z 550 stránek
Titul
I
II
Předmluva
III
IV
Úvod
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
I. Až do válek husitských 1419
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
II. Až do roku 1526
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
131
132
133
134
135
136
137
138
139
140
141
142
143
144
145
146
147
148
149
150
151
152
153
154
155
156
157
158
159
160
161
162
163
164
165
166
167
168
169
170
171
172
173
174
175
176
177
178
179
180
181
182
183
184
185
186
187
188
189
190
191
192
193
194
195
196
197
198
199
200
201
202
203
204
205
206
207
208
209
210
211
212
213
214
215
216
217
218
219
220
221
222
223
224
225
226
227
228
229
230
231
232
233
234
235
236
237
238
239
240
241
242
243
244
245
246
247
248
249
250
251
252
253
254
255
256
257
258
259
260
261
262
263
264
265
266
267
268
269
270
271
272
273
274
275
276
277
278
279
280
281
282
283
284
285
286
287
288
289
290
291
292
293
294
295
296
297
298
299
300
301
302
303
304
305
306
307
308
309
310
311
312
313
314
315
316
317
318
319
320
321
322
323
324
325
326
327
328
329
330
331
332
333
334
335
336
337
338
339
340
341
342
343
344
345
346
347
348
349
350
351
352
353
354
355
356
357
358
359
360
361
362
363
364
365
366
367
368
369
370
371
372
373
374
375
376
377
378
379
380
381
382
383
384
385
386
387
388
389
390
391
392
393
394
395
396
397
398
399
400
401
402
403
404
405
406
407
408
409
410
411
412
413
414
415
416
417
418
419
420
421
422
423
424
425
426
427
428
429
430
431
432
433
434
435
436
437
438
439
440
441
442
443
444
445
446
447
448
449
450
451
452
453
454
455
456
457
458
459
460
461
462
463
464
465
466
467
468
469
470
471
472
473
474
475
476
477
478
479
480
481
482
483
484
485
486
487
488
489
490
491
492
493
494
495
496
497
498
499
500
501
502
503
504
505
506
507
508
509
510
511
512
513
514
515
516
517
518
519
520
521
522
523
524
525
526
527
528
529
530
531
532
533
534
535
536
537
538
- s. 204: ...Českého Bernart z Valdštejna, úředníci horští, starší horníků oc v Kutné Hoře předkládají králi zprávu stran nutných oprav a prosí ho také,...
- s. 218: ...viděl zápis dd. 21. června 1513, kterým Maruše Trubačka z Kutné Hory přiznala se před Janem Le- V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A...
- s. 221: ...I. p. 86. a sl. 359. Svolení obecních starších v Kutné Hoře o Ži- 1520. dech 1520. Svolení o Židech pánuov obecních...
- s. 221: ...dech 1520. Svolení o Židech pánuov obecních a starších v Kutné Hoře z r. 1520, aby zde Židé základóv, kteréž jim v...
- s. 224: ...Staří letopisové čeští 464. 1526. 367. Šepmistři a starší obce Kutné Hory zapoví- dají Židům dané jim zástavy od křesťanů uschová- vati...
- s. 224: ...zá- stavy k přechovávání přijímati. Židé nesmějí se zdržovati v Kutné Hoře mimo dny trhové aneb jdou-li k soudu. Neuposlechnutí těchto nařízení...
- s. 237: ...téhož roku v Praze, a v postě roku 1510 v Kutné Hoře. Všichni tři stavové, páni, zemané i města žádali, aby Židé...
- s. 501: ...prodal dům svůj za 106 kop č. Pavlu Haymanovi v Kutné Hoře, Jakub Omšl Benátský zas obchodnímu domu Šabingrů v Mnichově. Mezi...
- s. 504: ...Židé Kolínští prosí císaře za povolení k dalšímu obchodování v Kutné Hoře, aby mohli své požadavky dobývati. Sine dato. [25. června 1568.]...
- s. 505: ...ve Vídni. Böhmen B. fasc. XIV. 709. Císařští komisaři v Kutné Hoře podávají císaři 1568. zprávu o škodlivém působení Zidů v Kolíně...
- s. 505: ...Zidů v Kolíně a okolí by- dlících na dolování v Kutné Hoře a radí, aby Židům vůbec bylo zapovězeno obchodování v městech...
- s. 506: ...se zřetelem k stížnostem, jež na škodlivé jednání Židů v Kutné Hoře se vedou, ponechal v platnosti dekret, kterým zapověděl Židům horní...
- s. 508: ...platnosti zachoval, a žádost Židů Kolínských v příčině obchodování v Kutné Hoře zamítl. V Praze, po 6. červenci 1568. Die jüdisch Gemein...
- s. 520: ...II., aby žádost Židů Kolínských v příčině dočasného pobytu v Kutné Hoře k zvyupomínání dluhů byla zamítnuta. V Praze, 24. července 1571....
Název:
K historii Židů v Čechách, na Moravě a ve Slezsku 906 až 1620, díl I
Autor:
Bondy, Bohumil; Dvorský, František
Rok vydání:
1906
Místo vydání:
Praha
Česká národní bibliografie:
Počet stran celkem:
550
Počet stran předmluvy plus obsahu:
XII+538
Obsah:
- I: Titul
- III: Předmluva
- V: Úvod
- 1: I. Až do válek husitských 1419
- 91: II. Až do roku 1526
upravit
Strana I
K HISTORII ŽIDŮ V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A V SLEZSKU. 90B AŽ 1820. VYDAL BOHUMIL BONDY, EM. PRESIDENT OBCHODNÍ A ŽIVNOSTENSKÉ KOMORY V PRAZE. K VYDÁNÍ UPRAVIL A DOPLNIL FRANTIŠEK DVORSKY, EM. ŘIDITEL ZEMSKÉHO ARCHIVU KRÁLOVSTVÍ ČESKÉHO. 906 AŽ 1576. VYDAVATEL A NAKLADATEL BOHUMIL BONDY V PRAZE V KOMISI KNIHKUPECTVÍ FR. ŘIVNAČE. 1905.
K HISTORII ŽIDŮ V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A V SLEZSKU. 90B AŽ 1820. VYDAL BOHUMIL BONDY, EM. PRESIDENT OBCHODNÍ A ŽIVNOSTENSKÉ KOMORY V PRAZE. K VYDÁNÍ UPRAVIL A DOPLNIL FRANTIŠEK DVORSKY, EM. ŘIDITEL ZEMSKÉHO ARCHIVU KRÁLOVSTVÍ ČESKÉHO. 906 AŽ 1576. VYDAVATEL A NAKLADATEL BOHUMIL BONDY V PRAZE V KOMISI KNIHKUPECTVÍ FR. ŘIVNAČE. 1905.
Strana II
Veškerá práva jsou vyhrazena. Tiskem UNIE v Praze.
Veškerá práva jsou vyhrazena. Tiskem UNIE v Praze.
Strana III
PŘEDMLUVA. Jsa povoláním obchodníkem a průmyslníkem a byv nad to více než 40 let ve veřejném životě činným, pociťoval jsem přece vždy nej- živější zájem pro osudy a dějiny svých židovských souvěrců. Dějiny 10 millionů po celém světě roztroušených Židů byly zpra- covány mnohými dějepisci v dílech všeobecně uznané ceny, jistou me- zeru pozorovali však se mnou zajisté mnozí moji krajané a souvěrci. Jest to nedostatek pokud možno úplného speciálního dějepisu Židů v Čechách, na Moravě a ve Slezsku, který by poskytoval pře- hled jich osudů, kulturního života a poměru k ostatním obyvatelům, panovníkům a vládním orgánům v království Českém, markrabství Moravském a vévodství Slezském. Maje snahu nedostatku tomuto odpomoci, hleděl jsem především přesvědčiti se, je-li po ruce dostatečný material pro sepsání takového speciálního dějepisu. Zkoumal jsem v knihovnách zemsk. musea král. Českého a c. k. university uložené spisy a pořídil jsem opisy těchto, jakož i jiných z archivů plzeňského, chebského, kolínského atd. Tímto způsobem podařilo se mi získati asi 500 opisů původních listin sahajících až do roku 1740 i s udáním pramenů, nabyl jsem však přesvědčení, že nalézá se zajisté v archivech c. k. místodržitelství a král. hlavní města Prahy, jakož i v archivech c. k. ministerstev ve Vídni bohatší material, k jehož prozkoumání bylo si přáti ruky osvědčeného odborníka. Sílu takovou nalezl jsem v osobě ředitele archivu král. Českého, pana Frant. Dvorského, jehož neunavné horlivosti jest děkovati, že počet regest a opisů českých listin až do roku 1620 vzrostl ze 350
PŘEDMLUVA. Jsa povoláním obchodníkem a průmyslníkem a byv nad to více než 40 let ve veřejném životě činným, pociťoval jsem přece vždy nej- živější zájem pro osudy a dějiny svých židovských souvěrců. Dějiny 10 millionů po celém světě roztroušených Židů byly zpra- covány mnohými dějepisci v dílech všeobecně uznané ceny, jistou me- zeru pozorovali však se mnou zajisté mnozí moji krajané a souvěrci. Jest to nedostatek pokud možno úplného speciálního dějepisu Židů v Čechách, na Moravě a ve Slezsku, který by poskytoval pře- hled jich osudů, kulturního života a poměru k ostatním obyvatelům, panovníkům a vládním orgánům v království Českém, markrabství Moravském a vévodství Slezském. Maje snahu nedostatku tomuto odpomoci, hleděl jsem především přesvědčiti se, je-li po ruce dostatečný material pro sepsání takového speciálního dějepisu. Zkoumal jsem v knihovnách zemsk. musea král. Českého a c. k. university uložené spisy a pořídil jsem opisy těchto, jakož i jiných z archivů plzeňského, chebského, kolínského atd. Tímto způsobem podařilo se mi získati asi 500 opisů původních listin sahajících až do roku 1740 i s udáním pramenů, nabyl jsem však přesvědčení, že nalézá se zajisté v archivech c. k. místodržitelství a král. hlavní města Prahy, jakož i v archivech c. k. ministerstev ve Vídni bohatší material, k jehož prozkoumání bylo si přáti ruky osvědčeného odborníka. Sílu takovou nalezl jsem v osobě ředitele archivu král. Českého, pana Frant. Dvorského, jehož neunavné horlivosti jest děkovati, že počet regest a opisů českých listin až do roku 1620 vzrostl ze 350
Strana IV
IV čísel na 1348 v knize uveřejněných a že i pro pozdější dobu jest ob- sáhlý material po ruce. Kéž by toto mnou v život uvedené dílo úmorné práce, jehož první díl veřejnosti předkládám, vyplnilo své poslání a bylo po- bídkou k dalšímu pokroku ve směru mnou vytčeném. V Praze, v březnu 1906. Vydavatel.
IV čísel na 1348 v knize uveřejněných a že i pro pozdější dobu jest ob- sáhlý material po ruce. Kéž by toto mnou v život uvedené dílo úmorné práce, jehož první díl veřejnosti předkládám, vyplnilo své poslání a bylo po- bídkou k dalšímu pokroku ve směru mnou vytčeném. V Praze, v březnu 1906. Vydavatel.
Strana V
Historie Židů náleží mezi nejzajímavější episody dějin světových. Vznešené myšlénky, veliké vášně pozdvihovaly, zmítaly národ, jehož »písmo« stalo se knihou knih všech skoro vzdělanějších národů. Z knih Mojžíšových a ze všech ostatních svatých knih »Žalmů, Přísloví, pro- rockého nadšení Izaiášova, Nehemiáše, Pláče Jeremiášova« i jiných vi- díme jich zápasy, boje, utrpení, poblouzení; obdivujeme se jich vytrva- losti, nadšení u víře, lásce k vlasti, věrnosti k národní individualitě. »Písmo svaté«, národní dějiny Židů, jest jako duší, duchem židovského národa; bible byla jim zbrojnicí proti nepřátelům, pokladem pro život obecný. Všechno smýšlení, konání »vyvoleného« národa posvěcovalo jich »písmo«, víra touha po jediném Bohu, kterýž jim dal zákon, jehož vznešená pravda hřměla hlasem božským na hoře Sinai. Židé byli od pravěků jediný na světě monotheistický národ, Židé jsou původci učení o jednom Bohu. Víra Israele svítila, zářila paprskem světla do tmy modloslužebnictví za nejstarších časův. Víru v jediného Boha roznesli Židé před Kristem Řekům, Říma- nům a jiným pohanům se slibem příští Messiáše a šťastné doby člo- věčenstva. Byliť roztroušeni již tehdy po velké části starého světa, v Mesopotamii, Babyloně, Syrii, Africe, po celé Římské říši, ve Španě- lích a jinde měli náboženské obce a zůstávali vírou v jediného Boha a symbolem svým chrámem Jerusalémským sjednoceni. I po svém rozptýlení po světě, když Jerusalém dobyt vojsky řím- skými, chrám Šalamounův spálen, třetina Židů pobita, jiní v zajetí od- vedeni a ostatní rozprchli, rozešli se po světě, do krajin cizích, udržoval
Historie Židů náleží mezi nejzajímavější episody dějin světových. Vznešené myšlénky, veliké vášně pozdvihovaly, zmítaly národ, jehož »písmo« stalo se knihou knih všech skoro vzdělanějších národů. Z knih Mojžíšových a ze všech ostatních svatých knih »Žalmů, Přísloví, pro- rockého nadšení Izaiášova, Nehemiáše, Pláče Jeremiášova« i jiných vi- díme jich zápasy, boje, utrpení, poblouzení; obdivujeme se jich vytrva- losti, nadšení u víře, lásce k vlasti, věrnosti k národní individualitě. »Písmo svaté«, národní dějiny Židů, jest jako duší, duchem židovského národa; bible byla jim zbrojnicí proti nepřátelům, pokladem pro život obecný. Všechno smýšlení, konání »vyvoleného« národa posvěcovalo jich »písmo«, víra touha po jediném Bohu, kterýž jim dal zákon, jehož vznešená pravda hřměla hlasem božským na hoře Sinai. Židé byli od pravěků jediný na světě monotheistický národ, Židé jsou původci učení o jednom Bohu. Víra Israele svítila, zářila paprskem světla do tmy modloslužebnictví za nejstarších časův. Víru v jediného Boha roznesli Židé před Kristem Řekům, Říma- nům a jiným pohanům se slibem příští Messiáše a šťastné doby člo- věčenstva. Byliť roztroušeni již tehdy po velké části starého světa, v Mesopotamii, Babyloně, Syrii, Africe, po celé Římské říši, ve Španě- lích a jinde měli náboženské obce a zůstávali vírou v jediného Boha a symbolem svým chrámem Jerusalémským sjednoceni. I po svém rozptýlení po světě, když Jerusalém dobyt vojsky řím- skými, chrám Šalamounův spálen, třetina Židů pobita, jiní v zajetí od- vedeni a ostatní rozprchli, rozešli se po světě, do krajin cizích, udržoval
Strana VI
VI se Israel vírou v jediného Boha, vzpomínkami ze svého domova, aby zachoval národní svou individualitu. Všude byli, museli býti doma, nikde však neměli svého domova. Nebylo země, kde by aspoň nebyli někteří členové toho »vyvoleného národa«. Po mnohá století zápasili se světem, aby uplatnili své bytí, svou existenci mezi národy. Dokud nevzbuzena vášeň nesnášenlivosti náboženské, žili se svými spoluoby- vateli jinověrci ve shodě, míru. Židé nenáviděli zahálku, nebyli příznivci zásad, které hlásaly spásu v umrtvování těla, blouznění, spíše snažili se dosíci hmotného dobra všemožnou prací, vzděláváním rolí, zahrad, vi- nohradů, všelikými řemesly, dalekými cestami za obchodem na zemi i po moři. Prosluli jako lékaři, učenci, básníři, zastávali mnohé čestné úřady, byli vojáky, diplomaty. Však takový život jich domácí i veřejný vždy více obmezován; od válek křižáckých rozpoutaná náboženská ne- návist národů stala se pro ně osudnou ranou. Celým světem byli od- strkováni, štváni a jen na sebe odkázáni. Proti rozplašeným synům Jakubovým spojila se knížata panující, církev i lid, aby potupen a po- huben byl ze všech nejopuštěnější Benjamin mezi národy. Šířící se křesťanství stihalo Židy jich kletbou pronesenou při ukřižování Krista Ježíše: Israel odpovídal, že Messiáš teprv přijde, aby rozšířena byla jedna víra po všem světě. Zápas o ideu náboženskou čím příkřejší, tím více byl na neprospěch Židů, poněvadž proti mocnému již křesťanství byl malý počet Israele. Řády církevními byli zbaveni všech čestných i placených úřadů, vyloučeni z cechů řemesel, řádu veřejné společnosti, zbaveni práva vykonávati všeliká zaměstnání, lid od nich odvrácen, aby se jich štítil, a tak znemožněno jim, aby živili se jako ostatní. Musili tudíž mnozí z venkova od hospodářství, živností uchýliti se do měst větších, aby obchodem a půjčováním peněz se živili. Braní úroku z půjčených hotových peněz bylo zapověděno kanonickým zákonem křesťanům, zvláště duchovním, dovoleno však Židům, kteříž vedle slov bible cizímu (totiž jinověrci) směli zápůjčky na úrok poskytovati a také vedle řím- ského práva, jímž po drahný čas se spravovali, na to byli uvykli. Půjčování peněz na vyšší úrok než zákonem vyměřený (někde na 10, 15, 20%) považováno za lichvu. Při rozkvětu obchodním a obratu ka- pitálu zákaz úročení pomíjen a jen lichva kořistící z nesnází, nouze dlužníků pokládána za nedovolenou. Zákon však světský, výsady pa- novníkův dovolovaly, určovaly: poněvadž Žid z půjčování hotových peněz platiti musil vedle ještě jiných daní, že bráti smí také větší úroky. A taková zákonem jim povolená nebo až vnucená lichva byla předním skoro jich řemeslem v městech. Tím však, že odkázáni jen na obchod peněžní, kterýž křesťanům byl zakázán, vehnáni do situace choulostivé. K nenávisti náboženské přidružila se závist spo-
VI se Israel vírou v jediného Boha, vzpomínkami ze svého domova, aby zachoval národní svou individualitu. Všude byli, museli býti doma, nikde však neměli svého domova. Nebylo země, kde by aspoň nebyli někteří členové toho »vyvoleného národa«. Po mnohá století zápasili se světem, aby uplatnili své bytí, svou existenci mezi národy. Dokud nevzbuzena vášeň nesnášenlivosti náboženské, žili se svými spoluoby- vateli jinověrci ve shodě, míru. Židé nenáviděli zahálku, nebyli příznivci zásad, které hlásaly spásu v umrtvování těla, blouznění, spíše snažili se dosíci hmotného dobra všemožnou prací, vzděláváním rolí, zahrad, vi- nohradů, všelikými řemesly, dalekými cestami za obchodem na zemi i po moři. Prosluli jako lékaři, učenci, básníři, zastávali mnohé čestné úřady, byli vojáky, diplomaty. Však takový život jich domácí i veřejný vždy více obmezován; od válek křižáckých rozpoutaná náboženská ne- návist národů stala se pro ně osudnou ranou. Celým světem byli od- strkováni, štváni a jen na sebe odkázáni. Proti rozplašeným synům Jakubovým spojila se knížata panující, církev i lid, aby potupen a po- huben byl ze všech nejopuštěnější Benjamin mezi národy. Šířící se křesťanství stihalo Židy jich kletbou pronesenou při ukřižování Krista Ježíše: Israel odpovídal, že Messiáš teprv přijde, aby rozšířena byla jedna víra po všem světě. Zápas o ideu náboženskou čím příkřejší, tím více byl na neprospěch Židů, poněvadž proti mocnému již křesťanství byl malý počet Israele. Řády církevními byli zbaveni všech čestných i placených úřadů, vyloučeni z cechů řemesel, řádu veřejné společnosti, zbaveni práva vykonávati všeliká zaměstnání, lid od nich odvrácen, aby se jich štítil, a tak znemožněno jim, aby živili se jako ostatní. Musili tudíž mnozí z venkova od hospodářství, živností uchýliti se do měst větších, aby obchodem a půjčováním peněz se živili. Braní úroku z půjčených hotových peněz bylo zapověděno kanonickým zákonem křesťanům, zvláště duchovním, dovoleno však Židům, kteříž vedle slov bible cizímu (totiž jinověrci) směli zápůjčky na úrok poskytovati a také vedle řím- ského práva, jímž po drahný čas se spravovali, na to byli uvykli. Půjčování peněz na vyšší úrok než zákonem vyměřený (někde na 10, 15, 20%) považováno za lichvu. Při rozkvětu obchodním a obratu ka- pitálu zákaz úročení pomíjen a jen lichva kořistící z nesnází, nouze dlužníků pokládána za nedovolenou. Zákon však světský, výsady pa- novníkův dovolovaly, určovaly: poněvadž Žid z půjčování hotových peněz platiti musil vedle ještě jiných daní, že bráti smí také větší úroky. A taková zákonem jim povolená nebo až vnucená lichva byla předním skoro jich řemeslem v městech. Tím však, že odkázáni jen na obchod peněžní, kterýž křesťanům byl zakázán, vehnáni do situace choulostivé. K nenávisti náboženské přidružila se závist spo-
Strana VII
VII lečenská. Žid bral vedle zákona vysoké úroky a tak rychle bohatl. Lidé jim nepřáli, žárlili na některé jich výsady, výhody, nejvíce však ponoukal k závisti rostoucí jejich blahobyt. Měšťan, živnostník, jenž sotva mozolovitou prací na potřeby domu, rodiny své mohl vydělati, pohlížel s rozhořčením na lehce získané jmění pronásledovaného, snižovaného Žida. Záviděné jim výhody obchodu peněžního byly pramenem jich bohatství, ale také původem jich neštěstí, poněvadž hrozně byli proto nenáviděni. Sem přičísti ještě sluší, že Židé v praktickém životě zkuše- nější, v obchodování, kupčení nad jiné zběhlejší, v přivážení, rozvážení všelikého zboží domácího i cizího čilejší, všeho používali času, aby vy- dělali, půjčovali a zase zvyupomínali peníze a peníze. Rozdíly ve víře a v společenském životě vhodily mezi lid jiskru podezřívání z hrozných zločinů, kteréž přivedly někdy těžké bouře na Židy. Zmítáni byli vášní rozbouřeného lidu; někdy zpupnou zvůlí, roz- hořčením Žida, křesťana došlo k srážkám. Stáli jedni proti druhým a přece zase byl jeden druhému potřebným, křesťan Židu a Žid křesťanu, třebas na vysoké úroky. Malý počet Židů zůstával přes to všechno dů- ležitým faktorem v životě národohospodářském, poněvadž potřebné peníze k podnikům musil sehnati velikým i menším pánům. Byli ne- náviděni, ale pomoci jich vyhledáváno. Byli pronásledováni a měli listy ochranné i rozličné svobody za drahé peníze koupené. Zákony, právy byli chráněni a zase ze země hnáni i olupováni. Jednou branou byli z města vyháněni, druhou opět vpuštěni. Slunili se někdy v paprscích milosti královské i jiných velkých pánů a brzy zase šlehala je bouře rozzuřeného lidu. S nevážností, až s pohrdáním ukazováno na Židy jako nevěrce, kacíře, pohany, nazýváni lidem pověrčivým, v nevědomosti zabořeným, inferiorním, z milosti na světě trpěným: a přece Židé byli a jsou je- diným, nejstarším národem světa, jenž věřil, věří v jediného Boha; z Israele vyšel Kristus, hlasatel lásky k bližnímu, jeho učení vyrostlo z hluboké pravdy židovského písma i jiných národů východních; první šiřitelé nauky Kristovy byli Židé, proroky jich najdete vedle svatých obrazů křesťanských, modlitební jich žalmy, naříkání zněly, zaznívají v klenbách chrámů křesťanských, národní jich dějiny, bible nazývána povždy knihou svatou. Pravdy »starého zákona« přetrvaly v plné platnosti tisíce, tisíce let a přispěly k mravnímu zušlechtění, vychování člověka starého i no- vého světa vysokou měrou. Velikou vírou v jediného Boha, v němž viděli Židé pramen, moc všeho života, velkým nadšením pro své tradice, dějiny, věrným pevným setrváním při svém národním řádu v rozptýlení svém po světě zacho- váni jako jednotný celek organický i se svou individualitou přes všechny
VII lečenská. Žid bral vedle zákona vysoké úroky a tak rychle bohatl. Lidé jim nepřáli, žárlili na některé jich výsady, výhody, nejvíce však ponoukal k závisti rostoucí jejich blahobyt. Měšťan, živnostník, jenž sotva mozolovitou prací na potřeby domu, rodiny své mohl vydělati, pohlížel s rozhořčením na lehce získané jmění pronásledovaného, snižovaného Žida. Záviděné jim výhody obchodu peněžního byly pramenem jich bohatství, ale také původem jich neštěstí, poněvadž hrozně byli proto nenáviděni. Sem přičísti ještě sluší, že Židé v praktickém životě zkuše- nější, v obchodování, kupčení nad jiné zběhlejší, v přivážení, rozvážení všelikého zboží domácího i cizího čilejší, všeho používali času, aby vy- dělali, půjčovali a zase zvyupomínali peníze a peníze. Rozdíly ve víře a v společenském životě vhodily mezi lid jiskru podezřívání z hrozných zločinů, kteréž přivedly někdy těžké bouře na Židy. Zmítáni byli vášní rozbouřeného lidu; někdy zpupnou zvůlí, roz- hořčením Žida, křesťana došlo k srážkám. Stáli jedni proti druhým a přece zase byl jeden druhému potřebným, křesťan Židu a Žid křesťanu, třebas na vysoké úroky. Malý počet Židů zůstával přes to všechno dů- ležitým faktorem v životě národohospodářském, poněvadž potřebné peníze k podnikům musil sehnati velikým i menším pánům. Byli ne- náviděni, ale pomoci jich vyhledáváno. Byli pronásledováni a měli listy ochranné i rozličné svobody za drahé peníze koupené. Zákony, právy byli chráněni a zase ze země hnáni i olupováni. Jednou branou byli z města vyháněni, druhou opět vpuštěni. Slunili se někdy v paprscích milosti královské i jiných velkých pánů a brzy zase šlehala je bouře rozzuřeného lidu. S nevážností, až s pohrdáním ukazováno na Židy jako nevěrce, kacíře, pohany, nazýváni lidem pověrčivým, v nevědomosti zabořeným, inferiorním, z milosti na světě trpěným: a přece Židé byli a jsou je- diným, nejstarším národem světa, jenž věřil, věří v jediného Boha; z Israele vyšel Kristus, hlasatel lásky k bližnímu, jeho učení vyrostlo z hluboké pravdy židovského písma i jiných národů východních; první šiřitelé nauky Kristovy byli Židé, proroky jich najdete vedle svatých obrazů křesťanských, modlitební jich žalmy, naříkání zněly, zaznívají v klenbách chrámů křesťanských, národní jich dějiny, bible nazývána povždy knihou svatou. Pravdy »starého zákona« přetrvaly v plné platnosti tisíce, tisíce let a přispěly k mravnímu zušlechtění, vychování člověka starého i no- vého světa vysokou měrou. Velikou vírou v jediného Boha, v němž viděli Židé pramen, moc všeho života, velkým nadšením pro své tradice, dějiny, věrným pevným setrváním při svém národním řádu v rozptýlení svém po světě zacho- váni jako jednotný celek organický i se svou individualitou přes všechny
Strana VIII
VIII předsudky lidu a nenávist národů. Obdivujeme-li jejich vytrvalost, že sobě věrni zůstali, diviti se musíme neméně také životní jejich síle. Sou- sedící někdy se zemí Židovskou a nad nimi panující státy Egyptský Assyrský, Babylonský, Macedonský i říše věčného Říma zašly, jen ten malý národ přes všechno hrozné pronásledování udržel se jako živý památník tisíciletých minulých dob.*) Takové byly střídavé osudy Židů v zemích Evropských až do začátku 17. století. Drama jich historie odehrávalo se také ve státu zemí koruny České, v nichž skoro nepřetržitě zůstávali přes tisíc let usazeni v snesitelnějších, příznivějších než jinde poměrech. Pražská obec židovská náleží mezi nejstarší a přednější obce v Evropě. Nazývána od dávných věků »Matkou v Israeli«, a zasloužila čestného toho jména,**) poněvadž o všechny, kteří k ní se shrnuli, pečlivě se starala, ostatní po zemi roztroušené chránila a přes nepohody časův budoucnosti dochovala. Židé žili v Čechách, na Moravě a v Slez- sku s počátku jako kupci, obchodníci, usedlí byli mezi lidem jako rol- níci, živili se prací, úrodou polní, žili s ostatním obyvatelstvem ve shodě jako s bližním svým. Štvaný, pronásledovaný Žid nebyl v Českých zemích považován jako kletbou stížený člověk, jako vyvrhel lidstva, za jakéhož u mnohých jiných národů držán: v Čechách přána mu svoboda, aby zřídil si svou zvláštní obec, spravoval se svými souvěrci jako představenými; ve veřejném životě chráněn jako ostatní zákonem; králové Čeští nejednou prohlásili, že Žid v Čechách stejně užiti má spravedlnosti jako křesťan. Jen pod zákonnou ochranou domácího řádu bylo možné, že Židé oplý- vali velikým bohatstvím mezi všemi kupci, peněžníky cizími. A stříbro, zlato i jiné zboží získalo jim vážnosti a další svobody. Rostli počtem i zámožností. Ale bohaté, volné živobytí ze starých dob počalo mizeti. Jako ve všech jiných zemích z nesnášenlivosti náboženské vznikla i v zemích koruny České nenávist, k níž přidružila se závist společen- ská, kteráž žárlila na některé výhody a rostoucí bohatství »nekřesťan- ského« Žida, »pohana«. Malé, větší strhly se krvavé bouře, některé přihnaly se z Německa. Třebas Židé i v Čechách roznícenou vášní lidu byli zmítáni, přece nesaženo násilně na jejich cit náboženský. V historii máme toho doklady, že v dobách předhusitských naslouchali Židé i jich ženy v kostelích *) Viz Sel. Cassel XXVII Enc. Ersch a Gruber, Juden; Graetz, Geschichte der Juden a j. v. **) »Pražská obec židovská« jmenována »Matkou v Israeli«, nikoliv »Staré město Pražské«, jak v »Pražském Ghettu« hned na první řádce napsáno.
VIII předsudky lidu a nenávist národů. Obdivujeme-li jejich vytrvalost, že sobě věrni zůstali, diviti se musíme neméně také životní jejich síle. Sou- sedící někdy se zemí Židovskou a nad nimi panující státy Egyptský Assyrský, Babylonský, Macedonský i říše věčného Říma zašly, jen ten malý národ přes všechno hrozné pronásledování udržel se jako živý památník tisíciletých minulých dob.*) Takové byly střídavé osudy Židů v zemích Evropských až do začátku 17. století. Drama jich historie odehrávalo se také ve státu zemí koruny České, v nichž skoro nepřetržitě zůstávali přes tisíc let usazeni v snesitelnějších, příznivějších než jinde poměrech. Pražská obec židovská náleží mezi nejstarší a přednější obce v Evropě. Nazývána od dávných věků »Matkou v Israeli«, a zasloužila čestného toho jména,**) poněvadž o všechny, kteří k ní se shrnuli, pečlivě se starala, ostatní po zemi roztroušené chránila a přes nepohody časův budoucnosti dochovala. Židé žili v Čechách, na Moravě a v Slez- sku s počátku jako kupci, obchodníci, usedlí byli mezi lidem jako rol- níci, živili se prací, úrodou polní, žili s ostatním obyvatelstvem ve shodě jako s bližním svým. Štvaný, pronásledovaný Žid nebyl v Českých zemích považován jako kletbou stížený člověk, jako vyvrhel lidstva, za jakéhož u mnohých jiných národů držán: v Čechách přána mu svoboda, aby zřídil si svou zvláštní obec, spravoval se svými souvěrci jako představenými; ve veřejném životě chráněn jako ostatní zákonem; králové Čeští nejednou prohlásili, že Žid v Čechách stejně užiti má spravedlnosti jako křesťan. Jen pod zákonnou ochranou domácího řádu bylo možné, že Židé oplý- vali velikým bohatstvím mezi všemi kupci, peněžníky cizími. A stříbro, zlato i jiné zboží získalo jim vážnosti a další svobody. Rostli počtem i zámožností. Ale bohaté, volné živobytí ze starých dob počalo mizeti. Jako ve všech jiných zemích z nesnášenlivosti náboženské vznikla i v zemích koruny České nenávist, k níž přidružila se závist společen- ská, kteráž žárlila na některé výhody a rostoucí bohatství »nekřesťan- ského« Žida, »pohana«. Malé, větší strhly se krvavé bouře, některé přihnaly se z Německa. Třebas Židé i v Čechách roznícenou vášní lidu byli zmítáni, přece nesaženo násilně na jejich cit náboženský. V historii máme toho doklady, že v dobách předhusitských naslouchali Židé i jich ženy v kostelích *) Viz Sel. Cassel XXVII Enc. Ersch a Gruber, Juden; Graetz, Geschichte der Juden a j. v. **) »Pražská obec židovská« jmenována »Matkou v Israeli«, nikoliv »Staré město Pražské«, jak v »Pražském Ghettu« hned na první řádce napsáno.
Strana IX
IX křesťanských mezi četným obecenstvem slovům nadšených kazatelů, kteříž kárali nepravosti světského i duchovního světa. Jan Hus zase otevřel »knihu zákona« a slovy, duchem Izaiášovým, Jeremiášovým a jiných povzbouzel, poučoval svůj český lid. Žádný národ neponořil se v hlubiny »svatého písma« s takovou horlivostí ano zápalem jako národ český. Bible byla a zůstávala národu českému jako Židům i v dobách největší bídy, utrpení nemalou útěchou. Proto že Hus držel »svatou knihu« jako zrcadlo před očima lidu, aby vírou srdce lidské na- pravil, že duchem starozákonních proroků zahořela znenáhla reforma ná boženská, že boj veden proti Římu, proto vítali Židé Husity jako staro- zákonné bojovníky, pomáhali jim při dobývání Vyšehradu; v Bavorských pohraničních městech byli pronásledováni, že dodávali peníze a zbraně Hu- sitům; Dominikáni ve svých kázáních bouřili svět proti husitským Čechům a jich přatelům Židům, mezi nimiž nebylo nějakého vážnějšího nepřátel- ství, ačkoli Husité proti židovské lichvě nemálo horlili a také proto domy jich vyplenili. Ze zemí arciknížetství Rakouského utíkali pro víru pro- následování Židé do zemí Českých, kdež panovala větší volnost nábo- ženská. Jako za válek křižáckých proti Turkům takž stejně při křižá- ckých taženích proti kacířům Čechům, zabíjeli němečtí žoldáci Židy v Čechách jako nevěrce na potkání. Úřední řeč Židů byla česká, jakž některé zůstatky starých písem- ných památek nasvědčují. V pozdějších teprve dobách, kdy z různých končin světa, zvláště ze sousedícího Německa Židé do Čech za pří- činou obchodu se vstěhovali, vmísil se i cizí živel mezi jazyk český jich domácí. Od r. 1526, po nastoupení Habsburků na trůn český, po- číná se vyskytovati jazyk německý v prosebných žádostech předklá- daných členům panující dynastie i v korespondenci s Německem, ano ujímá se i v domácnosti cizích v Praze usazených Židů. V jednání však s domácím lidem, stavy vyššími i s úřady obecními zůstává čeština panující. Několikráte Židům hrozeno vypovězením ze země a také čá- stečně provedeno; nikdy však nebyla jich země Česká prázdna. Jasné všeho toho poznání nabudeme z pramenův historických, jichž první díl do roku 1620 obětavostí p. t. p. Bohumila Bondyho vydán. Jako Židé rozloučeně, rozptýleně usazovali se v různých krajinách, takž také zprávy o nich roztroušeny jsou po všech končinách, což nemálo někdy ztěžuje historické badání. V Praze pak ještě staré písemné pa- mátky oheň r. 1689 při požáru židovského města v popel obrátil a v archivech měst venkovských zničeny jednotlivé kusé zprávy o Židech s ostatními archivaliemi. Musela tudíž zřídla pro historii Židův býti shledá- vána. Vydatného pramene poskytly archivy: místodržitelský království
IX křesťanských mezi četným obecenstvem slovům nadšených kazatelů, kteříž kárali nepravosti světského i duchovního světa. Jan Hus zase otevřel »knihu zákona« a slovy, duchem Izaiášovým, Jeremiášovým a jiných povzbouzel, poučoval svůj český lid. Žádný národ neponořil se v hlubiny »svatého písma« s takovou horlivostí ano zápalem jako národ český. Bible byla a zůstávala národu českému jako Židům i v dobách největší bídy, utrpení nemalou útěchou. Proto že Hus držel »svatou knihu« jako zrcadlo před očima lidu, aby vírou srdce lidské na- pravil, že duchem starozákonních proroků zahořela znenáhla reforma ná boženská, že boj veden proti Římu, proto vítali Židé Husity jako staro- zákonné bojovníky, pomáhali jim při dobývání Vyšehradu; v Bavorských pohraničních městech byli pronásledováni, že dodávali peníze a zbraně Hu- sitům; Dominikáni ve svých kázáních bouřili svět proti husitským Čechům a jich přatelům Židům, mezi nimiž nebylo nějakého vážnějšího nepřátel- ství, ačkoli Husité proti židovské lichvě nemálo horlili a také proto domy jich vyplenili. Ze zemí arciknížetství Rakouského utíkali pro víru pro- následování Židé do zemí Českých, kdež panovala větší volnost nábo- ženská. Jako za válek křižáckých proti Turkům takž stejně při křižá- ckých taženích proti kacířům Čechům, zabíjeli němečtí žoldáci Židy v Čechách jako nevěrce na potkání. Úřední řeč Židů byla česká, jakž některé zůstatky starých písem- ných památek nasvědčují. V pozdějších teprve dobách, kdy z různých končin světa, zvláště ze sousedícího Německa Židé do Čech za pří- činou obchodu se vstěhovali, vmísil se i cizí živel mezi jazyk český jich domácí. Od r. 1526, po nastoupení Habsburků na trůn český, po- číná se vyskytovati jazyk německý v prosebných žádostech předklá- daných členům panující dynastie i v korespondenci s Německem, ano ujímá se i v domácnosti cizích v Praze usazených Židů. V jednání však s domácím lidem, stavy vyššími i s úřady obecními zůstává čeština panující. Několikráte Židům hrozeno vypovězením ze země a také čá- stečně provedeno; nikdy však nebyla jich země Česká prázdna. Jasné všeho toho poznání nabudeme z pramenův historických, jichž první díl do roku 1620 obětavostí p. t. p. Bohumila Bondyho vydán. Jako Židé rozloučeně, rozptýleně usazovali se v různých krajinách, takž také zprávy o nich roztroušeny jsou po všech končinách, což nemálo někdy ztěžuje historické badání. V Praze pak ještě staré písemné pa- mátky oheň r. 1689 při požáru židovského města v popel obrátil a v archivech měst venkovských zničeny jednotlivé kusé zprávy o Židech s ostatními archivaliemi. Musela tudíž zřídla pro historii Židův býti shledá- vána. Vydatného pramene poskytly archivy: místodržitelský království
Strana X
X Ceského, hlavního královského města Prahy, musea království Českého, archiv zemský král. Českého, c. k. státní, říšský finanční a ministerstva vnitra ve Vídni, dále arcibiskupství Pražského, kapit. Vyšehradské, místodržitelský v Inšpruku, města Plzně, Budějovic, Kolína, Kutné Hory, Chebu, hraběcí v Jindřichově Hradci, zemský a místodržitelský v Brně, státní ve Vratislavi, archiv a knihovna Pražské obce židovské a j. v. Z tištěných pramenů užito: Archiv český, Codex diplomaticus Moraviae, Fontes rerum bohemicarum, Regesta Bohemiae, Monumenta Boica, Codex juris municipalis regni Bohemiae, Die päpstlichen Bullen über die Blutbeschuldigung, Stadtrechte Brünns, Monumenta Egrana, Sněmy české, Archiv für Kunde österreichischer Geschichtsquellen, Urkundenbuch der Stadt Saaz, Kronika česká, Urkundenbuch der Stadt Budweis, Codex juris bohemici, Brüxer Stadtbuch, Materialien zur Sta- tistik Böhmens, Listář města Plzně, Dějepis města Prahy, Denkwürdig- keiten der Stadt Falkenau, Hormayrs Archiv, Der hohe Rabbi Löw von Dr. Grün. Emek habacha von R. Joseph ha Cohen, übers. von Dr. Wiener; Gal-ed von Koppelman Lieben; Zemach David übers von Dr. Grünwald. Kniha pamětní města Plzně, Chronik der Stadt Trautenau, Geschichte der Stadt Reichenberg, Regesten zur schlesi- schen Geschichte, Mittheilungen für Geschichte der Deutschen in Böhmen, Libeň historický nástin, Fasciculi diversorum jurium, Zeitschrift für Geschichte des Judenthums, Das Testament Mardochai Meysels von Dr. Kisch, Alterthümer d. Prager Josefstadt, Brann Geschichte der Juden in Schlesien a j. v. Listiny, listy a zprávy uveřejněny obvyklým způsobem, nebo po- dány jen regesty a výňatky, při regestech udáno, jakým jazykem pů- vodní listina psána. Při stati některé z tisku vyňaté otištěno vypsání i po r. 1620, poněvadž nebylo by vhodné odkazovati na pokračování v druhém dílu. Židovská jména i některé nesrovnale německy psané židovské písem- nosti podány beze změny, jak původně od soukromých nebo úředních osob byly psány. Z některých tisků, na př. z Tomkových dějin Prahy, oti- štěny celé kusy, poněvadž jmenovaný historiograf při množství naskytují- cího se materiálu zřídla někdy neudával, tudíž považovati slušno spis sám za pramen věrohodný. Z bohaté sbírky zápisů v knihách města Prahy o koupích a prodejích domů, pozemků židovských uveřejnil jsem jen některé, poněvadž by kniha velikého nabyla objemu; rovněž pominul jsem pro tuže příčinu otištění topografických zpráv ze Základů starého místopisu Pražského od V. Tomka. V dodatcích uveřejněny některé kusy obšírněji z jiných pramenů než čísla ve sbírce již napřed tištěná.
X Ceského, hlavního královského města Prahy, musea království Českého, archiv zemský král. Českého, c. k. státní, říšský finanční a ministerstva vnitra ve Vídni, dále arcibiskupství Pražského, kapit. Vyšehradské, místodržitelský v Inšpruku, města Plzně, Budějovic, Kolína, Kutné Hory, Chebu, hraběcí v Jindřichově Hradci, zemský a místodržitelský v Brně, státní ve Vratislavi, archiv a knihovna Pražské obce židovské a j. v. Z tištěných pramenů užito: Archiv český, Codex diplomaticus Moraviae, Fontes rerum bohemicarum, Regesta Bohemiae, Monumenta Boica, Codex juris municipalis regni Bohemiae, Die päpstlichen Bullen über die Blutbeschuldigung, Stadtrechte Brünns, Monumenta Egrana, Sněmy české, Archiv für Kunde österreichischer Geschichtsquellen, Urkundenbuch der Stadt Saaz, Kronika česká, Urkundenbuch der Stadt Budweis, Codex juris bohemici, Brüxer Stadtbuch, Materialien zur Sta- tistik Böhmens, Listář města Plzně, Dějepis města Prahy, Denkwürdig- keiten der Stadt Falkenau, Hormayrs Archiv, Der hohe Rabbi Löw von Dr. Grün. Emek habacha von R. Joseph ha Cohen, übers. von Dr. Wiener; Gal-ed von Koppelman Lieben; Zemach David übers von Dr. Grünwald. Kniha pamětní města Plzně, Chronik der Stadt Trautenau, Geschichte der Stadt Reichenberg, Regesten zur schlesi- schen Geschichte, Mittheilungen für Geschichte der Deutschen in Böhmen, Libeň historický nástin, Fasciculi diversorum jurium, Zeitschrift für Geschichte des Judenthums, Das Testament Mardochai Meysels von Dr. Kisch, Alterthümer d. Prager Josefstadt, Brann Geschichte der Juden in Schlesien a j. v. Listiny, listy a zprávy uveřejněny obvyklým způsobem, nebo po- dány jen regesty a výňatky, při regestech udáno, jakým jazykem pů- vodní listina psána. Při stati některé z tisku vyňaté otištěno vypsání i po r. 1620, poněvadž nebylo by vhodné odkazovati na pokračování v druhém dílu. Židovská jména i některé nesrovnale německy psané židovské písem- nosti podány beze změny, jak původně od soukromých nebo úředních osob byly psány. Z některých tisků, na př. z Tomkových dějin Prahy, oti- štěny celé kusy, poněvadž jmenovaný historiograf při množství naskytují- cího se materiálu zřídla někdy neudával, tudíž považovati slušno spis sám za pramen věrohodný. Z bohaté sbírky zápisů v knihách města Prahy o koupích a prodejích domů, pozemků židovských uveřejnil jsem jen některé, poněvadž by kniha velikého nabyla objemu; rovněž pominul jsem pro tuže příčinu otištění topografických zpráv ze Základů starého místopisu Pražského od V. Tomka. V dodatcích uveřejněny některé kusy obšírněji z jiných pramenů než čísla ve sbírce již napřed tištěná.
Strana XI
XI Snad ani připomínati se nemusí, že jako jiné kollektivní publikace tak ani tato sbírka považovati se nemůže za úplnou. Mnohé zajisté vy- skytnou se ještě psané i tištěné památky, jichž nebylo možno dosíci, přes učiněné vyzvání zde i za hranicemi, kteréž vítaným budou do- plňkem. O dějepisném ocenění pramenův pro historii Židů v Čechách, na Moravě a v Slezsku chystá se zvláštní spis. Na Smíchově, v březnu 1906. Frant. Dvorský.
XI Snad ani připomínati se nemusí, že jako jiné kollektivní publikace tak ani tato sbírka považovati se nemůže za úplnou. Mnohé zajisté vy- skytnou se ještě psané i tištěné památky, jichž nebylo možno dosíci, přes učiněné vyzvání zde i za hranicemi, kteréž vítaným budou do- plňkem. O dějepisném ocenění pramenův pro historii Židů v Čechách, na Moravě a v Slezsku chystá se zvláštní spis. Na Smíchově, v březnu 1906. Frant. Dvorský.
Strana XII
Strana 1
I. Až do válek husitských 1419. 1. Léta 903—6. Židé měli již v starodávných dobách sídlo 903—6. svoje v Čechách i na Moravě. V diplomu Raffelstettenském celním a plavebním asi v r. 903—906 vydaném činí se zmínka, jaká cla musili Židé odváděti, jestliže by kdo odebral se na trh Moravanů. »Si autem transire voluerint ad mercatum Moravorum, iuxta aestimationem merca- tionis tunc temporis exsolvat solidum unum denarium et licenter transeat; revertendo autem nichil cogantur exsolvere legitimum mercatorem- Iudaei et ceteri mercatores indecumque venerint de ista patria vel de aliis patriis (ut de Baemanis vel Moravis)1) justum theloncum solvant tam de mancipiis, quam de aliis rebus, sicut semper in prioribus tempo- ribus regum fuit.2) Monumenta Boic. XXVIII. 2. p. 203. O čemž také H. Jireček »Codex juris Boh.« I. čís. 45. Erben, Regesta Bohemiae et Moraviae I. p. 26. čis. 58. Hormayr, Hist. Taschb. 1813. Cod. Morav. I. 71. 1) Slova v závorkách položena dle Cod. jur. Boh. 2) Pro širší známost překladem: Jestliže by však kdo chtěl se odebrati na trh Moravanů, má dle obvyklého obchodního odhadu zaplatiti celý denár a svobodně může se tam odebrati. Při návratu nemá býti však žádný řádný kupec ku placení donucován. Židé a všichni kupci ostatní, ať již odkudkoliv přijdou ať ze země této neb ze zemí jiných, mají taktéž patřičné clo platiti a to jak ze zboží svého, tak i ze všeho jiného, jak to vždy za času panování králů dřívějších bylo zvykem. Sem pokládáme, co vypravuje V. Tomek v »Dějepisu města Prahy« I. 66.: »Z obyvatelstva v Praze usedlého zajímali v obchodu od starodávna přední místo Židé. O přistěhování jich sem, jak vůbec do Čech a jiných sousedních zemí, nestává nikdež žádné zprávy, poněvadž se nepochybně stalo za časů velmi starých. Nacházeliť se v zemi snad již za času Markomanů mezi jinými kupci (negotiatores), kteří přicházeli ze říše Římské za ziskem svým k nim jak k roz- ličným národům barbarským; taktéž dali se snad již za časů pohanských nalézti mezi Čechy a požívali zde za nejstarší doby historicky známé dle všeho poněkud
I. Až do válek husitských 1419. 1. Léta 903—6. Židé měli již v starodávných dobách sídlo 903—6. svoje v Čechách i na Moravě. V diplomu Raffelstettenském celním a plavebním asi v r. 903—906 vydaném činí se zmínka, jaká cla musili Židé odváděti, jestliže by kdo odebral se na trh Moravanů. »Si autem transire voluerint ad mercatum Moravorum, iuxta aestimationem merca- tionis tunc temporis exsolvat solidum unum denarium et licenter transeat; revertendo autem nichil cogantur exsolvere legitimum mercatorem- Iudaei et ceteri mercatores indecumque venerint de ista patria vel de aliis patriis (ut de Baemanis vel Moravis)1) justum theloncum solvant tam de mancipiis, quam de aliis rebus, sicut semper in prioribus tempo- ribus regum fuit.2) Monumenta Boic. XXVIII. 2. p. 203. O čemž také H. Jireček »Codex juris Boh.« I. čís. 45. Erben, Regesta Bohemiae et Moraviae I. p. 26. čis. 58. Hormayr, Hist. Taschb. 1813. Cod. Morav. I. 71. 1) Slova v závorkách položena dle Cod. jur. Boh. 2) Pro širší známost překladem: Jestliže by však kdo chtěl se odebrati na trh Moravanů, má dle obvyklého obchodního odhadu zaplatiti celý denár a svobodně může se tam odebrati. Při návratu nemá býti však žádný řádný kupec ku placení donucován. Židé a všichni kupci ostatní, ať již odkudkoliv přijdou ať ze země této neb ze zemí jiných, mají taktéž patřičné clo platiti a to jak ze zboží svého, tak i ze všeho jiného, jak to vždy za času panování králů dřívějších bylo zvykem. Sem pokládáme, co vypravuje V. Tomek v »Dějepisu města Prahy« I. 66.: »Z obyvatelstva v Praze usedlého zajímali v obchodu od starodávna přední místo Židé. O přistěhování jich sem, jak vůbec do Čech a jiných sousedních zemí, nestává nikdež žádné zprávy, poněvadž se nepochybně stalo za časů velmi starých. Nacházeliť se v zemi snad již za času Markomanů mezi jinými kupci (negotiatores), kteří přicházeli ze říše Římské za ziskem svým k nim jak k roz- ličným národům barbarským; taktéž dali se snad již za časů pohanských nalézti mezi Čechy a požívali zde za nejstarší doby historicky známé dle všeho poněkud
Strana 2
K HISTORII ŽIDU 965. 2. Léta 965. Zezprávy Ibrahima syna Jakubova o Praze a zemi České.3) ... »Co se dotýče země Bwjslavovy, tať se na dél prostírá od města Prahy až po město Krakov, což jest dálka tří neděl. A země ta na dél (t. j. k jihu) hraničí s končinami Turkův.4) Město Praha zbudováno jest z kamene a vápna i jest nejbohatším městem obchodním; Rusové5) a Slované přicházejí tam se svým zbožím z města Krakova, a Moslemové, Židé i Turci přicházejí z území tu- reckého s koupěmi a byzantskými mithkâly6) i směňují za ně od Slo- vanů mouku, cín a rozmanité kožešiny. Země tato ze všech zemí severních jest nejlepší a potřebami ži- votními nejbohatší. Za jeden peňse7) koupí se tolik pšenice, kolik jí jeden člověk potřebuje na měsíc, a za touž cenu tolik ječmene, kolik jest zapotřebí na píci pro jednoho koně po 40 dní. Za deset slepic též se platí jen jeden peňse. V městě Praze zhotovují sedla, uzdy a štíty, jakých se v těch zemích užívá. V zemi Bovîmě vyrábějí tenké, řídce jako síť tkané šátečky, kterých k ničemu nelze potřebovati, jejich cena jest u nich vždycky jeden peňse za deset šátečků. Obchodují s nimi a vyplácejí si jimi na- vzájem; mají jich plné skříně; platí u nich za bohatství a za nejdraho- cennější věci; za tyto šátečky koupiti lze pšenici, mouku, koně, zlato a stříbro a různé jiné věci. Povšimnutí hodný úkaz jest, že obyvatelé Bovímy jsou pleti tmavé a černovlasí. Rusá plet mezi nimi málokdy se vyskytá« ... Ibrahims-Ibn-Jakubs Reisebericht über die Slavenlande aus dem Jahre 965, od Bedř. Westberga v Petrohradské akademii 1898, str. 53. Časopis Ces. Musea 1880, Josef Jireček, Zprávy Arabův o středověku slovanském p. 293. Tamže 1878, p. 509 etc. (Překlad v »Čas. česk. musea« opravili jsme vedle nového správnějšího čtení arabsk. uveřeině- ného něm. ve Westbergovi.) větší vážnosti, nežli ve kterémkoli pozdějším čase, ačkoli velmi záhy byli také nenáviděni. Větší jejich zběhlost a protřelost musila jim zjednati převahu nad domácím obyvatelstvem ve mnohých nejvýnosnějších odvětvích obchodu. Židé byli jmenovitě hlavními podnikateli v obchodu s lidmi, proti čemuž od hlasatelů křesťanského náboženství pilně, ale dlouhý čas darmo se horlilo.« 3) Žid Ibrahim syn Jakubův, kterýž napsal zprávy cestopisné o zemích Slo- vanů r. 965, osvícený a vážený muž, pocházel z Afriky a prostředkoval obchod mezi křesťany a mohamedány drahým zbožím, nejspíše a nejvíce snad otroky. 4) Uhersko. 5) Míněni jsou ještě Normané. 6 Rozumí se stříbrná mince. 7) Peňse, peníze, místo knschar, jak někteří jiní četli, jsou vzácným svě- dectvím slova toho, praví Jireček.
K HISTORII ŽIDU 965. 2. Léta 965. Zezprávy Ibrahima syna Jakubova o Praze a zemi České.3) ... »Co se dotýče země Bwjslavovy, tať se na dél prostírá od města Prahy až po město Krakov, což jest dálka tří neděl. A země ta na dél (t. j. k jihu) hraničí s končinami Turkův.4) Město Praha zbudováno jest z kamene a vápna i jest nejbohatším městem obchodním; Rusové5) a Slované přicházejí tam se svým zbožím z města Krakova, a Moslemové, Židé i Turci přicházejí z území tu- reckého s koupěmi a byzantskými mithkâly6) i směňují za ně od Slo- vanů mouku, cín a rozmanité kožešiny. Země tato ze všech zemí severních jest nejlepší a potřebami ži- votními nejbohatší. Za jeden peňse7) koupí se tolik pšenice, kolik jí jeden člověk potřebuje na měsíc, a za touž cenu tolik ječmene, kolik jest zapotřebí na píci pro jednoho koně po 40 dní. Za deset slepic též se platí jen jeden peňse. V městě Praze zhotovují sedla, uzdy a štíty, jakých se v těch zemích užívá. V zemi Bovîmě vyrábějí tenké, řídce jako síť tkané šátečky, kterých k ničemu nelze potřebovati, jejich cena jest u nich vždycky jeden peňse za deset šátečků. Obchodují s nimi a vyplácejí si jimi na- vzájem; mají jich plné skříně; platí u nich za bohatství a za nejdraho- cennější věci; za tyto šátečky koupiti lze pšenici, mouku, koně, zlato a stříbro a různé jiné věci. Povšimnutí hodný úkaz jest, že obyvatelé Bovímy jsou pleti tmavé a černovlasí. Rusá plet mezi nimi málokdy se vyskytá« ... Ibrahims-Ibn-Jakubs Reisebericht über die Slavenlande aus dem Jahre 965, od Bedř. Westberga v Petrohradské akademii 1898, str. 53. Časopis Ces. Musea 1880, Josef Jireček, Zprávy Arabův o středověku slovanském p. 293. Tamže 1878, p. 509 etc. (Překlad v »Čas. česk. musea« opravili jsme vedle nového správnějšího čtení arabsk. uveřeině- ného něm. ve Westbergovi.) větší vážnosti, nežli ve kterémkoli pozdějším čase, ačkoli velmi záhy byli také nenáviděni. Větší jejich zběhlost a protřelost musila jim zjednati převahu nad domácím obyvatelstvem ve mnohých nejvýnosnějších odvětvích obchodu. Židé byli jmenovitě hlavními podnikateli v obchodu s lidmi, proti čemuž od hlasatelů křesťanského náboženství pilně, ale dlouhý čas darmo se horlilo.« 3) Žid Ibrahim syn Jakubův, kterýž napsal zprávy cestopisné o zemích Slo- vanů r. 965, osvícený a vážený muž, pocházel z Afriky a prostředkoval obchod mezi křesťany a mohamedány drahým zbožím, nejspíše a nejvíce snad otroky. 4) Uhersko. 5) Míněni jsou ještě Normané. 6 Rozumí se stříbrná mince. 7) Peňse, peníze, místo knschar, jak někteří jiní četli, jsou vzácným svě- dectvím slova toho, praví Jireček.
Strana 3
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 3 3. Z let 982—89. Vykupování zajatých od Židů. Legendy a kroniky vypravují, že kníže sv. Václav i sv. Vojtěch kupovali od Židů děti otroků, chlapce a děvčata, i jiné pohanské i křesťanské ve válkách zajaté, aby je na svobodu propustili a v náboženství křesťanském vycvi- čili. Poněvadž křesťanských zajatců a otroků, jež kupec Žid za zlato kupoval, biskup Vojtěch kolik jich skoupeno vykoupiti nemohl, bylo prý také příčinou, že opustil svou vlast, aby vzdal se biskupské hod- nosti. Odvážení, prodávání lidí zvláště do Uher dálo se ještě i v po- zdějších časích pod veřejnou ochranou. Prameny dějin českých I. 244. etc. 4. R. 995. Židé proti pohanům. Zpráva kronikáře Václava Hájka 995. z Libočan, že Židé pomáhali křesťanům v boji proti pohanům Čechům, za jichž (Židů) statečnost prý jim dovoleno, aby sobě na břehu řeky Vltavy školu postavili »a to místo na Menším městě Pražském pod klášterem panny Marie nad mostem, kdež stála škola vystavena, ukazuje se«. (Pokládáme sem nezaručenou takovou zprávu jen pro větší úplnost sporých dat ze starší doby. Dále ukážeme, jak nevěrohodné, vymyšlené jsou pozdější zprávy, jmenovaného kronikáře.) 5. R. 1057. Platy Židů. V zakladací listině kollegiatního chrámu 1057. sv. Štěpána v Litoměřicích z roku 1057, od knížete Spytihněva vydané, jakož na ní udáno, ustanoveno, že k důchodům, které z darovaných vesnic a dvorců, z cel a poplatků tržních plynouti mají, také Židé povinni byli platiti. Řekové a Židé jmenováni jsou jako obchodníci vínem a solí. (Listina pokládána dosud do r. 1057, v novější době však považuje se za list knížete Spytihněva, na základě starších listin později sestavený a nárokům jmenované kapituly asi v roce 1319 při- způsobený.) Orig. lat. v arch. kapit. Litom. Regesta Bohemiae et Moraviae I. pag. 51—53. 6. R. 1064. Židé do Prahy. Zpráva Hájkova, že množství Židů 1064. do Prahy přišlo z cizích zemí a žádali, aby jim bytu bylo přáno; přes přímluvy Pražanů kníže Vratislav žádosti jich nevyhověl. Museli do dne třetího odejíti. Šli prý až do zemí řeckých a tam se osadili. (Ani zpráva tato neshoduje se s jinými.) 7. R. 1067. Žid Podivín. Při roku 1067 zmiňuje se Kosmas 1067. o smrti (dne 9. prosince) Šebíře, šestého biskupa kostela Pražského, kterýž po celý čas svého biskupování spravoval jako jedno a nerozdílné biskupství v Čechách a na Moravě; po smrti však Spytihněva k prosbám
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 3 3. Z let 982—89. Vykupování zajatých od Židů. Legendy a kroniky vypravují, že kníže sv. Václav i sv. Vojtěch kupovali od Židů děti otroků, chlapce a děvčata, i jiné pohanské i křesťanské ve válkách zajaté, aby je na svobodu propustili a v náboženství křesťanském vycvi- čili. Poněvadž křesťanských zajatců a otroků, jež kupec Žid za zlato kupoval, biskup Vojtěch kolik jich skoupeno vykoupiti nemohl, bylo prý také příčinou, že opustil svou vlast, aby vzdal se biskupské hod- nosti. Odvážení, prodávání lidí zvláště do Uher dálo se ještě i v po- zdějších časích pod veřejnou ochranou. Prameny dějin českých I. 244. etc. 4. R. 995. Židé proti pohanům. Zpráva kronikáře Václava Hájka 995. z Libočan, že Židé pomáhali křesťanům v boji proti pohanům Čechům, za jichž (Židů) statečnost prý jim dovoleno, aby sobě na břehu řeky Vltavy školu postavili »a to místo na Menším městě Pražském pod klášterem panny Marie nad mostem, kdež stála škola vystavena, ukazuje se«. (Pokládáme sem nezaručenou takovou zprávu jen pro větší úplnost sporých dat ze starší doby. Dále ukážeme, jak nevěrohodné, vymyšlené jsou pozdější zprávy, jmenovaného kronikáře.) 5. R. 1057. Platy Židů. V zakladací listině kollegiatního chrámu 1057. sv. Štěpána v Litoměřicích z roku 1057, od knížete Spytihněva vydané, jakož na ní udáno, ustanoveno, že k důchodům, které z darovaných vesnic a dvorců, z cel a poplatků tržních plynouti mají, také Židé povinni byli platiti. Řekové a Židé jmenováni jsou jako obchodníci vínem a solí. (Listina pokládána dosud do r. 1057, v novější době však považuje se za list knížete Spytihněva, na základě starších listin později sestavený a nárokům jmenované kapituly asi v roce 1319 při- způsobený.) Orig. lat. v arch. kapit. Litom. Regesta Bohemiae et Moraviae I. pag. 51—53. 6. R. 1064. Židé do Prahy. Zpráva Hájkova, že množství Židů 1064. do Prahy přišlo z cizích zemí a žádali, aby jim bytu bylo přáno; přes přímluvy Pražanů kníže Vratislav žádosti jich nevyhověl. Museli do dne třetího odejíti. Šli prý až do zemí řeckých a tam se osadili. (Ani zpráva tato neshoduje se s jinými.) 7. R. 1067. Žid Podivín. Při roku 1067 zmiňuje se Kosmas 1067. o smrti (dne 9. prosince) Šebíře, šestého biskupa kostela Pražského, kterýž po celý čas svého biskupování spravoval jako jedno a nerozdílné biskupství v Čechách a na Moravě; po smrti však Spytihněva k prosbám
Strana 4
4 K HISTORII ŽIDŮ knížete Vratislava svolil k dosazení Jana biskupa na Moravu, vymíniv však biskupstí Pražskému náhradu za to, mezi jinými také na Moravě uprostřed řeky řečené Svratka hrad Podivín nazvaný dle zakladatele svého Podivy žida, později však křesťana. Kosmas, Prameny dějin česk. II. 95. 8. L. 1067. Přestěhování se Židů v Praze: K létu 1067 Hájek připomíná: . . . »Přišlo mnoho Židuov opět do Prahy a přinesli s sebou veliké dary, dávajíce je knížeti Vratislavovi zeleného čtvrtku, též biskupu Jaromírovi a přitom žádajíce, aby byli do Staršího jinak do Menšího města Pražského puštěni slibujíce, že se chtí poctivě, věrně a právě chovati, nikda žádného nečiniti rouhání a nadto že chtí dávati do ko- mory knížetské každého roku dvě stě hřiven peněz mince obecně berné berně i jiné poplatky a pomoci dvénásobné více než křesťané pod tú výminkú a pokutú, když by se koli v čemžkoli nezachovali, aby byli hned netoliko z toho města, ale ze vší té země vyhnáni a svých stat- kuov zbaveni. Kníže a biskup rozváživše takové jich slušné poddání, i dopustili jim, aby sobě koupili na Oujezdě dvanáct domův nevelikých, nic více, a oni tak učinili bez meškání, a koupivše hned ty domy i dolův do země lochy dělajíce i na výš velmi vysoké stavěli a tu se hnízdili, tak že ve třech měsících bylo jich v těch dvanácti domích sedm set a některý více nalezeno. Kníže maje zprávu, že jich tak mnoho jest, zapověděl, aby jich více k sobě nepřijímali, ale oni to vždy tajně přes zápověď činili. Letního pak času rozváživ Vratislav, že se jich neumen- šuje, a nechtěje jimi Menšího města obtiežiti rozkázal, aby se jich polo- vice, kteříž by chtěli, obrátili do Většího města do té ulice, kdež sú někdy prvé Židé obývali, a křesťanům rozkázal, aby jim své domy za hotové peníze prodávali, a tu aby také měli dvanáct domuov a nic více. I stalo se tak, že sú domy kupovali a z Menšího města Pražského do Většího se čtrnáctý den měsíce července stěhovali.« 1067. Hájkova kronika l. 131. 1090. 9. R. 1090. Bohatství Židů. Když Vratislav král Český proti svému bratru, moravskému knížeti Konrádu I., válečně táhl, přišla Hilburga, choť tohoto, »jedna z počtu žen moudrých«, bez vědomí manžela svého do táboru krále Vratislava a »hojně skropivši obličej slzami« prosila, aby upustil od války proti vlastnímu bratru svému, vždyť by tím jen svou vlastní zemi pustošil; chce-li se však obohatiti, ukázala mu na jiný pro- středek: »Nikde se lépe neobohatíš, nikde více nezvelebíš jako ve pod- hradí Pražském a v ulici Vyšehradské. Tam jsou Židé zlatem a stříbrem
4 K HISTORII ŽIDŮ knížete Vratislava svolil k dosazení Jana biskupa na Moravu, vymíniv však biskupstí Pražskému náhradu za to, mezi jinými také na Moravě uprostřed řeky řečené Svratka hrad Podivín nazvaný dle zakladatele svého Podivy žida, později však křesťana. Kosmas, Prameny dějin česk. II. 95. 8. L. 1067. Přestěhování se Židů v Praze: K létu 1067 Hájek připomíná: . . . »Přišlo mnoho Židuov opět do Prahy a přinesli s sebou veliké dary, dávajíce je knížeti Vratislavovi zeleného čtvrtku, též biskupu Jaromírovi a přitom žádajíce, aby byli do Staršího jinak do Menšího města Pražského puštěni slibujíce, že se chtí poctivě, věrně a právě chovati, nikda žádného nečiniti rouhání a nadto že chtí dávati do ko- mory knížetské každého roku dvě stě hřiven peněz mince obecně berné berně i jiné poplatky a pomoci dvénásobné více než křesťané pod tú výminkú a pokutú, když by se koli v čemžkoli nezachovali, aby byli hned netoliko z toho města, ale ze vší té země vyhnáni a svých stat- kuov zbaveni. Kníže a biskup rozváživše takové jich slušné poddání, i dopustili jim, aby sobě koupili na Oujezdě dvanáct domův nevelikých, nic více, a oni tak učinili bez meškání, a koupivše hned ty domy i dolův do země lochy dělajíce i na výš velmi vysoké stavěli a tu se hnízdili, tak že ve třech měsících bylo jich v těch dvanácti domích sedm set a některý více nalezeno. Kníže maje zprávu, že jich tak mnoho jest, zapověděl, aby jich více k sobě nepřijímali, ale oni to vždy tajně přes zápověď činili. Letního pak času rozváživ Vratislav, že se jich neumen- šuje, a nechtěje jimi Menšího města obtiežiti rozkázal, aby se jich polo- vice, kteříž by chtěli, obrátili do Většího města do té ulice, kdež sú někdy prvé Židé obývali, a křesťanům rozkázal, aby jim své domy za hotové peníze prodávali, a tu aby také měli dvanáct domuov a nic více. I stalo se tak, že sú domy kupovali a z Menšího města Pražského do Většího se čtrnáctý den měsíce července stěhovali.« 1067. Hájkova kronika l. 131. 1090. 9. R. 1090. Bohatství Židů. Když Vratislav král Český proti svému bratru, moravskému knížeti Konrádu I., válečně táhl, přišla Hilburga, choť tohoto, »jedna z počtu žen moudrých«, bez vědomí manžela svého do táboru krále Vratislava a »hojně skropivši obličej slzami« prosila, aby upustil od války proti vlastnímu bratru svému, vždyť by tím jen svou vlastní zemi pustošil; chce-li se však obohatiti, ukázala mu na jiný pro- středek: »Nikde se lépe neobohatíš, nikde více nezvelebíš jako ve pod- hradí Pražském a v ulici Vyšehradské. Tam jsou Židé zlatem a stříbrem
Strana 5
V CECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 5 nejvíc oplývající, tam z veškerých národů kupci nejbohatší, tam peněž- níci nejzámožnější, tam tržižtě, na kterém kořisť hojná, a přes hojnost dostane se tvým vojínům.« Kosmas, Prameny dějin čes. II. 127. 10. L. 1096. Pronásledování Židů. Roku 1096 (na počátku prvé 1096. křížové výpravy) vzniklo veliké hnutí v lidu k putování do Jerusalema že v německých a východofranckých krajinách jen velmi málo obyvatel-, stva po hradech a po vsech zůstalo. Část poutníků, která skrze Čechy táhla, napadala Židy a křtila je; kteří se pak protivili, ty zabíjela. Biskup Kosmas spravedlivostí puzen marně se pokoušel tomu zabrániti, aby Židé proti své vůli byli křtěni, neboť neměl, kdo by mu byl ku pomoci, an kníže Břetislav se svým vojskem v Polsku byl. Po krátké době setřásli Židé zase křesťanství a vrátili se k Mojžíšovu zákonu. — Za téže doby přišlí křižáci do Čech chtěli na Židech vybírati peníze nebo je jímati. Král věnoval té věci jen málo pozornosti, mínil, aby každý sám se bránil; přepadli tudíž Židé křižáky a pobili při tom na dvě stě Němcův. Dalimil o tom píše: »Ti křižáci] nad Židy moc papežovu jmějiechu. Té moci velikým střiebrem dobyli běchu. S sobú liudí mnoho jmějiechu, chtiec ot Židóv veliké peniezě bráti, neb je všecky zejmati.« Král o tej válcě poče netbati řka: »Nechciu se v to uvázati. Drž se každý svého práva. ktož ostojí, buď jeho hlava zdráva.« Král Židóm ku brani pokynu řka: »Zbjete-li je, nepočtu vem za vinu.« Židie tajně oděnie a liudí dobychu. Když na ně křižovníci udeřichu, Židové křižovníky pobichu na dvě stě Němcóv tehdy zbichu.« Kosmas, Prameny dějin čes. II 138 etc., Marignola ibidem III. 547, Pulkava ib dem V. 63., Dalimil ibidem III. 182 etc. 11. R. 1098. Židé obráni. Židé po násilném křtění (1096) a navrácení 1098. se ku svému náboženství, museli snášeti nátisky od lidu i od úřadu, za kterouž příčinou chystali se mnozí a již odcházeli ze země. R. 1098 bylo oznámeno knížeti Břetislavovi, že někteří Židé uprchli, jiní že své bohat- ství tajně odnášejí dilem do Polska, dílem do Uher. Tím popuzen vyslal kníže svého komořího, který svolal starší židovské (majores natu) a měl k nim řeč, v níž pravil, že smějí se vystěhovati pouze tak chudi, jak sem přišli; že byli pokřtěni, nestalo se jím, nýbrž vůlí boží. Na to byli Židé
V CECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 5 nejvíc oplývající, tam z veškerých národů kupci nejbohatší, tam peněž- níci nejzámožnější, tam tržižtě, na kterém kořisť hojná, a přes hojnost dostane se tvým vojínům.« Kosmas, Prameny dějin čes. II. 127. 10. L. 1096. Pronásledování Židů. Roku 1096 (na počátku prvé 1096. křížové výpravy) vzniklo veliké hnutí v lidu k putování do Jerusalema že v německých a východofranckých krajinách jen velmi málo obyvatel-, stva po hradech a po vsech zůstalo. Část poutníků, která skrze Čechy táhla, napadala Židy a křtila je; kteří se pak protivili, ty zabíjela. Biskup Kosmas spravedlivostí puzen marně se pokoušel tomu zabrániti, aby Židé proti své vůli byli křtěni, neboť neměl, kdo by mu byl ku pomoci, an kníže Břetislav se svým vojskem v Polsku byl. Po krátké době setřásli Židé zase křesťanství a vrátili se k Mojžíšovu zákonu. — Za téže doby přišlí křižáci do Čech chtěli na Židech vybírati peníze nebo je jímati. Král věnoval té věci jen málo pozornosti, mínil, aby každý sám se bránil; přepadli tudíž Židé křižáky a pobili při tom na dvě stě Němcův. Dalimil o tom píše: »Ti křižáci] nad Židy moc papežovu jmějiechu. Té moci velikým střiebrem dobyli běchu. S sobú liudí mnoho jmějiechu, chtiec ot Židóv veliké peniezě bráti, neb je všecky zejmati.« Král o tej válcě poče netbati řka: »Nechciu se v to uvázati. Drž se každý svého práva. ktož ostojí, buď jeho hlava zdráva.« Král Židóm ku brani pokynu řka: »Zbjete-li je, nepočtu vem za vinu.« Židie tajně oděnie a liudí dobychu. Když na ně křižovníci udeřichu, Židové křižovníky pobichu na dvě stě Němcóv tehdy zbichu.« Kosmas, Prameny dějin čes. II 138 etc., Marignola ibidem III. 547, Pulkava ib dem V. 63., Dalimil ibidem III. 182 etc. 11. R. 1098. Židé obráni. Židé po násilném křtění (1096) a navrácení 1098. se ku svému náboženství, museli snášeti nátisky od lidu i od úřadu, za kterouž příčinou chystali se mnozí a již odcházeli ze země. R. 1098 bylo oznámeno knížeti Břetislavovi, že někteří Židé uprchli, jiní že své bohat- ství tajně odnášejí dilem do Polska, dílem do Uher. Tím popuzen vyslal kníže svého komořího, který svolal starší židovské (majores natu) a měl k nim řeč, v níž pravil, že smějí se vystěhovati pouze tak chudi, jak sem přišli; že byli pokřtěni, nestalo se jím, nýbrž vůlí boží. Na to byli Židé
Strana 6
6 K HISTORII ŽIDŮ na rozkaz knížecí vyloupeni a ponecháno jim jen tolik obilí, co potře bovali k potravě. »O, kolik jest peněz bídným Židům toho dne pobráno, ani z Troje zapálené tolik bohatství na břehu Eubojském nebylo sneseno.« Kosmas, Prameny dějin českých. II. 140. Pulk. V. 253. 1107. 12. L. 1107. Příspěvky Židů k výplatě knížete. Kníže Svato- pluk, byv králem německým Jindřichem IV. uvězněn, aby se vyprostil, slíbil dáti 10.000 hřiven stříbra. Načež, když propuštěn a do Prahy se navrátil, pobral skvosty v chrámech, klášteřích. Vedle toho přispívati museli ještě mnozí: »nebylo opata, nebylo probošta, ani duchovního, ani laika, ani Žida, ani kupce, ani suken kraječe, ani citarníka, aby nepřispěl nerád něčím knížeti ze svého krámu.« Kosmas, Prameny dějin českých. II. 157. Marignola, III. 551. 13. L. 1124. Žida Jakuba Apelly povýšení a pád. Při stěho- vání se r. 1098 nevyšli všichni Židé ze země, přes všechno pronásledo- vání mnozí zůstali a získali si opět jmění i vlivu; zvláště povznesl se nějaký Žid v Praze Jakub Apella, jenž v krátké době velikého nabyk bohatství. I přidržev se dvora knížecího, za Vladislavem před jinými pány chodil a aby ještě postoupil a radou knížecím se stal, dal se pokřtíti a dáno mu jméno Jakub. Ve své židovské škole dal posta- viti kapli, v níž byl svěcený oltář. Tím zalíbil se tak Vladislavovi, že jej učinil prvním úředníkem v království Českém. Ale brzo Žid, py- kaje toho, že pokřtít se dal, obrátil se zase k židovstvu a jedné noci posvěcený oltář rozbořil a ostatky do záchodu zahodil. Když se to kníže dověděl, dal Žida zatknouti a do těžkého žaláře vsaditi. Všechno jmění jeho bylo zabaveno a do knížecí pokladnice odneseno. Přátelé jeho však, aby Žid odpraven nebyl, složili 3000 hřiven stříbra a 100 hřiven zlata. Kníže, vykoupiv za ty peníze všechny křesťanské otroky od Židův, nařídil zároveň, aby žádný křesťan u Žida nesloužil. 1124. Kosmas, Fontes rer. Boh. II. 190. Nová kronyka Czeská od Pelzla 1792. II. 130—132. 1161. 14. L. 1161. Zpráva, že Židé prý lidi trávili. Roku 1161 po- čali lidé velmi zhusta mříti a lékařů se nedostávalo. Tu znamenitý počet Židů se za lékaře vydal a šťastně nemocné hojiti počal. Jiní Židé jak po městech, tak po vesnicích chodili, a kde nemocného našli, jej zbuzovali, aby se od Žida hojiti dal. Po nějakém čase po- čalo křesťanů tím více umírati bez vší bolesti a nemoce, ale Židé byli před tím morem uchráněni. Židovští lékaři přišli do podezření, jako by byli lid trávili. Král je kázal zjímati a zkoumati, zdali tomu tak, i vy-
6 K HISTORII ŽIDŮ na rozkaz knížecí vyloupeni a ponecháno jim jen tolik obilí, co potře bovali k potravě. »O, kolik jest peněz bídným Židům toho dne pobráno, ani z Troje zapálené tolik bohatství na břehu Eubojském nebylo sneseno.« Kosmas, Prameny dějin českých. II. 140. Pulk. V. 253. 1107. 12. L. 1107. Příspěvky Židů k výplatě knížete. Kníže Svato- pluk, byv králem německým Jindřichem IV. uvězněn, aby se vyprostil, slíbil dáti 10.000 hřiven stříbra. Načež, když propuštěn a do Prahy se navrátil, pobral skvosty v chrámech, klášteřích. Vedle toho přispívati museli ještě mnozí: »nebylo opata, nebylo probošta, ani duchovního, ani laika, ani Žida, ani kupce, ani suken kraječe, ani citarníka, aby nepřispěl nerád něčím knížeti ze svého krámu.« Kosmas, Prameny dějin českých. II. 157. Marignola, III. 551. 13. L. 1124. Žida Jakuba Apelly povýšení a pád. Při stěho- vání se r. 1098 nevyšli všichni Židé ze země, přes všechno pronásledo- vání mnozí zůstali a získali si opět jmění i vlivu; zvláště povznesl se nějaký Žid v Praze Jakub Apella, jenž v krátké době velikého nabyk bohatství. I přidržev se dvora knížecího, za Vladislavem před jinými pány chodil a aby ještě postoupil a radou knížecím se stal, dal se pokřtíti a dáno mu jméno Jakub. Ve své židovské škole dal posta- viti kapli, v níž byl svěcený oltář. Tím zalíbil se tak Vladislavovi, že jej učinil prvním úředníkem v království Českém. Ale brzo Žid, py- kaje toho, že pokřtít se dal, obrátil se zase k židovstvu a jedné noci posvěcený oltář rozbořil a ostatky do záchodu zahodil. Když se to kníže dověděl, dal Žida zatknouti a do těžkého žaláře vsaditi. Všechno jmění jeho bylo zabaveno a do knížecí pokladnice odneseno. Přátelé jeho však, aby Žid odpraven nebyl, složili 3000 hřiven stříbra a 100 hřiven zlata. Kníže, vykoupiv za ty peníze všechny křesťanské otroky od Židův, nařídil zároveň, aby žádný křesťan u Žida nesloužil. 1124. Kosmas, Fontes rer. Boh. II. 190. Nová kronyka Czeská od Pelzla 1792. II. 130—132. 1161. 14. L. 1161. Zpráva, že Židé prý lidi trávili. Roku 1161 po- čali lidé velmi zhusta mříti a lékařů se nedostávalo. Tu znamenitý počet Židů se za lékaře vydal a šťastně nemocné hojiti počal. Jiní Židé jak po městech, tak po vesnicích chodili, a kde nemocného našli, jej zbuzovali, aby se od Žida hojiti dal. Po nějakém čase po- čalo křesťanů tím více umírati bez vší bolesti a nemoce, ale Židé byli před tím morem uchráněni. Židovští lékaři přišli do podezření, jako by byli lid trávili. Král je kázal zjímati a zkoumati, zdali tomu tak, i vy-
Strana 7
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. znali se. Na výstrahu za tuto nešlechetnost 86 Židů těch, jenž o tom věděli, před Vyšehradskou branou upáleno bylo. Ruffer: Historie Vyšehradská. Kronika Hájkova. 15. L. 1174—1178. Zvláštní práva v příčině svědectví. 1174—8. Soběslav II., kníže české, dovoluje německým osadníkům, bydlícím v podhradí Pražském na Poříčí u sv. Petra, aby žili dle svých vlast- ních obyčejův a práv, jichž užívali od dob jeho děda, krále Vrati- slava, a urovnává jejich právní záležitosti s oněmi ostatních obyvatelův. »Si causam habet Boemus cum Theutunico, quae testibus debeat con- probari, Boemus habeat erga Theutonicum Theotonicos duos et unum Boemum, fideles omnes. Similiter si causam habet Theutonicus cum Boemo, tunc Theutonicus habeat erga Boemum duos Boemos et unum Theutonicum, sed fideles. De Romanis et Judeis similiter.« Reg. Boh. et Mor. I. 161. J. Čelakovský, Codex iuriš munic. regni Boh. I. 2 ff. 16. L. 1187. Zpráva, že Židé před morem z Prahy utekli a 1187. jmění jich bylo pobráno. »R. 1187 bylo opět veliké slunce zatmění a z toho potom byl veliký mor, jednak po všech krajinách křesťan- ských, též i v Praze: a když se ten mor začínal, Židé z Prahy před tím morem skoro všichni bohatější vyjeli a vyšli; chudší toliko tu zů- stali, kterýmž bohatí, odejíti majíce, své statky poručili. V jednu noc někteří křesťané sebravše se, na ty Židy pozůstalé udeřili a zjímavše je, statky těch vyběhlých jim pobravše, při jich statcích jich nechali. Taková věc když přišla před knížete Fridricha, pilně se na to kázal ptáti, kdo by ti byli, kteří jsou Židy zloupili, aneb kdo by byl původ té loupeže, a nic se nemohl doptati.« Hájkova kronika. 17. L. 1222, 10. bř. Placení cla pomezního. Otakar, král Český, 1222. upravuje na prosbu papežského legata Rehoře de Crescentio placení daně duchovních osob, poněvadž dosud duchovní 30 denárů pomezního cla z jedné osoby platili, kdežto Židé jenom jeden peníz odváděli. »Illam denique pravam et perversam consuetudinem abolemus, qua clerici cense- bantur pejores esse judeis, videlicet in theloneis in exitu terrae nostrae; nam ubi judeus unum, clericus XXX denarios persolvebat.« Reg. Boh. et Mor. I. 302 sl. Orig. v arch. kap. Fražšké. 8) s) Viz o tom Tomkův Dějepis města Prahy I. 150.
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. znali se. Na výstrahu za tuto nešlechetnost 86 Židů těch, jenž o tom věděli, před Vyšehradskou branou upáleno bylo. Ruffer: Historie Vyšehradská. Kronika Hájkova. 15. L. 1174—1178. Zvláštní práva v příčině svědectví. 1174—8. Soběslav II., kníže české, dovoluje německým osadníkům, bydlícím v podhradí Pražském na Poříčí u sv. Petra, aby žili dle svých vlast- ních obyčejův a práv, jichž užívali od dob jeho děda, krále Vrati- slava, a urovnává jejich právní záležitosti s oněmi ostatních obyvatelův. »Si causam habet Boemus cum Theutunico, quae testibus debeat con- probari, Boemus habeat erga Theutonicum Theotonicos duos et unum Boemum, fideles omnes. Similiter si causam habet Theutonicus cum Boemo, tunc Theutonicus habeat erga Boemum duos Boemos et unum Theutonicum, sed fideles. De Romanis et Judeis similiter.« Reg. Boh. et Mor. I. 161. J. Čelakovský, Codex iuriš munic. regni Boh. I. 2 ff. 16. L. 1187. Zpráva, že Židé před morem z Prahy utekli a 1187. jmění jich bylo pobráno. »R. 1187 bylo opět veliké slunce zatmění a z toho potom byl veliký mor, jednak po všech krajinách křesťan- ských, též i v Praze: a když se ten mor začínal, Židé z Prahy před tím morem skoro všichni bohatější vyjeli a vyšli; chudší toliko tu zů- stali, kterýmž bohatí, odejíti majíce, své statky poručili. V jednu noc někteří křesťané sebravše se, na ty Židy pozůstalé udeřili a zjímavše je, statky těch vyběhlých jim pobravše, při jich statcích jich nechali. Taková věc když přišla před knížete Fridricha, pilně se na to kázal ptáti, kdo by ti byli, kteří jsou Židy zloupili, aneb kdo by byl původ té loupeže, a nic se nemohl doptati.« Hájkova kronika. 17. L. 1222, 10. bř. Placení cla pomezního. Otakar, král Český, 1222. upravuje na prosbu papežského legata Rehoře de Crescentio placení daně duchovních osob, poněvadž dosud duchovní 30 denárů pomezního cla z jedné osoby platili, kdežto Židé jenom jeden peníz odváděli. »Illam denique pravam et perversam consuetudinem abolemus, qua clerici cense- bantur pejores esse judeis, videlicet in theloneis in exitu terrae nostrae; nam ubi judeus unum, clericus XXX denarios persolvebat.« Reg. Boh. et Mor. I. 302 sl. Orig. v arch. kap. Fražšké. 8) s) Viz o tom Tomkův Dějepis města Prahy I. 150.
Strana 8
8 K HISTORII ŽIDU 1228. 18. L. 1228. Žid křtěný. Otakar, král Český, daruje klášteru v Opa- tovicích jako dědictví několik dvorů, mezi jinými Kopiště v okresu Lito- myšlském s věnováním za duši křtěného Žida Štěpána. Reg. Boh. et Mor. I. 337a sl. Cod. Mor. II. 201. (List. lat.) 19. L. 1235. Zpráva, že Židé z Prahy chtěli se odebrati. »Přišli jsou listové znamenití do Prahy židovskými literami napsaní, kteříž byli velikými pečeťmi upečetěni a nešeni do židovské ulice. Celní královští, kteří mejto vybírali, oznámili králi, že by nějaký Žid s těmi přijel listy. Král kázal před sebe povolati Kaina, syna Josefova, a jiných starších židovských, ptaje se jich: ti listové, kteří jsou na ten čas k nim přinešeni, od koho by byli a co by se v nich zavíralo? Oni odpověděli, že o žádných listech nevědí a žádní listové takoví že ne- jsou do jich rukou podáni. Král Václav, poněvadž odpírali, při tom jich zanechal. Třetího a čtvrtého dne oznámeno králi, že jsou se Židé velmi splašili a větřejí a mnohé věci (jako by se pryč strojili) prodávají a zvláště ty, kteréž by nésti nemohli a kupují za to meče, kopí a řem- dihy, jako by se na nějakou vojnu strojili. Král odpověděl: Byť pak i na nás strojili, však s ně máme dosti moci. Šestnáctého dne od toho času, jakž jsou celní pravili, že by listové byli přinešeni, Židé všickni s ženami a dětmi, tak malí jako velicí, až do posledního zdvihše se táhli z Prahy pod červenou korouhví, na kteréž byl namalován štít Da- vidův a pečeť Šalamounova. A oni všickni, opustivše domy i jiné ná- bytky, položili se nad kostelem sv. Jana na bojišti. Král o tom uslyšav poslal k nim ptaje se, co by to bylo. A oni odpověděli, že nic jiného než to, že mají proroctví, když křestané obdrží město Jeruzalem, že jim je mají v moc pustiti a dáti, proto že oni chtí tu na tom místě rado- vati se a veseliti až za jeden měsíc. A když svou radost vykonají, že se chtí zase do města navrátiti. Král rozváživ to s radami svými, po- něvadž jsou se jemu ani žádnému v tom neopověděli, k tomu že jsou se na tu radost zbrojně a vojensky vypravili, že tu něco jiného musí býti. A povolav starších židovských na Vyšehrad, ptal se jich, co by to bylo, aby jemu v pravdě pověděli, kteříž na témž stáli, jako prvé. Král poslav pro zhoubce, to jest pro katy, kázal je ohněm a smolou mučiti, kteříž vyznali, že jsou jim listové z poledních zemí od nejvyšších správců židovských přinešeni, v kterýchž se čte, že se jest jistě Mesiáš narodil a že má již let věku svého třicet a Goj a Magoj, kteříž někdy byli od Alexandra Velikého v horách Kaspios zavříni, ti že jsou již vyšli, a nás, abychom se s nimi (kteříž jsme v zemích půlnočních) spo- jili, pobízejí. Král kázal ty listy k sobě přinésti a je přečísti a rozváživ, že to nic není a že jest jim je někdo na posměch poslal, ztrápené Židy 1235.
8 K HISTORII ŽIDU 1228. 18. L. 1228. Žid křtěný. Otakar, král Český, daruje klášteru v Opa- tovicích jako dědictví několik dvorů, mezi jinými Kopiště v okresu Lito- myšlském s věnováním za duši křtěného Žida Štěpána. Reg. Boh. et Mor. I. 337a sl. Cod. Mor. II. 201. (List. lat.) 19. L. 1235. Zpráva, že Židé z Prahy chtěli se odebrati. »Přišli jsou listové znamenití do Prahy židovskými literami napsaní, kteříž byli velikými pečeťmi upečetěni a nešeni do židovské ulice. Celní královští, kteří mejto vybírali, oznámili králi, že by nějaký Žid s těmi přijel listy. Král kázal před sebe povolati Kaina, syna Josefova, a jiných starších židovských, ptaje se jich: ti listové, kteří jsou na ten čas k nim přinešeni, od koho by byli a co by se v nich zavíralo? Oni odpověděli, že o žádných listech nevědí a žádní listové takoví že ne- jsou do jich rukou podáni. Král Václav, poněvadž odpírali, při tom jich zanechal. Třetího a čtvrtého dne oznámeno králi, že jsou se Židé velmi splašili a větřejí a mnohé věci (jako by se pryč strojili) prodávají a zvláště ty, kteréž by nésti nemohli a kupují za to meče, kopí a řem- dihy, jako by se na nějakou vojnu strojili. Král odpověděl: Byť pak i na nás strojili, však s ně máme dosti moci. Šestnáctého dne od toho času, jakž jsou celní pravili, že by listové byli přinešeni, Židé všickni s ženami a dětmi, tak malí jako velicí, až do posledního zdvihše se táhli z Prahy pod červenou korouhví, na kteréž byl namalován štít Da- vidův a pečeť Šalamounova. A oni všickni, opustivše domy i jiné ná- bytky, položili se nad kostelem sv. Jana na bojišti. Král o tom uslyšav poslal k nim ptaje se, co by to bylo. A oni odpověděli, že nic jiného než to, že mají proroctví, když křestané obdrží město Jeruzalem, že jim je mají v moc pustiti a dáti, proto že oni chtí tu na tom místě rado- vati se a veseliti až za jeden měsíc. A když svou radost vykonají, že se chtí zase do města navrátiti. Král rozváživ to s radami svými, po- něvadž jsou se jemu ani žádnému v tom neopověděli, k tomu že jsou se na tu radost zbrojně a vojensky vypravili, že tu něco jiného musí býti. A povolav starších židovských na Vyšehrad, ptal se jich, co by to bylo, aby jemu v pravdě pověděli, kteříž na témž stáli, jako prvé. Král poslav pro zhoubce, to jest pro katy, kázal je ohněm a smolou mučiti, kteříž vyznali, že jsou jim listové z poledních zemí od nejvyšších správců židovských přinešeni, v kterýchž se čte, že se jest jistě Mesiáš narodil a že má již let věku svého třicet a Goj a Magoj, kteříž někdy byli od Alexandra Velikého v horách Kaspios zavříni, ti že jsou již vyšli, a nás, abychom se s nimi (kteříž jsme v zemích půlnočních) spo- jili, pobízejí. Král kázal ty listy k sobě přinésti a je přečísti a rozváživ, že to nic není a že jest jim je někdo na posměch poslal, ztrápené Židy 1235.
Strana 9
V CECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 9 rozkázal zase na Bojiště propustiti a jim všem přikázal, aby se žádný malý ani veliký do Prahy nenavracoval. A oni pobyvše tu za několik dní, po vsech a po městečkách se rozlezli. Hájkova kronika. 20. L. 1241. Židé od Tatarů hubeni. Jindřich, lantkrabě Du- 1241. rynský, podává zprávu vévodovi Barbanskému a Bononskému o po- čínání si Tatarů, kteří království České, zemi a města plení, nešetříce křesťanů ani Židů. Reg. Boh. et Mor. I 476. Math. Paris. Hist. Angl. Addit. 138. (List. lat.) 21. Papež Innocenc IV. nařizuje arcibiskupům a bi- 1247. skupům v říši Německé, aby Židé proliché podezřívání ne- byli nespravedlivě pronásledováni. V Lyoně, 5. července 1247 Archiepiscopis et episcopis per Alamanium constitutis. Lacrima- bilem Judeorum Alamannie recepimus questionem, quod nonnulli tam ecclesiastici, quam seculares principes ac alii nobiles et potentes ves- trarum civitatum et dioecesum, ut eorum bona iniuste diripiant et usur pent, adversus ipsos impia consilia cogitantes et fingentes occasiones varias et diversas, non considerato prudenter, quod quasi ex archivio eorum Christiane fidei testimonia prodierunt, scriptura divina inter alia mandata legis dicente »non occides«, ac prohibente illos in solempni- tate paschali quicqam morticinium non contingere, falso imponunt eisdem quod in ipsa solempnitate se corde pueri communicant inter- fecti, credendo, id ipsam legem precipere, cum sit legi contrarium mani- feste, ac eis malitiose obiciunt hominis cadaver mortui, si contigerit illud alicubi reperiri. Et per hoc et alia quam plura figmenta sevientes in ipsos, eos super hiis non accusatos, non confessos, nec convictos, contra privilegia illis ab apostolica sede clementer indulta spoliant contra Deum et iustitiam omnibus bonis suis, et inedia, carceribus ac tot molestiis tantisque gravaminibus premunt ipsos, diversis poenarum affligendo gene- ribus et morte turpissima eorum quam plurimos condempnando, quod iidem Judei, quasi existentes sub predictorum principum, quam eorum patres sul Pharaone fuerint in Aegypto, coguntur de locis, inhabitatis ab eis et suis antecessoribus a tempore, cuius non extat memoria, mi- serabiliter exulare; unde suum exterminium metuentes duxerunt ad apo- stolice sedis providentiam recurrendum. Nolentes igitur prefatos Judeos iniuste vexari, quorum conversionem Dominus miseratus expectat, cum testante propheta credantur reliquie salvefieri eorundem, mandamus, quatinus eis vos exhibentes favorabiles et benignos, quicquid super pre-
V CECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 9 rozkázal zase na Bojiště propustiti a jim všem přikázal, aby se žádný malý ani veliký do Prahy nenavracoval. A oni pobyvše tu za několik dní, po vsech a po městečkách se rozlezli. Hájkova kronika. 20. L. 1241. Židé od Tatarů hubeni. Jindřich, lantkrabě Du- 1241. rynský, podává zprávu vévodovi Barbanskému a Bononskému o po- čínání si Tatarů, kteří království České, zemi a města plení, nešetříce křesťanů ani Židů. Reg. Boh. et Mor. I 476. Math. Paris. Hist. Angl. Addit. 138. (List. lat.) 21. Papež Innocenc IV. nařizuje arcibiskupům a bi- 1247. skupům v říši Německé, aby Židé proliché podezřívání ne- byli nespravedlivě pronásledováni. V Lyoně, 5. července 1247 Archiepiscopis et episcopis per Alamanium constitutis. Lacrima- bilem Judeorum Alamannie recepimus questionem, quod nonnulli tam ecclesiastici, quam seculares principes ac alii nobiles et potentes ves- trarum civitatum et dioecesum, ut eorum bona iniuste diripiant et usur pent, adversus ipsos impia consilia cogitantes et fingentes occasiones varias et diversas, non considerato prudenter, quod quasi ex archivio eorum Christiane fidei testimonia prodierunt, scriptura divina inter alia mandata legis dicente »non occides«, ac prohibente illos in solempni- tate paschali quicqam morticinium non contingere, falso imponunt eisdem quod in ipsa solempnitate se corde pueri communicant inter- fecti, credendo, id ipsam legem precipere, cum sit legi contrarium mani- feste, ac eis malitiose obiciunt hominis cadaver mortui, si contigerit illud alicubi reperiri. Et per hoc et alia quam plura figmenta sevientes in ipsos, eos super hiis non accusatos, non confessos, nec convictos, contra privilegia illis ab apostolica sede clementer indulta spoliant contra Deum et iustitiam omnibus bonis suis, et inedia, carceribus ac tot molestiis tantisque gravaminibus premunt ipsos, diversis poenarum affligendo gene- ribus et morte turpissima eorum quam plurimos condempnando, quod iidem Judei, quasi existentes sub predictorum principum, quam eorum patres sul Pharaone fuerint in Aegypto, coguntur de locis, inhabitatis ab eis et suis antecessoribus a tempore, cuius non extat memoria, mi- serabiliter exulare; unde suum exterminium metuentes duxerunt ad apo- stolice sedis providentiam recurrendum. Nolentes igitur prefatos Judeos iniuste vexari, quorum conversionem Dominus miseratus expectat, cum testante propheta credantur reliquie salvefieri eorundem, mandamus, quatinus eis vos exhibentes favorabiles et benignos, quicquid super pre-
Strana 10
10 K HISTORII ŽIDŮ 1247. missis contra eosdem Judeos per predictos prelatos, nobiles et potentes inveneritis temere attemptatum, in statum debitum legitime revocato, non permittatis ipsos de cetero super hiis vel similibus ab aliquibus indebite molestarii, molestatores huiusmodi per censuram ecclesiasticam appellatione postposita compescendo. Dat. Lugduni III. non. Iul. anno V Listina tato jest tištěna u Raynalda, »Annales ecclesiastici ad annum 1247« (z rejstříků papeže Innocence IV.) a z Raynalda v Monu- menta Germaniae historica, Epistolae saec. XIII. ed. Rodenberg, tom. II. p. 297, No. 409. Srovn. Elie Berger, Les Registres d'Innocent IV., v Paříži 1884, str. 463., č. 3077. Bulla byla obnovena Rehořem X. dne 7. července 1273 (listina v městském archivu v Kolíně n. R.); srovn. Ennen & Eckertz: »Quellen zur Geschichte der Stadt Köln [v Kolíně n. R. 1867] III. 62.; Lacom- blet: »Urkundenbuch für die Geschichte des Niederrheins« [v Düssel- dorfě 1846] II. č. 305.; Weyden: »Geschichte der Juden in Köln« [v Ko- líně n. R. 1867] str. 257 a násl.. Toto obnovení Řehoře X. přejal Albertus Magnus r. 1274 (listina v městském archivu v Kolíně a ve Frankfurtě n. M.; srv. Böhmer, Codex diplom. Moenofrancofertanus, ve Frankfurtě n. M. 1836 I. 232.) a potvrdil císař Rudolf Habsburský dne 4. července 1275 (listina v městském archivu v Kolíně).9) 9) Do říše Německé (Alemanie) jako celku, skládajícího se z různých zemí a částí neodvislých států, připojovala církev katolická také země koruny České: měla tudíž jmenovaná bulla také platnost pro Čechy, Moravu a Slezsko. Pro snadnější porozumění širšího obecenstva klademe pod čáru volný překlad jazykem českým: Arcibiskupům a biskupům v Německu. Zaslechli jsme žalostnou žalobu od Židů v Německu, že jednotlivá duchovní a světská knížata a jiní šlechtici a vel- možové ve Vašich městech a diécesích, aby bezprávně jich statky drancovati a sobě přivlastniti mohli, bezbožné úklady proti nim vymýšlejí a rozmanité a různé příčiny předstírají, aniž by to rozumně uvážili. Přes to, že svaté písmo mezi jinými zákonnými předpisy praví: »Nezabiješ« a Židům zapovídá o svátcích passahu něčeho mrtvého se dotýkati, přicházejí oni s křivým obviňováním, že Židé právě o svátcích passahu srdce zavražděného dítěte mezi sebou rozdávají, hledíce namluviti, že sám zákon to předpisuje, kdežto to zjevně zákonu se příčí. A když někde nalezne se mrtvola, přičítá se opět jim vražda zlomyslně za vinu. Následkem těchto a jiných četných smyšlenek jsou zuřivě napadáni, a aniž by byli obžalováni, aniž by se doznali aneb usvědčeni byli, v odporu s výsadami, které jim apoštolskou stolicí milostivě uděleny byly, jsou olupováni proti Bohu a spravedlnosti o veškeren majetek, jsou trápeni hladem, vězením a mnohými útrapami, jsou podrobováni nejrozmanitějším trestům, odsuzováni k nejpotupnější smrti, takže Židé pod vládou takových knížat, velmožů a šlechticů horšího osudu zakoušejí, než otcové jich pod Faraonem v Egyptě, i jsou nuceni opustiti v bídě místa, kde jejich předkové od nepaměti lidské bydlili. Bojíce se úplného vyhla-
10 K HISTORII ŽIDŮ 1247. missis contra eosdem Judeos per predictos prelatos, nobiles et potentes inveneritis temere attemptatum, in statum debitum legitime revocato, non permittatis ipsos de cetero super hiis vel similibus ab aliquibus indebite molestarii, molestatores huiusmodi per censuram ecclesiasticam appellatione postposita compescendo. Dat. Lugduni III. non. Iul. anno V Listina tato jest tištěna u Raynalda, »Annales ecclesiastici ad annum 1247« (z rejstříků papeže Innocence IV.) a z Raynalda v Monu- menta Germaniae historica, Epistolae saec. XIII. ed. Rodenberg, tom. II. p. 297, No. 409. Srovn. Elie Berger, Les Registres d'Innocent IV., v Paříži 1884, str. 463., č. 3077. Bulla byla obnovena Rehořem X. dne 7. července 1273 (listina v městském archivu v Kolíně n. R.); srovn. Ennen & Eckertz: »Quellen zur Geschichte der Stadt Köln [v Kolíně n. R. 1867] III. 62.; Lacom- blet: »Urkundenbuch für die Geschichte des Niederrheins« [v Düssel- dorfě 1846] II. č. 305.; Weyden: »Geschichte der Juden in Köln« [v Ko- líně n. R. 1867] str. 257 a násl.. Toto obnovení Řehoře X. přejal Albertus Magnus r. 1274 (listina v městském archivu v Kolíně a ve Frankfurtě n. M.; srv. Böhmer, Codex diplom. Moenofrancofertanus, ve Frankfurtě n. M. 1836 I. 232.) a potvrdil císař Rudolf Habsburský dne 4. července 1275 (listina v městském archivu v Kolíně).9) 9) Do říše Německé (Alemanie) jako celku, skládajícího se z různých zemí a částí neodvislých států, připojovala církev katolická také země koruny České: měla tudíž jmenovaná bulla také platnost pro Čechy, Moravu a Slezsko. Pro snadnější porozumění širšího obecenstva klademe pod čáru volný překlad jazykem českým: Arcibiskupům a biskupům v Německu. Zaslechli jsme žalostnou žalobu od Židů v Německu, že jednotlivá duchovní a světská knížata a jiní šlechtici a vel- možové ve Vašich městech a diécesích, aby bezprávně jich statky drancovati a sobě přivlastniti mohli, bezbožné úklady proti nim vymýšlejí a rozmanité a různé příčiny předstírají, aniž by to rozumně uvážili. Přes to, že svaté písmo mezi jinými zákonnými předpisy praví: »Nezabiješ« a Židům zapovídá o svátcích passahu něčeho mrtvého se dotýkati, přicházejí oni s křivým obviňováním, že Židé právě o svátcích passahu srdce zavražděného dítěte mezi sebou rozdávají, hledíce namluviti, že sám zákon to předpisuje, kdežto to zjevně zákonu se příčí. A když někde nalezne se mrtvola, přičítá se opět jim vražda zlomyslně za vinu. Následkem těchto a jiných četných smyšlenek jsou zuřivě napadáni, a aniž by byli obžalováni, aniž by se doznali aneb usvědčeni byli, v odporu s výsadami, které jim apoštolskou stolicí milostivě uděleny byly, jsou olupováni proti Bohu a spravedlnosti o veškeren majetek, jsou trápeni hladem, vězením a mnohými útrapami, jsou podrobováni nejrozmanitějším trestům, odsuzováni k nejpotupnější smrti, takže Židé pod vládou takových knížat, velmožů a šlechticů horšího osudu zakoušejí, než otcové jich pod Faraonem v Egyptě, i jsou nuceni opustiti v bídě místa, kde jejich předkové od nepaměti lidské bydlili. Bojíce se úplného vyhla-
Strana 11
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 11 22. R. 1249. O zástavách a smilstvu. V českém, v XV. století 1249. sdělaném překladu základních práv Jihlavských, platných také pro město Hory Kutny a hory tamější, potvrzených králem Českým Václavem I. zení usnesli se, obrátiti se ku prozřetelnosti papežské stolice. Ježto nechceme aby Židé neoprávněně byli pronásledováni, jichž obrácení k víře Hospodin pln slitování očekává, ježto dle svědectví proroka zbytky jich budou spaseny, na- řizujeme, abyste byli k nim milostivými a dobrotivými, a když shledáte, že od jmenovaných prelátů, šlechticů a velmožů proti Židům něco lehkomyslně se pod- niká, zákonný stav zjednali a netrpěli, aby pro tyto aneb podobné obžaloby od kohokoliv bezprávně obtěžováni byli a abyste ty, kteří je takto obtěžují, církev- ními tresty, nepřipouštějíce odvolání, v mezích drželi. Dáno v Lyoně dne 5. čer- vence pátého roku našeho pontifikátu (1247). Aby význam ochranného listu papežova náležitě mohl býti osvětlen, jest potřebí přehlédnouti mžikem historické Židů utrpení až po tu dobu. Když Římané r. 70. po Kr. Jerusalému dobyli, chrám spálili, mnoho Židů pobili, v zajetí odvedli, rozprchl se ostatní Israel do krajin cizích, kdež již před tím sourodáci jich byli usedlí. Země Judská rozdělena, a když poslední zoufalé pokusy, aby vymanili se z poddanství římského, skončily krvavou porážkou, byli Židé všude (v Arabii, Malé Asii, Persii, Egyptě, Řecku, na ostrově Cypru), kdež přebývali, pronásledováni. Od r. 330 pak, kdy za císaře Konstantina křesťanství stalo se náboženstvím panujícím, počalo kruté soužení Židů. Toho času roz- troušeni byli již mimo jmenovaná místa ve Vlaších, Španělsku, Ilyrii, Gallii, Porýnsku a jinde. V málo kterých krajinách žili pokojně: takž ve Francii a Hispanii již v 6. a 7. stol. hrozně byli pronásledováni; 8. a 9. stol. bylo zase pro ně ve Francii jako šťastnou dobou. V druhé však polovici 9. stol. počaly štvanice proti nim, roztrušováno o nich podezřívání, že rouhají se hostii, za- bíjejí křesťanskou mládež, otravují studny atd. S místa na místo hnáni, vyháněni a zase přijímáni, museli drahým penízem vykupovati si existenci svého žití. Po- dobně, však mnohem hůře, dařilo se jim v Německu, kdež byli tak zvanými kammerknechty, majetkem císařů, kteříž je jako zboží prodávali, jiným postupo- vali. Stalo prý se a platilo od císaře Tita, kdy při zboření Jerusaléma asi třetina Židů jako otroci byli prodáni a sice vždy 30 za peníz. Po Římské říši roztroušení zajatci, otroci byli vždy majetkem římského císaře, kterýž však měl je před jinými útisky chrániti. Takový závazek ochrany přešel císařem Karlem Velikým na německé císaře. Stará tato pověst zaznamenána již ve sbírkách práva ně- meckého v Sachsenspieglu a Schwabenspieglu v 13. století. Však jaká to byla ideální záštita císařská, viděti dobře, že Židé museli (ač byli sluhy, kammer- knechty a platili clo, daň z hlavy) vykupovati si, kde sídleli, ochranu dosti draze u všech mocných v říši Německé; ano někteří panovníci zapomněli na povinnou obranu Židů, takž na př. Jindřich II. r. 1012 rozkázal, aby Židům Mohučským vypáleno bylo znamení, že víru křesťanskou nechtěli přijati. Mnohem horší dnové utrpení nastali Židům, kteříž vedle mystického před- povídání těšili se na příchod Messiášův a společný návrat rozptýleného Israele do své zaslíbené země Palestiny mezi lety 1096—1104: když na jaře r. 1096 vytáhl první zástup křižáků vedením Petra Poustevníka proti Turkům, aby svatou zemi Palestinu uvedl v moc křesťanskou. Za prvním houfem hrnuly se druhý, třetí, čtvrtý zástup červeným křížem znamenaných bojovníků. A byl to divný, vojensky
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 11 22. R. 1249. O zástavách a smilstvu. V českém, v XV. století 1249. sdělaném překladu základních práv Jihlavských, platných také pro město Hory Kutny a hory tamější, potvrzených králem Českým Václavem I. zení usnesli se, obrátiti se ku prozřetelnosti papežské stolice. Ježto nechceme aby Židé neoprávněně byli pronásledováni, jichž obrácení k víře Hospodin pln slitování očekává, ježto dle svědectví proroka zbytky jich budou spaseny, na- řizujeme, abyste byli k nim milostivými a dobrotivými, a když shledáte, že od jmenovaných prelátů, šlechticů a velmožů proti Židům něco lehkomyslně se pod- niká, zákonný stav zjednali a netrpěli, aby pro tyto aneb podobné obžaloby od kohokoliv bezprávně obtěžováni byli a abyste ty, kteří je takto obtěžují, církev- ními tresty, nepřipouštějíce odvolání, v mezích drželi. Dáno v Lyoně dne 5. čer- vence pátého roku našeho pontifikátu (1247). Aby význam ochranného listu papežova náležitě mohl býti osvětlen, jest potřebí přehlédnouti mžikem historické Židů utrpení až po tu dobu. Když Římané r. 70. po Kr. Jerusalému dobyli, chrám spálili, mnoho Židů pobili, v zajetí odvedli, rozprchl se ostatní Israel do krajin cizích, kdež již před tím sourodáci jich byli usedlí. Země Judská rozdělena, a když poslední zoufalé pokusy, aby vymanili se z poddanství římského, skončily krvavou porážkou, byli Židé všude (v Arabii, Malé Asii, Persii, Egyptě, Řecku, na ostrově Cypru), kdež přebývali, pronásledováni. Od r. 330 pak, kdy za císaře Konstantina křesťanství stalo se náboženstvím panujícím, počalo kruté soužení Židů. Toho času roz- troušeni byli již mimo jmenovaná místa ve Vlaších, Španělsku, Ilyrii, Gallii, Porýnsku a jinde. V málo kterých krajinách žili pokojně: takž ve Francii a Hispanii již v 6. a 7. stol. hrozně byli pronásledováni; 8. a 9. stol. bylo zase pro ně ve Francii jako šťastnou dobou. V druhé však polovici 9. stol. počaly štvanice proti nim, roztrušováno o nich podezřívání, že rouhají se hostii, za- bíjejí křesťanskou mládež, otravují studny atd. S místa na místo hnáni, vyháněni a zase přijímáni, museli drahým penízem vykupovati si existenci svého žití. Po- dobně, však mnohem hůře, dařilo se jim v Německu, kdež byli tak zvanými kammerknechty, majetkem císařů, kteříž je jako zboží prodávali, jiným postupo- vali. Stalo prý se a platilo od císaře Tita, kdy při zboření Jerusaléma asi třetina Židů jako otroci byli prodáni a sice vždy 30 za peníz. Po Římské říši roztroušení zajatci, otroci byli vždy majetkem římského císaře, kterýž však měl je před jinými útisky chrániti. Takový závazek ochrany přešel císařem Karlem Velikým na německé císaře. Stará tato pověst zaznamenána již ve sbírkách práva ně- meckého v Sachsenspieglu a Schwabenspieglu v 13. století. Však jaká to byla ideální záštita císařská, viděti dobře, že Židé museli (ač byli sluhy, kammer- knechty a platili clo, daň z hlavy) vykupovati si, kde sídleli, ochranu dosti draze u všech mocných v říši Německé; ano někteří panovníci zapomněli na povinnou obranu Židů, takž na př. Jindřich II. r. 1012 rozkázal, aby Židům Mohučským vypáleno bylo znamení, že víru křesťanskou nechtěli přijati. Mnohem horší dnové utrpení nastali Židům, kteříž vedle mystického před- povídání těšili se na příchod Messiášův a společný návrat rozptýleného Israele do své zaslíbené země Palestiny mezi lety 1096—1104: když na jaře r. 1096 vytáhl první zástup křižáků vedením Petra Poustevníka proti Turkům, aby svatou zemi Palestinu uvedl v moc křesťanskou. Za prvním houfem hrnuly se druhý, třetí, čtvrtý zástup červeným křížem znamenaných bojovníků. A byl to divný, vojensky
Strana 12
12 K HISTORII ŽIDU 1249. a jeho synem Přemyslem, tehdy markrabím Moravským, pojednává kap. XXVII. »O súdu svatokrádcě a o zastavování věcí kostelních«. »Opět ustanovujeme, aby ani kupec, šenkéř, kramář nebo Žid, ani který necvičený, ze všech stavů i zločinců sehnaný, spíše bandě lupičů podobný lid, jenž táhl proti »nevěřícím« Saracenům. První dva křižácké zástupy olupovaly na své »svaté« cestě Židy i křesťany, následující však houfové omezovali dílo vraždění a loupení pouze na Židy, poněvadž Hebraeové, s kterýmiž bojovníci již na cestě do země svaté se potkávali, stejně jako Saraceni »jsou nevěřící a nepřátelé Kristovi«. Povinností bylo věřících, aby Židé na víru křesťanskou byli obráceni, jakž ukládalo na hrobě prý Kristově nalezené písmo. A takové heslo mezi křižáky vržené zdálo se jim nejen bohumilé, ale také prospěšné, neboť dávalo jim do ruky klíč k vymáhání výkupného u Židů. A neslýchané provozo- váno ukrutenství při násilném křtění a na křesťanstvo obracování. Mrtvoly žen, dětí i mužů ležely nepohřbeny na pospas dravému ptactvu, zvěři; zapálené, roz- bořené domy, domky, roztrhané ohořalé svaté písmo, nářek a pláč ukazovaly na cestu, kudy kráčela ze všech koutů světa sběhlá čeládka křižácká, jíž všechny hříchy z minulosti i v budoucnosti byly již napřed odpuštěny. Židé utíkali se v hrozných dobách válek křižáckých s žalobnými nářky ke svým vrchnostem: však jen někdy mocné panstvo za zlatý poplatek ruku ochrannou nad nimi drželo. Příklady křižáků rozvášněná chátra vrhla se kde mohla na Židy, aby je ztýrala a oloupila. Různé vyhledala si k tomu příčiny; nejpřednější byla víra. Šířící se křesťanství stíhalo Židy jich kletbou při ukřižování Krista Ježíše: Israel odpovídal, že Messláš teprv přijde, aby rozšířena byla jedna víra po všem světě. Zápas o ideu náboženskou čím příkřejší, tím více byl na neprospěch Židů. poněvadž proti mocnému již křesťanství byl Israele malý počet. Náboženství křesťanské obmezovalo Židy v životě veřejném vždy víc a více. Byli zbaveni všech čestných úřadů, ze života společenského jako vyloučeni, lid se od nich odvracel, a třebas nebyla jim řemesla a živnosti zakázány, poněvadž však lidé se jich štítili, nemohli jako ostatní se živiti. Z nesnášenlivosti náboženské vzniklá nenávist a pronásledování zvětšena byla ještě poměry; Židé vehnáni zákony do situace choulostivé a odkázáni jen na obchod peněžní, kterýž křesťanům byl za- kázán. Braní úroků z půjčených hotových peněz bylo zapovědíno kanonickým zákonem křesťanům, dovoleno však Židům; zákon pak světský, výsady panov- níkův určovaly, že Žid, poněvadž platiti musel mnohem větší několikeré daně než křesťan, bráti smí ze sta deset až dvacet úrokův. Zákonem jim povolená nebo až vnucená lichva byla předním skoro jich řemeslem, obchodem. K nenávisti náboženské přidružila se tím závist společenská. Žid bral vedle zákona vysoké úroky a tím rychle bohatl. Lidé nepřáli Židům, žárlili na některé za peníze vymožené jich výhody, nejvíce však ponoukalo k závisti rostoucí jich bohatství. Měšťan, živnostník, jenž sotva mozolovitou prací na potřeby domu, rodiny své mohl vydělati, pohlížel s opravdovým rozhořčením na lehce získané jmění pronásledovaného, snižovaného Žida. Poněvadž však záviděné bohatství nemohlo neb nesmělo násilně bez trestu Židům býti vzato, nalezeny, vymyšleny příčiny, pro které by mořeni a o jmění olupováni býti mohli. Židé zachovávali až úzkostlivě starobylou zvyklost, že pili o velké noci červené víno na památku proměny krvavé vody v Nilu a k upamatování, že
12 K HISTORII ŽIDU 1249. a jeho synem Přemyslem, tehdy markrabím Moravským, pojednává kap. XXVII. »O súdu svatokrádcě a o zastavování věcí kostelních«. »Opět ustanovujeme, aby ani kupec, šenkéř, kramář nebo Žid, ani který necvičený, ze všech stavů i zločinců sehnaný, spíše bandě lupičů podobný lid, jenž táhl proti »nevěřícím« Saracenům. První dva křižácké zástupy olupovaly na své »svaté« cestě Židy i křesťany, následující však houfové omezovali dílo vraždění a loupení pouze na Židy, poněvadž Hebraeové, s kterýmiž bojovníci již na cestě do země svaté se potkávali, stejně jako Saraceni »jsou nevěřící a nepřátelé Kristovi«. Povinností bylo věřících, aby Židé na víru křesťanskou byli obráceni, jakž ukládalo na hrobě prý Kristově nalezené písmo. A takové heslo mezi křižáky vržené zdálo se jim nejen bohumilé, ale také prospěšné, neboť dávalo jim do ruky klíč k vymáhání výkupného u Židů. A neslýchané provozo- váno ukrutenství při násilném křtění a na křesťanstvo obracování. Mrtvoly žen, dětí i mužů ležely nepohřbeny na pospas dravému ptactvu, zvěři; zapálené, roz- bořené domy, domky, roztrhané ohořalé svaté písmo, nářek a pláč ukazovaly na cestu, kudy kráčela ze všech koutů světa sběhlá čeládka křižácká, jíž všechny hříchy z minulosti i v budoucnosti byly již napřed odpuštěny. Židé utíkali se v hrozných dobách válek křižáckých s žalobnými nářky ke svým vrchnostem: však jen někdy mocné panstvo za zlatý poplatek ruku ochrannou nad nimi drželo. Příklady křižáků rozvášněná chátra vrhla se kde mohla na Židy, aby je ztýrala a oloupila. Různé vyhledala si k tomu příčiny; nejpřednější byla víra. Šířící se křesťanství stíhalo Židy jich kletbou při ukřižování Krista Ježíše: Israel odpovídal, že Messláš teprv přijde, aby rozšířena byla jedna víra po všem světě. Zápas o ideu náboženskou čím příkřejší, tím více byl na neprospěch Židů. poněvadž proti mocnému již křesťanství byl Israele malý počet. Náboženství křesťanské obmezovalo Židy v životě veřejném vždy víc a více. Byli zbaveni všech čestných úřadů, ze života společenského jako vyloučeni, lid se od nich odvracel, a třebas nebyla jim řemesla a živnosti zakázány, poněvadž však lidé se jich štítili, nemohli jako ostatní se živiti. Z nesnášenlivosti náboženské vzniklá nenávist a pronásledování zvětšena byla ještě poměry; Židé vehnáni zákony do situace choulostivé a odkázáni jen na obchod peněžní, kterýž křesťanům byl za- kázán. Braní úroků z půjčených hotových peněz bylo zapovědíno kanonickým zákonem křesťanům, dovoleno však Židům; zákon pak světský, výsady panov- níkův určovaly, že Žid, poněvadž platiti musel mnohem větší několikeré daně než křesťan, bráti smí ze sta deset až dvacet úrokův. Zákonem jim povolená nebo až vnucená lichva byla předním skoro jich řemeslem, obchodem. K nenávisti náboženské přidružila se tím závist společenská. Žid bral vedle zákona vysoké úroky a tím rychle bohatl. Lidé nepřáli Židům, žárlili na některé za peníze vymožené jich výhody, nejvíce však ponoukalo k závisti rostoucí jich bohatství. Měšťan, živnostník, jenž sotva mozolovitou prací na potřeby domu, rodiny své mohl vydělati, pohlížel s opravdovým rozhořčením na lehce získané jmění pronásledovaného, snižovaného Žida. Poněvadž však záviděné bohatství nemohlo neb nesmělo násilně bez trestu Židům býti vzato, nalezeny, vymyšleny příčiny, pro které by mořeni a o jmění olupováni býti mohli. Židé zachovávali až úzkostlivě starobylou zvyklost, že pili o velké noci červené víno na památku proměny krvavé vody v Nilu a k upamatování, že
Strana 13
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 13 jiný věcí kterých kostelních v zástavu bráti nechtěl, ani směl, ani k cho- 1249. vání přijímal, leč pod jistým svědomím. A ač kto proti tomu učinil by: takovú pokutú tresktán bude: ač věc byla by přistání jedné hřivny, hřivnu zaplatí, pakli nad desět, hrdla zbaven buď, pakli při desieti hřiv- nách, tyť zaplatí nebo ruky zbaven buď. Pakli se desět hřiven dostane tehdy třetí diel dostane se kostelu, třetí súdci, třetí přísežným. — Kap. LV. jedná »O židech a o jich smilství«: Nižádný žid v den Ve- likého pátka nižádného obcovánie s křesťany mieti nemá celý den. A ač některý žid s křesťansků ženú scizoložil by, popaden jsa a dvěma svědkoma přemožen, oba pohřbena buďta. Též staň se, ač křesťan s ži- dovkú smiesil by se a popaden jsa přemožen byl by jedniem křesťa- nem a dvěma židoma« (Po 16. srpnu 1249.) Rukopis XV. stol. »Fráva slavných měst horných« v knihovně kláštera Strahov- ského, č. 172. na l. 161. a sl. — Codex iuris municipalis regni Bohemiae. J. Cela- kovský. 1895. II. p. 20. a sl. 23. R. 1252. Šlechtic Velislav. Zamiloval se mladý šlechtic 1252. Velislav do dcery jistého Žida, u něhož si vypůjčoval peníze, aby ji ča- stěji viděl. »Nun trug sichs zu, dass ihr vater kranck war und zu bette lag; derhalben kam Veleslaus in des Juden hauss und verhielt sich heimlich und nachdem die Tochter aus des Vatern schlaffgemach gieng, Farao děti židovské zabíjeti dal a v krvi jich prý se koupal. Lstivé podezřívání vrhlo se na takový zvyk, proměnilo červené víno v krev lidskou a vyřklo hrozné slovo, že Židé pijí krev z křesťanské zabité mládeže a pojídají srdce lidské o veliké noci. Vedle jiného obyčeje chodili Židé o Nový rok k nějaké vodě a vhazovali něco chlebových drobečků do vody se slovy proroka: »Ponoř všechny hříchy své na dno mořské«. I taková světská ceremonie zavdala příčinu k podezřívaní, že Židé otravují studně, z čehož pak všeliké nakažlivé nemoci prý pocházely. Oboje toto nesmyslné domnění (Židé přece také tuže vodu pili a jí užívali), podráždilo rozvášněnou chátru a přivedlo někdy veliké zlo na Židy. Láje na ně vpadla, aby je pro nahodilou nějakou jim přičítanou vraždu oloupila a ztrápila. Takové vražedné pronásledování dělo se ve Francii i jinde, nejhojnější měrou v Německu. Hrůza zvýšena ještě tím, že nejvyšší nejmocnější hlava křesťanstva papež Innocenc III. 1198—1216 byl nesmířitelným nepřítelem Židovstva. Rozumí se, že po příkladu moci duchovní řídila se i světská moc. Židé, kteříž i v roz- ptýlenosti své po světě honositi se mohli slavnými jmény básníků, učenců, zvláště množstvím vynikajících lékařů, rolníků, obchodníků, průmyslníků, kteříž spravovali své obce »staršími«, každá pak země »mistrem«, řídili se mezi sebou svým vlastním soudnictvím, ano mnozí z nich i na vyšších místech mezi kře- sťany zasedali, měli býti, byli dnem 30. listopadu 1. 1215 poníženi nejvíce za celého jich v Evropě trvání, kdy nařízeno, aby na rozeznání od jiných osob nosili zvláštní znamení na svrchním oděvu nebo židovské tak zvané klobouky. Stigma takové vydávalo je v šanc luze, hlásalo jich potupu před ostatními, ano
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 13 jiný věcí kterých kostelních v zástavu bráti nechtěl, ani směl, ani k cho- 1249. vání přijímal, leč pod jistým svědomím. A ač kto proti tomu učinil by: takovú pokutú tresktán bude: ač věc byla by přistání jedné hřivny, hřivnu zaplatí, pakli nad desět, hrdla zbaven buď, pakli při desieti hřiv- nách, tyť zaplatí nebo ruky zbaven buď. Pakli se desět hřiven dostane tehdy třetí diel dostane se kostelu, třetí súdci, třetí přísežným. — Kap. LV. jedná »O židech a o jich smilství«: Nižádný žid v den Ve- likého pátka nižádného obcovánie s křesťany mieti nemá celý den. A ač některý žid s křesťansků ženú scizoložil by, popaden jsa a dvěma svědkoma přemožen, oba pohřbena buďta. Též staň se, ač křesťan s ži- dovkú smiesil by se a popaden jsa přemožen byl by jedniem křesťa- nem a dvěma židoma« (Po 16. srpnu 1249.) Rukopis XV. stol. »Fráva slavných měst horných« v knihovně kláštera Strahov- ského, č. 172. na l. 161. a sl. — Codex iuris municipalis regni Bohemiae. J. Cela- kovský. 1895. II. p. 20. a sl. 23. R. 1252. Šlechtic Velislav. Zamiloval se mladý šlechtic 1252. Velislav do dcery jistého Žida, u něhož si vypůjčoval peníze, aby ji ča- stěji viděl. »Nun trug sichs zu, dass ihr vater kranck war und zu bette lag; derhalben kam Veleslaus in des Juden hauss und verhielt sich heimlich und nachdem die Tochter aus des Vatern schlaffgemach gieng, Farao děti židovské zabíjeti dal a v krvi jich prý se koupal. Lstivé podezřívání vrhlo se na takový zvyk, proměnilo červené víno v krev lidskou a vyřklo hrozné slovo, že Židé pijí krev z křesťanské zabité mládeže a pojídají srdce lidské o veliké noci. Vedle jiného obyčeje chodili Židé o Nový rok k nějaké vodě a vhazovali něco chlebových drobečků do vody se slovy proroka: »Ponoř všechny hříchy své na dno mořské«. I taková světská ceremonie zavdala příčinu k podezřívaní, že Židé otravují studně, z čehož pak všeliké nakažlivé nemoci prý pocházely. Oboje toto nesmyslné domnění (Židé přece také tuže vodu pili a jí užívali), podráždilo rozvášněnou chátru a přivedlo někdy veliké zlo na Židy. Láje na ně vpadla, aby je pro nahodilou nějakou jim přičítanou vraždu oloupila a ztrápila. Takové vražedné pronásledování dělo se ve Francii i jinde, nejhojnější měrou v Německu. Hrůza zvýšena ještě tím, že nejvyšší nejmocnější hlava křesťanstva papež Innocenc III. 1198—1216 byl nesmířitelným nepřítelem Židovstva. Rozumí se, že po příkladu moci duchovní řídila se i světská moc. Židé, kteříž i v roz- ptýlenosti své po světě honositi se mohli slavnými jmény básníků, učenců, zvláště množstvím vynikajících lékařů, rolníků, obchodníků, průmyslníků, kteříž spravovali své obce »staršími«, každá pak země »mistrem«, řídili se mezi sebou svým vlastním soudnictvím, ano mnozí z nich i na vyšších místech mezi kře- sťany zasedali, měli býti, byli dnem 30. listopadu 1. 1215 poníženi nejvíce za celého jich v Evropě trvání, kdy nařízeno, aby na rozeznání od jiných osob nosili zvláštní znamení na svrchním oděvu nebo židovské tak zvané klobouky. Stigma takové vydávalo je v šanc luze, hlásalo jich potupu před ostatními, ano
Strana 14
14 K HISTORII ŽIDŮ 1252. fiel er dieselbe an, furete sie wider ihren willen mit gewalt beseit und notzüchtigte dieselbe, und als si irer ehren beraubet war, derenthalben schrey und weinete und sich nicht auffhorete ungeberdig zu stellen, erwurgete er dieselbe.« Nějaký soused jej však prozradil. »Als der Jude von dem Todschlage seiner Tochter verstendiget ward, krenckte ihn dasselbe mehr dann seine leibesschwacheit. Er verbarg aber seinen schmertzen, wie er mochte, dann er befahrete sich, da er Veleslaum, so bey hofe in gnaden war, einer notzüchtigung und todtschlags be- schuldigte, das ime nicht daselbst ein newer schandfleck möchte ange- hangen werden.« Žid snažil se tedy tajně Velislava potrestati a velikou částkou peněz se mu podařilo Velislavova sluhu pohnouti, aby pána svého zavraždil. Když se čin rozhlásil, vznikla veliká nevole ve šlechtě proti králi, jemuž vyčítáno »als wäre er dem gemeinen Pöbel und den Juden geneigter, dann dem Adel, und machten abermals ein newes vor- nemen wider den König.« Dalimil ještě o tom píše: »Přietelé Velislava 10) pomstichu a proň mnoho židův zbichu. Král ty všecky chtieše zbíti, musichu všickni z země jíti. Pak milosti královy dobychu a s židy sě umluvichu. Ale židy že bíti směli, proto sú koblúk židovský na ščít vzěli«. Behmische Chronica von Martin Boregh von Wittenberg. Ve Vratislavi p. 220. vybízelo říkaje i vrchnosti, aby z nich kořistily nebo ze země je vyháněly. Kdy a kde mohli, bránili se Židé vším možným způsobem, až hledali pomoci nejednou i v Římě. Jediného měli jen přímluvčího — peníze. Heroldové královští hlásali, že žádný nemá ubližovati Židům, papežové rozsílali bully, že církev nepřeje si, aby Židé byli vyhubeni a násilně křtěni: však všechny podobné vyhlášky a na- pomínání někdy málo pomáhaly. Předložená, vytištěná bulla papeže Innocence IV. ze dne 5. července 1247 jest první oficiální vyvrácení nespravedlivých podezřívání proti Židům. Před tím již 28. května t. r. zaslal jmenovaný papež arcibiskupovi Viennskému list, kterýmž v podobné příčině napomínání činí lapidárním slohem: kdyby křestanské nábo- ženství bedlivě toho dbalo a rozumně rozeznávalo, jak nelidské jest, když zbytek Židů, jimž milost Spasitelova jakožto zbylým svědkům jeho utrpení a jeho vítězné smrti slíbila zachování, různými útisky a nesnázemi se trápí, zanechala by toho, nýbrž dopřála by jim pod záminkou pobožnosti a z úcty ke Kristu útěchu lid- skosti. Papež zmiňuje se o události v provincii Viennské, kdež Židé někteří pro podezření ze zavraždění dívky, bez důkazů, bez doznání, bez obžaloby o veškeren majetek oloupeni, vězněni, napolo usmrceni, ohněm spáleni, některým mužům plodidla, ženám prsy vytrhány a jinými mukami trápeni. Nařizuje, aby Židům dřívější jich volnost, majetek byly navráceny, za vystálý trest náhrada poskytnuta byla a bez další překážky aby v krajině té směli se zdržovati. Ač listina tato netýkala se obecného zájmu křesťanstva, nýbrž jen jedné provincie, zmínili jsme se o věci pro důležitost obsahu, abychom ukázali na spravedlivé uvážení pape- žovo, jehož bully k ochraně Židů král Přemysl Otakar II. vyhlásil 1. 1254. 10) Hájek má jméno Zdislava.
14 K HISTORII ŽIDŮ 1252. fiel er dieselbe an, furete sie wider ihren willen mit gewalt beseit und notzüchtigte dieselbe, und als si irer ehren beraubet war, derenthalben schrey und weinete und sich nicht auffhorete ungeberdig zu stellen, erwurgete er dieselbe.« Nějaký soused jej však prozradil. »Als der Jude von dem Todschlage seiner Tochter verstendiget ward, krenckte ihn dasselbe mehr dann seine leibesschwacheit. Er verbarg aber seinen schmertzen, wie er mochte, dann er befahrete sich, da er Veleslaum, so bey hofe in gnaden war, einer notzüchtigung und todtschlags be- schuldigte, das ime nicht daselbst ein newer schandfleck möchte ange- hangen werden.« Žid snažil se tedy tajně Velislava potrestati a velikou částkou peněz se mu podařilo Velislavova sluhu pohnouti, aby pána svého zavraždil. Když se čin rozhlásil, vznikla veliká nevole ve šlechtě proti králi, jemuž vyčítáno »als wäre er dem gemeinen Pöbel und den Juden geneigter, dann dem Adel, und machten abermals ein newes vor- nemen wider den König.« Dalimil ještě o tom píše: »Přietelé Velislava 10) pomstichu a proň mnoho židův zbichu. Král ty všecky chtieše zbíti, musichu všickni z země jíti. Pak milosti královy dobychu a s židy sě umluvichu. Ale židy že bíti směli, proto sú koblúk židovský na ščít vzěli«. Behmische Chronica von Martin Boregh von Wittenberg. Ve Vratislavi p. 220. vybízelo říkaje i vrchnosti, aby z nich kořistily nebo ze země je vyháněly. Kdy a kde mohli, bránili se Židé vším možným způsobem, až hledali pomoci nejednou i v Římě. Jediného měli jen přímluvčího — peníze. Heroldové královští hlásali, že žádný nemá ubližovati Židům, papežové rozsílali bully, že církev nepřeje si, aby Židé byli vyhubeni a násilně křtěni: však všechny podobné vyhlášky a na- pomínání někdy málo pomáhaly. Předložená, vytištěná bulla papeže Innocence IV. ze dne 5. července 1247 jest první oficiální vyvrácení nespravedlivých podezřívání proti Židům. Před tím již 28. května t. r. zaslal jmenovaný papež arcibiskupovi Viennskému list, kterýmž v podobné příčině napomínání činí lapidárním slohem: kdyby křestanské nábo- ženství bedlivě toho dbalo a rozumně rozeznávalo, jak nelidské jest, když zbytek Židů, jimž milost Spasitelova jakožto zbylým svědkům jeho utrpení a jeho vítězné smrti slíbila zachování, různými útisky a nesnázemi se trápí, zanechala by toho, nýbrž dopřála by jim pod záminkou pobožnosti a z úcty ke Kristu útěchu lid- skosti. Papež zmiňuje se o události v provincii Viennské, kdež Židé někteří pro podezření ze zavraždění dívky, bez důkazů, bez doznání, bez obžaloby o veškeren majetek oloupeni, vězněni, napolo usmrceni, ohněm spáleni, některým mužům plodidla, ženám prsy vytrhány a jinými mukami trápeni. Nařizuje, aby Židům dřívější jich volnost, majetek byly navráceny, za vystálý trest náhrada poskytnuta byla a bez další překážky aby v krajině té směli se zdržovati. Ač listina tato netýkala se obecného zájmu křesťanstva, nýbrž jen jedné provincie, zmínili jsme se o věci pro důležitost obsahu, abychom ukázali na spravedlivé uvážení pape- žovo, jehož bully k ochraně Židů král Přemysl Otakar II. vyhlásil 1. 1254. 10) Hájek má jméno Zdislava.
Strana 15
V CECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 15 24. Král Přemysl Otakar dává Židům v říši jeho pře- 1254. bývajícím různá práva, svobody jako list ochranný. Usta- novuje: v rozepři aby křesťan sám proti Židovi nesvědčil, nýbrž aby svěd- kem byl ještě Žid; ve při o zástavu, že Žid o ni neštěstím přišel, stačí jednoduchá přísaha židovská, rovněž připočtení úroků ze zástavy; usta- novuje, co Žid může vzíti v zástavu; Židé jsou vyňati z právomoci měst- ských úřadů, když mají rozepři mezi sebou, přikázáni k soudu před krále, nebo komornímu; mnoho-li má zaplatiti křesťan za poranění, usmrcení Žida; jaké clo na Židech požadovati sluší; o trestu za zpu- stošení jich hřbitova; o neposlušnosti Židů před soudem; zraní-li Žid Žida; o přísaze; o tajném zavraždění, zranění Žida; o právomoci soudce židovského; o návštěvách v domě židovském; o úrocích; odvede-li kdo dítě židovské; Židé nebuďtež voláni na soud v den svůj sváteční; o ná- silném odejmutí zástav Židovi; soud proti Židovi veden budiž v jich škole; nemají býti obviňování, že by požívali křesťanské krve lidské o obžalobě Žida, kdyby zabil dítě křesťanské.11) Dáno v Praze a ve Vídni 29. března 1254. In nomine sancte et individue Trinitatis. Amen. Nos Otakarus dei gracia rex Boemie, dux Austrie et Stirie et marchio Moravie. Omnibus in perpetuum. Quoniam unius cuiusque condicionis homines in nostro dominio commorantes volumus gracie et benevolencie participes inveniri universis. Judeis in regno nostro et dominio constitutis hec jura statuimus inviola- biliter observari 1. Primum quidem statuimus, ut pro pecunia mobili aut pro re immobili aut in causa criminali, que tangit personam aut res Judei, nullus Cristianus contra Judeum, nisi cum Cristiano et Judeo in testi- monium admittatur. 11) Při r. 1247 pověděli jsme, jaké byly toho příčiny, že Židé žádati musili oficiální ochrany od papeže Innocence IV. a také již hledali před tím útulku při Kalixtovi II., Eugenu III., Alexandru III., Klimentu III., Celestinu III., Innocenci III., Honoriovi III. a Rehoři IX. Vedle obrany nejvyšší moci duchovní utíkali se též pod záštitu světské vrchnosti. Víme, jaký byl poměr Židů v Čechách že měli dostatečné svobody, však přece i knížata, králové, jako světské vrch- nosti chrániti musili své poddané Židy. Již král Václav I. († 1253) dal jim ochranný list, kteréhož dovolává se král Přemysl Otakar II. v listině, když Židy Brněnské osvobozuje na rok od daní a jiných služebností, slovy: »secundum formam privilegii ipsis (Judaeis) super iuribus eorum a patre olim nostro et nobis indultum«. Takový privilej — výsadní list Václavův neznáme; víme, že kníže Fridrich r. 1244 novým řádem utvrdil poměry Židův v Rakousích; a po- něvadž Přemysl Otakar II. v jmenovaném listu odvolává se na zákon otce svého, o rakouském nijakž se nezmiňuje, vyslovil Beda Dudík v dějinách Moravy
V CECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 15 24. Král Přemysl Otakar dává Židům v říši jeho pře- 1254. bývajícím různá práva, svobody jako list ochranný. Usta- novuje: v rozepři aby křesťan sám proti Židovi nesvědčil, nýbrž aby svěd- kem byl ještě Žid; ve při o zástavu, že Žid o ni neštěstím přišel, stačí jednoduchá přísaha židovská, rovněž připočtení úroků ze zástavy; usta- novuje, co Žid může vzíti v zástavu; Židé jsou vyňati z právomoci měst- ských úřadů, když mají rozepři mezi sebou, přikázáni k soudu před krále, nebo komornímu; mnoho-li má zaplatiti křesťan za poranění, usmrcení Žida; jaké clo na Židech požadovati sluší; o trestu za zpu- stošení jich hřbitova; o neposlušnosti Židů před soudem; zraní-li Žid Žida; o přísaze; o tajném zavraždění, zranění Žida; o právomoci soudce židovského; o návštěvách v domě židovském; o úrocích; odvede-li kdo dítě židovské; Židé nebuďtež voláni na soud v den svůj sváteční; o ná- silném odejmutí zástav Židovi; soud proti Židovi veden budiž v jich škole; nemají býti obviňování, že by požívali křesťanské krve lidské o obžalobě Žida, kdyby zabil dítě křesťanské.11) Dáno v Praze a ve Vídni 29. března 1254. In nomine sancte et individue Trinitatis. Amen. Nos Otakarus dei gracia rex Boemie, dux Austrie et Stirie et marchio Moravie. Omnibus in perpetuum. Quoniam unius cuiusque condicionis homines in nostro dominio commorantes volumus gracie et benevolencie participes inveniri universis. Judeis in regno nostro et dominio constitutis hec jura statuimus inviola- biliter observari 1. Primum quidem statuimus, ut pro pecunia mobili aut pro re immobili aut in causa criminali, que tangit personam aut res Judei, nullus Cristianus contra Judeum, nisi cum Cristiano et Judeo in testi- monium admittatur. 11) Při r. 1247 pověděli jsme, jaké byly toho příčiny, že Židé žádati musili oficiální ochrany od papeže Innocence IV. a také již hledali před tím útulku při Kalixtovi II., Eugenu III., Alexandru III., Klimentu III., Celestinu III., Innocenci III., Honoriovi III. a Rehoři IX. Vedle obrany nejvyšší moci duchovní utíkali se též pod záštitu světské vrchnosti. Víme, jaký byl poměr Židů v Čechách že měli dostatečné svobody, však přece i knížata, králové, jako světské vrch- nosti chrániti musili své poddané Židy. Již král Václav I. († 1253) dal jim ochranný list, kteréhož dovolává se král Přemysl Otakar II. v listině, když Židy Brněnské osvobozuje na rok od daní a jiných služebností, slovy: »secundum formam privilegii ipsis (Judaeis) super iuribus eorum a patre olim nostro et nobis indultum«. Takový privilej — výsadní list Václavův neznáme; víme, že kníže Fridrich r. 1244 novým řádem utvrdil poměry Židův v Rakousích; a po- něvadž Přemysl Otakar II. v jmenovaném listu odvolává se na zákon otce svého, o rakouském nijakž se nezmiňuje, vyslovil Beda Dudík v dějinách Moravy
Strana 16
16 K HISTORII ŽIDU 2. Item si Cristianus Judeum impetit, asserens, quod ei pignora sua obligaverit, et Judeus hoc diffitetur, si Cristianus Judei simplici verbo fidem noluerit adhibere, Judeus iurando super equivalente sibi oblato pignore suam intencionem probabit et transeat absolutus. 3. Item si Cristianus obligaverit pignus Judeo, affirmans, quod Judeo pro minori pecunia obligaverit, quam Judeus confiteatur: jurabit Judeus super pignore sibi oblato, et quod jurando probaverit, Cristianus ei solvere non recuset. 4. Item si Judeus Cristiano non assumptis testibus dicat se pignus mutuasse, et ille negaverit: super hoc Cristianus solius sui iuramento se expurget. 5. Item Judeus recipere poterit pignoris nomine omnia, que sibi fuerint oblata, quocumque nomine vocentur, nulla de his requisicione facta, exceptis vestibus sanguinolentis et madefactis et sacris vestibus, quas nullatenus acceptabit. 6. Item si Cristianus impecierit Judeum, quod pignus, quod Judeus habet, ei per furtum aut per violenciam sit ablatum, Judeus iuret super illo pignore, quod cum recepit, furtim ablatum vel raptum ignorarit, hoc suo iuramento implicito, quanto sit ei pignus huiusmodi obligatum, [probabit] et sic expurgacione facta Cristianus sortem et usuras ei per- solvet, que medio tempore accreverint. 7. Item si aut per casum incendii aut per furtum aut per vim res suas cum obligatis sibi pignoribus amiserit et hoc constiterit, et Cristi- anus, qui hoc obligerit, nichilominus eum impetit, Judeus juramento proprio se absolvet. 8. Item si Judei inter se discordiam de facto moverint aut gwerram, judex civitatis nostre nullam sibi jurisdiccionem vindicet in eosdem sed rex aut dux aut summus terre vel regni camerarius judicium exer- 1254. myšlenku, že řád rakouský z r. 1244 vzat z výsadního listu Václava I., a podobá se pravdě; tolerantní smýšlení otce i syna, osvědčené slovem i skutkem, mělo skutečně dobré v Čechách výsledky, kdežto v Rakousích zůstal vydaný řád Fridrichův jen napsaný; pronásledování Židů zůstalo, německý cisař Fridrich II. ukázal knížeti Rakouskému Fridrichovi, jak se má přátelství k Židům rozuměti. Vydal zákon, kterýmž vylučují se Židé ode všech úřadů, aby prý křesťanů ne- mohli utiskovati; mimo to později z koncilu Vídeňského (1279) vydány nové dekrety proti Židům. Za takové doby osvědčil nad jiné duchem povznešený panovník Přemysl Otakar II., jak posuzuje práva lidská, jak jim má se rozuměti. Jeho práva a výsady Židům, které v Praze napsány a ve Vídni 29. března 1254 vydány byly, jsou pravá magna charta svobod židovských, kteréž nabývaly větší ceny vůči útrapám nad Židy v sousedství páchaným, a jež za nedlouho po všech zemích pod žezlem Otakarovým po celé České říši byly zákonem. Židovského řádu Otakarova užito později knížetem Jindřichem pro Vratislavsko, knížetem Bolkem II. pro Svidnicko r. 1295, kn. Jindřichem III. r. 1299 pro Hlohovsko.
16 K HISTORII ŽIDU 2. Item si Cristianus Judeum impetit, asserens, quod ei pignora sua obligaverit, et Judeus hoc diffitetur, si Cristianus Judei simplici verbo fidem noluerit adhibere, Judeus iurando super equivalente sibi oblato pignore suam intencionem probabit et transeat absolutus. 3. Item si Cristianus obligaverit pignus Judeo, affirmans, quod Judeo pro minori pecunia obligaverit, quam Judeus confiteatur: jurabit Judeus super pignore sibi oblato, et quod jurando probaverit, Cristianus ei solvere non recuset. 4. Item si Judeus Cristiano non assumptis testibus dicat se pignus mutuasse, et ille negaverit: super hoc Cristianus solius sui iuramento se expurget. 5. Item Judeus recipere poterit pignoris nomine omnia, que sibi fuerint oblata, quocumque nomine vocentur, nulla de his requisicione facta, exceptis vestibus sanguinolentis et madefactis et sacris vestibus, quas nullatenus acceptabit. 6. Item si Cristianus impecierit Judeum, quod pignus, quod Judeus habet, ei per furtum aut per violenciam sit ablatum, Judeus iuret super illo pignore, quod cum recepit, furtim ablatum vel raptum ignorarit, hoc suo iuramento implicito, quanto sit ei pignus huiusmodi obligatum, [probabit] et sic expurgacione facta Cristianus sortem et usuras ei per- solvet, que medio tempore accreverint. 7. Item si aut per casum incendii aut per furtum aut per vim res suas cum obligatis sibi pignoribus amiserit et hoc constiterit, et Cristi- anus, qui hoc obligerit, nichilominus eum impetit, Judeus juramento proprio se absolvet. 8. Item si Judei inter se discordiam de facto moverint aut gwerram, judex civitatis nostre nullam sibi jurisdiccionem vindicet in eosdem sed rex aut dux aut summus terre vel regni camerarius judicium exer- 1254. myšlenku, že řád rakouský z r. 1244 vzat z výsadního listu Václava I., a podobá se pravdě; tolerantní smýšlení otce i syna, osvědčené slovem i skutkem, mělo skutečně dobré v Čechách výsledky, kdežto v Rakousích zůstal vydaný řád Fridrichův jen napsaný; pronásledování Židů zůstalo, německý cisař Fridrich II. ukázal knížeti Rakouskému Fridrichovi, jak se má přátelství k Židům rozuměti. Vydal zákon, kterýmž vylučují se Židé ode všech úřadů, aby prý křesťanů ne- mohli utiskovati; mimo to později z koncilu Vídeňského (1279) vydány nové dekrety proti Židům. Za takové doby osvědčil nad jiné duchem povznešený panovník Přemysl Otakar II., jak posuzuje práva lidská, jak jim má se rozuměti. Jeho práva a výsady Židům, které v Praze napsány a ve Vídni 29. března 1254 vydány byly, jsou pravá magna charta svobod židovských, kteréž nabývaly větší ceny vůči útrapám nad Židy v sousedství páchaným, a jež za nedlouho po všech zemích pod žezlem Otakarovým po celé České říši byly zákonem. Židovského řádu Otakarova užito později knížetem Jindřichem pro Vratislavsko, knížetem Bolkem II. pro Svidnicko r. 1295, kn. Jindřichem III. r. 1299 pro Hlohovsko.
Strana 17
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 17 cebit. Si autem reatus vergit in personam, soli regi sive duci hic casus 1254. reservabitur iudicandus. 9. Item si Cristianus Judeo vulnus qualecunque inflixerit, reus regi sive duci solvet XII marcas auri sue camere deferendas et vulne- rato Judeo XII marcas argenti et expensas, quas pro suimet curacione impenderit medicine. 10. Item si Cristianus Judeum occiderit, digno judicio puniatur et omnia rei mobilia et immobilia in regis sive ducis transeant potes- tatem. 11. Item si Cristianus Judeum ceciderit, ita tamen, quod san- guinem non effundat, solvat regi vel duci quatuor marcas auri, et percusso seu laeso quatuor marcas argenti. Si vero pecuniam habere non poterit, per detruncacionem manus satisfaciat pro commisso. 12. Item ubicunque Judeus dominium nostrum transierit, nullus ei aliquod impedimentum patrabit, nec molestiam inferet, nec gravamen. Sed si aliquas merces aut alias res duxerit, de quibus muta debeat provenire, per omnia mutarum loca non nisi debitam solvat mutam, quam solveret unus civium civitatis illius, in qua Judeus eo tempore commoratur. 13. Item si Judei iuxta suam consuetudinem aliquem ex mortuis suis aut de civitate ad civitatem, aut de provincia ad provinciam, aut de una terra ad aliam terram deduxerint, nichil ab eis per mutarios nos- tros volumus extorqueri; si autem mutarius aliquid extorserit, ut predo qui vulgariter rouber (berawber) dicitur, puniatur. 14. Item si Cristianus cimiterium eorum quacumque temeritate dissipaverit aut invaserit, in forma judicii moriatur et omnia sua pro- veniant regis camere sive ducis, quocumque nomine nuncupentur. 15. Item si aliquis temerarie iactaverit super scolas Judeorum, ju- dici Judeorum II talenta volumus ut persolvat. 16. Item si Judeus judici suo in poena pecuniaria, quae wandel di- citur, reus inventus fuerit, non nisi XII denarios solvat ei. 17. Item si Judeus per edictum sui judicis vocatus ad judicium, primo et secundo non venerit pro utraque vice, judici quatuor denarios solvet, si ad tercium edictum non venerit, solvat XXXVI denarios ju- dici memorato. 18. Item si Judeus Judeum vulneraverit, suo judici in poenam, quae wandel dicitur, II talenta solvere non recuset. 19. Item statuimus, ut nullus Judeus iuret super rodali, nisi sit pro magnis causis quae se extendunt ad L marcas argenti, praeterquam ad nostram presenciam evocatus; pro minoribus vero causis iurare debet ante scolas ad ostium dictae scolae. 2
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 17 cebit. Si autem reatus vergit in personam, soli regi sive duci hic casus 1254. reservabitur iudicandus. 9. Item si Cristianus Judeo vulnus qualecunque inflixerit, reus regi sive duci solvet XII marcas auri sue camere deferendas et vulne- rato Judeo XII marcas argenti et expensas, quas pro suimet curacione impenderit medicine. 10. Item si Cristianus Judeum occiderit, digno judicio puniatur et omnia rei mobilia et immobilia in regis sive ducis transeant potes- tatem. 11. Item si Cristianus Judeum ceciderit, ita tamen, quod san- guinem non effundat, solvat regi vel duci quatuor marcas auri, et percusso seu laeso quatuor marcas argenti. Si vero pecuniam habere non poterit, per detruncacionem manus satisfaciat pro commisso. 12. Item ubicunque Judeus dominium nostrum transierit, nullus ei aliquod impedimentum patrabit, nec molestiam inferet, nec gravamen. Sed si aliquas merces aut alias res duxerit, de quibus muta debeat provenire, per omnia mutarum loca non nisi debitam solvat mutam, quam solveret unus civium civitatis illius, in qua Judeus eo tempore commoratur. 13. Item si Judei iuxta suam consuetudinem aliquem ex mortuis suis aut de civitate ad civitatem, aut de provincia ad provinciam, aut de una terra ad aliam terram deduxerint, nichil ab eis per mutarios nos- tros volumus extorqueri; si autem mutarius aliquid extorserit, ut predo qui vulgariter rouber (berawber) dicitur, puniatur. 14. Item si Cristianus cimiterium eorum quacumque temeritate dissipaverit aut invaserit, in forma judicii moriatur et omnia sua pro- veniant regis camere sive ducis, quocumque nomine nuncupentur. 15. Item si aliquis temerarie iactaverit super scolas Judeorum, ju- dici Judeorum II talenta volumus ut persolvat. 16. Item si Judeus judici suo in poena pecuniaria, quae wandel di- citur, reus inventus fuerit, non nisi XII denarios solvat ei. 17. Item si Judeus per edictum sui judicis vocatus ad judicium, primo et secundo non venerit pro utraque vice, judici quatuor denarios solvet, si ad tercium edictum non venerit, solvat XXXVI denarios ju- dici memorato. 18. Item si Judeus Judeum vulneraverit, suo judici in poenam, quae wandel dicitur, II talenta solvere non recuset. 19. Item statuimus, ut nullus Judeus iuret super rodali, nisi sit pro magnis causis quae se extendunt ad L marcas argenti, praeterquam ad nostram presenciam evocatus; pro minoribus vero causis iurare debet ante scolas ad ostium dictae scolae. 2
Strana 18
18 K HISTORII ŽIDŮ 20. Item si Judeus clam fuerit interemptus ut per testimonium contestari non possit amicis suis, qui eum interemit, si post inquisi- cionem factam aliquem suspectum habere ceperit, nos Judeis contra suspectum pugilem volumus exhibere. 21. Item si Cristiani alicui Judeo manum iniecerint violentam, manus illorum volumus detruncari. 22. Item judex Judeorum nullam causam ortam inter Judeos in judicium deducat, nisi per querimoniam fuerit invitatus. 23. Item si a Judeo Cristianus pignus suum absolverit, ita quod usuras non persolverit, easdem usuras si infra mensem non dederit, illis usuris accrescant usurae. 24. Item nullum in domo Judei volumus hospitari. 25. Item si Judeus super possessiones aut literas magnatum terrae pecuniam mutuaverit, et hoc per suas literas et sigillum probaverit nos Judeo iure aliorum pignorum possessiones assignabimus obligatas et ei eas contra violentiam defendemus.12) 26. Item si aliquis vel aliqua puerum Judei abduxerit, ut fur vo- lumus condempnetur. 27. Item si Judeus receperit a Cristiano pignus et per spatium anni tenuerit; si pignoris valor mutuatam pecuniam non excesserit, Judeus judici suo pignus demonstrabit et postea vendendi habeat liber- tatem. Si quod pignus apud Judeum diem et annum remanserit, nulli super postea respondebit. 28. Item volumus, ut nullus Judeum super solutione pignorum in suo feriali die audeat coarctare. 29. Item quicumque Cristianorum Judeo per vim abstulerit pignus suum aut violentiam in domo sua exercuerit, ut dissipator camerae nostrae graviter punietur. 30. Item contra Judeum non nisi in scolis in iudicio procedatur, nobis exceptis, quia eos possumus ad nostram presentiam evocare. 31. Item iuxta constitutiones papae in nomine sancti patris nostri districtius prohibemus, ne de cetero Judei singuli in nostro dominio constituti debeant culpari, quod humano utantur sanguine, cum iuxta preceptum legis ab omni prorsus sanguine se Judei contineant universi. Sed si aliquis Judaeus de occisione alicuius pueri christiani per Christi- anum fuerit inculpatus, tribus Christianis et todidem Judaeis convinci debet; et postquam convictus fuerit, tunc ipse Judaeus tantummodo poena, quae sequitur, puniatur crimine pro commisso; si vero ipsum 1254. 12) Po straně připsáno rukou XVI století: »Nebo jsi Žid byl, a nebos Židy přáteli jmíti musil.«
18 K HISTORII ŽIDŮ 20. Item si Judeus clam fuerit interemptus ut per testimonium contestari non possit amicis suis, qui eum interemit, si post inquisi- cionem factam aliquem suspectum habere ceperit, nos Judeis contra suspectum pugilem volumus exhibere. 21. Item si Cristiani alicui Judeo manum iniecerint violentam, manus illorum volumus detruncari. 22. Item judex Judeorum nullam causam ortam inter Judeos in judicium deducat, nisi per querimoniam fuerit invitatus. 23. Item si a Judeo Cristianus pignus suum absolverit, ita quod usuras non persolverit, easdem usuras si infra mensem non dederit, illis usuris accrescant usurae. 24. Item nullum in domo Judei volumus hospitari. 25. Item si Judeus super possessiones aut literas magnatum terrae pecuniam mutuaverit, et hoc per suas literas et sigillum probaverit nos Judeo iure aliorum pignorum possessiones assignabimus obligatas et ei eas contra violentiam defendemus.12) 26. Item si aliquis vel aliqua puerum Judei abduxerit, ut fur vo- lumus condempnetur. 27. Item si Judeus receperit a Cristiano pignus et per spatium anni tenuerit; si pignoris valor mutuatam pecuniam non excesserit, Judeus judici suo pignus demonstrabit et postea vendendi habeat liber- tatem. Si quod pignus apud Judeum diem et annum remanserit, nulli super postea respondebit. 28. Item volumus, ut nullus Judeum super solutione pignorum in suo feriali die audeat coarctare. 29. Item quicumque Cristianorum Judeo per vim abstulerit pignus suum aut violentiam in domo sua exercuerit, ut dissipator camerae nostrae graviter punietur. 30. Item contra Judeum non nisi in scolis in iudicio procedatur, nobis exceptis, quia eos possumus ad nostram presentiam evocare. 31. Item iuxta constitutiones papae in nomine sancti patris nostri districtius prohibemus, ne de cetero Judei singuli in nostro dominio constituti debeant culpari, quod humano utantur sanguine, cum iuxta preceptum legis ab omni prorsus sanguine se Judei contineant universi. Sed si aliquis Judaeus de occisione alicuius pueri christiani per Christi- anum fuerit inculpatus, tribus Christianis et todidem Judaeis convinci debet; et postquam convictus fuerit, tunc ipse Judaeus tantummodo poena, quae sequitur, puniatur crimine pro commisso; si vero ipsum 1254. 12) Po straně připsáno rukou XVI století: »Nebo jsi Žid byl, a nebos Židy přáteli jmíti musil.«
Strana 19
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 19 testes supradicti et sua innocentia expurgabit, poenam Christianus, quam 1254. Judaeus pati debuerat, non immerito sustinebit. 32. Item statuimus, ut, quidquid Judeus mutuaverit, sive aurum fuerit, denarii vel argentum, idem ipsi solvi seu reddi debeat cum usura debita, quae accrescit. 33. Et ut omnia, quae praemissa sunt, perpetuae obtineant firmitatis robur, praesens instrumentum cum testium adnotatione ipsis dedimus cum sigilli nostri caractere pro cautela. Testes vero sunt hi: Benessius camerarius Moraviae, Jenczo de Doblin, Hartlebus frater suus, Cuno marschalcus de Wewerin, Smilo de Brumowe, Dietricus filius Hrutonis, Bsnata dapifer, Nezamysl pin- cerna, Bohussius filius Chironis, Bohussius de Tasow, Nicolaus frater Bononis, Hymlo de Belkowe, Jeroscius frater suus, Markwardus longus Wikardus de Tyrna, Milota frater Benessii, Laczlaus Hartlebus filius Wyetene, Johannes de Wssczenow, Radslaus de Herolticz, Andreas frater Benessii, Waczlaus de Lublich. Item servientes Ratiborius frater Nezamyslini, Uncones de Tasow ambo, Prziedbor et Radmir filii Ydiconis, Wilhelmus filius Slawiborii, Marquardus de Byelkow, Unssik Drahoslaus, Wolbramus Raytynarus, Wilhelmus filius Wolbrami, Mertlo frater suus, Hersso cognatus Wicardi, Eberhardus frater suus, Pardicz, Kutschinamius, Woless, Wenez, Schoth et alii quam plures. Actum in Praga anno domini millesimo CCLIIII" Datum Wyenne per manum nostri prothonotarii magistri Arnoldi, IIII° Kalendas Aprilis. Text privilegia podán dle znění v »Codex juris municipalis regni Bohemiae« od JUDra. Jaromíra Čelakovského, díl I., str. 5. atd., doplněn však dle Herm. Jirečka Codex juris Bohemici, I. 134. Privilegium otištěné v »Codex juris municipalis« obsa- ženo jest v konfirmaci privilegií židovských císaře Karla IV. d. v Štaufu 30. září 1356, v rukopisu archivu města Prahy z počátku XV. století str. 259. Pozdější opis nalézá se v jiném rukopisu z XV. století téhož archivu na str. 139. s některými změ- nami. Většina ustanovení Otakarových vzata jest z řádu vévody Rakouského Bedřicha II. 1244, z něhož také uherské zákony od krále Bély (1235—70) vydány. L. 1268 obnovil Přemysl Otakar práva z r. 1254 pro Židy Brněnské (uveřejnil Boček v Codex. Morav. IV. 17.), České priv. doplněné textem brněnského; Rössler Deutsche Reichsdenkm. I. 177. Regesta Boh. II. 7 x.18) 13) Pro snadnější porozumění těchto základních práv židovských předklá- dáme je také v českém překladu. Ve jménu svaté a nerozdílné Trojice Amen My Otakar z boží milosti král Český, vévoda Rakouský a Štyrský a mar- krabě Moravský, všem pro věčné časy. Jakož chceme, aby lidé jakéhokoli stavu v naší říši přebývající byli účastni naší milosti a blahovůle, tak chceme, aby vůči všem Židům v království a říši naší usedlým tato ustanovení byla přesně zachovávána.
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 19 testes supradicti et sua innocentia expurgabit, poenam Christianus, quam 1254. Judaeus pati debuerat, non immerito sustinebit. 32. Item statuimus, ut, quidquid Judeus mutuaverit, sive aurum fuerit, denarii vel argentum, idem ipsi solvi seu reddi debeat cum usura debita, quae accrescit. 33. Et ut omnia, quae praemissa sunt, perpetuae obtineant firmitatis robur, praesens instrumentum cum testium adnotatione ipsis dedimus cum sigilli nostri caractere pro cautela. Testes vero sunt hi: Benessius camerarius Moraviae, Jenczo de Doblin, Hartlebus frater suus, Cuno marschalcus de Wewerin, Smilo de Brumowe, Dietricus filius Hrutonis, Bsnata dapifer, Nezamysl pin- cerna, Bohussius filius Chironis, Bohussius de Tasow, Nicolaus frater Bononis, Hymlo de Belkowe, Jeroscius frater suus, Markwardus longus Wikardus de Tyrna, Milota frater Benessii, Laczlaus Hartlebus filius Wyetene, Johannes de Wssczenow, Radslaus de Herolticz, Andreas frater Benessii, Waczlaus de Lublich. Item servientes Ratiborius frater Nezamyslini, Uncones de Tasow ambo, Prziedbor et Radmir filii Ydiconis, Wilhelmus filius Slawiborii, Marquardus de Byelkow, Unssik Drahoslaus, Wolbramus Raytynarus, Wilhelmus filius Wolbrami, Mertlo frater suus, Hersso cognatus Wicardi, Eberhardus frater suus, Pardicz, Kutschinamius, Woless, Wenez, Schoth et alii quam plures. Actum in Praga anno domini millesimo CCLIIII" Datum Wyenne per manum nostri prothonotarii magistri Arnoldi, IIII° Kalendas Aprilis. Text privilegia podán dle znění v »Codex juris municipalis regni Bohemiae« od JUDra. Jaromíra Čelakovského, díl I., str. 5. atd., doplněn však dle Herm. Jirečka Codex juris Bohemici, I. 134. Privilegium otištěné v »Codex juris municipalis« obsa- ženo jest v konfirmaci privilegií židovských císaře Karla IV. d. v Štaufu 30. září 1356, v rukopisu archivu města Prahy z počátku XV. století str. 259. Pozdější opis nalézá se v jiném rukopisu z XV. století téhož archivu na str. 139. s některými změ- nami. Většina ustanovení Otakarových vzata jest z řádu vévody Rakouského Bedřicha II. 1244, z něhož také uherské zákony od krále Bély (1235—70) vydány. L. 1268 obnovil Přemysl Otakar práva z r. 1254 pro Židy Brněnské (uveřejnil Boček v Codex. Morav. IV. 17.), České priv. doplněné textem brněnského; Rössler Deutsche Reichsdenkm. I. 177. Regesta Boh. II. 7 x.18) 13) Pro snadnější porozumění těchto základních práv židovských předklá- dáme je také v českém překladu. Ve jménu svaté a nerozdílné Trojice Amen My Otakar z boží milosti král Český, vévoda Rakouský a Štyrský a mar- krabě Moravský, všem pro věčné časy. Jakož chceme, aby lidé jakéhokoli stavu v naší říši přebývající byli účastni naší milosti a blahovůle, tak chceme, aby vůči všem Židům v království a říši naší usedlým tato ustanovení byla přesně zachovávána.
Strana 20
20 K HISTORII ŽIDŮ 1254. 25. Král Přemysl Otakar II. vyhlašuje dvě bully pa- peže Innocence IV., jimiž nařizuje se pod trestem ztráty úřadu, poctivosti, anebo do kletby dání, aby žádný Židův bezdečně ke křtu a víře křesťanské nenutil, aby jim žádný bezprávně neubližoval, jich nebil, peněz, zboží jim nebral; aby jim žádný v svěcení svátků pře- Nejprv stanovíme, aby v rozepři buď o peníze, o věc movitou či nemo- vitou, nebo ve věcech trestních, které týkají se osoby nebo majetku Židova, nebyl křesťan připuštěn ku svědectví proti Židovi, leč společně s křesťanem a se Židem. Rovněž vznese-li křesťan žalobu na Žida, že jemu věci své v zástavu dal a Žid to popírá, křesťan pak pouhému slovu Židovu uvěřiti nechce: Žid pří- sahou svou o hodnotě předmětu v zástavu daného námitku svou prokáže a vyjde žaloby zproštěn. Rovněž dal-li křesťan Židovi zástavu a tvrdí, že za menší částku peněžitou Židovi zástavu zřídil, nežli Žid prohlašuje, přísahati bude Žid o zástavě jemu dané a kolik přísahou prokáže, tolik nezpěčuj se křesťan jemu zaplatiti. Taktéž tvrdí-li Žid, že půjčil věci v zástavu mu dané křesťanovi, nepřibrav k tomu svědků, tento však to popírá, ospravedlniž se křesťan toliko svou vlastní přísahou. Taktéž bude moci Žid přijímati do zástavy vše, cokoli mu dáno bude, ať to jakékoli jméno nese, žádného vyšetřování o tom neveda, toliko mimo šat krví zbrocený a potřísněný a mimo roucha posvátná, která vůbec přijati nesmí. Item. Požene-li křesťan Žida na soud, ježto zástava, kterou Žid má, byla jemu ukradena či uloupena, Žid přísahej o této zástavě, že přijímaje zástavu ne- věděl o krádeži nebo loupeži, a ve své přísaze též podotkni, kolik na věc zasta- venou půjčil, aby křesťan vyslechna rozsudek, mohl mu zapraviti úroky mezi tím časem vzešlé. Taktéž, přijde-li Žid buď ohněm anebo byv okraden či oloupen, o svůj majetek i s předměty jemu v zástavu danými a obecně-li to známo, křesťan však přes to Žida na soud pohání, Žid vlastní svou přísahou žaloby se zprostí. Rovněž pozdvihnou-li Židé mezi sebou nepřátelství či válku, soudce naší obce žádnou pravomoc si nad nimi nepřisvojuj, nýbrž král nebo vévoda, nebo nejvyšší zemský či královský komoří soud bude konati. Pakliže však směřuje zločin proti osobě, samotnému králi či vévodovi zůstane případ vyhražen k roz- souzení. Rovněž způsobil-li křesťan Židovi jakékoli zranění, zaplatiž provinilec králi nebo vévodovi 12 marek zlata, které přímo komoře sluší odvésti, zraněnému pak 12 marek stříbra a výlohy, které vynaložil na léky k vůli svému vyléčení. Taktéž usmrtí-li křesťan Žida, potrestán buď příslušným trestem a všecko jmění provinilcovo movité i nemovité připadniž králi. Rovněž ublíží-li křesťan Židovi na těle, však že krev jeho neproleje, zaplatiž králi či vévodovi 4 marky zlata, ztýranému pak neb ranou zasaže- nému 4 marky stříbra nahradí. Nemá-li však peněz, odpykej čin svůj utnu- tím ruky. Taktéž kdekoliv Žid naši říši překročí, nikdo jemu žádných překážek nečiň ani obtíží nestroj ani protivenství. Má-li však s sebou zboží nějaké či jiné před- měty, z nichž clo sluší zaplatiti na všech celnicích, ku předu nesmí, leč až za-
20 K HISTORII ŽIDŮ 1254. 25. Král Přemysl Otakar II. vyhlašuje dvě bully pa- peže Innocence IV., jimiž nařizuje se pod trestem ztráty úřadu, poctivosti, anebo do kletby dání, aby žádný Židův bezdečně ke křtu a víře křesťanské nenutil, aby jim žádný bezprávně neubližoval, jich nebil, peněz, zboží jim nebral; aby jim žádný v svěcení svátků pře- Nejprv stanovíme, aby v rozepři buď o peníze, o věc movitou či nemo- vitou, nebo ve věcech trestních, které týkají se osoby nebo majetku Židova, nebyl křesťan připuštěn ku svědectví proti Židovi, leč společně s křesťanem a se Židem. Rovněž vznese-li křesťan žalobu na Žida, že jemu věci své v zástavu dal a Žid to popírá, křesťan pak pouhému slovu Židovu uvěřiti nechce: Žid pří- sahou svou o hodnotě předmětu v zástavu daného námitku svou prokáže a vyjde žaloby zproštěn. Rovněž dal-li křesťan Židovi zástavu a tvrdí, že za menší částku peněžitou Židovi zástavu zřídil, nežli Žid prohlašuje, přísahati bude Žid o zástavě jemu dané a kolik přísahou prokáže, tolik nezpěčuj se křesťan jemu zaplatiti. Taktéž tvrdí-li Žid, že půjčil věci v zástavu mu dané křesťanovi, nepřibrav k tomu svědků, tento však to popírá, ospravedlniž se křesťan toliko svou vlastní přísahou. Taktéž bude moci Žid přijímati do zástavy vše, cokoli mu dáno bude, ať to jakékoli jméno nese, žádného vyšetřování o tom neveda, toliko mimo šat krví zbrocený a potřísněný a mimo roucha posvátná, která vůbec přijati nesmí. Item. Požene-li křesťan Žida na soud, ježto zástava, kterou Žid má, byla jemu ukradena či uloupena, Žid přísahej o této zástavě, že přijímaje zástavu ne- věděl o krádeži nebo loupeži, a ve své přísaze též podotkni, kolik na věc zasta- venou půjčil, aby křesťan vyslechna rozsudek, mohl mu zapraviti úroky mezi tím časem vzešlé. Taktéž, přijde-li Žid buď ohněm anebo byv okraden či oloupen, o svůj majetek i s předměty jemu v zástavu danými a obecně-li to známo, křesťan však přes to Žida na soud pohání, Žid vlastní svou přísahou žaloby se zprostí. Rovněž pozdvihnou-li Židé mezi sebou nepřátelství či válku, soudce naší obce žádnou pravomoc si nad nimi nepřisvojuj, nýbrž král nebo vévoda, nebo nejvyšší zemský či královský komoří soud bude konati. Pakliže však směřuje zločin proti osobě, samotnému králi či vévodovi zůstane případ vyhražen k roz- souzení. Rovněž způsobil-li křesťan Židovi jakékoli zranění, zaplatiž provinilec králi nebo vévodovi 12 marek zlata, které přímo komoře sluší odvésti, zraněnému pak 12 marek stříbra a výlohy, které vynaložil na léky k vůli svému vyléčení. Taktéž usmrtí-li křesťan Žida, potrestán buď příslušným trestem a všecko jmění provinilcovo movité i nemovité připadniž králi. Rovněž ublíží-li křesťan Židovi na těle, však že krev jeho neproleje, zaplatiž králi či vévodovi 4 marky zlata, ztýranému pak neb ranou zasaže- nému 4 marky stříbra nahradí. Nemá-li však peněz, odpykej čin svůj utnu- tím ruky. Taktéž kdekoliv Žid naši říši překročí, nikdo jemu žádných překážek nečiň ani obtíží nestroj ani protivenství. Má-li však s sebou zboží nějaké či jiné před- měty, z nichž clo sluší zaplatiti na všech celnicích, ku předu nesmí, leč až za-
Strana 21
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 21 kážky nečinil, k pracem, robotám jich nenutil, hřbitovů jich nepustošil, 1254. neubíral, těl mrtvých nevykopával, ani jim vytýkal, že by při boho- službách lidské krve užívali. V Sadské, 23. října 1254. Ottakarus, qui et Przyemysl, dei gracia dux Austrie et marchio Moravie. Universis hanc paginam inspecturis imperpetuum. Recogno- scimus et presentibus publice protestamur, quod literas summi ponti- platí povinné clo, jaké povinen jest zaplatiti každý občan oné obce, ve které Žid toho času přebývá. Také převážejí-li Židé dle svého obyčeje někoho ze svých mrtvých, ať z obce do obce, z provincie do provincie, nebo ze své země či z jedné země do země jiné, ničeho nechceme na nich svými výběrčími vymáhati, pakliže však vý- běrčí něco vynutil, jako loupežník, jenž v obecné mluvě sluje »rauber«, ať jest potrestán. Taktéž zpustoší-li křesťan jakýmkoli zlomyslným činem jejich hřbitov aneb násilím se v něj vloupá, k smrti budiž odsousen a všecko jmění jeho, ať jakkoli pojmenováno, připadniž komoře královské nebo vévodské. Taktéž hodí-li kdo zlomyslně na školu židovskou, chceme, aby zaplatil ži- dovskému soudci dva talenty. Taktéž bude-li odsouzen Žid svým soudcem, že provinil se při trestu očist- ném, dvanáct denarů jemu zaplatiž. Rovněž nedostaví-li se Žid, zavolán byv na soud svého soudce, poprvé a po druhé, zaplatiž pokaždé soudci 4 denary; nepřijde-li ani na třetí vyzvání, za- platiž témuž soudci 36 denarů. Taktéž zraní-li Žid Žida, svému soudci za trest, který slove »wandel«, ne- zpěčuj se dva talenty zaplatiti. Rovněž stanovíme, aby žádný Žid nepřísahal na thoru, leč ve velkých ro- zepřích, které se naskytnou až do 50 marek stříbra, mimo to však jen před nás byv zavolán, pro menší však příčiny přísahati sluší před školami u vchodu školy. Taktéž byl-li Žid tajně zavražděn, tak že svědectvím svým nemůže přátelům svým dosvědčiti, kdo jej zavraždil, pakliže však Židé po konaném pátrání ně- koho v podezření míti budou, chceme Židům zločince vedle podezření opatřiti. Taktéž vztáhnou-li křesťané na nějakého Žida násilně ruku, chceme, aby ruka jim byla utnuta. Rovněž soudce židovský žádnou rozepři mezi Židy vzniklou na soud ne- vznášej, leč byv vyzván žalobou. Rovněž vyplatí-li si křesťan u Žida svou zástavu, avšak úrok nezaplatí, pakliže tytéž úroky do lhůty jednoho měsíce nesloží, přirostou úroky z úroků. Taktéž jest vůlí naší, aby nikdo v domě židovském jako host neprodléval. Taktéž zapůjčí-li Žid peníze na statky nebo proti úpisům předáků (magnátů) zemských a prokáže-li to úpisy a pečetí, přikážeme Židovi na jiných předmě- tech, kolik mu v zástavu dáno bylo anebo jim ony úpisy proti násilí chrániti budeme. Rovněž odvede-li kdo, ať muž či žena, dítě Židovo, chceme aby jako zloděj byl odsouzen. Taktéž přijme-li Žid od křesťana zástavu a tutéž po dobu jednoho roku v držení má, pakli nepřevyšuje cena zástavy danou zápůjčku, Žid předloží zástavu
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 21 kážky nečinil, k pracem, robotám jich nenutil, hřbitovů jich nepustošil, 1254. neubíral, těl mrtvých nevykopával, ani jim vytýkal, že by při boho- službách lidské krve užívali. V Sadské, 23. října 1254. Ottakarus, qui et Przyemysl, dei gracia dux Austrie et marchio Moravie. Universis hanc paginam inspecturis imperpetuum. Recogno- scimus et presentibus publice protestamur, quod literas summi ponti- platí povinné clo, jaké povinen jest zaplatiti každý občan oné obce, ve které Žid toho času přebývá. Také převážejí-li Židé dle svého obyčeje někoho ze svých mrtvých, ať z obce do obce, z provincie do provincie, nebo ze své země či z jedné země do země jiné, ničeho nechceme na nich svými výběrčími vymáhati, pakliže však vý- běrčí něco vynutil, jako loupežník, jenž v obecné mluvě sluje »rauber«, ať jest potrestán. Taktéž zpustoší-li křesťan jakýmkoli zlomyslným činem jejich hřbitov aneb násilím se v něj vloupá, k smrti budiž odsousen a všecko jmění jeho, ať jakkoli pojmenováno, připadniž komoře královské nebo vévodské. Taktéž hodí-li kdo zlomyslně na školu židovskou, chceme, aby zaplatil ži- dovskému soudci dva talenty. Taktéž bude-li odsouzen Žid svým soudcem, že provinil se při trestu očist- ném, dvanáct denarů jemu zaplatiž. Rovněž nedostaví-li se Žid, zavolán byv na soud svého soudce, poprvé a po druhé, zaplatiž pokaždé soudci 4 denary; nepřijde-li ani na třetí vyzvání, za- platiž témuž soudci 36 denarů. Taktéž zraní-li Žid Žida, svému soudci za trest, který slove »wandel«, ne- zpěčuj se dva talenty zaplatiti. Rovněž stanovíme, aby žádný Žid nepřísahal na thoru, leč ve velkých ro- zepřích, které se naskytnou až do 50 marek stříbra, mimo to však jen před nás byv zavolán, pro menší však příčiny přísahati sluší před školami u vchodu školy. Taktéž byl-li Žid tajně zavražděn, tak že svědectvím svým nemůže přátelům svým dosvědčiti, kdo jej zavraždil, pakliže však Židé po konaném pátrání ně- koho v podezření míti budou, chceme Židům zločince vedle podezření opatřiti. Taktéž vztáhnou-li křesťané na nějakého Žida násilně ruku, chceme, aby ruka jim byla utnuta. Rovněž soudce židovský žádnou rozepři mezi Židy vzniklou na soud ne- vznášej, leč byv vyzván žalobou. Rovněž vyplatí-li si křesťan u Žida svou zástavu, avšak úrok nezaplatí, pakliže tytéž úroky do lhůty jednoho měsíce nesloží, přirostou úroky z úroků. Taktéž jest vůlí naší, aby nikdo v domě židovském jako host neprodléval. Taktéž zapůjčí-li Žid peníze na statky nebo proti úpisům předáků (magnátů) zemských a prokáže-li to úpisy a pečetí, přikážeme Židovi na jiných předmě- tech, kolik mu v zástavu dáno bylo anebo jim ony úpisy proti násilí chrániti budeme. Rovněž odvede-li kdo, ať muž či žena, dítě Židovo, chceme aby jako zloděj byl odsouzen. Taktéž přijme-li Žid od křesťana zástavu a tutéž po dobu jednoho roku v držení má, pakli nepřevyšuje cena zástavy danou zápůjčku, Žid předloží zástavu
Strana 22
22 K HISTORII ŽIDŮ 1254. ficis sub sigillo reverendi patris et domini Hermanni venerabilis Erbi- polensis episcopi Judeis concessas, non viciatas, non cancellatas, ut asseruit, nec in aliqua sui parte diminutas, de verbo ad verbum vidi- mus et audivimus in hunc modum continentes: Innocencius episcopus, servus servorum dei, dilectis in Christo filiis fidelibus Cristianis salutem et apostolicam benediccionem. Sicut Judeis non debet esse licencia in synagogis suis, ultra quam permissum est lege, presumere, ita in his, que concessa sunt, nullum debent preiudicium sustinere. Nos ergo, licet in sua magis velint duricia perdurare, quam prophetarum verba et suarum scripturarum archana cognoscere atque ad Cristiane fidei et salutis noticiam pervenire; quia tamen defensionem nostram et auxilia postulant et Cristiane pietatis mansuetudinem predecessorum nostrorum felicis memorie Calixti, Eugenii, Allexandri, Clementis, Celestini, Innocencii, Honorii et Gregorii, Roma- norum pontificum, vestigiis inherentes, ipsorum peticionem admittimus eisque proteccionis nostre clipeum indulgemus. Statuimus eciam, ut nullus Cristianus invitos vel nolentes ad bap- tismum venire compellat, sed si eorum quilibet sponte ad Cristianos fidei causa confugerit, postquam voluntas eius fuerit patefacta, Cristianis absque aliqua afficiatur calumpnia, veram quippe cristianitatis fidem habere non creditur, qui ad Cristianorum baptisma non spontaneus sed invitus cognoscitur pervenire. svému soudci a potom oprávněn budiž ji prodati; bude-li však nějaká zástava v držení Židově den a rok potom, nikomu již dále zodpověden nebude. Taktéž chceme, aby nikdo neodvažoval se k vůli vyplacení zástavy pohá- něti Žida na soud v den jeho sváteční. Taktéž odejme-li kdokoli z křesťanů svou zástavu Židovi násilím anebo v jeho domě násilí se dopustí, bude potrestán jako ten, kdo na naší komoře ná- silí spáchal. Taktéž proti Židovi toliko ve školách na soudě buď zakročováno, mimo nás, kteří máme právo Žida před naši osobu pohnati. Taktéž vedle nařízení papežova, ve jménu svatého otce našeho přísně na- řizujeme, že nesmějí napříště jednotliví Židé v říši naší usedlí býti obviňováni, jakoby požívali krve lidského pokolení, ježto dle svého zákona všichni Židé zdržují se vůbec krve jakékoliv. Avšak jestliže by byl některý Žid křesťanem ze zabití křesťanského dítka obviněn, třemi křesťany a tolikéž Židy musí býti usvěd- čen, tehdy sám Žid potrestán budiž za spáchaný zločin trestem, jaký jest usta- noven. Pakliže však svědkové výše řečení jeho nevinu dokážou, pak trest, jaký měl vytrpěti Žid, stihne ne neprávem křesťana. Rovněž stanovíme, že smí sobě dáti Žid vše, cokoli zapůjčil, ať bylo to zlato, denáry či stříbro, zaplatiti či vrátiti s povinným úrokem, jaký přirůstá. A aby vše, co povědíno, mělo trvalou moc platnosti, vydali jsme tuto listinu s podpisy svědků a oznakem naší pečeti.
22 K HISTORII ŽIDŮ 1254. ficis sub sigillo reverendi patris et domini Hermanni venerabilis Erbi- polensis episcopi Judeis concessas, non viciatas, non cancellatas, ut asseruit, nec in aliqua sui parte diminutas, de verbo ad verbum vidi- mus et audivimus in hunc modum continentes: Innocencius episcopus, servus servorum dei, dilectis in Christo filiis fidelibus Cristianis salutem et apostolicam benediccionem. Sicut Judeis non debet esse licencia in synagogis suis, ultra quam permissum est lege, presumere, ita in his, que concessa sunt, nullum debent preiudicium sustinere. Nos ergo, licet in sua magis velint duricia perdurare, quam prophetarum verba et suarum scripturarum archana cognoscere atque ad Cristiane fidei et salutis noticiam pervenire; quia tamen defensionem nostram et auxilia postulant et Cristiane pietatis mansuetudinem predecessorum nostrorum felicis memorie Calixti, Eugenii, Allexandri, Clementis, Celestini, Innocencii, Honorii et Gregorii, Roma- norum pontificum, vestigiis inherentes, ipsorum peticionem admittimus eisque proteccionis nostre clipeum indulgemus. Statuimus eciam, ut nullus Cristianus invitos vel nolentes ad bap- tismum venire compellat, sed si eorum quilibet sponte ad Cristianos fidei causa confugerit, postquam voluntas eius fuerit patefacta, Cristianis absque aliqua afficiatur calumpnia, veram quippe cristianitatis fidem habere non creditur, qui ad Cristianorum baptisma non spontaneus sed invitus cognoscitur pervenire. svému soudci a potom oprávněn budiž ji prodati; bude-li však nějaká zástava v držení Židově den a rok potom, nikomu již dále zodpověden nebude. Taktéž chceme, aby nikdo neodvažoval se k vůli vyplacení zástavy pohá- něti Žida na soud v den jeho sváteční. Taktéž odejme-li kdokoli z křesťanů svou zástavu Židovi násilím anebo v jeho domě násilí se dopustí, bude potrestán jako ten, kdo na naší komoře ná- silí spáchal. Taktéž proti Židovi toliko ve školách na soudě buď zakročováno, mimo nás, kteří máme právo Žida před naši osobu pohnati. Taktéž vedle nařízení papežova, ve jménu svatého otce našeho přísně na- řizujeme, že nesmějí napříště jednotliví Židé v říši naší usedlí býti obviňováni, jakoby požívali krve lidského pokolení, ježto dle svého zákona všichni Židé zdržují se vůbec krve jakékoliv. Avšak jestliže by byl některý Žid křesťanem ze zabití křesťanského dítka obviněn, třemi křesťany a tolikéž Židy musí býti usvěd- čen, tehdy sám Žid potrestán budiž za spáchaný zločin trestem, jaký jest usta- noven. Pakliže však svědkové výše řečení jeho nevinu dokážou, pak trest, jaký měl vytrpěti Žid, stihne ne neprávem křesťana. Rovněž stanovíme, že smí sobě dáti Žid vše, cokoli zapůjčil, ať bylo to zlato, denáry či stříbro, zaplatiti či vrátiti s povinným úrokem, jaký přirůstá. A aby vše, co povědíno, mělo trvalou moc platnosti, vydali jsme tuto listinu s podpisy svědků a oznakem naší pečeti.
Strana 23
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 23 Nullus eciam Cristianus eorum personas sine judicio potestatis 1254. terre vulnerare aut occidere, vel suas illis pecunias aufferre presumat aut bonas, quas hactenus in ea, in qua habitant regione, habuerunt, consuetudines immutare. Preterea in festivitatum suarum celebracione quisquam fustibus vel lapidibus eos nullatenus non perturbet, neque aliquis ab eis coacta servicia exigat, nisi ea, que ipsis preteritis facere temporibus consue- verunt. Ad hoc malorum hominum pravitati avaricie obviantes decrevimus, ut nemo cimiterium Judeorum inutilitare vel minuere audeat sub obtentu pecunie, corpora humata effodere. Nec eciam aliquis eis obiciat, quod in ritu suo humano utantur sanguine; cum tamen in veteri testamento preceptum sit eis, ut de hu- mano sanguine taceamus, quod quolibet sanguine non utantur, cum apud Fuldam et in pluribus aliis locis propter huiusmodi suspicionem multi Judei sint occisi; quod auctoritate presencium, ne deinceps fiat, districcius inhibemus. Si quis autem decreti huius tenore cognito temere, quod absit, contraire temptaverit, honoris et officii sui periculum paciatur, aut ex- communicacionis ulcione plectatur, nisi presumpcionem suam digna satis- faccione correxerit; nos autem dumtaxat huius proteccionis presidio volumus communiri, qui nichil machinari presumpserint in subversionem fidei Cristiane. Innocencius episcopus, servus servorum dei, dilecto filio decano Erbipolensi salutem et apostolicam benediccionem. Obviare non credimus ecclesiastice honestati, si sedes apostolica, pia mater, Judeos, quos inter filios sui uteri sub propriis ritibus, eorumdem salutem expectans, misericorditer patitur conversari, sui expertes favoris et presidii non relinquat. Sane sicut Judeorum civitatis et diocesis Herbipolensis peticio nobis exhibita continebat, venerabilis frater noster Herbipolensis episcopus considerans, quod nonnulli Cristianorum eius- dem civitatis et diocesis dictos Judeos indebitis molestiis et exaccionibus contra indulta privilegii dicte sedis inhumaniter affligebant, ac pia super hiis gestans viscera erga eos, volensque ipsorum quieti consulere in hac parte ac dictorum Cristianorum providere saluti, in civitate et diocesi predictis per subditorum suorum loca duxit generaliter statuendum, ac eciam inhibendum: Ne aliquis subditorum suorum clericus vel laicus, in quos ipse spiritualem vel temporalem jurisdiccionem obtinet, Judeos ipsos in parte aliqua, in personis, rebus vel familiis eorumdem aliquatenus
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 23 Nullus eciam Cristianus eorum personas sine judicio potestatis 1254. terre vulnerare aut occidere, vel suas illis pecunias aufferre presumat aut bonas, quas hactenus in ea, in qua habitant regione, habuerunt, consuetudines immutare. Preterea in festivitatum suarum celebracione quisquam fustibus vel lapidibus eos nullatenus non perturbet, neque aliquis ab eis coacta servicia exigat, nisi ea, que ipsis preteritis facere temporibus consue- verunt. Ad hoc malorum hominum pravitati avaricie obviantes decrevimus, ut nemo cimiterium Judeorum inutilitare vel minuere audeat sub obtentu pecunie, corpora humata effodere. Nec eciam aliquis eis obiciat, quod in ritu suo humano utantur sanguine; cum tamen in veteri testamento preceptum sit eis, ut de hu- mano sanguine taceamus, quod quolibet sanguine non utantur, cum apud Fuldam et in pluribus aliis locis propter huiusmodi suspicionem multi Judei sint occisi; quod auctoritate presencium, ne deinceps fiat, districcius inhibemus. Si quis autem decreti huius tenore cognito temere, quod absit, contraire temptaverit, honoris et officii sui periculum paciatur, aut ex- communicacionis ulcione plectatur, nisi presumpcionem suam digna satis- faccione correxerit; nos autem dumtaxat huius proteccionis presidio volumus communiri, qui nichil machinari presumpserint in subversionem fidei Cristiane. Innocencius episcopus, servus servorum dei, dilecto filio decano Erbipolensi salutem et apostolicam benediccionem. Obviare non credimus ecclesiastice honestati, si sedes apostolica, pia mater, Judeos, quos inter filios sui uteri sub propriis ritibus, eorumdem salutem expectans, misericorditer patitur conversari, sui expertes favoris et presidii non relinquat. Sane sicut Judeorum civitatis et diocesis Herbipolensis peticio nobis exhibita continebat, venerabilis frater noster Herbipolensis episcopus considerans, quod nonnulli Cristianorum eius- dem civitatis et diocesis dictos Judeos indebitis molestiis et exaccionibus contra indulta privilegii dicte sedis inhumaniter affligebant, ac pia super hiis gestans viscera erga eos, volensque ipsorum quieti consulere in hac parte ac dictorum Cristianorum providere saluti, in civitate et diocesi predictis per subditorum suorum loca duxit generaliter statuendum, ac eciam inhibendum: Ne aliquis subditorum suorum clericus vel laicus, in quos ipse spiritualem vel temporalem jurisdiccionem obtinet, Judeos ipsos in parte aliqua, in personis, rebus vel familiis eorumdem aliquatenus
Strana 24
24 K HISTORII ŽIDŮ 1254. audeat ledere, invadere vel eciam in aliquo molestare, prout in literis confectis exinde ac ipsius episcopi sigillo munitis plenius dicitur contineri. Nos itaque predictorum Judeorum precibus inclinati, quod ab eodem episcopo super hoc proinde factum est, ratum habentes, discre- cioni tue per apostolica scripta mandamus, quatenus eosdem Judeos contra predictorum statuti et inhibicionis tenorem non permittas super his ab aliquibus indebite molestari, molestatores huiusmodi per censuram ecclesiasticam appellacione postposita compescendo, non obstante, si aliquibus a sede apostolica sit indultum, quod absque nostro speciali mandato excommunicari aut interdici nequeant aut suspendi. Datum Asissii VII kalendas Octobris pontificatus nostri anno undecimo. (25. Sept. 1253.) Igitur cum sanctorum patrum concessiones et statuta nobis, qui titulos dignitatis nostre sub principio huius pagine duximus expri- mendos, documenta certa sint merito et exempla, universis fidelibus regni nostri per Boemiam, baronibus, supanis, villicis, judicibus et aliis a nobis habentibus judiciariam potestatem, damus gracie nostre sub obtentu, rerum quoque et personarum conservacione firmiter in pre- ceptis, ut et ipsi una nobiscum firmiter custodiant et observent uni- versa et singula, que in hac pagina sunt expressa de Judeis in predicto regno nostro constitutis et cimiteriis eorum, synagogis, rebus quoque et personis perpetuo indebite non ledendis. Ut autem, que in hac pagina continentur, perpetua sint et firma, ipsa sigillorum nostrorum munimine roborari mandavimus cum testibus subnotatis, qui sunt: Bavarus summus camerarius regni nostri. Witko de Nova domo, Smilo de Luchtemburch, Jerossius burgravius Pragensis Sdeslaus dapifer Moravie, Chadoldus Orphanus, Marquardus subcame- rarius, Andreas subdapifer et alii quam plures. Actum in Satesca anno gracie millesimo ducentesimo quinquagesimo quarto, decimo kalendas Novembris. Listiny ty položené před Statuta Judaeorum králem Přemyslem Otakarem II. stvrzená a obsažená v privileji Karlem IV. (30. září 1356) dané, nalézají se v arch. města Prahy. Tištěny u Rösslera, Deutsche Rechtsdenkmäler in Böhmen und Mähren (1845); Jireček, Codex juris Bohemiae; Čelakovský, Codex diplomaticus juris munici- palis regni Boh. I., Regesta Bohemiae & Moraviae II. a die Päbstlichen Bullen über die Blutbeschuldigung, Berlin 1893. Croonbach.14) 14) Přikládáme v českém překladu pro širší obecenstvo. My Otakar atd. všem, kteří v listinu tuto nahlédnou, pro věčné časy známo činíme a touto listinou veřejně prohlašujeme, že list papežský, opatřený pečetí důstojného otce a pána, Heřmana ctihodného Würzburského biskupa, Židům
24 K HISTORII ŽIDŮ 1254. audeat ledere, invadere vel eciam in aliquo molestare, prout in literis confectis exinde ac ipsius episcopi sigillo munitis plenius dicitur contineri. Nos itaque predictorum Judeorum precibus inclinati, quod ab eodem episcopo super hoc proinde factum est, ratum habentes, discre- cioni tue per apostolica scripta mandamus, quatenus eosdem Judeos contra predictorum statuti et inhibicionis tenorem non permittas super his ab aliquibus indebite molestari, molestatores huiusmodi per censuram ecclesiasticam appellacione postposita compescendo, non obstante, si aliquibus a sede apostolica sit indultum, quod absque nostro speciali mandato excommunicari aut interdici nequeant aut suspendi. Datum Asissii VII kalendas Octobris pontificatus nostri anno undecimo. (25. Sept. 1253.) Igitur cum sanctorum patrum concessiones et statuta nobis, qui titulos dignitatis nostre sub principio huius pagine duximus expri- mendos, documenta certa sint merito et exempla, universis fidelibus regni nostri per Boemiam, baronibus, supanis, villicis, judicibus et aliis a nobis habentibus judiciariam potestatem, damus gracie nostre sub obtentu, rerum quoque et personarum conservacione firmiter in pre- ceptis, ut et ipsi una nobiscum firmiter custodiant et observent uni- versa et singula, que in hac pagina sunt expressa de Judeis in predicto regno nostro constitutis et cimiteriis eorum, synagogis, rebus quoque et personis perpetuo indebite non ledendis. Ut autem, que in hac pagina continentur, perpetua sint et firma, ipsa sigillorum nostrorum munimine roborari mandavimus cum testibus subnotatis, qui sunt: Bavarus summus camerarius regni nostri. Witko de Nova domo, Smilo de Luchtemburch, Jerossius burgravius Pragensis Sdeslaus dapifer Moravie, Chadoldus Orphanus, Marquardus subcame- rarius, Andreas subdapifer et alii quam plures. Actum in Satesca anno gracie millesimo ducentesimo quinquagesimo quarto, decimo kalendas Novembris. Listiny ty položené před Statuta Judaeorum králem Přemyslem Otakarem II. stvrzená a obsažená v privileji Karlem IV. (30. září 1356) dané, nalézají se v arch. města Prahy. Tištěny u Rösslera, Deutsche Rechtsdenkmäler in Böhmen und Mähren (1845); Jireček, Codex juris Bohemiae; Čelakovský, Codex diplomaticus juris munici- palis regni Boh. I., Regesta Bohemiae & Moraviae II. a die Päbstlichen Bullen über die Blutbeschuldigung, Berlin 1893. Croonbach.14) 14) Přikládáme v českém překladu pro širší obecenstvo. My Otakar atd. všem, kteří v listinu tuto nahlédnou, pro věčné časy známo činíme a touto listinou veřejně prohlašujeme, že list papežský, opatřený pečetí důstojného otce a pána, Heřmana ctihodného Würzburského biskupa, Židům
Strana 25
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 25 26. Otakar, král Český a markrabě Moravský, utvrzuje 1268. a obnovuje výsady Židů, zejména Brněnských. U Brna, 23. srpna 1268. In nomine domini Amen. Nos Ottakarus, dei gratia Bohemie rex, dux Austrie et Stirie, ac marchio Moravie. Omnibus in perpetuum. Cum in humanis dispositionibus nichil ad summe perfectionis et soliditatis culmen valeat pervenire, sed semper de gestis hominum, licet rationa- daný, neporušený, nezkrácený, jak jej vydal, aniž v čem v obsahu svém zmen- šený, od slova ke slovu jsme přehlédli a vyslechli, takto znějící: Innocenc biskup, služebník služebníků Páně, vzkazuje milým v Kristu synům, věrným křesťanům pozdrav a apoštolské požehnání! Jako nesmí býti dovoleno, aby Židé ve svých synagogách více, nežli jim zákonem povoleno bylo, konali, tož zase nesmí dojíti újmy v tom, co jim bylo povoleno. Třebas dávají přednost tomu, při své zatvrzelosti vytrvati, než-li uznati slova prorokova a tajemství jich spisů a nabýti znalosti o křesťanské víře a spáse, chceme předce, poněvadž našeho hájení a pomoci a jemnocitu kře- sťanské laskavosti vyžadují, sledujíce stop našich předchůdců blahé paměti, římských biskupů Kalixta, Eugena, Alexandra, Klementa, Coelestina, Innocence, Honoria a Rehoře, jich žádosti vyhověti a jim štít naší ochrany poskytnouti Ustanovujeme, aby žádný křesťan je proti jich vůli k přijetí křtu nedo- nucoval, avšak, když někdo z nich dobrovolně z přesvědčení ku křesťanům se obrátí, nechť, když vůle jeho se zjevnou stala, se stane bez všelikých pletich křesťanem, poněvadž ten nepřísluší k pravé víře křesťanské, o němž jest známo, že nikoliv z volného rozhodnutí, nýbrž z donucení křest křesťanský přijal. Také nechť se žádný křesťan neopováží, bez rozsudku zemské vrchnosti jich osobu zraniti aneb ji usmrtiti, aneb o peníze je olupovati, aneb dobré svobody, které dosud v území jimi obývaném měli, měniti. Mimo to nechť nikdo je při slavení jich svátků klacky aneb kameny nižádným způsobem ne- ruší; nechť nikdo od nich nevynutí služby mimo ty, které již za dřívějších časů konávali. Dále ustanovujeme, abychom zkaženosti a lakotě zlých lidí předešli, aby nikdo se neodvažoval hřbitov Židů pustošiti aneb ubírati aneb pod záminkou, že hledá peníze, mrtvoly vyhrabávati, a aby nikdo jim nevyčítal, že při svém ritu lidské krve užívají, poněvadž jim již v starém zákonu jest předepsáno, aby se — o lidské krvi ani nemluvě — všeliké krve zdržovali. Ježto u Fuldy a na četných jiných místech pro podobné podezření mnoho židů usmrceno bylo, zakazujeme mocí autority této listiny co nejpřísněji, aby se to příště nedálo. Odvážil-li by se někdo, proti dekretu tomuto, zvěděv obsah téhož, opo- vážlivě jednati, nechť utrpí újmy na cti a důstojenství aneb budiž potrestán exkommunikací, leč by své jednání přiměřeným zadostiučiněním napravil. Chceme však, aby jen ti touto naší ochranou byli hájeni, kteří ničeho nepředsebrali k podkopání víry křesťanské. Innocenc biskup, služebník služebníků božích, vzkazuje milému synu, dě- kanu Würzburskému, pozdrav a apoštolské požehnání. Nemyslíme, že se příčí důstojnosti církve, pakliže stolice apoštolská, tato vlídná máti, Židy, jimž milo-
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 25 26. Otakar, král Český a markrabě Moravský, utvrzuje 1268. a obnovuje výsady Židů, zejména Brněnských. U Brna, 23. srpna 1268. In nomine domini Amen. Nos Ottakarus, dei gratia Bohemie rex, dux Austrie et Stirie, ac marchio Moravie. Omnibus in perpetuum. Cum in humanis dispositionibus nichil ad summe perfectionis et soliditatis culmen valeat pervenire, sed semper de gestis hominum, licet rationa- daný, neporušený, nezkrácený, jak jej vydal, aniž v čem v obsahu svém zmen- šený, od slova ke slovu jsme přehlédli a vyslechli, takto znějící: Innocenc biskup, služebník služebníků Páně, vzkazuje milým v Kristu synům, věrným křesťanům pozdrav a apoštolské požehnání! Jako nesmí býti dovoleno, aby Židé ve svých synagogách více, nežli jim zákonem povoleno bylo, konali, tož zase nesmí dojíti újmy v tom, co jim bylo povoleno. Třebas dávají přednost tomu, při své zatvrzelosti vytrvati, než-li uznati slova prorokova a tajemství jich spisů a nabýti znalosti o křesťanské víře a spáse, chceme předce, poněvadž našeho hájení a pomoci a jemnocitu kře- sťanské laskavosti vyžadují, sledujíce stop našich předchůdců blahé paměti, římských biskupů Kalixta, Eugena, Alexandra, Klementa, Coelestina, Innocence, Honoria a Rehoře, jich žádosti vyhověti a jim štít naší ochrany poskytnouti Ustanovujeme, aby žádný křesťan je proti jich vůli k přijetí křtu nedo- nucoval, avšak, když někdo z nich dobrovolně z přesvědčení ku křesťanům se obrátí, nechť, když vůle jeho se zjevnou stala, se stane bez všelikých pletich křesťanem, poněvadž ten nepřísluší k pravé víře křesťanské, o němž jest známo, že nikoliv z volného rozhodnutí, nýbrž z donucení křest křesťanský přijal. Také nechť se žádný křesťan neopováží, bez rozsudku zemské vrchnosti jich osobu zraniti aneb ji usmrtiti, aneb o peníze je olupovati, aneb dobré svobody, které dosud v území jimi obývaném měli, měniti. Mimo to nechť nikdo je při slavení jich svátků klacky aneb kameny nižádným způsobem ne- ruší; nechť nikdo od nich nevynutí služby mimo ty, které již za dřívějších časů konávali. Dále ustanovujeme, abychom zkaženosti a lakotě zlých lidí předešli, aby nikdo se neodvažoval hřbitov Židů pustošiti aneb ubírati aneb pod záminkou, že hledá peníze, mrtvoly vyhrabávati, a aby nikdo jim nevyčítal, že při svém ritu lidské krve užívají, poněvadž jim již v starém zákonu jest předepsáno, aby se — o lidské krvi ani nemluvě — všeliké krve zdržovali. Ježto u Fuldy a na četných jiných místech pro podobné podezření mnoho židů usmrceno bylo, zakazujeme mocí autority této listiny co nejpřísněji, aby se to příště nedálo. Odvážil-li by se někdo, proti dekretu tomuto, zvěděv obsah téhož, opo- vážlivě jednati, nechť utrpí újmy na cti a důstojenství aneb budiž potrestán exkommunikací, leč by své jednání přiměřeným zadostiučiněním napravil. Chceme však, aby jen ti touto naší ochranou byli hájeni, kteří ničeho nepředsebrali k podkopání víry křesťanské. Innocenc biskup, služebník služebníků božích, vzkazuje milému synu, dě- kanu Würzburskému, pozdrav a apoštolské požehnání. Nemyslíme, že se příčí důstojnosti církve, pakliže stolice apoštolská, tato vlídná máti, Židy, jimž milo-
Strana 26
26 K HISTORII ŽIDŮ 1268. bilibus, tamquam de navi, que fluctibus est exposita, sub serenitatis tempore calumpnie timeri oporteat tempestates: ideo ea, que ex prin- cipum beneplacito ad subditorum commoda conceduntur, aliquotiens renovationis remedio indigent subveniri, ut ipsa, que vetera sunt, vultum novitatis assumendo notiorem adhibitionem fidei conquirant et maioris gaudeant fulcimine firmitatis. Quare tam presentibus quam posteris huius scripti testimonio esse volumus manifestum, quod nos cum auctore domino, per quem reges regnant et obtinent principatum, et cuius magnificentia non potest termino circumscribi, diversarum terrarum et nationum gubernacula teneamus, volentes, ne aliqui eorum, qui nostre ditioni subduntur, cuiuscunque conditionis fuerint sive legis, in iuribus srdně dovoluje, aby mezi syny jejího lůna při svých vlastních obřadech setrvali, očekávajíc jich spásu — nenechává zbaveny své přízně a ochrany — jak i žádost židovské obce a dioecese Würzburské nám podaná obsahovala. Ctihodný bratr náš, biskup Würzburský, vida, že někteří křesťané téže obce a diecése řečené Židy bezprávným obtěžováním a vydíráním proti ustanovení privilegia řečené naší stolice nelidsky utiskují a spravedlivého jsa v tom k nim smýšlení a chtěje starati se o pokoj jejich v té příčině a o spásu pak řečených křesťanů pečovati, v obci a řečené diecési na místech sobě poddaných obecně ustanovil a nařídil, aby nikdo z jeho poddaných, ať klerik ať laik, nad nimiž sám duchovní neb světskou právomoc má, neodvažoval se Židům v čemkoli na osobě, majetku, či rodině jejich nějak ubližovati, je přepadati, či v něčem utiskovati, tak jakž to v listu již dříve daném a téhož biskupa pečetí opatřeném obšírněji prý jest obsaženo. My tudíž prosbám řečených Židů jsouce nakloněni a tomu, což od téhož biskupa v té příčině dříve již učiněno, stvrzení dávajíce, svědomitosti tvé apo- štolským listem svěřujeme, abys nedopouštěl tytéž Židy proti znění řečených výsad a ustanovení kýmkoli v té příčině bezprávně utiskovati, trestaje utisko- vatele takové pokutami církevními bez ohledu na to, bylo-li některým apoštol- skou stolicí povoleno, že bez našeho zvláštního poručení nemohou býti z církve vyobcováni, do klatby dáni neb sesazeni. Dáno v Assisi dne 25. září jedenáctého roku našeho pontifikatu (1253). Pročež tedy, ježto nám, kteří jsme důstojenství úřadu svého na počátku tohoto listu vyjmenovali, výsady a ustanovení svatých otců, taktéž listiny známy jsou v podstatě a příkladech, všem věrným tohoto království našeho Českého, svobodným pánům, županům, správcům, soudcům a ostatním, jimž od nás byla udělena právomoc soudcovská, svěřujeme pod záštitou milosti své, věrně za- chovávajíce ustanovení o majetku a osobách, aby též oni společně s námi dbali a zachovávali pevně jak povšechná tak jednotlivá nařízení, která v tomto listě obsažena jsou, že Židům v řečeném království našem usedlým, na hřbi- tovech, v synagogách, na majetku i osobách nemá nikdy bezprávně býti ubližováno. Aby však, co v tomto listě obsaženo jest, trvalým bylo a stálým, rozkázali jsme, aby potvrzeno bylo pečeťmi našimi, čehož jsou svědkové atd. V Sadské, 23. října 1254.
26 K HISTORII ŽIDŮ 1268. bilibus, tamquam de navi, que fluctibus est exposita, sub serenitatis tempore calumpnie timeri oporteat tempestates: ideo ea, que ex prin- cipum beneplacito ad subditorum commoda conceduntur, aliquotiens renovationis remedio indigent subveniri, ut ipsa, que vetera sunt, vultum novitatis assumendo notiorem adhibitionem fidei conquirant et maioris gaudeant fulcimine firmitatis. Quare tam presentibus quam posteris huius scripti testimonio esse volumus manifestum, quod nos cum auctore domino, per quem reges regnant et obtinent principatum, et cuius magnificentia non potest termino circumscribi, diversarum terrarum et nationum gubernacula teneamus, volentes, ne aliqui eorum, qui nostre ditioni subduntur, cuiuscunque conditionis fuerint sive legis, in iuribus srdně dovoluje, aby mezi syny jejího lůna při svých vlastních obřadech setrvali, očekávajíc jich spásu — nenechává zbaveny své přízně a ochrany — jak i žádost židovské obce a dioecese Würzburské nám podaná obsahovala. Ctihodný bratr náš, biskup Würzburský, vida, že někteří křesťané téže obce a diecése řečené Židy bezprávným obtěžováním a vydíráním proti ustanovení privilegia řečené naší stolice nelidsky utiskují a spravedlivého jsa v tom k nim smýšlení a chtěje starati se o pokoj jejich v té příčině a o spásu pak řečených křesťanů pečovati, v obci a řečené diecési na místech sobě poddaných obecně ustanovil a nařídil, aby nikdo z jeho poddaných, ať klerik ať laik, nad nimiž sám duchovní neb světskou právomoc má, neodvažoval se Židům v čemkoli na osobě, majetku, či rodině jejich nějak ubližovati, je přepadati, či v něčem utiskovati, tak jakž to v listu již dříve daném a téhož biskupa pečetí opatřeném obšírněji prý jest obsaženo. My tudíž prosbám řečených Židů jsouce nakloněni a tomu, což od téhož biskupa v té příčině dříve již učiněno, stvrzení dávajíce, svědomitosti tvé apo- štolským listem svěřujeme, abys nedopouštěl tytéž Židy proti znění řečených výsad a ustanovení kýmkoli v té příčině bezprávně utiskovati, trestaje utisko- vatele takové pokutami církevními bez ohledu na to, bylo-li některým apoštol- skou stolicí povoleno, že bez našeho zvláštního poručení nemohou býti z církve vyobcováni, do klatby dáni neb sesazeni. Dáno v Assisi dne 25. září jedenáctého roku našeho pontifikatu (1253). Pročež tedy, ježto nám, kteří jsme důstojenství úřadu svého na počátku tohoto listu vyjmenovali, výsady a ustanovení svatých otců, taktéž listiny známy jsou v podstatě a příkladech, všem věrným tohoto království našeho Českého, svobodným pánům, županům, správcům, soudcům a ostatním, jimž od nás byla udělena právomoc soudcovská, svěřujeme pod záštitou milosti své, věrně za- chovávajíce ustanovení o majetku a osobách, aby též oni společně s námi dbali a zachovávali pevně jak povšechná tak jednotlivá nařízení, která v tomto listě obsažena jsou, že Židům v řečeném království našem usedlým, na hřbi- tovech, v synagogách, na majetku i osobách nemá nikdy bezprávně býti ubližováno. Aby však, co v tomto listě obsaženo jest, trvalým bylo a stálým, rozkázali jsme, aby potvrzeno bylo pečeťmi našimi, čehož jsou svědkové atd. V Sadské, 23. října 1254.
Strana 27
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 27 suis defectum sentiant, aut iustitie patiantur eclipsim: Judeis nostris, 1268. per districtum nostri dominii constitutis, potissime cum ad nostram ca- meram pertineant, et nostra defensione et presidio egeant specialius communiri, regalis gratie beneficium impendentes ad evidentiorem noti- tiam et cautelam eorum statuta et privilegia, que a nobis nostre iuven- tutis tempore emanuerint, de verbo ad verbum, sicut in subsequenti serie continetur, taliter duximus renovanda. Následuje text privilejí Židům 29. března 1254 udělených, přidány však na konci odstavce: »Nullus Iudeus moram trahens in civitate Brunnensi pignus quod- cumque post occasum solis a personis quibuscunque notis vel ignotis recipiat, etiam de die nec de equis, bobus, vaccis, seu rebus alliis, de quibus suspicio subtractionis habetur, se nullatenus intromittat, nisi sub duorum civitatis testimonio iuratorum. Judaei etiam pro reparatione murorum et fossati ciuitatis debent contribuere quartam partem. Testes vero sunt hi: Hartlews camerarius Moravie. Nezamisla pincerna. Bzanata dapifer. Smylo de Brumaw. Chono camerarius Olo- mucensis, Bohemie marschalcus, et alii quam plures fideles nostri. Actum apud Brunam anno domini MCCLXVIII. Et datum ibidem per manus magistri Petri venerabilis Wyssegradensis prepositi, cancellarii regni nostri, decimo Kalendas Septembris. Indictionis XI., coronationis nostre anno octavo. 15) Cod. diplom. Mor. IV. pag. 17 e codice MS. jurium municipal. Brunen. saec. XIV. Hermann, Gesch. der Israeliten. Jireček, Codex jur. Boh. I. 141. 27. Bulla papeže Rehoře X., aby žádný Židů k víře křes 1272. ťanské nenutil, jich neolupoval, netrýznil; svědectví křesťanů proti Židovi že jen tehdy jest platné, když mezi těmi svědky také jest Žid; žádný aby jich nevinil, že děti křesťanské uchvacují, zabíjejí a krev křesťanskou obětují; žádný aby hřbitovů jich nepustošil a mrtvol nevyhrabával. V Orvietě, 7. října 1272. Gregorius episcopus, servus servorum Dei, dilectis in Christo filliis fidelibus Christianis, presentibus videlicet et futuris, salutem et aposto- 15) Poněvadž přidali jsme k svobodám Otakarovým ze dne 29. března 1254, kteréž doslovně obsaženy jsou v obnovení z r. 1268, český překlad, doplňujeme jej i k přidaným na konci odstavcům. »Žádný Žid v Brněnské obci přebývající po západu slunce ať žádnou zástavu od nikoho ať známého či neznámého nebéře, taktéž za dne co se týče koní, krav, volů či jiných věcí, o nichž má podezření, že jsou kradeny, ať nijak se do toho nemísí, leč za svědectví dvou přísežných z obce. Židé také jsou po- vinni přispívati na opravu hradeb a přikopů městských čtvrtým dílem.«
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 27 suis defectum sentiant, aut iustitie patiantur eclipsim: Judeis nostris, 1268. per districtum nostri dominii constitutis, potissime cum ad nostram ca- meram pertineant, et nostra defensione et presidio egeant specialius communiri, regalis gratie beneficium impendentes ad evidentiorem noti- tiam et cautelam eorum statuta et privilegia, que a nobis nostre iuven- tutis tempore emanuerint, de verbo ad verbum, sicut in subsequenti serie continetur, taliter duximus renovanda. Následuje text privilejí Židům 29. března 1254 udělených, přidány však na konci odstavce: »Nullus Iudeus moram trahens in civitate Brunnensi pignus quod- cumque post occasum solis a personis quibuscunque notis vel ignotis recipiat, etiam de die nec de equis, bobus, vaccis, seu rebus alliis, de quibus suspicio subtractionis habetur, se nullatenus intromittat, nisi sub duorum civitatis testimonio iuratorum. Judaei etiam pro reparatione murorum et fossati ciuitatis debent contribuere quartam partem. Testes vero sunt hi: Hartlews camerarius Moravie. Nezamisla pincerna. Bzanata dapifer. Smylo de Brumaw. Chono camerarius Olo- mucensis, Bohemie marschalcus, et alii quam plures fideles nostri. Actum apud Brunam anno domini MCCLXVIII. Et datum ibidem per manus magistri Petri venerabilis Wyssegradensis prepositi, cancellarii regni nostri, decimo Kalendas Septembris. Indictionis XI., coronationis nostre anno octavo. 15) Cod. diplom. Mor. IV. pag. 17 e codice MS. jurium municipal. Brunen. saec. XIV. Hermann, Gesch. der Israeliten. Jireček, Codex jur. Boh. I. 141. 27. Bulla papeže Rehoře X., aby žádný Židů k víře křes 1272. ťanské nenutil, jich neolupoval, netrýznil; svědectví křesťanů proti Židovi že jen tehdy jest platné, když mezi těmi svědky také jest Žid; žádný aby jich nevinil, že děti křesťanské uchvacují, zabíjejí a krev křesťanskou obětují; žádný aby hřbitovů jich nepustošil a mrtvol nevyhrabával. V Orvietě, 7. října 1272. Gregorius episcopus, servus servorum Dei, dilectis in Christo filliis fidelibus Christianis, presentibus videlicet et futuris, salutem et aposto- 15) Poněvadž přidali jsme k svobodám Otakarovým ze dne 29. března 1254, kteréž doslovně obsaženy jsou v obnovení z r. 1268, český překlad, doplňujeme jej i k přidaným na konci odstavcům. »Žádný Žid v Brněnské obci přebývající po západu slunce ať žádnou zástavu od nikoho ať známého či neznámého nebéře, taktéž za dne co se týče koní, krav, volů či jiných věcí, o nichž má podezření, že jsou kradeny, ať nijak se do toho nemísí, leč za svědectví dvou přísežných z obce. Židé také jsou po- vinni přispívati na opravu hradeb a přikopů městských čtvrtým dílem.«
Strana 28
28 K HISTORII ŽIDŮ 1272. licam benedictionem. Sicut Judeis in sinagogis suis non licet ultra, quam permissum est lege, presumere, ita in his, que concessa sunt, nullum debent preiudicium sustinere. Nos ergo, licet in sua magis velint duricia perdurare, quam prophetarum verba et sua scripturarum archana cognoscere atque ad christiane fidei et salutis noticiam per- venire, quia tamen defensionem nostram et auxilium postulant et chri- stiane pietatis mansuetudinem, predecessorum nostrorum felicis memorie Calixti, Eugenii, Alexandri, Clementis, Innocentii et Honorii Romanorum pontificum vestigiis inherentes ipsorum peticionem admittimus eisque protectionis nostre clypeum indulgemus. Statuentes eciam, ut nullus Christianus seu invitos vel nolentes eos, vel al quem ipsorum ad bap- tismum venire compellat, nisi si eorum quilibet sponte ad Christianos fidei causa confugerit, postquam voluntas eius fuerit patefacta, effic atur absque aliqua calumnia Christianus, veram quippe Christianitatis fidem habere non creditur, qui ad Christianorum baptisma non spontaneus, sed invitus cognoscitur pervenire; nullus eciam Christianus eorum per- sonas capere, incarcerare, vulnerare, tormentare, mutilare, occidere, vio- lentiam eis inferre vel bonas eorum eciam consuetudines in ea, in qua habitant regione, pro pecunia vel bonis eorum auferendis ab eis vel aliis absque iudicio potestatis terre immutare presumat; preterea in festivitatum suarum celebracione nocte dieque quisquam fustibus vel lapidibus vel aliis quibuscunque eos nullatenus non perturbet; neque aliquis ab eis coacta servicia exigat nisi ea, que ipsi preteritis facere temporibus consueverunt. Statuimus eciam, ut testimonium Christia- norum contra Judeos non valeat, nisi sit Judeus aliquis inter eos Chri- stianos ad testimonium perhibendum, cum Judei non possint contra Christianos testimonium perhibere, quia contingit interdum, quod aliqui Christiani perdunt eorum pueros Christianos et impingitur in Judeos ipsos per inimicos eorum, ut pueros ipsos Christianos furtim subtrahant et occidant, et quod de corde et sanguine sacrificent eorundem, ac patres eorundem puerorum vel Christiani alii Judeorum ipsorum emuli clam abscondunt ipsos pueros, ut possint Judeos ipsos offendere et pro eorum vexacionibus redimedis possint a Judeis ipsis extorquere aliquam pecunie quantitatem asserantque falsissime, quod Judei ipsi pueros ipsos clam et furtim subtraxerunt et occiderunt et quod Judei ex corde et sanguine eorum sacrificent puerorum, cum lex eorum hoc precise inhibeat et expresse, quod non sacrificent, non comedant san- guinem neque bibant nec eciam comedant de carnibus animalium habentium ungues scissas, et hoc per Judeos ad christianam fidem conversos in nostra curia pluries probatum, hac occasione huius- modi Judei plurimi pluries contra iustitiam capti fuerunt et detenti.
28 K HISTORII ŽIDŮ 1272. licam benedictionem. Sicut Judeis in sinagogis suis non licet ultra, quam permissum est lege, presumere, ita in his, que concessa sunt, nullum debent preiudicium sustinere. Nos ergo, licet in sua magis velint duricia perdurare, quam prophetarum verba et sua scripturarum archana cognoscere atque ad christiane fidei et salutis noticiam per- venire, quia tamen defensionem nostram et auxilium postulant et chri- stiane pietatis mansuetudinem, predecessorum nostrorum felicis memorie Calixti, Eugenii, Alexandri, Clementis, Innocentii et Honorii Romanorum pontificum vestigiis inherentes ipsorum peticionem admittimus eisque protectionis nostre clypeum indulgemus. Statuentes eciam, ut nullus Christianus seu invitos vel nolentes eos, vel al quem ipsorum ad bap- tismum venire compellat, nisi si eorum quilibet sponte ad Christianos fidei causa confugerit, postquam voluntas eius fuerit patefacta, effic atur absque aliqua calumnia Christianus, veram quippe Christianitatis fidem habere non creditur, qui ad Christianorum baptisma non spontaneus, sed invitus cognoscitur pervenire; nullus eciam Christianus eorum per- sonas capere, incarcerare, vulnerare, tormentare, mutilare, occidere, vio- lentiam eis inferre vel bonas eorum eciam consuetudines in ea, in qua habitant regione, pro pecunia vel bonis eorum auferendis ab eis vel aliis absque iudicio potestatis terre immutare presumat; preterea in festivitatum suarum celebracione nocte dieque quisquam fustibus vel lapidibus vel aliis quibuscunque eos nullatenus non perturbet; neque aliquis ab eis coacta servicia exigat nisi ea, que ipsi preteritis facere temporibus consueverunt. Statuimus eciam, ut testimonium Christia- norum contra Judeos non valeat, nisi sit Judeus aliquis inter eos Chri- stianos ad testimonium perhibendum, cum Judei non possint contra Christianos testimonium perhibere, quia contingit interdum, quod aliqui Christiani perdunt eorum pueros Christianos et impingitur in Judeos ipsos per inimicos eorum, ut pueros ipsos Christianos furtim subtrahant et occidant, et quod de corde et sanguine sacrificent eorundem, ac patres eorundem puerorum vel Christiani alii Judeorum ipsorum emuli clam abscondunt ipsos pueros, ut possint Judeos ipsos offendere et pro eorum vexacionibus redimedis possint a Judeis ipsis extorquere aliquam pecunie quantitatem asserantque falsissime, quod Judei ipsi pueros ipsos clam et furtim subtraxerunt et occiderunt et quod Judei ex corde et sanguine eorum sacrificent puerorum, cum lex eorum hoc precise inhibeat et expresse, quod non sacrificent, non comedant san- guinem neque bibant nec eciam comedant de carnibus animalium habentium ungues scissas, et hoc per Judeos ad christianam fidem conversos in nostra curia pluries probatum, hac occasione huius- modi Judei plurimi pluries contra iustitiam capti fuerunt et detenti.
Strana 29
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 29 Statuimus, quod Christiani in casu huiusmodi contra Judeos audiri non 1272. debeant, et mandamus, quod Judei capti huiusmodi occasione frivola a carcere liberentur nec deinceps huiusmodi occasione frivola capiantur, nisi forte, quod non credimus, in flagranti crimine caperentur. Statuimus, ut nullus Christianus novitatem aliquam exerceat in eosdem, sed in eo statu serventur et forma, in qua fuerunt predecessorum nostrorum tem- poribus hactenus ab antiquo; ad hoc malorum hominum pravitati et avaritiae obviantes decernimus, ut nemo cimiterium Judeorum mutilare vel minuere audeat seu obtenta pecunia corpora humana effodere. Si quis autem decretum huiusmodi tenore cognito temere, quod absit, contraire temptaverit, honoris et officii sui periculum paciatur aut ex- communicationis ulcione plectatur, nisi presumpcionem suam digna satis- factione correxerit, eos autem dumtaxat Judeos huiusmodi protectionis presidio volumus communiri, qui nichil machinari presumpserunt in subversionem fidei Christiane. Ego Gregorius catholice ecclesie episcopus subscripsi. Ego Symon tituli sancti Martini presbyter cardinalis. Ego Ancherus tituli santi Pra- xedis presbyter cardinalis. Et ego Oddo Tusculanus episcopus sub- scripsi. Ego frater Johannes Portuensis et sancte Ruffine episcopus subscripsi. Ego Johannes sancti Nicolai in carcere Tuliano diaconus cardinalis subscripsi. Ego Matheus sancte Marie in Porticu diaconus cardinalis subscripsi. Datum apud Urbem Veterem per manum magistri Johannis Lecta- toris sancte Romane ecclesie vicecancellarii nonis Octobris indictione prima, incarnationis dominice anno millesimo ducentesimo septuagesimo secundo, pontificatus domini Gregorii X. pape anno primo. 16) Opis z XV. stol. nalézá se v c. k. místodržit. archivu v Insbruku, Tridentský archiv. C. 69, čís. 17. 16) Pro snadnější porozumění také překlad český. Rehoř biskup, služebník služebníků Páně, vzkazuje milým v Kristu synům, věrným křesťanům, nynějším a budoucím, pozdrav a apoštolské požehnání. Jakož jest Židům zakázáno, aby ve svých synagogách více, než-li jim zákonem dovo- leno bylo, nekonali, tož zase nesmí míti újmy v tom, co jim bylo povoleno. My pak, třeba že oni chtějí raději při své zatvrzelosti vytrvati, nežli se obezna- movati se slovy prorokův a tajemstvími svých písem a přijíti tak k poznání křesťanské víry a spásy, chceme, poněvadž se od nás obrany a pomoci dožadují a jemnocitu křesťanské laskavosti dovolávají, sledujíce stop našich předchůdců blahé paměti papežů Kalixta, Eugena, Alexandra, Klementa, Innocence a Ho- noria, jich žádosti vyhověti a jim štít naší ochrany poskytnouti. Ustanovujeme také, aby žádný křesťan je proti jich vůli k přijetí křtu nedonucoval, leč, když někdo z nich dobrovolně z přesvědčení ku křesťanům se obrátí, nechť po pro- jevení svého úmyslu se stane bez všelikých pletich křesťanem, poněvadž ten ne- přísluší k pravé víře křesťanské, o němž se sezná, že nikoliv z volného rozhod-
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 29 Statuimus, quod Christiani in casu huiusmodi contra Judeos audiri non 1272. debeant, et mandamus, quod Judei capti huiusmodi occasione frivola a carcere liberentur nec deinceps huiusmodi occasione frivola capiantur, nisi forte, quod non credimus, in flagranti crimine caperentur. Statuimus, ut nullus Christianus novitatem aliquam exerceat in eosdem, sed in eo statu serventur et forma, in qua fuerunt predecessorum nostrorum tem- poribus hactenus ab antiquo; ad hoc malorum hominum pravitati et avaritiae obviantes decernimus, ut nemo cimiterium Judeorum mutilare vel minuere audeat seu obtenta pecunia corpora humana effodere. Si quis autem decretum huiusmodi tenore cognito temere, quod absit, contraire temptaverit, honoris et officii sui periculum paciatur aut ex- communicationis ulcione plectatur, nisi presumpcionem suam digna satis- factione correxerit, eos autem dumtaxat Judeos huiusmodi protectionis presidio volumus communiri, qui nichil machinari presumpserunt in subversionem fidei Christiane. Ego Gregorius catholice ecclesie episcopus subscripsi. Ego Symon tituli sancti Martini presbyter cardinalis. Ego Ancherus tituli santi Pra- xedis presbyter cardinalis. Et ego Oddo Tusculanus episcopus sub- scripsi. Ego frater Johannes Portuensis et sancte Ruffine episcopus subscripsi. Ego Johannes sancti Nicolai in carcere Tuliano diaconus cardinalis subscripsi. Ego Matheus sancte Marie in Porticu diaconus cardinalis subscripsi. Datum apud Urbem Veterem per manum magistri Johannis Lecta- toris sancte Romane ecclesie vicecancellarii nonis Octobris indictione prima, incarnationis dominice anno millesimo ducentesimo septuagesimo secundo, pontificatus domini Gregorii X. pape anno primo. 16) Opis z XV. stol. nalézá se v c. k. místodržit. archivu v Insbruku, Tridentský archiv. C. 69, čís. 17. 16) Pro snadnější porozumění také překlad český. Rehoř biskup, služebník služebníků Páně, vzkazuje milým v Kristu synům, věrným křesťanům, nynějším a budoucím, pozdrav a apoštolské požehnání. Jakož jest Židům zakázáno, aby ve svých synagogách více, než-li jim zákonem dovo- leno bylo, nekonali, tož zase nesmí míti újmy v tom, co jim bylo povoleno. My pak, třeba že oni chtějí raději při své zatvrzelosti vytrvati, nežli se obezna- movati se slovy prorokův a tajemstvími svých písem a přijíti tak k poznání křesťanské víry a spásy, chceme, poněvadž se od nás obrany a pomoci dožadují a jemnocitu křesťanské laskavosti dovolávají, sledujíce stop našich předchůdců blahé paměti papežů Kalixta, Eugena, Alexandra, Klementa, Innocence a Ho- noria, jich žádosti vyhověti a jim štít naší ochrany poskytnouti. Ustanovujeme také, aby žádný křesťan je proti jich vůli k přijetí křtu nedonucoval, leč, když někdo z nich dobrovolně z přesvědčení ku křesťanům se obrátí, nechť po pro- jevení svého úmyslu se stane bez všelikých pletich křesťanem, poněvadž ten ne- přísluší k pravé víře křesťanské, o němž se sezná, že nikoliv z volného rozhod-
Strana 30
30 K HISTORII ŽIDŮ Císař Rudolf Habsburský potvrdil bullu Rehořovu jakož i Inno- cence IV. z r. 1247 i všechny od papežů až dotud Židům dané ochranné listy, přichraňoval je někdy, však netrestal vinníky krvavých bouří protižidovských, ano je i schvaloval. K bulle této odvolává se hrabě Eduard Savojský ve své listině z 20. července 1329 (současný opis v státním archivu v Turinu) slovy: in eorum (Judaeorum) favorem statuit (Gregorius), ne predicti Judei super predictis puerorum inter- fectionibus de cetero accusentur, ut testimonium Christianorum in casu predicto contra Judeos non valeat, nisi si Judeus aliquis inter ipsos Christianos ad testimonium perhibendum inventus fuerit. (Tento usta- 1272. nutí, nýbrž nerad z donucení křest křesťanský přijal. Také nechť se žádný křesťan neopováží, je zajímati, uvězňovati, zraňovati, trýzniti, mrzačiti, usmrcovati, jim násilí činiti, aneb je aneb jiné o jich peníze aneb statky olupovati bez rozsudku zemské moci a tak rušiti dobrou shodu v území tom, kde bydlí. Mimo to nechť nikdo, ať ve dne ať v noci, je při slavení jich svátků klacky, kameny aneb jiným způsobem neruší; také nechť nikdo od nich násilím nežádá služeb, mimo ty, které již za dřívějších časů konávali. Dále nařizujeme, aby svědectví křesťanů proti Židům mělo jen tenkráte platnosti, když mezi těmi křesťany na- lézá se Žid chtějící svědčiti, poněvadž i Židé proti křesťanům nemohou vydávati svědectví, ježto časem se stává, že křesťané ztrácejí své dítky a pak Židé od svých nepřátel jsou obviňováni, že uchvacují a tajně zabíjejí děti křesťanské a obětují ze srdce a krve jejich, a stává se, že otcové právě těchto dětí, aneb jiní kře- sťané, nepřátelé Židů, potají právě tyto děti ukryjí, aby mohli Židy pomluviti a aby jako cenu vykoupení od mučení těch na Židech jistý obnos peněz vynutili a pak úplně křivě roztrušují, že Židé sami potají a skrytě děti ty uloupili a usmrtili a že Židé ze srdce a krve dětí těch obětují: zatím však zákon jich jasně a výslovně jim zakazuje krev obětovati, požívati aneb píti aneb též maso zvířat, která mají rozpoltěné paznehty, požívati, což od Židů obrácených na víru křesťanskou, při dvoře našem opět a opět potvrzeno bylo. Z tohoto popudu bylo často velice mnoho Židů proti všemu právu zajato a vězněno. Ustanovujeme proto, že křesťané v takovém případě proti Židům nesmějí býti slyšeni, a na- řizujeme, aby z takového lehkovážného popudu zajatí Židé z vězení byli osvobozeni, a že budoucně z podobného lehkovážného popudu nemají býti za- jímáni, leč, čemuž nevěříme, by při činu byli lapeni. Nařizujeme, aby žádný křesťan proti nim nějakých novot nezaváděl, nýbrž že mají zůstati v tom po- stavení a stavu, v jakém za doby našich předchůdců ode dávna až do dnes byli. Kromě toho přikazujeme, abychom špatnosti a lakotě špatných lidí předešli, že nikdo se nemá opovážiti, hřbitov Židů pustošiti aneb hanobiti aneb za peníze mrtvoly vyhrabávati. Když by se někdo odvážil, tomuto dekretu, zvěděv obsah jeho, v čemkoliv odporovati, nechť utrpí újmy na cti a důstojenství aneb budiž potrestán exkommunikací, leč že by svou opovážlivost přiměřeným zadostiučiněním usmířil. Chceme však, aby jen takoví Židé touto naší ochranou byli chráněni, kteří se neopovážili ničeho k podkopání křesťanské víry předse- bráti. (Podpisy.) Dáno v Orvietě, dne 7. října první indikce v r. 1272 Vtělení Páně, v prvním roce pontifikátu páně papeže Rehoře X.
30 K HISTORII ŽIDŮ Císař Rudolf Habsburský potvrdil bullu Rehořovu jakož i Inno- cence IV. z r. 1247 i všechny od papežů až dotud Židům dané ochranné listy, přichraňoval je někdy, však netrestal vinníky krvavých bouří protižidovských, ano je i schvaloval. K bulle této odvolává se hrabě Eduard Savojský ve své listině z 20. července 1329 (současný opis v státním archivu v Turinu) slovy: in eorum (Judaeorum) favorem statuit (Gregorius), ne predicti Judei super predictis puerorum inter- fectionibus de cetero accusentur, ut testimonium Christianorum in casu predicto contra Judeos non valeat, nisi si Judeus aliquis inter ipsos Christianos ad testimonium perhibendum inventus fuerit. (Tento usta- 1272. nutí, nýbrž nerad z donucení křest křesťanský přijal. Také nechť se žádný křesťan neopováží, je zajímati, uvězňovati, zraňovati, trýzniti, mrzačiti, usmrcovati, jim násilí činiti, aneb je aneb jiné o jich peníze aneb statky olupovati bez rozsudku zemské moci a tak rušiti dobrou shodu v území tom, kde bydlí. Mimo to nechť nikdo, ať ve dne ať v noci, je při slavení jich svátků klacky, kameny aneb jiným způsobem neruší; také nechť nikdo od nich násilím nežádá služeb, mimo ty, které již za dřívějších časů konávali. Dále nařizujeme, aby svědectví křesťanů proti Židům mělo jen tenkráte platnosti, když mezi těmi křesťany na- lézá se Žid chtějící svědčiti, poněvadž i Židé proti křesťanům nemohou vydávati svědectví, ježto časem se stává, že křesťané ztrácejí své dítky a pak Židé od svých nepřátel jsou obviňováni, že uchvacují a tajně zabíjejí děti křesťanské a obětují ze srdce a krve jejich, a stává se, že otcové právě těchto dětí, aneb jiní kře- sťané, nepřátelé Židů, potají právě tyto děti ukryjí, aby mohli Židy pomluviti a aby jako cenu vykoupení od mučení těch na Židech jistý obnos peněz vynutili a pak úplně křivě roztrušují, že Židé sami potají a skrytě děti ty uloupili a usmrtili a že Židé ze srdce a krve dětí těch obětují: zatím však zákon jich jasně a výslovně jim zakazuje krev obětovati, požívati aneb píti aneb též maso zvířat, která mají rozpoltěné paznehty, požívati, což od Židů obrácených na víru křesťanskou, při dvoře našem opět a opět potvrzeno bylo. Z tohoto popudu bylo často velice mnoho Židů proti všemu právu zajato a vězněno. Ustanovujeme proto, že křesťané v takovém případě proti Židům nesmějí býti slyšeni, a na- řizujeme, aby z takového lehkovážného popudu zajatí Židé z vězení byli osvobozeni, a že budoucně z podobného lehkovážného popudu nemají býti za- jímáni, leč, čemuž nevěříme, by při činu byli lapeni. Nařizujeme, aby žádný křesťan proti nim nějakých novot nezaváděl, nýbrž že mají zůstati v tom po- stavení a stavu, v jakém za doby našich předchůdců ode dávna až do dnes byli. Kromě toho přikazujeme, abychom špatnosti a lakotě špatných lidí předešli, že nikdo se nemá opovážiti, hřbitov Židů pustošiti aneb hanobiti aneb za peníze mrtvoly vyhrabávati. Když by se někdo odvážil, tomuto dekretu, zvěděv obsah jeho, v čemkoliv odporovati, nechť utrpí újmy na cti a důstojenství aneb budiž potrestán exkommunikací, leč že by svou opovážlivost přiměřeným zadostiučiněním usmířil. Chceme však, aby jen takoví Židé touto naší ochranou byli chráněni, kteří se neopovážili ničeho k podkopání křesťanské víry předse- bráti. (Podpisy.) Dáno v Orvietě, dne 7. října první indikce v r. 1272 Vtělení Páně, v prvním roce pontifikátu páně papeže Rehoře X.
Strana 31
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 31 novil k jich [Židů] prospěchu, aby Židé nebyli budoucně obviňováni ze zabití hochů a že svědectví křesťanů v takovém případě jen ten- kráte má míti proti Židům platnosti, když by kromě křesťanů též žid svědčil.) 28. (R 1273—8.) Král Otakar osvobozuje Židy Brněn- 1273—8. ské na rok od veškerého placení daní i od jiných služeb- ností, 17 že nemají býti poháněni před soud kromě pro vraždu, krádež a podvod. Ottacarus Dei gracia etc. universis tenorem presencium perspecturis graciam suam et omne bonum. Misereri miseris cuiuscumque ritus aut legis imitatoribus non est humanum tantummodo, sed laudabile atque iustum eo, quod generosam clemenciam laudum semper comitantur preconia, et ut homo se hominibus hominem prebeat, iusticia postulat et inducit. Judeorum igitur in Brunna degencium miseriam et pressuras quibus (...) acerbe molestati et angariati fuerint hactenus per alienos dominos, suadente nobis clemencia miserantes a solucione collecte cuius- libet sive steure, necnon omni servitutis genere, quocumque censeantur nomine, eos universos et singulos a festo beati Michaelis primo futuro et per unius anni spacium exemptos esse volumus et inmunes. Et ut eo facilius a sua valeant penuria relevari, et nos ipsis utpote camera nostra utifrui possimus ulterius tempore succedente hoc prohibitorio interdicto, mandamus tenore presencium, quod infra prescriptum annum magistri monete Moravie non compellant eos recipere denarios de mo- neta, quod camerarius Moravie et iurati Brunnenses non molestent ipsos nec angarient, quod nemini teneantur solvere debita, nisi ipsis ea, que crediderunt, soluta fuerient, nec non et quod nullum iudicium s. per aliquem iudicum sumatur aut fiat de ipsis vel ipsorum aliquibus, nisi in tribus dumtaxat casibus, homicidii videlicet, furti, falsi, in quibus secundum formam privilegii ipsis super iuribus eorum a patre olim nostro et nobis indultum est, racione previa iudicentur. Reg. Boh. II. č. 2556. 17) Heinricus Italicus, notář krále Přemysla Otakara II., přišel z Italie do Čech r. 1270, založil na Vyšehradě školu pro grammatiku, dialektiku a rethoriku; 1. 1273 stal se písařem při dvorské kanceláři královské. Doprovázel krále Pře- mysla Otakara r. 1278 při válečném tažení proti Rudolfovi Habsburskému, a po- něvadž po zahynutí jmenovaného krále více žádná zmínka o něm se nečiní, po- dobá se, že také byl zabit na Moravském poli. Nedatovanou listinu zařadili jsme do let 1273—8, ačkoliv také jest možno, že před dobou tou již byla napsána, poněvadž jmenovaný písař do svého formuláře listin přijal také kusy, kteréž byly datovány již před nastoupením královského jeho úřadu.
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 31 novil k jich [Židů] prospěchu, aby Židé nebyli budoucně obviňováni ze zabití hochů a že svědectví křesťanů v takovém případě jen ten- kráte má míti proti Židům platnosti, když by kromě křesťanů též žid svědčil.) 28. (R 1273—8.) Král Otakar osvobozuje Židy Brněn- 1273—8. ské na rok od veškerého placení daní i od jiných služeb- ností, 17 že nemají býti poháněni před soud kromě pro vraždu, krádež a podvod. Ottacarus Dei gracia etc. universis tenorem presencium perspecturis graciam suam et omne bonum. Misereri miseris cuiuscumque ritus aut legis imitatoribus non est humanum tantummodo, sed laudabile atque iustum eo, quod generosam clemenciam laudum semper comitantur preconia, et ut homo se hominibus hominem prebeat, iusticia postulat et inducit. Judeorum igitur in Brunna degencium miseriam et pressuras quibus (...) acerbe molestati et angariati fuerint hactenus per alienos dominos, suadente nobis clemencia miserantes a solucione collecte cuius- libet sive steure, necnon omni servitutis genere, quocumque censeantur nomine, eos universos et singulos a festo beati Michaelis primo futuro et per unius anni spacium exemptos esse volumus et inmunes. Et ut eo facilius a sua valeant penuria relevari, et nos ipsis utpote camera nostra utifrui possimus ulterius tempore succedente hoc prohibitorio interdicto, mandamus tenore presencium, quod infra prescriptum annum magistri monete Moravie non compellant eos recipere denarios de mo- neta, quod camerarius Moravie et iurati Brunnenses non molestent ipsos nec angarient, quod nemini teneantur solvere debita, nisi ipsis ea, que crediderunt, soluta fuerient, nec non et quod nullum iudicium s. per aliquem iudicum sumatur aut fiat de ipsis vel ipsorum aliquibus, nisi in tribus dumtaxat casibus, homicidii videlicet, furti, falsi, in quibus secundum formam privilegii ipsis super iuribus eorum a patre olim nostro et nobis indultum est, racione previa iudicentur. Reg. Boh. II. č. 2556. 17) Heinricus Italicus, notář krále Přemysla Otakara II., přišel z Italie do Čech r. 1270, založil na Vyšehradě školu pro grammatiku, dialektiku a rethoriku; 1. 1273 stal se písařem při dvorské kanceláři královské. Doprovázel krále Pře- mysla Otakara r. 1278 při válečném tažení proti Rudolfovi Habsburskému, a po- něvadž po zahynutí jmenovaného krále více žádná zmínka o něm se nečiní, po- dobá se, že také byl zabit na Moravském poli. Nedatovanou listinu zařadili jsme do let 1273—8, ačkoliv také jest možno, že před dobou tou již byla napsána, poněvadž jmenovaný písař do svého formuláře listin přijal také kusy, kteréž byly datovány již před nastoupením královského jeho úřadu.
Strana 32
32 K HISTORII ŽIDŮ 1273. 29. Biskup Olomoucký Bruno podávaje papeži Řím- skému Rehořovi X. zprávu o věcech náboženských a o tom, co by na sněmu církevním uvažováno býti mělo, předkládá dobrozdání své opoměrech církevních ve své diecesi a zmiňuje se o poměru Židů a křesťanů. 1273, 16. prosince. . ..»De infidelibus vero nos conversantibus, Deo teste, de haere- ticis nihil scimus. De Judaeis vero dicimus, quod christianas habent nutrices, usuras patenter exercent, et eas indigentibus agravant ultra modum: in tantum, ut infra annum excedant etiam ipsam sortem. Pu- blica exercent officia; teloenearii, monetarii fiunt, et cum alias sint in- fideles, fidem minimam etiam in his servant. Furantes calices vestes sacras, nec non et libros recipiunt a furibus et servant; et cum sic acceptos cogantur restituere Christiani, si apud eos fortassis inveniantur, Judaei eos restituere non coguntur.« ... Datum XVII. cal. Ja- nuarii 1273. Cod. diplom. Dor. VI. 369. Höfler, Bayr. Akad. IV., B., III. Abt. 18x. 1274. 30. (R. 1274.) Za povodně v Praze r. 1274 vnikla voda Ži- dovským městem až ku kostelu sv. Františka. Marignola, Fontes rerum Bohemicarum III. 572. 31. Král Přemysl Otakar II. potvrzuje Němcům Praž- ským práva, kteráž německým měšťanům králem Vá- clavem I. (asi r. 1231) schválena a knížetem Soběslavem v 1. 1174 až 1178 byla udělena. Ve výsadách Soběslavových (o nichž č. 15) latině zapsáno: »má-li rozepři Čech s Němcem, která se musí stvrditi svědky, mějž Čech proti Němci dva Němce a jednoho Čecha; podobně má-li při Němec s Čechem, tu mějž Němec proti Če- chovi dva Čechy a jednoho Němce, avšak poctivé. O Romanech a Ži- dech podobně.« V Praze, 26. listopadu 1274. 1274. Privilegia měst Pražských 1886, 12. Tschope, Urkundens, Hamb. (Lat. list.) 1278. 32. (1278, 15. září.) Německý král Rudolf potvrzuje a rozšiřuje práva a výsady obyvatelů Brněnských s ustanovením, že Židé tamější jsou povinni táž břemena nésti, jako jejich spoluobčané. Codex diplomaticus et epistolaris Moraviae V., p. 266. Boczek, Mähren unter Rudolf dem Ersten p. 45. Gerbert, Cod. epistol. Rudolphi p. 162. (Lat. list.)
32 K HISTORII ŽIDŮ 1273. 29. Biskup Olomoucký Bruno podávaje papeži Řím- skému Rehořovi X. zprávu o věcech náboženských a o tom, co by na sněmu církevním uvažováno býti mělo, předkládá dobrozdání své opoměrech církevních ve své diecesi a zmiňuje se o poměru Židů a křesťanů. 1273, 16. prosince. . ..»De infidelibus vero nos conversantibus, Deo teste, de haere- ticis nihil scimus. De Judaeis vero dicimus, quod christianas habent nutrices, usuras patenter exercent, et eas indigentibus agravant ultra modum: in tantum, ut infra annum excedant etiam ipsam sortem. Pu- blica exercent officia; teloenearii, monetarii fiunt, et cum alias sint in- fideles, fidem minimam etiam in his servant. Furantes calices vestes sacras, nec non et libros recipiunt a furibus et servant; et cum sic acceptos cogantur restituere Christiani, si apud eos fortassis inveniantur, Judaei eos restituere non coguntur.« ... Datum XVII. cal. Ja- nuarii 1273. Cod. diplom. Dor. VI. 369. Höfler, Bayr. Akad. IV., B., III. Abt. 18x. 1274. 30. (R. 1274.) Za povodně v Praze r. 1274 vnikla voda Ži- dovským městem až ku kostelu sv. Františka. Marignola, Fontes rerum Bohemicarum III. 572. 31. Král Přemysl Otakar II. potvrzuje Němcům Praž- ským práva, kteráž německým měšťanům králem Vá- clavem I. (asi r. 1231) schválena a knížetem Soběslavem v 1. 1174 až 1178 byla udělena. Ve výsadách Soběslavových (o nichž č. 15) latině zapsáno: »má-li rozepři Čech s Němcem, která se musí stvrditi svědky, mějž Čech proti Němci dva Němce a jednoho Čecha; podobně má-li při Němec s Čechem, tu mějž Němec proti Če- chovi dva Čechy a jednoho Němce, avšak poctivé. O Romanech a Ži- dech podobně.« V Praze, 26. listopadu 1274. 1274. Privilegia měst Pražských 1886, 12. Tschope, Urkundens, Hamb. (Lat. list.) 1278. 32. (1278, 15. září.) Německý král Rudolf potvrzuje a rozšiřuje práva a výsady obyvatelů Brněnských s ustanovením, že Židé tamější jsou povinni táž břemena nésti, jako jejich spoluobčané. Codex diplomaticus et epistolaris Moraviae V., p. 266. Boczek, Mähren unter Rudolf dem Ersten p. 45. Gerbert, Cod. epistol. Rudolphi p. 162. (Lat. list.)
Strana 33
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 33 33. Německý král Rudolf potvrzuje a rozšiřuje práva 1278. a výsady města Olomouce s ustanovením, aby Židé tamější byli povinni stejné berně odváděti a táž břemena nésti, jako ostatní obyvatelé Olomouce. U Ivančic 1278, v říjnu. Codex diplom. et epistolaris Moraviae IV. pag. 217 a sl. (Lat. list.) 34. V letech 1281 a 1282 byly kláštery v Čechách ničeny 1281—82. a mnichové nemajíce od čeho býti živu museli klenoty klášterní u Židů zastaviti. Takový smutný osud stihl též klášter v Sedlci. Kronika Zbra- slavská o tom zaznamenala: »Non habentibus igitur fratribus, unde vi- verent, mobilia venduntur et cleinodia monasterii Judeis sub usurarum voragine exponuntur.« Petr Žitavský, Fontes rerum Bohemicarum IV., p. 18. 35. Tomáš II., biskup Vratislavský, stěžuje si knížeti 1285. Jindřichovi IV., že kastelán na Valdově s čeledí vzal Mistru Franczkovi, archidiakonu Opolskému, majetek jeho v Bělé a zastavil ho Židům za peníze; týž kastelán vzal jménem knížete v arcibiskupském dvoře v Matějovicích 40 koní a 30 kusů dobytka a u Židů v Minsterberce za peníze zastavil. 1285, 11 (?) února. V Otmuchově (Lat.) Stenzel, Urkunden zur Gesch. des Bistums Breslau p. 138-139. 36. Jindřich, vévoda Slezský, udílí městu Svídnici 1285. některé výsady s ustanovením, aby Židé tamější k žádným jiným městským službám a daním nuceni nebyli, kromě k hlídání města a k příspěvkům na udržování městských hradeb. Ve Vratislavi, 1285, 28. června. Gust. Ad. Tschoppe, Urkundensammlung p. 403. (Lat. list.) 37. Tomáš II., biskup Vratislavský, žádá své prokurá- 1287. tory v Římě, aby dvoru papežskému aneb možno-li samému papeži přednesli stížnost, že v zemi knížete Vratislavského Židé žijí v lep- ších poměrech nežli duchovenstvo; Židé mohou totiž v zemi jeho svobodně žíti a obchodovati, kdežto duchovenstvo z bázně před smrtí ani si netroufá na půdu jeho vkročiti. V Ratiboři, 1287, 4. února. (Lat) Stenzel, Urk. z. Gesch. d. Bistums Breslau, p. 195. 38. Oldřich z Jindřichova Hradce odkazuje králi Václa- 1294. vovi své statky pro případ, že by nezanechal mužských dědicův. Zá- roveň žádá o svolení, aby v městě Jindřichově Hradci osm Židů se svými rodinami bydliti smělo, a jemu aby táž práva a tytéž povinnosti 3
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 33 33. Německý král Rudolf potvrzuje a rozšiřuje práva 1278. a výsady města Olomouce s ustanovením, aby Židé tamější byli povinni stejné berně odváděti a táž břemena nésti, jako ostatní obyvatelé Olomouce. U Ivančic 1278, v říjnu. Codex diplom. et epistolaris Moraviae IV. pag. 217 a sl. (Lat. list.) 34. V letech 1281 a 1282 byly kláštery v Čechách ničeny 1281—82. a mnichové nemajíce od čeho býti živu museli klenoty klášterní u Židů zastaviti. Takový smutný osud stihl též klášter v Sedlci. Kronika Zbra- slavská o tom zaznamenala: »Non habentibus igitur fratribus, unde vi- verent, mobilia venduntur et cleinodia monasterii Judeis sub usurarum voragine exponuntur.« Petr Žitavský, Fontes rerum Bohemicarum IV., p. 18. 35. Tomáš II., biskup Vratislavský, stěžuje si knížeti 1285. Jindřichovi IV., že kastelán na Valdově s čeledí vzal Mistru Franczkovi, archidiakonu Opolskému, majetek jeho v Bělé a zastavil ho Židům za peníze; týž kastelán vzal jménem knížete v arcibiskupském dvoře v Matějovicích 40 koní a 30 kusů dobytka a u Židů v Minsterberce za peníze zastavil. 1285, 11 (?) února. V Otmuchově (Lat.) Stenzel, Urkunden zur Gesch. des Bistums Breslau p. 138-139. 36. Jindřich, vévoda Slezský, udílí městu Svídnici 1285. některé výsady s ustanovením, aby Židé tamější k žádným jiným městským službám a daním nuceni nebyli, kromě k hlídání města a k příspěvkům na udržování městských hradeb. Ve Vratislavi, 1285, 28. června. Gust. Ad. Tschoppe, Urkundensammlung p. 403. (Lat. list.) 37. Tomáš II., biskup Vratislavský, žádá své prokurá- 1287. tory v Římě, aby dvoru papežskému aneb možno-li samému papeži přednesli stížnost, že v zemi knížete Vratislavského Židé žijí v lep- ších poměrech nežli duchovenstvo; Židé mohou totiž v zemi jeho svobodně žíti a obchodovati, kdežto duchovenstvo z bázně před smrtí ani si netroufá na půdu jeho vkročiti. V Ratiboři, 1287, 4. února. (Lat) Stenzel, Urk. z. Gesch. d. Bistums Breslau, p. 195. 38. Oldřich z Jindřichova Hradce odkazuje králi Václa- 1294. vovi své statky pro případ, že by nezanechal mužských dědicův. Zá- roveň žádá o svolení, aby v městě Jindřichově Hradci osm Židů se svými rodinami bydliti smělo, a jemu aby táž práva a tytéž povinnosti 3
Strana 34
34 K HISTORII ŽIDŮ propůjčeny byly, jichž ostatní Židé v Čechách požívají a o nichž toliko král rozhoduje. V Praze 1294, 25. července (1298, 30. července). »Ad majoris quoque gratiae cumulum saepe dictus dominus meus rex mihi concessit, ut in civitate praedicta de Nova domo octo Judeos tantum cum eorum familiis habeam liceatque mihi, si aliqui praedic- torum octo Judeorum decesserint, alios loco eorum non tamen de terris suis, sed aliunde recipere seu colligere ad inhabitandum civitatem prae- dictam, qui mihi solvant et faciant servitia et jura, quae alii Judei dicto domino meo faciunt in Boemia et persolvunt, et de ipsis Judeis omnia, quae ipse dominus meus rex de suis fecerit, ego faciam pro meae li- bitu voluntatis. Ita tamen, ut nulli de famulis praedictorum Judeorum praeter gratiam ipsis octo Judeis (sic) usuram in dicta civitate liceat exercere . .« Actum Pragae anno Domini MCCXCIV octavo kalendas Augusti (25. Julii 1294) et septimae indictionis, datum vero ibidem anno Domini MCCXCVIII tertio kalendas Augusti (30. Julii 1298) XI. indictionis. Codex diplom. Moraviae V., 9—12. 39. (R. 1298.) Zpráva Petra Žitavského v kronice Zbras- lavské o pronásledování Židů v Německu pod vůdcov- stvím jistého lotra Rintfleische, při čemž na 10.000 Židů zahynulo. Téhož času král Václav II., když Židé prchali, obral je o veliké peníze; totéž učinili i ostatní panovníci De plaga, quam Judei plurimi sustinuerunt in Alemannia. Anno Domini MCCXCVI. 18) Carnifex quidam Rintfleisch cognomine, vir degener et pauper, mente acer, nacione de Franconia, nescio quo zelo impellente ipsum surrexit cum turba plebeia et constituit contra Judeos prelia multa quam stulta. Repentino namque semel quodam clamoris impetu in oppido Rotil dicto populum concitavit, ecclesiamque intrans crucifixum cum vexillo rapuit ac Judeorum petens hospicia, omnes, quos in ipsis reperit, furiose gladiis ac fustibus interemit. Convolabat mox ad istum Judeorum tortorem innumerabile vulgus plebeium, qui omnes pariter conglobati fuerunt exercitum copiosum, sequentes regem Rintfleisch quasi dominum suum verum, dehinc unanimiter ad Herbipolim, Roten- burg, Windisheim, Nurenberg ac ad plures civitates et oppida Ale- mannie se transferunt, in quibus nulli etati aut sexui parcentes Judeos passim circa decem milia occiderunt, quotquot autem ad castra aut ad 1298. 18) Správně 1298. Pronásledování trvalo od konce července až na konec měsíce září.
34 K HISTORII ŽIDŮ propůjčeny byly, jichž ostatní Židé v Čechách požívají a o nichž toliko král rozhoduje. V Praze 1294, 25. července (1298, 30. července). »Ad majoris quoque gratiae cumulum saepe dictus dominus meus rex mihi concessit, ut in civitate praedicta de Nova domo octo Judeos tantum cum eorum familiis habeam liceatque mihi, si aliqui praedic- torum octo Judeorum decesserint, alios loco eorum non tamen de terris suis, sed aliunde recipere seu colligere ad inhabitandum civitatem prae- dictam, qui mihi solvant et faciant servitia et jura, quae alii Judei dicto domino meo faciunt in Boemia et persolvunt, et de ipsis Judeis omnia, quae ipse dominus meus rex de suis fecerit, ego faciam pro meae li- bitu voluntatis. Ita tamen, ut nulli de famulis praedictorum Judeorum praeter gratiam ipsis octo Judeis (sic) usuram in dicta civitate liceat exercere . .« Actum Pragae anno Domini MCCXCIV octavo kalendas Augusti (25. Julii 1294) et septimae indictionis, datum vero ibidem anno Domini MCCXCVIII tertio kalendas Augusti (30. Julii 1298) XI. indictionis. Codex diplom. Moraviae V., 9—12. 39. (R. 1298.) Zpráva Petra Žitavského v kronice Zbras- lavské o pronásledování Židů v Německu pod vůdcov- stvím jistého lotra Rintfleische, při čemž na 10.000 Židů zahynulo. Téhož času král Václav II., když Židé prchali, obral je o veliké peníze; totéž učinili i ostatní panovníci De plaga, quam Judei plurimi sustinuerunt in Alemannia. Anno Domini MCCXCVI. 18) Carnifex quidam Rintfleisch cognomine, vir degener et pauper, mente acer, nacione de Franconia, nescio quo zelo impellente ipsum surrexit cum turba plebeia et constituit contra Judeos prelia multa quam stulta. Repentino namque semel quodam clamoris impetu in oppido Rotil dicto populum concitavit, ecclesiamque intrans crucifixum cum vexillo rapuit ac Judeorum petens hospicia, omnes, quos in ipsis reperit, furiose gladiis ac fustibus interemit. Convolabat mox ad istum Judeorum tortorem innumerabile vulgus plebeium, qui omnes pariter conglobati fuerunt exercitum copiosum, sequentes regem Rintfleisch quasi dominum suum verum, dehinc unanimiter ad Herbipolim, Roten- burg, Windisheim, Nurenberg ac ad plures civitates et oppida Ale- mannie se transferunt, in quibus nulli etati aut sexui parcentes Judeos passim circa decem milia occiderunt, quotquot autem ad castra aut ad 1298. 18) Správně 1298. Pronásledování trvalo od konce července až na konec měsíce září.
Strana 35
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 35 municiones confugerant, consumpsit fumus et ignis, eos eciam extinxit 1298. cuspis, gladius et fustis, qui inventi fuerant in vicis ubilibet aut plateis. Irruit autem tunc timor vehementer super omnes Judeos in longinquis etiam regionibus constitutos. Eodem tempore uno et eodem die pius Wenceslaus, rex sextus Bohemie, omnes incepit Judeos, qui in universo regno fuerant, detinere, quos nequaquam vita, sed infinita pecunia pri- vavit. Sic et diversarum terrarum principes fecerunt, ab ipsis enim Judeis in eorum constitutis dominiis vitam aut pecuniam abstulerunt. Huius plage tam immanis racionem assignabat opinio vulgaris, quod videlicet in Rotil, civitate Franconie, crucifixissent Judei Christum in hostia con- secrata et sacratissimo sacrificio altaris: quidam namque, ut dicebatur, ex Judeis hostiam consecratam sibi per ancillam eorum procuratam acubus et claviculorum aculeis tam diu pupugerunt, quod ex ipsa ipsi primo et postea alii profluxisse sanguinem conspexerunt; opinantur tamen alii, quod factum fuerit amore pecuniam rapiendi. Quidquid sit, scio, quod de tanta strage permissio Dei fuit. Rintfleisch rex iste tibi gens Judaica triste Excidium fecit, te namque repente reiecit, Et quasi delevit, te namque Deus modo sprevit. Ipseque tortorem dat, quod te sic ad amorem Ipsius alliciat, tibi quod sua gracia fiat. O Judee dole! quia tu cum duplice mole Semper pressus eris, hic ac illic crucieris. V kronice Františka Pražského napsáno: »Eodem anno quidam crudelis homo, nescio quo zelo impellente ductus, congregatis multis satellitibus in diversis civitatibus, multa milia Judeorum interfecit, qui autem ad castra vel ad municione confugerant hos fumus et ignis consumpsit. Irruit tunc timor super Judeos in aliis terris constitutos. Et rex Wenceslaus in suo regno omnes Judeos de- tinuit, et ab eis recepit pecuniam infinitam: sic et diversarum terrarum principes fecerunt. Nam quidam ex Judeis acubus et clavibus corpus Christi pupugerunt, quod de ipso sanguis manifeste stillavit et effluxit Fontes Boh. IV., 66. B. z Weitmüle 461. 360. 40. Král Václav II. potvrzuje německým jazykem 1300? práva Židů Brněnských králem Otakarem II. jim daná r. 1268. Bez data a místa [1300?]. »Daz ist der Juden recht czu Brunne. Merchent und vornement alle di nu in disem alter lebent, die leut, und di hernach chunftig
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 35 municiones confugerant, consumpsit fumus et ignis, eos eciam extinxit 1298. cuspis, gladius et fustis, qui inventi fuerant in vicis ubilibet aut plateis. Irruit autem tunc timor vehementer super omnes Judeos in longinquis etiam regionibus constitutos. Eodem tempore uno et eodem die pius Wenceslaus, rex sextus Bohemie, omnes incepit Judeos, qui in universo regno fuerant, detinere, quos nequaquam vita, sed infinita pecunia pri- vavit. Sic et diversarum terrarum principes fecerunt, ab ipsis enim Judeis in eorum constitutis dominiis vitam aut pecuniam abstulerunt. Huius plage tam immanis racionem assignabat opinio vulgaris, quod videlicet in Rotil, civitate Franconie, crucifixissent Judei Christum in hostia con- secrata et sacratissimo sacrificio altaris: quidam namque, ut dicebatur, ex Judeis hostiam consecratam sibi per ancillam eorum procuratam acubus et claviculorum aculeis tam diu pupugerunt, quod ex ipsa ipsi primo et postea alii profluxisse sanguinem conspexerunt; opinantur tamen alii, quod factum fuerit amore pecuniam rapiendi. Quidquid sit, scio, quod de tanta strage permissio Dei fuit. Rintfleisch rex iste tibi gens Judaica triste Excidium fecit, te namque repente reiecit, Et quasi delevit, te namque Deus modo sprevit. Ipseque tortorem dat, quod te sic ad amorem Ipsius alliciat, tibi quod sua gracia fiat. O Judee dole! quia tu cum duplice mole Semper pressus eris, hic ac illic crucieris. V kronice Františka Pražského napsáno: »Eodem anno quidam crudelis homo, nescio quo zelo impellente ductus, congregatis multis satellitibus in diversis civitatibus, multa milia Judeorum interfecit, qui autem ad castra vel ad municione confugerant hos fumus et ignis consumpsit. Irruit tunc timor super Judeos in aliis terris constitutos. Et rex Wenceslaus in suo regno omnes Judeos de- tinuit, et ab eis recepit pecuniam infinitam: sic et diversarum terrarum principes fecerunt. Nam quidam ex Judeis acubus et clavibus corpus Christi pupugerunt, quod de ipso sanguis manifeste stillavit et effluxit Fontes Boh. IV., 66. B. z Weitmüle 461. 360. 40. Král Václav II. potvrzuje německým jazykem 1300? práva Židů Brněnských králem Otakarem II. jim daná r. 1268. Bez data a místa [1300?]. »Daz ist der Juden recht czu Brunne. Merchent und vornement alle di nu in disem alter lebent, die leut, und di hernach chunftig
Strana 36
36 K HISTORII ŽIDŮ 1300? werdent, di rede diser hantveste, daz etwen der juden vater ier poshait wegangen und erczaiget habent an unserm herren Jesu Christo gotes sun, dez lemtigen, der hantvest dez angeporn rechtes weraubet sint und in di sunde der vordampnusse iemerleich vurvuert sint und wie si uns doch gleich sein an der gestalt der menschlichen natur und wier mit unserm heiligen christenleichen gelauben von in gesundert sein, so lert uns christenleich guet daz, daz wier ab schullen werfen unsir hertichait und schullen unser guet warten czu in und schullen die menshait an in lieb haben und nicht irn unglauben Czu der not- turftigen juden pet czu merken hab wier uns genedichleich genaiget und haben wescheben di handvest diu weilent unser lieber vater chunich Ottaker von gots genaden Chunich czu Pehem und czu Polan gegeben und gelichen hat, und di recht di darin geschrieben stent; und waz di handvest und wellen iz stet halten und westetigens, daz ewichleich weleib. Und die handvest nicht vertig noch weschawen noch nicht ge- mailigt an chain seim tail, sunder iz waz in seiner ersten figurn und sein red waz also: (Následuje znění práv králem Přemyslem Ota- karem II. 1. 1268 Židům, zejména Brněnským stvrzených, kteráž uve- dena jsou pod č. 26.) Die Stadtrechte von Brünn von Rössler, Prag 1852, 367. 1303. 41. Cca. 1303. Biskup Vratislavský, Jindřich, zakazuje ve Slezsku až posud obvyklý způsob porážení dle židovského obřadu na křesťanských jatkách. Dr. W. Wattenbach, Das Formelbuch des Domherrn Arnold von Protzau. — Cod. Dipl. Siles. V. 58. (Lat. list.) 1303. 42. Cca. 1303. Biskup Vratislavský, Jindřich, zapovídá ve Slezsku křesťanům u Židů sloužiti a hrozí církevními tresty těm, kteří by proti tomuto zákazu jednali. (Bez data.) Cod. diplom. Silesiae. V. p. 57—58. (Lat. list.) 1303. 43. Cca. 1303. Jindřich, biskup Vratislavský, nařizuje, aby Žid Ša- lomoun, kterého Jindřich, vévoda Slezský, jmenoval úředníkem dvor- ským, byl s úřadu svého sesazen, a nařizuje křesťanům pod pokutou církevních trestů, aby ho neposlouchali. (Bez data.) Cod. diplom. Silesiae. V. 58. (Lat. list.)
36 K HISTORII ŽIDŮ 1300? werdent, di rede diser hantveste, daz etwen der juden vater ier poshait wegangen und erczaiget habent an unserm herren Jesu Christo gotes sun, dez lemtigen, der hantvest dez angeporn rechtes weraubet sint und in di sunde der vordampnusse iemerleich vurvuert sint und wie si uns doch gleich sein an der gestalt der menschlichen natur und wier mit unserm heiligen christenleichen gelauben von in gesundert sein, so lert uns christenleich guet daz, daz wier ab schullen werfen unsir hertichait und schullen unser guet warten czu in und schullen die menshait an in lieb haben und nicht irn unglauben Czu der not- turftigen juden pet czu merken hab wier uns genedichleich genaiget und haben wescheben di handvest diu weilent unser lieber vater chunich Ottaker von gots genaden Chunich czu Pehem und czu Polan gegeben und gelichen hat, und di recht di darin geschrieben stent; und waz di handvest und wellen iz stet halten und westetigens, daz ewichleich weleib. Und die handvest nicht vertig noch weschawen noch nicht ge- mailigt an chain seim tail, sunder iz waz in seiner ersten figurn und sein red waz also: (Následuje znění práv králem Přemyslem Ota- karem II. 1. 1268 Židům, zejména Brněnským stvrzených, kteráž uve- dena jsou pod č. 26.) Die Stadtrechte von Brünn von Rössler, Prag 1852, 367. 1303. 41. Cca. 1303. Biskup Vratislavský, Jindřich, zakazuje ve Slezsku až posud obvyklý způsob porážení dle židovského obřadu na křesťanských jatkách. Dr. W. Wattenbach, Das Formelbuch des Domherrn Arnold von Protzau. — Cod. Dipl. Siles. V. 58. (Lat. list.) 1303. 42. Cca. 1303. Biskup Vratislavský, Jindřich, zapovídá ve Slezsku křesťanům u Židů sloužiti a hrozí církevními tresty těm, kteří by proti tomuto zákazu jednali. (Bez data.) Cod. diplom. Silesiae. V. p. 57—58. (Lat. list.) 1303. 43. Cca. 1303. Jindřich, biskup Vratislavský, nařizuje, aby Žid Ša- lomoun, kterého Jindřich, vévoda Slezský, jmenoval úředníkem dvor- ským, byl s úřadu svého sesazen, a nařizuje křesťanům pod pokutou církevních trestů, aby ho neposlouchali. (Bez data.) Cod. diplom. Silesiae. V. 58. (Lat. list.)
Strana 37
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 37 44. Konšelé města Magdeburku sdělují svá městská 1304. práva městu Zhořelci, v nichž činí se zmínka o Židech, že v případech provinění má se jednati se Židem jako s křesťanem. 1304. 1. list. Tschoppe, Urkundenbuch p. 448. (Něm. list.) 45. Remund z Lichtenburka, pán polovice města Německého Brodu, 1310. a synovci jeho Václav, Smil a Čeněk, obdrževše od měšťanův Německo brodských 200 hřiven grošů, povolují jim, aby město směli hraditi; za to osvobozují je ode všech břemen a berní, jakož i od placení cla v Habrech na deset let; po ten čas mají jim měšťané toliko roční úroky a platy od Židův odváděti. 1310. 25. března, v Německém Brodě. Orig. perg. v arch. m. Německého Brodu č. XIX. Cod. jur. munic. Boh. J. Čela- kovský. 1895. II. p. 161. (Lat. list.) 46. Když Jan, král Český, Brno navštívil, vyšlimu Židé 1311. v slavném průvodu vstříc, při čemž nesli desatero a pěl hebrejské písně. Petr Žitavský v kronice Zbraslavské píše: »In diebus illis litteris verbis et promissis ad amiciciam et operam mutui iuvaminis rex et dux pariter se constringunt et a se invicem amicabiliter disiuncti sunt. Denique de Olomuncz rex exiens versus Brunnam gressus dirigit, ubi non solum a clero et ab universo christiano populo, sed etiam a tota Judeorum synagoga magnifice susceptus fuit. Longius namque a civitate Brunnensi processionaliter ierant Judei et primo occurerunt venienti regi. Cum autem inconsuetam processionem conspicerem Judaicam decalogum syndone involutum cum reverencia baiulantem, regem quoque cantu hebraico suscipientem, tam ex stupore, quam ex devocionis ardore anima mea liquefacta est et exitum aquarum deduxerunt oculi mei, quia vi- dens vidi et tunc recordatus fui oppressionis valide, quam cum christia- nis in Bohemia sustinuerant hii Judei. Font. boh. IV. 178. František z Prahy zaznamenal ve své kronice o Olomouci: »De Olomoucz quoque rex exiens gressus dirigit versus Brunam, ubi non solum a clericis et ab universo populo christiano, sed eciam a tota synagoga Judeorum magnifice fuit susceptus, et ibidem pacem intus et foris ordinat et ex hoc tota congratulans plebs exultat. Fontes boh. IV. 378.
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 37 44. Konšelé města Magdeburku sdělují svá městská 1304. práva městu Zhořelci, v nichž činí se zmínka o Židech, že v případech provinění má se jednati se Židem jako s křesťanem. 1304. 1. list. Tschoppe, Urkundenbuch p. 448. (Něm. list.) 45. Remund z Lichtenburka, pán polovice města Německého Brodu, 1310. a synovci jeho Václav, Smil a Čeněk, obdrževše od měšťanův Německo brodských 200 hřiven grošů, povolují jim, aby město směli hraditi; za to osvobozují je ode všech břemen a berní, jakož i od placení cla v Habrech na deset let; po ten čas mají jim měšťané toliko roční úroky a platy od Židův odváděti. 1310. 25. března, v Německém Brodě. Orig. perg. v arch. m. Německého Brodu č. XIX. Cod. jur. munic. Boh. J. Čela- kovský. 1895. II. p. 161. (Lat. list.) 46. Když Jan, král Český, Brno navštívil, vyšlimu Židé 1311. v slavném průvodu vstříc, při čemž nesli desatero a pěl hebrejské písně. Petr Žitavský v kronice Zbraslavské píše: »In diebus illis litteris verbis et promissis ad amiciciam et operam mutui iuvaminis rex et dux pariter se constringunt et a se invicem amicabiliter disiuncti sunt. Denique de Olomuncz rex exiens versus Brunnam gressus dirigit, ubi non solum a clero et ab universo christiano populo, sed etiam a tota Judeorum synagoga magnifice susceptus fuit. Longius namque a civitate Brunnensi processionaliter ierant Judei et primo occurerunt venienti regi. Cum autem inconsuetam processionem conspicerem Judaicam decalogum syndone involutum cum reverencia baiulantem, regem quoque cantu hebraico suscipientem, tam ex stupore, quam ex devocionis ardore anima mea liquefacta est et exitum aquarum deduxerunt oculi mei, quia vi- dens vidi et tunc recordatus fui oppressionis valide, quam cum christia- nis in Bohemia sustinuerant hii Judei. Font. boh. IV. 178. František z Prahy zaznamenal ve své kronice o Olomouci: »De Olomoucz quoque rex exiens gressus dirigit versus Brunam, ubi non solum a clericis et ab universo populo christiano, sed eciam a tota synagoga Judeorum magnifice fuit susceptus, et ibidem pacem intus et foris ordinat et ex hoc tota congratulans plebs exultat. Fontes boh. IV. 378.
Strana 38
38 K HISTORII ŽIDŮ 1314. 47. Purkmistr a přísežní konšelé města Chebu svědčí o úmluvě uzavřené s konventem řehole Dominikánské tamtéž, kterouž týž konvent pozemek od souseda svého kostela koupený věnoval na zřízení ulice, při čemž protější soused musel se však zavázati, že do svého domu nepřijme žádných řemeslníků práce hřmotné, kteří by pobožnost rušili, a že v tom okolí žádný Žid nesmí se usaditi. 1314, 12. března. (Lat.) Gradl, Gesch. d. Egerlandes I. p. 144. Monum. Egrana, str. 228. 1316. 48. Dne 14. dubna 1316. povstal ve čtvrti Pražského Židov- ského města veliký oheň. Dvanáctého dne na to povstal ještě větší u kostela sv. Valentina. Petr Žitavský, Font. rer. Boh. IV. 230. (Lat.) 49. 1316. Konšelé města Vratislavi určují hranice židovského hřbitova. In nomine eterni dei amen. Nulla verior est attestacio, quam que sentencia perficitur litterali, quum ea, que a me- morie cellula rapit obliuio, literarum inspeccio et vox testium armario denuo recommendat. Exinde est, quod nos consules ciuitatis Wrati- slauie tam ad presencium quam futurorum deterre cupimus nocionem huius seriei sub tenore, quod cum quedam materia rancoris et questionis esset suborta ex vna parte inter civitatem Wratislaviam et ex altera parte inter Judeos pro eo, quod Judei septa sui cimiterii versus plateam Gallicam iniuste et indebite locauerant super hereditatem et aream ciuitatis limites et gades et suas grenicies taliter excedendo, nos vero prefati consules ex mandato tocius vniuersitatis nostre tam pau- perum quam diuitum Judeos impetiuimus prenotatos pro talibus iniuriosis excessibus perpetratis eos (que) ad nostram euocando pre- senciam, qui se nostre gracie ob emendam talium excessum subiecerunt non coacti sed spontana voluntate suplicantes, vt cum ipsis gracialiter ageremus. Nos siquidem eorundem Judeorum fidelia et continua seruicia atque beneficia creberrime inpensa et adhuc in futurum in- pendenda (considerantes) predictorum Judeorum precibus beniuole inclinati accedente bona voluntate nostrorum seniorum, iuratorum necnon tocius vniuersitatis nostre consensu pariter et assensu admisimus loco et nomine civitatis nostre, ut gades et limites Judaici cimiterii locarent debite et directe, que locate sunt, secundum quod zona et mussa dyametraliter demonstrauit, que predicta zona tracta fuit tunc temporis per Henricum Monachum dictum tabernatorem, nostrum con- sulem, et de nostro ministerio(?) consulatus et Merbothonem Bra- siatorem in longum et in latum in hunc modum, vt inferius in hiis scriptis exprimetur, scilicet, quod quinque lapides angulares situati, quo- 1316.
38 K HISTORII ŽIDŮ 1314. 47. Purkmistr a přísežní konšelé města Chebu svědčí o úmluvě uzavřené s konventem řehole Dominikánské tamtéž, kterouž týž konvent pozemek od souseda svého kostela koupený věnoval na zřízení ulice, při čemž protější soused musel se však zavázati, že do svého domu nepřijme žádných řemeslníků práce hřmotné, kteří by pobožnost rušili, a že v tom okolí žádný Žid nesmí se usaditi. 1314, 12. března. (Lat.) Gradl, Gesch. d. Egerlandes I. p. 144. Monum. Egrana, str. 228. 1316. 48. Dne 14. dubna 1316. povstal ve čtvrti Pražského Židov- ského města veliký oheň. Dvanáctého dne na to povstal ještě větší u kostela sv. Valentina. Petr Žitavský, Font. rer. Boh. IV. 230. (Lat.) 49. 1316. Konšelé města Vratislavi určují hranice židovského hřbitova. In nomine eterni dei amen. Nulla verior est attestacio, quam que sentencia perficitur litterali, quum ea, que a me- morie cellula rapit obliuio, literarum inspeccio et vox testium armario denuo recommendat. Exinde est, quod nos consules ciuitatis Wrati- slauie tam ad presencium quam futurorum deterre cupimus nocionem huius seriei sub tenore, quod cum quedam materia rancoris et questionis esset suborta ex vna parte inter civitatem Wratislaviam et ex altera parte inter Judeos pro eo, quod Judei septa sui cimiterii versus plateam Gallicam iniuste et indebite locauerant super hereditatem et aream ciuitatis limites et gades et suas grenicies taliter excedendo, nos vero prefati consules ex mandato tocius vniuersitatis nostre tam pau- perum quam diuitum Judeos impetiuimus prenotatos pro talibus iniuriosis excessibus perpetratis eos (que) ad nostram euocando pre- senciam, qui se nostre gracie ob emendam talium excessum subiecerunt non coacti sed spontana voluntate suplicantes, vt cum ipsis gracialiter ageremus. Nos siquidem eorundem Judeorum fidelia et continua seruicia atque beneficia creberrime inpensa et adhuc in futurum in- pendenda (considerantes) predictorum Judeorum precibus beniuole inclinati accedente bona voluntate nostrorum seniorum, iuratorum necnon tocius vniuersitatis nostre consensu pariter et assensu admisimus loco et nomine civitatis nostre, ut gades et limites Judaici cimiterii locarent debite et directe, que locate sunt, secundum quod zona et mussa dyametraliter demonstrauit, que predicta zona tracta fuit tunc temporis per Henricum Monachum dictum tabernatorem, nostrum con- sulem, et de nostro ministerio(?) consulatus et Merbothonem Bra- siatorem in longum et in latum in hunc modum, vt inferius in hiis scriptis exprimetur, scilicet, quod quinque lapides angulares situati, quo- 1316.
Strana 39
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 39 rum tres in medio super fossatum et vallum, quod wlgariter dicitur 1316. »warfs, sunt positi et statuti, quod suple warf ad ciuitatem dinoscitur pertinere, rel'qui vero duo lapides se extendunt a primo lapide angu- lari a dextris, cum itur ad sanctum Mauricium, vsque ad ortum Phi- lippi Galici pie memorie positi super hereditatem et grenicies civitatis, qui predicti tres lapides stant super gades et grenicies civitatis. Adiecimus, quod predicti Judei in perpetuum debent reficere et tenere mediam partem lapidei pontis, qui se extendit ab orto olim Phi- lippi Gallici felicis memorie vsque ad primum angularem lapidem. Ceterum dicimus, quod illud fossatum versus ciuitatem quod eorum cimiterium non debet aliqualiter ampliari, sed si forsan idem fossatum purgari contingerit ex tunc illa scrobs, id est purgacio, que extra proi- citur, debet iactari super vallum ciuitatis, quod »warf« wlgariter appe- latur. Eciam mortuorum corpora non debent vllatenus exhumari, sed manebunt sicut ab antiquis temporibus iacuerunt. Insuper prefatum cimiterium debet esse cum omni suo ambitu et vtilitatibus ab omnibus collectis ciuitatis et angariis quibuslibet liberum penitus et exemtum; presertim illi duo lapides, qui iacent versus Strelin, iacent super greni- cies Judeorum et spectant ad eos cum plancis astantibus retro lapi- des immediate. Preterea asserendo dicimus, quod Judei crebrius nomi- nati plancare debent cum sui denariis et debent tenere plancas per me- dium fossatum transeuntes se muniendo vsque ad plancas ciuitatis quolibet impedimento penitus relegato. Ideoque ratificamus, approbamus et racionabiliter confirmamus, ut hec predicta ordinatio habita maturo consilio seniorum (et) juratorum nostrorum in sempiternum inviolabiliter obseruetur. In cuius rei testimonium et cetera. Data Wratislauie Anno domini M° CCC° XVI° Kalendas [sic] presentibus nos [sic], qui tunc temporis consules ciuitatis fueramus, scilicet Wichmanno, Heinmanno de Wocesdorf et ceteris. G. Korn, Breslauer Urkundenbuch. p. 92—93. 50. 1319, v lednu. Vyhnání Židů z Vratislavi. In Schlesien 1319. und Polen herrschte im J. 1319, Jänner bereits in das dritte Jahr (seit 1317) schreckliche Hungersnoth mit immer steigender Heftigkeit. Dlu- gosz I., col. 970, giebt gerade für dieses Jahr furchtbare Einzeln- heiten an, z. B. Verzebrung von Kadavern u. s. w. In Folge davon Vertreibung der Juden aus Breslau. Als kurz nachher die Stadt ab- brennt, wird dies den Juden zugeschrieben. (Die Nachricht von der Judenverfolgung allein aus sonst später Quelle ist um so unsicherer, da ähnliche Nachrichten sich so oft wiederholen und gerade in Breslau.) Regesten zur Schlesien-Geschichte 1316—1326. p 112.
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 39 rum tres in medio super fossatum et vallum, quod wlgariter dicitur 1316. »warfs, sunt positi et statuti, quod suple warf ad ciuitatem dinoscitur pertinere, rel'qui vero duo lapides se extendunt a primo lapide angu- lari a dextris, cum itur ad sanctum Mauricium, vsque ad ortum Phi- lippi Galici pie memorie positi super hereditatem et grenicies civitatis, qui predicti tres lapides stant super gades et grenicies civitatis. Adiecimus, quod predicti Judei in perpetuum debent reficere et tenere mediam partem lapidei pontis, qui se extendit ab orto olim Phi- lippi Gallici felicis memorie vsque ad primum angularem lapidem. Ceterum dicimus, quod illud fossatum versus ciuitatem quod eorum cimiterium non debet aliqualiter ampliari, sed si forsan idem fossatum purgari contingerit ex tunc illa scrobs, id est purgacio, que extra proi- citur, debet iactari super vallum ciuitatis, quod »warf« wlgariter appe- latur. Eciam mortuorum corpora non debent vllatenus exhumari, sed manebunt sicut ab antiquis temporibus iacuerunt. Insuper prefatum cimiterium debet esse cum omni suo ambitu et vtilitatibus ab omnibus collectis ciuitatis et angariis quibuslibet liberum penitus et exemtum; presertim illi duo lapides, qui iacent versus Strelin, iacent super greni- cies Judeorum et spectant ad eos cum plancis astantibus retro lapi- des immediate. Preterea asserendo dicimus, quod Judei crebrius nomi- nati plancare debent cum sui denariis et debent tenere plancas per me- dium fossatum transeuntes se muniendo vsque ad plancas ciuitatis quolibet impedimento penitus relegato. Ideoque ratificamus, approbamus et racionabiliter confirmamus, ut hec predicta ordinatio habita maturo consilio seniorum (et) juratorum nostrorum in sempiternum inviolabiliter obseruetur. In cuius rei testimonium et cetera. Data Wratislauie Anno domini M° CCC° XVI° Kalendas [sic] presentibus nos [sic], qui tunc temporis consules ciuitatis fueramus, scilicet Wichmanno, Heinmanno de Wocesdorf et ceteris. G. Korn, Breslauer Urkundenbuch. p. 92—93. 50. 1319, v lednu. Vyhnání Židů z Vratislavi. In Schlesien 1319. und Polen herrschte im J. 1319, Jänner bereits in das dritte Jahr (seit 1317) schreckliche Hungersnoth mit immer steigender Heftigkeit. Dlu- gosz I., col. 970, giebt gerade für dieses Jahr furchtbare Einzeln- heiten an, z. B. Verzebrung von Kadavern u. s. w. In Folge davon Vertreibung der Juden aus Breslau. Als kurz nachher die Stadt ab- brennt, wird dies den Juden zugeschrieben. (Die Nachricht von der Judenverfolgung allein aus sonst später Quelle ist um so unsicherer, da ähnliche Nachrichten sich so oft wiederholen und gerade in Breslau.) Regesten zur Schlesien-Geschichte 1316—1326. p 112.
Strana 40
40 K HISTORII ŽIDŮ 1322. 51. Jan, král Český, dovoluje Konrádovi, biskupu Olo- múckému, aby ve svých městech Svitavech, Mohelnici, Kro- měříži a Výškově po jednom Židu (židovských i jiných povin- ností a berní a všeliké právomoci cizí prostého, toliko témuž biskupu poddaného) mohl chovati. 1322, 9. srpna. Cod. diplom. Morav. VI. p. 159. (Lat.) 1322. 52. Římský král Ludvík zastavuje po bitvě u Mühldorfu město Cheb i území Chebské s hrady Hohenbergem, Seebergem, Kinšperkem s panstvím, právy, foitstvími, kláštery, hradními lény, Židy oc králi českému Janovi za 20.000 marek v uznání za prokázané služby válečné. 1322, 4. října. Reg. Boh. et Mor. III. č. 804. p. 322. a sl. Mon. Egerana p. 260. (Něm.) 1322. 53. V Praze. Jan, král Český, vděčně uznávaje, že měšťané Chebští vedlé rozkázání Římského krále Ludvíka složili jemu bez zdráhání přísahu věrnosti, zavazuje se, že šetřiti bude práv, jež jim císařové a krá- lové římští udělili. Oznamuje, že nebude žádati od nich zemské berně; má zůstati při přítomném stavu soudnictví; komoří český nemá míti moci nad městem, nýbrž toliko král aneb od něho jmenovaný hejtman neb soudce. "Wir tuon in ouch die genade, daz die Juden ze Eger mit der stat vns dienen sollen.« 1322, 23. října. Cod. juris munic. regni Bohemiae II. p. 123. Reg. Boh. et Mor. III. p. 814. Gradl, Privil. der Stadt Eger p. 4; Gesch. des Egerlandes p. 164. Pelzel, Kaiser Ka- rel IV. Urkundenbuch No. XLVIII. Kirschner, Eger und Böhmen, Beil. II. etc. (Něm.) 1324. 54. Římský král Ludvík, jakožto vévoda Bavorský, dovoluje Jakubovi, Židu Chebskému, aby se ženou a s dětmi přistěhoval se do města jeho Nabburgu, tam se usadil a všech práv požíval, jako Židé v Norimberku. 1324, 12. září. Oefele, Rer. boic. script. I. 746. 1326. 55. Nápis hrobní ze starého židovského hřbitova ve Vratislavi. Im J. 1326, 14. Novemb. starb zu Breslau Rabbi Jehuda, Sohn des Rabbi Jechiel. Grabinschrift von dem ältesten jüdischen Kirchhofe zu Breslau herstammend. Regesten zur Schlesischen Geschichte 1316—1326, p. 314.
40 K HISTORII ŽIDŮ 1322. 51. Jan, král Český, dovoluje Konrádovi, biskupu Olo- múckému, aby ve svých městech Svitavech, Mohelnici, Kro- měříži a Výškově po jednom Židu (židovských i jiných povin- ností a berní a všeliké právomoci cizí prostého, toliko témuž biskupu poddaného) mohl chovati. 1322, 9. srpna. Cod. diplom. Morav. VI. p. 159. (Lat.) 1322. 52. Římský král Ludvík zastavuje po bitvě u Mühldorfu město Cheb i území Chebské s hrady Hohenbergem, Seebergem, Kinšperkem s panstvím, právy, foitstvími, kláštery, hradními lény, Židy oc králi českému Janovi za 20.000 marek v uznání za prokázané služby válečné. 1322, 4. října. Reg. Boh. et Mor. III. č. 804. p. 322. a sl. Mon. Egerana p. 260. (Něm.) 1322. 53. V Praze. Jan, král Český, vděčně uznávaje, že měšťané Chebští vedlé rozkázání Římského krále Ludvíka složili jemu bez zdráhání přísahu věrnosti, zavazuje se, že šetřiti bude práv, jež jim císařové a krá- lové římští udělili. Oznamuje, že nebude žádati od nich zemské berně; má zůstati při přítomném stavu soudnictví; komoří český nemá míti moci nad městem, nýbrž toliko král aneb od něho jmenovaný hejtman neb soudce. "Wir tuon in ouch die genade, daz die Juden ze Eger mit der stat vns dienen sollen.« 1322, 23. října. Cod. juris munic. regni Bohemiae II. p. 123. Reg. Boh. et Mor. III. p. 814. Gradl, Privil. der Stadt Eger p. 4; Gesch. des Egerlandes p. 164. Pelzel, Kaiser Ka- rel IV. Urkundenbuch No. XLVIII. Kirschner, Eger und Böhmen, Beil. II. etc. (Něm.) 1324. 54. Římský král Ludvík, jakožto vévoda Bavorský, dovoluje Jakubovi, Židu Chebskému, aby se ženou a s dětmi přistěhoval se do města jeho Nabburgu, tam se usadil a všech práv požíval, jako Židé v Norimberku. 1324, 12. září. Oefele, Rer. boic. script. I. 746. 1326. 55. Nápis hrobní ze starého židovského hřbitova ve Vratislavi. Im J. 1326, 14. Novemb. starb zu Breslau Rabbi Jehuda, Sohn des Rabbi Jechiel. Grabinschrift von dem ältesten jüdischen Kirchhofe zu Breslau herstammend. Regesten zur Schlesischen Geschichte 1316—1326, p. 314.
Strana 41
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 41 56. Nanker, biskup Vratislavský, radě města Nisy: diví 1327. se velice, že uvěznili a dosud u vězení drží Žida, ač všichni Židé v Nise přináležejí k biskupské komoře. Záleží-li jim na jeho dobrém o nich mínění, ať Žida propustí. V Ujazdě, 3. března 1327. (Lat.) Regesten sur Schlesischen Geschichte 1327—1333, von C. Grünhagen und K. Wutke, str. 8. 57. Jan, král Český a Polský a hrabě Lucemburský, potvrzuje 1327. Vratislavským Židům ochranný list udělený jim Jindřichem, vévodou Vratislavským, »videlicet quod eos capere ac eciam depactare non debeat sub aliquibus condicionibus in literis predicti d. Heinrici ducis Wrat. expressis«, což též město Vratislav slíbilo a listem stvrdilo. Ve Vratislavi, 8 dubna 1327 (Lat.) Regesten zur Schlesischen Geschichte 1327—1333, von C. Grünhagen und K. Wutke, str. 12. Korn, Bresl. Urkundenb. Str. 119. 58 Bolek, vévoda Slezský a pán z Fürstenberka, syn neb. vévody 1328. Bernarda, potvrzuje Svídnickým Židům privileje udělené jim dědem jeho vévodou Bolkem (I.) ze dne 7. srp. 1295. Ve Svídnici, 6. pros. 1328. (Lat.) Regesten zur Schlesischen Geschichte 1327—1333, von C. Grünhagen und K. Wutke, str. 48. 59. Dle staropražského práva městského nemá nikdo z křesťanů 1328. žádnému Židu půjčovati peníze pro zisk. Byl-li někdo z toho obviněn, má přísahou dosvědčiti svou nevinu; nemůže-li tak učiniti, složí po prvé deset kop denárů, po druhé 20 kop, po třetí však propadne vším svým jměním, z něhož třetina připadne králi třetina městu a třetina jeho manželce a dětem; on pak musí na vždy město opustiti. 1328. Rössler, Das altprager Stadtrecht aus dem XIV Jahrh. I. p. 11. (Něm.) 60. Jan, král Ceský a Polský, potvrzuje výsady nově získaného 1329. města Zhořelce ve Slezsku a doporučuje tamější Židy ochraně měšťanů. »Et ne quis — praesumat — tutelae Judeorum Gorlitzensium, quos civibus saepedictis gubernandos, regendos et ab injuriis quibus- libet perpetuo defensandos nostro, heredum et successorum nostrorum — nomine et vice committimus, curam sibi ausu temerario vendicare. 1329, 19. května. Reg. Boh. et Mor. III. p. 612. a sl. Köhler, Sammlung der Urkunden des Mark- grafthums Oberlausitz I. p. 279. Tschoppe und Stenzel, Urkundenbuch zur Geschichte des Ursprungs der Städte in Schlesien und der Oberlausitz p. 229. Böhmer, Regesta imp. p. 119. N. 193. (List lat.)
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 41 56. Nanker, biskup Vratislavský, radě města Nisy: diví 1327. se velice, že uvěznili a dosud u vězení drží Žida, ač všichni Židé v Nise přináležejí k biskupské komoře. Záleží-li jim na jeho dobrém o nich mínění, ať Žida propustí. V Ujazdě, 3. března 1327. (Lat.) Regesten sur Schlesischen Geschichte 1327—1333, von C. Grünhagen und K. Wutke, str. 8. 57. Jan, král Český a Polský a hrabě Lucemburský, potvrzuje 1327. Vratislavským Židům ochranný list udělený jim Jindřichem, vévodou Vratislavským, »videlicet quod eos capere ac eciam depactare non debeat sub aliquibus condicionibus in literis predicti d. Heinrici ducis Wrat. expressis«, což též město Vratislav slíbilo a listem stvrdilo. Ve Vratislavi, 8 dubna 1327 (Lat.) Regesten zur Schlesischen Geschichte 1327—1333, von C. Grünhagen und K. Wutke, str. 12. Korn, Bresl. Urkundenb. Str. 119. 58 Bolek, vévoda Slezský a pán z Fürstenberka, syn neb. vévody 1328. Bernarda, potvrzuje Svídnickým Židům privileje udělené jim dědem jeho vévodou Bolkem (I.) ze dne 7. srp. 1295. Ve Svídnici, 6. pros. 1328. (Lat.) Regesten zur Schlesischen Geschichte 1327—1333, von C. Grünhagen und K. Wutke, str. 48. 59. Dle staropražského práva městského nemá nikdo z křesťanů 1328. žádnému Židu půjčovati peníze pro zisk. Byl-li někdo z toho obviněn, má přísahou dosvědčiti svou nevinu; nemůže-li tak učiniti, složí po prvé deset kop denárů, po druhé 20 kop, po třetí však propadne vším svým jměním, z něhož třetina připadne králi třetina městu a třetina jeho manželce a dětem; on pak musí na vždy město opustiti. 1328. Rössler, Das altprager Stadtrecht aus dem XIV Jahrh. I. p. 11. (Něm.) 60. Jan, král Ceský a Polský, potvrzuje výsady nově získaného 1329. města Zhořelce ve Slezsku a doporučuje tamější Židy ochraně měšťanů. »Et ne quis — praesumat — tutelae Judeorum Gorlitzensium, quos civibus saepedictis gubernandos, regendos et ab injuriis quibus- libet perpetuo defensandos nostro, heredum et successorum nostrorum — nomine et vice committimus, curam sibi ausu temerario vendicare. 1329, 19. května. Reg. Boh. et Mor. III. p. 612. a sl. Köhler, Sammlung der Urkunden des Mark- grafthums Oberlausitz I. p. 279. Tschoppe und Stenzel, Urkundenbuch zur Geschichte des Ursprungs der Städte in Schlesien und der Oberlausitz p. 229. Böhmer, Regesta imp. p. 119. N. 193. (List lat.)
Strana 42
42 K HISTORII ŽIDŮ 1330. 61. Martin, správce řádu Minoritů v Čechách a v Polsku, daruje ženskému klášteru sv. Kláry ve Znojmě část zahrady táhnouci se až ku zdi naproti ležícího židovského náměstí a nařizuje, aby branka v této zdi pro Židy určená byla zavřena a jiná vedle věže zřízena. V Znojmě. 1330, 6. srpna. Codex Mor. VI. p. 310 a sl. (Lat.) 1330. 62. Soudce, konšelé a měšťané Většího města Pražského zapovídají čepování piva, medoviny a vína ve dvorech a do- mech pánů, dvořanů, kněží, mnichů, jeptišek a Židů, leda že by s ostat- ními měšťany povinnosti, břemena městská také vykonávali. 1330, 8. srpna. Reg. Boh. et Mor. III. p. 656. Rössler, Das altprager Stadtrecht p. 20. (Něm) 1330. 63. Jindřich, notář Jana, krále Českého, oznamuje opatu Zbraslav- skému, Petrovi (z Žitavy), že král po svém odchodu z Prahy přibyl desátého dne (24. neb 25. září) do Vratislavi, kde během málo dní vynutil od křesťanů i Židů přes 12.000 hřiven, jež přikázal svým žoldnéřům. V Brně. 1331, 27. října. Regesten zur Schlesischen Geschichte 1327—1333, von C. Grünhagen und K. Wutke. S. 134. 1331. 64. Rabín Chajim, syn Ašera ve Vratislavi, zemřel. Nápis na poškozeném náhrobku, který dlouho ležel jako dlažební kámen před západními dveřmi radnice a nyní nalézá se na židovském hřbitově v první umrlčí komoře. Ve Vratislavi. 1332, v lednu. Regesten zur Schlesischen Geschichte 1327—1333, von C. Grünhagen und K. Wutke. S. 141. 1332. 65. Moše(h), syn Abrahama ve Vratislavi, zemřel. Nápis na jednom náhrobku ve Vratislavi. V Krakově 1332. Regesten zur Schlesischen Geschichte 1327—1333, von C. Grünhagen und K. Wutke. S. 140. 1332. 66. Jan, král. Český a Polský, potvrzuje křižovníkům s čer- venou hvězdou ve špitale sv. Františka v Praze právo na vybírání cla na pražském mostě a ustanovuje, bude-li přes most pře-
42 K HISTORII ŽIDŮ 1330. 61. Martin, správce řádu Minoritů v Čechách a v Polsku, daruje ženskému klášteru sv. Kláry ve Znojmě část zahrady táhnouci se až ku zdi naproti ležícího židovského náměstí a nařizuje, aby branka v této zdi pro Židy určená byla zavřena a jiná vedle věže zřízena. V Znojmě. 1330, 6. srpna. Codex Mor. VI. p. 310 a sl. (Lat.) 1330. 62. Soudce, konšelé a měšťané Většího města Pražského zapovídají čepování piva, medoviny a vína ve dvorech a do- mech pánů, dvořanů, kněží, mnichů, jeptišek a Židů, leda že by s ostat- ními měšťany povinnosti, břemena městská také vykonávali. 1330, 8. srpna. Reg. Boh. et Mor. III. p. 656. Rössler, Das altprager Stadtrecht p. 20. (Něm) 1330. 63. Jindřich, notář Jana, krále Českého, oznamuje opatu Zbraslav- skému, Petrovi (z Žitavy), že král po svém odchodu z Prahy přibyl desátého dne (24. neb 25. září) do Vratislavi, kde během málo dní vynutil od křesťanů i Židů přes 12.000 hřiven, jež přikázal svým žoldnéřům. V Brně. 1331, 27. října. Regesten zur Schlesischen Geschichte 1327—1333, von C. Grünhagen und K. Wutke. S. 134. 1331. 64. Rabín Chajim, syn Ašera ve Vratislavi, zemřel. Nápis na poškozeném náhrobku, který dlouho ležel jako dlažební kámen před západními dveřmi radnice a nyní nalézá se na židovském hřbitově v první umrlčí komoře. Ve Vratislavi. 1332, v lednu. Regesten zur Schlesischen Geschichte 1327—1333, von C. Grünhagen und K. Wutke. S. 141. 1332. 65. Moše(h), syn Abrahama ve Vratislavi, zemřel. Nápis na jednom náhrobku ve Vratislavi. V Krakově 1332. Regesten zur Schlesischen Geschichte 1327—1333, von C. Grünhagen und K. Wutke. S. 140. 1332. 66. Jan, král. Český a Polský, potvrzuje křižovníkům s čer- venou hvězdou ve špitale sv. Františka v Praze právo na vybírání cla na pražském mostě a ustanovuje, bude-li přes most pře-
Strana 43
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 43 vežen mrtvý Žid aneb postěhuje-li se tudy židovská rodina, 1332. aby jim byl pokaždé zapraven poplatek 72 haléřů. V Praze. 1332, 14. září. Reg. Boh. et Mor. 1890. III. p. 756. a sl. Böhmer, Reg. Imp. 400. n. 376. (List. lat.) 67. Konšelé měst Minsterberku, Frankštejnu, Reichen- 1333. bachu a Střelínu, zavazují se spolu s jich purkmistry jménem jich měst zaplatiti opatrnému muži Jakubovi, Židu ve Vratislavi, jeho manželce a dětem před Vratislavskými konšely v den sv. Michala 160 hřiven grošů. Nezaplatí-li, nastoupí obyčejná židovská lichva. Ve Vratislavi. 1333, 18. října. Regesten zur Schlesischen Geschichte 1327—1333, von C. Grünhagen und K. Wutke. S. 197. 68. Král Jan Český nařizuje, aby obchodníci z Rakous brali 1334. se na své cestě Brnem, a ukládá Židům, aby přispívali na udržo- vání hradeb a příkopů městských. V Parmě. 1334, 24. ún. Cod. dipl. Mor. 1854. VI. p 355. (Lat.) 69. Jan, král český a polský, udílí panu Petrovi z Rožm- 1334. berka právo, aby směl na svých statcích čtyry Židy cho- vati. V Lucemburku, 13. ledna 1334. Nos Joannes dei gratia Boemiae et Poloniae rex, Lucemburgensis comes, notum facimus universis praesentes literas inspecturis, quod cum fidedignorum relatione certius his diebus fuerimus informati, quod progenitores nostri fidelis ac dilecti Petri de Rosenberg, summi eiusdem regni Boemiae camerarii, ab antiquo et semper in bonis eorum Judaeos pro camera et utilitate eorum soliti sunt habere, quapropter nos grata et accepta fidelitatis obsequia, quae dictus Petrus nobis et heredibus nostris hactenus exhibuit et exhibere poterit in futuro, de benignitate regia attendentes, sibi et heredibus suis de speciali gratia concedimus et favemus, quod 4 Judaeos hospites, quoscunque acceptaverint, in civi- tatibus et oppidis suis habeant et possideant, cum omni libertate, utilitate et iurisdictione, quae ad nos et successores seu heredes nostros possent quomodolibet pertinere, promittentes ad praemissa ipsi Petro de Rosen- berg et heredibus suis praefatis, quod nec nos eis facta non impediemus in posterum nec impediri patiemur per quempiam quoquo modo, sed potfus volumus ipsos a quorumlibet eisdem iniurantium violentia effica-
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 43 vežen mrtvý Žid aneb postěhuje-li se tudy židovská rodina, 1332. aby jim byl pokaždé zapraven poplatek 72 haléřů. V Praze. 1332, 14. září. Reg. Boh. et Mor. 1890. III. p. 756. a sl. Böhmer, Reg. Imp. 400. n. 376. (List. lat.) 67. Konšelé měst Minsterberku, Frankštejnu, Reichen- 1333. bachu a Střelínu, zavazují se spolu s jich purkmistry jménem jich měst zaplatiti opatrnému muži Jakubovi, Židu ve Vratislavi, jeho manželce a dětem před Vratislavskými konšely v den sv. Michala 160 hřiven grošů. Nezaplatí-li, nastoupí obyčejná židovská lichva. Ve Vratislavi. 1333, 18. října. Regesten zur Schlesischen Geschichte 1327—1333, von C. Grünhagen und K. Wutke. S. 197. 68. Král Jan Český nařizuje, aby obchodníci z Rakous brali 1334. se na své cestě Brnem, a ukládá Židům, aby přispívali na udržo- vání hradeb a příkopů městských. V Parmě. 1334, 24. ún. Cod. dipl. Mor. 1854. VI. p 355. (Lat.) 69. Jan, král český a polský, udílí panu Petrovi z Rožm- 1334. berka právo, aby směl na svých statcích čtyry Židy cho- vati. V Lucemburku, 13. ledna 1334. Nos Joannes dei gratia Boemiae et Poloniae rex, Lucemburgensis comes, notum facimus universis praesentes literas inspecturis, quod cum fidedignorum relatione certius his diebus fuerimus informati, quod progenitores nostri fidelis ac dilecti Petri de Rosenberg, summi eiusdem regni Boemiae camerarii, ab antiquo et semper in bonis eorum Judaeos pro camera et utilitate eorum soliti sunt habere, quapropter nos grata et accepta fidelitatis obsequia, quae dictus Petrus nobis et heredibus nostris hactenus exhibuit et exhibere poterit in futuro, de benignitate regia attendentes, sibi et heredibus suis de speciali gratia concedimus et favemus, quod 4 Judaeos hospites, quoscunque acceptaverint, in civi- tatibus et oppidis suis habeant et possideant, cum omni libertate, utilitate et iurisdictione, quae ad nos et successores seu heredes nostros possent quomodolibet pertinere, promittentes ad praemissa ipsi Petro de Rosen- berg et heredibus suis praefatis, quod nec nos eis facta non impediemus in posterum nec impediri patiemur per quempiam quoquo modo, sed potfus volumus ipsos a quorumlibet eisdem iniurantium violentia effica-
Strana 44
44 K HISTORII ŽIDŮ 1334. cius conservare et benignius defendere in eadem. In cuius rei testimo- nium praesentes fieri et sigilli nostri maioris iussimus munimine roborari. Datum Lucemburg in octavis (sic) epiphaniae Domini, anno Domini MCCCXXXIV. Font. rerum austriac. XXXVII. Urkundenbuch des ehem. Cistercienserstiftes Goldenkron in Böhmen von Math. Pangerl. 1872. p. 605. 1334. 70. Konvent ženského kláštera v Kunicích prodává opatu Janovi a jeho konventu v Louce vesnici Treskovice (Stentendorf), aby mohl zapraviti dluh svůj židovi Beneši ve Znojmě. V Kunicích, 14. února 1334. Cod. dipl. Mor. VII. I. odd. p. 3 a sl. (Lat.) 71. Židovka Milka v Čáslavi. Při r. 1334 připomíná se v Čá- slavi »bohatá Milka« mezi rodinami židovskými, kteráž měla v Praze dům, a žida Abrahama tamže ujal se král Jan sám nařizuje radě města Čáslavi, aby mu k vyupomínání dluhu dopomohla. 1334. 1336. Děje Čáslavi od A. Sedláčka 63. Rok 1334. Jacobi, Cod. epist. regis Johannis 72. Jan, král Český, na zaplacení dluhu svého Petrovi z Rožm- berka, mezi jinými dlužními obnosy zvláště částky u žida Merklína z Krumlova a jiné u žida Conczlina, židovského rychtáře z Prahy, po- stupuje mu část důchodů z berně zemské a z urburu mince Kutno- horské. V Praze. 1336, 6. ledna. Reg. Boh. et Mor. IV. p. 99. a sl. Font. rerum austriac. XXXVII. p. 604. (Lat.) 1336. 73. 1336. Jan Lucemburský, král Český, dal před svou výpravou do Rakous kopati v pražské židovské syna- goze, a když tam našel za 2000 hřiven stříbra a zlata, dal jímati po svých zemích Židy, aby vynutil na nich výkupné. De adventu nove regine Boemie et de expedicione Johannis regis contra Austriam. Annus Domini MCCCXXXVI. Hoc anno in crastino circumcisionis Domini, Johanne existente Prage in sua mansione Beatrix, coniunx sua, quam in partibus Gallie anno transacto in matrimonium duxerat. Pragam venit, cui universus Pragensis clerus et populus decenter occurrit eamque reverencia, qua decebat suscepit. Ipse namque ex quorundam informacione Prage in synagoga Judeorum fodi fecit et circiter duo millia marcarum in auro et argento et denariis sub terra invenit. Fodi quoque circa sepulcrum beati Adal- berti martyris in castro precepit, sed pecuniam fodiens non invenit. Die
44 K HISTORII ŽIDŮ 1334. cius conservare et benignius defendere in eadem. In cuius rei testimo- nium praesentes fieri et sigilli nostri maioris iussimus munimine roborari. Datum Lucemburg in octavis (sic) epiphaniae Domini, anno Domini MCCCXXXIV. Font. rerum austriac. XXXVII. Urkundenbuch des ehem. Cistercienserstiftes Goldenkron in Böhmen von Math. Pangerl. 1872. p. 605. 1334. 70. Konvent ženského kláštera v Kunicích prodává opatu Janovi a jeho konventu v Louce vesnici Treskovice (Stentendorf), aby mohl zapraviti dluh svůj židovi Beneši ve Znojmě. V Kunicích, 14. února 1334. Cod. dipl. Mor. VII. I. odd. p. 3 a sl. (Lat.) 71. Židovka Milka v Čáslavi. Při r. 1334 připomíná se v Čá- slavi »bohatá Milka« mezi rodinami židovskými, kteráž měla v Praze dům, a žida Abrahama tamže ujal se král Jan sám nařizuje radě města Čáslavi, aby mu k vyupomínání dluhu dopomohla. 1334. 1336. Děje Čáslavi od A. Sedláčka 63. Rok 1334. Jacobi, Cod. epist. regis Johannis 72. Jan, král Český, na zaplacení dluhu svého Petrovi z Rožm- berka, mezi jinými dlužními obnosy zvláště částky u žida Merklína z Krumlova a jiné u žida Conczlina, židovského rychtáře z Prahy, po- stupuje mu část důchodů z berně zemské a z urburu mince Kutno- horské. V Praze. 1336, 6. ledna. Reg. Boh. et Mor. IV. p. 99. a sl. Font. rerum austriac. XXXVII. p. 604. (Lat.) 1336. 73. 1336. Jan Lucemburský, král Český, dal před svou výpravou do Rakous kopati v pražské židovské syna- goze, a když tam našel za 2000 hřiven stříbra a zlata, dal jímati po svých zemích Židy, aby vynutil na nich výkupné. De adventu nove regine Boemie et de expedicione Johannis regis contra Austriam. Annus Domini MCCCXXXVI. Hoc anno in crastino circumcisionis Domini, Johanne existente Prage in sua mansione Beatrix, coniunx sua, quam in partibus Gallie anno transacto in matrimonium duxerat. Pragam venit, cui universus Pragensis clerus et populus decenter occurrit eamque reverencia, qua decebat suscepit. Ipse namque ex quorundam informacione Prage in synagoga Judeorum fodi fecit et circiter duo millia marcarum in auro et argento et denariis sub terra invenit. Fodi quoque circa sepulcrum beati Adal- berti martyris in castro precepit, sed pecuniam fodiens non invenit. Die
Strana 45
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 45 vero decimo adventus regis in Pragam rex Judeos mandavit per omne 1336. dominium suum captivari; ex hac captivitate rex ditatur non modica pecunie quantitate. Petr ze Žitavy, Font rerum Boh. IV p. 331. 74. 1338. Židé byli po Čechách i ostatních zemích mučeni a vraž- 1338. děni, poněvadž prý v Kouřimi pohanili hostii. Font. rerum. Boh. p. 426, 490. 75. Karel, markrabí moravský, nařizuje jménem 1338. otce svého, krále Jana, rychtáři, přísežným a měšťanům města Nové Plzně, aby Židy a jejich majetek na po- koji nechali a trestali ty, kdož se čímkoli, slovem neb skutkem proti Židům proviní. Cca. 1338. Carolus domini regis Boemie primogenitus, marchio Moravie. Pru- dentibus viris.. judfici] et juratis ac universitati civium Nove Pilsne, sincere sibi dilectis, salutem et omne bonum. Noveritis nos serenissimi domini genitoris nostri preceptum seriosum et satis strictum recepisse pridie in hunc modum: quod universis Iudeis Boemie, regie camere servis, debeamus plenam pacem et securitatem omnimodam personarum et rerum suarum omnium modo pristino sicut paternis beneplacitis con- formes inveniri voluerimus, procurare. Nos itaque preceptum hujusmodi prompto ac debito volentes effectui mancipare, vobis universis et sin- gulis nomine ipsius domini genitoris nostri et nostro districte preci- pimus et mandamus volentes, quatenus Iudeis vobis commanentibus pacem et securitatem predictas sub obtentu paterne et nostre gratie procurantes, ipsos non inclametis de cetero in plateis, nec eos verbo vel opere in rebus et personis presumatis aliquo modo molestare, immo molestatores eorum per inclamaciones seu leves jactus lapidum sive luti gravi pena pecuniaria puniatis, quam non habentes solvere, aliter, sicut conveniens fuerit, compescatis. Eos vero singulos, qui manus vio- lentas usque ad effusionem sanguinis in aliquem injecerint Iudeorum, manu privari volumus et mandamus. Qui vero Iudeum in contemptu mandati hujusmodi occiderit, occidatur, et de quacunque querela exces- suum pretactorum vos, judex et jurati, Iudeo non satisfeceritis conque- renti, asserentes fortassis, quod, demonstrata vobis molestatoris persona, libenter velitis in eum justum judicium exercere, de eadem querella, sciatis, vos nobis utique cum pena debita responsuros. Demonstrata vero vobis per aliquem Iudeorum probabiliter molestatoris persona,
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 45 vero decimo adventus regis in Pragam rex Judeos mandavit per omne 1336. dominium suum captivari; ex hac captivitate rex ditatur non modica pecunie quantitate. Petr ze Žitavy, Font rerum Boh. IV p. 331. 74. 1338. Židé byli po Čechách i ostatních zemích mučeni a vraž- 1338. děni, poněvadž prý v Kouřimi pohanili hostii. Font. rerum. Boh. p. 426, 490. 75. Karel, markrabí moravský, nařizuje jménem 1338. otce svého, krále Jana, rychtáři, přísežným a měšťanům města Nové Plzně, aby Židy a jejich majetek na po- koji nechali a trestali ty, kdož se čímkoli, slovem neb skutkem proti Židům proviní. Cca. 1338. Carolus domini regis Boemie primogenitus, marchio Moravie. Pru- dentibus viris.. judfici] et juratis ac universitati civium Nove Pilsne, sincere sibi dilectis, salutem et omne bonum. Noveritis nos serenissimi domini genitoris nostri preceptum seriosum et satis strictum recepisse pridie in hunc modum: quod universis Iudeis Boemie, regie camere servis, debeamus plenam pacem et securitatem omnimodam personarum et rerum suarum omnium modo pristino sicut paternis beneplacitis con- formes inveniri voluerimus, procurare. Nos itaque preceptum hujusmodi prompto ac debito volentes effectui mancipare, vobis universis et sin- gulis nomine ipsius domini genitoris nostri et nostro districte preci- pimus et mandamus volentes, quatenus Iudeis vobis commanentibus pacem et securitatem predictas sub obtentu paterne et nostre gratie procurantes, ipsos non inclametis de cetero in plateis, nec eos verbo vel opere in rebus et personis presumatis aliquo modo molestare, immo molestatores eorum per inclamaciones seu leves jactus lapidum sive luti gravi pena pecuniaria puniatis, quam non habentes solvere, aliter, sicut conveniens fuerit, compescatis. Eos vero singulos, qui manus vio- lentas usque ad effusionem sanguinis in aliquem injecerint Iudeorum, manu privari volumus et mandamus. Qui vero Iudeum in contemptu mandati hujusmodi occiderit, occidatur, et de quacunque querela exces- suum pretactorum vos, judex et jurati, Iudeo non satisfeceritis conque- renti, asserentes fortassis, quod, demonstrata vobis molestatoris persona, libenter velitis in eum justum judicium exercere, de eadem querella, sciatis, vos nobis utique cum pena debita responsuros. Demonstrata vero vobis per aliquem Iudeorum probabiliter molestatoris persona,
Strana 46
46 K HISTORII ŽIDŮ 1338. eundem per juramentum proprium nequaquam in hac parte volumus expurgari Datum oc. Cod. jur. munic. regni Boh. II. p. 328. Dr. Th. Jacobi codex epistol. Johannis regis Boh. Strnad, Listář král. města Plzně. 1341. 76. Král Jan povoluje měšťanům Budějovickým, aby při- jali do svého města dva Židy, kteří by městu poplatek platili; toho má se užiti k opravování neb zřízení zdí městských, zároveň osvobo- zuje tyto Židy na dobu 10 let všech daní a berní. V Praze. 1341, 18. dubna. Druhým listem královským povoluje se téhož dne obci Budě- jovické, aby směla ještě dva Židy do města přijati a od nich úrok roční vybírati. Codex jur. municip. regni Boh. II. p. 346. (Lat.) Reg. Boh. et Mor. IV. No. 901. Cod. juris. munic. regni Boh. II. p. 347. a sl. Pelcl, Kaiser Karl IV. Urkundenbuch No. CI. (Lat.) 1341. 77. Král Český Jan dovoluje opatu a konventu kláštera Valdsaského, kterýž (vysokými) úroky Židů Chebských zabředl do velkých dluhů a zchudnul, že smí na Židy takové pro úroky, jež od jmenovaného kláštera přijali, svým vlastním právem nastupovati. V Praze. 1341, 3. května. (Lat.) Gradl, Gesch. d. Egerlandes I. p. 183. 1341. 78. Král Jan potvrzuje měšťanům a obyvatelům města Chebu, křesťanům i Židům, výsady od Římských a Českých králův jim pro- půjčené a připojuje je ke společnosti obyvatelů král. Českého, aby užívali týchž práv a svobod jako obyvatelé tohoto království, a rovněž také obyvatelé království stejných práv mají užívati v Chebsku 1341, 10. června. (Lat.) Cod. jur. munic. regni Boh. II. 352. Reg. Boh. et Mor. IV. Nro. 932. Böhmer, Regesta imperii Nro. 292. Pelzl. Kaiser Karl IV. Urkundenbuch Nro. XLVIII. &c. 1341. 79. Jan, král Český, oznamuje purkmistru a radě města Vrati- slavi, že chtěje Židům v městě tom obývajícím přispěti na pomoc, aby po nesnázích a útiscích pod jeho záštitou mohli si oddechnouti, učinil s nimi smlouvu, že jenom po deset let každého roku zaplatí dle ma- jetku svého vyměřený poplatek, čímž budou všech jiných břemen a útisků prosti; i nařizuje Vratislavským, aby Židy chránili před urážkami a útoky všech lidí. Totéž platí také o jiných Židech, kteří
46 K HISTORII ŽIDŮ 1338. eundem per juramentum proprium nequaquam in hac parte volumus expurgari Datum oc. Cod. jur. munic. regni Boh. II. p. 328. Dr. Th. Jacobi codex epistol. Johannis regis Boh. Strnad, Listář král. města Plzně. 1341. 76. Král Jan povoluje měšťanům Budějovickým, aby při- jali do svého města dva Židy, kteří by městu poplatek platili; toho má se užiti k opravování neb zřízení zdí městských, zároveň osvobo- zuje tyto Židy na dobu 10 let všech daní a berní. V Praze. 1341, 18. dubna. Druhým listem královským povoluje se téhož dne obci Budě- jovické, aby směla ještě dva Židy do města přijati a od nich úrok roční vybírati. Codex jur. municip. regni Boh. II. p. 346. (Lat.) Reg. Boh. et Mor. IV. No. 901. Cod. juris. munic. regni Boh. II. p. 347. a sl. Pelcl, Kaiser Karl IV. Urkundenbuch No. CI. (Lat.) 1341. 77. Král Český Jan dovoluje opatu a konventu kláštera Valdsaského, kterýž (vysokými) úroky Židů Chebských zabředl do velkých dluhů a zchudnul, že smí na Židy takové pro úroky, jež od jmenovaného kláštera přijali, svým vlastním právem nastupovati. V Praze. 1341, 3. května. (Lat.) Gradl, Gesch. d. Egerlandes I. p. 183. 1341. 78. Král Jan potvrzuje měšťanům a obyvatelům města Chebu, křesťanům i Židům, výsady od Římských a Českých králův jim pro- půjčené a připojuje je ke společnosti obyvatelů král. Českého, aby užívali týchž práv a svobod jako obyvatelé tohoto království, a rovněž také obyvatelé království stejných práv mají užívati v Chebsku 1341, 10. června. (Lat.) Cod. jur. munic. regni Boh. II. 352. Reg. Boh. et Mor. IV. Nro. 932. Böhmer, Regesta imperii Nro. 292. Pelzl. Kaiser Karl IV. Urkundenbuch Nro. XLVIII. &c. 1341. 79. Jan, král Český, oznamuje purkmistru a radě města Vrati- slavi, že chtěje Židům v městě tom obývajícím přispěti na pomoc, aby po nesnázích a útiscích pod jeho záštitou mohli si oddechnouti, učinil s nimi smlouvu, že jenom po deset let každého roku zaplatí dle ma- jetku svého vyměřený poplatek, čímž budou všech jiných břemen a útisků prosti; i nařizuje Vratislavským, aby Židy chránili před urážkami a útoky všech lidí. Totéž platí také o jiných Židech, kteří
Strana 47
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 47 by se v té době z jiných panství a měst do Vratislavi přistěhovali. 1341. V Praze, 16. října 1341. (Lat.) Böhmer, Regesta imperii p. 408, Nro. 851. G. Korn, Breslauer Urkunden- buch p. 152. 80. Jan, král Český, daruje měšťanům města Středy (Neu- 1341. markt) v Slezsku roční příjem 5 marek pražských grošů na deset let od Židů tamějších vybíraných, aby za to město dobrou zdí opatřili. V Praze. 1341, 16. října. (Lat.) Regesta Boh. et Mor. IV., p. 410, Böhmer, Regesta imperii p. 408, Nro. 849. Jacobi, Cod. epist. Johannis reg. Boh. p. 102, Nro. 234. 81. 1341. Zprávy o Židovské zahradě v Praze. Na místě 1341. místopisných dat domů při židovské zahradě vystavěných, v Základech místopisu Pražského Tomkem sepsaných, klademe sem z vypravování téhož spisovatele z Místopisu Nov. města Pražského některé řádky, poněvadž zajisté a spíše budou vítanější, nežli pouhé vyjmenování domů a jich majitelů »Židovská zahrada (ortus Judaeorum, cimiterium Judaeorum)«. veliký hřbitov náležející od času krále Otakara II. (1254) Židům Pražským i vší obci Židů v království Českém, zaujímala asi polovici čtyřhranu mezi Širokou a Spálenou ulicí, na jižní straně od někdejšího újezdu Svatomartinského čili již uliček Charvátových. Nejspíš teprv po založení Nového města, avšak jistě již za času císaře Karla, vystavili sobě Židé na tomto hřbitově po straně obrácené do Široké ulice pět domů, z kterých snášeli obecní břemena spolu s jinými obyvateli Nového města. Domy tyto stály v některém vzdálí ode dvora někdy Johla zlatníka, takže mezi tímto a jimi stála dílem ještě pouhá zed zahrady židovské po té straně Široké ulice. Vedle těchto domů židov- ských přistavěno jest časem také pět křesťanských domů ke zdi za- hrady, z nichž jeden stál v rohu na konci Široké ulice (č. 15, r. 1391), dva pak vede něho v Široké ulici, a dva na polední straně od zahrady. Podobně připomíná se také na druhém konci polední strany zahrady židovské, totiž v rohu u Spálené ulice (č. 82), domek čili chyš malá přistavěná ke zdi v držení křesťanském. Dle udání starých letopisů českých měla tato Židovská zahrada výsadu svou od krále Otakara II. hned z prvního nebo druhého léta jeho panování (1254). Zprávu o tom dává listina kapituly Pražské od r. 1343, kterou Petr Koufhous prodává okršlek Bohuslavovi Wolframovu s týmž právem, ve kterém držel jej před tím Jindřich Schramm. Místo popisuje se ná-
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 47 by se v té době z jiných panství a měst do Vratislavi přistěhovali. 1341. V Praze, 16. října 1341. (Lat.) Böhmer, Regesta imperii p. 408, Nro. 851. G. Korn, Breslauer Urkunden- buch p. 152. 80. Jan, král Český, daruje měšťanům města Středy (Neu- 1341. markt) v Slezsku roční příjem 5 marek pražských grošů na deset let od Židů tamějších vybíraných, aby za to město dobrou zdí opatřili. V Praze. 1341, 16. října. (Lat.) Regesta Boh. et Mor. IV., p. 410, Böhmer, Regesta imperii p. 408, Nro. 849. Jacobi, Cod. epist. Johannis reg. Boh. p. 102, Nro. 234. 81. 1341. Zprávy o Židovské zahradě v Praze. Na místě 1341. místopisných dat domů při židovské zahradě vystavěných, v Základech místopisu Pražského Tomkem sepsaných, klademe sem z vypravování téhož spisovatele z Místopisu Nov. města Pražského některé řádky, poněvadž zajisté a spíše budou vítanější, nežli pouhé vyjmenování domů a jich majitelů »Židovská zahrada (ortus Judaeorum, cimiterium Judaeorum)«. veliký hřbitov náležející od času krále Otakara II. (1254) Židům Pražským i vší obci Židů v království Českém, zaujímala asi polovici čtyřhranu mezi Širokou a Spálenou ulicí, na jižní straně od někdejšího újezdu Svatomartinského čili již uliček Charvátových. Nejspíš teprv po založení Nového města, avšak jistě již za času císaře Karla, vystavili sobě Židé na tomto hřbitově po straně obrácené do Široké ulice pět domů, z kterých snášeli obecní břemena spolu s jinými obyvateli Nového města. Domy tyto stály v některém vzdálí ode dvora někdy Johla zlatníka, takže mezi tímto a jimi stála dílem ještě pouhá zed zahrady židovské po té straně Široké ulice. Vedle těchto domů židov- ských přistavěno jest časem také pět křesťanských domů ke zdi za- hrady, z nichž jeden stál v rohu na konci Široké ulice (č. 15, r. 1391), dva pak vede něho v Široké ulici, a dva na polední straně od zahrady. Podobně připomíná se také na druhém konci polední strany zahrady židovské, totiž v rohu u Spálené ulice (č. 82), domek čili chyš malá přistavěná ke zdi v držení křesťanském. Dle udání starých letopisů českých měla tato Židovská zahrada výsadu svou od krále Otakara II. hned z prvního nebo druhého léta jeho panování (1254). Zprávu o tom dává listina kapituly Pražské od r. 1343, kterou Petr Koufhous prodává okršlek Bohuslavovi Wolframovu s týmž právem, ve kterém držel jej před tím Jindřich Schramm. Místo popisuje se ná-
Strana 48
48 K HISTORII ŽIDŮ 1341. sledujícím způsobem: Curiam et braseatorium cum iudicio et aliis juribus hominum, domorum et arearum, quam vel quod habuit ante portam civitatis Sancti Martini, ab orto Judaeorum (od Židovské za- hrady) ex utraque parte viarum ipsum circuitum ambientium (musí se rozuměti cesty, které šly později Spálenou a Širokou ulicí) usque ad commune spatium terrae sive viae, prout nunc est et ab antiquo fuit, citra fossatum ipsius civitatis; nec aliquis hominum, divitum seu pauperum, protest aut debet aliquam domunculam in praedicto com- muni spatio viae vel gazam seu huttam vel aliquam aliam structuram quamcunque de cetero successu temporis ponere vel locare. Starší souvěké zmínky o zahradě Židovské nacházejí se v listině o domu Jind icha Švába doleji zmíněném r. 1341, v listině o újezdu Svatomartinském r. 1343 a později ve 14 stol. zhusta. Nejzajímavější zpráva o domích při hřbitově Židovském, náležejících všemu Židovstvu v Praze i v Čechách, jest následující od r. 1403 v knize Novoměstské (fol. 59): Merkl Judaeus, Jacobus Judaeus dictus Skolnyk, suo et omnium aliorum Judaeorum nomine, tam hic in civitate quam in tota terra Boemiae existentium, obligaverunt quinque domos per ordinem ipsorum penes ortum nomine veri pignoris secundum iura civitatis provido viro Henrico aurifabro de Myssna et ipsius heredibus ac futuris in LI. sexagenis grossorum Pragensium, ut cum eisdem faciat iuxta beneplacitum suae voluntatis pro debito memorato. S tím souvisí další zápisek v té samé knize městské při roce 1404 (fol. 73): Henricus aurifaber de Myssna, civis maioris civitatis Pragensis, fassus est, quod suscepit XLI. sexagenas grossorum a Merklino Judaeo et a Jacobo dicto Skolnyk et a ceteris Judaeis, eorum complicibus, prout obligave- rant quinque domus ipsorum penes ortum Judaeorum per praesentem librum, et dimiserunt (čti: dimisit) eos et ipsorum futuros liberos praeter decem sexag. gross. solvendas in festo Pentecostes proxime venturo. Illas domos dimisit ad fideles manus David magistri Judaeorum. 1343. 82. Císař Ludvík zprošťuje Jana, purkrabí Norimber- ského všech dluhů, jimiž by byl zavázán Židům, mezi nimiž mimo jiné Židy uvádějí se »Irmia Mairen a vdova Eberlinova z Chebu a Isák, syn Jeckleinův z Chebu.« V Schärdingu. 1343, 5. února. (Lat.) Gradl, Gesch. d. Egerlandes I., p. 184. 1343. 83. Karel, markrabě Moravský, daruje městu Hra- dišti roční plat, který Židé tam bydlící platiti povinni jsou, na opravu hradeb městských. V Brně. 1343, 29. pros. (Lat.) Cod. diplom. Morav. VII. I. odd., p. 384 a sl.
48 K HISTORII ŽIDŮ 1341. sledujícím způsobem: Curiam et braseatorium cum iudicio et aliis juribus hominum, domorum et arearum, quam vel quod habuit ante portam civitatis Sancti Martini, ab orto Judaeorum (od Židovské za- hrady) ex utraque parte viarum ipsum circuitum ambientium (musí se rozuměti cesty, které šly později Spálenou a Širokou ulicí) usque ad commune spatium terrae sive viae, prout nunc est et ab antiquo fuit, citra fossatum ipsius civitatis; nec aliquis hominum, divitum seu pauperum, protest aut debet aliquam domunculam in praedicto com- muni spatio viae vel gazam seu huttam vel aliquam aliam structuram quamcunque de cetero successu temporis ponere vel locare. Starší souvěké zmínky o zahradě Židovské nacházejí se v listině o domu Jind icha Švába doleji zmíněném r. 1341, v listině o újezdu Svatomartinském r. 1343 a později ve 14 stol. zhusta. Nejzajímavější zpráva o domích při hřbitově Židovském, náležejících všemu Židovstvu v Praze i v Čechách, jest následující od r. 1403 v knize Novoměstské (fol. 59): Merkl Judaeus, Jacobus Judaeus dictus Skolnyk, suo et omnium aliorum Judaeorum nomine, tam hic in civitate quam in tota terra Boemiae existentium, obligaverunt quinque domos per ordinem ipsorum penes ortum nomine veri pignoris secundum iura civitatis provido viro Henrico aurifabro de Myssna et ipsius heredibus ac futuris in LI. sexagenis grossorum Pragensium, ut cum eisdem faciat iuxta beneplacitum suae voluntatis pro debito memorato. S tím souvisí další zápisek v té samé knize městské při roce 1404 (fol. 73): Henricus aurifaber de Myssna, civis maioris civitatis Pragensis, fassus est, quod suscepit XLI. sexagenas grossorum a Merklino Judaeo et a Jacobo dicto Skolnyk et a ceteris Judaeis, eorum complicibus, prout obligave- rant quinque domus ipsorum penes ortum Judaeorum per praesentem librum, et dimiserunt (čti: dimisit) eos et ipsorum futuros liberos praeter decem sexag. gross. solvendas in festo Pentecostes proxime venturo. Illas domos dimisit ad fideles manus David magistri Judaeorum. 1343. 82. Císař Ludvík zprošťuje Jana, purkrabí Norimber- ského všech dluhů, jimiž by byl zavázán Židům, mezi nimiž mimo jiné Židy uvádějí se »Irmia Mairen a vdova Eberlinova z Chebu a Isák, syn Jeckleinův z Chebu.« V Schärdingu. 1343, 5. února. (Lat.) Gradl, Gesch. d. Egerlandes I., p. 184. 1343. 83. Karel, markrabě Moravský, daruje městu Hra- dišti roční plat, který Židé tam bydlící platiti povinni jsou, na opravu hradeb městských. V Brně. 1343, 29. pros. (Lat.) Cod. diplom. Morav. VII. I. odd., p. 384 a sl.
Strana 49
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 49 84. Jan, vévoda Korutanský, osvobozuje Židy Trostlina a Somuele 1344. v Praze ode všech dávek a daní až do příchodu jeho bratra Karla. V Praze, 29. března 1344. Cod. diplomaticus Moraviae VII., p. 390. Regesta Bohemiae et Moraviae IV., p. 481 a 563. 85. Václav a Ludvík, vévodové Lehničtí, dávají městům své země 1345. ujištění stran udělení městského práva vesnici Niklasdorfu (nyní Nikolštatu), dovolují měšťanům Lehnickým, aby si brali kameny na stavbu hradeb městských ze židovského hřbitova, a přislibují, že přípovědi, jež Židům jménem knížat učinili, věrně dodrží. 1345, 12. dubna. (Lat) Tschoppe, Urkundensammlung p. 555. 86. Jan, král Český, a Karel, markrabě Moravský, stvrzují, že 1345. obdrželi na čtyry léta napřed poplatek od slezských Židů: Jordána v Lehnici, Scabdaye v Hiršperku, Šalomouna, Goschmana, Jordana Marscole, Jakuba ve Vratislavi, a slibují, že jim nikdy větších břemen nebudou ukládati. (Lat.) Druhou listinou, ze dne 14. dubna 1345, potvrzují král Jan a markrabě Karel, že rovněž na čtyry léta napřed zaplatili povinný poplatek Vratislavští Židé: Jakub, řezník, Arnold, soused jeho, Šalo- moun, Scabday, Jakub, Isák, Lazar, služebník Abrahama ze Středy (de Novo foro), Hanna se syny, Isák, učitel. (Lat.) Týž král a markrabě potvrzují listinou z téhož dne a roku (14. dubna 1345), že jim komorní plat napřed zaplatili Vratislavští Židé: Rachna se svým otcem, Aron se svým zetěm, Šabdey, bratr Abrahamův, Šabdey, bratr Košmy, Libuša, Cifra, Kadzym, učitel, Symon, dcera Symonova, Manna, vdova Šulova, řezník Azer, Izák, Maše, Josef, Jordan, Hanna, Šabdey, řezník Muše, Kosling, Chenus, syn a dcera Šuly. (Lat.) Podobnou listinou ze dne 22. dubna 1345 stvrzuje týž král a markrabě, že jim napřed vyplatili plat komorní Židé: Nechama, Hertwig slepý, Zara, Pešak, Abraham, Lubde, Izák, Bavarus, řezník Leo, Jakub Zybar (Sieber - řešetář?), řezník Azer, Libuš, Jachna, Wacka, Debruška, řezník Kúcz, Kuna, Jakub, Symcha, Šoma s dcerou a Jan. Ve Vratislavi. 13., 14. a 22. dubna 1345. (Lat.) Cod. diplom. Mor. VII., 1 odd., str. 433, 434, 436. 87. Karel, markrabě Moravský, chtěje důchody své komory po. 1345. lepšiti, nařizuje soudci, purkmistrovi a konšelům města Brna, jakož 4
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 49 84. Jan, vévoda Korutanský, osvobozuje Židy Trostlina a Somuele 1344. v Praze ode všech dávek a daní až do příchodu jeho bratra Karla. V Praze, 29. března 1344. Cod. diplomaticus Moraviae VII., p. 390. Regesta Bohemiae et Moraviae IV., p. 481 a 563. 85. Václav a Ludvík, vévodové Lehničtí, dávají městům své země 1345. ujištění stran udělení městského práva vesnici Niklasdorfu (nyní Nikolštatu), dovolují měšťanům Lehnickým, aby si brali kameny na stavbu hradeb městských ze židovského hřbitova, a přislibují, že přípovědi, jež Židům jménem knížat učinili, věrně dodrží. 1345, 12. dubna. (Lat) Tschoppe, Urkundensammlung p. 555. 86. Jan, král Český, a Karel, markrabě Moravský, stvrzují, že 1345. obdrželi na čtyry léta napřed poplatek od slezských Židů: Jordána v Lehnici, Scabdaye v Hiršperku, Šalomouna, Goschmana, Jordana Marscole, Jakuba ve Vratislavi, a slibují, že jim nikdy větších břemen nebudou ukládati. (Lat.) Druhou listinou, ze dne 14. dubna 1345, potvrzují král Jan a markrabě Karel, že rovněž na čtyry léta napřed zaplatili povinný poplatek Vratislavští Židé: Jakub, řezník, Arnold, soused jeho, Šalo- moun, Scabday, Jakub, Isák, Lazar, služebník Abrahama ze Středy (de Novo foro), Hanna se syny, Isák, učitel. (Lat.) Týž král a markrabě potvrzují listinou z téhož dne a roku (14. dubna 1345), že jim komorní plat napřed zaplatili Vratislavští Židé: Rachna se svým otcem, Aron se svým zetěm, Šabdey, bratr Abrahamův, Šabdey, bratr Košmy, Libuša, Cifra, Kadzym, učitel, Symon, dcera Symonova, Manna, vdova Šulova, řezník Azer, Izák, Maše, Josef, Jordan, Hanna, Šabdey, řezník Muše, Kosling, Chenus, syn a dcera Šuly. (Lat.) Podobnou listinou ze dne 22. dubna 1345 stvrzuje týž král a markrabě, že jim napřed vyplatili plat komorní Židé: Nechama, Hertwig slepý, Zara, Pešak, Abraham, Lubde, Izák, Bavarus, řezník Leo, Jakub Zybar (Sieber - řešetář?), řezník Azer, Libuš, Jachna, Wacka, Debruška, řezník Kúcz, Kuna, Jakub, Symcha, Šoma s dcerou a Jan. Ve Vratislavi. 13., 14. a 22. dubna 1345. (Lat.) Cod. diplom. Mor. VII., 1 odd., str. 433, 434, 436. 87. Karel, markrabě Moravský, chtěje důchody své komory po. 1345. lepšiti, nařizuje soudci, purkmistrovi a konšelům města Brna, jakož 4
Strana 50
50 K HISTORII ŽIDŮ 1345. i soudci židovskému, aby všecky Židy, nechť přijdou odkudkoliv, kteří by se chtěli v městě tom usaditi, přivábiti se snažili, je do obce přijímali a při právech jejich je zachovali. V Brně, 6. června 1345. (Lat.) 1345. Cod. diplom. Mor. VII. 2. odd. p. 443. 88. Jan, král Český, odkazuje radu města Vratislavi s částkou 1400 marek jemu půjčených, na své důchody, které má od Židů ve Vratislavi a Středě (Neumarkt). Ve Vratislavi, 13. srpna 1345. (Lat.) Reg. Boh. et Mor. IV. p. 637. Böhmer, Regesta Imp. p. 112. č. 335. 89. Karel, markrabě Moravský, ukládá soudci a konšelům Jihlav- ským, aby přijímali do svého města Židy z kterýchkoliv obcí okolních a hleděli je přivábiti, a ujišťuje, že veškeré sliby, které řečení měšťané Židům již dali neb hodlají dáti, chce pevně zachovávati; kdyby však o své vůli obtěžoval Židy proti úmluvě, kterou by Jihlavští s nimi uza- vřeli, dovoluje jim, aby beze vší jeho nemilosti a urážky mohli veřejně neb tajně pohnouti Židy k návratu tam, odkud přišli, aneb kam by Jihlavští za dobré uznali. Aby pak Židé tím ochotněji k stálému by- dlení do Jihlavy přicházeli, osvobozuje je ode všech poplatků, k nimž zavázáni jsou ostatní Židé Moravští, zejména Brněnští. 25. října 1345. (Lat.)19) 1345. Cod. dipl. Mor. VII. 2. odd. p. 451 a sl. 19) D'Elvert vypravuje ve svých dějích města Jihlavy: Zu Folge dieser auch an die Juden in Böhmen und Mähren ergangenen Aufforderung begaben sich dieselben zahlreich nach Iglau, machten sich in dem westlichen Teile der Stadt, besonders in den zwei Gassen, die noch jetzt hin- tere und vordere Judengasse heissen, ansässig und bauten auch eine Synagoge. Zur Bedingung ihrer Niederlassung machte man ihnen die Entrichtung der Grundsteuer von ihren Häusern (Losunga), des Schutzgeldes (angaria), der Hilfsgelder und Beden (subsidia et precaria), denen auch die Bürger unterworfen waren, als zur Wasserleitung u. s. w. In die landesfürstliche Kammer zahlten die Juden die Vermögenssteuer (census). Während die Juden als vermeintliche Urheber der fast über ganz Europa verbreiteten Pest in den Jahren 1348—1349 anderwärts den schrecklichsten Ver- folgungen preisgegeben waren, genossen sie in Iglau unter Karls Schutz und Schirm und der vom Markgrafen Johann 1353 nach dem grossen Brande in Iglau ertheilten Steuer- und Zinsfreiheit auf 5 Jahre, welche insbesonders auch auf die Iglauer Juden bezogen wurde, volle Sicherheit des Lebens und Eigen- tums. Sie lebten ruhig unter den christlichen Bürgern der Stadt, beförderten deren Handelsverkehr mit den Auswärtigen und unterstützten sie bei ihren Gewerbsunternehmungen mit Geld. Die Stadtbücher des 14 Jahrhunderts sind voll Eintragungen über Borggeschäfte zwischen beiden. Einheimische und Aus- wärtige suchten in Geldverlegenheit bei den Juden Hilfe: selbst religiöse Gegen- stände, wie z. B. 1419 des Trebitscher Abtes Infel kam in ihren Pfandbesitz. Hohe
50 K HISTORII ŽIDŮ 1345. i soudci židovskému, aby všecky Židy, nechť přijdou odkudkoliv, kteří by se chtěli v městě tom usaditi, přivábiti se snažili, je do obce přijímali a při právech jejich je zachovali. V Brně, 6. června 1345. (Lat.) 1345. Cod. diplom. Mor. VII. 2. odd. p. 443. 88. Jan, král Český, odkazuje radu města Vratislavi s částkou 1400 marek jemu půjčených, na své důchody, které má od Židů ve Vratislavi a Středě (Neumarkt). Ve Vratislavi, 13. srpna 1345. (Lat.) Reg. Boh. et Mor. IV. p. 637. Böhmer, Regesta Imp. p. 112. č. 335. 89. Karel, markrabě Moravský, ukládá soudci a konšelům Jihlav- ským, aby přijímali do svého města Židy z kterýchkoliv obcí okolních a hleděli je přivábiti, a ujišťuje, že veškeré sliby, které řečení měšťané Židům již dali neb hodlají dáti, chce pevně zachovávati; kdyby však o své vůli obtěžoval Židy proti úmluvě, kterou by Jihlavští s nimi uza- vřeli, dovoluje jim, aby beze vší jeho nemilosti a urážky mohli veřejně neb tajně pohnouti Židy k návratu tam, odkud přišli, aneb kam by Jihlavští za dobré uznali. Aby pak Židé tím ochotněji k stálému by- dlení do Jihlavy přicházeli, osvobozuje je ode všech poplatků, k nimž zavázáni jsou ostatní Židé Moravští, zejména Brněnští. 25. října 1345. (Lat.)19) 1345. Cod. dipl. Mor. VII. 2. odd. p. 451 a sl. 19) D'Elvert vypravuje ve svých dějích města Jihlavy: Zu Folge dieser auch an die Juden in Böhmen und Mähren ergangenen Aufforderung begaben sich dieselben zahlreich nach Iglau, machten sich in dem westlichen Teile der Stadt, besonders in den zwei Gassen, die noch jetzt hin- tere und vordere Judengasse heissen, ansässig und bauten auch eine Synagoge. Zur Bedingung ihrer Niederlassung machte man ihnen die Entrichtung der Grundsteuer von ihren Häusern (Losunga), des Schutzgeldes (angaria), der Hilfsgelder und Beden (subsidia et precaria), denen auch die Bürger unterworfen waren, als zur Wasserleitung u. s. w. In die landesfürstliche Kammer zahlten die Juden die Vermögenssteuer (census). Während die Juden als vermeintliche Urheber der fast über ganz Europa verbreiteten Pest in den Jahren 1348—1349 anderwärts den schrecklichsten Ver- folgungen preisgegeben waren, genossen sie in Iglau unter Karls Schutz und Schirm und der vom Markgrafen Johann 1353 nach dem grossen Brande in Iglau ertheilten Steuer- und Zinsfreiheit auf 5 Jahre, welche insbesonders auch auf die Iglauer Juden bezogen wurde, volle Sicherheit des Lebens und Eigen- tums. Sie lebten ruhig unter den christlichen Bürgern der Stadt, beförderten deren Handelsverkehr mit den Auswärtigen und unterstützten sie bei ihren Gewerbsunternehmungen mit Geld. Die Stadtbücher des 14 Jahrhunderts sind voll Eintragungen über Borggeschäfte zwischen beiden. Einheimische und Aus- wärtige suchten in Geldverlegenheit bei den Juden Hilfe: selbst religiöse Gegen- stände, wie z. B. 1419 des Trebitscher Abtes Infel kam in ihren Pfandbesitz. Hohe
Strana 51
V ČECHÁCH. NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 51 90. Jan, král Český dovoluje radě města Vratislavi, aby upotřebila 1345. kamenů ze židovského hřbitova, nechť se najdou na povrchu nebo pod zemí, k obnově hradeb. V Praze, 27. září 1345. (Lat.) Archiv f. Kunde österr. Geschichtsquellen sv. XXXI, p. 106. 91. Seznam důchodů, které mělo město Vratislav v letech 1345 až 1345. 1349 ze Židů, a průvodní list pro Svídnického Žida Laventina a jeho rodinu, platný od 24. prosince 1350 až do 2. února 1351. 1345 až 1350. (Lat.) Archiv f. Kunde oesterr. Geschichtsquellen Sv. XXXI. p. 104 a sl. 92. Účet výloh za povozy a práci nádennickou při převážení ži- 1346. dovských náhrobních kamenů ve Vratislavi. 6—15. dubna 1346. (Lat.) Arch. f. Kunde oesterr. Geschichtsquellen Sv. 31. str. 106. 93. Karel IV., král Český, doporučuje Vratislavské Židy, služeb- 1347. níky své komory, radě městské tamtéž k ochraně a povoluje, aby poplatky jejich dle libosti byly zvyšovány. V Praze, 8. září 1347. (Lat.) G. Korn: Breslauer Urkundenbuch. I. p. 165. a sl. Zinsen bereicherten sie. Als durch die wucherischen Borggeschäfte der Juden der grösste Teil der Iglauer Bürger von ihnen abhängig gemacht wurde, wollten sich diese von der Schuldenlast nach dem Beispiele anderer Länder und Orte ent- ledigen. Allgemein waren im Lande die Klagen über den Wucher der Juden; daher wurden auch 1411 auf Antrag des Olmützer Bischofs Conrad und einiger Standesherren alle über zehn Jahre alten, zu Handen der Juden gemachten Schuld- verschreibungen für ungiltig und nichtig erklärt. Der gewöhnlichen, den Juden damals zur Last gelegten Verbrechen des Kindermordes und der Hostienentweihung konnte man aber die Iglauer Juden nicht beschuldigen. Daher nahm man zum Vorwande, dass den christlichen Be- wohnern von Iglau aus der nahen Verbindung mit den ersteren, welche mit den Abtrünnigen und Ketzern im nahen Böhmen im Verkehr standen, grosse Gefahr an ihrem Seelenheile zugehen würde. In der Tat fanden die hierauf gerichteten Vorstellungen der Iglauer Bürger um so mehr Eingang bei dem Markgrafen Albrecht, als er selbst alle Juden in seinem Erblande Oesterreich, wegen gotteslästerlichen Handlungen an Einem Tage hatte verhaften, sodann abstrafen und des Landes verweisen lassen (1420). Er befahl die Juden (wegen angeblichen Einverständnisses mit den Taboriten) aus Iglau zu vertreiben (1426.) Der Befehl ward auch strenge vollzogen und die Juden mussten nach einem Aufenthalte von 81 Jahren mit Zurücklassung ihrer unbeweglichen Güter und ihrer Schuld- forderungen die Stadt verlassen. Viele Familien zogen in die benachbarten Ort- schaften Triesch, Pirnitz u. a., und gründeten die daselbst noch bestehenden Judengemeinden. Die verlassenen Judenhäuser liess Markgraf Albrecht unter die christlichen Einwohner verteilen; die Synagoge oder die Judenschule aber schenkte er dem Iglauer Armenspitale (Wien an St. Georg 1427). Christ. d'Elvert, Geschichte d. St. Iglau.
V ČECHÁCH. NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 51 90. Jan, král Český dovoluje radě města Vratislavi, aby upotřebila 1345. kamenů ze židovského hřbitova, nechť se najdou na povrchu nebo pod zemí, k obnově hradeb. V Praze, 27. září 1345. (Lat.) Archiv f. Kunde österr. Geschichtsquellen sv. XXXI, p. 106. 91. Seznam důchodů, které mělo město Vratislav v letech 1345 až 1345. 1349 ze Židů, a průvodní list pro Svídnického Žida Laventina a jeho rodinu, platný od 24. prosince 1350 až do 2. února 1351. 1345 až 1350. (Lat.) Archiv f. Kunde oesterr. Geschichtsquellen Sv. XXXI. p. 104 a sl. 92. Účet výloh za povozy a práci nádennickou při převážení ži- 1346. dovských náhrobních kamenů ve Vratislavi. 6—15. dubna 1346. (Lat.) Arch. f. Kunde oesterr. Geschichtsquellen Sv. 31. str. 106. 93. Karel IV., král Český, doporučuje Vratislavské Židy, služeb- 1347. níky své komory, radě městské tamtéž k ochraně a povoluje, aby poplatky jejich dle libosti byly zvyšovány. V Praze, 8. září 1347. (Lat.) G. Korn: Breslauer Urkundenbuch. I. p. 165. a sl. Zinsen bereicherten sie. Als durch die wucherischen Borggeschäfte der Juden der grösste Teil der Iglauer Bürger von ihnen abhängig gemacht wurde, wollten sich diese von der Schuldenlast nach dem Beispiele anderer Länder und Orte ent- ledigen. Allgemein waren im Lande die Klagen über den Wucher der Juden; daher wurden auch 1411 auf Antrag des Olmützer Bischofs Conrad und einiger Standesherren alle über zehn Jahre alten, zu Handen der Juden gemachten Schuld- verschreibungen für ungiltig und nichtig erklärt. Der gewöhnlichen, den Juden damals zur Last gelegten Verbrechen des Kindermordes und der Hostienentweihung konnte man aber die Iglauer Juden nicht beschuldigen. Daher nahm man zum Vorwande, dass den christlichen Be- wohnern von Iglau aus der nahen Verbindung mit den ersteren, welche mit den Abtrünnigen und Ketzern im nahen Böhmen im Verkehr standen, grosse Gefahr an ihrem Seelenheile zugehen würde. In der Tat fanden die hierauf gerichteten Vorstellungen der Iglauer Bürger um so mehr Eingang bei dem Markgrafen Albrecht, als er selbst alle Juden in seinem Erblande Oesterreich, wegen gotteslästerlichen Handlungen an Einem Tage hatte verhaften, sodann abstrafen und des Landes verweisen lassen (1420). Er befahl die Juden (wegen angeblichen Einverständnisses mit den Taboriten) aus Iglau zu vertreiben (1426.) Der Befehl ward auch strenge vollzogen und die Juden mussten nach einem Aufenthalte von 81 Jahren mit Zurücklassung ihrer unbeweglichen Güter und ihrer Schuld- forderungen die Stadt verlassen. Viele Familien zogen in die benachbarten Ort- schaften Triesch, Pirnitz u. a., und gründeten die daselbst noch bestehenden Judengemeinden. Die verlassenen Judenhäuser liess Markgraf Albrecht unter die christlichen Einwohner verteilen; die Synagoge oder die Judenschule aber schenkte er dem Iglauer Armenspitale (Wien an St. Georg 1427). Christ. d'Elvert, Geschichte d. St. Iglau.
Strana 52
52 K HISTORII ŽIDŮ 1347 94. Karel IV., král Český, potvrzuje měšťanům Chebským a Ži- dům tamějším výsady, jež jim udělili králové římští Rudolf a Al- brecht I., králové Čeští, Přemysl Otakar II. a Jan a on sám jako mar krabí Moravský. V Praze, 25. října 1347. (Lat.) Cod. jur. municip. regni Boh. 1895. II p. 388. a sl. Winkelmann, Acta imperii inedita II. č. 791. 1347. 95. Karel IV. zapovídá faráři Chebskému poháněti měšťany Cheb- ské, kteří pro běhy válečné a nepřátelství nemohou bezpečně vycházeti z města, jakož i Židy tamější před nějaký církevní neb světský soud mimo zdi městské. Cc. 25. září 1347. Gradl, Gesch. d. Egerlandes I. p. 169. 1347. 96. Karel IV., král Český, nařizuje rychtářům a konšelům všech měst a městysů v království Českém, aby přidržovali Židy tam bydlící, aby roční poplatek odváděli služebníku královské komory, pražskému Židu Trostlinovi. V Praze, 4. října 1347. (Lat.) Cod. dipl. Mor. 1858. VII. B. 2. odd. p. 538. 97. Karel IV, král Český, zakládaje Nové město Pražské, usta- novuje meze jeho od nových hradeb a příkopův, jež míní ze zevní strany zříditi až ku hradbám Starého města. Nové město má s hlavním městem tvořiti jediný celek a má užívati týchž výsad, svobod, měst- ských práv a obyčejův. Na konec povoluje Židům, aby se se svými syny, dcerami a svým majetkem do Nového města stěhovali, staví je pod ochranu královskou a zapovídá, aby jim nikdo bezpráví nečinil. (Lat.) Téhož dne osvobozuje Karel IV. zvláštní listinou obyvatele, kteří se usadí v Novém městě, ode všech ročních poplatků, dávek, berní a jiných břemen na dobu dvanácti let; ustanovuje, že toto osvobození od daní má i pro Židy platiti, kteří, vyjma Židy v Starém městě Praž- ském, odkudkoliv do Nového města přijdou, míníce na dobro se tam usaditi a kteří domy své pevně z kamene stavěti budou. Po uplynutí té lhůty nabudou obyvatelé i Židé Novoměstští povahy měšťanstva a Židovstva Staroměstského. V Praze, 8. března 1348. (Lat.) 1348. Cod. jur. munic regni Boh. I. p. 79. a sl, p. 83. a sl. 1348. 98. Karel IV., král Český, dovoluje měšťanům Brněnským, aby v náhradu za roční poplatek, který jeho jménem musí vypláceti Uher- skému králi Ludvíkovi a Jindřichovi z Lichtenburka, vybírali sobě roční plat 100 kop grošův, které Židé Brněnští do komory královské odvádějí, a poplatek nově přijatých Židův, dokud by sami placení králi
52 K HISTORII ŽIDŮ 1347 94. Karel IV., král Český, potvrzuje měšťanům Chebským a Ži- dům tamějším výsady, jež jim udělili králové římští Rudolf a Al- brecht I., králové Čeští, Přemysl Otakar II. a Jan a on sám jako mar krabí Moravský. V Praze, 25. října 1347. (Lat.) Cod. jur. municip. regni Boh. 1895. II p. 388. a sl. Winkelmann, Acta imperii inedita II. č. 791. 1347. 95. Karel IV. zapovídá faráři Chebskému poháněti měšťany Cheb- ské, kteří pro běhy válečné a nepřátelství nemohou bezpečně vycházeti z města, jakož i Židy tamější před nějaký církevní neb světský soud mimo zdi městské. Cc. 25. září 1347. Gradl, Gesch. d. Egerlandes I. p. 169. 1347. 96. Karel IV., král Český, nařizuje rychtářům a konšelům všech měst a městysů v království Českém, aby přidržovali Židy tam bydlící, aby roční poplatek odváděli služebníku královské komory, pražskému Židu Trostlinovi. V Praze, 4. října 1347. (Lat.) Cod. dipl. Mor. 1858. VII. B. 2. odd. p. 538. 97. Karel IV, král Český, zakládaje Nové město Pražské, usta- novuje meze jeho od nových hradeb a příkopův, jež míní ze zevní strany zříditi až ku hradbám Starého města. Nové město má s hlavním městem tvořiti jediný celek a má užívati týchž výsad, svobod, měst- ských práv a obyčejův. Na konec povoluje Židům, aby se se svými syny, dcerami a svým majetkem do Nového města stěhovali, staví je pod ochranu královskou a zapovídá, aby jim nikdo bezpráví nečinil. (Lat.) Téhož dne osvobozuje Karel IV. zvláštní listinou obyvatele, kteří se usadí v Novém městě, ode všech ročních poplatků, dávek, berní a jiných břemen na dobu dvanácti let; ustanovuje, že toto osvobození od daní má i pro Židy platiti, kteří, vyjma Židy v Starém městě Praž- ském, odkudkoliv do Nového města přijdou, míníce na dobro se tam usaditi a kteří domy své pevně z kamene stavěti budou. Po uplynutí té lhůty nabudou obyvatelé i Židé Novoměstští povahy měšťanstva a Židovstva Staroměstského. V Praze, 8. března 1348. (Lat.) 1348. Cod. jur. munic regni Boh. I. p. 79. a sl, p. 83. a sl. 1348. 98. Karel IV., král Český, dovoluje měšťanům Brněnským, aby v náhradu za roční poplatek, který jeho jménem musí vypláceti Uher- skému králi Ludvíkovi a Jindřichovi z Lichtenburka, vybírali sobě roční plat 100 kop grošův, které Židé Brněnští do komory královské odvádějí, a poplatek nově přijatých Židův, dokud by sami placení králi
Strana 53
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 53 Uherskému a pánu z Lichtenburku nebyli zproštěni V Praze, 23. 1348. března 1348. (Lat.) Cod. diplom. Mor. VII. sv. 2. odd. p. 553. a sl. 99. Karel IV., král Český, nařizuje, aby Židé brněnští nepřijímali 1348. zástav neb věcí, jež se zdají pocházeti z krádeže, vyjma v přítomnosti dvou konšelů. V Praze, 23 března 1348. (Lat.) Cod. diplom. Mor. 1858. VII. sv. 2 odd. p 554. 100. Na sněmu 1348 v dubnu předložená, Karlem IV. 1348. sepsaná Majestas Carolina, roku však 1355 odvolaná, ob- sahuje: CXI. De solutione census per Judaeos Židé, kteřížkoli zde na zbožích vládčích by seděli, úroka placením do královy komory (náležejí) plným právem. Pakli by snad kto všetečně proti tomu směli učiniti, jich brániec: ti, jakžto protivníci Velebnosti Královské mají ká- ráni býti a přes to vždy Židé ku plnění těch úrokuov do královy ko- mory jsú zavázani. CXII. De hereditatibus Judaeorum. Jestliže by kterému Židu za dluhy které dědictví se dostalo, toho prodati ani utratiti žádným obyčejem jemu neslušie bez vuole a odpuštění králova zvláštnieho; kteréžto dědictvie potom bez pochybenie do komory našie z vuole královské a právem královstvie i z obyčeje potvrzeného má spadnúti. V dubnu 1348. Archiv Český III. 166. 101. Karel IV., král Český, dovoluje opatovi a kon- 1348. ventu kláštera Břevnovského, aby směli chovati v mě- stečku Brunově (Broumově), na hranici polské ležícím. dva Židy. V Žitavě, 16. srpna 1348. (Lat.). Codex diplom. Moraviae VII. sv. 2. odd. p. 598 a sl. Dobner Mon. VI. 75. 102. Karel IV., král Český, Židovi Muschovi v Středě 1348. (Neumarkt), kterýž králi k vyzvání Jana, probošta kaple Všech Svatých na hradě Pražském, a Hubarda z Altirn, maršálka královského, v na- léhavé potřebě jistou částkou peněz vypomohl a tím sebe velikým břemenem obtížil, udílí výsadu, že on i všichni náchlební členové rodiny jeho na dobu tří let od placení všelikých daní a dávek budou osvobozeni. Ve Vratislavi, 24. listopadu 1348. (Lat.). Archiv f Kunde öst. Geschichtsquellen 1864. XXXI. p. 107.
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 53 Uherskému a pánu z Lichtenburku nebyli zproštěni V Praze, 23. 1348. března 1348. (Lat.) Cod. diplom. Mor. VII. sv. 2. odd. p. 553. a sl. 99. Karel IV., král Český, nařizuje, aby Židé brněnští nepřijímali 1348. zástav neb věcí, jež se zdají pocházeti z krádeže, vyjma v přítomnosti dvou konšelů. V Praze, 23 března 1348. (Lat.) Cod. diplom. Mor. 1858. VII. sv. 2 odd. p 554. 100. Na sněmu 1348 v dubnu předložená, Karlem IV. 1348. sepsaná Majestas Carolina, roku však 1355 odvolaná, ob- sahuje: CXI. De solutione census per Judaeos Židé, kteřížkoli zde na zbožích vládčích by seděli, úroka placením do královy komory (náležejí) plným právem. Pakli by snad kto všetečně proti tomu směli učiniti, jich brániec: ti, jakžto protivníci Velebnosti Královské mají ká- ráni býti a přes to vždy Židé ku plnění těch úrokuov do královy ko- mory jsú zavázani. CXII. De hereditatibus Judaeorum. Jestliže by kterému Židu za dluhy které dědictví se dostalo, toho prodati ani utratiti žádným obyčejem jemu neslušie bez vuole a odpuštění králova zvláštnieho; kteréžto dědictvie potom bez pochybenie do komory našie z vuole královské a právem královstvie i z obyčeje potvrzeného má spadnúti. V dubnu 1348. Archiv Český III. 166. 101. Karel IV., král Český, dovoluje opatovi a kon- 1348. ventu kláštera Břevnovského, aby směli chovati v mě- stečku Brunově (Broumově), na hranici polské ležícím. dva Židy. V Žitavě, 16. srpna 1348. (Lat.). Codex diplom. Moraviae VII. sv. 2. odd. p. 598 a sl. Dobner Mon. VI. 75. 102. Karel IV., král Český, Židovi Muschovi v Středě 1348. (Neumarkt), kterýž králi k vyzvání Jana, probošta kaple Všech Svatých na hradě Pražském, a Hubarda z Altirn, maršálka královského, v na- léhavé potřebě jistou částkou peněz vypomohl a tím sebe velikým břemenem obtížil, udílí výsadu, že on i všichni náchlební členové rodiny jeho na dobu tří let od placení všelikých daní a dávek budou osvobozeni. Ve Vratislavi, 24. listopadu 1348. (Lat.). Archiv f Kunde öst. Geschichtsquellen 1864. XXXI. p. 107.
Strana 54
54 K HISTORII ŽIDŮ 1348. 103. Karel IV., král Český, poukazuje konšelům a měšťanům Vratislavským za 500 hřiven grošů, které jemu k vykoupení města Frankensteinu opatřili, důchody svých komorních služebníkův, Židů ve Vratislavi a v Středě (Neumarkt). Ve Vratislavi, 24. listo- padu 1348. (Lat.). Codex diplom. Mor. VII. 2. odst. p. 623. — G. Korn, Breslauer Urkundenbuch p. 174. 1348. 104. Rada města Chebu svědčí, kterak Židé a Židovky tam bydlící přiznali se, že opat a konvent kláštera Vald- saského všecky své dlužní úpisy od nich vyplatili. 13. pro- since 1348. Gradl, Gesch. d. Egerlandes I., p. 201. 1348. 105. Společenský život se Židy. Statuty arcibiskupa Arnošta z r. 1348 zakazovaly Židům najímati křesťanek za kojné; k za- chránění pak, aby nevědomky Židé s křesťankami nebo křesťané se Židovkami nesmilnili, nařízeno bylo týmiž statuty zachování rozdílu v oděvu, aby totiž Židé nosili zvláštní široké klobouky, Židovky pak vyvýšené vlasy, vyčnívající ven přes čelo z pod závoje. Také bylo u velký pátek zakázáno Židům vůbec veřejně ukazovati se; měliť v ten den zavírati dvéře a okna svých domů. Tomek, Dějepis města Prahy III., 220. 1348. 106. 1348. Ungelt. V zápisech o ungeltech (v 1. 1235—1348) v Praze jsou zmínky, že býval pronajat jednotlivcům, mezi nimiž také Židům. (Nejstarší kniha Staroměstská, viz Tomek: Dějepis města Prahy, I. 287.) 1348. 107. 1348. Dva žáci chtěli z Modřického kostela ukradenou po- zlacenou schránku oltářní se 4 hostiemi prodati brněnským Židům, byli však od nich vydáni soudu. Navržen pro ně trest upálení. Archiv für Geographie, Iistorie, Staats- und Kriegskunst. Roč. X. p. 560. (Lat.) 1348. 108. Až do 1348. Jména židovská v Praze. Židovská jména z toho času zachovaná jsou dílem zvláštního původu, jakož na př. Awidon, Manne, Pinkas, neb obyčejněji užívaná, jakož Isák, Samuel, Jakub, dílem i česky neb německy přetvořená, jakož Beneš, Jaroš, Trostlin, Ebruš, Muschlin. — Pinkas (Pincassius Magnus) a Manne, jehož synové byli Trostlin a Samuel, vynikali, pokud známo,
54 K HISTORII ŽIDŮ 1348. 103. Karel IV., král Český, poukazuje konšelům a měšťanům Vratislavským za 500 hřiven grošů, které jemu k vykoupení města Frankensteinu opatřili, důchody svých komorních služebníkův, Židů ve Vratislavi a v Středě (Neumarkt). Ve Vratislavi, 24. listo- padu 1348. (Lat.). Codex diplom. Mor. VII. 2. odst. p. 623. — G. Korn, Breslauer Urkundenbuch p. 174. 1348. 104. Rada města Chebu svědčí, kterak Židé a Židovky tam bydlící přiznali se, že opat a konvent kláštera Vald- saského všecky své dlužní úpisy od nich vyplatili. 13. pro- since 1348. Gradl, Gesch. d. Egerlandes I., p. 201. 1348. 105. Společenský život se Židy. Statuty arcibiskupa Arnošta z r. 1348 zakazovaly Židům najímati křesťanek za kojné; k za- chránění pak, aby nevědomky Židé s křesťankami nebo křesťané se Židovkami nesmilnili, nařízeno bylo týmiž statuty zachování rozdílu v oděvu, aby totiž Židé nosili zvláštní široké klobouky, Židovky pak vyvýšené vlasy, vyčnívající ven přes čelo z pod závoje. Také bylo u velký pátek zakázáno Židům vůbec veřejně ukazovati se; měliť v ten den zavírati dvéře a okna svých domů. Tomek, Dějepis města Prahy III., 220. 1348. 106. 1348. Ungelt. V zápisech o ungeltech (v 1. 1235—1348) v Praze jsou zmínky, že býval pronajat jednotlivcům, mezi nimiž také Židům. (Nejstarší kniha Staroměstská, viz Tomek: Dějepis města Prahy, I. 287.) 1348. 107. 1348. Dva žáci chtěli z Modřického kostela ukradenou po- zlacenou schránku oltářní se 4 hostiemi prodati brněnským Židům, byli však od nich vydáni soudu. Navržen pro ně trest upálení. Archiv für Geographie, Iistorie, Staats- und Kriegskunst. Roč. X. p. 560. (Lat.) 1348. 108. Až do 1348. Jména židovská v Praze. Židovská jména z toho času zachovaná jsou dílem zvláštního původu, jakož na př. Awidon, Manne, Pinkas, neb obyčejněji užívaná, jakož Isák, Samuel, Jakub, dílem i česky neb německy přetvořená, jakož Beneš, Jaroš, Trostlin, Ebruš, Muschlin. — Pinkas (Pincassius Magnus) a Manne, jehož synové byli Trostlin a Samuel, vynikali, pokud známo,
Strana 55
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 55 bohatstvím nad jiné za posledních časů krále Jana. Trostlin byl r. 1347 1348. výběrčím platu komorního ode všech Židů v království Českém. Tomkův Dějepis m. Prahy. I., 313. 109. Mor v Čechách. »Okolo těch dnů začal se v Čechách 1349. i na Moravě mor, kterýž potom i Německou říši prošel a veliký díl světa. Lidé nemřeli na hlízy, než toliko na otoky břicha a hlavy. Mnozí vinu dávali Židům, jakoby oni studnice křesťanům zjízvili, neb nějakým jiným způsobem trávili.« 1349. Historický kalendář D. A. z Veleslavína, str. 406. 110. Jan, biskup olomoucký, nařizuje v dioecesních 1349. stanovách, aby Židé nenosili oděvu stejného s křesťan- ským Neposlušným mají býti takové oděvy odnímány. 1349. Actum anno 1349. Incipiunt Statuta seu Constituciones Johannis epi- scopi ecclesie Olomucensis. In nomine domini Amen. De Judeis. Cum sacrorum canonum statutis laudabiliter proui- sum fuerit, ut Judei habitum distinctum deferre debeant, per quem a chri- stianis discerni possint euidenter, alioquin ipsis christianorum communio subtrahitur. Quia tamen ex hoc nullus aut rarus fructus prouenit, quin immo ipsi judei habitu christianorum utantur indistincte, ex quo non- nulla inconueniencia christiane religioni dinoscuntur prouenire: nos itaque, quos pastoralis officii solicitudo astringit ut in talibus prouidere debeamus, statuimus, ut iudex siue aduocatus, et scabini seu iurati lo- corum deinceps iudeis capucia deferentibus auffere debeant. Alioquin non prohibentes in uita eorum ecclesiasticcis careant sacramentis et post mortem ecclesiastica careant sepultura. Codex diplom. Mor. VII. sv., 2. odd., p. 699. 111. V listech rady města Vratislavě ke králi Karlu IV. se 1349. oznamuje, že r. 1349 byli Židé od cizích a neznámých lidí pobiti a obec zpustošena požárem; městská rada táže se krále, jak by se měla za- chovati, kdyby pán země Tyrolské (nejspíše Karlův bratr Jan, manžel Markety Maultasch Tyrolské) chtěl se pozůstalostí a statků židovských zmocniti. (Lat.) 1349. Archiv f. Kunde oesterr. Geschichtsquellen, XXXI. sv., p. 108 a sl. 112. Karel IV., král Český, udílíhejtmanoviaradě Vrati- 1350. slavské plnou moc, aby vrahy Židů v onom městě sou-
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 55 bohatstvím nad jiné za posledních časů krále Jana. Trostlin byl r. 1347 1348. výběrčím platu komorního ode všech Židů v království Českém. Tomkův Dějepis m. Prahy. I., 313. 109. Mor v Čechách. »Okolo těch dnů začal se v Čechách 1349. i na Moravě mor, kterýž potom i Německou říši prošel a veliký díl světa. Lidé nemřeli na hlízy, než toliko na otoky břicha a hlavy. Mnozí vinu dávali Židům, jakoby oni studnice křesťanům zjízvili, neb nějakým jiným způsobem trávili.« 1349. Historický kalendář D. A. z Veleslavína, str. 406. 110. Jan, biskup olomoucký, nařizuje v dioecesních 1349. stanovách, aby Židé nenosili oděvu stejného s křesťan- ským Neposlušným mají býti takové oděvy odnímány. 1349. Actum anno 1349. Incipiunt Statuta seu Constituciones Johannis epi- scopi ecclesie Olomucensis. In nomine domini Amen. De Judeis. Cum sacrorum canonum statutis laudabiliter proui- sum fuerit, ut Judei habitum distinctum deferre debeant, per quem a chri- stianis discerni possint euidenter, alioquin ipsis christianorum communio subtrahitur. Quia tamen ex hoc nullus aut rarus fructus prouenit, quin immo ipsi judei habitu christianorum utantur indistincte, ex quo non- nulla inconueniencia christiane religioni dinoscuntur prouenire: nos itaque, quos pastoralis officii solicitudo astringit ut in talibus prouidere debeamus, statuimus, ut iudex siue aduocatus, et scabini seu iurati lo- corum deinceps iudeis capucia deferentibus auffere debeant. Alioquin non prohibentes in uita eorum ecclesiasticcis careant sacramentis et post mortem ecclesiastica careant sepultura. Codex diplom. Mor. VII. sv., 2. odd., p. 699. 111. V listech rady města Vratislavě ke králi Karlu IV. se 1349. oznamuje, že r. 1349 byli Židé od cizích a neznámých lidí pobiti a obec zpustošena požárem; městská rada táže se krále, jak by se měla za- chovati, kdyby pán země Tyrolské (nejspíše Karlův bratr Jan, manžel Markety Maultasch Tyrolské) chtěl se pozůstalostí a statků židovských zmocniti. (Lat.) 1349. Archiv f. Kunde oesterr. Geschichtsquellen, XXXI. sv., p. 108 a sl. 112. Karel IV., král Český, udílíhejtmanoviaradě Vrati- 1350. slavské plnou moc, aby vrahy Židů v onom městě sou-
Strana 56
56 K HISTORII ŽIDŮ 1350. dili; zároveň jim přislibuje pomoc při stíhání vrahů těch, když by toho byla potřeba. V Budišíně, 1350, 21. února. (Něm.) Archiv f. Kunde besterr. Geschichtsquelien, XXXI., p. 110. 1350. 113. Karel IV, král Český, potvrzuje Petrovi, synu Matěje z Chebu, rychtáři Žateckému, a manželce jeho Anežce rychtářství města Žatce se všemi důchody a právy, zvláště se 4 krámy masnými a clem, s právem odsuzovati pro vraždu a vykonávati soud nad Židy. 1350. 4. března. (Lat.) Cod. jur. munic. regni Boh. II., p. 437 a sl. Schlesinger, Urkundenbuch der Stadt Saaz N. 72. 114. Zpráva o vraždění Židů v Chebu.20) Anno Christi 1350 erhob sich der Juden Mord zu Eger mit sol- cher Weise: Es predigte ein Mönch die Passion (das Leiden Christ.] zu gewöhnlicher Zeit vor Ostern 21) und zeigte da an, wie der unschul- dige Sohn Gottes von den treulosen Juden wäre gemartert und in den Tod gegeben worden. Nun war da ein unverständiger Kriegsmann zu- gegen; dem gieng diese Unbill so tief zu Herzen und er wurde der- massen über die Juden erzürnt, dass er das unschuldige Blut Christi rächen wollte. Er lief deshalb zu einem Altare, nahm ein Krucifix und ermahnte mit starker Stimme die Gemeinde: Wenn sie wollten solchen unschuldigen Tod und die an den Heiland gelegte Schmach rächen helfen, sollten sie ihm nachfolgen; er wolle das rächen und ihr getreuer Hauptmann sein. Da aber der Pöbel, welcher ohnehin den Juden, von denen er lange Zeit geplagt worden, gram und feind war, solche Rede des Kriegsmannes vernahm, willigte er bald dazu und folgte dem Lands- knecht in Haufen nach. Was ein Jeder im Sturm erwischte, war seine Waffe. Und sie überfielen die Juden, schlugen si alle zu Tod, nahmen und theilten ihre Güter unter sich. Also wurden die von Eger ihrer Juden los.« — Die Bücher gaben sie einem ehrbaren, wohlweisen Rath zur Aufbewahrung... Und obwohl dies alles angefangen wurde und geschehen ist ohne Vorwissen eines ehrbaren Rathes, mussten sie doch dem König zu Böhmen etliche Tausend Gulden zur Strafe geben. 1350. 20) Gradl. Egerland 201 oc. (Bruschius.) 21) Kronikář Pankrác Engelhart (1560) vypravuje určitěji: »Anno 1350. Da geschah es an einem Gründonnerstage, dass bei den Barfüssern zu Eger ein Minorit nach der gewöhnlichen Sitte die Leidensgeschichte Christi predigte« atd. Srov. Gradl, Chroniken d. Stadt Eger.
56 K HISTORII ŽIDŮ 1350. dili; zároveň jim přislibuje pomoc při stíhání vrahů těch, když by toho byla potřeba. V Budišíně, 1350, 21. února. (Něm.) Archiv f. Kunde besterr. Geschichtsquelien, XXXI., p. 110. 1350. 113. Karel IV, král Český, potvrzuje Petrovi, synu Matěje z Chebu, rychtáři Žateckému, a manželce jeho Anežce rychtářství města Žatce se všemi důchody a právy, zvláště se 4 krámy masnými a clem, s právem odsuzovati pro vraždu a vykonávati soud nad Židy. 1350. 4. března. (Lat.) Cod. jur. munic. regni Boh. II., p. 437 a sl. Schlesinger, Urkundenbuch der Stadt Saaz N. 72. 114. Zpráva o vraždění Židů v Chebu.20) Anno Christi 1350 erhob sich der Juden Mord zu Eger mit sol- cher Weise: Es predigte ein Mönch die Passion (das Leiden Christ.] zu gewöhnlicher Zeit vor Ostern 21) und zeigte da an, wie der unschul- dige Sohn Gottes von den treulosen Juden wäre gemartert und in den Tod gegeben worden. Nun war da ein unverständiger Kriegsmann zu- gegen; dem gieng diese Unbill so tief zu Herzen und er wurde der- massen über die Juden erzürnt, dass er das unschuldige Blut Christi rächen wollte. Er lief deshalb zu einem Altare, nahm ein Krucifix und ermahnte mit starker Stimme die Gemeinde: Wenn sie wollten solchen unschuldigen Tod und die an den Heiland gelegte Schmach rächen helfen, sollten sie ihm nachfolgen; er wolle das rächen und ihr getreuer Hauptmann sein. Da aber der Pöbel, welcher ohnehin den Juden, von denen er lange Zeit geplagt worden, gram und feind war, solche Rede des Kriegsmannes vernahm, willigte er bald dazu und folgte dem Lands- knecht in Haufen nach. Was ein Jeder im Sturm erwischte, war seine Waffe. Und sie überfielen die Juden, schlugen si alle zu Tod, nahmen und theilten ihre Güter unter sich. Also wurden die von Eger ihrer Juden los.« — Die Bücher gaben sie einem ehrbaren, wohlweisen Rath zur Aufbewahrung... Und obwohl dies alles angefangen wurde und geschehen ist ohne Vorwissen eines ehrbaren Rathes, mussten sie doch dem König zu Böhmen etliche Tausend Gulden zur Strafe geben. 1350. 20) Gradl. Egerland 201 oc. (Bruschius.) 21) Kronikář Pankrác Engelhart (1560) vypravuje určitěji: »Anno 1350. Da geschah es an einem Gründonnerstage, dass bei den Barfüssern zu Eger ein Minorit nach der gewöhnlichen Sitte die Leidensgeschichte Christi predigte« atd. Srov. Gradl, Chroniken d. Stadt Eger.
Strana 57
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 57 115. KarelIV., král Český, prohlašuje, ač sice chebský 1350. lid svou zvůli na tamějších Židech provedl zničením jich majetku, že však tento pych svedeného lidu obci Chebské od- pouští, poněvadž přednější občané jemu (králi) zadost učinili. V Norim- berce, 1350. 18. května. (Lat.) Cod. jur. munic. regni Boh. II., 443 a sl. Pelcl, Kaiser Karl IV Urkunden- buch čís. LXVII. Driwock, Altere Geschichte der Stadt Eger, p. 10; Geschichte des Egerlandes, p. 204. Reichel, Denkmäler aes Egerer Ghetto im Egerer Jahrbuch, 1876, p. 96, a téhož: Der Judenmord zu Eger, p. 443 a sl. 116. Konšelé města Vratislavě udělují dle nařízení řím- 1351. ského krále Karla Židovce Saldě Smogelisse, jejímu synovi Isaakovi a ostatním dětem, Isaakově ženě a dětem, zeti Smogelissy La- ventínovi a jeho zeti Vreudilovi, jejich ženám a dětem, Jakubu a jeho bratru Abruschovi z Brunova, její matce Radacheně, jejich ženám a dětem, jakož i veškeré čeledi povolení stěhovati se do Vrati- slavě a zaručují jim mír a ochranu na 3 léta. Řečení Židé osvobozují se ode všech dávek a daní, vyjímaje 28 marek, jež každoročně ve dvou lhůrách králi mají odváděti; mají býti ponecháni při svých židovských právech a nemají podléhati soudu církevnímu; když by z Vratislavě vystěhovati se chtěli, mohou tak učiniti beze všech překážek, jsouce jisti životem i majetkem svým. 1351. 20. ledna. (Něm.) Kladdenbuch fol. 32 b). Archiv für Kunde oesterr. Geschichtsquellen, 1864. XXXI., p. 113 a sl. 117. Jindřich ml, fojt ve Veidě, připovídá některým Ži- 1351. dům, mezi nimi Meirovi z Chebu, až do času sv. Jana téhož roku bezpečný průvod po svých zemích a pomoc při vymáhání dluhů zabraničných a po sv. Janě průvod zpět do Chebu. V Hofu, 1351. 6. února. (Něm) Gradl, Gesch. d. Egerlandes, I., p. 203. 118. Konšelé Vratislavští dávají Židu Laventínovi, jeho 1351. dětem a příbuzným ochranný list na tři léta. 1351. 29. listopadu Wir Ratman der stat Breslow bekennen offinbar an desim briue allen den... und Kungis czu Bemen gebin und verlyen Lawentin Juden der Smogelline eydem Zusen syner husvrowe, synen Kindern, Vreudil synem eydem und allen synen brotessen, eynen rechten vrede sichir lybis und gutis di dry iar noch ires ersten briues lwt, den sy von unsir stat haben, also daz sy binnen den selbin dryen inczuvordien, iaren in unsir stat wonen mogen, sten, gen, siczen
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 57 115. KarelIV., král Český, prohlašuje, ač sice chebský 1350. lid svou zvůli na tamějších Židech provedl zničením jich majetku, že však tento pych svedeného lidu obci Chebské od- pouští, poněvadž přednější občané jemu (králi) zadost učinili. V Norim- berce, 1350. 18. května. (Lat.) Cod. jur. munic. regni Boh. II., 443 a sl. Pelcl, Kaiser Karl IV Urkunden- buch čís. LXVII. Driwock, Altere Geschichte der Stadt Eger, p. 10; Geschichte des Egerlandes, p. 204. Reichel, Denkmäler aes Egerer Ghetto im Egerer Jahrbuch, 1876, p. 96, a téhož: Der Judenmord zu Eger, p. 443 a sl. 116. Konšelé města Vratislavě udělují dle nařízení řím- 1351. ského krále Karla Židovce Saldě Smogelisse, jejímu synovi Isaakovi a ostatním dětem, Isaakově ženě a dětem, zeti Smogelissy La- ventínovi a jeho zeti Vreudilovi, jejich ženám a dětem, Jakubu a jeho bratru Abruschovi z Brunova, její matce Radacheně, jejich ženám a dětem, jakož i veškeré čeledi povolení stěhovati se do Vrati- slavě a zaručují jim mír a ochranu na 3 léta. Řečení Židé osvobozují se ode všech dávek a daní, vyjímaje 28 marek, jež každoročně ve dvou lhůrách králi mají odváděti; mají býti ponecháni při svých židovských právech a nemají podléhati soudu církevnímu; když by z Vratislavě vystěhovati se chtěli, mohou tak učiniti beze všech překážek, jsouce jisti životem i majetkem svým. 1351. 20. ledna. (Něm.) Kladdenbuch fol. 32 b). Archiv für Kunde oesterr. Geschichtsquellen, 1864. XXXI., p. 113 a sl. 117. Jindřich ml, fojt ve Veidě, připovídá některým Ži- 1351. dům, mezi nimi Meirovi z Chebu, až do času sv. Jana téhož roku bezpečný průvod po svých zemích a pomoc při vymáhání dluhů zabraničných a po sv. Janě průvod zpět do Chebu. V Hofu, 1351. 6. února. (Něm) Gradl, Gesch. d. Egerlandes, I., p. 203. 118. Konšelé Vratislavští dávají Židu Laventínovi, jeho 1351. dětem a příbuzným ochranný list na tři léta. 1351. 29. listopadu Wir Ratman der stat Breslow bekennen offinbar an desim briue allen den... und Kungis czu Bemen gebin und verlyen Lawentin Juden der Smogelline eydem Zusen syner husvrowe, synen Kindern, Vreudil synem eydem und allen synen brotessen, eynen rechten vrede sichir lybis und gutis di dry iar noch ires ersten briues lwt, den sy von unsir stat haben, also daz sy binnen den selbin dryen inczuvordien, iaren in unsir stat wonen mogen, sten, gen, siczen
Strana 58
58 K HISTORII ŽIDŮ 1351. und globen... argelist den eheschrebenen Juden, und czu irre hant Smogil Lawentius swoger Juden czur Swidnicz unde Kochancze czu der Nysse, vor unsern vorbenanten herren... czubeschirmen vor allir be- schaczunge und unrechter gewalt, und sy czu virteydingen, by rechte czu behalden und in rechtis czuhelfen umme ire schult und andir ire zache, unschedelich iren vrede. Ouch globen wir, daz unsir herre der Kung, sein bruder, syne heubtlute, amptlute, noch wir die selbin Juden nicht von hinnen urlaubin sullen durch ymandis bete, willen noch drewe, benanen des herczogen von der Swidnicz, sundern dass wir sye bei den dryen iaren behalden wellen noch der ebenanten unser brive lwt; doch in sulchirwis, daz di selbin Judin unserm herren dem Kunge binnen des gebin sullen alle iar 20 mr. groschin czu Czinse, halb uf send Walpurgen tag unde halb auf sente Michilstag. Daz alle di vor- geschrebenen stücke... Actum a. d. 1351 in vigilia sancti Andree apostoli. Izaac Filius Smoglisse habet literam consimilem, sed promissum nulli scriptum est nisi sibi, uxori, pueris, genero et commensalibus, qui dabunt, domino Regi 40 mr. grossorum. Archiv f. Kunde besterr. Geschichtsquellen, XXXI., p. 115. 119. Zpráva o rodině Lazara syna Mannova. V prvních letech panování Karla IV. jedním z nejbohatších Židů Pražských byl Lazar syn Mannův, jehož bratří byli Judl a Merkel, sestry Rozha a Maminka, a sestřenec Ebruš. Karel IV. uživ mnoho půjček od nich za rozličnými svými potřebami, udělil jim roku 1350 osvobození od všelikých poplatků na dvě léta; a když se Lazar roku 1351 měl že- niti, dal král bezpečný list všem Židům, kteří by z jakýchkoliv měst, neb zemí chtěli býti při této svatbě z lásky neb vážnosti k témuž La- zarovi, aby směli do Prahy přijíti a tu býti do 15 dní neb i déle, dle potřeby. Dům toho Žida Lazara blíže vchodu do tehdejší židovské ulice za kostelem sv. Mikuláše, který nejspíš po smrti jeho spadl na krále, byl od císaře Karla roku 1366 darován mistrům učení Pražského co první sídlo kolleje Karlovy. 1351. 1351. Tomek, Dějepis m. Prahy, II. 1352. 120. Řád města Chebu o Židech. »Wir der Burgermeister vnd die Burger des Rates der Stat czu Eger haben in ganczen Rate vns des bedacht durch rechten gemeinen nucz und sein des alle ein- trechticlich vbereinkomen, daz kein Jude hie czu Eger nu fürbaz hie vor an der gazse, die genant ist die alten Juden gazse von des
58 K HISTORII ŽIDŮ 1351. und globen... argelist den eheschrebenen Juden, und czu irre hant Smogil Lawentius swoger Juden czur Swidnicz unde Kochancze czu der Nysse, vor unsern vorbenanten herren... czubeschirmen vor allir be- schaczunge und unrechter gewalt, und sy czu virteydingen, by rechte czu behalden und in rechtis czuhelfen umme ire schult und andir ire zache, unschedelich iren vrede. Ouch globen wir, daz unsir herre der Kung, sein bruder, syne heubtlute, amptlute, noch wir die selbin Juden nicht von hinnen urlaubin sullen durch ymandis bete, willen noch drewe, benanen des herczogen von der Swidnicz, sundern dass wir sye bei den dryen iaren behalden wellen noch der ebenanten unser brive lwt; doch in sulchirwis, daz di selbin Judin unserm herren dem Kunge binnen des gebin sullen alle iar 20 mr. groschin czu Czinse, halb uf send Walpurgen tag unde halb auf sente Michilstag. Daz alle di vor- geschrebenen stücke... Actum a. d. 1351 in vigilia sancti Andree apostoli. Izaac Filius Smoglisse habet literam consimilem, sed promissum nulli scriptum est nisi sibi, uxori, pueris, genero et commensalibus, qui dabunt, domino Regi 40 mr. grossorum. Archiv f. Kunde besterr. Geschichtsquellen, XXXI., p. 115. 119. Zpráva o rodině Lazara syna Mannova. V prvních letech panování Karla IV. jedním z nejbohatších Židů Pražských byl Lazar syn Mannův, jehož bratří byli Judl a Merkel, sestry Rozha a Maminka, a sestřenec Ebruš. Karel IV. uživ mnoho půjček od nich za rozličnými svými potřebami, udělil jim roku 1350 osvobození od všelikých poplatků na dvě léta; a když se Lazar roku 1351 měl že- niti, dal král bezpečný list všem Židům, kteří by z jakýchkoliv měst, neb zemí chtěli býti při této svatbě z lásky neb vážnosti k témuž La- zarovi, aby směli do Prahy přijíti a tu býti do 15 dní neb i déle, dle potřeby. Dům toho Žida Lazara blíže vchodu do tehdejší židovské ulice za kostelem sv. Mikuláše, který nejspíš po smrti jeho spadl na krále, byl od císaře Karla roku 1366 darován mistrům učení Pražského co první sídlo kolleje Karlovy. 1351. 1351. Tomek, Dějepis m. Prahy, II. 1352. 120. Řád města Chebu o Židech. »Wir der Burgermeister vnd die Burger des Rates der Stat czu Eger haben in ganczen Rate vns des bedacht durch rechten gemeinen nucz und sein des alle ein- trechticlich vbereinkomen, daz kein Jude hie czu Eger nu fürbaz hie vor an der gazse, die genant ist die alten Juden gazse von des
Strana 59
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 59 Hermans Heckels haus hinauf die gazse auf vnd auf vnd von dem 1352. leren Chuntzel die22) 10. září 1352. Cop. Eger. Arch. 22) Dr. Reichl ve svém pojednání: »Das Egerer Stadtgesetzbuch über die Juden« poznamenává k tomu: Hier bricht das Stadtgesetzbuch ab und zeigt eine leider sehr bedauer- liche Lücke, da ungefähr 7 bis 8 Blätter an dieser Stelle aus dem Codex, der übrigens mehr solcher Lücken aufzuweisen hat, herausgeschnitten sind. Warum diese Verstümmlung des in Geltung befindlichen Originalstadtgesetzbuches statt- gefunden habe, dürfte nur unschwer zu errathen sein: man hatte Ursache sich der Unthat des Mordes zu schämen, und suchte die Spuren derselben durch Beseitigung der hierauf bezüglichen Documente zu vertilgen. Nach dem Juden- morde vom Jahre 1350 hat man zwar den aus diesem Gemetzel Geretteten als kaiser- lichen Kammerknechten ihre Güter möglichst zurückerstattet, doch durften die Juden nicht mehr, wie vor dem Jahre 1350 »hie vor an der gasse die genant ist die alten Juden gasse," d. i. vorn in der gegen den grossen Ringplatz zu gele- genen, heut zu Tage noch so genannten »Judengasse«, von des Herrmann Heckel's Haus, einem alten Patrizierhause, aufwärts wohnen, sondern mussten sich vom Jahre 1352 angefangen, mehr entfernt von dem Marktplatze, mit den Wohnstätten in der heutigen Bruder- und Rosengasse begnügen. Dort war auch der uralte Judenfriedhof und die Synagoge, deren sich Albrecht Nothaft von Derstein nach dem Judenexcesse vom Jahre 1350 widerrechtlich angemasst hatte, und welche die Juden 1364 einzulösen sich genöthigt sahen, situirt, dort als dem Mittelpunkte des Judenviertels, wurde die 1350 devastirte Synagoge 1375 neu wiederher- gestellt. Die Verweisung der Juden aus der Judengasse 1352 steht mit dem gegen sie verübten Excesse vom Jahre 1350 im Zusammenhange. Die Häuser dieser Gasse standen eben, da ihre jüdischen Insassen ermordet worden waren, grossen- theils leer, und so benützte man die schöne Gelegenheit, durch Verhinderung der Rückkehr jüdischer Bewohner in dieselben, der Handel treibenden Bürger- schaft die für den Geschäftsverkehr günstiger situirten, gegen den Marktplatz zu gelegenen Lokalitäten vorzubehalten, und so wenigstens einen zu Beschwerden Anlass gebenden Grund zu beseitigen. Neben dieser Verfügung rücksichtlich der jüdischen Wohnplätze wurde gemäss einer auf der ersten Seite des Stadtgesetzbuches enthaltenen von spä- terer Hand bemerkten Notiz ferner dekretirt: »Noch die Juden sullen ir heuser mit cziegel decken zwischen hie von pfingsten uber czwei Jare; welcher das nicht tut, do wil der Rate vmb gedencken (d. h. mit Strafe belegen). Neben dieser baupolizeilichen Vorschrift enthält das Stadtgesetzbuch auch Bestimmungen über die Aufnahme fremder Juden in die Stadt. Die Gesetzes- bestimmung scheint dieser Zeit zu entstammen; sie lautet: »Ez schol auch dehein Jude hie zu Eger zu Jude empfangen werden, ez ge- schech danne im offein Rat vor dem Burgermeister vnd vor den vom rat vnd schuln allezit der Burgermeister vnd die vom Rat di vir Maister der Juden be- senden vor e der selbe Jude zu Jude empfangen werde und sich an den selbn vir Maistern der Juden ervaren, ob der selbe Jude der stat fugsam sei oder nicht.« Demnach sollten Bürgermeister und Stadtrath, wollten sie Jemanden als Stadtjuden aufnehmen, sich vorerst an den Vorstand der Egerer Judenschaft,
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 59 Hermans Heckels haus hinauf die gazse auf vnd auf vnd von dem 1352. leren Chuntzel die22) 10. září 1352. Cop. Eger. Arch. 22) Dr. Reichl ve svém pojednání: »Das Egerer Stadtgesetzbuch über die Juden« poznamenává k tomu: Hier bricht das Stadtgesetzbuch ab und zeigt eine leider sehr bedauer- liche Lücke, da ungefähr 7 bis 8 Blätter an dieser Stelle aus dem Codex, der übrigens mehr solcher Lücken aufzuweisen hat, herausgeschnitten sind. Warum diese Verstümmlung des in Geltung befindlichen Originalstadtgesetzbuches statt- gefunden habe, dürfte nur unschwer zu errathen sein: man hatte Ursache sich der Unthat des Mordes zu schämen, und suchte die Spuren derselben durch Beseitigung der hierauf bezüglichen Documente zu vertilgen. Nach dem Juden- morde vom Jahre 1350 hat man zwar den aus diesem Gemetzel Geretteten als kaiser- lichen Kammerknechten ihre Güter möglichst zurückerstattet, doch durften die Juden nicht mehr, wie vor dem Jahre 1350 »hie vor an der gasse die genant ist die alten Juden gasse," d. i. vorn in der gegen den grossen Ringplatz zu gele- genen, heut zu Tage noch so genannten »Judengasse«, von des Herrmann Heckel's Haus, einem alten Patrizierhause, aufwärts wohnen, sondern mussten sich vom Jahre 1352 angefangen, mehr entfernt von dem Marktplatze, mit den Wohnstätten in der heutigen Bruder- und Rosengasse begnügen. Dort war auch der uralte Judenfriedhof und die Synagoge, deren sich Albrecht Nothaft von Derstein nach dem Judenexcesse vom Jahre 1350 widerrechtlich angemasst hatte, und welche die Juden 1364 einzulösen sich genöthigt sahen, situirt, dort als dem Mittelpunkte des Judenviertels, wurde die 1350 devastirte Synagoge 1375 neu wiederher- gestellt. Die Verweisung der Juden aus der Judengasse 1352 steht mit dem gegen sie verübten Excesse vom Jahre 1350 im Zusammenhange. Die Häuser dieser Gasse standen eben, da ihre jüdischen Insassen ermordet worden waren, grossen- theils leer, und so benützte man die schöne Gelegenheit, durch Verhinderung der Rückkehr jüdischer Bewohner in dieselben, der Handel treibenden Bürger- schaft die für den Geschäftsverkehr günstiger situirten, gegen den Marktplatz zu gelegenen Lokalitäten vorzubehalten, und so wenigstens einen zu Beschwerden Anlass gebenden Grund zu beseitigen. Neben dieser Verfügung rücksichtlich der jüdischen Wohnplätze wurde gemäss einer auf der ersten Seite des Stadtgesetzbuches enthaltenen von spä- terer Hand bemerkten Notiz ferner dekretirt: »Noch die Juden sullen ir heuser mit cziegel decken zwischen hie von pfingsten uber czwei Jare; welcher das nicht tut, do wil der Rate vmb gedencken (d. h. mit Strafe belegen). Neben dieser baupolizeilichen Vorschrift enthält das Stadtgesetzbuch auch Bestimmungen über die Aufnahme fremder Juden in die Stadt. Die Gesetzes- bestimmung scheint dieser Zeit zu entstammen; sie lautet: »Ez schol auch dehein Jude hie zu Eger zu Jude empfangen werden, ez ge- schech danne im offein Rat vor dem Burgermeister vnd vor den vom rat vnd schuln allezit der Burgermeister vnd die vom Rat di vir Maister der Juden be- senden vor e der selbe Jude zu Jude empfangen werde und sich an den selbn vir Maistern der Juden ervaren, ob der selbe Jude der stat fugsam sei oder nicht.« Demnach sollten Bürgermeister und Stadtrath, wollten sie Jemanden als Stadtjuden aufnehmen, sich vorerst an den Vorstand der Egerer Judenschaft,
Strana 60
60 K HISTORII ŽIDŮ 1354. 121. Konšelé města Vratislavě dávají Židům Lawenti- novi a Smogilovi »biskupu« ochranný list na tři léta. 30. září 1354. (Něm.) Arch. f. Kunde österr. Geschichtsquellen, XXXI., p. 116. 1355. 2 122. Konšelé Vratislavští dávají Židu Jakubovi z Nisy a jeho rodině ochranný list na tři roky. (Něm.) 30. dubna 1355. Archiv f. Kunde österr Geschichtsquellen XXXI p 117 der in der Mitte des XIV. Jahrhunderts aus den sogenannten vier Judenmeistern (magistri Judaeorum) bestand und seinen Amtssitz im jüdischen Rathhause, dem heutigen »Judenhof« Nro. 384 in der Brudergasse hatte, wenden, und genaue Recherchen über den Aufzunehmenden einzuholen, ob derselbe fügsam sei, und erst dann, wenn die erlangten Auskünfte Bürgschaft gewährten, dass er fügsam sei, d. h. sich vollkommen und unbedingt den Stadtrechten unterwerfe, sollte dieser Jude in öffentlicher Sitzung von dem Bürgermeister und Rath förmlich als Egerer Stadtjude aufgenommen werden. Jede andere Art der Ansässigmachung von Juden im Weichbilde der Stadt war als ungesetzlich somit strengstens verboten, und bezweckte offenbar die mit so vielen Förmlichkeiten verbundene Aufnahme gleichsam als Schranke, die Stadt von einer Ueberfluthung ungebe- tener jüdischer Gäste und Concurrenten zu schützen. Hingegen genossen die Aufgenommenen und bereits Ansässigen des Schutzes der Stadt. Im Mittelalter betrieben bekanntlich die Juden, von allen andern er- laubten Erwerbszweigen gesetzlich ausgeschlossen, den ihnen einzig und allein offen gelassenen Nahrungszweig des Handels- und damit zusammenhängend Geld- geschäfte. Schon früher wurde darauf hingewiesen, dass sie, da das Kirchenrecht den Christen damals Zinsen zu nehmen strengstens verbot, gesetzlich das un- ehrenhafte Privilegium genossen, Zinsen, ja sogar Zinseszinsen zu nehmen, ein odioses Vorrecht, welches sie in der öffentlichen Meinung damaliger Zeit förm- lich zu Wucherern stempelte. Den Ansprüchen um Gewährung von Darlehen konnten dieselben theils wegen Unsicherheit der Schuldner, theils wegen der Schwierigkeiten, die mit der Eintreibung solcher Darlehen von gesetzeswegen verknüpft waren, nicht immer gerecht werden. Es mag daher öfters vorgekommen sein, dass man sich Erpressungen gegen die Juden zu Schulden kommen liess, um Geld von Ihnen zu erhalten. Gegen solche Vorgänge setzte das Egerer Stadt- gesetzbuch Seite 8 fest: »Ez schullen auch weder vrouwen noch man zu aller keiner zeit mit soelden, mit droe noch mit bete den Clöstern noch den Juden gelt ab erdringen.« Daraus geht deutlich hervor, dass man damals Juden und Klöstern durch Drohungen und Bitten Geld abzudringen suchte, gegen welchen Vorgang, Dar- lehen zu negoziiren, man gesetzliche Bestimmungen für nothwendig erachtete. Man ersieht hieraus, dass nach 1350, wahrscheinlich in Folge Einflusses Karls IV., bessere Zeiten herangebrochen waren. In diesen Tagen blühte die Egerer Judengemeinde rasch wieder empor, bis schliesslich wieder ein drako- nisches Gesetz Kaiser Sigismunds sie im Jahre 1430 aus der Stadt verbannte.
60 K HISTORII ŽIDŮ 1354. 121. Konšelé města Vratislavě dávají Židům Lawenti- novi a Smogilovi »biskupu« ochranný list na tři léta. 30. září 1354. (Něm.) Arch. f. Kunde österr. Geschichtsquellen, XXXI., p. 116. 1355. 2 122. Konšelé Vratislavští dávají Židu Jakubovi z Nisy a jeho rodině ochranný list na tři roky. (Něm.) 30. dubna 1355. Archiv f. Kunde österr Geschichtsquellen XXXI p 117 der in der Mitte des XIV. Jahrhunderts aus den sogenannten vier Judenmeistern (magistri Judaeorum) bestand und seinen Amtssitz im jüdischen Rathhause, dem heutigen »Judenhof« Nro. 384 in der Brudergasse hatte, wenden, und genaue Recherchen über den Aufzunehmenden einzuholen, ob derselbe fügsam sei, und erst dann, wenn die erlangten Auskünfte Bürgschaft gewährten, dass er fügsam sei, d. h. sich vollkommen und unbedingt den Stadtrechten unterwerfe, sollte dieser Jude in öffentlicher Sitzung von dem Bürgermeister und Rath förmlich als Egerer Stadtjude aufgenommen werden. Jede andere Art der Ansässigmachung von Juden im Weichbilde der Stadt war als ungesetzlich somit strengstens verboten, und bezweckte offenbar die mit so vielen Förmlichkeiten verbundene Aufnahme gleichsam als Schranke, die Stadt von einer Ueberfluthung ungebe- tener jüdischer Gäste und Concurrenten zu schützen. Hingegen genossen die Aufgenommenen und bereits Ansässigen des Schutzes der Stadt. Im Mittelalter betrieben bekanntlich die Juden, von allen andern er- laubten Erwerbszweigen gesetzlich ausgeschlossen, den ihnen einzig und allein offen gelassenen Nahrungszweig des Handels- und damit zusammenhängend Geld- geschäfte. Schon früher wurde darauf hingewiesen, dass sie, da das Kirchenrecht den Christen damals Zinsen zu nehmen strengstens verbot, gesetzlich das un- ehrenhafte Privilegium genossen, Zinsen, ja sogar Zinseszinsen zu nehmen, ein odioses Vorrecht, welches sie in der öffentlichen Meinung damaliger Zeit förm- lich zu Wucherern stempelte. Den Ansprüchen um Gewährung von Darlehen konnten dieselben theils wegen Unsicherheit der Schuldner, theils wegen der Schwierigkeiten, die mit der Eintreibung solcher Darlehen von gesetzeswegen verknüpft waren, nicht immer gerecht werden. Es mag daher öfters vorgekommen sein, dass man sich Erpressungen gegen die Juden zu Schulden kommen liess, um Geld von Ihnen zu erhalten. Gegen solche Vorgänge setzte das Egerer Stadt- gesetzbuch Seite 8 fest: »Ez schullen auch weder vrouwen noch man zu aller keiner zeit mit soelden, mit droe noch mit bete den Clöstern noch den Juden gelt ab erdringen.« Daraus geht deutlich hervor, dass man damals Juden und Klöstern durch Drohungen und Bitten Geld abzudringen suchte, gegen welchen Vorgang, Dar- lehen zu negoziiren, man gesetzliche Bestimmungen für nothwendig erachtete. Man ersieht hieraus, dass nach 1350, wahrscheinlich in Folge Einflusses Karls IV., bessere Zeiten herangebrochen waren. In diesen Tagen blühte die Egerer Judengemeinde rasch wieder empor, bis schliesslich wieder ein drako- nisches Gesetz Kaiser Sigismunds sie im Jahre 1430 aus der Stadt verbannte.
Strana 61
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 61 123. V Majestas Carolina ustanovuje Karel IV., aby Židé 1355. platili daně do komory královské; dostane-li se Židovi v dluhu dědina, nesmí ji prodati bez dovolení králova. V Praze 6. října 1355. Jireček, Cod. juris Boh. II. pars 2. p. 175 a sl. XCVI. De solutione census per Judaeos. § 1. Judaei quicunque, licet in bonis nobilium residentes, in census solutione ad cameram regiam pertinent pleno jure. § 2. Et si quis forte quoquo temeritatis spiritu praesumeret contra facere vel defendere, quominus ad solutionem dicti census ipsi Judaei dictae camerae sint astricti, velut rebellis majestati regiae puniatur. O Židech. Námi jest ustanoveno, kdyžby Zidé které dědiny vladyčie nebo jiné svobodné měli a držali, mají s těch dědin úrok platiti do komory královy, a ktožby se jim protivil neb jim překážel, v nemilost královu upadne. XCVII. De hereditatibus Judaeorum. § 1. Si quam hereditatem alicui Judaeorum occasione debitorum suorum obvenire contingat, illam vendi vel alienari quomodolibet non licebit sine regia licentia speciali; § 2. quam demum ad cameram nostram non est dubium arbitrio regio de jure regni et consuetudine approbata debere devolvi. O židovských dědinách. Tu opět pravieme, když kterému Židu která dědina v dluziech by se dostala, té dědiny bez královy vuole žádnému Žid prodati nemá aniž móž; neb taká dědina přísluší k králově komoře. 124. Karel IV. osvobozuje mnichy kláštera Waldsa- 1355. ského ode všech dluhů povinovaných Židům, kteří v No- rimberce, Chebu a jinde byli ubiti. 28. listopadu 1355. Gradl, Gesch. d. Egerlandes I., p. 203. 125. Císař Karel IV. obnovuje a potvrzuje Židům 1356. v Praze a v království Českém, jakož i v jiných zemích koruny České přebývajícím, »sluhům komory královské«, v uznání za prospěšné služby, jež císaři v dřívějších ča- sech prokázali a komoře královské prokazovati neustá- vají, dvě výsady králem Přemyslem Otakarem II. jim udělené ze dne 29. března a 23. října 1254. V Staufenu, 30. září 1356. (Lat.) Cod. juris municip. regni Boh. I. p. 99. a sl.
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 61 123. V Majestas Carolina ustanovuje Karel IV., aby Židé 1355. platili daně do komory královské; dostane-li se Židovi v dluhu dědina, nesmí ji prodati bez dovolení králova. V Praze 6. října 1355. Jireček, Cod. juris Boh. II. pars 2. p. 175 a sl. XCVI. De solutione census per Judaeos. § 1. Judaei quicunque, licet in bonis nobilium residentes, in census solutione ad cameram regiam pertinent pleno jure. § 2. Et si quis forte quoquo temeritatis spiritu praesumeret contra facere vel defendere, quominus ad solutionem dicti census ipsi Judaei dictae camerae sint astricti, velut rebellis majestati regiae puniatur. O Židech. Námi jest ustanoveno, kdyžby Zidé které dědiny vladyčie nebo jiné svobodné měli a držali, mají s těch dědin úrok platiti do komory královy, a ktožby se jim protivil neb jim překážel, v nemilost královu upadne. XCVII. De hereditatibus Judaeorum. § 1. Si quam hereditatem alicui Judaeorum occasione debitorum suorum obvenire contingat, illam vendi vel alienari quomodolibet non licebit sine regia licentia speciali; § 2. quam demum ad cameram nostram non est dubium arbitrio regio de jure regni et consuetudine approbata debere devolvi. O židovských dědinách. Tu opět pravieme, když kterému Židu která dědina v dluziech by se dostala, té dědiny bez královy vuole žádnému Žid prodati nemá aniž móž; neb taká dědina přísluší k králově komoře. 124. Karel IV. osvobozuje mnichy kláštera Waldsa- 1355. ského ode všech dluhů povinovaných Židům, kteří v No- rimberce, Chebu a jinde byli ubiti. 28. listopadu 1355. Gradl, Gesch. d. Egerlandes I., p. 203. 125. Císař Karel IV. obnovuje a potvrzuje Židům 1356. v Praze a v království Českém, jakož i v jiných zemích koruny České přebývajícím, »sluhům komory královské«, v uznání za prospěšné služby, jež císaři v dřívějších ča- sech prokázali a komoře královské prokazovati neustá- vají, dvě výsady králem Přemyslem Otakarem II. jim udělené ze dne 29. března a 23. října 1254. V Staufenu, 30. září 1356. (Lat.) Cod. juris municip. regni Boh. I. p. 99. a sl.
Strana 62
62 K HISTORII ŽIDŮ 1356. 126. Císař Karel IV. ustanovuje v IX. článku zlaté bully, že králové Češti jakož i jiná knížata »mohou také Židy pod sebou míti«. V Norimberce, 25. prosince 1356. 1356. 127. Seznam Vratislavských Židů a jejich ujednaných dávek v letech 1351—1356 Arch. f. Kunde österr. Geschichtsquellen XXXI p. 110 a sl. Nota depactationem Judeorum primo a. d. 1351 factam. Primo Yczil — habet literam — dabit annuatim domino regi 10 marcas et civitati 5 mr., medietatem super Walpurgis et medieta- tem super Michaelis. Aschir d. regi 4 mr. et civitati 1 mr. Lazarus d. r. 2 mr. et civ. 1 mr. Lawentinus — habet literam — [et Smogil episcopus] d. regi 12 mr. et civit. 3 mr. per 5 [3] annos durando; actum a. d. 1352 [1354] in crastino Inventionis sancte Crucis. [in die sancti Jeronimi]. (Freitag 4. Mai 1352, Dienstag 30. Sept. 1354.) Yzaac — h. l. — per dictos 5 annos dabit annuatim d. r. 28 mr. et civit. 7 mr ; actum 52, in crastino Inventionis s. Crucis. (Freitag 4. Mai 1352.) Jacob et Abrusch de Brwnow — habent literam — dabunt d. r. predictis 5 annis durando, annorum quolibet 12 mr. d. civit. 3 mr. Effraym [et Schabdey] de Rwssia — [habent literam] predictis 5 annis [dabunt domino regi] quolibet annorum [5 fertones et civit. 3 f. marcam in toto dabit. Jacob de Nyssa scriptus cum eisdem Effraym et Schabdey in una litera d. r. dabit 1/2 mr. et civit. 1/2 fertonem. Smogelissa Episcopi d. r. 2 mr. et civit. 1 mr. Rachdochna Davidis de Munstirberg d. r. 3 mr. et civit 2 mr. a die sanctorum Petri et Pauli, per quadriennium durando 29. Juni 1352. Muscho frater Jordani de Legnicz d. r. 2 mr. et civit. 1 mr. habet literam per byennium duraturam; actum die Urbani a d. 1356. (Mitt- woch 25. Mai 1356.) Jacob antiquus d. r. 1/2 mr. et civit. fert. Arnoldus de Gorlicz d. r. 1/2 mr. et c. fert. Wilczke cum uxore et pueris d. r. 1/2 mr. et c. f. Rosa cum pueris d. r. fert. et civit. 1/2 f. Aaron de Paczcow d. r. scotos et c. 1/2 f. Schidczina Smogelissa de Glacz 21/2 mr., et Sybothe scriptor ejus 1/2 mr. habent literam 5 annorum; de his cedent d. regi 2 mr. et civi- tati una mr.
62 K HISTORII ŽIDŮ 1356. 126. Císař Karel IV. ustanovuje v IX. článku zlaté bully, že králové Češti jakož i jiná knížata »mohou také Židy pod sebou míti«. V Norimberce, 25. prosince 1356. 1356. 127. Seznam Vratislavských Židů a jejich ujednaných dávek v letech 1351—1356 Arch. f. Kunde österr. Geschichtsquellen XXXI p. 110 a sl. Nota depactationem Judeorum primo a. d. 1351 factam. Primo Yczil — habet literam — dabit annuatim domino regi 10 marcas et civitati 5 mr., medietatem super Walpurgis et medieta- tem super Michaelis. Aschir d. regi 4 mr. et civitati 1 mr. Lazarus d. r. 2 mr. et civ. 1 mr. Lawentinus — habet literam — [et Smogil episcopus] d. regi 12 mr. et civit. 3 mr. per 5 [3] annos durando; actum a. d. 1352 [1354] in crastino Inventionis sancte Crucis. [in die sancti Jeronimi]. (Freitag 4. Mai 1352, Dienstag 30. Sept. 1354.) Yzaac — h. l. — per dictos 5 annos dabit annuatim d. r. 28 mr. et civit. 7 mr ; actum 52, in crastino Inventionis s. Crucis. (Freitag 4. Mai 1352.) Jacob et Abrusch de Brwnow — habent literam — dabunt d. r. predictis 5 annis durando, annorum quolibet 12 mr. d. civit. 3 mr. Effraym [et Schabdey] de Rwssia — [habent literam] predictis 5 annis [dabunt domino regi] quolibet annorum [5 fertones et civit. 3 f. marcam in toto dabit. Jacob de Nyssa scriptus cum eisdem Effraym et Schabdey in una litera d. r. dabit 1/2 mr. et civit. 1/2 fertonem. Smogelissa Episcopi d. r. 2 mr. et civit. 1 mr. Rachdochna Davidis de Munstirberg d. r. 3 mr. et civit 2 mr. a die sanctorum Petri et Pauli, per quadriennium durando 29. Juni 1352. Muscho frater Jordani de Legnicz d. r. 2 mr. et civit. 1 mr. habet literam per byennium duraturam; actum die Urbani a d. 1356. (Mitt- woch 25. Mai 1356.) Jacob antiquus d. r. 1/2 mr. et civit. fert. Arnoldus de Gorlicz d. r. 1/2 mr. et c. fert. Wilczke cum uxore et pueris d. r. 1/2 mr. et c. f. Rosa cum pueris d. r. fert. et civit. 1/2 f. Aaron de Paczcow d. r. scotos et c. 1/2 f. Schidczina Smogelissa de Glacz 21/2 mr., et Sybothe scriptor ejus 1/2 mr. habent literam 5 annorum; de his cedent d. regi 2 mr. et civi- tati una mr.
Strana 63
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 63 Lazarus de Nochoth — h. l. 5 annorum — d. r. 1 mr. et civ. 1356. 12 mr. Yzaac scriptor Lawentini d. r. 4 scotos et c. 2 scot. Salomon de Hayn d. r. 4 sc. et c. 2 sc. Arnoldus cecus de Brega d. r. fert. et c. 1/2 fert. Pessac et Golda d. r. fert. et c. 1/2 f. Jacob de Budassin d. r. 1/2 mr., c. 1/2 f. Kaltwasserinne d. r. 4 mr. et c. 1 mr. ad annum Johannis a. d. 1352. (Sonntag 24. Juni 1352.) Anno d. 1353. a die sancti Marci ewangeliste (Donnerstag 25. Apr.) 1353. ad 4 annos Ysaacfilius Danyelisse de Brega dabit d. r. annuatim mr. et c. 1/2 mr., habet literam equisonantem litere Salde Smogelisse. A. d. 1353 feria 6. post Bonifacii, (Freitag 7. Juni 1353.) Cochanc pro se et omnibus generis suis et servitoribus dabit per 6 annos d. r. 20 mr. et civit. 8 mr. grossorum annuatim. A. eodem, die beati Urbani, (Sonnabend 25. Mai 1353.) Yzaac gener Lazarisse de Legnicz Episcopus dabit d. r. 3 fert. et civ. fert. annis singulis per 5 annos; habet literam equisonantem litere Smogelisse et Ysaac. A. d. 1354 [1355] in die sancti Jeronimi [Egidii] Deslawa relicta Jacob de Brwnow [Nassa et Yczczil] dabit [dabunt] d. r. 2 mr. [3 mr. et 8 scot.] civitati unam marcam [et 16 scot.] per annos [tres] du- rando; habet [habent] literam secundum tenorem litere Lawentini mo- dernum, et promissum factum est ad ejus manus Abruesch de Brwnow dctei Deslawe sororio Danyelisse in Nyssa et ejus pueris. (Dienstag 30. Septbr. 1354. Dienstag 1. Septbr. 1355.) A. eodem. Wilczco de Namslavia dabit d. r. 8 scot. et civ. 4 sc. per triennium durando; pro quo Wilczcone Ysaac annuatim solvere promisit fertonem ; actum in crastino beate Walpurgis. (Mittw. 30. Apr. 1354.) A. et die quibus supra. Baruch cum Ysrahel fratre et Pichna socru dabit d. r. 1/2 mr. et c. fert. per triennium, Michaelis inchoando. A. et die jam dictis. David de Brega d. r. fert. civ. 1/2 fert. Abraham de Brega d. r. f., c. 1/2 f. David de Kalis d. r. f., c. 1/2 f. Abraham Kobus cum matre d. r. 4 scot., c. 2 sc. Yczil leufer d. r. 1/2 f. et c. 2 sc. Abraham Namslow d. r. 5 grossos, civit. lotum. Jacob de Beroldistat d. r. 5 gr., c. lotum; Smogil frater ejus. Smeley d. r. 5 gr., c. lot. Jacob Zeber d. r. 5 gr. c. scotum.
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 63 Lazarus de Nochoth — h. l. 5 annorum — d. r. 1 mr. et civ. 1356. 12 mr. Yzaac scriptor Lawentini d. r. 4 scotos et c. 2 scot. Salomon de Hayn d. r. 4 sc. et c. 2 sc. Arnoldus cecus de Brega d. r. fert. et c. 1/2 fert. Pessac et Golda d. r. fert. et c. 1/2 f. Jacob de Budassin d. r. 1/2 mr., c. 1/2 f. Kaltwasserinne d. r. 4 mr. et c. 1 mr. ad annum Johannis a. d. 1352. (Sonntag 24. Juni 1352.) Anno d. 1353. a die sancti Marci ewangeliste (Donnerstag 25. Apr.) 1353. ad 4 annos Ysaacfilius Danyelisse de Brega dabit d. r. annuatim mr. et c. 1/2 mr., habet literam equisonantem litere Salde Smogelisse. A. d. 1353 feria 6. post Bonifacii, (Freitag 7. Juni 1353.) Cochanc pro se et omnibus generis suis et servitoribus dabit per 6 annos d. r. 20 mr. et civit. 8 mr. grossorum annuatim. A. eodem, die beati Urbani, (Sonnabend 25. Mai 1353.) Yzaac gener Lazarisse de Legnicz Episcopus dabit d. r. 3 fert. et civ. fert. annis singulis per 5 annos; habet literam equisonantem litere Smogelisse et Ysaac. A. d. 1354 [1355] in die sancti Jeronimi [Egidii] Deslawa relicta Jacob de Brwnow [Nassa et Yczczil] dabit [dabunt] d. r. 2 mr. [3 mr. et 8 scot.] civitati unam marcam [et 16 scot.] per annos [tres] du- rando; habet [habent] literam secundum tenorem litere Lawentini mo- dernum, et promissum factum est ad ejus manus Abruesch de Brwnow dctei Deslawe sororio Danyelisse in Nyssa et ejus pueris. (Dienstag 30. Septbr. 1354. Dienstag 1. Septbr. 1355.) A. eodem. Wilczco de Namslavia dabit d. r. 8 scot. et civ. 4 sc. per triennium durando; pro quo Wilczcone Ysaac annuatim solvere promisit fertonem ; actum in crastino beate Walpurgis. (Mittw. 30. Apr. 1354.) A. et die quibus supra. Baruch cum Ysrahel fratre et Pichna socru dabit d. r. 1/2 mr. et c. fert. per triennium, Michaelis inchoando. A. et die jam dictis. David de Brega d. r. fert. civ. 1/2 fert. Abraham de Brega d. r. f., c. 1/2 f. David de Kalis d. r. f., c. 1/2 f. Abraham Kobus cum matre d. r. 4 scot., c. 2 sc. Yczil leufer d. r. 1/2 f. et c. 2 sc. Abraham Namslow d. r. 5 grossos, civit. lotum. Jacob de Beroldistat d. r. 5 gr., c. lotum; Smogil frater ejus. Smeley d. r. 5 gr., c. lot. Jacob Zeber d. r. 5 gr. c. scotum.
Strana 64
64 K HISTORII ŽIDŮ Muscho schulmeyster d. r. 5 gr., c. sc. Smogil perminter d. r. 5 gr., c. sc. Yzaac Smogelisse promisit pro dictis 8 Judeis annuatim 5 grossos. Bogumila d r. 8 sc., c. 4 sc. Abraham augenarczt, d. r. 8 sc., c. 4 sc. Jacob de Nyssa dabit per triennium d. r. et civit. 15 mr.; actum a. d. 1355, feria 5 ante Walpurgis; habet literam copiatam. (Donners- tag 30. April 1355.) Aaron cursor Episcopi per annum integrum debet esse liber, nullum censum daturus, prout Jacob de Nissa pro eodem studiosa intercessione supplicabat; secunda feria post Lucie; (Montag 14. Decbr. 1355.) sed anno expirato debet dare censum; actum anno d. 1355. Judei hic morantes et nichil regi et civitati dantes. Kradzim gener Yzaac; Pessac magister Smogelisse, David in eadem domo; Smolka apud Arnoldum cecum; in domo Chaime magister ipsius; in domo Jacob carnificis Zara et filia fratris sui; in domuncula Marneri prope truncum Abraham de Gora et Muscho magister, Abra- ham de Rwssia et alter Abraham, cujus uxor est Czhorna; item apud Aaron de Gorlicz Ruetta, Slomko; in eadem platea apud Abraham, campanatorem Smoyl scriptor et Abraham de Brega, Mockey cum Ja- cobo fratre, carnifices. 1356. 128. Karel IV. Petrovi, Joštovi, Oldřichovi a Janovi, bratřím z Rožmberka, dovoluje, aby mimo ony čtyry Židy, jež se svolením Jana, krále Českého, na své statky do- stali, jiné ještě Židy s jejich rodinami na svých statcích mohli v pohostinství držeti. V Norimberce 31. prosince 1356. Carolus Quartus divina favente clementia Romanorum imperator semper Augustus et Boemiae rex. Notum facimus universis praesentes literas inspecturis, quod nos attendentes grata et accepta servitia nobi- lium Petri, Jodoci, Ulrici et Johannis, fratrum de Rosemberg, nostrorum fidelium dilectorum, quae nostro culmini exhibuerunt, hactenus ex- hibent in praesenti et exhibituros indubitanter speramus fructuosius in futurum volentesque proinde gratiam facere specialem ipsis et heredibus eorum, ut ultra illos quatuor Judaeos, quos ex indulto illustris Johannis, Boëmiae quondam regis, genitoris nostri carissimi clarae memoriae, in bonis ipsorum obtinuerunt hactenus et obti- nent, alios Judaeos hospites cum familiis eorum similiter in bonis ipsorum iuxta continentiam literarum dicti genitoris nostri, ubi eis ex- pediens videbitur, tenere et habere valeant, de dono nostrae specialis gratiae indulgemus praesentium sub nostrae imperialis majestatis sigillo 1356.
64 K HISTORII ŽIDŮ Muscho schulmeyster d. r. 5 gr., c. sc. Smogil perminter d. r. 5 gr., c. sc. Yzaac Smogelisse promisit pro dictis 8 Judeis annuatim 5 grossos. Bogumila d r. 8 sc., c. 4 sc. Abraham augenarczt, d. r. 8 sc., c. 4 sc. Jacob de Nyssa dabit per triennium d. r. et civit. 15 mr.; actum a. d. 1355, feria 5 ante Walpurgis; habet literam copiatam. (Donners- tag 30. April 1355.) Aaron cursor Episcopi per annum integrum debet esse liber, nullum censum daturus, prout Jacob de Nissa pro eodem studiosa intercessione supplicabat; secunda feria post Lucie; (Montag 14. Decbr. 1355.) sed anno expirato debet dare censum; actum anno d. 1355. Judei hic morantes et nichil regi et civitati dantes. Kradzim gener Yzaac; Pessac magister Smogelisse, David in eadem domo; Smolka apud Arnoldum cecum; in domo Chaime magister ipsius; in domo Jacob carnificis Zara et filia fratris sui; in domuncula Marneri prope truncum Abraham de Gora et Muscho magister, Abra- ham de Rwssia et alter Abraham, cujus uxor est Czhorna; item apud Aaron de Gorlicz Ruetta, Slomko; in eadem platea apud Abraham, campanatorem Smoyl scriptor et Abraham de Brega, Mockey cum Ja- cobo fratre, carnifices. 1356. 128. Karel IV. Petrovi, Joštovi, Oldřichovi a Janovi, bratřím z Rožmberka, dovoluje, aby mimo ony čtyry Židy, jež se svolením Jana, krále Českého, na své statky do- stali, jiné ještě Židy s jejich rodinami na svých statcích mohli v pohostinství držeti. V Norimberce 31. prosince 1356. Carolus Quartus divina favente clementia Romanorum imperator semper Augustus et Boemiae rex. Notum facimus universis praesentes literas inspecturis, quod nos attendentes grata et accepta servitia nobi- lium Petri, Jodoci, Ulrici et Johannis, fratrum de Rosemberg, nostrorum fidelium dilectorum, quae nostro culmini exhibuerunt, hactenus ex- hibent in praesenti et exhibituros indubitanter speramus fructuosius in futurum volentesque proinde gratiam facere specialem ipsis et heredibus eorum, ut ultra illos quatuor Judaeos, quos ex indulto illustris Johannis, Boëmiae quondam regis, genitoris nostri carissimi clarae memoriae, in bonis ipsorum obtinuerunt hactenus et obti- nent, alios Judaeos hospites cum familiis eorum similiter in bonis ipsorum iuxta continentiam literarum dicti genitoris nostri, ubi eis ex- pediens videbitur, tenere et habere valeant, de dono nostrae specialis gratiae indulgemus praesentium sub nostrae imperialis majestatis sigillo 1356.
Strana 65
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 65 testimonio literarum. Datum Nuremberg anno domini millesimo trecen- 1356. tesimo quinquagesimo sexto VIII. indictione pridie Kalendas Januarias regnorum nostrorum anno decimo imperii vero primo. Per d. cancellarium P. de Luna. (Majestát Karla IV. porouchaný s menší červenou pečetí, na níž jest nápis: Juste iudicate filii hominum.) Orig. arch. Třeb. 5 A. 129. Rychtář Mikuláš, zvaný Biskup, a přísežní kon- 1357. šelé města Mostu dávají Pražským Židům dlužní úpis na 75 kop a ručitelem ustanovují pražského měšťana Mikuláše z Jürnteyna 28. června 1357. (Lat.) Schlesinger: Stadtbuch von Brüx, p. 35. 130. Císař Karel IV. nařizuje hejtmanu a radě města 1359. Vratislavě, aby všecky Židy ve Vratislavi, Středě (Neumarktu), Namyslově a Góře přítomné, jakož i ty, kteří by se chtěli tam usaditi a s kterými nové úmluvy bez zvýšení jejich dávek učiněny býti mají, za dvě léta chránili, zvláště aby mohli bezpečně po zemi cestovati. 25. ledna 1359. (Něm.) Archiv f. Kunde österr. Geschichtsquellen XXXI. B. p. 121. a sl. 131. Rada města Vratislavě ohlašuje veřejně, že k po- 1359. ručení císařskému (ze dne 25. ledna 1359) poskytuje Židům, v nařízení tom uvedeným, za dvě léta ochrany, aby zacho- váni byli při všech svých právech, a zejména aby svobodně a bez překážky cestovati mohli po zemi. 18. února 1359. (Něm.) Archiv f. Kunde österr. Geschichtsquellen XXXI. sv. p. 124. 132. Rudolf, vévoda Rakouský, Štýrský a Korutanský, 1360. slibuje římskému císaři Karlovi a markraběti Morav- skému Janovi, že Židy, kteří by bez jejich svolení z jejich zemí, panství a měst k němu táhnouti chtěli, ani nepřijme, aniž je chrániti nebo chovati bude. V Norimberce, 13. pro- since 1360 (Něm.) G. Wolf: Zur Geschichte der Juden in Böhmen. Brandeis ill. isr. Volks- Kalender V. Jahrg. 133. Židé Pražští při kázáních mnicha řádu sv. Augustina, 1360. Konráda Waldhausera, jevili osobní přítomností nemalou účast: »I mnozí Židé a Židovky přicházeli a stávali neb sedali mezi křesťany, 5
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 65 testimonio literarum. Datum Nuremberg anno domini millesimo trecen- 1356. tesimo quinquagesimo sexto VIII. indictione pridie Kalendas Januarias regnorum nostrorum anno decimo imperii vero primo. Per d. cancellarium P. de Luna. (Majestát Karla IV. porouchaný s menší červenou pečetí, na níž jest nápis: Juste iudicate filii hominum.) Orig. arch. Třeb. 5 A. 129. Rychtář Mikuláš, zvaný Biskup, a přísežní kon- 1357. šelé města Mostu dávají Pražským Židům dlužní úpis na 75 kop a ručitelem ustanovují pražského měšťana Mikuláše z Jürnteyna 28. června 1357. (Lat.) Schlesinger: Stadtbuch von Brüx, p. 35. 130. Císař Karel IV. nařizuje hejtmanu a radě města 1359. Vratislavě, aby všecky Židy ve Vratislavi, Středě (Neumarktu), Namyslově a Góře přítomné, jakož i ty, kteří by se chtěli tam usaditi a s kterými nové úmluvy bez zvýšení jejich dávek učiněny býti mají, za dvě léta chránili, zvláště aby mohli bezpečně po zemi cestovati. 25. ledna 1359. (Něm.) Archiv f. Kunde österr. Geschichtsquellen XXXI. B. p. 121. a sl. 131. Rada města Vratislavě ohlašuje veřejně, že k po- 1359. ručení císařskému (ze dne 25. ledna 1359) poskytuje Židům, v nařízení tom uvedeným, za dvě léta ochrany, aby zacho- váni byli při všech svých právech, a zejména aby svobodně a bez překážky cestovati mohli po zemi. 18. února 1359. (Něm.) Archiv f. Kunde österr. Geschichtsquellen XXXI. sv. p. 124. 132. Rudolf, vévoda Rakouský, Štýrský a Korutanský, 1360. slibuje římskému císaři Karlovi a markraběti Morav- skému Janovi, že Židy, kteří by bez jejich svolení z jejich zemí, panství a měst k němu táhnouti chtěli, ani nepřijme, aniž je chrániti nebo chovati bude. V Norimberce, 13. pro- since 1360 (Něm.) G. Wolf: Zur Geschichte der Juden in Böhmen. Brandeis ill. isr. Volks- Kalender V. Jahrg. 133. Židé Pražští při kázáních mnicha řádu sv. Augustina, 1360. Konráda Waldhausera, jevili osobní přítomností nemalou účast: »I mnozí Židé a Židovky přicházeli a stávali neb sedali mezi křesťany, 5
Strana 66
66 K HISTORII ŽIDŮ 1360. pilně poslouchajíce; což když někteří jim zakazovali a nechtěli jich mezi sebou trpěti, Konrád napomínal, aby tomu nebránili, neb žet by se někteří mohli obrátiti třeba na křesťanskou víru.« 1360. Tomek: Dějepis m. Prahy III. str. 287. 1360. 134. Císař KarelIV. prohlašuje, že bez svolení Rudolfa vévody Rakouského a jeho bratří nepřijme Židy, kteří by ze zemí jejich do království Českého neb zemí sou- sedních se stěhovali, aniž je chrániti neb chovati chce. V Norimberce, 13. prosince 1360. (Něm.) Cod, diplom. Mor. IX. p. 157. 1361. 135. Vratislav vyhořela a Židé vyhnáni. Léta MCCCLXI. město Vratislav v Slezích podruhé vyhořelo a Židé odtud vyhnáni. Hist. kal. Veleslavína 401. 1361. 136. Císař Karel IV. udílí měšťanům Starého města Pražského milost, že všechny dlužní úpisy měšťanů i obce, které Židé do dne sv. Jiljí dle předepsaného řádu nepřed- ložili, mají pozbýti své platnosti. V Praze, 2.—4. září 1361. (Lat.) Cod. jur. munic. regni Boh. I. p. 124. 1362. 137. Letopočty židovských náhrobních kamenů v Těšíně. Na židovském hřbitově v Těšíně nalézají se 3 kameny náhrobní, kteréž mají letopočty 1362, 1364 a 1366. Snad z jiného sta- rého hřbitova na nový byly přeneseny. 1362. Geschichte der Stadt Teschen von Anton Peter. 1362. 138. V Jihlavě připomíná se r. 1362 židovský lékař. » Gesch. der Heil- u. Humanit.-Anstalten in Mähr. u. Schles.« von Ch. d'Elvert, S. 75. 1364. 139. Císař Karel IV. uděluje rychtáři, konšelům a celé obci města Budějovic na prosbu jich právo, že mohou přijmouti do svého města tři Židy, kteří by spolu nesli břemena městská; zároveň osvobo- zuje tyto Židy na dobu pěti let ode všech daní a dá- vek a zajišťuje jim všemožnou ochranu. V Praze, 18. čer- vence 1364. (Lat.) Cod. juris munic. regni Boh. II. p. 597. a sl.
66 K HISTORII ŽIDŮ 1360. pilně poslouchajíce; což když někteří jim zakazovali a nechtěli jich mezi sebou trpěti, Konrád napomínal, aby tomu nebránili, neb žet by se někteří mohli obrátiti třeba na křesťanskou víru.« 1360. Tomek: Dějepis m. Prahy III. str. 287. 1360. 134. Císař KarelIV. prohlašuje, že bez svolení Rudolfa vévody Rakouského a jeho bratří nepřijme Židy, kteří by ze zemí jejich do království Českého neb zemí sou- sedních se stěhovali, aniž je chrániti neb chovati chce. V Norimberce, 13. prosince 1360. (Něm.) Cod, diplom. Mor. IX. p. 157. 1361. 135. Vratislav vyhořela a Židé vyhnáni. Léta MCCCLXI. město Vratislav v Slezích podruhé vyhořelo a Židé odtud vyhnáni. Hist. kal. Veleslavína 401. 1361. 136. Císař Karel IV. udílí měšťanům Starého města Pražského milost, že všechny dlužní úpisy měšťanů i obce, které Židé do dne sv. Jiljí dle předepsaného řádu nepřed- ložili, mají pozbýti své platnosti. V Praze, 2.—4. září 1361. (Lat.) Cod. jur. munic. regni Boh. I. p. 124. 1362. 137. Letopočty židovských náhrobních kamenů v Těšíně. Na židovském hřbitově v Těšíně nalézají se 3 kameny náhrobní, kteréž mají letopočty 1362, 1364 a 1366. Snad z jiného sta- rého hřbitova na nový byly přeneseny. 1362. Geschichte der Stadt Teschen von Anton Peter. 1362. 138. V Jihlavě připomíná se r. 1362 židovský lékař. » Gesch. der Heil- u. Humanit.-Anstalten in Mähr. u. Schles.« von Ch. d'Elvert, S. 75. 1364. 139. Císař Karel IV. uděluje rychtáři, konšelům a celé obci města Budějovic na prosbu jich právo, že mohou přijmouti do svého města tři Židy, kteří by spolu nesli břemena městská; zároveň osvobo- zuje tyto Židy na dobu pěti let ode všech daní a dá- vek a zajišťuje jim všemožnou ochranu. V Praze, 18. čer- vence 1364. (Lat.) Cod. juris munic. regni Boh. II. p. 597. a sl.
Strana 67
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 67 140. Císař Karel IV. potvrzuje Židům v Chebu 1364. židovskou školu a židovský hřbitov, které koupili od Albrechta Nothafta z Diršteina (Thiersteina), aby je drželi na věčné časy a se všemi právy i svobo- dami, jaké od starodávna měli. 6. listopadu 1364. (Něm.) Orig. v arch. Cheb. Reichel, Egerer Jahrbuch 1873. p. 100. 141. Císař KarelIV. uděluje žákům a učitelům pražské 1366. university za účelem zřízení kollegia několik ži- dovských domů. 1366. Dominus23) vero Karolus videns, quod stu- dium huiusmodi notabiliter et laudabiliter augebatur, donavit scolaribus domos Judeorum et instituit eisdem collegium magistrorum, qui singulis diebus acta legerent et disputarent, quibus bibliothecam fecit et libros pro studio necessarios tribuit in habundancia, et hii magistri ultra pastum, quem recipiebant a studentibus, habent certos annuos reditus ditati sufficienter. Fontes rer. Bohem. IV. p. 518. 142. Bolek II., kníže Svídnický, povoluje »svým mi- 1367. lým služebníkům komorním« Židům v městech Svíd- nici, Střihomi, Reichenbachu a Němčím některé vý- hody řízení právního se týkající na dobu tří let. V Lubově, 19. září 1367. (Něm.) Archiv f. Kunde österr. Geschichtsquellen XXXI. p. 128 a sl. 143. Ovdovělá kněžna Anežka Svídnická a Javor- 1369. ská dává Ozerovi, »biskupu« Židů svídnických, La- zarovi, jeho tchánu, Davidovi Falkovi a všem ostat- ním Židům svého knížetství list na mír a ochranu po dobu čtyř let. Ve Svídnici, 29. května 1369. Wir Agnes von gots gnaden etc. bekennen offinlich etc., das wir, mit wolbedachten mute und ouch mit rate unser lieben getruwen, Ozer, der Juden Byschoffe zu der Swidnicz, Lazar, syme Swere, und David Falken, unsern Juden zu der Swidnicz und Camerknechten, und ge- meynlich ouch allen Juden unsers Fürstenthums, beyde in dem aldin lande und ouch in dem nüwen, unsir frede geben und gegeben habin mit crafft dis briffs, von sante Jacobistage, der do nehest zukomende ist, obir fier gancze iar, vor allen den, die durch unsern willen tuen und lassen, sichir leibes und gutis, mit eren Kindern und mit eren 23) Viz o tom Tomkův »Dějepis Prahy«.
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 67 140. Císař Karel IV. potvrzuje Židům v Chebu 1364. židovskou školu a židovský hřbitov, které koupili od Albrechta Nothafta z Diršteina (Thiersteina), aby je drželi na věčné časy a se všemi právy i svobo- dami, jaké od starodávna měli. 6. listopadu 1364. (Něm.) Orig. v arch. Cheb. Reichel, Egerer Jahrbuch 1873. p. 100. 141. Císař KarelIV. uděluje žákům a učitelům pražské 1366. university za účelem zřízení kollegia několik ži- dovských domů. 1366. Dominus23) vero Karolus videns, quod stu- dium huiusmodi notabiliter et laudabiliter augebatur, donavit scolaribus domos Judeorum et instituit eisdem collegium magistrorum, qui singulis diebus acta legerent et disputarent, quibus bibliothecam fecit et libros pro studio necessarios tribuit in habundancia, et hii magistri ultra pastum, quem recipiebant a studentibus, habent certos annuos reditus ditati sufficienter. Fontes rer. Bohem. IV. p. 518. 142. Bolek II., kníže Svídnický, povoluje »svým mi- 1367. lým služebníkům komorním« Židům v městech Svíd- nici, Střihomi, Reichenbachu a Němčím některé vý- hody řízení právního se týkající na dobu tří let. V Lubově, 19. září 1367. (Něm.) Archiv f. Kunde österr. Geschichtsquellen XXXI. p. 128 a sl. 143. Ovdovělá kněžna Anežka Svídnická a Javor- 1369. ská dává Ozerovi, »biskupu« Židů svídnických, La- zarovi, jeho tchánu, Davidovi Falkovi a všem ostat- ním Židům svého knížetství list na mír a ochranu po dobu čtyř let. Ve Svídnici, 29. května 1369. Wir Agnes von gots gnaden etc. bekennen offinlich etc., das wir, mit wolbedachten mute und ouch mit rate unser lieben getruwen, Ozer, der Juden Byschoffe zu der Swidnicz, Lazar, syme Swere, und David Falken, unsern Juden zu der Swidnicz und Camerknechten, und ge- meynlich ouch allen Juden unsers Fürstenthums, beyde in dem aldin lande und ouch in dem nüwen, unsir frede geben und gegeben habin mit crafft dis briffs, von sante Jacobistage, der do nehest zukomende ist, obir fier gancze iar, vor allen den, die durch unsern willen tuen und lassen, sichir leibes und gutis, mit eren Kindern und mit eren 23) Viz o tom Tomkův »Dějepis Prahy«.
Strana 68
68 K HISTORII ŽIDŮ 1369. wybin yn unsern Steten zu wonen und er gelt usczulegen und wedir yn zu manen nach judeschin sitten, unschedelich erim frede; alzo vor- nemelich, daz sie uns alle iar gebin sollen fier hundert mark prager groschin polenscher czal, czwe hundert mark off sante Walpurgentag, den nehesten anzuhebin, und czwei hundert mark off sante Michelstag czu hant, dornach alle iar, die wile derselbe frede stet. Und domete sollen sie allis geschossis ledik und los sin, doch unschedelich unser bete, dye wir off yn haben sollen. Wir sollen ouch den obgenanten Juden yn den fier iaren, als oben geschreben stet, nicht orlop gebin, von uns zu czihen. Sie sollen ouch eyme yczlichen manne czu rechte gesten, wer czu yn icht zu redin odir zu teydingen hat mit dem rechten. Were is ouch, das die obgenanten Juden sich besorgeten vor ymande oder vor ymande vorn trugen, so sollen wir sie befreden und beschuczen getruwlich noch allir unser macht, wenne sie uns das zu wyssen tuen, ane argelist, und diser frede sal unschedelich sin dem frede, den wir yn vormols gegeben haben bie leben unsers herren herczogin Bolken seligem, der do versigelt ist mit unserm Ingesigel, mit unser burkgrafen Ingesigeln und ouch mit unser Stete Ingesigeln, sunder er sal blyben stete, feste und unvorrucket yn allen seinen puncten, stucken und artikeln, als er ist begriffen. Und wir, die hernoch geschreben steen: Nickil Bolcze, der hofemeyster, her Gunczel und herr Nickel gebrudir von dem Swin, her Nickil von dem Czeiskberge, Wassirrabe von dir Czirle und Gotsche Schoff der junge, als dy bürgen, globen, mit der obgenanten unser lieben gnedegin frouwen und vor sie, den obgenannten Juden, das in alle globde, dy vorgeschreben steen, stete, gancz und unverbrochenlich sullen gehalden werden an argelist. Mit urkund dicz briffs, den wir mit unser aller anhangenden Insigeln vor- sigelt habin lazzen werdin, gegeben zu der Swidnicz an dem nehsten, Dinstag vor des heilgen lychnams tage, do man czalte noch Gots ge- burt driczenhundert iar, dornoch in dem neunden und sechczigsten iare. Archiv f. Kunde österr. Geschichtsquellen XXXI., p. 129 u. f. 1370. 144. Kněžna Anežka Svídnická a Javorská dovoluje Ži- dům Svídnickým otevření synagogy a připojuje k tomu řadu ustanovení jim prospěšných a ochranných, hlavně v příčině zřízení jich obce. Ve Svídnici, 21. března 1370. (Něm.) Wir Agnes von gots gnaden etc., bekennen und ten kunt.. daz wir haben angesehen den gebrechin, die beswerungen und ouch daz betrubnizze, das unsere gemeinen Juden zu der Sweidnicz, unser getruwen kamerknechte, eczliche czeit bis doher ane alle ire schult
68 K HISTORII ŽIDŮ 1369. wybin yn unsern Steten zu wonen und er gelt usczulegen und wedir yn zu manen nach judeschin sitten, unschedelich erim frede; alzo vor- nemelich, daz sie uns alle iar gebin sollen fier hundert mark prager groschin polenscher czal, czwe hundert mark off sante Walpurgentag, den nehesten anzuhebin, und czwei hundert mark off sante Michelstag czu hant, dornach alle iar, die wile derselbe frede stet. Und domete sollen sie allis geschossis ledik und los sin, doch unschedelich unser bete, dye wir off yn haben sollen. Wir sollen ouch den obgenanten Juden yn den fier iaren, als oben geschreben stet, nicht orlop gebin, von uns zu czihen. Sie sollen ouch eyme yczlichen manne czu rechte gesten, wer czu yn icht zu redin odir zu teydingen hat mit dem rechten. Were is ouch, das die obgenanten Juden sich besorgeten vor ymande oder vor ymande vorn trugen, so sollen wir sie befreden und beschuczen getruwlich noch allir unser macht, wenne sie uns das zu wyssen tuen, ane argelist, und diser frede sal unschedelich sin dem frede, den wir yn vormols gegeben haben bie leben unsers herren herczogin Bolken seligem, der do versigelt ist mit unserm Ingesigel, mit unser burkgrafen Ingesigeln und ouch mit unser Stete Ingesigeln, sunder er sal blyben stete, feste und unvorrucket yn allen seinen puncten, stucken und artikeln, als er ist begriffen. Und wir, die hernoch geschreben steen: Nickil Bolcze, der hofemeyster, her Gunczel und herr Nickel gebrudir von dem Swin, her Nickil von dem Czeiskberge, Wassirrabe von dir Czirle und Gotsche Schoff der junge, als dy bürgen, globen, mit der obgenanten unser lieben gnedegin frouwen und vor sie, den obgenannten Juden, das in alle globde, dy vorgeschreben steen, stete, gancz und unverbrochenlich sullen gehalden werden an argelist. Mit urkund dicz briffs, den wir mit unser aller anhangenden Insigeln vor- sigelt habin lazzen werdin, gegeben zu der Swidnicz an dem nehsten, Dinstag vor des heilgen lychnams tage, do man czalte noch Gots ge- burt driczenhundert iar, dornoch in dem neunden und sechczigsten iare. Archiv f. Kunde österr. Geschichtsquellen XXXI., p. 129 u. f. 1370. 144. Kněžna Anežka Svídnická a Javorská dovoluje Ži- dům Svídnickým otevření synagogy a připojuje k tomu řadu ustanovení jim prospěšných a ochranných, hlavně v příčině zřízení jich obce. Ve Svídnici, 21. března 1370. (Něm.) Wir Agnes von gots gnaden etc., bekennen und ten kunt.. daz wir haben angesehen den gebrechin, die beswerungen und ouch daz betrubnizze, das unsere gemeinen Juden zu der Sweidnicz, unser getruwen kamerknechte, eczliche czeit bis doher ane alle ire schult
Strana 69
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 69 geleden habn dovon, daz in ire schule vorschlossen ist gewest, daz sie 1370. dorume noch irem Judischim rechte nicht got geloben mochten. Dez haben wir, mit rate unser getruwen, denselben iren gebrechin, beschwe- runge und betrubnizze czu herczen genomen und haben von unser furstlichin gewalt und von sunderlichin gnaden, die wir zu in tragen, den obgenanten Juden, allen gemeinlich, ire schule wedir geantwortet; in sulchir mazze, das in dieselbe schule yn kunfftigen czeiten nymmer von unsern wegen noch von ymandes wegen sal verslossen werden, die wyle wir leben, is were denne, daz sie uns unser geschoes oder unser rente, die wir uff in haben, nicht geben wolden, daz wir denne dorumb die schule sliezzen muesten; dorumb sullen wir von in ungemannt bleiben. Ouch geben wir in daz czu gnaden, ab in ymand iren gesank nedir- legen welde oder sie an irem vorsenger und an irem slechtiger hin- dern wolde, daz daz nicht sein soll, is geschee denne mit der gemeinde geheizze und mit der fierer geheise, die sie undir in kysen werden alle iar. Ouch geben wir in daz czu gnaden, daz alle Juden yn allen unsern Steten czu der Sweidnicz gehoren sullen zu der ladunge nach Judischim sitten, sie sullen ouch ir geschoez dar antworten mit dem rechten, alz sie vor getan haben, und doby zu bleiben, wenn sie ihre schule und ouch iren kirchhoeff doselbinst zu der Sweidnicz von unsirn gnaden habin. Ouch geben wir in daz zu gnaden, daz sie einen Bischoff schicken moegen, einen biderben Juden, der aller gemeinde fueglich sey, und ab in derselbe nicht fueglich wuerde sein, so moegen sie in abeseczen by einem Iare odir bei czweien und im sein recht geben, und moegen denne dornoch einen andern schicken, der in abir fuglich wirdt sein; were is aber, daz sie einen Bischoff nicht vormochten zu halden, so sullen die fiere, die alle iar von der gemeinde gekorn werden, gewalt haben, daz sie alle bruche yn judischim rechte berichten sullen undir in; und ap sie die bruche nicht berichten mochten, so sullen dieselben fiere senden an einen bedirben man und sich dirfaren an im, daz den luten recht geschee, dem armen alz dem reichen. Ouch wollen wir, ap sich ymand uz der gemeinde der Juden czyhen wolde, und wolde leichte wedir die gemeinde und wedir die fiere, die sie gekorin haben, noch synem willen leben, und wolde nicht gehorsam sein: des wille sal nicht vor- gang haben, sundir waz die meiste menige gehabt wil haben, daz sal sein, dez sullen ouch sie gefolgik sein, und dorzu sullen wir in ouch helfen und raten. Were is ouch, daz ymand die gemeinde der Juden, odir etstlichen under in kegen uns besagen wolde, deme sullen wir nicht glouben, is sei denne, daz wir derfuren voer eyne gancze warheit und ouch die fiere be- sendten, die sie gekorn haben, an in zu derfaren, und ouch sust mit ganczen warhafftigen wissen: wez sie uns denne vorfallen weren mit rechter
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 69 geleden habn dovon, daz in ire schule vorschlossen ist gewest, daz sie 1370. dorume noch irem Judischim rechte nicht got geloben mochten. Dez haben wir, mit rate unser getruwen, denselben iren gebrechin, beschwe- runge und betrubnizze czu herczen genomen und haben von unser furstlichin gewalt und von sunderlichin gnaden, die wir zu in tragen, den obgenanten Juden, allen gemeinlich, ire schule wedir geantwortet; in sulchir mazze, das in dieselbe schule yn kunfftigen czeiten nymmer von unsern wegen noch von ymandes wegen sal verslossen werden, die wyle wir leben, is were denne, daz sie uns unser geschoes oder unser rente, die wir uff in haben, nicht geben wolden, daz wir denne dorumb die schule sliezzen muesten; dorumb sullen wir von in ungemannt bleiben. Ouch geben wir in daz czu gnaden, ab in ymand iren gesank nedir- legen welde oder sie an irem vorsenger und an irem slechtiger hin- dern wolde, daz daz nicht sein soll, is geschee denne mit der gemeinde geheizze und mit der fierer geheise, die sie undir in kysen werden alle iar. Ouch geben wir in daz czu gnaden, daz alle Juden yn allen unsern Steten czu der Sweidnicz gehoren sullen zu der ladunge nach Judischim sitten, sie sullen ouch ir geschoez dar antworten mit dem rechten, alz sie vor getan haben, und doby zu bleiben, wenn sie ihre schule und ouch iren kirchhoeff doselbinst zu der Sweidnicz von unsirn gnaden habin. Ouch geben wir in daz zu gnaden, daz sie einen Bischoff schicken moegen, einen biderben Juden, der aller gemeinde fueglich sey, und ab in derselbe nicht fueglich wuerde sein, so moegen sie in abeseczen by einem Iare odir bei czweien und im sein recht geben, und moegen denne dornoch einen andern schicken, der in abir fuglich wirdt sein; were is aber, daz sie einen Bischoff nicht vormochten zu halden, so sullen die fiere, die alle iar von der gemeinde gekorn werden, gewalt haben, daz sie alle bruche yn judischim rechte berichten sullen undir in; und ap sie die bruche nicht berichten mochten, so sullen dieselben fiere senden an einen bedirben man und sich dirfaren an im, daz den luten recht geschee, dem armen alz dem reichen. Ouch wollen wir, ap sich ymand uz der gemeinde der Juden czyhen wolde, und wolde leichte wedir die gemeinde und wedir die fiere, die sie gekorin haben, noch synem willen leben, und wolde nicht gehorsam sein: des wille sal nicht vor- gang haben, sundir waz die meiste menige gehabt wil haben, daz sal sein, dez sullen ouch sie gefolgik sein, und dorzu sullen wir in ouch helfen und raten. Were is ouch, daz ymand die gemeinde der Juden, odir etstlichen under in kegen uns besagen wolde, deme sullen wir nicht glouben, is sei denne, daz wir derfuren voer eyne gancze warheit und ouch die fiere be- sendten, die sie gekorn haben, an in zu derfaren, und ouch sust mit ganczen warhafftigen wissen: wez sie uns denne vorfallen weren mit rechter
Strana 70
70 K HISTORII ŽIDŮ 1370. wissen, daz wollen wir gebessert nemen. Ouch wollen wir, daz keyn Bischoff yn allen landen, er sei wer er sei, macht sulle haben obir sie aldo czu der Sweidnicz und yn allem unserm lande, in ichtis zu gebieten, ane der Bischoff alleyne, der von in gemeynlich do zu der Sweidnicz gekorn wirdt. Sie mogen ouch ire glockenere uffseczen und abeseczen, wenne sie in nicht fuglich sein. Wir wollen ouch, daz sie nymand hindern sulle an irer Schule noch an irem Kirchhofe noch an allem deme, daz zu irem gotshuse gehoret. Ouch meynen wir, ap sich ymand wedir die gnaden und wedir die stuecke, alle besundern, die oben geschreben sind, seczen wolde, wo denne die meyste menige hen czuehet, do sullen sie ouch hen folgen. Ouch meynen wir, daz alle die obengeschreben sachen, gnaden, und eyn ieczlich stucke besundern, uns allirsache unschedelich sullen sein an unserm geschosse, an unser bete, an unsern renten, die wir uff in haben, und vornemelich, daz sie sullen recht geben, und recht nemen, alz das yn unsern brieven geschreben steet, die wir in vor gegeben haben allirmenneglych, und unschedelich unsern alden brieven, die wir vor mit unserm Ingesigele, mit unser Manne Ingesigele und ouch mit unser Stete Ingesigelen vor- sigelt gegeben haben. Und daz alle die obgenanten gnaden, und eyn ieczlich stukke besundern, den vorbeschreben unsern Juden stete, gancz und unvorbrochenlich gehalden werde, daz globen wir bei unsern guten truwen ane argelist, daz wir sie dobei lazzen und behalden wollen noch aller unser macht, und wollen in keynes brechen yn dheinenwyes. Mit urkund dicz brieffs, den wir vorsigelt haben lazzen werden mit unserm grozzen Ingesigele, gegeben zu der Sweidnitz an dem nechsten Doners- tage fuer Mittefasten, noch gots geburt dreiczenhundert iar, yn dem sebinczigsten iare. Dez sind geczeugen und teidinger gewest her Nickel Bolcze unser hofemeyster, her Reintsch Schoff unser hoferichter zu der Sweidnicz, Nickel von Sachenkirchen und Wassirrabe von der Czirle, mit der rate dise teidinge gescheen sint, und Petir von Czedlicz unser lantschreiber, dem wir disen brieff bevolen haben. Archiv f. Kunde österr. Geschichtsquellen XXXI. p. 130. 1371. 145. Císař Karel IV. daruje Hanuši (nečitelného jména rodového) a jeho manželce Anežce na dobu jejich života židovský hřbitov ve Vratislavi se všemi právy, jak je před tím měl Vratislavský městský písař Jindřich. Kdyby však opět Židy do Vratislavi dosadil aneb tam ponechal, musí jim židovský hřbitov býti bez prodlení odstoupen, za- platí-li 20 marek polských grošův. V Praze, 1371. (Něm.) G. Korn, Breslauer Urkundenbuch, p. 223.
70 K HISTORII ŽIDŮ 1370. wissen, daz wollen wir gebessert nemen. Ouch wollen wir, daz keyn Bischoff yn allen landen, er sei wer er sei, macht sulle haben obir sie aldo czu der Sweidnicz und yn allem unserm lande, in ichtis zu gebieten, ane der Bischoff alleyne, der von in gemeynlich do zu der Sweidnicz gekorn wirdt. Sie mogen ouch ire glockenere uffseczen und abeseczen, wenne sie in nicht fuglich sein. Wir wollen ouch, daz sie nymand hindern sulle an irer Schule noch an irem Kirchhofe noch an allem deme, daz zu irem gotshuse gehoret. Ouch meynen wir, ap sich ymand wedir die gnaden und wedir die stuecke, alle besundern, die oben geschreben sind, seczen wolde, wo denne die meyste menige hen czuehet, do sullen sie ouch hen folgen. Ouch meynen wir, daz alle die obengeschreben sachen, gnaden, und eyn ieczlich stucke besundern, uns allirsache unschedelich sullen sein an unserm geschosse, an unser bete, an unsern renten, die wir uff in haben, und vornemelich, daz sie sullen recht geben, und recht nemen, alz das yn unsern brieven geschreben steet, die wir in vor gegeben haben allirmenneglych, und unschedelich unsern alden brieven, die wir vor mit unserm Ingesigele, mit unser Manne Ingesigele und ouch mit unser Stete Ingesigelen vor- sigelt gegeben haben. Und daz alle die obgenanten gnaden, und eyn ieczlich stukke besundern, den vorbeschreben unsern Juden stete, gancz und unvorbrochenlich gehalden werde, daz globen wir bei unsern guten truwen ane argelist, daz wir sie dobei lazzen und behalden wollen noch aller unser macht, und wollen in keynes brechen yn dheinenwyes. Mit urkund dicz brieffs, den wir vorsigelt haben lazzen werden mit unserm grozzen Ingesigele, gegeben zu der Sweidnitz an dem nechsten Doners- tage fuer Mittefasten, noch gots geburt dreiczenhundert iar, yn dem sebinczigsten iare. Dez sind geczeugen und teidinger gewest her Nickel Bolcze unser hofemeyster, her Reintsch Schoff unser hoferichter zu der Sweidnicz, Nickel von Sachenkirchen und Wassirrabe von der Czirle, mit der rate dise teidinge gescheen sint, und Petir von Czedlicz unser lantschreiber, dem wir disen brieff bevolen haben. Archiv f. Kunde österr. Geschichtsquellen XXXI. p. 130. 1371. 145. Císař Karel IV. daruje Hanuši (nečitelného jména rodového) a jeho manželce Anežce na dobu jejich života židovský hřbitov ve Vratislavi se všemi právy, jak je před tím měl Vratislavský městský písař Jindřich. Kdyby však opět Židy do Vratislavi dosadil aneb tam ponechal, musí jim židovský hřbitov býti bez prodlení odstoupen, za- platí-li 20 marek polských grošův. V Praze, 1371. (Něm.) G. Korn, Breslauer Urkundenbuch, p. 223.
Strana 71
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 71 146. Dle starého hebrejského nápisu na žulovém 1375. sloupu někdejší synagogy (později chrámu Matky Boží) v Chebu byla tato synagoga, kteráž při povstání proti Židům r. 1350 nejspíše velice utrpěla, opět znovu zřízena. 1375. Gradl, Gesch. d. Egerlandes I., p. 246. 147. Farář, rychtář a konšelé města Žatce vysvědčují, 1376. že Židovka na víru křesťanskou obrácená pokřtěna na jméno Markéta. [22. července, 1376.] Universis Christi fidelibus presencia lecturis vel audituris C., ple- banus ecclesie in Z[acz]. judex et... iurati ibidem vere salutis bra- vium et super ove devia ad caules dominici gregis nove deducta gra- tulari. qui producit ventos de thesauris suis Raab et Babilonis scien- cium se non immemor, sicut ex utroque populo hebreo videlicet et gentili primitivam et ad huc novellam dignatus est ecclesiam radicare, ita nec desinit, eandem hiis extremis in temporibus novalibus conso- lari. o altitudo diviciarum sciencie et sapiencie dei, quam profunda sunt iudicia tua, sicut abyssus multa ut cuius tot progenitores et con- temporanei cece intus degunt pertinacia, solius cor lapideum molire et oculos aperire voluisti. sane hec presencium exhibitrix, in sentibus pravitatis exorta judaice, absit aliumde, quam sancti spiritus edocta spiramine, sacri baptismatis lavacra sinumque sancte matris ecclesie meruit ingredi, iam adulta veniens itaque nostram in civitatem pro- dulci nomine Jesu ac virginis matris ipsius affectuosissime, non tamen virginalem dictis vel factis exorbitans pudiciciam, se christianam fieri postulavit, cuius proposito, ymmo verius divine preparacioni satisfacere cupientes in tocius nostre civitatis accursione populi, solitis cautelose circa talia premissis in ecclesia parochiali nostre domine, in die Marie Magdalene christianam effici procuravimus Margaretham. harum quibus nostra sunt sigilla appensa testimonio literarum. Datum etc. Schlesinger, Urkundebuch der Stadt Saaz, str. 227. 148. Císař Karel IV. uděluje purkmistru, radě i měšťa- 1377. nům města Chebu povolení, aby směli městu, zemi i Židům Chebským uložiti a rozvrhnouti berni po dobu let, na která jsou od placení berně komoře královské osvobozeni; hejtman Chebský má jim býti při tom nápomocen. V Praze, 3. března 1377. (Něm.) Orig. varch. Cheb.
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 71 146. Dle starého hebrejského nápisu na žulovém 1375. sloupu někdejší synagogy (později chrámu Matky Boží) v Chebu byla tato synagoga, kteráž při povstání proti Židům r. 1350 nejspíše velice utrpěla, opět znovu zřízena. 1375. Gradl, Gesch. d. Egerlandes I., p. 246. 147. Farář, rychtář a konšelé města Žatce vysvědčují, 1376. že Židovka na víru křesťanskou obrácená pokřtěna na jméno Markéta. [22. července, 1376.] Universis Christi fidelibus presencia lecturis vel audituris C., ple- banus ecclesie in Z[acz]. judex et... iurati ibidem vere salutis bra- vium et super ove devia ad caules dominici gregis nove deducta gra- tulari. qui producit ventos de thesauris suis Raab et Babilonis scien- cium se non immemor, sicut ex utroque populo hebreo videlicet et gentili primitivam et ad huc novellam dignatus est ecclesiam radicare, ita nec desinit, eandem hiis extremis in temporibus novalibus conso- lari. o altitudo diviciarum sciencie et sapiencie dei, quam profunda sunt iudicia tua, sicut abyssus multa ut cuius tot progenitores et con- temporanei cece intus degunt pertinacia, solius cor lapideum molire et oculos aperire voluisti. sane hec presencium exhibitrix, in sentibus pravitatis exorta judaice, absit aliumde, quam sancti spiritus edocta spiramine, sacri baptismatis lavacra sinumque sancte matris ecclesie meruit ingredi, iam adulta veniens itaque nostram in civitatem pro- dulci nomine Jesu ac virginis matris ipsius affectuosissime, non tamen virginalem dictis vel factis exorbitans pudiciciam, se christianam fieri postulavit, cuius proposito, ymmo verius divine preparacioni satisfacere cupientes in tocius nostre civitatis accursione populi, solitis cautelose circa talia premissis in ecclesia parochiali nostre domine, in die Marie Magdalene christianam effici procuravimus Margaretham. harum quibus nostra sunt sigilla appensa testimonio literarum. Datum etc. Schlesinger, Urkundebuch der Stadt Saaz, str. 227. 148. Císař Karel IV. uděluje purkmistru, radě i měšťa- 1377. nům města Chebu povolení, aby směli městu, zemi i Židům Chebským uložiti a rozvrhnouti berni po dobu let, na která jsou od placení berně komoře královské osvobozeni; hejtman Chebský má jim býti při tom nápomocen. V Praze, 3. března 1377. (Něm.) Orig. varch. Cheb.
Strana 72
72 K HISTORII ŽIDŮ 149. Zprávy o ulici v Podžidí v Praze. 1348—78. V Základech místopisu m. Prahy od V. Tomka uveřejněny jsou zápisy o domech židovských, z nichž napsán jmenovaným historio- grafem místopis Podžidí, kterýž sem klademe. Podžidí (Subiudaea); domy v ulici té na západní straně dotý- kaly se dílem již domů židovských ve starodávném bydlišti Židů Pražských, kterémuž se říkalo vůbec ulice Židovská (platea Judaeo- rum) neb také prostě v Židech (inter Judaeos). Dělilo se na dvě od sebe odloučené části, starou školu židovskou totiž a vlastní okršlek Židů. Není zcela k víře nepodobné, že za dávných časů, někdy snad za Kosmy, před prvním od něho vypravovaným pronásledováním Židů od křižáků Prahou táhnoucích (1096), obě části spolu souvisely. Později však, od prvního času, z kterého máme místnější zprávy před sebou, nacházíme krajinu města mezi starou školou a větší částí ulice židovské veskrz zaujatu od křesťanského obyvatelstva, Židy pak stěsnány ve mnohem obmezenějším bydle, než zaujali zase později v okolnostech jim příznivějších. Hlavní totiž okršlek jejich zaujímal celkem nynější širokou ulici židovskou a Pinkasovu, větší část zlaté uličky odtud ve stranu polední za sv. Mikulášem, dvě krátké a úzké uličky vedoucí v stranu druhou k masným krámům a k veliké škole židovské, asi polovici ulice rabínské odtamtud dále na půlnoc a tři malé uličky odtud v levo k starému hřbitovu židovskému. Okršlek tento byl ve všech ulicích, kterými se vcházelo do něho z ulic křesťanských, přehražen brankami čili fortnami (porta Iudaeo- rum, portale), nejspíš k ochraně Židů, co poddaných komory krá- lovské, proti záští obecného lidu, od něhož vždy časem mívali nátisky Šest takových forten židovských připomíná se výslovně: 1. jedna na konci hlavní ulice židovské blíž sv. Valentina proti dvorci tamějšímu, kdež byl dům probošta Chotěšovského (mezi č. 55. a žid. č. 9.); 2. druhá při vchodu do vlastní židovské zlaté uličky (mezi žid. č. 55. a 61.); 3. na rohu krátké uličky od tak zvané školy Meyzlovy do široké ulice židovské (mezi žid. čís. 86. a 87.); 4. při vchodu do též ulice široké od strany východní proti sv. Duchu (mezi žid. č. 115. a 124.); 5. na půlnoční straně v prostřed ulice rabínské (mezi žid. č. 213. a 211.); 6. nedaleko odtamtud blíž konce postranní uličky k tak zvaným Krechtám (mezi žid. č. 214. a 230.). Posledním dvěma říkalo se obyčejně »blíž hampejzu«. Mimo to byla nejspíš také branka v postranní uličce od velké školy do ulice v Podžidí za sv. Duchem svrchu popsané (asi při žid. č. č. 165. neb 166?). Mimo meze brankami těmito vyhražené bylo Židu zřídka kdy dopuštěno zakoupiti se v dům nějaký, a vždy bývalo to jen do času. Opak stávalo se, že se židovské domy dostávaly 1378.
72 K HISTORII ŽIDŮ 149. Zprávy o ulici v Podžidí v Praze. 1348—78. V Základech místopisu m. Prahy od V. Tomka uveřejněny jsou zápisy o domech židovských, z nichž napsán jmenovaným historio- grafem místopis Podžidí, kterýž sem klademe. Podžidí (Subiudaea); domy v ulici té na západní straně dotý- kaly se dílem již domů židovských ve starodávném bydlišti Židů Pražských, kterémuž se říkalo vůbec ulice Židovská (platea Judaeo- rum) neb také prostě v Židech (inter Judaeos). Dělilo se na dvě od sebe odloučené části, starou školu židovskou totiž a vlastní okršlek Židů. Není zcela k víře nepodobné, že za dávných časů, někdy snad za Kosmy, před prvním od něho vypravovaným pronásledováním Židů od křižáků Prahou táhnoucích (1096), obě části spolu souvisely. Později však, od prvního času, z kterého máme místnější zprávy před sebou, nacházíme krajinu města mezi starou školou a větší částí ulice židovské veskrz zaujatu od křesťanského obyvatelstva, Židy pak stěsnány ve mnohem obmezenějším bydle, než zaujali zase později v okolnostech jim příznivějších. Hlavní totiž okršlek jejich zaujímal celkem nynější širokou ulici židovskou a Pinkasovu, větší část zlaté uličky odtud ve stranu polední za sv. Mikulášem, dvě krátké a úzké uličky vedoucí v stranu druhou k masným krámům a k veliké škole židovské, asi polovici ulice rabínské odtamtud dále na půlnoc a tři malé uličky odtud v levo k starému hřbitovu židovskému. Okršlek tento byl ve všech ulicích, kterými se vcházelo do něho z ulic křesťanských, přehražen brankami čili fortnami (porta Iudaeo- rum, portale), nejspíš k ochraně Židů, co poddaných komory krá- lovské, proti záští obecného lidu, od něhož vždy časem mívali nátisky Šest takových forten židovských připomíná se výslovně: 1. jedna na konci hlavní ulice židovské blíž sv. Valentina proti dvorci tamějšímu, kdež byl dům probošta Chotěšovského (mezi č. 55. a žid. č. 9.); 2. druhá při vchodu do vlastní židovské zlaté uličky (mezi žid. č. 55. a 61.); 3. na rohu krátké uličky od tak zvané školy Meyzlovy do široké ulice židovské (mezi žid. čís. 86. a 87.); 4. při vchodu do též ulice široké od strany východní proti sv. Duchu (mezi žid. č. 115. a 124.); 5. na půlnoční straně v prostřed ulice rabínské (mezi žid. č. 213. a 211.); 6. nedaleko odtamtud blíž konce postranní uličky k tak zvaným Krechtám (mezi žid. č. 214. a 230.). Posledním dvěma říkalo se obyčejně »blíž hampejzu«. Mimo to byla nejspíš také branka v postranní uličce od velké školy do ulice v Podžidí za sv. Duchem svrchu popsané (asi při žid. č. č. 165. neb 166?). Mimo meze brankami těmito vyhražené bylo Židu zřídka kdy dopuštěno zakoupiti se v dům nějaký, a vždy bývalo to jen do času. Opak stávalo se, že se židovské domy dostávaly 1378.
Strana 73
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 73 v držení křesťanův, ač bylo k tomu zapotřebí zvláštního povolení 1378. královského. Pohříchu nestává žádných podrobnějších zpráv o vnitřních částech tehdejší ulice židovské, leč toliko v jednotlivých domích sem tam při kraji, které nejblíže sousedily s domy křesťanskými. Tak připomíná se v rohu vedle brány židovské u sv. Valentina s půlnoční strany, nejblíž dvorce za sv. Valentinem, velký dům někdy Michala Žida, je,ž roku 1404 král Václav daroval sekretáři svému Janovi ze Smržova, purkrabí na Bělé, od něhož zase jej později koupili Židé Abraham z Jičína a Lída vdova po Judlovi z Benešova se synem svým Aaronem (1416). Dům ten zahrnoval v sobě místo několika, ne-li všechněch, ny- nějších malých domů židovských po obou stranách uličky Goldrovské (žid. č. 9., 8., 7. oc). Proti němu náležel dům s druhé strany té brány, ležící za nárožním domem na začátku ulice Kaprové (č. 55.), který nyní jest křesťanský, tehdáž k ulici židovské; byl pak od krále Václava darován služebníku jeho Václavovi Vlčkovi, kterýž jej roku 1415 co městiště pusté prodal Kateřině vdově po krejčím Vavřincovi Malinovi. Od něho šly domy židovské v tom pořadí za samými zadky domů křesťanských v ulici Kaprové, tehdáž Svatovalentinské. Jeden připomíná se tudíž zastrčený mezi domy s jedné i s druhé strany a tedy jen jiným některým domem přístupný (žid. č. 54.), jejž roku 1361 koupil nejbližší soused v ulici Valentinské (č. 37.) Ula Nesl od Žida Slanského. V pravo vedle brány židovské za sv. Mikulášem v nynější Zlaté uličce stál dům Lazara Žida, jejž císař Karel roku 1366 daroval učení Pražskému čili kolleji své Karlově, kteráž tu měla své sídlo až do přenesení do domu Rotlevova na Novém tržišti. Bylo to několik nynějších domů pohromadě (žid. č. 61., 51., oc), při kterých ve stranu východní připomíná se jakási zahrada židovská (ortus Iudaeorum, 1406), snad též někdy Lazarovi náleževší, zahražená domy tehdáž kře- sťanskými v pořadí odtud až k domu nárožnímu u dvou lvů o jedné hlavě (žid. č. 75.); možná že tyto domy byly k ní teprv přistavěny někdy ve 14. století. Po přeložení kolleje Karlovy na novější místo její dostal se dům Lazarův zase v držení Židů i připomíná se opět r. 1411, kdež mistr Mauricius z Bučiny, doktor lékařství, koupil sobě část jeho na polední stranu obrácenou od křesťanského domu tehdáž Petra Múčka (žid. č. 62., 63.) až ke bráně židovské od Libovky Židovky, totiž sklep, světnici, komoru, konici, i »s malou jizbou českou« a jiným příslušenstvím. V pravo vedle nejbližší brány židovské nedaleko odtud od ny- nější školy Meyzlovy byl někdy dům Pinkasa Žida, který se také na- zývá věží (žid. č. 87.), ale roku 1404 darován byl od krále Fránovi
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 73 v držení křesťanův, ač bylo k tomu zapotřebí zvláštního povolení 1378. královského. Pohříchu nestává žádných podrobnějších zpráv o vnitřních částech tehdejší ulice židovské, leč toliko v jednotlivých domích sem tam při kraji, které nejblíže sousedily s domy křesťanskými. Tak připomíná se v rohu vedle brány židovské u sv. Valentina s půlnoční strany, nejblíž dvorce za sv. Valentinem, velký dům někdy Michala Žida, je,ž roku 1404 král Václav daroval sekretáři svému Janovi ze Smržova, purkrabí na Bělé, od něhož zase jej později koupili Židé Abraham z Jičína a Lída vdova po Judlovi z Benešova se synem svým Aaronem (1416). Dům ten zahrnoval v sobě místo několika, ne-li všechněch, ny- nějších malých domů židovských po obou stranách uličky Goldrovské (žid. č. 9., 8., 7. oc). Proti němu náležel dům s druhé strany té brány, ležící za nárožním domem na začátku ulice Kaprové (č. 55.), který nyní jest křesťanský, tehdáž k ulici židovské; byl pak od krále Václava darován služebníku jeho Václavovi Vlčkovi, kterýž jej roku 1415 co městiště pusté prodal Kateřině vdově po krejčím Vavřincovi Malinovi. Od něho šly domy židovské v tom pořadí za samými zadky domů křesťanských v ulici Kaprové, tehdáž Svatovalentinské. Jeden připomíná se tudíž zastrčený mezi domy s jedné i s druhé strany a tedy jen jiným některým domem přístupný (žid. č. 54.), jejž roku 1361 koupil nejbližší soused v ulici Valentinské (č. 37.) Ula Nesl od Žida Slanského. V pravo vedle brány židovské za sv. Mikulášem v nynější Zlaté uličce stál dům Lazara Žida, jejž císař Karel roku 1366 daroval učení Pražskému čili kolleji své Karlově, kteráž tu měla své sídlo až do přenesení do domu Rotlevova na Novém tržišti. Bylo to několik nynějších domů pohromadě (žid. č. 61., 51., oc), při kterých ve stranu východní připomíná se jakási zahrada židovská (ortus Iudaeorum, 1406), snad též někdy Lazarovi náleževší, zahražená domy tehdáž kře- sťanskými v pořadí odtud až k domu nárožnímu u dvou lvů o jedné hlavě (žid. č. 75.); možná že tyto domy byly k ní teprv přistavěny někdy ve 14. století. Po přeložení kolleje Karlovy na novější místo její dostal se dům Lazarův zase v držení Židů i připomíná se opět r. 1411, kdež mistr Mauricius z Bučiny, doktor lékařství, koupil sobě část jeho na polední stranu obrácenou od křesťanského domu tehdáž Petra Múčka (žid. č. 62., 63.) až ke bráně židovské od Libovky Židovky, totiž sklep, světnici, komoru, konici, i »s malou jizbou českou« a jiným příslušenstvím. V pravo vedle nejbližší brány židovské nedaleko odtud od ny- nější školy Meyzlovy byl někdy dům Pinkasa Žida, který se také na- zývá věží (žid. č. 87.), ale roku 1404 darován byl od krále Fránovi
Strana 74
74 K HISTORII ŽIDŮ 1378. illuminatorovi královu a po něm zůstal v držení jiných sousedů kře- sťanských. Nejbližší dva sousedé odtud hned vedle (žid. č. 80., 79.) rozšířili okolo téhož času domy své přikupováním dvorečků a částí domů od Židů, kteří s nimi sousedili vzadu z hlavní ulice židovské blíž sv. Ducha. První dům v této ulici v levo, když se vešlo branou židovskou proti svatému Duchu, tedy vedle domu tehdáž markrabí moravského Jošta, náležel Israelovi Židu (žid. č. 114., 113. oc.); první v pravo od této brány na straně protější (žid. č. 124., oc) býval někdy Jonáše Žida, potom však pana Smila ze Sulevic, kterýž jej roku 1409 prodal měšťanu Osvaldovi Rollovi. První dům židovský v postranní uličce v Podžidí blíž sv. Ducha, vedle nárožního křesťanského na půl- noční straně této uličky (žid. č. 166? 1652), náležel roku 1433 Aaro- novi Židu. Poslední židovský dům v ulici rabínské po pravé straně vedle půlnoční fortny byl Josefa Žida z Chotěboře (žid. č. 213.), vedle něhož tehdáž (1402) stála tak zvaná nová škola židovská (na místě žid. č. 215?). Vedle druhé fortny k hampejzu nedaleko odtud byl po levé straně dům křesťanský (žid. č. 230., 233?), který vzadu sousedil s domem někdy Michala Žida, později sekretáře královského Jana ze Smržova, u fortny blíž sv. Valentina, to jest nepochybně přistavěn byl k velké zahradě při tom domě, která až sem dosahovala, tu kdež jest hřbitov židovský. Tomek, Děje m. Prahy II. 215. 150. Zprávy o obci židovské. 1348—78. Zvláštní obcí byly od starodávna Židé, a to netoliko v Praze, nýbrž porůznu v celém království Českém přebývající. Byliť co sluhové komory královské (servi camerae, Kammerknechte), jak v Praze, tak ve všech jiných městech z práva úřadů městských vyňati a všechna moc nad nimi vyhražena králi a úředníkům jeho, totiž předně podkomořímu. Soudní moc nad nimi, pokud se týkalo pří mezi Židy samými, byla ode- vzdána zvláštnímu soudci čili rychtáři židovskému (judex Judaeorum, Judenrichter), kterého nepochybně dosazoval král sám prostředkem pod- komořího. Připomíná se také někdy mistr židovský (magister Judaeorum), což snad byl jen jiný název rychtáře, ač tvrditi toho nelze. Vyskytují se pak v pamětech co rychtáři židovští brzy Židé, brzy křesťané, při čemž nejisto jest, zdali byl vždy jen jeden rychtář židovský, brzy Žid, brzy křesťan, čili dva, jeden Žid, jeden křesťan, což by se tak dalo mysliti, že židovský rychtář Židů soudil jen v rozepřích mezi Židy, křesťanský pak, byl-li Žid žalován od křesťana. V rozepřích ovšem, kdež křesťan byl žalován od Žida, slušelo pohledávati práva před rychtářem městským a konšely. Přísedícími soudu byli starší Židovští, v jichž 1378.
74 K HISTORII ŽIDŮ 1378. illuminatorovi královu a po něm zůstal v držení jiných sousedů kře- sťanských. Nejbližší dva sousedé odtud hned vedle (žid. č. 80., 79.) rozšířili okolo téhož času domy své přikupováním dvorečků a částí domů od Židů, kteří s nimi sousedili vzadu z hlavní ulice židovské blíž sv. Ducha. První dům v této ulici v levo, když se vešlo branou židovskou proti svatému Duchu, tedy vedle domu tehdáž markrabí moravského Jošta, náležel Israelovi Židu (žid. č. 114., 113. oc.); první v pravo od této brány na straně protější (žid. č. 124., oc) býval někdy Jonáše Žida, potom však pana Smila ze Sulevic, kterýž jej roku 1409 prodal měšťanu Osvaldovi Rollovi. První dům židovský v postranní uličce v Podžidí blíž sv. Ducha, vedle nárožního křesťanského na půl- noční straně této uličky (žid. č. 166? 1652), náležel roku 1433 Aaro- novi Židu. Poslední židovský dům v ulici rabínské po pravé straně vedle půlnoční fortny byl Josefa Žida z Chotěboře (žid. č. 213.), vedle něhož tehdáž (1402) stála tak zvaná nová škola židovská (na místě žid. č. 215?). Vedle druhé fortny k hampejzu nedaleko odtud byl po levé straně dům křesťanský (žid. č. 230., 233?), který vzadu sousedil s domem někdy Michala Žida, později sekretáře královského Jana ze Smržova, u fortny blíž sv. Valentina, to jest nepochybně přistavěn byl k velké zahradě při tom domě, která až sem dosahovala, tu kdež jest hřbitov židovský. Tomek, Děje m. Prahy II. 215. 150. Zprávy o obci židovské. 1348—78. Zvláštní obcí byly od starodávna Židé, a to netoliko v Praze, nýbrž porůznu v celém království Českém přebývající. Byliť co sluhové komory královské (servi camerae, Kammerknechte), jak v Praze, tak ve všech jiných městech z práva úřadů městských vyňati a všechna moc nad nimi vyhražena králi a úředníkům jeho, totiž předně podkomořímu. Soudní moc nad nimi, pokud se týkalo pří mezi Židy samými, byla ode- vzdána zvláštnímu soudci čili rychtáři židovskému (judex Judaeorum, Judenrichter), kterého nepochybně dosazoval král sám prostředkem pod- komořího. Připomíná se také někdy mistr židovský (magister Judaeorum), což snad byl jen jiný název rychtáře, ač tvrditi toho nelze. Vyskytují se pak v pamětech co rychtáři židovští brzy Židé, brzy křesťané, při čemž nejisto jest, zdali byl vždy jen jeden rychtář židovský, brzy Žid, brzy křesťan, čili dva, jeden Žid, jeden křesťan, což by se tak dalo mysliti, že židovský rychtář Židů soudil jen v rozepřích mezi Židy, křesťanský pak, byl-li Žid žalován od křesťana. V rozepřích ovšem, kdež křesťan byl žalován od Žida, slušelo pohledávati práva před rychtářem městským a konšely. Přísedícími soudu byli starší Židovští, v jichž 1378.
Strana 75
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 75 rukou nacházela se vůbec správa obecní. Jim byl k ruce školník, 1378. zdá se asi podobným způsobem, jako písař městský konšelům. (Venceslaus quondam iudex Judaeorum připomíná se roku 1351 v knize Staroměstské. Naproti tomu r. 1407 v knize soudní Novo- městské fol. 160: magister Lyppman (Žid) iudex. Školník připomíná se ponejprv v pamětní knize Novoměstské r. 1403, též 1404.) Při založení Nového města císař Karel IV. propustil Židům svo- bodu, aby se tudíž směli osazovati, vyjma toliko Židy dotud na Starém městě v ulici židovské osazené. Ale svobody této nebylo od nich sku- tečně užito, leda snad že teprv za panování Karlova vystavili sobě několik domů při svém starodávném hřbitově čili zahradě židovské. Domy tyto jako i hřbitov sám byly dle výslovného svědectví ze za- čátku 15. století jměním »všech Židů jak tudíž ve městě tak i v celé zemi České obývajících«. (Communitas Judaeorum, jak se jmenuje okolo roku 1384., musí se bráti o Židech Pražských i venkovských.) Sem dovážela se těla zemřelých z celé země. Základem práv Židů českých zůstávalo vždy privilegium krále Přemysla Otakara II. dané roku 1254, které od oné doby stvrzeno bylo králem Janem a císařem Karlem (1356) a nověji vyloženo a rozšířeno králem Václavem IV. roku 1393. Od krále toho obdrželi Židé také zvláštní potvrzení na hřbitov svůj na Novém městě a na domy k němu při- stavěné r. 1410. Tomek, Děje Prahy II. 307. 151. Křesťané vězněni od Židů pro dluhy. V příčině ko- 1378. nání spravedlivosti nesměl Žid, byl-li mu kdo vydán pro dluh, jeho chovati u sebe, leč u křesťana řádem ustanoveným: měl jej držeti ne v zimě, ne v teple, nesměl naň vložiti pout, ani jiné vazby, měl jej chovati toliko o chlebě a o vodě, leč chtěl-li mu z milosti dáti více, neb dovoliti, aby mu dali přátelé jeho; mohl jej vězniti jak dlouho chtěl, umřel-li mu v zajetí, neměl z toho žádného odpovídání. 1348 až 1378. Tomek, Dějepis m. Prahy II. 336. 152. Jména Židů v Praze. Stálých rodinných jmen při Židech 1378. naskrze nebylo; vesměs měli jen jména osobní, a ta již při době starší dílem biblická, nebo vůbec hebrejská, dílem česká a německá. Prvního druhu nacházejí se jména Aaron, Abraham, Ašer, Beniamin neb Benek, Cadek, Daniel, David, Isaak čili Eisak, Izrael, Jakub, Jonáš, Josef, Josua, Judl, Lazar, Michal, Nasan, Pinkas, Šalamoun, Semnan Stenchel, Šalun, Temchen. Jména česká: Muňka, Muž, Mušátko; německá:
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 75 rukou nacházela se vůbec správa obecní. Jim byl k ruce školník, 1378. zdá se asi podobným způsobem, jako písař městský konšelům. (Venceslaus quondam iudex Judaeorum připomíná se roku 1351 v knize Staroměstské. Naproti tomu r. 1407 v knize soudní Novo- městské fol. 160: magister Lyppman (Žid) iudex. Školník připomíná se ponejprv v pamětní knize Novoměstské r. 1403, též 1404.) Při založení Nového města císař Karel IV. propustil Židům svo- bodu, aby se tudíž směli osazovati, vyjma toliko Židy dotud na Starém městě v ulici židovské osazené. Ale svobody této nebylo od nich sku- tečně užito, leda snad že teprv za panování Karlova vystavili sobě několik domů při svém starodávném hřbitově čili zahradě židovské. Domy tyto jako i hřbitov sám byly dle výslovného svědectví ze za- čátku 15. století jměním »všech Židů jak tudíž ve městě tak i v celé zemi České obývajících«. (Communitas Judaeorum, jak se jmenuje okolo roku 1384., musí se bráti o Židech Pražských i venkovských.) Sem dovážela se těla zemřelých z celé země. Základem práv Židů českých zůstávalo vždy privilegium krále Přemysla Otakara II. dané roku 1254, které od oné doby stvrzeno bylo králem Janem a císařem Karlem (1356) a nověji vyloženo a rozšířeno králem Václavem IV. roku 1393. Od krále toho obdrželi Židé také zvláštní potvrzení na hřbitov svůj na Novém městě a na domy k němu při- stavěné r. 1410. Tomek, Děje Prahy II. 307. 151. Křesťané vězněni od Židů pro dluhy. V příčině ko- 1378. nání spravedlivosti nesměl Žid, byl-li mu kdo vydán pro dluh, jeho chovati u sebe, leč u křesťana řádem ustanoveným: měl jej držeti ne v zimě, ne v teple, nesměl naň vložiti pout, ani jiné vazby, měl jej chovati toliko o chlebě a o vodě, leč chtěl-li mu z milosti dáti více, neb dovoliti, aby mu dali přátelé jeho; mohl jej vězniti jak dlouho chtěl, umřel-li mu v zajetí, neměl z toho žádného odpovídání. 1348 až 1378. Tomek, Dějepis m. Prahy II. 336. 152. Jména Židů v Praze. Stálých rodinných jmen při Židech 1378. naskrze nebylo; vesměs měli jen jména osobní, a ta již při době starší dílem biblická, nebo vůbec hebrejská, dílem česká a německá. Prvního druhu nacházejí se jména Aaron, Abraham, Ašer, Beniamin neb Benek, Cadek, Daniel, David, Isaak čili Eisak, Izrael, Jakub, Jonáš, Josef, Josua, Judl, Lazar, Michal, Nasan, Pinkas, Šalamoun, Semnan Stenchel, Šalun, Temchen. Jména česká: Muňka, Muž, Mušátko; německá:
Strana 76
76 K HISTORII ŽIDŮ 1378. Arnold, Ebruš, Gerson, Lipman, Manne, Mentl, Merkl, Nekl, Sleml. Také se jmenoval jeden Žid Victor. Židovky připomínají se větším dílem jmény českými: Deska, Liba, Libovka, Maminka, Radocha, Rybla, Rozha, Slávička; hebrejská byla tuším jména Malka, Richka. 1348—78. Tomek, Dějepis m. Prahy II. 516. 1379. 153. Král Václav IV. udílí Židům Chebským milost, že nemají býti budoucně poháněni před soudy světské a duchovní mimo obvod krajiny a města Chebu, nýbrž že mají býti souzeni jenom soudem a rychtářem města Chebu dle platného tam práva městského. V Norimberce, 25. ledna 1379. (Něm.) Orig. arch. Cheb. 1380. 154. Dopis v příčině zavraždění židovského žáka Žídka v Zatci dne 27. dubna 1380; žádá se o zakročení v této zá- ležitosti. 27. dubna 1380. (Lat.) Dr. L. Schlesinger: Urkundenbuch der Stadt Saaz, p. 49. 1380. 155. Jaroslav z Šelemberka, opat, a celý konvent klá- štera v Zabrdovicích, řehole premonstrátské, vyznávají, že od Brněnského Žida Jakuba ze Znojma obdrželi půjčkou 36 hři- ven grošů pražských měny moravské na zapravení daně jim od markraběte uložené, a zavazují se splatiti tuto půjčku do hromnic příštích. 13. prosince 1380 (Lat.) Opis nov. v arch. česk. Musea. 1380. 156. Židé podrobeni soudu duchovnímu. Po r. 1380 musel Žid Pražský David podrobiti se výroku soudu duchovního, po- něvadž arcibiskup Pražský zakázal křesťanům všeliké obchody neb obcování s Židy. Po r. 1380. 1382. Form. Joh. Przimdae. Tomek, Dějepis m. Prahy III. 220. 157. Jaroslav, opat, a konvent kláštera Zabrdovského přiznávají se, že jsou dlužni Brněnským Židům Petrovi Reuthlinovi, Jakubovi z Hory (de Monte) a Cheblinovi 24 hřivny pražských grošů měny moravské, a zavazují se splatiti tuto částku ve třech lhůtách do vánoc téhož roku. 18. července 1382. (Lat.) Opis nov. v arch. česk. Musea.
76 K HISTORII ŽIDŮ 1378. Arnold, Ebruš, Gerson, Lipman, Manne, Mentl, Merkl, Nekl, Sleml. Také se jmenoval jeden Žid Victor. Židovky připomínají se větším dílem jmény českými: Deska, Liba, Libovka, Maminka, Radocha, Rybla, Rozha, Slávička; hebrejská byla tuším jména Malka, Richka. 1348—78. Tomek, Dějepis m. Prahy II. 516. 1379. 153. Král Václav IV. udílí Židům Chebským milost, že nemají býti budoucně poháněni před soudy světské a duchovní mimo obvod krajiny a města Chebu, nýbrž že mají býti souzeni jenom soudem a rychtářem města Chebu dle platného tam práva městského. V Norimberce, 25. ledna 1379. (Něm.) Orig. arch. Cheb. 1380. 154. Dopis v příčině zavraždění židovského žáka Žídka v Zatci dne 27. dubna 1380; žádá se o zakročení v této zá- ležitosti. 27. dubna 1380. (Lat.) Dr. L. Schlesinger: Urkundenbuch der Stadt Saaz, p. 49. 1380. 155. Jaroslav z Šelemberka, opat, a celý konvent klá- štera v Zabrdovicích, řehole premonstrátské, vyznávají, že od Brněnského Žida Jakuba ze Znojma obdrželi půjčkou 36 hři- ven grošů pražských měny moravské na zapravení daně jim od markraběte uložené, a zavazují se splatiti tuto půjčku do hromnic příštích. 13. prosince 1380 (Lat.) Opis nov. v arch. česk. Musea. 1380. 156. Židé podrobeni soudu duchovnímu. Po r. 1380 musel Žid Pražský David podrobiti se výroku soudu duchovního, po- něvadž arcibiskup Pražský zakázal křesťanům všeliké obchody neb obcování s Židy. Po r. 1380. 1382. Form. Joh. Przimdae. Tomek, Dějepis m. Prahy III. 220. 157. Jaroslav, opat, a konvent kláštera Zabrdovského přiznávají se, že jsou dlužni Brněnským Židům Petrovi Reuthlinovi, Jakubovi z Hory (de Monte) a Cheblinovi 24 hřivny pražských grošů měny moravské, a zavazují se splatiti tuto částku ve třech lhůtách do vánoc téhož roku. 18. července 1382. (Lat.) Opis nov. v arch. česk. Musea.
Strana 77
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 77 158. Král Václav IV. ustanovuje k žádosti své matky 1383. Alžběty, jaká cla mají se při branách Menšího města Praž- ského vybírati zvláště z věcí, jež se přes most do Menšího města převážejí; zároveň ustanovuje, poveze-li kdo tudy jednoho neb více živých Židů, že má zaplatiti z každého koně 6 haléřů, poveze-li však jednoho neb více mrtvých Židů, že má dáti jeden groš z každého koně. (»Také povezeli kto Žida živého aneb Židy živé, ten plať ot každého koně šěst haléřóv. Pakli poveze Žida umrlého neboli jich viece umrlých, tehdy ot každého koně groš jmá dáti.) V Praze (bez bližšího data) 1383. Cod. jur. municip. regni Bohem., I. p. 166. 159. Jiří z Roztok, podkomoří království Českého a 1384. purkrabí na Hrádku (Křivoklátě), nařizuje z poručení krá- lovského rychtářům, purkmistrům, konšelům a přísežným jakož i měšťanům měst královských, kterýmž tento mandát dodán bude, aby dlužníky Židů v městech a »popravách« (soudních okresích) svých přiměli k zaplacení dluhů, neboť Židé si stěžují, že proto nemohli složiti peněžní dávku jim od krále uloženou, poněvadž část křesťanů jim dluhy, jak by náleželo, nesplácí. Na Hrádku (Křivoklátě), 1384. (Lat.) Palacký, Uber Formelbücher, p. 147. (Abhandl. d. k. böhm. Gesellsch. d. Wissensch. V. Folge 2 Bd.) 160. Václav IV, král Český, nařizuje všem popravcům, 1385. aby příštího pátku po Reminiscere (3. března) o druhé hodině noční potají a bez hluku všecky Židy v popravách (soudních okresích) svých zjímati a u vězení držeti dali a pe- čovali o to, aby žádný neušel. Po uzavření domů a zape- četění majetku Židů mají tyto i věci jejich tak dlouho ostražitě opatrovati, dokud to budou míti nařízeno. Na Hrádku (Křivoklátě), 24. února 1385. (Lat.) Palacký, Uber Formelbücher, p. 148. (Abh. d. kön böhm. Gesellsch. d. Wissensch V. Folge, 2 Bd.) 161. Václav IV., král Český, osvobozuje měšťany a oby- 1385. vatele města a kraje Chebského i se Židy na pět let ode všech daní, berní, poplatků a nových nákladů. 5. května 1385. (Něm.) Driwok, Altere Geschichte der Stadt Eger, p. 337.
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 77 158. Král Václav IV. ustanovuje k žádosti své matky 1383. Alžběty, jaká cla mají se při branách Menšího města Praž- ského vybírati zvláště z věcí, jež se přes most do Menšího města převážejí; zároveň ustanovuje, poveze-li kdo tudy jednoho neb více živých Židů, že má zaplatiti z každého koně 6 haléřů, poveze-li však jednoho neb více mrtvých Židů, že má dáti jeden groš z každého koně. (»Také povezeli kto Žida živého aneb Židy živé, ten plať ot každého koně šěst haléřóv. Pakli poveze Žida umrlého neboli jich viece umrlých, tehdy ot každého koně groš jmá dáti.) V Praze (bez bližšího data) 1383. Cod. jur. municip. regni Bohem., I. p. 166. 159. Jiří z Roztok, podkomoří království Českého a 1384. purkrabí na Hrádku (Křivoklátě), nařizuje z poručení krá- lovského rychtářům, purkmistrům, konšelům a přísežným jakož i měšťanům měst královských, kterýmž tento mandát dodán bude, aby dlužníky Židů v městech a »popravách« (soudních okresích) svých přiměli k zaplacení dluhů, neboť Židé si stěžují, že proto nemohli složiti peněžní dávku jim od krále uloženou, poněvadž část křesťanů jim dluhy, jak by náleželo, nesplácí. Na Hrádku (Křivoklátě), 1384. (Lat.) Palacký, Uber Formelbücher, p. 147. (Abhandl. d. k. böhm. Gesellsch. d. Wissensch. V. Folge 2 Bd.) 160. Václav IV, král Český, nařizuje všem popravcům, 1385. aby příštího pátku po Reminiscere (3. března) o druhé hodině noční potají a bez hluku všecky Židy v popravách (soudních okresích) svých zjímati a u vězení držeti dali a pe- čovali o to, aby žádný neušel. Po uzavření domů a zape- četění majetku Židů mají tyto i věci jejich tak dlouho ostražitě opatrovati, dokud to budou míti nařízeno. Na Hrádku (Křivoklátě), 24. února 1385. (Lat.) Palacký, Uber Formelbücher, p. 148. (Abh. d. kön böhm. Gesellsch. d. Wissensch V. Folge, 2 Bd.) 161. Václav IV., král Český, osvobozuje měšťany a oby- 1385. vatele města a kraje Chebského i se Židy na pět let ode všech daní, berní, poplatků a nových nákladů. 5. května 1385. (Něm.) Driwok, Altere Geschichte der Stadt Eger, p. 337.
Strana 78
78 K HISTORII ŽIDŮ 1385. 162. Václav IV., král Český, nařizuje všem královským městům v Čechách, aby k Židům v nich obývajícím v příčině jich pohledávek proti dlužníkům jejich dle řádu a obyčeje v království Českém platného s povinnou spravedlností se zachovala. V Praze, 8. června 1385 (Lat.) 1385. Palacký, Uber Formelbücher, p. 149. (Abh. d. k. böhm. Gesellsch. d. Wissensch. V. Folge, 2. Band.) 163. Židé v Humpolci. Při r. 1385 děje se zmínka o Židech v Humpolci. Paměti mesta Humpolce od Stolaře, 1863, str. 71. 1385. 164. Král Václav IV. nařizuje nejmenovanému přiměti a pohnouti faráře V. v P., aby nepoháněl z jakékoliv příčiny Židy Klatovské P a B., »služebníky komory královské«, mimo diecesi, nýbrž, má-li s nimi oč činiti, aby sobě před pánem Jindřichem z Dubé zjednal právo. Cc. 1385. (Lat.) Palacký, Uber Formelbücher, p. 149. (Abh. d. k. böhm. Gesellsch. d. Wissensch. V. Folge, 2. Bd.) 1385. 165. Král Václav IV. poroučí nejmenovanému, aby se pro Protivu z Tropčic srovnal se Židem M. v T. aneb Protivu přiměl, aby ho z rukojemství vybavil, sice že dá jej (nejmenovaného) skrze některé bližší město královské soudně stíhati, aby Židovi dle listin jeho konečně spra- vedlnost zjednal. Cc. 1385. (Lat.) Palacký, Uber Formelbücher, p. 149. (Abh. d. k. böhm. Gesellsch. d. Wissensch. V. Folge, 2. Bd.) 1386. 166. Nové město Pražské dlužníkem Židů. Konšelé Nového města Pražského byli viněni, že zavadili město učiněním dluhu 45 kop u Židů vydavše na to list pod pečetí městskou bez svolení a bez vědomí obce. 1385 a 1386. Tomek, Dějepis m. Prahy III. 340. 1386. 167. R. 1386 byli při volbě městské rady Chebské usta- noveni čtyři »mistři židovští« Majer, Josef, Hesekias a Leblange. Gradl, Gesch. d. Egerlandes I., p. 262. 1388. 168. Zikmund Huller, podkomoří království Českého, nařizuje na rozkaz královský městům v Čechách, aby po-
78 K HISTORII ŽIDŮ 1385. 162. Václav IV., král Český, nařizuje všem královským městům v Čechách, aby k Židům v nich obývajícím v příčině jich pohledávek proti dlužníkům jejich dle řádu a obyčeje v království Českém platného s povinnou spravedlností se zachovala. V Praze, 8. června 1385 (Lat.) 1385. Palacký, Uber Formelbücher, p. 149. (Abh. d. k. böhm. Gesellsch. d. Wissensch. V. Folge, 2. Band.) 163. Židé v Humpolci. Při r. 1385 děje se zmínka o Židech v Humpolci. Paměti mesta Humpolce od Stolaře, 1863, str. 71. 1385. 164. Král Václav IV. nařizuje nejmenovanému přiměti a pohnouti faráře V. v P., aby nepoháněl z jakékoliv příčiny Židy Klatovské P a B., »služebníky komory královské«, mimo diecesi, nýbrž, má-li s nimi oč činiti, aby sobě před pánem Jindřichem z Dubé zjednal právo. Cc. 1385. (Lat.) Palacký, Uber Formelbücher, p. 149. (Abh. d. k. böhm. Gesellsch. d. Wissensch. V. Folge, 2. Bd.) 1385. 165. Král Václav IV. poroučí nejmenovanému, aby se pro Protivu z Tropčic srovnal se Židem M. v T. aneb Protivu přiměl, aby ho z rukojemství vybavil, sice že dá jej (nejmenovaného) skrze některé bližší město královské soudně stíhati, aby Židovi dle listin jeho konečně spra- vedlnost zjednal. Cc. 1385. (Lat.) Palacký, Uber Formelbücher, p. 149. (Abh. d. k. böhm. Gesellsch. d. Wissensch. V. Folge, 2. Bd.) 1386. 166. Nové město Pražské dlužníkem Židů. Konšelé Nového města Pražského byli viněni, že zavadili město učiněním dluhu 45 kop u Židů vydavše na to list pod pečetí městskou bez svolení a bez vědomí obce. 1385 a 1386. Tomek, Dějepis m. Prahy III. 340. 1386. 167. R. 1386 byli při volbě městské rady Chebské usta- noveni čtyři »mistři židovští« Majer, Josef, Hesekias a Leblange. Gradl, Gesch. d. Egerlandes I., p. 262. 1388. 168. Zikmund Huller, podkomoří království Českého, nařizuje na rozkaz královský městům v Čechách, aby po-
Strana 79
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 79 platek a jiné peníze, které Žid, ukazatel tohoto nařízení, 1388. od Židů tamějších vybere a úřadu města složiti má, opa- trně uschovali, až by jim jiné písemné nařízení vydal. V Praze, 16. září 1388. (Lat.) Palacký, Uber Formelbücher, p. 150. (Abh. d. k. b. Gesellsch. der Wissensch. V. Folge, 2. Bd.) 169. Žid výběrčím berně židovské v Čechách. Roku 1388 1388. byl k vymáhání berně od celé obce židovské v Čechách zvolen výběrčí Žid, a úřady městské bývaly vyzývány podkomořím býti mu nápo- mocnými, aby se žádný ze Židů povinnosti takové nezbavoval. 1388. Tomek, Dějepis m. Prahy II. 370. 170. Pohroma Židů v Praze. »Léta 1389 byla pohroma na 1389. Židy v Praze na Novém městě na velikú noc. Neb když šel kněz s tělem božím v čas nešporní, a Židé loučeli kamením na kněze a vyrazili mu tu drahú svátost z rukú, takž jedny zbili a druhé spálili.« 18. dubna 1389. Zpráva o vraždění Židů v Praze. Während dass der 1389. König zu Eger für die Ruhe Deutschlandes sorgte, entstand zu Prag ein schauervoller Aufruhr. Die Juden hatten zwar einen besonderen, von den Christen durch Mauern und Thore abgesonderten Bezirk in der Stadt, den sie bewohnten. Es fügte sich aber doch, dass ein katho- lischer Priester, mit der Hostie in der Hand, vielleicht zu einem kranken Christen, durch die Judenstadt gieng. Diess muss sehr ungewöhnlich gewesen sein, denn die Juden stiessen sich daran.24) Sie liefen zusammen, griffen nach Steinen und riefen »lasst uns den steinigen, der sich für einen Sohn Gottes ausgegeben hat«. Zu dem Priester sprachen sie: »Verflucht sei der, den du in deinen Händen trägst.« Sie liessen es nicht bei diesen Lästerungen bleiben, sondern warfen mit Steinen nach dem Priester und zwangen ihn zur Rückkehr. Doch wurden die Juden, welche dies gethan hatten, in Verhaft genommen, um sie sodann ihrer Ausgelassenheit wegen, wie sie es verdienten, zu bestrafen. Allein die Priester, welche dem Volke das Evangelium öffentlich in Kirchen pre- digten, stiegen am Ostertage auf die Kanzeln und stellten die Sache ihren Zuhörern von der grässlichsten Seite vor, vielleicht mehr da- durch beleidigt, dass ein Mann von ihrem Stande von den Juden so sehr gemisshandelt worden, als aus Eifer zur Religion. Sie riefen mit 24) Beneš, minorita, však praví: quia sacerdotes corpus Domini nostri ad infirmos impediverunt (Dobner IV. 63.).
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 79 platek a jiné peníze, které Žid, ukazatel tohoto nařízení, 1388. od Židů tamějších vybere a úřadu města složiti má, opa- trně uschovali, až by jim jiné písemné nařízení vydal. V Praze, 16. září 1388. (Lat.) Palacký, Uber Formelbücher, p. 150. (Abh. d. k. b. Gesellsch. der Wissensch. V. Folge, 2. Bd.) 169. Žid výběrčím berně židovské v Čechách. Roku 1388 1388. byl k vymáhání berně od celé obce židovské v Čechách zvolen výběrčí Žid, a úřady městské bývaly vyzývány podkomořím býti mu nápo- mocnými, aby se žádný ze Židů povinnosti takové nezbavoval. 1388. Tomek, Dějepis m. Prahy II. 370. 170. Pohroma Židů v Praze. »Léta 1389 byla pohroma na 1389. Židy v Praze na Novém městě na velikú noc. Neb když šel kněz s tělem božím v čas nešporní, a Židé loučeli kamením na kněze a vyrazili mu tu drahú svátost z rukú, takž jedny zbili a druhé spálili.« 18. dubna 1389. Zpráva o vraždění Židů v Praze. Während dass der 1389. König zu Eger für die Ruhe Deutschlandes sorgte, entstand zu Prag ein schauervoller Aufruhr. Die Juden hatten zwar einen besonderen, von den Christen durch Mauern und Thore abgesonderten Bezirk in der Stadt, den sie bewohnten. Es fügte sich aber doch, dass ein katho- lischer Priester, mit der Hostie in der Hand, vielleicht zu einem kranken Christen, durch die Judenstadt gieng. Diess muss sehr ungewöhnlich gewesen sein, denn die Juden stiessen sich daran.24) Sie liefen zusammen, griffen nach Steinen und riefen »lasst uns den steinigen, der sich für einen Sohn Gottes ausgegeben hat«. Zu dem Priester sprachen sie: »Verflucht sei der, den du in deinen Händen trägst.« Sie liessen es nicht bei diesen Lästerungen bleiben, sondern warfen mit Steinen nach dem Priester und zwangen ihn zur Rückkehr. Doch wurden die Juden, welche dies gethan hatten, in Verhaft genommen, um sie sodann ihrer Ausgelassenheit wegen, wie sie es verdienten, zu bestrafen. Allein die Priester, welche dem Volke das Evangelium öffentlich in Kirchen pre- digten, stiegen am Ostertage auf die Kanzeln und stellten die Sache ihren Zuhörern von der grässlichsten Seite vor, vielleicht mehr da- durch beleidigt, dass ein Mann von ihrem Stande von den Juden so sehr gemisshandelt worden, als aus Eifer zur Religion. Sie riefen mit 24) Beneš, minorita, však praví: quia sacerdotes corpus Domini nostri ad infirmos impediverunt (Dobner IV. 63.).
Strana 80
80 K HISTORII ŽIDŮ 1389. heiligem Feuer entflammt zu dem Volke: »Wenn ihr das Unrecht und die Schmach, die man unserm Herrn Jesu angethan hat, nicht rächet, so werdet ihr alle, noch ehe als ein Jahr vergeht, Schand und Spott ertragen müssen« Durch dies und dergleichen Zureden der Prediger ward das Volk wider die Juden dergestalten angefeuert, dass es sich hie und da zusammenrottete und mit Spiessen, Lanzen, Pfeilen und Steinen bewassnete. Die Magistrate liessen den zusammengelaufenen Pöbel auf das ernsthafteste zur Ruhe ermahnen, mit der Versicherung, man wolle die schuldigen Juden nach Gebühr strafen, und sie sollten sich zum Rathhause begeben. Allein das Volk, durch die Ermahnungen der Prediger, sagt der Kronist, mit der Gnade Gottes durchdrungen, und mit der Liebe zu ihm erfüllt, folgte nicht den Befehlen ihrer Vor- steher, wohl aber folgte es der Stimme eines gewissen Jesko, der da rief: »Es ist besser, dass alle Juden sterben, als dass die Christen zu Grund gehen sollten." Auf diese Worte drangen sie in die Judenstadt mit Gewalt und mit einer fanatischen Wuth, zündeten die Häuser an, und ermordeten die Juden, welche den Flammen entlaufen wollten. Drei tausend wurden in kurzer Zeit getödtet oder verbrannt. Nur einige Weiber und Kinder brachte man auf die Rathhäuser, und man taufte sie, um sie hiedurch der Wuth des rasenden Pöbels zu entreissen. Ein glechzeitiger Kronist, der damals zu Prag studierte, erzählt in der Kürze das nämliche. Ein anderer alter Schriftsteller sagt auch, dass aus oben angeführten Ursachen fast alle Juden zu Prag am Ostertage sind er- mordet und verbrannt worden. Staří letopisové čeští p. 4. Veleslavínův hist. kal. 215. Passio Prag. Jud. MS. v kap. Pr. 1389. 171. Zikmund Huler, podkomoří království Českého, nařizuje na rozkaz krále purkmistrům, soudcům, konše- lům a přísežným měst v Čechách, aby ihned veškeré Židy v městech svých zjímati, bezpečně zavříti a majetek jich movitý i nemovitý zabaviti dali a opatrně chovali. Na Křivoklátě, 19. dubna 1389. (Lat.) Palacký, Uber Formelbücher, p. 150. (Abh. d. k. böhm. Gesellsch. der Wissensch. V. Folge. 2. Band.) 1389. 172. Král Václav IV. udílí měštanům, obyvatelům a Židůmměstaa kraje Chebskéhozaodvedenouberni milost, že od příštích svátků svatodušních po dobu pěti let po sobě jdoucích jsou osvobozeni ode všech daní, dávek, ungeltu a všech nových platů, které by uloženy byly. Téhož dne potvrdil král, že mu měšťané a Židé
80 K HISTORII ŽIDŮ 1389. heiligem Feuer entflammt zu dem Volke: »Wenn ihr das Unrecht und die Schmach, die man unserm Herrn Jesu angethan hat, nicht rächet, so werdet ihr alle, noch ehe als ein Jahr vergeht, Schand und Spott ertragen müssen« Durch dies und dergleichen Zureden der Prediger ward das Volk wider die Juden dergestalten angefeuert, dass es sich hie und da zusammenrottete und mit Spiessen, Lanzen, Pfeilen und Steinen bewassnete. Die Magistrate liessen den zusammengelaufenen Pöbel auf das ernsthafteste zur Ruhe ermahnen, mit der Versicherung, man wolle die schuldigen Juden nach Gebühr strafen, und sie sollten sich zum Rathhause begeben. Allein das Volk, durch die Ermahnungen der Prediger, sagt der Kronist, mit der Gnade Gottes durchdrungen, und mit der Liebe zu ihm erfüllt, folgte nicht den Befehlen ihrer Vor- steher, wohl aber folgte es der Stimme eines gewissen Jesko, der da rief: »Es ist besser, dass alle Juden sterben, als dass die Christen zu Grund gehen sollten." Auf diese Worte drangen sie in die Judenstadt mit Gewalt und mit einer fanatischen Wuth, zündeten die Häuser an, und ermordeten die Juden, welche den Flammen entlaufen wollten. Drei tausend wurden in kurzer Zeit getödtet oder verbrannt. Nur einige Weiber und Kinder brachte man auf die Rathhäuser, und man taufte sie, um sie hiedurch der Wuth des rasenden Pöbels zu entreissen. Ein glechzeitiger Kronist, der damals zu Prag studierte, erzählt in der Kürze das nämliche. Ein anderer alter Schriftsteller sagt auch, dass aus oben angeführten Ursachen fast alle Juden zu Prag am Ostertage sind er- mordet und verbrannt worden. Staří letopisové čeští p. 4. Veleslavínův hist. kal. 215. Passio Prag. Jud. MS. v kap. Pr. 1389. 171. Zikmund Huler, podkomoří království Českého, nařizuje na rozkaz krále purkmistrům, soudcům, konše- lům a přísežným měst v Čechách, aby ihned veškeré Židy v městech svých zjímati, bezpečně zavříti a majetek jich movitý i nemovitý zabaviti dali a opatrně chovali. Na Křivoklátě, 19. dubna 1389. (Lat.) Palacký, Uber Formelbücher, p. 150. (Abh. d. k. böhm. Gesellsch. der Wissensch. V. Folge. 2. Band.) 1389. 172. Král Václav IV. udílí měštanům, obyvatelům a Židůmměstaa kraje Chebskéhozaodvedenouberni milost, že od příštích svátků svatodušních po dobu pěti let po sobě jdoucích jsou osvobozeni ode všech daní, dávek, ungeltu a všech nových platů, které by uloženy byly. Téhož dne potvrdil král, že mu měšťané a Židé
Strana 81
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 81 Chebští přispěli na pomoc tisícem kop grošů pražských na zaplacení 1389. útrat vzešlých pobytem jeho v Chebu při sněmu říšském. V Chebu, 5. května 1389. (Něm.) Cod. jur. municip. regni Bohem. II. p. 809. — Gradl, Geschichte des Egerlandes p. 271. 173. Václav IV., král Český, nařizuje všem purkrabím, 1389. kastellanům, purkmistrům, soudcům, konšelům, přísežným a obcím v městech v království Českém, aby k Židům v nich obývajícím proti věřitelům jejich v příčině peněz jim dlužných s dostatečnou spravedlností se zachovali. Zejména mají k žádosti ukazatele tohoto poručení Židy u nich bydlící k tomu nabádati, po případě dle potřeby k tomu doháněti, aby dle podílu na každého z nich připada- jícího jistou částku peněz králi bez odkladu odvedli. Na Žebráce, 15. září 1389. (Lat) Palacký, Uber Formelbücher p. 149. (Abhand. d. k. böhm. Gesellsch. d. Wissensch. VI. Folge, 2. Band.) 174. Jan z E[gerbergu] se svým bratrem D. a rukojmími 1389. dává Židovi S. a jeho ženě v Žatci dlužní úpis na 13 kop grošů pražských. Kdyby nezaplatil úroky, nebo jistinu, má dlužník vjeti do ležení se dvěma koňmi; kdyby z ležení se vytrhl a jistinu s úroky ne- splatil, může věřitel Žid zabaviti všechny statky svého dlužníka. Sine dato. 1389. (Lat.) Schlesinger: Urkundenbuch der Stadt Saaz, str. 223. 175. Hynek z Dubé, nejvyšší číšník království Ceského, a Bořivoj 1390. ze Svinař, královský správce v Bavořích, jako rozsudí o žalobě měšťana Wunsidelského, Dobereinera, jemuž soudce Chebský pro nezaplacení 1600 liber haléřů, od Žida Feinla a společníků v Chebu městu Wunsidlu, vlastně pánu jeho, purkrabímu Fridrichu v Norimberce, půj- čených, jmění pobrati kázal, činí výrok, že purkrabí Fridrich má za- platiti Židům Chebským hlavní summu a úroků 2610 liber haléřů, začež má sjíti s obstávky, kterou Chebští na prospěch Židů provedli. 19. ledna 1390. (Něm.) Orig. arch. Cheb. Gradl, Gesch. d. Egerlandes I. p. 272. 176. Král Václav IV. nařizuje všem, aby Židy 1301. Chebské, »jeho sluhy komorní«, kteří s ostatními měšťany tvoří jedno těleso a kteří mu jakožto králi Českému právem zástavním příslušejí, 6
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 81 Chebští přispěli na pomoc tisícem kop grošů pražských na zaplacení 1389. útrat vzešlých pobytem jeho v Chebu při sněmu říšském. V Chebu, 5. května 1389. (Něm.) Cod. jur. municip. regni Bohem. II. p. 809. — Gradl, Geschichte des Egerlandes p. 271. 173. Václav IV., král Český, nařizuje všem purkrabím, 1389. kastellanům, purkmistrům, soudcům, konšelům, přísežným a obcím v městech v království Českém, aby k Židům v nich obývajícím proti věřitelům jejich v příčině peněz jim dlužných s dostatečnou spravedlností se zachovali. Zejména mají k žádosti ukazatele tohoto poručení Židy u nich bydlící k tomu nabádati, po případě dle potřeby k tomu doháněti, aby dle podílu na každého z nich připada- jícího jistou částku peněz králi bez odkladu odvedli. Na Žebráce, 15. září 1389. (Lat) Palacký, Uber Formelbücher p. 149. (Abhand. d. k. böhm. Gesellsch. d. Wissensch. VI. Folge, 2. Band.) 174. Jan z E[gerbergu] se svým bratrem D. a rukojmími 1389. dává Židovi S. a jeho ženě v Žatci dlužní úpis na 13 kop grošů pražských. Kdyby nezaplatil úroky, nebo jistinu, má dlužník vjeti do ležení se dvěma koňmi; kdyby z ležení se vytrhl a jistinu s úroky ne- splatil, může věřitel Žid zabaviti všechny statky svého dlužníka. Sine dato. 1389. (Lat.) Schlesinger: Urkundenbuch der Stadt Saaz, str. 223. 175. Hynek z Dubé, nejvyšší číšník království Ceského, a Bořivoj 1390. ze Svinař, královský správce v Bavořích, jako rozsudí o žalobě měšťana Wunsidelského, Dobereinera, jemuž soudce Chebský pro nezaplacení 1600 liber haléřů, od Žida Feinla a společníků v Chebu městu Wunsidlu, vlastně pánu jeho, purkrabímu Fridrichu v Norimberce, půj- čených, jmění pobrati kázal, činí výrok, že purkrabí Fridrich má za- platiti Židům Chebským hlavní summu a úroků 2610 liber haléřů, začež má sjíti s obstávky, kterou Chebští na prospěch Židů provedli. 19. ledna 1390. (Něm.) Orig. arch. Cheb. Gradl, Gesch. d. Egerlandes I. p. 272. 176. Král Václav IV. nařizuje všem, aby Židy 1301. Chebské, »jeho sluhy komorní«, kteří s ostatními měšťany tvoří jedno těleso a kteří mu jakožto králi Českému právem zástavním příslušejí, 6
Strana 82
82 K HISTORII ŽIDŮ 1391. chránili a bránili a u vymáhání dluhů jim ku právu dopomáhali. Na Žebráce, 17. ledna 1391 (Něm.) Orig. v arch. Cheb. 1392. 177. Král Václav IV. osvobozuje měšťany a oby- vatele města Chebu a země Chebské zároveň s tamějšími Židy za to, že mu poskytli peněžní pomoc, na dobu čtyř roků od placení daní a jiných dávek. V Praze, 29. března 1392. (Něm.) Orig. v arch. Cheb. 1393. 178. Král Václav IV. uděluje Židům v Čechách sídlí- cím výsadu, že je nesmějí souditi páni, nýbrž jenom královští úředníci. Židé mohou zaplacení žádati od dlužníka aneb od jeho rukojmí, a kdo by z nich k soudu před úředníka se ne- dostavil, má ztratiti při. A ještě jiné výhody, týkající se nejvíce dluž- ního jednání a soudního řádu, uděluje Židům. Na Žebráce 14. června 1393. Wir Wenczlaw von gotes genaden Romischer kunig, zu allen czeiten merer des reichs vnd kunig zu Beheim, bekennen vnd tun kunt offenlichen mit diesem briue allen den, die in sehen oder horen lesen, das wir mit wolbedachtem mute, rate vnser getrewen vnd von rechter wissen den Juden, vnsern camerknechten, die in vnserm kunigreich vnd lande zu Beheim wonhaftig vnd gesessen sein, diese besunder genade getan vnd sie in die nachgeschribene rechte geseczt haben in aller der massen, als hernach geschriben ist: Czu dem ersten, so meinen vnd wollen wir, das die lantherren von Beheim vber dieselben Juden, noch vber ire briue kein recht sprechen sollen, sunder unsere amptlute, den wir das empfohlen haben oder hernach empfelhen. Ouch so sollen vnd mogen die Juden sich vmb ire schulde an dem selbschuldigen oder an den burgen oder an ir einem, an welchem sie wellen vnd in das geuellet, noch ir briue laute erholen vnd ergeczen. Ouch tun wir in die genaden vnd geben in das zu dem rechten, wenne vnd als ofte vnsere amptlute, den wir das beuolhen haben, iren schuldigern, die iren insigeln lauken wolten, einen wermessen tag geben, vf dem tage sie vmb ire insigele gerecht werden sollen, wer denne zu demselben tage nicht kumpt, der sol sein recht gancz vnd gar verloren haben, es were denne, das er in vnserm dinste were vnd das vns das wyssentlich were. Ouch ob yman- den, wer der were, spreche, das in die Juden mit verhalten briuen monten, so sollen di Juden dem Cristen dorumb gerecht werden vnd
82 K HISTORII ŽIDŮ 1391. chránili a bránili a u vymáhání dluhů jim ku právu dopomáhali. Na Žebráce, 17. ledna 1391 (Něm.) Orig. v arch. Cheb. 1392. 177. Král Václav IV. osvobozuje měšťany a oby- vatele města Chebu a země Chebské zároveň s tamějšími Židy za to, že mu poskytli peněžní pomoc, na dobu čtyř roků od placení daní a jiných dávek. V Praze, 29. března 1392. (Něm.) Orig. v arch. Cheb. 1393. 178. Král Václav IV. uděluje Židům v Čechách sídlí- cím výsadu, že je nesmějí souditi páni, nýbrž jenom královští úředníci. Židé mohou zaplacení žádati od dlužníka aneb od jeho rukojmí, a kdo by z nich k soudu před úředníka se ne- dostavil, má ztratiti při. A ještě jiné výhody, týkající se nejvíce dluž- ního jednání a soudního řádu, uděluje Židům. Na Žebráce 14. června 1393. Wir Wenczlaw von gotes genaden Romischer kunig, zu allen czeiten merer des reichs vnd kunig zu Beheim, bekennen vnd tun kunt offenlichen mit diesem briue allen den, die in sehen oder horen lesen, das wir mit wolbedachtem mute, rate vnser getrewen vnd von rechter wissen den Juden, vnsern camerknechten, die in vnserm kunigreich vnd lande zu Beheim wonhaftig vnd gesessen sein, diese besunder genade getan vnd sie in die nachgeschribene rechte geseczt haben in aller der massen, als hernach geschriben ist: Czu dem ersten, so meinen vnd wollen wir, das die lantherren von Beheim vber dieselben Juden, noch vber ire briue kein recht sprechen sollen, sunder unsere amptlute, den wir das empfohlen haben oder hernach empfelhen. Ouch so sollen vnd mogen die Juden sich vmb ire schulde an dem selbschuldigen oder an den burgen oder an ir einem, an welchem sie wellen vnd in das geuellet, noch ir briue laute erholen vnd ergeczen. Ouch tun wir in die genaden vnd geben in das zu dem rechten, wenne vnd als ofte vnsere amptlute, den wir das beuolhen haben, iren schuldigern, die iren insigeln lauken wolten, einen wermessen tag geben, vf dem tage sie vmb ire insigele gerecht werden sollen, wer denne zu demselben tage nicht kumpt, der sol sein recht gancz vnd gar verloren haben, es were denne, das er in vnserm dinste were vnd das vns das wyssentlich were. Ouch ob yman- den, wer der were, spreche, das in die Juden mit verhalten briuen monten, so sollen di Juden dem Cristen dorumb gerecht werden vnd
Strana 83
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 83 wollen, das sie nehuer beweyzen sollen zu sein, das sie den Cristen 1393 gemanet haben, wen das sie die Cristen vberczeugen mochten oder solten, vsgenomen der briue, die vns verhalden sind in vnser camer oder anderswo von der czeit, als die Juden geslagen sind, dieselben briue durch der verhaldung willen keyn schaden haben, noch vorurteilt werden sollen. Ouch wollen wir, ob ymand, wer der were, kein gut, das denselben Juden vor mit briuen verchriben ist, vorkauft oder ver- saczt hette, so meinen wir, das das denselben Juden vnschedlich sein solte, wie wol dasselbe gut in den lanttoffeln, hoftoffin, statgerichte, lantkerichte oder hofgerichte einen andern verschreiben were, als werre ouch die Juden elder briue doruber haben. Ouch tun wir in die ge- naden, ob kenerley guter weren, der sich die Juden noch ir briue lautte vnderwunden hetten oder sich hernach vnderwinden, das sie denne dieselben guter gancze vnd gar vorkaufen, werseczen, werkumern oder sust hingeben mugen, wem sie wollen, vnd daselbe solen wir mit vnsern maiestat briuen bestettigen, vnd wem wir diselbe guter, sie sein ver- kauft, versaczt oder sust von denselben Juden hingegeben, mit vnsern briuen, als vorgeschriben stet, verschreiben, das soll craft vnd macht haben vnd dobey bleyben von allermeniclich vngehindert. Ouch so tun wir die genade, were die sache, das der selbschuldig seines insigels laukent vnd dorumb den Juden gerecht sein wolte, vnd die burgen bekenten, so mag derselbe selbschuldig dem Juden nicht gerecht werden, sunder den briff gancz vnd stette halden vnd beczalen; were aber ouch, das die burgen iren insigeln lauken wolten vnd der selbschuldig bekente, so mugen ouch noch sollen dieselbe burgen vmb ire insigele nicht gerecht werden, sunder den briff ouch gancz vnd stete halden vnd beczalen. Were ouch sache, das beyde, der selbschuldig vnd ouch die burgen, iren insigel lauken wolten vnd wolten dorumb den Juden gerecht werden, als gewonlich ist, so sollen dieselbe burgen vmb ire insigele denselben Juden gerecht werden, yderman vmb sein insigel noch dem rechten gleicherweis, als sebschuldig selber. Vnd ge- biten dorumb allen vnd yglichen fursten, gestlichen vnd werltlichen, lantherren, poprawczen, burgrafen, ampluten, rittern, knechten, reten vnd gemeinden der stette vnd sust allen andern vnsern vnd des kunig- reichs zu Beheim vndertanen vnd getrewen ernstlichen vnd vesticlichen bey vnsern hulden, das sie die vorgenanten Juden, vnsere kamerknech- ten, an den obgeschriben vnsern begnadungen vnd rechten nicht hin- dern, noch irren in dheineweis; sunder sie dobey getreulichen bleiben vnd der gebrauchen lassen. Wann wer dowider tete, der sol in vnsere swere vngenaden vnd eine pene hundert mark lotiges goldes veruallen sein, die halb in vnser kunigliche camer vnd das ander halbteile den *
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 83 wollen, das sie nehuer beweyzen sollen zu sein, das sie den Cristen 1393 gemanet haben, wen das sie die Cristen vberczeugen mochten oder solten, vsgenomen der briue, die vns verhalden sind in vnser camer oder anderswo von der czeit, als die Juden geslagen sind, dieselben briue durch der verhaldung willen keyn schaden haben, noch vorurteilt werden sollen. Ouch wollen wir, ob ymand, wer der were, kein gut, das denselben Juden vor mit briuen verchriben ist, vorkauft oder ver- saczt hette, so meinen wir, das das denselben Juden vnschedlich sein solte, wie wol dasselbe gut in den lanttoffeln, hoftoffin, statgerichte, lantkerichte oder hofgerichte einen andern verschreiben were, als werre ouch die Juden elder briue doruber haben. Ouch tun wir in die ge- naden, ob kenerley guter weren, der sich die Juden noch ir briue lautte vnderwunden hetten oder sich hernach vnderwinden, das sie denne dieselben guter gancze vnd gar vorkaufen, werseczen, werkumern oder sust hingeben mugen, wem sie wollen, vnd daselbe solen wir mit vnsern maiestat briuen bestettigen, vnd wem wir diselbe guter, sie sein ver- kauft, versaczt oder sust von denselben Juden hingegeben, mit vnsern briuen, als vorgeschriben stet, verschreiben, das soll craft vnd macht haben vnd dobey bleyben von allermeniclich vngehindert. Ouch so tun wir die genade, were die sache, das der selbschuldig seines insigels laukent vnd dorumb den Juden gerecht sein wolte, vnd die burgen bekenten, so mag derselbe selbschuldig dem Juden nicht gerecht werden, sunder den briff gancz vnd stette halden vnd beczalen; were aber ouch, das die burgen iren insigeln lauken wolten vnd der selbschuldig bekente, so mugen ouch noch sollen dieselbe burgen vmb ire insigele nicht gerecht werden, sunder den briff ouch gancz vnd stete halden vnd beczalen. Were ouch sache, das beyde, der selbschuldig vnd ouch die burgen, iren insigel lauken wolten vnd wolten dorumb den Juden gerecht werden, als gewonlich ist, so sollen dieselbe burgen vmb ire insigele denselben Juden gerecht werden, yderman vmb sein insigel noch dem rechten gleicherweis, als sebschuldig selber. Vnd ge- biten dorumb allen vnd yglichen fursten, gestlichen vnd werltlichen, lantherren, poprawczen, burgrafen, ampluten, rittern, knechten, reten vnd gemeinden der stette vnd sust allen andern vnsern vnd des kunig- reichs zu Beheim vndertanen vnd getrewen ernstlichen vnd vesticlichen bey vnsern hulden, das sie die vorgenanten Juden, vnsere kamerknech- ten, an den obgeschriben vnsern begnadungen vnd rechten nicht hin- dern, noch irren in dheineweis; sunder sie dobey getreulichen bleiben vnd der gebrauchen lassen. Wann wer dowider tete, der sol in vnsere swere vngenaden vnd eine pene hundert mark lotiges goldes veruallen sein, die halb in vnser kunigliche camer vnd das ander halbteile den *
Strana 84
84 K HISTORII ŽIDŮ 1393. obgenanten Juden, an den solche genaden gebrochen were, gefallen sollen. Mit vrkunt dicz briues versigelt mit vnserm kuniglichen maiestat insigel. Geben zu Betlern noch Crists gepurte dreyczenhundert jar vnd dornach in dem dreyv[nd newnczigistem jare, an sand Weytes abenden, vnserr reiche des Behemischen in dem dreyssigisten und des Romi- schen in dem sibenczehen jaren.25) Cod. jur. municip. regni Bohem. p. 179—181. 25) Pro širší známost také českým překladem: My Václav, z boží milosti římský král, po všechny doby rozšiřovatel říše a král český, doznáváme a uvádíme ve známost tímto listem všem těm, kdož jej uvidí nebo čísti uslyší, že jsme po zralé úvaze a radě svých věrných a práv zna- lých Židům, svým služebníkům královským, kteří v našem království a zemi České bydlí a sídlí, tuto obzvláštní milost prokázali a jim níže uvedená práva udě- lili v těch mezích, jak následovně uvedeno jest: předně si přejeme a chceme, aby páni zemští v Čechách nad těmito Židy aneb jich úpisy nekonali soud, nýbrž naši úředníci, jimž jsme to přikázali aneb přikážeme budoucně. Také se Židé mají a mohou pro svůj dluh hojiti neb se ho domáhati na hlavním dlužníku neb na rukojmím aneb na jednom z nich, dle jich vůle. Též milostivě stanovíme po právu, že kdykoliv naši úředníci, jimž jsme to přikázali, jich dlužníkům, kteří by své pečetě rozvázati chtěli, rok stanoví, do kterého oni svým závazkům dostáti mají, kdo k roku tomu se nedostaví, že má svého práva úplně pozbýti, leč že by v našich službách byl a my o tom vědomost měli. Též, když by někdo a to kdokoliv, tvrdil, že jej Židé propadlými listy upomínali, nechť Židé kře- sťanu jsou právi a přejeme si, by určitěji dokázali, že křesťana upomínali, aby křesťana přesvědčili, vyjma úpisy uschované v naší komoře anebo jinde z doby, kdy Židé byli biti a nemají úpisy z prodlení tratiti aniž Židé proto býti zamítnuti. Též nechceme, když by kdokoliv statek, který těmto Židům dříve úpisy byl zavazen, prodal aneb zastavil, aby to Židům nebylo na závadu, ať statek ten jest zapsán v zemských, dvorských deskách, u městských, zemských aneb dvorských soudů někomu jinému, ač-li Židé starší úpisy o tom mají. Také milostivě stanovíme, že statky, jichž by Židé dle úpisů svých se ujali, docela prodati, zastaviti aneb jinak zciziti mohou komukoli, což naší Majestátnosti listy potvrdíme, a komu tyto statky, ať jsou těmito Židy prodány, zastaveny nebo jinak zcizeny, svými listy, jak předepsáno, upíšeme, to má míti sílu a moc, a na tom má zůstati bez překážky od kohokoli. Též milostivě stano- víme, že kdyby vlastní dlužník chtěl rozvázati svou pečeť, aby Židu byl práv a rukojmí by se doznali a kdyby dlužník vlastní nebyl práv Židům, má celý úpis a vždy zachovati a zaplatiti; v opačném případě, kdyby rukojmí své pečeti chtěl rozvázati a dlužník doznati, byť i rukojmí pak nebyli právi dle svých pečetí, přece mají celý úpis zachovávati a platiti. Konečně, kdyby dlužník i rukojmí pečeti své chtěli rozvázati a chtěli proto Židům býti právi, jak obyčejem jest, mají tito rukojmi dle svých pečetí týmž Židům právi býti, každý dle pečetě své dle práva stejně jako vlastní dlužník. Žádáme proto všechna knížata, duchovní a světská, zeměpány, popravčí, purkrabí, úředníky, rytíře, služebníky, rady a obecní úřady měst se všemi jinými našimi a království Českého poddanými a věrnými vážně a důrazně při přízni naší, by řečeným Židům, našim služebnikům králov-
84 K HISTORII ŽIDŮ 1393. obgenanten Juden, an den solche genaden gebrochen were, gefallen sollen. Mit vrkunt dicz briues versigelt mit vnserm kuniglichen maiestat insigel. Geben zu Betlern noch Crists gepurte dreyczenhundert jar vnd dornach in dem dreyv[nd newnczigistem jare, an sand Weytes abenden, vnserr reiche des Behemischen in dem dreyssigisten und des Romi- schen in dem sibenczehen jaren.25) Cod. jur. municip. regni Bohem. p. 179—181. 25) Pro širší známost také českým překladem: My Václav, z boží milosti římský král, po všechny doby rozšiřovatel říše a král český, doznáváme a uvádíme ve známost tímto listem všem těm, kdož jej uvidí nebo čísti uslyší, že jsme po zralé úvaze a radě svých věrných a práv zna- lých Židům, svým služebníkům královským, kteří v našem království a zemi České bydlí a sídlí, tuto obzvláštní milost prokázali a jim níže uvedená práva udě- lili v těch mezích, jak následovně uvedeno jest: předně si přejeme a chceme, aby páni zemští v Čechách nad těmito Židy aneb jich úpisy nekonali soud, nýbrž naši úředníci, jimž jsme to přikázali aneb přikážeme budoucně. Také se Židé mají a mohou pro svůj dluh hojiti neb se ho domáhati na hlavním dlužníku neb na rukojmím aneb na jednom z nich, dle jich vůle. Též milostivě stanovíme po právu, že kdykoliv naši úředníci, jimž jsme to přikázali, jich dlužníkům, kteří by své pečetě rozvázati chtěli, rok stanoví, do kterého oni svým závazkům dostáti mají, kdo k roku tomu se nedostaví, že má svého práva úplně pozbýti, leč že by v našich službách byl a my o tom vědomost měli. Též, když by někdo a to kdokoliv, tvrdil, že jej Židé propadlými listy upomínali, nechť Židé kře- sťanu jsou právi a přejeme si, by určitěji dokázali, že křesťana upomínali, aby křesťana přesvědčili, vyjma úpisy uschované v naší komoře anebo jinde z doby, kdy Židé byli biti a nemají úpisy z prodlení tratiti aniž Židé proto býti zamítnuti. Též nechceme, když by kdokoliv statek, který těmto Židům dříve úpisy byl zavazen, prodal aneb zastavil, aby to Židům nebylo na závadu, ať statek ten jest zapsán v zemských, dvorských deskách, u městských, zemských aneb dvorských soudů někomu jinému, ač-li Židé starší úpisy o tom mají. Také milostivě stanovíme, že statky, jichž by Židé dle úpisů svých se ujali, docela prodati, zastaviti aneb jinak zciziti mohou komukoli, což naší Majestátnosti listy potvrdíme, a komu tyto statky, ať jsou těmito Židy prodány, zastaveny nebo jinak zcizeny, svými listy, jak předepsáno, upíšeme, to má míti sílu a moc, a na tom má zůstati bez překážky od kohokoli. Též milostivě stano- víme, že kdyby vlastní dlužník chtěl rozvázati svou pečeť, aby Židu byl práv a rukojmí by se doznali a kdyby dlužník vlastní nebyl práv Židům, má celý úpis a vždy zachovati a zaplatiti; v opačném případě, kdyby rukojmí své pečeti chtěl rozvázati a dlužník doznati, byť i rukojmí pak nebyli právi dle svých pečetí, přece mají celý úpis zachovávati a platiti. Konečně, kdyby dlužník i rukojmí pečeti své chtěli rozvázati a chtěli proto Židům býti právi, jak obyčejem jest, mají tito rukojmi dle svých pečetí týmž Židům právi býti, každý dle pečetě své dle práva stejně jako vlastní dlužník. Žádáme proto všechna knížata, duchovní a světská, zeměpány, popravčí, purkrabí, úředníky, rytíře, služebníky, rady a obecní úřady měst se všemi jinými našimi a království Českého poddanými a věrnými vážně a důrazně při přízni naší, by řečeným Židům, našim služebnikům králov-
Strana 85
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 85 179. Boreš Mladší z Ryzemburku a Bečova dává 1393. Židům Aserovi a Isaakovi v Mostě dlužní úpis na 50 kop grošů pražské měny. 27. prosince 1393. (Něm.) Schlesinger, Stadtbuch von Brüx p. 56. a sl. 180. Boreš Starší i Mladší zRyzemburku a Bečova 1394. dávají Židu Eberleynovi a jeho manželce Hesteře dlužní úpis na sto kop grošův pražských. 14. ledna 1394. (Něm.) Schlesinger, Stadtbuch von Brüx p. 57. a sl. 181. Král Václav IV. osvobozuje měšťany a oby- 1395. vatele města Chebu zároveň s tamějšími Židy od placení všech daní na dobu čtyřlet, poněvadž mu vypomohli společně 3000 kopami grošův. V Plzni, 21. července 1395. (Něm.) Cod. jur. municip. regni Bohem. II. p. 866. Gradl, Geschichte des Egerlandes I. p. 282. 182. Král Václav IV. osvobozuje purkmistra, rych- 1395. táře, radu a celou obec města Hradce Králové od placení dluhu 200 kop Židovi Benušovi a jeho šve- kruši Nechamě, poněvadž týž Žid a táž Židovka bez jeho svolení zemi opustili a Hradeckým škodu na 1500 kop způsobili. Král prohla- šuje dále, že má jakožto římský král právo s jmenovanými i se všemi ostatními Židy, svými to sluhy komorními, a s jejich majetkem nalo- žiti, jak se mu líbí. V Praze, 22. srpna 1395. (Něm.) Cod. jur. municip. regni Bohem. II. 871 a sl. 183. Král Václav IV. odvolává majestát, kterým 1401. povolil zemskému komturu německého řádu, Alšovi z Dubé, aby silnice do Míšně šla jeho městem Chomu- tovem, a ustanovuje, že jako za časů císaře Karla IV. taki na dále silnice ta má jíti přes Přísečníci, Kadaň ským, nečinili obtíží při milostech a právech našich, aniž je obloudili jinak, nýbrž aby při nich věrni zůstali a jim je užívati dopřáli. Kdo by proti tomu jednal, upadne u nás v úplnou nemilost a propadne pokutě 100 marek zlata, z níž po- lovina připadne do naší královské komory a druhá polovina řečeným Židům, na nichž tato milost porušena byla. Na důkaz toho list tento opatřen naší králov- skou pečetí. Dáno na Žebráku r. 1393 po nar. Kr. v předvečer sv. Víta, naší vlády v Čechách r. 30. a římské 17.
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 85 179. Boreš Mladší z Ryzemburku a Bečova dává 1393. Židům Aserovi a Isaakovi v Mostě dlužní úpis na 50 kop grošů pražské měny. 27. prosince 1393. (Něm.) Schlesinger, Stadtbuch von Brüx p. 56. a sl. 180. Boreš Starší i Mladší zRyzemburku a Bečova 1394. dávají Židu Eberleynovi a jeho manželce Hesteře dlužní úpis na sto kop grošův pražských. 14. ledna 1394. (Něm.) Schlesinger, Stadtbuch von Brüx p. 57. a sl. 181. Král Václav IV. osvobozuje měšťany a oby- 1395. vatele města Chebu zároveň s tamějšími Židy od placení všech daní na dobu čtyřlet, poněvadž mu vypomohli společně 3000 kopami grošův. V Plzni, 21. července 1395. (Něm.) Cod. jur. municip. regni Bohem. II. p. 866. Gradl, Geschichte des Egerlandes I. p. 282. 182. Král Václav IV. osvobozuje purkmistra, rych- 1395. táře, radu a celou obec města Hradce Králové od placení dluhu 200 kop Židovi Benušovi a jeho šve- kruši Nechamě, poněvadž týž Žid a táž Židovka bez jeho svolení zemi opustili a Hradeckým škodu na 1500 kop způsobili. Král prohla- šuje dále, že má jakožto římský král právo s jmenovanými i se všemi ostatními Židy, svými to sluhy komorními, a s jejich majetkem nalo- žiti, jak se mu líbí. V Praze, 22. srpna 1395. (Něm.) Cod. jur. municip. regni Bohem. II. 871 a sl. 183. Král Václav IV. odvolává majestát, kterým 1401. povolil zemskému komturu německého řádu, Alšovi z Dubé, aby silnice do Míšně šla jeho městem Chomu- tovem, a ustanovuje, že jako za časů císaře Karla IV. taki na dále silnice ta má jíti přes Přísečníci, Kadaň ským, nečinili obtíží při milostech a právech našich, aniž je obloudili jinak, nýbrž aby při nich věrni zůstali a jim je užívati dopřáli. Kdo by proti tomu jednal, upadne u nás v úplnou nemilost a propadne pokutě 100 marek zlata, z níž po- lovina připadne do naší královské komory a druhá polovina řečeným Židům, na nichž tato milost porušena byla. Na důkaz toho list tento opatřen naší králov- skou pečetí. Dáno na Žebráku r. 1393 po nar. Kr. v předvečer sv. Víta, naší vlády v Čechách r. 30. a římské 17.
Strana 86
86 K HISTORII ŽIDŮ 1401. a Žatec, tak že každý kupec i jiní lidé, Židé či kře- sťané, mohou jistě a bez překážky po jmenované silnici se svým zbožím i vším svým majetkem táh- nouti, jeti neb jíti. V Praze, 17. března 1401. (Něm.) Cod. jur. municip. regni Bohem. II. p. 945 a sl. 1401. 184. Jména Židů v městě Kolíně. V letech 1376—1401 jme- nují se v městských knihách Židé Nachman a Herac bratří, Izak a David bratří, Pakuš a Dušme, kteří se roku 1378 o jeden dům rozdě- lili, dále Ruben, Eliáš (Helias), Lazar Šeybl, Mojžíšek (Muschlin) syn Lazarův, Šalomoun (Slome), Leo, Tendl, Jerš, Babka, žena Isákova, sestry Duchyně a Esthera, řezníci Jakub a Málek. 1401. Vávra, Dějiny města Kolína I. 38. 1406. 185. Židé majitelé pozemků na Moravě. V kvaternu I. lib. VI. fol. 48. zemských desk Brněnských zapsáno r. 1379, že Žid Lazar z Jemnice prodal svůj poplužní dvůr v Lideřovicích paní Anně z Újezda. Dle zápisu v soudní knize »střela« fol. 21 tamtéž nalezl velký zemský soud Moravský r. 1406 ve při, kterou měla Dorota z Scitowic se Židem pánovým v příčině pojištění věna svého, že byl-li Žid po tři léta v držení pozemků, jichž se týče, má se týž pozemků těch držeti. 1379—1406. Demuth, Geschichte der Landtafel in Mähren p. 40. 1410. 186. Tomáš Šrötil, měšťan Chebský, a jeho manželka zavazují se třem židovským mistrům Hesekyovi, Lebe- langu a Slomelovi, jakož i celé obci židovské v Chebu, že když jim tito dovolili otevříti dvě okna do jejich záduš- ního dvora, ani oni sami ani jejich potomci ze svých kom- nat nebudou nic na dvůr ten sypati, líti ani házeti, a žeta okna opět odstraní aneb zazdí, kdyby jim toho Židé déle nepřáli. 15. kvěna 1410. (Něm.) J. Simon: Urkundliches Material sur Geschichte der Egerer Judengemeinde v Braunově časopise »Monatsschrift für Gesch. u. Wissenschaft des Judentums, 44. ročník. 1410. 187. Král Václav IV. potvrzuje Židům Starého města Pražského a království Českého jejich hřbitov na Novém městě Pražském a domy k němu příslušející, jak tomu bylo ode dávna za Karla IV. V Praze. 1410.
86 K HISTORII ŽIDŮ 1401. a Žatec, tak že každý kupec i jiní lidé, Židé či kře- sťané, mohou jistě a bez překážky po jmenované silnici se svým zbožím i vším svým majetkem táh- nouti, jeti neb jíti. V Praze, 17. března 1401. (Něm.) Cod. jur. municip. regni Bohem. II. p. 945 a sl. 1401. 184. Jména Židů v městě Kolíně. V letech 1376—1401 jme- nují se v městských knihách Židé Nachman a Herac bratří, Izak a David bratří, Pakuš a Dušme, kteří se roku 1378 o jeden dům rozdě- lili, dále Ruben, Eliáš (Helias), Lazar Šeybl, Mojžíšek (Muschlin) syn Lazarův, Šalomoun (Slome), Leo, Tendl, Jerš, Babka, žena Isákova, sestry Duchyně a Esthera, řezníci Jakub a Málek. 1401. Vávra, Dějiny města Kolína I. 38. 1406. 185. Židé majitelé pozemků na Moravě. V kvaternu I. lib. VI. fol. 48. zemských desk Brněnských zapsáno r. 1379, že Žid Lazar z Jemnice prodal svůj poplužní dvůr v Lideřovicích paní Anně z Újezda. Dle zápisu v soudní knize »střela« fol. 21 tamtéž nalezl velký zemský soud Moravský r. 1406 ve při, kterou měla Dorota z Scitowic se Židem pánovým v příčině pojištění věna svého, že byl-li Žid po tři léta v držení pozemků, jichž se týče, má se týž pozemků těch držeti. 1379—1406. Demuth, Geschichte der Landtafel in Mähren p. 40. 1410. 186. Tomáš Šrötil, měšťan Chebský, a jeho manželka zavazují se třem židovským mistrům Hesekyovi, Lebe- langu a Slomelovi, jakož i celé obci židovské v Chebu, že když jim tito dovolili otevříti dvě okna do jejich záduš- ního dvora, ani oni sami ani jejich potomci ze svých kom- nat nebudou nic na dvůr ten sypati, líti ani házeti, a žeta okna opět odstraní aneb zazdí, kdyby jim toho Židé déle nepřáli. 15. kvěna 1410. (Něm.) J. Simon: Urkundliches Material sur Geschichte der Egerer Judengemeinde v Braunově časopise »Monatsschrift für Gesch. u. Wissenschaft des Judentums, 44. ročník. 1410. 187. Král Václav IV. potvrzuje Židům Starého města Pražského a království Českého jejich hřbitov na Novém městě Pražském a domy k němu příslušející, jak tomu bylo ode dávna za Karla IV. V Praze. 1410.
Strana 87
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 87 Wir Wenczlaw von gotes gnaden Romischer konig, czu allen czei- 1410. ten merer des reichs vnd konig czu Behem, bekennen allen mit disem brief, dy in lezen oder hoeren werden, das wir mit wolbedachten mute, guten rate vnd rechter wyssen den Juden, vnsern cammerknechten, in der Alden stat zu Prage gesessen vnd allen andern Juden in vnserm konigreich zu Behem, die zu in in ir freithoff in der Newen stat zu Prage gehoren, denselben freithoff mit den hewsern doran gelegen vnd die dorczu gehoren vnd allen andern begriffen, alsie die bie her an dise czeit geruhlich ynnegehabt vnd biesessen haben, von besundern vnsern gnaden bestetet, confirmieren vnd beuesten in die mit craft dicz briffes vnd kuniglicher macht zu Behem volkummenleich vnd meinen, seczen vnd wollen, das sie vnd alle ire nachkomen den egenanten freithoff mit den hewsern doran gelegen vnd darczu gehoren vnd allem irem begrisse furbasmer ewiclich haben, halden, besiczen vnd der ge- niessen vnd gebrauchen sollen vnd mogen von aller meniclich vnge- hindert, in aller massen, rechten vnd weise, als sie die bey des aller- durchleuchtigisten fursten vnd herren selige gedechtnusse, etwenn hern Karls Romischen keysers, merers des reichs vnd konig zu Beheim, vnserm lieben hern vnd vaters, zeiten ynnegehabt vnd gesessen haben, vnd gebiten doromb dem burgermeister, richter, rate vnd burgern gmeinlich der egenanten Newen stat zu Prage, vnsern liben getrewen, die yczunt sind ader in czeiten sein werden ernstlich vnd besteticlich mit disem brieue, das sie die egenanten Juden, vnsere camerknechte, vnd alle ire nochkomen an dem egenanten freithoff, den hewsern doran gelegen vnd die dorczu gehoren vnd sust mit allen iren begriffen nicht hindern ader ieren, hindern ader ieren gestatten, sunder der geruhlichen geniessen vnd gebrauchen lassen, als sie der bey der egenanten vnsers liben hern vnd vater keyser Karls czeiten von alders her geruhlich gebraucht vnd genessen haben, als lieb in sey et cetera. Sub maiestate. Datum Prage anno domini MCCCCX°. Cod. jur. municip. regni Bohem. I. p. 206. a sl. 188. Jan ze Žatce dává Židu Smoelovi v Žatci a jeho 1411. manželce dlužní úpis na 13 kop grošů pražských. 1411. Schlesinger: Urkundenbuch der Stadt Saaz, str. 238. 189. Král Václav IV. ustanovuje, aby rozepře mezi 1412. Židem Jüdlem a jeho Chebskými souvěrci se rozhodla před radou starších židovských v Praze; zároveň nařizuje,
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 87 Wir Wenczlaw von gotes gnaden Romischer konig, czu allen czei- 1410. ten merer des reichs vnd konig czu Behem, bekennen allen mit disem brief, dy in lezen oder hoeren werden, das wir mit wolbedachten mute, guten rate vnd rechter wyssen den Juden, vnsern cammerknechten, in der Alden stat zu Prage gesessen vnd allen andern Juden in vnserm konigreich zu Behem, die zu in in ir freithoff in der Newen stat zu Prage gehoren, denselben freithoff mit den hewsern doran gelegen vnd die dorczu gehoren vnd allen andern begriffen, alsie die bie her an dise czeit geruhlich ynnegehabt vnd biesessen haben, von besundern vnsern gnaden bestetet, confirmieren vnd beuesten in die mit craft dicz briffes vnd kuniglicher macht zu Behem volkummenleich vnd meinen, seczen vnd wollen, das sie vnd alle ire nachkomen den egenanten freithoff mit den hewsern doran gelegen vnd darczu gehoren vnd allem irem begrisse furbasmer ewiclich haben, halden, besiczen vnd der ge- niessen vnd gebrauchen sollen vnd mogen von aller meniclich vnge- hindert, in aller massen, rechten vnd weise, als sie die bey des aller- durchleuchtigisten fursten vnd herren selige gedechtnusse, etwenn hern Karls Romischen keysers, merers des reichs vnd konig zu Beheim, vnserm lieben hern vnd vaters, zeiten ynnegehabt vnd gesessen haben, vnd gebiten doromb dem burgermeister, richter, rate vnd burgern gmeinlich der egenanten Newen stat zu Prage, vnsern liben getrewen, die yczunt sind ader in czeiten sein werden ernstlich vnd besteticlich mit disem brieue, das sie die egenanten Juden, vnsere camerknechte, vnd alle ire nochkomen an dem egenanten freithoff, den hewsern doran gelegen vnd die dorczu gehoren vnd sust mit allen iren begriffen nicht hindern ader ieren, hindern ader ieren gestatten, sunder der geruhlichen geniessen vnd gebrauchen lassen, als sie der bey der egenanten vnsers liben hern vnd vater keyser Karls czeiten von alders her geruhlich gebraucht vnd genessen haben, als lieb in sey et cetera. Sub maiestate. Datum Prage anno domini MCCCCX°. Cod. jur. municip. regni Bohem. I. p. 206. a sl. 188. Jan ze Žatce dává Židu Smoelovi v Žatci a jeho 1411. manželce dlužní úpis na 13 kop grošů pražských. 1411. Schlesinger: Urkundenbuch der Stadt Saaz, str. 238. 189. Král Václav IV. ustanovuje, aby rozepře mezi 1412. Židem Jüdlem a jeho Chebskými souvěrci se rozhodla před radou starších židovských v Praze; zároveň nařizuje,
Strana 88
88 K HISTORII ŽIDŮ 1412. aby Chebští Židé Židovi Jüdlovi jeho domy, knihy a ná- řadí vydali. Cc. 18. dubna 1412. (Něm.) Mittheilungen des Vereines für Geschichte der Deutschen in Böhmen XXIX. roč. p. 75. 1413. 190. Vaněk z Račiněvsi, dlužník, Jan z Račiněvsi a Václav z Moravěvsi na Kopistech, rukojmí, dávají Michlovi a Heynemanovi, Židům v Mostě, dlužní úpis na 12 kop gr. pražsk. 5. května 1413. Orig. perg. s 3 peč. v stát, archivu saském v Drážďanech. L. Schlesinger, Stadt- buch von Brüx, str. 198. 1413. 191. Otík ze Studenovsi na Selmicích, hlavní dlužník, Jindřich Krásný z Peruce, Petr z Libochovic, Hanuš z Ne- probilic, rukojmí jeho, zavazují společnou rukou statky své, že Pražskému Židu Josefu a manželce jeho zaplatí dluhu 31/2 kopy grošů pražských. V Praze, 15. června 1413. (Lat.) Orig. v arch. kapituly Pražské. Fasc. Z. VIII., 1. 1415. 192. Noreš z Pnětluk a Mikásek z Pnětluk vyznávají, že prosili Habarta ze Vchynic, Jindřicha z Chodžova a Habarta ze Solan, aby za ně slíbili Židu Šmolovi z Lito- měřic za 15 kop gr. V neděli před Božím vstoupením 5. května 1415. Arch. Český I. 401. 1417. 193. Hensel Schadernich v Kučeři, dlužník, a jeho ru- kojmové Jindřich (?) z Kamýku na Pokraticích a Dlask z Vchynic na Razicích dávají Židům Michlovi z Bíliny a Heymanovi z Mostu dlužní úpis na 6 kop 45 gr. pr. m. 20. června 1417. Orig. perg. s 3 peč. v král. sas. stát. archivu v Drážďanech. L. Schlesinger, Stadtbuch von Brüx, str. 198. 1417. 194. Heneš z Hradiště, dlužník, Bavor z Měrunic na Nové Vsi, Jindřich z Herštejnu na Bořislavi, Jan z Vchynic na Chynicích, jeho rukojmové, dávají Ži- dovi Michalovi z Bíliny a Haynmanovi z Mostu dlužný úpis na 19 kop gr. pražsk. 1. července 1417. Orig. perg. s 4 peč. v k. sas. stát. arch. v Drážďanech. L. Schlesinger, Stadtbuch von Brüx, str. 198.
88 K HISTORII ŽIDŮ 1412. aby Chebští Židé Židovi Jüdlovi jeho domy, knihy a ná- řadí vydali. Cc. 18. dubna 1412. (Něm.) Mittheilungen des Vereines für Geschichte der Deutschen in Böhmen XXIX. roč. p. 75. 1413. 190. Vaněk z Račiněvsi, dlužník, Jan z Račiněvsi a Václav z Moravěvsi na Kopistech, rukojmí, dávají Michlovi a Heynemanovi, Židům v Mostě, dlužní úpis na 12 kop gr. pražsk. 5. května 1413. Orig. perg. s 3 peč. v stát, archivu saském v Drážďanech. L. Schlesinger, Stadt- buch von Brüx, str. 198. 1413. 191. Otík ze Studenovsi na Selmicích, hlavní dlužník, Jindřich Krásný z Peruce, Petr z Libochovic, Hanuš z Ne- probilic, rukojmí jeho, zavazují společnou rukou statky své, že Pražskému Židu Josefu a manželce jeho zaplatí dluhu 31/2 kopy grošů pražských. V Praze, 15. června 1413. (Lat.) Orig. v arch. kapituly Pražské. Fasc. Z. VIII., 1. 1415. 192. Noreš z Pnětluk a Mikásek z Pnětluk vyznávají, že prosili Habarta ze Vchynic, Jindřicha z Chodžova a Habarta ze Solan, aby za ně slíbili Židu Šmolovi z Lito- měřic za 15 kop gr. V neděli před Božím vstoupením 5. května 1415. Arch. Český I. 401. 1417. 193. Hensel Schadernich v Kučeři, dlužník, a jeho ru- kojmové Jindřich (?) z Kamýku na Pokraticích a Dlask z Vchynic na Razicích dávají Židům Michlovi z Bíliny a Heymanovi z Mostu dlužní úpis na 6 kop 45 gr. pr. m. 20. června 1417. Orig. perg. s 3 peč. v král. sas. stát. archivu v Drážďanech. L. Schlesinger, Stadtbuch von Brüx, str. 198. 1417. 194. Heneš z Hradiště, dlužník, Bavor z Měrunic na Nové Vsi, Jindřich z Herštejnu na Bořislavi, Jan z Vchynic na Chynicích, jeho rukojmové, dávají Ži- dovi Michalovi z Bíliny a Haynmanovi z Mostu dlužný úpis na 19 kop gr. pražsk. 1. července 1417. Orig. perg. s 4 peč. v k. sas. stát. arch. v Drážďanech. L. Schlesinger, Stadtbuch von Brüx, str. 198.
Strana 89
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 89 195. Jan z Kolovrat na Bezděkově dlužník, Bavor z Měrunic na 1418. Neudorfu, Radim z Druženic na Kozlech, Jan z Vlčí Hory na Chmel- nici, rukojmové, dávají Židům Michalovi ze Žatce, Hay- manovi, Jakubovi i jich manželkám dlužní úpis na 60 kop gr. pražsk. 27. května 1418. L. Schlesinger, Urkundenbuch der Stadt Saaz, str. 171. 196 Habart Habarlant v Dobrovici, dlužník, Bavor z Měrunic na 1418. Nové Vsi, Petr z Radovesic a Hanuš z Ledvic, jeho rukojmové, dá- vají Židovi Michalovi Velkému z Bíliny dlužní úpis na 8 kop gr. pr. 27. května 1418 Orig. perg. s 4 peč. v stát. arch. sas. v Drážďanech. L. Schlesinger, Stadtb. v. Brüx, 198. 197. Oldřich z Holedče, Amchina z Chodova v Bělušicích a Janek 1418. z Tuchořic dávají Židovi Hawmanovi z Mostu dlužní úpis na 5 kop — 13. června 1418. Orig. perg. s 3 peč. v stát. arch. sas. v Drážďanech. L. Schlesinger, Stadtb. v. Brüx, 198. 198 Hanuš z Ledvic dlužník, Mikuláš z Všechlap na Zabrušanech, 1419. Jan z Všechlap, jeho rukojmové, dávají Židům Michalovi z Bí- liny a Michalovi z Mělníka dlužní úpis na 45 kop gr. pražsk. 20. června 1419. Orig. perg. s 5 peč. v stát. arch. sas. v Dráždanech. L. Schlesinger, Stadtb. v. Brüx, 198. 199 Martin z Želenek dlužník, Štěpán z Všechlap na Hořenicích, 1419. Hanuš z Ledvic a Vácslav z Wolfpergu, rychtář v Žatci, jeho rukoj- mové, dávají Židovi Smohelovi z Mostu dlužní úpis na 30 kop gr. pražsk — 22 června 1419. Orig. perg. s 4 peč. v stát. arch. sas. v Drážďanech. L. Schlesinger, Stadtb. v. Brüx, 198. 200. Oneš v Tocavě dlužník, Jan z Hynavy v Tocavě, Hanuš 1419. v Ledvicích, jeho rukojmové, dávají Michalovi většímu a Michalovi menšímu (Židům) dlužní úpis na 4 kopy gr. pr. Lichva: na 1 kopu týdně 1 gr. — 3. července 1419. Orig. perg. s 3 peč. v stát. arch. sas. v Drážďanech. L. Schlesinger, Stadtb. v. Brüx, 198.
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 89 195. Jan z Kolovrat na Bezděkově dlužník, Bavor z Měrunic na 1418. Neudorfu, Radim z Druženic na Kozlech, Jan z Vlčí Hory na Chmel- nici, rukojmové, dávají Židům Michalovi ze Žatce, Hay- manovi, Jakubovi i jich manželkám dlužní úpis na 60 kop gr. pražsk. 27. května 1418. L. Schlesinger, Urkundenbuch der Stadt Saaz, str. 171. 196 Habart Habarlant v Dobrovici, dlužník, Bavor z Měrunic na 1418. Nové Vsi, Petr z Radovesic a Hanuš z Ledvic, jeho rukojmové, dá- vají Židovi Michalovi Velkému z Bíliny dlužní úpis na 8 kop gr. pr. 27. května 1418 Orig. perg. s 4 peč. v stát. arch. sas. v Drážďanech. L. Schlesinger, Stadtb. v. Brüx, 198. 197. Oldřich z Holedče, Amchina z Chodova v Bělušicích a Janek 1418. z Tuchořic dávají Židovi Hawmanovi z Mostu dlužní úpis na 5 kop — 13. června 1418. Orig. perg. s 3 peč. v stát. arch. sas. v Drážďanech. L. Schlesinger, Stadtb. v. Brüx, 198. 198 Hanuš z Ledvic dlužník, Mikuláš z Všechlap na Zabrušanech, 1419. Jan z Všechlap, jeho rukojmové, dávají Židům Michalovi z Bí- liny a Michalovi z Mělníka dlužní úpis na 45 kop gr. pražsk. 20. června 1419. Orig. perg. s 5 peč. v stát. arch. sas. v Dráždanech. L. Schlesinger, Stadtb. v. Brüx, 198. 199 Martin z Želenek dlužník, Štěpán z Všechlap na Hořenicích, 1419. Hanuš z Ledvic a Vácslav z Wolfpergu, rychtář v Žatci, jeho rukoj- mové, dávají Židovi Smohelovi z Mostu dlužní úpis na 30 kop gr. pražsk — 22 června 1419. Orig. perg. s 4 peč. v stát. arch. sas. v Drážďanech. L. Schlesinger, Stadtb. v. Brüx, 198. 200. Oneš v Tocavě dlužník, Jan z Hynavy v Tocavě, Hanuš 1419. v Ledvicích, jeho rukojmové, dávají Michalovi většímu a Michalovi menšímu (Židům) dlužní úpis na 4 kopy gr. pr. Lichva: na 1 kopu týdně 1 gr. — 3. července 1419. Orig. perg. s 3 peč. v stát. arch. sas. v Drážďanech. L. Schlesinger, Stadtb. v. Brüx, 198.
Strana 90
90 K HISTORII ŽIDŮ 1419. 201. Kašpar z Otvic dlužník, Bavor z Měrunic na Nové Vsi a Hanuš z Šönfeldu, jeho rukojmové, dávají Židovi Michalovi v Mostu dlužní úpis na 20 kop gr. pražsk. 30. července 1419. Orig. perg. s 3 peč. v stát. arch. sas. v Drážďanech. L. Schlesinger, Stadtb. v. Brüx, 198. 1419. 202. Bavor z Měrunic na Nové Vsi, dlužník, Hanuš z Polensk a Kašpar z Otvic, jeho rukojmové, dávají Židovi Isákovi v Mostu a jeho manželce Anně dlužníúpis na 4 kopy gr. pražsk 1. srpna 1419. Orig. perg. s 3 peč. v stát. arch. sas. v Drážďanech. Schlesinger, Stadtb. v. Brüx, p. 198. 1419. 203. Václav z Jeníkova a jeho jistcové vystavují Židu Mi- chalovi většímu v Mostě dlužní úpis na 5 kop pražsk. 27. srpna 1419 Schlesinger, Stadtbuch von Brüx, p. 199.
90 K HISTORII ŽIDŮ 1419. 201. Kašpar z Otvic dlužník, Bavor z Měrunic na Nové Vsi a Hanuš z Šönfeldu, jeho rukojmové, dávají Židovi Michalovi v Mostu dlužní úpis na 20 kop gr. pražsk. 30. července 1419. Orig. perg. s 3 peč. v stát. arch. sas. v Drážďanech. L. Schlesinger, Stadtb. v. Brüx, 198. 1419. 202. Bavor z Měrunic na Nové Vsi, dlužník, Hanuš z Polensk a Kašpar z Otvic, jeho rukojmové, dávají Židovi Isákovi v Mostu a jeho manželce Anně dlužníúpis na 4 kopy gr. pražsk 1. srpna 1419. Orig. perg. s 3 peč. v stát. arch. sas. v Drážďanech. Schlesinger, Stadtb. v. Brüx, p. 198. 1419. 203. Václav z Jeníkova a jeho jistcové vystavují Židu Mi- chalovi většímu v Mostě dlužní úpis na 5 kop pražsk. 27. srpna 1419 Schlesinger, Stadtbuch von Brüx, p. 199.
Strana 91
II. Až do roku 1526. 204. Artikulové podávaní od obce království 1419. Českého králi Sigmundovi před jeho příjetím do země obsahují: It. Aby Židové všady po království na nižádný základ peněz ne- pójčeli, leč by ten základ prvé přísežným na to usazeným byl okázán; nebo tak krádežové a lúpežové po zemi k Židóm by útoku neměli, a tak by zahynuli. 1419. Archiv Český III, str. 208. 205. Řen. z Jablonce a jeho jistcové vystavují 1420. Židu Michalovi z Bíliny a Hejmanovi a Izákovi z Mosta dlužní úpis na 27 kop pr. 11. března 1420. Schlesinger, Stadtbuch von Brüx, p. 199. 206. Hořek z Lipna vystavuje Židu Heymanovi z Mo- 1420. sta dlužní úpis na 2 kopy pr. 14 března 1420. Schlesinger, Stadtbuch von Brüx, str. 199. 207. Hanuš z Schonfeldu a jeho jistcové vystavují Židům 1420. Jekelovi a Heymanovi v Mostě dlužní úpis na 4 kopy pr. 15. března 1420. Schlesinger, Stadtbuch von Brüx, str. 199. 208. Zpráva o dělání příkopu proti Vyšehradu 1420. l. 1420, kteréž práce Židé se účastnili. Léta 1420 v pon- dělí velikonoční Pražané učinili příkop proti Vyšehradu od Nového Města v pěti dnech, kněží, žáci, panny, Židé dělajíc; a osadili Slovany,
II. Až do roku 1526. 204. Artikulové podávaní od obce království 1419. Českého králi Sigmundovi před jeho příjetím do země obsahují: It. Aby Židové všady po království na nižádný základ peněz ne- pójčeli, leč by ten základ prvé přísežným na to usazeným byl okázán; nebo tak krádežové a lúpežové po zemi k Židóm by útoku neměli, a tak by zahynuli. 1419. Archiv Český III, str. 208. 205. Řen. z Jablonce a jeho jistcové vystavují 1420. Židu Michalovi z Bíliny a Hejmanovi a Izákovi z Mosta dlužní úpis na 27 kop pr. 11. března 1420. Schlesinger, Stadtbuch von Brüx, p. 199. 206. Hořek z Lipna vystavuje Židu Heymanovi z Mo- 1420. sta dlužní úpis na 2 kopy pr. 14 března 1420. Schlesinger, Stadtbuch von Brüx, str. 199. 207. Hanuš z Schonfeldu a jeho jistcové vystavují Židům 1420. Jekelovi a Heymanovi v Mostě dlužní úpis na 4 kopy pr. 15. března 1420. Schlesinger, Stadtbuch von Brüx, str. 199. 208. Zpráva o dělání příkopu proti Vyšehradu 1420. l. 1420, kteréž práce Židé se účastnili. Léta 1420 v pon- dělí velikonoční Pražané učinili příkop proti Vyšehradu od Nového Města v pěti dnech, kněží, žáci, panny, Židé dělajíc; a osadili Slovany,
Strana 92
92 K HISTORII ŽIDŮ 1420. u sv. Apolinářiše a u Matky boží na Botiči; neb Vyšehrad velmi silně byl proti nim osazen. 8. dubna 1420. Staří letopisové čeští. 35. 1421. 209. L. 1421 dne 16. března dobyli Táboři a Pražané město a hrad rytířův německých Chomutov po hroz- ném krveprolití. Všecko obyvatelstvo pobito. Židé dostavše na vůli, aby zachovali život přijmutím křtu, raději s ženami i dětmi vrhali se do ohně. Tomek, Děj. m. Prahy, IV. 1422. 210. Papež Martin V. poukazuje ve své bulle na to, že křesťané Židům neprávem vytýkají, že by jed do studnic házeli a své nekvašené chleby lidskou krví mísili; každý křesťan má s Židy lidsky jednati. Kdo by proti této bulle jednal, má potrestán býti vyloučením z církve. 20. února 1422. Martinus episcopus, servus servorum Dei, universis Christi fidelibus presentes litteras inspecturis salutem et apostolicam benedictionem. Sicut Judeis non debet esse licentia, in synagogis suis ultra, quod per- missum est eis lege, presumere, ita in hiis, que concessa sunt ipsis, nullum debent preiudicium sustinere. Licet igitur prefati Judei in sua magis velint duricia perdurare quam prophetarum verba et suarum scripturarum archana cognoscere et ad Christiane fidei et salutis noti- ciam pervenire, quia cum defensionem nostram et auxilium postulant et Christiane pietatis mansuetudinem interpellant, Nos felicis recorda- tionis Calixti, Eugenii, Alexandri, Innocentii, Gregorii, Honorii et Ni- colai quarti Romanorum pontificum predecessorum nostrorum vesti- giis inherentes ipsorum Judeorum petitionem admittimus eisque protec- tionis nostre clipeum impertimur. Sane querelam quorundam Judeo- rum nuper accepimus continentem, quod nonnulli predicatores verbi Dei tam mendicantium quam ordinum aliorum ad populum predican- tes inter alia Christianis exhibent per expressum, ut fugiant et evitent consortia Judeorum nec cum eis quoquo modo participent nec coquere aut ignem vel aliquid ad laborandum ministrare seu ab illis recipere seu Judeorum pueros lactare et alere audeant vel presumant, quodque contra facientes sint iure ipso gravibus excommunicationis sentenciis et censuris ecclesiasticis innodati, propter que nonnumquam inter eos et Christianos dissensiones et scandala oriuntur daturque materia ipsis Judeis, qui se forsan ad Chlistianam fidem converterent, si pie et hu-
92 K HISTORII ŽIDŮ 1420. u sv. Apolinářiše a u Matky boží na Botiči; neb Vyšehrad velmi silně byl proti nim osazen. 8. dubna 1420. Staří letopisové čeští. 35. 1421. 209. L. 1421 dne 16. března dobyli Táboři a Pražané město a hrad rytířův německých Chomutov po hroz- ném krveprolití. Všecko obyvatelstvo pobito. Židé dostavše na vůli, aby zachovali život přijmutím křtu, raději s ženami i dětmi vrhali se do ohně. Tomek, Děj. m. Prahy, IV. 1422. 210. Papež Martin V. poukazuje ve své bulle na to, že křesťané Židům neprávem vytýkají, že by jed do studnic házeli a své nekvašené chleby lidskou krví mísili; každý křesťan má s Židy lidsky jednati. Kdo by proti této bulle jednal, má potrestán býti vyloučením z církve. 20. února 1422. Martinus episcopus, servus servorum Dei, universis Christi fidelibus presentes litteras inspecturis salutem et apostolicam benedictionem. Sicut Judeis non debet esse licentia, in synagogis suis ultra, quod per- missum est eis lege, presumere, ita in hiis, que concessa sunt ipsis, nullum debent preiudicium sustinere. Licet igitur prefati Judei in sua magis velint duricia perdurare quam prophetarum verba et suarum scripturarum archana cognoscere et ad Christiane fidei et salutis noti- ciam pervenire, quia cum defensionem nostram et auxilium postulant et Christiane pietatis mansuetudinem interpellant, Nos felicis recorda- tionis Calixti, Eugenii, Alexandri, Innocentii, Gregorii, Honorii et Ni- colai quarti Romanorum pontificum predecessorum nostrorum vesti- giis inherentes ipsorum Judeorum petitionem admittimus eisque protec- tionis nostre clipeum impertimur. Sane querelam quorundam Judeo- rum nuper accepimus continentem, quod nonnulli predicatores verbi Dei tam mendicantium quam ordinum aliorum ad populum predican- tes inter alia Christianis exhibent per expressum, ut fugiant et evitent consortia Judeorum nec cum eis quoquo modo participent nec coquere aut ignem vel aliquid ad laborandum ministrare seu ab illis recipere seu Judeorum pueros lactare et alere audeant vel presumant, quodque contra facientes sint iure ipso gravibus excommunicationis sentenciis et censuris ecclesiasticis innodati, propter que nonnumquam inter eos et Christianos dissensiones et scandala oriuntur daturque materia ipsis Judeis, qui se forsan ad Chlistianam fidem converterent, si pie et hu-
Strana 93
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 93 mane tractarentur, in eorum perfidia perdurandi. Nonnumquam etiam 1422. plurimi Christiani, ut dictos Judeos redimi facere et eos bonis et sub- stanciis suis spoliare et lapidibus cedere possint, fictis occasionibus et coloribus asserunt mortalitatum et aliarum calamitatum temporibus Judeos ipsos venenum in fontibus iniecisse et suis azymis humanum sanguinem immiscuisse; ob que scelera eis sic iniuste obiecta talia asserunt ad perniciem hominum pervenire. Ex quibus occasionibus po- puli commoventur contra Judeos ipsos eosque cedunt, et variis persecu- cionibus et molestiis afficiunt et affligunt. Nos igitur considerantes quod religioni convenit Christiane, Judeis eo libentius contra persecutores et molestatores ipsorum opportunum prestare presidium, quo specialius sunt in testimonium orthodoxe fidei reservati, eorum, testante propheta, tandem reliquie salvefiunt: que per predicatores contra ipsos Judeos ne cum Christianis conversari debeant, vel contradicta sunt ac excom- municationis sententiam nullius firmitatis existere decernentes, universi- tati vestre ac presertim locorum ordinariis et superioribus ordinum predicatorum districtius inhibemus, ne de cetero talia vel similia contra Judeos utriusque sexus ubilibet constitutos in eorum diocesibus, civita- tibus, terris et locis per quosvis predicatores religiosos vel secularis cuiuscunque status, gradus, ordinis, religionis vel conditionis existant, populis predicare permittant; notandum volentes, quod quilibet Christi- anus Judeos ipsos humana mansuetudine prosequatur nec eis in per- sonis rebusque aut bonis suis inferat iniuriam, molestiam vel offensam, sed, sicut permissum est eis cum Christianis vicissim conversari, liceat etiam mutua commoda alterumutrum suscipere. Quibus etiam Judeis de speciali gratia indulgemus, ut omnibus et singulis privilegiis, graciis et libertatibus et indultis quacunque verborum forma concessis et in posterum concedendis, que eis volumus deberi, uti valeant et etiam gaudere statuentes, quod de cetero inquisitores heretice pravitatis, in eosdem Judeos, qui in spirtualibus sub eisdem ordinariis, in tem- poralibus sunt subiecti, auctoritatem iurisdictionum aut dominum valeant exercere seu ab eis quidquid exigere neque eos ad subeundum aliquod iudicium inquietare vel molestare presumant, per se vel per alios quovismodo, contrafacientes vero quodlibet in premissis sint eo ipso excommunicationis sententia innodati; illos autem Judeos dum- taxat huiusmodi protectionis presidio volumus communiri, qui nichil machinari presumpserint in subversionem fidei memorate. Verum quo- niam difficile videtur presentes litteras singulis exhibere, volumus, quod huiusmodi literarum ac privilegiorum, gratiarum, libertatum et indulto- rum predictorum transsumptum manu publici notarii in forma publica redactum ac eius signo transmitti et insignari possit, cuicui transsumpto
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 93 mane tractarentur, in eorum perfidia perdurandi. Nonnumquam etiam 1422. plurimi Christiani, ut dictos Judeos redimi facere et eos bonis et sub- stanciis suis spoliare et lapidibus cedere possint, fictis occasionibus et coloribus asserunt mortalitatum et aliarum calamitatum temporibus Judeos ipsos venenum in fontibus iniecisse et suis azymis humanum sanguinem immiscuisse; ob que scelera eis sic iniuste obiecta talia asserunt ad perniciem hominum pervenire. Ex quibus occasionibus po- puli commoventur contra Judeos ipsos eosque cedunt, et variis persecu- cionibus et molestiis afficiunt et affligunt. Nos igitur considerantes quod religioni convenit Christiane, Judeis eo libentius contra persecutores et molestatores ipsorum opportunum prestare presidium, quo specialius sunt in testimonium orthodoxe fidei reservati, eorum, testante propheta, tandem reliquie salvefiunt: que per predicatores contra ipsos Judeos ne cum Christianis conversari debeant, vel contradicta sunt ac excom- municationis sententiam nullius firmitatis existere decernentes, universi- tati vestre ac presertim locorum ordinariis et superioribus ordinum predicatorum districtius inhibemus, ne de cetero talia vel similia contra Judeos utriusque sexus ubilibet constitutos in eorum diocesibus, civita- tibus, terris et locis per quosvis predicatores religiosos vel secularis cuiuscunque status, gradus, ordinis, religionis vel conditionis existant, populis predicare permittant; notandum volentes, quod quilibet Christi- anus Judeos ipsos humana mansuetudine prosequatur nec eis in per- sonis rebusque aut bonis suis inferat iniuriam, molestiam vel offensam, sed, sicut permissum est eis cum Christianis vicissim conversari, liceat etiam mutua commoda alterumutrum suscipere. Quibus etiam Judeis de speciali gratia indulgemus, ut omnibus et singulis privilegiis, graciis et libertatibus et indultis quacunque verborum forma concessis et in posterum concedendis, que eis volumus deberi, uti valeant et etiam gaudere statuentes, quod de cetero inquisitores heretice pravitatis, in eosdem Judeos, qui in spirtualibus sub eisdem ordinariis, in tem- poralibus sunt subiecti, auctoritatem iurisdictionum aut dominum valeant exercere seu ab eis quidquid exigere neque eos ad subeundum aliquod iudicium inquietare vel molestare presumant, per se vel per alios quovismodo, contrafacientes vero quodlibet in premissis sint eo ipso excommunicationis sententia innodati; illos autem Judeos dum- taxat huiusmodi protectionis presidio volumus communiri, qui nichil machinari presumpserint in subversionem fidei memorate. Verum quo- niam difficile videtur presentes litteras singulis exhibere, volumus, quod huiusmodi literarum ac privilegiorum, gratiarum, libertatum et indulto- rum predictorum transsumptum manu publici notarii in forma publica redactum ac eius signo transmitti et insignari possit, cuicui transsumpto
Strana 94
94 K HISTORII ŽIDŮ 1422. velut originalibus literis ubique dari volumus et decernimus plenam fidem, non obstantibus costitutionibus apostolicis et aliis contrariis quibus- cunque. Nulli ergo omnino homini liceat, hanc paginam nostre inhibi- tionis, voluntatis, concessionis, statuti et constitutionis infringere vel ei ausu temerario contraire; si quis autem hoc attemptare presumpserit indignationem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum se noverit incursurum. Datum Rome apud sanctum Petrum decimo Kal. Martii pontificatus nostri anno quinto.26) Listina tato byla z rejstříku knih v papežském tajném archivu v Římě uveřejněna v »Annalecta iuris Pontificii XII.« (1873) p. 387. — Stejně znějící listinu z téhož dne, která však jen druhý díl obsahuje, počínajíc »Martinus etc. Considerantes quod religioni convenit Christiane etc.« sděluje Raynald v Annales ecclesiastici k r. 1422 č. 36. Celá listina nalézá se dále jako v r. 1464 zhotovaný transsumpt (překlad) v latinském a současném německém textu v král. bavorském všeobec- ném říšském archivu v Mnichově, v rubrice: »Juden in Bayern 1464.« Die päpstlichen Bullen über die Blutbeschuldigung. 1893. 26) Pro snadnější porozumění jazykem českým: Martin, biskup atd (jako při č. 27.). Obdrželiť jsme nedávno žalobu některých Židů, v níž se oznamovalo, že několik kazatelů slova Božího jak žebravých tak i jiných řádů ve svých kázáních k lidu mezi jiným křesťanům výslovně přikazují, aby se kaž- dého obcování se Židy varovali a vystříhali, aby s nimi v žádném způsobu spo- lečenství neměli, a aby se neodvažovali aneb dokonce opovažovali pro ně va- řiti, oheň aneb něco jiného k práci jim dávati aneb od nich bráti, dětí Židů ko- jiti a živiti; a ti, kteří oproti tomu jednají, že podle práva těžkým rozsudkům exkommunikace a jiným církevním trestům mají propadnouti. Proto povstávají leckdy mezi nimi a křesťany spory a pohoršení a dává se popud Židům, kteří, kdyby laskavě a lidsky s nimi jednáno bylo, by snad na křesťanskou víru snadno obráceni byli, aby při své nevěře vytrvali. Chtějíce způsobiti, aby jmenovaní Židé se vykupovali, aby je o jich statky a majetek oloupiti a kamenovati mohli, vymý- šlejí někdy četní křesťané popudy a záminky a roztrušují v dobách velikého umírání a jiných nehod, že Židé vhodili jed do studen a že do svých nekvašených chlebů lidské krve přimísili. Tyto zločiny, které se jim takto neprávem vyčítají, se roztrušují, aby Židé ve zkázu uvedeni byli. Z popudů těch jsou národové proti Židům drážděni, usmrcují, trýzní je různými způsoby pronásledování a útisků. V uvážení, že křesťanskému náboženství přísluší, Židům tím ochotněji proti jich pronásledovatelům a utiskovatelům nejbezpečnější ochranu poskytnouti, čím zřej- měji jsou oni uchováni jako svědectví pravé víry, ježto jich prorok dokazuje, že zbytek jejich jednou spasen bude, nařizujeme, aby zákaz kazatelů, že Židé s křesťany nemají obcovati, a rozsudek na exkommunikaci žádné váhy neměl, a za- kazujeme vašemu sboru a obzvláště místním úřadům a vrchním jmenovaných řádů co nejpřísněji, aby nedovolovali budoucně něco takového nebo podob- ného proti Židům obého pohlaví, kdekoliv tito v jich diecésích, státech, zemích a místech bydlí, od kterýchkoliv duchovních aneb světských kazatelů kterého-
94 K HISTORII ŽIDŮ 1422. velut originalibus literis ubique dari volumus et decernimus plenam fidem, non obstantibus costitutionibus apostolicis et aliis contrariis quibus- cunque. Nulli ergo omnino homini liceat, hanc paginam nostre inhibi- tionis, voluntatis, concessionis, statuti et constitutionis infringere vel ei ausu temerario contraire; si quis autem hoc attemptare presumpserit indignationem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum se noverit incursurum. Datum Rome apud sanctum Petrum decimo Kal. Martii pontificatus nostri anno quinto.26) Listina tato byla z rejstříku knih v papežském tajném archivu v Římě uveřejněna v »Annalecta iuris Pontificii XII.« (1873) p. 387. — Stejně znějící listinu z téhož dne, která však jen druhý díl obsahuje, počínajíc »Martinus etc. Considerantes quod religioni convenit Christiane etc.« sděluje Raynald v Annales ecclesiastici k r. 1422 č. 36. Celá listina nalézá se dále jako v r. 1464 zhotovaný transsumpt (překlad) v latinském a současném německém textu v král. bavorském všeobec- ném říšském archivu v Mnichově, v rubrice: »Juden in Bayern 1464.« Die päpstlichen Bullen über die Blutbeschuldigung. 1893. 26) Pro snadnější porozumění jazykem českým: Martin, biskup atd (jako při č. 27.). Obdrželiť jsme nedávno žalobu některých Židů, v níž se oznamovalo, že několik kazatelů slova Božího jak žebravých tak i jiných řádů ve svých kázáních k lidu mezi jiným křesťanům výslovně přikazují, aby se kaž- dého obcování se Židy varovali a vystříhali, aby s nimi v žádném způsobu spo- lečenství neměli, a aby se neodvažovali aneb dokonce opovažovali pro ně va- řiti, oheň aneb něco jiného k práci jim dávati aneb od nich bráti, dětí Židů ko- jiti a živiti; a ti, kteří oproti tomu jednají, že podle práva těžkým rozsudkům exkommunikace a jiným církevním trestům mají propadnouti. Proto povstávají leckdy mezi nimi a křesťany spory a pohoršení a dává se popud Židům, kteří, kdyby laskavě a lidsky s nimi jednáno bylo, by snad na křesťanskou víru snadno obráceni byli, aby při své nevěře vytrvali. Chtějíce způsobiti, aby jmenovaní Židé se vykupovali, aby je o jich statky a majetek oloupiti a kamenovati mohli, vymý- šlejí někdy četní křesťané popudy a záminky a roztrušují v dobách velikého umírání a jiných nehod, že Židé vhodili jed do studen a že do svých nekvašených chlebů lidské krve přimísili. Tyto zločiny, které se jim takto neprávem vyčítají, se roztrušují, aby Židé ve zkázu uvedeni byli. Z popudů těch jsou národové proti Židům drážděni, usmrcují, trýzní je různými způsoby pronásledování a útisků. V uvážení, že křesťanskému náboženství přísluší, Židům tím ochotněji proti jich pronásledovatelům a utiskovatelům nejbezpečnější ochranu poskytnouti, čím zřej- měji jsou oni uchováni jako svědectví pravé víry, ježto jich prorok dokazuje, že zbytek jejich jednou spasen bude, nařizujeme, aby zákaz kazatelů, že Židé s křesťany nemají obcovati, a rozsudek na exkommunikaci žádné váhy neměl, a za- kazujeme vašemu sboru a obzvláště místním úřadům a vrchním jmenovaných řádů co nejpřísněji, aby nedovolovali budoucně něco takového nebo podob- ného proti Židům obého pohlaví, kdekoliv tito v jich diecésích, státech, zemích a místech bydlí, od kterýchkoliv duchovních aneb světských kazatelů kterého-
Strana 95
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 95 211. Zpráva o zloupení domů konšelů Staroměst- 1422. ských a židovských. Léta 1422 v pondělí po neděli Reminiscere sťat byl v Praze v Staroměstském rathauze u studnice se 14 jinými kněz Jan, mnich kláštera Premonstrátského z Želiva, jehož hlavu kněz Gaudentius nosil na míse, popouzeje lid ku pomstě. A ihned Novo- městští chopivše se zbraně, vybili Staroměstský rathauz, domy konšelů, z nichž, kterého dopadli, na místě zabili. »Potom se oboří na Židy a zlúpí a poberú jim všecko « 9. března 1422. R. 1422 byly pleněny domy pražských senátorů od vzbouřeného lidu; pak šli na Židy, kteří se jak katolíkům tak husitům zalíbiti snažili. Dle zprávy Crantziovy zprostředkovali kacířským Čechům skrze Bavory zbraně a peníze k válce proti katolíkům a působilo jim radost, že se křesťané navzájem potírají. Když se to dověděl Bedřich, vévoda bavorský, dal všechny Židy schytati a do žalářů vsaditi a poručil všechen jejich majetek, jehož bylo velmi mnoho, zabaviti. 9. března 1422. Staří letopisové čeští, 51. Balbín o Židech; Veleslavin; Materialien zur alten und neuen Statistik von Böhmen 1794, p. 119 a sl. koliv stavu, stupně, řádu, víry aneb poměru kázati, chtíce, aby toho bylo dbáno, aby každý křesťan zachoval se k Židům lidsky laskavě, na nich, na jich osobě neb majetku a statku bezpráví, obtěžování aneb osočování se ne- dopustil, nýbrž aby, jako jim vzájemné obcování s křesťany jest dovoleno, též jim dopřáno bylo, aby měli navzájem ze sebe prospěchu. Dále dopřáváme Židům ze zvláštní milosti, aby všech a jakýchkoliv výsad, milostí, svobod a výhod, ať jim byly kteroukoliv autoritou, kteroukoliv osobou aneb budou do budoucnosti poskytnuty, užívati a z nich se těšiti mohli, ustanovujíce zá- roveň, aby inkvisitoři kacířské zkaženosti oproti Židům, kteří v duchovních záležitostech těmto vrchním, ve světských však pánům světských úřadů podro- beni jsou, žádné soudcovské aneb vládní moci nevykonávali, aby od nich ničeho požadovati nemohli, aneb, aby rozsudek provésti mohli, je znepokojovati aneb obtěžovati se odvážili, buď sami aneb někým jiným na jakýkoliv způsob. Všichni ti, kteří proti takovým nařízením nějak se protiví, propadnětež tím trestu ex- kommunikace. Avšak chceme, aby jen ti Židé byli účastni bezpečnosti této ochrany, kteří se neodvážili ničeho k podkopání jmenované víry podniknouti. Poněvadž se jeví obtížným, vydati každému jednotlivě list náš, chceme, aby opis našeho listu a zmíněných výsad, milostí, svobod a výhod prostřednictvím veřejného notáře veřejně mohl býti vydán a jeho pečetí uzavřen a zapečetěn. Chceme naříditi, aby každému vyhotovení všude úplná víra jako původnímu dopisu byla přikládána, aniž by apoštolská aneb kterákoliv jiná opačná naří- zení tomu vadila. Tím nemá býti žádnému dovoleno tuto naši listinu, obsa- hující náš zákaz, naši vůli, naše povolení, zákon a naše nařízení porušiti, aneb zločinnou myslí proti tomu jednati; avšak kdo by se o to přece pokusil, nechť zví, že upadne v nemilost všemohoucího Boha a jeho apoštolů Petra a Pavla. Dáno v Římě u sv. Petra dne 20. února v pátém roce našeho pontifi- kátu (1422).
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 95 211. Zpráva o zloupení domů konšelů Staroměst- 1422. ských a židovských. Léta 1422 v pondělí po neděli Reminiscere sťat byl v Praze v Staroměstském rathauze u studnice se 14 jinými kněz Jan, mnich kláštera Premonstrátského z Želiva, jehož hlavu kněz Gaudentius nosil na míse, popouzeje lid ku pomstě. A ihned Novo- městští chopivše se zbraně, vybili Staroměstský rathauz, domy konšelů, z nichž, kterého dopadli, na místě zabili. »Potom se oboří na Židy a zlúpí a poberú jim všecko « 9. března 1422. R. 1422 byly pleněny domy pražských senátorů od vzbouřeného lidu; pak šli na Židy, kteří se jak katolíkům tak husitům zalíbiti snažili. Dle zprávy Crantziovy zprostředkovali kacířským Čechům skrze Bavory zbraně a peníze k válce proti katolíkům a působilo jim radost, že se křesťané navzájem potírají. Když se to dověděl Bedřich, vévoda bavorský, dal všechny Židy schytati a do žalářů vsaditi a poručil všechen jejich majetek, jehož bylo velmi mnoho, zabaviti. 9. března 1422. Staří letopisové čeští, 51. Balbín o Židech; Veleslavin; Materialien zur alten und neuen Statistik von Böhmen 1794, p. 119 a sl. koliv stavu, stupně, řádu, víry aneb poměru kázati, chtíce, aby toho bylo dbáno, aby každý křesťan zachoval se k Židům lidsky laskavě, na nich, na jich osobě neb majetku a statku bezpráví, obtěžování aneb osočování se ne- dopustil, nýbrž aby, jako jim vzájemné obcování s křesťany jest dovoleno, též jim dopřáno bylo, aby měli navzájem ze sebe prospěchu. Dále dopřáváme Židům ze zvláštní milosti, aby všech a jakýchkoliv výsad, milostí, svobod a výhod, ať jim byly kteroukoliv autoritou, kteroukoliv osobou aneb budou do budoucnosti poskytnuty, užívati a z nich se těšiti mohli, ustanovujíce zá- roveň, aby inkvisitoři kacířské zkaženosti oproti Židům, kteří v duchovních záležitostech těmto vrchním, ve světských však pánům světských úřadů podro- beni jsou, žádné soudcovské aneb vládní moci nevykonávali, aby od nich ničeho požadovati nemohli, aneb, aby rozsudek provésti mohli, je znepokojovati aneb obtěžovati se odvážili, buď sami aneb někým jiným na jakýkoliv způsob. Všichni ti, kteří proti takovým nařízením nějak se protiví, propadnětež tím trestu ex- kommunikace. Avšak chceme, aby jen ti Židé byli účastni bezpečnosti této ochrany, kteří se neodvážili ničeho k podkopání jmenované víry podniknouti. Poněvadž se jeví obtížným, vydati každému jednotlivě list náš, chceme, aby opis našeho listu a zmíněných výsad, milostí, svobod a výhod prostřednictvím veřejného notáře veřejně mohl býti vydán a jeho pečetí uzavřen a zapečetěn. Chceme naříditi, aby každému vyhotovení všude úplná víra jako původnímu dopisu byla přikládána, aniž by apoštolská aneb kterákoliv jiná opačná naří- zení tomu vadila. Tím nemá býti žádnému dovoleno tuto naši listinu, obsa- hující náš zákaz, naši vůli, naše povolení, zákon a naše nařízení porušiti, aneb zločinnou myslí proti tomu jednati; avšak kdo by se o to přece pokusil, nechť zví, že upadne v nemilost všemohoucího Boha a jeho apoštolů Petra a Pavla. Dáno v Římě u sv. Petra dne 20. února v pátém roce našeho pontifi- kátu (1422).
Strana 96
96 K HISTORII ŽIDŮ 1422. 212. Hynek probošt a všecek konvent kláštera Chotěšovského i rukojmí vyznávají, že jsou dlužni 33 kop gr. pr. Židu Ladmannovi a manželce jeho Merle z Plzně, z nichž mají platiti z každé kopy 1 gr. týdně. 24. června 1422. Opis v arch. kníž. Taxise v Řezně. 1423. 213. Petřík z Donína a jeho jistcové vystavují Židu Heymanovi v Mostě dlužní úpis na 8 kop 10 grošů. 16. července 1423. Schlesinger, Stadtbuch von Brüx, str. 199. 214. Kurfiršt Bedřich Saský potvrzuje městu Mostu jemu zastavenému jeho stará práva a zvyklosti, sle- vuje mu na čtyři roky všecky daně, a určuje roční plat, který má potom platiti. Kurfiršt prohlašuje dále, že Michla, Žida Mosteckého, který byl králem Václavem městu dán, při těch svobodách nechá, jež dle znění listů královských obdržel, začež má pla- titi šest kop grošů komoře kurfirštově. 1425, 2. října. Wir Friderich von gots gnaden herczog zcu Sachsen oc. Wir wollen auch Michel juden zu Brux, den konig Wenczlaw unsern obgenannten liben getruwen burgern und gemeinden zou Brux gegebin had, bie sollichen freiheiten lassen noch usswisunge des brives, den yn derselbe konig Wenczlaw darübir gegebin hat, also das sie uns alle jar jerlichen in unser cammer reichen und gebin sollen unverczug- lichen sechs schock grosschin, als das ir brieff eigentlich usswiset von desselben Michils juden wegen. Ouch wollen wir bie sie in ire stad legen schutczen zou fusse und geritten, wie und wann danne das noet were nach unserm und nach irem besten, und den houptlute zcu- schicken und bestellen, den sie gehorig und gevolgig sin sollen, die danne wir selben bekosten und vorsolden wollen.. Der gegeben ist zcu Missen noch Christs geburt vierczehenhundert jar und dornoch in dem funffundzwenczigsten jare an denstage noch sente Michels tage. 1425. Schlesinger, Stadtbuch von Brüx, p. 87. 1425. 215. Purkmistr, přísežní soudci, konšelé, radové, starší a celá obec města Mostu holdují svému zá- stavnímu pánu kurfirštu Bedřichu Saskému s pod- mínkou zachování jejich starých práv; prohlašují též, že jich vlastní Žid Michl z Mělníka má býti po-
96 K HISTORII ŽIDŮ 1422. 212. Hynek probošt a všecek konvent kláštera Chotěšovského i rukojmí vyznávají, že jsou dlužni 33 kop gr. pr. Židu Ladmannovi a manželce jeho Merle z Plzně, z nichž mají platiti z každé kopy 1 gr. týdně. 24. června 1422. Opis v arch. kníž. Taxise v Řezně. 1423. 213. Petřík z Donína a jeho jistcové vystavují Židu Heymanovi v Mostě dlužní úpis na 8 kop 10 grošů. 16. července 1423. Schlesinger, Stadtbuch von Brüx, str. 199. 214. Kurfiršt Bedřich Saský potvrzuje městu Mostu jemu zastavenému jeho stará práva a zvyklosti, sle- vuje mu na čtyři roky všecky daně, a určuje roční plat, který má potom platiti. Kurfiršt prohlašuje dále, že Michla, Žida Mosteckého, který byl králem Václavem městu dán, při těch svobodách nechá, jež dle znění listů královských obdržel, začež má pla- titi šest kop grošů komoře kurfirštově. 1425, 2. října. Wir Friderich von gots gnaden herczog zcu Sachsen oc. Wir wollen auch Michel juden zu Brux, den konig Wenczlaw unsern obgenannten liben getruwen burgern und gemeinden zou Brux gegebin had, bie sollichen freiheiten lassen noch usswisunge des brives, den yn derselbe konig Wenczlaw darübir gegebin hat, also das sie uns alle jar jerlichen in unser cammer reichen und gebin sollen unverczug- lichen sechs schock grosschin, als das ir brieff eigentlich usswiset von desselben Michils juden wegen. Ouch wollen wir bie sie in ire stad legen schutczen zou fusse und geritten, wie und wann danne das noet were nach unserm und nach irem besten, und den houptlute zcu- schicken und bestellen, den sie gehorig und gevolgig sin sollen, die danne wir selben bekosten und vorsolden wollen.. Der gegeben ist zcu Missen noch Christs geburt vierczehenhundert jar und dornoch in dem funffundzwenczigsten jare an denstage noch sente Michels tage. 1425. Schlesinger, Stadtbuch von Brüx, p. 87. 1425. 215. Purkmistr, přísežní soudci, konšelé, radové, starší a celá obec města Mostu holdují svému zá- stavnímu pánu kurfirštu Bedřichu Saskému s pod- mínkou zachování jejich starých práv; prohlašují též, že jich vlastní Žid Michl z Mělníka má býti po-
Strana 97
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 97 nechán při všech právech a milostech, jež on, jeho 1425. manželka, jeho děti, dědici aneb jeho čeleď králov- ským listem Václavovým dostali, dle něhož má ročně šest grošův od nynějška vévodské komoře odváděti. 1425, 7. října. Wir Hinke burgermeister, gesworne, scheppfen, und ratmanne be- kennen offenlich mit disem brive vor uns und alle unser nachkommen und tun kunt allen... Ouch sal der Michel jude von Melnik unser eigener jude sein und sal bleiben bey allen rechten und begnadungen, er, sein weip, seine kinder, erben und gesinde, als uns den der kunig Wenczlaw seliges gedechtnizses gegeben hat, und seinen briff under seiner maiestat insigel, den er darueber gegeben hat, ynhelt und ausweist. Und sollen von denselben juden und seines gesindes wegen ouch unserm herren dem herczogen und in seine camer alle jar, dieweil er seine wonunge mit uns haben wirdet, geben und reichen sechs schock groschen. Und als ofte wir das getan haben, so sal derselbe Michel jude und wir von seinen wegen ein gancz jar frey, ledig und quit sein nach ausweisunge des kunig Wenczlaws brive, als vorberurt ist. Ouch haben wir unserm oft- genanten herrn dem herczogen und seinen erben gerett und gelobt vor uns und alle unser nachkomen, das wir sie vor unser herren haben sollen und wollen... Der da gegeben ist am nechsten sontage nach sente Francisci tage nach der geburt Cristi Jhesu virczehenhundert jar und darnach in dem funfundezwenczigisten jare. Schlesinger, Stadtbuch von Brüx, p. 89. 216. Purkmistr, konšelé i celá obec Nové Plzně 1424. ustanovili na žádost obce židovské prodatí jí po- zemek, aby na něm Židé mohli si zříditi hřbitov. Při svolané schůzi nikdo ničeho proti tomu nenamítal. 1424, 25. ledna. Magister ciuium, consules jurati totaque communitas ciuitatis in Noua Plzna in hoc iudicio recognouerunt se iusto vendicionis titulo vendidisse casam quondam pastoris communitatis sitam ante nostram ciuitatem penes curiam Adamconis braseatoris parte ab vna et Macher- zonis Juuenis parte ex altera cum area et fundo et omni iure sicut soli tennerunt communitati Judeorum in nostra ciuitate habitancium pro sepultura et orto eorum, quam ipsis statim cesserunt et conde- scenderunt et ipsis eandem expurgare coram quolibet homine viuente promiserunt, de quo orto annuatim Judei nobiscum habitantes vnam
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 97 nechán při všech právech a milostech, jež on, jeho 1425. manželka, jeho děti, dědici aneb jeho čeleď králov- ským listem Václavovým dostali, dle něhož má ročně šest grošův od nynějška vévodské komoře odváděti. 1425, 7. října. Wir Hinke burgermeister, gesworne, scheppfen, und ratmanne be- kennen offenlich mit disem brive vor uns und alle unser nachkommen und tun kunt allen... Ouch sal der Michel jude von Melnik unser eigener jude sein und sal bleiben bey allen rechten und begnadungen, er, sein weip, seine kinder, erben und gesinde, als uns den der kunig Wenczlaw seliges gedechtnizses gegeben hat, und seinen briff under seiner maiestat insigel, den er darueber gegeben hat, ynhelt und ausweist. Und sollen von denselben juden und seines gesindes wegen ouch unserm herren dem herczogen und in seine camer alle jar, dieweil er seine wonunge mit uns haben wirdet, geben und reichen sechs schock groschen. Und als ofte wir das getan haben, so sal derselbe Michel jude und wir von seinen wegen ein gancz jar frey, ledig und quit sein nach ausweisunge des kunig Wenczlaws brive, als vorberurt ist. Ouch haben wir unserm oft- genanten herrn dem herczogen und seinen erben gerett und gelobt vor uns und alle unser nachkomen, das wir sie vor unser herren haben sollen und wollen... Der da gegeben ist am nechsten sontage nach sente Francisci tage nach der geburt Cristi Jhesu virczehenhundert jar und darnach in dem funfundezwenczigisten jare. Schlesinger, Stadtbuch von Brüx, p. 89. 216. Purkmistr, konšelé i celá obec Nové Plzně 1424. ustanovili na žádost obce židovské prodatí jí po- zemek, aby na něm Židé mohli si zříditi hřbitov. Při svolané schůzi nikdo ničeho proti tomu nenamítal. 1424, 25. ledna. Magister ciuium, consules jurati totaque communitas ciuitatis in Noua Plzna in hoc iudicio recognouerunt se iusto vendicionis titulo vendidisse casam quondam pastoris communitatis sitam ante nostram ciuitatem penes curiam Adamconis braseatoris parte ab vna et Macher- zonis Juuenis parte ex altera cum area et fundo et omni iure sicut soli tennerunt communitati Judeorum in nostra ciuitate habitancium pro sepultura et orto eorum, quam ipsis statim cesserunt et conde- scenderunt et ipsis eandem expurgare coram quolibet homine viuente promiserunt, de quo orto annuatim Judei nobiscum habitantes vnam
Strana 98
98 K HISTORII ŽIDŮ 1424. sexagenam grossorum census soluere et censuare debent. Proclamatum est et nullus contradixit. Judicium primum fer. III. in die Conuersionis s. Pauli (1424). Liber iudicis č. 1, f. 146 b, v Plzeňském museu. 217. Léta 1426 byli Židé z Jihlavi od vévody Ra- kouského Albrechta V. vypovězeni, poněvadž prý byli srozuměni s Husity, kterýmž rozličné služby vykonávali. Podobně vi- něni Židé v pohraničních městech bavorských, že Husitům do Čech peníze a zbraně dodávali a proto pronásledováni. Největších běd však zakusili pro tuže příčinu ve vévodství Rakouském l. 1420—21, kdež pod vymyšleným heslem stíháni, ze země vypovídáni, trápeni i páleni. Kdo mohl, utekl se do Čech, kdež volnější byla náboženská svoboda. Připomínáme ještě, že Židé v říši Německé modlili a postili se za vy- prošení na Hospodinu vítězství zbraním husitským, poněvadž křižáky německými proti Čechům vypravenými byli na cestě již do Čech za- bíjeni a větší hrozilo jim trápení při vítězném návratu křižáckého tažení. 1426 Eivert, Iglau; Aschbach, Kaiser Sigismund; Mentio de confederatione Judeorum et Hussitorum 1419, fac. theol. Vindobon. Wolf, Fortalitium fidei; Alfonso de Spina; Graetz. 1429. 218. Erckinger ze Sawnsheimu, pán na Švarcenberku ohlašuje purkmistru a radě města Chebu, že mu bylo nařízeno jeho knížetem a pánem, římským králem Zikmundem, aby nařídil ve prospěch jeho všeobecnou daň židovskou povšem Židovstvu v Ně- meckých i Vlašských zemích; poněvadž tentokráte nemůže sám přijíti, posílá svého sluhu Ehrenfrieda z Haynu a jiné. 1429, 31. října. Dr. J. Simon, Urkundliches Mat. zur Geschichte der Egerer Judengemeinde. Braun's Monatsschrift für Gesch. des Judentums, 44. ročník. 219. Král Zikmund nařizuje purkmistrovi, radě a měšťanům Chebským, aby vypověděli Židy ze svého města; mají jim však býti nápomocni, aby svůj ma- jetek, zástavy i dluhy obdrželi vyjma jejich domy, dvory, synagogu a hřbitov židovský, což má zůstati k užitku Chebským. Ze synagogy mají zříditi kapli Bohu a sv. Panně ku chvále. Král zbavuje dále všechny osvobozovací listiny, které Chebští Židé od císařův a králův mají, na věčné časy vší platnosti. Židé mají toto potvrditi prohlášením. 1430, 3. října. 1430.
98 K HISTORII ŽIDŮ 1424. sexagenam grossorum census soluere et censuare debent. Proclamatum est et nullus contradixit. Judicium primum fer. III. in die Conuersionis s. Pauli (1424). Liber iudicis č. 1, f. 146 b, v Plzeňském museu. 217. Léta 1426 byli Židé z Jihlavi od vévody Ra- kouského Albrechta V. vypovězeni, poněvadž prý byli srozuměni s Husity, kterýmž rozličné služby vykonávali. Podobně vi- něni Židé v pohraničních městech bavorských, že Husitům do Čech peníze a zbraně dodávali a proto pronásledováni. Největších běd však zakusili pro tuže příčinu ve vévodství Rakouském l. 1420—21, kdež pod vymyšleným heslem stíháni, ze země vypovídáni, trápeni i páleni. Kdo mohl, utekl se do Čech, kdež volnější byla náboženská svoboda. Připomínáme ještě, že Židé v říši Německé modlili a postili se za vy- prošení na Hospodinu vítězství zbraním husitským, poněvadž křižáky německými proti Čechům vypravenými byli na cestě již do Čech za- bíjeni a větší hrozilo jim trápení při vítězném návratu křižáckého tažení. 1426 Eivert, Iglau; Aschbach, Kaiser Sigismund; Mentio de confederatione Judeorum et Hussitorum 1419, fac. theol. Vindobon. Wolf, Fortalitium fidei; Alfonso de Spina; Graetz. 1429. 218. Erckinger ze Sawnsheimu, pán na Švarcenberku ohlašuje purkmistru a radě města Chebu, že mu bylo nařízeno jeho knížetem a pánem, římským králem Zikmundem, aby nařídil ve prospěch jeho všeobecnou daň židovskou povšem Židovstvu v Ně- meckých i Vlašských zemích; poněvadž tentokráte nemůže sám přijíti, posílá svého sluhu Ehrenfrieda z Haynu a jiné. 1429, 31. října. Dr. J. Simon, Urkundliches Mat. zur Geschichte der Egerer Judengemeinde. Braun's Monatsschrift für Gesch. des Judentums, 44. ročník. 219. Král Zikmund nařizuje purkmistrovi, radě a měšťanům Chebským, aby vypověděli Židy ze svého města; mají jim však býti nápomocni, aby svůj ma- jetek, zástavy i dluhy obdrželi vyjma jejich domy, dvory, synagogu a hřbitov židovský, což má zůstati k užitku Chebským. Ze synagogy mají zříditi kapli Bohu a sv. Panně ku chvále. Král zbavuje dále všechny osvobozovací listiny, které Chebští Židé od císařův a králův mají, na věčné časy vší platnosti. Židé mají toto potvrditi prohlášením. 1430, 3. října. 1430.
Strana 99
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 99 Wir Sigmund von gotes gnaden Romischer Kunig zu allentzeiten 1430. Merer des Reichs und zu Hungern zu Behem [Dalmatien] Crvatien etc. Kunig. Bekennen vnd tun kund offenbar mit diesem Briefe allen den, die In sehen oder horen lesen. Als ytzund vnsere liebe getreuen die Burgern vnd Inwoner, der Rat zu Eger, Reich vnd Arm, in diesen sweren vnd wilden leuffen sich selbst vnd Ir leib vnd gut grosslich angreiffen vnd darlegen der heyligen Krystenheit vnd vns zu dienst vnd lieb, alsdann offenbar vnd landkundig ist vnd doran nyemand schonen in der Stat, wer der sey, er musse darynne mitleydung haben, als billich ist. Also haben Sy itzund zu vns gesandt in erbere botschaft vnd vns zu erkennen geben, wie die Judischeit bey in, der ettwe viel ist, in solichen Freyheiten sitzen ynd also begnadet seyn, daz Sy mit der egenannten unser Stat nit leyden weder an wachen, graben oder andern arbeyt vnd darlegung dorumb gros vnwill vnd widerwertickeit von den gemeinen leutten erstanden ist, also daz In nit zuleyden meynen, dieweil Sy selbs also swerlich daz ir darlegen daz dann die Juden dorynne also sollen ledig geen, vnd besorgen die Edelsten vnd der Rat, dieweil Sy die Judischeit biszher also bey Irem alten herkomen gern behalden vnd beschutzet haben, daz dann die gemein in solichem vnwillen Sy verdenken vnd vberfallen mochte, als zu besorgen ist, dorusz der egenanten vnser Stat grosser vnrat, ver- derben vnd vnuerwintlicher schaden entsteen mochte, vnd haben vns demuticlich angeruffet, Sy in solichen Sachen zuuersorgen vnd solichen vnrat gnediclich zuunderstehen. Daz wir, also zu hertzen genomen vnd mit gutem Rate vnser getreuen betracht haben, das vns das billich zu vnderkomen ist, vnd haben mit dem Judenmeister vnd andern Juden von Eger, die ouch alhie bey vns sind, reden vnd In durch des besten willen, vnd solich unfur zuvndersteen anderswo In wonung vnd ent- haldung bestellen lassen. Vnd setzen doruf, ordnen vnd wollen mit diesem briefe vnd von kuniglicher macht, daz dieselben Juden alle vnd ygliche, was der sein, hinfur in der Stat zu Eger nit beleiben noch wonen sollen, vnd wir geben auch dem egenanten Burgermeister, Rat vnd Burgern gemeinlich zu Eger gewalt vnd vrlaub mit diesem briefe, daz Sy dieselben Judischeit von In weisen sollen, vnd mogen, doch daz In alle Ir hab, pfand vnd schuld, wo wir Sy die haben, mitvolgen sol, dorynne vnser getreue, die von Eger, furderlich vnd hilflich sein sollen, vszgenomen Ire heüser, hofe die Synagoge vnd den Juden- freythof, die sollen unsern getreuen den von Eger beleiben, also daz sie der Stat nütz vnd besserung damit suchen, vnd solich gelt dortzu wenden, vnd usz der Synagoge eyn Capellen got, vnd vnszer lieben frawen zu lob stifften sollen. Und wiewol uns die egenannten Juden
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 99 Wir Sigmund von gotes gnaden Romischer Kunig zu allentzeiten 1430. Merer des Reichs und zu Hungern zu Behem [Dalmatien] Crvatien etc. Kunig. Bekennen vnd tun kund offenbar mit diesem Briefe allen den, die In sehen oder horen lesen. Als ytzund vnsere liebe getreuen die Burgern vnd Inwoner, der Rat zu Eger, Reich vnd Arm, in diesen sweren vnd wilden leuffen sich selbst vnd Ir leib vnd gut grosslich angreiffen vnd darlegen der heyligen Krystenheit vnd vns zu dienst vnd lieb, alsdann offenbar vnd landkundig ist vnd doran nyemand schonen in der Stat, wer der sey, er musse darynne mitleydung haben, als billich ist. Also haben Sy itzund zu vns gesandt in erbere botschaft vnd vns zu erkennen geben, wie die Judischeit bey in, der ettwe viel ist, in solichen Freyheiten sitzen ynd also begnadet seyn, daz Sy mit der egenannten unser Stat nit leyden weder an wachen, graben oder andern arbeyt vnd darlegung dorumb gros vnwill vnd widerwertickeit von den gemeinen leutten erstanden ist, also daz In nit zuleyden meynen, dieweil Sy selbs also swerlich daz ir darlegen daz dann die Juden dorynne also sollen ledig geen, vnd besorgen die Edelsten vnd der Rat, dieweil Sy die Judischeit biszher also bey Irem alten herkomen gern behalden vnd beschutzet haben, daz dann die gemein in solichem vnwillen Sy verdenken vnd vberfallen mochte, als zu besorgen ist, dorusz der egenanten vnser Stat grosser vnrat, ver- derben vnd vnuerwintlicher schaden entsteen mochte, vnd haben vns demuticlich angeruffet, Sy in solichen Sachen zuuersorgen vnd solichen vnrat gnediclich zuunderstehen. Daz wir, also zu hertzen genomen vnd mit gutem Rate vnser getreuen betracht haben, das vns das billich zu vnderkomen ist, vnd haben mit dem Judenmeister vnd andern Juden von Eger, die ouch alhie bey vns sind, reden vnd In durch des besten willen, vnd solich unfur zuvndersteen anderswo In wonung vnd ent- haldung bestellen lassen. Vnd setzen doruf, ordnen vnd wollen mit diesem briefe vnd von kuniglicher macht, daz dieselben Juden alle vnd ygliche, was der sein, hinfur in der Stat zu Eger nit beleiben noch wonen sollen, vnd wir geben auch dem egenanten Burgermeister, Rat vnd Burgern gemeinlich zu Eger gewalt vnd vrlaub mit diesem briefe, daz Sy dieselben Judischeit von In weisen sollen, vnd mogen, doch daz In alle Ir hab, pfand vnd schuld, wo wir Sy die haben, mitvolgen sol, dorynne vnser getreue, die von Eger, furderlich vnd hilflich sein sollen, vszgenomen Ire heüser, hofe die Synagoge vnd den Juden- freythof, die sollen unsern getreuen den von Eger beleiben, also daz sie der Stat nütz vnd besserung damit suchen, vnd solich gelt dortzu wenden, vnd usz der Synagoge eyn Capellen got, vnd vnszer lieben frawen zu lob stifften sollen. Und wiewol uns die egenannten Juden
Strana 100
100 K HISTORII ŽIDŮ 1431. allhie durch unsere Rete zu gesagt haben, daz Sy vnsern getruen den von Eger alle brief, die Sy uber solich Ire Freyheit haben, es sey von keysern kunigen, vns oder den von Eger vbergeben und Sy und die Iren dorumb zu ewigen czüten unbekummert beleiben lassen sollen und wollen; yedoch wer Sache, daz Sy des nit teten vnd solich brief verfurten oder unterdruckten, So vernichten vnd toten wir Sy alle in craft disz briefs vnd kuniglicher macht, also daz Sy hinfur kein craft nocht macht haben sollen in gericht oder vszerhalb gerichts vnd sollen auch den egenanten von Eger vnd den Iren an allen enden vnschädlich sein. Es sollen auch die egenannten Juden den von Eger ein vrfehde tun, daz Sy solich sache, die von vnser erlaubung geschehen ist, nymmermer ehren aber zu arg wenden sollen, durch sich selbs oder durch ander leutte, sunder in guten beleiben lassen, nach vnser ordnung, vnd irer sache, daz die Juden in gemein oder sunderheit, oder yemand von Iren wegen, wer der were, sich wieder die egenanten von Eger ichts an- nemen oder Sy dorumb beteidigen wolt, der sol im vnser vnd vnsrer nachkomen swere vngnad verfallen seyn. Mit vrkund ditz briefs. ver- sigelt mit unser kuniglichen Maiestat Insygel. Geben zu Nuremberg nach Christs geburt virtzehnhundrt Jar vnd dornach in dem dreis- sigistem Jare am nechsten Donnerstag nach sant Franziscitage, vnser Riche des hungrischen etc. in dem vyrunduirtzigisten des Romischen in dem eynundtzwenzigisten und des Behemischen in dem Elfften Jaren. Ad mandatum domini regis Caspar Sligk. Dr. Jakob Simon, Urkundliches Material sur Geschichte der Egerer Juden- gemeinde; Monatsschrift für Geschichte und Wissenschaft des Judenthums, heraus- gegeben von Dr. M. Braun. 44. Jahrgang. 220. Han, Žid Chebský, činí prohlášení, že když byl král nařídil, aby v Chebu žádní Židé nebydleli a jejich domy, škola a hřbitov abyměstu připadly, pá- nové Chebští prokázali Židům zvláštnímilost a dali jim polovici peněz, za něž byly jejich domy prodány. Ježto Han také měl dům v Chebu a polovice ceny mu byla nahrazena, odříká se pro sebe a své dědice všech práv a svobod, též vzhledem ke škole, hřbi- tovu a zádušnímu domu, a zavazuje se na věčné časy, že ani před duchovním ani před světským právem ani jiným žádným způsobem nebude činiti nároků ani si stěžovati. K tomu zavazuje sebe a své po tomky a dědice při své pravé židovské věrnosti, cti a slově. 1431.
100 K HISTORII ŽIDŮ 1431. allhie durch unsere Rete zu gesagt haben, daz Sy vnsern getruen den von Eger alle brief, die Sy uber solich Ire Freyheit haben, es sey von keysern kunigen, vns oder den von Eger vbergeben und Sy und die Iren dorumb zu ewigen czüten unbekummert beleiben lassen sollen und wollen; yedoch wer Sache, daz Sy des nit teten vnd solich brief verfurten oder unterdruckten, So vernichten vnd toten wir Sy alle in craft disz briefs vnd kuniglicher macht, also daz Sy hinfur kein craft nocht macht haben sollen in gericht oder vszerhalb gerichts vnd sollen auch den egenanten von Eger vnd den Iren an allen enden vnschädlich sein. Es sollen auch die egenannten Juden den von Eger ein vrfehde tun, daz Sy solich sache, die von vnser erlaubung geschehen ist, nymmermer ehren aber zu arg wenden sollen, durch sich selbs oder durch ander leutte, sunder in guten beleiben lassen, nach vnser ordnung, vnd irer sache, daz die Juden in gemein oder sunderheit, oder yemand von Iren wegen, wer der were, sich wieder die egenanten von Eger ichts an- nemen oder Sy dorumb beteidigen wolt, der sol im vnser vnd vnsrer nachkomen swere vngnad verfallen seyn. Mit vrkund ditz briefs. ver- sigelt mit unser kuniglichen Maiestat Insygel. Geben zu Nuremberg nach Christs geburt virtzehnhundrt Jar vnd dornach in dem dreis- sigistem Jare am nechsten Donnerstag nach sant Franziscitage, vnser Riche des hungrischen etc. in dem vyrunduirtzigisten des Romischen in dem eynundtzwenzigisten und des Behemischen in dem Elfften Jaren. Ad mandatum domini regis Caspar Sligk. Dr. Jakob Simon, Urkundliches Material sur Geschichte der Egerer Juden- gemeinde; Monatsschrift für Geschichte und Wissenschaft des Judenthums, heraus- gegeben von Dr. M. Braun. 44. Jahrgang. 220. Han, Žid Chebský, činí prohlášení, že když byl král nařídil, aby v Chebu žádní Židé nebydleli a jejich domy, škola a hřbitov abyměstu připadly, pá- nové Chebští prokázali Židům zvláštnímilost a dali jim polovici peněz, za něž byly jejich domy prodány. Ježto Han také měl dům v Chebu a polovice ceny mu byla nahrazena, odříká se pro sebe a své dědice všech práv a svobod, též vzhledem ke škole, hřbi- tovu a zádušnímu domu, a zavazuje se na věčné časy, že ani před duchovním ani před světským právem ani jiným žádným způsobem nebude činiti nároků ani si stěžovati. K tomu zavazuje sebe a své po tomky a dědice při své pravé židovské věrnosti, cti a slově. 1431.
Strana 101
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 101 Stejnou listinu z téhož dne dala též Chebská Ži- 1431. dovka Rehel za sebe a svého muže Lezara (Lazara). 19. února 1431. Ich Han Jude die czeit czu Eger bekenne offenlich an disem frife vor allen die In sehen oder heren lesen: Also als dann vnser herr der kunig die von Eger begnadet hat, also das czu disen czeiten kein Jude bey In wonhaft sein soll vnd daz auch alle Judenhäuser zu Eger vnd auch vnser Schule vnd freithofe der Stat zu nutz bleiben vnd vns der vortzeyhen sullen, vnd alz dann darbegen vnser hern von Eger vns Juden die besunder gnad getan vnd vnser Jdem einen half- fenteil des geldes, dorumb der Haws verkauft ist, geben haben, vnd also alz ich dann auch ein Hawas czu Eger hab gehabt, dorumb sie mir umb meinen halben teyl ein genüge awsrichtung getan haben, des ich In dann gutlichen dancke. So haben wir Juden In auch all vnser be- gnadung vnd freyheit brief vorhalden vnd in kürtze aber lange geweist würden, die wider dy benanten hern von Eger weren, in welcherley maynung, die waren begriffen von begnadung vnd freitheit wegen, die sullen alle ab vnd tod sein, vnd verzeihe mich der aller fur mich vnd mein Erben lewterlich vnd gantz vnd gar, also daz die nymermer kein craft gehaben noch der gebrawchn sullen noch mügen, vnd gerade auch in craft ditz briefs daz ich all mein Erben vnd nachkomen noch ye- mantz von vnsern wegen von vnser haws, Schul, freithofs vnd Selhawass vnd auch von bete wegen, alz mein hern von Eger czu czeiten an mich ge- legt haben vmb schuld, vmb friste vnd aufhaldung gen den lewtten noch von der begnadung vnd Freyheitbrif, dy wir gehabt haben, noch von keiner andern sagen wegen, wie die noch mochten erdacht werden, gen In noh all den Iren ewiclich nymermer keine foderung, zuspruch noch anspruch haben sullen, konnen noch mugen mit keinen geistlichen, weltlichen noch andern rechten noch in keiner andern weyse sie zu besweren noch fur zubrengen on ark vnd on alles gnuerd. Vnd des alles zu vrkund hab ich obgenanter Han gebeten den namhaften vnd erbern Heinrichen Sligk die czeit vorweser der Pflege zu Eger, Ulrichen Sab dy czeit houpt- mann zu Eger vnd Erharden Gefeller, daz die alle drey Ire Insigel in on schaden an diesen haben gehangen durch meiner fleissigen bete willen, dorunter ich mich verginde für mich, mein Erben vnd nachkomen bey meiner rechten Judischen trewen, eren vnd eiden alles das zuhalten, das an disen brife geschriben stet, der geben ist nach cristi geburte viertzenhundert vnd im eynunddreissigsten Jaren am montage nach dem Suntag Invocauit in der vasten. (Orig. v archivu Cheb.) Dr. J. Simon, Urkundliches Mat. zur Geschichte der Egerer Judengemeinde. Braun's Monatsschrift für Geschichte des Judentums. Roč. 44.
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 101 Stejnou listinu z téhož dne dala též Chebská Ži- 1431. dovka Rehel za sebe a svého muže Lezara (Lazara). 19. února 1431. Ich Han Jude die czeit czu Eger bekenne offenlich an disem frife vor allen die In sehen oder heren lesen: Also als dann vnser herr der kunig die von Eger begnadet hat, also das czu disen czeiten kein Jude bey In wonhaft sein soll vnd daz auch alle Judenhäuser zu Eger vnd auch vnser Schule vnd freithofe der Stat zu nutz bleiben vnd vns der vortzeyhen sullen, vnd alz dann darbegen vnser hern von Eger vns Juden die besunder gnad getan vnd vnser Jdem einen half- fenteil des geldes, dorumb der Haws verkauft ist, geben haben, vnd also alz ich dann auch ein Hawas czu Eger hab gehabt, dorumb sie mir umb meinen halben teyl ein genüge awsrichtung getan haben, des ich In dann gutlichen dancke. So haben wir Juden In auch all vnser be- gnadung vnd freyheit brief vorhalden vnd in kürtze aber lange geweist würden, die wider dy benanten hern von Eger weren, in welcherley maynung, die waren begriffen von begnadung vnd freitheit wegen, die sullen alle ab vnd tod sein, vnd verzeihe mich der aller fur mich vnd mein Erben lewterlich vnd gantz vnd gar, also daz die nymermer kein craft gehaben noch der gebrawchn sullen noch mügen, vnd gerade auch in craft ditz briefs daz ich all mein Erben vnd nachkomen noch ye- mantz von vnsern wegen von vnser haws, Schul, freithofs vnd Selhawass vnd auch von bete wegen, alz mein hern von Eger czu czeiten an mich ge- legt haben vmb schuld, vmb friste vnd aufhaldung gen den lewtten noch von der begnadung vnd Freyheitbrif, dy wir gehabt haben, noch von keiner andern sagen wegen, wie die noch mochten erdacht werden, gen In noh all den Iren ewiclich nymermer keine foderung, zuspruch noch anspruch haben sullen, konnen noch mugen mit keinen geistlichen, weltlichen noch andern rechten noch in keiner andern weyse sie zu besweren noch fur zubrengen on ark vnd on alles gnuerd. Vnd des alles zu vrkund hab ich obgenanter Han gebeten den namhaften vnd erbern Heinrichen Sligk die czeit vorweser der Pflege zu Eger, Ulrichen Sab dy czeit houpt- mann zu Eger vnd Erharden Gefeller, daz die alle drey Ire Insigel in on schaden an diesen haben gehangen durch meiner fleissigen bete willen, dorunter ich mich verginde für mich, mein Erben vnd nachkomen bey meiner rechten Judischen trewen, eren vnd eiden alles das zuhalten, das an disen brife geschriben stet, der geben ist nach cristi geburte viertzenhundert vnd im eynunddreissigsten Jaren am montage nach dem Suntag Invocauit in der vasten. (Orig. v archivu Cheb.) Dr. J. Simon, Urkundliches Mat. zur Geschichte der Egerer Judengemeinde. Braun's Monatsschrift für Geschichte des Judentums. Roč. 44.
Strana 102
102 K HISTORII ŽIDŮ 221. Starší Židé a celá židovská obec v Plzni kupuje od tamější městské obce stavební místo v předměstí Škvrnském za 12 kop pražských grošův, aby si tam zřídili svůj hřbitov. 6. ledna 1432. Nos Ladman, Musse, Michael et seniores Judei totaque com- munitas Judeorum in ciuitate Nowa Pilzna, presentes et futuri habitan- tes, tenore presencium recognoscimus vniversis et singulis testificantes, prout a prudentibus et honestis dominis magistro ciuium, consulibus et juratis a totaque communitate ciuitatis Nowe Plzne aream quondam Mathie Coloni, iacentem ante ciuitatem Nove Plzne penes curiam No- colai Hinkonis parte ab vna et Mikssonis Kozzie parte ab altera cum fundo iusto vendicionis titulo emimus pro nostra sepultura, pro summa duodecim sexagenarum grossorum bonorum argenteorum pragensis mo- nete, de quibus duodecim sexagenis grossorum duas sexagenas grossorum ipsis dominis consulibus et communitati ciuitatis prefate parata in peccunia persoluimus et super residuis decem sexagenis gross orum vnam sexagenam grossorum census annui et perpetui nos, heredes et successores nostri pre- fatis dominis consulibus et communitati ciuitatis sepetacte aut illi seu illis, quibus suprascriptam vnam sexagenam grossorum census annui et perpetui condescenderent, tenemur et debemus soluere et censuare; quam quidem prefatam sexagenam grossorum suprascripti domini con- sules et communitas sepedicte ciuitatis Nowe Plzne honorabili et reli- gioso viro domino Nicolao plebano presenti et futuris plebanis ciuitatis sepenominate in nobis libere et beniuole condescenderunt, quare virtute presencium nos supranominati seniores Judei, presentes et futuri et tota communitas judaica, qui in iam dicta ciuitate Nowa Plzna habitamus seu habitabimus, promittimus bona nostra fide iudaica sine quouis dolo malo prescriptam sexagenam grossorum census annui et perpetui inci- pientes a data presencium semper in festo sancti Georgii quolibet anno perpetue prenominato domino plebano et futuris plebanis sine quauis dilacione parata in pecunia soluere et censuare. Et non dato censu in termino prefato quocumque anno mox prescriptus dominus plebanus et futuri plebani plenam debent habere virtute presencium potestatem, auctoritate tamen judicis et juratorum in iam dicta ciuitate existen- cium, scolam siue sinagogam nostram claudere et nos ad soluendum suprascriptum censum per potenciam judicis et juratorum compellere quocumque modo et quociens oportunum fuerit, sine strepitu et omnis querele judicii, et qui presentem literam de bona voluntate prefati ple- bani seu futurorum plebanorum habuerit, eidem ius competit omnium premissorum. In quorum euidens testimonium et robur valiturum pru- dentes et honesti viri, magister ciuium, consules et jurati ciuitatis se- 1432.
102 K HISTORII ŽIDŮ 221. Starší Židé a celá židovská obec v Plzni kupuje od tamější městské obce stavební místo v předměstí Škvrnském za 12 kop pražských grošův, aby si tam zřídili svůj hřbitov. 6. ledna 1432. Nos Ladman, Musse, Michael et seniores Judei totaque com- munitas Judeorum in ciuitate Nowa Pilzna, presentes et futuri habitan- tes, tenore presencium recognoscimus vniversis et singulis testificantes, prout a prudentibus et honestis dominis magistro ciuium, consulibus et juratis a totaque communitate ciuitatis Nowe Plzne aream quondam Mathie Coloni, iacentem ante ciuitatem Nove Plzne penes curiam No- colai Hinkonis parte ab vna et Mikssonis Kozzie parte ab altera cum fundo iusto vendicionis titulo emimus pro nostra sepultura, pro summa duodecim sexagenarum grossorum bonorum argenteorum pragensis mo- nete, de quibus duodecim sexagenis grossorum duas sexagenas grossorum ipsis dominis consulibus et communitati ciuitatis prefate parata in peccunia persoluimus et super residuis decem sexagenis gross orum vnam sexagenam grossorum census annui et perpetui nos, heredes et successores nostri pre- fatis dominis consulibus et communitati ciuitatis sepetacte aut illi seu illis, quibus suprascriptam vnam sexagenam grossorum census annui et perpetui condescenderent, tenemur et debemus soluere et censuare; quam quidem prefatam sexagenam grossorum suprascripti domini con- sules et communitas sepedicte ciuitatis Nowe Plzne honorabili et reli- gioso viro domino Nicolao plebano presenti et futuris plebanis ciuitatis sepenominate in nobis libere et beniuole condescenderunt, quare virtute presencium nos supranominati seniores Judei, presentes et futuri et tota communitas judaica, qui in iam dicta ciuitate Nowa Plzna habitamus seu habitabimus, promittimus bona nostra fide iudaica sine quouis dolo malo prescriptam sexagenam grossorum census annui et perpetui inci- pientes a data presencium semper in festo sancti Georgii quolibet anno perpetue prenominato domino plebano et futuris plebanis sine quauis dilacione parata in pecunia soluere et censuare. Et non dato censu in termino prefato quocumque anno mox prescriptus dominus plebanus et futuri plebani plenam debent habere virtute presencium potestatem, auctoritate tamen judicis et juratorum in iam dicta ciuitate existen- cium, scolam siue sinagogam nostram claudere et nos ad soluendum suprascriptum censum per potenciam judicis et juratorum compellere quocumque modo et quociens oportunum fuerit, sine strepitu et omnis querele judicii, et qui presentem literam de bona voluntate prefati ple- bani seu futurorum plebanorum habuerit, eidem ius competit omnium premissorum. In quorum euidens testimonium et robur valiturum pru- dentes et honesti viri, magister ciuium, consules et jurati ciuitatis se- 1432.
Strana 103
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 103 penominate ad peticionem nostram sigillum maius eorundem presentibus 1432. est appensum. Datum et actum anno domini millesimo quadringentesimo tricesimo secundo, in die Epiphanie. (Orig. v mus. Plzenském.27) J. Strnad, Listář kr. m. Plzně a druhdy poddaných osad. 1891, 338 a sl. 220 222. Arcikníže Rakouské Albrecht nařizuje pod- 1433. komořímu markrabství Moravského, aby Židé byli při- chráněni při jich svobodách, a tak spíše peníze, jichž od nich očekává, mohli odvésti. Ve Vídni, 7. listopadu 1433. Wir Albrecht von Gottes Gnaden Herzog zu Osterreich, ze Steyr, ze Kherden und ze Krain, Marggraf ze Merheren und Grof ze Tirol oc empieten dem edln unsern lieben getreuen Josten dem Hechten von Rositz, unsrn Unterkammrern ze Mehern, unser Gnad und alles Guets. Als dir wissentlich ist von der Summ Gulden wegen, die uns unsr Juden ze Merhern auf sandt Pauls Tag conversionis und auf sandt Jorgen Tag nagst kunftig auszrichten sollten, habent die Juden, die jetzt hie gewesen sind, zu erkennen geben, wie maniger under in solich Anzal, so iedem geben wird gebühren, in bereiten Geld ausrichten nicht vermügen; also das sie darumb ihre Erb mussen verkümmern und wie man in auch viel schuldig sei, des sie an Gerichts-hilf nicht mügen bekommen: emphelhen wir dir und wöllen ernstlich, das du mit den erbern weisen unsrn lieben getreuen dem Burgermeister und dem Rath ze Brünn bestellst, welich under Juden ihre Häuser. ader Erb [verkaufen oder versetzen wöllen, dass sie des Gewalts haben] Juden und Kristen zu verkummern, wir main und wöllen auch, welich in gelten sollen. Und darauf sie zeigen werden, das man in von den selcen gelten ein furderlich Recht lass wider geen, damit sie uns die vorgenannte Summ Gelds dester was und furderlicher ausgerichten und bezahlen mügen; sunder begehren wir an dich, das dieselben Juden bei Recht und Gleich werden gehalten, damit sie wider die Freiheit und Gnaden, so sie von römischen und zu Böhem Kunign und auch Marggrafen ze Merhern und uns habent nicht gedrungen oder beschwert verden. 27) J. Strnad poznamenal v publikaci »M. Šimona Plachého z Třebnice pa- měti Plzeňské«, str. 95: »V soudní knize plzeňské mezi léty 1423—1424 jest zápis (fol. 146 v.), dle kterého obec plzeňská prodává chýši před městem ležící s pří- slušenstvím obci židovské tu v městě a sice, aby se tu pochovávali a zahradu si zřídili, z níž obci mají platiti 1 kopu gr. ročně. R. 1432 přikoupili si Židé k tomu městiště od obce za 12 kop gr. pr. a r. 1438 rozšířili to přikoupením zase jiného městiště. Hřbitov ten i se zahradou židovskou byl na tak zv. Ko- zinci, v dnešním předměstí Skvrňanském, kde dnes stojí hostinec u anglického dvora.«
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 103 penominate ad peticionem nostram sigillum maius eorundem presentibus 1432. est appensum. Datum et actum anno domini millesimo quadringentesimo tricesimo secundo, in die Epiphanie. (Orig. v mus. Plzenském.27) J. Strnad, Listář kr. m. Plzně a druhdy poddaných osad. 1891, 338 a sl. 220 222. Arcikníže Rakouské Albrecht nařizuje pod- 1433. komořímu markrabství Moravského, aby Židé byli při- chráněni při jich svobodách, a tak spíše peníze, jichž od nich očekává, mohli odvésti. Ve Vídni, 7. listopadu 1433. Wir Albrecht von Gottes Gnaden Herzog zu Osterreich, ze Steyr, ze Kherden und ze Krain, Marggraf ze Merheren und Grof ze Tirol oc empieten dem edln unsern lieben getreuen Josten dem Hechten von Rositz, unsrn Unterkammrern ze Mehern, unser Gnad und alles Guets. Als dir wissentlich ist von der Summ Gulden wegen, die uns unsr Juden ze Merhern auf sandt Pauls Tag conversionis und auf sandt Jorgen Tag nagst kunftig auszrichten sollten, habent die Juden, die jetzt hie gewesen sind, zu erkennen geben, wie maniger under in solich Anzal, so iedem geben wird gebühren, in bereiten Geld ausrichten nicht vermügen; also das sie darumb ihre Erb mussen verkümmern und wie man in auch viel schuldig sei, des sie an Gerichts-hilf nicht mügen bekommen: emphelhen wir dir und wöllen ernstlich, das du mit den erbern weisen unsrn lieben getreuen dem Burgermeister und dem Rath ze Brünn bestellst, welich under Juden ihre Häuser. ader Erb [verkaufen oder versetzen wöllen, dass sie des Gewalts haben] Juden und Kristen zu verkummern, wir main und wöllen auch, welich in gelten sollen. Und darauf sie zeigen werden, das man in von den selcen gelten ein furderlich Recht lass wider geen, damit sie uns die vorgenannte Summ Gelds dester was und furderlicher ausgerichten und bezahlen mügen; sunder begehren wir an dich, das dieselben Juden bei Recht und Gleich werden gehalten, damit sie wider die Freiheit und Gnaden, so sie von römischen und zu Böhem Kunign und auch Marggrafen ze Merhern und uns habent nicht gedrungen oder beschwert verden. 27) J. Strnad poznamenal v publikaci »M. Šimona Plachého z Třebnice pa- měti Plzeňské«, str. 95: »V soudní knize plzeňské mezi léty 1423—1424 jest zápis (fol. 146 v.), dle kterého obec plzeňská prodává chýši před městem ležící s pří- slušenstvím obci židovské tu v městě a sice, aby se tu pochovávali a zahradu si zřídili, z níž obci mají platiti 1 kopu gr. ročně. R. 1432 přikoupili si Židé k tomu městiště od obce za 12 kop gr. pr. a r. 1438 rozšířili to přikoupením zase jiného městiště. Hřbitov ten i se zahradou židovskou byl na tak zv. Ko- zinci, v dnešním předměstí Skvrňanském, kde dnes stojí hostinec u anglického dvora.«
Strana 104
104 K HISTORII ŽIDŮ 1433. Daran begest du unsern Willen. Geben zu Wien am Sambstag nach Sandt Linharts Tag anno tricesimo tercio oc oc. Knih. hr. Waldšteina v Duchcově Msc.: Paměti staré Brněnské f. 359. 1434. 29 223. Mikuláš, probošt Augustinianů v Prostějově, prohlašuje, že po zapuzení z Prostějova uchýlil se pod ochranu rady města Olo- mouce a koupil si dům v ulici Židovské, za to zavazuje se břemena městská a plnění ochotně nésti Orig. perg. lat. s pečetí. V Olomouci, 22. července 1434. Parsch, Městský arch. v Olomouci. 224. Římský císař Sigmund povoluje radě a mě- šťanům města Chebu opět Židy a Židovky do svého města přijímati. Všichni Židé, kteří tam přijdou, mají požívati týchž svobod a práv, jako jiní občané téhož města. Nařizuje radě a měšťanům Chebským, aby jmenované Židy při jejich svobodách chránili. V Řezně, 1. října 1434. Wir Sigmund von gots gnaden Romischer Kayser, zu allen czeiten Merer des Reichs vnd czu Hungarn czu Beheim Dalmatien Croacien etc. Kunig Bekennen vnd tun kund offenbar mit diesem brieue allen den die In sehen oder horen lesen Als wir vormals vnserer Stat zu Eger gegunnet hotten die Judischeit, die bey In Eger gesessen war, von In vsz der Statt zutun durch treflicher Sache willen, die In anligund war. Vnt ytzund als wir von vnserer keyserlichen Crönung gen Basel in das heilig Concilium quamen, denselben von Eger erlaubten Juden vnd Judynn wider zuzenemen vnd zu halden vnd der Statt nutz domit zuschaffen : also ist das noch vnser wille, das sy solich Judischeit als vil In fuglich sein wirdet ufnemen sollen vnd mögen. Vnd der- worten, das sölich Judischeit dester williclicher vnd on alle Schatzung vnd Beswerung vnserer nachkomen keyser vnd Romischer Kunig vnd ouch Kunig zu Beheim vnd aller vnserer Amtleut zu ewigen czeiten sitzen vnd mit keiner vfsetzung, die villicht andern Juden geschen, bekummert werden sullen. Sunder die Juden alle, die dahin kommen vnd daselbs wonhafftig werden, sollen gebrauchen sölicher Recht vnd Freyheit, der darin andere vnsere Burger derselben Statt gebrauchen von Recht oder Gewonheit, vnd sollen dem Rat vnd einen Pfleger daselbs tun was von alders herkomen ist und nymands mer. Vnd wir gebieten dorumb dem Rate vnd Burgern zu Eger, die ytzund feind oder in künfftigen czeiten sein werden, das sie die egenanten Juden bei solichen Freyheiten an vnserer stat hanthaben, schützen vnd 1434.
104 K HISTORII ŽIDŮ 1433. Daran begest du unsern Willen. Geben zu Wien am Sambstag nach Sandt Linharts Tag anno tricesimo tercio oc oc. Knih. hr. Waldšteina v Duchcově Msc.: Paměti staré Brněnské f. 359. 1434. 29 223. Mikuláš, probošt Augustinianů v Prostějově, prohlašuje, že po zapuzení z Prostějova uchýlil se pod ochranu rady města Olo- mouce a koupil si dům v ulici Židovské, za to zavazuje se břemena městská a plnění ochotně nésti Orig. perg. lat. s pečetí. V Olomouci, 22. července 1434. Parsch, Městský arch. v Olomouci. 224. Římský císař Sigmund povoluje radě a mě- šťanům města Chebu opět Židy a Židovky do svého města přijímati. Všichni Židé, kteří tam přijdou, mají požívati týchž svobod a práv, jako jiní občané téhož města. Nařizuje radě a měšťanům Chebským, aby jmenované Židy při jejich svobodách chránili. V Řezně, 1. října 1434. Wir Sigmund von gots gnaden Romischer Kayser, zu allen czeiten Merer des Reichs vnd czu Hungarn czu Beheim Dalmatien Croacien etc. Kunig Bekennen vnd tun kund offenbar mit diesem brieue allen den die In sehen oder horen lesen Als wir vormals vnserer Stat zu Eger gegunnet hotten die Judischeit, die bey In Eger gesessen war, von In vsz der Statt zutun durch treflicher Sache willen, die In anligund war. Vnt ytzund als wir von vnserer keyserlichen Crönung gen Basel in das heilig Concilium quamen, denselben von Eger erlaubten Juden vnd Judynn wider zuzenemen vnd zu halden vnd der Statt nutz domit zuschaffen : also ist das noch vnser wille, das sy solich Judischeit als vil In fuglich sein wirdet ufnemen sollen vnd mögen. Vnd der- worten, das sölich Judischeit dester williclicher vnd on alle Schatzung vnd Beswerung vnserer nachkomen keyser vnd Romischer Kunig vnd ouch Kunig zu Beheim vnd aller vnserer Amtleut zu ewigen czeiten sitzen vnd mit keiner vfsetzung, die villicht andern Juden geschen, bekummert werden sullen. Sunder die Juden alle, die dahin kommen vnd daselbs wonhafftig werden, sollen gebrauchen sölicher Recht vnd Freyheit, der darin andere vnsere Burger derselben Statt gebrauchen von Recht oder Gewonheit, vnd sollen dem Rat vnd einen Pfleger daselbs tun was von alders herkomen ist und nymands mer. Vnd wir gebieten dorumb dem Rate vnd Burgern zu Eger, die ytzund feind oder in künfftigen czeiten sein werden, das sie die egenanten Juden bei solichen Freyheiten an vnserer stat hanthaben, schützen vnd 1434.
Strana 105
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 105 schirmen vnd dy dorüber in keinen weg zu dringen gestatte, als lieb 1434. In sey vnser huld zubehalden. Vnd wie der Rat mit sölicher Judischeit der Statt zu nutz überkomet, dozu geben wir unzern guten willen in krafft ditz briefs, mit vrkund ditz brieffs versigelt mit vnserer keiser- licher Maiestat Insigel. Geben zu Regenspurg Nach Crists geburt vierzehundert Jar vnd dornach in den viervnddrissigsten Jare am Freytag nach san Michels- tag. Vnserer Reiche des hungrischen etc. im achtundviertzigisten, des Romischen im fünfvndezweintczigisten, des Behemischen im fünfzeh- nenden vnd des keysertumbs im andern Jaren. Dr. J. Simon, Urkundliches Mat. zur Geschichte der Egerer Judengemeinde. Braun's Monatsschrift für Gesch. des Judentums roč. 44. 20 225. Purkmistr, rada a obec města Chebu ozna- 1435. mují přijetí Kaczmana z Gothy, Abrahama, mistra Hellera syna; tito Židé mají u nich bydleti a týchž práv jako ostatní měšťané užívati. Přislibují jim ochranu pro osmičlenou čeleď, pro jejich manželky, dítky, zetě atd. Mají podržeti též svá židovská práva, své školy, hřbitov, dům zádušní, a mají míti mistra, který by školu jejich dle židovského práva spra- voval. 20. března 1435. Wir Burgermeister Rate vnd Gemein der Stat zu Eger. Bekennen in disem offen briefe vnd thun kunt vor allen den dy In sehen oder horen lesen, das wir eingenomen haben Kaczman von Gota und Abra- ham, meister Heller sun, das sie sullen sein vnser Juden vnd mugen bey vns wonen in vnser Stat vnd sullen Burgerrechte haben, vnd wir sullen sie vorteidigen als ander vnser Burger von eym ydermenlichen, er wer awswendig oder yenwendig, geistlich oder weltlich gerichten, so waren heymlich oder offenbar, vnd haben In die gunst getan, das sy czu In mugen nemen acht wirtt (Hausgenossen), das wer mit In tzehen vnd wir sullen sie alle beschutzen, vnd beschirmen, sie, Ir weyb, Ir kinder, Ir Tochter Manne oder czukunfftigen Dingen Irer Tochter, wan mochten weren die weil sy vngescheiden von Irem brote sind ongeuerd, vnd all ir gesind, ir leib, ir gut vnd all ir habe vor eym ydermenlichen des besten wir konnen ongeuerd, also das sy vnser Juden sint. So mugen sy leyhen ir gelt auf gesuch vnd allerley handellung, die frome Erber Juden gewonlichen ist vnd getreiben mugen; auch sun- derlich wollen wir sy vorteidigen dem heiligen Reich vnd der Cron von Behem nach awfweisung der freyheit, die wir haben von unserm gne- digen herren, dem keiser vnd kunig von Behem, dabey wir sie gentz-
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 105 schirmen vnd dy dorüber in keinen weg zu dringen gestatte, als lieb 1434. In sey vnser huld zubehalden. Vnd wie der Rat mit sölicher Judischeit der Statt zu nutz überkomet, dozu geben wir unzern guten willen in krafft ditz briefs, mit vrkund ditz brieffs versigelt mit vnserer keiser- licher Maiestat Insigel. Geben zu Regenspurg Nach Crists geburt vierzehundert Jar vnd dornach in den viervnddrissigsten Jare am Freytag nach san Michels- tag. Vnserer Reiche des hungrischen etc. im achtundviertzigisten, des Romischen im fünfvndezweintczigisten, des Behemischen im fünfzeh- nenden vnd des keysertumbs im andern Jaren. Dr. J. Simon, Urkundliches Mat. zur Geschichte der Egerer Judengemeinde. Braun's Monatsschrift für Gesch. des Judentums roč. 44. 20 225. Purkmistr, rada a obec města Chebu ozna- 1435. mují přijetí Kaczmana z Gothy, Abrahama, mistra Hellera syna; tito Židé mají u nich bydleti a týchž práv jako ostatní měšťané užívati. Přislibují jim ochranu pro osmičlenou čeleď, pro jejich manželky, dítky, zetě atd. Mají podržeti též svá židovská práva, své školy, hřbitov, dům zádušní, a mají míti mistra, který by školu jejich dle židovského práva spra- voval. 20. března 1435. Wir Burgermeister Rate vnd Gemein der Stat zu Eger. Bekennen in disem offen briefe vnd thun kunt vor allen den dy In sehen oder horen lesen, das wir eingenomen haben Kaczman von Gota und Abra- ham, meister Heller sun, das sie sullen sein vnser Juden vnd mugen bey vns wonen in vnser Stat vnd sullen Burgerrechte haben, vnd wir sullen sie vorteidigen als ander vnser Burger von eym ydermenlichen, er wer awswendig oder yenwendig, geistlich oder weltlich gerichten, so waren heymlich oder offenbar, vnd haben In die gunst getan, das sy czu In mugen nemen acht wirtt (Hausgenossen), das wer mit In tzehen vnd wir sullen sie alle beschutzen, vnd beschirmen, sie, Ir weyb, Ir kinder, Ir Tochter Manne oder czukunfftigen Dingen Irer Tochter, wan mochten weren die weil sy vngescheiden von Irem brote sind ongeuerd, vnd all ir gesind, ir leib, ir gut vnd all ir habe vor eym ydermenlichen des besten wir konnen ongeuerd, also das sy vnser Juden sint. So mugen sy leyhen ir gelt auf gesuch vnd allerley handellung, die frome Erber Juden gewonlichen ist vnd getreiben mugen; auch sun- derlich wollen wir sy vorteidigen dem heiligen Reich vnd der Cron von Behem nach awfweisung der freyheit, die wir haben von unserm gne- digen herren, dem keiser vnd kunig von Behem, dabey wir sie gentz-
Strana 106
106 K HISTORII ŽIDŮ 1435. lich on Iren schaden vnd on alles geuerde behalten sullen des besten wir konnen vnd mugen; auch sullen wir sy bey allen judischen rechten lassen vnd volkumlich dabey behalten mit ir Schulen, kirchhof vnd Selhaws vnd mugen tzu In nemen in demselben hernachgenanten ge- schosse (Steuer) einen judischen Meister, der die Schule vnd das judisch Recht regiert, vnd Sangkmeister vnd was zu Schulen vnd Selhaws vnd kirchhof gehoret, als es von alter herkomen ist, vnd sullen in allen sachen all gut recht haben als die vorgananten wirtte. Doruber sulle wir kein andern Juden czu In tzihen lassen es sey dann, das vns die edelsten zwen oder ir vorsteer aws den vorgenannten Juden darumb biten, sunderlich der Gossel Jude mit Dauid, der do hat geboten hun- dert guldein alle jar czu geben, komen sie auf sand walpurgentag nehstkomend oder vir wochen dornach, den mugen wir wol eynnemen, die hundert guldein tzints sullen vns der Stat czu hilff komen also das er czu Schula, czu kirchhaws vnd Selhaws gebe was Im czu seinem teyl geburet nach anczal seines geschosz vnd nach der obgenanten Juden geschos vnd sich mit In vor den frunden gutlich betragen vmb alle müglich sach, was sie dann nicht eyn konden weren, des solten sie komen fur vns den Rate, wie wir das dann erkennen in redlichkeit, also sal es bleiben, vnd wer auch das Ir keiner der Juden vnbeschei- den wer ader wurde dauon Irrethum entsteen mochte, das sal dy Ju- discheid bringen fur vns den Rate, vnd wir der Rate sullen In vor- weisen von der Judischeit wegen vnd die eldesten vns den Rate biten, daz wir In heissen enweck czihen in eym virteil Jars vnd sullen In gentzlich darczubeholffen sein, das es zugee, und sullen In vol- kumlich mit seiner habe vnbeschadigt lassen wekczihen. Auch haben wir In die macht gegeben vmb die schalanp Juden, die do pflegen zu wandern durch die lanndt, die da vngewerlich weren der Stat oder In, das sy dy mugen straffen vnd vorweisen aus der Stat; bedorffen sy vnser darczu, so sullen wir In darczu behulfflich sein, vnd was dieselben Juden dawider setzten oder redten, das sol In vnbehulfflich sein vnd den Juden ongeuerde vnd sol in von vns zu keinen schaden nicht ko- men, auch ab sie solten gelt haufheben czu geschosz oder tzu anderley, das sich vnter der Gemein von redlichen sachen geburet. Wer dann das sich yemant darwider setzte, wenn vns dann die eldesten oder die vor- steer von den vordersten genanten Juden wegen anrufften, So sullen wir In vnser Knecht leihen, das man die Juden darumb pfende; wer es auch das sich die Juden dawider sezten oder redten, das soll In alles vnbehulfflich sein vnd den Juden ongeuerd vnd von vns czu keinen schaden nicht komen, wer auch, ob ymand den Juden czusprechen hette, umb welcherlei schult oder sach das wer, der sal die Juden lad(en)
106 K HISTORII ŽIDŮ 1435. lich on Iren schaden vnd on alles geuerde behalten sullen des besten wir konnen vnd mugen; auch sullen wir sy bey allen judischen rechten lassen vnd volkumlich dabey behalten mit ir Schulen, kirchhof vnd Selhaws vnd mugen tzu In nemen in demselben hernachgenanten ge- schosse (Steuer) einen judischen Meister, der die Schule vnd das judisch Recht regiert, vnd Sangkmeister vnd was zu Schulen vnd Selhaws vnd kirchhof gehoret, als es von alter herkomen ist, vnd sullen in allen sachen all gut recht haben als die vorgananten wirtte. Doruber sulle wir kein andern Juden czu In tzihen lassen es sey dann, das vns die edelsten zwen oder ir vorsteer aws den vorgenannten Juden darumb biten, sunderlich der Gossel Jude mit Dauid, der do hat geboten hun- dert guldein alle jar czu geben, komen sie auf sand walpurgentag nehstkomend oder vir wochen dornach, den mugen wir wol eynnemen, die hundert guldein tzints sullen vns der Stat czu hilff komen also das er czu Schula, czu kirchhaws vnd Selhaws gebe was Im czu seinem teyl geburet nach anczal seines geschosz vnd nach der obgenanten Juden geschos vnd sich mit In vor den frunden gutlich betragen vmb alle müglich sach, was sie dann nicht eyn konden weren, des solten sie komen fur vns den Rate, wie wir das dann erkennen in redlichkeit, also sal es bleiben, vnd wer auch das Ir keiner der Juden vnbeschei- den wer ader wurde dauon Irrethum entsteen mochte, das sal dy Ju- discheid bringen fur vns den Rate, vnd wir der Rate sullen In vor- weisen von der Judischeit wegen vnd die eldesten vns den Rate biten, daz wir In heissen enweck czihen in eym virteil Jars vnd sullen In gentzlich darczubeholffen sein, das es zugee, und sullen In vol- kumlich mit seiner habe vnbeschadigt lassen wekczihen. Auch haben wir In die macht gegeben vmb die schalanp Juden, die do pflegen zu wandern durch die lanndt, die da vngewerlich weren der Stat oder In, das sy dy mugen straffen vnd vorweisen aus der Stat; bedorffen sy vnser darczu, so sullen wir In darczu behulfflich sein, vnd was dieselben Juden dawider setzten oder redten, das sol In vnbehulfflich sein vnd den Juden ongeuerde vnd sol in von vns zu keinen schaden nicht ko- men, auch ab sie solten gelt haufheben czu geschosz oder tzu anderley, das sich vnter der Gemein von redlichen sachen geburet. Wer dann das sich yemant darwider setzte, wenn vns dann die eldesten oder die vor- steer von den vordersten genanten Juden wegen anrufften, So sullen wir In vnser Knecht leihen, das man die Juden darumb pfende; wer es auch das sich die Juden dawider sezten oder redten, das soll In alles vnbehulfflich sein vnd den Juden ongeuerd vnd von vns czu keinen schaden nicht komen, wer auch, ob ymand den Juden czusprechen hette, umb welcherlei schult oder sach das wer, der sal die Juden lad(en)
Strana 107
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 107 fur vnsern Rate, so sulle wir dy Sache selber verhoren vnd so ent- 1435. scheiden mit Recht, auch spricht der Jude neyn vnd ist vngescholden an seyne Rechten, so sal er mit seym neyn dauon kommen Vnd mit irem judischen Recht vnd yren eid thun auf Moyses Buch, als vor alder herkomen ist, vnd die kläger sullen In doran lassen genugen. Wenn auch die Juden den klegern sulch recht teten, so sullen sie der schult ledig vnd laz (los) sein, auch ob der Jude stamelte an seyn eid on argelist, das sal dem Juden nicht zufare steen gen den Richter vnd gen dem kleger, vnd er soll dorumb nicht czu schaden komen, auch wole ymand die Juden schuldigen mit getzewgen, der mag sy vbert- zewgen mit fromen Cristen vnd Juden die wonhafft in unser Stat sind vnd vngescholden an irem rechten, auch ab sie czu schicken hetten vor vnserm Gerichte, so sullen sie das halten nach vnserer Stat gewohnheit vnd leufften, vnd wir sullen den Juden helffen on aufczok (verzug) vnd ongeuerd slewniclich28) gulde (gelte) oder recht von allen den, die in vnser Gerichte gehoren, oder der wir mechtig sein on aufczok vnd on- geuerd. Und wir sullen yn behulfflich sein czu pfenden farende habe, Erbe vnd gut zu Statrechte vnd gewohnheit, wie das vor alter her- komen vnd recht ist, sunderlich wir sullen sy bey allen gnaden vnd freyheiten, ab die nicht beruhrt weren in diesem brife, diy die ersten Juden, dy vor hy gewohnheit haben, gehabt haben vnd wir wollen sy In bessern vnd nicht ergern, vnd wir haben sie gefreiet von allerley beswerung bis auf den nehsten czukunfftigen Sand Michels tage, ge- nant Sant Michels tage, auch anderhalphundert guldein geben vnd sullen darnach das Jar frey aussitzen vnd sullen uns dy reychen auf vnser Rathaus, der sullen sein anderhalphundert ewiglich czu geschos, dieweil die Juden do wohnen nach lawt brifs die Anderhalphundert guldein, welche czeit vnd wenn sy es vermugen abczulozen, ye (je) ein guldein umb Zehen, so sullen sy es uns dem Rate vor ein halp Jar auf- sagen, so mugen sy es ein helfft wol czu einemmale ablozen vnd so uil czienz weniger geben, solang bis die anderhalphundert guldein ab- gelost weren, so durffin sie ir furder nymer geben sunder die ander- halphundert guldein czu geschos, die sullen sie geben nach lawt des obgenanten briefs, auch was vnser Burger vnd lewtt, die uns zusteen, schuld uber funff guldein czu In nemen, sulen sy leyhen funff guldein umb ein guden behmischen groschen czu iglicher wochen, vnd das haben wir der Rate czu biedten, auf Sechs guldein auf ein guden beh- mischen groschen czu ytzlicher wochen, doruber sulle wir die Juden nicht besweren, vnd den vorgenanten schosz dreyhundert guldein sullen 28) schleunigst.
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 107 fur vnsern Rate, so sulle wir dy Sache selber verhoren vnd so ent- 1435. scheiden mit Recht, auch spricht der Jude neyn vnd ist vngescholden an seyne Rechten, so sal er mit seym neyn dauon kommen Vnd mit irem judischen Recht vnd yren eid thun auf Moyses Buch, als vor alder herkomen ist, vnd die kläger sullen In doran lassen genugen. Wenn auch die Juden den klegern sulch recht teten, so sullen sie der schult ledig vnd laz (los) sein, auch ob der Jude stamelte an seyn eid on argelist, das sal dem Juden nicht zufare steen gen den Richter vnd gen dem kleger, vnd er soll dorumb nicht czu schaden komen, auch wole ymand die Juden schuldigen mit getzewgen, der mag sy vbert- zewgen mit fromen Cristen vnd Juden die wonhafft in unser Stat sind vnd vngescholden an irem rechten, auch ab sie czu schicken hetten vor vnserm Gerichte, so sullen sie das halten nach vnserer Stat gewohnheit vnd leufften, vnd wir sullen den Juden helffen on aufczok (verzug) vnd ongeuerd slewniclich28) gulde (gelte) oder recht von allen den, die in vnser Gerichte gehoren, oder der wir mechtig sein on aufczok vnd on- geuerd. Und wir sullen yn behulfflich sein czu pfenden farende habe, Erbe vnd gut zu Statrechte vnd gewohnheit, wie das vor alter her- komen vnd recht ist, sunderlich wir sullen sy bey allen gnaden vnd freyheiten, ab die nicht beruhrt weren in diesem brife, diy die ersten Juden, dy vor hy gewohnheit haben, gehabt haben vnd wir wollen sy In bessern vnd nicht ergern, vnd wir haben sie gefreiet von allerley beswerung bis auf den nehsten czukunfftigen Sand Michels tage, ge- nant Sant Michels tage, auch anderhalphundert guldein geben vnd sullen darnach das Jar frey aussitzen vnd sullen uns dy reychen auf vnser Rathaus, der sullen sein anderhalphundert ewiglich czu geschos, dieweil die Juden do wohnen nach lawt brifs die Anderhalphundert guldein, welche czeit vnd wenn sy es vermugen abczulozen, ye (je) ein guldein umb Zehen, so sullen sy es uns dem Rate vor ein halp Jar auf- sagen, so mugen sy es ein helfft wol czu einemmale ablozen vnd so uil czienz weniger geben, solang bis die anderhalphundert guldein ab- gelost weren, so durffin sie ir furder nymer geben sunder die ander- halphundert guldein czu geschos, die sullen sie geben nach lawt des obgenanten briefs, auch was vnser Burger vnd lewtt, die uns zusteen, schuld uber funff guldein czu In nemen, sulen sy leyhen funff guldein umb ein guden behmischen groschen czu iglicher wochen, vnd das haben wir der Rate czu biedten, auf Sechs guldein auf ein guden beh- mischen groschen czu ytzlicher wochen, doruber sulle wir die Juden nicht besweren, vnd den vorgenanten schosz dreyhundert guldein sullen 28) schleunigst.
Strana 108
108 K HISTORII ŽIDŮ 1435. sy geben dornach alle Jar Jerlich auf Sant Walpurgentag (25. Nov.). Also sullen sie tun alle Jare Jerlich dieweil sy disen brif gebrauchen, vnd domit sullen sy entbrochen sein allerley beswerung, wie sich dy verlauffen mochten vnd des menschlich art erdencken mochte, vnd wir wollen In gnedig sein in allen sachen vnd wollen sie von der Stat wegen halden, das sy von der Stat wegen vnuoderbt bleiben sullen. Auch haben wir In die gnade getan, wer das ir nicht wer hie wund sein dann die ersten zwen oder vier wirtte, so sullen sie nach der verlauffen czeit der dreyhundert guldein, auf sand Walpurgentage an der dreyhundert guldein die sy vorgeben werden alle Jar, nicht mer geben dann Zweyhundert guldein stat als vor geschrieben stet, wer oder daz [...] er wurde wann von vber vier vntz auf czehen die in dem vorgenanten schosz sein sullen, so sullen sie geben die vorgenanten dreyhundert guldein, alle die weil ir vber vier sind, die in den geschos gehoren. Wer auch daz die obge- nanten Juden, Ir kinder, Eydem oder Bruder vber vier genanten wirtt oder fremde vnd freunde vber die genanten czehen wirtt vns den Rat biten eintzunemen, das sal steen an vns vnd der Judischheidt nach mu- glichen sachen, was sy tzu geschos geben sullen, vnd sullen alle ir recht haben als die vorgenanten Juden. Auch haben wir In czugegeben, ab ein Jud oder mer wolt von vns tzihen aws der Stat, dy mugen offenberlich mit ir habe von vns tzihen, die sullen wir lassen geleitten vier mey(len wei)t von uns und In ein gut geleyt geben Jar vnd tag da tzuligen vnd ir schult eintzumanen nach awszsage der Judischeid, die do bleibt, doch also wer allhy bleibt von der Judischeit, ab einer do blibe, der sal vns vnser tzinsz auszrichten die czwey hundert guldein un- uorruklichen dyweil er diesen brief gebrauchen wil wold er ader auch enwek tzihen, so sal er die vorsessen (fälligen) tzinsz geben vnd das Schulhaws, Selhaws vnd freithof sal auch widertreten auf das Rat- haus, inmassen als vor, vnd solde von vns entbrochen sein ader wolt der Jude andere Juden tzu In nemen, die Im hulffen den geschos awsz- richten nach dem als vor geschriben stet, die sullen wir eynnemen in in allermasz als oben geschrieben stet, Sunderlich wir sullen vnd wollen alle stucke vnd artikel ditz briefs stete vnd gantz vnuerruckt halten. Des czu vrkund vnd bekentnuss haben wir vnser Stat Insigel wissentlich lassen hengen an disen vnsern offen brief, der geben ist nach Cristi geburt viertzenhundert Jar darnach in dem Funffvndreissigisten Jare am Suntag Oculi in der vasten. (Orig im Archiv zu Eger.) Dr. J. Simon, Urkundliches Material zur Geschichte der Egerer Judengemeinde. Braun's Monatsschrift für Gesch. u. Wissenschaft des Judentums, Roč. 44.
108 K HISTORII ŽIDŮ 1435. sy geben dornach alle Jar Jerlich auf Sant Walpurgentag (25. Nov.). Also sullen sie tun alle Jare Jerlich dieweil sy disen brif gebrauchen, vnd domit sullen sy entbrochen sein allerley beswerung, wie sich dy verlauffen mochten vnd des menschlich art erdencken mochte, vnd wir wollen In gnedig sein in allen sachen vnd wollen sie von der Stat wegen halden, das sy von der Stat wegen vnuoderbt bleiben sullen. Auch haben wir In die gnade getan, wer das ir nicht wer hie wund sein dann die ersten zwen oder vier wirtte, so sullen sie nach der verlauffen czeit der dreyhundert guldein, auf sand Walpurgentage an der dreyhundert guldein die sy vorgeben werden alle Jar, nicht mer geben dann Zweyhundert guldein stat als vor geschrieben stet, wer oder daz [...] er wurde wann von vber vier vntz auf czehen die in dem vorgenanten schosz sein sullen, so sullen sie geben die vorgenanten dreyhundert guldein, alle die weil ir vber vier sind, die in den geschos gehoren. Wer auch daz die obge- nanten Juden, Ir kinder, Eydem oder Bruder vber vier genanten wirtt oder fremde vnd freunde vber die genanten czehen wirtt vns den Rat biten eintzunemen, das sal steen an vns vnd der Judischheidt nach mu- glichen sachen, was sy tzu geschos geben sullen, vnd sullen alle ir recht haben als die vorgenanten Juden. Auch haben wir In czugegeben, ab ein Jud oder mer wolt von vns tzihen aws der Stat, dy mugen offenberlich mit ir habe von vns tzihen, die sullen wir lassen geleitten vier mey(len wei)t von uns und In ein gut geleyt geben Jar vnd tag da tzuligen vnd ir schult eintzumanen nach awszsage der Judischeid, die do bleibt, doch also wer allhy bleibt von der Judischeit, ab einer do blibe, der sal vns vnser tzinsz auszrichten die czwey hundert guldein un- uorruklichen dyweil er diesen brief gebrauchen wil wold er ader auch enwek tzihen, so sal er die vorsessen (fälligen) tzinsz geben vnd das Schulhaws, Selhaws vnd freithof sal auch widertreten auf das Rat- haus, inmassen als vor, vnd solde von vns entbrochen sein ader wolt der Jude andere Juden tzu In nemen, die Im hulffen den geschos awsz- richten nach dem als vor geschriben stet, die sullen wir eynnemen in in allermasz als oben geschrieben stet, Sunderlich wir sullen vnd wollen alle stucke vnd artikel ditz briefs stete vnd gantz vnuerruckt halten. Des czu vrkund vnd bekentnuss haben wir vnser Stat Insigel wissentlich lassen hengen an disen vnsern offen brief, der geben ist nach Cristi geburt viertzenhundert Jar darnach in dem Funffvndreissigisten Jare am Suntag Oculi in der vasten. (Orig im Archiv zu Eger.) Dr. J. Simon, Urkundliches Material zur Geschichte der Egerer Judengemeinde. Braun's Monatsschrift für Gesch. u. Wissenschaft des Judentums, Roč. 44.
Strana 109
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 109 226. Král Zikmund daruje bratřím Kašparovi a Ma- 1435. tiášovi Šlikovi a jejich potomkům svůj statek ve Falk- nově v kraji Loketském za jejich věrné služby a dovoluje jim, že si tam smějí k svému užitku držeti Židy. 3. listo- padu 1435. M. Pelleter, Denkwürdigkeiten der Stadt Falkenau a/d. Eger. 1876, p. 25 a sl. 22 227. Císař Zikmund nařizuje ve svém majestátě, 1436. v němž se zavazuje, že svobody pánů, města Prahy, ry- tířů, šlechticů a měst zachová, mezi jiným v příčině dluhů židovských, aby nezaplacené úroky odpadly a aby pouze jistina bez dalších úroků řádně zaplacena byla. 20. čer- vence 1436. »Summy královské, kteréž sú až do sie chvíle zadržány v městech královstvie Českého,« ty jim všechny svobodně a milostivě propouští a chce, »cožby listóv a zápisóv bylo židovských, což sě lichvy dotýká zadržané, aby ta lichva i s škodami na těch listech pominula; než ji- stina ta již bez dalších lichev aby jim na těch listech splněna byla, a to s milostí od Židuov učiněním o tu jistinu, a s podobným pro- dlením plněnie.« »Dán a psán v Jihlavě léta od narozenie syna bo- žieho tisícieho čtyřstého třidcátého šestého, v ten pátek před svatú Marií Magdalenú, let království našich Uherského v padesátém, Řím- ského v šestmezcietmém, Českého v šestnáctém a císařstvie ve čtvrtém létě.« Archiv Český III, p. 446. 20 228. Císař Zikmund sprošťuje své komorní služebníky, 1436. bratry Isaka a Šalomouna, Židy Mostecké i jejich pří- buzné povinnosti holdu, jenž jemu jakožto Římskému cí- saři po přijetí císařské koruny od židovstva přísluší aniž by to městu Mostu a tam bydlícímu židovstvu na jejich výsadách a svobodách škodilo. 23. listopadu 1436. Wir Sigmund von gotes genaden Romischer kayser zu allen ziten merer des richs und zu Hungern, zu Behem, Dalmacien. Croacien etc. kunig bekennen und tun kunt offembar mit disem briff allen den, die in sehen oder horen lesen: das uns unsere juden und camerknechte Ysaac und Salomon Jude gebrudere, ire muter, swester und ir haus- gesind zu Brux wonhafften umb solich erung, so uns als einem Ro-
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 109 226. Král Zikmund daruje bratřím Kašparovi a Ma- 1435. tiášovi Šlikovi a jejich potomkům svůj statek ve Falk- nově v kraji Loketském za jejich věrné služby a dovoluje jim, že si tam smějí k svému užitku držeti Židy. 3. listo- padu 1435. M. Pelleter, Denkwürdigkeiten der Stadt Falkenau a/d. Eger. 1876, p. 25 a sl. 22 227. Císař Zikmund nařizuje ve svém majestátě, 1436. v němž se zavazuje, že svobody pánů, města Prahy, ry- tířů, šlechticů a měst zachová, mezi jiným v příčině dluhů židovských, aby nezaplacené úroky odpadly a aby pouze jistina bez dalších úroků řádně zaplacena byla. 20. čer- vence 1436. »Summy královské, kteréž sú až do sie chvíle zadržány v městech královstvie Českého,« ty jim všechny svobodně a milostivě propouští a chce, »cožby listóv a zápisóv bylo židovských, což sě lichvy dotýká zadržané, aby ta lichva i s škodami na těch listech pominula; než ji- stina ta již bez dalších lichev aby jim na těch listech splněna byla, a to s milostí od Židuov učiněním o tu jistinu, a s podobným pro- dlením plněnie.« »Dán a psán v Jihlavě léta od narozenie syna bo- žieho tisícieho čtyřstého třidcátého šestého, v ten pátek před svatú Marií Magdalenú, let království našich Uherského v padesátém, Řím- ského v šestmezcietmém, Českého v šestnáctém a císařstvie ve čtvrtém létě.« Archiv Český III, p. 446. 20 228. Císař Zikmund sprošťuje své komorní služebníky, 1436. bratry Isaka a Šalomouna, Židy Mostecké i jejich pří- buzné povinnosti holdu, jenž jemu jakožto Římskému cí- saři po přijetí císařské koruny od židovstva přísluší aniž by to městu Mostu a tam bydlícímu židovstvu na jejich výsadách a svobodách škodilo. 23. listopadu 1436. Wir Sigmund von gotes genaden Romischer kayser zu allen ziten merer des richs und zu Hungern, zu Behem, Dalmacien. Croacien etc. kunig bekennen und tun kunt offembar mit disem briff allen den, die in sehen oder horen lesen: das uns unsere juden und camerknechte Ysaac und Salomon Jude gebrudere, ire muter, swester und ir haus- gesind zu Brux wonhafften umb solich erung, so uns als einem Ro-
Strana 110
110 K HISTORII ŽIDŮ 1436. mischen kayser nach emphahung der kayserlichen crone von der judischheit zugeburt, ein vollig ußsrichtung und benugen getan haben. und dorumb so sagen wir dieselben juden und judynnen solich erung quidt, ledig und los mit disem briff, doch unschedlich und entgolten der stat zu Brux und der judischeit doselbs wonhafften an iren privi- legien und freyheiten. mit urkund diczs briffs versigelt mit unserm kayserlichen uffgedruckten insigel geben zu Prag nach Crist geburt XIVC und im XXXVI. jaren, am freytag vor Katherine, unser rich des Hungerischen etc. im L., des Romischen im XXVII. des Behemischen im XVII und des kaysertums im vierden jaren. Dr. L. Schlesinger, Stadtbuch von Brüx, p. 108. 1437. 229. Představený obce, konšelé a veškerá obec Nové Plzně uznávají, že Židé potřebují pozemku k vystavění své školy, a prodávají jim k tomu účelu, poněvadž nikdo proti tomu ničeho nenamítá, dům Linhartův. 8. čer- vence 1437. Liber iudicis čís. 1, f. 205 b v Plzeňském museu. 1440. 230. Z práv Starého města Pražského (pokračování práv Soběslavových) asi r. 1440 zapsaných. O přitištění pečeti k listu židovskému. It. Nemá ižádný konšel ani měštěnín své pečeti k židovskému listu přitisknúti ani přivěsiti. Kdyžby Židóm aneb knězi bylo k dědictví při kšaftu rozkazováno. It. Ižádný konšel ani písař městský nemá při kšaftu býti, kdyžby co Židóm, aneb knězi, aneb kterýmžto koli duchovním lidem bylo roz- kazováno k dědictví. Kto jmá na židovském súdu seděti. It. Když jest židovský súd, tehda jmá na něm seděti křesťanský rychtář a dva přísežná, aby se křesťanóm pravda stala. Židé nemají v svém rúše choditi s obojky. It. Žádný Žid nemá v svém rúše choditi s obojkem, než s ožidlím; pakli by byl nalezen v rúchu s obojkem, tehdy to rúcho má na rych- táře spadnúti.
110 K HISTORII ŽIDŮ 1436. mischen kayser nach emphahung der kayserlichen crone von der judischheit zugeburt, ein vollig ußsrichtung und benugen getan haben. und dorumb so sagen wir dieselben juden und judynnen solich erung quidt, ledig und los mit disem briff, doch unschedlich und entgolten der stat zu Brux und der judischeit doselbs wonhafften an iren privi- legien und freyheiten. mit urkund diczs briffs versigelt mit unserm kayserlichen uffgedruckten insigel geben zu Prag nach Crist geburt XIVC und im XXXVI. jaren, am freytag vor Katherine, unser rich des Hungerischen etc. im L., des Romischen im XXVII. des Behemischen im XVII und des kaysertums im vierden jaren. Dr. L. Schlesinger, Stadtbuch von Brüx, p. 108. 1437. 229. Představený obce, konšelé a veškerá obec Nové Plzně uznávají, že Židé potřebují pozemku k vystavění své školy, a prodávají jim k tomu účelu, poněvadž nikdo proti tomu ničeho nenamítá, dům Linhartův. 8. čer- vence 1437. Liber iudicis čís. 1, f. 205 b v Plzeňském museu. 1440. 230. Z práv Starého města Pražského (pokračování práv Soběslavových) asi r. 1440 zapsaných. O přitištění pečeti k listu židovskému. It. Nemá ižádný konšel ani měštěnín své pečeti k židovskému listu přitisknúti ani přivěsiti. Kdyžby Židóm aneb knězi bylo k dědictví při kšaftu rozkazováno. It. Ižádný konšel ani písař městský nemá při kšaftu býti, kdyžby co Židóm, aneb knězi, aneb kterýmžto koli duchovním lidem bylo roz- kazováno k dědictví. Kto jmá na židovském súdu seděti. It. Když jest židovský súd, tehda jmá na něm seděti křesťanský rychtář a dva přísežná, aby se křesťanóm pravda stala. Židé nemají v svém rúše choditi s obojky. It. Žádný Žid nemá v svém rúše choditi s obojkem, než s ožidlím; pakli by byl nalezen v rúchu s obojkem, tehdy to rúcho má na rych- táře spadnúti.
Strana 111
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 111 Židé nemají puojčeti peněz na klénoty kostelnie. It. Žid nemá puojčeti peněz na ižádné klénoty kostelnie, buďto na kniehy, na kalichy, anebo na ornáty, aneb na kteréž koli klénoty kostelnie. 1440. Když Žid puojčí peněz na základ křesťanu, má jemu dáti lístek a sám druhý mieti. It. Kdyžby Žid křesťanu na základ peněz puojčil, jmá jemu Žid dáti lístek a sobě druhý; a na těch lístkách jmá býti napsána suma těch peněz puojčených. Pakli by Žid lístku nedal, tehdy ty penieze puojčené ztratí. Pakli by Žid viece početl, než jest puojčil, tehdy jmá hrdlo ztratiti, a jeho zbožie jmá na krále spadnúti. Pakli by křesťan nechtěl vzieti, tehdy tiem nebude Žid vinen. Kdyžby Žid puojčil peněz na věc kradenú a zapřel, a byla potom nalezena. It. Kdyžby Žid na kradenú věc puojčil peněz, a ptal-li by kto, a Žid toho zapřel a potom u něho nalezena ta věc byla, tehdy to jmá darmo vrátiti. O vína přivezeného Židóm. It. Kdyžby Židé víno sobě přivezli z jiných zemí, tehdy mají dáti pánóm puol kopy grošuov ot drajlinku a od fudru pět a čtyřidceti grošuov. Těch peněz jmá jíti třetina na pergmistra. A toho vína ne- mají Židé šenkovati křesťanóm, jedno sami sobě, pod ztracením toho vína. O lichvě měštěnína s Židy. It. Kdyžby byl měštěnín nalezen s Zidy lichvě, neb kterakž koli- věk lichvě, jakožto že by puojčoval do určeného času někomu na základ peněz a pro nevyplacenie základu na určený čas nechtěl by potom měštěnín základu vrátiti vyplacujíciemu, chtě aby základ ztracen byl; aneb žeby některú věc prodada, i túž věc nepokaženú, ale tak dobrú, jakž ji jest prodal, od téhož zase laciněji kúpil, a tak dále o jiných kusiech lichvy: tehdy ten měštěnín, anebo buď to host, ztratil jest hrdlo i sbožie na odsúzenie konšelské. O utečení lichevníka z města. lt. Jestli žeby ten lichevník z města utekl, tehdy jeho zbožie ne- movité, jakožto domy, vinice, dvorové, spadlo jest na obec; a zbožie mo- vité, jakožto penieze, koni, oděnie, rúcho jeho, na krále. A ženě jmá býti vydána domová příprava, kteráž slove hauzroth, jako rúcho chodicie jejie a lehacie, a což k stolu a k kuchyni příslušie, ač by dětí neměl; pakli by děti měl, tehda těm dětem muož i jmá obec milost uči-
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 111 Židé nemají puojčeti peněz na klénoty kostelnie. It. Žid nemá puojčeti peněz na ižádné klénoty kostelnie, buďto na kniehy, na kalichy, anebo na ornáty, aneb na kteréž koli klénoty kostelnie. 1440. Když Žid puojčí peněz na základ křesťanu, má jemu dáti lístek a sám druhý mieti. It. Kdyžby Žid křesťanu na základ peněz puojčil, jmá jemu Žid dáti lístek a sobě druhý; a na těch lístkách jmá býti napsána suma těch peněz puojčených. Pakli by Žid lístku nedal, tehdy ty penieze puojčené ztratí. Pakli by Žid viece početl, než jest puojčil, tehdy jmá hrdlo ztratiti, a jeho zbožie jmá na krále spadnúti. Pakli by křesťan nechtěl vzieti, tehdy tiem nebude Žid vinen. Kdyžby Žid puojčil peněz na věc kradenú a zapřel, a byla potom nalezena. It. Kdyžby Žid na kradenú věc puojčil peněz, a ptal-li by kto, a Žid toho zapřel a potom u něho nalezena ta věc byla, tehdy to jmá darmo vrátiti. O vína přivezeného Židóm. It. Kdyžby Židé víno sobě přivezli z jiných zemí, tehdy mají dáti pánóm puol kopy grošuov ot drajlinku a od fudru pět a čtyřidceti grošuov. Těch peněz jmá jíti třetina na pergmistra. A toho vína ne- mají Židé šenkovati křesťanóm, jedno sami sobě, pod ztracením toho vína. O lichvě měštěnína s Židy. It. Kdyžby byl měštěnín nalezen s Zidy lichvě, neb kterakž koli- věk lichvě, jakožto že by puojčoval do určeného času někomu na základ peněz a pro nevyplacenie základu na určený čas nechtěl by potom měštěnín základu vrátiti vyplacujíciemu, chtě aby základ ztracen byl; aneb žeby některú věc prodada, i túž věc nepokaženú, ale tak dobrú, jakž ji jest prodal, od téhož zase laciněji kúpil, a tak dále o jiných kusiech lichvy: tehdy ten měštěnín, anebo buď to host, ztratil jest hrdlo i sbožie na odsúzenie konšelské. O utečení lichevníka z města. lt. Jestli žeby ten lichevník z města utekl, tehdy jeho zbožie ne- movité, jakožto domy, vinice, dvorové, spadlo jest na obec; a zbožie mo- vité, jakožto penieze, koni, oděnie, rúcho jeho, na krále. A ženě jmá býti vydána domová příprava, kteráž slove hauzroth, jako rúcho chodicie jejie a lehacie, a což k stolu a k kuchyni příslušie, ač by dětí neměl; pakli by děti měl, tehda těm dětem muož i jmá obec milost uči-
Strana 112
112 K HISTORII ŽIDŮ 1440. niti pro tu příčinu, že každý měštěnín kupuje domy sobě a svým dě- dicóm a budúcím: a to jsú nejspravedlivější jeho budúcí, děti. Kniha privil St. města Pr. p 244 62. Vis Výbor z lit. české II. 315 xc. 231. Bulla papeže Mikuláše V. proti krevnímu obvi- nění, utiskování a pronásledování Židů; hrozí v této listině, jíž přikládá váhu věčné, neměnitelné platnosti, všem kněžím i laikům, kteří by na Židy vznesli obžalobu z užívání lidské krve, vyobcováním z církve. 5. listo- padu 1447. Nicolaus episcopus servus servorum dei ad futuram rei memoriam. Etsi apostolice sedis clementia cunctis debeat esse graciosa fidelibus, nichilominus tamen gentem Judaicam, quam humilioris legis armat con- ditio, ut inter fideles ipsos conversando pro tempore in pace quiescant et ab omnibus oppressionibus releventur indebitis, salvatoris intuitu hu- manitate complectitur singulari. Sane pro parte universorum Judeorum in Ispaniarum partibus commorantium querelam nuper accepimus, con- tinentem quod licet diversi Romani pontifices predecessores nostri, et presertim Nicolaus Papa IV., inter alia statuerint, ut nullus Christianus invitos vel nolentes Judeos ad baptismum per violentiam venire com- pelleret, sed si eorum quisquam sponte ad Christianos fidei causa con- fugeret postquam voluntas ejus foret patefacta Christianis, absque ca- lumnia aliqua efficeretur, quodque nullus Christianus ipsorum personas sine judicio potestatis terre vulnerare aut occidere vel suas eis pecu- nias auferre presumeret aut bonas, quas eatenus in ipsa quam habitant regione habuerunt consuetudines immutare, preterea in festivitatum suarum celebratione quisquam fustibus aut lapidibus eos nullatenus perturbaret, nec aliquis ab eis quoad servitia exigeret, nisi ea que ipsi preteritis facere temporibus consueverant, ac decreverunt ut nemo cimi- terium Judeorum mutilare auderet sive obtentu pecunie humata corpora effodere: tamen nonnulli et presertim levis seu parve conditionis Chri- stiani dictarum partium, aliorum Christianorum et potissime quorundam regularium consiliis et suasionibus ducti, in festivitatibus Christianorum et presertim in septimana sancta, in (qua) dicti Judei suarum domorum seu habitationum portas clausas tenere consueverunt et tenent, domos seu habitationes invadere ac portas hujusmodi violenter frangere ipsorumque synagogas capere et destruere, aliquas vero earum in ecclesias sicque erectas ad prophanos usus redigere vel alias illas deserere et, ut fa- cilius Judeos ipsos ad Christianorum odium deducere possint, eisdem Christianis quod dicti Judei aliquas festivitates absque iecore seu corde alicujus Christiani celebrare nequeunt neque celebrant falso asserere 1447.
112 K HISTORII ŽIDŮ 1440. niti pro tu příčinu, že každý měštěnín kupuje domy sobě a svým dě- dicóm a budúcím: a to jsú nejspravedlivější jeho budúcí, děti. Kniha privil St. města Pr. p 244 62. Vis Výbor z lit. české II. 315 xc. 231. Bulla papeže Mikuláše V. proti krevnímu obvi- nění, utiskování a pronásledování Židů; hrozí v této listině, jíž přikládá váhu věčné, neměnitelné platnosti, všem kněžím i laikům, kteří by na Židy vznesli obžalobu z užívání lidské krve, vyobcováním z církve. 5. listo- padu 1447. Nicolaus episcopus servus servorum dei ad futuram rei memoriam. Etsi apostolice sedis clementia cunctis debeat esse graciosa fidelibus, nichilominus tamen gentem Judaicam, quam humilioris legis armat con- ditio, ut inter fideles ipsos conversando pro tempore in pace quiescant et ab omnibus oppressionibus releventur indebitis, salvatoris intuitu hu- manitate complectitur singulari. Sane pro parte universorum Judeorum in Ispaniarum partibus commorantium querelam nuper accepimus, con- tinentem quod licet diversi Romani pontifices predecessores nostri, et presertim Nicolaus Papa IV., inter alia statuerint, ut nullus Christianus invitos vel nolentes Judeos ad baptismum per violentiam venire com- pelleret, sed si eorum quisquam sponte ad Christianos fidei causa con- fugeret postquam voluntas ejus foret patefacta Christianis, absque ca- lumnia aliqua efficeretur, quodque nullus Christianus ipsorum personas sine judicio potestatis terre vulnerare aut occidere vel suas eis pecu- nias auferre presumeret aut bonas, quas eatenus in ipsa quam habitant regione habuerunt consuetudines immutare, preterea in festivitatum suarum celebratione quisquam fustibus aut lapidibus eos nullatenus perturbaret, nec aliquis ab eis quoad servitia exigeret, nisi ea que ipsi preteritis facere temporibus consueverant, ac decreverunt ut nemo cimi- terium Judeorum mutilare auderet sive obtentu pecunie humata corpora effodere: tamen nonnulli et presertim levis seu parve conditionis Chri- stiani dictarum partium, aliorum Christianorum et potissime quorundam regularium consiliis et suasionibus ducti, in festivitatibus Christianorum et presertim in septimana sancta, in (qua) dicti Judei suarum domorum seu habitationum portas clausas tenere consueverunt et tenent, domos seu habitationes invadere ac portas hujusmodi violenter frangere ipsorumque synagogas capere et destruere, aliquas vero earum in ecclesias sicque erectas ad prophanos usus redigere vel alias illas deserere et, ut fa- cilius Judeos ipsos ad Christianorum odium deducere possint, eisdem Christianis quod dicti Judei aliquas festivitates absque iecore seu corde alicujus Christiani celebrare nequeunt neque celebrant falso asserere 1447.
Strana 113
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 113 illisque persuadere presumpserunt et dietim presumunt. quare pro parte 1447. dictorum Judeorum, asserentium quod ex premissis quamplura inter Christianos et Judeos hujusmodi membrorum mutilationes, homicidia aliaque personarum et rerum pericula atque damna provenerunt ac ma- jora verisimiliter provenient in futurum, nobis fuit humiliter supplicatum ut eis super hiis oportune providere de benegnitate apostolica digna- remur. Nos igitur considerantes christiane religioni convenire, Judeis eo libentius contra ipsorum persecutores et molestatores oportunum pre- stare presidium, quo spetialius sunt in testimonium orthodoxe fidei reservati, in hiis etiam vestigiis dictorum predecessorum inherentes huius- modi quoque supplicationibus inclinati, hac perpetua et irrefragibili consti- tutione districtius inhibemus universis et singulis Christi fidelibus tam ecclesiasticis secularibus et etiam mendicantium ac aliorum ordinum quorumcunque regularibus, quam laicis personis partium predictarum cuiuscunque status gradus ordinis vel conditionis fuerint, etiamsi archi- episcopali, episcopali vel alia quacunque ecclesiastica seu mundana digni- tate prefulgeant, ne de cetero per se vel alium seu alios publice vel occulte directe vel indirecte contra Judeos ipsos aut ipsorum aliquem similia facere attemptare seu in eos vel ipsorum aliquem in personis bonis vel rebus suis injuriam molestiam vel offensam aliquam inferre seu fa- cere, vel ipsos Judeos sine justa culpa cedere, ledere, capere et quominus sabbatis ac allis diebus, quos juxta suos ritus et leges celebrare soliti sunt, illos eorumque cerimonias ritus leges et statuta observare illisque uti et gaudere libere et licite valeant et possint, quovis quesito colore audeant vel presumant, sed eos humana mansuetudine prosequantur atque pertractent. Mandantes universis et singulis locorum ordinariis et magi- stratibus civitatum terrarum et locorum partium earundem ipsorumque offitialibus, quatenus omnes et singulos utriusque sexus Christianos tam ecclesiasticos seculares et Cisternensium ac predicatorum minorum et aliorum mendicantium ac non mendicantium, ordinum quorumcunque regulares, quam laicos in eorum civitatibus diocesibus terris atque locis commorantes exemptos et non exemptos, qui Judeos predictos contra premissa molestare, inquietare seu gravare inantea quomodolibet pre- sumpserint et de quibus eis legittime constiterit, ordinarii videlicet et ipsorum offitiales sub excommunicationis, magistratus autem et simi- liter eorum offitiales pecuniaria et aliis etiam formidabilioribus, de quibus eis videbitur, penis, quotiens opus fuerit et pro parte dictorum Judeorum seu alicujus eorum presentium et futurorum desuper fuerint requisiti, moneant et requirant, eisque precipiant et mandent ut a talibus desistant et lesis Judeis pro modo culpe seu lesionis satisfaciant. aliquoquin quos 8
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 113 illisque persuadere presumpserunt et dietim presumunt. quare pro parte 1447. dictorum Judeorum, asserentium quod ex premissis quamplura inter Christianos et Judeos hujusmodi membrorum mutilationes, homicidia aliaque personarum et rerum pericula atque damna provenerunt ac ma- jora verisimiliter provenient in futurum, nobis fuit humiliter supplicatum ut eis super hiis oportune providere de benegnitate apostolica digna- remur. Nos igitur considerantes christiane religioni convenire, Judeis eo libentius contra ipsorum persecutores et molestatores oportunum pre- stare presidium, quo spetialius sunt in testimonium orthodoxe fidei reservati, in hiis etiam vestigiis dictorum predecessorum inherentes huius- modi quoque supplicationibus inclinati, hac perpetua et irrefragibili consti- tutione districtius inhibemus universis et singulis Christi fidelibus tam ecclesiasticis secularibus et etiam mendicantium ac aliorum ordinum quorumcunque regularibus, quam laicis personis partium predictarum cuiuscunque status gradus ordinis vel conditionis fuerint, etiamsi archi- episcopali, episcopali vel alia quacunque ecclesiastica seu mundana digni- tate prefulgeant, ne de cetero per se vel alium seu alios publice vel occulte directe vel indirecte contra Judeos ipsos aut ipsorum aliquem similia facere attemptare seu in eos vel ipsorum aliquem in personis bonis vel rebus suis injuriam molestiam vel offensam aliquam inferre seu fa- cere, vel ipsos Judeos sine justa culpa cedere, ledere, capere et quominus sabbatis ac allis diebus, quos juxta suos ritus et leges celebrare soliti sunt, illos eorumque cerimonias ritus leges et statuta observare illisque uti et gaudere libere et licite valeant et possint, quovis quesito colore audeant vel presumant, sed eos humana mansuetudine prosequantur atque pertractent. Mandantes universis et singulis locorum ordinariis et magi- stratibus civitatum terrarum et locorum partium earundem ipsorumque offitialibus, quatenus omnes et singulos utriusque sexus Christianos tam ecclesiasticos seculares et Cisternensium ac predicatorum minorum et aliorum mendicantium ac non mendicantium, ordinum quorumcunque regulares, quam laicos in eorum civitatibus diocesibus terris atque locis commorantes exemptos et non exemptos, qui Judeos predictos contra premissa molestare, inquietare seu gravare inantea quomodolibet pre- sumpserint et de quibus eis legittime constiterit, ordinarii videlicet et ipsorum offitiales sub excommunicationis, magistratus autem et simi- liter eorum offitiales pecuniaria et aliis etiam formidabilioribus, de quibus eis videbitur, penis, quotiens opus fuerit et pro parte dictorum Judeorum seu alicujus eorum presentium et futurorum desuper fuerint requisiti, moneant et requirant, eisque precipiant et mandent ut a talibus desistant et lesis Judeis pro modo culpe seu lesionis satisfaciant. aliquoquin quos 8
Strana 114
114 K HISTORII ŽIDŮ 1447. mandatorum et monitionum predictorum contemptores ac rebelles in- venerint hujusmodi penis justicia mediante subiciant ac puniant non ob- stantibus constitutionibus et ordinationibus ac privilegiis exemtionibus et litteris apostolicis specialibus vel generalibus etiamsi de eis et eorum totis tenoribus ac de verbo ad verbum in presentibus plena et ex- pressa mentio habenda foret, que eisdem contemptoribus quoad hoc no- lumus aliqualiter suffragari ceterisque contrariis quibuscunque, illos autem Judeos dumtaxat presentium litterarum, quas perpetius futuris tempo- ribus firmitatis robore subsistere volumus, presidio communiri qui ipsis non abutentur nec quiquam machinare presumpserint in subversionem fidei christiane, nulli ergo omnino homini liceat hanc paginam nostre inhibitionis mandati et voluntatis infrigere vel eis ausu temerario con- traire, si quis autem hoc attemptare presumpserit, indignationem omni- potentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum se noverit incur- surum. Datum Rome apud sanctum Petrum anno incarnationis dominice millesimo quadringentesimo quadragesimo septimo quarto non. novembr. pontificatus nostri primo.29) 29) Českým překladem: »Mikuláš, biskup, služebník služebníků Páně, nařizuje na věčnou paměť. Ačkoliv laskavost stolice apoštolské jen věřícím musí býti milo- stivou, přece vztahuje se i na kmen Židů, majících menší ochranu zákonů, s ob- zvláštní lidskostí, aby ve svém styku s věřícími nalezli klidu a míru a zůstali ušetřeni nezasloužených útisků. Před nedávnem bylo nám jménem veškerých ve Španělsku žijících Židů žalováno, že vzdor předpisům rozličných římských biskupů, našich předchůdců a zejména papeže Mikuláše, ustanovivších, že nižádný křesťan proti vůli jejich ke křtu jich nutiti nemá, nýbrž, kdyby některý z nich volně, z pře- svědčení, ku křesťanům se utekl, když jeho vůle zjevnou se stala a on bez vše- likých pletich se stal křesťanem; aby žádný křesťan se neopovážil bez rozsudku vrchnosti země osoby jejich zraňovati, usmrcovati, o peníze je olupovati aneb dobré svobody, kterýchž dosud v území od nich obývaném měli, zaměňovati; aby mimo to nikdo při svěcení svátků jejich je nižádným způsobem nerušil klacky aneb kameny, aby nikdo násilím nežádal na nich služeb mimo ty, které již za dřivějších časů poskytovali, a aby nikdo se neodvažoval hřbitov Židů pusto- šiti aneb pod záminkou, že hledá peníze, mrtvoly vyhrabovati — bylo žalováno, že přes to jednotliví křesťané této země, obzvláště nízce postavení a nízce smý- šlející, svedení úmysly a radami jiných křesťanů, zejména jednotlivých řeholních duchovních o svátcích křesťanských najmě v pašijovém týdnu, v kterémž Židé dvéře svých domů a příbytků mívají a držejí uzavřeny, útočí na domy a pří- bytky jich, že dvéře násilně vytrhávají, jich synagog se zmocňují a je ničí, ně- které z nich v kostely proměňují, k účelům světským upotřebují a jinak je ničí, a aby tyto Židy tím snáze učinili nenáviděnými křesťanům, křivě tvrdí a pokoušeli a pokou- šejí se křesťany přesvědčovati, že Židé jednotlivé svátky světiti nemohou a nesvětí bez jater a srdce křesťana. Pročež nám byla se strany jmenovaných Židů, kteří tvrdí, že uvedené příčiny velmi často za následek měly zkomolení údů, vraždy a jiné nebezpečenství a újmy na životě a majetku a že budoucně, jak se po- dobá, ještě více za následek míti budou, snažná prosba učiněna, abychom je
114 K HISTORII ŽIDŮ 1447. mandatorum et monitionum predictorum contemptores ac rebelles in- venerint hujusmodi penis justicia mediante subiciant ac puniant non ob- stantibus constitutionibus et ordinationibus ac privilegiis exemtionibus et litteris apostolicis specialibus vel generalibus etiamsi de eis et eorum totis tenoribus ac de verbo ad verbum in presentibus plena et ex- pressa mentio habenda foret, que eisdem contemptoribus quoad hoc no- lumus aliqualiter suffragari ceterisque contrariis quibuscunque, illos autem Judeos dumtaxat presentium litterarum, quas perpetius futuris tempo- ribus firmitatis robore subsistere volumus, presidio communiri qui ipsis non abutentur nec quiquam machinare presumpserint in subversionem fidei christiane, nulli ergo omnino homini liceat hanc paginam nostre inhibitionis mandati et voluntatis infrigere vel eis ausu temerario con- traire, si quis autem hoc attemptare presumpserit, indignationem omni- potentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum se noverit incur- surum. Datum Rome apud sanctum Petrum anno incarnationis dominice millesimo quadringentesimo quadragesimo septimo quarto non. novembr. pontificatus nostri primo.29) 29) Českým překladem: »Mikuláš, biskup, služebník služebníků Páně, nařizuje na věčnou paměť. Ačkoliv laskavost stolice apoštolské jen věřícím musí býti milo- stivou, přece vztahuje se i na kmen Židů, majících menší ochranu zákonů, s ob- zvláštní lidskostí, aby ve svém styku s věřícími nalezli klidu a míru a zůstali ušetřeni nezasloužených útisků. Před nedávnem bylo nám jménem veškerých ve Španělsku žijících Židů žalováno, že vzdor předpisům rozličných římských biskupů, našich předchůdců a zejména papeže Mikuláše, ustanovivších, že nižádný křesťan proti vůli jejich ke křtu jich nutiti nemá, nýbrž, kdyby některý z nich volně, z pře- svědčení, ku křesťanům se utekl, když jeho vůle zjevnou se stala a on bez vše- likých pletich se stal křesťanem; aby žádný křesťan se neopovážil bez rozsudku vrchnosti země osoby jejich zraňovati, usmrcovati, o peníze je olupovati aneb dobré svobody, kterýchž dosud v území od nich obývaném měli, zaměňovati; aby mimo to nikdo při svěcení svátků jejich je nižádným způsobem nerušil klacky aneb kameny, aby nikdo násilím nežádal na nich služeb mimo ty, které již za dřivějších časů poskytovali, a aby nikdo se neodvažoval hřbitov Židů pusto- šiti aneb pod záminkou, že hledá peníze, mrtvoly vyhrabovati — bylo žalováno, že přes to jednotliví křesťané této země, obzvláště nízce postavení a nízce smý- šlející, svedení úmysly a radami jiných křesťanů, zejména jednotlivých řeholních duchovních o svátcích křesťanských najmě v pašijovém týdnu, v kterémž Židé dvéře svých domů a příbytků mívají a držejí uzavřeny, útočí na domy a pří- bytky jich, že dvéře násilně vytrhávají, jich synagog se zmocňují a je ničí, ně- které z nich v kostely proměňují, k účelům světským upotřebují a jinak je ničí, a aby tyto Židy tím snáze učinili nenáviděnými křesťanům, křivě tvrdí a pokoušeli a pokou- šejí se křesťany přesvědčovati, že Židé jednotlivé svátky světiti nemohou a nesvětí bez jater a srdce křesťana. Pročež nám byla se strany jmenovaných Židů, kteří tvrdí, že uvedené příčiny velmi často za následek měly zkomolení údů, vraždy a jiné nebezpečenství a újmy na životě a majetku a že budoucně, jak se po- dobá, ještě více za následek míti budou, snažná prosba učiněna, abychom je
Strana 115
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 115 Tato bulla d. d. Romae IV. non. Novemb. MCCCCXLVII. (5. listo- 1447. padu 1447) nalézá se v papežském tajném archivu v Římě. Fol. 255 b až 256 b. Věta »ut facilius Judeos ipsos — dietim presumunt« sděluje se. F. Kayerem v »Archiv für katholisches Kirchenrecht« sv. 53. (1885), p. 210. Israelitische Monatsschrift. Wissenschaftliche Beilage zur »Jüdische Presse« čís. 22, 1893. 2 232. Zpráva o plenění domů židovských v Praze. Léta 1448 při vzetí Prahy Jiřím Poděbradským, ačkoli bylo vojsku jednoty Poděbradské přísně zakázáno všeliké drancování, dle čehož se také zachovalo, nicméně nedal si obecný lid Pražský v prvním oka- mžení zabrániti obyčejné v takových příhodách udeření na Židy a loupení jich, tak že vzali škodu znamenitou. 1448. Balbin o Židech. — Tomek: Děje města Prahy IV., str. 169. proti tomu přiměřeným způsobem v apoštolské dobrotě své milostivě chrá- niti ráčili. Uvažujíce, že křesťanskému náboženství přísluší Židům tím ochotněji proti jich pronásledovatelům a utiskovatelům bezpečnou ochranu poskytnouti, čím výslovněji jakožto svědectví pravé víry zachováni zůstali, jsme oněm prosbám rovněž nakloněni, sledujíce stop zmíněných předchůdců a zakazujeme tímto věčným, nezměnitelným ustanovením co nejpřísněji všem křesťanům věřícím i církevním, světským jakož i představeným žebravých a jiných všelikých řádů jakož i laikům oněch zemí, kteréhokoliv stavu, stupně, řádu aneb poměru, byť i vyznamenáni byli důstojenstvím arcibiskupským, biskupským aneb jiným cír- kevním aneb i světským, aby budoucně ani sami ani někým jiným aneb jinými veřejně aneb tajně, bezprostředně aneb prostředečně proti těmto Židům aneb některému z nich něčeho takového nepodnikali, aby je aneb některého z nich ani, pokud se týká osob aneb majetku a jmění, neobtěžovali a neosočovali, aby ty Židy bez oprávněné viny neusmrcovali, nezraňovali a neuráželi, nezajímali, jim o sobotách a jiných dnech, které dle svých zvyklostí a zákonů světí, u za- chování a volném, nezkráceném vykonávání jich obřadů, zákonů, nařízení pře- kážeti pod žádnou vyhledanou záminkou se neodvažovali a neopovážili, nýbrž s lidskou laskavostí se k nim chovali. Nařizujeme všem a jedné každé vrchnosti místní a úřadům států, zemí a míst oněch území a jich úředníkům, aby všecky křesťany a jednoho každého kteréhokoliv řádu i církevní a světské, minoritů, cisterciáků, žebravých a jiných řádů představené jakož i laiky ve svých státech, diécesích, zemích a místech, svobodníky a nesvobodné, kteříž by se, odporujíce tomu, co bylo řečeno, odvažovali řečené Židy obtěžovati, znepokojovati aneb utlačovati, budoucně oproti zákonům pro ně platícím jakýmkoliv způsobem, aby představení a jejich úředníci vyhrožováním exkommunikace, (světské) úřady, rovněž jich úředníky peněžními a jinými přísnými tresty, kteréž jim přiměřenými zdáti se budou, po každé, když toho jest třeba a když někdo ohledně řečených Židů
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 115 Tato bulla d. d. Romae IV. non. Novemb. MCCCCXLVII. (5. listo- 1447. padu 1447) nalézá se v papežském tajném archivu v Římě. Fol. 255 b až 256 b. Věta »ut facilius Judeos ipsos — dietim presumunt« sděluje se. F. Kayerem v »Archiv für katholisches Kirchenrecht« sv. 53. (1885), p. 210. Israelitische Monatsschrift. Wissenschaftliche Beilage zur »Jüdische Presse« čís. 22, 1893. 2 232. Zpráva o plenění domů židovských v Praze. Léta 1448 při vzetí Prahy Jiřím Poděbradským, ačkoli bylo vojsku jednoty Poděbradské přísně zakázáno všeliké drancování, dle čehož se také zachovalo, nicméně nedal si obecný lid Pražský v prvním oka- mžení zabrániti obyčejné v takových příhodách udeření na Židy a loupení jich, tak že vzali škodu znamenitou. 1448. Balbin o Židech. — Tomek: Děje města Prahy IV., str. 169. proti tomu přiměřeným způsobem v apoštolské dobrotě své milostivě chrá- niti ráčili. Uvažujíce, že křesťanskému náboženství přísluší Židům tím ochotněji proti jich pronásledovatelům a utiskovatelům bezpečnou ochranu poskytnouti, čím výslovněji jakožto svědectví pravé víry zachováni zůstali, jsme oněm prosbám rovněž nakloněni, sledujíce stop zmíněných předchůdců a zakazujeme tímto věčným, nezměnitelným ustanovením co nejpřísněji všem křesťanům věřícím i církevním, světským jakož i představeným žebravých a jiných všelikých řádů jakož i laikům oněch zemí, kteréhokoliv stavu, stupně, řádu aneb poměru, byť i vyznamenáni byli důstojenstvím arcibiskupským, biskupským aneb jiným cír- kevním aneb i světským, aby budoucně ani sami ani někým jiným aneb jinými veřejně aneb tajně, bezprostředně aneb prostředečně proti těmto Židům aneb některému z nich něčeho takového nepodnikali, aby je aneb některého z nich ani, pokud se týká osob aneb majetku a jmění, neobtěžovali a neosočovali, aby ty Židy bez oprávněné viny neusmrcovali, nezraňovali a neuráželi, nezajímali, jim o sobotách a jiných dnech, které dle svých zvyklostí a zákonů světí, u za- chování a volném, nezkráceném vykonávání jich obřadů, zákonů, nařízení pře- kážeti pod žádnou vyhledanou záminkou se neodvažovali a neopovážili, nýbrž s lidskou laskavostí se k nim chovali. Nařizujeme všem a jedné každé vrchnosti místní a úřadům států, zemí a míst oněch území a jich úředníkům, aby všecky křesťany a jednoho každého kteréhokoliv řádu i církevní a světské, minoritů, cisterciáků, žebravých a jiných řádů představené jakož i laiky ve svých státech, diécesích, zemích a místech, svobodníky a nesvobodné, kteříž by se, odporujíce tomu, co bylo řečeno, odvažovali řečené Židy obtěžovati, znepokojovati aneb utlačovati, budoucně oproti zákonům pro ně platícím jakýmkoliv způsobem, aby představení a jejich úředníci vyhrožováním exkommunikace, (světské) úřady, rovněž jich úředníky peněžními a jinými přísnými tresty, kteréž jim přiměřenými zdáti se budou, po každé, když toho jest třeba a když někdo ohledně řečených Židů
Strana 116
116 K HISTORII ŽIDŮ 1449. 233. Prox: Holekra, měšťan Freiberský, a jeho man- želka Markéta vystavují Židům bratřím Izákovi a Sal- manovi v Mostě dlužní úpis na 13 kop dobrých grošů freiberské mince. V Mostě, 25. ledna 1449. Schlesinger, Stadtbuch von Brüx, str. 115. 1449. 234. Purkmistr, rada a obec města Chebu potvrzují přijetí Židů Voszlaba, Hasena (asi Chasen = předříkavač), Václava Smohela, Judy a Zachariáše, synů Katschmana a Katschmanky s jejich dědici a vnuky, jako »vlastních Židů« do města. 22. dubna 1449. Wir Burgermeister, Rat vnd gemeyn der Stadt zu Eger Bekennen offenlich in diesem Brief vor allen den, die in sehen oder horen lesen, das wir haben eingenomen Woszlab Juden den hasen, Wentzl Smohel, Juda vnd Zacharias, des Kätschmans sün, vnd die Katschmanyn mit allen iren erben vnd enicklein, das sie sullen sein vnser Juden vnd mugen bey vns wonen in vnser Stat vnd sullen Burgerrecht haben, vnd wir sullen sie verteidigen als ender vnser Burger, als nemlich von walpurgis nehstkomend zehen gantze Jare nacheinander vor eym yder- meniglich, ez wer awszwendig oder Innwendig, geistlich oder werntlich gerichten, sie weren heimlich oder offenbar, so sullen wir sie alle be- schützen vnd beschirmen, sie, ire weib, ir erben, ir tochter manne oder zukunfftigen dingen irer tochter oder eniklein atd. (jako v listině dd. 20. března 1435). Sulcher sachen aller ist ein bedeidiger gewesen der edel herr Mateis Slik, dizzeyt vnser pfleger, vnd das nun das alles aneb některého z nich přítomně aneb budoucně vyšetřován bude, napomenuli a varovali, jim přikázali a nařídili, aby od podobných věcí upustili a poškozeným Židům dle míry své viny aneb újmy náhradu poskytli, a pakli by o někom uznáno bylo, že předstojícím příkazům a varováním se protiví a jimi pohrdá, jej podro- bili trestům těmto dle soudního řízení. Tomu neodporují ustanovení, nařízení, privilegia, zákazy, všeobecné a zvláštní apoštolské listiny; jakkoliv o nich a celém obsahu v plném doslovu zde úplně a výslovně zmínka se učiniti měla, a nemají pro ty, kteří jimi pohrdají a pro veškeré ostatní, kteří proti tomu jednají, ni- žádnou omluvou býti. Avšak jenom oni Židé mají býti chráněni ochranou této listiny, jež pro všecku budoucnost věčné moci míti má, kteří jí nezneužívají a se neopovažují něčeho podniknouti na podkopání víry křesťanské. Pročež nemá býti ani jedinému člověku dovoleno tuto naši listinu obsahující naše zařízení a naší vůli porušiti a s myslí bezbožnou proti ní jednati; kdo by však přes to se odvažoval pokusiti se toho, věz, že propadne nemilosti všemohoucího Boha a jeho apoštolů Petra a Pavla. Dáno v Římě u sv. Petra v roce narození Páně 1447 dne 5. listopadu v 1. roce našeho pontifikátu.
116 K HISTORII ŽIDŮ 1449. 233. Prox: Holekra, měšťan Freiberský, a jeho man- želka Markéta vystavují Židům bratřím Izákovi a Sal- manovi v Mostě dlužní úpis na 13 kop dobrých grošů freiberské mince. V Mostě, 25. ledna 1449. Schlesinger, Stadtbuch von Brüx, str. 115. 1449. 234. Purkmistr, rada a obec města Chebu potvrzují přijetí Židů Voszlaba, Hasena (asi Chasen = předříkavač), Václava Smohela, Judy a Zachariáše, synů Katschmana a Katschmanky s jejich dědici a vnuky, jako »vlastních Židů« do města. 22. dubna 1449. Wir Burgermeister, Rat vnd gemeyn der Stadt zu Eger Bekennen offenlich in diesem Brief vor allen den, die in sehen oder horen lesen, das wir haben eingenomen Woszlab Juden den hasen, Wentzl Smohel, Juda vnd Zacharias, des Kätschmans sün, vnd die Katschmanyn mit allen iren erben vnd enicklein, das sie sullen sein vnser Juden vnd mugen bey vns wonen in vnser Stat vnd sullen Burgerrecht haben, vnd wir sullen sie verteidigen als ender vnser Burger, als nemlich von walpurgis nehstkomend zehen gantze Jare nacheinander vor eym yder- meniglich, ez wer awszwendig oder Innwendig, geistlich oder werntlich gerichten, sie weren heimlich oder offenbar, so sullen wir sie alle be- schützen vnd beschirmen, sie, ire weib, ir erben, ir tochter manne oder zukunfftigen dingen irer tochter oder eniklein atd. (jako v listině dd. 20. března 1435). Sulcher sachen aller ist ein bedeidiger gewesen der edel herr Mateis Slik, dizzeyt vnser pfleger, vnd das nun das alles aneb některého z nich přítomně aneb budoucně vyšetřován bude, napomenuli a varovali, jim přikázali a nařídili, aby od podobných věcí upustili a poškozeným Židům dle míry své viny aneb újmy náhradu poskytli, a pakli by o někom uznáno bylo, že předstojícím příkazům a varováním se protiví a jimi pohrdá, jej podro- bili trestům těmto dle soudního řízení. Tomu neodporují ustanovení, nařízení, privilegia, zákazy, všeobecné a zvláštní apoštolské listiny; jakkoliv o nich a celém obsahu v plném doslovu zde úplně a výslovně zmínka se učiniti měla, a nemají pro ty, kteří jimi pohrdají a pro veškeré ostatní, kteří proti tomu jednají, ni- žádnou omluvou býti. Avšak jenom oni Židé mají býti chráněni ochranou této listiny, jež pro všecku budoucnost věčné moci míti má, kteří jí nezneužívají a se neopovažují něčeho podniknouti na podkopání víry křesťanské. Pročež nemá býti ani jedinému člověku dovoleno tuto naši listinu obsahující naše zařízení a naší vůli porušiti a s myslí bezbožnou proti ní jednati; kdo by však přes to se odvažoval pokusiti se toho, věz, že propadne nemilosti všemohoucího Boha a jeho apoštolů Petra a Pavla. Dáno v Římě u sv. Petra v roce narození Páně 1447 dne 5. listopadu v 1. roce našeho pontifikátu.
Strana 117
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 117 also gehalten werd als oben stet geschriben, so geben wir Burger-1449. meister, Rat vnd gemeyn disen Brif mit aller vnser willen vnd wissen mit vnserm grossern anhangenden Insigl versiglt, der geben ist nach Christi gepurt virtzehenhundert Jar vnd Im XLVjijj Jar am dinsstag nach Quasimodogeniti. Dr. J. Simon: Urkundliches Material zur Geschichte der Egerer Juden- gemeinde. — Braun's Monatsschrift für Gesch. u. Wissenschaft des Judentums. Roč. 44. 235. Michal Sperlak, Bětka jeho matka a Markéta 1449. jeho manželka vystavují Židům, bratřím Isakovi a Salmanovi dlužní úpis na 22 kop gr., jež byly zapsány v městských registrech na jejich jmění v Mostě. 1. května 1449. Schlesinger, Stadtbuch von Brüx, str. 115. 236. Ulrich z Polenska a jeho jistcové vystavují 1450. Židům Isakovi a synu jeho Lebenovi z Mostu a Mo- steckému měšťanovi Hanuši Konigovi dlužní úpis na 50 kop gr. dobrých stříbrných feniků. 18. října 1450. Schlesinger, Stadtbuch von Brüx, str. 121. 237. Prox: Holkro, měšťan Freiberský jeho man- 1451. želka Markéta a jistcové vystavují Židům Izákovi a Lebenovi, jeho synovi, dlužní úpis na 24 kop gr. freib. m. V Mostě, 2. dubna 1451. Schlesinger, Stadtbuch von Brüx str. 121. 238. Z práv města hory Vyšehradu, sepsaných 1452. r. 1452 a znova opsaných ok. r. 1500 do nejstarší knihy gruntovní Vyšehradské: It. ižádný konšel ani měštěnín nemá své pečeti k židovskému listu přitiskovati ani přivěšovati. It. ižádný konšel ani písař městský nemá při kšaftu býti, když by co Židuom, nebo knězi anebo kterýmkoli duchovným lidem odká- záno bylo k dědictvie. Nejstarší kniha Vyšehradská.
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 117 also gehalten werd als oben stet geschriben, so geben wir Burger-1449. meister, Rat vnd gemeyn disen Brif mit aller vnser willen vnd wissen mit vnserm grossern anhangenden Insigl versiglt, der geben ist nach Christi gepurt virtzehenhundert Jar vnd Im XLVjijj Jar am dinsstag nach Quasimodogeniti. Dr. J. Simon: Urkundliches Material zur Geschichte der Egerer Juden- gemeinde. — Braun's Monatsschrift für Gesch. u. Wissenschaft des Judentums. Roč. 44. 235. Michal Sperlak, Bětka jeho matka a Markéta 1449. jeho manželka vystavují Židům, bratřím Isakovi a Salmanovi dlužní úpis na 22 kop gr., jež byly zapsány v městských registrech na jejich jmění v Mostě. 1. května 1449. Schlesinger, Stadtbuch von Brüx, str. 115. 236. Ulrich z Polenska a jeho jistcové vystavují 1450. Židům Isakovi a synu jeho Lebenovi z Mostu a Mo- steckému měšťanovi Hanuši Konigovi dlužní úpis na 50 kop gr. dobrých stříbrných feniků. 18. října 1450. Schlesinger, Stadtbuch von Brüx, str. 121. 237. Prox: Holkro, měšťan Freiberský jeho man- 1451. želka Markéta a jistcové vystavují Židům Izákovi a Lebenovi, jeho synovi, dlužní úpis na 24 kop gr. freib. m. V Mostě, 2. dubna 1451. Schlesinger, Stadtbuch von Brüx str. 121. 238. Z práv města hory Vyšehradu, sepsaných 1452. r. 1452 a znova opsaných ok. r. 1500 do nejstarší knihy gruntovní Vyšehradské: It. ižádný konšel ani měštěnín nemá své pečeti k židovskému listu přitiskovati ani přivěšovati. It. ižádný konšel ani písař městský nemá při kšaftu býti, když by co Židuom, nebo knězi anebo kterýmkoli duchovným lidem odká- záno bylo k dědictvie. Nejstarší kniha Vyšehradská.
Strana 118
118 K HISTORII ŽIDŮ 239. Trojí záznamy požadavků Žida Isaka a vy- rovnání, jež s ním učinil vévoda Saský a městská rada Mostecká. 10. února 1453. Sub anno domini LIII am sonnobunde nach Dorothe hat der jude sulche seyne schulde lossen personlichen vorczeichen, was ym yn iczlicher schuldig ist gewest ane psant; so haben wir mit eynen iglichen eyn ende troffen von unnsers gnedigen mit wiesen des rotes zou Bruxks unde eyne iczlichen entwichen, also man hir noch geschriben fynt. (I) Item Wachko ist schuldigk gewest III schok, sal geben 11/2 schok uf Michelis schirst komende totum. — item Jorge Panewicz ist schuldig gewest XL schok, sal geben XXX schok grossen, halbt uf Michelis nest komende, halbt uf die ostern dornach folgende. — item Symon Melczer ist schuldig gewest I sch. XV gr., sal geben I sch. uf Michelis totum (ist geloset an die burger zu Brux.) — item Peter Sa- beler mit syner muter sint schuldig gewest III sch. XXX gr., sullen gebin II sch gr., halbt uf psingesten schirst komende, halbt uf Michelis dornoch fulgende (ist an die Burger zu Brux.) — item Bruxer Schuster ist schuldig gewest IIII sch., sal gebin III sch. gr., halbt uf ostern, halbt uff Mi- chelis schirst komende. — item Hanyko ist schuldigk gewest XI sch. gr., sal geben VIsch. gr., halbt uf Michelis schirst komende, halbt uf ostern dornoch volgende (ist geloset an die burger zu Brüx.) — item Kruszynne ist schuldig gewest I sch., sal gebin XXX gr., uf ostern schirst komende totum. — item Marschaw ist schuldig gewest XXIII sch., sal gebin XVIII sch., halbt uf Michelis schirst komende, halbt uf ostern dornach fulgende (ist geloset an Baltassar von Redern.) — summa was man unsern gne- digen hern gebin sal uf dem halben blate LXI sch. gr. — so haben wir entwichen uf dem halben blate XXIII sch. XLV gr. Item Assemos Selendender ist schuldig gewest LXXX sch. gr., sal geben LX sch. gr., halbt uf Michelis schirst komende, halbt ut ostern dornach fulgende (ist geloset an....?) — item Konigk ist schuldig gewest XLII sch. gr., sal geben XXX sch. gr., halbt uf Mi- chelis schirst komende, halbt uf ostern dornach volgende. — item Jacuff Slegel ist schuldig gewest XXXV sch., sal geben XXVIII sch. gr., halbt uf Michelis schirst komende, halbt uf ostern dornach fulgende (ist an ... zu Brux geloset.) — item Pilato ist schuldig gewest XII sch. gr., sal gebin VIII sch. gr., halbt uf Jorgi schirst komende, halbt uf Michelis dornach fulgende (ist an .... geloset.) — item Balthasar Redern ist schuldig X sch., sal gebin VII sch. gr., halbt uff Michelis schirst ko- mende, halbt uf ostern dornach volgende. — item Raudek ist schuldig gewest II sch. gr., sal geben I sch. XX gr. uf ostern totum. — item Richter von Wenczelstorff ist schuldig gewest VIII sch. XXX gr., sal gebin 1453.
118 K HISTORII ŽIDŮ 239. Trojí záznamy požadavků Žida Isaka a vy- rovnání, jež s ním učinil vévoda Saský a městská rada Mostecká. 10. února 1453. Sub anno domini LIII am sonnobunde nach Dorothe hat der jude sulche seyne schulde lossen personlichen vorczeichen, was ym yn iczlicher schuldig ist gewest ane psant; so haben wir mit eynen iglichen eyn ende troffen von unnsers gnedigen mit wiesen des rotes zou Bruxks unde eyne iczlichen entwichen, also man hir noch geschriben fynt. (I) Item Wachko ist schuldigk gewest III schok, sal geben 11/2 schok uf Michelis schirst komende totum. — item Jorge Panewicz ist schuldig gewest XL schok, sal geben XXX schok grossen, halbt uf Michelis nest komende, halbt uf die ostern dornach folgende. — item Symon Melczer ist schuldig gewest I sch. XV gr., sal geben I sch. uf Michelis totum (ist geloset an die burger zu Brux.) — item Peter Sa- beler mit syner muter sint schuldig gewest III sch. XXX gr., sullen gebin II sch gr., halbt uf psingesten schirst komende, halbt uf Michelis dornoch fulgende (ist an die Burger zu Brux.) — item Bruxer Schuster ist schuldig gewest IIII sch., sal gebin III sch. gr., halbt uf ostern, halbt uff Mi- chelis schirst komende. — item Hanyko ist schuldigk gewest XI sch. gr., sal geben VIsch. gr., halbt uf Michelis schirst komende, halbt uf ostern dornoch volgende (ist geloset an die burger zu Brüx.) — item Kruszynne ist schuldig gewest I sch., sal gebin XXX gr., uf ostern schirst komende totum. — item Marschaw ist schuldig gewest XXIII sch., sal gebin XVIII sch., halbt uf Michelis schirst komende, halbt uf ostern dornach fulgende (ist geloset an Baltassar von Redern.) — summa was man unsern gne- digen hern gebin sal uf dem halben blate LXI sch. gr. — so haben wir entwichen uf dem halben blate XXIII sch. XLV gr. Item Assemos Selendender ist schuldig gewest LXXX sch. gr., sal geben LX sch. gr., halbt uf Michelis schirst komende, halbt ut ostern dornach fulgende (ist geloset an....?) — item Konigk ist schuldig gewest XLII sch. gr., sal geben XXX sch. gr., halbt uf Mi- chelis schirst komende, halbt uf ostern dornach volgende. — item Jacuff Slegel ist schuldig gewest XXXV sch., sal geben XXVIII sch. gr., halbt uf Michelis schirst komende, halbt uf ostern dornach fulgende (ist an ... zu Brux geloset.) — item Pilato ist schuldig gewest XII sch. gr., sal gebin VIII sch. gr., halbt uf Jorgi schirst komende, halbt uf Michelis dornach fulgende (ist an .... geloset.) — item Balthasar Redern ist schuldig X sch., sal gebin VII sch. gr., halbt uff Michelis schirst ko- mende, halbt uf ostern dornach volgende. — item Raudek ist schuldig gewest II sch. gr., sal geben I sch. XX gr. uf ostern totum. — item Richter von Wenczelstorff ist schuldig gewest VIII sch. XXX gr., sal gebin 1453.
Strana 119
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 119 VII sch, halbt uf ostern, halbt uf Michelis schirst komende. — item Kudra 1453. ist schuldig gewest V sch. XLIX gr., sal geben III sch. gr., halbt uf pfengesten schirst komende, halbt uf Michelis dornach folgende. — item Hawel Solfan ist schuldig gewest XIIII sch. gr., sal geben XII sch., halbt uf ostern, halbt uf Michelis schirst komende — summa was man unserm gnedigen herrn geben sal uf dem halben blate hundert sch. XIX sch. XX gr. — so haben wir uf dem halben blate etwichen den luten XXXVII sch. LIX gr. Item Matias Becke ist schuldigk gewest IIII sch. gr, sal geben III sch. gr. uf Michelis schirst kommende totum. — item Rotferber ist schuldig gewest XXXIII sch. gr., sal geben XXX sch. gr., halbt uf ostern schirst kommende, halbt uf Michelis dornach folgende. — item Ulman Becke ist schuldig gewest VI sch. XLV gr., sal geben V sch. gr., halbt uf ostern schirst kommende, halbt uf Michelis dornach fol- gende. — item z Sram ist schuldig gewest III sch. XII gr., sal gebin III sch. gr., halbt uf Ostern schirst kommende, halbt uf Michelis dornach fulgende. — item Kopichen30) ist schuldig gewest IIII sch. XLVIII, sal geben III sch. gr., halbt uff os ern, halbt uf Michelis schirst kommende. — item Pfewenerynne ist schuldig gewest X sch. gr., sal geben VII sch. gr., halbt uff ostern schirst kommende, halbt uf Michelis nest volgende. — item Hanuschkynne ist schuldig gewest XV sch. XXX gr., sal geben X sch. gr., halbt uf pfingesten, halbt uf weynachten.— item Hanusz Cromer ist schuldig gewest VI sch. gr., sal geben IIII sch. gr., halbt uff pfingesten, halbt uf weynachten. — item Grunsmydt ist schuldig gewest XXXVII sch. gr, sal geben XXX sch. gr., halbt uf Michelis schirst kommende, halbt uf ostern dornach volgende. — summa was man unnserm gnedigen herrn geben sal uf dem halben blate LXXXXV sch. gr. — so haben wir den luten entwichen uf dem halben blate XXV sch. XV gr. Item Kesenbrot ist schuldig gewest IX sch. gr., sal geben VI sch. gr., halbt uf Michelis schirst kommende, halbt uff weynachten dornach fulgende (ist geloset an den rat zu Brux.) — item Pfeiferynne ist schuldig gewest VI sch, sal geben V€sch. gr., halbt uff pfingesten schirst kom- mende, halbt uf Michelis dornach fulgende (an den ... Brux geloset.) — item Goltsmedynne ist schuldig gewest X sch. gr., sal gebin VII sch. gr., halbt uf ostern schirst komende, halbt uff Michelis darnach fol- gende. — item Marcus Nedan ist schuldig gewest II sch. gr., sal geben I sch. XXX gr., halb uf ostern schirst komende, halbt uff Michelis dornach folgende. — item Czyncke Snyder ist schuldig gewest II sch. gr., die sal 30) Kqpichen.
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 119 VII sch, halbt uf ostern, halbt uf Michelis schirst komende. — item Kudra 1453. ist schuldig gewest V sch. XLIX gr., sal geben III sch. gr., halbt uf pfengesten schirst komende, halbt uf Michelis dornach folgende. — item Hawel Solfan ist schuldig gewest XIIII sch. gr., sal geben XII sch., halbt uf ostern, halbt uf Michelis schirst komende — summa was man unserm gnedigen herrn geben sal uf dem halben blate hundert sch. XIX sch. XX gr. — so haben wir uf dem halben blate etwichen den luten XXXVII sch. LIX gr. Item Matias Becke ist schuldigk gewest IIII sch. gr, sal geben III sch. gr. uf Michelis schirst kommende totum. — item Rotferber ist schuldig gewest XXXIII sch. gr., sal geben XXX sch. gr., halbt uf ostern schirst kommende, halbt uf Michelis dornach folgende. — item Ulman Becke ist schuldig gewest VI sch. XLV gr., sal geben V sch. gr., halbt uf ostern schirst kommende, halbt uf Michelis dornach fol- gende. — item z Sram ist schuldig gewest III sch. XII gr., sal gebin III sch. gr., halbt uf Ostern schirst kommende, halbt uf Michelis dornach fulgende. — item Kopichen30) ist schuldig gewest IIII sch. XLVIII, sal geben III sch. gr., halbt uff os ern, halbt uf Michelis schirst kommende. — item Pfewenerynne ist schuldig gewest X sch. gr., sal geben VII sch. gr., halbt uff ostern schirst kommende, halbt uf Michelis nest volgende. — item Hanuschkynne ist schuldig gewest XV sch. XXX gr., sal geben X sch. gr., halbt uf pfingesten, halbt uf weynachten.— item Hanusz Cromer ist schuldig gewest VI sch. gr., sal geben IIII sch. gr., halbt uff pfingesten, halbt uf weynachten. — item Grunsmydt ist schuldig gewest XXXVII sch. gr, sal geben XXX sch. gr., halbt uf Michelis schirst kommende, halbt uf ostern dornach volgende. — summa was man unnserm gnedigen herrn geben sal uf dem halben blate LXXXXV sch. gr. — so haben wir den luten entwichen uf dem halben blate XXV sch. XV gr. Item Kesenbrot ist schuldig gewest IX sch. gr., sal geben VI sch. gr., halbt uf Michelis schirst kommende, halbt uff weynachten dornach fulgende (ist geloset an den rat zu Brux.) — item Pfeiferynne ist schuldig gewest VI sch, sal geben V€sch. gr., halbt uff pfingesten schirst kom- mende, halbt uf Michelis dornach fulgende (an den ... Brux geloset.) — item Goltsmedynne ist schuldig gewest X sch. gr., sal gebin VII sch. gr., halbt uf ostern schirst komende, halbt uff Michelis darnach fol- gende. — item Marcus Nedan ist schuldig gewest II sch. gr., sal geben I sch. XXX gr., halb uf ostern schirst komende, halbt uff Michelis dornach folgende. — item Czyncke Snyder ist schuldig gewest II sch. gr., die sal 30) Kqpichen.
Strana 120
120 K HISTORII ŽIDŮ 1453. her ouch geben halbt uf ostern schirst komende, halbt uf Michelis dornach folgende. — item Kuschelynne am rynge ist schuldig gewest III sch. gr., die sal sie ouch geben uf ostern totum. — item Pavel Vaitel ist schuldig gewest XXIIII sch., sal geben XVI sch. gr., halbt uf ostern schirst komende, halbt uf Michelis dornach folgende. — summa was man unnserm gnedigen herrn sal uf dem halben blate XL sch. XXX gr. — so haben wir entwichen den luten uf dem halben blate XX sch. XXX gr. Item Wüstenhoffer ist schuldig gewest XVI sch. gr., sal geben XII sch. gr., halbt uff pfingesten schirst komende, halbt uf weynachten dornach folgende (an den rath zu Brux geloset.) — item Michel Zolffe ist schuldig gewest XIII sch. gr., sal geben VII sch. gr., halbt uff ostern, halbt uf Michelis schirst komende. — item Rodel ist schuldig gewest VI sch. gr., sal geben V sch. gr., halbt uf Michelis schirst ko- mende totum (an den rath zu Brux geloset.) — item Hanns Wagner ist schuldig gewest IIII sch. gr., sal geben III sch. gr., halbt uf ostern schirst komende, halbt uf Michelis dornach fulgende. — item Hempel Melczer ist schuldig gewest VIII sch. gr., sal geben VI sch. gr., halbt uff pfingesten schirst komende, halbt uf weynachten dornach folgende (an den rat zu Brüx geloset.) — item Scheffer Schocze ist schuldig gewest XI sch. gr., sal geben VI sch. gr., halbt uf pfingesten schirst kommende, halbt uf weynachten dornach folgende (an den rath zu Brüx geloset.) — item Rodicz ist schuldig gewest VIII sch. gr., sal geben VI sch. gr., halbt uf pfingesten schirst komende, halbt uf wey- nachten dornach fulgende (an den rath zu Brux geloset.) — summa was unnser gnediger herren geben sal uf dem halben blate XLV sch. gr. — so haben wir entwichen den luten uf dem halben blate XVI sch. gr. Item Nickel Fleischer ist schuldig gewest VIII sch. gr., sal geben VII sch. gr., halbt uf ostern, halbt uf Michelis schirst komende. — item Marcus Lule ist schuldig gewest II sch. gr., sal geben I sch. XL gr. uf Michelis schirst komende totum (ist geloset an den rath zu Brüx.) — item Petersie Snyder ist schuldig gewest II sch. gr., sal geben I sch gr. uf ostern schirst komende totum. — item Jorge Krusze ist schuldig gewest III sch. XXX gr., sal geben II sch. uf ostern schirst komende halbt, uf Michelis dornach folgende halbt. — item Srotel ist schuldig gewest III sch. gr., sal geben II sch. gr halbt uf Jorgi schirst komende, halbt uf Michelis dornach folgende (geloset an Baltasar von Redern.) — item Brouchfogel ist schuldig gewest IX sch. gr., sal geben VI sch. gr., halbt uf Jorgi schirst komende, halbt uf Michelis dornach folgende (geloset an den rat zu Brux) — item Panicko ist schuldig
120 K HISTORII ŽIDŮ 1453. her ouch geben halbt uf ostern schirst komende, halbt uf Michelis dornach folgende. — item Kuschelynne am rynge ist schuldig gewest III sch. gr., die sal sie ouch geben uf ostern totum. — item Pavel Vaitel ist schuldig gewest XXIIII sch., sal geben XVI sch. gr., halbt uf ostern schirst komende, halbt uf Michelis dornach folgende. — summa was man unnserm gnedigen herrn sal uf dem halben blate XL sch. XXX gr. — so haben wir entwichen den luten uf dem halben blate XX sch. XXX gr. Item Wüstenhoffer ist schuldig gewest XVI sch. gr., sal geben XII sch. gr., halbt uff pfingesten schirst komende, halbt uf weynachten dornach folgende (an den rath zu Brux geloset.) — item Michel Zolffe ist schuldig gewest XIII sch. gr., sal geben VII sch. gr., halbt uff ostern, halbt uf Michelis schirst komende. — item Rodel ist schuldig gewest VI sch. gr., sal geben V sch. gr., halbt uf Michelis schirst ko- mende totum (an den rath zu Brux geloset.) — item Hanns Wagner ist schuldig gewest IIII sch. gr., sal geben III sch. gr., halbt uf ostern schirst komende, halbt uf Michelis dornach fulgende. — item Hempel Melczer ist schuldig gewest VIII sch. gr., sal geben VI sch. gr., halbt uff pfingesten schirst komende, halbt uf weynachten dornach folgende (an den rat zu Brüx geloset.) — item Scheffer Schocze ist schuldig gewest XI sch. gr., sal geben VI sch. gr., halbt uf pfingesten schirst kommende, halbt uf weynachten dornach folgende (an den rath zu Brüx geloset.) — item Rodicz ist schuldig gewest VIII sch. gr., sal geben VI sch. gr., halbt uf pfingesten schirst komende, halbt uf wey- nachten dornach fulgende (an den rath zu Brux geloset.) — summa was unnser gnediger herren geben sal uf dem halben blate XLV sch. gr. — so haben wir entwichen den luten uf dem halben blate XVI sch. gr. Item Nickel Fleischer ist schuldig gewest VIII sch. gr., sal geben VII sch. gr., halbt uf ostern, halbt uf Michelis schirst komende. — item Marcus Lule ist schuldig gewest II sch. gr., sal geben I sch. XL gr. uf Michelis schirst komende totum (ist geloset an den rath zu Brüx.) — item Petersie Snyder ist schuldig gewest II sch. gr., sal geben I sch gr. uf ostern schirst komende totum. — item Jorge Krusze ist schuldig gewest III sch. XXX gr., sal geben II sch. uf ostern schirst komende halbt, uf Michelis dornach folgende halbt. — item Srotel ist schuldig gewest III sch. gr., sal geben II sch. gr halbt uf Jorgi schirst komende, halbt uf Michelis dornach folgende (geloset an Baltasar von Redern.) — item Brouchfogel ist schuldig gewest IX sch. gr., sal geben VI sch. gr., halbt uf Jorgi schirst komende, halbt uf Michelis dornach folgende (geloset an den rat zu Brux) — item Panicko ist schuldig
Strana 121
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 121 gewest XVIII sch. gr., sal geben X sch. gr., halbt uf Michelis schirst 1453. komende, halbt uf ostern dornach folgende. — item Hanns Letener ist schuldig gewest V sch. XXX gr., sal geben III sch. gr. halbt uf pfin- gesten schirst komende, halbt uf Michelis dornach folgende. — summa was man unnserm gnedigen herrn geben sal uf dem halben blate XXII sch. XL gr. — so haben wir den luten entwichen uf dem halben blate XVIII sch. XX gr. Item Sigmund Koliczer ist schuldig gewest VI sch. gr., sal geben IIII sch. uf Michelis schirst komende totum (an den rath zu Brüx.) — item Kawlen Scheider ist schuldig gewest II sch gr., die sal her geben uf Michelis schirst komende totum. — item der alte Czam Stricker ist schuldig gewest XI sch. gr., sal geben VIII sch. XXX gr., uf Mi- chelis schirst komende totum (an den rat zu Brux.) — item Klum- perlyn ist schuldig gewest IIII sch. XXX gr., sal geben IIII sch. gr. halbt uf pfingesten, halbt uf weynachten (an den rath czu Brüx ge- loset.) — item Daniel ist schuldig gewest II sch. gr., sal geben I sch. XXX gr., halbt uf ostern schirst komende, halbt uf Michelis dornach folgende. — item Frietag ist schuldig gewest V sch. gr., sal geben III sch. gr. halbt uf pfingesten schirsten komende, halbt uff Michelis dornach folgende (an den rat zu Brux geloset.) — item Jorge Wolken- stein ist schuldig gewest XIIII sch. gr., sal gebin IX sch. gr., III sch. uf pfingesten, III sch. uf weynachten, III sch gr. ostern nachenander folgende (an den rath zu Brux geloset.) — item Tulaczcko ist schuldig gewest I sch. gr., sal geben XLVIII gross. uf ostern schirst komende totum. — summa was man unnserm gnedigen herrn geben sal uf dem halben blate XXXII sch. XLVIII gr. — so haben wir den luten ent- wichen uf dem halben blate XII sch. L gr. Item Bernstorffynne ist schuldig XL sch. gr, sal geben XXVI sch. gr. halbt uf Michelis schirst komende, halbt uf ostern dornach folgende (an den rath zu Brüx geloset.) — item Jorge Manewicz ist schuldig gewest XXIX sch. gr., sal geben XX sch. gr. halb uf Michelis schirst komende, halbt uf ostern dornach folgende (is geloset an den rath zu Brüx) — item Kusthel ist schuldig gewest VI sch. gr., die sal her geben III sch. gr. uf ostern schirst komende, III sch. gr. uf Michelis dornach folgende. — item Wenczel Duczschynne ist schuldig gewest I sch. XXX gr., sal geben I sch. gr. uf Michelis schirst komende totum (ist geloset an den rad zu Brux.) — item Hemplick ist schuldig gewest II sch. X gr., sal geben I sch. XL gr., halbt uf ostern, halbt uf Mi- chelis schirst komende. — item z Sechacko ist schuldig gewest IIII sch. gr., sal geben III sch. gr. uf Michelis schirst komende totum (an den rath zu Brüx geloset.) — item Grunsmeders son ist schuldig gewest
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 121 gewest XVIII sch. gr., sal geben X sch. gr., halbt uf Michelis schirst 1453. komende, halbt uf ostern dornach folgende. — item Hanns Letener ist schuldig gewest V sch. XXX gr., sal geben III sch. gr. halbt uf pfin- gesten schirst komende, halbt uf Michelis dornach folgende. — summa was man unnserm gnedigen herrn geben sal uf dem halben blate XXII sch. XL gr. — so haben wir den luten entwichen uf dem halben blate XVIII sch. XX gr. Item Sigmund Koliczer ist schuldig gewest VI sch. gr., sal geben IIII sch. uf Michelis schirst komende totum (an den rath zu Brüx.) — item Kawlen Scheider ist schuldig gewest II sch gr., die sal her geben uf Michelis schirst komende totum. — item der alte Czam Stricker ist schuldig gewest XI sch. gr., sal geben VIII sch. XXX gr., uf Mi- chelis schirst komende totum (an den rat zu Brux.) — item Klum- perlyn ist schuldig gewest IIII sch. XXX gr., sal geben IIII sch. gr. halbt uf pfingesten, halbt uf weynachten (an den rath czu Brüx ge- loset.) — item Daniel ist schuldig gewest II sch. gr., sal geben I sch. XXX gr., halbt uf ostern schirst komende, halbt uf Michelis dornach folgende. — item Frietag ist schuldig gewest V sch. gr., sal geben III sch. gr. halbt uf pfingesten schirsten komende, halbt uff Michelis dornach folgende (an den rat zu Brux geloset.) — item Jorge Wolken- stein ist schuldig gewest XIIII sch. gr., sal gebin IX sch. gr., III sch. uf pfingesten, III sch. uf weynachten, III sch gr. ostern nachenander folgende (an den rath zu Brux geloset.) — item Tulaczcko ist schuldig gewest I sch. gr., sal geben XLVIII gross. uf ostern schirst komende totum. — summa was man unnserm gnedigen herrn geben sal uf dem halben blate XXXII sch. XLVIII gr. — so haben wir den luten ent- wichen uf dem halben blate XII sch. L gr. Item Bernstorffynne ist schuldig XL sch. gr, sal geben XXVI sch. gr. halbt uf Michelis schirst komende, halbt uf ostern dornach folgende (an den rath zu Brüx geloset.) — item Jorge Manewicz ist schuldig gewest XXIX sch. gr., sal geben XX sch. gr. halb uf Michelis schirst komende, halbt uf ostern dornach folgende (is geloset an den rath zu Brüx) — item Kusthel ist schuldig gewest VI sch. gr., die sal her geben III sch. gr. uf ostern schirst komende, III sch. gr. uf Michelis dornach folgende. — item Wenczel Duczschynne ist schuldig gewest I sch. XXX gr., sal geben I sch. gr. uf Michelis schirst komende totum (ist geloset an den rad zu Brux.) — item Hemplick ist schuldig gewest II sch. X gr., sal geben I sch. XL gr., halbt uf ostern, halbt uf Mi- chelis schirst komende. — item z Sechacko ist schuldig gewest IIII sch. gr., sal geben III sch. gr. uf Michelis schirst komende totum (an den rath zu Brüx geloset.) — item Grunsmeders son ist schuldig gewest
Strana 122
122 K HISTORII ŽIDŮ 1453. III sch. gr., sal geben I sch. XXX gr. uf Michelis schirst komende, halbt dornach uf ostern folgende. — summa was man unnserem gne- digen herrn geben sal uf dem halben blate LIX sch. X gr. — so haben wir entwichen den luten uf dem halben blate XXVI sch. XXX gr. Item z Czeicz ist schuldig gewest X sch. gr., sal geben VII sch. gr., halbt uf Michelis schirst komende, halbt uf ostern dornach fol- gende. — item Huszcko ist schuldig gewest V sch. gr., sal geben III sch. gr., halbt uff Michelis schirst komende, halbt uf ostern darnoch volgende. — item Henelynne ist schuldig gewest I sch. gr., sal geben XXX gr. halbt uff Georgi schirst komende, halbt uf Michelis dornach folgende — item Stengel Becke ist schuldig gewest I sch. gr., sal geben das solbige sch. gr. uf Michelis schirst komende totum. — item Jenicko Bottener ist schuldig gewest III sch. gr., sal geben 1 sch. XX gr., halbt uff ostern, halbt uf Michelis schirst komende. — item Fricz Tuchmecher sal czunn juden geen umb VII reinische gulden. — item Brachfugel unde Schoer sint schuldig gewest XI sch. gr., sal gebin VII sch. gr., halbt uf Michelis schirsten, halbt ostern dornach fulgende (an den rat zu Brux geloset.) — summa was man unnserm gnedigen hern geben sal uf dem halben blate XIX sch. L gr. — so haben wir entwichen den luten uf dem halben blate XI sch. X gr. Item Richter von Wurschen ist schuldig gewest III sch. XL gr., sal geben II sch. gr. Dedit totum promptum — item Michel Moller und Weidenmol ist schuldig gewest III sch. X gr., sal gebin II sch. halbt uf Michelis schirst komende, halbt uf ostern dornach folgende. — item Prockusche ist schuldig gewest XXVI gr., sal geben XIIII gr. dedit totum. — item Nickel Grünel ist schuldig gewest V sch. gr., sal geben II sch. gr., halbt uf Michelis schirst komende, halbt uf ostern dornach folgende (dem rat geloset.) — summa was unsern gnediger herre hat uf dem halben blate geben sal IIII sch. gr. — so haben wir entwichen den luten uf dem halben blate VI sch. gr. unde II grossen. Summa sumarum was unnserm gnedigen hern wirt von der schult, die die lute zcu Bruxks dem juden schuldig sint gewest, IIIIC sch. LXXXXIX sch. XVIII gr. Summa summarum was wir den luten etwichen haben 1C sch. LXXXXIII sch. XXI gr. Summa was wir sie gar losz gelassen die lute unde ouch den rat zcu Bruxks LXXIIII sch. gr., XLVI gr., LXVIII sch. XXVI gross.2 31) 31) Von 1 bis 2 in dem MS. durchstrichen.
122 K HISTORII ŽIDŮ 1453. III sch. gr., sal geben I sch. XXX gr. uf Michelis schirst komende, halbt dornach uf ostern folgende. — summa was man unnserem gne- digen herrn geben sal uf dem halben blate LIX sch. X gr. — so haben wir entwichen den luten uf dem halben blate XXVI sch. XXX gr. Item z Czeicz ist schuldig gewest X sch. gr., sal geben VII sch. gr., halbt uf Michelis schirst komende, halbt uf ostern dornach fol- gende. — item Huszcko ist schuldig gewest V sch. gr., sal geben III sch. gr., halbt uff Michelis schirst komende, halbt uf ostern darnoch volgende. — item Henelynne ist schuldig gewest I sch. gr., sal geben XXX gr. halbt uff Georgi schirst komende, halbt uf Michelis dornach folgende — item Stengel Becke ist schuldig gewest I sch. gr., sal geben das solbige sch. gr. uf Michelis schirst komende totum. — item Jenicko Bottener ist schuldig gewest III sch. gr., sal geben 1 sch. XX gr., halbt uff ostern, halbt uf Michelis schirst komende. — item Fricz Tuchmecher sal czunn juden geen umb VII reinische gulden. — item Brachfugel unde Schoer sint schuldig gewest XI sch. gr., sal gebin VII sch. gr., halbt uf Michelis schirsten, halbt ostern dornach fulgende (an den rat zu Brux geloset.) — summa was man unnserm gnedigen hern geben sal uf dem halben blate XIX sch. L gr. — so haben wir entwichen den luten uf dem halben blate XI sch. X gr. Item Richter von Wurschen ist schuldig gewest III sch. XL gr., sal geben II sch. gr. Dedit totum promptum — item Michel Moller und Weidenmol ist schuldig gewest III sch. X gr., sal gebin II sch. halbt uf Michelis schirst komende, halbt uf ostern dornach folgende. — item Prockusche ist schuldig gewest XXVI gr., sal geben XIIII gr. dedit totum. — item Nickel Grünel ist schuldig gewest V sch. gr., sal geben II sch. gr., halbt uf Michelis schirst komende, halbt uf ostern dornach folgende (dem rat geloset.) — summa was unsern gnediger herre hat uf dem halben blate geben sal IIII sch. gr. — so haben wir entwichen den luten uf dem halben blate VI sch. gr. unde II grossen. Summa sumarum was unnserm gnedigen hern wirt von der schult, die die lute zcu Bruxks dem juden schuldig sint gewest, IIIIC sch. LXXXXIX sch. XVIII gr. Summa summarum was wir den luten etwichen haben 1C sch. LXXXXIII sch. XXI gr. Summa was wir sie gar losz gelassen die lute unde ouch den rat zcu Bruxks LXXIIII sch. gr., XLVI gr., LXVIII sch. XXVI gross.2 31) 31) Von 1 bis 2 in dem MS. durchstrichen.
Strana 123
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 123 Item der pfarrer von Sletenigk ist schuldig gewest IIII sch. gr., 1453. sal geben III sch. gr., halbt uf Michelis schirst komende, halbt uf ostern dornach folgende. — item Fyncke ist schuldig gewest IIII sch. XXX gr. sal gebin III sch. XXX gr. halbt uf pfingesten schirst komende, halbt uf Michelis dornach fulgende. — item Nicklaus von Wurschen ist schuldig II sch. gr., sal gebin I sch. XX gr. uf Michelis schirst komende totum. — item Houchuszer ist schuldig gewest X Bemischer gulden, dedit VII reinische gulden gereit. — summa was unnserem gnedigen hern wirt uf dem halben blate X sch. LII gr. — so haben wir ent- wichen den luten uf dem blate III sch. LVIII gr. Item Thomas Behem ist schuldig gewest XXX sch gr., sal geben XXII sch. gr. gereit, dedit... XXII sch. gr. — summa was myn gne- — digen hern gebort uf dem halben blate XXII sch. gereit zu geben. so haben wir ym entwichen VIII sch. gr. Summa summarum aller schuld, die der jude bekant hat uf eyn iczlichen unde usz syme register personlich furschriben hat gegeben also man yn diesen register fyndet VIIIIC sch. gr., LX sch. gr., XXVI gr. Summa was unnserm gnedigen hern werden sal an sulcher summa funff hundert sch., XXXII sch. X gr. Summa was wir entwichen haben den luten, die sich von unnsers gnedigen hern wegen mit uns vertrugen haben, das do alles dinet der huptsumma der bekannten schult IIC sch., V sch. XIX gr. Summa was wir die lute gar losz haben gelosen von unnsers gne- dige hern wegen umbe grosz ormuts wille, also man denne eyn iczlichen bisunders vorczeichen fynt yn dem register LXVIII sch. XXVI gr., das dinet alles der hauptsumma der bikanten schult. Item dise nach geschriben sint nach schuldig, die haben sich nicht mit uns vortragen, das alles der huptsumma sal dinen. — item Ulrich Polenczk tenetur XIIII sch. gr., do ist Baltaser von Redern burge für (an den rat zu Brux geloset.) — item Prouckust Holkro tenetur XXIIII sch. gr., do ist eyn brieff fur. — item Hensichen Gerngrosz tenetur XVIII sch. gr., item burge fur unnsern gnedigen hern fur XX sch. gr. — item Smalickynne tenetur XII sch. gr., do haben silberyn becker fur gestande. — item Lewan Hanus I sch. XXX gr. — item Symon von Komerborsz tenetur XVII sch. gr. — item Swarcz Margaretha tenetur I sch. gr. — item Bernhuszerynne tenetur II sch. gr. — item Cadenerynne tenetur I sch. gr. — item Richter von Czepran tenetur I sch. gr. — item Konig XXX sch. gr — item Baltasar von Redern tenetur VII sch. gr. — item Cristoff Roseler tenetur VII sch. gr. — summa was man nach schuldig ist unde eyns teils unnserm gnedigen hern abe get, nemlich XX sch., do Hensichen Gerngross burge fur ist,
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 123 Item der pfarrer von Sletenigk ist schuldig gewest IIII sch. gr., 1453. sal geben III sch. gr., halbt uf Michelis schirst komende, halbt uf ostern dornach folgende. — item Fyncke ist schuldig gewest IIII sch. XXX gr. sal gebin III sch. XXX gr. halbt uf pfingesten schirst komende, halbt uf Michelis dornach fulgende. — item Nicklaus von Wurschen ist schuldig II sch. gr., sal gebin I sch. XX gr. uf Michelis schirst komende totum. — item Houchuszer ist schuldig gewest X Bemischer gulden, dedit VII reinische gulden gereit. — summa was unnserem gnedigen hern wirt uf dem halben blate X sch. LII gr. — so haben wir ent- wichen den luten uf dem blate III sch. LVIII gr. Item Thomas Behem ist schuldig gewest XXX sch gr., sal geben XXII sch. gr. gereit, dedit... XXII sch. gr. — summa was myn gne- — digen hern gebort uf dem halben blate XXII sch. gereit zu geben. so haben wir ym entwichen VIII sch. gr. Summa summarum aller schuld, die der jude bekant hat uf eyn iczlichen unde usz syme register personlich furschriben hat gegeben also man yn diesen register fyndet VIIIIC sch. gr., LX sch. gr., XXVI gr. Summa was unnserm gnedigen hern werden sal an sulcher summa funff hundert sch., XXXII sch. X gr. Summa was wir entwichen haben den luten, die sich von unnsers gnedigen hern wegen mit uns vertrugen haben, das do alles dinet der huptsumma der bekannten schult IIC sch., V sch. XIX gr. Summa was wir die lute gar losz haben gelosen von unnsers gne- dige hern wegen umbe grosz ormuts wille, also man denne eyn iczlichen bisunders vorczeichen fynt yn dem register LXVIII sch. XXVI gr., das dinet alles der hauptsumma der bikanten schult. Item dise nach geschriben sint nach schuldig, die haben sich nicht mit uns vortragen, das alles der huptsumma sal dinen. — item Ulrich Polenczk tenetur XIIII sch. gr., do ist Baltaser von Redern burge für (an den rat zu Brux geloset.) — item Prouckust Holkro tenetur XXIIII sch. gr., do ist eyn brieff fur. — item Hensichen Gerngrosz tenetur XVIII sch. gr., item burge fur unnsern gnedigen hern fur XX sch. gr. — item Smalickynne tenetur XII sch. gr., do haben silberyn becker fur gestande. — item Lewan Hanus I sch. XXX gr. — item Symon von Komerborsz tenetur XVII sch. gr. — item Swarcz Margaretha tenetur I sch. gr. — item Bernhuszerynne tenetur II sch. gr. — item Cadenerynne tenetur I sch. gr. — item Richter von Czepran tenetur I sch. gr. — item Konig XXX sch. gr — item Baltasar von Redern tenetur VII sch. gr. — item Cristoff Roseler tenetur VII sch. gr. — summa was man nach schuldig ist unde eyns teils unnserm gnedigen hern abe get, nemlich XX sch., do Hensichen Gerngross burge fur ist,
Strana 124
124 K HISTORII ŽIDŮ 1453. unde alles der huptsumma dinet der bekanten schult IC sch., LV sch. XXX gr. Dorch geheisse unnsers gnedigen hern und seiner rete sind ge- loset deser obgeschriben schulde IC XLVI gr. an Franczen Rulcken haubtmans zu Brux an seiner schult, die myn gnediger here im schuldig was in zou manen und die uffzuheben am mittwoch in der heiligen osterwoche anno domini tercio. — dorch geheisse unnsers gnedigen herrn und seiner rete sint von desem gelde geloset an die burger czu- Brux XIIII sch. gr. fur das mel unde anders, das sie uffs slos Brux czu gute kouft haben. (Folgen weitere Losungen, die nicht leserlich sind.) Disz sint die briffe, die mir Isagk Jude geantwort had yn eyner neyen kystin: (II.) Primo eyn briff Jorgen von Enczemberg, Lysen von Enczem- berg, wy item Jungbil Weczin und Hansen von Greffendorff, alle selb- schuldig, anlangende der geld ynne XXIIII gulden houptgute, und hod gestanden XI jar. denselbigen briff hod er angeslagen mit houptgute und gesuch an II° gulden und had mir dez alzo beczeichin gegeben. — item czwene briffe, die halden IC margk lotigen silbers Lutczen von Schauwenforst anlangende; do vor sint borgen er Hans Glaugkenborger und Reynhard von Holbach, die selbigen briffe sint irlost bisz uff IIC gulden, als mir der jude beczeichnit gegeben hod. — item czwene briffe, die halden VIC und XXXVI gulden Sulewicz erbin anlangende; do vor sine borgen Lutze von Enczmberg, Heynrich von Sulewicz, Hans von Greffendorff. die selbigen briffe sint irlost bisz uff IIIC VIII gulden, als mir der jude beczeichnit had. — item drie brisse, die halden IC XCIIII gulden Hanszen und Nickel Rissecken anlanginde selbschuldig mit gesampter hant, und dovor sint nicht meher borgen. die selbigen briffe had mir der jude beczeichnit gegeben, als er das hauptgut und gesuch angeslagen had an IIIC und LXXVIII gulden. — item ozwene briffe, die halden LXI gulden hauptgeld ern Nickel von Wolfiszdorff anlanginde; do vor ist borge er Ulrich Sagk. die selbigen briffe had der jude angeschlagen houptgeld und gesuch an IIIC gulden und hod mir das also beczeichnit gegeben. — item eyn briff, der held mancherley summe, der ist eyn teil beczald und aber wol czweyerley wedder geld genomen er Herman Har...? und Dythe.. Heitiszberg anlanginde. die selbigen auff had der jude angeslagen an I° gulden. — item die briff, die halden 21/2° gulden und IIC malder korn den alden hern von Gera und groven Heynrich von Luttenberg anlanginde; vor sulche sine geld sint borge Steffan von Fusen, Hans von Museboch Heyncze von Waczdorff, und vor das korn die stad und gancze ge-
124 K HISTORII ŽIDŮ 1453. unde alles der huptsumma dinet der bekanten schult IC sch., LV sch. XXX gr. Dorch geheisse unnsers gnedigen hern und seiner rete sind ge- loset deser obgeschriben schulde IC XLVI gr. an Franczen Rulcken haubtmans zu Brux an seiner schult, die myn gnediger here im schuldig was in zou manen und die uffzuheben am mittwoch in der heiligen osterwoche anno domini tercio. — dorch geheisse unnsers gnedigen herrn und seiner rete sint von desem gelde geloset an die burger czu- Brux XIIII sch. gr. fur das mel unde anders, das sie uffs slos Brux czu gute kouft haben. (Folgen weitere Losungen, die nicht leserlich sind.) Disz sint die briffe, die mir Isagk Jude geantwort had yn eyner neyen kystin: (II.) Primo eyn briff Jorgen von Enczemberg, Lysen von Enczem- berg, wy item Jungbil Weczin und Hansen von Greffendorff, alle selb- schuldig, anlangende der geld ynne XXIIII gulden houptgute, und hod gestanden XI jar. denselbigen briff hod er angeslagen mit houptgute und gesuch an II° gulden und had mir dez alzo beczeichin gegeben. — item czwene briffe, die halden IC margk lotigen silbers Lutczen von Schauwenforst anlangende; do vor sint borgen er Hans Glaugkenborger und Reynhard von Holbach, die selbigen briffe sint irlost bisz uff IIC gulden, als mir der jude beczeichnit gegeben hod. — item czwene briffe, die halden VIC und XXXVI gulden Sulewicz erbin anlangende; do vor sine borgen Lutze von Enczmberg, Heynrich von Sulewicz, Hans von Greffendorff. die selbigen briffe sint irlost bisz uff IIIC VIII gulden, als mir der jude beczeichnit had. — item drie brisse, die halden IC XCIIII gulden Hanszen und Nickel Rissecken anlanginde selbschuldig mit gesampter hant, und dovor sint nicht meher borgen. die selbigen briffe had mir der jude beczeichnit gegeben, als er das hauptgut und gesuch angeslagen had an IIIC und LXXVIII gulden. — item ozwene briffe, die halden LXI gulden hauptgeld ern Nickel von Wolfiszdorff anlanginde; do vor ist borge er Ulrich Sagk. die selbigen briffe had der jude angeschlagen houptgeld und gesuch an IIIC gulden und hod mir das also beczeichnit gegeben. — item eyn briff, der held mancherley summe, der ist eyn teil beczald und aber wol czweyerley wedder geld genomen er Herman Har...? und Dythe.. Heitiszberg anlanginde. die selbigen auff had der jude angeslagen an I° gulden. — item die briff, die halden 21/2° gulden und IIC malder korn den alden hern von Gera und groven Heynrich von Luttenberg anlanginde; vor sulche sine geld sint borge Steffan von Fusen, Hans von Museboch Heyncze von Waczdorff, und vor das korn die stad und gancze ge-
Strana 125
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 125 meyne czu Luttenberg. die selbigen briffe had der jude angeschlagen 1453. an IIIC golden. — item czwene briffe, die halden IC XXX gulden Jorgen von Witzleyben anlanginde; mit em sint selbschuldige Hartman und Friderich von Kollede, Kyrstan von Witzleyben, Gerhard marschalk. und der jude had mir doran nicht mehir beczeichnet gegeben, danne IC und XXX gulden. — item funnff briff die halden mancherley summen Hans von Sparenburg erbin anlanginde, die sint irlost bisz uff IC gulden, als der jude spricht, und der jude ist des geldes wortinde an der erbin anefalle czu .? — item eyn briff er Hansen und Heynczen Redern anlanginde, der held ynne LXIIII gulden hauptgeld und had gestanden bei XI jaren. denselbigen briff had er angeschlagen an I1/2C gulden. — item eyn briff ern Eberhard von Brandisteyn anlanginden, der held kein summe geld, sundern etzliche globde. den had er an geschlagen an I1/2 und V gulden. — item eyn briff die stad czu Plauwen anlangende, der hold ynne LX gulden hauptgeld und had gestanden bie XI jaren. den hat er angeschlagen an 11/2 gulden. — item czwene briffe Hans Puston czu Regkendorff erbin anlanginde; der eyn briff held XV gulden und had gestanden vier jar; so ist noch eyn kauff briff ober etczliche guter. und der jude had die briffe angeschlagen an 11/2° gulden. — item drie briffe, die halden LXX gulden houptgelth Abich von Beg- kedraw (?) und Nickel Puster czu Trogkendorff anlangende. die had der jude angeschlagen an IC und XL gulden. — item czwene briffe, die halden IIC gulden Hartman von Holbach anlanginde; dovor sint borgen Hartman von Bunitz und Eckard von Enczinberg. die selbigen briffe sint irlost bisz uff XCIII gulden, als der jude mir beczeichnit had. — item der jude had mich bericht, Jahin von Eichenberg habe globde genomen von er Heynriche von Holbach, und IC XX gulden; dovor habe ich keyn briff ynne. — item er had mich ouch bericht, er habe noch eyn briff ynne Caspar von Watzdorff und Hans Puszeck inlanginde; den had er angeslagen an IC gulden. — item er had mich bericht, er habe noch eyn briff ynne graven Gunther von Selwicz borgen anlanginde; den had er gerechnet an VC gulden. — item Jahin Rasel had sich mit dem juden berechnit und LXXXIIII gulden uff Jo- hannis baptiste czu beczalin; do vor sal er czu borgen satczen er Ulrich von Sack und Conrad von Mosen, und er sal den briff vorczihen noch vor ostern. (III.) Item yn brieff IIII anhangende siegeln, der lauwt XLI sch. gr., Pawer vom Nauwendorff ist salbschuldig mit dreyen burgen. ym XXI jore gegeben. — item yn brieff mit II anhangende sigeln, lauwt uff XL sch. gr, König unde syn weib salbschuldig gegeben LI jore. —
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 125 meyne czu Luttenberg. die selbigen briffe had der jude angeschlagen 1453. an IIIC golden. — item czwene briffe, die halden IC XXX gulden Jorgen von Witzleyben anlanginde; mit em sint selbschuldige Hartman und Friderich von Kollede, Kyrstan von Witzleyben, Gerhard marschalk. und der jude had mir doran nicht mehir beczeichnet gegeben, danne IC und XXX gulden. — item funnff briff die halden mancherley summen Hans von Sparenburg erbin anlanginde, die sint irlost bisz uff IC gulden, als der jude spricht, und der jude ist des geldes wortinde an der erbin anefalle czu .? — item eyn briff er Hansen und Heynczen Redern anlanginde, der held ynne LXIIII gulden hauptgeld und had gestanden bei XI jaren. denselbigen briff had er angeschlagen an I1/2C gulden. — item eyn briff ern Eberhard von Brandisteyn anlanginden, der held kein summe geld, sundern etzliche globde. den had er an geschlagen an I1/2 und V gulden. — item eyn briff die stad czu Plauwen anlangende, der hold ynne LX gulden hauptgeld und had gestanden bie XI jaren. den hat er angeschlagen an 11/2 gulden. — item czwene briffe Hans Puston czu Regkendorff erbin anlanginde; der eyn briff held XV gulden und had gestanden vier jar; so ist noch eyn kauff briff ober etczliche guter. und der jude had die briffe angeschlagen an 11/2° gulden. — item drie briffe, die halden LXX gulden houptgelth Abich von Beg- kedraw (?) und Nickel Puster czu Trogkendorff anlangende. die had der jude angeschlagen an IC und XL gulden. — item czwene briffe, die halden IIC gulden Hartman von Holbach anlanginde; dovor sint borgen Hartman von Bunitz und Eckard von Enczinberg. die selbigen briffe sint irlost bisz uff XCIII gulden, als der jude mir beczeichnit had. — item der jude had mich bericht, Jahin von Eichenberg habe globde genomen von er Heynriche von Holbach, und IC XX gulden; dovor habe ich keyn briff ynne. — item er had mich ouch bericht, er habe noch eyn briff ynne Caspar von Watzdorff und Hans Puszeck inlanginde; den had er angeslagen an IC gulden. — item er had mich bericht, er habe noch eyn briff ynne graven Gunther von Selwicz borgen anlanginde; den had er gerechnet an VC gulden. — item Jahin Rasel had sich mit dem juden berechnit und LXXXIIII gulden uff Jo- hannis baptiste czu beczalin; do vor sal er czu borgen satczen er Ulrich von Sack und Conrad von Mosen, und er sal den briff vorczihen noch vor ostern. (III.) Item yn brieff IIII anhangende siegeln, der lauwt XLI sch. gr., Pawer vom Nauwendorff ist salbschuldig mit dreyen burgen. ym XXI jore gegeben. — item yn brieff mit II anhangende sigeln, lauwt uff XL sch. gr, König unde syn weib salbschuldig gegeben LI jore. —
Strana 126
126 K HISTORII ŽIDŮ 1453. item yn brieff mit III anhengende sigeln, lauwt uff IIII sch. gr., Jon von Henaw, Hanuschko von Ledewicz burge. gegeben ym XIX jore. — item yn latinisch brief mit IIII anhangende sigl, lauwt uf LX gr. salb- schuldig Johans Kolbrat. gegeben ym XVIII jore. — item yn brief mit III anhangende sigeln, lauwt uff III sch. gr. gegeben ym XIIII jore. — item yn bemisch brieff mit V anhangende sigl, lauwt uff XXVII sch. gr., selbschuldig Rzenick Cristoff vom Lobesiowicz unde Redemy ge- geben ym XX jore. — item yn bemisch briff, lauwt uff XXVI sch. mit IIII anhangende sigl, selbschuldner Przyech von Sychaw, Bawer vom Nuwendorff, Jon von Rzyhost zcu Swecz burge. gegeben ym XX jore. — item yn bemisch brieff mit II anhangenden sigeln, lauwt uff IIII sch. gr. selbstschuldig Byczen von Vyzowa, burge Jan Kubela zcu Gymela. gegeben ym XVIII jora. — item yn bemisch brieff mit anhangenden sigl, lauwt uff XIX sch. gr., selbschuldig Hirsz von Redisch, burge Bawer. gegeben ym XVII jore. — item yn brieff, lauwt uff III sch. gr. mit III anhangen sigel, selbschuldig Jan von Ohnyss. ge- geben ym XIIII jore. — item yn brief mit III anhangen sigl, lauwt uff III sch. XLV gr. gegeben ym XVII jore. selbschuldig Hensel Schader- nicht. — item yn brieff mit III sigel anhangen, lauwt uff IIII sch. gr., selbschuldig Jan Bawer. sint burge Hanns von Polenczk zur Meltuwer. gegeben in XIX jore. — item yn brief mit III anhangenden sigeln, lauwt uf XX sch. gr, selbschuldig Caspar von Otewicz, burge Bawor unde Hanns von Schonffeld. gegeben ym XIX jore. — item yn duscher brieff mit IIII anhangenden sigeln, lauwt uf XI sch. gr., selbschuldig Gyndrsich Kowerz, burge Hans Schadernicht von Kutericz. gegeben ym VIII jore. — item yn duscher brieff mit IIII anhangenden sigl, laut uff VIII sch. gr., selbschuldig Hawart Hawerlandt, burge Bawer von Nawendorff. gegeben ym XIIII jore. — item yn duscher brieff mit V anhangende sigl, lauwt uff XLV sch. gr., selbschuldig Hanuscko von Ledewicz, Nicklas von Schechalap, Mertin von Klijn-Selnicz, Jon von Stzhelap. gegeben im XIX jore. — item yn duscher brieff mit IIII an- hangende sigl, lauwt uff XXX sch. gr., selbschuldig Merten von Klein- Selnicz, burge Stepan von Schelap, Hanuscko von Ledewicz. gegeben yn XIIII jore. — item yn duscher brieff mit III anhangende sigl, laut uff V sch. gr., selbschuldig Waczlaus von Jhenick, burge Hanusek von Ledowicz. gegeben ym XIX jore. — item yn duscher brieff mit III hangende sigl, lauwt uff IIII sch. gr., selbschuldig Ulbrech von der Duba, burge er Hawart Hawerland. gegeben ym XVI jore. — item yn duscher brieff mit IIII gehangen sigl, lauwt uf L sch. gr., selbschuldig Ulrich Polencz, burge Crinicz zum Rotenhoffe, z Schawicz Wanicko, Steuch zu Sychaw. gegeben ym L jore. — item yn duscher brief mit
126 K HISTORII ŽIDŮ 1453. item yn brieff mit III anhengende sigeln, lauwt uff IIII sch. gr., Jon von Henaw, Hanuschko von Ledewicz burge. gegeben ym XIX jore. — item yn latinisch brief mit IIII anhangende sigl, lauwt uf LX gr. salb- schuldig Johans Kolbrat. gegeben ym XVIII jore. — item yn brief mit III anhangende sigeln, lauwt uff III sch. gr. gegeben ym XIIII jore. — item yn bemisch brieff mit V anhangende sigl, lauwt uff XXVII sch. gr., selbschuldig Rzenick Cristoff vom Lobesiowicz unde Redemy ge- geben ym XX jore. — item yn bemisch briff, lauwt uff XXVI sch. mit IIII anhangende sigl, selbschuldner Przyech von Sychaw, Bawer vom Nuwendorff, Jon von Rzyhost zcu Swecz burge. gegeben ym XX jore. — item yn bemisch brieff mit II anhangenden sigeln, lauwt uff IIII sch. gr. selbstschuldig Byczen von Vyzowa, burge Jan Kubela zcu Gymela. gegeben ym XVIII jora. — item yn bemisch brieff mit anhangenden sigl, lauwt uff XIX sch. gr., selbschuldig Hirsz von Redisch, burge Bawer. gegeben ym XVII jore. — item yn brieff, lauwt uff III sch. gr. mit III anhangen sigel, selbschuldig Jan von Ohnyss. ge- geben ym XIIII jore. — item yn brief mit III anhangen sigl, lauwt uff III sch. XLV gr. gegeben ym XVII jore. selbschuldig Hensel Schader- nicht. — item yn brieff mit III sigel anhangen, lauwt uff IIII sch. gr., selbschuldig Jan Bawer. sint burge Hanns von Polenczk zur Meltuwer. gegeben in XIX jore. — item yn brief mit III anhangenden sigeln, lauwt uf XX sch. gr, selbschuldig Caspar von Otewicz, burge Bawor unde Hanns von Schonffeld. gegeben ym XIX jore. — item yn duscher brieff mit IIII anhangenden sigeln, lauwt uf XI sch. gr., selbschuldig Gyndrsich Kowerz, burge Hans Schadernicht von Kutericz. gegeben ym VIII jore. — item yn duscher brieff mit IIII anhangenden sigl, laut uff VIII sch. gr., selbschuldig Hawart Hawerlandt, burge Bawer von Nawendorff. gegeben ym XIIII jore. — item yn duscher brieff mit V anhangende sigl, lauwt uff XLV sch. gr., selbschuldig Hanuscko von Ledewicz, Nicklas von Schechalap, Mertin von Klijn-Selnicz, Jon von Stzhelap. gegeben im XIX jore. — item yn duscher brieff mit IIII an- hangende sigl, lauwt uff XXX sch. gr., selbschuldig Merten von Klein- Selnicz, burge Stepan von Schelap, Hanuscko von Ledewicz. gegeben yn XIIII jore. — item yn duscher brieff mit III anhangende sigl, laut uff V sch. gr., selbschuldig Waczlaus von Jhenick, burge Hanusek von Ledowicz. gegeben ym XIX jore. — item yn duscher brieff mit III hangende sigl, lauwt uff IIII sch. gr., selbschuldig Ulbrech von der Duba, burge er Hawart Hawerland. gegeben ym XVI jore. — item yn duscher brieff mit IIII gehangen sigl, lauwt uf L sch. gr., selbschuldig Ulrich Polencz, burge Crinicz zum Rotenhoffe, z Schawicz Wanicko, Steuch zu Sychaw. gegeben ym L jore. — item yn duscher brief mit
Strana 127
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 127 ym anhangende sigl, lauwt uff VI sch. gr., selbschuldig Michel Pochel 1453. von Awszigk. gegeben ym XVIII jore. — item yn duscher brieff mit III hangende sigl, lauwt uf X sch. gr., selbschuldig Hanns von Polenczk zou Meltawer, burge Bawer von Nawendorff. gegeben ym XIX jore. — item eyn deicer briff myt III hangenden sigl, lawth uff X sch. gr., selb- schuldig Peter von Donyna von Nodyme. yn deme XVIII jare gegeben. — item eyn duscher briff myt III hangenden ingesiegel, lawt uff 1 sch. gr., selbschuldig Waczlaw von Genik. ym XV jare gegeben. — item eyn (duscher) briff mit IIII hangenden ingesigl, lawt uff XIX sch. gr., selb- schuldig Waczlaw Forsa, burge Peter von Redewessicz. item ym XV jare gegeben. — item eyn bohemisch brieff mit III hangende ingesigl, lawth uff V sch. XV gr., selpschuldiger Uirich von Holedicze. item gegeben ym XVIII jare. — item eyn (duscher) briff, lawth uff XII sch. gr., selpschuldiger Wanko von Niczynowes und Waczlaw von Morewesz czu Kopicz ge- sessen. item ym XIII jare gegeben. — item eyn .... briff, laut uff vier sch. gr., selpschuldiger Hanns von Schonfelt, Henricus vom Gauthenzehe zu Meltever gesessen, Hanns zu Polenczig doselbist gesessen. yn dem XX jare gegeben. — item eyn behemisch briff, lawt uff II sch. gr., selpschuldiger Hryzuk von Lypna. yn den XX jare. — item eyn.... briff, lauth uff XXXII sch. uff papire, selbschuldiger Sperlak von Brux. — item eyn .... briff mit IIII hangenden ingesigl, laut uff VI sch., selp- schuldiger Onsch czu Duxaw gesessen, Jan von Heynaw, Hanussko von Ledewicz, Pesko Fawlfisch burger. — summa summarum, was dy briffe innehalden, die wir bei juden funden haben IIIIC sch. LXXVIII sch. Dr. L. Schlesinger, Stadtbuch von Brüx, p. 123 a sl. 240. Seznam věcí, kteréž úředními osobami v sedmi 1453. židovských domech ve Vratislavi byly skonfiskovány. 5.—7. května 1453. Archiv f. Kunde österreich. Geschichtsquellen XXXI., str. 136—139. 241. Soupis královských poslův o výtěžku, jenž 1453. vyplyne ze zabraného židovského jmění ve Svídnici, Javoru, Střihomě, Lemberku, Reichnbachu, jakož i o vý- dajích přité celé záležitosti. Bez data (5.—7. května 1453.) Archiv f. Kunde österreich. Geschichtsquellen XXXI., str. 141. 242. Ladislav, král český a uherský, béře s díky 1453. na vědomí opatření, jež učinila rada města Vrati- slavi vůči Židům obviněným ze zneuctění hostií a
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 127 ym anhangende sigl, lauwt uff VI sch. gr., selbschuldig Michel Pochel 1453. von Awszigk. gegeben ym XVIII jore. — item yn duscher brieff mit III hangende sigl, lauwt uf X sch. gr., selbschuldig Hanns von Polenczk zou Meltawer, burge Bawer von Nawendorff. gegeben ym XIX jore. — item eyn deicer briff myt III hangenden sigl, lawth uff X sch. gr., selb- schuldig Peter von Donyna von Nodyme. yn deme XVIII jare gegeben. — item eyn duscher briff myt III hangenden ingesiegel, lawt uff 1 sch. gr., selbschuldig Waczlaw von Genik. ym XV jare gegeben. — item eyn (duscher) briff mit IIII hangenden ingesigl, lawt uff XIX sch. gr., selb- schuldig Waczlaw Forsa, burge Peter von Redewessicz. item ym XV jare gegeben. — item eyn bohemisch brieff mit III hangende ingesigl, lawth uff V sch. XV gr., selpschuldiger Uirich von Holedicze. item gegeben ym XVIII jare. — item eyn (duscher) briff, lawth uff XII sch. gr., selpschuldiger Wanko von Niczynowes und Waczlaw von Morewesz czu Kopicz ge- sessen. item ym XIII jare gegeben. — item eyn .... briff, laut uff vier sch. gr., selpschuldiger Hanns von Schonfelt, Henricus vom Gauthenzehe zu Meltever gesessen, Hanns zu Polenczig doselbist gesessen. yn dem XX jare gegeben. — item eyn behemisch briff, lawt uff II sch. gr., selpschuldiger Hryzuk von Lypna. yn den XX jare. — item eyn.... briff, lauth uff XXXII sch. uff papire, selbschuldiger Sperlak von Brux. — item eyn .... briff mit IIII hangenden ingesigl, laut uff VI sch., selp- schuldiger Onsch czu Duxaw gesessen, Jan von Heynaw, Hanussko von Ledewicz, Pesko Fawlfisch burger. — summa summarum, was dy briffe innehalden, die wir bei juden funden haben IIIIC sch. LXXVIII sch. Dr. L. Schlesinger, Stadtbuch von Brüx, p. 123 a sl. 240. Seznam věcí, kteréž úředními osobami v sedmi 1453. židovských domech ve Vratislavi byly skonfiskovány. 5.—7. května 1453. Archiv f. Kunde österreich. Geschichtsquellen XXXI., str. 136—139. 241. Soupis královských poslův o výtěžku, jenž 1453. vyplyne ze zabraného židovského jmění ve Svídnici, Javoru, Střihomě, Lemberku, Reichnbachu, jakož i o vý- dajích přité celé záležitosti. Bez data (5.—7. května 1453.) Archiv f. Kunde österreich. Geschichtsquellen XXXI., str. 141. 242. Ladislav, král český a uherský, béře s díky 1453. na vědomí opatření, jež učinila rada města Vrati- slavi vůči Židům obviněným ze zneuctění hostií a
Strana 128
128 K HISTORII ŽIDŮ 1453. pověřuje při tom své dva plnomocníky Sigmunda Potemprunnera a Osvalda Reicholfa. Ve Vídni. 22. květ. 1453. Wir Lasslaw von gots gnaden zu Hungern, zu Behem, Dalmatien, Croatien etc. Kuenig, Herczog zu Oesterreich und Marggrave zu Merhern etc. embieten den ersamen unsern lieben getrewen dem Burgermaister, Richter, den Schephen und Ratmannen, ouch den Burgern und der gemainde zu Bresslaw, unser kuenigleich gnad und alles gut bevor. Als Ir, die Ratmann, uns yecz habet geschriben von der erschriklichen ge- schichte wegen, die an dem Allerheiligisten und Hochwürdigem Sacra- mentt des leichnams unsers lieben herrn Ihesu Cristi durch ainen ge- pawrn von Langenwezen am nagsten zu der Oelsse sein geschehen, und wie dasselb heilig Sacrament darnach zu hannden ains Juden, genant Meyer, daselbs zu Bresslaw sey komen, dadurch Ir auch die Juden gevangen und ir gut verschriben und in unsern kueniglichen hof habet lassen legen und verfliessen, und begeret darauf von uns Underweisung ew getan werden, wan Ir darinn ewern vleis, so Ir pesst kunnet und muegt, tuen wellet etc.: Solichs ewrs schreiben wir ser erschrokhen sein, besunder von der uneer wegen, so dem almechtigen Got und dem heiligen Sacrament, auch kristenlichen gelauben, daran geschehen ist, und mergkhen darinn ewern guten vleis, damit Ir ew gegen got und uns als ewerm natuerlichen Erbherren und als frumen Kristen beweist und erczaigt habet, des wir ew auch sunderlich dannkh sagen und wellen das in künftigen Zeiten gnedicleich gen ew erkennen. Und schikhen darumb, von der und andrer unserr mergklichen sachen wegen, zu ew unser getrewn lieben Sigmunden Potemprunner und Oswalten Reicholf, unser dienner und volmechtig sandpoten, den wir ganczen gwalt und macht gegeben haben mit denselben Juden und Judinn, ouch irm leib und gut, nach solh mergklicher und unkristen- licher verhandlung, darinn nach ewrm Rat und gevallen zu tuen und zu handeln, auch zu richten und zu straffen, damit Gots eer und lob darinn furgenomen und solich uneer, dem heiligen Sacrament unsers lieben herrn Ihesu Christi, dem heiligen gelauben zu Schwechung, beweist, gerochen und gepuesst werd, wie das dann am pessten mag fuergenomen werden. Geschehe aber, daz dieselben unser Sandpoten der sachen zu Ennde nicht moechtten ausgewarten und geharrn, so geben wir in aber vollige macht und gewaltsam, daz Sy an unserr Stat und von unsern wegen, verrer gwalt geben sullen und muegen in den sachen der Juden, umb ir leib und gut, zu handeln, zurichten und zustraffen in aller mass, als dieselben unser Sandpoten das selber von unsern wegen vnd nach unserer emphelnuess getuen muegen oder moechten gehandeln. Und darumb, was ew die egemelten unser Sandpoten von
128 K HISTORII ŽIDŮ 1453. pověřuje při tom své dva plnomocníky Sigmunda Potemprunnera a Osvalda Reicholfa. Ve Vídni. 22. květ. 1453. Wir Lasslaw von gots gnaden zu Hungern, zu Behem, Dalmatien, Croatien etc. Kuenig, Herczog zu Oesterreich und Marggrave zu Merhern etc. embieten den ersamen unsern lieben getrewen dem Burgermaister, Richter, den Schephen und Ratmannen, ouch den Burgern und der gemainde zu Bresslaw, unser kuenigleich gnad und alles gut bevor. Als Ir, die Ratmann, uns yecz habet geschriben von der erschriklichen ge- schichte wegen, die an dem Allerheiligisten und Hochwürdigem Sacra- mentt des leichnams unsers lieben herrn Ihesu Cristi durch ainen ge- pawrn von Langenwezen am nagsten zu der Oelsse sein geschehen, und wie dasselb heilig Sacrament darnach zu hannden ains Juden, genant Meyer, daselbs zu Bresslaw sey komen, dadurch Ir auch die Juden gevangen und ir gut verschriben und in unsern kueniglichen hof habet lassen legen und verfliessen, und begeret darauf von uns Underweisung ew getan werden, wan Ir darinn ewern vleis, so Ir pesst kunnet und muegt, tuen wellet etc.: Solichs ewrs schreiben wir ser erschrokhen sein, besunder von der uneer wegen, so dem almechtigen Got und dem heiligen Sacrament, auch kristenlichen gelauben, daran geschehen ist, und mergkhen darinn ewern guten vleis, damit Ir ew gegen got und uns als ewerm natuerlichen Erbherren und als frumen Kristen beweist und erczaigt habet, des wir ew auch sunderlich dannkh sagen und wellen das in künftigen Zeiten gnedicleich gen ew erkennen. Und schikhen darumb, von der und andrer unserr mergklichen sachen wegen, zu ew unser getrewn lieben Sigmunden Potemprunner und Oswalten Reicholf, unser dienner und volmechtig sandpoten, den wir ganczen gwalt und macht gegeben haben mit denselben Juden und Judinn, ouch irm leib und gut, nach solh mergklicher und unkristen- licher verhandlung, darinn nach ewrm Rat und gevallen zu tuen und zu handeln, auch zu richten und zu straffen, damit Gots eer und lob darinn furgenomen und solich uneer, dem heiligen Sacrament unsers lieben herrn Ihesu Christi, dem heiligen gelauben zu Schwechung, beweist, gerochen und gepuesst werd, wie das dann am pessten mag fuergenomen werden. Geschehe aber, daz dieselben unser Sandpoten der sachen zu Ennde nicht moechtten ausgewarten und geharrn, so geben wir in aber vollige macht und gewaltsam, daz Sy an unserr Stat und von unsern wegen, verrer gwalt geben sullen und muegen in den sachen der Juden, umb ir leib und gut, zu handeln, zurichten und zustraffen in aller mass, als dieselben unser Sandpoten das selber von unsern wegen vnd nach unserer emphelnuess getuen muegen oder moechten gehandeln. Und darumb, was ew die egemelten unser Sandpoten von
Strana 129
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 129 der sachen von unsern wegen sagen oder darinn handeln und tuen 1453. werdent, emphelben wir ew und begern mit ernste, daz Ir in das glaubet, genczlich als uns selber, und das auch also tuet, als wir des und alles guts, damit Ir uns, als die getrewn dienner und Undertan, als ewerm natuerlichen Erbherrn, schuldig seit, ain sunderlich gut ge- trawn zu ew haben, und wellen das kuenfticlich in sundern gnaden gen ew erkennen und zu gut nicht vergessen. Geben zu Wienn an Fritag nach dem heiligen Phingstag, a. d. 1453, unserr Kroenung unsers Reichs des Hungrischen etc. im virczehenden Jare. Archiv für Kunde österr. Geschichtsquellen XXXI. p. 132 a sl. 244. Král Ladislav oznamuje všem knížatům, rytířům, 1453. úřadům a obyvatelům Slezským, že třem svým vyslancům Zikmundovi Pottemprunnerovi, Zikmundovi Voršoue- rovi a Osvaldovi Reicholfovi udělil rozkaz i plnou moc, aby jali Židy staré i mladé, ženy i děti, kteří se dopustili zhanobení hostií a zmocnili se jejich majetku po celé zemi; žádá, aby jeho splnomocněným s pomocí všude vstříc přicházeli. Ve Vídni, 26. června 1453. Wir Lasslaw... embieten allen und yeglichen Fürsten, Haubt- lewten, Herrn, Rittern und Knechten, Phlegern, Burggraven, Burger- maistern, Ratmannen und Burgern, den der brief geczaigt wirdet, unser gnad und alles gut. Hochgeborn, Edeln, Erbern, weisen, lieben getrewn. Wan wir unsern getrewn lieben, Sigmunden Potenprunner, Maister Sigmunden Vorschouer, Licentiaten in geistlichen Rechten, unsern Secre- tary, und Öswalten Reicholfen bevolhen und volmechtigen gewalt geben haben, wo die schuldigen Juden der handlung, die nachst an dem wir- digen Sacrament goczleichnam und andern dingen in der Slezy ge- schehen ist, in unsern und ewrn Steten und gebieten funden und ge- czaigt werden, daz Sy die Jung und alt, Weib und Kinder, mit iren leiben und alles ir gut, beraitschaft, gelt, geltschuld, Erbgueter, Phannt- schaft, geltbrief, wie das alles genant ist, nichts ausgenomen, zu unsern hannden ervordern und nemen sullen: davon emphelhen wir ew allen und ewr yedem besunder ernstleich und wellen, daz Ir dieselben Juden und alles ir gut, als vor stet, den egenanten unsern machtpoten oder irn diennern, weisern des briefs, zu unsern hannden gebet und ant- wurttet an alles vercziehen, und Sie damit hanndeln lasset nach unserr bevelhnuess — wan welich in die also vorhielten und uns darumb fuerbracht wurden, die wolten wir swerleich darumb straffen — In auch Rat hilff und beistand tuet damit dieselben Juden umb solch 9
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 129 der sachen von unsern wegen sagen oder darinn handeln und tuen 1453. werdent, emphelben wir ew und begern mit ernste, daz Ir in das glaubet, genczlich als uns selber, und das auch also tuet, als wir des und alles guts, damit Ir uns, als die getrewn dienner und Undertan, als ewerm natuerlichen Erbherrn, schuldig seit, ain sunderlich gut ge- trawn zu ew haben, und wellen das kuenfticlich in sundern gnaden gen ew erkennen und zu gut nicht vergessen. Geben zu Wienn an Fritag nach dem heiligen Phingstag, a. d. 1453, unserr Kroenung unsers Reichs des Hungrischen etc. im virczehenden Jare. Archiv für Kunde österr. Geschichtsquellen XXXI. p. 132 a sl. 244. Král Ladislav oznamuje všem knížatům, rytířům, 1453. úřadům a obyvatelům Slezským, že třem svým vyslancům Zikmundovi Pottemprunnerovi, Zikmundovi Voršoue- rovi a Osvaldovi Reicholfovi udělil rozkaz i plnou moc, aby jali Židy staré i mladé, ženy i děti, kteří se dopustili zhanobení hostií a zmocnili se jejich majetku po celé zemi; žádá, aby jeho splnomocněným s pomocí všude vstříc přicházeli. Ve Vídni, 26. června 1453. Wir Lasslaw... embieten allen und yeglichen Fürsten, Haubt- lewten, Herrn, Rittern und Knechten, Phlegern, Burggraven, Burger- maistern, Ratmannen und Burgern, den der brief geczaigt wirdet, unser gnad und alles gut. Hochgeborn, Edeln, Erbern, weisen, lieben getrewn. Wan wir unsern getrewn lieben, Sigmunden Potenprunner, Maister Sigmunden Vorschouer, Licentiaten in geistlichen Rechten, unsern Secre- tary, und Öswalten Reicholfen bevolhen und volmechtigen gewalt geben haben, wo die schuldigen Juden der handlung, die nachst an dem wir- digen Sacrament goczleichnam und andern dingen in der Slezy ge- schehen ist, in unsern und ewrn Steten und gebieten funden und ge- czaigt werden, daz Sy die Jung und alt, Weib und Kinder, mit iren leiben und alles ir gut, beraitschaft, gelt, geltschuld, Erbgueter, Phannt- schaft, geltbrief, wie das alles genant ist, nichts ausgenomen, zu unsern hannden ervordern und nemen sullen: davon emphelhen wir ew allen und ewr yedem besunder ernstleich und wellen, daz Ir dieselben Juden und alles ir gut, als vor stet, den egenanten unsern machtpoten oder irn diennern, weisern des briefs, zu unsern hannden gebet und ant- wurttet an alles vercziehen, und Sie damit hanndeln lasset nach unserr bevelhnuess — wan welich in die also vorhielten und uns darumb fuerbracht wurden, die wolten wir swerleich darumb straffen — In auch Rat hilff und beistand tuet damit dieselben Juden umb solch 9
Strana 130
130 K HISTORII ŽIDŮ 1453. uebel an iren Leiben gestraft werden. So haben wir den gemelten unsern Sandpoten gwalt und macht geben und bepholhen, darumb zu quittiren und versorgnues ze geben, wo das notduerft sey. Das maynen, wir ernstleich. Geben zu Wienn am Fritag nach sand Johannstag zu Sunibenden, a. d. 1453 ... im Virczehenden Jahre. Archiv für Kunde österr. Geschichtsquellen XXXI., p. 134. 1453. 245. Král Ladislav potvrzuje po skončeném vy- šetřování radou Vratislavskou vykonané vydání Židů a jejich majetku královským splnomocněncům. V Brně, 24. července 1453. Wir Lasslaw... bekennen. Als sich leider grausame und erschrekch- liche Handlung mit dem heiligisten und hochwirdigisten Sacrament des werdens leichnam unsers lieben Herrn Jhesu Christi durch unser Juden zu Bresslaw haben begangen, also daz sy das heiligiste Sacrament von Cristen in ir gewalt bracht und das in ire Synagoge, do sy in samb- nung bey einander sein gewesen, darinne mit Rüten geslagen und sust smelichen gehandelt und in maniche Stete und lannd, nemlichen gen Polan, bey Juden und Cristen, andern Juden zugeschikt und andern enden mit stechen, slahen und rueten hawen gesmecht in iren Syna- gogen; als solher ihrer handlung vor dem geistlichen und andechtigen vater Bruder Johannsen von Capistrano, auch der gelertisten Maister der heiligen schrifft und geistlicher und werltlicher rechten lerer auf dem thume zu Bresslaw, mitsambt unsern getrewn, Sigmunden Poten- prunner und Oswalden Reicholf, die wir von der sachen wegen der Juden, von unsern wegen zz handeln, dargesannt haben, auch vor unsern lieben getrewn Haubtmann, dem Burgermaister und den Ratmannen daselbs zu Bresslaw verhoert sein worden, als denn ir bekenntnuess, in den Instrumenten daselbs auf dem Rathaus gelegen, mit offenbarn schreibern beczeihent, vermerkt und ingeschriben ist worden, nach lautt derselben Instrument. Wenn aber, umb solich und ander gross missetat und schulde unserer Juden, die obgemelten haubmann, der Burgermaister, die Ratmanne und die Burger gemainklich in unserm abwesen von unsern wegen und zu unsern handen und verrerm unserm geschefft die benanten unser Juden und Judinn mitsambt irn Kindern und allem irm guet, als vil sy des haben vinden muegen, gefenkchnuesst und ingenomen, und dasselbe ir varund gute alles in unser Burgk zu Bressla zu unsern handen ingelegt und bewart und daran Sy als frome getrewe Kristen und unser getrewn getan und gehandelt haben daz wir gen in in besundern gnaden wellen erkennen, wenn ye Kristen-
130 K HISTORII ŽIDŮ 1453. uebel an iren Leiben gestraft werden. So haben wir den gemelten unsern Sandpoten gwalt und macht geben und bepholhen, darumb zu quittiren und versorgnues ze geben, wo das notduerft sey. Das maynen, wir ernstleich. Geben zu Wienn am Fritag nach sand Johannstag zu Sunibenden, a. d. 1453 ... im Virczehenden Jahre. Archiv für Kunde österr. Geschichtsquellen XXXI., p. 134. 1453. 245. Král Ladislav potvrzuje po skončeném vy- šetřování radou Vratislavskou vykonané vydání Židů a jejich majetku královským splnomocněncům. V Brně, 24. července 1453. Wir Lasslaw... bekennen. Als sich leider grausame und erschrekch- liche Handlung mit dem heiligisten und hochwirdigisten Sacrament des werdens leichnam unsers lieben Herrn Jhesu Christi durch unser Juden zu Bresslaw haben begangen, also daz sy das heiligiste Sacrament von Cristen in ir gewalt bracht und das in ire Synagoge, do sy in samb- nung bey einander sein gewesen, darinne mit Rüten geslagen und sust smelichen gehandelt und in maniche Stete und lannd, nemlichen gen Polan, bey Juden und Cristen, andern Juden zugeschikt und andern enden mit stechen, slahen und rueten hawen gesmecht in iren Syna- gogen; als solher ihrer handlung vor dem geistlichen und andechtigen vater Bruder Johannsen von Capistrano, auch der gelertisten Maister der heiligen schrifft und geistlicher und werltlicher rechten lerer auf dem thume zu Bresslaw, mitsambt unsern getrewn, Sigmunden Poten- prunner und Oswalden Reicholf, die wir von der sachen wegen der Juden, von unsern wegen zz handeln, dargesannt haben, auch vor unsern lieben getrewn Haubtmann, dem Burgermaister und den Ratmannen daselbs zu Bresslaw verhoert sein worden, als denn ir bekenntnuess, in den Instrumenten daselbs auf dem Rathaus gelegen, mit offenbarn schreibern beczeihent, vermerkt und ingeschriben ist worden, nach lautt derselben Instrument. Wenn aber, umb solich und ander gross missetat und schulde unserer Juden, die obgemelten haubmann, der Burgermaister, die Ratmanne und die Burger gemainklich in unserm abwesen von unsern wegen und zu unsern handen und verrerm unserm geschefft die benanten unser Juden und Judinn mitsambt irn Kindern und allem irm guet, als vil sy des haben vinden muegen, gefenkchnuesst und ingenomen, und dasselbe ir varund gute alles in unser Burgk zu Bressla zu unsern handen ingelegt und bewart und daran Sy als frome getrewe Kristen und unser getrewn getan und gehandelt haben daz wir gen in in besundern gnaden wellen erkennen, wenn ye Kristen-
Strana 131
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 131 lewten nicht geburlich wer, daz solche grosse smachait, die dem All- 1453. mechtigen got und dem heiligen Cristenglauben durch die bosen Juden zugeczagen sein, ungestrafft solden beleiben. Wann aber wir di vorgenanten Sigmunden Potenprunner und Oswalden Reicholf an unserer Stat und mit unserm gewalt gen Bresslaw gesanndt haben, sich solich unser Juden, Judinn und irs guts zu unsern handen zu underwinden und zu straffen, als wir mit in verlassen haben: also haben die be- nanten unser Haubtman, der Burgermaister, die Ratmanne, die Scheppen und die Burger gemainclich zu Bresslaw unser Juden, Judin, ire Kinder und alles ir gut, was Sy das nach der Juden gefenkchnuess funden in unser Burgk zu unsern handen gelegt hetten, den gemelten Sigmunden Potenprunner und Oswalten Reicholf zu unsern handen genczlichen ubergeantwuert, und sagen Sy fuer uns und unser erben und Nach- kommen darumb guitt, ledig und los, angeverde, und das vorgenant gut die genanten S. P. und O. R. gehandelt haben, wie das in Re- gistern, der wir ains haben und das andere zu Bressla bey den Rat- mannen vergetschadt nidergelegt ist, aigentlich ist aufgeschriben. Wër aber, daz noch heifüer zu Bresslaw der Juden gut, welherlay das wër, indert wurde erfarn, das sol noch zu unsern handen geantwurt und geben werden, und Sy sullen des vleiss haben, wo Sy darauf komen muegen, das zu unsern handen helffen zebringen, es sey an geltschuld, Claynatten oder in andern varunden guetern, nichts ausgenomen. Mit Urkund des briefs. Geben zu Brüenn, an sand Jacobs abent des hei- ligen Zwelifpoten... 1453... Archiv für Kunde österr. Geschichtsquellen XXXI., p. 135 a sl. 246. Židé a Židovky uvěznění v Mostě a Rochlicích 1453. slibují za své propuštění 750 zlatých rýnských ve zlatě; jakmile bude vyhotoven dlužní úpis, mají býti pod Červenou horu vyobcováni, odkudž mohou pak bezpečně po svých potřebách jíti. 4. září 1453. Es ist beteidingt uff huten dinstag noch Egidy im dryundfunff- czigisten jar der mynneren zcal zcu abekomen der juden und ju- dynen zcu Rochlitz und zcu Brux sitczende, das sie sibendehalb- hundert rinische Gulden an golde uff wynachten schirsten sullen beczalen; dar zou sullen in folgen die buchere, die zou Brux ligen, und der tode jude, der zou Rochlitz stehit. Solch golt furberurt sal vorwisset und der briff darubir volczogen und verburget werden fur Michalis schirsten mit dem edeln ern Mathiesen von Lazan gnant Slick hern zcur Wyszkirchen etc., Petern von Maltitz, dem rathe zcu Eger
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 131 lewten nicht geburlich wer, daz solche grosse smachait, die dem All- 1453. mechtigen got und dem heiligen Cristenglauben durch die bosen Juden zugeczagen sein, ungestrafft solden beleiben. Wann aber wir di vorgenanten Sigmunden Potenprunner und Oswalden Reicholf an unserer Stat und mit unserm gewalt gen Bresslaw gesanndt haben, sich solich unser Juden, Judinn und irs guts zu unsern handen zu underwinden und zu straffen, als wir mit in verlassen haben: also haben die be- nanten unser Haubtman, der Burgermaister, die Ratmanne, die Scheppen und die Burger gemainclich zu Bresslaw unser Juden, Judin, ire Kinder und alles ir gut, was Sy das nach der Juden gefenkchnuess funden in unser Burgk zu unsern handen gelegt hetten, den gemelten Sigmunden Potenprunner und Oswalten Reicholf zu unsern handen genczlichen ubergeantwuert, und sagen Sy fuer uns und unser erben und Nach- kommen darumb guitt, ledig und los, angeverde, und das vorgenant gut die genanten S. P. und O. R. gehandelt haben, wie das in Re- gistern, der wir ains haben und das andere zu Bressla bey den Rat- mannen vergetschadt nidergelegt ist, aigentlich ist aufgeschriben. Wër aber, daz noch heifüer zu Bresslaw der Juden gut, welherlay das wër, indert wurde erfarn, das sol noch zu unsern handen geantwurt und geben werden, und Sy sullen des vleiss haben, wo Sy darauf komen muegen, das zu unsern handen helffen zebringen, es sey an geltschuld, Claynatten oder in andern varunden guetern, nichts ausgenomen. Mit Urkund des briefs. Geben zu Brüenn, an sand Jacobs abent des hei- ligen Zwelifpoten... 1453... Archiv für Kunde österr. Geschichtsquellen XXXI., p. 135 a sl. 246. Židé a Židovky uvěznění v Mostě a Rochlicích 1453. slibují za své propuštění 750 zlatých rýnských ve zlatě; jakmile bude vyhotoven dlužní úpis, mají býti pod Červenou horu vyobcováni, odkudž mohou pak bezpečně po svých potřebách jíti. 4. září 1453. Es ist beteidingt uff huten dinstag noch Egidy im dryundfunff- czigisten jar der mynneren zcal zcu abekomen der juden und ju- dynen zcu Rochlitz und zcu Brux sitczende, das sie sibendehalb- hundert rinische Gulden an golde uff wynachten schirsten sullen beczalen; dar zou sullen in folgen die buchere, die zou Brux ligen, und der tode jude, der zou Rochlitz stehit. Solch golt furberurt sal vorwisset und der briff darubir volczogen und verburget werden fur Michalis schirsten mit dem edeln ern Mathiesen von Lazan gnant Slick hern zcur Wyszkirchen etc., Petern von Maltitz, dem rathe zcu Eger
Strana 132
132 K HISTORII ŽIDŮ 1453. adder dem rathe zcum Elbogen. Und so der schultbriff mit inhaldunge der obgeschriben summe ordenlich volczogen und ubirgeantwort wirdet, sullen alßsdann die juden und judynn zcu Rochlitz und Brux jung und alt, darczu die bucher und der tode jude abekomen und ußs der stad Brux unter den rothen berg geantwort werden, von dann sie forder sicher von diesem teile nach irer notturft wandern und czihen mogen. Es sullen auch die juden iren briff, den sie von dem rathe und der gemeyne zou Brux innehaben, widder ern Mathiesen vorgnant ant- worten uff die zcyt, also die juden den schultbriff fur die summe vor- berurt ern Mathiesen ubirantworten. und der schultbriff mit inhaldunge der obgerurten summen sibendehalbhundert rinisch gulden an golde und burgen vorgemelt eynsteyls adder aller, doch das der burgen furberurt under czweien nicht gesemptlich geloben, sal ern Hilde- branden von Einsidel obirmarschalgk, ern Ditterichen von Maltitz ritern und dem hauptmann zou Brux adder den, wer den briff mit irem gutten wissen und willen innehaben wirdet, zcugeschrieben werden in der besten forme, es sal auch er Mattis von Lazan furgemant globen und dofur sten, das die juden und judynn jung und alt, die am lebin sint zcu Rochlitz und Brux sitczende, darczu die bucher und der tode jude, wie furberurt ist, ubirgeantwort sullen werden, wenn in der schult- briff und auch der von Brux briff, wie furgeschriben stehit, ubirgegeben ist an stelle, wie vor stehit gemeldet. Geben und gescheen wie obin- berurt ist. Dr. L. Schlesinger, Stadtbuch von Brüx bis zum Jahre 1526, 1876, p. 128. 1453. 247. Žid Lebe z Litoměřic vzdává se nároků na jmění své v Mosteckém žaláři zemřelého otce Izáka, jež za- bral vévoda Bedřich Saský. V Praze, 1. listop. 1453. Ich Lebe jude gesessen czu Luthemeritz bekenne fur mich, meine bruder, meine geswestern, erben und erbnemen, stiffmuter, vatter, bruder, weib, darczu alle meine frunde gegenwertticlich in und mit krafft dises brifs: nachdem der hochgeborne furste und herre herr Fridrich herczog czu Sachssen lantgrave in Doringen und marggrave czu Missen meinen vatter Isaak genant czu Brux gesessen von ettlicher schuld wegen czu gefengknuesse bracht hat, darinne er gestorben ist, und im sein gut, geltschult, kleynat, haus und hofe und ander farunde hab, die er in seiner gewaltsam gehabt hat, hat nemen lassen, das ich darumb meyne gebrueder, geswestern, erben, erbnemen, stiffemuter, vatter, bruder, wyb, darczu alle myne frund denselben unsern gnedigen herren seine erben, sine rete, ampluete, den rate und alle ynwoner der statt czu Brux und
132 K HISTORII ŽIDŮ 1453. adder dem rathe zcum Elbogen. Und so der schultbriff mit inhaldunge der obgeschriben summe ordenlich volczogen und ubirgeantwort wirdet, sullen alßsdann die juden und judynn zcu Rochlitz und Brux jung und alt, darczu die bucher und der tode jude abekomen und ußs der stad Brux unter den rothen berg geantwort werden, von dann sie forder sicher von diesem teile nach irer notturft wandern und czihen mogen. Es sullen auch die juden iren briff, den sie von dem rathe und der gemeyne zou Brux innehaben, widder ern Mathiesen vorgnant ant- worten uff die zcyt, also die juden den schultbriff fur die summe vor- berurt ern Mathiesen ubirantworten. und der schultbriff mit inhaldunge der obgerurten summen sibendehalbhundert rinisch gulden an golde und burgen vorgemelt eynsteyls adder aller, doch das der burgen furberurt under czweien nicht gesemptlich geloben, sal ern Hilde- branden von Einsidel obirmarschalgk, ern Ditterichen von Maltitz ritern und dem hauptmann zou Brux adder den, wer den briff mit irem gutten wissen und willen innehaben wirdet, zcugeschrieben werden in der besten forme, es sal auch er Mattis von Lazan furgemant globen und dofur sten, das die juden und judynn jung und alt, die am lebin sint zcu Rochlitz und Brux sitczende, darczu die bucher und der tode jude, wie furberurt ist, ubirgeantwort sullen werden, wenn in der schult- briff und auch der von Brux briff, wie furgeschriben stehit, ubirgegeben ist an stelle, wie vor stehit gemeldet. Geben und gescheen wie obin- berurt ist. Dr. L. Schlesinger, Stadtbuch von Brüx bis zum Jahre 1526, 1876, p. 128. 1453. 247. Žid Lebe z Litoměřic vzdává se nároků na jmění své v Mosteckém žaláři zemřelého otce Izáka, jež za- bral vévoda Bedřich Saský. V Praze, 1. listop. 1453. Ich Lebe jude gesessen czu Luthemeritz bekenne fur mich, meine bruder, meine geswestern, erben und erbnemen, stiffmuter, vatter, bruder, weib, darczu alle meine frunde gegenwertticlich in und mit krafft dises brifs: nachdem der hochgeborne furste und herre herr Fridrich herczog czu Sachssen lantgrave in Doringen und marggrave czu Missen meinen vatter Isaak genant czu Brux gesessen von ettlicher schuld wegen czu gefengknuesse bracht hat, darinne er gestorben ist, und im sein gut, geltschult, kleynat, haus und hofe und ander farunde hab, die er in seiner gewaltsam gehabt hat, hat nemen lassen, das ich darumb meyne gebrueder, geswestern, erben, erbnemen, stiffemuter, vatter, bruder, wyb, darczu alle myne frund denselben unsern gnedigen herren seine erben, sine rete, ampluete, den rate und alle ynwoner der statt czu Brux und
Strana 133
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 133 alle ander, die darunder gewandt sein und der sachen czu schicken 1453. gehabt haben, der sachen halben in ewikeit nicht anlangen, nicht be- teydingen, aufhalden noch kummern wil, auch keynerley forderunge vor gerichten ader sust umb die vergangen sach, wye sich die irgeben hat, durch mich selbs noch nymandts anders tuon ader furnemen; und sage fur mich, meine brueder, geswestern, erben und erbnemen, stiff- muter, vatter, bruder, wyb, darczu alle meine frunde denselben obge- nanten minen gnedigen herrn seine erben, rate, amptlewete, den rat und alle ynwoner der statt czu Bruchse von sulchs gutes, geltschulde, kleinote, hawse, hofe und farunde hab wegen, die in meines vatters gewaltsam gewest ist, wie die namen gehaben moechte, quitt, ledig und loze und vorczihe mich daran williclich aller forderung, die mir czu hilffe und nutz kommen mochten gegenwertiglich, mit und in krafft diss brifs, alle geverd und argelist hindan gesatzt und ußsgeslossen, czu steter urkund und gantzer sicherheit hab ich Lebe jud gebeten die edeln herrn Mathes und herrn Niclas gebrudere herren czur Weissenkirchen, burggrafen czu Eger und Elnbogen und die erbern und vesten Albrechten Hyßerl und Heintzen Widersperger, das sy ire insigel fur mich, mein bruder, geswestern, erben, erbnemen, stiffmuter, vatter, bruder, weib, darczu alle meine frund ire insigel uff disen minen briff czu druken. und wir obgenante Mathes, Niclas, Albrecht und Heintz bekennen, das wir umb bete willen Lebe jude unsere insigel wissentlich uff disen briff czu einem bekentnuesse alles ynnhaldes desselbigen briffs gedrukt haben, doch uns und unsern nachkomen ane schaden. der geben ist czu Prag am dornstag aller heiligen tag nach Cristi unsers herrn geburt vierczehen- hundert und im dreyundfumffezigisten jaren. Dr. L. Schlesinger, Stadtbuch von Brüx bis zum J. 1526, p. 128 a sl. 248. Ukázka úředního, jedenáct sešitů vyplňu- 1453. jícího seznamu dlužních úpisů nalezených u Židů slezských. 1453. Dernoch geschrebin briff seyn fundin czur Sweidnicz, Stregin, Jawer und Lemberg bey den Judin. Fol. 11—13, eyn Schatel mit briffen obir etwen hertczog lod- wigen und fraw margarethen seyn gemal, herren czu Lobin, Olaw und Haynaw. Der egenante herczog selbschuldiger, Cunrad Schenke... George gelher und Nickil Schenke burgin : tenentur Abraham Judin von Breslaw 53 mark gr., anno 26.
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 133 alle ander, die darunder gewandt sein und der sachen czu schicken 1453. gehabt haben, der sachen halben in ewikeit nicht anlangen, nicht be- teydingen, aufhalden noch kummern wil, auch keynerley forderunge vor gerichten ader sust umb die vergangen sach, wye sich die irgeben hat, durch mich selbs noch nymandts anders tuon ader furnemen; und sage fur mich, meine brueder, geswestern, erben und erbnemen, stiff- muter, vatter, bruder, wyb, darczu alle meine frunde denselben obge- nanten minen gnedigen herrn seine erben, rate, amptlewete, den rat und alle ynwoner der statt czu Bruchse von sulchs gutes, geltschulde, kleinote, hawse, hofe und farunde hab wegen, die in meines vatters gewaltsam gewest ist, wie die namen gehaben moechte, quitt, ledig und loze und vorczihe mich daran williclich aller forderung, die mir czu hilffe und nutz kommen mochten gegenwertiglich, mit und in krafft diss brifs, alle geverd und argelist hindan gesatzt und ußsgeslossen, czu steter urkund und gantzer sicherheit hab ich Lebe jud gebeten die edeln herrn Mathes und herrn Niclas gebrudere herren czur Weissenkirchen, burggrafen czu Eger und Elnbogen und die erbern und vesten Albrechten Hyßerl und Heintzen Widersperger, das sy ire insigel fur mich, mein bruder, geswestern, erben, erbnemen, stiffmuter, vatter, bruder, weib, darczu alle meine frund ire insigel uff disen minen briff czu druken. und wir obgenante Mathes, Niclas, Albrecht und Heintz bekennen, das wir umb bete willen Lebe jude unsere insigel wissentlich uff disen briff czu einem bekentnuesse alles ynnhaldes desselbigen briffs gedrukt haben, doch uns und unsern nachkomen ane schaden. der geben ist czu Prag am dornstag aller heiligen tag nach Cristi unsers herrn geburt vierczehen- hundert und im dreyundfumffezigisten jaren. Dr. L. Schlesinger, Stadtbuch von Brüx bis zum J. 1526, p. 128 a sl. 248. Ukázka úředního, jedenáct sešitů vyplňu- 1453. jícího seznamu dlužních úpisů nalezených u Židů slezských. 1453. Dernoch geschrebin briff seyn fundin czur Sweidnicz, Stregin, Jawer und Lemberg bey den Judin. Fol. 11—13, eyn Schatel mit briffen obir etwen hertczog lod- wigen und fraw margarethen seyn gemal, herren czu Lobin, Olaw und Haynaw. Der egenante herczog selbschuldiger, Cunrad Schenke... George gelher und Nickil Schenke burgin : tenentur Abraham Judin von Breslaw 53 mark gr., anno 26.
Strana 134
134 K HISTORII ŽIDŮ Der eg. herczog und seyn weip selbschuldiger... burgin: ten. Mosche Judin zu Legenicz, Abraham seym swoger 22 m., a. 35; 40 mr. hellir, a. 38. Item eyn briff obir etwen bisschoff Cunrad, Mosche Judin, obir 1000 mr., a. 27. Der egen. herczog lodwig selbschuldiger,... burgin, ten. Mosche Judin czw Legenicz 30 mr. gr. a. 39. Etwen bischoff Cunrad tenetur Mosche Judin, etwen Salomonis son, von der Neyse 180 mr. a. 27. Item ein brieff uff papir, etwen herczog Lodwig, Mosche Judin, lawtiede obir 12 mr. Herczung Lodwig, her zu Nympcz und Olaw selbschuldiger... burgin, ten. Salomon Judin czu der Neyse und Moschem seym sone 112 mr. gr. a. 24. Dy egenante herczogynne von der Olaw globit in eyme briffe, unde dy stad Olaw, dy Judin zu beczalin, als der briff awssagit. Item etweyn herczog Cunrad Bissof czu Breslaw, selbschuldiger... burgin, ten. Salomon Judin, seyn son und Snehmann seym swoger 90 mr. a. 21. Fol. 13—17; item eyn Skattil mit eczlichen furstlichen und andern briffin. Herczog Ruprecht, her zu Lobin unde Haynaw, und Rotman der Stad Lobin burgin, tenentur Mosche, David und andern Judin 65 mr. gr. a. 31. Herczog Cunrad Bisschoff czu Breslaw und herczog Cunrad der Weysse .... burgin, ten. Mosche Judin czur Neysse 130 m. gr. a. 19. Herczog Cunrad der Weysse herrn czur Cossil selbschuldigir... und dy stat Kozil burgin, ten. Salomon Judin czur Neysse 60 mr. gr. a. 19. Herczog Kenthner und herczog Cunrad dy Weyssen, hern czur Olsen .. . ten. Moschen, Salomons son, von der Neysse, 100 mr., a. 23. Herczog Bolke herre zu Oppolon und Obirstglagaw selbsch.... burgin ten. Mosche Judin 40 mr. gr., a. 26. Eyn bekentnusbriff obir etwen herczog Cunrad Besschoff. Herczog Bolke erbling czu Oppolon... Mosche Judin, Dawid seym bruder 124 m. gr. a. 26. Herczog Heinrich von Monsterberg selbschuldiger... Isaac Judin etwen von Franckinsteyn, 116 mr. gr. a. 16. Herczog Hanns von Monstirberg und Herczog Heinrich gebrudir... Dosken Judin, Thana und andirn Juden 108 mr., a. 18. 1453.
134 K HISTORII ŽIDŮ Der eg. herczog und seyn weip selbschuldiger... burgin: ten. Mosche Judin zu Legenicz, Abraham seym swoger 22 m., a. 35; 40 mr. hellir, a. 38. Item eyn briff obir etwen bisschoff Cunrad, Mosche Judin, obir 1000 mr., a. 27. Der egen. herczog lodwig selbschuldiger,... burgin, ten. Mosche Judin czw Legenicz 30 mr. gr. a. 39. Etwen bischoff Cunrad tenetur Mosche Judin, etwen Salomonis son, von der Neyse 180 mr. a. 27. Item ein brieff uff papir, etwen herczog Lodwig, Mosche Judin, lawtiede obir 12 mr. Herczung Lodwig, her zu Nympcz und Olaw selbschuldiger... burgin, ten. Salomon Judin czu der Neyse und Moschem seym sone 112 mr. gr. a. 24. Dy egenante herczogynne von der Olaw globit in eyme briffe, unde dy stad Olaw, dy Judin zu beczalin, als der briff awssagit. Item etweyn herczog Cunrad Bissof czu Breslaw, selbschuldiger... burgin, ten. Salomon Judin, seyn son und Snehmann seym swoger 90 mr. a. 21. Fol. 13—17; item eyn Skattil mit eczlichen furstlichen und andern briffin. Herczog Ruprecht, her zu Lobin unde Haynaw, und Rotman der Stad Lobin burgin, tenentur Mosche, David und andern Judin 65 mr. gr. a. 31. Herczog Cunrad Bisschoff czu Breslaw und herczog Cunrad der Weysse .... burgin, ten. Mosche Judin czur Neysse 130 m. gr. a. 19. Herczog Cunrad der Weysse herrn czur Cossil selbschuldigir... und dy stat Kozil burgin, ten. Salomon Judin czur Neysse 60 mr. gr. a. 19. Herczog Kenthner und herczog Cunrad dy Weyssen, hern czur Olsen .. . ten. Moschen, Salomons son, von der Neysse, 100 mr., a. 23. Herczog Bolke herre zu Oppolon und Obirstglagaw selbsch.... burgin ten. Mosche Judin 40 mr. gr., a. 26. Eyn bekentnusbriff obir etwen herczog Cunrad Besschoff. Herczog Bolke erbling czu Oppolon... Mosche Judin, Dawid seym bruder 124 m. gr. a. 26. Herczog Heinrich von Monsterberg selbschuldiger... Isaac Judin etwen von Franckinsteyn, 116 mr. gr. a. 16. Herczog Hanns von Monstirberg und Herczog Heinrich gebrudir... Dosken Judin, Thana und andirn Juden 108 mr., a. 18. 1453.
Strana 135
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 135 Herczog Hanns von Monsterberg selbschuldiger, Heincze Stosch 1453. ritter und Wolffarth von Rachenaw alle selbschuldiger, tenentur Mosche Judin 60 mr. gr., a. 23. Herczog Hanns und Heinrich von Monsterberg bruder selbschul- diger... und Rodman der stat Monstirberg ten. Mosche Judin, Salomon seyme vatir 140 mr. a. 18. Herczog Cunrad .... Mosche Judin und Salomon seym vatir 145 mr. a. 19. Herczog Heinrich von Monsterberg.... Salomon Judin 200 mr., a. 19. Her Bernhart von Donyn selbschuldiger... burgin ten. Salomon Judin 26 mr. gr. und 1 firdung, a. 18. Herczog Hanns von Monsterberg...Salomon Judin von der Neysse 13 mr., a. 23. Herczog Heinrich und bruder erbling zu Oppiln tenentur Mosche Judin 41/2 mr. 3 groschin, a. 29. Her Johannes von Bebirsteyn selbschuldiger Herczog Hanns von Monsterberg, her Bernhart von Donyn, her Heyncze Stosch, Cuncze Beler und Petcze Beyer burgin, ten. Moschin Judin 55 mr. gr., a. 20. Her Joh. v. B. selbsch. herczog Hanns v. Monst., her. B. v. Donyn, Cuncze Beler burgin, ten. Salomon Judin 14 mr., a. 22, 14 mr. gr., a. 20. Herczung Hanns von Monsterberg tenetur in eyner vorrichtunge Mosche Judin 800 mr. gr., a. 25. Dy stad Grossinglogaw ten. Mosche Judin 24 mr. gr., a. 27. Archiv für Kunde öster. Geschichtsquellen XXXI., p. 139 a sl. 249. Král Ladislav potvrzuje všem v Praze a v krá- 1454. lovství Českém bydlícím Židům práva a svobody udě- lené Přemyslem Otokarem II. a potvrzené císařem Karlem IV. V Praze, 17. května 1454. Ladislav z boží milosti Uherský, Český, Dalmacský, Charvatský, Rámský, Servicský, Gallicský, Lodomerský, Kumánský, Bulgarský král, Rakúský a Lucemburský vévoda, Moravský a Lužický markrabě. K věčné věci paměti. Poněvadž, židé od křesťanuov aby trpěni byli, rytěřujície cierkev svatá zpuosobila jest a ciesařská svatá ustanovenie jich obecným právem Římským požívati usuzují, naší velebnosti podobné býti slušně domnievali jsme jich priuilegií potvrditi, aby od bezpráví jsúce vzdá- leni, v tom královstvie našem bezpečně a pokojně mohli obývati. Za- jisté židuov Pražských i jiných všech tohoto království našeho, komory
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 135 Herczog Hanns von Monsterberg selbschuldiger, Heincze Stosch 1453. ritter und Wolffarth von Rachenaw alle selbschuldiger, tenentur Mosche Judin 60 mr. gr., a. 23. Herczog Hanns und Heinrich von Monsterberg bruder selbschul- diger... und Rodman der stat Monstirberg ten. Mosche Judin, Salomon seyme vatir 140 mr. a. 18. Herczog Cunrad .... Mosche Judin und Salomon seym vatir 145 mr. a. 19. Herczog Heinrich von Monsterberg.... Salomon Judin 200 mr., a. 19. Her Bernhart von Donyn selbschuldiger... burgin ten. Salomon Judin 26 mr. gr. und 1 firdung, a. 18. Herczog Hanns von Monsterberg...Salomon Judin von der Neysse 13 mr., a. 23. Herczog Heinrich und bruder erbling zu Oppiln tenentur Mosche Judin 41/2 mr. 3 groschin, a. 29. Her Johannes von Bebirsteyn selbschuldiger Herczog Hanns von Monsterberg, her Bernhart von Donyn, her Heyncze Stosch, Cuncze Beler und Petcze Beyer burgin, ten. Moschin Judin 55 mr. gr., a. 20. Her Joh. v. B. selbsch. herczog Hanns v. Monst., her. B. v. Donyn, Cuncze Beler burgin, ten. Salomon Judin 14 mr., a. 22, 14 mr. gr., a. 20. Herczung Hanns von Monsterberg tenetur in eyner vorrichtunge Mosche Judin 800 mr. gr., a. 25. Dy stad Grossinglogaw ten. Mosche Judin 24 mr. gr., a. 27. Archiv für Kunde öster. Geschichtsquellen XXXI., p. 139 a sl. 249. Král Ladislav potvrzuje všem v Praze a v krá- 1454. lovství Českém bydlícím Židům práva a svobody udě- lené Přemyslem Otokarem II. a potvrzené císařem Karlem IV. V Praze, 17. května 1454. Ladislav z boží milosti Uherský, Český, Dalmacský, Charvatský, Rámský, Servicský, Gallicský, Lodomerský, Kumánský, Bulgarský král, Rakúský a Lucemburský vévoda, Moravský a Lužický markrabě. K věčné věci paměti. Poněvadž, židé od křesťanuov aby trpěni byli, rytěřujície cierkev svatá zpuosobila jest a ciesařská svatá ustanovenie jich obecným právem Římským požívati usuzují, naší velebnosti podobné býti slušně domnievali jsme jich priuilegií potvrditi, aby od bezpráví jsúce vzdá- leni, v tom královstvie našem bezpečně a pokojně mohli obývati. Za- jisté židuov Pražských i jiných všech tohoto království našeho, komory
Strana 136
136 K HISTORII ŽIDŮ 1464. naší služebníkuov, pokorná prosba držěše, abychom z obvyklé dobroty našie ráčili potvrditi listuov, milostí, svobod, obdarovánie, priuilegií a práv všech jim puojčených a daných ot najsvětějších, najvyšších biskupuov i od osviecených a najjasnějších předkuov našich kniežat a králuov Českých, a zvláště jednoho priuilegium zbožného Karla, pra- děda našeho najmilejšieho, se všemi věcmi v něm zavřenými, jehožto drženie pokládá se v tato slova: Ve jméno svaté a nerozdílné Trojice šťastně amen. Karel Čtvrtý božské dobroty popřěním Římský ciesař oc. (Následuje český překlad listu císaře Karla IV. d. na hradě Štaufen 30. září 1356.) My starších našich stopějí i příkladuov chvály hodných následujíc, jich pokorné prosby nezavrženy, ale raději uslyšány býti do- mnělí jsme, protož ne omylně neb neopatrně, ale s dobrým rozmyslem i s zdravú radú našich šlechticuov a věrných, z jistého našeho vědomie, mocí královskú v Čechách, svrchu psaného priuilegium králova úplně se všemi diely jeho, jakož svrchu zřejmě vloženo jest, i listuov, milostí, ohrad, svobod i práv všech ot předepsaných najvyšších biskupuov a prvé pověděných předkuov našich pójčených a daných pověděným židuom, když by jedno řádně a právě vyšly, pojišťujem, upevňujem, potvrzujem i pevnosti naší ohradú ohrazujem se všemi puncty, clausu- lami, artykulemi i rozuomy, jako by ot slova k slovu v tomto listu byly vepsány. A chcme i usuzujem, aby prvé pravená priuilegia se všemi věcmi v nich zavřenými obdržela plnú, pevnú i nezrušitelnú pevnost. Protož žádnému nebuď slušno tohoto naší jasnosti listu rušiti neboli se jemu smělostí všetečnú zprotiviti. Pakli by kto proti tomu učinil, našie velebnosti v rozhněvánie, věz, že jest upadl. Kterýchžto věcí na svědomí tyto listy napsati kázali jsme i naše pečeti královské kázali přivěšením potvrditi. Dán v Praze den sedmnáctý měsiece máje létha božieho M'CCCC LIIII°, královstvie našich léta Uherského XIIII° a Ce- ského prvého. Codex juris municipalis regni Bohemiae I., p. 237 a sl. 250. Král Ladislav vypovídá na stížnost měšťanů a obce města Olomouce tamější Židy a nařizuje, aby všichni, staří i mladí, se vším svým movitým majetkem do dne sv. Martina odtáhli. Měšťanům Olomouckým da- ruje všechny jejich domy, synagogu i hřbitov, zač mají králi a jeho nástupcům, markrabím Moravským, týž úrok 40 kop grošův platiti, který dosud tito Židé královské komoře odváděli. V Praze, 22. července 1454. Wir Laslaw von Gots Genaden zu Hungern, zu Behem, Dal- macien, Croacien oc Kunig, Herzog zu Oesterreich und Luxemburg 1454.
136 K HISTORII ŽIDŮ 1464. naší služebníkuov, pokorná prosba držěše, abychom z obvyklé dobroty našie ráčili potvrditi listuov, milostí, svobod, obdarovánie, priuilegií a práv všech jim puojčených a daných ot najsvětějších, najvyšších biskupuov i od osviecených a najjasnějších předkuov našich kniežat a králuov Českých, a zvláště jednoho priuilegium zbožného Karla, pra- děda našeho najmilejšieho, se všemi věcmi v něm zavřenými, jehožto drženie pokládá se v tato slova: Ve jméno svaté a nerozdílné Trojice šťastně amen. Karel Čtvrtý božské dobroty popřěním Římský ciesař oc. (Následuje český překlad listu císaře Karla IV. d. na hradě Štaufen 30. září 1356.) My starších našich stopějí i příkladuov chvály hodných následujíc, jich pokorné prosby nezavrženy, ale raději uslyšány býti do- mnělí jsme, protož ne omylně neb neopatrně, ale s dobrým rozmyslem i s zdravú radú našich šlechticuov a věrných, z jistého našeho vědomie, mocí královskú v Čechách, svrchu psaného priuilegium králova úplně se všemi diely jeho, jakož svrchu zřejmě vloženo jest, i listuov, milostí, ohrad, svobod i práv všech ot předepsaných najvyšších biskupuov a prvé pověděných předkuov našich pójčených a daných pověděným židuom, když by jedno řádně a právě vyšly, pojišťujem, upevňujem, potvrzujem i pevnosti naší ohradú ohrazujem se všemi puncty, clausu- lami, artykulemi i rozuomy, jako by ot slova k slovu v tomto listu byly vepsány. A chcme i usuzujem, aby prvé pravená priuilegia se všemi věcmi v nich zavřenými obdržela plnú, pevnú i nezrušitelnú pevnost. Protož žádnému nebuď slušno tohoto naší jasnosti listu rušiti neboli se jemu smělostí všetečnú zprotiviti. Pakli by kto proti tomu učinil, našie velebnosti v rozhněvánie, věz, že jest upadl. Kterýchžto věcí na svědomí tyto listy napsati kázali jsme i naše pečeti královské kázali přivěšením potvrditi. Dán v Praze den sedmnáctý měsiece máje létha božieho M'CCCC LIIII°, královstvie našich léta Uherského XIIII° a Ce- ského prvého. Codex juris municipalis regni Bohemiae I., p. 237 a sl. 250. Král Ladislav vypovídá na stížnost měšťanů a obce města Olomouce tamější Židy a nařizuje, aby všichni, staří i mladí, se vším svým movitým majetkem do dne sv. Martina odtáhli. Měšťanům Olomouckým da- ruje všechny jejich domy, synagogu i hřbitov, zač mají králi a jeho nástupcům, markrabím Moravským, týž úrok 40 kop grošův platiti, který dosud tito Židé královské komoře odváděli. V Praze, 22. července 1454. Wir Laslaw von Gots Genaden zu Hungern, zu Behem, Dal- macien, Croacien oc Kunig, Herzog zu Oesterreich und Luxemburg 1454.
Strana 137
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 137 Margraf zu Mähren und zu Lusicz bekennen und tun kund aller- 1454. meinlich mit disem Brive, dass wir eigentlich gemerkt haben soliche Verdebnus und Beschwerung, so meingvelticlich den Christen und sunder unseren Lieben Getreuen, den Burgern und der Gemain zu Olmicz auch iren Hundersassen beschehen, dardurch sy in gross Armut und Scheden komen möchten, ob dar nicht underkommen wurde und doraus in die Leng Unfug entsteen möcht; solichen nun zu widersteen, so haben wir die Sachen gewegen und mit zeitigem Rat für uns ge- nomen und in unserm Gemüt betracht und von sundern Genaden durch Aufnehmung willen der bemelten unser Stat haben wir den- selben unsern Burgern und der Gemain zu Olmicz und iren Hunder- sassen soliche Genad getan, dass wir sy als ein Kunig zu Behem und Margraf zu Merhern der Juden daselbs zu Olmicz ganz entladen und gemussigt haben, entladen und mussigen auch wissentlich in Kraft diesz Briefs von behemischer kuniglicher Macht in solichen Masse, dass sich alle Juden und Judin, jung und alt, keiner ausgenomen, von Olmicz mit irer farunder Hab fegen und wegziehen sollen zwischen hie und Sct. Martinstag necht kunftig unvorzogenlich, auch sollen die Christen daselbs zu Olmicz die Gemain und ir Hundersassen denselben Juden und anderen Juden, die bei in gewont und von in gezogen haben, in gelihen Haubtgut, weliche in das noch schuldig sind, bezalen und aus- richten nach Inhalt der Begnadung, so wir denselben von Olmicz und den inen vormals von der Juden Geltschuld wegen getan haben und damit von in ledig sein. Wir haben auch den obgenannten unsern Burgern zu Olmicz aber noch mehr Genad getan, dass wir in alle Judenheuser, ir Sinagog und Freythof verlihen, gegeben und ganz zugeaignet haben, die mit Cristen zu besetzen und hinfür die Juden in dieselbigen noch in ander Hewser der obgemelten unser Stat Olmicz zu besitzen nicht mehr zu- komen lassen und sollen und mogen mit denselben Hewser handeln und thun nach irer und derselben unser Stat Notdurf, so sy das am besten und nuzlichsten bedenken ohn allermeinclich Beirrung, doch in solichen Masse, dass dieselben unser Burger daselbs zu Olmicz uns unsern Erben und Nachkomen Margrafen zu Merhern solich Zinse ond Rent, so uns die bemelten Juden in unser Kammer jerlich geraicht und geben haben, das ist vierzig Schock Groschen gewondlich und gengiger Muncz in unserem Land zu Mehrern mitsambt dem Zinse, den si Juden zu Olmicz geraicht haben halb zu St Georgentag und halb zu Sct Gallentag, hinfur jerlich raichen und geben sollen. Wir wollen auch und setzen, dass unser Burger und Leute gemeiniclich ge- sessen und wohnhaft daselbs zu Neustatl aller Genaden und Freiheit
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 137 Margraf zu Mähren und zu Lusicz bekennen und tun kund aller- 1454. meinlich mit disem Brive, dass wir eigentlich gemerkt haben soliche Verdebnus und Beschwerung, so meingvelticlich den Christen und sunder unseren Lieben Getreuen, den Burgern und der Gemain zu Olmicz auch iren Hundersassen beschehen, dardurch sy in gross Armut und Scheden komen möchten, ob dar nicht underkommen wurde und doraus in die Leng Unfug entsteen möcht; solichen nun zu widersteen, so haben wir die Sachen gewegen und mit zeitigem Rat für uns ge- nomen und in unserm Gemüt betracht und von sundern Genaden durch Aufnehmung willen der bemelten unser Stat haben wir den- selben unsern Burgern und der Gemain zu Olmicz und iren Hunder- sassen soliche Genad getan, dass wir sy als ein Kunig zu Behem und Margraf zu Merhern der Juden daselbs zu Olmicz ganz entladen und gemussigt haben, entladen und mussigen auch wissentlich in Kraft diesz Briefs von behemischer kuniglicher Macht in solichen Masse, dass sich alle Juden und Judin, jung und alt, keiner ausgenomen, von Olmicz mit irer farunder Hab fegen und wegziehen sollen zwischen hie und Sct. Martinstag necht kunftig unvorzogenlich, auch sollen die Christen daselbs zu Olmicz die Gemain und ir Hundersassen denselben Juden und anderen Juden, die bei in gewont und von in gezogen haben, in gelihen Haubtgut, weliche in das noch schuldig sind, bezalen und aus- richten nach Inhalt der Begnadung, so wir denselben von Olmicz und den inen vormals von der Juden Geltschuld wegen getan haben und damit von in ledig sein. Wir haben auch den obgenannten unsern Burgern zu Olmicz aber noch mehr Genad getan, dass wir in alle Judenheuser, ir Sinagog und Freythof verlihen, gegeben und ganz zugeaignet haben, die mit Cristen zu besetzen und hinfür die Juden in dieselbigen noch in ander Hewser der obgemelten unser Stat Olmicz zu besitzen nicht mehr zu- komen lassen und sollen und mogen mit denselben Hewser handeln und thun nach irer und derselben unser Stat Notdurf, so sy das am besten und nuzlichsten bedenken ohn allermeinclich Beirrung, doch in solichen Masse, dass dieselben unser Burger daselbs zu Olmicz uns unsern Erben und Nachkomen Margrafen zu Merhern solich Zinse ond Rent, so uns die bemelten Juden in unser Kammer jerlich geraicht und geben haben, das ist vierzig Schock Groschen gewondlich und gengiger Muncz in unserem Land zu Mehrern mitsambt dem Zinse, den si Juden zu Olmicz geraicht haben halb zu St Georgentag und halb zu Sct Gallentag, hinfur jerlich raichen und geben sollen. Wir wollen auch und setzen, dass unser Burger und Leute gemeiniclich ge- sessen und wohnhaft daselbs zu Neustatl aller Genaden und Freiheit
Strana 138
138 K HISTORII ŽIDŮ 1454. von derselben Juden wegen gebrauchen und genussen sollen, als die obgenannten unser Burger zu Olmicz und als oben begrifen ist, one Gefärde: und darumb gebieten wir den edlen unsern lieben getreuen, allen unsern Haubtleuten, Cammerern, Herren, Rittern und Knechten, Pflegern, Burggrafen, Burgermaistern, Richtern, Reten, Burgern, Ge- meynden in Steten und auf dem Land und allen andern unsern Maut- nern, Zolnern und Undertanen, in unserm Kunigreich zu Behem und sunder in unserm Markgraftum zu Merhern gesessen und wonhaft, die iez sein oder hinfur in kunftigen Zeiten sein werden, ernstlich und vesticlich und wollen, dass sy dieselben unser Burger und Gemain zu Olmicz auch ir Hundersassen und die bemelten unser Burger zu Neuen- stete bei diesen unsern Genaden genzlich beleiben lassen und sy do- wider von der bemelten Juden wegen nicht bekumern noch beschweren noch des jemand andern ze tun gestatten in khein Weg bei Vermei- dung unser sweren Ungenad. Mit Urkund diez Briefs versigelt mit unserm kuniglichen anhan- genden Insigel. Geben zu Prag an St Maria-Magdalena Tag nach Christi Gepurt vierzehn Hundert und im vier und funfzigisten Jahr unserer Reich des hungerischen im funfzehnten und des behemischen im ersten Jahren. Ad mandatum regis domino Procopio de Rabenstein cancellario referente. L. S. Skoro stejně znějící listinu z téhož roku, 25. července, obdrželi měšťané Znojemští, kteří měli platiti ročně 40 kop grošův, a Brněnští, 27. července, kteří platili 60 kop komoře královské. W. Müller, Beiträge zur Gesch. der mähr. Judenschaft. Archiv für Geographie, Historie und Kriegskunst, von Hormayr. 1820. XI. roč, p. 28 a 56. — D'Elvert, Zur Geschichte der Juden in Mähren und Oest.-Schlesien. 1895' p 101 a sl. 1454. 251. Židé v Uherském Hradišti postoupeni obci. Purkmistr a rada města Uherského Hradiště vyprosili si na králi Ladi- slavovi, aby Židé z města jich nebyli propuštěni, nýbrž aby postoupeni byli obci s veškerými důchody. Dat. v Uherském Hradišti, 13. září 1454. Orig. v arch. v Uher. Hradišti. K dějinám Židů v době Jagelonské v Čas. č. m. 1898. 1455. 252. Král Ladislav vypovídá Židy, kteří pro urážku hostií na jeho rozkaz byli potrestáni, na věčné časy z Vratislavi. Ve Vratislavi, 30. ledna 1455. Wir Lasslaw bekennen und thuen kundt offembar mit diesem Brieff allen den, die in sehen adir horen lezen: Als denn die unge-
138 K HISTORII ŽIDŮ 1454. von derselben Juden wegen gebrauchen und genussen sollen, als die obgenannten unser Burger zu Olmicz und als oben begrifen ist, one Gefärde: und darumb gebieten wir den edlen unsern lieben getreuen, allen unsern Haubtleuten, Cammerern, Herren, Rittern und Knechten, Pflegern, Burggrafen, Burgermaistern, Richtern, Reten, Burgern, Ge- meynden in Steten und auf dem Land und allen andern unsern Maut- nern, Zolnern und Undertanen, in unserm Kunigreich zu Behem und sunder in unserm Markgraftum zu Merhern gesessen und wonhaft, die iez sein oder hinfur in kunftigen Zeiten sein werden, ernstlich und vesticlich und wollen, dass sy dieselben unser Burger und Gemain zu Olmicz auch ir Hundersassen und die bemelten unser Burger zu Neuen- stete bei diesen unsern Genaden genzlich beleiben lassen und sy do- wider von der bemelten Juden wegen nicht bekumern noch beschweren noch des jemand andern ze tun gestatten in khein Weg bei Vermei- dung unser sweren Ungenad. Mit Urkund diez Briefs versigelt mit unserm kuniglichen anhan- genden Insigel. Geben zu Prag an St Maria-Magdalena Tag nach Christi Gepurt vierzehn Hundert und im vier und funfzigisten Jahr unserer Reich des hungerischen im funfzehnten und des behemischen im ersten Jahren. Ad mandatum regis domino Procopio de Rabenstein cancellario referente. L. S. Skoro stejně znějící listinu z téhož roku, 25. července, obdrželi měšťané Znojemští, kteří měli platiti ročně 40 kop grošův, a Brněnští, 27. července, kteří platili 60 kop komoře královské. W. Müller, Beiträge zur Gesch. der mähr. Judenschaft. Archiv für Geographie, Historie und Kriegskunst, von Hormayr. 1820. XI. roč, p. 28 a 56. — D'Elvert, Zur Geschichte der Juden in Mähren und Oest.-Schlesien. 1895' p 101 a sl. 1454. 251. Židé v Uherském Hradišti postoupeni obci. Purkmistr a rada města Uherského Hradiště vyprosili si na králi Ladi- slavovi, aby Židé z města jich nebyli propuštěni, nýbrž aby postoupeni byli obci s veškerými důchody. Dat. v Uherském Hradišti, 13. září 1454. Orig. v arch. v Uher. Hradišti. K dějinám Židů v době Jagelonské v Čas. č. m. 1898. 1455. 252. Král Ladislav vypovídá Židy, kteří pro urážku hostií na jeho rozkaz byli potrestáni, na věčné časy z Vratislavi. Ve Vratislavi, 30. ledna 1455. Wir Lasslaw bekennen und thuen kundt offembar mit diesem Brieff allen den, die in sehen adir horen lezen: Als denn die unge-
Strana 139
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 139 trawen Juden und Judynnen wider das heylige Sacrament unsers lieben 1455. herren Jhesu Cristi in unser Stat zu Breslaw gehandelt haben, dem heiligen cristenlichen glauben zu smocheit, dorumbe sie auch gelyden haben noch irem vordienen und mit unserem geheisse vortriben seyn; wenn aber unsere lieben getrawen, die Ratmanne und die gancze ge- meyne unser Stat Breslaw vor uns komen sein und haben uns sulche geschichte gar clegelichen vorbracht und uns diemuetiglichen gebeten, das wir sie und unser Stat dorynne vorsorgen und furbas keynen Juden und Judynnen in unser Stat Bresslaw ire wonunge nicht gonnen noch gestatten welden: haben wir angesehen sulche ire redliche bete, und deme Almechtigen gote zu lobe und auch aus unserm cristenlichen glauben zu ere, so setczen wir und wellen mit wolbedochtem muet und gutem rate von Behemischer kuniglicher macht in crafft disz Briffes, das nu furbas mer keyn Jude adir Judynne in derselben unser Stat Breslaw ire Wonunge adir weszen zu ewigen czeiten nicht haben sullen in keyner weize, und gebieten dorumbe den genanten Ratmannen und Burgern unser Stat Breslaw, die itzund sein und kunfftiglichen sein werden, das sie der obgenannten Judischeit ire wonunge in unser ege- nanten Stat Breslaw zukunfftig nymmermer nicht gonnen noch gestatten sollen zu ewigen czeiten. Mit urkundt diczs Brieffs, vorsigelt mit unserm kuniglichen anhangenden Insigel, gebin zu Breslaw, am Donrstag vor unser liebin frawentag lichtewey, nach Cristi geburt 1455, Unser Reiche des hungerischen etc. im funffczehenden, des Behemischen im andern Jare. Origin. Städtisches Archiv zu Breslau. — Oelsner, Schlesische Urkunden zur Geschichte der Juden im Mittelalter. — Archiv f. Kunde österr. Geschichtsquellen XXXI., p. 143. 253. Král Ladislav osvobozuje několik měšťanů Brněn- 1455. ských na jejich prosby a udání, že Židé je přivedli do bídy, od placení dluhů jejich Židům. Ve Vídni, 22. března 1455. Wir Lazlau von Gottes Gnaden zu Hungarn, zu Böhmen, Dal- matien, Croatien etc. König. Herzog czu Osterreich und Marggrafe zu Mähren etc. bekennen und thun kundt allermeniglich, dass wir durch fleissiger bitt willen unssern Burgern und Innwohnern in unserer Stadt zu Brünn, die durch der Juden wegen in Armuth khommen sein, für allen Gesuch und Hauptguett, den sie den Juden noch schuldig sein, Freyung gegeben haben, und geben Ihnen die von böhmisch könig- lichen Macht in Crafft dis Briefs, also, daßs sie den ehegenannten Juden nichts mehr, weder hauptguett noch Gesuch geben sollen. Und wir gebieten darumb unsern Haubtmann und Cammerern zu Mährern,
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 139 trawen Juden und Judynnen wider das heylige Sacrament unsers lieben 1455. herren Jhesu Cristi in unser Stat zu Breslaw gehandelt haben, dem heiligen cristenlichen glauben zu smocheit, dorumbe sie auch gelyden haben noch irem vordienen und mit unserem geheisse vortriben seyn; wenn aber unsere lieben getrawen, die Ratmanne und die gancze ge- meyne unser Stat Breslaw vor uns komen sein und haben uns sulche geschichte gar clegelichen vorbracht und uns diemuetiglichen gebeten, das wir sie und unser Stat dorynne vorsorgen und furbas keynen Juden und Judynnen in unser Stat Bresslaw ire wonunge nicht gonnen noch gestatten welden: haben wir angesehen sulche ire redliche bete, und deme Almechtigen gote zu lobe und auch aus unserm cristenlichen glauben zu ere, so setczen wir und wellen mit wolbedochtem muet und gutem rate von Behemischer kuniglicher macht in crafft disz Briffes, das nu furbas mer keyn Jude adir Judynne in derselben unser Stat Breslaw ire Wonunge adir weszen zu ewigen czeiten nicht haben sullen in keyner weize, und gebieten dorumbe den genanten Ratmannen und Burgern unser Stat Breslaw, die itzund sein und kunfftiglichen sein werden, das sie der obgenannten Judischeit ire wonunge in unser ege- nanten Stat Breslaw zukunfftig nymmermer nicht gonnen noch gestatten sollen zu ewigen czeiten. Mit urkundt diczs Brieffs, vorsigelt mit unserm kuniglichen anhangenden Insigel, gebin zu Breslaw, am Donrstag vor unser liebin frawentag lichtewey, nach Cristi geburt 1455, Unser Reiche des hungerischen etc. im funffczehenden, des Behemischen im andern Jare. Origin. Städtisches Archiv zu Breslau. — Oelsner, Schlesische Urkunden zur Geschichte der Juden im Mittelalter. — Archiv f. Kunde österr. Geschichtsquellen XXXI., p. 143. 253. Král Ladislav osvobozuje několik měšťanů Brněn- 1455. ských na jejich prosby a udání, že Židé je přivedli do bídy, od placení dluhů jejich Židům. Ve Vídni, 22. března 1455. Wir Lazlau von Gottes Gnaden zu Hungarn, zu Böhmen, Dal- matien, Croatien etc. König. Herzog czu Osterreich und Marggrafe zu Mähren etc. bekennen und thun kundt allermeniglich, dass wir durch fleissiger bitt willen unssern Burgern und Innwohnern in unserer Stadt zu Brünn, die durch der Juden wegen in Armuth khommen sein, für allen Gesuch und Hauptguett, den sie den Juden noch schuldig sein, Freyung gegeben haben, und geben Ihnen die von böhmisch könig- lichen Macht in Crafft dis Briefs, also, daßs sie den ehegenannten Juden nichts mehr, weder hauptguett noch Gesuch geben sollen. Und wir gebieten darumb unsern Haubtmann und Cammerern zu Mährern,
Strana 140
140 K HISTORII ŽIDŮ 1455. Herrn, Ritter, Knechten und dem Burgermeister und Richter czu Brünn und allen andern unssern Unterthanen ehrnstlich und wöllen, daßs ihr die ehgenannten unsere Burgere und Inwohner bey solcher unser Freyheit, darmit wir sie begnadet haben, behaltet, beschützet und be- schirmt, dass ist unser ehrnstliche Meinung. Mit Urkhundt diss brieffs versiegelt mit unserem khüngl. anhangenden Insiegel. Geben zu Wienn am Sambstag vor dem Sonntag Judica in der Fasten. Nach Christj Geburt 1455 Jahr, unserer Reich des hungarischen im funffzehenden, und des böhmischen im andern Jahre. Hormayr, Archiv für Geographie, Historie, Staats- und Kriegskunst 1820. XI., p. 36. 254. Hanuš Wickart se zavazuje, že nebude stíhati soudně vévodu Saského, i kdyby nedostal židovský hřbitov, jenž mu byl od něho darován, a dům a vinici v městě a za městem Mostem. V Mišni, 17. února 1456. Ich Hans Wickart bekenne fur mich und myne erben mit disem brive gein ydermeniglich: als der hochgeborne irluchte furste unde herre her Friderich herczog zou Sachßsen des heiligen Romischen richs erczmarschalg lantgrave in Doringen und margrave zou Missen min gnediger lieber herre mir den judenkirchhof, hußs und wingarten fur und in der stat Brux gelegen, domit zcu tune und zcu lasen, wie mir das fugsam und eben ist, umbe myner dinste willen sinen gnaden getan gnediglich gegeben hat, also das siner gnaden briff besagt, des ich sinen gnaden undirteniglich dancke und mit willen verdienen will. geschee es, das ich den judennkirchhof, hußs und wingarten an mich nicht brengen konte, noch mir die nucze machen, das ich umbe wider- statunge mir deshalben zou thune, mynen gnedigen hern furgnant und sine erben zou ewigen geczijten nymmermer angelangen noch antei- dingen wil, alle geverde hindangesaczt und ußsgeslossen (.. .) zou orkunde habe ich myn innsigel uf disen briff gedruckt, der gegeben ist zcu Missen am dinstage nach invocavit, anno domini etc. L sexto. es sint auch eins sulchen geczugen die gestrengen myns guten gne- digen hern rete er Hilbrant vom Einsidel ritter obirmarschalg, Hans von Kokericz hofmeister unde ander gloubwirdiger gnug, die mich des wol obirczugen konnen. 1456. Schlesinger, Stadtbuch von Brüx, p. 146. 1457. 255. Král Ladislav postupuje městu Plzni všechny daně, kteréž byli Židé povinni platiti král. komoře,
140 K HISTORII ŽIDŮ 1455. Herrn, Ritter, Knechten und dem Burgermeister und Richter czu Brünn und allen andern unssern Unterthanen ehrnstlich und wöllen, daßs ihr die ehgenannten unsere Burgere und Inwohner bey solcher unser Freyheit, darmit wir sie begnadet haben, behaltet, beschützet und be- schirmt, dass ist unser ehrnstliche Meinung. Mit Urkhundt diss brieffs versiegelt mit unserem khüngl. anhangenden Insiegel. Geben zu Wienn am Sambstag vor dem Sonntag Judica in der Fasten. Nach Christj Geburt 1455 Jahr, unserer Reich des hungarischen im funffzehenden, und des böhmischen im andern Jahre. Hormayr, Archiv für Geographie, Historie, Staats- und Kriegskunst 1820. XI., p. 36. 254. Hanuš Wickart se zavazuje, že nebude stíhati soudně vévodu Saského, i kdyby nedostal židovský hřbitov, jenž mu byl od něho darován, a dům a vinici v městě a za městem Mostem. V Mišni, 17. února 1456. Ich Hans Wickart bekenne fur mich und myne erben mit disem brive gein ydermeniglich: als der hochgeborne irluchte furste unde herre her Friderich herczog zou Sachßsen des heiligen Romischen richs erczmarschalg lantgrave in Doringen und margrave zou Missen min gnediger lieber herre mir den judenkirchhof, hußs und wingarten fur und in der stat Brux gelegen, domit zcu tune und zcu lasen, wie mir das fugsam und eben ist, umbe myner dinste willen sinen gnaden getan gnediglich gegeben hat, also das siner gnaden briff besagt, des ich sinen gnaden undirteniglich dancke und mit willen verdienen will. geschee es, das ich den judennkirchhof, hußs und wingarten an mich nicht brengen konte, noch mir die nucze machen, das ich umbe wider- statunge mir deshalben zou thune, mynen gnedigen hern furgnant und sine erben zou ewigen geczijten nymmermer angelangen noch antei- dingen wil, alle geverde hindangesaczt und ußsgeslossen (.. .) zou orkunde habe ich myn innsigel uf disen briff gedruckt, der gegeben ist zcu Missen am dinstage nach invocavit, anno domini etc. L sexto. es sint auch eins sulchen geczugen die gestrengen myns guten gne- digen hern rete er Hilbrant vom Einsidel ritter obirmarschalg, Hans von Kokericz hofmeister unde ander gloubwirdiger gnug, die mich des wol obirczugen konnen. 1456. Schlesinger, Stadtbuch von Brüx, p. 146. 1457. 255. Král Ladislav postupuje městu Plzni všechny daně, kteréž byli Židé povinni platiti král. komoře,
Strana 141
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 141 aby obec mohla opraviti zbořené domy a zdi. Ve 1457. Vídni, 25. července 1457. Ladislaus, dei gracia Hungarie, Bohemie, Dalmacie, Croacie etc. rex, Austrie dux et Moravie marchio etc. Notum facimus uniuersis, quod volentes ciuitati nostre Noue Plzne auxilium afferre, quo possit ruinas murorum reformare, quas passa est, dum a superiorum temporum funesta clade oppugnata magna se virtute defendit, deliberate et sano nostrorum procerum et fidelium accedente consilio, de certa nostra sciencia, auctoritate regia Bohemie, eidem ciuitati damus et conce- dimus, ut a judeis, qui nunc in dicta ciuitate habitant uel in posterum habitabunt, percipere, exigere et tollere possit omnes census, reddi- tus et prouentus consuetos ab ipsis iudeis dari et solui camere nostre regni Bohemie, quos in restaurationem et reformacionem predictorum murorum et ruinarum conuerti et expendi omnino volumus et iubemus presenti nostra concessione et iudeorum donacione, in casu quo pre- fatos iudeos aut aliquos ipsorum pro nobis et camera nostra habere vellemus, minime obstante. Mandamus igitur omnibus subditis nostris, cuiuscunque status, gradus, nobilitatis, dignitatis officiive sint, et pre- sertim succamerario nostro regni Bohemie, qui nunc est uel in futurum erit, sub pena indignacionis nostre, ne in premissis dictam ciuitatem vexent, turbent, aut aliquo modo impediant, sed pocius eam oportunis remediis protegant ac tueantur. Presencium sub appensione nostri re- galis sigilli testimonio litterarum. Datum Vienne die vigesima quinta mensis Julii, anno domini millesimo quadringentesimo quinquagesimo septimo, regnorum nostrorum anno Hungarie etc. decimo octauo, Bo- hemie vero quarto. V Plzeňském museu. Starší sig. č. 38, novější č. 25. M. Šimon Plachý z Třebnice v Pamětech Plzeňských píše: »Potom i král Vladislav (správně Ladislav) na pomoc zase vy- stavění bašt a zdí městských takovou milost našim učinil, aby plat ze všech Židů, kteříž ještě toho času v městě bydleli, již ne více do ko- mory královské brán, ale od nich k obci Plzeňské dáván a odvozován byl, tak jakž takové privilegium, jehož datum ve Vídni 25. Juli léta 1457 to v sobě šířeji obsahuje a zavírá.« 256. Bušek z Hřešihlav, rychtář Plzeňský, a jeho manželka Lucie 1461. z Hodusic prodávají Plzeňskou rychtu Ondřejovi Oremusovi z Praž- ského Starého města se všemi právy a příjmy za 600 kop českých grošův. »Item Židé mají dáti rychtáři o světým Martině z každého
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 141 aby obec mohla opraviti zbořené domy a zdi. Ve 1457. Vídni, 25. července 1457. Ladislaus, dei gracia Hungarie, Bohemie, Dalmacie, Croacie etc. rex, Austrie dux et Moravie marchio etc. Notum facimus uniuersis, quod volentes ciuitati nostre Noue Plzne auxilium afferre, quo possit ruinas murorum reformare, quas passa est, dum a superiorum temporum funesta clade oppugnata magna se virtute defendit, deliberate et sano nostrorum procerum et fidelium accedente consilio, de certa nostra sciencia, auctoritate regia Bohemie, eidem ciuitati damus et conce- dimus, ut a judeis, qui nunc in dicta ciuitate habitant uel in posterum habitabunt, percipere, exigere et tollere possit omnes census, reddi- tus et prouentus consuetos ab ipsis iudeis dari et solui camere nostre regni Bohemie, quos in restaurationem et reformacionem predictorum murorum et ruinarum conuerti et expendi omnino volumus et iubemus presenti nostra concessione et iudeorum donacione, in casu quo pre- fatos iudeos aut aliquos ipsorum pro nobis et camera nostra habere vellemus, minime obstante. Mandamus igitur omnibus subditis nostris, cuiuscunque status, gradus, nobilitatis, dignitatis officiive sint, et pre- sertim succamerario nostro regni Bohemie, qui nunc est uel in futurum erit, sub pena indignacionis nostre, ne in premissis dictam ciuitatem vexent, turbent, aut aliquo modo impediant, sed pocius eam oportunis remediis protegant ac tueantur. Presencium sub appensione nostri re- galis sigilli testimonio litterarum. Datum Vienne die vigesima quinta mensis Julii, anno domini millesimo quadringentesimo quinquagesimo septimo, regnorum nostrorum anno Hungarie etc. decimo octauo, Bo- hemie vero quarto. V Plzeňském museu. Starší sig. č. 38, novější č. 25. M. Šimon Plachý z Třebnice v Pamětech Plzeňských píše: »Potom i král Vladislav (správně Ladislav) na pomoc zase vy- stavění bašt a zdí městských takovou milost našim učinil, aby plat ze všech Židů, kteříž ještě toho času v městě bydleli, již ne více do ko- mory královské brán, ale od nich k obci Plzeňské dáván a odvozován byl, tak jakž takové privilegium, jehož datum ve Vídni 25. Juli léta 1457 to v sobě šířeji obsahuje a zavírá.« 256. Bušek z Hřešihlav, rychtář Plzeňský, a jeho manželka Lucie 1461. z Hodusic prodávají Plzeňskou rychtu Ondřejovi Oremusovi z Praž- ského Starého města se všemi právy a příjmy za 600 kop českých grošův. »Item Židé mají dáti rychtáři o světým Martině z každého
Strana 142
142 K HISTORII ŽIDŮ 1461. stola hus krmní, o Vánocích libru pepře a k Velice noci zlatý a libru pepře.« 21. listop. 1461. Pergam. listina v Plzeňském museu. 1462. 257. Jiří, král český, oznamuje, že přijal Židy Smoela Gumprechta a Josefa a jeho tchána (Swyger) za své Židy a služebníky komorní a že jim udělil milost, aby se svými pří- buznými a se svou čeledí v městě Chebu bydleti a všech mi- lostí a svobod požívati mohli, jako ostatní komorní služebníci a Židé koruny České. Jmenovaní Židé mají po všechna léta 150 rýnských zlatých ve dvou lhůtách královské komoře jakožto roční poplatek od- váděti. V Praze, 9. dubna 1462. Wir Jorg von gots gnaden Kunig zu Behemen, Markgraue zu Merhern, hertzog zu Lutzenburg vnd Slezienn vnd Marcgraf zu Lusitz etc. Bekennen vnd tun kund offenlich mit diesem briue, das wir Smoel Gumprecht und Josep Juden vnd sein Swyger (= Schwiegervater) itz und in vnser Stad Eger wonnhaftig zu vnnsern Juden vnd camer- knechten vmpfangen vnd zu diese sunder gnade getan haben, das Sie mit allem iren gebrötten hawsgesinde in derselben vnser Stad Eger wonen vnd aller gnaden vnd freiheitn geprauchen vnd geniessen sollen als dann ander vnser Camerknechte vnd Juden in der crone zu Behem gebrauchen vnd gnissent vngeuheuerlich. Und es sollen die obgenanten Smoel Gumprecht, Josep vnd sein Swiger vns alle Jar anderthalb Hundert Reinisch gulden, halb auf Sannd Jorgen vnd halb uf Sannt Gallen tag in vnsere keniglich Cammer zu Zinsze verrechnen vnd geben; Dorumb gebieten wir dem Burggrauen, Burgermeister vnd Rate der egenanten vnser Stad Eger vnd allen andern vnser Crone Vnthertanen, in was wirden, stande vnd wesens die sein, mit Ernnste, das ir die ege- melden vnser Cammerknechte vnd Juden bey dieser vnser gnade haltet vnd yn dowidder keyn Irrunge tut. Das ist vnnser ernstlich meynunge. Mit Vrkunde ditz briues versigelt mit vnserm keniglichen anhangendem Insigl. Gebn zu prage am freitag vor dem heiligen palmtage nach Crists geburt viertzehen hundert vnd dornach in den zwei vnde sechtzigsten vnnsers Reichs im vierden Jaren. Simon, Urkundliches Material zur Gesch. der Egerer Judengemeinde. 1462. 258. Král Jiří potvrzuje Ondřeji Oremusovi a jeho manželce plzeňské rychtářství se všemi právy a s tím spojenými příjmy i s těmi od Židů. Mimo to uděluje rych- táři nové milosti; mezi jiným, že Židé jsou povinni koupě neb prodeje
142 K HISTORII ŽIDŮ 1461. stola hus krmní, o Vánocích libru pepře a k Velice noci zlatý a libru pepře.« 21. listop. 1461. Pergam. listina v Plzeňském museu. 1462. 257. Jiří, král český, oznamuje, že přijal Židy Smoela Gumprechta a Josefa a jeho tchána (Swyger) za své Židy a služebníky komorní a že jim udělil milost, aby se svými pří- buznými a se svou čeledí v městě Chebu bydleti a všech mi- lostí a svobod požívati mohli, jako ostatní komorní služebníci a Židé koruny České. Jmenovaní Židé mají po všechna léta 150 rýnských zlatých ve dvou lhůtách královské komoře jakožto roční poplatek od- váděti. V Praze, 9. dubna 1462. Wir Jorg von gots gnaden Kunig zu Behemen, Markgraue zu Merhern, hertzog zu Lutzenburg vnd Slezienn vnd Marcgraf zu Lusitz etc. Bekennen vnd tun kund offenlich mit diesem briue, das wir Smoel Gumprecht und Josep Juden vnd sein Swyger (= Schwiegervater) itz und in vnser Stad Eger wonnhaftig zu vnnsern Juden vnd camer- knechten vmpfangen vnd zu diese sunder gnade getan haben, das Sie mit allem iren gebrötten hawsgesinde in derselben vnser Stad Eger wonen vnd aller gnaden vnd freiheitn geprauchen vnd geniessen sollen als dann ander vnser Camerknechte vnd Juden in der crone zu Behem gebrauchen vnd gnissent vngeuheuerlich. Und es sollen die obgenanten Smoel Gumprecht, Josep vnd sein Swiger vns alle Jar anderthalb Hundert Reinisch gulden, halb auf Sannd Jorgen vnd halb uf Sannt Gallen tag in vnsere keniglich Cammer zu Zinsze verrechnen vnd geben; Dorumb gebieten wir dem Burggrauen, Burgermeister vnd Rate der egenanten vnser Stad Eger vnd allen andern vnser Crone Vnthertanen, in was wirden, stande vnd wesens die sein, mit Ernnste, das ir die ege- melden vnser Cammerknechte vnd Juden bey dieser vnser gnade haltet vnd yn dowidder keyn Irrunge tut. Das ist vnnser ernstlich meynunge. Mit Vrkunde ditz briues versigelt mit vnserm keniglichen anhangendem Insigl. Gebn zu prage am freitag vor dem heiligen palmtage nach Crists geburt viertzehen hundert vnd dornach in den zwei vnde sechtzigsten vnnsers Reichs im vierden Jaren. Simon, Urkundliches Material zur Gesch. der Egerer Judengemeinde. 1462. 258. Král Jiří potvrzuje Ondřeji Oremusovi a jeho manželce plzeňské rychtářství se všemi právy a s tím spojenými příjmy i s těmi od Židů. Mimo to uděluje rych- táři nové milosti; mezi jiným, že Židé jsou povinni koupě neb prodeje
Strana 143
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 143 pozemků v rejstříku u rychtáře dáti si zapsati. Když by Žid prodal 1462. neb koupil pozemek a nedal by si ho zapsati v rejstříku, má ztratiti buď pozemek aneb peníze, za které jej prodal. 1. července 1462. Pergam. listina v Plzeňském museu. 259. Král Jiří odevzdává purkmistru, radě a obci města 1463. Chebu Židy a služebníky komorní v městě jejich bydlící, kteří dosud jeho zvláštní ochrany požívali, na ten způsob, že mu mají stejně jako spoluobčané jejich v Chebu sloužiti, ježto byli s nimi zároveň králi a jeho koruně zastaveni. V Praze, 27. března 1463. Wir Jorg von Gottes genaden Kunig zu Beheim Marggraue zu Merhern Herzog zu Lutzenburg vnd In Slesien vnd Marggraue zu Lusitz etc. Entbietten den ersamen unsern lieben getreuen Bürgermeister Rate vnd gantze gemein vnser Stat Eger vnsere gnade vnd alles gut. lieben getreuen. Nach dem wir die Juden vnd kamerknecht bey euch wonhafftig, itzt ettlich zeyt in vnnserm sundern Schutz vnd schirm ge- halden haben, solhen Schutz vnd Schirm sagen wir in hiemit vnd in crafft ditz briefs auf vnd ordnen vnd weysen sie wider an euch vnd wollen das sie mit euch gleich als ander euere mitburger vnns dienen sollen inmassen als sie vnns vnd vnnserer Cron mitsambt euch versetzt worden seidt. Mit verkund ditz briefs versigelt mit vnnsern zuruk auf- gedrukten Insigl. Geben zu Prag am Sontag Iudica Anno domini etc. Sex tertio (= 63) vnnsers Reichs im fünfften Jare. Orig. pergam. v arch. m. Chebu. Simon, Urkundliches Material zur Geschichte der Egerer Judengemeinde. 260. Někteří Židé přijati byli v Chebu opět na 1463. šest let za roční plat 150 zlatých rýnských. 29. bř. 1463. Nota, das auff hewtt dato der czedl durch mich Jobsten vom Eynsidel ritter zcu Tyrzaw, des allerduchleuchtigisten Fursten und Herrn Herrn Jorgen Kunigs zou Behmen oc Secretarii beredt und beteidigt ist worden, czwissen den erbern weisen Caspar Junckherrn und Paull Ruduschen und Franz Scheller, purger zcu Eger, von eins rats und der gemein Stat Eger an einenn, und den bescheiden Juden Smahel Gumprecht Joseph und Sara und alle Kinder, die izunder pey in wonhafftig sein zou Eger, an dem andern teyll, mit ir peyder wille und wissen, nachdem der obgenannt mein allergenedister Herre der Kunigk dieselben Juden wider an die von Eger geweist hat, und dicz Jar nemlichen als von send Jorgen tagk schirst kömet uber ein Jar zcu Eger in seiner koniglichen gnaden schucz und schirm frey sein
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 143 pozemků v rejstříku u rychtáře dáti si zapsati. Když by Žid prodal 1462. neb koupil pozemek a nedal by si ho zapsati v rejstříku, má ztratiti buď pozemek aneb peníze, za které jej prodal. 1. července 1462. Pergam. listina v Plzeňském museu. 259. Král Jiří odevzdává purkmistru, radě a obci města 1463. Chebu Židy a služebníky komorní v městě jejich bydlící, kteří dosud jeho zvláštní ochrany požívali, na ten způsob, že mu mají stejně jako spoluobčané jejich v Chebu sloužiti, ježto byli s nimi zároveň králi a jeho koruně zastaveni. V Praze, 27. března 1463. Wir Jorg von Gottes genaden Kunig zu Beheim Marggraue zu Merhern Herzog zu Lutzenburg vnd In Slesien vnd Marggraue zu Lusitz etc. Entbietten den ersamen unsern lieben getreuen Bürgermeister Rate vnd gantze gemein vnser Stat Eger vnsere gnade vnd alles gut. lieben getreuen. Nach dem wir die Juden vnd kamerknecht bey euch wonhafftig, itzt ettlich zeyt in vnnserm sundern Schutz vnd schirm ge- halden haben, solhen Schutz vnd Schirm sagen wir in hiemit vnd in crafft ditz briefs auf vnd ordnen vnd weysen sie wider an euch vnd wollen das sie mit euch gleich als ander euere mitburger vnns dienen sollen inmassen als sie vnns vnd vnnserer Cron mitsambt euch versetzt worden seidt. Mit verkund ditz briefs versigelt mit vnnsern zuruk auf- gedrukten Insigl. Geben zu Prag am Sontag Iudica Anno domini etc. Sex tertio (= 63) vnnsers Reichs im fünfften Jare. Orig. pergam. v arch. m. Chebu. Simon, Urkundliches Material zur Geschichte der Egerer Judengemeinde. 260. Někteří Židé přijati byli v Chebu opět na 1463. šest let za roční plat 150 zlatých rýnských. 29. bř. 1463. Nota, das auff hewtt dato der czedl durch mich Jobsten vom Eynsidel ritter zcu Tyrzaw, des allerduchleuchtigisten Fursten und Herrn Herrn Jorgen Kunigs zou Behmen oc Secretarii beredt und beteidigt ist worden, czwissen den erbern weisen Caspar Junckherrn und Paull Ruduschen und Franz Scheller, purger zcu Eger, von eins rats und der gemein Stat Eger an einenn, und den bescheiden Juden Smahel Gumprecht Joseph und Sara und alle Kinder, die izunder pey in wonhafftig sein zou Eger, an dem andern teyll, mit ir peyder wille und wissen, nachdem der obgenannt mein allergenedister Herre der Kunigk dieselben Juden wider an die von Eger geweist hat, und dicz Jar nemlichen als von send Jorgen tagk schirst kömet uber ein Jar zcu Eger in seiner koniglichen gnaden schucz und schirm frey sein
Strana 144
144 K HISTORII ŽIDŮ 1463. und peleiben söllen, auff sulchen vortrag, den sy darumb mit seinen kunigklichen genaden darumb haben, an der von Eger beswerung an geuerd, und wen die selbigen czeit außskömet, so schullen die selbigen juden und jüdin mit sampt iren Kinden darnach, nachdem sie sein künigkliche genad wider an sie geweist hat, in irer Stat pey In wanen und pleiben fünff Jar, das ist nemlich yczund von Sende Jorgen tagk schirst der do kümpt uber sechs Jar, darumb sie alle jar den von Eger auff das ratthawss gegeben und reichen schollen hundert und funffczigk guldein reinisch, und die von Eger söllen In des Iren offen brieff geben, das sy sie die jar alle schutzen und schirmen schullen, und ken in also halden, in massen sy sich vormals ken yn vorschrieben haben, und wen die juden den brieff über nemen, so schöllen sye den alden brief mit sampt meines allergnedigisten Herren des Königs brieff den von Eger wieder antworten und geben. Sust söllen sich die juden mit guter gewonheit halden ken den von Eger, als sie vormals gethan haben Gegegen zou Prag nach Cristi gepurt unsers lieben Herrn Tausent vier- hundert und in dem drey und sechzigisten Jar am dinstagk noch dem Suntagk Judica in der vasten. Opis souč. v arch. města Chebu. 1463. 261. Purkmistr, rada a obec města Chebu potvrzují přijetí Židů Smohela Gumbrechta, Josefa a Židovky Sary Katschmanovy jakožto jejich Židův a občanů na dobu 6 let. 23. května 1463. Wir Burgermeister, Rate vnd gemein der Stat Eger Bekennen offenlich an disem Brief vor allen den, dy In sehen oder horen lesen, Nachdem vns Smohel Gumbrecht vnd Joseph dy Juden vnd Sara Katschmanin vorher etlich Jar vnnser Juden vnd Judin gewest sein, auf vertrag vnd sy mit vns gehabt haben, haben sy sich wider mit vns vertragen also, das wir sy von newen aufgenomen haben für vnser Juden vnd Burger vnd nemen sy auf in krafft diz briefs Sechs Jar, zu Sand Jorgen tag vergangen nach einander zu rechen, dy zeit sy bey vns wonen mugen, vnd wir sy als ander vnser mitburger gen der menniglich, es sey awszwendig oder inwendig, geistlich oder werntlich gerichten etc. Auch sullen vns die Juden jerlich geben czweihundert guldein Rh. zu geschoss vnd zins Dy vorberurten gesatzten Jare zinss an- heben, domit sullen sy gen vns, vnser Stat entbrochen sein, alle andern sachen vnd ausgeben, wy das menschen synn erdenken mochten, vnd wir wollen In gnedig sein in allen sachen vnd sy von der stat wegen halden, das sy von vns der stadt vnverderpt bleiben sullen, auch was vnser burger vnd levt dy vns zusteen schuld vber funff guldein zu in
144 K HISTORII ŽIDŮ 1463. und peleiben söllen, auff sulchen vortrag, den sy darumb mit seinen kunigklichen genaden darumb haben, an der von Eger beswerung an geuerd, und wen die selbigen czeit außskömet, so schullen die selbigen juden und jüdin mit sampt iren Kinden darnach, nachdem sie sein künigkliche genad wider an sie geweist hat, in irer Stat pey In wanen und pleiben fünff Jar, das ist nemlich yczund von Sende Jorgen tagk schirst der do kümpt uber sechs Jar, darumb sie alle jar den von Eger auff das ratthawss gegeben und reichen schollen hundert und funffczigk guldein reinisch, und die von Eger söllen In des Iren offen brieff geben, das sy sie die jar alle schutzen und schirmen schullen, und ken in also halden, in massen sy sich vormals ken yn vorschrieben haben, und wen die juden den brieff über nemen, so schöllen sye den alden brief mit sampt meines allergnedigisten Herren des Königs brieff den von Eger wieder antworten und geben. Sust söllen sich die juden mit guter gewonheit halden ken den von Eger, als sie vormals gethan haben Gegegen zou Prag nach Cristi gepurt unsers lieben Herrn Tausent vier- hundert und in dem drey und sechzigisten Jar am dinstagk noch dem Suntagk Judica in der vasten. Opis souč. v arch. města Chebu. 1463. 261. Purkmistr, rada a obec města Chebu potvrzují přijetí Židů Smohela Gumbrechta, Josefa a Židovky Sary Katschmanovy jakožto jejich Židův a občanů na dobu 6 let. 23. května 1463. Wir Burgermeister, Rate vnd gemein der Stat Eger Bekennen offenlich an disem Brief vor allen den, dy In sehen oder horen lesen, Nachdem vns Smohel Gumbrecht vnd Joseph dy Juden vnd Sara Katschmanin vorher etlich Jar vnnser Juden vnd Judin gewest sein, auf vertrag vnd sy mit vns gehabt haben, haben sy sich wider mit vns vertragen also, das wir sy von newen aufgenomen haben für vnser Juden vnd Burger vnd nemen sy auf in krafft diz briefs Sechs Jar, zu Sand Jorgen tag vergangen nach einander zu rechen, dy zeit sy bey vns wonen mugen, vnd wir sy als ander vnser mitburger gen der menniglich, es sey awszwendig oder inwendig, geistlich oder werntlich gerichten etc. Auch sullen vns die Juden jerlich geben czweihundert guldein Rh. zu geschoss vnd zins Dy vorberurten gesatzten Jare zinss an- heben, domit sullen sy gen vns, vnser Stat entbrochen sein, alle andern sachen vnd ausgeben, wy das menschen synn erdenken mochten, vnd wir wollen In gnedig sein in allen sachen vnd sy von der stat wegen halden, das sy von vns der stadt vnverderpt bleiben sullen, auch was vnser burger vnd levt dy vns zusteen schuld vber funff guldein zu in
Strana 145
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 145 nemen, sullen Sy leyhen funff guldein vmb einen groschen zu iglich 1463. Wochen, vnd das haben wir der Stat zu biten auf Sechs guldein ein guten groschen zu yder wochen, dorüber sullen wir dy Juden vorher nit dringen noch anczihen, wer auch das dy benanten Juden peten, Ir kinder, bruder, eydem, freind ader frembd..... Sulcher sachen sein be- deidinger gewesen der gestreng vest Ritter Her Jobst von Aynsidl zu Tirschaw, vnsers gnedigen Hern Sekredar, vnd dy erbaren weisen Caspar Junkker, Paul Rudusch vnd Franz Seiseller (?), dy zeit unsere ratsfreund, das Im das also gehalten werd, als oben geschriben stet..... Der geben ist nach Cristi geburt MIIIIC vnd im lxiij Jar am Montag nach vnseres Herren hymelfart. Simon, Urkundliches Material zur Geschichte der Egerer Judengemeinde. — Braun, Monatsschrift f. Gesch. u. Wissenschaft d. Judentums, 44. roč. 262. Inquisitor Rehoř Heyntze z Vratislavi vydává 1464. vysvědčení jistému pokřtěnému Židu, který kdysi u pří- tomnosti mnohých se zase k židovské víře přiznal, že týž kajicně se vrátil do církve katolické. 31. března 1464. In die sancto Sabbati Pasce, anno domini 1464. Nos frater Gregorius Heyntcze, sacre Theologie professor necnon per dyocesim Wratislawiensem pravitatis heretice inquisitor, ordinis predi- catorum, tenore presentium notum facimus universis, quod lator ipsorum sub data fide ac pura conscientia fessus est, se mentis alienatione pre- occupatum fidem katholicam abnegasse, multis coram astantibus, ac in Iudaica perfidia, in qua fuit natus, se dixisse mori velle. Nihilominus tamen per dei gratiam ad se reversus, sub juramenti constrictione pro- fessus est, se inantea, sicuti a principio ceperat, in premissa sancta fide velle firmiter permanere, vivere ac mori, veluti fidelis alius quilibet christianus. Quare ipsius premissa sponsione ac devota permoti suppli- catione, horum sibi perhibentes testimonium omnes singulosque divini verbi predicatores auctoritate apostolica, qua fungimur in hac parte, requirimus, quatenus per eundem presentium ostensorem postulati po- pulo talia curent denunciare, uti si qui forte suis verbis fuissent scanda- lisati, ex hoc ipso suo sancto proposito salubrius edificentur. In quorum fidem et testimonium sigillum nostre inquisitionis duximus presentibus apponendum. Datum Wratislawie a. d. 1464, die mensis Marcii ultima. Archiv für Kande österr. Geschichtsquellen. XXXI., p. 144. 263. Král Jiří zapovídá Židům pobyt v Mostě a na 1464. jednu míli v okolí, začež má město ročně platiti na sv. Havla obnos 6 kop grošů praž. V Praze, 20. června 1464. 10
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 145 nemen, sullen Sy leyhen funff guldein vmb einen groschen zu iglich 1463. Wochen, vnd das haben wir der Stat zu biten auf Sechs guldein ein guten groschen zu yder wochen, dorüber sullen wir dy Juden vorher nit dringen noch anczihen, wer auch das dy benanten Juden peten, Ir kinder, bruder, eydem, freind ader frembd..... Sulcher sachen sein be- deidinger gewesen der gestreng vest Ritter Her Jobst von Aynsidl zu Tirschaw, vnsers gnedigen Hern Sekredar, vnd dy erbaren weisen Caspar Junkker, Paul Rudusch vnd Franz Seiseller (?), dy zeit unsere ratsfreund, das Im das also gehalten werd, als oben geschriben stet..... Der geben ist nach Cristi geburt MIIIIC vnd im lxiij Jar am Montag nach vnseres Herren hymelfart. Simon, Urkundliches Material zur Geschichte der Egerer Judengemeinde. — Braun, Monatsschrift f. Gesch. u. Wissenschaft d. Judentums, 44. roč. 262. Inquisitor Rehoř Heyntze z Vratislavi vydává 1464. vysvědčení jistému pokřtěnému Židu, který kdysi u pří- tomnosti mnohých se zase k židovské víře přiznal, že týž kajicně se vrátil do církve katolické. 31. března 1464. In die sancto Sabbati Pasce, anno domini 1464. Nos frater Gregorius Heyntcze, sacre Theologie professor necnon per dyocesim Wratislawiensem pravitatis heretice inquisitor, ordinis predi- catorum, tenore presentium notum facimus universis, quod lator ipsorum sub data fide ac pura conscientia fessus est, se mentis alienatione pre- occupatum fidem katholicam abnegasse, multis coram astantibus, ac in Iudaica perfidia, in qua fuit natus, se dixisse mori velle. Nihilominus tamen per dei gratiam ad se reversus, sub juramenti constrictione pro- fessus est, se inantea, sicuti a principio ceperat, in premissa sancta fide velle firmiter permanere, vivere ac mori, veluti fidelis alius quilibet christianus. Quare ipsius premissa sponsione ac devota permoti suppli- catione, horum sibi perhibentes testimonium omnes singulosque divini verbi predicatores auctoritate apostolica, qua fungimur in hac parte, requirimus, quatenus per eundem presentium ostensorem postulati po- pulo talia curent denunciare, uti si qui forte suis verbis fuissent scanda- lisati, ex hoc ipso suo sancto proposito salubrius edificentur. In quorum fidem et testimonium sigillum nostre inquisitionis duximus presentibus apponendum. Datum Wratislawie a. d. 1464, die mensis Marcii ultima. Archiv für Kande österr. Geschichtsquellen. XXXI., p. 144. 263. Král Jiří zapovídá Židům pobyt v Mostě a na 1464. jednu míli v okolí, začež má město ročně platiti na sv. Havla obnos 6 kop grošů praž. V Praze, 20. června 1464. 10
Strana 146
146 K HISTORII ŽIDŮ Georgius dei gracia Bohemie rex, Moravie marchio, Lucembur- gensis et Slesie dux ac Lusacie marchio etc. notum facimus tenore presencium universis, quod pro parte providorum magistri civium, jura- torum, consulum et tocius communitatis civitatis Pontensis fidelium nostrorum dilectorum est majestati nostre expositum, qualiter ipsis et ipsorum civitati ex presencia et inhabitacione judeorum in dicta eorum civitate plurima dampna et incomoda accedunt et proveniunt, ideo, ut occuratur eisdem ac utilitatibus ipsorum consulatur, nobis est humi- liter supplicatum, quatenus benignitate regia ipsis hanc graciam con- cedere dignaremur, ut videlicet ipsi amodo in perpetuum judeos et judeas in predicta civitate et circumcirca in distancia unius miliaris quovismodo morari et habitare non permittant, racione cujus ad sol- vendam summam et pensionem annuam sex sexagenarum grossorum monete Pragensis ab ipsis judeis requiri solitam se voluntarie subdi- derunt. Nos utilitatibus et comodis nostrorum subditorum libenti animo prospicere desiderantes votis illis annuimus, et non per errorem aut improvide, sed animo deliberato, ex certa nostra sciencia, auctoritate regia dictam graciam specialem prefate civitati Pontensi et ejus incolis presentibus et futuris damus et concedimus graciose, sic ut ex nunc in antea ammodo judeos et judeas, quoscunque et quascunque in eadem civitate et circumcirca eandem per distanciam unius miliaris habitare et morari nunquam quovismodo permittant perpetuis temporibus in futurum, censum autem et pensionem annuam ab ipsis judeis dari so- litam, ad quam se submiserunt videlicet sex sexagenarum grossorum monete Pragensis ipsi et eorum successores intuitu ejusdem gracie nostre et vice eorundem judeorum dare et solvere ad castrum nostrum Pontense unacum censu suo hereditario solvi consueto in termino sancti Galli singulis annis perpetuis temporibus debebunt et tenebuntur. Man- damus igitur universis et singulis subditis fidelibus nostris dilectis, sig- nantur succamerario regni nostri Bohemie et capitaneo Pontensi pro tempore existentibus, quatenus ipsam civitatem Pontensem et ejus in- colas presentes et futuros in hac nostre concessionis gracia quovismodo non impediant aut per quempiam impediri permittant, quinpocius ad- versus contrarium attentare presumentes sua proteccione et auxilio assistant ac ipsos manuteneant, defendant et conservent, prout indigna- cionem nostram regiam arcius cupiunt evitare. Presencium sub appen- sione nostri regalis sigilli testimonio literarum datum Prage, die vige- sima junii, anno domini millesimo quadringentesimo sexagesimo quarto, regni nostri anno septimo. 1464. Schlesinger, Stadtbuch von Brüx, p. 160.
146 K HISTORII ŽIDŮ Georgius dei gracia Bohemie rex, Moravie marchio, Lucembur- gensis et Slesie dux ac Lusacie marchio etc. notum facimus tenore presencium universis, quod pro parte providorum magistri civium, jura- torum, consulum et tocius communitatis civitatis Pontensis fidelium nostrorum dilectorum est majestati nostre expositum, qualiter ipsis et ipsorum civitati ex presencia et inhabitacione judeorum in dicta eorum civitate plurima dampna et incomoda accedunt et proveniunt, ideo, ut occuratur eisdem ac utilitatibus ipsorum consulatur, nobis est humi- liter supplicatum, quatenus benignitate regia ipsis hanc graciam con- cedere dignaremur, ut videlicet ipsi amodo in perpetuum judeos et judeas in predicta civitate et circumcirca in distancia unius miliaris quovismodo morari et habitare non permittant, racione cujus ad sol- vendam summam et pensionem annuam sex sexagenarum grossorum monete Pragensis ab ipsis judeis requiri solitam se voluntarie subdi- derunt. Nos utilitatibus et comodis nostrorum subditorum libenti animo prospicere desiderantes votis illis annuimus, et non per errorem aut improvide, sed animo deliberato, ex certa nostra sciencia, auctoritate regia dictam graciam specialem prefate civitati Pontensi et ejus incolis presentibus et futuris damus et concedimus graciose, sic ut ex nunc in antea ammodo judeos et judeas, quoscunque et quascunque in eadem civitate et circumcirca eandem per distanciam unius miliaris habitare et morari nunquam quovismodo permittant perpetuis temporibus in futurum, censum autem et pensionem annuam ab ipsis judeis dari so- litam, ad quam se submiserunt videlicet sex sexagenarum grossorum monete Pragensis ipsi et eorum successores intuitu ejusdem gracie nostre et vice eorundem judeorum dare et solvere ad castrum nostrum Pontense unacum censu suo hereditario solvi consueto in termino sancti Galli singulis annis perpetuis temporibus debebunt et tenebuntur. Man- damus igitur universis et singulis subditis fidelibus nostris dilectis, sig- nantur succamerario regni nostri Bohemie et capitaneo Pontensi pro tempore existentibus, quatenus ipsam civitatem Pontensem et ejus in- colas presentes et futuros in hac nostre concessionis gracia quovismodo non impediant aut per quempiam impediri permittant, quinpocius ad- versus contrarium attentare presumentes sua proteccione et auxilio assistant ac ipsos manuteneant, defendant et conservent, prout indigna- cionem nostram regiam arcius cupiunt evitare. Presencium sub appen- sione nostri regalis sigilli testimonio literarum datum Prage, die vige- sima junii, anno domini millesimo quadringentesimo sexagesimo quarto, regni nostri anno septimo. 1464. Schlesinger, Stadtbuch von Brüx, p. 160.
Strana 147
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 147 264. Oldřich z Janovic prohlašuje podmínky, za 1466. nichž se může Žid Baroch se svou čeledí v Jano- vicích usaditi, pokud buď tento neb onen s tím bude souhlasiti. 25. dubna 1466. Já Oldřich z Janovic seděním tudiež známo činím, že Baroch Žid přikázal se mně, a ten miení za mnú i s svú čeledí i s svým statkem, jmá i chce v městečku mém v Janovicích bydliti a přebývati, dokudž by se mně líbilo anebo Židu svrchupsanému. A ten Žid Baroch nade- psaný dvě kopě gr. má mně na každý rok úroka dávati rozdielně, na den sv. Jiřie — kopu gr. — a potom ihned na sv. Havla — kopu gr. a tak na každý rok, dokudž za mnú bude přebývati nadepsaný Žid i s svú čeledí. — A když by se Židu nadepsanému a jeho čeledi ne- líbilo býti a přebývati, a mohl se jinde za jiným pánem živiti, buďto s mým vědomím nebo nevědomím, tehda já slibuji témuž Židu a če- ledi jeho i statku jeho za tři míle glejt svuoj bezpečný dáti. Také slibuji, že nechci ani jmám Žida nadepsaného ku pójčení anebo peněz dání ižádnú mocí tisknúti ani purkrabie muoj, ani který služebník mój. Také ktož by svrchupsanému Židu dlužen byl a nechtěl jemu jeho dluhu platiti peněz jistinných i s lichvami, já anebo purkrabie muoj i nikto z starších mých ku povědění toho člověka tisknú(ti). Také který by panoše, mój služebník, anebo jiný muoj Židu nadepsanému základ zastavil, pancieř anebo kuoň aneb samostřiel nebo jiný základ, já k svej potřebě nebo toho, číž by základ byl aneb jměl, nemám já ani purkrabie mój k vydání tisknúti, dokud by jemu peněz jeho i s lichvami nedal anebo jiný základ položil, anebo sie s ním podle vuole Židovy nesmluvil. A nad to nade všechno dávám Židovi nade- psanému a čeledi jeho i se vším statkem jeho též právo, jakož jiní Židé v této České zemi i v městech ciesařových a králových a pan- ských jmají. A to i jiné, což v tomto listu psáno stojí, chci a slibuji držeti ctně a věrně křesťansky jako dobrý křesťan. Léta po naroz. syna b. počítajíc tisícieho čtyřstého šedesátého šestého ten pátek po sv. Jiří, rytieřem božím. Archiv Český VII., p. 667. 265. Anna Mošová z Retce odkazuje radě města 1466. Olomouce 8 marek vybývajícího ročního úroku u pana Voka z Eulenberka a na Helfenšteině i s ka- pitálem a mimo to dům svůj pod klášterem sv. Mi- chala v ulici Židovské, aby z něho zřízena byla útulna pro
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 147 264. Oldřich z Janovic prohlašuje podmínky, za 1466. nichž se může Žid Baroch se svou čeledí v Jano- vicích usaditi, pokud buď tento neb onen s tím bude souhlasiti. 25. dubna 1466. Já Oldřich z Janovic seděním tudiež známo činím, že Baroch Žid přikázal se mně, a ten miení za mnú i s svú čeledí i s svým statkem, jmá i chce v městečku mém v Janovicích bydliti a přebývati, dokudž by se mně líbilo anebo Židu svrchupsanému. A ten Žid Baroch nade- psaný dvě kopě gr. má mně na každý rok úroka dávati rozdielně, na den sv. Jiřie — kopu gr. — a potom ihned na sv. Havla — kopu gr. a tak na každý rok, dokudž za mnú bude přebývati nadepsaný Žid i s svú čeledí. — A když by se Židu nadepsanému a jeho čeledi ne- líbilo býti a přebývati, a mohl se jinde za jiným pánem živiti, buďto s mým vědomím nebo nevědomím, tehda já slibuji témuž Židu a če- ledi jeho i statku jeho za tři míle glejt svuoj bezpečný dáti. Také slibuji, že nechci ani jmám Žida nadepsaného ku pójčení anebo peněz dání ižádnú mocí tisknúti ani purkrabie muoj, ani který služebník mój. Také ktož by svrchupsanému Židu dlužen byl a nechtěl jemu jeho dluhu platiti peněz jistinných i s lichvami, já anebo purkrabie muoj i nikto z starších mých ku povědění toho člověka tisknú(ti). Také který by panoše, mój služebník, anebo jiný muoj Židu nadepsanému základ zastavil, pancieř anebo kuoň aneb samostřiel nebo jiný základ, já k svej potřebě nebo toho, číž by základ byl aneb jměl, nemám já ani purkrabie mój k vydání tisknúti, dokud by jemu peněz jeho i s lichvami nedal anebo jiný základ položil, anebo sie s ním podle vuole Židovy nesmluvil. A nad to nade všechno dávám Židovi nade- psanému a čeledi jeho i se vším statkem jeho též právo, jakož jiní Židé v této České zemi i v městech ciesařových a králových a pan- ských jmají. A to i jiné, což v tomto listu psáno stojí, chci a slibuji držeti ctně a věrně křesťansky jako dobrý křesťan. Léta po naroz. syna b. počítajíc tisícieho čtyřstého šedesátého šestého ten pátek po sv. Jiří, rytieřem božím. Archiv Český VII., p. 667. 265. Anna Mošová z Retce odkazuje radě města 1466. Olomouce 8 marek vybývajícího ročního úroku u pana Voka z Eulenberka a na Helfenšteině i s ka- pitálem a mimo to dům svůj pod klášterem sv. Mi- chala v ulici Židovské, aby z něho zřízena byla útulna pro
Strana 148
148 K HISTORII ŽIDŮ 1466. poutníky světské i duchovní, mužského i ženského pohlaví, kde by až do tří dnů zdržeti se mohli. V Olomouci 17. list. 1466. Orig. perg. česk. v arch. m. Olomouce. 266. Král Jiří oznamuje Mosteckým, že zastavil za dluh 2000 dobrých stříbrných grošův Janovi Kolo- vratovi z Bezdružic daň hromničnou, svatomartinský a židovský poplatek a větší i menší clo městské. V Praze. 23. října 1467. My Jiří z boží milosti král Český, markrabě Moravský, Lucem- burský a Slezský vévoda a markrabě Lužický etc. oznamujem vám purkmistru, konšelóm i obci města Mostu, věrným našim milým tiemto listem: že jsúce dlužni urozenému Janovi z Kolovrat a z Bezdružic, věrnému našemu milému, dva tisíce kop grošuov dobrých střiebrných, dle toho i také, že sme shledali mnohé věrné služby jeho, kteréž nám činil a činí, chtiece jej opatřiti, aby těmi penězi jist býti mohl, s dobrým rozmyslem a radú věrných našich mocí královskú témuž Janovi z Bez- družic a dědicuom jeho v těch dvú tisíciech kopách grošuov zastavili sme summu ročně hromničnú komory našie na městě vašem Mostě puol druhého sta kop grošuov a k tomu třidceti kop grošuov úroka dědinného a šest kop grošuov, kteréž vedle toho úroka za zproštěnie vás židuov každý rok na svatého Martina nám dáváte, a cla naše krá- lovská u vás v městě většie i také menšie, jemuž u vás dějí tržné; a tak aby již psaný Jan z Kolovrat a dědicové jeho těch puol dru- hého sta kop grošuov summy našie hromničné a třidceti kop úroka dědinného s těmi s šesti kopami grošuov i cla již psaná z vašeho města na každý rok k užitku svému vybierali tak dlúho, dokudž bychom my nebo budúcí naši králové čeští těch dvú tisíce kop grošuov jim nedali a nezaplatili, jakož list náš, kterýž jemu na to sme vydali, šíře okazuje. Protož vám přikazujem, abyšte svrchupsanému Janovi z Kolovrat list pod pečetí visutú města vašeho na placenie té summy a úroka svrchupsaných udělali a v jeho moc vydali všie odpornosti při tom nechajíce a tu summu, počnúc na hromnicie nynie příštie a třidceti kop grošuov úroka dědinného i šest kop grošuov za židy na den svatého Martina najprve příštieho a potom jiná budúcie léta na každý rok jemu a dědicuom jeho platili a vydávali a na těch clech a tržném u vybierání jich vedle práva a obyčeje starodávného žádné překážky nečinili potud a tak dlúho, dokudž bychom my nebo budúcí naši králové čeští jim dvú tisíce kop grošuov nedali a nezaplatiti a koli- krát, který rok ty platy jemu neb jim vydáte a vyplníte a to kvitancí pod jeho neb jich pečetí okážete, tolikrát my vás a město vaše tiemto 1467.
148 K HISTORII ŽIDŮ 1466. poutníky světské i duchovní, mužského i ženského pohlaví, kde by až do tří dnů zdržeti se mohli. V Olomouci 17. list. 1466. Orig. perg. česk. v arch. m. Olomouce. 266. Král Jiří oznamuje Mosteckým, že zastavil za dluh 2000 dobrých stříbrných grošův Janovi Kolo- vratovi z Bezdružic daň hromničnou, svatomartinský a židovský poplatek a větší i menší clo městské. V Praze. 23. října 1467. My Jiří z boží milosti král Český, markrabě Moravský, Lucem- burský a Slezský vévoda a markrabě Lužický etc. oznamujem vám purkmistru, konšelóm i obci města Mostu, věrným našim milým tiemto listem: že jsúce dlužni urozenému Janovi z Kolovrat a z Bezdružic, věrnému našemu milému, dva tisíce kop grošuov dobrých střiebrných, dle toho i také, že sme shledali mnohé věrné služby jeho, kteréž nám činil a činí, chtiece jej opatřiti, aby těmi penězi jist býti mohl, s dobrým rozmyslem a radú věrných našich mocí královskú témuž Janovi z Bez- družic a dědicuom jeho v těch dvú tisíciech kopách grošuov zastavili sme summu ročně hromničnú komory našie na městě vašem Mostě puol druhého sta kop grošuov a k tomu třidceti kop grošuov úroka dědinného a šest kop grošuov, kteréž vedle toho úroka za zproštěnie vás židuov každý rok na svatého Martina nám dáváte, a cla naše krá- lovská u vás v městě většie i také menšie, jemuž u vás dějí tržné; a tak aby již psaný Jan z Kolovrat a dědicové jeho těch puol dru- hého sta kop grošuov summy našie hromničné a třidceti kop úroka dědinného s těmi s šesti kopami grošuov i cla již psaná z vašeho města na každý rok k užitku svému vybierali tak dlúho, dokudž bychom my nebo budúcí naši králové čeští těch dvú tisíce kop grošuov jim nedali a nezaplatili, jakož list náš, kterýž jemu na to sme vydali, šíře okazuje. Protož vám přikazujem, abyšte svrchupsanému Janovi z Kolovrat list pod pečetí visutú města vašeho na placenie té summy a úroka svrchupsaných udělali a v jeho moc vydali všie odpornosti při tom nechajíce a tu summu, počnúc na hromnicie nynie příštie a třidceti kop grošuov úroka dědinného i šest kop grošuov za židy na den svatého Martina najprve příštieho a potom jiná budúcie léta na každý rok jemu a dědicuom jeho platili a vydávali a na těch clech a tržném u vybierání jich vedle práva a obyčeje starodávného žádné překážky nečinili potud a tak dlúho, dokudž bychom my nebo budúcí naši králové čeští jim dvú tisíce kop grošuov nedali a nezaplatiti a koli- krát, který rok ty platy jemu neb jim vydáte a vyplníte a to kvitancí pod jeho neb jich pečetí okážete, tolikrát my vás a město vaše tiemto 1467.
Strana 149
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU 149 listem kvitujem a kvitovány jmíti chcem. Tomu na svědomie pečet 1467. naši královskú kázali sme přivěsiti k tomuto listu. Dán v Praze v pátek po jedenácte tisíc panen léta od narozenie božieho syna tisícieho čtyři- stého šeštdesátého sedmého královstvie našeho léta desátého. Schlesinger, Stadtbuch von Brüx p. 161 a sl. 267. Bartoš písař zaznamenal, že za krále Jiřího 1468. z Poděbrad museli Židé živiti lva a lvici při hradě královském. (Další zprávy o tom později.) [cc. 1468.] 268. Jindřich z Gery přimlouvá se urady města 1469. Chebu, aby jeho poddaným Židům tamtéž majetek nebyl pobrán. 27. května 1469. Heinrich der Jung Herre zcu Gera. Unnsern gunstigen grus zuvorn. Ersamen, weißsen und sunder lieben. Uwer antwart uns der Juden halben gethan, inhaldes wie etwan vil Jar Juden in ewer Stat Eger bey uch gewesen und von mancherley stucke und betriglicher ursach wegen als wir selbs vorsteen mogen, was guts ader fruchtbarlichs von In komen mag, sundern armleute gros vorderben oc mit laub unnsers allergnedigsten Herrn Kaiser Sigmands loblichs gedechtnißs, die selbe Judischeit ußs der Stat geweist sein, uff zcusage gescheen, ußs der Synagogen eine Capellen der hoch- gelobtin Königin Junckfrawen Marien zou machen und bestetigen, als das des selbin unsers allergnedigsten Herrn Maiestatbrieffe klerlich ußsdruckt: Nw werden darnach etliche Jare wider Juden bei uch zcu- gelassen worden, doch unschedlich der obgenannten zusag, auch an Irrung uwer loblichen freyheit, die Ir uber die Judischeit, als ander uwer Burger gehabt habt, und also etliche Jar uff eine vorschreibung bei uch gesessen, dieselbe Jarczal zcu sant Jorgentag vorgangen vor- schynen und ufs sein, und daruff sulch Judenschul, freithoff und selhus uff uwer rathußs nach vortrag, so ir mit enander gehabt habt, wider heym gefallen und uwer ist, und nuhe ferner damit das got und der Himelkonigin Marien und allem himlischen her loblich und angenehm sein sal, handeln wollet, vormeint, hoffet und vortrawt, das irs wol zu verantworten mögt, und solch cristenlich loblich werck wir einigen cristen menschen sein solle, auch unstreflich, haben wir vorstanden, und uns zweiffelt nicht, ir habt in unser vorigen schrifft vorstanden, das solche schul ader Synagoga nicht allein Juden zou Eger, auch ander des heiligen reichs fursten, Grauen, Herrn und ritterschafft under-
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU 149 listem kvitujem a kvitovány jmíti chcem. Tomu na svědomie pečet 1467. naši královskú kázali sme přivěsiti k tomuto listu. Dán v Praze v pátek po jedenácte tisíc panen léta od narozenie božieho syna tisícieho čtyři- stého šeštdesátého sedmého královstvie našeho léta desátého. Schlesinger, Stadtbuch von Brüx p. 161 a sl. 267. Bartoš písař zaznamenal, že za krále Jiřího 1468. z Poděbrad museli Židé živiti lva a lvici při hradě královském. (Další zprávy o tom později.) [cc. 1468.] 268. Jindřich z Gery přimlouvá se urady města 1469. Chebu, aby jeho poddaným Židům tamtéž majetek nebyl pobrán. 27. května 1469. Heinrich der Jung Herre zcu Gera. Unnsern gunstigen grus zuvorn. Ersamen, weißsen und sunder lieben. Uwer antwart uns der Juden halben gethan, inhaldes wie etwan vil Jar Juden in ewer Stat Eger bey uch gewesen und von mancherley stucke und betriglicher ursach wegen als wir selbs vorsteen mogen, was guts ader fruchtbarlichs von In komen mag, sundern armleute gros vorderben oc mit laub unnsers allergnedigsten Herrn Kaiser Sigmands loblichs gedechtnißs, die selbe Judischeit ußs der Stat geweist sein, uff zcusage gescheen, ußs der Synagogen eine Capellen der hoch- gelobtin Königin Junckfrawen Marien zou machen und bestetigen, als das des selbin unsers allergnedigsten Herrn Maiestatbrieffe klerlich ußsdruckt: Nw werden darnach etliche Jare wider Juden bei uch zcu- gelassen worden, doch unschedlich der obgenannten zusag, auch an Irrung uwer loblichen freyheit, die Ir uber die Judischeit, als ander uwer Burger gehabt habt, und also etliche Jar uff eine vorschreibung bei uch gesessen, dieselbe Jarczal zcu sant Jorgentag vorgangen vor- schynen und ufs sein, und daruff sulch Judenschul, freithoff und selhus uff uwer rathußs nach vortrag, so ir mit enander gehabt habt, wider heym gefallen und uwer ist, und nuhe ferner damit das got und der Himelkonigin Marien und allem himlischen her loblich und angenehm sein sal, handeln wollet, vormeint, hoffet und vortrawt, das irs wol zu verantworten mögt, und solch cristenlich loblich werck wir einigen cristen menschen sein solle, auch unstreflich, haben wir vorstanden, und uns zweiffelt nicht, ir habt in unser vorigen schrifft vorstanden, das solche schul ader Synagoga nicht allein Juden zou Eger, auch ander des heiligen reichs fursten, Grauen, Herrn und ritterschafft under-
Strana 150
150 K HISTORII ŽIDŮ 1469. sessige Juden mit getift, gelt und gut darzu gegeben haben, dabei wirs nachbescheen lassen, und zcu disemal nicht weitter, den umb unser Juden, die uns zcugethan und gewant sein, annemen, und meynen nicht unbillich und uff das, als irs berurt, wie die Juden etwe vil Jar in ewer Stat gewest sein, und mancherlei stuck oc als oben berurt, als wirs selbs vorstheen mogen, also konnen wir nicht gewißsen uwer Juden wol nach obeltadt, sundern wir haben nye anders zou Eger, so wir da gewest sein gemeinlich vorstanden von den uwern, denn das uch der Juden thun nicht obel gefallen hab, sundern nuhe erst undir- stehet yr uch ir gestiftschulle, freithoff und selhus nach uwerm ge- langen uff uwer rathußse zcuzcyhen, in meynung uwer zou sein, des wir der unser halben und villeicht mehr nicht gescheen werden, und uns ist wol gemeint, das got der himelkonigin Marien und allem himlischen her ere, erbitthung nicht unangenehm sein, so dass sie ußs rechtem grunde und ufs guter meynung gesche, des wir dann da nicht vorstehn, nach gemerken konnen, sundern wol sulch kirche gestift, und so etlichen das ire wider recht und ane billikeit darczu gnomen wurd, waßs das gotslaus schepfet, haben wir wol zu achten, und ab wir das abgewenden konden dennach cristen zou bleiben, und darumb bithen wir uch gar gutlich in massen wie vor den unsern obgemelt das yre nach uwern gefallen und furhaben sulchermaßs nicht zunehmen, nach davon zu dringen, ader ab wir des ye nicht mochten ubrig sein. den unsern als dann das yre nach billikeit beczalen, uff das uns des- halben icht weyters anczyhens nach furnemens not sey dorffe, als wir uns des zou der pillikeit zu uch vorsehn und gern gunstlich beschulden wollen. Geben am Sonnabent nach Urbani anno domini oc Sexage- simo nono. Den etc. Burgermeister und Rat der Stat Eger etc. Orig. v arch. města Chebu. 1469. 269. Matěj Šlik žádá radu města Chebu, aby dovo- lila pohřbíti v Chebu mrtvé dítě židovské z Lokte. 29. července 1469 Mein freuntlich und willig dinst bevor, erbern, furnemen und weisen lieben Freund. Heylman, mein Jud alhy zum Elbogen, bericht mich, wy Im ein enickel verstorben sey, sey ir gewonheyt gewest, das sy, so ymant unter In verstorben sey, gen Eger geschikt, do sy dann ir begrebnuſs haben, und mich gepeten, uch zu schreiben, nachdem dy Juden yczud villeicht von uch weck zihen, ab sy dasselbig kind hinauf tragen und noch ir gewonheyt, als vor begraben, sollen, hab ich Im
150 K HISTORII ŽIDŮ 1469. sessige Juden mit getift, gelt und gut darzu gegeben haben, dabei wirs nachbescheen lassen, und zcu disemal nicht weitter, den umb unser Juden, die uns zcugethan und gewant sein, annemen, und meynen nicht unbillich und uff das, als irs berurt, wie die Juden etwe vil Jar in ewer Stat gewest sein, und mancherlei stuck oc als oben berurt, als wirs selbs vorstheen mogen, also konnen wir nicht gewißsen uwer Juden wol nach obeltadt, sundern wir haben nye anders zou Eger, so wir da gewest sein gemeinlich vorstanden von den uwern, denn das uch der Juden thun nicht obel gefallen hab, sundern nuhe erst undir- stehet yr uch ir gestiftschulle, freithoff und selhus nach uwerm ge- langen uff uwer rathußse zcuzcyhen, in meynung uwer zou sein, des wir der unser halben und villeicht mehr nicht gescheen werden, und uns ist wol gemeint, das got der himelkonigin Marien und allem himlischen her ere, erbitthung nicht unangenehm sein, so dass sie ußs rechtem grunde und ufs guter meynung gesche, des wir dann da nicht vorstehn, nach gemerken konnen, sundern wol sulch kirche gestift, und so etlichen das ire wider recht und ane billikeit darczu gnomen wurd, waßs das gotslaus schepfet, haben wir wol zu achten, und ab wir das abgewenden konden dennach cristen zou bleiben, und darumb bithen wir uch gar gutlich in massen wie vor den unsern obgemelt das yre nach uwern gefallen und furhaben sulchermaßs nicht zunehmen, nach davon zu dringen, ader ab wir des ye nicht mochten ubrig sein. den unsern als dann das yre nach billikeit beczalen, uff das uns des- halben icht weyters anczyhens nach furnemens not sey dorffe, als wir uns des zou der pillikeit zu uch vorsehn und gern gunstlich beschulden wollen. Geben am Sonnabent nach Urbani anno domini oc Sexage- simo nono. Den etc. Burgermeister und Rat der Stat Eger etc. Orig. v arch. města Chebu. 1469. 269. Matěj Šlik žádá radu města Chebu, aby dovo- lila pohřbíti v Chebu mrtvé dítě židovské z Lokte. 29. července 1469 Mein freuntlich und willig dinst bevor, erbern, furnemen und weisen lieben Freund. Heylman, mein Jud alhy zum Elbogen, bericht mich, wy Im ein enickel verstorben sey, sey ir gewonheyt gewest, das sy, so ymant unter In verstorben sey, gen Eger geschikt, do sy dann ir begrebnuſs haben, und mich gepeten, uch zu schreiben, nachdem dy Juden yczud villeicht von uch weck zihen, ab sy dasselbig kind hinauf tragen und noch ir gewonheyt, als vor begraben, sollen, hab ich Im
Strana 151
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 151 auf ewern guten getrawen zugesagt, das er sulch kind hynauf laßs 1469. tragen, und das begraben. Hirumb pit ich ewr Erbarkayt mit ganczem fleißs, ir wollet ewr lawb darzu geben, nachdem es dann yczud zwischen ewr und den Juden stet, das der gnant Jud noch Irer gewonheyt be- graben werd, so ich dann des guten glawben und getrawen zu uch hab, will ich umb ewer Erbarkayt freuntlich gern verdinen. Geben am Sunabend zu nacht noch Jacob, anno domini oc sexagesimo nono. Mathes Slick Herre zur Weissenkirchen oc. Den etc. Burgermeister und Rat der Stat zu Eger etc. Orig. v arch. města Chebu. 270. Burian z Martinic, purkrabí Prachatický, žádá Kundráta 1475. z Petrovic, purkrabí Krumlovského, za zakročení, aby navráceny byly předměty odcizené Židovi v Plané, patřícímu jeho pánu, poněvadž pod- daní jeho pána Žida v Plané oloupili. 10. srpna 1475. Archiv Český. IX., p. 136. 271. Král Vladislav povoluje městu Mostu daň ko- 1475. morní a židovskou vykoupiti, kterou byl zastavil Janovi z Kolovrat, a slibuje, že ji příště již nezastaví. V Praze, 5. prosince 1475. My Vladislav z božie milosti král Český, markrabě Moravský, Lucemburské a Slezské knieže a Lužicský markrabě etc. oznamujem tiemto listem všem, jakož najjasnější král Jiří předek náš šťastné pa- měti zapsal jest a zastavil na městě našem Mostu urozenému někdy Janovi z Kolovrat Bezdružickému a dědicóm jeho puol druhého sta kop grošuov platu ročnieho, kterýž by sie měl do komory našie krá- lovské vydávati summy našie hromničnie a úroka svatomartinského třidceti kop grošuov a také šest kop grošuov za zproštěnie židuov a cla menšie i většie ve dvú tisících kopách groších širokých českých. My pak hlediece v tom obtieženie purkmistra, konšeluov i obce již psaného města Mostu, věrných našich milých, a jsúce také od nich prošeni, aby z takového obtieženie vysvobozeni byli, k prosbě jich i také pro věrné služby jich, kteréž nám činili, činie a potom tiem lépe aby mohli a měli činiti, s dobrým rozmyslem a radú věrných našich mocí královskú svolili sme jim a tiemto listem svolujem a dopúštieme aby oni od dědicuov již psaného Jana Bezdružického již psanú summu, která sie s města Mostu do komory našie platí na hromnice, i také třidceti kop grošuov úroka svatomartinského a šest kop grošuov za zproštěnie židuov a k tomu cla většie i menšie, ješto nám příslušejí,
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 151 auf ewern guten getrawen zugesagt, das er sulch kind hynauf laßs 1469. tragen, und das begraben. Hirumb pit ich ewr Erbarkayt mit ganczem fleißs, ir wollet ewr lawb darzu geben, nachdem es dann yczud zwischen ewr und den Juden stet, das der gnant Jud noch Irer gewonheyt be- graben werd, so ich dann des guten glawben und getrawen zu uch hab, will ich umb ewer Erbarkayt freuntlich gern verdinen. Geben am Sunabend zu nacht noch Jacob, anno domini oc sexagesimo nono. Mathes Slick Herre zur Weissenkirchen oc. Den etc. Burgermeister und Rat der Stat zu Eger etc. Orig. v arch. města Chebu. 270. Burian z Martinic, purkrabí Prachatický, žádá Kundráta 1475. z Petrovic, purkrabí Krumlovského, za zakročení, aby navráceny byly předměty odcizené Židovi v Plané, patřícímu jeho pánu, poněvadž pod- daní jeho pána Žida v Plané oloupili. 10. srpna 1475. Archiv Český. IX., p. 136. 271. Král Vladislav povoluje městu Mostu daň ko- 1475. morní a židovskou vykoupiti, kterou byl zastavil Janovi z Kolovrat, a slibuje, že ji příště již nezastaví. V Praze, 5. prosince 1475. My Vladislav z božie milosti král Český, markrabě Moravský, Lucemburské a Slezské knieže a Lužicský markrabě etc. oznamujem tiemto listem všem, jakož najjasnější král Jiří předek náš šťastné pa- měti zapsal jest a zastavil na městě našem Mostu urozenému někdy Janovi z Kolovrat Bezdružickému a dědicóm jeho puol druhého sta kop grošuov platu ročnieho, kterýž by sie měl do komory našie krá- lovské vydávati summy našie hromničnie a úroka svatomartinského třidceti kop grošuov a také šest kop grošuov za zproštěnie židuov a cla menšie i většie ve dvú tisících kopách groších širokých českých. My pak hlediece v tom obtieženie purkmistra, konšeluov i obce již psaného města Mostu, věrných našich milých, a jsúce také od nich prošeni, aby z takového obtieženie vysvobozeni byli, k prosbě jich i také pro věrné služby jich, kteréž nám činili, činie a potom tiem lépe aby mohli a měli činiti, s dobrým rozmyslem a radú věrných našich mocí královskú svolili sme jim a tiemto listem svolujem a dopúštieme aby oni od dědicuov již psaného Jana Bezdružického již psanú summu, která sie s města Mostu do komory našie platí na hromnice, i také třidceti kop grošuov úroka svatomartinského a šest kop grošuov za zproštěnie židuov a k tomu cla většie i menšie, ješto nám příslušejí,
Strana 152
152 K HISTORII ŽIDŮ 1475. vyplatiti mohli a vyplatiec aby ty všecky užitky a summy měli, drželi, vybierali a jich požívali bez našie, budúcích našich králuov českých i všech jiných lidí všeliké překážky tak dlúho, dokuč bychom my neb budúcí naši králové čeští čtyř tisíc zlatých uherských na zlatě i na váze dobrých nedali a jim úplně nezaplatili, a to při hromniciech nebo dvě neděli potom; a kolikrát koli oni tu summu s úrokem svatomar- tinským i s šesti kopami za zproštěnie židuov i se cly většími a men- šími když to vyplatie a vyberú, tolikrát my je tiemto listem z toho kvitujem, prázdny činíme a propúštieme od nás i budúcích našich králuov českých tak dlúho, dokudž by jim summa hlavnie čtyři tisíce zlatých uherských dobrých od nás neb budúcích našich králuov Če- ských nebyla dána a úplně zaplacena. A když bychom jim těch čtyři tisíce zlatých uherských dali a zaplatili úplně my neb budúcí naši králi čeští při času svrchu psaném, tehdy mají nám neb budúcím našim králom českým svrchu psanú summu i s úrokem svatomartinským i s šesti kopami groši za zproštěnie židuov i se cly většími a menšími na časy obyčejné platiti a vydávati bez zmatku a všeliké odpornosti. Také to z milosti našie jim činíme a tiemto listem dáváme, že my ani budúcí naši králové čeští nemáme jich žádnému zastavovati ani komu jich dáti vyplacovati z sum úroka a cel svrchu psaných, leč my neb budúcí naši králové čeští k svému držení a jinak nic. Protož přikazujem podkomořiemu našemu nynějšíemu i budúciemu i jiným všem úřed- níkóm našim, aby již psaným purkmistru, konšelóm i obci v držení a požívání jmenované summy úroka šesti kop za zproštěnie židuov i cel menších a větších nepřekáželi ani překážeti dopúštěli, ale tak při tom, jakož sie svrchu vypisuje, je zachovali pod zachováním milosti našie. Tomu na svědomie pečeť naši královskú kázali sme přivěsiti k tomuto listu. Dán v Praze v úterý před svatým Mikulášem, léta od narozenie syna božieho tisícieho čtyřstého sedmdesátého pátého, královstvie na- šeho léta pátého. Schlesinger, Stadtbuch von Brüx, p. 169. 1477. 272. Purkmistr a rada města Budějovic oznamují v dopise Bohuslavovi ze Švamberka mezi jiným stran výčitky, že by nechtěli do- pomoci jistému Židovi k jeho právu, že tomu tak není, ježto jest to »jejich« Žid, který má v Budějovicích dům; chtějí k tomu působiti, aby se mu dostalo práva. V Budějovicích. 12. července 1477. Urozený pane, pane nám přieznivý! Služba naše napřed VMti. Listu paně Strakonického, 32) kterejž nám posieláte, kterejž VMti, což 32) Jana ze Švamberka.
152 K HISTORII ŽIDŮ 1475. vyplatiti mohli a vyplatiec aby ty všecky užitky a summy měli, drželi, vybierali a jich požívali bez našie, budúcích našich králuov českých i všech jiných lidí všeliké překážky tak dlúho, dokuč bychom my neb budúcí naši králové čeští čtyř tisíc zlatých uherských na zlatě i na váze dobrých nedali a jim úplně nezaplatili, a to při hromniciech nebo dvě neděli potom; a kolikrát koli oni tu summu s úrokem svatomar- tinským i s šesti kopami za zproštěnie židuov i se cly většími a men- šími když to vyplatie a vyberú, tolikrát my je tiemto listem z toho kvitujem, prázdny činíme a propúštieme od nás i budúcích našich králuov českých tak dlúho, dokudž by jim summa hlavnie čtyři tisíce zlatých uherských dobrých od nás neb budúcích našich králuov Če- ských nebyla dána a úplně zaplacena. A když bychom jim těch čtyři tisíce zlatých uherských dali a zaplatili úplně my neb budúcí naši králi čeští při času svrchu psaném, tehdy mají nám neb budúcím našim králom českým svrchu psanú summu i s úrokem svatomartinským i s šesti kopami groši za zproštěnie židuov i se cly většími a menšími na časy obyčejné platiti a vydávati bez zmatku a všeliké odpornosti. Také to z milosti našie jim činíme a tiemto listem dáváme, že my ani budúcí naši králové čeští nemáme jich žádnému zastavovati ani komu jich dáti vyplacovati z sum úroka a cel svrchu psaných, leč my neb budúcí naši králové čeští k svému držení a jinak nic. Protož přikazujem podkomořiemu našemu nynějšíemu i budúciemu i jiným všem úřed- níkóm našim, aby již psaným purkmistru, konšelóm i obci v držení a požívání jmenované summy úroka šesti kop za zproštěnie židuov i cel menších a větších nepřekáželi ani překážeti dopúštěli, ale tak při tom, jakož sie svrchu vypisuje, je zachovali pod zachováním milosti našie. Tomu na svědomie pečeť naši královskú kázali sme přivěsiti k tomuto listu. Dán v Praze v úterý před svatým Mikulášem, léta od narozenie syna božieho tisícieho čtyřstého sedmdesátého pátého, královstvie na- šeho léta pátého. Schlesinger, Stadtbuch von Brüx, p. 169. 1477. 272. Purkmistr a rada města Budějovic oznamují v dopise Bohuslavovi ze Švamberka mezi jiným stran výčitky, že by nechtěli do- pomoci jistému Židovi k jeho právu, že tomu tak není, ježto jest to »jejich« Žid, který má v Budějovicích dům; chtějí k tomu působiti, aby se mu dostalo práva. V Budějovicích. 12. července 1477. Urozený pane, pane nám přieznivý! Služba naše napřed VMti. Listu paně Strakonického, 32) kterejž nám posieláte, kterejž VMti, což 32) Jana ze Švamberka.
Strana 153
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 153 se služebníka JMti Jana z Dievčič a Šimka člověka jeho dotýče, píše, 1477. tomu jsme porozuměli..... A což se žida dotýče, jakož VMt píše, že bychom JMti žádné odpovědi nedali, račte věděti, že nám nikdy JMt, což se dluhuov dotýče nepsal, než my jsme JMti o člověka na- šeho psali; nedal nám JMt na náš list žádné odpovědi. A to slušně provésti muožeme. Neb ten žid, když u nás soud usazený byl u puostě, kohož z našich vinil, těm jsme přikázali, aby jemu právi byli, a s ně- kterejmi se sám bez práva umlúval. Neb, by nám byl kdy psal, byli bychom jemu vedle spravedlnosti toho dopomohli i po dnes; neb jest žid náš a pod námi duom má a ke třem souduom uručil. Pak přesto dá-li kterému z našich vinu, chceme se k tomu tak jmieti, aby se jemu spravedlivé stalo. Protož, pane nám přieznivý, jestli se panu Strakonickému zdá, že bychom JMti v čem scestní byli, z čehož nás před VMtí viniti bude, chceme jemu před vámi právi bejti. Ex Budwais sabatto ante Margaretae virg. anno oc LXXVII. Purkmistr a rada města Budějovic. Uroz. pánu, panu Bohuslavovi z Švamberka, nejjasnějšieho Uh. Českého oc krále najvyššiemu hajtmanu všech zemí král. Česk. na JKMti miestě a najvyššiemu hofmistru král. Českého, pánu nám přiez- nivému. Archiv Český. IX., p. 209. 273. Zpráva o zahradě Židovské na Novém městě 1478. Pražském. 1478. L. 1488.33) Když král Vladislav s svou radou a svým komon stvem jezdíval rady sadit na Novoměstský rathauz, o tom jest často- krát přemyšloval pozastavě se, aby tu zahradu židovskou nebo krchov zkaziti mohl a jinak proměniti a Nového Města Pražského přivětšiti a zdělati na tom místě domy, aby se tu lidé osazovali, a platu přivésti k obci. Protož povolal k sobě starších z židův, a tu JMt maje o to s nimi rozmlouvání časté, až sou pak JMt Kské v tom své povolení dali. A tak tu na tom místě JMt výsadu svou z židovské zahrady učiniti ráčil; a tak právem má jmenována býti od jména vysazení Vladislavova ulice, kterážto měla by býti od lidí ve vzáctnosti, ale po hříchu jest u veliké nečistotě od lidí, kteráž se tu děje; a tak v krátkém času nastavěli sou sobě drahně domův k obydlí, děkujíce z toho pánu Bohu, že jim takového správce a pána ráčil dáti. Nebo předkové JMti císařové, králové čeští o to sou se nepokusili, jako císař Karel, král Václav, císař Sigmund, ani král Albrecht, ani syn jeho král Ladislav, 33) Musí býti 1478; viz Tomek, Praha VIII. 157.
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 153 se služebníka JMti Jana z Dievčič a Šimka člověka jeho dotýče, píše, 1477. tomu jsme porozuměli..... A což se žida dotýče, jakož VMt píše, že bychom JMti žádné odpovědi nedali, račte věděti, že nám nikdy JMt, což se dluhuov dotýče nepsal, než my jsme JMti o člověka na- šeho psali; nedal nám JMt na náš list žádné odpovědi. A to slušně provésti muožeme. Neb ten žid, když u nás soud usazený byl u puostě, kohož z našich vinil, těm jsme přikázali, aby jemu právi byli, a s ně- kterejmi se sám bez práva umlúval. Neb, by nám byl kdy psal, byli bychom jemu vedle spravedlnosti toho dopomohli i po dnes; neb jest žid náš a pod námi duom má a ke třem souduom uručil. Pak přesto dá-li kterému z našich vinu, chceme se k tomu tak jmieti, aby se jemu spravedlivé stalo. Protož, pane nám přieznivý, jestli se panu Strakonickému zdá, že bychom JMti v čem scestní byli, z čehož nás před VMtí viniti bude, chceme jemu před vámi právi bejti. Ex Budwais sabatto ante Margaretae virg. anno oc LXXVII. Purkmistr a rada města Budějovic. Uroz. pánu, panu Bohuslavovi z Švamberka, nejjasnějšieho Uh. Českého oc krále najvyššiemu hajtmanu všech zemí král. Česk. na JKMti miestě a najvyššiemu hofmistru král. Českého, pánu nám přiez- nivému. Archiv Český. IX., p. 209. 273. Zpráva o zahradě Židovské na Novém městě 1478. Pražském. 1478. L. 1488.33) Když král Vladislav s svou radou a svým komon stvem jezdíval rady sadit na Novoměstský rathauz, o tom jest často- krát přemyšloval pozastavě se, aby tu zahradu židovskou nebo krchov zkaziti mohl a jinak proměniti a Nového Města Pražského přivětšiti a zdělati na tom místě domy, aby se tu lidé osazovali, a platu přivésti k obci. Protož povolal k sobě starších z židův, a tu JMt maje o to s nimi rozmlouvání časté, až sou pak JMt Kské v tom své povolení dali. A tak tu na tom místě JMt výsadu svou z židovské zahrady učiniti ráčil; a tak právem má jmenována býti od jména vysazení Vladislavova ulice, kterážto měla by býti od lidí ve vzáctnosti, ale po hříchu jest u veliké nečistotě od lidí, kteráž se tu děje; a tak v krátkém času nastavěli sou sobě drahně domův k obydlí, děkujíce z toho pánu Bohu, že jim takového správce a pána ráčil dáti. Nebo předkové JMti císařové, králové čeští o to sou se nepokusili, jako císař Karel, král Václav, císař Sigmund, ani král Albrecht, ani syn jeho král Ladislav, 33) Musí býti 1478; viz Tomek, Praha VIII. 157.
Strana 154
154 K HISTORII ŽIDŮ 1478. ani král Jiří, až král Vladislav. Kterážto zahrada židovská od výsady své za Ottokara jinak Přemysla krále českého stála 234 léta, až do kralování šťastného krále Vladislava, tak že by již slouti měla ulice Vladislavova a ne židovská zahrada. Staří letopisové čeští. Vyd Fr. Palacký. Str. 245. 274. Zpráva o usazení se a přesídlení části Židovstva v Praze. 1478. Nad Jámou nebo v Jámě připomíná se v hořejších její částech od r. 1430 několik poustek. Na straně protější v této ulici skoro celá řada domů byla v jisté krátké době před r. 1483 obydlena od Židů, kterým nejspíš r. 1478 bylo dovoleno zde se zakoupiti, když staro- dávná zahrada židovská na Novém městě byla jim odcizena. Měli tu i zvláštní školu židovskou blíž dolejšího rohu ulice a počalo se tu již i říkati v ulici židovské. Nejspíše však bouřemi roku 1483 byli Židé odtud vyplašeni, tak že v potomních několika letech zase se vyprodali. V dům při škole, jejž držel Žid Jakub, uvázali se roku 1486 dva sou- sedé Novoměštští; toliko škola jmenuje se tu ještě r. 1513. 1478. Tomek: Dějepis města Prahy. VIII., str. 152. 1480. 275. Zpráva vyslaných města Chebu v Praze o vy- jednávání na dvoře královském, v příčině sporu Chebských se Židy tamtéž. V Praze, 6. října 1480. Hochweisen, gunstigen Herrn. Unser undertenig willig dinst ewern erbern weisheit alczeit berait, gunstigen Herren. Wist warlich, das sint der czeit unser schrieft euch getan noch keinerlei sach den auf die zeit furbeschyden ist, vorhort, adir furgenomen ist wordden, wy wol wir gar getreulich fleiss mit anhaltung der Juden halben gehabt haben; es hat ader als nit wollin helffin, sunder uns ist alle weg zou antwort worddin, es müss für allin dingen unsers Herrn des Konigs und des Konigkreichs sach vorbeslossin werddin, daz sich den long vorziehen will, das wir zu beschreiben umb kurcz willin besten lassin, wenn gar vil furgenomen wirt, als wir euch abgotwil muntlich sagen wollen. Denn die Juden müen sich an unser genedig Herrn die fürsten, auch an alle Herrn zu mal ser und sich das mit vorerung vil gesteen lassin, da nit zweifel an ist, so haben wir daz seit auch genugsamlich an unsern geneding Herrn Herzog Hinko pracht und sein genad erpeut sich mit viel genedigen wortten in den und allen sachen wo er mug zou tun, was euch lieb und da euch er und nucz außs entsteen, desgleichen auch in unsern geneding Herrn Herrn Beneschen von der Weitmul
154 K HISTORII ŽIDŮ 1478. ani král Jiří, až král Vladislav. Kterážto zahrada židovská od výsady své za Ottokara jinak Přemysla krále českého stála 234 léta, až do kralování šťastného krále Vladislava, tak že by již slouti měla ulice Vladislavova a ne židovská zahrada. Staří letopisové čeští. Vyd Fr. Palacký. Str. 245. 274. Zpráva o usazení se a přesídlení části Židovstva v Praze. 1478. Nad Jámou nebo v Jámě připomíná se v hořejších její částech od r. 1430 několik poustek. Na straně protější v této ulici skoro celá řada domů byla v jisté krátké době před r. 1483 obydlena od Židů, kterým nejspíš r. 1478 bylo dovoleno zde se zakoupiti, když staro- dávná zahrada židovská na Novém městě byla jim odcizena. Měli tu i zvláštní školu židovskou blíž dolejšího rohu ulice a počalo se tu již i říkati v ulici židovské. Nejspíše však bouřemi roku 1483 byli Židé odtud vyplašeni, tak že v potomních několika letech zase se vyprodali. V dům při škole, jejž držel Žid Jakub, uvázali se roku 1486 dva sou- sedé Novoměštští; toliko škola jmenuje se tu ještě r. 1513. 1478. Tomek: Dějepis města Prahy. VIII., str. 152. 1480. 275. Zpráva vyslaných města Chebu v Praze o vy- jednávání na dvoře královském, v příčině sporu Chebských se Židy tamtéž. V Praze, 6. října 1480. Hochweisen, gunstigen Herrn. Unser undertenig willig dinst ewern erbern weisheit alczeit berait, gunstigen Herren. Wist warlich, das sint der czeit unser schrieft euch getan noch keinerlei sach den auf die zeit furbeschyden ist, vorhort, adir furgenomen ist wordden, wy wol wir gar getreulich fleiss mit anhaltung der Juden halben gehabt haben; es hat ader als nit wollin helffin, sunder uns ist alle weg zou antwort worddin, es müss für allin dingen unsers Herrn des Konigs und des Konigkreichs sach vorbeslossin werddin, daz sich den long vorziehen will, das wir zu beschreiben umb kurcz willin besten lassin, wenn gar vil furgenomen wirt, als wir euch abgotwil muntlich sagen wollen. Denn die Juden müen sich an unser genedig Herrn die fürsten, auch an alle Herrn zu mal ser und sich das mit vorerung vil gesteen lassin, da nit zweifel an ist, so haben wir daz seit auch genugsamlich an unsern geneding Herrn Herzog Hinko pracht und sein genad erpeut sich mit viel genedigen wortten in den und allen sachen wo er mug zou tun, was euch lieb und da euch er und nucz außs entsteen, desgleichen auch in unsern geneding Herrn Herrn Beneschen von der Weitmul
Strana 155
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 155 der uns dann sagt, die Juden wer auch bey ym gewesen, und hettin 1480. yn erung vorsprochin; er hett ir aber wedir horen noch sehin wollen, denn er wolt mit allem vleis mit unserm Herrn dem Konig reden, und hofft sein genad das anzuweisen, daz nach unsern willen ein fur- gank solt habin. Patin wir sein genad, daz so erst er nor mocht, als unser genediger Herr mit fleiss zu tun, dann die gancz eusser gemein wern so ernst darob, und woltin sie ye gericht habin, und wer zu besorgin, wo sich das lang vorzug, sie mochtin sich darduch gegin eim erbern Rath erhebin und aufsten, doraus unserm Herrn dem Konig und der loblichin Cron unrat und schad entsteen mecht. Mer hab wirs in ander vil Herrn und guter leut auch also getragin und die forcht der auffsteung der gemain mit erzelt, und das gemein manss red am Hoff ist, ewer weisheit sol nor fest halden und sie ye ungrecht nit lassen. Wir lauffen auch sunderlich unsern Herrn den Hofmaister und marschalk teglichin an, und uns wil beduncken, das uns unser herr der hofmeister in dem handel pass denn der Herr marschalk gefollen wil, wy wol uns von in paiden geantwurt wirt, uns geschen mit dem vorczug als andern, wann wir selbs sehen, daz kein sach nymant furgenomen wirt. Auch mügen wir wol merken, wy wol daz fremde Juden treiben, daz die lerung und erinnerung gancz von ewern Juden kumpt, wann sie pringen fur ein frumme erberge fraw mit namen dy Klemayrin hab fur ein erbergen rath gesworen, daz man in unrecht tu, und des unschuldig sein. Doruber habt ir sie mit grosser hertter morter gepeinigt und in ir gemecht vorprent, darumb sie von marter wegin bekant habin. Auss dem mügen ewr weißsheit wol mercken, was euch dorinn not ist furzunemen, wann wir teglichen mit den judischen hunden genuck zou fechten und ewer weißsheit zu verantworten haben, wann sie mit hauffen teglich zu hoff sein. Ewer weisheit sullen auch nit gedenken, daz wir lust haben, so lang zou liegen und nichcz außs- zurichten, denn uns dieweil weis got gancz bangk ist, und alles das wir nach ewerm befelh nor mochten außrichtin, dorin wolden wir ye ungerne sewmig sein. Die Herrn von Luticz und Teusingen treiben in sach auch teglichen, sie mugen adir gleich sovil als wir erwerbin. Doraußs ir unser unschult merkin mugt. Auwer weissheit mugen auch bedenken, ab ir erfaren mocht, von wem doch alle dingk also an die Juden kumpt und pracht wirt, wann sie also sam alle dingk, dy in gehaim gehandelt werddin, wissin, und ewir weisheit damit in unsern Herrn den Konig und alle Herrn tragen, daz ir in gewalt und unrecht tun sult. Auch ist sint abir wol an uns gelangt, wern sie nor pald gericht worddin, so wer nichts doraus worn. Es wer auch unser gut- duncken auff ewer weisheit vorpesserung, daz ir unserm Herrn dem
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 155 der uns dann sagt, die Juden wer auch bey ym gewesen, und hettin 1480. yn erung vorsprochin; er hett ir aber wedir horen noch sehin wollen, denn er wolt mit allem vleis mit unserm Herrn dem Konig reden, und hofft sein genad das anzuweisen, daz nach unsern willen ein fur- gank solt habin. Patin wir sein genad, daz so erst er nor mocht, als unser genediger Herr mit fleiss zu tun, dann die gancz eusser gemein wern so ernst darob, und woltin sie ye gericht habin, und wer zu besorgin, wo sich das lang vorzug, sie mochtin sich darduch gegin eim erbern Rath erhebin und aufsten, doraus unserm Herrn dem Konig und der loblichin Cron unrat und schad entsteen mecht. Mer hab wirs in ander vil Herrn und guter leut auch also getragin und die forcht der auffsteung der gemain mit erzelt, und das gemein manss red am Hoff ist, ewer weisheit sol nor fest halden und sie ye ungrecht nit lassen. Wir lauffen auch sunderlich unsern Herrn den Hofmaister und marschalk teglichin an, und uns wil beduncken, das uns unser herr der hofmeister in dem handel pass denn der Herr marschalk gefollen wil, wy wol uns von in paiden geantwurt wirt, uns geschen mit dem vorczug als andern, wann wir selbs sehen, daz kein sach nymant furgenomen wirt. Auch mügen wir wol merken, wy wol daz fremde Juden treiben, daz die lerung und erinnerung gancz von ewern Juden kumpt, wann sie pringen fur ein frumme erberge fraw mit namen dy Klemayrin hab fur ein erbergen rath gesworen, daz man in unrecht tu, und des unschuldig sein. Doruber habt ir sie mit grosser hertter morter gepeinigt und in ir gemecht vorprent, darumb sie von marter wegin bekant habin. Auss dem mügen ewr weißsheit wol mercken, was euch dorinn not ist furzunemen, wann wir teglichen mit den judischen hunden genuck zou fechten und ewer weißsheit zu verantworten haben, wann sie mit hauffen teglich zu hoff sein. Ewer weisheit sullen auch nit gedenken, daz wir lust haben, so lang zou liegen und nichcz außs- zurichten, denn uns dieweil weis got gancz bangk ist, und alles das wir nach ewerm befelh nor mochten außrichtin, dorin wolden wir ye ungerne sewmig sein. Die Herrn von Luticz und Teusingen treiben in sach auch teglichen, sie mugen adir gleich sovil als wir erwerbin. Doraußs ir unser unschult merkin mugt. Auwer weissheit mugen auch bedenken, ab ir erfaren mocht, von wem doch alle dingk also an die Juden kumpt und pracht wirt, wann sie also sam alle dingk, dy in gehaim gehandelt werddin, wissin, und ewir weisheit damit in unsern Herrn den Konig und alle Herrn tragen, daz ir in gewalt und unrecht tun sult. Auch ist sint abir wol an uns gelangt, wern sie nor pald gericht worddin, so wer nichts doraus worn. Es wer auch unser gut- duncken auff ewer weisheit vorpesserung, daz ir unserm Herrn dem
Strana 156
156 K HISTORII ŽIDŮ 1480. Konig ernstlichen schriebt, wy ein gemain so gar ernst darob wern und sy ye gericht woltin habin, und wo daz nit pald geschee, das sich in massin, wy wirßs gerett habin, sach entsteen mochttin, das sein k. g. und der loblichen Cron unrat außkomen mocht, ab daz darauf pass denn auf unser rede wolt petracht weren, damit ewer wil und mainung mochtt vorentt werddin, damit seit got befolhin. Gebin zu Prag am Freitag noch Francisci Anno domini oc IxXX. Erasmus Prunner, Kaspar Simon und Sigmuntt Steger, ewer untertanen. (Zettel.) Wir habin auch wol mit den Juden gerett noch dem und sie unser Juden nichts angeen, warumb sie denn sulich wesen treiben, und daz sie unsern Juden nichtz guts damit wern zu richtin, sagten sie: Ewre Juden westin nichcz darumb, und sie tetin daz von in selbs, darumb daz unser Juden in aller maßs wie sie gefreit weren, daz wir denn widersprochen haben, und vermeinen auch, daz ir freiheit nicht in einander geczogin sey. Den etc. Bürgermeister und Rat der Stat Eger. Orig v arch. města Chebu. 276. Město Cheb dává králi na žádost jeho, aby Židé v Chebu byli déle trpěni, odpověď zápornou. Cc. 1480? Durchleuchtigister und großsmechtigister Konig und herr! Ewern koniglichen gnaden und Maiestat gar willig und schuldig unser dinst mit aller gehorsam alezeit demuticlich berait. Gnedigister Konig und herr! Als ewer K. Mt. icz jungst von Prag aus uns der gemein Judi- scheit wegen allhie, sie lenger bey uns uff ein vertrag zu dulden und halden geschrieben hat, han wir underteniclich verlesen und vernomen. Nu wais got, das wir ye uns anders nit gen ewer K. Mt. denn als getrew und gehorsam alzeit gern halten, und ewer K. Mt. beger, als dann wol pillich ist, willfaren wolten; so ist doch so dickfeldig die Zeit sie irs vertrags alhie gewesen sein, von inwendigen und ausser- halb an uns gelangt der leut von In swerlich verderben, dodurch etlich von hewßslichen eren und gut komen sein, denn zu achten ist, wenn zu zeiten Imants lehen nit wöst und bekomen möcht, würd vil mit mancherley, das sust zu unnucz vorzertt wirt, underlassen, und also des und anders irs geschrays und nachrede halben ym allerbesten der Stadt und gemeinem volck, arm und reich, und Craißs zu nucz und gedeihen, han wir sie vonn hynn, so die Zeit irs glaits aus ist, und mitlerzeit wem dorinn elendt zuzihen, enturlaubt. Biten dorauff ewer K. Mt. als unsern allergnedigisten Konig und herrn mit ganczem 1480?
156 K HISTORII ŽIDŮ 1480. Konig ernstlichen schriebt, wy ein gemain so gar ernst darob wern und sy ye gericht woltin habin, und wo daz nit pald geschee, das sich in massin, wy wirßs gerett habin, sach entsteen mochttin, das sein k. g. und der loblichen Cron unrat außkomen mocht, ab daz darauf pass denn auf unser rede wolt petracht weren, damit ewer wil und mainung mochtt vorentt werddin, damit seit got befolhin. Gebin zu Prag am Freitag noch Francisci Anno domini oc IxXX. Erasmus Prunner, Kaspar Simon und Sigmuntt Steger, ewer untertanen. (Zettel.) Wir habin auch wol mit den Juden gerett noch dem und sie unser Juden nichts angeen, warumb sie denn sulich wesen treiben, und daz sie unsern Juden nichtz guts damit wern zu richtin, sagten sie: Ewre Juden westin nichcz darumb, und sie tetin daz von in selbs, darumb daz unser Juden in aller maßs wie sie gefreit weren, daz wir denn widersprochen haben, und vermeinen auch, daz ir freiheit nicht in einander geczogin sey. Den etc. Bürgermeister und Rat der Stat Eger. Orig v arch. města Chebu. 276. Město Cheb dává králi na žádost jeho, aby Židé v Chebu byli déle trpěni, odpověď zápornou. Cc. 1480? Durchleuchtigister und großsmechtigister Konig und herr! Ewern koniglichen gnaden und Maiestat gar willig und schuldig unser dinst mit aller gehorsam alezeit demuticlich berait. Gnedigister Konig und herr! Als ewer K. Mt. icz jungst von Prag aus uns der gemein Judi- scheit wegen allhie, sie lenger bey uns uff ein vertrag zu dulden und halden geschrieben hat, han wir underteniclich verlesen und vernomen. Nu wais got, das wir ye uns anders nit gen ewer K. Mt. denn als getrew und gehorsam alzeit gern halten, und ewer K. Mt. beger, als dann wol pillich ist, willfaren wolten; so ist doch so dickfeldig die Zeit sie irs vertrags alhie gewesen sein, von inwendigen und ausser- halb an uns gelangt der leut von In swerlich verderben, dodurch etlich von hewßslichen eren und gut komen sein, denn zu achten ist, wenn zu zeiten Imants lehen nit wöst und bekomen möcht, würd vil mit mancherley, das sust zu unnucz vorzertt wirt, underlassen, und also des und anders irs geschrays und nachrede halben ym allerbesten der Stadt und gemeinem volck, arm und reich, und Craißs zu nucz und gedeihen, han wir sie vonn hynn, so die Zeit irs glaits aus ist, und mitlerzeit wem dorinn elendt zuzihen, enturlaubt. Biten dorauff ewer K. Mt. als unsern allergnedigisten Konig und herrn mit ganczem 1480?
Strana 157
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 157 demutigem und undertenigen fleis, uns hierin in ungnaden nit zuver- 1480? mercken noch dest ungnediger sein, denn solten wir sie lenger uff solch ir iczigs enturlauben alhie bey uns behalten, brecht uns, nach- dem solchs allenthalben in landen erschollen ist, nit clain nachrede und nachtail, auch dem volk ewer K. Mt. undertenige in Stat und crais merer und grösser unrat, ir narung verderbens und abnemens, und also ewer K. Mt. selbs auch ym besten zu gescheens in ewer K. Mt. gnediclich bewegen, auch die zulassung derhalb in ewer K. Mt. gegebene freyheit, das wir die zu unserm willen, wenn uns elendt enturlauben mugen. angesehen. Denn wo wir ewer K. Mt., die der almechtig got langwerig seliclich fristen wolle, als getreu undertenige beheglichen willen und gefallen tun und volbringen mugen, sein wir als getrew undertenig willig und gehorsam, als pillich ist. Geben oc. Ewer K. Mt. getrew undertenige Burgermeister, Rate und Gemain der Stat Eger. Opis v arch. města Chebu. 277. Král Vladislav osvobozuje město Most od pla- 1482. cení tak zvaného poplatku židovského, který za vypu- zení Židů z jejich města částkou 6 kop grošů čes. platili. V Praze, 6. ledna 1482. My Vladislav z božie milosti král Český, markrabě Moravský, Lucemburské a Slezské knieže a Lužicský markrabě etc. oznamujem tiemto listem všem: jakož opatrní purkmistr, konšelé i všecka obec města našeho Mostu, věrní naši milí, prosili jsú najjasnějšíeho krále Jiřieho, předka našeho šťastné paměti, aby je ráčil židuov zprostiti, aby tu viece nebydleli, a že týž král Jiří je židuov zprostil, a za ta- kové židuov jich zproštěnie podvolili jsú sě témuž králi Jiřiemu i také budúcím jeho králóm českým šest kop grošuov českých platu nebo úroka ročnieho do komory královské platiti každý rok, jakož pak až do této chvíle těch šest kop grošuov širokých českých do komory našie královské jsú platili. I prošeni jsme jménem již psaných purk- mistra, konšeluov i obce, abychom v tom ráčili k nim sě milostivě mieti a toho placenie těch šesti kop grošuov českých do komory našie královské příslušejících je zbaviti. My v tom znajíce již psaných purkmistra konšeluov i obce svrchupsaného města Mostu věrné, pilné a ustavičné služby, kteréž nám činili, činie a činiti nepřestávají nás věrně, pravě a stále od počátku našeho královstvie jakožto krále Če- ského pána svého dědičného sě přidržiece, i jsúce k té prosbě milo- stivě nakloněni, aby oni čímž nás milostivějšieho k sobě poznají, tiem
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 157 demutigem und undertenigen fleis, uns hierin in ungnaden nit zuver- 1480? mercken noch dest ungnediger sein, denn solten wir sie lenger uff solch ir iczigs enturlauben alhie bey uns behalten, brecht uns, nach- dem solchs allenthalben in landen erschollen ist, nit clain nachrede und nachtail, auch dem volk ewer K. Mt. undertenige in Stat und crais merer und grösser unrat, ir narung verderbens und abnemens, und also ewer K. Mt. selbs auch ym besten zu gescheens in ewer K. Mt. gnediclich bewegen, auch die zulassung derhalb in ewer K. Mt. gegebene freyheit, das wir die zu unserm willen, wenn uns elendt enturlauben mugen. angesehen. Denn wo wir ewer K. Mt., die der almechtig got langwerig seliclich fristen wolle, als getreu undertenige beheglichen willen und gefallen tun und volbringen mugen, sein wir als getrew undertenig willig und gehorsam, als pillich ist. Geben oc. Ewer K. Mt. getrew undertenige Burgermeister, Rate und Gemain der Stat Eger. Opis v arch. města Chebu. 277. Král Vladislav osvobozuje město Most od pla- 1482. cení tak zvaného poplatku židovského, který za vypu- zení Židů z jejich města částkou 6 kop grošů čes. platili. V Praze, 6. ledna 1482. My Vladislav z božie milosti král Český, markrabě Moravský, Lucemburské a Slezské knieže a Lužicský markrabě etc. oznamujem tiemto listem všem: jakož opatrní purkmistr, konšelé i všecka obec města našeho Mostu, věrní naši milí, prosili jsú najjasnějšíeho krále Jiřieho, předka našeho šťastné paměti, aby je ráčil židuov zprostiti, aby tu viece nebydleli, a že týž král Jiří je židuov zprostil, a za ta- kové židuov jich zproštěnie podvolili jsú sě témuž králi Jiřiemu i také budúcím jeho králóm českým šest kop grošuov českých platu nebo úroka ročnieho do komory královské platiti každý rok, jakož pak až do této chvíle těch šest kop grošuov širokých českých do komory našie královské jsú platili. I prošeni jsme jménem již psaných purk- mistra, konšeluov i obce, abychom v tom ráčili k nim sě milostivě mieti a toho placenie těch šesti kop grošuov českých do komory našie královské příslušejících je zbaviti. My v tom znajíce již psaných purkmistra konšeluov i obce svrchupsaného města Mostu věrné, pilné a ustavičné služby, kteréž nám činili, činie a činiti nepřestávají nás věrně, pravě a stále od počátku našeho královstvie jakožto krále Če- ského pána svého dědičného sě přidržiece, i jsúce k té prosbě milo- stivě nakloněni, aby oni čímž nás milostivějšieho k sobě poznají, tiem
Strana 158
158 K HISTORII ŽIDŮ 1482. lépe potom měli a mohli nám slúžiti; protož s dobrým rozmyslem a radú věrných našich mocí královskú již psané purkmistra, konšely i všecku obec téhož města Mostu, nynějšie i budúcie zprostili jsme a tiemto listem zprošťujem, zbavili jsme a tiemto listem zbavujem jim to milostivě odpúštějíce, aby oni od nynějšíeho času po věčné časy budúcie nebyli povinni platiti a dávati, i také neplatili ani dávali těch šesti kop grošuov širokých českých dobrých střiebrných rázu praž- ského nám i také budúcím našim králóm Českým ani žádnému jinému, kteréžto jsú prve platili každý rok do komory našie a dávali za zpro- štěnie židuov, ale již při tom neplacení těch šesti kop grošuov mají zachováni býti bez všeliké překážky našie i také budúcích našich králuov Českých i všech jiných lidí. Protož přikazujem podkomořiemu našemu i jiným všem úředníkóm našim nynějším i budúcím, aby již psané purkmistra, konšely i všecky obyvatele svrchupsaného města Mostu nynějšie i budúcie při té našie milosti i také při těch všech věcech, kteréž sě svrchu vypisují, zachovali, jim v tom nepřekážejíce ani překážeti dopúštějíce, a jinak aby toho nečinili, a to pod uvaro- váním hněvu našeho i budúcích našich králuov Českých. Tomu na svědomie pečeť naši královskú kázali jsme přivěsiti k tomuto listu. Dán v Praze, v neděli na hod slavný božieho křtěnie, léta božieho tisícieho čtyřistého osmdesátého druhého, královstvie našeho léta jede- náctého. Dr. L. Schlesinger, Stadtbuch von Brüx, p. 173 a sl. 1483. 278. Zpráva o vybrání domů židovských v Praze. 24. září 1483. Léta 1483 v středu před sv. Václavem Pražané pod obojí brannou rukou strestali odpůrce krve Kristovy, pobivše nepřátelské rychtáře a konšely, a vybili kláštery, z nichž mnichy vyhnali. »Téhož také dne na Židy udeřili a všecko jim pobrali, množství veliké od stříbra, od zlata, od klenotův, od čub čistých a drahých; a znamenité škody vzali sou Židé, i páni a jiní, majíce tam věci zastavené.« 1483. Viz Tomek, Dějepis m. Prahy X., 42, 52, 59, 63, 65. 279. Při vzbouření v Praze 1. 1483 Židé obráni. Při vzbouření v Praze r. 1483 lid loupeže dychtivý udeřil také na Židy, vybil jejich domy a pobral, co nalezl skvostného od stříbra, od zlata, od klenotů, kožešin drahých, nejvíce věci u Židů zastavené, čímž vzali největší škodu dlužníci jejich stavu městského i stavů vyšších. Z písemných pamětí, které se zachovaly z prvních let po vzbou- ření Pražském, nedovídáme se, kdy a jak se skončilo jednání mezi
158 K HISTORII ŽIDŮ 1482. lépe potom měli a mohli nám slúžiti; protož s dobrým rozmyslem a radú věrných našich mocí královskú již psané purkmistra, konšely i všecku obec téhož města Mostu, nynějšie i budúcie zprostili jsme a tiemto listem zprošťujem, zbavili jsme a tiemto listem zbavujem jim to milostivě odpúštějíce, aby oni od nynějšíeho času po věčné časy budúcie nebyli povinni platiti a dávati, i také neplatili ani dávali těch šesti kop grošuov širokých českých dobrých střiebrných rázu praž- ského nám i také budúcím našim králóm Českým ani žádnému jinému, kteréžto jsú prve platili každý rok do komory našie a dávali za zpro- štěnie židuov, ale již při tom neplacení těch šesti kop grošuov mají zachováni býti bez všeliké překážky našie i také budúcích našich králuov Českých i všech jiných lidí. Protož přikazujem podkomořiemu našemu i jiným všem úředníkóm našim nynějším i budúcím, aby již psané purkmistra, konšely i všecky obyvatele svrchupsaného města Mostu nynějšie i budúcie při té našie milosti i také při těch všech věcech, kteréž sě svrchu vypisují, zachovali, jim v tom nepřekážejíce ani překážeti dopúštějíce, a jinak aby toho nečinili, a to pod uvaro- váním hněvu našeho i budúcích našich králuov Českých. Tomu na svědomie pečeť naši královskú kázali jsme přivěsiti k tomuto listu. Dán v Praze, v neděli na hod slavný božieho křtěnie, léta božieho tisícieho čtyřistého osmdesátého druhého, královstvie našeho léta jede- náctého. Dr. L. Schlesinger, Stadtbuch von Brüx, p. 173 a sl. 1483. 278. Zpráva o vybrání domů židovských v Praze. 24. září 1483. Léta 1483 v středu před sv. Václavem Pražané pod obojí brannou rukou strestali odpůrce krve Kristovy, pobivše nepřátelské rychtáře a konšely, a vybili kláštery, z nichž mnichy vyhnali. »Téhož také dne na Židy udeřili a všecko jim pobrali, množství veliké od stříbra, od zlata, od klenotův, od čub čistých a drahých; a znamenité škody vzali sou Židé, i páni a jiní, majíce tam věci zastavené.« 1483. Viz Tomek, Dějepis m. Prahy X., 42, 52, 59, 63, 65. 279. Při vzbouření v Praze 1. 1483 Židé obráni. Při vzbouření v Praze r. 1483 lid loupeže dychtivý udeřil také na Židy, vybil jejich domy a pobral, co nalezl skvostného od stříbra, od zlata, od klenotů, kožešin drahých, nejvíce věci u Židů zastavené, čímž vzali největší škodu dlužníci jejich stavu městského i stavů vyšších. Z písemných pamětí, které se zachovaly z prvních let po vzbou- ření Pražském, nedovídáme se, kdy a jak se skončilo jednání mezi
Strana 159
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLESKU. 159 obcemi a králem prostředkem osob k tomu zřízených, kterým mělo 1483. rozhodnuto býti o nápravě čili náhradě za škody učiněné komoře oloupením Židů, a měla se státi jakási přehlídka privilegií měst Praž- ských se vzhledem ku právním poměrům mezi nimi a králem. Žeby snad byli Pražané utrpěli tím nějakou škodu na svobodách svých, toho nikdež není žádné stopy. Tomek, Dějepis města Prahy, X. str. 42, 76. 280. Brněnští přísežní dávají Hradišťské měst- 1483. ské radě naučení o souzení Židů. 1483. Žádáte zprávy, což sě dotýče Židuov súditi. O tom, dokudž ještě u nás Židé byli, takto jest držáno, že od purgmistra a rady jakožto od knížete a pána země přísežných zvláštnie náš spoluměštěnín jim byl dán za rychtáře, před kterýmžto Žid proti Židu, o čež činiti jměli, své pře skrz žalobu a odpor jednali jsú, a což tu pochybného nemohlo býti dokonáno, to na purgmistra a radu bylo poddáno a podle práva našeho rozsúzeno. Též i nynie, ač již pro příčiny zvláštní osoby městské Židuom za rychtáře nesadíme, ale však práva sě držíce týmž právem, jako i prvé za našich předkuov jsúce kniežete a pána země přísežní, když pře s Židmi, zvláště o penieze neboli o jinú věc svěřenú, k nám pro naučenie podány budú, naučenie k orteli podle práva rozsúdíce vydáváme atd. LXXXIII. Tkač, Naučeni brněnská, 1447—1509, str. 292 p 281. Žid Lebe a syn jeho Josef, kteří byli s jinými 1485. Židy ve vězení v Chebu pro zneuctění krucifixu a napří- mluvu jejich patrona Jindřicha Staršího pána z Gery byli od purkmistra, rady a soudu města Chebu propuštěni, prohlašují, že nebudou činiti žádných nároků, a že nepo- užijí židovských práv a svobod, které ztratili. 10. listopadu 1485. Ich Leb Jüde des Josep Juden sun, itzund zu Gera hünder meinem gnedigen Hern Hern Heinrichen Hern zu Gera dem Eldern wonhafftig, Bekenn vnd thu kunt allermenniglich, dy disen brief sehen horen oder lesen. Nachdem ich mit andern zwaien Juden in der erbaren, fürnemen vnd weisen Hern Bürgermeister, Rate vnd Gerichts der Stat zu Eger vengknus komen bin von der vbeltat vnd Handlung wegen an eym Crucifix begangen, dorumb dann dy genanten Juden gerechtvertiget worden sein, dy mich dann vf vorbete des genanten meins gnedigen Hern vnd ander, die vleisslichen für mich an Sie vorschriben, wider
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLESKU. 159 obcemi a králem prostředkem osob k tomu zřízených, kterým mělo 1483. rozhodnuto býti o nápravě čili náhradě za škody učiněné komoře oloupením Židů, a měla se státi jakási přehlídka privilegií měst Praž- ských se vzhledem ku právním poměrům mezi nimi a králem. Žeby snad byli Pražané utrpěli tím nějakou škodu na svobodách svých, toho nikdež není žádné stopy. Tomek, Dějepis města Prahy, X. str. 42, 76. 280. Brněnští přísežní dávají Hradišťské měst- 1483. ské radě naučení o souzení Židů. 1483. Žádáte zprávy, což sě dotýče Židuov súditi. O tom, dokudž ještě u nás Židé byli, takto jest držáno, že od purgmistra a rady jakožto od knížete a pána země přísežných zvláštnie náš spoluměštěnín jim byl dán za rychtáře, před kterýmžto Žid proti Židu, o čež činiti jměli, své pře skrz žalobu a odpor jednali jsú, a což tu pochybného nemohlo býti dokonáno, to na purgmistra a radu bylo poddáno a podle práva našeho rozsúzeno. Též i nynie, ač již pro příčiny zvláštní osoby městské Židuom za rychtáře nesadíme, ale však práva sě držíce týmž právem, jako i prvé za našich předkuov jsúce kniežete a pána země přísežní, když pře s Židmi, zvláště o penieze neboli o jinú věc svěřenú, k nám pro naučenie podány budú, naučenie k orteli podle práva rozsúdíce vydáváme atd. LXXXIII. Tkač, Naučeni brněnská, 1447—1509, str. 292 p 281. Žid Lebe a syn jeho Josef, kteří byli s jinými 1485. Židy ve vězení v Chebu pro zneuctění krucifixu a napří- mluvu jejich patrona Jindřicha Staršího pána z Gery byli od purkmistra, rady a soudu města Chebu propuštěni, prohlašují, že nebudou činiti žádných nároků, a že nepo- užijí židovských práv a svobod, které ztratili. 10. listopadu 1485. Ich Leb Jüde des Josep Juden sun, itzund zu Gera hünder meinem gnedigen Hern Hern Heinrichen Hern zu Gera dem Eldern wonhafftig, Bekenn vnd thu kunt allermenniglich, dy disen brief sehen horen oder lesen. Nachdem ich mit andern zwaien Juden in der erbaren, fürnemen vnd weisen Hern Bürgermeister, Rate vnd Gerichts der Stat zu Eger vengknus komen bin von der vbeltat vnd Handlung wegen an eym Crucifix begangen, dorumb dann dy genanten Juden gerechtvertiget worden sein, dy mich dann vf vorbete des genanten meins gnedigen Hern vnd ander, die vleisslichen für mich an Sie vorschriben, wider
Strana 160
160 K HISTORII ŽIDŮ 1485 ledig vnd los gelassen haben, das ich In fleissig danncke. Vnd gered vnd globe dorauff, darzu Ich Josep Jüd obgenanter sein Vater, das wir von solichs gemelter gefengnuss nach von verlaufen des gefengnus wegen was sich dorunter begeben vnd gemacht hat, nichtz ausgenomen, dy genanten Hern von Eger rat vnd all dy Iren gaistlich vnd werntlich in Stat und Land nymand ausszgeslossen nach dy, dy des gefengnus vnd sachen vrsacher vnd antrager gewesen sein, zu ewigen Zeiten ny- mer mer betaidigen, anlangen noch zusprechen. Nach dodurch kain forderung oder gerechtikait zu Jn and Jren leiben, hab vnd gütern nit haben nach gewynnen weder mit rechten nach gerichten nach on recht; auch das vnd solchs gen In nit anden, sehern nach rechen sollen noch wollen weder mit worten oder wercken, haymlich nach offenlich nach schaffen zu gestheens in keiner weis, sunder gantz vnd gar ein abgetann sach gen In sein vnd bleiben soll. Des wir dann baid also alles zu thun vnd zu halden vesticlich mit hant vnd mündt, bey vunssern Judischen rechten vnd pai eyn Burgermaister vnd eym Richter zu Eger gerett vnd globt, auch des vnnser iglicher ein Judischen aidt uf Moises puch in den brif gesworen haben on alle arglist vnd on geuerd. Wer aber sach, das wir paid oder vnnser einer oder vnnser erben oder imand von vnnsern wegen, es wer Jud oder crist, in welchen stant oder wesen der wor solch verschreibung nit hielten vnd in eynichen stück dowider beten vnd getan wurd es wer in kurcz oder lenng: so sollen vnd be- kennen wir uns an allen enden vnd vor allen gerichten, wie dy genant glüblos, maynaidig vnd prüchig vnd nymmer mer der Judischeit gut genug, sunder pennyg zu sein. Auch dorumb alle vnnser Judische recht vnd freihait des fromen wolbelevmpten Juden von pillichkeit vnd altersher zugeburt, vnd vff sy komen ist, gantz vnd gar verloren haben der nymmermer zu gebrauchen. Wir sollen vnd wollen auch dobey wilkür- lich den genanten Hern von Eger Rat vnd gericht leibs, lebens oder awz all unnsers gutes verfallen sein, dorümb Sy wale und wilkühr haben sollen. Dorumb vnd dogegen gen In eyniger freiheid, glaid, trostung, gnad vnd alles, das vns vnd vnsser habe frommen vnd In schaden bringen möcht, an kainer stat vnd gegend nit czu genyssen, czu ge- brauchen nach furczuzyhen, wie Menschen in erdenken vnd wir auch erwerben möchten, sunder des genntzlich verzeyhen vnd verzigen haben wollen bey den genanten vnsern pflichten leuderlich on argk vnd on als guerd. Des alles czu einer steten ewigen haldung vnd waren vrkund so geben wir obgenanden Juden Lebe vnd Josep Sun vnd Vater mit guten willen vnbetwunglich disen brif mit des edelen wolgeboren Hern Hern Heinrichen Hern czu Gera itzt des Elderen obgenanden anhangenden Insigel besigelt das Er vnnser paider fleis-
160 K HISTORII ŽIDŮ 1485 ledig vnd los gelassen haben, das ich In fleissig danncke. Vnd gered vnd globe dorauff, darzu Ich Josep Jüd obgenanter sein Vater, das wir von solichs gemelter gefengnuss nach von verlaufen des gefengnus wegen was sich dorunter begeben vnd gemacht hat, nichtz ausgenomen, dy genanten Hern von Eger rat vnd all dy Iren gaistlich vnd werntlich in Stat und Land nymand ausszgeslossen nach dy, dy des gefengnus vnd sachen vrsacher vnd antrager gewesen sein, zu ewigen Zeiten ny- mer mer betaidigen, anlangen noch zusprechen. Nach dodurch kain forderung oder gerechtikait zu Jn and Jren leiben, hab vnd gütern nit haben nach gewynnen weder mit rechten nach gerichten nach on recht; auch das vnd solchs gen In nit anden, sehern nach rechen sollen noch wollen weder mit worten oder wercken, haymlich nach offenlich nach schaffen zu gestheens in keiner weis, sunder gantz vnd gar ein abgetann sach gen In sein vnd bleiben soll. Des wir dann baid also alles zu thun vnd zu halden vesticlich mit hant vnd mündt, bey vunssern Judischen rechten vnd pai eyn Burgermaister vnd eym Richter zu Eger gerett vnd globt, auch des vnnser iglicher ein Judischen aidt uf Moises puch in den brif gesworen haben on alle arglist vnd on geuerd. Wer aber sach, das wir paid oder vnnser einer oder vnnser erben oder imand von vnnsern wegen, es wer Jud oder crist, in welchen stant oder wesen der wor solch verschreibung nit hielten vnd in eynichen stück dowider beten vnd getan wurd es wer in kurcz oder lenng: so sollen vnd be- kennen wir uns an allen enden vnd vor allen gerichten, wie dy genant glüblos, maynaidig vnd prüchig vnd nymmer mer der Judischeit gut genug, sunder pennyg zu sein. Auch dorumb alle vnnser Judische recht vnd freihait des fromen wolbelevmpten Juden von pillichkeit vnd altersher zugeburt, vnd vff sy komen ist, gantz vnd gar verloren haben der nymmermer zu gebrauchen. Wir sollen vnd wollen auch dobey wilkür- lich den genanten Hern von Eger Rat vnd gericht leibs, lebens oder awz all unnsers gutes verfallen sein, dorümb Sy wale und wilkühr haben sollen. Dorumb vnd dogegen gen In eyniger freiheid, glaid, trostung, gnad vnd alles, das vns vnd vnsser habe frommen vnd In schaden bringen möcht, an kainer stat vnd gegend nit czu genyssen, czu ge- brauchen nach furczuzyhen, wie Menschen in erdenken vnd wir auch erwerben möchten, sunder des genntzlich verzeyhen vnd verzigen haben wollen bey den genanten vnsern pflichten leuderlich on argk vnd on als guerd. Des alles czu einer steten ewigen haldung vnd waren vrkund so geben wir obgenanden Juden Lebe vnd Josep Sun vnd Vater mit guten willen vnbetwunglich disen brif mit des edelen wolgeboren Hern Hern Heinrichen Hern czu Gera itzt des Elderen obgenanden anhangenden Insigel besigelt das Er vnnser paider fleis-
Strana 161
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 161 sigen beede wegen des zu gezeugnüs sein gnaden vnd erbern auch In- 1485. sigel on schaden vnd on entgelt an den brif tun hat hengen, der geben st nach Crists geburt vierzehnhundert vnd ym fünffvndachtzigisten Jar an Sant Merteins abendt. (Orig. auf Perg. Siegel abgefallen, Archiv der Stadt Eger Nr. 856.). Dr. J. Simon, Urkundliches Material zur Geschichte der Egerer Judengemeinde. Braun, Monatsschrift für Gesch. u. Wissenschaft des Judentums. Roč. 44. 282. Na zemském sněmu českém ze dne 1. října 1487. 1487 bylo usneseno, že má býti Židům uložena značná daň; dále mají křesťané, kteří dávají Židům peníze, aby s nimi společně lichvařili, udáni býti králi k po- trestání. 1. října 1487. Sněmowní zápis r. 1487; 1. Okt. Item, Židé aby znamenitú berni a pomoc dali, poněwadž země užíwají a lichwy znamenitě berú a to tíž berníci aby wybírali, kteriž usazeni budú, aby měli moc wybierati podlé možnosti jich. A tu pomoc berníci aby žádnému w ruce newy- dáwali, nežli těm, kteriž budú wybráni z kniežat, z panuów, z rytieřstwa i z měst, a týmž aby z toho počet udělali. A ti kteriž wybráni a wo- leni budú, mají slíbiti knižatóm, pánuóm, rytieřstwu a městuom, aby žádnému newydáwali těch peněz bez wuole kniežat, pánuow, rytieřstwa i měst. Item, ježto někteří křesťané dáwají swé peníze mezi Židy, aby jimi spolu lichwili: kdežby se toho kdokoli doptal, aby toho netajil aby na krále J. M vznesl. A těch peněz polowice aby na krále J. Mt, a polowice na toho, kdožby se toho uptal, přišla, a ten jistý křesťan aby kázan byl. Archiv Český, IV. p. 520 a sl. 283. Král Vladislav dovolil Židu Angelikovi, 1489. jehož přijal již dříve za lékaře při dvoře královském, koupiti si dům v Menším městě Pražském, aby byl dvoru blíže. 1489. Tomek, Dějepis města Prahy, IX. str. 25. 284. Židé v Praze při oslavě korunovace krále Vla- 1490. dislava za krále Uherského. 30. září 1490. Zpráva o korunovaci krále Vladislava dne 19. září 1490 v Běle- hradě Královském přišla do Prahy dne 28. září v den sv. Václava i při- jata jest ode všeho obyvatelstva s velkou radostí. Obce slavily ji dne 11
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 161 sigen beede wegen des zu gezeugnüs sein gnaden vnd erbern auch In- 1485. sigel on schaden vnd on entgelt an den brif tun hat hengen, der geben st nach Crists geburt vierzehnhundert vnd ym fünffvndachtzigisten Jar an Sant Merteins abendt. (Orig. auf Perg. Siegel abgefallen, Archiv der Stadt Eger Nr. 856.). Dr. J. Simon, Urkundliches Material zur Geschichte der Egerer Judengemeinde. Braun, Monatsschrift für Gesch. u. Wissenschaft des Judentums. Roč. 44. 282. Na zemském sněmu českém ze dne 1. října 1487. 1487 bylo usneseno, že má býti Židům uložena značná daň; dále mají křesťané, kteří dávají Židům peníze, aby s nimi společně lichvařili, udáni býti králi k po- trestání. 1. října 1487. Sněmowní zápis r. 1487; 1. Okt. Item, Židé aby znamenitú berni a pomoc dali, poněwadž země užíwají a lichwy znamenitě berú a to tíž berníci aby wybírali, kteriž usazeni budú, aby měli moc wybierati podlé možnosti jich. A tu pomoc berníci aby žádnému w ruce newy- dáwali, nežli těm, kteriž budú wybráni z kniežat, z panuów, z rytieřstwa i z měst, a týmž aby z toho počet udělali. A ti kteriž wybráni a wo- leni budú, mají slíbiti knižatóm, pánuóm, rytieřstwu a městuom, aby žádnému newydáwali těch peněz bez wuole kniežat, pánuow, rytieřstwa i měst. Item, ježto někteří křesťané dáwají swé peníze mezi Židy, aby jimi spolu lichwili: kdežby se toho kdokoli doptal, aby toho netajil aby na krále J. M vznesl. A těch peněz polowice aby na krále J. Mt, a polowice na toho, kdožby se toho uptal, přišla, a ten jistý křesťan aby kázan byl. Archiv Český, IV. p. 520 a sl. 283. Král Vladislav dovolil Židu Angelikovi, 1489. jehož přijal již dříve za lékaře při dvoře královském, koupiti si dům v Menším městě Pražském, aby byl dvoru blíže. 1489. Tomek, Dějepis města Prahy, IX. str. 25. 284. Židé v Praze při oslavě korunovace krále Vla- 1490. dislava za krále Uherského. 30. září 1490. Zpráva o korunovaci krále Vladislava dne 19. září 1490 v Běle- hradě Královském přišla do Prahy dne 28. září v den sv. Václava i při- jata jest ode všeho obyvatelstva s velkou radostí. Obce slavily ji dne 11
Strana 162
162 K HISTORII ŽIDŮ 1490. 30. září jak službami božími tak i hlučnými radovánkami. Na Starém městě konšelé s obcí šli v processí slavné s korouhví novou, na které byly namalovány znaky všech zemí Vladislavových, do kostela Týn- ského a zpívali Te Deum laudamus; odpoledne pak Židé učinili pro- cessí po rynku s korouhví svou, nesouce v rukou proutky s jablky. Tomek, Dějepis města Prohy, X. str. 102. 1490. 285. Meyer Žid, mistr židovský království Českého a markrabství Moravského zavazuje se s devíti ruko- jmími, že bude za všechny Židy moravské padesát uher- ských zlatých nejvyššímu hofmistru království Českého Vilémovi z Pernštýna a na Helfenšteině ročně až do jeho smrti platiti, začež tento, když se Židé naň obrátí ve všem, co není proti Bohu a zemi, nemá jim rady ode- příti a co dobrého jest pro ně činiti. Bez data. [1490.] Jaa Mayer Žid, mistr židovský království Českého a markrabství Moravského, známo činím tímto listem všem vuobec, kdež čten nebo čtúcí slyšán bude, že sem k potřebě a k žádosti všech Židuov mar- krabství Moravského učinil smlúvu mezi urozeným pánem panem Vilé- mem z Pernštejna na Helfenšteině, najvyšším hofmistrem království Českého JMtí, a těmi Židy všemi obývajícími v markrabství Moravském, tak že ti Židé nynější i budoucí potomní mají býti a jsou [povinni do živnosti pana Viléma svrchupsaného JMti platiti padesáte zlatých uherských, a to hned počnúc od vánoc najprv příštích po datum listu tohoto, a tak každý rok až do živnosti JMti platiti a vydávati jmáme. A nadepsaný pan Vilém JMt, když by se ti Židé k JMti utekli, což by koli nebylo proti pánu Bohu a zemi, jich radú svou neopúštěli a jim co dobrého učiniti [aby] ráčil. Já svrchupsaný Mayer jakožto smlúvce všich Ziduov obývajících v markrabstvie Moravském a rukojmie pode- psaní slibujeme všickni jednostajně na místě všech Židuov obývajících v zemi Moravské, kdežkoli jsou neb budou, že se tomu všemu dosti státi má od nás všech svrchupsanému panu JMti tak a na ten čas, jakož se svrchu píše. Pakli bychom toho neučinili a summy tej L fl. svrchupsaných kterýkoli rok při času v moc nedali a úplně nezaplatili, pánu JMtí dá- váme tímto listem plnú moc i právo my podepsaní Židé sami od sebe i od svých erbuov i budoucích Židuov, že nás i erby naše bude moci stavovati i svú mocí k tomu připravovati, abychom JMti, dosti činili do živnosti JMti, tak jakož jsme se sami dobrovolně a [z] zvláštnie pří- chylnosti k JMti v to podali.
162 K HISTORII ŽIDŮ 1490. 30. září jak službami božími tak i hlučnými radovánkami. Na Starém městě konšelé s obcí šli v processí slavné s korouhví novou, na které byly namalovány znaky všech zemí Vladislavových, do kostela Týn- ského a zpívali Te Deum laudamus; odpoledne pak Židé učinili pro- cessí po rynku s korouhví svou, nesouce v rukou proutky s jablky. Tomek, Dějepis města Prohy, X. str. 102. 1490. 285. Meyer Žid, mistr židovský království Českého a markrabství Moravského zavazuje se s devíti ruko- jmími, že bude za všechny Židy moravské padesát uher- ských zlatých nejvyššímu hofmistru království Českého Vilémovi z Pernštýna a na Helfenšteině ročně až do jeho smrti platiti, začež tento, když se Židé naň obrátí ve všem, co není proti Bohu a zemi, nemá jim rady ode- příti a co dobrého jest pro ně činiti. Bez data. [1490.] Jaa Mayer Žid, mistr židovský království Českého a markrabství Moravského, známo činím tímto listem všem vuobec, kdež čten nebo čtúcí slyšán bude, že sem k potřebě a k žádosti všech Židuov mar- krabství Moravského učinil smlúvu mezi urozeným pánem panem Vilé- mem z Pernštejna na Helfenšteině, najvyšším hofmistrem království Českého JMtí, a těmi Židy všemi obývajícími v markrabství Moravském, tak že ti Židé nynější i budoucí potomní mají býti a jsou [povinni do živnosti pana Viléma svrchupsaného JMti platiti padesáte zlatých uherských, a to hned počnúc od vánoc najprv příštích po datum listu tohoto, a tak každý rok až do živnosti JMti platiti a vydávati jmáme. A nadepsaný pan Vilém JMt, když by se ti Židé k JMti utekli, což by koli nebylo proti pánu Bohu a zemi, jich radú svou neopúštěli a jim co dobrého učiniti [aby] ráčil. Já svrchupsaný Mayer jakožto smlúvce všich Ziduov obývajících v markrabstvie Moravském a rukojmie pode- psaní slibujeme všickni jednostajně na místě všech Židuov obývajících v zemi Moravské, kdežkoli jsou neb budou, že se tomu všemu dosti státi má od nás všech svrchupsanému panu JMti tak a na ten čas, jakož se svrchu píše. Pakli bychom toho neučinili a summy tej L fl. svrchupsaných kterýkoli rok při času v moc nedali a úplně nezaplatili, pánu JMtí dá- váme tímto listem plnú moc i právo my podepsaní Židé sami od sebe i od svých erbuov i budoucích Židuov, že nás i erby naše bude moci stavovati i svú mocí k tomu připravovati, abychom JMti, dosti činili do živnosti JMti, tak jakož jsme se sami dobrovolně a [z] zvláštnie pří- chylnosti k JMti v to podali.
Strana 163
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 163 Tomu na svědomí a lepší jistotu já nadepsaný Mayer, mistr ži- 1490. dovský, i my podepsaní Židé všickni rukojmie svými vlastními rukami toho všeho na zdržení sme se podepsali, že tomu všemu dosti činiti jmáme, což se v tomto listu píše. Item tito jsou za to rukojmové: item mistr Mayer, Myšl z Evančic, Januš z Evančic, David z Evančic, Kaffman z Pohořelic, Judlman z Po- hořelic, Izaak z Strážnice, starý Izaak z Strážnice, Mertl z Evančic, Januš z Pohořelic, Michal Hesl z Evančic. Archiv Česky, 1897. XVI., p. 367. 286. Král Vladislav nařizuje Budějovickým, kteří, 1492. jak se dověděl, chtěli se dopustiti bezpráví na Zidech mezi nimi bydlících, aby jim nečinili násilí, nýbrž aby jim popřáli sídla jako dříve. Kdyby chtěl někdo Židy ob- žalovati, ať tak učiní před komořím království Českého Na Budíně, 20. ledna 1492. Vladislav, z boží milosti uherský, český oc král a markrabě mo- ravský oc. Opatrní věrní naši milí! Spraveni jsme, že by jste vy těm Židóm, kteříž mezi vámi jsú, některá bezpráví činiti umyslili, při kte- réžto věci my zachovávajíce spravedlnost takto vám porúčíme i s pil- ností přikazujem: abyšte na též Židy žádnú mocí nesáhali, ani sáhati dopúštěli, ale jim tu též jako i prve bytu přáli, a jestliže by je kto viniti chtěl, ať je viní před komořím království Českého, kterémuž jsme my tu věc k dostatečnému rozeznání poručili. Dán na Budíně v pátek po svaté Pryště, let království našich Uherského druhého, Českého Commissio propria domini regis. XXI° léta. Opatrným purkmistru a konšelóm města Budějovic, věrným našim milým. Casopis Musea král. Českého. Roč. LXXII., p. 427. a sl. 287. Konšelé a obecní starší města Plzně ustanovují, že 1493. všichni domácí i přespolní Židé pro rozeznávání se od jiných lidí mají choditi v židovských kuklách a jejich ženy v šlojířích se širokými žlu- tými okraji; za každé neuposlechnutí jest platiti 5 grošův pokuty. Zá- roveň se ustanovuje, že Židé nesmějí dělati žádných šlojéřův a že ne- smějí se zabývati žádnými křesťanskými obchody. 2. září 1493. Z rejstříku rozepří. Č. 39, p. 19 v Plseňském museu. 288. Zemský sněm království Českého ustanovil 1494. mimo jiné, že najde-li kdo u Zida v Židovském městě
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 163 Tomu na svědomí a lepší jistotu já nadepsaný Mayer, mistr ži- 1490. dovský, i my podepsaní Židé všickni rukojmie svými vlastními rukami toho všeho na zdržení sme se podepsali, že tomu všemu dosti činiti jmáme, což se v tomto listu píše. Item tito jsou za to rukojmové: item mistr Mayer, Myšl z Evančic, Januš z Evančic, David z Evančic, Kaffman z Pohořelic, Judlman z Po- hořelic, Izaak z Strážnice, starý Izaak z Strážnice, Mertl z Evančic, Januš z Pohořelic, Michal Hesl z Evančic. Archiv Česky, 1897. XVI., p. 367. 286. Král Vladislav nařizuje Budějovickým, kteří, 1492. jak se dověděl, chtěli se dopustiti bezpráví na Zidech mezi nimi bydlících, aby jim nečinili násilí, nýbrž aby jim popřáli sídla jako dříve. Kdyby chtěl někdo Židy ob- žalovati, ať tak učiní před komořím království Českého Na Budíně, 20. ledna 1492. Vladislav, z boží milosti uherský, český oc král a markrabě mo- ravský oc. Opatrní věrní naši milí! Spraveni jsme, že by jste vy těm Židóm, kteříž mezi vámi jsú, některá bezpráví činiti umyslili, při kte- réžto věci my zachovávajíce spravedlnost takto vám porúčíme i s pil- ností přikazujem: abyšte na též Židy žádnú mocí nesáhali, ani sáhati dopúštěli, ale jim tu též jako i prve bytu přáli, a jestliže by je kto viniti chtěl, ať je viní před komořím království Českého, kterémuž jsme my tu věc k dostatečnému rozeznání poručili. Dán na Budíně v pátek po svaté Pryště, let království našich Uherského druhého, Českého Commissio propria domini regis. XXI° léta. Opatrným purkmistru a konšelóm města Budějovic, věrným našim milým. Casopis Musea král. Českého. Roč. LXXII., p. 427. a sl. 287. Konšelé a obecní starší města Plzně ustanovují, že 1493. všichni domácí i přespolní Židé pro rozeznávání se od jiných lidí mají choditi v židovských kuklách a jejich ženy v šlojířích se širokými žlu- tými okraji; za každé neuposlechnutí jest platiti 5 grošův pokuty. Zá- roveň se ustanovuje, že Židé nesmějí dělati žádných šlojéřův a že ne- smějí se zabývati žádnými křesťanskými obchody. 2. září 1493. Z rejstříku rozepří. Č. 39, p. 19 v Plseňském museu. 288. Zemský sněm království Českého ustanovil 1494. mimo jiné, že najde-li kdo u Zida v Židovském městě
Strana 164
164 K HISTORII ŽIDŮ 1494. ukradený předmět, jest Žid povinen ihned beze vší náhrady i beze všeho odporu předmět vrátiti. Židé smějí půjčovati toliko na zástavy, nikoli na listiny neb rejstříky, ježto by jinak povstaly zmatky. Půjčí-li Žid na ukradený předmět a okradený tím utrpí škodu, má ji Žid beze všeho odporu nahraditi nebo zloděje poškozenému udati. Neučinil-li tak Žid, může okradený »hleděti k hrdlu i statku« jeho. 24. února 1494. Snesení sněmovní. Páni a vládyky, Pražané a jiná města, na sněmě obecním, kterýž držán byl na hradě Pražském léta božího MCCCCXCIIII., v ponděli na den svatého Matěje apoštola božího, tyto artikule přidali. Item což se Židuov dotýče, jakož kradené věci přijímají, kdožby kolivěk kterú svú věc jemu ukradenú v Židech optal u kteréhožkoli Žida, že ten Žid nebo ti Židé hned beze všeho úplatku zase navracovati mají beze vší odpornosti. A také Židé toliko na základy aby puojčovali, ale na listy a na registra nic; neb potom skrze to se zmatkové dějí znamenití. A kterýby- koli Žid na kterú kradenú věc puojčil, a ten, komuž ukradena jest, kterú škodu skrze to vzal, ten Žid jemu tu škodu napraviti má beze vší odpornosti, a neb toho zloděje jemu oznámiti také beze vší odpor- nosti. Pakliby Žid toho neučinil, tehdy ten, komuž ukradeno jest, k hrdlu i k statku bude moci hleděti tomu Židu. K tomuto do desk vložení byli jsú vysláni z plného saudu zem- ského a sněmu obecního Jindřich z Hradce, najvyšší komorník království Českého, Puota z Ryzmberka a z Švihova, najvyšší sudí království Če- ského z pánuov, jsúce k tomu zvláště vysláni. Archiv Český V., p. 456. 1494. 289. Král Vladislav nařizuje přísně purkmistru, kon- šelům a celé obci města Budějovic toho dbáti, aby proti jeho komorním sluhům Židům, kteří na Veliký pátek bez příčiny byli pronásledováni, nikdo násilí se nedopouštěl. Má-li někdo něco proti Židům, ať vyhledává svého práva u hejtmanů nad městem ustanovených, bouří nikomu trpěti nebude. V Levoči, 6. května 1494. Vladislav z božie milosti Uherský a Český etc. král a markrabie Moravský oc. Opatrní, věrní naši milí! Vaše psanie široké, kteréž jste nám v této mieře učinili, po zprávě poctivého doktora, faráře vašeho, což se Židuov dotýče v městě mezi vámi obývajících, viděli jsme a tomu dobře porozuměli; i věztež, že jsme dostatečně toho zpraveni od hajtmanuov královstvie Českého, že na jmenované Židy nic k tomu podobného
164 K HISTORII ŽIDŮ 1494. ukradený předmět, jest Žid povinen ihned beze vší náhrady i beze všeho odporu předmět vrátiti. Židé smějí půjčovati toliko na zástavy, nikoli na listiny neb rejstříky, ježto by jinak povstaly zmatky. Půjčí-li Žid na ukradený předmět a okradený tím utrpí škodu, má ji Žid beze všeho odporu nahraditi nebo zloděje poškozenému udati. Neučinil-li tak Žid, může okradený »hleděti k hrdlu i statku« jeho. 24. února 1494. Snesení sněmovní. Páni a vládyky, Pražané a jiná města, na sněmě obecním, kterýž držán byl na hradě Pražském léta božího MCCCCXCIIII., v ponděli na den svatého Matěje apoštola božího, tyto artikule přidali. Item což se Židuov dotýče, jakož kradené věci přijímají, kdožby kolivěk kterú svú věc jemu ukradenú v Židech optal u kteréhožkoli Žida, že ten Žid nebo ti Židé hned beze všeho úplatku zase navracovati mají beze vší odpornosti. A také Židé toliko na základy aby puojčovali, ale na listy a na registra nic; neb potom skrze to se zmatkové dějí znamenití. A kterýby- koli Žid na kterú kradenú věc puojčil, a ten, komuž ukradena jest, kterú škodu skrze to vzal, ten Žid jemu tu škodu napraviti má beze vší odpornosti, a neb toho zloděje jemu oznámiti také beze vší odpor- nosti. Pakliby Žid toho neučinil, tehdy ten, komuž ukradeno jest, k hrdlu i k statku bude moci hleděti tomu Židu. K tomuto do desk vložení byli jsú vysláni z plného saudu zem- ského a sněmu obecního Jindřich z Hradce, najvyšší komorník království Českého, Puota z Ryzmberka a z Švihova, najvyšší sudí království Če- ského z pánuov, jsúce k tomu zvláště vysláni. Archiv Český V., p. 456. 1494. 289. Král Vladislav nařizuje přísně purkmistru, kon- šelům a celé obci města Budějovic toho dbáti, aby proti jeho komorním sluhům Židům, kteří na Veliký pátek bez příčiny byli pronásledováni, nikdo násilí se nedopouštěl. Má-li někdo něco proti Židům, ať vyhledává svého práva u hejtmanů nad městem ustanovených, bouří nikomu trpěti nebude. V Levoči, 6. května 1494. Vladislav z božie milosti Uherský a Český etc. král a markrabie Moravský oc. Opatrní, věrní naši milí! Vaše psanie široké, kteréž jste nám v této mieře učinili, po zprávě poctivého doktora, faráře vašeho, což se Židuov dotýče v městě mezi vámi obývajících, viděli jsme a tomu dobře porozuměli; i věztež, že jsme dostatečně toho zpraveni od hajtmanuov královstvie Českého, že na jmenované Židy nic k tomu podobného
Strana 165
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 165 nenie uvedeno od těch, ktož jsú na ně a proti nim žalobu vedli. Pak 1494. jakžkolivěk a skrze kohožkolivěk proti týmž Židóm búřka a taková zlost zdvihla se jest neduovodně, vám všem i každému zvláště s pilností přikazujeme, poněvadž oni komora naše jsú, abyšte na ně žádnú mocí nesahali ani komužkolivěk sahati dopúštěli, všech výmluv při tom ne- chajíce. Než jestliže by kto proti nim co takového měl, aby toho na nich právem hleděl před hajtmany na miestě našem usazenými, nebo my takových búřek a všetečných předsevzetí žádnému trpěti nemieníme. A protož, znajíce takové rozkázánie naše, v tom se tak zachovajte, jakož vám píšeme, jinak toho nečiniece pod zachováním milosti našie. Dán v Levoči v úterý před Božím na nebe vstoupením, království našich Uherského v čtvrtém létě a Českého ve třímezcietném. J. Čelakovský, Příspěvky k dějinám Židů v době Jagellonské. Časopis Musea král Českého. 1898. LXXII., p. 427 a sl. 290. Král Vladislav potvrzuje listy svých před- 1497. chůdcův králův Karla IV. a Ladislava, dle nichž Židé v Uherském Hradišti k obci jsou připojeni, tak že ni- komu jinému než toliko obci mají daně odváděti, a že je nemá nikdo jiný než toliko purkmistr a konšelé jakožto král. úředníci spravovati. Bude-li na ně vznesena žaloba, má se tak díti dle tamějšího práva; totéž platí, povstane-li pře mezi Židy samými. Mají-li spravedlivé dlužní požadavky, mají jim purkmistr a konšelé města Hradiště raditi a býti nápomocni, aby svých pohledávek i s úroky (lichvou) dosáhli. V Brně, 19. února 1497. My Vladislav z božie milosti Uherský, Český, Dalmatský, Char- vatský etc. král, markrabie Moravský, Lucemburské a Slezské knieže a Lužický markrabie etc., oznamujem tiemto listem všem, jakož naj- jasnější pán Karel a pán Ladslav, Uherský a Český králové, předkové naši šťastné paměti, pro mnohé a věrné služby opatrných purgmistra, konšel i vší obce města Hradiště, všecky Židy v témž městě obývající k témuž městu pro polehčenie a opravu přidati a připojiti ráčil [sic kteréhožto listu my sme také potvrditi ráčili. Nynie pak přístúpili jsú před velebnost naši královskú někteří Židé z téhož města Hradiště a prosili jsú nás pokorně, abychom jim toho k městu připojení přieti, i některých jiných práv a svobod jejich potvrditi a obdarovati ráčili vedle těchto artikulóv dolepsaných: Najprve, aby Židé v témž městě v Hradišti obývající, nynější í budúcí, žádnému žádných poplatkuov a berní nedávali a neplatili, než měšťanóm svrchu dotčeného města na opravu, tak což by měšťané na ně položili vedle slušnosti a starodáv-
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 165 nenie uvedeno od těch, ktož jsú na ně a proti nim žalobu vedli. Pak 1494. jakžkolivěk a skrze kohožkolivěk proti týmž Židóm búřka a taková zlost zdvihla se jest neduovodně, vám všem i každému zvláště s pilností přikazujeme, poněvadž oni komora naše jsú, abyšte na ně žádnú mocí nesahali ani komužkolivěk sahati dopúštěli, všech výmluv při tom ne- chajíce. Než jestliže by kto proti nim co takového měl, aby toho na nich právem hleděl před hajtmany na miestě našem usazenými, nebo my takových búřek a všetečných předsevzetí žádnému trpěti nemieníme. A protož, znajíce takové rozkázánie naše, v tom se tak zachovajte, jakož vám píšeme, jinak toho nečiniece pod zachováním milosti našie. Dán v Levoči v úterý před Božím na nebe vstoupením, království našich Uherského v čtvrtém létě a Českého ve třímezcietném. J. Čelakovský, Příspěvky k dějinám Židů v době Jagellonské. Časopis Musea král Českého. 1898. LXXII., p. 427 a sl. 290. Král Vladislav potvrzuje listy svých před- 1497. chůdcův králův Karla IV. a Ladislava, dle nichž Židé v Uherském Hradišti k obci jsou připojeni, tak že ni- komu jinému než toliko obci mají daně odváděti, a že je nemá nikdo jiný než toliko purkmistr a konšelé jakožto král. úředníci spravovati. Bude-li na ně vznesena žaloba, má se tak díti dle tamějšího práva; totéž platí, povstane-li pře mezi Židy samými. Mají-li spravedlivé dlužní požadavky, mají jim purkmistr a konšelé města Hradiště raditi a býti nápomocni, aby svých pohledávek i s úroky (lichvou) dosáhli. V Brně, 19. února 1497. My Vladislav z božie milosti Uherský, Český, Dalmatský, Char- vatský etc. král, markrabie Moravský, Lucemburské a Slezské knieže a Lužický markrabie etc., oznamujem tiemto listem všem, jakož naj- jasnější pán Karel a pán Ladslav, Uherský a Český králové, předkové naši šťastné paměti, pro mnohé a věrné služby opatrných purgmistra, konšel i vší obce města Hradiště, všecky Židy v témž městě obývající k témuž městu pro polehčenie a opravu přidati a připojiti ráčil [sic kteréhožto listu my sme také potvrditi ráčili. Nynie pak přístúpili jsú před velebnost naši královskú někteří Židé z téhož města Hradiště a prosili jsú nás pokorně, abychom jim toho k městu připojení přieti, i některých jiných práv a svobod jejich potvrditi a obdarovati ráčili vedle těchto artikulóv dolepsaných: Najprve, aby Židé v témž městě v Hradišti obývající, nynější í budúcí, žádnému žádných poplatkuov a berní nedávali a neplatili, než měšťanóm svrchu dotčeného města na opravu, tak což by měšťané na ně položili vedle slušnosti a starodáv-
Strana 166
166 K HISTORII ŽIDŮ 1497. ného obyčeje, k tomu také aby oni purgmistr a konšelé jakožto úřed- níci naši je Židy řídili a spravovali, a žádný jiný. Item žádný mistr židovský ani žádný Žid aby nad nimi nebýval, ani žádné kletby na ně nevykládal, a ktož by kolivěk kletbu na ně vložil, ten každý propadne do komory naší královské sto zlatých uherských, a těm Židóm aby ta kletba ke škodě nebyla. Item komuž by kolivěk tíž Židi co povinno- vati byli, má jich každý před právem Hradišckým hleděti a viniti, a oni povinni jsú a budú každému před týmž právem právi býti a od sebe všecko spravedlivé učiniti vedle práva téhož města Hradiště. Item, kterýž by kolivěk soud mezi týmiž Židy povstal a vznikl, nemá Žid jináč souzen býti, než měsckým právem tu v Hradišti. A kteréž by kolivěk tíž Židé dluhy spravedlivé měli přes pole, k takovým dluhóm spra- vedlivým i k lichvě majie jim Židóm purgmistr a konšelé téhož města Hradiště dopomáhati a radni býti, aby je vyupomínati a dobýti mohli, jich v tom vedle práva a spravedlnosti nevopouštějíce, tak a podle toho, jakož jsú to předkové jich činili. K kteréžto prosbě jsúce naklo- něni a zvláště z té příčiny, poněvadž jsú těch artikuluov prve a od starodávna ti Židé užívali, a měšťané Hradiští také jsú se k nim od dávných časuov zachovávali; kdežto s dobrým rozmyslem a radú věr- ných našich, mocí královskú a jakožto markrabie Moravský těch všech svrchu dotčených a nahoře vypsaných artikuluov, kterýchž jsú tíž Židé požívali, od starodávna, tiemto listem naším potvrdili a upevnili jsme, potvrzujem a upevňujem, a též Židy Hradišcké při těch artikulech, spuosobu a právu svrchu dotčeném, i při tom při všem, což se v týchž artikulech drží a zavierá, potud, pokudž spravedlivé jest, je nynější i budúcí jich zuostavujem milostivě, chtiece tomu, aby svrchu dotčení Židé v Hradišti obývající, nynější i budúcie, nahoře dotčených práv, svobod, výsad a zvyklých dobrých starodávných obyčejóv tak nynie jako prve požívali a požívati mohli, jimi se řídili a spravovali a z nich vyvozováni nebyli proti spravedlnosti od nás, od budúciech našich králuov Českých a markrabí Moravských ani od žádného jiného nynie i v časiech budúciech. A protož přikazujem hajptmanu, podkomořiemu i jiným všem úředníkóm a obyvatelóm markrabství našeho Moravského, a zvláště opatrným purgmistru, konšelóm, starším i vší obci nahoře psaného města Hradiště, věrným našim milým, nynějším i budúciem jich, aby často dotčené Židy mezi nimi obývající, nynější i budúcí, při těch svrchu dotčených milostech, artikulech, právech, svobodách a oby- čejích starodávných měli a je při tom drželi a zachovávali, jim v tom nepřekáželi ani z toho vyvozovali, ale je při tom při všem, pokudž spravedlivé jest, obhajovali a jim v tom radni a pomocni byli, a jich ve všech slušných potřebách nevopúštěli, jináč toho nečiníce nynie
166 K HISTORII ŽIDŮ 1497. ného obyčeje, k tomu také aby oni purgmistr a konšelé jakožto úřed- níci naši je Židy řídili a spravovali, a žádný jiný. Item žádný mistr židovský ani žádný Žid aby nad nimi nebýval, ani žádné kletby na ně nevykládal, a ktož by kolivěk kletbu na ně vložil, ten každý propadne do komory naší královské sto zlatých uherských, a těm Židóm aby ta kletba ke škodě nebyla. Item komuž by kolivěk tíž Židi co povinno- vati byli, má jich každý před právem Hradišckým hleděti a viniti, a oni povinni jsú a budú každému před týmž právem právi býti a od sebe všecko spravedlivé učiniti vedle práva téhož města Hradiště. Item, kterýž by kolivěk soud mezi týmiž Židy povstal a vznikl, nemá Žid jináč souzen býti, než měsckým právem tu v Hradišti. A kteréž by kolivěk tíž Židé dluhy spravedlivé měli přes pole, k takovým dluhóm spra- vedlivým i k lichvě majie jim Židóm purgmistr a konšelé téhož města Hradiště dopomáhati a radni býti, aby je vyupomínati a dobýti mohli, jich v tom vedle práva a spravedlnosti nevopouštějíce, tak a podle toho, jakož jsú to předkové jich činili. K kteréžto prosbě jsúce naklo- něni a zvláště z té příčiny, poněvadž jsú těch artikuluov prve a od starodávna ti Židé užívali, a měšťané Hradiští také jsú se k nim od dávných časuov zachovávali; kdežto s dobrým rozmyslem a radú věr- ných našich, mocí královskú a jakožto markrabie Moravský těch všech svrchu dotčených a nahoře vypsaných artikuluov, kterýchž jsú tíž Židé požívali, od starodávna, tiemto listem naším potvrdili a upevnili jsme, potvrzujem a upevňujem, a též Židy Hradišcké při těch artikulech, spuosobu a právu svrchu dotčeném, i při tom při všem, což se v týchž artikulech drží a zavierá, potud, pokudž spravedlivé jest, je nynější i budúcí jich zuostavujem milostivě, chtiece tomu, aby svrchu dotčení Židé v Hradišti obývající, nynější i budúcie, nahoře dotčených práv, svobod, výsad a zvyklých dobrých starodávných obyčejóv tak nynie jako prve požívali a požívati mohli, jimi se řídili a spravovali a z nich vyvozováni nebyli proti spravedlnosti od nás, od budúciech našich králuov Českých a markrabí Moravských ani od žádného jiného nynie i v časiech budúciech. A protož přikazujem hajptmanu, podkomořiemu i jiným všem úředníkóm a obyvatelóm markrabství našeho Moravského, a zvláště opatrným purgmistru, konšelóm, starším i vší obci nahoře psaného města Hradiště, věrným našim milým, nynějším i budúciem jich, aby často dotčené Židy mezi nimi obývající, nynější i budúcí, při těch svrchu dotčených milostech, artikulech, právech, svobodách a oby- čejích starodávných měli a je při tom drželi a zachovávali, jim v tom nepřekáželi ani z toho vyvozovali, ale je při tom při všem, pokudž spravedlivé jest, obhajovali a jim v tom radni a pomocni byli, a jich ve všech slušných potřebách nevopúštěli, jináč toho nečiníce nynie
Strana 167
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 167 i potomně. A jestli že by kto kdy proti tomuto našemu listu co ob- 1497. držel, to dánie nemá přes to, což spravedlivé jest, žádné moci mieti. Tomu na svědomie pečet naši královskú k tomuto listu přivěsiti jsme kázali. Dán v Brně v druhú neděli v postě, kteráž slove Reminiscere, léta božieho tisícého čtyřstého devadesátého sedmého, království našich Uherského sedmého a Českého šestmecítmého léta. Originál perg. v archivu m. Uherského Hradiště. S velkou pečeti královskou. J. Čelakovský, Příspěvly k dějinám Židů v době Jagellonské. Časopis Mus. a král. Českého 1898 LXXII., p. 427 a sl. 291. Židé Pražští při vjezdu krále Vladislava do 1497. Prahy. 27. února 1497. Vjezd krále Vladislava do Prahy 27. února r. 1497 vy- konal se se slávou velikou, jak nebylo tehdáž paměti od dávných časů. Na zprávu o jeho příjezdu všechen lid časně se vyhrnul z města na- proti, jedni pěšky, jiní koňmo, s korouhvemi všelikého způsobu, ma- lými a velkými . . . . . Když se již poněkud spatřoval z dálí příchod králův, strhlo se hned veliké volání a plesání, trubači začali troubiti, hudci k nástrojům svým zpívati; lid všelijak radostně povykoval, a také Židé lomenými hlasy prý pěkně prozpěvovali .. . V čele průvodu jel jakýsi důstojník židovský na koni s některým zástupem, potom jezdci . . . Tomek, Dějepis města Prahy, X. str. 127. 292. Vladislav, král Český, aby odpomohl stíž 1497. nostem na Židy, dává jim nová práva a předpisy, zvláště o půjčování peněz křesťanům. Žid má bráti z půjčených peněz dvakráte tolik úroků jako křesťan, neboť Žid musí odváděti dávky králi, svému patronu, úřadům a roční poplatky, od čehož jest křesťan osvobozen; nad to musí se ještě starati o svoje i své rodiny živobytí. Křesťan vypůjčuje si od Žida jen tehdy pe- níze, když jej k tomu největší bída nutí, a způsobuje mu často větších škod nežli Žid svou lichvou. Král ustanovuje dále o splácení dluhův, o právním řízení proti dlužníkům před pražským purkrabím, o zastavení ukradených věcí, klenotů, šatů oc. Na hradě Pražském, 29. května 1497.
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 167 i potomně. A jestli že by kto kdy proti tomuto našemu listu co ob- 1497. držel, to dánie nemá přes to, což spravedlivé jest, žádné moci mieti. Tomu na svědomie pečet naši královskú k tomuto listu přivěsiti jsme kázali. Dán v Brně v druhú neděli v postě, kteráž slove Reminiscere, léta božieho tisícého čtyřstého devadesátého sedmého, království našich Uherského sedmého a Českého šestmecítmého léta. Originál perg. v archivu m. Uherského Hradiště. S velkou pečeti královskou. J. Čelakovský, Příspěvly k dějinám Židů v době Jagellonské. Časopis Mus. a král. Českého 1898 LXXII., p. 427 a sl. 291. Židé Pražští při vjezdu krále Vladislava do 1497. Prahy. 27. února 1497. Vjezd krále Vladislava do Prahy 27. února r. 1497 vy- konal se se slávou velikou, jak nebylo tehdáž paměti od dávných časů. Na zprávu o jeho příjezdu všechen lid časně se vyhrnul z města na- proti, jedni pěšky, jiní koňmo, s korouhvemi všelikého způsobu, ma- lými a velkými . . . . . Když se již poněkud spatřoval z dálí příchod králův, strhlo se hned veliké volání a plesání, trubači začali troubiti, hudci k nástrojům svým zpívati; lid všelijak radostně povykoval, a také Židé lomenými hlasy prý pěkně prozpěvovali .. . V čele průvodu jel jakýsi důstojník židovský na koni s některým zástupem, potom jezdci . . . Tomek, Dějepis města Prahy, X. str. 127. 292. Vladislav, král Český, aby odpomohl stíž 1497. nostem na Židy, dává jim nová práva a předpisy, zvláště o půjčování peněz křesťanům. Žid má bráti z půjčených peněz dvakráte tolik úroků jako křesťan, neboť Žid musí odváděti dávky králi, svému patronu, úřadům a roční poplatky, od čehož jest křesťan osvobozen; nad to musí se ještě starati o svoje i své rodiny živobytí. Křesťan vypůjčuje si od Žida jen tehdy pe- níze, když jej k tomu největší bída nutí, a způsobuje mu často větších škod nežli Žid svou lichvou. Král ustanovuje dále o splácení dluhův, o právním řízení proti dlužníkům před pražským purkrabím, o zastavení ukradených věcí, klenotů, šatů oc. Na hradě Pražském, 29. května 1497.
Strana 168
168 K HISTORII ŽIDŮ My Vladislav z božie milosti Uherský, Český etc. král a markrabie Moravský etc., oznamujem listem tiemto všem, jakož jsú v těchto časiech nedávno minulých i nynějších byly mnohé řeči a žaloby na Židy naše královstvie Českého, kterak poddané naše k velikým škodám a záhubám rozličnými a nesnesitedlnými lichvami a škodami připravují, mluviece vo to, aby mezi křesťany trpěni nebyli; kterúžto věc váživše se pány raddami našimi a těch cest a prostředkuov zvlášť hledavše, poněvadž Židé komora naše jsú a hotově se i povolně v potřebách našich na- cházeti dávají, kterakby bez takových škod a záhub poddaných našich v tomto království býti a poplatky nám činiti a živností svých hleděti mohli, toho sme zřiezenie mezi nimi učinili, konečně tomu chtiece, aby oni se všickni Židé, nynější i budúcí, tak a podle toho zachovávali, jakož se dole vypisuje, beze všeho přerušenie: (Kterak mají puojčeti peněz.) Item najprvé, kterýž by Žid měl křesťanu peněz puojčiti, to mají mezi sebú činiti a jednati přijdúc oba dva buďto s jistcem aneb s rukojměmi před úřad purkrabstvie Pražského a tu se přiznati a dluhy své zapisovati mají, a upomínánie má jim dopuštěno býti podle toho práva, než leženie a ty přielišné škody aby již minuly, a viece aby jich nebývalo, než pokuta slušná, o které se doleji oznamí. Kteříž jsú pak Židé v jiných městech, ti aby sobě zapisovali buďto do kněh městckých neb do registr, a to proto aby se zachovávalo, ne tak jako prvé, když se někdy trefilo, že křesťanu peněz potřebie bylo, tehdy přijda k Židu žádal, aby jemu peněz puojčil, a Židé znajíce potřebu křesťana k tomu jej vedli, aby se jim přiznal, že jest jim viece dlužen, než jsú jemn puojčili. Tu při tom má úředník každý a neb písař tak se mieti a to opatřiti, přísně se křesťana vytáže, tolikéžli jest těch peněz, kterýchž jemu Židé puojčili, čili méně, toho dotkna, nepoviešli nynie pravdy mne v tom ani jiného neoklamáš, než toliko sám sebe, neb by pak potom praviti chtěl, žeť jest méně puojčeno, nebudeť věřeno, a tak sám svévolně v škodu přijdeš. (Což se upomínánie židovského do- týče.) Item. Někdy se také přiházelo, že někteří Židé v jiných městech puojčovali peněz křesťanóm, a tu se jeden druhému zapsal a skrze ne- tbalivosť konšeluov mnohokrát Žid nemohl dluhu svého vyupomínati. Ti zápisové aby se potom tak dáli, aby Žid, kdyžby dluhu svého od dlužníka mieti a vyupomínati nemohl, mohl jeho upomínati a hleděti právem úřadu purkrabstvie Pražského. (Židé dosuzovati se mají při ouřadě najvyššího purgkrabství Pražského.) Item. Což se pak lichvy dotýče, jakož prvé bylo, že z jedné kopy groš do téhodne brávali a nynie po třech penězích brávali, vo tom takto usazujem: Kdyžby Žid puojčil křesťanu sto kop do puol létha aneb do roka, mají s toho lichvy bráti dvakrát viece, než křestané berú, totižto že křesťan 1497.
168 K HISTORII ŽIDŮ My Vladislav z božie milosti Uherský, Český etc. král a markrabie Moravský etc., oznamujem listem tiemto všem, jakož jsú v těchto časiech nedávno minulých i nynějších byly mnohé řeči a žaloby na Židy naše královstvie Českého, kterak poddané naše k velikým škodám a záhubám rozličnými a nesnesitedlnými lichvami a škodami připravují, mluviece vo to, aby mezi křesťany trpěni nebyli; kterúžto věc váživše se pány raddami našimi a těch cest a prostředkuov zvlášť hledavše, poněvadž Židé komora naše jsú a hotově se i povolně v potřebách našich na- cházeti dávají, kterakby bez takových škod a záhub poddaných našich v tomto království býti a poplatky nám činiti a živností svých hleděti mohli, toho sme zřiezenie mezi nimi učinili, konečně tomu chtiece, aby oni se všickni Židé, nynější i budúcí, tak a podle toho zachovávali, jakož se dole vypisuje, beze všeho přerušenie: (Kterak mají puojčeti peněz.) Item najprvé, kterýž by Žid měl křesťanu peněz puojčiti, to mají mezi sebú činiti a jednati přijdúc oba dva buďto s jistcem aneb s rukojměmi před úřad purkrabstvie Pražského a tu se přiznati a dluhy své zapisovati mají, a upomínánie má jim dopuštěno býti podle toho práva, než leženie a ty přielišné škody aby již minuly, a viece aby jich nebývalo, než pokuta slušná, o které se doleji oznamí. Kteříž jsú pak Židé v jiných městech, ti aby sobě zapisovali buďto do kněh městckých neb do registr, a to proto aby se zachovávalo, ne tak jako prvé, když se někdy trefilo, že křesťanu peněz potřebie bylo, tehdy přijda k Židu žádal, aby jemu peněz puojčil, a Židé znajíce potřebu křesťana k tomu jej vedli, aby se jim přiznal, že jest jim viece dlužen, než jsú jemn puojčili. Tu při tom má úředník každý a neb písař tak se mieti a to opatřiti, přísně se křesťana vytáže, tolikéžli jest těch peněz, kterýchž jemu Židé puojčili, čili méně, toho dotkna, nepoviešli nynie pravdy mne v tom ani jiného neoklamáš, než toliko sám sebe, neb by pak potom praviti chtěl, žeť jest méně puojčeno, nebudeť věřeno, a tak sám svévolně v škodu přijdeš. (Což se upomínánie židovského do- týče.) Item. Někdy se také přiházelo, že někteří Židé v jiných městech puojčovali peněz křesťanóm, a tu se jeden druhému zapsal a skrze ne- tbalivosť konšeluov mnohokrát Žid nemohl dluhu svého vyupomínati. Ti zápisové aby se potom tak dáli, aby Žid, kdyžby dluhu svého od dlužníka mieti a vyupomínati nemohl, mohl jeho upomínati a hleděti právem úřadu purkrabstvie Pražského. (Židé dosuzovati se mají při ouřadě najvyššího purgkrabství Pražského.) Item. Což se pak lichvy dotýče, jakož prvé bylo, že z jedné kopy groš do téhodne brávali a nynie po třech penězích brávali, vo tom takto usazujem: Kdyžby Žid puojčil křesťanu sto kop do puol létha aneb do roka, mají s toho lichvy bráti dvakrát viece, než křestané berú, totižto že křesťan 1497.
Strana 169
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 169 béře ze sta kop deset kop do roka a Žid aby bral dvadceti kop, a to 1497. proto z té příčiny, kdyžby Žid bral tak málo jako křesťan, nemohlby trvati, nebo křesťan béře své svobodně a toho požívá, ale Žid ne tak, proto že najprvé dáti musí, což jest nám povinen; druhé tomu pánu, kterémuž se porúčí; třetie úroky; čtvrté že je s těžkem který úřad, kteréhož potřebují, prázdny pustí a také musie sami něco mieti, čímžby s ženami a dětmi živi byli. K tomu také křesťan peněz od nich ne- vezme, leč jeho k tomu veliká potřeba a núze přižene, jakož když na někoho leženie aneb škody jdú a nenie kde jinde peněz vzieti. A při tom se jeden proti druhému velmi nekřesťansky zachovává, viece škody, naň žena a veda, nežli Žid lichvú. (Kterak má Žid upomínati kdyby kde na jiném právě dluh zapsaný měl.) Item. Kdyžby rok přišel k vyplnění dluhu, toho aby Žid nepropúštěl, lečby ještě potřeba dlužníka toho byla a vuole Židova počkati déle dluhu toho, to sobě mají obnoviti, přijdúce k zápisu svému. Pakliby Žid déle čekati nechtěl, než své penieze jmieti, tehdy ne ležením jako prvé, ani těmi škodami prvnějšími, než tato pokuta aby se při tom zachovávala. Kdyžby se křesťan obmeškal a dluhu Židu nezaplatil, Žid napomínaj právem a puohony, a ty škody jemu dlužník všecky zaplatiti povinen bude, cožkoli Žid k úřadu neb poslóm aneb zatýkáním podle obyčeje prvnieho vynaloží; však proto k prvniemu a druhému puohonu pohnaný muož nestáti a tiem nic neztratí, a k třetiemu když stojí, tehdy muož sobě hojemstvie vzieti opět za čtyři neděle. a tak že se sejde anebo sběhne deset nedělí, nežli dlužník jeho ku právu připraven bude, a takby bylo Židovo daremnie čakanie. A protož aby v tom takový zpuosob držán a zachován býval, od toho času, jakž rok k zaplacení přijde a dlužník by nezaplatil, Žid právo veď před se, a od toho času jdi Židu lichva miesto leženie a škod vedenie po bielém peniezi na kopu Miešenskú na týden a to dotad, dokudžby jeho Žid k tomu právem nepřipravil, aby jemu zaplaceno bylo. A což se dluhuov jich předešlých spravedli- vých dotýče i s lichvú, má jim k tomu tiem zpuosobem dopomoženo býti beze všeho leženie a jiných škod. Item. Kdyžby Žid křesťanu několiko kop puojčil, buďto do puol léta nebo do roka, tak sme o tom zřiedili a ustanovili, aby Židé s jedné kopy Miešenské jeden peníz bielý do téhodne brali aneb dva penieze Kerlická; a zvláště kdyžby bylo na veliké summě a to cožby bylo přes pět kop grošuov. Než což by bylo pod pět kop gr. Českých, to při tom stuoj, jakž se Žid s křesťanem smluví. Však takové lichvy nemají tak počítány býti, jako prvé s těmi rycarty, činiece časté počty a sečtúce lichvu hned ji v jistinu uvedli, a s toho opět lichva rostla, a tak z mála bývalo mnoho. Protož toho již nynie viece nebuď, než kdyžby Žid chtěl svým penězóm, hleď dluž-
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 169 béře ze sta kop deset kop do roka a Žid aby bral dvadceti kop, a to 1497. proto z té příčiny, kdyžby Žid bral tak málo jako křesťan, nemohlby trvati, nebo křesťan béře své svobodně a toho požívá, ale Žid ne tak, proto že najprvé dáti musí, což jest nám povinen; druhé tomu pánu, kterémuž se porúčí; třetie úroky; čtvrté že je s těžkem který úřad, kteréhož potřebují, prázdny pustí a také musie sami něco mieti, čímžby s ženami a dětmi živi byli. K tomu také křesťan peněz od nich ne- vezme, leč jeho k tomu veliká potřeba a núze přižene, jakož když na někoho leženie aneb škody jdú a nenie kde jinde peněz vzieti. A při tom se jeden proti druhému velmi nekřesťansky zachovává, viece škody, naň žena a veda, nežli Žid lichvú. (Kterak má Žid upomínati kdyby kde na jiném právě dluh zapsaný měl.) Item. Kdyžby rok přišel k vyplnění dluhu, toho aby Žid nepropúštěl, lečby ještě potřeba dlužníka toho byla a vuole Židova počkati déle dluhu toho, to sobě mají obnoviti, přijdúce k zápisu svému. Pakliby Žid déle čekati nechtěl, než své penieze jmieti, tehdy ne ležením jako prvé, ani těmi škodami prvnějšími, než tato pokuta aby se při tom zachovávala. Kdyžby se křesťan obmeškal a dluhu Židu nezaplatil, Žid napomínaj právem a puohony, a ty škody jemu dlužník všecky zaplatiti povinen bude, cožkoli Žid k úřadu neb poslóm aneb zatýkáním podle obyčeje prvnieho vynaloží; však proto k prvniemu a druhému puohonu pohnaný muož nestáti a tiem nic neztratí, a k třetiemu když stojí, tehdy muož sobě hojemstvie vzieti opět za čtyři neděle. a tak že se sejde anebo sběhne deset nedělí, nežli dlužník jeho ku právu připraven bude, a takby bylo Židovo daremnie čakanie. A protož aby v tom takový zpuosob držán a zachován býval, od toho času, jakž rok k zaplacení přijde a dlužník by nezaplatil, Žid právo veď před se, a od toho času jdi Židu lichva miesto leženie a škod vedenie po bielém peniezi na kopu Miešenskú na týden a to dotad, dokudžby jeho Žid k tomu právem nepřipravil, aby jemu zaplaceno bylo. A což se dluhuov jich předešlých spravedli- vých dotýče i s lichvú, má jim k tomu tiem zpuosobem dopomoženo býti beze všeho leženie a jiných škod. Item. Kdyžby Žid křesťanu několiko kop puojčil, buďto do puol léta nebo do roka, tak sme o tom zřiedili a ustanovili, aby Židé s jedné kopy Miešenské jeden peníz bielý do téhodne brali aneb dva penieze Kerlická; a zvláště kdyžby bylo na veliké summě a to cožby bylo přes pět kop grošuov. Než což by bylo pod pět kop gr. Českých, to při tom stuoj, jakž se Žid s křesťanem smluví. Však takové lichvy nemají tak počítány býti, jako prvé s těmi rycarty, činiece časté počty a sečtúce lichvu hned ji v jistinu uvedli, a s toho opět lichva rostla, a tak z mála bývalo mnoho. Protož toho již nynie viece nebuď, než kdyžby Žid chtěl svým penězóm, hleď dluž-
Strana 170
170 K HISTORII ŽIDŮ 1497. níka svého právem tak a tiem obyčejem, jakož svrchu psáno stojí. Item. Což se pak kradených věcí dotýče, kteréž se k Zidóm nosie a jim zastavují, poněvadž známe, že na ně těžké věci při tom přicházejí, najviece z těch příčin, že což kto ukradne a k nim přinese, o tom o mnohém nevědie, by kradené bylo, a peněz na to puojčují, a kře- sťané ptajíce se po svém, hledají svých věcí u nich, a Židé jich zapřieti nesmějí, bojiece se, jestli žeby toho zapřeli, aby to tré na svém statku neztratili, a pravie o tom a oznamují křesťanóm, kteříž se na to ptají, ale zase navracují podle starodávnieho uloženie a zřiezenie, leč kto vy- platí, ale mnozí na tom přestati nechtie, chtiec na nich vždy mieti a toho dosáhnúti, aby jim toho, ktož jest zastavoval, jmenovali aneb po- stavili. Kdež jest to Židóm učiniti těžká a jako nesnesitedlná věc, neb ktož takovú věc činí, mnohý bude, že jest jeho Žid jak jest živ neviděl ani znal, a druhé, že takový nerad práva sečká, aby jeho právo za- sáhlo, než jde odtud, což najdále muož. A také, co jest užitečnějě kře- sťanóm, nebudúli Židé na takové věci puojčovati, ten, ktož co ukradne, puojde s tiem dále, a ten, komuž se ta škoda stane, moha se svého mezi Židy s malú škodú doptati, nebudeli toho mezi Židy, ten vo to přijde. A druhdy se také trefí, že přijde mezi ně lotr a voni znajíc jeho, rádi by jeho prázdni byli a jemu nepuojčovali, rozličné jim po- hruožky činí, nepuojčí-li jemu na ten základ. A nadto by také býti mohlo, že někto potřebuje náhle peněz pro svú znamenitú potřebu, poslalby svuoj klenot aneb šaty zastaviti, a voni bojiece se, by kradené nebylo, nesměliby lidem na to puojčovati, kterážby věc lidem velmi obtiežna byla. A protož nám se lépe a užitečněji zdá, aby Židé na takové věci puojčovali podle obyčeje prvnějšieho. Item. By Žid měl na klenot aneb na šaty puojčovati, jakby to zpuosobeno býti jmělo, tak se nám zdá, aby ta věc také při prvnějším běhu zuostala, neb se tu veli- kých škod znáti nemuož, proto že ktož klenot aneb šat zastaví, má na to mysliti, budeli to moci vyplatiti čili nic, aby se jemu v Židech ne- prostálo, a srozumělli by tomu, žeby se jemu prostáti mělo, radše to prodaj, aby toho škody neměl. Při kterémžto zřiezení mají se všickni Židé, nynější i budúcí, v království našem Českém jmieti a zachovati beze všeho přerušenie pod pokutú statku svého. Protož přikazujem purkrabí hradu Pražského, poctivým a opatrným purgmistróm a konšelóm Starého, No- vého a Menšieho měst Pražských, nynějším i budúcím, věrným milým abyšte toto zřiezenie naše vo Židech v registra a kniehy měst vašich pro budúcí paměť vepsati rozkázali. Tomu na svědomie pečeť naši královskú k tomuto listu přitisknúti sme kázali. Dán na hradě Pražském v pátek před svatú Trojicí léta božieho tisícieho čtyřstého devadesátého sedmého, království našich Uherského sedmého a Českého šestmezcietmého létha.
170 K HISTORII ŽIDŮ 1497. níka svého právem tak a tiem obyčejem, jakož svrchu psáno stojí. Item. Což se pak kradených věcí dotýče, kteréž se k Zidóm nosie a jim zastavují, poněvadž známe, že na ně těžké věci při tom přicházejí, najviece z těch příčin, že což kto ukradne a k nim přinese, o tom o mnohém nevědie, by kradené bylo, a peněz na to puojčují, a kře- sťané ptajíce se po svém, hledají svých věcí u nich, a Židé jich zapřieti nesmějí, bojiece se, jestli žeby toho zapřeli, aby to tré na svém statku neztratili, a pravie o tom a oznamují křesťanóm, kteříž se na to ptají, ale zase navracují podle starodávnieho uloženie a zřiezenie, leč kto vy- platí, ale mnozí na tom přestati nechtie, chtiec na nich vždy mieti a toho dosáhnúti, aby jim toho, ktož jest zastavoval, jmenovali aneb po- stavili. Kdež jest to Židóm učiniti těžká a jako nesnesitedlná věc, neb ktož takovú věc činí, mnohý bude, že jest jeho Žid jak jest živ neviděl ani znal, a druhé, že takový nerad práva sečká, aby jeho právo za- sáhlo, než jde odtud, což najdále muož. A také, co jest užitečnějě kře- sťanóm, nebudúli Židé na takové věci puojčovati, ten, ktož co ukradne, puojde s tiem dále, a ten, komuž se ta škoda stane, moha se svého mezi Židy s malú škodú doptati, nebudeli toho mezi Židy, ten vo to přijde. A druhdy se také trefí, že přijde mezi ně lotr a voni znajíc jeho, rádi by jeho prázdni byli a jemu nepuojčovali, rozličné jim po- hruožky činí, nepuojčí-li jemu na ten základ. A nadto by také býti mohlo, že někto potřebuje náhle peněz pro svú znamenitú potřebu, poslalby svuoj klenot aneb šaty zastaviti, a voni bojiece se, by kradené nebylo, nesměliby lidem na to puojčovati, kterážby věc lidem velmi obtiežna byla. A protož nám se lépe a užitečněji zdá, aby Židé na takové věci puojčovali podle obyčeje prvnějšieho. Item. By Žid měl na klenot aneb na šaty puojčovati, jakby to zpuosobeno býti jmělo, tak se nám zdá, aby ta věc také při prvnějším běhu zuostala, neb se tu veli- kých škod znáti nemuož, proto že ktož klenot aneb šat zastaví, má na to mysliti, budeli to moci vyplatiti čili nic, aby se jemu v Židech ne- prostálo, a srozumělli by tomu, žeby se jemu prostáti mělo, radše to prodaj, aby toho škody neměl. Při kterémžto zřiezení mají se všickni Židé, nynější i budúcí, v království našem Českém jmieti a zachovati beze všeho přerušenie pod pokutú statku svého. Protož přikazujem purkrabí hradu Pražského, poctivým a opatrným purgmistróm a konšelóm Starého, No- vého a Menšieho měst Pražských, nynějším i budúcím, věrným milým abyšte toto zřiezenie naše vo Židech v registra a kniehy měst vašich pro budúcí paměť vepsati rozkázali. Tomu na svědomie pečeť naši královskú k tomuto listu přitisknúti sme kázali. Dán na hradě Pražském v pátek před svatú Trojicí léta božieho tisícieho čtyřstého devadesátého sedmého, království našich Uherského sedmého a Českého šestmezcietmého létha.
Strana 171
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 171 Ad relacionem magnifici domini Johannis de Sselnberg, supremi 1497. cancellarii regni Bohemie. Archiv Ceský. V., p. 478 a. sl. Codex juris municip. regni Bohem. I., p. 297 u. sl. 293. Král Český Vladislav odpovídá purkmistrovi, 1497. radě a obci města Chebu na řadu proseb, mezi jinými též v příčině tam bydlících Židů, aby jakmile jejich umluvená doba vyprší, je vypověděli změsta i z území Chebského a v dobrotě aby je od sebe propustili. Kdyby se někdo obrátil na krále, aby tito nebojiní Židé opět v městě a území Chebském bydliti směli, že toho nepovolí. V Praze, 7. července 1497. Wir Wladislaus von gots gnaden zu Hungern Beheim Dalmacien Croacien etc. Kunig, marggraue zu Merhern hertzog zu Lucemburg vnd in Slesien marggraue zu Lausitz etc. Bekennen für vnns vnd all vnser nachkumen kunig zu Böheim offenlich an diesem brieue das die er- samen vnnser besunder lieb getrew der bürgermaister rathe vnd ge- meine der stat Eger ire erbare botschafft etlich ir anliegennd notturfft vnd gebrechen für vnns geschickt vnd die anbrenngen, darauf diemittig bitten lassen die mit dene vnd darinne neben anderen die freiheit vnd begnadunng die sie von vnsern vorfarn Romischen kaisern und kunigen zu Beheim milder vnd loblicher gedechtinusses auch vnns herbracht vnd haben als ir genedigister kunig vnd herr genedigelich zu uersehen. Vnd nachdeme wir dieselben gebrechen vnd ihr anbrenngen allis fur zimlich vnd nicht vnbillichs ansehen vnd gespurt haben, darzu betracht ire frumme getrewe vnuorruckte haltung aber manigfeldig beschwarung die sy von vnnser vnd der Crone zu Beheim wegen gehabit vnd getragen haben vnnd hinfur zutun nicht zweifelln: han wir mit rechten wissen vnnser namhafften edlen rate ine diese nachfolgennde gnad getan vnd sunderlichen vnnsern kuniglichen Beheimischen gewalt mit vnd in craft ditz brieues, also das sie die Juden die itzund bei ine in der stat wo- nennde, so dieselbe der Judenn zeit vnd jar ires selbsten vertrags aws ist, vnd sein dassie die alsdann wenne in ebenndt mugen aus Stat vnd lannd Eger entvrlauben vnd von Ine gutlichen ziehen lassen, were aber das iemand von weme es geschee irenhalb an vnns gelanngen wurde dieselben oder annder Juden wider oder lennger aldo zu Eger oder in land zu wonnen oder zuenthalten zuuergünstigen, des wellen wir nyemand stat geben noch die von Eger damit beschwären, denne wir erkennen vnd des wol warlich bericht, dassie genannter Stat vnd Inwonern nit nutz vnd fast schädlichen sein vnd furder nachdeme vnd ire landsesse
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 171 Ad relacionem magnifici domini Johannis de Sselnberg, supremi 1497. cancellarii regni Bohemie. Archiv Ceský. V., p. 478 a. sl. Codex juris municip. regni Bohem. I., p. 297 u. sl. 293. Král Český Vladislav odpovídá purkmistrovi, 1497. radě a obci města Chebu na řadu proseb, mezi jinými též v příčině tam bydlících Židů, aby jakmile jejich umluvená doba vyprší, je vypověděli změsta i z území Chebského a v dobrotě aby je od sebe propustili. Kdyby se někdo obrátil na krále, aby tito nebojiní Židé opět v městě a území Chebském bydliti směli, že toho nepovolí. V Praze, 7. července 1497. Wir Wladislaus von gots gnaden zu Hungern Beheim Dalmacien Croacien etc. Kunig, marggraue zu Merhern hertzog zu Lucemburg vnd in Slesien marggraue zu Lausitz etc. Bekennen für vnns vnd all vnser nachkumen kunig zu Böheim offenlich an diesem brieue das die er- samen vnnser besunder lieb getrew der bürgermaister rathe vnd ge- meine der stat Eger ire erbare botschafft etlich ir anliegennd notturfft vnd gebrechen für vnns geschickt vnd die anbrenngen, darauf diemittig bitten lassen die mit dene vnd darinne neben anderen die freiheit vnd begnadunng die sie von vnsern vorfarn Romischen kaisern und kunigen zu Beheim milder vnd loblicher gedechtinusses auch vnns herbracht vnd haben als ir genedigister kunig vnd herr genedigelich zu uersehen. Vnd nachdeme wir dieselben gebrechen vnd ihr anbrenngen allis fur zimlich vnd nicht vnbillichs ansehen vnd gespurt haben, darzu betracht ire frumme getrewe vnuorruckte haltung aber manigfeldig beschwarung die sy von vnnser vnd der Crone zu Beheim wegen gehabit vnd getragen haben vnnd hinfur zutun nicht zweifelln: han wir mit rechten wissen vnnser namhafften edlen rate ine diese nachfolgennde gnad getan vnd sunderlichen vnnsern kuniglichen Beheimischen gewalt mit vnd in craft ditz brieues, also das sie die Juden die itzund bei ine in der stat wo- nennde, so dieselbe der Judenn zeit vnd jar ires selbsten vertrags aws ist, vnd sein dassie die alsdann wenne in ebenndt mugen aus Stat vnd lannd Eger entvrlauben vnd von Ine gutlichen ziehen lassen, were aber das iemand von weme es geschee irenhalb an vnns gelanngen wurde dieselben oder annder Juden wider oder lennger aldo zu Eger oder in land zu wonnen oder zuenthalten zuuergünstigen, des wellen wir nyemand stat geben noch die von Eger damit beschwären, denne wir erkennen vnd des wol warlich bericht, dassie genannter Stat vnd Inwonern nit nutz vnd fast schädlichen sein vnd furder nachdeme vnd ire landsesse
Strana 172
172 K HISTORII ŽIDŮ 1497. im lannde auf festen vnd annder etlich der Stat nutz vnd bestem an irer alten gerechtigkait freihait spruchen vnd guetem herbrinngen, zu zeiten widerwillig sind vnd ire arme lewthe nit tunn lassen. Und darumb das die von Eger nit albege swäre wegnuss kost vnd zerung vmb ein yede ir gerechtigkait für vnns vnd vnnser anwald vnd hawbt- lewte des kunigreichs zu Beheim mit eym yeden oder eins yedem muet- willigs fürnemen thun dörffen, so gebe wir Ine diese gnade dazu vnd ist auch vnnser bevelh das sie die oder denenselben vmb ir gerechtigkait antasten vnd phennden mugen vnd solich phannd drei tag darnach halden thun dan dieselben oder derselbe das Ine auferlegt ist soll yne ir pfandt wol wider gefolgen, geschee es aber in dennselben dreien tagen nicht, so mügen die von Eger dieselben pfandung sunder vmb zehen Reinisch guldein vorkomern, vorsetzen vnd vorkawffen vnd die aber dennselben dohin noch zu gut, Inner vierzehen tagen die nagsten nacheinander folgend wider zulösen anweisen, wird aber das von deneselben gephandten dannoch voracht vnd nicht gelöst, so solle yne nymandis nichtis darumb pflichtig sein, das mugen sie also hanndeln, so offte Ine der noth be- schyt. Mere So wollen wir hiemit das in dene lannd zu Eger nymandis Fort, kein neve prewehaws aufrich vnd von alders nicht gewesen sein auch kein erber mann oder landsesse nit mer prewe dann zu seiner selbst notturfft vnd anndern weder dene sein noch anndern zu schenken nicht gebe, sunnder sich des in der stat Eger irholen, die von Eger sollen auch keinerweis hiefur kein neves Rittergut das von alders nicht gewesen noch bekunen ist, aufkomen lassen noch yemannde gestaten darzu kein edelmann burger noch gemeiner man keine erbguter so im Egerlande liegen macht haben solle an Rat vnd land vorkauffen versetzen noch verpfennden, und nachdeme die von Eger die teiche auf der Caminer auf der Czedwitzer vorn Libsstein und auf der von Eger Grunnden geschudt haben noch schuten sollen darumbe sie denselben Czedwitzern ein benügen getan haben, die soll ny der Stat Eger frey und ledig der kuniglichen lehen ewigclich bleiben auch ferner solicher vnser begnadung vnd freihait, wie sie allinthalb obvermelt sind, mugen vnd sollen sich die gemelten von Eger als unser getrew lieb vestieglich ganntz vnd an alle mynnerung halden vnd gebrauchen un- uergriffen vnd vnschädlich, auch annder ir freihait begnadung recht- spruch herkumen vnd gewonhait in welichem lawt sie sein des gleich unuerhinndert aller geschreben vnd annder recht ordtnung satzung vnd gewonhait so darwider sein möchten daran wir nach unnser nach- kumen ambtlewte vnd vnndertann sie in chein weis hindern noch irren sollen ganntz trewlich vnd ongeuerd. Darumb gebieten wir allen vnd iglichen vnsern vntertan vnd lieben getrewen, in welcher stat die sein,
172 K HISTORII ŽIDŮ 1497. im lannde auf festen vnd annder etlich der Stat nutz vnd bestem an irer alten gerechtigkait freihait spruchen vnd guetem herbrinngen, zu zeiten widerwillig sind vnd ire arme lewthe nit tunn lassen. Und darumb das die von Eger nit albege swäre wegnuss kost vnd zerung vmb ein yede ir gerechtigkait für vnns vnd vnnser anwald vnd hawbt- lewte des kunigreichs zu Beheim mit eym yeden oder eins yedem muet- willigs fürnemen thun dörffen, so gebe wir Ine diese gnade dazu vnd ist auch vnnser bevelh das sie die oder denenselben vmb ir gerechtigkait antasten vnd phennden mugen vnd solich phannd drei tag darnach halden thun dan dieselben oder derselbe das Ine auferlegt ist soll yne ir pfandt wol wider gefolgen, geschee es aber in dennselben dreien tagen nicht, so mügen die von Eger dieselben pfandung sunder vmb zehen Reinisch guldein vorkomern, vorsetzen vnd vorkawffen vnd die aber dennselben dohin noch zu gut, Inner vierzehen tagen die nagsten nacheinander folgend wider zulösen anweisen, wird aber das von deneselben gephandten dannoch voracht vnd nicht gelöst, so solle yne nymandis nichtis darumb pflichtig sein, das mugen sie also hanndeln, so offte Ine der noth be- schyt. Mere So wollen wir hiemit das in dene lannd zu Eger nymandis Fort, kein neve prewehaws aufrich vnd von alders nicht gewesen sein auch kein erber mann oder landsesse nit mer prewe dann zu seiner selbst notturfft vnd anndern weder dene sein noch anndern zu schenken nicht gebe, sunnder sich des in der stat Eger irholen, die von Eger sollen auch keinerweis hiefur kein neves Rittergut das von alders nicht gewesen noch bekunen ist, aufkomen lassen noch yemannde gestaten darzu kein edelmann burger noch gemeiner man keine erbguter so im Egerlande liegen macht haben solle an Rat vnd land vorkauffen versetzen noch verpfennden, und nachdeme die von Eger die teiche auf der Caminer auf der Czedwitzer vorn Libsstein und auf der von Eger Grunnden geschudt haben noch schuten sollen darumbe sie denselben Czedwitzern ein benügen getan haben, die soll ny der Stat Eger frey und ledig der kuniglichen lehen ewigclich bleiben auch ferner solicher vnser begnadung vnd freihait, wie sie allinthalb obvermelt sind, mugen vnd sollen sich die gemelten von Eger als unser getrew lieb vestieglich ganntz vnd an alle mynnerung halden vnd gebrauchen un- uergriffen vnd vnschädlich, auch annder ir freihait begnadung recht- spruch herkumen vnd gewonhait in welichem lawt sie sein des gleich unuerhinndert aller geschreben vnd annder recht ordtnung satzung vnd gewonhait so darwider sein möchten daran wir nach unnser nach- kumen ambtlewte vnd vnndertann sie in chein weis hindern noch irren sollen ganntz trewlich vnd ongeuerd. Darumb gebieten wir allen vnd iglichen vnsern vntertan vnd lieben getrewen, in welcher stat die sein,
Strana 173
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU 173 vnd sunderlich vnnsern pfleger zu Eger, der itzund ist oder in zeiten 1497. sein wird ernnstlich vnd vestigclich, den von Eger vnd der Stat an solchen vnnsern gnaden dhain hinderung thun sunder sie dabei ge- trewlich helffen hanthaben schutzen und schirmen, bey vermeidung vnnser sweren vngnad vnd verliefung, wer dawider thut, zwainczig marck lotigs goldis, halb in unser kuniglich Cammer vnd halb den von Eger vnleslich zu bezalen, des zu vrkunt haben wir vnnser kuniglich insigil hier anhengen lassen. Geben zu Prag am freitag nach sand vlrichs tag nach Christi geburt vierzehenhundert vnd im siebenundneynzigisten, Vnnser reiche des hunngrischen im sibennden vnd des Behemischen im XXVI. Jare. Orig. v arch. m. Chebu. Dr. J. Simon, Urkundliches Material zur Geschichte der Egerer Judengemeinde. 294. Seznam věřitelů židovských r. 1497 zapsaných 1497. v Registrech židovských: »Registra, v nichž se zapisuje najprvé zřiezenie židovské, kterak mají peněz puojčovati křesťanóm a co lichvy z kopy grošuov českých do tého dne bráti, kterak svých dluhuov dobývati mají oc jakož to zřiezenie v sobě síře to všecko ukazuje, kteréžto zřiezenie stalo se za pana Zigmunda z Chmelic, purkrabie ty časy hradu Pražského léta božieho tisicieho ctyřstého devadesátého sedmého. Item potom v týchž registřiech zápisové židovští.« Zápis, kterýmž vyznává Petr Zelený z Ústí, že jest dlužen Eliášovi Židovi z Litoměřic 60 kop. míš. 20. června 1497. Eliášovi Židu staršiemu z Litoměřic zápis. Petr Zelený z Ústě osobně stoje před úřadem na hradě Pražském přiznal se, že jest dlužen pravého a spravedlivého dluhu puojčeného Eliášovi staršiemu Židu z Litoměřic i jeho dědicóm šedesáte kop gr. na miešenské groše po- čítajíce, z kteréžto summy již jmenovaná lichva má naň jíti z každé kopy miešenské na týden po bielém peniezi a to tak dlúho a dotud, dokudžby summy svrchujmenované i s lichvú na to vzešlú nezaplatil úplně a docela. A když by Eliáš Žid starší z Litoměřic neb dědici jeho nechtěli dále bez svého býti, budú moci a mají jeho Petra Zele- ného z té summy svrchupsané i s lichvú napomínati, hned potom právem úřadu purkrabstvie Pražského puohony naň bráti a jej před
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU 173 vnd sunderlich vnnsern pfleger zu Eger, der itzund ist oder in zeiten 1497. sein wird ernnstlich vnd vestigclich, den von Eger vnd der Stat an solchen vnnsern gnaden dhain hinderung thun sunder sie dabei ge- trewlich helffen hanthaben schutzen und schirmen, bey vermeidung vnnser sweren vngnad vnd verliefung, wer dawider thut, zwainczig marck lotigs goldis, halb in unser kuniglich Cammer vnd halb den von Eger vnleslich zu bezalen, des zu vrkunt haben wir vnnser kuniglich insigil hier anhengen lassen. Geben zu Prag am freitag nach sand vlrichs tag nach Christi geburt vierzehenhundert vnd im siebenundneynzigisten, Vnnser reiche des hunngrischen im sibennden vnd des Behemischen im XXVI. Jare. Orig. v arch. m. Chebu. Dr. J. Simon, Urkundliches Material zur Geschichte der Egerer Judengemeinde. 294. Seznam věřitelů židovských r. 1497 zapsaných 1497. v Registrech židovských: »Registra, v nichž se zapisuje najprvé zřiezenie židovské, kterak mají peněz puojčovati křesťanóm a co lichvy z kopy grošuov českých do tého dne bráti, kterak svých dluhuov dobývati mají oc jakož to zřiezenie v sobě síře to všecko ukazuje, kteréžto zřiezenie stalo se za pana Zigmunda z Chmelic, purkrabie ty časy hradu Pražského léta božieho tisicieho ctyřstého devadesátého sedmého. Item potom v týchž registřiech zápisové židovští.« Zápis, kterýmž vyznává Petr Zelený z Ústí, že jest dlužen Eliášovi Židovi z Litoměřic 60 kop. míš. 20. června 1497. Eliášovi Židu staršiemu z Litoměřic zápis. Petr Zelený z Ústě osobně stoje před úřadem na hradě Pražském přiznal se, že jest dlužen pravého a spravedlivého dluhu puojčeného Eliášovi staršiemu Židu z Litoměřic i jeho dědicóm šedesáte kop gr. na miešenské groše po- čítajíce, z kteréžto summy již jmenovaná lichva má naň jíti z každé kopy miešenské na týden po bielém peniezi a to tak dlúho a dotud, dokudžby summy svrchujmenované i s lichvú na to vzešlú nezaplatil úplně a docela. A když by Eliáš Žid starší z Litoměřic neb dědici jeho nechtěli dále bez svého býti, budú moci a mají jeho Petra Zele- ného z té summy svrchupsané i s lichvú napomínati, hned potom právem úřadu purkrabstvie Pražského puohony naň bráti a jej před
Strana 174
174 K HISTORII ŽIDŮ 1497. týž úřad již jmenovaný poháněti, jakož právo toho úřadu jest. A jestliže by jeho Pán Buoh v tom času od smrti dřieve splněnie summy svrchu- psané neuchoval, zavazuje tiemto zápisem statek svuoj, dědice své i toho každého, ktož by statku jeho po jeho smrti v držení byl, aby povi- novat byl tomu všemu, což se svrchu píše, dosti učiniti, jakožto on sám živ jsa. A toho jest Petr Zelený svrchupsaný žádal, aby toto jeho přiznánie vepsáno bylo v registra, když jiným Židóm vedle zřiezenie zápisové puojdú do registr úřadu purkrabstvie hradu Pražského. Actum f III. ante s. S. Johannis Baptistae anno ut sup. [Anno domini oc XCvilo.] Rukopis v arch. mus. král. Česk. Mimo to uvádějí se tam židovští věřitelé: 1497, 24. května. Žalman z Kolína (též 1497, 30. srpna; 31. srpna a Veselka, žena jeho). 1497, 24. května. Jakub Žid z Písku (též 1497, 30. srpna; 27. prosince). 1497, 3. srpna Lipman z Kolína. 1497, 3. srpna Žid Majer z Prahy (též 1497, 14. září). 1497, 7. srpna Hošek Žid z Prahy (též 1497, 22. srpna; 1497, 1. září; 1497, 6. října; 1497, 27. října). 1497, 7. srpna Samuel Žid z Prahy (též 1497, 1. září; 1497, 6. října; 1497, 27. října; 1497, 28. prosince). 1497, 20. srpna Holub Žid z Prahy (a bratr jeho Markvart z Kolína). 1497, 20. srpna Markvart z Kolína (též 1497, 22. listopadu; 1497, 23. listopadu). 1497, 29. srpna Josef Žid z Prahy (též 1497, 7. září; 1497, 8. září; 1497, 22. listopadu, 1497, 19. prosince; též 1497 bez bližšího data). 1497, 29. srpna Izdrahel Žid z Prahy (též 1497, 11. října; též 1497; opět 1497 a Izák Žatecký, bratr jeho). 1497, 3. října Žalman Hořovský Žid z Prahy (též 1497 bez bliž- šího data). 1497, 11. října Šalomoun Žid z Prahy (též 1497, 31. října; pak 1497, bez bližšího data). 1497, 31. října Abraham Žid z Prahy. 1497, 3. listopadu Jakub Žatecký Žid z Prahy. 1497, 3. listopadu Hořovský Žid z Prahy (též 1497, 22. listo- padu; a opět 22. listopadu; pak 1497, též 1497. Majer, zeť jeho, bez bližšího data).
174 K HISTORII ŽIDŮ 1497. týž úřad již jmenovaný poháněti, jakož právo toho úřadu jest. A jestliže by jeho Pán Buoh v tom času od smrti dřieve splněnie summy svrchu- psané neuchoval, zavazuje tiemto zápisem statek svuoj, dědice své i toho každého, ktož by statku jeho po jeho smrti v držení byl, aby povi- novat byl tomu všemu, což se svrchu píše, dosti učiniti, jakožto on sám živ jsa. A toho jest Petr Zelený svrchupsaný žádal, aby toto jeho přiznánie vepsáno bylo v registra, když jiným Židóm vedle zřiezenie zápisové puojdú do registr úřadu purkrabstvie hradu Pražského. Actum f III. ante s. S. Johannis Baptistae anno ut sup. [Anno domini oc XCvilo.] Rukopis v arch. mus. král. Česk. Mimo to uvádějí se tam židovští věřitelé: 1497, 24. května. Žalman z Kolína (též 1497, 30. srpna; 31. srpna a Veselka, žena jeho). 1497, 24. května. Jakub Žid z Písku (též 1497, 30. srpna; 27. prosince). 1497, 3. srpna Lipman z Kolína. 1497, 3. srpna Žid Majer z Prahy (též 1497, 14. září). 1497, 7. srpna Hošek Žid z Prahy (též 1497, 22. srpna; 1497, 1. září; 1497, 6. října; 1497, 27. října). 1497, 7. srpna Samuel Žid z Prahy (též 1497, 1. září; 1497, 6. října; 1497, 27. října; 1497, 28. prosince). 1497, 20. srpna Holub Žid z Prahy (a bratr jeho Markvart z Kolína). 1497, 20. srpna Markvart z Kolína (též 1497, 22. listopadu; 1497, 23. listopadu). 1497, 29. srpna Josef Žid z Prahy (též 1497, 7. září; 1497, 8. září; 1497, 22. listopadu, 1497, 19. prosince; též 1497 bez bližšího data). 1497, 29. srpna Izdrahel Žid z Prahy (též 1497, 11. října; též 1497; opět 1497 a Izák Žatecký, bratr jeho). 1497, 3. října Žalman Hořovský Žid z Prahy (též 1497 bez bliž- šího data). 1497, 11. října Šalomoun Žid z Prahy (též 1497, 31. října; pak 1497, bez bližšího data). 1497, 31. října Abraham Žid z Prahy. 1497, 3. listopadu Jakub Žatecký Žid z Prahy. 1497, 3. listopadu Hořovský Žid z Prahy (též 1497, 22. listo- padu; a opět 22. listopadu; pak 1497, též 1497. Majer, zeť jeho, bez bližšího data).
Strana 175
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 175 1497, 3. listopadu Majer, syn Hořovského, Žid z Prahy (též 1497, 1497. 22. list. a otec jeho Hořovšký; pak 1497 bez bližšího data). 1497, 3. listopadu Koleš Žid z Jaroměře. 1497, 3. listopadu Juda Žid z St. m. Pražského (též otec jeho Jakub s manželkou Pešlou). 1497, 22. listopadu Samson Žid z Chlumce. 1497, 22. listopadu Izdrahel Pinkas. 1497, 22. listopadu Jakub Žid z Kolína. 1497, 28. listopadu Porca Židovka. 1497, 28. listopadu Permon Žid. 1497, 19 prosince Victorin Kladský Žid z Prahy. 1497, 27. prosince Šimon Žid z Prahy. 1497, bez data, Eliáš Abraham mladší Žid z Litoměřic. 1497, bez data, Munk Žid z Kolína. (R. 1500, bez data, Jakub Žid kadeřavý.) 295. Seznam Židů věřitelů r. 1498. 1498, 2. ledna Abraham, Žid z Prahy. 1498, 2. ledna Izdrahel, Žid z Prahy (též 1498, bez data; opět 1498; opět 1498; pak 1500, 21. září). 1498, 16. ledna Jakub, Žid Žatecký (též 1498; bez data). 1498, 13. března Beneš, Žid z Chlumce (též 1498, 23. prosince; pak 1499, 28. ledna; opět 1499, 9. listopadu a jeho bratr Izák z Lito- měřic; pak 1499, bez data; pak 1500, 20. ledna). 1498, 14. března Mager, syn Žalmana Hořovského z Prahy (též 1498, 11. prosince, pak 1498, bez data; opět 1498; opět 1498; 1499, 27. května: pak 1499, 22. července; pak 1499, bez data). 1498, 14. března Lazar, Žid z Kolína (též 1499, 25. ledna; opět 1499, 26. ledna). 1498, 16. března Izák Černý, Žid z Litoměřic. 1498, 26. března Izák Žatecký z Prahy (téě 1498 bez data; pak 1499, 8. května; 1499, 28. května; pak 1500, 11. února). 1498, 26. března Josef, Žid z Prahy (též 1498, 23. května a 10. pro- since; pak 1499, 8. května; opět 1499, 25. června). 1498, 23. května, Květná, Židovka z Prahy a její muž Izdrahel z Žatce. 1498, 6. června Žid Šimon z Chomútova. 1498, 6. června Žid David z Budějovic (též 1499, 14. března). 1498, 10. července Jakub, Žid z Prahy. 1498, 10. července Rabský a Fikule, syn Izdrahele Kladského, Židé z Prahy. 1498.
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 175 1497, 3. listopadu Majer, syn Hořovského, Žid z Prahy (též 1497, 1497. 22. list. a otec jeho Hořovšký; pak 1497 bez bližšího data). 1497, 3. listopadu Koleš Žid z Jaroměře. 1497, 3. listopadu Juda Žid z St. m. Pražského (též otec jeho Jakub s manželkou Pešlou). 1497, 22. listopadu Samson Žid z Chlumce. 1497, 22. listopadu Izdrahel Pinkas. 1497, 22. listopadu Jakub Žid z Kolína. 1497, 28. listopadu Porca Židovka. 1497, 28. listopadu Permon Žid. 1497, 19 prosince Victorin Kladský Žid z Prahy. 1497, 27. prosince Šimon Žid z Prahy. 1497, bez data, Eliáš Abraham mladší Žid z Litoměřic. 1497, bez data, Munk Žid z Kolína. (R. 1500, bez data, Jakub Žid kadeřavý.) 295. Seznam Židů věřitelů r. 1498. 1498, 2. ledna Abraham, Žid z Prahy. 1498, 2. ledna Izdrahel, Žid z Prahy (též 1498, bez data; opět 1498; opět 1498; pak 1500, 21. září). 1498, 16. ledna Jakub, Žid Žatecký (též 1498; bez data). 1498, 13. března Beneš, Žid z Chlumce (též 1498, 23. prosince; pak 1499, 28. ledna; opět 1499, 9. listopadu a jeho bratr Izák z Lito- měřic; pak 1499, bez data; pak 1500, 20. ledna). 1498, 14. března Mager, syn Žalmana Hořovského z Prahy (též 1498, 11. prosince, pak 1498, bez data; opět 1498; opět 1498; 1499, 27. května: pak 1499, 22. července; pak 1499, bez data). 1498, 14. března Lazar, Žid z Kolína (též 1499, 25. ledna; opět 1499, 26. ledna). 1498, 16. března Izák Černý, Žid z Litoměřic. 1498, 26. března Izák Žatecký z Prahy (téě 1498 bez data; pak 1499, 8. května; 1499, 28. května; pak 1500, 11. února). 1498, 26. března Josef, Žid z Prahy (též 1498, 23. května a 10. pro- since; pak 1499, 8. května; opět 1499, 25. června). 1498, 23. května, Květná, Židovka z Prahy a její muž Izdrahel z Žatce. 1498, 6. června Žid Šimon z Chomútova. 1498, 6. června Žid David z Budějovic (též 1499, 14. března). 1498, 10. července Jakub, Žid z Prahy. 1498, 10. července Rabský a Fikule, syn Izdrahele Kladského, Židé z Prahy. 1498.
Strana 176
176 K HISTORII ŽIDŮ 1498, 10. července Samuel, Žid z Prahy (též 1498, 24. listopadu a jeho zeť Izák; opět 1498, bez data; pak 1498; též 1498; pak 1499. 4. ledna; opět 1499, 27. května a syn jeho Lazar; dále 1499, 22. čer- vence; též 1499, 8. října a Abraham, syn jeho; pak 1499, 13. listopadu; též 1499, 11. prosince; pak 1499, bez data; též 1499 a jeho syn Abra- ham; pak 1500, 12. ledna; opět 1500, 11. března). 1498, 10. července Hošek, Žid z Prahy (též 1498, 11. prosince; pak 1498, bez data; opět 1498; pak 1499, 4. ledna; opět 1499, 22. čer- vence; pak 1499; pak 1500, 11. března; pak 1500, bez data). 1498, 25. července Markvart, syn Jakuba Žateckého. 1498, 8. srpna Židé Josef a Izák Ráchelčin (opět 1499, 14. srpna). 1498, 4. října Hořovský, Žid z Prahy, a jeho zeť Enoch (též 1498, 11. prosince; pak 1499, 4. ledna; opět 1499, 28. ledna; opět 1499, 22. července; též 1499, 9. října a jeho zeti Enoch a Elchan; pak 1500, 22. července). 1498, 4. října Enoch, zeť Žida Hořovského (též 1498, bez data; pak 1500, 11. března; opět 1500, 26. června). 1498, 7. října Abraham, Žid z Kolína (též 1499, 7. srpna). 1498, 7. října Šimon, Žid z Kolína. 1498, 10. prosince Markvart, Žid ze Strakonic (též 1499, 9. května; pak 1499, 25. června; pak 1499, bez data). 1498, 23. prosince Beneš, Žid z Kolína (též 1499, bez data; opět 1499). 1498, bez data, Izák, Žid z Prahy (též 1499, 12. března). 1498, bez data, Izák, Žid z Litoměřic (též 1499, 17. května; opět 1499, 28. května; též 1499, 22. července; pak 1499, 24. prosince; též 1499, bez data). 1498, bez data, Juda, Žid z Velvar (též 1499, 18. prosince; pak 1499, bez data). 1498, bez data, Žalmanka Židovka a Jakub, švagr její z Prahy. 1498, bez data, Cháma, Židovka z Prahy, a Baruch, syn její (též 1498 se svým synem). 1498, bez data, Michal Rakovnický, Žid z Prahy (též 1499, 14. března). 1498, bez data, Baruch, Žid z Prahy (opět 1498; pak 1499, 14. li- stopadu). 1498, bez data, Markvart, Žid z Kolína (též 1499, 7. srpna). 1498, bez data, Abner, Žid z Prahy (též 1499, 22. července). 1498, bez data, Jakub, Žid Písecký (též 1499, 13. června; pak 1499, bez data; pak 1500, 11. února; opět 1500, 4. března; pak 1500, bez data). 1498, bez data, Šimon, Žid z Prahy (též 1499, 26. ledna; pak 1499, 11. prosince; pak 1500, 4. března; opět 1500, bez data). Registra zápisů židovských 1497 x. v arch. mus. král. Česk. 1498.
176 K HISTORII ŽIDŮ 1498, 10. července Samuel, Žid z Prahy (též 1498, 24. listopadu a jeho zeť Izák; opět 1498, bez data; pak 1498; též 1498; pak 1499. 4. ledna; opět 1499, 27. května a syn jeho Lazar; dále 1499, 22. čer- vence; též 1499, 8. října a Abraham, syn jeho; pak 1499, 13. listopadu; též 1499, 11. prosince; pak 1499, bez data; též 1499 a jeho syn Abra- ham; pak 1500, 12. ledna; opět 1500, 11. března). 1498, 10. července Hošek, Žid z Prahy (též 1498, 11. prosince; pak 1498, bez data; opět 1498; pak 1499, 4. ledna; opět 1499, 22. čer- vence; pak 1499; pak 1500, 11. března; pak 1500, bez data). 1498, 25. července Markvart, syn Jakuba Žateckého. 1498, 8. srpna Židé Josef a Izák Ráchelčin (opět 1499, 14. srpna). 1498, 4. října Hořovský, Žid z Prahy, a jeho zeť Enoch (též 1498, 11. prosince; pak 1499, 4. ledna; opět 1499, 28. ledna; opět 1499, 22. července; též 1499, 9. října a jeho zeti Enoch a Elchan; pak 1500, 22. července). 1498, 4. října Enoch, zeť Žida Hořovského (též 1498, bez data; pak 1500, 11. března; opět 1500, 26. června). 1498, 7. října Abraham, Žid z Kolína (též 1499, 7. srpna). 1498, 7. října Šimon, Žid z Kolína. 1498, 10. prosince Markvart, Žid ze Strakonic (též 1499, 9. května; pak 1499, 25. června; pak 1499, bez data). 1498, 23. prosince Beneš, Žid z Kolína (též 1499, bez data; opět 1499). 1498, bez data, Izák, Žid z Prahy (též 1499, 12. března). 1498, bez data, Izák, Žid z Litoměřic (též 1499, 17. května; opět 1499, 28. května; též 1499, 22. července; pak 1499, 24. prosince; též 1499, bez data). 1498, bez data, Juda, Žid z Velvar (též 1499, 18. prosince; pak 1499, bez data). 1498, bez data, Žalmanka Židovka a Jakub, švagr její z Prahy. 1498, bez data, Cháma, Židovka z Prahy, a Baruch, syn její (též 1498 se svým synem). 1498, bez data, Michal Rakovnický, Žid z Prahy (též 1499, 14. března). 1498, bez data, Baruch, Žid z Prahy (opět 1498; pak 1499, 14. li- stopadu). 1498, bez data, Markvart, Žid z Kolína (též 1499, 7. srpna). 1498, bez data, Abner, Žid z Prahy (též 1499, 22. července). 1498, bez data, Jakub, Žid Písecký (též 1499, 13. června; pak 1499, bez data; pak 1500, 11. února; opět 1500, 4. března; pak 1500, bez data). 1498, bez data, Šimon, Žid z Prahy (též 1499, 26. ledna; pak 1499, 11. prosince; pak 1500, 4. března; opět 1500, bez data). Registra zápisů židovských 1497 x. v arch. mus. král. Česk. 1498.
Strana 177
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 177 295. Král Vladislav splnomocňuje Petra z Rožm- 1498. berka, aby vybral ustanovené pokuty peněžní od těch Židů, kteří brali větší lichvu (úrok), než jakou dovolil král r. 1497. Na Budíně, 5. dubna 1498. My Vladislav z. b. m. U., Č. oc. král, a m. Mor. oc. — Ozna- mujem tiemto listem všem, že když sme tohoto roku minulého na hradě Pražském byli, některé jisté zřizenie mezi židy v královstvie našem Českém vo mnohé kusy s radami našimi učinili sme. Mezi kterýmižto také to položeno jest, kterak a pokud Židé s křesťanuov lichvu bráti mají; a bral-li by který Žid výše lichvu, než v tom zři- zení položeno jest, na to jest pokuta uložena. Kterúžto pokutu dali sme a tiemto listem s plnú mocí dáváme urozenému Petrovi z Rozm- berka, hajtmann královstvie Českého, věrnému našemu milému, tak, jestliže by se který Žid vedle toho zřiezenie nezachoval a výše lichvu bral, aby on z něho tu pokutu vzieti mohl a moc měl, tak jakož bychom my to sami učiniti mohli. Tomu na svědomie pečet naši krá- lovskú k tomuto listu přitisknúti sme kázali. Dán na Budíně, ve čtvrtek před květnou nedělí, léta božieho tisícého čtyrstého devadesátého osmého, království našich Uherského osmého a Českéko XXVII léta. Archiv Český 1890. X. p. 82. 296. Seznam Židů věřitelů r. 1499. 1499, 12. března Eliáš mladý, Žid z Prahy. 1499, 7. května Lipman, Žid z Kolína. 1499, 7. května Munko, Žid z Kolína (též 1499 bez data). 1499, 9. května Izák, Žid z Žatce (též 1499, 28. května; též 1499, 13. června). 1499, 17. května Abraham Eliáš, Žid z Litoměřic (též 1499, 28. května; pak 1499, 22. července; opět 1499, 14. srpna; též 1499, 24. prosince; pak 1500, 12. ledna, a jeho sestřenec Eliáš; opět 1500, 28. srpna). 1499, 20. června Mojžíš Kulhavý, Žid z Prahy. 1499, 22. července Žid Rabský. 1499, 22. července Žid Munko. 1499, 5. srpna Josef, Žid, a Velka, manželka jeho. 1499, 28. srpna Lev, Žid z Prahy. 1499, 8. října Žid Šalamoun. 1499, 9. listopadu Žid Lazar, přítel Hořovského. 1499, 22. listopadu David z Loun (též 1499 bez data; opět 1499). 1499, 22. listopadu Jedrahel Černý z Prahy (pak 1499 bez data). 1499. 12
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 177 295. Král Vladislav splnomocňuje Petra z Rožm- 1498. berka, aby vybral ustanovené pokuty peněžní od těch Židů, kteří brali větší lichvu (úrok), než jakou dovolil král r. 1497. Na Budíně, 5. dubna 1498. My Vladislav z. b. m. U., Č. oc. král, a m. Mor. oc. — Ozna- mujem tiemto listem všem, že když sme tohoto roku minulého na hradě Pražském byli, některé jisté zřizenie mezi židy v královstvie našem Českém vo mnohé kusy s radami našimi učinili sme. Mezi kterýmižto také to položeno jest, kterak a pokud Židé s křesťanuov lichvu bráti mají; a bral-li by který Žid výše lichvu, než v tom zři- zení položeno jest, na to jest pokuta uložena. Kterúžto pokutu dali sme a tiemto listem s plnú mocí dáváme urozenému Petrovi z Rozm- berka, hajtmann královstvie Českého, věrnému našemu milému, tak, jestliže by se který Žid vedle toho zřiezenie nezachoval a výše lichvu bral, aby on z něho tu pokutu vzieti mohl a moc měl, tak jakož bychom my to sami učiniti mohli. Tomu na svědomie pečet naši krá- lovskú k tomuto listu přitisknúti sme kázali. Dán na Budíně, ve čtvrtek před květnou nedělí, léta božieho tisícého čtyrstého devadesátého osmého, království našich Uherského osmého a Českéko XXVII léta. Archiv Český 1890. X. p. 82. 296. Seznam Židů věřitelů r. 1499. 1499, 12. března Eliáš mladý, Žid z Prahy. 1499, 7. května Lipman, Žid z Kolína. 1499, 7. května Munko, Žid z Kolína (též 1499 bez data). 1499, 9. května Izák, Žid z Žatce (též 1499, 28. května; též 1499, 13. června). 1499, 17. května Abraham Eliáš, Žid z Litoměřic (též 1499, 28. května; pak 1499, 22. července; opět 1499, 14. srpna; též 1499, 24. prosince; pak 1500, 12. ledna, a jeho sestřenec Eliáš; opět 1500, 28. srpna). 1499, 20. června Mojžíš Kulhavý, Žid z Prahy. 1499, 22. července Žid Rabský. 1499, 22. července Žid Munko. 1499, 5. srpna Josef, Žid, a Velka, manželka jeho. 1499, 28. srpna Lev, Žid z Prahy. 1499, 8. října Žid Šalamoun. 1499, 9. listopadu Žid Lazar, přítel Hořovského. 1499, 22. listopadu David z Loun (též 1499 bez data; opět 1499). 1499, 22. listopadu Jedrahel Černý z Prahy (pak 1499 bez data). 1499. 12
Strana 178
178 K HISTORII ŽIDŮ jeho 1499, 13. prosince Markvart, Žid z Prahy. 1499, 18. prosince Markvart, Žid Dlouhý z Loun. 1499, bez data, Kokeš, Žid z Jaroměře (též 1500, 28. května, a syn Valtíř). 1499, bez data, Maynuš, Žid z Prahy. 1499, bez data, Žalman, Žid Kolínský (též 1500, 4. července). 1499, bez data, Lazar Žid, syn Izáka Kladského. 1499 bez data, Mates, Žid z Loun a David, zeť jeho. 1499, bez data, Juda, Žid z Prahy. 1499, bez data, Samuel Malý, Žid z Prahy. 1499, bez data, Elchan Žid, zeť Hořovského (též 1500, 22. čer- 1499, bez data, Žalman Kolínský, Žid z Prahy (pak 1500, 24. srpna). 1499, bez data, Mayr, zeť Hořovského, Žida z Prahy (též 1500, 26. června). 1499, bez data, Žalman, Žid z Prahy. Registra zápisů židovských 1497 x. v arch. Mus. král. Česk. vence). 1499. 1499. 297. Král Vladislav dal městu Varům výsadu, že Židů nemusí mezi sebou trpěti. 5. srpna 1499. Copialb. d. St. Karlsbad, Časopis Musea král. Českého. 1898. 1499. 298. Král Vladislav ustanovuje na žádost Židů z Prahy a jiných měst království Českého, že je nesmí nikdo ani utlačovati ani jim poroučeti; Pražští Židé jsou podřízeni dvorskému sudímu a ostatní Židé království Českého král. podkomořímu; v případě stížnosti má se každý na tyto úředníky obrátiti. Na Budíně. 7. září 1499. My Vladislav oc. oznamujem listem tiemto všem že jsú na nás vznesli Židé naši Pražští i jiných měst našich královstvie Českého, ozna- mujíce nam mnohé své obtiežnosti, trápenie a škody, které na ně od některých z pánuov, z rytieřstva i jiných osob častokrát přicházejí, prosiece nás s velikú prosbú, poněvadž jsme nad Pražskými Židy za úředníka usadili urozeného Jiříka z Dubé a z Lippého, sudieho desk dvorských, a v městech statečného Albrechta z Leskovce, podkomo- řieho královstvie Českého, věrné naše milé, abychme takových obtiež- ností žádnému dopúštěti neráčili, než kdožby co s nimi činiti anebo k nim voč hleděti chtěl, to aby skrze ty úředníky naše svrchupsané jednal. Jichžto prosbu slušnú znajíce a také nechtiece, by kdo s nimi
178 K HISTORII ŽIDŮ jeho 1499, 13. prosince Markvart, Žid z Prahy. 1499, 18. prosince Markvart, Žid Dlouhý z Loun. 1499, bez data, Kokeš, Žid z Jaroměře (též 1500, 28. května, a syn Valtíř). 1499, bez data, Maynuš, Žid z Prahy. 1499, bez data, Žalman, Žid Kolínský (též 1500, 4. července). 1499, bez data, Lazar Žid, syn Izáka Kladského. 1499 bez data, Mates, Žid z Loun a David, zeť jeho. 1499, bez data, Juda, Žid z Prahy. 1499, bez data, Samuel Malý, Žid z Prahy. 1499, bez data, Elchan Žid, zeť Hořovského (též 1500, 22. čer- 1499, bez data, Žalman Kolínský, Žid z Prahy (pak 1500, 24. srpna). 1499, bez data, Mayr, zeť Hořovského, Žida z Prahy (též 1500, 26. června). 1499, bez data, Žalman, Žid z Prahy. Registra zápisů židovských 1497 x. v arch. Mus. král. Česk. vence). 1499. 1499. 297. Král Vladislav dal městu Varům výsadu, že Židů nemusí mezi sebou trpěti. 5. srpna 1499. Copialb. d. St. Karlsbad, Časopis Musea král. Českého. 1898. 1499. 298. Král Vladislav ustanovuje na žádost Židů z Prahy a jiných měst království Českého, že je nesmí nikdo ani utlačovati ani jim poroučeti; Pražští Židé jsou podřízeni dvorskému sudímu a ostatní Židé království Českého král. podkomořímu; v případě stížnosti má se každý na tyto úředníky obrátiti. Na Budíně. 7. září 1499. My Vladislav oc. oznamujem listem tiemto všem že jsú na nás vznesli Židé naši Pražští i jiných měst našich královstvie Českého, ozna- mujíce nam mnohé své obtiežnosti, trápenie a škody, které na ně od některých z pánuov, z rytieřstva i jiných osob častokrát přicházejí, prosiece nás s velikú prosbú, poněvadž jsme nad Pražskými Židy za úředníka usadili urozeného Jiříka z Dubé a z Lippého, sudieho desk dvorských, a v městech statečného Albrechta z Leskovce, podkomo- řieho královstvie Českého, věrné naše milé, abychme takových obtiež- ností žádnému dopúštěti neráčili, než kdožby co s nimi činiti anebo k nim voč hleděti chtěl, to aby skrze ty úředníky naše svrchupsané jednal. Jichžto prosbu slušnú znajíce a také nechtiece, by kdo s nimi
Strana 179
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 179 takovú svú vuoli jmieti jměl, s dobrým rozmyslem a naším jistým 1499. vědomím, mocí královskú v Čechách svolili jsme k tomu a tiemto listem svolujeme, aby na svrchupsané Židy naše žádný buď z panského, rytieřského a neb městského úřadu nikterakž nesahal, ani jim rozka- zoval, než úředníci naši svrchupsaní, ti jim buď slovem našim, což bychme jim poručili a rozkázali, a neb sami z úřadu svého vo věci a potřeby ty, kteréžby k oznámení potřebné znali, ti jim to pověděti, oznámiti a v tom rozkazovati mají a mieti a motci budú tolikrát, kolikrátby toho potřeba kázala a jiný žádný. Pakliby jim kto co své- volně rozkazovati a k něčemu nutiti chtěl mimo úředníky jeho svrchu- psané, toho aneb těch poslúchati nemají, aniž povinni budú obyčejem nižádným, než úředníci mají také od každého žida, jsúce vo to od křesťanuov požádáni, spravedlivé učiniti bez dlúhých rokuov a odta- huov tak, aby v svých spravedlnostech skrze prodlévánie nehynuli. Protož přikazujem všem úředníkóm a poddaným našim, kteréhožkoli stavu a řádu královstvie Českého, věrným našim milým, abyšte svrchu- psané Židy naše v té milosti jim od nás učiněné jměli, drželi a zachovali nynie i budúcně pod zachováním milosti a uvarováním hněvu našeho. Tomu na svědomie oc. Dán na Budíně v sobotu před hodem narozenie panny Marie létha božieho tisícieho čtyřistého devadesátého devátého a království našich Uherského devátého a Českého dvadcátého devátého. Cod. jur. mun. regni Boh. I. 319. 299. Král Vladislav zakazuje pod pokutou 100 kop 1499. gr. č., aby Židé nepřikazovali se jiným pánům v ochranu a zůstávali jen pod správou krále a jeho nařízených úřed- níků. Na Budíně, 17. listopadu 1499. »My Vladislav oc. oznamujem listem tiemto všem, že jsme porozoměli, kterak by někteří Židé naši buď v Praze aneb v jiných městech našich královstvie Českého přikazovali se některým pánóm, nás a úředníky naše, kterýmž jsme je k zpravování poručili, za- mietajíce, kterážto věc velmi jest nám do takových proti mysli. I chtiece takovú jejich neslušnú věc zastaviti, takto jsme vo tom zřie- dili a zpuosobili a tiemto listem jakožto král Český řiedime, chtiece tomu, aby každý Žid buď v Praze aneb v jiném našem městě, ktožby sobě kolivěk jiného zvláštnieho pána mimo nás vzal aneb tajně aneb zjevně, ten nám bez milosti sto kop grošuov Českých propadne a uro- zenému Jiříkovi Berkovi z Dubé a z Lippého, sudiemu desk dvorských, a statečnému Albrechtovi z Leskovce, podkomořiemu našemu, úřed- nikóm našim, kterýmž jsme je poručili, pětmezcietma kop grošuov. A protož kteřížkoli majíce takové pány nevezmú od nich hned od-
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 179 takovú svú vuoli jmieti jměl, s dobrým rozmyslem a naším jistým 1499. vědomím, mocí královskú v Čechách svolili jsme k tomu a tiemto listem svolujeme, aby na svrchupsané Židy naše žádný buď z panského, rytieřského a neb městského úřadu nikterakž nesahal, ani jim rozka- zoval, než úředníci naši svrchupsaní, ti jim buď slovem našim, což bychme jim poručili a rozkázali, a neb sami z úřadu svého vo věci a potřeby ty, kteréžby k oznámení potřebné znali, ti jim to pověděti, oznámiti a v tom rozkazovati mají a mieti a motci budú tolikrát, kolikrátby toho potřeba kázala a jiný žádný. Pakliby jim kto co své- volně rozkazovati a k něčemu nutiti chtěl mimo úředníky jeho svrchu- psané, toho aneb těch poslúchati nemají, aniž povinni budú obyčejem nižádným, než úředníci mají také od každého žida, jsúce vo to od křesťanuov požádáni, spravedlivé učiniti bez dlúhých rokuov a odta- huov tak, aby v svých spravedlnostech skrze prodlévánie nehynuli. Protož přikazujem všem úředníkóm a poddaným našim, kteréhožkoli stavu a řádu královstvie Českého, věrným našim milým, abyšte svrchu- psané Židy naše v té milosti jim od nás učiněné jměli, drželi a zachovali nynie i budúcně pod zachováním milosti a uvarováním hněvu našeho. Tomu na svědomie oc. Dán na Budíně v sobotu před hodem narozenie panny Marie létha božieho tisícieho čtyřistého devadesátého devátého a království našich Uherského devátého a Českého dvadcátého devátého. Cod. jur. mun. regni Boh. I. 319. 299. Král Vladislav zakazuje pod pokutou 100 kop 1499. gr. č., aby Židé nepřikazovali se jiným pánům v ochranu a zůstávali jen pod správou krále a jeho nařízených úřed- níků. Na Budíně, 17. listopadu 1499. »My Vladislav oc. oznamujem listem tiemto všem, že jsme porozoměli, kterak by někteří Židé naši buď v Praze aneb v jiných městech našich královstvie Českého přikazovali se některým pánóm, nás a úředníky naše, kterýmž jsme je k zpravování poručili, za- mietajíce, kterážto věc velmi jest nám do takových proti mysli. I chtiece takovú jejich neslušnú věc zastaviti, takto jsme vo tom zřie- dili a zpuosobili a tiemto listem jakožto král Český řiedime, chtiece tomu, aby každý Žid buď v Praze aneb v jiném našem městě, ktožby sobě kolivěk jiného zvláštnieho pána mimo nás vzal aneb tajně aneb zjevně, ten nám bez milosti sto kop grošuov Českých propadne a uro- zenému Jiříkovi Berkovi z Dubé a z Lippého, sudiemu desk dvorských, a statečnému Albrechtovi z Leskovce, podkomořiemu našemu, úřed- nikóm našim, kterýmž jsme je poručili, pětmezcietma kop grošuov. A protož kteřížkoli majíce takové pány nevezmú od nich hned od-
Strana 180
180 K HISTORII ŽIDŮ 1499. puštenie, ti ať se hned z měst našich vyhostie a jich prázdni jsú a v ničemž nepožívají, nebo takového jejich neřádu a své vuole nikoli trpěti nebudeme, porúčejíce již psaným úředníkóm našim: poznáte-li kterého z Židuov buďto Pražských aneb z jiných měst královstvie na- šeho Českého, žeby se tak nezachoval, jakož se svrchupíše, k tako- vému abyšte se tak jměli a zachovali, jakož se napřed píše jináč toho nečíniece. Tomu na svědomie oc. Dán na Budíně v neděli před svatú Alžbětú létha božieho tisícieho čtyřistého devadesátého devátého. Ex comissione propria maiestatis regie.« Codex juris municipalis regni Bohemiae I. p 314. 1499. 300. Roku 1499 připomíná se v Praze Žid May, lékař. Tomek, Dějepis města Prahy, IX. strana 236. 301. Seznam Židů věřitelů r. 1500 1500, 20. ledna Chaska, Žid z Prahy. 1500, 5. února Beneš, Žid (též 1500, 1. září). 1500, 6. března Gutman, Žid z Benešova, a Důbra, manželka jeho. 1500, 14. května Žid Sadoch. syn Eliáše staršího (opět 1500, 28. srpna). 1500, 28. května Mojžíš Kokeš, Žid. 1500, 28. května Abraham, Žid z Jaroměře. 1500, 4. června Mayr Sax z Prahy. 1500, 27. července Žid Faytl. 1500, 30. července Šimon, Žid z Loun. 1500, 30. července Jakub Kadeřavý, Žid z Loun. 1500, 21. září Šalamoun, Žid z Prahy. 1500, 29. září Josef, Žid z Chomútova. 1500, bez data, Mayr Hořovský, Žid z Kolína, otec Žida Hoška z Prahy. 1500. Registra zápisů židovských 1497 x. v arch. Mus. král. Česk. 1500. 302. Na soudu zemském v Olomouci ustanoveno, za jakých podmínek smějí Židé pánům neb rytířům peníze půjčovati; chce-li Žid někomu jinému peníze půjčiti, smí tak učiniti toliko s vědomím fojta neb konšelův obce, k níž ten, který si vypůjčuje, náleží; Židé nesmějí po vesnicích, nýbrž toliko v městech trhy a kupecké obchody míti; Žid smí za každých 10 zlatých 2 zlaté úroků bráti. 3. května 1500.
180 K HISTORII ŽIDŮ 1499. puštenie, ti ať se hned z měst našich vyhostie a jich prázdni jsú a v ničemž nepožívají, nebo takového jejich neřádu a své vuole nikoli trpěti nebudeme, porúčejíce již psaným úředníkóm našim: poznáte-li kterého z Židuov buďto Pražských aneb z jiných měst královstvie na- šeho Českého, žeby se tak nezachoval, jakož se svrchupíše, k tako- vému abyšte se tak jměli a zachovali, jakož se napřed píše jináč toho nečíniece. Tomu na svědomie oc. Dán na Budíně v neděli před svatú Alžbětú létha božieho tisícieho čtyřistého devadesátého devátého. Ex comissione propria maiestatis regie.« Codex juris municipalis regni Bohemiae I. p 314. 1499. 300. Roku 1499 připomíná se v Praze Žid May, lékař. Tomek, Dějepis města Prahy, IX. strana 236. 301. Seznam Židů věřitelů r. 1500 1500, 20. ledna Chaska, Žid z Prahy. 1500, 5. února Beneš, Žid (též 1500, 1. září). 1500, 6. března Gutman, Žid z Benešova, a Důbra, manželka jeho. 1500, 14. května Žid Sadoch. syn Eliáše staršího (opět 1500, 28. srpna). 1500, 28. května Mojžíš Kokeš, Žid. 1500, 28. května Abraham, Žid z Jaroměře. 1500, 4. června Mayr Sax z Prahy. 1500, 27. července Žid Faytl. 1500, 30. července Šimon, Žid z Loun. 1500, 30. července Jakub Kadeřavý, Žid z Loun. 1500, 21. září Šalamoun, Žid z Prahy. 1500, 29. září Josef, Žid z Chomútova. 1500, bez data, Mayr Hořovský, Žid z Kolína, otec Žida Hoška z Prahy. 1500. Registra zápisů židovských 1497 x. v arch. Mus. král. Česk. 1500. 302. Na soudu zemském v Olomouci ustanoveno, za jakých podmínek smějí Židé pánům neb rytířům peníze půjčovati; chce-li Žid někomu jinému peníze půjčiti, smí tak učiniti toliko s vědomím fojta neb konšelův obce, k níž ten, který si vypůjčuje, náleží; Židé nesmějí po vesnicích, nýbrž toliko v městech trhy a kupecké obchody míti; Žid smí za každých 10 zlatých 2 zlaté úroků bráti. 3. května 1500.
Strana 181
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 181 O Židy. Jestliže by se kto z pánuov neb z rytieřstva mezi Židy 1500. vdlužiti chtěl, ten jim to listem s rukojmiemi ujisť, aneb lidmi svými dostatečně pod stávkami, bude-li to Žid přiejiti chtieti. A jestli by kdo list pod ležením udělal, má se Židóm v městech panských a ry- tířských leženie přieti jako jiným se přeje. Stávek také spravedlivých nemá se jim brániti v městech, v městečkách a ve vsech. A jestli by kto s Židy buďto o jistinu neb o lichvu mimo tento zpuosob súditi se chtěl aneb k ortelóm dokládati, to se žádnému dopustiti nemá, aby tudy Židé z tohoto zřiezenie měli býti vyvedeni; než každý jim podle toho zřizenie od sebe dosti čiň v jistinách i v lichvách. (In margine napsáno jest k tomu odstavci: nichil.) Item. Který by Žid kterému člověku z kteréžkoli dědiny půjčit chtěl na jakýžkoli základ aneb na lichvu, toho Žid učiniti nemá bez vě- domie fojta a konšel tej dědiny, odkudby ten člověk byl, kterýž by od něho vypůjčiti chtěl. Pakli by půjčil bez vědomí fojta a konšel, tehdy ten člověk nebude povinen toho Židu platiti. Než což se předešlých půjček dotýče, ty aby každý Židóm platil tak, jakž u nich vypůjčil.34) Item: Židé aby trhuov ani kupectvie žádných nevedli po vsech.35) O Židy a jejich lichvy. Svolení obecní, aby Židé z desíti zlatých dva zlatá do roka brali a ze sta zlatých dvaceti zlatých, a tak aby se při velikých i malých summách zachovávali, z desíti dva zlatá berúc a nic více. A takové lichvy aby Židům na každého půl léta spravovány byly, a Židé mimo půl léta upomínáním z lichvy meškati nemají. Jestliže by pak který Žid toho neučinil a přes půl léta lichvě přejíti dal, aby o summu hlavní přišel. Pakliby také kdo toho neučinil a té lichvy Židu na toho půl léta nespravil, tehdy ten Žid fojtovi té dědiny, kdež ten dlužník jest, to oznámiti má, a fojt jemu spravedlivě učiň a dluž- níka k tomu drž, aby zaplatil. Pakliby fojt toho učiniti nechtěl, tehdy Žid bude moci zstavovati každého z té dědiny kdež ten dlužník jest, dokudž se mu dosti nestane.36) Na tom také zůstáno, aby žádný Žid žádnému člověku z žádné dědiny bez vůle a vědomí pána jeho aneb úředníka nic nepůjčoval, ani na žádnej základ, leč by od pána svého neb úředníka ten člověk, kterýž by vypůjčiti chtěl, list pod sekrytem měl, že on k tomu povolení své 31) Viz podobné ustanovení: Z. Z. r. 1535 fol. 94. 35) Viz pod. ustanovení: Z. Z. 1535 fol. 96 b, Z. Z. 1545 f. 129 sq. a Z. Z. z r. 1604. — Ustanovení tří stavů o Židech ve zřízeních jmenovaných jest velmi obšírné a zní doslovně dle Z. Z. z r. 1604 f. 117—118. 36) Z. Z. 1535 a 1545 mají dodatek: »Než což se předešlých dluhuo jejich dotýče, ty jim spraveny buďte.«
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 181 O Židy. Jestliže by se kto z pánuov neb z rytieřstva mezi Židy 1500. vdlužiti chtěl, ten jim to listem s rukojmiemi ujisť, aneb lidmi svými dostatečně pod stávkami, bude-li to Žid přiejiti chtieti. A jestli by kdo list pod ležením udělal, má se Židóm v městech panských a ry- tířských leženie přieti jako jiným se přeje. Stávek také spravedlivých nemá se jim brániti v městech, v městečkách a ve vsech. A jestli by kto s Židy buďto o jistinu neb o lichvu mimo tento zpuosob súditi se chtěl aneb k ortelóm dokládati, to se žádnému dopustiti nemá, aby tudy Židé z tohoto zřiezenie měli býti vyvedeni; než každý jim podle toho zřizenie od sebe dosti čiň v jistinách i v lichvách. (In margine napsáno jest k tomu odstavci: nichil.) Item. Který by Žid kterému člověku z kteréžkoli dědiny půjčit chtěl na jakýžkoli základ aneb na lichvu, toho Žid učiniti nemá bez vě- domie fojta a konšel tej dědiny, odkudby ten člověk byl, kterýž by od něho vypůjčiti chtěl. Pakli by půjčil bez vědomí fojta a konšel, tehdy ten člověk nebude povinen toho Židu platiti. Než což se předešlých půjček dotýče, ty aby každý Židóm platil tak, jakž u nich vypůjčil.34) Item: Židé aby trhuov ani kupectvie žádných nevedli po vsech.35) O Židy a jejich lichvy. Svolení obecní, aby Židé z desíti zlatých dva zlatá do roka brali a ze sta zlatých dvaceti zlatých, a tak aby se při velikých i malých summách zachovávali, z desíti dva zlatá berúc a nic více. A takové lichvy aby Židům na každého půl léta spravovány byly, a Židé mimo půl léta upomínáním z lichvy meškati nemají. Jestliže by pak který Žid toho neučinil a přes půl léta lichvě přejíti dal, aby o summu hlavní přišel. Pakliby také kdo toho neučinil a té lichvy Židu na toho půl léta nespravil, tehdy ten Žid fojtovi té dědiny, kdež ten dlužník jest, to oznámiti má, a fojt jemu spravedlivě učiň a dluž- níka k tomu drž, aby zaplatil. Pakliby fojt toho učiniti nechtěl, tehdy Žid bude moci zstavovati každého z té dědiny kdež ten dlužník jest, dokudž se mu dosti nestane.36) Na tom také zůstáno, aby žádný Žid žádnému člověku z žádné dědiny bez vůle a vědomí pána jeho aneb úředníka nic nepůjčoval, ani na žádnej základ, leč by od pána svého neb úředníka ten člověk, kterýž by vypůjčiti chtěl, list pod sekrytem měl, že on k tomu povolení své 31) Viz podobné ustanovení: Z. Z. r. 1535 fol. 94. 35) Viz pod. ustanovení: Z. Z. 1535 fol. 96 b, Z. Z. 1545 f. 129 sq. a Z. Z. z r. 1604. — Ustanovení tří stavů o Židech ve zřízeních jmenovaných jest velmi obšírné a zní doslovně dle Z. Z. z r. 1604 f. 117—118. 36) Z. Z. 1535 a 1545 mají dodatek: »Než což se předešlých dluhuo jejich dotýče, ty jim spraveny buďte.«
Strana 182
182 K HISTORII ŽIDŮ 1500. dává. Pakli by se který Žid tak nezachoval a mimo takové zřízení kterému člověku co půjčil, tehdy aby o tu summu, kteréž by půjčil, přišel. A kdyby Židu jistina jeho zaplacena byla, tehdy ten list toho pána neb úředníka zase před fojtem a staršími položiti, a ten od nich zkažen bejti má a dluh rejstr vymazán. Item. Půjčil-li by který Žid kterému člověku s vůlí pána jeho, to zapsati má do rejstr fojtových toho města neb městečka při pří- tomnosti dvou z úřadu, mnoho-li jemu jistinny půjčil, kterej den a kterého létha. A Žid jemu v žádném jiném místě půjčovati a peněz klásti nemá, než před fojtem a těmi z úřadu při rejstřích. A fojt toho města neb městečka žádné lichvy do rejstr zapisovati nemá, kteráž by na tu jistinu přišla, než samu jistinu, poněvadž se lichva Židům kaž- dého půl léta spravovati má. Item. Půjčil-li by který Žid co na základ, ten také tím způsobem lichvu beř dva zlatá z desíti do roku, jakž svrchu psáno jest. Než ta- kový základ nejprve má fojtovi a konšelům ukázán bejti, a oni to v knihy městské zapsati. A přišel-li by kdo a svého co u Žida našel, ješto by jemu ukra- deno a Židu zastaveno bylo, a stal se tomu slušný průvod: to má beze všeho uplacování vráceno bejti tomu, komuž ukradeno jest. A nechtěl-li by kdo z takových základův lichvy na každého půl léta spraviti, a v tom základ se prostál, Žid s tím základem bude moci učiniti podle zdání svého. Než žádnej základ do roka prostáti se nemá. Item. Žádnej Žid od žádného člověka pod tají kupovati nic nemá, než též to před fojtem a staršími toho města, kdež by Žid byl, ukázati. A oni to také v rejstra svá zapsati mají, od koho, co a zač kupuje. Pakli by se Žid tak nezachoval a cožkolivěk pod tají koupil, aby na hrdle trestán byl. Item. Židé nikdež ve vsech bydleti nemají, než ti, kteřiž by nelichvili, než v městech a městečkách. Pakli by kdo proti tomuto ustanovení ve vsi Židy chovati chtěl, to žádnému trpěno nebuď, než každej o to trestán bejti má podle zdání panského a rytířstva. Item. Židé aby trhův ani kupectví žádných nevedli po vsech, než v městech a městečkách panských, prelatských a rytířských. A o to jest snesení mezi těmi třemi stavy.37) Archiv Český, 1890. X. p. 326 a sl. 37) Z. Z. 1545 fol. 131 má dodatek: Item »Žádný Žid žádnému člověku nic na žádný úvěrek prodávati nemá. Než chceli který Žid kterému člověku co prodati, aby jemu to prodal za hotové peníze. Též také Židé po vsech kupovati nic nemají, kromě husí, slepic, vajec, telat, skopcuo, koz a kozlat. A jestliže by
182 K HISTORII ŽIDŮ 1500. dává. Pakli by se který Žid tak nezachoval a mimo takové zřízení kterému člověku co půjčil, tehdy aby o tu summu, kteréž by půjčil, přišel. A kdyby Židu jistina jeho zaplacena byla, tehdy ten list toho pána neb úředníka zase před fojtem a staršími položiti, a ten od nich zkažen bejti má a dluh rejstr vymazán. Item. Půjčil-li by který Žid kterému člověku s vůlí pána jeho, to zapsati má do rejstr fojtových toho města neb městečka při pří- tomnosti dvou z úřadu, mnoho-li jemu jistinny půjčil, kterej den a kterého létha. A Žid jemu v žádném jiném místě půjčovati a peněz klásti nemá, než před fojtem a těmi z úřadu při rejstřích. A fojt toho města neb městečka žádné lichvy do rejstr zapisovati nemá, kteráž by na tu jistinu přišla, než samu jistinu, poněvadž se lichva Židům kaž- dého půl léta spravovati má. Item. Půjčil-li by který Žid co na základ, ten také tím způsobem lichvu beř dva zlatá z desíti do roku, jakž svrchu psáno jest. Než ta- kový základ nejprve má fojtovi a konšelům ukázán bejti, a oni to v knihy městské zapsati. A přišel-li by kdo a svého co u Žida našel, ješto by jemu ukra- deno a Židu zastaveno bylo, a stal se tomu slušný průvod: to má beze všeho uplacování vráceno bejti tomu, komuž ukradeno jest. A nechtěl-li by kdo z takových základův lichvy na každého půl léta spraviti, a v tom základ se prostál, Žid s tím základem bude moci učiniti podle zdání svého. Než žádnej základ do roka prostáti se nemá. Item. Žádnej Žid od žádného člověka pod tají kupovati nic nemá, než též to před fojtem a staršími toho města, kdež by Žid byl, ukázati. A oni to také v rejstra svá zapsati mají, od koho, co a zač kupuje. Pakli by se Žid tak nezachoval a cožkolivěk pod tají koupil, aby na hrdle trestán byl. Item. Židé nikdež ve vsech bydleti nemají, než ti, kteřiž by nelichvili, než v městech a městečkách. Pakli by kdo proti tomuto ustanovení ve vsi Židy chovati chtěl, to žádnému trpěno nebuď, než každej o to trestán bejti má podle zdání panského a rytířstva. Item. Židé aby trhův ani kupectví žádných nevedli po vsech, než v městech a městečkách panských, prelatských a rytířských. A o to jest snesení mezi těmi třemi stavy.37) Archiv Český, 1890. X. p. 326 a sl. 37) Z. Z. 1545 fol. 131 má dodatek: Item »Žádný Žid žádnému člověku nic na žádný úvěrek prodávati nemá. Než chceli který Žid kterému člověku co prodati, aby jemu to prodal za hotové peníze. Též také Židé po vsech kupovati nic nemají, kromě husí, slepic, vajec, telat, skopcuo, koz a kozlat. A jestliže by
Strana 183
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 183 303. Král Vladislav mírní příkré usnesení soudu zem- 1500. ského království Českého z r. 1500 v příčině vyupomínání dluhů židovských. Na Budíně, 29. srpna 1500. My Vladislav oc. oznamujem listem tiemto všem, že jsú na nás vznesli židé naši z královstvie Českého oznamujíc nám, kterak jest se vo nich některaký nález a zřiezenie skrze pány a vládyky, kteříž v soudu zemském královstvie Českého sedají, stalo, tak že mají všecky dluhy své, kterých kolivěk buď na registra a neb na listy křesťanóm pójčovali, až do svatého Havla najprv příštieho vyupomínati a pakliby toho neučinili, aby vo ty dluhy přišli, mnohá v tom svá obtieženie předkládajíc, jedno že jsú mnozí peněz svých křesťanóm před tiem zřiezením dále, nežli do svatého Havla pójčeli, kterýchž podle zněnie listuov aneb registr nemohú prvé vyupomínati, než jakž zápisy takoví svědčie a vokazují, prosiece nás v tom za milostivé opatřenie, k kte- réžto jejich žádosti psali jsme vo to pánóm a vladykám do soudu zemského, aby je v tom opatřili, aby voni ani křesťané ke škodám ne- přišli. A nad to týmž židóm tuto další milost jakožto král Český či- níme, jestližeby který z nich pójčiv peněz svých křesťanóm před tiem nálezem do dalšieho času, nežli do svatého Havla a to má listem aneb registry zapsáno, vyupomínati jich nemohl a kto na nás ty penieze vyprosil, komuž bychme je kolivěk z nepaměti aneb omylu dali, že to dánie nemá jmieti a nebude žádné moci ani které pevnosti, tak jakož to všecko šíře a dále ukazuje ten list, kterýž od nás na to prvé mají. Tomu na svědomie oc. Ex Buda sabbato die decollationis sti. Johannis baptistae (29. srpna) anno Chr. 1500. Commissio propria majestatis regie. (Z register kr. Vladislava č. 201 str. 213 v státním archivu vídeňském, kdež list ten má nápis: »Všem židóm královstvie Českého«.) Cod. jur. munic. regni Bohemiae I. p. 318. 304. Hanuš Korvín, kníže Opavský, dává purk- 1501. mistru a radě města Opavy právo, »kteréžkoli k Ži- dóm v městě Opavě má, tak aby Židé a všickni ne- dóvěřiví a u vieře křesťanské s nimi se nesrovná- vající v témž městě i na předměstí trpěni více a na věčné časy nebyli«. Jako příčinu uvedl, že »mnozí se který Žid tak nezachoval, buď půjčkuo neb prodajem, aby o to přišel, což jest prodal, koupil neb puojčil. Než což se dotýče věcí kradených a jim zasta- vených neb prodaných, to při prvním zřízení buď.«
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 183 303. Král Vladislav mírní příkré usnesení soudu zem- 1500. ského království Českého z r. 1500 v příčině vyupomínání dluhů židovských. Na Budíně, 29. srpna 1500. My Vladislav oc. oznamujem listem tiemto všem, že jsú na nás vznesli židé naši z královstvie Českého oznamujíc nám, kterak jest se vo nich některaký nález a zřiezenie skrze pány a vládyky, kteříž v soudu zemském královstvie Českého sedají, stalo, tak že mají všecky dluhy své, kterých kolivěk buď na registra a neb na listy křesťanóm pójčovali, až do svatého Havla najprv příštieho vyupomínati a pakliby toho neučinili, aby vo ty dluhy přišli, mnohá v tom svá obtieženie předkládajíc, jedno že jsú mnozí peněz svých křesťanóm před tiem zřiezením dále, nežli do svatého Havla pójčeli, kterýchž podle zněnie listuov aneb registr nemohú prvé vyupomínati, než jakž zápisy takoví svědčie a vokazují, prosiece nás v tom za milostivé opatřenie, k kte- réžto jejich žádosti psali jsme vo to pánóm a vladykám do soudu zemského, aby je v tom opatřili, aby voni ani křesťané ke škodám ne- přišli. A nad to týmž židóm tuto další milost jakožto král Český či- níme, jestližeby který z nich pójčiv peněz svých křesťanóm před tiem nálezem do dalšieho času, nežli do svatého Havla a to má listem aneb registry zapsáno, vyupomínati jich nemohl a kto na nás ty penieze vyprosil, komuž bychme je kolivěk z nepaměti aneb omylu dali, že to dánie nemá jmieti a nebude žádné moci ani které pevnosti, tak jakož to všecko šíře a dále ukazuje ten list, kterýž od nás na to prvé mají. Tomu na svědomie oc. Ex Buda sabbato die decollationis sti. Johannis baptistae (29. srpna) anno Chr. 1500. Commissio propria majestatis regie. (Z register kr. Vladislava č. 201 str. 213 v státním archivu vídeňském, kdež list ten má nápis: »Všem židóm královstvie Českého«.) Cod. jur. munic. regni Bohemiae I. p. 318. 304. Hanuš Korvín, kníže Opavský, dává purk- 1501. mistru a radě města Opavy právo, »kteréžkoli k Ži- dóm v městě Opavě má, tak aby Židé a všickni ne- dóvěřiví a u vieře křesťanské s nimi se nesrovná- vající v témž městě i na předměstí trpěni více a na věčné časy nebyli«. Jako příčinu uvedl, že »mnozí se který Žid tak nezachoval, buď půjčkuo neb prodajem, aby o to přišel, což jest prodal, koupil neb puojčil. Než což se dotýče věcí kradených a jim zasta- vených neb prodaných, to při prvním zřízení buď.«
Strana 184
184 K HISTORII ŽIDU 1501. a častí krádeže v témž městě i na předměstí se dějí a že mnohé věci kradené u Židuov zastavené a najděné bývají, a poddaní k věcem těm přijíti nemohou, poněvadž je Židé do jiných měst prodávají, lidé k vůli Židům veliké práce a soudy mívají«, a poněvadž »v některých okolních městech hlavních Židé nejsú trpěni, kdyby jich Židuov ne- bylo, lidé hned by se lépe měli«. Na Krapině 16. října 1500. Ms. Opavské musejní bibliotéky č. II. Čelakovský, Příspěvky k dějinám Židů v době Jagellonské. 1501. 305. Vladislav, král Český, potvrzuje Židům v Čechách privileje, které on i jeho předkové jim udělili. V Olomouci, 21. března 1501. Wir Wladislaw von Gottes Gnaden in Hungarn und Böheimb König, Markgraf in Mahren oc. Thuen vermög diesen Brief jedermann, so solchen sehen oder wird lesen hören, zu wissen, dass gleich wie es bei jüngst verflossenen St. Hieronyme Tag in Prag nicht minder am ersten Mittwoch in Kuttenberg in der allgemeinen Versamblung einiger Ruef auf die unterthänige Juden sich verlauten lassen, dass sie in unserm Königreich Böheimb nicht zu tollerieren, sondern auszu- treiben wären, worauf sich die Juden gemeldet und vorstellig gemacht, dass sie von uns und von unsern königlichen Vorfahren im Königreich Böheimb Begnadigung und diese von den Majestäten und von dem sammentlichen Lande unter Landes Petschaft bekräftiget hätten, und dahero uns unterthänigst umb Recht und Gerechtigkeit ersuchet, wormit wir sie bei solchen Begnadigungen und Gerechtigkeiten erhalten thäten, gleich wie wir selbige Brief und Majestäten uns vortragen lassen, dass sie die Begnadigung haben zu ewigen Zeiten aus dem Königreich Böheimb nicht vertrieben zu werden. Welche Briefe wir mit unsern getreuen Räthen erwogen, weilen die Juden Briefe und solche Be- schenkungen von uns und unsern Vorfahren, nicht minder von unserm Land die Freiheit haben und also alle mit Einrathung unserer Ge- treuen vor billig und Recht erachtet, womit wir sie bei solchen Be- schenkungen und Gerechtigkeiten erhalten thäten, wessenthalben wir sie gleich, wie vor alten Zeiten gehalten worden, allen Ständen in unserm Königreich Böheimb, Herren, Rittern und unsern unterthänigen Städten kraft diesen Brief unsern Willen anbesehlen, dass selbte mehr- berührte Juden darbei erhalten und also ihnen geneigt sein sollen, wie sie vor uralten Zeiten ohne aller Verfolgung gehalten worden, und dieses zwar unter unser Gnad und Vermeidung unserer könig- lichen Ungnaden. Zu dessen Bekräftigung haben wir unser königliches
184 K HISTORII ŽIDU 1501. a častí krádeže v témž městě i na předměstí se dějí a že mnohé věci kradené u Židuov zastavené a najděné bývají, a poddaní k věcem těm přijíti nemohou, poněvadž je Židé do jiných měst prodávají, lidé k vůli Židům veliké práce a soudy mívají«, a poněvadž »v některých okolních městech hlavních Židé nejsú trpěni, kdyby jich Židuov ne- bylo, lidé hned by se lépe měli«. Na Krapině 16. října 1500. Ms. Opavské musejní bibliotéky č. II. Čelakovský, Příspěvky k dějinám Židů v době Jagellonské. 1501. 305. Vladislav, král Český, potvrzuje Židům v Čechách privileje, které on i jeho předkové jim udělili. V Olomouci, 21. března 1501. Wir Wladislaw von Gottes Gnaden in Hungarn und Böheimb König, Markgraf in Mahren oc. Thuen vermög diesen Brief jedermann, so solchen sehen oder wird lesen hören, zu wissen, dass gleich wie es bei jüngst verflossenen St. Hieronyme Tag in Prag nicht minder am ersten Mittwoch in Kuttenberg in der allgemeinen Versamblung einiger Ruef auf die unterthänige Juden sich verlauten lassen, dass sie in unserm Königreich Böheimb nicht zu tollerieren, sondern auszu- treiben wären, worauf sich die Juden gemeldet und vorstellig gemacht, dass sie von uns und von unsern königlichen Vorfahren im Königreich Böheimb Begnadigung und diese von den Majestäten und von dem sammentlichen Lande unter Landes Petschaft bekräftiget hätten, und dahero uns unterthänigst umb Recht und Gerechtigkeit ersuchet, wormit wir sie bei solchen Begnadigungen und Gerechtigkeiten erhalten thäten, gleich wie wir selbige Brief und Majestäten uns vortragen lassen, dass sie die Begnadigung haben zu ewigen Zeiten aus dem Königreich Böheimb nicht vertrieben zu werden. Welche Briefe wir mit unsern getreuen Räthen erwogen, weilen die Juden Briefe und solche Be- schenkungen von uns und unsern Vorfahren, nicht minder von unserm Land die Freiheit haben und also alle mit Einrathung unserer Ge- treuen vor billig und Recht erachtet, womit wir sie bei solchen Be- schenkungen und Gerechtigkeiten erhalten thäten, wessenthalben wir sie gleich, wie vor alten Zeiten gehalten worden, allen Ständen in unserm Königreich Böheimb, Herren, Rittern und unsern unterthänigen Städten kraft diesen Brief unsern Willen anbesehlen, dass selbte mehr- berührte Juden darbei erhalten und also ihnen geneigt sein sollen, wie sie vor uralten Zeiten ohne aller Verfolgung gehalten worden, und dieses zwar unter unser Gnad und Vermeidung unserer könig- lichen Ungnaden. Zu dessen Bekräftigung haben wir unser königliches
Strana 185
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 185 Insiegel beizudrucken anbefohlen. Datum Olmütz dominica die Laetare 1501. annorum Domini 1501, regnorum autem nostrorum Hungariae X., Bohemiae vero oc. Opis v arch. česk. místodržitelství I. 4/1. 306. Konšelé a starší obce města Plzně ustanovují 1501. 19 artikulův, dle nichž Židé pod přísnými tresty za neuposlechnutí se mají říditi. Ustanovení týkají se výše úrokův za půjčky, obchodu a braní zástav, zápovědi koupati se v kře- sťanských lázních, přechovávání cizích Židův oc. 28. května 1501. Roku 1501 v pátek před Aby žádný Žid nebral víc lichvy, než po 2 den. s kopy do tého- dne a s půl kopy 1 den. a s dvaceti grošův a doleji halíř. Aby Židé se nepočítali s nižádným o lichvu prvé jednoho roku, leč by kdo chtěl co vyplatiti, a ten počet aby se stal před rychtářem. Aby žádný Žid nebral nic za to, když komu co půjčí, buďto šatův chodicích, nebo-li to perlovce a nebo které koli jiné věci. Aby žádný Žid nepůjčoval na přízi šlejéřovou, ani na sukeničku, ani pláteničku, ani je kupoval. Aby šaty ložné a perné aby žádný nepůjčoval. Aby žádný Žid suken, kukel, kabátův a nohavic nových aby neprodávali. Šlojeřův aby nedělali ani je kupovali. Kterýžby koli zá- klad byl Židu zastaven, a křesťan jeho nemohl vyplatiti, aby Žid toho ástavu do roka nejméně neprodával. Kdyžby který kolivěk křesťan Židu co ukradeného zastavil a ten, čí ta věc jest, uptal se na to v židech: Žid, bude-li jemu jmenovati oho, který jest zastavil, bude žid těm jistým prázden; pakli jeho žid nebude chtít a ne moci jmenovati, tehdy ten základ darmo vrať. Kterýžby koli Žid co zapřel kradeného, jsa tázán od jich školního žida, pokud jich obyčej a právo káže, a potom naň to shledáno bylo, to napřed darmo vrať, a pokuta, pokud se pánům zdáti bude. Šatův chodicích starých ani nových aby sem do města na prodej nevozili. Žádný Žid aby jinam nevozil šatův ani žádných jiných, buďto prostálé anebo kradené, bez vědomí našeho rychtáře nynějšího nebo budoucího. Aby žádný Žid aby se v lázni křesťanské nemyl. Kostelních věcí aby Židé žádných nekupovali ani na ně půjčovali Pokud se tuto koli Židům přikazuje, též i židovkám se míní, a to pod jednostejnú pokutú.
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 185 Insiegel beizudrucken anbefohlen. Datum Olmütz dominica die Laetare 1501. annorum Domini 1501, regnorum autem nostrorum Hungariae X., Bohemiae vero oc. Opis v arch. česk. místodržitelství I. 4/1. 306. Konšelé a starší obce města Plzně ustanovují 1501. 19 artikulův, dle nichž Židé pod přísnými tresty za neuposlechnutí se mají říditi. Ustanovení týkají se výše úrokův za půjčky, obchodu a braní zástav, zápovědi koupati se v kře- sťanských lázních, přechovávání cizích Židův oc. 28. května 1501. Roku 1501 v pátek před Aby žádný Žid nebral víc lichvy, než po 2 den. s kopy do tého- dne a s půl kopy 1 den. a s dvaceti grošův a doleji halíř. Aby Židé se nepočítali s nižádným o lichvu prvé jednoho roku, leč by kdo chtěl co vyplatiti, a ten počet aby se stal před rychtářem. Aby žádný Žid nebral nic za to, když komu co půjčí, buďto šatův chodicích, nebo-li to perlovce a nebo které koli jiné věci. Aby žádný Žid nepůjčoval na přízi šlejéřovou, ani na sukeničku, ani pláteničku, ani je kupoval. Aby šaty ložné a perné aby žádný nepůjčoval. Aby žádný Žid suken, kukel, kabátův a nohavic nových aby neprodávali. Šlojeřův aby nedělali ani je kupovali. Kterýžby koli zá- klad byl Židu zastaven, a křesťan jeho nemohl vyplatiti, aby Žid toho ástavu do roka nejméně neprodával. Kdyžby který kolivěk křesťan Židu co ukradeného zastavil a ten, čí ta věc jest, uptal se na to v židech: Žid, bude-li jemu jmenovati oho, který jest zastavil, bude žid těm jistým prázden; pakli jeho žid nebude chtít a ne moci jmenovati, tehdy ten základ darmo vrať. Kterýžby koli Žid co zapřel kradeného, jsa tázán od jich školního žida, pokud jich obyčej a právo káže, a potom naň to shledáno bylo, to napřed darmo vrať, a pokuta, pokud se pánům zdáti bude. Šatův chodicích starých ani nových aby sem do města na prodej nevozili. Žádný Žid aby jinam nevozil šatův ani žádných jiných, buďto prostálé anebo kradené, bez vědomí našeho rychtáře nynějšího nebo budoucího. Aby žádný Žid aby se v lázni křesťanské nemyl. Kostelních věcí aby Židé žádných nekupovali ani na ně půjčovali Pokud se tuto koli Židům přikazuje, též i židovkám se míní, a to pod jednostejnú pokutú.
Strana 186
186 K HISTORII ŽIDŮ Který by kolivěk Žid nebo židovka těchto kusů který kolivěk přestúpil a nebo přestúpili, pokuta má býti na nich vedle vůle panské vedle provinění jich. Aby žádný Žid zdejší žádného Žida cizého ani židovku nepřijímal do domu ani do města upravoval bez vůle a vědomie pana purgmistra nynějšího a budoucího. Aby žádný Žid neznámý ani židovka déle v městě nebyla než do třetího dne, a bude-li kterého potřeba déle zde býti, ten aby se opověděl panu purgmistru. Aby Židé žádné mince nepálili. 1501. Z rejstříku rozepří při Plzenské městské radě vedených čís. 39. p. 54. v Plzen- ském museu. 1501. 307. Král Vladislav oznamuje a nařizuje Budějo- vickým, poněvadž dozvěděl se, že jeho tam bydlící Židé jsou od nich proti svobodám a právům utlačo- váni; aby se to příště nedálo. Na Budíně, 18. června 1501. Vladislav z božie milosti Uherský, Český král a markrabie Mo- ravský. Opatrní, věrní naše milí! Vězte, že jsme zpraveni, žeby židé naši tu u vás obývající v městě od vás poněkud mimo jejich svobody a spravedlnost obtěžováni byli. I my nechtiece, aby oni židé od vás aneb od koho jiného jaké obtieženie a překážky mimo jich staro- dávní práva jmieti jměli, porúčieme vám, abyšte je při jejich staro- dávních právech a svobodách, kterýchž jsú prve v uživání byli, jměli, drželi a zachovali a žádných jim překážek ani obtiežnosti proti těm jejich svobodám nečinili, jináč toho nečiniec, znajíce v tom naši jistú a konečnú vuoli. Datum Bude feria VI post Viti, anno regnorum no- strorum Hungarie XI°, Boemie vero XXX°. Na rubu: Opatrným purgmistru a konšelóm města Budějovic věrnym našim milým. Orig. druhdy v archivu m. Budějovice nachází se nyní v archivu spolku »für Geschichte der Deutschen in Böhmen« v Praze. Časopis Musea král. Českého 1898, p. 430. 1501. 308. Král Vladislav potvrzuje Opavským jich svobody a povoluje, »aby tu (v Opavě) Židé zase byli v těch domích, jako jsou prvé byli, dadúce a navrátíce těm, kdož ty domy jejich nynie mají a drží, peníze jejich zase, které od nich vzali.« 27. čer- vence 1501. Opav. mus. bibl. Časop. Mus. král. Čes. 1898, 426.
186 K HISTORII ŽIDŮ Který by kolivěk Žid nebo židovka těchto kusů který kolivěk přestúpil a nebo přestúpili, pokuta má býti na nich vedle vůle panské vedle provinění jich. Aby žádný Žid zdejší žádného Žida cizého ani židovku nepřijímal do domu ani do města upravoval bez vůle a vědomie pana purgmistra nynějšího a budoucího. Aby žádný Žid neznámý ani židovka déle v městě nebyla než do třetího dne, a bude-li kterého potřeba déle zde býti, ten aby se opověděl panu purgmistru. Aby Židé žádné mince nepálili. 1501. Z rejstříku rozepří při Plzenské městské radě vedených čís. 39. p. 54. v Plzen- ském museu. 1501. 307. Král Vladislav oznamuje a nařizuje Budějo- vickým, poněvadž dozvěděl se, že jeho tam bydlící Židé jsou od nich proti svobodám a právům utlačo- váni; aby se to příště nedálo. Na Budíně, 18. června 1501. Vladislav z božie milosti Uherský, Český král a markrabie Mo- ravský. Opatrní, věrní naše milí! Vězte, že jsme zpraveni, žeby židé naši tu u vás obývající v městě od vás poněkud mimo jejich svobody a spravedlnost obtěžováni byli. I my nechtiece, aby oni židé od vás aneb od koho jiného jaké obtieženie a překážky mimo jich staro- dávní práva jmieti jměli, porúčieme vám, abyšte je při jejich staro- dávních právech a svobodách, kterýchž jsú prve v uživání byli, jměli, drželi a zachovali a žádných jim překážek ani obtiežnosti proti těm jejich svobodám nečinili, jináč toho nečiniec, znajíce v tom naši jistú a konečnú vuoli. Datum Bude feria VI post Viti, anno regnorum no- strorum Hungarie XI°, Boemie vero XXX°. Na rubu: Opatrným purgmistru a konšelóm města Budějovic věrnym našim milým. Orig. druhdy v archivu m. Budějovice nachází se nyní v archivu spolku »für Geschichte der Deutschen in Böhmen« v Praze. Časopis Musea král. Českého 1898, p. 430. 1501. 308. Král Vladislav potvrzuje Opavským jich svobody a povoluje, »aby tu (v Opavě) Židé zase byli v těch domích, jako jsou prvé byli, dadúce a navrátíce těm, kdož ty domy jejich nynie mají a drží, peníze jejich zase, které od nich vzali.« 27. čer- vence 1501. Opav. mus. bibl. Časop. Mus. král. Čes. 1898, 426.
Strana 187
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 187 309. Usnesení sněmovní, že Židé, jak bylo od staro- 1501. dávna, mají v Čechách zůstati a trpěni býti; mají odvá- děti ročně 500 kop grošův praž. královské komoře, za to však nejsou žádnou jinou daní povinni; pro věčné časy se jim přislibuje, že proviní-li se z nich někdo, má býti jenom ten a nikoli ostatní za to trestáni; nadto všechna stará práva se Židům znova potvrzují. 6. srpna 1501. My páni a rytířstvo království Českého na obecním sněmu se- braní, kderýž jest byl králem JMstí, pánem naším nejmilostivějším, po- ložen na hradě Pražském tu středu před Svátostí nyní minulou,38) známo činíme tímto listem obecně přede všemi, kdež čten anebo čtouce slyšán bude: Jakož jsou v těchto časech nějací pokřikové vyšli na Židy od některých v království Českém z někderých příčin, aby v zemi trpěni nebyli, i král JMst, pán náš nejmilostivější, ráčil jest nám tu věc po- ručiti, všem pánům a rytířstvu již dotčeného království Českého, před- kládaje nám JMst, kderak jsou Židé v koruně České od starodávna byli za předkův JMsti, kdežto na to mají obdarování, práva a vejsady od JMstí i tudíž od JMKské, abychom tu věc před se vzali a vážili v plném sněmu obecním království Českého, jestližeby Židé v koruně České co křesťanům ke škodě byli, aby to napraveno bylo podle sluš- ného a spravedlivého uvážení. A my také rozpomenuli sme se a vzhlédli na to, že jsou Židé za předkův krále JMsti slavné paměti, císařův a králův, od dávních časův a mnohých léth trpěni a zachováni byli v koruně České i tudíž také od předkův našich, jakož pak židé nade- psaní od JMstí na to mají práva, vejsady a obdarování, že oni při těch svobodách a právích zachováni býti skutečně mají, to všecko před sebou majíce a vážíce na plném sněmu obecním království Českého, s povolením napřed krále JMsti i vší země přiřkli jsme dobrovolně i mocí tohoto listu přiříkáme a svolujem konečně a mocně, že Židé mají v koruně České zachováni a trpěni býti, tak jakož jsou zachováni byli za starodávna, podle jich práv a výsad od předkův JKMsti i tudíž od předkův našich dobré paměti bez všelikého vytištění z země. A také při tom ustanovili jsme jim, týmž Židům nadepsaným, zřízenosť o jich půjčky a živnosti, kterak mají a pokud půjčovati peněz a se zachovati proti křesťanům, aby své živnosti mohli vésti v koruně České; jakož pak ta zřízenost, kderáž jest nám ustanovena a potvrzena s povolením krále JMsti i vší země v list vepsána pod zemskou pečetí, kterýž jsou oni k sobě přijali, to vše v sobě šíře a plněji zavírá. Kdežto křesťané budou moci při tom tak zůstati, a Židé aby mohli poplatky králi JMsti 38) 21. dubna 1501.
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 187 309. Usnesení sněmovní, že Židé, jak bylo od staro- 1501. dávna, mají v Čechách zůstati a trpěni býti; mají odvá- děti ročně 500 kop grošův praž. královské komoře, za to však nejsou žádnou jinou daní povinni; pro věčné časy se jim přislibuje, že proviní-li se z nich někdo, má býti jenom ten a nikoli ostatní za to trestáni; nadto všechna stará práva se Židům znova potvrzují. 6. srpna 1501. My páni a rytířstvo království Českého na obecním sněmu se- braní, kderýž jest byl králem JMstí, pánem naším nejmilostivějším, po- ložen na hradě Pražském tu středu před Svátostí nyní minulou,38) známo činíme tímto listem obecně přede všemi, kdež čten anebo čtouce slyšán bude: Jakož jsou v těchto časech nějací pokřikové vyšli na Židy od některých v království Českém z někderých příčin, aby v zemi trpěni nebyli, i král JMst, pán náš nejmilostivější, ráčil jest nám tu věc po- ručiti, všem pánům a rytířstvu již dotčeného království Českého, před- kládaje nám JMst, kderak jsou Židé v koruně České od starodávna byli za předkův JMsti, kdežto na to mají obdarování, práva a vejsady od JMstí i tudíž od JMKské, abychom tu věc před se vzali a vážili v plném sněmu obecním království Českého, jestližeby Židé v koruně České co křesťanům ke škodě byli, aby to napraveno bylo podle sluš- ného a spravedlivého uvážení. A my také rozpomenuli sme se a vzhlédli na to, že jsou Židé za předkův krále JMsti slavné paměti, císařův a králův, od dávních časův a mnohých léth trpěni a zachováni byli v koruně České i tudíž také od předkův našich, jakož pak židé nade- psaní od JMstí na to mají práva, vejsady a obdarování, že oni při těch svobodách a právích zachováni býti skutečně mají, to všecko před sebou majíce a vážíce na plném sněmu obecním království Českého, s povolením napřed krále JMsti i vší země přiřkli jsme dobrovolně i mocí tohoto listu přiříkáme a svolujem konečně a mocně, že Židé mají v koruně České zachováni a trpěni býti, tak jakož jsou zachováni byli za starodávna, podle jich práv a výsad od předkův JKMsti i tudíž od předkův našich dobré paměti bez všelikého vytištění z země. A také při tom ustanovili jsme jim, týmž Židům nadepsaným, zřízenosť o jich půjčky a živnosti, kterak mají a pokud půjčovati peněz a se zachovati proti křesťanům, aby své živnosti mohli vésti v koruně České; jakož pak ta zřízenost, kderáž jest nám ustanovena a potvrzena s povolením krále JMsti i vší země v list vepsána pod zemskou pečetí, kterýž jsou oni k sobě přijali, to vše v sobě šíře a plněji zavírá. Kdežto křesťané budou moci při tom tak zůstati, a Židé aby mohli poplatky králi JMsti 38) 21. dubna 1501.
Strana 188
188 K HISTORII ŽIDŮ do komory, v kderýžto jsou se JMsti v novotě podvolili a poddali, platiti, totižto pět seth kop grošuov Českých rázu Pražského, každý rok rozdílně, to jest na svatého Havla puol třetího sta kop grošův Českých a na svatého Jiří ihned potom budoucího též půl třetího sta kop grošův Českých, a tak vždy mají platiti i jiná potomní léta na věčné časy budoucí králům Českým potomně, ale však s tako novot vejminkou, aby jiných žádných prvních úrokův, daní, berní, lozunkův ani žádných pomocí nedávali, aniž povinnovati byli co dávati, buďto králi JMsti nebo nám, ani žádnému, než aby všeho prázdni byli na věčné časy, kromě toho platu králi JMsti svrchudotčeného, by pak bylo svoleno v koruně České králem JMstí nebo vší zemí jakéžkoli berně a kdyžkoli jaké daně, pomoci, lozunky, těch všech mají prázdni a svo- bodni býti na věčné časy budoucí, a to proto, poněvadž Židé podvolili jsou se pod takový znamenitý plat platiti králi JMsti i budoucím králům Českým, ježto jsou prvé toho třetinu nedávali a neplatili, to jsme proto jim tu milost učinili a je v tom opatřili. A také jsou nás prosili tíž Židé za opatření laskavé a to v tomto artykuli. Kdežto nám se zdálo za slušné a za spravedlivé, jestližeby kdo chtěl Židu jakou vinu dáti, žeby někderý Žid učinil co, ještoby učiniti neměl, a chtělby někdo na ně proto pokřiky strojiti v sněmu nebo jinde, k tomu jsme takto svolili a svolujem i přiříkáme mocně tímto listem, že toho nikoli nemáme dopustiti ani dopouštěti v budoucích časech věčně; než aby byli vy- dáni někdeří z nás pánův a z rytířstva k tomu pánu, kderému jsou poručeni anebo budou poručeni v ty časy od krále JMsti neb budou- cích králův Českých, abychom toho Žida slyšali podle práva a spra- vedlnosti, a budeli v čem neslušném nalezen ten Žid kterýžkoli, aby trestán byl podle provinění jeho a sám zase aby trpěl, a jiní židé všickni a jeden každý zvlášť mají toho všeho prázdni býti toho Žida každého provinění všelikým obyčejem a o to nemají žádné nesnáze jmíti. A protož my nadepsaní páni a rytířstvo již psaného království Českého přiříkáme tímto listem naším a slibujeme sami za se i za naše budoucí nadepsaným židům koruny České ty všecky artykule svrchu jmenované i všecka jich práva a obdarování, kderáž mají od staro- dávna od předkův krále JMsti i tudíž od JMKské, potvrzení a výsady nynější i prvnější, k kderýmžto jsme jim svolili s povolením krále JMsti i vší země, což by nebylo proti zřízenosti naší, nyní jim v novotě námi ustanovené, že jim to máme i slibujem držeti věrně a právě, i naše potomní budoucí na věčné časy budoucí. A jestližeby oni Židé jaké jiné svobody aneb zřízení proti tomu svolení a nynějšímu zřízení anebo listy jakéžkoli těmto protivné [měli], v niveč mají obráceny býti, a jináč nemají půjčovati, ani kradených věcí k sobě přijímati, ani na ně půjčo-
188 K HISTORII ŽIDŮ do komory, v kderýžto jsou se JMsti v novotě podvolili a poddali, platiti, totižto pět seth kop grošuov Českých rázu Pražského, každý rok rozdílně, to jest na svatého Havla puol třetího sta kop grošův Českých a na svatého Jiří ihned potom budoucího též půl třetího sta kop grošův Českých, a tak vždy mají platiti i jiná potomní léta na věčné časy budoucí králům Českým potomně, ale však s tako novot vejminkou, aby jiných žádných prvních úrokův, daní, berní, lozunkův ani žádných pomocí nedávali, aniž povinnovati byli co dávati, buďto králi JMsti nebo nám, ani žádnému, než aby všeho prázdni byli na věčné časy, kromě toho platu králi JMsti svrchudotčeného, by pak bylo svoleno v koruně České králem JMstí nebo vší zemí jakéžkoli berně a kdyžkoli jaké daně, pomoci, lozunky, těch všech mají prázdni a svo- bodni býti na věčné časy budoucí, a to proto, poněvadž Židé podvolili jsou se pod takový znamenitý plat platiti králi JMsti i budoucím králům Českým, ježto jsou prvé toho třetinu nedávali a neplatili, to jsme proto jim tu milost učinili a je v tom opatřili. A také jsou nás prosili tíž Židé za opatření laskavé a to v tomto artykuli. Kdežto nám se zdálo za slušné a za spravedlivé, jestližeby kdo chtěl Židu jakou vinu dáti, žeby někderý Žid učinil co, ještoby učiniti neměl, a chtělby někdo na ně proto pokřiky strojiti v sněmu nebo jinde, k tomu jsme takto svolili a svolujem i přiříkáme mocně tímto listem, že toho nikoli nemáme dopustiti ani dopouštěti v budoucích časech věčně; než aby byli vy- dáni někdeří z nás pánův a z rytířstva k tomu pánu, kderému jsou poručeni anebo budou poručeni v ty časy od krále JMsti neb budou- cích králův Českých, abychom toho Žida slyšali podle práva a spra- vedlnosti, a budeli v čem neslušném nalezen ten Žid kterýžkoli, aby trestán byl podle provinění jeho a sám zase aby trpěl, a jiní židé všickni a jeden každý zvlášť mají toho všeho prázdni býti toho Žida každého provinění všelikým obyčejem a o to nemají žádné nesnáze jmíti. A protož my nadepsaní páni a rytířstvo již psaného království Českého přiříkáme tímto listem naším a slibujeme sami za se i za naše budoucí nadepsaným židům koruny České ty všecky artykule svrchu jmenované i všecka jich práva a obdarování, kderáž mají od staro- dávna od předkův krále JMsti i tudíž od JMKské, potvrzení a výsady nynější i prvnější, k kderýmžto jsme jim svolili s povolením krále JMsti i vší země, což by nebylo proti zřízenosti naší, nyní jim v novotě námi ustanovené, že jim to máme i slibujem držeti věrně a právě, i naše potomní budoucí na věčné časy budoucí. A jestližeby oni Židé jaké jiné svobody aneb zřízení proti tomu svolení a nynějšímu zřízení anebo listy jakéžkoli těmto protivné [měli], v niveč mají obráceny býti, a jináč nemají půjčovati, ani kradených věcí k sobě přijímati, ani na ně půjčo-
Strana 189
V ČECHACH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 189 vati, než tak a potud se Židé k křesťanům mají zachovati, pokudž ta 1501. vejsada, svolení a zřízenost to všecko sama v sobě drží a ukazuje, nyní i budoucně, pod pokutami v té zřízenosti vloženými. Než při jiném při všem, což tomu zřízení nyní učiněnému odporné není, a mohou pokázati výsadami svými a zřízenostmi, při tom při všem mají býti zachováni, a zvláště aby židé zachováni byli v koruně České beze všech nátiskův a vytištění z země, jakož jsou byli od starodávních časův za- chováni beze všeho zmatku na věčné a budoucí časy. Tomu na svě- domí věčné a [k] budoucí paměti pečet naši zemskou k listu tomuto přivěsiti jsme rozkázali, jenž jest dán a psán létha od narození syna božího tisícího pětistého prvního v pátek den svatého Syxta papeže. Codex juris municipalis regni Bohemiae I. p. 315 a sl. 310. Král Vladislav oznamuje podkomořímu Albrech- 1502. tovi z Leskovce, že budějovičtí Židé své spoluobčany pro nepatrné příčiny hned před pražského purkrabí obesílají, ačkoli mají svou při nejprve purkmistru a konšelům přednésti; má jim to úředně naříditi. V Budíně, 23. března 1502. Vladislav z božie milosti Uherský, Český král a margkrabie Mo- ravský etc. Statečný, věrný náš milý! Věz, že jsú na nás vznesli opatrní purgmistr a konšelé města našeho Budějovic, věrní naši milí, oznamujiec nám, kterak židé, kteříž jsú v témž městě, přieliš obtěžujie mnohé z spoluobyvateluov jejich proti právuom a svobodám jich, kteréž od předkóv našich, králóv Českých, nadané a námi potvrzené majie, berúce na ně listy a puohony od purkrabie hradu Pražského někdy pro dosti rovné věci, nevznesúce toho prve podle výsad jejich na purgmistra a konšely, ani jich žádajiece, aby jim od takových spravedlivé učinili. A při tom nás s velikú prosbú prosiec, abychme v tom nad nimi lítost jmíti a v tom je opatřiti ráčili, aby vod nich tak obtěžováni nebyli etc. I porúčieme my tobě, aby ty těm židóm z úřadu svého psal a rozkázal, aby voni takovými věcmi poddaných naších proti jejich svobodám neobtěžovali, než bude-li z nich kto komu co vinen, aby to nejprve na purkmistra a konšely vznesli a žádali, aby jemu od něho spravedlivé učinili, a nestalo-li by se to jemu aneb jim vod nich, teprv aby se vo to k purkrabí utekli. Datum Bude feria quarta ante Pasche, anno regno- rum nostrorum Hungarie undecimo, Bohemie tricesimo. Ex commis- sione propria Majestatis Regie. Orig. perg. v archivu Českého musea. Časopis Musea království Českého. 1898, p. 430 a sl.
V ČECHACH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 189 vati, než tak a potud se Židé k křesťanům mají zachovati, pokudž ta 1501. vejsada, svolení a zřízenost to všecko sama v sobě drží a ukazuje, nyní i budoucně, pod pokutami v té zřízenosti vloženými. Než při jiném při všem, což tomu zřízení nyní učiněnému odporné není, a mohou pokázati výsadami svými a zřízenostmi, při tom při všem mají býti zachováni, a zvláště aby židé zachováni byli v koruně České beze všech nátiskův a vytištění z země, jakož jsou byli od starodávních časův za- chováni beze všeho zmatku na věčné a budoucí časy. Tomu na svě- domí věčné a [k] budoucí paměti pečet naši zemskou k listu tomuto přivěsiti jsme rozkázali, jenž jest dán a psán létha od narození syna božího tisícího pětistého prvního v pátek den svatého Syxta papeže. Codex juris municipalis regni Bohemiae I. p. 315 a sl. 310. Král Vladislav oznamuje podkomořímu Albrech- 1502. tovi z Leskovce, že budějovičtí Židé své spoluobčany pro nepatrné příčiny hned před pražského purkrabí obesílají, ačkoli mají svou při nejprve purkmistru a konšelům přednésti; má jim to úředně naříditi. V Budíně, 23. března 1502. Vladislav z božie milosti Uherský, Český král a margkrabie Mo- ravský etc. Statečný, věrný náš milý! Věz, že jsú na nás vznesli opatrní purgmistr a konšelé města našeho Budějovic, věrní naši milí, oznamujiec nám, kterak židé, kteříž jsú v témž městě, přieliš obtěžujie mnohé z spoluobyvateluov jejich proti právuom a svobodám jich, kteréž od předkóv našich, králóv Českých, nadané a námi potvrzené majie, berúce na ně listy a puohony od purkrabie hradu Pražského někdy pro dosti rovné věci, nevznesúce toho prve podle výsad jejich na purgmistra a konšely, ani jich žádajiece, aby jim od takových spravedlivé učinili. A při tom nás s velikú prosbú prosiec, abychme v tom nad nimi lítost jmíti a v tom je opatřiti ráčili, aby vod nich tak obtěžováni nebyli etc. I porúčieme my tobě, aby ty těm židóm z úřadu svého psal a rozkázal, aby voni takovými věcmi poddaných naších proti jejich svobodám neobtěžovali, než bude-li z nich kto komu co vinen, aby to nejprve na purkmistra a konšely vznesli a žádali, aby jemu od něho spravedlivé učinili, a nestalo-li by se to jemu aneb jim vod nich, teprv aby se vo to k purkrabí utekli. Datum Bude feria quarta ante Pasche, anno regno- rum nostrorum Hungarie undecimo, Bohemie tricesimo. Ex commis- sione propria Majestatis Regie. Orig. perg. v archivu Českého musea. Časopis Musea království Českého. 1898, p. 430 a sl.
Strana 190
190 K HISTORII ŽIDŮ 311. Hrabě Šebestian Šlik zaručuje se radě města Chebu za desatero a knihu, které jeden z jeho Židů sobě vypůjčil. 16. srpna 1502. Mein dinst zuuor, erbern namhafften guten frunde vnd Nachparn. Nachdem Oscher mein jud zum Elbogen dy zcehen gebot sambt einem puch bey euch durch Raby Juden ausgepurgt noch alter gewonheit vnd herkomen, nachdem aber Raby willens, von euch wegk zcu zcyhen vnd derselbigen Burgschafft beschwert, ist an euch mein gutlich Bith, wollet gedahtem meinem Juden dy zcehen gepot sambt dem puch ansteen lasen, vnd Raby Juden derselbig gethanen Burgschafft ledig zelen, so bewillig ich mich in disen brieff, wie angezeigt, dy zcehen gepot vnd das puch Burg zou sein dy zeit vnd weil Jud hinder mir besessen, wo aber der obgedacht Oscher Jud sich von mir zcyhen wolt, auch dy selbigen zcehen gepot sambt dem puch widerumb in ewr gebar zu- vberantworten. Wollet mir dieser Beth nit abshlaen, will ich nachper- lichs willens vmb euch beschulden. Datum am dienstag nach asunp- tionis gloriose virginis Marie Anno oc secundo. Sebastian Slik herr von der Weiskirchen vnd herr zum Elbogen. Den oc Burgermeister vnd Rath der Stat Eger. 1502. Orig. v arch. m. Chebu. 312. Velká obec Nového města Pražského usnesla se mezi jiným též na tom, aby Židé, poněvadžtam ne- jsou v obývání, Nového města byli prázdni, neboť ne- budou tam trpěni žádným způsobem. 29. srpna 1502. Léta Páně tisícieho pětistého druhého v pondělí den památný Stětie sv. Jana Křtitele božieho shromážděnie obce veliké stalo se jest na rathúze zde v Novém městě Pražském, majíc mezi sebú rozjímánie mnohá o artykule vezpod psané, z vuole jednostajné na tomto jsú za- vřeli a to aby od každého chudého i bohatého súseda a obyvatele města tohoto držemné bylo a nepřerušitedlně držáno: (Následuje 23 článků obecních věcí se týkajících a za tím čte se:) Item, což se Židuov dotýče, poněvadž jich zde nemáme v obý- vání, ať sú města našeho prázdni všemi obyčeji, že jim v tom nikoli trpělivi nebudem. Časopis Musea král. Českého 1898 p. 431. 1502. 1503. 313. K napomenutí královskému usnáší se velká obec Nového města Pražského na podmínkách, za kterých je Židům dovolen volný přístup do Nového města až do příchodu králova; nesmějí nikomu na
190 K HISTORII ŽIDŮ 311. Hrabě Šebestian Šlik zaručuje se radě města Chebu za desatero a knihu, které jeden z jeho Židů sobě vypůjčil. 16. srpna 1502. Mein dinst zuuor, erbern namhafften guten frunde vnd Nachparn. Nachdem Oscher mein jud zum Elbogen dy zcehen gebot sambt einem puch bey euch durch Raby Juden ausgepurgt noch alter gewonheit vnd herkomen, nachdem aber Raby willens, von euch wegk zcu zcyhen vnd derselbigen Burgschafft beschwert, ist an euch mein gutlich Bith, wollet gedahtem meinem Juden dy zcehen gepot sambt dem puch ansteen lasen, vnd Raby Juden derselbig gethanen Burgschafft ledig zelen, so bewillig ich mich in disen brieff, wie angezeigt, dy zcehen gepot vnd das puch Burg zou sein dy zeit vnd weil Jud hinder mir besessen, wo aber der obgedacht Oscher Jud sich von mir zcyhen wolt, auch dy selbigen zcehen gepot sambt dem puch widerumb in ewr gebar zu- vberantworten. Wollet mir dieser Beth nit abshlaen, will ich nachper- lichs willens vmb euch beschulden. Datum am dienstag nach asunp- tionis gloriose virginis Marie Anno oc secundo. Sebastian Slik herr von der Weiskirchen vnd herr zum Elbogen. Den oc Burgermeister vnd Rath der Stat Eger. 1502. Orig. v arch. m. Chebu. 312. Velká obec Nového města Pražského usnesla se mezi jiným též na tom, aby Židé, poněvadžtam ne- jsou v obývání, Nového města byli prázdni, neboť ne- budou tam trpěni žádným způsobem. 29. srpna 1502. Léta Páně tisícieho pětistého druhého v pondělí den památný Stětie sv. Jana Křtitele božieho shromážděnie obce veliké stalo se jest na rathúze zde v Novém městě Pražském, majíc mezi sebú rozjímánie mnohá o artykule vezpod psané, z vuole jednostajné na tomto jsú za- vřeli a to aby od každého chudého i bohatého súseda a obyvatele města tohoto držemné bylo a nepřerušitedlně držáno: (Následuje 23 článků obecních věcí se týkajících a za tím čte se:) Item, což se Židuov dotýče, poněvadž jich zde nemáme v obý- vání, ať sú města našeho prázdni všemi obyčeji, že jim v tom nikoli trpělivi nebudem. Časopis Musea král. Českého 1898 p. 431. 1502. 1503. 313. K napomenutí královskému usnáší se velká obec Nového města Pražského na podmínkách, za kterých je Židům dovolen volný přístup do Nového města až do příchodu králova; nesmějí nikomu na
Strana 191
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 191 jiný způsob než toliko na zástavy půjčovati, sou- 1503. sedy smějí pro dluhy toliko před městské právo po- háněti, nesmějí bráti větších úrokův, než které král ustanovil, nesmějí se účastniti na křesťanských trzích, nesmějí provozovati podomní obchod oděvem oc. Židé přislíbili svými vyslanci, že se chtějí dle těchto artikulí říditi. 20. dubna 1503. Snesení velké obce Novoměstské o Židech 20. dubna 1503. K napomenutí JMti krále Židóm jest puštěna svoboda k chození do tohoto města až do příjezdu JMti krále na zpuosob takový: Item, aby žádnému súsedu nepuojčovali, než na základy. Pakli by který Žid na jiný zpuosob pójčil, aby bez toho dluhu byl. Item, o dluhy súsed aby k žádnému právu nepoháněli ani tiskli, než před právo městské. Item, lichvy viece aby nebrali s kopy grošuov českých, tak jakož JMKská uložiti ráčí, tři penieze malé. Item, v trhy křesťanóm aby nevkračovali ani předávali na vozy lezúce, před brány chodiece, toho aby přestali. Item, šatuov nových ani vetchých po ulicích ani po domiech ne- nosili, než tu toliko prodávali, kdež k tomu trhové vysazeni sú, leč by kto sobě kázal do svého domu přinésti. Item, v uobchody řemeslníkóm aby nevkračovali, v řemeslech jim nepřekážejíce. Item, ktož by se koli při tomto z Židuov nezachoval, že ten a ta- kový každý Žid bude trestán panskú kázní bez milosti, jsa postižen při našem právě v takovém přestúpení. Actum et decretum per totam communitatem et in librum in- scriptum sabbato post Zophie (20 dubna) anno et cetera quingentesimo tertio. Mauricio Kropacz, magistro civium existente. Kteréžto artikule Židé žádali jsú mieti vypsané, aby je v své obci oznámili a na to společně se uradiece pánóm Jmsti i všie obci konečnú odpověď dali, kdež do raddy plné v počtu znamenitém vstúpivše ozná- mili jsú, že jsme posláni od našie obce z starších i obecních Židuov a jménem všech vašim milostem přiřiekáme, že se chcme při těch všech artikulech nám od vašie milosti podaných pod těmi pokutami tak za- chovati, v tom žádného nezastávajíce ani jakkoli vymlúvajíce. Actum feria II post Stanislai anno 1503. Časopis Musea král. Českého 1898 p. 431. 314. Král Vladislav píše Budějovickým, že na- 1503. řídil podkomořímu na prosbu Petra z Rožmberka,
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 191 jiný způsob než toliko na zástavy půjčovati, sou- 1503. sedy smějí pro dluhy toliko před městské právo po- háněti, nesmějí bráti větších úrokův, než které král ustanovil, nesmějí se účastniti na křesťanských trzích, nesmějí provozovati podomní obchod oděvem oc. Židé přislíbili svými vyslanci, že se chtějí dle těchto artikulí říditi. 20. dubna 1503. Snesení velké obce Novoměstské o Židech 20. dubna 1503. K napomenutí JMti krále Židóm jest puštěna svoboda k chození do tohoto města až do příjezdu JMti krále na zpuosob takový: Item, aby žádnému súsedu nepuojčovali, než na základy. Pakli by který Žid na jiný zpuosob pójčil, aby bez toho dluhu byl. Item, o dluhy súsed aby k žádnému právu nepoháněli ani tiskli, než před právo městské. Item, lichvy viece aby nebrali s kopy grošuov českých, tak jakož JMKská uložiti ráčí, tři penieze malé. Item, v trhy křesťanóm aby nevkračovali ani předávali na vozy lezúce, před brány chodiece, toho aby přestali. Item, šatuov nových ani vetchých po ulicích ani po domiech ne- nosili, než tu toliko prodávali, kdež k tomu trhové vysazeni sú, leč by kto sobě kázal do svého domu přinésti. Item, v uobchody řemeslníkóm aby nevkračovali, v řemeslech jim nepřekážejíce. Item, ktož by se koli při tomto z Židuov nezachoval, že ten a ta- kový každý Žid bude trestán panskú kázní bez milosti, jsa postižen při našem právě v takovém přestúpení. Actum et decretum per totam communitatem et in librum in- scriptum sabbato post Zophie (20 dubna) anno et cetera quingentesimo tertio. Mauricio Kropacz, magistro civium existente. Kteréžto artikule Židé žádali jsú mieti vypsané, aby je v své obci oznámili a na to společně se uradiece pánóm Jmsti i všie obci konečnú odpověď dali, kdež do raddy plné v počtu znamenitém vstúpivše ozná- mili jsú, že jsme posláni od našie obce z starších i obecních Židuov a jménem všech vašim milostem přiřiekáme, že se chcme při těch všech artikulech nám od vašie milosti podaných pod těmi pokutami tak za- chovati, v tom žádného nezastávajíce ani jakkoli vymlúvajíce. Actum feria II post Stanislai anno 1503. Časopis Musea král. Českého 1898 p. 431. 314. Král Vladislav píše Budějovickým, že na- 1503. řídil podkomořímu na prosbu Petra z Rožmberka,
Strana 192
192 K HISTORII ŽIDŮ 1503. aby ustanovil nový rok k soudu s Židem Uhrem; mají tudíž jmenovaného Žida až po tu dobu míti ve vězení, a kdyby podkomoří neb hofrychtéř nemohl Petrovi z Rožm- berka ke spravedlnosti zde dopomoci, pak mají oni sami na Žida Uhra útrpné právo pustiti. V Tatě, 4. října 1503 Vladislav z božie milosti Uherský, Český král a margkrabie Mo- ravský etc. Opatrní, věrní naši milí! Vězte že jest nám psal urozený Petr z Rožmbergka, obtěžuje sobě to velmi, že se vo žida Uhra, když tu podkomořie u vás konšelský úřad obnovoval, soudem komorním konce spravedlivého nestalo, volaje k nám s velikú snažnú prosbú, abychme na toho žida právo pustiti rozkázati ráčili. I poněvadž nám týž z Rožmbergka při tom oznamuje, že jím v tom nic nescházelo, než podkomořiem a vámi, píšem podkomořiemu porúčejíce jemu, aby ještě svrchupsanému z Rožmbergka vo toho žida rok a den jmenovitý složil, a jemu i vám ten rok a čas časně oznámil, a k tomu roku aby k vám přijel aneb hofrychtéře, ač by sám nemohl, poslal, tu aby s vámi soud osadil a podle spravedlivého rozeznánie na toho žida právo pustil. Protož znajíce to porúčieme vám, abyšte žida Uhra žádným oby- čejem nepropúštěli, než jej až do spravedlivého rozeznánie v vazbě chovali a se v tom také ve všem, když podkomořie aneb hofrychtéř mezí vás přijede, tak jměli a zachovali, jakož se nahoře píše. Pakli by podkomořie aneb hofrichtéř s vámi vo to buď pro jakúkoli příčinu spravedlivého konce učiniti nemohl, tehdy abyste vy svrchupsanému z Rožmbergka na žida Uhra bez meškánie a všelijakých odtahuov, neobracujíce se na žádného, právo pustili a se v tom tak podle práva zachovali, abychme vo to viece staráni nebyli. Datum in Tata feria IV ante Dionysii anno domini XV° tertio, regnorum autem no- strorum Hungarie XIV°, Boemie vero XXXIII°. [Na rubu:] Opatrným purgmistru a konšelóm města Budějovic, věrným našim milým. Orig. ve sbírce Donnebaurově. Časopis Musea král. Českého 1898 p. 431. 315. Král Vladislav oznamuje Petrovi z Rožmberka na jeho žádost v příčině Žida Uhra, který věci ze svato- krádeží kupoval, že přísně nařídil podkomořímu, aby do Budějovic se odebral aneb, kdyby odejíti ne- mohl, aby tam poslal hofrychtéře, aby útrpné právo vykonal. Mimo to že psal též Budějovickým a nařídil jim, aby s podkomořím při spravedlivě skoncovali; Žida mají potud nechati ve vězení, až by konečný rozsudek byl vynesen. V Tatě, 11. října 1503. 1503.
192 K HISTORII ŽIDŮ 1503. aby ustanovil nový rok k soudu s Židem Uhrem; mají tudíž jmenovaného Žida až po tu dobu míti ve vězení, a kdyby podkomoří neb hofrychtéř nemohl Petrovi z Rožm- berka ke spravedlnosti zde dopomoci, pak mají oni sami na Žida Uhra útrpné právo pustiti. V Tatě, 4. října 1503 Vladislav z božie milosti Uherský, Český král a margkrabie Mo- ravský etc. Opatrní, věrní naši milí! Vězte že jest nám psal urozený Petr z Rožmbergka, obtěžuje sobě to velmi, že se vo žida Uhra, když tu podkomořie u vás konšelský úřad obnovoval, soudem komorním konce spravedlivého nestalo, volaje k nám s velikú snažnú prosbú, abychme na toho žida právo pustiti rozkázati ráčili. I poněvadž nám týž z Rožmbergka při tom oznamuje, že jím v tom nic nescházelo, než podkomořiem a vámi, píšem podkomořiemu porúčejíce jemu, aby ještě svrchupsanému z Rožmbergka vo toho žida rok a den jmenovitý složil, a jemu i vám ten rok a čas časně oznámil, a k tomu roku aby k vám přijel aneb hofrychtéře, ač by sám nemohl, poslal, tu aby s vámi soud osadil a podle spravedlivého rozeznánie na toho žida právo pustil. Protož znajíce to porúčieme vám, abyšte žida Uhra žádným oby- čejem nepropúštěli, než jej až do spravedlivého rozeznánie v vazbě chovali a se v tom také ve všem, když podkomořie aneb hofrychtéř mezí vás přijede, tak jměli a zachovali, jakož se nahoře píše. Pakli by podkomořie aneb hofrichtéř s vámi vo to buď pro jakúkoli příčinu spravedlivého konce učiniti nemohl, tehdy abyste vy svrchupsanému z Rožmbergka na žida Uhra bez meškánie a všelijakých odtahuov, neobracujíce se na žádného, právo pustili a se v tom tak podle práva zachovali, abychme vo to viece staráni nebyli. Datum in Tata feria IV ante Dionysii anno domini XV° tertio, regnorum autem no- strorum Hungarie XIV°, Boemie vero XXXIII°. [Na rubu:] Opatrným purgmistru a konšelóm města Budějovic, věrným našim milým. Orig. ve sbírce Donnebaurově. Časopis Musea král. Českého 1898 p. 431. 315. Král Vladislav oznamuje Petrovi z Rožmberka na jeho žádost v příčině Žida Uhra, který věci ze svato- krádeží kupoval, že přísně nařídil podkomořímu, aby do Budějovic se odebral aneb, kdyby odejíti ne- mohl, aby tam poslal hofrychtéře, aby útrpné právo vykonal. Mimo to že psal též Budějovickým a nařídil jim, aby s podkomořím při spravedlivě skoncovali; Žida mají potud nechati ve vězení, až by konečný rozsudek byl vynesen. V Tatě, 11. října 1503. 1503.
Strana 193
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 193 Vladislav z b. m. Uh., Č. král a markrabě Moravský oc. Urozený, 1503. věrný náš milý! Psanie tvému nám nynie učiněnému, což že Žida Uhra dotýče, kterýž svatokrádeže kupoval, žádaje, poněvadž ta věc soudu komornieho nepotřebuje, abychme Budějovským psáti a poručiti ráčili, aby na téhož žida právo puštěno bylo: všemu jsme dobře srozuměli. I poněvadž ta věc ne tvú příčinú, než skrze podkomořieho39) a Budě- jovské k konci přijíti nemohla, píšem vo tom podkomořiemu přísně, aby tobě o to ještě rok na den jmenovitý složil, a ten rok a čas tobě a Budějovským časně oznámil, a sám na ten čas a rok do Budějovic přijel aneb hofrychtéře,40) ač by sám nemohl, poslal, a tu aby soud osadil a bez všelijakých odtahuov podle spravedlivého rozeznánie na toho žida právo pustil. Jakož pak vo tom Budějovským píšem, porou- čejíce jim, aby se s podkomořiem aneb hofrychtéřem k tomu jměli a přičinili, aby se vo nadepsaného žida bez dalších odtahuov spravedlivý konec stal a naň právo puštěno bylo. A Žida aby žádným obyčejem nepropúštěli, než jej v vazbě až do konečného rozeznánie chovali. Protož znaje to, budeš se věděti čím zpraviti. Datum in Tata, feria III. post Dionysii anno domini XVC tertio, regnorum autem nostrorum Hungariae XIIII, Boemia vero 33. Urozenému Petrovi z Rozmberka, věrnému našemu milému. Archiv Český, 1890. X. p. 109. 316. Brněnští přísežní dávají městské radě Hradišť- 1503. ské naučení o přísaze židovské. 1503. Naučujem vás, že vzieti jmáte pentatheucum knihy Mojžíšovy, jimžto i rodale židovsky říkají, a in exodo, a neboli In deutronomi jmáte najíti písmo desaterého božieho přikázanie, a na tom přikázanie: Nebudeš křivě přísahati, aniž vezmeš jména boha tvého na darmo, ta židovka má ruku položivše jmá přísahati takto: Přísahám pánu bohu živému pod tiem zákonem, kterýž mi jest buoh dal na hoře Sinai, že nejmám aniž jmieti mohu dluhu tomuto dobrému člověku N., věřiteli svému, čím zaplatiti. Tak mi pán Buoh pomáhaj. Tkač, Naučení brněnská od r. 1447—1509. 317. Král Vladislav nařizuje purkmistrovi a konše- 1504. lům města Budějovic, aby přísně toho dbali, by nikdo proti Židům lid nebouřil; Židé mají mnoho práv a výsad od císařův a králův, jež on potvrdil; proviní-li se Žid 39) Albrechta z Leskovce. 40) Sigmunda z Chmelic. 13
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 193 Vladislav z b. m. Uh., Č. král a markrabě Moravský oc. Urozený, 1503. věrný náš milý! Psanie tvému nám nynie učiněnému, což že Žida Uhra dotýče, kterýž svatokrádeže kupoval, žádaje, poněvadž ta věc soudu komornieho nepotřebuje, abychme Budějovským psáti a poručiti ráčili, aby na téhož žida právo puštěno bylo: všemu jsme dobře srozuměli. I poněvadž ta věc ne tvú příčinú, než skrze podkomořieho39) a Budě- jovské k konci přijíti nemohla, píšem vo tom podkomořiemu přísně, aby tobě o to ještě rok na den jmenovitý složil, a ten rok a čas tobě a Budějovským časně oznámil, a sám na ten čas a rok do Budějovic přijel aneb hofrychtéře,40) ač by sám nemohl, poslal, a tu aby soud osadil a bez všelijakých odtahuov podle spravedlivého rozeznánie na toho žida právo pustil. Jakož pak vo tom Budějovským píšem, porou- čejíce jim, aby se s podkomořiem aneb hofrychtéřem k tomu jměli a přičinili, aby se vo nadepsaného žida bez dalších odtahuov spravedlivý konec stal a naň právo puštěno bylo. A Žida aby žádným obyčejem nepropúštěli, než jej v vazbě až do konečného rozeznánie chovali. Protož znaje to, budeš se věděti čím zpraviti. Datum in Tata, feria III. post Dionysii anno domini XVC tertio, regnorum autem nostrorum Hungariae XIIII, Boemia vero 33. Urozenému Petrovi z Rozmberka, věrnému našemu milému. Archiv Český, 1890. X. p. 109. 316. Brněnští přísežní dávají městské radě Hradišť- 1503. ské naučení o přísaze židovské. 1503. Naučujem vás, že vzieti jmáte pentatheucum knihy Mojžíšovy, jimžto i rodale židovsky říkají, a in exodo, a neboli In deutronomi jmáte najíti písmo desaterého božieho přikázanie, a na tom přikázanie: Nebudeš křivě přísahati, aniž vezmeš jména boha tvého na darmo, ta židovka má ruku položivše jmá přísahati takto: Přísahám pánu bohu živému pod tiem zákonem, kterýž mi jest buoh dal na hoře Sinai, že nejmám aniž jmieti mohu dluhu tomuto dobrému člověku N., věřiteli svému, čím zaplatiti. Tak mi pán Buoh pomáhaj. Tkač, Naučení brněnská od r. 1447—1509. 317. Král Vladislav nařizuje purkmistrovi a konše- 1504. lům města Budějovic, aby přísně toho dbali, by nikdo proti Židům lid nebouřil; Židé mají mnoho práv a výsad od císařův a králův, jež on potvrdil; proviní-li se Žid 39) Albrechta z Leskovce. 40) Sigmunda z Chmelic. 13
Strana 194
194 K HISTORII ŽIDŮ 1504. něčím, má tato záležitost odložena býti až do příchodu králova do Čech, který ji pak prozkoumá se svými rady a rozsoudí. Na Budíně, 13. ledna 1504. Vladislav z božie milosti Uherský, Český etc. král a markrabie Moravský etc. Opatrní, věrní naši milí! Vězte, že jest nás došlo, kterak by někteří byli ponúkajíce některých lidí a je navozujíc, aby na židy nějaký počátek učinili a statky jim brali a je mordovali, proto že jest urozený Jan z Švamberka a na Strakonicích nějakú židovku se dvěma židy upáliti dal, z té příčiny, že jakás jeho sedlka zamordovavši dietě své pravila, že by to z návodu těch židuov učinila, kterúž také upáliti dal etc. I věztež, že jsme my byli témuž Strakonickému ne jednú než několikrát psali, poněvadž židé takové výsady mají od ciesařuov [a králuov Českých nadané a námi potvrzené, pravil-li by kto takového co neslušného na kterého z židuov v královstvie Českém obývajících, ješto by proto, když by naň to podle práva dostatečně provedeno bylo, na hrdle trestán býti jměl, že takový neb takoví nemá o to jinde souzen ani rozeznán býti, nežli před námi aneb radami našimi; kdež my chtiece, aby i židé při svých svobodách a výsadách zachováni byli, psali jsme nadepsanému Janovi Strakonickému, aby tu sedlku, židovku i židy na hradě Pražském v moc purkrabí najvyššieho postaviti kázal až do su- chajch dní postních, tak aby tu věc páni a vládyky, kteříž v soudu zemském sedají, vyslyšeli, a to rozeznali; a nalezli-li by se byli ti židé i s židovkú vinni, aby se jim právo jich stalo, tak jakž by na to pří- slušelo, kterýž se na to neobrátiv kázal je odpraviti. A protož vám při- kazujem, chtěl-li by ktož koli které osoby na to vésti, aby se skrze to na židy nějaký počátek stal, abyšte toho nikoli nedopúštěli. Byl-li by pak který žid v čem takovém neslušném od koho narčen aneb shledán, kážíce se jím dobře ujistiti odložite té věci až do příjezdu našeho do téhož královstvie, kterúž my potom s radami našimi ohledajíc a roze- znajíc, poznáme-li, že tím a takovým žid vinen bude, kážeme jeho tak trestati, jakož na to slušeti bude; neb chtě někdo na židy búřiti a na ně se utrhovati, přivedl by z toho do země válku domácí, neřád a práva zastavení, a potom z toho jiné všecko zlé, kdež my toho bohdá žádnému nedopustieme. A protož znajíce toho takové příčiny, tak se v tom jmějte a zachovajte, jakož vám píšeme. Datum Bude sabbato die post Epiphaniam domini anno Christi xVC iiij°, regnorum nostro- rum Hungarie xiiij°, Boemie vero xxxiij°. Opatrným purgmistru a konšelóm města Budějovic, věrným našim milým. Časopis Musea král. Českého 898 p. 433.
194 K HISTORII ŽIDŮ 1504. něčím, má tato záležitost odložena býti až do příchodu králova do Čech, který ji pak prozkoumá se svými rady a rozsoudí. Na Budíně, 13. ledna 1504. Vladislav z božie milosti Uherský, Český etc. král a markrabie Moravský etc. Opatrní, věrní naši milí! Vězte, že jest nás došlo, kterak by někteří byli ponúkajíce některých lidí a je navozujíc, aby na židy nějaký počátek učinili a statky jim brali a je mordovali, proto že jest urozený Jan z Švamberka a na Strakonicích nějakú židovku se dvěma židy upáliti dal, z té příčiny, že jakás jeho sedlka zamordovavši dietě své pravila, že by to z návodu těch židuov učinila, kterúž také upáliti dal etc. I věztež, že jsme my byli témuž Strakonickému ne jednú než několikrát psali, poněvadž židé takové výsady mají od ciesařuov [a králuov Českých nadané a námi potvrzené, pravil-li by kto takového co neslušného na kterého z židuov v královstvie Českém obývajících, ješto by proto, když by naň to podle práva dostatečně provedeno bylo, na hrdle trestán býti jměl, že takový neb takoví nemá o to jinde souzen ani rozeznán býti, nežli před námi aneb radami našimi; kdež my chtiece, aby i židé při svých svobodách a výsadách zachováni byli, psali jsme nadepsanému Janovi Strakonickému, aby tu sedlku, židovku i židy na hradě Pražském v moc purkrabí najvyššieho postaviti kázal až do su- chajch dní postních, tak aby tu věc páni a vládyky, kteříž v soudu zemském sedají, vyslyšeli, a to rozeznali; a nalezli-li by se byli ti židé i s židovkú vinni, aby se jim právo jich stalo, tak jakž by na to pří- slušelo, kterýž se na to neobrátiv kázal je odpraviti. A protož vám při- kazujem, chtěl-li by ktož koli které osoby na to vésti, aby se skrze to na židy nějaký počátek stal, abyšte toho nikoli nedopúštěli. Byl-li by pak který žid v čem takovém neslušném od koho narčen aneb shledán, kážíce se jím dobře ujistiti odložite té věci až do příjezdu našeho do téhož královstvie, kterúž my potom s radami našimi ohledajíc a roze- znajíc, poznáme-li, že tím a takovým žid vinen bude, kážeme jeho tak trestati, jakož na to slušeti bude; neb chtě někdo na židy búřiti a na ně se utrhovati, přivedl by z toho do země válku domácí, neřád a práva zastavení, a potom z toho jiné všecko zlé, kdež my toho bohdá žádnému nedopustieme. A protož znajíce toho takové příčiny, tak se v tom jmějte a zachovajte, jakož vám píšeme. Datum Bude sabbato die post Epiphaniam domini anno Christi xVC iiij°, regnorum nostro- rum Hungarie xiiij°, Boemie vero xxxiij°. Opatrným purgmistru a konšelóm města Budějovic, věrným našim milým. Časopis Musea král. Českého 898 p. 433.
Strana 195
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 195 318. Král Vladislav nařizuje purkmistrovi a konše- 1504. lům města Budějovic, aby ony Židy, kteří se předešlého roku ze strachu utekli k podkomořímu, do svého města opět přijali, a je tam až do příchodu jeho do Čech svo- bodně nechali. Na Budíně, 14. února 1504. Vladislav z božie milosti Uherský, Český král, markrabie Mo- ravský etc. Opatrní, věrní naši milí! Což se těch židuov, kteříž byli luoni, jsúce nějakými pohrůžkami přestrašeni, k podkomořiemu našemu odešli, dotýče, porúčíme vám, abyšte vy jich tu v městě beze všech překážek a útiskuov nechali až do příjezdu našeho do téhož králov- stvie. Což se pak dále o jiných židech, když tam budeme, jednati a na čem to postaveno bude, to vás také tajno nebude. Datum Bude feria IV die sancti Valentini, anno regnorum nostrorum Hungarie XIV°, Boemi vero XXXiij°. Opatrným purgmistru a konšelóm města Budějovic, věrným našim milým. Časopis Musea král. Českého 1898 p. 433. 319. Klement z Čepirova zavazuje se zaplatiti 1504. dluhující částku 25 kop gr. do nejblíže příštího sv. Martina Žateckému Židovi Zalmanovi a Isákovi, synu Rabskýho, nebo dosavadnímu majiteli dluž- ního úpisu. 8. května 1504. Schlesinger, Urkundenbuch der Stadt Saaz, p. 214. 320. Král Vladislav ustanovuje při potvrzení 1504. výsad města Plzně, že měšťané mohou Židům pobyt v jejich městě v kterékoli době vypověděti, aniž by jim v tom bylo bráněno králem anebjeho nástupci. 1. listopadu 1504. »A také nadepsaným měšťanóm při tom tuto milost činíme, aťby židuov žádných nynie ani v časiech budúciech nikdy my ani bu- dúci naši králové čeští do města toho uvésti nemohli, neb židé sú jim dáni k městu k užitku jejich od předkuov našich, protož my tiemto listem a mocí královskú v Čechách témuž městu a obyvatelóm jeho toho moc dáváme, aby oni mohli Židy z města vypověděti, když by se jim koli zdálo, vidělo a líbilo a to bez našie, budúciech našich krá- luov českých všelijaké překážky.« — Dán na Budíně na den božieh Všech Svatých léta božieho tisicieho pětistého čtvrtého. Perg. listina v Plzenském museu. M. Hruška, Kniha pamětní král. kraj. města Plzně od r. 775—1870 1883 p. 66.
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 195 318. Král Vladislav nařizuje purkmistrovi a konše- 1504. lům města Budějovic, aby ony Židy, kteří se předešlého roku ze strachu utekli k podkomořímu, do svého města opět přijali, a je tam až do příchodu jeho do Čech svo- bodně nechali. Na Budíně, 14. února 1504. Vladislav z božie milosti Uherský, Český král, markrabie Mo- ravský etc. Opatrní, věrní naši milí! Což se těch židuov, kteříž byli luoni, jsúce nějakými pohrůžkami přestrašeni, k podkomořiemu našemu odešli, dotýče, porúčíme vám, abyšte vy jich tu v městě beze všech překážek a útiskuov nechali až do příjezdu našeho do téhož králov- stvie. Což se pak dále o jiných židech, když tam budeme, jednati a na čem to postaveno bude, to vás také tajno nebude. Datum Bude feria IV die sancti Valentini, anno regnorum nostrorum Hungarie XIV°, Boemi vero XXXiij°. Opatrným purgmistru a konšelóm města Budějovic, věrným našim milým. Časopis Musea král. Českého 1898 p. 433. 319. Klement z Čepirova zavazuje se zaplatiti 1504. dluhující částku 25 kop gr. do nejblíže příštího sv. Martina Žateckému Židovi Zalmanovi a Isákovi, synu Rabskýho, nebo dosavadnímu majiteli dluž- ního úpisu. 8. května 1504. Schlesinger, Urkundenbuch der Stadt Saaz, p. 214. 320. Král Vladislav ustanovuje při potvrzení 1504. výsad města Plzně, že měšťané mohou Židům pobyt v jejich městě v kterékoli době vypověděti, aniž by jim v tom bylo bráněno králem anebjeho nástupci. 1. listopadu 1504. »A také nadepsaným měšťanóm při tom tuto milost činíme, aťby židuov žádných nynie ani v časiech budúciech nikdy my ani bu- dúci naši králové čeští do města toho uvésti nemohli, neb židé sú jim dáni k městu k užitku jejich od předkuov našich, protož my tiemto listem a mocí královskú v Čechách témuž městu a obyvatelóm jeho toho moc dáváme, aby oni mohli Židy z města vypověděti, když by se jim koli zdálo, vidělo a líbilo a to bez našie, budúciech našich krá- luov českých všelijaké překážky.« — Dán na Budíně na den božieh Všech Svatých léta božieho tisicieho pětistého čtvrtého. Perg. listina v Plzenském museu. M. Hruška, Kniha pamětní král. kraj. města Plzně od r. 775—1870 1883 p. 66.
Strana 196
196 K HISTORII ŽIDŮ 321. Zpráva o vypovězení Židů z města Plzně. 1504. Léta 1504 za krále Vladislava Plzenští (majíce sobě od krále moc danú) všeckny Židy, z nichž se nemálo ouroku ročního k obci scházelo, z města vypověděli a tu sobě při tom milost objednali, aby na budoucí časy žádných Židův do tohoto města neuvozovali. A to stalo se pro tuto příčinu, že někteří Židé z městečka Hostouně tělo boží 1 monstrancí nějakým lotrem z kostela v Hostouni vzíti a skrze téhož lotra k sobě a mezi jiný Židy přinésti poručili, kteréž také u těch Židův od faráře hostouňského nalezeno jest. I maje téhož lotra pan Purkart z Vitic v vazbě své, též pán Hostouňský všecky Židy zjímati poručiv, dal je právně tázati, při kterémžto tázání vztahovalo se též na Židy plzenské, že jsou k té nešlechetnosti napomáhali. Z čehož Plzenští rozhorleni jsouce, takovú zradu na těch, ješto toho původové byli, vy- mstiti poručili a jiné všechny z města vypověděli. Po některém pak létě starší Židé i obecní z měst Pražských po- tahovali se na zahradu, v kteréž se zde za bytu svého kladli, tomu chtějíce, aby Jílek, soused zdejší, od ní pustil, toho doloživše, že jsou se odsud pro chudobu odebrati musili. Ale když ta nešlechetnost jejich radám z komory připomenuta byla, v předsevzetí svém se spokojiti musili. 1504. Strnad: M. Šimona Plachého Paměti plzeňské. 1504. 322. Dva Židé upáleni u města Strakonic. 1504. Léta MDIIII. u města Strakonic upáleni dva Židé bratři, jako i před nimi mátě jejich, protože pacholátko křesťanské pověsivše na posměch ukřižovaného Krista nožmi ukrutně zbodli a vytočivše z něho krev, zamordovali. Sedlka ta, kteráž jim syna svého za tři zlaté pro- dala, také po nich ohněm spálena. Takových nešlechetných mordův a ukrutných skutkův proti dětem křesťanským o Židech více se v historiích nachází. Ačkoli Innocencius papež v privilegium Židům daném zapovídá, aby jim žádný křesťan tím nevytýkal, že by při obě- tech svých krve lidské užívali, poněvadž jim v Starém Zákoně všeliké krve užívání zapovědíno. Kteréhožto privilegium i král Otakar i císař Karel IV. Židům v Čechách bydlícím potvrdili. D. A. z Veleslavína »Historický kalendář« z r. 1590 str. 8. 1505. 323. Jan Klement z Čepirova co dlužník a Kuneš z Tloskova co rukojmí zavazují se, Židu Šalamou- novi v Žatci ve 14 dnech po nejblíže příštím sv. Jiří dluh 64 kop gr. zaplatiti. 5. ledna 1505. Schlesinger: Urkundenbuch der Stadt Saas. 214.
196 K HISTORII ŽIDŮ 321. Zpráva o vypovězení Židů z města Plzně. 1504. Léta 1504 za krále Vladislava Plzenští (majíce sobě od krále moc danú) všeckny Židy, z nichž se nemálo ouroku ročního k obci scházelo, z města vypověděli a tu sobě při tom milost objednali, aby na budoucí časy žádných Židův do tohoto města neuvozovali. A to stalo se pro tuto příčinu, že někteří Židé z městečka Hostouně tělo boží 1 monstrancí nějakým lotrem z kostela v Hostouni vzíti a skrze téhož lotra k sobě a mezi jiný Židy přinésti poručili, kteréž také u těch Židův od faráře hostouňského nalezeno jest. I maje téhož lotra pan Purkart z Vitic v vazbě své, též pán Hostouňský všecky Židy zjímati poručiv, dal je právně tázati, při kterémžto tázání vztahovalo se též na Židy plzenské, že jsou k té nešlechetnosti napomáhali. Z čehož Plzenští rozhorleni jsouce, takovú zradu na těch, ješto toho původové byli, vy- mstiti poručili a jiné všechny z města vypověděli. Po některém pak létě starší Židé i obecní z měst Pražských po- tahovali se na zahradu, v kteréž se zde za bytu svého kladli, tomu chtějíce, aby Jílek, soused zdejší, od ní pustil, toho doloživše, že jsou se odsud pro chudobu odebrati musili. Ale když ta nešlechetnost jejich radám z komory připomenuta byla, v předsevzetí svém se spokojiti musili. 1504. Strnad: M. Šimona Plachého Paměti plzeňské. 1504. 322. Dva Židé upáleni u města Strakonic. 1504. Léta MDIIII. u města Strakonic upáleni dva Židé bratři, jako i před nimi mátě jejich, protože pacholátko křesťanské pověsivše na posměch ukřižovaného Krista nožmi ukrutně zbodli a vytočivše z něho krev, zamordovali. Sedlka ta, kteráž jim syna svého za tři zlaté pro- dala, také po nich ohněm spálena. Takových nešlechetných mordův a ukrutných skutkův proti dětem křesťanským o Židech více se v historiích nachází. Ačkoli Innocencius papež v privilegium Židům daném zapovídá, aby jim žádný křesťan tím nevytýkal, že by při obě- tech svých krve lidské užívali, poněvadž jim v Starém Zákoně všeliké krve užívání zapovědíno. Kteréhožto privilegium i král Otakar i císař Karel IV. Židům v Čechách bydlícím potvrdili. D. A. z Veleslavína »Historický kalendář« z r. 1590 str. 8. 1505. 323. Jan Klement z Čepirova co dlužník a Kuneš z Tloskova co rukojmí zavazují se, Židu Šalamou- novi v Žatci ve 14 dnech po nejblíže příštím sv. Jiří dluh 64 kop gr. zaplatiti. 5. ledna 1505. Schlesinger: Urkundenbuch der Stadt Saas. 214.
Strana 197
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 197 324. Anna Vodičková po nálezu Zikmunda z Chme- 1505. lic, hofrychtéře král. Českého, vzdává před úřadem krá- lovédvorským dům svůj synu svému Pavlovi s tou výmin- kou, že Pavel má zaplatiti všechen dluh povinný Židu Mojžíšovi. 1505. Arch. m Dvoru Králové. Nejstarší kniha pamětní z r. 1417, fol. 426. 325. Židé z Jihlavy vypovězeni byli. 13. pros. 1506. Im Jahre 1506 hat man zu Iglau in der Judenschul angefangen Mess zu lesen am Tage Luciae. Daher ist zu vermuthen, dass die Juden um diese Zeit von hinnen abgeschafft worden sind. 1506. »Chronik der Stadt Iglau« herausgg. von Chr. d'Elvert. S. 26. 326. Hrabě Mikuláš Šlik doporučuje radě města Chebu 1506. Žida jako dovedného lékaře ve vyskytujících se nakažli- vých nemocech. Na Falknově, 1506. Mein dinnst mit guttenn Willenn Erbare namhafftte wollweisse lib Nachtbarnn vand besunder gutt freundt. Salmann Jud hatt mir ge- schribenn mich vleissiger Beth inn seynem Schreibenn angesucht vmb vorschrifft ann euch zouthun gebettenn, in vnnd seyn Son zou vorgleiten mit eim sichernn Gleitt, auff das sy sich bey vnnd neben Euch moch- ten enthaldenn, noch dem er dann etlich kunst weiss vnnd ein gutter leib Arczt ist, auch etzwas meher wan der gemein man ist wissenn, alss dann itzunt grausame schwere kranckheitten sich zeigen, Pest- lenntzen vund andere meher, aldo one Zweiffel er seyner kunst bewert vnnd gewiss ist den menschen yn solchen kranckheitten vnnd ge- brechen zou helffen vnnd one Zweiffel sein nit schad werdet haben, solcher meynner furschrifft nit versagenn, sunder gunstlich lassenn be- finden. Das wil ich ynn solchenn vand vill yn grossern vmb euch verdynn. Datum Falkenaw Dinstag vor der quatuor temporum41) Anno Oc. VI. Nicklas Graff zcu Passan herr zu Weisskirchen, Ellbogen vnnd Falkenaw. Ann erbaren namhaffttenn wolweissenn Burgermaister vnnd Ratt der Stadtt Eger meynnenn Nachtbarnn vnd besundernn guttenn freunttenn. Orig. v arch. m. Chebu. 41) Schází bližší udání.
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 197 324. Anna Vodičková po nálezu Zikmunda z Chme- 1505. lic, hofrychtéře král. Českého, vzdává před úřadem krá- lovédvorským dům svůj synu svému Pavlovi s tou výmin- kou, že Pavel má zaplatiti všechen dluh povinný Židu Mojžíšovi. 1505. Arch. m Dvoru Králové. Nejstarší kniha pamětní z r. 1417, fol. 426. 325. Židé z Jihlavy vypovězeni byli. 13. pros. 1506. Im Jahre 1506 hat man zu Iglau in der Judenschul angefangen Mess zu lesen am Tage Luciae. Daher ist zu vermuthen, dass die Juden um diese Zeit von hinnen abgeschafft worden sind. 1506. »Chronik der Stadt Iglau« herausgg. von Chr. d'Elvert. S. 26. 326. Hrabě Mikuláš Šlik doporučuje radě města Chebu 1506. Žida jako dovedného lékaře ve vyskytujících se nakažli- vých nemocech. Na Falknově, 1506. Mein dinnst mit guttenn Willenn Erbare namhafftte wollweisse lib Nachtbarnn vand besunder gutt freundt. Salmann Jud hatt mir ge- schribenn mich vleissiger Beth inn seynem Schreibenn angesucht vmb vorschrifft ann euch zouthun gebettenn, in vnnd seyn Son zou vorgleiten mit eim sichernn Gleitt, auff das sy sich bey vnnd neben Euch moch- ten enthaldenn, noch dem er dann etlich kunst weiss vnnd ein gutter leib Arczt ist, auch etzwas meher wan der gemein man ist wissenn, alss dann itzunt grausame schwere kranckheitten sich zeigen, Pest- lenntzen vund andere meher, aldo one Zweiffel er seyner kunst bewert vnnd gewiss ist den menschen yn solchen kranckheitten vnnd ge- brechen zou helffen vnnd one Zweiffel sein nit schad werdet haben, solcher meynner furschrifft nit versagenn, sunder gunstlich lassenn be- finden. Das wil ich ynn solchenn vand vill yn grossern vmb euch verdynn. Datum Falkenaw Dinstag vor der quatuor temporum41) Anno Oc. VI. Nicklas Graff zcu Passan herr zu Weisskirchen, Ellbogen vnnd Falkenaw. Ann erbaren namhaffttenn wolweissenn Burgermaister vnnd Ratt der Stadtt Eger meynnenn Nachtbarnn vnd besundernn guttenn freunttenn. Orig. v arch. m. Chebu. 41) Schází bližší udání.
Strana 198
198 K HISTORII ŽIDŮ 1506. 327. Židé v Praze při ohni. 1506. Dne 3. června hořelo na Novém městě na Karlově. Větší však druhý oheň vznikl krátce potom dne 17. června v ulici Flašnéřské, která od toho později dostala jméno ulice Spálená. Vyhořelo více než dvacet domů po obou stranách na dolejším konci blíž Starého města, z nichžto ještě r. 1511 některé připomínají se co spáleniště. Chváleni jsou zvláště Židé, že nejvíce pomáhali hasiti. Tomek, Dějepis m. Prahy X. str. 229. 328. Jan z Šelnberka a z Kosti, nejvyšší komoří králov- ství Českého, a jeho manželka Johanka z Krajku ustanovují artikule, dle nichž se Židé jejich v Mladé Boleslavi říditi mají. Bez vrchnostenského povolení nesmějí Židé lidem půj- čovati peníze, všechny půjčky musejí býti zapsány v rej- stříku; žádný nesmí týdně z kopy grošů více úroků bráti nad tři groše; bez vrchnostenského povolení nesmějí přechová- vati cizích Židů, a ani řemeslo ani obchod nesmějí jinak pro- vozovati, než jak jim povoleno. Ostatní ustanovení týkají se způsobu půjček a soudních řízení. 11. února 1507. 1507. Tento zápis o Židy vepsán jest v tyto knihy z rozkázání JMti pána léta a dne předepsaného. L. 1507 ve čtvrtek po sv. Školastyce tento řád učiněn jest z roz- kázání urozeného pána Jana z Šelmberka a z Kosti, nejvyššího ko- morníka královstvie českého, it. urozené paní paní Johanky z Krajku, pánuov našich milostivých JMtí, kterak se Židé zde v Boleslavi pod JMtí zachovávati mají. It. Žádný Žid v Boleslavi nemá puojčovati lidem JMti bez povo- lení a vědomí JMtí ničehož. A dadí-li JMt k tomu komu k půjčce své povolení, to se má též zapsati registry, jakož níž psáno stojí, před těmi osobami. It. ktož by jináč puojčil a registry nepokázal, propadne po- kutú níž psanú. It. Na kradené věci žádný Žid nemá půjčovati poddaným JMtí a služebníkuom pod touž pokutou. It. Lidem osedlým a služebníkům JMtí půjčíli který Žid co, nemá více bráti než s jedný kopy grošův tři peníze do téhodne, a půjčí-li který Žid cizím lidem, s těmi se smluvě o lichvu jakž kto můž, ale proto toho dne prve nežli Žid půjčí, má přijíti s tím, komuž má puoj- čiti, buď člověku neb služebníku JMtí nebo cizím a i s rukojměmi, jestliže by je měl, k purkmistru. A purkmistr má jej Žida i dlužníka i rukojmě zejména zapsati, tak jakž puojčka svědčí, a který den se to
198 K HISTORII ŽIDŮ 1506. 327. Židé v Praze při ohni. 1506. Dne 3. června hořelo na Novém městě na Karlově. Větší však druhý oheň vznikl krátce potom dne 17. června v ulici Flašnéřské, která od toho později dostala jméno ulice Spálená. Vyhořelo více než dvacet domů po obou stranách na dolejším konci blíž Starého města, z nichžto ještě r. 1511 některé připomínají se co spáleniště. Chváleni jsou zvláště Židé, že nejvíce pomáhali hasiti. Tomek, Dějepis m. Prahy X. str. 229. 328. Jan z Šelnberka a z Kosti, nejvyšší komoří králov- ství Českého, a jeho manželka Johanka z Krajku ustanovují artikule, dle nichž se Židé jejich v Mladé Boleslavi říditi mají. Bez vrchnostenského povolení nesmějí Židé lidem půj- čovati peníze, všechny půjčky musejí býti zapsány v rej- stříku; žádný nesmí týdně z kopy grošů více úroků bráti nad tři groše; bez vrchnostenského povolení nesmějí přechová- vati cizích Židů, a ani řemeslo ani obchod nesmějí jinak pro- vozovati, než jak jim povoleno. Ostatní ustanovení týkají se způsobu půjček a soudních řízení. 11. února 1507. 1507. Tento zápis o Židy vepsán jest v tyto knihy z rozkázání JMti pána léta a dne předepsaného. L. 1507 ve čtvrtek po sv. Školastyce tento řád učiněn jest z roz- kázání urozeného pána Jana z Šelmberka a z Kosti, nejvyššího ko- morníka královstvie českého, it. urozené paní paní Johanky z Krajku, pánuov našich milostivých JMtí, kterak se Židé zde v Boleslavi pod JMtí zachovávati mají. It. Žádný Žid v Boleslavi nemá puojčovati lidem JMti bez povo- lení a vědomí JMtí ničehož. A dadí-li JMt k tomu komu k půjčce své povolení, to se má též zapsati registry, jakož níž psáno stojí, před těmi osobami. It. ktož by jináč puojčil a registry nepokázal, propadne po- kutú níž psanú. It. Na kradené věci žádný Žid nemá půjčovati poddaným JMtí a služebníkuom pod touž pokutou. It. Lidem osedlým a služebníkům JMtí půjčíli který Žid co, nemá více bráti než s jedný kopy grošův tři peníze do téhodne, a půjčí-li který Žid cizím lidem, s těmi se smluvě o lichvu jakž kto můž, ale proto toho dne prve nežli Žid půjčí, má přijíti s tím, komuž má puoj- čiti, buď člověku neb služebníku JMtí nebo cizím a i s rukojměmi, jestliže by je měl, k purkmistru. A purkmistr má jej Žida i dlužníka i rukojmě zejména zapsati, tak jakž puojčka svědčí, a který den se to
Strana 199
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 199 stalo, a v rukojemství lidí JMtí přijímati nemají. A tak se každý Zid 1507. zachovati má. A ktož by se tak nezachoval, aby bylo to naň hodně uvedeno před JMtí, má propadnúti pokuty to, což statku svého pod JMtí má. It. Také žádný Žid bez vědomí a povolení JMtí nemá žádného Žida k sobě od jinud přijímati do podruží, než tito, kteříž jsú nynie tak jakž se výše píše, zachovati se mají. A při tom řemesla a kupectví svá vésti mají tak, jakž nyní živností jest jim puojčeno do vuole JMstí. It. Lazar Žid ten má při své výsadě, jakž list svědčí, zachován býti do vuole JMtí. A byl-li by usvědčen hodným svědomím, že by se tak nezachoval, propadne touž pokutou. It. Také jest toto ustanoveno, což by který Žid komu na dluh prodal lidem pánuov JMtí, ježto by rok měli, z toho nemá žádný Žid lichvy bráti ani jiného užitku; než nedal-li by ten dlužník Židu na určený den, má naň Žid rychtáři žalovati; pakli by na tom dosti ne- bylo, ale i purkrabí, aby též Židu jako i křesťanu dluhu dopomo- ženo bylo. It. Purkmistr Boleslavský, když k němu přijde Žid, tak jakž se výše píše, má k sobě povolati konšela a písaře městskýho a má míti registra jedna na rathouze a v ta registra zapsati rozkázati Žida ze- jména a což půjčuje a komu půjčuje, má-li rukojmě, i ty zejména za- psati, i odkud jsú, a tak aby osobně při tom stáli. It. Také JMt ráčí, aby Židé s lidem Žerčickým a Kobylnickým též se zachovávali jakožto s lidem pána a paní JMtí. Knihy dědické veliké f. 13. v archivě města Mladé Boleslavě. 329. Veliká obec Pražského Starého města povo- 1507. luje na základě královského přislíbení, že Židé te- prve poroce musí město opustiti; nikdo se však nesmí za ně přimlouvati pod pokutou vypovězení. 31. května 1507. V pondělí před sv. Marcelem oznamováno bylo na rathouze Staro- městském snešení veliké obce Pražské skrze Václava Toniše, perg- mistra, že Židé od toho dne v roce podlé jistého povolení krále Vla- dislava mají se ven z města vystěhovati a kdož by se za ně zjevně neb tejně přimlouval, aby s nimi a podle nich města prázden byl. Ale i potom k změnění přišlo. Léta 1507 nazejtří po sv. Trojici obec byla na rathouz obeslána a tu oznámili obci, že na králi JMti to vyprosili v Budíně všickni tři
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 199 stalo, a v rukojemství lidí JMtí přijímati nemají. A tak se každý Zid 1507. zachovati má. A ktož by se tak nezachoval, aby bylo to naň hodně uvedeno před JMtí, má propadnúti pokuty to, což statku svého pod JMtí má. It. Také žádný Žid bez vědomí a povolení JMtí nemá žádného Žida k sobě od jinud přijímati do podruží, než tito, kteříž jsú nynie tak jakž se výše píše, zachovati se mají. A při tom řemesla a kupectví svá vésti mají tak, jakž nyní živností jest jim puojčeno do vuole JMstí. It. Lazar Žid ten má při své výsadě, jakž list svědčí, zachován býti do vuole JMtí. A byl-li by usvědčen hodným svědomím, že by se tak nezachoval, propadne touž pokutou. It. Také jest toto ustanoveno, což by který Žid komu na dluh prodal lidem pánuov JMtí, ježto by rok měli, z toho nemá žádný Žid lichvy bráti ani jiného užitku; než nedal-li by ten dlužník Židu na určený den, má naň Žid rychtáři žalovati; pakli by na tom dosti ne- bylo, ale i purkrabí, aby též Židu jako i křesťanu dluhu dopomo- ženo bylo. It. Purkmistr Boleslavský, když k němu přijde Žid, tak jakž se výše píše, má k sobě povolati konšela a písaře městskýho a má míti registra jedna na rathouze a v ta registra zapsati rozkázati Žida ze- jména a což půjčuje a komu půjčuje, má-li rukojmě, i ty zejména za- psati, i odkud jsú, a tak aby osobně při tom stáli. It. Také JMt ráčí, aby Židé s lidem Žerčickým a Kobylnickým též se zachovávali jakožto s lidem pána a paní JMtí. Knihy dědické veliké f. 13. v archivě města Mladé Boleslavě. 329. Veliká obec Pražského Starého města povo- 1507. luje na základě královského přislíbení, že Židé te- prve poroce musí město opustiti; nikdo se však nesmí za ně přimlouvati pod pokutou vypovězení. 31. května 1507. V pondělí před sv. Marcelem oznamováno bylo na rathouze Staro- městském snešení veliké obce Pražské skrze Václava Toniše, perg- mistra, že Židé od toho dne v roce podlé jistého povolení krále Vla- dislava mají se ven z města vystěhovati a kdož by se za ně zjevně neb tejně přimlouval, aby s nimi a podle nich města prázden byl. Ale i potom k změnění přišlo. Léta 1507 nazejtří po sv. Trojici obec byla na rathouz obeslána a tu oznámili obci, že na králi JMti to vyprosili v Budíně všickni tři
Strana 200
200 K HISTORII ŽIDŮ 1507. stavové, aby Židův v Čechách, v Moravě ani v Slezích nebylo, a tak všudy je vypověděli, aby v roce se ven vyhostili a vyprodali z Prahy a více tu nebývali, a to od sv. Ducha pořád až do roka konečně. A kdož by jim fedrunky dával a přes to se za ně přimlouval, ten aby byl s nimi ven. Na okraji »Pamětní knihy« č. 994. p. 83. v archivu města Prahy čteme později napsané verše. »Vetus et verum dictum: Pokudž slovou sedláci lidé, podtud v Praze zůstanou Židé.« Časopis Musea král. Ceského 1898 p. 445. Pamětní kniha č. 994 v archivu m. Prahy. D. Ad. z Veleslavína, Historický kalendář z r. 1590. květen XXXI. Str. 296, (v roce 1507). 1507. 330. Král Vladislav oznamuje Staroměstským, že jim chce ponechati udělenou milost, aby Židé ne- směli déle jednoho roku v Praze zůstati; mají však donutiti Židy, aby nejvyššímu písaři Mikuláši z Hořic vyplatili jistou summu peněz, kterou mu král před lety na ně zapsal. 4. července 1507. Vladislav z božie milosti Uherský, Český král a markrabie Mo- ravský etc. Poctivi, věrní naši milí! Jakož nám píšete vo té milosti, kterú jsme Vám, což se židóv dotýče, učinili, aby v městě vašem nic dále než do roku ještě byli a v tom času abyšte s týmiž židy nic či- niti nejměli, jakož jsme skrze urozeného Viléma z Pernšteina a na Pardubicich, najvyššieho hofmistra královstvie Českého, věrného na- šeho milého, když poslové vaši zde při nás byli, jim to šíře oznámili při které milosti vás také rádi zachovati mienieme. Kdež pak nám nynie píšete, túžíce, kterak by nějaké psanie naše rovně na odpor tomu od nás vyšlo, abyšte židy k tomu jměli a drželi, aby statečnému Mikulášovi z Hořic, najvyššiemu písaři královstvie Českého, věrnému našemu milému, to, což jsme jemu na nich dáti ráčili, dáno a zpraveno bylo, kdež se vám zdá, že by to proti té milosti našie, kterúž jsme vám, jakož se svrchu píše, učinili, jmělo býti. I věztež, že tomu neroz- umieme, aby to proti té milosti bylo, neb muožete v paměti jmieti, že dlúhý čas před túto milostí Hořickému tu summu na židech jsme dali a vám o to psali, abyšte židy k tomu jměli, aby jemu ta summa dána a zpravena byla; i poněvadž jste toho ten čas zanetbali a židy k tomu vedle psani našeho nejměli, nic se nám tu obtiežného a scestného nezdá, abyšte to, což se prve nestalo, učinili a vezmúce tu summu od židuov a témuž Hořickému ji zpraviece s těmi židy dále pokoj jměli.
200 K HISTORII ŽIDŮ 1507. stavové, aby Židův v Čechách, v Moravě ani v Slezích nebylo, a tak všudy je vypověděli, aby v roce se ven vyhostili a vyprodali z Prahy a více tu nebývali, a to od sv. Ducha pořád až do roka konečně. A kdož by jim fedrunky dával a přes to se za ně přimlouval, ten aby byl s nimi ven. Na okraji »Pamětní knihy« č. 994. p. 83. v archivu města Prahy čteme později napsané verše. »Vetus et verum dictum: Pokudž slovou sedláci lidé, podtud v Praze zůstanou Židé.« Časopis Musea král. Ceského 1898 p. 445. Pamětní kniha č. 994 v archivu m. Prahy. D. Ad. z Veleslavína, Historický kalendář z r. 1590. květen XXXI. Str. 296, (v roce 1507). 1507. 330. Král Vladislav oznamuje Staroměstským, že jim chce ponechati udělenou milost, aby Židé ne- směli déle jednoho roku v Praze zůstati; mají však donutiti Židy, aby nejvyššímu písaři Mikuláši z Hořic vyplatili jistou summu peněz, kterou mu král před lety na ně zapsal. 4. července 1507. Vladislav z božie milosti Uherský, Český král a markrabie Mo- ravský etc. Poctivi, věrní naši milí! Jakož nám píšete vo té milosti, kterú jsme Vám, což se židóv dotýče, učinili, aby v městě vašem nic dále než do roku ještě byli a v tom času abyšte s týmiž židy nic či- niti nejměli, jakož jsme skrze urozeného Viléma z Pernšteina a na Pardubicich, najvyššieho hofmistra královstvie Českého, věrného na- šeho milého, když poslové vaši zde při nás byli, jim to šíře oznámili při které milosti vás také rádi zachovati mienieme. Kdež pak nám nynie píšete, túžíce, kterak by nějaké psanie naše rovně na odpor tomu od nás vyšlo, abyšte židy k tomu jměli a drželi, aby statečnému Mikulášovi z Hořic, najvyššiemu písaři královstvie Českého, věrnému našemu milému, to, což jsme jemu na nich dáti ráčili, dáno a zpraveno bylo, kdež se vám zdá, že by to proti té milosti našie, kterúž jsme vám, jakož se svrchu píše, učinili, jmělo býti. I věztež, že tomu neroz- umieme, aby to proti té milosti bylo, neb muožete v paměti jmieti, že dlúhý čas před túto milostí Hořickému tu summu na židech jsme dali a vám o to psali, abyšte židy k tomu jměli, aby jemu ta summa dána a zpravena byla; i poněvadž jste toho ten čas zanetbali a židy k tomu vedle psani našeho nejměli, nic se nám tu obtiežného a scestného nezdá, abyšte to, což se prve nestalo, učinili a vezmúce tu summu od židuov a témuž Hořickému ji zpraviece s těmi židy dále pokoj jměli.
Strana 201
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 201 Protož ještě vám porúčieme a přikazujem, abyšte tomu, což jsme vám 1507. několikrát psaním naším poručili, dosti učinili, a nás o to dále starati nedali, neb sami znáte, že se vám v tom žádná úzkost neděje, než že zachovajiece se tak, jakož vám píšem, tomu toliko dosti učiníte, co jste dávno učiniti jměli. Datum Bude die sancti Procopii anno domini etc. XVc VII°, regnorum autem nostrorum Hungarie decimo septimo, Boemie vero tricesimo sexto. Souč. kopie v liber vetustis. privil. č. 993 str. 238 v archivu m. Prahy: »Poctivým purgmistru a konšelóm Starého města Pražského, věrným našim milým« a s poznámkou »Židé ven z Prahy«. V knize svědomí purkrabství Pražského z l. 1507—1509 (sign. G 2) v archivu Česk. musea na 1 14 čtou se svědomí starších židovských, kterak učinili sbírku, »když měli dáti pánu Hořickému peníze toho času«. Svědčil zejména dne 13. června 1508 Gerson žid takto: »To mi jest dobře vědomo, že my Židé Pražští platíme pánuom Staroměstským úrok každý rok nové léto, a ten úrok nebyl jest dán na ten čas, když měl dán býti pánóm, a skrze to byli jsú dali zam- knúti školu židovskú páni Staroměští, a my Židé skrze to zamčení ne- mohli jsme modlenie mieti toho času, jakož jest obyčej a řád náš ve škole naší. I šli jsme někteří Židé k mistru našemu a toužili jsme jemu toho, že naše skola zamčena jest. Tehdy mistr náš řekl jest k nám dvěma: Chcete-li vy tu práci na se vzieti a ten úrok zbierati? Tehdy jsme my oba dva řekli: chceme, jestliže nám starší naši k tomu vuoli dadie. A nežádali jsme za to nic za tu summu zbírání. A starší nám také povolenie dali, abychme zbierali. I zbierali jsme my dva, já Gerson a Josef Malý tu sumu, ktož byl zapsán koli v těch rajstřích, od chu- dého i od bohatého. A někteří jsú odpierali, že sú dáti nechtěli z dobré vuole, než musili jsme od nich základ vzieti.« Časopis Musea království Českého 1898 p. 445. 331. Král Vladislav oznamuje, že pražskému nej- 1508. vyššímu purkrabí Zdenkovi Lvovi z Rožmitála a z Blatné a pražskému purkrabí Jindřichovi Tunklovi z Brníčka svěřil správu Židů Pražských, tak aby Židy, kdyby bez královského svolení Prahu opu- stili, vybídli, by se během dvou měsíců navrátili; kdyby tohoto vybídnutí neuposlechli, mají jejich domy v Praze a všechen jejich majetek připadnouti Zdenkovi Lvovi z Rožmitála a Jindřichovi Tunklovi z Brníčka. Dále mají pokuty pražských Židů, které by králi židovskými staršími přiznány byly, roz-
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 201 Protož ještě vám porúčieme a přikazujem, abyšte tomu, což jsme vám 1507. několikrát psaním naším poručili, dosti učinili, a nás o to dále starati nedali, neb sami znáte, že se vám v tom žádná úzkost neděje, než že zachovajiece se tak, jakož vám píšem, tomu toliko dosti učiníte, co jste dávno učiniti jměli. Datum Bude die sancti Procopii anno domini etc. XVc VII°, regnorum autem nostrorum Hungarie decimo septimo, Boemie vero tricesimo sexto. Souč. kopie v liber vetustis. privil. č. 993 str. 238 v archivu m. Prahy: »Poctivým purgmistru a konšelóm Starého města Pražského, věrným našim milým« a s poznámkou »Židé ven z Prahy«. V knize svědomí purkrabství Pražského z l. 1507—1509 (sign. G 2) v archivu Česk. musea na 1 14 čtou se svědomí starších židovských, kterak učinili sbírku, »když měli dáti pánu Hořickému peníze toho času«. Svědčil zejména dne 13. června 1508 Gerson žid takto: »To mi jest dobře vědomo, že my Židé Pražští platíme pánuom Staroměstským úrok každý rok nové léto, a ten úrok nebyl jest dán na ten čas, když měl dán býti pánóm, a skrze to byli jsú dali zam- knúti školu židovskú páni Staroměští, a my Židé skrze to zamčení ne- mohli jsme modlenie mieti toho času, jakož jest obyčej a řád náš ve škole naší. I šli jsme někteří Židé k mistru našemu a toužili jsme jemu toho, že naše skola zamčena jest. Tehdy mistr náš řekl jest k nám dvěma: Chcete-li vy tu práci na se vzieti a ten úrok zbierati? Tehdy jsme my oba dva řekli: chceme, jestliže nám starší naši k tomu vuoli dadie. A nežádali jsme za to nic za tu summu zbírání. A starší nám také povolenie dali, abychme zbierali. I zbierali jsme my dva, já Gerson a Josef Malý tu sumu, ktož byl zapsán koli v těch rajstřích, od chu- dého i od bohatého. A někteří jsú odpierali, že sú dáti nechtěli z dobré vuole, než musili jsme od nich základ vzieti.« Časopis Musea království Českého 1898 p. 445. 331. Král Vladislav oznamuje, že pražskému nej- 1508. vyššímu purkrabí Zdenkovi Lvovi z Rožmitála a z Blatné a pražskému purkrabí Jindřichovi Tunklovi z Brníčka svěřil správu Židů Pražských, tak aby Židy, kdyby bez královského svolení Prahu opu- stili, vybídli, by se během dvou měsíců navrátili; kdyby tohoto vybídnutí neuposlechli, mají jejich domy v Praze a všechen jejich majetek připadnouti Zdenkovi Lvovi z Rožmitála a Jindřichovi Tunklovi z Brníčka. Dále mají pokuty pražských Židů, které by králi židovskými staršími přiznány byly, roz-
Strana 202
202 K HISTORII ŽIDŮ 1508. děleny býti mezi dva jmenované pány a Albrechta Kolovrata na Krupce a Libšteině, nejvyššího kan- cléře království Českého. Na Budíně, 21. května 1508. My, Vladislav z božie milosti Uherský, Český, Dalmatský, Char- vatský etc. král, markrabie Moravský, Lucemburské a Slezské kníeže a Lužické markrabie etc. Oznamujem tiemto listem všem, že jsme z milosti naší urozeným Zdenkovi Lvovi z Rožmitála a z Blatné, naj- vyššiemu purkrabí Pražskému, a Jindřichovi Tunklovi z Brnička, purkrabí Pražskému, věrným našim milým, Židy naše Pražské poručiti ráčili tak, aby jse tíž Židé Pražští jimi a žádným jiným zpravovali, a kteříkolivěk Židé jsú se z Prahy vystěhovali bez povolenie našeho, ti aby jsúce od nich napomenuti ve dvú měsieciech se zase navrátili do Prahy, kromě židuov našich Kolinských i jiných, kteréž po městech našich máme. Pakli by se Pražští Židé nevrátili v těch dvú měsíciech, aby ty domy své, kteréž mají v Praze, stratili i všecken ten statek svuoj, kdež by jej koli jměli, a ten aby na též Zdenka Lva a Jindřicha Tunkle připadl. A také jestliže by který žid Pražský upadl v kterú pokutu nám, a to Židy Pražskými staršími uznáno bylo, ta pokuta na urozené Zdenka Lva, Albrechta z Kolovrat na Krupce a Libšteině, najvyššího kancléře královstvie Českého a Jindřicha Tunkla společně mocně připadnúti má. A tato milost a obdarovánie naše ve všem svém zněnie má státi a trvati dotud, dokudž Židé v královstvie našem Če- ském jsú, a to bez naší, budúcích našich králuov Českých i všech jiných lidí všelijaké překážky. Tomu na svědomie pečet naši královskú přivěsiti jsme rozkázali k listu tomuto. Dán na Budíně v neděli, jenž slove Cantate léta božieho tisícieho pětistého osmého, a králostvie našich Uherského osmnáctého a Českého třicátého sedmého. Orig. perg. v archivu Třeboňském. Čas. Mus. král. Českého 1898 p. 445. 332. Král Vladislav oznamuje, že Budějovičtí, jimž dal domy a statky pozůstalé po oněch Židech, kteří svůj zločin v Budějovicích svým hrdlem i jmě- ním odpykali, souženi jsou od příbuzných těchto Židův a poháněni před pražský úřad purkrabský: i nařizuje všem stavům, aby takového soužení Budě- jovických netrpěli; neboť rozdal tyto statky, jež naň právem připadly, jak semu vidělo a zdálo. Na Budíně, 2 22. května 1508. 1508.
202 K HISTORII ŽIDŮ 1508. děleny býti mezi dva jmenované pány a Albrechta Kolovrata na Krupce a Libšteině, nejvyššího kan- cléře království Českého. Na Budíně, 21. května 1508. My, Vladislav z božie milosti Uherský, Český, Dalmatský, Char- vatský etc. král, markrabie Moravský, Lucemburské a Slezské kníeže a Lužické markrabie etc. Oznamujem tiemto listem všem, že jsme z milosti naší urozeným Zdenkovi Lvovi z Rožmitála a z Blatné, naj- vyššiemu purkrabí Pražskému, a Jindřichovi Tunklovi z Brnička, purkrabí Pražskému, věrným našim milým, Židy naše Pražské poručiti ráčili tak, aby jse tíž Židé Pražští jimi a žádným jiným zpravovali, a kteříkolivěk Židé jsú se z Prahy vystěhovali bez povolenie našeho, ti aby jsúce od nich napomenuti ve dvú měsieciech se zase navrátili do Prahy, kromě židuov našich Kolinských i jiných, kteréž po městech našich máme. Pakli by se Pražští Židé nevrátili v těch dvú měsíciech, aby ty domy své, kteréž mají v Praze, stratili i všecken ten statek svuoj, kdež by jej koli jměli, a ten aby na též Zdenka Lva a Jindřicha Tunkle připadl. A také jestliže by který žid Pražský upadl v kterú pokutu nám, a to Židy Pražskými staršími uznáno bylo, ta pokuta na urozené Zdenka Lva, Albrechta z Kolovrat na Krupce a Libšteině, najvyššího kancléře královstvie Českého a Jindřicha Tunkla společně mocně připadnúti má. A tato milost a obdarovánie naše ve všem svém zněnie má státi a trvati dotud, dokudž Židé v královstvie našem Če- ském jsú, a to bez naší, budúcích našich králuov Českých i všech jiných lidí všelijaké překážky. Tomu na svědomie pečet naši královskú přivěsiti jsme rozkázali k listu tomuto. Dán na Budíně v neděli, jenž slove Cantate léta božieho tisícieho pětistého osmého, a králostvie našich Uherského osmnáctého a Českého třicátého sedmého. Orig. perg. v archivu Třeboňském. Čas. Mus. král. Českého 1898 p. 445. 332. Král Vladislav oznamuje, že Budějovičtí, jimž dal domy a statky pozůstalé po oněch Židech, kteří svůj zločin v Budějovicích svým hrdlem i jmě- ním odpykali, souženi jsou od příbuzných těchto Židův a poháněni před pražský úřad purkrabský: i nařizuje všem stavům, aby takového soužení Budě- jovických netrpěli; neboť rozdal tyto statky, jež naň právem připadly, jak semu vidělo a zdálo. Na Budíně, 2 22. května 1508. 1508.
Strana 203
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 203 Vladislav z božie milosti Uherský, Český etc. král a margkrabie 1508. Moravský etc. Urozeným, statečným, slovutným, poctivým, opatrným pánuom, rytieřóm, vladykám, Pražanóm, Horníkóm a jiným městóm královstvie Českého, věrným našim milým. Milost naši královskú i všecko dobré vzkazujeme. Věrni milí! Vězte, že jsú na nás opatrní purgmistr, kon- šelé, starší i všecka obec města Budějovic, věrni naši milí, skrze své poselstvie vznesli, oznamujíc nám túžebně, kterak někteří židé, měvše v témž městě přátely své, kteříž jsu nám pro svuoj zlý a ukrutný účinek hrdly a statky v pokutu a u vinu upadli a potom skrze roz- kázánie naše svú odplatu vzali etc, usilují a pracují je Budějovské z těch židovských statkuov, po nich zuostalých, kterýchž v své moci nemají, trápiti a od toho nechtiec pustiti, jim pohruožky činie a před úřad purgkrabství hradu Pražského nepřestávajíc pohánějí, prosíce nás v tom za milostivé opatření, abychom takového obtěžování na ně do- púštěti neráčili. I žádost jich slušnú znajíce, přikazujem vám, abyšte vy, znajíce to, žádného trápenie, hyndrování ani stávek na Budějovské pro ty Židy s přátely jich obojího pohlavie skrze naše rozkázání minulé žádným obyčejem nedopúštěli, než abyšte všem takovým židóm, na komž by toho žádali, to oznámíc, přístně slovem našiem královským přikázali, aby voni židé Budějovských vo zuostalé židovské statky, které jsú spravedlivě na nás přišly a připadly a kteréž jsme již, kde se nám vidělo a zdálo, rozdali, hyndrunkem, stávkami ani o jiné tomu podobné kterýmž kolivěk právem ani kterým jiným vymyšleným obyčejem nynie i budúcně ani napomínali ani trápili ani toho Židóm dopúštěli, znajíc, že v tom vuoli a jisté naše rozkázání naplníte. Datum Bude feria II. post dominicam Cantate anno domini etc. XVc octauo, regnorum autem nostrorum Hungarie XVIIIO, Boemie vero XXXVII°. Čas. Mus. král. Česk. 1898 p. 448. 333. Zpráva aby Židé zatím v království zůstali. 1508. 11. června 1508. Léta 1508 v plném roce v hod Ducha svatého byla o Židy ve- liká nesnáze; nebo král Vladislav dal tu milost Pražanům i jiným, aby Židův v zemi nebylo konečně v roce pořád zběhlém. A když sou se z Prahy stěhovali, páni zemští, žádavše též aby jich v zemi nebylo, i přijímali je k sobě na své grunty a do svých měst. Tehdy král JMt zdvihl zase tu milost Pražanům a rozkázal, aby zase Židé v Čechách byli; ale obec nikterakž nechtěla k tomu svoliti. I uprosil jim pan kancléř příročí, bez přerušení dání královského, aby zde byli do příjezdu jeho. Staří letopisové čeští 286.
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 203 Vladislav z božie milosti Uherský, Český etc. král a margkrabie 1508. Moravský etc. Urozeným, statečným, slovutným, poctivým, opatrným pánuom, rytieřóm, vladykám, Pražanóm, Horníkóm a jiným městóm královstvie Českého, věrným našim milým. Milost naši královskú i všecko dobré vzkazujeme. Věrni milí! Vězte, že jsú na nás opatrní purgmistr, kon- šelé, starší i všecka obec města Budějovic, věrni naši milí, skrze své poselstvie vznesli, oznamujíc nám túžebně, kterak někteří židé, měvše v témž městě přátely své, kteříž jsu nám pro svuoj zlý a ukrutný účinek hrdly a statky v pokutu a u vinu upadli a potom skrze roz- kázánie naše svú odplatu vzali etc, usilují a pracují je Budějovské z těch židovských statkuov, po nich zuostalých, kterýchž v své moci nemají, trápiti a od toho nechtiec pustiti, jim pohruožky činie a před úřad purgkrabství hradu Pražského nepřestávajíc pohánějí, prosíce nás v tom za milostivé opatření, abychom takového obtěžování na ně do- púštěti neráčili. I žádost jich slušnú znajíce, přikazujem vám, abyšte vy, znajíce to, žádného trápenie, hyndrování ani stávek na Budějovské pro ty Židy s přátely jich obojího pohlavie skrze naše rozkázání minulé žádným obyčejem nedopúštěli, než abyšte všem takovým židóm, na komž by toho žádali, to oznámíc, přístně slovem našiem královským přikázali, aby voni židé Budějovských vo zuostalé židovské statky, které jsú spravedlivě na nás přišly a připadly a kteréž jsme již, kde se nám vidělo a zdálo, rozdali, hyndrunkem, stávkami ani o jiné tomu podobné kterýmž kolivěk právem ani kterým jiným vymyšleným obyčejem nynie i budúcně ani napomínali ani trápili ani toho Židóm dopúštěli, znajíc, že v tom vuoli a jisté naše rozkázání naplníte. Datum Bude feria II. post dominicam Cantate anno domini etc. XVc octauo, regnorum autem nostrorum Hungarie XVIIIO, Boemie vero XXXVII°. Čas. Mus. král. Česk. 1898 p. 448. 333. Zpráva aby Židé zatím v království zůstali. 1508. 11. června 1508. Léta 1508 v plném roce v hod Ducha svatého byla o Židy ve- liká nesnáze; nebo král Vladislav dal tu milost Pražanům i jiným, aby Židův v zemi nebylo konečně v roce pořád zběhlém. A když sou se z Prahy stěhovali, páni zemští, žádavše též aby jich v zemi nebylo, i přijímali je k sobě na své grunty a do svých měst. Tehdy král JMt zdvihl zase tu milost Pražanům a rozkázal, aby zase Židé v Čechách byli; ale obec nikterakž nechtěla k tomu svoliti. I uprosil jim pan kancléř příročí, bez přerušení dání královského, aby zde byli do příjezdu jeho. Staří letopisové čeští 286.
Strana 204
204 K HISTORII ŽIDŮ 1508. 334. Chtěli Židy v Praze zloupiti. 1508. V Praze bylo tehdáž obyvatelstvo velice rozčileno pro ukrutnosti Kopidlanského a pro nadržování jemu od pánů a rytířstva, kteří vždy jen mluvili o křivdě, která prý se stala jeho bratru a byla i nedůvěra ku konšelům, zda-li dosti úsilně pečovali o hájení svobod obcí, tak že se v měsíci prosinci r. 1508 proslýchala i nějaká řeč, jakoby se stro- jilo vzbouření obecního lidu, žeby chtěli konšely zbíti, Židy zloupiti, a jiné zlé věci spáchati. Tomek, Dějepis m. Prahy X., str, 259. 1510. 335. Purkmistr a rada města Plzně potvrzují, že před nimi Žid Mekl synu svému Žalmanovi, nazvanému Turek, odevzdal všechno své jmění s tou podmínkou, že bude jej i děti jeho živiti, a že dceru Meklovu, Žal- manovu sestru, kdyby se provdala, opatří výbavou. 10. ledna 1510. My purkmistr a radda města Plzně známo činieme tiemto zápisem a těmito městskými kniehami, že předstúpivše před nás do plné raddy našie Mekl Žid starý obyvatel města našeho s Žalmanem synem svým řečeným Turek vyznal jest před námi, že vzdal jest všecken statek svuoj, movitý i nemovitý, k tomu také všecky dluhy, zde i jinde, Žal- manovi, synu svému, řečenému Turek a jeho dědicóm, aby on Turek s tiem mohl učiniti, jakožto s svým vlastniem, však na takový spuosob, kdež jest sobě toto Mekl Žid vymienil, aby Turek syn jeho a děti jeho Mekle starého do jeho smrti počestně dochoval, jemu žádných nátiskuov ani překážek aby nečinil a k tomu aby dceru jeho Meklovu a svú sestru Žalman Žid, když by se vdáti měla, z toho statku opatřil. Kdežto Turek stoje před námi v plné raddě slíbil a přiřkl jest tomu všemu dosti učiniti a jeho smrti počestně dochovati při sobě a k tomu také i sestru z toho statku, když by se vdáti měla, opatřiti. Actum feria IV. ante s. Anthonii anno domini millesimo quingentesimo decimo. Liber emph. čís. 212 f. 112 v Plzeňském museu. 1510. 336. Nejvyšší minemistr království Českého Bernart z Valdštejna, úředníci horští, starší horníků oc v Kutné Hoře předkládají králi zprávu stran nutných oprav a prosí ho také, aby zapověděl Kolínským Židům půjčo- vati horníkům peníze na jiný způsob než na zástavu; neboť podvodnými zápisy přišlo již mnoho obyvatelův o všechen svůj majetek. 10., 20. února 1510.
204 K HISTORII ŽIDŮ 1508. 334. Chtěli Židy v Praze zloupiti. 1508. V Praze bylo tehdáž obyvatelstvo velice rozčileno pro ukrutnosti Kopidlanského a pro nadržování jemu od pánů a rytířstva, kteří vždy jen mluvili o křivdě, která prý se stala jeho bratru a byla i nedůvěra ku konšelům, zda-li dosti úsilně pečovali o hájení svobod obcí, tak že se v měsíci prosinci r. 1508 proslýchala i nějaká řeč, jakoby se stro- jilo vzbouření obecního lidu, žeby chtěli konšely zbíti, Židy zloupiti, a jiné zlé věci spáchati. Tomek, Dějepis m. Prahy X., str, 259. 1510. 335. Purkmistr a rada města Plzně potvrzují, že před nimi Žid Mekl synu svému Žalmanovi, nazvanému Turek, odevzdal všechno své jmění s tou podmínkou, že bude jej i děti jeho živiti, a že dceru Meklovu, Žal- manovu sestru, kdyby se provdala, opatří výbavou. 10. ledna 1510. My purkmistr a radda města Plzně známo činieme tiemto zápisem a těmito městskými kniehami, že předstúpivše před nás do plné raddy našie Mekl Žid starý obyvatel města našeho s Žalmanem synem svým řečeným Turek vyznal jest před námi, že vzdal jest všecken statek svuoj, movitý i nemovitý, k tomu také všecky dluhy, zde i jinde, Žal- manovi, synu svému, řečenému Turek a jeho dědicóm, aby on Turek s tiem mohl učiniti, jakožto s svým vlastniem, však na takový spuosob, kdež jest sobě toto Mekl Žid vymienil, aby Turek syn jeho a děti jeho Mekle starého do jeho smrti počestně dochoval, jemu žádných nátiskuov ani překážek aby nečinil a k tomu aby dceru jeho Meklovu a svú sestru Žalman Žid, když by se vdáti měla, z toho statku opatřil. Kdežto Turek stoje před námi v plné raddě slíbil a přiřkl jest tomu všemu dosti učiniti a jeho smrti počestně dochovati při sobě a k tomu také i sestru z toho statku, když by se vdáti měla, opatřiti. Actum feria IV. ante s. Anthonii anno domini millesimo quingentesimo decimo. Liber emph. čís. 212 f. 112 v Plzeňském museu. 1510. 336. Nejvyšší minemistr království Českého Bernart z Valdštejna, úředníci horští, starší horníků oc v Kutné Hoře předkládají králi zprávu stran nutných oprav a prosí ho také, aby zapověděl Kolínským Židům půjčo- vati horníkům peníze na jiný způsob než na zástavu; neboť podvodnými zápisy přišlo již mnoho obyvatelův o všechen svůj majetek. 10., 20. února 1510.
Strana 205
V ČECHÁCH. NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 205 Zidé z Kolína úkladnými a podvodnými zápisy mnohé z obyva- 1510. teluov a nákladníkuov vo statky jich docela a zúplna připravují, tak že již časuov těchto mnozí o své všecko jmění tak lstivými a tuhými zápisy přišli, VMK za milostivé opatření žádáme, že VMK ráčíte roz- kázati úředníkuom panství Kolínského i pánuom Kolínským, aby ni- žádných vypůjčování leč na základ zápisuov na spoluobyvatele naše nedopúštěli, neb horám těmto jest k znamenité zkáze a nákladníkuov k umenšení a velikému schuzení; VMK za opatření prosíme, aby tak škodlivá věc tudy přetržena býti mohla. Liber decretorum 1510—1538. Oddělení městské A 4 a A 5 v Kutnohorském archivě. 337. Král Vladislav potvrzuje Židům bydlícím v Če- 1510. chách stará jich obdarování a práva a nařizuje, že příště nemají býti z České koruny vytištěni a vypovídáni. V Olomouci, 10. března 1510. Vladislav z boží milosti Uherský a Český král a markrabě Mo- ravský. Urozeným, slovútným, poctivým, opatrným, pánům, rytířům, vladykám, Pražanům i jiným městům království Českého, věrným našim milým. Milost naši královskou i všecko dobré! Oznamujem tímto listem všem vůbec, kdož jej uzří a nebo čtoucí slyšeti budou; jakož o svatém Jeronymu minulém v Praze, též také v první středu v postě na Ho- rách Kutnách na sněmu obecném vyšli jsou pokřikové na Židy, pod- dané naše v koruně naší České, od pánův, rytířův a měst, žádajíce toho na nás, abychme Židův v koruně České trpěti neráčili, ale z země je vypověděli, tu jsou se Židé ohlásili a pověděli, že mají obdarování od nás i tudíž od předkův našich králův Českých, listy a majestáty, i také ode vší země list pod zemskou pečetí, při tom nás poníženě žá- dajíce pro právo a spravedlnost, abychom Židy při jich právích a ob- darování ráčili milostivě zůstaviti. Rozkázali jsme, aby ti listové a maje- státové před nás přinešeni byli a že to obdarování mají, že Židé na budoucí časy nemají z koruny České vytiskováni a vyháněni býti aby prokázali]. Kteréžto listy s radou našich věrných rozvažovali jsme, poněvadž Židé listy mají a takové obdarování od nás i od předkův našich i ode vší země svobodné mají, že se nám s radou našich věr- ných za slušné zdálo i za spravedlivé, abychme jich při tom obdaro- vání a milostech milostivě zůstaviti ráčili a zachovali vedle toho a tak, jakož jsou od starodávna od našich předkův tak zachováni byli. A protož my všem stavům království našeho Českého, pánům, rytířům i městům, poddaným našim tímto listem přikazujem, chtíce tomu, aby
V ČECHÁCH. NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 205 Zidé z Kolína úkladnými a podvodnými zápisy mnohé z obyva- 1510. teluov a nákladníkuov vo statky jich docela a zúplna připravují, tak že již časuov těchto mnozí o své všecko jmění tak lstivými a tuhými zápisy přišli, VMK za milostivé opatření žádáme, že VMK ráčíte roz- kázati úředníkuom panství Kolínského i pánuom Kolínským, aby ni- žádných vypůjčování leč na základ zápisuov na spoluobyvatele naše nedopúštěli, neb horám těmto jest k znamenité zkáze a nákladníkuov k umenšení a velikému schuzení; VMK za opatření prosíme, aby tak škodlivá věc tudy přetržena býti mohla. Liber decretorum 1510—1538. Oddělení městské A 4 a A 5 v Kutnohorském archivě. 337. Král Vladislav potvrzuje Židům bydlícím v Če- 1510. chách stará jich obdarování a práva a nařizuje, že příště nemají býti z České koruny vytištěni a vypovídáni. V Olomouci, 10. března 1510. Vladislav z boží milosti Uherský a Český král a markrabě Mo- ravský. Urozeným, slovútným, poctivým, opatrným, pánům, rytířům, vladykám, Pražanům i jiným městům království Českého, věrným našim milým. Milost naši královskou i všecko dobré! Oznamujem tímto listem všem vůbec, kdož jej uzří a nebo čtoucí slyšeti budou; jakož o svatém Jeronymu minulém v Praze, též také v první středu v postě na Ho- rách Kutnách na sněmu obecném vyšli jsou pokřikové na Židy, pod- dané naše v koruně naší České, od pánův, rytířův a měst, žádajíce toho na nás, abychme Židův v koruně České trpěti neráčili, ale z země je vypověděli, tu jsou se Židé ohlásili a pověděli, že mají obdarování od nás i tudíž od předkův našich králův Českých, listy a majestáty, i také ode vší země list pod zemskou pečetí, při tom nás poníženě žá- dajíce pro právo a spravedlnost, abychom Židy při jich právích a ob- darování ráčili milostivě zůstaviti. Rozkázali jsme, aby ti listové a maje- státové před nás přinešeni byli a že to obdarování mají, že Židé na budoucí časy nemají z koruny České vytiskováni a vyháněni býti aby prokázali]. Kteréžto listy s radou našich věrných rozvažovali jsme, poněvadž Židé listy mají a takové obdarování od nás i od předkův našich i ode vší země svobodné mají, že se nám s radou našich věr- ných za slušné zdálo i za spravedlivé, abychme jich při tom obdaro- vání a milostech milostivě zůstaviti ráčili a zachovali vedle toho a tak, jakož jsou od starodávna od našich předkův tak zachováni byli. A protož my všem stavům království našeho Českého, pánům, rytířům i městům, poddaným našim tímto listem přikazujem, chtíce tomu, aby
Strana 206
206 K HISTORII ŽIDŮ 1510. často psané Židy při tom zachovali a tak se k nim měli, jakož jsou od starodávna zachováni byli beze všech útiskův na budoucí časy a to pod nemilostí i pod uvarováním hněvu našeho královského. Tomu na svědomí sekret prstene našeho královského rozkázali sme k tomuto listu přitisknouti. Datum Olomucz dominico die laetare, annorum do- mini 1510. Codex juris municipalis regni Bohemiae 1886 I., p. 339 a sl. Privileje Židův Pražských v arch. Česk. musea »Vejpis konfirmací anebo potvrzení obdarování«. 1511. 338. Zpráva o škole židovské v Jihlavě. 1511. Im Jahre 1511 hat der Rath der Stadt Iglau dem Leonhard Mer- bot, einem Bürger allhie, die Judenschul vergönnt, der sie mit einem beneficio versehen hat, des hat der Rath die Collatur ihnen behalten. »Chronik der Stadt Iglau« vydal v. Ch. d'Elvert. Str. 27. 339. Židé v Kolíně 1511—1528. V letech 1511—1528 jmenují se Židé mimo jiné dříve vytknuté Michal z Rakovníka, Šimon, Žalman a žena jeho Libuše, Holler Majer a Pufl žena jeho, a ta r. 1519 podruhé vdala se za Isáka kan- tora, Beneš Holý, Majer řezník, Sadoch a téhož žena Plumele a dcera Lia, Daniel poručník Fegal sirotka, Eliáš a Fajše sklenáři, Feitl a Líba žena jeho, Josef a syn jeho Lev Frankfurtský, Lazar a synové jeho Samuel a Šeftl s ženou Gyttl, Růže vdova, Maje a Rhíle žena jeho, Žalman Ochs a Rifke manželka, Jonáš s synem Samulem, Šimon Malo- stranský, Majer Ryšavý, Eliáš z Náchoda a Mojžíš syn jeho. R. 1512 děje se první určitá zmínka o škole židovské, ač není pochyby, že již dávno před tím stávala; při ní zůstával zvláštní školník čili sluha (schulklepper). Z rabínů kolínských jmenují se v letech 1500—1513 mistr (rabbi) Majer a po něm mistr Samuel: oba bydleli ve vlastních domech svých; měli Židé tehdáž i zvláštní své zpěváky a obřadníky (kantory), z nichž r. 1513 jmenují se současně Judl a Isák. 1511—28. Vávra: Dějiny m. Kolína n. L. 1512. 340. Záznam, že v Litoměřicích měli jiný řád při půjčkách židovských než ustanovené obecní zří- zení z r. 1497—1499. V kopiáři Litoměřickém z r. 1512 čte se svědomí, v kterém se praví: »Jest nám to věc vědomá, že toto zřiezenie, kteréž učiniti ráčil pan z Rozmberka za ouřadu najvyššieho hajtmanstvie svého (1497 až 1499) a pan podkomořie Albrecht Leskovec o Židech, jak puojčovati
206 K HISTORII ŽIDŮ 1510. často psané Židy při tom zachovali a tak se k nim měli, jakož jsou od starodávna zachováni byli beze všech útiskův na budoucí časy a to pod nemilostí i pod uvarováním hněvu našeho královského. Tomu na svědomí sekret prstene našeho královského rozkázali sme k tomuto listu přitisknouti. Datum Olomucz dominico die laetare, annorum do- mini 1510. Codex juris municipalis regni Bohemiae 1886 I., p. 339 a sl. Privileje Židův Pražských v arch. Česk. musea »Vejpis konfirmací anebo potvrzení obdarování«. 1511. 338. Zpráva o škole židovské v Jihlavě. 1511. Im Jahre 1511 hat der Rath der Stadt Iglau dem Leonhard Mer- bot, einem Bürger allhie, die Judenschul vergönnt, der sie mit einem beneficio versehen hat, des hat der Rath die Collatur ihnen behalten. »Chronik der Stadt Iglau« vydal v. Ch. d'Elvert. Str. 27. 339. Židé v Kolíně 1511—1528. V letech 1511—1528 jmenují se Židé mimo jiné dříve vytknuté Michal z Rakovníka, Šimon, Žalman a žena jeho Libuše, Holler Majer a Pufl žena jeho, a ta r. 1519 podruhé vdala se za Isáka kan- tora, Beneš Holý, Majer řezník, Sadoch a téhož žena Plumele a dcera Lia, Daniel poručník Fegal sirotka, Eliáš a Fajše sklenáři, Feitl a Líba žena jeho, Josef a syn jeho Lev Frankfurtský, Lazar a synové jeho Samuel a Šeftl s ženou Gyttl, Růže vdova, Maje a Rhíle žena jeho, Žalman Ochs a Rifke manželka, Jonáš s synem Samulem, Šimon Malo- stranský, Majer Ryšavý, Eliáš z Náchoda a Mojžíš syn jeho. R. 1512 děje se první určitá zmínka o škole židovské, ač není pochyby, že již dávno před tím stávala; při ní zůstával zvláštní školník čili sluha (schulklepper). Z rabínů kolínských jmenují se v letech 1500—1513 mistr (rabbi) Majer a po něm mistr Samuel: oba bydleli ve vlastních domech svých; měli Židé tehdáž i zvláštní své zpěváky a obřadníky (kantory), z nichž r. 1513 jmenují se současně Judl a Isák. 1511—28. Vávra: Dějiny m. Kolína n. L. 1512. 340. Záznam, že v Litoměřicích měli jiný řád při půjčkách židovských než ustanovené obecní zří- zení z r. 1497—1499. V kopiáři Litoměřickém z r. 1512 čte se svědomí, v kterém se praví: »Jest nám to věc vědomá, že toto zřiezenie, kteréž učiniti ráčil pan z Rozmberka za ouřadu najvyššieho hajtmanstvie svého (1497 až 1499) a pan podkomořie Albrecht Leskovec o Židech, jak puojčovati
Strana 207
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 207 mají, ani král JMt, pán náš nejmilostivější, vyzdvihnúti toho a zkaziti 1513, jest neráčil, ani pan podkomořie žádný, ale my jiné obecné svolenie máme, jímž se spravujem. asop. Musea kr. Česk. 1898. Str. 397. 341. Na obecném sněmu v Olomouci bylo usne- 1513. seno, že Židé za každých 10 půjčených zlatých ne- smějí více než jeden zlatý úroků bráti; úroky se mají platiti pololetně; neplatí-li někdo úroky, má jej Žid udati fojtovi oné osady, k níž dlužník pří- sluší. Půjčil-li Žid na zástavu, musí to dříve fojtovi konšelům oznámiti a do knih dáti zapsati. Vezme-li Žid ukradenou věc v zástavu, musí ji bez odporua bez náhrady majiteli navrátiti; Židé nesmějí by- dleti ve vesnicích, nýbrž toliko ve městech a mě- stečkách. 24. června 1513. Ze sněmu obecního v Olomouci 24. června 1513. Codex Wence- slai de Iglavia. M. S. zemsk. archivu Mor. v Brně fol. 88. O Židy a lichvy. Svolenie obecní: Najprv aby židé z desíti zlatých jeden zlatý do roka brali, a ze sta zlatých X zlatých a tak aby se při velikých i ma- lých summách zachovali, z desíti jeden berúc do roka a nic více. A takové lichvy aby Židóm na každého puol létha spravovány byly. Pakli by toho kdo neučinil a nespravil, tehdy to žid fojtovi tej dědiny, kdež ten dlužník, oznámiti má, a fojt jemu spravedlivé učiň a dlužníka k tomu drž, aby Židu zaplatil. Pakli by toho fojt učiniti nechtěl, tehdy žid stavovati moci buď (sic) každého z tej dědiny, dokudž se jemu dosti nestane. A jestliže by Žid který lichvy zadržoval přes puol létha, a toho neohlásil, na to aby jemu žádná lichva nešla a dána nebyla, mimo zřízení zemské etc. Item. Pójčil-li by který Žid na základ, ten také tiem zpuosobem lichvu beř, jeden z X ti do roka, jakož svrchu psáno jest. Než takový základ najprv má fojtovi a konšelóm ukázán býti, a oni to v knihy městské zapište. A přišel-li by kdo a svého co u Žida našel, ježto by jemu ukradeno a židu zastaveno bylo, a stal se toho slušný průvod: to má beze všeho uplacování vráceno býti tomu, komuž ukradeno jest; a nechtěl-li by kdo z takových základuov lichvy na každého puol létha spraviti a v tom základ se přestál, Žid s tím základem bude moci učiniti podle zdání svého.
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 207 mají, ani král JMt, pán náš nejmilostivější, vyzdvihnúti toho a zkaziti 1513, jest neráčil, ani pan podkomořie žádný, ale my jiné obecné svolenie máme, jímž se spravujem. asop. Musea kr. Česk. 1898. Str. 397. 341. Na obecném sněmu v Olomouci bylo usne- 1513. seno, že Židé za každých 10 půjčených zlatých ne- smějí více než jeden zlatý úroků bráti; úroky se mají platiti pololetně; neplatí-li někdo úroky, má jej Žid udati fojtovi oné osady, k níž dlužník pří- sluší. Půjčil-li Žid na zástavu, musí to dříve fojtovi konšelům oznámiti a do knih dáti zapsati. Vezme-li Žid ukradenou věc v zástavu, musí ji bez odporua bez náhrady majiteli navrátiti; Židé nesmějí by- dleti ve vesnicích, nýbrž toliko ve městech a mě- stečkách. 24. června 1513. Ze sněmu obecního v Olomouci 24. června 1513. Codex Wence- slai de Iglavia. M. S. zemsk. archivu Mor. v Brně fol. 88. O Židy a lichvy. Svolenie obecní: Najprv aby židé z desíti zlatých jeden zlatý do roka brali, a ze sta zlatých X zlatých a tak aby se při velikých i ma- lých summách zachovali, z desíti jeden berúc do roka a nic více. A takové lichvy aby Židóm na každého puol létha spravovány byly. Pakli by toho kdo neučinil a nespravil, tehdy to žid fojtovi tej dědiny, kdež ten dlužník, oznámiti má, a fojt jemu spravedlivé učiň a dlužníka k tomu drž, aby Židu zaplatil. Pakli by toho fojt učiniti nechtěl, tehdy žid stavovati moci buď (sic) každého z tej dědiny, dokudž se jemu dosti nestane. A jestliže by Žid který lichvy zadržoval přes puol létha, a toho neohlásil, na to aby jemu žádná lichva nešla a dána nebyla, mimo zřízení zemské etc. Item. Pójčil-li by který Žid na základ, ten také tiem zpuosobem lichvu beř, jeden z X ti do roka, jakož svrchu psáno jest. Než takový základ najprv má fojtovi a konšelóm ukázán býti, a oni to v knihy městské zapište. A přišel-li by kdo a svého co u Žida našel, ježto by jemu ukradeno a židu zastaveno bylo, a stal se toho slušný průvod: to má beze všeho uplacování vráceno býti tomu, komuž ukradeno jest; a nechtěl-li by kdo z takových základuov lichvy na každého puol létha spraviti a v tom základ se přestál, Žid s tím základem bude moci učiniti podle zdání svého.
Strana 208
208 K HISTORII ŽIDŮ 1513. Item Židé nikdež ve vsech bydliti nemají, než v městech a v mě- stečkách; pakli by kdo proti tomu ustanovení ve vsi Židy chovati chtěl, to žádnému trpěno nebuď, než každý o to trestán býti má podle zdání panského a rytieřstva. Actum Olomuntz in dieta scti Joannis Baptiste anno MCCCCCXIII°. Archiv Český 1890 X. p. 351 a sl. 342. Císařským dekretem, který měl i pro hřbitov Pražských Židů svou platnost, bylo zapovězeno bo- řiti zdi hřbitovů židovských, jak se to často dálo, hřbitovní pomníky ničiti, hroby otvírati, mrtvoly vyhrabávati a dobytek na hřbitově pásti; Židům se dovoluje hřbitovy své zděmi libovolné výšky ohra- zovati a za doby noční strážce tam stavěti; na dále nemá tam býti popraviště. Za to mají Židé své dávky za hřbitovy řádně odváděti; dovoluje se jim toliko v noci, a to nikdy v noci nedělní, své mrtvé beze všech obřadů pohřbívati. 15. srpna 1513. 1513. »Auf das wiederholte unterthänigste Bitten der Juden, und in Rücksicht, dass auch Vnsere getreuen und vielverdienten Erzbischöfe und Bischöfe deren gehorsames Ansuchen weder als unbillig noch als unzulässig begutachtet haben, ordnen wir anmit an und befehlen, dass die Mauern der Begräbnissplätze der Juden nicht, wie es oft ge- schieht, nieder gerissen, dass die darauf befindlichen Grabsteine nicht zerstört, die Gräber nicht aufgewühlt und die Leichen nicht ausge- graben werden sollen, und dass überhaupt Alles zu unterlassen sey, was die Todten misshandelt, und dem Lebenden ärgerlich sein muss; gleichwie es die Juden auch urkundlich und thatsächlich dargethan haben, dass ähnliche Verordnungen schon früher von den Päbsten nnocenz dem IV. (Anno 1251) und Pius dem II. (Anno 1462) erlassen worden sind. Es soll daher den Juden gestattet seyn, allenthalben, wo sie jetzt Gottesäcker haben, diese auch in der Folge beizubehalten, sie mit Mauern von jeder Höhe zu umgeben, auch daselbst zur Nacht- zeit Wächter hinzustellen; und haben die Eigenthümer der Gründe, welche um diese Gottesäcker herumliegen, oder ummittelbar daran gränzen, sie bei Allem diesen ungestört, und das Vieh nicht mehr zur Weide hineintreiben zu lassen. Ingleichen soll fernerhin der Richtplatz (Ort der Hinrichtung) nicht mehr dort seyn, so wie auch der durch- gang durch dieselben nicht mehr unbedingt gestattet zu werden braucht. Anderseits aber haben die Juden wieder dasjenige zu ent-
208 K HISTORII ŽIDŮ 1513. Item Židé nikdež ve vsech bydliti nemají, než v městech a v mě- stečkách; pakli by kdo proti tomu ustanovení ve vsi Židy chovati chtěl, to žádnému trpěno nebuď, než každý o to trestán býti má podle zdání panského a rytieřstva. Actum Olomuntz in dieta scti Joannis Baptiste anno MCCCCCXIII°. Archiv Český 1890 X. p. 351 a sl. 342. Císařským dekretem, který měl i pro hřbitov Pražských Židů svou platnost, bylo zapovězeno bo- řiti zdi hřbitovů židovských, jak se to často dálo, hřbitovní pomníky ničiti, hroby otvírati, mrtvoly vyhrabávati a dobytek na hřbitově pásti; Židům se dovoluje hřbitovy své zděmi libovolné výšky ohra- zovati a za doby noční strážce tam stavěti; na dále nemá tam býti popraviště. Za to mají Židé své dávky za hřbitovy řádně odváděti; dovoluje se jim toliko v noci, a to nikdy v noci nedělní, své mrtvé beze všech obřadů pohřbívati. 15. srpna 1513. 1513. »Auf das wiederholte unterthänigste Bitten der Juden, und in Rücksicht, dass auch Vnsere getreuen und vielverdienten Erzbischöfe und Bischöfe deren gehorsames Ansuchen weder als unbillig noch als unzulässig begutachtet haben, ordnen wir anmit an und befehlen, dass die Mauern der Begräbnissplätze der Juden nicht, wie es oft ge- schieht, nieder gerissen, dass die darauf befindlichen Grabsteine nicht zerstört, die Gräber nicht aufgewühlt und die Leichen nicht ausge- graben werden sollen, und dass überhaupt Alles zu unterlassen sey, was die Todten misshandelt, und dem Lebenden ärgerlich sein muss; gleichwie es die Juden auch urkundlich und thatsächlich dargethan haben, dass ähnliche Verordnungen schon früher von den Päbsten nnocenz dem IV. (Anno 1251) und Pius dem II. (Anno 1462) erlassen worden sind. Es soll daher den Juden gestattet seyn, allenthalben, wo sie jetzt Gottesäcker haben, diese auch in der Folge beizubehalten, sie mit Mauern von jeder Höhe zu umgeben, auch daselbst zur Nacht- zeit Wächter hinzustellen; und haben die Eigenthümer der Gründe, welche um diese Gottesäcker herumliegen, oder ummittelbar daran gränzen, sie bei Allem diesen ungestört, und das Vieh nicht mehr zur Weide hineintreiben zu lassen. Ingleichen soll fernerhin der Richtplatz (Ort der Hinrichtung) nicht mehr dort seyn, so wie auch der durch- gang durch dieselben nicht mehr unbedingt gestattet zu werden braucht. Anderseits aber haben die Juden wieder dasjenige zu ent-
Strana 209
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 209 richte, was ihnen bis jetzt für die Gestattung ihrer Gottesäcker zu 1513. erlegen vorgeschrieben ist; ferner soll ihnen nur zur Nachtzeit erlaubt seyn, ihre Todten dahin zu bringen, welches übrigends nie Sonntags- nacht geschehen darf; ferner soll, wie diess bei ihnen gebräuchlich ist, niemand mit einer brennenden Kerze von schwarzem Wachse der Leichenbahre vorausschreiten und keiner mit der Kopfbedeckung der Verstorbenen oder mit einem Buche vor der Leiche gehen. Nicht mindrer sollen, wenn mehrere Leichen zu gleicher Zeit zu begraben sind, sie nicht zu verschiedenen malen, sondern immer zu gleicher Zeit dahin gebracht werden. J. M. Schottky, Prag wie es war und wie es ist 1830 I. p. 358. 343. Pavel Maškův slibuje před úřadem Králové- 1513. dvorským, že postoupí rukojmím, kteří zaň se posta- vili v dluhu Židovi, dům svůj; smlouva ta učiněna byla v Náchodě, kde Žid obstavoval, ale po žádosti rukojmí Pavel dal ji vepsati také do register Králo- védvorských. 24. října 1513. Arch. m. Dvoru Králové. Knihy pamětní f. 194. 344. Král Vladislav povoluje purkmistrovi, kon- 1514. šelům a celé obci města Uher. Hradiště vypověděti Židy, poněvadž již v žádném jiném Moravském městě nejsou. Na Budíně, 18. února 1514. My Vladislav z boží milosti Uherský, Český, Dalmatský, Char- vátský etc. král, markrabie Moravský, Lucemburské a Slezské kníže a Lužický markrabie etc., oznamujem tímto listem všem, že jakož od ciesařuov a králuov Českých a markrabí Moravských, předkuov našich, dání, též také od nás potvrzení opatrní purgmistr a konšelé města Hradišče mají, aby oni Židy v témž městě súdili, a také Židé k témuž městu platy aby platili, jakož pak ti listové to všecko v sobě šíř ukazují. Nyní pak ukázáno i předloženo jest nám, kterak oni Židé k velikej škodě a záhubě témuž městu sou, a při tom jsme prošeni od purgmistra, konšel i vší obce již psaného města Hradišče, abychom je při takovej věci opatřiti a těch Židuov zbaviti ráčili, poněvadž v žádném městě našem markrabství Moravského nejsú, též tu, aby jich také nebylo mezi nimi v tej obci obyvateluov. My pak prohleda- jíce k mnohým věrným a ustavičným službám již psaných obyvateluov města Hradišče, kteréž sou nám činili a činiti nepřestávají, nás jakožto krále a pána svého věrně se přidržíce, znajíce jich slušnú prosbu, aby 14
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 209 richte, was ihnen bis jetzt für die Gestattung ihrer Gottesäcker zu 1513. erlegen vorgeschrieben ist; ferner soll ihnen nur zur Nachtzeit erlaubt seyn, ihre Todten dahin zu bringen, welches übrigends nie Sonntags- nacht geschehen darf; ferner soll, wie diess bei ihnen gebräuchlich ist, niemand mit einer brennenden Kerze von schwarzem Wachse der Leichenbahre vorausschreiten und keiner mit der Kopfbedeckung der Verstorbenen oder mit einem Buche vor der Leiche gehen. Nicht mindrer sollen, wenn mehrere Leichen zu gleicher Zeit zu begraben sind, sie nicht zu verschiedenen malen, sondern immer zu gleicher Zeit dahin gebracht werden. J. M. Schottky, Prag wie es war und wie es ist 1830 I. p. 358. 343. Pavel Maškův slibuje před úřadem Králové- 1513. dvorským, že postoupí rukojmím, kteří zaň se posta- vili v dluhu Židovi, dům svůj; smlouva ta učiněna byla v Náchodě, kde Žid obstavoval, ale po žádosti rukojmí Pavel dal ji vepsati také do register Králo- védvorských. 24. října 1513. Arch. m. Dvoru Králové. Knihy pamětní f. 194. 344. Král Vladislav povoluje purkmistrovi, kon- 1514. šelům a celé obci města Uher. Hradiště vypověděti Židy, poněvadž již v žádném jiném Moravském městě nejsou. Na Budíně, 18. února 1514. My Vladislav z boží milosti Uherský, Český, Dalmatský, Char- vátský etc. král, markrabie Moravský, Lucemburské a Slezské kníže a Lužický markrabie etc., oznamujem tímto listem všem, že jakož od ciesařuov a králuov Českých a markrabí Moravských, předkuov našich, dání, též také od nás potvrzení opatrní purgmistr a konšelé města Hradišče mají, aby oni Židy v témž městě súdili, a také Židé k témuž městu platy aby platili, jakož pak ti listové to všecko v sobě šíř ukazují. Nyní pak ukázáno i předloženo jest nám, kterak oni Židé k velikej škodě a záhubě témuž městu sou, a při tom jsme prošeni od purgmistra, konšel i vší obce již psaného města Hradišče, abychom je při takovej věci opatřiti a těch Židuov zbaviti ráčili, poněvadž v žádném městě našem markrabství Moravského nejsú, též tu, aby jich také nebylo mezi nimi v tej obci obyvateluov. My pak prohleda- jíce k mnohým věrným a ustavičným službám již psaných obyvateluov města Hradišče, kteréž sou nám činili a činiti nepřestávají, nás jakožto krále a pána svého věrně se přidržíce, znajíce jich slušnú prosbu, aby 14
Strana 210
210 K HISTORII ŽIDŮ 1514. oni tím lépe živnosti svej hleděti a to město opatrovati mohli k po- ctivému a užitečnému našemu a dědicův našich, s dobrým rozmyslem, s radú věrných našich a naším jistým vědomím z milosti a mocí naši královskú v Čechách i jakožto markrabie Moravský svolili jsme k tomu, zvláštní tuto milost týmž Hradišckým listem tímto v tom činíce a moc i vuoli naši královskú k tomu jim dávajíce, a tomu konečně chtějíce, aby Židuov v témž městě nebylo obyvateluov nyní i na budúcí věčné časy pod žádným spuosobem, a oni Hradiščští a všecka obec toho města aby se jich konečně zbavili a zbaviti mohli a jich mezi sebú ne- jmieti, a to bez naší, krále Ludvíka, syna našeho najmilejšího, dědicuov i budúcích našich, králuov Českých a markrabí Moravských, i jiných všech a všelijakých lidí všelijaké překážky. Však také oni purgmistr, konšelé i všecka obec povinni sou a budou nynějším Židuom, k čemuž spravedlnost mají, podle práva města svého k tomu dopomoci a též každému od nich spravedlivé učiniti právem a žádnému nedopúštěti jim křivdy činiti v tom, a také čas slušný k vyprodání a vyhoštění z města jim Židóm dáti a položiti, v kterémž by se oni vyprodati a vyhostiti mohli; též také což se těch domuov dotýče, v kterýchž nyní Židé jsú, a když se vyprodají, jakž se svrchu píše; a také všemu a každému na tom právě nikam se jinam neodvolávajíc ani jinde kde ortele berúce, podle výsad napřed dotčených téhož města, kteréž na Židy mají, spravedlivé od sebe učiní podle rozsudkův jich. A také to opatřiti mají již psaní purgmistr, konšelé i všecka obec, aby platové spravedliví na těch domích židovských nescházeli, než vydáváni a zpra- vováni aby byli podle výsad téhož města a to nyní i budúcí věčné časy. A protož přikazujem všem poddaným našim markrabství Mo- ravského a zvlášč hajtmanu a podkomořímu, nynějším i budúcím, věr- ným našim milým, abyšte již psané purgmistra, konšely i všecku obec města Hradišče při tejto milosti naší jměli, drželi a neporušitedlně za- chovali, je ochraňovali a překážek v tom jim činiti žádnému nedopúš- čeli, nikoli jinak nečiníc. Tomu na svědomí pečet naši královskú k listu tomuto přivěsiti jsme rozkázali. Dán na Budíně v středu po svatej panně Dorotě léta božieho tisicěho pětistého čtrnadstého, a království našich Uherského čtyřmecietmého a Českého čtyřidcátého třetího. Čas. Mus. král Čes. 1898, p. 448. 1514. 345. Zpráva o připravovaném útoku na Židy v Praze. 1. května 1514. Léta 1514 v pondělí den sv. Filipa a Jakuba o nešpořích byl strach v Židech a běželi, kam kdo mohl, protože nějaký Žid blázen
210 K HISTORII ŽIDŮ 1514. oni tím lépe živnosti svej hleděti a to město opatrovati mohli k po- ctivému a užitečnému našemu a dědicův našich, s dobrým rozmyslem, s radú věrných našich a naším jistým vědomím z milosti a mocí naši královskú v Čechách i jakožto markrabie Moravský svolili jsme k tomu, zvláštní tuto milost týmž Hradišckým listem tímto v tom činíce a moc i vuoli naši královskú k tomu jim dávajíce, a tomu konečně chtějíce, aby Židuov v témž městě nebylo obyvateluov nyní i na budúcí věčné časy pod žádným spuosobem, a oni Hradiščští a všecka obec toho města aby se jich konečně zbavili a zbaviti mohli a jich mezi sebú ne- jmieti, a to bez naší, krále Ludvíka, syna našeho najmilejšího, dědicuov i budúcích našich, králuov Českých a markrabí Moravských, i jiných všech a všelijakých lidí všelijaké překážky. Však také oni purgmistr, konšelé i všecka obec povinni sou a budou nynějším Židuom, k čemuž spravedlnost mají, podle práva města svého k tomu dopomoci a též každému od nich spravedlivé učiniti právem a žádnému nedopúštěti jim křivdy činiti v tom, a také čas slušný k vyprodání a vyhoštění z města jim Židóm dáti a položiti, v kterémž by se oni vyprodati a vyhostiti mohli; též také což se těch domuov dotýče, v kterýchž nyní Židé jsú, a když se vyprodají, jakž se svrchu píše; a také všemu a každému na tom právě nikam se jinam neodvolávajíc ani jinde kde ortele berúce, podle výsad napřed dotčených téhož města, kteréž na Židy mají, spravedlivé od sebe učiní podle rozsudkův jich. A také to opatřiti mají již psaní purgmistr, konšelé i všecka obec, aby platové spravedliví na těch domích židovských nescházeli, než vydáváni a zpra- vováni aby byli podle výsad téhož města a to nyní i budúcí věčné časy. A protož přikazujem všem poddaným našim markrabství Mo- ravského a zvlášč hajtmanu a podkomořímu, nynějším i budúcím, věr- ným našim milým, abyšte již psané purgmistra, konšely i všecku obec města Hradišče při tejto milosti naší jměli, drželi a neporušitedlně za- chovali, je ochraňovali a překážek v tom jim činiti žádnému nedopúš- čeli, nikoli jinak nečiníc. Tomu na svědomí pečet naši královskú k listu tomuto přivěsiti jsme rozkázali. Dán na Budíně v středu po svatej panně Dorotě léta božieho tisicěho pětistého čtrnadstého, a království našich Uherského čtyřmecietmého a Českého čtyřidcátého třetího. Čas. Mus. král Čes. 1898, p. 448. 1514. 345. Zpráva o připravovaném útoku na Židy v Praze. 1. května 1514. Léta 1514 v pondělí den sv. Filipa a Jakuba o nešpořích byl strach v Židech a běželi, kam kdo mohl, protože nějaký Žid blázen
Strana 211
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 211 udeřil pachole křesťanské, že od toho umřelo. Tehdy lid obecný, ma- 1514. jíce příčinu, aby brali Židům, sběhlo se jich veliké množství k jejich branám, i chtěli jim škoditi; a páni s rychtářem je krotili, ale nic platno nebylo, když je z jedné brány vyhnali, oni utekli do druhé, až se již počali bíti; a v tom je pán Bůh rozehnal přívalem velikým, že sou se rozcházeli. Konšelé pak sjednali žoldnéře, osadivše židovské brány i rathauz svůj a Novoměští také dávali žoldnéře na rathauz Staroměstský. Taková bouře státi se měla na den velikonoční působe- ním nepřátelským některých pánův a zemanův, ale že majíce výstrahu měli se opatrně, i nemohli k tomu přístupu míti, až se to vždy stalo tento den, ponoukajíce chudiny a mládeže chtivé k braní. Ale co roz- uměti, kdyby byli Židy zebrali nenechali by kláštery, a skrze to popudili by krále proti Praze; udeřili by též i na sklepy kupecké a tu by opět zbouřili císaře i ty kupce; ale pán Bůh uchoval! Staří letopisové čeští 358. Tomek v Dějepise města Prahy X. 366 o tom píše: Tehdáž strojilo se v den velikonoční (16. dub.) nějaké vzbouření obecného lidu proti Židům k spůsobení nesnází konšelům a nelibosti proti nim u krále, ano i u císaře, když by se lid dal nejspíš také v lou- pení cizích kupců. Konšelé dostavše výstrahu, dovedli to toho dne pře- dejíti; když pak dne 1. května potom z nahodilého popuzení skutečně chátra se pokusila o útok na ulice židovské, zabráněno jest to rázným zakročením konšelů ak Starého tak Nového města. Hájek ve své kronice ještě přidává, že potom v outerý po slav- nosti těla Božího purkmistr a konšelé toho Žida kázali u šibenice na kolo dáti jako mordéře. 346. Záznam, proč ŽidéLitoměřičtí nebudou při- 1515. pláceti na summu pro knížete Bartoloměje. 1514, 1515. L. 1514. v srpnu Židé Pražští uložili na všechny Židy summu peněz, aby poskytli pomoc knížeti Bartoloměji. Rada Litoměřická omlouvala se knížeti 7. srpna 1514, že »Židé u nich jsou chudí, a ně- kteří jsú toliko řemeslem živi, a někteří pány jiné mají, jiní pak jsou městu přikázáni, majíce vajhost a propuštěnie dostatečné od JMKské. I poněvadž jiných pánuov Židé nepřidávají k té summě královským Židům jsúc v Praze, tak naši nejsú povinni přidávati, poněvadž pod- dáni městu našemu dědičně jsú. Ti pak, kteří královští jsú, ti jsú chudí řemeslnici. Dne 29. března 1515 Václavu Zimovi, kterému král dal úrok na Židech královských v Litoměřicích, odpověděli, že Židy nemohou
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 211 udeřil pachole křesťanské, že od toho umřelo. Tehdy lid obecný, ma- 1514. jíce příčinu, aby brali Židům, sběhlo se jich veliké množství k jejich branám, i chtěli jim škoditi; a páni s rychtářem je krotili, ale nic platno nebylo, když je z jedné brány vyhnali, oni utekli do druhé, až se již počali bíti; a v tom je pán Bůh rozehnal přívalem velikým, že sou se rozcházeli. Konšelé pak sjednali žoldnéře, osadivše židovské brány i rathauz svůj a Novoměští také dávali žoldnéře na rathauz Staroměstský. Taková bouře státi se měla na den velikonoční působe- ním nepřátelským některých pánův a zemanův, ale že majíce výstrahu měli se opatrně, i nemohli k tomu přístupu míti, až se to vždy stalo tento den, ponoukajíce chudiny a mládeže chtivé k braní. Ale co roz- uměti, kdyby byli Židy zebrali nenechali by kláštery, a skrze to popudili by krále proti Praze; udeřili by též i na sklepy kupecké a tu by opět zbouřili císaře i ty kupce; ale pán Bůh uchoval! Staří letopisové čeští 358. Tomek v Dějepise města Prahy X. 366 o tom píše: Tehdáž strojilo se v den velikonoční (16. dub.) nějaké vzbouření obecného lidu proti Židům k spůsobení nesnází konšelům a nelibosti proti nim u krále, ano i u císaře, když by se lid dal nejspíš také v lou- pení cizích kupců. Konšelé dostavše výstrahu, dovedli to toho dne pře- dejíti; když pak dne 1. května potom z nahodilého popuzení skutečně chátra se pokusila o útok na ulice židovské, zabráněno jest to rázným zakročením konšelů ak Starého tak Nového města. Hájek ve své kronice ještě přidává, že potom v outerý po slav- nosti těla Božího purkmistr a konšelé toho Žida kázali u šibenice na kolo dáti jako mordéře. 346. Záznam, proč ŽidéLitoměřičtí nebudou při- 1515. pláceti na summu pro knížete Bartoloměje. 1514, 1515. L. 1514. v srpnu Židé Pražští uložili na všechny Židy summu peněz, aby poskytli pomoc knížeti Bartoloměji. Rada Litoměřická omlouvala se knížeti 7. srpna 1514, že »Židé u nich jsou chudí, a ně- kteří jsú toliko řemeslem živi, a někteří pány jiné mají, jiní pak jsou městu přikázáni, majíce vajhost a propuštěnie dostatečné od JMKské. I poněvadž jiných pánuov Židé nepřidávají k té summě královským Židům jsúc v Praze, tak naši nejsú povinni přidávati, poněvadž pod- dáni městu našemu dědičně jsú. Ti pak, kteří královští jsú, ti jsú chudí řemeslnici. Dne 29. března 1515 Václavu Zimovi, kterému král dal úrok na Židech královských v Litoměřicích, odpověděli, že Židy nemohou
Strana 212
212 K HISTORII ŽIDŮ 1515. k tomu přidržeti, neb »Židé poplatní králi do komory nejsou pod jich správou, nýbrž podkomořího a hofrychtáře, a prvnější podkomoří (Bu- rian Trčka z Lípy) jim rozkázal, aby se v to nevkládali, poněvadž Židé jeho úřadu náleží.« Čelakovský v Časopise Musea král. Českého. 1898, p. 417. 347. Staroměstská rada Pražská ustanovuje, aby žádný Žiď neměl jiného pána, než toliko krále; má-li jiného pána, pak má vzíti od něho odpuštění aneb během čtyř týdnů město opustiti. Židé mají půjčo- vati toliko na zástavy, a sice jak od starodávna je ustanoveno; na dlužní úpis nesmějí půjčiti více než 100 kop míš. Chce-li někdo vypůjčiti větší summu, smítak Žid jen s povolením purkmistraarady učiniti. Ostatní ustanovení týkají se braní úroků, zákazu obchodu rozličným zbožím, kroje oc. 30. října 1515. 1515. Ustavenie a pořiezenie níže psaná pan purgmistr a páni starší obecní i všecka obec mezi sebú zřédivše a jednomyslně na tom ostavše v knihy je ráčili rozkázati vepsati a vložiti léta božieho MDXV v úterý přede Všemi Svatými za purgmistrstvie Václava Pecky. Relator od obce Daniel Rous z Vlkánova, hor viničných pergmistr. O Židech takto jest zuostáno: Žid žádný aby jiného pána neměl, který byt svuoj v tomto městě má, než krále JMst. Pak-li by který Žid měl jiného pána, ten každý do čtyř nedělí aby od toho pána od- puštěnie vzal aneb v těch čtyřech nedělích ven se z města vyhostil, a ti, kteříž domuov nemají svých a jsú podruzí aneb hosté, žádného jináč aby nepřijímali do domuov hospodáři židovští, leč to slíbí všecko za- chovati též jako usedlí Židé, jak se tuto pořád podpisuje pod tajmiž pokutami. Židé aby sousedóm města tohoto, kteří by jich potřebovali, ne- pójčovali, než na základy a to tak, jakž jest od starodávna vyměřeno. Pakli by který Žid pójčil na list, vajš aby nepójčoval sta kop míšen- ských, a z těch jestliže by v roce a ve dni Žid nenapomínal a ku právu se o to neutek, aneb viece než sto kop pójčil, a také že by lichvy déle než rok čekal, tu summu aby Žid propadl, a ten, komuž by pójčili aby Židu ničímž povinen nebyl. Potřeboval-li by pak kto větčie summy, než sto kop míšenských a chtěl od Zida mieti, aby žádnému Židé ne- pójčovali bez vědomie a povolenie pana purgmistra a všie rady. Registry aby souseduov v dluhy neuvodili buďto purkrabskými aneb v kanceláři. Pakli by se který soused v kterážkoli registra zapsal
212 K HISTORII ŽIDŮ 1515. k tomu přidržeti, neb »Židé poplatní králi do komory nejsou pod jich správou, nýbrž podkomořího a hofrychtáře, a prvnější podkomoří (Bu- rian Trčka z Lípy) jim rozkázal, aby se v to nevkládali, poněvadž Židé jeho úřadu náleží.« Čelakovský v Časopise Musea král. Českého. 1898, p. 417. 347. Staroměstská rada Pražská ustanovuje, aby žádný Žiď neměl jiného pána, než toliko krále; má-li jiného pána, pak má vzíti od něho odpuštění aneb během čtyř týdnů město opustiti. Židé mají půjčo- vati toliko na zástavy, a sice jak od starodávna je ustanoveno; na dlužní úpis nesmějí půjčiti více než 100 kop míš. Chce-li někdo vypůjčiti větší summu, smítak Žid jen s povolením purkmistraarady učiniti. Ostatní ustanovení týkají se braní úroků, zákazu obchodu rozličným zbožím, kroje oc. 30. října 1515. 1515. Ustavenie a pořiezenie níže psaná pan purgmistr a páni starší obecní i všecka obec mezi sebú zřédivše a jednomyslně na tom ostavše v knihy je ráčili rozkázati vepsati a vložiti léta božieho MDXV v úterý přede Všemi Svatými za purgmistrstvie Václava Pecky. Relator od obce Daniel Rous z Vlkánova, hor viničných pergmistr. O Židech takto jest zuostáno: Žid žádný aby jiného pána neměl, který byt svuoj v tomto městě má, než krále JMst. Pak-li by který Žid měl jiného pána, ten každý do čtyř nedělí aby od toho pána od- puštěnie vzal aneb v těch čtyřech nedělích ven se z města vyhostil, a ti, kteříž domuov nemají svých a jsú podruzí aneb hosté, žádného jináč aby nepřijímali do domuov hospodáři židovští, leč to slíbí všecko za- chovati též jako usedlí Židé, jak se tuto pořád podpisuje pod tajmiž pokutami. Židé aby sousedóm města tohoto, kteří by jich potřebovali, ne- pójčovali, než na základy a to tak, jakž jest od starodávna vyměřeno. Pakli by který Žid pójčil na list, vajš aby nepójčoval sta kop míšen- ských, a z těch jestliže by v roce a ve dni Žid nenapomínal a ku právu se o to neutek, aneb viece než sto kop pójčil, a také že by lichvy déle než rok čekal, tu summu aby Žid propadl, a ten, komuž by pójčili aby Židu ničímž povinen nebyl. Potřeboval-li by pak kto větčie summy, než sto kop míšenských a chtěl od Zida mieti, aby žádnému Židé ne- pójčovali bez vědomie a povolenie pana purgmistra a všie rady. Registry aby souseduov v dluhy neuvodili buďto purkrabskými aneb v kanceláři. Pakli by se který soused v kterážkoli registra zapsal
Strana 213
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 213 Židu v jakýž koli dluh, tiem aby Židu povinen nebyl. Pak-li by jej Žid k tomu jakýmž koli zpuosobem přived, že by jemu ten dluh soused dáti musil, a zvlášť vedle registr purkrabských, tehdy ten soused aby při tomto právě na tom Židu toho postihati mohl, a jej postihna ku právu aby jej dal, a ten Žid zde právem aby přidržán byl, a zase tomu sousedu tu summu, kterúž jest jemu dal, aby navrátil i s škodami na to přišlými, a potom ten Žid aby hned z města vyhnán byl, protože jest proti zápovědi učinil. Všichni Židé, kteří zde svuoj byt mají aneb příchozí jsú, o jakéž- koli dluhy aneb věci aby súseduov k žádnému právu nepoháněli, ani jakžkoli vymýšleně tiskli, než před právo tohoto města pod vyhnáním a vypověděním ven z města. Lichvy Židé z souseduov aby viece nebrali, než s každé kopy grošuov českých po dvú peniezích malých pod trestáním. V trhy kře- sťanóm aby Židé nevkračovali ani se třeli, a křesťanuov v žádné koupi aby nepředávali, na vozy aby nelezli, před brány aby nechodili pod trestáním. Suken, nových kožichuov, nových tesákuov, končieřuov, šavlí, korduov znova připravených i nových měšcuov, tobolek, váčkuov aby Židé neprodávali ani dělali, a toho zhola aby prázdni byli, pod ztrace- ním toho, což by prodávali aneb dělali. Ktož by je koli v tom po- stihli, kterékoli řemeslo, polovice tomu řemeslu a druhá polovice pánóm. Kožichuov, sukní, čub vetchých a jakéhožkoli šatctva po uliciech ani po domiech aby nenosili, než tu toliko ve dni trhovém, kdež jest vysazeno, jako na tarmarce prodávali, nosiec na rukou bez šrákuov a jiné dni mezi Židy doma v svých domiech, chtie-li. V uobchody kramářóm i jiným obchodníkóm a všem řemeslníkóm, což kterému obchodu neb řemeslu příleží, aby jim v to Židé nevkra- čovali a nepřekáželi. Pakli by byl v tom který Žid postižen, an co proti těm obchodníkóm a řemeslóm činí, buďto že kořenie, hedvábie, tkanice neb cožkoli krámského vážie neb na lokty prodává, kmenty, plátna, damašky, aksamity, sukna a cožkoli k tomu podobného že by se u Žida našlo, an to váží a prodává, ješto by ke škodě a k újmě živností obchodníkóm nebo řemeslníkóm bylo, a proti jich obdarování a zřiezení starobylému tohoto města, ten Žid každý s tiem se vším do vězenie panského aby vzat byl právem, aneb od těch, komuž by pře- kážku přes tuto zápověď činili. A s tiem, s čímž by byli postiženi Židé nebo jeden z nich, to všecko aby pobráno bylo, diel jeden těm, komuž by tiem škodili, kterémukoli obchodu neb řemeslu, druhá polovice pánóm. 1515.
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 213 Židu v jakýž koli dluh, tiem aby Židu povinen nebyl. Pak-li by jej Žid k tomu jakýmž koli zpuosobem přived, že by jemu ten dluh soused dáti musil, a zvlášť vedle registr purkrabských, tehdy ten soused aby při tomto právě na tom Židu toho postihati mohl, a jej postihna ku právu aby jej dal, a ten Žid zde právem aby přidržán byl, a zase tomu sousedu tu summu, kterúž jest jemu dal, aby navrátil i s škodami na to přišlými, a potom ten Žid aby hned z města vyhnán byl, protože jest proti zápovědi učinil. Všichni Židé, kteří zde svuoj byt mají aneb příchozí jsú, o jakéž- koli dluhy aneb věci aby súseduov k žádnému právu nepoháněli, ani jakžkoli vymýšleně tiskli, než před právo tohoto města pod vyhnáním a vypověděním ven z města. Lichvy Židé z souseduov aby viece nebrali, než s každé kopy grošuov českých po dvú peniezích malých pod trestáním. V trhy kře- sťanóm aby Židé nevkračovali ani se třeli, a křesťanuov v žádné koupi aby nepředávali, na vozy aby nelezli, před brány aby nechodili pod trestáním. Suken, nových kožichuov, nových tesákuov, končieřuov, šavlí, korduov znova připravených i nových měšcuov, tobolek, váčkuov aby Židé neprodávali ani dělali, a toho zhola aby prázdni byli, pod ztrace- ním toho, což by prodávali aneb dělali. Ktož by je koli v tom po- stihli, kterékoli řemeslo, polovice tomu řemeslu a druhá polovice pánóm. Kožichuov, sukní, čub vetchých a jakéhožkoli šatctva po uliciech ani po domiech aby nenosili, než tu toliko ve dni trhovém, kdež jest vysazeno, jako na tarmarce prodávali, nosiec na rukou bez šrákuov a jiné dni mezi Židy doma v svých domiech, chtie-li. V uobchody kramářóm i jiným obchodníkóm a všem řemeslníkóm, což kterému obchodu neb řemeslu příleží, aby jim v to Židé nevkra- čovali a nepřekáželi. Pakli by byl v tom který Žid postižen, an co proti těm obchodníkóm a řemeslóm činí, buďto že kořenie, hedvábie, tkanice neb cožkoli krámského vážie neb na lokty prodává, kmenty, plátna, damašky, aksamity, sukna a cožkoli k tomu podobného že by se u Žida našlo, an to váží a prodává, ješto by ke škodě a k újmě živností obchodníkóm nebo řemeslníkóm bylo, a proti jich obdarování a zřiezení starobylému tohoto města, ten Žid každý s tiem se vším do vězenie panského aby vzat byl právem, aneb od těch, komuž by pře- kážku přes tuto zápověď činili. A s tiem, s čímž by byli postiženi Židé nebo jeden z nich, to všecko aby pobráno bylo, diel jeden těm, komuž by tiem škodili, kterémukoli obchodu neb řemeslu, druhá polovice pánóm. 1515.
Strana 214
214 K HISTORII ŽIDŮ 1515. Kterýkoli Žid bude postižen, an peniezi lidem platí drobnými a ti peniezi že by jiní byli nežli horské mince, ty všecky aby jemu pobrány byly, pro tu příčinu, že Židé miesie lehké mince mezi horskú, jakožto slezské haléře a ty v peniezi udávají, ješto jest to faleš. Žid každý v kuklách a v pláštích aby chodil, a kterýžkoli bez kukly bude postižen, pokuty rychtáři dva groše česká aby dal. A to tak zřiezenie zavřené o Židech aby stálo od tohoto zápisu do dalšieho a lepšieho opatřenie. Kniha č. 994 na 1. 86 v. v archivu města Prahy. Čas. Mus. král. Česk. 1898 p. 451. 1517. 348. Rukojmí Ondřeje Ulka, spoluradního města Stříbra, zaručují se Židům v Boru za 17 kop 20 gr. míš. 18. března 1517. Arch. m. Stříbra. Kniha zápisů f. 119b. 1517. 349. Výsada Šebest. a Petra z Weitmühle daná Chomutovským, aby v městě jich žádný Žid nezůstával a obchod nevedl. 22. dubna 1517. Wir Sebastian und Peter Herren von der Weitmühle und zu Komotau bekennen mit diesem unsern offenen Briefe für uns, alle unsere Erben, Erbnehmen und Nachkommen, Herren zu Komotau, gegen allermänniglich, die ihn sehen oder hören lesen, dass für uns kommen sein unsere liebe Getreue die ehrsamen, weisen Bürgermeister und Räthe und die ganze Gemein unser Stadt Komotau, haben uns daselbst als ihren Erbherren furgebracht und zu erkennen geben etzliche Beschwerung der Juden, die sie dann ein lange Zeit erdultet haben, dadurch dem gemeinen Gute auch den Einwohnern unser Stadt Komotau merklichen grossen Schaden und Abnehmung ihrer Nahrung von wegen ihres unchristlichen Wuchers und ander viel unziemblicher Händel, der sie sich gebraucht haben, dadurch in Armuth und Un- getheu (?) kommen sein; solche ihre merkliche Beschwerung von ihnen gnädiglich abzuwenden, haben sie uns durch Vorbete ihrer guten Freund, auch durch sich selbst demüthiglich angelangt und fleissig gebeten, ihn und ihren Erben, Erbnehmen und Nachkommen, Ein- wohnern der obgenannten Stadt Komotau, solcher Beschwerung gnädig- lichen zu entledigen und sie als ihre Erbherren mit Freiheiten zu be- gnaden, dermassen dass in zukünftigen ewigen Zeiten kein Jude bei
214 K HISTORII ŽIDŮ 1515. Kterýkoli Žid bude postižen, an peniezi lidem platí drobnými a ti peniezi že by jiní byli nežli horské mince, ty všecky aby jemu pobrány byly, pro tu příčinu, že Židé miesie lehké mince mezi horskú, jakožto slezské haléře a ty v peniezi udávají, ješto jest to faleš. Žid každý v kuklách a v pláštích aby chodil, a kterýžkoli bez kukly bude postižen, pokuty rychtáři dva groše česká aby dal. A to tak zřiezenie zavřené o Židech aby stálo od tohoto zápisu do dalšieho a lepšieho opatřenie. Kniha č. 994 na 1. 86 v. v archivu města Prahy. Čas. Mus. král. Česk. 1898 p. 451. 1517. 348. Rukojmí Ondřeje Ulka, spoluradního města Stříbra, zaručují se Židům v Boru za 17 kop 20 gr. míš. 18. března 1517. Arch. m. Stříbra. Kniha zápisů f. 119b. 1517. 349. Výsada Šebest. a Petra z Weitmühle daná Chomutovským, aby v městě jich žádný Žid nezůstával a obchod nevedl. 22. dubna 1517. Wir Sebastian und Peter Herren von der Weitmühle und zu Komotau bekennen mit diesem unsern offenen Briefe für uns, alle unsere Erben, Erbnehmen und Nachkommen, Herren zu Komotau, gegen allermänniglich, die ihn sehen oder hören lesen, dass für uns kommen sein unsere liebe Getreue die ehrsamen, weisen Bürgermeister und Räthe und die ganze Gemein unser Stadt Komotau, haben uns daselbst als ihren Erbherren furgebracht und zu erkennen geben etzliche Beschwerung der Juden, die sie dann ein lange Zeit erdultet haben, dadurch dem gemeinen Gute auch den Einwohnern unser Stadt Komotau merklichen grossen Schaden und Abnehmung ihrer Nahrung von wegen ihres unchristlichen Wuchers und ander viel unziemblicher Händel, der sie sich gebraucht haben, dadurch in Armuth und Un- getheu (?) kommen sein; solche ihre merkliche Beschwerung von ihnen gnädiglich abzuwenden, haben sie uns durch Vorbete ihrer guten Freund, auch durch sich selbst demüthiglich angelangt und fleissig gebeten, ihn und ihren Erben, Erbnehmen und Nachkommen, Ein- wohnern der obgenannten Stadt Komotau, solcher Beschwerung gnädig- lichen zu entledigen und sie als ihre Erbherren mit Freiheiten zu be- gnaden, dermassen dass in zukünftigen ewigen Zeiten kein Jude bei
Strana 215
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 215 ihnen wohnen soll, dafür sie uns dann auch als Unterthanen ihren 1517. Erbherren, wie hernach folget, gethan haben. Solcher ihrer gueten Freund Fürbete, auch ihr fleissige manfältige Ersuchung und dass sie unter unser Herrschaft dadurch bequemlicher zunehmen und ihren gemeinen Nutz in gueten Wesen bleiben möchte, auch ihren bereiten unterthänigen Willen und getreue unverrückte Dienstbarkeit, damit sie sich gegen unsern lieben Vater seeligen und allen ihren Vorfordern ihrer Herrschaft auch gegen uns alle Zeit in aufrichtiger Frummigkeit verhalten haben, angesehen und betrachtet haben, solcher ihrer Be- schwerung der Juden zu Herzen genommen, als ihre Erbherren umb ein Summa Gelds, nämblich vier Hundert Schock auf Schwertgeld gerechnet, die sie uns bereit und zu guten Dank gänzlich entricht und bezahlt haben, mit ihn als unsern getreuen Unterthanen gnädiglich be- redt und ganz endlichen vertragen haben, gereden auch geloben und versprechen mit Kraft dieses unsers Briefs für uns, unsere Erben, Erb- nehmen und Nachkommen, Herren zu Komotau, dass kein Jud nimmer mehr zu ewigen zukünftigen Zeiten bei ihnen wohnen noch häuslich sitzen soll in der Stadt, noch vor der Stadt, auch auf unsern Gütern der Stadt Komotau; auch sollen sie kein Handel, Hantierung noch Gewerbe und Handwerk in der Stadt noch vor der Stadt treiben, dar- innen wir sie schützen und handhaben wollen, als ihre Erbherren. Geben 1517 am Mittwoch nach Quasimodo. Komotauer Stadtarch. Memorabilia I. 54. 350. Purkmistr a rada města Nymburka purk- 1517. mistru a radě Starého Města Pražského: že je (Nym- burské) pohnal Zikmund z Zap, aby poddaného svého Žida Josefa před soud purkrabský na hradě Praž- ském postavili, poněvadž vězní sedláka, poddaného Zikmunda z Zap pro dluhy; žádají za radu a naučení, co by činiti měli. V Nymburce, 5. srpna 1517. Službu naši VMtem vzkazujem, Slovutní v opatrnostech páni přátelé naši milí! Na vaši poctivost vznášíme, kterak urozený vladyka pan Sigmund z Zap pohnal jest nás, abychom Žida Josefa, poddaného našeho, před soudem purkrabským na hradě Pražském postavili z té příčiny, že jeho člověka u nás v vazbě drží a že by člověku jeho proti zřízení zemskému puojčil. Protož VMtí v tom za radu a naučení, kterak bychom měli učiniti, žádáme; neb Žid, jsa náš poddaný a úroč- ník, rád by práva města našeho užil, poněvadž maje vajhost od JMti Kské, slavné paměti krále Vladislava, aby měl vuoli poddati se, komuž
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 215 ihnen wohnen soll, dafür sie uns dann auch als Unterthanen ihren 1517. Erbherren, wie hernach folget, gethan haben. Solcher ihrer gueten Freund Fürbete, auch ihr fleissige manfältige Ersuchung und dass sie unter unser Herrschaft dadurch bequemlicher zunehmen und ihren gemeinen Nutz in gueten Wesen bleiben möchte, auch ihren bereiten unterthänigen Willen und getreue unverrückte Dienstbarkeit, damit sie sich gegen unsern lieben Vater seeligen und allen ihren Vorfordern ihrer Herrschaft auch gegen uns alle Zeit in aufrichtiger Frummigkeit verhalten haben, angesehen und betrachtet haben, solcher ihrer Be- schwerung der Juden zu Herzen genommen, als ihre Erbherren umb ein Summa Gelds, nämblich vier Hundert Schock auf Schwertgeld gerechnet, die sie uns bereit und zu guten Dank gänzlich entricht und bezahlt haben, mit ihn als unsern getreuen Unterthanen gnädiglich be- redt und ganz endlichen vertragen haben, gereden auch geloben und versprechen mit Kraft dieses unsers Briefs für uns, unsere Erben, Erb- nehmen und Nachkommen, Herren zu Komotau, dass kein Jud nimmer mehr zu ewigen zukünftigen Zeiten bei ihnen wohnen noch häuslich sitzen soll in der Stadt, noch vor der Stadt, auch auf unsern Gütern der Stadt Komotau; auch sollen sie kein Handel, Hantierung noch Gewerbe und Handwerk in der Stadt noch vor der Stadt treiben, dar- innen wir sie schützen und handhaben wollen, als ihre Erbherren. Geben 1517 am Mittwoch nach Quasimodo. Komotauer Stadtarch. Memorabilia I. 54. 350. Purkmistr a rada města Nymburka purk- 1517. mistru a radě Starého Města Pražského: že je (Nym- burské) pohnal Zikmund z Zap, aby poddaného svého Žida Josefa před soud purkrabský na hradě Praž- ském postavili, poněvadž vězní sedláka, poddaného Zikmunda z Zap pro dluhy; žádají za radu a naučení, co by činiti měli. V Nymburce, 5. srpna 1517. Službu naši VMtem vzkazujem, Slovutní v opatrnostech páni přátelé naši milí! Na vaši poctivost vznášíme, kterak urozený vladyka pan Sigmund z Zap pohnal jest nás, abychom Žida Josefa, poddaného našeho, před soudem purkrabským na hradě Pražském postavili z té příčiny, že jeho člověka u nás v vazbě drží a že by člověku jeho proti zřízení zemskému puojčil. Protož VMtí v tom za radu a naučení, kterak bychom měli učiniti, žádáme; neb Žid, jsa náš poddaný a úroč- ník, rád by práva města našeho užil, poněvadž maje vajhost od JMti Kské, slavné paměti krále Vladislava, aby měl vuoli poddati se, komuž
Strana 216
216 K HISTORII ŽIDŮ 1517. chce, i k nám se jest podle takového obdarování utekl s poddal, aby obci úročil. I nerad by kam jinam mimo právo naše a jakožto pod- daný v soud se dal a my také jeho neradi bychom opustili, nebo ten sedlák jatec jeho Židů jest a k dluhu se zná, ale platce býti, ani vy- ručiti se úmyslně nechce. Z těch ze všech příčin rady a naučení žá- dáme, abychom nic proti svobodám stavu našeho městského neuči- nili, ale rádi bychom, ktož pod právem naším jest, aby také téhož práva užiti, i také opatřen býti mohl; odpovědi žádáme. Datum fer. III ante transfigurationem Christi anno 1517. Purgmistr a rada města Nymburka na Labi. [In tergo:] Slovutným v opatrnostech pánuom, panu purgmistru a radě Starého Města Pražského, pánuom přáteluom našim zvláštním. Orig v. arch. m. Nymburka. 1517. 351. Vypovědění Židů z Prahy od některých ko žešníkův a kramářův. 4. listopadu 1517. Léta 1517 v středu po Všech Svatých obec byla spolu Staro- městská a tu vypovědíni byli Židé z Prahy od některých kožišníkův a kramářův; a Lomendy, měštěnín jeden bohatý, ten se založil o sto kop s jiným sousedem, že Židé nebudou v Praze, a ten se o to velmi staral a jiné k tomu vedl, aby podle něho kráčeli a Židy vypověděli. Staří letopisové čeští 411. 1518. 352. Městská rada Nymburská stěžuje si u Pražské městské rady na Pražské Židy, kteří dva Nymburské Židy, Josefa a Samuela, obeslali před úřad purkrabský místo před městský soud Nymburský, a žádá, aby naří- dila starším židovským, aby od toho upustili, poněvadž Nymburská městská rada chce každému z nich spra- vedlivě rozhodnouti. V Nymburce, 24. ledna 1518. Službu naši VMtem vzkazujem. Slovutné poctivosti páni, přátelé našil Zvláště oznamujeme Vašim Mstem i žalujeme na Židy Pražské, poddané VMti, kterak opět pohánějí Židův našich poddaných a po- platných, Josefa a Samule, před úřad JMti páné purkrabuov hradu Pražského, nám nic na ně nežalovavše, činí, pokud se jim vidí a líbí, ješto tím a takovú věcí ne Židuom našim poddaným protimyslnost a lehkost činí, ale nám a právuom našim, ješto, kdyby nám na ně co žalovali, my jistě jakožto od poddaných a dědičných našich bez puo-
216 K HISTORII ŽIDŮ 1517. chce, i k nám se jest podle takového obdarování utekl s poddal, aby obci úročil. I nerad by kam jinam mimo právo naše a jakožto pod- daný v soud se dal a my také jeho neradi bychom opustili, nebo ten sedlák jatec jeho Židů jest a k dluhu se zná, ale platce býti, ani vy- ručiti se úmyslně nechce. Z těch ze všech příčin rady a naučení žá- dáme, abychom nic proti svobodám stavu našeho městského neuči- nili, ale rádi bychom, ktož pod právem naším jest, aby také téhož práva užiti, i také opatřen býti mohl; odpovědi žádáme. Datum fer. III ante transfigurationem Christi anno 1517. Purgmistr a rada města Nymburka na Labi. [In tergo:] Slovutným v opatrnostech pánuom, panu purgmistru a radě Starého Města Pražského, pánuom přáteluom našim zvláštním. Orig v. arch. m. Nymburka. 1517. 351. Vypovědění Židů z Prahy od některých ko žešníkův a kramářův. 4. listopadu 1517. Léta 1517 v středu po Všech Svatých obec byla spolu Staro- městská a tu vypovědíni byli Židé z Prahy od některých kožišníkův a kramářův; a Lomendy, měštěnín jeden bohatý, ten se založil o sto kop s jiným sousedem, že Židé nebudou v Praze, a ten se o to velmi staral a jiné k tomu vedl, aby podle něho kráčeli a Židy vypověděli. Staří letopisové čeští 411. 1518. 352. Městská rada Nymburská stěžuje si u Pražské městské rady na Pražské Židy, kteří dva Nymburské Židy, Josefa a Samuela, obeslali před úřad purkrabský místo před městský soud Nymburský, a žádá, aby naří- dila starším židovským, aby od toho upustili, poněvadž Nymburská městská rada chce každému z nich spra- vedlivě rozhodnouti. V Nymburce, 24. ledna 1518. Službu naši VMtem vzkazujem. Slovutné poctivosti páni, přátelé našil Zvláště oznamujeme Vašim Mstem i žalujeme na Židy Pražské, poddané VMti, kterak opět pohánějí Židův našich poddaných a po- platných, Josefa a Samule, před úřad JMti páné purkrabuov hradu Pražského, nám nic na ně nežalovavše, činí, pokud se jim vidí a líbí, ješto tím a takovú věcí ne Židuom našim poddaným protimyslnost a lehkost činí, ale nám a právuom našim, ješto, kdyby nám na ně co žalovali, my jistě jakožto od poddaných a dědičných našich bez puo-
Strana 217
V ČECHACH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 217 honu spravedlivé, byli-li by co povinovati, učinili bychom. Prvé je trá- 1518. pili po své vuoli klatbú, nyní puohonem, příčiny my slušné neznáme, protož Vašich Mtí prosíme, že jim račte Židuom svým, starším jich, rozkázati, aby oni Židuov našich na tento čas nechali a od puohonu pustili, nebo chcme rádi od nich každému spravedlivé učiniti. Věříme Vašim Mtem, že přímluvy naší jim Židuom poddaným našim užiti dáte a my pro Vaše Mti, což nám jediné slušného, a Vaše Mti nás potře- bovali, učiníme rádi jako pro své milé pány přátely. Datum dominica post Vincentii anno 1518 domini. Purgmistr a rada města Nymburka na Labi. Čas. Mus. kr. Česk. 1898. p. 453. 353. Zpráva o jednání, aby Židé v Praze mohli zatím 1518. zůstati. 12. dubna 1518. Obec Staroměstská svolána byla na rathauz v pondělí provodní l. 1518, a tu čtyři regentové neb hejtmané přijeli, a poručili mluviti panu mistru ke všem obcem od pánův a rytířstva, žádajíce toho na obcech, poněvadž sou na tom konečně zůstali, aby Židův vybyli z Prahy, podlé obdarování krále JMti slavné paměti Vladislava, pak aby se k nim milostivě ukázali a na lid tak soužený láskou se naklonili; a dlouhou chvíli mluvil příliš mnoho a po té vyšli ven. Potom purk- mistr Daniel Rauš a jiní konšelé s staršími obecními spolu rozjímali, co by a pokud bylo beze škody tomu obdarování královskému. Na tom všickni zůstali, aby je trpěli do příjezdu krále Ludvíka do koruny České a regentové aby o to jednali s jinými pány českými, aby to ob- darování královské zapsáno bylo dskami zemskými. A když dána byla odpověď ta regentům, Židé také vstoupili do vší obce žádajíce a pro- síce, aby lítost a milosrdenství nad nimi ukázali, ohlédnouce se na staré, na děti a na chudé jejich, uvolujíce se i v půjčování peněz na malé lichvy, a kdež prvé dávali z zahrady a z lázně 12 kop gr. českých, že chtí dáti 50 kop gr. č., a tak na tom ostáno. Staří letopisové čeští. 414. 354. Zemský sněm v Brně se usnesl, aby Židé 1518. z 10 zlatých ročně 1 zlatý úroků brali; nechce-li dluž- ník platiti, má jej k tomu přinutiti obecní fojt. 25. čer- vence 1518. Léta božieho tisícího pětistého osmnáctého na den sv. Jakuba, za hajtmanstvie urozeného pána pana Jana z Pernštajna a na Thava- čově, držán jest sněm obecní v městě Brně, na kterémž jest toto zří-
V ČECHACH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 217 honu spravedlivé, byli-li by co povinovati, učinili bychom. Prvé je trá- 1518. pili po své vuoli klatbú, nyní puohonem, příčiny my slušné neznáme, protož Vašich Mtí prosíme, že jim račte Židuom svým, starším jich, rozkázati, aby oni Židuov našich na tento čas nechali a od puohonu pustili, nebo chcme rádi od nich každému spravedlivé učiniti. Věříme Vašim Mtem, že přímluvy naší jim Židuom poddaným našim užiti dáte a my pro Vaše Mti, což nám jediné slušného, a Vaše Mti nás potře- bovali, učiníme rádi jako pro své milé pány přátely. Datum dominica post Vincentii anno 1518 domini. Purgmistr a rada města Nymburka na Labi. Čas. Mus. kr. Česk. 1898. p. 453. 353. Zpráva o jednání, aby Židé v Praze mohli zatím 1518. zůstati. 12. dubna 1518. Obec Staroměstská svolána byla na rathauz v pondělí provodní l. 1518, a tu čtyři regentové neb hejtmané přijeli, a poručili mluviti panu mistru ke všem obcem od pánův a rytířstva, žádajíce toho na obcech, poněvadž sou na tom konečně zůstali, aby Židův vybyli z Prahy, podlé obdarování krále JMti slavné paměti Vladislava, pak aby se k nim milostivě ukázali a na lid tak soužený láskou se naklonili; a dlouhou chvíli mluvil příliš mnoho a po té vyšli ven. Potom purk- mistr Daniel Rauš a jiní konšelé s staršími obecními spolu rozjímali, co by a pokud bylo beze škody tomu obdarování královskému. Na tom všickni zůstali, aby je trpěli do příjezdu krále Ludvíka do koruny České a regentové aby o to jednali s jinými pány českými, aby to ob- darování královské zapsáno bylo dskami zemskými. A když dána byla odpověď ta regentům, Židé také vstoupili do vší obce žádajíce a pro- síce, aby lítost a milosrdenství nad nimi ukázali, ohlédnouce se na staré, na děti a na chudé jejich, uvolujíce se i v půjčování peněz na malé lichvy, a kdež prvé dávali z zahrady a z lázně 12 kop gr. českých, že chtí dáti 50 kop gr. č., a tak na tom ostáno. Staří letopisové čeští. 414. 354. Zemský sněm v Brně se usnesl, aby Židé 1518. z 10 zlatých ročně 1 zlatý úroků brali; nechce-li dluž- ník platiti, má jej k tomu přinutiti obecní fojt. 25. čer- vence 1518. Léta božieho tisícího pětistého osmnáctého na den sv. Jakuba, za hajtmanstvie urozeného pána pana Jana z Pernštajna a na Thava- čově, držán jest sněm obecní v městě Brně, na kterémž jest toto zří-
Strana 218
218 K HISTORII ŽIDŮ 1518. zení duole psané od obyvateluov markrabstvie Moravského zřiezeno, a ode všech držáno a zachováno býti má. 9. O Židy a lichvy. Svolení obecní. Najprv aby Židé z desíti zlatých jeden zlatý do roka brali a ze sta zlatých X zlatých, a tak aby se při velikých i ma- lých summách zachovávali z desíti jeden berúc do roka, a nic viece; a takové lichvy aby Židóm na každého puol léta spravovány byly. Pakli by toho kdo neučinil a nespravil, tehdy to Žid fojtovi též dě- diny, kdéž ten dlužník, oznámiti má, a fojt jemu spravedlivě učiň a dlužníka k tomu drž, aby Židu zaplatil. Pakli by fojt toho učiniti ne- chtěl, tehdy Žid stavovati moci bude každého z tej dědiny, dokudž se jemu dosti nestane. A jestliže by Žid který lichvy zadržoval přes puol léta a toho neohlásil, na to aby jemu žádná lichva nešla a dána ne- byla mimo zřizenie zemské. Archiv Český XI. p. 309. (Slovo za slovem jako v usnešení z r. 1513, 24. června.) 1518. 355. Zpráva, aby Židé zatím v Praze byli pone- cháni. 25. října 1518. Léta 1518 v pondělí před sv. Šimonem a Judou všecka obec Pražská sešli se na dolejším rathauzu. Tu také zmínka byla a dlouhá řeč od Kardinála, kožišníka, staršího obecního, co se dotýče Židův, že jich více nechtí trpěti, aby pan purkmistr a páni ráčili to opatřiti, že jsou k veliké škodě a zhoubě města tohoto; též mluvil k tomu i Pulpit z Poříčí, a mnozí zkřikli: Tak! tak z hořejšího města, zapomněvše i na to, že jsou v kolleji k přímluvě pánův regentův, farářův a kněží učinili to a přiřkli shovení týmž Židům do příjezdu královského do Prahy, a co král učiní, že pan purkmistr a páni také k tomu svolí. Tuto k jich řeči konšelé s purkmistrem nic tak mnoho neřekli, než že chtí na to se rozmysliti a poraditi a potom jim oznámiti, a aby se to mělo hned státi, nebyla-liž by hanba veliká nám konšelům i vám tolikéž všechněm spolu, co sme přiříkali pánům regentům, že by se to tak státi mělo, nebo i obci obojích nebylo tajno, poněvadž sou to slyšeli z úst v uši své od nich a též také k tomu sou s námi při- stoupili. Staří letopisové čeští. 425. 1519. 356. Strachota z Kralovic, hejtman na Kolíně, vyznává, že v knihách židovských na zámku Kolín- ském viděl zápis dd. 21. června 1513, kterým Maruše Trubačka z Kutné Hory přiznala se před Janem Le-
218 K HISTORII ŽIDŮ 1518. zení duole psané od obyvateluov markrabstvie Moravského zřiezeno, a ode všech držáno a zachováno býti má. 9. O Židy a lichvy. Svolení obecní. Najprv aby Židé z desíti zlatých jeden zlatý do roka brali a ze sta zlatých X zlatých, a tak aby se při velikých i ma- lých summách zachovávali z desíti jeden berúc do roka, a nic viece; a takové lichvy aby Židóm na každého puol léta spravovány byly. Pakli by toho kdo neučinil a nespravil, tehdy to Žid fojtovi též dě- diny, kdéž ten dlužník, oznámiti má, a fojt jemu spravedlivě učiň a dlužníka k tomu drž, aby Židu zaplatil. Pakli by fojt toho učiniti ne- chtěl, tehdy Žid stavovati moci bude každého z tej dědiny, dokudž se jemu dosti nestane. A jestliže by Žid který lichvy zadržoval přes puol léta a toho neohlásil, na to aby jemu žádná lichva nešla a dána ne- byla mimo zřizenie zemské. Archiv Český XI. p. 309. (Slovo za slovem jako v usnešení z r. 1513, 24. června.) 1518. 355. Zpráva, aby Židé zatím v Praze byli pone- cháni. 25. října 1518. Léta 1518 v pondělí před sv. Šimonem a Judou všecka obec Pražská sešli se na dolejším rathauzu. Tu také zmínka byla a dlouhá řeč od Kardinála, kožišníka, staršího obecního, co se dotýče Židův, že jich více nechtí trpěti, aby pan purkmistr a páni ráčili to opatřiti, že jsou k veliké škodě a zhoubě města tohoto; též mluvil k tomu i Pulpit z Poříčí, a mnozí zkřikli: Tak! tak z hořejšího města, zapomněvše i na to, že jsou v kolleji k přímluvě pánův regentův, farářův a kněží učinili to a přiřkli shovení týmž Židům do příjezdu královského do Prahy, a co král učiní, že pan purkmistr a páni také k tomu svolí. Tuto k jich řeči konšelé s purkmistrem nic tak mnoho neřekli, než že chtí na to se rozmysliti a poraditi a potom jim oznámiti, a aby se to mělo hned státi, nebyla-liž by hanba veliká nám konšelům i vám tolikéž všechněm spolu, co sme přiříkali pánům regentům, že by se to tak státi mělo, nebo i obci obojích nebylo tajno, poněvadž sou to slyšeli z úst v uši své od nich a též také k tomu sou s námi při- stoupili. Staří letopisové čeští. 425. 1519. 356. Strachota z Kralovic, hejtman na Kolíně, vyznává, že v knihách židovských na zámku Kolín- ském viděl zápis dd. 21. června 1513, kterým Maruše Trubačka z Kutné Hory přiznala se před Janem Le-
Strana 219
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 219 vou z Brozánek, purkrabím na Kolíně, k dluhu 26 kop 1519. g. č. Jakubovi, Litmanovu synu, Židu Kolínskému. 19. června 1519. Orig. v Kutnohorském archivu č. 197. 357. Zemský sněm v Olomúci se usnáší, že Židé z 10 1520. zlatých mají bráti ročně 2 zl. úroků, že jen ti Židé, kteří neprovozují lichvu, smějí bydleti ve vesnicích, ostatní že jen v městech neb městečkách smějí obchod provo- zovati; půjčka na zástavu musí býti vždy obecnímu foj- tovi oznámena. 6. ledna 1520. Anno Domini 1520 v Olomouci při času Svíček stalo se toto zřízení dolepsané: 17. O Židy a lichvy. Item. Svolení obecnie, aby Židé z 10 zlatých dva zlatá do roka brali, a ze sta 20 zlatých, a tak aby se při velikých i malých summách zachovávali, z 10ti dva berúc do roka a nic viece. A takové lichvy aby Židóm na každého puol léta spravovány byly. Pakli by toho kdo neučinil, tehdy to Žid fojtovi tej dědiny, kdež ten dlužník jest, ozná- miti má, a fojt jemu spravedlivě učiň a dlužníka k tomu drž, aby Židu zaplatil. Pakli by fojt toho učiniti nechtěl, tehdy Žid stavovati moci bude každého z tej dědiny, dokudž se jemu dosti nestane. (Artikul tento jest přemřižován.) Item. Půjčil-li by který Žid co na základ, ten také tím spuoso- bem lichvu beř, dva zlaté z 10ti do roka, jakož svrchu psáno jest Než takový základ najprvé má fojtovi a konšelóm ukázán býti, a oni to v knihy městské zapište. A přišel-li by kdo a svého co u Žida našel, ježto by jemu ukradeno a Židu zastaveno bylo, a stal se toho slušný pruovod: to má beze všeho uplacovánie vráceno býti tomu, komuž ukradeno jest. A nechtěl-li by kdo z takových základuov lichvy na každého puol léta spraviti a v tom základ se prostál: Žid s tím základem bude moci učiniti podle zdánie svého. Než žádný zá- klad do roka se prostáti nemá. Item. Židé nikdyž ve vsech bydleti nemají, nežli kteřížby neli- chvili, než v městech a v městečkách. Pakli by kdo proti tomuto usta- novení ve vsi Židy chovati chtěl, to žádnému trpěno nebuď, než každý o to trestán býti má podle zdánie panského a rytířstva. Item. Který by Žid kterému člověku z kteréžkoli dědiny půj- čiti chtěl na jakýžkoli základ aneb na lichvu: toho Žid učiniti nemá bez vědomí fojta a konšel tej dědiny, odkud by ten člověk byl, kterýžby od něho vypůjčiti chtěl. Pakli by půjčil bez vědomí fojta a konšel,
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 219 vou z Brozánek, purkrabím na Kolíně, k dluhu 26 kop 1519. g. č. Jakubovi, Litmanovu synu, Židu Kolínskému. 19. června 1519. Orig. v Kutnohorském archivu č. 197. 357. Zemský sněm v Olomúci se usnáší, že Židé z 10 1520. zlatých mají bráti ročně 2 zl. úroků, že jen ti Židé, kteří neprovozují lichvu, smějí bydleti ve vesnicích, ostatní že jen v městech neb městečkách smějí obchod provo- zovati; půjčka na zástavu musí býti vždy obecnímu foj- tovi oznámena. 6. ledna 1520. Anno Domini 1520 v Olomouci při času Svíček stalo se toto zřízení dolepsané: 17. O Židy a lichvy. Item. Svolení obecnie, aby Židé z 10 zlatých dva zlatá do roka brali, a ze sta 20 zlatých, a tak aby se při velikých i malých summách zachovávali, z 10ti dva berúc do roka a nic viece. A takové lichvy aby Židóm na každého puol léta spravovány byly. Pakli by toho kdo neučinil, tehdy to Žid fojtovi tej dědiny, kdež ten dlužník jest, ozná- miti má, a fojt jemu spravedlivě učiň a dlužníka k tomu drž, aby Židu zaplatil. Pakli by fojt toho učiniti nechtěl, tehdy Žid stavovati moci bude každého z tej dědiny, dokudž se jemu dosti nestane. (Artikul tento jest přemřižován.) Item. Půjčil-li by který Žid co na základ, ten také tím spuoso- bem lichvu beř, dva zlaté z 10ti do roka, jakož svrchu psáno jest Než takový základ najprvé má fojtovi a konšelóm ukázán býti, a oni to v knihy městské zapište. A přišel-li by kdo a svého co u Žida našel, ježto by jemu ukradeno a Židu zastaveno bylo, a stal se toho slušný pruovod: to má beze všeho uplacovánie vráceno býti tomu, komuž ukradeno jest. A nechtěl-li by kdo z takových základuov lichvy na každého puol léta spraviti a v tom základ se prostál: Žid s tím základem bude moci učiniti podle zdánie svého. Než žádný zá- klad do roka se prostáti nemá. Item. Židé nikdyž ve vsech bydleti nemají, nežli kteřížby neli- chvili, než v městech a v městečkách. Pakli by kdo proti tomuto usta- novení ve vsi Židy chovati chtěl, to žádnému trpěno nebuď, než každý o to trestán býti má podle zdánie panského a rytířstva. Item. Který by Žid kterému člověku z kteréžkoli dědiny půj- čiti chtěl na jakýžkoli základ aneb na lichvu: toho Žid učiniti nemá bez vědomí fojta a konšel tej dědiny, odkud by ten člověk byl, kterýžby od něho vypůjčiti chtěl. Pakli by půjčil bez vědomí fojta a konšel,
Strana 220
220 K HISTORII ŽIDŮ 1520. tehdy ten člověk nebude povinen toho Židu platiti. Než co se přede- šlých půjček dotýče, ty aby každý Židóm platil tak, jakž od nich vy- půjčil. [Tento odstavec jest přemřížován.] Item. Židé aby trhuov ani kupectví žádných nevedli po vsech, než v městech a v městečkách. Archiv Český XI. p. 325. V knize Drnovské s varianty. Z. Z. 1535 a rovněž Z. Z. 1545 i z 1604. 1520. 358. Vilém z Pernšteina píše svému synu Janovi z Pernšteina, aby se snažil, by usnesení moravského sněmu, jímž braní úroků bylo Židům omezeno, bylo změněno; jinak by jeho poddaní, kteří si na vino- hrady od Židů vypůjčili a pro špatnou úrodu své dluhy zapraviti nemohli, přišli o všechno své jmění. A mnozí duchovní i světští páni provozují větší lichvu než Židé. Na Prostějově, 3. března 1520. Pane synu milý! Což se Židův dotýče, jakož pan Adam mi uka- zoval zřízení o nich, které by mělo ustanoveno býti, což se lichvy dotýče, to mně se dobře zdá. Ale což se týče půjčovati lidem, aby nepůjčovali, lečby od pána svého list přinesl, aneb konšelé z té dě- diny, aby s ním přišli, to není možné, aby to býti mohlo. Než to jest možné, kdež Židé jsau buď v městě neb v městečku; konšelé aby o tom věděli, a ten člověk aby před nimi stál, kterémuž se půjčuje, a to aby se zapsalo. Mněť do Židů nic není, jáť toho pro Židy nepíši, než píši to pro lidi své, kteříž pod vinohrady jsau, žeby nám musily vinohrady pust- nauti, by tak mělo býti. Neb Faitlovi jsau nyní dlužni samému na čtyři sta kop v Blučině. Pak když se jim nic neurodilo, i nic od nich nevzal, a udělal s nimi tu milost, že jim čeká. A dáli pán bůh lepší čas, že se budau moci zase opraviti. Ale hned též letos duchovní i světští z měst i odjinud půjčívali na vína pět kop míš. na desítivěderní bečku na mé panství i na jiná. Než uředníkť se dosti špatně na to ptal. A někde čtyři kopy jedné půjčívali na jiná panství na bečku. Pak mně se zdá, že jest to třikrát větší lichva než židovská. Pak by to uloženo na Židy tak bylo, jako sem já u pana Adama viděl, netřebať by jiné psoty bylo na lidi naše, kteréž pod vino- hrady máme. A protož to věda, mluv o to. Neb já rád ke všemu svolím, což jest slušného: než bych já měl jiné vzdělávati a sám se i lidi své kaziti, tohoť neudělám, než proti spravedlivému nebudu.
220 K HISTORII ŽIDŮ 1520. tehdy ten člověk nebude povinen toho Židu platiti. Než co se přede- šlých půjček dotýče, ty aby každý Židóm platil tak, jakž od nich vy- půjčil. [Tento odstavec jest přemřížován.] Item. Židé aby trhuov ani kupectví žádných nevedli po vsech, než v městech a v městečkách. Archiv Český XI. p. 325. V knize Drnovské s varianty. Z. Z. 1535 a rovněž Z. Z. 1545 i z 1604. 1520. 358. Vilém z Pernšteina píše svému synu Janovi z Pernšteina, aby se snažil, by usnesení moravského sněmu, jímž braní úroků bylo Židům omezeno, bylo změněno; jinak by jeho poddaní, kteří si na vino- hrady od Židů vypůjčili a pro špatnou úrodu své dluhy zapraviti nemohli, přišli o všechno své jmění. A mnozí duchovní i světští páni provozují větší lichvu než Židé. Na Prostějově, 3. března 1520. Pane synu milý! Což se Židův dotýče, jakož pan Adam mi uka- zoval zřízení o nich, které by mělo ustanoveno býti, což se lichvy dotýče, to mně se dobře zdá. Ale což se týče půjčovati lidem, aby nepůjčovali, lečby od pána svého list přinesl, aneb konšelé z té dě- diny, aby s ním přišli, to není možné, aby to býti mohlo. Než to jest možné, kdež Židé jsau buď v městě neb v městečku; konšelé aby o tom věděli, a ten člověk aby před nimi stál, kterémuž se půjčuje, a to aby se zapsalo. Mněť do Židů nic není, jáť toho pro Židy nepíši, než píši to pro lidi své, kteříž pod vinohrady jsau, žeby nám musily vinohrady pust- nauti, by tak mělo býti. Neb Faitlovi jsau nyní dlužni samému na čtyři sta kop v Blučině. Pak když se jim nic neurodilo, i nic od nich nevzal, a udělal s nimi tu milost, že jim čeká. A dáli pán bůh lepší čas, že se budau moci zase opraviti. Ale hned též letos duchovní i světští z měst i odjinud půjčívali na vína pět kop míš. na desítivěderní bečku na mé panství i na jiná. Než uředníkť se dosti špatně na to ptal. A někde čtyři kopy jedné půjčívali na jiná panství na bečku. Pak mně se zdá, že jest to třikrát větší lichva než židovská. Pak by to uloženo na Židy tak bylo, jako sem já u pana Adama viděl, netřebať by jiné psoty bylo na lidi naše, kteréž pod vino- hrady máme. A protož to věda, mluv o to. Neb já rád ke všemu svolím, což jest slušného: než bych já měl jiné vzdělávati a sám se i lidi své kaziti, tohoť neudělám, než proti spravedlivému nebudu.
Strana 221
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 221 A nechtí-li Židů míti v zemi, proti mněť to nic nebude; však 1520. tak, aby jich všickni neměli. A přitom na duchovní i na světské aby uloženo bylo, aby židovských lichev nechali, jakož nyní větší berau (kteréž jsem napřed napsal) nežli Židé. Pak dopustil-liby se jí kdo, buď světský aneb duchovní, jak se k tomu máme zachovati, a na jakau pokutu má upadnauti a trestání. A ještě sem se uptal, když sem tento list psal, že půjčují jednu kopu míš. na tři vědra vína, a ti se mohau jmenovati, kteří jsau to. A to první léta jsau činili, a ztěžka i letos toho nečinili. Pak promluv o to s panem hejtmanem a se pány, ať ráčí tak ustanovení dělati, co by lidem bylo možné držeti. Datum Prostějov, sabbato ante translationem s. Venceslai. Archiv Český I. p. 86. a sl. 359. Svolení obecních starších v Kutné Hoře o Ži- 1520. dech 1520. Svolení o Židech pánuov obecních a starších v Kutné Hoře z r. 1520, aby zde Židé základóv, kteréž jim v dluzích křesťané zasta- vují, nepřechovávali, neb tudy mnohé obtížnosti se činí, a také kra- dené věci se postihují a snáze zabavují. Lib. rub. decr. antiqu. f. 28 v archivu Kutnohorském. Čas. Mus. kr. Č. 1898. 360. Opravy ke zřízení zemskému na Moravě, n a- 1520. vržené někdy po r. 1520. O Židech opraviti. Což jest jim dopuščeno od dobytka v zřízení jmenovaného kupovati, takovej dobytek aby s vůlí pána tej dědiny kupovali. Neb by to nebylo slušné, aby Židé pány a poddané jejich předkupovati a přední užitek i zvůli v tom míti měli. A ne k prodaji, ani na zisk, než k potravám svým aby kupovati mohli. Archiv Český XI. 339. 361. V snešení obce Pražské z r. 1521 o čepování 1521. vína cizího napsán sedmý a poslední artikul: Item, což se pak Židuov dotýče, na tom jsme se také svolili, aby již posavad žádných vín cizozemských, ani Litoměřických a hostinských sobě a k své obci nevozili nižádnýho času; ale poněvadž měst Pražských užívají, aby také vína Pražská od nákladníkuov sobě kupovali a obyčejem svým dělali. Pakli by se kteří tak nezachovali a přes toto naše svolení Litoměřická neb jiná vína hostinská sobě přivezli, ta vína hned pergmistr jim po-
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 221 A nechtí-li Židů míti v zemi, proti mněť to nic nebude; však 1520. tak, aby jich všickni neměli. A přitom na duchovní i na světské aby uloženo bylo, aby židovských lichev nechali, jakož nyní větší berau (kteréž jsem napřed napsal) nežli Židé. Pak dopustil-liby se jí kdo, buď světský aneb duchovní, jak se k tomu máme zachovati, a na jakau pokutu má upadnauti a trestání. A ještě sem se uptal, když sem tento list psal, že půjčují jednu kopu míš. na tři vědra vína, a ti se mohau jmenovati, kteří jsau to. A to první léta jsau činili, a ztěžka i letos toho nečinili. Pak promluv o to s panem hejtmanem a se pány, ať ráčí tak ustanovení dělati, co by lidem bylo možné držeti. Datum Prostějov, sabbato ante translationem s. Venceslai. Archiv Český I. p. 86. a sl. 359. Svolení obecních starších v Kutné Hoře o Ži- 1520. dech 1520. Svolení o Židech pánuov obecních a starších v Kutné Hoře z r. 1520, aby zde Židé základóv, kteréž jim v dluzích křesťané zasta- vují, nepřechovávali, neb tudy mnohé obtížnosti se činí, a také kra- dené věci se postihují a snáze zabavují. Lib. rub. decr. antiqu. f. 28 v archivu Kutnohorském. Čas. Mus. kr. Č. 1898. 360. Opravy ke zřízení zemskému na Moravě, n a- 1520. vržené někdy po r. 1520. O Židech opraviti. Což jest jim dopuščeno od dobytka v zřízení jmenovaného kupovati, takovej dobytek aby s vůlí pána tej dědiny kupovali. Neb by to nebylo slušné, aby Židé pány a poddané jejich předkupovati a přední užitek i zvůli v tom míti měli. A ne k prodaji, ani na zisk, než k potravám svým aby kupovati mohli. Archiv Český XI. 339. 361. V snešení obce Pražské z r. 1521 o čepování 1521. vína cizího napsán sedmý a poslední artikul: Item, což se pak Židuov dotýče, na tom jsme se také svolili, aby již posavad žádných vín cizozemských, ani Litoměřických a hostinských sobě a k své obci nevozili nižádnýho času; ale poněvadž měst Pražských užívají, aby také vína Pražská od nákladníkuov sobě kupovali a obyčejem svým dělali. Pakli by se kteří tak nezachovali a přes toto naše svolení Litoměřická neb jiná vína hostinská sobě přivezli, ta vína hned pergmistr jim po-
Strana 222
222 K HISTORII ŽIDŮ 1521. brati má beze vší milosti, a ty Židy trestati podle vuole své. Actum ut s. [1521] Archiv Č. XVIII. 384. 362. Účast Židů při vjezdu krále Ludvíka do Prahy. 28. března 1522. Při vjezdu krále Ludvíka do Prahy dne 28. března r. 1522 bylo v Praze samé všecko na nohou, když se král s průvodem svým při- blížil, maje vjeti branou Horskou. První byli tu postaveni Židé, v počtu asi 600, s nejvyšším rabínem svým v čele, kteříž oblečení v roucha, jichž užívali při svých službách božích, s hlavami ovinutými, nesouce dsky desatera božích přikázání, pozdravili krále zpěvem hejbrejským a při tom snažně ho prosili, aby se desk rukou svou dotknul. Král učinil to ne rukou než toliko bičíkem, kterým řídil svého koně; ale oni tak sobě toho vážili, že potom podávali sto dukátů za ten bičík, kdyby jim dán byl. 1522. Tomek, Dějepis m. Prahy X. 498. 1522. 363. Král Ludvík potvrzuje nejvyššímu purkrabí Zdenkovi Lvovi z Rožmitála na jeho prosbu stará práva, jež mu byla propůjčena králem Vladislavem k ochraně a užitku mu svěřených Pražských Židů. Na hradě Pražském, 1. prosince 1522. My Ludvík z božie milosti Uherský, Český, Dalmatský, Charvat- ský oc král, markrabie Moravský, Lucemburské a Slezské knieže a Lužický markrabie etc. Oznamujem tímto listem všem, jakož urozený Zdeněk Lev z Rožmithála a z Blatné, nejvyšší purkrabie Pražský, věrný náš milý, má v uobraně Židy Pražské i také některé na nich užitky, podlé zápisuov krále Vladislava slavné paměti, otce našeho najmilejšieho, a toho jest v držení a v uožívání, a také někteří jiní Židé v královstvie našem Českém za dědičné jemu jsú se dali a ně- kteří v uobranu poddali, jakož od něho i listy toho mají: i prošeni jsme od téhož Zdeňka, abychme jemu toho potvrdili a při tom jeho milostivě zuostaviti ráčili. I znajíce jeho věrné služby, kteréž nám činil a činiti nepřestává, s dobrým rozmyslem a mocí naší královskú v Če- chách, toho jemu všeho tímto listem potvrzujeme a při tom zuosta- vujeme, nechtějíce těch Židuov žádnému jinému dávati, než aby on na těch jmenovaných Židech tu obranu měl i také tu vrchnost, kteří jsú se jemu za dědičné poddali, a toho všeho aby užieval a uživati mohl, kterak jest toho prve v uožívání byl a jest, a to bez všelikterakých
222 K HISTORII ŽIDŮ 1521. brati má beze vší milosti, a ty Židy trestati podle vuole své. Actum ut s. [1521] Archiv Č. XVIII. 384. 362. Účast Židů při vjezdu krále Ludvíka do Prahy. 28. března 1522. Při vjezdu krále Ludvíka do Prahy dne 28. března r. 1522 bylo v Praze samé všecko na nohou, když se král s průvodem svým při- blížil, maje vjeti branou Horskou. První byli tu postaveni Židé, v počtu asi 600, s nejvyšším rabínem svým v čele, kteříž oblečení v roucha, jichž užívali při svých službách božích, s hlavami ovinutými, nesouce dsky desatera božích přikázání, pozdravili krále zpěvem hejbrejským a při tom snažně ho prosili, aby se desk rukou svou dotknul. Král učinil to ne rukou než toliko bičíkem, kterým řídil svého koně; ale oni tak sobě toho vážili, že potom podávali sto dukátů za ten bičík, kdyby jim dán byl. 1522. Tomek, Dějepis m. Prahy X. 498. 1522. 363. Král Ludvík potvrzuje nejvyššímu purkrabí Zdenkovi Lvovi z Rožmitála na jeho prosbu stará práva, jež mu byla propůjčena králem Vladislavem k ochraně a užitku mu svěřených Pražských Židů. Na hradě Pražském, 1. prosince 1522. My Ludvík z božie milosti Uherský, Český, Dalmatský, Charvat- ský oc král, markrabie Moravský, Lucemburské a Slezské knieže a Lužický markrabie etc. Oznamujem tímto listem všem, jakož urozený Zdeněk Lev z Rožmithála a z Blatné, nejvyšší purkrabie Pražský, věrný náš milý, má v uobraně Židy Pražské i také některé na nich užitky, podlé zápisuov krále Vladislava slavné paměti, otce našeho najmilejšieho, a toho jest v držení a v uožívání, a také někteří jiní Židé v královstvie našem Českém za dědičné jemu jsú se dali a ně- kteří v uobranu poddali, jakož od něho i listy toho mají: i prošeni jsme od téhož Zdeňka, abychme jemu toho potvrdili a při tom jeho milostivě zuostaviti ráčili. I znajíce jeho věrné služby, kteréž nám činil a činiti nepřestává, s dobrým rozmyslem a mocí naší královskú v Če- chách, toho jemu všeho tímto listem potvrzujeme a při tom zuosta- vujeme, nechtějíce těch Židuov žádnému jinému dávati, než aby on na těch jmenovaných Židech tu obranu měl i také tu vrchnost, kteří jsú se jemu za dědičné poddali, a toho všeho aby užieval a uživati mohl, kterak jest toho prve v uožívání byl a jest, a to bez všelikterakých
Strana 223
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 223 lidí všelikteraké překážky. A jestliže by kto sobě proti tomuto našemu 1522. obdarování a dání co zjjednal, to nemá žádné moci proti tomuto listu mieti. Tomu na svědomie pečeť naši královskú k listu tomuto rozkázali jsme přivěsiti. Dán na hradě Pražském v pondělí po svatém Ondřeji léta božieho tisícího pětistého dvamezcítmého, královstvie na- šich Uherského a Českého sedmého. Čas. Mus. král. Česk. 1898, p. 453. a sl. 364. L. 1522 připomíná se mezi usedlými Židy 1522. Pražkými Juda Mojžíš, lékař. Tomek, Dějepis m. Prahy IX. 236. 365. Heřmann ze Šumburka oloupil bohaté Židy 1523. Pražské mezi Vlčicemi a Volanovem v »Judengrundě«, kterýžto od této události jméno své vzal, některé zranil, a jiné zabil a nejstaršího rabína na svůj zámek Žacléř přivlekl a tam týral. Když však Pražané, Králohradečtí Jaroměřští a Dvorští na rozkaz Karla z Münsterberka, tehdejšího správce Čech, počali hradjeho obléhati, prchl a hrad byl dobyt a rozbořen. 13. prosince 1523. In diesem obbemelten jar 1523 den 13. decembris am Tage Luziä da ist man vor das schlosz Schatzler gezogen, die Preger, die von Konniggratz, die von Jaromir und die Hoefer aus befehel des Herzog Karles von Moensterberg, der diese Zeit gubernator des Behmerlandes war an stadt konig Ludwiges etc. etc., und durch den burggrafen den Herrn von Warttenburg. Die Behmen hatten ihr laeger in Brethgrunde aufgeschlagen und haben flux angefangen zu schissen, das man das geschütze hat hoeren zu Trautnaw krachen. Die ursache solcher belegerung war diese, das her Herrman von Schumburg hatte die Praegerischen reichen juden beraubet zwischen Wiltzschitz und Weigelsdorf im Judengrunde (der nach auf den Tag itzt also sein namen darvon hat bekomen) und sind etzliche umbkomen und ver- wundet worden; und haben den eldisten judischen rabi gefangen, auf einen gotzenwagen geschmidet auf das schlosz Schaetzler geführet und ihn geschatzt, sie haben in an eine bank geschmidet und 42) haben im gedreuwet, zum fenster hienaus zu henken, und letzlich haben sie ein stroern man in des juden Kleidern angezogen und erszlinge zum fenster heraushangen lassen. Und hat der her Herman den juden von Schatzlar 42) Na okraji dole: »die raubschloessen der bund verbrändt; Franz von Sikingen nam auch sein end."
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 223 lidí všelikteraké překážky. A jestliže by kto sobě proti tomuto našemu 1522. obdarování a dání co zjjednal, to nemá žádné moci proti tomuto listu mieti. Tomu na svědomie pečeť naši královskú k listu tomuto rozkázali jsme přivěsiti. Dán na hradě Pražském v pondělí po svatém Ondřeji léta božieho tisícího pětistého dvamezcítmého, královstvie na- šich Uherského a Českého sedmého. Čas. Mus. král. Česk. 1898, p. 453. a sl. 364. L. 1522 připomíná se mezi usedlými Židy 1522. Pražkými Juda Mojžíš, lékař. Tomek, Dějepis m. Prahy IX. 236. 365. Heřmann ze Šumburka oloupil bohaté Židy 1523. Pražské mezi Vlčicemi a Volanovem v »Judengrundě«, kterýžto od této události jméno své vzal, některé zranil, a jiné zabil a nejstaršího rabína na svůj zámek Žacléř přivlekl a tam týral. Když však Pražané, Králohradečtí Jaroměřští a Dvorští na rozkaz Karla z Münsterberka, tehdejšího správce Čech, počali hradjeho obléhati, prchl a hrad byl dobyt a rozbořen. 13. prosince 1523. In diesem obbemelten jar 1523 den 13. decembris am Tage Luziä da ist man vor das schlosz Schatzler gezogen, die Preger, die von Konniggratz, die von Jaromir und die Hoefer aus befehel des Herzog Karles von Moensterberg, der diese Zeit gubernator des Behmerlandes war an stadt konig Ludwiges etc. etc., und durch den burggrafen den Herrn von Warttenburg. Die Behmen hatten ihr laeger in Brethgrunde aufgeschlagen und haben flux angefangen zu schissen, das man das geschütze hat hoeren zu Trautnaw krachen. Die ursache solcher belegerung war diese, das her Herrman von Schumburg hatte die Praegerischen reichen juden beraubet zwischen Wiltzschitz und Weigelsdorf im Judengrunde (der nach auf den Tag itzt also sein namen darvon hat bekomen) und sind etzliche umbkomen und ver- wundet worden; und haben den eldisten judischen rabi gefangen, auf einen gotzenwagen geschmidet auf das schlosz Schaetzler geführet und ihn geschatzt, sie haben in an eine bank geschmidet und 42) haben im gedreuwet, zum fenster hienaus zu henken, und letzlich haben sie ein stroern man in des juden Kleidern angezogen und erszlinge zum fenster heraushangen lassen. Und hat der her Herman den juden von Schatzlar 42) Na okraji dole: »die raubschloessen der bund verbrändt; Franz von Sikingen nam auch sein end."
Strana 224
224 K HISTORII ŽIDŮ 1523. wieder mit sich heimlich hinweggeführet und hat das schlosz Schaetzler dem Her Karle von Schumburg ubergeben; als aber der her Karol den grossen ernst der belegerung sahe, flog er mit den seinen vom Schatzler durch ein verborgenen abgang hinweg. Also verbliben 43) der alte Fochs Hans nur alleine auf dem schlosz. Und nach langem schissen und stürmen haben sie im das leben zugesagt, da hat er ihnen die schlüssel hienunter geworfen, und sie haben das schlosz Schatzler eröffnet und eingenomen. Und als die Behmen ales vorheret und auf- gezeret hatten, unterhackten sie den Schatzler und zunten das schlos an, verbrennten und zurstöretens auf den grunt. Und da sie den Schatz- ler eingenomen hatten und geschleuft, fiel auf die ander nacht ein solche grime kelte ein; wo sie nach in der belegerung weren gewesen, so wer es unmuglichen gewesen, das nicht viel Behmen erfroren weren etc., etc. 44) Simon Hüttel, Chronik der Stadt Trautenau 1484—1601, 1881 p. 51 a sl. 1521. 366. Zpráva, aby Židův více v Praze nebylo. 15. února 1524. Léta 1524 byla obec veliká Pražská na dolejším rathauze a tu zůstali, aby Židův víc v Pražském městě nebylo, ani nevěstek a po- valečův, aby na řád piva nedávali oc, ten pondělí po sv. Valentinu. Staří letopisové čeští 464. 1526. 367. Šepmistři a starší obce Kutné Hory zapoví- dají Židům dané jim zástavy od křesťanů uschová- vati u tamějších obyvatelův anebo sami takové zá- stavy k přechovávání přijímati. Židé nesmějí se zdržovati v Kutné Hoře mimo dny trhové aneb jdou-li k soudu. Neuposlechnutí těchto nařízení tresce se pokutou pěti kop grošův. 30. července 1526. Svolení o Židech pánuov obecních a starších. Léta Božího MVCXXVI feria II Abdonis stalo se jest svolení obecného [z r. 1520] obnovení pány šephmistry a pány obecními a staršími. Rozvažujíce, kterak prvé svolení bylo, aby zde Židé základóv, kteréž jim v dluzích křesťané zastavují, nepřechovávali, neb tudy mnohé obtížnosti se činí, i také kradené věci se postíhají i snáz zastavují, protož aby taková věc jakožto škodná v uobci této nejměla místa, ale 43) Na levém okraji: »zwen der alte Gorden«. Dále níže: »Aber herzog Barttolmai ohne leit und ohne land hat vor dem kandt das maui verbrant« etc. 44) Srovn. Staří let. čeští, str. 463.
224 K HISTORII ŽIDŮ 1523. wieder mit sich heimlich hinweggeführet und hat das schlosz Schaetzler dem Her Karle von Schumburg ubergeben; als aber der her Karol den grossen ernst der belegerung sahe, flog er mit den seinen vom Schatzler durch ein verborgenen abgang hinweg. Also verbliben 43) der alte Fochs Hans nur alleine auf dem schlosz. Und nach langem schissen und stürmen haben sie im das leben zugesagt, da hat er ihnen die schlüssel hienunter geworfen, und sie haben das schlosz Schatzler eröffnet und eingenomen. Und als die Behmen ales vorheret und auf- gezeret hatten, unterhackten sie den Schatzler und zunten das schlos an, verbrennten und zurstöretens auf den grunt. Und da sie den Schatz- ler eingenomen hatten und geschleuft, fiel auf die ander nacht ein solche grime kelte ein; wo sie nach in der belegerung weren gewesen, so wer es unmuglichen gewesen, das nicht viel Behmen erfroren weren etc., etc. 44) Simon Hüttel, Chronik der Stadt Trautenau 1484—1601, 1881 p. 51 a sl. 1521. 366. Zpráva, aby Židův více v Praze nebylo. 15. února 1524. Léta 1524 byla obec veliká Pražská na dolejším rathauze a tu zůstali, aby Židův víc v Pražském městě nebylo, ani nevěstek a po- valečův, aby na řád piva nedávali oc, ten pondělí po sv. Valentinu. Staří letopisové čeští 464. 1526. 367. Šepmistři a starší obce Kutné Hory zapoví- dají Židům dané jim zástavy od křesťanů uschová- vati u tamějších obyvatelův anebo sami takové zá- stavy k přechovávání přijímati. Židé nesmějí se zdržovati v Kutné Hoře mimo dny trhové aneb jdou-li k soudu. Neuposlechnutí těchto nařízení tresce se pokutou pěti kop grošův. 30. července 1526. Svolení o Židech pánuov obecních a starších. Léta Božího MVCXXVI feria II Abdonis stalo se jest svolení obecného [z r. 1520] obnovení pány šephmistry a pány obecními a staršími. Rozvažujíce, kterak prvé svolení bylo, aby zde Židé základóv, kteréž jim v dluzích křesťané zastavují, nepřechovávali, neb tudy mnohé obtížnosti se činí, i také kradené věci se postíhají i snáz zastavují, protož aby taková věc jakožto škodná v uobci této nejměla místa, ale 43) Na levém okraji: »zwen der alte Gorden«. Dále níže: »Aber herzog Barttolmai ohne leit und ohne land hat vor dem kandt das maui verbrant« etc. 44) Srovn. Staří let. čeští, str. 463.
Strana 225
V ČECHACH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 225 poněvadž i prvé svoleno i býti zapsáno jmělo a svolení všeliké obecní 1526 podle privilegií knížete Přemysla jest za právo, kteréž zlehka přestou- peno býti nejmá, ačkoli o Židech nejednú jest zuostáno tak, jakž i paměti jsú zapsané in Nicolai Bytesky libro Memorialium anno etc. XX° D 24: protož jednomyslně takto jsme se svolili a svolujem, aby Židé žádných základóv zde u žádného z soused neb obyvatelóv v uobci této nepřechovávali ihned po vyjití IIII neděl pořád zběhlých, tak jakž to pánům Kolínským jest psaním dostatečně oznámeno. Pakli by kterýžkoli Žid přechovával kterakžkoli tajně neb zjevně u kterého souseda zdejšího neb obyvatele, tehdy to týmž Židuom jmá neb Židu pobráno býti a zdviženo, jakožto těm neb tomu, že přes svolení obecní svévolně učinili a přechovávali. A sami Židé, aby zde nebyli krom trhových dnuov aneb měl-li by který při u pánuov, k tomu aby mohl přijíti. Též každý soused neb obyvatel obce této, ač by kto neb který přechovával u sebe základy židovské a jich věci pod stvrzením aneb jakžkoli, každý ten neb ti jmá skutečně tresktán býti od pánuov šephmistrov a pánuov nynějších i budúcích a V kop grošuov českých dáti pokuty tolikrát, kolikrátkoli proti tomuto svolení učinil by neb učinili. A toto svolení i předešlé jmá držemně zachováno býti na časy budúcí a ktožkoli by přestoupil Žid neb zdejší, aby každý bez milosti i odpuštění pokutu předepsanú trpěl. Stalo se dne a léta svrchupsa- ného anno etc. XXVI°. Liber decretorum 1510—1538. fol. A. 28. v Kutnohorském arch. 368. Zdeněk Lev z Rožmitála žádá purkmistra a 1526. radu města Žatce, aby Židů nevypovídali, a poně- vadž jest obava, že král zemřel, aby ponechali k roz- hodnutí příštímu králi, neboť Židé náležejí komoře královské. Na hradě Pražském, 20. září 1526. Službu svú vzkazuji. Múdří a opatrní přátele milí! Zprávu mám že byšte Židy, kteříž mezi vámi jsú, vypověděli, aby déle mezi vámi nebývali. I žádám vás, přátelé milí, že jich tam necháte též jako prvé, až do budúcieho krále, jestliže jest pán Buoh všemohouci pána našeho z tohoto světa pojíti ráčil, jakož se toho konečně obávám, že jest ko- nečně tak. I věřím vám, že to učiníte i pro vaše lepšie, neb poněvadž Židé jsú komora krále JMti, kteříž JMti náležejí, pak byšte vy měli, když krále nemáme, na ně sahati, mohla by snad ta věc obtížná bu- dúcímu králi aneb stavóm tohoto královstvie býti; než což sobě na králi budúcím v tom obdržiete aneb od stavuov tohoto královstvie v tom povolení dosáhnete, proti tomu nejsem. Než vždy vám věřím, 15
V ČECHACH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 225 poněvadž i prvé svoleno i býti zapsáno jmělo a svolení všeliké obecní 1526 podle privilegií knížete Přemysla jest za právo, kteréž zlehka přestou- peno býti nejmá, ačkoli o Židech nejednú jest zuostáno tak, jakž i paměti jsú zapsané in Nicolai Bytesky libro Memorialium anno etc. XX° D 24: protož jednomyslně takto jsme se svolili a svolujem, aby Židé žádných základóv zde u žádného z soused neb obyvatelóv v uobci této nepřechovávali ihned po vyjití IIII neděl pořád zběhlých, tak jakž to pánům Kolínským jest psaním dostatečně oznámeno. Pakli by kterýžkoli Žid přechovával kterakžkoli tajně neb zjevně u kterého souseda zdejšího neb obyvatele, tehdy to týmž Židuom jmá neb Židu pobráno býti a zdviženo, jakožto těm neb tomu, že přes svolení obecní svévolně učinili a přechovávali. A sami Židé, aby zde nebyli krom trhových dnuov aneb měl-li by který při u pánuov, k tomu aby mohl přijíti. Též každý soused neb obyvatel obce této, ač by kto neb který přechovával u sebe základy židovské a jich věci pod stvrzením aneb jakžkoli, každý ten neb ti jmá skutečně tresktán býti od pánuov šephmistrov a pánuov nynějších i budúcích a V kop grošuov českých dáti pokuty tolikrát, kolikrátkoli proti tomuto svolení učinil by neb učinili. A toto svolení i předešlé jmá držemně zachováno býti na časy budúcí a ktožkoli by přestoupil Žid neb zdejší, aby každý bez milosti i odpuštění pokutu předepsanú trpěl. Stalo se dne a léta svrchupsa- ného anno etc. XXVI°. Liber decretorum 1510—1538. fol. A. 28. v Kutnohorském arch. 368. Zdeněk Lev z Rožmitála žádá purkmistra a 1526. radu města Žatce, aby Židů nevypovídali, a poně- vadž jest obava, že král zemřel, aby ponechali k roz- hodnutí příštímu králi, neboť Židé náležejí komoře královské. Na hradě Pražském, 20. září 1526. Službu svú vzkazuji. Múdří a opatrní přátele milí! Zprávu mám že byšte Židy, kteříž mezi vámi jsú, vypověděli, aby déle mezi vámi nebývali. I žádám vás, přátelé milí, že jich tam necháte též jako prvé, až do budúcieho krále, jestliže jest pán Buoh všemohouci pána našeho z tohoto světa pojíti ráčil, jakož se toho konečně obávám, že jest ko- nečně tak. I věřím vám, že to učiníte i pro vaše lepšie, neb poněvadž Židé jsú komora krále JMti, kteříž JMti náležejí, pak byšte vy měli, když krále nemáme, na ně sahati, mohla by snad ta věc obtížná bu- dúcímu králi aneb stavóm tohoto královstvie býti; než což sobě na králi budúcím v tom obdržiete aneb od stavuov tohoto královstvie v tom povolení dosáhnete, proti tomu nejsem. Než vždy vám věřím, 15
Strana 226
226 K HISTORII ŽIDŮ 1526. že tuto mú žádost, jakž píši, naplníte. Odpovědi žádám. Dán na hradě Pražském ve čtvrtek u vigilji sv. Matúše, apoštola a evangelisty božieho léta oc XXVI°. Múdrým a opatrným purgmistru a radě města Žatce, přátelóm mým dobrým. Archiv Český. X., p. 147. a sl. 1526. 369. Moravský sněm v Brně se usnáší, aby každý pán vybral od svých Židů čtvrtinu jejich lichvy a odvedl ji zároveň s berní. 23. září 1526. Anno Domini 1526 stalo se jest zřízení dolepsané proti Turkóm v městě Brně tu neděli po sv. Mathúší, toho času, když jest ciesař Turecký s velikú mocí na královstvie Uherské se obrátil a v něm zna- menitú škodu učinil, krále Ludvíka JMt pána našeho milostivého s jeho vojskem na hlavu porazil; kdež pak JKM v tom boji s velikým počtem pánuov a dobrých lidí duchovních i světských jest zahynul atd. Item. Všichni, kteříž mají listy s výpovědí, ti také aby dali čtvrtý díl úrokuov ročních. Item. Faráři desátý zlatý všech duochoduov desátečných aby dali, a každý pán aby to od faráře svého vybral a s svú bernú poslal. Item. Každý pán od Židuov aby vybral čtvrtý díl lichvy ročně, a to též aby podle berně své poslal. A ty penieze nemají na jiné obracovány býti než na lidi služebné a na jiné potřeby k válce s vuolí všech stavuov. A jestliže by kdo ze kteréhokoli stavu z tej berně na králi JMti pánu našem budúcím co sobě vyprosil pod jakýmžkoli zpuosobem a barvú, ten má od nás jmien a držán býti za zlého člověka, a statek jeho k zemi připad- núti má. Archiv Český XI., p. 358. 1526. 370. Zprávy místopisné o Židech v Praze, do 1526. Židé Pražští během století od vypuknutí bouří domácích po smrti krále Václava utrpěli několik velkých pohrom od obecného lidu a postaveni byli pořád v rozličných nejistotách a nebezpečenstvích; při tom však nicméně celkem se zachovali v týchž mezích bydel sobě vykázaných, jako v době předešlé. Fortny, které jim sloužily za obranu, ovšem ne vždy dostatečnou, připomínají se na týchž místech
226 K HISTORII ŽIDŮ 1526. že tuto mú žádost, jakž píši, naplníte. Odpovědi žádám. Dán na hradě Pražském ve čtvrtek u vigilji sv. Matúše, apoštola a evangelisty božieho léta oc XXVI°. Múdrým a opatrným purgmistru a radě města Žatce, přátelóm mým dobrým. Archiv Český. X., p. 147. a sl. 1526. 369. Moravský sněm v Brně se usnáší, aby každý pán vybral od svých Židů čtvrtinu jejich lichvy a odvedl ji zároveň s berní. 23. září 1526. Anno Domini 1526 stalo se jest zřízení dolepsané proti Turkóm v městě Brně tu neděli po sv. Mathúší, toho času, když jest ciesař Turecký s velikú mocí na královstvie Uherské se obrátil a v něm zna- menitú škodu učinil, krále Ludvíka JMt pána našeho milostivého s jeho vojskem na hlavu porazil; kdež pak JKM v tom boji s velikým počtem pánuov a dobrých lidí duchovních i světských jest zahynul atd. Item. Všichni, kteříž mají listy s výpovědí, ti také aby dali čtvrtý díl úrokuov ročních. Item. Faráři desátý zlatý všech duochoduov desátečných aby dali, a každý pán aby to od faráře svého vybral a s svú bernú poslal. Item. Každý pán od Židuov aby vybral čtvrtý díl lichvy ročně, a to též aby podle berně své poslal. A ty penieze nemají na jiné obracovány býti než na lidi služebné a na jiné potřeby k válce s vuolí všech stavuov. A jestliže by kdo ze kteréhokoli stavu z tej berně na králi JMti pánu našem budúcím co sobě vyprosil pod jakýmžkoli zpuosobem a barvú, ten má od nás jmien a držán býti za zlého člověka, a statek jeho k zemi připad- núti má. Archiv Český XI., p. 358. 1526. 370. Zprávy místopisné o Židech v Praze, do 1526. Židé Pražští během století od vypuknutí bouří domácích po smrti krále Václava utrpěli několik velkých pohrom od obecného lidu a postaveni byli pořád v rozličných nejistotách a nebezpečenstvích; při tom však nicméně celkem se zachovali v týchž mezích bydel sobě vykázaných, jako v době předešlé. Fortny, které jim sloužily za obranu, ovšem ne vždy dostatečnou, připomínají se na týchž místech
Strana 227
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 227 a svědčí tudy dosti věrně o hranici, která je od obyvatelstva křesťan- 1526. ského dělila. Poněvadž koupě domů židovských a jiné zápisy o nich od r. 1518 vkládány byly jednostejně jak o domích křesťanských do městských knih Starého města, počínají se odtud teprv podrob- nější zprávy o nich, ač ještě vždy k úplné jasnosti místopisu ne- postačují. Tolik však souditi z nich se dá, že ulice židovské již tehdáž a dávno před tím měly celkem totéž položení a rozdělení, jak se dosud spatřuje, také pak že již tehdáž byl mezi Židy Pražskými obyčej dě- lení domů na polovice, na čtvrti i na menší částky, čímž během času na místě domů větších přibývalo více menších a nejmenších. Vejdouc do hlavní ulice židovské fortnou od sv. Ducha vedle někdejšího domu markrabí Jošta, spatřoval se po straně levé dům druhý od fortny, řečený »u erbů« (žid. č. 113.), o němž se r. 1519 při- pomíná jedna ze škol židovských, doposud se tam nacházející; na pro- tější pak straně od rohu proti sv. Duchu až ku první uličce postranní k půlnoci byly jen tři domy, kdež jich nyní šest První z nich (žid. č. 124) hned vedlé fortny, někdy Jonáše Žida, později křesťana Oswalda Rolla a vdovy jeho Ludmily, spadl r. 1446 na obec židovskou pro nedoplatky berně, a jest od ní dán mistru židovskému Eliášovi z Landy. Kdež se přicházelo k Židům za kostelem sv. Mikuláše byl první vedle fortny na pravé ruce dům někdy Lazara Žida (žid. č. 61, 51), památný co někdejší sídlo učení Pražského, o němž jsme již výše učinili zmínku, že zase stále náležel Židům. Krátce před r. 1522 byl to dům Žida Judy, ale byl již tehdy oddělen od něho pokoj na straně polední v rohu proti pivovaru Maučkovu (žid. č. 56, 57). Ostatní část domu se vchodem od strany půlnoční držel potom r. 1526 neb něco dřívé Žid Žalman Muňka, a tomu témuž náležely také dva domy hned vedle v pořadí tom až k rohu hlavní ulice židovské (žid. č. 94.). V rohu druhém na straně západní v též ulici hlavní připomíná se téhož času (1519) dům Žida Judy Velvarského (žid. č. 42.), od něhož se táhla řada domů židovských bezpochyby nepřetržitě až k nárožnímu domu vedle fortny od sv. Valentina (č. 55.), který byl křesťanský. O šesti z nich vedle sebe krom dvou těchto nárožních nacházejí se v knihách měst- ských zprávy z let 1519—1525, ač nelze na jisto určiti, které ny- nější domy to byly, kromě že poslední v řadě byl blízko brány od sv. Valentina. Proti domům těmto počínalo se pořadí půlnoční této hlavní ulice vedle samé brány židovské velkým domem někdy Michala Žida a potom Jana ze Smržova sekretáře (žid. č. 1—9.), od něhož již r. 1414 koupí se dostal v držení Židů. Roku 1476 jmenuje se domem Pinkasa Žida. Potom náležel některý čas Zivoltovi Gul- demundovi; od něho pak koupil jej roku 1521 opět Pinkas Žid řečený
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 227 a svědčí tudy dosti věrně o hranici, která je od obyvatelstva křesťan- 1526. ského dělila. Poněvadž koupě domů židovských a jiné zápisy o nich od r. 1518 vkládány byly jednostejně jak o domích křesťanských do městských knih Starého města, počínají se odtud teprv podrob- nější zprávy o nich, ač ještě vždy k úplné jasnosti místopisu ne- postačují. Tolik však souditi z nich se dá, že ulice židovské již tehdáž a dávno před tím měly celkem totéž položení a rozdělení, jak se dosud spatřuje, také pak že již tehdáž byl mezi Židy Pražskými obyčej dě- lení domů na polovice, na čtvrti i na menší částky, čímž během času na místě domů větších přibývalo více menších a nejmenších. Vejdouc do hlavní ulice židovské fortnou od sv. Ducha vedle někdejšího domu markrabí Jošta, spatřoval se po straně levé dům druhý od fortny, řečený »u erbů« (žid. č. 113.), o němž se r. 1519 při- pomíná jedna ze škol židovských, doposud se tam nacházející; na pro- tější pak straně od rohu proti sv. Duchu až ku první uličce postranní k půlnoci byly jen tři domy, kdež jich nyní šest První z nich (žid. č. 124) hned vedlé fortny, někdy Jonáše Žida, později křesťana Oswalda Rolla a vdovy jeho Ludmily, spadl r. 1446 na obec židovskou pro nedoplatky berně, a jest od ní dán mistru židovskému Eliášovi z Landy. Kdež se přicházelo k Židům za kostelem sv. Mikuláše byl první vedle fortny na pravé ruce dům někdy Lazara Žida (žid. č. 61, 51), památný co někdejší sídlo učení Pražského, o němž jsme již výše učinili zmínku, že zase stále náležel Židům. Krátce před r. 1522 byl to dům Žida Judy, ale byl již tehdy oddělen od něho pokoj na straně polední v rohu proti pivovaru Maučkovu (žid. č. 56, 57). Ostatní část domu se vchodem od strany půlnoční držel potom r. 1526 neb něco dřívé Žid Žalman Muňka, a tomu témuž náležely také dva domy hned vedle v pořadí tom až k rohu hlavní ulice židovské (žid. č. 94.). V rohu druhém na straně západní v též ulici hlavní připomíná se téhož času (1519) dům Žida Judy Velvarského (žid. č. 42.), od něhož se táhla řada domů židovských bezpochyby nepřetržitě až k nárožnímu domu vedle fortny od sv. Valentina (č. 55.), který byl křesťanský. O šesti z nich vedle sebe krom dvou těchto nárožních nacházejí se v knihách měst- ských zprávy z let 1519—1525, ač nelze na jisto určiti, které ny- nější domy to byly, kromě že poslední v řadě byl blízko brány od sv. Valentina. Proti domům těmto počínalo se pořadí půlnoční této hlavní ulice vedle samé brány židovské velkým domem někdy Michala Žida a potom Jana ze Smržova sekretáře (žid. č. 1—9.), od něhož již r. 1414 koupí se dostal v držení Židů. Roku 1476 jmenuje se domem Pinkasa Žida. Potom náležel některý čas Zivoltovi Gul- demundovi; od něho pak koupil jej roku 1521 opět Pinkas Žid řečený
Strana 228
228 K HISTORII ŽIDŮ 1526. Hubatý, nejisto však zdali ještě v prvotní velikosti. Zdá se, že dle něho tato část hlavní ulice židovské dostala jméno ulice Pinka- sovy, jak se nazývá nyní. Krom hlavní ulice této táhnoucí se od západu na východ od fortny proti sv. Valentinu až k fortně u sv. Ducha, byl hlavním stře- dem života Pražských Židů úzký ryneček, jehož prostředek zaujímala starožitná hlavní škola jejich, nazývaná nicméně tehdáž vždy ještě školou novou. K ní byly přistavěny masné krámy židovské, jak se podnes spatřuje; nedaleko nich připomíná se šlachtata a k ry- nečku tomu schylovaly se se všech čtyř stran úzké uličky židovské nepochybně v témž směru jak posud. Nejúhlednější z nich byla asi, která vedla k fortně odtud nedaleko vzdálené na straně půlnoční. V ní se připomíná dům druhý od fortny této po pravé ruce (žid. č. 215.), který r. 1521 po Jakubovi Židu rozdělen byl mezi tři syny jeho Na- sona, Judu a Isrle řečené Kapříky, ale tak, že jednomu dostala se po- lovice, druhému půldruhé čtvrti, třetímu jen půl čtvrti čili osmina toho domu. Až do sklonku života krále Václava IV. bylo tehdejší bydliště Židů se strany západní obmezeno dvěma velkými zahradami, které se nacházely v držení křesťanů. V době potomní staly se zahrady tyto hřbitovem židovským, ne najednou, nýbrž část po části, aniž udati lze s jistotou, co k tomu nejprve zavdalo podnět. Možná, že to bylo pro rozličné nesnáze od obecného lidu při pohřbích v čase velkých domácích bouří, pokud se mrtvá těla Židů nosila na hřbitov starodávný na Novém městě, tak zvanou zahradu ži- dovskou. Pro uvarování jich snad Židé Pražští zjednali si místo pro hřbitov v bližším sousedství svém zakoupením předně severní části nynějšího hřbitova (při žid. č. 233.), kdež dle výslovného svědectví za- čali se pochovávati aspoň krátce před r 1440. Toho roku koupili starší jejich také malý domek při této novější »zahradě« židovské (žid. č. 274.) od jistého Hanuše pivovarníka. Poněvadž pak bezpochyby během času místo toto k pohřbívání nestačilo, zvláště když zahrada židovská na Novém městě za panování krále Vladislava byla dokonce zrušena (1478), rozšířen jest nový hřbitov později přikoupením jiné zahrady vedlejší od Víta Červenky, koželuha roku 1526. [O vzniku hřbitova židovského, který se obyčejně pokládá až za báječně starý, svědčí hlavně dva zápisy v Staroměstských knihách, první o koupi řečeného domku (žid. č. 274.) roku 1440 fol. 62., kterýž skráceně zní: Seniores Judaei dicti Bassimowe et tota communitas Judae- orum in maiori civitate moram trahentium emerunt domum sitam ex opposito areae hampis (žid. č. 208.) annexamque immediate orto pre-
228 K HISTORII ŽIDŮ 1526. Hubatý, nejisto však zdali ještě v prvotní velikosti. Zdá se, že dle něho tato část hlavní ulice židovské dostala jméno ulice Pinka- sovy, jak se nazývá nyní. Krom hlavní ulice této táhnoucí se od západu na východ od fortny proti sv. Valentinu až k fortně u sv. Ducha, byl hlavním stře- dem života Pražských Židů úzký ryneček, jehož prostředek zaujímala starožitná hlavní škola jejich, nazývaná nicméně tehdáž vždy ještě školou novou. K ní byly přistavěny masné krámy židovské, jak se podnes spatřuje; nedaleko nich připomíná se šlachtata a k ry- nečku tomu schylovaly se se všech čtyř stran úzké uličky židovské nepochybně v témž směru jak posud. Nejúhlednější z nich byla asi, která vedla k fortně odtud nedaleko vzdálené na straně půlnoční. V ní se připomíná dům druhý od fortny této po pravé ruce (žid. č. 215.), který r. 1521 po Jakubovi Židu rozdělen byl mezi tři syny jeho Na- sona, Judu a Isrle řečené Kapříky, ale tak, že jednomu dostala se po- lovice, druhému půldruhé čtvrti, třetímu jen půl čtvrti čili osmina toho domu. Až do sklonku života krále Václava IV. bylo tehdejší bydliště Židů se strany západní obmezeno dvěma velkými zahradami, které se nacházely v držení křesťanů. V době potomní staly se zahrady tyto hřbitovem židovským, ne najednou, nýbrž část po části, aniž udati lze s jistotou, co k tomu nejprve zavdalo podnět. Možná, že to bylo pro rozličné nesnáze od obecného lidu při pohřbích v čase velkých domácích bouří, pokud se mrtvá těla Židů nosila na hřbitov starodávný na Novém městě, tak zvanou zahradu ži- dovskou. Pro uvarování jich snad Židé Pražští zjednali si místo pro hřbitov v bližším sousedství svém zakoupením předně severní části nynějšího hřbitova (při žid. č. 233.), kdež dle výslovného svědectví za- čali se pochovávati aspoň krátce před r 1440. Toho roku koupili starší jejich také malý domek při této novější »zahradě« židovské (žid. č. 274.) od jistého Hanuše pivovarníka. Poněvadž pak bezpochyby během času místo toto k pohřbívání nestačilo, zvláště když zahrada židovská na Novém městě za panování krále Vladislava byla dokonce zrušena (1478), rozšířen jest nový hřbitov později přikoupením jiné zahrady vedlejší od Víta Červenky, koželuha roku 1526. [O vzniku hřbitova židovského, který se obyčejně pokládá až za báječně starý, svědčí hlavně dva zápisy v Staroměstských knihách, první o koupi řečeného domku (žid. č. 274.) roku 1440 fol. 62., kterýž skráceně zní: Seniores Judaei dicti Bassimowe et tota communitas Judae- orum in maiori civitate moram trahentium emerunt domum sitam ex opposito areae hampis (žid. č. 208.) annexamque immediate orto pre-
Strana 229
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 229 dictorum Judaeorum, ubi nunc agnoscuntur (sic!) ipsorum sepulturam, 1526. erga Hanussium braxatorem pro sex sexag. gr. Slovo nunc svědčí pa- trně, že tu hřbitov nebyl od starodávna, nýbrž od novějšího času. Druhý pak zápis jest z r. 1526 fol. 159. Školníci židovští, Juda Kapřík, Tobiáš a Librmon Židé, koupili k obci židovské zahradu pro pocho- vávání mrtvých podle jich první zahrady, kdež Židé pohřeb mají, od Víta Červenky, koželuha za 25 kop. — Že zahrady, z nichž se tento hřbitov židovský skládal, náležely jindy obyvatelům křesťanským, o tom nepřímo svědčí také zpráva ve Starých letopisích českých k roku 1518 (str. 414), dle níž musili Židé »z zahrady a z lázně« (to jest lázně židovské pod nyn. č. žid. 12.) odváděti jistý plat roční k obci Staroměstské]. Za Židy na straně půlnoční až ke břehu řeky Vltavy a na straně východní až ku klášterům sv. Kříže většího a sv. Ducha byl dosti velký počet domů křesťanských, skoro vesměs jen malých, kterým se jako ve starší době říkalo v Podžidí nebo právě jen za Židy. V rozložení jich mnoho se toho času nezměnilo. Toliko neděje se více žádná zmínka o zdi městské v těch stranách, která jindy některé z nich blíž břehu Vltavy od ostatních dělila, i podobá se na jisto, že ty doby již celkem byla zmizela. Též zmizely odtud zlopověstné ham- pejzy pobořením od obecného lidu proti nim horlícího, hned v prvních dnech bouří po smrti krále Václava (1419). Starý hampejz tak zvaný (žid. č. 208) připomíná se následkem toho ještě roku 1440 co pusté městiště. Paměť jich zachovala se toliko v názvu blízké odtud ulice židovské, která se totiž podnes nazývá ulicí hampejzskou. Tomek, Dějepis města Prahy, VIII., str. 145—146. 371. Poměry společenské Židů Pražských 1420—1526. 1526. Vedle křesťanského obyvatelstva Prahy zaujímali Židé (v době 1420—1526) co zvláštní obec sídla svá od ostatních oddělená na Starém městě Pražském, kdež přibylo jim něco prostranství získáním místa pro hřbitov v bezprostředním sousedství svém. Naproti tomu pozbyli starodávného hřbitova svého čili tak zvané zahrady židovské s domy k ní přistavěnými na Novém městě. Za to nejspíše směli si tehdáž koupiti domy v Jámě, ano i zříditi školu židovskou při nich jak na svém místě pověděno; při čemž však dlouho nezůstalo. Držení domů v jiných částech měst Pražských nebylo Židům dovoleno. Jen jedna ještě výjimka stala se nedlouho potom, že totiž roku 1489 král Vla- dislav dal povolení Angelinovi Židu lékaři, jehož služeb užíval při dvoře svém, aby si směl koupiti dům v Menším městě Pražském a
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 229 dictorum Judaeorum, ubi nunc agnoscuntur (sic!) ipsorum sepulturam, 1526. erga Hanussium braxatorem pro sex sexag. gr. Slovo nunc svědčí pa- trně, že tu hřbitov nebyl od starodávna, nýbrž od novějšího času. Druhý pak zápis jest z r. 1526 fol. 159. Školníci židovští, Juda Kapřík, Tobiáš a Librmon Židé, koupili k obci židovské zahradu pro pocho- vávání mrtvých podle jich první zahrady, kdež Židé pohřeb mají, od Víta Červenky, koželuha za 25 kop. — Že zahrady, z nichž se tento hřbitov židovský skládal, náležely jindy obyvatelům křesťanským, o tom nepřímo svědčí také zpráva ve Starých letopisích českých k roku 1518 (str. 414), dle níž musili Židé »z zahrady a z lázně« (to jest lázně židovské pod nyn. č. žid. 12.) odváděti jistý plat roční k obci Staroměstské]. Za Židy na straně půlnoční až ke břehu řeky Vltavy a na straně východní až ku klášterům sv. Kříže většího a sv. Ducha byl dosti velký počet domů křesťanských, skoro vesměs jen malých, kterým se jako ve starší době říkalo v Podžidí nebo právě jen za Židy. V rozložení jich mnoho se toho času nezměnilo. Toliko neděje se více žádná zmínka o zdi městské v těch stranách, která jindy některé z nich blíž břehu Vltavy od ostatních dělila, i podobá se na jisto, že ty doby již celkem byla zmizela. Též zmizely odtud zlopověstné ham- pejzy pobořením od obecného lidu proti nim horlícího, hned v prvních dnech bouří po smrti krále Václava (1419). Starý hampejz tak zvaný (žid. č. 208) připomíná se následkem toho ještě roku 1440 co pusté městiště. Paměť jich zachovala se toliko v názvu blízké odtud ulice židovské, která se totiž podnes nazývá ulicí hampejzskou. Tomek, Dějepis města Prahy, VIII., str. 145—146. 371. Poměry společenské Židů Pražských 1420—1526. 1526. Vedle křesťanského obyvatelstva Prahy zaujímali Židé (v době 1420—1526) co zvláštní obec sídla svá od ostatních oddělená na Starém městě Pražském, kdež přibylo jim něco prostranství získáním místa pro hřbitov v bezprostředním sousedství svém. Naproti tomu pozbyli starodávného hřbitova svého čili tak zvané zahrady židovské s domy k ní přistavěnými na Novém městě. Za to nejspíše směli si tehdáž koupiti domy v Jámě, ano i zříditi školu židovskou při nich jak na svém místě pověděno; při čemž však dlouho nezůstalo. Držení domů v jiných částech měst Pražských nebylo Židům dovoleno. Jen jedna ještě výjimka stala se nedlouho potom, že totiž roku 1489 král Vla- dislav dal povolení Angelinovi Židu lékaři, jehož služeb užíval při dvoře svém, aby si směl koupiti dům v Menším městě Pražském a
Strana 230
230 K HISTORII ŽIDŮ 1526. v něm bydliti, aby byl blíže dvoru královského, který se tehda již nacházel na hradě Pražském. Stalo se to s výslovným vymíněním, aby žádný Žid více nebyl v tom městě krom něho. Angelin lékař násled- kem toho koupil si dům v ulici Strahovské (část č. 256), a držel jej až do smrti své (1497), po něm však také jeho bratří, a od nich prodán jest dále Izaakovi Židu z Plzně (1505). Teprv roku 1509 stal se tomu konec prodejem domu od Izaaka zase křesťanskému sousedu Janovi Zajíčkovi, ševci. Příklad ten, který měl býti jediný, byl nicméně mezi- tím následován ještě několikrát, ač nepraví se, na jakém právním zá- kladě. Roku totiž 1503 koupil si Žid Jakub Lounský dům vedle An- gelinova domu od Václava řezníka (též část č. 256). Po něm držela jej vdova jeho Zelda (1507), až prodala jej roku 1513 panu Tobiášovi Kaplířovi ze Sulevic, purkrabí Karlsteinskému. Na protější straně v též ulici koupil si roku 1492 jeden dům Žid Šimon (č. 213), a nedaleko něho soused Václav Souček bečvář prodal dům svůj (č. 208) r. 1507 Samuelovi Židu. Šimon Žid prodal však onen dům roku 1509 Hanu- šovi tesaři. Po Samuelovi následovala v držení vdova jeho Otilie; pro- dala pak již roku 1510 Izákovi Židu, zeti svému; nejspíše však ani jemu nebylo výjimečné držení takové dlouho strpeno. Základem práv a zřízení Židů Pražských i všech jiných v zemi České, jakožto příslušníků jedné obce, zůstávalo vždy privilegium krále Otakara II. z roku 1254. Byloť jim nově stvrzeno králem Ladislavem hned v prvním roce jeho panování (1454, 17. května). Židé pokládáni byli vždy za bezprostředné příslušníky komory královské, a stáli tudy pod mocí královského podkomořího, tak že moc úřadů městských dle pravidla na ně se nevztahovala. Toliko pro zločiny byli Židé jako jiní obyvatelé stíháni soudem konšelským, jakož svědčí o tom zprávy na- hodilé o několika popravách osob židovských v Praze. Tak byla roku 1498 Židovka Bělská upálena pro strojení prachů otravných. R. 1513 Žid jeden, který druhého nožem do smrti ubodl ve svádě, vyveden byl na břeh Vltavy za Židy, kdež kat uřezal mu jazyk a oči vyloupil. Roku 1516 dva odsouzení, že dělali lichou minci, jeden křesťan a druhý Žid, sťati jsou za Horskou branou; roku pak 1519 dva Židé na právě Novoměstském jsou oběšeni pro pokus o krádež v kostele sv. Ště- pána. Co obyčej židovský vypisuje při tom starý letopisec, kterak od- souzený roku 1516 oblečen byl v bílý oděv, čepičku bílou plátěnou i nohavice bílé, a jda na smrt zpíval až za Horskou bránu, tak též pak o dvou roku 1519, že byli oblečeni do bílých košil, karkule plá- těné měli na hlavě a nohy též plátnem obšité, rovněž že vedeni na popravu zpívali a když je kat měl strčiti s řebříku, volal každý ži- dovsky: Adonai hu haila hin. Dokudž ti viseli na šibenici, jiní Židé
230 K HISTORII ŽIDŮ 1526. v něm bydliti, aby byl blíže dvoru královského, který se tehda již nacházel na hradě Pražském. Stalo se to s výslovným vymíněním, aby žádný Žid více nebyl v tom městě krom něho. Angelin lékař násled- kem toho koupil si dům v ulici Strahovské (část č. 256), a držel jej až do smrti své (1497), po něm však také jeho bratří, a od nich prodán jest dále Izaakovi Židu z Plzně (1505). Teprv roku 1509 stal se tomu konec prodejem domu od Izaaka zase křesťanskému sousedu Janovi Zajíčkovi, ševci. Příklad ten, který měl býti jediný, byl nicméně mezi- tím následován ještě několikrát, ač nepraví se, na jakém právním zá- kladě. Roku totiž 1503 koupil si Žid Jakub Lounský dům vedle An- gelinova domu od Václava řezníka (též část č. 256). Po něm držela jej vdova jeho Zelda (1507), až prodala jej roku 1513 panu Tobiášovi Kaplířovi ze Sulevic, purkrabí Karlsteinskému. Na protější straně v též ulici koupil si roku 1492 jeden dům Žid Šimon (č. 213), a nedaleko něho soused Václav Souček bečvář prodal dům svůj (č. 208) r. 1507 Samuelovi Židu. Šimon Žid prodal však onen dům roku 1509 Hanu- šovi tesaři. Po Samuelovi následovala v držení vdova jeho Otilie; pro- dala pak již roku 1510 Izákovi Židu, zeti svému; nejspíše však ani jemu nebylo výjimečné držení takové dlouho strpeno. Základem práv a zřízení Židů Pražských i všech jiných v zemi České, jakožto příslušníků jedné obce, zůstávalo vždy privilegium krále Otakara II. z roku 1254. Byloť jim nově stvrzeno králem Ladislavem hned v prvním roce jeho panování (1454, 17. května). Židé pokládáni byli vždy za bezprostředné příslušníky komory královské, a stáli tudy pod mocí královského podkomořího, tak že moc úřadů městských dle pravidla na ně se nevztahovala. Toliko pro zločiny byli Židé jako jiní obyvatelé stíháni soudem konšelským, jakož svědčí o tom zprávy na- hodilé o několika popravách osob židovských v Praze. Tak byla roku 1498 Židovka Bělská upálena pro strojení prachů otravných. R. 1513 Žid jeden, který druhého nožem do smrti ubodl ve svádě, vyveden byl na břeh Vltavy za Židy, kdež kat uřezal mu jazyk a oči vyloupil. Roku 1516 dva odsouzení, že dělali lichou minci, jeden křesťan a druhý Žid, sťati jsou za Horskou branou; roku pak 1519 dva Židé na právě Novoměstském jsou oběšeni pro pokus o krádež v kostele sv. Ště- pána. Co obyčej židovský vypisuje při tom starý letopisec, kterak od- souzený roku 1516 oblečen byl v bílý oděv, čepičku bílou plátěnou i nohavice bílé, a jda na smrt zpíval až za Horskou bránu, tak též pak o dvou roku 1519, že byli oblečeni do bílých košil, karkule plá- těné měli na hlavě a nohy též plátnem obšité, rovněž že vedeni na popravu zpívali a když je kat měl strčiti s řebříku, volal každý ži- dovsky: Adonai hu haila hin. Dokudž ti viseli na šibenici, jiní Židé
Strana 231
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 231 Pražští nesměli prý masa jísti; protož prý dobře to uplatili konšelům 1526. a katu, aby je zutínal, aby toho byli sproštěni. O vlastním zřízení obce židovské v Praze, jak ve světských vě- cech tak náboženských, zachovalo se tak málo zpráv, že o něm i v této době nevíme v podstatě víc než za staršího času. Jsou jednotlivé zmínky o starších Židech čili bašimech, o rychtáři židovském, o škol- nících a mistřích i kantořích, ale nelze nikterak určitěji a podrobněji vypsati obor činnosti jednoho každého z těchto úřadů. Roku 1520 jmenuje se rychtářem Izaak, mistrem školním (magister scholae Judae- orum) roku 1437 Izaak Pinkas. V témž snad smyslu připomínají se Jakub Žid mistr roku 1521, Hošek Žid mistr 1523, Izaak školník 1519 Lev školník 1523 a Majer »kantor starý« roku 1521. Při slavných pří- ležitostech obec židovská objevovala se podobně jako obec jednotli- vých měst Pražských neb cechové pod zvláštní svou korouhví. Děje se o ní zmínka roku 1490, když v Praze bylo slaveno korunování krále Vladislava na království Uherské. Židé tehdáž pod korouhví svou uči- nili zvláštní průvod po rynku Staroměstském nesouce proutky s ja- blky. Podobně roku 1497, když král Vladislav přijel do Prahy z Uher, Židé vedle jiného obyvatelstva vyšli jemu vstříc, pěkně prý zpívajíce lomenými hlasy. Korouhev, jak o ní Hájek píše, byla červená a na ní štít Davidův a pečeť Šalomounova. Dávného původu bylo nařízení, že měl Žid od křesťana rozeznávati se v oděvu, aby totiž roucha svá měli s tak zvaným ožídlím na krku, ne s obyčejným obojkem. Co se nám pamětí zachovalo z oné doby o živnostech Židů Praž- ských, vysvítá z nich velmi zřetelně, že s dílem řemeslnickým téměř do konce se nezanášeli. Výjimkou bezmála jedinou bylo řeznictví čili masařství, kterého Židé musili provozovati sami pro zvláštnosti své ná- boženské. V době osmileté od roku 1518 až do roku 1526, ze které máme zápisy o domích židovských, jmenují se mezi majiteli jich čtyři řezníci židovští, a bylo jich nejspíš o několik více. Jinak jest z týchž let zmínka o jednom brusiči neboli šleifíři Eliášovi, o Majerovi impres- sorovi, a o Izákovi »jakož brady střiže«, tedy bradíři židovském. O jiném řemesle v pravém smyslu toho slova nemáme mezi nimi pa- měti. Z jiných zaměstnání připomínají se v témž osmiletí 3 šenkéři vína a čtyři lékaři, což významné jest. Zdá se, že v lékařském umění Židé vynikali, jakž stvrzuje se zprávou o Angelinovi Židu, lékaři při dvoře krále Vladislava. Větší náchylnost měli Židé k obchodům rozličného způsobu a k peněžnictví. Co se prvního týče byli ovšem značně obnuzeni, protože nejvíce obchodů tehdáž obyčejných nesměli provozovati jinde než ve svém městě. Jinde v Praze bylo jim dovoleno jen o trzích provozovati
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 231 Pražští nesměli prý masa jísti; protož prý dobře to uplatili konšelům 1526. a katu, aby je zutínal, aby toho byli sproštěni. O vlastním zřízení obce židovské v Praze, jak ve světských vě- cech tak náboženských, zachovalo se tak málo zpráv, že o něm i v této době nevíme v podstatě víc než za staršího času. Jsou jednotlivé zmínky o starších Židech čili bašimech, o rychtáři židovském, o škol- nících a mistřích i kantořích, ale nelze nikterak určitěji a podrobněji vypsati obor činnosti jednoho každého z těchto úřadů. Roku 1520 jmenuje se rychtářem Izaak, mistrem školním (magister scholae Judae- orum) roku 1437 Izaak Pinkas. V témž snad smyslu připomínají se Jakub Žid mistr roku 1521, Hošek Žid mistr 1523, Izaak školník 1519 Lev školník 1523 a Majer »kantor starý« roku 1521. Při slavných pří- ležitostech obec židovská objevovala se podobně jako obec jednotli- vých měst Pražských neb cechové pod zvláštní svou korouhví. Děje se o ní zmínka roku 1490, když v Praze bylo slaveno korunování krále Vladislava na království Uherské. Židé tehdáž pod korouhví svou uči- nili zvláštní průvod po rynku Staroměstském nesouce proutky s ja- blky. Podobně roku 1497, když král Vladislav přijel do Prahy z Uher, Židé vedle jiného obyvatelstva vyšli jemu vstříc, pěkně prý zpívajíce lomenými hlasy. Korouhev, jak o ní Hájek píše, byla červená a na ní štít Davidův a pečeť Šalomounova. Dávného původu bylo nařízení, že měl Žid od křesťana rozeznávati se v oděvu, aby totiž roucha svá měli s tak zvaným ožídlím na krku, ne s obyčejným obojkem. Co se nám pamětí zachovalo z oné doby o živnostech Židů Praž- ských, vysvítá z nich velmi zřetelně, že s dílem řemeslnickým téměř do konce se nezanášeli. Výjimkou bezmála jedinou bylo řeznictví čili masařství, kterého Židé musili provozovati sami pro zvláštnosti své ná- boženské. V době osmileté od roku 1518 až do roku 1526, ze které máme zápisy o domích židovských, jmenují se mezi majiteli jich čtyři řezníci židovští, a bylo jich nejspíš o několik více. Jinak jest z týchž let zmínka o jednom brusiči neboli šleifíři Eliášovi, o Majerovi impres- sorovi, a o Izákovi »jakož brady střiže«, tedy bradíři židovském. O jiném řemesle v pravém smyslu toho slova nemáme mezi nimi pa- měti. Z jiných zaměstnání připomínají se v témž osmiletí 3 šenkéři vína a čtyři lékaři, což významné jest. Zdá se, že v lékařském umění Židé vynikali, jakž stvrzuje se zprávou o Angelinovi Židu, lékaři při dvoře krále Vladislava. Větší náchylnost měli Židé k obchodům rozličného způsobu a k peněžnictví. Co se prvního týče byli ovšem značně obnuzeni, protože nejvíce obchodů tehdáž obyčejných nesměli provozovati jinde než ve svém městě. Jinde v Praze bylo jim dovoleno jen o trzích provozovati
Strana 232
232 K HISTORII ŽIDŮ 1526. tandléřství. V osmi letech výše zmíněných jmenují se dva židovští kupci a dva hokynáři mezi majiteli domů židovských. Naproti tomu Židé požívali velkých výhod tím, že křesťanům nebylo dovoleno půj- čovati peněz na úrok, ježto pokládáno to bylo za lichvu, Židé pak měli v tom plnou svobodu. Protož půjčování peněz bylo mnohým z nich výhradnou, jiným aspoň částečnou živností velmi výnosnou. Páni, ze- mané, měšťané a jiní lidé, kteří potřebovali peněz cizích do času, byli v tom odkázáni na Židy, aby od nich vypůjčovali, jestliže nechtěli statky své zavazovati věčnými platy, kterých škodlivost čím dále tím víc se uznávala; neb jen ten způsob půjčky byl obvyklý mezi křesťany. V letech 1497—1500, ze kterých se nám zachovala zvláštní pamět o půjčkách takových, bylo více než 40 rozličných rodin židovských, od kterých si tehdáž osoby nejrozličnějších stavů z celé země peněz vypůjčovali. Zvláště často jmenuje se mezi nimi Žalman Hořovský Žid Pražský se synem svým Majerem a zeti třemi, z nichž jeden též se jmenoval Majer, jiný Enoch a jiný Elchan, podobně Žid Hošek, Žid Josef, Izrael a Izaak bratří, Žid Jakub Písecký, Samuel a synové jeho Lazar a Abraham, též Šalomoun i také Šimon Žid z Malé Strany, totiž onen, jenž po 17 let měl dům v Menším městě v ulici Strahovské, jak níže zmíněno. Lze asi tyto pokládati za nejbohatší mezi Praž- skými Židy. Židé půjčovali peníze buď na základy nejrozličnějšího způsobu, buď na listy čili úpisy dlužní. V případu druhém požívali zvláštního zabezpečení tím, že dopomáhání práva, když se zakládalo na listě dluž- ním, proti osobám jakéhokoliv stavu, panského, zemanského i také městského, příslušelo k soudu purkrabí Pražského, tedy královského úředníka, kterému záleželo na hájení jich co příslušníků komory krá- lovské. Ustanovení to pocházelo z dávného času, jmenovitě aspoň již za času krále Václava IV.45) Úrok čili lichva, jak se obecněji říkalo, byla vysoká. Když se roku 1439 obec Novoměstská za příčinou útrat na poselství ku králi Albrechtovi vypůjčila dvadceti kop grošů od Žida Lazara, bylo vyjednáno lichvy 10 grošů za každý týden, což činí do roka 431/3 ze sta. Obyčejně však se toho času platilo po groši z kopy do téhodne, což činí ročně 862/3 ze sta. Později klesla tato lichva o víc než o polovici, tak totiž, že obyčejně šly z kopy na týden 3 pe- níze, což by bylo 371/7 ze sta. Ale k tomu přicházely často tak zvané 45) Svědectví o tom nachází se v knize Staroměstské od roku 1417 f. 74, kdež r. 1427 Vikéř z Myšlína, někdejší purkrabí hradu Pražského, který jím byl od r. 1406 až do 1420, praví, »kterak on v tomto úřadu, když jest byl purkrabí Pražským a Židům podlé jich listóv dopomáhal práva k jich dlužníkóm«, v jistém případě se zachoval.
232 K HISTORII ŽIDŮ 1526. tandléřství. V osmi letech výše zmíněných jmenují se dva židovští kupci a dva hokynáři mezi majiteli domů židovských. Naproti tomu Židé požívali velkých výhod tím, že křesťanům nebylo dovoleno půj- čovati peněz na úrok, ježto pokládáno to bylo za lichvu, Židé pak měli v tom plnou svobodu. Protož půjčování peněz bylo mnohým z nich výhradnou, jiným aspoň částečnou živností velmi výnosnou. Páni, ze- mané, měšťané a jiní lidé, kteří potřebovali peněz cizích do času, byli v tom odkázáni na Židy, aby od nich vypůjčovali, jestliže nechtěli statky své zavazovati věčnými platy, kterých škodlivost čím dále tím víc se uznávala; neb jen ten způsob půjčky byl obvyklý mezi křesťany. V letech 1497—1500, ze kterých se nám zachovala zvláštní pamět o půjčkách takových, bylo více než 40 rozličných rodin židovských, od kterých si tehdáž osoby nejrozličnějších stavů z celé země peněz vypůjčovali. Zvláště často jmenuje se mezi nimi Žalman Hořovský Žid Pražský se synem svým Majerem a zeti třemi, z nichž jeden též se jmenoval Majer, jiný Enoch a jiný Elchan, podobně Žid Hošek, Žid Josef, Izrael a Izaak bratří, Žid Jakub Písecký, Samuel a synové jeho Lazar a Abraham, též Šalomoun i také Šimon Žid z Malé Strany, totiž onen, jenž po 17 let měl dům v Menším městě v ulici Strahovské, jak níže zmíněno. Lze asi tyto pokládati za nejbohatší mezi Praž- skými Židy. Židé půjčovali peníze buď na základy nejrozličnějšího způsobu, buď na listy čili úpisy dlužní. V případu druhém požívali zvláštního zabezpečení tím, že dopomáhání práva, když se zakládalo na listě dluž- ním, proti osobám jakéhokoliv stavu, panského, zemanského i také městského, příslušelo k soudu purkrabí Pražského, tedy královského úředníka, kterému záleželo na hájení jich co příslušníků komory krá- lovské. Ustanovení to pocházelo z dávného času, jmenovitě aspoň již za času krále Václava IV.45) Úrok čili lichva, jak se obecněji říkalo, byla vysoká. Když se roku 1439 obec Novoměstská za příčinou útrat na poselství ku králi Albrechtovi vypůjčila dvadceti kop grošů od Žida Lazara, bylo vyjednáno lichvy 10 grošů za každý týden, což činí do roka 431/3 ze sta. Obyčejně však se toho času platilo po groši z kopy do téhodne, což činí ročně 862/3 ze sta. Později klesla tato lichva o víc než o polovici, tak totiž, že obyčejně šly z kopy na týden 3 pe- níze, což by bylo 371/7 ze sta. Ale k tomu přicházely často tak zvané 45) Svědectví o tom nachází se v knize Staroměstské od roku 1417 f. 74, kdež r. 1427 Vikéř z Myšlína, někdejší purkrabí hradu Pražského, který jím byl od r. 1406 až do 1420, praví, »kterak on v tomto úřadu, když jest byl purkrabí Pražským a Židům podlé jich listóv dopomáhal práva k jich dlužníkóm«, v jistém případě se zachoval.
Strana 233
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 233 rycarty čili reyčerty, jako by řekl opozdívky, t. j., když se dlužník 1526. několik neděl s placením lichvy opozdil, že přičtena jest lichva k ji- stině a šla z ní opět lichva, čímž nezkušení dlužníci přicházeli ke ztrá- tám přes nadání velikým. Zhusta stávalo se, že krom toho Žid když na list půjčoval, hned napřed strhnul si jistý zisk, tak že skutkem vy- platil méně, než na kterou summu list zněl. Při půjčování na základ stávalo se podobně, a krom toho zavdávala se snadnější příležitost ku krádežem, ježto k Židům chodilo se s kradenými věcmi co základy. Vedle náboženské nesnášenlivosti obapolné mezi křesťany a Židy byly to nejvíc tyto nezřízenosti, pro které Židé v Praze jako téměř všude jinde byli nenáviděni jak u obecného lidu tak i u jiných stavů což časem mělo pro ně trvalé škodlivé následky. Lid Pražský s chutí užil každé jakékoli příležitosti k udeření na Židy a k loupení jich. Jak při vzbouření lidu r. 1422 pro stětí mnicha Jana Želivského a při do- bytí Prahy Jiřím Poděbradským roku 1448, tak opět později při velkém vzbouření obcí proti konšelům všech tří měst roku 1483 beze vší zvláštní příčiny k tomu dané stal se útok na Židy, tak že domy jejich vesměs jsou vybity a pobráno jim všecko na škodu nejen jejich, nýbrž osob mnohých i stavu panského, kterých základy u nich byly od zlata, od stříbra, klenotů a jiných věcí drahých. Nedlouho potom počalo se však mnoho jiného protivenství shrno- vati na Židy. Jakožto příslušníci komory královské nebyli nikdy před tím potahováni k berním zemským, nýbrž platili asi podobně jako klá- štery nebo města podkomořskému úřadu podřízená jisté summy roční přímo králi, v jichž ukládání na ně nikterak nebyl omezen. Roku 1487 ponejprv na sněmě, když se jednalo o berni mimořádnou na vypla- cení Kolína pro krále, usnesli se stavové, aby také Židé k tomu zna- menitou berni a pomoc dali, poněvadž prý země užívají a lichvy zna- menité berou. Na témž pak sněmě stavové dotkli se lichvy židovské s jiné stránky obnovením starodávného zákazu křesťanům, kteří by se s Židy v ní súčastnili, tak totiž, že peníze své propůjčovali Židům, aby oni na lichvu je půjčovali a s nimi se o zisk dělili. Kde by se tako- vých peněz bylo doptáno, měly býti pobrány, a polovice měla se do- stati králi, polovice tomu, kdo to udal; křesťan pak tím způsobem pro- vinilý měl krom toho trestán býti. Obecná nepřízeň, ve které se Židé nacházeli, vedla toho času k tomu, že jednotliví Židé jak v Praze tak zvláště na venkově přika- zovali se rozličným pánům, to jest poddávali se pod jakousi ochranu jich, za kterou jim platili. Nicméně na sněmě roku 1494 páni, vlady- kové, Pražané a jiná města s ostřejšími nálezy vystoupili proti nim v příčině přijímání kradených věcí: kdož by koli věc svou ukradenou
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 233 rycarty čili reyčerty, jako by řekl opozdívky, t. j., když se dlužník 1526. několik neděl s placením lichvy opozdil, že přičtena jest lichva k ji- stině a šla z ní opět lichva, čímž nezkušení dlužníci přicházeli ke ztrá- tám přes nadání velikým. Zhusta stávalo se, že krom toho Žid když na list půjčoval, hned napřed strhnul si jistý zisk, tak že skutkem vy- platil méně, než na kterou summu list zněl. Při půjčování na základ stávalo se podobně, a krom toho zavdávala se snadnější příležitost ku krádežem, ježto k Židům chodilo se s kradenými věcmi co základy. Vedle náboženské nesnášenlivosti obapolné mezi křesťany a Židy byly to nejvíc tyto nezřízenosti, pro které Židé v Praze jako téměř všude jinde byli nenáviděni jak u obecného lidu tak i u jiných stavů což časem mělo pro ně trvalé škodlivé následky. Lid Pražský s chutí užil každé jakékoli příležitosti k udeření na Židy a k loupení jich. Jak při vzbouření lidu r. 1422 pro stětí mnicha Jana Želivského a při do- bytí Prahy Jiřím Poděbradským roku 1448, tak opět později při velkém vzbouření obcí proti konšelům všech tří měst roku 1483 beze vší zvláštní příčiny k tomu dané stal se útok na Židy, tak že domy jejich vesměs jsou vybity a pobráno jim všecko na škodu nejen jejich, nýbrž osob mnohých i stavu panského, kterých základy u nich byly od zlata, od stříbra, klenotů a jiných věcí drahých. Nedlouho potom počalo se však mnoho jiného protivenství shrno- vati na Židy. Jakožto příslušníci komory královské nebyli nikdy před tím potahováni k berním zemským, nýbrž platili asi podobně jako klá- štery nebo města podkomořskému úřadu podřízená jisté summy roční přímo králi, v jichž ukládání na ně nikterak nebyl omezen. Roku 1487 ponejprv na sněmě, když se jednalo o berni mimořádnou na vypla- cení Kolína pro krále, usnesli se stavové, aby také Židé k tomu zna- menitou berni a pomoc dali, poněvadž prý země užívají a lichvy zna- menité berou. Na témž pak sněmě stavové dotkli se lichvy židovské s jiné stránky obnovením starodávného zákazu křesťanům, kteří by se s Židy v ní súčastnili, tak totiž, že peníze své propůjčovali Židům, aby oni na lichvu je půjčovali a s nimi se o zisk dělili. Kde by se tako- vých peněz bylo doptáno, měly býti pobrány, a polovice měla se do- stati králi, polovice tomu, kdo to udal; křesťan pak tím způsobem pro- vinilý měl krom toho trestán býti. Obecná nepřízeň, ve které se Židé nacházeli, vedla toho času k tomu, že jednotliví Židé jak v Praze tak zvláště na venkově přika- zovali se rozličným pánům, to jest poddávali se pod jakousi ochranu jich, za kterou jim platili. Nicméně na sněmě roku 1494 páni, vlady- kové, Pražané a jiná města s ostřejšími nálezy vystoupili proti nim v příčině přijímání kradených věcí: kdož by koli věc svou ukradenou
Strana 234
234 K HISTORII ŽIDŮ 1526. postihl u Žida, aby mu ji Žid ihned navrátil beze vší výplaty, a stala-li se mu tím jiná škoda, aby mu ji nahradil beze všelikého odporu neb zloděje mu oznámil; pakli by Žid toho neučinil, aby mohlo mu saženo býti na statek i na hrdlo. Nad to pak půjčování peněz mělo Židům napotom dovoleno býti jen na základy, nikoli na listy a registra, to jest na zápisy v knihách městských nebo úřadu purkrabského, poně- vadž by se při tom dály zmatky veliké. Čím dál tím více s rozhorle- ním se žalovalo, kterak se lidé od Židů »k velikým záhubám rozlič- nými a nesnesitedlnými lichvami a škodami připravují«, ano obecně se žádalo, aby Židé mezi křesťany trpeni nebyli. K žalobám těmto vždy úsilnějším král Vladislav roku 1497 dne 29. května vydal list, kterým příčiny stížností měly býti odstraněny; ale stalo se to způsobem, který tehdejšímu obecnému přání neposta- čoval. Předešlé nálezy sněmů proti Židům patrně nebyly od krále schváleny. Půjčování peněz na listy a na registra jak ve městech ven- kovských tak při úřadě purkrabském mělo Židům i napotom zůstati svobodno, ano dopouštělo se jim, když by kde při úřadě městském dluhu svého vyupomínati nemohli, aby se k úřadu purkrabí Pražského obrátiti mohli o doporučení. Toliko způsob donucení právního k za- pravení dluhu měl býti zmírněn, aby totiž sešlo s tak zvaného ležení a s přílišných útrat soudních, ale za to aby dlužník, když by neza- platil do času, pokutován byl zvýšením lichvy o bílý peníz na kopu míšenskou za týden. Mimo to nařizovalo se snížení lichvy proti pře- dešlé zvyklosti. Když by dluh činil 100 kop a byla půjčka na rok nebo na půl léta, mělo býti lichvy 20 kop do roka; z půjček menších však přes pět kop do roka nebo do půl léta dva peníze bílé s kopy české do téhodne, což činí ročně 241/4 ze sta; což by pak bylo pod pět kop grošů českých, mělo záležeti na smluvení. Při tom se za- kazovalo připočítávání rycartů. K zamezení toho, aby dlužní list nezněl na větší summu, než kterou Žid křesťanu skutečně vyplatil, na- řízen byl prostředek velmi málo platný, totiž aby ouředník nebo písař, který zapisoval list do register, napřed se pilně ptal dlužníka, kolik peněz obdržel, a jej upozornil, že když by list na větší summu znějící napsán byl, již by mu potom žádná výmluva nepomohla. Jinak list tento krále Vladislava nese na sobě známky, z kterých patrno jest, že měli Židé dobré přátely v kanceláři královské. Vy- kládá se v něm, proč prý Žid musil ze svých peněz bráti větší zisk nežli křesťan. Když si křesťan koupil plat čili úrok, bral ze sta kop deset kop ročně. Žid měl míti lichvy ze sta kop dvacet. Proč? nebo prý křesťan béře své svobodně a toho požívá, ale Žid ne tak, protože nejprv dáti musí, co králi jest povinen, za druhé musí platiti pánu, kte-
234 K HISTORII ŽIDŮ 1526. postihl u Žida, aby mu ji Žid ihned navrátil beze vší výplaty, a stala-li se mu tím jiná škoda, aby mu ji nahradil beze všelikého odporu neb zloděje mu oznámil; pakli by Žid toho neučinil, aby mohlo mu saženo býti na statek i na hrdlo. Nad to pak půjčování peněz mělo Židům napotom dovoleno býti jen na základy, nikoli na listy a registra, to jest na zápisy v knihách městských nebo úřadu purkrabského, poně- vadž by se při tom dály zmatky veliké. Čím dál tím více s rozhorle- ním se žalovalo, kterak se lidé od Židů »k velikým záhubám rozlič- nými a nesnesitedlnými lichvami a škodami připravují«, ano obecně se žádalo, aby Židé mezi křesťany trpeni nebyli. K žalobám těmto vždy úsilnějším král Vladislav roku 1497 dne 29. května vydal list, kterým příčiny stížností měly býti odstraněny; ale stalo se to způsobem, který tehdejšímu obecnému přání neposta- čoval. Předešlé nálezy sněmů proti Židům patrně nebyly od krále schváleny. Půjčování peněz na listy a na registra jak ve městech ven- kovských tak při úřadě purkrabském mělo Židům i napotom zůstati svobodno, ano dopouštělo se jim, když by kde při úřadě městském dluhu svého vyupomínati nemohli, aby se k úřadu purkrabí Pražského obrátiti mohli o doporučení. Toliko způsob donucení právního k za- pravení dluhu měl býti zmírněn, aby totiž sešlo s tak zvaného ležení a s přílišných útrat soudních, ale za to aby dlužník, když by neza- platil do času, pokutován byl zvýšením lichvy o bílý peníz na kopu míšenskou za týden. Mimo to nařizovalo se snížení lichvy proti pře- dešlé zvyklosti. Když by dluh činil 100 kop a byla půjčka na rok nebo na půl léta, mělo býti lichvy 20 kop do roka; z půjček menších však přes pět kop do roka nebo do půl léta dva peníze bílé s kopy české do téhodne, což činí ročně 241/4 ze sta; což by pak bylo pod pět kop grošů českých, mělo záležeti na smluvení. Při tom se za- kazovalo připočítávání rycartů. K zamezení toho, aby dlužní list nezněl na větší summu, než kterou Žid křesťanu skutečně vyplatil, na- řízen byl prostředek velmi málo platný, totiž aby ouředník nebo písař, který zapisoval list do register, napřed se pilně ptal dlužníka, kolik peněz obdržel, a jej upozornil, že když by list na větší summu znějící napsán byl, již by mu potom žádná výmluva nepomohla. Jinak list tento krále Vladislava nese na sobě známky, z kterých patrno jest, že měli Židé dobré přátely v kanceláři královské. Vy- kládá se v něm, proč prý Žid musil ze svých peněz bráti větší zisk nežli křesťan. Když si křesťan koupil plat čili úrok, bral ze sta kop deset kop ročně. Žid měl míti lichvy ze sta kop dvacet. Proč? nebo prý křesťan béře své svobodně a toho požívá, ale Žid ne tak, protože nejprv dáti musí, co králi jest povinen, za druhé musí platiti pánu, kte-
Strana 235
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 235 rému se přikázal čili poručil; za třetí úroky (není jasno, jaké se míní); 1526. za čtvrté „že je stěžkem který úřad, kteréhož potřebují, prázdny pustí;« to jest že musili Židé všude podpláceti, kde co u ouřadu potřebovali, konečně pak že musí sami něco míti, čím by s ženami a dětmi živi byli (tak jakoby křesťan ničeho nepotřeboval na živobytí). Ještě snaž- něji omlouvá se v témž listě přijímání kradených věcí od Židů v zá- klad. Nebo prý co kdo ukradne a přinese k nim, o tom o mnohém nevědí, by kradené bylo, a peněz na to půjčují; ti, kterým ukradeno bylo, hledají u nich, a Židé neodváží se zapříti toho, aby nebyli poku- tování, čímž by třikrát tolik škody vzali, ale nechtí jinak vrátiti než dle starého řádu za výplatu. Na tom nechce křesťan přestati, nýbrž žádá, aby oznámili toho, od koho byla věc zastavena. To však prý učiniti jest Židu věc těžká a jako nesnesitedlná; nebo kdo takovou věc učinil, Žid ho třeba jak živ neviděl ani neznal; takový prý nerád práva sečká, nýbrž odejde jak nejdál může, aby nebyl postižen. A také prý co jest užitečněji křesťanům? Nebudou-li Židé na takové věci půjčovati, ten, kdož co ukradne, půjde s tím dále, a komu bylo ukradeno, nebude-li to u Židů, přijde o to docela, kdežto od Židů byl by toho mohl do- stati s malou škodou. Také prý se druhdy přihodí, že přijde k nim lotr a Židé ho znají; rádi by se ho sprostili a nepůjčovali jemu, ale činí jim sic rozličné pohrůžky. Mohlo by se také státi, že někdo náhle potřebuje peněz pro znamenitou potřebu; pošle svůj klenot nebo šat, aby jej zastavil: kdyby se Židé ostýchali na to půjčiti, bojíce se by kradené bylo, byla by to věc lidem velmi obtížná. A protož praví král Vladislav, »nám se lépe a užitečněji zdá, aby Židé na takové věci půj- čovali podle obyčeje prvnějšího«, to jest tedy aby mnoho nedbali, je-li věc kradená. Ze souvěkého svědectví víme, že toho času Židé mezi sebou sbírky činívali, aby peněz měli pohotově, kdyby na ně co přišlo, totiž aby si za peníze přátely jednali, myslíme, že list krále Vladislava aspoň částečně tou cestou zjednán byl. Poněvadž na krále vznášeny byly od Židů stížnosti, kterak prý se jim dály mnohé obtíže, trápení a škody od některých z pánů, z ry- tířstva a jiných osob, král za jakési zvláštní ochránce ustanovil brzy potom Židům Pražským pana Jindřicha Berku z Dubé a z Lipého, su- dího dvorského, v jiných pak městech královského podkomořího Al- brechta z Leskovce, a vydal nařízení veřejné z Budína dne 7. září 1499, aby kdo s Židy co činiti má, žádný na ně sám nesahal, nýbrž k těmto úředníkům se obrátil, kteříž jediní měli jim rozkazovati. Král mínil tím způsobiti, aby Židům napotom nebylo potřeba jednotlivým pánům se přikazovati a jim se tudy poddávati, jak se za předešlého času dálo; když pak toho se tím nedocílilo, jiným listem dne 17. listopadu téhož roku
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 235 rému se přikázal čili poručil; za třetí úroky (není jasno, jaké se míní); 1526. za čtvrté „že je stěžkem který úřad, kteréhož potřebují, prázdny pustí;« to jest že musili Židé všude podpláceti, kde co u ouřadu potřebovali, konečně pak že musí sami něco míti, čím by s ženami a dětmi živi byli (tak jakoby křesťan ničeho nepotřeboval na živobytí). Ještě snaž- něji omlouvá se v témž listě přijímání kradených věcí od Židů v zá- klad. Nebo prý co kdo ukradne a přinese k nim, o tom o mnohém nevědí, by kradené bylo, a peněz na to půjčují; ti, kterým ukradeno bylo, hledají u nich, a Židé neodváží se zapříti toho, aby nebyli poku- tování, čímž by třikrát tolik škody vzali, ale nechtí jinak vrátiti než dle starého řádu za výplatu. Na tom nechce křesťan přestati, nýbrž žádá, aby oznámili toho, od koho byla věc zastavena. To však prý učiniti jest Židu věc těžká a jako nesnesitedlná; nebo kdo takovou věc učinil, Žid ho třeba jak živ neviděl ani neznal; takový prý nerád práva sečká, nýbrž odejde jak nejdál může, aby nebyl postižen. A také prý co jest užitečněji křesťanům? Nebudou-li Židé na takové věci půjčovati, ten, kdož co ukradne, půjde s tím dále, a komu bylo ukradeno, nebude-li to u Židů, přijde o to docela, kdežto od Židů byl by toho mohl do- stati s malou škodou. Také prý se druhdy přihodí, že přijde k nim lotr a Židé ho znají; rádi by se ho sprostili a nepůjčovali jemu, ale činí jim sic rozličné pohrůžky. Mohlo by se také státi, že někdo náhle potřebuje peněz pro znamenitou potřebu; pošle svůj klenot nebo šat, aby jej zastavil: kdyby se Židé ostýchali na to půjčiti, bojíce se by kradené bylo, byla by to věc lidem velmi obtížná. A protož praví král Vladislav, »nám se lépe a užitečněji zdá, aby Židé na takové věci půj- čovali podle obyčeje prvnějšího«, to jest tedy aby mnoho nedbali, je-li věc kradená. Ze souvěkého svědectví víme, že toho času Židé mezi sebou sbírky činívali, aby peněz měli pohotově, kdyby na ně co přišlo, totiž aby si za peníze přátely jednali, myslíme, že list krále Vladislava aspoň částečně tou cestou zjednán byl. Poněvadž na krále vznášeny byly od Židů stížnosti, kterak prý se jim dály mnohé obtíže, trápení a škody od některých z pánů, z ry- tířstva a jiných osob, král za jakési zvláštní ochránce ustanovil brzy potom Židům Pražským pana Jindřicha Berku z Dubé a z Lipého, su- dího dvorského, v jiných pak městech královského podkomořího Al- brechta z Leskovce, a vydal nařízení veřejné z Budína dne 7. září 1499, aby kdo s Židy co činiti má, žádný na ně sám nesahal, nýbrž k těmto úředníkům se obrátil, kteříž jediní měli jim rozkazovati. Král mínil tím způsobiti, aby Židům napotom nebylo potřeba jednotlivým pánům se přikazovati a jim se tudy poddávati, jak se za předešlého času dálo; když pak toho se tím nedocílilo, jiným listem dne 17. listopadu téhož roku
Strana 236
236 K HISTORII ŽIDŮ 1526. přísně Židům zakazoval pod pokutou 100 kop grošů českých králi a 25 kop buď panu Jiřímu Berkovi buď panu Albrechtovi Leskovci, kterým jediným byli od něho poručeni. Každý, kdo sobě již takovým způsobem pána vzal, měl od něho ihned odpuštění vzíti; sic měl vy- hostěn býti z Prahy nebo jiného města, ve kterém přebýval. Stavové zemští mezitím setrvávali při svém usnešení roku 1494, aby Židům půjčování na listy a registra bylo zamezeno i vyšel ko- nečně nález soudu zemského roku 1500, aby Ži é, kteří za kým dluhy tím způsobem mají, do sv. Havla toho roku je vyupomínali; kdyby tak neučinili, aby o peníze přišli. Nález tento pak, jak se zdá, došel sku- tečného splnění. Židé utekli se proti tomu ku králi jen potud, pokud se týkalo úpisů dlužních znějících na delší dobu než do sv. Havla toho roku, které tedy před tím časem upomínati nemohli, i učinil v tom král Vladislav jisté opatření listem daným dne 29. srpna 1500. Mezitím vždy zase zdvihaly se hlasy z rozličných stran, aby Židé vůbec v zemi nebyli trpěni, i zavdalo to příčinu k novému jednání v záleži- tostech jejich na sněmě r. 1501, kterého však za tehdejší rozepře mezi třemi stavy nedávno vzniklé jen páni a rytíři bez měst se účastnili. Králi Vladislavovi se podařilo nakloniti oba tyto stavy, že se vzhledem ku privilegiím Židů, ježto měli od starých králův českých, svolili, aby i napotom v zemi a koruně České byli zachováni, a vydali od sebe i zvláštní list na to Židům, kterým se vyměřovalo, jakým způsobem se měli při půjčkách a jiných živnostech spravovati. Za to zavázali se Židé odváděti králi ročně 500 kop grošů českých, čehož prý před tím ani třetiny nedávali; jiných berní nemělo se na nich žádati. Jaké bylo vyměření práv, kterého se Židům dostalo, není určitě známo, poněvadž se list nezachoval; tolik jen zjevno, že kradených věcí k sobě přijímati bylo jim zapověděno, půjčování však na listy a zapisování do register purkrabských propuštěno, ač s nějakým obmezením, S usnešením tímto, které se stalo jen od stavů panského a ze- manského, nebyl spokojen stav městský; ano v Praze strhlo se i ja- kési vzbouření obce, kteráž žádala, aby Židé byli celkem vyobcováni, proti konšelům, že se o to nezasadili dosti úsilně. Také však smýšlení druhých dvou stavů se po několika letech změnilo, až konečně roku 1507 poselstvím vypraveným do Budína ode všech tří stavů vymoženo jest na králi Vladislavovi, že vydal nařízení, aby Židu v Čechách, na Moravě ani ve Slezsku nebylo; do roka měli se vyprodati a vystěho- vati jak z Prahy, tak odjinud. Obci Pražské Starého města bylo to oznámeno ve shromáždění dne 31. května toho roku; kteráž přijala to s velikým potěšením a schválila, aby se tak stalo i aby se nikdo za Židy nepřimlouval ani zjevně ani tajně; kdo by proti tomu jednal, aby
236 K HISTORII ŽIDŮ 1526. přísně Židům zakazoval pod pokutou 100 kop grošů českých králi a 25 kop buď panu Jiřímu Berkovi buď panu Albrechtovi Leskovci, kterým jediným byli od něho poručeni. Každý, kdo sobě již takovým způsobem pána vzal, měl od něho ihned odpuštění vzíti; sic měl vy- hostěn býti z Prahy nebo jiného města, ve kterém přebýval. Stavové zemští mezitím setrvávali při svém usnešení roku 1494, aby Židům půjčování na listy a registra bylo zamezeno i vyšel ko- nečně nález soudu zemského roku 1500, aby Ži é, kteří za kým dluhy tím způsobem mají, do sv. Havla toho roku je vyupomínali; kdyby tak neučinili, aby o peníze přišli. Nález tento pak, jak se zdá, došel sku- tečného splnění. Židé utekli se proti tomu ku králi jen potud, pokud se týkalo úpisů dlužních znějících na delší dobu než do sv. Havla toho roku, které tedy před tím časem upomínati nemohli, i učinil v tom král Vladislav jisté opatření listem daným dne 29. srpna 1500. Mezitím vždy zase zdvihaly se hlasy z rozličných stran, aby Židé vůbec v zemi nebyli trpěni, i zavdalo to příčinu k novému jednání v záleži- tostech jejich na sněmě r. 1501, kterého však za tehdejší rozepře mezi třemi stavy nedávno vzniklé jen páni a rytíři bez měst se účastnili. Králi Vladislavovi se podařilo nakloniti oba tyto stavy, že se vzhledem ku privilegiím Židů, ježto měli od starých králův českých, svolili, aby i napotom v zemi a koruně České byli zachováni, a vydali od sebe i zvláštní list na to Židům, kterým se vyměřovalo, jakým způsobem se měli při půjčkách a jiných živnostech spravovati. Za to zavázali se Židé odváděti králi ročně 500 kop grošů českých, čehož prý před tím ani třetiny nedávali; jiných berní nemělo se na nich žádati. Jaké bylo vyměření práv, kterého se Židům dostalo, není určitě známo, poněvadž se list nezachoval; tolik jen zjevno, že kradených věcí k sobě přijímati bylo jim zapověděno, půjčování však na listy a zapisování do register purkrabských propuštěno, ač s nějakým obmezením, S usnešením tímto, které se stalo jen od stavů panského a ze- manského, nebyl spokojen stav městský; ano v Praze strhlo se i ja- kési vzbouření obce, kteráž žádala, aby Židé byli celkem vyobcováni, proti konšelům, že se o to nezasadili dosti úsilně. Také však smýšlení druhých dvou stavů se po několika letech změnilo, až konečně roku 1507 poselstvím vypraveným do Budína ode všech tří stavů vymoženo jest na králi Vladislavovi, že vydal nařízení, aby Židu v Čechách, na Moravě ani ve Slezsku nebylo; do roka měli se vyprodati a vystěho- vati jak z Prahy, tak odjinud. Obci Pražské Starého města bylo to oznámeno ve shromáždění dne 31. května toho roku; kteráž přijala to s velikým potěšením a schválila, aby se tak stalo i aby se nikdo za Židy nepřimlouval ani zjevně ani tajně; kdo by proti tomu jednal, aby
Strana 237
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 237 i s nimi města byl prázden. Stutečně začali se Židé, dřív než prošla 1526. lhůta, stěhovati z Prahy; ale proti nadání mnozí z pánů, ač byli též vypovědění Židů žádali, přijímali je nyní k sobě na statky své a do měst svých, chtíce tím způsobem k sobě obrátiti zisky z nich, které dotud král měl. Následkem toho král Vladislav roku 1508 nařízení své o vypovědění Židů zase odvolal a listem daným dne 21. května téhož roku ustanovil jim znovu za zvláštní ochránce pana Zdeňka Lva z Rožmitála nejvyššího purkrabího a Jindřicha Tunkle z Brníčka pur- krabí hradu Pražského. Z toho byla opětná nespokojenost v Praze; obec odporovala; podařilo se mocným přímluvám nejvyššího kancléře pana Albrechta Libšteinského z Kolovrat, že svoleno k příročí až do příjezdu králova do Prahy z Budína, kdež tehdy sídlil, tak aby do té doby Židé směli v Praze zůstati. Král Vladislav přijel do Prahy roku 1509 za příčinou korunování mladšího syna svého Ludvíka na králo ství; i jednalo se o záležitosti Židů na dvou sněmích za jeho přítomnosti, o sv. Jeronymě (30. září) téhož roku v Praze, a v postě roku 1510 v Kutné Hoře. Všichni tři stavové, páni, zemané i města žádali, aby Židé byli ze země vypově- děni; Židé naproti tomu utíkali se ke králi, odvolávajíce se na stará privilegia svá od králů českých i na svolení nedávné stavů samých, totiž pánů a rytířů z roku 1501, aby v zemi zůstati směli. Král učinil rozhodnutí své teprv na zpáteční cestě své z Čech do Uher listem da- ným z Olomouce dne 10. března 1510, kterým dal Židům za právo, aby totiž při obdarováních svých od předků jeho i při onom svolení sněmovním byli zachováni a zůstali v zemi bez útisků. Obecnému lidu v Praze byla výpověď tato královská vždy proti mysli; drželť se toho, že byli Židé již jednou králem samým ze země vypověděni. Konšelé však, kterým se v potomních letech za rozepře posavad trvající se stavem panským a rytířským jednalo o naklonění krále k městům, hleděli zachovati pokoj ve městě; naopak prý někteří z pánů a ze- manů pokoušeli se užiti zlé vůle lidu proti Židům k způsobení nesnáze konšelům, ponoukajíce chudiny loupeže chtivé. Mělo prý se v den velikonoční (16. dubna) roku 1514 státi nějaké udeření na Židy; ale konšelům dostalo se výstrahy a dovedli opatrně to předejíti. V tom stalo se o 14 dní později v pondělí dne 1. května odpoledne, že Žid nějaký bláznivý udeřil pachole křesťanské smrtelně. Tím pobouřil se obecný lid; se všech stran běželi ke branám židovským, chtíce dran- covati. Rychtář a konšelé krotili jak mohli delší čas bez prospěchu; když lid od jedné brány odpudili, sběhl se k jiné; již počala rvačka: v tom prudký lijavec rozehnal lid a zatím dostavili se žoldnéři ze Starého i z Nového města přivolaní, jimiž obsazeny brány židovské
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 237 i s nimi města byl prázden. Stutečně začali se Židé, dřív než prošla 1526. lhůta, stěhovati z Prahy; ale proti nadání mnozí z pánů, ač byli též vypovědění Židů žádali, přijímali je nyní k sobě na statky své a do měst svých, chtíce tím způsobem k sobě obrátiti zisky z nich, které dotud král měl. Následkem toho král Vladislav roku 1508 nařízení své o vypovědění Židů zase odvolal a listem daným dne 21. května téhož roku ustanovil jim znovu za zvláštní ochránce pana Zdeňka Lva z Rožmitála nejvyššího purkrabího a Jindřicha Tunkle z Brníčka pur- krabí hradu Pražského. Z toho byla opětná nespokojenost v Praze; obec odporovala; podařilo se mocným přímluvám nejvyššího kancléře pana Albrechta Libšteinského z Kolovrat, že svoleno k příročí až do příjezdu králova do Prahy z Budína, kdež tehdy sídlil, tak aby do té doby Židé směli v Praze zůstati. Král Vladislav přijel do Prahy roku 1509 za příčinou korunování mladšího syna svého Ludvíka na králo ství; i jednalo se o záležitosti Židů na dvou sněmích za jeho přítomnosti, o sv. Jeronymě (30. září) téhož roku v Praze, a v postě roku 1510 v Kutné Hoře. Všichni tři stavové, páni, zemané i města žádali, aby Židé byli ze země vypově- děni; Židé naproti tomu utíkali se ke králi, odvolávajíce se na stará privilegia svá od králů českých i na svolení nedávné stavů samých, totiž pánů a rytířů z roku 1501, aby v zemi zůstati směli. Král učinil rozhodnutí své teprv na zpáteční cestě své z Čech do Uher listem da- ným z Olomouce dne 10. března 1510, kterým dal Židům za právo, aby totiž při obdarováních svých od předků jeho i při onom svolení sněmovním byli zachováni a zůstali v zemi bez útisků. Obecnému lidu v Praze byla výpověď tato královská vždy proti mysli; drželť se toho, že byli Židé již jednou králem samým ze země vypověděni. Konšelé však, kterým se v potomních letech za rozepře posavad trvající se stavem panským a rytířským jednalo o naklonění krále k městům, hleděli zachovati pokoj ve městě; naopak prý někteří z pánů a ze- manů pokoušeli se užiti zlé vůle lidu proti Židům k způsobení nesnáze konšelům, ponoukajíce chudiny loupeže chtivé. Mělo prý se v den velikonoční (16. dubna) roku 1514 státi nějaké udeření na Židy; ale konšelům dostalo se výstrahy a dovedli opatrně to předejíti. V tom stalo se o 14 dní později v pondělí dne 1. května odpoledne, že Žid nějaký bláznivý udeřil pachole křesťanské smrtelně. Tím pobouřil se obecný lid; se všech stran běželi ke branám židovským, chtíce dran- covati. Rychtář a konšelé krotili jak mohli delší čas bez prospěchu; když lid od jedné brány odpudili, sběhl se k jiné; již počala rvačka: v tom prudký lijavec rozehnal lid a zatím dostavili se žoldnéři ze Starého i z Nového města přivolaní, jimiž obsazeny brány židovské
Strana 238
238 K HISTORII ŽIDŮ 1526. i také radní dům dostatečně, tak že tím útok na Židy konečně zabráněn. Nicméně se brzy potom stala nějaká změna v poměrech Židů Pražských, jak se zdá následkem dalšího vyjednávání tehdejšího s krá- lem Vladislavem po rozličných poselstvích do Budína, které vedlo ko- nečně k jistému dohodnutí mezi králem a městy v rozepřích stavov- ských Král Vladislav totiž Židy Pražské poručil purkmistru a konše- lům Starého města asi týmž způsobem, jak byli prvé poručení pánům výše zmíněným. Svědčí o tom přísaha, kterou toho času učinili starší Židé i obecní starší Židovští purkmistru, konšelům a vší obci »jakožto pánům jim od Jeho Milosti královské daným«, a usnešení obce Sta- rého města v příčině Židů, kteréž se stalo ve shromáždění dne 30. října r. 1515. Usnešením tímto se nařizovalo předně, aby Žid žádný v Praze bydlící jiného pána neměl než krále; pakli by který měl jiného pána, aby do čtyř neděl vzal od něho odpuštění nebo do čtyř neděl se z města vyhostil. Židé aby sousedům toho města nepůjčovali jinak než na základy a to tak, jak bylo vyměřeno od starodávna. Na listy ne- směli půjčovati více než sto kop míšenských a to jen do roka; když by Žid více půjčil, aneb do roka nevyupomínal, anebo lichvy čekal déle než rok, měl o to přijíti, leda by k půjčce větší purkmistr a rada dali zvláštní povoleni. Registry purkrabskými anebo v kanceláři krá- lovské půjčky zavírati naprosto se zakazovalo. Kdo by se tím způso- bem Židu zapsal, neměl býti povinen dluh mu zaplatiti, pak-li by při- praven byl k zaplacení, mohl na právě městském žádati navrácení, a Žid měl pak krom toho vyhnán býti z města. Usnešením tím také se nařizovalo snížení lichvy na polovici toho, co ustanovoval předešle list krále Vladislava roku 1497, totiž z každé kopy české jen dva malé peníze, což činilo 121/2 ze sta. Mimo to se ustanovovalo o obchodech, jaké měly neb neměly Židům býti dovoleny. Židé aby křesťanům v trhy nevkračovali ani se třeli, křesťanům v žádné koupi aby nepředávali, na vozy aby nelezli, ani před brány proti nim nechodili pod trestáním; sukeň nových, kožichů nových, tesáků, končířů, šavlí, kordů, znovu při- pravených i nových měšců, tobolek, váčků, aby Židé neprodávali ani dělali pod ztracením toho; kožichů, sukní, šub vetchých a jakéhokoliv šatstva po ulicích ani po domích, aby nenosili, než toliko ve dni trhové na míst ch tomu vykázaných jakož na tarmarce aby prodávali, však nosíc na rukou, ne aby měli věšeno na šrácích. Dále v obchody kra- mářům i jiným obchodníkům neb řemeslníkům aby nevkračovali a jim nepřekáželi. Konečně k rozeznáni po oděvu rozkazovalo se, aby Židé všichni v kuklách a v pláštích chodili; kdo by z nich postižen byl bez kukly, měl platiti rychtáři dva groše české pokuty.
238 K HISTORII ŽIDŮ 1526. i také radní dům dostatečně, tak že tím útok na Židy konečně zabráněn. Nicméně se brzy potom stala nějaká změna v poměrech Židů Pražských, jak se zdá následkem dalšího vyjednávání tehdejšího s krá- lem Vladislavem po rozličných poselstvích do Budína, které vedlo ko- nečně k jistému dohodnutí mezi králem a městy v rozepřích stavov- ských Král Vladislav totiž Židy Pražské poručil purkmistru a konše- lům Starého města asi týmž způsobem, jak byli prvé poručení pánům výše zmíněným. Svědčí o tom přísaha, kterou toho času učinili starší Židé i obecní starší Židovští purkmistru, konšelům a vší obci »jakožto pánům jim od Jeho Milosti královské daným«, a usnešení obce Sta- rého města v příčině Židů, kteréž se stalo ve shromáždění dne 30. října r. 1515. Usnešením tímto se nařizovalo předně, aby Žid žádný v Praze bydlící jiného pána neměl než krále; pakli by který měl jiného pána, aby do čtyř neděl vzal od něho odpuštění nebo do čtyř neděl se z města vyhostil. Židé aby sousedům toho města nepůjčovali jinak než na základy a to tak, jak bylo vyměřeno od starodávna. Na listy ne- směli půjčovati více než sto kop míšenských a to jen do roka; když by Žid více půjčil, aneb do roka nevyupomínal, anebo lichvy čekal déle než rok, měl o to přijíti, leda by k půjčce větší purkmistr a rada dali zvláštní povoleni. Registry purkrabskými anebo v kanceláři krá- lovské půjčky zavírati naprosto se zakazovalo. Kdo by se tím způso- bem Židu zapsal, neměl býti povinen dluh mu zaplatiti, pak-li by při- praven byl k zaplacení, mohl na právě městském žádati navrácení, a Žid měl pak krom toho vyhnán býti z města. Usnešením tím také se nařizovalo snížení lichvy na polovici toho, co ustanovoval předešle list krále Vladislava roku 1497, totiž z každé kopy české jen dva malé peníze, což činilo 121/2 ze sta. Mimo to se ustanovovalo o obchodech, jaké měly neb neměly Židům býti dovoleny. Židé aby křesťanům v trhy nevkračovali ani se třeli, křesťanům v žádné koupi aby nepředávali, na vozy aby nelezli, ani před brány proti nim nechodili pod trestáním; sukeň nových, kožichů nových, tesáků, končířů, šavlí, kordů, znovu při- pravených i nových měšců, tobolek, váčků, aby Židé neprodávali ani dělali pod ztracením toho; kožichů, sukní, šub vetchých a jakéhokoliv šatstva po ulicích ani po domích, aby nenosili, než toliko ve dni trhové na míst ch tomu vykázaných jakož na tarmarce aby prodávali, však nosíc na rukou, ne aby měli věšeno na šrácích. Dále v obchody kra- mářům i jiným obchodníkům neb řemeslníkům aby nevkračovali a jim nepřekáželi. Konečně k rozeznáni po oděvu rozkazovalo se, aby Židé všichni v kuklách a v pláštích chodili; kdo by z nich postižen byl bez kukly, měl platiti rychtáři dva groše české pokuty.
Strana 239
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 239 Ačkoli se usnešení tato stala se schválením velké obce, přece 1526. v obecném lidu byl i potom odpor proti tomu, že měli Židé vůbec trpění býti v Praze, a nenávist k nim projevovala se rozličným způ- sobem. Když roku 1516 oheň vypukl v Židech, kterým shořel velký dům Muňkův v ulici židovské za sv. Mikulášem, mnoho se stalo škody Židům od chátry; bráno jim na potkání co který vynesl z domu a vybíjeny jim i komory. Krátce před tím byli sťati dva zločinci, kteří prý dítě prodávali Židům, ale prý nedotržili. Věřiloť se, že Židé svými časy zabíjeli křesťanské děti a krev z nich vytáčeli. Pro skutek takový, nevíme zdali dokázaný, byli roku 1504 ve Strakonicích dva židé bratři upáleni a také matka jejich. Pověsti takové vždy tím víc lid proti nim podněcovaly; i přišlo k tomu v druhém roce po smrti krále Vladislava (1517), že obec Staroměstská v opak oněch nedávných usnešení uza- vřela znovu, aby Židé z Prahy byli vypověděni. Nebylo to po vůli vážnějšího sousedstva; souvěký letopisec praví, že se to stalo od ně- kterých kožišníků a kramářů, kterým se ovšem Židé viděli býti pře- kážkou v jich obchodech, jmenovitě pak bohatého jakéhosi souseda Matěje Lomendy nožíře, kterýž se k tomu přičinil, sadiv se s jiným sousedem o sto kop, že tak bude. (4. listop.) Pobadači proti Židům drželi se vždy listu krále Vladislava z roku 1507, kterým byli Židé vypověděni z města i ze země, nechtíce uznati platnost zrušení jeho. Po několika měsících dostalo se Židům přímluvců při tehdejší pro- zatímné vládě zemské za nezletilosti krále Ludvíka. Roku 1518 dne 12. dubna čtyři z tak zvaných regentů stavu panského a rytířského předstoupili před obec Staroměstskou shromážděnou na radnici, a pro- sili za Židy o slitování nějaké. Purkmistr a konšelé vzali věc v uvážení spolu se staršími obecními, však jen pokud by nebylo na ujmu obda- rování královskému o vypovědění Židů, a k návrhu jejich svolila obec, aby byli Zidé trpěni až do příjezdu krále Ludvíka do země z Uher, kdež do právních let svých chován byl, však naproti tomu žádajíce regentů, aby jednali s jinými pány, aby ono obdarování královské za- psáno bylo do desk zemských. Nyní také Židé, totiž nepochybně starší jejich, vstoupili do obce a prosili, aby »lítost a milosrdenství nad nimi ukázali, ohlédnouce se na staré, na děti, na chudé jejich«; v díky pak za to uvolovali se půjčovati peněz na malé lichvy, a zavázali se také odváděti větší než dosud roční plat ze zahrady, to jest ze hřbitova svého, a z lázně, padesát kop českých místo posavadních dvanácti. V tomto stavu prozatímného trpění, ač nikdy ne beze všeho strachu před útoky loupežné chátry, zůstali Židé po celý ostatní čas krále Ludvíka. Tomek, Dějepis m. Prahy VIII. str. 471—486.
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 239 Ačkoli se usnešení tato stala se schválením velké obce, přece 1526. v obecném lidu byl i potom odpor proti tomu, že měli Židé vůbec trpění býti v Praze, a nenávist k nim projevovala se rozličným způ- sobem. Když roku 1516 oheň vypukl v Židech, kterým shořel velký dům Muňkův v ulici židovské za sv. Mikulášem, mnoho se stalo škody Židům od chátry; bráno jim na potkání co který vynesl z domu a vybíjeny jim i komory. Krátce před tím byli sťati dva zločinci, kteří prý dítě prodávali Židům, ale prý nedotržili. Věřiloť se, že Židé svými časy zabíjeli křesťanské děti a krev z nich vytáčeli. Pro skutek takový, nevíme zdali dokázaný, byli roku 1504 ve Strakonicích dva židé bratři upáleni a také matka jejich. Pověsti takové vždy tím víc lid proti nim podněcovaly; i přišlo k tomu v druhém roce po smrti krále Vladislava (1517), že obec Staroměstská v opak oněch nedávných usnešení uza- vřela znovu, aby Židé z Prahy byli vypověděni. Nebylo to po vůli vážnějšího sousedstva; souvěký letopisec praví, že se to stalo od ně- kterých kožišníků a kramářů, kterým se ovšem Židé viděli býti pře- kážkou v jich obchodech, jmenovitě pak bohatého jakéhosi souseda Matěje Lomendy nožíře, kterýž se k tomu přičinil, sadiv se s jiným sousedem o sto kop, že tak bude. (4. listop.) Pobadači proti Židům drželi se vždy listu krále Vladislava z roku 1507, kterým byli Židé vypověděni z města i ze země, nechtíce uznati platnost zrušení jeho. Po několika měsících dostalo se Židům přímluvců při tehdejší pro- zatímné vládě zemské za nezletilosti krále Ludvíka. Roku 1518 dne 12. dubna čtyři z tak zvaných regentů stavu panského a rytířského předstoupili před obec Staroměstskou shromážděnou na radnici, a pro- sili za Židy o slitování nějaké. Purkmistr a konšelé vzali věc v uvážení spolu se staršími obecními, však jen pokud by nebylo na ujmu obda- rování královskému o vypovědění Židů, a k návrhu jejich svolila obec, aby byli Zidé trpěni až do příjezdu krále Ludvíka do země z Uher, kdež do právních let svých chován byl, však naproti tomu žádajíce regentů, aby jednali s jinými pány, aby ono obdarování královské za- psáno bylo do desk zemských. Nyní také Židé, totiž nepochybně starší jejich, vstoupili do obce a prosili, aby »lítost a milosrdenství nad nimi ukázali, ohlédnouce se na staré, na děti, na chudé jejich«; v díky pak za to uvolovali se půjčovati peněz na malé lichvy, a zavázali se také odváděti větší než dosud roční plat ze zahrady, to jest ze hřbitova svého, a z lázně, padesát kop českých místo posavadních dvanácti. V tomto stavu prozatímného trpění, ač nikdy ne beze všeho strachu před útoky loupežné chátry, zůstali Židé po celý ostatní čas krále Ludvíka. Tomek, Dějepis m. Prahy VIII. str. 471—486.
Strana 240
III. Až do roku 1620. 1526. 272. Na sněmu 1. 1526, jenž držán byl před zvolením Ferdinanda za krále Českého na hradě Pražském, čtena dne 15. října »suplikací o Židy jak jsou tomuto království škodni, mnohé o statky připravují, zápisy i kradené věci mezi nimi bývají do- nášeny; i když byl rumrejch, odložili do 15 hodin k zejtří.« Sněmy české, I., 24. 1526. 273. Na témže sněmu dne 16. října při odstavci o dluzích zapsáno: »Židé dluhuo, kteříž sú v purkrabských regi- střích zapsáni, do sv. Jiří čekati mají.« Sněmy č. I., 45. 1527. 274. Zpráva, jak Židé vítalinově zvoleného krále Ferdinanda při příjezdu do měst Pražských dne 5. února 1527. »Als königliche Majestät in der Ordnung auf den Platz kummen, sind gestanden ob denn (mehr als) tausend Juden mit einem großsen schönen Fahnen. Sie haben auch einen Himmel gehabt, daran ein Tafel gehangen und darauf die Zehen Gebot auf's zierlichst geschrie- ben, in Willen Seine Königliche Majestät unter dem Himmel einzu- führen. Seine Königliche Majestät hat aber solchs keineswegs gestatten wollen. Darnach haben sie Königliche Majestät auf's unterthänigst ge- beten, dass Seine Königliche Majestät sie bei den Zehen Geboten, ihrem Glauben und dem alten Testament (als frumme Jüden) wöll bleiben lassen. Solchs hat ihnen Königliche Majestät zusagen lassen und dass er wöll ihr gnädigster herr sein."
III. Až do roku 1620. 1526. 272. Na sněmu 1. 1526, jenž držán byl před zvolením Ferdinanda za krále Českého na hradě Pražském, čtena dne 15. října »suplikací o Židy jak jsou tomuto království škodni, mnohé o statky připravují, zápisy i kradené věci mezi nimi bývají do- nášeny; i když byl rumrejch, odložili do 15 hodin k zejtří.« Sněmy české, I., 24. 1526. 273. Na témže sněmu dne 16. října při odstavci o dluzích zapsáno: »Židé dluhuo, kteříž sú v purkrabských regi- střích zapsáni, do sv. Jiří čekati mají.« Sněmy č. I., 45. 1527. 274. Zpráva, jak Židé vítalinově zvoleného krále Ferdinanda při příjezdu do měst Pražských dne 5. února 1527. »Als königliche Majestät in der Ordnung auf den Platz kummen, sind gestanden ob denn (mehr als) tausend Juden mit einem großsen schönen Fahnen. Sie haben auch einen Himmel gehabt, daran ein Tafel gehangen und darauf die Zehen Gebot auf's zierlichst geschrie- ben, in Willen Seine Königliche Majestät unter dem Himmel einzu- führen. Seine Königliche Majestät hat aber solchs keineswegs gestatten wollen. Darnach haben sie Königliche Majestät auf's unterthänigst ge- beten, dass Seine Königliche Majestät sie bei den Zehen Geboten, ihrem Glauben und dem alten Testament (als frumme Jüden) wöll bleiben lassen. Solchs hat ihnen Königliche Majestät zusagen lassen und dass er wöll ihr gnädigster herr sein."
Strana 241
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 241 (Vedle Schottky-ho [Prag oc.] mají takovou zprávu Tomek, Rezek 1527. bez udání pramene] s různými varianty, udává se počet účastníků na 300 až 600 a přidávají ještě k odpovědi Ferdinandově slova: »že chce raději pod oblohou nebeskou dále jeti«. Vítání Židů dělo se jako někdy za krále Ludvíka na počátku Vinohradů před branami asi čtvrt míle od města). 375. Král Ferdinand potvrzuje pražským Židům 1527. všechny výsady a práva, jež jim byly uděleny od přede- šlých králův a českých stavův, a zajišťuje jim zvláště, že oni i jejich souvěrci v zemi ani z Prahy ani z České ko- runy nemají býti vypuzeni. Na hradě Pražském 21. března 1527. My Ferdinand z boží milosti Český, Uherský, Dalmatský a Char- vátský král, infant v Hišpanii, arcikníže Rakouské a markrabě Mo- ravské, Lucemburské a Slezské kníže, markrabě Lužické. Oznamujem tímto listem všem vůbec, že jsou na nás vznesli Židé Pražští i na místě všech jiných Židův v království Českém, kterak že oni Židé mají vej- sady, práva a obdarování od císařův a králův Českých, předkův našich slavných pamětí, tolikéž i ode vší země tohoto království Českého pod pečetí zemskou, též i také potvrzení od krále Ludvíka slavné paměti, našeho nejmilejšího švagra, a obzvláště pak, že oni v těch majestátích tím milostivě opatřeni jsou, že Židé nižádným způsobem nemají vyti- skováni a vyhnáni bejti z Prahy ani z koruny České na časy věčné a budoucí. Kdež my pak s radami našimi takové majestáty, vejsady, ob- darování a práva dostatečně jsme spatřili, vedle kterýchž oni nás uctivě prosíce, poněvadž císařové, králové a jiní naši předkové nad nimi dle takových obdarování ruku ochrannou jsou drželi a jim to všechno stále potvrdili, abychom my tím způsobem také to učiniti a jim to milostivě upevniti ráčili: i jsouce my k takové jejich snažné a náležité prosbě nakloněni, ne skrze vomyl neb neopatrnost, ale s dobrým rozvážením a naším vlastním vědomím, též radou věrných našich milých a mocí královskou v Čechách všechny jejich nahoře jmenované majestáty, vej- sady, obdarování, privilegia, listy, svobody, potvrzení a všechna práva jejich, kteréž tak oni Židé mají od předkův našich, slavných pamětí, obnoviti, ujistiti a potvrditi jsme ráčili a tímto listem ve všech jejich zněních, punktích, klauzulích a artykulích mocně potvrzovati ráčíme, tak jakoby to všechno v tomto našem listu patrně slovo od slova za- psáno bylo. Tolikéž také chceme nahoře dotčené Židy v koruně České při týchž všech vejsadách, obdarování a právích jejich zůstaviti beze všeho přerušení a obzvláštně v tom, aby Židé z Prahy a království to- hoto Ceského vytisknuti a vyhnáni nebyli na věčné a budoucí časy, 16
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 241 (Vedle Schottky-ho [Prag oc.] mají takovou zprávu Tomek, Rezek 1527. bez udání pramene] s různými varianty, udává se počet účastníků na 300 až 600 a přidávají ještě k odpovědi Ferdinandově slova: »že chce raději pod oblohou nebeskou dále jeti«. Vítání Židů dělo se jako někdy za krále Ludvíka na počátku Vinohradů před branami asi čtvrt míle od města). 375. Král Ferdinand potvrzuje pražským Židům 1527. všechny výsady a práva, jež jim byly uděleny od přede- šlých králův a českých stavův, a zajišťuje jim zvláště, že oni i jejich souvěrci v zemi ani z Prahy ani z České ko- runy nemají býti vypuzeni. Na hradě Pražském 21. března 1527. My Ferdinand z boží milosti Český, Uherský, Dalmatský a Char- vátský král, infant v Hišpanii, arcikníže Rakouské a markrabě Mo- ravské, Lucemburské a Slezské kníže, markrabě Lužické. Oznamujem tímto listem všem vůbec, že jsou na nás vznesli Židé Pražští i na místě všech jiných Židův v království Českém, kterak že oni Židé mají vej- sady, práva a obdarování od císařův a králův Českých, předkův našich slavných pamětí, tolikéž i ode vší země tohoto království Českého pod pečetí zemskou, též i také potvrzení od krále Ludvíka slavné paměti, našeho nejmilejšího švagra, a obzvláště pak, že oni v těch majestátích tím milostivě opatřeni jsou, že Židé nižádným způsobem nemají vyti- skováni a vyhnáni bejti z Prahy ani z koruny České na časy věčné a budoucí. Kdež my pak s radami našimi takové majestáty, vejsady, ob- darování a práva dostatečně jsme spatřili, vedle kterýchž oni nás uctivě prosíce, poněvadž císařové, králové a jiní naši předkové nad nimi dle takových obdarování ruku ochrannou jsou drželi a jim to všechno stále potvrdili, abychom my tím způsobem také to učiniti a jim to milostivě upevniti ráčili: i jsouce my k takové jejich snažné a náležité prosbě nakloněni, ne skrze vomyl neb neopatrnost, ale s dobrým rozvážením a naším vlastním vědomím, též radou věrných našich milých a mocí královskou v Čechách všechny jejich nahoře jmenované majestáty, vej- sady, obdarování, privilegia, listy, svobody, potvrzení a všechna práva jejich, kteréž tak oni Židé mají od předkův našich, slavných pamětí, obnoviti, ujistiti a potvrditi jsme ráčili a tímto listem ve všech jejich zněních, punktích, klauzulích a artykulích mocně potvrzovati ráčíme, tak jakoby to všechno v tomto našem listu patrně slovo od slova za- psáno bylo. Tolikéž také chceme nahoře dotčené Židy v koruně České při týchž všech vejsadách, obdarování a právích jejich zůstaviti beze všeho přerušení a obzvláštně v tom, aby Židé z Prahy a království to- hoto Ceského vytisknuti a vyhnáni nebyli na věčné a budoucí časy, 16
Strana 242
242 K HISTORII ŽIDŮ 1527. Pročež přikazujem urozeným, slovutným, moudrým, poctivým a opa- trným, pánům, z rytířstva, vladykám, Pražanům, městům, městečkám a všem jiným obyvatelům království našeho v Čechách, věrným našim milým, abyšte jmenované Židy při tom všem obdarování a našem po- tvrzení skutečně zanechali beze všeho přerušení, a to pod uvarováním našeho velikého hněvu i našich potomkův, králův v Čechách. Tomu na svědomí pečeť naši královskou k tomuto listu přivěsiti rozkázati jsme ráčili. Dán na hradě Pražském ve čtvrtek den svatého Benedikta léta tisícího pětistého dvadcátého sedmého a království našich Českého a Uherského prvního. Cod. jur. mun. regni Boh. I. p. 360. 1527. 376. Král Ferdinand komoře české v příčině Židů v Praze. V Brně, 8. dubna 1527. Wohlgebornen... Dass ihr aber von wegen der Juden zu Prag anzeigt wie euer Guetbedunken wär, dass wir den Prägern der Be- schirmung halben den Gewalt, wie sie denn ein Zeit her gehabt, bleiben lassen, ihnen auch Befelch geben sollten, den Juden ire Altisten zu seczen, doch albegen diejenigen, so inen von euch dartzue benennt und angezeigt worden; ihnen auch dabei auch auf Wohlgefallen und Wider- rufen zuesteen und verfolgen liessen das Gelt nemlich ungeuerlich dritthalb Hundert Gulden rh., so die Juden von solcher Beseczung der Altisten und ihrer Begrebnuss bisher gegeben haben, was aber Straf- geld, Puessen und anders betreffe, sollten wir den von Prag ernst- lichen befelhen, dass sie euch auch unser Cammerräth derhalben von Obrigkeit wegen on Irrung handlen und dieselben einziehen liessen: siecht uns fueglicher an, was ir wie jeczgemelt vermeint, dass wir den Pragern befelhen sollten, dass ihr als unser Kammerräth in unsern Namen und an unser Statt dasselb mit den Pregern mundlich handlet, wie ir dann nach Gelegenheit der Sachen wohl zu thuen werdet wissen, ob aber uber solche euer Handlung, die ir mit inen wie obsteet [... thuen sollet, ichts weiters denen von Prag von unsern Hof ze [...] oder zu befelhen von nöten sein wurdet, dasselb soll hernach auch beschehen Geben Prienn am VIII. Tag Aprilis anno XXVII. Konc. c. k. říš. fin. arch. ve Vídni. Böhmen 1526—29. 1527. 377. Král Ferdinand dává Heřmanovi Židovi v Praze výhradní právo na tištění knih hebrejských. V Brně, 10. dubna 1527.
242 K HISTORII ŽIDŮ 1527. Pročež přikazujem urozeným, slovutným, moudrým, poctivým a opa- trným, pánům, z rytířstva, vladykám, Pražanům, městům, městečkám a všem jiným obyvatelům království našeho v Čechách, věrným našim milým, abyšte jmenované Židy při tom všem obdarování a našem po- tvrzení skutečně zanechali beze všeho přerušení, a to pod uvarováním našeho velikého hněvu i našich potomkův, králův v Čechách. Tomu na svědomí pečeť naši královskou k tomuto listu přivěsiti rozkázati jsme ráčili. Dán na hradě Pražském ve čtvrtek den svatého Benedikta léta tisícího pětistého dvadcátého sedmého a království našich Českého a Uherského prvního. Cod. jur. mun. regni Boh. I. p. 360. 1527. 376. Král Ferdinand komoře české v příčině Židů v Praze. V Brně, 8. dubna 1527. Wohlgebornen... Dass ihr aber von wegen der Juden zu Prag anzeigt wie euer Guetbedunken wär, dass wir den Prägern der Be- schirmung halben den Gewalt, wie sie denn ein Zeit her gehabt, bleiben lassen, ihnen auch Befelch geben sollten, den Juden ire Altisten zu seczen, doch albegen diejenigen, so inen von euch dartzue benennt und angezeigt worden; ihnen auch dabei auch auf Wohlgefallen und Wider- rufen zuesteen und verfolgen liessen das Gelt nemlich ungeuerlich dritthalb Hundert Gulden rh., so die Juden von solcher Beseczung der Altisten und ihrer Begrebnuss bisher gegeben haben, was aber Straf- geld, Puessen und anders betreffe, sollten wir den von Prag ernst- lichen befelhen, dass sie euch auch unser Cammerräth derhalben von Obrigkeit wegen on Irrung handlen und dieselben einziehen liessen: siecht uns fueglicher an, was ir wie jeczgemelt vermeint, dass wir den Pragern befelhen sollten, dass ihr als unser Kammerräth in unsern Namen und an unser Statt dasselb mit den Pregern mundlich handlet, wie ir dann nach Gelegenheit der Sachen wohl zu thuen werdet wissen, ob aber uber solche euer Handlung, die ir mit inen wie obsteet [... thuen sollet, ichts weiters denen von Prag von unsern Hof ze [...] oder zu befelhen von nöten sein wurdet, dasselb soll hernach auch beschehen Geben Prienn am VIII. Tag Aprilis anno XXVII. Konc. c. k. říš. fin. arch. ve Vídni. Böhmen 1526—29. 1527. 377. Král Ferdinand dává Heřmanovi Židovi v Praze výhradní právo na tištění knih hebrejských. V Brně, 10. dubna 1527.
Strana 243
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 243 My Ferdinand oc. Oznamujem tímto listem všem, že prohlédajíce 1527. k některých věrných našich milých přímluvě, k snažné prosbě Heř- mana Žida z Prahy jemu jsme toho dopustiti ráčili, aby židovsky a ebrajsky do své živnosti tu v Praze tisknúti mohl, a tímto listem s dobrým rozmyslem, naším jistým vědomiem, mocí královskou v Če- chách dopouštíme, tak aby on Heřman Žid do své živnosti podle této milosti naší toho užieval v Praze v královstvie Českém, a jinej žádnej, židovské knihy a ebrajské tisknúti mohl bez překážky všelikterakých lidí. Protož přikazujem všem poddaným našim královstvie Českého, nynějším i budúcím věrným našim milým, abyšte svrchu psaného Žida při této milosti naší až do živnosti jeho neporušitedlně zachovali beze vší otpornosti. Tomu na svědomí oc. Dán v Brně v středu po neděli postní, jenž slove Judica léta oc. XXVII°. Arch. míst. král. Českého. Majestalien v. J. 1527—1534, III., 5. 378 Zdeněk Lev z Rožmitála, nejvyšší purkrabí 1527. království Českého, doporučuje králi Ferdinan- dovi Jana Tetaura z Tetova v příčině dohledu na Židy při půjčování peněz. Na hradě Pražském, 10. čer- vence 1527. Nejjasnější králi! pane, pane muoj milostivý. Službu svú poddanú Vaší Milosti Královské vzkazuji. Milostivý králi. Oznámil jest mi uro- zený a statečný rytieř Jan Tetaur z Tetova, že má obdarování od krále Ludvíka, slavné paměti, co by jemu a od čeho Židé dávati měli a poněvadž sedá při úřadu purkrabstvie Pražského v soudu, že by také chtěl v tom pilnost mieti, aby, což se Židuov dotýče, při tom mohl k tomu tak dohlédati tiem dostatečněji, maje takovú pomoc, aby oni Židé mohli pořad při puojčování peněz slušný zachovati. I také tak sem od něho srozuměl, že i o některé jiné věci chce k VMKrálovské jeti. I milostivý králi! VMKské prosiem, že se v těch věcech, pokudž by za slušné bylo, ráčíte k němu milostivě ukázati, neb na tom jest, aby VMKské toho zasluhoval. A pán Buoh všemohoucí rač dáti VMKské dlúhé a šťastné ve zdraví kralovánie, toho bych VMKské jakožto pánu svému milostivému věrně přál. Datum na hradě Praž- ském ve středu po sv. Kilianu oc. 27. Souč. opis v arch. Třeboň. 379. Zdeněk Lev z Rožmitála, nejvyšší purkrabí 1527. Pražský, žádá purkmistra a radu města Žatce za svě- dectví, že bratří Jan a Oldřich Fremútové z Krás- *
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 243 My Ferdinand oc. Oznamujem tímto listem všem, že prohlédajíce 1527. k některých věrných našich milých přímluvě, k snažné prosbě Heř- mana Žida z Prahy jemu jsme toho dopustiti ráčili, aby židovsky a ebrajsky do své živnosti tu v Praze tisknúti mohl, a tímto listem s dobrým rozmyslem, naším jistým vědomiem, mocí královskou v Če- chách dopouštíme, tak aby on Heřman Žid do své živnosti podle této milosti naší toho užieval v Praze v královstvie Českém, a jinej žádnej, židovské knihy a ebrajské tisknúti mohl bez překážky všelikterakých lidí. Protož přikazujem všem poddaným našim královstvie Českého, nynějším i budúcím věrným našim milým, abyšte svrchu psaného Žida při této milosti naší až do živnosti jeho neporušitedlně zachovali beze vší otpornosti. Tomu na svědomí oc. Dán v Brně v středu po neděli postní, jenž slove Judica léta oc. XXVII°. Arch. míst. král. Českého. Majestalien v. J. 1527—1534, III., 5. 378 Zdeněk Lev z Rožmitála, nejvyšší purkrabí 1527. království Českého, doporučuje králi Ferdinan- dovi Jana Tetaura z Tetova v příčině dohledu na Židy při půjčování peněz. Na hradě Pražském, 10. čer- vence 1527. Nejjasnější králi! pane, pane muoj milostivý. Službu svú poddanú Vaší Milosti Královské vzkazuji. Milostivý králi. Oznámil jest mi uro- zený a statečný rytieř Jan Tetaur z Tetova, že má obdarování od krále Ludvíka, slavné paměti, co by jemu a od čeho Židé dávati měli a poněvadž sedá při úřadu purkrabstvie Pražského v soudu, že by také chtěl v tom pilnost mieti, aby, což se Židuov dotýče, při tom mohl k tomu tak dohlédati tiem dostatečněji, maje takovú pomoc, aby oni Židé mohli pořad při puojčování peněz slušný zachovati. I také tak sem od něho srozuměl, že i o některé jiné věci chce k VMKrálovské jeti. I milostivý králi! VMKské prosiem, že se v těch věcech, pokudž by za slušné bylo, ráčíte k němu milostivě ukázati, neb na tom jest, aby VMKské toho zasluhoval. A pán Buoh všemohoucí rač dáti VMKské dlúhé a šťastné ve zdraví kralovánie, toho bych VMKské jakožto pánu svému milostivému věrně přál. Datum na hradě Praž- ském ve středu po sv. Kilianu oc. 27. Souč. opis v arch. Třeboň. 379. Zdeněk Lev z Rožmitála, nejvyšší purkrabí 1527. Pražský, žádá purkmistra a radu města Žatce za svě- dectví, že bratří Jan a Oldřich Fremútové z Krás- *
Strana 244
244 K HISTORII ŽIDŮ 1527. ného Dvoru s Židem Samuelem špatně nakládali. Na hradě Pražském 26. července 1527. Službu svú vzkazuji. Múdří a opatrní přátelé milí! Poněvadž jsem vás k svědomí pohnal, tohoto svědomí podle práva a zřízení zemského na vás žádám, že mi to seznáte a toho svědomí dáte, pokudž jste toho v pravdě svědomi, kdežto za to mám, že to v paměti máte. Jakož jest Samuel, Žid muoj, času již minulého před vás s urozenými vladyky Janem a Voldřichem bratřími Fremúty z Krásného Dvoru s nějakú svú potřebú, jakážkoli jest, to vám dobře jest vědomo, vstupovali, že jsú se ho tíž bratří chopili, chtějíc jeho vésti kam se jim zdálo, a když jest s nimi jíti nechtěl, že jsú jeho za vrch z rady vytáhli, až jsú jeho i okrvavili; a potom jest Ctibor spolu radní váš z světnice vyšel za nimi i mluvil k nim, aby toho nechali takového křiku a neřádu. Tehdy jest Žid Samuel k němu přistúpiv, promluvil, a již mu z hlavy krev tekla: Pane milý, pohleďtež, co jest mi se na rathúze vašem a ještě v radě přihodilo, má-li to tak býti? A on řekl: Já neviem, co tomu řéci. A potom tíž bratří vzali jsú téhož Samuele z města a nesli jeho, kde se jim zdálo. Dán na hradě Pražském v pátek den sv. Anny léta M° VC XXVII. Múdrým a opatrným purkmistru a radě města Žatce, přátelóm mým dobrým. Též psáno: Opatrnému Jiřiekovi Drlíkovi, měštěnínu města Žatce, mně milému; Jakubovi Černému měštěnínu, města Žatce mně milému; Matúšovi Tiflíkovi, formanu, obývajícímu na předměstí města Zatce. Souč. opis arch. Třeboň. 1527. 380. Král Ferdinand komoře české, aby Židé na místě 2000 zl. rýnsk., kteréž jako korunovační berni uvolili se odvésti, 2000 kop gr. dali. Na Budíně, 20. září 1527. Wohlgebornen, gestrengen, ernvesten und lieben getrewen! Wir haben aus euern Schreiben, uns vormals gethan, vernomen, welcher- massen sich unsere Juden zu Prag und andern Orten in der Chron Behaim uns für ir schuldige Cronung-Stewr ijM. Guldin R. zu geben bewilligt. Nun haben wir gnuegsame Erkhundigung, dass dieselben Juden samentlich in dem ganzen Land on ainicherlei pillich Beschwe- rung uns für solche Stewr ijM Schok Groschen oder ain merers wol geben kunnen und mögen. Darauf emphelhen wir euch mit Ernst und wollen, dass ir mit den obgemelten Juden von unsern wegen handlet und mit Ernst darob seiet, dass sie sich unangesehen irer bewilligten ijM Guldin angezeigter Summa ijM Schok Groschen zu geben under-
244 K HISTORII ŽIDŮ 1527. ného Dvoru s Židem Samuelem špatně nakládali. Na hradě Pražském 26. července 1527. Službu svú vzkazuji. Múdří a opatrní přátelé milí! Poněvadž jsem vás k svědomí pohnal, tohoto svědomí podle práva a zřízení zemského na vás žádám, že mi to seznáte a toho svědomí dáte, pokudž jste toho v pravdě svědomi, kdežto za to mám, že to v paměti máte. Jakož jest Samuel, Žid muoj, času již minulého před vás s urozenými vladyky Janem a Voldřichem bratřími Fremúty z Krásného Dvoru s nějakú svú potřebú, jakážkoli jest, to vám dobře jest vědomo, vstupovali, že jsú se ho tíž bratří chopili, chtějíc jeho vésti kam se jim zdálo, a když jest s nimi jíti nechtěl, že jsú jeho za vrch z rady vytáhli, až jsú jeho i okrvavili; a potom jest Ctibor spolu radní váš z světnice vyšel za nimi i mluvil k nim, aby toho nechali takového křiku a neřádu. Tehdy jest Žid Samuel k němu přistúpiv, promluvil, a již mu z hlavy krev tekla: Pane milý, pohleďtež, co jest mi se na rathúze vašem a ještě v radě přihodilo, má-li to tak býti? A on řekl: Já neviem, co tomu řéci. A potom tíž bratří vzali jsú téhož Samuele z města a nesli jeho, kde se jim zdálo. Dán na hradě Pražském v pátek den sv. Anny léta M° VC XXVII. Múdrým a opatrným purkmistru a radě města Žatce, přátelóm mým dobrým. Též psáno: Opatrnému Jiřiekovi Drlíkovi, měštěnínu města Žatce, mně milému; Jakubovi Černému měštěnínu, města Žatce mně milému; Matúšovi Tiflíkovi, formanu, obývajícímu na předměstí města Zatce. Souč. opis arch. Třeboň. 1527. 380. Král Ferdinand komoře české, aby Židé na místě 2000 zl. rýnsk., kteréž jako korunovační berni uvolili se odvésti, 2000 kop gr. dali. Na Budíně, 20. září 1527. Wohlgebornen, gestrengen, ernvesten und lieben getrewen! Wir haben aus euern Schreiben, uns vormals gethan, vernomen, welcher- massen sich unsere Juden zu Prag und andern Orten in der Chron Behaim uns für ir schuldige Cronung-Stewr ijM. Guldin R. zu geben bewilligt. Nun haben wir gnuegsame Erkhundigung, dass dieselben Juden samentlich in dem ganzen Land on ainicherlei pillich Beschwe- rung uns für solche Stewr ijM Schok Groschen oder ain merers wol geben kunnen und mögen. Darauf emphelhen wir euch mit Ernst und wollen, dass ir mit den obgemelten Juden von unsern wegen handlet und mit Ernst darob seiet, dass sie sich unangesehen irer bewilligten ijM Guldin angezeigter Summa ijM Schok Groschen zu geben under-
Strana 245
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 245 einander entsliessen und ainen Anslag machen, damit dieselben on 1527. ainichen weitern Verzug uns durch sie fur den Pern- und Hilffgeldt erlegt und bezalt werden. Daran beschicht unser ernstliche Mainung. Geben Ofen am 20 Tag Septembris anno oc im 27ten. An die Camer in Behaim. Archiv c. k. dvorní komory ve Vídni, Gedenkbücher Böhmen, Mähren u, Schlesien. 1527—31. fol. 23. 381. Král Ferdinand komoře české, aby mu zpráva 1527. byla dána, proč staří chudí Židé z měst Pražských jsou vypovídáni. V Bělehradě Stoličném, 14. listop. 1527. Ferdinand von Gots Gnaden zu Hungern, Behaim, Kunig, Infant in Hispanien, Erzherzog zu Osterreich, Herzog zu Burgundi oc. Wol- gepornen, gestrengen, ernuesten und lieben getrewen! Wir haben ewer Schreiben, des datum stet am letzten Tag Octobris nächstuerschienen, seines Inhalt vernomen, und als darinnen angezaigt, welchermassen ir denen von der Stadt Prag und hinwiderumben die Prager euch von wegen der Juden, so sie auspieten, geschrieben: versteen wir aus der- selben Prager Schreiben, dass sie allein die frembden und einkomen- den Juden auspieten Soferr dann die Sache dermassen gestalt, so hetten sie desselben sonderlich auf unser an sie ausgangen Beuelh, nemlich dass sie guet Pollicei haben und alles, das zu Verhuetung Aufruer und Unwillens bei dem gemain und Handtwerchsmann dienst- lich, handlen sollen, nicht Unfueg. Und wiewol ir in ewrem Schreiben meldet, dass die Prager allain die reichen, die ir Inwonung von inne kauffen müssen, innen lassen und die armen alten inwonenden Juden austreiben: so will doch von noten sein, ehe wir den Pragern des- halben schreiben, dass wir zuuor ainen lautern Grunt haben, mit wel- chen Juden sie also gehandlet, so mag alsdann den Pragern des statlicher und mit pesserm Grunt und Fueg geschriben werden. Dem- nach wellet uns nochmals hierin lauthere Bericht zueschreiben. Daran thuet ir unser ernstliche Mainung. Geben in unserer kuniglichen Stadt Stuelweissenburg am XIV Tag Novembris Anno 27., unserer Reiche im ersten. Orig. v arch. česk, místodržitelství J. 4/1. 382. V usnesení sněmovním l. 1528, 28. září při od- 1528. stavci »vězňův pro dluhy« zapsáno: »A což se Židuov dotýče: toho se při prvním zřízení o tom a zpuosubu zanechává a zuo- stavuje,« a dále ještě »Což se Židuov dotýče, týmž spuosobem
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 245 einander entsliessen und ainen Anslag machen, damit dieselben on 1527. ainichen weitern Verzug uns durch sie fur den Pern- und Hilffgeldt erlegt und bezalt werden. Daran beschicht unser ernstliche Mainung. Geben Ofen am 20 Tag Septembris anno oc im 27ten. An die Camer in Behaim. Archiv c. k. dvorní komory ve Vídni, Gedenkbücher Böhmen, Mähren u, Schlesien. 1527—31. fol. 23. 381. Král Ferdinand komoře české, aby mu zpráva 1527. byla dána, proč staří chudí Židé z měst Pražských jsou vypovídáni. V Bělehradě Stoličném, 14. listop. 1527. Ferdinand von Gots Gnaden zu Hungern, Behaim, Kunig, Infant in Hispanien, Erzherzog zu Osterreich, Herzog zu Burgundi oc. Wol- gepornen, gestrengen, ernuesten und lieben getrewen! Wir haben ewer Schreiben, des datum stet am letzten Tag Octobris nächstuerschienen, seines Inhalt vernomen, und als darinnen angezaigt, welchermassen ir denen von der Stadt Prag und hinwiderumben die Prager euch von wegen der Juden, so sie auspieten, geschrieben: versteen wir aus der- selben Prager Schreiben, dass sie allein die frembden und einkomen- den Juden auspieten Soferr dann die Sache dermassen gestalt, so hetten sie desselben sonderlich auf unser an sie ausgangen Beuelh, nemlich dass sie guet Pollicei haben und alles, das zu Verhuetung Aufruer und Unwillens bei dem gemain und Handtwerchsmann dienst- lich, handlen sollen, nicht Unfueg. Und wiewol ir in ewrem Schreiben meldet, dass die Prager allain die reichen, die ir Inwonung von inne kauffen müssen, innen lassen und die armen alten inwonenden Juden austreiben: so will doch von noten sein, ehe wir den Pragern des- halben schreiben, dass wir zuuor ainen lautern Grunt haben, mit wel- chen Juden sie also gehandlet, so mag alsdann den Pragern des statlicher und mit pesserm Grunt und Fueg geschriben werden. Dem- nach wellet uns nochmals hierin lauthere Bericht zueschreiben. Daran thuet ir unser ernstliche Mainung. Geben in unserer kuniglichen Stadt Stuelweissenburg am XIV Tag Novembris Anno 27., unserer Reiche im ersten. Orig. v arch. česk, místodržitelství J. 4/1. 382. V usnesení sněmovním l. 1528, 28. září při od- 1528. stavci »vězňův pro dluhy« zapsáno: »A což se Židuov dotýče: toho se při prvním zřízení o tom a zpuosubu zanechává a zuo- stavuje,« a dále ještě »Což se Židuov dotýče, týmž spuosobem
Strana 246
246 K HISTORII ŽIDŮ 1528. mají se zachovati, výše z jistiny neberúce, než jakž jich zřízení jest, což se dluhů registrovaných a řádných listovních i na základy puojče- ných dotýče.« Sněmy české I. 285., 287. 1528. 383. Isak, Žid z Roudnice, prodal dva domy v Žatci. 6. listopadu. 1528. Jakož jest Isak, Žid z Roudnice, prodal duom svuoj vedle Chajma, měšečníka, Žalmanovi, sklenářovu synu, tejž Isak vzdal jest ten duom listem pánuov Roudnických pod pečetí témuž Žalmanovi v těch prá- vích a mezech, jak sám jej držel. Slibuje jemu oc. On jej píše sobě a jest mu zaplacen do plna. Testes ut supra. Jakož jest Isak Žid z Roudnice prodal duom svuoj na příkopě vedle Husi Žida postavený Chajmanovi Židu měšečníku; tejž Isak vzdal jest ten duom listem pánuov Roudnicských pod pečetí jich v těch právích a mezech, jakž jest jej sám držel, témuž Chajmanovi. Slbuje jemu oc. On píše jej sobě a jest zaplacen do plna a cela. Testes ut supra. Zápisy soudu zahájeného v arch. m. Žatce. 1529. 384. Král Ferdinand komoře české, aby stavy če- skými svolená berně také vybírána byla od duchov- ních, Židů a z kraje Chebského. 18. ledna 1529. Orig. v arch. česk. místodržitelství. S. 15., 14. 1529. 385. Zdeněk Lev z Rožmitála a Radslav Beřkov- ský, nejvyšší královští hejtmané království Če- ského, vybízejí purkmistra a radu města Litoměřic, aby netrpěli hanění aneb pronásledování tamějších Židů, neboť král jim před svým odjezdem přísně na- řídil Židy chrániti. Kdyby někdo proti tomu jednal, ať jej udají král. hejtmanům. Mají podporovati ži- dovské starší v Litoměřicích při vybírání daně proti Turkům. Na hradě Pražském, 14. října 1529. Službu svú vzkazujem, múdří a opatrní přátelé naši milí! Ozna- mujem, že jsou na nás vznesli Židé Pražští, kterak by někteří sousedé a obyvatelé města Litoměřic pokřiky a nesnáze v uobci vaší i jinde na Židy, kteříž v témž městě Litoměřicích jsou, komoru JMKské, stro- jili a činili, ježto by se skrze to snad bouřka státi mohla. I poněvadž JMKská při odjezdu svém všecky Židy u takových věcech přístně nám
246 K HISTORII ŽIDŮ 1528. mají se zachovati, výše z jistiny neberúce, než jakž jich zřízení jest, což se dluhů registrovaných a řádných listovních i na základy puojče- ných dotýče.« Sněmy české I. 285., 287. 1528. 383. Isak, Žid z Roudnice, prodal dva domy v Žatci. 6. listopadu. 1528. Jakož jest Isak, Žid z Roudnice, prodal duom svuoj vedle Chajma, měšečníka, Žalmanovi, sklenářovu synu, tejž Isak vzdal jest ten duom listem pánuov Roudnických pod pečetí témuž Žalmanovi v těch prá- vích a mezech, jak sám jej držel. Slibuje jemu oc. On jej píše sobě a jest mu zaplacen do plna. Testes ut supra. Jakož jest Isak Žid z Roudnice prodal duom svuoj na příkopě vedle Husi Žida postavený Chajmanovi Židu měšečníku; tejž Isak vzdal jest ten duom listem pánuov Roudnicských pod pečetí jich v těch právích a mezech, jakž jest jej sám držel, témuž Chajmanovi. Slbuje jemu oc. On píše jej sobě a jest zaplacen do plna a cela. Testes ut supra. Zápisy soudu zahájeného v arch. m. Žatce. 1529. 384. Král Ferdinand komoře české, aby stavy če- skými svolená berně také vybírána byla od duchov- ních, Židů a z kraje Chebského. 18. ledna 1529. Orig. v arch. česk. místodržitelství. S. 15., 14. 1529. 385. Zdeněk Lev z Rožmitála a Radslav Beřkov- ský, nejvyšší královští hejtmané království Če- ského, vybízejí purkmistra a radu města Litoměřic, aby netrpěli hanění aneb pronásledování tamějších Židů, neboť král jim před svým odjezdem přísně na- řídil Židy chrániti. Kdyby někdo proti tomu jednal, ať jej udají král. hejtmanům. Mají podporovati ži- dovské starší v Litoměřicích při vybírání daně proti Turkům. Na hradě Pražském, 14. října 1529. Službu svú vzkazujem, múdří a opatrní přátelé naši milí! Ozna- mujem, že jsou na nás vznesli Židé Pražští, kterak by někteří sousedé a obyvatelé města Litoměřic pokřiky a nesnáze v uobci vaší i jinde na Židy, kteříž v témž městě Litoměřicích jsou, komoru JMKské, stro- jili a činili, ježto by se skrze to snad bouřka státi mohla. I poněvadž JMKská při odjezdu svém všecky Židy u takových věcech přístně nám
Strana 247
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 247 poručiti k opatření ráčil, aby se tudy JKMti ublížení a škoda nestala, 1529. vás z úřadu našeho napomínáme, přikazujíc, abyšte takové pokřiky a nesnáze hned bez meškání mezi sousedy a obyvateli vašimi přetrhli a opatřili, aby se žádnému Židu žádná škoda nestala. Avšak měli-li by kdo neb kteří co s kterým Židem činiti, aby to na vás, jakožto na ouředníky krále JMti, vznesli, a vyslyšíce strany bez pochyby že se v tom víte jak spravedlivě každému zachovati. Pak-li by se který přes to všetečně vytrhl a pokojně se nezachoval, abyšte se takovým každým hned dostatečně ujistili a jeho před nás postavili, tu my se víme podle vuole JKMti k takovému každému jak zachovati. Také vám oznamujem, což se pomoci a daní k této nynější po- třebě proti Turkovi dotýče, kteréž jsú se Židé Pražští a jiní všickni Židé, obyvatelé v královstvie Českém, JMKské podvolili a již již na se podlé jich pořádku ukládali, co který z Židuov dáti má: jestliže by se který protivil, abyšte starším židovským tu v Litoměřicích radni a pomocni byli a takového každého přidrželi, a mimo to a té pomoci, kteréž jsú se všickni Židé zvláště podvolili, abyšte vy jich neobtěžo- vali a žádných berní a daní na ně neukládali. Kdež my o vás nepo- chybujem, než že vy se tak, jakž vám píšem, zachováte. Dán na hradě Pražském ve čtvrtek před sv. Havlem léta Páně MVXXIX. Zdeněk Lev z Rožmitála. Radslav Beřkovský. Archiv Český, XII. p. 234. 386. Jan ze Starhemberga přimlouvá se při králi 1529. Ferdinandovi, aby Židé v Boru na statku sestry jeho ovdovělé paní ze Švamberka od berně Pražskými Židy na ně uložené byly ušetřeni. 20. prosince 1529. Durchläuchtigister, grossmächtigister Kunig, genädigister Herr oc. Ewr Kuniglichen Majestat thue ich underthäniglich anzeigen, dass mir jetz kurz verschienen Tag durch mein Schwester, die von Swannberg Wittibfraw, anzeigt und bei ihrem eigen Poten, den sie derhalb hervor und aus der Cron Behaim zu mir geschickt, schriftlich anzeigt, als wie Ewr Kun. Mt. Juden zu Prag in ihrem Anschlag, so von Ewr Mt. auf dieselben geladen, ihren Juden zu der Haydt, die dann arm und ge- rings Vermugen, auch in solch Summa ein Anzahl Gelt geschlagen und von ihnen zu haben vermeinen und Ewr Mt. verordnete Cammerräth in der Cron Behaim sölchen ihren Juden zuegeschrieben und Befelch than, das Gelt, so ihnen angeschlagen, den Juden zu Prag zuezustellen. Was sich mein Schwester des beschwerdt in Ansech, dass sölch ihr Juden nachdem sie jungst auf Aufgebot in Behaim wider Turken zweiund-
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 247 poručiti k opatření ráčil, aby se tudy JKMti ublížení a škoda nestala, 1529. vás z úřadu našeho napomínáme, přikazujíc, abyšte takové pokřiky a nesnáze hned bez meškání mezi sousedy a obyvateli vašimi přetrhli a opatřili, aby se žádnému Židu žádná škoda nestala. Avšak měli-li by kdo neb kteří co s kterým Židem činiti, aby to na vás, jakožto na ouředníky krále JMti, vznesli, a vyslyšíce strany bez pochyby že se v tom víte jak spravedlivě každému zachovati. Pak-li by se který přes to všetečně vytrhl a pokojně se nezachoval, abyšte se takovým každým hned dostatečně ujistili a jeho před nás postavili, tu my se víme podle vuole JKMti k takovému každému jak zachovati. Také vám oznamujem, což se pomoci a daní k této nynější po- třebě proti Turkovi dotýče, kteréž jsú se Židé Pražští a jiní všickni Židé, obyvatelé v královstvie Českém, JMKské podvolili a již již na se podlé jich pořádku ukládali, co který z Židuov dáti má: jestliže by se který protivil, abyšte starším židovským tu v Litoměřicích radni a pomocni byli a takového každého přidrželi, a mimo to a té pomoci, kteréž jsú se všickni Židé zvláště podvolili, abyšte vy jich neobtěžo- vali a žádných berní a daní na ně neukládali. Kdež my o vás nepo- chybujem, než že vy se tak, jakž vám píšem, zachováte. Dán na hradě Pražském ve čtvrtek před sv. Havlem léta Páně MVXXIX. Zdeněk Lev z Rožmitála. Radslav Beřkovský. Archiv Český, XII. p. 234. 386. Jan ze Starhemberga přimlouvá se při králi 1529. Ferdinandovi, aby Židé v Boru na statku sestry jeho ovdovělé paní ze Švamberka od berně Pražskými Židy na ně uložené byly ušetřeni. 20. prosince 1529. Durchläuchtigister, grossmächtigister Kunig, genädigister Herr oc. Ewr Kuniglichen Majestat thue ich underthäniglich anzeigen, dass mir jetz kurz verschienen Tag durch mein Schwester, die von Swannberg Wittibfraw, anzeigt und bei ihrem eigen Poten, den sie derhalb hervor und aus der Cron Behaim zu mir geschickt, schriftlich anzeigt, als wie Ewr Kun. Mt. Juden zu Prag in ihrem Anschlag, so von Ewr Mt. auf dieselben geladen, ihren Juden zu der Haydt, die dann arm und ge- rings Vermugen, auch in solch Summa ein Anzahl Gelt geschlagen und von ihnen zu haben vermeinen und Ewr Mt. verordnete Cammerräth in der Cron Behaim sölchen ihren Juden zuegeschrieben und Befelch than, das Gelt, so ihnen angeschlagen, den Juden zu Prag zuezustellen. Was sich mein Schwester des beschwerdt in Ansech, dass sölch ihr Juden nachdem sie jungst auf Aufgebot in Behaim wider Turken zweiund-
Strana 248
248 K HISTORII ŽIDŮ 1529. zwanzig Pferd und sechsundzwanzig Fuessknecht von ihr und ihrer Kinder guet halten müessen, wiewohl die in der dritten Woch wieder anheims kummen, dennoch zwei Monat zahlen muessen, zu Underhal- tung sölhes ihres geschickten Volks Hilf gethan. Sollen nun ihr Juden den andern Juden zu Prag in der Hilf, so in Ewr Kun. Mt. zu reichen aufgelegt, auch Mitleiden tragen, so würde solh mit zweien Purden be- laden und beschwerdt, und wär, wie sie mich bericht, ihres Vermugens nicht. Darzu kann sie sich nit erindern, dass Ewr Mt. durch die Ständ der Cron in Behaim einich derhalb Bewilligung beschehen, in under- thänigister Hoffnung, Ewr. Kun. Mt. werde nit vorhängen noch zue- lassen, dass ihr Juden und Underthan als einer Wittibfraw, die ihr auch ihren Kindern gern treulich vorsteen, derselben Hab und Guet zum Besten verwahrn, damit ihr nit aufgeladen, dieweil sie ein Weibs- pild, das bei ihr kein pillicher Beistand ihren Underthanen be- schäh, sonder also und stillschweigend derselben Verderben zuesehen, und darauf mich als ihren Brueder angeruefen, bei Ewr Mt. die Sach anzubringen und bei Ewr Kun. Mt. mich bemueen, damit Ewr Mt. als genädigister Kunig hierin mit Gnaden Einsehen haben, dass ihre Juden nit beschwert. Dann sie trägt gar nit Zweifel, dass Ewr Kön. Mt. Will oder Gemueth, dieweil durch die Ständ der Cron Behaim derhalb kein Bewilligung beschehen, dass Ewr Mt. nit Willens, mit sölhen ihren Un- derthanen unbewilligt der Landleut einich Last oder Puerdt auf sie zu legen. Derhalb Ewr Kun. Mt. bitt, geruech und wöll genädiglich an Ewn Mt. behamisch Chammerräth ein Befehl ausgeen lassen, meiner Schwester und derselben Kinder, so sie Verwalterin aus dem Vertrawen ihr Ge- mahl selig zu ihr gehabt, der ihr sölhs und all seines verlassen Guets vertrawt laut aufgerichts Testaments, sölh ihr Juden derhalb unange- sucht ferner nit anlangen, sonder unbeschwert zu lassen genädigist aus- geen zu lassen, dann die Juden zu Prag auser ihrer Juden Hilf Ewr Mt. ihren Anschlag wohl zu verrichten. Sölhs soll und wöllen mein Schwester kunftig, derselben Kind, auch ich umb Ewr Kön. Mt. als unsern genädigsten Kunig und Herrn in underthänigister schuldiger und williger Gehorsam verdienen. Bitt, uns all mit genädigsten Genaden befohlhen zu haben und genädigster furderlicher Antwurt bitt, hoff und gewardt. E. K. Mt. undertanigister und gehorsamer Hanus Herr von Starhemberg. Opis v říšském fin. arch. ve Vídni. Böhmen, B. f. XIV. 1530. 387. Šepmistři, páni a obecní starší Kutnohorští usta- novují, že Židé v jejich městě jen ve dny trhové a soudní zdržovati se smějí a po odbytém soudu že mají ihned
248 K HISTORII ŽIDŮ 1529. zwanzig Pferd und sechsundzwanzig Fuessknecht von ihr und ihrer Kinder guet halten müessen, wiewohl die in der dritten Woch wieder anheims kummen, dennoch zwei Monat zahlen muessen, zu Underhal- tung sölhes ihres geschickten Volks Hilf gethan. Sollen nun ihr Juden den andern Juden zu Prag in der Hilf, so in Ewr Kun. Mt. zu reichen aufgelegt, auch Mitleiden tragen, so würde solh mit zweien Purden be- laden und beschwerdt, und wär, wie sie mich bericht, ihres Vermugens nicht. Darzu kann sie sich nit erindern, dass Ewr Mt. durch die Ständ der Cron in Behaim einich derhalb Bewilligung beschehen, in under- thänigister Hoffnung, Ewr. Kun. Mt. werde nit vorhängen noch zue- lassen, dass ihr Juden und Underthan als einer Wittibfraw, die ihr auch ihren Kindern gern treulich vorsteen, derselben Hab und Guet zum Besten verwahrn, damit ihr nit aufgeladen, dieweil sie ein Weibs- pild, das bei ihr kein pillicher Beistand ihren Underthanen be- schäh, sonder also und stillschweigend derselben Verderben zuesehen, und darauf mich als ihren Brueder angeruefen, bei Ewr Mt. die Sach anzubringen und bei Ewr Kun. Mt. mich bemueen, damit Ewr Mt. als genädigister Kunig hierin mit Gnaden Einsehen haben, dass ihre Juden nit beschwert. Dann sie trägt gar nit Zweifel, dass Ewr Kön. Mt. Will oder Gemueth, dieweil durch die Ständ der Cron Behaim derhalb kein Bewilligung beschehen, dass Ewr Mt. nit Willens, mit sölhen ihren Un- derthanen unbewilligt der Landleut einich Last oder Puerdt auf sie zu legen. Derhalb Ewr Kun. Mt. bitt, geruech und wöll genädiglich an Ewn Mt. behamisch Chammerräth ein Befehl ausgeen lassen, meiner Schwester und derselben Kinder, so sie Verwalterin aus dem Vertrawen ihr Ge- mahl selig zu ihr gehabt, der ihr sölhs und all seines verlassen Guets vertrawt laut aufgerichts Testaments, sölh ihr Juden derhalb unange- sucht ferner nit anlangen, sonder unbeschwert zu lassen genädigist aus- geen zu lassen, dann die Juden zu Prag auser ihrer Juden Hilf Ewr Mt. ihren Anschlag wohl zu verrichten. Sölhs soll und wöllen mein Schwester kunftig, derselben Kind, auch ich umb Ewr Kön. Mt. als unsern genädigsten Kunig und Herrn in underthänigister schuldiger und williger Gehorsam verdienen. Bitt, uns all mit genädigsten Genaden befohlhen zu haben und genädigster furderlicher Antwurt bitt, hoff und gewardt. E. K. Mt. undertanigister und gehorsamer Hanus Herr von Starhemberg. Opis v říšském fin. arch. ve Vídni. Böhmen, B. f. XIV. 1530. 387. Šepmistři, páni a obecní starší Kutnohorští usta- novují, že Židé v jejich městě jen ve dny trhové a soudní zdržovati se smějí a po odbytém soudu že mají ihned
Strana 249
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 249 domů se odebrati; nesmějí ničeho u obyvatelův si 1530. uschovávati ani v městě přenocovati. Půjčí-li Žid ženě bez vědomí a svolení jejího muže aneb sirotkovi bez vrchnostenského povolení na jakýkoli způsob, má o ty peníze přijíti. Který Žid by proti tomuto ustanovení jednal, musí na vždy města prázden býti a na žádnou přímluvu nebude mu milost udělena. 24. února 1530. Svolení obecní o Židech. Léta Páně 1530 v středu den svatého Matúše evangelisty Páně šepmistři a páni se pány obecními a staršími oc. majíce mezi sebú roz- jímání vo Židech, kterak jest prvé se o to vobecní svolení stalo i kni- hami městskými jest stvrzeno a zapsáno, aby Židé krom dnuov trho- vých zde na Horách nebývali, leč by který k soudu přijel neb přišel, to že své místo míti muož; že pak Židé proti témuž vobecnímu svo- lení každý týměř den zde bývají, k tomu že manželky cizí a sirotky panské o statky připravují, i takto se o to snesli a na tom konečně zuostali. Aby Židé přes první zuostání vobecné zde krom dnův trhových a dnuov, v které se soudové drží, nebývali a když by po soudu bylo, aby hned zase domuov odcházeli, a jiné osoby z Židuov k souduom dotyčným aby sem nechodily, než ty, které by měly jisté pře a stání na rathúze neb před úřadem horním. A též také, aby žádný Žid zde sobě nic u žádného nechoval a přes noc aby nebýval, pakli by se jináč zachoval, že ty věci jeho jemu pobrány budú a zase mu navráceny nebudú; a kterýž by zde zuostal přes noc neb zde mimo dny trhové býval aneb po soudu zuostal a hned neodešel, aneb jiný Žid, kterýž by pře a soudu neměl, postižen byl, že v pokutu upadne a 15 grošuov českých rychtáři dá, a pakliby té pokuty sobě málo vážil, že předkem tu pokutu dada do šatlavy bude vzat a skutečně trestán. Než měl-li by které ženě který Žid půjičiti, aby to na základ učiniti mohl s vólí a vědomím muže jejího a sirotkuom s vólí panskú. Pakli by který Žid neb jich více které manželce cizí bez vědomí a povolení manžela jejího i též kterému sirotku bez vědomí a povolení pan- ského buď na ceduli, základ neb jiné jakéžkoli jistoty listovní neb knihami městskými v Kolíně neb jinde zapsané půjčoval, aby jim na týchž manželkách a sirotcích dopomáháno nebylo, a o svú summu aby ten každý přišel. K tomu takový Žid každý, kdož by se toho přes toto svolení dopustil, hned po ten den má města na budúcí věčné časy prázden býti a na žádného přímluvy nemá jemu žádná milost učiněna býti. Dálo se léta a dne, jakž se nahoře píše praetore Zacharia de Chrudimi. Liber decretorum 1510—1538 fol. A. 29. v Kutnohorském archivě.
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 249 domů se odebrati; nesmějí ničeho u obyvatelův si 1530. uschovávati ani v městě přenocovati. Půjčí-li Žid ženě bez vědomí a svolení jejího muže aneb sirotkovi bez vrchnostenského povolení na jakýkoli způsob, má o ty peníze přijíti. Který Žid by proti tomuto ustanovení jednal, musí na vždy města prázden býti a na žádnou přímluvu nebude mu milost udělena. 24. února 1530. Svolení obecní o Židech. Léta Páně 1530 v středu den svatého Matúše evangelisty Páně šepmistři a páni se pány obecními a staršími oc. majíce mezi sebú roz- jímání vo Židech, kterak jest prvé se o to vobecní svolení stalo i kni- hami městskými jest stvrzeno a zapsáno, aby Židé krom dnuov trho- vých zde na Horách nebývali, leč by který k soudu přijel neb přišel, to že své místo míti muož; že pak Židé proti témuž vobecnímu svo- lení každý týměř den zde bývají, k tomu že manželky cizí a sirotky panské o statky připravují, i takto se o to snesli a na tom konečně zuostali. Aby Židé přes první zuostání vobecné zde krom dnův trhových a dnuov, v které se soudové drží, nebývali a když by po soudu bylo, aby hned zase domuov odcházeli, a jiné osoby z Židuov k souduom dotyčným aby sem nechodily, než ty, které by měly jisté pře a stání na rathúze neb před úřadem horním. A též také, aby žádný Žid zde sobě nic u žádného nechoval a přes noc aby nebýval, pakli by se jináč zachoval, že ty věci jeho jemu pobrány budú a zase mu navráceny nebudú; a kterýž by zde zuostal přes noc neb zde mimo dny trhové býval aneb po soudu zuostal a hned neodešel, aneb jiný Žid, kterýž by pře a soudu neměl, postižen byl, že v pokutu upadne a 15 grošuov českých rychtáři dá, a pakliby té pokuty sobě málo vážil, že předkem tu pokutu dada do šatlavy bude vzat a skutečně trestán. Než měl-li by které ženě který Žid půjičiti, aby to na základ učiniti mohl s vólí a vědomím muže jejího a sirotkuom s vólí panskú. Pakli by který Žid neb jich více které manželce cizí bez vědomí a povolení manžela jejího i též kterému sirotku bez vědomí a povolení pan- ského buď na ceduli, základ neb jiné jakéžkoli jistoty listovní neb knihami městskými v Kolíně neb jinde zapsané půjčoval, aby jim na týchž manželkách a sirotcích dopomáháno nebylo, a o svú summu aby ten každý přišel. K tomu takový Žid každý, kdož by se toho přes toto svolení dopustil, hned po ten den má města na budúcí věčné časy prázden býti a na žádného přímluvy nemá jemu žádná milost učiněna býti. Dálo se léta a dne, jakž se nahoře píše praetore Zacharia de Chrudimi. Liber decretorum 1510—1538 fol. A. 29. v Kutnohorském archivě.
Strana 250
250 K HISTORII ŽIDŮ 1530. 388. Král Ferdinand dovoluje Vodňanským přikou- piti k obci anebo k záduší statky až do 100 kop gr. i svo- luje, aby Jakuba Žida vypověděli a jiných v městě ne- trpěli. Na hradě Pražském, 4. dubna 1530. Vodňanským. My Ferdinand oc. A poněvadž také zprávu míti ráčieme, kterak by Jakub Žid, kterýž nyní za obyvatele mezi nimi jest a v tom městě k znamenité škodě, soužení i záhubě jiných obyvateluov křesťanuov, poddaných našich, býti jměl, protož z zvláštní milosti naší také je v tom tak opatřujem a mocí listu tohoto poroučeti ráčieme, aby oni Vod- ňanščí po vyjití smlúvy, kterúž mezi týmiž Vodňanskými a výše dot- čeným Židem někdy statečný Vilém z Vřesovic na Doubravské Hoře, toho času podkomoří království Českého, učinil, dále v tom témuž Židu státi povinni nebyli, nébrž toho, ani jiného Žida mimo svobodnou a dobrou vuoli svou v témž městě za obyvatele ani jinak všelijak trpěti a od žádného k tomu nuceni ani potahováni nebyli. Přitom chtíce, aby těch milostí svrchu psaných, od nás jim puojčených a daných, užievali a užievati mohli, přikazujeme všem úředníkóm a poddaným našim krá- lovstvie Českého nynějším i budúcím, věrným milým, abyšte svrchu- psané měšťany města Vodňan nynější i budúcí při těch milostech na- sich svrchupsaných jměli, a v tom je nyní i v časiech budoucích ne- porušitedlně zachovali, žádných jim v tom zmatkuov ani překážek nečiníce, ani komu jinému činiti dopouštějíce a to pod uvarovániem hněvu a nemilosti naší. Tomu na svědomí oc. Dán na hradě Pražském v pondělí po neděli postní, jenž slove Judica léta oc. XXX. Archiv česk. místodržitelství. Majestal. 1527—34., Sv. III. p. 345. 1530. 389. Král Ferdinand dovoluje Žateckým vypověditi Židy, kteří nejsou příslušníky města, těm pak, kteříž jsou poddanými královskými a do obce byli přijati, sta- noví pravidla při půjčování peněz; jiných Židů více aby do téhož města nebylo přijímáno. Na hradě Pražském 6. dubna 1530. Obyvatelóm Žateckým. My Ferdinand oc. Oznamujem tímto listem všem, že jsú předstú- pili před osobu naši opatrní purgmistr a konšelé města Žatce, věrní naši milí, a vznesli jsú na nás jménem vší obce mnohá a těžká obtí- žení, kteráž se jim a vší obci téhož města od Židuov dějí a jak v krát- kém času mnozí sousedé o statky a živnosti své od nich jsú připra- veni a zvláště od těch, kteříž jiné pány, nežli nás mají; pokornými ja-
250 K HISTORII ŽIDŮ 1530. 388. Král Ferdinand dovoluje Vodňanským přikou- piti k obci anebo k záduší statky až do 100 kop gr. i svo- luje, aby Jakuba Žida vypověděli a jiných v městě ne- trpěli. Na hradě Pražském, 4. dubna 1530. Vodňanským. My Ferdinand oc. A poněvadž také zprávu míti ráčieme, kterak by Jakub Žid, kterýž nyní za obyvatele mezi nimi jest a v tom městě k znamenité škodě, soužení i záhubě jiných obyvateluov křesťanuov, poddaných našich, býti jměl, protož z zvláštní milosti naší také je v tom tak opatřujem a mocí listu tohoto poroučeti ráčieme, aby oni Vod- ňanščí po vyjití smlúvy, kterúž mezi týmiž Vodňanskými a výše dot- čeným Židem někdy statečný Vilém z Vřesovic na Doubravské Hoře, toho času podkomoří království Českého, učinil, dále v tom témuž Židu státi povinni nebyli, nébrž toho, ani jiného Žida mimo svobodnou a dobrou vuoli svou v témž městě za obyvatele ani jinak všelijak trpěti a od žádného k tomu nuceni ani potahováni nebyli. Přitom chtíce, aby těch milostí svrchu psaných, od nás jim puojčených a daných, užievali a užievati mohli, přikazujeme všem úředníkóm a poddaným našim krá- lovstvie Českého nynějším i budúcím, věrným milým, abyšte svrchu- psané měšťany města Vodňan nynější i budúcí při těch milostech na- sich svrchupsaných jměli, a v tom je nyní i v časiech budoucích ne- porušitedlně zachovali, žádných jim v tom zmatkuov ani překážek nečiníce, ani komu jinému činiti dopouštějíce a to pod uvarovániem hněvu a nemilosti naší. Tomu na svědomí oc. Dán na hradě Pražském v pondělí po neděli postní, jenž slove Judica léta oc. XXX. Archiv česk. místodržitelství. Majestal. 1527—34., Sv. III. p. 345. 1530. 389. Král Ferdinand dovoluje Žateckým vypověditi Židy, kteří nejsou příslušníky města, těm pak, kteříž jsou poddanými královskými a do obce byli přijati, sta- noví pravidla při půjčování peněz; jiných Židů více aby do téhož města nebylo přijímáno. Na hradě Pražském 6. dubna 1530. Obyvatelóm Žateckým. My Ferdinand oc. Oznamujem tímto listem všem, že jsú předstú- pili před osobu naši opatrní purgmistr a konšelé města Žatce, věrní naši milí, a vznesli jsú na nás jménem vší obce mnohá a těžká obtí- žení, kteráž se jim a vší obci téhož města od Židuov dějí a jak v krát- kém času mnozí sousedé o statky a živnosti své od nich jsú připra- veni a zvláště od těch, kteříž jiné pány, nežli nás mají; pokornými ja-
Strana 251
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 251 kožto pána svého prosbami nás prosíce, abychom je i tu všecku obec 1530. v takových obtížnostech milostivě opatřiti ráčili. K jejichžto snažné prosbě a pro jich dobré zachování a věrnost, kterúž k předkuom našim, císařuom a králuom Českým, slavných pamětí, ukazovali a na potomní časy aby tím snažněji nám ukazovati mohli, nakloněni jsúce, protož s dobrým rozmyslem, naším jistým vědomiem, mocí královskú v Če- chách tuto jim zvláštní milost činiti ráčieme, aby všickni Židé (kteříž- koli jiné své pány, nežli nás mají a jim se přikázali) do svatého Vá- clava najprv příščího se vyprodali a do téhož času od města a z obce města našeho Žatce s ženami a dětmi svými se konečně vybrali, tak aby žádným obyčejem potomně zase tam přijímáni nebyli. Ti pak kteříž by naši poddaní a do obce té Žatecké od purgmistra a konšel přijati, tam usedlí a obývající byli, i jiní všickni, k obyvatelóm města Žatce takto se zachovati mají: chtěli-li by kterému z nich peněz na lichvu puojčovati, jináče aby nepuojčovali, než toliko na klenoty a zá- klady a to z kopy dva penieze do téhodne berouce a více nic, a tak puojčujíce, aby sum peněz puojčených zápisy nenadsazovali výše, nežli by puojčili, a to, což by puojčili, aby purgmistru a konšelóm téhož města od obojích, puojčujícího Žida a zastavujícího křesťana, v radě oznámeno bylo a s povolením rady, aby zápis na to v též radě učiněn byl a jináče nic. Pakli by kto z Židuov jináče, mimo toto naše zřízení a v té obci města Žatce za zvláštní právo ustanovení od toho času, jakž jim u vědomost duojde, puojčoval neb puojčil nyní i na časy bu- dúcí, ten Žid každý aby dluh ten svuoj ztratil a nám tolikéž pokuty propadl. Jiných pak Židů od času tohoto nyní i na časy budúcí do té obce purgmistr a konšelé nikterakž aby více nepřijímali. Přikazujíce při tom všem poddaným našim ze všech stavuov královstvie Českého, zvlášť podkomořímu našemu téhož království nynějšíemu i budúcím, věrným našim milým, abyšte nadepsané obyvatele města Žatce, nynější i budoucí, při této zvláštní milosti naší jměli, drželi a nyní i v časiech budúcích, což se koli v tomto listu píše, je neporušitedlně zachovali, žádných jim v tom zmatkuov a překážek nečiníce ani komu jinému činiti dopouštějíce a to pod uvarovániem hněvu a nemilosti naší i bu- doucích našich králuov českých. Tomu na svědomie oc. Dán na hradě Pražském v středu po neděli postní, jenž slove Judica léta oc. XXX. 46) Arch. česk. místodržit. Majest. 1527—34. III. p. 350. 390. Komora česká králi Ferdinandovi, aby nařízeno 1530. bylo Žateckým odložiti vypovězení Židů až do příchodu královského do Čech. Na hradě Pražském. 31. srpna 1530. 46) V V. díle 1528—42 Majestal. na str. 222. jest týž list zapsán s r. 1532.
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 251 kožto pána svého prosbami nás prosíce, abychom je i tu všecku obec 1530. v takových obtížnostech milostivě opatřiti ráčili. K jejichžto snažné prosbě a pro jich dobré zachování a věrnost, kterúž k předkuom našim, císařuom a králuom Českým, slavných pamětí, ukazovali a na potomní časy aby tím snažněji nám ukazovati mohli, nakloněni jsúce, protož s dobrým rozmyslem, naším jistým vědomiem, mocí královskú v Če- chách tuto jim zvláštní milost činiti ráčieme, aby všickni Židé (kteříž- koli jiné své pány, nežli nás mají a jim se přikázali) do svatého Vá- clava najprv příščího se vyprodali a do téhož času od města a z obce města našeho Žatce s ženami a dětmi svými se konečně vybrali, tak aby žádným obyčejem potomně zase tam přijímáni nebyli. Ti pak kteříž by naši poddaní a do obce té Žatecké od purgmistra a konšel přijati, tam usedlí a obývající byli, i jiní všickni, k obyvatelóm města Žatce takto se zachovati mají: chtěli-li by kterému z nich peněz na lichvu puojčovati, jináče aby nepuojčovali, než toliko na klenoty a zá- klady a to z kopy dva penieze do téhodne berouce a více nic, a tak puojčujíce, aby sum peněz puojčených zápisy nenadsazovali výše, nežli by puojčili, a to, což by puojčili, aby purgmistru a konšelóm téhož města od obojích, puojčujícího Žida a zastavujícího křesťana, v radě oznámeno bylo a s povolením rady, aby zápis na to v též radě učiněn byl a jináče nic. Pakli by kto z Židuov jináče, mimo toto naše zřízení a v té obci města Žatce za zvláštní právo ustanovení od toho času, jakž jim u vědomost duojde, puojčoval neb puojčil nyní i na časy bu- dúcí, ten Žid každý aby dluh ten svuoj ztratil a nám tolikéž pokuty propadl. Jiných pak Židů od času tohoto nyní i na časy budúcí do té obce purgmistr a konšelé nikterakž aby více nepřijímali. Přikazujíce při tom všem poddaným našim ze všech stavuov královstvie Českého, zvlášť podkomořímu našemu téhož království nynějšíemu i budúcím, věrným našim milým, abyšte nadepsané obyvatele města Žatce, nynější i budoucí, při této zvláštní milosti naší jměli, drželi a nyní i v časiech budúcích, což se koli v tomto listu píše, je neporušitedlně zachovali, žádných jim v tom zmatkuov a překážek nečiníce ani komu jinému činiti dopouštějíce a to pod uvarovániem hněvu a nemilosti naší i bu- doucích našich králuov českých. Tomu na svědomie oc. Dán na hradě Pražském v středu po neděli postní, jenž slove Judica léta oc. XXX. 46) Arch. česk. místodržit. Majest. 1527—34. III. p. 350. 390. Komora česká králi Ferdinandovi, aby nařízeno 1530. bylo Žateckým odložiti vypovězení Židů až do příchodu královského do Čech. Na hradě Pražském. 31. srpna 1530. 46) V V. díle 1528—42 Majestal. na str. 222. jest týž list zapsán s r. 1532.
Strana 252
252 K HISTORII ŽIDŮ Durchlewchtigister, grossmächtiger Kunig! Euer Kuniglichen Ma- jestät sein unser undertanigist gehorsam und sonder geflissen willig Dienst allzeit berait. Genedigister Herr! Es haben sich verschiner Tag die Juden von Sacz wider die Burger daselbst, so sich die gemelten Juden on alle Vrsach zu vertreiben und auszujagen onderstanden, vor onser beswärt. Darauf wir den obberuerten Burgern von Sacz geschri- ben, dass sie gegen denselben Juden kain so eilunde und gähe Hand- lung furnemben, sonder uns ir geruembt Majestat und Brief, dardurch sie (irem Anczaigen nach) die angeregten Juden auszutreiben fueg haben sollen, furzubringen oder sonst Ursachen, warumb sie sich solcher Handlung understeen und anmassen, anzuczaigen. Uber welches unser gethan Schreiben und Begeren sie sich noch gegen denselben Juden muetwilliger Handlung gebrauchen und dieselben genzlich auszujagen vermainen. Dieweil dann genedigister Kunig, wie angeczaigt Juden ver- triben werden sollen, Eur Majestät Nucz und Einkommen geschmelert und daselb Euer Majestät Cammerguet zu Abbruch und Nachtail ge- deihen wurde: demnach wäre unser underthanigister Rat und Guet- bedunken, Ewr. Majt. hette an die beruerten Burger von Sacz Bevelch ausgeen lassen, dass sie dergleichen Handlung wider die oft gemelten. Juden bei inen abstellten und der Sachen bis auf Eur Majestät An- kunft ainen Anstandt geben, alsdann wollte Euer Majestät hierinnen notdürftige und pilliche Einsehung thuen. Das wollten wir Eur Kunig- lichen Majt., der wir uns hiemit gehorsamlich beuelheu thuen, under- thaniger Mainung nicht unangeczaigt lassen. Datum auf dem kuniglichen Sloss zu Prag den lessten Tag Augusti Anno oc. im XXX. Eur Ku- nigl. Majestät underthanigist gehorsam N. die verordneten Cammerrat im Kunigraich Beheim. 1530. Orig. v říšském fin. arch. ve Vídni. Böhmen 1530—34. 1530. 391. Nejvyšší hejtmané království Českého Jan z Wartmberka, Vojtěch z Pernšteina, Radslav Beřkovský a Wolfart Planknar, nařizují purkmistrovi a konšelům města Žatce, aby proti Židům, které ze svého města vy- pověděti chtějí, ničeho bez svolení královských komor- ních radů a bez rozhodnutí králova nepodnikali. Na hradě Pražském, 5. září 1530. Službu svú vzkazujem, opatrní přátelé milí! Oznamujem vám, že sou na nás páni zřizené rady komory krále JMti vznesli, kterak byšte vy měli sobě vyjednati vnově nějaký maje- stát o Židech, a ty, kteříž u vás nyní sou byli a pány své měli, že jste
252 K HISTORII ŽIDŮ Durchlewchtigister, grossmächtiger Kunig! Euer Kuniglichen Ma- jestät sein unser undertanigist gehorsam und sonder geflissen willig Dienst allzeit berait. Genedigister Herr! Es haben sich verschiner Tag die Juden von Sacz wider die Burger daselbst, so sich die gemelten Juden on alle Vrsach zu vertreiben und auszujagen onderstanden, vor onser beswärt. Darauf wir den obberuerten Burgern von Sacz geschri- ben, dass sie gegen denselben Juden kain so eilunde und gähe Hand- lung furnemben, sonder uns ir geruembt Majestat und Brief, dardurch sie (irem Anczaigen nach) die angeregten Juden auszutreiben fueg haben sollen, furzubringen oder sonst Ursachen, warumb sie sich solcher Handlung understeen und anmassen, anzuczaigen. Uber welches unser gethan Schreiben und Begeren sie sich noch gegen denselben Juden muetwilliger Handlung gebrauchen und dieselben genzlich auszujagen vermainen. Dieweil dann genedigister Kunig, wie angeczaigt Juden ver- triben werden sollen, Eur Majestät Nucz und Einkommen geschmelert und daselb Euer Majestät Cammerguet zu Abbruch und Nachtail ge- deihen wurde: demnach wäre unser underthanigister Rat und Guet- bedunken, Ewr. Majt. hette an die beruerten Burger von Sacz Bevelch ausgeen lassen, dass sie dergleichen Handlung wider die oft gemelten. Juden bei inen abstellten und der Sachen bis auf Eur Majestät An- kunft ainen Anstandt geben, alsdann wollte Euer Majestät hierinnen notdürftige und pilliche Einsehung thuen. Das wollten wir Eur Kunig- lichen Majt., der wir uns hiemit gehorsamlich beuelheu thuen, under- thaniger Mainung nicht unangeczaigt lassen. Datum auf dem kuniglichen Sloss zu Prag den lessten Tag Augusti Anno oc. im XXX. Eur Ku- nigl. Majestät underthanigist gehorsam N. die verordneten Cammerrat im Kunigraich Beheim. 1530. Orig. v říšském fin. arch. ve Vídni. Böhmen 1530—34. 1530. 391. Nejvyšší hejtmané království Českého Jan z Wartmberka, Vojtěch z Pernšteina, Radslav Beřkovský a Wolfart Planknar, nařizují purkmistrovi a konšelům města Žatce, aby proti Židům, které ze svého města vy- pověděti chtějí, ničeho bez svolení královských komor- ních radů a bez rozhodnutí králova nepodnikali. Na hradě Pražském, 5. září 1530. Službu svú vzkazujem, opatrní přátelé milí! Oznamujem vám, že sou na nás páni zřizené rady komory krále JMti vznesli, kterak byšte vy měli sobě vyjednati vnově nějaký maje- stát o Židech, a ty, kteříž u vás nyní sou byli a pány své měli, že jste
Strana 253
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 253 je vypověděli z města vašeho: i poněvadž sou vám toho v tom času 1530. neoznámili, ani Židuom v Žatci bydlícím, a to že jest se stalo z nevě- domosti, že byšte týž majestát sobě jednati měli bez jich vědomí na to, což do komory sluší, nás za to žádajíc, abychom vám psali, abyšte vy těmi Židy nehýbali bez jich vuole do JMKské příjezdu anebo do dalšího JMKské o tom rozkázání, neb oni také JMKské ihned o tom psaní učiniti chtějí a připomenúti, pokud od JMti také o takové věci poručení mají, a což jim JKMt o té věci dále poručiti ráčí, tak se v tom zachovati míní. A tak že jste to bez vědomí jich učinili, a poněvadž Židé sou krále JMti komora a jim k opatrování náležejí, to sobě obtěžují, že jste vy jim o takové věci nic neoznámili, než to že na se vztahujete, jako by vám taková věc k vašemu opatrování náležela. Při tom dále nám oznamujíc, že jest JMKská, pán náš milostivej, jim o všech Židech, kteříž v JKMti městech bydlí, psaní a poručení před rokem učiniti ráčil, aby týmž Židuom oznámili, kteří pány jiný mají a v JMti městech bydlí, aby od pánuov svých odpuštění brali a od nich se vysvobodili; pakli by toho který učiniti nechtěl, sa k tomu napomenut, tehdy aby v městech JMti déle trpín nebyl. Dán na hradě Pražském v pondělí po sv. Jiljí léta oc. XXX. Jan z Wartumberka oc, Vojtěch z Pernšteina oc Radslav Beřkovský oc, Wolfart Planknar oc. Moudrým a opatrným pánuom purgmistru a konšeluóm města Žatce, přáteluom našim milým. Archiv Český XII. p. 374. 392. Zřízení zemské království Českého z r. 1530 1530. o Židech. Item, což se Židův dotýče, jakož kradené věci přijímají: ktožby kolivěk kterou svou věc jemu ukradenú v Židech optal u kteréhož koli Žida, že ten Žid neboli Židé hned beze všeho úplatku zase navra- covati mají beze vší odpornosti. A také Židé toliko na základy aby puojčovali, ale na listy a na registra nic, neb potom skrze to se zmat- kové dějí znamenití. A kterýžby koli Žid na kterou kradenou věc puojčil, a ten komuž ukradeno jest, kterou škodu skrze to vzal, že ten Žid jemu tu škodu napraviti má beze vší odpornosti, aneb toho zloděje jemu oznámiti má také beze vší odpornosti; pakliby toho Žid neučinil, tehdy ten komuž ukradeno jest, k hrdlu i k statku bude moci hleděti k tomu Židu. A v městech královských, panských, rytířských, v mě- stečkách ani ve vsech Židuom aby žádných zápisuov v registra v kan-
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 253 je vypověděli z města vašeho: i poněvadž sou vám toho v tom času 1530. neoznámili, ani Židuom v Žatci bydlícím, a to že jest se stalo z nevě- domosti, že byšte týž majestát sobě jednati měli bez jich vědomí na to, což do komory sluší, nás za to žádajíc, abychom vám psali, abyšte vy těmi Židy nehýbali bez jich vuole do JMKské příjezdu anebo do dalšího JMKské o tom rozkázání, neb oni také JMKské ihned o tom psaní učiniti chtějí a připomenúti, pokud od JMti také o takové věci poručení mají, a což jim JKMt o té věci dále poručiti ráčí, tak se v tom zachovati míní. A tak že jste to bez vědomí jich učinili, a poněvadž Židé sou krále JMti komora a jim k opatrování náležejí, to sobě obtěžují, že jste vy jim o takové věci nic neoznámili, než to že na se vztahujete, jako by vám taková věc k vašemu opatrování náležela. Při tom dále nám oznamujíc, že jest JMKská, pán náš milostivej, jim o všech Židech, kteříž v JKMti městech bydlí, psaní a poručení před rokem učiniti ráčil, aby týmž Židuom oznámili, kteří pány jiný mají a v JMti městech bydlí, aby od pánuov svých odpuštění brali a od nich se vysvobodili; pakli by toho který učiniti nechtěl, sa k tomu napomenut, tehdy aby v městech JMti déle trpín nebyl. Dán na hradě Pražském v pondělí po sv. Jiljí léta oc. XXX. Jan z Wartumberka oc, Vojtěch z Pernšteina oc Radslav Beřkovský oc, Wolfart Planknar oc. Moudrým a opatrným pánuom purgmistru a konšeluóm města Žatce, přáteluom našim milým. Archiv Český XII. p. 374. 392. Zřízení zemské království Českého z r. 1530 1530. o Židech. Item, což se Židův dotýče, jakož kradené věci přijímají: ktožby kolivěk kterou svou věc jemu ukradenú v Židech optal u kteréhož koli Žida, že ten Žid neboli Židé hned beze všeho úplatku zase navra- covati mají beze vší odpornosti. A také Židé toliko na základy aby puojčovali, ale na listy a na registra nic, neb potom skrze to se zmat- kové dějí znamenití. A kterýžby koli Žid na kterou kradenou věc puojčil, a ten komuž ukradeno jest, kterou škodu skrze to vzal, že ten Žid jemu tu škodu napraviti má beze vší odpornosti, aneb toho zloděje jemu oznámiti má také beze vší odpornosti; pakliby toho Žid neučinil, tehdy ten komuž ukradeno jest, k hrdlu i k statku bude moci hleděti k tomu Židu. A v městech královských, panských, rytířských, v mě- stečkách ani ve vsech Židuom aby žádných zápisuov v registra v kan-
Strana 254
254 K HISTORII ŽIDŮ 1530. celářích Pražských ani jinde ani v knihy městské zapisovati ani nikterak jinak nedopouštěli pod žádným vymyšleným zpuosobem. Chtěliliby kteří z Židův koho neb kterou osobu, buď z panského, rytířského, městského z stavuov i z sedlákuov v jaké zápisy uvozovati: pakliby se který Žid toho dopustil, aby tu summu na kteroužby kto zápis udělal, králi jeho milosti do komory propadl; a purkmistr a konšelé na kte- rémžby se právě a v kterémž městě nebo městečku kdy taková věc přihodila, a který Žid o zlodějskou a kradenou věc naříkán od koho byl, aby konec o touž věc kradenou týž purkmistr a konšelé ve čty- řech nedělech pořád zběhlých spravedlivý učinili. Zřízení zemská v Praze u Pavla Severyna 1530 v naší sbírce. 1531. 393. Královna Marie potvrzuje městu Hradci Krá- lové n. L. všecky svobody, mezi nimiž také: Item, co Židův a obchodů jejich se dotýče, u těch aby žádný mimo vůli a vě- domost přísežných téhož města Hradce žádných půjček, lichev, pro- dajů, frajmarků a jiných všech obchodů nečinil a nevedl pod propade- ním toho, čehož by se dopustil, tak jakž se prvé v Hradci pro uvaro- vání těžkostí a budoucích lidských nesnází nedopouštělo... V Linci v sobotu před Reminiscere [4. března] 1531. Dějepis Hradce Král. n. L. od Solaře. 394. Prodej domu v Žatci za účastenství Židů. V zápisech zahájeného soudu Žateckého. Pan Jakub z Chmelic s jinými přípovědníky domu Jana Kotvína i s Židy s povolením panským, kdež jsou toho domu soudem a prá- vem zmocněni, prodali jsou tejž duom Kotvínů i s jeho povolením Václavovi Mutkovic, ševci, v plném zahájeném soudu jemu jej vzdali, jak jej sami drželi. Slibují jemu spravovati podle práva městského. On jej píše sobě a svým budoucím. Testes ut supra. 9. června 1531. MS. Kniha m. Žatce. 1531. 1531. 395. Dva písaři komory české žádají nejv. sekretáře dvorské komory za přímluvu ku králi, aby jim dovoleno bylo uvázati se v majetek Žida Jakuba, zetě Enochova, kterýž falšoval listiny. [Bez data, asi 6. července 1531.] Orig. v říšském finančním archivu ve Vídni, Böhmen B. f. XIV. 1531. 396. Dva písaři komory české prosí krále, aby v majetek jistého Žida se mohli uvázati, jenž faleš- nou listinou kupce ošidil. [Bez data. 6. července 1531.]
254 K HISTORII ŽIDŮ 1530. celářích Pražských ani jinde ani v knihy městské zapisovati ani nikterak jinak nedopouštěli pod žádným vymyšleným zpuosobem. Chtěliliby kteří z Židův koho neb kterou osobu, buď z panského, rytířského, městského z stavuov i z sedlákuov v jaké zápisy uvozovati: pakliby se který Žid toho dopustil, aby tu summu na kteroužby kto zápis udělal, králi jeho milosti do komory propadl; a purkmistr a konšelé na kte- rémžby se právě a v kterémž městě nebo městečku kdy taková věc přihodila, a který Žid o zlodějskou a kradenou věc naříkán od koho byl, aby konec o touž věc kradenou týž purkmistr a konšelé ve čty- řech nedělech pořád zběhlých spravedlivý učinili. Zřízení zemská v Praze u Pavla Severyna 1530 v naší sbírce. 1531. 393. Královna Marie potvrzuje městu Hradci Krá- lové n. L. všecky svobody, mezi nimiž také: Item, co Židův a obchodů jejich se dotýče, u těch aby žádný mimo vůli a vě- domost přísežných téhož města Hradce žádných půjček, lichev, pro- dajů, frajmarků a jiných všech obchodů nečinil a nevedl pod propade- ním toho, čehož by se dopustil, tak jakž se prvé v Hradci pro uvaro- vání těžkostí a budoucích lidských nesnází nedopouštělo... V Linci v sobotu před Reminiscere [4. března] 1531. Dějepis Hradce Král. n. L. od Solaře. 394. Prodej domu v Žatci za účastenství Židů. V zápisech zahájeného soudu Žateckého. Pan Jakub z Chmelic s jinými přípovědníky domu Jana Kotvína i s Židy s povolením panským, kdež jsou toho domu soudem a prá- vem zmocněni, prodali jsou tejž duom Kotvínů i s jeho povolením Václavovi Mutkovic, ševci, v plném zahájeném soudu jemu jej vzdali, jak jej sami drželi. Slibují jemu spravovati podle práva městského. On jej píše sobě a svým budoucím. Testes ut supra. 9. června 1531. MS. Kniha m. Žatce. 1531. 1531. 395. Dva písaři komory české žádají nejv. sekretáře dvorské komory za přímluvu ku králi, aby jim dovoleno bylo uvázati se v majetek Žida Jakuba, zetě Enochova, kterýž falšoval listiny. [Bez data, asi 6. července 1531.] Orig. v říšském finančním archivu ve Vídni, Böhmen B. f. XIV. 1531. 396. Dva písaři komory české prosí krále, aby v majetek jistého Žida se mohli uvázati, jenž faleš- nou listinou kupce ošidil. [Bez data. 6. července 1531.]
Strana 255
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 255 Allerdurchlewchtigister, grossmächigister Kunig, allergnädigister Herr! 1531. Ewr Röm. Kun. Mt. geben wir in aller Underthänigkeit zu vernehmen, das ein Jud under dreier ewrlicher Edllewt Titl und Namen einen falschen Brief, unbewisst derselben Edllewt, schreiben und aufrichten, auch falsche Insigill, denselben Edllewtn nich zuegehörig, darzue sie sich auch nicht bekennen, hangen lassen, und hat also einen Kaufmann mit solchem Brief, welcher nicht anders gemeint, dann derselbig sei ganz rechtfertigt, betrogen, dass er demselben Juden dargegen umb drew- hundert Schock meisnisch Kaufmannswaarn gepurgt; hat nit anders gemeint, dann es sei mit solchem Brief, den er fur rechtfertig geacht, ganz gnugsamlich versorgt gewest, das ein merklich grosser Betrug und dardurch bestimbter Jud Leibs und Guts verfallen ist. Dieweil wir dann Ewr Kun. Mt. etlich Jahr nach höchstem unserm Vermugen und Fleiss in Ewr Kun. Mt. Cammerkanzlei allhie gedienet habn und auch noch underthänigist jederzeit nach höchstem Fleiss zu dienen bereit sein wöllen: derwegen so langet an Ewr Rom. Kun. Mt. unser underthänigist Anruefen, Ewr Kun. Mt. gerueche uns bestimbten Juden zu rechtfertigen, auf sein Gut, so wir das gegen im rechtlich erhalten, frei zuesteen zu lassen genädigist zu bewilligen und uberzugeben, uns auch deshalben mit einem Gnaden- und Ubergabbrief genädigist ver- sorgen. Das wöllen wir (wie ob laut) mit unsern underthänigisten Dien- sten bei Tag und Nacht umb Ewr Kun. Mt. zu verdienen, aufs höchst beflissen sein. Hierin wir uns underthänigist befehlen. Ewr Röm. Kun. Mt. underthänigist Conrad Wolherr und Caspar Jahendorffer. [In tergo.] Bewilligt iij Gulden, soferr K. Mt. Recht erlangen werden. Opis souč, v říšském fin. archivu ve Vídni. Böhmen. B. F. XIV. 397. Komora česká stěžuje si králi na purkmistra a 1531. radu města Prahy, že Židům okolo Prahy bydlícím za- braňují pohřbívání na židovském hřbitově Pražském a že je nutí, aby nosili zvláštní čepice. V Českém Brodě, dne 25. listopadu 1531. Allergnedigister Herr oc Die Juden von Prag haben uns klag- und beschwärungweis unterthanigist zuerkennen geben, wie dass sich Burgermeister und Rath der Stadt Prag jetzo unterstehen sollen, die Juden, so in den Dörfern umb Prag wohnen und zu Prag unter den andern Juden ihr Begräbnus haben, nun furter in diesselb ihr Begräbnus nicht begraben ze lassen, auch sie Kappen ze tragen und zu andern bisher zu Prag unerhörten Neuigkeiten und Aussatzungen uber und
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 255 Allerdurchlewchtigister, grossmächigister Kunig, allergnädigister Herr! 1531. Ewr Röm. Kun. Mt. geben wir in aller Underthänigkeit zu vernehmen, das ein Jud under dreier ewrlicher Edllewt Titl und Namen einen falschen Brief, unbewisst derselben Edllewt, schreiben und aufrichten, auch falsche Insigill, denselben Edllewtn nich zuegehörig, darzue sie sich auch nicht bekennen, hangen lassen, und hat also einen Kaufmann mit solchem Brief, welcher nicht anders gemeint, dann derselbig sei ganz rechtfertigt, betrogen, dass er demselben Juden dargegen umb drew- hundert Schock meisnisch Kaufmannswaarn gepurgt; hat nit anders gemeint, dann es sei mit solchem Brief, den er fur rechtfertig geacht, ganz gnugsamlich versorgt gewest, das ein merklich grosser Betrug und dardurch bestimbter Jud Leibs und Guts verfallen ist. Dieweil wir dann Ewr Kun. Mt. etlich Jahr nach höchstem unserm Vermugen und Fleiss in Ewr Kun. Mt. Cammerkanzlei allhie gedienet habn und auch noch underthänigist jederzeit nach höchstem Fleiss zu dienen bereit sein wöllen: derwegen so langet an Ewr Rom. Kun. Mt. unser underthänigist Anruefen, Ewr Kun. Mt. gerueche uns bestimbten Juden zu rechtfertigen, auf sein Gut, so wir das gegen im rechtlich erhalten, frei zuesteen zu lassen genädigist zu bewilligen und uberzugeben, uns auch deshalben mit einem Gnaden- und Ubergabbrief genädigist ver- sorgen. Das wöllen wir (wie ob laut) mit unsern underthänigisten Dien- sten bei Tag und Nacht umb Ewr Kun. Mt. zu verdienen, aufs höchst beflissen sein. Hierin wir uns underthänigist befehlen. Ewr Röm. Kun. Mt. underthänigist Conrad Wolherr und Caspar Jahendorffer. [In tergo.] Bewilligt iij Gulden, soferr K. Mt. Recht erlangen werden. Opis souč, v říšském fin. archivu ve Vídni. Böhmen. B. F. XIV. 397. Komora česká stěžuje si králi na purkmistra a 1531. radu města Prahy, že Židům okolo Prahy bydlícím za- braňují pohřbívání na židovském hřbitově Pražském a že je nutí, aby nosili zvláštní čepice. V Českém Brodě, dne 25. listopadu 1531. Allergnedigister Herr oc Die Juden von Prag haben uns klag- und beschwärungweis unterthanigist zuerkennen geben, wie dass sich Burgermeister und Rath der Stadt Prag jetzo unterstehen sollen, die Juden, so in den Dörfern umb Prag wohnen und zu Prag unter den andern Juden ihr Begräbnus haben, nun furter in diesselb ihr Begräbnus nicht begraben ze lassen, auch sie Kappen ze tragen und zu andern bisher zu Prag unerhörten Neuigkeiten und Aussatzungen uber und
Strana 256
256 K HISTORII ŽIDŮ 1531. wider ihr lang hergebracht Gebräuch und Gewonheiten aus eigenem Furnehmben mit Gwalt, Straf und Fängnus zu dringen und zu bezwingen. Nun haben wir bedacht, wo denen von Prag solch ihr Furnehmben ge- statt und die Juden Kappen ze tragen bezwungen werden sollen (dann darinnen wurden sie von dem leichtfertigen Volkl, so zu Prag vor- handen ist, unsicher sein), dass darduch die Juden von Prag vertrieben und davon E. Mt. an derselben Kammerguet Abbruch erfolgen wurde, und haben demnach denen von Prag mit Erzählung allerlei Beweglich- keiten in Namen E. Mt. geschrieben und befohlen, die Juden mit sol- chen und dergleichen Neuerungen wider ihr althergebrachte Gebräuch bis auf E. Mt. Ankunft unbeswärt ze lassen. Darauf haben sie uns wiederumben ganz ein schimpliche Antwurt gegeben stehen auch von gemelten ihrem Furnehmben nicht ab, sondern üben ihren Muethwillen noch über unser gethan Schreiben gegen den Juden, wie vor. Dieweil dann die Juden in E. Mt. Kammer unserer Verwaltung gehören, so hätte sie unsers Achtens mit solchen und dergleichen neuen Auf- satzungen niemand billicher als E. Mt. Macht zu beschweren, dann so die Juden von den Prägern dermassen ihres Gefallens beschwert und zu dergleichen neuen Aufsatzungen gedrungen werden sollten, wurden sie die Juden vielleicht zulest gar aus E. Mt. Handen ziehen und in ihr Gewaltsam bringen wöllen; damit wurde aber E. Mt: Obrig- keit angegriffen. Und wär unterthänigister Meinung unser Rath und Guetbedunken, dass E. Mt. denen von Prag mit etwas Befrembdung und Beschwarung, dass sie dem Befelch, so wir ihnen unter E. Mt. Secret und Namen gethan, nicht allein nit nachkommen, sonder auch E. Mt. und uns zu Verkleinung gestracks zuwider gehandlt, geschrieben und bei Vermeidung E. Mt. Straf ernstlich befohlen hätte, dass sie solch ihr Furnehmben bei ihnen abstelleten und die Juden wider ihr alt Her- kommen unbeschwert beleiben liessen; wo sie aber vermeinten, dass sie dasselb aus Bewegung etlichen Ursachen thuen möchten, da sie dieselben an E. Mt. gelangen liessen, wurde ihnen von E. Mt. darauf gebuhrliche Antwurt erfolgen, und dass sie ausserhalb E. Mt. Vorwis- senss solch Neuerungen aufzubringen ferrer nicht furnehmben. Datum Beheimischen Brod den 25. November anno oc im 1531ten. An die k. Mst. von Kammerräthen. Opis v Arch. česk. místodržit. Hofberichte 1531—1354. Sv. IX. Fol. 58. 1532. 398. Komora česká oznamuje králi, že Žid Šalomoun, osedlý v Starém Sedlišti, žaloval staršího Zida Pražského Mojžíše, že tento žádal od něho 80 uherských zlatých, slíbiv mu vymoci od krále glejtu v příčině činu, jehož se
256 K HISTORII ŽIDŮ 1531. wider ihr lang hergebracht Gebräuch und Gewonheiten aus eigenem Furnehmben mit Gwalt, Straf und Fängnus zu dringen und zu bezwingen. Nun haben wir bedacht, wo denen von Prag solch ihr Furnehmben ge- statt und die Juden Kappen ze tragen bezwungen werden sollen (dann darinnen wurden sie von dem leichtfertigen Volkl, so zu Prag vor- handen ist, unsicher sein), dass darduch die Juden von Prag vertrieben und davon E. Mt. an derselben Kammerguet Abbruch erfolgen wurde, und haben demnach denen von Prag mit Erzählung allerlei Beweglich- keiten in Namen E. Mt. geschrieben und befohlen, die Juden mit sol- chen und dergleichen Neuerungen wider ihr althergebrachte Gebräuch bis auf E. Mt. Ankunft unbeswärt ze lassen. Darauf haben sie uns wiederumben ganz ein schimpliche Antwurt gegeben stehen auch von gemelten ihrem Furnehmben nicht ab, sondern üben ihren Muethwillen noch über unser gethan Schreiben gegen den Juden, wie vor. Dieweil dann die Juden in E. Mt. Kammer unserer Verwaltung gehören, so hätte sie unsers Achtens mit solchen und dergleichen neuen Auf- satzungen niemand billicher als E. Mt. Macht zu beschweren, dann so die Juden von den Prägern dermassen ihres Gefallens beschwert und zu dergleichen neuen Aufsatzungen gedrungen werden sollten, wurden sie die Juden vielleicht zulest gar aus E. Mt. Handen ziehen und in ihr Gewaltsam bringen wöllen; damit wurde aber E. Mt: Obrig- keit angegriffen. Und wär unterthänigister Meinung unser Rath und Guetbedunken, dass E. Mt. denen von Prag mit etwas Befrembdung und Beschwarung, dass sie dem Befelch, so wir ihnen unter E. Mt. Secret und Namen gethan, nicht allein nit nachkommen, sonder auch E. Mt. und uns zu Verkleinung gestracks zuwider gehandlt, geschrieben und bei Vermeidung E. Mt. Straf ernstlich befohlen hätte, dass sie solch ihr Furnehmben bei ihnen abstelleten und die Juden wider ihr alt Her- kommen unbeschwert beleiben liessen; wo sie aber vermeinten, dass sie dasselb aus Bewegung etlichen Ursachen thuen möchten, da sie dieselben an E. Mt. gelangen liessen, wurde ihnen von E. Mt. darauf gebuhrliche Antwurt erfolgen, und dass sie ausserhalb E. Mt. Vorwis- senss solch Neuerungen aufzubringen ferrer nicht furnehmben. Datum Beheimischen Brod den 25. November anno oc im 1531ten. An die k. Mst. von Kammerräthen. Opis v Arch. česk. místodržit. Hofberichte 1531—1354. Sv. IX. Fol. 58. 1532. 398. Komora česká oznamuje králi, že Žid Šalomoun, osedlý v Starém Sedlišti, žaloval staršího Zida Pražského Mojžíše, že tento žádal od něho 80 uherských zlatých, slíbiv mu vymoci od krále glejtu v příčině činu, jehož se
Strana 257
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 257 proti Hanuši Tomanovi dopustil, ačkoli (Mojžíš) věděl, 1532. že mu (Šalomounovi) glejt vydán býti má, načež Šalo- moun vyplatil Mojžíšovi 50 kop míš. Komora radí králi, aby nikým nedal se pohnouti k nějakému rozhodnutí neb nařízení, dokud nebude vyšetřeno, jednal-li Mojžíš skutečně tak, jak jest žalován, aneb žaluje-li Šalomoun křivě. Na hradě Pražském, 1532, 16. ledna. Es hat verschiener Tag Salomon Allergenädigister Herr oc Jud, so unter dem Gfeller zum Alten Zedlitz gessesen und wider den Hanns Thoman gebraucht worden, ein Aeltisten Juden hie zu Prag, Moysis genannt, vor unser beklagt, als solle itzgemelter Moyses von ihme, noch ehe er Gleit gehabt, achtzig hungerisch Gulden begehrt und daneben zuegesagt haben, so er ihme solch Geld gebe, alsdann wolle er verhelfen, damit er der That halben, so er an Hannsen Thoman begangen, sicher sein muge; darauf hat er ihme funfzig Schock meichs- nisch gegeben. Dieweil aber dem Moyses Juden solches den obgedachten Salomon, dem gleich dieselb Zeit E. Mt. Gleit durch den Plankner aus E. Mt. Befelch gegeben hat werden sollen, welches dann Moyses ge- wisst, anzumueten und darumben Geld von ihme ze nehmen nicht ge- bührt, so haben wir ihne fur uns derhalben gegen dem obgenannten Salomon zu Verhör erfordert und sie in ihren Ein- und Gegenreden vernommen. Nun stehet der Moyses der Sachen in Laugen, und also ist nach Verhorung der Sachen durch uns dem Klager Weisung auf- erlegt, damit wir gründlich erfahren mugen, ob die Sach durch den gemelten Moyses dermassen gehandlt oder ob er von dem andern Juden unbillich und fravenlich angeklagt seie. Nichs minder haben wir den Moyses in Burgschaft und den andern Juden bei seinen Gelub in Verstrickung genommen, dass sie in funf Wochen den nägsten wieder- umben vor unser gestehen und mit Weisung und in ander Weg die Sach, wie sich gebuhrt, vollfueren sollen. Nun haben wir Bericht, wie sich etlich den Salomon Juden hierinnen mit dem Behelf, dass er E. Mt. Jud und von E. Mt. mit Gleit fursehen seie, zu defendieren und also aus der Sach zu ziehen unterstehen wöllen, derhalben dann auch E. Mt. vielleicht angelangt werden möchte. Dieweil aber E. Mt. aus der Sach ein Poenfall zuestehen mag und der Jud nicht Gleit hat, solch bos Händl zu üben, so wollen wir E. Mt. hiermit unterthänigist gerathen haben, dass sich E. Mt. auf niemands Anlangen bewegen lassen, sonder mit aller Handlung oder Befelch bis zu Austrag der Sachen still stehen wölle. Alsdann, wann wir nun den Grund der Sachen erfahren (dann eintweders Moyses muess das Geld, wie obstehet, genommen oder der Salomon Jud muess ihn unbillich beklagt und beziegen haben, darumb 17
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 257 proti Hanuši Tomanovi dopustil, ačkoli (Mojžíš) věděl, 1532. že mu (Šalomounovi) glejt vydán býti má, načež Šalo- moun vyplatil Mojžíšovi 50 kop míš. Komora radí králi, aby nikým nedal se pohnouti k nějakému rozhodnutí neb nařízení, dokud nebude vyšetřeno, jednal-li Mojžíš skutečně tak, jak jest žalován, aneb žaluje-li Šalomoun křivě. Na hradě Pražském, 1532, 16. ledna. Es hat verschiener Tag Salomon Allergenädigister Herr oc Jud, so unter dem Gfeller zum Alten Zedlitz gessesen und wider den Hanns Thoman gebraucht worden, ein Aeltisten Juden hie zu Prag, Moysis genannt, vor unser beklagt, als solle itzgemelter Moyses von ihme, noch ehe er Gleit gehabt, achtzig hungerisch Gulden begehrt und daneben zuegesagt haben, so er ihme solch Geld gebe, alsdann wolle er verhelfen, damit er der That halben, so er an Hannsen Thoman begangen, sicher sein muge; darauf hat er ihme funfzig Schock meichs- nisch gegeben. Dieweil aber dem Moyses Juden solches den obgedachten Salomon, dem gleich dieselb Zeit E. Mt. Gleit durch den Plankner aus E. Mt. Befelch gegeben hat werden sollen, welches dann Moyses ge- wisst, anzumueten und darumben Geld von ihme ze nehmen nicht ge- bührt, so haben wir ihne fur uns derhalben gegen dem obgenannten Salomon zu Verhör erfordert und sie in ihren Ein- und Gegenreden vernommen. Nun stehet der Moyses der Sachen in Laugen, und also ist nach Verhorung der Sachen durch uns dem Klager Weisung auf- erlegt, damit wir gründlich erfahren mugen, ob die Sach durch den gemelten Moyses dermassen gehandlt oder ob er von dem andern Juden unbillich und fravenlich angeklagt seie. Nichs minder haben wir den Moyses in Burgschaft und den andern Juden bei seinen Gelub in Verstrickung genommen, dass sie in funf Wochen den nägsten wieder- umben vor unser gestehen und mit Weisung und in ander Weg die Sach, wie sich gebuhrt, vollfueren sollen. Nun haben wir Bericht, wie sich etlich den Salomon Juden hierinnen mit dem Behelf, dass er E. Mt. Jud und von E. Mt. mit Gleit fursehen seie, zu defendieren und also aus der Sach zu ziehen unterstehen wöllen, derhalben dann auch E. Mt. vielleicht angelangt werden möchte. Dieweil aber E. Mt. aus der Sach ein Poenfall zuestehen mag und der Jud nicht Gleit hat, solch bos Händl zu üben, so wollen wir E. Mt. hiermit unterthänigist gerathen haben, dass sich E. Mt. auf niemands Anlangen bewegen lassen, sonder mit aller Handlung oder Befelch bis zu Austrag der Sachen still stehen wölle. Alsdann, wann wir nun den Grund der Sachen erfahren (dann eintweders Moyses muess das Geld, wie obstehet, genommen oder der Salomon Jud muess ihn unbillich beklagt und beziegen haben, darumb 17
Strana 258
258 K HISTORII ŽIDŮ 1532, er dann auch so billich als Moyses, wo ihm also wäre, poenfallig wurde), so wollen wir E. Mt. desselben ferrer mit unserm Rath und Guetbe- dunken berichten und darauf wölle E. Mt. also, so etwas furkame, ge- nädigist bedacht sein. Das wollten wir E. Mt. nicht unangezeigt lassen. Datum zu Prag im Sloss den sechzehenden Tag Januarii Anno oc im zweiunddreissigisten. — An die kunigl. Mt. von Cammerrathen. Arch. česk. místodržit. Hofberichte 1531—1534. B. IX. Fol. 91. 1532. 399. Usnešení stavův markrabství Moravského o Ži- dech. 1532. O Zide[ch] svolení obecné. Svolení obecné, aby Židé z 10 fl. 2 fl. do roka brali a ze sta 20 fl. a tak aby jse při velikejch i malejch summách zachovali z 10 fl. dva berouc a nic více a takové lichvy aby Židóm na každého puol léta spravovány byly a Židé mimo puol léta upomínání z lichvy meškati nemají. Jestliže by pak který Žid toho neučinil a přes puol léta lichvě přejíti dal, aby o summy hlavní přišel. Pakli by kdo toho neučinil a té lichvy Židu na toho puol léta nespravil, tehdy ten Žid fojtovi tej dědiny, kdež ten dlužník jest, to oznámiti jmá a fojt jemu spravedlivě učiní a dlužníka k tomu drž, aby Židu zaplatil. Pakli by fojt toho učiniti nechcel, tehdy Žid bude stavovati každého z tej dědiny, kdež ten dlužník jest, dokudž jse jemu dosti nestane. Než což se předešlých dluhuov jejich dotejče, ty jim spraveny buďte na předešlé zřízení. Item. Na tom také zuostáno, aby žádný Žid žádnému člověku z žádný dědiny bez vůle a vědomí pána jeho neb úředníka nic ne- půjčoval, ani na žádný základ, leč by od pána svého neb úředníka ten člověk, kterýž vypůjčiti chcel, list pod sekretem jměl, že on k tomu povolení svý dává. Pakli by se který Žid tak nezachoval a mimo ta- kové zřízení kterému člověku co půjčil, tehdy aby o tu summu, kteréž by půjčil, přišel; a když by Židu jistina jeho zaplacena byla, tehdy Žid jest povinnen list toho pána neb ouředníka zase před fojtem a star- ším položiti a ten od nich zkažen a dluh z registr vymazán býti jmá. Item. Půčel-li by co který Žid kterému člověku s vůlí pána jeho, to zapsati dáti jmá do register fojtových toho města neb městečka, mnoho-li jemu jistiny půčel, který den a kterého léta, při přítom- nosti dvou z ouřadu; a Žid jemu v žádném jiném místě puočovati a peněz klásti nemá, než před fojtem a těma dvěma z úřadu při registřích, a fojt toho města neb městečka žádný lichvy do registr zapisovati nemá, kteráž by na tu summu přišla, než samou jistinu, po- něvadž se lichva Židóm každého půl léta spravovati jmá.
258 K HISTORII ŽIDŮ 1532, er dann auch so billich als Moyses, wo ihm also wäre, poenfallig wurde), so wollen wir E. Mt. desselben ferrer mit unserm Rath und Guetbe- dunken berichten und darauf wölle E. Mt. also, so etwas furkame, ge- nädigist bedacht sein. Das wollten wir E. Mt. nicht unangezeigt lassen. Datum zu Prag im Sloss den sechzehenden Tag Januarii Anno oc im zweiunddreissigisten. — An die kunigl. Mt. von Cammerrathen. Arch. česk. místodržit. Hofberichte 1531—1534. B. IX. Fol. 91. 1532. 399. Usnešení stavův markrabství Moravského o Ži- dech. 1532. O Zide[ch] svolení obecné. Svolení obecné, aby Židé z 10 fl. 2 fl. do roka brali a ze sta 20 fl. a tak aby jse při velikejch i malejch summách zachovali z 10 fl. dva berouc a nic více a takové lichvy aby Židóm na každého puol léta spravovány byly a Židé mimo puol léta upomínání z lichvy meškati nemají. Jestliže by pak který Žid toho neučinil a přes puol léta lichvě přejíti dal, aby o summy hlavní přišel. Pakli by kdo toho neučinil a té lichvy Židu na toho puol léta nespravil, tehdy ten Žid fojtovi tej dědiny, kdež ten dlužník jest, to oznámiti jmá a fojt jemu spravedlivě učiní a dlužníka k tomu drž, aby Židu zaplatil. Pakli by fojt toho učiniti nechcel, tehdy Žid bude stavovati každého z tej dědiny, kdež ten dlužník jest, dokudž jse jemu dosti nestane. Než což se předešlých dluhuov jejich dotejče, ty jim spraveny buďte na předešlé zřízení. Item. Na tom také zuostáno, aby žádný Žid žádnému člověku z žádný dědiny bez vůle a vědomí pána jeho neb úředníka nic ne- půjčoval, ani na žádný základ, leč by od pána svého neb úředníka ten člověk, kterýž vypůjčiti chcel, list pod sekretem jměl, že on k tomu povolení svý dává. Pakli by se který Žid tak nezachoval a mimo ta- kové zřízení kterému člověku co půjčil, tehdy aby o tu summu, kteréž by půjčil, přišel; a když by Židu jistina jeho zaplacena byla, tehdy Žid jest povinnen list toho pána neb ouředníka zase před fojtem a star- ším položiti a ten od nich zkažen a dluh z registr vymazán býti jmá. Item. Půčel-li by co který Žid kterému člověku s vůlí pána jeho, to zapsati dáti jmá do register fojtových toho města neb městečka, mnoho-li jemu jistiny půčel, který den a kterého léta, při přítom- nosti dvou z ouřadu; a Žid jemu v žádném jiném místě puočovati a peněz klásti nemá, než před fojtem a těma dvěma z úřadu při registřích, a fojt toho města neb městečka žádný lichvy do registr zapisovati nemá, kteráž by na tu summu přišla, než samou jistinu, po- něvadž se lichva Židóm každého půl léta spravovati jmá.
Strana 259
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 259 Item. Puojčel-li by který Žid co na základ, ten také tím způsobem 1532. lichvu beř dva zlatá z 10 fl. do roka, jakž svrchu psáno jest; než ta- kový základ nejprvé má fojtovi a konšelóm ukázán býti a oni to v knihy městské zapište. A přišel-li by kdo a svého co u Žida našel, ježto by jemu ukradeno a Židu zastaveno bylo a stal se tomu slušný průvod, to má beze všeho uplacování vráceno býti tomu, komuž ukra- deno jest, a nechcel-li by z takových základů lichvy na každého puol léta spraviti a v tom základ se prostál, Žid s tím základem bude moci učiniti podle zdání svého, než žádný základ do roka prostáti jse nemá. Item. Židé aby trhuov ani kupectví žádných nevedli po vsech, než v městech, v městečkách panských, prelátských a rytířských oc O to jest snešeno mezi třemi stavy. Item. Žádný Žid od žádného člověka podtají nic kupovati nemá, než též to před fojtem a staršími toho města, kdež by Žid byl, uká- zati a oni to také v registra svá zapsati mají, od koho co a zač ku- puje. Pakli by se Žid tak nezachoval a cokoli podtají koupil, aby na hrdle trestán byl. (Srovnej s usnesením sněmovním z r. 1520, 6. ledna.) Knihovna hr. Valdštýna v Duchcově. MS. Paměti staré Brněnské fol. 282. 400. Komora česká podává zprávu králi, že u praž- 1532. ského Žida Judla, jenž dle udání pálil českou minci, při náhlé prohlídce zabaveno bylo 8—10 centů »testu«, na němž pálil stříbro, dále množství starých i no- vých, dobrých i špatných mincí a 7—8 hřiven zlata. Žid byl zatknut a nalezené věci v truhle složeny a zapečetěny. Když pak komora na žádost některých měšťanů, kteří Židu dali peníze, »aby jim z nich udě- lal zlato«, poslala pro onu truhlu, Pražané jí nevy- dali, nýbrž sami ji otevřeli, a žadatelům to, co jim náleželo, vydali, na ujmu práva komory, kteráž v tom žádá za ochranu. Na hradě Pražském, 16. listopadu 1532. Juden Judl Handlung und Präger betreffend. Allergenädigister Herr oc. Zusambt dem, das E. kunigl. Mt. Lands- ordnung in Beheim bei Aufsatzung schwerer Straf, Leibs und Guets vermag und in sich halt, dass kein Silber aus dem Land verfuert und noch viel weniger die gemacht Munz verbrennt werden solle, hat auch E. kunigl. Mt. zu etlich malen derhalben Generalmandat, darinnen dasselb zum höchsten verboten, ausgehen lassen; denselben Mandaten ist nun bisher wenig gelebt und furnehmblich, wie wir Bericht gehabt, durch die Juden dawider gehandelt worden, und tragt sich also zue,
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 259 Item. Puojčel-li by který Žid co na základ, ten také tím způsobem 1532. lichvu beř dva zlatá z 10 fl. do roka, jakž svrchu psáno jest; než ta- kový základ nejprvé má fojtovi a konšelóm ukázán býti a oni to v knihy městské zapište. A přišel-li by kdo a svého co u Žida našel, ježto by jemu ukradeno a Židu zastaveno bylo a stal se tomu slušný průvod, to má beze všeho uplacování vráceno býti tomu, komuž ukra- deno jest, a nechcel-li by z takových základů lichvy na každého puol léta spraviti a v tom základ se prostál, Žid s tím základem bude moci učiniti podle zdání svého, než žádný základ do roka prostáti jse nemá. Item. Židé aby trhuov ani kupectví žádných nevedli po vsech, než v městech, v městečkách panských, prelátských a rytířských oc O to jest snešeno mezi třemi stavy. Item. Žádný Žid od žádného člověka podtají nic kupovati nemá, než též to před fojtem a staršími toho města, kdež by Žid byl, uká- zati a oni to také v registra svá zapsati mají, od koho co a zač ku- puje. Pakli by se Žid tak nezachoval a cokoli podtají koupil, aby na hrdle trestán byl. (Srovnej s usnesením sněmovním z r. 1520, 6. ledna.) Knihovna hr. Valdštýna v Duchcově. MS. Paměti staré Brněnské fol. 282. 400. Komora česká podává zprávu králi, že u praž- 1532. ského Žida Judla, jenž dle udání pálil českou minci, při náhlé prohlídce zabaveno bylo 8—10 centů »testu«, na němž pálil stříbro, dále množství starých i no- vých, dobrých i špatných mincí a 7—8 hřiven zlata. Žid byl zatknut a nalezené věci v truhle složeny a zapečetěny. Když pak komora na žádost některých měšťanů, kteří Židu dali peníze, »aby jim z nich udě- lal zlato«, poslala pro onu truhlu, Pražané jí nevy- dali, nýbrž sami ji otevřeli, a žadatelům to, co jim náleželo, vydali, na ujmu práva komory, kteráž v tom žádá za ochranu. Na hradě Pražském, 16. listopadu 1532. Juden Judl Handlung und Präger betreffend. Allergenädigister Herr oc. Zusambt dem, das E. kunigl. Mt. Lands- ordnung in Beheim bei Aufsatzung schwerer Straf, Leibs und Guets vermag und in sich halt, dass kein Silber aus dem Land verfuert und noch viel weniger die gemacht Munz verbrennt werden solle, hat auch E. kunigl. Mt. zu etlich malen derhalben Generalmandat, darinnen dasselb zum höchsten verboten, ausgehen lassen; denselben Mandaten ist nun bisher wenig gelebt und furnehmblich, wie wir Bericht gehabt, durch die Juden dawider gehandelt worden, und tragt sich also zue,
Strana 260
260 K HISTORII ŽIDŮ 1532. nachdem die Stuck in der Munz zu Kuttenberg nicht gleich ge- schroten werden mugen, dass die Juden die schweren Stuck von den ringern sundern und die schwereu wiederumben verbrennen, daraus in dem Land der Munz halben uber E. Mt. und die, so E. Mt. Munzsachen handlen, gross Geschrei und Bezicht gehet und die Munz gar geringert wirdet. Nun ist uns unter anderm von einem Juden hie zu Prag, genannt Judl, wie derselbig gemachte und sonderlich behe- mische Munz verbrennen, daraus Pagament machen, auch sonst damit dermassen handlen und umbgehen solle, dass ihme solches wider E. Mt. Landsordnung und ausgegangene Mandat zu thuen keins Wegs ge- buhrt, durch Personen, die es von ihme gesehen und dabei gewesen, welche auch zu Zeugnus der Sachen genommen werden mugen, ange- zeigt worden, darauf wir ihne überfallen lassen und in seiner Behau- sung von acht bis in zehen Centner Tesst, darauf er Silber gebrennt hat, auch allerlei alt und neu bos und guet Geld und bei sieben oder acht Marck Golds gefunden. Dieweil uns aber solches nicht unbillich bösen Argwohn und Verdacht geben, haben wir den Juden fänglich an- nehmben und die gemelten Sachen, als Gold, Silber und anderes oc. durch E. Mt. geschworen Ambtleut und Diener, so wir darzue verordent, auch die ältisten Juden hie in des beruerten Behausung verpetschieren lassen. Nun sein etlich Burger und Handlspersonen aus Prag für uns komben mit Anzeigen, sie haben dem Juden Geld geliehen der Mei- nung, dass er ihnen darfur Gold machen solle, nach Erzählung ihrer grossen Nothdurft begehrend, ihnen das ihr zuezustellen. Darauf haben wir in Ansehung derselben Personen Ersuechens uns erboten und be- willigt, die Truhen, darein des Juden Sachen, wie obstehet, gelegt und verpetschiert worden, aus des Juden Haus herauf bringen und diesselb in Beiwesen ander mehr E. Mt. Räthe, auch der ältisten Juden, so sie verpetschiert haben, eröffnen ze lassen, das Gold und jenig, so den be- ruerten Burgern und Handlspersonen laut ihres Anzeigens zueständig, auf genuegsame und geburliche Burgschaft heraus zu geben und auch daneben, wie des Juden geübte Handlungen gestalt, und ob sie dem Bericht, so wir haben, gemäss oder wie sie gestalt seien, mit Fleiss zu ersehen und nach gethaner Ersehung, dabei die beruerten E. Mt. Haupt- leut und Räth und die ältisten Juden auch sein sollen, in Sachen nach Gelegenheit und Gestalt derselben E. Mt. Nothdurft und die Geburlich- keit zu bedencken. Als wir aber solchem unserm Rathschlag und Vor- haben nach umb die Truhen geschickt, haben die von Prag dieselb herauf ze lassen geweigert und uber das wir ihnen nothdurftiglich an- gezeigt, dass die Juden in unziemblichen Handlungen ze strafen, unsers Ambts und uns von E. Mt. befohlen, ihnen aber nicht mehr Befelehs-
260 K HISTORII ŽIDŮ 1532. nachdem die Stuck in der Munz zu Kuttenberg nicht gleich ge- schroten werden mugen, dass die Juden die schweren Stuck von den ringern sundern und die schwereu wiederumben verbrennen, daraus in dem Land der Munz halben uber E. Mt. und die, so E. Mt. Munzsachen handlen, gross Geschrei und Bezicht gehet und die Munz gar geringert wirdet. Nun ist uns unter anderm von einem Juden hie zu Prag, genannt Judl, wie derselbig gemachte und sonderlich behe- mische Munz verbrennen, daraus Pagament machen, auch sonst damit dermassen handlen und umbgehen solle, dass ihme solches wider E. Mt. Landsordnung und ausgegangene Mandat zu thuen keins Wegs ge- buhrt, durch Personen, die es von ihme gesehen und dabei gewesen, welche auch zu Zeugnus der Sachen genommen werden mugen, ange- zeigt worden, darauf wir ihne überfallen lassen und in seiner Behau- sung von acht bis in zehen Centner Tesst, darauf er Silber gebrennt hat, auch allerlei alt und neu bos und guet Geld und bei sieben oder acht Marck Golds gefunden. Dieweil uns aber solches nicht unbillich bösen Argwohn und Verdacht geben, haben wir den Juden fänglich an- nehmben und die gemelten Sachen, als Gold, Silber und anderes oc. durch E. Mt. geschworen Ambtleut und Diener, so wir darzue verordent, auch die ältisten Juden hie in des beruerten Behausung verpetschieren lassen. Nun sein etlich Burger und Handlspersonen aus Prag für uns komben mit Anzeigen, sie haben dem Juden Geld geliehen der Mei- nung, dass er ihnen darfur Gold machen solle, nach Erzählung ihrer grossen Nothdurft begehrend, ihnen das ihr zuezustellen. Darauf haben wir in Ansehung derselben Personen Ersuechens uns erboten und be- willigt, die Truhen, darein des Juden Sachen, wie obstehet, gelegt und verpetschiert worden, aus des Juden Haus herauf bringen und diesselb in Beiwesen ander mehr E. Mt. Räthe, auch der ältisten Juden, so sie verpetschiert haben, eröffnen ze lassen, das Gold und jenig, so den be- ruerten Burgern und Handlspersonen laut ihres Anzeigens zueständig, auf genuegsame und geburliche Burgschaft heraus zu geben und auch daneben, wie des Juden geübte Handlungen gestalt, und ob sie dem Bericht, so wir haben, gemäss oder wie sie gestalt seien, mit Fleiss zu ersehen und nach gethaner Ersehung, dabei die beruerten E. Mt. Haupt- leut und Räth und die ältisten Juden auch sein sollen, in Sachen nach Gelegenheit und Gestalt derselben E. Mt. Nothdurft und die Geburlich- keit zu bedencken. Als wir aber solchem unserm Rathschlag und Vor- haben nach umb die Truhen geschickt, haben die von Prag dieselb herauf ze lassen geweigert und uber das wir ihnen nothdurftiglich an- gezeigt, dass die Juden in unziemblichen Handlungen ze strafen, unsers Ambts und uns von E. Mt. befohlen, ihnen aber nicht mehr Befelehs-
Strana 261
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 261 geben sei, als die Altisten der Juden auf E. Mt. Wohlgefallen ze setzen 1532. und sie vor Gewalt und Uberfall des gemeinen Pofels, aber gar nicht wider E. Mt. ze schutzen, haben wir die Truhen nicht erlangen mugen, sonder sie haben wöllen, dass wir zu Ersehung solcher Sachen hinab zu ihnen in die Stadt komben sollen; wir aber haben bedacht, dass uns solches E. Mt. und der Kammer zu Verkleinung, auch aus mehr Ursachen, so wir in Bewegung gehabt, zu thuen und ihnen in einem solchen Fall nachzegehen nicht gebueren noch fuegsam sein wöllen, und haben mit Anzeigung desselben und angehängtem unserm vo- rigem Schreiben und Erbieten die Truhen abermals herauf begehrt und sie mit dem hochsten ermant, weiter weder ihnen gebur nicht ze greifen oc Aber unangesehen desselben alles haben sie aus eignem Muetwillen die Truhen und furgedruckten Petschier in Beiwesen mehr Personen eroffent, was ihrer Inwohner gewest, heraus und dem Juden das sein wieder geben. Nun hat E. Mt. bei solchem genädi- gist zu bedenken, dieweil uns auch uber die Juden als E. Mt. gerin- gisten Unterthanen der Kammer unterworfen, kein Gewalt mehr ge- lassen, sonder solche unbilliche Irrung und Eintrag zuegefuegt und E Mt. Obrigkeit in dem so hoch angegriffen wirdet, was wir sonst in andern und mehrern der Kammer zuegethanen Händlen ausrichten oder wie wir also E. Mt. Kammerguet furdern und in Aufnehmben bringen mugen, so doch solche Handlung der Munzen halben E. Mt. Ehr und Reputa- tion betrifft, demnach die höchst Zeit ist, andere und tapfere Einsehung, als bisher beschehen, ze haben und E. Mt. Obrigkeit mit einem Ernst zu gewältigen, sonst ist vergebens die Kammer, in welchem allem E. Mt. nothdurftig Einsehung zuhaben und der Kammer ein andere Reputation ze machen genädigist wohl wissen wirdet, uns damit EMt gehorsamlich befehlen. Datum zu Prag im Sloss am 16. Tag Novembris Anno oc im 32ten. An die kungl. Mt. — Von Kammerräthen. Archiv českého místodržit. Hofberichte 1531—1534. Sv. IX. Fol. 318. 401. Komora česká stěžuje si králi, že Židé Pražští 1533. vymykají se z právomoci královské, v čemž podporováni jsou Pražany, jakož se nově stalo v trestní záležitosti Žida Munka a jiného staršího, že Pražané neohlížejíce se na komoru vynesli v té věci sami ortel. Na hradě Praž- ském, 23. května 1533. Juden, Präger und Munko Juden böse Handlung betreffend. Allergnädigister Herr oc Wiewohl wir E. Kunigl. Mt. zum ofter- maln unterthänigist zu erkennen geben, welcher massen sich E. Mt.
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 261 geben sei, als die Altisten der Juden auf E. Mt. Wohlgefallen ze setzen 1532. und sie vor Gewalt und Uberfall des gemeinen Pofels, aber gar nicht wider E. Mt. ze schutzen, haben wir die Truhen nicht erlangen mugen, sonder sie haben wöllen, dass wir zu Ersehung solcher Sachen hinab zu ihnen in die Stadt komben sollen; wir aber haben bedacht, dass uns solches E. Mt. und der Kammer zu Verkleinung, auch aus mehr Ursachen, so wir in Bewegung gehabt, zu thuen und ihnen in einem solchen Fall nachzegehen nicht gebueren noch fuegsam sein wöllen, und haben mit Anzeigung desselben und angehängtem unserm vo- rigem Schreiben und Erbieten die Truhen abermals herauf begehrt und sie mit dem hochsten ermant, weiter weder ihnen gebur nicht ze greifen oc Aber unangesehen desselben alles haben sie aus eignem Muetwillen die Truhen und furgedruckten Petschier in Beiwesen mehr Personen eroffent, was ihrer Inwohner gewest, heraus und dem Juden das sein wieder geben. Nun hat E. Mt. bei solchem genädi- gist zu bedenken, dieweil uns auch uber die Juden als E. Mt. gerin- gisten Unterthanen der Kammer unterworfen, kein Gewalt mehr ge- lassen, sonder solche unbilliche Irrung und Eintrag zuegefuegt und E Mt. Obrigkeit in dem so hoch angegriffen wirdet, was wir sonst in andern und mehrern der Kammer zuegethanen Händlen ausrichten oder wie wir also E. Mt. Kammerguet furdern und in Aufnehmben bringen mugen, so doch solche Handlung der Munzen halben E. Mt. Ehr und Reputa- tion betrifft, demnach die höchst Zeit ist, andere und tapfere Einsehung, als bisher beschehen, ze haben und E. Mt. Obrigkeit mit einem Ernst zu gewältigen, sonst ist vergebens die Kammer, in welchem allem E. Mt. nothdurftig Einsehung zuhaben und der Kammer ein andere Reputation ze machen genädigist wohl wissen wirdet, uns damit EMt gehorsamlich befehlen. Datum zu Prag im Sloss am 16. Tag Novembris Anno oc im 32ten. An die kungl. Mt. — Von Kammerräthen. Archiv českého místodržit. Hofberichte 1531—1534. Sv. IX. Fol. 318. 401. Komora česká stěžuje si králi, že Židé Pražští 1533. vymykají se z právomoci královské, v čemž podporováni jsou Pražany, jakož se nově stalo v trestní záležitosti Žida Munka a jiného staršího, že Pražané neohlížejíce se na komoru vynesli v té věci sami ortel. Na hradě Praž- ském, 23. května 1533. Juden, Präger und Munko Juden böse Handlung betreffend. Allergnädigister Herr oc Wiewohl wir E. Kunigl. Mt. zum ofter- maln unterthänigist zu erkennen geben, welcher massen sich E. Mt.
Strana 262
262 K HISTORII ŽIDŮ 1533. Juden und furnemblich die hie zu Prag in viel ungebuhrlich und bös Handlungen, die E. Mt. hoch beruern, begeben und einlassen und sich nachmahls zu Verdeckung und Unterdruckung derselben von E. Mt. unter andere Gericht und Oberkeiten zu ziehen unterstehen, zu welchem ihrem Furnemben sie auch von vielen und sonderlich von den ge- dachten Prägern gefurdert und ihnen Rücken gehalten wirdet, und darinnen zu Erhaltung E. Mt. Reputation und Gerechtigkeit umb Ein- sehung gepeten, so hat doch bisher E. kunigl. Mt. derselben unserer Anzeigen zu derselben Ankunft in Beheim ingedenk ze sein und dar- innen ze handeln angestellt. Und wiewohl wir nun selbst bedenken kunnen, dass in solchen und dergleichen Sachen in E. Mt. Gegenwurtig- keit am stattlichisten und mit Fruchtberkeit gehandelt werden mag, so bedenken wir doch aber auch hinwiederumb, dieweil sich E. Mt. An- kunft nun bisher so lang verzeucht, und sich aber derselben Sachen und Handlungen je länger je mehr zuetragen und begegnen und durch täglich Gestatten und Zuesehen nun mit dest mehrer Sicherheit an 45) Furcht der Straf geuebt werden: so haben wir aus mehr Ursachen fur nothdurftig betracht, uber vorbeschehen unser Anzeigen E. Kunigl. Mt. auch nachfolgender Handlung, so sich zwischen und unter gemelten Juden jetzo verlofen, Unterricht zu thuen. Kurz verschiener Tag sein wir durch E. Kunigl. Mt. Unterkam- merer und Hauptmann in Beheim, Wolfharten Plankner unterricht, wie hie unter den Juden etlich bös, vordeckt Handlungen und Praktiken und Brief, so derhalben aufgericht, vorhanden sein sollen, auf solchen Unterricht ist durch E. Mt. Hauptmann und uns ferrer zu Erkundigung eins Grunds gehandelt und befunden worden, dass sich Munkho Jud, ein Obrister und Altister hie unter den Juden, gegen und mit einem andern Altisten dermassen verschrieben und verbunden haben, dass ihnen solches zu thuen keins Wegs gebuhrt hat und sie dardurch in E. Mt. Straf gefallen möchten sein. Nun haben wir, als denen die Juden von E. Mt. in die Kammer befohlen, und solch und dergleichen Hand- lungen, daraus E. Mt. Poenfall zuestehen möchten, zu ueben und zu verfolgen auferlegt sein, aus obbemelten Ursachen in hierin begriffner Sachen nach genuegsamer Erwägung die Gebuhr und Billicheit fur- nehmben und handeln wöllen. Und als wir die von Prag hierinnen den Juden anhängig vermerkt, haben wir uns zu einem Uberfluss er- boten, neben denen von Prag die Handlung furzunehmben, doch am meisten darumb, damit E. Mt. Gerechtigkeit hierinnen des stattlicher gesuecht werden möchte; aber die von Prag haben sich der Sachen 45) ohne.
262 K HISTORII ŽIDŮ 1533. Juden und furnemblich die hie zu Prag in viel ungebuhrlich und bös Handlungen, die E. Mt. hoch beruern, begeben und einlassen und sich nachmahls zu Verdeckung und Unterdruckung derselben von E. Mt. unter andere Gericht und Oberkeiten zu ziehen unterstehen, zu welchem ihrem Furnemben sie auch von vielen und sonderlich von den ge- dachten Prägern gefurdert und ihnen Rücken gehalten wirdet, und darinnen zu Erhaltung E. Mt. Reputation und Gerechtigkeit umb Ein- sehung gepeten, so hat doch bisher E. kunigl. Mt. derselben unserer Anzeigen zu derselben Ankunft in Beheim ingedenk ze sein und dar- innen ze handeln angestellt. Und wiewohl wir nun selbst bedenken kunnen, dass in solchen und dergleichen Sachen in E. Mt. Gegenwurtig- keit am stattlichisten und mit Fruchtberkeit gehandelt werden mag, so bedenken wir doch aber auch hinwiederumb, dieweil sich E. Mt. An- kunft nun bisher so lang verzeucht, und sich aber derselben Sachen und Handlungen je länger je mehr zuetragen und begegnen und durch täglich Gestatten und Zuesehen nun mit dest mehrer Sicherheit an 45) Furcht der Straf geuebt werden: so haben wir aus mehr Ursachen fur nothdurftig betracht, uber vorbeschehen unser Anzeigen E. Kunigl. Mt. auch nachfolgender Handlung, so sich zwischen und unter gemelten Juden jetzo verlofen, Unterricht zu thuen. Kurz verschiener Tag sein wir durch E. Kunigl. Mt. Unterkam- merer und Hauptmann in Beheim, Wolfharten Plankner unterricht, wie hie unter den Juden etlich bös, vordeckt Handlungen und Praktiken und Brief, so derhalben aufgericht, vorhanden sein sollen, auf solchen Unterricht ist durch E. Mt. Hauptmann und uns ferrer zu Erkundigung eins Grunds gehandelt und befunden worden, dass sich Munkho Jud, ein Obrister und Altister hie unter den Juden, gegen und mit einem andern Altisten dermassen verschrieben und verbunden haben, dass ihnen solches zu thuen keins Wegs gebuhrt hat und sie dardurch in E. Mt. Straf gefallen möchten sein. Nun haben wir, als denen die Juden von E. Mt. in die Kammer befohlen, und solch und dergleichen Hand- lungen, daraus E. Mt. Poenfall zuestehen möchten, zu ueben und zu verfolgen auferlegt sein, aus obbemelten Ursachen in hierin begriffner Sachen nach genuegsamer Erwägung die Gebuhr und Billicheit fur- nehmben und handeln wöllen. Und als wir die von Prag hierinnen den Juden anhängig vermerkt, haben wir uns zu einem Uberfluss er- boten, neben denen von Prag die Handlung furzunehmben, doch am meisten darumb, damit E. Mt. Gerechtigkeit hierinnen des stattlicher gesuecht werden möchte; aber die von Prag haben sich der Sachen 45) ohne.
Strana 263
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 263 selbst angemasst und die Juden, unangesehen, dass solches von E. Mt. 1533. Hauptmann und uns angefochten und mit ihnen desselben abzestehen glümplich gehandelt worden, zu verhör- und entscheiden für sich ge- nomben. Auf solches haben wir nichts anders ze handeln gewusst, als die Juden, so der Handlung verwandt sein, fur uns auf die Kammer erfordert und dieselben bei Verlierung acht tausend Schock meichs- nisch verburgt und in Verstrickung verfasst, also dass sie der verloffen Sachen und Handlung halben auf unser Erforderung gebuhrliche Ant- wurt geben sollen. Und wiewohl sie sich desselben anfänglich mit Furwendung, als hätten ihnen die von Prag der Sachen halben Ort und End gemacht, gewidert, haben wir sie doch zu solcher Burg- schaft gehalten, angesehen dass die von Prag umb das, so E. Mt. hier- innen gebuhret und zuestehet, ohn E. Mt. Vergonstigung nicht Ort und End ze machen haben. Und solches ist durch uns allein darumb beschehen, damit dannocht die Handlung E. Mt. zu Nachteil und bösem Geruech nicht so ring gewogen und vertuscht, sondern hierinnen zu Erhaltung E. Mt. Gerechtigkeit und Oberkeit, wo je nit jetzo, doch künftiglich, gehandelt werden muge. Uber solches alles haben uns die von Prag jetzo geschrieben und angezeigt, sie haben zwischen den Juden derselben Sachen halben Ort und End gemacht und demnach sich sölcher Verfassung und Burgschaft, darein wir die Juden genomben, mit mehr Worten beschwert oc Darauf wir ihnen auch gebuhrliche Antwurt gegeben. Dieweil dann E. Kunigl. M. nun aus solchem allem und den vorgethanen unsern Anzeigungen genädigist abzenehmben und zu bedenken haben, dass die von Prag in solchen und dergleichen Fallen in E. Mt. eigen Oberkeit und Gerechtigkeit ze greifen, E. Mt. und uns zu Spott und Schimpf sich nicht allein unterstehen, sonder auch dasselb also zu erhalten vermeinen und je länger es zuegesehen wirdet, je eigenwilliger sie auf solchem ihrem Furnehmben beharren, welches aber, wo es ihnen gestatt werden solle, E. Mt. an derselben Oberkeit und Gerechtigkeit grossen Abbruch und kunftigen bösen Ein- gang nicht allein bei ihnen, sonder auch bei andern gebärn und sonst viel Nachteils daraus erstehen wurde. Dem allem nach so ist unser unterthänigister Rath und Guetbedunken, dass E. Kunigl. Mt. hier- innen E. Mt. selbst zu Guetem genädigiste Abstellung und Wendung zu thuen und dermassen Einsehung zu haben gerueche, damit durch Ge- stattung solches muethwilligen Furnehmbens nicht auch Andern zu Ungehorsam, zu eigenwilligem Furnehmben Ursach gegeben, sonder dasselb verhuett und EMt Reputation un Oberkeit mit einem Ansehen erhalten werde. Nachdem aber (wie obstehet) hierinnen ausserhalb E. Mt. Gegenwurtigkeit die Nothdurft nicht ausgericht werden mag,
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 263 selbst angemasst und die Juden, unangesehen, dass solches von E. Mt. 1533. Hauptmann und uns angefochten und mit ihnen desselben abzestehen glümplich gehandelt worden, zu verhör- und entscheiden für sich ge- nomben. Auf solches haben wir nichts anders ze handeln gewusst, als die Juden, so der Handlung verwandt sein, fur uns auf die Kammer erfordert und dieselben bei Verlierung acht tausend Schock meichs- nisch verburgt und in Verstrickung verfasst, also dass sie der verloffen Sachen und Handlung halben auf unser Erforderung gebuhrliche Ant- wurt geben sollen. Und wiewohl sie sich desselben anfänglich mit Furwendung, als hätten ihnen die von Prag der Sachen halben Ort und End gemacht, gewidert, haben wir sie doch zu solcher Burg- schaft gehalten, angesehen dass die von Prag umb das, so E. Mt. hier- innen gebuhret und zuestehet, ohn E. Mt. Vergonstigung nicht Ort und End ze machen haben. Und solches ist durch uns allein darumb beschehen, damit dannocht die Handlung E. Mt. zu Nachteil und bösem Geruech nicht so ring gewogen und vertuscht, sondern hierinnen zu Erhaltung E. Mt. Gerechtigkeit und Oberkeit, wo je nit jetzo, doch künftiglich, gehandelt werden muge. Uber solches alles haben uns die von Prag jetzo geschrieben und angezeigt, sie haben zwischen den Juden derselben Sachen halben Ort und End gemacht und demnach sich sölcher Verfassung und Burgschaft, darein wir die Juden genomben, mit mehr Worten beschwert oc Darauf wir ihnen auch gebuhrliche Antwurt gegeben. Dieweil dann E. Kunigl. M. nun aus solchem allem und den vorgethanen unsern Anzeigungen genädigist abzenehmben und zu bedenken haben, dass die von Prag in solchen und dergleichen Fallen in E. Mt. eigen Oberkeit und Gerechtigkeit ze greifen, E. Mt. und uns zu Spott und Schimpf sich nicht allein unterstehen, sonder auch dasselb also zu erhalten vermeinen und je länger es zuegesehen wirdet, je eigenwilliger sie auf solchem ihrem Furnehmben beharren, welches aber, wo es ihnen gestatt werden solle, E. Mt. an derselben Oberkeit und Gerechtigkeit grossen Abbruch und kunftigen bösen Ein- gang nicht allein bei ihnen, sonder auch bei andern gebärn und sonst viel Nachteils daraus erstehen wurde. Dem allem nach so ist unser unterthänigister Rath und Guetbedunken, dass E. Kunigl. Mt. hier- innen E. Mt. selbst zu Guetem genädigiste Abstellung und Wendung zu thuen und dermassen Einsehung zu haben gerueche, damit durch Ge- stattung solches muethwilligen Furnehmbens nicht auch Andern zu Ungehorsam, zu eigenwilligem Furnehmben Ursach gegeben, sonder dasselb verhuett und EMt Reputation un Oberkeit mit einem Ansehen erhalten werde. Nachdem aber (wie obstehet) hierinnen ausserhalb E. Mt. Gegenwurtigkeit die Nothdurft nicht ausgericht werden mag,
Strana 264
264 K HISTORII ŽIDŮ 1533. so ist dannocht ganz getreuer Mainung unser unterthänigister Rath und Guetbedunken, dass E. kunigl. Mt. dannocht zu Furkombung E. Mt, Nachteils denen von Prag jetzo ernstlich und mit Befrembdung solches ihres Furnehmbens geschrieben und befohlen hätte, von solchem ihrem Vorhaben abzestehen und sich der Juden nicht weiter, als ihnen von E. Mt. befohlen (das ist, soviel wir wissen, dass sie ihre Altisten setzen und sie vor gemeinem Auflauf des Pofels schützen sollen) anzemassen oder zu unterfahen und was sie furnehmblich in der hierin angezeigten Handlung oder zu Execution ihrs gesprochen Urtls und sonst allent- halben weiter zu procediren bis auf E. Mt. Ankunft still stehen, und nachmals zu E. Mt. Ankunft mag hierinnen E. Kunigl. Mt. ferner Unterricht gethan und alsdann nothdurftige und billiche Handlung fur- genommen und vollzogen werden, daran wir auch E. Mt. zu vermahnen nicht unterlassen wollen. Das haben wir E. Kunigl. Mt. ganz getreuer Meinung nicht unangezeigt lassen mugen, uns damit E. Mt. aufs unter- thänigist befehlend. Datum zu Prag im Schloss am 23. Tag Mai Anno im 33ten. An die Kunigl. Mt. Von Kammerräthen. Archiv česk. místodržitelství. Hofberichte 1531—1534. Sv. IX. Fol. 444. 402. Zpráva a dobré zdání komory české podané králi Ferdinandovi o zabavených listinách u Žida Munka, o spiknutí mezi Pražany a Židy, aby tito vy- bavili se z moci komory. Komora radí králi, co by v té věci měl činiti. Na hradě Pražském 26. května 1533. Des Munko und ander Juden bös Handlungen, auch die Präger betreffend. Allergenädigster Herr oc Von E. Kunigl. Mt. ist uns jetzo ein Schreiben und Befelch, des Datum stehet am funften Tag dies gegen- wurtigen Monats, darinnen uns E. Mt. des Munko Juden Verhandlung halben Erkundigung ze haben und E. Mt. als dann der Sach zu unter- richten auferlegt und befiehlt, erst den vierundzwanzigisten Tag desselben Monats zuekommen und uberantwurt, das haben wir mit gebuehrender [Reverenz] empfangen und verstanden, und wiewohl wir gleich ein Tag darvor, ehe uns der beruehrt E. Mt. Befelch zu Handen komben, E. Kunigl. Mt. derhalben bei der Post geschrieben und etlichermassen Gestalt der Sachen, so weit uns die bewusst gewest, auch was wir darinnen von E. Mt. wegen gehandelt und darauf unsers Raths und Guetbedunkens, doch aufs kurzist, Unterricht und Anzeigen gethan, jedoch dieweil E. Mt. der Sachen allenthalben lautern und grundlichen 1533.
264 K HISTORII ŽIDŮ 1533. so ist dannocht ganz getreuer Mainung unser unterthänigister Rath und Guetbedunken, dass E. kunigl. Mt. dannocht zu Furkombung E. Mt, Nachteils denen von Prag jetzo ernstlich und mit Befrembdung solches ihres Furnehmbens geschrieben und befohlen hätte, von solchem ihrem Vorhaben abzestehen und sich der Juden nicht weiter, als ihnen von E. Mt. befohlen (das ist, soviel wir wissen, dass sie ihre Altisten setzen und sie vor gemeinem Auflauf des Pofels schützen sollen) anzemassen oder zu unterfahen und was sie furnehmblich in der hierin angezeigten Handlung oder zu Execution ihrs gesprochen Urtls und sonst allent- halben weiter zu procediren bis auf E. Mt. Ankunft still stehen, und nachmals zu E. Mt. Ankunft mag hierinnen E. Kunigl. Mt. ferner Unterricht gethan und alsdann nothdurftige und billiche Handlung fur- genommen und vollzogen werden, daran wir auch E. Mt. zu vermahnen nicht unterlassen wollen. Das haben wir E. Kunigl. Mt. ganz getreuer Meinung nicht unangezeigt lassen mugen, uns damit E. Mt. aufs unter- thänigist befehlend. Datum zu Prag im Schloss am 23. Tag Mai Anno im 33ten. An die Kunigl. Mt. Von Kammerräthen. Archiv česk. místodržitelství. Hofberichte 1531—1534. Sv. IX. Fol. 444. 402. Zpráva a dobré zdání komory české podané králi Ferdinandovi o zabavených listinách u Žida Munka, o spiknutí mezi Pražany a Židy, aby tito vy- bavili se z moci komory. Komora radí králi, co by v té věci měl činiti. Na hradě Pražském 26. května 1533. Des Munko und ander Juden bös Handlungen, auch die Präger betreffend. Allergenädigster Herr oc Von E. Kunigl. Mt. ist uns jetzo ein Schreiben und Befelch, des Datum stehet am funften Tag dies gegen- wurtigen Monats, darinnen uns E. Mt. des Munko Juden Verhandlung halben Erkundigung ze haben und E. Mt. als dann der Sach zu unter- richten auferlegt und befiehlt, erst den vierundzwanzigisten Tag desselben Monats zuekommen und uberantwurt, das haben wir mit gebuehrender [Reverenz] empfangen und verstanden, und wiewohl wir gleich ein Tag darvor, ehe uns der beruehrt E. Mt. Befelch zu Handen komben, E. Kunigl. Mt. derhalben bei der Post geschrieben und etlichermassen Gestalt der Sachen, so weit uns die bewusst gewest, auch was wir darinnen von E. Mt. wegen gehandelt und darauf unsers Raths und Guetbedunkens, doch aufs kurzist, Unterricht und Anzeigen gethan, jedoch dieweil E. Mt. der Sachen allenthalben lautern und grundlichen 1533.
Strana 265
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 265 Bericht begehrt, so wöllen wir E. Mt. hiemit solchen Bericht, so viel 1533. und weit wir der Sachen vorhin Wissen getragen und uns der jetzo auf E. Mt. Befelch erkundigen mugen, nach längs thuen. Anfänglich so hat E. Mt. Unterkammerer und Hauptmann, Wolfhart Plankner, vor und ehe als wir Bericht gehabt, wie dass hie unter den Juden etlich bös Handlungen und Praktiken vorhanden und derhalben Brief aufgericht, auch wo und wie dieselben sein sollen, auf welchen Bericht er ausserhalb unser oder unsers Vorwissens in Kraft seines Ambts fur sich selbst Ordnung und Befehl gegeben, dass die Truhen. darinnen solch Brief und Sachen liegen sollen, verpetschiert und nach- mals auf das Rathaus in die Altstadt Prag gefuehrt worden. Als nun solches beschehen, erst hat uns der gemelt E. Mt. Unterkammerer von der Sach auch Anzeigen und Unterricht gethan, und wiewohl wir (wo es mit unserm Rath beschehn wäre) dieselb Truhen nicht auf das Rathaus bringen lassen, sonder hierinnen anderst gehandelt hätten, so haben wir uns doch, dieweil daselb nun beschehen gewest, nichts dest weniger sambt ihme dem Unterkammerer zu Eroffnung und Ersehung derselben Sachen und Brief in die Stadt auf das Rathaus verfuegt, des Willens, uns also E. Mt. Nothdurft nach eins Grunds zu erkundigen und weiter darauf von E. Mt. wegen die Gebuhr furzenehmben und ze handeln. Nun haben wir aber in Ersehung der Sachen nichts anders, das uns fur verdächtlich und argwohnig und dem Bericht, den wir ge- habt haben, fur gleichmässig angesehen hätte, als einen judischen Schuld- brief, so gedachter Munko mit einem andern ältisten Juden gemacht, und dabei liegend ein Vertragszedl, die sich auf denselben Schuldbrief referiert, darinnen die gemelt Verdächtlichkeit begriffen gewest ist, be- funden. Derselb Vertrag und Zedl ist auf Verordnung durch zwen Juden, doch einem jeden sonderlich, aus der hebreischen in die be- heimisch Sprach transferiert und nachmals durch uns von dem Rat- haus ein Abschrift begehrt worden, welche Abschrift wir aber etwas beschwerlich und erst, nachdem als zuvor mit dem Munko durch die Präger Handlungen beschehen, von denen von Prag erlangt haben, in welcher Translation sich die Juden beid allenthalben mit einander aus- geslossen, in einem Wort, daran es fast alles liegt, nicht vergleichen mugen, wie dann E. Kunigl. Mt. solches alles aus beiliegender Abschrift desselben Vertrags und Zedl, so wir E. Mt. behemisch und verteutscht mit A und B bezeichnend zuesenden, genedigist sehen und vernehmben mag. Und wiewohl solches alles gar unformlich, unlauter und unver- nehmblich gestellt, so es doch nicht anderst, als wie es die hebreisch Sprach gibt, in das Behemisch und aus dem behemischen nachmals gleicherweis also in das Teutsch transferiert und nichts davon oder
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 265 Bericht begehrt, so wöllen wir E. Mt. hiemit solchen Bericht, so viel 1533. und weit wir der Sachen vorhin Wissen getragen und uns der jetzo auf E. Mt. Befelch erkundigen mugen, nach längs thuen. Anfänglich so hat E. Mt. Unterkammerer und Hauptmann, Wolfhart Plankner, vor und ehe als wir Bericht gehabt, wie dass hie unter den Juden etlich bös Handlungen und Praktiken vorhanden und derhalben Brief aufgericht, auch wo und wie dieselben sein sollen, auf welchen Bericht er ausserhalb unser oder unsers Vorwissens in Kraft seines Ambts fur sich selbst Ordnung und Befehl gegeben, dass die Truhen. darinnen solch Brief und Sachen liegen sollen, verpetschiert und nach- mals auf das Rathaus in die Altstadt Prag gefuehrt worden. Als nun solches beschehen, erst hat uns der gemelt E. Mt. Unterkammerer von der Sach auch Anzeigen und Unterricht gethan, und wiewohl wir (wo es mit unserm Rath beschehn wäre) dieselb Truhen nicht auf das Rathaus bringen lassen, sonder hierinnen anderst gehandelt hätten, so haben wir uns doch, dieweil daselb nun beschehen gewest, nichts dest weniger sambt ihme dem Unterkammerer zu Eroffnung und Ersehung derselben Sachen und Brief in die Stadt auf das Rathaus verfuegt, des Willens, uns also E. Mt. Nothdurft nach eins Grunds zu erkundigen und weiter darauf von E. Mt. wegen die Gebuhr furzenehmben und ze handeln. Nun haben wir aber in Ersehung der Sachen nichts anders, das uns fur verdächtlich und argwohnig und dem Bericht, den wir ge- habt haben, fur gleichmässig angesehen hätte, als einen judischen Schuld- brief, so gedachter Munko mit einem andern ältisten Juden gemacht, und dabei liegend ein Vertragszedl, die sich auf denselben Schuldbrief referiert, darinnen die gemelt Verdächtlichkeit begriffen gewest ist, be- funden. Derselb Vertrag und Zedl ist auf Verordnung durch zwen Juden, doch einem jeden sonderlich, aus der hebreischen in die be- heimisch Sprach transferiert und nachmals durch uns von dem Rat- haus ein Abschrift begehrt worden, welche Abschrift wir aber etwas beschwerlich und erst, nachdem als zuvor mit dem Munko durch die Präger Handlungen beschehen, von denen von Prag erlangt haben, in welcher Translation sich die Juden beid allenthalben mit einander aus- geslossen, in einem Wort, daran es fast alles liegt, nicht vergleichen mugen, wie dann E. Kunigl. Mt. solches alles aus beiliegender Abschrift desselben Vertrags und Zedl, so wir E. Mt. behemisch und verteutscht mit A und B bezeichnend zuesenden, genedigist sehen und vernehmben mag. Und wiewohl solches alles gar unformlich, unlauter und unver- nehmblich gestellt, so es doch nicht anderst, als wie es die hebreisch Sprach gibt, in das Behemisch und aus dem behemischen nachmals gleicherweis also in das Teutsch transferiert und nichts davon oder
Strana 266
266 K HISTORII ŽIDŮ 1533. darzue gethan werden müessen, das zeigen wir E. Mt. auch darumb an, damit E. Mt. Ursach des Unformbs auch ein genädig Wissen hab. Als nun solches beschehen und wir bevor E. Mt. Nothdurft fur- nehmben und handeln wollen, haben sich die von Prag aus der Alten Stadt der Juden angenomben und sechs Juden, die sie vielleicht auf des Munko Anzeigen in Verdacht gehabt, als hätten dieselben die Sach geoffenbart, fur sich gefordert und ihnen furgehalten, sie seien bericht, wie sie dem Unterkammerer und dem von Genndorf und andern Ihr Mt. Räthen dieser Sachen halben Anzeigen gethan, und dieweil sie solches nicht zuvor an sie als die, denen sie von E. Mt. befohlen sein, getragen und angebracht, so sollen sie darumb gestraft werden, und sie darauf in schwere Fängnus genomben. Als wir nun die von Prag dem Munko Juden und seiner Parthei dermassen anhängig vermerkt, haben wir dieselben gefangenen Juden auf Burgschaft ausgebracht und nachmals uns allein von Glümpfens wegen und zu einem Uberfluss gegen denen von Prag erboten, die Sach neben ihnen furzenehmben, doch solches allein darumb gethan, damit E. Mt. Gerechtigkeit (soferr E. Mt. der selben hierinnen einicherlei gebühre) dest stattlicher ersuecht und der von Prag Irrung und Eintrag (die sie bisher in dergleichen Sachen und Handlungen zu thuen gemein gehabt und darzue liederlich Ursach genommen) verhuet und abgeleint und ihnen sich des Munkho Juden anzenehmben dest khener Fueg gegeben wurde. Dieweil uns aber die von Prag auf unsere derhalben beschehene Ansuechen mit unlauterer Antwurt, die allein zu einem Aufzug und Verlängerung der Sachen ge- dient, begegent, haben wir den Munkho und den anderen dieser Sache verwandten Juden, wie wir solches alles auch E. Mt. hievor geschrieben, fur uns erfordert und sie bei acht Tausend Schock meisnisch in Ge- lubd genommen und mit Burgschaft genuegsamlich verfasst, also dass sie auf Erforderung der Sachen halben vor der Kammer erscheinen und darumb nothdurftig Antwurt geben sollen. Derselben Verfassung und Burgschaft haben sich die von Prag zum hochsten beschwerdt und uns erst angezeigt, dass sie zwischen den Juden der Sachen halben Ort und End gemacht, welches wir vormals nicht gewisst, mit ange- hängtem Begehrn an uns, den Munkho sambt dem andern Juden ge- nombner Verfassung und Burgschaft ledig zu zählen, und dasselb Urtl soll (wie wir bericht sein) die Meinung haben, dass sie den Munkho dieser Sachen halben frei und ledig gesprochen mit Furwendung der Ursach, dass die judisch Gemein nichts uber ihn geklagt, soferr aber dieselb Gemein einicherlei Spruch zu ihme suechen oder haben wurden so solle jedermann das Rechten ungesperrt sein. Welchem ihrem Be- gehrn und Urtl wir aber keinswegs statt, sonder ihnen zu Antwurt
266 K HISTORII ŽIDŮ 1533. darzue gethan werden müessen, das zeigen wir E. Mt. auch darumb an, damit E. Mt. Ursach des Unformbs auch ein genädig Wissen hab. Als nun solches beschehen und wir bevor E. Mt. Nothdurft fur- nehmben und handeln wollen, haben sich die von Prag aus der Alten Stadt der Juden angenomben und sechs Juden, die sie vielleicht auf des Munko Anzeigen in Verdacht gehabt, als hätten dieselben die Sach geoffenbart, fur sich gefordert und ihnen furgehalten, sie seien bericht, wie sie dem Unterkammerer und dem von Genndorf und andern Ihr Mt. Räthen dieser Sachen halben Anzeigen gethan, und dieweil sie solches nicht zuvor an sie als die, denen sie von E. Mt. befohlen sein, getragen und angebracht, so sollen sie darumb gestraft werden, und sie darauf in schwere Fängnus genomben. Als wir nun die von Prag dem Munko Juden und seiner Parthei dermassen anhängig vermerkt, haben wir dieselben gefangenen Juden auf Burgschaft ausgebracht und nachmals uns allein von Glümpfens wegen und zu einem Uberfluss gegen denen von Prag erboten, die Sach neben ihnen furzenehmben, doch solches allein darumb gethan, damit E. Mt. Gerechtigkeit (soferr E. Mt. der selben hierinnen einicherlei gebühre) dest stattlicher ersuecht und der von Prag Irrung und Eintrag (die sie bisher in dergleichen Sachen und Handlungen zu thuen gemein gehabt und darzue liederlich Ursach genommen) verhuet und abgeleint und ihnen sich des Munkho Juden anzenehmben dest khener Fueg gegeben wurde. Dieweil uns aber die von Prag auf unsere derhalben beschehene Ansuechen mit unlauterer Antwurt, die allein zu einem Aufzug und Verlängerung der Sachen ge- dient, begegent, haben wir den Munkho und den anderen dieser Sache verwandten Juden, wie wir solches alles auch E. Mt. hievor geschrieben, fur uns erfordert und sie bei acht Tausend Schock meisnisch in Ge- lubd genommen und mit Burgschaft genuegsamlich verfasst, also dass sie auf Erforderung der Sachen halben vor der Kammer erscheinen und darumb nothdurftig Antwurt geben sollen. Derselben Verfassung und Burgschaft haben sich die von Prag zum hochsten beschwerdt und uns erst angezeigt, dass sie zwischen den Juden der Sachen halben Ort und End gemacht, welches wir vormals nicht gewisst, mit ange- hängtem Begehrn an uns, den Munkho sambt dem andern Juden ge- nombner Verfassung und Burgschaft ledig zu zählen, und dasselb Urtl soll (wie wir bericht sein) die Meinung haben, dass sie den Munkho dieser Sachen halben frei und ledig gesprochen mit Furwendung der Ursach, dass die judisch Gemein nichts uber ihn geklagt, soferr aber dieselb Gemein einicherlei Spruch zu ihme suechen oder haben wurden so solle jedermann das Rechten ungesperrt sein. Welchem ihrem Be- gehrn und Urtl wir aber keinswegs statt, sonder ihnen zu Antwurt
Strana 267
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 267 gegeben, was wir hierinnen gehandelt, sei von E. Mt. wegen und nicht 1533. ohn guet und beweglich Ursachen beschehen, es werde auch dieselb Handlung jeder Zeit guete Verantwortung haben, und weiter werden wir uns E. Mt. Nothdurft nach wohl ze halten wissen; uns daneben auch beschwert, dass sie in der Sach ohn unser Vorwissen Urtl ge- macht haben, welches gemacht ihr Urtl furnehmblich verdächtlich an- gesehen werden mag, dieweil noch zumal niemand den Munkho ange- klagt. Bei solchem stehet und beleibt es nun also. Das haben wir E. Mt. hiemit auch zum Theil zuegeschrieben, aber von Absag oder andern Verrätereien ist durch uns nichts gefunden. Des Munkho Vermugen halben wissen wir E. Mt. kein gewissen Bericht zu thuen, mugen uns auch desselben nicht grundlich erfragen, angesehen, dass sein Vermugen nicht an liegenden Guetern, sonder am meisten an Schulden und Kleinetern ist, doch wirdet er ungefährlich auf ein vierzigtausend Schok meichsnisch geschätzt. Dann dass E. Mt. begehrt, E. Mt. zu berichten, was die von Prag mit dem Munkho heimblich oder offenlich gehandelt: was offenlich gehandlt ist, das haben wir hier oben angezeigt, was aber sie fur heim- blich Handlungen haben, darumb haben wir kein gründlich Wissen, kunnen uns auch desselben nicht erkundigen, zweifeln aber nicht, Munkho werde sich bei denen von Prag etwas gestehen haben lassen, das ist aus dem, dass sie sich sein so hart annehmben, wohl zuver- mueten; und wie uns die Sach ansiecht, so vermercken wir den Munkho, dass er in Uebung ist nicht allein sich, sonder auch all ander Juden von der Kammer zu ziehen. Und damit hat E. Mt. lautern und grund- lichen Bericht, was und wieviel sich bisher in dieser Sach und Hand- lung zwischen uns und denen von Prag zuegetragen, auch was wir wissen und uns erkundigt haben; nun wollen wir auch hieher noch E. Mt. unser einfältig Bedunken zueschreiben. Erstlich so ist in der Sach nichts anders zu disputieren und an- zusehen, als die Zedl, so bei dem Schuldbrief, wie obstehet, gelegen, dieweil dieselb vermag, sofern der ein Jud in seinem Ambt verräterisch oder unrecht handlet, so soll er dem Munkho nach Erkanntnus der beigewesnen Juden hundert Schok Groschen zu Poen verfallen sein oc Und aber dabei nicht ausgedruckt noch gemelt, was oder wie die ver- rätherisch Handlung sein solle, so liegt es alles an der Auslegung und Interpretation der Unlauterkeit und Obscurität. Nun vermeint man zum Theil, dieweil unser Contract und Bund- nuss in Beiwesen anderer und mehr Personen beschehen, so solle er kein Ungeburlicheit auf ihm tragen, furnehmblich, dieweil der Ver- stand oder die Auslegung ungewiss ist; wir aber verstehen den Handel
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 267 gegeben, was wir hierinnen gehandelt, sei von E. Mt. wegen und nicht 1533. ohn guet und beweglich Ursachen beschehen, es werde auch dieselb Handlung jeder Zeit guete Verantwortung haben, und weiter werden wir uns E. Mt. Nothdurft nach wohl ze halten wissen; uns daneben auch beschwert, dass sie in der Sach ohn unser Vorwissen Urtl ge- macht haben, welches gemacht ihr Urtl furnehmblich verdächtlich an- gesehen werden mag, dieweil noch zumal niemand den Munkho ange- klagt. Bei solchem stehet und beleibt es nun also. Das haben wir E. Mt. hiemit auch zum Theil zuegeschrieben, aber von Absag oder andern Verrätereien ist durch uns nichts gefunden. Des Munkho Vermugen halben wissen wir E. Mt. kein gewissen Bericht zu thuen, mugen uns auch desselben nicht grundlich erfragen, angesehen, dass sein Vermugen nicht an liegenden Guetern, sonder am meisten an Schulden und Kleinetern ist, doch wirdet er ungefährlich auf ein vierzigtausend Schok meichsnisch geschätzt. Dann dass E. Mt. begehrt, E. Mt. zu berichten, was die von Prag mit dem Munkho heimblich oder offenlich gehandelt: was offenlich gehandlt ist, das haben wir hier oben angezeigt, was aber sie fur heim- blich Handlungen haben, darumb haben wir kein gründlich Wissen, kunnen uns auch desselben nicht erkundigen, zweifeln aber nicht, Munkho werde sich bei denen von Prag etwas gestehen haben lassen, das ist aus dem, dass sie sich sein so hart annehmben, wohl zuver- mueten; und wie uns die Sach ansiecht, so vermercken wir den Munkho, dass er in Uebung ist nicht allein sich, sonder auch all ander Juden von der Kammer zu ziehen. Und damit hat E. Mt. lautern und grund- lichen Bericht, was und wieviel sich bisher in dieser Sach und Hand- lung zwischen uns und denen von Prag zuegetragen, auch was wir wissen und uns erkundigt haben; nun wollen wir auch hieher noch E. Mt. unser einfältig Bedunken zueschreiben. Erstlich so ist in der Sach nichts anders zu disputieren und an- zusehen, als die Zedl, so bei dem Schuldbrief, wie obstehet, gelegen, dieweil dieselb vermag, sofern der ein Jud in seinem Ambt verräterisch oder unrecht handlet, so soll er dem Munkho nach Erkanntnus der beigewesnen Juden hundert Schok Groschen zu Poen verfallen sein oc Und aber dabei nicht ausgedruckt noch gemelt, was oder wie die ver- rätherisch Handlung sein solle, so liegt es alles an der Auslegung und Interpretation der Unlauterkeit und Obscurität. Nun vermeint man zum Theil, dieweil unser Contract und Bund- nuss in Beiwesen anderer und mehr Personen beschehen, so solle er kein Ungeburlicheit auf ihm tragen, furnehmblich, dieweil der Ver- stand oder die Auslegung ungewiss ist; wir aber verstehen den Handel
Strana 268
268 K HISTORII ŽIDŮ 1533. dahin: zum ersten sein die Personen, so der Handlung beigewesen, bei uns in Suspition und Verdacht, angesehen, dass der ein Jud des Munkho Brueder und der ander sein Vetter ist, derwegen ihren halben die Sach gleich wohl auf ein bösen Weg gespielt hätt werden mugen. Zum andern (wiewohl wir etwas in Zweifl schreiben muessen) so achten wir doch nach Gelegenheit der Sach darfur, dieselb Bundnus werde den Verstand haben, dass der ein Jud als auch ein Öbrister in dem Rath oder Ambt der Altisten dem Munkho nichts entgegen hand- len, thuen oder reden, sonder was er Munkho zu den Sachen, so bei ihrem judischen Recht furkommen, rede, thue und handle, dass ihme dasselb der ander auch gefallen lassen solle, und zu solchen Verstandt bewegt uns furnemblich, dass die Erkanntnus bei des Munkho Juden Freunden stehen solle, und wo diser Verstand recht, so wäre solche Handlung wider ihren gethanen Eid und Pflicht der judischen Gemein hoch beschwerlich und gefährlich und demnach strafmessig. Zum dritten, so besorgen wir auch, dieweil der Munkho ob Offen- barung der Sach so grosse Furcht und Sorg bisher getragen und noch trägt und sich derhalben gar unter die Präger, als die umb Mehrung E. Mt. Cammerguets wenig Mühe, Fleis oder Furderung thuen, zeucht, es werde diese unlauter Bundnus eintweders den obgemelten oder doch ein andern bösen Verstand haben, durch welchen Verstand er straf- messig erkennt werden möchte. Zum vierten, so hat unsers Bedunkens den Juden solch Verbund- nuss ihrer Ambter halben ze machen und Poenfall aufeinander ze setzen keinswegs gebuhrt, dann ob einer in seinem Ambt unrecht oder verräterisch handlet, darinnen gebuhret E. Mt. Maass ze geben und einen Juden ze straffen, und nicht ein Jud den andern also zu ver- binden. Nun ist auch das obgemelt Urtl der Präger, soferr es dermassen (wie wir bericht sein und es den Juden furgehalten worden) gestellt ist, unsers Achtens gar ein unlauter und nach Gelegenheit der Sach ein frembd Urtl, erstlich darumb, dass sie die Klag allein der Gemein heimbstellen, die doch dieser Handlung nicht [......] Wissen tragen und derhalben auch kein grundliche beweisliche Klag fueren mugen. Zudem was ist von nöthen, das die Gemein klag, so doch des Munkho Juden Handlung und That selbst klagt, und soferr sie strafmässig be- funden, nachmals von dem, so die Straf gebuhrt, Klag genueg beschehen wirdet. Und bei solcher der von Prag Handlung, Furnehmben und Unterfahen der Sachen ist leicht zu verstehen, dass sie hierinnen, on Zweifl in Erkanntnus des Munkho Vormugen und Wohlhaben, mehr ihres als E. Mt. Nutz halben zu Unterdruckung und Stillung der Sach
268 K HISTORII ŽIDŮ 1533. dahin: zum ersten sein die Personen, so der Handlung beigewesen, bei uns in Suspition und Verdacht, angesehen, dass der ein Jud des Munkho Brueder und der ander sein Vetter ist, derwegen ihren halben die Sach gleich wohl auf ein bösen Weg gespielt hätt werden mugen. Zum andern (wiewohl wir etwas in Zweifl schreiben muessen) so achten wir doch nach Gelegenheit der Sach darfur, dieselb Bundnus werde den Verstand haben, dass der ein Jud als auch ein Öbrister in dem Rath oder Ambt der Altisten dem Munkho nichts entgegen hand- len, thuen oder reden, sonder was er Munkho zu den Sachen, so bei ihrem judischen Recht furkommen, rede, thue und handle, dass ihme dasselb der ander auch gefallen lassen solle, und zu solchen Verstandt bewegt uns furnemblich, dass die Erkanntnus bei des Munkho Juden Freunden stehen solle, und wo diser Verstand recht, so wäre solche Handlung wider ihren gethanen Eid und Pflicht der judischen Gemein hoch beschwerlich und gefährlich und demnach strafmessig. Zum dritten, so besorgen wir auch, dieweil der Munkho ob Offen- barung der Sach so grosse Furcht und Sorg bisher getragen und noch trägt und sich derhalben gar unter die Präger, als die umb Mehrung E. Mt. Cammerguets wenig Mühe, Fleis oder Furderung thuen, zeucht, es werde diese unlauter Bundnus eintweders den obgemelten oder doch ein andern bösen Verstand haben, durch welchen Verstand er straf- messig erkennt werden möchte. Zum vierten, so hat unsers Bedunkens den Juden solch Verbund- nuss ihrer Ambter halben ze machen und Poenfall aufeinander ze setzen keinswegs gebuhrt, dann ob einer in seinem Ambt unrecht oder verräterisch handlet, darinnen gebuhret E. Mt. Maass ze geben und einen Juden ze straffen, und nicht ein Jud den andern also zu ver- binden. Nun ist auch das obgemelt Urtl der Präger, soferr es dermassen (wie wir bericht sein und es den Juden furgehalten worden) gestellt ist, unsers Achtens gar ein unlauter und nach Gelegenheit der Sach ein frembd Urtl, erstlich darumb, dass sie die Klag allein der Gemein heimbstellen, die doch dieser Handlung nicht [......] Wissen tragen und derhalben auch kein grundliche beweisliche Klag fueren mugen. Zudem was ist von nöthen, das die Gemein klag, so doch des Munkho Juden Handlung und That selbst klagt, und soferr sie strafmässig be- funden, nachmals von dem, so die Straf gebuhrt, Klag genueg beschehen wirdet. Und bei solcher der von Prag Handlung, Furnehmben und Unterfahen der Sachen ist leicht zu verstehen, dass sie hierinnen, on Zweifl in Erkanntnus des Munkho Vormugen und Wohlhaben, mehr ihres als E. Mt. Nutz halben zu Unterdruckung und Stillung der Sach
Strana 269
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 269 handlen, dabei auch zu vermueten, dass nicht allein wir, sonder auch 1533 die Präger und Juden selbst solche Bundnus fur strafmässig erkennen, dann wo sie es anderst meineten, wurden sie furwahr ausserhalb unser, die wir bei Offnung der Truhen gewest, sich so tief der Sachen in der Still nicht unternommen und sich der Munkho so hart und embsig bei ihnen nicht bemuet haben. Daneben auch unterstehen sich die von Prag sich gegen die Juden, darauf sie der Sachen halben, als sei sie durch dieselben geoffenbart, ihren Verdacht haben, dermassen ze halten und zu erzeigen, auch so viel mit drohlichem Furgeben merken ze lassen, dass sie die Juden, so solch und dergleichen bös Handlungen wissen, dieselben nicht ohne grosse Sorg und Forcht, dass sie dardurch an ihr Nahrung, Leib und Guet zu Verderben kommen möchten, anzeigen dürfen und sich nun hin- füeran dermassen scheuhen, dass sie schier mer Sorg auf die von Prag (angesehen, dass sie unter ihnen wohnen) als auf E. Mt. die Cammer oder jemand andern von E. Mt. wegen haben muessen, und wiewohl E. Mt. solches alles auch noch zu den Zeiten, da diesem Unrat mit liederlicher Muhe und Handlung zu steuern und solches alles zu fur- komben gewest wäre, unterthanigist und getreuer Mainung oft und zu mehrmalen angezeigt, so hat doch die Sach noch bisher nie zu ernst- licher und tapferer Handlung und Einsehung gebracht werden mugen; dann wiewohl nicht allein die Juden, so hie, sonder auch alle, die im Land sein, in E. Mt. Cammer on Mittel gethan, so will doch jeder- mann Befelch uber dieselben haben und sich derselben gewältig ma- chen. Und dieweil solches also [ ] zuegesehen und gestatt wirdet, erfolgt nicht allein daraus, dass dardurch die Missthat und Ubel ge- furdert und nicht gestraft, sonder auch dass E. Mt. derselben Hocheit und Oberkeit entzogen, das Cammerguet geschmälert und denen Per- sonen, die E. Mt. Oberkeit, Reputation und Wesen geren erhalten wollten, in Nichte kein Gehorsam geleist, sonder aller Wider- und Un- willen auf sie geworfen und ihren Handlungen, die sie von E. Mt. Bestes und Nothdurst wegen thuen und furnehmben, weder Glauben noch Folg gethan wirdet, dann es ist nun in ein gemein Vermerken komben, dass es an tapferer und ernstlicher Einsehung, Nachdruck und Handhabung manglt. Wohin aber nun solches gedeihen und wohin es noch komben wirdet, das geruehe E. Mt. genädigist selbst zu bedenken. Wir als E. Mt. getreu gehorsam Diener mugen solches E. Mt. nicht unangezeigt lassen, wollen auch solches und anders E. Mt. zu den Zeiten, wann E. Mt. Gelegenheit, Fueg und Zeit sein wirdet, hierinnen stattlich ze handeln, noch mit mehrerm Anzeigen und Erzählung allerlei Faell.
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 269 handlen, dabei auch zu vermueten, dass nicht allein wir, sonder auch 1533 die Präger und Juden selbst solche Bundnus fur strafmässig erkennen, dann wo sie es anderst meineten, wurden sie furwahr ausserhalb unser, die wir bei Offnung der Truhen gewest, sich so tief der Sachen in der Still nicht unternommen und sich der Munkho so hart und embsig bei ihnen nicht bemuet haben. Daneben auch unterstehen sich die von Prag sich gegen die Juden, darauf sie der Sachen halben, als sei sie durch dieselben geoffenbart, ihren Verdacht haben, dermassen ze halten und zu erzeigen, auch so viel mit drohlichem Furgeben merken ze lassen, dass sie die Juden, so solch und dergleichen bös Handlungen wissen, dieselben nicht ohne grosse Sorg und Forcht, dass sie dardurch an ihr Nahrung, Leib und Guet zu Verderben kommen möchten, anzeigen dürfen und sich nun hin- füeran dermassen scheuhen, dass sie schier mer Sorg auf die von Prag (angesehen, dass sie unter ihnen wohnen) als auf E. Mt. die Cammer oder jemand andern von E. Mt. wegen haben muessen, und wiewohl E. Mt. solches alles auch noch zu den Zeiten, da diesem Unrat mit liederlicher Muhe und Handlung zu steuern und solches alles zu fur- komben gewest wäre, unterthanigist und getreuer Mainung oft und zu mehrmalen angezeigt, so hat doch die Sach noch bisher nie zu ernst- licher und tapferer Handlung und Einsehung gebracht werden mugen; dann wiewohl nicht allein die Juden, so hie, sonder auch alle, die im Land sein, in E. Mt. Cammer on Mittel gethan, so will doch jeder- mann Befelch uber dieselben haben und sich derselben gewältig ma- chen. Und dieweil solches also [ ] zuegesehen und gestatt wirdet, erfolgt nicht allein daraus, dass dardurch die Missthat und Ubel ge- furdert und nicht gestraft, sonder auch dass E. Mt. derselben Hocheit und Oberkeit entzogen, das Cammerguet geschmälert und denen Per- sonen, die E. Mt. Oberkeit, Reputation und Wesen geren erhalten wollten, in Nichte kein Gehorsam geleist, sonder aller Wider- und Un- willen auf sie geworfen und ihren Handlungen, die sie von E. Mt. Bestes und Nothdurst wegen thuen und furnehmben, weder Glauben noch Folg gethan wirdet, dann es ist nun in ein gemein Vermerken komben, dass es an tapferer und ernstlicher Einsehung, Nachdruck und Handhabung manglt. Wohin aber nun solches gedeihen und wohin es noch komben wirdet, das geruehe E. Mt. genädigist selbst zu bedenken. Wir als E. Mt. getreu gehorsam Diener mugen solches E. Mt. nicht unangezeigt lassen, wollen auch solches und anders E. Mt. zu den Zeiten, wann E. Mt. Gelegenheit, Fueg und Zeit sein wirdet, hierinnen stattlich ze handeln, noch mit mehrerm Anzeigen und Erzählung allerlei Faell.
Strana 270
270 K HISTORII ŽIDŮ 1533. weiter erindern, dann zu was Verhinderung uns, als denen, die wir E. Mt. Cammerguet geren in aufnehmblich Wesen bringen wöllen, solche und dergleichen Ungehorsam und Widerspännigkeit reichet, das kann E. Mt. selbst genädigist erwägen und bedenken. Und dieweil dann die Sach der gemelten Juden halben dermassen, wie oben erzählt, stehet und gestalt und von wegen Unlauterheit der- selben darinnen zu judicieren und urtheiln etwas beschwerlich und gefährlich ist: demnach so wäre, wie in vorgethanem unserm Schreiben auch gemelt, nochmals unser unterthänigister Rath und Guetbedunken, dass E. Kunigl. Mt. denen von Prag aus der Alten Stadt gar ernstlich geschrieben und befohlen hätte, den Schuldbrief und Vertrag-Zedl, auch anders, so in der Truhen auf ihr Rathaus gebracht vorden, un- verse[hrt] und unverrückt, also wie es jetzo ist, liegen und be- leiben ze lassen und auch in der Handlung, weder mit Urtisprechen noch Execution des vorigen Spruchs oder mit einicherlei Straf weder gegen einem noch den andern Juden, noch in ander Weg nichts weiters furzunehmben noch ze handln, auch furnehmblich, dass sie, die Juden, die sie des Verdachts halben, den sie auf sie haben, in Burgschalt ge- nommen, der Burgschaft muessig und ledig zählen, sie derhalben un- beschwert lassen und hinfuran weder gegen denselben, noch andern Juden nichts weiters noch mehr, als was ihnen von E. Mt. befohlen und zuegelassen ist, furnehmben oder handlen, sonder allenthalben bis auf E. Mt. Ankunft still stehen. Wie dann E. Mt. solch Schreiben der Nothdurft nach und ohne Zweifel dermassen zuthuen wissen wirdet, damit doch sie die von Prag erkennen und spuren mugen, dass E. Mt. ob E. Mt. eigen Sachen und Oberkeit und ob unsern Handlungen, die wir darinnen thuen und furnehmben, Hand halten und mit einem Ernst darzue thuen wolle, und sich hinfuran dest bas massen in solch und dergleichen Sachen und Handlungen wider E. Mt. so freuenlich und verechtlich zugreifen. So nun solches beschiecht, so mag nachmals zu E. Mt. Ankunft E. Mt. der Sachen halben nothdurftige [.. haben und weiter darauf die Pillichkeit handln und furnehmben, und soferr E. Mt. hieraus einicherlei Poenfall erfolgt, denselben wie sich gebuhrt, ersuechen dann der von Prag vorgesprochen Urtl wirdet E. Kunigl. Mt. an Ersuechung derselben Gerechtigkeit wenig oder gar kein Verhinderung bringen, angesehen, dass in den Sachen, E. Mt. Oberkeit und dergleichen betreffend, ze richten, nichts ihres Ambts ist; es wär dann, dass sie sich hierinnen etwas mehrers und anders fur- zunemben unterstehen wollten, welches alles ihnen E. Mt. verbieten und still ze stehen verschafsen muess; doch ob E. Mt. hierinnen an- derst ze handln gemeint und gefällig wäre, das stehet bei E Mt. genä-
270 K HISTORII ŽIDŮ 1533. weiter erindern, dann zu was Verhinderung uns, als denen, die wir E. Mt. Cammerguet geren in aufnehmblich Wesen bringen wöllen, solche und dergleichen Ungehorsam und Widerspännigkeit reichet, das kann E. Mt. selbst genädigist erwägen und bedenken. Und dieweil dann die Sach der gemelten Juden halben dermassen, wie oben erzählt, stehet und gestalt und von wegen Unlauterheit der- selben darinnen zu judicieren und urtheiln etwas beschwerlich und gefährlich ist: demnach so wäre, wie in vorgethanem unserm Schreiben auch gemelt, nochmals unser unterthänigister Rath und Guetbedunken, dass E. Kunigl. Mt. denen von Prag aus der Alten Stadt gar ernstlich geschrieben und befohlen hätte, den Schuldbrief und Vertrag-Zedl, auch anders, so in der Truhen auf ihr Rathaus gebracht vorden, un- verse[hrt] und unverrückt, also wie es jetzo ist, liegen und be- leiben ze lassen und auch in der Handlung, weder mit Urtisprechen noch Execution des vorigen Spruchs oder mit einicherlei Straf weder gegen einem noch den andern Juden, noch in ander Weg nichts weiters furzunehmben noch ze handln, auch furnehmblich, dass sie, die Juden, die sie des Verdachts halben, den sie auf sie haben, in Burgschalt ge- nommen, der Burgschaft muessig und ledig zählen, sie derhalben un- beschwert lassen und hinfuran weder gegen denselben, noch andern Juden nichts weiters noch mehr, als was ihnen von E. Mt. befohlen und zuegelassen ist, furnehmben oder handlen, sonder allenthalben bis auf E. Mt. Ankunft still stehen. Wie dann E. Mt. solch Schreiben der Nothdurft nach und ohne Zweifel dermassen zuthuen wissen wirdet, damit doch sie die von Prag erkennen und spuren mugen, dass E. Mt. ob E. Mt. eigen Sachen und Oberkeit und ob unsern Handlungen, die wir darinnen thuen und furnehmben, Hand halten und mit einem Ernst darzue thuen wolle, und sich hinfuran dest bas massen in solch und dergleichen Sachen und Handlungen wider E. Mt. so freuenlich und verechtlich zugreifen. So nun solches beschiecht, so mag nachmals zu E. Mt. Ankunft E. Mt. der Sachen halben nothdurftige [.. haben und weiter darauf die Pillichkeit handln und furnehmben, und soferr E. Mt. hieraus einicherlei Poenfall erfolgt, denselben wie sich gebuhrt, ersuechen dann der von Prag vorgesprochen Urtl wirdet E. Kunigl. Mt. an Ersuechung derselben Gerechtigkeit wenig oder gar kein Verhinderung bringen, angesehen, dass in den Sachen, E. Mt. Oberkeit und dergleichen betreffend, ze richten, nichts ihres Ambts ist; es wär dann, dass sie sich hierinnen etwas mehrers und anders fur- zunemben unterstehen wollten, welches alles ihnen E. Mt. verbieten und still ze stehen verschafsen muess; doch ob E. Mt. hierinnen an- derst ze handln gemeint und gefällig wäre, das stehet bei E Mt. genä-
Strana 271
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 271 digsten Willen und Wohlgefallen. Und was uns E. Mt. darinnen weiter 1533. zu thuen befehlen und auferlegen wirdet, dem wollen wir gehorsame Vollziehung thuen. Wir haben dannocht E. Mt. solches alles auf der- selben Befelch ganz getreuer unterthaniger Meinung nicht unangezeigt lassen mugen, uns damit E. Mt. aufs gehorsamist befehlend. Datum zu Prag im Schloss am 26. Tag Mai Anno oc. im 33ten. Von Cammerräthen. An die Kunigl. Mt. Arch. česk. mistodržit. Hofberichte 1531—1534. Sv. IX. Fol. 447. 403. Komora česká radí králi naříditi Pražanům, 1533. aby chránili Židy před lidem řemeslným a jinými, kteří je bijí a po nich kamením házejí. Na hradě Pražském 9. čer- vence 1533. Die Juden zu Prag, dass man über sie klopft hat, betreffend. Allergenädigister Herr oc. Es hat sich jetzo neulich hie angefan- gen, dass die Handwerchs- und ander Leut über die Jüden hie klopfen und auch etwo mit Stein zu ihnen werfen; dieweil aber solches unsers Besorgens und nach Gelegenheit der Sach zu nichts anderm als etwo einem Auflauf und Empörung wider die Juden dienstlich sein möchte und hierinnen über etlich Handlungen, so wir umb Abstellung solches bei E. Mst. Hauptleuten und sie furter bei den Prägern gethan, kein Abstellung beschehen mugen, damit dann kunftiger Unrath verhuet werde: so wäre unser unterthänigister Rath und Guetbedunken, dass E. Kunigl. Mt. denen von Prag geschrieben und befohlen hätte, solches Klopfen und anders mit guetem Fueg, wie sie des stattfinden mugen, abstelleten und die Juden vor Beschwerung schutzeten. Wollen wir E. Mt., der wir uns hiemit gehorsamlich befehlen, nicht unangezeigt lassen. Datum zu Prag im Sloss am neunten Tag Julii. Anno oc. im xxxiijten. Von Cammerräthen. An die Kunigl. Mt. Arch. česk. místodrž. Hofberichte 1531—34. Sv IX. Fol. 491. 404. Komora česká králi zprávu podává v příčině 1533. pokuty, která by se na žalobu Žida Mandlav Zisters- dorfu (v Dolních Rakousích) od Žida Pražského Munka vymáhati měla, kterýž však svou nevinu prokázal. Na hradě Pražském, 24. července 1533. Mandl Jud und Munko Jud betreffend. Allergenädigister Herr oc. Verschiener Zeit hat uns E. Mt. von wegen Mandl, Judens zu Zisterstorf, welcher von dem Munkho Juden
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 271 digsten Willen und Wohlgefallen. Und was uns E. Mt. darinnen weiter 1533. zu thuen befehlen und auferlegen wirdet, dem wollen wir gehorsame Vollziehung thuen. Wir haben dannocht E. Mt. solches alles auf der- selben Befelch ganz getreuer unterthaniger Meinung nicht unangezeigt lassen mugen, uns damit E. Mt. aufs gehorsamist befehlend. Datum zu Prag im Schloss am 26. Tag Mai Anno oc. im 33ten. Von Cammerräthen. An die Kunigl. Mt. Arch. česk. mistodržit. Hofberichte 1531—1534. Sv. IX. Fol. 447. 403. Komora česká radí králi naříditi Pražanům, 1533. aby chránili Židy před lidem řemeslným a jinými, kteří je bijí a po nich kamením házejí. Na hradě Pražském 9. čer- vence 1533. Die Juden zu Prag, dass man über sie klopft hat, betreffend. Allergenädigister Herr oc. Es hat sich jetzo neulich hie angefan- gen, dass die Handwerchs- und ander Leut über die Jüden hie klopfen und auch etwo mit Stein zu ihnen werfen; dieweil aber solches unsers Besorgens und nach Gelegenheit der Sach zu nichts anderm als etwo einem Auflauf und Empörung wider die Juden dienstlich sein möchte und hierinnen über etlich Handlungen, so wir umb Abstellung solches bei E. Mst. Hauptleuten und sie furter bei den Prägern gethan, kein Abstellung beschehen mugen, damit dann kunftiger Unrath verhuet werde: so wäre unser unterthänigister Rath und Guetbedunken, dass E. Kunigl. Mt. denen von Prag geschrieben und befohlen hätte, solches Klopfen und anders mit guetem Fueg, wie sie des stattfinden mugen, abstelleten und die Juden vor Beschwerung schutzeten. Wollen wir E. Mt., der wir uns hiemit gehorsamlich befehlen, nicht unangezeigt lassen. Datum zu Prag im Sloss am neunten Tag Julii. Anno oc. im xxxiijten. Von Cammerräthen. An die Kunigl. Mt. Arch. česk. místodrž. Hofberichte 1531—34. Sv IX. Fol. 491. 404. Komora česká králi zprávu podává v příčině 1533. pokuty, která by se na žalobu Žida Mandlav Zisters- dorfu (v Dolních Rakousích) od Žida Pražského Munka vymáhati měla, kterýž však svou nevinu prokázal. Na hradě Pražském, 24. července 1533. Mandl Jud und Munko Jud betreffend. Allergenädigister Herr oc. Verschiener Zeit hat uns E. Mt. von wegen Mandl, Judens zu Zisterstorf, welcher von dem Munkho Juden
Strana 272
272 K HISTORII ŽIDŮ 1533. hie zu Prag wider kaiserlich und kuniglich Gleits-, Scherm- und Frei- brief durch Arrest und in ander Weg bedrangt und demnach den Poenfall, in denselben kaiselichen Briefen begriffen, verfallen sein solle, geschrieben und befohlen, uns der Sachen zu erkundigen und sofern sie dermassen gestalt, alsdann denselben Poenfall von gedachten Juden einzuziehen oc., alles Inhalt desselben E. Mt. Befelchs. Darauf haben wir den Munkho Juden fur uns erfordert und ihne nach Furhaltung der Sachen umb den Poenfall, wie sich geburt, besprochen. Der hat vor unser angezeigt und auch durch ander Judem bewiesen, dass sich Mändl Jud in der Sach und Handlung, darumb er zu dem Munkho Spruch suecht, seiner kaiserlichen Gleits- und Freibrief ganz unbezwungen, aus eigner Bewegnuss und selbstwilliglich begeben und sich gegen seiner Widerparthei wilkurlich ausser einichs Arrests oder Bezwanung [sic] in ein Vertragshandlung eingelassen. Und dieweil dann er Munko sein Un- schuld und der Sachen Gestalt, wie jetzgemelt, vor unser bezeugt und furgebracht und wir uns auch bei ander Juden, so der Sachen Wissen getragen, mit Fleiss erkundigt und in Erkundigung die Sach nach bisher des Munko Anzeigen und Beweisung gemäss befunden: so haben wir daruber mit Einziehung des Poenfalls oder in ander Weeg gegen ge- meltem Munkho der Sachen halben Handlung furzunehmben nicht Fueg haben mugen; sofern aber Mändl Jud vermeinet deshalben auch Beweisung und Grund furzubringen, dardurch solcher Poenfall durch ihne den Munko verwürkt und billich und rechtlich eingezogen werden möchte, so mag ihne E. Mt. dahin weisen und halten lassen, damit er dasselb thue. Alsdann kann ferrer zu Einziehung E. Mt. Gerechtigkeit und gebürlicher Straf gehandlt und gegriffen werden. Wollten wir E. Mt. auf derselben Befehlch zu Unterricht unterthänigister Meinung nicht unangezeigt lassen, uns damit E. Mt. gehorsamlich befehlend. Datum zu Prag im Sloss am 24. Tag Julii. Anno oc. im 33ten. Von Cammerräthen. An die Kunigl. Mt. Arch. česk. místodržit. Hofberichte 1531—1534. B. IX. Fol. 474. 1533. 405. Král Ferdinand hejtmanům království Če- ského o Židech Pražských, co by na škodu bylo un- geltu královskému; pokřikování po Židech, aby za- staveno bylo. Ve Vídni, 4. srpna 1533. Hajtmanuom královstvie Českého. Urozený a statečný v. n. m. Jakož ste nám o Židech Pražských psaní učinili oznamujíc, pokud a kterak některé věci mezi týmiž Židy jsú se zběhly a že by to ungeltu našemu na škodu býti mělo, při tom
272 K HISTORII ŽIDŮ 1533. hie zu Prag wider kaiserlich und kuniglich Gleits-, Scherm- und Frei- brief durch Arrest und in ander Weg bedrangt und demnach den Poenfall, in denselben kaiselichen Briefen begriffen, verfallen sein solle, geschrieben und befohlen, uns der Sachen zu erkundigen und sofern sie dermassen gestalt, alsdann denselben Poenfall von gedachten Juden einzuziehen oc., alles Inhalt desselben E. Mt. Befelchs. Darauf haben wir den Munkho Juden fur uns erfordert und ihne nach Furhaltung der Sachen umb den Poenfall, wie sich geburt, besprochen. Der hat vor unser angezeigt und auch durch ander Judem bewiesen, dass sich Mändl Jud in der Sach und Handlung, darumb er zu dem Munkho Spruch suecht, seiner kaiserlichen Gleits- und Freibrief ganz unbezwungen, aus eigner Bewegnuss und selbstwilliglich begeben und sich gegen seiner Widerparthei wilkurlich ausser einichs Arrests oder Bezwanung [sic] in ein Vertragshandlung eingelassen. Und dieweil dann er Munko sein Un- schuld und der Sachen Gestalt, wie jetzgemelt, vor unser bezeugt und furgebracht und wir uns auch bei ander Juden, so der Sachen Wissen getragen, mit Fleiss erkundigt und in Erkundigung die Sach nach bisher des Munko Anzeigen und Beweisung gemäss befunden: so haben wir daruber mit Einziehung des Poenfalls oder in ander Weeg gegen ge- meltem Munkho der Sachen halben Handlung furzunehmben nicht Fueg haben mugen; sofern aber Mändl Jud vermeinet deshalben auch Beweisung und Grund furzubringen, dardurch solcher Poenfall durch ihne den Munko verwürkt und billich und rechtlich eingezogen werden möchte, so mag ihne E. Mt. dahin weisen und halten lassen, damit er dasselb thue. Alsdann kann ferrer zu Einziehung E. Mt. Gerechtigkeit und gebürlicher Straf gehandlt und gegriffen werden. Wollten wir E. Mt. auf derselben Befehlch zu Unterricht unterthänigister Meinung nicht unangezeigt lassen, uns damit E. Mt. gehorsamlich befehlend. Datum zu Prag im Sloss am 24. Tag Julii. Anno oc. im 33ten. Von Cammerräthen. An die Kunigl. Mt. Arch. česk. místodržit. Hofberichte 1531—1534. B. IX. Fol. 474. 1533. 405. Král Ferdinand hejtmanům království Če- ského o Židech Pražských, co by na škodu bylo un- geltu královskému; pokřikování po Židech, aby za- staveno bylo. Ve Vídni, 4. srpna 1533. Hajtmanuom královstvie Českého. Urozený a statečný v. n. m. Jakož ste nám o Židech Pražských psaní učinili oznamujíc, pokud a kterak některé věci mezi týmiž Židy jsú se zběhly a že by to ungeltu našemu na škodu býti mělo, při tom
Strana 273
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 273 ste nám poslali vajpověď konšeluov Pražských, čemuž sme vyrozuměti 1533. ráčili, ale na tento čas z hodných příčin ráčíme toho všeho odkládati až do našeho do královstvie Českého příjezdu. Než vám poroučieme, abyšte u Pražan to tak opatřili, aby tu Židé předse v témž rukojem- ství zuostali a my tolikéž zřízeným radám komory naší píšem, aby jich z rukojemství nepropouštěli. Což se pak dotýče jiných těžkostí, které na Židy v Praze vzkládají, po nich pokřiky a jiné neřády půso- bíce, rozmluvte o to s Pražany, aby toho nedopouštěli a takové vše- tečnosti za času zastavili, neb by skrz to něco horšího z toho přijíti a povstati mohlo. Také píšem již psaným Pražanóm o faráře Tajnského jim opět poroučejíc i přikazujíc, aby nad ním ruku drželi, jemu pře- kážek žádných činiti nedopouštěli a sami nečinili, rozmluvte i vy, po- kudž potřebu toho poznáte a napomeňte jich, aby podle vuole a přís- ného poručení našeho tak se zachovali jináč nečiníc. Dán u Vídni v pátek před sv. Vavřincem léta oc. XXXIII a království našich řím- ského III a jiných VII. Místodržitelský archiv král. Českého. Missiven v. J. 1533—34. sv. XI. p. 43. 406. Komora česká radí králi, aby vydal Židům Praž- 1533. ským otevřený mandát, kterým by se mohli dovolávati v Čechách, na Moravě a v zemích přivtělených pomoci proti svému odpovědníkovi Šárovcovi a jeho přívržen- cům. Na hradě Pražském 14. září 1533. Allergenädigister Herr oc. E. Mt. Juden hie zu Prag haben uns ein Absag, so ihnen ein Edelmann, genannt Scharowecz 47) sambt etlichen seinen Anhängern und Gehilfen jetzo gethan, der wir E. Mt. hiebei ein Abschrift zuesenden, furgebracht und daneben umb Bewarung unter- thänigist gebeten. Und dieweil dann E Mt. ob den Juden als auch E. Mt. Unterthanen Hand ze haben und sie vor Unbillichkeit ze schutzen genädigst geneigt, so wäre unser unterthänigister Rath und Guet- bedunken, dass E. kunigl. Mt. gemelten Juden ein offen General Mandat gegeben und darinnen E. Mt. Unterthanen und Gerichten in Beheim Mähren und der Kron zuegethanen Landen befohlen hätten, wo sie von beruerten Juden mit demselben oder einer glaublichen Ab- schrift davon ersuecht und umb Recht gegen den beruerten Scharo- wecz und seinen Anhängern als ihren Feinden angeruft wurden, ihnen desselben gegen ihnen zu verhelsen, so möchten die Juden auf die be- ruerten ihre Abgesagten Kundschaften halten lassen und zu Bekom- bung derselben solch Mandat ihrer Nothdurft nach gebrauchen. Und 47) Václav Šárovec byl toho času jako odpovědník zemský uvězněn v Sasku. Viz v »Čas. mus. král. Česk. 1888 článek »Václav Šárovec oc« od F. Tadry. 18
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 273 ste nám poslali vajpověď konšeluov Pražských, čemuž sme vyrozuměti 1533. ráčili, ale na tento čas z hodných příčin ráčíme toho všeho odkládati až do našeho do královstvie Českého příjezdu. Než vám poroučieme, abyšte u Pražan to tak opatřili, aby tu Židé předse v témž rukojem- ství zuostali a my tolikéž zřízeným radám komory naší píšem, aby jich z rukojemství nepropouštěli. Což se pak dotýče jiných těžkostí, které na Židy v Praze vzkládají, po nich pokřiky a jiné neřády půso- bíce, rozmluvte o to s Pražany, aby toho nedopouštěli a takové vše- tečnosti za času zastavili, neb by skrz to něco horšího z toho přijíti a povstati mohlo. Také píšem již psaným Pražanóm o faráře Tajnského jim opět poroučejíc i přikazujíc, aby nad ním ruku drželi, jemu pře- kážek žádných činiti nedopouštěli a sami nečinili, rozmluvte i vy, po- kudž potřebu toho poznáte a napomeňte jich, aby podle vuole a přís- ného poručení našeho tak se zachovali jináč nečiníc. Dán u Vídni v pátek před sv. Vavřincem léta oc. XXXIII a království našich řím- ského III a jiných VII. Místodržitelský archiv král. Českého. Missiven v. J. 1533—34. sv. XI. p. 43. 406. Komora česká radí králi, aby vydal Židům Praž- 1533. ským otevřený mandát, kterým by se mohli dovolávati v Čechách, na Moravě a v zemích přivtělených pomoci proti svému odpovědníkovi Šárovcovi a jeho přívržen- cům. Na hradě Pražském 14. září 1533. Allergenädigister Herr oc. E. Mt. Juden hie zu Prag haben uns ein Absag, so ihnen ein Edelmann, genannt Scharowecz 47) sambt etlichen seinen Anhängern und Gehilfen jetzo gethan, der wir E. Mt. hiebei ein Abschrift zuesenden, furgebracht und daneben umb Bewarung unter- thänigist gebeten. Und dieweil dann E Mt. ob den Juden als auch E. Mt. Unterthanen Hand ze haben und sie vor Unbillichkeit ze schutzen genädigst geneigt, so wäre unser unterthänigister Rath und Guet- bedunken, dass E. kunigl. Mt. gemelten Juden ein offen General Mandat gegeben und darinnen E. Mt. Unterthanen und Gerichten in Beheim Mähren und der Kron zuegethanen Landen befohlen hätten, wo sie von beruerten Juden mit demselben oder einer glaublichen Ab- schrift davon ersuecht und umb Recht gegen den beruerten Scharo- wecz und seinen Anhängern als ihren Feinden angeruft wurden, ihnen desselben gegen ihnen zu verhelsen, so möchten die Juden auf die be- ruerten ihre Abgesagten Kundschaften halten lassen und zu Bekom- bung derselben solch Mandat ihrer Nothdurft nach gebrauchen. Und 47) Václav Šárovec byl toho času jako odpovědník zemský uvězněn v Sasku. Viz v »Čas. mus. král. Česk. 1888 článek »Václav Šárovec oc« od F. Tadry. 18
Strana 274
274 K HISTORII ŽIDŮ 1533. so nun solches E. Mt. gefällig ist, so geruehe uns E. Mt. desselben zu- verständigen, wöllen wir solch Mandat aufrichten und verfertigen und alsdann E. Mt. zu Verzeichnung zueschicken. Datum zu Prag im Sloss am xiiij Tag Septembris anno oc. im xxxiij. 48) An die kunigl Mt. Von Cammerräthen. Arch. česk. místodržit. Hofberichte 1531—1534. sv. IX. F. 522. 1533. 407. Komora česká radí králi, aby v případě, že by Žid Mendl v příčině sporu svého se Židem Munkem ně- jakou žádost podal, odkázán byl ke komoře, která je vy- slechne a pak o výsledku podá králi zprávu. Na hradě Pražském 24. října 1533. Mändl und Munko, Juden, betreffend. Allergenadigster Herr oc. Welchermassen uns E. Kunigl. Mt. jetzo von wegen des Mändl und Munko Juden neben Zuesendung seiner des Mändl Suplication, darinnen er sich eines Arrests oder Ver- bots, so ihme von bemeltem Munko, wider seine Gleits- und Freibrief gethan sein solle, beschwert, abermals geschrieben und befohlen, die Sach zwischen den beruerten Juden zu verhören und ob einichen Poen- fall verruckt wäre, denselben zu der Kammer einzuziehen, das haben wir unterthäniglich vernomben. Nun haben wir vorhin E. Kunigl. Mt. auf E. Mt. Befelch zu Unterricht der Sachen geschrieben und ange- zeigt, dass der beruert Munkho vor unser bewiesen, dass sich Mendl Jud in der Sach und Handlung, darumb er zu dem gedachten Munko Spruch suechet, seiner Gleits- und Freibrief ganz unbezwungen be- geben und willkurlich in ein Vertragshandlung eingelassen, und soferr demnach Mendl Jud hiewider Beweisung oder anders furzubringen hätt, dass er an uns gewiesen werden solle oc, wie dann E. Mt. solches 43) L. 1535 dne 17. června psal kr. Ferdinand v příčině vynešení rozsudku najvyššímu komorníku království Českého Albrechtovi z Gutštaina a Janovi Lito- bořskému z Chlumu, všem spuolu. Urození, stateční, v. n. m. Z psaní vašeho, pokudž jste tu rozepři mezi Václavem Šárovcem a Židy Pražskými z poručení našeho slyšeli a jakú byšte vejpověď podle naučení z soudu zemského učiniti stranám chtěli, to sme sobě přečísti dali a tomu všemu vyrozuměti ráčili. Kdež nám se taková vejpověď dobře líbí, protož vám poroučíme, abyšte obešlíc strany ke dní určitému aneb jim oznámíc takovú vejpověď spravedlivú, jakž jste nám sepsanů poslali, udělali a my také na přímluvu vaší témuž Šárovcovi glejtu našeho až do času sv. Barto- loměje přidati jsme ráčili, kterýž vám s jinými vejpisy posieláme, abyšte jemu glejtu dodali. I vědúc, že nám na tom věc vděčnú učiníte, tej víry k vám býti račíme, že jse tak, jakž vám poroučeti ráčíme, poslušně zachováte, tím nepro- dlévajíc. Datum ut s. [u Vídni ve čtvrtek po sv. Vítě léta oc. 35.]
274 K HISTORII ŽIDŮ 1533. so nun solches E. Mt. gefällig ist, so geruehe uns E. Mt. desselben zu- verständigen, wöllen wir solch Mandat aufrichten und verfertigen und alsdann E. Mt. zu Verzeichnung zueschicken. Datum zu Prag im Sloss am xiiij Tag Septembris anno oc. im xxxiij. 48) An die kunigl Mt. Von Cammerräthen. Arch. česk. místodržit. Hofberichte 1531—1534. sv. IX. F. 522. 1533. 407. Komora česká radí králi, aby v případě, že by Žid Mendl v příčině sporu svého se Židem Munkem ně- jakou žádost podal, odkázán byl ke komoře, která je vy- slechne a pak o výsledku podá králi zprávu. Na hradě Pražském 24. října 1533. Mändl und Munko, Juden, betreffend. Allergenadigster Herr oc. Welchermassen uns E. Kunigl. Mt. jetzo von wegen des Mändl und Munko Juden neben Zuesendung seiner des Mändl Suplication, darinnen er sich eines Arrests oder Ver- bots, so ihme von bemeltem Munko, wider seine Gleits- und Freibrief gethan sein solle, beschwert, abermals geschrieben und befohlen, die Sach zwischen den beruerten Juden zu verhören und ob einichen Poen- fall verruckt wäre, denselben zu der Kammer einzuziehen, das haben wir unterthäniglich vernomben. Nun haben wir vorhin E. Kunigl. Mt. auf E. Mt. Befelch zu Unterricht der Sachen geschrieben und ange- zeigt, dass der beruert Munkho vor unser bewiesen, dass sich Mendl Jud in der Sach und Handlung, darumb er zu dem gedachten Munko Spruch suechet, seiner Gleits- und Freibrief ganz unbezwungen be- geben und willkurlich in ein Vertragshandlung eingelassen, und soferr demnach Mendl Jud hiewider Beweisung oder anders furzubringen hätt, dass er an uns gewiesen werden solle oc, wie dann E. Mt. solches 43) L. 1535 dne 17. června psal kr. Ferdinand v příčině vynešení rozsudku najvyššímu komorníku království Českého Albrechtovi z Gutštaina a Janovi Lito- bořskému z Chlumu, všem spuolu. Urození, stateční, v. n. m. Z psaní vašeho, pokudž jste tu rozepři mezi Václavem Šárovcem a Židy Pražskými z poručení našeho slyšeli a jakú byšte vejpověď podle naučení z soudu zemského učiniti stranám chtěli, to sme sobě přečísti dali a tomu všemu vyrozuměti ráčili. Kdež nám se taková vejpověď dobře líbí, protož vám poroučíme, abyšte obešlíc strany ke dní určitému aneb jim oznámíc takovú vejpověď spravedlivú, jakž jste nám sepsanů poslali, udělali a my také na přímluvu vaší témuž Šárovcovi glejtu našeho až do času sv. Barto- loměje přidati jsme ráčili, kterýž vám s jinými vejpisy posieláme, abyšte jemu glejtu dodali. I vědúc, že nám na tom věc vděčnú učiníte, tej víry k vám býti račíme, že jse tak, jakž vám poroučeti ráčíme, poslušně zachováte, tím nepro- dlévajíc. Datum ut s. [u Vídni ve čtvrtek po sv. Vítě léta oc. 35.]
Strana 275
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 275 ohn Zweifl genädigist vernomben hat, dasselb ist bisher nicht be-1533. schehen und Mendl Jud nicht erschienen. Und so dann E. Mt. Will und Meinung ist, die Sach zwischen gemelten Juden zu verhören und nachmals darinnen ze handln, so ist von nöten, es wäre auch unser unterthänigister Rath und Guetbedunken, soferr gemelter Mendl bei E. Mt. derhalben ferrer Ansuechen thuen [würde]. E. Mt. gerueche ihne hieher ze weisen, so wollen wir sie beid laut E Mt. Befelchs ver- hören und als dann E. Mt. der Sachen, wie sie in Verhör befunden, grundlichen und lautern Unterricht thuen und ferrer mit E. Mt. Befelch und Vorwissen darinnen die Bilicheit und Nothdurft furnemben und handln. Das haben wir E. Kunigl. Mt. auf derselben Befelch unterthäni- gister Meinung nicht unangezeigt lassen mugen, uns damit E. Mt. ge horsamblich befehlend. Datum zu Prag im Sloss am vierundzwainzigisten Tag Octobris anno oc im dreiunddreissigisten. An die Kunigl. Mt. Von Herrn Kammerräthen. Arch. česk. místodržit. Hofberichte 1531—1534. IX. 539. 408. Král Ferdinand činí výpověď o různice mezi 1534. některými Židy Pražskými a Žalmanem Munkou. Na hradě Pražském po 28. lednu 1534. Vejpověď Židuom. My Ferdinand oc. Oznamujem tímto listem všem, jakož sú Židé Pražští zejména tito: Samuel Sax, Šťastný Malostranský, Mojžíš lékař, Isak Barochuov syn, Mojžieš Černý, Maier Sary syn o některé ro- zepře a nesnáze s Žalmanem Munkú Židem před námi a radami na- šimi činiti měli, kteréžto ruoznice, jim vyrozuměvše, mezi týmiž Židy s obú stran zdvihnúti sme ráčili a tímto listem naším zdviháme chtíc, aby jim k žádné škodě ani ujmě na časy budoucí od nás, dědicuov našich i od jednoho každého zpomínány ani tím viněni a honěni nebyli žádným vymyšleným obyčejem, než mají s obú stran pokojně k sobě se zachovati. Tomu na svědomí oc. Dán na hradě Pražském [před- chozí list má datum ve čtvrtek po sv. Pavlu na víru obrácení léta oc XXXIIII.]. Místodrž. arch. král. Českého. Missiven v. J. 1533—34. XI. p. 250. 409. Král Ferdinand biskupu Olomuckému, aby Ži- 1534. dům v Kroměříži zůstávati dovolil a jich nepronásle- doval. Na hradě Pražském, 22. února 1534.
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 275 ohn Zweifl genädigist vernomben hat, dasselb ist bisher nicht be-1533. schehen und Mendl Jud nicht erschienen. Und so dann E. Mt. Will und Meinung ist, die Sach zwischen gemelten Juden zu verhören und nachmals darinnen ze handln, so ist von nöten, es wäre auch unser unterthänigister Rath und Guetbedunken, soferr gemelter Mendl bei E. Mt. derhalben ferrer Ansuechen thuen [würde]. E. Mt. gerueche ihne hieher ze weisen, so wollen wir sie beid laut E Mt. Befelchs ver- hören und als dann E. Mt. der Sachen, wie sie in Verhör befunden, grundlichen und lautern Unterricht thuen und ferrer mit E. Mt. Befelch und Vorwissen darinnen die Bilicheit und Nothdurft furnemben und handln. Das haben wir E. Kunigl. Mt. auf derselben Befelch unterthäni- gister Meinung nicht unangezeigt lassen mugen, uns damit E. Mt. ge horsamblich befehlend. Datum zu Prag im Sloss am vierundzwainzigisten Tag Octobris anno oc im dreiunddreissigisten. An die Kunigl. Mt. Von Herrn Kammerräthen. Arch. česk. místodržit. Hofberichte 1531—1534. IX. 539. 408. Král Ferdinand činí výpověď o různice mezi 1534. některými Židy Pražskými a Žalmanem Munkou. Na hradě Pražském po 28. lednu 1534. Vejpověď Židuom. My Ferdinand oc. Oznamujem tímto listem všem, jakož sú Židé Pražští zejména tito: Samuel Sax, Šťastný Malostranský, Mojžíš lékař, Isak Barochuov syn, Mojžieš Černý, Maier Sary syn o některé ro- zepře a nesnáze s Žalmanem Munkú Židem před námi a radami na- šimi činiti měli, kteréžto ruoznice, jim vyrozuměvše, mezi týmiž Židy s obú stran zdvihnúti sme ráčili a tímto listem naším zdviháme chtíc, aby jim k žádné škodě ani ujmě na časy budoucí od nás, dědicuov našich i od jednoho každého zpomínány ani tím viněni a honěni nebyli žádným vymyšleným obyčejem, než mají s obú stran pokojně k sobě se zachovati. Tomu na svědomí oc. Dán na hradě Pražském [před- chozí list má datum ve čtvrtek po sv. Pavlu na víru obrácení léta oc XXXIIII.]. Místodrž. arch. král. Českého. Missiven v. J. 1533—34. XI. p. 250. 409. Král Ferdinand biskupu Olomuckému, aby Ži- 1534. dům v Kroměříži zůstávati dovolil a jich nepronásle- doval. Na hradě Pražském, 22. února 1534.
Strana 276
276 K HISTORII ŽIDŮ 1534. Biskupu Olomuckému. Duostojný, nábožný v. n. m. Vznesli jsú na nás Židé naši Pražští, že by měl Židóm Kroměřížským rozkázati jse z Kroměříže vyprodati a pryč stěhovati, obtěžujíc sobě takové tvé přísné i náhlé rozkázání, neb ti Židé nevědí s ženami a s dítkami svými, kde se obrátiti, proše [sic nás k tobě za milostivú přímluvu, kteréž sme jim, poněvadž jsú také od Boha k lidem podobenstvím člověka stvořeni a do vuole boží na světě živiti se muosí, odepříti neráčili. Protož tebe s pilností žádati a za týž Židy Kroměřížské jse přimlúvati ráčíme, aby jim bytu a jich živnosti tu v Kroměříži tak jako prvé přál a tej těžkosti vyhnáním na ně nevzkládal, neb praví, že se chtí všelijak poslušně k tobě zachová- vati i to, ačby v čem vystoupili, napraviti. Kdež znajíc jich pokoru nepochybujem, že již psaným Židóm přímluvy naší užiti dáš a my tobě takovú tvú povolnost milostí naší královskú zpomínati i milo- stivě nahraditi ráčíme. Dán na hradě Pražském v neděli, jenž slove Invocavit léta oc XXXIIII. Arch. místodrž. král. Českého. Missiven v. J. 1533—34. XI. pag. 259. 1534. 410. Král Ferdinand purkmistru a radě Starého města Pražského o obdarování Žalmana Munky králem Lud- víkem při sázení starších židovských. Na hradě Pražském, 6. března 1534. Staroměstským. Poctiví, věrní n. m. Vznesli jsú na nás někteří Židé Pražští, že by Žialman Munka s rodem svým té milosti a obdarování, kterúž jim král Ludvík slavné paměti, bratr a švagr náš nejmilejší, listem svým královským o sázení starších a summovníkuov učiniti a dáti ráčil, v užívání a při tom od vás držáni a zachováni nebyli z příčiny, že by proti jich pořádku židovskému, co se starších i summovníkuov z jich rodu sázení dotýče, to býti mělo. I poněvadž sme my na prosbu nade- psaného Munky list o obdarování krále Ludvíka potvrditi ráčili, vám poroučíme přikazujíc, abyšte nám toho zprávu dali, jestli Munka Žid s svým rodem osoby mezi staršími a summovníky židovskými přísežné mívali a podle obdarování krále Ludvíka jim daného a jakž zprávu míti ráčíme, v knihy vaše městské zapsaného, na díle neb při všem od vás zachováni byli; neb i tu zprávu jmíti ráčíme, že byšte s stranú téhož Munky odpornú, což se summovníkuov židovských dotýče, ortel učinili, kdež jestli tak jest, tehdy nám tejž vejpovědi vaší vejpis pro lepší zprávu, aby se žádné straně od nás v ničemž neublížilo, pošlete,
276 K HISTORII ŽIDŮ 1534. Biskupu Olomuckému. Duostojný, nábožný v. n. m. Vznesli jsú na nás Židé naši Pražští, že by měl Židóm Kroměřížským rozkázati jse z Kroměříže vyprodati a pryč stěhovati, obtěžujíc sobě takové tvé přísné i náhlé rozkázání, neb ti Židé nevědí s ženami a s dítkami svými, kde se obrátiti, proše [sic nás k tobě za milostivú přímluvu, kteréž sme jim, poněvadž jsú také od Boha k lidem podobenstvím člověka stvořeni a do vuole boží na světě živiti se muosí, odepříti neráčili. Protož tebe s pilností žádati a za týž Židy Kroměřížské jse přimlúvati ráčíme, aby jim bytu a jich živnosti tu v Kroměříži tak jako prvé přál a tej těžkosti vyhnáním na ně nevzkládal, neb praví, že se chtí všelijak poslušně k tobě zachová- vati i to, ačby v čem vystoupili, napraviti. Kdež znajíc jich pokoru nepochybujem, že již psaným Židóm přímluvy naší užiti dáš a my tobě takovú tvú povolnost milostí naší královskú zpomínati i milo- stivě nahraditi ráčíme. Dán na hradě Pražském v neděli, jenž slove Invocavit léta oc XXXIIII. Arch. místodrž. král. Českého. Missiven v. J. 1533—34. XI. pag. 259. 1534. 410. Král Ferdinand purkmistru a radě Starého města Pražského o obdarování Žalmana Munky králem Lud- víkem při sázení starších židovských. Na hradě Pražském, 6. března 1534. Staroměstským. Poctiví, věrní n. m. Vznesli jsú na nás někteří Židé Pražští, že by Žialman Munka s rodem svým té milosti a obdarování, kterúž jim král Ludvík slavné paměti, bratr a švagr náš nejmilejší, listem svým královským o sázení starších a summovníkuov učiniti a dáti ráčil, v užívání a při tom od vás držáni a zachováni nebyli z příčiny, že by proti jich pořádku židovskému, co se starších i summovníkuov z jich rodu sázení dotýče, to býti mělo. I poněvadž sme my na prosbu nade- psaného Munky list o obdarování krále Ludvíka potvrditi ráčili, vám poroučíme přikazujíc, abyšte nám toho zprávu dali, jestli Munka Žid s svým rodem osoby mezi staršími a summovníky židovskými přísežné mívali a podle obdarování krále Ludvíka jim daného a jakž zprávu míti ráčíme, v knihy vaše městské zapsaného, na díle neb při všem od vás zachováni byli; neb i tu zprávu jmíti ráčíme, že byšte s stranú téhož Munky odpornú, což se summovníkuov židovských dotýče, ortel učinili, kdež jestli tak jest, tehdy nám tejž vejpovědi vaší vejpis pro lepší zprávu, aby se žádné straně od nás v ničemž neublížilo, pošlete,
Strana 277
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 277 znajíc jistou vuoli naši, tak se zachovejte. Dán na hradě Pražském 1534. v pátek po neděli Reminiscere 34. Místodrž. arch. král. Českého. Missiven v. J. 1533—34. XI. f. 301. 411. Ferdinand král Židovi Isákovi dává vý- 1534. hostný list, aby v Litoměřicích bez překážky by- dleti mohl. Na hradě Pražském. 11. března 1534. List vejhostní Židovi Isákovi. My Ferdinand oc. Oznamujem tímto listem všem, že jsme od urozeného Zdislava Berky z Dubé oc, najvyššího sudího království Če- ského oc, v. n. m. prošeni, abychom k tomu milostivě povoliti ráčili, aby Žid Isaak s dětmi svými a s čeledí svú v městě Litoměřicích svo- bodně bydleti a své živnosti bez překážky hleděti mohli: kdež my vzhlédše na svrchupsaného Zdislava Berky prosbu k tomu sme milo- stivé povolení naše dáti ráčili a tímto listem dáváme, chtíce tomu, aby jmenovaný Žid Isaak s dětmi svými i se vším statkem svým se do města Litoměřic stěhovati a tu v městě beze vší a všelijaké překážky živnosti své hleděti mohl. Avšak svrchupsaný Žid Isaak má a povinen bude každý rok do komory naší královské puol třetí kopy grošuov českých platu ročně dávati a při tom, jakéž by koli nadto vejš daně kterého roku na Židy v témž městě Litoměřicích do komory naší krá- lovské uloženy byly, aby týž Žid Isaak i s svými dědici s těmi, kteříž by koli své zvláštní obchody a živnosti tu v městě řečeném vedli, v týchž daních ve všech podle jiných Židuov povinni je dávati byli. Protož přikazujem všem poddaným našim království Českého a zvláště opatrným purkmistru a konšeluom města Litoměřic v. n. m., abyšte často jmenovaného Isaaka Žida při tom, což se nahoře píše, zachovali, jemu ani dědicuom jeho v tom žádných překážek nečinili ani jinému činiti dopouštěli pod uvarováním nemilosti naší královské. Tomu na svědomí pečeť naši menší oc. Dán na hradě Pražském ve čtvrtek po neděli jenž slove Oculi, léta oc. XXXIIII. Místodrž. arch. král. Česk. Missiven v. J. 1533—34. XI. p. 251. 412. Král Ferdinand starším Židům Pražským, 1534. aby vynesli rozsudek ve při mezi Židem Seiligma- nem a rabím Hassiasem. Na hradě Pražském. 23. dubna 1534. Befelch an die Eltisten Juden zu Prag zwischen Seiligmann und Rabi Has- sias, Juden, Ort und Ennd zu machen. Ferdinand oc. Ir Eltisten Juden allhie zu Prag. Wir vernemen, dass Seiligman Jud den Peenfall, so er von wegen, dass er den Rabi
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 277 znajíc jistou vuoli naši, tak se zachovejte. Dán na hradě Pražském 1534. v pátek po neděli Reminiscere 34. Místodrž. arch. král. Českého. Missiven v. J. 1533—34. XI. f. 301. 411. Ferdinand král Židovi Isákovi dává vý- 1534. hostný list, aby v Litoměřicích bez překážky by- dleti mohl. Na hradě Pražském. 11. března 1534. List vejhostní Židovi Isákovi. My Ferdinand oc. Oznamujem tímto listem všem, že jsme od urozeného Zdislava Berky z Dubé oc, najvyššího sudího království Če- ského oc, v. n. m. prošeni, abychom k tomu milostivě povoliti ráčili, aby Žid Isaak s dětmi svými a s čeledí svú v městě Litoměřicích svo- bodně bydleti a své živnosti bez překážky hleděti mohli: kdež my vzhlédše na svrchupsaného Zdislava Berky prosbu k tomu sme milo- stivé povolení naše dáti ráčili a tímto listem dáváme, chtíce tomu, aby jmenovaný Žid Isaak s dětmi svými i se vším statkem svým se do města Litoměřic stěhovati a tu v městě beze vší a všelijaké překážky živnosti své hleděti mohl. Avšak svrchupsaný Žid Isaak má a povinen bude každý rok do komory naší královské puol třetí kopy grošuov českých platu ročně dávati a při tom, jakéž by koli nadto vejš daně kterého roku na Židy v témž městě Litoměřicích do komory naší krá- lovské uloženy byly, aby týž Žid Isaak i s svými dědici s těmi, kteříž by koli své zvláštní obchody a živnosti tu v městě řečeném vedli, v týchž daních ve všech podle jiných Židuov povinni je dávati byli. Protož přikazujem všem poddaným našim království Českého a zvláště opatrným purkmistru a konšeluom města Litoměřic v. n. m., abyšte často jmenovaného Isaaka Žida při tom, což se nahoře píše, zachovali, jemu ani dědicuom jeho v tom žádných překážek nečinili ani jinému činiti dopouštěli pod uvarováním nemilosti naší královské. Tomu na svědomí pečeť naši menší oc. Dán na hradě Pražském ve čtvrtek po neděli jenž slove Oculi, léta oc. XXXIIII. Místodrž. arch. král. Česk. Missiven v. J. 1533—34. XI. p. 251. 412. Král Ferdinand starším Židům Pražským, 1534. aby vynesli rozsudek ve při mezi Židem Seiligma- nem a rabím Hassiasem. Na hradě Pražském. 23. dubna 1534. Befelch an die Eltisten Juden zu Prag zwischen Seiligmann und Rabi Has- sias, Juden, Ort und Ennd zu machen. Ferdinand oc. Ir Eltisten Juden allhie zu Prag. Wir vernemen, dass Seiligman Jud den Peenfall, so er von wegen, dass er den Rabi
Strana 278
278 K HISTORII ŽIDŮ 1534. Hassias geschlagen, in der Schuel nit eingelegt und also bisher noch nit zu End gebracht; auch derselb Seiligman uber und wider unsern Befelh als ungehorsamer vor seiner Obrigkeit nit erschienen, sondern veracht und wie wir bericht, so hab er vor auch einen Juden geschlagen, welches alss durch Hilf seines Bruedern Munko, derselben Zeit ein Obrister, verschwigen beliben, des Furnembens er villeicht iczt auch were. Demnach ist an euch unser ernstlicher Befelh, dass ir bei Ver- meidung unser Ungnad und Peensall, nemlichen Tausent Schock, an- gesicht dies Briefs in dreien Tagen Urtl, Ort und End aussprechet, den verwahrten Peenfall nembet, auch die Juden, denen des wissentlich, ge- sehn und geschaidn und nit warhaftig Zeugnuss sagen wellen, zaigen an, es stee wider ir Gesetz einem Cristen wider ainen Juden Zeugnuss zu geben, gleichwol mit obbenanntem Peenfall strafet, kein anders thuet bei Vermeidung obangezeigter Ungnad und Verlierung angezeigter Peen, ist unser ernstlicher Willen und Meinung. Geben auf unserm kgl. Schloss Prag den XXIII. Tag Aprilis anno im XXXIIII, unserer Reiche des römischen im vierten und der andern aller im achten. Místodržitelský archiv král. Českého. Kais. Befehle v. J. 1534 XII. f. 32. 413. Komora česká oznamuje králi, co vyjednala od Židů Pražských na dani k zaplacení dlužné pro- vise pro Košateckého Poněvadž Židé jen s tou pod- mínkou k dani svolili, když jim v jejich živnostech, tou dobou velmi obmezených, bude napomoženo, což se však dosud nestalo, radí komora, aby král po- ručil komisařům k tomu zřízeným, kteří na příštím soudu zemském se sejdou, aby záležitost Židů vzali v uvážení Na hradě Pražském, 17. září 1534. 1534. Juden-Steur und Koschatetzky belang. Allergenädigister Herr oc. Wir haben hie mit E. Mt. Juden ge- handelt und von E. Mt. wegen befohlen, den Ausstand und was sie noch an ihr jungstbewilligten Steur ze geben schuldig sein, zu ent- richten, damit wir E. Mt. Befelch nach dem Koschatetzky sein aus- ständig Provissiongeld bezahlen und ander nothwendig Ausgaben davon verrichten möchten. Darauf uns die gedachten Juden angezeigt, sie haben dieselb ihr Steur keiner andern, als der Gestalt ze geben bewilligt, dass ihnen durch E. Mt. zu einer Nahrung, die ihnen dieser Zeit gar abgeschnitten sei, geholfen und sie anders als bisher versehen werden. Und wiewohl ihnen deshalben Vertröstung beschehen, sie auch darauf an derselben ihr Steur bis in die dreizehenhundert Gulden
278 K HISTORII ŽIDŮ 1534. Hassias geschlagen, in der Schuel nit eingelegt und also bisher noch nit zu End gebracht; auch derselb Seiligman uber und wider unsern Befelh als ungehorsamer vor seiner Obrigkeit nit erschienen, sondern veracht und wie wir bericht, so hab er vor auch einen Juden geschlagen, welches alss durch Hilf seines Bruedern Munko, derselben Zeit ein Obrister, verschwigen beliben, des Furnembens er villeicht iczt auch were. Demnach ist an euch unser ernstlicher Befelh, dass ir bei Ver- meidung unser Ungnad und Peensall, nemlichen Tausent Schock, an- gesicht dies Briefs in dreien Tagen Urtl, Ort und End aussprechet, den verwahrten Peenfall nembet, auch die Juden, denen des wissentlich, ge- sehn und geschaidn und nit warhaftig Zeugnuss sagen wellen, zaigen an, es stee wider ir Gesetz einem Cristen wider ainen Juden Zeugnuss zu geben, gleichwol mit obbenanntem Peenfall strafet, kein anders thuet bei Vermeidung obangezeigter Ungnad und Verlierung angezeigter Peen, ist unser ernstlicher Willen und Meinung. Geben auf unserm kgl. Schloss Prag den XXIII. Tag Aprilis anno im XXXIIII, unserer Reiche des römischen im vierten und der andern aller im achten. Místodržitelský archiv král. Českého. Kais. Befehle v. J. 1534 XII. f. 32. 413. Komora česká oznamuje králi, co vyjednala od Židů Pražských na dani k zaplacení dlužné pro- vise pro Košateckého Poněvadž Židé jen s tou pod- mínkou k dani svolili, když jim v jejich živnostech, tou dobou velmi obmezených, bude napomoženo, což se však dosud nestalo, radí komora, aby král po- ručil komisařům k tomu zřízeným, kteří na příštím soudu zemském se sejdou, aby záležitost Židů vzali v uvážení Na hradě Pražském, 17. září 1534. 1534. Juden-Steur und Koschatetzky belang. Allergenädigister Herr oc. Wir haben hie mit E. Mt. Juden ge- handelt und von E. Mt. wegen befohlen, den Ausstand und was sie noch an ihr jungstbewilligten Steur ze geben schuldig sein, zu ent- richten, damit wir E. Mt. Befelch nach dem Koschatetzky sein aus- ständig Provissiongeld bezahlen und ander nothwendig Ausgaben davon verrichten möchten. Darauf uns die gedachten Juden angezeigt, sie haben dieselb ihr Steur keiner andern, als der Gestalt ze geben bewilligt, dass ihnen durch E. Mt. zu einer Nahrung, die ihnen dieser Zeit gar abgeschnitten sei, geholfen und sie anders als bisher versehen werden. Und wiewohl ihnen deshalben Vertröstung beschehen, sie auch darauf an derselben ihr Steur bis in die dreizehenhundert Gulden
Strana 279
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 279 entricht haben, so sei doch bisher in den Sachen, ihr Nahrung betref- 1534. fend, nichts gehandlt, dardurch ihnen nicht allein die bemelt Steur zu entrichten unerschwinglich, sonder auch sich unter E. Mt. also zu er- halten unmöglich sein werde. Dagegen wir ihnen furgehalten, dass E. Mt. mit den Sachen, ihr Nahrung betreffend, umbzegehen nicht Zeit gehabt, wir wöllen aber E. Mt. deshalben von ihren wegen Schreiben und Ermahnung thuen, und so viel gehandlt, dass wir noch dreihun- dert Schock meichsnisch von ihnen gebracht, die wir dem gedachten Koschatetzky in Abslag seines ausständigen Provisiongelds ze geben verordent haben. Deweil wir dann des uberigen Ausstands bei der Kammer gross nothdurftig wären, haben wir nicht unterlassen mugen, bei E. Mt. soviel Ansuechens zu thuen, soferr anders E. Mt. Gelegen- heit wäre, ihnen durch ziemlich Weg zu einer Nahrung helfen ze lassen, dass E. Mt. derhalben denen Commissarien, so E. Mt. vorhin darzue verordent, die jetzo auf nägst kunftigem Landsrecht hie ver- samblt und bei einander sein werden, geschrieben und befohlen hätte, der gemelten Juden Sach nochmals furzunehmben und zuberatschlagen, ob doch leidlich und ziemblich Weg und Mittel irenthalben gefunden werden möchten. Und das haben wir E. Mt. auf gedachter Juden An- langen ermahnungweis zuezeschreiben nicht unterlassen mugen, uns damit E. Mt. aufs unterthänigist befehlend. Datum zu Prag im Sloss am siebzehnten Tag Septembris anno oc im vierunddreissigisten. Von Herren Kammerräthen. An die kunigl. Mt. Arch. česk. místodržit. Hofberichte 1531—1534. B. IX. Fol. 585. 414. Král Ferdinand nařizuje Židům Pražským, 1534. aby z povinného ročního platu nejvyššímu purkrabí Pražskému 300 kop gr. českých vydávali. Ve Vídni, 28. září 1534. Židóm starším Pražským! Židé! Jakož jste nám povinni summu peněz ročního platu do komory naší vydávati: i poroučíme vám přikazujíc, abyšte urozenému Janovi mladšímu z Wartmberka na Zvířeticích, najvyššímu purkrabí Pražskému, věrnému našemu milému, z toho tři sta kop gr. českých rozdílně, totiž puol druhého sta kop gr. česk. na sv. Jiří a druhých puol druhého sta o sv. Havle na každý rok a to až do vuole naší vydávali a hned o sv. Havle najprv příštím dávati počali Jináč nikoli ne- činíc pod uvarováním nemilosti naší královské a skutečného trestání. Dán u Vídni den sv. Václava léta oc. XXXIIII. Místodržitelský arch. král. Česk. Missiven v. J. 1534—36. Bd XIII. p. 48.
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 279 entricht haben, so sei doch bisher in den Sachen, ihr Nahrung betref- 1534. fend, nichts gehandlt, dardurch ihnen nicht allein die bemelt Steur zu entrichten unerschwinglich, sonder auch sich unter E. Mt. also zu er- halten unmöglich sein werde. Dagegen wir ihnen furgehalten, dass E. Mt. mit den Sachen, ihr Nahrung betreffend, umbzegehen nicht Zeit gehabt, wir wöllen aber E. Mt. deshalben von ihren wegen Schreiben und Ermahnung thuen, und so viel gehandlt, dass wir noch dreihun- dert Schock meichsnisch von ihnen gebracht, die wir dem gedachten Koschatetzky in Abslag seines ausständigen Provisiongelds ze geben verordent haben. Deweil wir dann des uberigen Ausstands bei der Kammer gross nothdurftig wären, haben wir nicht unterlassen mugen, bei E. Mt. soviel Ansuechens zu thuen, soferr anders E. Mt. Gelegen- heit wäre, ihnen durch ziemlich Weg zu einer Nahrung helfen ze lassen, dass E. Mt. derhalben denen Commissarien, so E. Mt. vorhin darzue verordent, die jetzo auf nägst kunftigem Landsrecht hie ver- samblt und bei einander sein werden, geschrieben und befohlen hätte, der gemelten Juden Sach nochmals furzunehmben und zuberatschlagen, ob doch leidlich und ziemblich Weg und Mittel irenthalben gefunden werden möchten. Und das haben wir E. Mt. auf gedachter Juden An- langen ermahnungweis zuezeschreiben nicht unterlassen mugen, uns damit E. Mt. aufs unterthänigist befehlend. Datum zu Prag im Sloss am siebzehnten Tag Septembris anno oc im vierunddreissigisten. Von Herren Kammerräthen. An die kunigl. Mt. Arch. česk. místodržit. Hofberichte 1531—1534. B. IX. Fol. 585. 414. Král Ferdinand nařizuje Židům Pražským, 1534. aby z povinného ročního platu nejvyššímu purkrabí Pražskému 300 kop gr. českých vydávali. Ve Vídni, 28. září 1534. Židóm starším Pražským! Židé! Jakož jste nám povinni summu peněz ročního platu do komory naší vydávati: i poroučíme vám přikazujíc, abyšte urozenému Janovi mladšímu z Wartmberka na Zvířeticích, najvyššímu purkrabí Pražskému, věrnému našemu milému, z toho tři sta kop gr. českých rozdílně, totiž puol druhého sta kop gr. česk. na sv. Jiří a druhých puol druhého sta o sv. Havle na každý rok a to až do vuole naší vydávali a hned o sv. Havle najprv příštím dávati počali Jináč nikoli ne- činíc pod uvarováním nemilosti naší královské a skutečného trestání. Dán u Vídni den sv. Václava léta oc. XXXIIII. Místodržitelský arch. král. Česk. Missiven v. J. 1534—36. Bd XIII. p. 48.
Strana 280
280 K HISTORII ŽIDŮ 1534. 415. Komora česká podává zprávu králi, že Židé Pražští přivedli si cizího Žida z Německa a ustanovili ho rabím bez vědomí krále a komory. Rabi ten, jak o tom komora byla zpravena, mnoho ustanovení a zřízení ži- dovských zavedl a vše ve zvláštní knížce sepsal. Knížku takovou nechtějí Pražané, snad k naléhání Židů, komoře vydati, protož radí komora králi, aby o tom sám nařídil Pražanům. Na hradě Pražském, 2. listop. 1534. Juden zu Prag und ihren Rabi betreffend. Allergenadigister Herr oc Es haben die Juden hie zu Prag einen frembden Juden aus teutschen Landen hieher gebracht und ohn E. Mt. oder der Kammer Vorwissen denselben zu einem Rabi gesetzt, welcher unter ihnen, wie uns glaubwürdiger Bericht furkombt, viel neuer ju- discher Satzungen und Ordnungen, die E. Mt. und der Oberkeit zu- wider sein, gemacht und dasselb alles in ein Buechl beschrieben haben solle. Nun haben wir zu Erfahrung eins Grunds denen von Prag ge- schrieben und begehrt, sie sollen dasselb Buechel unter den Juden er- suechen und zu Handen bringen lassen und uns zu Ersehung zue- stellen. Und wiewohl nun die von Prag dasselb Buechl zu Handen ge- bracht, so haben sie doch unserm Begehrn nach uns dasselb, vielleicht auf streng Anhalten der Juden, noch bisher nicht [wollen] zuestellen, sonder angezeigt, sie wollen dasselb bis auf E. Mt. Ankunft bei ihren Handen behalten. Und dieweil dann vorhin allweg der Gebrauch gewest, dass den Juden mit Vorwissen E. Mt. oder der Kammer ein Rabi gesetzt und entsetzt worden ist, hat den Juden keins Wegs gebuhrt, selbst und ohn Zuelassen E. Mt. oder der Kammer, als die ihnen von E. Mt. zu einer Oberkeit furgesetzt, ein Rabi aufzuwerfen, viel weniger solcher Satzungen und Ordnungen einzugehen, die wider E. Mt. und die Ober- keit sein. Und wäre demnach unser unterthänigist Guetbedunken, E. Mt. hätte denen von Prag geschrieben und befohlen, dass sie das bemelt Buechl zu unsern Handen auf E. Mt. Kammer antwurten und geben, so wollen wir uns daraus eines Grunds erkundigen und E. Mt. ferrer Gestalt aller Sachen berichten. Und ob in mittler Zeit die Juden bei E. Mt. umb Bestätigung ihres gesetzten Rabi ansuechen wurden, weiss ihnen E. Mt. darauf mit Bescheid und Antwurt wohl zu begegnen. Das haben wir E. Mt., des ein gnädig Wissen ze haben, nicht unan- gezeigt lassen mugen. Darum zu Prag im Sloss am andern Tag No- vembris anno oc im vierunddreissigisten. An die Kunigl. Mt Von Herrn Kammerräthen. Arch. česk. místodrž. Hofberichte 1531—1534. B. IX. Fol. 618.
280 K HISTORII ŽIDŮ 1534. 415. Komora česká podává zprávu králi, že Židé Pražští přivedli si cizího Žida z Německa a ustanovili ho rabím bez vědomí krále a komory. Rabi ten, jak o tom komora byla zpravena, mnoho ustanovení a zřízení ži- dovských zavedl a vše ve zvláštní knížce sepsal. Knížku takovou nechtějí Pražané, snad k naléhání Židů, komoře vydati, protož radí komora králi, aby o tom sám nařídil Pražanům. Na hradě Pražském, 2. listop. 1534. Juden zu Prag und ihren Rabi betreffend. Allergenadigister Herr oc Es haben die Juden hie zu Prag einen frembden Juden aus teutschen Landen hieher gebracht und ohn E. Mt. oder der Kammer Vorwissen denselben zu einem Rabi gesetzt, welcher unter ihnen, wie uns glaubwürdiger Bericht furkombt, viel neuer ju- discher Satzungen und Ordnungen, die E. Mt. und der Oberkeit zu- wider sein, gemacht und dasselb alles in ein Buechl beschrieben haben solle. Nun haben wir zu Erfahrung eins Grunds denen von Prag ge- schrieben und begehrt, sie sollen dasselb Buechel unter den Juden er- suechen und zu Handen bringen lassen und uns zu Ersehung zue- stellen. Und wiewohl nun die von Prag dasselb Buechl zu Handen ge- bracht, so haben sie doch unserm Begehrn nach uns dasselb, vielleicht auf streng Anhalten der Juden, noch bisher nicht [wollen] zuestellen, sonder angezeigt, sie wollen dasselb bis auf E. Mt. Ankunft bei ihren Handen behalten. Und dieweil dann vorhin allweg der Gebrauch gewest, dass den Juden mit Vorwissen E. Mt. oder der Kammer ein Rabi gesetzt und entsetzt worden ist, hat den Juden keins Wegs gebuhrt, selbst und ohn Zuelassen E. Mt. oder der Kammer, als die ihnen von E. Mt. zu einer Oberkeit furgesetzt, ein Rabi aufzuwerfen, viel weniger solcher Satzungen und Ordnungen einzugehen, die wider E. Mt. und die Ober- keit sein. Und wäre demnach unser unterthänigist Guetbedunken, E. Mt. hätte denen von Prag geschrieben und befohlen, dass sie das bemelt Buechl zu unsern Handen auf E. Mt. Kammer antwurten und geben, so wollen wir uns daraus eines Grunds erkundigen und E. Mt. ferrer Gestalt aller Sachen berichten. Und ob in mittler Zeit die Juden bei E. Mt. umb Bestätigung ihres gesetzten Rabi ansuechen wurden, weiss ihnen E. Mt. darauf mit Bescheid und Antwurt wohl zu begegnen. Das haben wir E. Mt., des ein gnädig Wissen ze haben, nicht unan- gezeigt lassen mugen. Darum zu Prag im Sloss am andern Tag No- vembris anno oc im vierunddreissigisten. An die Kunigl. Mt Von Herrn Kammerräthen. Arch. česk. místodrž. Hofberichte 1531—1534. B. IX. Fol. 618.
Strana 281
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 281 416. Komora česká králi Ferdinandovi o pračce 1535. dvou Židů v hradě Pražském. Na hradě Pražském 10. ledna r. 1535. Betreffend das zwen Juden im Sloss mit einander gehadert und ainer an den andern Hand angelegt haben und derhelben in E. M. Straf gefallen sein, davon wir E. M. Bericht thuen sollen, darumb haben wir wahrlich kain Wissen getragen. Als uns aber diser E. M. Bevelch zuekommen, haben wir den Haubtman des Sloßs fur uns er- fordert und derhalben von ime Bericht begert. Der hat uns angezaigt, es hat sich vor etlich Tagen zugetragen, das zwen Juden dem Obristen Herrn Burggrafen das Gelt, so sie ime jerlich an seiner Besoldung auf E. M. Bevelch raichen und geben, zue und in sein Wonung, so er im Sloßs hat, getragen und desselben Gelt halben etwo unainig worden sein und mit einander gehadert haben sollen; also hat er Haubtman die- selben paid Juden in Vencknus genommen und desselben Tags und Nacht darinnen enthalten und sich erkundigt, wie es ires Haders halben ain Gestalt und ob ainer an den andern Hand angelegt Er hab aber in Erkundigung nichts anders, als dass sy mit einander gekriegt und gehadert haben sollen, bisher finden mugen. Er wolt auch, wover sie strafmessig befunden, ir nicht verschont, sondern wie sich geburt gegen inen gehandelt haben. Solchen seinen Underricht zaigen wir E. M. hiemit an und wollen uns dannocht der Sachen noch auch ferrer erkundigen, und so wir befinden, dass E. M. von den Juden pillich ain Straf erfolgen soll, E. M. desselben und Glegenhait irer Verhandlung verrer mit Grundt sambt unserm Rat und Guetbedunken berichten. Datum zu Prag im Slofs am zehendten Tag Januarii anno im funfund- dreissigisten. Arch. míst. král. Českého. Mis. 15, fol. 3. 417. Komora česká píše Kutnohorským, aby Moj- 1535. žíše Žida z Kolína a kožešníky z Hradce obeslali k soudu komornímu. V Praze, 12. února 1535. (Česky.) Orig. v arch. Kutnohorském. 418. Král Ferdinand markrabí Braniborskému 1535. Jiřímu o vypovězení Židů z knížectví Krnovského, Opolského a Ratiborského. Ve Vídni, 15. srpna 1535. Uns haben deine Räthe, so itzt allhie ein Zeitlang gewesen auf deinen Credenzbrief an uns lautund, durch ein Supplication zu erkennen geben der Juden halben, so täglich je länger je mer ir Praktik wider
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 281 416. Komora česká králi Ferdinandovi o pračce 1535. dvou Židů v hradě Pražském. Na hradě Pražském 10. ledna r. 1535. Betreffend das zwen Juden im Sloss mit einander gehadert und ainer an den andern Hand angelegt haben und derhelben in E. M. Straf gefallen sein, davon wir E. M. Bericht thuen sollen, darumb haben wir wahrlich kain Wissen getragen. Als uns aber diser E. M. Bevelch zuekommen, haben wir den Haubtman des Sloßs fur uns er- fordert und derhalben von ime Bericht begert. Der hat uns angezaigt, es hat sich vor etlich Tagen zugetragen, das zwen Juden dem Obristen Herrn Burggrafen das Gelt, so sie ime jerlich an seiner Besoldung auf E. M. Bevelch raichen und geben, zue und in sein Wonung, so er im Sloßs hat, getragen und desselben Gelt halben etwo unainig worden sein und mit einander gehadert haben sollen; also hat er Haubtman die- selben paid Juden in Vencknus genommen und desselben Tags und Nacht darinnen enthalten und sich erkundigt, wie es ires Haders halben ain Gestalt und ob ainer an den andern Hand angelegt Er hab aber in Erkundigung nichts anders, als dass sy mit einander gekriegt und gehadert haben sollen, bisher finden mugen. Er wolt auch, wover sie strafmessig befunden, ir nicht verschont, sondern wie sich geburt gegen inen gehandelt haben. Solchen seinen Underricht zaigen wir E. M. hiemit an und wollen uns dannocht der Sachen noch auch ferrer erkundigen, und so wir befinden, dass E. M. von den Juden pillich ain Straf erfolgen soll, E. M. desselben und Glegenhait irer Verhandlung verrer mit Grundt sambt unserm Rat und Guetbedunken berichten. Datum zu Prag im Slofs am zehendten Tag Januarii anno im funfund- dreissigisten. Arch. míst. král. Českého. Mis. 15, fol. 3. 417. Komora česká píše Kutnohorským, aby Moj- 1535. žíše Žida z Kolína a kožešníky z Hradce obeslali k soudu komornímu. V Praze, 12. února 1535. (Česky.) Orig. v arch. Kutnohorském. 418. Král Ferdinand markrabí Braniborskému 1535. Jiřímu o vypovězení Židů z knížectví Krnovského, Opolského a Ratiborského. Ve Vídni, 15. srpna 1535. Uns haben deine Räthe, so itzt allhie ein Zeitlang gewesen auf deinen Credenzbrief an uns lautund, durch ein Supplication zu erkennen geben der Juden halben, so täglich je länger je mer ir Praktik wider
Strana 282
282 K HISTORII ŽIDŮ 1535. die Cristen üben, demselben fürzukummen, habest du die Juden in deinem Fürstenthumb Jägerndorf zu Lipschitz geurlaubt, dagegen sich die Stadt verschrieben, was die Juden jerlich geben, dasselb hinfüran zu ewigen Zeiten zu reichen. Nun dass die Juden nit mehr alda ge- litten, dieweil dann die Juden in unserm Fürstenthumb Opln und Ratibor die Cristen auch hart bedrängen, bittest du uns, dieselben auch zu urlauben und den sebigen Geniess, was die Juden geben, von den Städten beider Fürstenthumb zu nenben, dagegen seiest du urbutig dich gegen den Juden, so zu Jegerndorf gefangen und darauf der ge- rechtfertigt Jud bekannt, dermassen zu erzeigen, dass sie sich eines unrechtmässigen Gewalts wider die Billigkeit nit sollen zu beklagen haben Geben dir darauf zu Antwurt, dass wir derselben itz gefangen und des gerechtfertigten Juden geübten Handlung halber deinem Haubt- mann zu Jägerndorf geschrieben und ernstlich bevolhen, samt der Urgicht des gerechtfertigten Juden uns zu berichten und zuezeschicken. Es ist aber bis auf Dato von ime noch nit beschehen, des wir nit klein Miss- fallen tragen und ist darauf an dich unser genädigs Begeren, du wellest mit gedachtem deinem Haubtmann zu Jegerndorf ernstlich verschaffen, uns ernennte Urgicht und geübte Handlung aufs eist zuezeschicken; so das beschicht und wir uns darinnen ersehen, wissen wir uns auf dein Supplication verrer wobl zu verhalten. Das alles haben wir dir auf dein Schreiben und deiner Räte Supplicirn genediger Mainung zu Antwurt nit pergen wellen. Geben in unser Stadt Wien den 15. Tag Augusti anno oc. im XXXV unserer Reiche des römischen im fünften und der andern aller im neunten. Archiv česk místodrž. Kais. Befehle 1535—36. Bd. XIV. f. 128. 1535. 419. Žid Samuel prodal dům v Žatci, 29. října 1535. Bárta Jišovic zpovídá třetí soud: co se domu Matyášovského vedle Trpíkuského domu postaveného dotajče, kterýž mu jest frajmar- kem od Žida Samuele prodán, na hotově jsa každému odpoviedati, kdo by mu jej chtěl naříkati. Testes ut supra. M. S. Zápisy soudu zahájeného v arch m. Žatce. 1536. 420. Komora česká králi Ferdinandovi, aby dva Židé při vývozu stříbra postižení byli potrestáni. Na hradě Pražském, 5. ledna 1536. Silberverführung, so zwen Juden gethan. Allerdurchleuchtigister, großsmächtigister Kunig oc. Es sein zwen Juden, so Silber aus dem Land verführt, jetzo durch E. M. obristen
282 K HISTORII ŽIDŮ 1535. die Cristen üben, demselben fürzukummen, habest du die Juden in deinem Fürstenthumb Jägerndorf zu Lipschitz geurlaubt, dagegen sich die Stadt verschrieben, was die Juden jerlich geben, dasselb hinfüran zu ewigen Zeiten zu reichen. Nun dass die Juden nit mehr alda ge- litten, dieweil dann die Juden in unserm Fürstenthumb Opln und Ratibor die Cristen auch hart bedrängen, bittest du uns, dieselben auch zu urlauben und den sebigen Geniess, was die Juden geben, von den Städten beider Fürstenthumb zu nenben, dagegen seiest du urbutig dich gegen den Juden, so zu Jegerndorf gefangen und darauf der ge- rechtfertigt Jud bekannt, dermassen zu erzeigen, dass sie sich eines unrechtmässigen Gewalts wider die Billigkeit nit sollen zu beklagen haben Geben dir darauf zu Antwurt, dass wir derselben itz gefangen und des gerechtfertigten Juden geübten Handlung halber deinem Haubt- mann zu Jägerndorf geschrieben und ernstlich bevolhen, samt der Urgicht des gerechtfertigten Juden uns zu berichten und zuezeschicken. Es ist aber bis auf Dato von ime noch nit beschehen, des wir nit klein Miss- fallen tragen und ist darauf an dich unser genädigs Begeren, du wellest mit gedachtem deinem Haubtmann zu Jegerndorf ernstlich verschaffen, uns ernennte Urgicht und geübte Handlung aufs eist zuezeschicken; so das beschicht und wir uns darinnen ersehen, wissen wir uns auf dein Supplication verrer wobl zu verhalten. Das alles haben wir dir auf dein Schreiben und deiner Räte Supplicirn genediger Mainung zu Antwurt nit pergen wellen. Geben in unser Stadt Wien den 15. Tag Augusti anno oc. im XXXV unserer Reiche des römischen im fünften und der andern aller im neunten. Archiv česk místodrž. Kais. Befehle 1535—36. Bd. XIV. f. 128. 1535. 419. Žid Samuel prodal dům v Žatci, 29. října 1535. Bárta Jišovic zpovídá třetí soud: co se domu Matyášovského vedle Trpíkuského domu postaveného dotajče, kterýž mu jest frajmar- kem od Žida Samuele prodán, na hotově jsa každému odpoviedati, kdo by mu jej chtěl naříkati. Testes ut supra. M. S. Zápisy soudu zahájeného v arch m. Žatce. 1536. 420. Komora česká králi Ferdinandovi, aby dva Židé při vývozu stříbra postižení byli potrestáni. Na hradě Pražském, 5. ledna 1536. Silberverführung, so zwen Juden gethan. Allerdurchleuchtigister, großsmächtigister Kunig oc. Es sein zwen Juden, so Silber aus dem Land verführt, jetzo durch E. M. obristen
Strana 283
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 283 Landthofmaister auskundschaft, an der That ergriffen und mit sambt 1536. den Silbern, so bei ihnen gefunden und etwas tapfers wert sein sollen, an und in Venknus und Verwahrung genommen, derhalben auch etlich andere Juden hie gesessen, so denselben zweien mit Gesellschaft in der Sachen verwandt sein sollen verpurgt worden. Wie dann E. M. dieselb Handlung alle angezweifelt aus gedachts Herrn Landhofmaisters Schrei ben, so er E. M. hieneben thuet, nachlengs und Notturften vernehmen werden. Dieweil dann hierinnen wider die Landsordnung groslich ge- handelt und E M. aus der Sach nit alein ein tapferer Poenfall erfolgen, sonder auch durch ernstliche Straf und Einsehung dergleichen bös und schädlich Handlungen abgestellt werden mugen, so ist unser under- thänigist Gutdunken, E. M. geruhen die Sachen nit gering zu wägen, sonder Bevelch und Ordnung ze geben, damit die berührten Juden umb ihrer Vorhandlung willen dermassen gestraft werden, darob ander ein Ebenpilt emphahen und sich in dergleichen pös Handlungen zu begeben dest mehr Sorg und Scheuhen haben. Und so dann E. M. daraus einich Poenfall am Gelt erfolgen (welcher unsers Achtens und wie wir von der Sachen Bericht einpfahen, gewißs sein solle), so ist unser unterthänigister Rat, das E. M. in Bedenckung der großsen Notturft, davon wir E. M. hieneben in einem sondern Schreiben anzeigen thuen, aus denselben Poenfallen, wo nit mer, so doch so viel als zu Bezahlung und Underhaltung der armen Holuncken, Corales, Post und Chammer- poten ungefährlich genug sein mag, genedigist erfolgen zu lassen. Datum zu Prag im Sloſs am funften Tag Januarii anno im XXXVI. Mist. arch. král. Česk. Cop. 15., fol. 77. 421. Nařízení Jana z Pernšteina o pobytu Židů 1536. v městě Novém Bydžově. 22. května 1536. My purgmistr a rada svrchupsaná oznamujem tímto zápisem všem tak nynějším, jako i budúcím našim na potomní čas, že s radú a z rozkázání JMti pána, pana našeho milostivého pana Jana z Pernšteina toto jest Židuom zdejším uloženo a tímto zápisem utvrzeno pod po- kutú 10 kop míš., který by se v tom na budúcí čas nezachoval, a to takto, že žádný Žid, který jest hospodářem nyní v této obci, že nemá u sebe v domě jmíti ani přechovávati žádného podruha ani žádného zetě pod žádným zpuosobem, a ti, kteří nyní u sebe mají podruhy nebo zetě, ty aby konečně do 4 neděl odbyli a vybyli a jiných potom aby nepřijímali na časy budúcí pod túž pokutú, tak jak jest nahoře zapsáno. A jestliže by který Žid zde syna kterého voženil anebolito dceru oddal, tehdy též ve dvú nedělích konečně aby jich od sebe
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 283 Landthofmaister auskundschaft, an der That ergriffen und mit sambt 1536. den Silbern, so bei ihnen gefunden und etwas tapfers wert sein sollen, an und in Venknus und Verwahrung genommen, derhalben auch etlich andere Juden hie gesessen, so denselben zweien mit Gesellschaft in der Sachen verwandt sein sollen verpurgt worden. Wie dann E. M. dieselb Handlung alle angezweifelt aus gedachts Herrn Landhofmaisters Schrei ben, so er E. M. hieneben thuet, nachlengs und Notturften vernehmen werden. Dieweil dann hierinnen wider die Landsordnung groslich ge- handelt und E M. aus der Sach nit alein ein tapferer Poenfall erfolgen, sonder auch durch ernstliche Straf und Einsehung dergleichen bös und schädlich Handlungen abgestellt werden mugen, so ist unser under- thänigist Gutdunken, E. M. geruhen die Sachen nit gering zu wägen, sonder Bevelch und Ordnung ze geben, damit die berührten Juden umb ihrer Vorhandlung willen dermassen gestraft werden, darob ander ein Ebenpilt emphahen und sich in dergleichen pös Handlungen zu begeben dest mehr Sorg und Scheuhen haben. Und so dann E. M. daraus einich Poenfall am Gelt erfolgen (welcher unsers Achtens und wie wir von der Sachen Bericht einpfahen, gewißs sein solle), so ist unser unterthänigister Rat, das E. M. in Bedenckung der großsen Notturft, davon wir E. M. hieneben in einem sondern Schreiben anzeigen thuen, aus denselben Poenfallen, wo nit mer, so doch so viel als zu Bezahlung und Underhaltung der armen Holuncken, Corales, Post und Chammer- poten ungefährlich genug sein mag, genedigist erfolgen zu lassen. Datum zu Prag im Sloſs am funften Tag Januarii anno im XXXVI. Mist. arch. král. Česk. Cop. 15., fol. 77. 421. Nařízení Jana z Pernšteina o pobytu Židů 1536. v městě Novém Bydžově. 22. května 1536. My purgmistr a rada svrchupsaná oznamujem tímto zápisem všem tak nynějším, jako i budúcím našim na potomní čas, že s radú a z rozkázání JMti pána, pana našeho milostivého pana Jana z Pernšteina toto jest Židuom zdejším uloženo a tímto zápisem utvrzeno pod po- kutú 10 kop míš., který by se v tom na budúcí čas nezachoval, a to takto, že žádný Žid, který jest hospodářem nyní v této obci, že nemá u sebe v domě jmíti ani přechovávati žádného podruha ani žádného zetě pod žádným zpuosobem, a ti, kteří nyní u sebe mají podruhy nebo zetě, ty aby konečně do 4 neděl odbyli a vybyli a jiných potom aby nepřijímali na časy budúcí pod túž pokutú, tak jak jest nahoře zapsáno. A jestliže by který Žid zde syna kterého voženil anebolito dceru oddal, tehdy též ve dvú nedělích konečně aby jich od sebe
Strana 284
284 K HISTORII ŽIDŮ 1536. vybyl a to pod touž pokutou 10 kop. A také přespolních Židuov aby bez vědomí ouřadu u sebe nepřechovávali déle do třetího dne. A toto pak jest velmi přísné rozkázání JMti pána, pana našeho milostivého, aby to bylo držáno pevně na časy budúcí potomní a to takto: jestliže by kdy který Žid chtěl duom svuoj prodati aneb najíti jinému Židu, tehdy ouřad nemá toho dopustiti, aby jiný Žid mohl to od něho kú- piti pod uvarování hněvu JMti; než Žid ten aby duom ten prodal kře- sťanu. Item umřel-li by z hospodářuov který Žid, tehdy nemá Žid jiný v ten duom uveden bajti, než aby též křesťanu byl prodán. Item též i toto JMtí pánem, pánem naším milostivým nařízeno: kterému by koli Židu z hospodářuov žena umřela anebo opět židovce muž umřel, tehdy Židu nemá tomu dopuštěno [bajti], aby se mohl zase do toho domu voženiti, než aby tu byl v tom domě do smrti, a též židovka ta vdova nemá se do toho domu vdáti až do smrti své. Než chce-li se Žid že- niti aneb židovka vdáti, tehdy vožeň se z města ven a židovka tolikéž a duom ten křesťanem vosad. A to všecko svrchupsané svolení a roz- kázání přísné JMti žádným obyčejem nemá změněno bajti pod trestá- ním JMti. Actum sub magistro civium Martino sartore anno 1536 feria II. ante Urbani. Arch. m. Nov. Bydžova. Lib. Mem. I. — Str. 42. 1536. 422. Komora česká králi Ferdinandovi, aby Plzeň ský Žid Chaym, jenž některé souvěrce jako své spolu- účastníky při vývozu stříbra byl udal, nebyl trestán právem útrpným. Na hradě Pražském, 1. srpna 1536. Chaym Jud und Jacob Pollack, so Silber verführt. Allerdurchleuchtigister Kunig etc. Es hat sich vor etlich wenig Wochen zugetragen, daßs ein Jud mit Namen Chaym des Marquarten Sohn von Pilsen, für uns komben mit Anzaigen, er wisse etlich Pol- lacken und ander, die von ihme und andern Juden Silber kaufen und dieselben ausser Lands in Poln und anders wohin verfuhren. Und so es ihm zugelassen wurde, wollt er derselben einem die Silber, so er von ihm kaufen solle, mit Fleißs zu gering prennen und ihme damit Ursach geben, ihne derhalben zu beklagen, dardurch solche Silberver- fuhrer mit Fueg geoffenwart, gestraft und solche Verfurung abgestellt werden möcht. — Darauf wir, als die Wissen haben, daßs solche Ver- furung in diesem Kunigreich gemain E. M. und demselben zu merk- lichem Schaden, auch wider die Landsordnung und E. M. ausgangen Mandat ist, zu Erkundigung und Erfarung eins Grunds und damit solche Handlungen, wie sich geburt, gestraft und abgestellt werden möchten,
284 K HISTORII ŽIDŮ 1536. vybyl a to pod touž pokutou 10 kop. A také přespolních Židuov aby bez vědomí ouřadu u sebe nepřechovávali déle do třetího dne. A toto pak jest velmi přísné rozkázání JMti pána, pana našeho milostivého, aby to bylo držáno pevně na časy budúcí potomní a to takto: jestliže by kdy který Žid chtěl duom svuoj prodati aneb najíti jinému Židu, tehdy ouřad nemá toho dopustiti, aby jiný Žid mohl to od něho kú- piti pod uvarování hněvu JMti; než Žid ten aby duom ten prodal kře- sťanu. Item umřel-li by z hospodářuov který Žid, tehdy nemá Žid jiný v ten duom uveden bajti, než aby též křesťanu byl prodán. Item též i toto JMtí pánem, pánem naším milostivým nařízeno: kterému by koli Židu z hospodářuov žena umřela anebo opět židovce muž umřel, tehdy Židu nemá tomu dopuštěno [bajti], aby se mohl zase do toho domu voženiti, než aby tu byl v tom domě do smrti, a též židovka ta vdova nemá se do toho domu vdáti až do smrti své. Než chce-li se Žid že- niti aneb židovka vdáti, tehdy vožeň se z města ven a židovka tolikéž a duom ten křesťanem vosad. A to všecko svrchupsané svolení a roz- kázání přísné JMti žádným obyčejem nemá změněno bajti pod trestá- ním JMti. Actum sub magistro civium Martino sartore anno 1536 feria II. ante Urbani. Arch. m. Nov. Bydžova. Lib. Mem. I. — Str. 42. 1536. 422. Komora česká králi Ferdinandovi, aby Plzeň ský Žid Chaym, jenž některé souvěrce jako své spolu- účastníky při vývozu stříbra byl udal, nebyl trestán právem útrpným. Na hradě Pražském, 1. srpna 1536. Chaym Jud und Jacob Pollack, so Silber verführt. Allerdurchleuchtigister Kunig etc. Es hat sich vor etlich wenig Wochen zugetragen, daßs ein Jud mit Namen Chaym des Marquarten Sohn von Pilsen, für uns komben mit Anzaigen, er wisse etlich Pol- lacken und ander, die von ihme und andern Juden Silber kaufen und dieselben ausser Lands in Poln und anders wohin verfuhren. Und so es ihm zugelassen wurde, wollt er derselben einem die Silber, so er von ihm kaufen solle, mit Fleißs zu gering prennen und ihme damit Ursach geben, ihne derhalben zu beklagen, dardurch solche Silberver- fuhrer mit Fueg geoffenwart, gestraft und solche Verfurung abgestellt werden möcht. — Darauf wir, als die Wissen haben, daßs solche Ver- furung in diesem Kunigreich gemain E. M. und demselben zu merk- lichem Schaden, auch wider die Landsordnung und E. M. ausgangen Mandat ist, zu Erkundigung und Erfarung eins Grunds und damit solche Handlungen, wie sich geburt, gestraft und abgestellt werden möchten,
Strana 285
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 285 ihme dem Juden solches obbemelten seinem Begehrn nach einem zu- 1536. thuen vorgonstigt und zugelassen. Als nun solches beschehen, ist der- selben Silberverfuhrer einer ein Polack mit Namen Jacob betreten worden und nachmals derselb mit sambt dem Juden fur E. M. Cham- mergericht zuvergewachsen. Und wiewohl wir denselben E. M. Cham- mergerichts Räten ob bestimbter unser Vorgonstigung und Furnembens halben vorhin Underricht gethan, so haben sie doch berürten Juden durch ein Spruch als ein Silberfälscher in E. M. Straf und Vencknus erkennt und uber das, wie wir bericht noch denselben mit peinlicher Straf angreifen lassen wollen. Als wir aber desselben erindert, haben wir mit ihnen nach Anzeigung was uns E. M. Cammer-Räten daraus fur Geschrei und Nachred, auch was fur Warnung andern dergleichen Silberverführern damit beschehen, auch wie dardurch kunftig Offen- warung solcher Handlung verhindert wurde, dannoch so viel gehandlt, dass sie berürten Juden mit keiner peinlichen Straf angreifen, aber dan- noch bisher in Vencknus enthalten lassen. Dieweil dann villeicht E M. durch sie der Sachen halben geschriben werden möcht, hat uns dan- noch fur notturftig angesehen, E. M. hiemit derselben, so vil uns dar- aus wissend, auch zuberichten, und ist unser unterthänigist Bitt, soferr die Handlung, es beschehe durch peinliche Handlung gegen dem Juden oder in ander Weg, dahin reichen wollt, daraus E. M. Cammer ein Schimpf erfolgen möcht, E. M. wollen dasselb nicht gestatten, sonder gnediglich verhuetten, dann daraus wurde nicht allein die Silberver- führung E. M. und diesem Land zu Schaden ungeoffenwart und un- abgestellt beleiben, sonder auch ein jeder dasselb mehr zu verbergen und zu verdecken als anzuzaigen Ursach [...] und dieselben Misshandler darinnen dest weniger Scheuhen tragen. Das wissen nun E. M. gnädi- gist und wohl zu bedencken und soferr derhalben E M. ichts fur- kömb, sich darinnen derselben Notturft nachzehalten. Wir haben solches E. M. dannocht zu underthänigistem Underricht nicht mugen unange- zaigt lassen und wär allergenedigister Kunig unser underthänigist Guet- dungken, das E. kun. M., dem obristen Herrn Landhofmaister derhalben Bevelch gethan hätt, daßs derselb Jud auf Purgschaft ausgelassen, des- gleichen auch der Polack bis auf E. M. Herkunft vergwist würde. Datum Prag im Schlofs, am ersten Tag Augusti anno im sechsund- dreissigisten. Arch. místodrž. král. Česk. Mis. 15., f. 109. 423. Veřejný list krále Ferdinanda, aby Jakub 1537. Žid z Žatce lidi Mikuláše Hasišteinského z Lobkovic pro dluhy mohl stavovati. Na hradě Pražském 25. dubna 1537.
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 285 ihme dem Juden solches obbemelten seinem Begehrn nach einem zu- 1536. thuen vorgonstigt und zugelassen. Als nun solches beschehen, ist der- selben Silberverfuhrer einer ein Polack mit Namen Jacob betreten worden und nachmals derselb mit sambt dem Juden fur E. M. Cham- mergericht zuvergewachsen. Und wiewohl wir denselben E. M. Cham- mergerichts Räten ob bestimbter unser Vorgonstigung und Furnembens halben vorhin Underricht gethan, so haben sie doch berürten Juden durch ein Spruch als ein Silberfälscher in E. M. Straf und Vencknus erkennt und uber das, wie wir bericht noch denselben mit peinlicher Straf angreifen lassen wollen. Als wir aber desselben erindert, haben wir mit ihnen nach Anzeigung was uns E. M. Cammer-Räten daraus fur Geschrei und Nachred, auch was fur Warnung andern dergleichen Silberverführern damit beschehen, auch wie dardurch kunftig Offen- warung solcher Handlung verhindert wurde, dannoch so viel gehandlt, dass sie berürten Juden mit keiner peinlichen Straf angreifen, aber dan- noch bisher in Vencknus enthalten lassen. Dieweil dann villeicht E M. durch sie der Sachen halben geschriben werden möcht, hat uns dan- noch fur notturftig angesehen, E. M. hiemit derselben, so vil uns dar- aus wissend, auch zuberichten, und ist unser unterthänigist Bitt, soferr die Handlung, es beschehe durch peinliche Handlung gegen dem Juden oder in ander Weg, dahin reichen wollt, daraus E. M. Cammer ein Schimpf erfolgen möcht, E. M. wollen dasselb nicht gestatten, sonder gnediglich verhuetten, dann daraus wurde nicht allein die Silberver- führung E. M. und diesem Land zu Schaden ungeoffenwart und un- abgestellt beleiben, sonder auch ein jeder dasselb mehr zu verbergen und zu verdecken als anzuzaigen Ursach [...] und dieselben Misshandler darinnen dest weniger Scheuhen tragen. Das wissen nun E. M. gnädi- gist und wohl zu bedencken und soferr derhalben E M. ichts fur- kömb, sich darinnen derselben Notturft nachzehalten. Wir haben solches E. M. dannocht zu underthänigistem Underricht nicht mugen unange- zaigt lassen und wär allergenedigister Kunig unser underthänigist Guet- dungken, das E. kun. M., dem obristen Herrn Landhofmaister derhalben Bevelch gethan hätt, daßs derselb Jud auf Purgschaft ausgelassen, des- gleichen auch der Polack bis auf E. M. Herkunft vergwist würde. Datum Prag im Schlofs, am ersten Tag Augusti anno im sechsund- dreissigisten. Arch. místodrž. král. Česk. Mis. 15., f. 109. 423. Veřejný list krále Ferdinanda, aby Jakub 1537. Žid z Žatce lidi Mikuláše Hasišteinského z Lobkovic pro dluhy mohl stavovati. Na hradě Pražském 25. dubna 1537.
Strana 286
286 K HISTORII ŽIDŮ 1537. List od krále JMti Jakubovi Židu z Žatce daný, aby lidi pana Mikuláše Hasisteinského stavovati mohl. My Ferdinand oc. Urozeným, statečným, slovutným, poctivým a opatrným pánuom, rytieřóm, vladykám, Pražanóm a jiným městóm na- šim v království Českém i jiným všem obyvatelóm téhož království, kteréhožkoli stavu neb povahy jsou, jichž tento list náš dojde, věrným našim milým, milost naši královskú a všecko dobré vzkazujem. Věrní milí! Na vědomí vám dáváme, že někteří poddaní urozeného Mikuláše Hasišteinského z Lobkovic a na Hasišteině, věrného našeho milého, z Audlic summu jmenovitě dvě stě kop, jméně dvadceti kop míšen- škých, dlužni a povinnovati jsou, kterúž jim Jakub Žid z Žatce s po- volením nadepsaného Mikuláše z Lobkovic, tak jakž list a povolení pod jeho pečetí, kterýž jest jemu na to vydal, šíře o tom vysvědčuje, na čas určitý bez ouroku puojčil. A jestliže by mu v tom času určitým jakž v témž listu jeho Mikuláše z Lobkovic postaveno jest, tu summu nahoře psanú nedali a nezaplatili, tehdy aby hned od toho času z té summy lichva šla, každý tajden z kopy peníz bílý, a na nich aby tu summu stávkou i s lichvú dobývati mohl oc. A poněvadž tíž lidé z Audlic Jakubovi Židu z Žatce až posavad zaplatiti zanedbávali, a on Mikuláš Hasišteinský z Lobkovic na jedno i druhé psaní a napome- nutí, které mu zřiezené rady komory naší v královstvie Českém o to učinili, tyž lidi svý k záplatě přidržeti zanedbával i také skrz soud náš komorní v královstvie Českém se to našlo jest, že mu tím dluhem povinni jsou: prosil jest nás nahoře psaný Jakub Žid se vší poddaností, abychom jemu k tomu milostivě přivoliti ráčili, poněvadž jse jemu tíž lidé pod pokutú stavním právem zapsali jsou, a on Mikuláš z Lobko- vic též také k tomu dobrovolně, jak list pod jeho pečetí svědčí, svolil, aby všecky poddaný jeho pro ten dluoh, kdyby mu platce nebyli, sta- vovati mohl. Kdež pak my znaje ten dluoh rozsudkem spravedlivý býti, a že jest též Mikuláš nadepsaný z Lobkovic jemu listem svým povolení své dobrovolné dal, aby stavovati mohl: z té příčiny jsme k tomu Židu Jakubovi též povolení naše dali a tiemto listem dáváme, aby častopsaný Jakub Žid z Žatce všecky lidi a poddané jeho Mikuláše z Lobkovic, kdež by je koli na kterém právě postihl, stavovati mohl. Protož vám všem i každému obzvláštně poroučíme přikazujíc, abyšte vy témuž Ja- kubovi Židu z Žatce pro ten dluoh, když byšte od něho aneb toho, komu on tu věc na místě svém by poručil, tímto listem naším navští- veni a požádáni byli, v městech, městečkách a vesnicech na právích vašich na lidi často psaného Mikuláše z Lobkovic se všeho jeho zboží stávku podle práva dopustili a jemu k tomu dluhu i s lichvú a náklady
286 K HISTORII ŽIDŮ 1537. List od krále JMti Jakubovi Židu z Žatce daný, aby lidi pana Mikuláše Hasisteinského stavovati mohl. My Ferdinand oc. Urozeným, statečným, slovutným, poctivým a opatrným pánuom, rytieřóm, vladykám, Pražanóm a jiným městóm na- šim v království Českém i jiným všem obyvatelóm téhož království, kteréhožkoli stavu neb povahy jsou, jichž tento list náš dojde, věrným našim milým, milost naši královskú a všecko dobré vzkazujem. Věrní milí! Na vědomí vám dáváme, že někteří poddaní urozeného Mikuláše Hasišteinského z Lobkovic a na Hasišteině, věrného našeho milého, z Audlic summu jmenovitě dvě stě kop, jméně dvadceti kop míšen- škých, dlužni a povinnovati jsou, kterúž jim Jakub Žid z Žatce s po- volením nadepsaného Mikuláše z Lobkovic, tak jakž list a povolení pod jeho pečetí, kterýž jest jemu na to vydal, šíře o tom vysvědčuje, na čas určitý bez ouroku puojčil. A jestliže by mu v tom času určitým jakž v témž listu jeho Mikuláše z Lobkovic postaveno jest, tu summu nahoře psanú nedali a nezaplatili, tehdy aby hned od toho času z té summy lichva šla, každý tajden z kopy peníz bílý, a na nich aby tu summu stávkou i s lichvú dobývati mohl oc. A poněvadž tíž lidé z Audlic Jakubovi Židu z Žatce až posavad zaplatiti zanedbávali, a on Mikuláš Hasišteinský z Lobkovic na jedno i druhé psaní a napome- nutí, které mu zřiezené rady komory naší v královstvie Českém o to učinili, tyž lidi svý k záplatě přidržeti zanedbával i také skrz soud náš komorní v královstvie Českém se to našlo jest, že mu tím dluhem povinni jsou: prosil jest nás nahoře psaný Jakub Žid se vší poddaností, abychom jemu k tomu milostivě přivoliti ráčili, poněvadž jse jemu tíž lidé pod pokutú stavním právem zapsali jsou, a on Mikuláš z Lobko- vic též také k tomu dobrovolně, jak list pod jeho pečetí svědčí, svolil, aby všecky poddaný jeho pro ten dluoh, kdyby mu platce nebyli, sta- vovati mohl. Kdež pak my znaje ten dluoh rozsudkem spravedlivý býti, a že jest též Mikuláš nadepsaný z Lobkovic jemu listem svým povolení své dobrovolné dal, aby stavovati mohl: z té příčiny jsme k tomu Židu Jakubovi též povolení naše dali a tiemto listem dáváme, aby častopsaný Jakub Žid z Žatce všecky lidi a poddané jeho Mikuláše z Lobkovic, kdež by je koli na kterém právě postihl, stavovati mohl. Protož vám všem i každému obzvláštně poroučíme přikazujíc, abyšte vy témuž Ja- kubovi Židu z Žatce pro ten dluoh, když byšte od něho aneb toho, komu on tu věc na místě svém by poručil, tímto listem naším navští- veni a požádáni byli, v městech, městečkách a vesnicech na právích vašich na lidi často psaného Mikuláše z Lobkovic se všeho jeho zboží stávku podle práva dopustili a jemu k tomu dluhu i s lichvú a náklady
Strana 287
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 287 beze všech vejmluv skutečně dopomohli a jich nikoli z toho práva ne- 1537. propouštěli dotud a tak dlouho, pokudž by jemu ten dluoh i s lichvú zúplna zaplacen nebyl. I znajíce v tom jistú a konečnú vuoli naši tak jse zachovajte, jináče nečiníc pod uvarovániem hněvu našeho. Dán na hradě Pražském v středu den sv. Marka evangelisty léta božieho tisí- cieho pětistého třitcátého sedmého a království našich římského sed- mého a jiných jedenáctého. Mist. arch. Verschreibungen. V 1528—42, Fol. 189 v. 424. Král Ferdinand svoluje, aby Židé Pražští 1537. vedle starého pořádku dva rabí si zvolili, kteréž mimo krále nikdo nesmí sesadíti. Na hradě Pražském, 3. září 1537. Ferdinand oc. Oznamujem tímto listem všem, že jsúc prošeni od Židuov Pražských, abychom jim povolení naše dáti ráčili, aby oni tak, jak od starodávna za obyčej bylo, dva rabí jměti a je sobě voliti mohli: kdež znajíc jejich slušnú žádost býti, což prvé za obyčej podlé pořádku starobylého, židovského bývalo, k témuž z milosti naší krá- lovské povolovati ráčieme, aby již dotčení Židé Pražští, poněvadž pře- dešlí rabí jim sešli, jiné sobě rabí na těch místo vyvoliti a spuosobiti mohli. A kteréž tak za rabí ustanoví, těch žádný bez jisté vuole a zvláštního poručení našeho ssaditi a změniti moci jmíti nebude, než my sami, aneb komuž bychom na místě našem poručiti ráčili. Tomu na svědomí. Datum na hradě Pražském v pondělí po svatém Jiljí léta oc. XXXVII. Místodrž. archiv v Praze. Missiven vom J. 1536—1538. Sv. XVI., f. 182. 425. Král Ferdinand markrabí Braniborskému 1537. Jiřímu, aby Židé v knížetství Opolském a Ratibor- ském byli přichráněni a nebyli vypovídáni. Na hradě Pražském 4. září 1537. Beuelch an Markgraf Jorgn von Brandenburg die Juden ohne kun Mt. Wissen aus dem Oplischn nit zu vertreiben. Ferdinand oc. Hochgeborner Ohaim, Schwager, Furst und lieber Getreuer! Wir vernemben, das in unsern Furstenthumbern Opeln und Ratibar understanden soll werden die Judischait daselbst auszutreiben und ferrer darinnen wonen zu lassen nit Willens: nun will uns solche Newigkeitn und aign Handlungen, die unersucht one unser Wissen Willen und Zugeben furgenommen, nit wenig befrembdn und entlichn zu gestatten kains Wegs gesint, dann pillichn wir als Erbherr zuuor
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 287 beze všech vejmluv skutečně dopomohli a jich nikoli z toho práva ne- 1537. propouštěli dotud a tak dlouho, pokudž by jemu ten dluoh i s lichvú zúplna zaplacen nebyl. I znajíce v tom jistú a konečnú vuoli naši tak jse zachovajte, jináče nečiníc pod uvarovániem hněvu našeho. Dán na hradě Pražském v středu den sv. Marka evangelisty léta božieho tisí- cieho pětistého třitcátého sedmého a království našich římského sed- mého a jiných jedenáctého. Mist. arch. Verschreibungen. V 1528—42, Fol. 189 v. 424. Král Ferdinand svoluje, aby Židé Pražští 1537. vedle starého pořádku dva rabí si zvolili, kteréž mimo krále nikdo nesmí sesadíti. Na hradě Pražském, 3. září 1537. Ferdinand oc. Oznamujem tímto listem všem, že jsúc prošeni od Židuov Pražských, abychom jim povolení naše dáti ráčili, aby oni tak, jak od starodávna za obyčej bylo, dva rabí jměti a je sobě voliti mohli: kdež znajíc jejich slušnú žádost býti, což prvé za obyčej podlé pořádku starobylého, židovského bývalo, k témuž z milosti naší krá- lovské povolovati ráčieme, aby již dotčení Židé Pražští, poněvadž pře- dešlí rabí jim sešli, jiné sobě rabí na těch místo vyvoliti a spuosobiti mohli. A kteréž tak za rabí ustanoví, těch žádný bez jisté vuole a zvláštního poručení našeho ssaditi a změniti moci jmíti nebude, než my sami, aneb komuž bychom na místě našem poručiti ráčili. Tomu na svědomí. Datum na hradě Pražském v pondělí po svatém Jiljí léta oc. XXXVII. Místodrž. archiv v Praze. Missiven vom J. 1536—1538. Sv. XVI., f. 182. 425. Král Ferdinand markrabí Braniborskému 1537. Jiřímu, aby Židé v knížetství Opolském a Ratibor- ském byli přichráněni a nebyli vypovídáni. Na hradě Pražském 4. září 1537. Beuelch an Markgraf Jorgn von Brandenburg die Juden ohne kun Mt. Wissen aus dem Oplischn nit zu vertreiben. Ferdinand oc. Hochgeborner Ohaim, Schwager, Furst und lieber Getreuer! Wir vernemben, das in unsern Furstenthumbern Opeln und Ratibar understanden soll werden die Judischait daselbst auszutreiben und ferrer darinnen wonen zu lassen nit Willens: nun will uns solche Newigkeitn und aign Handlungen, die unersucht one unser Wissen Willen und Zugeben furgenommen, nit wenig befrembdn und entlichn zu gestatten kains Wegs gesint, dann pillichn wir als Erbherr zuuor
Strana 288
288 K HISTORII ŽIDŮ 1537. darumben ersucht und unsers Beschaids darinnen zu gewarten; aber aus was Anstiftung und Zuthat dise und dergleichn Newigkaiten und selbst aign Furnembn geschehn, seind wir zum Tail in Erfarung kum- ben, lassen’s bis zu seiner Zeit berueen. Jedoch nichts weniger ist an dich unser ernstlicher Beuelh, darob zu sein und zu uerfugen in Zeit deiner Pfandsinhabung baider Furstenthumber die Judischait ausser- halb unsers Vorwissens und Zugebens one sonder genugsam Ursachn nit zu belaidign, viel weniger auszutreiben, sonder, wo was ainer aus derselben Judischait verwircht, uns notdurftiglich zu berichten, wissen wir uns der Pillichait nach wol zu verhalten. Kain anders beschehe, ist unser ganz ernstlicher Willen und Mainung. Geben auf unserm ku- niglichn Schloss Prag am vierten Tag des Monats Septembris anno oc. im XXXVII, unserer Reiche des römischen im siebenten und der an- dern aller im ailftn. Archiv místodrž. v Praze. Kais. Befehle 1536—37. Sv. XVII., ƒ 192. 1537. 426. Král Ferdinand biskupovi Vratislavskému, aby Židé z knížetství Opolského nebyli vypovídání bez vě- domí a vůle královské. Na hradě Pražském, 4. září 1537. (Něm.) Arch. místodrž. v Praze. Kais. Befehle 1536—37. Sv. XVII., f. 193. 1538. 427. Král Ferdinand Krištofovi Hasišteinskému z Lobkovic: poněvadž pro některé různice mezi ním a Židy v Udlicích jeden Žid byl utracen, aby ostatním, kteříž by pod ním býti nechtěli, bylo volno se vším majetkem pryč se odebrati. Na hradě Pražském, 26. března 1538. Krištofovi Hasišteinskému z Lobkovic oc. Urozený, věrný náš milý! Jakož jse mezi tebú a Židy tvými v Audlicích některé ruoznice zběhly, tak že jest skrze to jeden Žid utracen a konec svuoj vzal, i obávajíce jse jiní Zidé tvoji, aby snad skrze to napotom také, jso c od někoho k tobě obžalováni, takových těžkostí na se nedočekali: i prošeni jsme od některých Židuov poníženě, abychom psaní učiniti a poručiti ráčili, kteříž by Židé pod tebú tu v Audlicích býti nechtěli, aby jim statky jich, kteréž pod tebú mají, prodati a speněžiti i také dluhy zvyupomínati a odtud preč svobodně s tím se vším jim se od- stěhovati dopustil. I poněvadž nám všickni Židé v království Českém naležejí a k tomu slušné věci žádají: protož poroučieme přikazujíc, aby ty každému z těch Židuov, kteříž by pod tebú zuostati nechtěli, jakž vejš dotčeno, statky jich prodati, dluhy od lidí vyupomínati a odtud svobodně preč se odstěhovati nezbraňoval a proti tomu nebyl. Kteříž
288 K HISTORII ŽIDŮ 1537. darumben ersucht und unsers Beschaids darinnen zu gewarten; aber aus was Anstiftung und Zuthat dise und dergleichn Newigkaiten und selbst aign Furnembn geschehn, seind wir zum Tail in Erfarung kum- ben, lassen’s bis zu seiner Zeit berueen. Jedoch nichts weniger ist an dich unser ernstlicher Beuelh, darob zu sein und zu uerfugen in Zeit deiner Pfandsinhabung baider Furstenthumber die Judischait ausser- halb unsers Vorwissens und Zugebens one sonder genugsam Ursachn nit zu belaidign, viel weniger auszutreiben, sonder, wo was ainer aus derselben Judischait verwircht, uns notdurftiglich zu berichten, wissen wir uns der Pillichait nach wol zu verhalten. Kain anders beschehe, ist unser ganz ernstlicher Willen und Mainung. Geben auf unserm ku- niglichn Schloss Prag am vierten Tag des Monats Septembris anno oc. im XXXVII, unserer Reiche des römischen im siebenten und der an- dern aller im ailftn. Archiv místodrž. v Praze. Kais. Befehle 1536—37. Sv. XVII., ƒ 192. 1537. 426. Král Ferdinand biskupovi Vratislavskému, aby Židé z knížetství Opolského nebyli vypovídání bez vě- domí a vůle královské. Na hradě Pražském, 4. září 1537. (Něm.) Arch. místodrž. v Praze. Kais. Befehle 1536—37. Sv. XVII., f. 193. 1538. 427. Král Ferdinand Krištofovi Hasišteinskému z Lobkovic: poněvadž pro některé různice mezi ním a Židy v Udlicích jeden Žid byl utracen, aby ostatním, kteříž by pod ním býti nechtěli, bylo volno se vším majetkem pryč se odebrati. Na hradě Pražském, 26. března 1538. Krištofovi Hasišteinskému z Lobkovic oc. Urozený, věrný náš milý! Jakož jse mezi tebú a Židy tvými v Audlicích některé ruoznice zběhly, tak že jest skrze to jeden Žid utracen a konec svuoj vzal, i obávajíce jse jiní Zidé tvoji, aby snad skrze to napotom také, jso c od někoho k tobě obžalováni, takových těžkostí na se nedočekali: i prošeni jsme od některých Židuov poníženě, abychom psaní učiniti a poručiti ráčili, kteříž by Židé pod tebú tu v Audlicích býti nechtěli, aby jim statky jich, kteréž pod tebú mají, prodati a speněžiti i také dluhy zvyupomínati a odtud preč svobodně s tím se vším jim se od- stěhovati dopustil. I poněvadž nám všickni Židé v království Českém naležejí a k tomu slušné věci žádají: protož poroučieme přikazujíc, aby ty každému z těch Židuov, kteříž by pod tebú zuostati nechtěli, jakž vejš dotčeno, statky jich prodati, dluhy od lidí vyupomínati a odtud svobodně preč se odstěhovati nezbraňoval a proti tomu nebyl. Kteříž
Strana 289
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 289 by pak pod tebú zuostati chtěli, vezmúc od nich poplatky spravedlivé, 1538. jim aby to přál, křivdy mimo slušné a spravedlivé nečiníc. Než co se statku Fajtly Žida, kterého jsi utratiti dal, dotýče, ten aby tej ženě jeho vydati a lidi, kteříž mu dlužni jsou, k tomu přidržeti, aby jí platce byli, rozkázal a s tím se vším aby jí s dětmi jejími preč se stěhovati svobodně dopustil, jináče nikoli nečiníc. Dán na hradě Pražském v úterý po neděli postní Oculi léta oc. XXXVIII. Dne 10 dubna t. r. nařizoval král opětně Lobkovi- covi: »V paměti máš psaní naše předešlé, kteréž jsme z strany Židuov v Oudlicích učiniti ráčili, tak jakž též psaní naše to šířeji v sobě zavírá; ale zprávu jmáme, že by se ty podlé téhož psaní našeho nezachoval, což jest nám do tebe (pokudž by tak bylo) s podivením. A protožť jakž předešle, takž i nyní poroučieme přísně přikazujíc, aby ty těm Židóm, kteříž by pod tebú zuostati nechtěli, statky jich prodati, dluhy od lidí vyupomínati a odtud svobodně pryč odstěhovati nezbraňoval, a tak jse o tom podle předešlého i toho jistého poručení našeho po- slušně zachoval pod uvarováním nemilosti naší královské.49) Místodrž. archiv v Praze. Missiven vom J. 1536—38. Sv. XVI., f. 292. 428. Král Ferdinand komoře české, aby Židé Pražští 1538. příliš neútočili na souvěrce své Židy pod ochranoupána z Plavna (v Andělské Hoře) pro zaplacení povinné části berně. V Linci 22. července 1538. Des von Plawen Juden betreffend. Wohlgebornen, gestrengen und ernuesten lieben Getreuen. Uns hat der hochgeborn unser Schenk und lieber Getreuer Hainrich des heiligen romischen Reichs Burggraf zu Meichsen, Graf zum Hartenstain und Herr zu Plawen auf Englburg, under anderm schriftlichen ange- zaigt, dass seine Juden, so under ime siczen, von den Pragerschen Juden nit wenig bedrangt [...] vonwegen ain vermainte Steur und Hilf bei inen 49) Der jüdische Gottesacker gibt das älteste Zeugnis über das Vorhanden- sein der Juden in Eidlitz. Hier befindet sich der Grabstein des Josef Elias, Sohn des Juda Katz, der das Jahr 1369 trägt. Dem Titel nach, der ihm auf dem Steine gegeben wird, scheint der Mann Rabbiner gewesen zu sein. Die nächst ältesten Grabsteine si d aber schon aus den Jahren 1612 (des Elieser, Sohn des Elchanne) 1645 (des Löbl) und 1648. Eine so lange Unterbrechung lässt sich schwer erklären. Da auch die alten Privilegien der Stadt nichts über ein Verhältnis der Christen zu jüdischen Mitbewohnern enthalten, so ist wirklich die Annahme nicht ausge- schlossen, dass zeitweilig die Juden ganz von hier weggezogen waren. (Geschichte der Bezirkshauptmannschafts-Gebiete Komotau oc. von Nik. von Urbanstadt.) 19
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 289 by pak pod tebú zuostati chtěli, vezmúc od nich poplatky spravedlivé, 1538. jim aby to přál, křivdy mimo slušné a spravedlivé nečiníc. Než co se statku Fajtly Žida, kterého jsi utratiti dal, dotýče, ten aby tej ženě jeho vydati a lidi, kteříž mu dlužni jsou, k tomu přidržeti, aby jí platce byli, rozkázal a s tím se vším aby jí s dětmi jejími preč se stěhovati svobodně dopustil, jináče nikoli nečiníc. Dán na hradě Pražském v úterý po neděli postní Oculi léta oc. XXXVIII. Dne 10 dubna t. r. nařizoval král opětně Lobkovi- covi: »V paměti máš psaní naše předešlé, kteréž jsme z strany Židuov v Oudlicích učiniti ráčili, tak jakž též psaní naše to šířeji v sobě zavírá; ale zprávu jmáme, že by se ty podlé téhož psaní našeho nezachoval, což jest nám do tebe (pokudž by tak bylo) s podivením. A protožť jakž předešle, takž i nyní poroučieme přísně přikazujíc, aby ty těm Židóm, kteříž by pod tebú zuostati nechtěli, statky jich prodati, dluhy od lidí vyupomínati a odtud svobodně pryč odstěhovati nezbraňoval, a tak jse o tom podle předešlého i toho jistého poručení našeho po- slušně zachoval pod uvarováním nemilosti naší královské.49) Místodrž. archiv v Praze. Missiven vom J. 1536—38. Sv. XVI., f. 292. 428. Král Ferdinand komoře české, aby Židé Pražští 1538. příliš neútočili na souvěrce své Židy pod ochranoupána z Plavna (v Andělské Hoře) pro zaplacení povinné části berně. V Linci 22. července 1538. Des von Plawen Juden betreffend. Wohlgebornen, gestrengen und ernuesten lieben Getreuen. Uns hat der hochgeborn unser Schenk und lieber Getreuer Hainrich des heiligen romischen Reichs Burggraf zu Meichsen, Graf zum Hartenstain und Herr zu Plawen auf Englburg, under anderm schriftlichen ange- zaigt, dass seine Juden, so under ime siczen, von den Pragerschen Juden nit wenig bedrangt [...] vonwegen ain vermainte Steur und Hilf bei inen 49) Der jüdische Gottesacker gibt das älteste Zeugnis über das Vorhanden- sein der Juden in Eidlitz. Hier befindet sich der Grabstein des Josef Elias, Sohn des Juda Katz, der das Jahr 1369 trägt. Dem Titel nach, der ihm auf dem Steine gegeben wird, scheint der Mann Rabbiner gewesen zu sein. Die nächst ältesten Grabsteine si d aber schon aus den Jahren 1612 (des Elieser, Sohn des Elchanne) 1645 (des Löbl) und 1648. Eine so lange Unterbrechung lässt sich schwer erklären. Da auch die alten Privilegien der Stadt nichts über ein Verhältnis der Christen zu jüdischen Mitbewohnern enthalten, so ist wirklich die Annahme nicht ausge- schlossen, dass zeitweilig die Juden ganz von hier weggezogen waren. (Geschichte der Bezirkshauptmannschafts-Gebiete Komotau oc. von Nik. von Urbanstadt.) 19
Strana 290
290 K HISTORII ŽIDŮ 1538. zu haben und derhalben sie vor den Chamerrechten furgenomben, bittund, seine Juden bis zu unserm in die Cron Behaim Ankunft zu verglaiten, und was er sich verrer erpoten, das alles werdet ir aus an- geslossnen Articl seines Schreibens vernemben. Dieweil dann euch un- gezweifit umb diese Handlung guet Wissen ist, so befelhen wir euch, dass ir bei den Chammerrechten verfueget, dass hierinnen bis auf unsern verrern Beuelh gegen des von Plawen Juden derhalben im Rechten nit verfahren werde und das ir uns Gelegenhait der Sachen, wie sich die halten, unverzuglich zueschreibet, wissen wir uns alsdann mit Verglaitung oder in ander Weg wol zu beweisen. Geben in unser Stadt Linz am XXII. Tag Julii anno oc. im XXXVIII. unser Reiche des romischen im achten und der andern im zwölften. Arch. česk. místodrž. Kais. Befehle v. J. 1538—43. Sv. 19., fol. 37. 429. Komora česká králi Ferdinandovi ozna- muje, že někteří z pánůvarytířstva osobují si pravo- moc nad Židy, kteříž po zákonu jsou majetkem krá- lovské komory a tudíž také od žádného jiného než od krále k odvádění berně přidržáni nemají býti. Až dotud byl zachováván řád, že uložené na ně daně od krále zaplatili polovici Židé Pražští a v městech královských, druhou polovici pak Židé zůstávající na zbožích pánů a rytířů; takž také uložené daně na Židy v Čechách 1. 1528 částkou 3000 zl. r. zaplacena byla polovice od Židů Pražských a z měst králov- ských, druhá polovice však až dotud neodvedena. Stalo sepříčinou, že pániŠlikové, Pflugové, z Plavna a jiní Židy od placení zdržují, předstírajíce jisté svobody a privilegia. Způsobem takovým by Židé venkovští ač jsou zámožnější, bohatší a mimo berni žádné roční činže neplatí, byli z pravomoci komory jako vymíněni, protož aby jim nařízeno bylo ulo- ženou berni zaplatiti. Na hradě Pražském, 3. srpna 1538. 1538. Allergnädigister Kunig. Von Rechtswegen sollen all Juden in dieser Cron Beheim in E. Mt. Chamer gehörn und derhalben auch als Chamersleut von Niemand Anderm, dann E. Mt. gesteurt und genossen werden. Es haben sich aber nun von etlicher Zeit her etlich vom Herrnstand und der Ritterschaft in diesem Land, darunder sich Juden gesetzt, understanden, dieselben aus E. Mt. Chamer und also den Steurn gar zu entziehen und derselben Juden ihres Gefallens zu ge-
290 K HISTORII ŽIDŮ 1538. zu haben und derhalben sie vor den Chamerrechten furgenomben, bittund, seine Juden bis zu unserm in die Cron Behaim Ankunft zu verglaiten, und was er sich verrer erpoten, das alles werdet ir aus an- geslossnen Articl seines Schreibens vernemben. Dieweil dann euch un- gezweifit umb diese Handlung guet Wissen ist, so befelhen wir euch, dass ir bei den Chammerrechten verfueget, dass hierinnen bis auf unsern verrern Beuelh gegen des von Plawen Juden derhalben im Rechten nit verfahren werde und das ir uns Gelegenhait der Sachen, wie sich die halten, unverzuglich zueschreibet, wissen wir uns alsdann mit Verglaitung oder in ander Weg wol zu beweisen. Geben in unser Stadt Linz am XXII. Tag Julii anno oc. im XXXVIII. unser Reiche des romischen im achten und der andern im zwölften. Arch. česk. místodrž. Kais. Befehle v. J. 1538—43. Sv. 19., fol. 37. 429. Komora česká králi Ferdinandovi ozna- muje, že někteří z pánůvarytířstva osobují si pravo- moc nad Židy, kteříž po zákonu jsou majetkem krá- lovské komory a tudíž také od žádného jiného než od krále k odvádění berně přidržáni nemají býti. Až dotud byl zachováván řád, že uložené na ně daně od krále zaplatili polovici Židé Pražští a v městech královských, druhou polovici pak Židé zůstávající na zbožích pánů a rytířů; takž také uložené daně na Židy v Čechách 1. 1528 částkou 3000 zl. r. zaplacena byla polovice od Židů Pražských a z měst králov- ských, druhá polovice však až dotud neodvedena. Stalo sepříčinou, že pániŠlikové, Pflugové, z Plavna a jiní Židy od placení zdržují, předstírajíce jisté svobody a privilegia. Způsobem takovým by Židé venkovští ač jsou zámožnější, bohatší a mimo berni žádné roční činže neplatí, byli z pravomoci komory jako vymíněni, protož aby jim nařízeno bylo ulo- ženou berni zaplatiti. Na hradě Pražském, 3. srpna 1538. 1538. Allergnädigister Kunig. Von Rechtswegen sollen all Juden in dieser Cron Beheim in E. Mt. Chamer gehörn und derhalben auch als Chamersleut von Niemand Anderm, dann E. Mt. gesteurt und genossen werden. Es haben sich aber nun von etlicher Zeit her etlich vom Herrnstand und der Ritterschaft in diesem Land, darunder sich Juden gesetzt, understanden, dieselben aus E. Mt. Chamer und also den Steurn gar zu entziehen und derselben Juden ihres Gefallens zu ge-
Strana 291
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 291 niessen, welches E. Mt. und derselben Chamerguet zu Abbruch und 1538. Nachtheil ist. Nun ist dieser Geprauch gehalten worden, wann E. Mt. ein Steuer auf die ganz Judischeit in Beheim geslagen, dass der halb Theil denen Juden, so hie zu Prag und in andern E. Mt. Städten, und der ander Halbtheil den Juden, die under den Herrn und denen vom Adl in ihren Städten, Flecken oder Gepieten gesessen, zu geben aufgelegt worden; aber seit sich die Herrn und Ritterschaft der Juden obbemelter- massen underfangen haben, sie gar beschwerlich und nie richtiglich zu Erlegung ihres gepuhrenden Theils gepracht werden mugen. Also ist auch im verschienen achtundzwainzigisten Jahr noch bei weilend Ni- clasen Hisserls, Chamermeisterambtsverwalters, auf die ganz Judischeit in Beheim ein Steur, benenntlich drei Tausend Gulden r. geslagen worden, deren halber Theil den Juden hie und in E. Mt. Städten und der ander Halbtheil denen auf dem Land, under den Herrn gesessen, zu geben gepuhrt, daran die hieigen Juden ihren gepuhrenden halben Theil entricht, aber der ander halb Theil noch bei den Juden vom Land ausständig [ist]. Derhalben E. Mt. vor derselben jungsten Ab- schied von hinnen auf unsern Bericht und Anzeigen Befelch gethan, die beruhrten Juden vom Land fur E. Mt. Chamergericht zu erfordern und den beruhrten Ausstand von ihnen zu ersuechen. Darauf auch an dieselben Juden gewohndlich Ladungen ausgangen, es haben sich aber inmittlerzeit die Herrn Sligkhen,50) Phlueg, Plawen und ander, so Juden under ihnen haben, derselben angenomben und wollten sie gern aus solher Steur ziehen mit Anzeigen, wie sie derhalben sonder Privilegia und Freiheiten hätten, inmassen dann die Herrn Sligkhen dem öbristen Herrn Landhofmeister geschrieben und die Juden nit erscheinen zu lassen vermeinen, desgleichen auch der Herr von Plawen von E. Mt. ein Befelh in der Sachen stillzusteen, bei der behemischen Fertigung ausgebracht. Des wir E. Mt. hiemit Abschrift zueschicken. Nun wirdet hiemit nit allein gesuecht, die Juden von dieser, sonder allen vergangen und kunftigen Steurn zu befreien und E. Mt. die Hand und Macht in dergleichen Steurn zu sperrn, auch also die 50) Kaiser Sigismund verlieh dem Reichskanzler Freiherrn (seit 1437 Graf) Kaspar Schlick aus Eger bei seiner Rückkehr vom Baseler Concil zu Regensburg 20. September 1434 für dargeliehene 11.906 fl. als Erbpfand das Krongut El- bogen, Schloss, Stadt und Herrschaft nebst Zugehör, die Herrschaft Königsberg, Mostau, Warmbad, Stadt Schlackenwerth, Schloss Engelsburg mit Giesshübel und Buchau, Herrschaft Graslitz, Achtenstadt und Schabritz mit allen Herrlich- keiten, Rechten, Mannschaften (Vasallen), Lehen, Schlössern, Städten, Ackern, Gerechtigkeiten, Bergwerken, dem Rechte Juden aufzunehmen und Befreiung von Heerfahrten. (Pröckl, Geschichte d. St. Elbogen.)
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 291 niessen, welches E. Mt. und derselben Chamerguet zu Abbruch und 1538. Nachtheil ist. Nun ist dieser Geprauch gehalten worden, wann E. Mt. ein Steuer auf die ganz Judischeit in Beheim geslagen, dass der halb Theil denen Juden, so hie zu Prag und in andern E. Mt. Städten, und der ander Halbtheil den Juden, die under den Herrn und denen vom Adl in ihren Städten, Flecken oder Gepieten gesessen, zu geben aufgelegt worden; aber seit sich die Herrn und Ritterschaft der Juden obbemelter- massen underfangen haben, sie gar beschwerlich und nie richtiglich zu Erlegung ihres gepuhrenden Theils gepracht werden mugen. Also ist auch im verschienen achtundzwainzigisten Jahr noch bei weilend Ni- clasen Hisserls, Chamermeisterambtsverwalters, auf die ganz Judischeit in Beheim ein Steur, benenntlich drei Tausend Gulden r. geslagen worden, deren halber Theil den Juden hie und in E. Mt. Städten und der ander Halbtheil denen auf dem Land, under den Herrn gesessen, zu geben gepuhrt, daran die hieigen Juden ihren gepuhrenden halben Theil entricht, aber der ander halb Theil noch bei den Juden vom Land ausständig [ist]. Derhalben E. Mt. vor derselben jungsten Ab- schied von hinnen auf unsern Bericht und Anzeigen Befelch gethan, die beruhrten Juden vom Land fur E. Mt. Chamergericht zu erfordern und den beruhrten Ausstand von ihnen zu ersuechen. Darauf auch an dieselben Juden gewohndlich Ladungen ausgangen, es haben sich aber inmittlerzeit die Herrn Sligkhen,50) Phlueg, Plawen und ander, so Juden under ihnen haben, derselben angenomben und wollten sie gern aus solher Steur ziehen mit Anzeigen, wie sie derhalben sonder Privilegia und Freiheiten hätten, inmassen dann die Herrn Sligkhen dem öbristen Herrn Landhofmeister geschrieben und die Juden nit erscheinen zu lassen vermeinen, desgleichen auch der Herr von Plawen von E. Mt. ein Befelh in der Sachen stillzusteen, bei der behemischen Fertigung ausgebracht. Des wir E. Mt. hiemit Abschrift zueschicken. Nun wirdet hiemit nit allein gesuecht, die Juden von dieser, sonder allen vergangen und kunftigen Steurn zu befreien und E. Mt. die Hand und Macht in dergleichen Steurn zu sperrn, auch also die 50) Kaiser Sigismund verlieh dem Reichskanzler Freiherrn (seit 1437 Graf) Kaspar Schlick aus Eger bei seiner Rückkehr vom Baseler Concil zu Regensburg 20. September 1434 für dargeliehene 11.906 fl. als Erbpfand das Krongut El- bogen, Schloss, Stadt und Herrschaft nebst Zugehör, die Herrschaft Königsberg, Mostau, Warmbad, Stadt Schlackenwerth, Schloss Engelsburg mit Giesshübel und Buchau, Herrschaft Graslitz, Achtenstadt und Schabritz mit allen Herrlich- keiten, Rechten, Mannschaften (Vasallen), Lehen, Schlössern, Städten, Ackern, Gerechtigkeiten, Bergwerken, dem Rechte Juden aufzunehmen und Befreiung von Heerfahrten. (Pröckl, Geschichte d. St. Elbogen.)
Strana 292
292 K HISTORII ŽIDŮ 1538. Juden aus E. Mt. Chamer under sich zu ziehen, welches dannocht, so E. Mt. je die Juden in Beheim unvertrieben beleiben lassen wollten, nicht klein zu bewegen ist, angesehen, dass die Juden, so auf dem Land gesessen, wie wir glaubwirdigen Bericht emphahen, vermuglicher und reicher, als die andern sein. Derhalben auch E. Mt. ihr mit Steurn mehr und pass, als der andern geniessen möchten, furnehmblich dieweil sie sonst, inmassen die andern Juden in Prag und E. Mt. Städten ge- sessen thuen, ausserhalb der Steurn kein jährlichen Zins in E. Mt. Chamer reichen noch geben. Und ob nun gleich die Herrn, darunder solh Juden wohnhaft, einicherlei Freiheiten ihrenthalben hätten, sollen dieselben unsers Bedunkens nicht dahin verstanden [werden], dardurch die Steurn und Obrigkeit, so E. Mt. uber die Judischeit ingemein pillich haben, dieselb auch, wie uns angezeigt, in der Landtafel verschrieben sein solle, entzogen werden mocht, sonder dieselben Herrn mügen sich pillich an dem benuegen lassen, dass dieselben Juden under ihnen ge- sessen, mit keinen jährlichen Zinsen beschwert, sonder ihnen, dass sie ihr damit geniessen mugen, freigelassen werden. Dass aber E. Mt. sölh und dergleichen Befelh fertigen, beschiecht E. Mt. und derselben Cha- merguet zu Nachtheil und ohn gnuegsamben Bericht der Sachen, und je mehr wir E. M. rathen and ermahnen, dieselb Fertigung abzustellen, je mehr komben uns derselben Befelh in Chamer und dergleichen Sachen, die ohn Mittl bei E. Mt. Hofchamer auch mit E. Mt. Vorwissen, nach zeitiger Berathslagung und gueter Bewägung gefertigt werden sollen, fur, dass wir nun, dieweil es E. Mt. vielleicht nicht abstellen mugen, auch beschehen lassen muessen; aber wir wollten dannocht gern ein lautern ausdrucklichen Befelh von E. Mt. haben, wie wir uns mit Vollziehung solher Befelh halten und was wir doch handlen sollen. Dann es komben der widerwartigen Befelh und Schreiben so oft und viel, dass wir nit wohl anderst abnemben kunnen, dann es werde einem jeden, der nuer komb, bei E. Mt. behemischen Chanzlei ein Befelh ge- geben und damit die Leut also abgewiesen und ihr Beschwerung auf uns gelehnt. Darin gepuhrt nun E. Mt. um Erforderung derselben eigen Nodturft willen Einsehung zu thuen. Aber soviel die bemelten Juden belanget, ist unser underthänigist Guetdunken, dass E. Mt. ohn andere vorgeunde Handlung und gnuegsambe rechtliche Erkanntnus die be- ruhrten Juden dermassen keinswegs entziehen noch befreien lassen, sonder dem öbristen Herrn Landhofmeister und den Beisitzern des Chamergerichts Befelh thuen, dass sie dieselben Juden auf die aus- gangen Citation, unangesehen der Befelh, so bisher derhalben ausge- pracht, verhörn und die au[s]ständigen Steurn von ihnen erfordern und darin kein Aufschub oder Verzug machen, sonder furderlich handlen.
292 K HISTORII ŽIDŮ 1538. Juden aus E. Mt. Chamer under sich zu ziehen, welches dannocht, so E. Mt. je die Juden in Beheim unvertrieben beleiben lassen wollten, nicht klein zu bewegen ist, angesehen, dass die Juden, so auf dem Land gesessen, wie wir glaubwirdigen Bericht emphahen, vermuglicher und reicher, als die andern sein. Derhalben auch E. Mt. ihr mit Steurn mehr und pass, als der andern geniessen möchten, furnehmblich dieweil sie sonst, inmassen die andern Juden in Prag und E. Mt. Städten ge- sessen thuen, ausserhalb der Steurn kein jährlichen Zins in E. Mt. Chamer reichen noch geben. Und ob nun gleich die Herrn, darunder solh Juden wohnhaft, einicherlei Freiheiten ihrenthalben hätten, sollen dieselben unsers Bedunkens nicht dahin verstanden [werden], dardurch die Steurn und Obrigkeit, so E. Mt. uber die Judischeit ingemein pillich haben, dieselb auch, wie uns angezeigt, in der Landtafel verschrieben sein solle, entzogen werden mocht, sonder dieselben Herrn mügen sich pillich an dem benuegen lassen, dass dieselben Juden under ihnen ge- sessen, mit keinen jährlichen Zinsen beschwert, sonder ihnen, dass sie ihr damit geniessen mugen, freigelassen werden. Dass aber E. Mt. sölh und dergleichen Befelh fertigen, beschiecht E. Mt. und derselben Cha- merguet zu Nachtheil und ohn gnuegsamben Bericht der Sachen, und je mehr wir E. M. rathen and ermahnen, dieselb Fertigung abzustellen, je mehr komben uns derselben Befelh in Chamer und dergleichen Sachen, die ohn Mittl bei E. Mt. Hofchamer auch mit E. Mt. Vorwissen, nach zeitiger Berathslagung und gueter Bewägung gefertigt werden sollen, fur, dass wir nun, dieweil es E. Mt. vielleicht nicht abstellen mugen, auch beschehen lassen muessen; aber wir wollten dannocht gern ein lautern ausdrucklichen Befelh von E. Mt. haben, wie wir uns mit Vollziehung solher Befelh halten und was wir doch handlen sollen. Dann es komben der widerwartigen Befelh und Schreiben so oft und viel, dass wir nit wohl anderst abnemben kunnen, dann es werde einem jeden, der nuer komb, bei E. Mt. behemischen Chanzlei ein Befelh ge- geben und damit die Leut also abgewiesen und ihr Beschwerung auf uns gelehnt. Darin gepuhrt nun E. Mt. um Erforderung derselben eigen Nodturft willen Einsehung zu thuen. Aber soviel die bemelten Juden belanget, ist unser underthänigist Guetdunken, dass E. Mt. ohn andere vorgeunde Handlung und gnuegsambe rechtliche Erkanntnus die be- ruhrten Juden dermassen keinswegs entziehen noch befreien lassen, sonder dem öbristen Herrn Landhofmeister und den Beisitzern des Chamergerichts Befelh thuen, dass sie dieselben Juden auf die aus- gangen Citation, unangesehen der Befelh, so bisher derhalben ausge- pracht, verhörn und die au[s]ständigen Steurn von ihnen erfordern und darin kein Aufschub oder Verzug machen, sonder furderlich handlen.
Strana 293
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 293 Soferr aber der Graf von Plawen, die Herrn Slikhen oder ander 1538. sölher Juden halben einich mehrer Freiheiten furzepringen vermeinen, die wöll E. Mt zu derselben Ankunft in Beheim auch gnädiglich er- sehen, auch dagegen E. Mt. Gerechtigkeit sölher Juden halben, so zum Theil in der Landtafl eingeleibt sein sollen, ersehen, vernemben und sich alsdann hierin gepuhrlich halten, in massen wir dann sölhes Befelhs, wie der an das Chamergericht ausgeen und gestellt werden solle, umb mehrer Furderung der Sachen willen ein behemische Copei gestellt, die wir E Mt. hiemit zu Verfertigung zueschicken. Arch. míst. kr. Česk. Gutachten u. Berichte 1535—1540. Fol. 164. 430. Král Ferdinand komoře české odpovídá na 1538. předložený mu návrh v příčině daně Židovské. V Linci 15. srpna 1538. Gestrengen, ernuesten und lieben Getreuen. Als ir uns in ainem Schreiben, des Datum steet am dritten Tag dicz Monats Augusti, under anderm angezaigt, wie ir vonwegen der Juden, so in unserm Cron Be- heim undern den von Herrn und Ritterstand siczen umb die verfallen Steuern, so sie uns wie ander Juden zu bezalen schuldig sein, Ladun- gen fur das Chamerrecht an dieselben Juden ausgeen lassen; und aber etlich als Schligkhen, Pflueg, Plawen und ander, so Juden under inen haben, vermainen dieselben Juden nicht erscheinen zu lassen, sonder sie von solher Steur zu ziehen, und sonderlich der von Plawen deshalb einen Beuelh umb ein Stillstand under unserer behemischen Fertigung an euch ausgebracht, welches aber alles uns zu Abbruch und Nach- theil geraichen welle, und eur Guetbedunken ist, die Sachen nit auf- ziehen, sonder auf die ausgangen Citation gegen den Juden procediren zu lassen. Solh eur Guetbedunken lassen wir uns gnediglich wol ge- fallen, schicken euch auch darauf den Beuelh an die Beisitzer des Chamergerichts, wie ir die Copei selbst gestallt habt, den wisst ir zu uberantwurten und darauf im Rechten anhalten zu lassen. Geben Linz den fünfzehnten Augusti anno oc. XXXVIII. Arch. míst. král. Česk. Befehle v. J. 1538—43. XIX., f. 48. 431. Komora česká králi Ferdinandovi, aby Židé 1538. venkovští k zaplacení jim uložené berně byli při- držáni. Na hradě Pražském, 31. srpna 1538. Juden-Steuer, so auf dem Land sitzen. Allergnedigister Herr! Wir haben Ewr. Mt. hievor underthenigist geschriben und angezaigt, welhermassen wir bei den Juden, so under
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 293 Soferr aber der Graf von Plawen, die Herrn Slikhen oder ander 1538. sölher Juden halben einich mehrer Freiheiten furzepringen vermeinen, die wöll E. Mt zu derselben Ankunft in Beheim auch gnädiglich er- sehen, auch dagegen E. Mt. Gerechtigkeit sölher Juden halben, so zum Theil in der Landtafl eingeleibt sein sollen, ersehen, vernemben und sich alsdann hierin gepuhrlich halten, in massen wir dann sölhes Befelhs, wie der an das Chamergericht ausgeen und gestellt werden solle, umb mehrer Furderung der Sachen willen ein behemische Copei gestellt, die wir E Mt. hiemit zu Verfertigung zueschicken. Arch. míst. kr. Česk. Gutachten u. Berichte 1535—1540. Fol. 164. 430. Král Ferdinand komoře české odpovídá na 1538. předložený mu návrh v příčině daně Židovské. V Linci 15. srpna 1538. Gestrengen, ernuesten und lieben Getreuen. Als ir uns in ainem Schreiben, des Datum steet am dritten Tag dicz Monats Augusti, under anderm angezaigt, wie ir vonwegen der Juden, so in unserm Cron Be- heim undern den von Herrn und Ritterstand siczen umb die verfallen Steuern, so sie uns wie ander Juden zu bezalen schuldig sein, Ladun- gen fur das Chamerrecht an dieselben Juden ausgeen lassen; und aber etlich als Schligkhen, Pflueg, Plawen und ander, so Juden under inen haben, vermainen dieselben Juden nicht erscheinen zu lassen, sonder sie von solher Steur zu ziehen, und sonderlich der von Plawen deshalb einen Beuelh umb ein Stillstand under unserer behemischen Fertigung an euch ausgebracht, welches aber alles uns zu Abbruch und Nach- theil geraichen welle, und eur Guetbedunken ist, die Sachen nit auf- ziehen, sonder auf die ausgangen Citation gegen den Juden procediren zu lassen. Solh eur Guetbedunken lassen wir uns gnediglich wol ge- fallen, schicken euch auch darauf den Beuelh an die Beisitzer des Chamergerichts, wie ir die Copei selbst gestallt habt, den wisst ir zu uberantwurten und darauf im Rechten anhalten zu lassen. Geben Linz den fünfzehnten Augusti anno oc. XXXVIII. Arch. míst. král. Česk. Befehle v. J. 1538—43. XIX., f. 48. 431. Komora česká králi Ferdinandovi, aby Židé 1538. venkovští k zaplacení jim uložené berně byli při- držáni. Na hradě Pražském, 31. srpna 1538. Juden-Steuer, so auf dem Land sitzen. Allergnedigister Herr! Wir haben Ewr. Mt. hievor underthenigist geschriben und angezaigt, welhermassen wir bei den Juden, so under
Strana 294
294 K HISTORII ŽIDŮ 1538. etlichen Herrn im Land gesessen, ain Rest, der sich in funfzehenhun- dert Gulden verlaufet, so si noch an vorbewilligten Steurn schuldig sein, ersuecht und si derhalben fur E. Mt. Chamergericht gegen den hieigen Juden, mit denen si gleiche Purd tragen sollen, zu Verhör fur- beschaiden. Nun sein bemelt Juden dise Tag vergangen gegeinander [sic zu Verhör gestanden und haben di Herrn, darunder di Juden auf dem Land gesessen, vor Gericht furpringen lassen, dieweil si dieselben Juden als ire Underthanen under inen haben, kunen si dieselben mit Steurn oder dergleichen Auflagen nicht beschwern lassen oc. Dagegen nun von wegen E. Mt. angezaigt, daz dieselben Juden allweg neben inen gesteurt und gleiche Purd und Mitleid mit inen getragen, si auch on alles Mittl in E. Mt. Chamer gehörig, darumb si solh Steurn neben den hieigen Juden zu raichen und zu geben schuldig seien oc., wie dann solches und anders, waz di Nodturft erfordert, mit gueten Grund ausgefuert worden. Aber unangesehen des alles ist die Sach durch E. Mt. Chamer-Gericht aufgeschoben und der Abschid gegeben worden. Si wollen E. Mt. derhalben schreiben und daruber E. Mt. Beschaid erwarten. Nun ist, allergnedigister Kunig, ainmal am Tag und offenwar, daz di Juden im Land zu lassen oder zu vertreiben in kains andern als E. Mt. Macht und Willen steet. So haben sich auch di Herrn und In- woner ditz Lands der Juden nie dermassen angemast, daz si dieselben aus E. Mt. Chamer oder den aufgelegten Steurn zu entziehen sich understanden hetten, inmassen jetzo von etlichen beschiehet. So ist auch in der Landtafel derhalben ain ausdruckliche Meldung, daz di Juden on Mittl E. Mt. Chamersleut sein. So haben auch E. Mt. je und albeg Macht gehabt die ganz Judischait im Land zu steurn, welche Steurn auch die Juden, so under den Herrn gleich sowol als die in E. Mt. Steten gesessen, on Waigerung geraicht, und dagegen weder die Juden noch di Herrn kain Einred gehabt haben, und so E. Mt. jetzo solhes Abkomben und den Herrn inen die Juden dermassen zuczu- aignen gestatten werden, E. Mt. kain ganze noch vollige Steur von gemelten Juden zu kainer Zeit haben mugen. So werden auch di Juden hie und in andern E. Mt. Steten gesessen, welhe (wie wir glaubwir- digen Bericht empfangen) unvermuglicher, als di andern, so auf dem Land gesessen, neben den jarlichen Zinsen, deren die andern under den Herrn erlassen sein, nicht vermugen vil Steurn zu geben, und also wurde di Judischait mit sambt dem Geniess, so E. Mt. pillich dauon haben sollen, nit allain auf ainmal und fur di vergangen, sonder hin- furan und also albeg und daneben auch di Obrigkait Ewr. Mt. ent- zogen sein
294 K HISTORII ŽIDŮ 1538. etlichen Herrn im Land gesessen, ain Rest, der sich in funfzehenhun- dert Gulden verlaufet, so si noch an vorbewilligten Steurn schuldig sein, ersuecht und si derhalben fur E. Mt. Chamergericht gegen den hieigen Juden, mit denen si gleiche Purd tragen sollen, zu Verhör fur- beschaiden. Nun sein bemelt Juden dise Tag vergangen gegeinander [sic zu Verhör gestanden und haben di Herrn, darunder di Juden auf dem Land gesessen, vor Gericht furpringen lassen, dieweil si dieselben Juden als ire Underthanen under inen haben, kunen si dieselben mit Steurn oder dergleichen Auflagen nicht beschwern lassen oc. Dagegen nun von wegen E. Mt. angezaigt, daz dieselben Juden allweg neben inen gesteurt und gleiche Purd und Mitleid mit inen getragen, si auch on alles Mittl in E. Mt. Chamer gehörig, darumb si solh Steurn neben den hieigen Juden zu raichen und zu geben schuldig seien oc., wie dann solches und anders, waz di Nodturft erfordert, mit gueten Grund ausgefuert worden. Aber unangesehen des alles ist die Sach durch E. Mt. Chamer-Gericht aufgeschoben und der Abschid gegeben worden. Si wollen E. Mt. derhalben schreiben und daruber E. Mt. Beschaid erwarten. Nun ist, allergnedigister Kunig, ainmal am Tag und offenwar, daz di Juden im Land zu lassen oder zu vertreiben in kains andern als E. Mt. Macht und Willen steet. So haben sich auch di Herrn und In- woner ditz Lands der Juden nie dermassen angemast, daz si dieselben aus E. Mt. Chamer oder den aufgelegten Steurn zu entziehen sich understanden hetten, inmassen jetzo von etlichen beschiehet. So ist auch in der Landtafel derhalben ain ausdruckliche Meldung, daz di Juden on Mittl E. Mt. Chamersleut sein. So haben auch E. Mt. je und albeg Macht gehabt die ganz Judischait im Land zu steurn, welche Steurn auch die Juden, so under den Herrn gleich sowol als die in E. Mt. Steten gesessen, on Waigerung geraicht, und dagegen weder die Juden noch di Herrn kain Einred gehabt haben, und so E. Mt. jetzo solhes Abkomben und den Herrn inen die Juden dermassen zuczu- aignen gestatten werden, E. Mt. kain ganze noch vollige Steur von gemelten Juden zu kainer Zeit haben mugen. So werden auch di Juden hie und in andern E. Mt. Steten gesessen, welhe (wie wir glaubwir- digen Bericht empfangen) unvermuglicher, als di andern, so auf dem Land gesessen, neben den jarlichen Zinsen, deren die andern under den Herrn erlassen sein, nicht vermugen vil Steurn zu geben, und also wurde di Judischait mit sambt dem Geniess, so E. Mt. pillich dauon haben sollen, nit allain auf ainmal und fur di vergangen, sonder hin- furan und also albeg und daneben auch di Obrigkait Ewr. Mt. ent- zogen sein
Strana 295
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 295 Darumb unser underthenigister Rath und Guetbedungken ist, daßs 1538. E. Mt. derselben Chamergericht auf iren Underricht und Schreiben mit Anzaigung erzelter Ursachen disen Beschaid erfolgen lasse, dass E. Mt. kains Wegs gemaint seie, ir di Judischait mit der Nutzung und Obrigkait dermassen entziehen zu lassen, sonder E. Mt. ernstlicher Beuelch sei, daz si di gemelten Juden nochmals unverzogenlich fur sich erfordern und si zu Erlegung vorverhaltner ausstendiger und auch kunftiger Steurn, so wir in Namben E. Mt. auf si legen werden, halten und inen oder iren Herrn uber den bisher gewesnen offentlichen und wissendlichen Geprauch und Gerechtigkait hierin kain Auszug gestatten. Wo aber E. Mt. hierin ob derselben aigen Obrigkait nicht Handhabung thuen wollen, so ist unser Rat, wie derselb auch vorhin allweg gewest, daz E. Mt, ehe di gemelt Judischait aus E. Mt. Cron Beheim auspie- ten und vertreiben lassen, so mag E. Mt. der Nutz, den E. Mt. von inen haben, von den Kaufleuten und andern Inwonern der Stet mit mererm diser Cron und der Stet Aufnemben wol bekomben. Daz haben wir E. Mt., der wir uns hiemit gehorsamblich beuelhen, der Nodturft nach nicht unangezaigt lassen mugen. Datum Prag im Schloss am lesten Tag Augusti anno oc. im XXXVIII. Mistodrž. arch. Gutachten u. Berichte 1535—40. XV., fol. 181 v. 432. Král Ferdinand komoře české, aby s rozsud- 1538. kem v příčině nějakého falešného úpisu o klenoty mezi Židy Josefem a Šťastným bylo odloženo až do králova příchodu. V Linci, 25. září 1538. Stiastný und Joseph Juden Handlung. Gestrengen, ernuesten und lieben getreuen. Uns ist furkomben und angezaigt worden, was sich fur ain Valsch mit Aufrichtung ainer Verschreibung zwischen Joseph und Stiastný Juden, der des Munko Juden Brueder ist, von wegen dreier haftl oder Clainot zuegetragen, wie dann solhe Sachen für euch unsere Chamer-Rat auch kommen und etwas darinn gehandlt worden sei, als ir zu mererm Bericht aus hierinn- liegender Schrift vernemben werdet. Und damit solher Betrug noch verrer an Tag gepracht auch geburliche Straf darauf beschehen mug, so ist unser ernstlicher Beuelh, dass ir diese judisch Sachen auf den Tag, so ir inen zu Verhor angeseczt, verhoret und all Acta beschreiben lasset und die wol behaltet, aber darinn durch euch noch jemand an- derm kain Erorterung oder Urtl sprechet, sonder dass mit der Er- kanntnus dieser Sachen bis auf unser selbst Ankunft in Beheim ganz stillgestanden werde und mittler Zeit von beiden Juden bei ainer
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 295 Darumb unser underthenigister Rath und Guetbedungken ist, daßs 1538. E. Mt. derselben Chamergericht auf iren Underricht und Schreiben mit Anzaigung erzelter Ursachen disen Beschaid erfolgen lasse, dass E. Mt. kains Wegs gemaint seie, ir di Judischait mit der Nutzung und Obrigkait dermassen entziehen zu lassen, sonder E. Mt. ernstlicher Beuelch sei, daz si di gemelten Juden nochmals unverzogenlich fur sich erfordern und si zu Erlegung vorverhaltner ausstendiger und auch kunftiger Steurn, so wir in Namben E. Mt. auf si legen werden, halten und inen oder iren Herrn uber den bisher gewesnen offentlichen und wissendlichen Geprauch und Gerechtigkait hierin kain Auszug gestatten. Wo aber E. Mt. hierin ob derselben aigen Obrigkait nicht Handhabung thuen wollen, so ist unser Rat, wie derselb auch vorhin allweg gewest, daz E. Mt, ehe di gemelt Judischait aus E. Mt. Cron Beheim auspie- ten und vertreiben lassen, so mag E. Mt. der Nutz, den E. Mt. von inen haben, von den Kaufleuten und andern Inwonern der Stet mit mererm diser Cron und der Stet Aufnemben wol bekomben. Daz haben wir E. Mt., der wir uns hiemit gehorsamblich beuelhen, der Nodturft nach nicht unangezaigt lassen mugen. Datum Prag im Schloss am lesten Tag Augusti anno oc. im XXXVIII. Mistodrž. arch. Gutachten u. Berichte 1535—40. XV., fol. 181 v. 432. Král Ferdinand komoře české, aby s rozsud- 1538. kem v příčině nějakého falešného úpisu o klenoty mezi Židy Josefem a Šťastným bylo odloženo až do králova příchodu. V Linci, 25. září 1538. Stiastný und Joseph Juden Handlung. Gestrengen, ernuesten und lieben getreuen. Uns ist furkomben und angezaigt worden, was sich fur ain Valsch mit Aufrichtung ainer Verschreibung zwischen Joseph und Stiastný Juden, der des Munko Juden Brueder ist, von wegen dreier haftl oder Clainot zuegetragen, wie dann solhe Sachen für euch unsere Chamer-Rat auch kommen und etwas darinn gehandlt worden sei, als ir zu mererm Bericht aus hierinn- liegender Schrift vernemben werdet. Und damit solher Betrug noch verrer an Tag gepracht auch geburliche Straf darauf beschehen mug, so ist unser ernstlicher Beuelh, dass ir diese judisch Sachen auf den Tag, so ir inen zu Verhor angeseczt, verhoret und all Acta beschreiben lasset und die wol behaltet, aber darinn durch euch noch jemand an- derm kain Erorterung oder Urtl sprechet, sonder dass mit der Er- kanntnus dieser Sachen bis auf unser selbst Ankunft in Beheim ganz stillgestanden werde und mittler Zeit von beiden Juden bei ainer
Strana 296
296 K HISTORII ŽIDŮ 1538. namhaften Summa Gelds Purgschaft nemet, damit sie sich weder mit Leib noch Guet nicht verendern und dieser Sachen in unser Ankunft auswarten; dass auch der alt Munko, auf welhen die darunder villeicht auspringen mochten, zu unser Ankunft vor unser erscheine mit zwölf oder bis in funfzehen Tausend Gulden mit Purgschaft verstricket, Ursach halben, wie er derselben zu unser Ankunft vernemben wirdet. Also dass sich gemelter Stiastny Jud und die andern Personen so in beruerter Sachen verwont seien, auf unser Erfordern stellen, den Austrag der Sachen und was inen verrer durch uns aufgelegt wirdet, erwarten; und solhes also mit Fleiss handlet auch zu solher Verhor und Handlung unsern Underchamer- und Landschreiber erfordret und sie mitsambt euch handlen lassen, dass wir inen also hieneben in Sonderhait beuel- hen, als ir zu thuen wisst. Daran beschiecht unser ernstliche Mainung. Geben in unser Stadt Linz den XXV Tag Septemb. anno oc im XXXVIII unserer Reiche des römischen im achten und der andern im zwölften. Arch. mistodrž. kr. Českého. Kais. Befehle 1538—43. XIX., fol. 64. 1538. 433. Král Ferdinand I. odpovídá české komoře na její zprávu v příčině ukládání berně na Židy ven- kovské, které majitelé statků za své poddané pova- žovati chtějí. Ve Vídni, 25. září 1538. Juden, so under den Herren an dem Land sitzen, Steur. Gestrengen, ernuesten und lieben Getreuen. Wir haben aus ewrm Schreiben, des Datum steet am lesten Tag negst verschines Monats Augusti, verstanden, was Irrung und Verhin- derung euch in Erfordrung und Einpringung der noch ausstendigen Steuer von unsern Juden, so auf dem Land under den Landleuten in unsere Cron Beheim siczen, begegnet, also dass dieselben Landleut die Juden fur ire Underthanen und mit den Steuern nit beschwärn ze lassen vermeinen oc., wie dann solches in dem Verhör zwischen unsern Juden zu Prag und denen auf dem Land vor unserm Cammergericht durch dieselben Landleut furbracht worden sei oc. Dieweil aber, wie ir auch Meldung thuet, alle und jede Juden on Mittl uns in unser kunigeliche Chamer zuegehörn und dieselben im Land ze lassen oder zu vertreiben in unserm Gwalt und Willen steet, derhalben unsern Landleuten nicht zuesteet, uns unser kunigelich Einkomben von den Juden zu speren noch verhindern. Und dieweil unser Chamergericht in obberuerten Sachen zwischen den Juden ain Abschid gegeben, dass sie uns derhalben schreiben und unsers Bescheids darauf erwarten wollen, daneben ir
296 K HISTORII ŽIDŮ 1538. namhaften Summa Gelds Purgschaft nemet, damit sie sich weder mit Leib noch Guet nicht verendern und dieser Sachen in unser Ankunft auswarten; dass auch der alt Munko, auf welhen die darunder villeicht auspringen mochten, zu unser Ankunft vor unser erscheine mit zwölf oder bis in funfzehen Tausend Gulden mit Purgschaft verstricket, Ursach halben, wie er derselben zu unser Ankunft vernemben wirdet. Also dass sich gemelter Stiastny Jud und die andern Personen so in beruerter Sachen verwont seien, auf unser Erfordern stellen, den Austrag der Sachen und was inen verrer durch uns aufgelegt wirdet, erwarten; und solhes also mit Fleiss handlet auch zu solher Verhor und Handlung unsern Underchamer- und Landschreiber erfordret und sie mitsambt euch handlen lassen, dass wir inen also hieneben in Sonderhait beuel- hen, als ir zu thuen wisst. Daran beschiecht unser ernstliche Mainung. Geben in unser Stadt Linz den XXV Tag Septemb. anno oc im XXXVIII unserer Reiche des römischen im achten und der andern im zwölften. Arch. mistodrž. kr. Českého. Kais. Befehle 1538—43. XIX., fol. 64. 1538. 433. Král Ferdinand I. odpovídá české komoře na její zprávu v příčině ukládání berně na Židy ven- kovské, které majitelé statků za své poddané pova- žovati chtějí. Ve Vídni, 25. září 1538. Juden, so under den Herren an dem Land sitzen, Steur. Gestrengen, ernuesten und lieben Getreuen. Wir haben aus ewrm Schreiben, des Datum steet am lesten Tag negst verschines Monats Augusti, verstanden, was Irrung und Verhin- derung euch in Erfordrung und Einpringung der noch ausstendigen Steuer von unsern Juden, so auf dem Land under den Landleuten in unsere Cron Beheim siczen, begegnet, also dass dieselben Landleut die Juden fur ire Underthanen und mit den Steuern nit beschwärn ze lassen vermeinen oc., wie dann solches in dem Verhör zwischen unsern Juden zu Prag und denen auf dem Land vor unserm Cammergericht durch dieselben Landleut furbracht worden sei oc. Dieweil aber, wie ir auch Meldung thuet, alle und jede Juden on Mittl uns in unser kunigeliche Chamer zuegehörn und dieselben im Land ze lassen oder zu vertreiben in unserm Gwalt und Willen steet, derhalben unsern Landleuten nicht zuesteet, uns unser kunigelich Einkomben von den Juden zu speren noch verhindern. Und dieweil unser Chamergericht in obberuerten Sachen zwischen den Juden ain Abschid gegeben, dass sie uns derhalben schreiben und unsers Bescheids darauf erwarten wollen, daneben ir
Strana 297
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 297 eur Rat und Guetbedunken auf zween Weg stellt, nemblich, dass wir 1538. unserm Chamergericht auf ihr Schreiben und Underricht schreiben und beuelhen sollen, die Juden zu Erlegung der vorverhaltnen und aussten- digen und auch kunftigen Steuern ze halten oc.; ob wir aber ob solcher unser Obrigkeit und Gerechtigkeit nicht Handhabung thuen wollten, dass wir dann den Juden allenthalben aus unser Cron Beheim auspieten solln, wie dann solches eur Schreiben mit merern Worten vermag. Darauf geben wir euch zu erkennen, dass uns noch bisheer von unserm Chamergericht kein Schreiben beruerter Sachen halben zue- komben und damit wir inen auf solh ir Schreiben, so sie uns villeicht dieser Sachen halben noch thuen werden, oder ob sie gleich zu schreiben underlassen werden, dannocht zu Abstellung der Landleut unpillichen furnemben, dest mit mererm Grund widerumb Antwort, Beschaid und Beuelh geben möchten: so ist unser Beuelh, dass ir desselben ain Copei verfasset und darinnen unser Notturft und Gerechtigkeit wol aus- fueret, uns solhe Copei uberschicket, die wir ersehen und alsdann ain Schreiben an das Chamergericht fertigen. Wollten wir euch auf beruert eur Schreiben zu Antwurt nicht verhalten und daran beschiecht unser Mainung. Geben in unser Stadt Linz den 25. Tag Septembris anno oc. im XXXVIII. unser Reiche des römischen im achten und der andern im zwölften. Místodržitelský arch. král. Česk. Kais. Befehle v. J. 1538—45. Sv. XIX. f. 63. 434. Komora česká oznamuje králi Ferdinandovi, že 1538. Pražané přes nařízení královské, aby Židy proti násil- nostem obecného lidu chránili a starší jich sadili, oso- buji si skoro všechnu moc nad nimi, takž ukládají jim tresty za přepalování, falšování mince, vyvážení stříbra a berou za to od nich pokuty, trestají je tělesně i poku- tami, vypovídáním z města, zabavují jim kupecké zboží, kterýž obchod jedinou jest jich nyní výživou, poněvadž jim půjčování na listy zakázáno; ze všech takových pokut nebylo dáno komoře ani penízku. Komora navrhuje, aby Židé ze země byli vypovězeni, a o náhradu za roční úrok, jejž dávají, s královskými městy bylo jednáno; budou-li na dále v království ponecháni, aby užitek z nich patřil jen králi; sazení starších židovských aby Pražanům (kte- rýmž jen do vůle královské propůjčeno) bylo vzato, ko- moře svěřeno, tudíž 200 kop, jež ročně za sazení Praža- nům dávají, připadlo by do pokladny královské. Vzbou-
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 297 eur Rat und Guetbedunken auf zween Weg stellt, nemblich, dass wir 1538. unserm Chamergericht auf ihr Schreiben und Underricht schreiben und beuelhen sollen, die Juden zu Erlegung der vorverhaltnen und aussten- digen und auch kunftigen Steuern ze halten oc.; ob wir aber ob solcher unser Obrigkeit und Gerechtigkeit nicht Handhabung thuen wollten, dass wir dann den Juden allenthalben aus unser Cron Beheim auspieten solln, wie dann solches eur Schreiben mit merern Worten vermag. Darauf geben wir euch zu erkennen, dass uns noch bisheer von unserm Chamergericht kein Schreiben beruerter Sachen halben zue- komben und damit wir inen auf solh ir Schreiben, so sie uns villeicht dieser Sachen halben noch thuen werden, oder ob sie gleich zu schreiben underlassen werden, dannocht zu Abstellung der Landleut unpillichen furnemben, dest mit mererm Grund widerumb Antwort, Beschaid und Beuelh geben möchten: so ist unser Beuelh, dass ir desselben ain Copei verfasset und darinnen unser Notturft und Gerechtigkeit wol aus- fueret, uns solhe Copei uberschicket, die wir ersehen und alsdann ain Schreiben an das Chamergericht fertigen. Wollten wir euch auf beruert eur Schreiben zu Antwurt nicht verhalten und daran beschiecht unser Mainung. Geben in unser Stadt Linz den 25. Tag Septembris anno oc. im XXXVIII. unser Reiche des römischen im achten und der andern im zwölften. Místodržitelský arch. král. Česk. Kais. Befehle v. J. 1538—45. Sv. XIX. f. 63. 434. Komora česká oznamuje králi Ferdinandovi, že 1538. Pražané přes nařízení královské, aby Židy proti násil- nostem obecného lidu chránili a starší jich sadili, oso- buji si skoro všechnu moc nad nimi, takž ukládají jim tresty za přepalování, falšování mince, vyvážení stříbra a berou za to od nich pokuty, trestají je tělesně i poku- tami, vypovídáním z města, zabavují jim kupecké zboží, kterýž obchod jedinou jest jich nyní výživou, poněvadž jim půjčování na listy zakázáno; ze všech takových pokut nebylo dáno komoře ani penízku. Komora navrhuje, aby Židé ze země byli vypovězeni, a o náhradu za roční úrok, jejž dávají, s královskými městy bylo jednáno; budou-li na dále v království ponecháni, aby užitek z nich patřil jen králi; sazení starších židovských aby Pražanům (kte- rýmž jen do vůle královské propůjčeno) bylo vzato, ko- moře svěřeno, tudíž 200 kop, jež ročně za sazení Praža- nům dávají, připadlo by do pokladny královské. Vzbou-
Strana 298
298 K HISTORII ŽIDŮ 1538. ření luzy, kterýmž Pražané Židům hrozí, není zapotřebí se obávati. Na hradě Pražském, 5. října 1538. Allergnedigister Herr! Wiewol E. Ku. Mt. verschiner Zeit denen von Prag di Juden nicht weiter, als daz si dieselben vor Gewalt des gemainen Pofls schutzen und bis auf E. Mt. Wolgefallen ire Eltisten setzen sollen, beuolhen: so haben doch die von Prag solhen iren Beuelh die Zeit her vil weiter erstreckt, und sich der Juden vast in allen Handlungen, es seie Verwurchung oder Peenfall, ir Narung und Handtierung, new Satzungen oder anders betreffend gewest, darin doch ze handlen und di Nutzung merer andern als E Mt. in derselben Chamer gepurt hette, understanden, welhes wir dann oft und zu mer- malen an E. Mt. underthenigist gelangen lassen, und darin Einsehung ze haben ermont. Als aber di gemelten von Prag kain Abstellung, sonder irer Handlungen Furgang vermerkt, haben si sich in gemelten Judensachen je lenger je mer underfangen und auch der Juden so weit angenomben, so ire pöse Handlungen, die si mit Uberprennung und Felschung der Muntz, Verfuerung der Silber und in dergleichen mer Weg geuebt, durch di Chamer erkondigt und zu gepurlicher Straf gepracht werden wollen, daz si die von Prag dasselb gewert und solh und dergleichen Sachen zu kainer gepurlichen Ersehung noch Straf komben lassen, inmassen dann im verschien zwaiunddraissigisten Jar sich ain solher offenbarer strafmessiger Handl, darin si E. Mt. Chamer unpilliche Verhinderung gethan, zuegetragen, dauon auch di Chamer derselben Zeit E. Mt. nodturftiglich geschriben haben, wie E. Mt. aus hiebeiliegender Abschrift desselben Schreibens mit A. bezaichend gne- digist zu vernemben haben werden. Uber daz understeen si sich noch heut bei Tag di Juden ires Gefallens, und wann es si wol lustet, an Leib, Guet, mit Verpietung der Stat oder in ander Weg fur sich selbst zu strafen, auch inen di Kaufmanswaar, damit si handln, welhes diser Zeit, so inen daz Anlehen auf Brief und dardurch der Wuecher abgestellt, ir ainzige Narung ist, zu nemben, zu verpieten, in Verkaufung derselben Mass und Ordnung zu setzen, etlicher aus den Juden darin zu verschonen und inen di Handtierung zu erlauben, und sonst schier alles daz, waz si uber di Juden (wie wir nit anders versteen mugen) furzenemben. Und ob wir uns derselben Sachen je zu zeiten von E. Mt. wegen annemben, und di Peen und Straf von den Juden gern in E. Mt. Chamer, dahin si auch pillich gehorn, pringen wollten, und si die von Prag derhalben durch schriftlich oder mundlich Handlungen ersuechen, so sein si dan- nocht des Erpietens, si selbst wollen E. Mt. gepuerliche Straf ein- pringen; aber von allen denselben ist noch bisher nicht ain Phening
298 K HISTORII ŽIDŮ 1538. ření luzy, kterýmž Pražané Židům hrozí, není zapotřebí se obávati. Na hradě Pražském, 5. října 1538. Allergnedigister Herr! Wiewol E. Ku. Mt. verschiner Zeit denen von Prag di Juden nicht weiter, als daz si dieselben vor Gewalt des gemainen Pofls schutzen und bis auf E. Mt. Wolgefallen ire Eltisten setzen sollen, beuolhen: so haben doch die von Prag solhen iren Beuelh die Zeit her vil weiter erstreckt, und sich der Juden vast in allen Handlungen, es seie Verwurchung oder Peenfall, ir Narung und Handtierung, new Satzungen oder anders betreffend gewest, darin doch ze handlen und di Nutzung merer andern als E Mt. in derselben Chamer gepurt hette, understanden, welhes wir dann oft und zu mer- malen an E. Mt. underthenigist gelangen lassen, und darin Einsehung ze haben ermont. Als aber di gemelten von Prag kain Abstellung, sonder irer Handlungen Furgang vermerkt, haben si sich in gemelten Judensachen je lenger je mer underfangen und auch der Juden so weit angenomben, so ire pöse Handlungen, die si mit Uberprennung und Felschung der Muntz, Verfuerung der Silber und in dergleichen mer Weg geuebt, durch di Chamer erkondigt und zu gepurlicher Straf gepracht werden wollen, daz si die von Prag dasselb gewert und solh und dergleichen Sachen zu kainer gepurlichen Ersehung noch Straf komben lassen, inmassen dann im verschien zwaiunddraissigisten Jar sich ain solher offenbarer strafmessiger Handl, darin si E. Mt. Chamer unpilliche Verhinderung gethan, zuegetragen, dauon auch di Chamer derselben Zeit E. Mt. nodturftiglich geschriben haben, wie E. Mt. aus hiebeiliegender Abschrift desselben Schreibens mit A. bezaichend gne- digist zu vernemben haben werden. Uber daz understeen si sich noch heut bei Tag di Juden ires Gefallens, und wann es si wol lustet, an Leib, Guet, mit Verpietung der Stat oder in ander Weg fur sich selbst zu strafen, auch inen di Kaufmanswaar, damit si handln, welhes diser Zeit, so inen daz Anlehen auf Brief und dardurch der Wuecher abgestellt, ir ainzige Narung ist, zu nemben, zu verpieten, in Verkaufung derselben Mass und Ordnung zu setzen, etlicher aus den Juden darin zu verschonen und inen di Handtierung zu erlauben, und sonst schier alles daz, waz si uber di Juden (wie wir nit anders versteen mugen) furzenemben. Und ob wir uns derselben Sachen je zu zeiten von E. Mt. wegen annemben, und di Peen und Straf von den Juden gern in E. Mt. Chamer, dahin si auch pillich gehorn, pringen wollten, und si die von Prag derhalben durch schriftlich oder mundlich Handlungen ersuechen, so sein si dan- nocht des Erpietens, si selbst wollen E. Mt. gepuerliche Straf ein- pringen; aber von allen denselben ist noch bisher nicht ain Phening
Strana 299
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 299 oder Phenings wert in E. Mt. Chamer die lang Zeit her geraicht worden, 1538. sonder wohin dieselben Strafen komben, davon mugen E. Mt. zu an- derer Zeit verrer Bericht gegeben werden. Si die von Prag underlassen auch nit uns auf solh unser Ersuechen mit trotzigen, schimpflichen Ant- wurten, daraus wir nit anders, als daz si ir Furnemben erhalten und E. Mt. Chamer noch darzue verachten wollen, versteen kunnen, zu be- gegnen oc. Nun haben wir, allergnedigister Kunig, unser Guetdunken allweg dahin gestellt, daz E. Mt. di Juden aus diser Cron auspieten und umb di Nutzung ander Zins, so si jerlich in E. Mt. Chamer geben mit E. Mt. Steten, dabei on Zweifl dasselb und ain merers erhalten wurde, handlen lassen sollen. Wo si aber E. Mt. also unvertriben beleiben lassen wollen, so wäre unsers Achtens pillicher und pesser, daz der Nutz und Geniess von inen E. Mt. als andern zuegewandt wurde, welhes aber durch kainen andern Weg, allain es werde der Beuelch so die von Prag der Eltistensetzen halben von E. Mt. auf Wolgefallen haben, von inen wieder aufgehebt (daz E. Mt. jederzeit zu thuen [Macht haben) beschehen mag. Und haben demnach dise Sachen mit E. Mt. obristem Landhofmaister der Cron Beheim, Herrn Zdislaw Berka oc., nodturftiglich beratslagt und in solhem gehalten Ratslag beslieslich fur guet angesehen, soferr E. Mt. di Juden unvertriben beleiben lassen wollen, daz E. Mt. di Setzung der Eltisten der Chamer mit Vorwissen E. Mt. obristen Herrn Landhofmaisters und Chamergerichts zu thuen beuelhe, so mugen di zwai hundert Schok, so si jerlich von denselben Eltisten Setzung bisher den Pragern gegeben, in E. Mt. Chamer ein- gezogen werden. Zum andern so mag in den Sachen, Peenfall und E. Mt. Strafen betreffend, auch unverhindert deren von Prag statlicher gehandlt, und damit auch E. Mt. Chamer ain Nutz, der vorhin durch ander ent- zogen, gemacht werden. Und ob nun die von Prag den Juden mit Aufruer droen wurden, wie si dann schier in allen Sachen, es seien Steur oder anders, waz E. Mt. betrifft, thuen, so ist doch solhes kains Ansehens, dann si die von Prag werden vielleicht schier sovil ir selbst als der Juden halben hierin Fursehung thuen. Doch wirdet von solhem allem der obrist Herr Landhofmaister mit E. Mt. in unserm Namen verrer reden und E. Mt. aller Glegenheit der Sachen berichten. Der wir uns hiemit als unserm allergnedigisten Herrn underthenigst thuen beuelhen. Dat. Prag im Schloss am funften Octobris anno oc. im 38. Místodrž. archiv kr. Č. Gutachten 1535—40, XV., fol. 200.
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 299 oder Phenings wert in E. Mt. Chamer die lang Zeit her geraicht worden, 1538. sonder wohin dieselben Strafen komben, davon mugen E. Mt. zu an- derer Zeit verrer Bericht gegeben werden. Si die von Prag underlassen auch nit uns auf solh unser Ersuechen mit trotzigen, schimpflichen Ant- wurten, daraus wir nit anders, als daz si ir Furnemben erhalten und E. Mt. Chamer noch darzue verachten wollen, versteen kunnen, zu be- gegnen oc. Nun haben wir, allergnedigister Kunig, unser Guetdunken allweg dahin gestellt, daz E. Mt. di Juden aus diser Cron auspieten und umb di Nutzung ander Zins, so si jerlich in E. Mt. Chamer geben mit E. Mt. Steten, dabei on Zweifl dasselb und ain merers erhalten wurde, handlen lassen sollen. Wo si aber E. Mt. also unvertriben beleiben lassen wollen, so wäre unsers Achtens pillicher und pesser, daz der Nutz und Geniess von inen E. Mt. als andern zuegewandt wurde, welhes aber durch kainen andern Weg, allain es werde der Beuelch so die von Prag der Eltistensetzen halben von E. Mt. auf Wolgefallen haben, von inen wieder aufgehebt (daz E. Mt. jederzeit zu thuen [Macht haben) beschehen mag. Und haben demnach dise Sachen mit E. Mt. obristem Landhofmaister der Cron Beheim, Herrn Zdislaw Berka oc., nodturftiglich beratslagt und in solhem gehalten Ratslag beslieslich fur guet angesehen, soferr E. Mt. di Juden unvertriben beleiben lassen wollen, daz E. Mt. di Setzung der Eltisten der Chamer mit Vorwissen E. Mt. obristen Herrn Landhofmaisters und Chamergerichts zu thuen beuelhe, so mugen di zwai hundert Schok, so si jerlich von denselben Eltisten Setzung bisher den Pragern gegeben, in E. Mt. Chamer ein- gezogen werden. Zum andern so mag in den Sachen, Peenfall und E. Mt. Strafen betreffend, auch unverhindert deren von Prag statlicher gehandlt, und damit auch E. Mt. Chamer ain Nutz, der vorhin durch ander ent- zogen, gemacht werden. Und ob nun die von Prag den Juden mit Aufruer droen wurden, wie si dann schier in allen Sachen, es seien Steur oder anders, waz E. Mt. betrifft, thuen, so ist doch solhes kains Ansehens, dann si die von Prag werden vielleicht schier sovil ir selbst als der Juden halben hierin Fursehung thuen. Doch wirdet von solhem allem der obrist Herr Landhofmaister mit E. Mt. in unserm Namen verrer reden und E. Mt. aller Glegenheit der Sachen berichten. Der wir uns hiemit als unserm allergnedigisten Herrn underthenigst thuen beuelhen. Dat. Prag im Schloss am funften Octobris anno oc. im 38. Místodrž. archiv kr. Č. Gutachten 1535—40, XV., fol. 200.
Strana 300
300 K HISTORII ŽIDŮ 1538. 435. Král Ferdinand odpovídá bratřím Jerony- movi a Vavřincovi Šlikům v příčině Židů v Ostrově, kteříž zdráhají se zaplatiti berní pomoc Židům Pražským: poněvadž Židé v zemích koruny České stejná požívají práva se Židy Pražskými, že také ne- mají se oštídati stejným dílem přispívati; na důcho- dech, ročním úroku vrchnosti, že tím nestane se žádná ujma. V Linci, 12. října 1538. Antwurt Herrn Jheronymo und Laurenz den Schlickhen Gebrudern auf ir Schreiben der Juden halben zu Schlagkenwerd, so mit den Pragischen Juden nit mitleiden haben wollten; die kunigl Mt. haben derhalben dem Chamerrechten geschriben. Dabei lassens Ir. Mt. beleiben. Ferdinand oc. Wolgebornen l. g. Wir haben eur Schreiben des dat. Montag nach Mathei apostoli [23. Sept.] eurer jungen Vetern Juden zu Schlackenwerde halben, welche sich von den Juden zu Prag in Steurn, Mitleidungen und Anlagen beschwert zu sein vermainen, bitund si wider eure Freiheiten nit bedrangen ze lassen, seines Inhalts nachlengs verstanden. Gebn euch darauf zu Antwurt, das wir derohalbn unserm verordneten Chamerrechten in Kunigreich Beheim genugsamlich ge- schribn. Darbei lassen wir es nochmals beleibn. Wir kunnen euch aber gleichwol nit verhalten, das wir ab solchen Exceptionesn und Aus- fluchten nit wenig Verwunderung haben, dieweil alle Juden in unserer Cron Beheim mit den Pragischen Juden aller Freiheit geniessen und der gebrauchn, auch in dergleichn auferlegten Steurn und Ausgaben verschiner Zeit unsers Regiments Mitleiden tragen haben, das numal die Schlagkenwerdische sich davon sundern und waigern. Darumben versehn wir uns, ir werdet uns in dem kainen sondern Einhalt machn, vill mer darob sein, dass die Schlagkenwerdische Juden dahin gehaltn, nebn andern Juden und vorgeunden beschehnen Hilfen sich nochmals also erzaign. Daran wir dan nichts befinden, das euch an Renntn und Zinsn derhalbn was abgienge, wir auch bei dem, so uns ob den Juden geburlich zuestuende, erhaltn werden. Das wellen wir uns entlichn ver- trostn und gegn euch in Gnaden erkennen. Dat. Lintz am 12. Octo- ber a° 38. Arch. míst. král. Česk. Kaiserl. Befehle v. J. 1538. Bd. XVIII., fol. 494 v. 1538. 436. Král Ferdinand komoře české, aby mu za- slány byly spisy s dobrozdáním o falšování dlužního úpisu skrze Židy Josefa, Šťastného a Munku. Ve Vídni 28. října 1538.
300 K HISTORII ŽIDŮ 1538. 435. Král Ferdinand odpovídá bratřím Jerony- movi a Vavřincovi Šlikům v příčině Židů v Ostrově, kteříž zdráhají se zaplatiti berní pomoc Židům Pražským: poněvadž Židé v zemích koruny České stejná požívají práva se Židy Pražskými, že také ne- mají se oštídati stejným dílem přispívati; na důcho- dech, ročním úroku vrchnosti, že tím nestane se žádná ujma. V Linci, 12. října 1538. Antwurt Herrn Jheronymo und Laurenz den Schlickhen Gebrudern auf ir Schreiben der Juden halben zu Schlagkenwerd, so mit den Pragischen Juden nit mitleiden haben wollten; die kunigl Mt. haben derhalben dem Chamerrechten geschriben. Dabei lassens Ir. Mt. beleiben. Ferdinand oc. Wolgebornen l. g. Wir haben eur Schreiben des dat. Montag nach Mathei apostoli [23. Sept.] eurer jungen Vetern Juden zu Schlackenwerde halben, welche sich von den Juden zu Prag in Steurn, Mitleidungen und Anlagen beschwert zu sein vermainen, bitund si wider eure Freiheiten nit bedrangen ze lassen, seines Inhalts nachlengs verstanden. Gebn euch darauf zu Antwurt, das wir derohalbn unserm verordneten Chamerrechten in Kunigreich Beheim genugsamlich ge- schribn. Darbei lassen wir es nochmals beleibn. Wir kunnen euch aber gleichwol nit verhalten, das wir ab solchen Exceptionesn und Aus- fluchten nit wenig Verwunderung haben, dieweil alle Juden in unserer Cron Beheim mit den Pragischen Juden aller Freiheit geniessen und der gebrauchn, auch in dergleichn auferlegten Steurn und Ausgaben verschiner Zeit unsers Regiments Mitleiden tragen haben, das numal die Schlagkenwerdische sich davon sundern und waigern. Darumben versehn wir uns, ir werdet uns in dem kainen sondern Einhalt machn, vill mer darob sein, dass die Schlagkenwerdische Juden dahin gehaltn, nebn andern Juden und vorgeunden beschehnen Hilfen sich nochmals also erzaign. Daran wir dan nichts befinden, das euch an Renntn und Zinsn derhalbn was abgienge, wir auch bei dem, so uns ob den Juden geburlich zuestuende, erhaltn werden. Das wellen wir uns entlichn ver- trostn und gegn euch in Gnaden erkennen. Dat. Lintz am 12. Octo- ber a° 38. Arch. míst. král. Česk. Kaiserl. Befehle v. J. 1538. Bd. XVIII., fol. 494 v. 1538. 436. Král Ferdinand komoře české, aby mu za- slány byly spisy s dobrozdáním o falšování dlužního úpisu skrze Židy Josefa, Šťastného a Munku. Ve Vídni 28. října 1538.
Strana 301
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 301 Joseph und Šťastný Juden betreffend. Gestrengen, ernuesten und lieben Getreuen. Wir haben eur Schrei- ben, des Datum steet Prag am neunten Tag dies Monats Octobris, empfangen und daraus, was ir auf unsern ausgangen Beuelh gegen Tschasnen, Munko und Joseph Juden des Vermutens falsch halben, so sie mit Aufrichtung eines Briefs getrieben haben sollen, mit Ver- strickung und Verheftung derselben gehandelt, merers Inhalts vernum- men und lassen uns solch euere Handlung genediglich gefallen. Und wiewol ir aus den so vormals und iczo derhalben fur euch kumben und den beschriebnen Actis alle Gelegenhait und Gestalt dieser Sachen sonder Zweifel genuegsambtlich verkundigt und vernommen, so ist unser Beuelh, dass ir uns dieselben Acta sambt eurn Bericht, Rat und Guetbedunken, was uns zu geburlicher Straf und in ander Weg hierin weiter furzunemen sei, furderlich zuschreibet und berichtet, damit wir uns daruber entschliessen und alsdenn ferrer unserer Notdurft nach handlen mugen, wollten wir euch auf angeregt eur Schreiben genediger Meinung nit verhalten, und daran beschicht unser ernstliche Meinung. Geben in unser Stadt Wien am achtundzweinzigisten Tag Octobris anno oc. im achtunddreissigisten, unserer Reiche des romischen im achten und der andern im dreizehenden. 1538. Archiv míst. král. Česk. Kais. Befehle v. J. 1538—43. Sv. XIX., fol. 69. 437. Komora česká králi Ferdinandovi, že Pra- 1538. žané proti převedení sazení starších Židův z jich moci na komoru královskou vymlouvati se budou nemožností ochrany Židů proti vzbouření luzy: kte- ráž omluva úplně jest bezpodstatnou, neboť sazení Židů starších bylo vždyv moci královské a Židé bý- vali přichráněni před luzou; ochrana pak Pražanů nad Židy jeví se denně ukládanými jim tresty, po- kutami, jimiž je tak již schudili, že ani berní a roč- ního důchodu nemohou odváděti. Na hradě Pražském, 5. listopadu 1538. Juden-Eltisten Satzung. Allergnedigister Herr! Auf E. Mt. Schreiben und Beuelh sein wir Furnembens auf negstkunftigen Mitwoch di Eltisten der Juden zu- vernewen und ander Handlung zu Volziehung desselben E. Mt. Beuelhs der Juden halben furzenemben. Wir versteen aber, daz denen von Prag solhes vast zuwider und entgegen ist. Derhalben si nit underlassen werden E. Mt. gemelter Juden und irer Eltisten Setzen halben mit
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 301 Joseph und Šťastný Juden betreffend. Gestrengen, ernuesten und lieben Getreuen. Wir haben eur Schrei- ben, des Datum steet Prag am neunten Tag dies Monats Octobris, empfangen und daraus, was ir auf unsern ausgangen Beuelh gegen Tschasnen, Munko und Joseph Juden des Vermutens falsch halben, so sie mit Aufrichtung eines Briefs getrieben haben sollen, mit Ver- strickung und Verheftung derselben gehandelt, merers Inhalts vernum- men und lassen uns solch euere Handlung genediglich gefallen. Und wiewol ir aus den so vormals und iczo derhalben fur euch kumben und den beschriebnen Actis alle Gelegenhait und Gestalt dieser Sachen sonder Zweifel genuegsambtlich verkundigt und vernommen, so ist unser Beuelh, dass ir uns dieselben Acta sambt eurn Bericht, Rat und Guetbedunken, was uns zu geburlicher Straf und in ander Weg hierin weiter furzunemen sei, furderlich zuschreibet und berichtet, damit wir uns daruber entschliessen und alsdenn ferrer unserer Notdurft nach handlen mugen, wollten wir euch auf angeregt eur Schreiben genediger Meinung nit verhalten, und daran beschicht unser ernstliche Meinung. Geben in unser Stadt Wien am achtundzweinzigisten Tag Octobris anno oc. im achtunddreissigisten, unserer Reiche des romischen im achten und der andern im dreizehenden. 1538. Archiv míst. král. Česk. Kais. Befehle v. J. 1538—43. Sv. XIX., fol. 69. 437. Komora česká králi Ferdinandovi, že Pra- 1538. žané proti převedení sazení starších Židův z jich moci na komoru královskou vymlouvati se budou nemožností ochrany Židů proti vzbouření luzy: kte- ráž omluva úplně jest bezpodstatnou, neboť sazení Židů starších bylo vždyv moci královské a Židé bý- vali přichráněni před luzou; ochrana pak Pražanů nad Židy jeví se denně ukládanými jim tresty, po- kutami, jimiž je tak již schudili, že ani berní a roč- ního důchodu nemohou odváděti. Na hradě Pražském, 5. listopadu 1538. Juden-Eltisten Satzung. Allergnedigister Herr! Auf E. Mt. Schreiben und Beuelh sein wir Furnembens auf negstkunftigen Mitwoch di Eltisten der Juden zu- vernewen und ander Handlung zu Volziehung desselben E. Mt. Beuelhs der Juden halben furzenemben. Wir versteen aber, daz denen von Prag solhes vast zuwider und entgegen ist. Derhalben si nit underlassen werden E. Mt. gemelter Juden und irer Eltisten Setzen halben mit
Strana 302
302 K HISTORII ŽIDŮ 1538. höchstem zu ersuchen, und werden villeicht dapei E. Mt. furgeben, als kunen si dergestalt di Juden vor ainem Auflauf und Gewalt des ge- mainen Pofls nit schutzen oder verhueten. Inmassen si dann vast in allen Sachen, die inen nit gefellig noch angenemb sein, mit Aufruer zu droen gewont sein. Si haben aber, allergnedigister Herr und Kunig, unsers Achtens, des weder Grund, Fueg noch Ursach, allain waz si hier- innen umb ires aigen Nutz willen thuen. Dann erstlich so kunen si sich des, daz E. Mt. die Setzung der Eltisten, welhe inen E. Mt. nit auf ewig, sonder nuer auf Wolgefallen beuolhen, von inen wider aufgehebt und E. Mt. Chamer beuolhen nit beschwären, angesehen, daz si solhes vorhin auch nicht in irer Gewalt gehabt, sonder es ist jeder Zeit in ains Kunigs Macht gestanden, di Juden zu setzen und zu regieren, ainer ainigen Person, zugeschweigen ainer Chamer, darein si doch als Chamersleut und sonst nindert an- derst wohin pillich und ordenlich gehörn, zu beuelhen. Inmassen Herr Tungkl, weilend Herr Leb, Herr Dubsky und ander solhes von vo- rigen Kunigen in Beuelh gehabt. Darumb ist diss nicht new, sonder ain alt Herkomben, und sein dannocht derselben Zeit di Juden vor Auftauf des gemain Pofls beschutzt gewest; aus waz Ursachen oder warumb sollten si dann jetzo nicht gleich sowol als vor beschutzt werden mugen? Zum andern, so werden die von Prag hierinnen schier sofill sich selbst als di Juden zu bedenken haben, dann wo si den Anfang uber di Juden verhengen, mochte villeicht daz End ain sorglichen und ge- ferlichen Ausgang gewinnen. Zum dritten, so haben si bisher den Juden schier kein andern Schutz gethan als daz si diselben durch taglich Puessen, Strafen, Wandl, Verpietung der Kaufmanschaft, Handtierung und anders gar verderbt und so arm gemacht, daz si schier E. Mt. weder Steur noch di jerli- chen Zins zu geben vermugen; welhe Strafen, so si verwurcht, pillich niemand anderm als E. Mt. zuegehort hetten. wir aber, daz derselben ains Phenings wert aus iren Handlungen in E. Mt. Chamer gefallen wäre, nicht gedenken. Bei dem allem haben E. Mt. gnedigist und wol abzunemben, warumb inen di Einziehung der Juden beschwerlich sei: unsers Verstands mer umb des Nutz als des Schutz willen. Si sein aber, wie wir versteen, Vorhabens, den Juden ir Handtierung, Narung und daz Fleisch und anders, dauon si leben sollen, zu verpieten, auch inen ander Bedrangnussen zue zefuegen. Zu Verhuetung desselben ist unser unterthenigist Guetdunken, daz inen E. Mt. ernstlich und furder- lich schreiben und beuelhen, daz si solhes nicht furnemben, sonder den Juden allerdings wie bisher ir Narung und Handtirung geprauchen und
302 K HISTORII ŽIDŮ 1538. höchstem zu ersuchen, und werden villeicht dapei E. Mt. furgeben, als kunen si dergestalt di Juden vor ainem Auflauf und Gewalt des ge- mainen Pofls nit schutzen oder verhueten. Inmassen si dann vast in allen Sachen, die inen nit gefellig noch angenemb sein, mit Aufruer zu droen gewont sein. Si haben aber, allergnedigister Herr und Kunig, unsers Achtens, des weder Grund, Fueg noch Ursach, allain waz si hier- innen umb ires aigen Nutz willen thuen. Dann erstlich so kunen si sich des, daz E. Mt. die Setzung der Eltisten, welhe inen E. Mt. nit auf ewig, sonder nuer auf Wolgefallen beuolhen, von inen wider aufgehebt und E. Mt. Chamer beuolhen nit beschwären, angesehen, daz si solhes vorhin auch nicht in irer Gewalt gehabt, sonder es ist jeder Zeit in ains Kunigs Macht gestanden, di Juden zu setzen und zu regieren, ainer ainigen Person, zugeschweigen ainer Chamer, darein si doch als Chamersleut und sonst nindert an- derst wohin pillich und ordenlich gehörn, zu beuelhen. Inmassen Herr Tungkl, weilend Herr Leb, Herr Dubsky und ander solhes von vo- rigen Kunigen in Beuelh gehabt. Darumb ist diss nicht new, sonder ain alt Herkomben, und sein dannocht derselben Zeit di Juden vor Auftauf des gemain Pofls beschutzt gewest; aus waz Ursachen oder warumb sollten si dann jetzo nicht gleich sowol als vor beschutzt werden mugen? Zum andern, so werden die von Prag hierinnen schier sofill sich selbst als di Juden zu bedenken haben, dann wo si den Anfang uber di Juden verhengen, mochte villeicht daz End ain sorglichen und ge- ferlichen Ausgang gewinnen. Zum dritten, so haben si bisher den Juden schier kein andern Schutz gethan als daz si diselben durch taglich Puessen, Strafen, Wandl, Verpietung der Kaufmanschaft, Handtierung und anders gar verderbt und so arm gemacht, daz si schier E. Mt. weder Steur noch di jerli- chen Zins zu geben vermugen; welhe Strafen, so si verwurcht, pillich niemand anderm als E. Mt. zuegehort hetten. wir aber, daz derselben ains Phenings wert aus iren Handlungen in E. Mt. Chamer gefallen wäre, nicht gedenken. Bei dem allem haben E. Mt. gnedigist und wol abzunemben, warumb inen di Einziehung der Juden beschwerlich sei: unsers Verstands mer umb des Nutz als des Schutz willen. Si sein aber, wie wir versteen, Vorhabens, den Juden ir Handtierung, Narung und daz Fleisch und anders, dauon si leben sollen, zu verpieten, auch inen ander Bedrangnussen zue zefuegen. Zu Verhuetung desselben ist unser unterthenigist Guetdunken, daz inen E. Mt. ernstlich und furder- lich schreiben und beuelhen, daz si solhes nicht furnemben, sonder den Juden allerdings wie bisher ir Narung und Handtirung geprauchen und
Strana 303
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 303 unbedrangt lassen. Wo si aber solhes thuen, wurde E. Mt. leicht ver- 1538. steen, daz solhes nicht aus Nodturft, sonder allain darumb, daz E. Mt. di Setzung der Eltisten von inen genomben, daz doch ganz unpillich und zu Schmellerung E. Mt. Hochait kains Wegs zu gestatten noch zuezesehen ware, beschehe. Daz alles zaigen wir E. Mt. allain darumb hiemit dest zeitlicher an, dieweil si bei E. Mt. ungezweiflt gross Ansuechen thuen und den ausgangen Beuelh zu widertreiben sich bemuen werden, daz E. Mt. inen mit Beschaid zu begegnen und widerwartig Beuelh zu verhueten wissen; dann solle E. Mt. als di Setzung der Eltisten von inen aufge- hebt, wir auf E. Mt. Beuelh uns der Sachen angenomben und gehandlt haben, und si sofill bei E. Mt. ausrichten, daz solhes von E. Mt. auf- gehebt und inen wider zuegestel't wurde, waz fur verclainlich Geruech E. Mt. und unsern Handlungen daraus erfolgen wurde, daz gerueche E. Mt. gnedigist zu ermessen und demnach hierin wol bedacht zu sein. Daz haben wir E. Mt. warnungweis underthenigister Mainung und hiemit zeitlich anzaigen wollen Der wir uns gehorsambist thuen beuelhen. Datum Prag im Schloss am funften Novembris anno oc. im XXXVIII. Místodrž. arch. kr. Česk. Gutachten 1535—1540., XV., fol. 216. 438. Král Ferdinand komoře české. aby mu za- 1538. slány byly spisy s dobrozdáním v příčině Žida Heina, jenž si stěžuje, že od Pražanů protizákonně jen na pouhé udání některých Židů byl uvězněn. Ve Vídni 23. listopadu 1538. Hein Jud, des Marko Juden von Prag Sohn, betreffend. Gestrengen, ernuesten und lieben Getreuen. Welchermassen wir von Hain Juden, des Marko Juden zu Prag Son, von wegen eines Gwalts, so die von Prag an ime mit gwaltiger Antastung, Vengknus und in ander Weg on all Verhör und Recht allein auf Anzeigung etlicher von der Judischait begangen haben sollen, damit wir ime wider- umb den Eingang geen Prag und ain Gleit fur Gewalt genedigist zu geben geruehen, darauf er sich gegen menigklich, dauon er anklagt und beschuldigt, verantworten und seiner unbillichn Smach und erlitten Schaden wieder erholen mug, demutiglich ersuecht und angelangt worden, das habt ir aus beiliegender seiner Supplication nachlengs zu- vernemen. Dieweil wir aber dieses Juden Verhandlung halben kein Wissen tragen, und ob er gleich etwas verworcht, uns und nicht denen von Prag (nachdem die Juden in unser Cammer gehorig) die Straf gegen den Juden furzunemen beuorsteht, derhalben und umb souil mer,
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 303 unbedrangt lassen. Wo si aber solhes thuen, wurde E. Mt. leicht ver- 1538. steen, daz solhes nicht aus Nodturft, sonder allain darumb, daz E. Mt. di Setzung der Eltisten von inen genomben, daz doch ganz unpillich und zu Schmellerung E. Mt. Hochait kains Wegs zu gestatten noch zuezesehen ware, beschehe. Daz alles zaigen wir E. Mt. allain darumb hiemit dest zeitlicher an, dieweil si bei E. Mt. ungezweiflt gross Ansuechen thuen und den ausgangen Beuelh zu widertreiben sich bemuen werden, daz E. Mt. inen mit Beschaid zu begegnen und widerwartig Beuelh zu verhueten wissen; dann solle E. Mt. als di Setzung der Eltisten von inen aufge- hebt, wir auf E. Mt. Beuelh uns der Sachen angenomben und gehandlt haben, und si sofill bei E. Mt. ausrichten, daz solhes von E. Mt. auf- gehebt und inen wider zuegestel't wurde, waz fur verclainlich Geruech E. Mt. und unsern Handlungen daraus erfolgen wurde, daz gerueche E. Mt. gnedigist zu ermessen und demnach hierin wol bedacht zu sein. Daz haben wir E. Mt. warnungweis underthenigister Mainung und hiemit zeitlich anzaigen wollen Der wir uns gehorsambist thuen beuelhen. Datum Prag im Schloss am funften Novembris anno oc. im XXXVIII. Místodrž. arch. kr. Česk. Gutachten 1535—1540., XV., fol. 216. 438. Král Ferdinand komoře české. aby mu za- 1538. slány byly spisy s dobrozdáním v příčině Žida Heina, jenž si stěžuje, že od Pražanů protizákonně jen na pouhé udání některých Židů byl uvězněn. Ve Vídni 23. listopadu 1538. Hein Jud, des Marko Juden von Prag Sohn, betreffend. Gestrengen, ernuesten und lieben Getreuen. Welchermassen wir von Hain Juden, des Marko Juden zu Prag Son, von wegen eines Gwalts, so die von Prag an ime mit gwaltiger Antastung, Vengknus und in ander Weg on all Verhör und Recht allein auf Anzeigung etlicher von der Judischait begangen haben sollen, damit wir ime wider- umb den Eingang geen Prag und ain Gleit fur Gewalt genedigist zu geben geruehen, darauf er sich gegen menigklich, dauon er anklagt und beschuldigt, verantworten und seiner unbillichn Smach und erlitten Schaden wieder erholen mug, demutiglich ersuecht und angelangt worden, das habt ir aus beiliegender seiner Supplication nachlengs zu- vernemen. Dieweil wir aber dieses Juden Verhandlung halben kein Wissen tragen, und ob er gleich etwas verworcht, uns und nicht denen von Prag (nachdem die Juden in unser Cammer gehorig) die Straf gegen den Juden furzunemen beuorsteht, derhalben und umb souil mer,
Strana 304
304 K HISTORII ŽIDŮ 1538 souerr dem Juden Unrecht beschehen, sollte uns keins Wegs gemeint dergleichen gewaltig und unbillich Handlungen denen von Prag oder unsern Unterthanen wider bemelte Juden zugestatten: und ist demnach unser ernstlicher Beuelch, dass ir euch dieser Sachen eigentlich erkun- diget und was derselben sambt eurm Rath und Guetbedunken, was uns daraus weiter furzunemen und zu handln sei, mit Wiedersendung der Suplication furderlich berichtet. Daran thut ir unser ernstliche Mei- nung. Geben in unser Stadt Wien den XXIII Tag Novemb. anno im XXXVIII., unserer Reiche des römischen im achten und der andern im dreizehenden. Aístodrž. archiv král Českého. Kais. Befehle v. J. 1538—45. Sv. XIX., f. 78. 1539. 439. Král Ferdinand komoře české, aby Žid Musch, jenž prozradil některé Židy z falšování listů, před nimi byl chráněn. Ve Vídni, 17. ledna 1539. Muschl-Juden von Prag betreffend. Gestrengen, ernuesten, getreuen Lieben. Nachdem unser Jud Musch, vonwegen, dass durch ine die Handlung des Falsch, so sich in neuli- cher Zeit zwischen andern Juden zu Prag mit etlichen Kleinatern und Briefen zugetragen, an Tag kummen, von den Personen und in dieser Sachen verwandt, wie er uns bericht, verhasst wirdet, also dass er sich allerlei Geuerlichait und Gewalts besorgen muesse: darauf ist unser Beuelh, dass ir von unsern wegen obgedachten Juden handhabet und haltet, damit er dieser Sachen halben, dieweil sie selb noch nicht geortetet ist, wider Recht und Billichait nicht beschwert werde. Daran thuet ir unser ernstliche Mainung. Geben in unser Stadt Wien den XVII Tag Januarii anno oc. im XXXVIIII unserer Reiche des römischen im achten und der andern im dreizehenden. Archiv místodrž. král. Českého. Kais. Befehle 1538—43. Sv. XIX., fol. 95. 1539. 440. Usnesení sněmu král. Českého ze dne 28. dubna 1539 aby Židé za času sněmování mezi stavy se netřeli. »Item, na tom jsou se všichni tři stavové svolili, aby žádný mezi stavy se netřel, kdož by k sněmovnímu jednání nepřináležel. Pakliby se kdo dal v sněmu najíti mimo toto naše svolení, takový aby sku- tečně trestán byl. A což se Židů v dotýče, pokudž v tomto království jsou, aby se též mezi stavy v sněm netřeli, a jestli žeby který, dokudž by sněm držán byl, na paláci postížen a nalezen byl, aby do Daliborky byl vzat.« Sněmy české I., 463.
304 K HISTORII ŽIDŮ 1538 souerr dem Juden Unrecht beschehen, sollte uns keins Wegs gemeint dergleichen gewaltig und unbillich Handlungen denen von Prag oder unsern Unterthanen wider bemelte Juden zugestatten: und ist demnach unser ernstlicher Beuelch, dass ir euch dieser Sachen eigentlich erkun- diget und was derselben sambt eurm Rath und Guetbedunken, was uns daraus weiter furzunemen und zu handln sei, mit Wiedersendung der Suplication furderlich berichtet. Daran thut ir unser ernstliche Mei- nung. Geben in unser Stadt Wien den XXIII Tag Novemb. anno im XXXVIII., unserer Reiche des römischen im achten und der andern im dreizehenden. Aístodrž. archiv král Českého. Kais. Befehle v. J. 1538—45. Sv. XIX., f. 78. 1539. 439. Král Ferdinand komoře české, aby Žid Musch, jenž prozradil některé Židy z falšování listů, před nimi byl chráněn. Ve Vídni, 17. ledna 1539. Muschl-Juden von Prag betreffend. Gestrengen, ernuesten, getreuen Lieben. Nachdem unser Jud Musch, vonwegen, dass durch ine die Handlung des Falsch, so sich in neuli- cher Zeit zwischen andern Juden zu Prag mit etlichen Kleinatern und Briefen zugetragen, an Tag kummen, von den Personen und in dieser Sachen verwandt, wie er uns bericht, verhasst wirdet, also dass er sich allerlei Geuerlichait und Gewalts besorgen muesse: darauf ist unser Beuelh, dass ir von unsern wegen obgedachten Juden handhabet und haltet, damit er dieser Sachen halben, dieweil sie selb noch nicht geortetet ist, wider Recht und Billichait nicht beschwert werde. Daran thuet ir unser ernstliche Mainung. Geben in unser Stadt Wien den XVII Tag Januarii anno oc. im XXXVIIII unserer Reiche des römischen im achten und der andern im dreizehenden. Archiv místodrž. král. Českého. Kais. Befehle 1538—43. Sv. XIX., fol. 95. 1539. 440. Usnesení sněmu král. Českého ze dne 28. dubna 1539 aby Židé za času sněmování mezi stavy se netřeli. »Item, na tom jsou se všichni tři stavové svolili, aby žádný mezi stavy se netřel, kdož by k sněmovnímu jednání nepřináležel. Pakliby se kdo dal v sněmu najíti mimo toto naše svolení, takový aby sku- tečně trestán byl. A což se Židů v dotýče, pokudž v tomto království jsou, aby se též mezi stavy v sněm netřeli, a jestli žeby který, dokudž by sněm držán byl, na paláci postížen a nalezen byl, aby do Daliborky byl vzat.« Sněmy české I., 463.
Strana 305
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 305 441. Král Ferdinand hejtmanu markrabství Mo- 1539. ravského Janu Kunovi z Kunštátu, aby Židé z Mo- ravy nebyli vypovídáni, až jaké stane se usnesení se stavy českými. Na hradě Pražském, 7. května 1539. Hajtmanu markr. Moravského. Urozený, věrný náš milý! Vznesli jsú na nás Židé v markrabstvie Moravském, že by stavové a obyvatelé téhož markr. Moravského toho úmyslu býti měli je Židy z země ven vypovědíti. I pokudž by tak bylo poroučiemeť, aby to opatřil, aby tíž Židé vypovědíni nebyli, nébrž v pokoji zuostali dotud, dokudž bychom s stavy královstvie Českého o to se nesnesli a neurovnali, mají-li Židé v královstvie Českém z země vypověděni býti; neb se nám za slušné nezdá, aby Židé v Moravě vy- pověděni býti a ti v královstvie Českém zuostati měli. Kdež znajíc vuoli naši tak se, jakžť psáti ráčieme, zachovej jináč nečiníc. Dán ut s. [na hradě Pražském v středu po sv. Florianu 39]. Mistodrž. archiv král. Českého. Missiven v. J. 1538—1540. Sv. XX., f. 113. 442. Král Ferdinand biskupu Vratislavskému, aby 1539. Židé z knížectví Opolského nebyli vypovídáni, až jaké v příčině té stane se usnesení v království Českém. V Praze, 14 května 1539. Beuelh an Bischof zu Preslau die Juden im Oplischen Fürstenthumb nit vertreiben zu lassen bis auf kun. Mt. Beshaid. Ferdinand oc. Hochwirdiger unser Furst und lieber Getreuer! Uns haben die Juden in die gmain in unserm Furstenthumb Opln wonhaft aufs diemutigist clag- und berichten lassen, wie die Stete daselbst des Vorhabens sie aus iren Wonungen zu vertreiben, und deshalben umb genedigisten Schutz und Handhabung gebeten. Dieweil wir uns dann noch unczher mit den Stenden unsers Kunigreichs Behaim nit ent- lich entschliessen kunnen, ob die Juden daraus vertrieben sollen werden oder nit, so kunnten wir nit fur billich achtn, die Juden zu Opeln also auszuschaffen und jene zu Behaim bleiben ze lassen. Demnach ist an dich unser Beuelh, du wellest von unserntwegen Ambts halben ver- fuegen und ordnen, damit gedachte Juden im Furstenthumb Opeln nit ausgetrieben werden, sonder wie vor Alters in iren Behausungen fried- lich beleiben und handln mugen, bis und solang wir uns derhalben mit den Stenden, wie obgemelt, entschlossen und dir solichs verkundigen Das ist unser Willen und Mainung. Datum Prag den 14. Mai anno oc im 39. Archiv místodrž. král. Českého. Kais. Befehle v. J. 1539. Sv. XXI., fol. 205. 20
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 305 441. Král Ferdinand hejtmanu markrabství Mo- 1539. ravského Janu Kunovi z Kunštátu, aby Židé z Mo- ravy nebyli vypovídáni, až jaké stane se usnesení se stavy českými. Na hradě Pražském, 7. května 1539. Hajtmanu markr. Moravského. Urozený, věrný náš milý! Vznesli jsú na nás Židé v markrabstvie Moravském, že by stavové a obyvatelé téhož markr. Moravského toho úmyslu býti měli je Židy z země ven vypovědíti. I pokudž by tak bylo poroučiemeť, aby to opatřil, aby tíž Židé vypovědíni nebyli, nébrž v pokoji zuostali dotud, dokudž bychom s stavy královstvie Českého o to se nesnesli a neurovnali, mají-li Židé v královstvie Českém z země vypověděni býti; neb se nám za slušné nezdá, aby Židé v Moravě vy- pověděni býti a ti v královstvie Českém zuostati měli. Kdež znajíc vuoli naši tak se, jakžť psáti ráčieme, zachovej jináč nečiníc. Dán ut s. [na hradě Pražském v středu po sv. Florianu 39]. Mistodrž. archiv král. Českého. Missiven v. J. 1538—1540. Sv. XX., f. 113. 442. Král Ferdinand biskupu Vratislavskému, aby 1539. Židé z knížectví Opolského nebyli vypovídáni, až jaké v příčině té stane se usnesení v království Českém. V Praze, 14 května 1539. Beuelh an Bischof zu Preslau die Juden im Oplischen Fürstenthumb nit vertreiben zu lassen bis auf kun. Mt. Beshaid. Ferdinand oc. Hochwirdiger unser Furst und lieber Getreuer! Uns haben die Juden in die gmain in unserm Furstenthumb Opln wonhaft aufs diemutigist clag- und berichten lassen, wie die Stete daselbst des Vorhabens sie aus iren Wonungen zu vertreiben, und deshalben umb genedigisten Schutz und Handhabung gebeten. Dieweil wir uns dann noch unczher mit den Stenden unsers Kunigreichs Behaim nit ent- lich entschliessen kunnen, ob die Juden daraus vertrieben sollen werden oder nit, so kunnten wir nit fur billich achtn, die Juden zu Opeln also auszuschaffen und jene zu Behaim bleiben ze lassen. Demnach ist an dich unser Beuelh, du wellest von unserntwegen Ambts halben ver- fuegen und ordnen, damit gedachte Juden im Furstenthumb Opeln nit ausgetrieben werden, sonder wie vor Alters in iren Behausungen fried- lich beleiben und handln mugen, bis und solang wir uns derhalben mit den Stenden, wie obgemelt, entschlossen und dir solichs verkundigen Das ist unser Willen und Mainung. Datum Prag den 14. Mai anno oc im 39. Archiv místodrž. král. Českého. Kais. Befehle v. J. 1539. Sv. XXI., fol. 205. 20
Strana 306
306 K HISTORII ŽIDU 1539. 443. Král Ferdinand nařizuje Židu Izákovi Ou- štěckému v Litoměřicích, aby na hrad Pražský se dostavil a toho se spravil, proč přes zápověď na grunty a domy šosovní peníze půjčuje. Na hradě Pražském, 17. května 1539. Izakovi Aušteckému, Židu v Litoměřicích. Žide, věz, že jest nás zpráva došla, kterak by za slavné pamět krále Vladislava a na rozkaz jeho vejpověď skrze urozeného a stateč- ného někdy Petra z Rožmberka a Albrechta z Leskovce, ty časy pod- komořího učiněna byla a to taková, aby žádný Žid na domy a grunty šosovní nepuojčoval pod pokutú pěti set kop míšenských propadení. I srozuměti jsme tomu ráčili z suplikací Jana Vodičky z Litoměřic, že ty až posavad toho jsi nepřestal, než předse přes tu vejpověď učiněnú na domy a grunty šosovní puojčuješ, pravě se snad nějaký majestát od krále Ludvíka na to míti: a protož, abychom my tomu gruntovněji vy- rozuměti mohli, tobě poroučeti ráčieme, aby ty tento outerý nejprv příští na hradě Pražském před námi a radami našimi neb komisaři kteréž bychom k tomu zřídili, stál a toho se spravil, proč a z které příčiny, jakž dotčeno, předse jsi nad tu vejpověď na grunty a domy šo- sovní půjčoval. Dán ut. s. [na hradě Pražském v sobotu po božiem vstoupení léta oc. XXXVIIII]. Místodrž arch. král. Českého. Missiven v. J. 1538 -40. Sv. XX., fol. 120 1539. 444. Král Ferdinand dává Židům v Litoměřicích list otevřený, aby jim od úřadu městského k placení dluhů dopomáháno bylo, kupování i prodávání vín zbraňováno nebylo a odvolání do komory české bylo dopuštěno. Na hradě Pražském, 24. května 1539. Litoměřickým list otevřený o Židy. Ferdinand oc. Oznamujem tímto listem všem, že jsú na nás Židé starší Pražští vznesli, kterak Židé v městě našem Litoměřicích podle týchž Židuov Pražských dávek a poplatkuov, kteréž nám do komory naší královské náleží, vydávati a spravovati nemohli z příčiny té, že ti, kteříž jsou co dotčeným Židuom Litoměřickým dlužni, jim platce býti nechtí a k tomu že hájí a brání vín, jakž předešle bývalo, od kohož by se jim zdálo kupovati. I nechtíc my, aby tudy poplatkové, kteříž se nám od Židuov do komory naší vydávají zadržováni býti měli, protož opatrným purkmistru a konšelóm města Litoměřic nynějším i budoucím, v n. milým, poroučieme přikazujíc, abyšte již psaným Židóm Litoměřickým k dluhuom a spravedlnostem jich povinným do-
306 K HISTORII ŽIDU 1539. 443. Král Ferdinand nařizuje Židu Izákovi Ou- štěckému v Litoměřicích, aby na hrad Pražský se dostavil a toho se spravil, proč přes zápověď na grunty a domy šosovní peníze půjčuje. Na hradě Pražském, 17. května 1539. Izakovi Aušteckému, Židu v Litoměřicích. Žide, věz, že jest nás zpráva došla, kterak by za slavné pamět krále Vladislava a na rozkaz jeho vejpověď skrze urozeného a stateč- ného někdy Petra z Rožmberka a Albrechta z Leskovce, ty časy pod- komořího učiněna byla a to taková, aby žádný Žid na domy a grunty šosovní nepuojčoval pod pokutú pěti set kop míšenských propadení. I srozuměti jsme tomu ráčili z suplikací Jana Vodičky z Litoměřic, že ty až posavad toho jsi nepřestal, než předse přes tu vejpověď učiněnú na domy a grunty šosovní puojčuješ, pravě se snad nějaký majestát od krále Ludvíka na to míti: a protož, abychom my tomu gruntovněji vy- rozuměti mohli, tobě poroučeti ráčieme, aby ty tento outerý nejprv příští na hradě Pražském před námi a radami našimi neb komisaři kteréž bychom k tomu zřídili, stál a toho se spravil, proč a z které příčiny, jakž dotčeno, předse jsi nad tu vejpověď na grunty a domy šo- sovní půjčoval. Dán ut. s. [na hradě Pražském v sobotu po božiem vstoupení léta oc. XXXVIIII]. Místodrž arch. král. Českého. Missiven v. J. 1538 -40. Sv. XX., fol. 120 1539. 444. Král Ferdinand dává Židům v Litoměřicích list otevřený, aby jim od úřadu městského k placení dluhů dopomáháno bylo, kupování i prodávání vín zbraňováno nebylo a odvolání do komory české bylo dopuštěno. Na hradě Pražském, 24. května 1539. Litoměřickým list otevřený o Židy. Ferdinand oc. Oznamujem tímto listem všem, že jsú na nás Židé starší Pražští vznesli, kterak Židé v městě našem Litoměřicích podle týchž Židuov Pražských dávek a poplatkuov, kteréž nám do komory naší královské náleží, vydávati a spravovati nemohli z příčiny té, že ti, kteříž jsou co dotčeným Židuom Litoměřickým dlužni, jim platce býti nechtí a k tomu že hájí a brání vín, jakž předešle bývalo, od kohož by se jim zdálo kupovati. I nechtíc my, aby tudy poplatkové, kteříž se nám od Židuov do komory naší vydávají zadržováni býti měli, protož opatrným purkmistru a konšelóm města Litoměřic nynějším i budoucím, v n. milým, poroučieme přikazujíc, abyšte již psaným Židóm Litoměřickým k dluhuom a spravedlnostem jich povinným do-
Strana 307
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 307 pomáhali a platce bez odtahuov býti kázali i také vín, od kohož by 1539. se jim Židóm vidělo a zdálo kupovati i zase prodávati, tak jakž toho již tíž Židé bez překážky od starodávna užívali, nijakž nehájili, nébrž je obhajovali a opatrovali, aby se jim v tom i v jiném překážek ne- dálo; a jestliže by se také častopsaní Židé Litoměřičtí v čem na zřízené rady komory naší v království Českém odvolali, toho abyšte jim do- pustili, neb sme ty i jiné Židy naše v království Českém dotčeným radám komory k opatrování poručiti ráčili. Kdež znajíc v tom ve všem jistú vuoli a přísné přikázání naše býti, tak se zachovejte jináče nikoli nečiníce, a po přečtení toho listu našeho aby zase jim Židuom v moc jich dán a vrácen byl. Dán na hradě Pražském v sobotu před slavným hodem seslání Ducha sv. léta oc. XXXIX. Místodrž. arch. král. Českého. Missiven v. J 1538—40. Sv. 20., f. 129. 445. Král Ferdinand komoře české, aby podali zprávu 1539. a dobrozdání o drzé svévolnosti, jaké se dopustili ně- kteří Židé na oltáři v synagoze. Ve Vídni, 20. prosince 1539. Iheremias Burger auf der Klain-Seiten und Judengesleg. Gestrengen, ernuesten und lieben Getreuen. Aus hier inbeslossner Schrift werdet ir vernemben, was sich vorgewesner Burgermeister auf der kleinen Seiten zu Prag genannt Iheremias mit Eingriff in weilend eines Sailers daselbst, so on Leibs Erben abgangen, verlassen Parschaft und Guet ungepurlicher Weis understanden und dass auch etlich Juden, ainer genannt Markus, mit seinem Vater Hersmann, der Juden Eltisten, und seinen Brueder Salomon, auch Leo Vokatej mitsambt seinem Vater und Vetter in der Juden Schuel auf irem Altar wider ir aigen Ord- nung und Gesetz ainen Freuel und Muetwillen geuebt haben, umb solhes sie in unser Straf und Peen gefallen sein sollten. Darauf ist unser Beuelh, dass ir euch der angezaigten Sachen, sonderlich des Iheremias Handlung, desgleichen der Juden begangen Frafls halben aigentlich erkondiget und uns Gestallt derselben sambt eurm Rat und Guetbedunken zum furderlichisten grundlich berichtet. Daran thuet in unser ernstliche Mainung Geben in unser Stadt Wien den zwainzigisten Tag December anno oc. im XXXVIIII. Mistodrž. archiv kr. Českého. Kais. Befehle v. J. 1538—43. XIX., fol. 156. 446. Ferdinand král na žádost městské rady Lito- 1540. měřické zrušuje patent udělený Židům v Litoměři- cích, kterýmž zaručoval se jim svobodný obchod vínem, a to z té příčiny, že oprávnění takové příčilo
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 307 pomáhali a platce bez odtahuov býti kázali i také vín, od kohož by 1539. se jim Židóm vidělo a zdálo kupovati i zase prodávati, tak jakž toho již tíž Židé bez překážky od starodávna užívali, nijakž nehájili, nébrž je obhajovali a opatrovali, aby se jim v tom i v jiném překážek ne- dálo; a jestliže by se také častopsaní Židé Litoměřičtí v čem na zřízené rady komory naší v království Českém odvolali, toho abyšte jim do- pustili, neb sme ty i jiné Židy naše v království Českém dotčeným radám komory k opatrování poručiti ráčili. Kdež znajíc v tom ve všem jistú vuoli a přísné přikázání naše býti, tak se zachovejte jináče nikoli nečiníce, a po přečtení toho listu našeho aby zase jim Židuom v moc jich dán a vrácen byl. Dán na hradě Pražském v sobotu před slavným hodem seslání Ducha sv. léta oc. XXXIX. Místodrž. arch. král. Českého. Missiven v. J 1538—40. Sv. 20., f. 129. 445. Král Ferdinand komoře české, aby podali zprávu 1539. a dobrozdání o drzé svévolnosti, jaké se dopustili ně- kteří Židé na oltáři v synagoze. Ve Vídni, 20. prosince 1539. Iheremias Burger auf der Klain-Seiten und Judengesleg. Gestrengen, ernuesten und lieben Getreuen. Aus hier inbeslossner Schrift werdet ir vernemben, was sich vorgewesner Burgermeister auf der kleinen Seiten zu Prag genannt Iheremias mit Eingriff in weilend eines Sailers daselbst, so on Leibs Erben abgangen, verlassen Parschaft und Guet ungepurlicher Weis understanden und dass auch etlich Juden, ainer genannt Markus, mit seinem Vater Hersmann, der Juden Eltisten, und seinen Brueder Salomon, auch Leo Vokatej mitsambt seinem Vater und Vetter in der Juden Schuel auf irem Altar wider ir aigen Ord- nung und Gesetz ainen Freuel und Muetwillen geuebt haben, umb solhes sie in unser Straf und Peen gefallen sein sollten. Darauf ist unser Beuelh, dass ir euch der angezaigten Sachen, sonderlich des Iheremias Handlung, desgleichen der Juden begangen Frafls halben aigentlich erkondiget und uns Gestallt derselben sambt eurm Rat und Guetbedunken zum furderlichisten grundlich berichtet. Daran thuet in unser ernstliche Mainung Geben in unser Stadt Wien den zwainzigisten Tag December anno oc. im XXXVIIII. Mistodrž. archiv kr. Českého. Kais. Befehle v. J. 1538—43. XIX., fol. 156. 446. Ferdinand král na žádost městské rady Lito- 1540. měřické zrušuje patent udělený Židům v Litoměři- cích, kterýmž zaručoval se jim svobodný obchod vínem, a to z té příčiny, že oprávnění takové příčilo
Strana 308
308 K HISTORII ŽIDŮ 1540. se výsadám zmíněného města. Dán na hradě Praž- ském v sobotu před Hromnicemi léta oc. XL. 30. ledna 1540. (Česky.) Arch. místodrž. král. Českého. Missiven v. J. XX., fol. 235. 1540. 447. Veřejný list krále Ferdinanda, kterýmž za- pisuje Vilémovi Klenovskému z Klenového z po- kuty, kterouž na Židech v Boru pro nedovolenou půjčku peněz má dobývati, sto kop grošů českých. Na hradě Pražském, 31. ledna 1540. My Ferdinand oc. Oznamujem tiemto listem všem, jakož jsme spraveni, kterak Izák a Jozef Židé i na místě jiných Židuov z Boru v kraji Plzeňském puojčili některým měšťanuom v témž kraji na zápis knihami městskými sto a okolo pět kop grošuov českých, nemajíce to mimo zřiezení zemské a proti naší a stavuov královstvie Českého zá- povědi učiniti, a tudy nám jakožto králi Českému v pokutu upadli. I ráčili jsme statečnému Vilémovi Klenovskému z Klenového a Janovic věrnému našemu milému na místě našem poručiti a list mocný dáti na nich právem takovú pokutu dobejvati: a protož jemu tiemto listem naším přiřiekáme, když on koli takovú pokutu na nich obdrží a do- bude, že my jemu z toho z milosti naší královské a pro jeho věrné služby, kteréž jest nám v zemi Uherské v Tokaji povolně činil, sto kop grošuov česk. dáti ráčíme; než v žádnú smlouvu aby se on bez zvláštní vědomosti naší o tu pokutu nedával, a což by koli nad těch sto kop gr. českých přebiehalo, to on nám do komory naší české dáti a polo- žiti má a povinen bude jináče nečiníc. Tomu na svědomí sekret náš královský k listu temuto jsme přitisknúti rozkázali Dán na hradě Pražském v neděli před slavným hodem Matky boží Hromnic léta od narození syna božieho tisícieho pětistého čtyřitcátého a království našich římského desátého a jiných čtrnáctého. Archiv místodrž. Verschreibungen, Schenkungs- u andere Urkunden v. J. 1528 bis 1542. V. B., fol. 288 v. 1540. 448. Král Ferdinand dává mocný list Vilémovi Klenovskému z Klenového k vymahání pokuty na Židech v Boru pro nedovolené půjčení peněz, i naři- zuje všem, zvláště Klatovským, aby mu v tom při právu jich byli nápomocni. Na hradě Pražském, 31. ledna 1540. My Ferdinand oc. Oznamujem tímto listem všem, že jsme spra- veni, kterak Izák a Jozef Židé i na místě jiných Židuov z Boru v kraji
308 K HISTORII ŽIDŮ 1540. se výsadám zmíněného města. Dán na hradě Praž- ském v sobotu před Hromnicemi léta oc. XL. 30. ledna 1540. (Česky.) Arch. místodrž. král. Českého. Missiven v. J. XX., fol. 235. 1540. 447. Veřejný list krále Ferdinanda, kterýmž za- pisuje Vilémovi Klenovskému z Klenového z po- kuty, kterouž na Židech v Boru pro nedovolenou půjčku peněz má dobývati, sto kop grošů českých. Na hradě Pražském, 31. ledna 1540. My Ferdinand oc. Oznamujem tiemto listem všem, jakož jsme spraveni, kterak Izák a Jozef Židé i na místě jiných Židuov z Boru v kraji Plzeňském puojčili některým měšťanuom v témž kraji na zápis knihami městskými sto a okolo pět kop grošuov českých, nemajíce to mimo zřiezení zemské a proti naší a stavuov královstvie Českého zá- povědi učiniti, a tudy nám jakožto králi Českému v pokutu upadli. I ráčili jsme statečnému Vilémovi Klenovskému z Klenového a Janovic věrnému našemu milému na místě našem poručiti a list mocný dáti na nich právem takovú pokutu dobejvati: a protož jemu tiemto listem naším přiřiekáme, když on koli takovú pokutu na nich obdrží a do- bude, že my jemu z toho z milosti naší královské a pro jeho věrné služby, kteréž jest nám v zemi Uherské v Tokaji povolně činil, sto kop grošuov česk. dáti ráčíme; než v žádnú smlouvu aby se on bez zvláštní vědomosti naší o tu pokutu nedával, a což by koli nad těch sto kop gr. českých přebiehalo, to on nám do komory naší české dáti a polo- žiti má a povinen bude jináče nečiníc. Tomu na svědomí sekret náš královský k listu temuto jsme přitisknúti rozkázali Dán na hradě Pražském v neděli před slavným hodem Matky boží Hromnic léta od narození syna božieho tisícieho pětistého čtyřitcátého a království našich římského desátého a jiných čtrnáctého. Archiv místodrž. Verschreibungen, Schenkungs- u andere Urkunden v. J. 1528 bis 1542. V. B., fol. 288 v. 1540. 448. Král Ferdinand dává mocný list Vilémovi Klenovskému z Klenového k vymahání pokuty na Židech v Boru pro nedovolené půjčení peněz, i naři- zuje všem, zvláště Klatovským, aby mu v tom při právu jich byli nápomocni. Na hradě Pražském, 31. ledna 1540. My Ferdinand oc. Oznamujem tímto listem všem, že jsme spra- veni, kterak Izák a Jozef Židé i na místě jiných Židuov z Boru v kraji
Strana 309
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 309 Plzeňském puojčili některým měšťanuom v témž kraji na zápis knihami 1540. městskými okolo sto a pěti kop gr. česk., nemajíce to proti zřiezení zemskému a zápovědi naší a stavuov královstvie Českého učiniti, a tudy nám jakožto králi Českému v pokutu upadli. A poněvadž taková věc jim Židuom zapovědína jest a nám náleží takové vajstupky trestati, ráčili jsme poručiti statečnému Vilémovi Klenovskému z Klenového a z Janovic, věrnému našemu milému, tu pokutu naši na dotčených Ži- dech nám k ruce dobejvati a tímto listem naším poroučíme a plnú moc naši jemu k zisku i k ztrátě dávajíce, aby on nadepsané Židy před ten soud a právo, kterémuž by koli ta věc náležela, na místě našem před se vzíti a je z té pokuty, jak svrchu dotčeno, viniti mohl a moc jměl; přikazujíce při tom všem poddaným našim ze všech sta- vuov královstvie Českého, nynějším i budúcím i též purkmistru, a kon- šeluom města Klatuov, věrným milým, abyšte častopsanému Vilémovi z Klenového k té pokutě při právích vašich na nadepsaných Židech řád a právo zachovávajíc dopomohli. Na tom jistú a konečnú vuoli naši královskú naplníte. Tomu na svědomí sekret náš královský k listu tomuto jsme přitisknúti rozkázali. Dán na hradě Pražském v neděli před slavným hodem matky boží Hromnic léta od narození syna bo- žieho tisícieho pětistého čtyřitcátého a královstvie našich římského de- sátého a jiných čtrnáctého. Archiv mistodrž. Verschreibungen, Schenkungs- u. andere Urkunden v. Jahre 1528—42. V. B, fol 289. 449. Dobré zdání, aby pokuta na krále připadlá 1540. sumou 400 kop, kteréž Žid z Teplice na nedovolenou lichvu byl zapůjčil, dána byla vychovateli králov- ských pážat Diegovi de Sarava. Bez data. [1540 před 19. březnem.) Memoriale. Ain Jud genannt Joseph von der Teplitz, welcher einem Purger von der Graupen, genannt der klain Mert Stangl, ge- lichen hat 400 Schock, das Schock per 10 Kreizer zu raiten, welcher Purger zu Grauppen dem Herrn Wenzeslaw von Warthenberg zuege- horig und der Herr Wenzeslaw Grauppen inhalt. Die 400 Schock hat der oppemelt Joseph, der nun mit Tod abgangen ist, dem Herrn Mert Stangl geliehen auf ain Prief und in demselben Schuldprief den ju- dischen Wuecher verzaichent, welches von der Kais. Mt. und der gantzen Landschaft ist auf einem Landtag verpotten worden und in der Landtaffel verschriben worden. Nun so des Josephs Erben den egemelten Mert Stängl sambt jenem Schuldbrief ersuechet, so zaigt der Mert Stangl aus, wie diese Juden ine nit haben Macht zu manen und ime wider den Landsprauch geliehen haben.
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 309 Plzeňském puojčili některým měšťanuom v témž kraji na zápis knihami 1540. městskými okolo sto a pěti kop gr. česk., nemajíce to proti zřiezení zemskému a zápovědi naší a stavuov královstvie Českého učiniti, a tudy nám jakožto králi Českému v pokutu upadli. A poněvadž taková věc jim Židuom zapovědína jest a nám náleží takové vajstupky trestati, ráčili jsme poručiti statečnému Vilémovi Klenovskému z Klenového a z Janovic, věrnému našemu milému, tu pokutu naši na dotčených Ži- dech nám k ruce dobejvati a tímto listem naším poroučíme a plnú moc naši jemu k zisku i k ztrátě dávajíce, aby on nadepsané Židy před ten soud a právo, kterémuž by koli ta věc náležela, na místě našem před se vzíti a je z té pokuty, jak svrchu dotčeno, viniti mohl a moc jměl; přikazujíce při tom všem poddaným našim ze všech sta- vuov královstvie Českého, nynějším i budúcím i též purkmistru, a kon- šeluom města Klatuov, věrným milým, abyšte častopsanému Vilémovi z Klenového k té pokutě při právích vašich na nadepsaných Židech řád a právo zachovávajíc dopomohli. Na tom jistú a konečnú vuoli naši královskú naplníte. Tomu na svědomí sekret náš královský k listu tomuto jsme přitisknúti rozkázali. Dán na hradě Pražském v neděli před slavným hodem matky boží Hromnic léta od narození syna bo- žieho tisícieho pětistého čtyřitcátého a královstvie našich římského de- sátého a jiných čtrnáctého. Archiv mistodrž. Verschreibungen, Schenkungs- u. andere Urkunden v. Jahre 1528—42. V. B, fol 289. 449. Dobré zdání, aby pokuta na krále připadlá 1540. sumou 400 kop, kteréž Žid z Teplice na nedovolenou lichvu byl zapůjčil, dána byla vychovateli králov- ských pážat Diegovi de Sarava. Bez data. [1540 před 19. březnem.) Memoriale. Ain Jud genannt Joseph von der Teplitz, welcher einem Purger von der Graupen, genannt der klain Mert Stangl, ge- lichen hat 400 Schock, das Schock per 10 Kreizer zu raiten, welcher Purger zu Grauppen dem Herrn Wenzeslaw von Warthenberg zuege- horig und der Herr Wenzeslaw Grauppen inhalt. Die 400 Schock hat der oppemelt Joseph, der nun mit Tod abgangen ist, dem Herrn Mert Stangl geliehen auf ain Prief und in demselben Schuldprief den ju- dischen Wuecher verzaichent, welches von der Kais. Mt. und der gantzen Landschaft ist auf einem Landtag verpotten worden und in der Landtaffel verschriben worden. Nun so des Josephs Erben den egemelten Mert Stängl sambt jenem Schuldbrief ersuechet, so zaigt der Mert Stangl aus, wie diese Juden ine nit haben Macht zu manen und ime wider den Landsprauch geliehen haben.
Strana 310
310 K HISTORII ŽIDU 1540. Derhalben ist obpemelts Gelt 400 Schocken der Königlichen Majestät heimgefallen on Ein- und Widerrede und darf kaines Rechten. Auf solchs ist mein Mainung, dass die Kön. Mt. dem Herrn Wenzeslaw schreib, das die Schulden 400 Schock von Mert Stangl, seinem Unter- than, dem Herrn Diego, Kön. Mt. edln Knaben Zuchtmaister, on Ein- und Widerrede gegen des Juden Schuldprief, so er vom Mert Stang inhalt, zuestelle, die 400 dann der Jud Kön. Mt. neben dem Lands- prauch ist verfallen und peenfellig worden. Říšský fin. arch. ve Vídni. Böhmen. B. XIV 1540. 450. Ferdinand král komoře české, aby od uvěz- něných Židů na krále připadlá pokuta byla vydána Diegovi de Sarava na srážku jemu povinného dluhu. V Gentě, 19. března 1540. V arch. místodrž. král. Česk. Kais. Befehle, Bd. 19., fol. 166. 1540. 451. Král Ferdinand komoře české, aby se star- šími Židy v Praze vyjednávali o odvedení pomoci 2000 zl. na zařízení zahrady při král. hradě Pražském. V Gentě, 30. dubna 1540. Gestrengen, ernuesten und lieben Getreuen. Nachdem uns durch die Stende unsers Kunigreichs Beheim jetzt jungstlich ein gemaine Steuer gehorsamblichen bewilligt worden, achten wir fur pillich, dass auf die Judischait zu Prag als auch unsere Inwoner und Unterthanen der Cron Beheim zu gegenwurtigen unsern Obliegen auch ain zimbliche Steuer und Anschlag gelegt werde. Und ist demnach unser Beuelh, dass ir die Eltisten aus inen fur euch erforderet und von unsern wegen mit inen handlet uns in Ansehung, dass gemeine Stende der Cron Be- heim diczmals auch steuern, zwei Tausent Guldin auf den Gartenpau gehorsamblich darzugeben und diese Handlung bei inen mit solchem Fleiss und Ernst furnemet, damit ir beruerter zwei Tausent Guldin auf angezeigten Gartenpau mit ehisten von inen habhaft werden möcht; wo sich aber bemelte Judischait uber all euer Handlung in nichte einlassen, sonder allerlei Ursachen und Ausflucht suechen und dieses unseres Begern widern wurden, anzaiget, so wir ir Ungehorsam der- massen spuren, werden wir villeicht zu andern Handlungen mit inen zu pflegen geursacht, und die Sachen alles Fleiss sie zu der Gab der zwei Tausent Gulden zu geben, zu bewegen handlet, als ir zu thuen wisset. Und was ir also ausrichten werdet, das wellet uns furderlich zue- schreiben. Daran beschiecht unser ernstlicher Willen und Meinung,
310 K HISTORII ŽIDU 1540. Derhalben ist obpemelts Gelt 400 Schocken der Königlichen Majestät heimgefallen on Ein- und Widerrede und darf kaines Rechten. Auf solchs ist mein Mainung, dass die Kön. Mt. dem Herrn Wenzeslaw schreib, das die Schulden 400 Schock von Mert Stangl, seinem Unter- than, dem Herrn Diego, Kön. Mt. edln Knaben Zuchtmaister, on Ein- und Widerrede gegen des Juden Schuldprief, so er vom Mert Stang inhalt, zuestelle, die 400 dann der Jud Kön. Mt. neben dem Lands- prauch ist verfallen und peenfellig worden. Říšský fin. arch. ve Vídni. Böhmen. B. XIV 1540. 450. Ferdinand král komoře české, aby od uvěz- něných Židů na krále připadlá pokuta byla vydána Diegovi de Sarava na srážku jemu povinného dluhu. V Gentě, 19. března 1540. V arch. místodrž. král. Česk. Kais. Befehle, Bd. 19., fol. 166. 1540. 451. Král Ferdinand komoře české, aby se star- šími Židy v Praze vyjednávali o odvedení pomoci 2000 zl. na zařízení zahrady při král. hradě Pražském. V Gentě, 30. dubna 1540. Gestrengen, ernuesten und lieben Getreuen. Nachdem uns durch die Stende unsers Kunigreichs Beheim jetzt jungstlich ein gemaine Steuer gehorsamblichen bewilligt worden, achten wir fur pillich, dass auf die Judischait zu Prag als auch unsere Inwoner und Unterthanen der Cron Beheim zu gegenwurtigen unsern Obliegen auch ain zimbliche Steuer und Anschlag gelegt werde. Und ist demnach unser Beuelh, dass ir die Eltisten aus inen fur euch erforderet und von unsern wegen mit inen handlet uns in Ansehung, dass gemeine Stende der Cron Be- heim diczmals auch steuern, zwei Tausent Guldin auf den Gartenpau gehorsamblich darzugeben und diese Handlung bei inen mit solchem Fleiss und Ernst furnemet, damit ir beruerter zwei Tausent Guldin auf angezeigten Gartenpau mit ehisten von inen habhaft werden möcht; wo sich aber bemelte Judischait uber all euer Handlung in nichte einlassen, sonder allerlei Ursachen und Ausflucht suechen und dieses unseres Begern widern wurden, anzaiget, so wir ir Ungehorsam der- massen spuren, werden wir villeicht zu andern Handlungen mit inen zu pflegen geursacht, und die Sachen alles Fleiss sie zu der Gab der zwei Tausent Gulden zu geben, zu bewegen handlet, als ir zu thuen wisset. Und was ir also ausrichten werdet, das wellet uns furderlich zue- schreiben. Daran beschiecht unser ernstlicher Willen und Meinung,
Strana 311
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 311 Geben zu Gennt in Flandern den leczten Tag Aprilis anno im XL. 1540. unserer Reiche des romischen im zehenden und der andern im vier- zehenden. Arch. míst. král. Česk. Kais. Bef. 19., ƒ. 170: 452. Bulla papeže Pavla III. proti podezřívání, 1540. kteréž nepřátelé Židů znenávisti, závisti, zaslepeni lakotou o nich lživě bájí, že mladé děti zabíjejí a krev jejich pijí. Potvrzuje výsady, jež byly Židům od jeho předchůdců zvláště papeže Martina V. pro- půjčeny, i nařizuje biskupům, aby Židů přichraňo- vali. V Římě, 12. května 1540. Paulus Papa III. universis et singulis Hungariae, Bohemiae et Poloniae regnorum, locorum ordinariis ceterisque dictorum regnorum personis, in dignitate ecclesiastica constitutis, salutem et apostolicam benedictionem. Licet Judaei, quos in diversis mundi partibus constitu- tos in testimonium fidei nostrae sacrosancta tollerat universalis ecclesia, in sua malint duritia et caecitate ac perfidia perdurare, quam prophe- tarum verba et sacrarum scripturarum arcana cognoscere et dictam fidem amplecti ac animarum suarum saluti consulere, quia tamen in suis necessitatibus nostra praesidia et favores implorant, nos eis Christianae mansuetudinis pietatem non debemus denegare, ut huius- modi pietate ducti, suos recognoscant errores et superna gracia illus- trati tandem ad verum, qui Christus est, perpetuae claritatis lumen deliberent pervenire. Sane universorum Judaeorum in partibus istis commorantium conquaestione displicenter accepimus, quod nonnulli certi oppidorum domini ac nonnullae universitates et alii potentiores quidam in eisdem partibus degentes aemuli capitalesque ut ajunt eorum- dem Judaeorum inimici odio et invidia aut, quod verisimilius videtur, avaritia obcaecati, ut ipsorum Hebraeorum bona cum aliquo colore usurpare valeant, quod parvulos infantes occidant et eorum sanguinem bibant et alia varia et diversa enormia crimina praesertim contra dictam fidem nostram tendentia eis falso impingunt sicque conantur simpli- cium Christianorum animos contra eos irritare, quo fit, ut saepe non solum bonis sed propria vita injuste priventur. Quare ipsi Judaei asse- rentes, ea quae ipsis impinguntur, non solum non vera sed nec veri- similia esse, cum non minus per eorum quam per nostram legem pro- hibita sint, Christianae pietatis mansuetudinem per proprium ad hoc ab eis ad nos deputatum nuntium misericorditer implorantes nobis humiliter supplicari fecerunt, ut cum ipsi Judaei non amplius tot perse- quutionibus resistere nequeant, pietatem nostram erga eos extendere
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 311 Geben zu Gennt in Flandern den leczten Tag Aprilis anno im XL. 1540. unserer Reiche des romischen im zehenden und der andern im vier- zehenden. Arch. míst. král. Česk. Kais. Bef. 19., ƒ. 170: 452. Bulla papeže Pavla III. proti podezřívání, 1540. kteréž nepřátelé Židů znenávisti, závisti, zaslepeni lakotou o nich lživě bájí, že mladé děti zabíjejí a krev jejich pijí. Potvrzuje výsady, jež byly Židům od jeho předchůdců zvláště papeže Martina V. pro- půjčeny, i nařizuje biskupům, aby Židů přichraňo- vali. V Římě, 12. května 1540. Paulus Papa III. universis et singulis Hungariae, Bohemiae et Poloniae regnorum, locorum ordinariis ceterisque dictorum regnorum personis, in dignitate ecclesiastica constitutis, salutem et apostolicam benedictionem. Licet Judaei, quos in diversis mundi partibus constitu- tos in testimonium fidei nostrae sacrosancta tollerat universalis ecclesia, in sua malint duritia et caecitate ac perfidia perdurare, quam prophe- tarum verba et sacrarum scripturarum arcana cognoscere et dictam fidem amplecti ac animarum suarum saluti consulere, quia tamen in suis necessitatibus nostra praesidia et favores implorant, nos eis Christianae mansuetudinis pietatem non debemus denegare, ut huius- modi pietate ducti, suos recognoscant errores et superna gracia illus- trati tandem ad verum, qui Christus est, perpetuae claritatis lumen deliberent pervenire. Sane universorum Judaeorum in partibus istis commorantium conquaestione displicenter accepimus, quod nonnulli certi oppidorum domini ac nonnullae universitates et alii potentiores quidam in eisdem partibus degentes aemuli capitalesque ut ajunt eorum- dem Judaeorum inimici odio et invidia aut, quod verisimilius videtur, avaritia obcaecati, ut ipsorum Hebraeorum bona cum aliquo colore usurpare valeant, quod parvulos infantes occidant et eorum sanguinem bibant et alia varia et diversa enormia crimina praesertim contra dictam fidem nostram tendentia eis falso impingunt sicque conantur simpli- cium Christianorum animos contra eos irritare, quo fit, ut saepe non solum bonis sed propria vita injuste priventur. Quare ipsi Judaei asse- rentes, ea quae ipsis impinguntur, non solum non vera sed nec veri- similia esse, cum non minus per eorum quam per nostram legem pro- hibita sint, Christianae pietatis mansuetudinem per proprium ad hoc ab eis ad nos deputatum nuntium misericorditer implorantes nobis humiliter supplicari fecerunt, ut cum ipsi Judaei non amplius tot perse- quutionibus resistere nequeant, pietatem nostram erga eos extendere
Strana 312
312 K HISTORII ŽIDŮ 1540. privilegiaque per Romanos pontifices praedecessores nostros ac etiam per nos sub quacunque verborum forma eis concessa, et praesertim quae felicis recordacionis Martinus P. P. V. praedecessor noster ipsis concessit, confirmare et approbare ac alias super his de opportuno remedio providere de benignitate apostolica dignaremur. Nos igitur reputantes officii nostri esse Judaeis ipsis, qui et ipsi imaginem Dei habent et quorum reliquiae secundum fidei nostrae veritatem salvae fient, ne injuste a Christianis gravati difficiliores ad se fidei nostrae in- corporandos efficiantur, operam nostram et diligentiam interponere, cum praesertim dubitatur, prout a fide dignis dubitari accepimus, quod ipsi jam in extremam desperationem adducti ad infideles, apud quos nulla penitus conversionis eorum spes haberi possit, sint transituri: huiusmodi supplicationibus inclinati quamplurimum praedecessorum no- strorum vestigia imitati dicta crimina ipsis Hebraeis imputata, etiam si talia essent, quae specificam mentionem requirerent, pro sufficienter expressis habentes omnia et singula privilegia eis, praesertim per prae- fatum Martinum praedecessorem concessa, autoritate apostolica per praesentes confirmamus et approbamus ac perpetuae firmitatis robur obtinere decernimus, vobis et vestrum cuilibet in virtute sanctae obe- dientiae mandantes, ut dictis Judaeis, quantum cum Deo licuerit, assi- stentes non permittatis eorum privilegia praedicta eis infringi ac inviolari, vel ipsos quomodolibet molestari aut perturbari, imo eos adversus illos, qui eis injuste aliquam injuriam inferre voluerint, tueamini et deffen- datis, contradictores quoslibet et rebelles per censuras et poenas eccle- siasticas ac alia opportuna juris remedia appellacione postposita com- pescendo, invocato etiam ad hoc, si opus fuerit, auxilio brachii secularis. Et nihilominus carissimos in Christo filios nostros Romanorum, Hun- gariae et Bohemiae necnon Poloniae reges, illustres ac dilectos filios, nobiles viros, principes et barones et quoscunque alios in temporalibus dominos caeterosque Christi fideles illarum partium in domino requi- rimus et attentius hortamur, ut apud officiales et ministros ac populos eorum autoritatem suam interponere velint, quo ipsi Judaei injuste per- secutionem non patiantur, ut christiana benignitate allecti de animabus eorum Deo lucrandis major spes concipi possit. Datum Romae apud sanctum Petrum sub annulo piscatorio die XII Mai MDXXXX ponti- ficatus nostri anno sexto. Blasius etc.60) Na bullu tuto vztahuje se udaj u Zalaszkowského: Jus regni Poloniae tom. I lit. 6. § 4. p. 78: »Janusovius in regestis statuti sui folio 1364 refert super hanc 51) (Pro širší známost volným českým překladem.) Papež Pavel III. bisku- pům království Uherského, Českého, Polského jakož i ostatním osobám jmeno- vaných království, které církevní hodnost mají, pozdrav a apoštolské po-
312 K HISTORII ŽIDŮ 1540. privilegiaque per Romanos pontifices praedecessores nostros ac etiam per nos sub quacunque verborum forma eis concessa, et praesertim quae felicis recordacionis Martinus P. P. V. praedecessor noster ipsis concessit, confirmare et approbare ac alias super his de opportuno remedio providere de benignitate apostolica dignaremur. Nos igitur reputantes officii nostri esse Judaeis ipsis, qui et ipsi imaginem Dei habent et quorum reliquiae secundum fidei nostrae veritatem salvae fient, ne injuste a Christianis gravati difficiliores ad se fidei nostrae in- corporandos efficiantur, operam nostram et diligentiam interponere, cum praesertim dubitatur, prout a fide dignis dubitari accepimus, quod ipsi jam in extremam desperationem adducti ad infideles, apud quos nulla penitus conversionis eorum spes haberi possit, sint transituri: huiusmodi supplicationibus inclinati quamplurimum praedecessorum no- strorum vestigia imitati dicta crimina ipsis Hebraeis imputata, etiam si talia essent, quae specificam mentionem requirerent, pro sufficienter expressis habentes omnia et singula privilegia eis, praesertim per prae- fatum Martinum praedecessorem concessa, autoritate apostolica per praesentes confirmamus et approbamus ac perpetuae firmitatis robur obtinere decernimus, vobis et vestrum cuilibet in virtute sanctae obe- dientiae mandantes, ut dictis Judaeis, quantum cum Deo licuerit, assi- stentes non permittatis eorum privilegia praedicta eis infringi ac inviolari, vel ipsos quomodolibet molestari aut perturbari, imo eos adversus illos, qui eis injuste aliquam injuriam inferre voluerint, tueamini et deffen- datis, contradictores quoslibet et rebelles per censuras et poenas eccle- siasticas ac alia opportuna juris remedia appellacione postposita com- pescendo, invocato etiam ad hoc, si opus fuerit, auxilio brachii secularis. Et nihilominus carissimos in Christo filios nostros Romanorum, Hun- gariae et Bohemiae necnon Poloniae reges, illustres ac dilectos filios, nobiles viros, principes et barones et quoscunque alios in temporalibus dominos caeterosque Christi fideles illarum partium in domino requi- rimus et attentius hortamur, ut apud officiales et ministros ac populos eorum autoritatem suam interponere velint, quo ipsi Judaei injuste per- secutionem non patiantur, ut christiana benignitate allecti de animabus eorum Deo lucrandis major spes concipi possit. Datum Romae apud sanctum Petrum sub annulo piscatorio die XII Mai MDXXXX ponti- ficatus nostri anno sexto. Blasius etc.60) Na bullu tuto vztahuje se udaj u Zalaszkowského: Jus regni Poloniae tom. I lit. 6. § 4. p. 78: »Janusovius in regestis statuti sui folio 1364 refert super hanc 51) (Pro širší známost volným českým překladem.) Papež Pavel III. bisku- pům království Uherského, Českého, Polského jakož i ostatním osobám jmeno- vaných království, které církevní hodnost mají, pozdrav a apoštolské po-
Strana 313
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 313 illis (Judaeis) concessam bullam a Paulo III papa de dato Romae die XII Maii 1540. anno 1540, in qua datur testimonium, quia Judaei non utantur sanguine Chri- stiano.« (Janusovius dává zprávu v regestech svého statutu str. 1364 o této Židům papežem Pavlem III. dané bulle, že Židé nepožívají krve křesťanské. Die päpstlichen Bullen über die Blutbeschuldigung, Berlin 1893 von Sieg- fried Cronbach. Oesterreich. Wochenschrift VI. 1889, f. 359. Opis úřední v král. státním archivu Poznaňském (Inscriptiones Posnan 1568.69.) žehnání. Ačkoliv Židé, které všeobecná církev v rozličných částech světa jako svědectví naší víry trpí, raději v zatvrzelosti, slepotě a v nevěře své setrvá- vají, než aby vedle slov proroků a tajemství písma svatého křesťanskou víru přijali a o spásu duše své se starali: nesmíme přece, když ve veliké své nouzi naší ochrany a naší milosti si vyžadují, jim lásku křesťanské dobrotivosti odepříti, aby podobnou láskou jati, své omyly poznali a milostí rozohněni, konečně k pravému světlu stálé jasnosti, kterým jest Kristus, dostati se snažili. Žalobou všech v oněch zemích se zdržujících Židů jsme zajisté nemile se do- věděli, že od několika let úřady městské a některé obce i jiní velmožní, kteří v těch krajích bydlí, jako úhlavní nepřátelé Židů, záštím a nenávistí, aneb, co více pravdě podobnějším jest, lakotou zaslepeni, aby si majetek Židů pod nějakou záminkou osvojiti mohli, o nich křivé bájky vymýšlejí, že malé děti o život při- pravují, jich krev pijí, a že všelijakých jiných různých děsných zločinů se do- pouštějí, které obzvláště naší církve se týkají, a takovým způsobem se namáhají mysle prostých křesťanů proti nim pobouřiti, čímž se stává, že Židé často nejen o svůj majetek, nýbrž dokonce o život neprávem jsou připravováni. Židé tvrdí že to, co se o nich bájí, nejen pravdivým, nýbrž že to ani pravděpodobným není, ježto právě to jich zákony, jakož i našimi jest zakázáno, i dovolávají se zvláštním za tím účelem k nám vyslaným poslem křesťanské lásky a prosí nás pokorně, abychom naši lásku, ješto tolika pronásledováním odolati nemohou, na ně rozšířiti ráčili a abychom výsady, které jim římskými papeži, našimi před- chůdci, a též námi kdykoliv a jakkoliv povoleny byly, a obzvláště ony, které papež Martin V., blahé paměti, náš předchůdce, jim povolil, potvrdili, utvrdili a abychom i jinak v tom o vhodný prostředek k nápravě v apoštolské dobroti- vosti se postarali. V uvážení, že jest naší povinností Židům, ježto i oni k obrazu Božímu stvořeni jsou, jichž zbytek dle pravdy naší víry spasen bude, naší po- moci a ochrany dopřáti, aby oni, utiskováni jsouce nespravedlivým způsobem od křesťanů, nestávali se zatvrzelejšími proti přistoupení k víře naší, poněvadž jest se obávati, jakž jsme od důvěry hodných mužů se dověděli, aby oni přivedeni do nejkrajnějšího zoufalství, nepřešli k nevěřícím, při nich pak veškerá naděje na obrácení jich by musila vymizeti: nakloněni jsouce prosbám a sledujíce stopy svých předchůdců, potvrzujeme veškeré a jednotlivé výsady, které jim zejména Martinem, naším předchůdcem, povoleny byly i ustanovujeme, aby stálou platnost měly, přikazujíce vám a každému z vás, abyste Židům, pokud to Bohem vám možno a dovoleno bude, pomáhali a zase nedovolovali, aby jim takové výsady byly zkracovány, porušovány, aneb aby oni sami, od kohokoliv byli utiskováni aneb vyrušováni, ale abyste je spíše chránili, hájili, a když by toho potřebí bylo i pomoci světské moci dovolávati se můžete. Rovněž tak důtklivě žádáme naše nejdražší syny v Kristu, jasné krále Římské, Uherské a České, jakož i Polské, milované syny, šlechtice, knížata, barony a jiné světské pány i ostatní věrné
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 313 illis (Judaeis) concessam bullam a Paulo III papa de dato Romae die XII Maii 1540. anno 1540, in qua datur testimonium, quia Judaei non utantur sanguine Chri- stiano.« (Janusovius dává zprávu v regestech svého statutu str. 1364 o této Židům papežem Pavlem III. dané bulle, že Židé nepožívají krve křesťanské. Die päpstlichen Bullen über die Blutbeschuldigung, Berlin 1893 von Sieg- fried Cronbach. Oesterreich. Wochenschrift VI. 1889, f. 359. Opis úřední v král. státním archivu Poznaňském (Inscriptiones Posnan 1568.69.) žehnání. Ačkoliv Židé, které všeobecná církev v rozličných částech světa jako svědectví naší víry trpí, raději v zatvrzelosti, slepotě a v nevěře své setrvá- vají, než aby vedle slov proroků a tajemství písma svatého křesťanskou víru přijali a o spásu duše své se starali: nesmíme přece, když ve veliké své nouzi naší ochrany a naší milosti si vyžadují, jim lásku křesťanské dobrotivosti odepříti, aby podobnou láskou jati, své omyly poznali a milostí rozohněni, konečně k pravému světlu stálé jasnosti, kterým jest Kristus, dostati se snažili. Žalobou všech v oněch zemích se zdržujících Židů jsme zajisté nemile se do- věděli, že od několika let úřady městské a některé obce i jiní velmožní, kteří v těch krajích bydlí, jako úhlavní nepřátelé Židů, záštím a nenávistí, aneb, co více pravdě podobnějším jest, lakotou zaslepeni, aby si majetek Židů pod nějakou záminkou osvojiti mohli, o nich křivé bájky vymýšlejí, že malé děti o život při- pravují, jich krev pijí, a že všelijakých jiných různých děsných zločinů se do- pouštějí, které obzvláště naší církve se týkají, a takovým způsobem se namáhají mysle prostých křesťanů proti nim pobouřiti, čímž se stává, že Židé často nejen o svůj majetek, nýbrž dokonce o život neprávem jsou připravováni. Židé tvrdí že to, co se o nich bájí, nejen pravdivým, nýbrž že to ani pravděpodobným není, ježto právě to jich zákony, jakož i našimi jest zakázáno, i dovolávají se zvláštním za tím účelem k nám vyslaným poslem křesťanské lásky a prosí nás pokorně, abychom naši lásku, ješto tolika pronásledováním odolati nemohou, na ně rozšířiti ráčili a abychom výsady, které jim římskými papeži, našimi před- chůdci, a též námi kdykoliv a jakkoliv povoleny byly, a obzvláště ony, které papež Martin V., blahé paměti, náš předchůdce, jim povolil, potvrdili, utvrdili a abychom i jinak v tom o vhodný prostředek k nápravě v apoštolské dobroti- vosti se postarali. V uvážení, že jest naší povinností Židům, ježto i oni k obrazu Božímu stvořeni jsou, jichž zbytek dle pravdy naší víry spasen bude, naší po- moci a ochrany dopřáti, aby oni, utiskováni jsouce nespravedlivým způsobem od křesťanů, nestávali se zatvrzelejšími proti přistoupení k víře naší, poněvadž jest se obávati, jakž jsme od důvěry hodných mužů se dověděli, aby oni přivedeni do nejkrajnějšího zoufalství, nepřešli k nevěřícím, při nich pak veškerá naděje na obrácení jich by musila vymizeti: nakloněni jsouce prosbám a sledujíce stopy svých předchůdců, potvrzujeme veškeré a jednotlivé výsady, které jim zejména Martinem, naším předchůdcem, povoleny byly i ustanovujeme, aby stálou platnost měly, přikazujíce vám a každému z vás, abyste Židům, pokud to Bohem vám možno a dovoleno bude, pomáhali a zase nedovolovali, aby jim takové výsady byly zkracovány, porušovány, aneb aby oni sami, od kohokoliv byli utiskováni aneb vyrušováni, ale abyste je spíše chránili, hájili, a když by toho potřebí bylo i pomoci světské moci dovolávati se můžete. Rovněž tak důtklivě žádáme naše nejdražší syny v Kristu, jasné krále Římské, Uherské a České, jakož i Polské, milované syny, šlechtice, knížata, barony a jiné světské pány i ostatní věrné
Strana 314
314 K HISTORII ŽIDŮ 1540. 453. Komora česká králi Ferdinandovi, že se Židy o odvedení pomoci 2000 zl. na zařízení královské za- hrady dosudvyjednávají. Na hradě Pražském, 10. června 1540. Allergnedigister Herr oc. Mit den Juden sein wir der Steur halben noch in Handlung. Wir kunen di Summa der zwai tausend Gulden von inen noch bisher kains Wegs pringen, sonder inen ist nach iren langen Auf- und Auszugen, so si hierin gepraucht, jetzo lestlich auferlegt; dass si aintweders di zwai tausend Gulden erlegen oder aber all bei irem Aid auf ire zehen Gepot schweren, und ain jeder sein Hab und Guet bei ainem sonderlich bestimbten Peenfall schatzen und alsdann auf si ain Auflag vom Tausend zu geben, wie auf di Cristen gemacht werden soll. Des si sich lang verwidert, aber zulest dahin gedrungen, weil si di bestimbte Summa kains Wegs geben wollen, dass si den maisten Thail nun geschworn, darauf wir der Schatzung irer Gueter gewarten Und wiewol si vermainen, es werd E. Mt. von irem Vermugen, das si jetzo gering anslahen, ain clains gefallen, so versehen wir uns doch ains bessern und ist unsers Achtens darumb guet, daz E. Mt. ires Ver- mugens recht und grundlich erindert werden. Daz haben wir E. Mt. als unserm allergnedigisten Herrn underthenigist nicht mugen verhalten. Der wir uns gehorsambist thuen beuelhen. Datum Prag im Schloss am 10. Junii anno oc. im 40. Arch. míst. král. Česk. Gutachten u. Berichte. Sv. XV., fol. 354 v. 1540. 454 Komora česká králi Ferdinandovi v příčině skupování stříbra pro Jana z Pernšteina do Kladska, kteréž děje se od Židů, na něž komora velice si stě- žuje a zmiňuje se, aby ze země byli vypovězeni. Na hradě Pražském, 11. června 1540. Allergnädigister Herr. Uns hat E. Mt. verordenter Munzmeister hie zu Prag, Conrad Saurman, sambt derselben Munz zuegeordenten Wardein Vlrichen Voglhaimer diese Tag zwo Schriften, betreffent die Mängl und Geprechen, so bei der Munz furfallen, furgetragen. Zu welchen Articln wir unser Bedunken zum Theil ad margines gestellt und uber dasselb noch fur nodturftig angesehen, E. Mt. nachfolgunden Bericht zu thuen: Kristovy a napomínáme co nejsnažněji, aby Židé nebyli nespravedlivě pronásle- dováni, ale spíše přivábeni byli křesťanskou dobrotou a větší naděje byla, že jich duše pro Boha budou získány. Dáno v Římě u sv. Petra pod rybářským prstenem 12. května 1540, v šestém roce našeho pontifikátu.
314 K HISTORII ŽIDŮ 1540. 453. Komora česká králi Ferdinandovi, že se Židy o odvedení pomoci 2000 zl. na zařízení královské za- hrady dosudvyjednávají. Na hradě Pražském, 10. června 1540. Allergnedigister Herr oc. Mit den Juden sein wir der Steur halben noch in Handlung. Wir kunen di Summa der zwai tausend Gulden von inen noch bisher kains Wegs pringen, sonder inen ist nach iren langen Auf- und Auszugen, so si hierin gepraucht, jetzo lestlich auferlegt; dass si aintweders di zwai tausend Gulden erlegen oder aber all bei irem Aid auf ire zehen Gepot schweren, und ain jeder sein Hab und Guet bei ainem sonderlich bestimbten Peenfall schatzen und alsdann auf si ain Auflag vom Tausend zu geben, wie auf di Cristen gemacht werden soll. Des si sich lang verwidert, aber zulest dahin gedrungen, weil si di bestimbte Summa kains Wegs geben wollen, dass si den maisten Thail nun geschworn, darauf wir der Schatzung irer Gueter gewarten Und wiewol si vermainen, es werd E. Mt. von irem Vermugen, das si jetzo gering anslahen, ain clains gefallen, so versehen wir uns doch ains bessern und ist unsers Achtens darumb guet, daz E. Mt. ires Ver- mugens recht und grundlich erindert werden. Daz haben wir E. Mt. als unserm allergnedigisten Herrn underthenigist nicht mugen verhalten. Der wir uns gehorsambist thuen beuelhen. Datum Prag im Schloss am 10. Junii anno oc. im 40. Arch. míst. král. Česk. Gutachten u. Berichte. Sv. XV., fol. 354 v. 1540. 454 Komora česká králi Ferdinandovi v příčině skupování stříbra pro Jana z Pernšteina do Kladska, kteréž děje se od Židů, na něž komora velice si stě- žuje a zmiňuje se, aby ze země byli vypovězeni. Na hradě Pražském, 11. června 1540. Allergnädigister Herr. Uns hat E. Mt. verordenter Munzmeister hie zu Prag, Conrad Saurman, sambt derselben Munz zuegeordenten Wardein Vlrichen Voglhaimer diese Tag zwo Schriften, betreffent die Mängl und Geprechen, so bei der Munz furfallen, furgetragen. Zu welchen Articln wir unser Bedunken zum Theil ad margines gestellt und uber dasselb noch fur nodturftig angesehen, E. Mt. nachfolgunden Bericht zu thuen: Kristovy a napomínáme co nejsnažněji, aby Židé nebyli nespravedlivě pronásle- dováni, ale spíše přivábeni byli křesťanskou dobrotou a větší naděje byla, že jich duše pro Boha budou získány. Dáno v Římě u sv. Petra pod rybářským prstenem 12. května 1540, v šestém roce našeho pontifikátu.
Strana 315
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 315 Dass wir glaubwürdig bericht, wie Herr Ihan von Pernstain durch 1540. Juden und Cristen Silber allenthalben, wo er kann, aufkaufen lasset, damit er sein Munz zu Glacz aufrichten und mit Silbern stattlich fur- dern mug, und wie zu verstehen, so thuet er solhes vielleicht in Kraft des Vertrags, so er mit E. Mt. umb die Grafschaft Glacz hat, in welhem ihme auf das behemisch Schrot und Korn zu munzen zuegelassen. Es gibt ihme aber derselb Vertrag unsers Verstands nicht zue, dass er zu solher seiner Gleczischen Munz andere E. Mt. Silber in dieser Cron und derselben zuegethanen Landen aufkaufen und dardurch E. Mt. Munz und Nutz irren, stecken und verhindern solle oder muge, sonder unsers Achtens soll oder mag sein Verschreibung nicht anders oder weiter gedeutt oder verstanden werden, als auf die Silber oder Gölder, so in der Crafschaft Glacz befunden werden, sonst dergestalt hätte er den Nutz, der E. Mt. als einem Kunig von solher Munz vor allen Andern derselben Underthanen pillich zuesteet, furnemblich weil er die Silber und Gölder umb ein guets höher bezahlt, als E. Mt. derselben Silberkauf gestellt, und damit den Zuelauf zu ihme macht, also dass die Silber umb der hohen Bezahlung willen nicht E. Mt., sonder ihme in sein Gleczische Munz zuegetragen werden, welhes unsers Achtens zu weit gegriffen ist. So liegt der arm Saurman hie mit grossem uber- schwenglichen Kosten, Munzgesellen und anderm, so ihme auf Verlag und Underhaltung der Munz geloffen, darauf er dann allenthalben gleich soviel Kosten wenden muess, als ob die Munz stattlich gehalten und mit Silbern gefurdert wurde, und hat doch schier weder Silber noch Gold zu munzen und kumbt des auch fur sein Person, weil er die Verlag von dem Seinigen thuet, noch in mehrer Verderben... So der von Pernstain solh sein Furnemben und Silberkauf durch uns nicht abstellen lasset, so wär unser underthänigist Guettunken, E. Mt. hätte ihme geschrieben und befolhen, solhes Silberkaufs abzusteen und E. Mt. Munz nicht zu hindern und ihme sein Vertrag und Phandverschreibung umb Glacz also erläutert, dass sich derselb nicht weiter oder höher als auf die Gold und Silber, so in der Grafschaft Glacz befunden werden, versteen soll. Dann wo sölhes nicht beschiecht, ist unmuglich die Munz hie zu furdern oder zu erhalten, sonder muess taglich und von Tag zu Tag nuer in E. Mt. und des Saurmans Schaden gemunzt werden; so dann E. Mt. den Juden ein Zeit lang, allein zu dest mehrer Erkun- digung und Erfahrung ihrer Puberei auf E. Mt. Wohlgefallen, wie Saur- man fur guet ansiehet und begehrt, zuesehen wöllen. Das steet auch bei E. Mt., dann bei uns fur unmuglich angesehen wirdet, ihren Listen und betrueglichen Furnemben hierin furzukomben, sie werden dann weiter und gar aus diesem Land gepoten, dann so wenig das Feuer
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 315 Dass wir glaubwürdig bericht, wie Herr Ihan von Pernstain durch 1540. Juden und Cristen Silber allenthalben, wo er kann, aufkaufen lasset, damit er sein Munz zu Glacz aufrichten und mit Silbern stattlich fur- dern mug, und wie zu verstehen, so thuet er solhes vielleicht in Kraft des Vertrags, so er mit E. Mt. umb die Grafschaft Glacz hat, in welhem ihme auf das behemisch Schrot und Korn zu munzen zuegelassen. Es gibt ihme aber derselb Vertrag unsers Verstands nicht zue, dass er zu solher seiner Gleczischen Munz andere E. Mt. Silber in dieser Cron und derselben zuegethanen Landen aufkaufen und dardurch E. Mt. Munz und Nutz irren, stecken und verhindern solle oder muge, sonder unsers Achtens soll oder mag sein Verschreibung nicht anders oder weiter gedeutt oder verstanden werden, als auf die Silber oder Gölder, so in der Crafschaft Glacz befunden werden, sonst dergestalt hätte er den Nutz, der E. Mt. als einem Kunig von solher Munz vor allen Andern derselben Underthanen pillich zuesteet, furnemblich weil er die Silber und Gölder umb ein guets höher bezahlt, als E. Mt. derselben Silberkauf gestellt, und damit den Zuelauf zu ihme macht, also dass die Silber umb der hohen Bezahlung willen nicht E. Mt., sonder ihme in sein Gleczische Munz zuegetragen werden, welhes unsers Achtens zu weit gegriffen ist. So liegt der arm Saurman hie mit grossem uber- schwenglichen Kosten, Munzgesellen und anderm, so ihme auf Verlag und Underhaltung der Munz geloffen, darauf er dann allenthalben gleich soviel Kosten wenden muess, als ob die Munz stattlich gehalten und mit Silbern gefurdert wurde, und hat doch schier weder Silber noch Gold zu munzen und kumbt des auch fur sein Person, weil er die Verlag von dem Seinigen thuet, noch in mehrer Verderben... So der von Pernstain solh sein Furnemben und Silberkauf durch uns nicht abstellen lasset, so wär unser underthänigist Guettunken, E. Mt. hätte ihme geschrieben und befolhen, solhes Silberkaufs abzusteen und E. Mt. Munz nicht zu hindern und ihme sein Vertrag und Phandverschreibung umb Glacz also erläutert, dass sich derselb nicht weiter oder höher als auf die Gold und Silber, so in der Grafschaft Glacz befunden werden, versteen soll. Dann wo sölhes nicht beschiecht, ist unmuglich die Munz hie zu furdern oder zu erhalten, sonder muess taglich und von Tag zu Tag nuer in E. Mt. und des Saurmans Schaden gemunzt werden; so dann E. Mt. den Juden ein Zeit lang, allein zu dest mehrer Erkun- digung und Erfahrung ihrer Puberei auf E. Mt. Wohlgefallen, wie Saur- man fur guet ansiehet und begehrt, zuesehen wöllen. Das steet auch bei E. Mt., dann bei uns fur unmuglich angesehen wirdet, ihren Listen und betrueglichen Furnemben hierin furzukomben, sie werden dann weiter und gar aus diesem Land gepoten, dann so wenig das Feuer
Strana 316
316 K HISTORII ŽIDŮ 1540. ohn Hitz sein kann, so wenig kunnen und mugen die Juden ohn List, Falsch und Pueberei sein, und ist der frömbist Jud ein Schalk. Das gse]rueche uns nun E. Mt. gnädigist zu verzeihen, dann wir also schre- ben, weil es doch an ihm selbst die Wahrheit ist, wie hierin Ordnung gemacht werden möcht, dann wer ein Eigen zuegepuesst, wieder finden sie ein Anderen und geen doch mit dem Allem dermassen umb, dass sie nit ergriffen oder betreten werden mugen. Die Mandat sein gnueg- samb, offen Beruefungen sein viel under ihnen beschehen, ihnen mit Leibstraf gedroet worden, das Alles hat aber bisher nicht gedient zu Abstellung, sonder allein dass sie dest schicklicher damit umbgeen und sich also, dass man sie nicht schuldig finden mug, dest mehr in gueter Huet halten. Daraus erfolgt aber nun E. Mt., diesem Land und In- wohnern Schaden, Nachtheil und nicht allein in dieser Munz, sonder in andern viel Dingen grosse Zerruttlicheit. Das Alles zeigen wir E. Mt. underthänigister und getreuer Mei- nung an und stellen all Sachen zu ferrerm E. Mt. gnädigisten Be- denken und Wohlgefallen. Der wir uns underthänigist thuen befelhen. Dat. Prag im Sloss, am 11. Junii anno oc im XL. Arch. míst. kr. Českého. Gutacht. sv. XV., f. 355. 1540. 455. Král Ferdinand komoře české, aby se Židy bylo jednáno o větší pomoc (2000 zl.) na zřízení krá- lovské zahrady v Praze. V Hagenově, 18. června 1540. Gestrengen, ernuesten und lieben Getreuen. Als wir bericht, dass Gemeine unser Judischait zu Prag auf eur von unsern wegen gepflogene Handlung sich nicht mer, dann auf ain Tausent Gulden Steuer ze geben einlassen wollen, und aber solhe ir angepotne Gab nach Glegenheit an- derer Stend unser Cron Beheim jungst beschehnen Bewilligung zu ge- ring und wenig angesehen, und furnemblich in Ansehung, dass sie als unser Chamerguet pillich ain merers thuen sollen, gar nit annemblich: demnach ist unser ernstlicher Beuelh, dass ir bemelten Judischait Obriste fur euch erfordret und inen dises alles von unsern wegen furhaltet und noch- malen handlet, uns zu den vorbewilligten ain Tausent noch ain Tausent Gulden reinisch on ainich verrer Waigerung darzugeben. Dann wo sie das mit Gueten nicht thuen, werden wir verursacht ander Handlung, darumben wir irenthalben hochlich ersuecht und angelanget werden gegen inen furzunemben; und was ir also von inen empsahen werdet, das wollet uns jeder Zeit berichten. Daran beschiecht unser ernstlicher Willen und Mainung. Geben in unser und des Reichs Stadt Hagenaw den XVIII Juni anno oc. im XXXX.
316 K HISTORII ŽIDŮ 1540. ohn Hitz sein kann, so wenig kunnen und mugen die Juden ohn List, Falsch und Pueberei sein, und ist der frömbist Jud ein Schalk. Das gse]rueche uns nun E. Mt. gnädigist zu verzeihen, dann wir also schre- ben, weil es doch an ihm selbst die Wahrheit ist, wie hierin Ordnung gemacht werden möcht, dann wer ein Eigen zuegepuesst, wieder finden sie ein Anderen und geen doch mit dem Allem dermassen umb, dass sie nit ergriffen oder betreten werden mugen. Die Mandat sein gnueg- samb, offen Beruefungen sein viel under ihnen beschehen, ihnen mit Leibstraf gedroet worden, das Alles hat aber bisher nicht gedient zu Abstellung, sonder allein dass sie dest schicklicher damit umbgeen und sich also, dass man sie nicht schuldig finden mug, dest mehr in gueter Huet halten. Daraus erfolgt aber nun E. Mt., diesem Land und In- wohnern Schaden, Nachtheil und nicht allein in dieser Munz, sonder in andern viel Dingen grosse Zerruttlicheit. Das Alles zeigen wir E. Mt. underthänigister und getreuer Mei- nung an und stellen all Sachen zu ferrerm E. Mt. gnädigisten Be- denken und Wohlgefallen. Der wir uns underthänigist thuen befelhen. Dat. Prag im Sloss, am 11. Junii anno oc im XL. Arch. míst. kr. Českého. Gutacht. sv. XV., f. 355. 1540. 455. Král Ferdinand komoře české, aby se Židy bylo jednáno o větší pomoc (2000 zl.) na zřízení krá- lovské zahrady v Praze. V Hagenově, 18. června 1540. Gestrengen, ernuesten und lieben Getreuen. Als wir bericht, dass Gemeine unser Judischait zu Prag auf eur von unsern wegen gepflogene Handlung sich nicht mer, dann auf ain Tausent Gulden Steuer ze geben einlassen wollen, und aber solhe ir angepotne Gab nach Glegenheit an- derer Stend unser Cron Beheim jungst beschehnen Bewilligung zu ge- ring und wenig angesehen, und furnemblich in Ansehung, dass sie als unser Chamerguet pillich ain merers thuen sollen, gar nit annemblich: demnach ist unser ernstlicher Beuelh, dass ir bemelten Judischait Obriste fur euch erfordret und inen dises alles von unsern wegen furhaltet und noch- malen handlet, uns zu den vorbewilligten ain Tausent noch ain Tausent Gulden reinisch on ainich verrer Waigerung darzugeben. Dann wo sie das mit Gueten nicht thuen, werden wir verursacht ander Handlung, darumben wir irenthalben hochlich ersuecht und angelanget werden gegen inen furzunemben; und was ir also von inen empsahen werdet, das wollet uns jeder Zeit berichten. Daran beschiecht unser ernstlicher Willen und Mainung. Geben in unser und des Reichs Stadt Hagenaw den XVIII Juni anno oc. im XXXX.
Strana 317
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 317 Dne 29. srpna t. r. oznamovala komora královi: 1540. »Der Judensteur halben haben wir, weil si di zwai tausend Gulden gewaigert, disen Weg furgenomben, daz sich je jedlicher von aller seiner Hab und Guet schatzen und dasselb mit dem Aid betheuren muessen, furgenomben in Hoffnung, es wurde ain merers als zwai tausend Gulden von inen gefallen. Also schicken wir E. Mt. hieneben ir aller und je jedlichs Aid und Schatzung, auch was darauf ir Steur-Summa pracht hat, sambt irer Supplication und Pitt si hoher nit zu dringen, wie E. Mt. gnedigist vernemben werden; es hat sich aber solhes gleichwol nit so hoch, als wir vermaint hetten, verloffen. Doch haben wir solhes von inen empfahen und damit etlich Schulden, so auf E. Mt. Garten- paw hie gemacht, abrichten lassen. Daz aber nicht geraicht, sonder mer Gelds täglich vonnöthen. Místodrž. arch. král. Česk. 19. Kais. Befehle. Fol. 183. 456. Komora česká oznamuje králi Ferdinandovi, že 1540. v Broumově na jednom židovském voze, kterýž jel na trh do Vratislavi, zabaveno bylo osm liber stříbra; ma- jitel Žid z Příbrami utekl. Komora radí králi, aby Židé byli vypovězeni. Na hradě Pražském, 26. června 1540. Juden und Silberverfuerung. Allergnedigister Herr oc Wir haben mitsambt E. Mt. Munzmaister Conraden Saurman durch etlich Per- sonen, so wir darzue furgenomben, unser Kundschaft auf Juden, die aus dem Land Silber fuern haben lassen und jetzo ain ganze Juden- fuer, so auf di Slesien zum Presslawischen Markt zuegangen, zu Praw- naw angreifen und alle Vesser, so darauf gewest, eröffnen lassen, aber under den allen nicht mer als in ainem Vessl acht Phund Silbers, daz ist sechzehen Mark, gefunden, die wir dann zu Prawnaw verwarn und jetzo hieher zu pringen beuolhen haben. Nun ist aber der Jud, so solh Silber zu verfueren sich understanden, entrunnen und noch in Fluchten. Welhem wir fleissig nachschicken und forschen lassen, und nachdem di Juden, wo si allain umb Geld gestraft werden, sich darauf verlassen und ire pose Handlungen albegen mit Geld abzukaufen verhoffen, da- rauf si auch derselben irer Puberei dest mer wagen: so sein wir ent- lich des Furnembens, wo wir den Juden betreten oder uberkomben mugen, daz wir von Stund an mit der Leibstraf gegen im, andern zu ainem Ebenpild verfarn lassen wollen. Sonst horen wir von seinem Vermugen nichts, als dass er zum Przibram gesessen, da er solh Silber on Zweifl auch villeicht zum Thail durch Diebstal zusambengepracht haben wird. Sonst sein wol ander Juden, so Kaufmanswar geen Pres-
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 317 Dne 29. srpna t. r. oznamovala komora královi: 1540. »Der Judensteur halben haben wir, weil si di zwai tausend Gulden gewaigert, disen Weg furgenomben, daz sich je jedlicher von aller seiner Hab und Guet schatzen und dasselb mit dem Aid betheuren muessen, furgenomben in Hoffnung, es wurde ain merers als zwai tausend Gulden von inen gefallen. Also schicken wir E. Mt. hieneben ir aller und je jedlichs Aid und Schatzung, auch was darauf ir Steur-Summa pracht hat, sambt irer Supplication und Pitt si hoher nit zu dringen, wie E. Mt. gnedigist vernemben werden; es hat sich aber solhes gleichwol nit so hoch, als wir vermaint hetten, verloffen. Doch haben wir solhes von inen empfahen und damit etlich Schulden, so auf E. Mt. Garten- paw hie gemacht, abrichten lassen. Daz aber nicht geraicht, sonder mer Gelds täglich vonnöthen. Místodrž. arch. král. Česk. 19. Kais. Befehle. Fol. 183. 456. Komora česká oznamuje králi Ferdinandovi, že 1540. v Broumově na jednom židovském voze, kterýž jel na trh do Vratislavi, zabaveno bylo osm liber stříbra; ma- jitel Žid z Příbrami utekl. Komora radí králi, aby Židé byli vypovězeni. Na hradě Pražském, 26. června 1540. Juden und Silberverfuerung. Allergnedigister Herr oc Wir haben mitsambt E. Mt. Munzmaister Conraden Saurman durch etlich Per- sonen, so wir darzue furgenomben, unser Kundschaft auf Juden, die aus dem Land Silber fuern haben lassen und jetzo ain ganze Juden- fuer, so auf di Slesien zum Presslawischen Markt zuegangen, zu Praw- naw angreifen und alle Vesser, so darauf gewest, eröffnen lassen, aber under den allen nicht mer als in ainem Vessl acht Phund Silbers, daz ist sechzehen Mark, gefunden, die wir dann zu Prawnaw verwarn und jetzo hieher zu pringen beuolhen haben. Nun ist aber der Jud, so solh Silber zu verfueren sich understanden, entrunnen und noch in Fluchten. Welhem wir fleissig nachschicken und forschen lassen, und nachdem di Juden, wo si allain umb Geld gestraft werden, sich darauf verlassen und ire pose Handlungen albegen mit Geld abzukaufen verhoffen, da- rauf si auch derselben irer Puberei dest mer wagen: so sein wir ent- lich des Furnembens, wo wir den Juden betreten oder uberkomben mugen, daz wir von Stund an mit der Leibstraf gegen im, andern zu ainem Ebenpild verfarn lassen wollen. Sonst horen wir von seinem Vermugen nichts, als dass er zum Przibram gesessen, da er solh Silber on Zweifl auch villeicht zum Thail durch Diebstal zusambengepracht haben wird. Sonst sein wol ander Juden, so Kaufmanswar geen Pres-
Strana 318
318 K HISTORII ŽIDŮ 1540. slaw gefuert, aber diss Silbers halben nicht schuldig, dabei gewest, die man weiter ziehen lassen. Wir tragen Fursorg, und ist on Zweifl war, daz durch si di Juden fill Silbers haimblich aus dem Land vertriben und verfuert wirdet, und ist unmuglich allen iren Listen und Betrugen furzukomben verhindern also E. Mt. Muntz und Chamerguet, betrigen Land und Leut, und sein E. Mt. kain Nutz, sonder allermeniglich und gemainem Land Schad, dann all ir Zins, so si jerlich in E Mt. Chamer geben, nimb der obrist Herr Burggraf, dem si E. Mt. auch verordnet, ein. So ist ir Vermugen, wie si sich jetzo auf die angelegt Steuer ge- schetzt, welhe Schatzung wir E. Mt. in kurz hinnach schicken wollen, auch weit nit so gross, als es darfur geacht wirdet. Darumb wir unser Phlicht nach auch E. Mt. und disem Land zu Gueten allweg geraten, dasselb auch noch trewlich thuen, daz E. Mt. die Weg furnemben liessen, dardurch si aus dem Land gepracht wurden, welhes E. Mt. auf ainem gemainen Landtag, so si nuer selbst wollen leicht handlen und damit bei dem gemainen Man on Zweifl ain guet Lob und ewigen Dank machen wurden. Das haben wir dannocht E. Mt. des ain Wissen ze haben, zu grundlichen Bericht nicht unangezaigt lassen mugen. Der wir uns als unserm allergnedigisten Herrn underthenigist thuen beuelhen. Dat. Prag im Schloss am 26. Junii anno oc. im 40. Arch. místodrž. král. Českého. Gutacht. XV., ƒ 358. 1540 457. Král Ferdinand komoře české, aby dva Židé kteří v synagoze se seprali a proto na hradě Praž- ském byli uvězněni, na rukojemství 2000 kop do pří- chodu králova byli propuštěni. V Hagenavě 3. července 1540. Konc. v říšsk. fin. arch. ve Vídni. Böhmen, sv. XIV. f. 14. 1541. 458. O zprávách komory české králi Ferdinan- dovi v příčině Židů a jich vypovězení z Čech. 30. dubna až 12. září 1541. Od některého času množily se rozličné žaloby na Židy Pražské i v jiných městech královských pro všelijaké škody, které lidé v zachá- zení s nimi trpěli, a k těm přidali se i radové komory královské pro malý užitek, který komora ze Židů měla, zvláště pak pro časté tajné vyvážení stříbra ze země od Židů, které zapověděno bylo pro ujmu, kterou z toho měla mince. Roku 1540 král za přebývání svého v Gentě uložil radám komory, aby od Židů Pražských žádali mimořádnou berni v summě 2000 zlatých na potřebu stavby zahrady královské při hradě Pražském (30. dubna), když pak se zpěčovali a podávali jen 1000 zla-
318 K HISTORII ŽIDŮ 1540. slaw gefuert, aber diss Silbers halben nicht schuldig, dabei gewest, die man weiter ziehen lassen. Wir tragen Fursorg, und ist on Zweifl war, daz durch si di Juden fill Silbers haimblich aus dem Land vertriben und verfuert wirdet, und ist unmuglich allen iren Listen und Betrugen furzukomben verhindern also E. Mt. Muntz und Chamerguet, betrigen Land und Leut, und sein E. Mt. kain Nutz, sonder allermeniglich und gemainem Land Schad, dann all ir Zins, so si jerlich in E Mt. Chamer geben, nimb der obrist Herr Burggraf, dem si E. Mt. auch verordnet, ein. So ist ir Vermugen, wie si sich jetzo auf die angelegt Steuer ge- schetzt, welhe Schatzung wir E. Mt. in kurz hinnach schicken wollen, auch weit nit so gross, als es darfur geacht wirdet. Darumb wir unser Phlicht nach auch E. Mt. und disem Land zu Gueten allweg geraten, dasselb auch noch trewlich thuen, daz E. Mt. die Weg furnemben liessen, dardurch si aus dem Land gepracht wurden, welhes E. Mt. auf ainem gemainen Landtag, so si nuer selbst wollen leicht handlen und damit bei dem gemainen Man on Zweifl ain guet Lob und ewigen Dank machen wurden. Das haben wir dannocht E. Mt. des ain Wissen ze haben, zu grundlichen Bericht nicht unangezaigt lassen mugen. Der wir uns als unserm allergnedigisten Herrn underthenigist thuen beuelhen. Dat. Prag im Schloss am 26. Junii anno oc. im 40. Arch. místodrž. král. Českého. Gutacht. XV., ƒ 358. 1540 457. Král Ferdinand komoře české, aby dva Židé kteří v synagoze se seprali a proto na hradě Praž- ském byli uvězněni, na rukojemství 2000 kop do pří- chodu králova byli propuštěni. V Hagenavě 3. července 1540. Konc. v říšsk. fin. arch. ve Vídni. Böhmen, sv. XIV. f. 14. 1541. 458. O zprávách komory české králi Ferdinan- dovi v příčině Židů a jich vypovězení z Čech. 30. dubna až 12. září 1541. Od některého času množily se rozličné žaloby na Židy Pražské i v jiných městech královských pro všelijaké škody, které lidé v zachá- zení s nimi trpěli, a k těm přidali se i radové komory královské pro malý užitek, který komora ze Židů měla, zvláště pak pro časté tajné vyvážení stříbra ze země od Židů, které zapověděno bylo pro ujmu, kterou z toho měla mince. Roku 1540 král za přebývání svého v Gentě uložil radám komory, aby od Židů Pražských žádali mimořádnou berni v summě 2000 zlatých na potřebu stavby zahrady královské při hradě Pražském (30. dubna), když pak se zpěčovali a podávali jen 1000 zla-
Strana 319
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 319 tých, psal z Hagenova (18 čv.), aby radové komory povolali starší Židů 1541. k sobě a na ně o druhý tisíc naléhali, s doložením, budou-li se vzpí- rati, že král na jiná jednání s nimi nastoupí, o jakáž proti nim pilně žádán jest. Jen v málo dnech potom (26 čv.), radové komory zpravo- vali krále o opětném případě vývozu stříbra od jednoho Žida, při kterém byl přistižen na hranici zemské u Broumova, jeda na trh do Vratislavě ve Slezsku, i opětovali z té příčiny radu jindy již prvé dá- vanou, aby král hleděl Židy ze země vyobcovati, a aby o to dal jed- nati na sněmě, s výslovným doložením, že by tím u obecného lidu velkou pochvalu a vděčnost získal. K tomu ke všemu po opětném vy- puknutí války s Turky nalezli víru u krále zprávy o Židech, že nejvíce jich Turci k vyzvídání užívají. Z těch pohnutek tedy uložil poslům k sněmu řečenému vypraveným, aby na něm se stavy také o vypově- dění Židů ze země jednali. Měla jim dána býti lhůta, do které by dluhy vyupomínati a jiné věci své poříditi mohli; po té aby se bezpečně s že- nami a dětmi svými vystěhovali, leč by se kteří pokřtíti dali. Tomek, Dějepis m. Prahy, XI. 213. 459. Král Ferdinand nařizuje poslům králov- 1541. ským na sněm český vyslaným, aby, poněvadž tolik žalob na Židy dochází i také že skrze Židy Turci své špehy provozují, se stavy království Českého jed- nali, aby všickni Židé z království Českého, pokud se stavové o to snesou, vypovědíni byli a čas jistý se jim ustanovil, v kterémž by své věci zjednati, dluhy vyupomínati a v tom čase bezpečně se životy, statky, ženami a dětmi svými, kteříž by se pokřtíti dáti nechtěli, z království Českého a z jiných zemí vystěhovati se mohli. V Linci, 12. září 1541. ...Co se pak Židův Pražských i jiných v království Českém dotýče, mnohá a častá ztěžování od křesťanův se nám předkládají i také vy- znání, kteráž se na Židy stala, nám jsou poslána, kterýmž Židé skrze posly své odpor činí, pravíc, žeby vinni nebyli, než že mnozí na mu- kách z bolesti a trápení a někteří z návodu na ně vyznávati měli: i poněvadž tolik žalob a zprávy časté nás o těchž Židech docházejí, i také že nejvíce skrze Židy Turci své špehy provozují, vám poslóm našim poroučíme, abyste s stavy království Českého jednali, aby všichni Židé z království Českého, pokudž se stavové o to snesou, vypovědíni byli a čas jistý se jim jmenoval a přidal, v kterémžby slušně své věci zjednali, dluhy vyupomínati a v tom času bezpečně s životy, statky,
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 319 tých, psal z Hagenova (18 čv.), aby radové komory povolali starší Židů 1541. k sobě a na ně o druhý tisíc naléhali, s doložením, budou-li se vzpí- rati, že král na jiná jednání s nimi nastoupí, o jakáž proti nim pilně žádán jest. Jen v málo dnech potom (26 čv.), radové komory zpravo- vali krále o opětném případě vývozu stříbra od jednoho Žida, při kterém byl přistižen na hranici zemské u Broumova, jeda na trh do Vratislavě ve Slezsku, i opětovali z té příčiny radu jindy již prvé dá- vanou, aby král hleděl Židy ze země vyobcovati, a aby o to dal jed- nati na sněmě, s výslovným doložením, že by tím u obecného lidu velkou pochvalu a vděčnost získal. K tomu ke všemu po opětném vy- puknutí války s Turky nalezli víru u krále zprávy o Židech, že nejvíce jich Turci k vyzvídání užívají. Z těch pohnutek tedy uložil poslům k sněmu řečenému vypraveným, aby na něm se stavy také o vypově- dění Židů ze země jednali. Měla jim dána býti lhůta, do které by dluhy vyupomínati a jiné věci své poříditi mohli; po té aby se bezpečně s že- nami a dětmi svými vystěhovali, leč by se kteří pokřtíti dali. Tomek, Dějepis m. Prahy, XI. 213. 459. Král Ferdinand nařizuje poslům králov- 1541. ským na sněm český vyslaným, aby, poněvadž tolik žalob na Židy dochází i také že skrze Židy Turci své špehy provozují, se stavy království Českého jed- nali, aby všickni Židé z království Českého, pokud se stavové o to snesou, vypovědíni byli a čas jistý se jim ustanovil, v kterémž by své věci zjednati, dluhy vyupomínati a v tom čase bezpečně se životy, statky, ženami a dětmi svými, kteříž by se pokřtíti dáti nechtěli, z království Českého a z jiných zemí vystěhovati se mohli. V Linci, 12. září 1541. ...Co se pak Židův Pražských i jiných v království Českém dotýče, mnohá a častá ztěžování od křesťanův se nám předkládají i také vy- znání, kteráž se na Židy stala, nám jsou poslána, kterýmž Židé skrze posly své odpor činí, pravíc, žeby vinni nebyli, než že mnozí na mu- kách z bolesti a trápení a někteří z návodu na ně vyznávati měli: i poněvadž tolik žalob a zprávy časté nás o těchž Židech docházejí, i také že nejvíce skrze Židy Turci své špehy provozují, vám poslóm našim poroučíme, abyste s stavy království Českého jednali, aby všichni Židé z království Českého, pokudž se stavové o to snesou, vypovědíni byli a čas jistý se jim jmenoval a přidal, v kterémžby slušně své věci zjednali, dluhy vyupomínati a v tom času bezpečně s životy, statky,
Strana 320
320 K HISTORII ŽIDŮ 1541. ženami a dětmi svými, kteříž by se nechtěli dáti okřtiti, z království Českého a z jiných zemí našich vystěhovati se mohli, neb neznáme nic lepšího než abychom takových lidí s poddanými našimi pro uvarování dalšího zlého, což by skrze ně státi se mohlo, zbaveni byli. Sněmy české ., 491. 1541. 460. Zpráva o usnesení sněmovním v příčině vy- povězení Židů. 12.—19. září 1541. Také pak o Židech přistoupeno k návrhu, aby byli vypovědíni ze země a určena lhůta velmi krátká, do které se měli všichni vystě- hovati, do sv. Martina totiž ještě téhož roku (11. listop.). Tomek, Dějepis města Prahy XI., 215. 1541. 461. Zpráva o zloupení a zbití Židů u Žatce a Li- toměřic. 13.— 19. listopadu 1541. Židé v Čechách vypověděni jsou, aby se do terminu sv. Martina z země České vystěhovali. A když se pak ti Židé, jmaje gleit krá- lovský k městuom Žatci i Litoměřicím dostali, tíž měšťané je zebravše, něco jich i zbili, pročež potom těžkost měli. Paměti Dačického I., 72. Léta MDXLI. v neděli po s. Martinu Martinkové a sedlská chasa, též i někteří sousedé a měšťané v Žatci udeřili na domy židovské v svém městě a zloupivše Židy všecko jim pobrali a mezi se rozdělili, tak že mnozí toliko v košilích zůstali. Pro ten skutek XXIIII. Žateckých bylo vzato do Prahy a ti dáni do Daliborky a vypuštění na rukojmě. Potom léta MDXLIII, v sobotu den povýšení s. kříže sťati dva, nějaký jirchář a postřihač, jiní se penězi vyplatili. Léta MDXLI. v sobotu na den s. Alžběty (jiní ve čtvrtek po sv. Martinu) Židé v městě Litoměřicích příkladem Žateckých vybiti, zlou- peni a zebráni. Veleslavín, Historický kalendář 573, Ibidem 581. 1541. 462. Olhůtě stěhování Židů z Čech a jich pobití v Žatci, Litoměřicích a Roudnici. 19. listopadu 1541. Do času, když král již konal přípravy na cestu do Čech, připadl den sv. Martina (11. listopadu) do kterého šla lhůta Židům k vystě- hování ze země. Zdá se, že pomíjeli ji, spoléhajíce snad na to, že uza- vření sněmu toho se týkající proti obyčeji nebylo vloženo do desk čili
320 K HISTORII ŽIDŮ 1541. ženami a dětmi svými, kteříž by se nechtěli dáti okřtiti, z království Českého a z jiných zemí našich vystěhovati se mohli, neb neznáme nic lepšího než abychom takových lidí s poddanými našimi pro uvarování dalšího zlého, což by skrze ně státi se mohlo, zbaveni byli. Sněmy české ., 491. 1541. 460. Zpráva o usnesení sněmovním v příčině vy- povězení Židů. 12.—19. září 1541. Také pak o Židech přistoupeno k návrhu, aby byli vypovědíni ze země a určena lhůta velmi krátká, do které se měli všichni vystě- hovati, do sv. Martina totiž ještě téhož roku (11. listop.). Tomek, Dějepis města Prahy XI., 215. 1541. 461. Zpráva o zloupení a zbití Židů u Žatce a Li- toměřic. 13.— 19. listopadu 1541. Židé v Čechách vypověděni jsou, aby se do terminu sv. Martina z země České vystěhovali. A když se pak ti Židé, jmaje gleit krá- lovský k městuom Žatci i Litoměřicím dostali, tíž měšťané je zebravše, něco jich i zbili, pročež potom těžkost měli. Paměti Dačického I., 72. Léta MDXLI. v neděli po s. Martinu Martinkové a sedlská chasa, též i někteří sousedé a měšťané v Žatci udeřili na domy židovské v svém městě a zloupivše Židy všecko jim pobrali a mezi se rozdělili, tak že mnozí toliko v košilích zůstali. Pro ten skutek XXIIII. Žateckých bylo vzato do Prahy a ti dáni do Daliborky a vypuštění na rukojmě. Potom léta MDXLIII, v sobotu den povýšení s. kříže sťati dva, nějaký jirchář a postřihač, jiní se penězi vyplatili. Léta MDXLI. v sobotu na den s. Alžběty (jiní ve čtvrtek po sv. Martinu) Židé v městě Litoměřicích příkladem Žateckých vybiti, zlou- peni a zebráni. Veleslavín, Historický kalendář 573, Ibidem 581. 1541. 462. Olhůtě stěhování Židů z Čech a jich pobití v Žatci, Litoměřicích a Roudnici. 19. listopadu 1541. Do času, když král již konal přípravy na cestu do Čech, připadl den sv. Martina (11. listopadu) do kterého šla lhůta Židům k vystě- hování ze země. Zdá se, že pomíjeli ji, spoléhajíce snad na to, že uza- vření sněmu toho se týkající proti obyčeji nebylo vloženo do desk čili
Strana 321
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 321 vlastně do seznamu artikulů sněmovních, pokud desk po ohni nebylo. 1541. Tu se vzbouřil obecný lid v Žatci proti Židům tamějším v neděli dne 13. listopadu, udeřil na jich domy a zloupil je, při čemž někteří jsou i zabiti. Příklad ten o několik dní později následován jest v Litomě- řicích (19. listopadu) a v Roudnici, co zatím v Praze k zabránění po- dobného útoku potřeba bylo ozbrojené stráže po více dní a nocí při velkém strachu. Král po příjezdu svém potrestal výtržníky Žatecké a Litoměřické vězením i pokutami peněžitými. Žateckých jmenovitě 24 bylo dopraveno do Prahy a uvrženo do Daliborky; Židům pak na ten čas dopřán některý oddech až do dalšího o tom jednání. Tomek, Dějepis m. Prahy, XI. 216. 463. Zpráva o královském nařízení, aby Židé 1542. z Prahy a z království Českého s bezpečným průvo- dem se vystěhovali a o jiných opatřeních. 17. ledna 1542. Poručení JMti královské o Židech při odjezdu JKrMti. do Spejru stalo se při přítomnosti nejvyššího pana purkrabě Pražského, nejvyššího pana hofmistra a pana sudího zemského a to v outerý den svatého Antonína léta [17. ledna] 1542. Nejprv do sv. Jiří nejprvé příštího, aby se k nim vůbec, poněvadž gleit krále JMti mají, pokojně všichni chovali, a jim v ničemž žádné ublížení aby se nedálo pod nemilostí královskou a skutečným tre- stáním. Druhé, aby jim k dluhům, což jim lidé spravedlivě povinni, prá- vem pan purkmistr, páni dopomáhali a zase oni lidem aby dluhy zaplatili. Třetí, když čas vyhoštění a vyjití jich při sv. Jiří přijde, s radou a pomocí nejvyššího pana purkrabí Pražského i jiných měst, kdež Židé jsou v království Českém, aby jim průvod dostatečný od obojích měst dán byl, tak aby mohli sami osobami svými Židé i s statky, s man- želkami svými a dítkami bezpečně z tohoto království vyjíti, jináč ne- činíc. K tomu, poněvadž by Židé tak v krátkém čase nemohli snad všech dluhův vyupomínati, JMt. královská že jest do roka ráčil tomu povoliti, a osmi osobám Židům glejt do roka dáti, aby oni na místě všech jiných Židův mohli do tohoto království přijeti anebo přijíti a o dluhy toliko židovské ty věci vypraviti, a jim Židům osmi aby těž- kosti žádné od žádného činěno ani od pánů dopouštěno nebylo. Čtvrté, co se toho platu dotýče, kterýž Židé králi JMti. dávali, a toho bylo podáno na města Pražská a jiná města, kdež Židé jsou v království Českém: toho že JMKr. ráčí odkládati až do šťastného pří- 21
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 321 vlastně do seznamu artikulů sněmovních, pokud desk po ohni nebylo. 1541. Tu se vzbouřil obecný lid v Žatci proti Židům tamějším v neděli dne 13. listopadu, udeřil na jich domy a zloupil je, při čemž někteří jsou i zabiti. Příklad ten o několik dní později následován jest v Litomě- řicích (19. listopadu) a v Roudnici, co zatím v Praze k zabránění po- dobného útoku potřeba bylo ozbrojené stráže po více dní a nocí při velkém strachu. Král po příjezdu svém potrestal výtržníky Žatecké a Litoměřické vězením i pokutami peněžitými. Žateckých jmenovitě 24 bylo dopraveno do Prahy a uvrženo do Daliborky; Židům pak na ten čas dopřán některý oddech až do dalšího o tom jednání. Tomek, Dějepis m. Prahy, XI. 216. 463. Zpráva o královském nařízení, aby Židé 1542. z Prahy a z království Českého s bezpečným průvo- dem se vystěhovali a o jiných opatřeních. 17. ledna 1542. Poručení JMti královské o Židech při odjezdu JKrMti. do Spejru stalo se při přítomnosti nejvyššího pana purkrabě Pražského, nejvyššího pana hofmistra a pana sudího zemského a to v outerý den svatého Antonína léta [17. ledna] 1542. Nejprv do sv. Jiří nejprvé příštího, aby se k nim vůbec, poněvadž gleit krále JMti mají, pokojně všichni chovali, a jim v ničemž žádné ublížení aby se nedálo pod nemilostí královskou a skutečným tre- stáním. Druhé, aby jim k dluhům, což jim lidé spravedlivě povinni, prá- vem pan purkmistr, páni dopomáhali a zase oni lidem aby dluhy zaplatili. Třetí, když čas vyhoštění a vyjití jich při sv. Jiří přijde, s radou a pomocí nejvyššího pana purkrabí Pražského i jiných měst, kdež Židé jsou v království Českém, aby jim průvod dostatečný od obojích měst dán byl, tak aby mohli sami osobami svými Židé i s statky, s man- želkami svými a dítkami bezpečně z tohoto království vyjíti, jináč ne- činíc. K tomu, poněvadž by Židé tak v krátkém čase nemohli snad všech dluhův vyupomínati, JMt. královská že jest do roka ráčil tomu povoliti, a osmi osobám Židům glejt do roka dáti, aby oni na místě všech jiných Židův mohli do tohoto království přijeti anebo přijíti a o dluhy toliko židovské ty věci vypraviti, a jim Židům osmi aby těž- kosti žádné od žádného činěno ani od pánů dopouštěno nebylo. Čtvrté, co se toho platu dotýče, kterýž Židé králi JMti. dávali, a toho bylo podáno na města Pražská a jiná města, kdež Židé jsou v království Českém: toho že JMKr. ráčí odkládati až do šťastného pří- 21
Strana 322
322 K HISTORII ŽIDŮ 1542. jezdu a navrácení zase do království Českého, a ten artikul při té míře a pokoji aby zůstal. Co se jich domův dotýče, poněvadž oni Židé byli jsou komora království a z těch domův králi platy, sou platili, ty a takové domy že jest k opatření královské Mti platu pánům radám komory království tohoto ráčil poručiti, a byli-li by k radě a k pomoci povoláni páni, aby se dali nadjíti a tomu odporni nebyli. A podle toho předešlého od JMKr. o Židech poručení páni purk- mistrové a rady obojího města Pražského Židům před časem sv. Jiří průvod jsou dali a jisté některé osoby s listy přímluvčími, pod pečetí JMti. nejvyššího pana hofmistra a měst těchto, na ty na všecky strany, kterýmiž sou se Židé z království tohoto do cizích krajin bráti měli, s týmiž Zidy na svůj náklad sami vyslali, kteřížto před týmiž Židy jedouce k jednomu každému, přes číž by grunty oni Židé se stěhovati měli, jim takových listův dodávali a podle znění těch listův napome- nuli, aby od nich pilně a bedlivě to opatřeno bylo, aby předkem glejt JKMti jim Židům do jistého času daný zachován v své celosti byl, a oni Židé na zdraví svém i na statcích, aby žádné škody na jich grun- tech nebrali, jakož pak takovým opatřením oni Židé beze všech škod jsou se ven vybrali. Jaká forma aneb způsob listu toho přímluvčího jest byl jim Židům dán, toho se notule najde v kanceláři Pražské. Archiv m. Prahy. MS. Chaos E., 11., 1. fol. 807—808. 1542. 464. Opatření v příčině vypovědění Židů. 17. ledna r. 1542. Nazejtří potom král ještě také urovnal záležitost židovskou. Hledě k výtržnostem předešlým, pro které nebezpečno bylo Židům vydání se na cestu do vyhnanství, i nepochybně také k zimnímu počasí, kterým jim stěhování bylo stíženo, přidal jim lhůtu do sv. Jiří nejprvé příštího, tak aby do té doby směli zůstati pod bezpečenstvím čili gleitem krá- lovským. Nařízení o tom oznámeno jest novým konšelům Starého a Nového města (17. ledna) s uložením, aby do té doby Židům dopo- máhali ke dluhům jejich i zase lidem, kterým by oni co byli povinni; až by pak měli se stěhovati, aby s radou a pomocí nejvyššího pur- krabí a konšelů jiných měst, ve kterých Židé byli, dostatečným prů- vodem je opatřili, aby bezpečně mohli ze země vyjíti. Poněvadž by pak vyupomínání všech dluhů sotva veskrz do toho času bylo možné, jmenoval král osm Židů výjimečně, kteří měli o rok déle užívati gleitu totiž až do sv. Jiří roku budoucího, aby směli v zemi zůstati nebo do země přicházeti pouze za příčinou vymáhání dluhů svých neb Židů
322 K HISTORII ŽIDŮ 1542. jezdu a navrácení zase do království Českého, a ten artikul při té míře a pokoji aby zůstal. Co se jich domův dotýče, poněvadž oni Židé byli jsou komora království a z těch domův králi platy, sou platili, ty a takové domy že jest k opatření královské Mti platu pánům radám komory království tohoto ráčil poručiti, a byli-li by k radě a k pomoci povoláni páni, aby se dali nadjíti a tomu odporni nebyli. A podle toho předešlého od JMKr. o Židech poručení páni purk- mistrové a rady obojího města Pražského Židům před časem sv. Jiří průvod jsou dali a jisté některé osoby s listy přímluvčími, pod pečetí JMti. nejvyššího pana hofmistra a měst těchto, na ty na všecky strany, kterýmiž sou se Židé z království tohoto do cizích krajin bráti měli, s týmiž Zidy na svůj náklad sami vyslali, kteřížto před týmiž Židy jedouce k jednomu každému, přes číž by grunty oni Židé se stěhovati měli, jim takových listův dodávali a podle znění těch listův napome- nuli, aby od nich pilně a bedlivě to opatřeno bylo, aby předkem glejt JKMti jim Židům do jistého času daný zachován v své celosti byl, a oni Židé na zdraví svém i na statcích, aby žádné škody na jich grun- tech nebrali, jakož pak takovým opatřením oni Židé beze všech škod jsou se ven vybrali. Jaká forma aneb způsob listu toho přímluvčího jest byl jim Židům dán, toho se notule najde v kanceláři Pražské. Archiv m. Prahy. MS. Chaos E., 11., 1. fol. 807—808. 1542. 464. Opatření v příčině vypovědění Židů. 17. ledna r. 1542. Nazejtří potom král ještě také urovnal záležitost židovskou. Hledě k výtržnostem předešlým, pro které nebezpečno bylo Židům vydání se na cestu do vyhnanství, i nepochybně také k zimnímu počasí, kterým jim stěhování bylo stíženo, přidal jim lhůtu do sv. Jiří nejprvé příštího, tak aby do té doby směli zůstati pod bezpečenstvím čili gleitem krá- lovským. Nařízení o tom oznámeno jest novým konšelům Starého a Nového města (17. ledna) s uložením, aby do té doby Židům dopo- máhali ke dluhům jejich i zase lidem, kterým by oni co byli povinni; až by pak měli se stěhovati, aby s radou a pomocí nejvyššího pur- krabí a konšelů jiných měst, ve kterých Židé byli, dostatečným prů- vodem je opatřili, aby bezpečně mohli ze země vyjíti. Poněvadž by pak vyupomínání všech dluhů sotva veskrz do toho času bylo možné, jmenoval král osm Židů výjimečně, kteří měli o rok déle užívati gleitu totiž až do sv. Jiří roku budoucího, aby směli v zemi zůstati nebo do země přicházeti pouze za příčinou vymáhání dluhů svých neb Židů
Strana 323
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 323 jiných. Opuštěné domy židovské král poručil pod dohled komorních 1542. rad se vzhledem k tomu, že z nich vycházel roční plat do komory královské. Měli totiž přihlížeti k tomu, aby při prodání jich plat ten byl vyhrazen, také pak aby nebyly prodány jiným než řemeslníkům, aby jmenovitě v Praze ulice židovská celkem řemeslníky byla osazena. Tomek, Dějepis m. Prahy XI. 219. 465. Král Ferdinand Florianu Griespeckovi, aby 1542. domy po vypovězených Židech v královských mě- stech zvláště však v ulicích židovských v Praze ob- sazeny byly řemeslníky. V Chebu, 22. ledna 1542. Konc. v říšsk. fin. arch. ve Vídni. Böhm. 1542—3. 466. Zpráva, že král Ferdinand dal 15 Židům glejt 1542. listem ze dne 6. března 1542 před mocí ku právu od 23. dubna 1542 až do 23. dubna 1543. Ve Špýru, 6. března 1542. Podán jest panu purkmistru a pánům do rady od Židův list JMti královské pod pečetí JMti., jehož datum jest bylo v městě říšském Spejru v pondělí po neděli postní, kteráž slove Reminiscere [6. března] léta 1542, v kterémžto listu JMt. Královská glejt a dostatečné bezpe- čenství dávati ráčí patnácti osobám židovským a to ode dne sv. Jiří nejprv příštího až do roka úplně pořád zběhlého, aby ty osoby s že- nami, s dětmi a statky svými beze všelijaké překážky svobodně do času jmenovaného bydleti a dluhy křesťanům společně nebo rozdílně na místě jiných všech Židův, kteříž se již vystěhovali aneb ještě vystěhují, vyupomínati a zase komuž sou co povinovati, platce býti i domy židovské prodávati mohly a moc jměly. Však po vyjití toho roku aby se také těch patnácte osob židovských s ženami a dětmi i s statky svými z království Českého vybralo a vystěhovalo. Tato jsou pak jména těch osob židovských, na kteréžto glejtovní bezpečenství JMti. královské se vztahuje: Abraham Viktorinův, Mistr Hošek, Žalman Munka, Žalman Luk, Žalman Hyntler, Januš Saxův, Izák Barochův, Lazar Šalomounův, Mardechaus Lancz, Žid Heřman, Mayer lékař, Fidlar z Prahy, Čadek z Litoměřic, Hruša v Žatci, Viktor Jczelov v Kolíně nad Labem. Arch. města Prahy. Chaos, f. 312. 467. Židé se z Prahy stěhovali. 16. dubna 1542. 1542. Léta MDXLII v neděli provodní a potom Židé se z Prahy stě- hovali podle snešení na sněmu obecném léta MDXLI. a gleitu od krále Ferdinanda do sv. Jiří sobě daného. Neb se na ně proneslo, kterak by
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 323 jiných. Opuštěné domy židovské král poručil pod dohled komorních 1542. rad se vzhledem k tomu, že z nich vycházel roční plat do komory královské. Měli totiž přihlížeti k tomu, aby při prodání jich plat ten byl vyhrazen, také pak aby nebyly prodány jiným než řemeslníkům, aby jmenovitě v Praze ulice židovská celkem řemeslníky byla osazena. Tomek, Dějepis m. Prahy XI. 219. 465. Král Ferdinand Florianu Griespeckovi, aby 1542. domy po vypovězených Židech v královských mě- stech zvláště však v ulicích židovských v Praze ob- sazeny byly řemeslníky. V Chebu, 22. ledna 1542. Konc. v říšsk. fin. arch. ve Vídni. Böhm. 1542—3. 466. Zpráva, že král Ferdinand dal 15 Židům glejt 1542. listem ze dne 6. března 1542 před mocí ku právu od 23. dubna 1542 až do 23. dubna 1543. Ve Špýru, 6. března 1542. Podán jest panu purkmistru a pánům do rady od Židův list JMti královské pod pečetí JMti., jehož datum jest bylo v městě říšském Spejru v pondělí po neděli postní, kteráž slove Reminiscere [6. března] léta 1542, v kterémžto listu JMt. Královská glejt a dostatečné bezpe- čenství dávati ráčí patnácti osobám židovským a to ode dne sv. Jiří nejprv příštího až do roka úplně pořád zběhlého, aby ty osoby s že- nami, s dětmi a statky svými beze všelijaké překážky svobodně do času jmenovaného bydleti a dluhy křesťanům společně nebo rozdílně na místě jiných všech Židův, kteříž se již vystěhovali aneb ještě vystěhují, vyupomínati a zase komuž sou co povinovati, platce býti i domy židovské prodávati mohly a moc jměly. Však po vyjití toho roku aby se také těch patnácte osob židovských s ženami a dětmi i s statky svými z království Českého vybralo a vystěhovalo. Tato jsou pak jména těch osob židovských, na kteréžto glejtovní bezpečenství JMti. královské se vztahuje: Abraham Viktorinův, Mistr Hošek, Žalman Munka, Žalman Luk, Žalman Hyntler, Januš Saxův, Izák Barochův, Lazar Šalomounův, Mardechaus Lancz, Žid Heřman, Mayer lékař, Fidlar z Prahy, Čadek z Litoměřic, Hruša v Žatci, Viktor Jczelov v Kolíně nad Labem. Arch. města Prahy. Chaos, f. 312. 467. Židé se z Prahy stěhovali. 16. dubna 1542. 1542. Léta MDXLII v neděli provodní a potom Židé se z Prahy stě- hovali podle snešení na sněmu obecném léta MDXLI. a gleitu od krále Ferdinanda do sv. Jiří sobě daného. Neb se na ně proneslo, kterak by
Strana 324
324 K HISTORII ŽIDŮ 1542. Turku zrazovati a peníze od něho berouce pastuchy, aby v Čechách pálili, najímati měli. Munkovi a některým možnějším, do XV osob, při- dáno gleitu do dne a do roka, aby v Praze zůstati a dluhy na místě jiných vyupomínati mohli. Potom roku toho zámek Pražský vyhořel. Veleslavin, Hist. kal. 212. 468. Na sněmu, který byl držán u přítomnosti krále v Praze, usnesli se tři stavové, že setrvají na posledním usnesení, aby Židé od žádného stavu v království Českém nebyli trpěni ani přijímáni. Kdyby přece nějaký Žid tu byl postižen, aby na hrdle trestán byl. Z toho byli však vyňati oni Židé, kteří obdrželi od krále glejt až k příštímu sv. Jiří. ti měli býti zaznamenáni a všeobecně oznámeni a to pro vyupomínání dluhův a též pro zaplacení, jest- liby čím povinni byli. Měli nejvyššímu hofmistrovi do sv. Jana předložiti zaznamenané všechny požadavky. 4. května 1542. Item, což se Židuov dotýče, jakož jsou předešlým sněmem od JMKr. na dožádání všech třie stavuov z královstvie Českého vypově- díni, a to podle jiných artikuluov sněmovních dskami zemskými za- psáno býti mělo: JMKr. toho při tom zuostavovati ráčí, tak aby tíž Židé více v tomto královstvie od žádného ze všech třie stavuov trpieni ani chováni a přijímáni nebyli, a to na budúcí věčné časy. A jestliže by který koli Žid v tomto královstvie pod kýmkoli, a kdežkoli postižen byl (některé jiné rukopisy mají ještě slova: »po sv. Janu Křtiteli nejprv příštím«), aby na hrdle skutečně trestán byl, kromě těch, kteříž od JMKr. až do svatého Jiří najprvé příštího gleit sobě daný mají a ti aby zejména poznamenáni a vuobec všem vyhlášeni a oznámeni byli, a to pro vyupomínání dluhuov, též pro zaplacení komu by co po- vinni byli. A oni Židé povinni jsou též do svatého Jana všecky dluhy, na komžkoli jaké mají poznamenané a sepsané dáti najvyššímu panu hof- mistru královstvie Českého; pakliby toho neučinili a po tom času sva- tého Jana na jaké dluhy nastupovati chtěli, tehdy aby jim jich od žá- ného práva dopomaháno nebylo. 1542. 1542. Sněmy české I., 541. 469. O stěhování Židů z Čech s bezpečným prů- vodem a jiných v příčině té učiněných opatřeních. 16. dubna a 24. června 1542.
324 K HISTORII ŽIDŮ 1542. Turku zrazovati a peníze od něho berouce pastuchy, aby v Čechách pálili, najímati měli. Munkovi a některým možnějším, do XV osob, při- dáno gleitu do dne a do roka, aby v Praze zůstati a dluhy na místě jiných vyupomínati mohli. Potom roku toho zámek Pražský vyhořel. Veleslavin, Hist. kal. 212. 468. Na sněmu, který byl držán u přítomnosti krále v Praze, usnesli se tři stavové, že setrvají na posledním usnesení, aby Židé od žádného stavu v království Českém nebyli trpěni ani přijímáni. Kdyby přece nějaký Žid tu byl postižen, aby na hrdle trestán byl. Z toho byli však vyňati oni Židé, kteří obdrželi od krále glejt až k příštímu sv. Jiří. ti měli býti zaznamenáni a všeobecně oznámeni a to pro vyupomínání dluhův a též pro zaplacení, jest- liby čím povinni byli. Měli nejvyššímu hofmistrovi do sv. Jana předložiti zaznamenané všechny požadavky. 4. května 1542. Item, což se Židuov dotýče, jakož jsou předešlým sněmem od JMKr. na dožádání všech třie stavuov z královstvie Českého vypově- díni, a to podle jiných artikuluov sněmovních dskami zemskými za- psáno býti mělo: JMKr. toho při tom zuostavovati ráčí, tak aby tíž Židé více v tomto královstvie od žádného ze všech třie stavuov trpieni ani chováni a přijímáni nebyli, a to na budúcí věčné časy. A jestliže by který koli Žid v tomto královstvie pod kýmkoli, a kdežkoli postižen byl (některé jiné rukopisy mají ještě slova: »po sv. Janu Křtiteli nejprv příštím«), aby na hrdle skutečně trestán byl, kromě těch, kteříž od JMKr. až do svatého Jiří najprvé příštího gleit sobě daný mají a ti aby zejména poznamenáni a vuobec všem vyhlášeni a oznámeni byli, a to pro vyupomínání dluhuov, též pro zaplacení komu by co po- vinni byli. A oni Židé povinni jsou též do svatého Jana všecky dluhy, na komžkoli jaké mají poznamenané a sepsané dáti najvyššímu panu hof- mistru královstvie Českého; pakliby toho neučinili a po tom času sva- tého Jana na jaké dluhy nastupovati chtěli, tehdy aby jim jich od žá- ného práva dopomaháno nebylo. 1542. 1542. Sněmy české I., 541. 469. O stěhování Židů z Čech s bezpečným prů- vodem a jiných v příčině té učiněných opatřeních. 16. dubna a 24. června 1542.
Strana 325
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 325 Několik dní před tím, než král za příčinou sněmu přijel do 1542. Prahy, byla došla Židům lhůta, do které se měli vystěhovati ze země; i počali se stěhovati z Prahy a odjinud dne 16. dubna. Listem daným ze Speyera dne 6. března bylo od krále místo osmi, jak byl prvé ustanovil, 15 Židů jmenováno, kterým bylo dovoleno s ženami a dětmi zůstati do roka totiž do sv. Jiří roku 1543, k vyupomínání a zapravování dluhů židovských i také, jak k tomu přidáno, k prodávání domů pod dohledem rad komory královské. Bylo jich jedenáct z Prahy, po jednom z Litoměřic a ze Žatce a dva z Kolína. Stěhujícím se dali dle předešlého nařízení králova purkmistři a rady Starého a Nového města bezpečný průvod tím způsobem, že vypraveno jest s nimi na všechny strany, kam se hromadně ubírali, několik osob s listy přímluv- čími pod pečetí obou měst i také nejvyššího hofmistra. Ti jedouce napřed všudež, kudy jeli, pánům neb jiným vrchnostem, číž byly statky, oznamovali příchod a napomínali mocí listů, aby opatřena byla bez- pečnost stěhujících se. Tím bylo způsobeno, že se Židé strachem sklí- čení aspoň všudež bez škody dostali přes hranice zemské. Největší počet jich stěhoval se do Polska. Vypovědění Židů bylo potom na sněmě tehdejším znova potvrzeno v ten způsob, aby na budoucí věčné časy od žádného ze všech tří stavů chováni ani přijímáni nebyli, ano pakli by potom který v zemi byl postižen, aby na hrdle trestán byl. Přidáno k tomu, aby od patnácti těch, kteří ještě měli lhůtu do roka, dluhy Židům svědčící sepsány byly do sv. Jana (24 Čvn.), nejprv pří- štího a sepsání to aby odevzdali nejvyššímu hofmistru; dluhů do té doby neoznámených nemělo býti dopomáháno. Tomek, Dějepis m. Prahy XI. 777. 470. Zprávy o stěhování a zloupení Židů. V červnu 1542. r. 1542. Židé od provodní neděle, jenž byl den 16. dubna měsíce, podlé snešení na obecném sněmu a podlé gleitu od krále Ferdinanda roku minulého, do sv. Jiří běžícího roku sobě daného, z měst Pražských, z Loun, z Žatce, z Litoměřic a z celého království Českého nejvíce do Polska stěhovati se počali, z nichž mnozí dne 23. června k městu Berounu (?) přijdouce, od neznámých jízdných všickni zmordováni byli, a jim hotových peněz, mimo jiného zboží, přes 20 tisíc zlatých rejnských vzato bylo. Těm pak vozkům nebo formanům, kteří ven z země ty Židy vyváželi, nic se nestalo protimyslného, ale všeckni s svými vozmi i s koňmi domů pokojně propuštění i také dle smlouvy
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 325 Několik dní před tím, než král za příčinou sněmu přijel do 1542. Prahy, byla došla Židům lhůta, do které se měli vystěhovati ze země; i počali se stěhovati z Prahy a odjinud dne 16. dubna. Listem daným ze Speyera dne 6. března bylo od krále místo osmi, jak byl prvé ustanovil, 15 Židů jmenováno, kterým bylo dovoleno s ženami a dětmi zůstati do roka totiž do sv. Jiří roku 1543, k vyupomínání a zapravování dluhů židovských i také, jak k tomu přidáno, k prodávání domů pod dohledem rad komory královské. Bylo jich jedenáct z Prahy, po jednom z Litoměřic a ze Žatce a dva z Kolína. Stěhujícím se dali dle předešlého nařízení králova purkmistři a rady Starého a Nového města bezpečný průvod tím způsobem, že vypraveno jest s nimi na všechny strany, kam se hromadně ubírali, několik osob s listy přímluv- čími pod pečetí obou měst i také nejvyššího hofmistra. Ti jedouce napřed všudež, kudy jeli, pánům neb jiným vrchnostem, číž byly statky, oznamovali příchod a napomínali mocí listů, aby opatřena byla bez- pečnost stěhujících se. Tím bylo způsobeno, že se Židé strachem sklí- čení aspoň všudež bez škody dostali přes hranice zemské. Největší počet jich stěhoval se do Polska. Vypovědění Židů bylo potom na sněmě tehdejším znova potvrzeno v ten způsob, aby na budoucí věčné časy od žádného ze všech tří stavů chováni ani přijímáni nebyli, ano pakli by potom který v zemi byl postižen, aby na hrdle trestán byl. Přidáno k tomu, aby od patnácti těch, kteří ještě měli lhůtu do roka, dluhy Židům svědčící sepsány byly do sv. Jana (24 Čvn.), nejprv pří- štího a sepsání to aby odevzdali nejvyššímu hofmistru; dluhů do té doby neoznámených nemělo býti dopomáháno. Tomek, Dějepis m. Prahy XI. 777. 470. Zprávy o stěhování a zloupení Židů. V červnu 1542. r. 1542. Židé od provodní neděle, jenž byl den 16. dubna měsíce, podlé snešení na obecném sněmu a podlé gleitu od krále Ferdinanda roku minulého, do sv. Jiří běžícího roku sobě daného, z měst Pražských, z Loun, z Žatce, z Litoměřic a z celého království Českého nejvíce do Polska stěhovati se počali, z nichž mnozí dne 23. června k městu Berounu (?) přijdouce, od neznámých jízdných všickni zmordováni byli, a jim hotových peněz, mimo jiného zboží, přes 20 tisíc zlatých rejnských vzato bylo. Těm pak vozkům nebo formanům, kteří ven z země ty Židy vyváželi, nic se nestalo protimyslného, ale všeckni s svými vozmi i s koňmi domů pokojně propuštění i také dle smlouvy
Strana 326
326 K HISTORII ŽIDŮ 1542. v Praze s Židy učiněné náležitě a cele z této židovské kořisti zaplaceni byli.52) Beckovský I. 103. 1542. 471. Zprávy o příčinách vypovědění Židů a jich opět- ném navrácení. 1542. Na obecném minulého roku držaném sněmu snešeno i také to do desk zemských vloženo bylo, aby žádný v Čechách obyvatel žád- ného Žida více nikdá netrpěl, méněji ho přechovával a to na budoucí věcné časy; kdyby koliv a v kterémkoliv městě a u kterého koliv krá- lovství Českého obyvatele některý Žid postižen byl, ten ihned aby bez milosti na hrdle trestán byl, mimo těch 15 Židův, kteří s svými man- želkami a s dětmi na jeden rok, skrze mnohých a vzácných pánův ve- liké přímluvy v Praze zůstati dovolení dostali, aby své dluhy vyupo- mínati a svým věřitelům také co dlužni jsou, jim zaplatiti mohli. To také těm 15 Židům nařízeno bylo, aby své dlužníky všechny, též celou summu od těch dlužníkův jim povinovanou oni Židé od 19 dne dubna měsíce až do sv. Jana Křtitele sepsali a sepsanou krá- lovství Českého nejv. hofmistru podali; což jestli by neučinili a ten určitý čas promeškajíce spravedlnost na svých dlužnících kdyby po- hledávali, aby jim od žádného v tom žádná rada ani pomoc se neudě- lovala, přísně zapovědíno bylo Těch 15 Židův, kteří takové dovolení s manželkami a dětmi na jeden toliko rok v Praze bydleti dosáhli, nejenom ten celý rok, ale také až do smrti v Praze zůstali, i také jiným Židům svobodný příchoz a navrácení jak do měst Pražských, tak i do celého království Českého koupili, v němž až podnes k velké záhubě mnohých křesťanův bydlejí. Proč tehdáž Židé z království Českého byli vypověděni, mimo jiných mnohých velikých neřádův a příčin, také to na ně pronešeno bylo, že s Turkem v dobrém srozumění byli a jemu věci naše vyzra- zovali; také od něho peníze berouce pastuchy a jiné škodníky, aby v Čechách pálili, najímali. Beckovský I. 104. 1542. 472 Lukáš Vetter, písař při stavbě na hradě Praž- ském, prosí krále Ferdinanda, aby mu dán byl dům ži- dovský v Praze nebo v Litoměřicích. Sine dato. (Praes. 5. čer- vence 1542.) Orig. místodrž. arch. kr. Českého S. 21/3. 52) Podobné zprávy také u Zimmermana: Příběhové I. 92. Někteří píší, že oloupení stalo se u Broumova.
326 K HISTORII ŽIDŮ 1542. v Praze s Židy učiněné náležitě a cele z této židovské kořisti zaplaceni byli.52) Beckovský I. 103. 1542. 471. Zprávy o příčinách vypovědění Židů a jich opět- ném navrácení. 1542. Na obecném minulého roku držaném sněmu snešeno i také to do desk zemských vloženo bylo, aby žádný v Čechách obyvatel žád- ného Žida více nikdá netrpěl, méněji ho přechovával a to na budoucí věcné časy; kdyby koliv a v kterémkoliv městě a u kterého koliv krá- lovství Českého obyvatele některý Žid postižen byl, ten ihned aby bez milosti na hrdle trestán byl, mimo těch 15 Židův, kteří s svými man- želkami a s dětmi na jeden rok, skrze mnohých a vzácných pánův ve- liké přímluvy v Praze zůstati dovolení dostali, aby své dluhy vyupo- mínati a svým věřitelům také co dlužni jsou, jim zaplatiti mohli. To také těm 15 Židům nařízeno bylo, aby své dlužníky všechny, též celou summu od těch dlužníkův jim povinovanou oni Židé od 19 dne dubna měsíce až do sv. Jana Křtitele sepsali a sepsanou krá- lovství Českého nejv. hofmistru podali; což jestli by neučinili a ten určitý čas promeškajíce spravedlnost na svých dlužnících kdyby po- hledávali, aby jim od žádného v tom žádná rada ani pomoc se neudě- lovala, přísně zapovědíno bylo Těch 15 Židův, kteří takové dovolení s manželkami a dětmi na jeden toliko rok v Praze bydleti dosáhli, nejenom ten celý rok, ale také až do smrti v Praze zůstali, i také jiným Židům svobodný příchoz a navrácení jak do měst Pražských, tak i do celého království Českého koupili, v němž až podnes k velké záhubě mnohých křesťanův bydlejí. Proč tehdáž Židé z království Českého byli vypověděni, mimo jiných mnohých velikých neřádův a příčin, také to na ně pronešeno bylo, že s Turkem v dobrém srozumění byli a jemu věci naše vyzra- zovali; také od něho peníze berouce pastuchy a jiné škodníky, aby v Čechách pálili, najímali. Beckovský I. 104. 1542. 472 Lukáš Vetter, písař při stavbě na hradě Praž- ském, prosí krále Ferdinanda, aby mu dán byl dům ži- dovský v Praze nebo v Litoměřicích. Sine dato. (Praes. 5. čer- vence 1542.) Orig. místodrž. arch. kr. Českého S. 21/3. 52) Podobné zprávy také u Zimmermana: Příběhové I. 92. Někteří píší, že oloupení stalo se u Broumova.
Strana 327
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 327 473. Král Ferdinand biskupu Vratislavskému, aby 1542. s městskými zástupci z knížectví Opolského a Ratibor- ského vyjednával, mnoholi chtějí dáti náhrady roční do komory české za žádané vypovězení Židů. V Norimberce, 24. srpna 1542. Beuelh an Bischouen zu Preslau die von Steten im Oplisch und Rati- barischen furzubeschaiden, der Juden halben, so ausgetrieben sollen werden, zu erkundigen. Ferdinand oc. Hochwirdiger unser Furst und lieber Getreuer! Wir haben dein furpetlich Schreiben, dergleichen der ersamen unser lieben Getreuen N. der Stet in unsern Furtenthumben Opeln und Rati- bar underthenigist Bitten und Flehen, das ihenige furzunemben, auf dass sie der Juden, so in gedachten unsern Furstenthumben bei und um sie wonen, entledigt und los mechten sein, nachlengs verstanden. Nun hastu ungezweiflt erfarn, was wir der Juden zu Prag in unser kunigliche Chamer jarlichen genossen, welchen Geniess wir von den Prager Stetn haben, sie anderst die Austreibung der Juden halben erlangen wellen, begert und zum Tail erlangt. Derhalben an dich unser Begern, du wellest die von Stetn in ernennten baiden unsern Furstenthumben Oppeln und Ratibar auf ain furderliche Zeit fur dich beschreiben und innen furhalten, was hierinnen in Fall unser Gemuet, ob sie das ihenige in unser kunigliche Kammer, wes wir oder der hochgeborn oc Mark- graf Jorg als jeziger Zeit Pfandherr und Inhaber gedachter Fursten- thumber der Juden jarlichen geniessen, geben und raichen wollten, und so sie derhalben in was einzugeen gedechtn, uns sambt Erkundigung, wie es allenthalben darumben ain Gestalt, was die Kammer der Juden genossen und sonst in ander Gestalt auch mit was Weg die Juden die Stet irem Anzaigen nach in Verderb laiten, auch deinem Rath und Guetbedunken, wes wir uns im Fall vorhalten und erzaigen sollen, die von Stetn auf ir ferrer Anregen wissen zu beschaiden, aufs eeist zu erkennen gebest. Verbringstu zu genedigem Gefallen auch unsern Willen. Datum Nurnberg den vierundzwainzigisten Augusti anno oc. im 42. Archiv míst. král. Česk. Befehle 25., f. 150. 474. Král Ferdinand nařizuje komoře české, aby 1542. podala dobrozdání o žádosti čističe cínu královny Václava Rota, za darování židovského domu v Praze. Ve Vídni, 12. listopadu 1542. Ferdinand, von Gottes Gnaden römischer, auch zu Hungern, Be- haimb etc. König etc. Gestrenge, ehrenfeste und liebe Getreue! Was
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 327 473. Král Ferdinand biskupu Vratislavskému, aby 1542. s městskými zástupci z knížectví Opolského a Ratibor- ského vyjednával, mnoholi chtějí dáti náhrady roční do komory české za žádané vypovězení Židů. V Norimberce, 24. srpna 1542. Beuelh an Bischouen zu Preslau die von Steten im Oplisch und Rati- barischen furzubeschaiden, der Juden halben, so ausgetrieben sollen werden, zu erkundigen. Ferdinand oc. Hochwirdiger unser Furst und lieber Getreuer! Wir haben dein furpetlich Schreiben, dergleichen der ersamen unser lieben Getreuen N. der Stet in unsern Furtenthumben Opeln und Rati- bar underthenigist Bitten und Flehen, das ihenige furzunemben, auf dass sie der Juden, so in gedachten unsern Furstenthumben bei und um sie wonen, entledigt und los mechten sein, nachlengs verstanden. Nun hastu ungezweiflt erfarn, was wir der Juden zu Prag in unser kunigliche Chamer jarlichen genossen, welchen Geniess wir von den Prager Stetn haben, sie anderst die Austreibung der Juden halben erlangen wellen, begert und zum Tail erlangt. Derhalben an dich unser Begern, du wellest die von Stetn in ernennten baiden unsern Furstenthumben Oppeln und Ratibar auf ain furderliche Zeit fur dich beschreiben und innen furhalten, was hierinnen in Fall unser Gemuet, ob sie das ihenige in unser kunigliche Kammer, wes wir oder der hochgeborn oc Mark- graf Jorg als jeziger Zeit Pfandherr und Inhaber gedachter Fursten- thumber der Juden jarlichen geniessen, geben und raichen wollten, und so sie derhalben in was einzugeen gedechtn, uns sambt Erkundigung, wie es allenthalben darumben ain Gestalt, was die Kammer der Juden genossen und sonst in ander Gestalt auch mit was Weg die Juden die Stet irem Anzaigen nach in Verderb laiten, auch deinem Rath und Guetbedunken, wes wir uns im Fall vorhalten und erzaigen sollen, die von Stetn auf ir ferrer Anregen wissen zu beschaiden, aufs eeist zu erkennen gebest. Verbringstu zu genedigem Gefallen auch unsern Willen. Datum Nurnberg den vierundzwainzigisten Augusti anno oc. im 42. Archiv míst. král. Česk. Befehle 25., f. 150. 474. Král Ferdinand nařizuje komoře české, aby 1542. podala dobrozdání o žádosti čističe cínu královny Václava Rota, za darování židovského domu v Praze. Ve Vídni, 12. listopadu 1542. Ferdinand, von Gottes Gnaden römischer, auch zu Hungern, Be- haimb etc. König etc. Gestrenge, ehrenfeste und liebe Getreue! Was
Strana 328
328 K HISTORII ŽIDŮ 1542. massen uns unserer freundlichen, liebsten Gemahl Zinnwäscher Wenzl Rot mit Erzählung seiner Dienst und beweglichen Ursachen, dass wir ihn zu seiner Wohnung mit einem verledigten Judenhaus zu Prag gnädiglich zu versehen geruheten, unterthänigst anrufen und bitten thut, das werdet ihr aus hierinliegender seiner Supplication eigentlich ver- nehmen. Darauf ist unser Befehl, dass ihr uns hierüber Gelegenheit dies Begehren mit euerem Rath und Gutbedunken in Schrift berichtet. Daran beschieht unser Meinung. Geben in unser Stadt Wien am zwölften Tag Novembris anno etc. im zweiundvierzigsten, unserer Reiche des rö- mischen im zwölften und der anderen im siebenzehnten. Arch. míst. král. Česk. S. 21/3. 1543. 475. Jan z Pernšteina píše kancléřovi knížete Tě- šínského: »Pilar ten jest byl nějaký šafrány na mejtě Židóm po- bral, i vzal jest jednomu Židu mému z Přerova šafránu, který sem rozkázal zase navrátiti; píše mi, že Jičínskému Židu ho také VIII funtů vzal, pak píši já Pilarovi, aby ho dal knížeti [Těšínskému] VII funtů a jeden sem mu dal. S tím oc. Datum ut supra. [V Brně, 21. února 1543]. Arch. Český XX. 139. 1543. 476 Na sněmě zahájeném dne 30. dubna 1543 usne- seno, aby purkrabský soud, který pro příčinu Židův v pátek nezasedával, nyní, když Židé tam nemají již krom předešlých věcí čeho činiti, v pátek držán byl, by lidé rychleji ke svému právu mohli přijíti. 30. dubna 1543. Sněmy české I. 564. 1543. 477. Král Ferdinand obec města Žatce opatřuje opět na poctivosti pro učiněné proti Židům výtrž- nosti. Na hradě Pražském 15. června 1543. Vohrada na poctivosti pro zrušení gleitu Židuom daného. My Ferdinand oc. Oznamujem tímto listem všem, že sme prošeni od opatrných purgmistra a konšeluov i vší obce města Žatce, věrných milých, abychom je v tej vejpovědi mezi námi z jedné a týmiž Žateckými podle obeslání, z strany druhé, což se jest času jminulého o Židech tu v Žatci stalo a sběhlo (aby na budoucí časy na cti a dobré po- věsti své ourážky neměli), milostivě opatřiti ráčili tak, jakž táž naše
328 K HISTORII ŽIDŮ 1542. massen uns unserer freundlichen, liebsten Gemahl Zinnwäscher Wenzl Rot mit Erzählung seiner Dienst und beweglichen Ursachen, dass wir ihn zu seiner Wohnung mit einem verledigten Judenhaus zu Prag gnädiglich zu versehen geruheten, unterthänigst anrufen und bitten thut, das werdet ihr aus hierinliegender seiner Supplication eigentlich ver- nehmen. Darauf ist unser Befehl, dass ihr uns hierüber Gelegenheit dies Begehren mit euerem Rath und Gutbedunken in Schrift berichtet. Daran beschieht unser Meinung. Geben in unser Stadt Wien am zwölften Tag Novembris anno etc. im zweiundvierzigsten, unserer Reiche des rö- mischen im zwölften und der anderen im siebenzehnten. Arch. míst. král. Česk. S. 21/3. 1543. 475. Jan z Pernšteina píše kancléřovi knížete Tě- šínského: »Pilar ten jest byl nějaký šafrány na mejtě Židóm po- bral, i vzal jest jednomu Židu mému z Přerova šafránu, který sem rozkázal zase navrátiti; píše mi, že Jičínskému Židu ho také VIII funtů vzal, pak píši já Pilarovi, aby ho dal knížeti [Těšínskému] VII funtů a jeden sem mu dal. S tím oc. Datum ut supra. [V Brně, 21. února 1543]. Arch. Český XX. 139. 1543. 476 Na sněmě zahájeném dne 30. dubna 1543 usne- seno, aby purkrabský soud, který pro příčinu Židův v pátek nezasedával, nyní, když Židé tam nemají již krom předešlých věcí čeho činiti, v pátek držán byl, by lidé rychleji ke svému právu mohli přijíti. 30. dubna 1543. Sněmy české I. 564. 1543. 477. Král Ferdinand obec města Žatce opatřuje opět na poctivosti pro učiněné proti Židům výtrž- nosti. Na hradě Pražském 15. června 1543. Vohrada na poctivosti pro zrušení gleitu Židuom daného. My Ferdinand oc. Oznamujem tímto listem všem, že sme prošeni od opatrných purgmistra a konšeluov i vší obce města Žatce, věrných milých, abychom je v tej vejpovědi mezi námi z jedné a týmiž Žateckými podle obeslání, z strany druhé, což se jest času jminulého o Židech tu v Žatci stalo a sběhlo (aby na budoucí časy na cti a dobré po- věsti své ourážky neměli), milostivě opatřiti ráčili tak, jakž táž naše
Strana 329
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 329 výpověď to v sobě šířeji obsahuje. K jejichžto ponížené prosbě naklo- 1543. něni jsouce a vzhlédše na to, že to věc naše vlastní jest, z zvláštní milosti naší takto ty Žatecké při té naší vejpovědi opatrovati ráčíme: že jim purgmistru a konšelóm i vší obci jmenovaného města Žatce, nynějším i budúcím, což se jest koli z strany těch Židuov sběhlo, poněvadž sme jim takovú vinu prominuli, k ujmě jich cti a dobré po- věsti není a býti nemá nyní i v časech budoucích; přikazujíce všem obyvateluom a poddaným našim ze všech stavuov království Českého, nynějším i budoucím, věrným milým, abyšte vejš dotčené Žatecké, ny- nější i budúcí při této milosti a opatření našem jměli, drželi a neporu- šitedlně nyní i v časech budoucích zachovali, žádných jim v tom pře- kážek nečiníce, ani mimo tuto milost naši na poctivostech a dobrých pověstech jejich dotýkajíce pod uvarováním nemilosti naší královské i skutečného trestání. Tomu na svědomí pečeť naši královskú k to- muto listu přivěsiti sme rozkázali. Dán na hradě Pražském ve čtvrtek (sic!) den sv. Víta 53) léta božího tisícího pětistého čtyřidcátého třetího a království našich římského třináctého a jiných sedmnáctého. 54) Saatzer Stadtarchiv. Memorabilienbuch I. F. 52. 53) Toho roku (1543) bylo sv. Víta v pátek. 54) Pro širší informaci ke zprávám listinným pokládáme sem z »Geschichte der Stadt Saaz« od dr. Ad. Seiferta některé výpisy: »In Saaz hatten sich wahr- scheinlich in den frühesten Zeiten israelitsche Familien angesiedelt, und waren die damaligen Saazer Juden in gleicher Weise »Kammerknechte« des Königs wie anderswo. Erst im Jahre 1411 und 1418 erfahren wir aus Urkunden, dass Israe- liten in Saaz sesshaft waren. Nun mag es während der Regierung der schwachen Nachfolger des Königs Georg vorgekommen sein, dass sich viele Juden in Saaz ansiedelten, welche ihr Heimatsrecht auf anderen Dominien hatten, in der Stadt Saaz aber Geld- und Handelsgeschäfte in derselben Weise trieben, wie die seit uralten Zeiten in Saaz einheimischen Israeliten, und ohne früher die nöthige Entlassung von ihren Dominien erhalten zu haben. Nun haben aber starke Be- wucherungen der Saazer Bürger und zwangsweise Veräusserungen stattgefunden, wesshalb es zu heftigen Agitationen und Stritten kam. Um einigen Wandel zum Bessern zu schaffen, wandte sich das Geschwornen-Collegium an den König um möglichste Abhilfe. Dieser erliess sodann am 29. März 1530 das Edict, dass die Juden bei Darlehen auf Pfänder nur 2 Pfennige vom Schock Zinsen nehmen und dass alle Juden, welche Unterthanen anderer Herrschaften sind, binnen kurzer Frist die Stadt Saaz zu verlassen haben. Entweder wurde dieser Befehl nicht strenge ausgeführt, oder waren die in Saaz ansässigen Juden in gleich hohem Grad hab- süchtig wie die aus der Stadt verwiesenen; die gewünschte Ruhe und Ordnung wurde nicht erzielt. Ubrigens ist es auch möglich, dass die allgemeine Freude an Juden hetzen die hauptsächliche Ursache war ; kurz es kam noch zu vielen Zwisten und Unruhen, endlich am 13. November 1541 hat der Volksauflauf behufs Ver- treibung der Juden aus der Stadt Saaz stattgefunden. Hiebei war eine starke Zu- sammenrottung von Kleinbürgern, Handwerkern und Gesellen entstanden, welche
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 329 výpověď to v sobě šířeji obsahuje. K jejichžto ponížené prosbě naklo- 1543. něni jsouce a vzhlédše na to, že to věc naše vlastní jest, z zvláštní milosti naší takto ty Žatecké při té naší vejpovědi opatrovati ráčíme: že jim purgmistru a konšelóm i vší obci jmenovaného města Žatce, nynějším i budúcím, což se jest koli z strany těch Židuov sběhlo, poněvadž sme jim takovú vinu prominuli, k ujmě jich cti a dobré po- věsti není a býti nemá nyní i v časech budoucích; přikazujíce všem obyvateluom a poddaným našim ze všech stavuov království Českého, nynějším i budoucím, věrným milým, abyšte vejš dotčené Žatecké, ny- nější i budúcí při této milosti a opatření našem jměli, drželi a neporu- šitedlně nyní i v časech budoucích zachovali, žádných jim v tom pře- kážek nečiníce, ani mimo tuto milost naši na poctivostech a dobrých pověstech jejich dotýkajíce pod uvarováním nemilosti naší královské i skutečného trestání. Tomu na svědomí pečeť naši královskú k to- muto listu přivěsiti sme rozkázali. Dán na hradě Pražském ve čtvrtek (sic!) den sv. Víta 53) léta božího tisícího pětistého čtyřidcátého třetího a království našich římského třináctého a jiných sedmnáctého. 54) Saatzer Stadtarchiv. Memorabilienbuch I. F. 52. 53) Toho roku (1543) bylo sv. Víta v pátek. 54) Pro širší informaci ke zprávám listinným pokládáme sem z »Geschichte der Stadt Saaz« od dr. Ad. Seiferta některé výpisy: »In Saaz hatten sich wahr- scheinlich in den frühesten Zeiten israelitsche Familien angesiedelt, und waren die damaligen Saazer Juden in gleicher Weise »Kammerknechte« des Königs wie anderswo. Erst im Jahre 1411 und 1418 erfahren wir aus Urkunden, dass Israe- liten in Saaz sesshaft waren. Nun mag es während der Regierung der schwachen Nachfolger des Königs Georg vorgekommen sein, dass sich viele Juden in Saaz ansiedelten, welche ihr Heimatsrecht auf anderen Dominien hatten, in der Stadt Saaz aber Geld- und Handelsgeschäfte in derselben Weise trieben, wie die seit uralten Zeiten in Saaz einheimischen Israeliten, und ohne früher die nöthige Entlassung von ihren Dominien erhalten zu haben. Nun haben aber starke Be- wucherungen der Saazer Bürger und zwangsweise Veräusserungen stattgefunden, wesshalb es zu heftigen Agitationen und Stritten kam. Um einigen Wandel zum Bessern zu schaffen, wandte sich das Geschwornen-Collegium an den König um möglichste Abhilfe. Dieser erliess sodann am 29. März 1530 das Edict, dass die Juden bei Darlehen auf Pfänder nur 2 Pfennige vom Schock Zinsen nehmen und dass alle Juden, welche Unterthanen anderer Herrschaften sind, binnen kurzer Frist die Stadt Saaz zu verlassen haben. Entweder wurde dieser Befehl nicht strenge ausgeführt, oder waren die in Saaz ansässigen Juden in gleich hohem Grad hab- süchtig wie die aus der Stadt verwiesenen; die gewünschte Ruhe und Ordnung wurde nicht erzielt. Ubrigens ist es auch möglich, dass die allgemeine Freude an Juden hetzen die hauptsächliche Ursache war ; kurz es kam noch zu vielen Zwisten und Unruhen, endlich am 13. November 1541 hat der Volksauflauf behufs Ver- treibung der Juden aus der Stadt Saaz stattgefunden. Hiebei war eine starke Zu- sammenrottung von Kleinbürgern, Handwerkern und Gesellen entstanden, welche
Strana 330
330 K HISTORII ŽIDŮ 478. Jakub Gregor, Zuzana žena jeho, Brigida dcera a jiné děti jeho, zejména Ašer, Šalamoun, Izák, Feitl, rovněž Mojžíš Černý a Zdýna (Zdena, Sidonia) žena jeho směli pod gleitem do 23. dubna 1545 v krá- lovství Českém se zdržovati: k přímluvě však krá- lovny dán jim od krále Ferdinanda list bezpečnostní, aby až do smrti v království zůstávati mohli, by pak i jiní Židé se vystěhovali, však s výhradou, dokudž by stavové toho sobě neztěžovali, neboť vypovězení Židů stalo se svolením sněmovním. Na hradě Pražském v úterý po Třech králích (8. ledna) 1544. (Česky.) 1544. Arch. místodrž. král. Českého. Missiven 32., ƒ. 228. 1544. 479. Král Ferdinand prodlužuje jmenovaným 30 Židům na přímluvy královny Anny a krále Pol- ského gleit od 23. dubna 1544 do 23 dubna 1545. Na hradě Pražském, v středu po sv. Julianě (20. ledna) 1544. My Ferdinand oc. Oznamujem tímto listem všem, jakož jsme z některých příčin hodných gleit náš královský bezpečný a dokonalý in die Wohnungen der Juden eindrangen, daselbst Schaden anrichteten und viele Israeliten tödtlich misshandelten, so dass einige derselben ihren Verletzungen erlagen... Anno 1543 am Sonntag nach dem Feste der hl. Drei Könige sind aus Saaz nach Prag geschickt worden der kgl. Richter mit anderen Rathsherren. Als sie gekommen, ist ihnen gleich Mittwoch von Ihro Majestät dem König von Ungarn folgende Strafe angekündigt worden: weilen die Saazer Ihro königl. Majestät gewisse Ausweis und Befehl haben wegen jüdischen Geschlechter und den zwi- schen ihnen und den Juden erhobenen Aufruhr zu stillen sich gesäumet und ver- nachlässiget, sollen selbe bald in Verhaft genommen werden, worauf sie dem Herrn Burggrafen mit einem Handstreich unter 100 Schock Groschen Straf versichern mussten, ohne sein Wissen und Willen nicht vom Schloss zu gehen. Als der Herr Magister Nikolaus Czernobyl bei Ihro kgl. Majestät für dieselben eine Bittschrift eingelegt, in selber vorstellend, dass weilen wegen grosser anhaltender Kälte im Schlosse keine Gelegenheit, womit man einen vergünstigte sich zu wärmen, Ihr kgl. Majestät geruhten, in ein Wirtshaus gehen zu dürfen, welches Begehren ihnen bewilligt wurde, jedoch soll sich keiner auch bei gemeldeter Straf aus dem Wirtshaus begeben. Nochmals ist an selbe der Juden wegen folgendes geordnet worden: was immer denen Juden hinweggenommen worden, sollte ihnen alles ersetzt werden, was sie aber nicht bekennen und beweisen können, dass ihnen entfremdet worden, sollte ihnen auf das Gutachten des Herrn Landesunterkäm- merers bezahlt werden. Am Freitag sind sie wieder entlassen worden, jedoch mit dem Bedingniss, dass sie sich jedesmal, wenn sie immer verlangt werden, gehorsamst zu stellen haben; da sie sich wieder nach Haus begeben und vermög des allerhöchst empfan-
330 K HISTORII ŽIDŮ 478. Jakub Gregor, Zuzana žena jeho, Brigida dcera a jiné děti jeho, zejména Ašer, Šalamoun, Izák, Feitl, rovněž Mojžíš Černý a Zdýna (Zdena, Sidonia) žena jeho směli pod gleitem do 23. dubna 1545 v krá- lovství Českém se zdržovati: k přímluvě však krá- lovny dán jim od krále Ferdinanda list bezpečnostní, aby až do smrti v království zůstávati mohli, by pak i jiní Židé se vystěhovali, však s výhradou, dokudž by stavové toho sobě neztěžovali, neboť vypovězení Židů stalo se svolením sněmovním. Na hradě Pražském v úterý po Třech králích (8. ledna) 1544. (Česky.) 1544. Arch. místodrž. král. Českého. Missiven 32., ƒ. 228. 1544. 479. Král Ferdinand prodlužuje jmenovaným 30 Židům na přímluvy královny Anny a krále Pol- ského gleit od 23. dubna 1544 do 23 dubna 1545. Na hradě Pražském, v středu po sv. Julianě (20. ledna) 1544. My Ferdinand oc. Oznamujem tímto listem všem, jakož jsme z některých příčin hodných gleit náš královský bezpečný a dokonalý in die Wohnungen der Juden eindrangen, daselbst Schaden anrichteten und viele Israeliten tödtlich misshandelten, so dass einige derselben ihren Verletzungen erlagen... Anno 1543 am Sonntag nach dem Feste der hl. Drei Könige sind aus Saaz nach Prag geschickt worden der kgl. Richter mit anderen Rathsherren. Als sie gekommen, ist ihnen gleich Mittwoch von Ihro Majestät dem König von Ungarn folgende Strafe angekündigt worden: weilen die Saazer Ihro königl. Majestät gewisse Ausweis und Befehl haben wegen jüdischen Geschlechter und den zwi- schen ihnen und den Juden erhobenen Aufruhr zu stillen sich gesäumet und ver- nachlässiget, sollen selbe bald in Verhaft genommen werden, worauf sie dem Herrn Burggrafen mit einem Handstreich unter 100 Schock Groschen Straf versichern mussten, ohne sein Wissen und Willen nicht vom Schloss zu gehen. Als der Herr Magister Nikolaus Czernobyl bei Ihro kgl. Majestät für dieselben eine Bittschrift eingelegt, in selber vorstellend, dass weilen wegen grosser anhaltender Kälte im Schlosse keine Gelegenheit, womit man einen vergünstigte sich zu wärmen, Ihr kgl. Majestät geruhten, in ein Wirtshaus gehen zu dürfen, welches Begehren ihnen bewilligt wurde, jedoch soll sich keiner auch bei gemeldeter Straf aus dem Wirtshaus begeben. Nochmals ist an selbe der Juden wegen folgendes geordnet worden: was immer denen Juden hinweggenommen worden, sollte ihnen alles ersetzt werden, was sie aber nicht bekennen und beweisen können, dass ihnen entfremdet worden, sollte ihnen auf das Gutachten des Herrn Landesunterkäm- merers bezahlt werden. Am Freitag sind sie wieder entlassen worden, jedoch mit dem Bedingniss, dass sie sich jedesmal, wenn sie immer verlangt werden, gehorsamst zu stellen haben; da sie sich wieder nach Haus begeben und vermög des allerhöchst empfan-
Strana 331
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 331 před mocí ku právu až do svatého Jiří nejprv příští třiceti osobám 1544. židovským, zejména Mistru Hoškovi, Žalmonovi Munkovi, Izá- kovi Barochovu synu, Mayrovi Fidlaru, Markvartovi Ka- příkovu zeti, Šalomonovi Lukovi, Junovi z Žatce, Viktori- novi z Kolína, Sadochovi z Litoměřic, Hušovi z Žatce. Abra- hamovi Viktorinovu synu, Heřmanovi impresoru, Žalma- novi Hyndlerovi, Lazarovi Žalmana synu, Iczelovi z Kolína, Mojžíšovi Mistra Hoška zeti, Izrahelovi Munkovi, Mathesovi z Litoměřic, Ziskyndovi Izákovu zeti, Benešovi Litoměřickému, Andělovi Barochovu synu, Jonášovi Vokatýmu, Hišpanovi Sary zeti, Judovi Kapříkovi, Žalomonovi Heřmanovu synu, Mojžíšovi Černému, Mojžíšovi Březnickému, Markvar- tovi z Staré školy, Šťastnému Hořovskému a Jakubovi Noskovu synu i s ženami a dětmi jich dáti ráčili, tak jakž listové naši tři jim na to vydaní, šířeji v sobě zavírají. I poněvadž morní rána roku minulého téměř po všem království Českém byla, tak že práva a soudové tehdáž pruochodu svého neměli a svrchupsaní Židé k dlu- huom svým, kteréž u křesťanuov a zase křesťané u Židuov mají, všech těchto časuov přijíti a vyupomínati nemohli: kdež znajíc my ty a ta- kové i jiné hodné příčiny býti a majíc k nám za též Židy nejedny přímluvy od králové Její Lásky, paní manželky naší nejmilejší i také psaní od krále Polského starého Jeho Lásky, jsouc tím hnuti s do- brým rozmyslem, naším jistým vědomím, mocí královskú v Čechách s radou věrných našich milých svrchupsaným šestmecítma osobám ži- dovským, kteréž nezemřely a k tomu na místě těch čtyř, z nichž jeden Izák Žatecký umřel a tři se dobrovolně s ženami i dětmi, jakož jsme genen Befehls die Juden befriedigen mussten, annoch eben jenes Jahr am Sonntag vor dem Feste des h. Thomas vom Prager Herrn Schlossburggrafen neuerdings citirt; da sie erschienen, mussten annoch nebst der ersten Straf, nämlich der voll- kommenen Befriedigung der Juden auf dem Schloss eine Geldstrafe von 4000 Gulden rhein. erlegen. Anno 1543, am Tage der Erhöhung des hl. Kreuzes sind zwei Saazer Bürger enthauptet worden, Petal ein Kürschner und Johann Straka aus Ursach, weil sie wider das kaiserliche Mandat mitgeholfen haben, die Juden zu verfolgen; andere sind vom Herrn Landesunterkämmerer mit grossen Strafen belegt worden. Nachdem sich die Untersuchung betreffs des Aufstandes gegen die Juden in Saaz ihrem Abschluss nahte und nur die Rädelsführer in Kerkerhaft bleiben mussten, erliess Kaiser Ferdinand I. den Gnadenbrief vom 15. Juni 1543, kraft welchem er dem Richter, Bürgermeister und der ganzen Gemeinde der Stadt Saaz eine allgemeine Verzeihung wegen der Ausschreitungen der Stadt gegen die Juden angedeihen lässt und dieselbe wieder in seine Gnade aufnimmt. Die am meisten beschuldigten Petal und Straka wurden enthauptet. Doch wurden alle Juden aus der Stadt verwiesen.
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 331 před mocí ku právu až do svatého Jiří nejprv příští třiceti osobám 1544. židovským, zejména Mistru Hoškovi, Žalmonovi Munkovi, Izá- kovi Barochovu synu, Mayrovi Fidlaru, Markvartovi Ka- příkovu zeti, Šalomonovi Lukovi, Junovi z Žatce, Viktori- novi z Kolína, Sadochovi z Litoměřic, Hušovi z Žatce. Abra- hamovi Viktorinovu synu, Heřmanovi impresoru, Žalma- novi Hyndlerovi, Lazarovi Žalmana synu, Iczelovi z Kolína, Mojžíšovi Mistra Hoška zeti, Izrahelovi Munkovi, Mathesovi z Litoměřic, Ziskyndovi Izákovu zeti, Benešovi Litoměřickému, Andělovi Barochovu synu, Jonášovi Vokatýmu, Hišpanovi Sary zeti, Judovi Kapříkovi, Žalomonovi Heřmanovu synu, Mojžíšovi Černému, Mojžíšovi Březnickému, Markvar- tovi z Staré školy, Šťastnému Hořovskému a Jakubovi Noskovu synu i s ženami a dětmi jich dáti ráčili, tak jakž listové naši tři jim na to vydaní, šířeji v sobě zavírají. I poněvadž morní rána roku minulého téměř po všem království Českém byla, tak že práva a soudové tehdáž pruochodu svého neměli a svrchupsaní Židé k dlu- huom svým, kteréž u křesťanuov a zase křesťané u Židuov mají, všech těchto časuov přijíti a vyupomínati nemohli: kdež znajíc my ty a ta- kové i jiné hodné příčiny býti a majíc k nám za též Židy nejedny přímluvy od králové Její Lásky, paní manželky naší nejmilejší i také psaní od krále Polského starého Jeho Lásky, jsouc tím hnuti s do- brým rozmyslem, naším jistým vědomím, mocí královskú v Čechách s radou věrných našich milých svrchupsaným šestmecítma osobám ži- dovským, kteréž nezemřely a k tomu na místě těch čtyř, z nichž jeden Izák Žatecký umřel a tři se dobrovolně s ženami i dětmi, jakož jsme genen Befehls die Juden befriedigen mussten, annoch eben jenes Jahr am Sonntag vor dem Feste des h. Thomas vom Prager Herrn Schlossburggrafen neuerdings citirt; da sie erschienen, mussten annoch nebst der ersten Straf, nämlich der voll- kommenen Befriedigung der Juden auf dem Schloss eine Geldstrafe von 4000 Gulden rhein. erlegen. Anno 1543, am Tage der Erhöhung des hl. Kreuzes sind zwei Saazer Bürger enthauptet worden, Petal ein Kürschner und Johann Straka aus Ursach, weil sie wider das kaiserliche Mandat mitgeholfen haben, die Juden zu verfolgen; andere sind vom Herrn Landesunterkämmerer mit grossen Strafen belegt worden. Nachdem sich die Untersuchung betreffs des Aufstandes gegen die Juden in Saaz ihrem Abschluss nahte und nur die Rädelsführer in Kerkerhaft bleiben mussten, erliess Kaiser Ferdinand I. den Gnadenbrief vom 15. Juni 1543, kraft welchem er dem Richter, Bürgermeister und der ganzen Gemeinde der Stadt Saaz eine allgemeine Verzeihung wegen der Ausschreitungen der Stadt gegen die Juden angedeihen lässt und dieselbe wieder in seine Gnade aufnimmt. Die am meisten beschuldigten Petal und Straka wurden enthauptet. Doch wurden alle Juden aus der Stadt verwiesen.
Strana 332
332 K HISTORII ŽIDŮ 1544. spraveni, totiž Kauffman, Chaym žák a Ziskynd Izákův zeť z krá- lovství tohoto vystěhovali, Kolmanovi Samuelovu synu, Samoe- lovi Saxovi, Mojžíšovi lékaři a Šťastnému Malostranskému kterýchž zase v jeden počet třiceti jest a k tomu Feitl Žid a Jero- nym Žid, kterýž jest také v prvním gleitu pojat... gleit dávati ráčíme a dopouštíme, aby v království Českém bydleti, dluhův vyupomínati, domy prodávati i to což jest Židuom v Žatci a Litoměřicich pobráno a výpověď naše královská na to se stala, zase dosíci mohli. (Dále svo- leno, aby při nich zůstaly osoby, bez kterých by býti nemohli, dva kantoři, tři školníci, dva branni, čtyři ponocní, řezník, hrobník, při špi- tále pak dvě osoby ženské, dvě osoby mužské k opatrování nemoc- ných. Sedm pak prvních z jmenovaných osob aby jako nejstarší Židé ostatní Židy spravovali. Gleit měl trvati od sv. Jiří nejprv příštího až do roku pořád zběhlého. Dán na hradě Pražském ve středu po svaté, Zuzaně léta 44.55) Arch. místodrž. král. Česk. Mis. 32., ƒ. 234. 1544. 480. Král Ferdinand dává Orielu Wolfovi Židu z Kelhamu 56) gleit před mocí ku právu do Čech od 21. ledna 1544 do pěti neděl pořád zběhlých. Na hradě Pražském v pondělí po sv. Antonínu (21. ledna) 1544. (Česky.) Místodrž. arch. král. Českého. Missiven 32., f. 231. 1544. 481. Král Ferdinand dává převořiši kláštera sv. Anny, Anežce hrabince z Helfenšteina, gleit před zatykači židovskými od 3. až do 17. února 1544.57) Na hradě Pražském, v neděli po Hromnicích (3. února) 1544. (Česky.) Arch. míst. král. Českého. Mis. 32, fol. 233. 482. KrálFerdinand oznamuje listemvšem: »Jakož jsou někteří Židé v království Českém pod gleitem naším času minu- lého na silnici zloupeni i někteří zamordováni a těch Židuov věci, 55) V středu po sv. Zuzaně (13. srpna) jest zajisté mylné, poněvadž t. č. král nebyl v Praze a v listině se uvádí, že gleit od sv. Jiří (23. dubna 1544) daný až do sv. Jiří nejprv příštího 1545 se prodlužuje. Nebylo by tudíž možné psáti dne 13. srpna (kdy již gleit byl prošlý), že ochrana královská trvá až do roku zběhlého (do 23. dubna 1545). V listinách některých před tímto opisem jest datum po sv. Julianě: má i zde býti »ve středu po sv. Julianě« totiž 20. ledna 1544, čemuž pak dobře svědčí slova, že gleit první trvá až do sv. Jiří nejprv příštího.« 56) Kelheim město v Bavorsku. 57) Viz Tomek, Dějepis města Prahy XI., 264. 1544.
332 K HISTORII ŽIDŮ 1544. spraveni, totiž Kauffman, Chaym žák a Ziskynd Izákův zeť z krá- lovství tohoto vystěhovali, Kolmanovi Samuelovu synu, Samoe- lovi Saxovi, Mojžíšovi lékaři a Šťastnému Malostranskému kterýchž zase v jeden počet třiceti jest a k tomu Feitl Žid a Jero- nym Žid, kterýž jest také v prvním gleitu pojat... gleit dávati ráčíme a dopouštíme, aby v království Českém bydleti, dluhův vyupomínati, domy prodávati i to což jest Židuom v Žatci a Litoměřicich pobráno a výpověď naše královská na to se stala, zase dosíci mohli. (Dále svo- leno, aby při nich zůstaly osoby, bez kterých by býti nemohli, dva kantoři, tři školníci, dva branni, čtyři ponocní, řezník, hrobník, při špi- tále pak dvě osoby ženské, dvě osoby mužské k opatrování nemoc- ných. Sedm pak prvních z jmenovaných osob aby jako nejstarší Židé ostatní Židy spravovali. Gleit měl trvati od sv. Jiří nejprv příštího až do roku pořád zběhlého. Dán na hradě Pražském ve středu po svaté, Zuzaně léta 44.55) Arch. místodrž. král. Česk. Mis. 32., ƒ. 234. 1544. 480. Král Ferdinand dává Orielu Wolfovi Židu z Kelhamu 56) gleit před mocí ku právu do Čech od 21. ledna 1544 do pěti neděl pořád zběhlých. Na hradě Pražském v pondělí po sv. Antonínu (21. ledna) 1544. (Česky.) Místodrž. arch. král. Českého. Missiven 32., f. 231. 1544. 481. Král Ferdinand dává převořiši kláštera sv. Anny, Anežce hrabince z Helfenšteina, gleit před zatykači židovskými od 3. až do 17. února 1544.57) Na hradě Pražském, v neděli po Hromnicích (3. února) 1544. (Česky.) Arch. míst. král. Českého. Mis. 32, fol. 233. 482. KrálFerdinand oznamuje listemvšem: »Jakož jsou někteří Židé v království Českém pod gleitem naším času minu- lého na silnici zloupeni i někteří zamordováni a těch Židuov věci, 55) V středu po sv. Zuzaně (13. srpna) jest zajisté mylné, poněvadž t. č. král nebyl v Praze a v listině se uvádí, že gleit od sv. Jiří (23. dubna 1544) daný až do sv. Jiří nejprv příštího 1545 se prodlužuje. Nebylo by tudíž možné psáti dne 13. srpna (kdy již gleit byl prošlý), že ochrana královská trvá až do roku zběhlého (do 23. dubna 1545). V listinách některých před tímto opisem jest datum po sv. Julianě: má i zde býti »ve středu po sv. Julianě« totiž 20. ledna 1544, čemuž pak dobře svědčí slova, že gleit první trvá až do sv. Jiří nejprv příštího.« 56) Kelheim město v Bavorsku. 57) Viz Tomek, Dějepis města Prahy XI., 264. 1544.
Strana 333
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 333 kteréž jsou při nich nalezeny, na některých zboží a panství k schování 1544. vydány, kteréžto všecky věci židovské z rozkázání našeho k soudu na- šemu komornímu na hrad Pražský odeslány, položeny a ti Židé týmž soudem o to rozeznáni býti mají.« A protož udílí král Jero- chymovisynu Eliáše lékaře zabifého a Librlovi synu Jakubova, aby soud vésti mohl, gleit od 18. února do 22. května 1544. Na hradě Pražském, v neděli po sv. Julianě (18. února) 1544. Místodržitelský archiv král. Českého. Missiven 32., f. 229. 483. Král Ferdinand dáváŽidům »Kafmanovi a Hen- 1544. czlovi a jich čeledi, kterýmž ve vsi Bílenci někteří statkové a věci pobráni a o kteréž věci soud mají, gleit před mocí ku právu od 18. února do 22. května 1544. Na hradě Pražském, v pondělí po sv. Julianě 18. února 1544. (Česky.) Místodrž. arch. král. Česk. Missiven 32., ƒ. 230. 484. Zpráva, že nařízeno radou města Prahy starším 1544. Židům, aby Židé, kteříž průvodních listů (gleitu) odkrále nemají, do 14 dní od 30. dubna z Prahy se vystěhovali. 30. dubna 1544. (Česky.) Archiv města Prahy, Chaos 312. 485. Král Ferdinand dává Židu Mojžíšovi lékaři, 1544. že purkrabí kraje Hradeckého Jana Chvalkovského z Hustiřan hojiti má, gleit od 8. července 1544 do pří- štích Velkonoc (5. dubna) 1545. Na hradě Pražském v středu po sv. Kylianu (9. července 1544. (Česky.) Místodrž. arch. král. Českého. Missiven 32., f. 239 (v.). 486. Král Ferdinand dává Židu Josefovi gleit 1544. před mocí ku právu od 20. července do vánoc (24. pro- since) 1544. Na hradě Pražském v neděli před sv. M. Magdalenou (20. července) 1544. (Česky.) Místodržitelský arch. král. Česk. Missiven 32. f. 240. 487. Král Ferdinand dává Židu Jakubovi Tlustému 1544. lékaři a Eynochovi »pacholku« jeho gleit od 25. července 1544 do 23. dubna 1545. Na hradě Pražském, v pátek den sv. Ja- kuba (25. července) 1544. (Česky.) Místodržitelský archiv král. Českého. Missiven 32., fol. 241 (v.).
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 333 kteréž jsou při nich nalezeny, na některých zboží a panství k schování 1544. vydány, kteréžto všecky věci židovské z rozkázání našeho k soudu na- šemu komornímu na hrad Pražský odeslány, položeny a ti Židé týmž soudem o to rozeznáni býti mají.« A protož udílí král Jero- chymovisynu Eliáše lékaře zabifého a Librlovi synu Jakubova, aby soud vésti mohl, gleit od 18. února do 22. května 1544. Na hradě Pražském, v neděli po sv. Julianě (18. února) 1544. Místodržitelský archiv král. Českého. Missiven 32., f. 229. 483. Král Ferdinand dáváŽidům »Kafmanovi a Hen- 1544. czlovi a jich čeledi, kterýmž ve vsi Bílenci někteří statkové a věci pobráni a o kteréž věci soud mají, gleit před mocí ku právu od 18. února do 22. května 1544. Na hradě Pražském, v pondělí po sv. Julianě 18. února 1544. (Česky.) Místodrž. arch. král. Česk. Missiven 32., ƒ. 230. 484. Zpráva, že nařízeno radou města Prahy starším 1544. Židům, aby Židé, kteříž průvodních listů (gleitu) odkrále nemají, do 14 dní od 30. dubna z Prahy se vystěhovali. 30. dubna 1544. (Česky.) Archiv města Prahy, Chaos 312. 485. Král Ferdinand dává Židu Mojžíšovi lékaři, 1544. že purkrabí kraje Hradeckého Jana Chvalkovského z Hustiřan hojiti má, gleit od 8. července 1544 do pří- štích Velkonoc (5. dubna) 1545. Na hradě Pražském v středu po sv. Kylianu (9. července 1544. (Česky.) Místodrž. arch. král. Českého. Missiven 32., f. 239 (v.). 486. Král Ferdinand dává Židu Josefovi gleit 1544. před mocí ku právu od 20. července do vánoc (24. pro- since) 1544. Na hradě Pražském v neděli před sv. M. Magdalenou (20. července) 1544. (Česky.) Místodržitelský arch. král. Česk. Missiven 32. f. 240. 487. Král Ferdinand dává Židu Jakubovi Tlustému 1544. lékaři a Eynochovi »pacholku« jeho gleit od 25. července 1544 do 23. dubna 1545. Na hradě Pražském, v pátek den sv. Ja- kuba (25. července) 1544. (Česky.) Místodržitelský archiv král. Českého. Missiven 32., fol. 241 (v.).
Strana 334
334 K HISTORII ŽIDŮ 1544. 488. Král Ferdinand dává Židu Mušovi z Chomutova, protože na silnici zloupen a pobrán byl, gleit od 25. čer- vence 1544 do 23. dubna 1545, aby mohl sobě práva dopo- máhati. Na hradě Pražském, v pátek den sv. Jakuba (25. července) 1544. (Česky.) Mist. arch. král. Česk. Missiven 32., fol. 242. 1544. 489. Židé s průvodními listy v Praze zůstali a jaké za to vykonali králi služby. 23. dubna 1543—15. srpna 1544. Chatrný stav důchodů korunních byl bezpochyby příčinou, pro kterou již mezi tím časem počalo se částečně zvraceti nařízení, kterým přede dvěma léty byli Židé vypověděni z království Českého; počalať se vypověděným prokazovati shovívavost, které by sotva byli dosáhli bez peněžitých záplat O sv. Jiří roku 1543 byla došla lhůta, do které výjimečně patnácti Židům bylo dopřáno zůstati s rodinami svými v Praze nebo v jiných místech v zemi za účelem, aby do oné doby zvyupomínali dluhy své i jiných Židů za křesťany a vyrovnali, co kře- sťané měli za nimi, i také aby domy židovské prodali. Avšak v době té nebyli přinuceni odstěhovati se, nýbrž novým listem královským byl počet jich rozmnožen na třicet k témuž účelu, a prodloužena jim lhůta o celý rok až do sv. Jiří roku 1544, k tomu pak přidáno, aby při nich do též doby zůstaly osoby, bez kterých by buď pro nedostatek na zdraví nebo pro jiné potřeby snadno býti nemohli, totiž »dva kantoři, tři školníci, dva branní, čtyři ponocní, jeden řezník, jeden, který do- bytky židovské zařezuje, a jeden hrobník,« při špitále pak, ve kterém se nacházelo osm nemocných mužských a dvanáct ženských, dvě osoby mužské a dvě ženské k opatrování jich. Dříve však než lhůta tato prošla, listem královským dne 16. ledna roku 1544 byla opět prodlou- žena o rok a to tím způsobem, že poněvadž z třiceti Židů oněch jeden byl zemřel a tři se byli vystěhovali, čtyři jiní přijati jsou do téhož počtu. Za příčinu nového prodloužení vzato jest, že byl minulého roku mor Čechách, pro který soudové nešli tou měrou, aby se bylo všemu, co se dluhů židovských týkalo, mohlo státi zadost; při tom pak od- volával se list královský na přímluvy za Židy od královny Anny a od krále polského Sigmunda. Z třiceti osob v listě uvedených jmenují se dva Židé Žatečtí, dva Kolínští a tři Litoměřičtí; ostatní byli z Prahy, a z těch král sedm, kteří pozůstávali na živě z prvních patnácti jme- novaných roku 1542, ustanovil za správce Židů Pražských čili starší Židy dle starodávného pořádku. Jména jejich byla: Mistr Hošek, Žal- man Muňka, Izaak syn Barochův, Mayer, Fidlar lékař, Markvart zeť
334 K HISTORII ŽIDŮ 1544. 488. Král Ferdinand dává Židu Mušovi z Chomutova, protože na silnici zloupen a pobrán byl, gleit od 25. čer- vence 1544 do 23. dubna 1545, aby mohl sobě práva dopo- máhati. Na hradě Pražském, v pátek den sv. Jakuba (25. července) 1544. (Česky.) Mist. arch. král. Česk. Missiven 32., fol. 242. 1544. 489. Židé s průvodními listy v Praze zůstali a jaké za to vykonali králi služby. 23. dubna 1543—15. srpna 1544. Chatrný stav důchodů korunních byl bezpochyby příčinou, pro kterou již mezi tím časem počalo se částečně zvraceti nařízení, kterým přede dvěma léty byli Židé vypověděni z království Českého; počalať se vypověděným prokazovati shovívavost, které by sotva byli dosáhli bez peněžitých záplat O sv. Jiří roku 1543 byla došla lhůta, do které výjimečně patnácti Židům bylo dopřáno zůstati s rodinami svými v Praze nebo v jiných místech v zemi za účelem, aby do oné doby zvyupomínali dluhy své i jiných Židů za křesťany a vyrovnali, co kře- sťané měli za nimi, i také aby domy židovské prodali. Avšak v době té nebyli přinuceni odstěhovati se, nýbrž novým listem královským byl počet jich rozmnožen na třicet k témuž účelu, a prodloužena jim lhůta o celý rok až do sv. Jiří roku 1544, k tomu pak přidáno, aby při nich do též doby zůstaly osoby, bez kterých by buď pro nedostatek na zdraví nebo pro jiné potřeby snadno býti nemohli, totiž »dva kantoři, tři školníci, dva branní, čtyři ponocní, jeden řezník, jeden, který do- bytky židovské zařezuje, a jeden hrobník,« při špitále pak, ve kterém se nacházelo osm nemocných mužských a dvanáct ženských, dvě osoby mužské a dvě ženské k opatrování jich. Dříve však než lhůta tato prošla, listem královským dne 16. ledna roku 1544 byla opět prodlou- žena o rok a to tím způsobem, že poněvadž z třiceti Židů oněch jeden byl zemřel a tři se byli vystěhovali, čtyři jiní přijati jsou do téhož počtu. Za příčinu nového prodloužení vzato jest, že byl minulého roku mor Čechách, pro který soudové nešli tou měrou, aby se bylo všemu, co se dluhů židovských týkalo, mohlo státi zadost; při tom pak od- volával se list královský na přímluvy za Židy od královny Anny a od krále polského Sigmunda. Z třiceti osob v listě uvedených jmenují se dva Židé Žatečtí, dva Kolínští a tři Litoměřičtí; ostatní byli z Prahy, a z těch král sedm, kteří pozůstávali na živě z prvních patnácti jme- novaných roku 1542, ustanovil za správce Židů Pražských čili starší Židy dle starodávného pořádku. Jména jejich byla: Mistr Hošek, Žal- man Muňka, Izaak syn Barochův, Mayer, Fidlar lékař, Markvart zeť
Strana 335
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 335 Kapříkův, Žalman čili Šalomoun Luk a Abraham Viktorinův. Zvláštní 1544. milost byl král již o několik dní dříve (8. ledna) učinil rovněž na pří- mluvu královny Jakubovi Gregorovi a Mojžíšovi Černému, Židům Praž- ským, tak aby stále mohli zůstati v zemi, ač s vyhražením, že do vůle královy a dokudž by stavové království Českého toho sobě nestěžovali, poněvadž jak ukázáno, vypovědění Židů stalo se snešením sněmovním. Během několika měsíců potom dostalo se i několika jiným Židům do- časných gleitů od krále z rozličných nahodilých příčin, a nepochybně také někteří bez gleitů se do země vloudili. Se vzhledem k tomu kon- šelé Staroměstští hned po projití lhůty o sv. Jiří toho roku rozkázali aby všichni Židé, kteří gleitů neměli, do čtrnácti dní byli z města vy- byti (30. dubna); nejisto s jakým účinkem. O užitcích, které z povol- nosti k Židům měla komora královská, dovídáme se z nedostatečných zachovaných pamětí, že za tehdejšího přebývání králova v Praze Židé někteří musili odvésti králi 500 kop míšenských ze summy jakés vy- souzené od nich na převořiši kláštera sv. Anny v Praze, Anežce hra- běnce z Helfenšteina, a že něco málo později (15. srpna) uložena byla na ně, co jich bylo pod gleitem z Praze, berně jiných 500 kop míšen- ských, kterou měli odvésti do sv. Havla téhož roku. Tomek, Dějepis Prahy XI. 262. 490. Král Ferdinand dává Židu Jonášovi, protože 1544. na silnici zloupen a pobrán byl, gleit od 23. srpna 1544 do 23. dubna 1545, aby sobě mohl práva dopomáhati. Ve Vídni, v sobotu před sv. Bartolomějem (23. srpna) 1544. (Česky.) Místodrž. archiv v Fraze. Missiven 32., f. 243. 491. Král Ferdinand dává Židu Jodlovi i ženě 1544. a dětem jeho, rovněž Židu Izaiášovi a synu gleit od 19. října 1544 do 23. dubna 1545. Na hradě Pražském v neděli po sv. Havle (19. října) 1544. (Česky.) Arch. místodrž. král. Českého. Missiv. 32., ƒ. 247. 492. Král Ferdinand Possadovskému, aby podal 1544. zprávu, co Židé v knížectví Opolském a Ratibor- ském zavinili, že je místodržící markrabí Branibor- ského (jemuž jmenovaná knížecství byla zastavena) bez vědomí dědičného pána (krále) ze země vypo- vídá. V Praze, 20. října 1544. An Possadowski Ko. Mt. zu berichten, was die Juden in Oplischen verworcht, dass sie sollten aus dem Land gejagt werden.
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 335 Kapříkův, Žalman čili Šalomoun Luk a Abraham Viktorinův. Zvláštní 1544. milost byl král již o několik dní dříve (8. ledna) učinil rovněž na pří- mluvu královny Jakubovi Gregorovi a Mojžíšovi Černému, Židům Praž- ským, tak aby stále mohli zůstati v zemi, ač s vyhražením, že do vůle královy a dokudž by stavové království Českého toho sobě nestěžovali, poněvadž jak ukázáno, vypovědění Židů stalo se snešením sněmovním. Během několika měsíců potom dostalo se i několika jiným Židům do- časných gleitů od krále z rozličných nahodilých příčin, a nepochybně také někteří bez gleitů se do země vloudili. Se vzhledem k tomu kon- šelé Staroměstští hned po projití lhůty o sv. Jiří toho roku rozkázali aby všichni Židé, kteří gleitů neměli, do čtrnácti dní byli z města vy- byti (30. dubna); nejisto s jakým účinkem. O užitcích, které z povol- nosti k Židům měla komora královská, dovídáme se z nedostatečných zachovaných pamětí, že za tehdejšího přebývání králova v Praze Židé někteří musili odvésti králi 500 kop míšenských ze summy jakés vy- souzené od nich na převořiši kláštera sv. Anny v Praze, Anežce hra- běnce z Helfenšteina, a že něco málo později (15. srpna) uložena byla na ně, co jich bylo pod gleitem z Praze, berně jiných 500 kop míšen- ských, kterou měli odvésti do sv. Havla téhož roku. Tomek, Dějepis Prahy XI. 262. 490. Král Ferdinand dává Židu Jonášovi, protože 1544. na silnici zloupen a pobrán byl, gleit od 23. srpna 1544 do 23. dubna 1545, aby sobě mohl práva dopomáhati. Ve Vídni, v sobotu před sv. Bartolomějem (23. srpna) 1544. (Česky.) Místodrž. archiv v Fraze. Missiven 32., f. 243. 491. Král Ferdinand dává Židu Jodlovi i ženě 1544. a dětem jeho, rovněž Židu Izaiášovi a synu gleit od 19. října 1544 do 23. dubna 1545. Na hradě Pražském v neděli po sv. Havle (19. října) 1544. (Česky.) Arch. místodrž. král. Českého. Missiv. 32., ƒ. 247. 492. Král Ferdinand Possadovskému, aby podal 1544. zprávu, co Židé v knížectví Opolském a Ratibor- ském zavinili, že je místodržící markrabí Branibor- ského (jemuž jmenovaná knížecství byla zastavena) bez vědomí dědičného pána (krále) ze země vypo- vídá. V Praze, 20. října 1544. An Possadowski Ko. Mt. zu berichten, was die Juden in Oplischen verworcht, dass sie sollten aus dem Land gejagt werden.
Strana 336
336 K HISTORII ŽIDŮ Ferdinand oc. Ernuester lieber Getreuer! Wasmassen sich die Judischhait in unsern erblichen Furstenthumbern Opeln und Ratibar uber Fridrichen Knobelstorf, der inen kurz verschiner Tage ausser unsers als des Erbherrn Vorwissen oder Anzaigung ainicherlei Ursachen ires Verschulden ernstlich auferlegt, sich in Iharsfrist aus gedachten unsern erblichen Furstenthumbern zu heben und dieselben zu reum- ben, beschwern thuen, wirdes du aus eingeschlossner irer Suplication zu vernemben haben. Derhalben an dich unser ernstlicher Beuelch, dass du uns auf eeist und furderlichst anzaigest und schriftlich zu erken- nen gebest, was die gedachten Juden verworcht, darumben sie aus unsern erblichen Furstenthumbern Opeln und Ratibar forderlich ausser unser als des Erbherrn Vorwissen sollten vertriben und gejagt werden. So uns solcher deiner Bericht, mit welchem du keins Wegs verziehen sollest, zuekumbt, werden wir uns, wie ferner im Fall, der Billigkait gemess zu erzaigen wissen. Kein anders thuest, verbrings tu unsern ernstlichen Willen und Mainung. Datum Prag den 20. Octobris anno oc. 1544. 1544. Arch. míst. král. Česk. Befehle, 30., fol. 232. 1544. 493. O stížnosti Pražanů, že udílením průvodních listů Židé se rozmnožují. 20. října až 9. listopadu 1544. Za pobytu králova v Praze byl také zase jednomu (20. října) ne-li více Židům mimo předešlé dán gleit do další lhůty; což opět nelibost způsobilo. Stěžovali na to konšelé Staroměstští písemně králi hned po jeho odjezdu, že se tím Židé znova příliš rozmáhají, přitom také, že rozdílu od křesťanů v oděvu nezachovávají. Král odpověděl z Vídně (9. listop), omluvou, že gleity udělil z hodných příčin, a dotkl také, že mu o zachovávání rozdílu v oděvích povědomo jest jen ve Starém městě, nikoli na hradě a na Malé Straně, odkládaje ostatně další opa- tření až do návratu svého do země. Tomek, Dějepis města Prahy XI. 266. 1544. 494. Král Ferdinand Pražanům Staroměstským, že stížnosti jich proti Židům vyřídi, až do Prahy přijede. Ve Vídni 9. listopadu 1544. Staroměstským. Ferdinand oc. Poctiví v. n. milí! Jakož jste nám tyto dni jminulé skrze psaní vaše mezi jiným některú těžkost vaši strany Židuov, že by se jich drahný počet v městě Starém Pražském rozmáhal a někteří z týchž Židuov s glaity novými se zjevili, oznámili, poníženě nás prosíc, abychom v to milostivě nahlédnuti ráčili oc., tak jakž též
336 K HISTORII ŽIDŮ Ferdinand oc. Ernuester lieber Getreuer! Wasmassen sich die Judischhait in unsern erblichen Furstenthumbern Opeln und Ratibar uber Fridrichen Knobelstorf, der inen kurz verschiner Tage ausser unsers als des Erbherrn Vorwissen oder Anzaigung ainicherlei Ursachen ires Verschulden ernstlich auferlegt, sich in Iharsfrist aus gedachten unsern erblichen Furstenthumbern zu heben und dieselben zu reum- ben, beschwern thuen, wirdes du aus eingeschlossner irer Suplication zu vernemben haben. Derhalben an dich unser ernstlicher Beuelch, dass du uns auf eeist und furderlichst anzaigest und schriftlich zu erken- nen gebest, was die gedachten Juden verworcht, darumben sie aus unsern erblichen Furstenthumbern Opeln und Ratibar forderlich ausser unser als des Erbherrn Vorwissen sollten vertriben und gejagt werden. So uns solcher deiner Bericht, mit welchem du keins Wegs verziehen sollest, zuekumbt, werden wir uns, wie ferner im Fall, der Billigkait gemess zu erzaigen wissen. Kein anders thuest, verbrings tu unsern ernstlichen Willen und Mainung. Datum Prag den 20. Octobris anno oc. 1544. 1544. Arch. míst. král. Česk. Befehle, 30., fol. 232. 1544. 493. O stížnosti Pražanů, že udílením průvodních listů Židé se rozmnožují. 20. října až 9. listopadu 1544. Za pobytu králova v Praze byl také zase jednomu (20. října) ne-li více Židům mimo předešlé dán gleit do další lhůty; což opět nelibost způsobilo. Stěžovali na to konšelé Staroměstští písemně králi hned po jeho odjezdu, že se tím Židé znova příliš rozmáhají, přitom také, že rozdílu od křesťanů v oděvu nezachovávají. Král odpověděl z Vídně (9. listop), omluvou, že gleity udělil z hodných příčin, a dotkl také, že mu o zachovávání rozdílu v oděvích povědomo jest jen ve Starém městě, nikoli na hradě a na Malé Straně, odkládaje ostatně další opa- tření až do návratu svého do země. Tomek, Dějepis města Prahy XI. 266. 1544. 494. Král Ferdinand Pražanům Staroměstským, že stížnosti jich proti Židům vyřídi, až do Prahy přijede. Ve Vídni 9. listopadu 1544. Staroměstským. Ferdinand oc. Poctiví v. n. milí! Jakož jste nám tyto dni jminulé skrze psaní vaše mezi jiným některú těžkost vaši strany Židuov, že by se jich drahný počet v městě Starém Pražském rozmáhal a někteří z týchž Židuov s glaity novými se zjevili, oznámili, poníženě nás prosíc, abychom v to milostivě nahlédnuti ráčili oc., tak jakž též
Strana 337
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 337 psaní vaše všecko šířeji v sobě obsahuje, sme vyrozuměti ráčili, a toto 1544. vám na to za odpověď dáváme. Ač sme kolivěc některým Židóm nyní nedávno gleity dáti ráčili, však se toho jiným úmyslem od nás nestalo než tím, že uvážíc to pilně a znajíc příčiny hodné býti, jim sme ty gleity, jakž dotčeno, dáti ráčili, neb i strany roucha jich židovského, že by od křesťanuov rozdílné nebylo, vědomosti o tom míti neráčieme aby Židé buď na hradě Pražském neb jdouc přes Menší město Pražské rozdílné roucho nositi měli kromě v Starém městě; jakž zprávu máme pláště na sukních mívali, což i nyní proti nám není, aby se tak ne- měli, jakž předešle bejvalo, zachovati. A tak sobě toho z strany týchž Židuov slušně do nás stěžovati nemuožete, nébrž vás v tom (když dáli Bůh šťastný příjezd náš na hrad Pražský bude) ač jestliže toho co dále na nás vznesete, milostivě vyslyšeti i v tom se spravedlivě zachovati ráčieme. Datum ut. s. [v Vídni v neděli před sv. Martinem léta oc. XLIIII]. Místodržitelský arch. král. Českého. Missiven 23.. fol. 218. 495. Zpráva, že Židé opět do Čech se vraceli. 1544. 1544. Židé, jenž předešle z Čech na věky vypovědíni byli, zase se do Čech pomalu loudili. Dačický, Paměti I., 73. 496. Král Ferdinand dává na přímluvu královny Židu 1544. Abrahamu Saxovi gleit od 17. prosince 1544 do 23. dubna 1545. Na hradě Pražském v středu po sv. Lucii (17. prosince) 1544. (Česky.) Archiv místodržit. král. Česk. Missiv. 32., f. 248. 497. Zpráva o lékaři v Jihlavě, jenž bydlel ve škole 1544. židovské. 1544. Im Jahre 1544 ist dem M. Georgio medico in der Stadt Iglau, welcher in der Judenschul gewohnt hat, eine Besoldung von Rath ge- macht worden, weil er die Kranken fleissig besucht und gewartet hat, und gleichwohl kein bestallter Physicus hie gewesen. Chronik der Stadt Iglau d'Elvert, S. 95. 498. Usnesení sněmovní 7. ledna 1545 o glejtech Židů. 1545. Item, což se Židuov dotýče, JMKr. tomu počtu osobám, kteréž prvé od JM. glajt v městech Pražských mají, ještě glajtu do roka pořád 22
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 337 psaní vaše všecko šířeji v sobě obsahuje, sme vyrozuměti ráčili, a toto 1544. vám na to za odpověď dáváme. Ač sme kolivěc některým Židóm nyní nedávno gleity dáti ráčili, však se toho jiným úmyslem od nás nestalo než tím, že uvážíc to pilně a znajíc příčiny hodné býti, jim sme ty gleity, jakž dotčeno, dáti ráčili, neb i strany roucha jich židovského, že by od křesťanuov rozdílné nebylo, vědomosti o tom míti neráčieme aby Židé buď na hradě Pražském neb jdouc přes Menší město Pražské rozdílné roucho nositi měli kromě v Starém městě; jakž zprávu máme pláště na sukních mívali, což i nyní proti nám není, aby se tak ne- měli, jakž předešle bejvalo, zachovati. A tak sobě toho z strany týchž Židuov slušně do nás stěžovati nemuožete, nébrž vás v tom (když dáli Bůh šťastný příjezd náš na hrad Pražský bude) ač jestliže toho co dále na nás vznesete, milostivě vyslyšeti i v tom se spravedlivě zachovati ráčieme. Datum ut. s. [v Vídni v neděli před sv. Martinem léta oc. XLIIII]. Místodržitelský arch. král. Českého. Missiven 23.. fol. 218. 495. Zpráva, že Židé opět do Čech se vraceli. 1544. 1544. Židé, jenž předešle z Čech na věky vypovědíni byli, zase se do Čech pomalu loudili. Dačický, Paměti I., 73. 496. Král Ferdinand dává na přímluvu královny Židu 1544. Abrahamu Saxovi gleit od 17. prosince 1544 do 23. dubna 1545. Na hradě Pražském v středu po sv. Lucii (17. prosince) 1544. (Česky.) Archiv místodržit. král. Česk. Missiv. 32., f. 248. 497. Zpráva o lékaři v Jihlavě, jenž bydlel ve škole 1544. židovské. 1544. Im Jahre 1544 ist dem M. Georgio medico in der Stadt Iglau, welcher in der Judenschul gewohnt hat, eine Besoldung von Rath ge- macht worden, weil er die Kranken fleissig besucht und gewartet hat, und gleichwohl kein bestallter Physicus hie gewesen. Chronik der Stadt Iglau d'Elvert, S. 95. 498. Usnesení sněmovní 7. ledna 1545 o glejtech Židů. 1545. Item, což se Židuov dotýče, JMKr. tomu počtu osobám, kteréž prvé od JM. glajt v městech Pražských mají, ještě glajtu do roka pořád 22
Strana 338
338 K HISTORII ŽIDŮ 1545. zběhlého přidávati a v tom času JMKr. vuoli svú další stavuom strany týchž Židuov, čímž se spraviti budou moci, oznámiti ráčí. Königliche Antwort auf die von den böhmischen Ständen am Mittwoch nach Trium regum 1545 beschlossenen und überreichten Landtagsartikel der Juden halben: wellen Ihr Mt. dieselben, so vorhin von Ihrer Mt. in der Prager Stadt vergleit, noch ein Jahr lang vergleiten und mittlerzeit den Ständen ferner hierin Ihr Mt. Gemüt sich darnach zu richten haben anzeigen. Sněmy české I., 613., 625. 1545. 499. Král Ferdinand dává Židu Uriášovi, ženě i dětem jeho k přímluvě knížete Saského Augusta gleit od data listu tohoto do roku plného pořád zběhlého, aby před mocí ku právu zachován byl. Na hradě Pražském, 22. února 1545. (Český.) Arch. míst. kr. Česk. Missiven 35, f. 10. 1545. 500. Král Ferdinand Wolfovi Šlikovi, aby poddaný jeho z Falknova sto dlužných tolarův Židu Markovi kni- haři z Prahy zaplatil. Na hradě Pražském, 28. února 1545. Wolfovi Šlikovi. Ferdinand oc. Urozený v. n. milý! Vznesl jest skrze příležící suplikací Marek Žid knihař z Prahy, že by jemu pod- danný tvuoj Augustin forman z Falknova před pěti lety jminulými sto tolaruov dlužen býti měl, kterýchž jemu až posavad platce býti zanedbává, poníženě a pokorně nás týž Žid prosíce v tom za milostivé opatření. I chtíc my, aby tomu Židu ten dluh od poddaného tvého zaplacen byl, poroučiemeť přikazujíc, aby bez dalších odtahuov podda- ného svého k tomu skutečně přidržel, aby Židu dluh spravedlivě po- vinný hotovými penězi zaplacen a spraven byl, abychom o to dalšího nabíhání zbaveni býti mohli, jináče nečiníce. Dán ut s. v sobotu [po sv. Matěji léta oc. XLV a království ut s.]. Arch. míst. král. Česk. Missiven 34., f. 37. 1545. 501. Král Ferdinand dává gleit Židu Chaynovi s ženou a dětmi jeho a jiným vyjmenovaným do Čech před mocí ku právu od 23. dubna 1545 na jeden rok. Na hradě Pražském, 28. února 1545. Glait před mocí ku právu Chaynovi Židu s ženami a dětmi jeho do Čech.
338 K HISTORII ŽIDŮ 1545. zběhlého přidávati a v tom času JMKr. vuoli svú další stavuom strany týchž Židuov, čímž se spraviti budou moci, oznámiti ráčí. Königliche Antwort auf die von den böhmischen Ständen am Mittwoch nach Trium regum 1545 beschlossenen und überreichten Landtagsartikel der Juden halben: wellen Ihr Mt. dieselben, so vorhin von Ihrer Mt. in der Prager Stadt vergleit, noch ein Jahr lang vergleiten und mittlerzeit den Ständen ferner hierin Ihr Mt. Gemüt sich darnach zu richten haben anzeigen. Sněmy české I., 613., 625. 1545. 499. Král Ferdinand dává Židu Uriášovi, ženě i dětem jeho k přímluvě knížete Saského Augusta gleit od data listu tohoto do roku plného pořád zběhlého, aby před mocí ku právu zachován byl. Na hradě Pražském, 22. února 1545. (Český.) Arch. míst. kr. Česk. Missiven 35, f. 10. 1545. 500. Král Ferdinand Wolfovi Šlikovi, aby poddaný jeho z Falknova sto dlužných tolarův Židu Markovi kni- haři z Prahy zaplatil. Na hradě Pražském, 28. února 1545. Wolfovi Šlikovi. Ferdinand oc. Urozený v. n. milý! Vznesl jest skrze příležící suplikací Marek Žid knihař z Prahy, že by jemu pod- danný tvuoj Augustin forman z Falknova před pěti lety jminulými sto tolaruov dlužen býti měl, kterýchž jemu až posavad platce býti zanedbává, poníženě a pokorně nás týž Žid prosíce v tom za milostivé opatření. I chtíc my, aby tomu Židu ten dluh od poddaného tvého zaplacen byl, poroučiemeť přikazujíc, aby bez dalších odtahuov podda- ného svého k tomu skutečně přidržel, aby Židu dluh spravedlivě po- vinný hotovými penězi zaplacen a spraven byl, abychom o to dalšího nabíhání zbaveni býti mohli, jináče nečiníce. Dán ut s. v sobotu [po sv. Matěji léta oc. XLV a království ut s.]. Arch. míst. král. Česk. Missiven 34., f. 37. 1545. 501. Král Ferdinand dává gleit Židu Chaynovi s ženou a dětmi jeho a jiným vyjmenovaným do Čech před mocí ku právu od 23. dubna 1545 na jeden rok. Na hradě Pražském, 28. února 1545. Glait před mocí ku právu Chaynovi Židu s ženami a dětmi jeho do Čech.
Strana 339
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 339 My Ferdinand etc. Oznamujem tímto listem všem, že jsme z příčin 1545. hodných a na přímluvu králové Její Lásky paní manželky naší nejmi- lejší Chaynovi Židu starému s synem jeho Davidem i s ženami a dětmi jich glait náš svobodný a bezpečný před mocí ku právu dáti ráčili a tímto listem s dobrým rozmyslem naším, jistým vědomím, mocí krá- lovskú v Čechách dáváme, chtíce tomu, aby při témž glaitu od kaž- dého bez porušení zachováni byli; kterýžto glait jim tolikéž jako i jiným Židuom Pražským státi a trvati má ode dne sv. Jiří nejprv příštího až do roku úplně pořád zběhlého a nic dále. Protož přikazujem všem oby- vatelóm a poddaným našim ze všech stavuov král. Českého a zvláště Pražanuom, abyste vejš psané Chayna starého a syna jeho Davida i s ženami a dětmi jich při tomto glaitu a bezpečenství našem před mocí ku právu měli, drželi a neporušitedlně až do svrchu psaného času zachovali, žádných jim v tom překážek nečiníce ani komu jinému činiti dopouštějíce pod uvarováním hněvu a nemilosti naší i trestání. Tomu na svědomí etc. Dán na hradě Pražském v sobotu po svatým Matěji apoštolu léta XLV a království našich ut supra [římského pa- tnáctého a jiných devatenáctého]. V táž slova dán jest glait Israelovi lékaři s mateří, ženú a dětmi jeho. Dán ut supra. V táž slova dán jest glait Jakubovi Židu, Enochovi zeti s čeledí jeho. Dán ut supra. V táž slova dán jest glait Davidovi Hankovi Židu z ženú a dětmi jeho. Dán ut supra. V táž slova dán jest glait Jakubovi Ebsteynovi Židu s mateří Festlin a ženú a dětmi jeho. Dán ut supra. V táž slova dán jest glait Jakubovi Mayrovi Židu z Vostrova a Izákovi Židu z Bavor. Dán ut supra. V táž slova dán jest glait Ašlovi Židu z Toužima i z ženú a dětmi jeho. Dán ut supra. Arch. míst. kr. Česk. Missiv. 35., f. 15. 502. Král Ferdinand přidává a prodlužuje 31 Židům 1545. v listině vyjmenovaným gleit »před mocí ku právu« na celý další rok od 23. dubna 1545 počínaje. Na hradě Pražském, 1. března 1545. Přidání glaitu před mocí ku právu Židóm Pražským. My Ferdinand etc. Oznamujem tímto listem všem, jakž jsme roku minulého glait náš královský bezpečný a dokonalý před mocí ku právu až do sv. Jiří najprv příštího některým Židóm Pražským dáti a na nyní minulém sněmu obecním mezi jinými artikuli sněmovními týmž Židóm
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 339 My Ferdinand etc. Oznamujem tímto listem všem, že jsme z příčin 1545. hodných a na přímluvu králové Její Lásky paní manželky naší nejmi- lejší Chaynovi Židu starému s synem jeho Davidem i s ženami a dětmi jich glait náš svobodný a bezpečný před mocí ku právu dáti ráčili a tímto listem s dobrým rozmyslem naším, jistým vědomím, mocí krá- lovskú v Čechách dáváme, chtíce tomu, aby při témž glaitu od kaž- dého bez porušení zachováni byli; kterýžto glait jim tolikéž jako i jiným Židuom Pražským státi a trvati má ode dne sv. Jiří nejprv příštího až do roku úplně pořád zběhlého a nic dále. Protož přikazujem všem oby- vatelóm a poddaným našim ze všech stavuov král. Českého a zvláště Pražanuom, abyste vejš psané Chayna starého a syna jeho Davida i s ženami a dětmi jich při tomto glaitu a bezpečenství našem před mocí ku právu měli, drželi a neporušitedlně až do svrchu psaného času zachovali, žádných jim v tom překážek nečiníce ani komu jinému činiti dopouštějíce pod uvarováním hněvu a nemilosti naší i trestání. Tomu na svědomí etc. Dán na hradě Pražském v sobotu po svatým Matěji apoštolu léta XLV a království našich ut supra [římského pa- tnáctého a jiných devatenáctého]. V táž slova dán jest glait Israelovi lékaři s mateří, ženú a dětmi jeho. Dán ut supra. V táž slova dán jest glait Jakubovi Židu, Enochovi zeti s čeledí jeho. Dán ut supra. V táž slova dán jest glait Davidovi Hankovi Židu z ženú a dětmi jeho. Dán ut supra. V táž slova dán jest glait Jakubovi Ebsteynovi Židu s mateří Festlin a ženú a dětmi jeho. Dán ut supra. V táž slova dán jest glait Jakubovi Mayrovi Židu z Vostrova a Izákovi Židu z Bavor. Dán ut supra. V táž slova dán jest glait Ašlovi Židu z Toužima i z ženú a dětmi jeho. Dán ut supra. Arch. míst. kr. Česk. Missiv. 35., f. 15. 502. Král Ferdinand přidává a prodlužuje 31 Židům 1545. v listině vyjmenovaným gleit »před mocí ku právu« na celý další rok od 23. dubna 1545 počínaje. Na hradě Pražském, 1. března 1545. Přidání glaitu před mocí ku právu Židóm Pražským. My Ferdinand etc. Oznamujem tímto listem všem, jakž jsme roku minulého glait náš královský bezpečný a dokonalý před mocí ku právu až do sv. Jiří najprv příštího některým Židóm Pražským dáti a na nyní minulém sněmu obecním mezi jinými artikuli sněmovními týmž Židóm
Strana 340
340 K HISTORII ŽIDŮ 1545. ještě do roka toho glaitu přidati připověděti ráčili: protož z hodných příčin dolepsaným Židóm týž glait jsme zase s dobrým rozmyslem, naším jistým vědomím mocí královskú v Čechách obnoviti a přidati ráčili. Zejména Mistru Hoškovi, Žalmonovi Munkovi, Isaakovi Barochovu synu, Maierovi Fidleru, Markwartovi Kapříkovu zeti, Žalmonovi Lu- kovi, Jeronymovi Junovi z Žatce, Viktorinovi z Kolína, Sadochovi z Li- toměřic, Hušovi z Žatce, Mojžíšovi Mistra Hoška zeti, Israhelovi Mun- kovi, Mathesovi z Litoměřic, Andělovi Barochovu synu, Jonášovi Vo- katému, Judovi Kapříkovi, Žalmonovi Heřmanovu synu, Mojžíšovi Březnickému, Markvartovi z Staré školy, Josefovi Judovu synu, Samue- lovi Vokatého zeti, Mistru Volfovi, Šeflovi z Kolína, Mithalovi z Cho- mutova, Lazarovi Barochovu zeti, Kolmanovi Samuelovu synu, Samue- lovi Saxovi, Mojžíšovi lékaři, Šťastnému Malostranskému, Jakubovi Noykovu synu a Feytlovi, kterýchž třiceti jeden jest. Kterýžto glait a bezpečenství naše týmž třiceti a jedné osobě židovským i s ženami a dětmi jich od sv. Jiří najprv příštího až do roka úplně pořád zběhlého státi a trvati má a nic dále. A v tom času aby tíž Židé dluhy u kře- sťanův společně neb rozdílně na místě všech jiných Židuov, kteří se již z Čech vystěhovali, vyupomínati a zase komuž jsou co povinnovati, platce býti i domy židovské prodávati mohli a moc měli bez všelijaké překážky. Než po vyjití vejš psaného času aby se ti Židé všichni s že- nami a dětmi i s statky svými z království Českého vybrali a vystě- hovali, přístně přikazujíce všem úředníkóm, obyvatelóm a poddaným našim ze všech stavuov království Českého věrným milým, abyste vejš jmenované Židy s ženami a dětmi jich při tomto glaitu našem před mocí ku právu a zvláštnímu bezpečenství a ochraně naší král. jměli, drželi a neporušitedlně až do vejš psaného času zachovali a jim skutečně po- mocni byli, aby jmenovaní Židé všickni neb někteří z nich, jakž dotčeno, dluhy vyupomínati, bezpečně v zemi bydleti, jezditi a domy židovské zpeněžiti i to, což jest Židóm v Žatci a Litoměřicích pobráno a vejpo- věď naše královská na to se stala, zase dosíci mohli, pod uvarováním hněvu a nemilosti naší král. i skutečného a jistého trestání, ač by kdo odporen byl tomuto našemu glaitu a bezpečenství. Však také chceme, aby všickni ti Židé vejš i níže v tomto listu postavení s ženami a dětmi svými všelijak glaitovně a pokojně se za- chovali. A jakož jsme také v předešlém glaitu našem dolepsaným osobám židovským, znajíc při nich nedostatek na zdraví býti a že ti Židé svrchu- psaní, kteříž od nás glait mají, dobře bez těch některých osob býti ne- mohou, povolení naše dáti ráčili, aby tolikéž až do sv. Jiří příštího v království Českém zuostaly, jmenovitě dva kantoři, tři školníci, dva branní, čtyři ponocní, jeden řezník, jeden, který dobytky židovské za-
340 K HISTORII ŽIDŮ 1545. ještě do roka toho glaitu přidati připověděti ráčili: protož z hodných příčin dolepsaným Židóm týž glait jsme zase s dobrým rozmyslem, naším jistým vědomím mocí královskú v Čechách obnoviti a přidati ráčili. Zejména Mistru Hoškovi, Žalmonovi Munkovi, Isaakovi Barochovu synu, Maierovi Fidleru, Markwartovi Kapříkovu zeti, Žalmonovi Lu- kovi, Jeronymovi Junovi z Žatce, Viktorinovi z Kolína, Sadochovi z Li- toměřic, Hušovi z Žatce, Mojžíšovi Mistra Hoška zeti, Israhelovi Mun- kovi, Mathesovi z Litoměřic, Andělovi Barochovu synu, Jonášovi Vo- katému, Judovi Kapříkovi, Žalmonovi Heřmanovu synu, Mojžíšovi Březnickému, Markvartovi z Staré školy, Josefovi Judovu synu, Samue- lovi Vokatého zeti, Mistru Volfovi, Šeflovi z Kolína, Mithalovi z Cho- mutova, Lazarovi Barochovu zeti, Kolmanovi Samuelovu synu, Samue- lovi Saxovi, Mojžíšovi lékaři, Šťastnému Malostranskému, Jakubovi Noykovu synu a Feytlovi, kterýchž třiceti jeden jest. Kterýžto glait a bezpečenství naše týmž třiceti a jedné osobě židovským i s ženami a dětmi jich od sv. Jiří najprv příštího až do roka úplně pořád zběhlého státi a trvati má a nic dále. A v tom času aby tíž Židé dluhy u kře- sťanův společně neb rozdílně na místě všech jiných Židuov, kteří se již z Čech vystěhovali, vyupomínati a zase komuž jsou co povinnovati, platce býti i domy židovské prodávati mohli a moc měli bez všelijaké překážky. Než po vyjití vejš psaného času aby se ti Židé všichni s že- nami a dětmi i s statky svými z království Českého vybrali a vystě- hovali, přístně přikazujíce všem úředníkóm, obyvatelóm a poddaným našim ze všech stavuov království Českého věrným milým, abyste vejš jmenované Židy s ženami a dětmi jich při tomto glaitu našem před mocí ku právu a zvláštnímu bezpečenství a ochraně naší král. jměli, drželi a neporušitedlně až do vejš psaného času zachovali a jim skutečně po- mocni byli, aby jmenovaní Židé všickni neb někteří z nich, jakž dotčeno, dluhy vyupomínati, bezpečně v zemi bydleti, jezditi a domy židovské zpeněžiti i to, což jest Židóm v Žatci a Litoměřicích pobráno a vejpo- věď naše královská na to se stala, zase dosíci mohli, pod uvarováním hněvu a nemilosti naší král. i skutečného a jistého trestání, ač by kdo odporen byl tomuto našemu glaitu a bezpečenství. Však také chceme, aby všickni ti Židé vejš i níže v tomto listu postavení s ženami a dětmi svými všelijak glaitovně a pokojně se za- chovali. A jakož jsme také v předešlém glaitu našem dolepsaným osobám židovským, znajíc při nich nedostatek na zdraví býti a že ti Židé svrchu- psaní, kteříž od nás glait mají, dobře bez těch některých osob býti ne- mohou, povolení naše dáti ráčili, aby tolikéž až do sv. Jiří příštího v království Českém zuostaly, jmenovitě dva kantoři, tři školníci, dva branní, čtyři ponocní, jeden řezník, jeden, který dobytky židovské za-
Strana 341
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 341 řezuje, jeden hrobník s ženami a dětmi jich, item osm špitálnikuov 1545. mužuov a dvě osoby, kteréž jich hlídají, dvanácte žen v špitáli a dvě které jich hlídají: i jestli že z těch osob mimo ty, kteří špitálníci jsou, někteří zemřeli, chcem tomu a tímto listem povolení naše dáváme aby jiné osoby na místo těch umřelých, bez kterýchž slušně býti nemohou, přijaty byly a tolikéž od sv. Jiří příštího do roka v království Českém, tolikéž i Lev sklenář zuostati mohly. A poněvadž v nejprvnějším glaitu všem Židóm daném, toliko pa- tnácte osob zejména postaveno bylo, z kterýchž někteří zemřeli a sedm jich v Praze pozuostalo, tímto listem toho těm sedmi osobám, kteréž napřed na tomto glaitu také jsou jmenovány, dopouštíme a přikazu- jeme, aby jimi jako nejstaršími Židy a kteří nejprvé glait měli a k tomu největší praci (jakž jsme spraveni) při vyupomínání dluhův židovských i v jiných věcech mají a nesou, jiní Židé, což se jich v tomto glaitu našem obsahuje, pokudž za slušné a spravedlivé, se spravovali, tak aby dobrý řád a svornost mezi nimi byla. Tomu na svědomí pečeť naši královskú menší k listu tomuto přitisknouti jsme rozkázali: Dán na hradě Pražském v neděli postní Reminiscere léta 1545 a království ut supra [římského patnáctého a jiných devatenáctého]. Arch. místodrž. kr. Česk. Missiven 35., f. 17. 503. O prodloužení průvodních listů Židům. 1. března až 1545. 4. října 1545. Před odjezdem svým král ještě také učinil nové propůjčení Židům Pražským, z kterého se jeviti musilo, že s ohledem na stav důchodů korunních radám komory královské vždy méně opravdivě záleželo na vypovědění jich ze země. Mocí svolení sněmovniho při začátku toho roku byl král dne 1. března prodloužil lhůtu danou do té doby 31 Židům pod týmiž výminkami jako předtím až do sv. Jiří roku 1546; od té doby však ještě více jiným gleitů uděloval, tak že počet těch, kteří směli do času v Praze zůstávati, vzrostl až na 62 rodin mimo kantory, školníky, branné a jiné služebníky, bez kterých, jak se v pře- dešlých gleitovních listech pravilo, býti nemohli. Nyní král listem daným dne 30. září všem těmto osobám gleit prodloužil od sv. Jiří nejprv pří- štího (roku 1546) do tří let pořád zběhlých s obnovením předešlého nařízení, aby sedm Židů v listě na předním místě jmenovaných jako starší ostatní spravovali. Bylo to týchž sedm, kteří byli jmenování roku 1544; vyjmouc Žalmana Muňku, který byl mezitím zemřel. Na jeho místo nastoupil syn jeho Izrael Muňka na základě jistého privilegia, které tomu rodu od krále Ludvíka bylo uděleno a r. 1534 od krále Ferdinanda stvrzeno. Nová věc však přitom byla, že moc těchto star-
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 341 řezuje, jeden hrobník s ženami a dětmi jich, item osm špitálnikuov 1545. mužuov a dvě osoby, kteréž jich hlídají, dvanácte žen v špitáli a dvě které jich hlídají: i jestli že z těch osob mimo ty, kteří špitálníci jsou, někteří zemřeli, chcem tomu a tímto listem povolení naše dáváme aby jiné osoby na místo těch umřelých, bez kterýchž slušně býti nemohou, přijaty byly a tolikéž od sv. Jiří příštího do roka v království Českém, tolikéž i Lev sklenář zuostati mohly. A poněvadž v nejprvnějším glaitu všem Židóm daném, toliko pa- tnácte osob zejména postaveno bylo, z kterýchž někteří zemřeli a sedm jich v Praze pozuostalo, tímto listem toho těm sedmi osobám, kteréž napřed na tomto glaitu také jsou jmenovány, dopouštíme a přikazu- jeme, aby jimi jako nejstaršími Židy a kteří nejprvé glait měli a k tomu největší praci (jakž jsme spraveni) při vyupomínání dluhův židovských i v jiných věcech mají a nesou, jiní Židé, což se jich v tomto glaitu našem obsahuje, pokudž za slušné a spravedlivé, se spravovali, tak aby dobrý řád a svornost mezi nimi byla. Tomu na svědomí pečeť naši královskú menší k listu tomuto přitisknouti jsme rozkázali: Dán na hradě Pražském v neděli postní Reminiscere léta 1545 a království ut supra [římského patnáctého a jiných devatenáctého]. Arch. místodrž. kr. Česk. Missiven 35., f. 17. 503. O prodloužení průvodních listů Židům. 1. března až 1545. 4. října 1545. Před odjezdem svým král ještě také učinil nové propůjčení Židům Pražským, z kterého se jeviti musilo, že s ohledem na stav důchodů korunních radám komory královské vždy méně opravdivě záleželo na vypovědění jich ze země. Mocí svolení sněmovniho při začátku toho roku byl král dne 1. března prodloužil lhůtu danou do té doby 31 Židům pod týmiž výminkami jako předtím až do sv. Jiří roku 1546; od té doby však ještě více jiným gleitů uděloval, tak že počet těch, kteří směli do času v Praze zůstávati, vzrostl až na 62 rodin mimo kantory, školníky, branné a jiné služebníky, bez kterých, jak se v pře- dešlých gleitovních listech pravilo, býti nemohli. Nyní král listem daným dne 30. září všem těmto osobám gleit prodloužil od sv. Jiří nejprv pří- štího (roku 1546) do tří let pořád zběhlých s obnovením předešlého nařízení, aby sedm Židů v listě na předním místě jmenovaných jako starší ostatní spravovali. Bylo to týchž sedm, kteří byli jmenování roku 1544; vyjmouc Žalmana Muňku, který byl mezitím zemřel. Na jeho místo nastoupil syn jeho Izrael Muňka na základě jistého privilegia, které tomu rodu od krále Ludvíka bylo uděleno a r. 1534 od krále Ferdinanda stvrzeno. Nová věc však přitom byla, že moc těchto star-
Strana 342
342 K HISTORII ŽIDŮ 1545. ších měla trvati jen do sv. Jiří příštího roku, po tom čase pak měli radové komory královské úřad starších obmezovati každého roku, pokud by Židé v zemi byli. Ukazovalo to patrně na zamýšlenou další shovívavost k Židům; vedlé čehož však nicméně hned nazejtří potom (4. října) vyšlo nařízení královské ku konšelům Staroměstským, aby nahlédnouce v tento gleit Židům daný mimo osoby v něm uvedené jiných žádných netrpěli, nýbrž kteří by gleitů neměli, do čtyr neděl k odstěhování přidrželi pod trestáním. Tomek, Dějepis Prahy XI. 282. 1545. 504. Král Ferdinand podkomořímu království Českého (Wolfhardu Planknarovi z Kynšperku), aby Židu Davidovi z Žatce i jiným Židům v Žatci a Lito- měřicích oloupeným, k spravedlnosti jich dopomohl. V Sulzpachu, 6. března 1545. Podkomořímu král. Českého. Ferdinand oc. Statečný, věrný náš milý! Ačt sme před odjezdem naším z Prahy psaním naším poručiti ráčili, aby těm Židóm, kteří jsou v Žatci a v Litoměřicích času předešlého zloupeni, k spravedlnosti do- pomohl, kdež nepochybujem, že se tak zachováš, abychom o to dalšího starání a nabíhání od těch Židuov zbaveni býti mohli: ale poněvadž nás zde na cestě o touž věc z strany obloupení svého Žid David z Žatce, kterýž nyní v Novém Městečku v Falci jest, ať bychom o něho tolikéž psaní učiniti ráčili, poníženě prosil, kdež znajíc slušné býti tolikéžť jakž i předešle poroučieme přikazujíc, aby těm Židuom i to- muto bez dalších odtahuov podle vejpovědi naší k dluhom jich a což jest jim pobráno, dopomohl, jináče nečiníce. Dán v městě Sulzpachu v pátek po neděli Reminiscere léta oc. XLV a království ut s. Arch. místodrž. král. Česk. Missiven 34. fol. 44. 1545. 505. Král Ferdinand nejvyššímu hofmistru království Českého (Zdislavu Berkovi z Dubé), aby Židu Aronovi z Wurmasu k dluhu, kterýž za poddanými hrabat Jero- nyma a Lorence Šliků má, bylo dopomoženo. Ve Wurmasu, 25. května 1545. Najv. hofmistru král. Českého. Ferdinand oc. Urozený, věrný náš milý! Z příležících spisuov, jakej se dluh Žid Aron z Wurmasu při poddaných urozeného Jero- nyma a Lorence bratří hrabat Šlikuov míti praví, šířeji vyrozumíš, nás týž Žid se vší ponížeností a pokorú v tom za milostivé opatření, aby
342 K HISTORII ŽIDŮ 1545. ších měla trvati jen do sv. Jiří příštího roku, po tom čase pak měli radové komory královské úřad starších obmezovati každého roku, pokud by Židé v zemi byli. Ukazovalo to patrně na zamýšlenou další shovívavost k Židům; vedlé čehož však nicméně hned nazejtří potom (4. října) vyšlo nařízení královské ku konšelům Staroměstským, aby nahlédnouce v tento gleit Židům daný mimo osoby v něm uvedené jiných žádných netrpěli, nýbrž kteří by gleitů neměli, do čtyr neděl k odstěhování přidrželi pod trestáním. Tomek, Dějepis Prahy XI. 282. 1545. 504. Král Ferdinand podkomořímu království Českého (Wolfhardu Planknarovi z Kynšperku), aby Židu Davidovi z Žatce i jiným Židům v Žatci a Lito- měřicích oloupeným, k spravedlnosti jich dopomohl. V Sulzpachu, 6. března 1545. Podkomořímu král. Českého. Ferdinand oc. Statečný, věrný náš milý! Ačt sme před odjezdem naším z Prahy psaním naším poručiti ráčili, aby těm Židóm, kteří jsou v Žatci a v Litoměřicích času předešlého zloupeni, k spravedlnosti do- pomohl, kdež nepochybujem, že se tak zachováš, abychom o to dalšího starání a nabíhání od těch Židuov zbaveni býti mohli: ale poněvadž nás zde na cestě o touž věc z strany obloupení svého Žid David z Žatce, kterýž nyní v Novém Městečku v Falci jest, ať bychom o něho tolikéž psaní učiniti ráčili, poníženě prosil, kdež znajíc slušné býti tolikéžť jakž i předešle poroučieme přikazujíc, aby těm Židuom i to- muto bez dalších odtahuov podle vejpovědi naší k dluhom jich a což jest jim pobráno, dopomohl, jináče nečiníce. Dán v městě Sulzpachu v pátek po neděli Reminiscere léta oc. XLV a království ut s. Arch. místodrž. král. Česk. Missiven 34. fol. 44. 1545. 505. Král Ferdinand nejvyššímu hofmistru království Českého (Zdislavu Berkovi z Dubé), aby Židu Aronovi z Wurmasu k dluhu, kterýž za poddanými hrabat Jero- nyma a Lorence Šliků má, bylo dopomoženo. Ve Wurmasu, 25. května 1545. Najv. hofmistru král. Českého. Ferdinand oc. Urozený, věrný náš milý! Z příležících spisuov, jakej se dluh Žid Aron z Wurmasu při poddaných urozeného Jero- nyma a Lorence bratří hrabat Šlikuov míti praví, šířeji vyrozumíš, nás týž Žid se vší ponížeností a pokorú v tom za milostivé opatření, aby
Strana 343
V ČECHACH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 343 k záplatě dluhu svého přijíti mohl prosíc. Kdež znajíc slušné, pokudž 1545. by tak bylo, býti, poroučiemeť, aby na místě našem, pokudž ouřadu tvému náleží, tak to při týchž bratřích Šlicích opatřil, aby jmenovaný Žid bez dalších odtahuov k spravedlivému dluhu svému i k tomu, co jest skrze to škod vzal a nákladu učinil, přijíti mohl, abychom dále od téhož Žida o to nabíháni nebyli, jináče nečiníce. Dán z Wurmasu ut s. v pondělí [svatodušní léta oc. XLV a král. ut. s.]. Mist. arch. král. Česk. Mi siven 34. fol. 67. 506. Král Ferdinand poroučí Pražanům Staro- 1545. městským, aby Židy na pokoji nadále zanechali. Ve Wurmasu, 25. května 1545. Staroměstským. Ferdinand oc. Poctiví, věrní naši milí! Zprávu míti ráčieme, že sou od vás tohoto času nyní jminulého někteří Židé do vězení (pod příčinou jakoby bezpečenství neměli) vzati i na zdraví jich jim jest sa- ženo. Za kteréžto Židy králová Její Láska paní manželka naše nejmi- lejší jest se k vám milostivě přimluvila poroučejíc, aby s týmiž Židy pospícháno nebylo; ale táž přímluva ani poručení Její Lásky žádného jest zření při vás nemělo, nébrž i ta suplikací Její Lásky vám odeslaná, že jest dosti nevážlivě přijata. Nad kterýmžto předsevzetím vaším (po- kudž by tak bylo, jakž jsme spraveni) nemalou těžkost slušně nésti ráčieme. Protož vám poroučieme přikazujíc, abyšte všelijak u pokoji Židuov zanechali a na ně nesáhali a my se, když dá-li Buoh šťastný příjezd náš na hrad Pražský bude, dále na tu věc, kteráž jest se z strany těch Židuov vejš dotčených při vás zběhla, gruntovně vyptati, i v tom se podlé slušnosti spravedlivě (pokudž uznáme) zachovati ráčíme. Dán v městě říšském Wurmasu v pondělí svatodušní léta oc. XLV ut. supra. Míst. arch král. Českého. Missiven. 34. fol. 66 507. Král Ferdinand hejtmanu hradu Pražského Wol- 1545. fovi z Vřesovic na Teplici, aby spor Pražanův Staroměst- ských se Židy náležitě vyšetřil. Ve Wurmasu, 25. května 1545. Hajtmanu hradu Pražského. Ferdinand oc. Statečný věrný náš milý! Všemu tomu, co jsi nám z strany těch Židuov, na kteréž jsou Staroměstští sáhli, oznámil, sme šířeji vyrozuměli a takové tvé oznamení] i také pokud jsi se v tom dále k týmž Pražanuom zachoval, milostivě od tebe přijímati ráčieme. Než nad takovým jich Pražanuov předsevzetím žádné libosti nésti ne- ráčieme, čehož nechtíc my jim snášeti, psaní týmž Pražanuom o to či-
V ČECHACH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 343 k záplatě dluhu svého přijíti mohl prosíc. Kdež znajíc slušné, pokudž 1545. by tak bylo, býti, poroučiemeť, aby na místě našem, pokudž ouřadu tvému náleží, tak to při týchž bratřích Šlicích opatřil, aby jmenovaný Žid bez dalších odtahuov k spravedlivému dluhu svému i k tomu, co jest skrze to škod vzal a nákladu učinil, přijíti mohl, abychom dále od téhož Žida o to nabíháni nebyli, jináče nečiníce. Dán z Wurmasu ut s. v pondělí [svatodušní léta oc. XLV a král. ut. s.]. Mist. arch. král. Česk. Mi siven 34. fol. 67. 506. Král Ferdinand poroučí Pražanům Staro- 1545. městským, aby Židy na pokoji nadále zanechali. Ve Wurmasu, 25. května 1545. Staroměstským. Ferdinand oc. Poctiví, věrní naši milí! Zprávu míti ráčieme, že sou od vás tohoto času nyní jminulého někteří Židé do vězení (pod příčinou jakoby bezpečenství neměli) vzati i na zdraví jich jim jest sa- ženo. Za kteréžto Židy králová Její Láska paní manželka naše nejmi- lejší jest se k vám milostivě přimluvila poroučejíc, aby s týmiž Židy pospícháno nebylo; ale táž přímluva ani poručení Její Lásky žádného jest zření při vás nemělo, nébrž i ta suplikací Její Lásky vám odeslaná, že jest dosti nevážlivě přijata. Nad kterýmžto předsevzetím vaším (po- kudž by tak bylo, jakž jsme spraveni) nemalou těžkost slušně nésti ráčieme. Protož vám poroučieme přikazujíc, abyšte všelijak u pokoji Židuov zanechali a na ně nesáhali a my se, když dá-li Buoh šťastný příjezd náš na hrad Pražský bude, dále na tu věc, kteráž jest se z strany těch Židuov vejš dotčených při vás zběhla, gruntovně vyptati, i v tom se podlé slušnosti spravedlivě (pokudž uznáme) zachovati ráčíme. Dán v městě říšském Wurmasu v pondělí svatodušní léta oc. XLV ut. supra. Míst. arch král. Českého. Missiven. 34. fol. 66 507. Král Ferdinand hejtmanu hradu Pražského Wol- 1545. fovi z Vřesovic na Teplici, aby spor Pražanův Staroměst- ských se Židy náležitě vyšetřil. Ve Wurmasu, 25. května 1545. Hajtmanu hradu Pražského. Ferdinand oc. Statečný věrný náš milý! Všemu tomu, co jsi nám z strany těch Židuov, na kteréž jsou Staroměstští sáhli, oznámil, sme šířeji vyrozuměli a takové tvé oznamení] i také pokud jsi se v tom dále k týmž Pražanuom zachoval, milostivě od tebe přijímati ráčieme. Než nad takovým jich Pražanuov předsevzetím žádné libosti nésti ne- ráčieme, čehož nechtíc my jim snášeti, psaní týmž Pražanuom o to či-
Strana 344
344 K HISTORII ŽIDU 1545. níme poroučejíc, aby všelijak až do příjezdu našeho v pokoji s Židy byli a na ně nesáhali a tobě také poroučieme, aby se zatím dosta tečně a gruntovně dále na tu věc o ty Židy, kterak jest se zběhla a kdo toho puovodové a příčina jsou, vyptal a při příjezdu našem nám toho další zprávu dal, jináče nečiníce. Dán ut. s. [ve Wurmasu v pon- dělí svatodušní léta oc. XLV a království ut. s.]. 1545. Mist. arch. král. Česk. Missiven. 34. fol. 67. 507. Král Ferdinand dává Židu Abrahamovi Bene- šovu synu i s mateří, ženou a dětmi průvodní list (bezpe- čenství) před mocí ku právu od data listu tohoto do sv. Jiří příštího (23. dubna) 1546. Ve Wurmasu v pondělí den sv. Markety (13. července) 1545. (Česky.) Arch. míst. král. Česk. Missiv. 35., f. 22. 508. Bedřich z Knoblstorfu místodžící (v Onoltzpachu) markrabí Braniborského, kterémuž knížetství Opolské a Ratiborské byla zastavena, vypověděl Židy z těchto kní- žetství; král Ferdinand však, jemuž právo dědické v ze- mích těch i právo nad Židy náleželo, dal všem tam osed- lým Židům gleit a nařídil, aby v pokoji na dále byli za- necháni. Ve Wurmasu, 16. července 1545. Der Judischaft im Oplischen und Ratibarischen Glait vor Gewalt zum Rechten bis auf Wohlgefallen. Wir Ferdinand oc. bekennen offentlich mit diesem Brief und thun kund meniglich, nachdem wir Bericht empfangen, dass sich etliche markgräfische Räthe, Haupt- und Amptleut, auch zum Theil etliche unsere Underthanen unser erblichen Furstenthumber Opeln und Rati- bor understanden, die Judischaft, so in solichen unsern Furstenthumbern haussessig und wohnhaft sein, daraus zu verjagen und zu erlauben, und forderlich, wie uns furkumpt, dass der ehrenuest u. 1. G. Fridrich von Knoblstorff, marggrefischer Statthalter zu Onoltzpach unlangst gedachten Juden ernstlich auferlegt und beuolhen, dass sie das iherige, so sie allda haben, ee pesser on werden und verkaufen, und sich von dannen anderstwo erheben und begeben sollten. Welhes wir aber, weil wir die Regalien, Hocheit und Erbschaft in gemelten unsern erblichen Fursten- thumbern Oppeln und Ratibar haben, uns als dem rechten Erbherrn, sonst niemand anderm one Mitl zue und beuorsteet, hierinnen Ordnung zu geben und furzunemben, mit nichte gestatten noch zue geben mugen, und haben darumben aus diesen und anderen mer beweglichen Ur- sachen allen denen Juden sampt iren Weib, Kindern und Hausgesind, 1545.
344 K HISTORII ŽIDU 1545. níme poroučejíc, aby všelijak až do příjezdu našeho v pokoji s Židy byli a na ně nesáhali a tobě také poroučieme, aby se zatím dosta tečně a gruntovně dále na tu věc o ty Židy, kterak jest se zběhla a kdo toho puovodové a příčina jsou, vyptal a při příjezdu našem nám toho další zprávu dal, jináče nečiníce. Dán ut. s. [ve Wurmasu v pon- dělí svatodušní léta oc. XLV a království ut. s.]. 1545. Mist. arch. král. Česk. Missiven. 34. fol. 67. 507. Král Ferdinand dává Židu Abrahamovi Bene- šovu synu i s mateří, ženou a dětmi průvodní list (bezpe- čenství) před mocí ku právu od data listu tohoto do sv. Jiří příštího (23. dubna) 1546. Ve Wurmasu v pondělí den sv. Markety (13. července) 1545. (Česky.) Arch. míst. král. Česk. Missiv. 35., f. 22. 508. Bedřich z Knoblstorfu místodžící (v Onoltzpachu) markrabí Braniborského, kterémuž knížetství Opolské a Ratiborské byla zastavena, vypověděl Židy z těchto kní- žetství; král Ferdinand však, jemuž právo dědické v ze- mích těch i právo nad Židy náleželo, dal všem tam osed- lým Židům gleit a nařídil, aby v pokoji na dále byli za- necháni. Ve Wurmasu, 16. července 1545. Der Judischaft im Oplischen und Ratibarischen Glait vor Gewalt zum Rechten bis auf Wohlgefallen. Wir Ferdinand oc. bekennen offentlich mit diesem Brief und thun kund meniglich, nachdem wir Bericht empfangen, dass sich etliche markgräfische Räthe, Haupt- und Amptleut, auch zum Theil etliche unsere Underthanen unser erblichen Furstenthumber Opeln und Rati- bor understanden, die Judischaft, so in solichen unsern Furstenthumbern haussessig und wohnhaft sein, daraus zu verjagen und zu erlauben, und forderlich, wie uns furkumpt, dass der ehrenuest u. 1. G. Fridrich von Knoblstorff, marggrefischer Statthalter zu Onoltzpach unlangst gedachten Juden ernstlich auferlegt und beuolhen, dass sie das iherige, so sie allda haben, ee pesser on werden und verkaufen, und sich von dannen anderstwo erheben und begeben sollten. Welhes wir aber, weil wir die Regalien, Hocheit und Erbschaft in gemelten unsern erblichen Fursten- thumbern Oppeln und Ratibar haben, uns als dem rechten Erbherrn, sonst niemand anderm one Mitl zue und beuorsteet, hierinnen Ordnung zu geben und furzunemben, mit nichte gestatten noch zue geben mugen, und haben darumben aus diesen und anderen mer beweglichen Ur- sachen allen denen Juden sampt iren Weib, Kindern und Hausgesind, 1545.
Strana 345
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU, 345 in mer gedachten unsern erblichen Furstenthumbern häuslich, sess- 1545. und wohnhaft, bis auf unser genedigist Wohlgefallen und Widerrufen unser frei Sicherheit und Glaitt vor allem Gwalt zum Rechten gnedi- gist gegeben und mitgetheilt, geben und mitteilen inen auch solich unser Sicherheit und Gleit gemelter massen aus behmischer kuniglicher Macht, als oberster Herzog in Slesien, Oppeln und Ratibar hiemit wissentlich in Kraft ditz Briefs, mainen, setzen und wellen, dass viel gemelte Judischaft sampt iren Weib, Kindern und Hausgesind in un- sern erblichen Furstenthumbern Oppeln und Ratibar sess- und wohn- haft ditz unser Glaitt vor Gewalt zum Rechten nutzen, niessen, ge- brauchen, sich des freuen und behelfen mugen, meniglichs unverhindert; doch dass sie sich daneben auch gleitlich und friedlich verhalten, nie- manden seiner pillichen Anfordrung und Zuespruech an gepurlichen Orten, da sie von Alter her und von Rechts wegen zu gesteen schuldig rechtens stat thuen und nit wider sein; auch uns als des Erbherrn Widerruefung und Abkundung solches Gleits jederzeit bevor behalten. Gepieten darauf allen und jeden unseren Underthanen, was hohen oder niedern Stands, Ampts oder Wesens die sein, und sonderlich unserm jetzigen und künftigen obersten Hauptmann in Ober- und Niederslesien auch den marggrefischen Räten, Haupt- und Amptleuten und allen unsern Underthanen unserer erblichen Furstenthumber Oppeln und Ratibar und forderlich gemeltem Fridrichen von Knoblstorff und kunf- tigen Statthalter und Regenten zu Onoltzpach, hiemit ernstlich und wellen, dass ir vielgedacht Judischaft in unsern erblichen Furstenthum- bern Oppeln und Ratibar unvertrieben, zu Ruhe, Fried und unange- fochten auch bei diesem unserm königlichen Gleitt vor Gewalt zum Rechten die Zeit bis auf unser Wohlgefallen und Widerrufen be- rueblicht [sic]58) beleiben, sie soliches Gleits gebrauchen, nutzen, niessen lasset, mit nichts oder in keinerlei Weis dawider handlt noch jemanden ze thun gestattet, als lieb einem jeden sei unser schwere Straf und Un- gnad zu vermeiden; das meinen wir ernstlich. Des zu Urkund mit unserm kuniglichen aufgedruckten Insigl besiglt. Geben Wormbs den 16. Julii anno oc. im 45. Arch míst. král. Česk. Missiv. 33., ƒ 102. 509. Král Ferdinand hejtmanu Janu Posadovskému, aby Židé v Opolí a Ratiborsku při danných jim gleitech zachováni byli v pokoji. Ve Wurmasu, 16. července 1545. (Něm.) Arch. místodrž. král. Česk. Missiven 33., f. 103. 58) t. j. ruhig.
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU, 345 in mer gedachten unsern erblichen Furstenthumbern häuslich, sess- 1545. und wohnhaft, bis auf unser genedigist Wohlgefallen und Widerrufen unser frei Sicherheit und Glaitt vor allem Gwalt zum Rechten gnedi- gist gegeben und mitgetheilt, geben und mitteilen inen auch solich unser Sicherheit und Gleit gemelter massen aus behmischer kuniglicher Macht, als oberster Herzog in Slesien, Oppeln und Ratibar hiemit wissentlich in Kraft ditz Briefs, mainen, setzen und wellen, dass viel gemelte Judischaft sampt iren Weib, Kindern und Hausgesind in un- sern erblichen Furstenthumbern Oppeln und Ratibar sess- und wohn- haft ditz unser Glaitt vor Gewalt zum Rechten nutzen, niessen, ge- brauchen, sich des freuen und behelfen mugen, meniglichs unverhindert; doch dass sie sich daneben auch gleitlich und friedlich verhalten, nie- manden seiner pillichen Anfordrung und Zuespruech an gepurlichen Orten, da sie von Alter her und von Rechts wegen zu gesteen schuldig rechtens stat thuen und nit wider sein; auch uns als des Erbherrn Widerruefung und Abkundung solches Gleits jederzeit bevor behalten. Gepieten darauf allen und jeden unseren Underthanen, was hohen oder niedern Stands, Ampts oder Wesens die sein, und sonderlich unserm jetzigen und künftigen obersten Hauptmann in Ober- und Niederslesien auch den marggrefischen Räten, Haupt- und Amptleuten und allen unsern Underthanen unserer erblichen Furstenthumber Oppeln und Ratibar und forderlich gemeltem Fridrichen von Knoblstorff und kunf- tigen Statthalter und Regenten zu Onoltzpach, hiemit ernstlich und wellen, dass ir vielgedacht Judischaft in unsern erblichen Furstenthum- bern Oppeln und Ratibar unvertrieben, zu Ruhe, Fried und unange- fochten auch bei diesem unserm königlichen Gleitt vor Gewalt zum Rechten die Zeit bis auf unser Wohlgefallen und Widerrufen be- rueblicht [sic]58) beleiben, sie soliches Gleits gebrauchen, nutzen, niessen lasset, mit nichts oder in keinerlei Weis dawider handlt noch jemanden ze thun gestattet, als lieb einem jeden sei unser schwere Straf und Un- gnad zu vermeiden; das meinen wir ernstlich. Des zu Urkund mit unserm kuniglichen aufgedruckten Insigl besiglt. Geben Wormbs den 16. Julii anno oc. im 45. Arch míst. král. Česk. Missiv. 33., ƒ 102. 509. Král Ferdinand hejtmanu Janu Posadovskému, aby Židé v Opolí a Ratiborsku při danných jim gleitech zachováni byli v pokoji. Ve Wurmasu, 16. července 1545. (Něm.) Arch. místodrž. král. Česk. Missiven 33., f. 103. 58) t. j. ruhig.
Strana 346
346 K HISTORII ŽIDŮ 1545. 510. Král Ferdinand místodržícímu markrabí Brani- borského v Onoltzpachu Bedřichu Knoblstorfovi: poně- vadž Židům v knížetství Opolském a Ratiborském dán gleit královský, aby nebyli sužováni a ze země vypoví- dáni. Ve Wurmasu, 16. července 1545. (Něm.) Arch. míst. král. Česk. Missiv. 33., f. 103. 1545. 511. Král Ferdinand biskupu Vratislavskému, aby jako vrchní hejtman Židy v knížetstvích Opolském a Ra- tiborském před násilným sužováním a neoprávněným vy- povídáním ze země přichránil, poněvadž jim byl dángleit královský. Ve Wurmasu, 16. července 1545. (Něm.) Archiv místodrž. král. Česk. Missiv. 33., f. 104. 1545. 512. Král Ferdinand dává Židu Jakubovi Širmerovi z Lehnice s ženou i dětmi jeho gleit před mocí ku právu od data listu tohoto do sv. Jiří příštího. (od 28. srpna 1545 do 23. dubna 1546). Na hradě Pražském v pátek po sv Bartolo- měji (28. srpna) 1545. (Česky.) Arch. místodrž. král. Česk. Missiv. 35, f. 25. 1545. 513. Král Ferdinand potvrzuje Izrahelovi Munkovi někdy králem Ludvíkem otci jeho Žalmanovi udělená jistá práva, jichž rod ten užívati má na tak dlouho pokud Židé v království Českém budou zůstávati. Na hradě Praž- ském, 28. září 1545. Izrahelovi Munkovi Židu potvrzení listu krále Ludvíka. My Ferdinand etc. Oznamujem tímto listem všem, jakož jsme léta tisícího pětistého třicátého čtvrtého v pondělí u vigilji svatého Ma- těje apoštola božího Žalmonovi Munkovi Židu z Prahy listu krále Lud- víka slavné paměti potvrditi ráčili, kterýžto list v sobě zejména zavírá a obsahuje: když kolivěk k vybírání berní a jiných daní výběrčí a summovníci voleni budou, aby vždycky dva z rodu svého podle jiných za výběrčí mívali a k tomu aby na časy budoucí při sázení a obnovo- vání ouřaduov dva starší a dva obecní z rodu jich usazování bývali, a také aby on Munka a rod jeho mohli Mistra jednoho, kterýžby se jim hodný k tomu viděl a zdál, sobě voliti oc. I poněvadž jest svrchupsaný Žalman Munka umřel a týž list krále Ludvíka i potvrzení naše na to vyšlé na Izrahele Munka syna jeho a rod jeho se vztahuje, a dotčený Izrahel Munka ten list v moci své,
346 K HISTORII ŽIDŮ 1545. 510. Král Ferdinand místodržícímu markrabí Brani- borského v Onoltzpachu Bedřichu Knoblstorfovi: poně- vadž Židům v knížetství Opolském a Ratiborském dán gleit královský, aby nebyli sužováni a ze země vypoví- dáni. Ve Wurmasu, 16. července 1545. (Něm.) Arch. míst. král. Česk. Missiv. 33., f. 103. 1545. 511. Král Ferdinand biskupu Vratislavskému, aby jako vrchní hejtman Židy v knížetstvích Opolském a Ra- tiborském před násilným sužováním a neoprávněným vy- povídáním ze země přichránil, poněvadž jim byl dángleit královský. Ve Wurmasu, 16. července 1545. (Něm.) Archiv místodrž. král. Česk. Missiv. 33., f. 104. 1545. 512. Král Ferdinand dává Židu Jakubovi Širmerovi z Lehnice s ženou i dětmi jeho gleit před mocí ku právu od data listu tohoto do sv. Jiří příštího. (od 28. srpna 1545 do 23. dubna 1546). Na hradě Pražském v pátek po sv Bartolo- měji (28. srpna) 1545. (Česky.) Arch. místodrž. král. Česk. Missiv. 35, f. 25. 1545. 513. Král Ferdinand potvrzuje Izrahelovi Munkovi někdy králem Ludvíkem otci jeho Žalmanovi udělená jistá práva, jichž rod ten užívati má na tak dlouho pokud Židé v království Českém budou zůstávati. Na hradě Praž- ském, 28. září 1545. Izrahelovi Munkovi Židu potvrzení listu krále Ludvíka. My Ferdinand etc. Oznamujem tímto listem všem, jakož jsme léta tisícího pětistého třicátého čtvrtého v pondělí u vigilji svatého Ma- těje apoštola božího Žalmonovi Munkovi Židu z Prahy listu krále Lud- víka slavné paměti potvrditi ráčili, kterýžto list v sobě zejména zavírá a obsahuje: když kolivěk k vybírání berní a jiných daní výběrčí a summovníci voleni budou, aby vždycky dva z rodu svého podle jiných za výběrčí mívali a k tomu aby na časy budoucí při sázení a obnovo- vání ouřaduov dva starší a dva obecní z rodu jich usazování bývali, a také aby on Munka a rod jeho mohli Mistra jednoho, kterýžby se jim hodný k tomu viděl a zdál, sobě voliti oc. I poněvadž jest svrchupsaný Žalman Munka umřel a týž list krále Ludvíka i potvrzení naše na to vyšlé na Izrahele Munka syna jeho a rod jeho se vztahuje, a dotčený Izrahel Munka ten list v moci své,
Strana 347
V ČECHACH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 347 kterýž jsme viděti ráčili, má, poníženě a se vší pokorú jest nás jmeno- 1545. vaný Izrahel Munka prosil, abychom jemu a rodu jeho zase jakožto pravému synu někdy Žalmana Munka toho listu a obdarování vejšdo- tčeného potvrditi ráčili. Kdež znajíc slušné býti, chtíce tomu aby on Izrahel Munka i s rodem svým při tom listu krále Ludvíka i předešlém potvrzení našem a při všem, což se v tomto listu píše, nyní i napotom zuostaven a od každého zachován byl, bez přerušení toho všeho, což v prvním listu a potvrzení našem se zavírá, jemu Izrahelovi Munkovi a rodu jeho mocí královskú v Čechách, jistým vědomím naším tímto listem potvrzujem a při tom dokudž Židé v království našem Českém zuostanou, jeho zůstavujem; přikazujíce všem poddaným našim a zvláště poctivým purgmistru a konšelóm Starého města Pražského, věrným našim milým, i také všem starším a obecním Židóm Pražským ny- nějším i budoucím, abyste svrchupsaného Izrahele Munka Žida i rod jeho při tom při všem, což se v předešlém i tomto potvrzení našem obsahuje, neporušitedlně zachovali a jeho při tom zuostavili, žádných jemu v tom překážek nečiníce a nikomu jinému činiti dopouštějíce pod uvarováním hněvu a nemilosti naší královské i pokuty na to v krále Ludvíka listu a potvrzení našem obsažené, propadení. Tomu na svě- domí oc. Dán na hradě Pražském v pondělí den sv. Václava léta 1545 a království ut supra. Arch. místodrž. král. Česk. Missiv. 35., f. 44. 514. Král Ferdinand přidává, prodlužuje 62 o so- 1545. bám, rodinám židovským gleit od svatého Jiří příštího na další tři léta a ustanovuje, aby prvních sedm osob v listině vyjmenovaných byly staršími Židy až do sv. Jiří příštího, od toho pak času abyko- mora česká úřad starších Židů každého roku obno- vovala dokud Židé v Čechách budou zůstávati. Na hradě pražském, 30. září 1545. Přidává se glaitu Židóm Pražským za tři léta pořád zběhlá, na pergameně pod menší pečetí vyšel. My Ferdinand oc. Oznamujem tímto listem všem, jakož někteří Židé od nás glait až do svatého Jiří najprv příštího sobě daný mají, že jsme z příčin hodných týmž Židóm i některým jiným dolepsaným téhož glaitu před mocí ku právu přidati ráčili a tímto listem s dobrým rozmyslem, naším jistým vědomím, s radú věrných našich milých mocí královskú v Ce- chách přidáváme, zejména Mistru Hoškovi, Izrahelovi Mun- kovi, Izakovi Barochovu synu, Maierovi Fidleru,
V ČECHACH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 347 kterýž jsme viděti ráčili, má, poníženě a se vší pokorú jest nás jmeno- 1545. vaný Izrahel Munka prosil, abychom jemu a rodu jeho zase jakožto pravému synu někdy Žalmana Munka toho listu a obdarování vejšdo- tčeného potvrditi ráčili. Kdež znajíc slušné býti, chtíce tomu aby on Izrahel Munka i s rodem svým při tom listu krále Ludvíka i předešlém potvrzení našem a při všem, což se v tomto listu píše, nyní i napotom zuostaven a od každého zachován byl, bez přerušení toho všeho, což v prvním listu a potvrzení našem se zavírá, jemu Izrahelovi Munkovi a rodu jeho mocí královskú v Čechách, jistým vědomím naším tímto listem potvrzujem a při tom dokudž Židé v království našem Českém zuostanou, jeho zůstavujem; přikazujíce všem poddaným našim a zvláště poctivým purgmistru a konšelóm Starého města Pražského, věrným našim milým, i také všem starším a obecním Židóm Pražským ny- nějším i budoucím, abyste svrchupsaného Izrahele Munka Žida i rod jeho při tom při všem, což se v předešlém i tomto potvrzení našem obsahuje, neporušitedlně zachovali a jeho při tom zuostavili, žádných jemu v tom překážek nečiníce a nikomu jinému činiti dopouštějíce pod uvarováním hněvu a nemilosti naší královské i pokuty na to v krále Ludvíka listu a potvrzení našem obsažené, propadení. Tomu na svě- domí oc. Dán na hradě Pražském v pondělí den sv. Václava léta 1545 a království ut supra. Arch. místodrž. král. Česk. Missiv. 35., f. 44. 514. Král Ferdinand přidává, prodlužuje 62 o so- 1545. bám, rodinám židovským gleit od svatého Jiří příštího na další tři léta a ustanovuje, aby prvních sedm osob v listině vyjmenovaných byly staršími Židy až do sv. Jiří příštího, od toho pak času abyko- mora česká úřad starších Židů každého roku obno- vovala dokud Židé v Čechách budou zůstávati. Na hradě pražském, 30. září 1545. Přidává se glaitu Židóm Pražským za tři léta pořád zběhlá, na pergameně pod menší pečetí vyšel. My Ferdinand oc. Oznamujem tímto listem všem, jakož někteří Židé od nás glait až do svatého Jiří najprv příštího sobě daný mají, že jsme z příčin hodných týmž Židóm i některým jiným dolepsaným téhož glaitu před mocí ku právu přidati ráčili a tímto listem s dobrým rozmyslem, naším jistým vědomím, s radú věrných našich milých mocí královskú v Ce- chách přidáváme, zejména Mistru Hoškovi, Izrahelovi Mun- kovi, Izakovi Barochovu synu, Maierovi Fidleru,
Strana 348
343 K HISTORII ŽIDŮ 1545. Markwartovi Kapříkovu zeti, Mathesovi z Litoměřic, Andě- lovi Barochovu synu, Mojžíšovi Březnickému, Mark- wartovi z Staré školy Josefovi Judovu synu, Samuelovi Vokatého zeti, Mistru Wolfovi, Šeflovi z Kolína, Michalovi z Chomutova, Lazarovi Barochovu zeti, Kolmanovi Samue- lovu synu, Samuelovi Saxovi, Mojžíšovi lékaři, Izaiá- šovi Judovu synu, Šťastnému Malostranskému, Abraha- movi Benešovu synu, Feytlovi, Jakubovi Noskovu synu, Chaynovi starému, Izrahelovi lékaři, Jakubovi Enochovu zeti, Davidovi Hankovi, Jakubovi Ebsteynovi, Jaku- bovi Mayrovi z Vostrova, Izaakovi z Bavor, Ašlovi z Tau- žima, Davidovi lékaři, Izrahelovi Šalmonovu synu, Maie- rovi starého Chayma zeti, Markusovi, Jakubovi Jonášovu synu, Feyrerovi Nasonu zeti z Litoměřic, Žalmonovi Mathesovu zeti z Litoměřic, Levovi sklenáři, Enochovi z Staré školy, Eliá- šovi, Gymplovi Uryášovi lékaři, Jakubovi, Izaiášovi Munkovi, Liberlovi Jakubovu synu, Ruhamovi Eliášovu synu, Izákovi z Staré školy, Šalmonovi bratru jeho, Judlovi Lazarovu synu, Jakubovi Širmerovi, Mistru Markwartovi Poláku, Samuelovi kostkáři, Wolfovi, Feytlovi sklenáři, Selig- manovi, Jodlovi, Feytlovi lutnistovi, Zuzaně vdově, Cyr- lové vdově, Reslin židovce Anně židovce a Lídě židovce. Kterýžto glait náš svobodný a bezpečný před mocí ku právu těm všem svrchu- psaným Židóm s mateřemi, ženami, dětmi a statky jich ode dne sv. Jiří najprvé příštího až do tří let pořád zběhlých státi a trvati má a nic dále, chtíce tomu konečně, aby při témž glaitu od každého bez pře- rušení zachováni byli. A tíž Židé, aby nám každého roku plat náš do komory totiž tři sta kop grošuov českých bez vejmluv spravovali a to rozdílně, při každém svatém Havle puol druhého sta kop grošuov českých a při sv. Jiří tolikéž puol druhého sta kop grošuov českých vydávali a vy- dávati povinni byli. A jakož jsme také v předešlém glaitu našem nížeji postaveném osobám židovským, znajíc při nich nedostatek na zdraví býti a že ti Židé svrchupsaní, kteříž od nás glait mají, dobře bez těch osob ně- kterých býti nemohou, povolení naše dáti ráčili, aby tolikéž až do sv. Jiří příštího v království Českém zuostaly, jmenovitě dva kantoři, tři školníci, dva branní, čtyři ponocní, jeden řezník, jeden, který dobytky židovské zařezuje, jeden hrobník s ženami a dětmi jich, item, osm špi- tálníkuov mužuov a dvě, kteréž jich hlídají, dvanácte žen v špitálu a dvě kteréž jich hlídají. I jestli že z těch osob mimo ty, kteří špitálníci
343 K HISTORII ŽIDŮ 1545. Markwartovi Kapříkovu zeti, Mathesovi z Litoměřic, Andě- lovi Barochovu synu, Mojžíšovi Březnickému, Mark- wartovi z Staré školy Josefovi Judovu synu, Samuelovi Vokatého zeti, Mistru Wolfovi, Šeflovi z Kolína, Michalovi z Chomutova, Lazarovi Barochovu zeti, Kolmanovi Samue- lovu synu, Samuelovi Saxovi, Mojžíšovi lékaři, Izaiá- šovi Judovu synu, Šťastnému Malostranskému, Abraha- movi Benešovu synu, Feytlovi, Jakubovi Noskovu synu, Chaynovi starému, Izrahelovi lékaři, Jakubovi Enochovu zeti, Davidovi Hankovi, Jakubovi Ebsteynovi, Jaku- bovi Mayrovi z Vostrova, Izaakovi z Bavor, Ašlovi z Tau- žima, Davidovi lékaři, Izrahelovi Šalmonovu synu, Maie- rovi starého Chayma zeti, Markusovi, Jakubovi Jonášovu synu, Feyrerovi Nasonu zeti z Litoměřic, Žalmonovi Mathesovu zeti z Litoměřic, Levovi sklenáři, Enochovi z Staré školy, Eliá- šovi, Gymplovi Uryášovi lékaři, Jakubovi, Izaiášovi Munkovi, Liberlovi Jakubovu synu, Ruhamovi Eliášovu synu, Izákovi z Staré školy, Šalmonovi bratru jeho, Judlovi Lazarovu synu, Jakubovi Širmerovi, Mistru Markwartovi Poláku, Samuelovi kostkáři, Wolfovi, Feytlovi sklenáři, Selig- manovi, Jodlovi, Feytlovi lutnistovi, Zuzaně vdově, Cyr- lové vdově, Reslin židovce Anně židovce a Lídě židovce. Kterýžto glait náš svobodný a bezpečný před mocí ku právu těm všem svrchu- psaným Židóm s mateřemi, ženami, dětmi a statky jich ode dne sv. Jiří najprvé příštího až do tří let pořád zběhlých státi a trvati má a nic dále, chtíce tomu konečně, aby při témž glaitu od každého bez pře- rušení zachováni byli. A tíž Židé, aby nám každého roku plat náš do komory totiž tři sta kop grošuov českých bez vejmluv spravovali a to rozdílně, při každém svatém Havle puol druhého sta kop grošuov českých a při sv. Jiří tolikéž puol druhého sta kop grošuov českých vydávali a vy- dávati povinni byli. A jakož jsme také v předešlém glaitu našem nížeji postaveném osobám židovským, znajíc při nich nedostatek na zdraví býti a že ti Židé svrchupsaní, kteříž od nás glait mají, dobře bez těch osob ně- kterých býti nemohou, povolení naše dáti ráčili, aby tolikéž až do sv. Jiří příštího v království Českém zuostaly, jmenovitě dva kantoři, tři školníci, dva branní, čtyři ponocní, jeden řezník, jeden, který dobytky židovské zařezuje, jeden hrobník s ženami a dětmi jich, item, osm špi- tálníkuov mužuov a dvě, kteréž jich hlídají, dvanácte žen v špitálu a dvě kteréž jich hlídají. I jestli že z těch osob mimo ty, kteří špitálníci
Strana 349
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 349 jsou, někteří zemřeli, tímto listem naším povolení dáváme, aby jiné 1545. osoby na místo těch zemřelých, bez kterýchž slušně býti nemohou, při- jaty byly a tolikéž od sv. Jiří příštího až do tří let pořád zběhlých v království Českém zuostati mohly. Protož přikazujem všem ouředníkóm, obyvatelóm a poddaným našim ze všech stavuov království Českého a zvláště Pražanuom, věr- ným milým, abyste vejš jmenované Židy s mateřemi, ženami, dětmi i statkem jich při tom glaitu a zvláštním bezpečenství našem a ochraně naší královské před mocí ku právu měli, drželi a neporušitedlně až do vejš psaného času zachovali, žádných jim v tom překážek nečiníce ani komu jinému činiti dopouštějíce pod uvarováním hněvu a nemilosti naší královské i jistého trestání, ač by kdo tomuto glaitu našemu otporen byl. Však také konečně to míti ráčíme, aby všickni ti Židé v listu a glaitu tomto našem postavení všelijak gleitovně a pokojně se zacho- vávali a lidí lichvami neobyčejnými neobtěžovali, než tak se při tom, jakž jest jim předešle na jistý spuosob živnost jich vyměřena, drželi pod uvarováním nemilosti naší i pokuty propadení. A kdež jsme v nej- prvnějším i nejposlednějším glaitu našem sedmi osobám židovským, kteréž v tomto glaitu napřed jmenovány také postaveny jsou, toho do- pustili, aby jiné Židy spravovali, protož tolikéž těm osobám starším tímto listem povolujeme a na místo Žalmona Munky umrlého Izrahele Munku syna jeho usazujeme; tak aby těch sedm osob jako starší a přední Židé všecky jiné Židy, což jich v tomto glaitu se obsahuje, po- kudž za slušné a spravedlivé jest až do sv. Jiří nejprv příštího řídili a spravovali, obce neutiskali, tak aby dobrý řád a svornost mezi nimi byla. Než při času sv. Jiří, aby zřízené rady komory naší v království Českém z poručení našeho Židy starší každého roku dokudž v králov- ství tomto zůstanou, sadili a obnovovali. Tomu na svědomí pečeť naši královskú menší k listu tomuto přitisknúti jsme rozkázali. Dán na hradě Pražském v středu den svatého Jeronyma léta 1545 a království ut supra. Místodrž. arch. král. Česk. Missiv. 35., f. 46. 515. Král Ferdinand osvobozuje Žida Abrahama syna 1545. Benešova z Prahy od podezření zučiněného na něho vyznání, že by účasten byl pálení, pro kterouž hlavně příčinu Židé z Čech byli vypovědíni. Na hradě Pražském 1. října 1545. Osvobození Abrahamovi Židu, aby jemu ke škodě nebylo vyznání, kteréž se na něho stalo.
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 349 jsou, někteří zemřeli, tímto listem naším povolení dáváme, aby jiné 1545. osoby na místo těch zemřelých, bez kterýchž slušně býti nemohou, při- jaty byly a tolikéž od sv. Jiří příštího až do tří let pořád zběhlých v království Českém zuostati mohly. Protož přikazujem všem ouředníkóm, obyvatelóm a poddaným našim ze všech stavuov království Českého a zvláště Pražanuom, věr- ným milým, abyste vejš jmenované Židy s mateřemi, ženami, dětmi i statkem jich při tom glaitu a zvláštním bezpečenství našem a ochraně naší královské před mocí ku právu měli, drželi a neporušitedlně až do vejš psaného času zachovali, žádných jim v tom překážek nečiníce ani komu jinému činiti dopouštějíce pod uvarováním hněvu a nemilosti naší královské i jistého trestání, ač by kdo tomuto glaitu našemu otporen byl. Však také konečně to míti ráčíme, aby všickni ti Židé v listu a glaitu tomto našem postavení všelijak gleitovně a pokojně se zacho- vávali a lidí lichvami neobyčejnými neobtěžovali, než tak se při tom, jakž jest jim předešle na jistý spuosob živnost jich vyměřena, drželi pod uvarováním nemilosti naší i pokuty propadení. A kdež jsme v nej- prvnějším i nejposlednějším glaitu našem sedmi osobám židovským, kteréž v tomto glaitu napřed jmenovány také postaveny jsou, toho do- pustili, aby jiné Židy spravovali, protož tolikéž těm osobám starším tímto listem povolujeme a na místo Žalmona Munky umrlého Izrahele Munku syna jeho usazujeme; tak aby těch sedm osob jako starší a přední Židé všecky jiné Židy, což jich v tomto glaitu se obsahuje, po- kudž za slušné a spravedlivé jest až do sv. Jiří nejprv příštího řídili a spravovali, obce neutiskali, tak aby dobrý řád a svornost mezi nimi byla. Než při času sv. Jiří, aby zřízené rady komory naší v království Českém z poručení našeho Židy starší každého roku dokudž v králov- ství tomto zůstanou, sadili a obnovovali. Tomu na svědomí pečeť naši královskú menší k listu tomuto přitisknúti jsme rozkázali. Dán na hradě Pražském v středu den svatého Jeronyma léta 1545 a království ut supra. Místodrž. arch. král. Česk. Missiv. 35., f. 46. 515. Král Ferdinand osvobozuje Žida Abrahama syna 1545. Benešova z Prahy od podezření zučiněného na něho vyznání, že by účasten byl pálení, pro kterouž hlavně příčinu Židé z Čech byli vypovědíni. Na hradě Pražském 1. října 1545. Osvobození Abrahamovi Židu, aby jemu ke škodě nebylo vyznání, kteréž se na něho stalo.
Strana 350
350 K HISTORII ŽIDŮ My Ferdinand oc. Oznamujem tímto listem všem, jakož jse času jminulého vyznání na některé Židy Pražské i jiné v království našem Českém stalo, jako by oni těmi vohni, kteříž v témž království tehdáž povstávali, vinni býti a peníze na taková pálení dávati měli, mezi kte- rýmiž také na Abrahama Žida Benešova syna z Prahy o touž věc vy- znání bylo; kdež pak najvíce z té příčiny pro ta podezřelá pálení Židé ten čas z království našeho Českého vypověděni jsou: ale majíc my potom zprávu, že jest z těch Židuov mnohému takovými vyznáními tolikéž i svrchupsanému Abrahamovi Benešovu synu ublížení se stalo, ráčili sme jistému počtu z osob židovských i také dotčenému Abraha- movi glait náš bezpečný do určitého času dáti, jakž týž glait náš šířeji v sobě obsahuje. I poněvadž týž Abraham Žid po takovém na něho učiněném vy- znání nikda se nepokrejval, než s jinými vypověděnými Židy toho času z království Českého vystěhovati se nemuosil, nechtíc my, aby vejš psaný Abraham Žid pro takovou svou nevinu z strany toho svrchu- psaného vyznání (poněvadž na něho nic toho uznáno nebylo) v jakém dalším nebezpečenství býti, kterú těžkost nésti a někto se na téhož Abrahama o to navracovati měl: protož s dobrým rozmyslem, naším jistým vědomiem, s radou věrných našich milých, mocí královskú v Čechách jeho Abrahama Žida tímto listem naším toho vyznání prázdna činíme, aby se žádný na téhož Žida Abrahama o to více ne- navracoval, ani které těžkosti žádným spůosobem nyní i napotom proto jemu nečinil a moci činiti neměl pod uvarováním nemilosti naší královské. Tomu na svědomí oc. Dán na hradě Pražském ve čtvrtek po sv. Václavu léta oc. XLV a království ut supra. 1545. Arch. místodrž. král. Česk. Missiv. 35., f. 46. 1545. 516. Král Ferdinand dává Židům Mojžíšovi Izákovu synu, Jakubovi Anšlovi, Mistru Aronovi a Izákovi Pro- senskému gleit svobodný, bezpečný před mocí ku právu od sv. Jiří nejprv příštího až do tří let pořád zběhlých. Na hradě Pražském, (v sobotu po sv. Jeronymu) 3. října 1545. (Česky.) Arch. místodrž. král. Česk. Missiv. 35., f. 49. 1545. 517. Král Ferdinand dává gleit Jos. Maierovi zeti, Abrahamovi Lazarovi zeti, Rachaelové Hoškové a synu jejímu Jakubovi, učiteli dětí židovských, vdově Judesové, Kusilovi Nošíkovi, Lazarovi bratru Dyny a Enochovi s křivými ústy, před mocí ku právu v Čechách od sv. Jiří příštího (23. dubna 1546) až do tří let a poroučí všem,
350 K HISTORII ŽIDŮ My Ferdinand oc. Oznamujem tímto listem všem, jakož jse času jminulého vyznání na některé Židy Pražské i jiné v království našem Českém stalo, jako by oni těmi vohni, kteříž v témž království tehdáž povstávali, vinni býti a peníze na taková pálení dávati měli, mezi kte- rýmiž také na Abrahama Žida Benešova syna z Prahy o touž věc vy- znání bylo; kdež pak najvíce z té příčiny pro ta podezřelá pálení Židé ten čas z království našeho Českého vypověděni jsou: ale majíc my potom zprávu, že jest z těch Židuov mnohému takovými vyznáními tolikéž i svrchupsanému Abrahamovi Benešovu synu ublížení se stalo, ráčili sme jistému počtu z osob židovských i také dotčenému Abraha- movi glait náš bezpečný do určitého času dáti, jakž týž glait náš šířeji v sobě obsahuje. I poněvadž týž Abraham Žid po takovém na něho učiněném vy- znání nikda se nepokrejval, než s jinými vypověděnými Židy toho času z království Českého vystěhovati se nemuosil, nechtíc my, aby vejš psaný Abraham Žid pro takovou svou nevinu z strany toho svrchu- psaného vyznání (poněvadž na něho nic toho uznáno nebylo) v jakém dalším nebezpečenství býti, kterú těžkost nésti a někto se na téhož Abrahama o to navracovati měl: protož s dobrým rozmyslem, naším jistým vědomiem, s radou věrných našich milých, mocí královskú v Čechách jeho Abrahama Žida tímto listem naším toho vyznání prázdna činíme, aby se žádný na téhož Žida Abrahama o to více ne- navracoval, ani které těžkosti žádným spůosobem nyní i napotom proto jemu nečinil a moci činiti neměl pod uvarováním nemilosti naší královské. Tomu na svědomí oc. Dán na hradě Pražském ve čtvrtek po sv. Václavu léta oc. XLV a království ut supra. 1545. Arch. místodrž. král. Česk. Missiv. 35., f. 46. 1545. 516. Král Ferdinand dává Židům Mojžíšovi Izákovu synu, Jakubovi Anšlovi, Mistru Aronovi a Izákovi Pro- senskému gleit svobodný, bezpečný před mocí ku právu od sv. Jiří nejprv příštího až do tří let pořád zběhlých. Na hradě Pražském, (v sobotu po sv. Jeronymu) 3. října 1545. (Česky.) Arch. místodrž. král. Česk. Missiv. 35., f. 49. 1545. 517. Král Ferdinand dává gleit Jos. Maierovi zeti, Abrahamovi Lazarovi zeti, Rachaelové Hoškové a synu jejímu Jakubovi, učiteli dětí židovských, vdově Judesové, Kusilovi Nošíkovi, Lazarovi bratru Dyny a Enochovi s křivými ústy, před mocí ku právu v Čechách od sv. Jiří příštího (23. dubna 1546) až do tří let a poroučí všem,
Strana 351
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 351 zvláště Pražanům, aby při všem, což v obecním gleitu na 1545. pergameně Židům daném zapsáno, byli zachováni. Na hradě Pražském, 4. října 1545 (Česky.) Arch. místodrž. král. Česk. Missiv. 35, f. 50. 518. Král Ferdinand dává Kaufmanovi a Englovi bra- 1545. třím a Izákovi s otcem Jakubem starým i s mateřemi, ženami a dětmi gleit »svobodný, bezpečný před mocí ku právu« od sv. Jiří příštího (23. dubna 1546) do tří let. Na hradě Pražském, (v pondělí po sv. Jeronymu) 5. října 1545. (Česky.) Arch. místodrž. král. Česk. Missiv. 35., f. 50. 519. Král Ferdinand oznamuje konšelům Staréhoměsta 1545. Pražského, že dal jistému počtu osob židovských gleity, i nařizuje, aby mimo ty jiných žádných netrpěli a do tří neděl jim vystěhovati se kázali. Na hradě Pražském, 5. října 1545. Staroměstským. Ferdinand oc. Poctiví, věrní naši milí! Věděti vám dáváme, že sme určitému počtu osobám židovským glaity naše svobodné do jmeno- vitého času dáti ráčili. Protož vám poroučieme, abyšte v ty glaity (požádajíc jich od Židuov) nahlédli a cožkolivěč Židuov mimo ten počet kterýž od nás glaity mají, nejdeno bude, abyšte jim jménem naším rozkázali a tak to konečně opatřili, aby od datum ve třech nedělích z Prahy se vybrali a vystěhovali a žádnému konečně dalšího příročí nedávali, než tak se jakž vám psáti ráčieme zachovali, jináče nečiníce. Jestliže by se pak který Žid přes takovú zápověď najíti dal, toho budete moci podle náležitosti trestati. Dán ut supra [na hradě Pražském v pondělí po sv. Jeronymu léta oc. XLV]. Arch. místodrž. král. Česk. Missiv. 34., ƒ 139. 520. Král Ferdinand udílí Židu Mojžíšovi synu někdy 1545. Heřmana z Prahy právo, aby sám jediný knihy židovskéa hebraiské mohl tisknouti. Ve Vídni, 19. listopadu 1545. List na duplatě Mojžíšovi Židu, aby až do živnosti své knihy ebrajské tisknúti mohl. My Ferdinand oc. Oznamujem tímto listem všem, jakož sme pře- dešle Heřmanovi Židovi z Prahy, aby knihy židovský a ebrajský do živnosti své tisknúti mohl, milostivě dopustiti ráčili, tak jakž list náš jemu na to vydaný šířeji v sobě obsahuje: i poněvadž jest již týž Žid Heřman umřel a syna Mojžíše po sobě pozuostavil, i prošeni sme jme-
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 351 zvláště Pražanům, aby při všem, což v obecním gleitu na 1545. pergameně Židům daném zapsáno, byli zachováni. Na hradě Pražském, 4. října 1545 (Česky.) Arch. místodrž. král. Česk. Missiv. 35, f. 50. 518. Král Ferdinand dává Kaufmanovi a Englovi bra- 1545. třím a Izákovi s otcem Jakubem starým i s mateřemi, ženami a dětmi gleit »svobodný, bezpečný před mocí ku právu« od sv. Jiří příštího (23. dubna 1546) do tří let. Na hradě Pražském, (v pondělí po sv. Jeronymu) 5. října 1545. (Česky.) Arch. místodrž. král. Česk. Missiv. 35., f. 50. 519. Král Ferdinand oznamuje konšelům Staréhoměsta 1545. Pražského, že dal jistému počtu osob židovských gleity, i nařizuje, aby mimo ty jiných žádných netrpěli a do tří neděl jim vystěhovati se kázali. Na hradě Pražském, 5. října 1545. Staroměstským. Ferdinand oc. Poctiví, věrní naši milí! Věděti vám dáváme, že sme určitému počtu osobám židovským glaity naše svobodné do jmeno- vitého času dáti ráčili. Protož vám poroučieme, abyšte v ty glaity (požádajíc jich od Židuov) nahlédli a cožkolivěč Židuov mimo ten počet kterýž od nás glaity mají, nejdeno bude, abyšte jim jménem naším rozkázali a tak to konečně opatřili, aby od datum ve třech nedělích z Prahy se vybrali a vystěhovali a žádnému konečně dalšího příročí nedávali, než tak se jakž vám psáti ráčieme zachovali, jináče nečiníce. Jestliže by se pak který Žid přes takovú zápověď najíti dal, toho budete moci podle náležitosti trestati. Dán ut supra [na hradě Pražském v pondělí po sv. Jeronymu léta oc. XLV]. Arch. místodrž. král. Česk. Missiv. 34., ƒ 139. 520. Král Ferdinand udílí Židu Mojžíšovi synu někdy 1545. Heřmana z Prahy právo, aby sám jediný knihy židovskéa hebraiské mohl tisknouti. Ve Vídni, 19. listopadu 1545. List na duplatě Mojžíšovi Židu, aby až do živnosti své knihy ebrajské tisknúti mohl. My Ferdinand oc. Oznamujem tímto listem všem, jakož sme pře- dešle Heřmanovi Židovi z Prahy, aby knihy židovský a ebrajský do živnosti své tisknúti mohl, milostivě dopustiti ráčili, tak jakž list náš jemu na to vydaný šířeji v sobě obsahuje: i poněvadž jest již týž Žid Heřman umřel a syna Mojžíše po sobě pozuostavil, i prošeni sme jme-
Strana 352
352 K HISTORII ŽIDŮ 1545. nem téhož Mojžíše Žida, syna již dotčeného Heřmana, abychom jemu toho též z milosti naší královské, aby knihy židovský a ebrajský do živnosti své tisknúti mohl, dopustiti ráčili. K jehožto pokorné prosbě nakloněni jsouce, již psanú milost sme témuž Mojžíšovi jako i předešle otci jeho učiniti ráčili a tímto listem s dobrým rozmyslem, naším jistým vědomím s radou věrných našich milých, mocí královskú v Čechách činíme, tak aby vejš psaný Mojžíš Žid z Prahy do své živnosti podle této milosti toho užíval v Praze a v království Českém, a jiný žádný Žid židovské a ebrajské knihy tisknúti mohl a moc měl a to pod pokutou desíti hřiven zlata, kterýž by se Žid tak nezachoval, propadení. Protož přikazujem všem obyvatelóm a poddaným našim ze všech stavuov krá- lovstvie Českého nynějším i budoucím věrným milým a zvláště Židóm, abyšte svrchupsaného Mojžíše Žida při této milosti naší jměli, drželi a neporušitedlně až do živnosti jeho zachovali žádných jemu v tom pře- kážek nečiníce ani komu jinému činiti dopouštějíce. Tomu na svědomí pečeť naší královskú k tomuto listu přitisknúti sme rozkázali. Dán v Vídni v středu den s. Alžběty léta oc. 45. a království našich Římského 15., Uherského 19. a Českého 20. Arch. místodrž. král. Česk. Missiv. 35., f. 53. 521. Král Ferdinand radám komory české, aby Židé, kteří gleitu nemají, v Praze nebyli trpěni. Ve Vratislavi 5. května 1546. Ferdinand, z boží milosti Římský, Uherský, Český oc. král, infant v Hispanii, arcikníže Rakouské a markrabie Moravský oc. Stateční věrní naši milí! Jakož sme vám na ten čas Židy Pražské do komory naší k opatrování a spravování poručiti ráčili, i věděti vám dáváme, že jsou Pražané na nás vznesli, že by drahně Židuov v Praze, kteří gleitu od nás nemají, býti mělo. I nechtíc my, aby jací jiní Židé krom těch, kteří od nás gleit mají, v Praze bydleti měli, protož vám poroučieme přika- zujíc, jakž vás toto psaní naše duojde, abyšte od toho dne ve dvou nedělích pořád zběhlých všem Židóm z Prahy, kteřížkoli od nás gleitu nemají, vystěhovati se rozkázali. Pakli by kteří přes to zuostali, věděti vám dáváme, že sme Pražanóm Staroměstským přikázati ráčili, aby ty všecky Židy z města vyhnati dali a jich déle netrpěli. I znajíc jistú vuoli naši býti, tak se, jak vám psáti račieme, zachovejte, jináče neči- níce. Dán v Vratislavi v středu po neděli provodní léta oc. 46. 1546. Orig v arch. místodrž. král. Česk. J. 4/1. 1546. 522. Král Ferdinand konšelům Starého města Praž- ského, že komoře české poručeno, aby Židé, kteříž
352 K HISTORII ŽIDŮ 1545. nem téhož Mojžíše Žida, syna již dotčeného Heřmana, abychom jemu toho též z milosti naší královské, aby knihy židovský a ebrajský do živnosti své tisknúti mohl, dopustiti ráčili. K jehožto pokorné prosbě nakloněni jsouce, již psanú milost sme témuž Mojžíšovi jako i předešle otci jeho učiniti ráčili a tímto listem s dobrým rozmyslem, naším jistým vědomím s radou věrných našich milých, mocí královskú v Čechách činíme, tak aby vejš psaný Mojžíš Žid z Prahy do své živnosti podle této milosti toho užíval v Praze a v království Českém, a jiný žádný Žid židovské a ebrajské knihy tisknúti mohl a moc měl a to pod pokutou desíti hřiven zlata, kterýž by se Žid tak nezachoval, propadení. Protož přikazujem všem obyvatelóm a poddaným našim ze všech stavuov krá- lovstvie Českého nynějším i budoucím věrným milým a zvláště Židóm, abyšte svrchupsaného Mojžíše Žida při této milosti naší jměli, drželi a neporušitedlně až do živnosti jeho zachovali žádných jemu v tom pře- kážek nečiníce ani komu jinému činiti dopouštějíce. Tomu na svědomí pečeť naší královskú k tomuto listu přitisknúti sme rozkázali. Dán v Vídni v středu den s. Alžběty léta oc. 45. a království našich Římského 15., Uherského 19. a Českého 20. Arch. místodrž. král. Česk. Missiv. 35., f. 53. 521. Král Ferdinand radám komory české, aby Židé, kteří gleitu nemají, v Praze nebyli trpěni. Ve Vratislavi 5. května 1546. Ferdinand, z boží milosti Římský, Uherský, Český oc. král, infant v Hispanii, arcikníže Rakouské a markrabie Moravský oc. Stateční věrní naši milí! Jakož sme vám na ten čas Židy Pražské do komory naší k opatrování a spravování poručiti ráčili, i věděti vám dáváme, že jsou Pražané na nás vznesli, že by drahně Židuov v Praze, kteří gleitu od nás nemají, býti mělo. I nechtíc my, aby jací jiní Židé krom těch, kteří od nás gleit mají, v Praze bydleti měli, protož vám poroučieme přika- zujíc, jakž vás toto psaní naše duojde, abyšte od toho dne ve dvou nedělích pořád zběhlých všem Židóm z Prahy, kteřížkoli od nás gleitu nemají, vystěhovati se rozkázali. Pakli by kteří přes to zuostali, věděti vám dáváme, že sme Pražanóm Staroměstským přikázati ráčili, aby ty všecky Židy z města vyhnati dali a jich déle netrpěli. I znajíc jistú vuoli naši býti, tak se, jak vám psáti račieme, zachovejte, jináče neči- níce. Dán v Vratislavi v středu po neděli provodní léta oc. 46. 1546. Orig v arch. místodrž. král. Česk. J. 4/1. 1546. 522. Král Ferdinand konšelům Starého města Praž- ského, že komoře české poručeno, aby Židé, kteříž
Strana 353
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 353 gleitu nemají, z Prahy se vystěhovali. Ve Vratislavi, 5. května 1456. 1546. Staroměstským. Ferdinand oc. Poctiví, věrní naši milí! Jakož jsou vyslaní vaši na nás těžkost, kterúž jse z strany těch Židuov, kteří od nás glaitu ne- mají, míti pravíte, vznesli, poníženě nás v tom za milostivé a brzké opatření prosíc: i věděti vám dáváme, že sme zřízeným radám komory naší v království Českém psaní učiniti a poručiti ráčili, aby ode dne, kterého jim toto psaní naše dodáno bude, všem Židóm v Praze, kteří- koli glaitu od nás nemají, ve dvou nedělích pořád zběhlých se z Prahy vystěhovati rozkázali. A jestliže by kteří Židé přes to v Pražských městech nemajíc od nás glaitu zuostali, tehdy vám poroučieme, abyšte vy všecky ty Židy, jakž sme vám i předešle rozkaz učinili, vyhnati roz- kázali, jináče nečiníce. Dán v Vratislavi v středu po provodní neděli léta oc. XLVI a království ut supra. Místodrž. arch. král. Česk. Missiv. 38., f. 45. 523. Král Ferdinand dává Židům Izákovi Maiovi, 1546. ženě, dětem i zeti jeho a Davidovi Chromému z Prahy i s ženou a dětmi gleit a nařizuje všem, zvláště Praža- nům, aby od sv. Jiří minulého (23. dubna 1546) do tří let před mocí ku právu zachováni byli, aby potřeby krá- lovské jim uložené mohli vyříditi. Ve Vratislavi ve čtvrtek po sv. Stanislavu (13. května) 1546. Arch. místodrž. král. Česk. Missiv. 35., f. 64. 524. Popis Židův Pražských, jich žen, dětí, příbuz- 1546. ných i čeledi, kteří listů bezpečných neměli, vykonaný dne 8. června 1546 a popis dne 10. června t. r. těch, jimž královské gleity byly vystaveny.59) 59) Popis Židů Pražských z r. 1546 náleží mezi vzácné kusy pro historii Židů v Čechách, podáváť skoro na tisíc jmen Židů v Praze tehdy sídlících, určuje jich zaměstknání, počet členů rodiny, u některých i rodiště a kdybychom měli při- psané ještě stáří, byl by to starý obrazec nového sčítání lidu, z něhož vyzírají i národnostní poměry. G. Wolf uveřejnil popis Židů Pražských z r. 1546 v »Zeit- schrift für die Geschichte der Juden in Deutschland, Braunschweig 1886 pag. 177, arciť s některými chybami a úvodem, z něhož nepoznáváme, jak a proč ta- kový seznam povstal. Z listin zde uveřejněných jest všechno jasné. PhC. Salomon H. Lieben v Praze podjal se ochotně namáhavé práce, že srovnal jména popisu z r. 1546 s nápisy náhrobních kamenů ze starého židovského hřbitova. Nápisy takové pečlivě opsané, rejstříkem opatřené, jichž jest přes 13.000, jsou majetkem 23
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 353 gleitu nemají, z Prahy se vystěhovali. Ve Vratislavi, 5. května 1456. 1546. Staroměstským. Ferdinand oc. Poctiví, věrní naši milí! Jakož jsou vyslaní vaši na nás těžkost, kterúž jse z strany těch Židuov, kteří od nás glaitu ne- mají, míti pravíte, vznesli, poníženě nás v tom za milostivé a brzké opatření prosíc: i věděti vám dáváme, že sme zřízeným radám komory naší v království Českém psaní učiniti a poručiti ráčili, aby ode dne, kterého jim toto psaní naše dodáno bude, všem Židóm v Praze, kteří- koli glaitu od nás nemají, ve dvou nedělích pořád zběhlých se z Prahy vystěhovati rozkázali. A jestliže by kteří Židé přes to v Pražských městech nemajíc od nás glaitu zuostali, tehdy vám poroučieme, abyšte vy všecky ty Židy, jakž sme vám i předešle rozkaz učinili, vyhnati roz- kázali, jináče nečiníce. Dán v Vratislavi v středu po provodní neděli léta oc. XLVI a království ut supra. Místodrž. arch. král. Česk. Missiv. 38., f. 45. 523. Král Ferdinand dává Židům Izákovi Maiovi, 1546. ženě, dětem i zeti jeho a Davidovi Chromému z Prahy i s ženou a dětmi gleit a nařizuje všem, zvláště Praža- nům, aby od sv. Jiří minulého (23. dubna 1546) do tří let před mocí ku právu zachováni byli, aby potřeby krá- lovské jim uložené mohli vyříditi. Ve Vratislavi ve čtvrtek po sv. Stanislavu (13. května) 1546. Arch. místodrž. král. Česk. Missiv. 35., f. 64. 524. Popis Židův Pražských, jich žen, dětí, příbuz- 1546. ných i čeledi, kteří listů bezpečných neměli, vykonaný dne 8. června 1546 a popis dne 10. června t. r. těch, jimž královské gleity byly vystaveny.59) 59) Popis Židů Pražských z r. 1546 náleží mezi vzácné kusy pro historii Židů v Čechách, podáváť skoro na tisíc jmen Židů v Praze tehdy sídlících, určuje jich zaměstknání, počet členů rodiny, u některých i rodiště a kdybychom měli při- psané ještě stáří, byl by to starý obrazec nového sčítání lidu, z něhož vyzírají i národnostní poměry. G. Wolf uveřejnil popis Židů Pražských z r. 1546 v »Zeit- schrift für die Geschichte der Juden in Deutschland, Braunschweig 1886 pag. 177, arciť s některými chybami a úvodem, z něhož nepoznáváme, jak a proč ta- kový seznam povstal. Z listin zde uveřejněných jest všechno jasné. PhC. Salomon H. Lieben v Praze podjal se ochotně namáhavé práce, že srovnal jména popisu z r. 1546 s nápisy náhrobních kamenů ze starého židovského hřbitova. Nápisy takové pečlivě opsané, rejstříkem opatřené, jichž jest přes 13.000, jsou majetkem 23
Strana 354
354 K HISTORII ŽIDŮ Léta Páně 1546 fer. III. ante Pentecostes (8. června) z poručení pánův, pánův Židé tito sú poznamenáni, kteří gleituov nemají, při přítomnosti starších Židuov, a oni osobně se přiznali jeden každý z nich. Izdrahel sklenář, rodil se zde. Markvart řezník, rodil se zde. Šťastný řezník, rodil se zde. Levička a David syn jeho, v Sedlci se otec rodil a syn zde. Samuhel zeť jeho Levičky, v Litoměřicích se rodil a druhý Sa- muhel též zeť jeho Levičky rodil se v Bydžově a tehdaž byl přes pole. Markvart kostkář, ten neví, kde se rodil, a jest zde na 50 ler. Chajm starý, rodil se zde i jeho předkové. Izák z Ledče; rodil se zde. Izdrahel řezník, rodil se zde. Izák starý, rodil se zde. Izák syn Lazaruov, z Staré školy školník, zde. Mojžíš, který brady střihá, rodil se v Brunšvíku. Kykule jest přes pole. Izák z staré školy, zde.60) Šimon starý, zde. Izák Joheluov syn, zde se rodil a zde má i duom. Mayer Halíř, na Boru se rodil. Daniel z Staré školy, nemocen a zde se rodil. Izák starý hrobník, zde. Fauber, zde. Mojžíš brannej, nebyl zde ten čas, narodil se zde. Mayer Tausk, do Krakova odjel, v Domažlicích se narodil. 61) Izák, který málo vidí, v Mladé Boleslavi se rodil. Žalman řezník, rodil se zde. Abraham Halíř na [...] se rodil. 62) Mojžíš z Staré školy [...] v Benátkách na ten čas byl a zde se rodil. 1546. židovského pohrobního bratrstva (Chebra-Kachischa) založ. r. 1564. Srovnání úředního českého popisu s hebrejskými nápisy náhrobními ztíženo hojnými změ- nami jmen a sice tvary českýmí i hebrejskými, dále také tím, že popis z r. 1546 není úplný seznam všech před tím a po tom roce v Praze zůstávajících Židů, a konečně že někteří v seznamu uvedení z Prahy se vystěhovali a v cizině zemřeli. V poznámkách položen letopočet hebrejský zároveň s užívaným nyní letopočtem. 60) Léta 5332 = 1572 zemřela vdova rabího Hendel, dcera Izáka ze Staré školy 61) Léta 5337 = 1577 zemřel Jakub Meier Tausk, jehož otec Juda Tausk vedle náhrobního nápisu narodil se v Domažlicích. 62) Léta 5351 = 1591 zemřel Abraham syn Mojžíše Hellera.
354 K HISTORII ŽIDŮ Léta Páně 1546 fer. III. ante Pentecostes (8. června) z poručení pánův, pánův Židé tito sú poznamenáni, kteří gleituov nemají, při přítomnosti starších Židuov, a oni osobně se přiznali jeden každý z nich. Izdrahel sklenář, rodil se zde. Markvart řezník, rodil se zde. Šťastný řezník, rodil se zde. Levička a David syn jeho, v Sedlci se otec rodil a syn zde. Samuhel zeť jeho Levičky, v Litoměřicích se rodil a druhý Sa- muhel též zeť jeho Levičky rodil se v Bydžově a tehdaž byl přes pole. Markvart kostkář, ten neví, kde se rodil, a jest zde na 50 ler. Chajm starý, rodil se zde i jeho předkové. Izák z Ledče; rodil se zde. Izdrahel řezník, rodil se zde. Izák starý, rodil se zde. Izák syn Lazaruov, z Staré školy školník, zde. Mojžíš, který brady střihá, rodil se v Brunšvíku. Kykule jest přes pole. Izák z staré školy, zde.60) Šimon starý, zde. Izák Joheluov syn, zde se rodil a zde má i duom. Mayer Halíř, na Boru se rodil. Daniel z Staré školy, nemocen a zde se rodil. Izák starý hrobník, zde. Fauber, zde. Mojžíš brannej, nebyl zde ten čas, narodil se zde. Mayer Tausk, do Krakova odjel, v Domažlicích se narodil. 61) Izák, který málo vidí, v Mladé Boleslavi se rodil. Žalman řezník, rodil se zde. Abraham Halíř na [...] se rodil. 62) Mojžíš z Staré školy [...] v Benátkách na ten čas byl a zde se rodil. 1546. židovského pohrobního bratrstva (Chebra-Kachischa) založ. r. 1564. Srovnání úředního českého popisu s hebrejskými nápisy náhrobními ztíženo hojnými změ- nami jmen a sice tvary českýmí i hebrejskými, dále také tím, že popis z r. 1546 není úplný seznam všech před tím a po tom roce v Praze zůstávajících Židů, a konečně že někteří v seznamu uvedení z Prahy se vystěhovali a v cizině zemřeli. V poznámkách položen letopočet hebrejský zároveň s užívaným nyní letopočtem. 60) Léta 5332 = 1572 zemřela vdova rabího Hendel, dcera Izáka ze Staré školy 61) Léta 5337 = 1577 zemřel Jakub Meier Tausk, jehož otec Juda Tausk vedle náhrobního nápisu narodil se v Domažlicích. 62) Léta 5351 = 1591 zemřel Abraham syn Mojžíše Hellera.
Strana 355
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 355 Samuhel syn Abrahamův [... Jleře jel do Benátek a zde 1546. se rodil. Josef Munkuov bratr, zde. Eliáš, chudý děti učí, v Litoměřicích. Izdrahel Daviduov syn, učí děti, rodil se zde a sedí na rathouze. Kaufman v Chomútově. Anjel bratr Kaufmanuov, přes pole jest, v Chomútově se rodil. Lazar kostkář, zde. Alexander kostkář a Izák kostkář bratr jeho, zde. Josef Muz Rachal kazatel, ten zde není a zdejší rodič není. 63) Izák Rej, v šatlavě sedí zde. Mojžíš, ten z rozkazu Židuov jel již pryč. Kejklíř, ten také již ujel pryč. Izák Mendelín, sedí v šatlavě, někdé v Čechách se rodil. Izák z Žatce v Žatci. Izák syn šlejféře Eliáše na zámku byl, zde. Hošek z Litoměřic, nežádá sám zde býti. Mojžíš Muz nežádá zde býti, jel již pryč. Izák Kráva řezník, zde. Mojžíš zeť, z mastných krámuov, jel do Teplice, zde se rodil. Jakub Klesterle, přes pole jest a rodil se v Klášteře. Markvart Tomáš jel již pryč, ale že zde chce zase býti. Asser lazebník, v Udlicích se rodil. Kaffman, ten jest blázen, v Taužimi se rodil. Nachman, v Klatovech se rodil. Eliáš Kulhavý, v Saské zemi. Josef soustružník v [. . .Jarecké zemi. Izák bezzubý, blízko [....Jdenburku se rodil. Samuhel Mendelín, zde se rodil. Fejtl Steklý, ten se nedostavil, než u Lidy Fejtlové se přecho- vává a v Boleslavi se rodil. Mojžíš zeť Davida [. ..Jvského, jel do Polsky na kupectví, ne- rodil se zde. Josef vinopal [...Jčicích se rodil. Litman Pintrle, ten se [. ..], to jest ten, jako byl vymrskán z města. Lazar Babka, zde. 63) Léta 5359 = 1599 zemřelá Lea Rie jmenuje se ženou syna Izáka Rie (nevěstou.)
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 355 Samuhel syn Abrahamův [... Jleře jel do Benátek a zde 1546. se rodil. Josef Munkuov bratr, zde. Eliáš, chudý děti učí, v Litoměřicích. Izdrahel Daviduov syn, učí děti, rodil se zde a sedí na rathouze. Kaufman v Chomútově. Anjel bratr Kaufmanuov, přes pole jest, v Chomútově se rodil. Lazar kostkář, zde. Alexander kostkář a Izák kostkář bratr jeho, zde. Josef Muz Rachal kazatel, ten zde není a zdejší rodič není. 63) Izák Rej, v šatlavě sedí zde. Mojžíš, ten z rozkazu Židuov jel již pryč. Kejklíř, ten také již ujel pryč. Izák Mendelín, sedí v šatlavě, někdé v Čechách se rodil. Izák z Žatce v Žatci. Izák syn šlejféře Eliáše na zámku byl, zde. Hošek z Litoměřic, nežádá sám zde býti. Mojžíš Muz nežádá zde býti, jel již pryč. Izák Kráva řezník, zde. Mojžíš zeť, z mastných krámuov, jel do Teplice, zde se rodil. Jakub Klesterle, přes pole jest a rodil se v Klášteře. Markvart Tomáš jel již pryč, ale že zde chce zase býti. Asser lazebník, v Udlicích se rodil. Kaffman, ten jest blázen, v Taužimi se rodil. Nachman, v Klatovech se rodil. Eliáš Kulhavý, v Saské zemi. Josef soustružník v [. . .Jarecké zemi. Izák bezzubý, blízko [....Jdenburku se rodil. Samuhel Mendelín, zde se rodil. Fejtl Steklý, ten se nedostavil, než u Lidy Fejtlové se přecho- vává a v Boleslavi se rodil. Mojžíš zeť Davida [. ..Jvského, jel do Polsky na kupectví, ne- rodil se zde. Josef vinopal [...Jčicích se rodil. Litman Pintrle, ten se [. ..], to jest ten, jako byl vymrskán z města. Lazar Babka, zde. 63) Léta 5359 = 1599 zemřelá Lea Rie jmenuje se ženou syna Izáka Rie (nevěstou.)
Strana 356
356 K HISTORII ŽIDŮ Samuhel Anka pachole, oznámili, že jest jel do Benátek.64) Natan Dýlka, v Klecanech se kryje a nerodil se zde.65) Markvart z Libně, leží nemocen, nerodil se zde. Lazar z Libně jeho bratr, nepostavil se také a praví, že by v Klecanech byl. Gutman probýř, na zámku byl, zde se nerodil. Izák lékař, ten nebyl přítomen a zde se rodil.66) Šťastný Lidin bratr, sklenář, zde. Samuhel, děti učí, v Boleslavi se rodil. David Pesachův syn, učí děti a nebyl tehdáž přítomen. Mistr Man, v Uhřích se rodil.67) Mandl starý, v Němcích se rodil. Rabský, zde. Izdrahel kantor v Ruské zemi.68) Žalman Mojžíše syn, kantor, zde.69) Jakub sklenář, v Chomútově. Mandl druhý starý, zde. Josef Zuben včera přijel, zde. Abraham Enoff, jel do Polsky.70) Markvart slepý, ten leží a zde se rodil. Mayer Ježek byl na zámku a v Chomútově se rodil. Samuhel husař, v Plzni. Izák Michaluov, v Boleslavi. Jakub Vítuov zeť, učí děti, v Chomútově. Hošek Lavený zde, dělá. Chajm Saxuov bratr, zlámal ruku, leží nemocen. Kykl Žid byritky dělá [...] se nepostavil. Samuhel Hoškuov zeť, do Vlach jel. Araham Enoff. 1546. 64) Rodinné jméno Anke, Anki vyskytuje se v epitafiích v 1. 1607—1712. 65) Léta 5357 = 1597 zemřel Izák syn Natana Dilky. 66) L. 5333 = 1573 zemřel Izák rofe (lékař) syn Natana Poria rofe. 67) V právním dobrozdání o rozvodu manželském v Praze jmenuje rabín z Krakova Mojžíš Isserles při roce 5310 = 1550 rabína v Praze Mana. (Právní dobrozdání č. 55. t.) 68) L. 5345 = 1585 zemřel Lipman syn předčítatele syna Izdrahele chasana (kantora). 69) L. 5333 = 1573 zemřel Žalman chasan (kantor) syn Mojžíše. Byl kantorem v Staré škole a zařezoval dobytky. 70) L. 5356 = 1596 zemřela Blimele, dcera Aberla Enova (Aberle jest de- minutivum slova Abraham).
356 K HISTORII ŽIDŮ Samuhel Anka pachole, oznámili, že jest jel do Benátek.64) Natan Dýlka, v Klecanech se kryje a nerodil se zde.65) Markvart z Libně, leží nemocen, nerodil se zde. Lazar z Libně jeho bratr, nepostavil se také a praví, že by v Klecanech byl. Gutman probýř, na zámku byl, zde se nerodil. Izák lékař, ten nebyl přítomen a zde se rodil.66) Šťastný Lidin bratr, sklenář, zde. Samuhel, děti učí, v Boleslavi se rodil. David Pesachův syn, učí děti a nebyl tehdáž přítomen. Mistr Man, v Uhřích se rodil.67) Mandl starý, v Němcích se rodil. Rabský, zde. Izdrahel kantor v Ruské zemi.68) Žalman Mojžíše syn, kantor, zde.69) Jakub sklenář, v Chomútově. Mandl druhý starý, zde. Josef Zuben včera přijel, zde. Abraham Enoff, jel do Polsky.70) Markvart slepý, ten leží a zde se rodil. Mayer Ježek byl na zámku a v Chomútově se rodil. Samuhel husař, v Plzni. Izák Michaluov, v Boleslavi. Jakub Vítuov zeť, učí děti, v Chomútově. Hošek Lavený zde, dělá. Chajm Saxuov bratr, zlámal ruku, leží nemocen. Kykl Žid byritky dělá [...] se nepostavil. Samuhel Hoškuov zeť, do Vlach jel. Araham Enoff. 1546. 64) Rodinné jméno Anke, Anki vyskytuje se v epitafiích v 1. 1607—1712. 65) Léta 5357 = 1597 zemřel Izák syn Natana Dilky. 66) L. 5333 = 1573 zemřel Izák rofe (lékař) syn Natana Poria rofe. 67) V právním dobrozdání o rozvodu manželském v Praze jmenuje rabín z Krakova Mojžíš Isserles při roce 5310 = 1550 rabína v Praze Mana. (Právní dobrozdání č. 55. t.) 68) L. 5345 = 1585 zemřel Lipman syn předčítatele syna Izdrahele chasana (kantora). 69) L. 5333 = 1573 zemřel Žalman chasan (kantor) syn Mojžíše. Byl kantorem v Staré škole a zařezoval dobytky. 70) L. 5356 = 1596 zemřela Blimele, dcera Aberla Enova (Aberle jest de- minutivum slova Abraham).
Strana 357
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 357 1546. Ženské pohlaví. Hluchá Susmanová žena, zde. Rachel vdova, zde. Tamar dcera kostkáře, vdova, zde. Rechl dcera starého Chejma, stůně jí dítě, zde. Ester dcera Žalmana vokatého, zde. Ruendl vdova kulhavá, nerodila se zde. Nechama, ta pro starost nemohla jíti, zde. Cypora vdova stará, v Němcích. Rachel žena někdy Davida kantora, zde.71) Judka vdova, v Chomútově. Hendl slepá, pro starost nemůže jíti. Kele matka Faubora, zde se rodila. Machna Mojžíše koníře žena, v Chomútově. Haška Permana Halíře dcera, vdova, zde. Máta z Domažlic, vdova velmi stará, nestála pro starost. Mariana není zde, než bejvá k soudu, že jí muže zabili. Rachel vdova jest vodnatelná a leží. Brauna žena Chejna bratra Junova, vdova, zde. Estera a Anna dcery Librtantovy, k soudu bývají zde, neb jim otce zabili. Růže vdova, nedala se nadjíti zde. Nechamy žena, ta jela na ten čas pryč. Estera vdova, žena Eliáše někdy šlejfíře, zde. Anna vdova z Staré školy, nemocná jest, zde. Hendle dcera Izáka, jela již pryč. Zuzanna dcera Hendle, vdova se dvěma dětmi, zde. Glykla vdova stará, neví, kde se rodila. Pachel nevěsta Žalmana kazatele, v Nepomuce se rodila a má dvě děti. Ryška Mojžíšova žena, ta nežádá zde býti. Anna dcera Izáka, který sedí v šatlavě s Hendl ženou a matkou její a ještě dětí jest tré, zde. Freidl žena Levičky, zde. Dubra sestra Krávova, vdova nemocná, zde. Lia vdova, chodí žebrati po domích, zde. Ryfka Černá, vdova, v Marecké zemi. Bejda dcera Izdrahele lékaře, vdova, zde. 71) L. 5395 = 1635 zemřela Rachel, choť Jakuba syna Izdrahele, syna Da- vida chasana (kantora).
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 357 1546. Ženské pohlaví. Hluchá Susmanová žena, zde. Rachel vdova, zde. Tamar dcera kostkáře, vdova, zde. Rechl dcera starého Chejma, stůně jí dítě, zde. Ester dcera Žalmana vokatého, zde. Ruendl vdova kulhavá, nerodila se zde. Nechama, ta pro starost nemohla jíti, zde. Cypora vdova stará, v Němcích. Rachel žena někdy Davida kantora, zde.71) Judka vdova, v Chomútově. Hendl slepá, pro starost nemůže jíti. Kele matka Faubora, zde se rodila. Machna Mojžíše koníře žena, v Chomútově. Haška Permana Halíře dcera, vdova, zde. Máta z Domažlic, vdova velmi stará, nestála pro starost. Mariana není zde, než bejvá k soudu, že jí muže zabili. Rachel vdova jest vodnatelná a leží. Brauna žena Chejna bratra Junova, vdova, zde. Estera a Anna dcery Librtantovy, k soudu bývají zde, neb jim otce zabili. Růže vdova, nedala se nadjíti zde. Nechamy žena, ta jela na ten čas pryč. Estera vdova, žena Eliáše někdy šlejfíře, zde. Anna vdova z Staré školy, nemocná jest, zde. Hendle dcera Izáka, jela již pryč. Zuzanna dcera Hendle, vdova se dvěma dětmi, zde. Glykla vdova stará, neví, kde se rodila. Pachel nevěsta Žalmana kazatele, v Nepomuce se rodila a má dvě děti. Ryška Mojžíšova žena, ta nežádá zde býti. Anna dcera Izáka, který sedí v šatlavě s Hendl ženou a matkou její a ještě dětí jest tré, zde. Freidl žena Levičky, zde. Dubra sestra Krávova, vdova nemocná, zde. Lia vdova, chodí žebrati po domích, zde. Ryfka Černá, vdova, v Marecké zemi. Bejda dcera Izdrahele lékaře, vdova, zde. 71) L. 5395 = 1635 zemřela Rachel, choť Jakuba syna Izdrahele, syna Da- vida chasana (kantora).
Strana 358
358 K HISTORII ŽIDŮ Rejle, stonalo jí dítě, nebyla tu, v Moravě se rodila. Hyndle z Velvar, nebyla přítomna, zde se nerodila. Rejle Kafmanová žena, v šestinedělích leží, v Němcích. Rechl žena Izáka bezzubého nebyla tu a zde se nerodila. Myndel vdova s dítětem, v Litoměřicích. Mariana matka Samuhele Mendelína s Dubrou s svého muže dcerou nebyla přítomna, zde. Radeš žena Abrahamova s dvěma dětmi, v Teplici. Jutka vdova, které zabili muže v Turnově. Zuzanna sestra Lidina, ta se nepostavila, neb ji Lida přechovává. Lille vdova Máta, nepostavila se a nerodila se zde. Sára dcera Davida Horšovského, zde. Jutka, vdova stará, zde. Anka Sedlerova žena, vdova, jela do Turnova na jarmark. Judka a Rechl hrbovatá dcera Rosmana, zde se nerodila. Sára dcera Izáka z Staré školy, muž její není zde. Lea vdova stará, hlídá u nemocných dětí. Matrona, pálí víno, zde. Semach Steklá, tu chovají pro Buoh, zde. Růže dcera Mayera Ebšteina, muž její v Polště učí děti. Rachel vdova někdy po Mojžíšovi, v Marecké zemi. Myndl žena Mistra Mana, zde. Sára žena Izáka Ráje, v Plané. Judyt a Muška, dcery Mojžíše Suchého z masných krámuov, zde. Sára Samuhele Haléře dcera, zde. Sára Nátanová Dýlky dcera, zde. Dubra žena Samuhele z Staré školy, zde. Hesl nemocný, který klobouky prodává, v Domažlicích. Rejsl, vdova dcera Šťastného Malostranského. 1546. Léta 1546 feria V. ante Pentecostes (10. června) po- sepsaní Židé, kteří gleity jakéžkoli a od kohožkoli sobě dané mají: Gleit krále JMti 1546, datum jeho v Vratislavi feria V. post Stanislai. (13. května). Izák Maj, Hutta žena, synové: Mayer, Běla žena, Samuhel zeť Hoška, Mandl, Sara; kuchařka Slunka. David, žena Alena, děti: Sára, Plumka, Ansl, Ruože, Stampsa,
358 K HISTORII ŽIDŮ Rejle, stonalo jí dítě, nebyla tu, v Moravě se rodila. Hyndle z Velvar, nebyla přítomna, zde se nerodila. Rejle Kafmanová žena, v šestinedělích leží, v Němcích. Rechl žena Izáka bezzubého nebyla tu a zde se nerodila. Myndel vdova s dítětem, v Litoměřicích. Mariana matka Samuhele Mendelína s Dubrou s svého muže dcerou nebyla přítomna, zde. Radeš žena Abrahamova s dvěma dětmi, v Teplici. Jutka vdova, které zabili muže v Turnově. Zuzanna sestra Lidina, ta se nepostavila, neb ji Lida přechovává. Lille vdova Máta, nepostavila se a nerodila se zde. Sára dcera Davida Horšovského, zde. Jutka, vdova stará, zde. Anka Sedlerova žena, vdova, jela do Turnova na jarmark. Judka a Rechl hrbovatá dcera Rosmana, zde se nerodila. Sára dcera Izáka z Staré školy, muž její není zde. Lea vdova stará, hlídá u nemocných dětí. Matrona, pálí víno, zde. Semach Steklá, tu chovají pro Buoh, zde. Růže dcera Mayera Ebšteina, muž její v Polště učí děti. Rachel vdova někdy po Mojžíšovi, v Marecké zemi. Myndl žena Mistra Mana, zde. Sára žena Izáka Ráje, v Plané. Judyt a Muška, dcery Mojžíše Suchého z masných krámuov, zde. Sára Samuhele Haléře dcera, zde. Sára Nátanová Dýlky dcera, zde. Dubra žena Samuhele z Staré školy, zde. Hesl nemocný, který klobouky prodává, v Domažlicích. Rejsl, vdova dcera Šťastného Malostranského. 1546. Léta 1546 feria V. ante Pentecostes (10. června) po- sepsaní Židé, kteří gleity jakéžkoli a od kohožkoli sobě dané mají: Gleit krále JMti 1546, datum jeho v Vratislavi feria V. post Stanislai. (13. května). Izák Maj, Hutta žena, synové: Mayer, Běla žena, Samuhel zeť Hoška, Mandl, Sara; kuchařka Slunka. David, žena Alena, děti: Sára, Plumka, Ansl, Ruože, Stampsa,
Strana 359
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 359 Beneš, Josef; zeťové: Izák, Izák mají každý dvě děti; Anna kuchařka, 1546. ti ještě jsou v Polště. Šalomún Mejnuš ukázal škartičku rukou pana Helta, že z nepaměti v glejt pojat není; žena jeho Ishela a Slunička dcera.72) Mistr Hošek,73) Rendl žena, glejt na pargamíně, datum jeho feria IV. die Hieronymi (30. září) v Praze a tyto osoby v něm pojaty jsou: děti Mayer, Samuhel (v Vlaších), Anjel (v Němcích), Izdrahel, Abraham, Šťastný; Judka žena; Lea kuchařka. Izdrahel Munka, Uršila žena. Děti: Jan, Izaiáš, Samuhel, Pinkas, Mandl, Litman, Žalman, Ryfka (za Ryfku smluvený Aron ro- dilý v Němcích), Ester, Ruože, Nechama, Jan a syn jeho bratra; Izaiáš sestřenec; Sara kuchařka; Majer host do třetího dne. Izák Barochuov syn; Bela žena jeho; Tolč matka jeho Izáka s dvěma sirotky Izákem a s Lazarem. Děti: Jakub, Izdrahel, Izdrahel druhý, Dubra, Izák syn Lazara móž její, Anna ta smluvena za syna Mistra Mana Elchana, Estera; Medová, vdova, kuchařka. Mayer Fidler; Sara žena. Děti: Chajm, Litman, Veselá.74) Sara matka jeho slepá; sirotci v špitále: Hestera, Sendl. Markvart Kapříkuov zeť, žena jeho Sláva. Děti: Frumer, Šťastný muž její; Bačiová, Chajm Sax muž její; Ruože, Muška, Rachel, Sára, Resle, Anjel, Chajm; Šťastný sirotek; Estera kuchařka. Mathesovi z Litoměřic; Mariana. Děti: Markvart, Francek, Natan, Sára, Belka; Rachel kuchařka. Anděl Barochuov syn; Regina; Děti: Izák, Juda, Brauna smluvena za Izáka v Sležště, Dubra, Hendl; Abraham sirotek. Mojžíš Březnický; žena Lipet. Děti: Izák, Sadoch, Šťastný Pinkas, Selka zamluvena za Kafmana zde rodilého, Nita, Dubra. Markvart z Staré školy, Dubra žena jeho, Ruože matka jeho. Děti: Samuhel, Lidmila, Jutl kuchařka. Josef Juduov syn, Dorota žena. Děti: Juda ženatý jinde, Mojžíš smluvený za dceru Chejna z Hostinné, Jachiel, Izák, Cipra muž její Liptman [s dětmi], Ryfka, Samuhel, Dubra vdaná jinde, Sendl, Ra- chelka, Gentl, Pacova, Ruože; Dubra kuchařka; Ralman blázen. Samuhel Vokatého zeť, Ryfka. Děti: Anjel, Mojžíš, David, Frumet Michal její muž v Hlohově rodil se, Ruože, Estera, Sara; Běla, dívka kuchařka. 72) Léta 5333 = 1573 zemřel Šalomoun Mejns. 73) Hošek jest zkrácenina židovsk. slova Jehoschua = Josua. V zmíněném již právním dobrozdání Mojžíše Isserlessa připomíná se při roku 5310 = 1550 Pražský rabín Hošek. 74) Veselá překlad slov Fradel, Freidel (Freudchen).
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 359 Beneš, Josef; zeťové: Izák, Izák mají každý dvě děti; Anna kuchařka, 1546. ti ještě jsou v Polště. Šalomún Mejnuš ukázal škartičku rukou pana Helta, že z nepaměti v glejt pojat není; žena jeho Ishela a Slunička dcera.72) Mistr Hošek,73) Rendl žena, glejt na pargamíně, datum jeho feria IV. die Hieronymi (30. září) v Praze a tyto osoby v něm pojaty jsou: děti Mayer, Samuhel (v Vlaších), Anjel (v Němcích), Izdrahel, Abraham, Šťastný; Judka žena; Lea kuchařka. Izdrahel Munka, Uršila žena. Děti: Jan, Izaiáš, Samuhel, Pinkas, Mandl, Litman, Žalman, Ryfka (za Ryfku smluvený Aron ro- dilý v Němcích), Ester, Ruože, Nechama, Jan a syn jeho bratra; Izaiáš sestřenec; Sara kuchařka; Majer host do třetího dne. Izák Barochuov syn; Bela žena jeho; Tolč matka jeho Izáka s dvěma sirotky Izákem a s Lazarem. Děti: Jakub, Izdrahel, Izdrahel druhý, Dubra, Izák syn Lazara móž její, Anna ta smluvena za syna Mistra Mana Elchana, Estera; Medová, vdova, kuchařka. Mayer Fidler; Sara žena. Děti: Chajm, Litman, Veselá.74) Sara matka jeho slepá; sirotci v špitále: Hestera, Sendl. Markvart Kapříkuov zeť, žena jeho Sláva. Děti: Frumer, Šťastný muž její; Bačiová, Chajm Sax muž její; Ruože, Muška, Rachel, Sára, Resle, Anjel, Chajm; Šťastný sirotek; Estera kuchařka. Mathesovi z Litoměřic; Mariana. Děti: Markvart, Francek, Natan, Sára, Belka; Rachel kuchařka. Anděl Barochuov syn; Regina; Děti: Izák, Juda, Brauna smluvena za Izáka v Sležště, Dubra, Hendl; Abraham sirotek. Mojžíš Březnický; žena Lipet. Děti: Izák, Sadoch, Šťastný Pinkas, Selka zamluvena za Kafmana zde rodilého, Nita, Dubra. Markvart z Staré školy, Dubra žena jeho, Ruože matka jeho. Děti: Samuhel, Lidmila, Jutl kuchařka. Josef Juduov syn, Dorota žena. Děti: Juda ženatý jinde, Mojžíš smluvený za dceru Chejna z Hostinné, Jachiel, Izák, Cipra muž její Liptman [s dětmi], Ryfka, Samuhel, Dubra vdaná jinde, Sendl, Ra- chelka, Gentl, Pacova, Ruože; Dubra kuchařka; Ralman blázen. Samuhel Vokatého zeť, Ryfka. Děti: Anjel, Mojžíš, David, Frumet Michal její muž v Hlohově rodil se, Ruože, Estera, Sara; Běla, dívka kuchařka. 72) Léta 5333 = 1573 zemřel Šalomoun Mejns. 73) Hošek jest zkrácenina židovsk. slova Jehoschua = Josua. V zmíněném již právním dobrozdání Mojžíše Isserlessa připomíná se při roku 5310 = 1550 Pražský rabín Hošek. 74) Veselá překlad slov Fradel, Freidel (Freudchen).
Strana 360
360 K HISTORII ŽIDŮ Mistr Wolf jest již bytem v Kolíně. Šeftl též v Kolíně bytem jest vždycky. Michal Chomutovský, Hendl žena. Děti: Izák ženatý jinde bytem, Samuhel, Josef, Sára, Estera; Jentl kuchařka; Kalman jeho bratra syn. Lazar Barochuov zeť, Hendl. Děti: Jakub, Aron, Anjel, Páva, Besl, Tyni děvečka; Liptman sirotek. Kolman, Poza. Děti: Abraham, Šťastný, Samuhel, Tyšle, Re- beka, Nechama; Inendl děvečka; Vestl matka jeho. Samuhel Sax, Selka. Děti: Šťastný, Abraham, Mendl, Sendl, Josia muž její zde rozený, otec jeho a on v Krakově; Malka kuchařka; Daniel pachole slouží. Mojžíš lékař, Drazl ta má matku Bersabu. Děti: Izák, Vlk, Judka vdaná za Lazara Seftlova syna (Ruože jich dcera), Rachel vdaná za Abrahama, Máta, Května; Rejchl kuchařka; Abraham pa- chole. Izaiáš Juduov syn, Maušl. Děti: Juda ve Lvově ženatý, Izdrahel (žena jeho Dubra a Izaiáš bratr její), Izák, Šťastný, Cipra vdaná v Lublíně, Ruože, Jutl, Matrona, Frejdl. Šťastný Malostranský, Koruna. Děti: Šimon, Lea, Ve- selá, Bruna, Května, Edl, Sára, Círle. Abraham Benešuov syn, Frejdl. Děti: Beneš, Mojžíš; Ruože mátě jeho; Estera kuchařka. Fejtl, Dubra. Děti: Aron, Abraham, Josef ve Vlaších jest, Sára Května; Mariana dívka služebná. Jakub Nosek, Jitl. Děti: Josef, Joachym, Faltin, Izák, Mojžíš, Crnka; Besl děvečka. Chajm starý. Děti: David žena jeho Mariana, [děti:] Mandl, Ša- lamoun, Drazna, Nechama, Šalomún, Abraham, Estera muž její Joel; Alena kuchařka. Izdrahel lékař, Charya žena, Dolda matka její. Děti: Mojžíš, Kalman, Samuhel, David, Edl, Machna, Estera; Anna kuchařka. Jakob Enochuov zeť, Veselá. Děti: Mojžíš, Sara muž její Cha- stale, Rachel, Inendl. David Hankuov, Machna. Děti: Hušek, Šimon, Abraham, Eva,75) Sara, Ryfka, Rachel, Rejchl; Lea kuchařka. Jakub Ebštein,76) Dubra. Majer; Dubra kuchařka. Jakub Mayer z Vostrova, ten jest v Šlaknverdě. 1546. 75) Léta 5359 = 1599 zemřela Eva dcera Davida Hankelsa (Hankelesa). 76) L. 5308 = 1548 zemřel Jakub syn Maiera Epsteina.
360 K HISTORII ŽIDŮ Mistr Wolf jest již bytem v Kolíně. Šeftl též v Kolíně bytem jest vždycky. Michal Chomutovský, Hendl žena. Děti: Izák ženatý jinde bytem, Samuhel, Josef, Sára, Estera; Jentl kuchařka; Kalman jeho bratra syn. Lazar Barochuov zeť, Hendl. Děti: Jakub, Aron, Anjel, Páva, Besl, Tyni děvečka; Liptman sirotek. Kolman, Poza. Děti: Abraham, Šťastný, Samuhel, Tyšle, Re- beka, Nechama; Inendl děvečka; Vestl matka jeho. Samuhel Sax, Selka. Děti: Šťastný, Abraham, Mendl, Sendl, Josia muž její zde rozený, otec jeho a on v Krakově; Malka kuchařka; Daniel pachole slouží. Mojžíš lékař, Drazl ta má matku Bersabu. Děti: Izák, Vlk, Judka vdaná za Lazara Seftlova syna (Ruože jich dcera), Rachel vdaná za Abrahama, Máta, Května; Rejchl kuchařka; Abraham pa- chole. Izaiáš Juduov syn, Maušl. Děti: Juda ve Lvově ženatý, Izdrahel (žena jeho Dubra a Izaiáš bratr její), Izák, Šťastný, Cipra vdaná v Lublíně, Ruože, Jutl, Matrona, Frejdl. Šťastný Malostranský, Koruna. Děti: Šimon, Lea, Ve- selá, Bruna, Května, Edl, Sára, Círle. Abraham Benešuov syn, Frejdl. Děti: Beneš, Mojžíš; Ruože mátě jeho; Estera kuchařka. Fejtl, Dubra. Děti: Aron, Abraham, Josef ve Vlaších jest, Sára Května; Mariana dívka služebná. Jakub Nosek, Jitl. Děti: Josef, Joachym, Faltin, Izák, Mojžíš, Crnka; Besl děvečka. Chajm starý. Děti: David žena jeho Mariana, [děti:] Mandl, Ša- lamoun, Drazna, Nechama, Šalomún, Abraham, Estera muž její Joel; Alena kuchařka. Izdrahel lékař, Charya žena, Dolda matka její. Děti: Mojžíš, Kalman, Samuhel, David, Edl, Machna, Estera; Anna kuchařka. Jakob Enochuov zeť, Veselá. Děti: Mojžíš, Sara muž její Cha- stale, Rachel, Inendl. David Hankuov, Machna. Děti: Hušek, Šimon, Abraham, Eva,75) Sara, Ryfka, Rachel, Rejchl; Lea kuchařka. Jakub Ebštein,76) Dubra. Majer; Dubra kuchařka. Jakub Mayer z Vostrova, ten jest v Šlaknverdě. 1546. 75) Léta 5359 = 1599 zemřela Eva dcera Davida Hankelsa (Hankelesa). 76) L. 5308 = 1548 zemřel Jakub syn Maiera Epsteina.
Strana 361
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 361 Izák z Bavor, jest v Kolíně. Asel z Toužimě, Jelle žena. Děti: J ntl, Dubra, Veselá, Rechl, pachole jako koní hlídá Markvart. David lékař, Bělka. Děti: Sára, Mojžíš, Izaiás ženatý, Drazka žena jeho. Izdrahel Salomún, Sára. Děti: Aron, Abraham, Salamoun, Izák, Natan; Ester dívka služebná. Mayer starý Chejma zeť, Pegerl. Děti: Lazar, Ryvka; Lea mátě jeho; Izák sirotek po bratru; Gundl dievka služebná. Markus, Matrona. Děti: Lev, Lucie vdaná, muž její není zde, Judka; Jakub vnuček jeho. Jakub Jonášuov syn, Dubra. Děti: Mater, Kele, Jendl; Ceret matka Jakuba v Kolíně. Fejrer Názonuov zeť, ten jest v Slezště, ještě nepřijel. Žalman Matesuov zeť z Litoměřic, Judka, Rachel. Leva sklenář, Cele. Děti: Sára vdaná, není zde, Máram není ho zde, Merle, Selka, Estera, Chajm, Samuhel. Enoch z Staré školy, Fredl. Děti: Mojžíš, Judka, Ryle, Sendl, Lída; Judka kuchařka. Eliáš Gimpl, Golda. Děti: Jakub, Samuhel, Gimpl, Mendl, Anna, Běla,77) Judka. Uriáš lékař, Sára. Děti: Josef, Mojžíš, Rebeka, Rachel; Josef pachole služebné; Mariana kuchařka. Jakub Izaiáš Munkuov, Ruože. Šalomún sirotek sestry Ruože; Randl kuchařka a Mojžíš syn starého Munky. Librle Jakubův syn, Prauna. Hindl dcera jeho. Ruham Eliášův syn, Sára. Děti: Abraham, Jakub, Estera, L une. Izák z Staré školy, Judit. Děti: Samuhel, Abraham, Dubra; Dubra kuchařka, Samuhel pachole sirotek. Salmon bratr Izákuov, Ester. Lev syn, Libuše. Judl Lazara syn, Pejrle. Chajm, Sára. Jakub Širmer ještě zde nebyl. Mistr Markvart Polák, Fiala. Děti: Litman, Eliáš, Jelo, Judka, Izák sirotek. Samuhel kostkář, Nucha. Josef, Fejele; Michal sirotek. Wolf Žid, Eva. Fejtl sklenář, Mariana. 1546. 11) Léta 5373 = 1613 zemřela Běla dcera Eliáše Gimpla.
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 361 Izák z Bavor, jest v Kolíně. Asel z Toužimě, Jelle žena. Děti: J ntl, Dubra, Veselá, Rechl, pachole jako koní hlídá Markvart. David lékař, Bělka. Děti: Sára, Mojžíš, Izaiás ženatý, Drazka žena jeho. Izdrahel Salomún, Sára. Děti: Aron, Abraham, Salamoun, Izák, Natan; Ester dívka služebná. Mayer starý Chejma zeť, Pegerl. Děti: Lazar, Ryvka; Lea mátě jeho; Izák sirotek po bratru; Gundl dievka služebná. Markus, Matrona. Děti: Lev, Lucie vdaná, muž její není zde, Judka; Jakub vnuček jeho. Jakub Jonášuov syn, Dubra. Děti: Mater, Kele, Jendl; Ceret matka Jakuba v Kolíně. Fejrer Názonuov zeť, ten jest v Slezště, ještě nepřijel. Žalman Matesuov zeť z Litoměřic, Judka, Rachel. Leva sklenář, Cele. Děti: Sára vdaná, není zde, Máram není ho zde, Merle, Selka, Estera, Chajm, Samuhel. Enoch z Staré školy, Fredl. Děti: Mojžíš, Judka, Ryle, Sendl, Lída; Judka kuchařka. Eliáš Gimpl, Golda. Děti: Jakub, Samuhel, Gimpl, Mendl, Anna, Běla,77) Judka. Uriáš lékař, Sára. Děti: Josef, Mojžíš, Rebeka, Rachel; Josef pachole služebné; Mariana kuchařka. Jakub Izaiáš Munkuov, Ruože. Šalomún sirotek sestry Ruože; Randl kuchařka a Mojžíš syn starého Munky. Librle Jakubův syn, Prauna. Hindl dcera jeho. Ruham Eliášův syn, Sára. Děti: Abraham, Jakub, Estera, L une. Izák z Staré školy, Judit. Děti: Samuhel, Abraham, Dubra; Dubra kuchařka, Samuhel pachole sirotek. Salmon bratr Izákuov, Ester. Lev syn, Libuše. Judl Lazara syn, Pejrle. Chajm, Sára. Jakub Širmer ještě zde nebyl. Mistr Markvart Polák, Fiala. Děti: Litman, Eliáš, Jelo, Judka, Izák sirotek. Samuhel kostkář, Nucha. Josef, Fejele; Michal sirotek. Wolf Žid, Eva. Fejtl sklenář, Mariana. 1546. 11) Léta 5373 = 1613 zemřela Běla dcera Eliáše Gimpla.
Strana 362
362 K HISTORII ŽIDŮ Selikman78) Mistr. Judl hluchý, Ryfka. Děti: Litman, Viktorin, Izák, Pinkas, Mojžíš, Bělka má Arona, jest v Rakousích; Buffl jest v Poznani, Nechama, Kyle; Andl kuchařka; Judluov otec Samuhel při Judlovi jest. Fejtl hudec, Lída, Izdrahel, Abraham, Rejchle vdaná má Žida Jakuba. Zuzana vdova. Majer, žena jeho Fradl, mají dítě, říkají mu Lev; Rejchle dívka služebná, Abraham, Michal. Cirlová vdova. Brejda, Bělka. Reslin. Pajrle zamluvená za Jelena Žida, Fejrle; Rachel kuchařka; Hester sirotek. Anna židovka, Josef. Lida židovka. Jakuba hudce, děti: Šalomoun ženatý obývá jinde, Markvart, Izdrahel, Anna Natan, Machna. Děti: Mojžíš, Jmendl, Anna, Brauna; Tamar mátě jeho; Jentl sirotek; Anna dívka služebná. Markvart, Lacha. Děti: Pesah, Jabl, Heřman, Mariana; Sára dívka služebná; Jakub sirotek. Izák. Tři sirotky má: Abrahama, Šťastného, Dubru, zamluvena za Davida syna Hoškova z Staré školy; Mandelína kuchařka. Heřman školník, Verona. Izaiáš, Izák, Mandl pastorek, Enoch pastorek, Kapřík pastorek, Sára,73) Krásná, Sára pastorek; Cipera mátě jeho Heřmanova; Jázeš syn jeho, kterého zapomenul. Sefl Munka. Juchomet, Kyva, Abraham, Izaiáš, Ryfka vdaná má muže Chajna, mají máti, říkají jí Kyva; Mindl, Handl. Majer Noskuov syn. Izák, Kutman, Lazar, Natan, David, Lyva, Jonáš, Mojžíš, Jakub, Purje. Abraham syn Markvartů. Markvart, Mateš, Anna jest vdána, má muže Johele, Rachel, Května, Muška, Mariana, Lea. Třetího branního položili Mojžíše, žena Spradle. Jentle zamlu- vená zdejší rodička, Lea. Ponocníci jsou čtyři: 1. Izaiáš Kokeš. Jentl, Baltazar, Izák, Pereč, Anna. 2. Sadoch. Šalamún. 78) David Gans jmenuje ve své hebrejské kronice Židů Pr. při roku 5317 = 1557 Mistra, rektora Pražské školy židovské Selkele, kteréžto jméno jest zkráceninou slova Seligman. 79) L. 5373 = 1613 zemřela Sara dcera Gerschoma (Heřmana) schamese (školník, sluha při synagoze). 1546.
362 K HISTORII ŽIDŮ Selikman78) Mistr. Judl hluchý, Ryfka. Děti: Litman, Viktorin, Izák, Pinkas, Mojžíš, Bělka má Arona, jest v Rakousích; Buffl jest v Poznani, Nechama, Kyle; Andl kuchařka; Judluov otec Samuhel při Judlovi jest. Fejtl hudec, Lída, Izdrahel, Abraham, Rejchle vdaná má Žida Jakuba. Zuzana vdova. Majer, žena jeho Fradl, mají dítě, říkají mu Lev; Rejchle dívka služebná, Abraham, Michal. Cirlová vdova. Brejda, Bělka. Reslin. Pajrle zamluvená za Jelena Žida, Fejrle; Rachel kuchařka; Hester sirotek. Anna židovka, Josef. Lida židovka. Jakuba hudce, děti: Šalomoun ženatý obývá jinde, Markvart, Izdrahel, Anna Natan, Machna. Děti: Mojžíš, Jmendl, Anna, Brauna; Tamar mátě jeho; Jentl sirotek; Anna dívka služebná. Markvart, Lacha. Děti: Pesah, Jabl, Heřman, Mariana; Sára dívka služebná; Jakub sirotek. Izák. Tři sirotky má: Abrahama, Šťastného, Dubru, zamluvena za Davida syna Hoškova z Staré školy; Mandelína kuchařka. Heřman školník, Verona. Izaiáš, Izák, Mandl pastorek, Enoch pastorek, Kapřík pastorek, Sára,73) Krásná, Sára pastorek; Cipera mátě jeho Heřmanova; Jázeš syn jeho, kterého zapomenul. Sefl Munka. Juchomet, Kyva, Abraham, Izaiáš, Ryfka vdaná má muže Chajna, mají máti, říkají jí Kyva; Mindl, Handl. Majer Noskuov syn. Izák, Kutman, Lazar, Natan, David, Lyva, Jonáš, Mojžíš, Jakub, Purje. Abraham syn Markvartů. Markvart, Mateš, Anna jest vdána, má muže Johele, Rachel, Května, Muška, Mariana, Lea. Třetího branního položili Mojžíše, žena Spradle. Jentle zamlu- vená zdejší rodička, Lea. Ponocníci jsou čtyři: 1. Izaiáš Kokeš. Jentl, Baltazar, Izák, Pereč, Anna. 2. Sadoch. Šalamún. 78) David Gans jmenuje ve své hebrejské kronice Židů Pr. při roku 5317 = 1557 Mistra, rektora Pražské školy židovské Selkele, kteréžto jméno jest zkráceninou slova Seligman. 79) L. 5373 = 1613 zemřela Sara dcera Gerschoma (Heřmana) schamese (školník, sluha při synagoze). 1546.
Strana 363
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 363 3. Juzua zeť školníka. Sendl, Salomún, Jakub, Izák, Anna. 4. Mojžíš Tobiáš, Estera. Chajm, Elena zamluvena Zacho- rovi, Jendl, Sára, Ryfka, Rachel, Dubra mátě jeho stará. Jakub řezník, Peirle. Děti: Mojžíš, Rajchl, Mindl, Jitl, Dubra, Anna sirotek sestry jeho. Lazar, který dobytky zařezuje, Eva. Děti: Žalman, Mojžíš, Sa- muhel, David, Ryll dcera vdaná v Krakově jest, Hester, Fejle, Majer vňuček sirotek. Špitálníkuov osm: Eliáš z Lukova, Sára žena jeho. Benedikt, Zejrle žena jeho. Enoch Kokeš, Emil žena jeho. Děti: Natan, Abraham, Hester vdaná, muž její Samuhel. Lev, žena Dubra. Pastorkyně má dvě Sáru a Evu. Děti: Mojžíš jest ženatý, má tři děti, Rachel žena jeho, Felke, Jozeš, Bělka má muže Chejna, děti. Ciprle, Sára, Lev; Anna vdána za Arona, děti jejich sou: Jakub, Šťastný a ještě dvé malých. Mojžíš, Machna. Děti: Jozua, Jelle dcera. Chajm, Brygida. Veselá zamluvena za Heřmana řezníka; Ma- riana dcera jeho švagra. Samuhel Kalamář, Dubra. Děti: Markvart, Abraham, Eliáš, Šimon, Šťastný, Dubra. Šimon blázen, Tisl. Děti: Malka, Majer, Lev sirotek. Dvě osoby hlídající: 1. Mistr Lev, Sára. Markvart. 2. Šimon Joheluov syn, Kyva. Děti: Josef, Sladká dcera, ale ta jest mezi těmi, ježto gleitu nemají. Hrobník: Mojžíš Kokeš, Dubra. Sára dcera jich. Dvanáct žen v špitále a dvě že jich hlídají: Nysl vdova, Pesl vdova, Brejda Permanové dcera, Mariana vdova, Rachel, Anna, Pesl Josefka, Sendl, Bělka vdova Mojžíše Suchého, Ryfka kantorová, Rejsová, Hadaš. Veselá Buna vdova, řezníka žena. Těchto děti nám oznámiti chtěli, ale my sme jich nechtěli poznamenati. 1546 V gleitu, kteréhož datum v Vídni v neděli po božím narození (31. prosince) léta 1543 o tom zprávu učinili Židé starší, že sou tři vdovy pozuostalý, kteréž pozuostaly po svých manželích a ty že sou gleit měly a odsud se nehýbaly. Sára Lazara Šalomúnova syna žena s Růží dcerou bláznovou a s Šalomúnem sirotkem.
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 363 3. Juzua zeť školníka. Sendl, Salomún, Jakub, Izák, Anna. 4. Mojžíš Tobiáš, Estera. Chajm, Elena zamluvena Zacho- rovi, Jendl, Sára, Ryfka, Rachel, Dubra mátě jeho stará. Jakub řezník, Peirle. Děti: Mojžíš, Rajchl, Mindl, Jitl, Dubra, Anna sirotek sestry jeho. Lazar, který dobytky zařezuje, Eva. Děti: Žalman, Mojžíš, Sa- muhel, David, Ryll dcera vdaná v Krakově jest, Hester, Fejle, Majer vňuček sirotek. Špitálníkuov osm: Eliáš z Lukova, Sára žena jeho. Benedikt, Zejrle žena jeho. Enoch Kokeš, Emil žena jeho. Děti: Natan, Abraham, Hester vdaná, muž její Samuhel. Lev, žena Dubra. Pastorkyně má dvě Sáru a Evu. Děti: Mojžíš jest ženatý, má tři děti, Rachel žena jeho, Felke, Jozeš, Bělka má muže Chejna, děti. Ciprle, Sára, Lev; Anna vdána za Arona, děti jejich sou: Jakub, Šťastný a ještě dvé malých. Mojžíš, Machna. Děti: Jozua, Jelle dcera. Chajm, Brygida. Veselá zamluvena za Heřmana řezníka; Ma- riana dcera jeho švagra. Samuhel Kalamář, Dubra. Děti: Markvart, Abraham, Eliáš, Šimon, Šťastný, Dubra. Šimon blázen, Tisl. Děti: Malka, Majer, Lev sirotek. Dvě osoby hlídající: 1. Mistr Lev, Sára. Markvart. 2. Šimon Joheluov syn, Kyva. Děti: Josef, Sladká dcera, ale ta jest mezi těmi, ježto gleitu nemají. Hrobník: Mojžíš Kokeš, Dubra. Sára dcera jich. Dvanáct žen v špitále a dvě že jich hlídají: Nysl vdova, Pesl vdova, Brejda Permanové dcera, Mariana vdova, Rachel, Anna, Pesl Josefka, Sendl, Bělka vdova Mojžíše Suchého, Ryfka kantorová, Rejsová, Hadaš. Veselá Buna vdova, řezníka žena. Těchto děti nám oznámiti chtěli, ale my sme jich nechtěli poznamenati. 1546 V gleitu, kteréhož datum v Vídni v neděli po božím narození (31. prosince) léta 1543 o tom zprávu učinili Židé starší, že sou tři vdovy pozuostalý, kteréž pozuostaly po svých manželích a ty že sou gleit měly a odsud se nehýbaly. Sára Lazara Šalomúnova syna žena s Růží dcerou bláznovou a s Šalomúnem sirotkem.
Strana 364
364 K HISTORII ŽIDŮ 1546. Rachel Žalmana Hořovského žena. Děti: Josef; Štastný, Majer, Rebeka, Ester. Ryfka Enocha pouzdrovníka žena. Děti: Anna, Jelle, Rejče, Mannus, Frajm (pouzdra dělají). Item oznámili, že by JMtKská ráčila psaní učiniti do rady o osm osob pohlaví ženského a těch jména že sou v radě. Item, třetí gleit v neděli post Reminiscere (8. března) 1545 datum jeho na hradě Pražském, o tom zprávu činí, že by v druhém 11 osob mělo pominuto býti a JMt pan kanclíř i pan Helt, že by jim připo- věděli, že mají vepsány býti. Huša z Žatce, Sára. Děti: Endl vdaná za Kapříka Michalova syna, Hošek ženatý, Sendl jeho žena a ten má syny dva: Izdrahele a Komple. Mojžíš Mistra Hoška zeť, Rykl. Děti: Michal, Sára, Dubra slu- žebnice a Mojžíš sirotek. Žalman Luk, Muška.80) Lev a Sláva kuchařka. Jerolim chromý, Nechama. Děti: Jonáš, Ryfka jeho žena, Estera, muž její Hošek a syn jich Jelen. Jun z Žatce, Nechama. Děti: Litman, Izák, David, Ryfka, Ruože; Adel kuchařka. Jonáš Vokatý, Anna. Děti: Lev, Markvart, Nathan, Sára vdova s sirotkem svým Nathanem, Judka, Ruože, Bělka. Salomún impressor, Nytl a první staré ženy matka Ruože. Děti: Abraham, Samuhel, Izák, Cypriana, Sendl, Juda; Jutl kuchařka. Juda Kapřík, Ryfka. Děti: Jakub, Cerná žena jeho a Pacl dcera jich vdána za Mendle, Josef zamluvený za Ryfku a prvé s první ženú má syna Davida. Viktorin ten jest v Kolíně. Sadoch ten ještě zde není, má zde Markvarta syna. Čtvrtý gleit JMti Kské, jehož datum na hradě Pražském v sobotu po sv. Jeronymu [3. října] léta 1545. Mojžíš Izákuov syn, Května. Děti: Izák, Viktorin, Aron, Šťastný; Frejdl kuchařka. Jakob Anšl, ten jest v Kolíně s čeledí svou. Mistr Aron81) z Moravy, Tuzie; Estera jeho mátě. Děti: Jochovet, 80) L. 3389 = 1639 zemřela Muskaft], dcera Žalmana Luka. 81) Hebr. kronika Žid. Davida Ganse jmenuje při roku 3317 = 1557 rabína a školního Mistra v Praze Arona.
364 K HISTORII ŽIDŮ 1546. Rachel Žalmana Hořovského žena. Děti: Josef; Štastný, Majer, Rebeka, Ester. Ryfka Enocha pouzdrovníka žena. Děti: Anna, Jelle, Rejče, Mannus, Frajm (pouzdra dělají). Item oznámili, že by JMtKská ráčila psaní učiniti do rady o osm osob pohlaví ženského a těch jména že sou v radě. Item, třetí gleit v neděli post Reminiscere (8. března) 1545 datum jeho na hradě Pražském, o tom zprávu činí, že by v druhém 11 osob mělo pominuto býti a JMt pan kanclíř i pan Helt, že by jim připo- věděli, že mají vepsány býti. Huša z Žatce, Sára. Děti: Endl vdaná za Kapříka Michalova syna, Hošek ženatý, Sendl jeho žena a ten má syny dva: Izdrahele a Komple. Mojžíš Mistra Hoška zeť, Rykl. Děti: Michal, Sára, Dubra slu- žebnice a Mojžíš sirotek. Žalman Luk, Muška.80) Lev a Sláva kuchařka. Jerolim chromý, Nechama. Děti: Jonáš, Ryfka jeho žena, Estera, muž její Hošek a syn jich Jelen. Jun z Žatce, Nechama. Děti: Litman, Izák, David, Ryfka, Ruože; Adel kuchařka. Jonáš Vokatý, Anna. Děti: Lev, Markvart, Nathan, Sára vdova s sirotkem svým Nathanem, Judka, Ruože, Bělka. Salomún impressor, Nytl a první staré ženy matka Ruože. Děti: Abraham, Samuhel, Izák, Cypriana, Sendl, Juda; Jutl kuchařka. Juda Kapřík, Ryfka. Děti: Jakub, Cerná žena jeho a Pacl dcera jich vdána za Mendle, Josef zamluvený za Ryfku a prvé s první ženú má syna Davida. Viktorin ten jest v Kolíně. Sadoch ten ještě zde není, má zde Markvarta syna. Čtvrtý gleit JMti Kské, jehož datum na hradě Pražském v sobotu po sv. Jeronymu [3. října] léta 1545. Mojžíš Izákuov syn, Května. Děti: Izák, Viktorin, Aron, Šťastný; Frejdl kuchařka. Jakob Anšl, ten jest v Kolíně s čeledí svou. Mistr Aron81) z Moravy, Tuzie; Estera jeho mátě. Děti: Jochovet, 80) L. 3389 = 1639 zemřela Muskaft], dcera Žalmana Luka. 81) Hebr. kronika Žid. Davida Ganse jmenuje při roku 3317 = 1557 rabína a školního Mistra v Praze Arona.
Strana 365
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 365 Zysl, Ruože, Mariana; dvé pacholat jemu daných k učení: Koppl, Jelen; 1546. Jnendl kuchařka. Izák Urozenský, Veselá; Baka jeho mátě, dítě Samuhel. Pátý gleit královský datum jeho na hradě Pražském v outerý po Třech králích [8. ledna] 1544 na žádost králové, že jim do smrti dává gleit: Jakub Gregor, Zuzana jeho žena. Abraham, Anka vdova, dcera její sirotek Bělka. Asser, Rachel. Děti: David, Kalman, Fejtl, Rechl, Bilka, Sára, Tylle; Mindl kuchařka. Šalomún, Rykl. Děti: Izák, Asser, Bělka; Estera kuchařka. Izák. Brejda. Děti: Kalman ženatý, Lea jeho žena, děti: Jonáš, Elle; Izaiáš, Izdrahel, Šalomún, Jutl, Bluma; Perla děvečka. Fejtl, Sára. Děti: Josef; Bělka kuchařka. Mojžíš Černý, Zdyna. Děti: Jakub, Muška jeho žena, mají dítě Chajna; Rachel kuchařka a Sára sirotek po nebožtíkovi jeho bratru; Michal pachole služebník jeho a David bratr nevěsty jeho. Šestý gleit královský, datum jeho v sobotu po sv. Jeronymu [3. října] v Praze léta 1545: Josef zeť Majeruov, Sladka. Děti: Mindl vdaná za Anděla, Izdrahel, Izák, Samuhel, Sára, Paur, Tyšl, Margelds v Kolíně bytem. Rachel Hošková vdova s Jakubem synem svým, žena jeho Do- bruška a dcera Kačia; Mindl stará; Sendl kuchařka. Judiš vdova, dcera její Rykl vdaná za Enocha. Děti jich: Izák, Jakub a dcera Chana; Veselá dívče. Kusil ten jest s svou čeledí v Kolíně. Lazar bratr Zdyny; Lybl dcera jeho. Enoch křivoustý, Dubra. Děti jich: Tobiáš, Mojžíš, Izák, Aron, Endl; Krásná sirotek děti chová. Abraham zeť Lazaruov, Bělka. Děti: Mojžíš, Salamún, Lazar, Rachel. Sedmý gleit královský německý, datum jeho v Praze 20. Februarii: Abraham Sax, Rachel. Děti: Samuhel, Mojžíš, Mayer, 2) Aron, Johel; Estera kuchařka a Mojžíš služebné pachole. Při tom podal listu německého ku panu primasovi a radě pravě, že by byl o Chajma, Saxa a Mayera. 82) Léta 5366 = 1606 zemřela Maša dcera Mojžíše Sachse. L. 5382 = 1622 zemřela Serel dcera Maiera Sachse.
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 365 Zysl, Ruože, Mariana; dvé pacholat jemu daných k učení: Koppl, Jelen; 1546. Jnendl kuchařka. Izák Urozenský, Veselá; Baka jeho mátě, dítě Samuhel. Pátý gleit královský datum jeho na hradě Pražském v outerý po Třech králích [8. ledna] 1544 na žádost králové, že jim do smrti dává gleit: Jakub Gregor, Zuzana jeho žena. Abraham, Anka vdova, dcera její sirotek Bělka. Asser, Rachel. Děti: David, Kalman, Fejtl, Rechl, Bilka, Sára, Tylle; Mindl kuchařka. Šalomún, Rykl. Děti: Izák, Asser, Bělka; Estera kuchařka. Izák. Brejda. Děti: Kalman ženatý, Lea jeho žena, děti: Jonáš, Elle; Izaiáš, Izdrahel, Šalomún, Jutl, Bluma; Perla děvečka. Fejtl, Sára. Děti: Josef; Bělka kuchařka. Mojžíš Černý, Zdyna. Děti: Jakub, Muška jeho žena, mají dítě Chajna; Rachel kuchařka a Sára sirotek po nebožtíkovi jeho bratru; Michal pachole služebník jeho a David bratr nevěsty jeho. Šestý gleit královský, datum jeho v sobotu po sv. Jeronymu [3. října] v Praze léta 1545: Josef zeť Majeruov, Sladka. Děti: Mindl vdaná za Anděla, Izdrahel, Izák, Samuhel, Sára, Paur, Tyšl, Margelds v Kolíně bytem. Rachel Hošková vdova s Jakubem synem svým, žena jeho Do- bruška a dcera Kačia; Mindl stará; Sendl kuchařka. Judiš vdova, dcera její Rykl vdaná za Enocha. Děti jich: Izák, Jakub a dcera Chana; Veselá dívče. Kusil ten jest s svou čeledí v Kolíně. Lazar bratr Zdyny; Lybl dcera jeho. Enoch křivoustý, Dubra. Děti jich: Tobiáš, Mojžíš, Izák, Aron, Endl; Krásná sirotek děti chová. Abraham zeť Lazaruov, Bělka. Děti: Mojžíš, Salamún, Lazar, Rachel. Sedmý gleit královský německý, datum jeho v Praze 20. Februarii: Abraham Sax, Rachel. Děti: Samuhel, Mojžíš, Mayer, 2) Aron, Johel; Estera kuchařka a Mojžíš služebné pachole. Při tom podal listu německého ku panu primasovi a radě pravě, že by byl o Chajma, Saxa a Mayera. 82) Léta 5366 = 1606 zemřela Maša dcera Mojžíše Sachse. L. 5382 = 1622 zemřela Serel dcera Maiera Sachse.
Strana 366
366 K HISTORII ŽIDŮ Jakub sklenář, Dubra jeho žena. Děti: Šalomún, Anjel, Dubra, Estera, Růže; Sára sirotek malý. Za tohoto JMt pan hofmistr ráčil se přimlúvati a pana Jiříka Ve- líka poslati. Zprávu učinili o těchto sirotcích, že by zuostali po Izdra- helovi Hořovském a ti nikdyž ven nevycházeli. Juda ženatý, Iner žena jeho. Hošek Mayera někdy Hořovského syn. Nathan, Ezechiel, sirotci po Šťastném Horšovském. Sadoch sirotek po Mistru Abrahamovi.83) Zprávu učinili, že za jednu vdovu s dcerou Zuzanou a Machnou pan sudí ráčil se ku pánuom přimlúvati. Prosí za 20 žákuov, jichžto jmen chtěli by do rady podati. Osmý gleit královský německý, datum jeho v Praze 29 dne Sep- tembris 1545. Mojžíš84) syn Heřmana impressora, Běla. Děti: Heřman; Juda bratr Jeho; Lea děvečka; Hendl kuchařka. Suma 976 krom dětí těch 14 osob, kteréž v špitále posluhují a také těch, kteří nám ještě gleitův neukázali. 1546. Orig. v arch. místodrž. král. Česk. J. 4/1. 1546. 525. Král Ferdinand dává Židu Šalmonovi Moj- nišovi gleit od 23. dubna minulého 1546 až do třílet pořád zběhlých. V Řezně, ve čtvrtek den Božího těla (24. června) r. 1546. (Česky.) Arch. místodrž. král. Česk. Missiv. 35. f. 73. 1546. 526. Zpráva o nařízení rady města Prahy daném starším Židům, aby Židé, kteříž průvodních listů nemají, Prahu opustili. 25. června 1546. Starší Židé jsouc obesláni do rady měli jsou k sobě stižné pro- mluvení, že by dávných fortelův hleděli užiti, cizí Židy bohaté sem odjinud vymlúvají na těžkost a ublížení i budúcí nebezpečenství města tohoto, jednají i glajty německé, kteréž pečetí království tohoto nejsou pečetěny. I nechtíc jim v takových obmyslích déle státi p. páni jim rozkazují: poněvadž o tom jisté jest JMtiKské poručení, aby všickni neglejtovaní již ti buďte ponocní, branní, špitálníci, žáci, děvky, pa- cholci i odjinud sem vyvolaní v témdni pořád sběhlém od nich star- 83) Pražský rabín Abraham zemřel 1. 5300 = 1540. 81) Mojžíš syn Heřmana (Gerschoma) impressora zemřel 5354 = 1594.
366 K HISTORII ŽIDŮ Jakub sklenář, Dubra jeho žena. Děti: Šalomún, Anjel, Dubra, Estera, Růže; Sára sirotek malý. Za tohoto JMt pan hofmistr ráčil se přimlúvati a pana Jiříka Ve- líka poslati. Zprávu učinili o těchto sirotcích, že by zuostali po Izdra- helovi Hořovském a ti nikdyž ven nevycházeli. Juda ženatý, Iner žena jeho. Hošek Mayera někdy Hořovského syn. Nathan, Ezechiel, sirotci po Šťastném Horšovském. Sadoch sirotek po Mistru Abrahamovi.83) Zprávu učinili, že za jednu vdovu s dcerou Zuzanou a Machnou pan sudí ráčil se ku pánuom přimlúvati. Prosí za 20 žákuov, jichžto jmen chtěli by do rady podati. Osmý gleit královský německý, datum jeho v Praze 29 dne Sep- tembris 1545. Mojžíš84) syn Heřmana impressora, Běla. Děti: Heřman; Juda bratr Jeho; Lea děvečka; Hendl kuchařka. Suma 976 krom dětí těch 14 osob, kteréž v špitále posluhují a také těch, kteří nám ještě gleitův neukázali. 1546. Orig. v arch. místodrž. král. Česk. J. 4/1. 1546. 525. Král Ferdinand dává Židu Šalmonovi Moj- nišovi gleit od 23. dubna minulého 1546 až do třílet pořád zběhlých. V Řezně, ve čtvrtek den Božího těla (24. června) r. 1546. (Česky.) Arch. místodrž. král. Česk. Missiv. 35. f. 73. 1546. 526. Zpráva o nařízení rady města Prahy daném starším Židům, aby Židé, kteříž průvodních listů nemají, Prahu opustili. 25. června 1546. Starší Židé jsouc obesláni do rady měli jsou k sobě stižné pro- mluvení, že by dávných fortelův hleděli užiti, cizí Židy bohaté sem odjinud vymlúvají na těžkost a ublížení i budúcí nebezpečenství města tohoto, jednají i glajty německé, kteréž pečetí království tohoto nejsou pečetěny. I nechtíc jim v takových obmyslích déle státi p. páni jim rozkazují: poněvadž o tom jisté jest JMtiKské poručení, aby všickni neglejtovaní již ti buďte ponocní, branní, špitálníci, žáci, děvky, pa- cholci i odjinud sem vyvolaní v témdni pořád sběhlém od nich star- 83) Pražský rabín Abraham zemřel 1. 5300 = 1540. 81) Mojžíš syn Heřmana (Gerschoma) impressora zemřel 5354 = 1594.
Strana 367
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 367 ších bezelstně vypraveni byli z města a vybyti; pakli by v tom jakého 1546. fortele užiti chtěli a některé takové Židy neglejtované chtěli by mimo připsání JMtiKské i takový rozkaz jim učiněný zatajiti, již by k tako- vému každému chtěli se tak zachovati aby z města byli vyvozo- váni a hnáni a k nim starším Židům, že by sobě připsání JMtiKské a jich rozkazu lehce vážili, chtěli by se podle uvážení spravedlivě za- chovati. Což se pak některých Židuov dotýče, že by nějaké spravedl- nosti jměli na gruntích tu v Židech a od těch že by utiskáni byli, jsouc chudí od bohatších, i těm p. páni také chtějí jistý čas jmenovati a bude-li jich jaká tu spravedlnost, to spravedlivě rozvážiti. Actum feria VI post corporis Christi alias post Joannem Baptistam, praecursore do- mini magistro civium Joanne Kropáč a Krymlov 1546. Chaos rerum memorab. města Prahy, ƒ. 312. 527. Král Ferdinand komoře české, aby všichni 1546. Židé, kteří gleitu nemají, z Prahy se vystěhovali. V Řezně, 9. července 1546. Ferdinand z boží milosti Římský, Uherský, Český oc. král, infant v Hispanii, arcikníže Rakouské a markrabie Moravský oc. Stateční věrní naši milí! Věděti vám dáváme, že jsou na nás opět Pražané Staro- městští s velikú obtížností vznesli, kterak vždy více Židuov do Prahy, kteříž žádného glajtu od nás nemají, přibývá, se vší ponížeností nás prosíc, abychom to časně pro uvarování dalších těžkostí, kteréž by skrze ty Židy povstati mohly, opatřiti ráčili. I v paměti máme, že sme vám před tím z Vratislavě psáti a poručiti ráčili, abyšte se těm Židóm, kteříž glajtu od nás, jakž dotčeno nemají, ve čtyřech nedělích vystěho- vati rozkázali, ale kudy jest toho pominuto věděti neráčieme. Protož vám poroučieme přístně přikazujíc a tak konečně míti ráčieme, abyšte hned, jakž vás toto psaní naše duojde, bedlivě vyhledati dali, kteří Židé od nás glajtu nemají a těm všem Židóm, kteříž tak glajtuov od nás nemají, se vystěhovati rozkázali a žádného v tom nešetřili a neša- novali, ani jakých dalších výmluv jim pod žádným vymyšleným způ- sobem dopouštěli; a při tom starším Židóm oznámili, jestliže by kte- rého Žida mezi sebou, ježto by glajtu od nás neměl trpěli a o tom neoznámili, tehdy, že jim glajt náš obecný daný vyzdvihnouti a spolu s jinými z Prahy všecky vyhnati rozkázati ráčieme. I znajíc jistú vuoli a konečné přikázání naše býti, tak se zachovejte jináče nikoli nečiníce. Ferdinand. Dán v Řezně v pátek po sv. Prokopě léta oc. 46. Orig. v arch. místodrž. kr. Česk. J. 4/1.
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 367 ších bezelstně vypraveni byli z města a vybyti; pakli by v tom jakého 1546. fortele užiti chtěli a některé takové Židy neglejtované chtěli by mimo připsání JMtiKské i takový rozkaz jim učiněný zatajiti, již by k tako- vému každému chtěli se tak zachovati aby z města byli vyvozo- váni a hnáni a k nim starším Židům, že by sobě připsání JMtiKské a jich rozkazu lehce vážili, chtěli by se podle uvážení spravedlivě za- chovati. Což se pak některých Židuov dotýče, že by nějaké spravedl- nosti jměli na gruntích tu v Židech a od těch že by utiskáni byli, jsouc chudí od bohatších, i těm p. páni také chtějí jistý čas jmenovati a bude-li jich jaká tu spravedlnost, to spravedlivě rozvážiti. Actum feria VI post corporis Christi alias post Joannem Baptistam, praecursore do- mini magistro civium Joanne Kropáč a Krymlov 1546. Chaos rerum memorab. města Prahy, ƒ. 312. 527. Král Ferdinand komoře české, aby všichni 1546. Židé, kteří gleitu nemají, z Prahy se vystěhovali. V Řezně, 9. července 1546. Ferdinand z boží milosti Římský, Uherský, Český oc. král, infant v Hispanii, arcikníže Rakouské a markrabie Moravský oc. Stateční věrní naši milí! Věděti vám dáváme, že jsou na nás opět Pražané Staro- městští s velikú obtížností vznesli, kterak vždy více Židuov do Prahy, kteříž žádného glajtu od nás nemají, přibývá, se vší ponížeností nás prosíc, abychom to časně pro uvarování dalších těžkostí, kteréž by skrze ty Židy povstati mohly, opatřiti ráčili. I v paměti máme, že sme vám před tím z Vratislavě psáti a poručiti ráčili, abyšte se těm Židóm, kteříž glajtu od nás, jakž dotčeno nemají, ve čtyřech nedělích vystěho- vati rozkázali, ale kudy jest toho pominuto věděti neráčieme. Protož vám poroučieme přístně přikazujíc a tak konečně míti ráčieme, abyšte hned, jakž vás toto psaní naše duojde, bedlivě vyhledati dali, kteří Židé od nás glajtu nemají a těm všem Židóm, kteříž tak glajtuov od nás nemají, se vystěhovati rozkázali a žádného v tom nešetřili a neša- novali, ani jakých dalších výmluv jim pod žádným vymyšleným způ- sobem dopouštěli; a při tom starším Židóm oznámili, jestliže by kte- rého Žida mezi sebou, ježto by glajtu od nás neměl trpěli a o tom neoznámili, tehdy, že jim glajt náš obecný daný vyzdvihnouti a spolu s jinými z Prahy všecky vyhnati rozkázati ráčieme. I znajíc jistú vuoli a konečné přikázání naše býti, tak se zachovejte jináče nikoli nečiníce. Ferdinand. Dán v Řezně v pátek po sv. Prokopě léta oc. 46. Orig. v arch. místodrž. kr. Česk. J. 4/1.
Strana 368
368 K HISTORII ŽIDŮ 528. Král Ferdinand po žádosti Litoměřických ustanovuje, aby žádný Žid ve městě jejich, na před- městí, ani na pozemcích městských vůkol města nesměl bydleti a se usazovati. Na hradě Pražském, 14. srpna r. 1546. My Ferdinand oc. Oznamujem tímto listem všem, jakož jsou pře- dešlého času Židé z města našeho Litoměřic vypověděni: i prošeni jsme se vší ponížeností od opatrných purkmistra a konšeluov i na místě vší obce dotčeného města Litoměřic, věrných našich milých, aby- chom týmž Židóm více nyní i na budoucí věčné časy tu v městě Lito- měřicích, na předměstí ani vuokol města na gruntech městských bydleti aneb kterého příchozí přijímati nedopouštěli. K jichžto ponížené prosbě a pro služby, kteréž jsou předkóm našim králuom Českým i nám učinili a napotom činiti povinni budou, nakloněni jsouce, s dobrým rozmyslem, naším jistým vědomím, mocí královskú v Čechách týmž purkmistru a konšeluom i vší obci města Litoměřic, nynějším i budoucím, tuto milost sme učiniti a k tomu povoliti ráčili, aby po dnes více žádní Židé v dot- čeném městě, na předměstí ani okolo města na grunteh téhož města nebydleli, nepřebývali ani jakýchkoli příchozí pod žádným vymyšleným zpuosobem nemívali a moci míti nemohli nyní i na budoucí časy a to pod jistým a skutečným trestáním. Protož přikazujem všem obyvate- lóm a poddaným našim ze všech stavuov království Českého, nynějším i budoucím, věrným milým, abyšte častopsaných purkmistra a konše- luov i vší obce města Litoměřic, nynější i budoucí, při této milosti a obdarování našem měli, drželi a neporušitedlně nyní i na budoucí časy zachovali, žádných jim v tom překážek nečiníce ani komu jinému činiti dopouštějíce pod uvarováním hněvu a nemilosti naší královské i bu- doucích králuov českých. Tomu na svědomí pečeť naši královskú k to- muto listu přivěsiti jsme rozkázali. Dán na hradě Pražském v sobotu u vigilií panny Marie na nebe vzetí léta božího tisícého pětistého čtyři- cátého šestého a království našich Římského šestnáctého a jiných dva- cátého. 1546. Orig. v arch. města Litoměřic č. 32. 1546. 529. Král Ferdinand dává na přímluvu královny a arciknížete Ferdinanda gleit Židům Meyerovi a Chaynovi bratřím a Josefu Dlouhému synu Laza- rovu, s ženami i dětmi od sv. Jiří (23. dubna) 1546 na tři léta. Na hradě Pražském, v pondělí po nanebevzetí Panny Marie (16. srpna) 1546. (Česky.) Arch. místodrž. král. Česk. Missiv. 35., 84.
368 K HISTORII ŽIDŮ 528. Král Ferdinand po žádosti Litoměřických ustanovuje, aby žádný Žid ve městě jejich, na před- městí, ani na pozemcích městských vůkol města nesměl bydleti a se usazovati. Na hradě Pražském, 14. srpna r. 1546. My Ferdinand oc. Oznamujem tímto listem všem, jakož jsou pře- dešlého času Židé z města našeho Litoměřic vypověděni: i prošeni jsme se vší ponížeností od opatrných purkmistra a konšeluov i na místě vší obce dotčeného města Litoměřic, věrných našich milých, aby- chom týmž Židóm více nyní i na budoucí věčné časy tu v městě Lito- měřicích, na předměstí ani vuokol města na gruntech městských bydleti aneb kterého příchozí přijímati nedopouštěli. K jichžto ponížené prosbě a pro služby, kteréž jsou předkóm našim králuom Českým i nám učinili a napotom činiti povinni budou, nakloněni jsouce, s dobrým rozmyslem, naším jistým vědomím, mocí královskú v Čechách týmž purkmistru a konšeluom i vší obci města Litoměřic, nynějším i budoucím, tuto milost sme učiniti a k tomu povoliti ráčili, aby po dnes více žádní Židé v dot- čeném městě, na předměstí ani okolo města na grunteh téhož města nebydleli, nepřebývali ani jakýchkoli příchozí pod žádným vymyšleným zpuosobem nemívali a moci míti nemohli nyní i na budoucí časy a to pod jistým a skutečným trestáním. Protož přikazujem všem obyvate- lóm a poddaným našim ze všech stavuov království Českého, nynějším i budoucím, věrným milým, abyšte častopsaných purkmistra a konše- luov i vší obce města Litoměřic, nynější i budoucí, při této milosti a obdarování našem měli, drželi a neporušitedlně nyní i na budoucí časy zachovali, žádných jim v tom překážek nečiníce ani komu jinému činiti dopouštějíce pod uvarováním hněvu a nemilosti naší královské i bu- doucích králuov českých. Tomu na svědomí pečeť naši královskú k to- muto listu přivěsiti jsme rozkázali. Dán na hradě Pražském v sobotu u vigilií panny Marie na nebe vzetí léta božího tisícého pětistého čtyři- cátého šestého a království našich Římského šestnáctého a jiných dva- cátého. 1546. Orig. v arch. města Litoměřic č. 32. 1546. 529. Král Ferdinand dává na přímluvu královny a arciknížete Ferdinanda gleit Židům Meyerovi a Chaynovi bratřím a Josefu Dlouhému synu Laza- rovu, s ženami i dětmi od sv. Jiří (23. dubna) 1546 na tři léta. Na hradě Pražském, v pondělí po nanebevzetí Panny Marie (16. srpna) 1546. (Česky.) Arch. místodrž. král. Česk. Missiv. 35., 84.
Strana 369
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 369 530. Král Ferdinand dává na přímluvu arcikní- 1546. žete Ferdinanda gleit Židu Mistru Manovi s Izákem žákem Šmoherovým synem, s ženami a dětmi jich od sv. Jiří (23. dubna) 1546 do tří let. Na hradě Pražském (v so- botu po Nanebevzetí Panny Marie) 21. srpna 1546. (Česky.) Arch. místodrž. král. Česk. Missiv. 35., f. 82. 531. Král Ferdinand dává Židu Lvovi Vokatému, 1546. ženě, dětem i sestře jeho gleit svobodný (průvodní list, bezpečenství) před mocí kuprávu ode dne sv Jiří minulého (23. dubna 1546) do tří let pořád zběh- lých. Na hradě Pražském, v neděli po povýšení sv. kříže (19. září) 1546 (Česky.) Místodrž. arch. král. Česk. Missiv. 35., f. 50. 532. Král Ferdinand dává v listině vyjmenova- 1546. ným Židům list bezpečný od 23. dubna 1547 natři léta. Na hradě Pražském (v středu den sv. Jeronyma) 30. září 1546. Gleit před mocí ku právu dolepsaným osobám židovským na pargameně vyšlej. My Ferdinand oc. Oznamujem tímto listem všem, jakož někteří Židé od nás gleit až do sv. Jiří najprv příštího sobě danej mají že sme z příčin hodných týmž Židóm i některým jiným dolepsaným téhož glajtu před mocí ku právu přidati ráčili a tímto listem s dobrým roz- myslem, naším jistým vědomiem, s radou věrných našich milých, mocí královskú v Čechách přidáváme zejména Mistru Hoškovi, Izrahe- lovi Munkovi, Izaakovi Barochovu synu, Žialmanovi Lu- kovi, Jeronymovi Junovi z Žatce, Viktorinovi z Kolína, Sadochovi z Litoměřic, Hušovi z Žatce, Mojžíšovi Mistra Hoška zeti, Junovi Vokatému, Judovi Kapříkovi, Žialma- novi Heřmanovu synu, Davidovi starého Chayna synu, Mayerovi Fidleru, Markvartovi Kapříkovu zeti, Mathesovi z Litoměřic, Andělovi Barochovu synu, Mojžíšovi Březni- ckému, Markvartovi z Staré školy, Josefovi Judovu synu, Sa- muelovi Vokatého zeti, Mistru Wolfovi, Šefflovi z Kolína, Michalovi z Chomútova, Lazarovi Barochovu zeti, Kolmanovi Samuelovu synu, Samuelovi Saxovi, Mojžíšovi lékaři, Izaiáši Judovu synu, Šťastnému Malostranskému, Abrahamovi Bene- šovu synu, Feytlovi Jakubovi Noskovu synu, Chaymovi sta- rému, Izrahelovi lékaři, Jakubovi Enochovu zeti, Davidovi Han- kovi, Jakubovi Ebstaynovi, Jakubovi Mayrovi z Vostrova, 24
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 369 530. Král Ferdinand dává na přímluvu arcikní- 1546. žete Ferdinanda gleit Židu Mistru Manovi s Izákem žákem Šmoherovým synem, s ženami a dětmi jich od sv. Jiří (23. dubna) 1546 do tří let. Na hradě Pražském (v so- botu po Nanebevzetí Panny Marie) 21. srpna 1546. (Česky.) Arch. místodrž. král. Česk. Missiv. 35., f. 82. 531. Král Ferdinand dává Židu Lvovi Vokatému, 1546. ženě, dětem i sestře jeho gleit svobodný (průvodní list, bezpečenství) před mocí kuprávu ode dne sv Jiří minulého (23. dubna 1546) do tří let pořád zběh- lých. Na hradě Pražském, v neděli po povýšení sv. kříže (19. září) 1546 (Česky.) Místodrž. arch. král. Česk. Missiv. 35., f. 50. 532. Král Ferdinand dává v listině vyjmenova- 1546. ným Židům list bezpečný od 23. dubna 1547 natři léta. Na hradě Pražském (v středu den sv. Jeronyma) 30. září 1546. Gleit před mocí ku právu dolepsaným osobám židovským na pargameně vyšlej. My Ferdinand oc. Oznamujem tímto listem všem, jakož někteří Židé od nás gleit až do sv. Jiří najprv příštího sobě danej mají že sme z příčin hodných týmž Židóm i některým jiným dolepsaným téhož glajtu před mocí ku právu přidati ráčili a tímto listem s dobrým roz- myslem, naším jistým vědomiem, s radou věrných našich milých, mocí královskú v Čechách přidáváme zejména Mistru Hoškovi, Izrahe- lovi Munkovi, Izaakovi Barochovu synu, Žialmanovi Lu- kovi, Jeronymovi Junovi z Žatce, Viktorinovi z Kolína, Sadochovi z Litoměřic, Hušovi z Žatce, Mojžíšovi Mistra Hoška zeti, Junovi Vokatému, Judovi Kapříkovi, Žialma- novi Heřmanovu synu, Davidovi starého Chayna synu, Mayerovi Fidleru, Markvartovi Kapříkovu zeti, Mathesovi z Litoměřic, Andělovi Barochovu synu, Mojžíšovi Březni- ckému, Markvartovi z Staré školy, Josefovi Judovu synu, Sa- muelovi Vokatého zeti, Mistru Wolfovi, Šefflovi z Kolína, Michalovi z Chomútova, Lazarovi Barochovu zeti, Kolmanovi Samuelovu synu, Samuelovi Saxovi, Mojžíšovi lékaři, Izaiáši Judovu synu, Šťastnému Malostranskému, Abrahamovi Bene- šovu synu, Feytlovi Jakubovi Noskovu synu, Chaymovi sta- rému, Izrahelovi lékaři, Jakubovi Enochovu zeti, Davidovi Han- kovi, Jakubovi Ebstaynovi, Jakubovi Mayrovi z Vostrova, 24
Strana 370
370 K HISTORII ŽIDŮ 1546. Izaakovi z Bavor, Aslovi z Toužima, Davidovi lékaři, Izrahe- lovi Šalomonovu synu, Mayerovi starého Chayma zeti, Marku- sovi, Jakubovi Jonášovu synu, Feyrerovi Nasovu zeti z Lito- měřic, Žialmanovi Matesovu zeti z Litoměřic, Levovi sklenáři, Enochovi z Staré školy, Eliášovi Gimplovi, Uryášovi lékaři, Jakubovi Izaiášovi Munkovi, Liberlovi Jakubovu synu, Ruhamovi, Eliášovu synu, Izaakovi z Staré školy, Šalmonovi bratru jeho, Judlovi Lazarovu synu, Jakubovi Širmerovi, Mistru Markvartovi Poláku, Samuelovi kostkáři, Wolfovi, Feytlovi sklenáři, Seligmanovi, Jodlovi, Feytlovi lutnistovi, Zuzaně vdově, Czyrlové vdově, Reslin židovce, Anně židovce a Lídě židovce, kterýžto gleit náš svobodný a bezpečný před mocí ku právu těm všem svrchupsaným Židóm s mateřemi, ženami, dětmi a statky jich ode dne svatého Jiřího nyní příštího až do tří let pořád zběhlých státi a trvati má a nic dále. (Ostatní jako v gleitu ze dne 30. září 1545. Dán na hradě Pražském v středu den sv. Jeronyma léta oc. 46. [Sv. Jeronyma bylo t. r. ve čtvrtek].) 1546. Arch. místodrž. král. Česk. Aissiv. 35, f. 71. 533. Ferdinand král poroučí nejvyššímu polnímu hejtmanu království Českého Šebestianovi z Weit- mile, aby Židům, kteří houně a pláště do vojska vozí, nebylo ubližováno. Na hradě Pražském, 5. listopadu 1546. Ferdinand oc. Urozenému Šebestianovi z Weitmile na Chomú- tově, nejvyššímu polnímu hejtmanu království Českého i jiným všem našim a krajským i městským hejtmanuom, setníkuom, rotmistruom i služebným, jimž tento list ukázán bude, milost naši královskou i všecko dobré vzkazujem. Věrní milí! Věděti vám dáváme, že sme některým Židuom Pražským drahný počet houní a plášťuov zjednati a do vojska našeho z království Českého pro pohodlí lidu služebného dovezti po- ručiti ráčili. A protož tobě, nejvyšší hejtmane, i jiným všem poroučeti ráčíme, abyšte týmž Židuom, kteříž tak ty houně a pláště do vojska přivezou, žádné moci ani jaké jiné zoumyslnosti nad nimi provozovati a jim ubližovati nedali, jakožto těm, kteříž pod gleitem naším jsou a z poručení našeho ty houně do téhož vojska vezou, nébrž chcme, aby jim ty houně vedle slušnosti, kdož jich potřebovati bude, mocí jich žádný jim neberouc, placeny byly a vy, hejtmané, jim k tomu abyšte skutečně dopomáhali a ruku nad nimi na místě našem drželi a na tom jistou vůli naši královskú naplníte. Dán na hradě Pražském v pátek po Všech svatých léta 46. Orig. v arch. místodrž. král. Česk. Militare 1520—49.
370 K HISTORII ŽIDŮ 1546. Izaakovi z Bavor, Aslovi z Toužima, Davidovi lékaři, Izrahe- lovi Šalomonovu synu, Mayerovi starého Chayma zeti, Marku- sovi, Jakubovi Jonášovu synu, Feyrerovi Nasovu zeti z Lito- měřic, Žialmanovi Matesovu zeti z Litoměřic, Levovi sklenáři, Enochovi z Staré školy, Eliášovi Gimplovi, Uryášovi lékaři, Jakubovi Izaiášovi Munkovi, Liberlovi Jakubovu synu, Ruhamovi, Eliášovu synu, Izaakovi z Staré školy, Šalmonovi bratru jeho, Judlovi Lazarovu synu, Jakubovi Širmerovi, Mistru Markvartovi Poláku, Samuelovi kostkáři, Wolfovi, Feytlovi sklenáři, Seligmanovi, Jodlovi, Feytlovi lutnistovi, Zuzaně vdově, Czyrlové vdově, Reslin židovce, Anně židovce a Lídě židovce, kterýžto gleit náš svobodný a bezpečný před mocí ku právu těm všem svrchupsaným Židóm s mateřemi, ženami, dětmi a statky jich ode dne svatého Jiřího nyní příštího až do tří let pořád zběhlých státi a trvati má a nic dále. (Ostatní jako v gleitu ze dne 30. září 1545. Dán na hradě Pražském v středu den sv. Jeronyma léta oc. 46. [Sv. Jeronyma bylo t. r. ve čtvrtek].) 1546. Arch. místodrž. král. Česk. Aissiv. 35, f. 71. 533. Ferdinand král poroučí nejvyššímu polnímu hejtmanu království Českého Šebestianovi z Weit- mile, aby Židům, kteří houně a pláště do vojska vozí, nebylo ubližováno. Na hradě Pražském, 5. listopadu 1546. Ferdinand oc. Urozenému Šebestianovi z Weitmile na Chomú- tově, nejvyššímu polnímu hejtmanu království Českého i jiným všem našim a krajským i městským hejtmanuom, setníkuom, rotmistruom i služebným, jimž tento list ukázán bude, milost naši královskou i všecko dobré vzkazujem. Věrní milí! Věděti vám dáváme, že sme některým Židuom Pražským drahný počet houní a plášťuov zjednati a do vojska našeho z království Českého pro pohodlí lidu služebného dovezti po- ručiti ráčili. A protož tobě, nejvyšší hejtmane, i jiným všem poroučeti ráčíme, abyšte týmž Židuom, kteříž tak ty houně a pláště do vojska přivezou, žádné moci ani jaké jiné zoumyslnosti nad nimi provozovati a jim ubližovati nedali, jakožto těm, kteříž pod gleitem naším jsou a z poručení našeho ty houně do téhož vojska vezou, nébrž chcme, aby jim ty houně vedle slušnosti, kdož jich potřebovati bude, mocí jich žádný jim neberouc, placeny byly a vy, hejtmané, jim k tomu abyšte skutečně dopomáhali a ruku nad nimi na místě našem drželi a na tom jistou vůli naši královskú naplníte. Dán na hradě Pražském v pátek po Všech svatých léta 46. Orig. v arch. místodrž. král. Česk. Militare 1520—49.
Strana 371
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 371 534. Král Ferdinand dává některým v listině vy- 1546. jmenovaným Židům gleit před mocí ku právu, aby v městě Kolíně bydleti mohli. Na hradě Pražském, 9. listo- padu 1546. Gleit před mocí ku právu dolepsaným Židóm. My Ferdinand oc. Oznamujem tímto listem všem, že sme z příčin hodných dolepsaným Židóm zejména Anzarovi Levovi a Izákovi bratru jeho, Izákovi Zyslovi i Chanem Izákovi, Vlachovi Pinkovi, Mojžíšovi jinak Maušovi, Izákovi Vackářovi, Šťastnému, Izrahelovi Vackářovi, Abrahamovi mečíři, Ja- kubovi Vlachovi, Šmerlovi, Izrahelovi kramáři, Josefovi Kadeřavému, Frycovi sklenáři, Jakubovi Maulovi, Žalmonovi sklenáři, Izraheli Grycovi, Abrahamovi Čížkovi, Falkovi, Bele vdově, Michle vdově, Zyzl vdově, Hyplové vdově, Fradlové vdově s ženami a dětmi jich gleit náš svobodný a bezpečný před mocí ku právu dáti ráčili a tímto listem dáváme a toho dopouštíme, aby ti všickni Židé v Kolíně nad Labem aneb na předměstí bydleti mohli; kterýžto gleit jim tak dlouho státi a trvati má, jako ten gleit obecní od nás jiným Židóm Pražským danej a nic dále. Protož přikazujem všem obyvatelóm a poddaným našim ze všech stavuov král. Českého a zvláště Kolínským, abyste vejšpsané Židy při tomto gleitu a bezpečen- ství našem před mocí ku právu a při tom při všem, což se v tom pargamenovém gleitu obsahuje, měli, drželi a neporušitedlně zachovali žádných jim v tom překážek nečiníce ani komu jinému činiti dopouště- jíce. Však proto také chceme, aby se tíž Židé glaitovně jakž na to zá- leží zachovávali a všecko to což v dotčeným pargamenovém gleitu jest obsaženo, podniknúti povinni byli, pod uvarováním hněvu a nemilosti naší královské i skutečného trestání. Tomu na svědomí etc. Dán na hradě Pražském v úterý před sv. Martinem léta 1546. Arch. místodrž. král. Česk. Missiv. 35., f. 99. 535. Král Ferdinand dává list fedrovní do Čech 1546. Židům Mayerovi a Judlovi. Na hradě Pražském, 30. listo- padu 1546. List fedrovní do Čech Mayerovi a Judlovi Židóm. Ferdinand etc. Uroz., statečným, slovutným, opatrným, pánům, ry- tířům, vladykám a městóm i jiným všem obyvatelóm a poddaným našim ze všech stavuov království Českého, věrným milým, milost naší královskú a všecko dobré vzkazujem. Věrní milí! Věděti vám dáváme, že Mayer a Judl Židé i s ženami a dětmi a s statkem svým do tohoto
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 371 534. Král Ferdinand dává některým v listině vy- 1546. jmenovaným Židům gleit před mocí ku právu, aby v městě Kolíně bydleti mohli. Na hradě Pražském, 9. listo- padu 1546. Gleit před mocí ku právu dolepsaným Židóm. My Ferdinand oc. Oznamujem tímto listem všem, že sme z příčin hodných dolepsaným Židóm zejména Anzarovi Levovi a Izákovi bratru jeho, Izákovi Zyslovi i Chanem Izákovi, Vlachovi Pinkovi, Mojžíšovi jinak Maušovi, Izákovi Vackářovi, Šťastnému, Izrahelovi Vackářovi, Abrahamovi mečíři, Ja- kubovi Vlachovi, Šmerlovi, Izrahelovi kramáři, Josefovi Kadeřavému, Frycovi sklenáři, Jakubovi Maulovi, Žalmonovi sklenáři, Izraheli Grycovi, Abrahamovi Čížkovi, Falkovi, Bele vdově, Michle vdově, Zyzl vdově, Hyplové vdově, Fradlové vdově s ženami a dětmi jich gleit náš svobodný a bezpečný před mocí ku právu dáti ráčili a tímto listem dáváme a toho dopouštíme, aby ti všickni Židé v Kolíně nad Labem aneb na předměstí bydleti mohli; kterýžto gleit jim tak dlouho státi a trvati má, jako ten gleit obecní od nás jiným Židóm Pražským danej a nic dále. Protož přikazujem všem obyvatelóm a poddaným našim ze všech stavuov král. Českého a zvláště Kolínským, abyste vejšpsané Židy při tomto gleitu a bezpečen- ství našem před mocí ku právu a při tom při všem, což se v tom pargamenovém gleitu obsahuje, měli, drželi a neporušitedlně zachovali žádných jim v tom překážek nečiníce ani komu jinému činiti dopouště- jíce. Však proto také chceme, aby se tíž Židé glaitovně jakž na to zá- leží zachovávali a všecko to což v dotčeným pargamenovém gleitu jest obsaženo, podniknúti povinni byli, pod uvarováním hněvu a nemilosti naší královské i skutečného trestání. Tomu na svědomí etc. Dán na hradě Pražském v úterý před sv. Martinem léta 1546. Arch. místodrž. král. Česk. Missiv. 35., f. 99. 535. Král Ferdinand dává list fedrovní do Čech 1546. Židům Mayerovi a Judlovi. Na hradě Pražském, 30. listo- padu 1546. List fedrovní do Čech Mayerovi a Judlovi Židóm. Ferdinand etc. Uroz., statečným, slovutným, opatrným, pánům, ry- tířům, vladykám a městóm i jiným všem obyvatelóm a poddaným našim ze všech stavuov království Českého, věrným milým, milost naší královskú a všecko dobré vzkazujem. Věrní milí! Věděti vám dáváme, že Mayer a Judl Židé i s ženami a dětmi a s statkem svým do tohoto
Strana 372
372 K HISTORII ŽIDŮ království se přibrati chtí: protož vám všem i jednomu každému zvláště poroučíme, kdež by se ti Židé nyní a na tento čas na zboží a grunty vaše přitrefili, abyste je svobodné bez hyndruňkuov i s statkem jich propustili. Dán na hradě Pražském v úterý den sv. Vondřeje léta 46, Arch. místodrž. král. Česk. Missiv. 35., f. 100. 536. Rada komory české Vratislavským, aby Žid, jejž král v příčině mince do Vratislavi vyslal, byl p řichráněn. V Praze, 3. ledna 1547. Betreffund den Juden, den Ir Kon. Mt. wegen der Muncz-Handlung alda hin gen Preslaw auf ein Jar verordent, ist Irer Kon. Mt. ernstlicher Beuelh: denselben Juden das Jar lang unbetrüebt und unangefochten alda verbleiben zu lassen, ine schuczen und handhaben, das ime zur Unpilligkeit mit Gewalt von niemanden nichts begegnet, auf das irer Kon. Mt. Munczhandlungen gefurdert und nit gestört. Doch haben Ir Kon. Mt. beineben dem Juden auferlegt und beuolhen sich als lang er alda zu Presslaw in Kön. Mt. Diensten anderer Hantierungen ausser der Münczhandlung genczlichen zu enthalten. Arch. místodrž. král. Česk. Kais. Befehle 40., f. 9. 537. Purkmistr a konšelé měst Pražských prosí krále Ferdinanda za odstranění špatné a lehkémince z Čech, jež se ve Slezsku a snad také ve Vratislavi z dobrých grošů razí a kterou Židé a jiní do králov- ství Českého přinášejí a ku škodě jeho i obyvatelů za dobrou minci vyměňují, prosí, aby se netrpělo ani Židům ani jiným. V Praze 11. března 1547. Nejjasnější králil oc. Oznamujem V. Kr. M., kterak dnuov těchto pominulých, když sou se starší přísežní a obce všech tří měst Praž- ských pro některé pilné a domácí potřeby sešli, to jsou sobě ku pa- měti přivedli, jak znamenité a téměř nenabyté škody skrz rozmnožení lehkých mincí polských a lehnických království toto České i všickni obyvatelé téhož království Českého, po zápovědi týchž mincí, nésti a podstoupiti jsou musili, nechtíce ovšem k skutečné zkáze skrze to při- jíti. A když to jedno zlé s znamenitou všech království Českého oby- vateluov škodou přetrženo jest, teď nyní že druhé a jednostajné témuž království Českému i všem jeho obyvateluom nastává, to jest, že se mince lehké v knížetství Slezském a snad v městě Vratislavi na groších i sic na minci drobnější tepou a mincují a to z grošuov jochmstálských z jiné mince dobré české; kteroužto lehkou minci slezskou a vratislav-
372 K HISTORII ŽIDŮ království se přibrati chtí: protož vám všem i jednomu každému zvláště poroučíme, kdež by se ti Židé nyní a na tento čas na zboží a grunty vaše přitrefili, abyste je svobodné bez hyndruňkuov i s statkem jich propustili. Dán na hradě Pražském v úterý den sv. Vondřeje léta 46, Arch. místodrž. král. Česk. Missiv. 35., f. 100. 536. Rada komory české Vratislavským, aby Žid, jejž král v příčině mince do Vratislavi vyslal, byl p řichráněn. V Praze, 3. ledna 1547. Betreffund den Juden, den Ir Kon. Mt. wegen der Muncz-Handlung alda hin gen Preslaw auf ein Jar verordent, ist Irer Kon. Mt. ernstlicher Beuelh: denselben Juden das Jar lang unbetrüebt und unangefochten alda verbleiben zu lassen, ine schuczen und handhaben, das ime zur Unpilligkeit mit Gewalt von niemanden nichts begegnet, auf das irer Kon. Mt. Munczhandlungen gefurdert und nit gestört. Doch haben Ir Kon. Mt. beineben dem Juden auferlegt und beuolhen sich als lang er alda zu Presslaw in Kön. Mt. Diensten anderer Hantierungen ausser der Münczhandlung genczlichen zu enthalten. Arch. místodrž. král. Česk. Kais. Befehle 40., f. 9. 537. Purkmistr a konšelé měst Pražských prosí krále Ferdinanda za odstranění špatné a lehkémince z Čech, jež se ve Slezsku a snad také ve Vratislavi z dobrých grošů razí a kterou Židé a jiní do králov- ství Českého přinášejí a ku škodě jeho i obyvatelů za dobrou minci vyměňují, prosí, aby se netrpělo ani Židům ani jiným. V Praze 11. března 1547. Nejjasnější králil oc. Oznamujem V. Kr. M., kterak dnuov těchto pominulých, když sou se starší přísežní a obce všech tří měst Praž- ských pro některé pilné a domácí potřeby sešli, to jsou sobě ku pa- měti přivedli, jak znamenité a téměř nenabyté škody skrz rozmnožení lehkých mincí polských a lehnických království toto České i všickni obyvatelé téhož království Českého, po zápovědi týchž mincí, nésti a podstoupiti jsou musili, nechtíce ovšem k skutečné zkáze skrze to při- jíti. A když to jedno zlé s znamenitou všech království Českého oby- vateluov škodou přetrženo jest, teď nyní že druhé a jednostajné témuž království Českému i všem jeho obyvateluom nastává, to jest, že se mince lehké v knížetství Slezském a snad v městě Vratislavi na groších i sic na minci drobnější tepou a mincují a to z grošuov jochmstálských z jiné mince dobré české; kteroužto lehkou minci slezskou a vratislav-
Strana 373
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 373 skou na větším dílu Židé do království Českého nesou, ji za dobrou mění a v tom svých nespravedlivých handluo i užitkuo všelijakých hle- dají. Jakož pak ta a taková nehodná mince v království Českém hu- stěji již nežli která jiná proskakuje a nebudeli časného opatření a ta- kové mince přetržení, jisté jest nám všem očekávati záhuby, prosíce aby časně taková lehká a na ublížení království Českému zaražená mince přetržena a zastavena býti mohla, i v tom se ohražujíce, že by toho týmž Židuom, ani jiným, ježto té mince do království Českého podávají, nikterakž déle snášeti ani vytrpěti nemohli oc. Dán v Praze v pátek před sv. Řehořem l. 1547. V. Kr. M. věrní poddaní purkmistři a konšelé Starého a Nového i Menšího města Pražského. Sněmy české II., p. 101. 538. Král Ferdinand odpovídá městům Pražským na jejich stížnosti, že vydávaná slezská mince na zrnu neb šrotu se rovná saským tolarům, a poněvadž jest mimo zemi a jinými důležitými záležitostm obtížen, nemůže se tím nyní zdržovati. Radům ko- mory české že však nařídil, kdyby Židé něčeho ne- pořádného při výměně a vývozu stříbra se dopou- štěli, aby to zastavili. V Drážďanech v outerý po neděli Oculi (15. března) 1547. Sněmy české II., p. 148. 539. Král Ferdinand komoře české, aby Židům Pražským vyvážení stříbra bylo zakázáno. V Drážďa- nech, 15. března 1547. N. zřízeným radám komory království Českého. Ferdinand oc. Stateční věrní naši milí! Zprávy nás docházejí, ž e by Židé v Praze přes předešlé zápovědi naše i sněmovní vexle provo- zovati a stříbra ven z země voziti měli: protož vám poroučieme, abyšt e hned, jakž vás toto psaní naše duojde, týmž Židóm přístně přikázali a tak to konečně opatřili, aby se takových nepořádkuov nedopouštěl pod skutečným trestáním. Dán v Drážďanech v outerý po neděl postní Oculi léta oc. XLVII. Arch. místodrž. král. Česk. Missiv. 38., f. 276. 540. Na sjezdu stavovském položeném na 17. bře- zen 1547 bylo o Židech usnešeno: XXVII. Židům stříbra kupován a mincí všelijakých vexlování aby hned zastaveno bylo, a všickni glej-
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 373 skou na větším dílu Židé do království Českého nesou, ji za dobrou mění a v tom svých nespravedlivých handluo i užitkuo všelijakých hle- dají. Jakož pak ta a taková nehodná mince v království Českém hu- stěji již nežli která jiná proskakuje a nebudeli časného opatření a ta- kové mince přetržení, jisté jest nám všem očekávati záhuby, prosíce aby časně taková lehká a na ublížení království Českému zaražená mince přetržena a zastavena býti mohla, i v tom se ohražujíce, že by toho týmž Židuom, ani jiným, ježto té mince do království Českého podávají, nikterakž déle snášeti ani vytrpěti nemohli oc. Dán v Praze v pátek před sv. Řehořem l. 1547. V. Kr. M. věrní poddaní purkmistři a konšelé Starého a Nového i Menšího města Pražského. Sněmy české II., p. 101. 538. Král Ferdinand odpovídá městům Pražským na jejich stížnosti, že vydávaná slezská mince na zrnu neb šrotu se rovná saským tolarům, a poněvadž jest mimo zemi a jinými důležitými záležitostm obtížen, nemůže se tím nyní zdržovati. Radům ko- mory české že však nařídil, kdyby Židé něčeho ne- pořádného při výměně a vývozu stříbra se dopou- štěli, aby to zastavili. V Drážďanech v outerý po neděli Oculi (15. března) 1547. Sněmy české II., p. 148. 539. Král Ferdinand komoře české, aby Židům Pražským vyvážení stříbra bylo zakázáno. V Drážďa- nech, 15. března 1547. N. zřízeným radám komory království Českého. Ferdinand oc. Stateční věrní naši milí! Zprávy nás docházejí, ž e by Židé v Praze přes předešlé zápovědi naše i sněmovní vexle provo- zovati a stříbra ven z země voziti měli: protož vám poroučieme, abyšt e hned, jakž vás toto psaní naše duojde, týmž Židóm přístně přikázali a tak to konečně opatřili, aby se takových nepořádkuov nedopouštěl pod skutečným trestáním. Dán v Drážďanech v outerý po neděl postní Oculi léta oc. XLVII. Arch. místodrž. král. Česk. Missiv. 38., f. 276. 540. Na sjezdu stavovském položeném na 17. bře- zen 1547 bylo o Židech usnešeno: XXVII. Židům stříbra kupován a mincí všelijakých vexlování aby hned zastaveno bylo, a všickni glej-
Strana 374
374 K HISTORII ŽIDŮ 1547. tové do sv. Havla nejprvé příštího, aby jim vyzdviženi byli, a oni v tom času statky své opatříce, aby se všickni této země zhostili podle pře- dešlého sněmovního zůstání a dskami o tom zapsání. Sněmy české II., 156. 541. Jan z Pernšteina potvrzuje městu Třebíči svobody a starobylé pořádky, mezi jinými, že Židé tamže nesmějí se usazovati. »Také sou nás purgmistr a rada i všecka obec města Třebíče za to prosili, poněvadž od držení pana Jana Jetřicha Černohorského z Bozkovic, když sme se v ně uvázali, Židy z města Třebíče vypověděli, tak aby na panství Třebíckém nikdež bytně nebejvali, abychom je v tom opatřili, aby mezi nimi ani na tom panství nebyli a bydlení ani podružství žádného nikdež nemívali, a všech trhův jejich aby prázdni byli: kdež znajíc jejich slušnou žádost, připovídáme jim sami za se, za erby i budoucí své, pány a držitele panství Třebíckého, že svrchupsaní měšťané i jiná městečka na panství Třebíckém při tomto našem zřízení tak se mají zachovati, a žádných Židův na tom panství do města ani do městeček nemají přijímati a jich pouštěti, aby měli jaké domy sobě kupovati aneb v podružství bejti.« Na Pardubicích, 3. srpna 1547. 1547. Archiv Český XX., 507. 1547. 542. V usnesení osob sněmem volených a úřed- níků zemských o minci l. 1547 také zapsáno: Item kup- cuom, Židuom a jiným všem lidem všelijaké předešlé mince na zrno království Českého bité, ty se pod pokutou zřízením zemským vymě- řenou vexslovati, přepalovati ani spouštěti nemají a zapovídají. Než kdož by takovou minci měl, aby ji do mince JMKr. proti slušné zá- platě dodávali a nikam jinám. Sněmy české II., 518. 543. Arcikníže Ferdinand radí králi Ferdinan- dovi, aby nepřístojnosti, jichž Židé a mincéři v po- kojích královských ve Vratislavi se dopustili, byly odstraněny. 1. ledna 1548. Zimmer und Gemach zu Preslau, darinnen die Juden wonen. Allergenedigister, liebster Herr und Vater! Wasmassen die Rat- manen der Stat Preslaw Eur Kun. Mt. behemischen Kammerraten alhie von wegen Abstellung der Ungeschiklihkait, so die Juden und Munczer in E. Kun. Mt. Hof und Gemachen daselbst gebrauchen sollen, schreiben und warnen thuen, das werden E. Kun. Mt. aus beiligenden iren Schrei- 1548.
374 K HISTORII ŽIDŮ 1547. tové do sv. Havla nejprvé příštího, aby jim vyzdviženi byli, a oni v tom času statky své opatříce, aby se všickni této země zhostili podle pře- dešlého sněmovního zůstání a dskami o tom zapsání. Sněmy české II., 156. 541. Jan z Pernšteina potvrzuje městu Třebíči svobody a starobylé pořádky, mezi jinými, že Židé tamže nesmějí se usazovati. »Také sou nás purgmistr a rada i všecka obec města Třebíče za to prosili, poněvadž od držení pana Jana Jetřicha Černohorského z Bozkovic, když sme se v ně uvázali, Židy z města Třebíče vypověděli, tak aby na panství Třebíckém nikdež bytně nebejvali, abychom je v tom opatřili, aby mezi nimi ani na tom panství nebyli a bydlení ani podružství žádného nikdež nemívali, a všech trhův jejich aby prázdni byli: kdež znajíc jejich slušnou žádost, připovídáme jim sami za se, za erby i budoucí své, pány a držitele panství Třebíckého, že svrchupsaní měšťané i jiná městečka na panství Třebíckém při tomto našem zřízení tak se mají zachovati, a žádných Židův na tom panství do města ani do městeček nemají přijímati a jich pouštěti, aby měli jaké domy sobě kupovati aneb v podružství bejti.« Na Pardubicích, 3. srpna 1547. 1547. Archiv Český XX., 507. 1547. 542. V usnesení osob sněmem volených a úřed- níků zemských o minci l. 1547 také zapsáno: Item kup- cuom, Židuom a jiným všem lidem všelijaké předešlé mince na zrno království Českého bité, ty se pod pokutou zřízením zemským vymě- řenou vexslovati, přepalovati ani spouštěti nemají a zapovídají. Než kdož by takovou minci měl, aby ji do mince JMKr. proti slušné zá- platě dodávali a nikam jinám. Sněmy české II., 518. 543. Arcikníže Ferdinand radí králi Ferdinan- dovi, aby nepřístojnosti, jichž Židé a mincéři v po- kojích královských ve Vratislavi se dopustili, byly odstraněny. 1. ledna 1548. Zimmer und Gemach zu Preslau, darinnen die Juden wonen. Allergenedigister, liebster Herr und Vater! Wasmassen die Rat- manen der Stat Preslaw Eur Kun. Mt. behemischen Kammerraten alhie von wegen Abstellung der Ungeschiklihkait, so die Juden und Munczer in E. Kun. Mt. Hof und Gemachen daselbst gebrauchen sollen, schreiben und warnen thuen, das werden E. Kun. Mt. aus beiligenden iren Schrei- 1548.
Strana 375
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 375 ben merers Inhalts genedigist vernemen. Darauf wer mein gehorsam 1548. Guetbedunken, E. Mt. hetten darinnen genedigiste Einsehung gethan und zu Abstellung und Verhuetung desselben genedigist Beuelh aus- geen lassen. Hab ich Eur Kun. Mt. in Gehorsam der Notdurft nach nit wellen verhalten und thue mich darauf oc. Datum den ersten Januari anno im XLVIII. Arch. místodrž. král. Česk. Hofberichte 37., f. 62. 544. Kurfiršt Moric, vévoda Saský, přimlouvá se při 1548. králi Ferdinandovi za Žida Uriáše Leupolta z Prahy, aby z jeho rodu také voleni býti mohli dva nejstarší, dva starší obecní a rabí. V Augsburgu, 15. března 1548. Allerdurchlauchtigister grossmächtiger Kunig oc. Besonder lieber Herr Oheim und allergnädigister Herr. Mich hat Urias Leupolt, ein Jude zu Prag, bittlich angelangt, nachdem Euere Röm. Königl. Mt. verschiener Zeit einen andern Juden zu Prag allergnädigst begabet und befreiheit hätte, dass derselbigen zwene ältesten und zwen Gemein- ältesten, auch einen Rabi under seinem Geschlecht haben muge; und aber sein des Leupolts Geschlecht nicht das geringste wär under den Juden, so E. Königl. Mt. zinsbar sein, er sich auch mit den Seinen der vergangenen Kriegsubunge und sonsten allewege E. Röm. Königl. Mt. alles Gehorsams verhalten, dass ich derwegen gegen E. Königl. Mt. underthänigst verbitten wollte, damit dieselbige ihnen und sein Geschlecht auch mit dergleichen Privilegio und Freiheit gnädigst begaben wollte. Dieweil dann gedachter Jude Urias Leupolt vormals under mir wohnhaftig gewesen, auch der kais. Mt. und meinem Leger den ver- gangenen Krieg mit Zufuhrunge allerlei Proviant gedient, habe ich ihm solche Vorbitt nicht abschlagen wollen, und gelangt derwegen an Euer Königl. Mt. mein underthänigste Bitte, dieselbe wolle oftgenannten Uriam Leupold, dass er auch zwene Altesten und zwene Gemeine-Altesten und einen Rabi under seinem Geschlecht, so lange die Juden zu Prag bleiben werden, mit einem Privilegio gleicher Gestalt gnädigst versehen und dieser meiner underthänigster Vorbitt allergnädigist geniessen lassen. Das wird er sonder Zweifel umb E. Konigl. Mt. gehorsamlich zu ver- dienen geflissen sein. So bin E. Konigl. Mt. ich in aller Underthänig- keit zu dienen auch aller Zeit zum hochsten geflissen. Datum Augs- purg den XV. Martii anno oc. XLVIII. Euer Röm. Königl. Mt. underthänigister und willigster Furst Moritz, Herzog zu Sachsen, Churfurst oc. Orig. v arch. místodrž. král. Česk. J. 4 5.
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 375 ben merers Inhalts genedigist vernemen. Darauf wer mein gehorsam 1548. Guetbedunken, E. Mt. hetten darinnen genedigiste Einsehung gethan und zu Abstellung und Verhuetung desselben genedigist Beuelh aus- geen lassen. Hab ich Eur Kun. Mt. in Gehorsam der Notdurft nach nit wellen verhalten und thue mich darauf oc. Datum den ersten Januari anno im XLVIII. Arch. místodrž. král. Česk. Hofberichte 37., f. 62. 544. Kurfiršt Moric, vévoda Saský, přimlouvá se při 1548. králi Ferdinandovi za Žida Uriáše Leupolta z Prahy, aby z jeho rodu také voleni býti mohli dva nejstarší, dva starší obecní a rabí. V Augsburgu, 15. března 1548. Allerdurchlauchtigister grossmächtiger Kunig oc. Besonder lieber Herr Oheim und allergnädigister Herr. Mich hat Urias Leupolt, ein Jude zu Prag, bittlich angelangt, nachdem Euere Röm. Königl. Mt. verschiener Zeit einen andern Juden zu Prag allergnädigst begabet und befreiheit hätte, dass derselbigen zwene ältesten und zwen Gemein- ältesten, auch einen Rabi under seinem Geschlecht haben muge; und aber sein des Leupolts Geschlecht nicht das geringste wär under den Juden, so E. Königl. Mt. zinsbar sein, er sich auch mit den Seinen der vergangenen Kriegsubunge und sonsten allewege E. Röm. Königl. Mt. alles Gehorsams verhalten, dass ich derwegen gegen E. Königl. Mt. underthänigst verbitten wollte, damit dieselbige ihnen und sein Geschlecht auch mit dergleichen Privilegio und Freiheit gnädigst begaben wollte. Dieweil dann gedachter Jude Urias Leupolt vormals under mir wohnhaftig gewesen, auch der kais. Mt. und meinem Leger den ver- gangenen Krieg mit Zufuhrunge allerlei Proviant gedient, habe ich ihm solche Vorbitt nicht abschlagen wollen, und gelangt derwegen an Euer Königl. Mt. mein underthänigste Bitte, dieselbe wolle oftgenannten Uriam Leupold, dass er auch zwene Altesten und zwene Gemeine-Altesten und einen Rabi under seinem Geschlecht, so lange die Juden zu Prag bleiben werden, mit einem Privilegio gleicher Gestalt gnädigst versehen und dieser meiner underthänigster Vorbitt allergnädigist geniessen lassen. Das wird er sonder Zweifel umb E. Konigl. Mt. gehorsamlich zu ver- dienen geflissen sein. So bin E. Konigl. Mt. ich in aller Underthänig- keit zu dienen auch aller Zeit zum hochsten geflissen. Datum Augs- purg den XV. Martii anno oc. XLVIII. Euer Röm. Königl. Mt. underthänigister und willigster Furst Moritz, Herzog zu Sachsen, Churfurst oc. Orig. v arch. místodrž. král. Česk. J. 4 5.
Strana 376
376 K HISTORII ŽIDŮ 545. Král Ferdinand místodržícímu arciknížeti Fer- dinandovi, aby Žid Munka chráněn byl při výsadách ro- dině jeho daných. V Augsburgu, 22. března 1548. Ferdinand oc. Durchleuchtiger, hochgeborner, fruntlicher lieber Suhn und Furst! Wasmassen an uns Israel Munka, Jud von Prag, vier Artikel halben suppliciren und uns darinnen umb genädigste Einsehung in aller Underthänigkeit bitten thuet, werden dein Lieb aus beiliegun- der Supplication und Schriften zu vernehmben haben. Demnach an dein Lieb unser väterlich und genädig Begehren, die wöllen dermassen anstatt unser Verordnung thuen lassen, auf dass gedachter Jud bei seinem habenden Privilegium, welches wir ihme genädiglich bestätigt, gehandhabt werde und desselben in der That geniesse, dergleichen auch in den andern dreien Artikeln, wofern dem also, wie wir bericht, genuegsame Erkundigung und Einsehung zethuen verschaffen, auf dass ernennter Munka wider die Pilligkeit und den judischen Prauch in keinem Artikel von den Altisten oder andern Juden, mit denen er ze thuen hätt, beschwert oder von der Rabi Recht gedrungen, sonder ihme dasjene, zu was er pillich Fueg und Recht hat, verholfen werde damit wir von ihme ferrers Anlaufens enthebt möchten werden. Ver- bringen dein Lieb unsern genädigen und väterlichen Willen. Geben in unser und des Reichs Stadt Augspurg den XXII. Martii anno im XLVIII. 1548. Orig. v arch. místodrž. král. Česk. J. 4 5. 1549. 546. Purkmistr a rada města Olomouce potvrzují, že Marta Krenspicová zavázala se platiti 1 zl. úroku ze 20 zl. ve zlatě k oltáři sv. Marty v kostele sv. Mau- ricia a pojistila závazek takový na domě svém v Ži- dovské ulici. V Olomouci, 22. února 1549. Orig. perg. lat. s pečetí v arch. m. Olomouce. Od F. X. Parsche 1549. 547. Jan Saltzer, purkmistr, Matěj Weckerle, Wolf- gang Göschl, Achacius Junkmann radní a konšelé města Olomouce potvrzují, že občan Martin Sigl zavázal se pla- titi 5 věrduňků úroku za 25 zlatých bratrstvu »Corporis Christi« v bývalé židovské synagoze. V Olomouci 19. dubna r. 1549. Orig. perg. lat. s peč. arch. m. Olomouce. Od F. X. Parsche. 1550. 548. Král Ferdinand arciknížeti Ferdinandovi, aby spor Žida bradýře Simona se Židy Pražskými urovnán byl komorou českou. V Augšpurce 28. července 1550.
376 K HISTORII ŽIDŮ 545. Král Ferdinand místodržícímu arciknížeti Fer- dinandovi, aby Žid Munka chráněn byl při výsadách ro- dině jeho daných. V Augsburgu, 22. března 1548. Ferdinand oc. Durchleuchtiger, hochgeborner, fruntlicher lieber Suhn und Furst! Wasmassen an uns Israel Munka, Jud von Prag, vier Artikel halben suppliciren und uns darinnen umb genädigste Einsehung in aller Underthänigkeit bitten thuet, werden dein Lieb aus beiliegun- der Supplication und Schriften zu vernehmben haben. Demnach an dein Lieb unser väterlich und genädig Begehren, die wöllen dermassen anstatt unser Verordnung thuen lassen, auf dass gedachter Jud bei seinem habenden Privilegium, welches wir ihme genädiglich bestätigt, gehandhabt werde und desselben in der That geniesse, dergleichen auch in den andern dreien Artikeln, wofern dem also, wie wir bericht, genuegsame Erkundigung und Einsehung zethuen verschaffen, auf dass ernennter Munka wider die Pilligkeit und den judischen Prauch in keinem Artikel von den Altisten oder andern Juden, mit denen er ze thuen hätt, beschwert oder von der Rabi Recht gedrungen, sonder ihme dasjene, zu was er pillich Fueg und Recht hat, verholfen werde damit wir von ihme ferrers Anlaufens enthebt möchten werden. Ver- bringen dein Lieb unsern genädigen und väterlichen Willen. Geben in unser und des Reichs Stadt Augspurg den XXII. Martii anno im XLVIII. 1548. Orig. v arch. místodrž. král. Česk. J. 4 5. 1549. 546. Purkmistr a rada města Olomouce potvrzují, že Marta Krenspicová zavázala se platiti 1 zl. úroku ze 20 zl. ve zlatě k oltáři sv. Marty v kostele sv. Mau- ricia a pojistila závazek takový na domě svém v Ži- dovské ulici. V Olomouci, 22. února 1549. Orig. perg. lat. s pečetí v arch. m. Olomouce. Od F. X. Parsche 1549. 547. Jan Saltzer, purkmistr, Matěj Weckerle, Wolf- gang Göschl, Achacius Junkmann radní a konšelé města Olomouce potvrzují, že občan Martin Sigl zavázal se pla- titi 5 věrduňků úroku za 25 zlatých bratrstvu »Corporis Christi« v bývalé židovské synagoze. V Olomouci 19. dubna r. 1549. Orig. perg. lat. s peč. arch. m. Olomouce. Od F. X. Parsche. 1550. 548. Král Ferdinand arciknížeti Ferdinandovi, aby spor Žida bradýře Simona se Židy Pražskými urovnán byl komorou českou. V Augšpurce 28. července 1550.
Strana 377
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 377 Ferdinand oc. Durchleuchtiger, hochgeborner, lieber Sun und 1550. Furst. Was massen Simon Jud, Barbierer, des Losjuden von Prieg in der Lithau Sun, an uns supliciern und sich uber die Judischhait in Prag beschwoeren thuet, werden dein Lieb aus hier inverwarter seiner Suplication vernemben. Ist darauf an dein Lieb unser väterlich Ge- sinnen, die wellen bei unser benimischen Chamer die Verordnung thun, auf das si den Suplicantn und seinen Gegentaill zum eeisten furbe- schaiden, notturftiglich gegen einander verhoern, und do befunden, wie die Suplication ausweist, alsdann bei der Judischhait mit Ernst zu ver- fugen, ine mit seinem Handwerch wie andere Juden neben inen da- selbst bleiben und auch ime seins Weibsgepurenden Zuestand ires Erbtaills ungewaigert volgen zu lassen. Hett aber die Sach ain andere Gstallt, werden sich dein Lieb der Gepur nach im Fall wie wissen zu verhalten. Daran erzaigen uns dein Lieb angenembs väterlichs Ge- fallen. Datum Augspurg, den achtundzwaintzigistn Julii anno oc. im 1550. Arch. místodrž. král. Česk. Kais. Befehle 47. f. 223. 549. Král Ferdinand místodržícímu arciknížeti Fer- 1550. dinandovi, aby vyšetřil proč Lobkovic Hasisteinský dva Židy z Lokte vypovídá, k čemuž nemá práva. V Augšpurku, 30. srpna 1550. Ferdinand oc. Durchleuchtiger, hochgeborner, freuntlicher lieber Sun und Furst. Was Maier Jud wegen sein und seins Schwagern Juda Jud, baid wonhaft zum Elbogen, an uns supliciern thuet, werden dein Lieb hier inverslossen vernemben. Weil wir aber des Handls kainen lautern Bericht, warumb gedachte zwen Juden aus des von Hassenstain Bevelh, sich in sechs Wochen von dannen zu erheben, vom Elbogen geurlaubt, derwegen an dein Lieb unser vaetterlich und genedig Ge- sinnen, die wellen sich der Sachen alles vleiss erkundigen und do die Juden zur Unschuld oder Ungepur bei dem von Hassenstain angege- ben, alsdann dein Lieb verfuge, das si wider die Gepur nit bedrangt noch one gnuegsam Ursachen ausser unsers Vorwissen vom Elbogen geurlaubt; dann, wie dein Liebei zu erachten haben, weil weder dem von Hassenstain noch andern unsern Ambtleutn nit gepuret, aus aigner Macht, ausser unsers Bevelhs, jemanden aus unsern Stetn zu urlauben und wegzeschaffen. Hett aber die Sach ein andere Gstallt, das welle uns dein Lieb nach genuegsamer gehaltner Erkhundigung sambt irem Rat und Gutbedunken zum furderlichisten in Schrifft verstendigen; doch welle dein Lieb verfuegen, das gemelte zwen Juden mitler Zeit, ee uns deiner Lieb Bericht zuekhumbt, und bis auf unsern weitern Bevelh
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 377 Ferdinand oc. Durchleuchtiger, hochgeborner, lieber Sun und 1550. Furst. Was massen Simon Jud, Barbierer, des Losjuden von Prieg in der Lithau Sun, an uns supliciern und sich uber die Judischhait in Prag beschwoeren thuet, werden dein Lieb aus hier inverwarter seiner Suplication vernemben. Ist darauf an dein Lieb unser väterlich Ge- sinnen, die wellen bei unser benimischen Chamer die Verordnung thun, auf das si den Suplicantn und seinen Gegentaill zum eeisten furbe- schaiden, notturftiglich gegen einander verhoern, und do befunden, wie die Suplication ausweist, alsdann bei der Judischhait mit Ernst zu ver- fugen, ine mit seinem Handwerch wie andere Juden neben inen da- selbst bleiben und auch ime seins Weibsgepurenden Zuestand ires Erbtaills ungewaigert volgen zu lassen. Hett aber die Sach ain andere Gstallt, werden sich dein Lieb der Gepur nach im Fall wie wissen zu verhalten. Daran erzaigen uns dein Lieb angenembs väterlichs Ge- fallen. Datum Augspurg, den achtundzwaintzigistn Julii anno oc. im 1550. Arch. místodrž. král. Česk. Kais. Befehle 47. f. 223. 549. Král Ferdinand místodržícímu arciknížeti Fer- 1550. dinandovi, aby vyšetřil proč Lobkovic Hasisteinský dva Židy z Lokte vypovídá, k čemuž nemá práva. V Augšpurku, 30. srpna 1550. Ferdinand oc. Durchleuchtiger, hochgeborner, freuntlicher lieber Sun und Furst. Was Maier Jud wegen sein und seins Schwagern Juda Jud, baid wonhaft zum Elbogen, an uns supliciern thuet, werden dein Lieb hier inverslossen vernemben. Weil wir aber des Handls kainen lautern Bericht, warumb gedachte zwen Juden aus des von Hassenstain Bevelh, sich in sechs Wochen von dannen zu erheben, vom Elbogen geurlaubt, derwegen an dein Lieb unser vaetterlich und genedig Ge- sinnen, die wellen sich der Sachen alles vleiss erkundigen und do die Juden zur Unschuld oder Ungepur bei dem von Hassenstain angege- ben, alsdann dein Lieb verfuge, das si wider die Gepur nit bedrangt noch one gnuegsam Ursachen ausser unsers Vorwissen vom Elbogen geurlaubt; dann, wie dein Liebei zu erachten haben, weil weder dem von Hassenstain noch andern unsern Ambtleutn nit gepuret, aus aigner Macht, ausser unsers Bevelhs, jemanden aus unsern Stetn zu urlauben und wegzeschaffen. Hett aber die Sach ein andere Gstallt, das welle uns dein Lieb nach genuegsamer gehaltner Erkhundigung sambt irem Rat und Gutbedunken zum furderlichisten in Schrifft verstendigen; doch welle dein Lieb verfuegen, das gemelte zwen Juden mitler Zeit, ee uns deiner Lieb Bericht zuekhumbt, und bis auf unsern weitern Bevelh
Strana 378
378 K HISTORII ŽIDŮ 1550. alda zum Elbogen unvertrieben verbleiben, ist unser Mainung. Deiner Lieb vaeterlichen und freuntlichen Willen zu erzaigen seind wir mit Gnaden genaigt. Datum Augspurg den dreissigisten Augustii Anno oc. im 1550. Archiv místodrž. král. Česk. Kais. Befehle 47., f. 266. 550. Arcikníže Ferdinand Židům Pražským, aby nikomu koní na obecní škodu nepůjčovali, leč na jeho, nejvyššího kancléře a komory české rozkaz. [Na hradě Pražském], 6. pros. 1550. Ferdinand arcikníže oc. Židé Pražští! Jakož ste sobě do starších vašich, jakž spraveni býti ráčíme, nejednou stěžovali, že mnohým, kdeří pořádných psaní nepřinesou, koní půjčovati na škodu vaši a náklad a škodu obecní rozkazují: i poněvadž vuole naše, abyšte tím mimo po- třeby JMti Kské, pána a otce našeho nejmilejšího, nebo naše od jiných lidí stěžováni býti měli, v tom není, protož vám přístně poroučeti rá- číme, abyšte po dnešní den žádnému mimo vuoli svou žádného koně na obecní škodu nepůjčovali a tím povinni nebyli, leč bychom my, osvícený kníže Hendrych nejvyšší kanclíř království Českého 85) neb zří- zené rady komory české starším vašim napsali neb z jistého jich po- ručeni ceduli zapečetěnou neb podepsanou odeslali. Pakli byšte komu kderého koně, kdož by tak jménem naším, dotčeného knížete Hen- drycha, neb rad komory české, neb pod jakýmkoli jiným spuosobem k vám přišel z obce, půjčili a toho se dopustili, tehda starší vaši a vy pro každý tak bez rozkazu jistého a psaného půjčený kuoň do ko- mory JMti Kské padesáte kop grošuov českých bez odpuštění pro- padnete a z peněz obecních položiti musíte. Pakli by se toho kderá osoba z starších neb z obce vejtržně dopustila, takovouž pokutou trestán býti má. Tím se budete moci spraviti. Dán v sobotu na den sv. Mikuláše léta oc. padesátého. 1550. Archiv místodrž. král. česk. Ausgaben 46., f. 171 (v). 1550. 551. Výpis ze zápisu zahájeného soudu Žateckého o prodeji domku Samuele Žida měšečníka a jistého domu obecního. 20. prosince 1550. Archiv města Žatce. 1550. 552. Zpráva o ubytování městského fysika v Jihlavi ve škole židovské. 1550. 85) Jindřich kníže z Plavna byl nejv. kancléřem král. Českého od r. 1542 až do r. 1554, 13. května.
378 K HISTORII ŽIDŮ 1550. alda zum Elbogen unvertrieben verbleiben, ist unser Mainung. Deiner Lieb vaeterlichen und freuntlichen Willen zu erzaigen seind wir mit Gnaden genaigt. Datum Augspurg den dreissigisten Augustii Anno oc. im 1550. Archiv místodrž. král. Česk. Kais. Befehle 47., f. 266. 550. Arcikníže Ferdinand Židům Pražským, aby nikomu koní na obecní škodu nepůjčovali, leč na jeho, nejvyššího kancléře a komory české rozkaz. [Na hradě Pražském], 6. pros. 1550. Ferdinand arcikníže oc. Židé Pražští! Jakož ste sobě do starších vašich, jakž spraveni býti ráčíme, nejednou stěžovali, že mnohým, kdeří pořádných psaní nepřinesou, koní půjčovati na škodu vaši a náklad a škodu obecní rozkazují: i poněvadž vuole naše, abyšte tím mimo po- třeby JMti Kské, pána a otce našeho nejmilejšího, nebo naše od jiných lidí stěžováni býti měli, v tom není, protož vám přístně poroučeti rá- číme, abyšte po dnešní den žádnému mimo vuoli svou žádného koně na obecní škodu nepůjčovali a tím povinni nebyli, leč bychom my, osvícený kníže Hendrych nejvyšší kanclíř království Českého 85) neb zří- zené rady komory české starším vašim napsali neb z jistého jich po- ručeni ceduli zapečetěnou neb podepsanou odeslali. Pakli byšte komu kderého koně, kdož by tak jménem naším, dotčeného knížete Hen- drycha, neb rad komory české, neb pod jakýmkoli jiným spuosobem k vám přišel z obce, půjčili a toho se dopustili, tehda starší vaši a vy pro každý tak bez rozkazu jistého a psaného půjčený kuoň do ko- mory JMti Kské padesáte kop grošuov českých bez odpuštění pro- padnete a z peněz obecních položiti musíte. Pakli by se toho kderá osoba z starších neb z obce vejtržně dopustila, takovouž pokutou trestán býti má. Tím se budete moci spraviti. Dán v sobotu na den sv. Mikuláše léta oc. padesátého. 1550. Archiv místodrž. král. česk. Ausgaben 46., f. 171 (v). 1550. 551. Výpis ze zápisu zahájeného soudu Žateckého o prodeji domku Samuele Žida měšečníka a jistého domu obecního. 20. prosince 1550. Archiv města Žatce. 1550. 552. Zpráva o ubytování městského fysika v Jihlavi ve škole židovské. 1550. 85) Jindřich kníže z Plavna byl nejv. kancléřem král. Českého od r. 1542 až do r. 1554, 13. května.
Strana 379
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 379 Im Jahre 1550 hat man in der Stadt Iglau für einen Stadtphysi- 1550. cum ein Losament in der Judenschul gebaut neben der Garküche. »Chronik der Stadt Iglau« vydal v. Ch. d'Elvert, p. 115. 553. Král Ferdinand radáma soudcům zemským, aby 1551. vyšetřili stížnost Židů oloupených v Žatci a Litoměři- cích. V Augšpurku, 5. ledna 1551. N. zřízeným radám a soudcím zemským nyní v městě Mostu shro- mážděným. Ferdinand oc. Osvícení, urození a stateční, věrní naši milí. V pa- měti máte, že jsme od mnoha let od Židuov, kteří tehdáž pod gleitem naším v Žatci a Litoměřicích zloupeni a splundrováni jsou, nabíháni byli a i nyní sem k nám příležící suplikací, kteréž vyrozumíte, odeslali, nás jak předešle tak i nyní s nejvyšší pokorou prosíc, abychom jim k tomu, což jim podle vejpovědi naší královské spravedlivě náleží, do- pomoci ráčili, aby k dokonalému zahynutí nepřišli. I ač jsme předešle v té věci nejedna nařízení a psaní činiti ráčili, však posavad o to konce není a tak věděti nemuožeme, z kterých příčin a proč to na pruotazích stojí. Kdež chtíc my o to dalšího nabíhání zbaveni býti a nad vejpo- vědí naší spravedlivou ruku držeti, poroučieme vám, abyste na místě našem, což nejdříve budete moci, tu věc vyslyšeli a konec spravedlivý a místný udělali, aneb je o to smluviti a srovnati dali, abychom o to více nabíháni nebyli. Pak li by ta věc vámi na místném konci posta- vena, ani k smlouvě přivedena býti nemohla, ač se nenadějem, tehdy nám o tom všem zdání a radu vaši psaním oznamte, jináče nečiníce. Dán v Aušpurku v pondělí po Novém lítě léta oc. 51. Arch. mist. král. Česk. Missiv. 49., f. 1. 554. Král Ferdinand zasílá arciknížeti Ferdinandovi místo- 1551. držícímu v království Českém, opis mandátu, jímž nařizuje se aby Židé v Rakousích na rozeznání od křesťanů zjevné znamení na svrchním šatu nosili; arcikníže podati má o tom dobré zdání, poněvadž i v zemích koruny České po- dobné vydáno bude nařízení. Ve Vídni, 28 července 1551. Ferdinand oc Durchleuchtiger, hochgeborner, freuntlicher, lieber Sohn und Furst! Wir ubersenden Deiner Lieb hiemit ein Abschrift unsers Mandat, so wir in allen unsern andern Obern und Vordern Öster- reichischen Fürstenthumben und Landen wegen der Judischheit, damit sie Zeichen tragen und von den Cristen erkennt werden sollten, in Druck allenthalben haben ausgehen lassen, wie dann Dein Lieb ferner
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 379 Im Jahre 1550 hat man in der Stadt Iglau für einen Stadtphysi- 1550. cum ein Losament in der Judenschul gebaut neben der Garküche. »Chronik der Stadt Iglau« vydal v. Ch. d'Elvert, p. 115. 553. Král Ferdinand radáma soudcům zemským, aby 1551. vyšetřili stížnost Židů oloupených v Žatci a Litoměři- cích. V Augšpurku, 5. ledna 1551. N. zřízeným radám a soudcím zemským nyní v městě Mostu shro- mážděným. Ferdinand oc. Osvícení, urození a stateční, věrní naši milí. V pa- měti máte, že jsme od mnoha let od Židuov, kteří tehdáž pod gleitem naším v Žatci a Litoměřicích zloupeni a splundrováni jsou, nabíháni byli a i nyní sem k nám příležící suplikací, kteréž vyrozumíte, odeslali, nás jak předešle tak i nyní s nejvyšší pokorou prosíc, abychom jim k tomu, což jim podle vejpovědi naší královské spravedlivě náleží, do- pomoci ráčili, aby k dokonalému zahynutí nepřišli. I ač jsme předešle v té věci nejedna nařízení a psaní činiti ráčili, však posavad o to konce není a tak věděti nemuožeme, z kterých příčin a proč to na pruotazích stojí. Kdež chtíc my o to dalšího nabíhání zbaveni býti a nad vejpo- vědí naší spravedlivou ruku držeti, poroučieme vám, abyste na místě našem, což nejdříve budete moci, tu věc vyslyšeli a konec spravedlivý a místný udělali, aneb je o to smluviti a srovnati dali, abychom o to více nabíháni nebyli. Pak li by ta věc vámi na místném konci posta- vena, ani k smlouvě přivedena býti nemohla, ač se nenadějem, tehdy nám o tom všem zdání a radu vaši psaním oznamte, jináče nečiníce. Dán v Aušpurku v pondělí po Novém lítě léta oc. 51. Arch. mist. král. Česk. Missiv. 49., f. 1. 554. Král Ferdinand zasílá arciknížeti Ferdinandovi místo- 1551. držícímu v království Českém, opis mandátu, jímž nařizuje se aby Židé v Rakousích na rozeznání od křesťanů zjevné znamení na svrchním šatu nosili; arcikníže podati má o tom dobré zdání, poněvadž i v zemích koruny České po- dobné vydáno bude nařízení. Ve Vídni, 28 července 1551. Ferdinand oc Durchleuchtiger, hochgeborner, freuntlicher, lieber Sohn und Furst! Wir ubersenden Deiner Lieb hiemit ein Abschrift unsers Mandat, so wir in allen unsern andern Obern und Vordern Öster- reichischen Fürstenthumben und Landen wegen der Judischheit, damit sie Zeichen tragen und von den Cristen erkennt werden sollten, in Druck allenthalben haben ausgehen lassen, wie dann Dein Lieb ferner
Strana 380
380 K HISTORII ŽIDŮ 1551. sehen werden. Weil sich dann nit ein kleiner, sonder der meiste Theil der Judischheit in unserm Kunigreich Böheim und desselben incorpo- rirten Landen enthalten und wohnen thuen, haben wir für pillich eracht gleichfalls soliche Mandata in gedachter unser Kron Böheim und der- selben eingeleibten Landen derhalb ausgehen zu lassen und das Zeichen und Gemerk die Juden zu tragen zu verordnen. Derwegen wölle Dein Lieb sollich Mandat abhören, und ob was darzue gesetzt oder davon auszuthuen wäre, uns Deiner Lieb Guetbedunken im Fall anzuzeigen. Daran erzeigen uns Dein Lieb väterlichs angenehmbs Gefallen. Geben in unser Stadt Wien den acht und zweinzigisten Juli anno oc. im ein- undfunfzigisten. Orig. v arch. česk. místodrž. J. 4 I. 1551. 555. Král Ferdinand arciknížeti Ferdinandovi aby věřitelé Žida Davida Phaba v Praze k zaplacení dluhů prostranného času mu popřáli. Ve Vídni, 8. srpna 1551. (Německy.) Arch. místodrž. král. Česk. Miss. 48, ƒ 243. 1551. 556. Král Ferdinand arciknížeti Ferdinandovi, za podání dobrého zdání, zdali i v zemích koruny České jako v Rakousích vydán má býti mandát, aby Židé na rozeznání od křesťanů žluté kolečko na vrchním oděvu nosili. Ve Vídni, 4. září 1551. An die furst. Dt. vermug vorigs kön. Schreibens zu beratschlagen, ob die kon. Mayt auch dergleichen Mandat in Behaim als in Österreich geschehen der Juden halben soll ausgeen lassen. Ferdinand oc. Durchleuchtiger, hochgeborner, freuntlicher, lieber Sun und Furst. Dein Lieb haben sich zu erindern, dass wir derselben verschiner Tag ein Abschrift, wasmaßsen wir in unsern erblichen Fursten- thumben und Landen unsere Mandat und Bevelch vonwegen der Juden, damit sie einen gelben Ring, darbei man sie von den Christen erkennen mug, tragen sollen, zugeschickt und an Dein Lieb vaterlich und gene- diglich begeert, dieselben wollten solchs mit etlichen unsern Officiern und behimischen Kammerräthen beratslagen und uns alsdann Deiner Lieb Gutbedunken, ob wir dergleichen Mandata in unserer Kron Behaim und eingeleibten Landen sollen ausgeen lassen [anzeigen,] welches aber von Deiner Lieb bisher unterbliben. Ist demnach an Dein Lieb unser vaterlich und genedig Gesinnen, die wellen mit solcher Beratschlagung verrer nit saumben sonder unserm vorigen Begeern nach mit ihrem Gutbedunken furdern; an dem erzeigen uns Dein Lieb vaterlich ange-
380 K HISTORII ŽIDŮ 1551. sehen werden. Weil sich dann nit ein kleiner, sonder der meiste Theil der Judischheit in unserm Kunigreich Böheim und desselben incorpo- rirten Landen enthalten und wohnen thuen, haben wir für pillich eracht gleichfalls soliche Mandata in gedachter unser Kron Böheim und der- selben eingeleibten Landen derhalb ausgehen zu lassen und das Zeichen und Gemerk die Juden zu tragen zu verordnen. Derwegen wölle Dein Lieb sollich Mandat abhören, und ob was darzue gesetzt oder davon auszuthuen wäre, uns Deiner Lieb Guetbedunken im Fall anzuzeigen. Daran erzeigen uns Dein Lieb väterlichs angenehmbs Gefallen. Geben in unser Stadt Wien den acht und zweinzigisten Juli anno oc. im ein- undfunfzigisten. Orig. v arch. česk. místodrž. J. 4 I. 1551. 555. Král Ferdinand arciknížeti Ferdinandovi aby věřitelé Žida Davida Phaba v Praze k zaplacení dluhů prostranného času mu popřáli. Ve Vídni, 8. srpna 1551. (Německy.) Arch. místodrž. král. Česk. Miss. 48, ƒ 243. 1551. 556. Král Ferdinand arciknížeti Ferdinandovi, za podání dobrého zdání, zdali i v zemích koruny České jako v Rakousích vydán má býti mandát, aby Židé na rozeznání od křesťanů žluté kolečko na vrchním oděvu nosili. Ve Vídni, 4. září 1551. An die furst. Dt. vermug vorigs kön. Schreibens zu beratschlagen, ob die kon. Mayt auch dergleichen Mandat in Behaim als in Österreich geschehen der Juden halben soll ausgeen lassen. Ferdinand oc. Durchleuchtiger, hochgeborner, freuntlicher, lieber Sun und Furst. Dein Lieb haben sich zu erindern, dass wir derselben verschiner Tag ein Abschrift, wasmaßsen wir in unsern erblichen Fursten- thumben und Landen unsere Mandat und Bevelch vonwegen der Juden, damit sie einen gelben Ring, darbei man sie von den Christen erkennen mug, tragen sollen, zugeschickt und an Dein Lieb vaterlich und gene- diglich begeert, dieselben wollten solchs mit etlichen unsern Officiern und behimischen Kammerräthen beratslagen und uns alsdann Deiner Lieb Gutbedunken, ob wir dergleichen Mandata in unserer Kron Behaim und eingeleibten Landen sollen ausgeen lassen [anzeigen,] welches aber von Deiner Lieb bisher unterbliben. Ist demnach an Dein Lieb unser vaterlich und genedig Gesinnen, die wellen mit solcher Beratschlagung verrer nit saumben sonder unserm vorigen Begeern nach mit ihrem Gutbedunken furdern; an dem erzeigen uns Dein Lieb vaterlich ange-
Strana 381
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 381 nembs Gefallen. Datum Wien den vierten Tag Septembris anno oc. 1551. im 1551. Arch. míst. král. Česk. Miss. 48., ƒ. 261. 557. Král Ferdinand arciknížeti Ferdinandovi, 1551. aby s úředníky a soudci zemskými ještě jedenkráte se uradil o židovském znamení na svrchním oděvu. Ve Vídni, 28 září 1551. Ferdinand oc. Durchleuchtiger, hochgeborner, freuntlicher, lieber Sun und Furst! Wir haben vier deiner Lieb Schreiben nachlängs an- gehört und vernomben. Erstlichen nehmen wir Deiner Lieb gepflogne Beratslagung und gethane Correctur betreffend die Mandata, so wir der Judischheit in unserm Kunigreich Behaim und desselben incorporirten Landen ausgeen zu lassen gesonnen zu Gnaden an, damit aber hierinen mit noch dest pesserm zeitigem Vorbetrachten und weiterm Beratslagen gehandelt, schicken wir Deiner Lieb hiemit derselben uns ubersendte zwo die teutschen und behimischen. Note wider zue, vaterlich und ge- nedig begeerund, Dein Lieb welle solche mit unsern Officirn und Landrechtsitzern, so jetzt Hieronymi [30. Sept.] zu Prag sein werden, ferrer gnuegsamlich beraten und was Dein Lieb sambt ihnen fur ratlich ansehen wird, uns dasselb durch ihr Schreiben sambt Uberschickung beider inliegender Note zum furderlichisten zu erkennen geben, wellen wir Deiner Lieb verner darauf beantwurten. Datum Wien den achtund- zwainzigisten Tag Septembris anno oc im 51-ten. Arch. místodrž. král. Česk. Missiv. 48., f. 284. 558. Král Ferdinand posílá synu svému arciknížeti 1551. Ferdinandovi psaní pro biskupa Vratislavského a pro správce zemské Horního a Dolního Slezska, a přeje si, aby pro Čechy 200 a pro Moravu tolikéž mandátů židov- ských bylo tištěno. Ve Vídni, 8. listopadu 1551. Orig. v arch. místodrž. král. Česk. J. 2—6. 559. Král Ferdinand arciknížeti Ferdinandovi, 1551. aby Abrahama, zetě židovského lékaře Mojžíše, za rabína potvrdil. Ve Vídni, 10. listopadu 1551. Ferdinand oc. Durchleuchtiger, hochgeborner, freuntlicher, lieber Sun und Furst! Wir geben Deiner Lieb vaterlich und genediglich zu erkennen, dass wir von wegen Moises Judenarzt zu Prag, in Unter- thenigkeit sein angelangt worden, nachdem ihrer Rabi einer mit Tod
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 381 nembs Gefallen. Datum Wien den vierten Tag Septembris anno oc. 1551. im 1551. Arch. míst. král. Česk. Miss. 48., ƒ. 261. 557. Král Ferdinand arciknížeti Ferdinandovi, 1551. aby s úředníky a soudci zemskými ještě jedenkráte se uradil o židovském znamení na svrchním oděvu. Ve Vídni, 28 září 1551. Ferdinand oc. Durchleuchtiger, hochgeborner, freuntlicher, lieber Sun und Furst! Wir haben vier deiner Lieb Schreiben nachlängs an- gehört und vernomben. Erstlichen nehmen wir Deiner Lieb gepflogne Beratslagung und gethane Correctur betreffend die Mandata, so wir der Judischheit in unserm Kunigreich Behaim und desselben incorporirten Landen ausgeen zu lassen gesonnen zu Gnaden an, damit aber hierinen mit noch dest pesserm zeitigem Vorbetrachten und weiterm Beratslagen gehandelt, schicken wir Deiner Lieb hiemit derselben uns ubersendte zwo die teutschen und behimischen. Note wider zue, vaterlich und ge- nedig begeerund, Dein Lieb welle solche mit unsern Officirn und Landrechtsitzern, so jetzt Hieronymi [30. Sept.] zu Prag sein werden, ferrer gnuegsamlich beraten und was Dein Lieb sambt ihnen fur ratlich ansehen wird, uns dasselb durch ihr Schreiben sambt Uberschickung beider inliegender Note zum furderlichisten zu erkennen geben, wellen wir Deiner Lieb verner darauf beantwurten. Datum Wien den achtund- zwainzigisten Tag Septembris anno oc im 51-ten. Arch. místodrž. král. Česk. Missiv. 48., f. 284. 558. Král Ferdinand posílá synu svému arciknížeti 1551. Ferdinandovi psaní pro biskupa Vratislavského a pro správce zemské Horního a Dolního Slezska, a přeje si, aby pro Čechy 200 a pro Moravu tolikéž mandátů židov- ských bylo tištěno. Ve Vídni, 8. listopadu 1551. Orig. v arch. místodrž. král. Česk. J. 2—6. 559. Král Ferdinand arciknížeti Ferdinandovi, 1551. aby Abrahama, zetě židovského lékaře Mojžíše, za rabína potvrdil. Ve Vídni, 10. listopadu 1551. Ferdinand oc. Durchleuchtiger, hochgeborner, freuntlicher, lieber Sun und Furst! Wir geben Deiner Lieb vaterlich und genediglich zu erkennen, dass wir von wegen Moises Judenarzt zu Prag, in Unter- thenigkeit sein angelangt worden, nachdem ihrer Rabi einer mit Tod
Strana 382
382 K HISTORII ŽIDŮ 1551. abgangen und der ander von dannen gezogen, dass wir seinen Aiden Abraham, der Schuel daselbst under ihnen halte, gleichwie ein ander aufgenombener Rabi allein, dass er wie gebreuchlich des kein Bewilli- gung von uns nit habe: ist demnach an Dein Lieb unser vaterlich und genedig Gesinnen, do bemeltes Suplicanten Aiden zu einem Rabi taug- lich, die welle ihme daruber von unser wegen genedigiste Confirmation und Bestetigung mitteilen. Daran erzeigen uns Dein Lieb vaterlich an- genembs Gefallen. Datum Wien den zehenden Tag Novembris anno oc. im 1551-ten. Arch. míst. král. Česk. Miss. 48., f. 322. 560. Král Ferdinand nařizuje, aby Židé v zemích koruny České k rozeznání od křesťanův žluté kroužky na svrchním oděvu nosili. Ve Vídni, 10. listopadu 1551. Ferdinand z Boží milosti Římský, Uherský, Český král atd. Uro- zeným, statečným, slovutným, opatrným, pánům, rytířům, vladykám, Pražanům a městům i jiným všem obyvatelům a poddaným našim krá- lovství Českého, věrným milým, milost naši královskou a všecko dobré vzkazujem. Věrní milí. Vědětiť vám dáváme, že majíce nejedny hodno- věrné zprávy, kterak Židé, kterýmž jsme v království našem Českém z milosti naší královské a do vůle naší obydlí přáti ráčili, netoliko roz- ličnými záhubnými a neslušnými lichvami a obmysly křesťany, poddané věrné naše milé, sužují, ale vedle toho mnoho zlých a nechvalitebných skutkův k posměchu a k zlehčení jména a svaté víry křesťanské se dopouštějí, což na větším díle z toho pochází, že Židé v oděvu a v šatstvu od křesťanův žádným obzvláštním znamením k rozeznání od- dělení nejsú: i nechtíc my jakožto král křesťanský podle důstojenství ouřadu našeho takových lichevných, lstných a nenáležitých věcí snášeti, ale aby Židé od křesťanuov jakož i v jiných zemích skrze jisté zna- mení rozeznáni býti mohli, protož s dobrým rozmyslem naším, jistým vědomím a s radou věrných našich milých, z mocnosti naší královské toto ustanovení činiti ráčíme. Aby netoliko ti Židé, kteří v království našem Českém a v zemích k němu připojených bydlejí a v nich své obchody vedou, ale jiní všichni Židé odkud a z kterýchkoli zemí do nich se dostanou, znamení na oděvu svém, skrze které by od křesťanův mohli rozeznáni býti, nosili, kteréžto znamení jmenovitě takové býti má, aby každý Žid, počnúc od datum listu tohoto v čtyřech nedělích pořád zběhlých, na sukni své odívací vrchní zevnitř po levé straně na prsech okrouhlý kroužek z žlutého sukna té šíři a velikosti, jakž toto vykroužení ukazuje a nemenší zřetedlně i neukrytě nosil. Pakliby který Žid po vyjití již oznámeného času toto naše nařízení a ustanovení pře- 1551.
382 K HISTORII ŽIDŮ 1551. abgangen und der ander von dannen gezogen, dass wir seinen Aiden Abraham, der Schuel daselbst under ihnen halte, gleichwie ein ander aufgenombener Rabi allein, dass er wie gebreuchlich des kein Bewilli- gung von uns nit habe: ist demnach an Dein Lieb unser vaterlich und genedig Gesinnen, do bemeltes Suplicanten Aiden zu einem Rabi taug- lich, die welle ihme daruber von unser wegen genedigiste Confirmation und Bestetigung mitteilen. Daran erzeigen uns Dein Lieb vaterlich an- genembs Gefallen. Datum Wien den zehenden Tag Novembris anno oc. im 1551-ten. Arch. míst. král. Česk. Miss. 48., f. 322. 560. Král Ferdinand nařizuje, aby Židé v zemích koruny České k rozeznání od křesťanův žluté kroužky na svrchním oděvu nosili. Ve Vídni, 10. listopadu 1551. Ferdinand z Boží milosti Římský, Uherský, Český král atd. Uro- zeným, statečným, slovutným, opatrným, pánům, rytířům, vladykám, Pražanům a městům i jiným všem obyvatelům a poddaným našim krá- lovství Českého, věrným milým, milost naši královskou a všecko dobré vzkazujem. Věrní milí. Vědětiť vám dáváme, že majíce nejedny hodno- věrné zprávy, kterak Židé, kterýmž jsme v království našem Českém z milosti naší královské a do vůle naší obydlí přáti ráčili, netoliko roz- ličnými záhubnými a neslušnými lichvami a obmysly křesťany, poddané věrné naše milé, sužují, ale vedle toho mnoho zlých a nechvalitebných skutkův k posměchu a k zlehčení jména a svaté víry křesťanské se dopouštějí, což na větším díle z toho pochází, že Židé v oděvu a v šatstvu od křesťanův žádným obzvláštním znamením k rozeznání od- dělení nejsú: i nechtíc my jakožto král křesťanský podle důstojenství ouřadu našeho takových lichevných, lstných a nenáležitých věcí snášeti, ale aby Židé od křesťanuov jakož i v jiných zemích skrze jisté zna- mení rozeznáni býti mohli, protož s dobrým rozmyslem naším, jistým vědomím a s radou věrných našich milých, z mocnosti naší královské toto ustanovení činiti ráčíme. Aby netoliko ti Židé, kteří v království našem Českém a v zemích k němu připojených bydlejí a v nich své obchody vedou, ale jiní všichni Židé odkud a z kterýchkoli zemí do nich se dostanou, znamení na oděvu svém, skrze které by od křesťanův mohli rozeznáni býti, nosili, kteréžto znamení jmenovitě takové býti má, aby každý Žid, počnúc od datum listu tohoto v čtyřech nedělích pořád zběhlých, na sukni své odívací vrchní zevnitř po levé straně na prsech okrouhlý kroužek z žlutého sukna té šíři a velikosti, jakž toto vykroužení ukazuje a nemenší zřetedlně i neukrytě nosil. Pakliby který Žid po vyjití již oznámeného času toto naše nařízení a ustanovení pře- 1551.
Strana 383
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 383 stoupil a toho kroužku žlutého nenosil, ten každý ty šaty, v nichž po- 1551. stižen bude, i jiné všecko, což se při něm najde, propadne a toho všeho první polovice tomu, kdož kterého bez takového znamení po- stihne a druhá polovice té vrchnosti, pod kterúž ten Žid sluší, náležeti má. Pakliby se toho po třikráte dopustil, již netoliko šaty a jiné všecko což při něm nalezeno bude propadne, ale hned bez milosti s ženú i s dětmi svými všech království, knížetství i zemí našich na věčné časy prázen býti má. Však kteří Židé po živnostech přes svět pracují, ti dokudž sú na cestě nebudú povinni toho znamení nositi, než jakž do hospody na noclehy, do měst, městeček neb do vsí přijedou, tu je mají hned zase na šaty připnúti, nositi a tak se křesťanům, že Židé jsou znát dáti. A protož poroučeti ráčíme vyšším i menším ouředníkům zem- ským, hejtmanům krajským, rychtářům, purkmistrům, konšelům i jiným všem poddaným našim království Českého přikazujíce, aby ste nad tímto nařízením a ustanovením naším skutečně ruku drželi a k často psaným Židům, kteřížby toho znamení nenosili a bez něho postiženi byli s po- kutou svrchu oznámenou přikráčeli, nic sobě překážeti nedadouc, ač se chcete hněvu našeho uvarovati. A na tom jistú vůli naši královskú na- plníte. Dáno v městě našem Vídni v outerý před sv. Martinem 1551 10. 1 stopadu. V Praze připsáno: Ačkoliv v těchto mandátích doloženo jest, že od datum ve čtyřech nedělích takové nošení těch žlutých kroužků začíti se má, však poněvadž takové mandáty teprva od JMK. sem poslány jsou a čas krátký k tomu jest, protož z poručení JM. arciknížete se dotčeným Židům od soboty po svaté panně Barboře (od 5. prosince) nyní minulé k tomu ještě čtyry neděle pořád zběhlé, aby se žádný neměl čím slušně vymlouvati, příročí dává. Arch. míst. král. Česk Befehle 50, f. 33 561. Král Ferdinand zasílá arciknížeti Ferdinan- 1551. dovi 400 českých a 200 německých mandátů o židov- ském znamení na svrchním oděvu, aby je uveřejnil. Ve Vídni, 30. listopadu 1551. Der Furst. Dt. werden die behimischen und teutschen Mandat in Behaim und Slesien dieselben publicirn ze lassen zugeschickt. Ferdinand oc. Durchleuchtiger, hochgeborner, freuntlicher, lieber Sun und Furst! Wir haben Deiner Lieb Schreiben sambt den virhun- dert behimischen getruckten Mandaten der Juden halben, (welcher wit in gleichem Laut auch zweihundert teutsche allhie drucken lassen), ent- pfangen und schicken Deiner Lieb solche alle mit unserm Petschet (sic) verfertigt hiemit zue, vaterlich und genediglich begerend, Dein Lieb welle dieselben mit unserm behimischen Cammersiegel zu Prag besigeln
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 383 stoupil a toho kroužku žlutého nenosil, ten každý ty šaty, v nichž po- 1551. stižen bude, i jiné všecko, což se při něm najde, propadne a toho všeho první polovice tomu, kdož kterého bez takového znamení po- stihne a druhá polovice té vrchnosti, pod kterúž ten Žid sluší, náležeti má. Pakliby se toho po třikráte dopustil, již netoliko šaty a jiné všecko což při něm nalezeno bude propadne, ale hned bez milosti s ženú i s dětmi svými všech království, knížetství i zemí našich na věčné časy prázen býti má. Však kteří Židé po živnostech přes svět pracují, ti dokudž sú na cestě nebudú povinni toho znamení nositi, než jakž do hospody na noclehy, do měst, městeček neb do vsí přijedou, tu je mají hned zase na šaty připnúti, nositi a tak se křesťanům, že Židé jsou znát dáti. A protož poroučeti ráčíme vyšším i menším ouředníkům zem- ským, hejtmanům krajským, rychtářům, purkmistrům, konšelům i jiným všem poddaným našim království Českého přikazujíce, aby ste nad tímto nařízením a ustanovením naším skutečně ruku drželi a k často psaným Židům, kteřížby toho znamení nenosili a bez něho postiženi byli s po- kutou svrchu oznámenou přikráčeli, nic sobě překážeti nedadouc, ač se chcete hněvu našeho uvarovati. A na tom jistú vůli naši královskú na- plníte. Dáno v městě našem Vídni v outerý před sv. Martinem 1551 10. 1 stopadu. V Praze připsáno: Ačkoliv v těchto mandátích doloženo jest, že od datum ve čtyřech nedělích takové nošení těch žlutých kroužků začíti se má, však poněvadž takové mandáty teprva od JMK. sem poslány jsou a čas krátký k tomu jest, protož z poručení JM. arciknížete se dotčeným Židům od soboty po svaté panně Barboře (od 5. prosince) nyní minulé k tomu ještě čtyry neděle pořád zběhlé, aby se žádný neměl čím slušně vymlouvati, příročí dává. Arch. míst. král. Česk Befehle 50, f. 33 561. Král Ferdinand zasílá arciknížeti Ferdinan- 1551. dovi 400 českých a 200 německých mandátů o židov- ském znamení na svrchním oděvu, aby je uveřejnil. Ve Vídni, 30. listopadu 1551. Der Furst. Dt. werden die behimischen und teutschen Mandat in Behaim und Slesien dieselben publicirn ze lassen zugeschickt. Ferdinand oc. Durchleuchtiger, hochgeborner, freuntlicher, lieber Sun und Furst! Wir haben Deiner Lieb Schreiben sambt den virhun- dert behimischen getruckten Mandaten der Juden halben, (welcher wit in gleichem Laut auch zweihundert teutsche allhie drucken lassen), ent- pfangen und schicken Deiner Lieb solche alle mit unserm Petschet (sic) verfertigt hiemit zue, vaterlich und genediglich begerend, Dein Lieb welle dieselben mit unserm behimischen Cammersiegel zu Prag besigeln
Strana 384
384 K HISTORII ŽIDŮ 1551. und, wie Dein Lieb ze thuen werden wissen, an ihre Ort uberschicken und publicieren lassen. Daran erzeigen uns Dein Lieb vaterlich ange- nembs Gefallen. Datum Wien den letzten Tag Novembris anno oc. im 1551-ten. Arch. míst. král. Cesk. Miss. 48., f. 325. 1551. 562. Mandát krále Ferdinanda, aby Židé v zemích koruny České k rozeznání od křesťanův žluté kroužky na svrchním oděvu nosili. Ve Vídni, 10. prosince 1551. Zwei hundert gedruckte Mandat in Slesien der Juden halben. Wir Ferdinand oc. Entbieten N. allen und jeden unsern Unter- thanen in unserm Kunigreich Behaim und desselbigen zugehörigen und eingeleibten Fürstenthümbern und Landen, als nemblich Merhern, Ober und Nieder Slesien, auch Ober- und Niederlausitz, geistlichen und welt- lichen, was Würden, Stands oder Wesens die allenthalben in jetzge- melten unsern Landen gesessen seien, und denen dieser unser offner Brief fürkumbt, den sehen, lesen, hören, oder des sonst in Erinderung kumben, unser Gnad und alles Guets.86) Nachdem uns nun zu mehr und oftermalen glaublichen angelangt, welchermassen sich die Judischhait welcher Wir an etlichen Orten in unserm Kunigreich Behaim und desselben zugethanen und incorporirten Fürstenthümbern und Lande zu hausen und zu wohnen aus Gnaden zugelassen und bewilligt, nicht allein mit ihrem unziemblichen, unleidlichen Gesuech und wuecher- lichen Contracten und Handlungen unserm christlichen Volk und Unterthanen zu derselben beschwerlichen und verderblichen Nachthail und Schaden, sondern auch sonst in viel ander weg sich allerlei böser ärgerlicher und lästerlicher Thaten zu Schmach, Verschimpfung und Ver- achtung unsers heiligen christlichen Namens, Glaubens und Religion üben und gebrauchen: welche ärgerliche böse Handlungen guetentheils aus dem erfolgen sollen, dass sie die Juden an mehr Orten an alle jüdischen Zeichen und an Unterschied der Kleidungen und Trachten unter den Christen wohnen und wandeln und von denselben nichts unterscheiden noch erkennt werden mugen. Derhalben dann Uns als einem christlichen, regierenden Kunig und Herrn in Kraft unsers tragen- den Ambts zuesteen und wohl gebürn will hierinnen gebürlichs Ein- 86) V tato slova byly patenty původně adresovány. Při rozesílání do jed- notlivých zemí nadepsány zvláště. Tak na Moravu: »Dem würdigsten, hochge- bornen, ehrwürdigen, wackeren, ansehnlichen, vorsichtigen Johan Bischof zu Olmütz, dem Hauptmann, den Herren Prälaten, Edelleuten und Städten, den Bewohnern und unseren Unterthanen aller Stände unseres Markgrafthumes Mähren.«
384 K HISTORII ŽIDŮ 1551. und, wie Dein Lieb ze thuen werden wissen, an ihre Ort uberschicken und publicieren lassen. Daran erzeigen uns Dein Lieb vaterlich ange- nembs Gefallen. Datum Wien den letzten Tag Novembris anno oc. im 1551-ten. Arch. míst. král. Cesk. Miss. 48., f. 325. 1551. 562. Mandát krále Ferdinanda, aby Židé v zemích koruny České k rozeznání od křesťanův žluté kroužky na svrchním oděvu nosili. Ve Vídni, 10. prosince 1551. Zwei hundert gedruckte Mandat in Slesien der Juden halben. Wir Ferdinand oc. Entbieten N. allen und jeden unsern Unter- thanen in unserm Kunigreich Behaim und desselbigen zugehörigen und eingeleibten Fürstenthümbern und Landen, als nemblich Merhern, Ober und Nieder Slesien, auch Ober- und Niederlausitz, geistlichen und welt- lichen, was Würden, Stands oder Wesens die allenthalben in jetzge- melten unsern Landen gesessen seien, und denen dieser unser offner Brief fürkumbt, den sehen, lesen, hören, oder des sonst in Erinderung kumben, unser Gnad und alles Guets.86) Nachdem uns nun zu mehr und oftermalen glaublichen angelangt, welchermassen sich die Judischhait welcher Wir an etlichen Orten in unserm Kunigreich Behaim und desselben zugethanen und incorporirten Fürstenthümbern und Lande zu hausen und zu wohnen aus Gnaden zugelassen und bewilligt, nicht allein mit ihrem unziemblichen, unleidlichen Gesuech und wuecher- lichen Contracten und Handlungen unserm christlichen Volk und Unterthanen zu derselben beschwerlichen und verderblichen Nachthail und Schaden, sondern auch sonst in viel ander weg sich allerlei böser ärgerlicher und lästerlicher Thaten zu Schmach, Verschimpfung und Ver- achtung unsers heiligen christlichen Namens, Glaubens und Religion üben und gebrauchen: welche ärgerliche böse Handlungen guetentheils aus dem erfolgen sollen, dass sie die Juden an mehr Orten an alle jüdischen Zeichen und an Unterschied der Kleidungen und Trachten unter den Christen wohnen und wandeln und von denselben nichts unterscheiden noch erkennt werden mugen. Derhalben dann Uns als einem christlichen, regierenden Kunig und Herrn in Kraft unsers tragen- den Ambts zuesteen und wohl gebürn will hierinnen gebürlichs Ein- 86) V tato slova byly patenty původně adresovány. Při rozesílání do jed- notlivých zemí nadepsány zvláště. Tak na Moravu: »Dem würdigsten, hochge- bornen, ehrwürdigen, wackeren, ansehnlichen, vorsichtigen Johan Bischof zu Olmütz, dem Hauptmann, den Herren Prälaten, Edelleuten und Städten, den Bewohnern und unseren Unterthanen aller Stände unseres Markgrafthumes Mähren.«
Strana 385
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 385 sehen zu haben und nicht allein den beschwerlichen verderblichen Ge- 1551. suech und Wuecher bei den Juden, sondern auch soviel immer muglich die andere lästerliche böse Handlungen und Thaten, so aus der Juden Beiwohnung und dass sie vor andern Christen nicht erkennt werden, abzustellen und Verordnung zethun, dass zwischen den Christen und Juden an der Kleidung und Tracht etwas ein Unterschied gehalten und die Juden an einem Zeichen, wie an andern mehr Orten beschicht, ge- merkt und erkennt werden. Und demnach setzen, ordnen und wellen wir mit wohlbedachtem Muet, gutem, zeitigen Rath als regierender Kunig zu Behaim, aus kuniglicher Macht hiemit wissenlich und in Kraft des Briefs, dass nit allein all und jede Juden, so in ernenntem unserm Kunigreich Behaim und desselben eingeleibten Fürstenthumben und Landen gesessen sein und darinnen hin und wieder wandeln, sonder auch alle andere frembde ausländische Juden, so gleichfalls aus andern Landen in gemelt unser Kunigreich Behaim und desselben incorporierte Lande ihre Hausierungen und Gewerb treiben, oder sonst darein oder dardurch ziehen oder reisen, zu einem Zeichen, daran sie von den Christen unterschieden und erkennt werden,87) nun hiefüro und in Mo- natsfrist nach Publicierung dieser unser Generall anzufachen, an seinem obern Rock oder Kleid auf der linken Seiten der Brust einen gelben Ring hiebei verzeichneter Runde und Breite des Zirkels und nicht schmäler oder kleiner von einem gelben Tuech gemacht, offentlich und unverporgen gebrauchen und tragen sollen. Wo aber einer oder mehr aus den Juden, nach Verscheinung angeregter Monatsfrist dieser unser Satzung und Ordnung übertreten und sich obbemelts Zeichens offentlich und unverborgen nicht gebrauchen würde, der soll zum ersten und andern Mal die Kleidung, so er anträgt und alles dasjenige, so bei ihme befunden wirdet, verwirkt haben und der halb Theil derselben dem Anzeiger und der übrig halb Theil der Obrigkeit oder dem Ge- richt, darunter der Jud also one Zeichen betreten werden, zuesteen und erfolgen. Im Fall aber, da er zum dritten Mal betreten wurde, soll er nicht allein jetzt gehörter massen die Kleidung und was bei ihme 87) V původním od krále Ferdinanda arciknížeti Ferdinandovi s listem 28. července t. r. zaslaném mandátu, jenž měl platnost pro Horní a Dolní Ra- kousy, byla ještě vložka: »Unangesehen aller Statuten, Ordnungen, Satzungen, Exemption und Freiheiten, so sie gemeinlich oder ihr etliche von wailend unsern Vorfahren Kaisern und regierenden Kunigen, löblicher Gedächtnus, oder uns erlangt haben möchten, welchen allen und jeden soviel die dieser unser Ord- nung und Satzung in einichen Weg abbruchig oder verhinderlich sein, verstan- den werden mögen, Wir hiemit in Kraft diets Briefs aus oberzählten und sonsten andern mehr gnugsamen beweglichen Ursachen gänzlichen derogiret haben wöllen«, kteráž při korrektuře v kanceláři arciknížete Ferdinanda byla vypuštěna. 25
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 385 sehen zu haben und nicht allein den beschwerlichen verderblichen Ge- 1551. suech und Wuecher bei den Juden, sondern auch soviel immer muglich die andere lästerliche böse Handlungen und Thaten, so aus der Juden Beiwohnung und dass sie vor andern Christen nicht erkennt werden, abzustellen und Verordnung zethun, dass zwischen den Christen und Juden an der Kleidung und Tracht etwas ein Unterschied gehalten und die Juden an einem Zeichen, wie an andern mehr Orten beschicht, ge- merkt und erkennt werden. Und demnach setzen, ordnen und wellen wir mit wohlbedachtem Muet, gutem, zeitigen Rath als regierender Kunig zu Behaim, aus kuniglicher Macht hiemit wissenlich und in Kraft des Briefs, dass nit allein all und jede Juden, so in ernenntem unserm Kunigreich Behaim und desselben eingeleibten Fürstenthumben und Landen gesessen sein und darinnen hin und wieder wandeln, sonder auch alle andere frembde ausländische Juden, so gleichfalls aus andern Landen in gemelt unser Kunigreich Behaim und desselben incorporierte Lande ihre Hausierungen und Gewerb treiben, oder sonst darein oder dardurch ziehen oder reisen, zu einem Zeichen, daran sie von den Christen unterschieden und erkennt werden,87) nun hiefüro und in Mo- natsfrist nach Publicierung dieser unser Generall anzufachen, an seinem obern Rock oder Kleid auf der linken Seiten der Brust einen gelben Ring hiebei verzeichneter Runde und Breite des Zirkels und nicht schmäler oder kleiner von einem gelben Tuech gemacht, offentlich und unverporgen gebrauchen und tragen sollen. Wo aber einer oder mehr aus den Juden, nach Verscheinung angeregter Monatsfrist dieser unser Satzung und Ordnung übertreten und sich obbemelts Zeichens offentlich und unverborgen nicht gebrauchen würde, der soll zum ersten und andern Mal die Kleidung, so er anträgt und alles dasjenige, so bei ihme befunden wirdet, verwirkt haben und der halb Theil derselben dem Anzeiger und der übrig halb Theil der Obrigkeit oder dem Ge- richt, darunter der Jud also one Zeichen betreten werden, zuesteen und erfolgen. Im Fall aber, da er zum dritten Mal betreten wurde, soll er nicht allein jetzt gehörter massen die Kleidung und was bei ihme 87) V původním od krále Ferdinanda arciknížeti Ferdinandovi s listem 28. července t. r. zaslaném mandátu, jenž měl platnost pro Horní a Dolní Ra- kousy, byla ještě vložka: »Unangesehen aller Statuten, Ordnungen, Satzungen, Exemption und Freiheiten, so sie gemeinlich oder ihr etliche von wailend unsern Vorfahren Kaisern und regierenden Kunigen, löblicher Gedächtnus, oder uns erlangt haben möchten, welchen allen und jeden soviel die dieser unser Ord- nung und Satzung in einichen Weg abbruchig oder verhinderlich sein, verstan- den werden mögen, Wir hiemit in Kraft diets Briefs aus oberzählten und sonsten andern mehr gnugsamen beweglichen Ursachen gänzlichen derogiret haben wöllen«, kteráž při korrektuře v kanceláři arciknížete Ferdinanda byla vypuštěna. 25
Strana 386
386 K HISTORII ŽIDŮ 1551. befunden wirdet, verwirkt haben, sondern er sambt seinem Weib und Kindern noch darzue aus allen unseren Kunigreichen, Furstenthumben und Lande in Ewigkeit alsbald verwisen werden. Doch wann die Juden ihrem Gewerb und Nothdurft nach über Land ziehen, sollen sie solch Zeichen auf der Strassen zu tragen nicht schuldig sein; bis sie in ihre Herbergen und Nachtleger in die Städt, Flecken oder Dörfer kumben, alsdann sollen sie das Zeichen wieder herfürnemben und tragen und sich dardurch fur Juden zu erkennen geben on Gefährde. Und gebieten demnach allen unsern Landshauptleuten, Landvogten, Officiern und andern Haupt- und Ambtlauten und derselben Verwesern. auch Burgermeistern, Richtern, Räthen und sonst allen andern Obrig- keiten und Gerichten mit allem Ernst und wellen, dass ihr ob dieser unser Satzung und Ordnung festiglich handhabet und haltet, gegen den Juden, so in angeregtem unserm Kunigreich Behaim und desselben zu- gethanen Fürstenthumben und Landen ane obbemelte Zeichen betreten würden, mit angeregter Straf ernstlich verfahret und daneben alles das- jenig furnembet, handlet und verrichtet, so zu Vollziehung dieser unser Ordnung und Satzung furderlich und zu Abstellung der Verhandlungen, so durch die Juden darwider zu üben unterstanden werden, die Noth durft erfordern wirdet, und euch hierinnen anderst nicht haltet. Alles bei Vermeidung unser schweren Ungnad und Straf. Datum Wien den zehenten Tag Decembris 1551.88) Arch. místodrž. král. Česk. Miss. 48., f. 324. 1552. 563. Zpráva a verš o žlutém kolečku. Léta MDLI. Židé v království Českém z rozkazu krále Ferdi- dinanda oděv změnili a na levém křídle plášťův žluté kolečko nositi začali. Ačkoli Hájek poznamenal, že léta Páně MLXVII. za knížete Vratislava též s takovým znamením Židé v Praze chodili.89) 88) Nestejné datum vysvětluje poznámka při českém textu. 89) Zmínka Veleslavínova zakládá se na nespolehlivé zprávě kroniky Háj- kovy, kteráž při r. 1067 vypravuje, že Židé ukradli křesťanské dítě, aby je zabili a když rodiče dítě své hledali, rybář jeden pověděl, že jest mezi jinými dětmi židovskými převezl pacholátko, kteréž takový a takový oděv na sobě mělo a znamení židovského, t j. kolečka žlutého vyšitého na oděvu svém napřed na prsech (jakž Židé obyčej mají nositi) nemělo.« Poněvadž žádných jiných zpráv ani vyobrazení o věci té v Čechách mimo Hájka není, podobá se, že jmenovaný kronikář zaměnil stará nařízení papežská o kroji židovském z . 1215 a koncilů Vídeňského 1267 i Budinského 1279; v Budíně učiněno nařízení o kolečku na svrchním oděvu. U nás jsou jisté zprávy již před koncilem Vídeňským 1. 1267 (z něhož nařízeno biskupovi Pražskému, aby řády o kroji židovském byly znovu zavedeny) a sice z roku 1252, o čemž n str. 14.
386 K HISTORII ŽIDŮ 1551. befunden wirdet, verwirkt haben, sondern er sambt seinem Weib und Kindern noch darzue aus allen unseren Kunigreichen, Furstenthumben und Lande in Ewigkeit alsbald verwisen werden. Doch wann die Juden ihrem Gewerb und Nothdurft nach über Land ziehen, sollen sie solch Zeichen auf der Strassen zu tragen nicht schuldig sein; bis sie in ihre Herbergen und Nachtleger in die Städt, Flecken oder Dörfer kumben, alsdann sollen sie das Zeichen wieder herfürnemben und tragen und sich dardurch fur Juden zu erkennen geben on Gefährde. Und gebieten demnach allen unsern Landshauptleuten, Landvogten, Officiern und andern Haupt- und Ambtlauten und derselben Verwesern. auch Burgermeistern, Richtern, Räthen und sonst allen andern Obrig- keiten und Gerichten mit allem Ernst und wellen, dass ihr ob dieser unser Satzung und Ordnung festiglich handhabet und haltet, gegen den Juden, so in angeregtem unserm Kunigreich Behaim und desselben zu- gethanen Fürstenthumben und Landen ane obbemelte Zeichen betreten würden, mit angeregter Straf ernstlich verfahret und daneben alles das- jenig furnembet, handlet und verrichtet, so zu Vollziehung dieser unser Ordnung und Satzung furderlich und zu Abstellung der Verhandlungen, so durch die Juden darwider zu üben unterstanden werden, die Noth durft erfordern wirdet, und euch hierinnen anderst nicht haltet. Alles bei Vermeidung unser schweren Ungnad und Straf. Datum Wien den zehenten Tag Decembris 1551.88) Arch. místodrž. král. Česk. Miss. 48., f. 324. 1552. 563. Zpráva a verš o žlutém kolečku. Léta MDLI. Židé v království Českém z rozkazu krále Ferdi- dinanda oděv změnili a na levém křídle plášťův žluté kolečko nositi začali. Ačkoli Hájek poznamenal, že léta Páně MLXVII. za knížete Vratislava též s takovým znamením Židé v Praze chodili.89) 88) Nestejné datum vysvětluje poznámka při českém textu. 89) Zmínka Veleslavínova zakládá se na nespolehlivé zprávě kroniky Háj- kovy, kteráž při r. 1067 vypravuje, že Židé ukradli křesťanské dítě, aby je zabili a když rodiče dítě své hledali, rybář jeden pověděl, že jest mezi jinými dětmi židovskými převezl pacholátko, kteréž takový a takový oděv na sobě mělo a znamení židovského, t j. kolečka žlutého vyšitého na oděvu svém napřed na prsech (jakž Židé obyčej mají nositi) nemělo.« Poněvadž žádných jiných zpráv ani vyobrazení o věci té v Čechách mimo Hájka není, podobá se, že jmenovaný kronikář zaměnil stará nařízení papežská o kroji židovském z . 1215 a koncilů Vídeňského 1267 i Budinského 1279; v Budíně učiněno nařízení o kolečku na svrchním oděvu. U nás jsou jisté zprávy již před koncilem Vídeňským 1. 1267 (z něhož nařízeno biskupovi Pražskému, aby řády o kroji židovském byly znovu zavedeny) a sice z roku 1252, o čemž n str. 14.
Strana 387
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 387 Baptista Guarinus ad Caecilianum: Cur ferat Hebraeus vocalem in pectore quartam, A multis quaeri Caeciliane solet? Addictum aeternis ut se cruciatibus esse Cogitet, haec secum signa doloris habet. Aut quia pro nihilo numeris apponimus illam Inter mortales se sciat esse nihil. Aut quod Judaeis augentur foenore nummi: Maior ab hac numerus nam solet esse nota. 90) 1552. Veleslavín, Historický kalendář. 564. Král Ferdinand ustanovuje Abrahama zetě 1552. lékaře Mojžíše za rabína v Praze a v království Českém. Na hradě Pražském, 25. ledna 1552. Wir Ferdinand oc. Bekennen und thuen kund mit diesem Brief vor meniglich, dass wir Rabi Abraham des Mojsissen Arzten Eidam allhier diese Genad gethan und ine fur ainen judischen Rabi alhier zu Prag und in unserm Kunigreich Beheim wie von altersher gebreuchlich an und aufgenomben haben; also das er und sonst niemand ander, so lang wir nit noch ainen zu im ordnen, ain judischer Rabi sein und zu allem dem, was zum judischen Rechten und Handlung gehört, gebrauchet, auch ime der halbe Tail der Rabi Einkumben nach altem Gebrauch, doch wofer die andern Rabi dieselben auch gehabt, gegeben werden soll. Und wer wider diese ime gegebne Begenadung freuenlich handlete, der soll, so oftmal er dieselb übertrette, uns in unser Camer sechczig Mark fein Silber Pues verfallen und an Nachlassung zu geben schuldig sein. Zu Urkund oc. Geben Prag am XXV Januarii a. oc. im LII. Arch. míst. kr. Česk. Cop. 42., f. 365. 565. Král Ferdinand komoře české, nebyl-li od 1552. něho (krále) ustanovený rabín Abraham ode vší obce Židovské jednomyslně navržen, aby sesazen byl. V Břetislavi, 21. března 1552. 90) (Česky.) Baptista Guarinus Cecilianovi: Proč nosí Hebrej na prsou čtvrtou samohlásku (o)? mnozí se ptají, Ceciliane. Aby se považoval za určeného k věčným útrapám, proto má u sebe toto znamení bolestí (ó!). Aneb, poněvadž hlásku tu klademe jakožto nic k číslům, aby věděl, že mezi smrtelníky není ničím. Anebo že Židům lichvou množí se peníze, neboť u této značky bývá větší číslo.
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 387 Baptista Guarinus ad Caecilianum: Cur ferat Hebraeus vocalem in pectore quartam, A multis quaeri Caeciliane solet? Addictum aeternis ut se cruciatibus esse Cogitet, haec secum signa doloris habet. Aut quia pro nihilo numeris apponimus illam Inter mortales se sciat esse nihil. Aut quod Judaeis augentur foenore nummi: Maior ab hac numerus nam solet esse nota. 90) 1552. Veleslavín, Historický kalendář. 564. Král Ferdinand ustanovuje Abrahama zetě 1552. lékaře Mojžíše za rabína v Praze a v království Českém. Na hradě Pražském, 25. ledna 1552. Wir Ferdinand oc. Bekennen und thuen kund mit diesem Brief vor meniglich, dass wir Rabi Abraham des Mojsissen Arzten Eidam allhier diese Genad gethan und ine fur ainen judischen Rabi alhier zu Prag und in unserm Kunigreich Beheim wie von altersher gebreuchlich an und aufgenomben haben; also das er und sonst niemand ander, so lang wir nit noch ainen zu im ordnen, ain judischer Rabi sein und zu allem dem, was zum judischen Rechten und Handlung gehört, gebrauchet, auch ime der halbe Tail der Rabi Einkumben nach altem Gebrauch, doch wofer die andern Rabi dieselben auch gehabt, gegeben werden soll. Und wer wider diese ime gegebne Begenadung freuenlich handlete, der soll, so oftmal er dieselb übertrette, uns in unser Camer sechczig Mark fein Silber Pues verfallen und an Nachlassung zu geben schuldig sein. Zu Urkund oc. Geben Prag am XXV Januarii a. oc. im LII. Arch. míst. kr. Česk. Cop. 42., f. 365. 565. Král Ferdinand komoře české, nebyl-li od 1552. něho (krále) ustanovený rabín Abraham ode vší obce Židovské jednomyslně navržen, aby sesazen byl. V Břetislavi, 21. března 1552. 90) (Česky.) Baptista Guarinus Cecilianovi: Proč nosí Hebrej na prsou čtvrtou samohlásku (o)? mnozí se ptají, Ceciliane. Aby se považoval za určeného k věčným útrapám, proto má u sebe toto znamení bolestí (ó!). Aneb, poněvadž hlásku tu klademe jakožto nic k číslům, aby věděl, že mezi smrtelníky není ničím. Anebo že Židům lichvou množí se peníze, neboť u této značky bývá větší číslo.
Strana 388
388 K HISTORII ŽIDŮ Pěti zřízeným osobám a radám komory české. Ferdinand oc. Osvícený kníže, urození, stateční, slovutní, věrní naši milí! Jakú stížnost židovstvo Pražské do Abrahama, Žida, zetě Mojžíše líkaře z strany od nás jemu listu, aby rabí byl, vydání míti praví, teď vám to všecko odsielati ráčieme, čemuž šířeji vyrozumíte, nás jmenované židovstvo v tom za milostivé a spravedlivé opatření se vší ponížeností a pokorú prosíce. I poněvadž se předešle ten způsob při židovstvu, jak se pamatujeme zachovával, že sme jim žádného rabí, leč se všecka obec o kterého jednomyslně snesla, podávati aneb usa- zovati ráčili, tolikéž chcme, aby se i nyní ten řád při židovstvu a obci až do další vuole naší zachoval. Protož vám poroučieme, abyste se ne- meškaje na to při obci židovské, jestli že jest týž Abrahám s vuolí jejich všech za rabího přijat, gruntovně vyptali (a pokudž by jedno- myslná vůle jejich při tom byla a jest), jeho při tom, aby předse rabí zuostal zanechali. Pak-li seznáte a v pravdě přezvíte, že sou všecka obec se o téhož Abrahama nesnesli a nesrovnali a předešle ani nyní k tomu vůle, aby rabí býti měl, nedali a obdarování naše témuž Abra- hamovi od nás dané, jakžkoli z nepaměti a proti předešlému pořádku jejich židovskému vyšlo, tehdy aby to obdarování naše často psanému Abrahamovi na místě našem od vás zase vyzdviženo bylo, neb známe, že by se v tom obci židovské tou měrou ublížení stalo a nic jiného než nesvornost mezi obcí a tou osobou by povstati musila, čehož do- pustiti nemíníme, aby jedna osoba mimo vůli vší obce a proti pořádku jejich předešlému jim za rabího podána a osazena býti měla. Kdež znaje jistú vůli naši býti tak se zachovejte jináče nečiníce. Dán na Prešpurku v pondělí po neděli postní Oculi léta ut supra. 1552. Archiv místodrž. král. Česk. Miss. 49., ƒ. 234. 1553. 566. Arcikníže Ferdinand Vácslavovi z Švamberka o vyslání jeho Židů do Prahy, aby o daň jim uloženou se staršími Židy Pražskými mohli se narovnati. Na hradě Pražském, 29. května 1553. Ferdinand z boží milosti arcikníže Rakouské oc. Urozený věrný náš milý! Vědětiť dáváme, že sme z jistého poručení JMti Kské, pána a otce našeho nejmilejšího, na všecky Židy v království Českém sumu peněz, aby túž na pomoc proti nepříteli všeho křesťanstva Turku v jistém času složili, uložiti ráčili. I poněvadž ty také na gruntích tvých Židy pod sebou máš, protož tobě na místě JMti Kské poroučeti rá- číme, aby dotčeným Židuom tvým poručil ihned k zdejším Židuom starším Pražským najíti se dáti, tak aby se spolu strany té sumy na
388 K HISTORII ŽIDŮ Pěti zřízeným osobám a radám komory české. Ferdinand oc. Osvícený kníže, urození, stateční, slovutní, věrní naši milí! Jakú stížnost židovstvo Pražské do Abrahama, Žida, zetě Mojžíše líkaře z strany od nás jemu listu, aby rabí byl, vydání míti praví, teď vám to všecko odsielati ráčieme, čemuž šířeji vyrozumíte, nás jmenované židovstvo v tom za milostivé a spravedlivé opatření se vší ponížeností a pokorú prosíce. I poněvadž se předešle ten způsob při židovstvu, jak se pamatujeme zachovával, že sme jim žádného rabí, leč se všecka obec o kterého jednomyslně snesla, podávati aneb usa- zovati ráčili, tolikéž chcme, aby se i nyní ten řád při židovstvu a obci až do další vuole naší zachoval. Protož vám poroučieme, abyste se ne- meškaje na to při obci židovské, jestli že jest týž Abrahám s vuolí jejich všech za rabího přijat, gruntovně vyptali (a pokudž by jedno- myslná vůle jejich při tom byla a jest), jeho při tom, aby předse rabí zuostal zanechali. Pak-li seznáte a v pravdě přezvíte, že sou všecka obec se o téhož Abrahama nesnesli a nesrovnali a předešle ani nyní k tomu vůle, aby rabí býti měl, nedali a obdarování naše témuž Abra- hamovi od nás dané, jakžkoli z nepaměti a proti předešlému pořádku jejich židovskému vyšlo, tehdy aby to obdarování naše často psanému Abrahamovi na místě našem od vás zase vyzdviženo bylo, neb známe, že by se v tom obci židovské tou měrou ublížení stalo a nic jiného než nesvornost mezi obcí a tou osobou by povstati musila, čehož do- pustiti nemíníme, aby jedna osoba mimo vůli vší obce a proti pořádku jejich předešlému jim za rabího podána a osazena býti měla. Kdež znaje jistú vůli naši býti tak se zachovejte jináče nečiníce. Dán na Prešpurku v pondělí po neděli postní Oculi léta ut supra. 1552. Archiv místodrž. král. Česk. Miss. 49., ƒ. 234. 1553. 566. Arcikníže Ferdinand Vácslavovi z Švamberka o vyslání jeho Židů do Prahy, aby o daň jim uloženou se staršími Židy Pražskými mohli se narovnati. Na hradě Pražském, 29. května 1553. Ferdinand z boží milosti arcikníže Rakouské oc. Urozený věrný náš milý! Vědětiť dáváme, že sme z jistého poručení JMti Kské, pána a otce našeho nejmilejšího, na všecky Židy v království Českém sumu peněz, aby túž na pomoc proti nepříteli všeho křesťanstva Turku v jistém času složili, uložiti ráčili. I poněvadž ty také na gruntích tvých Židy pod sebou máš, protož tobě na místě JMti Kské poroučeti rá- číme, aby dotčeným Židuom tvým poručil ihned k zdejším Židuom starším Pražským najíti se dáti, tak aby se spolu strany té sumy na
Strana 389
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 389 ně uložené urovnati a od nich, co by na jednoho každého podlé veli- 1553. kosti a malosti statku jich dáti přišlo, vyrozuměti mohli. I věda v tom jistú vuoli a poručení JMti Kské tak se zachovej, jináče nečiníce. Dán oc. Orig. arch. Třeboň. 567. Král Ferdinand arciknížeti Ferdinandovi, aby 1553. několik liber předeného zlata, kteréž Židé Pražští jemu (králi) musí odváděti, odevzdávány byly dcerám krá- lovským do Inšpruku. Ve Vídni, 16. října 1553. Die Anzahl Phund gespunnen Gold, so die Juden alhie jarlich zu geben schuldig sein sollen, betreffend. Ferdinand oc. Durchleuchtiger, hochgeborner, freundlicher, lieber Sun und Furst! Dein Lieb tragen sonders Zweifels Wissen, welcher- massen uns die Juden zu Prag jarlich ain Anzahl Pfund gespunnen Gold zu geben schuldig und pflichtig sein. Demnach haben wir an- geregts Gold jarlich unsern geliebten kuniglichen Döchtern gen Inns- prug volgen und raichen zu lassen vaterlich bewilligt; darauf ist unser Beuelch. Dein Lieb wellen Verordnung thuen, auch darob sein und verfuegen, damit wolgedachten unsern geliebten Döchtern solche der Juden Anzahl Pfund guet gespunnen Gold hinfuran jährlich und jedes Jahrs besonder on Abgang zuegestellt, geraicht und uberantwort werde. Daran erzaigen Dein Lieb unseren vaterlichen Willen und Mainung. Geben in unser Stadt Wien den XVI. Octobris anno oc. LIII.91) Arch. místodrž. král. Českého. Kais. Befehle 31., ƒ 274. 568. Zápis, žepovoluje se Flor: Griespekovi z Gries- 1553. pachu z pagamentu židovského na Horách Kutných zmincovaného 395 kop č. si vyzdvihnouti. 6. listopadu 1553. Jakož jest pagament, kterýž sou Židé proti zřízení zemskému a JMti Kské mandátuom z království Českého vyvezti chtěli, v městě Žatci obstaven, odtud sem do Prahy a potom do Hory Kutný k zmin- cování poslán, z kteréhožto pagamentu srazíc náklad a košt mincovní namincováno jest a čistého zuostalo 395 kop 20 gr. 5 d. vše českých. 91) Zlatých nití, drátů, závitků užíváno za dávných časů v Čechách, Něm- cích i jinde na místě peněz, a poněvadž Židé nejen své obřady náboženské po tisíce let neporušené zachovali, ale i jiné obyčeje života nezměněné zachovávali: není odvádění předeného zlata králi českému starou památkou ročního poplatku v původní formě, jejž Židé jako služebníci komory knížecí, potom královské dávati musili?
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 389 ně uložené urovnati a od nich, co by na jednoho každého podlé veli- 1553. kosti a malosti statku jich dáti přišlo, vyrozuměti mohli. I věda v tom jistú vuoli a poručení JMti Kské tak se zachovej, jináče nečiníce. Dán oc. Orig. arch. Třeboň. 567. Král Ferdinand arciknížeti Ferdinandovi, aby 1553. několik liber předeného zlata, kteréž Židé Pražští jemu (králi) musí odváděti, odevzdávány byly dcerám krá- lovským do Inšpruku. Ve Vídni, 16. října 1553. Die Anzahl Phund gespunnen Gold, so die Juden alhie jarlich zu geben schuldig sein sollen, betreffend. Ferdinand oc. Durchleuchtiger, hochgeborner, freundlicher, lieber Sun und Furst! Dein Lieb tragen sonders Zweifels Wissen, welcher- massen uns die Juden zu Prag jarlich ain Anzahl Pfund gespunnen Gold zu geben schuldig und pflichtig sein. Demnach haben wir an- geregts Gold jarlich unsern geliebten kuniglichen Döchtern gen Inns- prug volgen und raichen zu lassen vaterlich bewilligt; darauf ist unser Beuelch. Dein Lieb wellen Verordnung thuen, auch darob sein und verfuegen, damit wolgedachten unsern geliebten Döchtern solche der Juden Anzahl Pfund guet gespunnen Gold hinfuran jährlich und jedes Jahrs besonder on Abgang zuegestellt, geraicht und uberantwort werde. Daran erzaigen Dein Lieb unseren vaterlichen Willen und Mainung. Geben in unser Stadt Wien den XVI. Octobris anno oc. LIII.91) Arch. místodrž. král. Českého. Kais. Befehle 31., ƒ 274. 568. Zápis, žepovoluje se Flor: Griespekovi z Gries- 1553. pachu z pagamentu židovského na Horách Kutných zmincovaného 395 kop č. si vyzdvihnouti. 6. listopadu 1553. Jakož jest pagament, kterýž sou Židé proti zřízení zemskému a JMti Kské mandátuom z království Českého vyvezti chtěli, v městě Žatci obstaven, odtud sem do Prahy a potom do Hory Kutný k zmin- cování poslán, z kteréhožto pagamentu srazíc náklad a košt mincovní namincováno jest a čistého zuostalo 395 kop 20 gr. 5 d. vše českých. 91) Zlatých nití, drátů, závitků užíváno za dávných časů v Čechách, Něm- cích i jinde na místě peněz, a poněvadž Židé nejen své obřady náboženské po tisíce let neporušené zachovali, ale i jiné obyčeje života nezměněné zachovávali: není odvádění předeného zlata králi českému starou památkou ročního poplatku v původní formě, jejž Židé jako služebníci komory knížecí, potom královské dávati musili?
Strana 390
390 K HISTORII ŽIDŮ I poněvadž jest JMt. Kská pán náš nejmilostivější panu Florianovi Griespekovi z Griespachu a na Kaceřově, radě svému, někderé jisté pokuty strany pagamentuov a k tomu podobných případností zapsati a dáti ráčil: protož s vědomiem JMti arciknížete pána našeho milosti- vého jmenovanému panu Florianovi Griespekovi ta summa z toho pa- gamentu namincovaná, těch 395 kop 20 gr. 5 d. vše českých vyzdvih- núti povolena jest na takový způsob, jestliže by toho při JMti Kské, aby mu ta summa na vejrážku těch zapsaných milostí a dání zuostala, obdržeti nemohl, tehdy aby tu summu oznámenú zase povinnen byl doložiti, k čemuož jest se sám dobrovolně podvol.l. Toho pro budoucí paměť sou od nás zřízených rad komory české dvě jednostejné cedule udělány, jedna ouředníkuom mince na Hory Kutny pro ukázání při počtu odeslána a druhá dotčenému panu Florianovi Griespekovi dána jest. Stalo se v pondělí po Všech svatých léta oc. padesátého třetího. 1553. Místodrž. arch. král. Česk. Kais. Befehle 53., f. 47. 1553. 569. Král Ferdinand arciknížeti Ferdinandovi aby rozepři mezi Adamem z Wartemberka a židov- kou Šprincovou z Bakova urovnal. Ve Vídni, 27. listo- padu 1553. Ferdinand oc. Nejjasnější kníže, synu náš najmilejší! Věděti Tvé Lásce dáváme, že jsme pominulého času urozenému Adamovi z War- temberka na ztížnost Šprincové, židovky z Bakova, psáti ráčili porou- čejíc, aby ji ani děti její mimo náležité neobtěžoval; na kteréžto psaní naše týž Adam nám zprávu svou také odeslal, a ona židovka Šprin- cová zase tolikéž podlé té suplikací své podala, nyní jakž i předešle nás v tom za milostivé opatření s pokorú prosíc, aby mimo spravedli- vost a náležitost obtěžována i s dítkami svými nebyla, neb že by jí děti navráceny byly, jakož tomu z též zprávy i suplikací, kteréž Tvé Lásce odesíláme, šířeji vyrozumíš. I nechtíc aby jedné neb druhé straně v čem ublíženo býti mělo, poroučíme Tvé Lásce otcovsky a milostivě, aby Tvá Láska jemu Adamovi z Wartmberka s touž židovkou den jmenovati, je obapolně vyslyšeti poručil a tak opatřil, aby strany o to již upokojeny a my dalšího starání o to zbaveni byli. Pakliby Tvá Láska bez vyslyšení, aneb rokuov pokládání to na místném konci po- staviti mohl, to při tom buď. Na čemž Tvá Láska otcovskú milostivú vuoli naši naplní. Dán v Vídni v pondělí ut supra [po sv. Kateřině] léta oc. LIII. Místodrž. arch. král. Česk. Miss. 49., f. 447 v.
390 K HISTORII ŽIDŮ I poněvadž jest JMt. Kská pán náš nejmilostivější panu Florianovi Griespekovi z Griespachu a na Kaceřově, radě svému, někderé jisté pokuty strany pagamentuov a k tomu podobných případností zapsati a dáti ráčil: protož s vědomiem JMti arciknížete pána našeho milosti- vého jmenovanému panu Florianovi Griespekovi ta summa z toho pa- gamentu namincovaná, těch 395 kop 20 gr. 5 d. vše českých vyzdvih- núti povolena jest na takový způsob, jestliže by toho při JMti Kské, aby mu ta summa na vejrážku těch zapsaných milostí a dání zuostala, obdržeti nemohl, tehdy aby tu summu oznámenú zase povinnen byl doložiti, k čemuož jest se sám dobrovolně podvol.l. Toho pro budoucí paměť sou od nás zřízených rad komory české dvě jednostejné cedule udělány, jedna ouředníkuom mince na Hory Kutny pro ukázání při počtu odeslána a druhá dotčenému panu Florianovi Griespekovi dána jest. Stalo se v pondělí po Všech svatých léta oc. padesátého třetího. 1553. Místodrž. arch. král. Česk. Kais. Befehle 53., f. 47. 1553. 569. Král Ferdinand arciknížeti Ferdinandovi aby rozepři mezi Adamem z Wartemberka a židov- kou Šprincovou z Bakova urovnal. Ve Vídni, 27. listo- padu 1553. Ferdinand oc. Nejjasnější kníže, synu náš najmilejší! Věděti Tvé Lásce dáváme, že jsme pominulého času urozenému Adamovi z War- temberka na ztížnost Šprincové, židovky z Bakova, psáti ráčili porou- čejíc, aby ji ani děti její mimo náležité neobtěžoval; na kteréžto psaní naše týž Adam nám zprávu svou také odeslal, a ona židovka Šprin- cová zase tolikéž podlé té suplikací své podala, nyní jakž i předešle nás v tom za milostivé opatření s pokorú prosíc, aby mimo spravedli- vost a náležitost obtěžována i s dítkami svými nebyla, neb že by jí děti navráceny byly, jakož tomu z též zprávy i suplikací, kteréž Tvé Lásce odesíláme, šířeji vyrozumíš. I nechtíc aby jedné neb druhé straně v čem ublíženo býti mělo, poroučíme Tvé Lásce otcovsky a milostivě, aby Tvá Láska jemu Adamovi z Wartmberka s touž židovkou den jmenovati, je obapolně vyslyšeti poručil a tak opatřil, aby strany o to již upokojeny a my dalšího starání o to zbaveni byli. Pakliby Tvá Láska bez vyslyšení, aneb rokuov pokládání to na místném konci po- staviti mohl, to při tom buď. Na čemž Tvá Láska otcovskú milostivú vuoli naši naplní. Dán v Vídni v pondělí ut supra [po sv. Kateřině] léta oc. LIII. Místodrž. arch. král. Česk. Miss. 49., f. 447 v.
Strana 391
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 391 570. Král Ferdinand arciknížeti Ferdinandovi, aby 1554. vykonána byla prohlídka u jedné Židovky v Praze, kteráž prý má na 100 centů cizího cínu, kdyby při tom shledáno bylo nějaké podloudnictví nebo podvod, aby cín byl skonfiskován 11. března 1554. C. k. fin. arch. ve Vídni. Böhmen 1554. Conc. 571. Královský otevřený list do Čech, Moravy a 1554. Slezska, aby David Žid Naucz, kdežby koli postižen byl, dostatečným vězením byl ujištěn. Na Pardubicích, 18. září 1554. Ferdinand oc. Urozeným, statečným, slovutným, opatrným etc. Věrní milí! Oznámili jsou nám Židé starší v Starém městě Pražském, že jest David Žid příjmi Naucz pro své zlé provinění z Prahy ušel a jinám se obrátil, nás v tom tíž Židé za milostivé opatření, aby téhož Žida dosíci mohli, se vší ponížeností prosíce. I znajíce slušné býti, vám všem i jednomu každému zvláště poroučíme, kdežbykoli týž Žid na gruntech vašich neb v městech našich královských nalezen a po- stižen byl, abyste jeho hned vyzdvihnuti a vězením dostatečným až do dalšího poručení našeho opatřiti dali, jináče nečiníce. Dán na Pardubi- cích v outerý po svaté Lidmile léta ut supra [1554.] Mistodrž. arch. kr. Česk. Cop. 50., f. 80 v. 572. Komora česká purkmistru a radě města Kolína, 1555. aby Židům v stížnostech a potřebách jich byli pomocni. Na hradě Pražském, 7. května 1555. Múdří a opatrní Kolínští přátelé milí. Jakož sou Židé Kolínští k ochraně poručení byli JMti Kské hejtmanu Kolínskému, kterýž z vůle a poručení JMti Kské pána našeho nejmilostivějšího na Podě- brady obrácen jest, a tak pro nepřítomnost jeho tíž Židé Kolínští ne- mají se v svých potřebách a ztížnostech k komu utíkati: i poroučíme vám na místě JMti Kské od osob našich žádajíce, když by se k vám koli v svých potřebách a ztížnostech buď strany dopomožení dluhův neb jináč utíkali, že jim dopomáhati budete. Dán na hradě Pražském, v úterý po nalezení sv. Kříže léta padesátého pátého. Archiv m. Kolína VI., 9. 573. Radové komory české oznamují listem otevře- 1555 ným, že Žid Lev Vokatý neprávě byl nařčen, jakoby lidi k pálení najímal. Na hradě Pražském 4. září 1555.
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 391 570. Král Ferdinand arciknížeti Ferdinandovi, aby 1554. vykonána byla prohlídka u jedné Židovky v Praze, kteráž prý má na 100 centů cizího cínu, kdyby při tom shledáno bylo nějaké podloudnictví nebo podvod, aby cín byl skonfiskován 11. března 1554. C. k. fin. arch. ve Vídni. Böhmen 1554. Conc. 571. Královský otevřený list do Čech, Moravy a 1554. Slezska, aby David Žid Naucz, kdežby koli postižen byl, dostatečným vězením byl ujištěn. Na Pardubicích, 18. září 1554. Ferdinand oc. Urozeným, statečným, slovutným, opatrným etc. Věrní milí! Oznámili jsou nám Židé starší v Starém městě Pražském, že jest David Žid příjmi Naucz pro své zlé provinění z Prahy ušel a jinám se obrátil, nás v tom tíž Židé za milostivé opatření, aby téhož Žida dosíci mohli, se vší ponížeností prosíce. I znajíce slušné býti, vám všem i jednomu každému zvláště poroučíme, kdežbykoli týž Žid na gruntech vašich neb v městech našich královských nalezen a po- stižen byl, abyste jeho hned vyzdvihnuti a vězením dostatečným až do dalšího poručení našeho opatřiti dali, jináče nečiníce. Dán na Pardubi- cích v outerý po svaté Lidmile léta ut supra [1554.] Mistodrž. arch. kr. Česk. Cop. 50., f. 80 v. 572. Komora česká purkmistru a radě města Kolína, 1555. aby Židům v stížnostech a potřebách jich byli pomocni. Na hradě Pražském, 7. května 1555. Múdří a opatrní Kolínští přátelé milí. Jakož sou Židé Kolínští k ochraně poručení byli JMti Kské hejtmanu Kolínskému, kterýž z vůle a poručení JMti Kské pána našeho nejmilostivějšího na Podě- brady obrácen jest, a tak pro nepřítomnost jeho tíž Židé Kolínští ne- mají se v svých potřebách a ztížnostech k komu utíkati: i poroučíme vám na místě JMti Kské od osob našich žádajíce, když by se k vám koli v svých potřebách a ztížnostech buď strany dopomožení dluhův neb jináč utíkali, že jim dopomáhati budete. Dán na hradě Pražském, v úterý po nalezení sv. Kříže léta padesátého pátého. Archiv m. Kolína VI., 9. 573. Radové komory české oznamují listem otevře- 1555 ným, že Žid Lev Vokatý neprávě byl nařčen, jakoby lidi k pálení najímal. Na hradě Pražském 4. září 1555.
Strana 392
392 K HISTORII ŽIDŮ 1555. List otevřený k potřebě Lvovi Židu Wokatému od JJMtí pánuov rad komory vyšlý. My N. krále JMti zřízené rady komory v království Českém, známo činíme tímto listem vuobec přede všemi, že předstúpiv před nás Lev Žid Vokatý, oznámil nám, kterak by od některých osob, jakoby někdy na pálení lidi najímal, dotýkán býti měl. I toho jsme vědomi, že před některými léty nějaký Žid, řečený Gecz, pro své zlé činy v městě Velvařích jsouc trápen, na některé osoby a mezi těmi i na téhož Žida něco toho jest vyznal. Však maje konec života svého bráti, před vyslanými našimi pro touž příčinu a jinými mnoha lidmi, kteří jsou při té popravě byli, jeho, Lva, jest zase odvolal; o čemž my ma- jíce zprávu, z rukojemství, na kterémž jest byl, jsme ho propustili a od té chvíle nic takového na něho shledáno není. Protož my jemu Lvovi, Židu, tento list dáváme, aby byl-li by od koho tím dotýkán ku potřebě své jej ukázati a jeho užiti mohl. Tomu na svědomí sekryty naše vlastní k listu tomuto jsme přitisknuti dali. Dán na hradě Praž- ském v středu po svatém Jiljí léta LV. 1556. Arch. míst. král. Česk. Cop. 53., fol. 178. 574. Arcikníže Ferdinand císaři Ferdinandovi, aby Židé Pražští na tak dlouho sproštěni byli odvá- děti povinných 1000 tol. ročně, až by povinný jim dluh 6000 tol. tím byl zaplacen. V Praze, 9. února 1556. Allerdurchleuchtigister oc. Allergenädigister, geliebter Herr und Vater. Euere Mt. sein ohn Zweifel genädigist ingedenk, als man unge- fahrlich vor vier Jahren zu E. Mt. groszen Nothdurften einer namb- haften Summa Gelds bedurftig gewesen und man aber dieselb so eilends anderer Orten nit aufbringen, noch erhandlen mugen, dass die gemein Judischheit allhie auf meinen Befelch mit Ernst darzue gedrungen und genöthigt worden sechs Tausend Thaler zu angezeigten E Mt. Noth- durften auf und zuwegen zu bringen und dieselben darzuleihen, wie sie dann mit ihrem groszen Schaden gethan. Und wie wohl ihnen der Wiederbezahlung halben von mir Vertröstung beschehen so ist ihnen doch dieselb noch bisher nit allein nicht erfolgt, sonder sie haben auch davon gross Interesse geben muessen; des sie sich dann gegen mir die Zeit her zu etlichmaln beschwert, und dieweil sie dann jetzo abermals bei mir umb Wiedererstattung derselben sechs Tausent Thaler, wie dann zuvor auch heftig und underthanigist anhalten und ihr grosse Armueth und Obliegen furwenden, ich auch mit guetem Gewissen nit rathen helfen kündte, ihnen, unangesehen, dass sie Juden sein, dieselben mit Pillichkeit länger vorzuhalten, und aber doch bei jetziger Noth,
392 K HISTORII ŽIDŮ 1555. List otevřený k potřebě Lvovi Židu Wokatému od JJMtí pánuov rad komory vyšlý. My N. krále JMti zřízené rady komory v království Českém, známo činíme tímto listem vuobec přede všemi, že předstúpiv před nás Lev Žid Vokatý, oznámil nám, kterak by od některých osob, jakoby někdy na pálení lidi najímal, dotýkán býti měl. I toho jsme vědomi, že před některými léty nějaký Žid, řečený Gecz, pro své zlé činy v městě Velvařích jsouc trápen, na některé osoby a mezi těmi i na téhož Žida něco toho jest vyznal. Však maje konec života svého bráti, před vyslanými našimi pro touž příčinu a jinými mnoha lidmi, kteří jsou při té popravě byli, jeho, Lva, jest zase odvolal; o čemž my ma- jíce zprávu, z rukojemství, na kterémž jest byl, jsme ho propustili a od té chvíle nic takového na něho shledáno není. Protož my jemu Lvovi, Židu, tento list dáváme, aby byl-li by od koho tím dotýkán ku potřebě své jej ukázati a jeho užiti mohl. Tomu na svědomí sekryty naše vlastní k listu tomuto jsme přitisknuti dali. Dán na hradě Praž- ském v středu po svatém Jiljí léta LV. 1556. Arch. míst. král. Česk. Cop. 53., fol. 178. 574. Arcikníže Ferdinand císaři Ferdinandovi, aby Židé Pražští na tak dlouho sproštěni byli odvá- děti povinných 1000 tol. ročně, až by povinný jim dluh 6000 tol. tím byl zaplacen. V Praze, 9. února 1556. Allerdurchleuchtigister oc. Allergenädigister, geliebter Herr und Vater. Euere Mt. sein ohn Zweifel genädigist ingedenk, als man unge- fahrlich vor vier Jahren zu E. Mt. groszen Nothdurften einer namb- haften Summa Gelds bedurftig gewesen und man aber dieselb so eilends anderer Orten nit aufbringen, noch erhandlen mugen, dass die gemein Judischheit allhie auf meinen Befelch mit Ernst darzue gedrungen und genöthigt worden sechs Tausend Thaler zu angezeigten E Mt. Noth- durften auf und zuwegen zu bringen und dieselben darzuleihen, wie sie dann mit ihrem groszen Schaden gethan. Und wie wohl ihnen der Wiederbezahlung halben von mir Vertröstung beschehen so ist ihnen doch dieselb noch bisher nit allein nicht erfolgt, sonder sie haben auch davon gross Interesse geben muessen; des sie sich dann gegen mir die Zeit her zu etlichmaln beschwert, und dieweil sie dann jetzo abermals bei mir umb Wiedererstattung derselben sechs Tausent Thaler, wie dann zuvor auch heftig und underthanigist anhalten und ihr grosse Armueth und Obliegen furwenden, ich auch mit guetem Gewissen nit rathen helfen kündte, ihnen, unangesehen, dass sie Juden sein, dieselben mit Pillichkeit länger vorzuhalten, und aber doch bei jetziger Noth,
Strana 393
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 393 Obliegen und Ungelegenheit die Wiedererstattung derselben fueglich 1556. nit beschehen kann: so hätt ich gehorsamblich geacht, ihnen möchten angeregte sechs Tausent Thaler, weil sie doch ihr nu so lange Jahr her ohn alles Interesse gerathen haben muessen, an den Tausend Tha- lern Jahrgeld, so sie jahrlich in E. Mt. Rentmeisterambt allhie zu geben schuldig, bis zu volliger Vergnuegung derselben in und nachge- lassen werden. Damit geschehe meiner entlichen Zuesag und Vertrostung, die ich ihnen von E. Mt. wegen gethan, auch ein Folg und Genuegen, wie ich dann gehorsamblich nit zweifl, E. Mt. werden sich hierin mit Genaden gegen ihnen zu erzeigen wissen. Und ich thue E. Mt. mich zu vaterlichen Genaden und Hulden gehorsamblich befelchen. Geben Prag am VIIII Tag Februarii anno im LVIten. Euer röm. kais. Mt oc. gehorsamer Sohn Ferdinand m. p. C. k. říš. fin. arch. ve Vídni. Bhm. B. XIV. Orig. 575. Wolf z Vřesovic, nejvyšší písař zemský, arcikní- 1556. žeti Ferdinandovi o postupu právním proti jednomu Ži- dovi, jenž obviněn byl ořezáváním pagamentu. Na hradě Pražském, 23 září 1556. Durchleuchtigster Erzherzog, gnädigster Herr! OC. E. f. D. haben sich gnädigst zu erinnern, dass ich E. f. D. underthänigst hab vor der- selbigen von hiennen Vorrücken angesprochen, dieweil sich der Termin inhalt E. f. D. und der Landesofficieren Abschiedt zu Wiedergestellung der Altisten Juden des abgeschnittenen Pagaments halber hierzu nahet, wo sie sollichen Juden nicht gestellen wurden, wie man sich ferner gegen ihnen vorhalten solle: darauf sich E. f. D. gnädigist vornehmen haben lassen, wann sollicher Termin vorschiene und sie den nicht ge- stellten, oder genugsame erhebliche Ursachen des nicht vorbrechten, als dann wurde man sich gegen ihnen der Gebur und vorigen E.f D. gnädigstem Befellich nach vorhalten wissen. Dieweil dann gnädigster Herr oben bemelte Juden weder densel- bigen Juden auf die bestimmbte Zeit nicht gestellt noch genugsamen sein des, dass sie in nicht haben mutwilliger weis laufen lassen, vor- setzenlichen nicht vorgebracht: wie ich dann bei den Herren Statt- haltern mich derohalben befraget, ob solliches vor sie kummen wär und sie den Juden inhalt des Abschiedes vor inen gestellt oder ichtwas dergleichen vorgebracht, so hab ich von inen des nicht kunnen bericht werden; und dieweil dann Herr Hanns von Rensperg und Herr Flo- rian Griessbeck, als die von der kun. Mt. und E. f. D. Gnad hierinnen erlanget, umb ir Antheil und Gebur als zwei Tausent Taller bei mir mermals angehalten, solliche den Juden aufzulegen zu bezalen befolen
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 393 Obliegen und Ungelegenheit die Wiedererstattung derselben fueglich 1556. nit beschehen kann: so hätt ich gehorsamblich geacht, ihnen möchten angeregte sechs Tausent Thaler, weil sie doch ihr nu so lange Jahr her ohn alles Interesse gerathen haben muessen, an den Tausend Tha- lern Jahrgeld, so sie jahrlich in E. Mt. Rentmeisterambt allhie zu geben schuldig, bis zu volliger Vergnuegung derselben in und nachge- lassen werden. Damit geschehe meiner entlichen Zuesag und Vertrostung, die ich ihnen von E. Mt. wegen gethan, auch ein Folg und Genuegen, wie ich dann gehorsamblich nit zweifl, E. Mt. werden sich hierin mit Genaden gegen ihnen zu erzeigen wissen. Und ich thue E. Mt. mich zu vaterlichen Genaden und Hulden gehorsamblich befelchen. Geben Prag am VIIII Tag Februarii anno im LVIten. Euer röm. kais. Mt oc. gehorsamer Sohn Ferdinand m. p. C. k. říš. fin. arch. ve Vídni. Bhm. B. XIV. Orig. 575. Wolf z Vřesovic, nejvyšší písař zemský, arcikní- 1556. žeti Ferdinandovi o postupu právním proti jednomu Ži- dovi, jenž obviněn byl ořezáváním pagamentu. Na hradě Pražském, 23 září 1556. Durchleuchtigster Erzherzog, gnädigster Herr! OC. E. f. D. haben sich gnädigst zu erinnern, dass ich E. f. D. underthänigst hab vor der- selbigen von hiennen Vorrücken angesprochen, dieweil sich der Termin inhalt E. f. D. und der Landesofficieren Abschiedt zu Wiedergestellung der Altisten Juden des abgeschnittenen Pagaments halber hierzu nahet, wo sie sollichen Juden nicht gestellen wurden, wie man sich ferner gegen ihnen vorhalten solle: darauf sich E. f. D. gnädigist vornehmen haben lassen, wann sollicher Termin vorschiene und sie den nicht ge- stellten, oder genugsame erhebliche Ursachen des nicht vorbrechten, als dann wurde man sich gegen ihnen der Gebur und vorigen E.f D. gnädigstem Befellich nach vorhalten wissen. Dieweil dann gnädigster Herr oben bemelte Juden weder densel- bigen Juden auf die bestimmbte Zeit nicht gestellt noch genugsamen sein des, dass sie in nicht haben mutwilliger weis laufen lassen, vor- setzenlichen nicht vorgebracht: wie ich dann bei den Herren Statt- haltern mich derohalben befraget, ob solliches vor sie kummen wär und sie den Juden inhalt des Abschiedes vor inen gestellt oder ichtwas dergleichen vorgebracht, so hab ich von inen des nicht kunnen bericht werden; und dieweil dann Herr Hanns von Rensperg und Herr Flo- rian Griessbeck, als die von der kun. Mt. und E. f. D. Gnad hierinnen erlanget, umb ir Antheil und Gebur als zwei Tausent Taller bei mir mermals angehalten, solliche den Juden aufzulegen zu bezalen befolen
Strana 394
394 K HISTORII ŽIDŮ 1556. und sie dazu halten, so habe ich doch one Vorwissen und weitern Befelich E f. D. des Bescheides zugewarten soliches eingestellt und damit verzogen. Und was nun E. f. D. in diesem und andern mir gnedigist aufer- legen und beuelen werden, des underthenigistem Gehorsam will ich mich vorhalten: dann einmal, gnädigister Herr, haben sie ja ein muet- willigen freffentlichen Handel geubet und sollte inen solliches so gering- [geschätzt werden], wie sie sich dann des ruemen, dass sie vormeinen, sie sein albereit durch den selbigen Abschied gar erlediget und frei ge- zält, weliches ich aber darinnen nicht befinde, so wurden dadurch alle Paga- mentirer und Munzfälscher, wie dann ir der Juden das nun die groste Narung ist, ganz frei gelassen und gestärket, wie es fast gebreuchlich ist, weliches aber der kun. Mt. und E. f. D. Meinung nie gewesen und noch nicht ist. Und dieweil einmal die kun. Mt. und E. f. D. die Juden in den sollichen Munzfalschereien und bubischen Handlungen vor strafmässig erkannt und sie vor zweien Jahren soliche Strafe erlegen sollen, allein dass sie durch ire judische Practiken, die so lang aufgezogen und die oben bemelte Perschonen als der von Rensperg und Griesbecken irer benannten Summa haben mussen so lang entperen: zweifelt mir underthänigist nicht, E. f. D. werden sich hierinnen, damit sie der zwei Tausent Taller fehig sein mochten, der Billigkeit nach gnädigist erzei- gen. Und soliches hab ich aus underthänigister Pflicht E. f. D. nicht wollen vorhalten und mich ausser E. f. D. entliches Befelliches in ichte nicht wollen einlassen. Und thue mich hiermit E. f. D. underthänigist. befelen. Datum ufm Prager Schloss den 23. September im 56. E. f. D. Underthenigister Wolf von Wrzesowicz,92) m. p. 35 et 36 Místodrž. arch. v Inšpruku ad fasc. 21. Orig. 576. Mandát krále Ferdinanda veškerému oby- vatelstvu království Českého, v němž připomíná, jaké vydal přísné zákazy o vývozu surového stříbra a zlata, že však přes to některé osoby z vyšších a nižších stavů, zvláště pak Židé proti tomuto zákazu jednají a tajně ze země zlato, stříbro a pagamenty vyvážejí; král zakazuje obyvatelstvu kaziti minci, Židům brání rozpouštěti a zkoušeti zlato; co týče se zlata a stříbra, jež v zemích koruny České se do- bude, má se vše prodati do mincoven královských: 1556. 92) Byl nejvyšším písařem 1549 až do 1569, kteréhož roku 21. března zemřel.
394 K HISTORII ŽIDŮ 1556. und sie dazu halten, so habe ich doch one Vorwissen und weitern Befelich E f. D. des Bescheides zugewarten soliches eingestellt und damit verzogen. Und was nun E. f. D. in diesem und andern mir gnedigist aufer- legen und beuelen werden, des underthenigistem Gehorsam will ich mich vorhalten: dann einmal, gnädigister Herr, haben sie ja ein muet- willigen freffentlichen Handel geubet und sollte inen solliches so gering- [geschätzt werden], wie sie sich dann des ruemen, dass sie vormeinen, sie sein albereit durch den selbigen Abschied gar erlediget und frei ge- zält, weliches ich aber darinnen nicht befinde, so wurden dadurch alle Paga- mentirer und Munzfälscher, wie dann ir der Juden das nun die groste Narung ist, ganz frei gelassen und gestärket, wie es fast gebreuchlich ist, weliches aber der kun. Mt. und E. f. D. Meinung nie gewesen und noch nicht ist. Und dieweil einmal die kun. Mt. und E. f. D. die Juden in den sollichen Munzfalschereien und bubischen Handlungen vor strafmässig erkannt und sie vor zweien Jahren soliche Strafe erlegen sollen, allein dass sie durch ire judische Practiken, die so lang aufgezogen und die oben bemelte Perschonen als der von Rensperg und Griesbecken irer benannten Summa haben mussen so lang entperen: zweifelt mir underthänigist nicht, E. f. D. werden sich hierinnen, damit sie der zwei Tausent Taller fehig sein mochten, der Billigkeit nach gnädigist erzei- gen. Und soliches hab ich aus underthänigister Pflicht E. f. D. nicht wollen vorhalten und mich ausser E. f. D. entliches Befelliches in ichte nicht wollen einlassen. Und thue mich hiermit E. f. D. underthänigist. befelen. Datum ufm Prager Schloss den 23. September im 56. E. f. D. Underthenigister Wolf von Wrzesowicz,92) m. p. 35 et 36 Místodrž. arch. v Inšpruku ad fasc. 21. Orig. 576. Mandát krále Ferdinanda veškerému oby- vatelstvu království Českého, v němž připomíná, jaké vydal přísné zákazy o vývozu surového stříbra a zlata, že však přes to některé osoby z vyšších a nižších stavů, zvláště pak Židé proti tomuto zákazu jednají a tajně ze země zlato, stříbro a pagamenty vyvážejí; král zakazuje obyvatelstvu kaziti minci, Židům brání rozpouštěti a zkoušeti zlato; co týče se zlata a stříbra, jež v zemích koruny České se do- bude, má se vše prodati do mincoven královských: 1556. 92) Byl nejvyšším písařem 1549 až do 1569, kteréhož roku 21. března zemřel.
Strana 395
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 395 Pražské, Kutnohorské, Jáchymovské. Ve Vídni 2. listo- 1556. padu 1556. Ferdinand oc. Věrní milí! Jakož vás všech vuobec tejno není, kterak zřízením zemským, potom skrze několikery mandáty naše to znamenitě a pod nejvyšší pokutou ztracení hrdla i statku zapovědíno jest, aby žádný zlata a stříbra nezdělaného ani pagamentuov pod žád- ným vymyšleným zpuosobem ven z tohoto království do jiných zemí nevysílal, nenosil a neprodával: však přes to přese všecko, jakž toho jisté zprávy míti ráčíme, někteří z vyšších i nižších stavuov lidé též kupci a Židé netoliko z hor, kteréž v tomto království a zemích k němu připojených jsou, skupujíce zlato a stříbro od kverkuov, ale lámíce (sic) zlaté a stříbrné nádobí, vyměňujíce staré dobré mince, je v hromadu spouštějí, zrní a pagamentují a z země ven na znamenitú ujmu a ublížení důchoduom komory naší ukrytě posílají a prodávají. Čehož nemohouc slušně snášeti pro takové znamenité naše ublížení a na škodu zemí našich, protož všem vuobec tímto mandátem naším přístně poroučeti ráčíme, přikazujíc, aby žádný buď vyššího buď niž- šího stavu z křesťanuov nebo Židuov po dnešní den žádného zlata ani stříbra nezdělaného a nezmincovaného, ani žádného klenotu, koflíku neb nádobí (leč by pozlacené bylo) z království našeho Českého do jiných zemí nevozil, nevysílal a neprodával; také žádných mincí nekazil, ne- spouštěl, nepagamentoval ani těžších mincí, poněvadž jednostejně v min- cích našich dělati se nemohou, nevystřeloval, neobřezával, nepiloval ani finých podezřelostí a forteluov při tom neužíval. Obzvláště pak tomu konečně chceme, aby po dnešní den žádný Žid žádného stříbra ani zlata nepálil, nešadoval, neproboval ani žád- ných nástrojuov a potřeb k takovému šadování a probování zlata a stříbra náležitých v své moci nemíval, ani jináč s zlatem a stříbrem takovou měrou s žádným handluov a srozumění zjevnýho ani tajného pod žádným vymyšleným zpuosobem a obyčejem nemíval pod ztrace- ním cti, hrdla i statku, tak jakž to týmž zřízením zemským a mandáty našimi předešle zapovědíno jest. Co se pak dotýče všeho zlata a stříbra, kteráž se na horách v tomto království a v zemích k němu připojených zdělají neb z jiných kovuov vyzagrují, ta všecka nemají se jinám dodávati ani prodávati jedině do mincí našich, totižto do Pražské, Horské a Joachyms- stalské tak a tím zpuosobem a v těch penězích, jakž které hory na to frystunky a obdarování mají. Pakliby se komu takové ostříhané a upi- lované mince v ruce dostaly, nemá a povinen není jich přijíti. Tolikéž našel-li by kdo u kterého Žida nástroje k přepouštění, šadování a pro-
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 395 Pražské, Kutnohorské, Jáchymovské. Ve Vídni 2. listo- 1556. padu 1556. Ferdinand oc. Věrní milí! Jakož vás všech vuobec tejno není, kterak zřízením zemským, potom skrze několikery mandáty naše to znamenitě a pod nejvyšší pokutou ztracení hrdla i statku zapovědíno jest, aby žádný zlata a stříbra nezdělaného ani pagamentuov pod žád- ným vymyšleným zpuosobem ven z tohoto království do jiných zemí nevysílal, nenosil a neprodával: však přes to přese všecko, jakž toho jisté zprávy míti ráčíme, někteří z vyšších i nižších stavuov lidé též kupci a Židé netoliko z hor, kteréž v tomto království a zemích k němu připojených jsou, skupujíce zlato a stříbro od kverkuov, ale lámíce (sic) zlaté a stříbrné nádobí, vyměňujíce staré dobré mince, je v hromadu spouštějí, zrní a pagamentují a z země ven na znamenitú ujmu a ublížení důchoduom komory naší ukrytě posílají a prodávají. Čehož nemohouc slušně snášeti pro takové znamenité naše ublížení a na škodu zemí našich, protož všem vuobec tímto mandátem naším přístně poroučeti ráčíme, přikazujíc, aby žádný buď vyššího buď niž- šího stavu z křesťanuov nebo Židuov po dnešní den žádného zlata ani stříbra nezdělaného a nezmincovaného, ani žádného klenotu, koflíku neb nádobí (leč by pozlacené bylo) z království našeho Českého do jiných zemí nevozil, nevysílal a neprodával; také žádných mincí nekazil, ne- spouštěl, nepagamentoval ani těžších mincí, poněvadž jednostejně v min- cích našich dělati se nemohou, nevystřeloval, neobřezával, nepiloval ani finých podezřelostí a forteluov při tom neužíval. Obzvláště pak tomu konečně chceme, aby po dnešní den žádný Žid žádného stříbra ani zlata nepálil, nešadoval, neproboval ani žád- ných nástrojuov a potřeb k takovému šadování a probování zlata a stříbra náležitých v své moci nemíval, ani jináč s zlatem a stříbrem takovou měrou s žádným handluov a srozumění zjevnýho ani tajného pod žádným vymyšleným zpuosobem a obyčejem nemíval pod ztrace- ním cti, hrdla i statku, tak jakž to týmž zřízením zemským a mandáty našimi předešle zapovědíno jest. Co se pak dotýče všeho zlata a stříbra, kteráž se na horách v tomto království a v zemích k němu připojených zdělají neb z jiných kovuov vyzagrují, ta všecka nemají se jinám dodávati ani prodávati jedině do mincí našich, totižto do Pražské, Horské a Joachyms- stalské tak a tím zpuosobem a v těch penězích, jakž které hory na to frystunky a obdarování mají. Pakliby se komu takové ostříhané a upi- lované mince v ruce dostaly, nemá a povinen není jich přijíti. Tolikéž našel-li by kdo u kterého Žida nástroje k přepouštění, šadování a pro-
Strana 396
396 K HISTORII ŽIDŮ 1556. bování zlata a stříbra, aneb že by s tím proti této zápovědi dále jaký obchod a handl vedl, toho žádný nemá zamlčovati, ale vrchnosti, pod kterúž jest, u koho jest ty mince ostříhané aneb ty nástroje našel, každého času oznamovati; a tomu každému, kdož o tom oznámí, třetí díl toho postiženého propadaného statku a pokuty dáno bude, a ostatní dva díly do komory naší náležeti mají. Jestliže by pak kdo, zvěda o takové falši a rušitelích tohoto našeho rozkazu, vrchnosti své nejdéle v měsíci pořad zběhlém toho neoznámil a to na něho bylo by usvěd- čeno, ten každý nám dvě hřivně čistého zlata pokuty propadne, dva díly do komory naší a třetí díl tomu, kdož by tu věc oznámil, dán bude. A my i na místě našem každá vrchnost nad takovým každým ruku naši milostivú držeti a každého při tom konečně zachovávati rá- číme. A kdož by pak, jakž svrchu dotčeno, nezmincované zlato a stříbro z hor, též pagamenty, klenoty aneb jiná zlata a stříbra zapověděná ven z země vozil, posílal a prodával a v tom postižen nebo usvědčen byl, ten nebo ti mají bez milosti na hrdle i na statku trestáni býti; a to zlato, stříbro a pagament při nich nalezený na tři díly se rozdělí, dva díly do komory naší se vezme a třetí díl tomu, kdož o tom oznámí, konečně dán býti má. Nebo jsme některé obzvláštní osoby k tomu zříditi ráčili, které na to svůj pozor a pilné zření míti budou. Protož se tím každý spraviti a před skutečným trestáním a škodou uvarovati bude moci a na tom jistou a konečnou vuoli naši královskú naplní Dán v městě našem Vídni v pondělí po památce Všech svatých léta LVI a království našich římského XXVI a jiných XXX. Místodrž. arch. král. Česk. Kais. Befehle v. J. 1553—56. Bd 53., f. 263. 577. Arcikníže Ferdinand císaři a králi Ferdinan- dovi, aby Židé z Čech a přivtělených zemí byli vyhostěni, poněvadž přes všechny zákazy účastní se falšování mince a jiných trestuhodných činů. V Praze, 25. května 1557. Allerdurchleuchtigister, grossmächtigister Kunigl Euer röm. Ku- nigl. Mt. sein mein suhnlich, gehorsamb und gefliessen Dienst allezeit bereit. Allergenädigister geliebter Herr und Vater! Wiewohl nun Euer Kunigl. Mt. auf vorgehende genuegsambe Erwägung und Berathschla- gung gemeinem Land zu Guetem und Abstellung des Betrugs und Contrabanda, so nun ein lange Zeit her mit Einreissung allerlei gerin- gen und pösen und entgegen Verprennung und Pagamentierung der gueten Munzen in Handlung gewest und noch ist, allhie ein Munz und Wechsel zu Einwechslung der valvaten und geringen Munzen aufrichten, auch derhalben ossne Generalmandat, deren Euer Kunigl. Mt. ich hie- mit ein Abdruck zueschicke, ausgehen haben lassen, so befinde ich 1557.
396 K HISTORII ŽIDŮ 1556. bování zlata a stříbra, aneb že by s tím proti této zápovědi dále jaký obchod a handl vedl, toho žádný nemá zamlčovati, ale vrchnosti, pod kterúž jest, u koho jest ty mince ostříhané aneb ty nástroje našel, každého času oznamovati; a tomu každému, kdož o tom oznámí, třetí díl toho postiženého propadaného statku a pokuty dáno bude, a ostatní dva díly do komory naší náležeti mají. Jestliže by pak kdo, zvěda o takové falši a rušitelích tohoto našeho rozkazu, vrchnosti své nejdéle v měsíci pořad zběhlém toho neoznámil a to na něho bylo by usvěd- čeno, ten každý nám dvě hřivně čistého zlata pokuty propadne, dva díly do komory naší a třetí díl tomu, kdož by tu věc oznámil, dán bude. A my i na místě našem každá vrchnost nad takovým každým ruku naši milostivú držeti a každého při tom konečně zachovávati rá- číme. A kdož by pak, jakž svrchu dotčeno, nezmincované zlato a stříbro z hor, též pagamenty, klenoty aneb jiná zlata a stříbra zapověděná ven z země vozil, posílal a prodával a v tom postižen nebo usvědčen byl, ten nebo ti mají bez milosti na hrdle i na statku trestáni býti; a to zlato, stříbro a pagament při nich nalezený na tři díly se rozdělí, dva díly do komory naší se vezme a třetí díl tomu, kdož o tom oznámí, konečně dán býti má. Nebo jsme některé obzvláštní osoby k tomu zříditi ráčili, které na to svůj pozor a pilné zření míti budou. Protož se tím každý spraviti a před skutečným trestáním a škodou uvarovati bude moci a na tom jistou a konečnou vuoli naši královskú naplní Dán v městě našem Vídni v pondělí po památce Všech svatých léta LVI a království našich římského XXVI a jiných XXX. Místodrž. arch. král. Česk. Kais. Befehle v. J. 1553—56. Bd 53., f. 263. 577. Arcikníže Ferdinand císaři a králi Ferdinan- dovi, aby Židé z Čech a přivtělených zemí byli vyhostěni, poněvadž přes všechny zákazy účastní se falšování mince a jiných trestuhodných činů. V Praze, 25. května 1557. Allerdurchleuchtigister, grossmächtigister Kunigl Euer röm. Ku- nigl. Mt. sein mein suhnlich, gehorsamb und gefliessen Dienst allezeit bereit. Allergenädigister geliebter Herr und Vater! Wiewohl nun Euer Kunigl. Mt. auf vorgehende genuegsambe Erwägung und Berathschla- gung gemeinem Land zu Guetem und Abstellung des Betrugs und Contrabanda, so nun ein lange Zeit her mit Einreissung allerlei gerin- gen und pösen und entgegen Verprennung und Pagamentierung der gueten Munzen in Handlung gewest und noch ist, allhie ein Munz und Wechsel zu Einwechslung der valvaten und geringen Munzen aufrichten, auch derhalben ossne Generalmandat, deren Euer Kunigl. Mt. ich hie- mit ein Abdruck zueschicke, ausgehen haben lassen, so befinde ich 1557.
Strana 397
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU 397 doch, dass solchen E. Mt. Mandaten und Gebot durch die Juden so 1557. wenig als zuvor nit gelebt und beschieht denselben durchaus kein Voll- ziehung; dann man kann weder den Wechsel noch das Scheiden von inen den Juden nit bringen, zudem dass sie auch die Munzen ihrem Gebrauch nach ein Weg als den andern ausschmelzen, fälschen, be- schneiden und abpfeilen, setzen dieselben Abschnitz wieder auf Test, treiben's ab und verfuehren dieselben noch darzue ausser Lands. Darfur hilft weder Mandat, Gebot noch Aufsehen, treiben also ihren Betrug und Contrabanda damit fort nit zu kleinem E. kunigl Mt. und des ganzen Lands hochstem Nachtl: also dass es ein Grund damit entlich dermassen geschaffen, dass unmuglich und mehr dann gar zu viel und genueg an Tag und augenscheinlich ist, wo sie die Juden allhie und in der ganzen Kron Böheim also wie bisher noch länger unvertrieben beleiben sollen, dass Euer Kunigl. Mt. dergestalt weder die Munz noch den Wechsel erhalten, noch furdern werden mugen, sonder wurde also wieder abgehen und aller Unkosten, so auf Zue- und Anrichtung der Munz und Wechsels gangen und noch künftig gehen würdet, alles vergebens und umbsonst sein muessen. Dieweil dann sie die Juden, als welche solcher und anderer Ge- stalt, davon mehr, davon zu viel zu schreiben wär, mit ihren hochbe- trueglichen Handlungen, wo sie hingerathen und ein wenig einwurzeln, Land und Leut verderben, wie dann diesem Land und desselben In- wohnern bisher nit kleiner Schaden und Verderb durch allerlei ihre Hantirungen und Praktiken zuegefuegt worden, auch noch täglich und ohn Underlass und also dergestalt je länger, je mehr beschieht und zuegefuegt würdet, ohn Mittel E. Kunigl. Mt. frei eigne Kammersleut sein, damit das Land diesfalls weder zu thuen noch zu schaffen hat, dann sie gehören demselben noch seinen geordneten Rechten oder Gerichten gar mit nichte zue, sonder allein, wie jetzt gemelt, Euer Mt., und dann unmuglich ist, dass man vorerzählte Geprechen, Fälscherei und Landsbetrug auch zum Theil unwiederbinglichen Nachtl und Schaden, wo sie in diesem Königreich länger beleiben und gelitten werden, bei ihnen abstellen und wehren kann: so weiss ich darzue kein ander Mittel, Rath noch Weg, dann dass Euere Kunigl. Mt. alle und jede Juden, so nit allein hie, sonder sonst allenthalben in der ganzen Kron Böheim sein, weil ihr Gleit nunmehr aus und verschienen ist, mit dem furderlichisten aus dem Land zu ziehen verschaffen und darob mit Ernst handhaben lassen. Dann dass E. kunigl. Mt. mit ihnen noch länger und auf einen Landtag warten sollen, das ist aus obgehörten Ursachen gar un- unnoth, zu dem so st solches, dass man sie hinweg thuen und aus dem Land schaffen soll, wie E. Kunigl. Mt. oc. selbst gnädigst wissen,
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU 397 doch, dass solchen E. Mt. Mandaten und Gebot durch die Juden so 1557. wenig als zuvor nit gelebt und beschieht denselben durchaus kein Voll- ziehung; dann man kann weder den Wechsel noch das Scheiden von inen den Juden nit bringen, zudem dass sie auch die Munzen ihrem Gebrauch nach ein Weg als den andern ausschmelzen, fälschen, be- schneiden und abpfeilen, setzen dieselben Abschnitz wieder auf Test, treiben's ab und verfuehren dieselben noch darzue ausser Lands. Darfur hilft weder Mandat, Gebot noch Aufsehen, treiben also ihren Betrug und Contrabanda damit fort nit zu kleinem E. kunigl Mt. und des ganzen Lands hochstem Nachtl: also dass es ein Grund damit entlich dermassen geschaffen, dass unmuglich und mehr dann gar zu viel und genueg an Tag und augenscheinlich ist, wo sie die Juden allhie und in der ganzen Kron Böheim also wie bisher noch länger unvertrieben beleiben sollen, dass Euer Kunigl. Mt. dergestalt weder die Munz noch den Wechsel erhalten, noch furdern werden mugen, sonder wurde also wieder abgehen und aller Unkosten, so auf Zue- und Anrichtung der Munz und Wechsels gangen und noch künftig gehen würdet, alles vergebens und umbsonst sein muessen. Dieweil dann sie die Juden, als welche solcher und anderer Ge- stalt, davon mehr, davon zu viel zu schreiben wär, mit ihren hochbe- trueglichen Handlungen, wo sie hingerathen und ein wenig einwurzeln, Land und Leut verderben, wie dann diesem Land und desselben In- wohnern bisher nit kleiner Schaden und Verderb durch allerlei ihre Hantirungen und Praktiken zuegefuegt worden, auch noch täglich und ohn Underlass und also dergestalt je länger, je mehr beschieht und zuegefuegt würdet, ohn Mittel E. Kunigl. Mt. frei eigne Kammersleut sein, damit das Land diesfalls weder zu thuen noch zu schaffen hat, dann sie gehören demselben noch seinen geordneten Rechten oder Gerichten gar mit nichte zue, sonder allein, wie jetzt gemelt, Euer Mt., und dann unmuglich ist, dass man vorerzählte Geprechen, Fälscherei und Landsbetrug auch zum Theil unwiederbinglichen Nachtl und Schaden, wo sie in diesem Königreich länger beleiben und gelitten werden, bei ihnen abstellen und wehren kann: so weiss ich darzue kein ander Mittel, Rath noch Weg, dann dass Euere Kunigl. Mt. alle und jede Juden, so nit allein hie, sonder sonst allenthalben in der ganzen Kron Böheim sein, weil ihr Gleit nunmehr aus und verschienen ist, mit dem furderlichisten aus dem Land zu ziehen verschaffen und darob mit Ernst handhaben lassen. Dann dass E. kunigl. Mt. mit ihnen noch länger und auf einen Landtag warten sollen, das ist aus obgehörten Ursachen gar un- unnoth, zu dem so st solches, dass man sie hinweg thuen und aus dem Land schaffen soll, wie E. Kunigl. Mt. oc. selbst gnädigst wissen,
Strana 398
398 K HISTORII ŽIDŮ 1557. unlängst hievor auf vorgehaltnen gemeinen Landtagen allbereit be- schlossen und also fur nutzlich und guet angesehen worden. Bei dem soll es noch billich beleiben und dass sie uber denselben Landtagsbe- schluss bisher im Land gelassen, das ist allein von E. Kunigl. Mt. und auf derselben Vergleitung aus Genaden beschehen und sein derselben Landtag noch nie retractiert worden. So haben sich Euer Kunigl. Mt. daneben auch selbst genädigist zu erindern, dass sonst in anderen teutschen Landen keiner gelitten würdet, allein was jetzo in ermelter Kron Böheim und in Polen beschieht, sonder werden fast uberall hin- weg gejagt und sein ihrer der Juden seither umb etlich Tausend mehr weder in E. Kunigl. Mt. Gleit begriffen hieher kummen und kummen ihrer und nämblichen alle die von anderen Landen und jungst- lich aus Osterreich vertrieben worden, täglich noch mehr her, haben allesammt sie ihren Zuelauf und Aufenthalt. Und wo nu Euer Kunigl. Mt. sie dermassen von hie und aus dem Land wegschaffen lassen, werden die Prager den Zins, so sie E. Mt. bisher in derselben Kammer gereicht, ohn Abgang und einiche Weigerung selbst geben, damit man ihrer nur von hie los möcht werden. Dann es tragen sich durch ihr Verursachung ohn Underlass und fast täglich allerlei verdächtige und pöse, unleidliche und hochstrafmässige Handlungen zue, als auch erst diese Tag ein armer Mensch umb zweier Kellich willen, so er von dem Gotthaus [...] entpfrembt, hingericht und darauf erstorben ist, dass er dieselben dem Iheronymus Juden allhie verkauft; welches derselbe Jud, nachdem deshalben mit Gericht eingezogen an der Frag auch also bekennt hat. So ist auch sonst bei etlichen anderen Juden, so seidher zum Theil davon entlofen allerlei Werk- Munz- und Scheidgezeug auch Tesst zum Abtreiben der Silber und Probierung der Munzen und sonst alle andere darzue gehorige Nothdurft gefunden und durch E. kunigl. Mt. Richter in der alten Stadt Prag herauf in die Kammer uberantwort worden. Also dass summariter bei ihnen und durch sie in dem und anderm allen Unrath, Ubels und Args gestiftet und angericht würdet und nichts guets zu erwarten; dann solche und dergleichen Bueberei als Fälscherei, Verrätherei, Betruegerei ihr einige Nahrung und Aufenthal- tung und unmuglich ist solches bei ihnen anderer Gestalt furzukummen, sie seien dann verjagt. Das hab E. Kun. Mt. ich also fur ein sondere hohe und unvermeidliche Nothdurft in Gehorsamb zu schreiben nit umbgehen sollen und stell doch solches alles zu Euer Kunigl. Mt. gnädigsten Erwä- gung, Willen und Gefallen und thue mich derselben zu väterlichen Gena- den und Hulden gehorsamblich befelchen. Geben Prag am XXV Tag Mai anno im LVII. E. röm. Kun. Mt. gehorsamer Sohn Ferdinand. C. a k. finanční archiv ve Vídni. Böhmen Bf. XIV. Orig.
398 K HISTORII ŽIDŮ 1557. unlängst hievor auf vorgehaltnen gemeinen Landtagen allbereit be- schlossen und also fur nutzlich und guet angesehen worden. Bei dem soll es noch billich beleiben und dass sie uber denselben Landtagsbe- schluss bisher im Land gelassen, das ist allein von E. Kunigl. Mt. und auf derselben Vergleitung aus Genaden beschehen und sein derselben Landtag noch nie retractiert worden. So haben sich Euer Kunigl. Mt. daneben auch selbst genädigist zu erindern, dass sonst in anderen teutschen Landen keiner gelitten würdet, allein was jetzo in ermelter Kron Böheim und in Polen beschieht, sonder werden fast uberall hin- weg gejagt und sein ihrer der Juden seither umb etlich Tausend mehr weder in E. Kunigl. Mt. Gleit begriffen hieher kummen und kummen ihrer und nämblichen alle die von anderen Landen und jungst- lich aus Osterreich vertrieben worden, täglich noch mehr her, haben allesammt sie ihren Zuelauf und Aufenthalt. Und wo nu Euer Kunigl. Mt. sie dermassen von hie und aus dem Land wegschaffen lassen, werden die Prager den Zins, so sie E. Mt. bisher in derselben Kammer gereicht, ohn Abgang und einiche Weigerung selbst geben, damit man ihrer nur von hie los möcht werden. Dann es tragen sich durch ihr Verursachung ohn Underlass und fast täglich allerlei verdächtige und pöse, unleidliche und hochstrafmässige Handlungen zue, als auch erst diese Tag ein armer Mensch umb zweier Kellich willen, so er von dem Gotthaus [...] entpfrembt, hingericht und darauf erstorben ist, dass er dieselben dem Iheronymus Juden allhie verkauft; welches derselbe Jud, nachdem deshalben mit Gericht eingezogen an der Frag auch also bekennt hat. So ist auch sonst bei etlichen anderen Juden, so seidher zum Theil davon entlofen allerlei Werk- Munz- und Scheidgezeug auch Tesst zum Abtreiben der Silber und Probierung der Munzen und sonst alle andere darzue gehorige Nothdurft gefunden und durch E. kunigl. Mt. Richter in der alten Stadt Prag herauf in die Kammer uberantwort worden. Also dass summariter bei ihnen und durch sie in dem und anderm allen Unrath, Ubels und Args gestiftet und angericht würdet und nichts guets zu erwarten; dann solche und dergleichen Bueberei als Fälscherei, Verrätherei, Betruegerei ihr einige Nahrung und Aufenthal- tung und unmuglich ist solches bei ihnen anderer Gestalt furzukummen, sie seien dann verjagt. Das hab E. Kun. Mt. ich also fur ein sondere hohe und unvermeidliche Nothdurft in Gehorsamb zu schreiben nit umbgehen sollen und stell doch solches alles zu Euer Kunigl. Mt. gnädigsten Erwä- gung, Willen und Gefallen und thue mich derselben zu väterlichen Gena- den und Hulden gehorsamblich befelchen. Geben Prag am XXV Tag Mai anno im LVII. E. röm. Kun. Mt. gehorsamer Sohn Ferdinand. C. a k. finanční archiv ve Vídni. Böhmen Bf. XIV. Orig.
Strana 399
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 399 578 Rada města Chebu oznamuje hraběti Juliovi 1557. z Hardeku, jaké učinila opatření, aby jeho Židu, jenž ošidil se při koupi falešného klenotu, stala se náhrada. 21. července 1557. Wolgeborner Graff! Euer Gnad. Furschrifft, darinn sie bitten Moysen Juden und Gewalthabern Marxen Juden wider zu dem Gelt, so be- ruerter Moyses Jud vnnserm burger Caspar Gruener vmb ain vnge- rechten Stain geben, guettlich oder rechtlich verhelffen wollen... haben wir durch vnnderhandlung die sachen dahin zu pringen vnderstanden, das der Marx Jud halben theil gelts faren, unnd der [Verkäufer) Gruener halben thail wider hinausgeben, auch baide das golt von dem Khleinot mit ainander theilen sollten, wollten wir den Stain von obrig- khait wegen, damit niemand mer mit demselben betrogen wird, zer- schlagen. Datum den 21. Juli 1557. Orig. v arch. m. Chebu. 579. Purkmistři a rady všech tří měst Pražských 1557. žádají arciknížete Ferdinanda za přímluvu k císaři Ferdinandovi I., aby Židé, které považuje obyvatel- stvo za hlavní příčinu úpadku živností křesťanů, z Prahy a Čech vyhostěni byli a aby města Pražská prázdna byla placení daně židovské. 22. července 1557. Actum f. V. die Mariae Magdalenae anno 1557. Nejjasnější arcikníže a pane, pane náš nejmilostivější! Na Vaši arciknížecí Mt. poníženě vznášíme, že těchto dnuov nedávno pominulých krále JMti pána a otce Vaší arciknížecí Mti nejmilejšího a pána pana našeho nejmilostivějšího Jich Mti páni zřízené rady komory v království Českém některé osoby z prostředku našeho před sebe obeslati a jim z poručení JMti Kské a Vaší arciknížecí Mti, vuoli JMti Kské jsou předložiti ráčili a to takovú: že JMt. Kská, jakožto král a pán kře- sťanský slyše o naší a stavu městského ztížnosti, kderúž sme my na sněmě obecném nyní pominulém na JMt Kskú vznášeli, k jaké by zkáze a záhubě ten národ židovský tomuto Českému království a městuom Pražským, v kderýchž u velikém počtu jest, býti měl, a zvláště pak z ponížených suplikací, kderéž sou JMti Kské při každém JMti příjezdu sem do království Českého od někderých řemeslníkuov a obchodníkuov měst Pražských podávány byly, všemu tomu vyroz- uměti a v jistotě se dozvěděti ráčil, že tíž Židé sou se mnohých zna- menitých a neslušných činuov před lety i v těchto nynějších časech v městech Pražských i jinde po království Českém dopouštěli, a to
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 399 578 Rada města Chebu oznamuje hraběti Juliovi 1557. z Hardeku, jaké učinila opatření, aby jeho Židu, jenž ošidil se při koupi falešného klenotu, stala se náhrada. 21. července 1557. Wolgeborner Graff! Euer Gnad. Furschrifft, darinn sie bitten Moysen Juden und Gewalthabern Marxen Juden wider zu dem Gelt, so be- ruerter Moyses Jud vnnserm burger Caspar Gruener vmb ain vnge- rechten Stain geben, guettlich oder rechtlich verhelffen wollen... haben wir durch vnnderhandlung die sachen dahin zu pringen vnderstanden, das der Marx Jud halben theil gelts faren, unnd der [Verkäufer) Gruener halben thail wider hinausgeben, auch baide das golt von dem Khleinot mit ainander theilen sollten, wollten wir den Stain von obrig- khait wegen, damit niemand mer mit demselben betrogen wird, zer- schlagen. Datum den 21. Juli 1557. Orig. v arch. m. Chebu. 579. Purkmistři a rady všech tří měst Pražských 1557. žádají arciknížete Ferdinanda za přímluvu k císaři Ferdinandovi I., aby Židé, které považuje obyvatel- stvo za hlavní příčinu úpadku živností křesťanů, z Prahy a Čech vyhostěni byli a aby města Pražská prázdna byla placení daně židovské. 22. července 1557. Actum f. V. die Mariae Magdalenae anno 1557. Nejjasnější arcikníže a pane, pane náš nejmilostivější! Na Vaši arciknížecí Mt. poníženě vznášíme, že těchto dnuov nedávno pominulých krále JMti pána a otce Vaší arciknížecí Mti nejmilejšího a pána pana našeho nejmilostivějšího Jich Mti páni zřízené rady komory v království Českém některé osoby z prostředku našeho před sebe obeslati a jim z poručení JMti Kské a Vaší arciknížecí Mti, vuoli JMti Kské jsou předložiti ráčili a to takovú: že JMt. Kská, jakožto král a pán kře- sťanský slyše o naší a stavu městského ztížnosti, kderúž sme my na sněmě obecném nyní pominulém na JMt Kskú vznášeli, k jaké by zkáze a záhubě ten národ židovský tomuto Českému království a městuom Pražským, v kderýchž u velikém počtu jest, býti měl, a zvláště pak z ponížených suplikací, kderéž sou JMti Kské při každém JMti příjezdu sem do království Českého od někderých řemeslníkuov a obchodníkuov měst Pražských podávány byly, všemu tomu vyroz- uměti a v jistotě se dozvěděti ráčil, že tíž Židé sou se mnohých zna- menitých a neslušných činuov před lety i v těchto nynějších časech v městech Pražských i jinde po království Českém dopouštěli, a to
Strana 400
400 K HISTORII ŽIDŮ 1557. všecko JMt. Kská v svém milostivém uvážení s radami svými míti, k tomu se svou milostí královskú z přirozené své lásky a milosti, kderúž k království Českému a městuom Pražským ráčí míti, nachýliti ráčil, aby již více zde v městech Pražských ten národ od samého pána Buoha zlořečený židovský trpín nebyl, než ven z království Českého vypraven byl. Ale že tíž Židé někderý důchod JMti královské do ko- mory každého roku jako tisíc kop míšenských jsou platili a v povinnosti půjčování koní ku potřebám JMti Kské i Vaší arciknížecí milosti za- seděli, a chtíce té povinnosti půjčky těch koní a břemen, jakž od pana rentmejstra v komoře zpraveni jsou, prázdni býti, v to jsú se na onen čas před ním panem rentmejstrem uvolili, že druhý tisíc kop za ta- kovú půjčku a své povinnosti platiti chtějí. A poněvadž pak na takové naše a na sněmě obecním, nyní pominulém, předložené žádosti a sou- seduov našich ponížené suplikování JMt Kská, pán náš nejmilostivější na tom býti ráčí, aby ti všickni Židé království tohoto prázdni byli, a a z něho se vyhostili, abychom my těch cest s obcemi Pražskými po- hledali, odkavad by ty dva tisíce JMti Kské, v kderéž sou se oni Židé podvolili, vycházeti měly, tak aby za příčinou týchž Židuov důchod JMti Kské zmenšen nebyl: i majíce my takovú vuoli JMti Kské sobě od Jich Mtí předloženú s jistým Jich Mtí dotazem a Vaší arciknížecí Mti povolením to sme všecko na jiné starší a přísežné jednoho každého města, pokud paměti naše postačiti mohly, vznesli a s nimi společně podlé naší nejvyšší možnosti těch cest sme upřímě, a jakž věrným poddaným náleží, vyhledávali, odkavad by a z čeho jmeno- vaná summa JMti Kské, pánu našemu nejmilostivějšímu, ročně bez ujmy předešlých Jich Mtí svatých a slavných pamětí císařuov a králuov českých privilegí a milostí městuom Pražským daných a nám od JMti Kské milostivě potvrzených vycházeti mohla. Však žádné slušné a nám možné cesty, kudy by JMti Kské vuoli v takové příčině od nás dosti státi se mohlo, nadjíti sme a vyhledati nemohli. Neb nejmilostivější arcikníže, připomenuli sou nám starší obecní spolusousedé naši své i jiných spoluměšťan mnohé a převeliké těž- kosti a v živnostech svých jeden každý pořádek soužení a zmenšení, jakž o tom o všem obšírně na JMt Kskou sou vznášeli, a těchto pře- nešťatných časuov přílišné drahoty a neúrody, v nichž že jim takměř všeckny živnosti z rukou jich sou vyňaty, že sotva s dítkami a man- želkami svými mnozí a větší počet jich samý chléb jedí. Neb kderá jest živnost měst Pražských jednak nejpřednější byla, jako piva vaření, ta již těchto let zcela městuom Pražským jest od- ňata, že dosti málo a skůro nic ven z měst Pražských pivo se nevy-
400 K HISTORII ŽIDŮ 1557. všecko JMt. Kská v svém milostivém uvážení s radami svými míti, k tomu se svou milostí královskú z přirozené své lásky a milosti, kderúž k království Českému a městuom Pražským ráčí míti, nachýliti ráčil, aby již více zde v městech Pražských ten národ od samého pána Buoha zlořečený židovský trpín nebyl, než ven z království Českého vypraven byl. Ale že tíž Židé někderý důchod JMti královské do ko- mory každého roku jako tisíc kop míšenských jsou platili a v povinnosti půjčování koní ku potřebám JMti Kské i Vaší arciknížecí milosti za- seděli, a chtíce té povinnosti půjčky těch koní a břemen, jakž od pana rentmejstra v komoře zpraveni jsou, prázdni býti, v to jsú se na onen čas před ním panem rentmejstrem uvolili, že druhý tisíc kop za ta- kovú půjčku a své povinnosti platiti chtějí. A poněvadž pak na takové naše a na sněmě obecním, nyní pominulém, předložené žádosti a sou- seduov našich ponížené suplikování JMt Kská, pán náš nejmilostivější na tom býti ráčí, aby ti všickni Židé království tohoto prázdni byli, a a z něho se vyhostili, abychom my těch cest s obcemi Pražskými po- hledali, odkavad by ty dva tisíce JMti Kské, v kderéž sou se oni Židé podvolili, vycházeti měly, tak aby za příčinou týchž Židuov důchod JMti Kské zmenšen nebyl: i majíce my takovú vuoli JMti Kské sobě od Jich Mtí předloženú s jistým Jich Mtí dotazem a Vaší arciknížecí Mti povolením to sme všecko na jiné starší a přísežné jednoho každého města, pokud paměti naše postačiti mohly, vznesli a s nimi společně podlé naší nejvyšší možnosti těch cest sme upřímě, a jakž věrným poddaným náleží, vyhledávali, odkavad by a z čeho jmeno- vaná summa JMti Kské, pánu našemu nejmilostivějšímu, ročně bez ujmy předešlých Jich Mtí svatých a slavných pamětí císařuov a králuov českých privilegí a milostí městuom Pražským daných a nám od JMti Kské milostivě potvrzených vycházeti mohla. Však žádné slušné a nám možné cesty, kudy by JMti Kské vuoli v takové příčině od nás dosti státi se mohlo, nadjíti sme a vyhledati nemohli. Neb nejmilostivější arcikníže, připomenuli sou nám starší obecní spolusousedé naši své i jiných spoluměšťan mnohé a převeliké těž- kosti a v živnostech svých jeden každý pořádek soužení a zmenšení, jakž o tom o všem obšírně na JMt Kskou sou vznášeli, a těchto pře- nešťatných časuov přílišné drahoty a neúrody, v nichž že jim takměř všeckny živnosti z rukou jich sou vyňaty, že sotva s dítkami a man- želkami svými mnozí a větší počet jich samý chléb jedí. Neb kderá jest živnost měst Pražských jednak nejpřednější byla, jako piva vaření, ta již těchto let zcela městuom Pražským jest od- ňata, že dosti málo a skůro nic ven z měst Pražských pivo se nevy-
Strana 401
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 401 stavuje, a to proto, že mnozí dosáhše statkuov pozemských, kdeříž na 1557. onen čas k městuom Pražským náleželi a pivovary sobě zdělavše, do těch vesnic a na ty grunty piv svých podávají. Polí pak a forberkuo, jako jiná města, z nichž by sebe a lid v nich obývající každého roku vychovati, nad to pak, aby mimo svú potřebu do jiných krajuov neb cizí země co uprodati mohli, nemajíc, než samými těmi bídnými a ná- kladnými vinicemi toliko té chudobě se brání, z nichž mnohé poplatky k záduším pánuom dou. A jaký z těch hor okolo měst Pražských, z nichž králi JMti perkrecht i berně svolené dávají, jest užitek, jakž předešlá léta tak také i tento rok s velikou a nenáležitou hor viničních nákladníkuov škodou, to se nynějšího roku ukáže. Což se pak handluov a věcí kupeckých dotýče, těch měšťané naši velmi skrovně užívají. Neb z cizích zemí měšťané, kupci a ležáci Šo- tové a Vlaši, Židé, kteříž v žádné povinnosti ani JMti Kské ani městuom Pražským nezasedí, než stržuje zde časem svým peníze, s nimi když k čemu přijde pryč se obrátí, všeckny ty kupecké živnosti proti staro- bylým a dobrým pořádkuom sou obsáhli, takže v městech Pražských mnohem větší svobody, nežli v své vlastní a přirozené vlasti pod div- nými forteli a obmysly požívají. Jestliže pak kdeří u nás v městech Pražských usedlí se nacházejí, kdeří kupecké živnosti vedou a provo- zují, ti všickni od přespolních, kdeříž žádnými daněmi, jsúce povětrně usedlí, zavázáni nejsou, se udušují a tak ti sotva svůj chléb jedí a ještě častokráte z nich mnozí pro ně vězením se po rathouzích stěžují. Nad to, že po ta všecka léta vždyckny jsme berně a jiné daně od stavuov království tohoto JMti Kské svolené nad možnost svou dávali, majíce s jinými těžkostmi a daněmi jakž při chudých záduší opatro- vači, nač by se kněžstvo a žákovstvo chovalo, tak také s jiným vydá- váním dosti činiti. K tomu i to jsú sobě ku paměti přivedli, že po té žalostivé a nešťastné příhodě shoření hradu Pražského, stolice JMti Kské a desk zemských, klínotu všeho království, když na sněmu obecním JMt Kská z pilného a bedlivého uvážení se všemi stavy království Českého na tom se snésti a dskami to zapsati rozkázati ráčil, aby ten národ židovský bohaprázdný, kderýž toho všeho zlého, jakž se to dostatečně a vskutku vyhledalo i jiných mnohých nešlechetností puovod a příčina byl, na věčné a budúcí časy království Českého prázden byl, nic toho od JMti Kské a stavuov na města Pražská vzkládáno, ani od nich čeho toho žádáno nebylo: abychom to měli na sebe přijímati, čímž sou oni, jakožto národ poběhlý a žádného jistého svého stanoviště ne- mající, než všem všudy křesťanuom zlého žádající a svými obmysly škodící, JMti Kské za to, že v městech Pražských trpíni jsou, povinni byli, ježto toho času města Pražská majíce statky pozemské a v živ- 26
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 401 stavuje, a to proto, že mnozí dosáhše statkuov pozemských, kdeříž na 1557. onen čas k městuom Pražským náleželi a pivovary sobě zdělavše, do těch vesnic a na ty grunty piv svých podávají. Polí pak a forberkuo, jako jiná města, z nichž by sebe a lid v nich obývající každého roku vychovati, nad to pak, aby mimo svú potřebu do jiných krajuov neb cizí země co uprodati mohli, nemajíc, než samými těmi bídnými a ná- kladnými vinicemi toliko té chudobě se brání, z nichž mnohé poplatky k záduším pánuom dou. A jaký z těch hor okolo měst Pražských, z nichž králi JMti perkrecht i berně svolené dávají, jest užitek, jakž předešlá léta tak také i tento rok s velikou a nenáležitou hor viničních nákladníkuov škodou, to se nynějšího roku ukáže. Což se pak handluov a věcí kupeckých dotýče, těch měšťané naši velmi skrovně užívají. Neb z cizích zemí měšťané, kupci a ležáci Šo- tové a Vlaši, Židé, kteříž v žádné povinnosti ani JMti Kské ani městuom Pražským nezasedí, než stržuje zde časem svým peníze, s nimi když k čemu přijde pryč se obrátí, všeckny ty kupecké živnosti proti staro- bylým a dobrým pořádkuom sou obsáhli, takže v městech Pražských mnohem větší svobody, nežli v své vlastní a přirozené vlasti pod div- nými forteli a obmysly požívají. Jestliže pak kdeří u nás v městech Pražských usedlí se nacházejí, kdeří kupecké živnosti vedou a provo- zují, ti všickni od přespolních, kdeříž žádnými daněmi, jsúce povětrně usedlí, zavázáni nejsou, se udušují a tak ti sotva svůj chléb jedí a ještě častokráte z nich mnozí pro ně vězením se po rathouzích stěžují. Nad to, že po ta všecka léta vždyckny jsme berně a jiné daně od stavuov království tohoto JMti Kské svolené nad možnost svou dávali, majíce s jinými těžkostmi a daněmi jakž při chudých záduší opatro- vači, nač by se kněžstvo a žákovstvo chovalo, tak také s jiným vydá- váním dosti činiti. K tomu i to jsú sobě ku paměti přivedli, že po té žalostivé a nešťastné příhodě shoření hradu Pražského, stolice JMti Kské a desk zemských, klínotu všeho království, když na sněmu obecním JMt Kská z pilného a bedlivého uvážení se všemi stavy království Českého na tom se snésti a dskami to zapsati rozkázati ráčil, aby ten národ židovský bohaprázdný, kderýž toho všeho zlého, jakž se to dostatečně a vskutku vyhledalo i jiných mnohých nešlechetností puovod a příčina byl, na věčné a budúcí časy království Českého prázden byl, nic toho od JMti Kské a stavuov na města Pražská vzkládáno, ani od nich čeho toho žádáno nebylo: abychom to měli na sebe přijímati, čímž sou oni, jakožto národ poběhlý a žádného jistého svého stanoviště ne- mající, než všem všudy křesťanuom zlého žádající a svými obmysly škodící, JMti Kské za to, že v městech Pražských trpíni jsou, povinni byli, ježto toho času města Pražská majíce statky pozemské a v živ- 26
Strana 402
402 K HISTORII ŽIDŮ 1557. nostech takového soužení nenesouce, mohla z týchž statkuov to i jiné v čas potřeby JMti Kské, jakožto pánu, panu svému nejmilo- stivějšímu činiti. Však JMt Kská jako pán a pravý milovník království svého dědičného a stolice své královské a poctivosti, zvelebení a vzdělání měst Pražských, toho nic od nás a předkuov našich žádati jest neráčil. A poněvadž pak my toho téměř na větším díle nic, což sú před- kové naši měli nemáme, nýbrž ještě v znamenitých dluzích, kderýchž posavad platiti nemůžeme, sme, a jsúce tak souženi a sníženi, však proto nicméně, což věrným poddaným náleží, ač s naší velikou těž- kostí podle jiných stavuov království Českého i vejšeji nad to činíme, berně ze všech statečkuov našich chudých, k tomu posudné dědičné, jímž přední stavové nejsou stíženi, i svolené bez zadrženi dáváme. Vaši arciknížecí Mt., jakožto pána svého nejmilostivějšího a k městuom Pražským stolici JMti Kské a Vaší arciknížecí Mti a tak národu Če- skému velikou láskou a milostí náchylného, se vší pokornou poníže- ností, jakž nejvejše prošeno býti může, prosíme, že Vaše arciknížecí Mt pro slavnost a poctivost i věčnou památku Vaší arciknížecí Mti jména to nám a potomkuom našim při JMti Kské pánu a otci Vaší arciknížecí Mti nejmilejším a pánu našem nejmilostivějším svou laskavou a milostivou přímluvou jednati a obdržeti ráčíte, abychom my a města Pražská toho jha a břemene, kteréž jsou ti Židé rozptýlení Vaší arcikní- žecí Mti vždycky protivní a jména a slávy syna božího, pána Krista spasitele našeho rúhači potupní, nésti museli, prázdni a osvobozeni byli A my, což tak pro nás jako své věrné poddané a předkem pro rozší- ření jména svého slavného učiniti ráčíte, chceme se za Vaši arciknížecí Mt věrně a upřímně pánu Bohu modliti, aby Buoh všemohúcí Vaší arciknížecí Mti to požehnání a tu milost dáti ráčil, abyšte velikomoc- ným a slavným pánem v tomto světě za mnohá léta býti ráčili a pa- mátka zde z takové milosti městuom Pražským, jakožto Vaší arcikní- žecí Mtí učiněná a ukázaná, aby při nás a potomcích našich v budú- cích časech slavná a věčná zuostala. Purkmistři a konšelé i na místě obcí všech tří měst Pražských. Ruk. arch. m. Prahy, č. 332, fol. 251. 1557. 580. Císař a král Ferdinand všem Židům v krá- lovství Českém, že gleit jim daný vypovídá a naři- zuje, aby pod trestem hrdla ztracení do roka a do dne z království a ze zemí k němu připojených se vystěhovali. Ve Vídni, 27. srpna 1557.
402 K HISTORII ŽIDŮ 1557. nostech takového soužení nenesouce, mohla z týchž statkuov to i jiné v čas potřeby JMti Kské, jakožto pánu, panu svému nejmilo- stivějšímu činiti. Však JMt Kská jako pán a pravý milovník království svého dědičného a stolice své královské a poctivosti, zvelebení a vzdělání měst Pražských, toho nic od nás a předkuov našich žádati jest neráčil. A poněvadž pak my toho téměř na větším díle nic, což sú před- kové naši měli nemáme, nýbrž ještě v znamenitých dluzích, kderýchž posavad platiti nemůžeme, sme, a jsúce tak souženi a sníženi, však proto nicméně, což věrným poddaným náleží, ač s naší velikou těž- kostí podle jiných stavuov království Českého i vejšeji nad to činíme, berně ze všech statečkuov našich chudých, k tomu posudné dědičné, jímž přední stavové nejsou stíženi, i svolené bez zadrženi dáváme. Vaši arciknížecí Mt., jakožto pána svého nejmilostivějšího a k městuom Pražským stolici JMti Kské a Vaší arciknížecí Mti a tak národu Če- skému velikou láskou a milostí náchylného, se vší pokornou poníže- ností, jakž nejvejše prošeno býti může, prosíme, že Vaše arciknížecí Mt pro slavnost a poctivost i věčnou památku Vaší arciknížecí Mti jména to nám a potomkuom našim při JMti Kské pánu a otci Vaší arciknížecí Mti nejmilejším a pánu našem nejmilostivějším svou laskavou a milostivou přímluvou jednati a obdržeti ráčíte, abychom my a města Pražská toho jha a břemene, kteréž jsou ti Židé rozptýlení Vaší arcikní- žecí Mti vždycky protivní a jména a slávy syna božího, pána Krista spasitele našeho rúhači potupní, nésti museli, prázdni a osvobozeni byli A my, což tak pro nás jako své věrné poddané a předkem pro rozší- ření jména svého slavného učiniti ráčíte, chceme se za Vaši arciknížecí Mt věrně a upřímně pánu Bohu modliti, aby Buoh všemohúcí Vaší arciknížecí Mti to požehnání a tu milost dáti ráčil, abyšte velikomoc- ným a slavným pánem v tomto světě za mnohá léta býti ráčili a pa- mátka zde z takové milosti městuom Pražským, jakožto Vaší arcikní- žecí Mtí učiněná a ukázaná, aby při nás a potomcích našich v budú- cích časech slavná a věčná zuostala. Purkmistři a konšelé i na místě obcí všech tří měst Pražských. Ruk. arch. m. Prahy, č. 332, fol. 251. 1557. 580. Císař a král Ferdinand všem Židům v krá- lovství Českém, že gleit jim daný vypovídá a naři- zuje, aby pod trestem hrdla ztracení do roka a do dne z království a ze zemí k němu připojených se vystěhovali. Ve Vídni, 27. srpna 1557.
Strana 403
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 403 Mandáty 4 do království Českého všem Židuom. Ferdinand oc. Věděti dáváme starším i jiným všem Židuom v mě- stech Pražských i všem v království našem Českém obývajícím: jakož bez pochyby o tom dobrú vědomost máte, jak časů předešlých na sněmu obecním, kterýž v království tomto při přítomnosti osoby naší královské na hradě Pražském držán byl, jeden artikul námi a všemi stavy království tohoto, abyšte z znamenitých a mnohých tehdáž uzna- lých příčin z téhož království vypověděni byli, svolen a zavřín jest, podlé kteréhožto sněmovního zuostání na větším díle všickni byli ste se z tohoto království vystěhovali. Však na veliké a ponížené prosby vaše, i také přímluvy, kteréž jsou se za vás dály, připoviedajíc, že se chcete všelijak dobře a chvalitebně chovati, ráčili jsme vás do vuole naší do jistého počtu a času sem do království zase přijíti a vám gleit náš na takový zpuosob, když bychom vám rok napřed věděti dali, abyšte byli povinni podle předešlého sněmovního zuostání z království tohoto se vystěhovati, dáti ráčili. I znajíce, že skrze váš národ židovský všelijaké nešlechetnosti v špezích, v pagamentích, v minci stříhání, falše i jinak proti křesťanóm svou lstivostí provozujete a mnohými lichvami a puojčkami pod rozličnými a vymyšlenými obyčeji stěžujete, a ač někteří z vás mnohokrát proto na hrdlech i jinak trestáni byli, však se to podlé vašich předešlých přípovědí a povolení ničehož ne- umenšuje, nébrž čím dále vždy více přivětšuje, tak že jsme mnohokrát od poddaných našich za to poníženě prošeni, abychom vás z tohoto království zase vypovědíti ráčili. I nechtíce my z těch napřed psaných i jiných slušných a hod- ných příčin vás dýleji v království našem Českém a zemích k němu příslušejících trpěti, vám gleit náš, kterýž sme vám dáti ráčili, tímto listem naším vypovídáme, tak abyšte od datum tohoto listu našeho a vypověděného gleitu v plném roce pořád zběhlém z království Českého a ze všech jiných zemí k němu příslušejících s osobami a statky svými ven se vybrali a vystěhovali. A pakli by se který z vás přes toto vy- povědění naše do téhož roku v království Českém a zemích k němu příslušejících najíti dal, tehdy ten a takový má na hrdle trestán býti. Co se pak dluhů, kterými ste křesťanóm a křesťani zase vám povinni, dotýče, aby se každému za spravedlivé stalo, i tolikéž abyšte z krá- lovství Českého i zemí k němu příslušejících s osobami i se vším stat- kem vaším pokojně se vystěhovati mohli, o tom mandáty našimi ote- vřenými do tatečně poručiti ráčieme, čemuž dále z týchž mandátův, kteříž po zemi puojdou, vyrozumíte, podle kterýchž a nejináče se cho- vejte. A vám Židuom Pražským poroučeti ráčieme, abyšte tuto jistú vuoli naši všem jiným Židuom, kteříž v království našem Českém sou, 1557.
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 403 Mandáty 4 do království Českého všem Židuom. Ferdinand oc. Věděti dáváme starším i jiným všem Židuom v mě- stech Pražských i všem v království našem Českém obývajícím: jakož bez pochyby o tom dobrú vědomost máte, jak časů předešlých na sněmu obecním, kterýž v království tomto při přítomnosti osoby naší královské na hradě Pražském držán byl, jeden artikul námi a všemi stavy království tohoto, abyšte z znamenitých a mnohých tehdáž uzna- lých příčin z téhož království vypověděni byli, svolen a zavřín jest, podlé kteréhožto sněmovního zuostání na větším díle všickni byli ste se z tohoto království vystěhovali. Však na veliké a ponížené prosby vaše, i také přímluvy, kteréž jsou se za vás dály, připoviedajíc, že se chcete všelijak dobře a chvalitebně chovati, ráčili jsme vás do vuole naší do jistého počtu a času sem do království zase přijíti a vám gleit náš na takový zpuosob, když bychom vám rok napřed věděti dali, abyšte byli povinni podle předešlého sněmovního zuostání z království tohoto se vystěhovati, dáti ráčili. I znajíce, že skrze váš národ židovský všelijaké nešlechetnosti v špezích, v pagamentích, v minci stříhání, falše i jinak proti křesťanóm svou lstivostí provozujete a mnohými lichvami a puojčkami pod rozličnými a vymyšlenými obyčeji stěžujete, a ač někteří z vás mnohokrát proto na hrdlech i jinak trestáni byli, však se to podlé vašich předešlých přípovědí a povolení ničehož ne- umenšuje, nébrž čím dále vždy více přivětšuje, tak že jsme mnohokrát od poddaných našich za to poníženě prošeni, abychom vás z tohoto království zase vypovědíti ráčili. I nechtíce my z těch napřed psaných i jiných slušných a hod- ných příčin vás dýleji v království našem Českém a zemích k němu příslušejících trpěti, vám gleit náš, kterýž sme vám dáti ráčili, tímto listem naším vypovídáme, tak abyšte od datum tohoto listu našeho a vypověděného gleitu v plném roce pořád zběhlém z království Českého a ze všech jiných zemí k němu příslušejících s osobami a statky svými ven se vybrali a vystěhovali. A pakli by se který z vás přes toto vy- povědění naše do téhož roku v království Českém a zemích k němu příslušejících najíti dal, tehdy ten a takový má na hrdle trestán býti. Co se pak dluhů, kterými ste křesťanóm a křesťani zase vám povinni, dotýče, aby se každému za spravedlivé stalo, i tolikéž abyšte z krá- lovství Českého i zemí k němu příslušejících s osobami i se vším stat- kem vaším pokojně se vystěhovati mohli, o tom mandáty našimi ote- vřenými do tatečně poručiti ráčieme, čemuž dále z týchž mandátův, kteříž po zemi puojdou, vyrozumíte, podle kterýchž a nejináče se cho- vejte. A vám Židuom Pražským poroučeti ráčieme, abyšte tuto jistú vuoli naši všem jiným Židuom, kteříž v království našem Českém sou, 1557.
Strana 404
404 K HISTORII ŽIDŮ 1557. oznámili, aby též věděli, čím se spraviti. Jináče nečiníce. Dán v městě našem Vídni v pátek po svatým Bartoloměji léta oc. 1557. Mistodrž. arch. v Praze. Kais. Befehle 50., fol. 143 v. 1557. 581. Císař a král Ferdinand všem stavům krá- lovství Českého a zemí k němu připojených, že Židům všem gleity dané vypověděl a rozkázal do roka se vystěhovati; za tou příčinou nařizuje, aby dluhy mezi křesťany a Židy do té doby byly urovnány a aby Židům přijich odchodu žádné překážky a škody nebyly činěny. Ve Vídni, 27. srpna 1557. Mandátů 200 do království Českého strany vypovídání Židuov. My Ferdinand oc. Urozeným, statečným, slovutným, opatrným, pánóm, rytířóm, vladykám a městóm i jiným všem obyvatelóm ze všech stavuov království našeho Českého, markrabství Moravského, knížetství Slezského a markrabství Horních a Dolních Lužic milost naši královskú a všecko dobré vzkazujem. Věrní milí! Nepochybujem, že všickni i jeden každý z vás o tom dobrú vědomost má, jak časuov předešlých na sněmě obecném, kterýž v královstvie našem Českém při přítomnosti osoby naší královské na hradě Pražském držán byl, jeden artikuol námi a všemi stavy království tohoto, co se Židuov vypovědění z královstvie tohoto dotýče, svolen a zavřín jest: z jakých znamenitých a mnohých tehdáž uznalých příčin z tohoto královstvie jsou vypověděni byli, podle kteréhožto sněmovního zuostání na větším díle všickni jsou se byli z tohoto královstvie již i vystěhovali. Však na veliké ponížené a plačtivé prosby jejich i také přímluvy, kteréž jsou se za ně dály, připovídajíc, že se chtějí všelijak dobře a chvalitebně chovati, ráčili jsme je do vuole naší do jistého počtu a času sem do královstvie zase přijíti a jim gleit náš na takový zpuosob, když bychom jim rok napřed věděti dáti ráčili, aby byli po- vinni podle předešlého sněmovního zuostání z královstvie Českého se vystěhovati. I znajíce, že skrze týž národ židovský všelijaké nešlechet- nosti v špezích, v pagamentích, minci stříhání, falše i jinak proti kře- sťanóm svou lstivostí provozují a se dopouštějí, a mnohými lichvami a puojčkami pod rozličnými obyčeji, kteréž vymysliti umějí, ztěžují; i ač jsou mnohokrát proto na hrdlech i jinak trestáni byli, však toho podle jejich předešlé přípovědi a podvolení ničehož neumenšují, nébrž čím dále vźdy více přivětšují, tak že jsme mnohokrát od poddaných našich za to poníženě prošeni, abychom je z tohoto království zase vypovědíti ráčili. I nechtíce my z těch, napřed psaných i jiných slušných a hod- ných příčin téhož národu židovského déleji v královstvie našem Če-
404 K HISTORII ŽIDŮ 1557. oznámili, aby též věděli, čím se spraviti. Jináče nečiníce. Dán v městě našem Vídni v pátek po svatým Bartoloměji léta oc. 1557. Mistodrž. arch. v Praze. Kais. Befehle 50., fol. 143 v. 1557. 581. Císař a král Ferdinand všem stavům krá- lovství Českého a zemí k němu připojených, že Židům všem gleity dané vypověděl a rozkázal do roka se vystěhovati; za tou příčinou nařizuje, aby dluhy mezi křesťany a Židy do té doby byly urovnány a aby Židům přijich odchodu žádné překážky a škody nebyly činěny. Ve Vídni, 27. srpna 1557. Mandátů 200 do království Českého strany vypovídání Židuov. My Ferdinand oc. Urozeným, statečným, slovutným, opatrným, pánóm, rytířóm, vladykám a městóm i jiným všem obyvatelóm ze všech stavuov království našeho Českého, markrabství Moravského, knížetství Slezského a markrabství Horních a Dolních Lužic milost naši královskú a všecko dobré vzkazujem. Věrní milí! Nepochybujem, že všickni i jeden každý z vás o tom dobrú vědomost má, jak časuov předešlých na sněmě obecném, kterýž v královstvie našem Českém při přítomnosti osoby naší královské na hradě Pražském držán byl, jeden artikuol námi a všemi stavy království tohoto, co se Židuov vypovědění z královstvie tohoto dotýče, svolen a zavřín jest: z jakých znamenitých a mnohých tehdáž uznalých příčin z tohoto královstvie jsou vypověděni byli, podle kteréhožto sněmovního zuostání na větším díle všickni jsou se byli z tohoto královstvie již i vystěhovali. Však na veliké ponížené a plačtivé prosby jejich i také přímluvy, kteréž jsou se za ně dály, připovídajíc, že se chtějí všelijak dobře a chvalitebně chovati, ráčili jsme je do vuole naší do jistého počtu a času sem do královstvie zase přijíti a jim gleit náš na takový zpuosob, když bychom jim rok napřed věděti dáti ráčili, aby byli po- vinni podle předešlého sněmovního zuostání z královstvie Českého se vystěhovati. I znajíce, že skrze týž národ židovský všelijaké nešlechet- nosti v špezích, v pagamentích, minci stříhání, falše i jinak proti kře- sťanóm svou lstivostí provozují a se dopouštějí, a mnohými lichvami a puojčkami pod rozličnými obyčeji, kteréž vymysliti umějí, ztěžují; i ač jsou mnohokrát proto na hrdlech i jinak trestáni byli, však toho podle jejich předešlé přípovědi a podvolení ničehož neumenšují, nébrž čím dále vźdy více přivětšují, tak že jsme mnohokrát od poddaných našich za to poníženě prošeni, abychom je z tohoto království zase vypovědíti ráčili. I nechtíce my z těch, napřed psaných i jiných slušných a hod- ných příčin téhož národu židovského déleji v královstvie našem Če-
Strana 405
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 405 ském trpěti, ráčili jsme jim podle znění glajtu od nás jim daného rok 1557. napřed věděti dáti, aby se všickni osobami i statky svými z tohoto království i z zemí k němu příslušejících ode dne napřed jim věděti daného v plném roce pořád zběhlém vystěhovali, nad čímž ruku naši královskú, aby se tak stalo, držeti ráčieme. Však předkem, poněvadž tíž Židé v tomto království nemálo dluhů mají, i také zase oni oby- vatelóm království Českého nemálo povinovati jsou, poroučeti ráčieme aby jeden druhejm, což tak spravedlivě dlužni a povinni jsou, konečně před vyjitím roku tohoto zaplatili a právi byli; a když by tíž Židé za dopomožení dluohuov svých kteréhož by koli obyvatele téhož králov- stvie žádali, aby jim dopomoženo bylo, a zase komuž by též Židé spravedlivých dluhuov povinni byli, aby též před vyjitím roku tohoto zaplatili a víceji dluhuov Židé křesťanóm a křesťané Židóm přes ten svrchu psaný rok napřed věděti daný, mezi sebou aby nečinili. Pakli by jaké dluhy bud křesťané Židuom aneb Židé křesťanóm přes vyjití toho roku mezi sebou zdělali, tehdy jedni druhým nebudou po- vinni platiti, než což by dluohuov starých bylo a na roky se platiti mají, toho se při tom, aby jedni druhým platiti povinni byli, zuo- stavuje. Druhé, jakož jmenovaní Židé z královstvie Českého víc než jednou cestou a silnicí se stěhovati budou, protož všem obyvatelóm královstvie Českého, markrabstvie Moravského, knížetství Slezského a markrabství Horních i Dolních Lužic přístně přikazovati ráčieme, poněvadž ještě v glajtu našem královském se stěhovati budou, abyšte všickni i jeden každý z vás sami na ně nesahali ani nižádné škody a překážky v tom ven z země stěhování pod žádným vymyšleným obyčejem jim nečinili ani komukoli činiti dopouštěli, nébrž je pruovodem i jinak, aby se po- kojně a bezpečně z královstvie tohoto a zemí k němu příslušejících odebrati mohli, fedrovali, a to pod uvarováním skutečného trestání, hněvu a nemilosti naší královské. Neb jestliže by se kdožkoli toho proti takovému jistému poručení a glajtu našemu dopustil a jim jakouž- koli překážku učinil neb činiti dopustil, k tomu každému ráčili bychom skutečným trestáním jakož přestupiteli a rušiteli poručení a glajtu na- šeho přikročiti. Protož vědouce o takovém poručení a glajtu našem, ne- pochybujem, že se jeden každý z vás poslušně a poddaně zachová. Dán v městě našem Vídni v pátek po svatým Bartoloměji léta oc. 1557. Arch. místodrž. v Praze. Kais. Befehle 50., fol. 144. 582. Král Ferdinand některým úředníkům zem. 1557. ským v markrabství Moravském: poněvadž by rád, aby ze všech zemí koruny České Židé odbyti byli,
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 405 ském trpěti, ráčili jsme jim podle znění glajtu od nás jim daného rok 1557. napřed věděti dáti, aby se všickni osobami i statky svými z tohoto království i z zemí k němu příslušejících ode dne napřed jim věděti daného v plném roce pořád zběhlém vystěhovali, nad čímž ruku naši královskú, aby se tak stalo, držeti ráčieme. Však předkem, poněvadž tíž Židé v tomto království nemálo dluhů mají, i také zase oni oby- vatelóm království Českého nemálo povinovati jsou, poroučeti ráčieme aby jeden druhejm, což tak spravedlivě dlužni a povinni jsou, konečně před vyjitím roku tohoto zaplatili a právi byli; a když by tíž Židé za dopomožení dluohuov svých kteréhož by koli obyvatele téhož králov- stvie žádali, aby jim dopomoženo bylo, a zase komuž by též Židé spravedlivých dluhuov povinni byli, aby též před vyjitím roku tohoto zaplatili a víceji dluhuov Židé křesťanóm a křesťané Židóm přes ten svrchu psaný rok napřed věděti daný, mezi sebou aby nečinili. Pakli by jaké dluhy bud křesťané Židuom aneb Židé křesťanóm přes vyjití toho roku mezi sebou zdělali, tehdy jedni druhým nebudou po- vinni platiti, než což by dluohuov starých bylo a na roky se platiti mají, toho se při tom, aby jedni druhým platiti povinni byli, zuo- stavuje. Druhé, jakož jmenovaní Židé z královstvie Českého víc než jednou cestou a silnicí se stěhovati budou, protož všem obyvatelóm královstvie Českého, markrabstvie Moravského, knížetství Slezského a markrabství Horních i Dolních Lužic přístně přikazovati ráčieme, poněvadž ještě v glajtu našem královském se stěhovati budou, abyšte všickni i jeden každý z vás sami na ně nesahali ani nižádné škody a překážky v tom ven z země stěhování pod žádným vymyšleným obyčejem jim nečinili ani komukoli činiti dopouštěli, nébrž je pruovodem i jinak, aby se po- kojně a bezpečně z královstvie tohoto a zemí k němu příslušejících odebrati mohli, fedrovali, a to pod uvarováním skutečného trestání, hněvu a nemilosti naší královské. Neb jestliže by se kdožkoli toho proti takovému jistému poručení a glajtu našemu dopustil a jim jakouž- koli překážku učinil neb činiti dopustil, k tomu každému ráčili bychom skutečným trestáním jakož přestupiteli a rušiteli poručení a glajtu na- šeho přikročiti. Protož vědouce o takovém poručení a glajtu našem, ne- pochybujem, že se jeden každý z vás poslušně a poddaně zachová. Dán v městě našem Vídni v pátek po svatým Bartoloměji léta oc. 1557. Arch. místodrž. v Praze. Kais. Befehle 50., fol. 144. 582. Král Ferdinand některým úředníkům zem. 1557. ským v markrabství Moravském: poněvadž by rád, aby ze všech zemí koruny České Židé odbyti byli,
Strana 406
406 K HISTORII ŽIDŮ 1557. žádá za zprávu, proč stavové moravští Židy pod sebou trpí. Ve Vídni, 8. září 1557. Zikmundovi Heltovi podkomořímu a prokuratoru markrabství Moravského. Ferdinand oc. Urozený, statečný a slovutný, věrní naši milí! Zprávy nás toho nejedny jisté docházejí, kderak by Židé křesťany v králov- stvie a zemích našich, věrné poddané naše milé, velice ztěžovati a je v znamenité a nenabyté škody na statcích a jměních jich připravovati měli, pro kterúžto příčinu jsme se při nyní jminulém sněmu na hradě našem Pražském s radú úředníkuov a soudcí zemských i rad našich věrných milých na tom konečně ustanovili, to pokolení židovské z krá- lovstvie našeho Českého po vypověděném gleitu jich vybyti a vypra- viti. I chtíce my rádi v tom při poddaných našich v královstvie našem Českém a v jiných zemích k němu připojených, jim samejm k dobrému, rovnost zachovati, aby ze všech zemí Židé jako z královstvie Českého vyhnáni a vybyti byli, jakž pak za jiné nemáme, než že pod jurisdikcí naší trpíni býti nemají: protož vám milostivě poroučieme, abyšte nám o tom o všem vyptajíc se na to, což nejspíš býti muože, dostatečnú zprávu sepsanú spolu s radú a zdáním vaším dali a učinili, proč a z kterých příčin stavové markrabstvie našeho Moravského to plemeno židovské pod sebú trpí a tu živnost nekřesťanskú jim provozovati do- pouštějí a jakú toho spravedlivost neb právo mají, abychom se dále v tom věděli jak zachovati. Na tom vuoli naši královskú naplníte. Dán v Vídni v středu den narození panny Marie léta oc. LVII. Mistodrž. arch. král. Česk. Miss. 60., fol. 215. 1557. 583. Král Ferdinand arciknížeti Ferdinandovi, aby dobré zdání některých zemskýchúředníků mo- ravských, že Židé na Moravě bez usnášení sněmov- ního ze země vypovědíni býti mohou, s úředníky zemskými (při soudu) uvážil a zprávu o tom podal. Ve Vídni, 26. září 1557. Ferdinand oc. Nejjasnější kníže, synu náš nejmilejší. Věděti Tvé Lásce milostivě a otcovsky dáváme, že jsme podlé zdání Tvé Lásky do markrabstvie našeho Moravského totiž Zikmundovi Heltovi, Přemkovi z Vickova, podkomořímu našemu markrabstvie Moravského a Ambro- žovi z Ottrštorfu, prokuratoru našemu téhož markrabstvie psaní učiniti a jim poručiti ráčili, aby to uvážili i na to se vyptali, kterak by Židé z markrabstvie Moravského vykořeněni a vybyti býti mohli, aby v tom rovnost s královstviem Českým strany Židuov zachována byla. I co nám na takové poručení naše tyž osoby za odpověď dávají, tomu Tvá
406 K HISTORII ŽIDŮ 1557. žádá za zprávu, proč stavové moravští Židy pod sebou trpí. Ve Vídni, 8. září 1557. Zikmundovi Heltovi podkomořímu a prokuratoru markrabství Moravského. Ferdinand oc. Urozený, statečný a slovutný, věrní naši milí! Zprávy nás toho nejedny jisté docházejí, kderak by Židé křesťany v králov- stvie a zemích našich, věrné poddané naše milé, velice ztěžovati a je v znamenité a nenabyté škody na statcích a jměních jich připravovati měli, pro kterúžto příčinu jsme se při nyní jminulém sněmu na hradě našem Pražském s radú úředníkuov a soudcí zemských i rad našich věrných milých na tom konečně ustanovili, to pokolení židovské z krá- lovstvie našeho Českého po vypověděném gleitu jich vybyti a vypra- viti. I chtíce my rádi v tom při poddaných našich v královstvie našem Českém a v jiných zemích k němu připojených, jim samejm k dobrému, rovnost zachovati, aby ze všech zemí Židé jako z královstvie Českého vyhnáni a vybyti byli, jakž pak za jiné nemáme, než že pod jurisdikcí naší trpíni býti nemají: protož vám milostivě poroučieme, abyšte nám o tom o všem vyptajíc se na to, což nejspíš býti muože, dostatečnú zprávu sepsanú spolu s radú a zdáním vaším dali a učinili, proč a z kterých příčin stavové markrabstvie našeho Moravského to plemeno židovské pod sebú trpí a tu živnost nekřesťanskú jim provozovati do- pouštějí a jakú toho spravedlivost neb právo mají, abychom se dále v tom věděli jak zachovati. Na tom vuoli naši královskú naplníte. Dán v Vídni v středu den narození panny Marie léta oc. LVII. Mistodrž. arch. král. Česk. Miss. 60., fol. 215. 1557. 583. Král Ferdinand arciknížeti Ferdinandovi, aby dobré zdání některých zemskýchúředníků mo- ravských, že Židé na Moravě bez usnášení sněmov- ního ze země vypovědíni býti mohou, s úředníky zemskými (při soudu) uvážil a zprávu o tom podal. Ve Vídni, 26. září 1557. Ferdinand oc. Nejjasnější kníže, synu náš nejmilejší. Věděti Tvé Lásce milostivě a otcovsky dáváme, že jsme podlé zdání Tvé Lásky do markrabstvie našeho Moravského totiž Zikmundovi Heltovi, Přemkovi z Vickova, podkomořímu našemu markrabstvie Moravského a Ambro- žovi z Ottrštorfu, prokuratoru našemu téhož markrabstvie psaní učiniti a jim poručiti ráčili, aby to uvážili i na to se vyptali, kterak by Židé z markrabstvie Moravského vykořeněni a vybyti býti mohli, aby v tom rovnost s královstviem Českým strany Židuov zachována byla. I co nám na takové poručení naše tyž osoby za odpověď dávají, tomu Tvá
Strana 407
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 407 Láska z příležícího vejpisu vyrozumí. I poněvadž se jich zdání na to 1557. vztahuje, že bychom bez sněmu obecního Židy z dotčeného markrab- ství vypověděti mohli, Tvé Lásce milostivě a otcovsky poroučieme, že Tvá Láska to s ouředníky zemskými a radami našimi, kteréž Tvá Láska nyní při sobě k soudu zemskému jmíti bude, uváží, a pokudž by to bez sněmu obecního býti mohlo, nám o tom, jakž Tvá Láska to v radě uváží a nejde, oznámil. Na tom Tvá Láska milostivú a otcovskú vuoli naši naplní. Dán v Vídni v neděli po sv. Matouši léta oc. LVII. Mistodrž. arch. král. Česk. Missiven v. J. 1556—58. Sv. 60., fol. 226°. 584. Král Ferdinand arciknížeti Ferdinandovi, aby 1557. záležitost přeměny Židovských domů v dělostře- lecký park uvážil s úředníky zemskými. Ve Vídni, 4. listopadu 1557. Ferdinand. Wir haben Deiner Lieb ausfuerlich Schreiben vom 19. Tag nägst verschienes Monats Octobris, uns in Sachen der Juden- häuser oder Platz zu Prag betreffend, gethan, empfangen und sambt ihrem Anzeigen und rätlichen Bedenken, wie es mit beruehrten Juden- häusern ein Gestalt hat, was auch nach Raumbung derselben allem Wesen zu Guetem in ein und andern Weg furgenommen und die Sachen mit Besetzung allerlei Handwerchsleut, auch Aufrichtung eines ganzen Artholereiwesen angeordnet werden möchten, nach längs mit väter- lichen Gnaden angehört und verstanden. Und wiewohl wir nach Er- suchung und Bewegung des Handels weder in einem noch dem andern nichts zu verändern wissen, sunder uns desselben durchaus und aller- massen, wie Deiner Lieb räthlichs Guetbeduenken und ausfuehrliches Vormelden ausweist, vaterlichen gefallen lassen, so legen wir doch Deiner Lieb gnädiglichen auf, dass sie die Sachen, ehe und zuvor in derselben furgegangen, mit unsern Räthen und Landofficiern im Kunig- reich Böheim, wofer solches hievor nit beschehen, berathschlagen und sofer Dein Lieb nach solchen, worumben in der Sachen derselben Guetbedunken nach nicht furgegangen oder darinnen ein Veränderung furgenommen werden sollte, mit sondern Bedenken oder genuegsamen Ursachen befuhrden, dass sie alsdann in den Sachen allermassen, wie Dein Lieb dieselbig an uns gelegen lassen und nach Vermug derselben selbst Erbieten, Rath und Guetbedunken, sopalt solches Statt gehaben und mit gueter Gelegenheit beschehen mug, fürgehen und alle Sachen mit Pestem unserm und zu Befürderung des gemeinen Nutz in das Werk zu richten von unsertwegen verordnen, wie Dein Lieb der Noth- turft nach zu thuen werden wissen. Und an dem vollziehen dieselb
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 407 Láska z příležícího vejpisu vyrozumí. I poněvadž se jich zdání na to 1557. vztahuje, že bychom bez sněmu obecního Židy z dotčeného markrab- ství vypověděti mohli, Tvé Lásce milostivě a otcovsky poroučieme, že Tvá Láska to s ouředníky zemskými a radami našimi, kteréž Tvá Láska nyní při sobě k soudu zemskému jmíti bude, uváží, a pokudž by to bez sněmu obecního býti mohlo, nám o tom, jakž Tvá Láska to v radě uváží a nejde, oznámil. Na tom Tvá Láska milostivú a otcovskú vuoli naši naplní. Dán v Vídni v neděli po sv. Matouši léta oc. LVII. Mistodrž. arch. král. Česk. Missiven v. J. 1556—58. Sv. 60., fol. 226°. 584. Král Ferdinand arciknížeti Ferdinandovi, aby 1557. záležitost přeměny Židovských domů v dělostře- lecký park uvážil s úředníky zemskými. Ve Vídni, 4. listopadu 1557. Ferdinand. Wir haben Deiner Lieb ausfuerlich Schreiben vom 19. Tag nägst verschienes Monats Octobris, uns in Sachen der Juden- häuser oder Platz zu Prag betreffend, gethan, empfangen und sambt ihrem Anzeigen und rätlichen Bedenken, wie es mit beruehrten Juden- häusern ein Gestalt hat, was auch nach Raumbung derselben allem Wesen zu Guetem in ein und andern Weg furgenommen und die Sachen mit Besetzung allerlei Handwerchsleut, auch Aufrichtung eines ganzen Artholereiwesen angeordnet werden möchten, nach längs mit väter- lichen Gnaden angehört und verstanden. Und wiewohl wir nach Er- suchung und Bewegung des Handels weder in einem noch dem andern nichts zu verändern wissen, sunder uns desselben durchaus und aller- massen, wie Deiner Lieb räthlichs Guetbeduenken und ausfuehrliches Vormelden ausweist, vaterlichen gefallen lassen, so legen wir doch Deiner Lieb gnädiglichen auf, dass sie die Sachen, ehe und zuvor in derselben furgegangen, mit unsern Räthen und Landofficiern im Kunig- reich Böheim, wofer solches hievor nit beschehen, berathschlagen und sofer Dein Lieb nach solchen, worumben in der Sachen derselben Guetbedunken nach nicht furgegangen oder darinnen ein Veränderung furgenommen werden sollte, mit sondern Bedenken oder genuegsamen Ursachen befuhrden, dass sie alsdann in den Sachen allermassen, wie Dein Lieb dieselbig an uns gelegen lassen und nach Vermug derselben selbst Erbieten, Rath und Guetbedunken, sopalt solches Statt gehaben und mit gueter Gelegenheit beschehen mug, fürgehen und alle Sachen mit Pestem unserm und zu Befürderung des gemeinen Nutz in das Werk zu richten von unsertwegen verordnen, wie Dein Lieb der Noth- turft nach zu thuen werden wissen. Und an dem vollziehen dieselb
Strana 408
408 K HISTORII ŽIDŮ 1557. unsern vaterlichen Willen und Meinung. Geben zu Wien am 4. Novembris anno 57. C. k. říš. fin. arch. ve Vídni. Böhmen 1557. Conc. 1557. 585. Zprávy o Židech 1511—1557. Toho roku (1557) přišly nové těžkosti na Židy Pražské. Stěho- vání jich ze země následkem vypovědění roku 1541 částečně se zasta- vilo propůjčováním tak zvaných gleitů některému počtu jich, rok od roku většímu, a prodlužováním lhůt až do roku 1546. Události let 1546 a 1547 uvedly vypovědění jich ze země jistým způsobem v za- pomenutí. Jako by ho nebylo, vyšlo roku 1551 (17. list) nařízení krá- lovské o rozdíle v krojích mezi Židy a křesťany, kterého se konšelé Staroměstští roku 1544 darmo byli domáhali, totiž aby Židé jak v Praze tak v celém království Českém i v zemích přivtělených k rozeznání od křesťanů nosili na svrchním šatě svém na prsou po levé straně žlutý soukenný kroužek předepsané velikosti. Roku potomního 1552 král o své ujmě jmenoval rabínem v Praze Abrahama Žida, zetě Mojžíše lékaře; ale ku prosbě proti tomu učiněné od obce židovské uznal, že se to omylem stalo, a přiřkl obci právo k volení rabína, co od staro- dávna jí náležející (21. března). Mezitím rok od roku množil se zase počet Židů jak v Praze, tak jinde v zemi, ježto i kteří gleitů neměli, vraceli se a také jiní ze zemí sousedních, jmenovitě z Rakous, když odtamtud před nedávnem byli vypověděni, do Čech se stěhovali, tak že nově přibylých počítalo se na několik tisíc. Proti tomu zdvihali časem stížnosti rozliční řemeslníci a obchodníci, kterým se rozličnými šeydy Židů dála škoda na jich živnostech. Také na sněmě roku 1557 byl všechen stav městský učinil ozvání proti tomu, a na témž sněmu zavdán byl proti Židům jiný podnět, když se jednalo o minci. Žádaliť stavové na králi, aby zřízením měny byla přítrž učiněna zmatku v mincích, které pocházely z nerovnosti mezi mincemi domácími a cizími přiná- šenými do země. Měna byla králem zřízena, ale brzy se ukázalo, že nepostačovala proti nešvarám působeným od Židů, kteří mince všelijak zlehčovali, okrajovali, na zápor sami na Židovském městě špatné pe- níze lili, cizí lehkou minci do země přiváželi. To pohnulo arciknížete Ferdinanda co místodržícího, že brzy po odjezdě králově z Prahy dne 25. května vznesl na něj žádost, aby opět Židy vypověděl z Prahy a ze všech zemí koruny České Skutečně vyšly mandáty královské v tom smyslu, jichž doslovné znění se nám nezachovalo, v měsíci srpnu téhož roku při času sv. Bartoloměje (24. srpna), tak aby se do roka vystě- hovali. Arcikníže, aby krále spíš k tomu pohnul, vyslovil mínění své,
408 K HISTORII ŽIDŮ 1557. unsern vaterlichen Willen und Meinung. Geben zu Wien am 4. Novembris anno 57. C. k. říš. fin. arch. ve Vídni. Böhmen 1557. Conc. 1557. 585. Zprávy o Židech 1511—1557. Toho roku (1557) přišly nové těžkosti na Židy Pražské. Stěho- vání jich ze země následkem vypovědění roku 1541 částečně se zasta- vilo propůjčováním tak zvaných gleitů některému počtu jich, rok od roku většímu, a prodlužováním lhůt až do roku 1546. Události let 1546 a 1547 uvedly vypovědění jich ze země jistým způsobem v za- pomenutí. Jako by ho nebylo, vyšlo roku 1551 (17. list) nařízení krá- lovské o rozdíle v krojích mezi Židy a křesťany, kterého se konšelé Staroměstští roku 1544 darmo byli domáhali, totiž aby Židé jak v Praze tak v celém království Českém i v zemích přivtělených k rozeznání od křesťanů nosili na svrchním šatě svém na prsou po levé straně žlutý soukenný kroužek předepsané velikosti. Roku potomního 1552 král o své ujmě jmenoval rabínem v Praze Abrahama Žida, zetě Mojžíše lékaře; ale ku prosbě proti tomu učiněné od obce židovské uznal, že se to omylem stalo, a přiřkl obci právo k volení rabína, co od staro- dávna jí náležející (21. března). Mezitím rok od roku množil se zase počet Židů jak v Praze, tak jinde v zemi, ježto i kteří gleitů neměli, vraceli se a také jiní ze zemí sousedních, jmenovitě z Rakous, když odtamtud před nedávnem byli vypověděni, do Čech se stěhovali, tak že nově přibylých počítalo se na několik tisíc. Proti tomu zdvihali časem stížnosti rozliční řemeslníci a obchodníci, kterým se rozličnými šeydy Židů dála škoda na jich živnostech. Také na sněmě roku 1557 byl všechen stav městský učinil ozvání proti tomu, a na témž sněmu zavdán byl proti Židům jiný podnět, když se jednalo o minci. Žádaliť stavové na králi, aby zřízením měny byla přítrž učiněna zmatku v mincích, které pocházely z nerovnosti mezi mincemi domácími a cizími přiná- šenými do země. Měna byla králem zřízena, ale brzy se ukázalo, že nepostačovala proti nešvarám působeným od Židů, kteří mince všelijak zlehčovali, okrajovali, na zápor sami na Židovském městě špatné pe- níze lili, cizí lehkou minci do země přiváželi. To pohnulo arciknížete Ferdinanda co místodržícího, že brzy po odjezdě králově z Prahy dne 25. května vznesl na něj žádost, aby opět Židy vypověděl z Prahy a ze všech zemí koruny České Skutečně vyšly mandáty královské v tom smyslu, jichž doslovné znění se nám nezachovalo, v měsíci srpnu téhož roku při času sv. Bartoloměje (24. srpna), tak aby se do roka vystě- hovali. Arcikníže, aby krále spíš k tomu pohnul, vyslovil mínění své,
Strana 409
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 409 že by Pražané rádi vzali na sebe odvádění dvou tisíc kop míšenských 1557. ročně v náhradu za touž summu peněz, kterou povinni byli Židé ko- moře královské. Obce všech tří měst Pražských bránily se však tomu společným zadáním o to arciknížeti dne 22. července. Nicméně mělo při vypovědění Židů ze země a jmenovitě z Prahy zůstati. Úmysl arci- knížete byl, aby všecky domy Židů v jich ulici čili městě byly skou- peny a prodány křesťanským řemeslníkům, zvláště kterých by potřeba bylo pro dvůr královský na hradě Pražském a k dílu dělostřelby, jakož platnéřům, zámečníkům, kovářům, kolářům, slévačům, jirchářům, pro- vazníkům, tesařům. Ti měli býti prosti všelikého příslušenství k Sta- rému městu Pražskému a státi pod správou hejtmana hradu, jakožto prý zrovna proti hradu na druhé straně řeky Vltavy bydlící. Měla tam přenesena býti slévárna děl, nacházející se dotud na hradě Pražském, a přestěhováni kováři, koláři a jiní řemeslníci při ní zaměstnaní pro zabránění nebezpečenství ohně od hradu. Také školy čili synagogy židovské nacházející se v ulicích jejich měly časem proměněny býti v kostely křesťanské. Arcikníže předložil návrh svůj o tom králi ve srozumění s radami komory české dne 19. října téhož roku, důvěřuje si jej provésti, jakž i činil již některé přípravy k tomu. Tomek: Dějepis m. Prahy XII. 80. 586. Císař a král Ferdinand arciknížeti Ferdi- 1558. nandovi, že další příročí k vystěhování Židům nepo- voluje, nařizuje však, aby jim ke všemu, což jim z práva náleží, bylo dopomoženo. Ve Vídni, 24. května 1558. Nejjasnější kníže, synu náš nejmilejší! Nepochybujem, že Tvá Láska v dobré paměti má, jaké jsou se přímluvy nejedny k nám času předešlého za Židy Pražské dály, abychom jich v královstvie našem Českém předse nechati ráčili, kdež pak i nyní také za též Židy o další příročí mimo vyšlé mandáty naše (aby své dluohy na křesťa- nech, poněvadž s nimi před soudem komorním a purkrabským i při právích městských, o ně činiti mají, vyupomínati mohli) k nám pří- mluvy se dějí. I věděti Tvé Lásce dáváme, že jsme se na tom ustano- viti ráčili, aby ti i jiní Židé v královstvie a zemích] našich trpíni ne- byli, a protož toho při vejš dotčených mandátích našich vyšlých zuo- stavovati ráčíme, aby se Židé Pražští a v královstvie Českém konečně v vyměřeném a oznámeném čase odtud vybrali a vystěhovali pod po- kutú vyměřenú. Avšak Tvé Lásce milostivě a otcovsky poroučíme, aby Tvá Láska při všech soudech a právích městských i při obzvláštních osobách,
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 409 že by Pražané rádi vzali na sebe odvádění dvou tisíc kop míšenských 1557. ročně v náhradu za touž summu peněz, kterou povinni byli Židé ko- moře královské. Obce všech tří měst Pražských bránily se však tomu společným zadáním o to arciknížeti dne 22. července. Nicméně mělo při vypovědění Židů ze země a jmenovitě z Prahy zůstati. Úmysl arci- knížete byl, aby všecky domy Židů v jich ulici čili městě byly skou- peny a prodány křesťanským řemeslníkům, zvláště kterých by potřeba bylo pro dvůr královský na hradě Pražském a k dílu dělostřelby, jakož platnéřům, zámečníkům, kovářům, kolářům, slévačům, jirchářům, pro- vazníkům, tesařům. Ti měli býti prosti všelikého příslušenství k Sta- rému městu Pražskému a státi pod správou hejtmana hradu, jakožto prý zrovna proti hradu na druhé straně řeky Vltavy bydlící. Měla tam přenesena býti slévárna děl, nacházející se dotud na hradě Pražském, a přestěhováni kováři, koláři a jiní řemeslníci při ní zaměstnaní pro zabránění nebezpečenství ohně od hradu. Také školy čili synagogy židovské nacházející se v ulicích jejich měly časem proměněny býti v kostely křesťanské. Arcikníže předložil návrh svůj o tom králi ve srozumění s radami komory české dne 19. října téhož roku, důvěřuje si jej provésti, jakž i činil již některé přípravy k tomu. Tomek: Dějepis m. Prahy XII. 80. 586. Císař a král Ferdinand arciknížeti Ferdi- 1558. nandovi, že další příročí k vystěhování Židům nepo- voluje, nařizuje však, aby jim ke všemu, což jim z práva náleží, bylo dopomoženo. Ve Vídni, 24. května 1558. Nejjasnější kníže, synu náš nejmilejší! Nepochybujem, že Tvá Láska v dobré paměti má, jaké jsou se přímluvy nejedny k nám času předešlého za Židy Pražské dály, abychom jich v královstvie našem Českém předse nechati ráčili, kdež pak i nyní také za též Židy o další příročí mimo vyšlé mandáty naše (aby své dluohy na křesťa- nech, poněvadž s nimi před soudem komorním a purkrabským i při právích městských, o ně činiti mají, vyupomínati mohli) k nám pří- mluvy se dějí. I věděti Tvé Lásce dáváme, že jsme se na tom ustano- viti ráčili, aby ti i jiní Židé v královstvie a zemích] našich trpíni ne- byli, a protož toho při vejš dotčených mandátích našich vyšlých zuo- stavovati ráčíme, aby se Židé Pražští a v královstvie Českém konečně v vyměřeném a oznámeném čase odtud vybrali a vystěhovali pod po- kutú vyměřenú. Avšak Tvé Lásce milostivě a otcovsky poroučíme, aby Tvá Láska při všech soudech a právích městských i při obzvláštních osobách,
Strana 410
410 K HISTORII ŽIDŮ 1558. kdež oč činiti mají, to na místě našem nařídil a opatřil, aby jim na věřitelích a dluožnících jich k spravedlivým dluohóm a k tomu, což jim z práva náleží, bez odtahuov dopomoženo bylo, a oni aby zase křesťanóm, kterýmž co povinovati jsou, od sebe také zadosti učinili. Jakž pak o Tvé Lásce milostivě a otcovsky nepochybujem, že toho Tvá Láska podle náležitosti opatřiti neobmešká, tak aby to plemeno židovské podlé týchž vyšlých mandátuov našich vykořeněno a vybyto z králov- stvie a zemí našich býti mohlo, a my to Tvé Lásce milostivě a otcovsky (jsouce Tvé Lásce vždycky otcovskú láskú náchylni) zpomínati ráčíme Dán v Vídni v outerý ut supra [po neděli Exaudi] léta oc. LViij° Mistodrž. archiv kr. Česk. Miss. 60., fol. 358. 1558. 587. Císař a král Ferdinand arciknížeti Ferdi- nandovi, že souhlasí, aby Židům k vystěhování delší lhůta byla povolena; nařizuje, aby jim bylo ozná- meno a připomenuto, že v určené době konečně musí ze země. Ve Vídni, 20. června 1558. Arciknížeti Ferdinandovi. Ferdinand oc. Nejjasnější kníže oc! Psaní a odpovědi, kterúž nám Tvá Láska strany Židuov dává a při tom oznamuje, že jest Tvá Láska s ouředníky a soudci zemskými královstvie Českého o to radu držel a že se při Tvé Lásce v radě z mnohých příčin snáší, aby týmž Židóm roku přidáno bylo až do svatého Jiří nejprv pří- štího oc, tak jakž Tvá Láska to vše v témž psaní svém rozumně a obšírněji dokládá, sme vyrozuměli. Kteréžto zdání a rada Tvé Lásky z těch příčin již oznámených a bedlivě od Tvé Lásky uvážených nám se také milostivě a dobře líbí, a k tomu povolení naše dávati ráčíme, aby ten rok do sv. Jiří, jakž dotčeno, týmž Židóm přidán byl. Protož Tvé Lásce milostivě a otcovsky poroučíme, aby Tvá Láska Židóm o tom roku jim od nás přidání oznámiti rozkázal a při tom aby Tvá Láska na místě našem týmž Židóm do toho dne svatého Jiří gleitu přidal a všecko to, pokudž v témž psaní Tvé Lásky jest dotčeno, a což by dále v tom za potřebné Tvá Láska uznal, jménem naším vyříditi dal, aby- chom již dalšího nabíhání i také Tvá Láska od toho plemene židovského zbaveni byli. Tolikéž aby jim Židóm zřetedlně oznámeno bylo, aby se tak k tomu konečně přistrojili a mezi tímto časem a svatým Jiřím z královstvie Českého a z jiných zemí našich všickni vybrali, že jim jistotně žádného více dalšího příročí dávati nemíníme a nechceme. Na tom na všem Tvá Láska milostivú vuoli naši synovsky naplní, kteréž
410 K HISTORII ŽIDŮ 1558. kdež oč činiti mají, to na místě našem nařídil a opatřil, aby jim na věřitelích a dluožnících jich k spravedlivým dluohóm a k tomu, což jim z práva náleží, bez odtahuov dopomoženo bylo, a oni aby zase křesťanóm, kterýmž co povinovati jsou, od sebe také zadosti učinili. Jakž pak o Tvé Lásce milostivě a otcovsky nepochybujem, že toho Tvá Láska podle náležitosti opatřiti neobmešká, tak aby to plemeno židovské podlé týchž vyšlých mandátuov našich vykořeněno a vybyto z králov- stvie a zemí našich býti mohlo, a my to Tvé Lásce milostivě a otcovsky (jsouce Tvé Lásce vždycky otcovskú láskú náchylni) zpomínati ráčíme Dán v Vídni v outerý ut supra [po neděli Exaudi] léta oc. LViij° Mistodrž. archiv kr. Česk. Miss. 60., fol. 358. 1558. 587. Císař a král Ferdinand arciknížeti Ferdi- nandovi, že souhlasí, aby Židům k vystěhování delší lhůta byla povolena; nařizuje, aby jim bylo ozná- meno a připomenuto, že v určené době konečně musí ze země. Ve Vídni, 20. června 1558. Arciknížeti Ferdinandovi. Ferdinand oc. Nejjasnější kníže oc! Psaní a odpovědi, kterúž nám Tvá Láska strany Židuov dává a při tom oznamuje, že jest Tvá Láska s ouředníky a soudci zemskými královstvie Českého o to radu držel a že se při Tvé Lásce v radě z mnohých příčin snáší, aby týmž Židóm roku přidáno bylo až do svatého Jiří nejprv pří- štího oc, tak jakž Tvá Láska to vše v témž psaní svém rozumně a obšírněji dokládá, sme vyrozuměli. Kteréžto zdání a rada Tvé Lásky z těch příčin již oznámených a bedlivě od Tvé Lásky uvážených nám se také milostivě a dobře líbí, a k tomu povolení naše dávati ráčíme, aby ten rok do sv. Jiří, jakž dotčeno, týmž Židóm přidán byl. Protož Tvé Lásce milostivě a otcovsky poroučíme, aby Tvá Láska Židóm o tom roku jim od nás přidání oznámiti rozkázal a při tom aby Tvá Láska na místě našem týmž Židóm do toho dne svatého Jiří gleitu přidal a všecko to, pokudž v témž psaní Tvé Lásky jest dotčeno, a což by dále v tom za potřebné Tvá Láska uznal, jménem naším vyříditi dal, aby- chom již dalšího nabíhání i také Tvá Láska od toho plemene židovského zbaveni byli. Tolikéž aby jim Židóm zřetedlně oznámeno bylo, aby se tak k tomu konečně přistrojili a mezi tímto časem a svatým Jiřím z královstvie Českého a z jiných zemí našich všickni vybrali, že jim jistotně žádného více dalšího příročí dávati nemíníme a nechceme. Na tom na všem Tvá Láska milostivú vuoli naši synovsky naplní, kteréž
Strana 411
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 411 vší láskou otcovskou vždycky náchylni býti ráčíme. Dán v Vídni v pon- 1558. dělí po svatém Vítě léta oc LVIII. Místodrž. arch. král Česk. Miss. 6., fol. 9. 588. Císař a král Ferdinand oznamuje všem oby- 1558. vatelům v zemích koruny České, že lhůtu Židům kzů- stání v zemi až do 23. dubna 1559 prodlužuje. Ve Vídni, 23. července 1558. Mandátů 28 do království Českého do každého kraje dva z strany Židuov, že se jim příročí do svatého Jiří v království Českém zuostati dává. Ferdinand oc. Urozeným, statečným, slovutným, opatrným, pánóm, rytířóm, vladykám a městóm i jiným všem obyvatelóm a poddaným našim ze všech stavuov království Českého, markrabství Moravského, knížetství Slezských a markrabství Horních i Dolních Lužic oc. Věrní milí. Jakož vám všem vuobec vědomé jest, že jsme léta LVII. nyní minulého při času svatého Bartoloměje všem Židuom, kteříž v krá- lovství našem Českém jsou a obcují, z hodných, uznalých a slušných v mandátích a otevřených listech našich vyšlých obšírně položených a oznámených příčin gleit jich, kterýž jsme jim léta minulého (když jsou podlí snešení a zavření sněmovního, kterýž tehdáž na hradě našem Pražském při přítomnosti osoby naší držán byl, ze všeho krá- lovství vypověděni byli) na veliké ponížené a plačtivé prosby jejich i také přímluvy, kteréž jsou se za ně dály, připovídajíc, že se chtějí všelijak dobře a chvalitebně chovati, dáti ráčili, vypověděli a jim přístně poručili, aby se všichni osobami i statky svými z království našeho Českého i z zemí k němu příslušejících ode dne jim napřed věděti da- ného v plném roce pořád zběhlém podlí znění gleitu jich konečně vy- stěhovali. I zprávu toho jistú míti ráčíme, že jsou se tíž Židé podlí tako- vého přístného rozkazu a poručení našeho z téhož království vystěho- vati a v tom se poslušně zachovati chtěli, jakž jsou se pak již mnozí z nich odtud odebrali a své věci odvezti dali, než že jsou v tom čase jim vyměřeném nikterakž k dluohóm svým, kteréž na křesťanech po všem království mají, přijíti ani se jich dosouditi nemohli, pro nejvyš- šího pána Boha nás mnohdykráte skrze vyslané své i s hořkým plá- čem prosíc, abychom jim aspoň to příročí dali, aby jednom dluhy své vyupomínati a což mají a s sebú vézti nemohú, prodati a zase od sebe křesťanuom zadosti učiniti mohli. Kdež poznavše my jakožto kře- sťanský císař a pán spravedlivý a majíc o tom zprávu jistú a dosta- tečnú, že jest to tak, nemohli jsme toho na ně dopustiti, nýbrž k tomu
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 411 vší láskou otcovskou vždycky náchylni býti ráčíme. Dán v Vídni v pon- 1558. dělí po svatém Vítě léta oc LVIII. Místodrž. arch. král Česk. Miss. 6., fol. 9. 588. Císař a král Ferdinand oznamuje všem oby- 1558. vatelům v zemích koruny České, že lhůtu Židům kzů- stání v zemi až do 23. dubna 1559 prodlužuje. Ve Vídni, 23. července 1558. Mandátů 28 do království Českého do každého kraje dva z strany Židuov, že se jim příročí do svatého Jiří v království Českém zuostati dává. Ferdinand oc. Urozeným, statečným, slovutným, opatrným, pánóm, rytířóm, vladykám a městóm i jiným všem obyvatelóm a poddaným našim ze všech stavuov království Českého, markrabství Moravského, knížetství Slezských a markrabství Horních i Dolních Lužic oc. Věrní milí. Jakož vám všem vuobec vědomé jest, že jsme léta LVII. nyní minulého při času svatého Bartoloměje všem Židuom, kteříž v krá- lovství našem Českém jsou a obcují, z hodných, uznalých a slušných v mandátích a otevřených listech našich vyšlých obšírně položených a oznámených příčin gleit jich, kterýž jsme jim léta minulého (když jsou podlí snešení a zavření sněmovního, kterýž tehdáž na hradě našem Pražském při přítomnosti osoby naší držán byl, ze všeho krá- lovství vypověděni byli) na veliké ponížené a plačtivé prosby jejich i také přímluvy, kteréž jsou se za ně dály, připovídajíc, že se chtějí všelijak dobře a chvalitebně chovati, dáti ráčili, vypověděli a jim přístně poručili, aby se všichni osobami i statky svými z království našeho Českého i z zemí k němu příslušejících ode dne jim napřed věděti da- ného v plném roce pořád zběhlém podlí znění gleitu jich konečně vy- stěhovali. I zprávu toho jistú míti ráčíme, že jsou se tíž Židé podlí tako- vého přístného rozkazu a poručení našeho z téhož království vystěho- vati a v tom se poslušně zachovati chtěli, jakž jsou se pak již mnozí z nich odtud odebrali a své věci odvezti dali, než že jsou v tom čase jim vyměřeném nikterakž k dluohóm svým, kteréž na křesťanech po všem království mají, přijíti ani se jich dosouditi nemohli, pro nejvyš- šího pána Boha nás mnohdykráte skrze vyslané své i s hořkým plá- čem prosíc, abychom jim aspoň to příročí dali, aby jednom dluhy své vyupomínati a což mají a s sebú vézti nemohú, prodati a zase od sebe křesťanuom zadosti učiniti mohli. Kdež poznavše my jakožto kře- sťanský císař a pán spravedlivý a majíc o tom zprávu jistú a dosta- tečnú, že jest to tak, nemohli jsme toho na ně dopustiti, nýbrž k tomu
Strana 412
412 K HISTORII ŽIDŮ 1558. povoliti, aby týmž Židóm do jistého času příročí dáno bylo. I z těch ze všech oznámených a jiných slušných příčin ráčili jsme jim od da- tum tohoto mandátu našeho až do svatého Jiří nejprv příštího příročí lhuotu a gleit dáti, aby své dluhy v království Českém i v jiných zemích našich vyupomínati, jich se podlí náležitosti dosuzovati a zase od sebe křesťanóm, komuž co povinni jsou, učiniti a jim zaplatiti mohli. A protož vám všem i jednomu každému z vás poroučíme, poně- vadž, jakž dotčeno, tíž Židé v témž království nemalé dluohy mají i také zase oni obyvatelóm téhož království nemálo povinnovati jsou, aby jedni druhým, což tak spravedlivě dluožni a povinni jsou, konečně před vyjitím vejš dotčeného času svatého Jiří zaplatili a právi byli; a když by tíž Židé za dopomožení dluohův svých kteréhožkoli obyvatele téhož království žádali, aby jim dopomoženo bylo, a zase komužby oni spravedlivých dluhuov povinni byli, aby též před vyjitím téhož času zaplatili, a víceji dluhuov Židé křesťanóm a křesťané Židóm přes ten svrchu psaný čas svatého Jiří mezi sebú aby nečinili, neb těch jedni druhým podlí předešlých mandátův našich platiti povinní nebudú a býti nemají. A když tak často dotčení Židé při jim přidané lhuotě neb příročí svatého Jiří z království našeho Českého ještě v gleitu našem císařském se stěhovati budou, poručení naše jisté a přístné jest, abyste všickni i jeden každý z vás sami na ně nesahali, ani nižádné škody a překážky v tom ven z země stěhování pod nižádným vymyšleným oby- čejem a zpuosobem jim nečinili ani komužkoli činiti dopouštěli, nýbrž je průvodem i jinak, aby se pokojně a bezpečně z království našeho Českého a zemí k němu příslušejících odebrati mohli, fedrovali, a to pod uvarováním skutečného trestání, hněvu a nemilosti naší císařské, jakž předešlí mandátové naši vyšlí o tom plněji svědčí. Na tom jistú a konečnú vuoli naši císařskú naplníte. Dán v Vídni v sobotu po svaté Maří Mandeleně léta LVIII. V stejná skoro slova vydán týž gleit na duplatě dne 26. čer- vence t. r. Místodrž. archiv král. Českého. Cop. 50., f. 178. 1558. 589. Účast Židů Pražských při vítání císaře Fer- dinanda do Prahy léta 1558, 8. listopadu. »Nesluší nám tuto Židův pominouti, ačkoliv ti svým hrozným aparátem více pověrnosti než kratochvíle pronesli. Ti také vynikli z svého městečka, aby císaře přivítali, takovým pořádkem: nejprvé šlo třinácte mládencův v bílých perkytlích, kteříž nesli velikou korouhev, na níž znamení a litery napsané byly jim samým toliko známé; za nimi
412 K HISTORII ŽIDŮ 1558. povoliti, aby týmž Židóm do jistého času příročí dáno bylo. I z těch ze všech oznámených a jiných slušných příčin ráčili jsme jim od da- tum tohoto mandátu našeho až do svatého Jiří nejprv příštího příročí lhuotu a gleit dáti, aby své dluhy v království Českém i v jiných zemích našich vyupomínati, jich se podlí náležitosti dosuzovati a zase od sebe křesťanóm, komuž co povinni jsou, učiniti a jim zaplatiti mohli. A protož vám všem i jednomu každému z vás poroučíme, poně- vadž, jakž dotčeno, tíž Židé v témž království nemalé dluohy mají i také zase oni obyvatelóm téhož království nemálo povinnovati jsou, aby jedni druhým, což tak spravedlivě dluožni a povinni jsou, konečně před vyjitím vejš dotčeného času svatého Jiří zaplatili a právi byli; a když by tíž Židé za dopomožení dluohův svých kteréhožkoli obyvatele téhož království žádali, aby jim dopomoženo bylo, a zase komužby oni spravedlivých dluhuov povinni byli, aby též před vyjitím téhož času zaplatili, a víceji dluhuov Židé křesťanóm a křesťané Židóm přes ten svrchu psaný čas svatého Jiří mezi sebú aby nečinili, neb těch jedni druhým podlí předešlých mandátův našich platiti povinní nebudú a býti nemají. A když tak často dotčení Židé při jim přidané lhuotě neb příročí svatého Jiří z království našeho Českého ještě v gleitu našem císařském se stěhovati budou, poručení naše jisté a přístné jest, abyste všickni i jeden každý z vás sami na ně nesahali, ani nižádné škody a překážky v tom ven z země stěhování pod nižádným vymyšleným oby- čejem a zpuosobem jim nečinili ani komužkoli činiti dopouštěli, nýbrž je průvodem i jinak, aby se pokojně a bezpečně z království našeho Českého a zemí k němu příslušejících odebrati mohli, fedrovali, a to pod uvarováním skutečného trestání, hněvu a nemilosti naší císařské, jakž předešlí mandátové naši vyšlí o tom plněji svědčí. Na tom jistú a konečnú vuoli naši císařskú naplníte. Dán v Vídni v sobotu po svaté Maří Mandeleně léta LVIII. V stejná skoro slova vydán týž gleit na duplatě dne 26. čer- vence t. r. Místodrž. archiv král. Českého. Cop. 50., f. 178. 1558. 589. Účast Židů Pražských při vítání císaře Fer- dinanda do Prahy léta 1558, 8. listopadu. »Nesluší nám tuto Židův pominouti, ačkoliv ti svým hrozným aparátem více pověrnosti než kratochvíle pronesli. Ti také vynikli z svého městečka, aby císaře přivítali, takovým pořádkem: nejprvé šlo třinácte mládencův v bílých perkytlích, kteříž nesli velikou korouhev, na níž znamení a litery napsané byly jim samým toliko známé; za nimi
Strana 413
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 413 pacholata též v bílém rouše zpívající žalmy rozličnými hlasy; potom 1558. staří Židé v černých pláštích; za těmi jedenácte kněží z nichžto šest nesli drahá nebesa od zlata a šarlatu udělaná, jiní čtyři šli před ne- besy a jeden pod nebesy nesa desatero Božích přikázání na pargaméně psané a v zlatohlav obalené; za těmi opět šli jiní kantoři, kteříž na rozdílné hlasy žalmy jazykem židovským zpívali, opět starší jejich do čtyřiceti v čubách liščích a kuních a za nimi žáci a školníci jejich v plá- štích fialové barvy, majíce bílým zavitím zakuklené hlavy. Nejposléze šli mládenci v bílých košilích s obojky zlatem vyšívanými. Na ten způsob se uspořádavše šli nejprv na rynk Staroměstský a odtud k mostu, kdež se proti celnici po pravé straně postavili.« [Když císař projížděje Prahu v slavném vítání od jesuitů se ubíral k mostu.] »Odtud nedaleko stáli Židé v svém houfu, chtíce týmž způsobem císaře vítati, ale nezdařilo se jim, neb se císař od nich odvrátil a zpěvu aneb raději křiku poslouchati nechtěl, jeda předse k mostu mimo cel- nici do brány. Na té věži byli trubači, bubeníci a střelci s ručnicemi, kteřížto všickni spolu k příjezdu císaře se ozvali.« Literární Listy 1865. 590. Reces z královské české kanceláře vyšlý, 1559. jímž oznamuje se, že císař a král prodloužil lhůtu do 23. dubna 1559 k odstěhování Židů. 5. prosince 1558. JMt Římský císař a Uherský, Český oc. král oc., pán náš nejmi- lostivější, ráčil jest poníženým prosbám vší obce židovské v Starém městě Pražském i také všech Židuov v tomto království obývajících, k tomu také i přímluvě nejedné, kteréž jsou se k JMti Cské za ně dály, šířeji vyrozuměti. I poněvadž JMt Cská ráčil jest se předešlého času z slušných hodných příčin na tom ustanoviti a mandáty svými po všem království oznámiti, aby všickni Židé ven z tohoto království konečně se do určeného času vystěhovali: však na přímluvy, kteréž jsou se za ně dály a proto aby se mohli tím snázeji z téhož království vypraviti, ještě jest JMt Cská jim až do sv. Jiří příročí dáti ráčil; a protož toho JMt Cská při tom zůstavovati ráčí a jim Židóm porúčeti, aby do téhož času sv. Jiřího nejprv příštího podlé předešlého po- ručení a mandátu JMti se vystěhovali pod pokutú od JMti Cské ulo- ženú a JMt Cská ráči o tom poručení dostatečné učiniti, aby volně a bezpečně životy a statky svými bez překážky se odebrati a vystěho- vati mohli. Ex consilio sac. caes. mtis 5. die Decembris a 1558. Místodrž. arch. král. Česk. Kais. Befehle. 50., fol. 187.
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 413 pacholata též v bílém rouše zpívající žalmy rozličnými hlasy; potom 1558. staří Židé v černých pláštích; za těmi jedenácte kněží z nichžto šest nesli drahá nebesa od zlata a šarlatu udělaná, jiní čtyři šli před ne- besy a jeden pod nebesy nesa desatero Božích přikázání na pargaméně psané a v zlatohlav obalené; za těmi opět šli jiní kantoři, kteříž na rozdílné hlasy žalmy jazykem židovským zpívali, opět starší jejich do čtyřiceti v čubách liščích a kuních a za nimi žáci a školníci jejich v plá- štích fialové barvy, majíce bílým zavitím zakuklené hlavy. Nejposléze šli mládenci v bílých košilích s obojky zlatem vyšívanými. Na ten způsob se uspořádavše šli nejprv na rynk Staroměstský a odtud k mostu, kdež se proti celnici po pravé straně postavili.« [Když císař projížděje Prahu v slavném vítání od jesuitů se ubíral k mostu.] »Odtud nedaleko stáli Židé v svém houfu, chtíce týmž způsobem císaře vítati, ale nezdařilo se jim, neb se císař od nich odvrátil a zpěvu aneb raději křiku poslouchati nechtěl, jeda předse k mostu mimo cel- nici do brány. Na té věži byli trubači, bubeníci a střelci s ručnicemi, kteřížto všickni spolu k příjezdu císaře se ozvali.« Literární Listy 1865. 590. Reces z královské české kanceláře vyšlý, 1559. jímž oznamuje se, že císař a král prodloužil lhůtu do 23. dubna 1559 k odstěhování Židů. 5. prosince 1558. JMt Římský císař a Uherský, Český oc. král oc., pán náš nejmi- lostivější, ráčil jest poníženým prosbám vší obce židovské v Starém městě Pražském i také všech Židuov v tomto království obývajících, k tomu také i přímluvě nejedné, kteréž jsou se k JMti Cské za ně dály, šířeji vyrozuměti. I poněvadž JMt Cská ráčil jest se předešlého času z slušných hodných příčin na tom ustanoviti a mandáty svými po všem království oznámiti, aby všickni Židé ven z tohoto království konečně se do určeného času vystěhovali: však na přímluvy, kteréž jsou se za ně dály a proto aby se mohli tím snázeji z téhož království vypraviti, ještě jest JMt Cská jim až do sv. Jiří příročí dáti ráčil; a protož toho JMt Cská při tom zůstavovati ráčí a jim Židóm porúčeti, aby do téhož času sv. Jiřího nejprv příštího podlé předešlého po- ručení a mandátu JMti se vystěhovali pod pokutú od JMti Cské ulo- ženú a JMt Cská ráči o tom poručení dostatečné učiniti, aby volně a bezpečně životy a statky svými bez překážky se odebrati a vystěho- vati mohli. Ex consilio sac. caes. mtis 5. die Decembris a 1558. Místodrž. arch. král. Česk. Kais. Befehle. 50., fol. 187.
Strana 414
414 K HISTORII ŽIDŮ 591. Ferdinand I arciknížeti Ferdinandovi, že k tomu povolil, aby Židé po jich odchodu osm nebo deset prokuratorů v zemi zanechali, kteří by dluhy jich zvyupomínali, domy prodali a jiné obchody vy- řídili; po uplynulém však čase že v zemích koruny České nesmí zůstávati. V Augspurgu, 18. února 1559. Antwort der Fürstl. Durchl. oc. von wegen der Juden in Ihr Mt oc. Kron Behaim, dass sie auf angesetzten Termin das Land raumben und noch inen 8 oder 10 judische Procuratores zu Einpringung irer Schulden und Ver- silbrung irer liegenden Grund lassen; auch dass sie im Ausziehen des Lands vor Gewalt geschutzt werden und sich bei Straf Leibs und Guets in Ihr Mt oc. Kunigreichen und Lande ferrer nit nider thuen oder zu wonen einlassen. Ferdinand oc. Durchleuchtiger oc. Deiner Lieb sunliche gehor- sambe Furpitt vor die Juden unsers Kunigreichs Behem sambt der ein- geschlossnen Supplication, so si Deiner Lieb uberreicht, haben wir nachlengs verlesende gnediglichen vernomben und verdencken Dein Lieb väterlichen gar nicht, dass si auf solichs ir der Juden beschehe- nes Wainen Anflehen und Bitten sein zu der vor si beschehen Inter- cession, aus Mitleiden bewegt worden. Dieweil wir aber ainist in diser Sachen entlichen uns entschlossen, auch auf zuvor beschehenes mehrerlai Anlaufens und Furpitt inen den Juden, damit si desto pesser ire Hab, Gueter, Weib, Kinder und Gesind aus dem Land pringen, die liegend Grund versilbern und irer Schulden habhaft werden möchten, die Zeit zur Vermeidung unser Kunigrech und Land erstreckt, haben si sich ferrer nit zu beschwern; damit si aber kürtze der Zeit halber sich auch noch ferrer nit beschwern mügen, wellen wir in Ansehen Deiner Lieb, auch anderer zuvor beschehenen Furpitt gnedigist zulassen, dass si nach irm gänzlichen Abzug aus unsern Kunigreichen und Landen schirist kunftig Georgi zu ferrer Sollicitirung und Anmanung irer Schulden, auch Verkaufung irer Heuser und liegenden Grund acht oder zehen Personen als ire vollmechtige procuratores zu Richtigma- chung irer ubrigen Händl hinter sich lassen mugen; denselben soll Dein Lieb anstatt unser verholfen sein und sonst, wo vonnöthen, bei den Gerichten verfugen, damit sie billiche und schleunige Execution on alln Nachtheil und Uberfortlung bekomben, nit weniger dise An- ordnung thuen, damit si mit irn Weib, Kindern, Gesind, Hab und Guetern sicher aus unserm Kunigreich und den incorporirten Landen komben mugen. Doch well inen auch Dein Lieb in unserm Namben dise ernst- liche Anmanung thuen lassen, dass wir in Kraft unser zuvor ausgan- genen Mandata und unsers determinirten und entlichen entschlossnen 1559.
414 K HISTORII ŽIDŮ 591. Ferdinand I arciknížeti Ferdinandovi, že k tomu povolil, aby Židé po jich odchodu osm nebo deset prokuratorů v zemi zanechali, kteří by dluhy jich zvyupomínali, domy prodali a jiné obchody vy- řídili; po uplynulém však čase že v zemích koruny České nesmí zůstávati. V Augspurgu, 18. února 1559. Antwort der Fürstl. Durchl. oc. von wegen der Juden in Ihr Mt oc. Kron Behaim, dass sie auf angesetzten Termin das Land raumben und noch inen 8 oder 10 judische Procuratores zu Einpringung irer Schulden und Ver- silbrung irer liegenden Grund lassen; auch dass sie im Ausziehen des Lands vor Gewalt geschutzt werden und sich bei Straf Leibs und Guets in Ihr Mt oc. Kunigreichen und Lande ferrer nit nider thuen oder zu wonen einlassen. Ferdinand oc. Durchleuchtiger oc. Deiner Lieb sunliche gehor- sambe Furpitt vor die Juden unsers Kunigreichs Behem sambt der ein- geschlossnen Supplication, so si Deiner Lieb uberreicht, haben wir nachlengs verlesende gnediglichen vernomben und verdencken Dein Lieb väterlichen gar nicht, dass si auf solichs ir der Juden beschehe- nes Wainen Anflehen und Bitten sein zu der vor si beschehen Inter- cession, aus Mitleiden bewegt worden. Dieweil wir aber ainist in diser Sachen entlichen uns entschlossen, auch auf zuvor beschehenes mehrerlai Anlaufens und Furpitt inen den Juden, damit si desto pesser ire Hab, Gueter, Weib, Kinder und Gesind aus dem Land pringen, die liegend Grund versilbern und irer Schulden habhaft werden möchten, die Zeit zur Vermeidung unser Kunigrech und Land erstreckt, haben si sich ferrer nit zu beschwern; damit si aber kürtze der Zeit halber sich auch noch ferrer nit beschwern mügen, wellen wir in Ansehen Deiner Lieb, auch anderer zuvor beschehenen Furpitt gnedigist zulassen, dass si nach irm gänzlichen Abzug aus unsern Kunigreichen und Landen schirist kunftig Georgi zu ferrer Sollicitirung und Anmanung irer Schulden, auch Verkaufung irer Heuser und liegenden Grund acht oder zehen Personen als ire vollmechtige procuratores zu Richtigma- chung irer ubrigen Händl hinter sich lassen mugen; denselben soll Dein Lieb anstatt unser verholfen sein und sonst, wo vonnöthen, bei den Gerichten verfugen, damit sie billiche und schleunige Execution on alln Nachtheil und Uberfortlung bekomben, nit weniger dise An- ordnung thuen, damit si mit irn Weib, Kindern, Gesind, Hab und Guetern sicher aus unserm Kunigreich und den incorporirten Landen komben mugen. Doch well inen auch Dein Lieb in unserm Namben dise ernst- liche Anmanung thuen lassen, dass wir in Kraft unser zuvor ausgan- genen Mandata und unsers determinirten und entlichen entschlossnen 1559.
Strana 415
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 415 Willns, bei unsern Ober- und Nider-, Haupt- und Amptleuten in den 1559. eingeleibten Lendern durch offne publicirte Mandata das wellen ver- fuegen, woferr sich einicher Jud oder Judin mit irn Weib und Kindern in den incorporirten Landen aus Behem als in Merhern, baiden Schlesien und Lausitz nidertheten, alldaselbst unterschleiflichen uber kurz oder lang zu verharren oder zu pleiben, dass si eingezogen und an Leib und Guet wirklichen sollen gestraft werden. Wollten wir Deiner Lieb nit verhalten, dero wir mit vaterlichen Gnaden und Hulden alle Zeit wolgnaigt sein. Geben Augspurg den XViij Febr. a. im LViiij° oc. Místodrž. arch. král. Českého. Missiven 64., fol. 44 v. 592. Císař a král Ferdinand arciknížeti Ferdi- 1559. nandovi: aby Pražští Židé vyvolili si 10 nebo 12 osob, které by dluhy zvyupomínaly, domy židovské pro- daly, k čemuž povoluje se jim celoroční lhůta od sv. Jiří 1559. V Augspurgu, 4. března 1559. (Něm.) Arch. místodrž. král. Českého. Missiven 64., fol. 53. 593. Šimon, Žid z Berlína, plnomocník Žida Leba 1559. (Leva, Lva), prosí císaře, aby Lebovi navrácen byl kou- pený otcem jeho manský statek koruny české, Ro- thenstadt ve Falcku, kterýž nesprávným způsobem přešel v držení jiného. 10. března 1559. Allerdurchleuchtigster, grossmechtigster, unuberwintlichster Ro- mischer Kaiser! Allergnedigster Herr! Ewer Rö. Kay. M. werden sich meines Verhoffens noch gnedigst zu bescheiden haben, wie E. Kay. M. etwe wegen des Guts Rotten- stadt, so weilland Michel Jud von Dernburg von Herr Erensten von Seberg erkauft vnd beczalt vnd ime durch Hansen Stainlinger, Pfleger zu Nabpurg, deme er solch Gut umb merer Sicherheit willen vertrew- licher Weis ingethon, zu unbillich entphrembdet und Herr Cristof Fuechsen ingereumet worden, zu gnedigsten Beschaid gnedigst gegeben des Inhalts: Wiewoll pillichen, dass genannter Stainlinger dem Juden dorumb zu antworten schuldig; weil aber Stainlinger E. Kay. Mt. mit Lehenschaft nit zugethon, woe die ine gleich gen Pehem cittirten, nit erschainen, sonder sein ordentliche Oberkait in der Pfaltz vorschlagen mochte, welchs aber E. Kay. M. nit gelegen, vmb ermelt E. Kay. Mt. vnd der Cron Pehem Lehengut in der Pfaltz Rechtens zu gedulden, sonder weil Herr Cristof Fuechsens Lehenserben dis Gut Rottenstadt inen haben vnd die Lehen im 42. Jahr doruber enpfangen, so sollen bemelte Fuechs dem Juden dorzu antworten.
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 415 Willns, bei unsern Ober- und Nider-, Haupt- und Amptleuten in den 1559. eingeleibten Lendern durch offne publicirte Mandata das wellen ver- fuegen, woferr sich einicher Jud oder Judin mit irn Weib und Kindern in den incorporirten Landen aus Behem als in Merhern, baiden Schlesien und Lausitz nidertheten, alldaselbst unterschleiflichen uber kurz oder lang zu verharren oder zu pleiben, dass si eingezogen und an Leib und Guet wirklichen sollen gestraft werden. Wollten wir Deiner Lieb nit verhalten, dero wir mit vaterlichen Gnaden und Hulden alle Zeit wolgnaigt sein. Geben Augspurg den XViij Febr. a. im LViiij° oc. Místodrž. arch. král. Českého. Missiven 64., fol. 44 v. 592. Císař a král Ferdinand arciknížeti Ferdi- 1559. nandovi: aby Pražští Židé vyvolili si 10 nebo 12 osob, které by dluhy zvyupomínaly, domy židovské pro- daly, k čemuž povoluje se jim celoroční lhůta od sv. Jiří 1559. V Augspurgu, 4. března 1559. (Něm.) Arch. místodrž. král. Českého. Missiven 64., fol. 53. 593. Šimon, Žid z Berlína, plnomocník Žida Leba 1559. (Leva, Lva), prosí císaře, aby Lebovi navrácen byl kou- pený otcem jeho manský statek koruny české, Ro- thenstadt ve Falcku, kterýž nesprávným způsobem přešel v držení jiného. 10. března 1559. Allerdurchleuchtigster, grossmechtigster, unuberwintlichster Ro- mischer Kaiser! Allergnedigster Herr! Ewer Rö. Kay. M. werden sich meines Verhoffens noch gnedigst zu bescheiden haben, wie E. Kay. M. etwe wegen des Guts Rotten- stadt, so weilland Michel Jud von Dernburg von Herr Erensten von Seberg erkauft vnd beczalt vnd ime durch Hansen Stainlinger, Pfleger zu Nabpurg, deme er solch Gut umb merer Sicherheit willen vertrew- licher Weis ingethon, zu unbillich entphrembdet und Herr Cristof Fuechsen ingereumet worden, zu gnedigsten Beschaid gnedigst gegeben des Inhalts: Wiewoll pillichen, dass genannter Stainlinger dem Juden dorumb zu antworten schuldig; weil aber Stainlinger E. Kay. Mt. mit Lehenschaft nit zugethon, woe die ine gleich gen Pehem cittirten, nit erschainen, sonder sein ordentliche Oberkait in der Pfaltz vorschlagen mochte, welchs aber E. Kay. M. nit gelegen, vmb ermelt E. Kay. Mt. vnd der Cron Pehem Lehengut in der Pfaltz Rechtens zu gedulden, sonder weil Herr Cristof Fuechsens Lehenserben dis Gut Rottenstadt inen haben vnd die Lehen im 42. Jahr doruber enpfangen, so sollen bemelte Fuechs dem Juden dorzu antworten.
Strana 416
416 K HISTORII ŽIDŮ Vermeinen alsdann des Fuechsen Erben den Stainlinger dieshalben zu besprechen, werden sie den vor seinem ordentlichen Richter ermelts Lehenguts Schaden oder Nochteil, vermog beiliegender Abschrift mit (1) vermerkt, zu suechen wissen, oder das ober onangesehen solchs vnd berurte Fuechs mit einem puechstaben oder sonst nit zu beweisen, dass sie ermelte Rottenstadt mit Michel Juden Wissen oder von ihme erkauft haben, und dass auch alle der Fuechsen vermeinter Behellf, wie folgend, ganz unpundig, so ist nichts weniger den verschienen 22. Junii ein Urtel, wie beiligend mit (2) bezeichent, gesprochen vnd publicirt worden, deren Meinung, das bemelter Fuechs gedachten Rotten- stadt vnd dorzu on einiche Erstattung des Guts also behalten vnd haben sollen mit dem Anhang: Woe Leb (Lev) Jud den von Seberg oder Jemands anderen seines Vaters ausgegebner Kaufsuma halben zubesprechen vermein, moge er dieselben an den geburlichen Stellen dorumb besuechen; des ich mich doch also keineswegs nit versehen. So kann oder mag auch Leb Jud den von Seberg deshalben mit nichten nit zu besprechen haben, denn wos hot der von Seberg ferer domit zu thuen, weil er Seberg ihm Michel Juden die Rottenstat, wie ime gebuert, ingeantwort vnd Michel Jud noch solchem gemelten Rotten- stat dem Stainlinger vertrewlicher Weis ingethon vnd Stainlinger ime Michel Juden dis Gut zu onbillich entpfrembdet, dass also der von Seberg dorumb zu antworten je nit schuldig. Und im Foll, do er Seberg je dorumb antworten und gedochte Kaufsumma wider erlegen sollte, so must jo Michel Juden Son ime dem von Seberg die Rottenstat allermossen wie er die seinem Vater ingereumbt, dogegen auch wider uberantworten, welchs aber Leb Juden, woe die Fuechs Rottenstat also behalten sollte, onmoglich zu thun, dorzu wos auch (das Imands andern) so auch in gedochtem Urtel ver- leibt, auf den Stainlinger gedeutet wollt werden, so were jo solchs ge- docht E. Kay. Mt. gnädigsten gegebnen Bescheid ganz entgegen vnd zuwider. Auch so mochte sich Stainlinger numolhen des berurten Urtels vnd sonderlich weill den Fuechsen dorinen zugesprochen, dos sie Rottenstat also behalten sollen vnd sonsten auch zu behellfen haben, dass also Leb Jud, sein vatterlich Erbgut die Rottenstat on einiche Erstattung gäntzlich enperen vnd verloren haben müsste. Aber damit vermaint Urtel in sein Craft nit komen oder bleiben mog, so hob ich als der Sachen Vollmächtiger und in geburender Zeit dovon an den auch durchleuchtigsten hochgebornen Fursten vnd Herrn Herrn Ferdi- nandi Erzchertzogen zu Osterreich oc. E. Kay. Mt. geliebsten Sohn, meinen auch gnädigsten Herrn, vnterthänigst supplicirt, do aber Ire Fürstl. Dcht. mich des an E. Kay. Mt., vermog deren gnädigsten 1559.
416 K HISTORII ŽIDŮ Vermeinen alsdann des Fuechsen Erben den Stainlinger dieshalben zu besprechen, werden sie den vor seinem ordentlichen Richter ermelts Lehenguts Schaden oder Nochteil, vermog beiliegender Abschrift mit (1) vermerkt, zu suechen wissen, oder das ober onangesehen solchs vnd berurte Fuechs mit einem puechstaben oder sonst nit zu beweisen, dass sie ermelte Rottenstadt mit Michel Juden Wissen oder von ihme erkauft haben, und dass auch alle der Fuechsen vermeinter Behellf, wie folgend, ganz unpundig, so ist nichts weniger den verschienen 22. Junii ein Urtel, wie beiligend mit (2) bezeichent, gesprochen vnd publicirt worden, deren Meinung, das bemelter Fuechs gedachten Rotten- stadt vnd dorzu on einiche Erstattung des Guts also behalten vnd haben sollen mit dem Anhang: Woe Leb (Lev) Jud den von Seberg oder Jemands anderen seines Vaters ausgegebner Kaufsuma halben zubesprechen vermein, moge er dieselben an den geburlichen Stellen dorumb besuechen; des ich mich doch also keineswegs nit versehen. So kann oder mag auch Leb Jud den von Seberg deshalben mit nichten nit zu besprechen haben, denn wos hot der von Seberg ferer domit zu thuen, weil er Seberg ihm Michel Juden die Rottenstat, wie ime gebuert, ingeantwort vnd Michel Jud noch solchem gemelten Rotten- stat dem Stainlinger vertrewlicher Weis ingethon vnd Stainlinger ime Michel Juden dis Gut zu onbillich entpfrembdet, dass also der von Seberg dorumb zu antworten je nit schuldig. Und im Foll, do er Seberg je dorumb antworten und gedochte Kaufsumma wider erlegen sollte, so must jo Michel Juden Son ime dem von Seberg die Rottenstat allermossen wie er die seinem Vater ingereumbt, dogegen auch wider uberantworten, welchs aber Leb Juden, woe die Fuechs Rottenstat also behalten sollte, onmoglich zu thun, dorzu wos auch (das Imands andern) so auch in gedochtem Urtel ver- leibt, auf den Stainlinger gedeutet wollt werden, so were jo solchs ge- docht E. Kay. Mt. gnädigsten gegebnen Bescheid ganz entgegen vnd zuwider. Auch so mochte sich Stainlinger numolhen des berurten Urtels vnd sonderlich weill den Fuechsen dorinen zugesprochen, dos sie Rottenstat also behalten sollen vnd sonsten auch zu behellfen haben, dass also Leb Jud, sein vatterlich Erbgut die Rottenstat on einiche Erstattung gäntzlich enperen vnd verloren haben müsste. Aber damit vermaint Urtel in sein Craft nit komen oder bleiben mog, so hob ich als der Sachen Vollmächtiger und in geburender Zeit dovon an den auch durchleuchtigsten hochgebornen Fursten vnd Herrn Herrn Ferdi- nandi Erzchertzogen zu Osterreich oc. E. Kay. Mt. geliebsten Sohn, meinen auch gnädigsten Herrn, vnterthänigst supplicirt, do aber Ire Fürstl. Dcht. mich des an E. Kay. Mt., vermog deren gnädigsten 1559.
Strana 417
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 417 Bescheid mit (3) vermerkt, gnädigst gewiesen haben: demnoch vnd 1559. dorauf ersueche vnd anruefe E. Kais. Mt. gedochter Sachen und Hand- lung halben ich auch in aller unterthänigster Demut und dass auch E. Kais. Mt. gnädigst vernemen mogen, dos alle der Fuechsen ver- meinter Behelf onpundig sei; so haben sie andersts oder mer nichts vorgebrocht wider wie folgend: Erstlich ein Vidimus von einer Kaufsabred, wie mit (4) vermerkt, so etwe zwischen Michel Juden vnd Hansen von Trauttenberg vmb den Kauf Rottenstatt begriffen gewesen, deren Mainung als sollte Michel Jud nhumol mit deren Rottenstatt nichts mher zu thun oder zu for- deren haben oc; so ist aber dieselbig Abred mit keinem Punkt oder Artikel wider mit der Gewerschaft Lehen Ausbrengung Betzalung halben oder sonsten in das Werk nhie gekommen, viel weniger je vollenzogen geworden. Vnd dass dem auch allso sei, so ist jo in ge- dochten E. Kais. Mt. gnädigsten Schreiben an die Furstl. Dcht. gnädigst verleibt, wie sich Michel Jud ongeferlich in die 10 Jor, nochdeme be- rurte Kaufabrede schon gestellt gewesen, gegen E. Kais. Mt. hochsten beklagt, welcher massen ime ermelte Rottenstat zu onbillich entwendet vnd das er dem Trauttenberger die Gewerschaft uber gedocht Gut, weil ihme die von den von Walldau nit beschehen, nit thun kunte, dass also Rottenstadt in Michel Juden Handt vnd Gewalt, gleich wie die von dem von Seberg an ihne gekommen, onuerkauft verblieben ist, wie auch on das leicht zu ermessen, denn woe gemelte Kaufsabred werklich geworden, so wurd jo genanter Trauttenberger vnd nit die Fuechs ermelte Rottenstatt innen haben, so aber doch wie gemel, nit ist. Zum anderen haben sie ein Schain, mit (5) bezeichent, ufgelegt deren Meinung, wie ihr Vater Herr Cristof Fuechs gedochten Rotten- statt von Jurgen von Walldau erkauft hatte; so brenget jo derselbig vermeinte Schein, so im 41. Jahr geben, klärlich mit sich, wie gedochter von Walldau vnd sein Bruder die Rottenstat Herren Erensten von Seberg Inhalts eines versigelten Register kauflichen zugestellt habe mit dem Anhang, weil der von Seberg 1100 Fl. doran schuldig blieben, dass er Walldau sieben Manschaft im Dorf Rottenstadt nit eingeantwort auch aufsaget der Lehen fuer und fuer verbehalten hätte, welche er nuer Cristof Fuechsen gedochter Schuld holben ubergebe. So werden sich aber in beiliegenden versigelten Register und Kaufsabred, so zwischen dem von Walldau und Seberg aufgericht und bestettigt worden, wie die mit 6 und 7 bezeichent, ofentlich befinden, dass die von Waldau ohngefährlich 8 Jahr darvor, ehe solcher vermeinter Kauf mit Herr Cristof Fuechsen gescheen, die Rottenstat mit alle deren Man- 27
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 417 Bescheid mit (3) vermerkt, gnädigst gewiesen haben: demnoch vnd 1559. dorauf ersueche vnd anruefe E. Kais. Mt. gedochter Sachen und Hand- lung halben ich auch in aller unterthänigster Demut und dass auch E. Kais. Mt. gnädigst vernemen mogen, dos alle der Fuechsen ver- meinter Behelf onpundig sei; so haben sie andersts oder mer nichts vorgebrocht wider wie folgend: Erstlich ein Vidimus von einer Kaufsabred, wie mit (4) vermerkt, so etwe zwischen Michel Juden vnd Hansen von Trauttenberg vmb den Kauf Rottenstatt begriffen gewesen, deren Mainung als sollte Michel Jud nhumol mit deren Rottenstatt nichts mher zu thun oder zu for- deren haben oc; so ist aber dieselbig Abred mit keinem Punkt oder Artikel wider mit der Gewerschaft Lehen Ausbrengung Betzalung halben oder sonsten in das Werk nhie gekommen, viel weniger je vollenzogen geworden. Vnd dass dem auch allso sei, so ist jo in ge- dochten E. Kais. Mt. gnädigsten Schreiben an die Furstl. Dcht. gnädigst verleibt, wie sich Michel Jud ongeferlich in die 10 Jor, nochdeme be- rurte Kaufabrede schon gestellt gewesen, gegen E. Kais. Mt. hochsten beklagt, welcher massen ime ermelte Rottenstat zu onbillich entwendet vnd das er dem Trauttenberger die Gewerschaft uber gedocht Gut, weil ihme die von den von Walldau nit beschehen, nit thun kunte, dass also Rottenstadt in Michel Juden Handt vnd Gewalt, gleich wie die von dem von Seberg an ihne gekommen, onuerkauft verblieben ist, wie auch on das leicht zu ermessen, denn woe gemelte Kaufsabred werklich geworden, so wurd jo genanter Trauttenberger vnd nit die Fuechs ermelte Rottenstatt innen haben, so aber doch wie gemel, nit ist. Zum anderen haben sie ein Schain, mit (5) bezeichent, ufgelegt deren Meinung, wie ihr Vater Herr Cristof Fuechs gedochten Rotten- statt von Jurgen von Walldau erkauft hatte; so brenget jo derselbig vermeinte Schein, so im 41. Jahr geben, klärlich mit sich, wie gedochter von Walldau vnd sein Bruder die Rottenstat Herren Erensten von Seberg Inhalts eines versigelten Register kauflichen zugestellt habe mit dem Anhang, weil der von Seberg 1100 Fl. doran schuldig blieben, dass er Walldau sieben Manschaft im Dorf Rottenstadt nit eingeantwort auch aufsaget der Lehen fuer und fuer verbehalten hätte, welche er nuer Cristof Fuechsen gedochter Schuld holben ubergebe. So werden sich aber in beiliegenden versigelten Register und Kaufsabred, so zwischen dem von Walldau und Seberg aufgericht und bestettigt worden, wie die mit 6 und 7 bezeichent, ofentlich befinden, dass die von Waldau ohngefährlich 8 Jahr darvor, ehe solcher vermeinter Kauf mit Herr Cristof Fuechsen gescheen, die Rottenstat mit alle deren Man- 27
Strana 418
418 K HISTORII ŽIDŮ 1559. schaften, welcher dann nit 7, sonder 32 sein, sambt allen deren Ein- und Zugehörung, dorin denn die 7 Manschaften auch mit inbenombt, dem von Seberg umb 4500 Fl. eines bestättigten Kaufs verkauft und 3500 Fl. doran anpfangen, dorauf auch der von Seberg (und nochmals Michel Jud) Rottenstatt mit aller Zugehoerung ausser den 7 Mann- schaft, so die von Waldau ihme zu unbillich vorenthalten, etliche Jahre ingehabt und genossen, und als solcher Kauf umb Matias des 33 Jahr gescheen, do sollten die von Walldau dem von Seberg uf Walpurges des 34 die 7 Mannschaft eingelooset die Lehen ubergeben, Gewerschaft gethon und zu den nochständigen 1000 Fl. drei Jahr ein Anstand ge- geben und diesfals nichsen dovon vorbehallten haben, wie auch solchs nochmals durch die Underhendler noch Laut der Abschrift mit (8) also erkannt und gesprochen worden, dass der von Walldau nit Fueg ge- habt, ob ihme schon der von Seberg die nochständigen 1000 fl., so durch der von Walldau groeplich Verursachen, wie gemelt, verblieben, nit zugestellt gedachte Gueter und Lehen, so zuvor dem von Seberg vorkauft, Herr Cristof Fuechsen zu ubergeben, sonder in alle Weg dem von Seberg oder dem Trauttenberger als der desselben Gewalt durch Michel Juden bekommen. Auch woe schon gedochter Schain beständig sein sollte, als doch, wie gemelt, nit sein kann, so vermag derselbig je nit mehr dann uf 7 Mannschaft, so haben jo die Fuechs nit allein 7 sonder 32 Manschaft sambt allem, so zur Rottenstat gehörig und dem von Seberg zuvoren Verkauf genzlichen und aller ihnen, do sie je kein Buchstaben uberzuweisen haben, von welchem uberigen Man- schaften und Gutern sie die Fuechs je zum wenigsten Bescheid und Rechenschaft zu geben schuldig. So zeigt auch der von Trauttenberg in seinem Schreiben mit (9) an, wie auch gnogsam zu beweisen, dass Herr Cristof Fuechs gedochte Gueter und Lehen uf ein unrechten Bericht von dem von Walldau an sich gebrocht und ihne mit Gewalt und wider Recht von der Rotten- stat gestossen habe, dass solcher vermeinter Kauf in alleweg un- pundig. Zum dritten haben sie den Lehenbrief, den sie von E. Kais. Mt. uber Rottenstat haben, ufgelegt, so werdt je in demselben vermog der Abschrift mit (10) offentlich befunden, wie sie E. Kais. M. anzeigen lassen, wie ihr Vater Rottenstat mit aller In- und Zugehörung recht und redlich von Jurgen von Walldau erkauft hälte. So sich aber und sonderlich dem bemelten Schein nach, den sie selbst aufgelegt, welcher nur uf 7 Mannschaft lauttet, nit befindet, dann mit gedochten Register vnd Kaufsabred, so zwischen dem von Seberg und Walldau aufgericht, gnogsam zu bekräftigen, dass nit allein 7 sonder 32 Mannschaft sambt
418 K HISTORII ŽIDŮ 1559. schaften, welcher dann nit 7, sonder 32 sein, sambt allen deren Ein- und Zugehörung, dorin denn die 7 Manschaften auch mit inbenombt, dem von Seberg umb 4500 Fl. eines bestättigten Kaufs verkauft und 3500 Fl. doran anpfangen, dorauf auch der von Seberg (und nochmals Michel Jud) Rottenstatt mit aller Zugehoerung ausser den 7 Mann- schaft, so die von Waldau ihme zu unbillich vorenthalten, etliche Jahre ingehabt und genossen, und als solcher Kauf umb Matias des 33 Jahr gescheen, do sollten die von Walldau dem von Seberg uf Walpurges des 34 die 7 Mannschaft eingelooset die Lehen ubergeben, Gewerschaft gethon und zu den nochständigen 1000 Fl. drei Jahr ein Anstand ge- geben und diesfals nichsen dovon vorbehallten haben, wie auch solchs nochmals durch die Underhendler noch Laut der Abschrift mit (8) also erkannt und gesprochen worden, dass der von Walldau nit Fueg ge- habt, ob ihme schon der von Seberg die nochständigen 1000 fl., so durch der von Walldau groeplich Verursachen, wie gemelt, verblieben, nit zugestellt gedachte Gueter und Lehen, so zuvor dem von Seberg vorkauft, Herr Cristof Fuechsen zu ubergeben, sonder in alle Weg dem von Seberg oder dem Trauttenberger als der desselben Gewalt durch Michel Juden bekommen. Auch woe schon gedochter Schain beständig sein sollte, als doch, wie gemelt, nit sein kann, so vermag derselbig je nit mehr dann uf 7 Mannschaft, so haben jo die Fuechs nit allein 7 sonder 32 Manschaft sambt allem, so zur Rottenstat gehörig und dem von Seberg zuvoren Verkauf genzlichen und aller ihnen, do sie je kein Buchstaben uberzuweisen haben, von welchem uberigen Man- schaften und Gutern sie die Fuechs je zum wenigsten Bescheid und Rechenschaft zu geben schuldig. So zeigt auch der von Trauttenberg in seinem Schreiben mit (9) an, wie auch gnogsam zu beweisen, dass Herr Cristof Fuechs gedochte Gueter und Lehen uf ein unrechten Bericht von dem von Walldau an sich gebrocht und ihne mit Gewalt und wider Recht von der Rotten- stat gestossen habe, dass solcher vermeinter Kauf in alleweg un- pundig. Zum dritten haben sie den Lehenbrief, den sie von E. Kais. Mt. uber Rottenstat haben, ufgelegt, so werdt je in demselben vermog der Abschrift mit (10) offentlich befunden, wie sie E. Kais. M. anzeigen lassen, wie ihr Vater Rottenstat mit aller In- und Zugehörung recht und redlich von Jurgen von Walldau erkauft hälte. So sich aber und sonderlich dem bemelten Schein nach, den sie selbst aufgelegt, welcher nur uf 7 Mannschaft lauttet, nit befindet, dann mit gedochten Register vnd Kaufsabred, so zwischen dem von Seberg und Walldau aufgericht, gnogsam zu bekräftigen, dass nit allein 7 sonder 32 Mannschaft sambt
Strana 419
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 419 vielen Akeren, Wiesen, Holtzungen und anderem zur Rottenstat ge- 1559. hoerig, dass also die Lehen auch uf ein Vngrund von E. Kais. Mt. ausgebrocht worden. Zum vierten haben sie ein Schein, wie die Abschrift mit (11) ausweiset, ubergeben, in welchem verleibt, wie die Räth zum Neuen Markt in der Pfaltz anzeigen, wie sie die Fuechs uf derselben Räth gegebnen Abschied und Befelch die Ubermoss zu völliger Erlegung der Kaufsumma 535 Fl. in weilands Pfaltzgrof Friederichs Churfürsten oc. löblicher Gedächtnis Kanzlei erlegt hätten. Welcher vermeinter Schein an ihme selbst auch nichtig, denn woe berurte Fuechs Qui- tanzen oder Beweis wegen Rottenstat auflegen wellen, die ihne nuetz- lich sein sollen, wie sie auch von Rechts wegen zu thun schuldig, so sollten sie Quitanzen von Michel Juden, und nit von den Räthen in der Pfallz ufgelegt haben; denn Michel Jud und nit die Räth Rotten- stadt erkauft und bezalt, dass also bemelte Räthe diesfalls mit Rotten- stat als E. Kais. Mt. und der Cron Behem Lehengut nichts zu schafen oder zu richten haben. So ist auch Leb Jud uf alle das, so Rottenstats halben in der Pfalz und zuvoraus so ohn seines Vaters Wissen vnd Willen verhandelt oder verobschied worden, zu antworten nit schuldig, auch bemelte E. Kais. Mt. Lehen nit binden kann, dorzu do die Fuechs je Gelt Rottenstats halben erlegen wollen, so sollten sie das selbig bei E. Kais. Mt. oder deren Lehenhaubtmann, und nit in die Pfaltz gelegt haben, oder worauf haben sie solch Geld je hinderlegt, hat ihne doch Michel Jud nie verkauft, sonder ihres Inhabens, wie gemelt, zum höchsten be- schwert; uber das als so wäre auch wol von Noeten gnogsam zu beweisen, dass alle ihr hinderlegt oder aufgegeben Gelt wegen Rotten- stat kein Pfening in Michel Juden Nutz oder denen er was schuldig gewesen, nit gekomen oder gegeben worden und in seinem Abwesen ohn sein Wissen und Wille gescheen, dass auch solchs gedochten Leb Juden an seiner habenden Gerechtigkeit kein Abgang oder Schaden brengen mag. Auch haben sie vorgewendet, wie sie Rottenstadt nhu in die 17 Jahr berugig ingehabt, dass sie die billich ferer also behielten: so ist jo in gedochten E. Kais. Mt. gnädigsten Schreiben an die Furst. Dcht. klärlich zu befinden, dass Michel Jud solch ihr Inhaben alle Zeit bis in sein Tod angefochten, auch wie E. Kais. Mt. etlich vielmol des- wegen vor ihne an hochgedochten Pfaltzgrof oc Churfursten oc gnädigist geschrieben, in mossen von dem auch durchlauchtigsten hochgebornen Marggrafen Joachen Churfursten oc auch gescheen, so aber gleich we E. Kais. Mt. gnädigsts vnd billich Begern auch ohnersprüsslich verblieben,
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 419 vielen Akeren, Wiesen, Holtzungen und anderem zur Rottenstat ge- 1559. hoerig, dass also die Lehen auch uf ein Vngrund von E. Kais. Mt. ausgebrocht worden. Zum vierten haben sie ein Schein, wie die Abschrift mit (11) ausweiset, ubergeben, in welchem verleibt, wie die Räth zum Neuen Markt in der Pfaltz anzeigen, wie sie die Fuechs uf derselben Räth gegebnen Abschied und Befelch die Ubermoss zu völliger Erlegung der Kaufsumma 535 Fl. in weilands Pfaltzgrof Friederichs Churfürsten oc. löblicher Gedächtnis Kanzlei erlegt hätten. Welcher vermeinter Schein an ihme selbst auch nichtig, denn woe berurte Fuechs Qui- tanzen oder Beweis wegen Rottenstat auflegen wellen, die ihne nuetz- lich sein sollen, wie sie auch von Rechts wegen zu thun schuldig, so sollten sie Quitanzen von Michel Juden, und nit von den Räthen in der Pfallz ufgelegt haben; denn Michel Jud und nit die Räth Rotten- stadt erkauft und bezalt, dass also bemelte Räthe diesfalls mit Rotten- stat als E. Kais. Mt. und der Cron Behem Lehengut nichts zu schafen oder zu richten haben. So ist auch Leb Jud uf alle das, so Rottenstats halben in der Pfalz und zuvoraus so ohn seines Vaters Wissen vnd Willen verhandelt oder verobschied worden, zu antworten nit schuldig, auch bemelte E. Kais. Mt. Lehen nit binden kann, dorzu do die Fuechs je Gelt Rottenstats halben erlegen wollen, so sollten sie das selbig bei E. Kais. Mt. oder deren Lehenhaubtmann, und nit in die Pfaltz gelegt haben, oder worauf haben sie solch Geld je hinderlegt, hat ihne doch Michel Jud nie verkauft, sonder ihres Inhabens, wie gemelt, zum höchsten be- schwert; uber das als so wäre auch wol von Noeten gnogsam zu beweisen, dass alle ihr hinderlegt oder aufgegeben Gelt wegen Rotten- stat kein Pfening in Michel Juden Nutz oder denen er was schuldig gewesen, nit gekomen oder gegeben worden und in seinem Abwesen ohn sein Wissen und Wille gescheen, dass auch solchs gedochten Leb Juden an seiner habenden Gerechtigkeit kein Abgang oder Schaden brengen mag. Auch haben sie vorgewendet, wie sie Rottenstadt nhu in die 17 Jahr berugig ingehabt, dass sie die billich ferer also behielten: so ist jo in gedochten E. Kais. Mt. gnädigsten Schreiben an die Furst. Dcht. klärlich zu befinden, dass Michel Jud solch ihr Inhaben alle Zeit bis in sein Tod angefochten, auch wie E. Kais. Mt. etlich vielmol des- wegen vor ihne an hochgedochten Pfaltzgrof oc Churfursten oc gnädigist geschrieben, in mossen von dem auch durchlauchtigsten hochgebornen Marggrafen Joachen Churfursten oc auch gescheen, so aber gleich we E. Kais. Mt. gnädigsts vnd billich Begern auch ohnersprüsslich verblieben,
Strana 420
420 K HISTORII ŽIDŮ 1559. dass sie also ermelte Rottenstat bei Michel Juden Leben nie kein Tag beruegig ingehabt. So ist nhu Michel Jud in die zehen Jahr todt und sein Sohn Leb Jud bisher unmundisch gewesen, wie auch aus hochge- dochts Churfurstens zu Brandeburgs oc Schreiben (12) gnädigst zu vernehmen, dass sich solchs und sonderlichs als eines ohnmundigen Waisen Gut domit je nit verfallen oder verschweigen können, dass sich also beruhrte Fuechs des und aller ihrer vermeinten Behelf, wie gemelt, mit nichten nichs zu behelfen haben können oder mögen. Weil nhu E. Kais. Mt. auch nit allein aus ermelts Herrn von Sebergs, sonder auch gedochts Stainlinger und Herr Cristof Fuechsen eigener Handschrift, Brief- und Sigel, wie die mit a. b. 5 vermerkt, gnädigst zuvernehmen, wie auch sonst landwissentlich ist, dass Michel Jud gedochte Rottenstadt von Herrn Ernesten von Seberg (welcher die von den von Walldau bekommen) erkauft und bezahlt, auch E. Kais. Mt. ihme Michel Juden gnädigst vergunstigt, dass er ermelt Gut dem von Trauttenberg wieder verkauft (wie er Trauttenberger auch solch Gut ein Zeit lang dorauf inen gehabt) und denselben Trautten- berger vermog gedochts E. Kais. Mt. gnädigst Schreiben an die Furstl. Dcht. domit zu belehenen gnädigst bewilligt, auch berurten Jurgen von Waldau Inhalt der Abschrift mit (13) dorauf gnädigst befohlen, dass er, Walldau Michel Juden die Gewehre uber ermelte Rottenstadt thun solle, domit er Michel Jud seinen Verkaufer den von Trauttenberg domit auch gewehren mog, vnd bemelte Fuechs mit keinem Buech- staben oder sonsten nit zu beweisen, dass sie gedochts Gut Rottenstadt von Michel Juden wieder erkauft oder mit seinem guten Wissen, Willen oder rechtem Titel ihnen auch die Lehen auf ein Ungrund vom E. K. M. ausgebrocht haben. So bin ich der unterthänigsten tröstlichen Hoffnung, E. Rom. Kais. Mt. als der gottforchtig gerechte Kaiser, der je Juden sowol als Cristen die Billichkeit und woezu sie befuegt, ergeen und verhelfen zu lossen geneigt, die werden hierin und dorauf zu Recht erkennen und sprechen, dass oftbemelte Fuechs nochmols mir als dieser Sachen Vollmächtigen gedochte Rottenstadt mit alle deren In- und Zugehörung, auch nemblich die sieben Mannschaft und wes sie des von dem von Waldau auf den vermeinten Schein erlangt, domit das Gut Rottenstadt gäntzlich wieder zusammenkommen und sein bequemen Besitzer gewinnen mog, abzutretten, einzureumen, auch von alle deren Abnutzung die Zeit ihres Inhaben vollständige Rechenschaft zu thun und mich derselben sambt den geburenden Intressen und Gerichts- costen zu vermoegen und zufrieden zu stellen schuldig und pflichtig sein und mir zu solchem gnädigst verhelfen lossen. Doch bin ich der erbern Erbietung, die Tausand Fl., so der von Seberg durch der von
420 K HISTORII ŽIDŮ 1559. dass sie also ermelte Rottenstat bei Michel Juden Leben nie kein Tag beruegig ingehabt. So ist nhu Michel Jud in die zehen Jahr todt und sein Sohn Leb Jud bisher unmundisch gewesen, wie auch aus hochge- dochts Churfurstens zu Brandeburgs oc Schreiben (12) gnädigst zu vernehmen, dass sich solchs und sonderlichs als eines ohnmundigen Waisen Gut domit je nit verfallen oder verschweigen können, dass sich also beruhrte Fuechs des und aller ihrer vermeinten Behelf, wie gemelt, mit nichten nichs zu behelfen haben können oder mögen. Weil nhu E. Kais. Mt. auch nit allein aus ermelts Herrn von Sebergs, sonder auch gedochts Stainlinger und Herr Cristof Fuechsen eigener Handschrift, Brief- und Sigel, wie die mit a. b. 5 vermerkt, gnädigst zuvernehmen, wie auch sonst landwissentlich ist, dass Michel Jud gedochte Rottenstadt von Herrn Ernesten von Seberg (welcher die von den von Walldau bekommen) erkauft und bezahlt, auch E. Kais. Mt. ihme Michel Juden gnädigst vergunstigt, dass er ermelt Gut dem von Trauttenberg wieder verkauft (wie er Trauttenberger auch solch Gut ein Zeit lang dorauf inen gehabt) und denselben Trautten- berger vermog gedochts E. Kais. Mt. gnädigst Schreiben an die Furstl. Dcht. domit zu belehenen gnädigst bewilligt, auch berurten Jurgen von Waldau Inhalt der Abschrift mit (13) dorauf gnädigst befohlen, dass er, Walldau Michel Juden die Gewehre uber ermelte Rottenstadt thun solle, domit er Michel Jud seinen Verkaufer den von Trauttenberg domit auch gewehren mog, vnd bemelte Fuechs mit keinem Buech- staben oder sonsten nit zu beweisen, dass sie gedochts Gut Rottenstadt von Michel Juden wieder erkauft oder mit seinem guten Wissen, Willen oder rechtem Titel ihnen auch die Lehen auf ein Ungrund vom E. K. M. ausgebrocht haben. So bin ich der unterthänigsten tröstlichen Hoffnung, E. Rom. Kais. Mt. als der gottforchtig gerechte Kaiser, der je Juden sowol als Cristen die Billichkeit und woezu sie befuegt, ergeen und verhelfen zu lossen geneigt, die werden hierin und dorauf zu Recht erkennen und sprechen, dass oftbemelte Fuechs nochmols mir als dieser Sachen Vollmächtigen gedochte Rottenstadt mit alle deren In- und Zugehörung, auch nemblich die sieben Mannschaft und wes sie des von dem von Waldau auf den vermeinten Schein erlangt, domit das Gut Rottenstadt gäntzlich wieder zusammenkommen und sein bequemen Besitzer gewinnen mog, abzutretten, einzureumen, auch von alle deren Abnutzung die Zeit ihres Inhaben vollständige Rechenschaft zu thun und mich derselben sambt den geburenden Intressen und Gerichts- costen zu vermoegen und zufrieden zu stellen schuldig und pflichtig sein und mir zu solchem gnädigst verhelfen lossen. Doch bin ich der erbern Erbietung, die Tausand Fl., so der von Seberg durch der von
Strana 421
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 421 Walldan Verursachen an Rottenstat, wie gemelt, hinterstellig verblieben, 1559. mir an gedachter Abnutzung, wiewohl ich solchs meines Erachtens also zu thun nit schuldig, abziehen zu lossen, auch do E. Röm. Kais. Mt. gedochte Fuechs gelieben, dann den von Trauttenberg uf bemelter Rottenstat wissen oder dulden wollten (als ich doch der von Trautten- berg nit verhofft), dass gleichwohl nichts weniger berurte Fuechs mir vor ermelt Gut Rottenstat, deren Abnutzung und anderem, wie gemelt. vollige Erstattung thun und zufriedenstellen. Vermeinen sie alsdann den Stainlinger oder Jmands andern deshalben in Ausproch zu haben, werden sie dieselben noch Laut gedochts E. Rom. Kais. Mt. gnädigsten rechtmässigen Bescheids ohne ermelts Lehenguts Schaden oder Noch- teil vor deren ordentlichen Oberkeit zu suechen wissen, damit oft ge- dachter Leb Jud nit so gemerklichen wider Gott und alle Billichkeit, auch gedochten E. Rö. Kais. Mt. gnädigsten rechtmässigen Bescheid von beruhrtem seinem vaterlichen Erbgut die Rottenstadt oder deren volligen Erstattung also verstossen sein und bleiben mog. Solchs will umb E. Ro. Kais. Mt. gluokselige langwerige Wohlregierung und Ge- sunde täglich gegen Got dem allmächtigen höchstes Andachts zu bitten ich als der unterthänigs gehorsam sein. E. Rö. Kais. Mt. unterthänigster gehorsamer Simon Jud von Berlin, Leb (Lev) Judens wegen Rottenstadt Voll- mächtiger. In rubro: Bei dieser Supplication seind keine andere Schriften gelegen. Orig. v archivu Jindř. Hradci. 594. Císař Ferdinand arciknížeti Ferdinandovi, 1559. aby v záležitosti oloupených Židů v Litoměřicích a Žatci s radami cís. se uradil a dobrozdání mu zaslal. V Augspurce, 11. března 1559. An die Fürstliche Durchlaucht der beraubten Juden zu Leutmeritz und Saaz Sach zu fürderlicher Erledigung mit den Offizieren und Räthen zu berat- schlagen und Ihro Majestät zu übersenden. Ferdinand, oc. Durchleuchtiger oc. Dein Lieb hat sich der alt- und langwierigen Handlung von wegen der beraubten Juden in unserm Gleit, so zu Leitmeritz und Saaz verschiener Jahr beschehen, gehorsamb- lich zu erindern und welcher Gestalt Urtl von uns und weilend unsrem Untercammrer zwischen den Parteien ergangen, auch auf was Wege die Sach durch unser staatliche Commissarien auf fernere Unterhandlung gebracht worden, davon unser obrister Burggraf und Landhofmeister gut Wissen tragen, und die Acta aller verlaufenen Geschicht und ein-
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 421 Walldan Verursachen an Rottenstat, wie gemelt, hinterstellig verblieben, 1559. mir an gedachter Abnutzung, wiewohl ich solchs meines Erachtens also zu thun nit schuldig, abziehen zu lossen, auch do E. Röm. Kais. Mt. gedochte Fuechs gelieben, dann den von Trauttenberg uf bemelter Rottenstat wissen oder dulden wollten (als ich doch der von Trautten- berg nit verhofft), dass gleichwohl nichts weniger berurte Fuechs mir vor ermelt Gut Rottenstat, deren Abnutzung und anderem, wie gemelt. vollige Erstattung thun und zufriedenstellen. Vermeinen sie alsdann den Stainlinger oder Jmands andern deshalben in Ausproch zu haben, werden sie dieselben noch Laut gedochts E. Rom. Kais. Mt. gnädigsten rechtmässigen Bescheids ohne ermelts Lehenguts Schaden oder Noch- teil vor deren ordentlichen Oberkeit zu suechen wissen, damit oft ge- dachter Leb Jud nit so gemerklichen wider Gott und alle Billichkeit, auch gedochten E. Rö. Kais. Mt. gnädigsten rechtmässigen Bescheid von beruhrtem seinem vaterlichen Erbgut die Rottenstadt oder deren volligen Erstattung also verstossen sein und bleiben mog. Solchs will umb E. Ro. Kais. Mt. gluokselige langwerige Wohlregierung und Ge- sunde täglich gegen Got dem allmächtigen höchstes Andachts zu bitten ich als der unterthänigs gehorsam sein. E. Rö. Kais. Mt. unterthänigster gehorsamer Simon Jud von Berlin, Leb (Lev) Judens wegen Rottenstadt Voll- mächtiger. In rubro: Bei dieser Supplication seind keine andere Schriften gelegen. Orig. v archivu Jindř. Hradci. 594. Císař Ferdinand arciknížeti Ferdinandovi, 1559. aby v záležitosti oloupených Židů v Litoměřicích a Žatci s radami cís. se uradil a dobrozdání mu zaslal. V Augspurce, 11. března 1559. An die Fürstliche Durchlaucht der beraubten Juden zu Leutmeritz und Saaz Sach zu fürderlicher Erledigung mit den Offizieren und Räthen zu berat- schlagen und Ihro Majestät zu übersenden. Ferdinand, oc. Durchleuchtiger oc. Dein Lieb hat sich der alt- und langwierigen Handlung von wegen der beraubten Juden in unserm Gleit, so zu Leitmeritz und Saaz verschiener Jahr beschehen, gehorsamb- lich zu erindern und welcher Gestalt Urtl von uns und weilend unsrem Untercammrer zwischen den Parteien ergangen, auch auf was Wege die Sach durch unser staatliche Commissarien auf fernere Unterhandlung gebracht worden, davon unser obrister Burggraf und Landhofmeister gut Wissen tragen, und die Acta aller verlaufenen Geschicht und ein-
Strana 422
422 K HISTORII ŽIDŮ 1559. geprachter Schriften bei unserm Obristburggrafen fein sollen. Die weil dann die Juden laut inliegender Supplication bei uns unterthänigist in Ansehen, dass sie kurze Zeit in unsern Kunigreichen und Landen zu bleiben haben, demüthigist umb Erledigung angehalten, ist an Dein Lieb unser gnediger väterlicher Befelch, Dein Lieb welle mit unsern Offizieren und Räthen solche Sach zu beratschlagen furderlich für die Hand nemben und uns zu besser unser Resolution solich rathlich Gutbedunken, dieweil Urtl wider Urtl gangen und wir zuvor darin erkennt, ausführ- lichen zuschicken. Daran verbringt Dein Lieb unsern gnädigen väter- lichen Willn. Geben Augsburg den 11. Martii anno 1559. Archiv místodrž. král. Českého. Cop. 64., fol. 57. 1559. 595. Císař Ferdinand arciknížeti Ferdinandovi, že určený již termin k vystěhování Židů v platnosti zůstává, však že povoluje se, aby ženy těhotné a jiné osoby nemocné až do uzdravení v zemí zůstaly. V Augšpurce, 21. března 1559. Recepisse der Fürstl Durchl. auf die Intercession für die Juden zu Prag, dass es Ihr Mt. bei dem Auspot auf Georgi schirist entlich verpleiben lassen ohn die bewilligten Personen, so die Schulden eintreiben sollen und die gross schwangern Weiber und kranken Personen, so zugleich irer Leibsehehaft halb nit wegziehen kunnten, sollen bis zu ihrer Erledigung der Gepurt und Kind- pett, auch Erholung ires Gesunds allda aus lautern Gnaden ain Zeitlang gelassen werden. Ferdinand oc. Durchleuchtiger oc. Wir haben Deiner Lieb sun- lichs Schreiben und Intercession fur die gemain Judischhait in unserer Stadt Prag sambt den ausgefuerten Ursachen, warumben wir inen iren angestellten Termin Georgi schirist noch auf ein Jahr oder halbs er- strecken möchten, gnediglich und väterlich nachlengs verlesen hörn: und wiewol wir Deine Lieb hierinnen anderst nit verdencken, dann dass sie dise Intercession aus christlichem Eifer und Mitleiden gethan und dass wir auch Deiner Lieb in irn furpittlichen Schreiben und Ersuechen, was immer mit Fueg beschehen kann, allzeit mit väterlichen Willn gnaigt sein, so haben sich aber Dein Lieb hinwiderumben gehorsamb- lich zu berichten, aus was beweglichen und gnuegsamen Ursachen wir uns aigentlich resolvirt die Juden in unserer Cron Behaim und der- selben incorporirten Lendern weiter keins Wegs zu gedulden. Darumben so lassen wirs bei dem beschehenen Auspot auf Ge- orgi und unserm derhalb an Dein Lieb ausgangen Schreiben gnediglich und genzlich verpleiben, also dass die bemelt Judischhait ausser der 10 oder 12 Personen, so wir inen zu Eintreibung irer Schulden und
422 K HISTORII ŽIDŮ 1559. geprachter Schriften bei unserm Obristburggrafen fein sollen. Die weil dann die Juden laut inliegender Supplication bei uns unterthänigist in Ansehen, dass sie kurze Zeit in unsern Kunigreichen und Landen zu bleiben haben, demüthigist umb Erledigung angehalten, ist an Dein Lieb unser gnediger väterlicher Befelch, Dein Lieb welle mit unsern Offizieren und Räthen solche Sach zu beratschlagen furderlich für die Hand nemben und uns zu besser unser Resolution solich rathlich Gutbedunken, dieweil Urtl wider Urtl gangen und wir zuvor darin erkennt, ausführ- lichen zuschicken. Daran verbringt Dein Lieb unsern gnädigen väter- lichen Willn. Geben Augsburg den 11. Martii anno 1559. Archiv místodrž. král. Českého. Cop. 64., fol. 57. 1559. 595. Císař Ferdinand arciknížeti Ferdinandovi, že určený již termin k vystěhování Židů v platnosti zůstává, však že povoluje se, aby ženy těhotné a jiné osoby nemocné až do uzdravení v zemí zůstaly. V Augšpurce, 21. března 1559. Recepisse der Fürstl Durchl. auf die Intercession für die Juden zu Prag, dass es Ihr Mt. bei dem Auspot auf Georgi schirist entlich verpleiben lassen ohn die bewilligten Personen, so die Schulden eintreiben sollen und die gross schwangern Weiber und kranken Personen, so zugleich irer Leibsehehaft halb nit wegziehen kunnten, sollen bis zu ihrer Erledigung der Gepurt und Kind- pett, auch Erholung ires Gesunds allda aus lautern Gnaden ain Zeitlang gelassen werden. Ferdinand oc. Durchleuchtiger oc. Wir haben Deiner Lieb sun- lichs Schreiben und Intercession fur die gemain Judischhait in unserer Stadt Prag sambt den ausgefuerten Ursachen, warumben wir inen iren angestellten Termin Georgi schirist noch auf ein Jahr oder halbs er- strecken möchten, gnediglich und väterlich nachlengs verlesen hörn: und wiewol wir Deine Lieb hierinnen anderst nit verdencken, dann dass sie dise Intercession aus christlichem Eifer und Mitleiden gethan und dass wir auch Deiner Lieb in irn furpittlichen Schreiben und Ersuechen, was immer mit Fueg beschehen kann, allzeit mit väterlichen Willn gnaigt sein, so haben sich aber Dein Lieb hinwiderumben gehorsamb- lich zu berichten, aus was beweglichen und gnuegsamen Ursachen wir uns aigentlich resolvirt die Juden in unserer Cron Behaim und der- selben incorporirten Lendern weiter keins Wegs zu gedulden. Darumben so lassen wirs bei dem beschehenen Auspot auf Ge- orgi und unserm derhalb an Dein Lieb ausgangen Schreiben gnediglich und genzlich verpleiben, also dass die bemelt Judischhait ausser der 10 oder 12 Personen, so wir inen zu Eintreibung irer Schulden und
Strana 423
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 423 Verkaufung irer Gueter in Prag zu pleiben vergunt, auf Georgi irn 1559. Abzug nemben solle. Jedoch bewilligen wir aus lautern Gnaden, dass diejenigen beschwängerten Frawen, desgleichen die kranken Personen, so zu solcher Zeit Georgi irer nahenden Gepurt, auch wisslichen Leibskrankheit und Geprechlichait halber je nit abkomben kunnten oder mugen, so lang allda zu Prag bleiben und gelassen werden bis si die Weibsbilder der Geburten und Kindpeten entledigt, sich auch der kranken Personen Gesundhait wider zu Pesserung geschickt haben, alsdann solten si auch fortan aus der Cron Behaim ziehen. Wollten wir Deiner Lieb auf derselben sunlichs Schreiben zu gnediger, väter- licher und entlicher Widerantwort nit pergen, und seind Deiner Lieb in ander Weg mit alln väterlichen Gnadn und Hulden allzeit wolgnaigt. Geben Augsburg den XXI Tag Martii anno oc. LVIIII oc. Arch. místodrž. král. Českého. Missiv. 64., f. 66. 596. Císař Ferdinand posílá synu svému arcikní- 1559. žeti Ferdinandovi mandáty v příčině vypověděn Židů z přivtělených zemí koruny České. V Augšpurce, 4. dubna 1559. Ir Mt. oc. uberschicken der furst. Dt. per Aviso die Nebenmandat in der Cron Behaim incorporirte Land dieselbe an ir Gehör zu ordnen, damit die ausgepotne Judn im Kunigreich kain geferlichen Unterschlaif gebrauchen. Ferdinand oc. Durchleuchtiger oc. Nachdem auf Georgi schierist iczo laufenden Jars die gemaine Judischhait unser Cron Behaim durch unser publicirte General auf stattliche vorgeende Berathschlagung ist ausgeschafft worden, haben wir in die incorporirte iczo gedachts unsers Kunigreichs Lande Nebenmandat und Beuelh an die Haubt- und Amt- leut ausgeen lassen, damit kaine solche ausgeschaffte Juden daselbst bei Verlust Leibs und Guets Unterschleif brauchen, wie Dein Lieb inliegend sunlichen zu vernemben haben, die werden Dein Lieb an ir Gehör zu ordnen furderlichen verschaffen. Wollten wir derselben zu pesser Nachrichtung vaterlich und gnediglich nit verhalten. Geben Augsburg den IIII April anno im LVIIII. Mist. arch. král. Česk. Missiven 64., fol. 82. 597. Císař Ferdinand I. hejtmanu markrabství 1559. Moravského Zdeňkovi z Waldsteina, aby Židům při odchodu z Čech ubližováno nebylo a aby jich žádný k stálému přebývání k sobě nepřijímal. V Augšpurce, 14. dubna 1559.
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 423 Verkaufung irer Gueter in Prag zu pleiben vergunt, auf Georgi irn 1559. Abzug nemben solle. Jedoch bewilligen wir aus lautern Gnaden, dass diejenigen beschwängerten Frawen, desgleichen die kranken Personen, so zu solcher Zeit Georgi irer nahenden Gepurt, auch wisslichen Leibskrankheit und Geprechlichait halber je nit abkomben kunnten oder mugen, so lang allda zu Prag bleiben und gelassen werden bis si die Weibsbilder der Geburten und Kindpeten entledigt, sich auch der kranken Personen Gesundhait wider zu Pesserung geschickt haben, alsdann solten si auch fortan aus der Cron Behaim ziehen. Wollten wir Deiner Lieb auf derselben sunlichs Schreiben zu gnediger, väter- licher und entlicher Widerantwort nit pergen, und seind Deiner Lieb in ander Weg mit alln väterlichen Gnadn und Hulden allzeit wolgnaigt. Geben Augsburg den XXI Tag Martii anno oc. LVIIII oc. Arch. místodrž. král. Českého. Missiv. 64., f. 66. 596. Císař Ferdinand posílá synu svému arcikní- 1559. žeti Ferdinandovi mandáty v příčině vypověděn Židů z přivtělených zemí koruny České. V Augšpurce, 4. dubna 1559. Ir Mt. oc. uberschicken der furst. Dt. per Aviso die Nebenmandat in der Cron Behaim incorporirte Land dieselbe an ir Gehör zu ordnen, damit die ausgepotne Judn im Kunigreich kain geferlichen Unterschlaif gebrauchen. Ferdinand oc. Durchleuchtiger oc. Nachdem auf Georgi schierist iczo laufenden Jars die gemaine Judischhait unser Cron Behaim durch unser publicirte General auf stattliche vorgeende Berathschlagung ist ausgeschafft worden, haben wir in die incorporirte iczo gedachts unsers Kunigreichs Lande Nebenmandat und Beuelh an die Haubt- und Amt- leut ausgeen lassen, damit kaine solche ausgeschaffte Juden daselbst bei Verlust Leibs und Guets Unterschleif brauchen, wie Dein Lieb inliegend sunlichen zu vernemben haben, die werden Dein Lieb an ir Gehör zu ordnen furderlichen verschaffen. Wollten wir derselben zu pesser Nachrichtung vaterlich und gnediglich nit verhalten. Geben Augsburg den IIII April anno im LVIIII. Mist. arch. král. Česk. Missiven 64., fol. 82. 597. Císař Ferdinand I. hejtmanu markrabství 1559. Moravského Zdeňkovi z Waldsteina, aby Židům při odchodu z Čech ubližováno nebylo a aby jich žádný k stálému přebývání k sobě nepřijímal. V Augšpurce, 14. dubna 1559.
Strana 424
424 K HISTORII ŽIDŮ Hejtmanu markrabstvie Moravského. Ferdinand oc. Urozený, věrný náš milý! Jakož bez pochyby o fom dobrú vědomost máš, že jsme LVII° léta jminulého při času sv. Barto- loměje všem Židóm, kteříž v královstvie našem Českém jsou a obcují, z hodných, uznalých a slušných v mandatích a odevřených listech našich vyšlých obšírně položených a oznámených příčin gleit jich, kterýž jsme jim léta jminulého (když sou podlí snešení a zavření sněmovního, kterýž tehdaž na hradě našem Pražském při přítomnosti osoby naší držán byl, ze všeho království vypovědíni byli) na veliké ponížené a plačtivé prosby jejich i také přímluvy, kteréž sou se k nám za ně dály, připovídajíc, že se chtějí všelijak dobře a chvalitebně cho- vati, dáti ráčili, vypověděli a jim přístně poručili, aby se všickni oso- bami i statky svými z královstvie našeho Českého i z zemí k němu příslušejících ode dne jim napřed věděti daného v plném roce pořád zběhlém podlí znění gleitu jich konečně vystěhovali. Na kterýžto vy- měření jistý čas jsme jim po tom ještě až do svatého Jiří nyní příštího gleit a lhůtu přidati ráčili, tak a na ten zpuosob, aby dluhy své vy- upomínati a jich se podlí náležitosti dosuzovati a zase od sebe křesťa- nóm, komuž co povinni jsou, zadosti učiniti a jim zaplatiti mohli, a víceji dluhuov Židé křesťanóm a křesťané Židóm přes svrchu dotčený čas svatého Jiří aby nečinili, neb že těch jedni druhým podlí předešlých mandátuov našich platiti povinni nebudou a nemají. I poněvadž pak dotčení Židé z královstvie našeho Českého a z zemí k němu příslu- šejících při svatém Jiří nyní příštím v gleitu našem císařském stěho- vati se budou, poroučímeť, aby o tom z ouřadu svého hejtmanského, všem stavóm a poddaným našim v markrabstvie Moravském listy svými odevřenými oznámil a na místě našem poručil, aby všichni i jeden každý z nich sami na ně nesáhali, ani žádné škody a překážky v tom ven z země stěhování pod nižádným vymyšleným zpuosobem jim ne- činili, aniž komukoli činiti dopouštěli, aby se pokojně a bezpečně z krá- lovstvie našeho Českého a z zemí k němu příslušejících odebrati mohli. A proti tomu zase aby nižádný obyvatel vejš dotčeného markrabstvie našeho Moravského žádného z týchž Židuov, kteříž se tak z Čech stě- hovati budú, nepřijímal, pod sebú netrpěl a nepřechovával pod jistým trestáním naším císařským, ač by se kdo toho dopustil; a jestliže by také kterýž z Židuov buď jeden nebo víc osob mimo jistú jim učiněnú zápověď naši a čas uložený svatý Jiří nejprv příští v markrabstvie našem Moravském nebo v jiných zemích k království Českému ná- ležejících postižen byl, ten každý dostatečně trestán býti má. O čemž aby nám, jestližeby se kdo z Židuov tak nezachoval, nemeškaje ozná- mil. Kdež věda v tom jistú a konečnú vuoli naši býti tak se zachove 1559.
424 K HISTORII ŽIDŮ Hejtmanu markrabstvie Moravského. Ferdinand oc. Urozený, věrný náš milý! Jakož bez pochyby o fom dobrú vědomost máš, že jsme LVII° léta jminulého při času sv. Barto- loměje všem Židóm, kteříž v královstvie našem Českém jsou a obcují, z hodných, uznalých a slušných v mandatích a odevřených listech našich vyšlých obšírně položených a oznámených příčin gleit jich, kterýž jsme jim léta jminulého (když sou podlí snešení a zavření sněmovního, kterýž tehdaž na hradě našem Pražském při přítomnosti osoby naší držán byl, ze všeho království vypovědíni byli) na veliké ponížené a plačtivé prosby jejich i také přímluvy, kteréž sou se k nám za ně dály, připovídajíc, že se chtějí všelijak dobře a chvalitebně cho- vati, dáti ráčili, vypověděli a jim přístně poručili, aby se všickni oso- bami i statky svými z královstvie našeho Českého i z zemí k němu příslušejících ode dne jim napřed věděti daného v plném roce pořád zběhlém podlí znění gleitu jich konečně vystěhovali. Na kterýžto vy- měření jistý čas jsme jim po tom ještě až do svatého Jiří nyní příštího gleit a lhůtu přidati ráčili, tak a na ten zpuosob, aby dluhy své vy- upomínati a jich se podlí náležitosti dosuzovati a zase od sebe křesťa- nóm, komuž co povinni jsou, zadosti učiniti a jim zaplatiti mohli, a víceji dluhuov Židé křesťanóm a křesťané Židóm přes svrchu dotčený čas svatého Jiří aby nečinili, neb že těch jedni druhým podlí předešlých mandátuov našich platiti povinni nebudou a nemají. I poněvadž pak dotčení Židé z královstvie našeho Českého a z zemí k němu příslu- šejících při svatém Jiří nyní příštím v gleitu našem císařském stěho- vati se budou, poroučímeť, aby o tom z ouřadu svého hejtmanského, všem stavóm a poddaným našim v markrabstvie Moravském listy svými odevřenými oznámil a na místě našem poručil, aby všichni i jeden každý z nich sami na ně nesáhali, ani žádné škody a překážky v tom ven z země stěhování pod nižádným vymyšleným zpuosobem jim ne- činili, aniž komukoli činiti dopouštěli, aby se pokojně a bezpečně z krá- lovstvie našeho Českého a z zemí k němu příslušejících odebrati mohli. A proti tomu zase aby nižádný obyvatel vejš dotčeného markrabstvie našeho Moravského žádného z týchž Židuov, kteříž se tak z Čech stě- hovati budú, nepřijímal, pod sebú netrpěl a nepřechovával pod jistým trestáním naším císařským, ač by se kdo toho dopustil; a jestliže by také kterýž z Židuov buď jeden nebo víc osob mimo jistú jim učiněnú zápověď naši a čas uložený svatý Jiří nejprv příští v markrabstvie našem Moravském nebo v jiných zemích k království Českému ná- ležejících postižen byl, ten každý dostatečně trestán býti má. O čemž aby nám, jestližeby se kdo z Židuov tak nezachoval, nemeškaje ozná- mil. Kdež věda v tom jistú a konečnú vuoli naši býti tak se zachove 1559.
Strana 425
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 425 jináče nečiníce. Dán v Augšpurce v pátek před nedělí Jubilate léta 1559. oc. LIX. Místodrž. arch. král. Česk. Missiven 62., f. 121. 598. Prohlášení císaře Ferdinanda, zaslané do 1559. Slezska a Lužice, aby Židům, kteříž ze zemí koruny České při nejblíže příštím sv. Jiří vystěhovati se mají, při jich odchodu ubližováno nebylo a aby jich k stálému přebývání žádný nepřijímal; kteří by pak Židé po tom určeném čase v zemi byli přistiženi, že budou trestáni. V Augšpurce, 14. dubna 1559. General der Juden halber in Schlesien und Lausnicz. Ferdinand oc. Nachdem nach stattlicher eruolgter Peratschlagnus und wolbegrundten Ursachen wir uns entlichen entschlossen auch unser derhalben publicirte General und Mandata in unserm Kunigreich Be- haimb haben ausgeen lassen, die gemain Judischhait, Manns und Weibs- personen, nit ferrer in jeczo gedachter unser Cron Behaimb und in- corporirten Landen zu gedulden, darinnen ire Werbung, Narung, Hand- tierung zu suechen und zu wonen, wie wir inen dann in obgemelten unsern Mandaten derhalben einen entlichen Termin, solich unser Kunig- reich zu meiden und aus dem selbigen zu ziehen, Georgi schierist dies laufenden Jars benennt und angesetzt haben; damit dann wider mer- gedachte unser General kain Petrug gebraucht auch von der Judischhait ainicher Underschleif gesuecht mag werden, sich nit allain in unser Cron Behaim, sonder auch in den incorporirten derselben Landen ferer wider den pestimbten Termin Georgi aufzuhalten: gebieten wir allen und jeden unsern Underthanen in unserm Furstenthumb Ober- und Nider-Schlesien, was Standts, Ampts oder Wesens die sein, soliche aus- geschaffte Judischhait samentlich und sonderlich bei inen nit under- kommen zu lasssn, sonder inen den Pass und Durchzug frei und sicher one ir Verterben, Nachtail und Schaden zu gestatten bei unser schwern Straf und Ungnad. Wo ainich Juden, so wider unser Mandat in aini- cherlai Weis handln, und daruber petreten wurden, die sollen an Leib und Guet gestraft werden. Geben Augsburg den 14. Aprilis anno oc. 1559. In simili in die Furstenthumber, wie der Brauch zu fertigen. In simili: 4 in baide Lausitz. Arch. místodrž. král. Česk. Pat. 59., f. 53. 599. Císař Ferdinand zasílá biskupu Vratislav- 1559. skému a zemským správcům v Horní i Dolní Lužici
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 425 jináče nečiníce. Dán v Augšpurce v pátek před nedělí Jubilate léta 1559. oc. LIX. Místodrž. arch. král. Česk. Missiven 62., f. 121. 598. Prohlášení císaře Ferdinanda, zaslané do 1559. Slezska a Lužice, aby Židům, kteříž ze zemí koruny České při nejblíže příštím sv. Jiří vystěhovati se mají, při jich odchodu ubližováno nebylo a aby jich k stálému přebývání žádný nepřijímal; kteří by pak Židé po tom určeném čase v zemi byli přistiženi, že budou trestáni. V Augšpurce, 14. dubna 1559. General der Juden halber in Schlesien und Lausnicz. Ferdinand oc. Nachdem nach stattlicher eruolgter Peratschlagnus und wolbegrundten Ursachen wir uns entlichen entschlossen auch unser derhalben publicirte General und Mandata in unserm Kunigreich Be- haimb haben ausgeen lassen, die gemain Judischhait, Manns und Weibs- personen, nit ferrer in jeczo gedachter unser Cron Behaimb und in- corporirten Landen zu gedulden, darinnen ire Werbung, Narung, Hand- tierung zu suechen und zu wonen, wie wir inen dann in obgemelten unsern Mandaten derhalben einen entlichen Termin, solich unser Kunig- reich zu meiden und aus dem selbigen zu ziehen, Georgi schierist dies laufenden Jars benennt und angesetzt haben; damit dann wider mer- gedachte unser General kain Petrug gebraucht auch von der Judischhait ainicher Underschleif gesuecht mag werden, sich nit allain in unser Cron Behaim, sonder auch in den incorporirten derselben Landen ferer wider den pestimbten Termin Georgi aufzuhalten: gebieten wir allen und jeden unsern Underthanen in unserm Furstenthumb Ober- und Nider-Schlesien, was Standts, Ampts oder Wesens die sein, soliche aus- geschaffte Judischhait samentlich und sonderlich bei inen nit under- kommen zu lasssn, sonder inen den Pass und Durchzug frei und sicher one ir Verterben, Nachtail und Schaden zu gestatten bei unser schwern Straf und Ungnad. Wo ainich Juden, so wider unser Mandat in aini- cherlai Weis handln, und daruber petreten wurden, die sollen an Leib und Guet gestraft werden. Geben Augsburg den 14. Aprilis anno oc. 1559. In simili in die Furstenthumber, wie der Brauch zu fertigen. In simili: 4 in baide Lausitz. Arch. místodrž. král. Česk. Pat. 59., f. 53. 599. Císař Ferdinand zasílá biskupu Vratislav- 1559. skému a zemským správcům v Horní i Dolní Lužici
Strana 426
426 K HISTORII ŽIDŮ 1559. mandáty v příčině vypovědění Židů. V Augšpurce, 14. dubna 1559. (Něm.) Arch. míst. král. Českého. Mis. 64, fol. 83. 1559. 600. Císař a král Ferdinand oznamuje mandáty po krajích rozeslanými, že některým Židům (v li- stině jmenovaným), kteříž s jinými z království jsou vypovědíni, prodloužil pobyt jich do roka, aby dluhy zvyupomínati, domy prodati a bezpečně po- tom odjíti mohli. V Augšpurce, 9. května 1559. 14. mandátů do všech krajuov království Českého, že se některým Židóm zejména poznamenaným příročí dává, aby v království Českém své věci vy- říditi a domy své prodati mohli. Ferdinand oc. Urozeným, statečným, slovutným, opatrným pá- nóm, rytířóm, vladykám a městóm i jiným obyvatelóm a poddaným našim ze všech stavuov kraje N., věrným našim milým. Milost naši císařskú a všecko dobré vzkazujem. Věrní milí! Jakož o tom všichni vuobec vědomost máte, že jsme starších i jiných všech Židuov v mě- stech našich Pražských i ve všem království našem Českém obývajících z hodných a slušných příčin z téhož království našeho Českého a ze všech zemí k němu příslušejících skrze mandáty a listy naše odevřené vypověděti ráčili, jakž pak čas jich o sv. Jiří nyní jminulým jest vyšel, a oni Židé na větším díle již se vystěhovali. I věděti vám dáváme, že dotčení Židé v času jim od nás předešle vyměřeném dluhuov svých na křesťanech, kteréž mají, nikterakž odbyti a domy své prodati a zpeněžiti i také od sebe křesťaném zadost učiniti nemohli, a protož jsme z hodných příčin dole psaným osobám Židóm Pražským a v kra- jích království Českého obývajícím gleitu našeho císařského, aby všecky své a jich Židuov dluohy zvyupomínati a proti tomu, komu co dluožni zuostali, zaplatiti a domy své prodati a zpeněžiti a potom odtud bez- pečně se odebrati a tak z království Českého vykořeněni býti mohli, do roka pořád zběhlého od datum listu tohoto přidati ráčili, totiž Pražským dvanácti Židuom: rabí Mistru Hoškovi, item Mosslovi, item Enochovi, item Izraelovi Munkovi, item Kolmanovi, item Lazarovi sto- laři, item Nasenovi, item Zachariášovi, item Ezaiašovi, item Izákovi Markovému synu nejstaršímu, item Izraelovi, Šalomúnovi a Hyršovi z Pardubic, item v kraji Čáslavském Jakubovi Trestlovi a Ozarovi Židóm, v kraji Boleslavském Samuelovi starému kramáři, v kraji Prachenském Josefovi z Březnice a Šalomounovi a Lvovi Židu v Tachově, v kraji Žateckém Mayrovi Keykovi v Mašťově, v kraji Plzenském Izákovi Židu na Boru, v kraji Kouřimském Mayrovi Židu v Brandejse, v kraji
426 K HISTORII ŽIDŮ 1559. mandáty v příčině vypovědění Židů. V Augšpurce, 14. dubna 1559. (Něm.) Arch. míst. král. Českého. Mis. 64, fol. 83. 1559. 600. Císař a král Ferdinand oznamuje mandáty po krajích rozeslanými, že některým Židům (v li- stině jmenovaným), kteříž s jinými z království jsou vypovědíni, prodloužil pobyt jich do roka, aby dluhy zvyupomínati, domy prodati a bezpečně po- tom odjíti mohli. V Augšpurce, 9. května 1559. 14. mandátů do všech krajuov království Českého, že se některým Židóm zejména poznamenaným příročí dává, aby v království Českém své věci vy- říditi a domy své prodati mohli. Ferdinand oc. Urozeným, statečným, slovutným, opatrným pá- nóm, rytířóm, vladykám a městóm i jiným obyvatelóm a poddaným našim ze všech stavuov kraje N., věrným našim milým. Milost naši císařskú a všecko dobré vzkazujem. Věrní milí! Jakož o tom všichni vuobec vědomost máte, že jsme starších i jiných všech Židuov v mě- stech našich Pražských i ve všem království našem Českém obývajících z hodných a slušných příčin z téhož království našeho Českého a ze všech zemí k němu příslušejících skrze mandáty a listy naše odevřené vypověděti ráčili, jakž pak čas jich o sv. Jiří nyní jminulým jest vyšel, a oni Židé na větším díle již se vystěhovali. I věděti vám dáváme, že dotčení Židé v času jim od nás předešle vyměřeném dluhuov svých na křesťanech, kteréž mají, nikterakž odbyti a domy své prodati a zpeněžiti i také od sebe křesťaném zadost učiniti nemohli, a protož jsme z hodných příčin dole psaným osobám Židóm Pražským a v kra- jích království Českého obývajícím gleitu našeho císařského, aby všecky své a jich Židuov dluohy zvyupomínati a proti tomu, komu co dluožni zuostali, zaplatiti a domy své prodati a zpeněžiti a potom odtud bez- pečně se odebrati a tak z království Českého vykořeněni býti mohli, do roka pořád zběhlého od datum listu tohoto přidati ráčili, totiž Pražským dvanácti Židuom: rabí Mistru Hoškovi, item Mosslovi, item Enochovi, item Izraelovi Munkovi, item Kolmanovi, item Lazarovi sto- laři, item Nasenovi, item Zachariášovi, item Ezaiašovi, item Izákovi Markovému synu nejstaršímu, item Izraelovi, Šalomúnovi a Hyršovi z Pardubic, item v kraji Čáslavském Jakubovi Trestlovi a Ozarovi Židóm, v kraji Boleslavském Samuelovi starému kramáři, v kraji Prachenském Josefovi z Březnice a Šalomounovi a Lvovi Židu v Tachově, v kraji Žateckém Mayrovi Keykovi v Mašťově, v kraji Plzenském Izákovi Židu na Boru, v kraji Kouřimském Mayrovi Židu v Brandejse, v kraji
Strana 427
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 427 Slánském Jakubovi Lazarovému synu, v kraji Bechynském Izákovi 1559. Drachslerovi, v kraji Vltavském Enochovi Abrahamovému synu, v kraji Chrudimském Jakubovi Ryšlavému za Pardubicemi, v kraji Hradeckém Josefovi Koczovému synu, v Lichtnštatu Šmogovi Židu, v kraji Rakov- nickém Ottovi Hallerovi sklenáři, i těm všem, kteříž ouřady židovské mají a bez nich býti nemohú, jakž jest o tom nejjasnějšímu knížeti Ferdinandovi, arciknížeti Rakouskému, synu našemu nejmilejšímu, Jeho Lásce od nás poručeno, a Jeho Láska již to na díle nařídil a nařídí, jakž pak gleit a bezpečenství naše týmž Židóm nyní dané v sobě šířeji obsahuje a zavírá. Protož vám všem i jednomu každému zvláště poroučieme přika- zujíc, abyšte dotčené Židy při gleitu a bezpečenství našem jim daným jměli, drželi a neporušitedlně zachovali, žádných jim v tom překážek nečiníce ani komu jinému činiti dopouštějíce pod uvarováním hněvu a nemilosti naší císařské i skutečného trestání; neb vejš psaní Židé všichni od nás poručení sobě dané mají, aby po vyjití vejš psaného času z krá- lovství našeho Českého a z zemí k němu příslušejících konečně se ode- brali a odtud vystěhovali, jakž o tom mandátové naši předešle vyšlí šířeji svědčí, poroučejíce při tom vám všem obyvateluom, abyšte vejš jmenovaným Židóm k dluohóm jim spravedlivě povinným beze všech odtahuov dopomáhali, a k tomu také poddané své přidrželi, aby jim zaplaceno býti mohlo. Jakož jsme pak i o tom Jeho Lásce synu na- šemu nejmilejšímu milostivě a otcovsky poručiti ráčili, aby Jeho Láska na místě našem nad tím tak ruku držel, aby se tomu všemu poručení našemu zadost stalo. Kdež věda vy v tom jistú a konečnú vuoli naši býti, tak se zachovejte jináče nečiníce. Dán v městě našem a říšském Augšpurce v outerý po neděli Exaudi léta oc. LIX°. V týž den 1559 vydán gleit »na duplatě« osobám židovským v listině shora vyjmenovaným, přidána však ještě jména: Bonnovi Lintenhainovi a Mejžíšovi knihaři, vrátným, Jakubovi, který čepce prodává, Mojžíšovi Munkovi, Šalomúnovi Ryklovi, Zelikmanovi Bieczkovi, Izákovi z Staré školy, Chaynovi Kykulovi, Izrae- lovi Chomutovskému a Judovi Heřmanovému synu, vše hlásným a po- nocným, item Mojžíšovi Presnicovi, školníkovi, Izaiášovi Munkovi kan- toru, Jakubovi Izákovému synu, kterýž děti obřezuje, Jakubovi řezní- kovi, Munovi a Lazarovi Mojžíše lékaře zeťuóm, špitelmistrům, Wol- fovi Židu, kterýž hovada zařezuje, Jakubovi z Pardubic hrobaři, Mar- kusovi Heřmanovému synu lazebníku, Samuelovi Portugalovi služebníku starších Židů a Regině židovce Taucharové. Místodrž. archiv kr. Českého. Kais. Befehle v. J. 1551—60. Sv. 50, fol. 199 v.
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 427 Slánském Jakubovi Lazarovému synu, v kraji Bechynském Izákovi 1559. Drachslerovi, v kraji Vltavském Enochovi Abrahamovému synu, v kraji Chrudimském Jakubovi Ryšlavému za Pardubicemi, v kraji Hradeckém Josefovi Koczovému synu, v Lichtnštatu Šmogovi Židu, v kraji Rakov- nickém Ottovi Hallerovi sklenáři, i těm všem, kteříž ouřady židovské mají a bez nich býti nemohú, jakž jest o tom nejjasnějšímu knížeti Ferdinandovi, arciknížeti Rakouskému, synu našemu nejmilejšímu, Jeho Lásce od nás poručeno, a Jeho Láska již to na díle nařídil a nařídí, jakž pak gleit a bezpečenství naše týmž Židóm nyní dané v sobě šířeji obsahuje a zavírá. Protož vám všem i jednomu každému zvláště poroučieme přika- zujíc, abyšte dotčené Židy při gleitu a bezpečenství našem jim daným jměli, drželi a neporušitedlně zachovali, žádných jim v tom překážek nečiníce ani komu jinému činiti dopouštějíce pod uvarováním hněvu a nemilosti naší císařské i skutečného trestání; neb vejš psaní Židé všichni od nás poručení sobě dané mají, aby po vyjití vejš psaného času z krá- lovství našeho Českého a z zemí k němu příslušejících konečně se ode- brali a odtud vystěhovali, jakž o tom mandátové naši předešle vyšlí šířeji svědčí, poroučejíce při tom vám všem obyvateluom, abyšte vejš jmenovaným Židóm k dluohóm jim spravedlivě povinným beze všech odtahuov dopomáhali, a k tomu také poddané své přidrželi, aby jim zaplaceno býti mohlo. Jakož jsme pak i o tom Jeho Lásce synu na- šemu nejmilejšímu milostivě a otcovsky poručiti ráčili, aby Jeho Láska na místě našem nad tím tak ruku držel, aby se tomu všemu poručení našemu zadost stalo. Kdež věda vy v tom jistú a konečnú vuoli naši býti, tak se zachovejte jináče nečiníce. Dán v městě našem a říšském Augšpurce v outerý po neděli Exaudi léta oc. LIX°. V týž den 1559 vydán gleit »na duplatě« osobám židovským v listině shora vyjmenovaným, přidána však ještě jména: Bonnovi Lintenhainovi a Mejžíšovi knihaři, vrátným, Jakubovi, který čepce prodává, Mojžíšovi Munkovi, Šalomúnovi Ryklovi, Zelikmanovi Bieczkovi, Izákovi z Staré školy, Chaynovi Kykulovi, Izrae- lovi Chomutovskému a Judovi Heřmanovému synu, vše hlásným a po- nocným, item Mojžíšovi Presnicovi, školníkovi, Izaiášovi Munkovi kan- toru, Jakubovi Izákovému synu, kterýž děti obřezuje, Jakubovi řezní- kovi, Munovi a Lazarovi Mojžíše lékaře zeťuóm, špitelmistrům, Wol- fovi Židu, kterýž hovada zařezuje, Jakubovi z Pardubic hrobaři, Mar- kusovi Heřmanovému synu lazebníku, Samuelovi Portugalovi služebníku starších Židů a Regině židovce Taucharové. Místodrž. archiv kr. Českého. Kais. Befehle v. J. 1551—60. Sv. 50, fol. 199 v.
Strana 428
428 K HISTORII ŽIDU 601. Ferdinand I. arciknížeti Ferdinandovi za- sílá 14 mandátů k rozeslání po krajích, že některým Židům prodloužena lhůta k zůstání v království; ustanovuje co má se státi s Židy nemocnými a že ještě čtyřem dovoluje se také v Čechách zůstati. V Augšpurce, 10. května 1559. Ferdinand oc. Nejjasnější kníže oc Všemu tomu, co jsi nám Tvá Láska tu věc opatřil, jsme vyrozuměti ráčili, a předkem teď Tvé Lásce čtrnáct mandátuov odevřených do krajuov královstvie Českého z strany týchž Židuov, aby do roka pořád zběhlého tu zuostati a jiných Židuov (kteříž se již z královstvie Českého odebrali) dluhy vyupomínati i kře sťanóm od sebe učiniti a domy své prodati a zpeněžiti mohli, posílati ráčíme, tolikéž i gleit týmž Židóm, kterýž Tvá Láska jim dodati a listy odevřené po krajích rozeslati poručiti bude moci. Z strany pak osob nemocných ty aby se tak jakž Tvá Láska v instrukci jim poručil, za- chovaly. Což se těch osob, kteréž nikdež ven z města na polích ne- byly, dotejče, Tvá Láska se na to gruntovně vyptati dej, jestliže by tak nemocny a věku sešlého byly, že by se odtud odebrati nemohly, tehdy Tvá Láska jakž i s oněmi strpení měj, až by zase ke zdraví při- jíti mohly. Které pak osoby pro dluhy sedí, poněvadž křesťané Zidóm právi býti mají, tedy jest slušné, aby ony také křesťanóm od sebe uči- nily a jim zaplatily. A protož Tvá Láska ty, kteříž tak sedí, podlí práva k tomu přidržeti dej, aby křesťanóm zaplatili. Nad to i vejše hejtmanu Staroměstskému a Novoměstskému Tvá Láska poruč, aby v to sami nahlídli, tak aby od nich bez potřeby záplatou potahováni nebyli. Naposledy kdež Tvá Láska nám osoby na ceduli poznamenané, bez kterýchž by Židé býti nemohli a Tvé Lásce je podali, posílá, v to sme bedlivě nahlídli, a hned neráčíme nižádné potřeby toho znáti, proč by mimo předešlé osoby tak veliký počet tu zuostati měl, nýbrž to uznávati ráčíme, že jest Židuov ten oumysl, aby pod tím zpuosobem tu zuostati mohli. I aby v té věci rovnost zachována byla, Tvé Lásce milostivě a otcovsky poroučeti ráčíme, aby Tvá Láska týmž osobám tolikéž jako jiným poručil, aby se pryč odebraly, kromě těchto čtyř osob, kteréž se nám vidí, že mušejí jich potřebovati a bez nich že býti nemohou, totiž Jakub Izáků syn, kterýž děti obřezuje, Jakub řezník, item Jakub z Pardubic, hrobař, a Regina židovka Taucherin. Ty čtyry osoby budou moci tolikéž jako jiní Židé do roka pořád zběhlého tu v Praze zuostati. Toho jsme Tvé Lásky, kteréž vší otcovskú láskú ná- chylni jsme, milostivě a otcovsky tejna učiniti neráčili. Dán ut supra. [v Augšpurce v středu po božím Vstoupení léta oc. LIX.] 1559. Arch. místodrž. král. Českého. Missiven 62., f. 129.
428 K HISTORII ŽIDU 601. Ferdinand I. arciknížeti Ferdinandovi za- sílá 14 mandátů k rozeslání po krajích, že některým Židům prodloužena lhůta k zůstání v království; ustanovuje co má se státi s Židy nemocnými a že ještě čtyřem dovoluje se také v Čechách zůstati. V Augšpurce, 10. května 1559. Ferdinand oc. Nejjasnější kníže oc Všemu tomu, co jsi nám Tvá Láska tu věc opatřil, jsme vyrozuměti ráčili, a předkem teď Tvé Lásce čtrnáct mandátuov odevřených do krajuov královstvie Českého z strany týchž Židuov, aby do roka pořád zběhlého tu zuostati a jiných Židuov (kteříž se již z královstvie Českého odebrali) dluhy vyupomínati i kře sťanóm od sebe učiniti a domy své prodati a zpeněžiti mohli, posílati ráčíme, tolikéž i gleit týmž Židóm, kterýž Tvá Láska jim dodati a listy odevřené po krajích rozeslati poručiti bude moci. Z strany pak osob nemocných ty aby se tak jakž Tvá Láska v instrukci jim poručil, za- chovaly. Což se těch osob, kteréž nikdež ven z města na polích ne- byly, dotejče, Tvá Láska se na to gruntovně vyptati dej, jestliže by tak nemocny a věku sešlého byly, že by se odtud odebrati nemohly, tehdy Tvá Láska jakž i s oněmi strpení měj, až by zase ke zdraví při- jíti mohly. Které pak osoby pro dluhy sedí, poněvadž křesťané Zidóm právi býti mají, tedy jest slušné, aby ony také křesťanóm od sebe uči- nily a jim zaplatily. A protož Tvá Láska ty, kteříž tak sedí, podlí práva k tomu přidržeti dej, aby křesťanóm zaplatili. Nad to i vejše hejtmanu Staroměstskému a Novoměstskému Tvá Láska poruč, aby v to sami nahlídli, tak aby od nich bez potřeby záplatou potahováni nebyli. Naposledy kdež Tvá Láska nám osoby na ceduli poznamenané, bez kterýchž by Židé býti nemohli a Tvé Lásce je podali, posílá, v to sme bedlivě nahlídli, a hned neráčíme nižádné potřeby toho znáti, proč by mimo předešlé osoby tak veliký počet tu zuostati měl, nýbrž to uznávati ráčíme, že jest Židuov ten oumysl, aby pod tím zpuosobem tu zuostati mohli. I aby v té věci rovnost zachována byla, Tvé Lásce milostivě a otcovsky poroučeti ráčíme, aby Tvá Láska týmž osobám tolikéž jako jiným poručil, aby se pryč odebraly, kromě těchto čtyř osob, kteréž se nám vidí, že mušejí jich potřebovati a bez nich že býti nemohou, totiž Jakub Izáků syn, kterýž děti obřezuje, Jakub řezník, item Jakub z Pardubic, hrobař, a Regina židovka Taucherin. Ty čtyry osoby budou moci tolikéž jako jiní Židé do roka pořád zběhlého tu v Praze zuostati. Toho jsme Tvé Lásky, kteréž vší otcovskú láskú ná- chylni jsme, milostivě a otcovsky tejna učiniti neráčili. Dán ut supra. [v Augšpurce v středu po božím Vstoupení léta oc. LIX.] 1559. Arch. místodrž. král. Českého. Missiven 62., f. 129.
Strana 429
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 429 602. Ferdinand I. arciknížeti Ferdinandovi, že 1559. k jeho přímluvě ještě některým Židům pobyt k zů- stání v království Českém prodloužil. V Augšpurce, 31. května 1559. Ferdinand oc. Nejjasnější kníže, synu náš nejmilejší! Psaní Tvé Lásky, kteréž nám Tvá Láska z strany ostatních Židuov, kteříž ouřady mají a bez nich býti nemohú, jakž je nám Tvá Láska předešle pozna- menané odeslal, obšírnými slovy činí, aby do toho roku pořád zběhlého spolu s jinými Židy v Praze zuostati mohli, jsme vyrozuměti ráčili. I ač věděti ráčíme, že to toliko obmysl týchž Židuov jest a tak mnoho hlásných a k jiným ouřadóm osob nepotřebují, však aby vždy své věci tím lípe opatrovati, vyříditi a na místě postaviti a po vyjití toho roku konečně odebrati se mohli, ráčíme i k tomu na přímluvu Tvé Lásky povolovati, jakž nám Tvá Láska píše, aby ty osoby ostatní, kteréž ou- řady mají, s jinými Židy, jakž vejš dotčeno, za ten rok tu zuostaly. Jakž pak Tvé Lásce gleit jich, v kterémž se všecky ty osoby židovské zejména jmenují, posílati ráčíme, kterýž Tvá Láska jim dodati poručiti bude moci. Než mandátuov, kteréž po krajích jíti mají, obnovovati po- třebí není, poněvadž se i na ty osoby vztahují, kteréž ouřady mají, protož je Tvá Láska muože poručiti po krajích ihned rozeslati. Toho jsme Tvé Lásce milostivě a otcovsky tejna učiniti neráčili a Tvé Lásce vždycky otcovskú láskú náchylni jsme. Dán v Augšpurce v středu po božím Těle léta oc. LIX. Místodrž. arch. král. Českého. Miss. Sv. 6., f. 133. 603. Císař Ferdinand dává Židu Josefovi z Prahy 1559. t. č. v Mantově bydlícímu gleit do Čech na tři měsíce. V Augšpurce 29. července 1559. Gleit před mocí ku právu Josefovi Židu z Prahy nyní v Mantue bydlejícímu. My Ferdinand oc. Oznamujem tímto listem všem, že jsme z příčin hodných a na mnohé přímluvy Josefovi, Židu, aby své věci v Čechách vyříditi mohl, gleit náš svobodný a bezpečný dáti ráčili a tímto listem s dobrým rozmyslem, naším jistým vědomím, mocí královskú v Ce- chách dáváme, chtíce tomu, aby při témž gleitu od každého zachován byl bez přerušení; kterýžto gleit jemu Josefovi Židu od datum listu tohoto za tři měsíce pořad zběhlé státi a trvati má a nic dále. Protož přikazujem oc. Tomu na svědomí oc. Dán v městě našem a říšském v Augšpurce v sobotu po svatém Jakubu apoštolu Božím léta LIX°. Místodrž. arch. král. Českého. Cop. 50., f. 201.
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 429 602. Ferdinand I. arciknížeti Ferdinandovi, že 1559. k jeho přímluvě ještě některým Židům pobyt k zů- stání v království Českém prodloužil. V Augšpurce, 31. května 1559. Ferdinand oc. Nejjasnější kníže, synu náš nejmilejší! Psaní Tvé Lásky, kteréž nám Tvá Láska z strany ostatních Židuov, kteříž ouřady mají a bez nich býti nemohú, jakž je nám Tvá Láska předešle pozna- menané odeslal, obšírnými slovy činí, aby do toho roku pořád zběhlého spolu s jinými Židy v Praze zuostati mohli, jsme vyrozuměti ráčili. I ač věděti ráčíme, že to toliko obmysl týchž Židuov jest a tak mnoho hlásných a k jiným ouřadóm osob nepotřebují, však aby vždy své věci tím lípe opatrovati, vyříditi a na místě postaviti a po vyjití toho roku konečně odebrati se mohli, ráčíme i k tomu na přímluvu Tvé Lásky povolovati, jakž nám Tvá Láska píše, aby ty osoby ostatní, kteréž ou- řady mají, s jinými Židy, jakž vejš dotčeno, za ten rok tu zuostaly. Jakž pak Tvé Lásce gleit jich, v kterémž se všecky ty osoby židovské zejména jmenují, posílati ráčíme, kterýž Tvá Láska jim dodati poručiti bude moci. Než mandátuov, kteréž po krajích jíti mají, obnovovati po- třebí není, poněvadž se i na ty osoby vztahují, kteréž ouřady mají, protož je Tvá Láska muože poručiti po krajích ihned rozeslati. Toho jsme Tvé Lásce milostivě a otcovsky tejna učiniti neráčili a Tvé Lásce vždycky otcovskú láskú náchylni jsme. Dán v Augšpurce v středu po božím Těle léta oc. LIX. Místodrž. arch. král. Českého. Miss. Sv. 6., f. 133. 603. Císař Ferdinand dává Židu Josefovi z Prahy 1559. t. č. v Mantově bydlícímu gleit do Čech na tři měsíce. V Augšpurce 29. července 1559. Gleit před mocí ku právu Josefovi Židu z Prahy nyní v Mantue bydlejícímu. My Ferdinand oc. Oznamujem tímto listem všem, že jsme z příčin hodných a na mnohé přímluvy Josefovi, Židu, aby své věci v Čechách vyříditi mohl, gleit náš svobodný a bezpečný dáti ráčili a tímto listem s dobrým rozmyslem, naším jistým vědomím, mocí královskú v Ce- chách dáváme, chtíce tomu, aby při témž gleitu od každého zachován byl bez přerušení; kterýžto gleit jemu Josefovi Židu od datum listu tohoto za tři měsíce pořad zběhlé státi a trvati má a nic dále. Protož přikazujem oc. Tomu na svědomí oc. Dán v městě našem a říšském v Augšpurce v sobotu po svatém Jakubu apoštolu Božím léta LIX°. Místodrž. arch. král. Českého. Cop. 50., f. 201.
Strana 430
430 K HISTORII ŽIDŮ 1559. 604. Usnešení rady města Litoměřic. 4. srpna 1559. Páni starší obecní jsouce obesláni na rathouze byli, a toto jest jednáno: aby kvitancí židovské, jak domy prodávali, klenoty i peníze z rathouzu i od osob v tu bouřku zase vyzdvihovali, to všecko, aby zvidirováno bylo. 1559. Arch. města Litoměřic. Protokol radní 1555—64, fol. 11z. 605. Ferdinand I. arciknížeti Ferdinandovi, že k přímluvě jeho ještě některým Židům lhůtu k vy- stěhování z Čech prodloužil. Ve Vídni, 13. října 1559. Ferdinand oc. Nejjasnější kníže! oc. Všemu tomu, co se těch Židuov, kteří se až posavad podlí poručení a mandátuov našich vyšlých z Čech nevystěhovali, jakž psaní Tvé Lásky o tom šířeji svědčí, jsme vyrozuměti ráčili. I ač bychom k nim podlí týchž mandátuov našich trestáním přikročiti dáti mohli, však poněvadž jiným Židóm, kteříž jsou se již vystěhovali, takové příhody, jakž Tvá Láska nám oznamuje, se staly, že někteří zmordováni a někteří obloupeni jsou, což bychom jistě bez trestání slušného, kdybychom o takových zločincích vědomost jmíti mohli, nechati neráčili, ráčíme k tomu milostivě povolovati, aby ti Židé, zvláště pak, poněvadž mnozí z nich ohněm velikú škodu vzali, s těmi, kteříž od nás do sv. Jiří gleit mají, do toho času a nic dále v Praze a tu v Čechách zuostati a potom se houfem pospolu vystě- hovati mohli. Však při tom Tvé Lásce milostivě a otcovsky porou- číme, aby Tvá Láska pilný pozor na to měl, aby žádný z těch Židuov, kteříž jsou se již vystěhovali, se zase do Čech nenavrátil a té milosti, kterúž těmto ostatním činiti ráčíme, snad také užíti chtěl, jakž pak Tvá Láska dobře věděti bude, jak to naříditi. Toho jsme Tvé Lásky (jsouc Tvé Lásce otcovskú láskú vždycky náchylni) tejna učiniti ne- ráčili. Dán v Vídni v pátek po sv. Diviši léta oc. LIX. Místodržitelský arch. král. Česk. Miss. Sv. 6., f. 164. 1559. 606. Litoměřičtí arciknížeti Ferdinandovi, že doptati se nemohli na osoby, které vzbouření proti Židům začaly, a oznamují, jaká opatření v příčině té byla učiněna, i prosí, aby při výpovědi již stalé za- chováni byli. 19. listopadu 1559. Nejmilostivější arcikníže a pane, pane náš nejmilostivější! oc. Jakož V. arcikn. Mt. na prosbu Židův ráčili ste nám rozkázati, aby- chom při starších a obyvatelích našich, kteříž ještě od toho pozdvižení a obloupení Židův živí pozůstali jsou, se vyptali, kteří jsou původové
430 K HISTORII ŽIDŮ 1559. 604. Usnešení rady města Litoměřic. 4. srpna 1559. Páni starší obecní jsouce obesláni na rathouze byli, a toto jest jednáno: aby kvitancí židovské, jak domy prodávali, klenoty i peníze z rathouzu i od osob v tu bouřku zase vyzdvihovali, to všecko, aby zvidirováno bylo. 1559. Arch. města Litoměřic. Protokol radní 1555—64, fol. 11z. 605. Ferdinand I. arciknížeti Ferdinandovi, že k přímluvě jeho ještě některým Židům lhůtu k vy- stěhování z Čech prodloužil. Ve Vídni, 13. října 1559. Ferdinand oc. Nejjasnější kníže! oc. Všemu tomu, co se těch Židuov, kteří se až posavad podlí poručení a mandátuov našich vyšlých z Čech nevystěhovali, jakž psaní Tvé Lásky o tom šířeji svědčí, jsme vyrozuměti ráčili. I ač bychom k nim podlí týchž mandátuov našich trestáním přikročiti dáti mohli, však poněvadž jiným Židóm, kteříž jsou se již vystěhovali, takové příhody, jakž Tvá Láska nám oznamuje, se staly, že někteří zmordováni a někteří obloupeni jsou, což bychom jistě bez trestání slušného, kdybychom o takových zločincích vědomost jmíti mohli, nechati neráčili, ráčíme k tomu milostivě povolovati, aby ti Židé, zvláště pak, poněvadž mnozí z nich ohněm velikú škodu vzali, s těmi, kteříž od nás do sv. Jiří gleit mají, do toho času a nic dále v Praze a tu v Čechách zuostati a potom se houfem pospolu vystě- hovati mohli. Však při tom Tvé Lásce milostivě a otcovsky porou- číme, aby Tvá Láska pilný pozor na to měl, aby žádný z těch Židuov, kteříž jsou se již vystěhovali, se zase do Čech nenavrátil a té milosti, kterúž těmto ostatním činiti ráčíme, snad také užíti chtěl, jakž pak Tvá Láska dobře věděti bude, jak to naříditi. Toho jsme Tvé Lásky (jsouc Tvé Lásce otcovskú láskú vždycky náchylni) tejna učiniti ne- ráčili. Dán v Vídni v pátek po sv. Diviši léta oc. LIX. Místodržitelský arch. král. Česk. Miss. Sv. 6., f. 164. 1559. 606. Litoměřičtí arciknížeti Ferdinandovi, že doptati se nemohli na osoby, které vzbouření proti Židům začaly, a oznamují, jaká opatření v příčině té byla učiněna, i prosí, aby při výpovědi již stalé za- chováni byli. 19. listopadu 1559. Nejmilostivější arcikníže a pane, pane náš nejmilostivější! oc. Jakož V. arcikn. Mt. na prosbu Židův ráčili ste nám rozkázati, aby- chom při starších a obyvatelích našich, kteříž ještě od toho pozdvižení a obloupení Židův živí pozůstali jsou, se vyptali, kteří jsou původové
Strana 431
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 431 toho pozdvižení a věci židovské k sobě přijímali: nejmilostivější arci- 1559. kníže! ač vejpověď V. arcikn. Mti s JMtmi nejvyššími pány ouředníky a soudci zemskými, též radami JMti Cské, pána nás všech nejmilosti- vějšího, to v sobě zavírá, že jest nám proti Židům za právo dáno a tou vejpovědí spravedlivou není nám nalezeno, abychom my měli osoby vypra[vojvati a vyhledávati, kdo by a kdeří by v takovém pozdvižení ublížení Židům učinili; než Židům jest nalezeno, uptali-li by se tíž Židé, že by co statků jich ještě za kderú osobú v městě Litoměřicích neb v Žatci se nacházelo, a budou-li chtíti Židé k takové osobě o to hle- děti, toho vůli míti budou, tak jakž táž vejpověď V. arcikn. Mti to v sobě šíře ukazuje a zavírá. Při kderéžto vejpovědi my se vší poní- žeností žádáme zachováni býti podle práva a zřízení zemského, že krále JMti, panští a vladyčtí rozsudkové a vejpovědi předešlé i potomní v své mocnosti zůstati mají Dexvi. My pak šetříce VMti arcikn., pána našeho milostivého, poníženě jakožto věrní poddaní (však tý vejpovědi V. arcikn. Mti my se nestrhujíce ani předešlých vejpovědí, kderéž sou se předešle buď JMtí Cskou anebo na poručení JMti Cské panem pod- komořím mezi námi a Židy staly) tak sme se poslušně a poddaně za- chovali a předkem starší naše obecní, potom i všecku obec města na- šeho Litoměřic před sebe povolavše psaní a poručení V. arcikn. Mti sme přečísti dali, dostatečně se na to vyptávajíce, věděl-li by kdo vo takových lidech, kdeřížby proti Židům pozdvižení učinili a věci jich k sobě přijímali. Nic sme se toho uptati nemohli, neb předešle pan podkomoří z poručení JMti Cské na takové buřiče se ptal a je vyhle- dával, a někdeří jsou zavřeni, někdeří pak mezi těmi pokutami spoku- továni, potom na hrad Pražský mnozí odesláni a tu na jaký způsob propuštěni jsou, o tom my až posavad žádné vědomosti nemáme. K tomu také Židé, co jsou po takových vejpověděch a psaní JMti Cské a schválení vejpovědi pana podkomořího takových pokut a peněz při- jali, z toho ze všeho kvitovali a na tom přestali; a což všecko v té při nejposlednější před V. arcikn. [Mtí] když jsme provedli, jest nám proti Židům za právo dáno v pondělí den sv. Diviše léta tohoto oc. lviiij. A vždy V. Mti arcikn. poníženě prosíme, že nás milostivě při dotčených vejpověděch zůstaviti ráčíte, abychom k dalším outratám a zaneprázd- něním] od těch Židův vedeni nebyli. Toho my se V. arcikn. Mti ve vší poddanosti odsluhovati jakožto věrní poddaní rádi chceme. Datum v neděli po svatém Otmaru na den sv. Alžběty léta lviiij.93) Archiv města Litoměřic. Libri conceptuum. 93) Pokládáme sem některé zprávy z »Geschichte der Stadt Leitmeritz« od Jul. Lipperta: »Ausser den Bürgern von Leitmeritz, den freien Inwohnern und den unterthänigen Ansiedlern gab es noch eine vierte Klasse von Inwohnern,
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 431 toho pozdvižení a věci židovské k sobě přijímali: nejmilostivější arci- 1559. kníže! ač vejpověď V. arcikn. Mti s JMtmi nejvyššími pány ouředníky a soudci zemskými, též radami JMti Cské, pána nás všech nejmilosti- vějšího, to v sobě zavírá, že jest nám proti Židům za právo dáno a tou vejpovědí spravedlivou není nám nalezeno, abychom my měli osoby vypra[vojvati a vyhledávati, kdo by a kdeří by v takovém pozdvižení ublížení Židům učinili; než Židům jest nalezeno, uptali-li by se tíž Židé, že by co statků jich ještě za kderú osobú v městě Litoměřicích neb v Žatci se nacházelo, a budou-li chtíti Židé k takové osobě o to hle- děti, toho vůli míti budou, tak jakž táž vejpověď V. arcikn. Mti to v sobě šíře ukazuje a zavírá. Při kderéžto vejpovědi my se vší poní- žeností žádáme zachováni býti podle práva a zřízení zemského, že krále JMti, panští a vladyčtí rozsudkové a vejpovědi předešlé i potomní v své mocnosti zůstati mají Dexvi. My pak šetříce VMti arcikn., pána našeho milostivého, poníženě jakožto věrní poddaní (však tý vejpovědi V. arcikn. Mti my se nestrhujíce ani předešlých vejpovědí, kderéž sou se předešle buď JMtí Cskou anebo na poručení JMti Cské panem pod- komořím mezi námi a Židy staly) tak sme se poslušně a poddaně za- chovali a předkem starší naše obecní, potom i všecku obec města na- šeho Litoměřic před sebe povolavše psaní a poručení V. arcikn. Mti sme přečísti dali, dostatečně se na to vyptávajíce, věděl-li by kdo vo takových lidech, kdeřížby proti Židům pozdvižení učinili a věci jich k sobě přijímali. Nic sme se toho uptati nemohli, neb předešle pan podkomoří z poručení JMti Cské na takové buřiče se ptal a je vyhle- dával, a někdeří jsou zavřeni, někdeří pak mezi těmi pokutami spoku- továni, potom na hrad Pražský mnozí odesláni a tu na jaký způsob propuštěni jsou, o tom my až posavad žádné vědomosti nemáme. K tomu také Židé, co jsou po takových vejpověděch a psaní JMti Cské a schválení vejpovědi pana podkomořího takových pokut a peněz při- jali, z toho ze všeho kvitovali a na tom přestali; a což všecko v té při nejposlednější před V. arcikn. [Mtí] když jsme provedli, jest nám proti Židům za právo dáno v pondělí den sv. Diviše léta tohoto oc. lviiij. A vždy V. Mti arcikn. poníženě prosíme, že nás milostivě při dotčených vejpověděch zůstaviti ráčíte, abychom k dalším outratám a zaneprázd- něním] od těch Židův vedeni nebyli. Toho my se V. arcikn. Mti ve vší poddanosti odsluhovati jakožto věrní poddaní rádi chceme. Datum v neděli po svatém Otmaru na den sv. Alžběty léta lviiij.93) Archiv města Litoměřic. Libri conceptuum. 93) Pokládáme sem některé zprávy z »Geschichte der Stadt Leitmeritz« od Jul. Lipperta: »Ausser den Bürgern von Leitmeritz, den freien Inwohnern und den unterthänigen Ansiedlern gab es noch eine vierte Klasse von Inwohnern,
Strana 432
432 K HISTORII ŽIDŮ 1559. 607. Zprávy o Židech 1557—1559. Vedlé přísnosti proti Bratřím českým netrvala dlouho nová hor- livost proti Židům, aby z Prahy a odjinud v zemi vypuzeni byli. Dříve než uplynul rok, do kterého dle mandatu roku 1557 měli býti vystě- die in ihrer Art wohl berechtigt und nicht bloss geduldet war, nähmlich die Israeliten. Keine Urkunde zwar nennt uns bestimmt die Zeit, wann die Judenge- meinde in Leitmeritz gegründet wurde. Da wir aber gerade in jenem Jahrhun- derte, in welchem es die böhmischen Städte (und Leitmeritz nicht zuletzt) für das grösste Glück hielten, ein Antijudenprivilegium zu erreichen, da wir grade in die- sem Jahrhunderte eine durchaus consolidierte blühende Judengemeinde mit einer eigenen Gasse und Schule, einem eigenen Kauf- und Badehause daselbst antreffen, so können wir diese nicht als in jener Zeit oder kurz vorher angesiedelt oder gar herbeigerufen ansehen, sondern wir müssen überzeugt sein, dass dieselben bereits vor langer Zeit hierher gekommen waren, wenn auch nicht, wie dies der Fall ist, die Existenz in Leitmeritz in vorhusitischer Zeit urkundlich erwiesen wäre. Ein Fingerzeig zur genauen Feststellung des Zeitpunktes ihrer Ansiedlung ergibt sich zwar aus nichts, doch ist es gar nicht unwahrscheinlich, dass die Ansiedlung der ersten Juden gleichzeitig mit der der ersten Bürger geschah. Beide, Bürger und Juden, standen in Böhmen zum Landesfürsten in einem ähnlichen Verhältnisse, indem beide zu der übrigen Bevölkerung eine Ausnahms- stellung einnahmen und unmittelbar vom Könige abhingen. Verschieden war ihr Verhältniss entschieden darin, dass vom Bürger dem König nur ein vertrags- mässig Festgesetztes gebührte, während dieser den Juden sammt seiner Habe für den ihm gewährten Schutz, betreffend seine Person und sein Eigenthum, für sein Eigen ansah. Eben deshalb bot wieder der den Juden gewährte Schutz ähnliche Vor- theile wie jener des Bürgers und der Jude als Eigen, als »Knecht« der könig- lichen Kammer hatte sich auch deshalb stets dieses Schutzes zu erfreuen. War der Arme auch von einem Theile des Volkes verachtet oder gehasst, so war er doch schon damals den Potentaten unentbehrlich. Wo aber sollte der König seine Kammerknechte besser ansiedeln und sicher schützen können als in seinen Städten? So wissen wir z. B., dass die prager Judengemeinde mindestens ebenso alt ist, wo nicht älter als die Bürgergemeinde daselbst (Tomek Prag I., 28.), und bereits im Jahre 1124 hatte sie dort ihre eigene Synagoge (Cosmas S. 272), ja selbst bei Leitmeritz geschieht eines getauften Juden als in der Nähe sesshaft Erwähnung, ehe sich noch die Existenz der Stadt sicherstellen lässt (1228) (Erben Regest 338.). Dass die Könige aus wohlbegründeten Ursachen die Judengemeinden gern in ihren Städten sahen, beweist unter anderem die Urkunde Karls IV., die die Juden einladet zur Ansiedlung in der neubegründeten Neustadt Prag, indem sie ihnen dieselben Zahlungsfreiheiten und Begünstigungen verheisst, wie den Christen. Nicht anders mag es auch in Leitmeritz geschehen sein, wo sich ursprüng- lich vor der Stadt auf deren nordöstlicher Seite auf der Stelle der jetzigen grossen Dominikanergasse die Judengemeinde ausbreitete (genannt 1411 als »platea Judaeorum« Dresdner St.-Archiv. Orig. Nro. 5549.).
432 K HISTORII ŽIDŮ 1559. 607. Zprávy o Židech 1557—1559. Vedlé přísnosti proti Bratřím českým netrvala dlouho nová hor- livost proti Židům, aby z Prahy a odjinud v zemi vypuzeni byli. Dříve než uplynul rok, do kterého dle mandatu roku 1557 měli býti vystě- die in ihrer Art wohl berechtigt und nicht bloss geduldet war, nähmlich die Israeliten. Keine Urkunde zwar nennt uns bestimmt die Zeit, wann die Judenge- meinde in Leitmeritz gegründet wurde. Da wir aber gerade in jenem Jahrhun- derte, in welchem es die böhmischen Städte (und Leitmeritz nicht zuletzt) für das grösste Glück hielten, ein Antijudenprivilegium zu erreichen, da wir grade in die- sem Jahrhunderte eine durchaus consolidierte blühende Judengemeinde mit einer eigenen Gasse und Schule, einem eigenen Kauf- und Badehause daselbst antreffen, so können wir diese nicht als in jener Zeit oder kurz vorher angesiedelt oder gar herbeigerufen ansehen, sondern wir müssen überzeugt sein, dass dieselben bereits vor langer Zeit hierher gekommen waren, wenn auch nicht, wie dies der Fall ist, die Existenz in Leitmeritz in vorhusitischer Zeit urkundlich erwiesen wäre. Ein Fingerzeig zur genauen Feststellung des Zeitpunktes ihrer Ansiedlung ergibt sich zwar aus nichts, doch ist es gar nicht unwahrscheinlich, dass die Ansiedlung der ersten Juden gleichzeitig mit der der ersten Bürger geschah. Beide, Bürger und Juden, standen in Böhmen zum Landesfürsten in einem ähnlichen Verhältnisse, indem beide zu der übrigen Bevölkerung eine Ausnahms- stellung einnahmen und unmittelbar vom Könige abhingen. Verschieden war ihr Verhältniss entschieden darin, dass vom Bürger dem König nur ein vertrags- mässig Festgesetztes gebührte, während dieser den Juden sammt seiner Habe für den ihm gewährten Schutz, betreffend seine Person und sein Eigenthum, für sein Eigen ansah. Eben deshalb bot wieder der den Juden gewährte Schutz ähnliche Vor- theile wie jener des Bürgers und der Jude als Eigen, als »Knecht« der könig- lichen Kammer hatte sich auch deshalb stets dieses Schutzes zu erfreuen. War der Arme auch von einem Theile des Volkes verachtet oder gehasst, so war er doch schon damals den Potentaten unentbehrlich. Wo aber sollte der König seine Kammerknechte besser ansiedeln und sicher schützen können als in seinen Städten? So wissen wir z. B., dass die prager Judengemeinde mindestens ebenso alt ist, wo nicht älter als die Bürgergemeinde daselbst (Tomek Prag I., 28.), und bereits im Jahre 1124 hatte sie dort ihre eigene Synagoge (Cosmas S. 272), ja selbst bei Leitmeritz geschieht eines getauften Juden als in der Nähe sesshaft Erwähnung, ehe sich noch die Existenz der Stadt sicherstellen lässt (1228) (Erben Regest 338.). Dass die Könige aus wohlbegründeten Ursachen die Judengemeinden gern in ihren Städten sahen, beweist unter anderem die Urkunde Karls IV., die die Juden einladet zur Ansiedlung in der neubegründeten Neustadt Prag, indem sie ihnen dieselben Zahlungsfreiheiten und Begünstigungen verheisst, wie den Christen. Nicht anders mag es auch in Leitmeritz geschehen sein, wo sich ursprüng- lich vor der Stadt auf deren nordöstlicher Seite auf der Stelle der jetzigen grossen Dominikanergasse die Judengemeinde ausbreitete (genannt 1411 als »platea Judaeorum« Dresdner St.-Archiv. Orig. Nro. 5549.).
Strana 433
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 433 hováni, dály se již zase přímluvy za ně u krále, aby jim lhůta byla 1559. prodloužena, aby dluhy na křesťanech, o něž měli činiti před soudy, Nach der Erweiterung der Stadt wären somit auch die Juden in ihre schützen- den Mauern mit eingeschlossen worden, der Platz aber, auf dem sie ihre Trödel- und Vormärkte hielten, der später mit dem slawischen Namen Kocanda als solcher bezeichnet wurde, blieb vor dem Thore. Gegen Ende der behandelten Periode erscheint unter den reichen Juden von Leitmeritz namentlich ein »Schmul«, der den niederen Adel der Umgegend mit Geldvorschüssen versah. (Archiv český I., 401.). Als im Jahre 1541 zu allen alten Vorwürfen gegen das verhasste Volk noch die neuen hinzukamen, es stünde im Einvernehmen mit dem Türken, bezahle im offenen Lande Mordbrenner und vergifte die Brunnen, da konnte Ferdinand nicht mehr als fünfzehn Juden retten, die noch auf ein Jahr in Prag bleiben durften, alle anderen wurden nun wirklich des Landes verwiesen. Mit Freude fiel nun zunächst in Saaz der Pöbel über die dortigen Juden und der leitmeritzer folgte alsogleich nach (auch hier stand ein Gärber an der Spitze, wie es überhaupt nicht zufällig sein kann, dass allenthalben Lederhandwerker das Wort gegen die Juden — ihre Gläubiger und Rivalen — führten, vielmehr auf die Hauptquellen der Abneigung hinzudeuten scheint). Es war an einem Sabbath, den 19. Novem- ber 1541, als die Christengemeinde, wahrscheinlich durch das Wochenmarkt- publikum verstärkt, in die Judenstadt einbrach, dieselbe plünderte und die Be- wohner derselben ohne Unterschied des Geschlechtes und Alters erbarmungslos aus der Stadt jagte. Die That blieb zwar nicht ungerächt, aber die Juden kehrten nie mehr in ihre Häuser zurück. Wer als Anstifter dieses barbarischen Verbre- chens bestraft wurde, wissen wir nicht, doch sagt der alte Stadtschreiber, »es haben der Rath und die Stadt um der Juden willen gar viel gelitten, einige sassen lange in Prag im Thurme und einige mussten auch den Kopf dafür lassen.« Erst im Jahre 1543 wurde der Prozess durch eine allgemeine Amnestie beendet, die König Ferdinand unterm 15. Juni der ganzen Gemeinde ertheilte und durch die er ihre »Ehre« wie ihren »Guten Namen wieder herstellte. Nach alldem war nicht bloss der Pöbel der That schuldig, sondern auch die ganze Bürgerschaft und speziell der Magistrat wegen Verabsäumung seiner Pflicht beeinzichtigt. Damit war aber der judenfeindlichen Christengemeinde, die sich mittlerweile in den Besitz der verlassenen Habe gesetzt hatte, noch nicht gedient, sondern diese verlangte durch eine 1546 an den König entsandte Vertretung, dasz dieser den allgemeinen Landtagsschluss für Leitmeritz besonders bestätige und die etwaige Rückkehr der Vertriebenen für alle Zeiten verbiete. Ferdinand willfahrte dieser Bitte am 13. August und sanctionirte somit das Geschehene, indem er der Ge- meinde das Privilegium ausstellte, dass fortan kein Jude mehr weder in der Stadt, noch auf den Vorstädten, noch auch nur auf den städtischen Besitzungen wohnen noch vorübergehend sich authalten, ja dass keiner unter welchem Vorwande immer daselbst auch nur ein- und ausgehen dürfe. Auch die Namen einiger Juden sind uns bekannt worden, die um 1540 noch in der alten Judengasse wohnten und das Schicksal von 1541 jedenfalls miterlebten. Sie heissen Sadoch, Isak, der »schwarze Jude, Jakob, Mates, Hessel, Moises und Schmuhel. Die Juden in der Stadt zahlten zu Georgi und Galli einen halbjährigen Zins von je 6 Sch., vom Judenbade 8 Sch. im Jahre. 28
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 433 hováni, dály se již zase přímluvy za ně u krále, aby jim lhůta byla 1559. prodloužena, aby dluhy na křesťanech, o něž měli činiti před soudy, Nach der Erweiterung der Stadt wären somit auch die Juden in ihre schützen- den Mauern mit eingeschlossen worden, der Platz aber, auf dem sie ihre Trödel- und Vormärkte hielten, der später mit dem slawischen Namen Kocanda als solcher bezeichnet wurde, blieb vor dem Thore. Gegen Ende der behandelten Periode erscheint unter den reichen Juden von Leitmeritz namentlich ein »Schmul«, der den niederen Adel der Umgegend mit Geldvorschüssen versah. (Archiv český I., 401.). Als im Jahre 1541 zu allen alten Vorwürfen gegen das verhasste Volk noch die neuen hinzukamen, es stünde im Einvernehmen mit dem Türken, bezahle im offenen Lande Mordbrenner und vergifte die Brunnen, da konnte Ferdinand nicht mehr als fünfzehn Juden retten, die noch auf ein Jahr in Prag bleiben durften, alle anderen wurden nun wirklich des Landes verwiesen. Mit Freude fiel nun zunächst in Saaz der Pöbel über die dortigen Juden und der leitmeritzer folgte alsogleich nach (auch hier stand ein Gärber an der Spitze, wie es überhaupt nicht zufällig sein kann, dass allenthalben Lederhandwerker das Wort gegen die Juden — ihre Gläubiger und Rivalen — führten, vielmehr auf die Hauptquellen der Abneigung hinzudeuten scheint). Es war an einem Sabbath, den 19. Novem- ber 1541, als die Christengemeinde, wahrscheinlich durch das Wochenmarkt- publikum verstärkt, in die Judenstadt einbrach, dieselbe plünderte und die Be- wohner derselben ohne Unterschied des Geschlechtes und Alters erbarmungslos aus der Stadt jagte. Die That blieb zwar nicht ungerächt, aber die Juden kehrten nie mehr in ihre Häuser zurück. Wer als Anstifter dieses barbarischen Verbre- chens bestraft wurde, wissen wir nicht, doch sagt der alte Stadtschreiber, »es haben der Rath und die Stadt um der Juden willen gar viel gelitten, einige sassen lange in Prag im Thurme und einige mussten auch den Kopf dafür lassen.« Erst im Jahre 1543 wurde der Prozess durch eine allgemeine Amnestie beendet, die König Ferdinand unterm 15. Juni der ganzen Gemeinde ertheilte und durch die er ihre »Ehre« wie ihren »Guten Namen wieder herstellte. Nach alldem war nicht bloss der Pöbel der That schuldig, sondern auch die ganze Bürgerschaft und speziell der Magistrat wegen Verabsäumung seiner Pflicht beeinzichtigt. Damit war aber der judenfeindlichen Christengemeinde, die sich mittlerweile in den Besitz der verlassenen Habe gesetzt hatte, noch nicht gedient, sondern diese verlangte durch eine 1546 an den König entsandte Vertretung, dasz dieser den allgemeinen Landtagsschluss für Leitmeritz besonders bestätige und die etwaige Rückkehr der Vertriebenen für alle Zeiten verbiete. Ferdinand willfahrte dieser Bitte am 13. August und sanctionirte somit das Geschehene, indem er der Ge- meinde das Privilegium ausstellte, dass fortan kein Jude mehr weder in der Stadt, noch auf den Vorstädten, noch auch nur auf den städtischen Besitzungen wohnen noch vorübergehend sich authalten, ja dass keiner unter welchem Vorwande immer daselbst auch nur ein- und ausgehen dürfe. Auch die Namen einiger Juden sind uns bekannt worden, die um 1540 noch in der alten Judengasse wohnten und das Schicksal von 1541 jedenfalls miterlebten. Sie heissen Sadoch, Isak, der »schwarze Jude, Jakob, Mates, Hessel, Moises und Schmuhel. Die Juden in der Stadt zahlten zu Georgi und Galli einen halbjährigen Zins von je 6 Sch., vom Judenbade 8 Sch. im Jahre. 28
Strana 434
434 K HISTORII ŽIDŮ 1560. vyupomínati mohli. Králi se protivilo v tom povoliti. Přestával na tom, aby se do ustanovené lhůty vystěhovali, a ukládal toliko arciknížeti Ferdinandovi dopisem z Vídně dne 29. května roku 1558, aby o to při soudech a úřadech i osobách, na kterých přitom záleželo, péči měl, by se jim jak zase od nich křesťanům bez odtahu po právě stalo, aby, jak dokládal, »to plemeno židovské podlé týchž vyšlých mandátů vy- kořeněno a vybyto z království a zemí jeho býti mohlo«. Nicméně potom opětnými přímluvami dal se uprositi, že Židům lhůtu k vystě- hování prodloužil do sv. Jiří roku 1559, opět pod příčinou, aby své dluhy vyupomínati mohli, s doložením, aby již odtud Židé křesťanům a křesťané Židům v žádné dluhy nevcházeli, sice že dluhy takové již nebudou se směti vymáhati. Následkem toho se skutečně některý počet Židů vystěhoval; ale dřív než lhůta k tomu prošla, dal se král přece zase pohnouti k některým polepšením. Povolil čtrnácti z nich lhůtu do dalšího celého roku, aby směli zůstati k dalšímu vyupomínání dluhů a prodání domů svých i jiných Židů; povolil také, aby bylo strpení s ne- mocnými, neb kteří byli sešlého věku, pročež hned na cestu se dáti nemohli. Takových uváděli počet větší, než bylo skutečně potřeba; císař povolil jen čtyři. Měli to býti Jakub Izákův, kterýž děti obřezuje, Jakub řezník, Jakub z Pardubic hrobař a Regina Židovka potopovačka (tau- cherin). Takové nařízení o tom vydal z Augsburka dne 10. května. Židé uvodili ještě některých zřízenců čili »ouředníků« více, bez kterých by býti nemohli, jmenovitě několik hlásných, a dovedli si o to zjed- nati i přímluvu arciknížete Ferdinanda; tím se dal císař pohnouti, že i k tomu svolil dopisem druhým z Augsburka dne 31. května, ač s dotčením, že potřeby té neuznává, než že to toliko obmysl týchž Židův jest«. Tomek, Dějepis města Prahy, XII. 94. 1560. 608. Arcikníže Ferdinand starším Židům Praž- ským, aby Židé, kteří gleitů nemají, do třídnů z krá- lovství Českého se vystěhovali. 1560. Ferdinand arcikníže oc. Starší Židé. Zprávu jmíti ráčíme, že by nemálo Židuov do měst Pražských i jiných měst a městeček a vsí království Českého se při- stěhovati a svobodně bydleti jměli: i nechtíce my na místě JMC pána a otce našeho nejmilejšího toho proti JMC zřízením, mandátuom a vy- měřením dopustiti, vám poroučíme při tom přikazujíce, abyšte všem
434 K HISTORII ŽIDŮ 1560. vyupomínati mohli. Králi se protivilo v tom povoliti. Přestával na tom, aby se do ustanovené lhůty vystěhovali, a ukládal toliko arciknížeti Ferdinandovi dopisem z Vídně dne 29. května roku 1558, aby o to při soudech a úřadech i osobách, na kterých přitom záleželo, péči měl, by se jim jak zase od nich křesťanům bez odtahu po právě stalo, aby, jak dokládal, »to plemeno židovské podlé týchž vyšlých mandátů vy- kořeněno a vybyto z království a zemí jeho býti mohlo«. Nicméně potom opětnými přímluvami dal se uprositi, že Židům lhůtu k vystě- hování prodloužil do sv. Jiří roku 1559, opět pod příčinou, aby své dluhy vyupomínati mohli, s doložením, aby již odtud Židé křesťanům a křesťané Židům v žádné dluhy nevcházeli, sice že dluhy takové již nebudou se směti vymáhati. Následkem toho se skutečně některý počet Židů vystěhoval; ale dřív než lhůta k tomu prošla, dal se král přece zase pohnouti k některým polepšením. Povolil čtrnácti z nich lhůtu do dalšího celého roku, aby směli zůstati k dalšímu vyupomínání dluhů a prodání domů svých i jiných Židů; povolil také, aby bylo strpení s ne- mocnými, neb kteří byli sešlého věku, pročež hned na cestu se dáti nemohli. Takových uváděli počet větší, než bylo skutečně potřeba; císař povolil jen čtyři. Měli to býti Jakub Izákův, kterýž děti obřezuje, Jakub řezník, Jakub z Pardubic hrobař a Regina Židovka potopovačka (tau- cherin). Takové nařízení o tom vydal z Augsburka dne 10. května. Židé uvodili ještě některých zřízenců čili »ouředníků« více, bez kterých by býti nemohli, jmenovitě několik hlásných, a dovedli si o to zjed- nati i přímluvu arciknížete Ferdinanda; tím se dal císař pohnouti, že i k tomu svolil dopisem druhým z Augsburka dne 31. května, ač s dotčením, že potřeby té neuznává, než že to toliko obmysl týchž Židův jest«. Tomek, Dějepis města Prahy, XII. 94. 1560. 608. Arcikníže Ferdinand starším Židům Praž- ským, aby Židé, kteří gleitů nemají, do třídnů z krá- lovství Českého se vystěhovali. 1560. Ferdinand arcikníže oc. Starší Židé. Zprávu jmíti ráčíme, že by nemálo Židuov do měst Pražských i jiných měst a městeček a vsí království Českého se při- stěhovati a svobodně bydleti jměli: i nechtíce my na místě JMC pána a otce našeho nejmilejšího toho proti JMC zřízením, mandátuom a vy- měřením dopustiti, vám poroučíme při tom přikazujíce, abyšte všem
Strana 435
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 435 těm Židóm, kteříž jsou vypovězeni neb gleity nemají, ihned oznámili, aby 1560. se ve třech dnech pořád sběhlých odsud vystěhovali a pak-li by se tak nezachovali, je do vězení dali a v tom od nás dalšího poručení, jak se k nim zachovati máte, očekávali. Též vám přístně poroučíme, abyšte nám ihned všecky osoby židovské, které zde v městech Pražských i jinde v království Českém jsou, poznamenané dali. Tolikéž nám dva- nácte osob, kteréž by se k starším hoditi mohly, podejte, jináče neči- níce pod uvarováním přístného trestání. Dán na hradě Pražském oc 60. Konc. arch. č. místodrž. J. 2—6. 609. Císař Ferdinand arciknížeti Ferdinandovi, že 1560. na jeho a krále Maxmiliana, arcivévody Karla prosbu Židům, kteří v koruně České ještě zůstali, gleit o jeden rok prodlouží, však s tou podmínkou, aby vyžádal od Židů jich knihy a co by bylo na pohanu křesťanského ná- boženství, aby vypraveno a v synagoze bylo vyhlášeno, že kdo chce navštíviti křesťanská kázání, může tak uči- niti bez překážky, rovněž kdo by z nich na víru kře- sťanskou se obrátil, že nesmí býti pronásledován. Ve Vídni, 13. března 1560. Ferdinand von Gottes Gnaden erwöhlter Römischer Kaiser, zu allen Zeiten Mehrer des Reichs, auch zu Hungern und Behaim König oc. Durchlauchtiger, hochgeborner, freundlicher lieber Sohn und Fürst. Wir haben Deiner Lieb sunlich und gehorsam Schreiben sammt der Jüdischheit zu Prag eingeschlossener Supplication, so sie Deiner Lieb von wegen Prorogirung ihres Gleits und Abzugs aus unser Kron Be- heim demüthigst übergeben, empfangen; daraus Deiner Lieb fleissig Fürbitt, dass wir uns ermeldter Jüdischheit in Ansehung ihres Elends und Armuth, auch in Betrachtung, dass die hievor wegziehenden Juden an mehr Orten jämmerlich beraubt und ermordet worden, gnädigst erbarmen und zu völliger Einbringung ihrer Schulden, auch Verkau- fung ihrer Häuser die Prorogation, wie obstehet, verwilligen wollten nach der Läng väterlich angehört und vernommen. Und wiewohl wir nun auf den Ratschlag, so wir in Deiner Lieb Beisein mit stattlicher Erwägung der Juden Abschaffung halber hievor nit ein-, sonder zu etlichmalen beschlossen, nochmalen endlich bedacht und Vorhabens gewesen demselben Rathschag stracks und ernstlich nachzusetzen und
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 435 těm Židóm, kteříž jsou vypovězeni neb gleity nemají, ihned oznámili, aby 1560. se ve třech dnech pořád sběhlých odsud vystěhovali a pak-li by se tak nezachovali, je do vězení dali a v tom od nás dalšího poručení, jak se k nim zachovati máte, očekávali. Též vám přístně poroučíme, abyšte nám ihned všecky osoby židovské, které zde v městech Pražských i jinde v království Českém jsou, poznamenané dali. Tolikéž nám dva- nácte osob, kteréž by se k starším hoditi mohly, podejte, jináče neči- níce pod uvarováním přístného trestání. Dán na hradě Pražském oc 60. Konc. arch. č. místodrž. J. 2—6. 609. Císař Ferdinand arciknížeti Ferdinandovi, že 1560. na jeho a krále Maxmiliana, arcivévody Karla prosbu Židům, kteří v koruně České ještě zůstali, gleit o jeden rok prodlouží, však s tou podmínkou, aby vyžádal od Židů jich knihy a co by bylo na pohanu křesťanského ná- boženství, aby vypraveno a v synagoze bylo vyhlášeno, že kdo chce navštíviti křesťanská kázání, může tak uči- niti bez překážky, rovněž kdo by z nich na víru kře- sťanskou se obrátil, že nesmí býti pronásledován. Ve Vídni, 13. března 1560. Ferdinand von Gottes Gnaden erwöhlter Römischer Kaiser, zu allen Zeiten Mehrer des Reichs, auch zu Hungern und Behaim König oc. Durchlauchtiger, hochgeborner, freundlicher lieber Sohn und Fürst. Wir haben Deiner Lieb sunlich und gehorsam Schreiben sammt der Jüdischheit zu Prag eingeschlossener Supplication, so sie Deiner Lieb von wegen Prorogirung ihres Gleits und Abzugs aus unser Kron Be- heim demüthigst übergeben, empfangen; daraus Deiner Lieb fleissig Fürbitt, dass wir uns ermeldter Jüdischheit in Ansehung ihres Elends und Armuth, auch in Betrachtung, dass die hievor wegziehenden Juden an mehr Orten jämmerlich beraubt und ermordet worden, gnädigst erbarmen und zu völliger Einbringung ihrer Schulden, auch Verkau- fung ihrer Häuser die Prorogation, wie obstehet, verwilligen wollten nach der Läng väterlich angehört und vernommen. Und wiewohl wir nun auf den Ratschlag, so wir in Deiner Lieb Beisein mit stattlicher Erwägung der Juden Abschaffung halber hievor nit ein-, sonder zu etlichmalen beschlossen, nochmalen endlich bedacht und Vorhabens gewesen demselben Rathschag stracks und ernstlich nachzusetzen und
Strana 436
436 K HISTORII ŽIDŮ 1560. uns zu einiger ferner Vergleitung gemeldter Juden keineswegs bewegen zu lassen: so haben wir doch unsers freudlichen lieben Sohns, König Maximilian, auch Seiner Lieb Gemahl, unser freundlichen lieben Tochter, und dann Deiner Lieb und Unsers auch freundlichen lieben Sohns Erzherzog Karls fürbittlich gar fleissigs Anlangen väterlich und gnädig- lich angesehen, und demnach ihnen den Juden, soviel noch derselben in der Kron Behaim vorhanden und verblieben sein, ihr Gleit von Ausgang des nächst gegebenen Termins, nämlich von Georgi nächst künftig anzuraiten, auf ein ganz Jahr zu erstrecken bewilliget, auf dass sie in solcher geraumen Zeit nit allein ihre Schulden allenthalben von den Leuten desto stattlicher einmahnen und einbringen und ihre Häuser verkauſen, sonder auch, was sie hin und wider in unser Kron Behaim schuldig sein, abzahlen und sich nach Endung des Jahrs, wie zuvor beschehen sollen, daraus ziehen und anderer Orten unterkommen mögen. Doch wollen wir solche Bewilligung dergestalt gethan haben, dass Dein Lieb inhalt und vermög des ehrwürdigen unsers lieben andächtigen Urban, Bischofen zu Gurgkh, unsers Raths und Hofpredikanten beilie- genden räthlichen Gutbedenken von den Juden ihre Bücher erfordere, dieselben durch gelehrte Leut, so sich darauf verstehen und ihrer Sprach kundig sein, ersehen und was für Lästerungen wider unseren heiligen christlichen Glauben und Religion darinnen befunden, aus- thun und corrigiren lasse, damit ihre Kinder so von Jugend auf (wie wir bericht) solche Lästerung lernen müssen, davon abgezogen und entwendet werden. Zum andern wolle Dein Lieb ihnen von unsert- wegen mit Ernst bei Verlust ihrer Leib und Leben einbinden und be- fehlen, dass sie in ihren Synagogen öffentlich verkunden freizugeben und gestatten, wer aus ihnen, es sei Mann oder Weibesperson, jung oder alt, zu dem christlichen Predigen gehen wollt, dass er solches ohne ihre und ihres Banns Verhinderung unverwehrt thuen dürfe. Und fürs dritt, wer alsdann aus ihnen zu unserer christlichen Tauf und Religion zu treten vorhabens, dass er derhalben von ihnen unverfolgt, unenterbt und sicher sein möge. Und wenn sie nun solches eingehen und vollziehen werden, auch uns von Deiner Lieb von einem und dem andern Artikel Anzeigung gethan würdet, so wollen wir obbestimmter unser gnädigsten Bewilligung nach die Erstreckung ihres Gleits in die Kreis allenthalben ausschicken und publiciren lassen. Darbei sie auch Dein Lieb alsdann von unsertwegen handzuhaben wird wissen. Das haben wir Deiner Lieb zu Erinnerung unsers väterlichen Gemüths sich darnach wissen zu richten unangezeigt nit wollen lassen, und seind derselben mit väterlicher Lieb, Hulden und Gnaden allzeit wohlgewogen und geneigt. Geben in unser Stadt Wien den dreizehnten Tag des
436 K HISTORII ŽIDŮ 1560. uns zu einiger ferner Vergleitung gemeldter Juden keineswegs bewegen zu lassen: so haben wir doch unsers freudlichen lieben Sohns, König Maximilian, auch Seiner Lieb Gemahl, unser freundlichen lieben Tochter, und dann Deiner Lieb und Unsers auch freundlichen lieben Sohns Erzherzog Karls fürbittlich gar fleissigs Anlangen väterlich und gnädig- lich angesehen, und demnach ihnen den Juden, soviel noch derselben in der Kron Behaim vorhanden und verblieben sein, ihr Gleit von Ausgang des nächst gegebenen Termins, nämlich von Georgi nächst künftig anzuraiten, auf ein ganz Jahr zu erstrecken bewilliget, auf dass sie in solcher geraumen Zeit nit allein ihre Schulden allenthalben von den Leuten desto stattlicher einmahnen und einbringen und ihre Häuser verkauſen, sonder auch, was sie hin und wider in unser Kron Behaim schuldig sein, abzahlen und sich nach Endung des Jahrs, wie zuvor beschehen sollen, daraus ziehen und anderer Orten unterkommen mögen. Doch wollen wir solche Bewilligung dergestalt gethan haben, dass Dein Lieb inhalt und vermög des ehrwürdigen unsers lieben andächtigen Urban, Bischofen zu Gurgkh, unsers Raths und Hofpredikanten beilie- genden räthlichen Gutbedenken von den Juden ihre Bücher erfordere, dieselben durch gelehrte Leut, so sich darauf verstehen und ihrer Sprach kundig sein, ersehen und was für Lästerungen wider unseren heiligen christlichen Glauben und Religion darinnen befunden, aus- thun und corrigiren lasse, damit ihre Kinder so von Jugend auf (wie wir bericht) solche Lästerung lernen müssen, davon abgezogen und entwendet werden. Zum andern wolle Dein Lieb ihnen von unsert- wegen mit Ernst bei Verlust ihrer Leib und Leben einbinden und be- fehlen, dass sie in ihren Synagogen öffentlich verkunden freizugeben und gestatten, wer aus ihnen, es sei Mann oder Weibesperson, jung oder alt, zu dem christlichen Predigen gehen wollt, dass er solches ohne ihre und ihres Banns Verhinderung unverwehrt thuen dürfe. Und fürs dritt, wer alsdann aus ihnen zu unserer christlichen Tauf und Religion zu treten vorhabens, dass er derhalben von ihnen unverfolgt, unenterbt und sicher sein möge. Und wenn sie nun solches eingehen und vollziehen werden, auch uns von Deiner Lieb von einem und dem andern Artikel Anzeigung gethan würdet, so wollen wir obbestimmter unser gnädigsten Bewilligung nach die Erstreckung ihres Gleits in die Kreis allenthalben ausschicken und publiciren lassen. Darbei sie auch Dein Lieb alsdann von unsertwegen handzuhaben wird wissen. Das haben wir Deiner Lieb zu Erinnerung unsers väterlichen Gemüths sich darnach wissen zu richten unangezeigt nit wollen lassen, und seind derselben mit väterlicher Lieb, Hulden und Gnaden allzeit wohlgewogen und geneigt. Geben in unser Stadt Wien den dreizehnten Tag des
Strana 437
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 437 Monats Martii anno oc im sechszigsten, unserer Reiche des römischen 1560. im dreissigsten und der anderen aller im vierunddreissigsten. Místodržitelský archiv král. Českého. J. 4/1. Orig. 610. Císař Ferdinand I. přidává gleitu od 26. května 1560 do roka lékaři Isákovi: I prošeni jsme poníženě od Isáka lékaře, Žida, poněvadž z království Českého jinam jezdívá a lidem lékařstvím po- sluhuje, abychom jemu na osobu jeho, na jednoho pacholka, též i na ženu a dítky jeho obzvláštní gleit a bezpečenství naše, kteréžby při sobě no- siti mohl, milostivě dáti ráčili. Kdež vzhlédnouc my na poníženú prosbu jeho, poněvadž, jak dotčeno, lidem svým lékařstvím prospívá, ráčíme k tomu milostivě povolovati a jemu gleitu našeho císařského tím vším zpuosobem, jako jiným Židóm v království Českém zuostalým, do roka pořad zběhlého přidávati, kterýžto gleit jemu Isákovi spolu s manželkú, dítkami a pacholkem jeho od neděle Exaudi [26. května] nyní příští do roka pořád zběhlého jako jiným Židóm též státi a trvati má a nic dále oc. Tomu na svědomí oc. Dán v Vídni v pondělí po provodní neděli (22. dubna) léta LX°. Místodržitelský archiv král. Českého. Cop. 50., fol. 230. 611. Císař Ferdinand arciknížeti Ferdinandovi, 1560. že Židům gleity prodloužil. Ve Vídni 23. dubna 1560. Nejjasnější kníže oc.! Psaní Tvé Lásky, že jsou Židé, kteříž ještě v Praze a v království našem Českém zuostali, ty artikule v psaní našem Tvé Lásce učiněném doložené přijali a tomu všemu zadosti uči- niti připověděli, jsme vyrozuměti ráčili. Protož Tvé Lásce gleit týmž Židóm svědčící i také listy otevřené do krajuov královstvie Českého, aby jeden každý z obyvateluov téhož království o přidání dotčeným Židuom téhož gleitu věděti mohl, posílati ráčíme, Tvé Lásce milostivě a otcovsky poroučejíc, aby Tvá Láska týž gleit dotčeným Židuom vy- dati a listy otevřené po krajích rozeslati poručil, a v tom se dáleji, jakž předešlé psaní naše v sobě zavírá, Tvá Láska zachoval. Na tom Tvá Láska vuoli naši otcovskú naplní. Dán ut supra [v Vídni v outerý po provodní neděli léta oc. LX.]. Arch. míst. král. Česk. Missiven 62. fol. 244 612. Mandát císařský do všech krajův království 1560. Českého, že seŽidům gleitu do rokapřidává. Ve Vídni, 23. dubna 1560. Ferdinand oc. Věrní milí. Jakož vám všem vuobec vědomé a známé jest, že jsme času předešlého i naposledy roku nyní minulého
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 437 Monats Martii anno oc im sechszigsten, unserer Reiche des römischen 1560. im dreissigsten und der anderen aller im vierunddreissigsten. Místodržitelský archiv král. Českého. J. 4/1. Orig. 610. Císař Ferdinand I. přidává gleitu od 26. května 1560 do roka lékaři Isákovi: I prošeni jsme poníženě od Isáka lékaře, Žida, poněvadž z království Českého jinam jezdívá a lidem lékařstvím po- sluhuje, abychom jemu na osobu jeho, na jednoho pacholka, též i na ženu a dítky jeho obzvláštní gleit a bezpečenství naše, kteréžby při sobě no- siti mohl, milostivě dáti ráčili. Kdež vzhlédnouc my na poníženú prosbu jeho, poněvadž, jak dotčeno, lidem svým lékařstvím prospívá, ráčíme k tomu milostivě povolovati a jemu gleitu našeho císařského tím vším zpuosobem, jako jiným Židóm v království Českém zuostalým, do roka pořad zběhlého přidávati, kterýžto gleit jemu Isákovi spolu s manželkú, dítkami a pacholkem jeho od neděle Exaudi [26. května] nyní příští do roka pořád zběhlého jako jiným Židóm též státi a trvati má a nic dále oc. Tomu na svědomí oc. Dán v Vídni v pondělí po provodní neděli (22. dubna) léta LX°. Místodržitelský archiv král. Českého. Cop. 50., fol. 230. 611. Císař Ferdinand arciknížeti Ferdinandovi, 1560. že Židům gleity prodloužil. Ve Vídni 23. dubna 1560. Nejjasnější kníže oc.! Psaní Tvé Lásky, že jsou Židé, kteříž ještě v Praze a v království našem Českém zuostali, ty artikule v psaní našem Tvé Lásce učiněném doložené přijali a tomu všemu zadosti uči- niti připověděli, jsme vyrozuměti ráčili. Protož Tvé Lásce gleit týmž Židóm svědčící i také listy otevřené do krajuov královstvie Českého, aby jeden každý z obyvateluov téhož království o přidání dotčeným Židuom téhož gleitu věděti mohl, posílati ráčíme, Tvé Lásce milostivě a otcovsky poroučejíc, aby Tvá Láska týž gleit dotčeným Židuom vy- dati a listy otevřené po krajích rozeslati poručil, a v tom se dáleji, jakž předešlé psaní naše v sobě zavírá, Tvá Láska zachoval. Na tom Tvá Láska vuoli naši otcovskú naplní. Dán ut supra [v Vídni v outerý po provodní neděli léta oc. LX.]. Arch. míst. král. Česk. Missiven 62. fol. 244 612. Mandát císařský do všech krajův království 1560. Českého, že seŽidům gleitu do rokapřidává. Ve Vídni, 23. dubna 1560. Ferdinand oc. Věrní milí. Jakož vám všem vuobec vědomé a známé jest, že jsme času předešlého i naposledy roku nyní minulého
Strana 438
438 K HISTORII ŽIDŮ 1560. starší i jiné vsecky Židy v městech našich Pražských i ve všem krá- lovství našem Českém obývající z hodných a slušných příčin z jmeno- vaného království Českého a ze všech zemí k němu příslušejících skrze listy a mandáty naše otevřené vypovědíti byli ráčili; jakž pak čas jich v outerý po neděli Exaudi [28. května] nyní příští vychází a oni Židé se na větším díle již vystěhovali oc. I věděti vám dáváme, že jest nám oznámeno, kterak již psaní Židé v času jim od nás předešle uloženém a znovu gleitu přidání dluhuov svých na křesťanech, kteréž mají, nikte- rakž dobýti a domy své prodati, zpeněžiti, odbýti i také křesťanóm což dlužni jsou od sebe zadosti učiniti nemohli, nás pozuostalí Židé za přidání předešlého gleitu do dalšího času poníženě prosíc: kdež vzhléd- núc my na přímluvy, kteréž jsou se k nám od králové České, dcery naší nejmilejší i také synuov našich nejmilejších Jich Lásek dály, i také na to, že jsou mnozí z Židuov, když jsou se z téhož království našeho Českého roku minulého stěhovali, hanebně zmordováni a i ohněm zna- menitú škodu vzali a chtíce také, aby se tíž Židé potomně pospolu z jmenovaného království vybrati mohli, protož z těch svrchu psaných příčin všem Židóm, kteříž v městech Pražských a v krajích v často- jmenovaném království Českém pozuostali, gleitu našeho císařského po vyjíti prvního gleitu jim daného, do roka pořád zběhlého přidati jsme ráčili a přidáváme... [jako v předešlých listech]. Jakž jsme pak o tom nejjasnějšímu knížeti Ferdinandovi arciknížeti Rakouskému oc. synu na- šemu nejmilejšímu Jeho Lásce, aby Jeho Láska na místě našem nad tím ruku držel, také milostivě a otcovsky poručiti ráčili. Dán v Vídni v outerý po provodní neděli léta LX°. (V stejná slova, jen kratší formou vydán týž gleit také 22. dubna t. r.) Mistodrž. arch. kr. Českého. Cop. 50., fol. 230. 1560. 613. Komora česká berníkům sněmem voleným, aby starším Židům Pražským dva tisíce kop grošů česk. na čtyři neděle byly zapůjčeny. Na hradě Pražském, 8. května 1560. Páni berníci království Českého k berni léta padesátého devátého svolené volení, páni a přátelé naši milí. Vězte, že jest JMt arcikníže pán náš milostivý k tomu své milostivé povolení dáti ráčil, aby Židuom starším Pražským dvou tisíc kop grošův Českých na drobné minci do čtyř neděl od datum certifikací této pořád zběhlých zapůjčeno a vy- dáno bylo, kteréžto peníze vám zase na tolařích dáti a spraviti mají. Protož vás na místě JMti arciknížecí napomínáme, abyste dotčeným starším Židuom takových dvou tisíc kop grošuov českých proti jejich
438 K HISTORII ŽIDŮ 1560. starší i jiné vsecky Židy v městech našich Pražských i ve všem krá- lovství našem Českém obývající z hodných a slušných příčin z jmeno- vaného království Českého a ze všech zemí k němu příslušejících skrze listy a mandáty naše otevřené vypovědíti byli ráčili; jakž pak čas jich v outerý po neděli Exaudi [28. května] nyní příští vychází a oni Židé se na větším díle již vystěhovali oc. I věděti vám dáváme, že jest nám oznámeno, kterak již psaní Židé v času jim od nás předešle uloženém a znovu gleitu přidání dluhuov svých na křesťanech, kteréž mají, nikte- rakž dobýti a domy své prodati, zpeněžiti, odbýti i také křesťanóm což dlužni jsou od sebe zadosti učiniti nemohli, nás pozuostalí Židé za přidání předešlého gleitu do dalšího času poníženě prosíc: kdež vzhléd- núc my na přímluvy, kteréž jsou se k nám od králové České, dcery naší nejmilejší i také synuov našich nejmilejších Jich Lásek dály, i také na to, že jsou mnozí z Židuov, když jsou se z téhož království našeho Českého roku minulého stěhovali, hanebně zmordováni a i ohněm zna- menitú škodu vzali a chtíce také, aby se tíž Židé potomně pospolu z jmenovaného království vybrati mohli, protož z těch svrchu psaných příčin všem Židóm, kteříž v městech Pražských a v krajích v často- jmenovaném království Českém pozuostali, gleitu našeho císařského po vyjíti prvního gleitu jim daného, do roka pořád zběhlého přidati jsme ráčili a přidáváme... [jako v předešlých listech]. Jakž jsme pak o tom nejjasnějšímu knížeti Ferdinandovi arciknížeti Rakouskému oc. synu na- šemu nejmilejšímu Jeho Lásce, aby Jeho Láska na místě našem nad tím ruku držel, také milostivě a otcovsky poručiti ráčili. Dán v Vídni v outerý po provodní neděli léta LX°. (V stejná slova, jen kratší formou vydán týž gleit také 22. dubna t. r.) Mistodrž. arch. kr. Českého. Cop. 50., fol. 230. 1560. 613. Komora česká berníkům sněmem voleným, aby starším Židům Pražským dva tisíce kop grošů česk. na čtyři neděle byly zapůjčeny. Na hradě Pražském, 8. května 1560. Páni berníci království Českého k berni léta padesátého devátého svolené volení, páni a přátelé naši milí. Vězte, že jest JMt arcikníže pán náš milostivý k tomu své milostivé povolení dáti ráčil, aby Židuom starším Pražským dvou tisíc kop grošův Českých na drobné minci do čtyř neděl od datum certifikací této pořád zběhlých zapůjčeno a vy- dáno bylo, kteréžto peníze vám zase na tolařích dáti a spraviti mají. Protož vás na místě JMti arciknížecí napomínáme, abyste dotčeným starším Židuom takových dvou tisíc kop grošuov českých proti jejich
Strana 439
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 43 zápisu a ujištění až do čtyř neděl zapuojčili a vydali a na žádný jiné 1560. minci toliko na tolařích od nich zase nepřijímali. Na tom jistou vuoli JMti arciknížecí naplníte. Dán na hradě Pražském v středu den sva- tého Stanislava léta 1560. Mistodrž. archiv král. Česk. Cop. 69., fol. 27. 614. List z kanceláře císařské arcibiskupu Hněz- 1560. dnenskému a kanovníku Krakovskému, oratorům krále Polského, že Židé z koruny České vypovězení na odchodu svém v Slezském knížetství na více místech oloupeni, ano povražděni byli. Na základě obapolných smluv mezi císařem a králem Polským žádá Ferdinand I., aby lupiči a vrahové, kteříž v Lešně se nalézají, byli zatčeni a potrestáni. Ve Vídni, 20. května 1560. Die Römisch Kaiserliche, auch zu Hungern und Böheim kunig- liche Majestät oc., unser allergenädigister Herr, lassen der Kuniglichen Würde zu Poln Oratoribus dem hochwürdigisten Fürsten und Herrn Herrn Joanni Przeremsky Erzbischofen zu Gnisen, legato nato und primati im Kunigreich Poln, und dem würdigen und hochgelehrten Herrn Martino Cromero canonico zu Krakau, Ihrer Kuniglichen Würde Rat und Secretario gnädiglich anzeigen: dass verschiener Zeit die aus- gebotnen Juden, als sie aus der Cron Böheim gezogen, in Ihrer Kaiser- lichen Majestät Vergleitung, durch etliche mutwillige Personen mehr dann an einem Ort in den schlesischen Fürstenthümbern jämmerlichen ermordt und beraubt worden sein. Und weiln sich dann in glaubwür- diger Erkundigung und Inquisition entlichen befind, dass sich dieselben Strassenrauber und rechten Thäter zur Lissa in Poln an der Graniz unter Rapfaeln Leschnicky, Kastellan zu Przemat, gelegen, des mereren Theils unspruchlich aufhalten und ihren Unterschleif haben sollen, und sich aber beruhrte Herrn Oratores genugsam zu erindern haben, dass den Polnischen bisher durch Ihre Kaiserliche Majestät gnädiglich ver- stattet und nachgesehen worden ihren Fehdern und Feinden in Schle- sien nachzutrachten, dieselbigen darin einziehen und wegführen lassen, damit dann obberuhrte Strassenrauber und Thäter gleichfalls eingezogen und ihrem Verdienst nach gestraft werden: so ist Ihrer Kaiserlichen Majestät gnädigists Begehrn, ermelte Herrn Oratores wollen bei der Kuniglichen Würde zu Poln in Kraft der Compactata die fürderliche Anhaltung thuen, auf dass die obbemelten. Thäter in Ihrer Kuniglichen Würde Land und Gebieten ferner nit gelitten, behausst oder beherbergt,
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 43 zápisu a ujištění až do čtyř neděl zapuojčili a vydali a na žádný jiné 1560. minci toliko na tolařích od nich zase nepřijímali. Na tom jistou vuoli JMti arciknížecí naplníte. Dán na hradě Pražském v středu den sva- tého Stanislava léta 1560. Mistodrž. archiv král. Česk. Cop. 69., fol. 27. 614. List z kanceláře císařské arcibiskupu Hněz- 1560. dnenskému a kanovníku Krakovskému, oratorům krále Polského, že Židé z koruny České vypovězení na odchodu svém v Slezském knížetství na více místech oloupeni, ano povražděni byli. Na základě obapolných smluv mezi císařem a králem Polským žádá Ferdinand I., aby lupiči a vrahové, kteříž v Lešně se nalézají, byli zatčeni a potrestáni. Ve Vídni, 20. května 1560. Die Römisch Kaiserliche, auch zu Hungern und Böheim kunig- liche Majestät oc., unser allergenädigister Herr, lassen der Kuniglichen Würde zu Poln Oratoribus dem hochwürdigisten Fürsten und Herrn Herrn Joanni Przeremsky Erzbischofen zu Gnisen, legato nato und primati im Kunigreich Poln, und dem würdigen und hochgelehrten Herrn Martino Cromero canonico zu Krakau, Ihrer Kuniglichen Würde Rat und Secretario gnädiglich anzeigen: dass verschiener Zeit die aus- gebotnen Juden, als sie aus der Cron Böheim gezogen, in Ihrer Kaiser- lichen Majestät Vergleitung, durch etliche mutwillige Personen mehr dann an einem Ort in den schlesischen Fürstenthümbern jämmerlichen ermordt und beraubt worden sein. Und weiln sich dann in glaubwür- diger Erkundigung und Inquisition entlichen befind, dass sich dieselben Strassenrauber und rechten Thäter zur Lissa in Poln an der Graniz unter Rapfaeln Leschnicky, Kastellan zu Przemat, gelegen, des mereren Theils unspruchlich aufhalten und ihren Unterschleif haben sollen, und sich aber beruhrte Herrn Oratores genugsam zu erindern haben, dass den Polnischen bisher durch Ihre Kaiserliche Majestät gnädiglich ver- stattet und nachgesehen worden ihren Fehdern und Feinden in Schle- sien nachzutrachten, dieselbigen darin einziehen und wegführen lassen, damit dann obberuhrte Strassenrauber und Thäter gleichfalls eingezogen und ihrem Verdienst nach gestraft werden: so ist Ihrer Kaiserlichen Majestät gnädigists Begehrn, ermelte Herrn Oratores wollen bei der Kuniglichen Würde zu Poln in Kraft der Compactata die fürderliche Anhaltung thuen, auf dass die obbemelten. Thäter in Ihrer Kuniglichen Würde Land und Gebieten ferner nit gelitten, behausst oder beherbergt,
Strana 440
440 K HISTORII ŽIDŮ 1560. sondern dass in ihnen durch Ihr Kaiserliche Majestät gnädigste Ver- ordnung gleichermassen in Ihrer Kuniglichen Würde Landen nachge- tracht, dieselbigen fänglichen eingezogen, hinweggesührt und alsdann zu gebührender wohlverdienter Straf gebracht; auf dass hierinnen zu Ausreutung des Ubels eine nachbarliche Gleichheit gehalten und me- niglichen dardurch Leibs und Guts gesichert erhalten und geschutzt werden muge. Dess will sich Ihr Kaiserliche Majestät zu geschehen gnädigist versehen Actum in consilio Sacrae Caesareae Maiestatis Vie- nnae Austriae XX die mensis Maii anno Domini MDLX. Arch. míst. král. Česk. Cop. 58., f. 175. 1560. 615. Zpráva o usnesení rady města Hory Kutné v příčině živnosti Židů Kolínských. 24. června 1560. Židé starší [Kolínští] byli do rady puštěni a tu jest k nim mlu veno: poněvadž pak jsú zase v České zemi, páni proti tomu že ne- mluví, než bezpochyby že v paměti mají předešle jaké se jim vymě- ření stalo, aby sklepů a komor zde neměli a v jisté dny aby zde bej- vali. A páni, že je napomínati a jim rozkazovati ráčí, aby se tak vedle předešlého vyměření chovali. Proti tomu dali odpověď: že oni se v tom, aby jim sklepové a komory zapovědíni byli, nepamatují, že ale gleit mají, aby jim v živnostech jich překážky činěno nebylo, aby oni téhož gleitu užiti mohli. Odloženo toho do týhodne. Liber mem. v arch. města Kutné Hory. 616. Usnesení rady města Hory Kutné, aby Židé Kolínští mimo dny trhové živnost v městě neprovo- zovali a nepřenocovali. 2. července 1560. Židé starší Kolínští byli povoláni, a jest jim mluveno před Sa- muelem: že páni jistou zprávu mají, kterak oni Židé zde na Horách Kutnách na zkázu sousedův živnosti své provozují a jak s manželkami cizími mnozí handlují. A protož že jim po dnešek rozkazují, aby mimo dny trhové zde v městě nebývali, žádných sklepův ani komor u žád- ného nemívali a přes noc na Horách Kutnách nezůstávali. Jestliže by se pak kdo toho dopustil a přes tento rozkaz něco toho učinil, že má skutečně vedle uvážení panského trestán býti. Lib. mem. v arch. m. Hory Kutné. 1560. 1560. 617. Císař Ferdinand dává list fedrovní Monachimu Židu z Prahy, aby na dvou vozích židovské knihy z Vídně do Prahy bez mejta a cla mohl zpět dovézti. Ve Vídni, 6. srpna 1560.
440 K HISTORII ŽIDŮ 1560. sondern dass in ihnen durch Ihr Kaiserliche Majestät gnädigste Ver- ordnung gleichermassen in Ihrer Kuniglichen Würde Landen nachge- tracht, dieselbigen fänglichen eingezogen, hinweggesührt und alsdann zu gebührender wohlverdienter Straf gebracht; auf dass hierinnen zu Ausreutung des Ubels eine nachbarliche Gleichheit gehalten und me- niglichen dardurch Leibs und Guts gesichert erhalten und geschutzt werden muge. Dess will sich Ihr Kaiserliche Majestät zu geschehen gnädigist versehen Actum in consilio Sacrae Caesareae Maiestatis Vie- nnae Austriae XX die mensis Maii anno Domini MDLX. Arch. míst. král. Česk. Cop. 58., f. 175. 1560. 615. Zpráva o usnesení rady města Hory Kutné v příčině živnosti Židů Kolínských. 24. června 1560. Židé starší [Kolínští] byli do rady puštěni a tu jest k nim mlu veno: poněvadž pak jsú zase v České zemi, páni proti tomu že ne- mluví, než bezpochyby že v paměti mají předešle jaké se jim vymě- ření stalo, aby sklepů a komor zde neměli a v jisté dny aby zde bej- vali. A páni, že je napomínati a jim rozkazovati ráčí, aby se tak vedle předešlého vyměření chovali. Proti tomu dali odpověď: že oni se v tom, aby jim sklepové a komory zapovědíni byli, nepamatují, že ale gleit mají, aby jim v živnostech jich překážky činěno nebylo, aby oni téhož gleitu užiti mohli. Odloženo toho do týhodne. Liber mem. v arch. města Kutné Hory. 616. Usnesení rady města Hory Kutné, aby Židé Kolínští mimo dny trhové živnost v městě neprovo- zovali a nepřenocovali. 2. července 1560. Židé starší Kolínští byli povoláni, a jest jim mluveno před Sa- muelem: že páni jistou zprávu mají, kterak oni Židé zde na Horách Kutnách na zkázu sousedův živnosti své provozují a jak s manželkami cizími mnozí handlují. A protož že jim po dnešek rozkazují, aby mimo dny trhové zde v městě nebývali, žádných sklepův ani komor u žád- ného nemívali a přes noc na Horách Kutnách nezůstávali. Jestliže by se pak kdo toho dopustil a přes tento rozkaz něco toho učinil, že má skutečně vedle uvážení panského trestán býti. Lib. mem. v arch. m. Hory Kutné. 1560. 1560. 617. Císař Ferdinand dává list fedrovní Monachimu Židu z Prahy, aby na dvou vozích židovské knihy z Vídně do Prahy bez mejta a cla mohl zpět dovézti. Ve Vídni, 6. srpna 1560.
Strana 441
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 441 Ferdinand oc. Věděti vám dáváme, že ukazatel listu tohoto na- 1560. šeho císařského Monachim Žid z Prahy na dvou vozích knihy židovské s povolením naším odsad z Vídně zase do Prahy veze. Protož vám všem i jednomu každému obzvláště poroučíme, abyste ukazatele listu tohoto s týmiž dvěma vozy s knihami, koňmi a jinými věcmi za slušnú záplatu fedrovali a od něho z týchž vozů a knih žádných mejt a cel nebrali a jeho nehyndrovali ani jemu překážeti dopouštěli, jináče ne- činíce. Dán v Vídni v outerý po svatém Petru v okovách léta LX°. Arch. místodrž. král. Česk. Cop. 50., fol. 244. 618. Zpráva o censurování hebrejských knih 1561 1561. Kaiser Ferdinand brachte in Erfahrung, dass die hebräischen Bücher, deren sich die Judenschaft zu Prag gebrauchte, so manche Lästerungen wider den göttlichen Heiland enthielten. Wie er immer um die göttliche Ehre besorget war, wollte er diesen Greuel abgestellet wissen; und ertheilte den der hebräischen Sprache kundigen Lehrern seiner zu Prag gestifteten kathol. hohen Schule die Macht jedes hebräische gedruckte Buch, das nach Prag zum Gebrauch der Juden würde gebracht und verkauft werden, zu überlesen und zu sehen: ob es nichts der Ehre Gottes nachtheiliges enthielte; welches Amt bei denselben auch nach der Vereinigung beider Universitäten verblieb. Damit aber auch keine Unrichtigkeit in der in die Landsprache übersetzten göttlichen Schrift Statt fande, trug Ferdinand eben denselben eine neue und richtige Uibersetzung aus der hebräischen Grundschrift auf sich zu nehmen, auf; welchem Befehle sich diese sprachkundigen Professoren, so sehr sie auch mit anderen Arbeiten überladen waren, unterzogen, und das übersetzte Werk dem Kaiser nach Wien überschickten. Die so über- setzte Schrift trat erst unter Maximilianen ans Tagelicht, doch ohne aller Erwähnung der Uibersetzer, und hie und da auch verstümmelt; man kann aber bald errathen, was für Leute die Auflage besorget haben. Pubitschkas Geschichte Böhm. VI., 3., 201. 619. Císař Ferdinand arciknížeti Ferdinandovi, že 1561. lhůtu Židům kodejití ze zemí koruny České, na 18. května t. r. určenou, neprodlouží. Ve Vídni, 23. února 1561. Ferdinand oc. Durchleuchtiger oc. Wir haben Deiner Lieb für- schriftlich Bitt und Ansinnen, dass wir die Juden noch länger in unser Cron Behaim verbleiben lassen, oder ihnen den angesetzten Termin
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 441 Ferdinand oc. Věděti vám dáváme, že ukazatel listu tohoto na- 1560. šeho císařského Monachim Žid z Prahy na dvou vozích knihy židovské s povolením naším odsad z Vídně zase do Prahy veze. Protož vám všem i jednomu každému obzvláště poroučíme, abyste ukazatele listu tohoto s týmiž dvěma vozy s knihami, koňmi a jinými věcmi za slušnú záplatu fedrovali a od něho z týchž vozů a knih žádných mejt a cel nebrali a jeho nehyndrovali ani jemu překážeti dopouštěli, jináče ne- činíce. Dán v Vídni v outerý po svatém Petru v okovách léta LX°. Arch. místodrž. král. Česk. Cop. 50., fol. 244. 618. Zpráva o censurování hebrejských knih 1561 1561. Kaiser Ferdinand brachte in Erfahrung, dass die hebräischen Bücher, deren sich die Judenschaft zu Prag gebrauchte, so manche Lästerungen wider den göttlichen Heiland enthielten. Wie er immer um die göttliche Ehre besorget war, wollte er diesen Greuel abgestellet wissen; und ertheilte den der hebräischen Sprache kundigen Lehrern seiner zu Prag gestifteten kathol. hohen Schule die Macht jedes hebräische gedruckte Buch, das nach Prag zum Gebrauch der Juden würde gebracht und verkauft werden, zu überlesen und zu sehen: ob es nichts der Ehre Gottes nachtheiliges enthielte; welches Amt bei denselben auch nach der Vereinigung beider Universitäten verblieb. Damit aber auch keine Unrichtigkeit in der in die Landsprache übersetzten göttlichen Schrift Statt fande, trug Ferdinand eben denselben eine neue und richtige Uibersetzung aus der hebräischen Grundschrift auf sich zu nehmen, auf; welchem Befehle sich diese sprachkundigen Professoren, so sehr sie auch mit anderen Arbeiten überladen waren, unterzogen, und das übersetzte Werk dem Kaiser nach Wien überschickten. Die so über- setzte Schrift trat erst unter Maximilianen ans Tagelicht, doch ohne aller Erwähnung der Uibersetzer, und hie und da auch verstümmelt; man kann aber bald errathen, was für Leute die Auflage besorget haben. Pubitschkas Geschichte Böhm. VI., 3., 201. 619. Císař Ferdinand arciknížeti Ferdinandovi, že 1561. lhůtu Židům kodejití ze zemí koruny České, na 18. května t. r. určenou, neprodlouží. Ve Vídni, 23. února 1561. Ferdinand oc. Durchleuchtiger oc. Wir haben Deiner Lieb für- schriftlich Bitt und Ansinnen, dass wir die Juden noch länger in unser Cron Behaim verbleiben lassen, oder ihnen den angesetzten Termin
Strana 442
442 K HISTORII ŽIDŮ 1561. auf ein geraume Zeit gnädigist erstrecken wollten, neben den Ursachen, so Dein Lieb zu solicher Fürbitt bewegt, väterlich und gnädiglich vernommen. Und wiewohl wir Deiner Lieb mit väterlichen Hulden und Gnaden zu willfahren allzeit wohlgeneigt, so können wir doch Deiner Lieb nicht pergen, dass wir uns aus steter und zeitiger Vorbetrachtung einmal ganz und gar entschlossen, bei unsern ausgangnen Generale der Juden- Ausschaffung halber und darüber erfolgten letzten Erstreckung, nemb- lich, dass sie auf Exaudi [18. Mai] dies laufenden Jahrs unser Kron Böheim raumen sollen, zu verharrn und sie ferner und weiter weder auf unser Wohlgefallen noch mit Benennung einichen Termins nit zu gedulden. Derhalben und damit solcher unser Entschluss in gewisse Voll- ziehung komb, so ist an Dein Lieb unser väterlicher und gnädiger Bevelch, Dein Lieb welle den Juden, damit sie sich des langsamen Anzeigens nit zu entschuldigen haben, alsbald mit Ernst auflegen und einpinden, dass sie sich angeregten unsern Generale gemäss halten und sich über ihr zuvor erlangte Erstreckung in unser Kron Böheim nit betreten lassen, auch mit Einbringung ihrer Schulden und Verkaufung ihrer Häuser ferner nit saumen. Und was ihnen Dein Lieb darzu für Hulf und Furderung erzaigen kunden, wie auch sie die Juden mit guter Sicherheit abziehen mugen, das well Dein Lieb mit unsern be- hemischen Landofficirn, Rechtsitzern und Räten, die Dein Lieb jetzo bei sich haben werden, mit Fleiss beratschlagen und darüber so wohl bestellte und gewisse ernstliche Verordnung thuen, damit sie an Ein- bringung ihrer Schulden und Verkaufung ihrer Häuser nit verhindert, aufgehalten oder sonst vervortheilt und zu Schaden geführt, und son- derlich in dem Abzug (wie solches wohl beschehen mag) an ihren Leiben, Leben, Weib, Kind, Hab und Güteren nit vergweltigt, beleidigt, beschwert oder bedrangt werden. Wie dann Dein Lieb solches alles zum sattlichisten und sicheristen zu beratschlagen und zuverordnen, auch Uns zuvor solicher beratschlagten Verordnungg zu berichten wirdet wissen. Das haben Wir Deiner Lieb zu schliesslichen und endlichen Er- klärung Unsers Gemüts anzuzeigen nit unterlassen wellen. An diesem allen verbringt Dein Lieb Unsern endlichen Willen und Meinung. Geben Wien, den 23. Februar (1561). Arch. místodrž. král. Česk. Cop. 62, fol. 393. 620. Ferdinanda I. list fedrovní, aby Židé knihy své zVídně zase do Prahy bez překážky a mejt vézti mohli. Dán v Vídni v pátek po středopostí léta oc. LXI. (Zapsán jen regest) Ve Vídni, 14. března 1561. Arch. místodrž. král. Česk. Recesse, Patente sv. 65., f. 24. 1561.
442 K HISTORII ŽIDŮ 1561. auf ein geraume Zeit gnädigist erstrecken wollten, neben den Ursachen, so Dein Lieb zu solicher Fürbitt bewegt, väterlich und gnädiglich vernommen. Und wiewohl wir Deiner Lieb mit väterlichen Hulden und Gnaden zu willfahren allzeit wohlgeneigt, so können wir doch Deiner Lieb nicht pergen, dass wir uns aus steter und zeitiger Vorbetrachtung einmal ganz und gar entschlossen, bei unsern ausgangnen Generale der Juden- Ausschaffung halber und darüber erfolgten letzten Erstreckung, nemb- lich, dass sie auf Exaudi [18. Mai] dies laufenden Jahrs unser Kron Böheim raumen sollen, zu verharrn und sie ferner und weiter weder auf unser Wohlgefallen noch mit Benennung einichen Termins nit zu gedulden. Derhalben und damit solcher unser Entschluss in gewisse Voll- ziehung komb, so ist an Dein Lieb unser väterlicher und gnädiger Bevelch, Dein Lieb welle den Juden, damit sie sich des langsamen Anzeigens nit zu entschuldigen haben, alsbald mit Ernst auflegen und einpinden, dass sie sich angeregten unsern Generale gemäss halten und sich über ihr zuvor erlangte Erstreckung in unser Kron Böheim nit betreten lassen, auch mit Einbringung ihrer Schulden und Verkaufung ihrer Häuser ferner nit saumen. Und was ihnen Dein Lieb darzu für Hulf und Furderung erzaigen kunden, wie auch sie die Juden mit guter Sicherheit abziehen mugen, das well Dein Lieb mit unsern be- hemischen Landofficirn, Rechtsitzern und Räten, die Dein Lieb jetzo bei sich haben werden, mit Fleiss beratschlagen und darüber so wohl bestellte und gewisse ernstliche Verordnung thuen, damit sie an Ein- bringung ihrer Schulden und Verkaufung ihrer Häuser nit verhindert, aufgehalten oder sonst vervortheilt und zu Schaden geführt, und son- derlich in dem Abzug (wie solches wohl beschehen mag) an ihren Leiben, Leben, Weib, Kind, Hab und Güteren nit vergweltigt, beleidigt, beschwert oder bedrangt werden. Wie dann Dein Lieb solches alles zum sattlichisten und sicheristen zu beratschlagen und zuverordnen, auch Uns zuvor solicher beratschlagten Verordnungg zu berichten wirdet wissen. Das haben Wir Deiner Lieb zu schliesslichen und endlichen Er- klärung Unsers Gemüts anzuzeigen nit unterlassen wellen. An diesem allen verbringt Dein Lieb Unsern endlichen Willen und Meinung. Geben Wien, den 23. Februar (1561). Arch. místodrž. král. Česk. Cop. 62, fol. 393. 620. Ferdinanda I. list fedrovní, aby Židé knihy své zVídně zase do Prahy bez překážky a mejt vézti mohli. Dán v Vídni v pátek po středopostí léta oc. LXI. (Zapsán jen regest) Ve Vídni, 14. března 1561. Arch. místodrž. král. Česk. Recesse, Patente sv. 65., f. 24. 1561.
Strana 443
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU 443 621. Císař Ferdinand arciknížeti Ferdinandovi, 1561. že lhůta k odchodu ze zemí koruny České Židům ne- bude prodloužena, jenom těm, kteří by na víru kře- sťanskou obrátiti se chtěli, že bude nějaká doba k zůstání v zemi povolena. Ve Vídni, 24. března 1561. An die Fürstliche Durchlaucht oc. Ferdinand oc. Durchleuchtiger. Wir haben abermals Deiner Lieb suhnlich Furbitt der Juden halben, so Dein Lieb auf ihr demütigs kläglichs Anrufen und äusserst Erbieten gethan, dass Wir ihnen aus denen durch sie angezognen Ursachen zu ihrem Abzug ein einiges Jahr Frist und Termin geben wollten, väterlich und gnädiglich vernommen. Nun wissen Wir von Unsern vorigen entlichen Entschluss und darüber ausgangnen Generalen je nit zu weichen, darumb so lassens Wir darbei und bei Unser jungstgegebner schriftlichen Antwort nochmalen gänzlich verbleiben; wellen Uns auch zu Deiner Lieb, unangesehen Deiner Lieb jetzigen beschehenen Furbitts, ungezweiflich versehen, Dein Lieb werde numehr vonwegnen der Juden Vergleitung, wie sie ihren Abzug zu an- bestimmbter Zeit am sicheristen nehmen, auch zuvor mit wenigister Beschwerung und ohn Verhinderung ihre Schulden einbringen, ihre Häuser verkaufen und sich zum Abzug fertig machen mugen, mit nothdurftiger Beratschlagung furgangen sein und darauf ohn aller fernern Verordnung und Fursehung nichts mangeln lassen Da- neben wellen Wir Deiner Lieb nit pergen, als gemelter Juden Ge- sandten allhie jetzo mit Furbringung allerlei Furschriften gleichfalls bei Uns umb Erstreckung des gegebnen Termins angehalten und mit ab- schlägigem Bescheid hinweg gezogen, dass Uns durch Doctor Paul Widner, welcher sich, wie ohn Zweifel Deiner Lieb bewisst, mit Weib und Kind allhie vor dreien Jahren taufen lassen, inliegende Schrift übergeben worden, und dieweil daraus sein christlich Vorhaben, guter Eifer und Wohlmeinen vermerkt wirdet, Wir auch als ein christlicher Kaiser gnediglich gern sehen wollten, dass doch etlich der unglaubigen Juden zu dem christlichen Glauben bekehrt und aus dem Verderben ihrer Seelen errettet wurden, wie dann in Hispanien und an anderen Orten und sonderlich durch ermelts Doctor Pauln Exempl mit seinem Bruder, wie Dein Lieb aus seiner übergegebnen Schrift zu vernehmen haben, beschehen ist, so ist an Dein Lieb Unser gnediger und väterlicher Bevelch, Dein Lieb well gedachten Doctor Paul hören und ihme auf sein Anzeigen, so er Deiner Lieb jederzeit thuen wirdet, zu seinen Vor- haben alle Hilf und Furderung, wie Dein Lieb vor gut ansehen und der Sachen Nothdurft erfordern thuet, erzaigen und beweisen, ob doch
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU 443 621. Císař Ferdinand arciknížeti Ferdinandovi, 1561. že lhůta k odchodu ze zemí koruny České Židům ne- bude prodloužena, jenom těm, kteří by na víru kře- sťanskou obrátiti se chtěli, že bude nějaká doba k zůstání v zemi povolena. Ve Vídni, 24. března 1561. An die Fürstliche Durchlaucht oc. Ferdinand oc. Durchleuchtiger. Wir haben abermals Deiner Lieb suhnlich Furbitt der Juden halben, so Dein Lieb auf ihr demütigs kläglichs Anrufen und äusserst Erbieten gethan, dass Wir ihnen aus denen durch sie angezognen Ursachen zu ihrem Abzug ein einiges Jahr Frist und Termin geben wollten, väterlich und gnädiglich vernommen. Nun wissen Wir von Unsern vorigen entlichen Entschluss und darüber ausgangnen Generalen je nit zu weichen, darumb so lassens Wir darbei und bei Unser jungstgegebner schriftlichen Antwort nochmalen gänzlich verbleiben; wellen Uns auch zu Deiner Lieb, unangesehen Deiner Lieb jetzigen beschehenen Furbitts, ungezweiflich versehen, Dein Lieb werde numehr vonwegnen der Juden Vergleitung, wie sie ihren Abzug zu an- bestimmbter Zeit am sicheristen nehmen, auch zuvor mit wenigister Beschwerung und ohn Verhinderung ihre Schulden einbringen, ihre Häuser verkaufen und sich zum Abzug fertig machen mugen, mit nothdurftiger Beratschlagung furgangen sein und darauf ohn aller fernern Verordnung und Fursehung nichts mangeln lassen Da- neben wellen Wir Deiner Lieb nit pergen, als gemelter Juden Ge- sandten allhie jetzo mit Furbringung allerlei Furschriften gleichfalls bei Uns umb Erstreckung des gegebnen Termins angehalten und mit ab- schlägigem Bescheid hinweg gezogen, dass Uns durch Doctor Paul Widner, welcher sich, wie ohn Zweifel Deiner Lieb bewisst, mit Weib und Kind allhie vor dreien Jahren taufen lassen, inliegende Schrift übergeben worden, und dieweil daraus sein christlich Vorhaben, guter Eifer und Wohlmeinen vermerkt wirdet, Wir auch als ein christlicher Kaiser gnediglich gern sehen wollten, dass doch etlich der unglaubigen Juden zu dem christlichen Glauben bekehrt und aus dem Verderben ihrer Seelen errettet wurden, wie dann in Hispanien und an anderen Orten und sonderlich durch ermelts Doctor Pauln Exempl mit seinem Bruder, wie Dein Lieb aus seiner übergegebnen Schrift zu vernehmen haben, beschehen ist, so ist an Dein Lieb Unser gnediger und väterlicher Bevelch, Dein Lieb well gedachten Doctor Paul hören und ihme auf sein Anzeigen, so er Deiner Lieb jederzeit thuen wirdet, zu seinen Vor- haben alle Hilf und Furderung, wie Dein Lieb vor gut ansehen und der Sachen Nothdurft erfordern thuet, erzaigen und beweisen, ob doch
Strana 444
444 K HISTORII ŽIDŮ 1561. etlich furnemlich um der armen Kinder willen gezwungen und zur Mehrung Gottes Ehr und Anreitzung anderer zur Erkanntnus Gottes gebracht werden mochten. Und im Fall, da Dein Lieb befunden, dass Doctor Pauls furge- nombene Handlung etwas wirken und sich der Juden etlich zu dem christlichen Glauben bewegen lassen oder sich dermassen erzeigen wurden, dass sich bei ihnen keiner Gefahr, Betrugs oder verlängerlichen Auszugs, also dass sie dardurch allein Erstreckung ihrer Bleibens suchen wollten, zu befarn, so mögen Dein Lieb von unsertwegen dieselben Per- sonen allein, die sich in Glaubenssachen eingelassen hätten und darin fürgehn wollten, auf ein oder zwei Monat uber Unser ausgangen ge- meine Vergleitung ferner und weiter vergleiten, damit sie sich dannocht umb so viel pasz bedenken und der Ubereilung halben desto weniger beklagen mugen. Und damit Doctor Paul dieser Handlung ein Zeit lang also kunnte beiwohnen und derselben auswarten, ist ferner Unser gnediger und väterlicher Bevelch, Dein Lieb welle ihme aus Unser Be- hemischen Cammer Deiner Lieb Gutbedunken nach ein Zehrung ver- ordnen und ihn sonst auch im guten Bevelch haben. Daran thuen Dein Lieb Unser gnediges Wohlgefallen und seind Dein Lieb mit väterlichen Gnaden und Hulden allzeit wohlgeneigt. Geben Wien den vier und zweinzigisten Tag Martii anno im ein und sechzigisten. Arch. místodrž. král. Česk. Cop. 62., f. 407. p. v. 1561. 622. Arcikníže Ferdinand purkmistru a radě Sta- rého města Pražského, aby podali zprávu o půl domu, kterýž před některými lety Žid Lev sobě a Natanovi synu svému koupil a kterýž dům na císaře připadl. Na hradě Pražském, 2. dubnu 1561. Staroměstským vo zprávu z strany domu, kterýž jest na JMt Cskou po ně- jakém Židu Lvovi Chomutovském připadl. Ferdinand arcikníže oc. Poctiví věrní naši milí. Zpraveni býti rá- číme, kterakby nějaký Žid Lev Chomutovský řečený, mezi Židy puol domu sobě a Natanovi synu svému vod Jakoba Samuelova syna z Staré školy před některými lety koupiti měl. I poněvadž dotčený Žid Lev i s synem svým předešlých časuov z příčiny nějaké falše jsou odsad utekli a tehdáž žádnému jinému kromě dotčenému Lvovi a Natanovi synu jeho tejž zápis nesvědčil, vidí se nám, že ten duom i jiné všecko, což po nich zuostalo, na JMt Cskou pána a otce našeho nejmilostivěj- šího jest připadlo a že JMt k tomuž puol domu právo a spravedlnost míti ráčí. Protož vám na místě JMt Cské poroučeti ráčíme, abyste nám
444 K HISTORII ŽIDŮ 1561. etlich furnemlich um der armen Kinder willen gezwungen und zur Mehrung Gottes Ehr und Anreitzung anderer zur Erkanntnus Gottes gebracht werden mochten. Und im Fall, da Dein Lieb befunden, dass Doctor Pauls furge- nombene Handlung etwas wirken und sich der Juden etlich zu dem christlichen Glauben bewegen lassen oder sich dermassen erzeigen wurden, dass sich bei ihnen keiner Gefahr, Betrugs oder verlängerlichen Auszugs, also dass sie dardurch allein Erstreckung ihrer Bleibens suchen wollten, zu befarn, so mögen Dein Lieb von unsertwegen dieselben Per- sonen allein, die sich in Glaubenssachen eingelassen hätten und darin fürgehn wollten, auf ein oder zwei Monat uber Unser ausgangen ge- meine Vergleitung ferner und weiter vergleiten, damit sie sich dannocht umb so viel pasz bedenken und der Ubereilung halben desto weniger beklagen mugen. Und damit Doctor Paul dieser Handlung ein Zeit lang also kunnte beiwohnen und derselben auswarten, ist ferner Unser gnediger und väterlicher Bevelch, Dein Lieb welle ihme aus Unser Be- hemischen Cammer Deiner Lieb Gutbedunken nach ein Zehrung ver- ordnen und ihn sonst auch im guten Bevelch haben. Daran thuen Dein Lieb Unser gnediges Wohlgefallen und seind Dein Lieb mit väterlichen Gnaden und Hulden allzeit wohlgeneigt. Geben Wien den vier und zweinzigisten Tag Martii anno im ein und sechzigisten. Arch. místodrž. král. Česk. Cop. 62., f. 407. p. v. 1561. 622. Arcikníže Ferdinand purkmistru a radě Sta- rého města Pražského, aby podali zprávu o půl domu, kterýž před některými lety Žid Lev sobě a Natanovi synu svému koupil a kterýž dům na císaře připadl. Na hradě Pražském, 2. dubnu 1561. Staroměstským vo zprávu z strany domu, kterýž jest na JMt Cskou po ně- jakém Židu Lvovi Chomutovském připadl. Ferdinand arcikníže oc. Poctiví věrní naši milí. Zpraveni býti rá- číme, kterakby nějaký Žid Lev Chomutovský řečený, mezi Židy puol domu sobě a Natanovi synu svému vod Jakoba Samuelova syna z Staré školy před některými lety koupiti měl. I poněvadž dotčený Žid Lev i s synem svým předešlých časuov z příčiny nějaké falše jsou odsad utekli a tehdáž žádnému jinému kromě dotčenému Lvovi a Natanovi synu jeho tejž zápis nesvědčil, vidí se nám, že ten duom i jiné všecko, což po nich zuostalo, na JMt Cskou pána a otce našeho nejmilostivěj- šího jest připadlo a že JMt k tomuž puol domu právo a spravedlnost míti ráčí. Protož vám na místě JMt Cské poroučeti ráčíme, abyste nám
Strana 445
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 445 o tom všem s odesláním všech vejpisův z kněh vašich toho trhu, tím 1561. neprodlévajíc, zprávu sepsanou učinili a my vyrozumějíc tomu ráčíme se v tom spravedlivě zachovati. Na tom jistou vuoli naši naplníte. Dán na hradě Pražském v středu po květné neděli léta 1561. Místodrž. arch. král. Česk. Cop. 69., fol. 115. 623. Komora česká rychtaři Starého města Praž- 1561. ského, aby půl domu na císaře po Židovi Lvovi při- padlého Absolonovi Leenovi německému sekretáři při apelacích vydal 15 dubna 1561. JMti Cské pána našeho nejmilostivějšího pane rychtáři v Starém městě Pražském, příteli milý. Zprávu toho máme, kterak by nějaký Žid, Lev Chomutovský řečený, sobě a Nathanovi synu svýmu mezi Židy puol domu od Jakuba Samuelova syna z Staré školy před některými lety koupiti měl a ten trh že v knihách staroměstských zapsaný jest, jakž pak i vejpisy všecky, kteréž Staroměstští JMti arciknížecí pánu na- šemu milostivému jsou odeslali, vám pro vyrozumění toho všeho posí- láme. I poněvadž dotčený Žid Lev i s synem svým předešlých časuov z příčiny nějaké falše jsou odsad utekli a tehdáž žádnému jinému kromě dotčenému Lvovi a Nathanovi synu jeho týž zápis nesvědčil, vidí se JMti arciknížecí, tolikéž nám, že ten duom i jiné všecko, což po nich zuostalo, na JMt Cskou připadlo. I vězte, že JMt arciknížecí na místě JMti Cské a na poníženú žádost JMti Cské sekretáře německého při appellacích na hradě Praž- ském Apsolona Leena a pro služby jeho, jemu sekretáři všecko právo a spravedlivost k tomu domu, kterouž JMt míti ráčí, dáti ráčil. Protož vám na místě JMti arciknížecí poroučíme, abyste Izrahele Chomutov- ského, držitele téhož domu hned, tím nemeškajíc, před purgmistra a konšely Staroměstské obeslali, jeho z toho puol domu, jakž svrchu doloženo jest, na místě JMti Cské obvinili a vejpovědi jejich vysly- šeli, jakž pak i jim Staroměstským o tom, aby takovou věc bez pro- dlévání vyslyšeli a vejpovědi s vejhradou vyššího práva učinili, píšeme. A jestliže by vejpovědí týž duom JMti Cské přisouzen byl, jej sekre- táře v něj uveďte a v knihy městské k dědičnému držení, jakž obyčej jest, jemu vložiti rozkažte. Na tom jistou vuoli JMti arciknížecí naplníte. Datum v outerý po provodní neděli leta 1561. Místodrž. arch. král. Česk. Cop. 69., f. 118. 624. Zpráva o ohni v Praze. Léta 1561 dne 19. dubna vyšel 1561. v Menším městě Pražském oheň, od něhož okolo dvaceti domů shořelo. Když pak, kterakby byl vznikl, bystřeji obmýšleno, hustěji dotazováno
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 445 o tom všem s odesláním všech vejpisův z kněh vašich toho trhu, tím 1561. neprodlévajíc, zprávu sepsanou učinili a my vyrozumějíc tomu ráčíme se v tom spravedlivě zachovati. Na tom jistou vuoli naši naplníte. Dán na hradě Pražském v středu po květné neděli léta 1561. Místodrž. arch. král. Česk. Cop. 69., fol. 115. 623. Komora česká rychtaři Starého města Praž- 1561. ského, aby půl domu na císaře po Židovi Lvovi při- padlého Absolonovi Leenovi německému sekretáři při apelacích vydal 15 dubna 1561. JMti Cské pána našeho nejmilostivějšího pane rychtáři v Starém městě Pražském, příteli milý. Zprávu toho máme, kterak by nějaký Žid, Lev Chomutovský řečený, sobě a Nathanovi synu svýmu mezi Židy puol domu od Jakuba Samuelova syna z Staré školy před některými lety koupiti měl a ten trh že v knihách staroměstských zapsaný jest, jakž pak i vejpisy všecky, kteréž Staroměstští JMti arciknížecí pánu na- šemu milostivému jsou odeslali, vám pro vyrozumění toho všeho posí- láme. I poněvadž dotčený Žid Lev i s synem svým předešlých časuov z příčiny nějaké falše jsou odsad utekli a tehdáž žádnému jinému kromě dotčenému Lvovi a Nathanovi synu jeho týž zápis nesvědčil, vidí se JMti arciknížecí, tolikéž nám, že ten duom i jiné všecko, což po nich zuostalo, na JMt Cskou připadlo. I vězte, že JMt arciknížecí na místě JMti Cské a na poníženú žádost JMti Cské sekretáře německého při appellacích na hradě Praž- ském Apsolona Leena a pro služby jeho, jemu sekretáři všecko právo a spravedlivost k tomu domu, kterouž JMt míti ráčí, dáti ráčil. Protož vám na místě JMti arciknížecí poroučíme, abyste Izrahele Chomutov- ského, držitele téhož domu hned, tím nemeškajíc, před purgmistra a konšely Staroměstské obeslali, jeho z toho puol domu, jakž svrchu doloženo jest, na místě JMti Cské obvinili a vejpovědi jejich vysly- šeli, jakž pak i jim Staroměstským o tom, aby takovou věc bez pro- dlévání vyslyšeli a vejpovědi s vejhradou vyššího práva učinili, píšeme. A jestliže by vejpovědí týž duom JMti Cské přisouzen byl, jej sekre- táře v něj uveďte a v knihy městské k dědičnému držení, jakž obyčej jest, jemu vložiti rozkažte. Na tom jistou vuoli JMti arciknížecí naplníte. Datum v outerý po provodní neděli leta 1561. Místodrž. arch. král. Česk. Cop. 69., f. 118. 624. Zpráva o ohni v Praze. Léta 1561 dne 19. dubna vyšel 1561. v Menším městě Pražském oheň, od něhož okolo dvaceti domů shořelo. Když pak, kterakby byl vznikl, bystřeji obmýšleno, hustěji dotazováno
Strana 446
446 K HISTORII ŽIDŮ 1561. a pilněji vyšetřováno bylo, zjevilo se, že tento oheň oumyslně založený a kladený byl, a to, jakž se mnozí vůbec domnívali, od Židů. Ferdi- nand císař Římský a král Český zlou myslí proti Židům pojat jsa neb to tejno nebylo, kterak se vůbec křesťanům rouhají, všechny z krá- lovství Českého vypověděl. Nicméně hustou přímluvou mnohých, kteří jim dobře přáli, bezpečnosti dosáhli a v království Českém penězi svými poněkud se vkoupivše až dosavad v něm žijí. Zimmermann, Příběhové království Česk. II. 453. 1561. 625. Zprávy o převracování Židů na víru katoli- ckou 27. května 1561. Dlouhé a pracné zaměstnání v kostele dostalo se obzvláště Blys- semiovi zastávati. Všickni Židé, což jich tehdy v Praze bylo, k rozkazu arciknížete nuceni byli každý týden do našeho kostela jíti; kterýmž tu kázal Blyssemius.*) Sedmadvadcátého května učiněn byl začátek. Ale brzy se ukázalo pro vštípenou zatvrzelost toho lidu, že se tu práce daremně vynakládá a maří, poněvadž netoliko mysli, ale i uši velmi mnozí prsty zacpávali. Jen tři z nich božství pána Krista poznali a vodou spasitedlnou skropeni k církvi svaté přistoupili. Nemnoho kacíři v za- tvrzelosti Židům pouštějí, jichžto však předce devět a dvadcet k církvi jest navráceno. Paměti kolleje Jes. sv. Klimenta v Praze přeložil W. Tomek, Casopis musea král. Českého 1844. A bylo v ty časy jakés uložení císařské a královské pro napra- vení Židů na víru křesťanskou, aby chodívali k nim na kázání tu k sv. Klimentu každý outerý, a kázával jim ten doktor Henrych, kterýž tuto naše bratří také napravoval, německy a něco židovsky. A na druhé místo chodívali do kostela sv. Ducha, a tam jim kázával česky Frantův syn, kněz Václav; bylo to léta 1561. Jakub pak obzvláštně byl pilen hledívati tam do kostela na způsob těch Židův, jaký zachovávali na těch kázáních, že víc, zvláště šedivých, hledělo ke dveřům než na toho kazatele knížecího (neb on také kázával každou neděli arciknížeti, na zámek chodívaje). Bylo pak těch Židů několik k tomu přivedeno těmi kázáními, že se dali pokřtiti, z nichž jeden čistý jonák a mladý i ženu svou opustil, maje svých tré dítek, ale ona nedala se žádnému ani jemu na to navésti, aby se také pokřtiti dala. Ty děti on pobral a *) Doktor Jindř. Blyssemius z Bonnu, učil na kolleji jesuitské u sv. Kli- menta theologii a hebrejskému jazyku.
446 K HISTORII ŽIDŮ 1561. a pilněji vyšetřováno bylo, zjevilo se, že tento oheň oumyslně založený a kladený byl, a to, jakž se mnozí vůbec domnívali, od Židů. Ferdi- nand císař Římský a král Český zlou myslí proti Židům pojat jsa neb to tejno nebylo, kterak se vůbec křesťanům rouhají, všechny z krá- lovství Českého vypověděl. Nicméně hustou přímluvou mnohých, kteří jim dobře přáli, bezpečnosti dosáhli a v království Českém penězi svými poněkud se vkoupivše až dosavad v něm žijí. Zimmermann, Příběhové království Česk. II. 453. 1561. 625. Zprávy o převracování Židů na víru katoli- ckou 27. května 1561. Dlouhé a pracné zaměstnání v kostele dostalo se obzvláště Blys- semiovi zastávati. Všickni Židé, což jich tehdy v Praze bylo, k rozkazu arciknížete nuceni byli každý týden do našeho kostela jíti; kterýmž tu kázal Blyssemius.*) Sedmadvadcátého května učiněn byl začátek. Ale brzy se ukázalo pro vštípenou zatvrzelost toho lidu, že se tu práce daremně vynakládá a maří, poněvadž netoliko mysli, ale i uši velmi mnozí prsty zacpávali. Jen tři z nich božství pána Krista poznali a vodou spasitedlnou skropeni k církvi svaté přistoupili. Nemnoho kacíři v za- tvrzelosti Židům pouštějí, jichžto však předce devět a dvadcet k církvi jest navráceno. Paměti kolleje Jes. sv. Klimenta v Praze přeložil W. Tomek, Casopis musea král. Českého 1844. A bylo v ty časy jakés uložení císařské a královské pro napra- vení Židů na víru křesťanskou, aby chodívali k nim na kázání tu k sv. Klimentu každý outerý, a kázával jim ten doktor Henrych, kterýž tuto naše bratří také napravoval, německy a něco židovsky. A na druhé místo chodívali do kostela sv. Ducha, a tam jim kázával česky Frantův syn, kněz Václav; bylo to léta 1561. Jakub pak obzvláštně byl pilen hledívati tam do kostela na způsob těch Židův, jaký zachovávali na těch kázáních, že víc, zvláště šedivých, hledělo ke dveřům než na toho kazatele knížecího (neb on také kázával každou neděli arciknížeti, na zámek chodívaje). Bylo pak těch Židů několik k tomu přivedeno těmi kázáními, že se dali pokřtiti, z nichž jeden čistý jonák a mladý i ženu svou opustil, maje svých tré dítek, ale ona nedala se žádnému ani jemu na to navésti, aby se také pokřtiti dala. Ty děti on pobral a *) Doktor Jindř. Blyssemius z Bonnu, učil na kolleji jesuitské u sv. Kli- menta theologii a hebrejskému jazyku.
Strana 447
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 447 pokřtiti je dal. Potom pojal sobě jinou ženu křesťanku, dceru jednoho 1561. měštěnína Nového města Pražského a dála se ta svadba velmi slavně. Život Jana Augusty vydal J. Šumavský. Der Juden Blindheit bedauerte der Erzherzog Ferdinand so sehr, dass er wünschte, denselben das Glaubenslicht beibringen zu können. Um dieses zu wirken, wie er hoffte, trug er dem Blyssem der sonst die christliche Lehre in der Metropolitankirche mit grossem Nutzen vorgetragen, auf, in eben dieser Lehre die Juden, die auf seinen Befehl in der Kollegiums- kirche alle Wochen einmal zu erscheinen hätten, zu unterrichten; dazu er auch den Blyssemius bereitwillig fand. Blyssem machte damit am 27. Mai 1561 Jahres den Anfang; musste aber bald erfahren, dass mit diesem verstockten und hartnäckigen Volke nichts auszurichten seie. Sie ver- stopften währenden Unterrichts ihre Ohren mit Fingern, auf dass sie weder hören konnten, was ihnen vorgetragen ward. Nur dreie aus ihnen waren aufmerksam; die auf die Gottheit Christi glaubten, und sich taufen liessen. Der Erzherzog musste sich also selbst der vergeblich angewandten Mühe überzeugen. Um doch auf eine andere Art seine Absicht durchsetzen zu können, befahl er: dass sich alle Judenknaben zu gewisser Zeit in dem Jesuitenkollegium stellten, um diese Patres kennen zu lernen, und sich an sie nach und nach zugewöhnen; aber auch dieses wussten ihre Aeltern auf gewisse, ihnen gewönliche, Art zu verhindern. Pubitschkas Gesehichte Böhm. VI., 3. 202. Léta MDLXI. nějaký bohatý Žid Mojžíš pokřtěn ve jménu svaté Trojice na hradě Pražském a dáno mu jméno Jeronym. Žena jeho Zdyna i syn Jakub koníř při židovské nevěře zůstali. Toho roku Židé z království Českého vypovědění skrze přímluvu velikých potentátův a pánův gleit obdrželi a v zemi podnes zůstali. Historický kalendář D. A. z Veleslavína 207. 626. Menachim, židovský predikant v Praze, jenž s ostat- 1561. ními Židy má se ze země vystěhovati, prosí krále Maxi- miliana, aby jemu na polo osleplému i rodině jeho do- volil usaditi se na panství Pardubickém 7. srpna 1561. Durchleuchtigster, groszmächtigster Kunig, allergnädigister Herr! Nachdem mir bewust, dass Euer Kunigl. Würden gottsforchtiger barm- herziger und gerechter Kunig und geneigt alle Guethat und Treu mainniglich zu erzeigen und insonderheit den Elenden und Verlassenen,
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 447 pokřtiti je dal. Potom pojal sobě jinou ženu křesťanku, dceru jednoho 1561. měštěnína Nového města Pražského a dála se ta svadba velmi slavně. Život Jana Augusty vydal J. Šumavský. Der Juden Blindheit bedauerte der Erzherzog Ferdinand so sehr, dass er wünschte, denselben das Glaubenslicht beibringen zu können. Um dieses zu wirken, wie er hoffte, trug er dem Blyssem der sonst die christliche Lehre in der Metropolitankirche mit grossem Nutzen vorgetragen, auf, in eben dieser Lehre die Juden, die auf seinen Befehl in der Kollegiums- kirche alle Wochen einmal zu erscheinen hätten, zu unterrichten; dazu er auch den Blyssemius bereitwillig fand. Blyssem machte damit am 27. Mai 1561 Jahres den Anfang; musste aber bald erfahren, dass mit diesem verstockten und hartnäckigen Volke nichts auszurichten seie. Sie ver- stopften währenden Unterrichts ihre Ohren mit Fingern, auf dass sie weder hören konnten, was ihnen vorgetragen ward. Nur dreie aus ihnen waren aufmerksam; die auf die Gottheit Christi glaubten, und sich taufen liessen. Der Erzherzog musste sich also selbst der vergeblich angewandten Mühe überzeugen. Um doch auf eine andere Art seine Absicht durchsetzen zu können, befahl er: dass sich alle Judenknaben zu gewisser Zeit in dem Jesuitenkollegium stellten, um diese Patres kennen zu lernen, und sich an sie nach und nach zugewöhnen; aber auch dieses wussten ihre Aeltern auf gewisse, ihnen gewönliche, Art zu verhindern. Pubitschkas Gesehichte Böhm. VI., 3. 202. Léta MDLXI. nějaký bohatý Žid Mojžíš pokřtěn ve jménu svaté Trojice na hradě Pražském a dáno mu jméno Jeronym. Žena jeho Zdyna i syn Jakub koníř při židovské nevěře zůstali. Toho roku Židé z království Českého vypovědění skrze přímluvu velikých potentátův a pánův gleit obdrželi a v zemi podnes zůstali. Historický kalendář D. A. z Veleslavína 207. 626. Menachim, židovský predikant v Praze, jenž s ostat- 1561. ními Židy má se ze země vystěhovati, prosí krále Maxi- miliana, aby jemu na polo osleplému i rodině jeho do- volil usaditi se na panství Pardubickém 7. srpna 1561. Durchleuchtigster, groszmächtigster Kunig, allergnädigister Herr! Nachdem mir bewust, dass Euer Kunigl. Würden gottsforchtiger barm- herziger und gerechter Kunig und geneigt alle Guethat und Treu mainniglich zu erzeigen und insonderheit den Elenden und Verlassenen,
Strana 448
448 K HISTORII ŽIDŮ 1561. Undertruckten, die kain Trost und Hilf haben, dann bei dem allmäch- tigen Gott und Euer Kunigl. Würd: derhalben dringt mich die grosz pitter Noth darzue, dass ich nach Gott dem allmächtigen mein Zue- flucht und Trost zu Euer Kunigl. Würd suechen muess, dieweil wir arme aus der Kron Böheim ausgeschafft sein worden, und ich alter schwacher und schier plinder Mann ninders mehr hinkommen kann und darzue auch kein Underhaltung zue Leibsnahrung hab, sonder was mein Hausfrau an kuniglichen und furstlichen Höfen mit ihrer Handarbeit von Gold und anderer schöner Arbeit, das dem hohen Adel dienstparlich ist, gewinnt, damit ich meine kleine, unerzogene Kindlein erhalten thue. Derhalben langt an Euer Kunigl. Würd mein underthänigiste, die- muetigiste Pitt umb des allmächtigen Gotts und das jungst Gericht und aller Gnaden und Barmherzigkeit Willen: Euer Kunigl. Würd well mir, mein Weib und kleinen Kindern gnädig und barmherzig sein, weil nit muglich ist, dass ich länger zu Prag pleiben müge, Euer Kuuigl. Würd well mich und mein Weib und Kinder mitsambt meinen Mit- verwandten in meiner Nahrung under Euer Kunigl. Würd Herrschaft Pardubitz gnädigst underkommen und wohnen lassen, damit ich alter kranker, schwacher, schier gar plinder Mann mitsambt meinen uner- zognen Kindern nit an Petlstab gebracht werd; Euer Kunigl. Würden well mich auch lassen geniessen, dass ich viel Jahr Röm. Kais. Mt. Hof nachgereist in gemeiner Judischaft Handlung. Und thue mich hie- rauf Euer Kunigl. Würde zu Gnaden befelchen. Euer Kunigl. Würd Menachim, judischer Predikant zu Prag. armer underthänigister. Orig. v státn. arch. ve Vídni. Böhmen I. 1400—1570. 1561. 627. Komisaři zřízení k zkoušení účtů rentmistra v království Českém přimlouvají se u krále Maximiliana za skoro slepého predikanta židovského, Menachima z Prahy, aby se jemu a rodině jeho dovolilo usaditi se na panství Pardubickém. V Praze, 7. srpna 1561. Durchleuchtigister grossmächtiger Khunig zu Beheim, gnädigister Herr! Ew. Kungl. Würden sein unser underthänigist gehorsamist und schuldig Dienst mit diemuetigisten Fleiss bereit. Bei uns hat Manachem, [sic] der Juden Predikant allhie, mermalen gebeten und angehalten, ihme unser underthanigiste Fuerbitt an Ew. Kunigl. W. mitzutheilen: weil er sambt den anderen Juden auf nächst künftigen S. Michels Tag aus Prag sich weg thuen sollen, ob Ew. Kunigl. W. ihn Manachem (als der sein Gesicht Alters halb meistes Theils verloren hat) sambt seinem
448 K HISTORII ŽIDŮ 1561. Undertruckten, die kain Trost und Hilf haben, dann bei dem allmäch- tigen Gott und Euer Kunigl. Würd: derhalben dringt mich die grosz pitter Noth darzue, dass ich nach Gott dem allmächtigen mein Zue- flucht und Trost zu Euer Kunigl. Würd suechen muess, dieweil wir arme aus der Kron Böheim ausgeschafft sein worden, und ich alter schwacher und schier plinder Mann ninders mehr hinkommen kann und darzue auch kein Underhaltung zue Leibsnahrung hab, sonder was mein Hausfrau an kuniglichen und furstlichen Höfen mit ihrer Handarbeit von Gold und anderer schöner Arbeit, das dem hohen Adel dienstparlich ist, gewinnt, damit ich meine kleine, unerzogene Kindlein erhalten thue. Derhalben langt an Euer Kunigl. Würd mein underthänigiste, die- muetigiste Pitt umb des allmächtigen Gotts und das jungst Gericht und aller Gnaden und Barmherzigkeit Willen: Euer Kunigl. Würd well mir, mein Weib und kleinen Kindern gnädig und barmherzig sein, weil nit muglich ist, dass ich länger zu Prag pleiben müge, Euer Kuuigl. Würd well mich und mein Weib und Kinder mitsambt meinen Mit- verwandten in meiner Nahrung under Euer Kunigl. Würd Herrschaft Pardubitz gnädigst underkommen und wohnen lassen, damit ich alter kranker, schwacher, schier gar plinder Mann mitsambt meinen uner- zognen Kindern nit an Petlstab gebracht werd; Euer Kunigl. Würden well mich auch lassen geniessen, dass ich viel Jahr Röm. Kais. Mt. Hof nachgereist in gemeiner Judischaft Handlung. Und thue mich hie- rauf Euer Kunigl. Würde zu Gnaden befelchen. Euer Kunigl. Würd Menachim, judischer Predikant zu Prag. armer underthänigister. Orig. v státn. arch. ve Vídni. Böhmen I. 1400—1570. 1561. 627. Komisaři zřízení k zkoušení účtů rentmistra v království Českém přimlouvají se u krále Maximiliana za skoro slepého predikanta židovského, Menachima z Prahy, aby se jemu a rodině jeho dovolilo usaditi se na panství Pardubickém. V Praze, 7. srpna 1561. Durchleuchtigister grossmächtiger Khunig zu Beheim, gnädigister Herr! Ew. Kungl. Würden sein unser underthänigist gehorsamist und schuldig Dienst mit diemuetigisten Fleiss bereit. Bei uns hat Manachem, [sic] der Juden Predikant allhie, mermalen gebeten und angehalten, ihme unser underthanigiste Fuerbitt an Ew. Kunigl. W. mitzutheilen: weil er sambt den anderen Juden auf nächst künftigen S. Michels Tag aus Prag sich weg thuen sollen, ob Ew. Kunigl. W. ihn Manachem (als der sein Gesicht Alters halb meistes Theils verloren hat) sambt seinem
Strana 449
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 449 Weib und Kindern in derselben Herrschaft Pardowicz underzukummen und die klein Zeit seines Lebens da zu wohnen gnädigist bewilligten. Wiewohl wir nun die Juden all lieber wegfuerdern helfen wollten, und Ew. Kungl. W. damit (wie billich) underthänigist gern verschont und nicht behelligt hätten, haben wir doch auf sein Manachem unge- stiem bei uns Anhalten nit wohl umbgeen kunnen. Bitten derhalb ganz underthänigist, Ew. Khunigl. W. als unser gnädigister Herr, wollen solches mit Gnaden von uns verstehen und annehmen und mehrer- nennten Manachem in seiner diemüthigisten Bitt gnädigist befohlen haben. Ew. Kunigl. W. unserm gnädigisten Herrn thuen wir uns unter- thänigist und ganz gehorsamist zu Gnaden befehlen. Geben Prag den 7. Augusti anno 61. Eur Kunigl. W. underthänigiste Diener verordnete Commissari zu Aufnembung des Rentmeisters im Kunigreich Behaim Raitungen. Orig. v stát. arch. ve Vídni. Böhmen 1. 1400—1570. 628. Přímluva stavu panského a rytířského na 1561. sněmu dne 1. října 1561 zahájeném k císaři, aby Židé, co jich v království ještě zůstává, v zemi zůstati mohli a vyháněni nebyli. Jakož jsou Židé skrze suplikací svou na Jich Mti stavy tohoto království žádost vzložili, najvýše pro milosrdenství boží prosíce, aby se za ně k JMCské, pánu našemu nejmilostivějšímu, přimluviti ráčili, aby jim JMCská tu milost učiniti ráčil, aby již dosti ten malý počet, kterýž v tomto království jest, déle zůstati mohli, poněvadž se majestát krále Vladislava JMti slavné paměti, aby v tomto království zůstávali a vyháněni nebyli, míti praví a jej ukázati chtí: protož stav panský a rytířský Jich Mtí arciknížat, pánuov svých milostivých prosí, aby se k JMC. pánu našemu najmilostivějšímu za ty Židy přimluviti ráčili, a též dva stavové tohoto království JMCské za to prosí, aby ten malý počet, což jich ještě v tomto království jest pozůstalo, déle zůstati mohli. Sněmy české III., 76. 629. Patent císaře Ferdinanda, aby vypověděným 1561. Židům při jich odchodu ze zemí koruny České žádné překážky nebyly činěny a clo, mýto nebylo od nich vybíráno. Na hradě Pražském, 4. října 1561. 29
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 449 Weib und Kindern in derselben Herrschaft Pardowicz underzukummen und die klein Zeit seines Lebens da zu wohnen gnädigist bewilligten. Wiewohl wir nun die Juden all lieber wegfuerdern helfen wollten, und Ew. Kungl. W. damit (wie billich) underthänigist gern verschont und nicht behelligt hätten, haben wir doch auf sein Manachem unge- stiem bei uns Anhalten nit wohl umbgeen kunnen. Bitten derhalb ganz underthänigist, Ew. Khunigl. W. als unser gnädigister Herr, wollen solches mit Gnaden von uns verstehen und annehmen und mehrer- nennten Manachem in seiner diemüthigisten Bitt gnädigist befohlen haben. Ew. Kunigl. W. unserm gnädigisten Herrn thuen wir uns unter- thänigist und ganz gehorsamist zu Gnaden befehlen. Geben Prag den 7. Augusti anno 61. Eur Kunigl. W. underthänigiste Diener verordnete Commissari zu Aufnembung des Rentmeisters im Kunigreich Behaim Raitungen. Orig. v stát. arch. ve Vídni. Böhmen 1. 1400—1570. 628. Přímluva stavu panského a rytířského na 1561. sněmu dne 1. října 1561 zahájeném k císaři, aby Židé, co jich v království ještě zůstává, v zemi zůstati mohli a vyháněni nebyli. Jakož jsou Židé skrze suplikací svou na Jich Mti stavy tohoto království žádost vzložili, najvýše pro milosrdenství boží prosíce, aby se za ně k JMCské, pánu našemu nejmilostivějšímu, přimluviti ráčili, aby jim JMCská tu milost učiniti ráčil, aby již dosti ten malý počet, kterýž v tomto království jest, déle zůstati mohli, poněvadž se majestát krále Vladislava JMti slavné paměti, aby v tomto království zůstávali a vyháněni nebyli, míti praví a jej ukázati chtí: protož stav panský a rytířský Jich Mtí arciknížat, pánuov svých milostivých prosí, aby se k JMC. pánu našemu najmilostivějšímu za ty Židy přimluviti ráčili, a též dva stavové tohoto království JMCské za to prosí, aby ten malý počet, což jich ještě v tomto království jest pozůstalo, déle zůstati mohli. Sněmy české III., 76. 629. Patent císaře Ferdinanda, aby vypověděným 1561. Židům při jich odchodu ze zemí koruny České žádné překážky nebyly činěny a clo, mýto nebylo od nich vybíráno. Na hradě Pražském, 4. října 1561. 29
Strana 450
450 K HISTORII ŽIDŮ 1561. 20 listů odevřených, aby se Židé bez všelijakých překážek vystěhovati mohli. Ferdinand oc. Urozeným, statečným, slovutným, opatrným, pánům rytířům, vladykám a městóm i jiným všem obyvatelóm a poddaným našim ze všech stavuov královstvie našeho Českého, markrabstvie Mo- ravského a obojích knížectvie Slezských. Věrní milí! Jakož jsme všecky Židy z měst našich Pražských i ze všeho královstvie našeho z jistých a hodných příčin vypověděti ráčili: i chtíce my, aby dotčení Židé po- kojně a bez překážky odsud se vybrati mohli, vám všem i jednomu každému zvláště poroučíme přikazujíc, abyšte jim žádných překážek nečinili a činiti nedopouštěli, nébrž je za slušnú záplatu fedrovali a cla ani mejt od nich z toho ze všeho, což s sebou povezou, nebrali, jináče nikoli nečiníce pod uvarováním hněvu a nemilosti naší císařské i tre- stání, ač by se kdo tak nezachoval. Dán ut supra [na hradě Pražském v sobotu den sv. Františka léta oc. LXI.] Archiv místodrž. král. Českého. Recesse 65., f. 44. 1561. 630. Císař Ferdinand prodlužuje Židům příročí k vystěhování o čtyři neděle. Na hradě Pražském, 27. října r. 1561. JMt Římský císař a Uherský, Český oc. král oc, pán náš nejmilosti- vější, ráčil jest poníženým prosbám starších a jiných Židuov, kteříž ještě zde jsú, i také poddaným přímluvám, kteréž jsou se za ně k JMti Cské dály, vyrozuměti. I prohlídajíce JMt Cská na dotčené přímluvy a že tíž Židé ještě nemálo dluhuov v tomto královstvie u křesťanuov mají, kterýchž jsou až posavad vyupomínati, jakž zprávu dávají, nemohli a zvláště pak chtíce jim JMt Cská k takovým dluhuom jejich sprave- dlivým (aby sobě neměli slušně co stěžovati a čím dále vymlúvati) do- pomoci: ráčí JMt Cská týmž Židóm, kteříž ještě zde jsou, gleitu a ne- boližto příročí přidávati od datum recesu tohoto do čtyř neděl pořád zběhlých, tak aby jeden každý z Židuov ihned beze všeho meškání všecky své dluhy, však spravedlivé, při kom který z nich jaké má, do kanceláře české JMti Cské poznamenané dal a JMt Cská ty všecky osoby, kteréž Židóm dlužny jsou, k jistému dni sročiti, je vyslyšeti a tak v tom ve všem spravedlivě se zachovati ráčí, tak aby Židé po vy- jití toho času čtyř neděl podlí předešlého jistého poručení JMti Cské z tohoto královstvie a zemí k němu příslušejících všichni i ti, kteříž nyní nemocni jsou, když se pozdraví a ženy z šesti neděl vyjdou, vy-
450 K HISTORII ŽIDŮ 1561. 20 listů odevřených, aby se Židé bez všelijakých překážek vystěhovati mohli. Ferdinand oc. Urozeným, statečným, slovutným, opatrným, pánům rytířům, vladykám a městóm i jiným všem obyvatelóm a poddaným našim ze všech stavuov královstvie našeho Českého, markrabstvie Mo- ravského a obojích knížectvie Slezských. Věrní milí! Jakož jsme všecky Židy z měst našich Pražských i ze všeho královstvie našeho z jistých a hodných příčin vypověděti ráčili: i chtíce my, aby dotčení Židé po- kojně a bez překážky odsud se vybrati mohli, vám všem i jednomu každému zvláště poroučíme přikazujíc, abyšte jim žádných překážek nečinili a činiti nedopouštěli, nébrž je za slušnú záplatu fedrovali a cla ani mejt od nich z toho ze všeho, což s sebou povezou, nebrali, jináče nikoli nečiníce pod uvarováním hněvu a nemilosti naší císařské i tre- stání, ač by se kdo tak nezachoval. Dán ut supra [na hradě Pražském v sobotu den sv. Františka léta oc. LXI.] Archiv místodrž. král. Českého. Recesse 65., f. 44. 1561. 630. Císař Ferdinand prodlužuje Židům příročí k vystěhování o čtyři neděle. Na hradě Pražském, 27. října r. 1561. JMt Římský císař a Uherský, Český oc. král oc, pán náš nejmilosti- vější, ráčil jest poníženým prosbám starších a jiných Židuov, kteříž ještě zde jsú, i také poddaným přímluvám, kteréž jsou se za ně k JMti Cské dály, vyrozuměti. I prohlídajíce JMt Cská na dotčené přímluvy a že tíž Židé ještě nemálo dluhuov v tomto královstvie u křesťanuov mají, kterýchž jsou až posavad vyupomínati, jakž zprávu dávají, nemohli a zvláště pak chtíce jim JMt Cská k takovým dluhuom jejich sprave- dlivým (aby sobě neměli slušně co stěžovati a čím dále vymlúvati) do- pomoci: ráčí JMt Cská týmž Židóm, kteříž ještě zde jsou, gleitu a ne- boližto příročí přidávati od datum recesu tohoto do čtyř neděl pořád zběhlých, tak aby jeden každý z Židuov ihned beze všeho meškání všecky své dluhy, však spravedlivé, při kom který z nich jaké má, do kanceláře české JMti Cské poznamenané dal a JMt Cská ty všecky osoby, kteréž Židóm dlužny jsou, k jistému dni sročiti, je vyslyšeti a tak v tom ve všem spravedlivě se zachovati ráčí, tak aby Židé po vy- jití toho času čtyř neděl podlí předešlého jistého poručení JMti Cské z tohoto královstvie a zemí k němu příslušejících všichni i ti, kteříž nyní nemocni jsou, když se pozdraví a ženy z šesti neděl vyjdou, vy-
Strana 451
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 451 brati a vystěhovati se mohli, pod jistým a skutečným trestáním JMti 1561. Cské. Actum na hradě Pražském v pondělí po sv. Oršile léta oc. LXI. Místodrž. arch. král. Česk. Recesse, 65., fol. 46. 631. Císařské nařízení všem dlužníkům Židův, 1561. aby do dvou neděl s nimi se vyrovnali. Na hradě Praž- ském, 24. listopadu 1561. JMt Římský císař a Uherský, Český oc král oc pán náš nej- milostivější ráčil jest tomu porozuměti, jaké dluhy a při kom Židé zdejší a jiní, kteříž ještě v tomto království jsou a z něho se podlí ji- stého poručení JMti Cské vystěhovati mají, jmíti se praví: kdež pak JMt Cská chtíce týmž Židuom, pokudž možné bude, k dluhuom jim spravedlivě povinným dopomoci, ráčí JMt Cská všem dlužníkóm jejich skrze psaní svá poroučeti, aby jim od dneška ve dvú nedělích pořád zběhlých záplatu učinili anebo se s nimi umluvili, a pakli by toho kdo v tom času neučinil a pravil se tím dluhem nebo dluhy povinen nebýti, tehdy aby se v outerý po početí panny Marie [9. pros.] nejprvé příští na hradě Pražském před JMtí Cskú a radami JMti konečně osobně najíti dali, aneb na místě svém zmocnili a JMt Cská ty věci vyslyšeti poru- čiti a v tom se spravedlivě zachovati ráčí Protož JMt Cská týmž Ži- duom všechněm přístně poroučeti a přikazovati ráčí, aby se s dlužníky svými v těch dvou nedělích umlúvali a sobě snad k nějakému forteli jejich déle zde zuostání toho na průtazích nestavěli, a kteří dlužníci by se s nimi nesmluvili aneb jim nezaplatili, proti těm aby se k vyslyšení toho na vejš psaný den v outerý po početí panny Marie nejprvé příští se všemi potřebami svými postavili. V čemž se JMt Cská, jakž nahoře dotčeno, spravedlivě zachovati a jim k vyřízení a na místě postavení toho všeho od datum recesu tohoto za tři neděle pořád zběhlé gleitu a příročí přidávati ráčí a to toliko těm, kteříž dluhy mají a nemocni jsou, všem i jednomu každému z nich zvláště k vyupomínání porou- čejíc, aby se při tom čase, buďto že by o své dluhy konec a sobě zá- platu učiněnú měli nebo neměli, konečně beze všech dalších odtahuov a prodlévání podle předešlého jistého poručení JMti Cské vystěhovali a odebrali pod jistým a skutečným trestáním JMti Cské. Actum na hradě Pražském v pondělí po Obětování panny Marie léta oc. LXI. Mistodrž. archiv král. Česk. Recesse 65., f. 56. 632. Nařízení císařské některým dlužníkům Židův, 1561 aby se s nimi vyrovnali. Na hradě Pražském, 29. listopadu 1561.
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 451 brati a vystěhovati se mohli, pod jistým a skutečným trestáním JMti 1561. Cské. Actum na hradě Pražském v pondělí po sv. Oršile léta oc. LXI. Místodrž. arch. král. Česk. Recesse, 65., fol. 46. 631. Císařské nařízení všem dlužníkům Židův, 1561. aby do dvou neděl s nimi se vyrovnali. Na hradě Praž- ském, 24. listopadu 1561. JMt Římský císař a Uherský, Český oc král oc pán náš nej- milostivější ráčil jest tomu porozuměti, jaké dluhy a při kom Židé zdejší a jiní, kteříž ještě v tomto království jsou a z něho se podlí ji- stého poručení JMti Cské vystěhovati mají, jmíti se praví: kdež pak JMt Cská chtíce týmž Židuom, pokudž možné bude, k dluhuom jim spravedlivě povinným dopomoci, ráčí JMt Cská všem dlužníkóm jejich skrze psaní svá poroučeti, aby jim od dneška ve dvú nedělích pořád zběhlých záplatu učinili anebo se s nimi umluvili, a pakli by toho kdo v tom času neučinil a pravil se tím dluhem nebo dluhy povinen nebýti, tehdy aby se v outerý po početí panny Marie [9. pros.] nejprvé příští na hradě Pražském před JMtí Cskú a radami JMti konečně osobně najíti dali, aneb na místě svém zmocnili a JMt Cská ty věci vyslyšeti poru- čiti a v tom se spravedlivě zachovati ráčí Protož JMt Cská týmž Ži- duom všechněm přístně poroučeti a přikazovati ráčí, aby se s dlužníky svými v těch dvou nedělích umlúvali a sobě snad k nějakému forteli jejich déle zde zuostání toho na průtazích nestavěli, a kteří dlužníci by se s nimi nesmluvili aneb jim nezaplatili, proti těm aby se k vyslyšení toho na vejš psaný den v outerý po početí panny Marie nejprvé příští se všemi potřebami svými postavili. V čemž se JMt Cská, jakž nahoře dotčeno, spravedlivě zachovati a jim k vyřízení a na místě postavení toho všeho od datum recesu tohoto za tři neděle pořád zběhlé gleitu a příročí přidávati ráčí a to toliko těm, kteříž dluhy mají a nemocni jsou, všem i jednomu každému z nich zvláště k vyupomínání porou- čejíc, aby se při tom čase, buďto že by o své dluhy konec a sobě zá- platu učiněnú měli nebo neměli, konečně beze všech dalších odtahuov a prodlévání podle předešlého jistého poručení JMti Cské vystěhovali a odebrali pod jistým a skutečným trestáním JMti Cské. Actum na hradě Pražském v pondělí po Obětování panny Marie léta oc. LXI. Mistodrž. archiv král. Česk. Recesse 65., f. 56. 632. Nařízení císařské některým dlužníkům Židův, 1561 aby se s nimi vyrovnali. Na hradě Pražském, 29. listopadu 1561.
Strana 452
452 K HISTORII ŽIDŮ JMt Římský císař a Uherský, Český oc král oc pán náš nejmi- lostivější oznamovati ráčí Vilémovi Hogovi: jakož o tom dobrú vědo- most má, že jest JMt Cská všecky Židy z královstvie Českého a zemí k němu příslušejících, aby se odtud odstěhovali, vypovědíti ráčil, jakž se pak tyto dni všickni odsud odebrati mají; i oznámeno jest JMti C. od týchž Židuov, že nemálo dluhuov mezi křesťany mají, JMti Cské k těm za dopomožení prosíce. Kdež znajíc JMt Cská slušné býti a nechtíc jich JMt C. déle v tomto královstvie trpěti, ráčil jest všem dlužníkóm jejich rok na hrad Pražský v outerý po početí Panny Marie nejprv příští před JMt Cskú a rady JMti položiti. A protož poněvadž dotčený Vilím Hog také Enochovi Židu synu Barocha 50 tolarů dlužen jest, JMt Cská jemu přístně poroučeti ráčí, aby se v tom času s týmž Ži- dem bez dalších odtahuov umluvil a dluh ten jemu zaplatil a pakliby toho jakú příčinu měl, proč by dotčeným dluhem povinen nebyl, aby se na napřed jmenovaný den před JMtí Cskú a rady JMti Cské, jakž dotčeno, postavil a toho se spravil, jináče nikoli nečiníce a JMt Cská se v tom spravedlivě zachovati ráčí. Actum na hradě Pražském v so- botu u vigilji sv. Ondřeje léta oc. LXI. Item Janovi Človíčkovi, aby zaplatil, což jest Židu dlužen. Item Kunce Kokorské, aby 200 tolských Mojžíšovi Březnickému Židu zaplatila. Item Vilémovi Zdeňkovi Lackovi a Janovi z Štemberka, že jsou na místě někdy otce svého Izraelovi Židu dlužni 400 tolarů. Item Eleně Kynterové z Brozánek, témuž Židu 45 tol. dlužna. Item vdově po panu Karlovi z Žerotína pozuostalé Veronice z Lípy, aby Israelovi Židu z Kolína IIC ß a XXX tolských zaplatila. Item Kryštofovi z Gendorfu, aby Matesovi puchtrukerovi Židu 20 tolských zaplatil. 1561. Místodrž. arch. král. Česk. Recesse 65., f 57. 1561. 633. Ferdinand I. rozkazuje radě města Olomouce, aby spoluobčan jejich Václav Hepner zaplatil vdově po pražském Židu Markovi dluh 170 zl. mor. V Praze, dne 1. pro- since 1561. Orig. česk. s peč. a podpisem. Arch. m. Olomouce. 1561. 634. Nařízení z kanceláře císařské některým, aby dluh Židu Mojžíšovi zaplatili. 14. pros. 1561. Reces Zikmundovi Karykovi, aby Mojžíšovi Židu dluh jemu po- vinnovatý, poněvadž se s jinými Židy z královstvie Českého vypraviti
452 K HISTORII ŽIDŮ JMt Římský císař a Uherský, Český oc král oc pán náš nejmi- lostivější oznamovati ráčí Vilémovi Hogovi: jakož o tom dobrú vědo- most má, že jest JMt Cská všecky Židy z královstvie Českého a zemí k němu příslušejících, aby se odtud odstěhovali, vypovědíti ráčil, jakž se pak tyto dni všickni odsud odebrati mají; i oznámeno jest JMti C. od týchž Židuov, že nemálo dluhuov mezi křesťany mají, JMti Cské k těm za dopomožení prosíce. Kdež znajíc JMt Cská slušné býti a nechtíc jich JMt C. déle v tomto královstvie trpěti, ráčil jest všem dlužníkóm jejich rok na hrad Pražský v outerý po početí Panny Marie nejprv příští před JMt Cskú a rady JMti položiti. A protož poněvadž dotčený Vilím Hog také Enochovi Židu synu Barocha 50 tolarů dlužen jest, JMt Cská jemu přístně poroučeti ráčí, aby se v tom času s týmž Ži- dem bez dalších odtahuov umluvil a dluh ten jemu zaplatil a pakliby toho jakú příčinu měl, proč by dotčeným dluhem povinen nebyl, aby se na napřed jmenovaný den před JMtí Cskú a rady JMti Cské, jakž dotčeno, postavil a toho se spravil, jináče nikoli nečiníce a JMt Cská se v tom spravedlivě zachovati ráčí. Actum na hradě Pražském v so- botu u vigilji sv. Ondřeje léta oc. LXI. Item Janovi Človíčkovi, aby zaplatil, což jest Židu dlužen. Item Kunce Kokorské, aby 200 tolských Mojžíšovi Březnickému Židu zaplatila. Item Vilémovi Zdeňkovi Lackovi a Janovi z Štemberka, že jsou na místě někdy otce svého Izraelovi Židu dlužni 400 tolarů. Item Eleně Kynterové z Brozánek, témuž Židu 45 tol. dlužna. Item vdově po panu Karlovi z Žerotína pozuostalé Veronice z Lípy, aby Israelovi Židu z Kolína IIC ß a XXX tolských zaplatila. Item Kryštofovi z Gendorfu, aby Matesovi puchtrukerovi Židu 20 tolských zaplatil. 1561. Místodrž. arch. král. Česk. Recesse 65., f 57. 1561. 633. Ferdinand I. rozkazuje radě města Olomouce, aby spoluobčan jejich Václav Hepner zaplatil vdově po pražském Židu Markovi dluh 170 zl. mor. V Praze, dne 1. pro- since 1561. Orig. česk. s peč. a podpisem. Arch. m. Olomouce. 1561. 634. Nařízení z kanceláře císařské některým, aby dluh Židu Mojžíšovi zaplatili. 14. pros. 1561. Reces Zikmundovi Karykovi, aby Mojžíšovi Židu dluh jemu po- vinnovatý, poněvadž se s jinými Židy z královstvie Českého vypraviti
Strana 453
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 453 má XXXIIII tolských zaplatil aneb se s ním o týž dluh umluvil. Dán 1561. v neděli po sv. Lucii léta oc. LXI. In simili Janovi z Wartmberka, aby témuž Židu 56 tolských zaplatil. In simili Jindřichovi z Domoslavě, aby dotčenému Židu 15 tolských zaplatil. Arch. míst. král. Česk. Recesse. 65., fol. 63. 635. Věřitelům Židům prodlužuje se gleit o šest 1561. neděl. Na hradě Pražském, 15. prosince 1561. JMt Římský císař a Uherský, Český oc král oc pán náš nejmi- lostivější ráčí Židóm, kdeříž ještě zde v Praze a v tomto královstvie jsou, z příčin hodných a slušných gleitu přidávati do matky boží Hrom- nic nejprv příštích, aby dluhy své do ostatku, kderéž v tomto krá- lovstvie ještě mají, vyupomínati, o ně se smluviti neb jich se dosuzo- vati mohli. Však toliko těm Židóm ten gleit a příročí JMt Cská dávati ráčí, kteříž, jakž dotčeno, jaké dluhy mají, jiní pak, kdeříž dluohuo žádných nemají a nemocni nejsou, tolikéž ženy, kderéž při předešlém vyšlém terminu těhotné byly a již z šesti neděl vyšly, aby se beze všeho prodlévání podle předešlého JMti Cské poručení ihned vystěho- vali a odsud odebrali. Při tom JMt Cská všem Židóm, kdeříž, jakž vejš dotčeno, ještě dluhy zde mají, poroučeti ráčí přístně přikazujíc, aby vyupomínajíc dluhy své při času matky boží Hromnic konečně beze všech dalších odtahuov a prodlévání odsud a z královstvie Českého se odebrali a nacházeti zde více se nedali pod jistým a skutečným trestáním, neb JMt Cská konečně se na tom ustanoviti ráčil, že jich déle v tomto královstvie trpěti nechce. Tím aby se spravili. Actum na hradě Praž- ském v pondělí po sv. Lucii léta oc. LXI. Arch. místodrž. král. Česk. Recesse 65., fol. 64. 636. Nařízení z kanceláře císařské vyšlé, aby 1561. rychtář Starého města Pražského podal soupis všech Židův v Praze. Na hradě Pražském, 17. prosince 1561. JMt Cská oc pán náš nejmilostivější rychtáři svému v Starém městě Pražském i tolikéž ouřadu téhož města přístně poroučeti ráčí, aby hned, jakž jich toto poručení dojde, se vší pilností vyhledati a se- psati dali jakej počet všech Židuov zde v Praze ještě a co jich ne- mocných a mnoho-li jest a kolik těhotných žen a kdy na slehnutí jsou, a což toho tak v pravdě přezvědí, aby to všecko pořádně a zejména
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 453 má XXXIIII tolských zaplatil aneb se s ním o týž dluh umluvil. Dán 1561. v neděli po sv. Lucii léta oc. LXI. In simili Janovi z Wartmberka, aby témuž Židu 56 tolských zaplatil. In simili Jindřichovi z Domoslavě, aby dotčenému Židu 15 tolských zaplatil. Arch. míst. král. Česk. Recesse. 65., fol. 63. 635. Věřitelům Židům prodlužuje se gleit o šest 1561. neděl. Na hradě Pražském, 15. prosince 1561. JMt Římský císař a Uherský, Český oc král oc pán náš nejmi- lostivější ráčí Židóm, kdeříž ještě zde v Praze a v tomto královstvie jsou, z příčin hodných a slušných gleitu přidávati do matky boží Hrom- nic nejprv příštích, aby dluhy své do ostatku, kderéž v tomto krá- lovstvie ještě mají, vyupomínati, o ně se smluviti neb jich se dosuzo- vati mohli. Však toliko těm Židóm ten gleit a příročí JMt Cská dávati ráčí, kteříž, jakž dotčeno, jaké dluhy mají, jiní pak, kdeříž dluohuo žádných nemají a nemocni nejsou, tolikéž ženy, kderéž při předešlém vyšlém terminu těhotné byly a již z šesti neděl vyšly, aby se beze všeho prodlévání podle předešlého JMti Cské poručení ihned vystěho- vali a odsud odebrali. Při tom JMt Cská všem Židóm, kdeříž, jakž vejš dotčeno, ještě dluhy zde mají, poroučeti ráčí přístně přikazujíc, aby vyupomínajíc dluhy své při času matky boží Hromnic konečně beze všech dalších odtahuov a prodlévání odsud a z královstvie Českého se odebrali a nacházeti zde více se nedali pod jistým a skutečným trestáním, neb JMt Cská konečně se na tom ustanoviti ráčil, že jich déle v tomto královstvie trpěti nechce. Tím aby se spravili. Actum na hradě Praž- ském v pondělí po sv. Lucii léta oc. LXI. Arch. místodrž. král. Česk. Recesse 65., fol. 64. 636. Nařízení z kanceláře císařské vyšlé, aby 1561. rychtář Starého města Pražského podal soupis všech Židův v Praze. Na hradě Pražském, 17. prosince 1561. JMt Cská oc pán náš nejmilostivější rychtáři svému v Starém městě Pražském i tolikéž ouřadu téhož města přístně poroučeti ráčí, aby hned, jakž jich toto poručení dojde, se vší pilností vyhledati a se- psati dali jakej počet všech Židuov zde v Praze ještě a co jich ne- mocných a mnoho-li jest a kolik těhotných žen a kdy na slehnutí jsou, a což toho tak v pravdě přezvědí, aby to všecko pořádně a zejména
Strana 454
454 K HISTORII ŽIDŮ 1561. JMti Cské sepsáno podali. Neb JMt Cská konečně a jistotně žádných Židuov mimo ty, kteří velmi nemocni a ženy, které na slehnutí jsou aneb již v šestinedělích leží, a kteří dluhy při lidech mají, déle přes čas Hromnic nyní příštích v Pražských městech ani v tomto království trpěti neráčí, než aby se odtud hned vybrali a vyhostili pod skutečným a jistým trestáním. Actum na hradě Pražském v středu po sv. panně Lucii léta oc. XLI. Archiv místodrž. král. Česk. Recesse 65., fol. 64. 1561. 637. Svědectví pro některé Židy v příčině jim povinných dluhů. Na hradě Pražském, 18. prosince 1561. List otevřený z kom. č. Jeronymovi Židu a Breydě Židovce, aby se jim svědomí strany dluhu jich dalo. Dán na hradě Pražském ve čtvrtek po sv. Lucii léta oc. LXI. In simili Izraelovi Židu z Kolína, aby mu svědomí dali aneb lidi poddané své k svědomí postavili z strany dluhu jeho. Datum ut supra. Archiv místodrž. král. Česk. Recesse 65., fol. 64. 1561. 638. Burian Svitkovský a Boleslav Sedloňovský, hejtmané panství Pardubického, odporučují králi Maxmilianovi Žida Faltýna, aby mohl v Pardubicích zůstati. Na Pardubicích 28. prosince 1561. Nejjasnější králi a pane, pane náš nejmilostivější! VKské Mti poníženě oznamujeme, že nějaký Faltýn, Žid, kterýž od několika let při městě VKské Mti Pardubicích se živí, nás jest skrze suplikací svou k VKské Mti za toto přímluvné psaní prosil; a čeho jest žádostiv, toho VKská Mt z tej suplikací jeho, kterouž VKské Mti příležící posíláme, šířeji vyrozuměti ráčíte. My pak nemohouce takové jeho žádosti prázdni býti, k VKské Mti, jakožto k králi a pánu na- šemu nejmilostivějšímu, poníženě se za něho přimlouváme a VKské Mti prosíme, nebyla-li by žádost dotčeného Žida na stížnost JCské veleb- nosti, že VKská Mt pro takovou jeho poníženou žádost a prosbu to při JCské Mti, aby tolikéž podle Melachima Žida, kterémuž od JCské Mti k vůli VKské Mti taková milost se stala, i tento Žid tu v Pardu- bicích zůstal, milostivě jednati ráčíte. Nebo pokudž sme jeho povědomi jiného o něm nevíme, než že ten nebohej pokojně prací svou a řeme- slem majíc manželku a dítky se živí, aniž sme o něm neslyšeli, aby kdy,
454 K HISTORII ŽIDŮ 1561. JMti Cské sepsáno podali. Neb JMt Cská konečně a jistotně žádných Židuov mimo ty, kteří velmi nemocni a ženy, které na slehnutí jsou aneb již v šestinedělích leží, a kteří dluhy při lidech mají, déle přes čas Hromnic nyní příštích v Pražských městech ani v tomto království trpěti neráčí, než aby se odtud hned vybrali a vyhostili pod skutečným a jistým trestáním. Actum na hradě Pražském v středu po sv. panně Lucii léta oc. XLI. Archiv místodrž. král. Česk. Recesse 65., fol. 64. 1561. 637. Svědectví pro některé Židy v příčině jim povinných dluhů. Na hradě Pražském, 18. prosince 1561. List otevřený z kom. č. Jeronymovi Židu a Breydě Židovce, aby se jim svědomí strany dluhu jich dalo. Dán na hradě Pražském ve čtvrtek po sv. Lucii léta oc. LXI. In simili Izraelovi Židu z Kolína, aby mu svědomí dali aneb lidi poddané své k svědomí postavili z strany dluhu jeho. Datum ut supra. Archiv místodrž. král. Česk. Recesse 65., fol. 64. 1561. 638. Burian Svitkovský a Boleslav Sedloňovský, hejtmané panství Pardubického, odporučují králi Maxmilianovi Žida Faltýna, aby mohl v Pardubicích zůstati. Na Pardubicích 28. prosince 1561. Nejjasnější králi a pane, pane náš nejmilostivější! VKské Mti poníženě oznamujeme, že nějaký Faltýn, Žid, kterýž od několika let při městě VKské Mti Pardubicích se živí, nás jest skrze suplikací svou k VKské Mti za toto přímluvné psaní prosil; a čeho jest žádostiv, toho VKská Mt z tej suplikací jeho, kterouž VKské Mti příležící posíláme, šířeji vyrozuměti ráčíte. My pak nemohouce takové jeho žádosti prázdni býti, k VKské Mti, jakožto k králi a pánu na- šemu nejmilostivějšímu, poníženě se za něho přimlouváme a VKské Mti prosíme, nebyla-li by žádost dotčeného Žida na stížnost JCské veleb- nosti, že VKská Mt pro takovou jeho poníženou žádost a prosbu to při JCské Mti, aby tolikéž podle Melachima Žida, kterémuž od JCské Mti k vůli VKské Mti taková milost se stala, i tento Žid tu v Pardu- bicích zůstal, milostivě jednati ráčíte. Nebo pokudž sme jeho povědomi jiného o něm nevíme, než že ten nebohej pokojně prací svou a řeme- slem majíc manželku a dítky se živí, aniž sme o něm neslyšeli, aby kdy,
Strana 455
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 455 co od koho k němu za stížnost, aneb též od něho komu v čem ublí- 1561. ženo bylo; kteréžto jeho tak pokojné a dobré chování nejvíce nás k této o něho k VKské Mti ponížené přímluvě pohnulo a nás k té na- ději přivedlo, že VKské Mti taková přímluva naše v žádné stížnosti k nám nebude, než pokudž by v tom milostivá vůle VKské Mti byla, že jí mnohopsanej Žid milostivě užije. Jestliže by místa míti nemohla, VKské Mti poníženě prosíme, že VKská Mt, jako král a pán náš nej- milostivější, dobrotivě a milostivě nám to k dobrému přičítati ráčíte nebo sme toho pro žádné jiné příčiny, než jakž napřed dotčeno a majíc od něho odplatu od pána Boha předloženou, neučinili a neči- níme, toho nám VKská Mt dokonale a milostivě věřiti račte. Datum na Pardubicích v neděli den památky Mlaďátek léta pomíjejícího lxj. VKské Mti věrní poddaní a služebníci Butian Svitkovský a Boleslav Sedloňovský. Státní archiv ve Vídni Böhm. I. 1400—1570. Orig. 639. Zprávy o Židech 1559—1561. 1561. Mezitím bylo se opět něco Židů odstěhovalo z Prahy; ale na cestě byli někteří z nich přepadeni od loupežníků a dílem zloupeni, dílem i zavražděni. Vzbudilo to znova outrpnost s nimi, a přímluvou arcikní- žete Ferdinanda císař po svém navrácení z Augsburku dal se obměk- čiti, že svolil (13. října) aby ti, kteří přes rozkaz posud se nebyli vy- stěhovali, směli spolu s těmi, jimž dána byla lhůta do sv. Jiří v Praze i jinde do toho času zůstati, s napomenutím však, aby pilně hleděno bylo, aby toho jiní nechtěli snad k navrácení se do země mezi tím časem užiti. Dříve však, než tato lhůta došla, podařilo se Židům zjed- nati sobě nové přímluvy, nejen opět od arciknížete Ferdinanda, nýbrž také od krále Maximiliana a manželky jeho ve Vídni, a též od arci- knížete Karla, prosíce, aby jim se vzhledem prý k jejich bídě a chudobě další lhůta k vyupomínání dluhův a k prodání domův udělena byla; i dal se tím císař pohnouti, tak že dne 13. března roku 1560 všem posud nevystěhovaným ještě o rok lhůtu prodloužil, tedy až do sv. Jiří roku 1561. Stalo se to však se zvláštní výminkou. Dle návrhu učině- ného biskupem Kreckým Urbanem, radou a dvorním kazatelem císařo- vým, měl arcikníže Ferdinand žádati na Židech předložení kostelních knih jejich ku přehlídnutí osobami učenými a znalými hebrejského ja- zyka, aby z nich vymazána byla všeliká rouhání proti náboženství kře- sťanskému, kterým se děti židovské již z mládí učily; za druhé měli Židé ve školách svých veřejně ohlásiti, že každému z nich, osobám
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 455 co od koho k němu za stížnost, aneb též od něho komu v čem ublí- 1561. ženo bylo; kteréžto jeho tak pokojné a dobré chování nejvíce nás k této o něho k VKské Mti ponížené přímluvě pohnulo a nás k té na- ději přivedlo, že VKské Mti taková přímluva naše v žádné stížnosti k nám nebude, než pokudž by v tom milostivá vůle VKské Mti byla, že jí mnohopsanej Žid milostivě užije. Jestliže by místa míti nemohla, VKské Mti poníženě prosíme, že VKská Mt, jako král a pán náš nej- milostivější, dobrotivě a milostivě nám to k dobrému přičítati ráčíte nebo sme toho pro žádné jiné příčiny, než jakž napřed dotčeno a majíc od něho odplatu od pána Boha předloženou, neučinili a neči- níme, toho nám VKská Mt dokonale a milostivě věřiti račte. Datum na Pardubicích v neděli den památky Mlaďátek léta pomíjejícího lxj. VKské Mti věrní poddaní a služebníci Butian Svitkovský a Boleslav Sedloňovský. Státní archiv ve Vídni Böhm. I. 1400—1570. Orig. 639. Zprávy o Židech 1559—1561. 1561. Mezitím bylo se opět něco Židů odstěhovalo z Prahy; ale na cestě byli někteří z nich přepadeni od loupežníků a dílem zloupeni, dílem i zavražděni. Vzbudilo to znova outrpnost s nimi, a přímluvou arcikní- žete Ferdinanda císař po svém navrácení z Augsburku dal se obměk- čiti, že svolil (13. října) aby ti, kteří přes rozkaz posud se nebyli vy- stěhovali, směli spolu s těmi, jimž dána byla lhůta do sv. Jiří v Praze i jinde do toho času zůstati, s napomenutím však, aby pilně hleděno bylo, aby toho jiní nechtěli snad k navrácení se do země mezi tím časem užiti. Dříve však, než tato lhůta došla, podařilo se Židům zjed- nati sobě nové přímluvy, nejen opět od arciknížete Ferdinanda, nýbrž také od krále Maximiliana a manželky jeho ve Vídni, a též od arci- knížete Karla, prosíce, aby jim se vzhledem prý k jejich bídě a chudobě další lhůta k vyupomínání dluhův a k prodání domův udělena byla; i dal se tím císař pohnouti, tak že dne 13. března roku 1560 všem posud nevystěhovaným ještě o rok lhůtu prodloužil, tedy až do sv. Jiří roku 1561. Stalo se to však se zvláštní výminkou. Dle návrhu učině- ného biskupem Kreckým Urbanem, radou a dvorním kazatelem císařo- vým, měl arcikníže Ferdinand žádati na Židech předložení kostelních knih jejich ku přehlídnutí osobami učenými a znalými hebrejského ja- zyka, aby z nich vymazána byla všeliká rouhání proti náboženství kře- sťanskému, kterým se děti židovské již z mládí učily; za druhé měli Židé ve školách svých veřejně ohlásiti, že každému z nich, osobám
Strana 456
456 K HISTORII ŽIDŮ 1561. mužským i ženským, mladým i starým, volno jest navštěvovati kázání křesťanská, a za třetí, že nikomu ze svých, kdož by se chtěl dáti po- křtiti a přestoupiti ku křesťanské víře, brániti toho nemají ani vydědě- ním, ani jakýmkoli jiným pronásledováním. Židé dle výminek těchto slíbili se zachovati. Nalehlo se však na ně potom dále roku 1561, že všichni donuceni byli po několik neděl (nejprvé dne 27. května) při- cházeti na kázání k Jesuitům a jindy zase do kostela sv. Ducha, kdež hledělo se spůsobiti obrácení jich na víru křesťanskou. Židé však cho- vali se při tom zatvrzele, hledíce víc ke dveřím než ke kazatelně, a mnozí také uši sobě zacpávajíce, pročež se brzy od marného namáhání s nimi upustilo. Všeho všudy tři dali se pokřtiti, a byl z nich jeden který následkem toho manželku opustil, když se k témuž nedala po- hnouti, tři děti své jí odňal a pokřtiti dal, potom pak v jiné manželství vstoupil s dcerou jednoho měsťana Novoměstského. Tomek, Dějepis m. Prahy XII. 96. 1562. 640. Ferdinand I. radě města Olomouce, aby po- sláni byli do Prahy dědicové po Pavlovi Hepne- rovi v příčině provedení sporuproti vdově po Židu Markovi o dlužných 170 zlatých. V Praze, dne 6. ledna 1562. Orig. česk. s početí a podpisem. Arch. města Olomouce. 641. Nařízení z královské kanceláře, aby Židé, kteříž gleitu nemají, do dvou neděl se vystěhovali. Na hradě Pražském, 10. ledna 1562. Jakož jest JMt Cská oc pán náš nejmilostivější Židóm Pražským i jiným v tomto královstvie, kdeříž jaké dluhy mají, gleitu do Hrom- nic příštích přidati ráčil, a jiní aby se do toho času konečně z tohoto království vybrali, jakž reces od JMti Cské týmž Židóm naposledy daný šířeji v sobě obsahuje. I zprávu JMt Cská jmíti ráčí, že ještě drahně Židů mimo ty, kteříž dluhy mají a nemocni jsou, zde v Praž- ských městech se přechovávají. Protož JMt Cská takto o tom porou- četi a přístně přikazovati ráčí, aby beze všech dalších zástěr všickni Židé, kdeřížkoli jsou, žádného nevymíňujíc, kromě kdeří ještě dluhy k vyupomínání mají, nemocni a ženy na slehnutí jsou, od datum ve dvou nedělích pořád zběhlých z Prahy a z tohoto královstvie se vy- brali a vystěhovali a jistotně na žádné další příročí se nebezpečili; neb jestliže by který Žid přes ten čas, jakž vejš dotčeno, se zde najíti dal, bude skutečně trestán. Actum na hradě Pražském v sobotu ut s. [po sv. třech Králích léta oc. LXII.]. 1562. Arch. míst. král. Česk. Recesse 65., f. 69.
456 K HISTORII ŽIDŮ 1561. mužským i ženským, mladým i starým, volno jest navštěvovati kázání křesťanská, a za třetí, že nikomu ze svých, kdož by se chtěl dáti po- křtiti a přestoupiti ku křesťanské víře, brániti toho nemají ani vydědě- ním, ani jakýmkoli jiným pronásledováním. Židé dle výminek těchto slíbili se zachovati. Nalehlo se však na ně potom dále roku 1561, že všichni donuceni byli po několik neděl (nejprvé dne 27. května) při- cházeti na kázání k Jesuitům a jindy zase do kostela sv. Ducha, kdež hledělo se spůsobiti obrácení jich na víru křesťanskou. Židé však cho- vali se při tom zatvrzele, hledíce víc ke dveřím než ke kazatelně, a mnozí také uši sobě zacpávajíce, pročež se brzy od marného namáhání s nimi upustilo. Všeho všudy tři dali se pokřtiti, a byl z nich jeden který následkem toho manželku opustil, když se k témuž nedala po- hnouti, tři děti své jí odňal a pokřtiti dal, potom pak v jiné manželství vstoupil s dcerou jednoho měsťana Novoměstského. Tomek, Dějepis m. Prahy XII. 96. 1562. 640. Ferdinand I. radě města Olomouce, aby po- sláni byli do Prahy dědicové po Pavlovi Hepne- rovi v příčině provedení sporuproti vdově po Židu Markovi o dlužných 170 zlatých. V Praze, dne 6. ledna 1562. Orig. česk. s početí a podpisem. Arch. města Olomouce. 641. Nařízení z královské kanceláře, aby Židé, kteříž gleitu nemají, do dvou neděl se vystěhovali. Na hradě Pražském, 10. ledna 1562. Jakož jest JMt Cská oc pán náš nejmilostivější Židóm Pražským i jiným v tomto královstvie, kdeříž jaké dluhy mají, gleitu do Hrom- nic příštích přidati ráčil, a jiní aby se do toho času konečně z tohoto království vybrali, jakž reces od JMti Cské týmž Židóm naposledy daný šířeji v sobě obsahuje. I zprávu JMt Cská jmíti ráčí, že ještě drahně Židů mimo ty, kteříž dluhy mají a nemocni jsou, zde v Praž- ských městech se přechovávají. Protož JMt Cská takto o tom porou- četi a přístně přikazovati ráčí, aby beze všech dalších zástěr všickni Židé, kdeřížkoli jsou, žádného nevymíňujíc, kromě kdeří ještě dluhy k vyupomínání mají, nemocni a ženy na slehnutí jsou, od datum ve dvou nedělích pořád zběhlých z Prahy a z tohoto královstvie se vy- brali a vystěhovali a jistotně na žádné další příročí se nebezpečili; neb jestliže by který Žid přes ten čas, jakž vejš dotčeno, se zde najíti dal, bude skutečně trestán. Actum na hradě Pražském v sobotu ut s. [po sv. třech Králích léta oc. LXII.]. 1562. Arch. míst. král. Česk. Recesse 65., f. 69.
Strana 457
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 457 642. Komora česká oznamuje císaři, že Jesuité 1562. žádají na výchovu dvou nově pokřtěných hochů ži- dovských 120 tolarů. 20. ledna 1562. E. Mt. haben nägstmals befolhen sich zu erkundigen, mit was Un- kosten die zwei getaufte Judenkinder bei den Jesuitern underhalten mochten werden. Darauf thuet die böhm. Kammer Bericht, dass die Jesuiter von des getauften Hebreers Kaspars zweien Suhnen und ihrem Pädagogo fur Speis, Kleidung, Holz, Licht, Waschen, Puecher und andere Nothdurft nicht weniger als ein Hundert und zweinzig Thaler, wie ihr beiliegender Zetl vermag, haben wöllen. Demnach werden die Herren Hotkammerräth einen schriftlichen Befelch von kunftiger Richtigkeit wegen, an die böheimische Kammer derhalben fertigen zu lassen wissen. (Na přiloženém listu.) Die zwen neulich getaufte Hebreer Cas- pars Suhn Philipp und Jacob mitsambt ihrem Paedago[go] mussen jährlich für Speis, Kleidung, Holz, Licht, Waschen, Bad, Buecher und andere Nothturft haben 120 Thaler. C. k. říš. fin. arch. ve Vídni. Böhmen B f. XIV. Cop. 643. Patenty a recesy královské v příčině dluhů ži- 1562. dovských. 24 ledna — 18. května 1562. List odevřený Našoltovi Židu z Mladé Boleslavě, aby jemu k dluhu na Benediktovi Frankovi obyvateli Žitavském, totiž k 538 tolských dopomoženo bylo. Datum ut s. [na hradě Pražském v sobotu po sv. Fabianu a Šebestianu (24. ledna) léta oc. LXII.]. Reces komisařuom, kteří nad dluhy židovskými sedí. JMt Cská oc pán náš nejmilostivější poroučeti ráčí komisařóm svým k vyslyšení dluohů židovských zřízeným, aby poddané urozeného Karla z Bibršteina, kteříž na ten čas zde jsú, vyslyšeli a jaké vyznání na svě- domí jejich bude poznamenati pořádně dali a JMti Cské o tom ozná- mili, neb JMt Cská zprávu jmíti ráčí, že to nejdéle v hodině neb ve dvou spraviti budú moci. Actum 28. Januarii anno oc. 62. Reces Janovi z Wartmberka, aby Mojžíšovi knihaři Židu dluoh jemu povinnovatý LVI kop, k kterémuž jest se před komisaři nad dluhy zřízenými přiznal, bez odtahu dal a zaplatil, zvlášť poněvadž již ty dvě neděle, které mu od dotčených komisařův k lhůtě dány byly, dávno vyšly. Dán na hradě Pražském oc. v outerý po neděli In- vocavit [17. února] léta oc. LXII. Reces komisařuom, kteří nad dluhy židovskými zří- zeni jsou. Jakož JMt Cská pán náš nejmilostivější čtyři osoby rady
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 457 642. Komora česká oznamuje císaři, že Jesuité 1562. žádají na výchovu dvou nově pokřtěných hochů ži- dovských 120 tolarů. 20. ledna 1562. E. Mt. haben nägstmals befolhen sich zu erkundigen, mit was Un- kosten die zwei getaufte Judenkinder bei den Jesuitern underhalten mochten werden. Darauf thuet die böhm. Kammer Bericht, dass die Jesuiter von des getauften Hebreers Kaspars zweien Suhnen und ihrem Pädagogo fur Speis, Kleidung, Holz, Licht, Waschen, Puecher und andere Nothdurft nicht weniger als ein Hundert und zweinzig Thaler, wie ihr beiliegender Zetl vermag, haben wöllen. Demnach werden die Herren Hotkammerräth einen schriftlichen Befelch von kunftiger Richtigkeit wegen, an die böheimische Kammer derhalben fertigen zu lassen wissen. (Na přiloženém listu.) Die zwen neulich getaufte Hebreer Cas- pars Suhn Philipp und Jacob mitsambt ihrem Paedago[go] mussen jährlich für Speis, Kleidung, Holz, Licht, Waschen, Bad, Buecher und andere Nothturft haben 120 Thaler. C. k. říš. fin. arch. ve Vídni. Böhmen B f. XIV. Cop. 643. Patenty a recesy královské v příčině dluhů ži- 1562. dovských. 24 ledna — 18. května 1562. List odevřený Našoltovi Židu z Mladé Boleslavě, aby jemu k dluhu na Benediktovi Frankovi obyvateli Žitavském, totiž k 538 tolských dopomoženo bylo. Datum ut s. [na hradě Pražském v sobotu po sv. Fabianu a Šebestianu (24. ledna) léta oc. LXII.]. Reces komisařuom, kteří nad dluhy židovskými sedí. JMt Cská oc pán náš nejmilostivější poroučeti ráčí komisařóm svým k vyslyšení dluohů židovských zřízeným, aby poddané urozeného Karla z Bibršteina, kteříž na ten čas zde jsú, vyslyšeli a jaké vyznání na svě- domí jejich bude poznamenati pořádně dali a JMti Cské o tom ozná- mili, neb JMt Cská zprávu jmíti ráčí, že to nejdéle v hodině neb ve dvou spraviti budú moci. Actum 28. Januarii anno oc. 62. Reces Janovi z Wartmberka, aby Mojžíšovi knihaři Židu dluoh jemu povinnovatý LVI kop, k kterémuž jest se před komisaři nad dluhy zřízenými přiznal, bez odtahu dal a zaplatil, zvlášť poněvadž již ty dvě neděle, které mu od dotčených komisařův k lhůtě dány byly, dávno vyšly. Dán na hradě Pražském oc. v outerý po neděli In- vocavit [17. února] léta oc. LXII. Reces komisařuom, kteří nad dluhy židovskými zří- zeni jsou. Jakož JMt Cská pán náš nejmilostivější čtyři osoby rady
Strana 458
458 K HISTORII ŽIDŮ 562. své za jisté komisaře k slyšení a rozsuzování dluhuov židovských zří- diti ráčil: protož JMt Cská všem těm osobám přístně poroučeti a při- kazovati ráčí, aby všichni dnes zase na ty pře a dluhy židovské zasedli a tak každý den krom svátků předse ty a takové pře židovské se vší pilností slyšeli, bedlivě uvažovali a vejpovědi spravedlivé a konce mezi nimi dělávali a jinými postrannními věcmi žádný z těch čtyř komisařův aby se nezaneprázdňoval, leč by od JMti Cské obzvláštně k jiným prá- cem potažen byl, a v čem by nedostatek jakej měli aneb jaká těžká pře byla, v tom se JMti Cské poníženě dotazovati budú moci a vuolí JMti Cské se spraviti, tak aby již bez dalších odtahův ty a takové pře židovské k místním koncům přivedeny byly. Actum ut s [na hradě Pražském ve čtvrtek po středopostí (5. března) léta oc. LXII.]. List otevřený, aby Židu Israelovi Chomutovskému svědomí proti Hlučickým poddaným urozeného Jaroslava z Kunovic strany dluhu jemu povinovatého, čehož v pravdě kdo povědom jest, k roku jemu s nimi před JMtí Cskou a rady JMti položenému dali a seznali. Datum ut s. [na hradě Pražském v středu po neděli Laetare (11. března) léta oc. LXII.]. List otevřený Izákovi Židu z Břetslavi, aby mu na dluž- nících jeho, kteříž by jemu spravedlivě dlužni byli a on je tímto listem postihl, práva dopomoženo bylo. Actum ut supra [na hradě Pražském 20. Martii anno oc. 62.]. Otevřený list Mojžíšovi a Abrahamovi Židuom. Kdež by koli dlužníky své tímto listem postihnouti mohli, aby jim na nich práva a k dluhuom dopomohli. Dán ut s. [ve čtvrtek den Nanebe- vstoupení pána Krista (7. května) léta LXII. Duplat Israelovi Židu Chomutovskému. Přidává se gleit za dva měsíce, aby dluoh svuoj na Hlučických poddaných urozeného Jaroslava z Kunovic vyupomínati mohl. Dán ut s. ve čtvrtek den vstou- pení pána Krista (7. května) léta oc. LXII. In simili gleit Židu Jakubovi, kterýž dluh při slovutném Zikmun- dovi Šárovcovi má. Ut. s. List odevřený Jakubovi Židu, aby jemu k roku polože- nému z strany nějakého dluhu proti slovutnému Zikmundovi Šárovcovi svědomí, čehož kdo v pravdě povědom jest a dáleji od něho v tom zpraveni budete podle pořádku práva dali a seznali. Dán ut s. [na hradě Pražském v pondělí po slavném hodu seslání Ducha (18 května) oc. léta 1562. List odevřený Markovi Židu, kdež by se koli dlužníkuov svých doptati a ku právu připraviti mohl, aby se jemu na nich k dluhu
458 K HISTORII ŽIDŮ 562. své za jisté komisaře k slyšení a rozsuzování dluhuov židovských zří- diti ráčil: protož JMt Cská všem těm osobám přístně poroučeti a při- kazovati ráčí, aby všichni dnes zase na ty pře a dluhy židovské zasedli a tak každý den krom svátků předse ty a takové pře židovské se vší pilností slyšeli, bedlivě uvažovali a vejpovědi spravedlivé a konce mezi nimi dělávali a jinými postrannními věcmi žádný z těch čtyř komisařův aby se nezaneprázdňoval, leč by od JMti Cské obzvláštně k jiným prá- cem potažen byl, a v čem by nedostatek jakej měli aneb jaká těžká pře byla, v tom se JMti Cské poníženě dotazovati budú moci a vuolí JMti Cské se spraviti, tak aby již bez dalších odtahův ty a takové pře židovské k místním koncům přivedeny byly. Actum ut s [na hradě Pražském ve čtvrtek po středopostí (5. března) léta oc. LXII.]. List otevřený, aby Židu Israelovi Chomutovskému svědomí proti Hlučickým poddaným urozeného Jaroslava z Kunovic strany dluhu jemu povinovatého, čehož v pravdě kdo povědom jest, k roku jemu s nimi před JMtí Cskou a rady JMti položenému dali a seznali. Datum ut s. [na hradě Pražském v středu po neděli Laetare (11. března) léta oc. LXII.]. List otevřený Izákovi Židu z Břetslavi, aby mu na dluž- nících jeho, kteříž by jemu spravedlivě dlužni byli a on je tímto listem postihl, práva dopomoženo bylo. Actum ut supra [na hradě Pražském 20. Martii anno oc. 62.]. Otevřený list Mojžíšovi a Abrahamovi Židuom. Kdež by koli dlužníky své tímto listem postihnouti mohli, aby jim na nich práva a k dluhuom dopomohli. Dán ut s. [ve čtvrtek den Nanebe- vstoupení pána Krista (7. května) léta LXII. Duplat Israelovi Židu Chomutovskému. Přidává se gleit za dva měsíce, aby dluoh svuoj na Hlučických poddaných urozeného Jaroslava z Kunovic vyupomínati mohl. Dán ut s. ve čtvrtek den vstou- pení pána Krista (7. května) léta oc. LXII. In simili gleit Židu Jakubovi, kterýž dluh při slovutném Zikmun- dovi Šárovcovi má. Ut. s. List odevřený Jakubovi Židu, aby jemu k roku polože- nému z strany nějakého dluhu proti slovutnému Zikmundovi Šárovcovi svědomí, čehož kdo v pravdě povědom jest a dáleji od něho v tom zpraveni budete podle pořádku práva dali a seznali. Dán ut s. [na hradě Pražském v pondělí po slavném hodu seslání Ducha (18 května) oc. léta 1562. List odevřený Markovi Židu, kdež by se koli dlužníkuov svých doptati a ku právu připraviti mohl, aby se jemu na nich k dluhu
Strana 459
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 459 a práva dopomohlo. Dán ut s. [na hradě Pražském v pondělí po slav- 1562. ném hodu seslání Ducha sv. (18. května) léta 1562]. In simili mutatis mutandis Chyvě židovce. In simili takovýž list Kalmanovi Židu. Reces osobám nad dluhy židovskými zřízeným. JMti Cské pána našeho nejmilostivějšího poručení jest, aby zří- zení komisaři nad vězni a dluhy židovskými hned neprodlévaje sepsanú zprávu svú poníženě JMti dali: na čem jsou ty věci jejich až do tohoto času postaveny a proč jsou tyto všecky časy na poručení JMti Cské na těch všech věcech židovských neseděli. O tom o všem a mnoho-li jest jim již zaplaceno, jakž nahoře dotčeno, gruntovní zprávu JMti Cské dali, neb JMt Cská dnes sem z Poděbrad o to psáti a poroučeti ráčí, aby se JMti Cské o tom o všem oznámilo. Actum na hradě Pražském v kanceláři české v sobotu po sv. Anně [2. srpna] léta oc. LXII. Místodržitelský arch. král. Českého. Recesse 65., f. 72, 74, 79, 83, 85, 90, 102, 108, 135. 644. Prodloužení gleitů Židům. 1. února — 18. srpna 1562. 1. 1562. 1562, 1. února [na hradě Pražkém]. JMt Římský císař a Uherský. Český oc král, pán náš nejmilostivější, ráčil jest na synovskú přímluvu JMti krále Maximiliana, pána našeho milostivého, všem Židóm, kteříž nyní zde v královstvie jsou, gleitu přidati a tímto recesem při- dávati ráčí až do svatých Filipa a Jakuba, to jest do prvněj- šího dne měsíce máje a mezi tím časem, aby všecky dluohy své vy- upomínali a při vyjití toho času podlé předešlého jistého poručení JMti Cské z tohoto královstvie konečně se vystěhovali a odebrali, tím aby se spravili. Actum v neděli před panny Marie Hromnic léta oc. LXII. 1562, 8. května. Jakož jest JMt Cská oc pán náš nejmilostivější Židóm Pražským i jiným v tomto královstvie od datum recesu svého, to jest od pondělího po sv. Filipu a Jakubu apoštolích, již jmi- nulého, kteříž dluhuov nemají, do téhodne, a kteří by dluhy měli do dvú neděl pořád zběhlých příročí a gleitu přidati a jim poručiti ráčil, aby se konečně v tom čase všickni pod jistým v témž JMti Cské re- cesu oznámeným trestáním z země vybrali: i ráčí JMt Cská jmíti zprávu, že tíž Židé těchto dnuov a při vyjití času a gleitu jejich podlé oby- čeje svého nějaké své svátky mají, protož JMt Cská těm, kteříž dlu- hův nemají, ode dne vyjití nynějšího gleitu jim daného ještě do téhodne a kteříž by dluhy jměli do tří neděl pořád zběhlých
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 459 a práva dopomohlo. Dán ut s. [na hradě Pražském v pondělí po slav- 1562. ném hodu seslání Ducha sv. (18. května) léta 1562]. In simili mutatis mutandis Chyvě židovce. In simili takovýž list Kalmanovi Židu. Reces osobám nad dluhy židovskými zřízeným. JMti Cské pána našeho nejmilostivějšího poručení jest, aby zří- zení komisaři nad vězni a dluhy židovskými hned neprodlévaje sepsanú zprávu svú poníženě JMti dali: na čem jsou ty věci jejich až do tohoto času postaveny a proč jsou tyto všecky časy na poručení JMti Cské na těch všech věcech židovských neseděli. O tom o všem a mnoho-li jest jim již zaplaceno, jakž nahoře dotčeno, gruntovní zprávu JMti Cské dali, neb JMt Cská dnes sem z Poděbrad o to psáti a poroučeti ráčí, aby se JMti Cské o tom o všem oznámilo. Actum na hradě Pražském v kanceláři české v sobotu po sv. Anně [2. srpna] léta oc. LXII. Místodržitelský arch. král. Českého. Recesse 65., f. 72, 74, 79, 83, 85, 90, 102, 108, 135. 644. Prodloužení gleitů Židům. 1. února — 18. srpna 1562. 1. 1562. 1562, 1. února [na hradě Pražkém]. JMt Římský císař a Uherský. Český oc král, pán náš nejmilostivější, ráčil jest na synovskú přímluvu JMti krále Maximiliana, pána našeho milostivého, všem Židóm, kteříž nyní zde v královstvie jsou, gleitu přidati a tímto recesem při- dávati ráčí až do svatých Filipa a Jakuba, to jest do prvněj- šího dne měsíce máje a mezi tím časem, aby všecky dluohy své vy- upomínali a při vyjití toho času podlé předešlého jistého poručení JMti Cské z tohoto královstvie konečně se vystěhovali a odebrali, tím aby se spravili. Actum v neděli před panny Marie Hromnic léta oc. LXII. 1562, 8. května. Jakož jest JMt Cská oc pán náš nejmilostivější Židóm Pražským i jiným v tomto královstvie od datum recesu svého, to jest od pondělího po sv. Filipu a Jakubu apoštolích, již jmi- nulého, kteříž dluhuov nemají, do téhodne, a kteří by dluhy měli do dvú neděl pořád zběhlých příročí a gleitu přidati a jim poručiti ráčil, aby se konečně v tom čase všickni pod jistým v témž JMti Cské re- cesu oznámeným trestáním z země vybrali: i ráčí JMt Cská jmíti zprávu, že tíž Židé těchto dnuov a při vyjití času a gleitu jejich podlé oby- čeje svého nějaké své svátky mají, protož JMt Cská těm, kteříž dlu- hův nemají, ode dne vyjití nynějšího gleitu jim daného ještě do téhodne a kteříž by dluhy jměli do tří neděl pořád zběhlých
Strana 460
460 K HISTORII ŽIDŮ 1562. přidávati a prodloužiti ráčí, jim přístně pod předešlým trestáním po- roučejíc, aby v tom čase a při vyjití téhož gleitu konečně a bez všeli- jakých vejmluv z zemí JMti Cské se vybrali a více se tu nacházeti nedali. Tím se Židé spraviti moci budou. Actum na hradě Pražském v kance- láři JMti Cské české v pátek po božím na Nebevstoupení léta oc. LXII. 1562, 3. června na hradě Pražském. Jakož JMt Cská oc. pán náš nejmilostivější Židóm Pražským i jiným v tomto králov- ství ještě pozuostávajícím více nežli jednou příročí a teď nejposléze až do pondělího nejprv příštího dáti jest ráčil: i poněvadž ještě někdeři z nich dluhy v tomto království mají, i také někdeří nemocni jsou, tak že nikderakž, jakž JMt Cská zprávu jmíti ráčí, vypraviti se nemohou, protož JMt Cská vzhlédnúc na mnohé ponížené přímluvy, které jsou se k JMti Cské za ně dály, těm Židóm, kdeříž strany ztráty s Žateckými a Litoměřickými činiti mají a potom těm, kdeříž jsou v markrabství Lužickém na silnici obráni i také těm kdeříž při bratřích Grabštein- ských a při komžkoli jiném v tomto království dluhy spravedlivé mají a naposledy i těm, kdeříž nemocni jsou a na cestu se dáti nemohout buďto od mužského neb ženského pohlaví, příročí a gleitu z milosti své císařské a jakž dotčeno na přímluvy mnohejch osob od vyjití prvněj- šího jim daného gleitu, totiž od pondělího příštího až do dvú mě- síců pořád zběhlých a nic dále přidávati ráčí oc. Actum na hradě Pražském v středu po Božím těle léta oc. LXII. 1562, 5. června [na hradě Pražském]. Gleit někderým Ži- dóm zejména Viktorinovi Goldšaydarovi, Hešlovi Kronovi, Judovi star- šímu, Manesovi puchpintarovi, Lazarovi z Kolína, Nošan Dušlinovi a Davidovi Giprnovi s manželkami, dětmi a čeládkou jich dává se za dva měsíce pořád zběhlá. Actum ut s. v patek po ochtabu Těla božího léta oc. LXII. 1562, 18. srpna. Jakož jsou JMti Cské pána našeho nejmilostivěj- šího Židé Pražští a jiní, kteříž ještě v tomto království jsou, těchto dní při vyjití gleitu jejich posledního poníženě prosili, aby JMt Cská jim další příročí dáti ráčil, až by dluhy své zvyupomínati a proti tomu křesťanóm zase právi býti mohli, tomu všemu JMt Cská porozuměti ráčil. A předkem JMt Cská poroučeti ráčí, kteří Židé žádných dluhuov spravedlivých nemají, leč kteří by pro nemoc a nedostatek zdraví svého buď jíti neb jeti nemohli, aby se ihned všichni podlí předešlého JMti Cské jistého poručení odsud vystěhovali a odebrali. Pakliby který z nich přes toto jisté poručení JMti Cské tak se nezachoval a postižen byl, ten každý skutečně trestán býti má. Co se pak těch Židů, kdeříž jaké dluhy spravedlivé mají a tak velmi, jakž vejš dotčeno, nemocni jsou, do- týče, JMt Cská poroučeti ráčí, aby JMti ihned zejména všecky Židy po-
460 K HISTORII ŽIDŮ 1562. přidávati a prodloužiti ráčí, jim přístně pod předešlým trestáním po- roučejíc, aby v tom čase a při vyjití téhož gleitu konečně a bez všeli- jakých vejmluv z zemí JMti Cské se vybrali a více se tu nacházeti nedali. Tím se Židé spraviti moci budou. Actum na hradě Pražském v kance- láři JMti Cské české v pátek po božím na Nebevstoupení léta oc. LXII. 1562, 3. června na hradě Pražském. Jakož JMt Cská oc. pán náš nejmilostivější Židóm Pražským i jiným v tomto králov- ství ještě pozuostávajícím více nežli jednou příročí a teď nejposléze až do pondělího nejprv příštího dáti jest ráčil: i poněvadž ještě někdeři z nich dluhy v tomto království mají, i také někdeří nemocni jsou, tak že nikderakž, jakž JMt Cská zprávu jmíti ráčí, vypraviti se nemohou, protož JMt Cská vzhlédnúc na mnohé ponížené přímluvy, které jsou se k JMti Cské za ně dály, těm Židóm, kdeříž strany ztráty s Žateckými a Litoměřickými činiti mají a potom těm, kdeříž jsou v markrabství Lužickém na silnici obráni i také těm kdeříž při bratřích Grabštein- ských a při komžkoli jiném v tomto království dluhy spravedlivé mají a naposledy i těm, kdeříž nemocni jsou a na cestu se dáti nemohout buďto od mužského neb ženského pohlaví, příročí a gleitu z milosti své císařské a jakž dotčeno na přímluvy mnohejch osob od vyjití prvněj- šího jim daného gleitu, totiž od pondělího příštího až do dvú mě- síců pořád zběhlých a nic dále přidávati ráčí oc. Actum na hradě Pražském v středu po Božím těle léta oc. LXII. 1562, 5. června [na hradě Pražském]. Gleit někderým Ži- dóm zejména Viktorinovi Goldšaydarovi, Hešlovi Kronovi, Judovi star- šímu, Manesovi puchpintarovi, Lazarovi z Kolína, Nošan Dušlinovi a Davidovi Giprnovi s manželkami, dětmi a čeládkou jich dává se za dva měsíce pořád zběhlá. Actum ut s. v patek po ochtabu Těla božího léta oc. LXII. 1562, 18. srpna. Jakož jsou JMti Cské pána našeho nejmilostivěj- šího Židé Pražští a jiní, kteříž ještě v tomto království jsou, těchto dní při vyjití gleitu jejich posledního poníženě prosili, aby JMt Cská jim další příročí dáti ráčil, až by dluhy své zvyupomínati a proti tomu křesťanóm zase právi býti mohli, tomu všemu JMt Cská porozuměti ráčil. A předkem JMt Cská poroučeti ráčí, kteří Židé žádných dluhuov spravedlivých nemají, leč kteří by pro nemoc a nedostatek zdraví svého buď jíti neb jeti nemohli, aby se ihned všichni podlí předešlého JMti Cské jistého poručení odsud vystěhovali a odebrali. Pakliby který z nich přes toto jisté poručení JMti Cské tak se nezachoval a postižen byl, ten každý skutečně trestán býti má. Co se pak těch Židů, kdeříž jaké dluhy spravedlivé mají a tak velmi, jakž vejš dotčeno, nemocni jsou, do- týče, JMt Cská poroučeti ráčí, aby JMti ihned zejména všecky Židy po-
Strana 461
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU 461 znamenané podali a JMt Cská jim k týmž dluhům, což nejdříve možné, 1562. pomoci poručiti ráčí a takovejm poznamenáním aby nemeškali JMti Cské dodati. Actum ut s. [na hradě Pražském v kanceláři JMti Cské české v outerý po nanebevzetí panny Marie léta oc. LXII.] Mist. arch. král. Česk. Recesse 65., fol. 75, 103, 115, 116, 140. 645. Císař Ferdinand komoře české, aby Jesui- 1562. tům na vychování dvou pokřtěných chlapců židov- ských 70 zlatých ročně bylo dáváno. Na hradě Pražském, 4. února 1562. Ferdinand oc. Gestrengen, ehrnfesten lieben Getreuen. Wir geben euch mit Gnaden zu vernemben, dass Wir des jungst getauften He- bräers Casparn zwen Suhn Philippen und Jacoben bei den ehrsamen unsern lieben andächtigen N. den Ordensleuten de Societate Jesu allhie in der Disciplin mit den jährlichen Unkosten als auf Unsern Can- torey Knaben einen aufgeht und sich des Jahrs ungefuhrlich auf ein fünf und dreissig Gulden erstreckt, zu unterhalten gnädiglich bewilligt haben. Derhalben befelchen Wir euch, dass ihr Verordnung thuet, damit gedachten Ordensleuten solche Unterhaltung, so jährlich siebenzig Gulden rheinisch auf gemelte zwen Knaben bringen wirdet, zu rechter Zeit gegeben und zugestellt werde. Daran beschieht Unser genediger Willen und Meinung. Geben aufm Schloss Prag, den 4. Tag Februarii anno im 1562. Mist. arch. král. Českého. Cop. 57. fol. 461. 646. Reces z kanc. kom. č. pergmistru hor viničných 1562. Pražských, aby Židům Pražským tři fůry vína do Prahy puštěny byly. V pátek po středopostí (6. března) 1562. Mist. arch. kr. Česk. Recesse, 65., fol. 84. 647. Nařízení císařské Židům Pražským, kdyby který 1562. křesťan neb žid u nich za staré mince zlaté nebo stří- brné něco kupoval nebo jiné klenoty vyměňoval, aby to na kanceláři české oznámili. 8. dubna 1562. JMt Římský císař a Uherský, Český oc král, pán náš nejmilostivější, starším i jiným Židuom Pražským přístně poroučeti ráčí, jestliže by kdo z křesťanuov neb z židuov mezi nimi jaké staré mince na zlatě
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU 461 znamenané podali a JMt Cská jim k týmž dluhům, což nejdříve možné, 1562. pomoci poručiti ráčí a takovejm poznamenáním aby nemeškali JMti Cské dodati. Actum ut s. [na hradě Pražském v kanceláři JMti Cské české v outerý po nanebevzetí panny Marie léta oc. LXII.] Mist. arch. král. Česk. Recesse 65., fol. 75, 103, 115, 116, 140. 645. Císař Ferdinand komoře české, aby Jesui- 1562. tům na vychování dvou pokřtěných chlapců židov- ských 70 zlatých ročně bylo dáváno. Na hradě Pražském, 4. února 1562. Ferdinand oc. Gestrengen, ehrnfesten lieben Getreuen. Wir geben euch mit Gnaden zu vernemben, dass Wir des jungst getauften He- bräers Casparn zwen Suhn Philippen und Jacoben bei den ehrsamen unsern lieben andächtigen N. den Ordensleuten de Societate Jesu allhie in der Disciplin mit den jährlichen Unkosten als auf Unsern Can- torey Knaben einen aufgeht und sich des Jahrs ungefuhrlich auf ein fünf und dreissig Gulden erstreckt, zu unterhalten gnädiglich bewilligt haben. Derhalben befelchen Wir euch, dass ihr Verordnung thuet, damit gedachten Ordensleuten solche Unterhaltung, so jährlich siebenzig Gulden rheinisch auf gemelte zwen Knaben bringen wirdet, zu rechter Zeit gegeben und zugestellt werde. Daran beschieht Unser genediger Willen und Meinung. Geben aufm Schloss Prag, den 4. Tag Februarii anno im 1562. Mist. arch. král. Českého. Cop. 57. fol. 461. 646. Reces z kanc. kom. č. pergmistru hor viničných 1562. Pražských, aby Židům Pražským tři fůry vína do Prahy puštěny byly. V pátek po středopostí (6. března) 1562. Mist. arch. kr. Česk. Recesse, 65., fol. 84. 647. Nařízení císařské Židům Pražským, kdyby který 1562. křesťan neb žid u nich za staré mince zlaté nebo stří- brné něco kupoval nebo jiné klenoty vyměňoval, aby to na kanceláři české oznámili. 8. dubna 1562. JMt Římský císař a Uherský, Český oc král, pán náš nejmilostivější, starším i jiným Židuom Pražským přístně poroučeti ráčí, jestliže by kdo z křesťanuov neb z židuov mezi nimi jaké staré mince na zlatě
Strana 462
462 K HISTORII ŽIDŮ 1562. neb stříbře jako koruny, uherský zlatý, rejnský zlatý, pacy, zmrzlíky neb milšteiny, aneb jiné klenoty od prstenuov, měniti neb něco od nich za to kupovati chtěl, aby tejně vyptajíc se na tu osobu, kdo by ze- jména a při kom byla, o tom ihned do JMti Cské kanceláře české na hrad Pražský oznámili. Však budou moci oni Židé od toho, kdož by takové mince od nich vyměňovati chtěl, od něho je bráti a jestliže by jsice osoba nepodobna byla, jí se ihned dostatečně ujistiti. Actum ut s. [v středu po provodní neděli léta oc. LXII. Místodrž. arch. král. Česk. Recesse 65., f. 95. 648. Nařízení císařské městům Pražským, aby dopo- mohla Židům k zvyupomínání dluhů. Na hradě Pražském 6. května 1562. JMt Cská, pán náš nejmilostivější, oznamovati ráčí všem městóm Pražským, jakož ještě Židé od JMti Cské lhůtu neb příročí od tohoto pondělího nyní pominulého do dvú nedělí dané sobě mají, i nechtíce JMt Cská, aby tíž Židé déle zde zuostati měli, nýbrž se tak podlí ji- stého poručení JMti Cské odsud konečně odebrali, však aby prvé dluhy své, kteréž jim křesťané povinovati jsou, dosáhnúti mohli a dále se slušně ničímž vymlouvati nejměli: protož JMt Cská poroučeti ráčí purkmistru a konšeluom Starého, Nového i Menšího měst Pražských, aby oni Židuom na spoluobyvatelích svých podle přísudkův, kteříž jsou se Židóm před komisaři nad dluhy židovskými zřízenými stali, jakž jim Židé osoby jmenovati budou, aneb na koho by jaké zápisy měli, skutečně a bez odtahův všelijakých dopomohli a to pod uvaro- váním nemilosti JMti Cské a skutečného trestání. A jestliže by se tak nezachovali a Zidóm k dluhóm ihned nedopomohli, ráčí JMt Cská ty dluhy židovské na nich samých postihati. Tím aby se spravili. Actum na hradě Pražském v kanceláři české JMti Cské v středu před na nebe- vstoupením pána Krista léta oc LXII. 1562. Mistodrž. arch. král. Česk. Recesse 65., f. 102. 1562. 649. Císař Ferdinand k žádosti obce města Nového Jičína vypovídá Židy z panství Jičínského a Štramber- ského. Na hradě Pražském 11. května, 1562. My Ferdinand oc. Oznamujem tímto listem všem, jakož jsou na nás skrze vyslané své opatrní purgmistr a konšelé i na místě vší obce města našeho Nového Jičína, dědiční poddaní naši věrní milí, poníženě vznésti dali, kterak nemalé těžkosti obyvatelé Novojičínští od Židů,
462 K HISTORII ŽIDŮ 1562. neb stříbře jako koruny, uherský zlatý, rejnský zlatý, pacy, zmrzlíky neb milšteiny, aneb jiné klenoty od prstenuov, měniti neb něco od nich za to kupovati chtěl, aby tejně vyptajíc se na tu osobu, kdo by ze- jména a při kom byla, o tom ihned do JMti Cské kanceláře české na hrad Pražský oznámili. Však budou moci oni Židé od toho, kdož by takové mince od nich vyměňovati chtěl, od něho je bráti a jestliže by jsice osoba nepodobna byla, jí se ihned dostatečně ujistiti. Actum ut s. [v středu po provodní neděli léta oc. LXII. Místodrž. arch. král. Česk. Recesse 65., f. 95. 648. Nařízení císařské městům Pražským, aby dopo- mohla Židům k zvyupomínání dluhů. Na hradě Pražském 6. května 1562. JMt Cská, pán náš nejmilostivější, oznamovati ráčí všem městóm Pražským, jakož ještě Židé od JMti Cské lhůtu neb příročí od tohoto pondělího nyní pominulého do dvú nedělí dané sobě mají, i nechtíce JMt Cská, aby tíž Židé déle zde zuostati měli, nýbrž se tak podlí ji- stého poručení JMti Cské odsud konečně odebrali, však aby prvé dluhy své, kteréž jim křesťané povinovati jsou, dosáhnúti mohli a dále se slušně ničímž vymlouvati nejměli: protož JMt Cská poroučeti ráčí purkmistru a konšeluom Starého, Nového i Menšího měst Pražských, aby oni Židuom na spoluobyvatelích svých podle přísudkův, kteříž jsou se Židóm před komisaři nad dluhy židovskými zřízenými stali, jakž jim Židé osoby jmenovati budou, aneb na koho by jaké zápisy měli, skutečně a bez odtahův všelijakých dopomohli a to pod uvaro- váním nemilosti JMti Cské a skutečného trestání. A jestliže by se tak nezachovali a Zidóm k dluhóm ihned nedopomohli, ráčí JMt Cská ty dluhy židovské na nich samých postihati. Tím aby se spravili. Actum na hradě Pražském v kanceláři české JMti Cské v středu před na nebe- vstoupením pána Krista léta oc LXII. 1562. Mistodrž. arch. král. Česk. Recesse 65., f. 102. 1562. 649. Císař Ferdinand k žádosti obce města Nového Jičína vypovídá Židy z panství Jičínského a Štramber- ského. Na hradě Pražském 11. května, 1562. My Ferdinand oc. Oznamujem tímto listem všem, jakož jsou na nás skrze vyslané své opatrní purgmistr a konšelé i na místě vší obce města našeho Nového Jičína, dědiční poddaní naši věrní milí, poníženě vznésti dali, kterak nemalé těžkosti obyvatelé Novojičínští od Židů,
Strana 463
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 463 kteříž tu bydlejí, snášeti a trpěti musejí, nás v tom, abychom jim tu 1562. milost učiniti ráčili, aby na budoucí věčné časy tu v městě, na před- městí, vuokol města a na tom všem panství žádný Žid bydleti aneb kterého příchozu jmíti mohl, s ponížeností prosíce. Kdež vzhlédnúc my na poníženú prosbu týchž Novojičínských a znajíc slušné býti, s dobrým rozmyslem, naším jistým vědomím, mocí královskú v Čechách a jakožto markrabě Moravský týmž purgmistru a konšelóm i vší obci téhož města Nového Jičína, nynějším i budoucím, tuto milost jsme učiniti a k tomu povoliti ráčili: tak aby ti všickni Židé, kteříž tu v Jičíně aneb na témž panství Jičínském a Štramberském jsou, od datum listu tohoto našeho císařského v jednom roce pořád zběhlém, vyupomínajíc povlovně dluhy a zprodadúc neb zpeněžíc domy své a záplaty také křesťanóm, komuž co povinni jsou, konečně se vystěhovali a odtud pryč odebrali A po vyjití toho roku aby na budoucí věčné časy více žádní Židé v dotčeném městě, na předměstí ani okolo města a na těch obou panstvích Novojičínském a Štramberském nepřebejvali pod nižádným vymyšleným zpuosobem nyní i na časy budoucí a to pod jistým a sku- tečným trestáním naším císařským. Protož přikazujem všem obyva- telóm a poddaným našim ze všech stavuov markrabství Moravského, nynějším i budoucím věrným milým, abyšte častopsané purgmistra a konšely i všecku obec města našeho Nového Jičína a Štramberka ny- nější i budoucí při této milosti a obdarování našem jměli, drželi a ne- porušitedlně zachovali, žádných jim v tom překážek nečiníce ani komu jinému činiti dopouštějíce. Tomu na svědomí oc. Dán na hradě našem Pražském v pondělí po neděli Exaudi léta oc. LXII. Místodrž. arch. král. Česk. Recesse 65, f. 104. 650. Litoměřičtí posílají Lipským list židovský, žá- 1562. dajíce za zprávu, co by bylo. V Litoměřicích 19. května 1562. Purgmistru a radě města Lippýho o židovské psaní. Službu svú vzkazujem, moudří a opatrní páni přátelé naši milí. Posel nějaký jdouc k nám do města přes most a jsouc tázán, odkud by šel a čeho by potřeboval, zprávu toho dal, že by od nějakého Žida k jinému Židu, kterýž by v městě vašem býti měl, poslán byl a ně- jaký list zapečetěný ukázal, kterýž vám teď v zavření listu tohoto od- síláme, kteréhož žádný u nás, kteříž těm nápodobné písmo čítávali, přečísti nemuože. I šetříce toho, aby v tom nějakého obmyslu nebylo, vás žádáme, že to nějak opatříte a obešlíc některého Žida, co by tu bylo aneb nebylo, vyzvíte a nám po tomto poslu odpověď dáte (neb ten jistý posel zde u vězení sedí), abychom vědouc věděli se dále v té
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 463 kteříž tu bydlejí, snášeti a trpěti musejí, nás v tom, abychom jim tu 1562. milost učiniti ráčili, aby na budoucí věčné časy tu v městě, na před- městí, vuokol města a na tom všem panství žádný Žid bydleti aneb kterého příchozu jmíti mohl, s ponížeností prosíce. Kdež vzhlédnúc my na poníženú prosbu týchž Novojičínských a znajíc slušné býti, s dobrým rozmyslem, naším jistým vědomím, mocí královskú v Čechách a jakožto markrabě Moravský týmž purgmistru a konšelóm i vší obci téhož města Nového Jičína, nynějším i budoucím, tuto milost jsme učiniti a k tomu povoliti ráčili: tak aby ti všickni Židé, kteříž tu v Jičíně aneb na témž panství Jičínském a Štramberském jsou, od datum listu tohoto našeho císařského v jednom roce pořád zběhlém, vyupomínajíc povlovně dluhy a zprodadúc neb zpeněžíc domy své a záplaty také křesťanóm, komuž co povinni jsou, konečně se vystěhovali a odtud pryč odebrali A po vyjití toho roku aby na budoucí věčné časy více žádní Židé v dotčeném městě, na předměstí ani okolo města a na těch obou panstvích Novojičínském a Štramberském nepřebejvali pod nižádným vymyšleným zpuosobem nyní i na časy budoucí a to pod jistým a sku- tečným trestáním naším císařským. Protož přikazujem všem obyva- telóm a poddaným našim ze všech stavuov markrabství Moravského, nynějším i budoucím věrným milým, abyšte častopsané purgmistra a konšely i všecku obec města našeho Nového Jičína a Štramberka ny- nější i budoucí při této milosti a obdarování našem jměli, drželi a ne- porušitedlně zachovali, žádných jim v tom překážek nečiníce ani komu jinému činiti dopouštějíce. Tomu na svědomí oc. Dán na hradě našem Pražském v pondělí po neděli Exaudi léta oc. LXII. Místodrž. arch. král. Česk. Recesse 65, f. 104. 650. Litoměřičtí posílají Lipským list židovský, žá- 1562. dajíce za zprávu, co by bylo. V Litoměřicích 19. května 1562. Purgmistru a radě města Lippýho o židovské psaní. Službu svú vzkazujem, moudří a opatrní páni přátelé naši milí. Posel nějaký jdouc k nám do města přes most a jsouc tázán, odkud by šel a čeho by potřeboval, zprávu toho dal, že by od nějakého Žida k jinému Židu, kterýž by v městě vašem býti měl, poslán byl a ně- jaký list zapečetěný ukázal, kterýž vám teď v zavření listu tohoto od- síláme, kteréhož žádný u nás, kteříž těm nápodobné písmo čítávali, přečísti nemuože. I šetříce toho, aby v tom nějakého obmyslu nebylo, vás žádáme, že to nějak opatříte a obešlíc některého Žida, co by tu bylo aneb nebylo, vyzvíte a nám po tomto poslu odpověď dáte (neb ten jistý posel zde u vězení sedí), abychom vědouc věděli se dále v té
Strana 464
464 K HISTORII ŽIDŮ 1562. věci jak spraviti. Neb bychom i my v takových příčinách chtěli se na připsání vaše volni dáti nadjíti. Datum v úterý svatodušní léta oc. LXII. Post scripta. Uznáteli, že by tu nějaký obmysl byl, tehdy vě- říme, že nám takový list zase odešlete; pakli by nebylo, tehdy jej tomu Židu, kterémuž svědčí, podati poručíte. Arch. města Litoměřic. Notulář listův z r. 1562—64., fol. 93. 1562. 651. Nařízení císařské starším Židům Pražským, aby Židé, kteříž opět do Prahy se navrátili a jiné s sebou přivedli, bez meškání se vystěhovali. 13. června 1562. Jakož jest JMt Cská, pán náš nejmilostivější, dnuov těchto po- minulých Židóm Pražským i jiným v tomto království, avšak toliko těm, kteří dluhy mají a jiní pro nedostatky zdraví svého na cestu se vydati nemohou, gleitu, kterýž jim tehdáž vycházel, ještě do dvú mě- sícův pořád zběhlých přidati a prodloužiti ráčil: i ráčí JMt Cská toho jistú zprávu jmíti, kterak by někdeří Židé, kdeří se již odsud z Prahy i odjinud podle jistého JMti Cské poručení vybrali, zase se sem na- vracovati a jiné cizí a neznámé Židy s sebou sem přivozovati a ti se zde osazovati měli, což JMti Cské s podivením jest. I nechtíc JMt Cská toho dopouštěti, poroučeti ráčí starším Židóm Pražským přístně při- kazujíc, aby ihned těm všem Židóm, kteří jsou se sem zase navrátili a jiné s sebou přivedli, rozkázali a to skutečně nařídili, aby se odsud a z tohoto království bez meškání vystěhovali; a nad tím aby též starší Židé Pražští zvláštní bedlivý pozor svuoj jměli, aby se toho více ne- dálo a Židé, kdeříž se odstěhují a již i odstěhovali, aby zase se nena- vracovali a kteří jsou se pozhojili a dluhy své vyupomínali, aby též vedle předešlého jistého poručení JMti Cské pryč se stěhovali. Actum ut s. [v sobotu před sv. Vítem léta oc. LXII.] Mist. arch. král. Česk. Recesse 65., f. 117. 1562. 652. Účast Židů Pražských při slavnostním vjezdu krále Maxmiliana a manželky jeho královny Marie ke korunovací do Prahy dne 7. září 1562. »In einer engen Gassen, ehe man zu der Pruggen kombt, da dann ein alt verprennt Closter, und die Jesuiten daselbst noch etliche Wonungen haben, ist durch sie ein triumphalischer Pogen mit grünen Cranzwerch, cleinen Engelen und Zittergold schön lustig zugericht gewesen, auf Manier, wie etwa die Altär geziert werden, und schöne Inscriptiones darbei, da-
464 K HISTORII ŽIDŮ 1562. věci jak spraviti. Neb bychom i my v takových příčinách chtěli se na připsání vaše volni dáti nadjíti. Datum v úterý svatodušní léta oc. LXII. Post scripta. Uznáteli, že by tu nějaký obmysl byl, tehdy vě- říme, že nám takový list zase odešlete; pakli by nebylo, tehdy jej tomu Židu, kterémuž svědčí, podati poručíte. Arch. města Litoměřic. Notulář listův z r. 1562—64., fol. 93. 1562. 651. Nařízení císařské starším Židům Pražským, aby Židé, kteříž opět do Prahy se navrátili a jiné s sebou přivedli, bez meškání se vystěhovali. 13. června 1562. Jakož jest JMt Cská, pán náš nejmilostivější, dnuov těchto po- minulých Židóm Pražským i jiným v tomto království, avšak toliko těm, kteří dluhy mají a jiní pro nedostatky zdraví svého na cestu se vydati nemohou, gleitu, kterýž jim tehdáž vycházel, ještě do dvú mě- sícův pořád zběhlých přidati a prodloužiti ráčil: i ráčí JMt Cská toho jistú zprávu jmíti, kterak by někdeří Židé, kdeří se již odsud z Prahy i odjinud podle jistého JMti Cské poručení vybrali, zase se sem na- vracovati a jiné cizí a neznámé Židy s sebou sem přivozovati a ti se zde osazovati měli, což JMti Cské s podivením jest. I nechtíc JMt Cská toho dopouštěti, poroučeti ráčí starším Židóm Pražským přístně při- kazujíc, aby ihned těm všem Židóm, kteří jsou se sem zase navrátili a jiné s sebou přivedli, rozkázali a to skutečně nařídili, aby se odsud a z tohoto království bez meškání vystěhovali; a nad tím aby též starší Židé Pražští zvláštní bedlivý pozor svuoj jměli, aby se toho více ne- dálo a Židé, kdeříž se odstěhují a již i odstěhovali, aby zase se nena- vracovali a kteří jsou se pozhojili a dluhy své vyupomínali, aby též vedle předešlého jistého poručení JMti Cské pryč se stěhovali. Actum ut s. [v sobotu před sv. Vítem léta oc. LXII.] Mist. arch. král. Česk. Recesse 65., f. 117. 1562. 652. Účast Židů Pražských při slavnostním vjezdu krále Maxmiliana a manželky jeho královny Marie ke korunovací do Prahy dne 7. září 1562. »In einer engen Gassen, ehe man zu der Pruggen kombt, da dann ein alt verprennt Closter, und die Jesuiten daselbst noch etliche Wonungen haben, ist durch sie ein triumphalischer Pogen mit grünen Cranzwerch, cleinen Engelen und Zittergold schön lustig zugericht gewesen, auf Manier, wie etwa die Altär geziert werden, und schöne Inscriptiones darbei, da-
Strana 465
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 465 selbs auch ein alte Wand mit grauenem Tuech becleidet und gross 1562. pogens weiss deutsch, lateinisch, grichisch und hebräisch Schriften an- geschlagen gewest. Desgleichen bei der Pruggen auf zweien Seiten Ihrer KMt und Ihrn Gemahl der Kunigin zu Ehren auch lateinich Versch an Tafeln und hervornen an der Seulen ein Cranz mit einer sondern Inscription angehängen, sonsten aber weiter keine Arcus triumphales angericht gewesen. Daselbs vor der Pruggen sein auch die Juden mit einem sondern Fanen, daran ihr viel gehalten, und Knaben mit weissen Hemetern und gulden Gurtlporten umbhengt, gestanden, die dann gar seltzam under einander geschrien und gesungen, und zu Ankunft Ihrer K. M. viel empfangen und nachlaufen wöllen, aber von den Trabanten abtriben worden. Diese haben auch ein Himel gehabt darunder einer gestanden, so ihr Gsatz gehalten und nach ihrem Brauch becleidt gewest.« Sněmy české III., 130. 653. Zemský řád knížetství Opolského a Ratibor- 1562. ského o Židech potvrzený králem Českým léta 1562, 29. září na hradě Pražském. Opplisch- und Ratibors Fuerstenthums Landes-Ordnung. 54. Von den Jueden. 1. Es soll kein Herr, Praelat oder rittermaessiger Mann Staedte oder Doerfer mit Jueden besetzen oder dieselben annehmen ohne son- derliche gnaedigste Bewilligung der Koeniglichen Majestaet. 2. Keines Herrn, Praelaten, rittermaessigen Mannes oder andern Unterthanen, sollen die Jueden ohne sonderliche Bewilligung des Grund- herrn auf Wucher kein Geld leihen. 3. So aber irgend ein Jude ohne Willen des Herrn den Unter- thanen etwas fuerliehe, soll er die Summa, so er hergeliehen, gaentz- lich verlieren, und der Bauer oder Unterthane soll dem Herrn die Summa, so er vom Juden bekommen, verfallen sein. 4. Und der Jude soll von einer Marck woechentlich mehr nicht als zweene kleine Heller nehmen; so er aber mehr nehme, soll er der Haupt-Summa verlustig sein, und der Bauer soll ingleichem alles, was er vom Juden ueberkommen, seinem Herrn verfallen sein. 5. Die Juden sollen nichts gestolenes einkaufen, da aber einer das Seine, so er verlohren, bei einem Juden erfragete und findete, soll es der Jude anzeigen und den Verkaeuser, von weme ers bekom- 30
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 465 selbs auch ein alte Wand mit grauenem Tuech becleidet und gross 1562. pogens weiss deutsch, lateinisch, grichisch und hebräisch Schriften an- geschlagen gewest. Desgleichen bei der Pruggen auf zweien Seiten Ihrer KMt und Ihrn Gemahl der Kunigin zu Ehren auch lateinich Versch an Tafeln und hervornen an der Seulen ein Cranz mit einer sondern Inscription angehängen, sonsten aber weiter keine Arcus triumphales angericht gewesen. Daselbs vor der Pruggen sein auch die Juden mit einem sondern Fanen, daran ihr viel gehalten, und Knaben mit weissen Hemetern und gulden Gurtlporten umbhengt, gestanden, die dann gar seltzam under einander geschrien und gesungen, und zu Ankunft Ihrer K. M. viel empfangen und nachlaufen wöllen, aber von den Trabanten abtriben worden. Diese haben auch ein Himel gehabt darunder einer gestanden, so ihr Gsatz gehalten und nach ihrem Brauch becleidt gewest.« Sněmy české III., 130. 653. Zemský řád knížetství Opolského a Ratibor- 1562. ského o Židech potvrzený králem Českým léta 1562, 29. září na hradě Pražském. Opplisch- und Ratibors Fuerstenthums Landes-Ordnung. 54. Von den Jueden. 1. Es soll kein Herr, Praelat oder rittermaessiger Mann Staedte oder Doerfer mit Jueden besetzen oder dieselben annehmen ohne son- derliche gnaedigste Bewilligung der Koeniglichen Majestaet. 2. Keines Herrn, Praelaten, rittermaessigen Mannes oder andern Unterthanen, sollen die Jueden ohne sonderliche Bewilligung des Grund- herrn auf Wucher kein Geld leihen. 3. So aber irgend ein Jude ohne Willen des Herrn den Unter- thanen etwas fuerliehe, soll er die Summa, so er hergeliehen, gaentz- lich verlieren, und der Bauer oder Unterthane soll dem Herrn die Summa, so er vom Juden bekommen, verfallen sein. 4. Und der Jude soll von einer Marck woechentlich mehr nicht als zweene kleine Heller nehmen; so er aber mehr nehme, soll er der Haupt-Summa verlustig sein, und der Bauer soll ingleichem alles, was er vom Juden ueberkommen, seinem Herrn verfallen sein. 5. Die Juden sollen nichts gestolenes einkaufen, da aber einer das Seine, so er verlohren, bei einem Juden erfragete und findete, soll es der Jude anzeigen und den Verkaeuser, von weme ers bekom- 30
Strana 466
466 K HISTORII ŽIDŮ 1562. men, namhaft machen und dass deme also erweisen, und nichts desto weniger das Verlorne fuer dem Ampt einlegen. Da aber vom Juden der Verkaeufer nicht angezeiget noch nam- haft gemacht wird, soll ihme, welcher das Seine bei dem Juden erkennet und dass es sein ist, richtig beweiset, dasselbe ohne einiges Entgeldt wieder gegeben werden. Fasciculi diversorum jurium von Weingarten. Nürnberg 1690 S. 257. 654. Císař Ferdinand I. Židům z Čech již vypověze- ným, však na gleity v zemi ještě zůstávajícím, aby také příjezdu a korunování Českého krále Maximiliana ou- častni býti mohli, od datum tohoto listu až do sv. Jiří nejprv příštího gleitu přidává k zůstání v zemi a v pří- čině zvyupomínání dluhův. Na hradě Pražském, 2. října 1562. Jakož jest JMt Římský císař a Uherský, Český oc král oc pán náš nejmilostivější předešle a teď nejposléze všem Židóm, kteříž v tom království pozuostali, gleitu svého císařského přidati ráčil, tak aby tím volněji dluhy své vyupomínati a potom se odsud pryč odebrati mohli, jakž recesy JMti Cské týmž Židóm dané v sobě šířeji obsahují. Ač jest JMt Cská jináče se nadíti neráčil, než že jsou dotčení Židé dluhy své všechny již vyupomínali a podlí času určitého a jim příročí daného se odsad pryč vystěhovati měli, však poněvadž až posavad to se z strany těch dluhů nevykonalo a JMt Cská jest se na tom jistotně a konečně ustanoviti ráčil, jich Židů zde v tomto království déle ne- trpěti a toho jináče změniti neráčí: však aby mnohopsaní Židé tohoto příjezdu i také korunování nejjasnějšího knížete pána pana Maximiliana krále Českého JMti také oučastni býti mohli, jim Židóm gleitu ještě od datum recesu tohoto až do sv. Jiří nejprv příštího přidávati ráčí na nížepsaný zpuosob, aby v tom čase dluhy své vyupomínali a více dluhů mezi sebou i také mezi křesťany nedělali, a po vyjití toho času aby se odsad beze všech a všelijakých vejmluv a zástěr pryč odstěhovali a z království tohoto vybrali pod jistým a skutečným trestáním. A k tomu aby tíž Židé již více déle žádných vejmluv zbytečných jmíti nemohli, že by jim k dluhóm jejich dopomoženo nebylo, ráčil jest JMt Cská bez přítomnosti JMti nejjasnějšímu knížeti pánu panu Ferdinandovi arciknížeti Rakouskému oc., JMti Cské synu nejmilejšímu, o tom poru- čení učiniti, když by se dotčení Židé k JMti arciknížecí o dopomožení dluhův svých utekli, aby jim k nim skutečně dopomoženo bylo. A protož vědouc Židé o tomto JMti Cské povolení a gleitu jim přidaném, aby 1562.
466 K HISTORII ŽIDŮ 1562. men, namhaft machen und dass deme also erweisen, und nichts desto weniger das Verlorne fuer dem Ampt einlegen. Da aber vom Juden der Verkaeufer nicht angezeiget noch nam- haft gemacht wird, soll ihme, welcher das Seine bei dem Juden erkennet und dass es sein ist, richtig beweiset, dasselbe ohne einiges Entgeldt wieder gegeben werden. Fasciculi diversorum jurium von Weingarten. Nürnberg 1690 S. 257. 654. Císař Ferdinand I. Židům z Čech již vypověze- ným, však na gleity v zemi ještě zůstávajícím, aby také příjezdu a korunování Českého krále Maximiliana ou- častni býti mohli, od datum tohoto listu až do sv. Jiří nejprv příštího gleitu přidává k zůstání v zemi a v pří- čině zvyupomínání dluhův. Na hradě Pražském, 2. října 1562. Jakož jest JMt Římský císař a Uherský, Český oc král oc pán náš nejmilostivější předešle a teď nejposléze všem Židóm, kteříž v tom království pozuostali, gleitu svého císařského přidati ráčil, tak aby tím volněji dluhy své vyupomínati a potom se odsud pryč odebrati mohli, jakž recesy JMti Cské týmž Židóm dané v sobě šířeji obsahují. Ač jest JMt Cská jináče se nadíti neráčil, než že jsou dotčení Židé dluhy své všechny již vyupomínali a podlí času určitého a jim příročí daného se odsad pryč vystěhovati měli, však poněvadž až posavad to se z strany těch dluhů nevykonalo a JMt Cská jest se na tom jistotně a konečně ustanoviti ráčil, jich Židů zde v tomto království déle ne- trpěti a toho jináče změniti neráčí: však aby mnohopsaní Židé tohoto příjezdu i také korunování nejjasnějšího knížete pána pana Maximiliana krále Českého JMti také oučastni býti mohli, jim Židóm gleitu ještě od datum recesu tohoto až do sv. Jiří nejprv příštího přidávati ráčí na nížepsaný zpuosob, aby v tom čase dluhy své vyupomínali a více dluhů mezi sebou i také mezi křesťany nedělali, a po vyjití toho času aby se odsad beze všech a všelijakých vejmluv a zástěr pryč odstěhovali a z království tohoto vybrali pod jistým a skutečným trestáním. A k tomu aby tíž Židé již více déle žádných vejmluv zbytečných jmíti nemohli, že by jim k dluhóm jejich dopomoženo nebylo, ráčil jest JMt Cská bez přítomnosti JMti nejjasnějšímu knížeti pánu panu Ferdinandovi arciknížeti Rakouskému oc., JMti Cské synu nejmilejšímu, o tom poru- čení učiniti, když by se dotčení Židé k JMti arciknížecí o dopomožení dluhův svých utekli, aby jim k nim skutečně dopomoženo bylo. A protož vědouc Židé o tomto JMti Cské povolení a gleitu jim přidaném, aby 1562.
Strana 467
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 467 se podlí toho tak zachovali. Actum na hradě Pražském v kanceláři 1562. JMti Cské v pátek po sv. Michalu*) léta oc. 62. Arch. místodrž. kr. Česk. Recesse 65., f. 156. 655. Vyslaní Židovstva díky vzdávají arcibiskupu 1563. Pražskému, že na církevním sněmu Tridentském se při- mlouval za obnovení Talmudu. Praes. 16. února 1563. Amplissime, reverendissimeque archiepiscope Pragensis et Caes. Majestatis orator meritissime. Ex eo, quod Amplitudo Tua, sicut ac- cepimus, omnibus viribus pro restituendo Talmud alioque correctis- simo pluries pugnavit atque contenderit, perfecte novimus, quem ha- bueris animum nempe ad beneficentiam propensissimum. Quam ob rem tantae curae immemores effici nequeuntes, ne nobis crimini detur, si non quas debemus, saltem eas, quas possumus, tam nostro quam totius universitatis nomine Tibi Reverendissimo immortales agimus gratias. Res agitur penes illustrissimos legatos, quam ad summum pon- tificem ferendam opinamur. Quod et si sola observantia solave devo- tione (quae in nobis est) tam vehementi charitati satisfacere valeamus, Deum Opt. Max. toto ex corde obsecramus, qui in beneficos benefi- centissimum semper se ostendit, ut aequam mercedem Tibi Amplissimo reddat. Devotissimi servi Judaeorum oratores. Orig. v arch. arc. v Praze. 656. Císař Ferdinand I. odpovídá svému synu Maxmi- 1563. lianovi, králi Českému, že na jeho a choti jeho prosbu Židům Pražským danou lhůtu k vystěhování se ze země ode dne sv. Jiří do příští neděle sv. Trojice prodlouží. V Inšpruku 7. dubna 1563.**) Wir Ferdinand oc. Durchleuchtigister Fürst, freuntlicher lieber Son. Wir haben Eur Lib sunliches Schreiben vom 29. tag jüngstverflossenen Monats Martii dies laufenden Jars väterlichen empfangen und daraus nach lengs verstanden, aus was fürgewendten Ursachen die gemain Jue- dischheit zu Prag bei Euer Lieb und derselben gelibten Gemahl, unserer freundtlichen geliebten Tochter, von wegen Erstreckung des Termins ires Abzuges aus unser Cron Beheim umb derselben Interecessiones *) Datum jest zřejmě vypsáno, slavnostní vjezd byl 7. září, tudíž toto pro- dloužení post festum. **) Bylo téhož dne patentem ohlášeno.
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 467 se podlí toho tak zachovali. Actum na hradě Pražském v kanceláři 1562. JMti Cské v pátek po sv. Michalu*) léta oc. 62. Arch. místodrž. kr. Česk. Recesse 65., f. 156. 655. Vyslaní Židovstva díky vzdávají arcibiskupu 1563. Pražskému, že na církevním sněmu Tridentském se při- mlouval za obnovení Talmudu. Praes. 16. února 1563. Amplissime, reverendissimeque archiepiscope Pragensis et Caes. Majestatis orator meritissime. Ex eo, quod Amplitudo Tua, sicut ac- cepimus, omnibus viribus pro restituendo Talmud alioque correctis- simo pluries pugnavit atque contenderit, perfecte novimus, quem ha- bueris animum nempe ad beneficentiam propensissimum. Quam ob rem tantae curae immemores effici nequeuntes, ne nobis crimini detur, si non quas debemus, saltem eas, quas possumus, tam nostro quam totius universitatis nomine Tibi Reverendissimo immortales agimus gratias. Res agitur penes illustrissimos legatos, quam ad summum pon- tificem ferendam opinamur. Quod et si sola observantia solave devo- tione (quae in nobis est) tam vehementi charitati satisfacere valeamus, Deum Opt. Max. toto ex corde obsecramus, qui in beneficos benefi- centissimum semper se ostendit, ut aequam mercedem Tibi Amplissimo reddat. Devotissimi servi Judaeorum oratores. Orig. v arch. arc. v Praze. 656. Císař Ferdinand I. odpovídá svému synu Maxmi- 1563. lianovi, králi Českému, že na jeho a choti jeho prosbu Židům Pražským danou lhůtu k vystěhování se ze země ode dne sv. Jiří do příští neděle sv. Trojice prodlouží. V Inšpruku 7. dubna 1563.**) Wir Ferdinand oc. Durchleuchtigister Fürst, freuntlicher lieber Son. Wir haben Eur Lib sunliches Schreiben vom 29. tag jüngstverflossenen Monats Martii dies laufenden Jars väterlichen empfangen und daraus nach lengs verstanden, aus was fürgewendten Ursachen die gemain Jue- dischheit zu Prag bei Euer Lieb und derselben gelibten Gemahl, unserer freundtlichen geliebten Tochter, von wegen Erstreckung des Termins ires Abzuges aus unser Cron Beheim umb derselben Interecessiones *) Datum jest zřejmě vypsáno, slavnostní vjezd byl 7. září, tudíž toto pro- dloužení post festum. **) Bylo téhož dne patentem ohlášeno.
Strana 468
468 K HISTORII ŽIDŮ 1563. an uns flehentlichen angehalten. Ob Wir Uns nun wol in der Warheit kain anderes fürgesetzt noch entschlossen gewest, dann gedachten Juden den gesetzten Termin auf Georgi schirist in kainerlei Weg zu erstreckhen oder zu verlengern, so haben Wir doch ire eingefuerte Ur- sachen (die Wir zimblich für erheblich erachten, bevorab das sie bisher so zu iren ausständigen Schulden, dieweil die Recht in Beheim durch die eingefallenen Sterblauf die Zeit herumb gesteckt, nit kommen kundten) angesehen, und wollen demnach obangedeutete Juden zu Prag fürnemblich aber auf Eur Lieb und derselben geliebten Gemahl unser freundtlichen geliebten Tochter gethane Fürbitt, den gesetzten Termin ires Abzuges Georgi bis auf den Sontag Trinitatis schirist hiermit aus Gnaden und zu ain Uberfluss bewilligt und zugelassen haben. Jedoch ist unser genediger und ernstlicher Willen, dass sie die Proro- girzeit Trinitatis gewisslichen unser Cron Beheim raumen und mitler- zeit ire sachen zu Ort pringen und ire Schulden einmanen, dann Wir gannz nit gemaint inen über diese zum Uiberfluss bewilligte Zeit ainiche weitere Frist zu geben. Wie wir dann hieneben auch dem durchleuchtigsten hochgebornen Ferdinando Erzherzogen zu Osterreich etc. unserem freuntlichen lieben Son und Fürsten Seiner Lieb gnae- diglich geschrieben und auferlegen, dass Sein Lieb bei denen Personen, so über ihre der Juden Handlungen und ausständige Schulden zu setzen von Uns verordnet sein, mit Ernst darob sein solle in der Sachen schleinig fortzufahren, damit die Juden ire schulden einpringen und gewisslichen auf Trinitatis iren Abzug nemen mugen, auf das doch einsmal unser genedigster und entlicher Willen ins Werkh gesetzt werde. Wolten Wir Euerer Lieb zu väterlicher gnediger Antwort nit verhalten unnd sein derselben mit väterlichen Hulden allezeit wol- genaigt. Geben in unserer Statt Insprug 7. April 1563. Brandeis israel. Volkskalender, V. Jahrgang. Zur Geschichte der Juden in Böhmen von G. Wolf. 1553. 657. Vyslaní v Praze ještě zůstalých Židů děkují králi Maxmilianovi, že jim přidáno příročí šesti neděl k odstěhování; poněvadž však krátká ta doba, kteráž ukončí se kdy soud zemský započne, nepostačí, aby dluhy se svými věřiteli mohli urovnati, prosí za přímluvu k cí- saři o prodloužení terminu ještě na sedm měsíců. Před 20. dubnem 1563. Allerdurchläuchtigister, grossmächtigister, cristlichister Römischer und Böheimbischer Kunig oc. Allergnädigister Herr! Eur Röm. Kun.
468 K HISTORII ŽIDŮ 1563. an uns flehentlichen angehalten. Ob Wir Uns nun wol in der Warheit kain anderes fürgesetzt noch entschlossen gewest, dann gedachten Juden den gesetzten Termin auf Georgi schirist in kainerlei Weg zu erstreckhen oder zu verlengern, so haben Wir doch ire eingefuerte Ur- sachen (die Wir zimblich für erheblich erachten, bevorab das sie bisher so zu iren ausständigen Schulden, dieweil die Recht in Beheim durch die eingefallenen Sterblauf die Zeit herumb gesteckt, nit kommen kundten) angesehen, und wollen demnach obangedeutete Juden zu Prag fürnemblich aber auf Eur Lieb und derselben geliebten Gemahl unser freundtlichen geliebten Tochter gethane Fürbitt, den gesetzten Termin ires Abzuges Georgi bis auf den Sontag Trinitatis schirist hiermit aus Gnaden und zu ain Uberfluss bewilligt und zugelassen haben. Jedoch ist unser genediger und ernstlicher Willen, dass sie die Proro- girzeit Trinitatis gewisslichen unser Cron Beheim raumen und mitler- zeit ire sachen zu Ort pringen und ire Schulden einmanen, dann Wir gannz nit gemaint inen über diese zum Uiberfluss bewilligte Zeit ainiche weitere Frist zu geben. Wie wir dann hieneben auch dem durchleuchtigsten hochgebornen Ferdinando Erzherzogen zu Osterreich etc. unserem freuntlichen lieben Son und Fürsten Seiner Lieb gnae- diglich geschrieben und auferlegen, dass Sein Lieb bei denen Personen, so über ihre der Juden Handlungen und ausständige Schulden zu setzen von Uns verordnet sein, mit Ernst darob sein solle in der Sachen schleinig fortzufahren, damit die Juden ire schulden einpringen und gewisslichen auf Trinitatis iren Abzug nemen mugen, auf das doch einsmal unser genedigster und entlicher Willen ins Werkh gesetzt werde. Wolten Wir Euerer Lieb zu väterlicher gnediger Antwort nit verhalten unnd sein derselben mit väterlichen Hulden allezeit wol- genaigt. Geben in unserer Statt Insprug 7. April 1563. Brandeis israel. Volkskalender, V. Jahrgang. Zur Geschichte der Juden in Böhmen von G. Wolf. 1553. 657. Vyslaní v Praze ještě zůstalých Židů děkují králi Maxmilianovi, že jim přidáno příročí šesti neděl k odstěhování; poněvadž však krátká ta doba, kteráž ukončí se kdy soud zemský započne, nepostačí, aby dluhy se svými věřiteli mohli urovnati, prosí za přímluvu k cí- saři o prodloužení terminu ještě na sedm měsíců. Před 20. dubnem 1563. Allerdurchläuchtigister, grossmächtigister, cristlichister Römischer und Böheimbischer Kunig oc. Allergnädigister Herr! Eur Röm. Kun.
Strana 469
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 469 Mt. geben wir der armen wenig verbliebnen ganz betruebten Juden 1563. von Prag Gesandte abermal durch Gottes Barmherzigkeit diemüetigist bittund diese unser Bedrangnuss und Obliegen allergnädigist anzuhören und zubehertzigen. Wiewohl Eur Röm. Kun. Mt. uns armen gegen der Röm. Kais. Mt., Eur Kun. Mt. geliebsten Herrn und Vatern, unserm allergnädigisten Herrn, auf unser underthänigist Supliciern und wahrhaften Ursachen mit einer Fürschrift, umb das wir allda zu Prag, weil wir die Stadt und Kunigreich Böheimb jetzt Georgi [23. April] raumen hätten sollen, aber unsere Schulden von wegen der eingefallenen Infection und aufgeschobnen Recht, die erst nägst künftigen Montag nach Sontag Trinitatis [13. Juni] wiederumb gehalten werden, nit einpringen kunden, länger nicht, dann bis wir dieselben unsere Schulden eingepracht und unsere Häuser verkauft, ruehig bleiben möchten, doch auf der Kais. Mt. gnädigist Wohlgefallen aller- gnädigist erschienen sein: so ist doch von hochgedachter Röm. Kais. Mt. uns länger nicht dann sechs Wochen lang Termin und Frist gnädigist bewilligt und nach Verstreichung derselben uns die Stadt und das Kunigreich Böheim zu raumen auferlegt worden. Welches Termins wir uns gleichwohl gegen der Röm. Kais. und Eur Röm- Kun. Mt. mit dem allerdiemüetigisten und höchsten bedanken. Dieweil aber, allergnädigister Kunig und Herr, sich unser Er- streckung der sechs Wochen, wann die Landsrechten anfangen, endet, dass uns solcher Termin zu Einpringung unserer Schulden aus deren Ur- sachen das wenigist nit furträglich, dann wir mit etlichen unseren Glau- bigern in schwebenden Rechten und Handlungen steen, und sollen wir zu solcher Zeit, da sie die Rechten anfangen, die Stadt raumen, muesten wir arme unser Armuten dahinden lassen, des unsern beraubt sein und was wir entgegen den Cristen zu thuen schuldig mit der Be- zahlung nit besteen möchten. Das alles wir dem allmächtigen Gott und Eur Röm. Kun. Mt. mit betrüebtem Hertzen allerdiemuetigist klagen, gleichwohl wir solchem Termin ganz gehorsamist nachzukumben schuldig sein und uns desselben nit weigern künten, wie dann zuvor uber Tausent und der mehrer Theil schon von dannen sich gemacht, allein unser wenig die noch mit Schulden und Hausern verhaft allda verplieben sein. Weil dann Eur Röm. Kun. Mt. sambt derselben geliebsten Frauen Gemachel unser gnädigisten Frauen von der Röm. Kais. Mt. uns noch zu Prag von Michaelis bis auf jetzt gegenwürtig Georgi, das ist ungeuerlich sieben Monat durch Furpitt allergnädigisten Termin erlangt und auspracht und aber uns soliche Zeit der sieben Monat gleichsfalls die jetztbewilligten sechs Wochen von wegen der eingefallnen Infection und aufgeschobenen Recht zu Einpringung unserer
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 469 Mt. geben wir der armen wenig verbliebnen ganz betruebten Juden 1563. von Prag Gesandte abermal durch Gottes Barmherzigkeit diemüetigist bittund diese unser Bedrangnuss und Obliegen allergnädigist anzuhören und zubehertzigen. Wiewohl Eur Röm. Kun. Mt. uns armen gegen der Röm. Kais. Mt., Eur Kun. Mt. geliebsten Herrn und Vatern, unserm allergnädigisten Herrn, auf unser underthänigist Supliciern und wahrhaften Ursachen mit einer Fürschrift, umb das wir allda zu Prag, weil wir die Stadt und Kunigreich Böheimb jetzt Georgi [23. April] raumen hätten sollen, aber unsere Schulden von wegen der eingefallenen Infection und aufgeschobnen Recht, die erst nägst künftigen Montag nach Sontag Trinitatis [13. Juni] wiederumb gehalten werden, nit einpringen kunden, länger nicht, dann bis wir dieselben unsere Schulden eingepracht und unsere Häuser verkauft, ruehig bleiben möchten, doch auf der Kais. Mt. gnädigist Wohlgefallen aller- gnädigist erschienen sein: so ist doch von hochgedachter Röm. Kais. Mt. uns länger nicht dann sechs Wochen lang Termin und Frist gnädigist bewilligt und nach Verstreichung derselben uns die Stadt und das Kunigreich Böheim zu raumen auferlegt worden. Welches Termins wir uns gleichwohl gegen der Röm. Kais. und Eur Röm- Kun. Mt. mit dem allerdiemüetigisten und höchsten bedanken. Dieweil aber, allergnädigister Kunig und Herr, sich unser Er- streckung der sechs Wochen, wann die Landsrechten anfangen, endet, dass uns solcher Termin zu Einpringung unserer Schulden aus deren Ur- sachen das wenigist nit furträglich, dann wir mit etlichen unseren Glau- bigern in schwebenden Rechten und Handlungen steen, und sollen wir zu solcher Zeit, da sie die Rechten anfangen, die Stadt raumen, muesten wir arme unser Armuten dahinden lassen, des unsern beraubt sein und was wir entgegen den Cristen zu thuen schuldig mit der Be- zahlung nit besteen möchten. Das alles wir dem allmächtigen Gott und Eur Röm. Kun. Mt. mit betrüebtem Hertzen allerdiemuetigist klagen, gleichwohl wir solchem Termin ganz gehorsamist nachzukumben schuldig sein und uns desselben nit weigern künten, wie dann zuvor uber Tausent und der mehrer Theil schon von dannen sich gemacht, allein unser wenig die noch mit Schulden und Hausern verhaft allda verplieben sein. Weil dann Eur Röm. Kun. Mt. sambt derselben geliebsten Frauen Gemachel unser gnädigisten Frauen von der Röm. Kais. Mt. uns noch zu Prag von Michaelis bis auf jetzt gegenwürtig Georgi, das ist ungeuerlich sieben Monat durch Furpitt allergnädigisten Termin erlangt und auspracht und aber uns soliche Zeit der sieben Monat gleichsfalls die jetztbewilligten sechs Wochen von wegen der eingefallnen Infection und aufgeschobenen Recht zu Einpringung unserer
Strana 470
470 K HISTORII ŽIDŮ 1563. Schulden nicht erspriesslich sein und der Zeit, da die Recht anfangen, da wir unsere unhältige Schuldner beklagen und mit denjenigen, mit denen wir schon in hangunden Rechten steen, fortfahren sollten und möchten, muesten wir die Stadt und das Land schon geraumbt haben, darduch wir arme verkurzt, das unser verlieren und unser Armueth da- hinden lassen. Damit nun hierinnen uns und unseren armen Weib, Kind- lein, Witben und Waisen noch ein Barmherzigkeit aus erzählten be- grundten Ursachen (auf das wir des unseren nit beraubt und mit lehrer Hand davorziehen, dann unser etlich nit die wenigist Zerung hätten und sambt Weib und Kind verderben muesten) erzeigt und bewiesen wurde; so rüefen Eur Röm. Kun. Mt. die arme höchstbetruebte Ju- den durch Gottes Barmherzigkeit an mit allerdiemuetigistem Flehen und höchster Bitt: die wöllen unsere begrundte wahrhafte Ursachen, wasmassen wir von dem unsern gestossen und verjagt wurden, wo wir in den sehs Wochen raumen sollten, allergnädigist beherzigen. Derhalben geruhen Eur Röm. Kun. Mt. uns und unsern armen Weib und Kindlein aus küniglicher Senftmuetigkeit und Milde noch so viel Gnad, Barmherzigkeit und Guete zu erzeigen und uns nochmalen an die Röm. Kais. Mt. mit einer Fürschrift allergnädigist zu erscheinen und zu willfahren und Ihr Kais. Mt. von unsernt wegen mit höchstem zu pitten, dass uns (weil wir in den jetzt verstrichen sieben Monaten der Infection und aufgeschobnen Recht halber unsere Schulden nit einpringen und uns auch die jetztbewilligten sechs Wochen, nachdem die Landtsrechten erst zu Ausgang derselben anfangen, dardurch wir all unser Armuet dahinden muessten lassen, nichts fürträglichs noch erspriesslichs wären) noch sieben Monat, wie zuvor, derer wir aber nit genossen, Erstreckung und Termin allda zu Prag unsere Schulden einzubringen, unsere Häuser zu verkaufen und entgegen die Cristen auch bezahlen ruehig bleiben möchten, allergnädigist bewilligt würden. Das wird der allmächtig Gott nit allein hie zeitlich, sondern dort ewig ein reicher Belohner sein. Wir sollen und wöllen es auch sambt Weib und Kind umb Eur Röm. Kun. Mt. derselben geliebsten Frauen Gemachel und kuniglichen Leibserben langes Leben, Gesundheit, Wohl- fahrt und glückliche Regierung in unseren Gepet gegen Gott ohn aufhören allerdiemuetigist ingedenk sein, und thuen Eur Röm. Kun. Mt. uns arme zu allergnädigister Hilf, damit wir nit verkürzt durch Gott allerdiemuetigist beuelchunt. Ewer Röm. Kun. Mt. allerdiemuetigiste und gehorsamiste betruebte N. der armen wenig verbliebnen Juden von Prag Gesandte. Orig. arch. česk. míst. I 4 1.
470 K HISTORII ŽIDŮ 1563. Schulden nicht erspriesslich sein und der Zeit, da die Recht anfangen, da wir unsere unhältige Schuldner beklagen und mit denjenigen, mit denen wir schon in hangunden Rechten steen, fortfahren sollten und möchten, muesten wir die Stadt und das Land schon geraumbt haben, darduch wir arme verkurzt, das unser verlieren und unser Armueth da- hinden lassen. Damit nun hierinnen uns und unseren armen Weib, Kind- lein, Witben und Waisen noch ein Barmherzigkeit aus erzählten be- grundten Ursachen (auf das wir des unseren nit beraubt und mit lehrer Hand davorziehen, dann unser etlich nit die wenigist Zerung hätten und sambt Weib und Kind verderben muesten) erzeigt und bewiesen wurde; so rüefen Eur Röm. Kun. Mt. die arme höchstbetruebte Ju- den durch Gottes Barmherzigkeit an mit allerdiemuetigistem Flehen und höchster Bitt: die wöllen unsere begrundte wahrhafte Ursachen, wasmassen wir von dem unsern gestossen und verjagt wurden, wo wir in den sehs Wochen raumen sollten, allergnädigist beherzigen. Derhalben geruhen Eur Röm. Kun. Mt. uns und unsern armen Weib und Kindlein aus küniglicher Senftmuetigkeit und Milde noch so viel Gnad, Barmherzigkeit und Guete zu erzeigen und uns nochmalen an die Röm. Kais. Mt. mit einer Fürschrift allergnädigist zu erscheinen und zu willfahren und Ihr Kais. Mt. von unsernt wegen mit höchstem zu pitten, dass uns (weil wir in den jetzt verstrichen sieben Monaten der Infection und aufgeschobnen Recht halber unsere Schulden nit einpringen und uns auch die jetztbewilligten sechs Wochen, nachdem die Landtsrechten erst zu Ausgang derselben anfangen, dardurch wir all unser Armuet dahinden muessten lassen, nichts fürträglichs noch erspriesslichs wären) noch sieben Monat, wie zuvor, derer wir aber nit genossen, Erstreckung und Termin allda zu Prag unsere Schulden einzubringen, unsere Häuser zu verkaufen und entgegen die Cristen auch bezahlen ruehig bleiben möchten, allergnädigist bewilligt würden. Das wird der allmächtig Gott nit allein hie zeitlich, sondern dort ewig ein reicher Belohner sein. Wir sollen und wöllen es auch sambt Weib und Kind umb Eur Röm. Kun. Mt. derselben geliebsten Frauen Gemachel und kuniglichen Leibserben langes Leben, Gesundheit, Wohl- fahrt und glückliche Regierung in unseren Gepet gegen Gott ohn aufhören allerdiemuetigist ingedenk sein, und thuen Eur Röm. Kun. Mt. uns arme zu allergnädigister Hilf, damit wir nit verkürzt durch Gott allerdiemuetigist beuelchunt. Ewer Röm. Kun. Mt. allerdiemuetigiste und gehorsamiste betruebte N. der armen wenig verbliebnen Juden von Prag Gesandte. Orig. arch. česk. míst. I 4 1.
Strana 471
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 471 658. Král Maxmilian přimlouvá se k císaři Ferdi- 1563. nandovi, aby v Praze zůstalým Židům povolená lhůta šesti neděl k odstěhování ze země prodloužena byla ještě o sedm měsíců. Ve Vídni, 22. dubna 1563. Allerdurchleuchtigister, grossmächtigister Römischer Kaiser, aller- genädigister, liebster Herr und Vater! Was der Juden zu Prag ge- sandten an mich unterthänigist supplicieret und gebeten, sie nochmalen an Euer Kais. Mt. zuverschreiben, damit sie zu den bewilligten sechs Wochen Termin noch sieben Monat lang, in Bedenkung, dass solche Erstreckung kurz und sich fast zu der Zeit, wann das Landrecht an- fahen soll, enden würde, wenig fürträglich, dann sie mit etlichen ihren Gläubigern in schwebenden Rechten stehen und zu Erlangung des ihren mit andern mehr warten möchten, erlangen und allda zu Prag unvertrieben bleiben kunnten; das hat E. Kais. Mt. zu ihrer Gelegenheit aus inliegender ihrer Supplication mit mehrerem gnädigist zu ver- nehmen. Dieweil dann diesen armen verdambten Leuten in ihrem grossen Obliegen mit dem bewilligten kurzen Termin von wegen der so lang still gestandnen Rechten und dass dieselben erst zu Ausgang des Termins wieder in Gang kommen werden, wenig oder wohl gar nichts geholfen, so steht es zu Euer Kais. Mt. genädigistem Gefallen und Resolution, ob sie diesen elenden Menschen noch ein längere Zeit aus sonderer genädigister Mildigkeit allda zu Prag zu bleiben vergönen und erlauben wollen. Dern ich mich daneben sünlich und gehorsamblich befelchen thue. Geben zu Wien den zwen und zweinzigisten Tag Aprilis anno im dreiundsechzigisten. Euer Röm. Kais. Mt. gehorsamister Sohn Maximilian. Orig. arch. česk. místodržitelství 1. 659. Zpráva o prodloužení lhůty Židům k vystěho- 1563. vání ze země a že museli za to platiti. Na konci dubna 1563. Morová rána měla tehdáž mezi jinými za následek, že se Židům Pražským dostalo ještě zase prodloužení lhůty, do které se měli vy- stěhovati ze země. Bylo záminkou hlavní, pro kterou se jim dotud pro- dlužování takového dostávalo, aby mohli soudně vymoci zaplacení všech dluhů, které měli za jinými osobami; tu pak že pro mor něko- likrát po sobě soudy nemohly býti držány, obrátili se s žádostí za přímluvu do Vídně ke králi Maximilianovi a ke královně manželce jeho, aby z příčiny té bylo jim dále shověno. Král i královna učinili přímluvu dopisem k císaři do Insbruka dne 29. března roku 1563:
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 471 658. Král Maxmilian přimlouvá se k císaři Ferdi- 1563. nandovi, aby v Praze zůstalým Židům povolená lhůta šesti neděl k odstěhování ze země prodloužena byla ještě o sedm měsíců. Ve Vídni, 22. dubna 1563. Allerdurchleuchtigister, grossmächtigister Römischer Kaiser, aller- genädigister, liebster Herr und Vater! Was der Juden zu Prag ge- sandten an mich unterthänigist supplicieret und gebeten, sie nochmalen an Euer Kais. Mt. zuverschreiben, damit sie zu den bewilligten sechs Wochen Termin noch sieben Monat lang, in Bedenkung, dass solche Erstreckung kurz und sich fast zu der Zeit, wann das Landrecht an- fahen soll, enden würde, wenig fürträglich, dann sie mit etlichen ihren Gläubigern in schwebenden Rechten stehen und zu Erlangung des ihren mit andern mehr warten möchten, erlangen und allda zu Prag unvertrieben bleiben kunnten; das hat E. Kais. Mt. zu ihrer Gelegenheit aus inliegender ihrer Supplication mit mehrerem gnädigist zu ver- nehmen. Dieweil dann diesen armen verdambten Leuten in ihrem grossen Obliegen mit dem bewilligten kurzen Termin von wegen der so lang still gestandnen Rechten und dass dieselben erst zu Ausgang des Termins wieder in Gang kommen werden, wenig oder wohl gar nichts geholfen, so steht es zu Euer Kais. Mt. genädigistem Gefallen und Resolution, ob sie diesen elenden Menschen noch ein längere Zeit aus sonderer genädigister Mildigkeit allda zu Prag zu bleiben vergönen und erlauben wollen. Dern ich mich daneben sünlich und gehorsamblich befelchen thue. Geben zu Wien den zwen und zweinzigisten Tag Aprilis anno im dreiundsechzigisten. Euer Röm. Kais. Mt. gehorsamister Sohn Maximilian. Orig. arch. česk. místodržitelství 1. 659. Zpráva o prodloužení lhůty Židům k vystěho- 1563. vání ze země a že museli za to platiti. Na konci dubna 1563. Morová rána měla tehdáž mezi jinými za následek, že se Židům Pražským dostalo ještě zase prodloužení lhůty, do které se měli vy- stěhovati ze země. Bylo záminkou hlavní, pro kterou se jim dotud pro- dlužování takového dostávalo, aby mohli soudně vymoci zaplacení všech dluhů, které měli za jinými osobami; tu pak že pro mor něko- likrát po sobě soudy nemohly býti držány, obrátili se s žádostí za přímluvu do Vídně ke králi Maximilianovi a ke královně manželce jeho, aby z příčiny té bylo jim dále shověno. Král i královna učinili přímluvu dopisem k císaři do Insbruka dne 29. března roku 1563:
Strana 472
472 K HISTORII ŽIDŮ 1563. i dal se císař, ač mu věc proti mysli byla, obměkčiti, tak že dopisem k arciknížeti Ferdinandovi dne 7. dubna svolil ku prodloužení lhůty jen o šest neděl, totiž do sv. Trojice toho roku (6. čv.) s doložením důrazným, aby se potom jistotně vystěhovali. Zachoval se dopis tajem- níka kanceláře císařské Mikuláše Waltera z Innsbruka dne 8. dubna v záležitosti té k tajemníkovi arciknížete Ferdinanda, Kašparovi Lin- dekovi, z kterého se souditi dá, že nejen tehdáž, nýbrž i častěji předtím a potom nedařilo se Židům dosahování milostí takových bez ouplatků. Počítáť si Walter zásluhu z toho, co s císařem mluvil při odevzdání jemu přímluvného listu Maximilianova, a dává Lindekovi na vůli, coby za to od Židů žádal, žeť se s ním o to rozdělí; jsouť prý jemu ještě dlužni za předešlé udělení.*) Povolené prodloužení bylo však samo sebou příliš krátké, a postačovalo tím méně, poněvadž nejbližší soud, na kterém se o dluhy jejich mohlo jednati, připadal téměř na konec lhůty jim povolené; pročež obrátili se ještě jednou po poslích do Vídně ke králi Maximilianovi, aby se přimluvil o další prodloužení po oněch šesti nedělích ještě o sedm měsíců; i učinil král přímluvu opětnou dopisem dne 22. dubna do Innsbruka, beze vší pochybnosti s účinkem. Také toho času obrátili se Židé s prosbou k papeži o pří- mluvu k císaři, aby je dále trpěl v Čechách, jak byli trpěni v zemích jiných panovníků, a nebyla žádost jejich naprosto odmítnuta. Tomek, Děje Prahy XII., 136. 1563. 660. Gleit se přidává Židuom Pražským i jiným v království Českém od datum až do sv. Bartoloměje nejprv příštího. Dán v Inšpruku v pondělí po neděli Exaudi léta oc. LXIII. 24. května 1563. (Zapsán jen český regest.) Mist. arch. kr. Č. Recesse, 65. f. 173. 1563. 661. Průvodní list Židovce Kaufmanové, aby s dcerou i čeládkou svou do království Uherského a zase zpět svobodně jeti mohla a za slušný plat opatřena byla. Ve Vídni v pondělí po rozeslání apoštolův božích (19. července) 1563. (Česky.) Mist. arch. kr. Č. Recesse, 65. fol. 176. *) »Die Juden seind noch von dem vorigen Recess meine Schuldner. Was du sie vermeinst zu taxiren, das stell ich dir heimb und wollen mit einander tailen, damit nit woll gemeint werden, ich hett vil von inen; es ist warlich gar genau zugangen, das sie diese Frist erhalten. Hofarch. Wien.
472 K HISTORII ŽIDŮ 1563. i dal se císař, ač mu věc proti mysli byla, obměkčiti, tak že dopisem k arciknížeti Ferdinandovi dne 7. dubna svolil ku prodloužení lhůty jen o šest neděl, totiž do sv. Trojice toho roku (6. čv.) s doložením důrazným, aby se potom jistotně vystěhovali. Zachoval se dopis tajem- níka kanceláře císařské Mikuláše Waltera z Innsbruka dne 8. dubna v záležitosti té k tajemníkovi arciknížete Ferdinanda, Kašparovi Lin- dekovi, z kterého se souditi dá, že nejen tehdáž, nýbrž i častěji předtím a potom nedařilo se Židům dosahování milostí takových bez ouplatků. Počítáť si Walter zásluhu z toho, co s císařem mluvil při odevzdání jemu přímluvného listu Maximilianova, a dává Lindekovi na vůli, coby za to od Židů žádal, žeť se s ním o to rozdělí; jsouť prý jemu ještě dlužni za předešlé udělení.*) Povolené prodloužení bylo však samo sebou příliš krátké, a postačovalo tím méně, poněvadž nejbližší soud, na kterém se o dluhy jejich mohlo jednati, připadal téměř na konec lhůty jim povolené; pročež obrátili se ještě jednou po poslích do Vídně ke králi Maximilianovi, aby se přimluvil o další prodloužení po oněch šesti nedělích ještě o sedm měsíců; i učinil král přímluvu opětnou dopisem dne 22. dubna do Innsbruka, beze vší pochybnosti s účinkem. Také toho času obrátili se Židé s prosbou k papeži o pří- mluvu k císaři, aby je dále trpěl v Čechách, jak byli trpěni v zemích jiných panovníků, a nebyla žádost jejich naprosto odmítnuta. Tomek, Děje Prahy XII., 136. 1563. 660. Gleit se přidává Židuom Pražským i jiným v království Českém od datum až do sv. Bartoloměje nejprv příštího. Dán v Inšpruku v pondělí po neděli Exaudi léta oc. LXIII. 24. května 1563. (Zapsán jen český regest.) Mist. arch. kr. Č. Recesse, 65. f. 173. 1563. 661. Průvodní list Židovce Kaufmanové, aby s dcerou i čeládkou svou do království Uherského a zase zpět svobodně jeti mohla a za slušný plat opatřena byla. Ve Vídni v pondělí po rozeslání apoštolův božích (19. července) 1563. (Česky.) Mist. arch. kr. Č. Recesse, 65. fol. 176. *) »Die Juden seind noch von dem vorigen Recess meine Schuldner. Was du sie vermeinst zu taxiren, das stell ich dir heimb und wollen mit einander tailen, damit nit woll gemeint werden, ich hett vil von inen; es ist warlich gar genau zugangen, das sie diese Frist erhalten. Hofarch. Wien.
Strana 473
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 473 661. Státní sekretář papežský Delfinu nunciovi 1568. papežskému při dvoře císařském píše, že Židé z Prahy a z království Českého prosili papeže za přímluvu k císaři, aby byli trpěni v jeho zemích jako za mno- hých jiných panovníků: a proto papež se stejnou útrpností, jaká církev svatou vede k modlitbám za nevěru židovskou, uložil mu, aby jeho jménem do- psal v té věci nunciovi. Uzná-li tedy [nuncius] za dobré, ať promluví o tom s císařem, ale tak, aby ani neurazil císaře ani nezadal důstojnosti papežově. V Římě 21. srpna 1563. (Vlašsky.) Archiv Vatikánský. — Nunziature di Germania Nro 4. Fol. 360. 662. Císař Ferdinand I. kprosebné žádosti Ha- 1563. nuše z Operstorfu Židy z města Horního Hlohova vy- povídá. Ve Vídni 27. srpna 1563. My Ferdinand oc. Oznamujem tímto listem všem, jakož jest na nás urozený Hanuš z Oprštorfu na Dubu a Friedšteině, vrchní hejtman náš knížetství Opolského a Ratiborského, na místě opatrných purg- mistra a konšeluov města Horního Hlohova, jakožto poddaných svých zástavních vznesl, kterak nemalé těžkosti obyvatelé nahoře psaného města Horního Hlohova od Židů, kteříž tu bydlejí, snášeti a trpěti musejí, nás v tom, abychom jim tu milost učiniti ráčili, aby na bu- doucí časy tu v městě i na předměstí vůkol města žádný Žid bydleti aneb kterého příchozu jmíti nemohl, s ponížeností prosíce. Kdež vzhlédnouce my na poníženú prosbu téhož Hanuše z Oprštorfu i také na služby jeho, kteréž jest nám činil a napotom činiti povinen bude, s dobrým rozmyslem, naším jistým vědomím, s radou věrných našich milých, mocí královskú v Čechách a jakožto nejvyšší kníže Slezské, týmž purgmistru a konšelóm i vší obci téhož města Horního Hlohova, nynějším i budoucím, tuto milost jsme učiniti a k tomu povoliti ráčili, tak aby ti všichni Židé, kteříž tu v městě jsou, od datum listu tohoto našeho císařského v jednom roce pořád zběhlém, vyupomínajíc povlovně dluhy a prodadúc neb zpeněžíc domy a zaplatíc také křesťanóm, komuž co povinni jsou, konečně se vystěhovali a odtud pryč odebrali a po vyjití toho roku aby na budoucí časy více žádní Židé v dotčeném městě, na předměstí ani okolo města nepřebejvali, pod nižádným vymyšleným zpuosobem, nyní i na časy budoucí a pod jistým a sku- tečným trestáním naším císařským. Proto přikazujem všem obyvatelóm a poddaným našim ze všech stavuov království našeho Českého, kní-
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 473 661. Státní sekretář papežský Delfinu nunciovi 1568. papežskému při dvoře císařském píše, že Židé z Prahy a z království Českého prosili papeže za přímluvu k císaři, aby byli trpěni v jeho zemích jako za mno- hých jiných panovníků: a proto papež se stejnou útrpností, jaká církev svatou vede k modlitbám za nevěru židovskou, uložil mu, aby jeho jménem do- psal v té věci nunciovi. Uzná-li tedy [nuncius] za dobré, ať promluví o tom s císařem, ale tak, aby ani neurazil císaře ani nezadal důstojnosti papežově. V Římě 21. srpna 1563. (Vlašsky.) Archiv Vatikánský. — Nunziature di Germania Nro 4. Fol. 360. 662. Císař Ferdinand I. kprosebné žádosti Ha- 1563. nuše z Operstorfu Židy z města Horního Hlohova vy- povídá. Ve Vídni 27. srpna 1563. My Ferdinand oc. Oznamujem tímto listem všem, jakož jest na nás urozený Hanuš z Oprštorfu na Dubu a Friedšteině, vrchní hejtman náš knížetství Opolského a Ratiborského, na místě opatrných purg- mistra a konšeluov města Horního Hlohova, jakožto poddaných svých zástavních vznesl, kterak nemalé těžkosti obyvatelé nahoře psaného města Horního Hlohova od Židů, kteříž tu bydlejí, snášeti a trpěti musejí, nás v tom, abychom jim tu milost učiniti ráčili, aby na bu- doucí časy tu v městě i na předměstí vůkol města žádný Žid bydleti aneb kterého příchozu jmíti nemohl, s ponížeností prosíce. Kdež vzhlédnouce my na poníženú prosbu téhož Hanuše z Oprštorfu i také na služby jeho, kteréž jest nám činil a napotom činiti povinen bude, s dobrým rozmyslem, naším jistým vědomím, s radou věrných našich milých, mocí královskú v Čechách a jakožto nejvyšší kníže Slezské, týmž purgmistru a konšelóm i vší obci téhož města Horního Hlohova, nynějším i budoucím, tuto milost jsme učiniti a k tomu povoliti ráčili, tak aby ti všichni Židé, kteříž tu v městě jsou, od datum listu tohoto našeho císařského v jednom roce pořád zběhlém, vyupomínajíc povlovně dluhy a prodadúc neb zpeněžíc domy a zaplatíc také křesťanóm, komuž co povinni jsou, konečně se vystěhovali a odtud pryč odebrali a po vyjití toho roku aby na budoucí časy více žádní Židé v dotčeném městě, na předměstí ani okolo města nepřebejvali, pod nižádným vymyšleným zpuosobem, nyní i na časy budoucí a pod jistým a sku- tečným trestáním naším císařským. Proto přikazujem všem obyvatelóm a poddaným našim ze všech stavuov království našeho Českého, kní-
Strana 474
474 K HISTORII ŽIDŮ 1563. žectví našeho Slezského nynějším i budoucím, věrným našim milým, abyšte častopsané purgmistra a konšely i všecku obec téhož města Horního Hlohova nynější i budoucí při této milosti a obdarování našem jměli, drželi a neporušitedlně zachovali, žádných jim v tom pře- kážek nečiníce ani komu jinému činiti dopouštějíce. Tomu na svědomí oc. Dán v Vídni v pátek po sv. Bartoloměji léta 1563. Míst. arch. král. Č. Recesse 56. f. 183. 1563. 663. Přidává se gleit Židóm Pražským i jiným v krá- lovství Českém do sv. Jiří, v tom čase aby dluhy zvy- upomínali a co křesťanům povinnovati jsou, zaplatili a odtad se konečně po vyjití toho času odebrali. Dán ve Vídni v pátek po sv. Bartoloměji 27. srpna léta 1563. (Zapsán jen regest.) Místodrž. archiv král. Česk. Recesse, 65. F. 183. 1563. 664. Na prosebnou žádost obce města Kozlí ustano- vuje císař Ferdinand I., aby Židé v jmenovaném městě ani v předměstích nebyli trpěni. V Břetislavi, 16. září 1563. My Ferdinand oc. Oznamujeme tímto listem všem, že jsme od urozeného Hanuše Oprštorfa z Oprštorfu, na Dubu a Friedšteině, vrch- ního hejtmana našeho knížetství Opolského a Ratiborského, věrného milého, jménem opatrných purgmistra a konšelův města našeho Kozlí, věrných našich milých, zástavných poddaných jeho, poníženě prošeni, abychom jim tu milost učiniti ráčili, aby nyní i na budoucí věčné časy tu v městě, na předměstí a vůkol města Židé se osazovati nemohli, a mezi nimi na škodu vší obci trpěni nebyli. Kdež vzhlédnouc my na poníženou prosbu týchž Kozelských a znajíc slušné býti s dobrým rozmyslem, naším jistým vědomím, mocí královskou v Čechách, i ja- kožto nejvyšší kníže Slezské, týmž purgmistru a konšelům i vší obci téhož města Kozlí, nynějším i budoucím, tuto milost jsme učiniti ráčili a tímto listem, jako král Český a nejvyšší kníže Slezské, činíme, aby žádní Židé v dotčeném městě Kozlím, na předměstí, ani okolo města nepřebývali, ani žádným vymyšleným způsobem nyní i na časy bu- doucí trpěni nebyli pod jistým a skutečným trestáním naším císařským a budoucích našich, králův Českých i nejvyšších knížat Slezských oc. Dán na zámku našem Prešburce ve čtvrtek po sv. Kříže povýšení 1563. Archiv český II. 403.
474 K HISTORII ŽIDŮ 1563. žectví našeho Slezského nynějším i budoucím, věrným našim milým, abyšte častopsané purgmistra a konšely i všecku obec téhož města Horního Hlohova nynější i budoucí při této milosti a obdarování našem jměli, drželi a neporušitedlně zachovali, žádných jim v tom pře- kážek nečiníce ani komu jinému činiti dopouštějíce. Tomu na svědomí oc. Dán v Vídni v pátek po sv. Bartoloměji léta 1563. Míst. arch. král. Č. Recesse 56. f. 183. 1563. 663. Přidává se gleit Židóm Pražským i jiným v krá- lovství Českém do sv. Jiří, v tom čase aby dluhy zvy- upomínali a co křesťanům povinnovati jsou, zaplatili a odtad se konečně po vyjití toho času odebrali. Dán ve Vídni v pátek po sv. Bartoloměji 27. srpna léta 1563. (Zapsán jen regest.) Místodrž. archiv král. Česk. Recesse, 65. F. 183. 1563. 664. Na prosebnou žádost obce města Kozlí ustano- vuje císař Ferdinand I., aby Židé v jmenovaném městě ani v předměstích nebyli trpěni. V Břetislavi, 16. září 1563. My Ferdinand oc. Oznamujeme tímto listem všem, že jsme od urozeného Hanuše Oprštorfa z Oprštorfu, na Dubu a Friedšteině, vrch- ního hejtmana našeho knížetství Opolského a Ratiborského, věrného milého, jménem opatrných purgmistra a konšelův města našeho Kozlí, věrných našich milých, zástavných poddaných jeho, poníženě prošeni, abychom jim tu milost učiniti ráčili, aby nyní i na budoucí věčné časy tu v městě, na předměstí a vůkol města Židé se osazovati nemohli, a mezi nimi na škodu vší obci trpěni nebyli. Kdež vzhlédnouc my na poníženou prosbu týchž Kozelských a znajíc slušné býti s dobrým rozmyslem, naším jistým vědomím, mocí královskou v Čechách, i ja- kožto nejvyšší kníže Slezské, týmž purgmistru a konšelům i vší obci téhož města Kozlí, nynějším i budoucím, tuto milost jsme učiniti ráčili a tímto listem, jako král Český a nejvyšší kníže Slezské, činíme, aby žádní Židé v dotčeném městě Kozlím, na předměstí, ani okolo města nepřebývali, ani žádným vymyšleným způsobem nyní i na časy bu- doucí trpěni nebyli pod jistým a skutečným trestáním naším císařským a budoucích našich, králův Českých i nejvyšších knížat Slezských oc. Dán na zámku našem Prešburce ve čtvrtek po sv. Kříže povýšení 1563. Archiv český II. 403.
Strana 475
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 475 664. Císař Ferdinand I. k prosbě města Opolí v Slezsku 1563. Židy z města jich vypovídá, aby během jednoho roku se vystěhovali a po uplynutí té lhůty žádný Žid v městě, předměstí a okolí se nezdržoval. V Prešpurku v pondělí před sv. Martinem 8. listopadu 1563. (Listina českým jazykem psaná jest slovo za slovem stejná, jako »milost« Hornímu Hlohovu.) Arch. míst. kr. Č. Recesse 65., f. 190. 665. Arcikníže Ferdinand slibuje, že od Židů 1564. Pražských pro potřeby dvoru zapůjčených 1200 to- larů na sv. Jiří nejblíže příští bude zaplaceno. 4. ledna 1564. Der Judenschuldbrief über zwölf hundert Thaler, so die Fürstl Durch- laucht etc. in Abschlag ihres Deputats empfangen. Wir Ferdinand von Gottes Genaden Erzherzog zu Österreich etc. bekennen hie mit diesem Brief anstatt und in Namen der Röm. Kais. Majestät, Unsers allergenedigsten geliebten Herrn und Vatters: nach deme die Eltisten und Gemain der Juden allhie zu Prag auf unser genedigstes Begern zu Ihrer Kais. Majestät Nothdurften und sonder- lichen zu Unterhaltung Unsers Hofstaats und in Abschlag Unsers aus- ständigen Deputats zwölf Hundert Thaler zu acht und sechzig Kreu- zern bis nächstkünftig Georgi dies Jahrs unterthenigist dargeliehen; darauf sagen Wir ihnen anstatt hochgedachter Kaiserl. Majestät hie- mit in Kraft dies Briefs genediglich zu, dass ihnen sollich ihr Dar- lehen auf obbestimmbte Zeit Georgii wiederumb vergnügt und richtig gemacht werden sollen. Des zu Urkund verfertigt mit Unserm Secret. Geben am vierten Januarii anno im vier und sechzigisten. Místodrž. arch. král. Česk. Cop. 76. fol 1. 666. Rozhodnutí z české kanceláře císařské, aby vy- 1564. řízení sporu Žida Israele Chomutovského s poddanými bratří z Kunovic o dlužné peníze zůstaveno bylo na právě města Přerova. Ve Vídni 13. dubna 1564. Jakož jest JMt. Římský císař, Uherský a Český oc král oc, pán náš nejmilostivější, co se dluhů Izraele Žida Chomutovského, kteréž se na místě Běly Židovky při Hluckých poddaných urozených N. bratří z Kunovic jmíti praví, dotýče, to k spravedlivému rozeznání urozenému Pertoltovi z Lipého na Krumlově hejtmanu markrabství Moravského poručiti ráčil. I dal jest JMti Cské i také JMti Kské, též pánu našemu
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 475 664. Císař Ferdinand I. k prosbě města Opolí v Slezsku 1563. Židy z města jich vypovídá, aby během jednoho roku se vystěhovali a po uplynutí té lhůty žádný Žid v městě, předměstí a okolí se nezdržoval. V Prešpurku v pondělí před sv. Martinem 8. listopadu 1563. (Listina českým jazykem psaná jest slovo za slovem stejná, jako »milost« Hornímu Hlohovu.) Arch. míst. kr. Č. Recesse 65., f. 190. 665. Arcikníže Ferdinand slibuje, že od Židů 1564. Pražských pro potřeby dvoru zapůjčených 1200 to- larů na sv. Jiří nejblíže příští bude zaplaceno. 4. ledna 1564. Der Judenschuldbrief über zwölf hundert Thaler, so die Fürstl Durch- laucht etc. in Abschlag ihres Deputats empfangen. Wir Ferdinand von Gottes Genaden Erzherzog zu Österreich etc. bekennen hie mit diesem Brief anstatt und in Namen der Röm. Kais. Majestät, Unsers allergenedigsten geliebten Herrn und Vatters: nach deme die Eltisten und Gemain der Juden allhie zu Prag auf unser genedigstes Begern zu Ihrer Kais. Majestät Nothdurften und sonder- lichen zu Unterhaltung Unsers Hofstaats und in Abschlag Unsers aus- ständigen Deputats zwölf Hundert Thaler zu acht und sechzig Kreu- zern bis nächstkünftig Georgi dies Jahrs unterthenigist dargeliehen; darauf sagen Wir ihnen anstatt hochgedachter Kaiserl. Majestät hie- mit in Kraft dies Briefs genediglich zu, dass ihnen sollich ihr Dar- lehen auf obbestimmbte Zeit Georgii wiederumb vergnügt und richtig gemacht werden sollen. Des zu Urkund verfertigt mit Unserm Secret. Geben am vierten Januarii anno im vier und sechzigisten. Místodrž. arch. král. Česk. Cop. 76. fol 1. 666. Rozhodnutí z české kanceláře císařské, aby vy- 1564. řízení sporu Žida Israele Chomutovského s poddanými bratří z Kunovic o dlužné peníze zůstaveno bylo na právě města Přerova. Ve Vídni 13. dubna 1564. Jakož jest JMt. Římský císař, Uherský a Český oc král oc, pán náš nejmilostivější, co se dluhů Izraele Žida Chomutovského, kteréž se na místě Běly Židovky při Hluckých poddaných urozených N. bratří z Kunovic jmíti praví, dotýče, to k spravedlivému rozeznání urozenému Pertoltovi z Lipého na Krumlově hejtmanu markrabství Moravského poručiti ráčil. I dal jest JMti Cské i také JMti Kské, též pánu našemu
Strana 476
476 K HISTORII ŽIDŮ 1564. nejmilostivějšímu, dotčený hejtman gruntovní zprávu, že jest témuž Židu nejednou než několikráte s Hluckými i také bratřími z Kunovic a zá- stupci dotčených Hluckých den k stání jmenoval, a on Žid se nestavěl kromě toliko jednou, a také když ta pře k slyšení přišla, že jest se druhá strana v žádné odpovídání s týmž Židem dáti nechtěla, nébrž ku právu, kdež jest ta věc prvé začala, jako v Přerově se odvolávala a při tom zuostavena býti žádala: kdež chtíce JMt Cská již o to dalšího nabíhaní zbaven býti, ráčí toho všeho JMt Cská z hodných a slušných příčin při témž právě pořádném zuostavovati. Tím se bude moci týž Žid spraviti. Actum v Vídni ve čtvrtek po neděli provodní léta oc. LXIIII. Archiv místodrž. král. Česk., Recesse 65. f. 203. 1564. 667. Císař Ferdinand I. prodlužuje Židům Pražským i jiným v království gleit jim daný od sv. Jiří (23. dubna) až do sv. Martina (11. listopadu) 1564). Ve Vídni 16. dubna 1564. (Česky.) Arch. místodrž. kr. Česk. Cop. 65. f. 204. 1564. 668. Rozhodnutí císařské, aby Židé v Hlohově a Opolí domy křesťanům prodali a se vystěhovali. Ve Vídni 18. dubna 1564. JMt Římský císař, Uherský a Český oc král oc pán náš nejmilo- stivější ráčil jest suplikování poníženému Židuov Horního Hlohova i také v Opolí, v čem JMC za milostivé opatření poníženě prosí, šířeji vyrozuměti. I poněvadž jest JMC městu Horního Hlohova i také Opolským z hodných, slušných příčin milost učiniti ráčil, aby tam v městě ani na předměstí žádných Židuov trpěti povinni nebyli, jakž to obda- rování šířeji v sobě obsahuje, protož JMtC. toho při tom zuostavovati ráčí, tak aby Židé v Horním Hlohově i také v Opolí své domy kře- sťanóm prodávali a potom aby se po příročí jim daném pryč vystěho- vali. Toho jest JMt Cská týchž Židuov, aby se věděli čím spraviti, tejna učiniti neráčil. Actum v Vídni v kanceláři české JMti Cské v ou- terý po neděli Misericordias anno oc. 64. Arch. místodrž. král. Česk. 65., fol. 204. 1564. 669. Císař Ferdinand I. nařizuje, aby Židé, kteříž dluhů nemají, do osmi dnů se vystěhovali; k zvyupomínání 14 dní se přidává. Na hradě Pražském 8. května 1564. Jakož JMt Římský císař a Uherský, Český oc král, pán náš nej- milostivější, času předešlého na synovskú přímluvu JMti krále Maxi-
476 K HISTORII ŽIDŮ 1564. nejmilostivějšímu, dotčený hejtman gruntovní zprávu, že jest témuž Židu nejednou než několikráte s Hluckými i také bratřími z Kunovic a zá- stupci dotčených Hluckých den k stání jmenoval, a on Žid se nestavěl kromě toliko jednou, a také když ta pře k slyšení přišla, že jest se druhá strana v žádné odpovídání s týmž Židem dáti nechtěla, nébrž ku právu, kdež jest ta věc prvé začala, jako v Přerově se odvolávala a při tom zuostavena býti žádala: kdež chtíce JMt Cská již o to dalšího nabíhaní zbaven býti, ráčí toho všeho JMt Cská z hodných a slušných příčin při témž právě pořádném zuostavovati. Tím se bude moci týž Žid spraviti. Actum v Vídni ve čtvrtek po neděli provodní léta oc. LXIIII. Archiv místodrž. král. Česk., Recesse 65. f. 203. 1564. 667. Císař Ferdinand I. prodlužuje Židům Pražským i jiným v království gleit jim daný od sv. Jiří (23. dubna) až do sv. Martina (11. listopadu) 1564). Ve Vídni 16. dubna 1564. (Česky.) Arch. místodrž. kr. Česk. Cop. 65. f. 204. 1564. 668. Rozhodnutí císařské, aby Židé v Hlohově a Opolí domy křesťanům prodali a se vystěhovali. Ve Vídni 18. dubna 1564. JMt Římský císař, Uherský a Český oc král oc pán náš nejmilo- stivější ráčil jest suplikování poníženému Židuov Horního Hlohova i také v Opolí, v čem JMC za milostivé opatření poníženě prosí, šířeji vyrozuměti. I poněvadž jest JMC městu Horního Hlohova i také Opolským z hodných, slušných příčin milost učiniti ráčil, aby tam v městě ani na předměstí žádných Židuov trpěti povinni nebyli, jakž to obda- rování šířeji v sobě obsahuje, protož JMtC. toho při tom zuostavovati ráčí, tak aby Židé v Horním Hlohově i také v Opolí své domy kře- sťanóm prodávali a potom aby se po příročí jim daném pryč vystěho- vali. Toho jest JMt Cská týchž Židuov, aby se věděli čím spraviti, tejna učiniti neráčil. Actum v Vídni v kanceláři české JMti Cské v ou- terý po neděli Misericordias anno oc. 64. Arch. místodrž. král. Česk. 65., fol. 204. 1564. 669. Císař Ferdinand I. nařizuje, aby Židé, kteříž dluhů nemají, do osmi dnů se vystěhovali; k zvyupomínání 14 dní se přidává. Na hradě Pražském 8. května 1564. Jakož JMt Římský císař a Uherský, Český oc král, pán náš nej- milostivější, času předešlého na synovskú přímluvu JMti krále Maxi-
Strana 477
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 477 miliana, syna JMti Cské nejmilostivějšího, Židóm Pražským a jiným 1564. v tomto království Českém ještě zůstalým gleit předešlý až do prvního dne měsíce máje, to jest den sv. Filipa a Jakuba již nyní jminulého prodlúžiti a jim přístně poručiti ráčil, aby v tom čase, dokudž jim takový gleit přidán, dluhy své všecky zvyupomínali a z tohoto krá- lovství konečně se odebrali, tak jakž též přidání gleitu a poručení JMti Cské šířeji o tom svědčí: ale však JMt Cská tomu zřetelně sroz- umívati ráčí, že netoliko, aby se k tomu měli podle předešlého JMti konečného a jistého poručení odsud se vystěhovati, všelijak o to usilují svými obmysly, aby ještě dáleji zde zuostati mohli. Kdež pak chtíc JMt Cská nad tím, na čemž se konečně ustanoviti ráčil, skutečně ruku držeti a dotčených Židuov v tomto království netrpěti, ráčí JMt Cská týmž Židóm přístně poroučeti, aby se ti všickni, kteříž dluhů žádných, v tomto království nemají, nižádného nevymíňujíc, od datum tohoto recesu v týmdni pořád zběhlém odsud z Prahy a ze všeho království Českého ko- nečně a jistotně vystěhovali a odebrali, a jestliže by který z nich, nemaje o dluhy jaké činiti, po vyjití těch osmi dnech [sic] se najíti dal, toho kaž- dého JMt Cská vymrskati a statek jeho, aby svobodný k plundrování byl, povolovati ráčí; na to se konečně ubezpečiti a tím se spraviti budú moci. Což se pak jiných osob, kteréž o dluhy své činiti mají, dotýče, těm JMt Cská do dvou neděl pořád zběhlých též od datum recessu tohoto a nic dále gleitu přidávati a jim přístně přikazovati ráčí, aby o dluhy své (k vy- upomínání těch) zřízené komisaře od JMti Cské následovali a Jeho Mt Cská o tom poručiti i také to opatřiti ráčí, aby jim k dluhóm jejich konečně a skutečně dopomoženo bylo, a oni Židé, což jich koli zuostane, aby se podlí předešlého poručení JMti Cské z tohoto království a zemí k němu příslušejících při vyjití nadepsaných dvú neděl pod tím tre- stáním svrchu dotčeným konečně odebrali a vystěhovali, jináče nikoli nečiníce. Actum ut. s. [na hradě Pražském v pondělí po nalezení sv. Kříže léta oc. LXIIII.] Arch. místodrž. král. Česk. 65., f. 100. 670. Hrabě Kašpar Šlik odpovídá komoře české, že 1564. na svých statcích Židův netrpí. Na Hauensteině, 17. května 1564. Mein freundliche und gutwillige Dienst zuvor. Wohlgeborene, ge- strenge und ehrenfeste, liebe Herren und Freund! Ich habe dasselbig euer Schreiben empfangen und seines Inhalts vorlesen. Belanget der Juden halben, dass ich derselbigen keinen unter mir leiden soll, will ich den Herren nicht bergen: da under Herren in der Krone Böhem auch in der Kammer so wenig Juden gelitten werden, als bei mir, wird
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 477 miliana, syna JMti Cské nejmilostivějšího, Židóm Pražským a jiným 1564. v tomto království Českém ještě zůstalým gleit předešlý až do prvního dne měsíce máje, to jest den sv. Filipa a Jakuba již nyní jminulého prodlúžiti a jim přístně poručiti ráčil, aby v tom čase, dokudž jim takový gleit přidán, dluhy své všecky zvyupomínali a z tohoto krá- lovství konečně se odebrali, tak jakž též přidání gleitu a poručení JMti Cské šířeji o tom svědčí: ale však JMt Cská tomu zřetelně sroz- umívati ráčí, že netoliko, aby se k tomu měli podle předešlého JMti konečného a jistého poručení odsud se vystěhovati, všelijak o to usilují svými obmysly, aby ještě dáleji zde zuostati mohli. Kdež pak chtíc JMt Cská nad tím, na čemž se konečně ustanoviti ráčil, skutečně ruku držeti a dotčených Židuov v tomto království netrpěti, ráčí JMt Cská týmž Židóm přístně poroučeti, aby se ti všickni, kteříž dluhů žádných, v tomto království nemají, nižádného nevymíňujíc, od datum tohoto recesu v týmdni pořád zběhlém odsud z Prahy a ze všeho království Českého ko- nečně a jistotně vystěhovali a odebrali, a jestliže by který z nich, nemaje o dluhy jaké činiti, po vyjití těch osmi dnech [sic] se najíti dal, toho kaž- dého JMt Cská vymrskati a statek jeho, aby svobodný k plundrování byl, povolovati ráčí; na to se konečně ubezpečiti a tím se spraviti budú moci. Což se pak jiných osob, kteréž o dluhy své činiti mají, dotýče, těm JMt Cská do dvou neděl pořád zběhlých též od datum recessu tohoto a nic dále gleitu přidávati a jim přístně přikazovati ráčí, aby o dluhy své (k vy- upomínání těch) zřízené komisaře od JMti Cské následovali a Jeho Mt Cská o tom poručiti i také to opatřiti ráčí, aby jim k dluhóm jejich konečně a skutečně dopomoženo bylo, a oni Židé, což jich koli zuostane, aby se podlí předešlého poručení JMti Cské z tohoto království a zemí k němu příslušejících při vyjití nadepsaných dvú neděl pod tím tre- stáním svrchu dotčeným konečně odebrali a vystěhovali, jináče nikoli nečiníce. Actum ut. s. [na hradě Pražském v pondělí po nalezení sv. Kříže léta oc. LXIIII.] Arch. místodrž. král. Česk. 65., f. 100. 670. Hrabě Kašpar Šlik odpovídá komoře české, že 1564. na svých statcích Židův netrpí. Na Hauensteině, 17. května 1564. Mein freundliche und gutwillige Dienst zuvor. Wohlgeborene, ge- strenge und ehrenfeste, liebe Herren und Freund! Ich habe dasselbig euer Schreiben empfangen und seines Inhalts vorlesen. Belanget der Juden halben, dass ich derselbigen keinen unter mir leiden soll, will ich den Herren nicht bergen: da under Herren in der Krone Böhem auch in der Kammer so wenig Juden gelitten werden, als bei mir, wird
Strana 478
478 K HISTORII ŽIDŮ 1564. man derselbigen wenig finden und gar keinen. Solches hab ich den Herren zu Antwort nicht verhalten sollen. Damit gottlicher Gnaden be- fohlen. Datum Hauenstein den 17. Tag Mai anno 1564. Caspar Schlick Graf und Herr. Orig arch. místodrž. král. Česk. J. 4/1. 1564. 671. Reces císařský, aby Židé z Budějovic Morav- ských vedle daného již nařízení se vystěhovali a paní Anna z Krajku aby jim k vyupomínání dluhův a prodání domův byla nápomocna. Ve Vídni, 23. srpna 1564. JMt Římský císař a Uherský, Český oc král oc pán náš nejmi- lostivější ráčil jest pokorné prosbě obce židovské v Budějovicích Mo- ravských, aby tu do dalšího času zanecháni byli, šířeji vyrozuměti. Kdež majíc JMt Cská toho dostatečnú zprávu, že jest týmž Židóm již od několika časův, aby vyupomínajíc dluhy své a prodadouc domy pryč se odtud odebrali, i také teď nejposléze do určitého času příročí dáno, čehož JMt Cská také z hodných a slušných příčin při tom zu- ostavovati a dotčeným Židóm poroučeti ráčí, aby po vyjití jim terminu přidaného, jakž dotčeno, beze všech vejmluv se pryč odtad, nic sobě dále ku pomoci neberouc, vystěhovali a odebrali. A JMt Cská jest ráčil urozené Anně z Krejku, vdově pozuostalé po někdy urozeném Zdenkovi z Waldšteina psaním svým poručiti, aby týmž Židóm k zpe- něžení a prodání domuov i vyupomínání dluhuov jejich všelijak nápo- mocna byla a to nařídila. Toho jest JMst Cská týchž Židuov, aby se věděli čím spraviti, tejna učiniti neráčil. Actum v Vídní ut supra [v středu u vigilii sv. Bartoloměje léta oc. 64]. Arch. míst. král. Česk. B. 65 f. 223 v. 1564. 672. K žádosti obce města Proudníka ve Slezsku svo- luje císař Maximilian a ustanovuje, aby Židé v roce zběhlém z téhož města se vystěhovali a více tam nepře- bývali. Ve Vídni, 6. listopadu 1564. Dává se list městu Prudníku, aby Židé od nich pryč se odebrali a tu více nebydleli. My Maximilian oc. Oznamujem tímto listem všem, že jsou na nás opatrní purgmistr a konšelé i na místě vší obce města Proudníka, pod- daní naši věrní milí, skrze vyslané své poníženě vznésti dali, kterak nemalé těžkosti od Židův, kteříž tu bydlejí, snášeti a trpěti musejí, nás v tom, abychom jim tu milost učiniti ráčili, aby na budoucí věčné
478 K HISTORII ŽIDŮ 1564. man derselbigen wenig finden und gar keinen. Solches hab ich den Herren zu Antwort nicht verhalten sollen. Damit gottlicher Gnaden be- fohlen. Datum Hauenstein den 17. Tag Mai anno 1564. Caspar Schlick Graf und Herr. Orig arch. místodrž. král. Česk. J. 4/1. 1564. 671. Reces císařský, aby Židé z Budějovic Morav- ských vedle daného již nařízení se vystěhovali a paní Anna z Krajku aby jim k vyupomínání dluhův a prodání domův byla nápomocna. Ve Vídni, 23. srpna 1564. JMt Římský císař a Uherský, Český oc král oc pán náš nejmi- lostivější ráčil jest pokorné prosbě obce židovské v Budějovicích Mo- ravských, aby tu do dalšího času zanecháni byli, šířeji vyrozuměti. Kdež majíc JMt Cská toho dostatečnú zprávu, že jest týmž Židóm již od několika časův, aby vyupomínajíc dluhy své a prodadouc domy pryč se odtud odebrali, i také teď nejposléze do určitého času příročí dáno, čehož JMt Cská také z hodných a slušných příčin při tom zu- ostavovati a dotčeným Židóm poroučeti ráčí, aby po vyjití jim terminu přidaného, jakž dotčeno, beze všech vejmluv se pryč odtad, nic sobě dále ku pomoci neberouc, vystěhovali a odebrali. A JMt Cská jest ráčil urozené Anně z Krejku, vdově pozuostalé po někdy urozeném Zdenkovi z Waldšteina psaním svým poručiti, aby týmž Židóm k zpe- něžení a prodání domuov i vyupomínání dluhuov jejich všelijak nápo- mocna byla a to nařídila. Toho jest JMst Cská týchž Židuov, aby se věděli čím spraviti, tejna učiniti neráčil. Actum v Vídní ut supra [v středu u vigilii sv. Bartoloměje léta oc. 64]. Arch. míst. král. Česk. B. 65 f. 223 v. 1564. 672. K žádosti obce města Proudníka ve Slezsku svo- luje císař Maximilian a ustanovuje, aby Židé v roce zběhlém z téhož města se vystěhovali a více tam nepře- bývali. Ve Vídni, 6. listopadu 1564. Dává se list městu Prudníku, aby Židé od nich pryč se odebrali a tu více nebydleli. My Maximilian oc. Oznamujem tímto listem všem, že jsou na nás opatrní purgmistr a konšelé i na místě vší obce města Proudníka, pod- daní naši věrní milí, skrze vyslané své poníženě vznésti dali, kterak nemalé těžkosti od Židův, kteříž tu bydlejí, snášeti a trpěti musejí, nás v tom, abychom jim tu milost učiniti ráčili, aby na budoucí věčné
Strana 479
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 479 časy tu v městě, na předměstí, vuokol města žádný Žid bydleti anebo 1564. kterého příchozu jmíti nemohl, s ponížeností prosíce: kdež vzhlédnouc my na poníženú a pokornú prosbu týchž Proudnických a znajíc slušné býti s dobrým rozmyslem, naším jistým vědomím, mocí královskú v Čechách a jakožto nejvyšší kníže Slezské týmž purgmistru a kon- šelóm i vší obci téhož města Proudníka, nynějším i budoucím, tuto milost jsme učiniti a k tomu povoliti ráčili, tak aby ti všickni Židé, kteříž tu v Proudníku neb na předměstí a okolo města jsou, od datum listu tohoto našeho císařského v jednom roce pořád zběhlém, vyupo- mínajíc povlovně dluhy a zprodadúc neb zpeněžíc domy své a zaplatíc také křesťanóm, komuž co povinni jsou, konečně se vystěhovali a odtud pryč odebrali; a po vyjití toho roku aby více žádní Židé v do- tčeném městě, na předměstí ani okolo města nepřebejvali pod nižád- ným vymyšleným zpuosobem nyní i na časy budoucí a to pod jistým a skutečným trestáním naším císařským. Protož přikazujem všem oby- vatelóm a poddaným našim ze všech stavuov knížectví Slezského ny- nějším i budoucím věrným milým, abyšte často psané purgmistra a konšely i všecku obec města Prudníka nynější i budúcí při této milosti a obdarování našem jměli, drželi a neporušitedlně zachovali, žádných jim v tom překážek nečiníce ani komu jinému činiti dopouštějíce. Tomu na svědomí oc. Dat. ut s. [v pondělí po Všech svatých léta 1564]. Arch. míst. kr. Česk. Recesse, B. 65 f. 229. 673. List z císařské kanceláře české vyšlý, kterýmž 1564, oznamuje se městům Opolí a Hornímu Hlohovu, že Ži- dům gleit více nebude prodloužen. Ve Vídni, 6. listopadu 1564. JMt Římský císař a Uherský, Český oc král, pán náš nejmilosti- vější, ráčil jest suplikování měst Opolí a Horního Hlohova v knížet- ství Opolském a Ratiborském, jaké outisky od Židuov v týchž mě- stech snášeti musejí, JMti Cské v tom za milostivé opatření, aby tíž Židé déle gleitováni nebyli, poníženě prosíce, šířeji vyrozuměti. I po- něvadž se dotčení Opolští a Horního Hlohova od Židů tak velmi ztě- žováni býti praví, nechtíc JMt Cská toho na ně jakožto poddané své věrné milé dopouštěti, nýbrž po vyjití gleitu týmž Židům nyní daného, aby při nadání a privilejích svých, kteréž z strany Zidův mají, zuosta- veni byli, ráčí JMt Cská nad nimi ruku svú císařskú držeti. Toho jest JMt Cská týchž obou měst na suplikování jejich tejna učiniti neráčil. Actum ut s. [v pondělí po Všech svatých léta oc. 64.] Arch. míst. král. Č. 65 f. 229 v.
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 479 časy tu v městě, na předměstí, vuokol města žádný Žid bydleti anebo 1564. kterého příchozu jmíti nemohl, s ponížeností prosíce: kdež vzhlédnouc my na poníženú a pokornú prosbu týchž Proudnických a znajíc slušné býti s dobrým rozmyslem, naším jistým vědomím, mocí královskú v Čechách a jakožto nejvyšší kníže Slezské týmž purgmistru a kon- šelóm i vší obci téhož města Proudníka, nynějším i budoucím, tuto milost jsme učiniti a k tomu povoliti ráčili, tak aby ti všickni Židé, kteříž tu v Proudníku neb na předměstí a okolo města jsou, od datum listu tohoto našeho císařského v jednom roce pořád zběhlém, vyupo- mínajíc povlovně dluhy a zprodadúc neb zpeněžíc domy své a zaplatíc také křesťanóm, komuž co povinni jsou, konečně se vystěhovali a odtud pryč odebrali; a po vyjití toho roku aby více žádní Židé v do- tčeném městě, na předměstí ani okolo města nepřebejvali pod nižád- ným vymyšleným zpuosobem nyní i na časy budoucí a to pod jistým a skutečným trestáním naším císařským. Protož přikazujem všem oby- vatelóm a poddaným našim ze všech stavuov knížectví Slezského ny- nějším i budoucím věrným milým, abyšte často psané purgmistra a konšely i všecku obec města Prudníka nynější i budúcí při této milosti a obdarování našem jměli, drželi a neporušitedlně zachovali, žádných jim v tom překážek nečiníce ani komu jinému činiti dopouštějíce. Tomu na svědomí oc. Dat. ut s. [v pondělí po Všech svatých léta 1564]. Arch. míst. kr. Česk. Recesse, B. 65 f. 229. 673. List z císařské kanceláře české vyšlý, kterýmž 1564, oznamuje se městům Opolí a Hornímu Hlohovu, že Ži- dům gleit více nebude prodloužen. Ve Vídni, 6. listopadu 1564. JMt Římský císař a Uherský, Český oc král, pán náš nejmilosti- vější, ráčil jest suplikování měst Opolí a Horního Hlohova v knížet- ství Opolském a Ratiborském, jaké outisky od Židuov v týchž mě- stech snášeti musejí, JMti Cské v tom za milostivé opatření, aby tíž Židé déle gleitováni nebyli, poníženě prosíce, šířeji vyrozuměti. I po- něvadž se dotčení Opolští a Horního Hlohova od Židů tak velmi ztě- žováni býti praví, nechtíc JMt Cská toho na ně jakožto poddané své věrné milé dopouštěti, nýbrž po vyjití gleitu týmž Židům nyní daného, aby při nadání a privilejích svých, kteréž z strany Zidův mají, zuosta- veni byli, ráčí JMt Cská nad nimi ruku svú císařskú držeti. Toho jest JMt Cská týchž obou měst na suplikování jejich tejna učiniti neráčil. Actum ut s. [v pondělí po Všech svatých léta oc. 64.] Arch. míst. král. Č. 65 f. 229 v.
Strana 480
480 K HISTORII ŽIDŮ 1564. 674. Vyřízení žádosti Židů Pražských za prodloužení gleitu odkládá císař Maximilian II. až do svého příjezdu na hrad Pražský. Ve Vídni, 16. listopadu 1564. JMt Římský císař a Uherský, Český oc král oc pán náš nejmi- lostivější, ráčil jest ponížené suplikací, kteréž jsou vyslaní od Židuov v městech Pražských a v král. Českém ještě pozuostalých, aby jim JMt Cská další gleit a lhůtu dáti ráčil, JMti Cské podali, šířeji vyroz- uměti. I ráčí JMt Cská jim Židóm toho až do JMti bohdá šťastného příjezdu na hrad Pražský z příčin některých odkládati, a tu potomně JMt Cská týmž Židóm odpověď, kterouž se spraviti budou moci, ráčí dáti. A poněvadž jest jim gleit jejich již vyšel, JMt Cská o tom nej- jasnějšímu knížeti pánu panu Ferdinandovi arciknížeti Rakouskému, pánu našemu milostivému, ráčil napsati, aby JMt arciknížecí na místě JMti Cské to naříditi ráčil, aby se jim Židóm až do toho času v ni- čemž žádného ublížení nedálo. Toho jest JMt Cská dotčených Židuov, aby se věděli čím spraviti, tejna učiniti neráčil. Actum ve čtvrtek po sv. Martině léta oc. 64. Arch. míst. král. Č. 65., f. 230. 1564. 675. Práva a zřízení zemská království Českého o Židech r. 1564. Z. 1. A což se Židův dotýče, jakož kradené věci přijímají: kdožby koli- věk kterou svou věc jemu ukradenou v židech optal u kteréhož koli Žida; že ten Žid neboli Židé beze všeho úplatku hned zase navracovati mají beze vší odpornosti. A kterýžby koli Žid na kterou kradenou věc půjčil a ten, komuž ukradeno jest, toho se u Žida doptal: tehdy ten Zid bude tu věc jemu zase (což by se u něho doptal) darmo povinen navrátiti. Pakliby navrátiti nechtěl, a ten, komuž by ta věc byla ukradena, musil se s ním o to souditi: tehdy také i škody a náklady má jemu všecky pro to od začetí s ním soudu vzaté, kteréž by pro touž věc provedl, zaplatiti, a ten, komuž ukradeno jest, kterou škodu skrze to vzal, že ten Žid tu škodu jemu napraviti má beze vší odpornosti, aneb toho zloděje má oznámiti také beze vší odpornosti. Pakliby toho Žid ne- učinil: tehdy ten, komuž ukradeno jest, k hrdlu i k statku bude moci hleděti tomu Židu. A o takovou věc tíž Židé mají viněni býti a sou- zeni v komoře krále JMti v království Českém, aneb tu, kdež by o tom JKM. zříditi a poručiti ráčil. A také Židé toliko na základy aby půjčovali, ale na listy a na registra nic, neb potom skrze to zmatkové dějí se znamenití. A v mě-
480 K HISTORII ŽIDŮ 1564. 674. Vyřízení žádosti Židů Pražských za prodloužení gleitu odkládá císař Maximilian II. až do svého příjezdu na hrad Pražský. Ve Vídni, 16. listopadu 1564. JMt Římský císař a Uherský, Český oc král oc pán náš nejmi- lostivější, ráčil jest ponížené suplikací, kteréž jsou vyslaní od Židuov v městech Pražských a v král. Českém ještě pozuostalých, aby jim JMt Cská další gleit a lhůtu dáti ráčil, JMti Cské podali, šířeji vyroz- uměti. I ráčí JMt Cská jim Židóm toho až do JMti bohdá šťastného příjezdu na hrad Pražský z příčin některých odkládati, a tu potomně JMt Cská týmž Židóm odpověď, kterouž se spraviti budou moci, ráčí dáti. A poněvadž jest jim gleit jejich již vyšel, JMt Cská o tom nej- jasnějšímu knížeti pánu panu Ferdinandovi arciknížeti Rakouskému, pánu našemu milostivému, ráčil napsati, aby JMt arciknížecí na místě JMti Cské to naříditi ráčil, aby se jim Židóm až do toho času v ni- čemž žádného ublížení nedálo. Toho jest JMt Cská dotčených Židuov, aby se věděli čím spraviti, tejna učiniti neráčil. Actum ve čtvrtek po sv. Martině léta oc. 64. Arch. míst. král. Č. 65., f. 230. 1564. 675. Práva a zřízení zemská království Českého o Židech r. 1564. Z. 1. A což se Židův dotýče, jakož kradené věci přijímají: kdožby koli- věk kterou svou věc jemu ukradenou v židech optal u kteréhož koli Žida; že ten Žid neboli Židé beze všeho úplatku hned zase navracovati mají beze vší odpornosti. A kterýžby koli Žid na kterou kradenou věc půjčil a ten, komuž ukradeno jest, toho se u Žida doptal: tehdy ten Zid bude tu věc jemu zase (což by se u něho doptal) darmo povinen navrátiti. Pakliby navrátiti nechtěl, a ten, komuž by ta věc byla ukradena, musil se s ním o to souditi: tehdy také i škody a náklady má jemu všecky pro to od začetí s ním soudu vzaté, kteréž by pro touž věc provedl, zaplatiti, a ten, komuž ukradeno jest, kterou škodu skrze to vzal, že ten Žid tu škodu jemu napraviti má beze vší odpornosti, aneb toho zloděje má oznámiti také beze vší odpornosti. Pakliby toho Žid ne- učinil: tehdy ten, komuž ukradeno jest, k hrdlu i k statku bude moci hleděti tomu Židu. A o takovou věc tíž Židé mají viněni býti a sou- zeni v komoře krále JMti v království Českém, aneb tu, kdež by o tom JKM. zříditi a poručiti ráčil. A také Židé toliko na základy aby půjčovali, ale na listy a na registra nic, neb potom skrze to zmatkové dějí se znamenití. A v mě-
Strana 481
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 481 stech královských, panských, rytířských, v městečkách ani ve vsech Ži- 1564. dům aby žádných zápisův v registra a v kancelářích pražských, ani jinde, ani v knihy městské zapisovati, ani nikterak jinak nedopouštěli, pod žádným vymyšleným způsobem: chtěli-li by kteří z Židův toho neb kterou osobu, buď z panského, rytířského, městského stavu i z se- dlákův v jaké zápisy uvozovati. Pakli by se který Žid toho dopustil, aby tu sumu, na kterouž by kdo zápis udělal, králi JMti do komory propadl (Tisk.) 676. List z císařské kanceláře české vyšlý, kterýmž 1565. přidává se Židům v Opolí a Horním Hlohově příročí k vystěhování do 10. června 1565. Ve Vídni, 17. dubna 1565. JMt Římský císař a Uherský, Český oc. král oc. pán náš nejmi- lostivější ráčil jest ponížené prosbě obce židovské z Opolí a Horního Hlohova, kterouž jsou na JMt Cskou skrze vyslané své vznesli, vyroz- uměti, na kterúžto jejich poníženú prosbu JMt Cská dotčeným Židóm nížeji psanú odpověď dávati ráčí. Poněvadž táž města privilegia a svo- body své mají, že Židuov trpěti povinni nejsou, proti kterýmžto privi- lejím a svobodám JMt Cská táž města zuostavovati dopouštěti neráčí, nýbrž je ráčí při tom milostivě zuostavovati; však aby dotčení Židé dluhy své (ač které na lidech mají) vyupomínati i také domy a což jim náleží prodati mohli, ráčí JMt Cská již psaným Židóm z milosti své až do sv. Ducha nejprvé příštího a nic dále příročí přidávati, to- tikéž také list odevřený, aby tím lípe z strany dluhuov jejich zaplacen a prodávání domuov fedrováni byli, dávati a týmž lidem poroučeti aby po vyjití již psaného příročí z dotčených měst se konečně vystě- hovali a více se tu nacházeti nedali pod jistým trestáním. Actum ut s. [v Vídni v outerý po neděli květné léta oc. 65]. Listem ze dne 1. května t. r. prodloužena jim lhůta k stěhování až do 28. září t. r. Podobně Židům v Proudníku do 2. listopadu t. r. Arch. míst. král. Č. 65 f. 241 b. 677. Odpověď císařská na žádost některých Židův z Mo- 1565. ravských Budějovic v příčině jich dluhu u Jindřicha Břez- nického z Náchoda. Ve Vídni, 26. května 1565. JMt Římský císař a Uherský, Český oc král oc pán náš nejmi- lostivější, ráčil jest ponížené suplikací Samuele, Jakuba a Izáka Židuov z Moravských Budějovic, co sobě do urozeného Jindřicha Březnického z Náchoda z strany nějakého dluhu ztěžují, vyrozuměti. Na kterúž JMt 31
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 481 stech královských, panských, rytířských, v městečkách ani ve vsech Ži- 1564. dům aby žádných zápisův v registra a v kancelářích pražských, ani jinde, ani v knihy městské zapisovati, ani nikterak jinak nedopouštěli, pod žádným vymyšleným způsobem: chtěli-li by kteří z Židův toho neb kterou osobu, buď z panského, rytířského, městského stavu i z se- dlákův v jaké zápisy uvozovati. Pakli by se který Žid toho dopustil, aby tu sumu, na kterouž by kdo zápis udělal, králi JMti do komory propadl (Tisk.) 676. List z císařské kanceláře české vyšlý, kterýmž 1565. přidává se Židům v Opolí a Horním Hlohově příročí k vystěhování do 10. června 1565. Ve Vídni, 17. dubna 1565. JMt Římský císař a Uherský, Český oc. král oc. pán náš nejmi- lostivější ráčil jest ponížené prosbě obce židovské z Opolí a Horního Hlohova, kterouž jsou na JMt Cskou skrze vyslané své vznesli, vyroz- uměti, na kterúžto jejich poníženú prosbu JMt Cská dotčeným Židóm nížeji psanú odpověď dávati ráčí. Poněvadž táž města privilegia a svo- body své mají, že Židuov trpěti povinni nejsou, proti kterýmžto privi- lejím a svobodám JMt Cská táž města zuostavovati dopouštěti neráčí, nýbrž je ráčí při tom milostivě zuostavovati; však aby dotčení Židé dluhy své (ač které na lidech mají) vyupomínati i také domy a což jim náleží prodati mohli, ráčí JMt Cská již psaným Židóm z milosti své až do sv. Ducha nejprvé příštího a nic dále příročí přidávati, to- tikéž také list odevřený, aby tím lípe z strany dluhuov jejich zaplacen a prodávání domuov fedrováni byli, dávati a týmž lidem poroučeti aby po vyjití již psaného příročí z dotčených měst se konečně vystě- hovali a více se tu nacházeti nedali pod jistým trestáním. Actum ut s. [v Vídni v outerý po neděli květné léta oc. 65]. Listem ze dne 1. května t. r. prodloužena jim lhůta k stěhování až do 28. září t. r. Podobně Židům v Proudníku do 2. listopadu t. r. Arch. míst. král. Č. 65 f. 241 b. 677. Odpověď císařská na žádost některých Židův z Mo- 1565. ravských Budějovic v příčině jich dluhu u Jindřicha Břez- nického z Náchoda. Ve Vídni, 26. května 1565. JMt Římský císař a Uherský, Český oc král oc pán náš nejmi- lostivější, ráčil jest ponížené suplikací Samuele, Jakuba a Izáka Židuov z Moravských Budějovic, co sobě do urozeného Jindřicha Březnického z Náchoda z strany nějakého dluhu ztěžují, vyrozuměti. Na kterúž JMt 31
Strana 482
482 K HISTORII ŽIDŮ 1565. Cská dotčeným Židóm tuto nížeji psanú odpověď dávati ráčí: poněvadž se Jindřich Březnický ku pořadu práva volá, že JMt Cská nemohouce jeho od pořadu práva potahovati, jeho při tom zanechávati ráčí. A po- něvadž se tu purkrechtní věci dotejče, budú-li chtíti dotčení Židé k tomu mlejnu se připovědíti anebo někoho z obyvateluov markrabství Moravského, aby se vedle nich zastavil a jeho Jindřicha Březnického pořadem práva obvinil, sobě za pána vzíti, to učiniti budou moci. Datum v Vídni v sobotu ut s. [po neděli Cantate léta oc. 65.] Arch. míst. král. Č. B. 65 f. 245. 1565. 678. Arcikníže Ferdinand nařizuje berníku, aby koníři Židu Jakubovi vydal 300 kop na zakoupení 8 nebo 10 koní k přivezení těla mrtvého císaře Ferdinanda do Prahy. V Praze, 16. července 1565. Ferdinand Erzherzog etc. Ehrnfester, getreuer lieber! Anstatt und im Namen der Röm. Kais. Mt. und Lieb, unsers allergenädigisten freundlichen geliebten Herrn und Bruders, ist hiemit unser Befelch an dich, dass du auf sonderliche von Ihrer Kais. Mt und Lieb selbst ge- thane Verordnung auch an uns derhalben ausgegangen genädigstes Schreiben zu eilendister Erkaufung acht oder zehen tauglicher Ross in den Wagen, darauf die in Gott ruehende Röm. Kais. Mt hoch- loblichster Gedächtnus herein in Böheimb gefuert werden sollte, und auf guete Reitung Jakoben Juden Ross-Tauschern, als der solche Ross zu erkaufen in Befelch hat, drei Hundert Schock; weiter auch Jhan Wratislauen von Mitrowicz an seiner dargeliehenen Hauptsumma deren 1000 Sch. gr. b. von Georgi des vierundsechzigisten bis Georgi ditz 65ten Jahrs und also ein ganz jähriges verfallnes Interesse ein Hundert, und zweintzig Schock, und dann Tobiaschen Hoscheken Potenmeister auch auf guete Reitung und zu Abfertigung der Poten, achzig Schock meissnisch, welche drei Ausgabposten also zusamben 500 Sch. alles meissnisch thuen, aus den Rentmeisterambts Gefallen deiner Verwaltung unverzogenlich zuestellest und entrichtest. So sollen dir solliche under- schiedliche Ausgaben gegen diesem unserm Befelch gebuhrlichen ge- fertigten Quittungen in kunftiger deiner Ambts-Reitung fur guet gelegt und passirt werden. Du vollbringest auch hieran der hochgedachten Kais. Mt. und Lieb genädigisten und endlichen Willen. Geben Prag den 16. Julii anno im 65. Item würdet dem Rentmeister umb drei Ausgabposten, so zu- sammen 500 Sch. meissnisch thuen, die er auf Erkaufung der Ross
482 K HISTORII ŽIDŮ 1565. Cská dotčeným Židóm tuto nížeji psanú odpověď dávati ráčí: poněvadž se Jindřich Březnický ku pořadu práva volá, že JMt Cská nemohouce jeho od pořadu práva potahovati, jeho při tom zanechávati ráčí. A po- něvadž se tu purkrechtní věci dotejče, budú-li chtíti dotčení Židé k tomu mlejnu se připovědíti anebo někoho z obyvateluov markrabství Moravského, aby se vedle nich zastavil a jeho Jindřicha Březnického pořadem práva obvinil, sobě za pána vzíti, to učiniti budou moci. Datum v Vídni v sobotu ut s. [po neděli Cantate léta oc. 65.] Arch. míst. král. Č. B. 65 f. 245. 1565. 678. Arcikníže Ferdinand nařizuje berníku, aby koníři Židu Jakubovi vydal 300 kop na zakoupení 8 nebo 10 koní k přivezení těla mrtvého císaře Ferdinanda do Prahy. V Praze, 16. července 1565. Ferdinand Erzherzog etc. Ehrnfester, getreuer lieber! Anstatt und im Namen der Röm. Kais. Mt. und Lieb, unsers allergenädigisten freundlichen geliebten Herrn und Bruders, ist hiemit unser Befelch an dich, dass du auf sonderliche von Ihrer Kais. Mt und Lieb selbst ge- thane Verordnung auch an uns derhalben ausgegangen genädigstes Schreiben zu eilendister Erkaufung acht oder zehen tauglicher Ross in den Wagen, darauf die in Gott ruehende Röm. Kais. Mt hoch- loblichster Gedächtnus herein in Böheimb gefuert werden sollte, und auf guete Reitung Jakoben Juden Ross-Tauschern, als der solche Ross zu erkaufen in Befelch hat, drei Hundert Schock; weiter auch Jhan Wratislauen von Mitrowicz an seiner dargeliehenen Hauptsumma deren 1000 Sch. gr. b. von Georgi des vierundsechzigisten bis Georgi ditz 65ten Jahrs und also ein ganz jähriges verfallnes Interesse ein Hundert, und zweintzig Schock, und dann Tobiaschen Hoscheken Potenmeister auch auf guete Reitung und zu Abfertigung der Poten, achzig Schock meissnisch, welche drei Ausgabposten also zusamben 500 Sch. alles meissnisch thuen, aus den Rentmeisterambts Gefallen deiner Verwaltung unverzogenlich zuestellest und entrichtest. So sollen dir solliche under- schiedliche Ausgaben gegen diesem unserm Befelch gebuhrlichen ge- fertigten Quittungen in kunftiger deiner Ambts-Reitung fur guet gelegt und passirt werden. Du vollbringest auch hieran der hochgedachten Kais. Mt. und Lieb genädigisten und endlichen Willen. Geben Prag den 16. Julii anno im 65. Item würdet dem Rentmeister umb drei Ausgabposten, so zu- sammen 500 Sch. meissnisch thuen, die er auf Erkaufung der Ross
Strana 483
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 483 und Jhan Wratislauen von Mitrowiz an verfallnen Interesse, auch dem 1565. Potenmeister auf Reitung zuegestellt hat, ein Certifikation ausgewechselt. Arch. míst. král. Č. K 1/8 Conc. 679. Nařízení císařské, aby Židé z města Proudníka 1565. se vystěhovali. Ve Vídni, 18. srpna 1565. JMt Římský císař, Uherský a Ceský oc král oc pán náš nejmi- lostivější ráčil jest ponížené prosbě Židóv z města Proudníka skrze vyslané jich vyrozuměti, aby tu v témž městě, poněvadž jim ještě žádného příročí nikdá přidáno nebylo, za některý čas bydleti a zuostati i také přímluvy stavuov, které se za ně k JMti Cské dály, užiti, dluhy své vyupomínati a domy volně prodati mohli. I poněvadž JMt Cská ráčil nahoře psanému městu Prudníku tu milost učiniti a na to obda- rování dáti, aby po vyjití termínu více Židuov u sebe trpěti povinni nebyli: protož JMt Cská toho při tom zuostavovati a týmž Židóm přístně poroučeti ráčí, aby dluhy své (ač které mají) vyupomínali, domy prodali, a když jim čas jich a termín vyjde odtad z nahoře psaného města se vystěhovali a pryč odebrali a konečně se tu dále nacházeti nedali. Toho JMt Cská týchž Židův, aby se věděli čím spra- viti, tejna učiniti neráčili. Actum v Vídni v sobotu po na nebevzetí panny Marie léta oc. 65. Arch. míst. král. Č. B. 65 f. 255. 680. List císařský z kanceláře české, že Židům v mě- 1565. stech Opolí a Horním Hlohově lhůta k vystěhování do 28. září daná se neprodlouží, a že úřady městské při vy- upomínání dluhův a prodání domův jim mají býti nápo- mocny. Ve Vídni, 18. srpna 1565. Jelikož jsou Židé z měst Opolí a Horního Hlohova skrze supli- kací a vyslané jich JMt Cskú pána našeho nejmilostivějšího poníženě prosili, aby jim JMt Cská další příročí mimo ten termín, kterýž jim o sv. Václavě nejprv příští vyjde, milostivě dáti a povoliti ráčil, vzná- šejíc na JMt Cskú některé příčiny, že jsou ještě svejch dluhů v tom čase vyupomínati a domy prodati nemohli a nemohou, čemuž všemu JMt Cská vyrozuměti a jim na to nížeji psanú odpověď dáti poručiti ráčil. Že JMt Cská v milostivé paměti jmíti ráčí, jaká táž města obda- rování od JMti Cské slavné paměti na to mají, aby Židé u nich trpíni nebyli, i také že jim tu odpověď psanú dáti ráčil, že je týmiž Židy více po vyjití jim příročího daného obtěžovati a dalšího termínu dávati
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 483 und Jhan Wratislauen von Mitrowiz an verfallnen Interesse, auch dem 1565. Potenmeister auf Reitung zuegestellt hat, ein Certifikation ausgewechselt. Arch. míst. král. Č. K 1/8 Conc. 679. Nařízení císařské, aby Židé z města Proudníka 1565. se vystěhovali. Ve Vídni, 18. srpna 1565. JMt Římský císař, Uherský a Ceský oc král oc pán náš nejmi- lostivější ráčil jest ponížené prosbě Židóv z města Proudníka skrze vyslané jich vyrozuměti, aby tu v témž městě, poněvadž jim ještě žádného příročí nikdá přidáno nebylo, za některý čas bydleti a zuostati i také přímluvy stavuov, které se za ně k JMti Cské dály, užiti, dluhy své vyupomínati a domy volně prodati mohli. I poněvadž JMt Cská ráčil nahoře psanému městu Prudníku tu milost učiniti a na to obda- rování dáti, aby po vyjití termínu více Židuov u sebe trpěti povinni nebyli: protož JMt Cská toho při tom zuostavovati a týmž Židóm přístně poroučeti ráčí, aby dluhy své (ač které mají) vyupomínali, domy prodali, a když jim čas jich a termín vyjde odtad z nahoře psaného města se vystěhovali a pryč odebrali a konečně se tu dále nacházeti nedali. Toho JMt Cská týchž Židův, aby se věděli čím spra- viti, tejna učiniti neráčili. Actum v Vídni v sobotu po na nebevzetí panny Marie léta oc. 65. Arch. míst. král. Č. B. 65 f. 255. 680. List císařský z kanceláře české, že Židům v mě- 1565. stech Opolí a Horním Hlohově lhůta k vystěhování do 28. září daná se neprodlouží, a že úřady městské při vy- upomínání dluhův a prodání domův jim mají býti nápo- mocny. Ve Vídni, 18. srpna 1565. Jelikož jsou Židé z měst Opolí a Horního Hlohova skrze supli- kací a vyslané jich JMt Cskú pána našeho nejmilostivějšího poníženě prosili, aby jim JMt Cská další příročí mimo ten termín, kterýž jim o sv. Václavě nejprv příští vyjde, milostivě dáti a povoliti ráčil, vzná- šejíc na JMt Cskú některé příčiny, že jsou ještě svejch dluhů v tom čase vyupomínati a domy prodati nemohli a nemohou, čemuž všemu JMt Cská vyrozuměti a jim na to nížeji psanú odpověď dáti poručiti ráčil. Že JMt Cská v milostivé paměti jmíti ráčí, jaká táž města obda- rování od JMti Cské slavné paměti na to mají, aby Židé u nich trpíni nebyli, i také že jim tu odpověď psanú dáti ráčil, že je týmiž Židy více po vyjití jim příročího daného obtěžovati a dalšího termínu dávati
Strana 484
484 K HISTORII ŽIDŮ 1559. neráčí, nýbrž nad nimi ruku držeti a při privilejích a nadáních jejich zanechati: protož JMt Cská toho při tom zuostavovati a týmž Židóm přístně poroučeti ráčí, aby se při vyjití termínu a příročí jim naposledy daného konečně odtad z nahoře psaných měst vystěhovali a odebrali, ani se tu dále nacházeti nedali pod jistým a skutečným trestáním. A jestliže dluhuov svých do toho času vyupomínati a domy své pro- dati moci nebudú, aby na svém místě buď ouřady městské aneb ně- koho jiného zmocnili, kteříž by jim takové dluhy do konce vyupomí- nati, domy prodati a potomně to, což jim náleží, odvésti mohli. Toho jest JMt Cská týchž Židů, aby se věděli čím spraviti, tejna učiniti ne- ráčil. Actum v Vídni v sobotu po na nebevzetí panny Marie léta oc. 65. Arch. míst. král. Č. 65 f. 255. 1559. 681. Císařská odpověď Židům v Opolí, Horním Hlo- hově a Proudníku, že dva Židé v každém tom městě až do sv. Jiří 1566 zůstávati a pomoci při vyupomínání dluhů, prodávání domů dovolávati se mohou při komisařích k tomu zřízených. Ve Vídni, 4. září 1565. Reces Židóm Opolským, Horního Hlohova a z Prudníka. Jakož jest JMt Římský císař a Uherský, Český oc král oc pán náš nejmilostivější na poníženou prosbu Židuov z měst Opolí, Horního Hlohova a Proudníka, kteříž se podle termínu a příročí předešle od JMti Cské jim daného z týchž měst pryč odebrati mají, k tomu milo- stivé povolení své dáti a toho dopustiti ráčil, aby tíž Židé v témž každém městě obzvláštně k vyupomínání dluhuov a prodání domuov svých po dvou Židech po sobě zuostaviti až do sv. Jiří nejprvé příštího mohli, však když čas sv. Jiří přijde, aby se tolikéž ti pozuostalí Židé za nimi odebrali: i chtíce JMt Cská, aby dotčení Židé v tom ve všem fedrováni a k tomu, což jim náleží, přijíti mohli, ráčil jest jim k dopo- máhání tého komisaře zříditi, totiž slovutné Jiříka Žirovského sudího a Mikuláše Lesotu z Steblova, kanclíře knížetství Opolského a Ratiborského, poroučejíce jim, aby týmž Židuom, v čemž když by se k nim utekli, radni a k vyupomínání dluhuov i také prodaji domuov jich nápomocni byli; tolikéž ráčí JMt Cská vrchnímu hejtmanu dotčených knížetství psaním svým císařským o tom oznamovati a jemu poroučeti, aby týž podle ouřadu hejtmanského dotčeným Židóm v té věci raden a po- mocen podle náležitosti byl. A protož budou moci již psaní Židé v ta- kových potřebách svých k již psaným komisařóm a dotčenému vrchnímu hejtmanu JMti útočiště své jmíti a při nich pomoci i také opatření dalšího hledati, však aby se předse po vyjití termínu z dotčených měst
484 K HISTORII ŽIDŮ 1559. neráčí, nýbrž nad nimi ruku držeti a při privilejích a nadáních jejich zanechati: protož JMt Cská toho při tom zuostavovati a týmž Židóm přístně poroučeti ráčí, aby se při vyjití termínu a příročí jim naposledy daného konečně odtad z nahoře psaných měst vystěhovali a odebrali, ani se tu dále nacházeti nedali pod jistým a skutečným trestáním. A jestliže dluhuov svých do toho času vyupomínati a domy své pro- dati moci nebudú, aby na svém místě buď ouřady městské aneb ně- koho jiného zmocnili, kteříž by jim takové dluhy do konce vyupomí- nati, domy prodati a potomně to, což jim náleží, odvésti mohli. Toho jest JMt Cská týchž Židů, aby se věděli čím spraviti, tejna učiniti ne- ráčil. Actum v Vídni v sobotu po na nebevzetí panny Marie léta oc. 65. Arch. míst. král. Č. 65 f. 255. 1559. 681. Císařská odpověď Židům v Opolí, Horním Hlo- hově a Proudníku, že dva Židé v každém tom městě až do sv. Jiří 1566 zůstávati a pomoci při vyupomínání dluhů, prodávání domů dovolávati se mohou při komisařích k tomu zřízených. Ve Vídni, 4. září 1565. Reces Židóm Opolským, Horního Hlohova a z Prudníka. Jakož jest JMt Římský císař a Uherský, Český oc král oc pán náš nejmilostivější na poníženou prosbu Židuov z měst Opolí, Horního Hlohova a Proudníka, kteříž se podle termínu a příročí předešle od JMti Cské jim daného z týchž měst pryč odebrati mají, k tomu milo- stivé povolení své dáti a toho dopustiti ráčil, aby tíž Židé v témž každém městě obzvláštně k vyupomínání dluhuov a prodání domuov svých po dvou Židech po sobě zuostaviti až do sv. Jiří nejprvé příštího mohli, však když čas sv. Jiří přijde, aby se tolikéž ti pozuostalí Židé za nimi odebrali: i chtíce JMt Cská, aby dotčení Židé v tom ve všem fedrováni a k tomu, což jim náleží, přijíti mohli, ráčil jest jim k dopo- máhání tého komisaře zříditi, totiž slovutné Jiříka Žirovského sudího a Mikuláše Lesotu z Steblova, kanclíře knížetství Opolského a Ratiborského, poroučejíce jim, aby týmž Židuom, v čemž když by se k nim utekli, radni a k vyupomínání dluhuov i také prodaji domuov jich nápomocni byli; tolikéž ráčí JMt Cská vrchnímu hejtmanu dotčených knížetství psaním svým císařským o tom oznamovati a jemu poroučeti, aby týž podle ouřadu hejtmanského dotčeným Židóm v té věci raden a po- mocen podle náležitosti byl. A protož budou moci již psaní Židé v ta- kových potřebách svých k již psaným komisařóm a dotčenému vrchnímu hejtmanu JMti útočiště své jmíti a při nich pomoci i také opatření dalšího hledati, však aby se předse po vyjití termínu z dotčených měst
Strana 485
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 485 na zpuosob svrchu psaný odebrali a ničímž se dále nevymlouvali. Toho 1565. jest JMt Cská častopsaných Židuov pro správu tejna učiniti neráčil. Actum v Vídni v kanceláři české JMsti Cské v outerej po stětí Jana svatého léta oc. 65. Arch. míst. kr. Česk. 65 f. 258. 682. Jan Vilím z Šonova, císařský rychtář v Brodě Českém 1566 přimlouvá se k arciknížeti Ferdinandovi za Žida Jakuba, jenž nějaký ztracený arciknížeti náležitý klenot byl koupil. V Brodě Českém, 26. února 1566. Nejjasnější a velikomocný arcikníže oc. Kdež z jistého poručení V. Ar. Mti tento Jakub Žid, obyvatel města Kolína, dnův těchto maje se před V. Ar. Mt postaviti strany té ztráty, kteráž jse V. Ar. Mti nešťastnou příhodou stala a od nějakého pastýřského mládence nale- zena a potom témuž Židu Jakubovi v městě Brodě Českém byla pro- dána a ta jsouc ke mně přinešena ode mne s uctivostí jest ochráněna a zase V. Ar. Mti jakožto pánu, panu mému nejmilostivějšímu v ruce dána. Kdež dotčený Žid obávaje jse nějaké přísnosti a v tom pána Boha se dokládaje, že té věci, co by to býti jmělo, jest nerozuměl a s touž věcí aby se krýti chtěl, že toho v své mysli nejměl, mne v tom žá- dajíc, ač nedostatečného, k V. arciknížecí Mti jakož k pánu pánu kře- sťanskému a spravedlivému za přímluvu, aby mu to, což jse jemu z nedorozumění a z prostnosti v tomto věku již sešlém jeho přitrefilo, milostivě a laskavě váženo a prominuto bylo. V čemž já na poníženou jeho žádost k V. arciknížecí Mti pánu, pánu mému nejmilostivějšímu pokorně žádajíc jse přimlouvám, že to V. arciknížecí Mt pán můj nej- milostivější témuž Jakubovi Židu milostivě a laskavě vážíc na ponížené a pokorné prosby jeho odpustiti a v tom této mé ač nedostatečné, však věrného a poddaného ve všech službách hotově volného přímluvy jemu užiti dáti ráčí. S tím V. arciknížecí Mt pána pana mého nejmi- lostivějšího k mocnému božskému vopatrování a v ochranu poručena činím. Dán v městě Brodě Českém v pondělí na zejtří sv. Matěje apo- štola božího léta oc. 66. JMti Cské a V. arciknížecí Mti věrný poddaný rychtář Jan Vilím z Šonova v městě Brodě Českém. Orig. míst. arch. v Inšpruku, Ferá. 393/100. 683. Starší Židé Pražští omlouvají se arciknížeti 1566. Ferdinandovi, že žádanou pomoc proti Turku 6000 tolarů pro chudobu dáti nemohou, však že po tři léta
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 485 na zpuosob svrchu psaný odebrali a ničímž se dále nevymlouvali. Toho 1565. jest JMt Cská častopsaných Židuov pro správu tejna učiniti neráčil. Actum v Vídni v kanceláři české JMsti Cské v outerej po stětí Jana svatého léta oc. 65. Arch. míst. kr. Česk. 65 f. 258. 682. Jan Vilím z Šonova, císařský rychtář v Brodě Českém 1566 přimlouvá se k arciknížeti Ferdinandovi za Žida Jakuba, jenž nějaký ztracený arciknížeti náležitý klenot byl koupil. V Brodě Českém, 26. února 1566. Nejjasnější a velikomocný arcikníže oc. Kdež z jistého poručení V. Ar. Mti tento Jakub Žid, obyvatel města Kolína, dnův těchto maje se před V. Ar. Mt postaviti strany té ztráty, kteráž jse V. Ar. Mti nešťastnou příhodou stala a od nějakého pastýřského mládence nale- zena a potom témuž Židu Jakubovi v městě Brodě Českém byla pro- dána a ta jsouc ke mně přinešena ode mne s uctivostí jest ochráněna a zase V. Ar. Mti jakožto pánu, panu mému nejmilostivějšímu v ruce dána. Kdež dotčený Žid obávaje jse nějaké přísnosti a v tom pána Boha se dokládaje, že té věci, co by to býti jmělo, jest nerozuměl a s touž věcí aby se krýti chtěl, že toho v své mysli nejměl, mne v tom žá- dajíc, ač nedostatečného, k V. arciknížecí Mti jakož k pánu pánu kře- sťanskému a spravedlivému za přímluvu, aby mu to, což jse jemu z nedorozumění a z prostnosti v tomto věku již sešlém jeho přitrefilo, milostivě a laskavě váženo a prominuto bylo. V čemž já na poníženou jeho žádost k V. arciknížecí Mti pánu, pánu mému nejmilostivějšímu pokorně žádajíc jse přimlouvám, že to V. arciknížecí Mt pán můj nej- milostivější témuž Jakubovi Židu milostivě a laskavě vážíc na ponížené a pokorné prosby jeho odpustiti a v tom této mé ač nedostatečné, však věrného a poddaného ve všech službách hotově volného přímluvy jemu užiti dáti ráčí. S tím V. arciknížecí Mt pána pana mého nejmi- lostivějšího k mocnému božskému vopatrování a v ochranu poručena činím. Dán v městě Brodě Českém v pondělí na zejtří sv. Matěje apo- štola božího léta oc. 66. JMti Cské a V. arciknížecí Mti věrný poddaný rychtář Jan Vilím z Šonova v městě Brodě Českém. Orig. míst. arch. v Inšpruku, Ferá. 393/100. 683. Starší Židé Pražští omlouvají se arciknížeti 1566. Ferdinandovi, že žádanou pomoc proti Turku 6000 tolarů pro chudobu dáti nemohou, však že po tři léta
Strana 486
486 K HISTORII ŽIDŮ 1566. měsíčně by 100 tolarů odváděli. Sine dato [Ad 4. čer- vence 1566.]. Durchleuchtigister, hochgeborner Erzherzog zu Österreich oc. Gnädigister Fürst und Herr! Demnach jungst verschienen Tagen auf Befehl Ihrer Röm. Kais. Mt. desgleichen E. F. Dchl. durch ihrer Gna- den Kammerräthe der löblichen Kron Böhem uns armen gnädigst auf- erlegt und angezeigt ist worden, uf dass wir zur Nothdurft Ihr Röm. Kais Mt. zu diesen Kriegsleuften sechs Tausend Thaler innerhalb 14 Tagen erlegen sollten: nun haben E. F. Dchl. wir allerunderthänigste zuvor unser obliegend Beschwer suppliciert, der sich E. F. Dchl. aller- genädigist ohne Zweifel noch zu errinnern haben, derhalben E. F. Dchl. unser obliegend Beschwer wiederumb zu repetieren nit bemuhen wollen. Nun weiss Gott, dass wir viel lieber unserm allergenädigistem Herrn und Kaiser als die gehorsamisten Underthanen nit allein solche, sonder viel ein mehrers thun wollten, sonderlich in solchen Kriegslauften wider den Erbfeind, so es nur in unserm Vermugen wäre. So haben E. F. Dchl. auch gnädigist zu erwegen, dass itziger Zeit unter den Leuten ein Summa Geld nit wohl muglich aufzubringen: doch gleichwohl, wie deme allem, seind wir arme gehorsamiste unterthänigst uf drei Jahr lang zu diesen Kriegslauften alle Monat Hundert Thaler zu geben er- butig und jede Quatember 300 Thaler uf einmal erlegen wollen, wohin E. F. Dchl. solche zu erlegen gnädigst verordnen. Und thuen E. F. Dchl. uns allerunderthänigiste, niederhaftigiste in deme und andern zu Gnaden befelchen. E. F. D. underthänigiste, gehorsamiste Altisten Juden zu Prag. C. k. říš. fin. arch. ve Vídni. Böhmen B. XIV. Cop. 1566. 684. Arcikníže Ferdinand oznamuje císaři Maxi- milianovi, že Židé Pražští nabízí jako pomoc proti Turku 100 tolarů měsíčně potři léta, však aby 150to- larů měsíčně bylo žádáno. 4. července 1566. Allergenedigister freundlicher geliebter Herr und Bruder. Als Euer Majestät und Lieb unter anderm mir genedigist und brüderlich auferlegt bei den Juden allhie auch umb ein Hulf wider den Erbfeind der Christenheit den Turk Handlung pflegen zu lassen: darauf ist mit ihuen notturftiglich neben Erzählung aller darzu dienstlichen Beweglich- heiten gehandelt worden. Wasmassen sie sich aber erbieten auf drei Jahr lang einhundert Thaler alle Monat zu geben, das geruehen Euer Majestät und Lieb aus beigelegter ihrer Supplication mit mehrern ge-
486 K HISTORII ŽIDŮ 1566. měsíčně by 100 tolarů odváděli. Sine dato [Ad 4. čer- vence 1566.]. Durchleuchtigister, hochgeborner Erzherzog zu Österreich oc. Gnädigister Fürst und Herr! Demnach jungst verschienen Tagen auf Befehl Ihrer Röm. Kais. Mt. desgleichen E. F. Dchl. durch ihrer Gna- den Kammerräthe der löblichen Kron Böhem uns armen gnädigst auf- erlegt und angezeigt ist worden, uf dass wir zur Nothdurft Ihr Röm. Kais Mt. zu diesen Kriegsleuften sechs Tausend Thaler innerhalb 14 Tagen erlegen sollten: nun haben E. F. Dchl. wir allerunderthänigste zuvor unser obliegend Beschwer suppliciert, der sich E. F. Dchl. aller- genädigist ohne Zweifel noch zu errinnern haben, derhalben E. F. Dchl. unser obliegend Beschwer wiederumb zu repetieren nit bemuhen wollen. Nun weiss Gott, dass wir viel lieber unserm allergenädigistem Herrn und Kaiser als die gehorsamisten Underthanen nit allein solche, sonder viel ein mehrers thun wollten, sonderlich in solchen Kriegslauften wider den Erbfeind, so es nur in unserm Vermugen wäre. So haben E. F. Dchl. auch gnädigist zu erwegen, dass itziger Zeit unter den Leuten ein Summa Geld nit wohl muglich aufzubringen: doch gleichwohl, wie deme allem, seind wir arme gehorsamiste unterthänigst uf drei Jahr lang zu diesen Kriegslauften alle Monat Hundert Thaler zu geben er- butig und jede Quatember 300 Thaler uf einmal erlegen wollen, wohin E. F. Dchl. solche zu erlegen gnädigst verordnen. Und thuen E. F. Dchl. uns allerunderthänigiste, niederhaftigiste in deme und andern zu Gnaden befelchen. E. F. D. underthänigiste, gehorsamiste Altisten Juden zu Prag. C. k. říš. fin. arch. ve Vídni. Böhmen B. XIV. Cop. 1566. 684. Arcikníže Ferdinand oznamuje císaři Maxi- milianovi, že Židé Pražští nabízí jako pomoc proti Turku 100 tolarů měsíčně potři léta, však aby 150to- larů měsíčně bylo žádáno. 4. července 1566. Allergenedigister freundlicher geliebter Herr und Bruder. Als Euer Majestät und Lieb unter anderm mir genedigist und brüderlich auferlegt bei den Juden allhie auch umb ein Hulf wider den Erbfeind der Christenheit den Turk Handlung pflegen zu lassen: darauf ist mit ihuen notturftiglich neben Erzählung aller darzu dienstlichen Beweglich- heiten gehandelt worden. Wasmassen sie sich aber erbieten auf drei Jahr lang einhundert Thaler alle Monat zu geben, das geruehen Euer Majestät und Lieb aus beigelegter ihrer Supplication mit mehrern ge-
Strana 487
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 487 nedigist zu vernemben. Dieweil dann der mehrer Theil aus ihnen arm, 1566. so achtet ich demnach, Euer Majestät und Lieb hätten alle Monat an- derthalb hundert Thaler die drei Jahr lang, welches fünftausend vier- hundert Thaler brächt, genedigist anzunemben. Doch stehets zu Euer Majestät und Lieb fernern gnädigisten Erwägung, Willen und Wohl- gefallen, der ich mich thue bevelhen. Geben den vierten Juli anno im sechsundsechzigisten. Archiv místodrž. král. česk. Cop. 80., f. 178. 685. Arcikníže Ferdinand Kolínským, aby Židům 1566. v městě jich domy, zač křesťanům prodány, zase byly postoupeny. Na hradě Pražském, 5. července 1566. Ferdinand arcikníže. Opatrní věrní naši milí! Věděti vám dáváme, že jsou na JMt Cskou, pána a bratra našeho nejmilostivějšího, někteří Židé z Kolína vznesli poníženě prosíce, poněvadž jiným Židuom Praž- ským od JMti Cské další příročí až do šťastného JMti příjezdu na hrad Pražský dáno jest, aby také v království tomto do toho času zuostati a domy své, kteréž, když se jměli na poručení JMti Cské, slavné pa- měti pána a otce našeho nejmilostivějšího, pryč z království Českého odebrati, prodali, v té sumě zase ujíti mohli. I znajíce JMt Cská i my slušné býti, aby Židé Kolínští jako Pražští toho užili, protož na místě JMti Cské vám poroučíme, abyste Židuom Kolínským takové domy zase v té sumě, jak prodány sou, postoupili, jináč nečiníce. Pakli byste toho jaké slušné příčiny jměli, proč by se jim toho dopustiti nemělo, o tom zprávu neprodlévajíc učinili; však týmž Židuom z strany živ- nosti v městě žádné překážky nečinili, nébrž tak dobře jako Pražským bytu a živnosti dopouštěli. Dán na hradě Pražském v pátek po sv. Prokopu léta 1566. Archiv města Kolína Va. 686. Císař Maxmilian II. arciknížeti Ferdinan- 1566. dovi, aby Židé Pražští jako pomoc proti Turku 150 tolarů měsíčně potři léta odváděli. Ve Vídni, 12. čer- vence 1566. Maximilian der Ander, Römischer Kaiser oc. Durchleuchtiger hochgeborner, freundlicher lieber Bruder und Fürst. Wir haben aus Eur Lieb Uns jüngst brüderlich gethanen Schrei- ben gleichwohl freundlich verstanden, welchermasen auf Eur Lieb ver- ordnete Handlung die Juden zu Prag auf drei Jahr jedes Monat ein
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 487 nedigist zu vernemben. Dieweil dann der mehrer Theil aus ihnen arm, 1566. so achtet ich demnach, Euer Majestät und Lieb hätten alle Monat an- derthalb hundert Thaler die drei Jahr lang, welches fünftausend vier- hundert Thaler brächt, genedigist anzunemben. Doch stehets zu Euer Majestät und Lieb fernern gnädigisten Erwägung, Willen und Wohl- gefallen, der ich mich thue bevelhen. Geben den vierten Juli anno im sechsundsechzigisten. Archiv místodrž. král. česk. Cop. 80., f. 178. 685. Arcikníže Ferdinand Kolínským, aby Židům 1566. v městě jich domy, zač křesťanům prodány, zase byly postoupeny. Na hradě Pražském, 5. července 1566. Ferdinand arcikníže. Opatrní věrní naši milí! Věděti vám dáváme, že jsou na JMt Cskou, pána a bratra našeho nejmilostivějšího, někteří Židé z Kolína vznesli poníženě prosíce, poněvadž jiným Židuom Praž- ským od JMti Cské další příročí až do šťastného JMti příjezdu na hrad Pražský dáno jest, aby také v království tomto do toho času zuostati a domy své, kteréž, když se jměli na poručení JMti Cské, slavné pa- měti pána a otce našeho nejmilostivějšího, pryč z království Českého odebrati, prodali, v té sumě zase ujíti mohli. I znajíce JMt Cská i my slušné býti, aby Židé Kolínští jako Pražští toho užili, protož na místě JMti Cské vám poroučíme, abyste Židuom Kolínským takové domy zase v té sumě, jak prodány sou, postoupili, jináč nečiníce. Pakli byste toho jaké slušné příčiny jměli, proč by se jim toho dopustiti nemělo, o tom zprávu neprodlévajíc učinili; však týmž Židuom z strany živ- nosti v městě žádné překážky nečinili, nébrž tak dobře jako Pražským bytu a živnosti dopouštěli. Dán na hradě Pražském v pátek po sv. Prokopu léta 1566. Archiv města Kolína Va. 686. Císař Maxmilian II. arciknížeti Ferdinan- 1566. dovi, aby Židé Pražští jako pomoc proti Turku 150 tolarů měsíčně potři léta odváděli. Ve Vídni, 12. čer- vence 1566. Maximilian der Ander, Römischer Kaiser oc. Durchleuchtiger hochgeborner, freundlicher lieber Bruder und Fürst. Wir haben aus Eur Lieb Uns jüngst brüderlich gethanen Schrei- ben gleichwohl freundlich verstanden, welchermasen auf Eur Lieb ver- ordnete Handlung die Juden zu Prag auf drei Jahr jedes Monat ein
Strana 488
488 K HISTORII ŽIDŮ 1566. hundert Thaler als ein Türkenhilf zu reichen gehorsamist bewilligt haben. Doch weil Eur Lieb rätlich Gutbedunken dahingehn, dass Wir von ihnen monatlichen gar einhundert und fünfzig Thaler auf die drei Jahr annemben möchten, so haben wir darin also genediglich bewilligt. Darumben wellen es Eur Lieb durch weitere Handlung bei ihnen also auf die monatlichen ein hundert und fünfzig Thaler bringen; aber die Sachen in allweg dahin stellen lassen, das wir diese monatlichen ein- hundert und fünfzig Thaler nicht länger, als Uns gefällig, anzunehmen schuld und mit ihrer Wegschaffung jederzeit frei, auch sie die Juden Uns sonst ihre Zinsen und Geburnus ein Weg als den andern wie zu- vor zu reichen schuldig seien. Wie uns dann Euer Lieb berichten welle, was sie bisher jährlich für Zins und sonst gereicht auch wo sie hinkummen, und dass sie ein Zeit her nichts geben hätten, wie sie wieder darzu bracht werden möchten. An dem beschiecht Uns ein brüderlichs Gefallen. Geben in Unser Stadt Wien den 12. Tag Julii anno im 1566. Arch. míst. kr. Česk. Cop. 78., f. 168. p. v. 1576. 687. Židé z města Kolína nad Labem prosí nej- vyššího purkrabí hradu Pražského a místodržících v království Českém, aby jim domy jich zač křesťa- nům byly prodány, zase byly postoupeny. Bez data 1566. VMt vysoce urozený pane, pane a nejvyšší purkrabě hradu Praž- ského a VMti vysoce urození páni, páni JMti Cské místodržící v království Českém, páni milostiví! Na VMti my chudí Židé se vší ponížeností vznášíme, jakož na onen čas sme na JMt Cskú, pána pana našeho nej- milostivějšího, skrze suplikací naši poníženou vznášeli, což se dotýče domů našich v městě Kolíně, žádajíc JCskou Mt, aby JMt ráčil milo- stivé poručení učiniti purkmistru a konšelům města Kolína nad Labem, aby oni ty sousedy k tomu přidrželi, aby oni nám domy naše v té summě zač prodány zase postupovali. JCská Mt ráčil milostivé psaní k JMti arci- knížeti, pánu panu našemu milostivému, učiniti, aby JMt arciknížecí nás chudé Židy milostivě opatřiti ráčil. Kdež pak JMt. arciknížecí ráčil milostivé poručení a psaní pánuom Kolínským nad Labem o nás uči- niti, aby, kdož takových domů sou v držení, nám zase jich v té sumě postoupili, kteréhožto milostivého JMti arciknížecího poručení pro lepší toho vyrozumění VMtem v této suplikací naší poníženě podáváme. Ale takovému milostivému poručení JMti až posavad dosti se jest nestalo a my chudí Židé až posavad svých domův postoupených nemáme
488 K HISTORII ŽIDŮ 1566. hundert Thaler als ein Türkenhilf zu reichen gehorsamist bewilligt haben. Doch weil Eur Lieb rätlich Gutbedunken dahingehn, dass Wir von ihnen monatlichen gar einhundert und fünfzig Thaler auf die drei Jahr annemben möchten, so haben wir darin also genediglich bewilligt. Darumben wellen es Eur Lieb durch weitere Handlung bei ihnen also auf die monatlichen ein hundert und fünfzig Thaler bringen; aber die Sachen in allweg dahin stellen lassen, das wir diese monatlichen ein- hundert und fünfzig Thaler nicht länger, als Uns gefällig, anzunehmen schuld und mit ihrer Wegschaffung jederzeit frei, auch sie die Juden Uns sonst ihre Zinsen und Geburnus ein Weg als den andern wie zu- vor zu reichen schuldig seien. Wie uns dann Euer Lieb berichten welle, was sie bisher jährlich für Zins und sonst gereicht auch wo sie hinkummen, und dass sie ein Zeit her nichts geben hätten, wie sie wieder darzu bracht werden möchten. An dem beschiecht Uns ein brüderlichs Gefallen. Geben in Unser Stadt Wien den 12. Tag Julii anno im 1566. Arch. míst. kr. Česk. Cop. 78., f. 168. p. v. 1576. 687. Židé z města Kolína nad Labem prosí nej- vyššího purkrabí hradu Pražského a místodržících v království Českém, aby jim domy jich zač křesťa- nům byly prodány, zase byly postoupeny. Bez data 1566. VMt vysoce urozený pane, pane a nejvyšší purkrabě hradu Praž- ského a VMti vysoce urození páni, páni JMti Cské místodržící v království Českém, páni milostiví! Na VMti my chudí Židé se vší ponížeností vznášíme, jakož na onen čas sme na JMt Cskú, pána pana našeho nej- milostivějšího, skrze suplikací naši poníženou vznášeli, což se dotýče domů našich v městě Kolíně, žádajíc JCskou Mt, aby JMt ráčil milo- stivé poručení učiniti purkmistru a konšelům města Kolína nad Labem, aby oni ty sousedy k tomu přidrželi, aby oni nám domy naše v té summě zač prodány zase postupovali. JCská Mt ráčil milostivé psaní k JMti arci- knížeti, pánu panu našemu milostivému, učiniti, aby JMt arciknížecí nás chudé Židy milostivě opatřiti ráčil. Kdež pak JMt. arciknížecí ráčil milostivé poručení a psaní pánuom Kolínským nad Labem o nás uči- niti, aby, kdož takových domů sou v držení, nám zase jich v té sumě postoupili, kteréhožto milostivého JMti arciknížecího poručení pro lepší toho vyrozumění VMtem v této suplikací naší poníženě podáváme. Ale takovému milostivému poručení JMti až posavad dosti se jest nestalo a my chudí Židé až posavad svých domův postoupených nemáme
Strana 489
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 489 VMtí poníženě prosíme, že nás chudé Židy podle JMti arciknížecího 1566. milostivého poručení zůstaviti a nad takovým milostivým JMti arci- knížecím poručením milostivou ruku držeti a milostivé poručení a psaní pánuom Kolínským nad Labem o nás učiniti ráčíte, aby oni páni Ko- línští podle takového milostivého poručení JMti se zachovali a ty, kteříž domy naše drží, aby k tomu přidrželi, aby oni nám takových domů, ne- prodlévajíc, zase postoupili. S tím se VMtem v milostivou ochranu po- roučíme a za milostivou a laskavou odpověď pokorně prosíme. VMtí v službách povolní, chudí Židé z města Kolína nad Labem. Archiv města Kolína V. č. 2. 688. Arcikníže Ferdinand prosí bratra svého císaře 1566. Maxmiliana II., aby Žid Jakub z Pardubic, kterýž vysmíval se křesťanům, když vykonávali modlitbu proti Turku, jiným ku příkladu přísně byl potre- stán. Na hradě Pražském, 30. srpna 1566. (Něm.) Arch. místodrž. král. Česk. Hofberichte 80. 689. Komora česká předkládá císaři své dobrozdání 1566. o potrestání Žida v Pardubicích, kterýž křesťanům při modlitbě proti Turku se vysmíval. V Praze, 30 srpna 1566. Allerdurchleuchtigister, grossmächtigister und unuberwindlichster Röm. Kaiser oc. Allergnädigister Herr! Uns ist jetzo ein Schreiben von E. K. Mt. Haubtmann zu Pardubicz zuekumben, darinnen er uns be- richt, wie dass ein Jud mit Namen Jacob, wie er gesehen, dass etliche Bürger und Inwohner daselbst, do man die Pettglocken wider den Turken geleut, niedergekniet und ihre Gebet verricht haben, sie spött- lich verlacht und darzue gesagt: »Sollt haben, was sie allda machten, könnt doch Gott dem Türken sobald als dem christlichen Kaiser helfen inmassen soliches E. Mt. aus sein des Hauptmanns böheimischen und verteutschten Schreiben und auch den eingezogenen Gezeugnussen mit mehrerm allergnädigist zu vernehmben werden haben. Dieweil wir dann nicht fur rathsamb befinden können, dass der Jud umb solicher muethwilligen Verachtung und ungebührlichen Red willen ungestraft werden sollt, so wär demnach unser underthänigistes Guetbedunken: E. K. Mt. hätten ihme andern zum Exempl aufs wenigist, do anderst E. Mt. ein ernstere Straf wider ihme furzunehmben nicht bedacht, ein
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 489 VMtí poníženě prosíme, že nás chudé Židy podle JMti arciknížecího 1566. milostivého poručení zůstaviti a nad takovým milostivým JMti arci- knížecím poručením milostivou ruku držeti a milostivé poručení a psaní pánuom Kolínským nad Labem o nás učiniti ráčíte, aby oni páni Ko- línští podle takového milostivého poručení JMti se zachovali a ty, kteříž domy naše drží, aby k tomu přidrželi, aby oni nám takových domů, ne- prodlévajíc, zase postoupili. S tím se VMtem v milostivou ochranu po- roučíme a za milostivou a laskavou odpověď pokorně prosíme. VMtí v službách povolní, chudí Židé z města Kolína nad Labem. Archiv města Kolína V. č. 2. 688. Arcikníže Ferdinand prosí bratra svého císaře 1566. Maxmiliana II., aby Žid Jakub z Pardubic, kterýž vysmíval se křesťanům, když vykonávali modlitbu proti Turku, jiným ku příkladu přísně byl potre- stán. Na hradě Pražském, 30. srpna 1566. (Něm.) Arch. místodrž. král. Česk. Hofberichte 80. 689. Komora česká předkládá císaři své dobrozdání 1566. o potrestání Žida v Pardubicích, kterýž křesťanům při modlitbě proti Turku se vysmíval. V Praze, 30 srpna 1566. Allerdurchleuchtigister, grossmächtigister und unuberwindlichster Röm. Kaiser oc. Allergnädigister Herr! Uns ist jetzo ein Schreiben von E. K. Mt. Haubtmann zu Pardubicz zuekumben, darinnen er uns be- richt, wie dass ein Jud mit Namen Jacob, wie er gesehen, dass etliche Bürger und Inwohner daselbst, do man die Pettglocken wider den Turken geleut, niedergekniet und ihre Gebet verricht haben, sie spött- lich verlacht und darzue gesagt: »Sollt haben, was sie allda machten, könnt doch Gott dem Türken sobald als dem christlichen Kaiser helfen inmassen soliches E. Mt. aus sein des Hauptmanns böheimischen und verteutschten Schreiben und auch den eingezogenen Gezeugnussen mit mehrerm allergnädigist zu vernehmben werden haben. Dieweil wir dann nicht fur rathsamb befinden können, dass der Jud umb solicher muethwilligen Verachtung und ungebührlichen Red willen ungestraft werden sollt, so wär demnach unser underthänigistes Guetbedunken: E. K. Mt. hätten ihme andern zum Exempl aufs wenigist, do anderst E. Mt. ein ernstere Straf wider ihme furzunehmben nicht bedacht, ein
Strana 490
490 K HISTORII ŽIDŮ 1566. Schilling am Pranger geben und ein Zeichen an der Stirn prennen und folgends des Lands verweisen lassen. Doch steets zu E. Kais. Mt. ferrern allergnädigisten Erwägung, Willen und Wohlgefallen, deren wir uns zu Genaden jederzeit in Underthänigkeit befelhen thuen. Geben Prag am XXX. Tag Augusti anno oc. im LXVI. E. Rom. Kais. Mt. underthanigiste und gehorsamiste N. die verordneten Cammerräth in Böheimb. Dabei steht nachstehendes Gutachten der Hofkammer: Dies ist gleichwohl kein Kammersach, doch weil es die böhemisch Kammer daher geschrieben, so hätts die Hofkammer E. Mt. darauf underthäni- gist furbringen wöllen und kann nicht rathen, dass E. Mt., dem [Juden diese ärgerliche That ungestraft hinlassen geen. Wie er aber gestraft soll werden, acht die Hofkammer gehorsamlich, werde sich E. Mt. selbst zu endschliessen oder Bescheid zu geben wissen, ob dies Schreiben ferrer in die böhemisch Kanzlei geben soll werden. C. k. říš. fin. arch. ve Vídni. Böhmen f. XIV. Orig. 1566. 690. Nejvyšší purkrabí Pražský a místodržící v krá- lovství Českém nařizují Kolínským, aby vedle rozkazu arciknížete Ferdinanda Židům v jich městě domy ži- dovské za cenu, zač křesťanům prodány, zase postou- peny byly. Na hradě Pražském, 24. září 1566. Opatrní přátelé milí! Jakož jest vám předešlého času JMt arci- kníže, pán náš milostivý, psaní a poručení učiniti ráčil, abyste Židuom Kolínským domy ty, kteréž když se měli na poručení JCské, slavné a svaté paměti pána našeho nejmilostivějsího, z království Českého ode- brati prodali, v té sumě, jakž prodány jsou, postoupili; pakli byste toho jaké slušné příčiny jměli, proč by se jim toho dopustiti nejmělo, o tom zprávu svú neprodlévajíc učinili, však týmž Židuom z strany živnosti v městě žádné překážky nečinili, nébrž tak dobře jako Praž- ským bytu a živnosti dopoustěli, jakž psaní to v sobě šíře obsahuje. I co na nás dotčení Židé Kolínští teď vznášejí a za opatření, aby ta- kového milostivého poručení JMti arciknížete užiti mohli, poníženě prosí, z příležící suplikací šířeji vyrozumíte. I poněvadž věc náležitá jest, abychom my nad rozkazy spravedlivými JMti arciknížete, aby pruochod svuoj jměly, ruku skutečně drželi, protož jménem JMti Cské pána našeho nejmilostivějšího vám poroučíme, abyste se podle poru- čení JMti arciknížete ve všem tom, jakž nahoře dotčeno, poslušně a poddaně zachovali; pakli byste proti tomu jakou slušnú vejmluvu
490 K HISTORII ŽIDŮ 1566. Schilling am Pranger geben und ein Zeichen an der Stirn prennen und folgends des Lands verweisen lassen. Doch steets zu E. Kais. Mt. ferrern allergnädigisten Erwägung, Willen und Wohlgefallen, deren wir uns zu Genaden jederzeit in Underthänigkeit befelhen thuen. Geben Prag am XXX. Tag Augusti anno oc. im LXVI. E. Rom. Kais. Mt. underthanigiste und gehorsamiste N. die verordneten Cammerräth in Böheimb. Dabei steht nachstehendes Gutachten der Hofkammer: Dies ist gleichwohl kein Kammersach, doch weil es die böhemisch Kammer daher geschrieben, so hätts die Hofkammer E. Mt. darauf underthäni- gist furbringen wöllen und kann nicht rathen, dass E. Mt., dem [Juden diese ärgerliche That ungestraft hinlassen geen. Wie er aber gestraft soll werden, acht die Hofkammer gehorsamlich, werde sich E. Mt. selbst zu endschliessen oder Bescheid zu geben wissen, ob dies Schreiben ferrer in die böhemisch Kanzlei geben soll werden. C. k. říš. fin. arch. ve Vídni. Böhmen f. XIV. Orig. 1566. 690. Nejvyšší purkrabí Pražský a místodržící v krá- lovství Českém nařizují Kolínským, aby vedle rozkazu arciknížete Ferdinanda Židům v jich městě domy ži- dovské za cenu, zač křesťanům prodány, zase postou- peny byly. Na hradě Pražském, 24. září 1566. Opatrní přátelé milí! Jakož jest vám předešlého času JMt arci- kníže, pán náš milostivý, psaní a poručení učiniti ráčil, abyste Židuom Kolínským domy ty, kteréž když se měli na poručení JCské, slavné a svaté paměti pána našeho nejmilostivějsího, z království Českého ode- brati prodali, v té sumě, jakž prodány jsou, postoupili; pakli byste toho jaké slušné příčiny jměli, proč by se jim toho dopustiti nejmělo, o tom zprávu svú neprodlévajíc učinili, však týmž Židuom z strany živnosti v městě žádné překážky nečinili, nébrž tak dobře jako Praž- ským bytu a živnosti dopoustěli, jakž psaní to v sobě šíře obsahuje. I co na nás dotčení Židé Kolínští teď vznášejí a za opatření, aby ta- kového milostivého poručení JMti arciknížete užiti mohli, poníženě prosí, z příležící suplikací šířeji vyrozumíte. I poněvadž věc náležitá jest, abychom my nad rozkazy spravedlivými JMti arciknížete, aby pruochod svuoj jměly, ruku skutečně drželi, protož jménem JMti Cské pána našeho nejmilostivějšího vám poroučíme, abyste se podle poru- čení JMti arciknížete ve všem tom, jakž nahoře dotčeno, poslušně a poddaně zachovali; pakli byste proti tomu jakou slušnú vejmluvu
Strana 491
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 491 jměli, o tom nám sem, neprodlévajíc, oznámili a JMti nesnáze nečinili. 1566. Dán na hradě Pražském v outerý po sv. Matouši I. 1566. Jan mladší z Lobkowicz na Tejně Horšovském a Tachově, nej- vyšší purkrabě Pražský. Jan z Waldštejna na Hrádku nad Sazavou, nejvyšší sudí králov ství Českého. Wolf z Vřesovic na Doubravské Hoře a Teplici, nejvyšší písař a president komory české. Vilím Muchek z Bukova, purkrabí Karlštejnský a hejtman No- vého města Pražského. Archiv města Kolína Va. 691. Arcikníže Ferdinand žádá císaře Maxmiliana II., 1566. jak by měl býti ztrestán Jakub Žid v Pardubicích, jenž již podruhé při modlení proti Turku křesťanům se vy- smíval. V Praze, 6. listopadu 1566. (Něm.) Arch. míst. král. Česk. Hofberichte 80., f. 303. 692. Nařízení císařské (z 11. prosince 1566) komorou 1566. českou hejtmanu panství Pardubického zaslané o po- trestání Žida Jakuba v Pardubicích pro opětné posmí- vání se křesťanům při modlení se proti Turku. Bez data. (Ad 11. prosince 1566.) Die Röm. Kaiserl. Majestät oc unser allergenedigster Herr be- felhen derselben Barduwitzischen Hauptmann durch beiliegenden Be- felch, nachdeme er N. den vorordneten Cammerräthen in Böheimb schriftlich vermeldet, wassmassen sich Jacob Jud vor vielen Ihrer Ma- jestät Unterthanen, Inwohnern zu Parduwitz etlicher schimpflicher und lästerlicher Reden, wie man zum gewöhnlichen Türkengebet geläutet, offentlich hören und wider Gott und Ihrer Majestät Hoheit auch zu- wider derselben christlichen und gottesfürchtigen Befelch und Anord- nung leichtfertig und lästerig vernehmen lassen, und bemelte Camer- räth solches an die Kaiserl. Majestät gelangen lassen, dass er Haubt- mann ihne Juden, sobaldt ihme dieser Befelch zukommbt, wofern es allbereit nit beschehen, in die Haft einziehen und ihme nachmals an- dern zu Abscheuch offentlich einen Schilling am Pranger und ein Zeichen an die Stirn anbrennen lassen, darzu die Kron Beheimb sambt andern darzu gehörigen Landen zu raumben verschaffen soll. Arch. místodrž. král. Česk. Cop. 78., f. 194. p. v.
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 491 jměli, o tom nám sem, neprodlévajíc, oznámili a JMti nesnáze nečinili. 1566. Dán na hradě Pražském v outerý po sv. Matouši I. 1566. Jan mladší z Lobkowicz na Tejně Horšovském a Tachově, nej- vyšší purkrabě Pražský. Jan z Waldštejna na Hrádku nad Sazavou, nejvyšší sudí králov ství Českého. Wolf z Vřesovic na Doubravské Hoře a Teplici, nejvyšší písař a president komory české. Vilím Muchek z Bukova, purkrabí Karlštejnský a hejtman No- vého města Pražského. Archiv města Kolína Va. 691. Arcikníže Ferdinand žádá císaře Maxmiliana II., 1566. jak by měl býti ztrestán Jakub Žid v Pardubicích, jenž již podruhé při modlení proti Turku křesťanům se vy- smíval. V Praze, 6. listopadu 1566. (Něm.) Arch. míst. král. Česk. Hofberichte 80., f. 303. 692. Nařízení císařské (z 11. prosince 1566) komorou 1566. českou hejtmanu panství Pardubického zaslané o po- trestání Žida Jakuba v Pardubicích pro opětné posmí- vání se křesťanům při modlení se proti Turku. Bez data. (Ad 11. prosince 1566.) Die Röm. Kaiserl. Majestät oc unser allergenedigster Herr be- felhen derselben Barduwitzischen Hauptmann durch beiliegenden Be- felch, nachdeme er N. den vorordneten Cammerräthen in Böheimb schriftlich vermeldet, wassmassen sich Jacob Jud vor vielen Ihrer Ma- jestät Unterthanen, Inwohnern zu Parduwitz etlicher schimpflicher und lästerlicher Reden, wie man zum gewöhnlichen Türkengebet geläutet, offentlich hören und wider Gott und Ihrer Majestät Hoheit auch zu- wider derselben christlichen und gottesfürchtigen Befelch und Anord- nung leichtfertig und lästerig vernehmen lassen, und bemelte Camer- räth solches an die Kaiserl. Majestät gelangen lassen, dass er Haubt- mann ihne Juden, sobaldt ihme dieser Befelch zukommbt, wofern es allbereit nit beschehen, in die Haft einziehen und ihme nachmals an- dern zu Abscheuch offentlich einen Schilling am Pranger und ein Zeichen an die Stirn anbrennen lassen, darzu die Kron Beheimb sambt andern darzu gehörigen Landen zu raumben verschaffen soll. Arch. místodrž. král. Česk. Cop. 78., f. 194. p. v.
Strana 492
492 K HISTORII ŽIDŮ 1567. 693. Zřízené rady a místodržící v království Českém přimlouvají se kpurkmistru a radě města Kolína: »kdyžby kteří z křesťanů svou dobrou vůlí Židům domy, kteréž při odchodu Židé prodati museli, zase pustili, toho aby nebránili; však nic více než do prvního počtu domů židovských« Na hradě Pražském, ve čtvrtek po sv. Fabianu a Šebestianu (23. ledna) 1567. Orig. arch. města Kolína V. 1567. 694. Při slavném vjezdu císaře Maximiliana II. do Prahy dne 1. března 1567 účastnili se také Židé: »u mostu mezi domem celným a věží přijali Židé císaře pod nebesa přinesená, kteráž jim však potom od žoldnéřů vzata jsou«. 695. Usnešení sněmu obecního království Ceského kterýž dne 3. března 1567 na hradě Pražském byl za- hájen, mnoholi Židé svolené berně mají odváděti. A poněvadž Židé Pražští i v jiných městech královských komora J. M. C. jsou: J. M. C. aby ráčil to poručiti naříditi, aby mezi týmiž Židy beze všeho fortele to vyhledáno bylo, aby jeden každý Žid, kterýž jest nad deset let stáří mužského pohlaví, z hlavy povinen byl každého terminu neb roku do těch dvou let pořád zběhlých po 24 gr. č. a kteříž jsou pod deset let mladší, ti po 10 gr. č. dávati též v moc nejvyšším pánuom berníkuom zemským mají, a každý groš č. po 7 penězích bílých podvojných počítajíc. Než což se Židuov, kteříž pod stavem panským neb rytířským v městech neb městečkách též i ve vsech jsou, dotýče, ti toliko z každého domu, jakž jiní poddaní jich, každého roku na ty terminy svrchu psané po puol osmu gr. č. dávati povinni jsou. Však jestližeby na kterého z poddaných našich pán Buoh v těch dvou letech ohněm škodu do- pustiti ráčil: tehdy do těch dvou let pořád zběhlých takové berně z něho bráno býti nemá. Sněmy české III. 376. 1567. 696. Císař Maxmilian II k prosbě starších Židův Pražských i na místě vší obce židovské v království Českém svoluje, aby Židé, kteříž na ten čas v království jsou, i na dále v zemi zůstávati a obchody provozovati mohli, však s jistými v listě vytčenými výminkami. Na hradě Pražském, 4. dubna 1567.
492 K HISTORII ŽIDŮ 1567. 693. Zřízené rady a místodržící v království Českém přimlouvají se kpurkmistru a radě města Kolína: »kdyžby kteří z křesťanů svou dobrou vůlí Židům domy, kteréž při odchodu Židé prodati museli, zase pustili, toho aby nebránili; však nic více než do prvního počtu domů židovských« Na hradě Pražském, ve čtvrtek po sv. Fabianu a Šebestianu (23. ledna) 1567. Orig. arch. města Kolína V. 1567. 694. Při slavném vjezdu císaře Maximiliana II. do Prahy dne 1. března 1567 účastnili se také Židé: »u mostu mezi domem celným a věží přijali Židé císaře pod nebesa přinesená, kteráž jim však potom od žoldnéřů vzata jsou«. 695. Usnešení sněmu obecního království Ceského kterýž dne 3. března 1567 na hradě Pražském byl za- hájen, mnoholi Židé svolené berně mají odváděti. A poněvadž Židé Pražští i v jiných městech královských komora J. M. C. jsou: J. M. C. aby ráčil to poručiti naříditi, aby mezi týmiž Židy beze všeho fortele to vyhledáno bylo, aby jeden každý Žid, kterýž jest nad deset let stáří mužského pohlaví, z hlavy povinen byl každého terminu neb roku do těch dvou let pořád zběhlých po 24 gr. č. a kteříž jsou pod deset let mladší, ti po 10 gr. č. dávati též v moc nejvyšším pánuom berníkuom zemským mají, a každý groš č. po 7 penězích bílých podvojných počítajíc. Než což se Židuov, kteříž pod stavem panským neb rytířským v městech neb městečkách též i ve vsech jsou, dotýče, ti toliko z každého domu, jakž jiní poddaní jich, každého roku na ty terminy svrchu psané po puol osmu gr. č. dávati povinni jsou. Však jestližeby na kterého z poddaných našich pán Buoh v těch dvou letech ohněm škodu do- pustiti ráčil: tehdy do těch dvou let pořád zběhlých takové berně z něho bráno býti nemá. Sněmy české III. 376. 1567. 696. Císař Maxmilian II k prosbě starších Židův Pražských i na místě vší obce židovské v království Českém svoluje, aby Židé, kteříž na ten čas v království jsou, i na dále v zemi zůstávati a obchody provozovati mohli, však s jistými v listě vytčenými výminkami. Na hradě Pražském, 4. dubna 1567.
Strana 493
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 493 My Maximilian Druhý z boží milosti volený Římský císař, po 1567. všecky časy rozmnožitel říše a Uherský, Český, Dalmatský, Charvátský král, arcikníže Rakouske, markrabie Moravský, Lucemburské a Slezské kníže a Lužický markrabie. Oznamujem tímto listem naším, že jsou na nás starší Židé Pražští i na místě vší obce židovské v království Českém vznesli a ukázali hodnověrný vidimus majestátův a listův na pergaméně slavné paměti císaře Ferdinanda, pana otce našeho nej- milejšího, též druhý list krále Vladislava na papíře, v kderýchž se nachází, že oni Židé mají výsady, práva a obdarování od císařův a králův Českých, předkův našich, i také ode vší země království Českého pod pečetí zemskou, aby nebyli vytištěni a vyhnáni z Prahy a z koruny České na budoucí věčné časy: poníženě prosíce, abychom jim jejich takových obdarování, vejsad, práv od předešlých císařův a králův Českých jim daných milostivě potvrditi ráčili. K jejichžto ponížené a pokorné prosbě nakloněni jsouce s dobrým rozmyslem naším, s raddou věrných našich milých, mocí královskou v Čechách tuto jim milost jsme učinili a tímto listem činíme: aby ti Židé, kteří na ten čas v království Českém jsou a byt svůj mají, zde v zemi s ženami a dítkami, též potomky svými zůstali, handle a obchody své v slušných a hodných věcech bez falše a těžkostí lidských provozovali; však žádných cizích a neznámých Židův mezi sebe mimo ten počet, což jich nyní jest, bez jistého povolení našeho neb dědicův našich, králův Českých, více nepřijímali; i toho jim dopouštějíce, aby domy své, kteréž jsou jim z dopuštění božího ohněm ke skáze přišly, zase stavěti a opatrovati mohli, a kromě těch žádných více od křesťanův, též bez povolení našeho a dědicův našich, králův Českých, nekupovali, v handlích a obchodích svých se všelijak náležitě a pokojně chovali a žádných, jakž dotčeno, falší a podvodův nebo jakých vejstupkův proti křesťanům se v ničemž nejmenším nedopouštěli a bez ouhony se chovali. A protož přikazujem všem poddaným našim ze všech stavův království našeho Českého a zemí k němu příslušejících i jednomu každému zvláště, jakého by řádu, stavu a důstojenství byli, abyšte Židy v tomto království při této milosti naší císařské jim učiněné měli, drželi a neporušitedlně zachovali, v živnostech, handlích a obchodích jejich jim žádné překážky nečinili ani komu jinému činiti nedopouštěli pod uvarováním hněvu a nemilosti naší císařské i skutečného trestání avšak týmž všem Židům někderé artikule, podle kterých se říditi, spravovati a je zachovávati a držeti pod skutečným trestáním povinni budou, vydati poručiti ráčíme, podle kterýchžto artikulův jestliže se poslušně chovati a ty držeti (jakž tím povinni býti mají) budou, tehdy jim další milost učiniti ráčíme. Tomu na svědomí pečeť naši císařskou
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 493 My Maximilian Druhý z boží milosti volený Římský císař, po 1567. všecky časy rozmnožitel říše a Uherský, Český, Dalmatský, Charvátský král, arcikníže Rakouske, markrabie Moravský, Lucemburské a Slezské kníže a Lužický markrabie. Oznamujem tímto listem naším, že jsou na nás starší Židé Pražští i na místě vší obce židovské v království Českém vznesli a ukázali hodnověrný vidimus majestátův a listův na pergaméně slavné paměti císaře Ferdinanda, pana otce našeho nej- milejšího, též druhý list krále Vladislava na papíře, v kderýchž se nachází, že oni Židé mají výsady, práva a obdarování od císařův a králův Českých, předkův našich, i také ode vší země království Českého pod pečetí zemskou, aby nebyli vytištěni a vyhnáni z Prahy a z koruny České na budoucí věčné časy: poníženě prosíce, abychom jim jejich takových obdarování, vejsad, práv od předešlých císařův a králův Českých jim daných milostivě potvrditi ráčili. K jejichžto ponížené a pokorné prosbě nakloněni jsouce s dobrým rozmyslem naším, s raddou věrných našich milých, mocí královskou v Čechách tuto jim milost jsme učinili a tímto listem činíme: aby ti Židé, kteří na ten čas v království Českém jsou a byt svůj mají, zde v zemi s ženami a dítkami, též potomky svými zůstali, handle a obchody své v slušných a hodných věcech bez falše a těžkostí lidských provozovali; však žádných cizích a neznámých Židův mezi sebe mimo ten počet, což jich nyní jest, bez jistého povolení našeho neb dědicův našich, králův Českých, více nepřijímali; i toho jim dopouštějíce, aby domy své, kteréž jsou jim z dopuštění božího ohněm ke skáze přišly, zase stavěti a opatrovati mohli, a kromě těch žádných více od křesťanův, též bez povolení našeho a dědicův našich, králův Českých, nekupovali, v handlích a obchodích svých se všelijak náležitě a pokojně chovali a žádných, jakž dotčeno, falší a podvodův nebo jakých vejstupkův proti křesťanům se v ničemž nejmenším nedopouštěli a bez ouhony se chovali. A protož přikazujem všem poddaným našim ze všech stavův království našeho Českého a zemí k němu příslušejících i jednomu každému zvláště, jakého by řádu, stavu a důstojenství byli, abyšte Židy v tomto království při této milosti naší císařské jim učiněné měli, drželi a neporušitedlně zachovali, v živnostech, handlích a obchodích jejich jim žádné překážky nečinili ani komu jinému činiti nedopouštěli pod uvarováním hněvu a nemilosti naší císařské i skutečného trestání avšak týmž všem Židům někderé artikule, podle kterých se říditi, spravovati a je zachovávati a držeti pod skutečným trestáním povinni budou, vydati poručiti ráčíme, podle kterýchžto artikulův jestliže se poslušně chovati a ty držeti (jakž tím povinni býti mají) budou, tehdy jim další milost učiniti ráčíme. Tomu na svědomí pečeť naši císařskou
Strana 494
494 K HISTORII ŽIDŮ 1567. k tomuto listu přivěsiti jsme rozkázati ráčili. Dán na hradě našem Pražském v pátek po slavném hodu vzkříšení pána Krista léta božího tisícého pětistého šedesátého sedmého a království našich Římského pátého, Uherského čtvrtého a Českého devatenáctého. Ad mandatum Sacrae Cesareae Majestatis proprium Maximilian. G. Mehl. M. Walter. Opis ze 17. st. v seš. privil. žid. v arch. česk. mus. Čelakovského Codex juris mun. I. 441. 697. Císař Maxmilian II. nařizuje komoře české, aby mu mimo jiné také podána byla zpráva: Soviel nun letzlich des getauften Judens Unterhaltung anbetrifft, da ist unser genediger Befelch, ihr wollet Uns hierüber, was auf ihne bisher gangen und ob er sich im Studieren wohl anlässt, auch ob etwas Fruchtbarlichs von ihme zu verhoffen seie, euren gehorsamen Bericht, Rath und Gutbedunken zukommen lassen. An dem beschiecht unser genediger Willen und Meinung. Geben auf Unseren Kuniglichen Schloss Prag den vierzehenden Tag des Monats Aprilis anno im Siebenundsechzigisten. 1567. Mist. arch. kr. Č. Cop. 78 fol. 217. 1567. 698. Císař Maxmilian purkmistru a radě města Kolína, aby Židům v městě jich strany bytnosti pře- kážky nečinili a domy Židům někdy náležející po- stoupili. Na hradě Pražském, 21. dubna 1567. Opatrní věrní naši milí. Věděti vám dáváme, že jsou na nás opět někteří Židé z Kolína vznesli poníženě prosíce, poněvadž jiným Židům Pražským od nás další příročí až do milostivé vůle naší císařské dáno jest, aby také v království tomto do toho času zůstati a domy své, kteréž, když se měli na poručení JMCké, slavné paměti, pána a otce našeho nejmilostivějšího z království Českého odebrati, prodali, v té summě zase ujíti mohli: i znajíce my slušné býti, aby Židé Kolínští jako Pražští toho užiti mohli, protož vám poroučeti ráčíme, abyste Židům Kolínským strany bytnosti v městě žádné překážky nečinili, než tak dobře jako Pražským bytu a živnosti přáli a takové domy zase v té summě, jak prodány jsou, postoupili. Nebo oni Židé v to se uvolují, jestliže by který z spoluobyvatelův vašich na který dům z těch co na stavení neb sice vynaložil, že mu to též zaplatiti chtí.
494 K HISTORII ŽIDŮ 1567. k tomuto listu přivěsiti jsme rozkázati ráčili. Dán na hradě našem Pražském v pátek po slavném hodu vzkříšení pána Krista léta božího tisícého pětistého šedesátého sedmého a království našich Římského pátého, Uherského čtvrtého a Českého devatenáctého. Ad mandatum Sacrae Cesareae Majestatis proprium Maximilian. G. Mehl. M. Walter. Opis ze 17. st. v seš. privil. žid. v arch. česk. mus. Čelakovského Codex juris mun. I. 441. 697. Císař Maxmilian II. nařizuje komoře české, aby mu mimo jiné také podána byla zpráva: Soviel nun letzlich des getauften Judens Unterhaltung anbetrifft, da ist unser genediger Befelch, ihr wollet Uns hierüber, was auf ihne bisher gangen und ob er sich im Studieren wohl anlässt, auch ob etwas Fruchtbarlichs von ihme zu verhoffen seie, euren gehorsamen Bericht, Rath und Gutbedunken zukommen lassen. An dem beschiecht unser genediger Willen und Meinung. Geben auf Unseren Kuniglichen Schloss Prag den vierzehenden Tag des Monats Aprilis anno im Siebenundsechzigisten. 1567. Mist. arch. kr. Č. Cop. 78 fol. 217. 1567. 698. Císař Maxmilian purkmistru a radě města Kolína, aby Židům v městě jich strany bytnosti pře- kážky nečinili a domy Židům někdy náležející po- stoupili. Na hradě Pražském, 21. dubna 1567. Opatrní věrní naši milí. Věděti vám dáváme, že jsou na nás opět někteří Židé z Kolína vznesli poníženě prosíce, poněvadž jiným Židům Pražským od nás další příročí až do milostivé vůle naší císařské dáno jest, aby také v království tomto do toho času zůstati a domy své, kteréž, když se měli na poručení JMCké, slavné paměti, pána a otce našeho nejmilostivějšího z království Českého odebrati, prodali, v té summě zase ujíti mohli: i znajíce my slušné býti, aby Židé Kolínští jako Pražští toho užiti mohli, protož vám poroučeti ráčíme, abyste Židům Kolínským strany bytnosti v městě žádné překážky nečinili, než tak dobře jako Pražským bytu a živnosti přáli a takové domy zase v té summě, jak prodány jsou, postoupili. Nebo oni Židé v to se uvolují, jestliže by který z spoluobyvatelův vašich na který dům z těch co na stavení neb sice vynaložil, že mu to též zaplatiti chtí.
Strana 495
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 495 Na tom jistou a konečnou vůli naši císařskú naplníte; pakli by v tom 1567. co jiného bylo, o tom nám zprávy své dáti neopomíjejte. Dán na hradě našem Pražském v pondělí po neděli Jubilate léta 1567. Orig. v arch. m. Kol. 36. 699. Císař Maxmilian II. komoře české, aby Jesuitům 1567. v Praze povinné peníze na vychování dvou pokřtěných Židů byly vydány. Na hradě Pražském, 24. dubna 1567. Maximilian der Ander, Römischer Kaiser oc. Wohlgebornen, gestrengen, ehrenfesten lieben Getreuen. Uns haben die Jesuiter alhie bericht, wie ihnen durch weiland Kaiser Ferdinanden verschiener Jahren zwen junge Juden, so den christlichen Glauben angenommen und ge- tauft worden, zu Lernung in das Collegi eingeben und auf jeden des Jahres dreissig Thaler auf Kost und Unterhaltung bewilligt sei. Nachdem ihnen aber solche dreissig Thaler nicht alle Jahr gereicht worden, so ist demnach Unser genediger Befelch an euch, ihr wollet den Ausstand mit ihnen alsbald abraiten und sie desselben zu Stund an ohne Aufzug vergnügen lassen. Aber nachdem Wir befinden, dass der ein obgemelt Hebräer, so noch bei ihnen im Collegi ist, wenig Lust zum Studieren hat, so wellet ihne heraus etwo in Dienst oder zu einem Handwerk thuen. An dem beschiecht Unser genediger Willen und Meinung. Geben auf Unserm königlichen Schloss Prag den vier und zweinzigsten Tag des Monats Aprilis anno im sieben und sechzigissen. Konc. arch. míst. kr. Česk. Lit. J. 4. 700. Císař Maxmilian II. zasílá komoře české po- 1567. znamenání Židů v Pražských s nařízením, aby oznámila osoby, které by měly býti voleny za starší obecní mezi Židy v Praze. Ve Vídni, 15. května 1567. Maximilian oc. Urození a stateční, věrní naši milí! Teď vám po- sýláme poznamenání osob, kteréž nám na poručení naše od Pražských Židův od trojí strany k volení starších pro zachování dobrého řádu mezi nimi podáno jest. I poněvadž my o takových osobách dobré vědomosti jmíti, ani jich znáti neráčíme, poroučíme vám milostivě, abyšte spolu s zřízenými radami komory naší v království Českém v to pilně nahlídli, toho všeho bedlivě povážili a nám o tom dobré zdání vaše, které bychom osoby z nich za starší voliti moci ráčili s odesláním zase toho poznamenání, neprodlévaje, oznámili. Na tom jistou a mi-
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 495 Na tom jistou a konečnou vůli naši císařskú naplníte; pakli by v tom 1567. co jiného bylo, o tom nám zprávy své dáti neopomíjejte. Dán na hradě našem Pražském v pondělí po neděli Jubilate léta 1567. Orig. v arch. m. Kol. 36. 699. Císař Maxmilian II. komoře české, aby Jesuitům 1567. v Praze povinné peníze na vychování dvou pokřtěných Židů byly vydány. Na hradě Pražském, 24. dubna 1567. Maximilian der Ander, Römischer Kaiser oc. Wohlgebornen, gestrengen, ehrenfesten lieben Getreuen. Uns haben die Jesuiter alhie bericht, wie ihnen durch weiland Kaiser Ferdinanden verschiener Jahren zwen junge Juden, so den christlichen Glauben angenommen und ge- tauft worden, zu Lernung in das Collegi eingeben und auf jeden des Jahres dreissig Thaler auf Kost und Unterhaltung bewilligt sei. Nachdem ihnen aber solche dreissig Thaler nicht alle Jahr gereicht worden, so ist demnach Unser genediger Befelch an euch, ihr wollet den Ausstand mit ihnen alsbald abraiten und sie desselben zu Stund an ohne Aufzug vergnügen lassen. Aber nachdem Wir befinden, dass der ein obgemelt Hebräer, so noch bei ihnen im Collegi ist, wenig Lust zum Studieren hat, so wellet ihne heraus etwo in Dienst oder zu einem Handwerk thuen. An dem beschiecht Unser genediger Willen und Meinung. Geben auf Unserm königlichen Schloss Prag den vier und zweinzigsten Tag des Monats Aprilis anno im sieben und sechzigissen. Konc. arch. míst. kr. Česk. Lit. J. 4. 700. Císař Maxmilian II. zasílá komoře české po- 1567. znamenání Židů v Pražských s nařízením, aby oznámila osoby, které by měly býti voleny za starší obecní mezi Židy v Praze. Ve Vídni, 15. května 1567. Maximilian oc. Urození a stateční, věrní naši milí! Teď vám po- sýláme poznamenání osob, kteréž nám na poručení naše od Pražských Židův od trojí strany k volení starších pro zachování dobrého řádu mezi nimi podáno jest. I poněvadž my o takových osobách dobré vědomosti jmíti, ani jich znáti neráčíme, poroučíme vám milostivě, abyšte spolu s zřízenými radami komory naší v království Českém v to pilně nahlídli, toho všeho bedlivě povážili a nám o tom dobré zdání vaše, které bychom osoby z nich za starší voliti moci ráčili s odesláním zase toho poznamenání, neprodlévaje, oznámili. Na tom jistou a mi-
Strana 496
496 K HISTORII ŽIDŮ 1567. lostivou vůli naši císařskou naplníte. Dán ve Vídni ve čtvrtek po ne- děli Exaudi léta oc. 67. Téhož dne zasláno bylo nařízení císařské také zřízeným radám a místodržícím v království Českém v taže slova. Mistodrž. arch kr. Česk. Cop 78., f. 236. 1567. 701. Arcikníže Ferdinand Janovi z Waldšteina, nejv. sudímu království Českého, aby s Židem Izákem, zlat- níkem v Praze, vyjednal o sčekání peněz Bernhartovi Rehlingerovi, komorníku arciknížecímu. V Inšpruku, 23. června 1567. Ferdinand oc. Urozený, věrný náš milý! Vznesl jest na nás slo- vutný Bernhart Wolf Relinger, služebník náš komorný věrný milý, kterak jest v minulém měsíci Februarii zlatý ha(1)spant, klenoty a prsteny s drahými kameny, perlami Izákovi Židovi zlatníku v Praze ve 550 fl- rýnských pod ourok zastavil: ačkoli takový základ ve dvou měsících vyplatiti a jemu Židu hlavní summu spolu s ourokem položiti měl, ale on takových peněz mimo svú konečnú naději a z některých připadlých překážek až posavad způsobiti nemohl ani s nimi ještě pohotově není; nežli všecku svú nejvyšší pilnost vynaložiti chce, aby takové peníze, což nejprvé moci bude, shledal a ty klenoty vyplatiti mohl. Však aby skrze to ke škodě nepřišel anebo ty klenoty v tom času prodány ne- byly, jakž jemu o tom týž Izák Žid nyní psaní učinil: protož tebe za to milostivě žádati ráčíme, že s tím Izákem Židem se vší pilností o to jednati budeš a jeho k tomu přivedeš, aby ještě s jmenovaným Relin- gerem do někderého času strpení měl a těch zastavených klenotů ne- prodával, ale je dále i pod tím ourokem při sobě schoval, až jemu hlavní summa i s ourokem propadlým položena bude; neb to, jakž výš dotčeno, což jednom jemu nejprvé možné bude, vykonati se má. Na tom učiníš. ty nám milostivé oblíbení a my to tobě milostí naší knížecí zpomínati a nahrazovati ráčíme. Dán v městě našem Inšpruku v pondělí před svatým Janem křtitelem božím léta oc. 67. Konc. míst. arch. v Inšpruku. Ferd. 385 421 1567. 702. Jan z Waldšteina arciknížeti Ferdinandovi, že se zlatníkem Židem Izákem vyjednal, aby zasta- vené klenoty dvořenína Rehlingera prodány nebyly. V Praze, 26. července 1567.
496 K HISTORII ŽIDŮ 1567. lostivou vůli naši císařskou naplníte. Dán ve Vídni ve čtvrtek po ne- děli Exaudi léta oc. 67. Téhož dne zasláno bylo nařízení císařské také zřízeným radám a místodržícím v království Českém v taže slova. Mistodrž. arch kr. Česk. Cop 78., f. 236. 1567. 701. Arcikníže Ferdinand Janovi z Waldšteina, nejv. sudímu království Českého, aby s Židem Izákem, zlat- níkem v Praze, vyjednal o sčekání peněz Bernhartovi Rehlingerovi, komorníku arciknížecímu. V Inšpruku, 23. června 1567. Ferdinand oc. Urozený, věrný náš milý! Vznesl jest na nás slo- vutný Bernhart Wolf Relinger, služebník náš komorný věrný milý, kterak jest v minulém měsíci Februarii zlatý ha(1)spant, klenoty a prsteny s drahými kameny, perlami Izákovi Židovi zlatníku v Praze ve 550 fl- rýnských pod ourok zastavil: ačkoli takový základ ve dvou měsících vyplatiti a jemu Židu hlavní summu spolu s ourokem položiti měl, ale on takových peněz mimo svú konečnú naději a z některých připadlých překážek až posavad způsobiti nemohl ani s nimi ještě pohotově není; nežli všecku svú nejvyšší pilnost vynaložiti chce, aby takové peníze, což nejprvé moci bude, shledal a ty klenoty vyplatiti mohl. Však aby skrze to ke škodě nepřišel anebo ty klenoty v tom času prodány ne- byly, jakž jemu o tom týž Izák Žid nyní psaní učinil: protož tebe za to milostivě žádati ráčíme, že s tím Izákem Židem se vší pilností o to jednati budeš a jeho k tomu přivedeš, aby ještě s jmenovaným Relin- gerem do někderého času strpení měl a těch zastavených klenotů ne- prodával, ale je dále i pod tím ourokem při sobě schoval, až jemu hlavní summa i s ourokem propadlým položena bude; neb to, jakž výš dotčeno, což jednom jemu nejprvé možné bude, vykonati se má. Na tom učiníš. ty nám milostivé oblíbení a my to tobě milostí naší knížecí zpomínati a nahrazovati ráčíme. Dán v městě našem Inšpruku v pondělí před svatým Janem křtitelem božím léta oc. 67. Konc. míst. arch. v Inšpruku. Ferd. 385 421 1567. 702. Jan z Waldšteina arciknížeti Ferdinandovi, že se zlatníkem Židem Izákem vyjednal, aby zasta- vené klenoty dvořenína Rehlingera prodány nebyly. V Praze, 26. července 1567.
Strana 497
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 497 Nejjasnější a velikomocný arcikníže oc. Od V. arciknížecí Mti 1567. přišlo mi psaní včerejšího dne, datum listu tohoto, v kterémžto mi milostivě ráčíte poroučeti, abych o pana Bernarta Wolfa Rehlingera, dvořenína a komorníka V. arciknížecí Mti jednal, aby klenoty, halspant zlatý a prsteny s drahým kamením a perlami, kteréž Židu Izákovi, zlatníku v Praze zastaveny jsou, prodávány a jinam odbývány nebyly, až by pan Rehlinger peníze, aby vyplaceny byly, odeslal, že bez dlou- hého odtahování to opatřeno a vyplaceno býti má, jakž psaní V. arci- knížecí Mti to v sobě šíře obsahuje a zavírá. Ihned sem to poníženě a poddaně, co ste V. arciknížecí Mt. poručiti ráčili, vykonal a po toho Žida Izáka sem odeslal a s ním o to bedlivě jednal, i taky zpuosobil to, že takoví klenotové nemají jinam prodáváni a odbýváni bejti až pan Rehlinger takové peníze k vyplacení těch klenotů položí aneb sem do Prahy je odešle. Však ten Žid Izák jest mi oznámil, že na to velkej ourok a škoda jde a každého dne výš přibývá, žádajíce za to, aby což nejdříve může býti, takové klenoty vyplaceny byly. A tak podle mi- lostivého V. arciknížecí Mti poručení jest to vykonáno a způsobeno, že nemají ty klínoty odbývány a prodávány býti a dále ve všem V. arciknížecí Mti sem povolný vdycky sloužiti jako svému milostivému pánu. Datum v Praze v sobotu po sv. Jakubu apoštolu božím léta oc. 67. V. arciknížecí Mti věrný poddaný Jan z Waldšteina, nejvyšší sudí m. p. 399 Orig. arch. místodrž. v Inšpruku Ferd. 136 703. Židé Kolínští prosí zřízené rady a místodržící 1567. v království Českém, aby domy, kteréž křesťanům při odchodu z Čech prodati museli, zase jim postou- peny byly za původní cenu a náklad na opravu. Sine dato. (1567.) VMti vysoce urození páni, páni, JCMti zřízené rady a místodržící v království Českém, páni nám milostiví! Na VMti my chudí Židé s po- nížeností vznášíme, jakož sme předešle na VMti vznášeli, kterak JMt Cská, pán a pan náš nejmilostivější, pánům Kolínským, aby nám v byt- nosti v městě Kolíně žádné překážky nečinili, ale tak dobře jako Pražským bytu a živnosti přáli a domy naše v té sumě, jak prodány jsou, zase postoupili, milostivě poručiti ráčil; kteréhožto poručení VMtem přípisu pro snadší vyrozumění při této suplikací podáváme a VMtem ku paměti přivozujem, že i na onen čas JMt arcikníže, pán náš mi- lostivý, tolikéž i VMti pánům Kolínským poroučeti ste ráčili, aby nám 32
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 497 Nejjasnější a velikomocný arcikníže oc. Od V. arciknížecí Mti 1567. přišlo mi psaní včerejšího dne, datum listu tohoto, v kterémžto mi milostivě ráčíte poroučeti, abych o pana Bernarta Wolfa Rehlingera, dvořenína a komorníka V. arciknížecí Mti jednal, aby klenoty, halspant zlatý a prsteny s drahým kamením a perlami, kteréž Židu Izákovi, zlatníku v Praze zastaveny jsou, prodávány a jinam odbývány nebyly, až by pan Rehlinger peníze, aby vyplaceny byly, odeslal, že bez dlou- hého odtahování to opatřeno a vyplaceno býti má, jakž psaní V. arci- knížecí Mti to v sobě šíře obsahuje a zavírá. Ihned sem to poníženě a poddaně, co ste V. arciknížecí Mt. poručiti ráčili, vykonal a po toho Žida Izáka sem odeslal a s ním o to bedlivě jednal, i taky zpuosobil to, že takoví klenotové nemají jinam prodáváni a odbýváni bejti až pan Rehlinger takové peníze k vyplacení těch klenotů položí aneb sem do Prahy je odešle. Však ten Žid Izák jest mi oznámil, že na to velkej ourok a škoda jde a každého dne výš přibývá, žádajíce za to, aby což nejdříve může býti, takové klenoty vyplaceny byly. A tak podle mi- lostivého V. arciknížecí Mti poručení jest to vykonáno a způsobeno, že nemají ty klínoty odbývány a prodávány býti a dále ve všem V. arciknížecí Mti sem povolný vdycky sloužiti jako svému milostivému pánu. Datum v Praze v sobotu po sv. Jakubu apoštolu božím léta oc. 67. V. arciknížecí Mti věrný poddaný Jan z Waldšteina, nejvyšší sudí m. p. 399 Orig. arch. místodrž. v Inšpruku Ferd. 136 703. Židé Kolínští prosí zřízené rady a místodržící 1567. v království Českém, aby domy, kteréž křesťanům při odchodu z Čech prodati museli, zase jim postou- peny byly za původní cenu a náklad na opravu. Sine dato. (1567.) VMti vysoce urození páni, páni, JCMti zřízené rady a místodržící v království Českém, páni nám milostiví! Na VMti my chudí Židé s po- nížeností vznášíme, jakož sme předešle na VMti vznášeli, kterak JMt Cská, pán a pan náš nejmilostivější, pánům Kolínským, aby nám v byt- nosti v městě Kolíně žádné překážky nečinili, ale tak dobře jako Pražským bytu a živnosti přáli a domy naše v té sumě, jak prodány jsou, zase postoupili, milostivě poručiti ráčil; kteréhožto poručení VMtem přípisu pro snadší vyrozumění při této suplikací podáváme a VMtem ku paměti přivozujem, že i na onen čas JMt arcikníže, pán náš mi- lostivý, tolikéž i VMti pánům Kolínským poroučeti ste ráčili, aby nám 32
Strana 498
498 K HISTORII ŽIDŮ 1567. takové domy zase v té sumě, jakž prodány sou, postoupili. Ale, aby se takovému poručení docela od pánů Kolínských dosti státi mělo, toho se posavad nenachází, ale čím dále tím více nás chudé Židy k větším škodám a k velikým outratám přivozují. Že sou páni Kolínští VMtem tyto dni minulé psanou zprávu učinili, dokládajíce v té zprávě, že by mnozí z obyvatelův, kteří nenčko domů našich v držení sou, již ne od Židův, ale od křesťanů mnohem za dražší sumy, nežli Židé pro- dali, sou koupili a na ně nemalé náklady, jakž sobě počítají, sou uči- nili, avšak nicméně v té zprávě dokládají, že by se JMti Cské poručení zadosti státi mohlo, toliko abychom sprostředkováním k tomu při- kračovali a s nimi o to umluvili. I, milostiví páni, my proti tomu sme nikdá nebyli a posavad nejsme, abychom držitelům těch domův našich to, což sou na stavení vynaložili (podle rozeznání pánů Kolínských), zase navracovati neměli. Než abychom se v nějaké sumy větší mimo nejprvnější prodaj a mimo jisté poručení a spravedlivé uznání JMti Cské, tolikéž vedle poručení JMti arciknížecí i VMtí smluviti měli, anebo víc i jiného dáti, toho nám nijakž možné učiniti není a to z příčin těch: že někteří obyvatelé v městě Kolíně domů našich dosti v skrovné sumě a někteří hned darmo v držení sou a brali z nich několik let oužitky a nám chudým Židům jak živi malého peníze za ně nedali, ano i grunty některé zhubili, tak že od nich, co se jim líbilo, odprodávali a bez mála někteří své sumy již vybrali; a tak kdybychom se s posledním soukupem mimo nejprvnější prodaj smluvili anebo zaplatíce jim, co by který na stavení vynaložil a domy v dražší sumě ujali, než oni měli, nemohlo by to býti nám bez ublížení, nebo některé domy sou mnohem horší než prvé a my mnoho let v našich domích nejsme a po podruží sme se tloukli a k škodě sme přivedeni. Druhá příčina, že páni Kolínští některé domy naše židovské sou prodali bez povolení našeho, ježto toho učiniti neměli, ač měli-li sou jaké poručení od JMti Cské slavné paměti na to: než kdyby se všickni Židé z království Českého vybrali, tehdá tu moc měli domy židovské prodávati pro nebezpečenství města, ale poněvadž milost JMti Cské nám dána, abychom v království Českém zůstali, neměli jich prodávati, poněvadž nikdá nejsou Židé prázni království Českého, nebo skrze pří- ročí od JMti Cské dané až posavad jak v Praze, tak i v Kolíně Židé sou byli zůstali. A protož VMtí nejvejše pro pána Boha prosíme, že to VMti milostivě pováží, nás chudé Židy při tomto poručení pánům Ko- línským, aby oni spolusousedy své, kteří na ten čas v držení domů na- šich sou, skutečně k tomu přidrželi, aby nám ty domy v té sumě, jakž prodány sou, zase postoupili a nás k škodám větším neuvozovali, zů-
498 K HISTORII ŽIDŮ 1567. takové domy zase v té sumě, jakž prodány sou, postoupili. Ale, aby se takovému poručení docela od pánů Kolínských dosti státi mělo, toho se posavad nenachází, ale čím dále tím více nás chudé Židy k větším škodám a k velikým outratám přivozují. Že sou páni Kolínští VMtem tyto dni minulé psanou zprávu učinili, dokládajíce v té zprávě, že by mnozí z obyvatelův, kteří nenčko domů našich v držení sou, již ne od Židův, ale od křesťanů mnohem za dražší sumy, nežli Židé pro- dali, sou koupili a na ně nemalé náklady, jakž sobě počítají, sou uči- nili, avšak nicméně v té zprávě dokládají, že by se JMti Cské poručení zadosti státi mohlo, toliko abychom sprostředkováním k tomu při- kračovali a s nimi o to umluvili. I, milostiví páni, my proti tomu sme nikdá nebyli a posavad nejsme, abychom držitelům těch domův našich to, což sou na stavení vynaložili (podle rozeznání pánů Kolínských), zase navracovati neměli. Než abychom se v nějaké sumy větší mimo nejprvnější prodaj a mimo jisté poručení a spravedlivé uznání JMti Cské, tolikéž vedle poručení JMti arciknížecí i VMtí smluviti měli, anebo víc i jiného dáti, toho nám nijakž možné učiniti není a to z příčin těch: že někteří obyvatelé v městě Kolíně domů našich dosti v skrovné sumě a někteří hned darmo v držení sou a brali z nich několik let oužitky a nám chudým Židům jak živi malého peníze za ně nedali, ano i grunty některé zhubili, tak že od nich, co se jim líbilo, odprodávali a bez mála někteří své sumy již vybrali; a tak kdybychom se s posledním soukupem mimo nejprvnější prodaj smluvili anebo zaplatíce jim, co by který na stavení vynaložil a domy v dražší sumě ujali, než oni měli, nemohlo by to býti nám bez ublížení, nebo některé domy sou mnohem horší než prvé a my mnoho let v našich domích nejsme a po podruží sme se tloukli a k škodě sme přivedeni. Druhá příčina, že páni Kolínští některé domy naše židovské sou prodali bez povolení našeho, ježto toho učiniti neměli, ač měli-li sou jaké poručení od JMti Cské slavné paměti na to: než kdyby se všickni Židé z království Českého vybrali, tehdá tu moc měli domy židovské prodávati pro nebezpečenství města, ale poněvadž milost JMti Cské nám dána, abychom v království Českém zůstali, neměli jich prodávati, poněvadž nikdá nejsou Židé prázni království Českého, nebo skrze pří- ročí od JMti Cské dané až posavad jak v Praze, tak i v Kolíně Židé sou byli zůstali. A protož VMtí nejvejše pro pána Boha prosíme, že to VMti milostivě pováží, nás chudé Židy při tomto poručení pánům Ko- línským, aby oni spolusousedy své, kteří na ten čas v držení domů na- šich sou, skutečně k tomu přidrželi, aby nám ty domy v té sumě, jakž prodány sou, zase postoupili a nás k škodám větším neuvozovali, zů-
Strana 499
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 499 1567. staviti a poručiti ráčíte, aby již aspoň JMti Cské, též tak VMtem o touž věc dalšího zanepráznění činěno nebylo. Pakli by páni Kolínští toho učiniti se zbraňovali, tehdy my chudí Židé touto suplikací jim se vohra- žujem, že škod našich právem na nich dobývati chceme. S tím VMtem se poroučejíce za milostivou a laskavou odpověď VMtí s ponížeností prosíme. Chudí Židé z Kolína. Šebestian konvář tuto supliku Židuo přepisoval rukou vlastní. Opis arch. města Kol. V. č. 10. 704. Zřízené rady a místodržící v království Českém 1567. purkmistru a radě města Kolína, aby domy při od- chodu Židů z Čech křesťanům postoupené prohlédli, opravy na nich vykonané odhadli a aby takové domy Židům zase v slušné ceně byly postoupeny. Na hradě Pražském, v sobotu den sv. Anny (26. červenec) 1. 1567.*) (Česky.) *) Pro doplnění a přehled přidáváme z »Dějin města Kolína« od J. Vávry: Ulice »v Židech« neměla naskrz domy židovské; domy od rohu ulice Kou- řimské až po roh uličky na náměstí vedoucí byly v rukou křesťanů; leč tehdejší vymezení domů s nynějším se srovnati nedá, poněvadž Židé všecky domy kře- sťanské, kterých v letech 1588—1623 nabyli, na menší dílce rozdělili, na př. ze tří větších domů jich osm nadělali. Z sousedů v té ulici osedlých tyto známe: v domě vedle Jakše soukenníka r. 1511 hospodařil Martin řezník, a roku 1516 ho prodal za 22 kop Vavřinci kantoru, vedle něho měl r. 1511 dům Křivohlávek řezník, a další dům držel r. 1494 Jan Škorně konšel, jehož vdova ho r. 1511 postoupila Říhovi řezníku. Po druhé straně vedle Medeničky měl roku 1520 dům Samík švec a na rohu uličky Tomášek řezník. Z osedlých Židů jmenuje se na onen čas zhusta Pinkas, který měl velký dům na rohu do uličky k rynku, tam provozoval zlatnictví a lichvu; r. 1495 byl starším obce židovské, na místo níž slíbil, že nebude nikomu půjčovati peníze na věci kradené, a cokoli u Židů kradeného šatstva v zástavě se nalézá, že vlastníku vráceno bude bez výplaty a lichvy. O bohatství jeho svědčí veliké půjčky, které činil; zejména měl za jedním měšťanem v Časlavi 272 zlatých uherských. Roku 1507 vedli jeho obchod synové Jakub, Jece a Šáje (Izaiáš) Pinkasové. Dále jme- nuje se r. 1494 Pinkasův zeť Libtman a téhož žena Bejle, později Libtmanovi synové Lazar, David a Jakub, 1520 téhož syn Izák. Velmi často jmenují se bohatí Židé Muňka a Markvart mečíř a téhož žena Golda, 1495 Josef Žid vedle birdovny (šatlavy) a Izák soused jeho, dále Mayer Hořovský Žid v domě vedle Kolářovského u nové brány; týž r. 1522 prodal ten dům za 70 kop Jakubu velkému Židu a vystěhoval se do Prahy; dále Jakub mečíř na rohu proti šatlavě, u něhož vydlužili se roku 1495 Mirtl, Kvíšek, Matras a Marek vespolek 33 kop gr. míšenských za 10 grošů týdenní lichvy (26 ze sta); potom Šalomoun (Zalman) z Evančic, který r. 1495 Jeclovi Židu pustil půli svého domu; Šilhavý Žid, Jelen a Král Žid vedle studnice ži- dovské.
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 499 1567. staviti a poručiti ráčíte, aby již aspoň JMti Cské, též tak VMtem o touž věc dalšího zanepráznění činěno nebylo. Pakli by páni Kolínští toho učiniti se zbraňovali, tehdy my chudí Židé touto suplikací jim se vohra- žujem, že škod našich právem na nich dobývati chceme. S tím VMtem se poroučejíce za milostivou a laskavou odpověď VMtí s ponížeností prosíme. Chudí Židé z Kolína. Šebestian konvář tuto supliku Židuo přepisoval rukou vlastní. Opis arch. města Kol. V. č. 10. 704. Zřízené rady a místodržící v království Českém 1567. purkmistru a radě města Kolína, aby domy při od- chodu Židů z Čech křesťanům postoupené prohlédli, opravy na nich vykonané odhadli a aby takové domy Židům zase v slušné ceně byly postoupeny. Na hradě Pražském, v sobotu den sv. Anny (26. červenec) 1. 1567.*) (Česky.) *) Pro doplnění a přehled přidáváme z »Dějin města Kolína« od J. Vávry: Ulice »v Židech« neměla naskrz domy židovské; domy od rohu ulice Kou- řimské až po roh uličky na náměstí vedoucí byly v rukou křesťanů; leč tehdejší vymezení domů s nynějším se srovnati nedá, poněvadž Židé všecky domy kře- sťanské, kterých v letech 1588—1623 nabyli, na menší dílce rozdělili, na př. ze tří větších domů jich osm nadělali. Z sousedů v té ulici osedlých tyto známe: v domě vedle Jakše soukenníka r. 1511 hospodařil Martin řezník, a roku 1516 ho prodal za 22 kop Vavřinci kantoru, vedle něho měl r. 1511 dům Křivohlávek řezník, a další dům držel r. 1494 Jan Škorně konšel, jehož vdova ho r. 1511 postoupila Říhovi řezníku. Po druhé straně vedle Medeničky měl roku 1520 dům Samík švec a na rohu uličky Tomášek řezník. Z osedlých Židů jmenuje se na onen čas zhusta Pinkas, který měl velký dům na rohu do uličky k rynku, tam provozoval zlatnictví a lichvu; r. 1495 byl starším obce židovské, na místo níž slíbil, že nebude nikomu půjčovati peníze na věci kradené, a cokoli u Židů kradeného šatstva v zástavě se nalézá, že vlastníku vráceno bude bez výplaty a lichvy. O bohatství jeho svědčí veliké půjčky, které činil; zejména měl za jedním měšťanem v Časlavi 272 zlatých uherských. Roku 1507 vedli jeho obchod synové Jakub, Jece a Šáje (Izaiáš) Pinkasové. Dále jme- nuje se r. 1494 Pinkasův zeť Libtman a téhož žena Bejle, později Libtmanovi synové Lazar, David a Jakub, 1520 téhož syn Izák. Velmi často jmenují se bohatí Židé Muňka a Markvart mečíř a téhož žena Golda, 1495 Josef Žid vedle birdovny (šatlavy) a Izák soused jeho, dále Mayer Hořovský Žid v domě vedle Kolářovského u nové brány; týž r. 1522 prodal ten dům za 70 kop Jakubu velkému Židu a vystěhoval se do Prahy; dále Jakub mečíř na rohu proti šatlavě, u něhož vydlužili se roku 1495 Mirtl, Kvíšek, Matras a Marek vespolek 33 kop gr. míšenských za 10 grošů týdenní lichvy (26 ze sta); potom Šalomoun (Zalman) z Evančic, který r. 1495 Jeclovi Židu pustil půli svého domu; Šilhavý Žid, Jelen a Král Žid vedle studnice ži- dovské.
Strana 500
500 K HISTORII ŽIDŮ 1567. 705. Císařský rychtář v Kadani Konstantin Seeländer stěžuje si arcibiskupovi Pražskému, že pokřtěný Žid Pavel Aemilius zaslal městské radě tamtéž hanopis proti němu, i prosí, aby od místodržících před soud byl povolán. V Kadani, 2. listopadu 1567. (Něm.) 1568. 706. Císařské nařízení české komoře, aby zapověděla Židům přebývati a obchodovati v Kutné Hořea v ostatních městech horních. Ve Vídni, 28. března 1568. Der kais. Mt. Resolution. Dass die nahend umb den Kutten- perg gesessnen Juden die armen benöthigten Berg- und Handwerchs- V letech 1511—1528 jmenují se Židé mimo většinu výše vytknutých Mi- chal z Rakovníka, Šimon, Zalman a žena jeho Libuše, Holler Mayer a Pufl žena jeho, a ta r. 1519 podruhé vdala se za Izáka kantora, Beneš Holý Majer řezník, Sadoch a téhož žena Plumele a dcera Lia, Daniel poručník Fegal sirotka, Eliáš a Fajše sklenáři, Feitl a Líba žena jeho, Josef a syn jeho Lev Frankfurtský, Lazar a synové jeho Samuel a Šeftl s ženou Gytl, Růže vdova, Maje a Rhíle žena jeho, Zalman Ochs a Rifke manželka, Jonáš s synem Samuelem, Šimon Malostranský, Majer Ryšavý, Eliáš z Náchoda a Mojžíš syn jeho. Roku 1512 děje se první určitá zmínka o škole židovské, ač není po- chyby, že již dávno před tím stávala; při ní zůstával zvláštní školník či sluha (schulklepper). Z rabínů Kolínských jmenují se v letech 1500—1513 Mistr (rabbi) Majer a po něm Mistr Samuel, oba bydleli ve vlastních domech svých; měli Židé tehdáž i zvláštní své zpěváky a obřadníky (kantory), z nichž r. 1513 jme- nují se současně Judl a Izák. Panování krále Ferdinanda sáhalo do vnitřních poměrů města Kolína růz- ným způsobem. R. 1541, brzy po onom hrozném požáru, který 2. června zkazil Menší město Pražské, hrad královský i s dskami zemskými, dostali všichni Židé v království Českém osedlí podle usnesení sněmovního rozkaz, aby ze země se vystěhovali, neboť upadli v podezření, že v dorozumění s Turky, úhlavními ne- přáteli křesťanstva, onen požár v Praze založili a též i v jiných zemích požárů pů- vody byli. Tu musili se zdvihnouti a s movitým statkem svým ze země vyjíti. Stěhovali se do Polska; než u Broumova byli od neznámých lupičů přepadeni a obráni, při čemž se jim stala škoda 20.000 kop č. Mezi vystěhovalými byli také všichni Židé Kolínští, zejména rabín Mojžíš Malostranský, Béle Je- lenova s syny Jakubem a Šťastným, Jakub Máje s syny Izraelem a Abra- hamem, Šťastný, Šilhavý, Šeftl s syny Samuelem, Eliášem, Davidem a La- zarem, Izáček, Beneš Pinkas Holý, Jece Pinkas a synové jeho Josef, Šáje a Lévi, Jakub Pelhřimovský, Marek kantor s Pufl matkou svou, Šalo- moun a Lazar Žatečtí, Izák Roudnický, Josef Nosek, Manasse (Maňá- sek), Sadoch, Josef Kadeřavý, Mojžíš Šilhavý, Viktorin, Jakub Omšl Benátský, Eliáš Friz, Šmerl, Mojžíš Muňka, i Eliáš Hauser. Vystěho- vali se všichni do Polska, a tam přebývali dílem ve Lvově, dílem v Kaziměři Krakovské, domy jejich v Kolíně zůstaly prázdné, a v židovské ulici bylo po
500 K HISTORII ŽIDŮ 1567. 705. Císařský rychtář v Kadani Konstantin Seeländer stěžuje si arcibiskupovi Pražskému, že pokřtěný Žid Pavel Aemilius zaslal městské radě tamtéž hanopis proti němu, i prosí, aby od místodržících před soud byl povolán. V Kadani, 2. listopadu 1567. (Něm.) 1568. 706. Císařské nařízení české komoře, aby zapověděla Židům přebývati a obchodovati v Kutné Hořea v ostatních městech horních. Ve Vídni, 28. března 1568. Der kais. Mt. Resolution. Dass die nahend umb den Kutten- perg gesessnen Juden die armen benöthigten Berg- und Handwerchs- V letech 1511—1528 jmenují se Židé mimo většinu výše vytknutých Mi- chal z Rakovníka, Šimon, Zalman a žena jeho Libuše, Holler Mayer a Pufl žena jeho, a ta r. 1519 podruhé vdala se za Izáka kantora, Beneš Holý Majer řezník, Sadoch a téhož žena Plumele a dcera Lia, Daniel poručník Fegal sirotka, Eliáš a Fajše sklenáři, Feitl a Líba žena jeho, Josef a syn jeho Lev Frankfurtský, Lazar a synové jeho Samuel a Šeftl s ženou Gytl, Růže vdova, Maje a Rhíle žena jeho, Zalman Ochs a Rifke manželka, Jonáš s synem Samuelem, Šimon Malostranský, Majer Ryšavý, Eliáš z Náchoda a Mojžíš syn jeho. Roku 1512 děje se první určitá zmínka o škole židovské, ač není po- chyby, že již dávno před tím stávala; při ní zůstával zvláštní školník či sluha (schulklepper). Z rabínů Kolínských jmenují se v letech 1500—1513 Mistr (rabbi) Majer a po něm Mistr Samuel, oba bydleli ve vlastních domech svých; měli Židé tehdáž i zvláštní své zpěváky a obřadníky (kantory), z nichž r. 1513 jme- nují se současně Judl a Izák. Panování krále Ferdinanda sáhalo do vnitřních poměrů města Kolína růz- ným způsobem. R. 1541, brzy po onom hrozném požáru, který 2. června zkazil Menší město Pražské, hrad královský i s dskami zemskými, dostali všichni Židé v království Českém osedlí podle usnesení sněmovního rozkaz, aby ze země se vystěhovali, neboť upadli v podezření, že v dorozumění s Turky, úhlavními ne- přáteli křesťanstva, onen požár v Praze založili a též i v jiných zemích požárů pů- vody byli. Tu musili se zdvihnouti a s movitým statkem svým ze země vyjíti. Stěhovali se do Polska; než u Broumova byli od neznámých lupičů přepadeni a obráni, při čemž se jim stala škoda 20.000 kop č. Mezi vystěhovalými byli také všichni Židé Kolínští, zejména rabín Mojžíš Malostranský, Béle Je- lenova s syny Jakubem a Šťastným, Jakub Máje s syny Izraelem a Abra- hamem, Šťastný, Šilhavý, Šeftl s syny Samuelem, Eliášem, Davidem a La- zarem, Izáček, Beneš Pinkas Holý, Jece Pinkas a synové jeho Josef, Šáje a Lévi, Jakub Pelhřimovský, Marek kantor s Pufl matkou svou, Šalo- moun a Lazar Žatečtí, Izák Roudnický, Josef Nosek, Manasse (Maňá- sek), Sadoch, Josef Kadeřavý, Mojžíš Šilhavý, Viktorin, Jakub Omšl Benátský, Eliáš Friz, Šmerl, Mojžíš Muňka, i Eliáš Hauser. Vystěho- vali se všichni do Polska, a tam přebývali dílem ve Lvově, dílem v Kaziměři Krakovské, domy jejich v Kolíně zůstaly prázdné, a v židovské ulici bylo po
Strana 501
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 501 leut mit ihrem judischen Gesuech dermassen verderben, dass sie damit 1568. Ursach geben, dass die Ercz auch einstheils Silber, sonderlich in Treib- osm roků ticho jako po vymření. Roku 1549 opět vraceli se do Kolína a ujímali se domů svých; neboť podařilo se Židům krále Ferdinanda přesvědčiti o nevině své, a r. 1551 obdrželi všeobecné dovolení, že opět směli v Čechách přebývati a tu své obchody provozovati. Leč Kolínští Židé nedošli ještě klidného v městě přebývání. (Listiny naše podávají přesnější zprávy.) Z neznámých dosud příčin obdrželi r. 1557 od krále Ferdinanda gleit, aby mohli v zemi rok se podržeti a své peníze, co na lichvách měli vyupomínati, pak ale se měli ze země vystě- hovati. Král sám dne 23. července 1558 z Vídně psal radě Kolínské, aby Židy v tom podporovala, a dne 5. prosince dal dovolení, že jest křesťanům volno opu- štěné domy židovské kupovati. Však jde na rozum, že Židé se svým obchodem z města nespěchali, kdežto městská rada je k odchodu nutila; ještě 23. dubna 1559 napomínal arcikníže Ferdinand, který v nepřítomnosti císaře Ferdinanda, otce svého, království České spravoval, konšely Kolínské, aby na Židy nesáhali a jim v obchodech nepřekáželi, poněvadž se v městě pod gleitem císařským zdržují. R. 1559 někteří Židé své domy prodali křesťanům, než učinili si ve smlouvě výminky, aby jim v téže ceně byly puštěny, kdyby si oni Židé zjednali dovolení k dalšímu pobytu v městě. Teprve z jara r. 1561 hnuli se Židé všichni z Kolína, někteří prodali domy křesťanům, jiní nechali svých domů neprodaných. Dne 20. listopadu 1561 nařídil císař konšelům, aby ty opuštěné domy židovské za slušný peníz křesťanům prodali, a ty peníze, aby tak dlouho na radnici zůstaly, až by Žid pro ně přišel. Někteří Židé prodávali domy svým přátelům v obchodě; Viktorin prodal dům svůj za 106 kop č. Pavlu Haymanovi v Kutné Hoře, Jakub Omšl Benátský zas obchodnímu domu Šabingrů v Mnichově. Mezi ku- pujícími spatřujeme i jednoho zchudlého člena stavu panského; bylť to pan Ondřej Jaroslav Zub z Landšteina, který prodav statek Zapy u Brandýsa, koupil dva židovské domy blíž rohu k ulici Pražské za 100 kop č. a tu r. 1564 umřel, zůstaviv vdovu Elišku z Holohlav. Roku 1564 umřel Ferdinand I, a na dědici jeho, císaři Maxmilianu II., jakož byl pán dobrotívý a shovívavý, dosáhli toho Židé Kolínští, že směli zase z vyhnanství se navrátiti. Leč nové usazení jejich v Kolíně potkávalo se s velkými obtížemi: ti, jichž domy posud prodány nebyly, ovšem bez nesnází v nich se zase usadili; za to však křesťané, koupivše židovské domy, nechtěli jich bez zisku Židům vrátiti a nacházeli v tom u městské rady, která Židům nepřála, účinlivé zastání. To zavdalo příčinu k žalobám a stížnostem k zemské vládě, z nichž vy- chází na jevo, že mnohem více Židů do města vešlo, nežli se jich bylo vy- stěhovalo. Zejména žalovali konšelé na podzim roku 1564, že prý do města mnozí neznámí a nikdy nevidaní Židé přicházejí a na úkor chudých sousedů se chy- tají všeho obchodu, proti čemuž reptá obecný lid. Však zemská vláda se Židů rozhodně ujímala a ještě r. 1572 nařizoval president komory královské konšelům, aby nepřekáželi Židům, by zase k domům svým přijíti mohli, a to v té ceně, za kterou je byli prodali. Tomuto rozmnožení Židů při městě odpovídá silné dělení domů židovských na tři až i šest dílů, jak tehdáž se dělo. Zajímavo však jest,
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 501 leut mit ihrem judischen Gesuech dermassen verderben, dass sie damit 1568. Ursach geben, dass die Ercz auch einstheils Silber, sonderlich in Treib- osm roků ticho jako po vymření. Roku 1549 opět vraceli se do Kolína a ujímali se domů svých; neboť podařilo se Židům krále Ferdinanda přesvědčiti o nevině své, a r. 1551 obdrželi všeobecné dovolení, že opět směli v Čechách přebývati a tu své obchody provozovati. Leč Kolínští Židé nedošli ještě klidného v městě přebývání. (Listiny naše podávají přesnější zprávy.) Z neznámých dosud příčin obdrželi r. 1557 od krále Ferdinanda gleit, aby mohli v zemi rok se podržeti a své peníze, co na lichvách měli vyupomínati, pak ale se měli ze země vystě- hovati. Král sám dne 23. července 1558 z Vídně psal radě Kolínské, aby Židy v tom podporovala, a dne 5. prosince dal dovolení, že jest křesťanům volno opu- štěné domy židovské kupovati. Však jde na rozum, že Židé se svým obchodem z města nespěchali, kdežto městská rada je k odchodu nutila; ještě 23. dubna 1559 napomínal arcikníže Ferdinand, který v nepřítomnosti císaře Ferdinanda, otce svého, království České spravoval, konšely Kolínské, aby na Židy nesáhali a jim v obchodech nepřekáželi, poněvadž se v městě pod gleitem císařským zdržují. R. 1559 někteří Židé své domy prodali křesťanům, než učinili si ve smlouvě výminky, aby jim v téže ceně byly puštěny, kdyby si oni Židé zjednali dovolení k dalšímu pobytu v městě. Teprve z jara r. 1561 hnuli se Židé všichni z Kolína, někteří prodali domy křesťanům, jiní nechali svých domů neprodaných. Dne 20. listopadu 1561 nařídil císař konšelům, aby ty opuštěné domy židovské za slušný peníz křesťanům prodali, a ty peníze, aby tak dlouho na radnici zůstaly, až by Žid pro ně přišel. Někteří Židé prodávali domy svým přátelům v obchodě; Viktorin prodal dům svůj za 106 kop č. Pavlu Haymanovi v Kutné Hoře, Jakub Omšl Benátský zas obchodnímu domu Šabingrů v Mnichově. Mezi ku- pujícími spatřujeme i jednoho zchudlého člena stavu panského; bylť to pan Ondřej Jaroslav Zub z Landšteina, který prodav statek Zapy u Brandýsa, koupil dva židovské domy blíž rohu k ulici Pražské za 100 kop č. a tu r. 1564 umřel, zůstaviv vdovu Elišku z Holohlav. Roku 1564 umřel Ferdinand I, a na dědici jeho, císaři Maxmilianu II., jakož byl pán dobrotívý a shovívavý, dosáhli toho Židé Kolínští, že směli zase z vyhnanství se navrátiti. Leč nové usazení jejich v Kolíně potkávalo se s velkými obtížemi: ti, jichž domy posud prodány nebyly, ovšem bez nesnází v nich se zase usadili; za to však křesťané, koupivše židovské domy, nechtěli jich bez zisku Židům vrátiti a nacházeli v tom u městské rady, která Židům nepřála, účinlivé zastání. To zavdalo příčinu k žalobám a stížnostem k zemské vládě, z nichž vy- chází na jevo, že mnohem více Židů do města vešlo, nežli se jich bylo vy- stěhovalo. Zejména žalovali konšelé na podzim roku 1564, že prý do města mnozí neznámí a nikdy nevidaní Židé přicházejí a na úkor chudých sousedů se chy- tají všeho obchodu, proti čemuž reptá obecný lid. Však zemská vláda se Židů rozhodně ujímala a ještě r. 1572 nařizoval president komory královské konšelům, aby nepřekáželi Židům, by zase k domům svým přijíti mohli, a to v té ceně, za kterou je byli prodali. Tomuto rozmnožení Židů při městě odpovídá silné dělení domů židovských na tři až i šest dílů, jak tehdáž se dělo. Zajímavo však jest,
Strana 502
502 K HISTORII ŽIDŮ 1568. körnern veruntreut und den Gewerken entzogen werden. Solliches künden wir mit nichten weiter zuesehen, sonder unser Befelch ist, ihr že právě nejbohatší rodové židovští, jako Pinkasové, Jelenové i Muňkové s nimi též rabín Mojžíš Malostranský do Kolína více se nevrátili. Někdy dovolili konšelé, aby křesťanské domy v židovské ulici směli Židům prodávány býti, jen když tito se zavázali k povinnostem sousedským, a tak v letech 1588—1603 pět křesťanských domů, na něž křesťanských kupců nebylo, v židovské ruce se dostalo. Židé, tak jak po svém vyhnanství r. 1564 do města se vrátili, zdržovali se tu napotom pod ochranným listem zeměpanským. Do r. 1588 bylo v Kolíně 27 osedlých Židů, kteří své domy měli; do roku 1608 skoupili s dovolením konšel 5 dalších domů v židovské ulici, na něž křesťanských kupců nebylo, a tak se rozmnožil počet usedlých Židů na 32; při těch pak drahně jiných rodin židov- ských v nájmu zůstávalo. Povážíme-li, že r. 1618 bylo v celém království Českém 382 osedlých Židů, tož již tenkráte měl Kolín po Praze nejčetnější obec židov- skou. K městu neplatili žádných poplatků, mimo ty, co oněch pět domů křesťan- ských koupili; také ubytováním vojska nesměli býti obtěžováni, však odváděli těžké poplatky do královské komory (Židovská berně v celé zemi r. 1618 obná- šela 18.000 tolarů, tedy z jednoho osedlého Žida 47 (!) (tolarů ročně). Mezi sebou tvořili zvláštní obec náboženskou; volili sobě vždy na rok tři starší, kteří měli na péči uklízení všech rozepří mezi Židy samými. Při škole své měli Židé ra- bína (r. 1541—59 zastával ten úřad rabbi Mojžíš Malostranský, r. 1588 jme- nuje se rabbi Kallmann ben Viktorin, 1591 rabbi Isák, 1603—1608 rabbi Michael, 1620 rabbi Pinkas), kantora a školníka, kterýž zastával i úřad ži- dovského servusa. Pro bití dobytka dle svého ritu měli své řezníky, jichž dle smlouvy s městskou radou r. 1572 nemělo býti více než čtyři. Jinak podléhali Židé městskému řádu policejnímu i soudnímu; nově zvolení starší jejich pohle- dávali stvrzení u konšelů, a dostávalo se jim při tom rozličných napomenutí, jako na př. r. 1603 aby vedle povinnosti své ke každému spravedlivě se chovali, dále aby zapověděli svým lidem v neděli a svátek po městě se potulovati; řez- níci jejich aby křesťanům masa neprodávali, ve fěrtoších aby nechodili a psů zbytečně nechovali. R. 1611 vystavěna pro Židy zvláštní šatlava za školou na útraty Židů samých, neboť starší jejich sami prvé si stýskali, že když který Žid do obecné šatlavy přijde, tam prý jen obžerství se oddává, divně se chová a spíše se horší nežli by se napravil. Kolínští Židé měli na všem způsoby Židů polských, poukazují k tomu zjevně jména německo-židovská, jaká svým dcerkám dávali, na př. Hyndl (Kuřátko), Fegal (ptáček), Pufl (loutka), Golda (zlatá), Gytl (dobrá), Plumel (květinka), i pří- jmení rodinná, jako Šeftl, Šmerl, Kakrle, Süsskind, Mandl, Šlóml, Kašmaul a j., tak jak vše u polských Židů bylo v obyčeji. Mezi sebou mluvili německy, a v archivu městském nacházejí se tytýž cedule jejich německé, chaldejskou lite- rou psané. Ve výživě své byli nemálo obmezeni, neboť nesměli mimo domy své míti jiných gruntů, ani dobytek chovati mimo koně k tahu. (Chovali si také kozy, které se pásly na parkáně při domech židovských; ty kozy vylézaly však až na hradby za komonicí bujně tam rostoucí, z čehož vešlo město Kolín v lehkost a posměch u vůkolní šlechty, jakoby kozy jim hradby hlídaly. Proto bylo Židům
502 K HISTORII ŽIDŮ 1568. körnern veruntreut und den Gewerken entzogen werden. Solliches künden wir mit nichten weiter zuesehen, sonder unser Befelch ist, ihr že právě nejbohatší rodové židovští, jako Pinkasové, Jelenové i Muňkové s nimi též rabín Mojžíš Malostranský do Kolína více se nevrátili. Někdy dovolili konšelé, aby křesťanské domy v židovské ulici směli Židům prodávány býti, jen když tito se zavázali k povinnostem sousedským, a tak v letech 1588—1603 pět křesťanských domů, na něž křesťanských kupců nebylo, v židovské ruce se dostalo. Židé, tak jak po svém vyhnanství r. 1564 do města se vrátili, zdržovali se tu napotom pod ochranným listem zeměpanským. Do r. 1588 bylo v Kolíně 27 osedlých Židů, kteří své domy měli; do roku 1608 skoupili s dovolením konšel 5 dalších domů v židovské ulici, na něž křesťanských kupců nebylo, a tak se rozmnožil počet usedlých Židů na 32; při těch pak drahně jiných rodin židov- ských v nájmu zůstávalo. Povážíme-li, že r. 1618 bylo v celém království Českém 382 osedlých Židů, tož již tenkráte měl Kolín po Praze nejčetnější obec židov- skou. K městu neplatili žádných poplatků, mimo ty, co oněch pět domů křesťan- ských koupili; také ubytováním vojska nesměli býti obtěžováni, však odváděli těžké poplatky do královské komory (Židovská berně v celé zemi r. 1618 obná- šela 18.000 tolarů, tedy z jednoho osedlého Žida 47 (!) (tolarů ročně). Mezi sebou tvořili zvláštní obec náboženskou; volili sobě vždy na rok tři starší, kteří měli na péči uklízení všech rozepří mezi Židy samými. Při škole své měli Židé ra- bína (r. 1541—59 zastával ten úřad rabbi Mojžíš Malostranský, r. 1588 jme- nuje se rabbi Kallmann ben Viktorin, 1591 rabbi Isák, 1603—1608 rabbi Michael, 1620 rabbi Pinkas), kantora a školníka, kterýž zastával i úřad ži- dovského servusa. Pro bití dobytka dle svého ritu měli své řezníky, jichž dle smlouvy s městskou radou r. 1572 nemělo býti více než čtyři. Jinak podléhali Židé městskému řádu policejnímu i soudnímu; nově zvolení starší jejich pohle- dávali stvrzení u konšelů, a dostávalo se jim při tom rozličných napomenutí, jako na př. r. 1603 aby vedle povinnosti své ke každému spravedlivě se chovali, dále aby zapověděli svým lidem v neděli a svátek po městě se potulovati; řez- níci jejich aby křesťanům masa neprodávali, ve fěrtoších aby nechodili a psů zbytečně nechovali. R. 1611 vystavěna pro Židy zvláštní šatlava za školou na útraty Židů samých, neboť starší jejich sami prvé si stýskali, že když který Žid do obecné šatlavy přijde, tam prý jen obžerství se oddává, divně se chová a spíše se horší nežli by se napravil. Kolínští Židé měli na všem způsoby Židů polských, poukazují k tomu zjevně jména německo-židovská, jaká svým dcerkám dávali, na př. Hyndl (Kuřátko), Fegal (ptáček), Pufl (loutka), Golda (zlatá), Gytl (dobrá), Plumel (květinka), i pří- jmení rodinná, jako Šeftl, Šmerl, Kakrle, Süsskind, Mandl, Šlóml, Kašmaul a j., tak jak vše u polských Židů bylo v obyčeji. Mezi sebou mluvili německy, a v archivu městském nacházejí se tytýž cedule jejich německé, chaldejskou lite- rou psané. Ve výživě své byli nemálo obmezeni, neboť nesměli mimo domy své míti jiných gruntů, ani dobytek chovati mimo koně k tahu. (Chovali si také kozy, které se pásly na parkáně při domech židovských; ty kozy vylézaly však až na hradby za komonicí bujně tam rostoucí, z čehož vešlo město Kolín v lehkost a posměch u vůkolní šlechty, jakoby kozy jim hradby hlídaly. Proto bylo Židům
Strana 503
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 503 wöllet alspald allen Juden unsere Perkstädt verpieten, auch wo einer 1568 oder mehr uber solch Verpot bei denselben betreten wurde, dieselben einziehen und was gegen ihme furzunehmben, uns mit eurm räthlichen Guetbedenken auf die Hofcammer berichten. Geben in unser Stadt r. 1603 pasení koz na parkáně zakázáno.) Také překáželi jim konšelé ujímati se těch řemesel a obchodů, které od sousedů provozovány byly, i zůstaveno bylo důmyslu židovskému, aby kromě lichvy, kterou provozovali téměř všichni Židé, jiné prameny výživy vyhledávali. Bohatší z nich měli rozsáhlé spojení obchodní za hranicemi, kupujíce cizozemské zboží střižné, zbraně, slané ryby, jižní ovoce, sladká vína, jiní zas prodávali skla, krátké zboží kovové i kožené, nástroje hu- dební i veteš. V knihách smluvních čteme často o značných sumách, které Ko- línští Židé zahraničním firmám byli dlužni. Roku 1572 táhli se Norimberčané Sebald Airar a Baltazar König k pozůstalosti po Sťastném Židu pro dluh 1000 zlatých. Roku 1583 byl Mojžíš Benátský dlužen Martinovi Selingovi v Lukově (v Dolní Lužici) 400 zl. Josef Žid Krištofu Weissovi v Solnohradě 422 zl., a téhož roku vyplaceno z pozůstalosti starého Viktorina Žida Janu Braunovi v Solnohradě 204 zl. a Donatu Götzovi v Kleve (v Porýní) 253 zl. Roku 1611 platil Izrael Mo- ravec Bartoloměji »Podesta« v Modeně vlašské 389 zl. Bavorští pláteníci v Lands- hutu měli r. 1614 u Šimona Isákova 727 zl. a po roce pak 1009 zlatých. I s Ji- hlavou, Vídní, Lincem i Šteierem měli Kolínští Židé spojení, a to vše svědčí o rozsáhlém jejich velkoobchodu. Prodávali pak buď ve svých domech, aneb jezdili po trzích výročních a mívali vlastní své potahy, jakož téměř v každém domě jejich marštale byly. Od konce 16. století nastala velká kyselost proti Židům, když dali se do pokoutního prodeje masa. Dle úmluvy z r. 1572 směli Židé pro svou potřebu masa míti čtyři své řezníky, který z nich by však maso z města na prodej vy- nášel, ten měl pobráním masa a pokutou kopy gr. č. trestán býti. První vykro- čení z tohoto závazku způsobila správa zámku Kolínského, když zamluvila sobě u Židů zadky a droby dobytka u nich poraženého pro zámecké služebnictvo i krmení loveckých psů cizozemských. Totéž pak činila správa císařského zámku Poděbradského. Toho použili Židé záhy na svůj prospěch, skupovali u vůkolní šlechty dobytek, napořád ho bili a pod záminkou jízdy do Poděbrad rozváželi zadky hovězí a skopové po vůkolních vesnicích, ba i hostinské domy v Kolíně dávaly si od Židů za tmy noční masa donášeti. Tím pak přišli Kolínští řezníci na veliký úpadek, velký díl jich musili řemesla nechati, výsadní krámy své pro- dati a pak s nouzí a bídou se potýkati. V té příčině šly v letech 1595—1615 časté žaloby konšelů na Židy k úřadu císařské komory, potom k samému císaři Ma- tiáši, jejž 23. října roku 1615 písemně prosili, aby stará privilegia cechu řezni- ckého obnovil a rozšířil na ochranu proti těm »Židům fortelným a obmyslným«. Konšelé také bedlivě k tomu přihlíželi, aby křesťané, mimo obchod, s Židy se nestýkali; proto zakazovali křesťanům, aby Židům sloužili, pod jejich krovem spali, ba pradleny ani jejich prádlo přijímati nesměly. V čas moru zakoušeli Židé veliké protivenství, neboť vždy se jim dávala vina, že ze svých cest ob- chodních nákazu morovou do města zavlékli; pak nesměli ze židovské ulice vy- cházeti, ani v kašně svými nádobami vody nabírati; o moru r. 1613—14 dali konšelé oba vchody do židovské ulice zazdíti. Opis souč. v arch. města Kol. V 36.
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 503 wöllet alspald allen Juden unsere Perkstädt verpieten, auch wo einer 1568 oder mehr uber solch Verpot bei denselben betreten wurde, dieselben einziehen und was gegen ihme furzunehmben, uns mit eurm räthlichen Guetbedenken auf die Hofcammer berichten. Geben in unser Stadt r. 1603 pasení koz na parkáně zakázáno.) Také překáželi jim konšelé ujímati se těch řemesel a obchodů, které od sousedů provozovány byly, i zůstaveno bylo důmyslu židovskému, aby kromě lichvy, kterou provozovali téměř všichni Židé, jiné prameny výživy vyhledávali. Bohatší z nich měli rozsáhlé spojení obchodní za hranicemi, kupujíce cizozemské zboží střižné, zbraně, slané ryby, jižní ovoce, sladká vína, jiní zas prodávali skla, krátké zboží kovové i kožené, nástroje hu- dební i veteš. V knihách smluvních čteme často o značných sumách, které Ko- línští Židé zahraničním firmám byli dlužni. Roku 1572 táhli se Norimberčané Sebald Airar a Baltazar König k pozůstalosti po Sťastném Židu pro dluh 1000 zlatých. Roku 1583 byl Mojžíš Benátský dlužen Martinovi Selingovi v Lukově (v Dolní Lužici) 400 zl. Josef Žid Krištofu Weissovi v Solnohradě 422 zl., a téhož roku vyplaceno z pozůstalosti starého Viktorina Žida Janu Braunovi v Solnohradě 204 zl. a Donatu Götzovi v Kleve (v Porýní) 253 zl. Roku 1611 platil Izrael Mo- ravec Bartoloměji »Podesta« v Modeně vlašské 389 zl. Bavorští pláteníci v Lands- hutu měli r. 1614 u Šimona Isákova 727 zl. a po roce pak 1009 zlatých. I s Ji- hlavou, Vídní, Lincem i Šteierem měli Kolínští Židé spojení, a to vše svědčí o rozsáhlém jejich velkoobchodu. Prodávali pak buď ve svých domech, aneb jezdili po trzích výročních a mívali vlastní své potahy, jakož téměř v každém domě jejich marštale byly. Od konce 16. století nastala velká kyselost proti Židům, když dali se do pokoutního prodeje masa. Dle úmluvy z r. 1572 směli Židé pro svou potřebu masa míti čtyři své řezníky, který z nich by však maso z města na prodej vy- nášel, ten měl pobráním masa a pokutou kopy gr. č. trestán býti. První vykro- čení z tohoto závazku způsobila správa zámku Kolínského, když zamluvila sobě u Židů zadky a droby dobytka u nich poraženého pro zámecké služebnictvo i krmení loveckých psů cizozemských. Totéž pak činila správa císařského zámku Poděbradského. Toho použili Židé záhy na svůj prospěch, skupovali u vůkolní šlechty dobytek, napořád ho bili a pod záminkou jízdy do Poděbrad rozváželi zadky hovězí a skopové po vůkolních vesnicích, ba i hostinské domy v Kolíně dávaly si od Židů za tmy noční masa donášeti. Tím pak přišli Kolínští řezníci na veliký úpadek, velký díl jich musili řemesla nechati, výsadní krámy své pro- dati a pak s nouzí a bídou se potýkati. V té příčině šly v letech 1595—1615 časté žaloby konšelů na Židy k úřadu císařské komory, potom k samému císaři Ma- tiáši, jejž 23. října roku 1615 písemně prosili, aby stará privilegia cechu řezni- ckého obnovil a rozšířil na ochranu proti těm »Židům fortelným a obmyslným«. Konšelé také bedlivě k tomu přihlíželi, aby křesťané, mimo obchod, s Židy se nestýkali; proto zakazovali křesťanům, aby Židům sloužili, pod jejich krovem spali, ba pradleny ani jejich prádlo přijímati nesměly. V čas moru zakoušeli Židé veliké protivenství, neboť vždy se jim dávala vina, že ze svých cest ob- chodních nákazu morovou do města zavlékli; pak nesměli ze židovské ulice vy- cházeti, ani v kašně svými nádobami vody nabírati; o moru r. 1613—14 dali konšelé oba vchody do židovské ulice zazdíti. Opis souč. v arch. města Kol. V 36.
Strana 504
504 K HISTORII ŽIDŮ 1568. Wien den acht und zweinzigisten Tag Martii anno im acht und sechzigisten. Opis c. k. říšsk. fin. arch. ve Vídni. Böhmen B. fasc. XIV. 1568. 707. List císařský komoře české, aby Židům Kolín- ským obchodování v Hoře Kutné až na další rozhodnutí bylo dovoleno. Ve Vídni, 20. června 1568. (Něm.) Opis v c. k. říšsk. fin. arch. ve Vídni. 1568. 708. Židé Kolínští prosí císaře za povolení k dalšímu obchodování v Kutné Hoře, aby mohli své požadavky dobývati. Sine dato. [25. června 1568.] Allerdurchleuchtigister, grossmächtigister Römischer Kaiser, auch zu Hungern und Behaim Kunig, Erzherzog zu Osterreich oc. Aller- genädigister Herr. Eur Rom. Kais. Mt. haben wir kurz verruckter Zeit supplicando und mundlichen diemuthigist angelangt und gebeten, nach- dem wir durch unsere Missgönner ganz unverschuldter Weis bei derselben Euer Mt. mit Ungrund angeben worden, wie E. Kais. Mt. Cammerguet wir etwas zu Schaden gehandlt sollten haben, und weil wir uns solchen Angebens ganz unschuldig wissen, dass uns E. Röm. Kais. Mt. zu unserer genuegsamen Verantwurtung allergenädigsten kommen lassen wollten: darauf E. Mt. von derselben böhemischen Cammer Bericht begehrt und uber unser ferrer Anhalten (weil wir allda zu Kuttenperg vor Recht ansechlichs zu thuen, viel Schulden haben und entgegen andern Handelsleuten viel Tausent Gulden schuldig sein) wegen Er- haltung unsers Glaubens und Trauens, dass wir die Stadt Kuttenperg besuchen mochten, uns beigelegter Bescheit sub Signo A gefolget, dadurch dann wohlernennter böhamischen Cammer allergenädigist be- fohlen worden, dass sie alspald bei den Ambtleuten und den von Kuttenperg Verordnung thuen sollten, damit man uns allda so lang passiren lassen solle bis auf E. Mt. weitere Resolution oc. Nun und uber solches haben wir bei mehr wohlgedachter beha- mischen Cammer und furnehmlichen den Herrn Landschreiber doselbst vielfältig und embsig angehalten: aber solch angemelt Verordnung nit erhalten konden, sonder sein abermals mit schweren und hoch un- vermugigen Unkosten zu reisen allher gezwungen worden. Dieweil aber Jacobi jetzo an der Hand, und wir arme Juden mit unsern Gegenhandelsleuten um viel Tausent Gulden zu thuen und in kunftigen March zu Krembs und auch Bartolomei zu Linz solche Summa er-
504 K HISTORII ŽIDŮ 1568. Wien den acht und zweinzigisten Tag Martii anno im acht und sechzigisten. Opis c. k. říšsk. fin. arch. ve Vídni. Böhmen B. fasc. XIV. 1568. 707. List císařský komoře české, aby Židům Kolín- ským obchodování v Hoře Kutné až na další rozhodnutí bylo dovoleno. Ve Vídni, 20. června 1568. (Něm.) Opis v c. k. říšsk. fin. arch. ve Vídni. 1568. 708. Židé Kolínští prosí císaře za povolení k dalšímu obchodování v Kutné Hoře, aby mohli své požadavky dobývati. Sine dato. [25. června 1568.] Allerdurchleuchtigister, grossmächtigister Römischer Kaiser, auch zu Hungern und Behaim Kunig, Erzherzog zu Osterreich oc. Aller- genädigister Herr. Eur Rom. Kais. Mt. haben wir kurz verruckter Zeit supplicando und mundlichen diemuthigist angelangt und gebeten, nach- dem wir durch unsere Missgönner ganz unverschuldter Weis bei derselben Euer Mt. mit Ungrund angeben worden, wie E. Kais. Mt. Cammerguet wir etwas zu Schaden gehandlt sollten haben, und weil wir uns solchen Angebens ganz unschuldig wissen, dass uns E. Röm. Kais. Mt. zu unserer genuegsamen Verantwurtung allergenädigsten kommen lassen wollten: darauf E. Mt. von derselben böhemischen Cammer Bericht begehrt und uber unser ferrer Anhalten (weil wir allda zu Kuttenperg vor Recht ansechlichs zu thuen, viel Schulden haben und entgegen andern Handelsleuten viel Tausent Gulden schuldig sein) wegen Er- haltung unsers Glaubens und Trauens, dass wir die Stadt Kuttenperg besuchen mochten, uns beigelegter Bescheit sub Signo A gefolget, dadurch dann wohlernennter böhamischen Cammer allergenädigist be- fohlen worden, dass sie alspald bei den Ambtleuten und den von Kuttenperg Verordnung thuen sollten, damit man uns allda so lang passiren lassen solle bis auf E. Mt. weitere Resolution oc. Nun und uber solches haben wir bei mehr wohlgedachter beha- mischen Cammer und furnehmlichen den Herrn Landschreiber doselbst vielfältig und embsig angehalten: aber solch angemelt Verordnung nit erhalten konden, sonder sein abermals mit schweren und hoch un- vermugigen Unkosten zu reisen allher gezwungen worden. Dieweil aber Jacobi jetzo an der Hand, und wir arme Juden mit unsern Gegenhandelsleuten um viel Tausent Gulden zu thuen und in kunftigen March zu Krembs und auch Bartolomei zu Linz solche Summa er-
Strana 505
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 505 legen sollten, daran wir wegen solches gethonen Verpots und dass wir 1568. diese Zeit hero den Kuttenperg nit besuchen, zu reden nit einichen Phening beisammen gebracht und E. Kais. Mt. hievor bewilligtermassen uns nit entgegen kommen, wir arme Juden nit allein umb unser Glauben und Trauen, sonder sambt unsern armen Weib und Kindlein gar in äusseristes Verderben, ja gar an den Petlstab gebracht werden; damit aber solchem furkommen, und wir uns sambt unseren armen Weib und Kindlein underhalten, unsere Schulden einbringen, auch entgegen unseren Gegen- handlern besteen, unser Trauen und Glauben erhalten muegen, so langt an E. Rom. Kais. Mt. als einem frommen christlichen mildreichen Kaiser und sondern Liebhabern der Gerechtigkeit unser allerdiemuthigst und niederhaftigist Bitten, die geruehen uns in Ansehen oberzähltes und Eur Maiestat uns jungst mitgetheilten Freiheiten, dadurch wir arme Juden der Cron Beham befreit werden, an derselben Ambtleut und die von Kuttenperg offen Generalbefehlch zu fertigen allergenädigiste Ver- ordnung zu thuen, dass wir obangeführter Bewilligung nach allda zum Kuttenperg, wie hievor passirt werden, unsere Schulden einmahnen, einbringen und davon entgegen unsere Creditores entrichten und zu- frieden stellen muegen, bis auf Eur Maiestat oc ferren allergenädigisten Resolution und Verordnung. Das umb Euer Röm. Kais. Mt. wöllen wir arme Juden allerunterthänigist zu verdienen beflissen sein. Thuen demnach derselben uns zu allen kaiserlichen Gnaden allerdiemuthig und niederhaftigist befelchen E. Rom. Kais. Mt. allerdiemuethigiste nieder- hefftigiste arme N. gemeinlich die Juden, so zu Colin bei dem Kuttenperg wohnen, sament und sonderlichen. Orig. v říšsk. fin. arch. ve Vídni. Böhmen B. fasc. XIV. 709. Císařští komisaři v Kutné Hoře podávají císaři 1568. zprávu o škodlivém působení Zidů v Kolíně a okolí by- dlících na dolování v Kutné Hoře a radí, aby Židům vůbec bylo zapovězeno obchodování v městech horních. Před 6. červencem 1568. Wir befinden auch under andern Mängeln bei diesem Pergwerch nit ein kleinen Gebrechen sein, dass die Juden, so auf ein Meil Wegs von hinnen zu Coln an der Elb wohnen und daselbst wie anderswo im Land ziemblich wieder eingewurzelt, so dann oft hieherkummen und die armen benöthigten Perg- und Handwerchsleut nit allein mit ihrem unchristlichen Wucher und andern pösen judischen Händln und Ränken aussaugen und verderben, sonder auch Ursacher sein, dass die
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 505 legen sollten, daran wir wegen solches gethonen Verpots und dass wir 1568. diese Zeit hero den Kuttenperg nit besuchen, zu reden nit einichen Phening beisammen gebracht und E. Kais. Mt. hievor bewilligtermassen uns nit entgegen kommen, wir arme Juden nit allein umb unser Glauben und Trauen, sonder sambt unsern armen Weib und Kindlein gar in äusseristes Verderben, ja gar an den Petlstab gebracht werden; damit aber solchem furkommen, und wir uns sambt unseren armen Weib und Kindlein underhalten, unsere Schulden einbringen, auch entgegen unseren Gegen- handlern besteen, unser Trauen und Glauben erhalten muegen, so langt an E. Rom. Kais. Mt. als einem frommen christlichen mildreichen Kaiser und sondern Liebhabern der Gerechtigkeit unser allerdiemuthigst und niederhaftigist Bitten, die geruehen uns in Ansehen oberzähltes und Eur Maiestat uns jungst mitgetheilten Freiheiten, dadurch wir arme Juden der Cron Beham befreit werden, an derselben Ambtleut und die von Kuttenperg offen Generalbefehlch zu fertigen allergenädigiste Ver- ordnung zu thuen, dass wir obangeführter Bewilligung nach allda zum Kuttenperg, wie hievor passirt werden, unsere Schulden einmahnen, einbringen und davon entgegen unsere Creditores entrichten und zu- frieden stellen muegen, bis auf Eur Maiestat oc ferren allergenädigisten Resolution und Verordnung. Das umb Euer Röm. Kais. Mt. wöllen wir arme Juden allerunterthänigist zu verdienen beflissen sein. Thuen demnach derselben uns zu allen kaiserlichen Gnaden allerdiemuthig und niederhaftigist befelchen E. Rom. Kais. Mt. allerdiemuethigiste nieder- hefftigiste arme N. gemeinlich die Juden, so zu Colin bei dem Kuttenperg wohnen, sament und sonderlichen. Orig. v říšsk. fin. arch. ve Vídni. Böhmen B. fasc. XIV. 709. Císařští komisaři v Kutné Hoře podávají císaři 1568. zprávu o škodlivém působení Zidů v Kolíně a okolí by- dlících na dolování v Kutné Hoře a radí, aby Židům vůbec bylo zapovězeno obchodování v městech horních. Před 6. červencem 1568. Wir befinden auch under andern Mängeln bei diesem Pergwerch nit ein kleinen Gebrechen sein, dass die Juden, so auf ein Meil Wegs von hinnen zu Coln an der Elb wohnen und daselbst wie anderswo im Land ziemblich wieder eingewurzelt, so dann oft hieherkummen und die armen benöthigten Perg- und Handwerchsleut nit allein mit ihrem unchristlichen Wucher und andern pösen judischen Händln und Ränken aussaugen und verderben, sonder auch Ursacher sein, dass die
Strana 506
506 K HISTORII ŽIDŮ 1568. Erz, auch einstheils Silber, sonderlich in Treibkörnern, so zu mehrmaln abgetragen und veruntreuet, durch sie verhantiert und also E. Mt. und den Gewerken allerlei entzogen würdet. Derhalben sich die Juden nit allein zu dem hieigen, sonder auch andern E. Mt. Pergwerchen im Land sonderlich gern in die Nähend thuen, damit sie sollichen Händeln dest pas auswarten und ihre ju- dische Gewerb und Praktiken dest fueglicher treiben mugen. Und wo sie nit wärn, bleibe oft maniche Veruntreuung, die auf und durch sie mit Abstellung obbemelter Erz und Silber beschieht und gefurdert wird, vermieden. Es wurde auch die Munzbeschneidung, Uberprennung, Ver- pagamentierung und sonderlich Ausschnellung der schweren Munzen (nachdem die Stuck nit allzeit so gar gleich geschrott werden mugen), damit sie sich als muessige Leut, die sonst kein andere Nahrung als mit der Cristen Land und Leut Verderben haben und suechen, in- sonderheit wohl behelfen. Derhalben wir E. Mt. underthänigist rathen wollten, dass ihnen das hieig Pergwerch und Stadt verpoten und sie entlich auch von der Stadt Cöln und von andern nahend gelegnen Städten und Flecken gar weggeschafft und soliches nit allein bei diesem, sonder auch bei allen andern E. Mt. Pergwerchen ohn Verzueg gleicher- weis zu bescheen, ernstlich verordnet wuerde; dann ohn das und solang das Unziefer an diesen Orten und in der Nahend, kann solicher Mangel und Veruntreuung nit furtkummen noch abgestellt werden. Doch steht soliches bei E. Mt. allergenädigisten Willen. N. verordneten Kuttenpergischen Commissarien. In tergo: Der kais. Mt. einzuschliessen. Opis v c. k. říš. fin. arch. ve Vídni. Böhmen,. B. f. XIV. 1568. 710. Dobrozdání české komory v příčině vypo- vězení Židů ze všech měst horních v Čechách. V Praze, před 6. červencem 1568. Der behaimischen Cammer Guetbedunken. Die Abschaffung der Juden betreffend, derhalben vergleichen wir uns mit ihnen Commissa- rien, also dass dieselben nit allein von diesen sondern von allen andern Euer Kais. Mt. Pergwerchen im Land weggeschafft und mit ernstlicher Straf darob gehalten werde. Opis v arch. říšsk. financí Böhmen B. zvaz. XIV. 711. Komora česká radí císaři, aby se zřetelem k stížnostem, jež na škodlivé jednání Židů v Kutné Hoře se vedou, ponechal v platnosti dekret, kterým zapověděl Židům horní města. V Praze, 6. července 1568. 1658.
506 K HISTORII ŽIDŮ 1568. Erz, auch einstheils Silber, sonderlich in Treibkörnern, so zu mehrmaln abgetragen und veruntreuet, durch sie verhantiert und also E. Mt. und den Gewerken allerlei entzogen würdet. Derhalben sich die Juden nit allein zu dem hieigen, sonder auch andern E. Mt. Pergwerchen im Land sonderlich gern in die Nähend thuen, damit sie sollichen Händeln dest pas auswarten und ihre ju- dische Gewerb und Praktiken dest fueglicher treiben mugen. Und wo sie nit wärn, bleibe oft maniche Veruntreuung, die auf und durch sie mit Abstellung obbemelter Erz und Silber beschieht und gefurdert wird, vermieden. Es wurde auch die Munzbeschneidung, Uberprennung, Ver- pagamentierung und sonderlich Ausschnellung der schweren Munzen (nachdem die Stuck nit allzeit so gar gleich geschrott werden mugen), damit sie sich als muessige Leut, die sonst kein andere Nahrung als mit der Cristen Land und Leut Verderben haben und suechen, in- sonderheit wohl behelfen. Derhalben wir E. Mt. underthänigist rathen wollten, dass ihnen das hieig Pergwerch und Stadt verpoten und sie entlich auch von der Stadt Cöln und von andern nahend gelegnen Städten und Flecken gar weggeschafft und soliches nit allein bei diesem, sonder auch bei allen andern E. Mt. Pergwerchen ohn Verzueg gleicher- weis zu bescheen, ernstlich verordnet wuerde; dann ohn das und solang das Unziefer an diesen Orten und in der Nahend, kann solicher Mangel und Veruntreuung nit furtkummen noch abgestellt werden. Doch steht soliches bei E. Mt. allergenädigisten Willen. N. verordneten Kuttenpergischen Commissarien. In tergo: Der kais. Mt. einzuschliessen. Opis v c. k. říš. fin. arch. ve Vídni. Böhmen,. B. f. XIV. 1568. 710. Dobrozdání české komory v příčině vypo- vězení Židů ze všech měst horních v Čechách. V Praze, před 6. červencem 1568. Der behaimischen Cammer Guetbedunken. Die Abschaffung der Juden betreffend, derhalben vergleichen wir uns mit ihnen Commissa- rien, also dass dieselben nit allein von diesen sondern von allen andern Euer Kais. Mt. Pergwerchen im Land weggeschafft und mit ernstlicher Straf darob gehalten werde. Opis v arch. říšsk. financí Böhmen B. zvaz. XIV. 711. Komora česká radí císaři, aby se zřetelem k stížnostem, jež na škodlivé jednání Židů v Kutné Hoře se vedou, ponechal v platnosti dekret, kterým zapověděl Židům horní města. V Praze, 6. července 1568. 1658.
Strana 507
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 507 Allerdurchläuchtigister, grossmächtigister und unuberwindlichister 1568. Römischer Kaiser oc. Allergenädigister Herr. Wir haben einen und andern Eur Kais. Mt. Befelch, so bei derselben die Juden zu Alten Kolin, welche dem Kuttenpergischen Pergwerch am nächsten gesessen, ausgebracht, als den einen vom Datum den VIIIIten, den andern aber vom XXVIten nägstverschienes Junii gehorsamblich empfangen, in welchem letztern Eur Kais. Mt. Befelch uns dieselb uber zuvor auf ihr der Juden beschehen Supplicirn besohlenen Bericht ferrer genä- digist auferlegen, Eur. Kais. Mt. oc was sie ihnen Juden uber ihr Be- gehrn in einem und andern zu Genaden thuen möchten, neben Wieder- erinderung der Ursachen, darumben ihnen die Handtirung geen Kutten- perg verpoten worden wär, furderlich mit Rath und Guetbedunken zu berichten und Eur Kais. Mt. Ambtleuten, sowohl denen vom Kuttenperg, alspalden aufzulegen, dass sie bemelte Juden von Kolin entzwischen, bis Eur Kais. Mt. ermelter unser Bericht zuekämb und uns darauf wieder Resolution erfolget, ungeirrt zum Kuttenperg, inmassen wie zuvor, handlen, ab- und zuereisen zu lassen, wie Eur Mt. ihnen dann dessen einen schriftlichen Abschied geben. Darauf nun und zu gehorsamister Vollziehung des Alles hätten wir nit underlassen, Eur Kais. Mt. alspald auf obbemelten derselben ersten Befehlch den begehrten Bericht und Guetbedunken zuezeschreiben; die- weil aber sie die Juden bericht, dass ein anderer Befehlch ihrenthalben von Eur Mt. hernachfolgen würde, haben wir damit bis auf denselben verzogen. Und so uns dann nit zweifelt, Eur Kais. Mt. haben in genä- digister Erinderung, wes sich dieselb auf der jüngst zum Kuttenperg gewesnen Commissarien Relation und dann auch unser daruber be- schehene Berathschlagung nit allein diesen zu Kolin wohnenden Juden und derselben judischen Gesuechs und Betrüeglicheiten halben, damit sie auch nit allein Eur Kais. Mt. Perkwerchen und den daselbst auf- haltenden gemeinen armen Mann, als Handwerchsleuten und Hand- arbeitern, sonder auch Eur Kais. Mt. und deren Cammerguet selbst hoch schädlich und verderblich sein, sunder auch aller anderer umb die Perkstädt gesessner Juden wegen, noch vom XXVIIIten Martii dies Jahrs genädigist resolvirt und uns ihrer der Juden von dannen und den Perkwerchen Wegschaffung halben auferlegt und befohlen, dem wir dann auch anfangs und zum ersten allda zum Kuttenperg mit Publi- cirung sölliches Ewr Kais. Mt. Befehlchs, wie billich, gehorsame Voll- ziehung gethan und folgends auch der andern draussen gelegnen Perg- stätt halben auf sölichen Artikel der Resolution ein Copei des Mandats, so zu Vollziehung ermelter Eur Kais. Mt. Resolution under derselben Namen und Titl ausgehen sollen, verfassen lassen. Welche und dann
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 507 Allerdurchläuchtigister, grossmächtigister und unuberwindlichister 1568. Römischer Kaiser oc. Allergenädigister Herr. Wir haben einen und andern Eur Kais. Mt. Befelch, so bei derselben die Juden zu Alten Kolin, welche dem Kuttenpergischen Pergwerch am nächsten gesessen, ausgebracht, als den einen vom Datum den VIIIIten, den andern aber vom XXVIten nägstverschienes Junii gehorsamblich empfangen, in welchem letztern Eur Kais. Mt. Befelch uns dieselb uber zuvor auf ihr der Juden beschehen Supplicirn besohlenen Bericht ferrer genä- digist auferlegen, Eur. Kais. Mt. oc was sie ihnen Juden uber ihr Be- gehrn in einem und andern zu Genaden thuen möchten, neben Wieder- erinderung der Ursachen, darumben ihnen die Handtirung geen Kutten- perg verpoten worden wär, furderlich mit Rath und Guetbedunken zu berichten und Eur Kais. Mt. Ambtleuten, sowohl denen vom Kuttenperg, alspalden aufzulegen, dass sie bemelte Juden von Kolin entzwischen, bis Eur Kais. Mt. ermelter unser Bericht zuekämb und uns darauf wieder Resolution erfolget, ungeirrt zum Kuttenperg, inmassen wie zuvor, handlen, ab- und zuereisen zu lassen, wie Eur Mt. ihnen dann dessen einen schriftlichen Abschied geben. Darauf nun und zu gehorsamister Vollziehung des Alles hätten wir nit underlassen, Eur Kais. Mt. alspald auf obbemelten derselben ersten Befehlch den begehrten Bericht und Guetbedunken zuezeschreiben; die- weil aber sie die Juden bericht, dass ein anderer Befehlch ihrenthalben von Eur Mt. hernachfolgen würde, haben wir damit bis auf denselben verzogen. Und so uns dann nit zweifelt, Eur Kais. Mt. haben in genä- digister Erinderung, wes sich dieselb auf der jüngst zum Kuttenperg gewesnen Commissarien Relation und dann auch unser daruber be- schehene Berathschlagung nit allein diesen zu Kolin wohnenden Juden und derselben judischen Gesuechs und Betrüeglicheiten halben, damit sie auch nit allein Eur Kais. Mt. Perkwerchen und den daselbst auf- haltenden gemeinen armen Mann, als Handwerchsleuten und Hand- arbeitern, sonder auch Eur Kais. Mt. und deren Cammerguet selbst hoch schädlich und verderblich sein, sunder auch aller anderer umb die Perkstädt gesessner Juden wegen, noch vom XXVIIIten Martii dies Jahrs genädigist resolvirt und uns ihrer der Juden von dannen und den Perkwerchen Wegschaffung halben auferlegt und befohlen, dem wir dann auch anfangs und zum ersten allda zum Kuttenperg mit Publi- cirung sölliches Ewr Kais. Mt. Befehlchs, wie billich, gehorsame Voll- ziehung gethan und folgends auch der andern draussen gelegnen Perg- stätt halben auf sölichen Artikel der Resolution ein Copei des Mandats, so zu Vollziehung ermelter Eur Kais. Mt. Resolution under derselben Namen und Titl ausgehen sollen, verfassen lassen. Welche und dann
Strana 508
508 K HISTORII ŽIDŮ 1568. auch beineben Abschriften gedachter Kuttenpergischen Commissarien im selben Artikl ihr der Juden halben gethanen Relation, darinnen sie die verderblichen Ursachen, warumben sie von beruhrten Eur Kais. Mt. Perkwerchen hinweggeschafft und daselbst umb nit gestattet werden sollen, ausfüerlich anzeigen und berichten thuen; dann auch obbemeldt unser daruber gethane Berathschlagung, in welcher wir uns mit ihnen Commissarien verglichen, und letztlich auch angedeuter daruber er- folgten Resolution Eur Kais. Mt. wir hierinliegend zu Erinderung ge- horsamist ubersenden thuen. Und daruber so kunden Eur Kais. Mt. wir nun in Underthänigkeit noch kein anders rathen, als dass sie darob und zu Verhüetung Verkleinerung Eur Kais. Mt. diesfalls gethanen Befehlchs und darauf allbereit beschehener Publicirung genädigist halten und von der Copei der hieruber verfassten Mandat ein zwainzig zum Statten fertigen und hereinschicken lassen. Und haben also von deswegen zu Verhüetung sölicher Eur Kais. Mt. hieraus folgenden Selbstverkleinerung und dann auch unser Schimpfs, dass dasjenig, was in Namen Euer Kais. Mt. und auf derselben sonder- liche Befehlch von der Cammer einmal offentlich publicirt, so stracks wieder abgeschafft werden soll, nit unbillich Bedenken gehabt, Eur Kais. Mt. Ambtleuten und denen vom Kuttenperg zu befehlhen, dass sie die Juden wie vorher, wieder dahin geen Kuttenperg unbeirrt handlen, ab- und zuereisen sollten lassen, bis Eur Kais. Mt. wir dies, wie hierin vermeldt zuvor gehorsamist berichten und sie sich hieruber weiter genädigist resolviren möchten. Welches Eur Kais. Mt. wir ge- horsamist nicht sollen verhalten, und steet demnach die Erwägung dies Alles bei Eur Kais. Mt. genädigisten Willen und Gefallen, der wir uns jederzeit underthänigist und zu Gnaden thuen befehlhen. Geben Prag, am sechsten Tag Monats Julii Ao. oc. im LXVIIIten. Eur Röm. Kais. underthänigiste gehorsamiste N. die verordneten Mt. oc. Cammerräth in Beheimb. Orig. v arch. říšských financí ve Vídni. Böhmen B. fasc. XIV. 1568. 712. Komora dvorská radí císaři Maxmilianovi II., aby zákaz, že Židé nesmějí obchod provozovati v městech horních, v platnosti zachoval, a žádost Židů Kolínských v příčině obchodování v Kutné Hoře zamítl. V Praze, po 6. červenci 1568. Die jüdisch Gemein zu Colin, der auf Euer Mait. Befehl der Kuttenperg und alle umliegende Bergstädt aus nachfolgenden Ursachen verboten worden, haben Euer Mait. demuthiglich gebeten, ihnen zu
508 K HISTORII ŽIDŮ 1568. auch beineben Abschriften gedachter Kuttenpergischen Commissarien im selben Artikl ihr der Juden halben gethanen Relation, darinnen sie die verderblichen Ursachen, warumben sie von beruhrten Eur Kais. Mt. Perkwerchen hinweggeschafft und daselbst umb nit gestattet werden sollen, ausfüerlich anzeigen und berichten thuen; dann auch obbemeldt unser daruber gethane Berathschlagung, in welcher wir uns mit ihnen Commissarien verglichen, und letztlich auch angedeuter daruber er- folgten Resolution Eur Kais. Mt. wir hierinliegend zu Erinderung ge- horsamist ubersenden thuen. Und daruber so kunden Eur Kais. Mt. wir nun in Underthänigkeit noch kein anders rathen, als dass sie darob und zu Verhüetung Verkleinerung Eur Kais. Mt. diesfalls gethanen Befehlchs und darauf allbereit beschehener Publicirung genädigist halten und von der Copei der hieruber verfassten Mandat ein zwainzig zum Statten fertigen und hereinschicken lassen. Und haben also von deswegen zu Verhüetung sölicher Eur Kais. Mt. hieraus folgenden Selbstverkleinerung und dann auch unser Schimpfs, dass dasjenig, was in Namen Euer Kais. Mt. und auf derselben sonder- liche Befehlch von der Cammer einmal offentlich publicirt, so stracks wieder abgeschafft werden soll, nit unbillich Bedenken gehabt, Eur Kais. Mt. Ambtleuten und denen vom Kuttenperg zu befehlhen, dass sie die Juden wie vorher, wieder dahin geen Kuttenperg unbeirrt handlen, ab- und zuereisen sollten lassen, bis Eur Kais. Mt. wir dies, wie hierin vermeldt zuvor gehorsamist berichten und sie sich hieruber weiter genädigist resolviren möchten. Welches Eur Kais. Mt. wir ge- horsamist nicht sollen verhalten, und steet demnach die Erwägung dies Alles bei Eur Kais. Mt. genädigisten Willen und Gefallen, der wir uns jederzeit underthänigist und zu Gnaden thuen befehlhen. Geben Prag, am sechsten Tag Monats Julii Ao. oc. im LXVIIIten. Eur Röm. Kais. underthänigiste gehorsamiste N. die verordneten Mt. oc. Cammerräth in Beheimb. Orig. v arch. říšských financí ve Vídni. Böhmen B. fasc. XIV. 1568. 712. Komora dvorská radí císaři Maxmilianovi II., aby zákaz, že Židé nesmějí obchod provozovati v městech horních, v platnosti zachoval, a žádost Židů Kolínských v příčině obchodování v Kutné Hoře zamítl. V Praze, po 6. červenci 1568. Die jüdisch Gemein zu Colin, der auf Euer Mait. Befehl der Kuttenperg und alle umliegende Bergstädt aus nachfolgenden Ursachen verboten worden, haben Euer Mait. demuthiglich gebeten, ihnen zu
Strana 509
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 509 vergönnen, dass sie entweder wiederum, wie hievor, daselbsthin handeln 1568. oder aber mit Zulassung geraumer Termin ihre allda habenden Schulden einbringen und Treuen und Glauben erhalten mögen. Darauf thut die böhmisch Kammer einen ausführlichen Bericht und räth gehorsamlich, dieweil bemeldte Juden auf vor einkommene Bericht und gehaltene Erkundigungen allein ihres unleidlichen Gesuchs halber, darmit sie nit allein dem armen gemeinen Mann, sonder auch Euer Mait. Kammer- gut selbst hochschädlich und verderblich gewest, sowohl als andere Juden gleichsfalls von den Bergwerken weggeschafft werden: Euer Mait. möcht es um gehörter Ursachen willen noch allergnädigst darbei verbleiben und zu diesem Verbot vermög ihrer überschickten Copei ein 20 Mandat ausgehen lassen. Die H(of)C(ammer) lässt ihr der böhmischen Kammer angehört Gutbedenken unterthänigst gefallen, und räth gehorsamlich, Euer Mait. hätten die 20 Mandat also gefertigt und zu weiterer Verordnung der böhmischen Kammer überschickt. Koncept v c. a k. říš. fin. archivu ve Vídni. Böhmen B. ſ. XIV. 713 Mandát císaře Maxmiliana II., aby Židé v jednom 1568. měsíci ze všech horních měst se vystěhovali a více tam nepřebývali. Ve Vídni, 6. srpna 1568. Wir Maxmilian oc. Römischer Kaiser oc Thuen kund allen und jeden unsern Underthanen, was Würden, Stands, Ambts oder Wesens die allenthalben in unserm Khunigreich Behaimb sess und wohnhaft seien. Nachdem uns nun mermals glaubwirdiger Bericht fürkumben, wie die Juden, sonderlich aber die, so zu Colln an der Elb ein Meill Wegs vom Kuttenperg, alda sie dann zimblich wieder, wie anderswo im [Land] eingewurzlt wonen, die armen benöttigten Perckh- und Hand- werchsleut nit allein mit irem uncristlichen Wucher und andern pösen jüdischen betrieglichen Handeln und Renkhen in Verderben bringen, sonder auch Ursacher sein, dass die Erz, auch ainstails Silber, fur- nemblich aber in Treibkhörnern, so zu mermalln abgetragen und ver- untreut, durch sie verhandtiert und also uns und allgemeinen Gewerckhen allerlei zuegehörige Nuzbarkheit und billicher Geniess entzogen wierdet; derhalben sich die Juden nit allein zu dem obgemelten Khuttenper- gischen, sonder auch andern unsern Perckhwerchen in Beheim, sonder- lich gern in die Nahendt thuen, damit sie sollichen Handeln desto pass aufwarten um ire jüdische Gewerb und Practikhen umb sovil fueglicher treiben mugen, also wo sie nit wären, so würde oft manche Verun- treuung, die auf und durch sie mit diebischer Nachstellung obbemelter
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 509 vergönnen, dass sie entweder wiederum, wie hievor, daselbsthin handeln 1568. oder aber mit Zulassung geraumer Termin ihre allda habenden Schulden einbringen und Treuen und Glauben erhalten mögen. Darauf thut die böhmisch Kammer einen ausführlichen Bericht und räth gehorsamlich, dieweil bemeldte Juden auf vor einkommene Bericht und gehaltene Erkundigungen allein ihres unleidlichen Gesuchs halber, darmit sie nit allein dem armen gemeinen Mann, sonder auch Euer Mait. Kammer- gut selbst hochschädlich und verderblich gewest, sowohl als andere Juden gleichsfalls von den Bergwerken weggeschafft werden: Euer Mait. möcht es um gehörter Ursachen willen noch allergnädigst darbei verbleiben und zu diesem Verbot vermög ihrer überschickten Copei ein 20 Mandat ausgehen lassen. Die H(of)C(ammer) lässt ihr der böhmischen Kammer angehört Gutbedenken unterthänigst gefallen, und räth gehorsamlich, Euer Mait. hätten die 20 Mandat also gefertigt und zu weiterer Verordnung der böhmischen Kammer überschickt. Koncept v c. a k. říš. fin. archivu ve Vídni. Böhmen B. ſ. XIV. 713 Mandát císaře Maxmiliana II., aby Židé v jednom 1568. měsíci ze všech horních měst se vystěhovali a více tam nepřebývali. Ve Vídni, 6. srpna 1568. Wir Maxmilian oc. Römischer Kaiser oc Thuen kund allen und jeden unsern Underthanen, was Würden, Stands, Ambts oder Wesens die allenthalben in unserm Khunigreich Behaimb sess und wohnhaft seien. Nachdem uns nun mermals glaubwirdiger Bericht fürkumben, wie die Juden, sonderlich aber die, so zu Colln an der Elb ein Meill Wegs vom Kuttenperg, alda sie dann zimblich wieder, wie anderswo im [Land] eingewurzlt wonen, die armen benöttigten Perckh- und Hand- werchsleut nit allein mit irem uncristlichen Wucher und andern pösen jüdischen betrieglichen Handeln und Renkhen in Verderben bringen, sonder auch Ursacher sein, dass die Erz, auch ainstails Silber, fur- nemblich aber in Treibkhörnern, so zu mermalln abgetragen und ver- untreut, durch sie verhandtiert und also uns und allgemeinen Gewerckhen allerlei zuegehörige Nuzbarkheit und billicher Geniess entzogen wierdet; derhalben sich die Juden nit allein zu dem obgemelten Khuttenper- gischen, sonder auch andern unsern Perckhwerchen in Beheim, sonder- lich gern in die Nahendt thuen, damit sie sollichen Handeln desto pass aufwarten um ire jüdische Gewerb und Practikhen umb sovil fueglicher treiben mugen, also wo sie nit wären, so würde oft manche Verun- treuung, die auf und durch sie mit diebischer Nachstellung obbemelter
Strana 510
510 K HISTORII ŽIDŮ 1568. Erz und Silber beschieht und gefürdert wird, es würde auch die Münz- beschneidung, Uberprennung, Verpagamentierung und sonderlich auch Ausschnellung der schweren Münzen (nach dem die Stuckh nicht alle- zeit so gar gleich geschroten werden mugen), damit sie sich dann als muessige Leut, die sonst khein andere Narung als mit der Christen Land und Leut Verderben haben und suchen, zu irer Underhaltung inson- derheit wol behelfen, wol vermiden bleiben. So khunden wir derhal- ben solliches, weil es nit allein den Gewerkhen und gemeinem Mann, sonder auch unserm Cammerguet zu Schaden und Nachtl geraichen thuet, keines wegs lenger gestatten noch zuesehen, sonder wellen hiemit allen Juden und denen, in deren Gebiet sie in bemelter unser Cron Behaim umb die Pergkwerch in Steten und Flekhen wonhaftig sein, in Kraft dieses unsers offnen Mandats ernstlich auferlegt und geboten haben, dass sie die Juden inner Monatsfrist von dato dieses unsers Mandats an zu raitten, ire Sachen darin richten, damit sie nach Ver- scheinung derselben Zeit und hinfuran nicht allein obgemeldt unser Khuttenpergisch, sonder auch Joachimbstalich und sonst alle andere unsere in Beheim gelegne Perkhwerch, wo und welcher Orten die sein und Namen haben, gancz und gar flihen und meiden und derselben müessig gehen sollen. Wo aber über bestimbte Frist, Zeit und dieses unser Verpot hinfüran einer oder mer Juden auf ermelten Perkwerchen, wo das wär, betreten und gefunden würden, der oder dieselben sollen alspald gefenglich eingezogen und an Leib und Guet ernstlich gestraft werden; derhalben sich nun ein jeder Jud fur Schaden und Nachtl selbst zuverhueten wird wissen. Sonder gebieten auch darauf N. unsern verordenten Cammerräthen, obristen Münzmeister, Perkhauptleuten, Oberperkmeister und sonst allen andern unserm Hauptambt und Perg- leuten bei ermelten Perkhwerchen in gedachtem unserm Khunigreich Behem mit Ernst und wellen, dass sie ob diesem unsern Mandat mit Ernst halten, darwider nicht thuen, noch solches jemandem andern zu thuen gestatten. Das meinen wir ernstlich und es beschicht auch daran unser endtlicher gefelliger Willen und Meinung. Geben Wien, den 6. Augusti oc. 68. C. k. říšský finanční archiv ve Vídni. Böhmen 1586. Opis. 1568. 714. Zřízené rady komory české purkmistru a radě města Kolína, aby mandát císařský v příčině zápo- vědi všech obchodů židovských v Hoře Kutné a ji- ných horních městech na radnici vyvěsili. Na hradě Praž- ském, 12. srpna 1568.
510 K HISTORII ŽIDŮ 1568. Erz und Silber beschieht und gefürdert wird, es würde auch die Münz- beschneidung, Uberprennung, Verpagamentierung und sonderlich auch Ausschnellung der schweren Münzen (nach dem die Stuckh nicht alle- zeit so gar gleich geschroten werden mugen), damit sie sich dann als muessige Leut, die sonst khein andere Narung als mit der Christen Land und Leut Verderben haben und suchen, zu irer Underhaltung inson- derheit wol behelfen, wol vermiden bleiben. So khunden wir derhal- ben solliches, weil es nit allein den Gewerkhen und gemeinem Mann, sonder auch unserm Cammerguet zu Schaden und Nachtl geraichen thuet, keines wegs lenger gestatten noch zuesehen, sonder wellen hiemit allen Juden und denen, in deren Gebiet sie in bemelter unser Cron Behaim umb die Pergkwerch in Steten und Flekhen wonhaftig sein, in Kraft dieses unsers offnen Mandats ernstlich auferlegt und geboten haben, dass sie die Juden inner Monatsfrist von dato dieses unsers Mandats an zu raitten, ire Sachen darin richten, damit sie nach Ver- scheinung derselben Zeit und hinfuran nicht allein obgemeldt unser Khuttenpergisch, sonder auch Joachimbstalich und sonst alle andere unsere in Beheim gelegne Perkhwerch, wo und welcher Orten die sein und Namen haben, gancz und gar flihen und meiden und derselben müessig gehen sollen. Wo aber über bestimbte Frist, Zeit und dieses unser Verpot hinfüran einer oder mer Juden auf ermelten Perkwerchen, wo das wär, betreten und gefunden würden, der oder dieselben sollen alspald gefenglich eingezogen und an Leib und Guet ernstlich gestraft werden; derhalben sich nun ein jeder Jud fur Schaden und Nachtl selbst zuverhueten wird wissen. Sonder gebieten auch darauf N. unsern verordenten Cammerräthen, obristen Münzmeister, Perkhauptleuten, Oberperkmeister und sonst allen andern unserm Hauptambt und Perg- leuten bei ermelten Perkhwerchen in gedachtem unserm Khunigreich Behem mit Ernst und wellen, dass sie ob diesem unsern Mandat mit Ernst halten, darwider nicht thuen, noch solches jemandem andern zu thuen gestatten. Das meinen wir ernstlich und es beschicht auch daran unser endtlicher gefelliger Willen und Meinung. Geben Wien, den 6. Augusti oc. 68. C. k. říšský finanční archiv ve Vídni. Böhmen 1586. Opis. 1568. 714. Zřízené rady komory české purkmistru a radě města Kolína, aby mandát císařský v příčině zápo- vědi všech obchodů židovských v Hoře Kutné a ji- ných horních městech na radnici vyvěsili. Na hradě Praž- ském, 12. srpna 1568.
Strana 511
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 511 Moudří a opatrní přátelé milí! Jménem a na místě JMti Cské, 1568. pána našeho nejmilostivějšího, poroučíme vám, abyste tento mandát, jímž JMt Cská všecky handle při Horách Kutnách a jiných městech horních všem Židuom zapovídati ráčí, na rathouze vašem tak, aby ode všech čten býti mohl, přibíti dali, aby se potomně žádný z Židuov nevědomostí vymlouvati nemohl. Na tom jistou vuoli JMti Cské na- plníte. Datum na hradě Pražském, ve čtvrtek po sv. Vavřinci léta 1568. JMCské rady zřízené komory v království Českém. Orig. arch. Kolínský VI. 27. 715. Zřízené rady komory české šepmistrům a 1568. konšelům na Horách Kutných: poněvadž vedle man- dátu císařskéhoŽidé v horních městech nesmějí pře- bývati, aby od dlužníků Židů Kolínských dluhy zvy- upomínali a peníze jim odvedli. Na hradě Pražském, 21. srpna 1568. Slovutným a poctivým šepmistruom a konšeluom na Horách Kutnách, přáteluom milým. Slovutní a poctiví přátelé milí! Poněvadž JMt Cská, pán náš nejmilostivější, skrze mandáty své všecka města horní v království Českém Židuom zapovědíti ráčil, tak aby žádný z nich po vyjití jednoho měsíce od datum JMti Cské mandátu najíti se pod jistými pokutami a trestáním v městech horních nedal a Židé Kolínští nemalé dluhy v městě vašem mezi lidmi jmají: protož jménem a na místě JMti Cské poroučíme vám, abyste všecky dlužníky židovské před sebe obeslali a je skutečně k tomu přidrželi, aby jeden každý z nich dluoh svuoj vám konečně od datum listu tohoto ve čtyrech nedělích pořád zběhlých položil a vy do(t)čeným Židuom Kolínským, co tak od dlužníkuov jich zvyupomínáte, vydati budete moci. Neb, aby oni Židé sami do Hory Kutny toulati se měli proti mandátu JMti Cké, dopuštěno jim býti nemá. Na tom jistou vůli JMti Cské naplníte. Dán na hradě Pražském, v sobotu po sv. Agapitu léta LXVIII. Císaře JMti rady zřízené komory v království Českém. Orig. v arch Kutn. č. 2168. 716. Biskup Olomoucký Vilím Prusinovský dává dvěma 1568. svým Židům z Kroměříže list fedrovní, aby do knížetství Slezských po živnosti své jeti mohli. V Kroměříži, 30. listo- padu 1568. My Vilím, z boží milosti biskup Olomoucký oc. Vyznáváme tímto listem přede všemi, že sou na nás ve vší poníženosti vznesli Mojžíš
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 511 Moudří a opatrní přátelé milí! Jménem a na místě JMti Cské, 1568. pána našeho nejmilostivějšího, poroučíme vám, abyste tento mandát, jímž JMt Cská všecky handle při Horách Kutnách a jiných městech horních všem Židuom zapovídati ráčí, na rathouze vašem tak, aby ode všech čten býti mohl, přibíti dali, aby se potomně žádný z Židuov nevědomostí vymlouvati nemohl. Na tom jistou vuoli JMti Cské na- plníte. Datum na hradě Pražském, ve čtvrtek po sv. Vavřinci léta 1568. JMCské rady zřízené komory v království Českém. Orig. arch. Kolínský VI. 27. 715. Zřízené rady komory české šepmistrům a 1568. konšelům na Horách Kutných: poněvadž vedle man- dátu císařskéhoŽidé v horních městech nesmějí pře- bývati, aby od dlužníků Židů Kolínských dluhy zvy- upomínali a peníze jim odvedli. Na hradě Pražském, 21. srpna 1568. Slovutným a poctivým šepmistruom a konšeluom na Horách Kutnách, přáteluom milým. Slovutní a poctiví přátelé milí! Poněvadž JMt Cská, pán náš nejmilostivější, skrze mandáty své všecka města horní v království Českém Židuom zapovědíti ráčil, tak aby žádný z nich po vyjití jednoho měsíce od datum JMti Cské mandátu najíti se pod jistými pokutami a trestáním v městech horních nedal a Židé Kolínští nemalé dluhy v městě vašem mezi lidmi jmají: protož jménem a na místě JMti Cské poroučíme vám, abyste všecky dlužníky židovské před sebe obeslali a je skutečně k tomu přidrželi, aby jeden každý z nich dluoh svuoj vám konečně od datum listu tohoto ve čtyrech nedělích pořád zběhlých položil a vy do(t)čeným Židuom Kolínským, co tak od dlužníkuov jich zvyupomínáte, vydati budete moci. Neb, aby oni Židé sami do Hory Kutny toulati se měli proti mandátu JMti Cké, dopuštěno jim býti nemá. Na tom jistou vůli JMti Cské naplníte. Dán na hradě Pražském, v sobotu po sv. Agapitu léta LXVIII. Císaře JMti rady zřízené komory v království Českém. Orig. v arch Kutn. č. 2168. 716. Biskup Olomoucký Vilím Prusinovský dává dvěma 1568. svým Židům z Kroměříže list fedrovní, aby do knížetství Slezských po živnosti své jeti mohli. V Kroměříži, 30. listo- padu 1568. My Vilím, z boží milosti biskup Olomoucký oc. Vyznáváme tímto listem přede všemi, že sou na nás ve vší poníženosti vznesli Mojžíš
Strana 512
512 K HISTORII ŽIDŮ 1568. a Isaiáš, Židé poddaní naši z Kroměříže, ukazatelé listu tohoto, kterak by do knížetství Slezských po handlích a živnostech svých jeti umínili, v tom nás za tento fedrovní list, poněvadž zde z daru pána Boha dobré a nenakažené povětří jest, prosíce. Protož vás všech vůbec žádáme, že jim v tom překážky činiti nebudete a nedopustíte, nýbrž, nastala-li by jim toho potřeba, raději fedrovati budete. Tomu na svědomí sekret náš vlastní k tomuto listu sme přitisknouti dali, jenž jest psán a dán na zámku našem Kroměříži v outerý den sv. Ondřeje léta Páně 1568. 1569. 717. Komora česká císaři, aby žádná výminka se ne- činila proti mandátu z r. 1568 a Židu Davidu Leonovi z Loktě aby nebylo dovoleno obchodovati v horních městech Schönfeldu a Slavkově. Na Horách Kutných 25. ledna 1569. (Něm.) Komora dvorská schválila dobrozdání české komory a radila cí- saři, aby mandát z r. 1568 byl zachován. Orig. říšsk. fin. arch. ve Vídni, Böhmen sr. f. XIV. 1569. 718. Císař Maximilan II. komoře české, aby mandát z r. 1568 o zákazu obchodování Židům v horních městech českých byl zachován. Ve Vídni 9. února 1569. Maximilian der Ander, Römischer Kaiser etc. Wohlgebornen, ge- strengen, ehrnfesten lieben Getreuen. Aus den Uns durch euch vom fünfundzwanzigisten Tag nächst verschienen Monats Januarii in Unter- thänigkeit zugeschriebnen Ursachen, wollen wir dass ob dem Verbot der Judenhantierung auf die Bergstädt in unserm Kunigreich Beheimb mit Ernst gehalten und auch David Leo, Jud zum Ellbogen, von seinem Begehrn wegen Passierung seiner Hantierung zu Schönfeld und Schlag- genwald gänzlich abzuweisen und ihme solches gleichermassen wie den andern Juden allerdings verboten werde. An dem beschieht unser genediger Willen und Meinung. Geben in Unser Stadt Wien, den neunten Tag Februarii anno im neunundsechzigisten. Mist archiv. kr. Č. Cop. 82 fol. 295. 1569. 719. Komora česká berníkům království Českého, aby malou minci za velkou vyměnili, při čemž jim starší Židé Pražští budou nápomocni. Na hradě Praž- ském, 29. března 1569.
512 K HISTORII ŽIDŮ 1568. a Isaiáš, Židé poddaní naši z Kroměříže, ukazatelé listu tohoto, kterak by do knížetství Slezských po handlích a živnostech svých jeti umínili, v tom nás za tento fedrovní list, poněvadž zde z daru pána Boha dobré a nenakažené povětří jest, prosíce. Protož vás všech vůbec žádáme, že jim v tom překážky činiti nebudete a nedopustíte, nýbrž, nastala-li by jim toho potřeba, raději fedrovati budete. Tomu na svědomí sekret náš vlastní k tomuto listu sme přitisknouti dali, jenž jest psán a dán na zámku našem Kroměříži v outerý den sv. Ondřeje léta Páně 1568. 1569. 717. Komora česká císaři, aby žádná výminka se ne- činila proti mandátu z r. 1568 a Židu Davidu Leonovi z Loktě aby nebylo dovoleno obchodovati v horních městech Schönfeldu a Slavkově. Na Horách Kutných 25. ledna 1569. (Něm.) Komora dvorská schválila dobrozdání české komory a radila cí- saři, aby mandát z r. 1568 byl zachován. Orig. říšsk. fin. arch. ve Vídni, Böhmen sr. f. XIV. 1569. 718. Císař Maximilan II. komoře české, aby mandát z r. 1568 o zákazu obchodování Židům v horních městech českých byl zachován. Ve Vídni 9. února 1569. Maximilian der Ander, Römischer Kaiser etc. Wohlgebornen, ge- strengen, ehrnfesten lieben Getreuen. Aus den Uns durch euch vom fünfundzwanzigisten Tag nächst verschienen Monats Januarii in Unter- thänigkeit zugeschriebnen Ursachen, wollen wir dass ob dem Verbot der Judenhantierung auf die Bergstädt in unserm Kunigreich Beheimb mit Ernst gehalten und auch David Leo, Jud zum Ellbogen, von seinem Begehrn wegen Passierung seiner Hantierung zu Schönfeld und Schlag- genwald gänzlich abzuweisen und ihme solches gleichermassen wie den andern Juden allerdings verboten werde. An dem beschieht unser genediger Willen und Meinung. Geben in Unser Stadt Wien, den neunten Tag Februarii anno im neunundsechzigisten. Mist archiv. kr. Č. Cop. 82 fol. 295. 1569. 719. Komora česká berníkům království Českého, aby malou minci za velkou vyměnili, při čemž jim starší Židé Pražští budou nápomocni. Na hradě Praž- ském, 29. března 1569.
Strana 513
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU 513 Službu svú vzkazujem. Urozený pane, pane a stateční páni přátelé 1569. naši milí. Jménem a na místě JMCské pána našeho nejmilostivějšího poroučíme vám, cožkoli mince drobné při berni jmáte, tu abyste do so- boty nejprvé příští za velkou jako za tolary a šedesátníky vyvexlo- vati a vyměniti dali, tak aby se JMCské tím příhodněji odeslati mohla. A abyste to tím snážeji vykonati mohli, Židuom starším na místě JCMti jsme rozkázali, aby vám v tom nápomocni byli. Na tom JMCské milo- stivou a jistou vuoli naplníte. Datum na hradě Pražském v outerý po neděli postní Judica léta šedesátého devátého. Mist. arch. kr. Č. Cop. 84. fol. 27. 721. Komora česká nařizuje berníkům králov- 1569. ství Českého, aby starším Židům Pražským za vý- měnu malé mince nádavek vyplatili. Na hradě Pražském, dne 13. dubna 1569. Páni berníci království Českého k berni léta pominulého šedesá- tého vosmého volení, páni přátelé naši milí. Jménem a na místě JMCské pána našeho nejmilostivějšího poroučíme vám, abyste z výš jmenované berně Židuom starším Pražským na patnácte set tolaruov, které jsou ku potřebě JMCské za drobnou minci změnili, na každý tolar dva pe- níze bílá nádavku, totiž v jedné sumě sedm kop vosm grošů čtyři pe- níze vše českých, proti kvitanci jejich vydali. Má vám při počtu takové vydání proti této certifikací naší a jich Židuov kvitancí za řádné po- loženo a pasírováno býti. Na tom JMCské vuoli naplníte. Actum na hradě Pražském v středu po Veliké noci léta šedesátého devátého. Místodrž. archiv král. Českého. Cop. 84., f. 30. 722. Arcibiskup Pražský Antonín Brus z Mohel- 1569. nice biskupovi v Poznani o kacířských úskocích a utrhačném spisu z Poznaně do Čech zaslaném od Pavla Aemilia pokřtěného Žida. V Praze, 27. května 1569. Episcopo Posnaniensi. Reverendissime atque illustrissime domine frater in Christo cha- rissime! S. p. D. Paulus quidam Aemilius, homo sane perversus et ad malas arbitramur artes natus, cum esset Judaeus natus, primo om- nium ut se hominibus in authoritate constitutis insinuaret, falsa pietatis Christianae simulatione abjurata Judaica perfidia sub Christi vexillis militaturus, sacro regenerationis lavacro domino Mathiae Citardo, cae- saris concionatori pie defuncto, se mergi (quem submergi praestiterat) 33
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU 513 Službu svú vzkazujem. Urozený pane, pane a stateční páni přátelé 1569. naši milí. Jménem a na místě JMCské pána našeho nejmilostivějšího poroučíme vám, cožkoli mince drobné při berni jmáte, tu abyste do so- boty nejprvé příští za velkou jako za tolary a šedesátníky vyvexlo- vati a vyměniti dali, tak aby se JMCské tím příhodněji odeslati mohla. A abyste to tím snážeji vykonati mohli, Židuom starším na místě JCMti jsme rozkázali, aby vám v tom nápomocni byli. Na tom JMCské milo- stivou a jistou vuoli naplníte. Datum na hradě Pražském v outerý po neděli postní Judica léta šedesátého devátého. Mist. arch. kr. Č. Cop. 84. fol. 27. 721. Komora česká nařizuje berníkům králov- 1569. ství Českého, aby starším Židům Pražským za vý- měnu malé mince nádavek vyplatili. Na hradě Pražském, dne 13. dubna 1569. Páni berníci království Českého k berni léta pominulého šedesá- tého vosmého volení, páni přátelé naši milí. Jménem a na místě JMCské pána našeho nejmilostivějšího poroučíme vám, abyste z výš jmenované berně Židuom starším Pražským na patnácte set tolaruov, které jsou ku potřebě JMCské za drobnou minci změnili, na každý tolar dva pe- níze bílá nádavku, totiž v jedné sumě sedm kop vosm grošů čtyři pe- níze vše českých, proti kvitanci jejich vydali. Má vám při počtu takové vydání proti této certifikací naší a jich Židuov kvitancí za řádné po- loženo a pasírováno býti. Na tom JMCské vuoli naplníte. Actum na hradě Pražském v středu po Veliké noci léta šedesátého devátého. Místodrž. archiv král. Českého. Cop. 84., f. 30. 722. Arcibiskup Pražský Antonín Brus z Mohel- 1569. nice biskupovi v Poznani o kacířských úskocích a utrhačném spisu z Poznaně do Čech zaslaném od Pavla Aemilia pokřtěného Žida. V Praze, 27. května 1569. Episcopo Posnaniensi. Reverendissime atque illustrissime domine frater in Christo cha- rissime! S. p. D. Paulus quidam Aemilius, homo sane perversus et ad malas arbitramur artes natus, cum esset Judaeus natus, primo om- nium ut se hominibus in authoritate constitutis insinuaret, falsa pietatis Christianae simulatione abjurata Judaica perfidia sub Christi vexillis militaturus, sacro regenerationis lavacro domino Mathiae Citardo, cae- saris concionatori pie defuncto, se mergi (quem submergi praestiterat) 33
Strana 514
514 K HISTORII ŽIDŮ 1569. permisit, a quo demum ementita innocentia baptizatus in diversos hae- resium errores prolapsus catholicam ecclesiam hic in Bohemia, quan- tum potuit (ut haeretici omnes facere solent) afflixit, quum nec con- tentus variis dolis ac fraudibus usque adversus officium boni viri famam suam non uno nequitiae genere contaminavit, adeo ut eam ob rem Cadanae, in civitate regia Bohemiae, a publico magistratu in carcerem conjectus jam non amplius de fama sed de vita etiam periclitari vide- batur; nam parum aberat, quin torturae subjiceretur, si non ope forte complicium suorum confractis vinculis affugisset. Hoc tamen nondum contentus, quod famae naufragio facto vitae incolumitati fuga consuluerit odio religionis catholicae quendam bonum virum civitatis Cadanae in- colam, hominem primarium et in ordinem nobilium etiam relatum, no- mine Constantinum Seelender (contra suam ipsius palinodiam, quam antea cecinerat) conviciis indigne proscindere conatur, illiusque famam, qua apud Caesaream Majestatem (in cujus officio et ministerio est) solet, tam apud alios omnes bonos viros mire insectatur quodam scripto famoso ex Posnania huc in Bohemiam misso, quod ille scurra exquisitissimis sannis infarsit ut quis mirari et affirmare possit a quodam foedissimo ganeone com- pillatum esse, nihil enim aliud in eo continetur, quam infrenata conviciandi scurilitas, quae merito coercenda esset, si ipsius authoris copia daretur. Cum itaque idem Constantinus Seelender de catholica religione in sua civitate tamquam primarius protector bene meritus sit a nobisque ob suam inte- gritatem fideique catholicae constantiam merito diligitur, duximus illum nostro apud V. R. D patrocinio prossequendum. Rogamus igitur, ut hujus intercessionis nostrae intuitu, si is inquam Paulus Aemilius Posnaniae vel ibi in vicinia est, et aliter istius Seelenderi, pii et catholici viri, in- juria tam atrox vindicari non possit, saltem ineatur aliqua ratio, qua furta, doli ac fraudes, hujus impudentissimi sycophantae et impostoris palam fiant in istis partibus aliis bonis viris, ut sibi ab eo diligenter caveant ejusque commercium fugiant. Quo facto existimamus multos evitaturos ab eo pericula deceptionum, tum religio nostra catholica magis salva et incolumis manebit, quam nos utrinque ex professo non decorare tantum, sed et, si Deus concesserit, illustrare tenemur. Bene valeat V. R. D. nostraque vicissim sibi obsequia a nobis parata semper exspectet. Pragae 26. mensis Maji anno 1569. Arc. arch. v Praze. Miss. 1570. 723. Stavové panský a rytířský v království Če- ském podávají císaři Maxmilianovi ústní zprávu v příčině berně na pomoc proti Turku i navrhují:
514 K HISTORII ŽIDŮ 1569. permisit, a quo demum ementita innocentia baptizatus in diversos hae- resium errores prolapsus catholicam ecclesiam hic in Bohemia, quan- tum potuit (ut haeretici omnes facere solent) afflixit, quum nec con- tentus variis dolis ac fraudibus usque adversus officium boni viri famam suam non uno nequitiae genere contaminavit, adeo ut eam ob rem Cadanae, in civitate regia Bohemiae, a publico magistratu in carcerem conjectus jam non amplius de fama sed de vita etiam periclitari vide- batur; nam parum aberat, quin torturae subjiceretur, si non ope forte complicium suorum confractis vinculis affugisset. Hoc tamen nondum contentus, quod famae naufragio facto vitae incolumitati fuga consuluerit odio religionis catholicae quendam bonum virum civitatis Cadanae in- colam, hominem primarium et in ordinem nobilium etiam relatum, no- mine Constantinum Seelender (contra suam ipsius palinodiam, quam antea cecinerat) conviciis indigne proscindere conatur, illiusque famam, qua apud Caesaream Majestatem (in cujus officio et ministerio est) solet, tam apud alios omnes bonos viros mire insectatur quodam scripto famoso ex Posnania huc in Bohemiam misso, quod ille scurra exquisitissimis sannis infarsit ut quis mirari et affirmare possit a quodam foedissimo ganeone com- pillatum esse, nihil enim aliud in eo continetur, quam infrenata conviciandi scurilitas, quae merito coercenda esset, si ipsius authoris copia daretur. Cum itaque idem Constantinus Seelender de catholica religione in sua civitate tamquam primarius protector bene meritus sit a nobisque ob suam inte- gritatem fideique catholicae constantiam merito diligitur, duximus illum nostro apud V. R. D patrocinio prossequendum. Rogamus igitur, ut hujus intercessionis nostrae intuitu, si is inquam Paulus Aemilius Posnaniae vel ibi in vicinia est, et aliter istius Seelenderi, pii et catholici viri, in- juria tam atrox vindicari non possit, saltem ineatur aliqua ratio, qua furta, doli ac fraudes, hujus impudentissimi sycophantae et impostoris palam fiant in istis partibus aliis bonis viris, ut sibi ab eo diligenter caveant ejusque commercium fugiant. Quo facto existimamus multos evitaturos ab eo pericula deceptionum, tum religio nostra catholica magis salva et incolumis manebit, quam nos utrinque ex professo non decorare tantum, sed et, si Deus concesserit, illustrare tenemur. Bene valeat V. R. D. nostraque vicissim sibi obsequia a nobis parata semper exspectet. Pragae 26. mensis Maji anno 1569. Arc. arch. v Praze. Miss. 1570. 723. Stavové panský a rytířský v království Če- ském podávají císaři Maxmilianovi ústní zprávu v příčině berně na pomoc proti Turku i navrhují:
Strana 515
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 515 Item von eines jeden Juden Person, sie sei Mann oder Weib, die 1570. uber zwanzig Jahr, zwen Ducaten ungerisch, welche aber under zwain- zig Jahr alt, ein Ducaten ungerisch. 16. Jänner 1570. Sněmy české III. 453. 724. Komora česká podává císaři své dobré zdání 1570. o ústní relaci stavův vyšších, jich návrzích v příčině pomoci proti Turku. 18. ledna, 1570. Was dann die Juden (an welchen nichts guets ist und die nach oft beschehener Erwegung viel besser aus als in dem Land wären) be- langt, sofern sie je gelitten werden sollten, ist billich, dass sie nicht leer ausgehen, sondern aufs höchst sie zu bringen geschätzt werden; wiewol alles das, so sie geben, sie ninderst anderstwoher haben noch nemben mugen, als was sie den Christen durch jammerlichen Betrueg und un- christlichen Wucher aussaugen, weil sie sonst weder Gueter, Grund noch Boden haben, sondern ihr meiste Arbeit und Handwerch ist Münz- fälschen, Silberverfueren, Pagamentiren und die armen Christen, für- nemblich aber die jungen Leut von Herrn- und Ritterstand durch böse List und Praktiken umb das ihrig zu bringen und allerlei Gotteslästerung und Verrätherei zu treiben. Derhalben dieser Artikel zu weiterer Er- wegung gestellt wird, und worauf sich Ihr Mt. entschliessen, das kann hernach in die Antwort, so Ihr Mt. den Ständen geben lassen, auch mit eingebracht werden. Was auch die Juden jährlich für Zins verschiener Jahren erlegt und warumben sie denselben bisher nicht in die Cammer geben, das ist aus beigelegter Schrift aus den hieigen rentmeisterischen Raitungen gezogen, desgleichen ihrer der Juden übergebenen schriftlichen Bericht zu befinden. 1570, 18. Jänner. Sněmy české II. 457. 725. Komora česká podává císaři Maxmilianovi 1570. své dobré zdání o vyjednávání se stavem městským, osobami duchovními, také many, svobodníky a Židy v příčině půjčky jisté částky peněz na srážku příští berně. 28. března 1570. ... Und wiewol die hieig Cammer diese und andere Fürschläg in ihrer Berathschlagung hievor gehabt, ob nicht allein bei den Städten in Beheim und derselben incorporierten Landen, sondern auch bei den Geistlichen, item Mannen, Freisassen, Juden und andern um Geld zu
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 515 Item von eines jeden Juden Person, sie sei Mann oder Weib, die 1570. uber zwanzig Jahr, zwen Ducaten ungerisch, welche aber under zwain- zig Jahr alt, ein Ducaten ungerisch. 16. Jänner 1570. Sněmy české III. 453. 724. Komora česká podává císaři své dobré zdání 1570. o ústní relaci stavův vyšších, jich návrzích v příčině pomoci proti Turku. 18. ledna, 1570. Was dann die Juden (an welchen nichts guets ist und die nach oft beschehener Erwegung viel besser aus als in dem Land wären) be- langt, sofern sie je gelitten werden sollten, ist billich, dass sie nicht leer ausgehen, sondern aufs höchst sie zu bringen geschätzt werden; wiewol alles das, so sie geben, sie ninderst anderstwoher haben noch nemben mugen, als was sie den Christen durch jammerlichen Betrueg und un- christlichen Wucher aussaugen, weil sie sonst weder Gueter, Grund noch Boden haben, sondern ihr meiste Arbeit und Handwerch ist Münz- fälschen, Silberverfueren, Pagamentiren und die armen Christen, für- nemblich aber die jungen Leut von Herrn- und Ritterstand durch böse List und Praktiken umb das ihrig zu bringen und allerlei Gotteslästerung und Verrätherei zu treiben. Derhalben dieser Artikel zu weiterer Er- wegung gestellt wird, und worauf sich Ihr Mt. entschliessen, das kann hernach in die Antwort, so Ihr Mt. den Ständen geben lassen, auch mit eingebracht werden. Was auch die Juden jährlich für Zins verschiener Jahren erlegt und warumben sie denselben bisher nicht in die Cammer geben, das ist aus beigelegter Schrift aus den hieigen rentmeisterischen Raitungen gezogen, desgleichen ihrer der Juden übergebenen schriftlichen Bericht zu befinden. 1570, 18. Jänner. Sněmy české II. 457. 725. Komora česká podává císaři Maxmilianovi 1570. své dobré zdání o vyjednávání se stavem městským, osobami duchovními, také many, svobodníky a Židy v příčině půjčky jisté částky peněz na srážku příští berně. 28. března 1570. ... Und wiewol die hieig Cammer diese und andere Fürschläg in ihrer Berathschlagung hievor gehabt, ob nicht allein bei den Städten in Beheim und derselben incorporierten Landen, sondern auch bei den Geistlichen, item Mannen, Freisassen, Juden und andern um Geld zu
Strana 516
516 K HISTORII ŽIDŮ 1570. handeln wär: so ist doch hierin der Städt Unvermögen, welches, do sie in Abfall und Verderben gerathen, E. Mt. selbst an Steuer, Bier- geld und anderem zu Nachtl reichet, und bei der Geistlichkeit dies be- dacht worden, dass bei ihnen ausser Zulassung der Verpfändung etlicher Güter vom Kloster wenig oder nichts zu erlangen. Darzu man aber nicht rathen kann, dass E. Mt. Cammergüter, weil etliche Geistlichen die hievon versetzten Stuck noch nicht gelöst, in weitere Verpfändung gebracht werden sollten. Desgleichen ist sich bei den Mannen in Beheim, sowohl auch bei den Juden ditsfalls fruchtbarlicher Erbietung wenig zu getrösten; es steht aber gleichwol noch zu E. Mt. allergnedigsten Bedunken, dass sie mit den Geistlichen und andern, item mit den Ober- und Nieder- lausitzischen Städten auch derhalben Handlung pflegen zu lassen gnädigst verordnen wollen. 28. März 1570. Sněmy české III., 483. 1570. 726. Usnešení sněmu všech zemí koruny České, jenž zahájen byl dne 19. prosince 1569 a uzavřen v květnu 1570, o pomoci proti Turku oc: Což se pak Židuov v království Českém dotýče: ti, kdekoliv jací v městech Praž- ských, neb jinde v městech v království tomto, aneb pod kterým pánem koliv jsou, kterémužto koli Židu jest nad dvaceti let, aneb žeby ženatý byl, ten jeden každý Žid z hlavy každého roku do těch dvou let pořad zběhlých dávati povinen jest po dvou zlatých uher- ských, aneb po půl druhé kopě gr. českých, a ten, kterému by dva- ceti let nebylo a do desíti let stáří byl toliko jeden uherský zlatý neb 45 grošuov českých dávati povinen jest. Však Židé starší v městech Pražských to naříditi mají a opatřiti na přísahu svou, kterou jsou uči- nili J. M. C. k ouřaduom svým, aby napřed v městech Pražských a potom ve všem království Českém všichni Židé, kteříž jsou napřed do dvacíti a potom do desíti let staří, zejména popsáni a poznamenáni byli, a takové poznamenání nejvyšším pánuom berníkům ihned na den svatého Bartoloměje nejprvé příštího na hrad Pražský podali, a podlé toho poznamenání což se té berně zběhne, vyberouc to sami, pánuom berníkuom od sebe zouplna vydali. A pakliby ti Židé starší podlé ta- kového nařízení a tohoto zemského svolení předkem takového dotče- ného popsání nevykonali aneb berníkům nepodali, kteréhokoliv dílu na ty časy a terminy nevyplňovali, aneb které ty Židy přehlídali, jakým- koli zpuosobem let jim ujímajíc, nebo jinak jakkoliv toho příčina byli aby v tom jaká najmenší lest, fortel neb obmysl naproti tomuto svo-
516 K HISTORII ŽIDŮ 1570. handeln wär: so ist doch hierin der Städt Unvermögen, welches, do sie in Abfall und Verderben gerathen, E. Mt. selbst an Steuer, Bier- geld und anderem zu Nachtl reichet, und bei der Geistlichkeit dies be- dacht worden, dass bei ihnen ausser Zulassung der Verpfändung etlicher Güter vom Kloster wenig oder nichts zu erlangen. Darzu man aber nicht rathen kann, dass E. Mt. Cammergüter, weil etliche Geistlichen die hievon versetzten Stuck noch nicht gelöst, in weitere Verpfändung gebracht werden sollten. Desgleichen ist sich bei den Mannen in Beheim, sowohl auch bei den Juden ditsfalls fruchtbarlicher Erbietung wenig zu getrösten; es steht aber gleichwol noch zu E. Mt. allergnedigsten Bedunken, dass sie mit den Geistlichen und andern, item mit den Ober- und Nieder- lausitzischen Städten auch derhalben Handlung pflegen zu lassen gnädigst verordnen wollen. 28. März 1570. Sněmy české III., 483. 1570. 726. Usnešení sněmu všech zemí koruny České, jenž zahájen byl dne 19. prosince 1569 a uzavřen v květnu 1570, o pomoci proti Turku oc: Což se pak Židuov v království Českém dotýče: ti, kdekoliv jací v městech Praž- ských, neb jinde v městech v království tomto, aneb pod kterým pánem koliv jsou, kterémužto koli Židu jest nad dvaceti let, aneb žeby ženatý byl, ten jeden každý Žid z hlavy každého roku do těch dvou let pořad zběhlých dávati povinen jest po dvou zlatých uher- ských, aneb po půl druhé kopě gr. českých, a ten, kterému by dva- ceti let nebylo a do desíti let stáří byl toliko jeden uherský zlatý neb 45 grošuov českých dávati povinen jest. Však Židé starší v městech Pražských to naříditi mají a opatřiti na přísahu svou, kterou jsou uči- nili J. M. C. k ouřaduom svým, aby napřed v městech Pražských a potom ve všem království Českém všichni Židé, kteříž jsou napřed do dvacíti a potom do desíti let staří, zejména popsáni a poznamenáni byli, a takové poznamenání nejvyšším pánuom berníkům ihned na den svatého Bartoloměje nejprvé příštího na hrad Pražský podali, a podlé toho poznamenání což se té berně zběhne, vyberouc to sami, pánuom berníkuom od sebe zouplna vydali. A pakliby ti Židé starší podlé ta- kového nařízení a tohoto zemského svolení předkem takového dotče- ného popsání nevykonali aneb berníkům nepodali, kteréhokoliv dílu na ty časy a terminy nevyplňovali, aneb které ty Židy přehlídali, jakým- koli zpuosobem let jim ujímajíc, nebo jinak jakkoliv toho příčina byli aby v tom jaká najmenší lest, fortel neb obmysl naproti tomuto svo-
Strana 517
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 517 lení obmýšlena neb zpuosobena byla, a to se na ně vyhledalo a našlo: 1570. tehdy páni berníci ihned ty starší Židy dostatečně vězením opatřiti dáti mají a soudu zemského tymž vězením dodržeti. A pokudžby pánuom berníkuom od soudu zemského poručeno a naučení dáno bylo, jakou pokutou i trestáním ti Židé by pokutováni býti měli, to při tom zuostaň. Více bylo v příčině vybírání třidcátého peníze ze všech prodaných věcí na zaplacení dluhů krá- lovských uzavřeno: O Židech při vyměření artikulu od stavu městského poznamenaného se zuostavuje, tak aby mezi nimi k vy- bírání téhož třicátého peníze dva z starších jich nařízeni byli a to vše, jakž dotčeno mezi křesťany, aby řízeno a vybíráno bylo; a jak to všecko mezi Židy opatřeno a bedlivě vybíráno má býti, to Pražané Starého města Pražského dostatečně naříditi mají a k tomu dohlédati, aby to vše od nich beze všeho fortele vycházeti mohlo. Sněmy české III., 491, 499. 727. V resolucí císařské na zprávu komory české 1570. v příčině různých komorních a zemských záležitostí čteme: Was aber der Juden Zins betrifft, da tragen wir also wol Fursorg, es sei umb des Verschienen willen von ihnen nichts mehr herauszubringen : so wird sie auch das kunftig, weil sie numehr von den Ständen in das gemein Mitleiden gezogen, gar schwer an- kumben. Aber wie dem, so wellet mit ihnen dahin handlenlassen, weil unsere Städt in Beheimb neben der Steuer, Biergeld und Dreissi- gisten, auch ihre jährliche Cammerzins ohne Weigerung reichen, dass sie ihren Cammerzins der jährlichen funf Hundert Schock Groschen wo nit gar völlig, doch zu guetem Theil, so weit es ihnen immer er- schwinglich, auch jedes Jahrs zu rechter Zeit entrichten wollen. In dem wir euch dann unsere gnedige Gewalt geben, mit ihnen deswegen, doch nit auf immerwerund, sondern allein auf Wolgefallen zu schliessen, welchen Beschluss ihr uns alsdann zu wissen machen sollet. Ve Špýru 13. října 1570. Sněmy české III., 536. 728. Mnoho-li Židův a v kterých místech králov- 1570. ství Českého zaznamenáno bylo k odvádění povinné berně. (Seznam neúplný.) 1570. Kurzer Extrakt aus dem Auszueg, so die Altisten Juden zu Prag wegen der Juden aufm Land im Kunigreich Böheimb under-
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 517 lení obmýšlena neb zpuosobena byla, a to se na ně vyhledalo a našlo: 1570. tehdy páni berníci ihned ty starší Židy dostatečně vězením opatřiti dáti mají a soudu zemského tymž vězením dodržeti. A pokudžby pánuom berníkuom od soudu zemského poručeno a naučení dáno bylo, jakou pokutou i trestáním ti Židé by pokutováni býti měli, to při tom zuostaň. Více bylo v příčině vybírání třidcátého peníze ze všech prodaných věcí na zaplacení dluhů krá- lovských uzavřeno: O Židech při vyměření artikulu od stavu městského poznamenaného se zuostavuje, tak aby mezi nimi k vy- bírání téhož třicátého peníze dva z starších jich nařízeni byli a to vše, jakž dotčeno mezi křesťany, aby řízeno a vybíráno bylo; a jak to všecko mezi Židy opatřeno a bedlivě vybíráno má býti, to Pražané Starého města Pražského dostatečně naříditi mají a k tomu dohlédati, aby to vše od nich beze všeho fortele vycházeti mohlo. Sněmy české III., 491, 499. 727. V resolucí císařské na zprávu komory české 1570. v příčině různých komorních a zemských záležitostí čteme: Was aber der Juden Zins betrifft, da tragen wir also wol Fursorg, es sei umb des Verschienen willen von ihnen nichts mehr herauszubringen : so wird sie auch das kunftig, weil sie numehr von den Ständen in das gemein Mitleiden gezogen, gar schwer an- kumben. Aber wie dem, so wellet mit ihnen dahin handlenlassen, weil unsere Städt in Beheimb neben der Steuer, Biergeld und Dreissi- gisten, auch ihre jährliche Cammerzins ohne Weigerung reichen, dass sie ihren Cammerzins der jährlichen funf Hundert Schock Groschen wo nit gar völlig, doch zu guetem Theil, so weit es ihnen immer er- schwinglich, auch jedes Jahrs zu rechter Zeit entrichten wollen. In dem wir euch dann unsere gnedige Gewalt geben, mit ihnen deswegen, doch nit auf immerwerund, sondern allein auf Wolgefallen zu schliessen, welchen Beschluss ihr uns alsdann zu wissen machen sollet. Ve Špýru 13. října 1570. Sněmy české III., 536. 728. Mnoho-li Židův a v kterých místech králov- 1570. ství Českého zaznamenáno bylo k odvádění povinné berně. (Seznam neúplný.) 1570. Kurzer Extrakt aus dem Auszueg, so die Altisten Juden zu Prag wegen der Juden aufm Land im Kunigreich Böheimb under-
Strana 518
518 K HISTORII ŽIDŮ 1570. schiedlichen Haubtsteuern auf die böheimbische Kammer übergeben, was vor Städt, Märkt und Orter in Böheimb, allda Juden wohnen und sich aufenthalten, auch wieviel derselben zu underschiedlichen malen darinnen befunden und zur Besteuerung beschrieben worden. Aus dem Auszueg vom 1570 Jahr: Roždialovic 11/2 Personen — Chlumec 2 — Hořic 3 — Bydžov 91/2 — Náchod 11 — Rychnov 81/2 — Leutomischl 7 — Skudči 6 — Lausche 3 — Miestce 10 — Pardubice 2 — Leczsch 3 — Polen 2 — Zručsch 1 — Slavatový Kostelec 1 — Sobotka 2 — Backofen 3 — Ra- discht 2 — Weisswasser 6 — Jung Bunzel 161/2 — Brandeis 81/2 Lissa 2 — Kostelez 71/2 — Streinicz 2 — Daubrawiz 21/2 — Benatek 2 — Wlaschim 1 — Naczerad 2 — Pacova 1 — Pilgramb 31/2 — Cirkwic 2 — Neuhaus 31/2 — Soběslaw 2 — Thein 10 — Beneschaw 5 — Be- chyně 5 — Wojtiz 121/2 — Kossova Hora 2 — Netolic 5 — Budin 8 — Libochowic 71/2 — Labic 21/2 — Libschowic 5 — Audlic 101/2 — Wi- lemic 2 — Görkaw 1 — Pilsen 4 — Leipe 141/2 — Ausch 91/2 — — Raudnicz 23 — Teplicz 221/2 — Haidt 12 — Neustädtl furm Wald 2 Tachav 5 — Kuttenplan 51/2 — Künsperg 61/2 — Leweczsch 5 — Katzen- — grün 6 — Hrsin 2 — Kulm 2 — Falkenaw 11/2 — Petschaw 31/2 Elnbogen 3 — Lichtenstadt 16 — Klösterle 12 — Maschaw 51/3 — Pětipes 2 — Pomeisl 6 — Puschwitz 11/2 — Rutich 1 — Gebele 2 Brzezniz 41/2 — Wele 8 — Platten 2 — Welhott 1 — Schwihaw 1 — Kasowic 1 — Lüben 3 — Žebrák 2. Summa aller abbeschriebnen im 1570 Jahr zur Steuer verzeich- neten Juden 413 Personen. 1571. 729. List z kanceláře komory české starším Ži- dům Pražským, aby přísně bylo pátráno, zdali ve Vratislavi brusiči drahých kamenů ukradené sedlo, v němž byly rubíny a diamanty, nebylo v Praze pro- dáno. Na hradě Pražském 21. února 1571. Die Römisch kaiserlich auch zu Hungern und Beheim küniglich Majestät etc., unser allergenedigister Herr, befelhen den Eltisten der Juden mit sonderm Ernst: demnach Kilian Pickin, Steinschneider von Pressla, ein Sattel, darinnen allerlei Steinel von Rubin, Diamant oc. ver- wahret gewesen, verschienes Sonntags entfremdt worden und ver- mutlich daselb und hie zum Verkaufen gebracht worden sein wirdet, dass sie mit sonderm Fleiss dermassen ernste Nachforschung haben thuen lassen, auch ansonsten Anordnung thuen sollen, damit wo muglich der arme Mann wieder zu dem Seinigen kommen und desselben hab-
518 K HISTORII ŽIDŮ 1570. schiedlichen Haubtsteuern auf die böheimbische Kammer übergeben, was vor Städt, Märkt und Orter in Böheimb, allda Juden wohnen und sich aufenthalten, auch wieviel derselben zu underschiedlichen malen darinnen befunden und zur Besteuerung beschrieben worden. Aus dem Auszueg vom 1570 Jahr: Roždialovic 11/2 Personen — Chlumec 2 — Hořic 3 — Bydžov 91/2 — Náchod 11 — Rychnov 81/2 — Leutomischl 7 — Skudči 6 — Lausche 3 — Miestce 10 — Pardubice 2 — Leczsch 3 — Polen 2 — Zručsch 1 — Slavatový Kostelec 1 — Sobotka 2 — Backofen 3 — Ra- discht 2 — Weisswasser 6 — Jung Bunzel 161/2 — Brandeis 81/2 Lissa 2 — Kostelez 71/2 — Streinicz 2 — Daubrawiz 21/2 — Benatek 2 — Wlaschim 1 — Naczerad 2 — Pacova 1 — Pilgramb 31/2 — Cirkwic 2 — Neuhaus 31/2 — Soběslaw 2 — Thein 10 — Beneschaw 5 — Be- chyně 5 — Wojtiz 121/2 — Kossova Hora 2 — Netolic 5 — Budin 8 — Libochowic 71/2 — Labic 21/2 — Libschowic 5 — Audlic 101/2 — Wi- lemic 2 — Görkaw 1 — Pilsen 4 — Leipe 141/2 — Ausch 91/2 — — Raudnicz 23 — Teplicz 221/2 — Haidt 12 — Neustädtl furm Wald 2 Tachav 5 — Kuttenplan 51/2 — Künsperg 61/2 — Leweczsch 5 — Katzen- — grün 6 — Hrsin 2 — Kulm 2 — Falkenaw 11/2 — Petschaw 31/2 Elnbogen 3 — Lichtenstadt 16 — Klösterle 12 — Maschaw 51/3 — Pětipes 2 — Pomeisl 6 — Puschwitz 11/2 — Rutich 1 — Gebele 2 Brzezniz 41/2 — Wele 8 — Platten 2 — Welhott 1 — Schwihaw 1 — Kasowic 1 — Lüben 3 — Žebrák 2. Summa aller abbeschriebnen im 1570 Jahr zur Steuer verzeich- neten Juden 413 Personen. 1571. 729. List z kanceláře komory české starším Ži- dům Pražským, aby přísně bylo pátráno, zdali ve Vratislavi brusiči drahých kamenů ukradené sedlo, v němž byly rubíny a diamanty, nebylo v Praze pro- dáno. Na hradě Pražském 21. února 1571. Die Römisch kaiserlich auch zu Hungern und Beheim küniglich Majestät etc., unser allergenedigister Herr, befelhen den Eltisten der Juden mit sonderm Ernst: demnach Kilian Pickin, Steinschneider von Pressla, ein Sattel, darinnen allerlei Steinel von Rubin, Diamant oc. ver- wahret gewesen, verschienes Sonntags entfremdt worden und ver- mutlich daselb und hie zum Verkaufen gebracht worden sein wirdet, dass sie mit sonderm Fleiss dermassen ernste Nachforschung haben thuen lassen, auch ansonsten Anordnung thuen sollen, damit wo muglich der arme Mann wieder zu dem Seinigen kommen und desselben hab-
Strana 519
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 519 haft werden möcht. Dann im Fall soliche jetzo von ihnen aufgekauft, 1571. verschwiegen und nochmals erkundiget werden sollt, gegen dem oder denselben soll mit ernster unnachlässlicher Straf verfahren werden. Actum aufm küniglichen Schloss Prag in höchstgedachter kaiserlichen Majestät beheimischen Kanzlei den ein und zwanzigisten Februarii anno LXXI. Místodrž. arch. král. Českého. Cop. 77., f. 180. p. v. 730. Ustanovení Viléma biskupa Olomouckého, že 1571. Židé v Kroměříži nejsou povinni na dobu čtyr let jemu nebo jeho nástupcům koně půjčovati. Na Kro- měříži 25. února 1571. My Vilím z boží milosti biskup Olomúcký vyznáváme tímto listem obecně přede všemi, že vzhlídnúce k ponížené prosbě Židuov podda- ných našich z Kroměříže za příčinú, že těchto jminulých let pro mnohé a časté jízdy naše a posílání v potřebách našich na koních svých, kteréž nám půjčovali, nemalú škodu s ublížením živností svých vzali: sme k tomu milostivě povolili a tímto listem povolovati ráčíme, aby nám do čtyr let pořád zběhlých povinni nebyli k potřebám našim žádných koňův, tak jak staří to prvé činívali, půjčovati, však po vyjití těch čtyr let nám neb potomkuom našim, kdybykoli vo to potaženi byli, povinni budú koní k jízdě, tak jako i prvé činívali, půjčovati. Tomu na svědomí sekret náš vlastní sme k tomuto listu našemu přitisknúti poručiti ráčili. Jenž jest dán a psán na Kroměříži v neděli masopustní léta Páně 1571. Geschichte der Juden in Kremsier von Dr. Frankl-Grün. 731. Usnešení sněmu království Českého, jenž 1571. zahájen byl dne 30. dubna 1571 na hradě Pražském o berni židovské: Též co se Židuov v království tomto, kde ti jací koli v městech Pražských neb jinde v městech královských též pod kterým koli pánem jsou, dotýče: kterémužkoli Židu nad 20 let jest aneb žeby ženatý byl, ten každý z hlavy toho roku 72. dva zlata uherská aneb půl druhé kopy gr. č., a ten kterémužby 20 let nebylo a do 10 let stáří byl, toliko jeden zlatý uherský aneb 45 gr. č. dáti má. A tak se tíž Židé při tom všem jakž minulého sněmu obecního na dvě léta svoleno jest, tolikéž ten třetí rok beze všeho fortele pod pokutou a trestáním (prvé dotčenou) zachovati povinni jsou.
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 519 haft werden möcht. Dann im Fall soliche jetzo von ihnen aufgekauft, 1571. verschwiegen und nochmals erkundiget werden sollt, gegen dem oder denselben soll mit ernster unnachlässlicher Straf verfahren werden. Actum aufm küniglichen Schloss Prag in höchstgedachter kaiserlichen Majestät beheimischen Kanzlei den ein und zwanzigisten Februarii anno LXXI. Místodrž. arch. král. Českého. Cop. 77., f. 180. p. v. 730. Ustanovení Viléma biskupa Olomouckého, že 1571. Židé v Kroměříži nejsou povinni na dobu čtyr let jemu nebo jeho nástupcům koně půjčovati. Na Kro- měříži 25. února 1571. My Vilím z boží milosti biskup Olomúcký vyznáváme tímto listem obecně přede všemi, že vzhlídnúce k ponížené prosbě Židuov podda- ných našich z Kroměříže za příčinú, že těchto jminulých let pro mnohé a časté jízdy naše a posílání v potřebách našich na koních svých, kteréž nám půjčovali, nemalú škodu s ublížením živností svých vzali: sme k tomu milostivě povolili a tímto listem povolovati ráčíme, aby nám do čtyr let pořád zběhlých povinni nebyli k potřebám našim žádných koňův, tak jak staří to prvé činívali, půjčovati, však po vyjití těch čtyr let nám neb potomkuom našim, kdybykoli vo to potaženi byli, povinni budú koní k jízdě, tak jako i prvé činívali, půjčovati. Tomu na svědomí sekret náš vlastní sme k tomuto listu našemu přitisknúti poručiti ráčili. Jenž jest dán a psán na Kroměříži v neděli masopustní léta Páně 1571. Geschichte der Juden in Kremsier von Dr. Frankl-Grün. 731. Usnešení sněmu království Českého, jenž 1571. zahájen byl dne 30. dubna 1571 na hradě Pražském o berni židovské: Též co se Židuov v království tomto, kde ti jací koli v městech Pražských neb jinde v městech královských též pod kterým koli pánem jsou, dotýče: kterémužkoli Židu nad 20 let jest aneb žeby ženatý byl, ten každý z hlavy toho roku 72. dva zlata uherská aneb půl druhé kopy gr. č., a ten kterémužby 20 let nebylo a do 10 let stáří byl, toliko jeden zlatý uherský aneb 45 gr. č. dáti má. A tak se tíž Židé při tom všem jakž minulého sněmu obecního na dvě léta svoleno jest, tolikéž ten třetí rok beze všeho fortele pod pokutou a trestáním (prvé dotčenou) zachovati povinni jsou.
Strana 520
520 K HISTORII ŽIDŮ Více bylo v příčině vybírání třidcátého peníze ze všech prodaných věcí uzavřeno: O Židech při vy- měření artikule od stavu městského poznamenaného se zuostavuje, tak aby mezi nimi k vybírání téhož třidcátého peníze dva z starších jich nařízeni byli a to vše, jakž dotčeno mezi křesťany, aby řízeno a vybíráno bylo a jak to všeckno mez Židy opatřeno a bedlivě vy- bíráno býti má, to Pražané Starého města Pražského do statečně na- říditi mají a k tomu dohlédati, aby to od nich beze fortele vy- cházeti mohlo. 1571. Sněmy české III., 592, 612. 1571. 732. Zřízené rady komory české radí císaři Max- milianovi II., aby žádost Židů Kolínských v příčině dočasného pobytu v Kutné Hoře k zvyupomínání dluhů byla zamítnuta. V Praze, 24. července 1571. Allerdurchläuchtigister, grossmächtigister und unüberwindlichister Römischer Kaiser oc, allergnädigister Herr! Eur Kais. Mt. haben uns der Juden zu Kolin Supplication, sie zu Einmahnung ihrer Schulden auf ein Zeit lang zum Kuttenperg wieder einkomben zu lassen, um unsern Bericht und räthlich Guetbedunken zuegeschickt. Darauf geruehen sich Eur Kais. Mt. genädigist zu erindern, was noch verschienes achtund- sechzigisten Jahrs ihr der Juden halben under Eur Kais. Mt. Namen und Titl für ernste Mandat im Truck ausgegangen, dass sie umb der darin begriffnen hochbeweglichen Ursachen ihres judischen Gesuchs, Falschs und Betrugs willen, dardurch Land und Leut, sonderlich die armen Perkstätt zum hochsten beschwert, bei denselben Perkstädten und auf ein Meil Wegs herumb nindert gelitten, sonder gänzlich weggeschafft werden sollten. Das ist nun also allenthalben in Vollziehung komben. Sollten nun Eur Kais. Mt. zuwider solchem obberuhrtem ausgangnem ernsten Mandat was anders fürnehmben und sie auf den Perkstädten wieder einwurzeln lassen, haben Eur Kais. Mt. selbst allergnädigist zu erachten, wie sich solichs ohne Nachtl thuen lassen und für ein An- sehen haben wurde, da ihnen den Juden solchen Mandaten und dann auch der Cammer derwegen auf gleichmässig ihr Suppliciern zuvor gethanen Bericht zuwider, von welchem ein Abschrift hierin liegt und dabei es Eur Kais. Mt. damals beleiben lassen, jetzund ein anders be- willigt werden sollt. Welichs Eur Kais. Mt. wir auf derselben Befehlch zu gehorsamen Bericht der Sachen nicht verhalten sollen, und thuen uns derselben damit zu Kais. Gnaden befehlchen. Geben Prag den vierundzwanzigisten Tag Julii anno oc im LXXIten.
520 K HISTORII ŽIDŮ Více bylo v příčině vybírání třidcátého peníze ze všech prodaných věcí uzavřeno: O Židech při vy- měření artikule od stavu městského poznamenaného se zuostavuje, tak aby mezi nimi k vybírání téhož třidcátého peníze dva z starších jich nařízeni byli a to vše, jakž dotčeno mezi křesťany, aby řízeno a vybíráno bylo a jak to všeckno mez Židy opatřeno a bedlivě vy- bíráno býti má, to Pražané Starého města Pražského do statečně na- říditi mají a k tomu dohlédati, aby to od nich beze fortele vy- cházeti mohlo. 1571. Sněmy české III., 592, 612. 1571. 732. Zřízené rady komory české radí císaři Max- milianovi II., aby žádost Židů Kolínských v příčině dočasného pobytu v Kutné Hoře k zvyupomínání dluhů byla zamítnuta. V Praze, 24. července 1571. Allerdurchläuchtigister, grossmächtigister und unüberwindlichister Römischer Kaiser oc, allergnädigister Herr! Eur Kais. Mt. haben uns der Juden zu Kolin Supplication, sie zu Einmahnung ihrer Schulden auf ein Zeit lang zum Kuttenperg wieder einkomben zu lassen, um unsern Bericht und räthlich Guetbedunken zuegeschickt. Darauf geruehen sich Eur Kais. Mt. genädigist zu erindern, was noch verschienes achtund- sechzigisten Jahrs ihr der Juden halben under Eur Kais. Mt. Namen und Titl für ernste Mandat im Truck ausgegangen, dass sie umb der darin begriffnen hochbeweglichen Ursachen ihres judischen Gesuchs, Falschs und Betrugs willen, dardurch Land und Leut, sonderlich die armen Perkstätt zum hochsten beschwert, bei denselben Perkstädten und auf ein Meil Wegs herumb nindert gelitten, sonder gänzlich weggeschafft werden sollten. Das ist nun also allenthalben in Vollziehung komben. Sollten nun Eur Kais. Mt. zuwider solchem obberuhrtem ausgangnem ernsten Mandat was anders fürnehmben und sie auf den Perkstädten wieder einwurzeln lassen, haben Eur Kais. Mt. selbst allergnädigist zu erachten, wie sich solichs ohne Nachtl thuen lassen und für ein An- sehen haben wurde, da ihnen den Juden solchen Mandaten und dann auch der Cammer derwegen auf gleichmässig ihr Suppliciern zuvor gethanen Bericht zuwider, von welchem ein Abschrift hierin liegt und dabei es Eur Kais. Mt. damals beleiben lassen, jetzund ein anders be- willigt werden sollt. Welichs Eur Kais. Mt. wir auf derselben Befehlch zu gehorsamen Bericht der Sachen nicht verhalten sollen, und thuen uns derselben damit zu Kais. Gnaden befehlchen. Geben Prag den vierundzwanzigisten Tag Julii anno oc im LXXIten.
Strana 521
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 521 Eur Röm. Kais. Mt. underthänigiste und gehorsamiste Joch. v. 1571. Schwamberg. Zdislaw H. v. Martinitz. Johan Rabmhap. (In tergo.) Der Römischen Kaiserlichen, auch zu Hungern und Behaimb Kun. Mt. unserm allergnädigisten Herrn. Zu Handen Ihrer Kais. Mt. Hofcammer. Verantwortet den 10ten Augusti 71. C. k. dvorská komora předložila ve věci té své dobrozdání a ra- dila, aby žádost Židů Kolínských byla zamítnuta. Orig. c. k. říšský finanční arch. ve Vídni. Böhmen. B. f. 14. 733. Císař Maxmilian II. nařizuje komoře české, 1571. aby Židům Kolínským přístup do Hory Kutné byl zakázán. 16. srpna 1571. Wohlgebornen, gestrengen, ehrenfesten lieben Getreuen. Wir haben eurn gehorsamben Bericht und rätlich Gutbedunken, so ihr auf der Juden zu Kolin an der Elb unterthänigist Supplicieren, sie zu Ein- nembung ihrer Schulden in Kuttenberg auf ein Zeit lang einkomben zu lassen, in Unterthänigkeit gethan, in Gnaden empfangen und ver- nomben. Und dieweiln dann auf vorgehende genugsambe Beratschlagung durch die ausgangne Mandata alle Bergstädt den Juden verboten, dahin nicht zu handlen, wandln, noch Hantierung zu treiben, so haben auch sie die Juden dahin in Kuttenberg wider angeregte Mandata nicht hantieren, vielweniger wess verborgne Schulden mahnen sollen. Können dernwegen in ihr unterthänigist Bitten nicht willigen, sondern lassen es bei dem Verbot allerdings gnädiglichen und gänzlichen verbleiben, in- massen wir dann auch die Supplicanten hievon auf unser Hofkammer verabschieden lassen, gnädiglich befehlend, ihr wollet ihnen den Juden nochmals ernstlichrn untersagen und auferlegen, sich der Bergstädt allenthalben zu enthalten und die Ubertreter zu gebührenden Strafen zu bringen verordnen. Wolten wir euch gnädiger Meinung nicht bergen, und ihr vollbringt daran Unsern gnädigen Willen und Meinung. Geben in Unser Stadt Wien den sechzehenten Tag des Monats Augusti anno im einundsiebenzigisten. Archiv místodrž. král. Českého. Cop. 86, f. 238. 734. Komora česká žádá císaře, aby ustanovil, 1571. má-li příští obnovení židovského magistrátu vy- konáno býti prokurátorem komorním s vědomím komory. Dvorní komora to schvaluje, císař vyhra- zuje sobě však jmenování starších. V Praze, 29. srpna 1571.
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 521 Eur Röm. Kais. Mt. underthänigiste und gehorsamiste Joch. v. 1571. Schwamberg. Zdislaw H. v. Martinitz. Johan Rabmhap. (In tergo.) Der Römischen Kaiserlichen, auch zu Hungern und Behaimb Kun. Mt. unserm allergnädigisten Herrn. Zu Handen Ihrer Kais. Mt. Hofcammer. Verantwortet den 10ten Augusti 71. C. k. dvorská komora předložila ve věci té své dobrozdání a ra- dila, aby žádost Židů Kolínských byla zamítnuta. Orig. c. k. říšský finanční arch. ve Vídni. Böhmen. B. f. 14. 733. Císař Maxmilian II. nařizuje komoře české, 1571. aby Židům Kolínským přístup do Hory Kutné byl zakázán. 16. srpna 1571. Wohlgebornen, gestrengen, ehrenfesten lieben Getreuen. Wir haben eurn gehorsamben Bericht und rätlich Gutbedunken, so ihr auf der Juden zu Kolin an der Elb unterthänigist Supplicieren, sie zu Ein- nembung ihrer Schulden in Kuttenberg auf ein Zeit lang einkomben zu lassen, in Unterthänigkeit gethan, in Gnaden empfangen und ver- nomben. Und dieweiln dann auf vorgehende genugsambe Beratschlagung durch die ausgangne Mandata alle Bergstädt den Juden verboten, dahin nicht zu handlen, wandln, noch Hantierung zu treiben, so haben auch sie die Juden dahin in Kuttenberg wider angeregte Mandata nicht hantieren, vielweniger wess verborgne Schulden mahnen sollen. Können dernwegen in ihr unterthänigist Bitten nicht willigen, sondern lassen es bei dem Verbot allerdings gnädiglichen und gänzlichen verbleiben, in- massen wir dann auch die Supplicanten hievon auf unser Hofkammer verabschieden lassen, gnädiglich befehlend, ihr wollet ihnen den Juden nochmals ernstlichrn untersagen und auferlegen, sich der Bergstädt allenthalben zu enthalten und die Ubertreter zu gebührenden Strafen zu bringen verordnen. Wolten wir euch gnädiger Meinung nicht bergen, und ihr vollbringt daran Unsern gnädigen Willen und Meinung. Geben in Unser Stadt Wien den sechzehenten Tag des Monats Augusti anno im einundsiebenzigisten. Archiv místodrž. král. Českého. Cop. 86, f. 238. 734. Komora česká žádá císaře, aby ustanovil, 1571. má-li příští obnovení židovského magistrátu vy- konáno býti prokurátorem komorním s vědomím komory. Dvorní komora to schvaluje, císař vyhra- zuje sobě však jmenování starších. V Praze, 29. srpna 1571.
Strana 522
522 K HISTORII ŽIDŮ Allerdurchläuchtigister, grossmächtigister und unüberwindlichister Romischer Kaiser oc allergenädigister Herr! Nachdem undern Juden allhie allerlei Unordnung vermerkt, wie dann auch neulicher Tagen einer wegen Beschneidung der gueten Munz betreten und eingezogen worden, auch ein hohe Notturft, dass taugliche Altiste under ihnen gesetzt und verordnet werden, welches hievor allweg mit Vorwissen der hieigen Kammer durch E. Kais. Mt. Cammerprocurator beschehen, und wir doch nicht wissen, ob Euer Mt. Willen und Meinung ist, dass sie die Juden zu der Cammer gehören oder anderstwohin ihren Respect haben sollen: so geruehen sich demnach Eur Mt. hierüber allergenedigist zu erklären, auf dass weiter die Notturft mit Verordnung tauglicher Eltisten und sonst in ander Weg mit ihnen den Juden fur- genomben werden möcht, wie dann E. Mt. sich hierüber umbsoviel desto ehe genedigist zu entschliessen werden haben. Und thuen E. Mt. uns zu derselben kaiserlichen Gnaden in Underthenigkeit bevelhen. Geben Prag den neunundzwainzigisten Tag Augusti anno oc im ain- undsiebenzigisten. 1571. E. Ro. Kai. Mt. oc underthenigiste gehorsambiste Zdislav H. v. Martinitz mp. Johann Rabenhap mp. (In tergo.) Der Romischen kaiserlichen auch zu Hungarn und Be- heimb oc königlichen Mt. unserm allergnädigsten Herrn. Zu Handen ihrer Mt. Hofkammer. Dvorská komora podala o tom toto dobrozdání in margine. A. K. Weilen bericht wirdet, dass die Juden hievorn zu der Kammer gehöret und mit der böhm. Kammer Vorwissen durch E. M. Cammerprocurator [die] Eltisten gesetzet worden sein, so erachtet die Hofkammer, dass es auch noch also gehalten, dass auch sie die böhm. Kammer vernommen mocht werden, was die Juden jährlichen under ihnen autheben und contribuiren pflegen, auch wohin es wie- derumben verwendet und ausgegeben werde. Und stellt demnach zu E. Kais. M. genädigisten Willen, ob E. Kai. M. mit derselben obristen Kanzler, dem von Pernstein, reden und mit seinem Bericht und Gut- bedunken hieruber vernehmen wollten. Ihre Mt. haben Bescheid gegeben, dass Ihre Mt. selbst die Eltisten zu setzen hätten, es wär auch die Sachen allbereit bei Ihrer Mt. ein- komben und wollten solche gnädigst ehist befinden. Actum den 18. Septembris 1571. Orig. v říšsk. arch. fin. Vid. Böhmen. B. 14.
522 K HISTORII ŽIDŮ Allerdurchläuchtigister, grossmächtigister und unüberwindlichister Romischer Kaiser oc allergenädigister Herr! Nachdem undern Juden allhie allerlei Unordnung vermerkt, wie dann auch neulicher Tagen einer wegen Beschneidung der gueten Munz betreten und eingezogen worden, auch ein hohe Notturft, dass taugliche Altiste under ihnen gesetzt und verordnet werden, welches hievor allweg mit Vorwissen der hieigen Kammer durch E. Kais. Mt. Cammerprocurator beschehen, und wir doch nicht wissen, ob Euer Mt. Willen und Meinung ist, dass sie die Juden zu der Cammer gehören oder anderstwohin ihren Respect haben sollen: so geruehen sich demnach Eur Mt. hierüber allergenedigist zu erklären, auf dass weiter die Notturft mit Verordnung tauglicher Eltisten und sonst in ander Weg mit ihnen den Juden fur- genomben werden möcht, wie dann E. Mt. sich hierüber umbsoviel desto ehe genedigist zu entschliessen werden haben. Und thuen E. Mt. uns zu derselben kaiserlichen Gnaden in Underthenigkeit bevelhen. Geben Prag den neunundzwainzigisten Tag Augusti anno oc im ain- undsiebenzigisten. 1571. E. Ro. Kai. Mt. oc underthenigiste gehorsambiste Zdislav H. v. Martinitz mp. Johann Rabenhap mp. (In tergo.) Der Romischen kaiserlichen auch zu Hungarn und Be- heimb oc königlichen Mt. unserm allergnädigsten Herrn. Zu Handen ihrer Mt. Hofkammer. Dvorská komora podala o tom toto dobrozdání in margine. A. K. Weilen bericht wirdet, dass die Juden hievorn zu der Kammer gehöret und mit der böhm. Kammer Vorwissen durch E. M. Cammerprocurator [die] Eltisten gesetzet worden sein, so erachtet die Hofkammer, dass es auch noch also gehalten, dass auch sie die böhm. Kammer vernommen mocht werden, was die Juden jährlichen under ihnen autheben und contribuiren pflegen, auch wohin es wie- derumben verwendet und ausgegeben werde. Und stellt demnach zu E. Kais. M. genädigisten Willen, ob E. Kai. M. mit derselben obristen Kanzler, dem von Pernstein, reden und mit seinem Bericht und Gut- bedunken hieruber vernehmen wollten. Ihre Mt. haben Bescheid gegeben, dass Ihre Mt. selbst die Eltisten zu setzen hätten, es wär auch die Sachen allbereit bei Ihrer Mt. ein- komben und wollten solche gnädigst ehist befinden. Actum den 18. Septembris 1571. Orig. v říšsk. arch. fin. Vid. Böhmen. B. 14.
Strana 523
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 523 735. Císař Maxmilian II. komoře české, že obnovu 1571. starších Židů v Praze v moci své si zůstavuje i na- řizuje, aby majetek Žida, kterýž minci ořezával, byl zabaven. Ve Vídni, 23. října 1571. Maximilian oc. Wohlgeborne oc. Auf euern Uns vom neunund- zweinzigisten Augusti jungst gethanen gehorsamben Bericht die Ver- ordnung und Setzung der Altisten Juden zu Prag betreffend, wöllen Wir euch gnädiger Meinung nicht bergen, dass solche Verneuerung der Altisten Juden Wir Uns selbst vorbehalten wöllen. Es ist auch albereit die Sachen bei Uns einkomben, die Wir mit ehistem gnädigst befürdern und hierinnen Verordnung thuen wöllen. Was aber den Juden, der vonwegen Beschneidung der gueten Münz betreten, anreichend ist, weiln er dardurch Leib und Guet ver- fallen, so wöllet euch erkundigen, wer derselb, auch was sein Ver- mügen sei, solchs zu unsern Handen einziehen lassen und mit fernerm euerm räthlichen Guetachten gehorsamblich berichten, in alleweg aber darauf bedacht sein, damit Uns diesfalls nichts entzogen oder dem Juden nachgesehen werde. Daran beschieht unser gnädiger Willen und Meinung. Geben in unser Stadt Wien den dreiundzweinzigisten Octo- bris anno oc im einundsiebenczigisten oc. Orig. v arch. místodrž. král. Česk. J. 4/5. 736. Císař Maxmilian II. nařizuje Pražanům 1572. Staroměstským dostatečné učiniti opatření, aby Židé Pražští třidcátý peníz vedlé sněmovního svo- lení ze všech prodajů odváděli; rychtář císařský aby pro neodvádění takového peníze pokuty sněmem vyměřené se dosuzoval. Ve Vídni, 31. ledna 1572. Pocitiví věrní naši milí! Zprávu toho míti ráčíme, kterak by se mezi Židy Pražskými v dávání třidcátého peníze, kterýž nám od stavův království Českého ze všech a všelijakých věcí kromě prodajuov a zástav statkuov pozemských, dědičných, manských, zápisných, purk- rechtních a sedlských, též také kromě pšenic a ječmenuov, kteréž se v témž království Českém k vaření piva skupují, z jiného ze všeho, ovšem nic nevymieňujíc, svolen jest, veliký neřád zachovávati měl: tak že se mnoho Židuov sejde, kteříž dotčeného třidcátého peníze na zna- menitých sumách nedávají, což nám, že se zavřením a snešením sně- movním zadosti neděje a týmž Židuom od vás a i od rychtáře našeho, kterýž o tom dobrou vědomost má, proti týmž svolením sněmovním, kteráž v sobě to světle obsahují, jak to všecko mezi Židy opatřeno a
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 523 735. Císař Maxmilian II. komoře české, že obnovu 1571. starších Židů v Praze v moci své si zůstavuje i na- řizuje, aby majetek Žida, kterýž minci ořezával, byl zabaven. Ve Vídni, 23. října 1571. Maximilian oc. Wohlgeborne oc. Auf euern Uns vom neunund- zweinzigisten Augusti jungst gethanen gehorsamben Bericht die Ver- ordnung und Setzung der Altisten Juden zu Prag betreffend, wöllen Wir euch gnädiger Meinung nicht bergen, dass solche Verneuerung der Altisten Juden Wir Uns selbst vorbehalten wöllen. Es ist auch albereit die Sachen bei Uns einkomben, die Wir mit ehistem gnädigst befürdern und hierinnen Verordnung thuen wöllen. Was aber den Juden, der vonwegen Beschneidung der gueten Münz betreten, anreichend ist, weiln er dardurch Leib und Guet ver- fallen, so wöllet euch erkundigen, wer derselb, auch was sein Ver- mügen sei, solchs zu unsern Handen einziehen lassen und mit fernerm euerm räthlichen Guetachten gehorsamblich berichten, in alleweg aber darauf bedacht sein, damit Uns diesfalls nichts entzogen oder dem Juden nachgesehen werde. Daran beschieht unser gnädiger Willen und Meinung. Geben in unser Stadt Wien den dreiundzweinzigisten Octo- bris anno oc im einundsiebenczigisten oc. Orig. v arch. místodrž. král. Česk. J. 4/5. 736. Císař Maxmilian II. nařizuje Pražanům 1572. Staroměstským dostatečné učiniti opatření, aby Židé Pražští třidcátý peníz vedlé sněmovního svo- lení ze všech prodajů odváděli; rychtář císařský aby pro neodvádění takového peníze pokuty sněmem vyměřené se dosuzoval. Ve Vídni, 31. ledna 1572. Pocitiví věrní naši milí! Zprávu toho míti ráčíme, kterak by se mezi Židy Pražskými v dávání třidcátého peníze, kterýž nám od stavův království Českého ze všech a všelijakých věcí kromě prodajuov a zástav statkuov pozemských, dědičných, manských, zápisných, purk- rechtních a sedlských, též také kromě pšenic a ječmenuov, kteréž se v témž království Českém k vaření piva skupují, z jiného ze všeho, ovšem nic nevymieňujíc, svolen jest, veliký neřád zachovávati měl: tak že se mnoho Židuov sejde, kteříž dotčeného třidcátého peníze na zna- menitých sumách nedávají, což nám, že se zavřením a snešením sně- movním zadosti neděje a týmž Židuom od vás a i od rychtáře našeho, kterýž o tom dobrou vědomost má, proti týmž svolením sněmovním, kteráž v sobě to světle obsahují, jak to všecko mezi Židy opatřeno a
Strana 524
524 K HISTORII ŽIDŮ 1572. týž třidcátý peníz vybírán býti má, že vy to dostatečně naříditi a k tomu dohlídati máte, aby to vše od nich beze všeho fortele vy- cházeti mohlo, se přehlídá, nemůže než s podivením býti a nad tím slušně nemalou než velikú ztížnost neseme. A protož vám poroučeti ráčíme přikazujíc, abyste ihned, jakž vás toto psaní naše císařské dojde, mezi týmiž Židy ty všecky osoby, kteréž se v tom tak neslušně chovají a vedlé již psaných svolení sně- movních dotčeného třicátého peníze nedávají, s pilností vyhledati dali a k spravení toho, jakž kdo koliv a z čeho koliv zadržel, žádných praktik a forteluov v tom jim dále provozovati nedopouštějíce, beze všech dalších odtahuov skutečně přidrželi a napotom se v tom s lepší pilností a bedlivostí nežli prvé, k tomu dohlídajíc, chovali. Neb kdyby se toho nestalo a více se co toho dálo a vyhledati mohlo, tedy bychom k tomu přinuceni byli a k vám o pokutu sněmy vyměřenou (čehož bychom vám nepřáli) hleděti museli. Ale však o vás pochybovati ne- ráčíme, majíc od nás toto napomenutí sobě učiněné, že se v tom tak poslušně zachováte a před těmi škodami se varovati budete, jináč ni- koli nečiníce. A poněvadž z počátku psaný rychtář náš o těch některých Židech, kteříž takového třidcátého peníze nespravili, dobrú vědomost má, tolikéž vám poroučíme, abyste mu toto psaní naše ukázali a v známost uvedli: že jest jistá vuole naše císařská, aby on ihned ty všecky osoby z toho pořadem práva obeslal a na nich se, ovšem žádného v tom nešanujíc, pokuty sněmy vyměřené dosuzoval. Sněmy české III., p. 658. 1572. 737. Císař Maxmilian II. komoře české, aby dobré zdání předložila, kteří by Židé za starší a obecní starší podlé listin zaslaných voleni býti měli. Ve Vídni, 23. února 1572. Maximilian II. oc. Vysoce urození, urození a stateční věrní naši milí! Jakož jste nám předešlého času cedule od Židuov Pražských z poručení našeho k volení a obnovení starších mezi nimi podané, nahlídše v ně, s vejtahem, kteří by mezi nimi za přední starší, též obecní, nic méně i rychtáře podlé obyčeje a pořádku jejich voleni a obnoveni býti mohli a kteří z nich nejvíce hlasuov mají, odeslali, a potomně nám druhým psaním vaším na suplikování týchž Židuov o to připomenutí učinili: však jest se tou věcí za některými příčinami až posavad prodlelo. I srozumívajíc my tomu, že tudy mezi dotčenými Židy čím dál vždy větší nesvornosti povstávají, což i s ublížením komory naší jest: protož
524 K HISTORII ŽIDŮ 1572. týž třidcátý peníz vybírán býti má, že vy to dostatečně naříditi a k tomu dohlídati máte, aby to vše od nich beze všeho fortele vy- cházeti mohlo, se přehlídá, nemůže než s podivením býti a nad tím slušně nemalou než velikú ztížnost neseme. A protož vám poroučeti ráčíme přikazujíc, abyste ihned, jakž vás toto psaní naše císařské dojde, mezi týmiž Židy ty všecky osoby, kteréž se v tom tak neslušně chovají a vedlé již psaných svolení sně- movních dotčeného třicátého peníze nedávají, s pilností vyhledati dali a k spravení toho, jakž kdo koliv a z čeho koliv zadržel, žádných praktik a forteluov v tom jim dále provozovati nedopouštějíce, beze všech dalších odtahuov skutečně přidrželi a napotom se v tom s lepší pilností a bedlivostí nežli prvé, k tomu dohlídajíc, chovali. Neb kdyby se toho nestalo a více se co toho dálo a vyhledati mohlo, tedy bychom k tomu přinuceni byli a k vám o pokutu sněmy vyměřenou (čehož bychom vám nepřáli) hleděti museli. Ale však o vás pochybovati ne- ráčíme, majíc od nás toto napomenutí sobě učiněné, že se v tom tak poslušně zachováte a před těmi škodami se varovati budete, jináč ni- koli nečiníce. A poněvadž z počátku psaný rychtář náš o těch některých Židech, kteříž takového třidcátého peníze nespravili, dobrú vědomost má, tolikéž vám poroučíme, abyste mu toto psaní naše ukázali a v známost uvedli: že jest jistá vuole naše císařská, aby on ihned ty všecky osoby z toho pořadem práva obeslal a na nich se, ovšem žádného v tom nešanujíc, pokuty sněmy vyměřené dosuzoval. Sněmy české III., p. 658. 1572. 737. Císař Maxmilian II. komoře české, aby dobré zdání předložila, kteří by Židé za starší a obecní starší podlé listin zaslaných voleni býti měli. Ve Vídni, 23. února 1572. Maximilian II. oc. Vysoce urození, urození a stateční věrní naši milí! Jakož jste nám předešlého času cedule od Židuov Pražských z poručení našeho k volení a obnovení starších mezi nimi podané, nahlídše v ně, s vejtahem, kteří by mezi nimi za přední starší, též obecní, nic méně i rychtáře podlé obyčeje a pořádku jejich voleni a obnoveni býti mohli a kteří z nich nejvíce hlasuov mají, odeslali, a potomně nám druhým psaním vaším na suplikování týchž Židuov o to připomenutí učinili: však jest se tou věcí za některými příčinami až posavad prodlelo. I srozumívajíc my tomu, že tudy mezi dotčenými Židy čím dál vždy větší nesvornosti povstávají, což i s ublížením komory naší jest: protož
Strana 525
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 525 poroučeti ráčíme, aby tíž starší Židé jakž býti má obnoveni byli. Avšak 1572. potřebujíc v tom další zprávy, teď vám zase ty cedule i s tím vejtahem posílati a milostivě poroučeti ráčíme, abyšte, povolajíc k sobě rad našich zřízené komory české v taž poznamenání (znajíc tyž Židy) nahlídli, na osoby, kteréž by se z těch za přední starší, též obecní a rychtáře, jako by již tak usazeny býti měly, hoditi mohly, na konec a na místo po- myslili, a dadouc ty pořádně poznamenati, nám je i s těmito cedulemi zase, tím neprodlévajíc, odeslali. V kteréžto poznamenání vaše, znajíc my také některé osoby z tejchž Židuov, nahlídnouti a to dále, aby vedlé starobylého obyčeje a pořádku, již jednou voleni a obnoveni byli naříditi ráčíme. Na tom milostivou vuoli naši císařskú naplníte. Dán v městě našem Vídni v první sobotu v postě léta sedmdesátého dru- hého oc. Orig. v arch. místodrž. král. Česk. J. 4, 2—6. 738. Komora česká hejtmanu panství Přerovského 1572. v známost uvozuje, že Žida Anjela a ještě jiné čtyři Židy k vývodu do Brodu Českého vysílají, aby před zločince, kterýž do vězení pro krádež klenotů ko- stelních jest dán, puštěni byli. Na hradě Pražském, 7. května 1572. Pane hejtmane, příteli milý. Jakož ten zločinec, který v Nehviz- dech některé klenoty kostelní pobral a do Brodu Českého ku právu outrpnému od vás podán jest, na trápení na nějakého Josefa Žida vy- znal; i poněvadž místo toho Josefa jiný Žid Angel, syn někdy rabbí Joška za příčinou, když jest od Brodských Pražanuom Staroměst- ským o to psaní učiněno a vyznání toho zločince odesláno bylo, do vězení v Starém městě Pražském vzat jest a na nás skrze su- plikací svú, kterúž vám pro lepší vyrozumění odsíláme, jakoby se mu tu nějaké skrácení státi mělo, vznáší: protož aby se tu žádnému neublížilo, Angel Žid k vývodu do města Brodu se na den jemu ozná- mený postaví a podlé něho jiní čtyři Židé pro tu příčinu, abyste je všecky pojednou, však nedopouštějíc jim nic mluviti, k témuž zločinci do vězení pustili a jemu, kterýby z nich byl, kterému jest ty klenoty kostelní prodal, aby naň okázal, rozkázali. A budeli toho potřebí, aby právem outrpným tázán byl, míru v tom zachovejte a mimo vyměření právní a zřízení zemské trápiti ho nedopouštějte, tak aby snad pří- lišným trápením přinucen jsa na nevinného nepravil. Jakož pak pro tu příčinu Pražané Staroměstští osoby dvě, které by přitomny toho všeho byly, z poručení našeho jménem a na místě JMCské od nás
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 525 poroučeti ráčíme, aby tíž starší Židé jakž býti má obnoveni byli. Avšak 1572. potřebujíc v tom další zprávy, teď vám zase ty cedule i s tím vejtahem posílati a milostivě poroučeti ráčíme, abyšte, povolajíc k sobě rad našich zřízené komory české v taž poznamenání (znajíc tyž Židy) nahlídli, na osoby, kteréž by se z těch za přední starší, též obecní a rychtáře, jako by již tak usazeny býti měly, hoditi mohly, na konec a na místo po- myslili, a dadouc ty pořádně poznamenati, nám je i s těmito cedulemi zase, tím neprodlévajíc, odeslali. V kteréžto poznamenání vaše, znajíc my také některé osoby z tejchž Židuov, nahlídnouti a to dále, aby vedlé starobylého obyčeje a pořádku, již jednou voleni a obnoveni byli naříditi ráčíme. Na tom milostivou vuoli naši císařskú naplníte. Dán v městě našem Vídni v první sobotu v postě léta sedmdesátého dru- hého oc. Orig. v arch. místodrž. král. Česk. J. 4, 2—6. 738. Komora česká hejtmanu panství Přerovského 1572. v známost uvozuje, že Žida Anjela a ještě jiné čtyři Židy k vývodu do Brodu Českého vysílají, aby před zločince, kterýž do vězení pro krádež klenotů ko- stelních jest dán, puštěni byli. Na hradě Pražském, 7. května 1572. Pane hejtmane, příteli milý. Jakož ten zločinec, který v Nehviz- dech některé klenoty kostelní pobral a do Brodu Českého ku právu outrpnému od vás podán jest, na trápení na nějakého Josefa Žida vy- znal; i poněvadž místo toho Josefa jiný Žid Angel, syn někdy rabbí Joška za příčinou, když jest od Brodských Pražanuom Staroměst- ským o to psaní učiněno a vyznání toho zločince odesláno bylo, do vězení v Starém městě Pražském vzat jest a na nás skrze su- plikací svú, kterúž vám pro lepší vyrozumění odsíláme, jakoby se mu tu nějaké skrácení státi mělo, vznáší: protož aby se tu žádnému neublížilo, Angel Žid k vývodu do města Brodu se na den jemu ozná- mený postaví a podlé něho jiní čtyři Židé pro tu příčinu, abyste je všecky pojednou, však nedopouštějíc jim nic mluviti, k témuž zločinci do vězení pustili a jemu, kterýby z nich byl, kterému jest ty klenoty kostelní prodal, aby naň okázal, rozkázali. A budeli toho potřebí, aby právem outrpným tázán byl, míru v tom zachovejte a mimo vyměření právní a zřízení zemské trápiti ho nedopouštějte, tak aby snad pří- lišným trápením přinucen jsa na nevinného nepravil. Jakož pak pro tu příčinu Pražané Staroměstští osoby dvě, které by přitomny toho všeho byly, z poručení našeho jménem a na místě JMCské od nás
Strana 526
526 K HISTORII ŽIDŮ 1572. jim učiněného vysílají. Toto pak ne proto se děje, jakoby se Žid za- stávati měl, než aby se žádnému skrácení a ublížení nestalo. Vyhledáli se, že jest Žid to od toho zločince kupoval, podlé práva k němu při- stoupeno bude moci býti a na čem tak ta věc všecka postavena bude, psaním vaším nemeškajíc v známost nám uvedte. Na tom JMCské vuoli naplníte. Dán na hradě Pražském v středu po sv. Florianu léta sedm- desáteho druhého. Mist. arch. král. Česk. Cop. 84., fol. 318 p. v. 1572. 739. Rady komory české všem Židům v království Českém, aby berni sněmem svolenou Židům starším Pražským odvedli. Na hradě Pražském, 20. května 1572. My N. CJMsti rady zřízené komory v království Českém jménem a na místě JMCské pána našeho nejmilostivějšího poroučíme všem Židuom v témž království, pod kýmžkoliv bedlejícím, aby berni z hlavy sněmem svolenú Židuom Pražským starším hned, jakž jich tento list náš dojde, zouplna položili, vyčtli, aby ji oni v čase jim od nás ulo- ženém pánuom berníkuom na hrad Pražský odvésti mohli. Pakli se kteří z Židuov tak nezachovají, té obce starší Židé ať se před námi v komoře nemeškajíc postaví a takového neposlušenství spraví, jináče nikoliv nečiníce. Dán na hradě Pražském dvacátého dne měsíce máje léta sedmdesátého druhého. Místodrž. arch. král. Česk. Cop. 84., fol. 333. 1572. 740. Císař Maxmilian II. nařizuje komoře české, aby Žid Vít z vězení byl propuštěn na rukojemství 10.000 kop m. však: »aber ihme daneben mit Ernst auferlegen, dass er von denen Sachen, davon er in der Güte gefragt worden, nie- mandem nichts anzeig noch eröffne, sonder diese ganze Handlung soviel ihme davon bewisst, bei sich in höchster Geheimb verbleiben lasse und weder schriftlichen noch mündlichen Bericht von ein noch anderm thue, auch sich dieses Handels, Uns zu Schaden und Nachteil weiter weder wenig noch viel annembe oc.« Geben oc Wien, 19. Juni 1572. Arch. místodrž. král. Českého. Cop. 88., f. 102. 1572. 741. Radové komory české nařizují Feitlovi Vo- katému, Izrahelovi Chomutovskému a Munovi z Boru, Židům Pražským, aby starším Židům, dokud obnoveni nebudou, v spravování obce židovské byli nápo- mocni. Na hradě Pražském, 18. července 1572.
526 K HISTORII ŽIDŮ 1572. jim učiněného vysílají. Toto pak ne proto se děje, jakoby se Žid za- stávati měl, než aby se žádnému skrácení a ublížení nestalo. Vyhledáli se, že jest Žid to od toho zločince kupoval, podlé práva k němu při- stoupeno bude moci býti a na čem tak ta věc všecka postavena bude, psaním vaším nemeškajíc v známost nám uvedte. Na tom JMCské vuoli naplníte. Dán na hradě Pražském v středu po sv. Florianu léta sedm- desáteho druhého. Mist. arch. král. Česk. Cop. 84., fol. 318 p. v. 1572. 739. Rady komory české všem Židům v království Českém, aby berni sněmem svolenou Židům starším Pražským odvedli. Na hradě Pražském, 20. května 1572. My N. CJMsti rady zřízené komory v království Českém jménem a na místě JMCské pána našeho nejmilostivějšího poroučíme všem Židuom v témž království, pod kýmžkoliv bedlejícím, aby berni z hlavy sněmem svolenú Židuom Pražským starším hned, jakž jich tento list náš dojde, zouplna položili, vyčtli, aby ji oni v čase jim od nás ulo- ženém pánuom berníkuom na hrad Pražský odvésti mohli. Pakli se kteří z Židuov tak nezachovají, té obce starší Židé ať se před námi v komoře nemeškajíc postaví a takového neposlušenství spraví, jináče nikoliv nečiníce. Dán na hradě Pražském dvacátého dne měsíce máje léta sedmdesátého druhého. Místodrž. arch. král. Česk. Cop. 84., fol. 333. 1572. 740. Císař Maxmilian II. nařizuje komoře české, aby Žid Vít z vězení byl propuštěn na rukojemství 10.000 kop m. však: »aber ihme daneben mit Ernst auferlegen, dass er von denen Sachen, davon er in der Güte gefragt worden, nie- mandem nichts anzeig noch eröffne, sonder diese ganze Handlung soviel ihme davon bewisst, bei sich in höchster Geheimb verbleiben lasse und weder schriftlichen noch mündlichen Bericht von ein noch anderm thue, auch sich dieses Handels, Uns zu Schaden und Nachteil weiter weder wenig noch viel annembe oc.« Geben oc Wien, 19. Juni 1572. Arch. místodrž. král. Českého. Cop. 88., f. 102. 1572. 741. Radové komory české nařizují Feitlovi Vo- katému, Izrahelovi Chomutovskému a Munovi z Boru, Židům Pražským, aby starším Židům, dokud obnoveni nebudou, v spravování obce židovské byli nápo- mocni. Na hradě Pražském, 18. července 1572.
Strana 527
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 527 Jménem a na místě JMCské, pána našeho nejmilostivějšího, po- 1572. roučíme vám třem Židuom Pražským Feitlovi Vokatému, Izrahelovi Chomutovskému, Munovi z Boru, abyste starším Židuom Pražským, kteří nyní jsou, zatím až JMCská stran obnovení starších vašich vůli oznámiti ráčí, v spravování obce židovské a jiných prací, které se pro dobré JMCské v též obci před se berou, ničímž se nevymlouvajíc, ná- pomocni byli; tak aby JMCské platové a berně i jiné daně časně vy- cházeli a chudému jako bohatému zkrácení proti spravedlnosti žádné se nedálo. Na tom JMCské jistú vůli naplníte. Dán na hradě Pražském v pátek 18. dne měsíce července léta oc. 72. Feitlovi Vokatému, Izrahelovi Chomutovskému, Munovi z Boru, Židuom Pražským. Koncept v místodrž. arch. král. Česk. fasc. J. 4./7. 742. Tajní radové a dvorská komora podávají 1572. císaři své dobré zdání, jaké předložení královské na příštích sněmích v zemích koruny České by uči- něno býti mělo. Na konci 1572. Was aber der Juden Anlag (der Abgaben) antrifft, da kombt soviel Berichts für, das dieselben mehrertheils durch Verhinderung stecken blieben, dass sie keine rechten confirmirte Altisten haben. Wäre derhalben vonnöthen, dieselben, wo man sie anders länger ge- dulden wölle, mit dem ehisten zu ersetzen, dann sie sonst umb die, so mittlerweil die Sachen verwalten, nichts geben und also wenig oder gar keinen Gehorsamb leisten. Es sei dem aber wie ihme wölle, su kümme oder müge diese Anlag, weil die Vermüglichsten verschiener Jahren hinweg komben und mehrerstheils die Armen allda verblieben, auch nichts sonders erklecken. Sněmy české IV., 14. 743. Na sněmu obecním království Českého, jenž 1573. zahájen byl dne 28. ledna 1573, učiněno usnešení v pří- čině berně od Židů: Jakož také dotčeným minulým sněmem o Židech v království tomto, kde ti jacíkoli v městech Pražských i jiných, též pod kterýmkoli pánem jsou, coby jedna každá osoba z týchž Židův z hlavy dáti měla, jest nařízeno bylo: protož dále také jeden každý Žid, kterémuž na dvaceti let jest, aneb žeby ženatý byl, jeden zlatý uherský aneb čtyřidceti pět grošův českých, a ten kterémužby dvadceti let nebylo až do desíti let stáří byl, toliko dvadceti puol třetího groše českého,
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 527 Jménem a na místě JMCské, pána našeho nejmilostivějšího, po- 1572. roučíme vám třem Židuom Pražským Feitlovi Vokatému, Izrahelovi Chomutovskému, Munovi z Boru, abyste starším Židuom Pražským, kteří nyní jsou, zatím až JMCská stran obnovení starších vašich vůli oznámiti ráčí, v spravování obce židovské a jiných prací, které se pro dobré JMCské v též obci před se berou, ničímž se nevymlouvajíc, ná- pomocni byli; tak aby JMCské platové a berně i jiné daně časně vy- cházeli a chudému jako bohatému zkrácení proti spravedlnosti žádné se nedálo. Na tom JMCské jistú vůli naplníte. Dán na hradě Pražském v pátek 18. dne měsíce července léta oc. 72. Feitlovi Vokatému, Izrahelovi Chomutovskému, Munovi z Boru, Židuom Pražským. Koncept v místodrž. arch. král. Česk. fasc. J. 4./7. 742. Tajní radové a dvorská komora podávají 1572. císaři své dobré zdání, jaké předložení královské na příštích sněmích v zemích koruny České by uči- něno býti mělo. Na konci 1572. Was aber der Juden Anlag (der Abgaben) antrifft, da kombt soviel Berichts für, das dieselben mehrertheils durch Verhinderung stecken blieben, dass sie keine rechten confirmirte Altisten haben. Wäre derhalben vonnöthen, dieselben, wo man sie anders länger ge- dulden wölle, mit dem ehisten zu ersetzen, dann sie sonst umb die, so mittlerweil die Sachen verwalten, nichts geben und also wenig oder gar keinen Gehorsamb leisten. Es sei dem aber wie ihme wölle, su kümme oder müge diese Anlag, weil die Vermüglichsten verschiener Jahren hinweg komben und mehrerstheils die Armen allda verblieben, auch nichts sonders erklecken. Sněmy české IV., 14. 743. Na sněmu obecním království Českého, jenž 1573. zahájen byl dne 28. ledna 1573, učiněno usnešení v pří- čině berně od Židů: Jakož také dotčeným minulým sněmem o Židech v království tomto, kde ti jacíkoli v městech Pražských i jiných, též pod kterýmkoli pánem jsou, coby jedna každá osoba z týchž Židův z hlavy dáti měla, jest nařízeno bylo: protož dále také jeden každý Žid, kterémuž na dvaceti let jest, aneb žeby ženatý byl, jeden zlatý uherský aneb čtyřidceti pět grošův českých, a ten kterémužby dvadceti let nebylo až do desíti let stáří byl, toliko dvadceti puol třetího groše českého,
Strana 528
528 K HISTORII ŽIDŮ 1573. všelijakého fortele a obmyslu v tom se uvarujíc, pod pokutou a tre- stáním tolikéž při času sv. Bartoloměje aby dáti a spraviti povinen byl. Více usnešeno na témže sněmě o vnášení cizí nehodné mince: Mimo tu pak minci cizí až posavad do tohoto království vne- šenou, po dnešní den kdožbykoli buď z obyvatelův království tohoto aneb jiných cizozemcův, kupcův a handléřův jakéhokoli národu, tolikéž Židův domácích i z jiných zemí, takovou zapověděnou a cizí minci pod jakýmkoli způsobem a obmyslem neb ukrytím vezl nebo nesl a s ní na číchžkoli gruntech postižen byl, tomu každému aby pobrána a díl té jeden do komory J. M. C. české, druhý pánu toho gruntu, na kterýchby kdo tak postižen byl, a třetí tomu, kdožby jej v tom vyhle- dal a postihl, aby náležel a toho tak se beze všeho odpuštění užiti mohlo. Sněmy české III., 737, 174. 1573. 744. Císař Maxmilian II. komoře české o komor- ním platu od Židů. Ve Vídni 30. ledna 1573. ... Was dann der Juden Cammerzins betrifft, da kombt Uns fur, dass in Einbringung ihr der Juden Anlag nit ein geringe Verhinderung das sei, dass sie mit keinen bestätigten Eltisten, denen sie zu gehor- samen verbunden, versehen, auch nit wissen, wohin sie iren Respect haben sollen; derhalben vonnöthen, wo es bisher nit beschehen, dass derwegen noch alsbald notwendige und zeitliche Verordnung fürge- nomben werde. Insonderheit aber werden wir bericht, dass die gemeinen Juden zum Theil ihre Cammerzins zu Handen der Altern bisher gleichwohl gereicht, aber dieselben uns nit zu guten kommen, sonder unter ihnen den Altern verblieben sein sollen. Wo nun dem also, so wird solcher Ausstand billich bei ihnen ersucht, wie ihr euch dann dessen alles Fleiss erkündigen und da es also besunden, nit allein dieselben Aus- ständ mit ehistem einfordern, sonder auch und in allweg mit den Juden ingemein wegen Fortreichung des Cammerzins in Ansehung, dass ihne die Städt gleichfalls neben der Steuer reichen müssen, gra- datim und auf unser genedigist Wohlgefallen Handlung pflegen sollet, wie wir sie dann desselben nit begeben kunnen oc: Geben in unser Stadt Wien, den dreissigisten Tag Januarii anno im 1573. Místodržitelský arch. král. Česk. Cop. 90 A, f. 17. op. v. 1573. 745. Komora česká berníkům království Českého, aby Židům starším Pražským od berně jich 728 kop a 600 tolarů, kteréž císaři zapůjčili, odečtli. Na hradě Pražském 18. dubna 1573.
528 K HISTORII ŽIDŮ 1573. všelijakého fortele a obmyslu v tom se uvarujíc, pod pokutou a tre- stáním tolikéž při času sv. Bartoloměje aby dáti a spraviti povinen byl. Více usnešeno na témže sněmě o vnášení cizí nehodné mince: Mimo tu pak minci cizí až posavad do tohoto království vne- šenou, po dnešní den kdožbykoli buď z obyvatelův království tohoto aneb jiných cizozemcův, kupcův a handléřův jakéhokoli národu, tolikéž Židův domácích i z jiných zemí, takovou zapověděnou a cizí minci pod jakýmkoli způsobem a obmyslem neb ukrytím vezl nebo nesl a s ní na číchžkoli gruntech postižen byl, tomu každému aby pobrána a díl té jeden do komory J. M. C. české, druhý pánu toho gruntu, na kterýchby kdo tak postižen byl, a třetí tomu, kdožby jej v tom vyhle- dal a postihl, aby náležel a toho tak se beze všeho odpuštění užiti mohlo. Sněmy české III., 737, 174. 1573. 744. Císař Maxmilian II. komoře české o komor- ním platu od Židů. Ve Vídni 30. ledna 1573. ... Was dann der Juden Cammerzins betrifft, da kombt Uns fur, dass in Einbringung ihr der Juden Anlag nit ein geringe Verhinderung das sei, dass sie mit keinen bestätigten Eltisten, denen sie zu gehor- samen verbunden, versehen, auch nit wissen, wohin sie iren Respect haben sollen; derhalben vonnöthen, wo es bisher nit beschehen, dass derwegen noch alsbald notwendige und zeitliche Verordnung fürge- nomben werde. Insonderheit aber werden wir bericht, dass die gemeinen Juden zum Theil ihre Cammerzins zu Handen der Altern bisher gleichwohl gereicht, aber dieselben uns nit zu guten kommen, sonder unter ihnen den Altern verblieben sein sollen. Wo nun dem also, so wird solcher Ausstand billich bei ihnen ersucht, wie ihr euch dann dessen alles Fleiss erkündigen und da es also besunden, nit allein dieselben Aus- ständ mit ehistem einfordern, sonder auch und in allweg mit den Juden ingemein wegen Fortreichung des Cammerzins in Ansehung, dass ihne die Städt gleichfalls neben der Steuer reichen müssen, gra- datim und auf unser genedigist Wohlgefallen Handlung pflegen sollet, wie wir sie dann desselben nit begeben kunnen oc: Geben in unser Stadt Wien, den dreissigisten Tag Januarii anno im 1573. Místodržitelský arch. král. Česk. Cop. 90 A, f. 17. op. v. 1573. 745. Komora česká berníkům království Českého, aby Židům starším Pražským od berně jich 728 kop a 600 tolarů, kteréž císaři zapůjčili, odečtli. Na hradě Pražském 18. dubna 1573.
Strana 529
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 529 Páni berníci království Českého k letu sedmdesatému druhému 1573. volení, páni přátelé naši milí. Jakož jsou Židé starší Pražští skrze Judu buchdrukera jednoho z prostředku jich ku pilným a duoležitým po- třebám JMCské, pána našeho nejmilostivějšího, sedm set dvaceti vosm kop třiceti čtyry groše dva peníze vše českých na tolařích a drobné minci půjčili a do ouřadu rentmistrského k rukám JMCské rentmistra v království Českém Wolfa Šelhamera na hotově vyčtli, jakž kvitancí jeho, kteréž datum třináctého dne měsíce prosince léta sedmdesátého druhého, ukazuje; též na vyrážku sumy té, za kterú jest JMCská Do- bříšské panství od pana Ferdinanda Švihovského ujíti ráčil za již do- tčeného pána za padesáte pět voluov uherských, tíž Židé starší Pražští podlé šuldbriefu páně nějakému Štefanovi Ctiborovi totiž šest set to- laruov, každý po šedesáti osmi krejcařích a krejcar po třech penězích bílých počítajíc, zaplatili: protož jménem a na místě JMCské porou- číme vám, abyste výš oznámených sedm set dvaceti vosm kop třiceti čtyry groše dva peníze vše českých a šest set tolaruov na berni z po- čátku psaného léta jim Židuom porazili a je z ní pořádně kvitovali. Máte zase od nadepsaného rentmistra z obojí summy pořádně, jakoby ji od vás na hotově přijal, kvitováni býti a při počtu takové vydání bude vám za řádné položeno a pasírováno. Na tom JMCské vuoli naplníte. Actum na hradě Pražském v sobotu po neděli Jubilate léta sedmdesátého třetího. Místodrž. arch. král. Českého. Cop. 90 B., f. 436. 746. Císař Maxmilian II. poroučí nejvyšším úřed- 1573. níkům zemským a radům, aby listiny se jmény k volbě určených Židův s dobrozdáním i o volbě nového rabí mu odeslali. Ve Vídni, 13. června 1573. Maxmilian Druhý oc. Urození, stateční a slovutní, věrní naši milí! Vyrozuměti jsme tomu ráčili ze zprávy nám od vás nejvyšších ouřed- níkuov zemských a rad našich dané, za kterou jste příčinou v ty cedule, kteréž vám vedlé poručení našeho císařského zase znovu k ob- novení starších Židuov Pražských podány jsou, až posavad nenahlédli a toho všeho k vyřízení svému nepřivedli I poněvadž toho potřeba ukazuje, aby obnovením týchž Židuov starších Pražských pro přetržení všelijakých neřáduov, kteříž se pod tím dějí, déle protahováno ne- bylo, vám milostivě poroučeti ráčíme, abyšte ihned, pokudž nejdřív možné, v ty cedule vám znovu podané (však jestli v těch jméno jednoho každého, od koho jest, vedlé téhož předešlého poručení na- šeho, podepsané se nejde), též také v ty prvnější nahlídli, toho, kteréžby 34
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 529 Páni berníci království Českého k letu sedmdesatému druhému 1573. volení, páni přátelé naši milí. Jakož jsou Židé starší Pražští skrze Judu buchdrukera jednoho z prostředku jich ku pilným a duoležitým po- třebám JMCské, pána našeho nejmilostivějšího, sedm set dvaceti vosm kop třiceti čtyry groše dva peníze vše českých na tolařích a drobné minci půjčili a do ouřadu rentmistrského k rukám JMCské rentmistra v království Českém Wolfa Šelhamera na hotově vyčtli, jakž kvitancí jeho, kteréž datum třináctého dne měsíce prosince léta sedmdesátého druhého, ukazuje; též na vyrážku sumy té, za kterú jest JMCská Do- bříšské panství od pana Ferdinanda Švihovského ujíti ráčil za již do- tčeného pána za padesáte pět voluov uherských, tíž Židé starší Pražští podlé šuldbriefu páně nějakému Štefanovi Ctiborovi totiž šest set to- laruov, každý po šedesáti osmi krejcařích a krejcar po třech penězích bílých počítajíc, zaplatili: protož jménem a na místě JMCské porou- číme vám, abyste výš oznámených sedm set dvaceti vosm kop třiceti čtyry groše dva peníze vše českých a šest set tolaruov na berni z po- čátku psaného léta jim Židuom porazili a je z ní pořádně kvitovali. Máte zase od nadepsaného rentmistra z obojí summy pořádně, jakoby ji od vás na hotově přijal, kvitováni býti a při počtu takové vydání bude vám za řádné položeno a pasírováno. Na tom JMCské vuoli naplníte. Actum na hradě Pražském v sobotu po neděli Jubilate léta sedmdesátého třetího. Místodrž. arch. král. Českého. Cop. 90 B., f. 436. 746. Císař Maxmilian II. poroučí nejvyšším úřed- 1573. níkům zemským a radům, aby listiny se jmény k volbě určených Židův s dobrozdáním i o volbě nového rabí mu odeslali. Ve Vídni, 13. června 1573. Maxmilian Druhý oc. Urození, stateční a slovutní, věrní naši milí! Vyrozuměti jsme tomu ráčili ze zprávy nám od vás nejvyšších ouřed- níkuov zemských a rad našich dané, za kterou jste příčinou v ty cedule, kteréž vám vedlé poručení našeho císařského zase znovu k ob- novení starších Židuov Pražských podány jsou, až posavad nenahlédli a toho všeho k vyřízení svému nepřivedli I poněvadž toho potřeba ukazuje, aby obnovením týchž Židuov starších Pražských pro přetržení všelijakých neřáduov, kteříž se pod tím dějí, déle protahováno ne- bylo, vám milostivě poroučeti ráčíme, abyšte ihned, pokudž nejdřív možné, v ty cedule vám znovu podané (však jestli v těch jméno jednoho každého, od koho jest, vedlé téhož předešlého poručení na- šeho, podepsané se nejde), též také v ty prvnější nahlídli, toho, kteréžby 34
Strana 530
530 K HISTORII ŽIDŮ 1573. osoby z nich za přední starší, též obecní a rychtáře nařízeni bejti mohli, nicméně toho artikule, čeho při nás strany usazení jim rabí hledali, mezi sebou povážili a které osoby z týchž Židuov se vám k tomu za hodné viděti budou, ty pořádně poznamenati dadouc, nám je i s těmi cedulemi prvnějšími, též také novými, spolu s dobrým zdáním vaším o toho rabí tím spíše odeslali. Na tom milostivú a jistú vuoli naši cí- sařskú naplníte a my v to ve všecko dále nahlídnutí a o tom, aby se obnovením tejchž Židuov déle neprotahovalo, nařízení učiniti ráčíme. Dán v městě našem Vídni v sobotu po sv. Medardu léta lxxiii. Orig. v arch. místodrž. král. Česk. J. 4, 2—6. 1573. 747. Židé v Kolíně nad Labem stěžují si komoře české na purkmistra, radu i obec téhož města, že všelijaké příkoří, protivenství jim činí i žádají za ochranu. Bez data, v červenci 1573. VMt vysoce urozený pane presidente a VMti zřízené rady ko- mory království Českého, páni nám milostivě laskavě přízniví! Na VMti my chudí soužení Židé stížnosti naše veliké, které se nám dějí při městě Kolíně nad Labem ve třech artikulích poníženě a pokorně vzná- šíme. A to v tom prvním artikuli: jakéž máme dluhy nemalé za ver- kaufy a zboží krámské všelijaké na Horách Kutnách a v jiných městech a městečkách království Českého, k kterýmžto dluhům nemohouce přijíti po častém napomenutí, vohradní listy při témž právě města Kolína sobě vyžadujíce, toho se nijak dovolati nemůžeme, aby nám po jednom, druhém až třetím psaní právo stavní podle zřízení zem- ského puštěno bylo, ježto nebude na žádném odporu dluhu, vždy nám vodkládají, do pěti, šesti listů vohradních pustiti nechtějí. Druhý artikul jest tento: že od starodávnýho času to bejvalo, když kterej Žid o nějaké krádeže činiti míval, a když se k VMtem jakožto k vrchnosti od JMtiCské nám nařízené k slyšení vodvolával, tehdy vždycky jsme před VMtmi a ne jinde k rozeznání takové krá- deže podáni byli, jakž práva a zřízení zemská světle vyměřují o Židech, a k vejvoduom jsme vydáni nebyli nikdá. Třetí artikul jest toto: že jsme velmi souženi od obyvateluov týhož města Kolína, všelijaké nám příkoří, co mohou nejhoršího, činí- vají bez všelijakejch jim příčin daných, jakož pak tyto dni nedávno jminulé jednoho z nás Židů kotlář ňákej vokrvavil, kladivo mu do hlavy vrazil, že mu se tvář krví polila, tak že nebylo skuoro poznati, člověku čili hovadu podoben byl. Též také dni tyto jminulé opět
530 K HISTORII ŽIDŮ 1573. osoby z nich za přední starší, též obecní a rychtáře nařízeni bejti mohli, nicméně toho artikule, čeho při nás strany usazení jim rabí hledali, mezi sebou povážili a které osoby z týchž Židuov se vám k tomu za hodné viděti budou, ty pořádně poznamenati dadouc, nám je i s těmi cedulemi prvnějšími, též také novými, spolu s dobrým zdáním vaším o toho rabí tím spíše odeslali. Na tom milostivú a jistú vuoli naši cí- sařskú naplníte a my v to ve všecko dále nahlídnutí a o tom, aby se obnovením tejchž Židuov déle neprotahovalo, nařízení učiniti ráčíme. Dán v městě našem Vídni v sobotu po sv. Medardu léta lxxiii. Orig. v arch. místodrž. král. Česk. J. 4, 2—6. 1573. 747. Židé v Kolíně nad Labem stěžují si komoře české na purkmistra, radu i obec téhož města, že všelijaké příkoří, protivenství jim činí i žádají za ochranu. Bez data, v červenci 1573. VMt vysoce urozený pane presidente a VMti zřízené rady ko- mory království Českého, páni nám milostivě laskavě přízniví! Na VMti my chudí soužení Židé stížnosti naše veliké, které se nám dějí při městě Kolíně nad Labem ve třech artikulích poníženě a pokorně vzná- šíme. A to v tom prvním artikuli: jakéž máme dluhy nemalé za ver- kaufy a zboží krámské všelijaké na Horách Kutnách a v jiných městech a městečkách království Českého, k kterýmžto dluhům nemohouce přijíti po častém napomenutí, vohradní listy při témž právě města Kolína sobě vyžadujíce, toho se nijak dovolati nemůžeme, aby nám po jednom, druhém až třetím psaní právo stavní podle zřízení zem- ského puštěno bylo, ježto nebude na žádném odporu dluhu, vždy nám vodkládají, do pěti, šesti listů vohradních pustiti nechtějí. Druhý artikul jest tento: že od starodávnýho času to bejvalo, když kterej Žid o nějaké krádeže činiti míval, a když se k VMtem jakožto k vrchnosti od JMtiCské nám nařízené k slyšení vodvolával, tehdy vždycky jsme před VMtmi a ne jinde k rozeznání takové krá- deže podáni byli, jakž práva a zřízení zemská světle vyměřují o Židech, a k vejvoduom jsme vydáni nebyli nikdá. Třetí artikul jest toto: že jsme velmi souženi od obyvateluov týhož města Kolína, všelijaké nám příkoří, co mohou nejhoršího, činí- vají bez všelijakejch jim příčin daných, jakož pak tyto dni nedávno jminulé jednoho z nás Židů kotlář ňákej vokrvavil, kladivo mu do hlavy vrazil, že mu se tvář krví polila, tak že nebylo skuoro poznati, člověku čili hovadu podoben byl. Též také dni tyto jminulé opět
Strana 531
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 531 jiných Zidů tři uprali a vokrvavili, z čehož obecný lid potěšení má. 1573 Žádného z toho netrescí, vodložili to k soudu až k sv. Bartoloměji, a takž my chudí soužení Židé žádného vopatření nemáme. A protož k VMtem jakož k vrchnosti nám od JMtiCské vysta- vené se vší ponížeností se utíkáme a nejvejšeji pro pána Buoha pro- síme, že nás chudé a soužené Židy milostivě vochraňovati a panu purk- mistru a radě města Kolína Nového nad Labem psaním svým milostivě poručiti ráčíte: předně co se dotýče dlužníkův našich, kdež by ti koliv byli v městech, městečkách tohoto království Českého a po vohradních listech jedním, druhém a třetím nám dluhův našich platce býti za- meškávali, aby páni Kolínští práva nám stavného pustili. A co se strany druhého artikule o krádeže, kdyby se co kdy při právu jich přitrefilo, že by Židé s křesťany o krádeže činiti měli a kdyby se na VMsti k slyšení odvolávali, toho aby žádnému zhájeno nebylo, nýbrž před VMsti nás tak se odvolávajících podali. A co se pak třetího a posledního artikule dotýče: strany oby- vatelů Kolínských, kterak jsme od nich velmi vysoce, nenáležitě sou- ženi, za to VMstí poníženě, pokorně, nejvýše pro pána Boha prosíme (poněvadž jste VMsti poručením svým předešlým Kolínským přikazo- vati ráčili, aby nás pod svou ochranou měli, drželi a žádné na nás těžkosti nedopouštěli), že tím přísněji poručiti jim ráčíte, aby podlé takového poručení od VMstí jim prvé učiněného se spravili, nás v všeli- jakých těžkostech ochraňovaíi a opatrovali, a tak nové jiné věci, které jsou prvé nebývaly, aby také nyňčky nebyly, neboť nebudeliť od VMstí v tom jaké opatření jiné, tehdy my ponížení chudí Židé u velikém nebezpečenství býti musíme. S tím se vším VMstem k milostivé ochraně poručena se činíme a za milostivou laskavou a brzkou odpověd nej- výšeji pro pána Boha prosíme VMstí ponížení, pokorní Obec židovská z města Kolína Nového nad Labem. Dne 30. července 1573 zřízené rady komory české Kolínským domlouvali, aby práva stavního Židům neodpírali a jim neubližovali. Konc. arch. města Kolína. VI. 748. Komora česká nařizuje rychtáři císařskému 1573. v Kolíně, aby Žid Mojžíš Šťastný 33 zlaté jako část berně z hlavy od Židů vybrané a u něho ještě za rok 1571 zůstávající starším Židům tamže odvedl. Na hradě Pražském, 19. srpna 1573.
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 531 jiných Zidů tři uprali a vokrvavili, z čehož obecný lid potěšení má. 1573 Žádného z toho netrescí, vodložili to k soudu až k sv. Bartoloměji, a takž my chudí soužení Židé žádného vopatření nemáme. A protož k VMtem jakož k vrchnosti nám od JMtiCské vysta- vené se vší ponížeností se utíkáme a nejvejšeji pro pána Buoha pro- síme, že nás chudé a soužené Židy milostivě vochraňovati a panu purk- mistru a radě města Kolína Nového nad Labem psaním svým milostivě poručiti ráčíte: předně co se dotýče dlužníkův našich, kdež by ti koliv byli v městech, městečkách tohoto království Českého a po vohradních listech jedním, druhém a třetím nám dluhův našich platce býti za- meškávali, aby páni Kolínští práva nám stavného pustili. A co se strany druhého artikule o krádeže, kdyby se co kdy při právu jich přitrefilo, že by Židé s křesťany o krádeže činiti měli a kdyby se na VMsti k slyšení odvolávali, toho aby žádnému zhájeno nebylo, nýbrž před VMsti nás tak se odvolávajících podali. A co se pak třetího a posledního artikule dotýče: strany oby- vatelů Kolínských, kterak jsme od nich velmi vysoce, nenáležitě sou- ženi, za to VMstí poníženě, pokorně, nejvýše pro pána Boha prosíme (poněvadž jste VMsti poručením svým předešlým Kolínským přikazo- vati ráčili, aby nás pod svou ochranou měli, drželi a žádné na nás těžkosti nedopouštěli), že tím přísněji poručiti jim ráčíte, aby podlé takového poručení od VMstí jim prvé učiněného se spravili, nás v všeli- jakých těžkostech ochraňovaíi a opatrovali, a tak nové jiné věci, které jsou prvé nebývaly, aby také nyňčky nebyly, neboť nebudeliť od VMstí v tom jaké opatření jiné, tehdy my ponížení chudí Židé u velikém nebezpečenství býti musíme. S tím se vším VMstem k milostivé ochraně poručena se činíme a za milostivou laskavou a brzkou odpověd nej- výšeji pro pána Boha prosíme VMstí ponížení, pokorní Obec židovská z města Kolína Nového nad Labem. Dne 30. července 1573 zřízené rady komory české Kolínským domlouvali, aby práva stavního Židům neodpírali a jim neubližovali. Konc. arch. města Kolína. VI. 748. Komora česká nařizuje rychtáři císařskému 1573. v Kolíně, aby Žid Mojžíš Šťastný 33 zlaté jako část berně z hlavy od Židů vybrané a u něho ještě za rok 1571 zůstávající starším Židům tamže odvedl. Na hradě Pražském, 19. srpna 1573.
Strana 532
532 K HISTORII ŽIDU Císaře JMsti pána našeho nejmilostivějšího rychtáři, příteli milý! Vznášejí na nás Židé starší Kolínští, kterakby za Mojžíšem.Šťastným berně z hlav podlé sněmovního snesení od Židuov vybrané na doplnění léta LXXI. jednoho terminu ještě třiceti tři zlaté uherské zuostávaly. I poněvadž nadepsaným Židům Kolínským přísně poručeno jest, aby dřív dvou nedělí všecky zadržalé berně zouplna tu kdež náleží i s ny- nějším terminem svatobartolomějským dali a spravili: protož jménem a na místě JMCské poroučíme vám, abyste nadepsaného Mojžíše k tomu skutečně přidrželi, aby on výš oznámené třiceti tři zlaté uherské, které za ním z berně hlavní zuostávají, nynějším starším bez meškání dal a na hotově vyčetl, jináč nikoli nečiníce. Dán na hradě Pražském v středu po nanebevzetí panny Marie léta sedmdesatého třetího. 1573. Místodrž. arch. král. Česk. Cop. 90. B., fol. 460 v. 1574. 749. Sněm království Českého, jenž zahájen byl dne 14. června 1574 a zavřen dne 22. t. m. a r. na hradě Pražském, usnesl se o pomoci židovské proti Turku: Co se Židuov v království tomto, kdež ti jací koli v městech Pražských i jiných svobodných, též pod kterým pánem jsou, dotýče: kterémuž koli Židu nad 20 let jest, aneb žeby ženatý byl, ten každý z hlavy dva zlata uherská, kterému pak 20 let by nebylo, toliko jeden zlatý uherský, polovici toho na první a tolikéž na druhý termin dáti mají; a tak se tíž Židé při tom při všem, jakž minulých sněmuov svoleno bylo, beze všeho fortele pod pokutou a trestáním, prvé již na to uloženou, za- chovati povinni jsou. Sněmy české, IV. 81. 1574. 750. Císař MaxmilianII. nařizuje opětně komoře české, aby starší Židé v Praze obnoveni byli. Ve Vídni, 19. července 1574. Maxmilian Druhý oc. Vysoce urození, urození a stateční, věrní naši milí! O jakých nám neřádích a nezpuosobích, kteříž by se mezi Židy Pražskými, zvláště pak od primasa a předních osob čím dále vždy více páchati měli, rabí Seligman Žid oznamuje a za to i na místě vší obce, aby již jednou starší Židé zase k obnovení přijíti a takoví ne- pořádi k přetržení přicházeti mohli, poníženě a pokorně prosí, tomu z příležící suplikací jeho šířeji vyrozumíte. I ačkoliv v paměti jmíti ráčíme, jaké jsme vám spolu s radami našimi v zřízené komoře české nejedno dostatečné poručení strany obnovení dotčených starších Židuov Pražských, též také usazení jim rabího učiniti ráčili, však nám až po-
532 K HISTORII ŽIDU Císaře JMsti pána našeho nejmilostivějšího rychtáři, příteli milý! Vznášejí na nás Židé starší Kolínští, kterakby za Mojžíšem.Šťastným berně z hlav podlé sněmovního snesení od Židuov vybrané na doplnění léta LXXI. jednoho terminu ještě třiceti tři zlaté uherské zuostávaly. I poněvadž nadepsaným Židům Kolínským přísně poručeno jest, aby dřív dvou nedělí všecky zadržalé berně zouplna tu kdež náleží i s ny- nějším terminem svatobartolomějským dali a spravili: protož jménem a na místě JMCské poroučíme vám, abyste nadepsaného Mojžíše k tomu skutečně přidrželi, aby on výš oznámené třiceti tři zlaté uherské, které za ním z berně hlavní zuostávají, nynějším starším bez meškání dal a na hotově vyčetl, jináč nikoli nečiníce. Dán na hradě Pražském v středu po nanebevzetí panny Marie léta sedmdesatého třetího. 1573. Místodrž. arch. král. Česk. Cop. 90. B., fol. 460 v. 1574. 749. Sněm království Českého, jenž zahájen byl dne 14. června 1574 a zavřen dne 22. t. m. a r. na hradě Pražském, usnesl se o pomoci židovské proti Turku: Co se Židuov v království tomto, kdež ti jací koli v městech Pražských i jiných svobodných, též pod kterým pánem jsou, dotýče: kterémuž koli Židu nad 20 let jest, aneb žeby ženatý byl, ten každý z hlavy dva zlata uherská, kterému pak 20 let by nebylo, toliko jeden zlatý uherský, polovici toho na první a tolikéž na druhý termin dáti mají; a tak se tíž Židé při tom při všem, jakž minulých sněmuov svoleno bylo, beze všeho fortele pod pokutou a trestáním, prvé již na to uloženou, za- chovati povinni jsou. Sněmy české, IV. 81. 1574. 750. Císař MaxmilianII. nařizuje opětně komoře české, aby starší Židé v Praze obnoveni byli. Ve Vídni, 19. července 1574. Maxmilian Druhý oc. Vysoce urození, urození a stateční, věrní naši milí! O jakých nám neřádích a nezpuosobích, kteříž by se mezi Židy Pražskými, zvláště pak od primasa a předních osob čím dále vždy více páchati měli, rabí Seligman Žid oznamuje a za to i na místě vší obce, aby již jednou starší Židé zase k obnovení přijíti a takoví ne- pořádi k přetržení přicházeti mohli, poníženě a pokorně prosí, tomu z příležící suplikací jeho šířeji vyrozumíte. I ačkoliv v paměti jmíti ráčíme, jaké jsme vám spolu s radami našimi v zřízené komoře české nejedno dostatečné poručení strany obnovení dotčených starších Židuov Pražských, též také usazení jim rabího učiniti ráčili, však nám až po-
Strana 533
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 533 savad od vás nic toho zase odesláno není. Že se pak pod tím takové 1574. nezpůsoby a velicí neřádové mezi nimi čím dál vždy více provozují a v tom se nad nimi od kohožkoliv a jakžkoli ruka drží, nad tím ne- malou stížnost neseme. A protož jsme nechtěli pominouti nežli vám o to ještě toto připomenutí učiniti, jakž prvé tak i nyní poroučejíc, abyšte spolu s dotčenými radami našimi komory české beze všeho dalšího prodlévání v ty cedule, kteréž vám předešle znovu podány jsou, též také proti tomu v ty prvnější vám od nás odeslané, na způsob v tom posledním psaní našem před tímto vám učiněném doložené na- hlídli, toho mezi sebou, kteréž by se osoby z těch poznamenaných za přední starší, též obecní a rychtáře hoditi mohly, nicméně strany usa- zení jim toho rabí s pilností a bedlivě povážili a uvedouc to v pořádné poznamenání, takové nám ihned bez všelijakých odtahuov odeslali, anobrž také vyptajíc se sami podtají na ty neřády a rozpustilosti těch některých Židuov, o nichž tento Seligman v suplikaci své zmínku činí, se vším dodatkem o tom nám zprávu svú gruntovní, jakž samo v sobě jest, učinili. Na tom jistú a konečnú vuoli naši císařskú naplníte. Dán v městě našem Vídni v pondělí po Rozeslání apoštoluov božích léta oc sedmdesátého čtvrtého oc. Orig. Arch. místodrž. král. Česk. J. 4, 2—6. 751. Zřízené rady komory české napomínají purk- 1574. mistra a radu města Kolína, poněvadž vedlé zřízení zemského právo a spravedlnost jednomu každému, tak židu jako křesťanu, udílena býti má, protožaby práva stavního Židům neodpírali. Na hradě Pražském, 24. července 1574. (Česky.) Orig. arch. města Kolína VI. 752. Komora česká zasílá císaři poznamenání osob, 1574. které by za starší, obecní starší, rabí a rychtáře mezi Židy Pražskými voleny býti mohly. Na hradě Pražském, 12. srpna 1574. Nejmilostivější! Jakož nám VMtCská více než jedno psaní strany obnovení Židuov předních starších, též obecních nicméně i rychtářuov vedlé obyčeje a pořádku jejich s odesláním cedulí VCské Mti předešle podaných učiniti a poručiti ráčila, abychom, povážíc toho, VCské Mti zdání naše, které by osoby se nám k tomu za hodné viděly, dadouc je obzvláštně pořádně poznamenati, odeslali: i VCské Mti poníženě oznamujem, že sme do týchž cedulí s pilností nahlédli a to mezi sebou,
V ČECHÁCH, NA MORAVÉ A VE SLEZSKU. 533 savad od vás nic toho zase odesláno není. Že se pak pod tím takové 1574. nezpůsoby a velicí neřádové mezi nimi čím dál vždy více provozují a v tom se nad nimi od kohožkoliv a jakžkoli ruka drží, nad tím ne- malou stížnost neseme. A protož jsme nechtěli pominouti nežli vám o to ještě toto připomenutí učiniti, jakž prvé tak i nyní poroučejíc, abyšte spolu s dotčenými radami našimi komory české beze všeho dalšího prodlévání v ty cedule, kteréž vám předešle znovu podány jsou, též také proti tomu v ty prvnější vám od nás odeslané, na způsob v tom posledním psaní našem před tímto vám učiněném doložené na- hlídli, toho mezi sebou, kteréž by se osoby z těch poznamenaných za přední starší, též obecní a rychtáře hoditi mohly, nicméně strany usa- zení jim toho rabí s pilností a bedlivě povážili a uvedouc to v pořádné poznamenání, takové nám ihned bez všelijakých odtahuov odeslali, anobrž také vyptajíc se sami podtají na ty neřády a rozpustilosti těch některých Židuov, o nichž tento Seligman v suplikaci své zmínku činí, se vším dodatkem o tom nám zprávu svú gruntovní, jakž samo v sobě jest, učinili. Na tom jistú a konečnú vuoli naši císařskú naplníte. Dán v městě našem Vídni v pondělí po Rozeslání apoštoluov božích léta oc sedmdesátého čtvrtého oc. Orig. Arch. místodrž. král. Česk. J. 4, 2—6. 751. Zřízené rady komory české napomínají purk- 1574. mistra a radu města Kolína, poněvadž vedlé zřízení zemského právo a spravedlnost jednomu každému, tak židu jako křesťanu, udílena býti má, protožaby práva stavního Židům neodpírali. Na hradě Pražském, 24. července 1574. (Česky.) Orig. arch. města Kolína VI. 752. Komora česká zasílá císaři poznamenání osob, 1574. které by za starší, obecní starší, rabí a rychtáře mezi Židy Pražskými voleny býti mohly. Na hradě Pražském, 12. srpna 1574. Nejmilostivější! Jakož nám VMtCská více než jedno psaní strany obnovení Židuov předních starších, též obecních nicméně i rychtářuov vedlé obyčeje a pořádku jejich s odesláním cedulí VCské Mti předešle podaných učiniti a poručiti ráčila, abychom, povážíc toho, VCské Mti zdání naše, které by osoby se nám k tomu za hodné viděly, dadouc je obzvláštně pořádně poznamenati, odeslali: i VCské Mti poníženě oznamujem, že sme do týchž cedulí s pilností nahlédli a to mezi sebou,
Strana 534
534 K HISTORII ŽIDŮ 1574. které by osoby za primasa, starší obecní, rychtáře a rabí se hoditi mohly, vážili, a které se při nás záhodné býti viděly, teď je VCské Mti na rejstříku poznamenané i tolikéž ty cedule odsýláme. A předešlých časuov sme tolikéž VCské Mti dobré zdání své oznamovali, že jest toho obzvláštní potřeba i platnost VCské Mti, aby se takové obnovení týchž Židuov bez odtahuov vyřídilo a vykonalo. S tím oc. Dán na hradě Pražském ve čtvrtek po sv. Vavřinci 1574. Konc. arch. místodrž. král. Čes. J. 4, 2—6. 1574. 753. Seznam těch Židů, kteří při volbě za prvního a dru- hého staršího byli ponavrženi. V Praze ad 12. srpna 1574. Vejtah z cedulí židovských v první krabici podaných, kolik hlasů který z nich a od kterých osob má, kteří by za starší, též rychtáře voleni býti měli. O předních starších, a najprv o primasovi nebo prvním starším. Mojžíš Šik, Starej Feytl, Izák Purtl, Izdrahel Chomutovský, Jitzig Khu, Rabí Oheron, Jakub Nosek, Michal Gaff, Wolf Hokh, Muna Hayd, Juda Flekels, Izák Beneš, Marek Meyzl, Alexander Weinšenk, Kauffman Endrlitz, Michal Melamed, Juda Šulhof, Aheron Spiro, Samuel Mende- lius, Mojžíš šermíř, Markwart impresor starý, David Lippen: ti všickni dávají hlasy na Judu impresora jinak knihaře; — Maynes Sax, Amšel rabí Hošek: na Jakle Pardubského; — Jakel Pardubský, Izdrahel Šellen: na Marka impressora; — Mayer Sax, rabí Abraham Bachor: na Mayera Perles; — Enoch Weysels: na rabí Jakuba; — Mayer Bachor: na rabí Abrahama Bachora. O druhým starším. Izdrahel Chomutovský, Jakub Pardubský. Muna Hayd, Izdrahel Šellen, Alexander Weinšenk, Amšel rabí Hošek: ti dávají hlas na Jakuba Noska; — Mojžíš Šik, Wolf Hok na Feytle Vokatého; — Oheron Spiro, Juda Šulhof: na Muna Hayd; — Feyt starej: na rabího Oherona; — Mayer Sax, Jakub Nosek: na Jakle Pardubského nebo Ja- kuba; — Mayer Bachor: na Juda impressora; — Kauffman Endrlitz: na Mayera Brandejskýho; — Michal Melamed: na rabího Jakuba star- šího; — Daw d Lippen: na Feytle Vokatýho. Michal Gaff, Marek Meyzl, Mojžíš šermíř: na Izáka Ak... (vytrženo); — Maynes Sax, Izák Beneš: na rabí Abrahama Bachora; — Itzík Khu, rabí Aheron, Markwart im- presor: na Izdrahele Chomutovského; — Enoch Weysls: na Vikto- rina Goldšeidera; — Izak Purtl: na Maynesa Šika; — Samuel Mendelius: na Enocha Weysl; — Juda Flekels: na Muna Hayd. Orig. arch. místodrž. král. Česk. J. 4/5.
534 K HISTORII ŽIDŮ 1574. které by osoby za primasa, starší obecní, rychtáře a rabí se hoditi mohly, vážili, a které se při nás záhodné býti viděly, teď je VCské Mti na rejstříku poznamenané i tolikéž ty cedule odsýláme. A předešlých časuov sme tolikéž VCské Mti dobré zdání své oznamovali, že jest toho obzvláštní potřeba i platnost VCské Mti, aby se takové obnovení týchž Židuov bez odtahuov vyřídilo a vykonalo. S tím oc. Dán na hradě Pražském ve čtvrtek po sv. Vavřinci 1574. Konc. arch. místodrž. král. Čes. J. 4, 2—6. 1574. 753. Seznam těch Židů, kteří při volbě za prvního a dru- hého staršího byli ponavrženi. V Praze ad 12. srpna 1574. Vejtah z cedulí židovských v první krabici podaných, kolik hlasů který z nich a od kterých osob má, kteří by za starší, též rychtáře voleni býti měli. O předních starších, a najprv o primasovi nebo prvním starším. Mojžíš Šik, Starej Feytl, Izák Purtl, Izdrahel Chomutovský, Jitzig Khu, Rabí Oheron, Jakub Nosek, Michal Gaff, Wolf Hokh, Muna Hayd, Juda Flekels, Izák Beneš, Marek Meyzl, Alexander Weinšenk, Kauffman Endrlitz, Michal Melamed, Juda Šulhof, Aheron Spiro, Samuel Mende- lius, Mojžíš šermíř, Markwart impresor starý, David Lippen: ti všickni dávají hlasy na Judu impresora jinak knihaře; — Maynes Sax, Amšel rabí Hošek: na Jakle Pardubského; — Jakel Pardubský, Izdrahel Šellen: na Marka impressora; — Mayer Sax, rabí Abraham Bachor: na Mayera Perles; — Enoch Weysels: na rabí Jakuba; — Mayer Bachor: na rabí Abrahama Bachora. O druhým starším. Izdrahel Chomutovský, Jakub Pardubský. Muna Hayd, Izdrahel Šellen, Alexander Weinšenk, Amšel rabí Hošek: ti dávají hlas na Jakuba Noska; — Mojžíš Šik, Wolf Hok na Feytle Vokatého; — Oheron Spiro, Juda Šulhof: na Muna Hayd; — Feyt starej: na rabího Oherona; — Mayer Sax, Jakub Nosek: na Jakle Pardubského nebo Ja- kuba; — Mayer Bachor: na Juda impressora; — Kauffman Endrlitz: na Mayera Brandejskýho; — Michal Melamed: na rabího Jakuba star- šího; — Daw d Lippen: na Feytle Vokatýho. Michal Gaff, Marek Meyzl, Mojžíš šermíř: na Izáka Ak... (vytrženo); — Maynes Sax, Izák Beneš: na rabí Abrahama Bachora; — Itzík Khu, rabí Aheron, Markwart im- presor: na Izdrahele Chomutovského; — Enoch Weysls: na Vikto- rina Goldšeidera; — Izak Purtl: na Maynesa Šika; — Samuel Mendelius: na Enocha Weysl; — Juda Flekels: na Muna Hayd. Orig. arch. místodrž. král. Česk. J. 4/5.
Strana 535
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 535 754. Seznam osob, kteréž za starší, obecní starší, 1574. rabí a rychtáře v Pražské obci židovské zvoleny byly. V Praze ad 12. srpna 1574. Seznam nově zvolených starších oc v Pražšké obci židovské. Starší: Primas Feytl Vokatej, Jakub z Pardubic, Muna Heyda Jakub Nosek, Enoch Žid. Obecní starší: Mayer Brandejský, Maušl koníř (připsáno: Meyzl) Mojžíš Šik, Maynes Sax, Lipman Wintrnic. Za rabí obecní: Rabí Selikman, rabí Zachariáš, rabí Abraham Bachora. Rychtář: Baroch šermíř, Viktorin Goldšeider, Maynes Šik. Orig. arch. míst. král. Česk. J. 4/5. 755. Nejvyšší úředníci zemští Ladislav starší 1574. z Lobkovic, nejvyšší hofmistr, a Jan z Waldštejna, nejvyšší komorník, zasílají císaři seznam osob, které by za starší, obecní starší, rabí a rychtáře mezi Židy Pražskými zvoleny býti mohly. Na hradě Pražském, 13. srpna 1574. Nejjasnější a nejnepřemoženější Římský císaři a Uherský, Český oc králi, pane, pane náš nejmilostivější! Jakož jste nám VCská Mt víc než edno psaní z strany obnovení Židuov předních starších, též obecních, nicméně i rychtářuov vedlé obyčeje a pořádku jejich s odesláním ce- dulí VCské Mti předešle podaných učiniti a poručiti ráčili, abychom, povážíc toho spolu se pány radami VCské Mti komory české, VCské Mti zdání naše, které by osoby se nám k tomu záhodné viděly, dadouc je obzvláštně pořádně poznamenati, odeslali: i VCské Mti poníženě oznamujem, že jsme do týchž cedulí s vejš dotčenými pány radami VCské Mti s pilností nahlédli a to mezi sebou, které by osoby za pri- masa, starší obecní, rychtáře a rabí se hoditi mohly, vážili a kderé se při nás záhodné osoby býti viděly, teď je VCské Mti na rejstříku po- znamenané a tolikéž cedule odsýláme. A předešlých časuov jsme to- likéž VCské Mti dobré zdání své oznamovali, že jest toho obzvláštní potřeba i platnost VCské Mti, aby se takové obnovení týchž Židů bez odtahování vyřídilo a vykonalo. S tím se VCské Mti službami našimi poníženými poručena činíme. Dán na hradě Pražském v pátek po sv. Vavřinci léta sedmdesátého čtvrtého. VCské Mti věrní poddaní Ladislav starší z Lobkovic, nejvyšší hofmistr král. Českého. Jan z Valštajna. Orig. arch. míst. král. Česk. J. 4/5.
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 535 754. Seznam osob, kteréž za starší, obecní starší, 1574. rabí a rychtáře v Pražské obci židovské zvoleny byly. V Praze ad 12. srpna 1574. Seznam nově zvolených starších oc v Pražšké obci židovské. Starší: Primas Feytl Vokatej, Jakub z Pardubic, Muna Heyda Jakub Nosek, Enoch Žid. Obecní starší: Mayer Brandejský, Maušl koníř (připsáno: Meyzl) Mojžíš Šik, Maynes Sax, Lipman Wintrnic. Za rabí obecní: Rabí Selikman, rabí Zachariáš, rabí Abraham Bachora. Rychtář: Baroch šermíř, Viktorin Goldšeider, Maynes Šik. Orig. arch. míst. král. Česk. J. 4/5. 755. Nejvyšší úředníci zemští Ladislav starší 1574. z Lobkovic, nejvyšší hofmistr, a Jan z Waldštejna, nejvyšší komorník, zasílají císaři seznam osob, které by za starší, obecní starší, rabí a rychtáře mezi Židy Pražskými zvoleny býti mohly. Na hradě Pražském, 13. srpna 1574. Nejjasnější a nejnepřemoženější Římský císaři a Uherský, Český oc králi, pane, pane náš nejmilostivější! Jakož jste nám VCská Mt víc než edno psaní z strany obnovení Židuov předních starších, též obecních, nicméně i rychtářuov vedlé obyčeje a pořádku jejich s odesláním ce- dulí VCské Mti předešle podaných učiniti a poručiti ráčili, abychom, povážíc toho spolu se pány radami VCské Mti komory české, VCské Mti zdání naše, které by osoby se nám k tomu záhodné viděly, dadouc je obzvláštně pořádně poznamenati, odeslali: i VCské Mti poníženě oznamujem, že jsme do týchž cedulí s vejš dotčenými pány radami VCské Mti s pilností nahlédli a to mezi sebou, které by osoby za pri- masa, starší obecní, rychtáře a rabí se hoditi mohly, vážili a kderé se při nás záhodné osoby býti viděly, teď je VCské Mti na rejstříku po- znamenané a tolikéž cedule odsýláme. A předešlých časuov jsme to- likéž VCské Mti dobré zdání své oznamovali, že jest toho obzvláštní potřeba i platnost VCské Mti, aby se takové obnovení týchž Židů bez odtahování vyřídilo a vykonalo. S tím se VCské Mti službami našimi poníženými poručena činíme. Dán na hradě Pražském v pátek po sv. Vavřinci léta sedmdesátého čtvrtého. VCské Mti věrní poddaní Ladislav starší z Lobkovic, nejvyšší hofmistr král. Českého. Jan z Valštajna. Orig. arch. míst. král. Česk. J. 4/5.
Strana 536
536 K HISTORII ŽIDŮ 1574. 756. Císař Maxmilian II. nařizuje komoře české, aby úřady židovské s malými změnami některých jmen vedle zaslaného seznamu byly obnoveny. Ve Vídni, 25. srpna 1574. Maxmilian Druhý oc. Vysoce urození, urození a stateční, věrní naši milí! Vězte, že jsme v to poznamenání nám od vás na nejedno poručení naše císařské odeslané, které by se osoby za primasa a přední starší Židy Pražské, též obecní, nicméně i rychtáře a rabí vedlé zdání vašeho a rad našich v zřízené komoře české hoditi a ty již jednou k obnovení přijíti mohly, nahlédnouti a ty osoby všecky sobě, kromě mezi předními staršími Enocha Žida, item mezi obecními jestli se Mayzl Žid Maušl koníř, jakž dostaven, jmenuje a naposledy Viktorina Gold- šeidera, oblíbiti ráčili, a protož vám teď příležitě zase vejpis téhož po- znamenání vašeho posílati a milostivě poroučeti ráčíme, abyšte vy- berouc jiné osoby hodné na místo dotčených Enocha Žida a Viktorina Goldšeidera, tudíž také, pokudž by se on Meyzl Žid Maušlem konířem jakž nahoře dotčeno, jmenoval (v čemž se vám pak milostivě duově- řujem), ty ouřady všecky židovské obnoviti dali a nad tím jménem a na místě našem císařském, aby se mezi nimi lepší řád nežli prvé držel a zachovával skutečně ruku drželi. Na tom jistú a milostivú vuoli naši císařskú naplníte. Dán v městě našem Vídni v středu po svatém Bartoloměji léta lxxiiii. Orig. arch. míst. král. Česk. J. 4, 2—6. 757. President dvorské komory Reichart Strein komoře české o komorním platu od Židů (září 1574): Dass die Juden von etlichen Jahrn her den Cammerzins nit gereicht, das wissen sie zumal wohl. Dieweil aber Ihre Majestät denselben nach- zusehen nit gemeint und doch besorgen, dass alles von ihnen nit wohl zu bringen, dass sie demnach ihr Gutbedunken geben wolten, was derwegen im Pausch von ihnen abzufordern sein möcht, und ob es kunftig bei sollichem Zins und einer gewissen Summa verbleiben möcht. oder ob besser sei, dass auf das Haupt Mannsperson ein Ducaten oder Cronen, auf Weibsperson ein Gulden geschlagen werde, wie wohl anderer Orten beschehe. 1574. Místodrž. arch. král. Česk. Cop. 90 A., fol. 326. 1575. 758. Na sněmu obecním království Českého, kte- rýž zahájen byl dne 21. února 1575 na hradě Pražském, učiněno usnešení v příčině berně od Židův: Co se
536 K HISTORII ŽIDŮ 1574. 756. Císař Maxmilian II. nařizuje komoře české, aby úřady židovské s malými změnami některých jmen vedle zaslaného seznamu byly obnoveny. Ve Vídni, 25. srpna 1574. Maxmilian Druhý oc. Vysoce urození, urození a stateční, věrní naši milí! Vězte, že jsme v to poznamenání nám od vás na nejedno poručení naše císařské odeslané, které by se osoby za primasa a přední starší Židy Pražské, též obecní, nicméně i rychtáře a rabí vedlé zdání vašeho a rad našich v zřízené komoře české hoditi a ty již jednou k obnovení přijíti mohly, nahlédnouti a ty osoby všecky sobě, kromě mezi předními staršími Enocha Žida, item mezi obecními jestli se Mayzl Žid Maušl koníř, jakž dostaven, jmenuje a naposledy Viktorina Gold- šeidera, oblíbiti ráčili, a protož vám teď příležitě zase vejpis téhož po- znamenání vašeho posílati a milostivě poroučeti ráčíme, abyšte vy- berouc jiné osoby hodné na místo dotčených Enocha Žida a Viktorina Goldšeidera, tudíž také, pokudž by se on Meyzl Žid Maušlem konířem jakž nahoře dotčeno, jmenoval (v čemž se vám pak milostivě duově- řujem), ty ouřady všecky židovské obnoviti dali a nad tím jménem a na místě našem císařském, aby se mezi nimi lepší řád nežli prvé držel a zachovával skutečně ruku drželi. Na tom jistú a milostivú vuoli naši císařskú naplníte. Dán v městě našem Vídni v středu po svatém Bartoloměji léta lxxiiii. Orig. arch. míst. král. Česk. J. 4, 2—6. 757. President dvorské komory Reichart Strein komoře české o komorním platu od Židů (září 1574): Dass die Juden von etlichen Jahrn her den Cammerzins nit gereicht, das wissen sie zumal wohl. Dieweil aber Ihre Majestät denselben nach- zusehen nit gemeint und doch besorgen, dass alles von ihnen nit wohl zu bringen, dass sie demnach ihr Gutbedunken geben wolten, was derwegen im Pausch von ihnen abzufordern sein möcht, und ob es kunftig bei sollichem Zins und einer gewissen Summa verbleiben möcht. oder ob besser sei, dass auf das Haupt Mannsperson ein Ducaten oder Cronen, auf Weibsperson ein Gulden geschlagen werde, wie wohl anderer Orten beschehe. 1574. Místodrž. arch. král. Česk. Cop. 90 A., fol. 326. 1575. 758. Na sněmu obecním království Českého, kte- rýž zahájen byl dne 21. února 1575 na hradě Pražském, učiněno usnešení v příčině berně od Židův: Co se
Strana 537
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 537 Židuov v království tomto, kde ti jacíkoli v městech Pražských i jiných 1575. svobodných, též pod kterým pánem jsou, dotýče: kterému koli Židu nad dvaceti let jest, anebo že by ženatý byl, ten každý z hlavy zlatý uherský aneb 45 gr. č. dáti na dotčený termín mají, a tak se ti Židé při tom při všem, jakž jim předešlými sněmy vyměřeno jest, beze všeho fortele pod trestáním a pokutou jim vyměřenou a prvé uloženou za- chovati mají a povinni jsou. Sněmy české. IV., 179. 759. L. Haberstock podává vévodovi Albrechtovi 1575. Bavorskému zprávu o korunovačních slavnostech krále Rudolfa v Praze: Es haben auch die Juden in ihrer Stadt Freudenfest gehalten, da sie ihren gewohndlichen Fahnen sambt den zehen Geboten under einem Baldachin umbgetragen und ihre ge- brauchige Benedictionen und Gesang darzue gethan. V Praze, 22. září 1575. Sněmy české. IV., 257. 760. Na sněmu obecním království Českého, jenž 1575. uzavřen byl dne 27. září 1575 na hradě Pražském, uči- něno snešení v příčině berně židovské: Berně ži- dovská. Co se pak Židův v království tomto, kde ti jacíkoli v městech Pražských neb jinde v městech královských, též pod kterýmkoli pánem jsou, dotýče: kterémukoli Židu nad 20 let jest aneb žeby ženatý byl, ten každý z hlavy jeden zlatý uherský aneb 45 grošů českých a ten, kterémuby dvaceti let nebylo a od desíti let stáří byl, polovici toho toliko, to jest půl třimecítmého groše českého dáti má a povinen jest. Však Židé starší v městech Pražských to naříditi mají a na pří- sahy své, kteréž jsou k povinnostem svým učinili, to opatřiti, aby na- před v městech Pražských a potom ve všem království Českém všickni Židé, kteříž jsou ve 20 letech a výše a též od desíti let až do dvad- cíti let stáří, zejména popsáni a poznamenáni byli, a takové pozname- nání nejvyšším berníkům zemským ihned na ten den Hromnic nejprvé příštích na hrad Pražský dodali, i také což se té berně podle toho poznamenání zběhne, zouplna vypravili; a pakliby ti Židé starší vedle takového nařízení a tohoto zemského svolení předkem takového po- psání, co těch obzvláštně v městech Pražských, též v každém jiném městě, nicméně pod kterýmkoli pánem osob zejména jest, nevykonali a nejvyšším berníkům nepodali, též vedle toho sumy vybrané na termín ten jmenovaný nesložili; aneb které by Židy přehlédali, jakýmkoli způ-
V ČECHÁCH, NA MORAVĚ A VE SLEZSKU. 537 Židuov v království tomto, kde ti jacíkoli v městech Pražských i jiných 1575. svobodných, též pod kterým pánem jsou, dotýče: kterému koli Židu nad dvaceti let jest, anebo že by ženatý byl, ten každý z hlavy zlatý uherský aneb 45 gr. č. dáti na dotčený termín mají, a tak se ti Židé při tom při všem, jakž jim předešlými sněmy vyměřeno jest, beze všeho fortele pod trestáním a pokutou jim vyměřenou a prvé uloženou za- chovati mají a povinni jsou. Sněmy české. IV., 179. 759. L. Haberstock podává vévodovi Albrechtovi 1575. Bavorskému zprávu o korunovačních slavnostech krále Rudolfa v Praze: Es haben auch die Juden in ihrer Stadt Freudenfest gehalten, da sie ihren gewohndlichen Fahnen sambt den zehen Geboten under einem Baldachin umbgetragen und ihre ge- brauchige Benedictionen und Gesang darzue gethan. V Praze, 22. září 1575. Sněmy české. IV., 257. 760. Na sněmu obecním království Českého, jenž 1575. uzavřen byl dne 27. září 1575 na hradě Pražském, uči- něno snešení v příčině berně židovské: Berně ži- dovská. Co se pak Židův v království tomto, kde ti jacíkoli v městech Pražských neb jinde v městech královských, též pod kterýmkoli pánem jsou, dotýče: kterémukoli Židu nad 20 let jest aneb žeby ženatý byl, ten každý z hlavy jeden zlatý uherský aneb 45 grošů českých a ten, kterémuby dvaceti let nebylo a od desíti let stáří byl, polovici toho toliko, to jest půl třimecítmého groše českého dáti má a povinen jest. Však Židé starší v městech Pražských to naříditi mají a na pří- sahy své, kteréž jsou k povinnostem svým učinili, to opatřiti, aby na- před v městech Pražských a potom ve všem království Českém všickni Židé, kteříž jsou ve 20 letech a výše a též od desíti let až do dvad- cíti let stáří, zejména popsáni a poznamenáni byli, a takové pozname- nání nejvyšším berníkům zemským ihned na ten den Hromnic nejprvé příštích na hrad Pražský dodali, i také což se té berně podle toho poznamenání zběhne, zouplna vypravili; a pakliby ti Židé starší vedle takového nařízení a tohoto zemského svolení předkem takového po- psání, co těch obzvláštně v městech Pražských, též v každém jiném městě, nicméně pod kterýmkoli pánem osob zejména jest, nevykonali a nejvyšším berníkům nepodali, též vedle toho sumy vybrané na termín ten jmenovaný nesložili; aneb které by Židy přehlédali, jakýmkoli způ-
Strana 538
538 K HISTORII ŽIDŮ 1576. sobem let jim ujímajíce aneb jinak jakkoli toho příčina byli, žeby v tom jaká nejmenší lest, fortel neb obmysl naproti tomu svolení uží- vána byla a to se na ně shledalo, tehdy nejvyšší berníci ihned ty Židy dostatečným vězením opatřiti dáti a soudu zemského týmž vězením dodržeti a dále se k nim vedle naučení a vyměření od dotčeného soudu zemského pokutou i trestáním zachovati mají. Sněmy české. IV., 303. 761. Na sněmu jenerálním všech zemí koruny České, jenž dne 17. května 1576 na hradě Pražském zahájen a 11. července t. r. uzavřen byl, učiněno sne- šení v příčině berně z Židův: Berně z Židův v městech Praž- ských. Židé pak v městech Pražských i v jiných městech královských, též pod kterýmžby pánem, rytířským neb duchovním člověkem aneb pod kýmžkoli a kdežkoli na statku byli, ten každý Žid, kterémuž by nad dvacet let bylo, aneb žeby ženatý byl, dva uherská zlata aneb půl druhé kopy grošuov českých však na dva termíny, totiž při času svatého Martina nejprvé příštího jeden zlatý uherský neb čtyřidceti pěti grošuov českých a při času Hromnic, též nejprvé příštích léta 77, tolikéž dáti povinen bude; a kterémužby Židu dvadceti let nebylo a do desíti let staří byl, polovici toho při tom každém termínu výš psaném, to jest po půl třimecítmu groších českých dáti má oc. 1576. Berně z Židuov přespolních, kteříž na gruntech panských, rytířských, duchovních i městských bydlejí. Než co se pak jiných Židuov v městech královských, též v pan- ských, rytířských, duchovních, v městečkách aneb kdež by ti koli v království tomto byli, dotýče: ten každý pán, rytířský člověk a město i jiní, jenž je na gruntech svých trpí a mají, aby se v tomtéž spraved- livě zachovali a takové Židy sčísti a od nich touž berni, jakž i Pražští Židé nařízení své mají, na ty termíny a časy vybírati dali a při jiných berních svých s listy přiznavacími, doložíc v něm každý počet Židuov, co jich pod sebou má, na hrad Pražský nejvyšším berníkuom odsýlali. Sněmy České. IV., 556. 1576. 762. Král Rudolf dává list otevřený Izáku Židovi v Praze, kdeby Hanuš z Normberka, konvář, postižen byl, aby se jím mohl ujistiti. Na hradě Pražském, 6. září 1576. Arch místodrž. král. Česk. Cop. 94., fol. 19.
538 K HISTORII ŽIDŮ 1576. sobem let jim ujímajíce aneb jinak jakkoli toho příčina byli, žeby v tom jaká nejmenší lest, fortel neb obmysl naproti tomu svolení uží- vána byla a to se na ně shledalo, tehdy nejvyšší berníci ihned ty Židy dostatečným vězením opatřiti dáti a soudu zemského týmž vězením dodržeti a dále se k nim vedle naučení a vyměření od dotčeného soudu zemského pokutou i trestáním zachovati mají. Sněmy české. IV., 303. 761. Na sněmu jenerálním všech zemí koruny České, jenž dne 17. května 1576 na hradě Pražském zahájen a 11. července t. r. uzavřen byl, učiněno sne- šení v příčině berně z Židův: Berně z Židův v městech Praž- ských. Židé pak v městech Pražských i v jiných městech královských, též pod kterýmžby pánem, rytířským neb duchovním člověkem aneb pod kýmžkoli a kdežkoli na statku byli, ten každý Žid, kterémuž by nad dvacet let bylo, aneb žeby ženatý byl, dva uherská zlata aneb půl druhé kopy grošuov českých však na dva termíny, totiž při času svatého Martina nejprvé příštího jeden zlatý uherský neb čtyřidceti pěti grošuov českých a při času Hromnic, též nejprvé příštích léta 77, tolikéž dáti povinen bude; a kterémužby Židu dvadceti let nebylo a do desíti let staří byl, polovici toho při tom každém termínu výš psaném, to jest po půl třimecítmu groších českých dáti má oc. 1576. Berně z Židuov přespolních, kteříž na gruntech panských, rytířských, duchovních i městských bydlejí. Než co se pak jiných Židuov v městech královských, též v pan- ských, rytířských, duchovních, v městečkách aneb kdež by ti koli v království tomto byli, dotýče: ten každý pán, rytířský člověk a město i jiní, jenž je na gruntech svých trpí a mají, aby se v tomtéž spraved- livě zachovali a takové Židy sčísti a od nich touž berni, jakž i Pražští Židé nařízení své mají, na ty termíny a časy vybírati dali a při jiných berních svých s listy přiznavacími, doložíc v něm každý počet Židuov, co jich pod sebou má, na hrad Pražský nejvyšším berníkuom odsýlali. Sněmy České. IV., 556. 1576. 762. Král Rudolf dává list otevřený Izáku Židovi v Praze, kdeby Hanuš z Normberka, konvář, postižen byl, aby se jím mohl ujistiti. Na hradě Pražském, 6. září 1576. Arch místodrž. král. Česk. Cop. 94., fol. 19.
- I: Titul
- III: Předmluva
- V: Úvod
- 1: I. Až do válek husitských 1419
- 91: II. Až do roku 1526