z 598 stránek
Titul
1
2
3
4
O kronice Zbraslavské a jejích autorech
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
Kniha první
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
131
132
133
134
135
136
137
138
139
140
141
142
143
144
145
146
147
148
149
150
151
152
153
154
155
156
157
158
159
160
161
162
163
164
165
166
167
168
169
170
171
172
173
174
175
176
177
178
179
180
181
182
183
184
185
186
187
188
189
190
191
192
193
194
195
196
197
198
199
200
201
202
203
204
205
206
207
208
209
210
211
212
213
214
215
216
217
218
219
220
221
222
223
224
225
226
227
228
229
230
231
232
233
234
235
236
237
238
239
240
241
242
243
244
245
246
247
248
249
250
251
252
253
254
255
256
257
258
259
260
261
262
263
264
265
266
267
268
269
270
271
272
273
274
275
276
277
278
279
280
281
282
283
284
285
286
287
288
289
290
291
292
293
294
295
296
297
298
299
300
301
302
303
304
305
306
307
308
309
Kniha druhá
310
311
312
313
314
315
316
317
318
319
320
321
322
323
324
325
326
327
328
329
330
331
332
333
334
335
336
337
338
339
340
341
342
343
344
345
346
347
348
349
350
351
352
353
354
355
356
357
358
359
360
361
362
363
364
365
366
367
368
369
370
371
372
373
374
375
376
377
378
379
380
381
382
383
384
385
386
387
388
389
390
391
392
Kniha třetí
393
394
395
396
397
398
399
400
401
402
403
404
405
406
407
408
409
410
411
412
413
414
415
416
417
418
419
420
Poznámky
421
422
423
424
425
426
427
428
429
430
431
432
433
434
435
436
437
438
439
440
441
442
443
444
445
446
447
448
449
450
451
452
453
454
455
456
457
458
459
460
461
462
463
464
465
466
467
468
469
470
471
472
473
474
475
476
477
478
479
480
481
482
483
484
485
486
487
488
489
490
491
492
493
494
495
496
497
498
499
500
501
502
503
504
505
506
507
508
509
510
511
512
513
514
515
516
517
Věcné vysvětlivky
518
519
520
521
522
523
524
525
526
527
528
529
530
531
532
533
Seznam vyobrazení
534
535
536
537
538
Rejstřík osob
539
540
541
542
543
544
545
546
547
548
549
550
551
552
553
554
555
556
557
558
559
560
561
562
563
564
565
566
567
568
569
570
571
Rejstřík míst
572
573
574
575
576
577
578
579
580
581
582
583
584
585
586
587
588
589
590
591
592
593
594
595
596
Obsah
597
598
- s. 54: ...vznikají všude mezi vyššími stavy a mocnějšími, jež děsí. Proto, Ježíši Kriste, rač dát, ať tenhleten Záviš do té míry je zkrocen,...
- s. 308: ...mne zapíše do knihy života předurčení a zachování tvé, předobrý Ježíši Kriste! Také Ti odkazuji ve své závěti své drahé, příbuzné, důvěrné...
- s. 308: ...známé pod pod- mínkou oné závěti, kterou jsi Ty, dobrý Ježíši Kriste, vise na kříži, svěřil matku učedníkovi a učedníka matce své....
Název:
Zbraslavská kronika / Chronicon aulae regiae
Autor:
Fiala, Zdeněk; Heřmanský, František; Mertlík, Rudolf
Rok vydání:
1976
Místo vydání:
Praha
Česká národní bibliografie:
Počet stran celkem:
598
Počet stran předmluvy plus obsahu:
598
Obsah:
- 1: Titul
- 5: O kronice Zbraslavské a jejích autorech
- 20: Kniha první
- 310: Kniha druhá
- 393: Kniha třetí
- 421: Poznámky
- 518: Věcné vysvětlivky
- 534: Seznam vyobrazení
- 539: Rejstřík osob
- 572: Rejstřík míst
- 597: Obsah
upravit
Strana 1
ZBRASLAVSKA KRONIKA CHRONICON AULAE RECIAE SVOBODA PRAHA I970
ZBRASLAVSKA KRONIKA CHRONICON AULAE RECIAE SVOBODA PRAHA I970
Strana 2
Strana 3
O
O
Strana 4
B1/ Začátek Zbraslavské kroniky v Jihlavském rukopise (foto V. Veselý). © Nakladatelství Svoboda, 1975
B1/ Začátek Zbraslavské kroniky v Jihlavském rukopise (foto V. Veselý). © Nakladatelství Svoboda, 1975
Strana 5
O KRONICE ZBRASLAVSKÉ A JEJÍCH AUTORECH Středověké kroniky jsou velmi důležitým historickým pramenem, jehož hodnota stoupá tím více, že ve starším období našich dějin je pramenů jiného druhu zachováno velmi málo a navíc jde o takové prameny, které neodborníkovi bez obšírných vysvětlujících výkladů nemohou mnoho říci (listiny). U kronik je pochopení obsahu i pro neodborníka snazší, i když ne právě lehké, protože autoři těchto sepsání přece jen myslili způsobem značně odlišným od nynějších lidí a nadto běžně pracovali s pojmy (např. z náboženské oblasti), které jsou člověku druhé poloviny 20. století zcela odlehlé. Je tedy třeba vědět, kdo a z jakého stanoviska kroniky psal a co v nich je možné přijímat za skutečná historická fakta a co je buď plodem kronikářovy tendence, nebo i jen pouhé jeho fantazie. Všechny naše předhusitské kroniky jsou dílem kněží, světských i řádových. Základním důvodem této skutečnosti bylo, že ve starších obdobích feudalismu byli u nás kněží jedinou sociální skupinou, která ovládala umění písma. Protože se toto umění odevzdávalo příslušníkům církve v kapitulních a klášterních školách a písařských dílnách (tzv. skriptoriích) z generace na generaci a liturgickou řečí katolické církve byla už od dob rozpadu antického římského impé- ria latina, jsou všechny naše staré kroniky až do první poloviny 14. století psány tímto jazykem, i když spisovatelé byli Češi a psali o českých událostech (a také česky myslili, jak nezřídka prozrazují bohemismy v latinském textu). To je ovšem jen jedna, vnější stránka věci, bylo však zapotřebí na ni upozornit už proto, že první domácí kronika psaná česky, veršovaný spis tak řečeného Dalimila, vznikla až v počátečních desetiletích 14. století. Část starších sepsání o českých věcech nejsou ostatně ani kroniky, nýbrž legendy psané za účelem posmrtné oslavy světců. Spiso- vatelé legend (hagiografové) kupí kolem osoby svého hrdiny množ- ství dobročinných skutků a zázračných příběhů, které měly přispět k rozšíření známosti světcova jména nebo k prohlášení určité osoby za světce (kanonizaci). Skutečných historických údajů se najde v legendách málo a i tu je třeba vždy důkladné kritiky a opatrné analýzy k jejich správnému pochopení a historickému zařazení. Jako příklad je možné uvést legendu tzv. Kristiána o sv. Václavu a sv. Ludmile, jejíž autor se vydával za současníka druhého praž- ského biskupa, sv. Vojtěcha, tedy za českého hagiografa ze sklonku 10. století, ve skutečnosti však napsal svou legendu až v první po- lovině 14. století.1/ Použil přitom některých opravdu starých legend (ale i legend novějších, např. václavské legendy začínající slovy Oriente iam sole ze sklonku 13. století), avšak jeho spis v dochované podobě je nepochybně plodem církevního českého nacionálního uvědomění z okolí posledního pražského biskupa Jana IV. z Dražic, a tak v okruhu hagiografické literatury obdobou nacionální tenden- ce, kterou je v oblasti kronikářské prodchnuta kronika Dalimilova (o díle tak řečeného Dalimila bude ještě dále řeč). 1/ Kristiánova legenda byla od dob Josefa Dobrovského právem pokládána za pozdní kompilaci z první poloviny 14. století, která se některými klamnými údaji, vsuvkami
O KRONICE ZBRASLAVSKÉ A JEJÍCH AUTORECH Středověké kroniky jsou velmi důležitým historickým pramenem, jehož hodnota stoupá tím více, že ve starším období našich dějin je pramenů jiného druhu zachováno velmi málo a navíc jde o takové prameny, které neodborníkovi bez obšírných vysvětlujících výkladů nemohou mnoho říci (listiny). U kronik je pochopení obsahu i pro neodborníka snazší, i když ne právě lehké, protože autoři těchto sepsání přece jen myslili způsobem značně odlišným od nynějších lidí a nadto běžně pracovali s pojmy (např. z náboženské oblasti), které jsou člověku druhé poloviny 20. století zcela odlehlé. Je tedy třeba vědět, kdo a z jakého stanoviska kroniky psal a co v nich je možné přijímat za skutečná historická fakta a co je buď plodem kronikářovy tendence, nebo i jen pouhé jeho fantazie. Všechny naše předhusitské kroniky jsou dílem kněží, světských i řádových. Základním důvodem této skutečnosti bylo, že ve starších obdobích feudalismu byli u nás kněží jedinou sociální skupinou, která ovládala umění písma. Protože se toto umění odevzdávalo příslušníkům církve v kapitulních a klášterních školách a písařských dílnách (tzv. skriptoriích) z generace na generaci a liturgickou řečí katolické církve byla už od dob rozpadu antického římského impé- ria latina, jsou všechny naše staré kroniky až do první poloviny 14. století psány tímto jazykem, i když spisovatelé byli Češi a psali o českých událostech (a také česky myslili, jak nezřídka prozrazují bohemismy v latinském textu). To je ovšem jen jedna, vnější stránka věci, bylo však zapotřebí na ni upozornit už proto, že první domácí kronika psaná česky, veršovaný spis tak řečeného Dalimila, vznikla až v počátečních desetiletích 14. století. Část starších sepsání o českých věcech nejsou ostatně ani kroniky, nýbrž legendy psané za účelem posmrtné oslavy světců. Spiso- vatelé legend (hagiografové) kupí kolem osoby svého hrdiny množ- ství dobročinných skutků a zázračných příběhů, které měly přispět k rozšíření známosti světcova jména nebo k prohlášení určité osoby za světce (kanonizaci). Skutečných historických údajů se najde v legendách málo a i tu je třeba vždy důkladné kritiky a opatrné analýzy k jejich správnému pochopení a historickému zařazení. Jako příklad je možné uvést legendu tzv. Kristiána o sv. Václavu a sv. Ludmile, jejíž autor se vydával za současníka druhého praž- ského biskupa, sv. Vojtěcha, tedy za českého hagiografa ze sklonku 10. století, ve skutečnosti však napsal svou legendu až v první po- lovině 14. století.1/ Použil přitom některých opravdu starých legend (ale i legend novějších, např. václavské legendy začínající slovy Oriente iam sole ze sklonku 13. století), avšak jeho spis v dochované podobě je nepochybně plodem církevního českého nacionálního uvědomění z okolí posledního pražského biskupa Jana IV. z Dražic, a tak v okruhu hagiografické literatury obdobou nacionální tenden- ce, kterou je v oblasti kronikářské prodchnuta kronika Dalimilova (o díle tak řečeného Dalimila bude ještě dále řeč). 1/ Kristiánova legenda byla od dob Josefa Dobrovského právem pokládána za pozdní kompilaci z první poloviny 14. století, která se některými klamnými údaji, vsuvkami
Strana 6
Středověké kroniky se liší od legend tím, že jejich autoři sledovali přece jen širší hlediska a že jejich účelem bylo zachovat pro bu- doucnost záznamy a paměti o zajímavých událostech z autorovy doby, zajímavých ovšem z hlediska spisovatelova. Pokud jde o histo- rii starších dob, vybírali si kronikáři pro ně zajímavé události ze starších sepsání nebo někdy bezmyšlenkovitě přejímali od svých předchůdců celé úseky jejich spisů či dokonce celá díla. Vnitřní náplň každé kroniky, její obsah a „základní linie“ byly jasně určeny jednak třídní příslušností autora samého, jednak těch, v jejichž zájmu psal. Lze si to ověřit srovnáním základních tendencí dvou kronik, které byly napsány v přibližně stejné době a pojednávají alespoň zčásti o týchž událostech, kroniky Zbraslavské a české rýmované kroniky tak řečeného Dalimila. Autoři obou těchto kronik byli příslušníci duchovního stavu, avšak psali v zájmu odlišných společenských skupin. Ota a Petr, autoři latinské kroniky Zbraslavské, byli oba opaty významného kláštera založeného králem Václavem II. a reprezentovali tedy klášterní duchovenstvo (feudály duchovní), jehož zájmy zároveň ve svém díle hájili, kdežto Dalimil, sám velmi pravděpodobně rovněž duchovní2, byl ve svém českém díle mluvčím názorů a zájmů šlechty (feudálů světských). 6 2 a vložkami snažila vzbudit dojem, že jde o dílo českého hagiografa — dokonce pří- slušníka vládnoucího rodu Přemyslovců — ze sklonku 10. století. Jako pozdní kom- pilace byla také vydána v 1. svazku Pramenů dějin českých r. 1873. Ale na počátku našeho století vystoupil Josef Pekař s názorem, že legenda je opravdu dílem doby, do níž se sama hlásí. Pekařův nápad vznikl podivuhodnou náhodou právě v době, kdy byly vědecky usvědčeny takzvané staré památky, rukopisy Zelenohorský a Krá- lovédvorský, jako novodobá falza, která vznikla z iniciativy V. Hanky až v druhém desetiletí 19. století (a ne v 10., resp. 14. stol., do nichž se sama hlásí). Jistou roli přitom sehrál nepochybně i Pekařův romantismus a nacionalismus a také katolicis- mus, protože Kristiánova legenda „z 10. století“ mu měla být oporou pro jeho ultra- katolické pojetí nejstarších českých dějin, jako je jeho katolickým žákům a epigonům až podnes. Pokrokovější část českých historiků první poloviny našeho století Pekařův scestný nápad právem odmítala (např. V. Novotný, R. Urbánek, J. Slavík), ale protože „tón udávala“ pod vlivem Pekařova vedoucího postavení konzervativní a reakční skupina, byl téměř „oficiálně“ přijat. To však nic nemění na jeho nesmyslnosti, protože téměř v každé vlastní větě autora legendy lze nalézt důkaz pro nemož- nost původu jeho spisu z 10. století. Veškeré starší argumenty proti pravosti Kris- tiánovy legendy shrnul R. Urbánek, Legenda tzv. Kristiána ve vývoji předhusitských legend ludmilských i václavských a její autor, díl I.—II., Praha 1947—1948; nové argu- menty proti pravosti jsem připojil ve svých studiích: Zd. Fiala, O pražském názvosloví v legendě Kristánově, ČsČH XVIII., 1970, č. 2—3, str. 265—282; Zd. Fiala, O pra- menech tak řečeného Dalimila k jeho historii sv. Václava, CsČH XIX., 1971, č. 6, str. 871—900; Zd. Fiala, Uber den privaten Hof Boleslavs I. in Stará Boleslav in der Christian—Legende, Mediaevalia bohemica, 70, 3. Praha 1971, str. 3—25; Zd. Fiala, O církevně chronologické terminologii v legendě Kristiánově, ve sborníku „Z pomocných věd historických“, AUC phil. et historica 3—4, 1971 (vyšlo 1972), str. 15—37. Řada dalších studií a rozprav je v tisku. Osobnost autora nejstarší české rýmované kroniky se dosud nepodařilo identifikovat; jméno Dalimil je mylný dohad až ze 17. století (na omyl upozornil Dobrovský), který se v historické literatuře udržuje ze setrvačnosti a z nedostatku lepšího po- jmenování. Po poněkud bližším poznání Dalimilovy kroniky (viz mou studii v pozn. č. 1) jsem nyní toho názoru, že neznámý skladatel nejstarší české rýmované kroniky byl duchovní; pro jeho kroniku nebyly latinské spisy jen prameny, nýbrž někdy pří- mo předlohami, které do svého díla doslovně překládal (např. některé partie z václavské legendy Oriente iam sole), což by i u velmi vzdělaného laika u nás na počátku 14. sto-
Středověké kroniky se liší od legend tím, že jejich autoři sledovali přece jen širší hlediska a že jejich účelem bylo zachovat pro bu- doucnost záznamy a paměti o zajímavých událostech z autorovy doby, zajímavých ovšem z hlediska spisovatelova. Pokud jde o histo- rii starších dob, vybírali si kronikáři pro ně zajímavé události ze starších sepsání nebo někdy bezmyšlenkovitě přejímali od svých předchůdců celé úseky jejich spisů či dokonce celá díla. Vnitřní náplň každé kroniky, její obsah a „základní linie“ byly jasně určeny jednak třídní příslušností autora samého, jednak těch, v jejichž zájmu psal. Lze si to ověřit srovnáním základních tendencí dvou kronik, které byly napsány v přibližně stejné době a pojednávají alespoň zčásti o týchž událostech, kroniky Zbraslavské a české rýmované kroniky tak řečeného Dalimila. Autoři obou těchto kronik byli příslušníci duchovního stavu, avšak psali v zájmu odlišných společenských skupin. Ota a Petr, autoři latinské kroniky Zbraslavské, byli oba opaty významného kláštera založeného králem Václavem II. a reprezentovali tedy klášterní duchovenstvo (feudály duchovní), jehož zájmy zároveň ve svém díle hájili, kdežto Dalimil, sám velmi pravděpodobně rovněž duchovní2, byl ve svém českém díle mluvčím názorů a zájmů šlechty (feudálů světských). 6 2 a vložkami snažila vzbudit dojem, že jde o dílo českého hagiografa — dokonce pří- slušníka vládnoucího rodu Přemyslovců — ze sklonku 10. století. Jako pozdní kom- pilace byla také vydána v 1. svazku Pramenů dějin českých r. 1873. Ale na počátku našeho století vystoupil Josef Pekař s názorem, že legenda je opravdu dílem doby, do níž se sama hlásí. Pekařův nápad vznikl podivuhodnou náhodou právě v době, kdy byly vědecky usvědčeny takzvané staré památky, rukopisy Zelenohorský a Krá- lovédvorský, jako novodobá falza, která vznikla z iniciativy V. Hanky až v druhém desetiletí 19. století (a ne v 10., resp. 14. stol., do nichž se sama hlásí). Jistou roli přitom sehrál nepochybně i Pekařův romantismus a nacionalismus a také katolicis- mus, protože Kristiánova legenda „z 10. století“ mu měla být oporou pro jeho ultra- katolické pojetí nejstarších českých dějin, jako je jeho katolickým žákům a epigonům až podnes. Pokrokovější část českých historiků první poloviny našeho století Pekařův scestný nápad právem odmítala (např. V. Novotný, R. Urbánek, J. Slavík), ale protože „tón udávala“ pod vlivem Pekařova vedoucího postavení konzervativní a reakční skupina, byl téměř „oficiálně“ přijat. To však nic nemění na jeho nesmyslnosti, protože téměř v každé vlastní větě autora legendy lze nalézt důkaz pro nemož- nost původu jeho spisu z 10. století. Veškeré starší argumenty proti pravosti Kris- tiánovy legendy shrnul R. Urbánek, Legenda tzv. Kristiána ve vývoji předhusitských legend ludmilských i václavských a její autor, díl I.—II., Praha 1947—1948; nové argu- menty proti pravosti jsem připojil ve svých studiích: Zd. Fiala, O pražském názvosloví v legendě Kristánově, ČsČH XVIII., 1970, č. 2—3, str. 265—282; Zd. Fiala, O pra- menech tak řečeného Dalimila k jeho historii sv. Václava, CsČH XIX., 1971, č. 6, str. 871—900; Zd. Fiala, Uber den privaten Hof Boleslavs I. in Stará Boleslav in der Christian—Legende, Mediaevalia bohemica, 70, 3. Praha 1971, str. 3—25; Zd. Fiala, O církevně chronologické terminologii v legendě Kristiánově, ve sborníku „Z pomocných věd historických“, AUC phil. et historica 3—4, 1971 (vyšlo 1972), str. 15—37. Řada dalších studií a rozprav je v tisku. Osobnost autora nejstarší české rýmované kroniky se dosud nepodařilo identifikovat; jméno Dalimil je mylný dohad až ze 17. století (na omyl upozornil Dobrovský), který se v historické literatuře udržuje ze setrvačnosti a z nedostatku lepšího po- jmenování. Po poněkud bližším poznání Dalimilovy kroniky (viz mou studii v pozn. č. 1) jsem nyní toho názoru, že neznámý skladatel nejstarší české rýmované kroniky byl duchovní; pro jeho kroniku nebyly latinské spisy jen prameny, nýbrž někdy pří- mo předlohami, které do svého díla doslovně překládal (např. některé partie z václavské legendy Oriente iam sole), což by i u velmi vzdělaného laika u nás na počátku 14. sto-
Strana 7
a Kronika Zbraslavská je hlavně ve svých počátečních partiích, jejichž původním autorem byl opat Ota, legendární oslavou Václa- va II., zakladatele kláštera. Petr Žitavský se v dalších částech kro- niky pokusil o sloučení glorifikace Václava II. s oslavou nového vládnoucího rodu — Lucemburků. Proto uvádí při líčení smrti Václava II. a císařovny Markéty zázraky, které měly zvyšovat oslavu těchto osobností, proto formuluje záležitost sňatku Elišky Přemyslovny s mladičkým Janem Lucemburským tak, jako by šlo o „vyšší“, téměř božský zásah (myšlenka na odstranění Jindřicha Korutanského a na povýšení Elišky vznikla podle Petra v chrámě sv. Víta při mši), proto s takovým jásotem vítá Janův příchod do Čech. České pány a šlechtu vůbec posuzoval Petr nepříliš příznivě, ovšem s výjimkou těch, kteří — třebas jen dočasně — sloužili Elišce a zájmům dynastie. Petrovo stanovisko vyplývalo z toho, že hospodářský zájem jeho kláštera vyžadoval silnou pozici panovníka a slabší šlechty, protože při opačném stavu věcí, tj. slabém králi a silné šlechtě, trpělo klášterní hospodářství škodami, které vznikaly z hrabivých nájezdů, krádeží a loupeží pánů a jejich neurvalých zbrojných družin. Úplně jiný „svět“ představuje kronika tak řečeného Dalimila, jenž se ve svém česky psaném díle pokusil o vylíčení českých dějin od jejich počátků až do nastoupení Jana Lucemburského na český trůn. Základní a rozhodující společenskou silou země mu není ani král, ani dynastie, nýbrž čeští páni. Ti měli hlavně odkázat do pří- slušných mezí přivandrovalé německé měšťany, kteří zemi ohrožo- vali a rozleptávali. Z toho vyplývala Dalimilova protiněmecká a na- cionalistická tendence, která ovšem nemůže být zaměňována s no- vodobým buržoazním nacionalismem. Tak řečený Dalimil si byl dobře vědom toho, že dosud dominující postavení českých feudál- ních pánů je ohroženo prudkým hospodářským vzestupem pře- vážně německých patricijů v královských městech a z toho opět vyrůstajícím jejich sebevědomím politickým. Nacionalistická ten- dence Dalimilova díla je ostrá a drsná — jednotlivé české panovníky hodnotí podle toho, kolik nosů dávali udánlivě uřezávat Němcům — ale ani ona nemohla v Dalimilově díle úplně překlenout třídní pro- past mezi českými feudály a opovrhovanými „chlapy — jejich českými poddanými.3/ Při jedné příležitosti se názory obou kronikářů sešly. Bylo to zajetí vedoucích osobností vyšší šlechty patricijskými spiklenci v Sedlci (u Kutné Hory) a v Praze r. 1309. Petrovi Žitavskému je počínání měšťanů šílenstvím, které nelze pochopit a za něž budou letí bylo stěží možné. Spisovatel kroniky však stál rozhodně na straně českého panstva, byl jeho ideologem (velmi pravděpodobně byl sám v panských službách) a v zájmu panstva také své dílo složil. Nelze však přehlédnout, že se Dalimil někdy dokázal povznést i nad třídní stanovisko těch, pro které své dílo psal. První u nás vytvořil pojem národa jako společenství lidí téhož jazyka bez ohledu na jejich sociální zařazení a dokonce neváhal vložit do úst českého knížete výrok, že si chce raději vzít za ženu českou selku než německou císařovnu. To byl ovšem výplod žhavé vlastenecké tendence rýmujícího kronikáře, který měl být pro jeho čtenáře a posluchače vzorem. Nemůže být pochyb o tom, že čeští páni na počátku 14. století tento názor svého ideologa nesdíleli a se svými pod- danými robotnicemi se určitě neženili.
a Kronika Zbraslavská je hlavně ve svých počátečních partiích, jejichž původním autorem byl opat Ota, legendární oslavou Václa- va II., zakladatele kláštera. Petr Žitavský se v dalších částech kro- niky pokusil o sloučení glorifikace Václava II. s oslavou nového vládnoucího rodu — Lucemburků. Proto uvádí při líčení smrti Václava II. a císařovny Markéty zázraky, které měly zvyšovat oslavu těchto osobností, proto formuluje záležitost sňatku Elišky Přemyslovny s mladičkým Janem Lucemburským tak, jako by šlo o „vyšší“, téměř božský zásah (myšlenka na odstranění Jindřicha Korutanského a na povýšení Elišky vznikla podle Petra v chrámě sv. Víta při mši), proto s takovým jásotem vítá Janův příchod do Čech. České pány a šlechtu vůbec posuzoval Petr nepříliš příznivě, ovšem s výjimkou těch, kteří — třebas jen dočasně — sloužili Elišce a zájmům dynastie. Petrovo stanovisko vyplývalo z toho, že hospodářský zájem jeho kláštera vyžadoval silnou pozici panovníka a slabší šlechty, protože při opačném stavu věcí, tj. slabém králi a silné šlechtě, trpělo klášterní hospodářství škodami, které vznikaly z hrabivých nájezdů, krádeží a loupeží pánů a jejich neurvalých zbrojných družin. Úplně jiný „svět“ představuje kronika tak řečeného Dalimila, jenž se ve svém česky psaném díle pokusil o vylíčení českých dějin od jejich počátků až do nastoupení Jana Lucemburského na český trůn. Základní a rozhodující společenskou silou země mu není ani král, ani dynastie, nýbrž čeští páni. Ti měli hlavně odkázat do pří- slušných mezí přivandrovalé německé měšťany, kteří zemi ohrožo- vali a rozleptávali. Z toho vyplývala Dalimilova protiněmecká a na- cionalistická tendence, která ovšem nemůže být zaměňována s no- vodobým buržoazním nacionalismem. Tak řečený Dalimil si byl dobře vědom toho, že dosud dominující postavení českých feudál- ních pánů je ohroženo prudkým hospodářským vzestupem pře- vážně německých patricijů v královských městech a z toho opět vyrůstajícím jejich sebevědomím politickým. Nacionalistická ten- dence Dalimilova díla je ostrá a drsná — jednotlivé české panovníky hodnotí podle toho, kolik nosů dávali udánlivě uřezávat Němcům — ale ani ona nemohla v Dalimilově díle úplně překlenout třídní pro- past mezi českými feudály a opovrhovanými „chlapy — jejich českými poddanými.3/ Při jedné příležitosti se názory obou kronikářů sešly. Bylo to zajetí vedoucích osobností vyšší šlechty patricijskými spiklenci v Sedlci (u Kutné Hory) a v Praze r. 1309. Petrovi Žitavskému je počínání měšťanů šílenstvím, které nelze pochopit a za něž budou letí bylo stěží možné. Spisovatel kroniky však stál rozhodně na straně českého panstva, byl jeho ideologem (velmi pravděpodobně byl sám v panských službách) a v zájmu panstva také své dílo složil. Nelze však přehlédnout, že se Dalimil někdy dokázal povznést i nad třídní stanovisko těch, pro které své dílo psal. První u nás vytvořil pojem národa jako společenství lidí téhož jazyka bez ohledu na jejich sociální zařazení a dokonce neváhal vložit do úst českého knížete výrok, že si chce raději vzít za ženu českou selku než německou císařovnu. To byl ovšem výplod žhavé vlastenecké tendence rýmujícího kronikáře, který měl být pro jeho čtenáře a posluchače vzorem. Nemůže být pochyb o tom, že čeští páni na počátku 14. století tento názor svého ideologa nesdíleli a se svými pod- danými robotnicemi se určitě neženili.
Strana 8
božskou mocí potrestáni, Dalimil pak používá této události, aby plně vyjádřil své opovržení měšťanům (klade je naroveň chlapům), kteří se odvážili sáhnout na velmože země. Každý kronikář se dívá na událost z jiného stanoviska, ale oba se shodují v tom, že uspořádání společnosti je dáno Bohem a jakýkoliv pokus o změnu je naprosto nepřijatelný. V době, kdy oba žili, začal ponenáhlu propukávat boj proti onomu „danému“ stavu společnosti formou lidových kacířských hnutí, ale jim zůstal zcela cizí a nepochopitelný, ačkoliv třeba Petr Žitavský se o některých takových hnutích ve své kronice několikrát zmiňuje a jedno z nich bylo známo i Dalimilovi. Přejděme nyní k podrobnějším údajům o kronice Zbraslavské. Je to naše největší předhusitská kronika, ačkoli časově zahrnuje pouze dobu od smrti Přemysla Otakara II. do r. 1338, tedy pouhých 60 let.4/ Se spisováním kroniky začal její první autor, zbraslavský opat Ota, až po smrti krále Václava II. (zemřel 21. 6. 1305), jak vyplývá z úvodních slov 1. kapitoly prvé knihy, a psal až do března 1314, kdy sám zemřel5/; napsal 51 kapitol prvé knihy kroniky, tedy část nepříliš velkou. Ota nedovedl svůj legendární životopis Václa- va II. ani k vylíčení jeho slavnostní korunovace, jež byla vykonána v Praze 2. 6. 1297 a kterou už zapsal opat Petr, druhý autor kroniky. Celá část Otova tedy vypráví o událostech, které už v době sepsání náležely minulosti, zatímco druhý autor kroniky po dokončení le- gendárního vypravování o zakladateli kláštera zaznamenával další události velmi brzy poté, když k nim došlo, čímž hodnota dalších částí kroniky jako historického pramene značně stoupla. Vedle toho zvyšuje její význam ještě ta okolnost, že Petr Žitavský byl nejen dobrým pozorovatelem, nýbrž i významným činitelem při někte- rých důležitých politických událostech své doby. Oba autoři kroniky byli opaty Zbraslavského kláštera, který byl založen králem Václavem II. v r. 1292 pro řád cisterciácký a osazen mnichy ze staršího kláštera téhož řádu v Sedlci u Kutné Hory.“) První zbraslavští mniši, jak je patrné ze samotné kroniky, byli téměř bez výjimky Němci říšského původu, protože cisterciácký řád si u nás dlouho udržoval německý ráz. Spisování klášterní kroniky se po zakladatelově smrti ujal nejdříve bývalý opat Ota. O Otových životních osudech se ví jen velmi málo. Pocházel z Durynska, byl jedním z nejmladších mnichů, kteří na Zbraslav přišli ze Sedlce, a po odstoupení prvního opata Konráda r. 1297 byl sám zvolen opatem. Ale již po půldruhém roce se úřadu vzdal. Po smrti Václava II. přistoupil k spisování klášterní kroniky, či přesněji legendárního vyprávění o Václavu II. a o založení Zbraslav- ského kláštera, a pokračoval ve svém díle až do své smrti v březnu 1314. Dílo, jak již bylo řečeno, nedokončil. Proč v době devíti let, kterou měl k dispozici, napsal jen 51 kapitol první knihy, nelze pro nedostatek pramenů říci. Vše, co se o Otovi ví, je obsaženo v sa- 8 4/ 5/ * Na počátku prvé knihy je životopisu Václava II. předesláno několik zpráv o růz- ných událostech, týkajících se Přemysla II. v době jeho vlády, ale tyto zmínky ne- mají ráz souvislého vyprávění (srv. 1.—8. kapitolu prvé knihy). Srv. 65. kapitolu prvé knihy. Klášter Sedlecký byl založen v letech 1142—1143 šlechticem Miroslavem za účasti olomouckého biskupa Jindřicha Zdíka. Byl to nejstarší cisterciácký klášter v našich zemích.
božskou mocí potrestáni, Dalimil pak používá této události, aby plně vyjádřil své opovržení měšťanům (klade je naroveň chlapům), kteří se odvážili sáhnout na velmože země. Každý kronikář se dívá na událost z jiného stanoviska, ale oba se shodují v tom, že uspořádání společnosti je dáno Bohem a jakýkoliv pokus o změnu je naprosto nepřijatelný. V době, kdy oba žili, začal ponenáhlu propukávat boj proti onomu „danému“ stavu společnosti formou lidových kacířských hnutí, ale jim zůstal zcela cizí a nepochopitelný, ačkoliv třeba Petr Žitavský se o některých takových hnutích ve své kronice několikrát zmiňuje a jedno z nich bylo známo i Dalimilovi. Přejděme nyní k podrobnějším údajům o kronice Zbraslavské. Je to naše největší předhusitská kronika, ačkoli časově zahrnuje pouze dobu od smrti Přemysla Otakara II. do r. 1338, tedy pouhých 60 let.4/ Se spisováním kroniky začal její první autor, zbraslavský opat Ota, až po smrti krále Václava II. (zemřel 21. 6. 1305), jak vyplývá z úvodních slov 1. kapitoly prvé knihy, a psal až do března 1314, kdy sám zemřel5/; napsal 51 kapitol prvé knihy kroniky, tedy část nepříliš velkou. Ota nedovedl svůj legendární životopis Václa- va II. ani k vylíčení jeho slavnostní korunovace, jež byla vykonána v Praze 2. 6. 1297 a kterou už zapsal opat Petr, druhý autor kroniky. Celá část Otova tedy vypráví o událostech, které už v době sepsání náležely minulosti, zatímco druhý autor kroniky po dokončení le- gendárního vypravování o zakladateli kláštera zaznamenával další události velmi brzy poté, když k nim došlo, čímž hodnota dalších částí kroniky jako historického pramene značně stoupla. Vedle toho zvyšuje její význam ještě ta okolnost, že Petr Žitavský byl nejen dobrým pozorovatelem, nýbrž i významným činitelem při někte- rých důležitých politických událostech své doby. Oba autoři kroniky byli opaty Zbraslavského kláštera, který byl založen králem Václavem II. v r. 1292 pro řád cisterciácký a osazen mnichy ze staršího kláštera téhož řádu v Sedlci u Kutné Hory.“) První zbraslavští mniši, jak je patrné ze samotné kroniky, byli téměř bez výjimky Němci říšského původu, protože cisterciácký řád si u nás dlouho udržoval německý ráz. Spisování klášterní kroniky se po zakladatelově smrti ujal nejdříve bývalý opat Ota. O Otových životních osudech se ví jen velmi málo. Pocházel z Durynska, byl jedním z nejmladších mnichů, kteří na Zbraslav přišli ze Sedlce, a po odstoupení prvního opata Konráda r. 1297 byl sám zvolen opatem. Ale již po půldruhém roce se úřadu vzdal. Po smrti Václava II. přistoupil k spisování klášterní kroniky, či přesněji legendárního vyprávění o Václavu II. a o založení Zbraslav- ského kláštera, a pokračoval ve svém díle až do své smrti v březnu 1314. Dílo, jak již bylo řečeno, nedokončil. Proč v době devíti let, kterou měl k dispozici, napsal jen 51 kapitol první knihy, nelze pro nedostatek pramenů říci. Vše, co se o Otovi ví, je obsaženo v sa- 8 4/ 5/ * Na počátku prvé knihy je životopisu Václava II. předesláno několik zpráv o růz- ných událostech, týkajících se Přemysla II. v době jeho vlády, ale tyto zmínky ne- mají ráz souvislého vyprávění (srv. 1.—8. kapitolu prvé knihy). Srv. 65. kapitolu prvé knihy. Klášter Sedlecký byl založen v letech 1142—1143 šlechticem Miroslavem za účasti olomouckého biskupa Jindřicha Zdíka. Byl to nejstarší cisterciácký klášter v našich zemích.
Strana 9
motné kronice (včetně určení části, kterou sám sepsal) a odjinud o něm není nic známo. Původním Otovým úmyslem jistě bylo napsat legendární oslavu zvěčnělého zakladatele kláštera, a tím je dán ráz celé jeho části (1.—51. kapitola první knihy). Na svou spisovatelskou práci se dost dobře připravil. Zprávy o událostech týkajících se Přemysla Otakara II. čerpal z Druhého pokračování Kosmova a věděl též o nějaké kronice, která pojednávala o počátcích Kladrubského kláštera (u Plzně).7 Legendární ráz Otovy partie je mimo jiné do- svědčen i tím, že do svého vyprávění nepojal ani zakládací listinu Zbraslavského kláštera, ačkoliv ji znal.3/ Vypravování je cele soustře- děno k osobě královského zakladatele a štědrého podporovatele kláštera; obraz Václava II. podává Ota v barvách co nejkrásnějších a činí tak slohem poutavým, rétoricky nadneseným, plným metafor, figur, sentencí, přirovnání, aby získal co nejvíce sympatií čtenářů pro svého oslavence. Jednou vlastností vyniká Ota nad jiné legen- disty i kronikáře: způsobem u středověkých spisovatelů opravdu vzácným usiluje vystihnout duševní život Václava II. a jeho těžké zápasy, v kterých vyrůstala zvláštní osobnost předposledního čes- kého krále z rodu Přemyslova. Po Otově smrti se pokračování v nedokončeném díle ujal zbra- slavský mnich a pozdější opat Petr, který ostatně svého předchůdce ve všech směrech vysoko převyšoval. Petr pocházel ze Žitavy“ a zdá se, že o jeho německém původu nemůže být pochyb, zvláště když se uváží, že i ostatní první členové zbraslavského konventu byli zcela nepochybně Němci. Právě tak jako u Oty je i u Petra přesné datum narození neznámo a ani jeho přibližné určení není jisté. Z některých narážek v kronice lze soudit, že se nejpravděpodobněji narodil mezi lety 1260—1270. O jeho životních osudech v mládí se neví nic a rovněž není známo, kde a jak nabyl svého vzdělání, které bylo na jeho dobu vynikající a o němž platné svědectví podává právě jeho literární dílo. Svou přítomnost v Praze prozrazuje Petr v kronice nejdříve k r. 1297, když mluví o tom, že byl osobním svědkem korunovace Václava II. 10/ Není však známo, zda byl už v té době zbraslavským * 10 7/ Srv. 38. kapitolu prvé knihy. Benediktinský klášter v Kladrubech byl založen r. 1115 knížetem Vladislavem I. 8/ V 39., 40. a 42. kapitole prvé knihy se vyskytují obraty, které se shodují se zněním zakládací listiny, o níž se však Ota přímo vůbec nezmiňuje. Srv. 21. kapitolu druhé knihy kroniky. V historické literatuře se obvykle píše o Petru Žitavském. Srv. 63. kapitolu prvé knihy. Petr tak činí slovy „...tale festum, quod et commendabat ipsa raritas, nobis semel visum“. Emler v úvodu k vydání kroniky v Pramenech dějin českých, IV., str. VIII., soudil z výrazu „nobis semel visum“, že Petr, který v 109. kapitole popisuje i korunovaci krále Jana, korunování Václava II. přítomen nebyl. Ale jde nepochybně o Emlerův omyl. Petr líčí korunovační slavnosti Václava II. v červnu 1297 s takovým nadšením a subjektivním zaujetím, že jeho osobní účast je jistá. Výraz „nobis semel visum“ je nutné vysvětlit jinak: korunovace Václava II. byla konána v červnu za krásného počasí, a proto byla „veřejná“, korunovační hos- tina i lidové slavnosti byly uspořádány na veřejných prostranstvích, korunovace Ja- nova v únoru 1311 byla vykonána za tuhého mrazu, jak sám Petr uvádí, a proto ko- runovační hostina byla v refektáři minoritů u sv. Jakuba na Starém Městě pražském a nebyla „veřejná“.
motné kronice (včetně určení části, kterou sám sepsal) a odjinud o něm není nic známo. Původním Otovým úmyslem jistě bylo napsat legendární oslavu zvěčnělého zakladatele kláštera, a tím je dán ráz celé jeho části (1.—51. kapitola první knihy). Na svou spisovatelskou práci se dost dobře připravil. Zprávy o událostech týkajících se Přemysla Otakara II. čerpal z Druhého pokračování Kosmova a věděl též o nějaké kronice, která pojednávala o počátcích Kladrubského kláštera (u Plzně).7 Legendární ráz Otovy partie je mimo jiné do- svědčen i tím, že do svého vyprávění nepojal ani zakládací listinu Zbraslavského kláštera, ačkoliv ji znal.3/ Vypravování je cele soustře- děno k osobě královského zakladatele a štědrého podporovatele kláštera; obraz Václava II. podává Ota v barvách co nejkrásnějších a činí tak slohem poutavým, rétoricky nadneseným, plným metafor, figur, sentencí, přirovnání, aby získal co nejvíce sympatií čtenářů pro svého oslavence. Jednou vlastností vyniká Ota nad jiné legen- disty i kronikáře: způsobem u středověkých spisovatelů opravdu vzácným usiluje vystihnout duševní život Václava II. a jeho těžké zápasy, v kterých vyrůstala zvláštní osobnost předposledního čes- kého krále z rodu Přemyslova. Po Otově smrti se pokračování v nedokončeném díle ujal zbra- slavský mnich a pozdější opat Petr, který ostatně svého předchůdce ve všech směrech vysoko převyšoval. Petr pocházel ze Žitavy“ a zdá se, že o jeho německém původu nemůže být pochyb, zvláště když se uváží, že i ostatní první členové zbraslavského konventu byli zcela nepochybně Němci. Právě tak jako u Oty je i u Petra přesné datum narození neznámo a ani jeho přibližné určení není jisté. Z některých narážek v kronice lze soudit, že se nejpravděpodobněji narodil mezi lety 1260—1270. O jeho životních osudech v mládí se neví nic a rovněž není známo, kde a jak nabyl svého vzdělání, které bylo na jeho dobu vynikající a o němž platné svědectví podává právě jeho literární dílo. Svou přítomnost v Praze prozrazuje Petr v kronice nejdříve k r. 1297, když mluví o tom, že byl osobním svědkem korunovace Václava II. 10/ Není však známo, zda byl už v té době zbraslavským * 10 7/ Srv. 38. kapitolu prvé knihy. Benediktinský klášter v Kladrubech byl založen r. 1115 knížetem Vladislavem I. 8/ V 39., 40. a 42. kapitole prvé knihy se vyskytují obraty, které se shodují se zněním zakládací listiny, o níž se však Ota přímo vůbec nezmiňuje. Srv. 21. kapitolu druhé knihy kroniky. V historické literatuře se obvykle píše o Petru Žitavském. Srv. 63. kapitolu prvé knihy. Petr tak činí slovy „...tale festum, quod et commendabat ipsa raritas, nobis semel visum“. Emler v úvodu k vydání kroniky v Pramenech dějin českých, IV., str. VIII., soudil z výrazu „nobis semel visum“, že Petr, který v 109. kapitole popisuje i korunovaci krále Jana, korunování Václava II. přítomen nebyl. Ale jde nepochybně o Emlerův omyl. Petr líčí korunovační slavnosti Václava II. v červnu 1297 s takovým nadšením a subjektivním zaujetím, že jeho osobní účast je jistá. Výraz „nobis semel visum“ je nutné vysvětlit jinak: korunovace Václava II. byla konána v červnu za krásného počasí, a proto byla „veřejná“, korunovační hos- tina i lidové slavnosti byly uspořádány na veřejných prostranstvích, korunovace Ja- nova v únoru 1311 byla vykonána za tuhého mrazu, jak sám Petr uvádí, a proto ko- runovační hostina byla v refektáři minoritů u sv. Jakuba na Starém Městě pražském a nebyla „veřejná“.
Strana 10
mnichem. Určitě však náležel k členům konventu r. 1305, protože byl jako mnich přítomen pohřbu Václava II. na Zbraslavi.11/ V pozdějších letech se o sobě zmiňuje již častěji. Za vlády Jindřicha Korutanského prožil v r. 1308 dobrodružné obléhání klášterního dvora ve vsi Slapech královými žoldnéři.12 A o rok později byl už Petr — jsa tehdy kaplanem zbraslavského opata Konráda — očitým svědkem důležité události, když v srpnu v Heilbronnu nabízel Konrád Jindřichovi VII. českou korunu pro jeho syna, ožení-li se tento s ještě svobodnou dcerou Václava II. Eliškou. Petr, který ofi- ciálně provázel opata na cestě ke každoroční generální kapitule cisterciáckého řádu v Citeaux, se hned po svolení Jindřicha VII. vrátil do Prahy jako posel této důležité zprávy pro Elišku.13/ Již v té době byl tedy Petr zasvěcen do událostí domácí politiky. Nelze pochybovat, že náležel přímo ke skupině, u níž vznikl plán na vý- měnu Jindřicha Korutanského a na lucemburskou vládu; vždyť Zbra- slavský klášter byl přímo ohniskem, z něhož tato myšlenka vzešla. Základní Petrovo stanovisko k lucemburské kandidatuře bylo určováno jeho postavením člena (a potom opata) hospodářsky sil- ného kláštera, jemuž slabá vláda Jindřicha Korutanského nemohla být sympatická a jenž si mohl mnoho slibovat od očekávané silné pozice nového krále, který byl synem krále římského. Petr však na- víc všude v kronice prozrazuje své přímé osobní sympatie k Elišce. Ty nelze vysvětlit jen tím, že v ní uctíval dceru zakladatele svého kláštera14/, nýbrž šlo tu o přímý osobní obdivný vztah k třetí dceři Václava II., na jejíž straně stál Petr i mnohem později (a až do její smrti 28. 9. 1330), když už bylo naprosto jisté, že vláda Jana Lucem- burského zklamala původní nadějné očekávání cisterciáků. Po heilbronnském jednání byl Petr očitým svědkem bojů v Praze mezi soupeřícími stranami a byl rovněž — zase jako kaplan opata Konráda — členem dalšího poselstva k Jindřichovi VII. do Frank- furtu nad Mohanem v létě r. 1310. Byl rovněž přítomen slavnostní- mu sňatku Jana a Elišky ve Špýru na začátku září a jeho vyprávění o špýrských slavnostech náleží k nejzajímavějším částem kroniky, uvádějíc i dnešního čtenáře přímo do středu hlučných a veselých středověkých rytířských zábav. Dobytí Prahy Janovým vojskem Petr přítomen nebyl, protože zůstal jako kaplan s opatem Konrádem, který vyčkával definitivního rozuzlení událostí. To by se oběma málem nevyplatilo, protože při cestě domů téměř padli do zajetí Jindřicha Korutanského, který se svou družinou odcházel z Čech.15/ Po nastoupení Jana Lucemburského na český trůn lze Petra sledovat stále v nejbližším okolí dvora. Doprovázel i Janovo vojsko, které táhlo na pomoc Jindřichovi VII. do Itálie, jsa stále kaplanem opata Konráda, a po Jindřichově smrti (zemřel 24. 8. 1313) se osobně zúčastnil komplikovaných jednání o Janovu možnou kandidaturu před novou volbou římského krále v r. 1314. IO 11 11/ Srv. 80. kapitolu prvé knihy. 11/ Srv. 107. kapitolu prvé knihy. 13/ Srv. 90. kapitolu prvé knihy. 14/ K manželce Jindřicha Korutanského Anně, rovněž dceři Václava II., Petr žádné sympatie ve svém díle neprojevuje a neváhal na její adresu vyslovit i tvrdá slova. 15/ Srv. 94.—108. kapitolu prvé knihy.
mnichem. Určitě však náležel k členům konventu r. 1305, protože byl jako mnich přítomen pohřbu Václava II. na Zbraslavi.11/ V pozdějších letech se o sobě zmiňuje již častěji. Za vlády Jindřicha Korutanského prožil v r. 1308 dobrodružné obléhání klášterního dvora ve vsi Slapech královými žoldnéři.12 A o rok později byl už Petr — jsa tehdy kaplanem zbraslavského opata Konráda — očitým svědkem důležité události, když v srpnu v Heilbronnu nabízel Konrád Jindřichovi VII. českou korunu pro jeho syna, ožení-li se tento s ještě svobodnou dcerou Václava II. Eliškou. Petr, který ofi- ciálně provázel opata na cestě ke každoroční generální kapitule cisterciáckého řádu v Citeaux, se hned po svolení Jindřicha VII. vrátil do Prahy jako posel této důležité zprávy pro Elišku.13/ Již v té době byl tedy Petr zasvěcen do událostí domácí politiky. Nelze pochybovat, že náležel přímo ke skupině, u níž vznikl plán na vý- měnu Jindřicha Korutanského a na lucemburskou vládu; vždyť Zbra- slavský klášter byl přímo ohniskem, z něhož tato myšlenka vzešla. Základní Petrovo stanovisko k lucemburské kandidatuře bylo určováno jeho postavením člena (a potom opata) hospodářsky sil- ného kláštera, jemuž slabá vláda Jindřicha Korutanského nemohla být sympatická a jenž si mohl mnoho slibovat od očekávané silné pozice nového krále, který byl synem krále římského. Petr však na- víc všude v kronice prozrazuje své přímé osobní sympatie k Elišce. Ty nelze vysvětlit jen tím, že v ní uctíval dceru zakladatele svého kláštera14/, nýbrž šlo tu o přímý osobní obdivný vztah k třetí dceři Václava II., na jejíž straně stál Petr i mnohem později (a až do její smrti 28. 9. 1330), když už bylo naprosto jisté, že vláda Jana Lucem- burského zklamala původní nadějné očekávání cisterciáků. Po heilbronnském jednání byl Petr očitým svědkem bojů v Praze mezi soupeřícími stranami a byl rovněž — zase jako kaplan opata Konráda — členem dalšího poselstva k Jindřichovi VII. do Frank- furtu nad Mohanem v létě r. 1310. Byl rovněž přítomen slavnostní- mu sňatku Jana a Elišky ve Špýru na začátku září a jeho vyprávění o špýrských slavnostech náleží k nejzajímavějším částem kroniky, uvádějíc i dnešního čtenáře přímo do středu hlučných a veselých středověkých rytířských zábav. Dobytí Prahy Janovým vojskem Petr přítomen nebyl, protože zůstal jako kaplan s opatem Konrádem, který vyčkával definitivního rozuzlení událostí. To by se oběma málem nevyplatilo, protože při cestě domů téměř padli do zajetí Jindřicha Korutanského, který se svou družinou odcházel z Čech.15/ Po nastoupení Jana Lucemburského na český trůn lze Petra sledovat stále v nejbližším okolí dvora. Doprovázel i Janovo vojsko, které táhlo na pomoc Jindřichovi VII. do Itálie, jsa stále kaplanem opata Konráda, a po Jindřichově smrti (zemřel 24. 8. 1313) se osobně zúčastnil komplikovaných jednání o Janovu možnou kandidaturu před novou volbou římského krále v r. 1314. IO 11 11/ Srv. 80. kapitolu prvé knihy. 11/ Srv. 107. kapitolu prvé knihy. 13/ Srv. 90. kapitolu prvé knihy. 14/ K manželce Jindřicha Korutanského Anně, rovněž dceři Václava II., Petr žádné sympatie ve svém díle neprojevuje a neváhal na její adresu vyslovit i tvrdá slova. 15/ Srv. 94.—108. kapitolu prvé knihy.
Strana 11
V r. 1316 dosáhl Petr vrcholu své řeholní dráhy, byv zvolen po druhém odstoupení opata Konráda třetím opatem Zbraslavského kláštera. 16/ Po svém zvolení byl přímo v „diplomatických“ službách královského dvora. Navázal tak na tradici z doby opatování Konrá- dova a pokračoval v činnosti, kterou jako jeho kaplan a pod jeho vedením rozvíjel již dříve. Příznivou okolností pro Petrovy služby byly i jeho pravidelné cesty do Francie ke každoročním generálním kapitulám cisterciáků v Citeaux. Když došlo k roztržce mezi Janem a Eliškou, která se odstěhovala do Bavor ke dvoru svého zetě Jindřicha, navštěvoval ji Petr při svých cestách.17 Mimoto velmi často cestoval po Čechách, při prohlídkách zboží Zbraslavského kláštera nebo při návštěvách jiných cisterciáckých klášterů (nej- častěji Sedlce a Valdsas). Petrovy styky s královským dvorem nepřestaly ani po Eliščině smrti a je jisté, že býval osobně přítomen i na novém dvoře markra- bího Karla.13/ Poslední zpráva o Petrovi jako opatovi je ze srpna 1338 a v roce 1340 byl již na Zbraslavi nový opat. O Petrově smrti se přesnější zprávy nezachovaly; podle některých pramenů prý na svůj úřad rezignoval1%. Je však velmi pravděpodobné, že někdy v r. 1339 zemřel v dosti pokročilém věku.2% Po tomto roce není o něm už zachována jediná zmínka. Poslední zpráva kroniky, kterou psal, se týká února 1338 a po jeho smrti už v ní nebylo pokračováno. Petr se ujal práce na nedokončeném díle svého předchůdce někdy po březnu 1314, kdy Ota zemřel. Ve své předmluvě k celém dílu v první knize kroniky výslovně praví, že dosavadní náplň Otova sepsání rozšíří a že se nebude omezovat jen na věci zbraslavské a české, nýbrž že se bude zabývat i záležitostmi jiných království a rozličnými zajímavými příhodami vůbec. Teprve jeho činností se stala Zbraslavská kronika tím, čím je, nejdůležitějším historickým vyprávěcím pramenem pro naše dějiny v první polovině 14. století a v mnoha oblastech i pro dějiny střední Evropy. První kniha kroniky není jednotným, stále plynoucím vyprávě- ním, nýbrž skládá se z několika samostatných oddílů. Je to přede- vším legendární životopis zakladatele Zbraslavského kláštera, krále Václava II. (kapitoly 1—83, přičemž v 1.—8. kapitole jsou zprávy o Přemyslu II.), dále vyprávění o vládě Václava III., Rudolfa Habs- burského a Jindřicha Korutanského (84.—87. kapitola), pojednání o vstupu lucemburské dynastie na český trůn a o počátcích vlády 16/ 17/ 18/ 19 20 Konrád odstoupil z úřadu již jednou, v r. 1297, kdy byl opatem kláštera zvolen autor první části kroniky Ota. Ten však odstoupil již po půldruhém roce a opatem se stal znovu Konrád, který pak stál v čele kláštera až do r. 1316 (žil dále na Zbraslavi a ze- mřel až 7. 6. 1329 ve věku 82 let). Důvody oněch rezignací nejsou v kronice naznače- ny a odjinud je zjistit nelze. Srv. 6. kapitolu druhé knihy. Srv. 9. kapitolu třetí knihy. Třetí knihu kroniky zahájil Petr působivým vylíčením návratu mladého Karla do Čech na podzim r. 1333 a v předmluvě k ní praví, že začne nový letopis o novém českém králi. Tato titulatura je velmi zajímavá, protože Karel až do Petrovy smrti byl jen markrabím moravským. V seznamu kapitol třetí knihy je i Karlova manželka Blanka nazvána královnou. Podle starého seznamu zbraslavských opatů. Tato zpráva je však nespolehlivá, protože i počet let Petrova opatování udává nesprávně. Jako opat se Petr uvádí naposledy v listině markrabího Karla z 18. srpna 1338, v lis- tině krále Jana z 26. března 1340 se mluví o volbě nového opata.
V r. 1316 dosáhl Petr vrcholu své řeholní dráhy, byv zvolen po druhém odstoupení opata Konráda třetím opatem Zbraslavského kláštera. 16/ Po svém zvolení byl přímo v „diplomatických“ službách královského dvora. Navázal tak na tradici z doby opatování Konrá- dova a pokračoval v činnosti, kterou jako jeho kaplan a pod jeho vedením rozvíjel již dříve. Příznivou okolností pro Petrovy služby byly i jeho pravidelné cesty do Francie ke každoročním generálním kapitulám cisterciáků v Citeaux. Když došlo k roztržce mezi Janem a Eliškou, která se odstěhovala do Bavor ke dvoru svého zetě Jindřicha, navštěvoval ji Petr při svých cestách.17 Mimoto velmi často cestoval po Čechách, při prohlídkách zboží Zbraslavského kláštera nebo při návštěvách jiných cisterciáckých klášterů (nej- častěji Sedlce a Valdsas). Petrovy styky s královským dvorem nepřestaly ani po Eliščině smrti a je jisté, že býval osobně přítomen i na novém dvoře markra- bího Karla.13/ Poslední zpráva o Petrovi jako opatovi je ze srpna 1338 a v roce 1340 byl již na Zbraslavi nový opat. O Petrově smrti se přesnější zprávy nezachovaly; podle některých pramenů prý na svůj úřad rezignoval1%. Je však velmi pravděpodobné, že někdy v r. 1339 zemřel v dosti pokročilém věku.2% Po tomto roce není o něm už zachována jediná zmínka. Poslední zpráva kroniky, kterou psal, se týká února 1338 a po jeho smrti už v ní nebylo pokračováno. Petr se ujal práce na nedokončeném díle svého předchůdce někdy po březnu 1314, kdy Ota zemřel. Ve své předmluvě k celém dílu v první knize kroniky výslovně praví, že dosavadní náplň Otova sepsání rozšíří a že se nebude omezovat jen na věci zbraslavské a české, nýbrž že se bude zabývat i záležitostmi jiných království a rozličnými zajímavými příhodami vůbec. Teprve jeho činností se stala Zbraslavská kronika tím, čím je, nejdůležitějším historickým vyprávěcím pramenem pro naše dějiny v první polovině 14. století a v mnoha oblastech i pro dějiny střední Evropy. První kniha kroniky není jednotným, stále plynoucím vyprávě- ním, nýbrž skládá se z několika samostatných oddílů. Je to přede- vším legendární životopis zakladatele Zbraslavského kláštera, krále Václava II. (kapitoly 1—83, přičemž v 1.—8. kapitole jsou zprávy o Přemyslu II.), dále vyprávění o vládě Václava III., Rudolfa Habs- burského a Jindřicha Korutanského (84.—87. kapitola), pojednání o vstupu lucemburské dynastie na český trůn a o počátcích vlády 16/ 17/ 18/ 19 20 Konrád odstoupil z úřadu již jednou, v r. 1297, kdy byl opatem kláštera zvolen autor první části kroniky Ota. Ten však odstoupil již po půldruhém roce a opatem se stal znovu Konrád, který pak stál v čele kláštera až do r. 1316 (žil dále na Zbraslavi a ze- mřel až 7. 6. 1329 ve věku 82 let). Důvody oněch rezignací nejsou v kronice naznače- ny a odjinud je zjistit nelze. Srv. 6. kapitolu druhé knihy. Srv. 9. kapitolu třetí knihy. Třetí knihu kroniky zahájil Petr působivým vylíčením návratu mladého Karla do Čech na podzim r. 1333 a v předmluvě k ní praví, že začne nový letopis o novém českém králi. Tato titulatura je velmi zajímavá, protože Karel až do Petrovy smrti byl jen markrabím moravským. V seznamu kapitol třetí knihy je i Karlova manželka Blanka nazvána královnou. Podle starého seznamu zbraslavských opatů. Tato zpráva je však nespolehlivá, protože i počet let Petrova opatování udává nesprávně. Jako opat se Petr uvádí naposledy v listině markrabího Karla z 18. srpna 1338, v lis- tině krále Jana z 26. března 1340 se mluví o volbě nového opata.
Strana 12
Jana Lucemburského (88.—111. kapitola), výklad o příbězích císaře Jindřicha VII. (112.—120. kapitola) a další části: vyprávění o smrti papeže Klimenta V., o zrušení templářského řádu a o zázracích po smrti císařovny Markéty (121.—123. kapitola) a konečně příběhy let 1314—1316 (124.—130. kapitola). Jednotlivé oddíly bývají ukončeny zvláštními vložkami. Životopis Václava II. je uzavřen zázrakem na jeho hrobě21/ druhý oddíl veršovanou Petrovou sklad- bou o vstupu do cisterciáckého řádu22 pojednání o Janovi vyprávě- ním o zázraku s hostií v Ivančicích u Brna23/ a výklad o Jindřichovi VII. vloženým listem, v němž „jakoby zosobněná císařská koruna zve Jindřicha, aby ji přijal“.24/ Kniha je ukončena závětí spisovatele. Tato skladba první knihy byla ovlivněna okolnostmi, za nichž spisovatel psal. Ačkoliv Petr zřejmě od samého začátku své práce chtěl Otovo sepsání rozšířit a proměnit je tak ve skutečnou kroniku, přece jen nejdříve dokončil životopis Václava II. v intencích Oto- vých a teprve potom psal podle svého úmyslu. Protože psal o vě- cech, které již vesměs náležely minulosti, volil formu ucelenějších oddílů, věnovaných vždy určité osobě nebo problému, a teprve tam, kde se již přiblížil k současnosti (tj. pro léta 1314—1316), za- znamenával postupně jednotlivé příběhy a události. Je možné téměř s určitostí soudit, že sepsání první knihy kroniky dokončil Petr na jaře 1317; poslední zprávy o konkrétních událostech ve 129. ka- pitole náležejí do sklonku léta r. 1316, avšak již ve 128. kapitole se Petr náhodou zmínil o neobyčejně tuhé zimě let 1316/1317 a ze zmín- ky vyplývá, že ji psal až o velikonocích 1317 nebo brzy potom.25 V druhé knize kroniky vypsal Petr události od r. 1317 až téměř do návratu Karla do Čech, tedy asi do sklonku léta r. 1333. Začal psát na jaře r. 131823/ a psal pak letopiseckým způsobem, tj. obvykle na jaře zapsal události uplynulého roku. Tak se ovšem v druhé knize už nevyskytují oddělené samostatné oddíly, jako tomu je v první knize, a kronikář v rámci jednotlivých let za sebou často mechanicky řadí jednotlivé události, které nemají navzájem žádnou organickou souvislost. Některé kapitoly tak činí dojem zápisků až deníkovitě nevyrovnaných a náhodných. Podobným způsobem jako druhá kniha vznikla i třetí kniha kro- niky. Petr ji zahájil velmi živým vylíčením návratu mladého Karla do Čech, jemuž zřejmě přikládal velký význam, a spojoval s prvoro- zeným synem uctívané královny nové naděje. Nicméně další kapi- toly třetí knihy jsou sestaveny stejným způsobem jako kniha druhá, tj. prostým řazením zápisů o jednotlivých událostech za sebou. Poslední zpráva patří k únoru 1338; uváží-li se Petrův pracovní po- stup, je pravděpodobné, že zprávu zapsal někdy na jaře 1338 (a uzavřel tak příběhy roku 1337). Ke zpracování další látky za rok 1338 se již nedostal... Druhý autor kroniky Zbraslavské byl osobností nadprůměrného vzdělání, značných schopností a bohatých životních zkušeností, ši- Srv. závěr 83. kapitoly. 22/ Srv. 87. kapitolu. 23/ Srv. 111. kapitolu. 24 Srv. 120. kapitolu. 25/ Srv. 128. kapitolu. 26/ V 2. kapitole druhé knihy Petr výslovně připomíná, že ji psal 25. března 1318. 12 13 21/
Jana Lucemburského (88.—111. kapitola), výklad o příbězích císaře Jindřicha VII. (112.—120. kapitola) a další části: vyprávění o smrti papeže Klimenta V., o zrušení templářského řádu a o zázracích po smrti císařovny Markéty (121.—123. kapitola) a konečně příběhy let 1314—1316 (124.—130. kapitola). Jednotlivé oddíly bývají ukončeny zvláštními vložkami. Životopis Václava II. je uzavřen zázrakem na jeho hrobě21/ druhý oddíl veršovanou Petrovou sklad- bou o vstupu do cisterciáckého řádu22 pojednání o Janovi vyprávě- ním o zázraku s hostií v Ivančicích u Brna23/ a výklad o Jindřichovi VII. vloženým listem, v němž „jakoby zosobněná císařská koruna zve Jindřicha, aby ji přijal“.24/ Kniha je ukončena závětí spisovatele. Tato skladba první knihy byla ovlivněna okolnostmi, za nichž spisovatel psal. Ačkoliv Petr zřejmě od samého začátku své práce chtěl Otovo sepsání rozšířit a proměnit je tak ve skutečnou kroniku, přece jen nejdříve dokončil životopis Václava II. v intencích Oto- vých a teprve potom psal podle svého úmyslu. Protože psal o vě- cech, které již vesměs náležely minulosti, volil formu ucelenějších oddílů, věnovaných vždy určité osobě nebo problému, a teprve tam, kde se již přiblížil k současnosti (tj. pro léta 1314—1316), za- znamenával postupně jednotlivé příběhy a události. Je možné téměř s určitostí soudit, že sepsání první knihy kroniky dokončil Petr na jaře 1317; poslední zprávy o konkrétních událostech ve 129. ka- pitole náležejí do sklonku léta r. 1316, avšak již ve 128. kapitole se Petr náhodou zmínil o neobyčejně tuhé zimě let 1316/1317 a ze zmín- ky vyplývá, že ji psal až o velikonocích 1317 nebo brzy potom.25 V druhé knize kroniky vypsal Petr události od r. 1317 až téměř do návratu Karla do Čech, tedy asi do sklonku léta r. 1333. Začal psát na jaře r. 131823/ a psal pak letopiseckým způsobem, tj. obvykle na jaře zapsal události uplynulého roku. Tak se ovšem v druhé knize už nevyskytují oddělené samostatné oddíly, jako tomu je v první knize, a kronikář v rámci jednotlivých let za sebou často mechanicky řadí jednotlivé události, které nemají navzájem žádnou organickou souvislost. Některé kapitoly tak činí dojem zápisků až deníkovitě nevyrovnaných a náhodných. Podobným způsobem jako druhá kniha vznikla i třetí kniha kro- niky. Petr ji zahájil velmi živým vylíčením návratu mladého Karla do Čech, jemuž zřejmě přikládal velký význam, a spojoval s prvoro- zeným synem uctívané královny nové naděje. Nicméně další kapi- toly třetí knihy jsou sestaveny stejným způsobem jako kniha druhá, tj. prostým řazením zápisů o jednotlivých událostech za sebou. Poslední zpráva patří k únoru 1338; uváží-li se Petrův pracovní po- stup, je pravděpodobné, že zprávu zapsal někdy na jaře 1338 (a uzavřel tak příběhy roku 1337). Ke zpracování další látky za rok 1338 se již nedostal... Druhý autor kroniky Zbraslavské byl osobností nadprůměrného vzdělání, značných schopností a bohatých životních zkušeností, ši- Srv. závěr 83. kapitoly. 22/ Srv. 87. kapitolu. 23/ Srv. 111. kapitolu. 24 Srv. 120. kapitolu. 25/ Srv. 128. kapitolu. 26/ V 2. kapitole druhé knihy Petr výslovně připomíná, že ji psal 25. března 1318. 12 13 21/
Strana 13
rokého rozhledu. Jak již bylo řečeno, rozšířil od samého počátku své vlastní kronikářské činnosti úzce vymezený program svého předchůdce. Nejpravděpodobněji lze tento počin vysvětlit vlastním postavením autorovým. Petr byl již před zahájením své kronikářské práce přímým osobním účastníkem mnoha důležitých politických událostí i jednání, o nichž chtěl zachovat zprávy už z důvodů dikto- vaných osobní ješitností, a k tomu se legendární program Otův na- prosto nehodil. Tomuto Petrovu počínání je možné jen děkovat, protože v kronice zachoval o různých rozhodujících záležitostech i osobách zprávy takového druhu, že by pouhému vzdálenějšímu pozorovateli buď vůbec unikly, nebo by se z nich staly ploché, schematické záznamy bez osvětlení příčin a následků.27 Význam Zbraslavské kroniky jako historického pramene určuje tedy jednak vlastní výhodné postavení autora, který věděl o udá- lostech z vlastní zkušenosti více než jiní, jednak i dobře zpravení Petrovi zpravodajové. Své informátory Petr občas přímo uvádí jmény a čtenář kroniky může velmi snadno poznat, že mezi nimi byly i vynikající osobnosti doby, které o událostech rozhodovaly. Za všechny tu je možné připomenout zejména mohučského arci- biskupa Petra z Aspeltu. Ale Petr Žitavský si dovedl opatřit i své osobní zpravodaje pro události, jimž nemohl být přítomen, ani o nich neměl zprávy z „vyšších kruhů“. Jeden z nich, sekretář krále Jana Jindřich, pravděpodobně mnich zbraslavského konventu, se ve svých listech psaných Petrovi přímo zmiňuje o tom, že mu Petr uložil, aby mu oznamoval důležité zprávy. A nechyběli ani jiní náhodně vyžádaní zpravodajové.28/ Jejich listy také Petr někdy pří- mo zařadil do kroniky. Mimoto však hodnotu kroniky ještě zvyšují četné souvěké listiny papežské, císařské a jiné, které Petr vepsal nebo dal vepsat do kroniky většinou v plném znění a které mohou sloužit ke kontrole jeho vyprávění hlavně tehdy, jsou-li zachovány i jinde. Navíc si Petr opatřil a do kroniky vložil i veřejně známé listy o senzačních událostech, které svým způsobem plnily v tehdejší době funkci novin2% slohová cvičení (dictamina) na politická té- mata3% a ještě jiné písemnosti.31/ O Petrově základním stanovisku k českým událostem byla již zmínka dříve. Není pochyby, že byl dalším vývojem věcí za Janovy vlády ve svých původních očekáváních zklamán právě tak jako ostatní představitelé cisterciáckých klášterů. Jasně to ukazuje pro- měna jeho postoje k Janovi Lucemburskému od původního naděj- ného očekávání přes nadšené přijetí až k ostré kritice náladového 27 28/ 29/ 30 31/ Nejvíce vynikne tato nesporná výhoda Zbraslavské kroniky při srovnávání s jinými souvěkými kronikami, které se zmiňují o stejných událostech, byly však psány vzdá- lenějšími nebo nezasvěcenými pozorovateli (srv. třeba hodnotu Petrových zpráv o nástupu lucemburské dynastie u nás se zprávami Dalimilovými!). Viz např. v 8. kapitole třetí knihy listy z kláštera La Ferté (lat. Firmitas) v diecési Chalon sur Saône o volbě papeže Benedikta XII. Autor prvého listu výslovně připo- míná, že ho Petr žádal o napsání něčeho nového, co by stálo za zprávu. Srv. např. list o malomocných a Židech v 10. kapitole druhé knihy. Srv. např. alegorický list, který složil Francesco da Berberino z biblických citátů a volně podle nich, v němž císařská koruna zve Jindřicha VII., aby ji přijal (v 120. kapitole prvé knihy). Srv. např. proroctví Jana Toledského v 22. kapitole druhé knihy, jemuž však Petr právem nevěřil.
rokého rozhledu. Jak již bylo řečeno, rozšířil od samého počátku své vlastní kronikářské činnosti úzce vymezený program svého předchůdce. Nejpravděpodobněji lze tento počin vysvětlit vlastním postavením autorovým. Petr byl již před zahájením své kronikářské práce přímým osobním účastníkem mnoha důležitých politických událostí i jednání, o nichž chtěl zachovat zprávy už z důvodů dikto- vaných osobní ješitností, a k tomu se legendární program Otův na- prosto nehodil. Tomuto Petrovu počínání je možné jen děkovat, protože v kronice zachoval o různých rozhodujících záležitostech i osobách zprávy takového druhu, že by pouhému vzdálenějšímu pozorovateli buď vůbec unikly, nebo by se z nich staly ploché, schematické záznamy bez osvětlení příčin a následků.27 Význam Zbraslavské kroniky jako historického pramene určuje tedy jednak vlastní výhodné postavení autora, který věděl o udá- lostech z vlastní zkušenosti více než jiní, jednak i dobře zpravení Petrovi zpravodajové. Své informátory Petr občas přímo uvádí jmény a čtenář kroniky může velmi snadno poznat, že mezi nimi byly i vynikající osobnosti doby, které o událostech rozhodovaly. Za všechny tu je možné připomenout zejména mohučského arci- biskupa Petra z Aspeltu. Ale Petr Žitavský si dovedl opatřit i své osobní zpravodaje pro události, jimž nemohl být přítomen, ani o nich neměl zprávy z „vyšších kruhů“. Jeden z nich, sekretář krále Jana Jindřich, pravděpodobně mnich zbraslavského konventu, se ve svých listech psaných Petrovi přímo zmiňuje o tom, že mu Petr uložil, aby mu oznamoval důležité zprávy. A nechyběli ani jiní náhodně vyžádaní zpravodajové.28/ Jejich listy také Petr někdy pří- mo zařadil do kroniky. Mimoto však hodnotu kroniky ještě zvyšují četné souvěké listiny papežské, císařské a jiné, které Petr vepsal nebo dal vepsat do kroniky většinou v plném znění a které mohou sloužit ke kontrole jeho vyprávění hlavně tehdy, jsou-li zachovány i jinde. Navíc si Petr opatřil a do kroniky vložil i veřejně známé listy o senzačních událostech, které svým způsobem plnily v tehdejší době funkci novin2% slohová cvičení (dictamina) na politická té- mata3% a ještě jiné písemnosti.31/ O Petrově základním stanovisku k českým událostem byla již zmínka dříve. Není pochyby, že byl dalším vývojem věcí za Janovy vlády ve svých původních očekáváních zklamán právě tak jako ostatní představitelé cisterciáckých klášterů. Jasně to ukazuje pro- měna jeho postoje k Janovi Lucemburskému od původního naděj- ného očekávání přes nadšené přijetí až k ostré kritice náladového 27 28/ 29/ 30 31/ Nejvíce vynikne tato nesporná výhoda Zbraslavské kroniky při srovnávání s jinými souvěkými kronikami, které se zmiňují o stejných událostech, byly však psány vzdá- lenějšími nebo nezasvěcenými pozorovateli (srv. třeba hodnotu Petrových zpráv o nástupu lucemburské dynastie u nás se zprávami Dalimilovými!). Viz např. v 8. kapitole třetí knihy listy z kláštera La Ferté (lat. Firmitas) v diecési Chalon sur Saône o volbě papeže Benedikta XII. Autor prvého listu výslovně připo- míná, že ho Petr žádal o napsání něčeho nového, co by stálo za zprávu. Srv. např. list o malomocných a Židech v 10. kapitole druhé knihy. Srv. např. alegorický list, který složil Francesco da Berberino z biblických citátů a volně podle nich, v němž císařská koruna zve Jindřicha VII., aby ji přijal (v 120. kapitole prvé knihy). Srv. např. proroctví Jana Toledského v 22. kapitole druhé knihy, jemuž však Petr právem nevěřil.
Strana 14
a neklidného krále, jak se v kronice postupně ukazuje. (Petrova kri- tika se však nikdy nedotýká Elišky!) Petrovi chyběl především stálý a honosný panovnický dvůr jako středisko veškerého dění v zemi, jak tomu bývalo za posledních přemyslovských králů. Ale za Jana, který dlel často mimo Čechy a doslova „se toulal po Evropě“, toto přirozené středisko státního a veřejného života v období našeho vrcholného středověku prakticky zmizelo a i v prvních letech po Kar- lově návratu se znovu konstituovalo jen pozvolna, s potížemi a časo- vými přerývkami a k tomu ještě za nevlídné pozornosti krále Jana. Svým národnostním původem byl Petr Žitavský téměř určitě Němec, ale pokládal se sám za Čecha, tj. ve smyslu příslušníka českého státu. Takto — a nikoliv ve smyslu národnostní či jazykové příslušnosti, jak ji chápe moderní doba — je třeba rozumět i jeho výrokům druhu „přece však znepokojuje ducha náhlá otázka při tomto činu, zda se totiž my Češi máme nad oním odchodem Němců více radovati nebo ho želeti“.32/ Tento výrok se vztahuje k situaci r. 1304, kdy vojsko římského krále Albrechta musilo po neúspěšném obléhání Kutné Hory v říjnu spěšně odtáhnout ze země. Jako Češi jsou v něm souhrnně míněni příslušníci Českého království, zatímco Němci jsou obyvatelé říšských území. Že Petrovým mateřským ja- zykem byla němčina, ukazuje i jeho žertovná charakteristika řeči Sasů a Bavorů, kterou by takovým způsobem nemohl asi napsat nikdo, komu by nebyla němčina přirozenou mluvou.33/ Petr jistě rozuměl i česky a pravděpodobně i trochu francouzsky. Latinu ovládal dokonale, jak to bylo u církevního hodnostáře jeho doby samozřejmé a jak to dosvědčuje i jeho rozsáhlá literární činnost. Petr totiž nebyl jen autorem Zbraslavské kroniky, ale byl činný i v četných dalších oblastech literární tvorby. Po vzoru Jana, opata kláštera valdsaského, napsal Knihu tajemství zbraslavských, tj. zá- zraků a zázračných příběhů, které se udály v klášteře od jeho zalo- žení a z nichž některé převzal do 18. kapitoly druhé knihy kroniky jako „některé zázraky zbraslavské“.34/ Petr složil poučnou báseň „Pravidlo pana Petra, opata zbraslavského, složené k poučení zbož- ného bratra a mnicha“;35/ báseň podává nastávajícímu členu cister- ciáckého řádu poučení, jak se má chovat v rozličných životních si- tuacích, ve styku s bratřími a vnějším světem, v radosti i žalosti, při pobožnosti a v refektáři. Rozsáhlým Petrovým dílem jsou i dvě knihy latinských kázání na důležitější svátky církevního roku, v nichž se místy vyskytují rovněž jednotlivé verše, leoninské hexa- metry.36/ Petr byl pravděpodobně i prvým pořadatelem diplomatáře 14 15 33/ 34/ 35/ 36/ 32/ V 71. kapitole prvé knihy. Srv. 9. kapitolu prvé knihy. Je zajímavé a důležité, že poslední verš Petrovy charakte- ristiky mluvy Sasů a Bavorů „quamvis Thewthunici possunt ambo bene dici“ uka- zuje, jak se Petr shoduje s tak řečeným Dalimilem v chápání jazyka jako rozhodu- jícího (či přesněji v pojetí obou jediného) znaku příslušnosti k národu. Je to „Liber secretorum Aulae regiae“ či „Volumen secretorum s. Liber miraculorum beatae Mariae virginis Aulae regiae aliorumque s. s. monachorum“? Formula domini Petri abbatis Aulae regiae composita in aedificationem fratris et mona- chi devoti. Na začátku je 13 leoninských hexametrů a po nich následuje 50 čtyřřádko- vých rýmovaných strof z delších trochejských veršů. Báseň vydal J. Loserth v Mitteilun- gen des Vereins für die Geschichte der Deutschen in Böhmen, XIV., str. 149—155. Viz J. Loserth, Die geistlichen Schriften Peters von Zittau, v Sitzungsberichte der k. Akademie der Wissenschaften in Wien, d. XCVIII, str. 379—402.
a neklidného krále, jak se v kronice postupně ukazuje. (Petrova kri- tika se však nikdy nedotýká Elišky!) Petrovi chyběl především stálý a honosný panovnický dvůr jako středisko veškerého dění v zemi, jak tomu bývalo za posledních přemyslovských králů. Ale za Jana, který dlel často mimo Čechy a doslova „se toulal po Evropě“, toto přirozené středisko státního a veřejného života v období našeho vrcholného středověku prakticky zmizelo a i v prvních letech po Kar- lově návratu se znovu konstituovalo jen pozvolna, s potížemi a časo- vými přerývkami a k tomu ještě za nevlídné pozornosti krále Jana. Svým národnostním původem byl Petr Žitavský téměř určitě Němec, ale pokládal se sám za Čecha, tj. ve smyslu příslušníka českého státu. Takto — a nikoliv ve smyslu národnostní či jazykové příslušnosti, jak ji chápe moderní doba — je třeba rozumět i jeho výrokům druhu „přece však znepokojuje ducha náhlá otázka při tomto činu, zda se totiž my Češi máme nad oním odchodem Němců více radovati nebo ho želeti“.32/ Tento výrok se vztahuje k situaci r. 1304, kdy vojsko římského krále Albrechta musilo po neúspěšném obléhání Kutné Hory v říjnu spěšně odtáhnout ze země. Jako Češi jsou v něm souhrnně míněni příslušníci Českého království, zatímco Němci jsou obyvatelé říšských území. Že Petrovým mateřským ja- zykem byla němčina, ukazuje i jeho žertovná charakteristika řeči Sasů a Bavorů, kterou by takovým způsobem nemohl asi napsat nikdo, komu by nebyla němčina přirozenou mluvou.33/ Petr jistě rozuměl i česky a pravděpodobně i trochu francouzsky. Latinu ovládal dokonale, jak to bylo u církevního hodnostáře jeho doby samozřejmé a jak to dosvědčuje i jeho rozsáhlá literární činnost. Petr totiž nebyl jen autorem Zbraslavské kroniky, ale byl činný i v četných dalších oblastech literární tvorby. Po vzoru Jana, opata kláštera valdsaského, napsal Knihu tajemství zbraslavských, tj. zá- zraků a zázračných příběhů, které se udály v klášteře od jeho zalo- žení a z nichž některé převzal do 18. kapitoly druhé knihy kroniky jako „některé zázraky zbraslavské“.34/ Petr složil poučnou báseň „Pravidlo pana Petra, opata zbraslavského, složené k poučení zbož- ného bratra a mnicha“;35/ báseň podává nastávajícímu členu cister- ciáckého řádu poučení, jak se má chovat v rozličných životních si- tuacích, ve styku s bratřími a vnějším světem, v radosti i žalosti, při pobožnosti a v refektáři. Rozsáhlým Petrovým dílem jsou i dvě knihy latinských kázání na důležitější svátky církevního roku, v nichž se místy vyskytují rovněž jednotlivé verše, leoninské hexa- metry.36/ Petr byl pravděpodobně i prvým pořadatelem diplomatáře 14 15 33/ 34/ 35/ 36/ 32/ V 71. kapitole prvé knihy. Srv. 9. kapitolu prvé knihy. Je zajímavé a důležité, že poslední verš Petrovy charakte- ristiky mluvy Sasů a Bavorů „quamvis Thewthunici possunt ambo bene dici“ uka- zuje, jak se Petr shoduje s tak řečeným Dalimilem v chápání jazyka jako rozhodu- jícího (či přesněji v pojetí obou jediného) znaku příslušnosti k národu. Je to „Liber secretorum Aulae regiae“ či „Volumen secretorum s. Liber miraculorum beatae Mariae virginis Aulae regiae aliorumque s. s. monachorum“? Formula domini Petri abbatis Aulae regiae composita in aedificationem fratris et mona- chi devoti. Na začátku je 13 leoninských hexametrů a po nich následuje 50 čtyřřádko- vých rýmovaných strof z delších trochejských veršů. Báseň vydal J. Loserth v Mitteilun- gen des Vereins für die Geschichte der Deutschen in Böhmen, XIV., str. 149—155. Viz J. Loserth, Die geistlichen Schriften Peters von Zittau, v Sitzungsberichte der k. Akademie der Wissenschaften in Wien, d. XCVIII, str. 379—402.
Strana 15
Zbraslavského kláštera, z kterého se našly zlomky v archívu pražské metropolitní kapituly. Diplomatář byl uspořádán tak, že každá listina v něm představovala jednu kapitolu, a z náhodně dochova- ných zlomků lze soudit, že Zbraslav měla sotva 40 let po svém za- ložení kolem 160 listin.3 Mimoto byla za Petrova opatování na- psána na Zbraslavi pravidla cisterciáckého řádu, k nimž byl r. 1342 připojen klášterní urbář, sestavený pravděpodobně rovněž již za Petrovy správy.38/ Ovšem největším jeho dílem, které zůstává trvale spjato se jmé- nem svého původce, je Kronika zbraslavská. Ačkoliv v ní Petr po převzetí nehotového díla svého předchůdce a po jeho dovedení do své současnosti pokračoval jako soudobý pozorovatel, komentátor a posuzovatel událostí, k nimž právě došlo, přece na některých místech — spíše náhodně než úmyslně — prozrazuje, že mu ani starší domácí kronikářská sepsání nezůstala neznámá. Nejzřetelněji se projevuje jeho znalost Kosmovy kroniky na místě, kde přirovnává zemské správcovství Oldřicha Pluha z Rabštejna ke knížectví Pře- mysla, který byl k němu povolán od pluhu, a Libušinu volbu Pře- mysla za manžela srovnává s Eliščinou „volbou“ Jana Lucembur- ského.33/ Petr psal toto přirovnání asi r. 1332, tedy poměrně ne- dlouho po smrti své obdivované hrdinky, a snad proto spojil s při- pomínkou Eliščina sňatku hluboce pesimistické úvahy o tehdejším stavu Čech. Mimo uvedené místo má i jiné ohlasy z Kosmy a ná- zvuky na kroniku Dalimilovu a staročeskou Alexandreidu.4 Stopy znalosti jiných starších českých kronik se v Petrově díle nenalézají, ovšem při rázu jeho „současného komentáře“ k událostem bylo k tomu i velmi málo příležitostí. Kronika zbraslavská má do prozaického textu vloženo neobyčejně velké množství veršů, tolik jako žádná jiná naše předhusitská la- tinská kronika. Petrovu knihu zdobí na čtyři tisíce veršů, z největší části leoninských hexametrů.“/ Jsou sice mezi nimi verše, které jen rozvádějí nebo obměňují myšlenky v předcházející próze, i verše, které podávají látku naprosto nebásnickou, jako například výčet vlastních jmen, ale největší jejich část vydává svědectví o tom, že jejich autor byl obratným a vynikajícím básníkem. Ovládal doko- nale techniku leoninských hexametrů, vkládal do nich hojná bás- nická přirovnání a vyzdobil je umělými, někdy až vyumělkovanými ozdobami pro oko i sluch. Mnohé verše tvoří samostatné celky, zejména procítěné a půso- 37 Viz J. Loserth v Mittheil. des Vereins für die Gesch. der Deutsch. in Böhmen, XV., str. 156n. 38/ Pravidla se zachovala v rukopisu knihovny pražské metropolitní kapituly (sign. LXIX), urbář vydal J. Emler v knize Deset urbářů českých z doby před válkami husitskými, Praha 1881, str. 209—312. Srv. 29. kapitolu druhé knihy. Místa, na něž se odvolává, jsou v 5.—8. kapitole první knihy Kosmovy kroniky. Je nutné zdůraznit, že Petrova připomínka povolání Pře- mysla za knížete „od pluhu“ měla ponížit Oldřicha Pluha z Rabštejna, který byl kro- nikáři zřejmě nesympatický. Petr tu píše jako pravý představitel duchovních feudálů, kteří hleděli na sedláky s opovržením. 40/ Na to je upozorněno v poznámkách na příslušných místech. 41/ Leoninské hexametry jsou časoměrné šestiměry, jejichž střed, často prozodicky volný, se rýmuje s koncem verše. 39/
Zbraslavského kláštera, z kterého se našly zlomky v archívu pražské metropolitní kapituly. Diplomatář byl uspořádán tak, že každá listina v něm představovala jednu kapitolu, a z náhodně dochova- ných zlomků lze soudit, že Zbraslav měla sotva 40 let po svém za- ložení kolem 160 listin.3 Mimoto byla za Petrova opatování na- psána na Zbraslavi pravidla cisterciáckého řádu, k nimž byl r. 1342 připojen klášterní urbář, sestavený pravděpodobně rovněž již za Petrovy správy.38/ Ovšem největším jeho dílem, které zůstává trvale spjato se jmé- nem svého původce, je Kronika zbraslavská. Ačkoliv v ní Petr po převzetí nehotového díla svého předchůdce a po jeho dovedení do své současnosti pokračoval jako soudobý pozorovatel, komentátor a posuzovatel událostí, k nimž právě došlo, přece na některých místech — spíše náhodně než úmyslně — prozrazuje, že mu ani starší domácí kronikářská sepsání nezůstala neznámá. Nejzřetelněji se projevuje jeho znalost Kosmovy kroniky na místě, kde přirovnává zemské správcovství Oldřicha Pluha z Rabštejna ke knížectví Pře- mysla, který byl k němu povolán od pluhu, a Libušinu volbu Pře- mysla za manžela srovnává s Eliščinou „volbou“ Jana Lucembur- ského.33/ Petr psal toto přirovnání asi r. 1332, tedy poměrně ne- dlouho po smrti své obdivované hrdinky, a snad proto spojil s při- pomínkou Eliščina sňatku hluboce pesimistické úvahy o tehdejším stavu Čech. Mimo uvedené místo má i jiné ohlasy z Kosmy a ná- zvuky na kroniku Dalimilovu a staročeskou Alexandreidu.4 Stopy znalosti jiných starších českých kronik se v Petrově díle nenalézají, ovšem při rázu jeho „současného komentáře“ k událostem bylo k tomu i velmi málo příležitostí. Kronika zbraslavská má do prozaického textu vloženo neobyčejně velké množství veršů, tolik jako žádná jiná naše předhusitská la- tinská kronika. Petrovu knihu zdobí na čtyři tisíce veršů, z největší části leoninských hexametrů.“/ Jsou sice mezi nimi verše, které jen rozvádějí nebo obměňují myšlenky v předcházející próze, i verše, které podávají látku naprosto nebásnickou, jako například výčet vlastních jmen, ale největší jejich část vydává svědectví o tom, že jejich autor byl obratným a vynikajícím básníkem. Ovládal doko- nale techniku leoninských hexametrů, vkládal do nich hojná bás- nická přirovnání a vyzdobil je umělými, někdy až vyumělkovanými ozdobami pro oko i sluch. Mnohé verše tvoří samostatné celky, zejména procítěné a půso- 37 Viz J. Loserth v Mittheil. des Vereins für die Gesch. der Deutsch. in Böhmen, XV., str. 156n. 38/ Pravidla se zachovala v rukopisu knihovny pražské metropolitní kapituly (sign. LXIX), urbář vydal J. Emler v knize Deset urbářů českých z doby před válkami husitskými, Praha 1881, str. 209—312. Srv. 29. kapitolu druhé knihy. Místa, na něž se odvolává, jsou v 5.—8. kapitole první knihy Kosmovy kroniky. Je nutné zdůraznit, že Petrova připomínka povolání Pře- mysla za knížete „od pluhu“ měla ponížit Oldřicha Pluha z Rabštejna, který byl kro- nikáři zřejmě nesympatický. Petr tu píše jako pravý představitel duchovních feudálů, kteří hleděli na sedláky s opovržením. 40/ Na to je upozorněno v poznámkách na příslušných místech. 41/ Leoninské hexametry jsou časoměrné šestiměry, jejichž střed, často prozodicky volný, se rýmuje s koncem verše. 39/
Strana 16
bivé elegie nad skonem Přemysla II.42/, Václava II.43/, císaře Jindřicha VII.44/, klasický monumentální žalozpěv nad smrtí královny Elišky Přemyslovny“5/, na druhé straně radostné líčení 40 , radost z veselí Prahy nad zvolením korunovace Václava II.4 Jindřicha Korutanského47, chvála blahobytu Francie48/ aj. K nim se druží řada básní poučných, jako např. tzv. rady Rudolfa Habs- burského Václavovi II. a Jitce43/ úvaha o pomíjivosti světských hodností5% výstraha před pátráním po tajemstvích božích51/ Někdy v nich nechybí ani vtip a humor, jako v už vzpomenuté charakteristice řeči Sasů a Bavorů 2 nebo ve výstraze před kapsá- ři53/. Výjimečně se nalezne i přímá satira ve verších, například o hra- bivosti papežské kurie.54/ Na místech, která shledal vhodnými pro básnické zpracování, jako byly hlučné slavnosti plné skvělého lesku anebo tragické udá- losti provázené těžkým žalem, přestává být Petr Žitavský kroniká- řem a stává se básníkem v próze i ve verších.55/ Mění náhle formu, přechází z prózy do veršů a z veršů do prózy, takže leckteré udá- losti a charakteristiky podává prózou i veršem. V takových částech je i jeho prozaické líčení psáno mluvou výrazově neobyčejně bo- hatou, přímo „barokní“, rétoricky vzrušenou a básnicky vyzdobe- nou. Proud líčení člení v kratší oddíly, jež vyznívají víceméně zřetelným rýmem nebo asonancí, věty ukončuje rytmickými klau- zulemi, libuje si v apostrofách56/ vkládá do textu četná, nevšední přirovnání, protkává vyprávění hojnými sentencemi aforistického ražení, má zálibu v slovních hříčkách (curia dvůr — cura starost) a užívá velmi hojně básnických ozdob, jako aliterace (fertur feri- tate ferina = dere se dravou dravostí) aj. Petr Žitavský byl mnichem, poslušným synem církve, základem jeho vzdělání byla bible. Její znalost mu přešla přímo do krve, takže mu samovolně plynuly z péra četné doslovné biblické citáty nebo jejich obratné úpravy a dovedl z nich sestavovat i ucelené dlouhé partie kroniky.57 Bible také určovala způsob jeho myšlení, stojí však za zmínku, že nebyl slepým přívržencem politiky pa- 16 17 42/ Srv. 8. kapitolu prvé knihy. 43/ Srv. 80. kapitolu prvé knihy. 4/ Srv. 115. kapitolu prvé knihy. 45/ Srv. 25. kapitolu druhé knihy. 46/ Srv. 63. kapitolu prvé knihy. 47/ Srv. 86. kapitolu prvé knihy. 43/ Srv. 4. kapitolu třetí knihy. Verše, které bývají často citovány, jsou do textu zařa- zeny vlastně nevhodně, protože Petr těsně před nimi vypravuje o moru a jeho četných obětech v Paříži, které sám viděl. Srv. 28. a 34. kapitolu prvé knihy. 50 Srv. 20. kapitolu prvé knihy. 51/ Srv. 22. kapitolu druhé knihy. 52 Srv. 9. kapitolu prvé knihy. 53/ Srv. 61. kapitolu prvé knihy. 54/ Srv. 22. kapitolu druhé knihy. 55 O Petrovi jako básníkovi psal Albert Pražák, Peter von Zittau als Dichter, v Arbeiten zur älteren Geistesgeschichte der Westslaven Franz Spina zum Gedächtnis; Slavische Rundschau X, 1938, seš. 6, zvláštní stránkování. Srv. v 73. kapitole prvé knihy loučení Václava II. se Zbraslaví. Srv. např. chválu Prahy v 63. kapitole prvé knihy, Pláč kláštera Zbraslavského nad smrtí zakladatele v 81. kapitole prvé knihy. 49/ 56/ 57/
bivé elegie nad skonem Přemysla II.42/, Václava II.43/, císaře Jindřicha VII.44/, klasický monumentální žalozpěv nad smrtí královny Elišky Přemyslovny“5/, na druhé straně radostné líčení 40 , radost z veselí Prahy nad zvolením korunovace Václava II.4 Jindřicha Korutanského47, chvála blahobytu Francie48/ aj. K nim se druží řada básní poučných, jako např. tzv. rady Rudolfa Habs- burského Václavovi II. a Jitce43/ úvaha o pomíjivosti světských hodností5% výstraha před pátráním po tajemstvích božích51/ Někdy v nich nechybí ani vtip a humor, jako v už vzpomenuté charakteristice řeči Sasů a Bavorů 2 nebo ve výstraze před kapsá- ři53/. Výjimečně se nalezne i přímá satira ve verších, například o hra- bivosti papežské kurie.54/ Na místech, která shledal vhodnými pro básnické zpracování, jako byly hlučné slavnosti plné skvělého lesku anebo tragické udá- losti provázené těžkým žalem, přestává být Petr Žitavský kroniká- řem a stává se básníkem v próze i ve verších.55/ Mění náhle formu, přechází z prózy do veršů a z veršů do prózy, takže leckteré udá- losti a charakteristiky podává prózou i veršem. V takových částech je i jeho prozaické líčení psáno mluvou výrazově neobyčejně bo- hatou, přímo „barokní“, rétoricky vzrušenou a básnicky vyzdobe- nou. Proud líčení člení v kratší oddíly, jež vyznívají víceméně zřetelným rýmem nebo asonancí, věty ukončuje rytmickými klau- zulemi, libuje si v apostrofách56/ vkládá do textu četná, nevšední přirovnání, protkává vyprávění hojnými sentencemi aforistického ražení, má zálibu v slovních hříčkách (curia dvůr — cura starost) a užívá velmi hojně básnických ozdob, jako aliterace (fertur feri- tate ferina = dere se dravou dravostí) aj. Petr Žitavský byl mnichem, poslušným synem církve, základem jeho vzdělání byla bible. Její znalost mu přešla přímo do krve, takže mu samovolně plynuly z péra četné doslovné biblické citáty nebo jejich obratné úpravy a dovedl z nich sestavovat i ucelené dlouhé partie kroniky.57 Bible také určovala způsob jeho myšlení, stojí však za zmínku, že nebyl slepým přívržencem politiky pa- 16 17 42/ Srv. 8. kapitolu prvé knihy. 43/ Srv. 80. kapitolu prvé knihy. 4/ Srv. 115. kapitolu prvé knihy. 45/ Srv. 25. kapitolu druhé knihy. 46/ Srv. 63. kapitolu prvé knihy. 47/ Srv. 86. kapitolu prvé knihy. 43/ Srv. 4. kapitolu třetí knihy. Verše, které bývají často citovány, jsou do textu zařa- zeny vlastně nevhodně, protože Petr těsně před nimi vypravuje o moru a jeho četných obětech v Paříži, které sám viděl. Srv. 28. a 34. kapitolu prvé knihy. 50 Srv. 20. kapitolu prvé knihy. 51/ Srv. 22. kapitolu druhé knihy. 52 Srv. 9. kapitolu prvé knihy. 53/ Srv. 61. kapitolu prvé knihy. 54/ Srv. 22. kapitolu druhé knihy. 55 O Petrovi jako básníkovi psal Albert Pražák, Peter von Zittau als Dichter, v Arbeiten zur älteren Geistesgeschichte der Westslaven Franz Spina zum Gedächtnis; Slavische Rundschau X, 1938, seš. 6, zvláštní stránkování. Srv. v 73. kapitole prvé knihy loučení Václava II. se Zbraslaví. Srv. např. chválu Prahy v 63. kapitole prvé knihy, Pláč kláštera Zbraslavského nad smrtí zakladatele v 81. kapitole prvé knihy. 49/ 56/ 57/
Strana 17
pežské kurie. K jejímu vyděračskému systému zaujímal naopak velmi kritické stanovisko, které nezměnil ani tehdy, když jako cír- kevní hodnostář musil po protipapežské císařské korunovaci Ludví- ka Bavora značně utlumit své původní vřelé sympatie pro Lud- víka. Nevěřil — a to plným právem — ani oficiální kuriální verzi o provinění řádu templářů. Své názory i city projevoval Petr jako mnich dost tlumeně, opatrně58/, ve srovnání např. s Kosmou mu schází Kosmovo drsně přímé posuzování lidí a jejich činů i jeho pochopení pro „všechno lidské“, způsob jednání člověka z masa a krve. Se způsobem myšlení tak řečeného Dalimila pak Petra vůbec srovnávat nelze. Jinak ošem vystupuje Petr vždy jako horlivý zastánce a obhájce hospodářského prospěchu svého kláštera i klášterů ostatních a sta- rost o zachování a rozmnožení klášterního majetku, zvláště je-li ohrožen, je mu nadevše. Odtud vyplývala i jeho nepřízeň k Jindři- chovi Korutanskému a k četným členům české šlechty a nakonec i změna stanoviska k Janovi Lucemburskému. Své sympatie i antipatie k jednotlivým osobám Petr nijak netajil, takže i při jeho opatrném vyjadřování je možné dobře poznat, zda například jeho přísnější posuzování činů některých osob bylo dáno objektivními příčinami nebo jen jeho osobním zaujetím. Zbraslavská kronika nezůstala dílem neznámým. Svědčí o tom skutečnost, že kronikáři doby Karlovy, kteří ostatně ani nedosaho- vali svými literárními schopnostmi úrovně Petra Žitavského, ani se neúčastnili osobně politických událostí tak jako on, použili ve svých sepsáních celých dlouhých úseků z Petrova díla. Platí to pře- devším o kronice Františka Pražského, ale týká se to i díla Beneše Krabice z Veitmile a do jisté míry i kroniky Pulkavovy. Uvažujeme-li o této okolnosti, je dost podivné, že se Zbraslavská kronika zachovala jen v několika rukopisech, její třetí kniha dokon- ce jen v rukopisu jediném. Nejstarší z nich je pravděpodobně ruko- pis vatikánský, objevený a popsaný Palackým při jeho italské cestě vr. 1837.5% Rukopis obsahuje pouze druhou knihu kroniky a podle mínění Palackého jde o autograf Petrův.6 Z konce 14. století pochází velký a ozdobný rukopis jihlavský, který jediný obsahuje všechny tři knihy kroniky (kniha třetí se dochovala pouze v tomto rukopisu).81/ Přináší také vyobrazení českých králů: Přemysla II., 58/ Srv. jeho skoro opatrnické stanovisko k otázce, kdo asi byl vrahem Václava III., v 84. kapitole prvé knihy. Skutečný lidský cit proráží z Petrových výkladů o Elišce Přemyslovně, k níž cítil vřelý obdiv a téměř platonickou lásku, ale i to je přitlumeno zdůrazněním názoru, že Eliška byla k svému postavení přímo předurčena „z úradku božího“. Viz Fr. Palacký. Literarische Reise nach Italien im J. 1837 zur Ausforschung von Quellen der böhmischen und mährischen Geschichte. Mínění o autografu založil Palacký na tom, že text vykazuje četné opravy, mnohá místa jsou přetrhána, jiná opět vyškrabána, což prý může pocházet jen od samotného spisovatele. Také písmo prý vyhovuje první polovině 14. stol. Že by mohlo jít sku- tečně o autograf, tomu nasvědčuje i okolnost, že např. list o malomocných v 10. kapi- tole je psán jinou rukou, ale od spisovatele opravován; z toho by plynulo, že si Petr dal list, aby si ušetřil práci, od někoho jiného do kroniky vepsat a sám ho pouze pro- hlédl a opravil. V rukopisu není předmluva ke druhé knize ani seznam jejích kapitol. Rukopis je nyní uložen v okresním archívu v Jihlavě; byl majetkem města Jihlavy, původně však byl napsán pro klášter Sedlecký. 59 30 61/
pežské kurie. K jejímu vyděračskému systému zaujímal naopak velmi kritické stanovisko, které nezměnil ani tehdy, když jako cír- kevní hodnostář musil po protipapežské císařské korunovaci Ludví- ka Bavora značně utlumit své původní vřelé sympatie pro Lud- víka. Nevěřil — a to plným právem — ani oficiální kuriální verzi o provinění řádu templářů. Své názory i city projevoval Petr jako mnich dost tlumeně, opatrně58/, ve srovnání např. s Kosmou mu schází Kosmovo drsně přímé posuzování lidí a jejich činů i jeho pochopení pro „všechno lidské“, způsob jednání člověka z masa a krve. Se způsobem myšlení tak řečeného Dalimila pak Petra vůbec srovnávat nelze. Jinak ošem vystupuje Petr vždy jako horlivý zastánce a obhájce hospodářského prospěchu svého kláštera i klášterů ostatních a sta- rost o zachování a rozmnožení klášterního majetku, zvláště je-li ohrožen, je mu nadevše. Odtud vyplývala i jeho nepřízeň k Jindři- chovi Korutanskému a k četným členům české šlechty a nakonec i změna stanoviska k Janovi Lucemburskému. Své sympatie i antipatie k jednotlivým osobám Petr nijak netajil, takže i při jeho opatrném vyjadřování je možné dobře poznat, zda například jeho přísnější posuzování činů některých osob bylo dáno objektivními příčinami nebo jen jeho osobním zaujetím. Zbraslavská kronika nezůstala dílem neznámým. Svědčí o tom skutečnost, že kronikáři doby Karlovy, kteří ostatně ani nedosaho- vali svými literárními schopnostmi úrovně Petra Žitavského, ani se neúčastnili osobně politických událostí tak jako on, použili ve svých sepsáních celých dlouhých úseků z Petrova díla. Platí to pře- devším o kronice Františka Pražského, ale týká se to i díla Beneše Krabice z Veitmile a do jisté míry i kroniky Pulkavovy. Uvažujeme-li o této okolnosti, je dost podivné, že se Zbraslavská kronika zachovala jen v několika rukopisech, její třetí kniha dokon- ce jen v rukopisu jediném. Nejstarší z nich je pravděpodobně ruko- pis vatikánský, objevený a popsaný Palackým při jeho italské cestě vr. 1837.5% Rukopis obsahuje pouze druhou knihu kroniky a podle mínění Palackého jde o autograf Petrův.6 Z konce 14. století pochází velký a ozdobný rukopis jihlavský, který jediný obsahuje všechny tři knihy kroniky (kniha třetí se dochovala pouze v tomto rukopisu).81/ Přináší také vyobrazení českých králů: Přemysla II., 58/ Srv. jeho skoro opatrnické stanovisko k otázce, kdo asi byl vrahem Václava III., v 84. kapitole prvé knihy. Skutečný lidský cit proráží z Petrových výkladů o Elišce Přemyslovně, k níž cítil vřelý obdiv a téměř platonickou lásku, ale i to je přitlumeno zdůrazněním názoru, že Eliška byla k svému postavení přímo předurčena „z úradku božího“. Viz Fr. Palacký. Literarische Reise nach Italien im J. 1837 zur Ausforschung von Quellen der böhmischen und mährischen Geschichte. Mínění o autografu založil Palacký na tom, že text vykazuje četné opravy, mnohá místa jsou přetrhána, jiná opět vyškrabána, což prý může pocházet jen od samotného spisovatele. Také písmo prý vyhovuje první polovině 14. stol. Že by mohlo jít sku- tečně o autograf, tomu nasvědčuje i okolnost, že např. list o malomocných v 10. kapi- tole je psán jinou rukou, ale od spisovatele opravován; z toho by plynulo, že si Petr dal list, aby si ušetřil práci, od někoho jiného do kroniky vepsat a sám ho pouze pro- hlédl a opravil. V rukopisu není předmluva ke druhé knize ani seznam jejích kapitol. Rukopis je nyní uložen v okresním archívu v Jihlavě; byl majetkem města Jihlavy, původně však byl napsán pro klášter Sedlecký. 59 30 61/
Strana 18
Václava II., Václava III. a Lucemburků, císaře Jindřicha VII., krále Jana a císaře Karla IV., spolu s jejich manželkami. Asi z konce 15. století je rukopis fürstenberské knihovny v Donaueschingenu,82/ který však obsahuje jen první knihu kroniky, právě tak jako tzv. rukopis roudnický, který byl psán v letech 1564—1565 v Jistebnici.63/ Je zřejmé, že oba poslední rukopisy nebyly pořízeny podle rukopisu jihlavského. Mají mnohem lepší čtení než tento a vznikly opsáním z některého rukopisu, který není znám, nebo snad z autografu. Dále byla druhá kniha Kroniky zbraslavské opsána v 16. století do rukopisu nyní knihovny wolfenbüttelské, který obsahuje ještě jiné české kroniky, má však velmi mnoho chyb.64/ Podle zprávy Dob- nerovy se zachoval ještě výtah ze Zbraslavské kroniky, psaný prý v 15. století, který náležel za Dobnerova života rytíři Stehlíkovi z Čeňkova a z něhož byly pořízeny dva opisy.65/ Tiskem byla kronika poprvé vydána Freherem v r. 1602 ve sbírce Rerum bohemicarum antiqui scriptores aliquot, ale vydání obsahuje jen druhou knihu kroniky; bylo zřejmě pořízeno z ruko- pisu vatikánského. Roku 1784 vydal podle rukopisu jihlavského (s použitím vydání Freherova a uvedeného výtahu Stehlíkova) všechny tři knihy kroniky Gelasius Dobner v pátém dílu své sbírky Monumenta historica Bohemiae. Dobnerovo vydání je zatíženo četnými chybami, které byly způsobeny jednak špatným textem jihlavského rukopisu, jednak i vydavatelem samotným. První kri- tické vydání pořídil až r. 1875 J. Loserth pod titulem „Die König- saaler Geschichtsquellen mit den Zusätzen und der Fortsetzung des Domherrn Franz von Prag.“6/ Brzy po tomto vydání byla Zbraslavská kronika vydána Josefem Emlerem v řadě Prameny dějin českých v jejím čtvrtém dílu spolu s dalšími zápisy zbra- slavskými a s kronikami Františka Pražského a Beneše Krabice 18 19 62/ Donaueschingen je město v NSR na horním toku Dunaje, jihozápadně od Stuttgartu. Rukopis fürstenberské knihovny, v němž je první kniha kroniky, obsahuje i kroniku Kosmovu a sepsání jeho pokračovatelů. Přípisek v tomto rukopisu přímo uvádí, že opsání textu první knihy bylo dokončeno v Jistebnici 13. ledna 1565. Wolfenbüttel je město v NSR, nedaleko od Braunschweigu jižním směrem. V ruko- pisu je ještě tzv. kronika Beneše minority (kriticky dosud nevydaná) a Kronika husit- ská Vavřince z Březové. Třetí opis si pořídil, jak zjistil Miloslav Šváb (Sborník prací filozofické fakulty brněnské univerzity, IV/ 1955, řada literárněvědná [D]. str. 143—151), plzeňský radní Fabián Stehlík z Čeňkova a Treustadtu (1727—1791), a to podle originálu, který mu z pražské kapitulní knihovny půjčil Václav Duchovský (1717—1773), rodilý z Plzně, sekretář pražské konzistoře, konzervativní obhájce Hájkovy kroniky a bojovný od- půrce Gelasia Dobnera. Proto Dobner, když chystal před r. 1764 k prvnímu vydání Vincencia a Jarlocha ve svých Monumentech, marně hledal originál v kapitulní knihovně a musel se spokojit opisem Vokounovým. Podle Švába Duchovský věděl, že Dobner a vyšší církevní hodnostáři kodex hledají, ale nepřihlásil se, že si jej vy- půjčil, a nakonec jej vůbec do pražské knihovny neodevzdal. Když mu Stehlík rukopis vrátil, ponechal si jej asi u sebe, a teprve po Duchovského smrti r. 1773 začala se nedůstojná pouť rukopisu, na které jej, ovšem kusý, zachránil Dobrovský. Rukopis se totiž dostal do soukromých rukou, kde byl velmi poškozen, protože z něho bylo vyřezáno víc listů. Potom si ho povšiml v okolí Postoloprt Josef Dietrich a upozornil na něj Josefa Dobrovského. Dobrovský rukopis zakoupil a věnoval jej klášteru Strahovskému, v jehož knihovně byl uložen a s níž přešel do péče Památníku národního písemnictví. 66/ Loserthovo vydání vyšlo v řadě „Fontes rerum Austriacarum“, scriptores, tom. VIII. 63/ 64/ 65/
Václava II., Václava III. a Lucemburků, císaře Jindřicha VII., krále Jana a císaře Karla IV., spolu s jejich manželkami. Asi z konce 15. století je rukopis fürstenberské knihovny v Donaueschingenu,82/ který však obsahuje jen první knihu kroniky, právě tak jako tzv. rukopis roudnický, který byl psán v letech 1564—1565 v Jistebnici.63/ Je zřejmé, že oba poslední rukopisy nebyly pořízeny podle rukopisu jihlavského. Mají mnohem lepší čtení než tento a vznikly opsáním z některého rukopisu, který není znám, nebo snad z autografu. Dále byla druhá kniha Kroniky zbraslavské opsána v 16. století do rukopisu nyní knihovny wolfenbüttelské, který obsahuje ještě jiné české kroniky, má však velmi mnoho chyb.64/ Podle zprávy Dob- nerovy se zachoval ještě výtah ze Zbraslavské kroniky, psaný prý v 15. století, který náležel za Dobnerova života rytíři Stehlíkovi z Čeňkova a z něhož byly pořízeny dva opisy.65/ Tiskem byla kronika poprvé vydána Freherem v r. 1602 ve sbírce Rerum bohemicarum antiqui scriptores aliquot, ale vydání obsahuje jen druhou knihu kroniky; bylo zřejmě pořízeno z ruko- pisu vatikánského. Roku 1784 vydal podle rukopisu jihlavského (s použitím vydání Freherova a uvedeného výtahu Stehlíkova) všechny tři knihy kroniky Gelasius Dobner v pátém dílu své sbírky Monumenta historica Bohemiae. Dobnerovo vydání je zatíženo četnými chybami, které byly způsobeny jednak špatným textem jihlavského rukopisu, jednak i vydavatelem samotným. První kri- tické vydání pořídil až r. 1875 J. Loserth pod titulem „Die König- saaler Geschichtsquellen mit den Zusätzen und der Fortsetzung des Domherrn Franz von Prag.“6/ Brzy po tomto vydání byla Zbraslavská kronika vydána Josefem Emlerem v řadě Prameny dějin českých v jejím čtvrtém dílu spolu s dalšími zápisy zbra- slavskými a s kronikami Františka Pražského a Beneše Krabice 18 19 62/ Donaueschingen je město v NSR na horním toku Dunaje, jihozápadně od Stuttgartu. Rukopis fürstenberské knihovny, v němž je první kniha kroniky, obsahuje i kroniku Kosmovu a sepsání jeho pokračovatelů. Přípisek v tomto rukopisu přímo uvádí, že opsání textu první knihy bylo dokončeno v Jistebnici 13. ledna 1565. Wolfenbüttel je město v NSR, nedaleko od Braunschweigu jižním směrem. V ruko- pisu je ještě tzv. kronika Beneše minority (kriticky dosud nevydaná) a Kronika husit- ská Vavřince z Březové. Třetí opis si pořídil, jak zjistil Miloslav Šváb (Sborník prací filozofické fakulty brněnské univerzity, IV/ 1955, řada literárněvědná [D]. str. 143—151), plzeňský radní Fabián Stehlík z Čeňkova a Treustadtu (1727—1791), a to podle originálu, který mu z pražské kapitulní knihovny půjčil Václav Duchovský (1717—1773), rodilý z Plzně, sekretář pražské konzistoře, konzervativní obhájce Hájkovy kroniky a bojovný od- půrce Gelasia Dobnera. Proto Dobner, když chystal před r. 1764 k prvnímu vydání Vincencia a Jarlocha ve svých Monumentech, marně hledal originál v kapitulní knihovně a musel se spokojit opisem Vokounovým. Podle Švába Duchovský věděl, že Dobner a vyšší církevní hodnostáři kodex hledají, ale nepřihlásil se, že si jej vy- půjčil, a nakonec jej vůbec do pražské knihovny neodevzdal. Když mu Stehlík rukopis vrátil, ponechal si jej asi u sebe, a teprve po Duchovského smrti r. 1773 začala se nedůstojná pouť rukopisu, na které jej, ovšem kusý, zachránil Dobrovský. Rukopis se totiž dostal do soukromých rukou, kde byl velmi poškozen, protože z něho bylo vyřezáno víc listů. Potom si ho povšiml v okolí Postoloprt Josef Dietrich a upozornil na něj Josefa Dobrovského. Dobrovský rukopis zakoupil a věnoval jej klášteru Strahovskému, v jehož knihovně byl uložen a s níž přešel do péče Památníku národního písemnictví. 66/ Loserthovo vydání vyšlo v řadě „Fontes rerum Austriacarum“, scriptores, tom. VIII. 63/ 64/ 65/
Strana 19
z Veitmile, které obě z Petrova spisu tak vydatně čerpají (r. 1884). Emlerovo vydání se také stalo základem pro vydávání českých překladů Kroniky zbraslavské. První český překlad pořídil a r. 1905 vydal J. V. Novák87), avšak pro nynějšího čtenáře je jeho jazyk již archaizující a málo jasný, nehledě ani k tomu, že vydání je dávno rozebráno a prakticky nedostupné. K tomuto vydání napsal V. No- votný úvod a poznámky, které dodnes představují nejdůkladnější rozbor kroniky ze všech.38/ Moderní a čtivý český překlad pořídil po druhé světové válce F. Heřmanský (verše přeložili R. Mertlík a Anna Pavlů) a vydal jej s bohatým doprovodným kritickým a po- známkovým aparátem r. 1952 ve sbírce Odkaz minulosti české. Nynější české vydání je, pokud jde o prózu, revidovaným textem Heřmanského, revidovaným ovšem jen po stránce věcné (obsa- hové), ne jazykové.3 Rovněž překlad veršů z r. 1952 je revidován a většína jich je přeložena nově. Kritický a poznámkový aparát byl oproti vydání z r. 1952 poněkud omezen. Především byl vypuštěn obecný „historický úvod“, který byl poslednímu vydání předeslán a jehož účelem bylo podat čtenáři marxisticky pojatý výklad dějin- ných událostí doby, kterou Kronika zbraslavská zachycuje. Dnes je takový obecný úvod zbytečný, protože již existuje řada prací, které výklad doby z marxistického stanoviska podávají.7% Z důvodů ne zcela jasných byl k poslednímu vydání připojen i „slovníček staro- českých výrazů“, který je při moderním českém překladu textu kroniky rovněž zbytečný. Také poznámky byly omezeny, protože až příliš často pouze opakovaly příslušné výklady Českých dějin V. Novotného a J. Šusty. Byly ponechány (a zdokonaleny) rodo- kmeny posledních Přemyslovců a českých Lucemburků. V přítom- ném vydání následuje po tomto úvodu text kroniky, který je pro- vázen pod čarou nejnutnějšími stručnými poznámkami a odkazy (např. na citáty z bible); rozsáhlejší poznámky a věcné vysvětlivky jsou připojeny za textem kroniky. Tam je též zařazen rejstřík osob a míst, mapky a rodové tabulky. Vydání připisujeme památce Františka Heřmanského, který se svými četnými překlady našich středověkých latinských textů za- sloužil o jejich poznání v širší čtenářské obci. Zdeněk Fiala NAKLADATELSTVÍ SVOBODA PŘIPISUJE TOTO VYDÁNÍ PAMATCE PROF. FIALY, BEZ JEHOŽ ODBORNÉ POMOCI BYNEMOHLO VYDÁVÁNÍ ČESKÝCH KRONIK PŘIPRAVIT. 67/ Překlad J. V. Nováka vyšel ve Sbírce kronik a letopisů českých v překladech jako její 2. svazek. Novákův překlad byl také doprovázen opravami a dodatky V. Novotného k vydání Emlerovu (na str. 616—621) a různočteními vatikánského rukopisu — tj. druhé knihy kroniky — které podal H. Kollmann (str. 622—631). Okolnosti smrti Václava II. v 80. kapitole prvé knihy přeložil Heřmanský tak, jako by král zemřel ve svém paláci, tj. na Hradě pražském. Ale ve skutečnosti královský palác na Hradě r. 1303 úplně vyhořel a Václav II. zemřel 21. 6. 1305 v hostinském domě mistra Konráda, zlatníka, u nynějšího Klementina (Univerzitní knihovny). Takových omylů jsem v překladu opravil několik. Např. Přehled československých dějin, díl I, do roku 1848, Praha 1958; Zd. Fiala, Přemyslovské Čechy, Praha 1965 (II., doplněné vyd. 1975), a Zd. Fiala, Předhusitské Čechy, Praha 1968. 18 69/ 70
z Veitmile, které obě z Petrova spisu tak vydatně čerpají (r. 1884). Emlerovo vydání se také stalo základem pro vydávání českých překladů Kroniky zbraslavské. První český překlad pořídil a r. 1905 vydal J. V. Novák87), avšak pro nynějšího čtenáře je jeho jazyk již archaizující a málo jasný, nehledě ani k tomu, že vydání je dávno rozebráno a prakticky nedostupné. K tomuto vydání napsal V. No- votný úvod a poznámky, které dodnes představují nejdůkladnější rozbor kroniky ze všech.38/ Moderní a čtivý český překlad pořídil po druhé světové válce F. Heřmanský (verše přeložili R. Mertlík a Anna Pavlů) a vydal jej s bohatým doprovodným kritickým a po- známkovým aparátem r. 1952 ve sbírce Odkaz minulosti české. Nynější české vydání je, pokud jde o prózu, revidovaným textem Heřmanského, revidovaným ovšem jen po stránce věcné (obsa- hové), ne jazykové.3 Rovněž překlad veršů z r. 1952 je revidován a většína jich je přeložena nově. Kritický a poznámkový aparát byl oproti vydání z r. 1952 poněkud omezen. Především byl vypuštěn obecný „historický úvod“, který byl poslednímu vydání předeslán a jehož účelem bylo podat čtenáři marxisticky pojatý výklad dějin- ných událostí doby, kterou Kronika zbraslavská zachycuje. Dnes je takový obecný úvod zbytečný, protože již existuje řada prací, které výklad doby z marxistického stanoviska podávají.7% Z důvodů ne zcela jasných byl k poslednímu vydání připojen i „slovníček staro- českých výrazů“, který je při moderním českém překladu textu kroniky rovněž zbytečný. Také poznámky byly omezeny, protože až příliš často pouze opakovaly příslušné výklady Českých dějin V. Novotného a J. Šusty. Byly ponechány (a zdokonaleny) rodo- kmeny posledních Přemyslovců a českých Lucemburků. V přítom- ném vydání následuje po tomto úvodu text kroniky, který je pro- vázen pod čarou nejnutnějšími stručnými poznámkami a odkazy (např. na citáty z bible); rozsáhlejší poznámky a věcné vysvětlivky jsou připojeny za textem kroniky. Tam je též zařazen rejstřík osob a míst, mapky a rodové tabulky. Vydání připisujeme památce Františka Heřmanského, který se svými četnými překlady našich středověkých latinských textů za- sloužil o jejich poznání v širší čtenářské obci. Zdeněk Fiala NAKLADATELSTVÍ SVOBODA PŘIPISUJE TOTO VYDÁNÍ PAMATCE PROF. FIALY, BEZ JEHOŽ ODBORNÉ POMOCI BYNEMOHLO VYDÁVÁNÍ ČESKÝCH KRONIK PŘIPRAVIT. 67/ Překlad J. V. Nováka vyšel ve Sbírce kronik a letopisů českých v překladech jako její 2. svazek. Novákův překlad byl také doprovázen opravami a dodatky V. Novotného k vydání Emlerovu (na str. 616—621) a různočteními vatikánského rukopisu — tj. druhé knihy kroniky — které podal H. Kollmann (str. 622—631). Okolnosti smrti Václava II. v 80. kapitole prvé knihy přeložil Heřmanský tak, jako by král zemřel ve svém paláci, tj. na Hradě pražském. Ale ve skutečnosti královský palác na Hradě r. 1303 úplně vyhořel a Václav II. zemřel 21. 6. 1305 v hostinském domě mistra Konráda, zlatníka, u nynějšího Klementina (Univerzitní knihovny). Takových omylů jsem v překladu opravil několik. Např. Přehled československých dějin, díl I, do roku 1848, Praha 1958; Zd. Fiala, Přemyslovské Čechy, Praha 1965 (II., doplněné vyd. 1975), a Zd. Fiala, Předhusitské Čechy, Praha 1968. 18 69/ 70
Strana 20
20 21 KNIHA PRVNÍ ZAČÍNÁ SE PŘEDMLUVA K NÁSLEDUJICIMU DILU*/ Ctihodnému v Kristu otci a pánu svrchovaně lásky hodnému, panu Janovi III., šestnáctému opatu ve Valdsasích1/ bratr Petr I., třetí opat zbraslavský, posílá modlitby a úctu z lásky. Jak se dovídám, bývá rozličný zvyk horlivých myslí, které vede- ním Písma hledají na tomto putování Boha. Někteří totiž účinně pracují o doslovné znalosti Písma tak, aby měli jeho znění v úplnos- ti, jiní se s horlivou snahou obírají povznášejícím, alegorickým a mys- tickým jeho chápáním, opět jiní morálním jeho smyslem, jiní si zase četbou dějin a kronik získávají poučnou útěchu.2 Podle mého mínění je snaha těchto všech hodna doporučení, třebaže ne stejně. Neboť v každé látce, ktrou čte zbožná mysl, bude vždy moci jako pilná včela najíti něco, z čeho by čtenář získal rozmnožení ctnosti a poznání. Zbožně oddaná mysl se totiž pase v četbě jako v utěše- ných zahradách, v nich také sbírá jakoby lilie, když to, co čte, zcela vztahuje a obrací k milování Boha a bližního a k vlastnímu roz- jímání o sobě samé. Filosof sice tvrdí, že není hodno obírati se studiem bájí a těch, kdož v bájích filosofují; přece však se stává sama vážná pravda čtenářům vtipnou narážkou v řeči příjemnější podle onoho básnického výroku: „Sladčej se usmívá věc vážná, když zdobí ji vtip“; proto z toho usuzuji, že nejen věci čistě teologické, ale i podle apoš- tola3 „kteréžkoli věci napsány jsou, k našemu naučení napsány jsou, abychom skrze snášenlivost a potěšení písem naději měli“. Dále to prospívá hodovníkům u stolu tohoto Pána, v němž totiž jsou všechny poklady moudrosti a vědění, aby byly hody, to jest vědomosti rozmanité, takže by se mohl kdokoli, když se mu zne- chutí jedno, živiti druhým. Prospívá to i věkům a poměrům lid- ským, aby se občas míchala tuhá strava s mléčným nápojem; rovněž tak, jak se zdá, prospívá jednomu a témuž člověku, který touží míti duševní úspěchy, aby střídal četbu podle různosti času, neboť vkus mysli je k duchovní hostině jinak naladěn před tělesným občerstve- ním a jinak po něm. Proto střídá každý člověk, v ctnosti zdatný, svůj zájem podle časových okolností tak, že přechází hned k vzne- šeným příkladům, hned k nízkým, hned k mystickým, hned i k hmot- nějším. Ctihodný otče — mluvím bez líčeného pochlebování —, takové * V poznámkách pod textem jsou uváděny stručné údaje časové, místní, osobní, citáty z bible a jiných autorů; obšírnější poznámky a odkazy na písemnictví jsou vzadu za textem. Věcné vysvětlivky jsou uspořádány abecedně rovněž vzadu. 1/ Valdsasy, veliký a bohatý klášter cisterciácký v Bavorsku, západně od Chebu, zalo- žený r. 1132, měl statky i v záp. Čechách. 2/ Spisovatel naráží na čtverý způsob výkladu bible, historický čili doslovný, zřejmý (typ: Jeroným), alegorický čili jinotajný (Ambrož), anagogický čili povznášející (Augustin) a tropologický čili morální (Řehoř). Epištola sv. Pavla k Rímanům 15. 5. 2/
20 21 KNIHA PRVNÍ ZAČÍNÁ SE PŘEDMLUVA K NÁSLEDUJICIMU DILU*/ Ctihodnému v Kristu otci a pánu svrchovaně lásky hodnému, panu Janovi III., šestnáctému opatu ve Valdsasích1/ bratr Petr I., třetí opat zbraslavský, posílá modlitby a úctu z lásky. Jak se dovídám, bývá rozličný zvyk horlivých myslí, které vede- ním Písma hledají na tomto putování Boha. Někteří totiž účinně pracují o doslovné znalosti Písma tak, aby měli jeho znění v úplnos- ti, jiní se s horlivou snahou obírají povznášejícím, alegorickým a mys- tickým jeho chápáním, opět jiní morálním jeho smyslem, jiní si zase četbou dějin a kronik získávají poučnou útěchu.2 Podle mého mínění je snaha těchto všech hodna doporučení, třebaže ne stejně. Neboť v každé látce, ktrou čte zbožná mysl, bude vždy moci jako pilná včela najíti něco, z čeho by čtenář získal rozmnožení ctnosti a poznání. Zbožně oddaná mysl se totiž pase v četbě jako v utěše- ných zahradách, v nich také sbírá jakoby lilie, když to, co čte, zcela vztahuje a obrací k milování Boha a bližního a k vlastnímu roz- jímání o sobě samé. Filosof sice tvrdí, že není hodno obírati se studiem bájí a těch, kdož v bájích filosofují; přece však se stává sama vážná pravda čtenářům vtipnou narážkou v řeči příjemnější podle onoho básnického výroku: „Sladčej se usmívá věc vážná, když zdobí ji vtip“; proto z toho usuzuji, že nejen věci čistě teologické, ale i podle apoš- tola3 „kteréžkoli věci napsány jsou, k našemu naučení napsány jsou, abychom skrze snášenlivost a potěšení písem naději měli“. Dále to prospívá hodovníkům u stolu tohoto Pána, v němž totiž jsou všechny poklady moudrosti a vědění, aby byly hody, to jest vědomosti rozmanité, takže by se mohl kdokoli, když se mu zne- chutí jedno, živiti druhým. Prospívá to i věkům a poměrům lid- ským, aby se občas míchala tuhá strava s mléčným nápojem; rovněž tak, jak se zdá, prospívá jednomu a témuž člověku, který touží míti duševní úspěchy, aby střídal četbu podle různosti času, neboť vkus mysli je k duchovní hostině jinak naladěn před tělesným občerstve- ním a jinak po něm. Proto střídá každý člověk, v ctnosti zdatný, svůj zájem podle časových okolností tak, že přechází hned k vzne- šeným příkladům, hned k nízkým, hned k mystickým, hned i k hmot- nějším. Ctihodný otče — mluvím bez líčeného pochlebování —, takové * V poznámkách pod textem jsou uváděny stručné údaje časové, místní, osobní, citáty z bible a jiných autorů; obšírnější poznámky a odkazy na písemnictví jsou vzadu za textem. Věcné vysvětlivky jsou uspořádány abecedně rovněž vzadu. 1/ Valdsasy, veliký a bohatý klášter cisterciácký v Bavorsku, západně od Chebu, zalo- žený r. 1132, měl statky i v záp. Čechách. 2/ Spisovatel naráží na čtverý způsob výkladu bible, historický čili doslovný, zřejmý (typ: Jeroným), alegorický čili jinotajný (Ambrož), anagogický čili povznášející (Augustin) a tropologický čili morální (Řehoř). Epištola sv. Pavla k Rímanům 15. 5. 2/
Strana 21
rozumné střídání, jak jsem poznal ze zkušenosti, provádíte vy. Při každé návštěvě u vás jsem viděl, že ve vhodné době čtete v kni- hách pravověrných otců, a též mne jste vybídl přátelskou výzvou k tomu, abych od začátku do konce přečetl Mravné výklady svatého Rehoře4/ na knihu Jobovu, jako jste učinil sám. Ale vyňal jste také jednou přede mnou, když přišla vhodná doba, jednu poučnou knihu příkladných příběhů, kterou jste k prospěchu čtenářů sepsal o svatém obcování mnichů a konvršů v klášteře Valdsaském zesnu- lých. Tak jste oboustranný: tak chodíte s Pánem na horu, tak se zase s ním procházíte po rovině; tak zůstáváte s Mojžíšem hned na hoře Sínaj, hned ve stánku úmluvy, hned ve dveřích stánku; tak napořád pracujete na žebříku Jákobově5/ na uspořádáných příčkách. Vyzývá mne nyní vaše láska a předtím mne mnohokrát vyzvala, abych neopominul pokračovati v knize o založení kláštera Zbras- lavského, kterou dávno začal můj předchůdce pan Ota, blahé pa- měti druhý opat, a dovedl k onomu místu, jež se začíná: „Hledíme- li bedlivě na zbožný úmysl krále Václava“ atd. Slabost smyslů mých se obává dáti do této práce, skromnost mého ducha i obtíž- nost tohoto úkolu se strachem mně odtahuje ruku, ale zcela mě překonává poslušnost, která je lepší než oběť. Podniká tedy moje úzkostlivá maličkost toto dílo veliké a nikdy konce nemající se zřením k tomu, že mou nedostatečnost budou podporovati vaše modlitby. Pokusím se však, pokud za živa budu při rozumu, s po- mocí Boží ke slávě samého Boha i jeho rodičky sepsati obojí, nejen o založení Zbraslavi a o českých králích, kteří žili za mé doby, ale i o jiných královstvích a državách, rovněž tak o knížatech duchov- ních a světských i o rozličných událostech, na nichž se bude moci vzdělávati nebo těšiti mysl čtenářova. Učiním v této knize, zvané kronika Zbraslavská, to, co dělávají tesáči dřeva a kamene; nejprve podávají hrubý materiál zkušeným kameníkům a stavitelům, ti pak dávají podle svého umění hrubé látce krásnou podobu. Tak se také já pokusím zhruba vypsati to, co jsem viděl, co jsem zcela jistě poznal. Přijde po mně někdo jiný, kdo tuto pevnou a pravdivou, ale hrubě sepsanou látku vypi- luje pilníkem jemnosti. Neboť nyní usiluji hlavně o to, abych byl s to sepsati události podle pravdy. Aby se však snáze ukázala hle- daná pravda čtenářům, pokládal jsem za potřebné vypsati zde po pořádku nadpisy kapitol. 4 Rehoř I. Veliký, papež římský (590—604), byl velmi činný i spisovatelsky; jeho dílo zde uváděné (Expositio in beatum Job sive moralium libri XXV) obsahuje souhrn katolické morálky. 5) 1. kniha Mojžíšova 28. 12. * Tj. od kap. III.
rozumné střídání, jak jsem poznal ze zkušenosti, provádíte vy. Při každé návštěvě u vás jsem viděl, že ve vhodné době čtete v kni- hách pravověrných otců, a též mne jste vybídl přátelskou výzvou k tomu, abych od začátku do konce přečetl Mravné výklady svatého Rehoře4/ na knihu Jobovu, jako jste učinil sám. Ale vyňal jste také jednou přede mnou, když přišla vhodná doba, jednu poučnou knihu příkladných příběhů, kterou jste k prospěchu čtenářů sepsal o svatém obcování mnichů a konvršů v klášteře Valdsaském zesnu- lých. Tak jste oboustranný: tak chodíte s Pánem na horu, tak se zase s ním procházíte po rovině; tak zůstáváte s Mojžíšem hned na hoře Sínaj, hned ve stánku úmluvy, hned ve dveřích stánku; tak napořád pracujete na žebříku Jákobově5/ na uspořádáných příčkách. Vyzývá mne nyní vaše láska a předtím mne mnohokrát vyzvala, abych neopominul pokračovati v knize o založení kláštera Zbras- lavského, kterou dávno začal můj předchůdce pan Ota, blahé pa- měti druhý opat, a dovedl k onomu místu, jež se začíná: „Hledíme- li bedlivě na zbožný úmysl krále Václava“ atd. Slabost smyslů mých se obává dáti do této práce, skromnost mého ducha i obtíž- nost tohoto úkolu se strachem mně odtahuje ruku, ale zcela mě překonává poslušnost, která je lepší než oběť. Podniká tedy moje úzkostlivá maličkost toto dílo veliké a nikdy konce nemající se zřením k tomu, že mou nedostatečnost budou podporovati vaše modlitby. Pokusím se však, pokud za živa budu při rozumu, s po- mocí Boží ke slávě samého Boha i jeho rodičky sepsati obojí, nejen o založení Zbraslavi a o českých králích, kteří žili za mé doby, ale i o jiných královstvích a državách, rovněž tak o knížatech duchov- ních a světských i o rozličných událostech, na nichž se bude moci vzdělávati nebo těšiti mysl čtenářova. Učiním v této knize, zvané kronika Zbraslavská, to, co dělávají tesáči dřeva a kamene; nejprve podávají hrubý materiál zkušeným kameníkům a stavitelům, ti pak dávají podle svého umění hrubé látce krásnou podobu. Tak se také já pokusím zhruba vypsati to, co jsem viděl, co jsem zcela jistě poznal. Přijde po mně někdo jiný, kdo tuto pevnou a pravdivou, ale hrubě sepsanou látku vypi- luje pilníkem jemnosti. Neboť nyní usiluji hlavně o to, abych byl s to sepsati události podle pravdy. Aby se však snáze ukázala hle- daná pravda čtenářům, pokládal jsem za potřebné vypsati zde po pořádku nadpisy kapitol. 4 Rehoř I. Veliký, papež římský (590—604), byl velmi činný i spisovatelsky; jeho dílo zde uváděné (Expositio in beatum Job sive moralium libri XXV) obsahuje souhrn katolické morálky. 5) 1. kniha Mojžíšova 28. 12. * Tj. od kap. III.
Strana 22
22 23 ZAČÍNAJÍ SE KAPITOLY PRVNÍ KNIHY LW ON сот + о юн IO I2 13 14 I5 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 Důvod podniknutí díla. Stručná zmínka o činech krále Otakara. Rozkvět chrámů za časů krále Otakara. Jeho sňatek s Markétou a získání Rakous. Pro neplodnost je jejich manželství rozloučeno. Král si vzal jinou manželku a měl s ní děti. Římský král požádal, aby mu byly vráceny Rakousy. Srážka, v které byl král Otakar zabit. Římský král vtrhl do Čech a ustanovil markraběte brani- borského správcem. Sedmiletý král odveden do Saska a jeho utrpení. Zkáza Čech za královy nepřítomnosti. Převeliký hlad za těch dob v Čechách. Klášter Sedlecký přišel v týchž dobách na mizinu. Král Václav se vrátil do království a byl radostně přijat. Chování krále Václava po návratu do království. Královna Kunhuta přišla na Moravu a tam si Záviš získal její důvěrnou přízeň. Královna se vrátila a opět usmířila Záviše s králem. Záviš žil opět v přízni králově a řádně se s královnou oženil. Sňatek krále Václava s královnou Jitkou a smrt matky tohoto krále. Příchod královny Jitky do Čech a její ctnostné mravy. Záviš tajně pronásledoval krále Václava. Králova sklíčenost nad těmi událostmi; jeho první vý- prava, kterou vedl na Moravu. Druhá výprava králova a jeho prvorozený syn. Sňatek Závišův se sestrou krále uherského a rozhodnutí krále Václava založiti nový klášter. Zajetí Závišovo a jeho smrt. Nevěrnost některých šlechticů a smrt Jindřicha Spravedli- vého, vévody vratislavského, a Vladislava!/, krále uher- ského. Král Václav se sešel s Ondřejem, nově zvoleným králem uherským, a uzavřel s ním smlouvu o přátelství. Král Václav navštívil v Chebu římského krále Rudolfa a přijal od něho království v léno. Král Václav nabídl panu opatovi sedleckému klášter, který slíbil založiti. Král Václav povolal k sobě pana Arnolda, biskupa bamber- ského, a uspořádal podle jeho rady stav království. Pan Zbyslav, příjmením Zajíc, podkomoří království Čes- kého, byl v Praze zabit. Král Václav poslouchal Písmo svaté a rozuměl mu, ač neznal písma, a obratně mluvil latinským jazykem. Král Václav měl stále u sebe zpovědníka a vždy pečoval o bohoslužbu. 1/ Správně: Ladislava.
22 23 ZAČÍNAJÍ SE KAPITOLY PRVNÍ KNIHY LW ON сот + о юн IO I2 13 14 I5 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 Důvod podniknutí díla. Stručná zmínka o činech krále Otakara. Rozkvět chrámů za časů krále Otakara. Jeho sňatek s Markétou a získání Rakous. Pro neplodnost je jejich manželství rozloučeno. Král si vzal jinou manželku a měl s ní děti. Římský král požádal, aby mu byly vráceny Rakousy. Srážka, v které byl král Otakar zabit. Římský král vtrhl do Čech a ustanovil markraběte brani- borského správcem. Sedmiletý král odveden do Saska a jeho utrpení. Zkáza Čech za královy nepřítomnosti. Převeliký hlad za těch dob v Čechách. Klášter Sedlecký přišel v týchž dobách na mizinu. Král Václav se vrátil do království a byl radostně přijat. Chování krále Václava po návratu do království. Královna Kunhuta přišla na Moravu a tam si Záviš získal její důvěrnou přízeň. Královna se vrátila a opět usmířila Záviše s králem. Záviš žil opět v přízni králově a řádně se s královnou oženil. Sňatek krále Václava s královnou Jitkou a smrt matky tohoto krále. Příchod královny Jitky do Čech a její ctnostné mravy. Záviš tajně pronásledoval krále Václava. Králova sklíčenost nad těmi událostmi; jeho první vý- prava, kterou vedl na Moravu. Druhá výprava králova a jeho prvorozený syn. Sňatek Závišův se sestrou krále uherského a rozhodnutí krále Václava založiti nový klášter. Zajetí Závišovo a jeho smrt. Nevěrnost některých šlechticů a smrt Jindřicha Spravedli- vého, vévody vratislavského, a Vladislava!/, krále uher- ského. Král Václav se sešel s Ondřejem, nově zvoleným králem uherským, a uzavřel s ním smlouvu o přátelství. Král Václav navštívil v Chebu římského krále Rudolfa a přijal od něho království v léno. Král Václav nabídl panu opatovi sedleckému klášter, který slíbil založiti. Král Václav povolal k sobě pana Arnolda, biskupa bamber- ského, a uspořádal podle jeho rady stav království. Pan Zbyslav, příjmením Zajíc, podkomoří království Čes- kého, byl v Praze zabit. Král Václav poslouchal Písmo svaté a rozuměl mu, ač neznal písma, a obratně mluvil latinským jazykem. Král Václav měl stále u sebe zpovědníka a vždy pečoval o bohoslužbu. 1/ Správně: Ladislava.
Strana 23
34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 Návštěva krále Václava u římského krále v Erfurtu a smrt Rudolfa, vévody rakouského a švábského, pochovaného v Praze. Král Václav poslal vojsko do Krakova a podrobil si ho, ně- které události při tom. Založení kláštera Zbraslavského. Opati se vrátili ke králi Václavovi a vybrali jedno místo ze tří pro klášter. Bůh určil odedávna toto místo Zbraslav řádovým mužům. Král Václav upustil na naléhání některých na čas od zapo- čatého předsevzetí. Zbožný král Václav vstoupil do kapituly a opat Heiden- reich jmenoval osoby, které měly být vyslány. Biskup Tobiáš si osoboval místo založení a král mu při- dělil za to místo jiné statky. Král nastolil konvent a potvrdil místo řádu a nazval to za- ložení Síní Královskou (Zbraslaví). Král táhl s vojskem do Krakova a byl na té výpravě opásán rytířským mečem. O klenotech, které věnoval král Václav svému založení, a o tom, kterak bylo toto založení přivtěleno k řádu cister- ciáckému. Král Václav se začal svářit s vévodou rakouským a královna se pokusila je usmířit. Adolf, hrabě nassavský, byl zvolen za krále římského a král Václav znemožnil tehdy volbu vévody rakouského. Římský král Adolf přišel do země Míšeňské a král Václav ho navštívil u Grůnhainu. Opětné smíření vévody rakouského s králem Václavem. Jak mistr Alexius sjednal přátelství mezi králem Václavem a Římany a jak jeho působením byl vévoda kališský koru- nován na krále polského, jakož i o jeho smrti. Korunovace vévody kališského v království Polském a jeho záhuba. Král Václav se rozhodl zavésti ve svém království psané zá- kony a bylo mu v tom zabráněno. Král Václav se rozhodl zříditi v Praze vysoké učení a ne- dostal k tomu svolení. O třech mladících, kteří přišli z dalekých krajin a byli představeni králi. Svatý Celestin, papež, se vzdal papežství, nastoupil po něm Bonifác a Bonifácovy spory s králem francouzským. Rána, kterou utrpěli Židé v Německu. Pan Konrád, první opat zbraslavský, přivedl ze Švábska do Čech kněžnu Anežku, sestru krále Václava. Jeden sen krále Václava, zřejmá předpověď budoucího neštěstí. O veliké úctě, kterou choval král Václav k blahoslavené Panně Marii, a o tom, jak rád slyšel vyslovovati jméno Marie. Přízeň a láska krále Václava ke všem osobám řeholním.
34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 Návštěva krále Václava u římského krále v Erfurtu a smrt Rudolfa, vévody rakouského a švábského, pochovaného v Praze. Král Václav poslal vojsko do Krakova a podrobil si ho, ně- které události při tom. Založení kláštera Zbraslavského. Opati se vrátili ke králi Václavovi a vybrali jedno místo ze tří pro klášter. Bůh určil odedávna toto místo Zbraslav řádovým mužům. Král Václav upustil na naléhání některých na čas od zapo- čatého předsevzetí. Zbožný král Václav vstoupil do kapituly a opat Heiden- reich jmenoval osoby, které měly být vyslány. Biskup Tobiáš si osoboval místo založení a král mu při- dělil za to místo jiné statky. Král nastolil konvent a potvrdil místo řádu a nazval to za- ložení Síní Královskou (Zbraslaví). Král táhl s vojskem do Krakova a byl na té výpravě opásán rytířským mečem. O klenotech, které věnoval král Václav svému založení, a o tom, kterak bylo toto založení přivtěleno k řádu cister- ciáckému. Král Václav se začal svářit s vévodou rakouským a královna se pokusila je usmířit. Adolf, hrabě nassavský, byl zvolen za krále římského a král Václav znemožnil tehdy volbu vévody rakouského. Římský král Adolf přišel do země Míšeňské a král Václav ho navštívil u Grůnhainu. Opětné smíření vévody rakouského s králem Václavem. Jak mistr Alexius sjednal přátelství mezi králem Václavem a Římany a jak jeho působením byl vévoda kališský koru- nován na krále polského, jakož i o jeho smrti. Korunovace vévody kališského v království Polském a jeho záhuba. Král Václav se rozhodl zavésti ve svém království psané zá- kony a bylo mu v tom zabráněno. Král Václav se rozhodl zříditi v Praze vysoké učení a ne- dostal k tomu svolení. O třech mladících, kteří přišli z dalekých krajin a byli představeni králi. Svatý Celestin, papež, se vzdal papežství, nastoupil po něm Bonifác a Bonifácovy spory s králem francouzským. Rána, kterou utrpěli Židé v Německu. Pan Konrád, první opat zbraslavský, přivedl ze Švábska do Čech kněžnu Anežku, sestru krále Václava. Jeden sen krále Václava, zřejmá předpověď budoucího neštěstí. O veliké úctě, kterou choval král Václav k blahoslavené Panně Marii, a o tom, jak rád slyšel vyslovovati jméno Marie. Přízeň a láska krále Václava ke všem osobám řeholním.
Strana 24
24 25 60 61 62 63 64 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 go 91 92 Obzvláštní láska krále Václava k řádu cisterciáckému. Slavnostní korunovace českého krále Václava. Den slavnosti a posvěcení krále Václava. Nákladná výprava přichystaná ke korunovaci a přehojná návštěva lidu při ní. Král Václav založil následujícího dne po své korunovaci nový chrám na Zbraslavi. Smrt paní Jitky, slavné královny. Kterak a proč se začaly nejprve v království Českém raziti veliké peníze (groše). Král Václav vtrhl do Polska a byl ve Hnězdně korunován. Zvolení Václava, syna krále Václava, za krále uherského. Sňatek Alžběty, dcery krále polského, s králem Václavem a její korunovace. Tas z Vizmburka, komorník království Českého, byl zabit v zástupu lidu. Římský král Albrecht vtrhl do království Českého a napá- chal v něm přemnoho zlého. Smrt nejjasnějšího pana Václava, krále českého, a jeho ka- jícnost, kterou projevil ve své bolesti před smrtí. Jak rozdělil král Václav svoje roucha na různá místa. Závěť a pořízení, které král Václav učinil. Zbožné skutky, které konal týž král. Zbožnost téhož krále při poslouchání několika mší. Trpólivost téhož krále v jeho nemoci. Poslední pomazání toho krále. Zkroušenost a rozjímání, které tehdy týž král měl. Kterak předvídal týž král svou smrt. Pláč domu Zbraslavského nad smrtí svého zakladatele, téhož krále. Vidění, které měl pan Jan, biskup brixenský, po smrti téhož krále Václava. Jak si týž král Václav jednou popálil své nohy za pokutu za jakési provinění. Vláda mladého Václava, krále uherského, českého a pol- ského, po otci v Čechách a jeho zavraždění. Zvolení Rudolfa, vévody rakouského, syna římského krále Albrechta, za krále českého a jeho smrt. Návrat Jindřicha, vévody korutanského, po smrti krále Rudolfa do Čech. O zajetí Jindřicha z Lipé a jiných pánů v Sedlci Kutnohor- skými a o jednom zbožném listu tamže. Letopisné pojednání o panu Janovi, králi českém, synu císaře Jindřicha. Jak vyzvala princezna Eliška, dcera českého krále Václava, zbraslavského opata pana Konráda, aby ji povznesl. Pan Konrád, opat zbraslavský, navštívil císaře Jindřicha o nápravu stavu království. Jindřich z Lipé s některými šlechtici a měšťany pražskými počal státi při princezně Elišce. Kterak zakoušela princezna Eliška pronásledování své sestry
24 25 60 61 62 63 64 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 go 91 92 Obzvláštní láska krále Václava k řádu cisterciáckému. Slavnostní korunovace českého krále Václava. Den slavnosti a posvěcení krále Václava. Nákladná výprava přichystaná ke korunovaci a přehojná návštěva lidu při ní. Král Václav založil následujícího dne po své korunovaci nový chrám na Zbraslavi. Smrt paní Jitky, slavné královny. Kterak a proč se začaly nejprve v království Českém raziti veliké peníze (groše). Král Václav vtrhl do Polska a byl ve Hnězdně korunován. Zvolení Václava, syna krále Václava, za krále uherského. Sňatek Alžběty, dcery krále polského, s králem Václavem a její korunovace. Tas z Vizmburka, komorník království Českého, byl zabit v zástupu lidu. Římský král Albrecht vtrhl do království Českého a napá- chal v něm přemnoho zlého. Smrt nejjasnějšího pana Václava, krále českého, a jeho ka- jícnost, kterou projevil ve své bolesti před smrtí. Jak rozdělil král Václav svoje roucha na různá místa. Závěť a pořízení, které král Václav učinil. Zbožné skutky, které konal týž král. Zbožnost téhož krále při poslouchání několika mší. Trpólivost téhož krále v jeho nemoci. Poslední pomazání toho krále. Zkroušenost a rozjímání, které tehdy týž král měl. Kterak předvídal týž král svou smrt. Pláč domu Zbraslavského nad smrtí svého zakladatele, téhož krále. Vidění, které měl pan Jan, biskup brixenský, po smrti téhož krále Václava. Jak si týž král Václav jednou popálil své nohy za pokutu za jakési provinění. Vláda mladého Václava, krále uherského, českého a pol- ského, po otci v Čechách a jeho zavraždění. Zvolení Rudolfa, vévody rakouského, syna římského krále Albrechta, za krále českého a jeho smrt. Návrat Jindřicha, vévody korutanského, po smrti krále Rudolfa do Čech. O zajetí Jindřicha z Lipé a jiných pánů v Sedlci Kutnohor- skými a o jednom zbožném listu tamže. Letopisné pojednání o panu Janovi, králi českém, synu císaře Jindřicha. Jak vyzvala princezna Eliška, dcera českého krále Václava, zbraslavského opata pana Konráda, aby ji povznesl. Pan Konrád, opat zbraslavský, navštívil císaře Jindřicha o nápravu stavu království. Jindřich z Lipé s některými šlechtici a měšťany pražskými počal státi při princezně Elišce. Kterak zakoušela princezna Eliška pronásledování své sestry
Strana 25
93 94 95 96 97 98 99 100 IOI 102 103 104 105 106 107 108 109 IIO III II3 114 115 116 117 118 119 120 a závistníků své cti a tajně uprchla z Prahy do Nymburka. Jak útočili Korutanci na věž, stojící na konci mostu proti blahoslavené Panně, a jak dobyli čeští páni vítězství nad Korutanci před hradem Pražským. Pro povznesení princezny Elišky a pro nápravu království poslali páni a měšťané posly k Jindřichovi, králi římskému. Páni a měšťané čeští si vyžádali Jana, syna římského krále Jindřicha, za krále. Jak bylo ve Frankfurtu slaveno zasnoubení mezi Janem, synem krále římského, a Eliškou, dcerou krále českého. Císař Jindřich nerad posílal do Čech Jana, svého prvoro- zeného. Poslové z Čech se vrátili a přivedli princeznu Elišku ve lhůtě napřed určené. Opatové sedlecký, plaský a zbraslavský vyšli přicházející princezné naproti. Kterak císař Jindřich laskavě přijal princeznu Elišku v Heimbachu. Jak císař Jindřich nádherně vystrojil Janovi, svému prvo- rozenému, ve Špýru slavný sňatek. Kterak byl s nádherou slaven sňatek a o sporu arcibiskupa mohučského a kolínského. Římský král Jindřich vypravil tři vojska na tři výpravy a na všech dobyl vítězství. Zármutek, který měli rodiče nad odchodem svého syna, krále Jana. Mnohonásobné těžkosti, kterými byly postiženy Čechy před příchodem krále Jana, a dobytí města Pražského. Zvláštní těžkost, kterou zakusil za času Jindřicha, vévody korutanského, klášter Sedlecký. Ütisky a násilnosti, kterými v tom čase trpěl klášter Zbras- lavský. Král Jan, syn císaře Jindřicha, vtrhl se silným vojskem do Čech a nejprve dobyl Prahy. Král Jan uspořádal pokoj a byl korunován. Tyż král slavil sjezd v Norimberku. Jeden krásný zázrak, který se udál s tělem Kristovým. Stručný výklad o panu Jindřichovi VII., císaři římském. Zákonitá volba císaře Jindřicha a jeho první korunovace. Císař Jindřich přitáhl do krajin lombardských a tam slavně zvítězil. Korunovace císaře Jindřicha v Římě, jeho boje a smrt. Zmocnění pana papeže Klimenta dané kardinálům, aby korunovali císaře Jindřicha. Zákony dané císařem Jindřichem. Nařízení papeže Klimenta proti císaři Jindřichovi na prosby krále francouzského. Konečný nález císaře Jindřicha proti Robertovi, králi apulskému. List, v němž zve jakoby zosobněná císařská koruna císaře Jindřicha, aby ji přijal.
93 94 95 96 97 98 99 100 IOI 102 103 104 105 106 107 108 109 IIO III II3 114 115 116 117 118 119 120 a závistníků své cti a tajně uprchla z Prahy do Nymburka. Jak útočili Korutanci na věž, stojící na konci mostu proti blahoslavené Panně, a jak dobyli čeští páni vítězství nad Korutanci před hradem Pražským. Pro povznesení princezny Elišky a pro nápravu království poslali páni a měšťané posly k Jindřichovi, králi římskému. Páni a měšťané čeští si vyžádali Jana, syna římského krále Jindřicha, za krále. Jak bylo ve Frankfurtu slaveno zasnoubení mezi Janem, synem krále římského, a Eliškou, dcerou krále českého. Císař Jindřich nerad posílal do Čech Jana, svého prvoro- zeného. Poslové z Čech se vrátili a přivedli princeznu Elišku ve lhůtě napřed určené. Opatové sedlecký, plaský a zbraslavský vyšli přicházející princezné naproti. Kterak císař Jindřich laskavě přijal princeznu Elišku v Heimbachu. Jak císař Jindřich nádherně vystrojil Janovi, svému prvo- rozenému, ve Špýru slavný sňatek. Kterak byl s nádherou slaven sňatek a o sporu arcibiskupa mohučského a kolínského. Římský král Jindřich vypravil tři vojska na tři výpravy a na všech dobyl vítězství. Zármutek, který měli rodiče nad odchodem svého syna, krále Jana. Mnohonásobné těžkosti, kterými byly postiženy Čechy před příchodem krále Jana, a dobytí města Pražského. Zvláštní těžkost, kterou zakusil za času Jindřicha, vévody korutanského, klášter Sedlecký. Ütisky a násilnosti, kterými v tom čase trpěl klášter Zbras- lavský. Král Jan, syn císaře Jindřicha, vtrhl se silným vojskem do Čech a nejprve dobyl Prahy. Král Jan uspořádal pokoj a byl korunován. Tyż král slavil sjezd v Norimberku. Jeden krásný zázrak, který se udál s tělem Kristovým. Stručný výklad o panu Jindřichovi VII., císaři římském. Zákonitá volba císaře Jindřicha a jeho první korunovace. Císař Jindřich přitáhl do krajin lombardských a tam slavně zvítězil. Korunovace císaře Jindřicha v Římě, jeho boje a smrt. Zmocnění pana papeže Klimenta dané kardinálům, aby korunovali císaře Jindřicha. Zákony dané císařem Jindřichem. Nařízení papeže Klimenta proti císaři Jindřichovi na prosby krále francouzského. Konečný nález císaře Jindřicha proti Robertovi, králi apulskému. List, v němž zve jakoby zosobněná císařská koruna císaře Jindřicha, aby ji přijal.
Strana 26
26 27 121 122 123 124 125 126 127 128 129 Smrt papeže Klimenta a některé jiné události. Rozhodnutí papeže Klimenta, kterým byl odsouzen řád křižáků templářů. Zázraky nad hrobem císařovny Markéty. Král Jan vytáhl s výpravou proti Matoušovi, hraběti tren- čínskému. Po smrti císaře Jindřicha byli pro nesvornost zvoleni dva němečtí králové. Nepokoje v království Českém pro zajetí Jindřicha z Lipé a současný příchod arcibiskupa trevírského a mohučského do Čech. Český král Jan s panem Balduinem, arcibiskupem trevír- ským, bojovali na řece Neckaru s Fridrichem Rakouským. Mor, který nastal v různých krajinách světa. Odstoupení prvního opata zbraslavského a některé jiné události. Závěť spisovatele této knihy. 130 KONČÍ SE KAPITOLY PRVNÍHO DILU KRONIKY ZBRASLAVSKÉ PODLE PORADI.
26 27 121 122 123 124 125 126 127 128 129 Smrt papeže Klimenta a některé jiné události. Rozhodnutí papeže Klimenta, kterým byl odsouzen řád křižáků templářů. Zázraky nad hrobem císařovny Markéty. Král Jan vytáhl s výpravou proti Matoušovi, hraběti tren- čínskému. Po smrti císaře Jindřicha byli pro nesvornost zvoleni dva němečtí králové. Nepokoje v království Českém pro zajetí Jindřicha z Lipé a současný příchod arcibiskupa trevírského a mohučského do Čech. Český král Jan s panem Balduinem, arcibiskupem trevír- ským, bojovali na řece Neckaru s Fridrichem Rakouským. Mor, který nastal v různých krajinách světa. Odstoupení prvního opata zbraslavského a některé jiné události. Závěť spisovatele této knihy. 130 KONČÍ SE KAPITOLY PRVNÍHO DILU KRONIKY ZBRASLAVSKÉ PODLE PORADI.
Strana 27
ZAČÁTEK KRONIKY ZBRASLAVSKÉ, složené panem opatem Petrem TOTO JE PRVNÍ DIL KRONIKY, KTERÝ SE KONČI LÉTA PÁNĚ 1316 OD DOBY KRÁLE OTAKARA ZAČÍNÁ SE PŘEDMLUVA KŽIVOTOPISU PANA VÁCLAVA, NEJJASNĚJŠÍHO KRÁLE ČESKÉHO A POLSKÉHO, ZAKLADATELE ZBRASLAVII/ 1/ Rukopis knihovny Fürstenberské v Donaueschingenu má: Začíná se předmluva ke kronice o životě nejjasnějšího knížete pána a pana Václava, českého a polského krále, slavného zakladatele Zbraslavi, složená pány opaty, totiž Otou a Petrem, kteréžto kroniky první část je napsána pérem Otovým. Na četná naléhání některých přátel jsem se rozhodl vypsati jasným prozaickým slohem některé zprávy o životě a o povaze nejjasněj- šího knížete pana Václava, blahé paměti ně- kdy českého krále šestého, polského pak dru- hého, co jsem se o něm tajně i veřejně dozvě- děl ne tak z doslechu, upraveného řečmi nezúčastněných vypravěčů, jako na vlastní oči, což je svědek nad uši spolehlivější. Činím tak proto, aby se pomocí mé, byť neužitečné snahy tím ukázal život tohoto krále doporu- čení hodný pro potomky jako látka k úspěchu, čím u současníků za života vzbuzoval úžas a zářil nepopíratelně přejasnými znaky ctnos- tí. Neboť nepokládám za hodno, aby zašla s ustávajícím ohlásem památka tak velikého vladaře, který jak za živa, tak při smrti uka- zoval ostatním slovem i skutkem pravidlo ži- vota. On byl zkrátka předmětem obdivu osob vznešených, útěchou ponížených a vytouže- ným oddechem všech utlačovaných. Byl i roz- vážný v radách, mocný v pomocích a spoleh- livý v jakýchkoli svěřených tajemstvích; dále byl horlivým šiřitelem služby Boží, neúnav- ným obnovovatelem světského rytířství a ne- méně oddaným otcem a ochráncem všech osob duchovních; hned byl mnichem, hned rytířem, hned poskytoval všem knížatům poučení o vládě a žádnému žadateli na- prosto neodepřel laskavost královské do- broty. Ale mnoho věcí se nesnadno shrnuje v málo slov; nemohu tedy perem probrati jednotlivé činy svrchu řečeného knížete, které vykonal a jež zaslouží důstojné vzpomínky, a proto napřed zcela stručně vylíčím skutky jeho i jeho otce pana Otakara a obrátím se v tomto dílku k těm podivuhodným činům, které vy- konal při založení kláštera Zbraslavského. Následují verše k předcházející kapitole:
ZAČÁTEK KRONIKY ZBRASLAVSKÉ, složené panem opatem Petrem TOTO JE PRVNÍ DIL KRONIKY, KTERÝ SE KONČI LÉTA PÁNĚ 1316 OD DOBY KRÁLE OTAKARA ZAČÍNÁ SE PŘEDMLUVA KŽIVOTOPISU PANA VÁCLAVA, NEJJASNĚJŠÍHO KRÁLE ČESKÉHO A POLSKÉHO, ZAKLADATELE ZBRASLAVII/ 1/ Rukopis knihovny Fürstenberské v Donaueschingenu má: Začíná se předmluva ke kronice o životě nejjasnějšího knížete pána a pana Václava, českého a polského krále, slavného zakladatele Zbraslavi, složená pány opaty, totiž Otou a Petrem, kteréžto kroniky první část je napsána pérem Otovým. Na četná naléhání některých přátel jsem se rozhodl vypsati jasným prozaickým slohem některé zprávy o životě a o povaze nejjasněj- šího knížete pana Václava, blahé paměti ně- kdy českého krále šestého, polského pak dru- hého, co jsem se o něm tajně i veřejně dozvě- děl ne tak z doslechu, upraveného řečmi nezúčastněných vypravěčů, jako na vlastní oči, což je svědek nad uši spolehlivější. Činím tak proto, aby se pomocí mé, byť neužitečné snahy tím ukázal život tohoto krále doporu- čení hodný pro potomky jako látka k úspěchu, čím u současníků za života vzbuzoval úžas a zářil nepopíratelně přejasnými znaky ctnos- tí. Neboť nepokládám za hodno, aby zašla s ustávajícím ohlásem památka tak velikého vladaře, který jak za živa, tak při smrti uka- zoval ostatním slovem i skutkem pravidlo ži- vota. On byl zkrátka předmětem obdivu osob vznešených, útěchou ponížených a vytouže- ným oddechem všech utlačovaných. Byl i roz- vážný v radách, mocný v pomocích a spoleh- livý v jakýchkoli svěřených tajemstvích; dále byl horlivým šiřitelem služby Boží, neúnav- ným obnovovatelem světského rytířství a ne- méně oddaným otcem a ochráncem všech osob duchovních; hned byl mnichem, hned rytířem, hned poskytoval všem knížatům poučení o vládě a žádnému žadateli na- prosto neodepřel laskavost královské do- broty. Ale mnoho věcí se nesnadno shrnuje v málo slov; nemohu tedy perem probrati jednotlivé činy svrchu řečeného knížete, které vykonal a jež zaslouží důstojné vzpomínky, a proto napřed zcela stručně vylíčím skutky jeho i jeho otce pana Otakara a obrátím se v tomto dílku k těm podivuhodným činům, které vy- konal při založení kláštera Zbraslavského. Následují verše k předcházející kapitole:
Strana 28
Přispěj mi, Bože, ať mohu zde vylíčit přeslavné činy krále tak znamenitého, jenž pěstoval vrcholné dobro. Nechať je milé i tobě, co tento proslulý vladař vykonal, svatá Panno! Ať za to on na věky žije, dopřej mu útěchy své, dav zbožný ať zapěje Amen! Končí se předmluva. ZAČÍNÁ SE ŽIVOTOPIS PANA VÁCLAVA, KRÁLE ČESKÉHO A POLSKÉHO, PŘED NÍMŽ JE VŠAK STRUČNĚ PŘEDESLÁNO NĚCO ZPRÁVO ČINECH JEHO OTCE KRÁLE OTAKARA H Byl v království Českém jeden král, mocný a zdatný, jménem Otakar, který od doby své mladosti konal mužné činy a všude zdobil ušlechtilost královské mysli velkolepostí sta- tečných skutků. Ten totiž, touže moudře spra- vovati království sobě svěřené, jsa horlivým obnovovatelem státu, dal sepsati zákony a zjemnil některými pravidly uhlazenosti hru- bost českého lidu, živořícího dotud v hovad- ských mravech, dávaje ostatním sám sebe za příklad a vzor života. Mužem byl jemných mravů, byl stálý a v hovoru přímý, moudrý, rozvážné mysli a vždycky se snažil být vesel, dovedl dodržet slib; jen zřídka kdy promluvil slova drsná, jež hanebně znějí, neb slova trpkosti plná. Zřídka kdy býval smuten, neb vždycky na tomto světě takovým způsobem žil, že v dobách denních i nočních pěstoval víru v Krista a nezmlkal ve chvále jeho. Dále ve snaze zjednati mír obyvatelům svého království začal na obvodě země ohrazovati města hradbami, opevňovati hrady a rozkázal synům svých pánů cvičiti se v začátcích služ- by rytířské. Brzy se mládež bojům a odpůrci odpor klást učí, udatně, stydíc se snášeti urážky způsobené od cizinců. V turnajích, rytířských hrách se začala rozrůstat tehdy sláva národa toho a tehdy se začali také všichni navzájem ctít, což tehdy, zapleteni do pout hrubosti, bez- pochyby dříve neznali. 28/ 29
Přispěj mi, Bože, ať mohu zde vylíčit přeslavné činy krále tak znamenitého, jenž pěstoval vrcholné dobro. Nechať je milé i tobě, co tento proslulý vladař vykonal, svatá Panno! Ať za to on na věky žije, dopřej mu útěchy své, dav zbožný ať zapěje Amen! Končí se předmluva. ZAČÍNÁ SE ŽIVOTOPIS PANA VÁCLAVA, KRÁLE ČESKÉHO A POLSKÉHO, PŘED NÍMŽ JE VŠAK STRUČNĚ PŘEDESLÁNO NĚCO ZPRÁVO ČINECH JEHO OTCE KRÁLE OTAKARA H Byl v království Českém jeden král, mocný a zdatný, jménem Otakar, který od doby své mladosti konal mužné činy a všude zdobil ušlechtilost královské mysli velkolepostí sta- tečných skutků. Ten totiž, touže moudře spra- vovati království sobě svěřené, jsa horlivým obnovovatelem státu, dal sepsati zákony a zjemnil některými pravidly uhlazenosti hru- bost českého lidu, živořícího dotud v hovad- ských mravech, dávaje ostatním sám sebe za příklad a vzor života. Mužem byl jemných mravů, byl stálý a v hovoru přímý, moudrý, rozvážné mysli a vždycky se snažil být vesel, dovedl dodržet slib; jen zřídka kdy promluvil slova drsná, jež hanebně znějí, neb slova trpkosti plná. Zřídka kdy býval smuten, neb vždycky na tomto světě takovým způsobem žil, že v dobách denních i nočních pěstoval víru v Krista a nezmlkal ve chvále jeho. Dále ve snaze zjednati mír obyvatelům svého království začal na obvodě země ohrazovati města hradbami, opevňovati hrady a rozkázal synům svých pánů cvičiti se v začátcích služ- by rytířské. Brzy se mládež bojům a odpůrci odpor klást učí, udatně, stydíc se snášeti urážky způsobené od cizinců. V turnajích, rytířských hrách se začala rozrůstat tehdy sláva národa toho a tehdy se začali také všichni navzájem ctít, což tehdy, zapleteni do pout hrubosti, bez- pochyby dříve neznali. 28/ 29
Strana 29
N ☞ 1/ Pečeť krále Přemysla Otakara II. v 1. 1270-1276 - líc (foto SUA Praha)
N ☞ 1/ Pečeť krále Přemysla Otakara II. v 1. 1270-1276 - líc (foto SUA Praha)
Strana 30
2/ Pečeť krále Přemysla Otakara II. v 1. 1270-1276 — rub (foto SUA Praha) B2/ Gelnhausenův rukopis jihlavské městské právní knihy — Přemysl Otakar II. (foto V. Veselý)
2/ Pečeť krále Přemysla Otakara II. v 1. 1270-1276 — rub (foto SUA Praha) B2/ Gelnhausenův rukopis jihlavské městské právní knihy — Přemysl Otakar II. (foto V. Veselý)
Strana 31
Anulekunu walb- Anhakon quad vpů lno meramoman que nint m bwln am mow webe elle u va. Slana unommne ſancte et mdinduc nntans anen u los othako nus di Nracia bohe mne w duy autine & Rvne ac mcrchio motauie Dnmmbz uperetnum Eum mhunans diſpoli aombus vichilad ninnme lohduatis ail men valeat pervem re Sed ſemper deael tis homnnu quaus racionabinter ſuble renitats fiaut tem pot oblunonumne
Anulekunu walb- Anhakon quad vpů lno meramoman que nint m bwln am mow webe elle u va. Slana unommne ſancte et mdinduc nntans anen u los othako nus di Nracia bohe mne w duy autine & Rvne ac mcrchio motauie Dnmmbz uperetnum Eum mhunans diſpoli aombus vichilad ninnme lohduatis ail men valeat pervem re Sed ſemper deael tis homnnu quaus racionabinter ſuble renitats fiaut tem pot oblunonumne
Strana 32
otAlneeslay lbat ſantk gtorgu me pragenf ferenulimi bornne regis din Ontatart ſenndt- filta- PRIORIS Vdon GITV rnter Colda leckoe deſanto clemente ordmsfrmn prevca tor egregt duckttor liē kibri- B3/ Pasionál abatyše Kunhuty — titulní list (foto V. Havelka)
otAlneeslay lbat ſantk gtorgu me pragenf ferenulimi bornne regis din Ontatart ſenndt- filta- PRIORIS Vdon GITV rnter Colda leckoe deſanto clemente ordmsfrmn prevca tor egregt duckttor liē kibri- B3/ Pasionál abatyše Kunhuty — titulní list (foto V. Havelka)
Strana 33
ROZKVĚT KOSTELŮ VJEHO DOBĚ A ZALOŽENÍ KLÁŠTERA VE SVATÉ KORUNĚ!/ * II 1/ Později Zlatá Koruna. A tak se v dobách panování tohoto knížete dařilo v Čechách kostelům Kristovým a kláš- terům a ježto země přinášela ovoce2 sloužili všichni její obyvatelé v míru a v pokoji stále Kristu. 2/ Spojení v bibli časté, např. 1. kniha Mojžíšova 1. 12., Matouš 3. 10. Tehdy se se sluhou pán a kněží s občany baví, bohatne venkovan, měšťan a mniši velebí Krista, rytíři krátí si čas a rolník o nouzi neví, neboť za toho krále se oddaně sloužilo Kristu. Země si zvykla zas dávat svou úrodu, v poklidu žila od cizích nepřátel všech, už nejsou v ní půtky a boje. Dále tento muž, obklopen pozemským štěs- tím, všude dobře pamatoval na budoucnost a pečlivě rozmnožoval službu Boží, totiž tím, že zakládal kostely, založené obdarovával a obdarovaným velmi svědomitě zachovával církevní výsady. Nikoho neděsí strach a nikdo oloupen není, všichni jsou v míru živi a přátelsky obcují spolu, hodují spolu a pijí a v míru se rozejdou zase. Každý se spokojí se svým, vždyť boháč chudému dává dary a nestranný soudce zlo přivádí na pravou cestu. Mezi ostatními Bohu milými prvotinami svých činů založil ku poctě Boha a jeho rodič- ky Marie, blahoslavené Panny, u bavorských hranic klášter cisterciáckého řádu3/ a dal mu jméno U Svaté Koruny a věnoval mu i daro- val hojné statky svého království. 3 Stalo se to r. 1263, ovšem k veliké nelibosti Vítkovců, poněvadž tím král zasahoval do jejich držav. Proto r. 1279 Záviš z Falkenštejna toto Přemyslovo dílo téměř úplně zničil. Mnoho ti, Koruno Svatá, král Otakar daroval statků, ten, jenž založil tebe; rač života radosti dát mu, Maria, svatá Panno, ty rodičko Božího syna. Právě tak spravuj i sbor všech zbožných, oddaných mnichů, kteří tě v denní době i noční vzývají stále, aby pak skrze tebe, až ze světa odcházet budou, s Kristem se spojili šťastně a po této žalostné pouti radosti věčné pak měli. � 8 ČESKÝ KRÁL OTAKAR SE OŽENIL S PANÍ MARKÉTOU A ZÍSKAL S JINYMI ZEMĚMI RAKOUSY, ŠTYRSKO A KORUTANY W A tak za těch dob splatil Fridrich, jasný vé- voda rakouský, daň těla bez potomstva a za- nechal dědičkou svých zemí svou sestru, paní Markétu, která jediná ho přežila. Tato paní Markéta se totiž provdala za Jindřicha, syna zvěčnělého někdy císaře Fridricha, a když Jindřich zemřel bez dědiců, vrátila se jako vdova do rodné země. A tak se sešli po smrti jejího bratra, vévody Fridricha, rakouští šlechticové a jali se raditi, jak by se s prospě- chem postarali o sebe a o své potomky. Po oboustranném rozličném vyjednávání povo- lali krále Otakara, a aby se nezdálo, že se
ROZKVĚT KOSTELŮ VJEHO DOBĚ A ZALOŽENÍ KLÁŠTERA VE SVATÉ KORUNĚ!/ * II 1/ Později Zlatá Koruna. A tak se v dobách panování tohoto knížete dařilo v Čechách kostelům Kristovým a kláš- terům a ježto země přinášela ovoce2 sloužili všichni její obyvatelé v míru a v pokoji stále Kristu. 2/ Spojení v bibli časté, např. 1. kniha Mojžíšova 1. 12., Matouš 3. 10. Tehdy se se sluhou pán a kněží s občany baví, bohatne venkovan, měšťan a mniši velebí Krista, rytíři krátí si čas a rolník o nouzi neví, neboť za toho krále se oddaně sloužilo Kristu. Země si zvykla zas dávat svou úrodu, v poklidu žila od cizích nepřátel všech, už nejsou v ní půtky a boje. Dále tento muž, obklopen pozemským štěs- tím, všude dobře pamatoval na budoucnost a pečlivě rozmnožoval službu Boží, totiž tím, že zakládal kostely, založené obdarovával a obdarovaným velmi svědomitě zachovával církevní výsady. Nikoho neděsí strach a nikdo oloupen není, všichni jsou v míru živi a přátelsky obcují spolu, hodují spolu a pijí a v míru se rozejdou zase. Každý se spokojí se svým, vždyť boháč chudému dává dary a nestranný soudce zlo přivádí na pravou cestu. Mezi ostatními Bohu milými prvotinami svých činů založil ku poctě Boha a jeho rodič- ky Marie, blahoslavené Panny, u bavorských hranic klášter cisterciáckého řádu3/ a dal mu jméno U Svaté Koruny a věnoval mu i daro- val hojné statky svého království. 3 Stalo se to r. 1263, ovšem k veliké nelibosti Vítkovců, poněvadž tím král zasahoval do jejich držav. Proto r. 1279 Záviš z Falkenštejna toto Přemyslovo dílo téměř úplně zničil. Mnoho ti, Koruno Svatá, král Otakar daroval statků, ten, jenž založil tebe; rač života radosti dát mu, Maria, svatá Panno, ty rodičko Božího syna. Právě tak spravuj i sbor všech zbožných, oddaných mnichů, kteří tě v denní době i noční vzývají stále, aby pak skrze tebe, až ze světa odcházet budou, s Kristem se spojili šťastně a po této žalostné pouti radosti věčné pak měli. � 8 ČESKÝ KRÁL OTAKAR SE OŽENIL S PANÍ MARKÉTOU A ZÍSKAL S JINYMI ZEMĚMI RAKOUSY, ŠTYRSKO A KORUTANY W A tak za těch dob splatil Fridrich, jasný vé- voda rakouský, daň těla bez potomstva a za- nechal dědičkou svých zemí svou sestru, paní Markétu, která jediná ho přežila. Tato paní Markéta se totiž provdala za Jindřicha, syna zvěčnělého někdy císaře Fridricha, a když Jindřich zemřel bez dědiců, vrátila se jako vdova do rodné země. A tak se sešli po smrti jejího bratra, vévody Fridricha, rakouští šlechticové a jali se raditi, jak by se s prospě- chem postarali o sebe a o své potomky. Po oboustranném rozličném vyjednávání povo- lali krále Otakara, a aby se nezdálo, že se
Strana 34
poddávají bezhlavě, zvolili si ho za vůdce a pána. Ale protože se král Otakar ještě neoženil, zasnoubili mu se zákonitým obvěně- ním svou paní Markétu za manželku, aby tak aspoň skrze ženu opět dostali dědice svých vévodů, které nemohli míti skrze muże.'/ 1/ Stalo se to 11. února r. 1252 v Hainburku; Markétě bylo tehdy téměř padesát let. Štýrsko však nezískal Ota- kar hned, nýbrž až r. 1260 po vítězství nad Bélou, krá- lem uherským, kterému bylo postoupeno r. 1253. Takto se Markéta vdává a Rakousko v radosti tone, Rakousy radují se i Štýrsko, pokavad doufá, že snad, za krále vdána, všem zemím porodí vládce, který svou vznešeností své zemřelé předchůdce předčí. O KORUTANECH Zatím spravoval vévodství Korutanské pravý dědic Oldřich, který byl příbuzným krále Otakara.?/ 'Ten měl jednoho bratra jménem Filipa, který nejprve spravoval arcibiskupství salcburské,později však, povýšen skrze krále Otakara, dosáhl vysoké hodnosti patriarchátu aguilejského. 2/ Oldřich byl jeho bratranec, protože jeho matkou byla Jitka (Judita), dcera krále Přemysla Otakara I., sestra Václava I. Onen prospívá špatně a mrhá majetek chrámů, veskrze nedbalý jest a všichni ho všude tak znají jakožto muže, jenž ničí a okrádá chudobné kněze; myslím, že žádný lupič neb zloděj se nerovná jemu. Nedbalý jest, jak děl jsem, a stravuje majetek Kristův. Proto kdyby nebyla horlivost duchovenstva šetřila krále Otakara, nebyli by ho nijak déle snášeli na vrcholu dosažené hodnosti. Dále, protože Oldřich, vévoda korutanský, neměl dědiců, kteří by po něm po smrti nastoupili, obrátil se na krále Otakara a za peníze mu odkázal trvalým právem po své smrti Koru- tany, Krajinu, Marku (Vindickou) a Porde- none.*/ Šlechtici tedy těchto zemí se sešli ke králi a složivše přísahu věrnosti, slíbili od toho času věrně ho poslouchati. 3/ Smluva o tom byla uzavřena v Poděbradech dne 4. pro- since 1268 (Regesta II, č. 630); Marka byla v jižním Štýrsku. Nikdo tam v oněch zemích se nehádá, nikdo tam křivdou nehrozí tvrzím a hradům neb silnicím anebo dvorcům. Získav tedy tyto země, znamenitě rozšířil dřívější titul své slávy na začátku svých listů; byla pak forma jeho titulu takováto: Otakar, z Boží milosti král český, markrabě morav- ský, vévoda rakouský, štýrský, korutanský a krajinský, pán Marky (Vindické), Chebu, Pordenone.*/ Kromě toho Veronští, Trevis- ští a Cividalští s některými jinými městy leží- cími na mořském pobřeží, vidouce znameni- tost tohoto krále, po úradě ho svorně zvolili za ochránce a poslouchajíce jeho rozhodnu- tí, dobrovolně mu sloužili jako svému pánu. Tak vskutku „vypustil ratolesti své až k moři““ a počal „až do feky odnoże svć''5/ šťastně šířiti. 4/ Tohoto titulu užíval Přemysl II. od r. 1270. 5/ Žalm 79. 12. „Řeka'“ = nynější Rijeka v Jugoslávii. Hleďme, jak mocně řídil ten král své poddané země a jak se ubíral rád jen po cestách spravedlnosti. Zločin, jenž prozrazen byl, však bez trestu neprošel nikdy před jeho zrakem; a proto on obliby docházel u všech, 34 / 35
poddávají bezhlavě, zvolili si ho za vůdce a pána. Ale protože se král Otakar ještě neoženil, zasnoubili mu se zákonitým obvěně- ním svou paní Markétu za manželku, aby tak aspoň skrze ženu opět dostali dědice svých vévodů, které nemohli míti skrze muże.'/ 1/ Stalo se to 11. února r. 1252 v Hainburku; Markétě bylo tehdy téměř padesát let. Štýrsko však nezískal Ota- kar hned, nýbrž až r. 1260 po vítězství nad Bélou, krá- lem uherským, kterému bylo postoupeno r. 1253. Takto se Markéta vdává a Rakousko v radosti tone, Rakousy radují se i Štýrsko, pokavad doufá, že snad, za krále vdána, všem zemím porodí vládce, který svou vznešeností své zemřelé předchůdce předčí. O KORUTANECH Zatím spravoval vévodství Korutanské pravý dědic Oldřich, který byl příbuzným krále Otakara.?/ 'Ten měl jednoho bratra jménem Filipa, který nejprve spravoval arcibiskupství salcburské,později však, povýšen skrze krále Otakara, dosáhl vysoké hodnosti patriarchátu aguilejského. 2/ Oldřich byl jeho bratranec, protože jeho matkou byla Jitka (Judita), dcera krále Přemysla Otakara I., sestra Václava I. Onen prospívá špatně a mrhá majetek chrámů, veskrze nedbalý jest a všichni ho všude tak znají jakožto muže, jenž ničí a okrádá chudobné kněze; myslím, že žádný lupič neb zloděj se nerovná jemu. Nedbalý jest, jak děl jsem, a stravuje majetek Kristův. Proto kdyby nebyla horlivost duchovenstva šetřila krále Otakara, nebyli by ho nijak déle snášeli na vrcholu dosažené hodnosti. Dále, protože Oldřich, vévoda korutanský, neměl dědiců, kteří by po něm po smrti nastoupili, obrátil se na krále Otakara a za peníze mu odkázal trvalým právem po své smrti Koru- tany, Krajinu, Marku (Vindickou) a Porde- none.*/ Šlechtici tedy těchto zemí se sešli ke králi a složivše přísahu věrnosti, slíbili od toho času věrně ho poslouchati. 3/ Smluva o tom byla uzavřena v Poděbradech dne 4. pro- since 1268 (Regesta II, č. 630); Marka byla v jižním Štýrsku. Nikdo tam v oněch zemích se nehádá, nikdo tam křivdou nehrozí tvrzím a hradům neb silnicím anebo dvorcům. Získav tedy tyto země, znamenitě rozšířil dřívější titul své slávy na začátku svých listů; byla pak forma jeho titulu takováto: Otakar, z Boží milosti král český, markrabě morav- ský, vévoda rakouský, štýrský, korutanský a krajinský, pán Marky (Vindické), Chebu, Pordenone.*/ Kromě toho Veronští, Trevis- ští a Cividalští s některými jinými městy leží- cími na mořském pobřeží, vidouce znameni- tost tohoto krále, po úradě ho svorně zvolili za ochránce a poslouchajíce jeho rozhodnu- tí, dobrovolně mu sloužili jako svému pánu. Tak vskutku „vypustil ratolesti své až k moři““ a počal „až do feky odnoże svć''5/ šťastně šířiti. 4/ Tohoto titulu užíval Přemysl II. od r. 1270. 5/ Žalm 79. 12. „Řeka'“ = nynější Rijeka v Jugoslávii. Hleďme, jak mocně řídil ten král své poddané země a jak se ubíral rád jen po cestách spravedlnosti. Zločin, jenž prozrazen byl, však bez trestu neprošel nikdy před jeho zrakem; a proto on obliby docházel u všech, 34 / 35
Strana 35
a bez vášnivosti rozhoduje spory, dovedl každému vrátiti, co bylo jeho. Kolikrát pak tento hrdinný král mocně zahnal šiky ne- přátelské, kolikrát také odvážně napadl v polní válce s hrstkou svých nesčíslné množství protivníků a jako slavný vítěz si při návratu domů radostně přivezl ratolest vítěznou, o tom obšírně vypravují ti, kdož o jeho hrdinských činech podle bezpečné znalosti sepsali kroniky a zanechali je v roz- ličných svazcích k zasloužené úctě po- tomkům. Kumáni, Litvané, Uhři a právě tak Bavoři s nimi, jakož i národy jiné jej poznali a jako stáda padali pod jeho mečem a hynuli pod jeho ostřím. PROVÝTKU NEPLODNOSTI BYLO ROZLOUČENO MANŽELSTVÍ KRÁLOVO S KRÁLOVNOU Když pak byly s povinnou okázalostí vyko- nány svatební slavnosti, zůstávala paní Mar- kéta s králem přemnoho let, ale postižena výtkou neplodnosti nemohla míti děti, které by po ní v království nastoupily. Nic zkrátka oba neopominuli z příslušných věcí, ale krá- lovna byla, jak řečeno, shledána zcela ne- plodnou. Král tedy, předvídaje, že mohou pro takovou neplodnost nastati zemím jemu poddaným mnohé nepříjemnosti, svolal ně- které nad jiné důvěrné přátele a tajně jim vylíčil příčinu svého znepokojení. Ti pak více vážili dobro obecné než prospěch sou- kromý a uznali za prospěšnější, aby byl král zproštěn svazku s milovanou manželkou, než aby celá jeho država bez dědiců podléhala trvalému nebezpečenství. Ten, kdo najevo dá, že o vlastní prospěch dbá více nežli o prospěch mnohých, to vskutku je vyvrhel lidu.1/ 1/ Srv. Dalimil IV, 5—6: Zlý člověk to drbí býti, kterýž pro své dobré dá obci zlým užiti. Pohnut tedy slovy moudrých a vyhověv jejich radám, svolal všechny své šlechtice a správce, vyjevil jim ne bez zármutku srdce věc dlouho utajovanou a veřejně je požádal, aby se starali ne tak o něho, jako o prospěch lidu. Proto se porada koná, jež uzná, že nebude věru lepšího nic než to, aby král svou neplodnou chotí zhrdl a nevěstu pojal, která by mu dala podle povinného zákona manželského děti, které by po něm nastou- pily podle dědického práva. Co dále? Sešli se biskupové a se souhlasem2 Apoštolské stolice vykonali s povinnou obřadností přede vším lidem rozvod mezi králem a královnou. Je proto rozrušen král a s ním celé Čechy, ale který jazyk bude moci vyložiti, který rozum pochopiti, jak velice vzrostl z tohoto osudu prudký bol obou manželů a co vy- trpěli? Vždyť nepřipouští posměchu nezmě- nitelný rozchod nebo nečekané rozloučení kterýchkoli přátel. 2 Papež dal souhlas teprve dodatečně bulou ze dne 20. dubna 1262; záminkou k rozvodu bylo, že Markéta jako vdova složila řeholní slib. Nyní se rmoutí král a královna v kvílení slzí, naříká veškeren lid, již neznějí nápěvy písní, občané zmateni jsou a chudý i bohatý teskní.
a bez vášnivosti rozhoduje spory, dovedl každému vrátiti, co bylo jeho. Kolikrát pak tento hrdinný král mocně zahnal šiky ne- přátelské, kolikrát také odvážně napadl v polní válce s hrstkou svých nesčíslné množství protivníků a jako slavný vítěz si při návratu domů radostně přivezl ratolest vítěznou, o tom obšírně vypravují ti, kdož o jeho hrdinských činech podle bezpečné znalosti sepsali kroniky a zanechali je v roz- ličných svazcích k zasloužené úctě po- tomkům. Kumáni, Litvané, Uhři a právě tak Bavoři s nimi, jakož i národy jiné jej poznali a jako stáda padali pod jeho mečem a hynuli pod jeho ostřím. PROVÝTKU NEPLODNOSTI BYLO ROZLOUČENO MANŽELSTVÍ KRÁLOVO S KRÁLOVNOU Když pak byly s povinnou okázalostí vyko- nány svatební slavnosti, zůstávala paní Mar- kéta s králem přemnoho let, ale postižena výtkou neplodnosti nemohla míti děti, které by po ní v království nastoupily. Nic zkrátka oba neopominuli z příslušných věcí, ale krá- lovna byla, jak řečeno, shledána zcela ne- plodnou. Král tedy, předvídaje, že mohou pro takovou neplodnost nastati zemím jemu poddaným mnohé nepříjemnosti, svolal ně- které nad jiné důvěrné přátele a tajně jim vylíčil příčinu svého znepokojení. Ti pak více vážili dobro obecné než prospěch sou- kromý a uznali za prospěšnější, aby byl král zproštěn svazku s milovanou manželkou, než aby celá jeho država bez dědiců podléhala trvalému nebezpečenství. Ten, kdo najevo dá, že o vlastní prospěch dbá více nežli o prospěch mnohých, to vskutku je vyvrhel lidu.1/ 1/ Srv. Dalimil IV, 5—6: Zlý člověk to drbí býti, kterýž pro své dobré dá obci zlým užiti. Pohnut tedy slovy moudrých a vyhověv jejich radám, svolal všechny své šlechtice a správce, vyjevil jim ne bez zármutku srdce věc dlouho utajovanou a veřejně je požádal, aby se starali ne tak o něho, jako o prospěch lidu. Proto se porada koná, jež uzná, že nebude věru lepšího nic než to, aby král svou neplodnou chotí zhrdl a nevěstu pojal, která by mu dala podle povinného zákona manželského děti, které by po něm nastou- pily podle dědického práva. Co dále? Sešli se biskupové a se souhlasem2 Apoštolské stolice vykonali s povinnou obřadností přede vším lidem rozvod mezi králem a královnou. Je proto rozrušen král a s ním celé Čechy, ale který jazyk bude moci vyložiti, který rozum pochopiti, jak velice vzrostl z tohoto osudu prudký bol obou manželů a co vy- trpěli? Vždyť nepřipouští posměchu nezmě- nitelný rozchod nebo nečekané rozloučení kterýchkoli přátel. 2 Papež dal souhlas teprve dodatečně bulou ze dne 20. dubna 1262; záminkou k rozvodu bylo, že Markéta jako vdova složila řeholní slib. Nyní se rmoutí král a královna v kvílení slzí, naříká veškeren lid, již neznějí nápěvy písní, občané zmateni jsou a chudý i bohatý teskní.
Strana 36
Radost a úsměv mizí a oči slzami vlhnou, Rakousy, Štýrsko a Čechy i s Moravou, čtyři ty země, písně ti zpívají, Kriste, jež nesmírným zármutkem znějí. Neboť „v kvílení se obrátí harfa“3/ lidu, když byla královna po žalostném rozvodu vyhoštěna do Rakous4), aby se už nevrátila. 3/ Kniha Jobova 30. 31. 4 Markéta odešla do Rakous 18. října 1261; srv. i pozn. vzadu. JAK SI KRÁL VZAL JINOU MANŽELKU A KOLIK DĚTÍSNÍ MĚL V vy, a rád ji zasnoubil králi o ni se ucházející- mu za řádnou manželku. Byl pak strýcem téže panny podle rodu král Štěpán2 blahé paměti, který tehdy spravoval království Uherské ne tak brannou mocí, jako svatostí mravů tím jistě šťastněji, čím oddaněji. Když tedy byly tyto věci slušně vyřízeny, hledala se na radu vlastních šlechticů man- želka pro krále Otakara, a co se snažně hledá, patrně se rychleji najde. Bylť v Mačvě jeden král urozený a ušlechtilý1/, který měl dceru jménem Kunhutu, vynikající dobrými mra- 1/ Jménem Rastislav, někdy kníže haličský, potom bán v Mačvě Srbské, která patřila k Uhrám; jeho manželka Anna byla dcerou uherského krále Bély IV. Sňatek Pře- mysla II. s Kunhutou byl slaven v Bratislavě 25. října 1261. 2 Kunhutin strýc Štěpán nebyl ještě v době jejího sňatku uherským králem, stal se jím teprve v r. 1270; v Uhrách tehdy kraloval ještě Béla IV. Ten, kdo má víru v Boha a stále a stále ho chválí, moudře pak, jakož i mocně a po právu spravuje všechno. Poněvadž miloval Boha král Štěpán, spravoval dobře celý uherský národ, jenž značně byl mocný a čilý. Když pak přišla Kunhuta do českých kra- 3 Kunhuta přišla do Čech 23. prosince 1261. jin3/ občané v radosti tonou a boháč se raduje s chudým, jásá kdekterý tvor, jak připouští hranice věku, S Markétou zavrženou i radosti zašly; teď ale s Kunhutou, druhou chotí, se opět k nám začaly vracet. S touto paní měl král Otakar dvě dcery4/ a tři syny, z nichž dva brzy zemřeli v dět- ském věku, mladší potom po něm nastoupil v království jako pravý dědic. Protože se pak tento mladší syn narodil v předvečer svátku svatého Václava mučedníka, dostal při sva- tém křtu, jehož pramenem byl znovu zrozen, vlastní jméno Václav; neboť staří Čechové měli z pocitu zbožné úcty ve zvyku, že dá- vali svým dětem jména svatých, o jejichž narozeninách se na tento svět narodily. A myslím, ne nevhodně chtěla božská pro- zřetelnost, aby se narodil okolo dne svatého Václava tento chlapec, který, pokud žil, zastával v království Českém postavení téhož mučedníka ne tak správou říše, jako záslu- hami znamenitého života. A plným právem si přivlastňuje jméno toho, kterého se snažil s veškerým úsilím mysli napodobiti životem i mravy. 4 Byly to: Kunhuta, narozená r. 1265, vstoupila r. 1277 do kláštera klarisek u sv. Františka v Praze, ale r. 1291 se provdala za Boleslava Mazovského, s nímž měla syna Václava, r. 1302 vstoupila znovu do kláštera sv. Jiří na Pražském hradě, stala se jeho abatyší a byla jí až do své smrti r. 1321; Anežka, provdaná ze Rudolfa, syna krále Rudolfa I. Habsburského, zemřela r. 1296. 36/ 37
Radost a úsměv mizí a oči slzami vlhnou, Rakousy, Štýrsko a Čechy i s Moravou, čtyři ty země, písně ti zpívají, Kriste, jež nesmírným zármutkem znějí. Neboť „v kvílení se obrátí harfa“3/ lidu, když byla královna po žalostném rozvodu vyhoštěna do Rakous4), aby se už nevrátila. 3/ Kniha Jobova 30. 31. 4 Markéta odešla do Rakous 18. října 1261; srv. i pozn. vzadu. JAK SI KRÁL VZAL JINOU MANŽELKU A KOLIK DĚTÍSNÍ MĚL V vy, a rád ji zasnoubil králi o ni se ucházející- mu za řádnou manželku. Byl pak strýcem téže panny podle rodu král Štěpán2 blahé paměti, který tehdy spravoval království Uherské ne tak brannou mocí, jako svatostí mravů tím jistě šťastněji, čím oddaněji. Když tedy byly tyto věci slušně vyřízeny, hledala se na radu vlastních šlechticů man- želka pro krále Otakara, a co se snažně hledá, patrně se rychleji najde. Bylť v Mačvě jeden král urozený a ušlechtilý1/, který měl dceru jménem Kunhutu, vynikající dobrými mra- 1/ Jménem Rastislav, někdy kníže haličský, potom bán v Mačvě Srbské, která patřila k Uhrám; jeho manželka Anna byla dcerou uherského krále Bély IV. Sňatek Pře- mysla II. s Kunhutou byl slaven v Bratislavě 25. října 1261. 2 Kunhutin strýc Štěpán nebyl ještě v době jejího sňatku uherským králem, stal se jím teprve v r. 1270; v Uhrách tehdy kraloval ještě Béla IV. Ten, kdo má víru v Boha a stále a stále ho chválí, moudře pak, jakož i mocně a po právu spravuje všechno. Poněvadž miloval Boha král Štěpán, spravoval dobře celý uherský národ, jenž značně byl mocný a čilý. Když pak přišla Kunhuta do českých kra- 3 Kunhuta přišla do Čech 23. prosince 1261. jin3/ občané v radosti tonou a boháč se raduje s chudým, jásá kdekterý tvor, jak připouští hranice věku, S Markétou zavrženou i radosti zašly; teď ale s Kunhutou, druhou chotí, se opět k nám začaly vracet. S touto paní měl král Otakar dvě dcery4/ a tři syny, z nichž dva brzy zemřeli v dět- ském věku, mladší potom po něm nastoupil v království jako pravý dědic. Protože se pak tento mladší syn narodil v předvečer svátku svatého Václava mučedníka, dostal při sva- tém křtu, jehož pramenem byl znovu zrozen, vlastní jméno Václav; neboť staří Čechové měli z pocitu zbožné úcty ve zvyku, že dá- vali svým dětem jména svatých, o jejichž narozeninách se na tento svět narodily. A myslím, ne nevhodně chtěla božská pro- zřetelnost, aby se narodil okolo dne svatého Václava tento chlapec, který, pokud žil, zastával v království Českém postavení téhož mučedníka ne tak správou říše, jako záslu- hami znamenitého života. A plným právem si přivlastňuje jméno toho, kterého se snažil s veškerým úsilím mysli napodobiti životem i mravy. 4 Byly to: Kunhuta, narozená r. 1265, vstoupila r. 1277 do kláštera klarisek u sv. Františka v Praze, ale r. 1291 se provdala za Boleslava Mazovského, s nímž měla syna Václava, r. 1302 vstoupila znovu do kláštera sv. Jiří na Pražském hradě, stala se jeho abatyší a byla jí až do své smrti r. 1321; Anežka, provdaná ze Rudolfa, syna krále Rudolfa I. Habsburského, zemřela r. 1296. 36/ 37
Strana 37
Ostatkový křiž Otakara II. — prední stap Praha)
Ostatkový křiž Otakara II. — prední stap Praha)
Strana 38
4 Ostatkový kříž Přemysla Otakara II. — detail části zadní strany (foto SUPPOP Praha)
4 Ostatkový kříž Přemysla Otakara II. — detail části zadní strany (foto SUPPOP Praha)
Strana 39
ŘÍMSKÝ KRÁL POŽÁDAL, ABY MU BYLY VRÁCENY RAKOUSY AŠTYRSKOS JINYMI ZEMĚMI V té době se uprázdnilo císařství římské a císařské statky trpěly ohromnou škodu, protože je mnozí sem i tam rozchvacovali. 8 V Majetek neroste tam, kde vidět, že správce je vzdálen; často se řítí věže, jež nechrání nikdo, a náhle majetek přichází vniveč, když jeho správce tu není. Vždyť často se vhodně pomáhá věcem k pádu určeným, jestliže se jim neodpírá berla povinné péče, odrážející zkázu. Kní- žata německá tedy vidouce, že vrcholná cí- sařská hodnost bez vládce upadá, nechtěla to přejíti s hluchýma ušima, nýbrž poslavše posly sešla se vjedno a po předchozí poradě svorně zvolila za zástupce svaté říše pana Rudolfa, hraběte z Habsburku, muže zvlášť bojovného a rázného; natolik totiž zatem- ňuje srdce nynějších lidí mlha ctižádosti, že se těžko může nazpět dostati to, čeho se zmocní závistivá ruka. Byl tedy ne nerozvážně postaven v čelo římské říše muž rázný, který by nedovedl hledati pro sebe klid, dokud by nezkrotil mečem nutné přísnosti útočníky na říši. Zkrátka král Rudolf brzo potom, jak dosáhl říše, počal nazpět žádati to, co, jak poznal, k ní patřilo po právu a dobrém oby- čeji. Ale protože Fridrich, vévoda rakouský a Oldřich, vévoda korutanský, zemřeli bez dědiců, kteří by po nich nastoupili v jejich zemích podle přirozeného práva, poslal král Rudolf králi Otakarovi posly s listy a s po- vinnou mírností žádal, aby mu vrátil Ra- kousy, které držel, a ostatní země, protože podle císařských výnosů spadly na říši. Ježto však odporná řeč zná zármutkem naplnit mysl, král, když přečetl císařský list, ukázal po- slům milou tvář a pečlivě uvažoval, jak by vhodně odpověděl na odpornou řeč; sluší se totiž královské laskavosti, aby poslové sebenepříjemnější odešli s jasnou tváří. Ale kdo se bez těžkosti zříká nároku na tak vý- nosnou důstojnost na slovo jediného roz- kazu, anebo kdo se rád vzdává panství nad tak dobrými zeměmi bez násilí vymahatelo- va? Král se tedy po předchozí úvaze ne- chtěl vzdáti těch zemí, nýbrž došlé posly slušně uctil a poslal je zpět ke králi. Rozezle- ný král Rudolf sebral proto silné vojsko a ve vhodné době pospíšil úplně pokořit českého krále; na zprávu o tom král rozdělil dary, a svolav veliké množství bojovníků, vytáhl proti římskému vladaři k hranicím rakous- kým. Králové berou si zbroj, zbraň na obou stranách se chystá, oba dva po boji dychtí, lid pobíjet rozhodnou oba, ale pro zjednání smíru zasáhla z obou stran šlechta. Když tedy s přízní Boží milosti byla odstra- něna příčina sporu, králové se sešli a ti, kteří byli krátce předtím nesvorni, dali si polí- bení míru. Král se zkrátka zřekl Rakous s při- lehlými zeměmil/, a byv od něho okázale poctěn, vrátil se domů; přece však sjedná- ním sňatku svých dědiců upevnili mírovou smlouvu mající stále trvat, kterou měli podle rozhodnutí šlechty uzavříti; Rudolf si vzal Anežku a Jitka se zasnoubila s Václavem, 1/ Smlouva o tom byla uzavřena dne 21. a potvrzena 26. listopadu 1276 (Regesta II, č. 1050 a 1053); srv. i pozn. vzadu. který byl doposud chlapcem; i přibývá radosti lidu českému, ale bohužel, krátce trvalo přátelství pánů takto sjednané.
ŘÍMSKÝ KRÁL POŽÁDAL, ABY MU BYLY VRÁCENY RAKOUSY AŠTYRSKOS JINYMI ZEMĚMI V té době se uprázdnilo císařství římské a císařské statky trpěly ohromnou škodu, protože je mnozí sem i tam rozchvacovali. 8 V Majetek neroste tam, kde vidět, že správce je vzdálen; často se řítí věže, jež nechrání nikdo, a náhle majetek přichází vniveč, když jeho správce tu není. Vždyť často se vhodně pomáhá věcem k pádu určeným, jestliže se jim neodpírá berla povinné péče, odrážející zkázu. Kní- žata německá tedy vidouce, že vrcholná cí- sařská hodnost bez vládce upadá, nechtěla to přejíti s hluchýma ušima, nýbrž poslavše posly sešla se vjedno a po předchozí poradě svorně zvolila za zástupce svaté říše pana Rudolfa, hraběte z Habsburku, muže zvlášť bojovného a rázného; natolik totiž zatem- ňuje srdce nynějších lidí mlha ctižádosti, že se těžko může nazpět dostati to, čeho se zmocní závistivá ruka. Byl tedy ne nerozvážně postaven v čelo římské říše muž rázný, který by nedovedl hledati pro sebe klid, dokud by nezkrotil mečem nutné přísnosti útočníky na říši. Zkrátka král Rudolf brzo potom, jak dosáhl říše, počal nazpět žádati to, co, jak poznal, k ní patřilo po právu a dobrém oby- čeji. Ale protože Fridrich, vévoda rakouský a Oldřich, vévoda korutanský, zemřeli bez dědiců, kteří by po nich nastoupili v jejich zemích podle přirozeného práva, poslal král Rudolf králi Otakarovi posly s listy a s po- vinnou mírností žádal, aby mu vrátil Ra- kousy, které držel, a ostatní země, protože podle císařských výnosů spadly na říši. Ježto však odporná řeč zná zármutkem naplnit mysl, král, když přečetl císařský list, ukázal po- slům milou tvář a pečlivě uvažoval, jak by vhodně odpověděl na odpornou řeč; sluší se totiž královské laskavosti, aby poslové sebenepříjemnější odešli s jasnou tváří. Ale kdo se bez těžkosti zříká nároku na tak vý- nosnou důstojnost na slovo jediného roz- kazu, anebo kdo se rád vzdává panství nad tak dobrými zeměmi bez násilí vymahatelo- va? Král se tedy po předchozí úvaze ne- chtěl vzdáti těch zemí, nýbrž došlé posly slušně uctil a poslal je zpět ke králi. Rozezle- ný král Rudolf sebral proto silné vojsko a ve vhodné době pospíšil úplně pokořit českého krále; na zprávu o tom král rozdělil dary, a svolav veliké množství bojovníků, vytáhl proti římskému vladaři k hranicím rakous- kým. Králové berou si zbroj, zbraň na obou stranách se chystá, oba dva po boji dychtí, lid pobíjet rozhodnou oba, ale pro zjednání smíru zasáhla z obou stran šlechta. Když tedy s přízní Boží milosti byla odstra- něna příčina sporu, králové se sešli a ti, kteří byli krátce předtím nesvorni, dali si polí- bení míru. Král se zkrátka zřekl Rakous s při- lehlými zeměmil/, a byv od něho okázale poctěn, vrátil se domů; přece však sjedná- ním sňatku svých dědiců upevnili mírovou smlouvu mající stále trvat, kterou měli podle rozhodnutí šlechty uzavříti; Rudolf si vzal Anežku a Jitka se zasnoubila s Václavem, 1/ Smlouva o tom byla uzavřena dne 21. a potvrzena 26. listopadu 1276 (Regesta II, č. 1050 a 1053); srv. i pozn. vzadu. který byl doposud chlapcem; i přibývá radosti lidu českému, ale bohužel, krátce trvalo přátelství pánů takto sjednané.
Strana 40
Zřídka sousedé spolu a vlastní bratři se snesou, zloduch nesvolí jim žít v míru a vzájemné shodě. A nebylo by podle mého mínění rozvážné nezmíniti se o tom, že se léta Páně 1271 na- rodil Václav a téhož roku se rovněž narodila Jitka, dcera římského krále, která se potom za něho provdala; v tom se přece liší jedno narození od druhého, že Václav přišel na svět okolo svátku svatého Václava, Jitka pak se narodila na den blahoslavené Gertrudy. 8 SRÁŽKA KRÁLŮ, V NÍŽ OTAKAR, ZRÁDNĚ OD SVYCH NADOBRO OPUŠTĚN, ZAHYNUL VIII Protože pak věc provedená vzbuzuje leckdy v lidských myslích lítost, třebas pozdní, želel král Otakar po návratu do Čech ztráty zemí svrchu uvedených a rozhodl se na radu některých svých rádců opět je získati, nebo vůbec zahynouti. S tímto úmyslem shromáž- dí vojsko a brzy loupežemi a požáry nepřá- telsky vyplení vévodství Rakouská před Du- najem. Právě k tomu činu navedli Otakara někteří Rakušané, kteří upřímně želeli toho, že se těch zemí vzdal. Římský král tedy ne- chtěl klidně pominouti škody svých, nýbrž shromáždiv veliké množství bojovníků, po- stavil jádro svého vojska na hranicích Mo- ravy, chtěje krále úplně pokořiti. V určený tedy den bitvy se srazí šiky obou vojsk a podle toho, jak určuje rozličnost výsledků, nemálo bojujících z té i oné strany bijí se ostřím mečů. Chvějí se kopí a pole i lučiny mokvají krví, jedny tu vraždí a jiné zas chytají živé jak ptáky, většina po meči hyne; jak zloději mnozí však z Čechů hledali záchranu v útěku a hanebně opustili krále uprostřed nepřátel s hrstkou svých mužně bojujícího. Ale protože odpor hrstky proti většině nemohl dlouho trvati, král v zá- palu boje byl konečně zajat a proti důstoj- nosti říše po zajetí hned usmrcen; jeho smrti král Rudolf hořce želel a dal pochovati jeho tělo ve Znojmě u bratří minoritů, aby bylo později převezeno do Čech.1/ 1/ Pohřeb králův nesměl být vykonán hned, protože Přemysl byl stižen papežskou klatbou. Jeho mrtvé tělo leželo ve Vídni a teprve v dubnu 1279, když byla klatba sňata, bylo odvezeno do Znojma. 2/ Srv. kap. CXXVI, pozn. č. 2 Štěstěny kolo,2 ty kolo nestálé, jako terč luny, pročpak jsi svolilo jen, aby žalostnou smrtí král padl, ač jsi ho povzneslo tak, když dalos' mu sousední země pod moc? A pochyby nemám, že smrtí tohoto krále mnoho národů kolem se do zkázy v budoucnu zřítí. Předčasná smrti, ty zlá, ó smrti, ty ukrutná smrti, řekni, proč Otakara, jenž činy i jménem byl slavný, záhubou odňalas' nám tak žalnou, tak přespříliš časnou? Výčitky činím lidu, že utekl od svého krále v oné ukrutné válce. Stráž osobní zatrať, ó Bože, v níž měl důvěru pán; on bojoval, ona však prchla. Nikdy by tolik běd lid zkrušený nemusel snášet, kdyby i ona se bila! Rod prokletý náhle ať zhyne, který se provinil tak, že vladaře zahynout nechal! Ten by byl odpůrce zdolal a smrt tam nemusel najít. Národe na hlavu padlý, již klesáš v největší bídě, poražen, sám již hyneš — a bez krále zasloužíš zajít. 40/ 41
Zřídka sousedé spolu a vlastní bratři se snesou, zloduch nesvolí jim žít v míru a vzájemné shodě. A nebylo by podle mého mínění rozvážné nezmíniti se o tom, že se léta Páně 1271 na- rodil Václav a téhož roku se rovněž narodila Jitka, dcera římského krále, která se potom za něho provdala; v tom se přece liší jedno narození od druhého, že Václav přišel na svět okolo svátku svatého Václava, Jitka pak se narodila na den blahoslavené Gertrudy. 8 SRÁŽKA KRÁLŮ, V NÍŽ OTAKAR, ZRÁDNĚ OD SVYCH NADOBRO OPUŠTĚN, ZAHYNUL VIII Protože pak věc provedená vzbuzuje leckdy v lidských myslích lítost, třebas pozdní, želel král Otakar po návratu do Čech ztráty zemí svrchu uvedených a rozhodl se na radu některých svých rádců opět je získati, nebo vůbec zahynouti. S tímto úmyslem shromáž- dí vojsko a brzy loupežemi a požáry nepřá- telsky vyplení vévodství Rakouská před Du- najem. Právě k tomu činu navedli Otakara někteří Rakušané, kteří upřímně želeli toho, že se těch zemí vzdal. Římský král tedy ne- chtěl klidně pominouti škody svých, nýbrž shromáždiv veliké množství bojovníků, po- stavil jádro svého vojska na hranicích Mo- ravy, chtěje krále úplně pokořiti. V určený tedy den bitvy se srazí šiky obou vojsk a podle toho, jak určuje rozličnost výsledků, nemálo bojujících z té i oné strany bijí se ostřím mečů. Chvějí se kopí a pole i lučiny mokvají krví, jedny tu vraždí a jiné zas chytají živé jak ptáky, většina po meči hyne; jak zloději mnozí však z Čechů hledali záchranu v útěku a hanebně opustili krále uprostřed nepřátel s hrstkou svých mužně bojujícího. Ale protože odpor hrstky proti většině nemohl dlouho trvati, král v zá- palu boje byl konečně zajat a proti důstoj- nosti říše po zajetí hned usmrcen; jeho smrti král Rudolf hořce želel a dal pochovati jeho tělo ve Znojmě u bratří minoritů, aby bylo později převezeno do Čech.1/ 1/ Pohřeb králův nesměl být vykonán hned, protože Přemysl byl stižen papežskou klatbou. Jeho mrtvé tělo leželo ve Vídni a teprve v dubnu 1279, když byla klatba sňata, bylo odvezeno do Znojma. 2/ Srv. kap. CXXVI, pozn. č. 2 Štěstěny kolo,2 ty kolo nestálé, jako terč luny, pročpak jsi svolilo jen, aby žalostnou smrtí král padl, ač jsi ho povzneslo tak, když dalos' mu sousední země pod moc? A pochyby nemám, že smrtí tohoto krále mnoho národů kolem se do zkázy v budoucnu zřítí. Předčasná smrti, ty zlá, ó smrti, ty ukrutná smrti, řekni, proč Otakara, jenž činy i jménem byl slavný, záhubou odňalas' nám tak žalnou, tak přespříliš časnou? Výčitky činím lidu, že utekl od svého krále v oné ukrutné válce. Stráž osobní zatrať, ó Bože, v níž měl důvěru pán; on bojoval, ona však prchla. Nikdy by tolik běd lid zkrušený nemusel snášet, kdyby i ona se bila! Rod prokletý náhle ať zhyne, který se provinil tak, že vladaře zahynout nechal! Ten by byl odpůrce zdolal a smrt tam nemusel najít. Národe na hlavu padlý, již klesáš v největší bídě, poražen, sám již hyneš — a bez krále zasloužíš zajít. 40/ 41
Strana 41
Více já tobě než sudbě, víc tobě než smrti já kladu za vinu královu zhoubu, vždyť krutěji nechals ho zemřít, než by ho nepřítel nechal, neb od něho dovedls prchnout. Proto tak rychle král zhynul. Ó přej mu svých radostí, Kriste, v nebesích po boku svém, dej radost mu na věky věkův. Amen. ŘÍMSKÝKRÁL RUDOLF VTRHLDOČECHAUSTANOVIL TAM MARKRABĚTE BRANIBORSKEHOSPRAVCEMY < IX Po ubiti króle Otakara vrátili se Čechové neslavně domů a za krátký čas začali pusto- šiti vlastní zemi loupežemi a požáry. Je totiž u tohoto našeho národa velmi špatný zvyk nebo spíše ta zkaženost, že když spěšně táhne proti nepřátelům nebo snad se od nich vrací, s chvatem pustoší vlastní zemi kru- těji než nepřítel, a ten, kdo měl býti odráže- čem nepřátel, stává se svých sousedů ne- přátelským pustošitelem. Slyše pak král o jejich nezfizenosti, nechal jiných prací a vytáhl s velikým vojskem do Čech. Zřídiv tábor postavil své vojsko u Sedlce a rozeslav posly nařídil předním mužům českým, aby se k němu dostavili. Stalo se to asi zejména proto, aby zabránil potížím, jež by nastaly jeho zeti dosud nedospělému, a aby ustano- vením poručníka udržel obyvatelstvo krá- lovství v míru. Na zprávu o násilné smrti Otakarově Ota, jasný markrabě braniborský, příjmením Dlouhý, sebral vojsko a táhna odtud spěšně přišel do Čech, chtěje podle mého mínění poskytnouti ochranu mladému Václavovi, svému příbuznému. Avšak římský král rozuměje tomu povolal k sobě mírovým způsobem markraběte a po rozličném obou- stranném jednání svěřil mu se souhlasem českých pánů s důvěrou správu celého krá- lovstvi.*/ Tak se tedy kniżata s uklidnónou mysli od sebe navzájem rozešla a Sasové s markrabě- tem, usazujíce se v opevněných místech, pře- vzali poručnictví nad Českým královstvím. Václav byl načas dán do opatrování měšťa- nům pražským, kteří ho pečlivě střežili, aby se nedostal do moci markraběte; konečně dal markrabě na přímluvu svých rádců těm měšťanům královské statky v stálé právní držení. Tím způsobem si vymohl chlapce z jejich rukou a umístil ho načas k pobytu na Bezdězi, hradě velmi pevném, přidav mu některé kaplany ze země a služebníky. Po čase se markrabě vrátil do Saska a přivedl s sebou zpět dostatečné vojsko, aby jím chrá- nil České království; s ním přišel pan Eber- hard, biskup braniborský, muž ve zbrani udatný a krve urozené; a hned byl chlapec na tom hradě postižen: tísnivými rozličnými nedostatky a bezohledností Sasů byla od něho odstraněna téměř celá družina jemu známá, která mu byla přidána. Ale jaké asi bylo mezi neznámým lidem potěšení jem- ného dítěte, jež tam zakoušelo tolik příkoří, že jeho matka, která též s ním přišla, odešla pociťujíc nelibost nad urážkami, kterých se dopous&téli na milovaném synáckovi.?/ 1/ V lat. originálu: capitaneus = hejtman, správce. 2/ Smlouva, podle které byla svěřena správa Čech Otovi Braniborskému na pět let (na touž dobu si ponechal Ru- dolf Moravu), byla uzavřena v listopadu 1278. 3/ Kunhuta odešla z Bezdězu asi v dubnu 1279. Tak mezi lidem tvrdým a stejně tak pramálo vlídným podržel mírnost svou, leč jinak se radovat nemoh', poněvadž viděl, že známí mu daleko vzdáleni byli. Proto byl smutný ten chlapec, neb stále žil v bídě a strastech, které v tom věku zakoušel, dokud setrvával uprostřed vlastní země samoten v společ- nosti cizího národa. Potom se markrabě, vzav chlapce Václava, rozhodl vrátit domü*/ a svěřil svůj úřad v království panu Eberhardovi, biskupovi braniborskému, jakožto správci. */ Viz vzadu.
Více já tobě než sudbě, víc tobě než smrti já kladu za vinu královu zhoubu, vždyť krutěji nechals ho zemřít, než by ho nepřítel nechal, neb od něho dovedls prchnout. Proto tak rychle král zhynul. Ó přej mu svých radostí, Kriste, v nebesích po boku svém, dej radost mu na věky věkův. Amen. ŘÍMSKÝKRÁL RUDOLF VTRHLDOČECHAUSTANOVIL TAM MARKRABĚTE BRANIBORSKEHOSPRAVCEMY < IX Po ubiti króle Otakara vrátili se Čechové neslavně domů a za krátký čas začali pusto- šiti vlastní zemi loupežemi a požáry. Je totiž u tohoto našeho národa velmi špatný zvyk nebo spíše ta zkaženost, že když spěšně táhne proti nepřátelům nebo snad se od nich vrací, s chvatem pustoší vlastní zemi kru- těji než nepřítel, a ten, kdo měl býti odráže- čem nepřátel, stává se svých sousedů ne- přátelským pustošitelem. Slyše pak král o jejich nezfizenosti, nechal jiných prací a vytáhl s velikým vojskem do Čech. Zřídiv tábor postavil své vojsko u Sedlce a rozeslav posly nařídil předním mužům českým, aby se k němu dostavili. Stalo se to asi zejména proto, aby zabránil potížím, jež by nastaly jeho zeti dosud nedospělému, a aby ustano- vením poručníka udržel obyvatelstvo krá- lovství v míru. Na zprávu o násilné smrti Otakarově Ota, jasný markrabě braniborský, příjmením Dlouhý, sebral vojsko a táhna odtud spěšně přišel do Čech, chtěje podle mého mínění poskytnouti ochranu mladému Václavovi, svému příbuznému. Avšak římský král rozuměje tomu povolal k sobě mírovým způsobem markraběte a po rozličném obou- stranném jednání svěřil mu se souhlasem českých pánů s důvěrou správu celého krá- lovstvi.*/ Tak se tedy kniżata s uklidnónou mysli od sebe navzájem rozešla a Sasové s markrabě- tem, usazujíce se v opevněných místech, pře- vzali poručnictví nad Českým královstvím. Václav byl načas dán do opatrování měšťa- nům pražským, kteří ho pečlivě střežili, aby se nedostal do moci markraběte; konečně dal markrabě na přímluvu svých rádců těm měšťanům královské statky v stálé právní držení. Tím způsobem si vymohl chlapce z jejich rukou a umístil ho načas k pobytu na Bezdězi, hradě velmi pevném, přidav mu některé kaplany ze země a služebníky. Po čase se markrabě vrátil do Saska a přivedl s sebou zpět dostatečné vojsko, aby jím chrá- nil České království; s ním přišel pan Eber- hard, biskup braniborský, muž ve zbrani udatný a krve urozené; a hned byl chlapec na tom hradě postižen: tísnivými rozličnými nedostatky a bezohledností Sasů byla od něho odstraněna téměř celá družina jemu známá, která mu byla přidána. Ale jaké asi bylo mezi neznámým lidem potěšení jem- ného dítěte, jež tam zakoušelo tolik příkoří, že jeho matka, která též s ním přišla, odešla pociťujíc nelibost nad urážkami, kterých se dopous&téli na milovaném synáckovi.?/ 1/ V lat. originálu: capitaneus = hejtman, správce. 2/ Smlouva, podle které byla svěřena správa Čech Otovi Braniborskému na pět let (na touž dobu si ponechal Ru- dolf Moravu), byla uzavřena v listopadu 1278. 3/ Kunhuta odešla z Bezdězu asi v dubnu 1279. Tak mezi lidem tvrdým a stejně tak pramálo vlídným podržel mírnost svou, leč jinak se radovat nemoh', poněvadž viděl, že známí mu daleko vzdáleni byli. Proto byl smutný ten chlapec, neb stále žil v bídě a strastech, které v tom věku zakoušel, dokud setrvával uprostřed vlastní země samoten v společ- nosti cizího národa. Potom se markrabě, vzav chlapce Václava, rozhodl vrátit domü*/ a svěřil svůj úřad v království panu Eberhardovi, biskupovi braniborskému, jakožto správci. */ Viz vzadu.
Strana 42
Strážcem mu zůstal ten Sas, jenž krátký měl obličej, ale mrštný a ostrý jazyk, ač přitom měl slabounký hlásek. Sasík se šklebí a Bavor jak vůl zas při řeči bučí, zvyšuje drsný svůj hlas a přespříliš hřmotný, a proto Bavorovi tvůj hlas se zamlouvá, Sase, jak skále leptavé nárazy vln, vždyť nerozumí ten Bavor výrazům saským — jak sova as nemůže rozumět strace Poznává každý Bavor zas matně, jen jakoby ve snách, nemnoho saských slov, zda příjemná jsou nebo trpká, ačkoli mohou ti dva se výstižně nazývat Němci. SEDMILETY CHLAPEC ODVEDEN DO SASKA A TAM SUŽOVÁN ROZLIČNYMI TRÁPENÍMI Po smrti tedy otcově byl sedmiletý Václav odveden do Saska, kde byl leckdy s těmi, kteří s ním přišli, trápen hladem a postem, neboť když tam byl zbaven královské útěchy, X často mu chybělo jídlo, což vyprávět vzbuzuje lítost: zřejmě mu scházel i chléb, když po ránu hladový vstával; takto už několik roků tam prožíval v odřených šatech, v prostou sukni stále se odíval, a protože mu bylo odpíráno lněné prádlo, spokojoval se jen s vlněným. Často vycházel v roztrha- ných střevících, protože neměl peněz na jejich opravu. O královská vznešenosti, proč jsi trápena takovou nouzí, ó synu tak zname- nitého rodu, až kam jsi tak záhubně svržen, Ó útlé mládí královského pokolení, proč jsi v opovržení deptáno těmi, kteří tě měli chrániti! Pročpak zapuzen hyneš a těmi jsi ve vazbě držen, které jsi učinil svými závistníky tím, že jsi v jejich ruce vydal sebe a statky své? Ale kdo by mohl úplně vylíčiti tíživé útrapy, jež jsi tam vytrpěl? Chlapec se věru častěj- ším hladověním dostal do tak krajního stavu, že tehdy ani nemohl vykonávati tělesnou potřebu. Všechno to trpělivě snášel, jsa dobře pamětliv vrozené jemnosti, a často ukazoval svým spoluvyhnancům milou tvář, aby znepokojeni neklesali na mysli, ovládaje sám sebe snažil se zatajiti soužení své mysli a často předstíraje radost potěšoval i své věrné. To mi však pověz, Kriste, co učinil potom ten chlapec? Postaven ve vyhnanství počal prožívati mladý věk v mravném životě, protože když ostatní, jak je zvykem, vyhledávali světská potěšení, on odloučen načas od druhů sa- moten se uchyloval do nitra, a naříkaje nad tísní svého vyhnanství, poroučel v modlitbách se slzami svůj stav Bohu a blahoslavené Panně se slovy: Nechať jsem svěřen tobě, ó všemocný Bože, a propast všelikých těchto strázní mě nepohřbí v mladistvém věku; Maria, laskavá Panno, i ty mě už zachraň z té zkázy, 42/ 43
Strážcem mu zůstal ten Sas, jenž krátký měl obličej, ale mrštný a ostrý jazyk, ač přitom měl slabounký hlásek. Sasík se šklebí a Bavor jak vůl zas při řeči bučí, zvyšuje drsný svůj hlas a přespříliš hřmotný, a proto Bavorovi tvůj hlas se zamlouvá, Sase, jak skále leptavé nárazy vln, vždyť nerozumí ten Bavor výrazům saským — jak sova as nemůže rozumět strace Poznává každý Bavor zas matně, jen jakoby ve snách, nemnoho saských slov, zda příjemná jsou nebo trpká, ačkoli mohou ti dva se výstižně nazývat Němci. SEDMILETY CHLAPEC ODVEDEN DO SASKA A TAM SUŽOVÁN ROZLIČNYMI TRÁPENÍMI Po smrti tedy otcově byl sedmiletý Václav odveden do Saska, kde byl leckdy s těmi, kteří s ním přišli, trápen hladem a postem, neboť když tam byl zbaven královské útěchy, X často mu chybělo jídlo, což vyprávět vzbuzuje lítost: zřejmě mu scházel i chléb, když po ránu hladový vstával; takto už několik roků tam prožíval v odřených šatech, v prostou sukni stále se odíval, a protože mu bylo odpíráno lněné prádlo, spokojoval se jen s vlněným. Často vycházel v roztrha- ných střevících, protože neměl peněz na jejich opravu. O královská vznešenosti, proč jsi trápena takovou nouzí, ó synu tak zname- nitého rodu, až kam jsi tak záhubně svržen, Ó útlé mládí královského pokolení, proč jsi v opovržení deptáno těmi, kteří tě měli chrániti! Pročpak zapuzen hyneš a těmi jsi ve vazbě držen, které jsi učinil svými závistníky tím, že jsi v jejich ruce vydal sebe a statky své? Ale kdo by mohl úplně vylíčiti tíživé útrapy, jež jsi tam vytrpěl? Chlapec se věru častěj- ším hladověním dostal do tak krajního stavu, že tehdy ani nemohl vykonávati tělesnou potřebu. Všechno to trpělivě snášel, jsa dobře pamětliv vrozené jemnosti, a často ukazoval svým spoluvyhnancům milou tvář, aby znepokojeni neklesali na mysli, ovládaje sám sebe snažil se zatajiti soužení své mysli a často předstíraje radost potěšoval i své věrné. To mi však pověz, Kriste, co učinil potom ten chlapec? Postaven ve vyhnanství počal prožívati mladý věk v mravném životě, protože když ostatní, jak je zvykem, vyhledávali světská potěšení, on odloučen načas od druhů sa- moten se uchyloval do nitra, a naříkaje nad tísní svého vyhnanství, poroučel v modlitbách se slzami svůj stav Bohu a blahoslavené Panně se slovy: Nechať jsem svěřen tobě, ó všemocný Bože, a propast všelikých těchto strázní mě nepohřbí v mladistvém věku; Maria, laskavá Panno, i ty mě už zachraň z té zkázy, 42/ 43
Strana 43
ve které smutně hynu; mně byl by milejší čestný konec na tomto světě, v němž oplývám spoustami žalu, nežli tu trvale vést tak protivný, ošklivý život. ZKÁZA ČECH ZA KRÁLOVY NEPŘÍTOMNOSTI * XI Ale protože zřídka kdo poslouchá bez reptá- ní cizí vlády, když se za podobného stavu děje bezohledné vydírání panujícího, počali se obyvatelé Českého království bouřiti proti Sasům a po několika soukromých schůzích se rozhodli vyhnati ty, které krátce předtím svorně povolali ke správě země. Strojí tedy lid úklady a celá země, vydaná nebezpečen- stvím, se hubí ohněm a loupežemi; vesni- čané se utíkají do tvrzí, protože ti, kdož cho- dili mimo hradby, zakoušejí rozličná proti- venství a hynou. Ale i v opevněných místech může zřídkakdo bydliti v míru, neboť ježto dábel rozněcoval vnitřní války, ti, kdož svor- ně tu již spolu pijí a hodují, brzo se v náhlé jakési zběsilosti vzájemně pronásledují a za- bíjejí, loupežné útoky a drancování se vět- šinou opětují a náhle se celá země stala pustou a neschůdnou. Království „kvílilo a zemdlelo“1/ a sotva bylo možno najíti jednoho z tisíců, kdo by žil v míru. Dědiny hynou, města scházejí a hrady, vzájemně se ničíce, upadají. Boháče zajímají, chudáky pobíjejí, mladíky i dívky, starce s mladšími bídně utlačují, pocestní přestali choditi cestou2/ a zarůstající tráva přeměnila bez- pečné cesty v pustinu. 1/ Podle Proroctví Izaiáše proroka 33. 9. 2 Podle Proroctví Izaiáše proroka 33. 8. Kněžstvo je deptáno zde, je v neúctě, olupováno; kdo v tom království dlel, ten myslil, že poslušně slouží Kristu, když klášterní jmění a statky jim svévolně plení. Ten, kdo se loupeží zdržel, byl pokládán za počestného. Rušiti slovo — ten zákon a způsob byl v platnosti u všech. Šalbou ať mladý, ať starý se odchýlil od správné cesty. Když se vůbec začínaly díti tyto věci, jali se při vhodné příležitosti pleniti České krá- lovství i ti, kdož krátce předtím byli zvyklí pásti kozly, péci chléb a neméně spravovati staré škorně, aby si vydělali na potřebné živobytí. Rolník se odívá zbrojí a bojuje, uškodit hrozí, ten, kdo pásával vepře, teď zuřivě poroučí jiným.3/ 3/ Srv. Alexandreidu (BM) 305—308: a ten mój nevěrný sluha, jehož sem otjal ot pluha, ten na mě meče pobrúsil a chtě, by jho mnú pokúsil. PŘEVELIKY HLAD ZA ONĚCH ČASŮ V ČECHÁCHI/ §XII Protože předcházející nebezpečenství leckdy je podnětem2 k následujícímu neštěstí, nastal za těchto útrap v celém království nedostatek potravin. 1/ Hlad a mor zuřily v Čechách nejsilněji v zimě r. 1281 až 1282. 2 Místo intentivum je třeba číst incentivum. Polnosti ležely ladem, neb nikdo je neobdělával.
ve které smutně hynu; mně byl by milejší čestný konec na tomto světě, v němž oplývám spoustami žalu, nežli tu trvale vést tak protivný, ošklivý život. ZKÁZA ČECH ZA KRÁLOVY NEPŘÍTOMNOSTI * XI Ale protože zřídka kdo poslouchá bez reptá- ní cizí vlády, když se za podobného stavu děje bezohledné vydírání panujícího, počali se obyvatelé Českého království bouřiti proti Sasům a po několika soukromých schůzích se rozhodli vyhnati ty, které krátce předtím svorně povolali ke správě země. Strojí tedy lid úklady a celá země, vydaná nebezpečen- stvím, se hubí ohněm a loupežemi; vesni- čané se utíkají do tvrzí, protože ti, kdož cho- dili mimo hradby, zakoušejí rozličná proti- venství a hynou. Ale i v opevněných místech může zřídkakdo bydliti v míru, neboť ježto dábel rozněcoval vnitřní války, ti, kdož svor- ně tu již spolu pijí a hodují, brzo se v náhlé jakési zběsilosti vzájemně pronásledují a za- bíjejí, loupežné útoky a drancování se vět- šinou opětují a náhle se celá země stala pustou a neschůdnou. Království „kvílilo a zemdlelo“1/ a sotva bylo možno najíti jednoho z tisíců, kdo by žil v míru. Dědiny hynou, města scházejí a hrady, vzájemně se ničíce, upadají. Boháče zajímají, chudáky pobíjejí, mladíky i dívky, starce s mladšími bídně utlačují, pocestní přestali choditi cestou2/ a zarůstající tráva přeměnila bez- pečné cesty v pustinu. 1/ Podle Proroctví Izaiáše proroka 33. 9. 2 Podle Proroctví Izaiáše proroka 33. 8. Kněžstvo je deptáno zde, je v neúctě, olupováno; kdo v tom království dlel, ten myslil, že poslušně slouží Kristu, když klášterní jmění a statky jim svévolně plení. Ten, kdo se loupeží zdržel, byl pokládán za počestného. Rušiti slovo — ten zákon a způsob byl v platnosti u všech. Šalbou ať mladý, ať starý se odchýlil od správné cesty. Když se vůbec začínaly díti tyto věci, jali se při vhodné příležitosti pleniti České krá- lovství i ti, kdož krátce předtím byli zvyklí pásti kozly, péci chléb a neméně spravovati staré škorně, aby si vydělali na potřebné živobytí. Rolník se odívá zbrojí a bojuje, uškodit hrozí, ten, kdo pásával vepře, teď zuřivě poroučí jiným.3/ 3/ Srv. Alexandreidu (BM) 305—308: a ten mój nevěrný sluha, jehož sem otjal ot pluha, ten na mě meče pobrúsil a chtě, by jho mnú pokúsil. PŘEVELIKY HLAD ZA ONĚCH ČASŮ V ČECHÁCHI/ §XII Protože předcházející nebezpečenství leckdy je podnětem2 k následujícímu neštěstí, nastal za těchto útrap v celém království nedostatek potravin. 1/ Hlad a mor zuřily v Čechách nejsilněji v zimě r. 1281 až 1282. 2 Místo intentivum je třeba číst incentivum. Polnosti ležely ladem, neb nikdo je neobdělával.
Strana 44
Když tedy trápil hlad, rozmohl se v zemi tak prudký mor, jakého tam nikdo, jak jsem se dozvěděl od starců, v předešlých dobách ne- zakusil. Neboť když lidé neměli potravy, živili se rozličnými druhy bylin, aby vysílení tísnivým hladem náhle nezahynuli; ale nikdy nemůže lidská přirozenost dlouho vydržeti, živí-li se senem nebo trávou; nikterak. Když tedy jsou lidem odnímány obvyklé potraviny, ti, kteří chodili ještě živí, náhle se zhroutili na zem a jakožto dobytek hynou. Vzápětí většina lidu již zmírá, vždyť nemá dost chleba. Rodička v zármutku teskní, když hlad jí umoří syna. Ó neslýchané soužení hladu! Jedna matka, zapomínajíc na mateřský cit, zabila nemluvně u svých prsou, aby nasycena jeho tělem mohla na chvilku prodloužiti bídný život. Většina lidí jedla mršiny koní a ostatních zvířat, ohryzujíce je jako psi s kostí syrové a nesolené, a tím prudčeji umírajíce padali hromadně, čím více, nuceni hladem, se obra- celi k nezvyklé stravě. Před očima synů hy- nou hladem rodiče a umírající bezprostřed- ně následují v smrti už zemřelé; od zápachu mrtvol se kazí vzduch a ten, kdo snad mohl žíti déle, nakažen smradlavým vzduchem náhle se zadusí. Bratr chystá pohřeb bratru a hned ho spěšně ve smrti následuje nebo snad předchází. Opravdu kruté je říci, že mrtvému zchystává pohřeb ten, kdo má zahynout sám a smrt jen zbývá mu jistá. Hřbitovy nestačí na pohřbívání a stěží možno nalézti ty, kdož by pochovávali zesnulé, protože si to hnusili. Kopají tedy veliké jámy, do nichž neustále přivážejí na vozech mnoho mrtvol, a shazují je tam. Stalo se, že byl jeden lékař, domněle mrtvý, vhozen do připravené jámy; tam nabyl trošičku sil a po tři dni ohry- zoval lidské maso: potom ho položivého vy- táhnou, ale všichni pochybují, jak dlouho to přežil. Když tedy lidé schli strachem, část ztrápeného národa opustila rodnou půdu a přestěhovala se do okolních zemí, kde si vydělávala mezi neznámým lidem na životní potřeby způsobem, kterým dovedla. Ale kdyż pomyśleli prodloužiti si život v cizí zemi, pro novost pokrmů a podnebí rychleji se přiblíží k smrti; ale marně se hledá v cizi- ně život, který se doma konečným výrokem odpírá tomu, kdo má brzy zemříti. Neboť kdo by kromě nerozumného, maje dnes zemříti v Čechách, neprodlužoval dobu svého života v Rakousku, kdyby mohl? Kdyby smrt se přemoci dala, pak sotva kdo musel by zemřít. Ale jako lidé v Čechách, tak nepochybně nemohou uniknouti smrti v Rakousku. A ne- přišel z dopuštění Božího na ten národ tak veliký mor jen z tísnivého hladu; neboť lec- kdy umřel náhlou smrtí někdo, v jehož ústech se našel chléb a v měšci peníz. Příčinu dává k pláči i způsob, jak hynuli: často zmíral i ten, kdo jedl, a kdo snad v národě věřil, že bude živ, ten náhlou smrtí i při jídle zemřel. KLÁŠTERSEDLECKÝ UPADLVTECHTO DOBÁCH DO NEJVYŠŠÍ NOUZE << XIII 44 | 45 V tom čase se hubily po celém království Českém kláštery a ti, jejichž předkové zaklá- dali chrámy, strojili úklady dědictví Ukřižo- vaného. Církevní statky byly násilím bez- božných rozkrádány, a kde mělo dříve
Když tedy trápil hlad, rozmohl se v zemi tak prudký mor, jakého tam nikdo, jak jsem se dozvěděl od starců, v předešlých dobách ne- zakusil. Neboť když lidé neměli potravy, živili se rozličnými druhy bylin, aby vysílení tísnivým hladem náhle nezahynuli; ale nikdy nemůže lidská přirozenost dlouho vydržeti, živí-li se senem nebo trávou; nikterak. Když tedy jsou lidem odnímány obvyklé potraviny, ti, kteří chodili ještě živí, náhle se zhroutili na zem a jakožto dobytek hynou. Vzápětí většina lidu již zmírá, vždyť nemá dost chleba. Rodička v zármutku teskní, když hlad jí umoří syna. Ó neslýchané soužení hladu! Jedna matka, zapomínajíc na mateřský cit, zabila nemluvně u svých prsou, aby nasycena jeho tělem mohla na chvilku prodloužiti bídný život. Většina lidí jedla mršiny koní a ostatních zvířat, ohryzujíce je jako psi s kostí syrové a nesolené, a tím prudčeji umírajíce padali hromadně, čím více, nuceni hladem, se obra- celi k nezvyklé stravě. Před očima synů hy- nou hladem rodiče a umírající bezprostřed- ně následují v smrti už zemřelé; od zápachu mrtvol se kazí vzduch a ten, kdo snad mohl žíti déle, nakažen smradlavým vzduchem náhle se zadusí. Bratr chystá pohřeb bratru a hned ho spěšně ve smrti následuje nebo snad předchází. Opravdu kruté je říci, že mrtvému zchystává pohřeb ten, kdo má zahynout sám a smrt jen zbývá mu jistá. Hřbitovy nestačí na pohřbívání a stěží možno nalézti ty, kdož by pochovávali zesnulé, protože si to hnusili. Kopají tedy veliké jámy, do nichž neustále přivážejí na vozech mnoho mrtvol, a shazují je tam. Stalo se, že byl jeden lékař, domněle mrtvý, vhozen do připravené jámy; tam nabyl trošičku sil a po tři dni ohry- zoval lidské maso: potom ho položivého vy- táhnou, ale všichni pochybují, jak dlouho to přežil. Když tedy lidé schli strachem, část ztrápeného národa opustila rodnou půdu a přestěhovala se do okolních zemí, kde si vydělávala mezi neznámým lidem na životní potřeby způsobem, kterým dovedla. Ale kdyż pomyśleli prodloužiti si život v cizí zemi, pro novost pokrmů a podnebí rychleji se přiblíží k smrti; ale marně se hledá v cizi- ně život, který se doma konečným výrokem odpírá tomu, kdo má brzy zemříti. Neboť kdo by kromě nerozumného, maje dnes zemříti v Čechách, neprodlužoval dobu svého života v Rakousku, kdyby mohl? Kdyby smrt se přemoci dala, pak sotva kdo musel by zemřít. Ale jako lidé v Čechách, tak nepochybně nemohou uniknouti smrti v Rakousku. A ne- přišel z dopuštění Božího na ten národ tak veliký mor jen z tísnivého hladu; neboť lec- kdy umřel náhlou smrtí někdo, v jehož ústech se našel chléb a v měšci peníz. Příčinu dává k pláči i způsob, jak hynuli: často zmíral i ten, kdo jedl, a kdo snad v národě věřil, že bude živ, ten náhlou smrtí i při jídle zemřel. KLÁŠTERSEDLECKÝ UPADLVTECHTO DOBÁCH DO NEJVYŠŠÍ NOUZE << XIII 44 | 45 V tom čase se hubily po celém království Českém kláštery a ti, jejichž předkové zaklá- dali chrámy, strojili úklady dědictví Ukřižo- vaného. Církevní statky byly násilím bez- božných rozkrádány, a kde mělo dříve
Strana 45
hojné živobytí šest osob, z toho se velmi těžko vyživovaly dvě. Klášter Sedlecký totiž upadl do tak veliké nouze, že tam nezůstalo zhola nic, čím by mohli bratří vyváznouti ze své bídy. Jejich dvory zašly, stavby se zřítily, a protože dědiny byly vydrancovány, nemohli vybírati od svých chudých podda- ných poplatek. Když tedy bratří neměli, z čeho by žili, prodávali věci movité a kláš- terní klenoty vydávali Židům do chřtánu úroků. Hledají pomoc přátel, ale nenajde se naprosto nikdo, kdo by pomohl klášteru v zkázu jdoucímu. Co dále? Když spotřebo- vali to, co mohli míti, z nedostatku obilí jedli bratří s díkůčiněním chléb upečený z mnoha druhů obilí; dostávali chléb hrubý, nápoj skrovný i jinou stravu bídnou, mnichům se předkládají pokrmy vhodné pro zvířata, protože se hrách, zelenina a ředkev, jestliže je přece měli, velmi zřídka omastily olejem nebo sádlem. Zřídkakdy dostává ryby sbor mnichů, vždyť v pokladně není zásoba peněz. Ó Bože, zkroť mysl všech bezbožných lidí, kteří jdou loupit, a vlídně se na mnichy plačící dívej, životní potřeby dej jim a nenech je zahynout hladem. Skrovná je strava všech mnichů a mají i chatrný oblek, přespříliš hrubý a tvrdý; když na zem se položí, vzhůru trčí jak nějaká zeď. Ti mniši takovým asi způsobem po léta žili jak v odívání, tak v jídle. Bratří pak v podivuhodné mírnosti dlouho trpělivě snášeli v Pánu takovou bídu. Jen málo jich zůstalo doma, většinou se rozptý- lili do jiných domů řádových, aby v nich načas zůstali, a tak aspoň svou nepřítomností zmírnili tíseň vlastního kláštera; ale když se tam vůbec nedostávalo potravy, s pláčem zastavili nádoby, zasvěcené bohoslužbě, a to, co zanechali odcházející, byli nuceni spotře- bovati ti, kdož zůstali doma. Sešli se tedy řádoví otcové a po poradě se rozhodli přemě- niti sám klášter v prostý dvorec, aby mohly bydliti tři nebo čtyři osoby tam, kde by pro nesčíslné nedostatky neměl veliký sbor bratří pohodlný pobyt a životní potřeby. Někteří však, podporováni zdravějším ro- zumem, dali tu radu, aby byl zproštěn pan Starosti úřadu jeho však nutily opata brzy Valthelm!/, který byl tehdy v čele kláštera, muž mající slabý zrak, a aby po něm po předchozí kanonické volbě nastoupil v úřadě jiný práceschopný, který by zničenému klášteru s povinnou péčí pomohl. A když byl zproštěn úřadu, byl zvolen za opata Heidenreich, ale ten, posuzuje opuštěnost kláštera, se obával převzíti nabídnutou sprá- vu, až konečně donucen rozhodnutím řádu stěží vzal na plece jho, a více důvěřuje v milo- srdenství Boží než ve vlastní pracovitost, rozděloval se vší svědomitostí práce kláštera sobě svěřeného. 1/ Valthelm, sedlecký mnich, byl v l. 1251—1257 opa- tem kláštera ve Žďáru nad Sázavou, po půl třetím roce se vzdal tamního opatství a vrátil se do Sedlce, kde se stal opatem r. 1259. Heidenreich byl zvolen opatem asi r. 1282—1283. prožívat úzkostí mnoho, neb chyběla většina z toho, co vyžadovala potřeba bratří. Sám se maličko odloučiv od jiných, leckdy se slzami želel břemena své chudoby, ale „na kom odpočine duch můj,“3/ dí Hospodin, leč „na pokor- ném a zkrouseném srdcem''?/ a na tom, jenz ,,se tfese před slovem mým“.4/ Pán za- jisté hledě na pokoru tohoto muže byl s ním a slitovav se nad ním zdárně řídil všechny jeho skutky. Hospodin mu skutečně otevřel ruku štědrosti své, a splňuje v dobrých vě- cech jeho přání“/, naplnil pole jeho nadbyt- kem?“/ bohaté úrody. ?/ Proroctví Izaiáše proroka 11. 2. 3/ Podle Proroctví Izaiáše proroka 57. 15 a Žalmu 146. 3. </ Podle Proroctví Izaiáše proroka 66. 2. 5/ Podle Žalmu 102. 5. */ Podle Zalmu 64. 12.
hojné živobytí šest osob, z toho se velmi těžko vyživovaly dvě. Klášter Sedlecký totiž upadl do tak veliké nouze, že tam nezůstalo zhola nic, čím by mohli bratří vyváznouti ze své bídy. Jejich dvory zašly, stavby se zřítily, a protože dědiny byly vydrancovány, nemohli vybírati od svých chudých podda- ných poplatek. Když tedy bratří neměli, z čeho by žili, prodávali věci movité a kláš- terní klenoty vydávali Židům do chřtánu úroků. Hledají pomoc přátel, ale nenajde se naprosto nikdo, kdo by pomohl klášteru v zkázu jdoucímu. Co dále? Když spotřebo- vali to, co mohli míti, z nedostatku obilí jedli bratří s díkůčiněním chléb upečený z mnoha druhů obilí; dostávali chléb hrubý, nápoj skrovný i jinou stravu bídnou, mnichům se předkládají pokrmy vhodné pro zvířata, protože se hrách, zelenina a ředkev, jestliže je přece měli, velmi zřídka omastily olejem nebo sádlem. Zřídkakdy dostává ryby sbor mnichů, vždyť v pokladně není zásoba peněz. Ó Bože, zkroť mysl všech bezbožných lidí, kteří jdou loupit, a vlídně se na mnichy plačící dívej, životní potřeby dej jim a nenech je zahynout hladem. Skrovná je strava všech mnichů a mají i chatrný oblek, přespříliš hrubý a tvrdý; když na zem se položí, vzhůru trčí jak nějaká zeď. Ti mniši takovým asi způsobem po léta žili jak v odívání, tak v jídle. Bratří pak v podivuhodné mírnosti dlouho trpělivě snášeli v Pánu takovou bídu. Jen málo jich zůstalo doma, většinou se rozptý- lili do jiných domů řádových, aby v nich načas zůstali, a tak aspoň svou nepřítomností zmírnili tíseň vlastního kláštera; ale když se tam vůbec nedostávalo potravy, s pláčem zastavili nádoby, zasvěcené bohoslužbě, a to, co zanechali odcházející, byli nuceni spotře- bovati ti, kdož zůstali doma. Sešli se tedy řádoví otcové a po poradě se rozhodli přemě- niti sám klášter v prostý dvorec, aby mohly bydliti tři nebo čtyři osoby tam, kde by pro nesčíslné nedostatky neměl veliký sbor bratří pohodlný pobyt a životní potřeby. Někteří však, podporováni zdravějším ro- zumem, dali tu radu, aby byl zproštěn pan Starosti úřadu jeho však nutily opata brzy Valthelm!/, který byl tehdy v čele kláštera, muž mající slabý zrak, a aby po něm po předchozí kanonické volbě nastoupil v úřadě jiný práceschopný, který by zničenému klášteru s povinnou péčí pomohl. A když byl zproštěn úřadu, byl zvolen za opata Heidenreich, ale ten, posuzuje opuštěnost kláštera, se obával převzíti nabídnutou sprá- vu, až konečně donucen rozhodnutím řádu stěží vzal na plece jho, a více důvěřuje v milo- srdenství Boží než ve vlastní pracovitost, rozděloval se vší svědomitostí práce kláštera sobě svěřeného. 1/ Valthelm, sedlecký mnich, byl v l. 1251—1257 opa- tem kláštera ve Žďáru nad Sázavou, po půl třetím roce se vzdal tamního opatství a vrátil se do Sedlce, kde se stal opatem r. 1259. Heidenreich byl zvolen opatem asi r. 1282—1283. prožívat úzkostí mnoho, neb chyběla většina z toho, co vyžadovala potřeba bratří. Sám se maličko odloučiv od jiných, leckdy se slzami želel břemena své chudoby, ale „na kom odpočine duch můj,“3/ dí Hospodin, leč „na pokor- ném a zkrouseném srdcem''?/ a na tom, jenz ,,se tfese před slovem mým“.4/ Pán za- jisté hledě na pokoru tohoto muže byl s ním a slitovav se nad ním zdárně řídil všechny jeho skutky. Hospodin mu skutečně otevřel ruku štědrosti své, a splňuje v dobrých vě- cech jeho přání“/, naplnil pole jeho nadbyt- kem?“/ bohaté úrody. ?/ Proroctví Izaiáše proroka 11. 2. 3/ Podle Proroctví Izaiáše proroka 57. 15 a Žalmu 146. 3. </ Podle Proroctví Izaiáše proroka 66. 2. 5/ Podle Žalmu 102. 5. */ Podle Zalmu 64. 12.
Strana 46
Poznaňo) Hnězdno Vn — Krosno Hlehov .... .... Lehniceovratislav 1.— Budyšín Zhořelec SLEZSKO Mišeh © Svídnice Yopols LItomericevaDvůr. Nisa) Poloslav Mosty! .rrr.“ Žateci.. PŘÁHA Loke NBvdtov arage — * * rrehradá.KolinUkut. Hord-ja raslav P ro Chrudím““: Buroun NcL tomyš řibro!" Polička PIze Duchovní statky 100 150 km 50 ualis OGera Zvikovo! tand * Chob Kozlí ubčícee. OpOV Ratibor =4 — “1" OOUC Hranie Domažlice o tchlove koubno ndř. Hradec: luboká teneeýTřebí Rezno N.reboňeí Štrubino Zlatá Kgruna ?Budějovico Rožmberk OVitoraz LůVa Suché Kruty Posov7 Kromže BAVORY Kressenbrunn nec Prešpurk Melk Mnjchov O o VIDEN Sv. Hyppolit Stevero ........as ERA e. Chtemske ſez. Puten 94 nas * lez. Neutderske Enže Ar u Stę Brodoe Stol. Bělohrad o T KORUTANY Celovec — — t Furlansko Cividaleo ........YKran] Pordenone Gorice VLubion O Záhřeb oTerst — AV. Brno ☞ Uherské Hrgdiště) OTrenčín oHolíč Panství Matouže/Čáka Trenčánského) Nitro nOjT K Pětikostelí A D Ostřehom . P Klatov — Troviso O BENÁTKY Adlže JADERSKÉ MOŘE= A S Chorvatsko 2. áva Vyns MAPA Říše Přemysla Otakara II. 46/ 47
Poznaňo) Hnězdno Vn — Krosno Hlehov .... .... Lehniceovratislav 1.— Budyšín Zhořelec SLEZSKO Mišeh © Svídnice Yopols LItomericevaDvůr. Nisa) Poloslav Mosty! .rrr.“ Žateci.. PŘÁHA Loke NBvdtov arage — * * rrehradá.KolinUkut. Hord-ja raslav P ro Chrudím““: Buroun NcL tomyš řibro!" Polička PIze Duchovní statky 100 150 km 50 ualis OGera Zvikovo! tand * Chob Kozlí ubčícee. OpOV Ratibor =4 — “1" OOUC Hranie Domažlice o tchlove koubno ndř. Hradec: luboká teneeýTřebí Rezno N.reboňeí Štrubino Zlatá Kgruna ?Budějovico Rožmberk OVitoraz LůVa Suché Kruty Posov7 Kromže BAVORY Kressenbrunn nec Prešpurk Melk Mnjchov O o VIDEN Sv. Hyppolit Stevero ........as ERA e. Chtemske ſez. Puten 94 nas * lez. Neutderske Enže Ar u Stę Brodoe Stol. Bělohrad o T KORUTANY Celovec — — t Furlansko Cividaleo ........YKran] Pordenone Gorice VLubion O Záhřeb oTerst — AV. Brno ☞ Uherské Hrgdiště) OTrenčín oHolíč Panství Matouže/Čáka Trenčánského) Nitro nOjT K Pětikostelí A D Ostřehom . P Klatov — Troviso O BENÁTKY Adlže JADERSKÉ MOŘE= A S Chorvatsko 2. áva Vyns MAPA Říše Přemysla Otakara II. 46/ 47
Strana 47
BALTSKÉ Kovno) Sambee 9Královec 99/ GdaňskBraunsberg li8Elbink Prusye Marienwerder Toruň Dobrzy ☞ Kolobreg (Grodno o Štětín s&6 Bránibov (Berlín v9 Lebušo * . Magdeburg A Pa Halle Rpsko, Hlohov: O Drážďan Budyšín Zhořelec Altenburkt6 Míšeň. S S Zvíko/ O Franky Lounvd Kladsko Chebaj Labej OÚ' PRAHAO Fa l e Landškrouno3Opava Těšín oPlzeň ). Olomoue Strękonigs Bezno Brno) S BLavá Pasov QRakousko Vídeň elmnos K Blelska *B Varšava v*r.- Hnězdno? O* PPoznaň ☞ Brebě & REWÉ O Sleradz Kalisz PlotrkówO N [Vratislov Wielur *. -- upom Lublina Sondomierz ŘANIČ Nis Krokov — “ Z Česko-polská říše Václava ll. -- ............ Území závislá na Václavu ll. 200 km 100 itra o A Lvov MOŘE= МAPA Česko-polská říše Václava II.
BALTSKÉ Kovno) Sambee 9Královec 99/ GdaňskBraunsberg li8Elbink Prusye Marienwerder Toruň Dobrzy ☞ Kolobreg (Grodno o Štětín s&6 Bránibov (Berlín v9 Lebušo * . Magdeburg A Pa Halle Rpsko, Hlohov: O Drážďan Budyšín Zhořelec Altenburkt6 Míšeň. S S Zvíko/ O Franky Lounvd Kladsko Chebaj Labej OÚ' PRAHAO Fa l e Landškrouno3Opava Těšín oPlzeň ). Olomoue Strękonigs Bezno Brno) S BLavá Pasov QRakousko Vídeň elmnos K Blelska *B Varšava v*r.- Hnězdno? O* PPoznaň ☞ Brebě & REWÉ O Sleradz Kalisz PlotrkówO N [Vratislov Wielur *. -- upom Lublina Sondomierz ŘANIČ Nis Krokov — “ Z Česko-polská říše Václava ll. -- ............ Území závislá na Václavu ll. 200 km 100 itra o A Lvov MOŘE= МAPA Česko-polská říše Václava II.
Strana 48
Ten zas zlská zpět vsi a shromáždí majetek, který napospas nechali jiní, když tísněni poměry zlými nemohli sdostatek čelit všem strastem, jež po vůli boží postihly celé Čechy. A proto ted, Heidenreichu, vzdávej Marii chválu a zbožně jí blahořeč za to, že ti zas bohatství dala a z vyhnanství vyzvala zpátky do kláštera sbor mnichů, jež ty máš v nesmírné lásce. Ale jak velice prospíval klášter za časů tohoto opata a jak velice potom oplýval ne tak hmotnými statky pozemskými, jako mniš- skou kázní, ukáže s pomocí Boží zpracování tohoto díla v následujících částech. Byl tedy vyměněn opat a nouze je zažehnávána z kláštera zpustošeného. Tam zpívají vrácení mniši nábožné zpěvy a chválí zas pod novým opatem Krista. 8 KRÁL VÁCLAV SE VRÁTIL DO KRÁLOVSTVÍ A BYL PŘIJATS NESMIRNOU RADOSTÍ XIV Mladý Václav je dosud držen v poutech vy- hnanství a zřídka se najde někdo, kdo by zabránil pádu zmítajícího se království. Ty pak, Pane Bože, pohleď laskavým okem a vztáhni pravici velebnosti své, aby celý národ nezahynul. Přispěj tomu, kdo pláče, a národu klesajícímu pomoz a potlačuj boje, jež odevšad ničí nám zemi; shlédni též na zarmoucené, jimž uloupen majetek jejich. Dej, ať se radují brzy a mohou pak Václava spatřit A království jakožto krále. I poraď mu vyhlásit zákon, který by zločince zhubil a odměnil zbožné a čestné. Ale protože jsme začali přítomnou práci z lás- ky k tomuto mladíkovi, vyžaduje čas, aby- chom nechali ostatních oklik a pokračovali nyní ve vypravování, vypisujíce jeho činy, abychom do omrzení věnujíce pozornost tomu, co nesouvisí s naším předsevzetím, a obírajíce se věcmi méně potřebnými ne- došli příliš pozdě k tomu, na čem jsme se rozhodli. Neboť oč si zachází v oklikách pocestný, o to později nepochybně dosahuje cíle záměru svého; spouštíme tedy kotvu mysli ne bez uvážení tam, kde, jak doufáme, budeme míti v hodině bouře ochranu klidu. Prosím tu Pána všech lidí, kéž poutníka tohoto dá mi jasně vylíčit nyní a opět ho povolat domů, aby se tento národ, který cizinci bídně ušla- pávají, aspoň jeho přítomností jakž takž po- těšil a mohl si oddechnouti. S přízní tedy laskavosti Boží uradili se šlechtici království, protože nechtěli déle snášeti nepřítomnost svého pána, a vyslavše posly k markraběti braniborskému, s povinnou uctivostí na něm žádali, aby jim jejich krále poslal zpět do země. Markrabě však odepřel vyhověti pros- bám šlechticů, protože, jak tvrdil, měl při správě Českého království četná vydání a utrpěl nemalé ztráty, a pravil: „Dostane-li se nám za to náhrady, vrátí se váš král, kte- rého si žádáte, beze vší překážky do své země.“ Poslové ovšem, zklamáni ve své nadě- ji, vrátili se domů bez krále a po pořádku vyprávěli šlechticům vjedno svolaným odpo- věď markraběte. 48/ 49
Ten zas zlská zpět vsi a shromáždí majetek, který napospas nechali jiní, když tísněni poměry zlými nemohli sdostatek čelit všem strastem, jež po vůli boží postihly celé Čechy. A proto ted, Heidenreichu, vzdávej Marii chválu a zbožně jí blahořeč za to, že ti zas bohatství dala a z vyhnanství vyzvala zpátky do kláštera sbor mnichů, jež ty máš v nesmírné lásce. Ale jak velice prospíval klášter za časů tohoto opata a jak velice potom oplýval ne tak hmotnými statky pozemskými, jako mniš- skou kázní, ukáže s pomocí Boží zpracování tohoto díla v následujících částech. Byl tedy vyměněn opat a nouze je zažehnávána z kláštera zpustošeného. Tam zpívají vrácení mniši nábožné zpěvy a chválí zas pod novým opatem Krista. 8 KRÁL VÁCLAV SE VRÁTIL DO KRÁLOVSTVÍ A BYL PŘIJATS NESMIRNOU RADOSTÍ XIV Mladý Václav je dosud držen v poutech vy- hnanství a zřídka se najde někdo, kdo by zabránil pádu zmítajícího se království. Ty pak, Pane Bože, pohleď laskavým okem a vztáhni pravici velebnosti své, aby celý národ nezahynul. Přispěj tomu, kdo pláče, a národu klesajícímu pomoz a potlačuj boje, jež odevšad ničí nám zemi; shlédni též na zarmoucené, jimž uloupen majetek jejich. Dej, ať se radují brzy a mohou pak Václava spatřit A království jakožto krále. I poraď mu vyhlásit zákon, který by zločince zhubil a odměnil zbožné a čestné. Ale protože jsme začali přítomnou práci z lás- ky k tomuto mladíkovi, vyžaduje čas, aby- chom nechali ostatních oklik a pokračovali nyní ve vypravování, vypisujíce jeho činy, abychom do omrzení věnujíce pozornost tomu, co nesouvisí s naším předsevzetím, a obírajíce se věcmi méně potřebnými ne- došli příliš pozdě k tomu, na čem jsme se rozhodli. Neboť oč si zachází v oklikách pocestný, o to později nepochybně dosahuje cíle záměru svého; spouštíme tedy kotvu mysli ne bez uvážení tam, kde, jak doufáme, budeme míti v hodině bouře ochranu klidu. Prosím tu Pána všech lidí, kéž poutníka tohoto dá mi jasně vylíčit nyní a opět ho povolat domů, aby se tento národ, který cizinci bídně ušla- pávají, aspoň jeho přítomností jakž takž po- těšil a mohl si oddechnouti. S přízní tedy laskavosti Boží uradili se šlechtici království, protože nechtěli déle snášeti nepřítomnost svého pána, a vyslavše posly k markraběti braniborskému, s povinnou uctivostí na něm žádali, aby jim jejich krále poslal zpět do země. Markrabě však odepřel vyhověti pros- bám šlechticů, protože, jak tvrdil, měl při správě Českého království četná vydání a utrpěl nemalé ztráty, a pravil: „Dostane-li se nám za to náhrady, vrátí se váš král, kte- rého si žádáte, beze vší překážky do své země.“ Poslové ovšem, zklamáni ve své nadě- ji, vrátili se domů bez krále a po pořádku vyprávěli šlechticům vjedno svolaným odpo- věď markraběte. 48/ 49
Strana 49
Šlechticové tedy chtěli předejít nebezpe- čenství království a chytře žádali, aby jim byl chlapec vydán, pevně slibujíce, že se chtějí dohodnouti s markrabětem o uplatňo- vaných škodách, najdou-li jen chlapce zdra- vého a živého. S ručitelskou tedy vzájem- nou zárukou byl chlapec přiveden do Čech a vyhublý soužením svého vyhnanství byl shledán příliš slabým. Šlechtici však volili raději být pod přirozeným svým pánem sebeslabším než býti trápeni propůjčenou vládou a po předchozí úvaze hledali způsob dohody s markrabětem, ale s ním se tehdy nemohli nikterak dohodnout. Chlapec byl tedy odveden zpět do Saska a pro něho bylo celé království Ceské týráno prudšími ostny zmatků než dříve. Pověz, jak veliký nářek zde propukl po odvedení chlapce, jenž v končinách cizích jak vyhnanec v trampotách žije. Ani lid se nemohl nikterak radovat při jeho odchodu, protože doufal, že bude míti jeho přítomností, zůstane-li, oddech útěchy, ne- boť zřídka bylo vidět, že by byla kterákoli země, zbavená svého přirozeného pána, bez zřejmé škody osob i věcí. Pamatuji se také, že se poskrovnu dařilo státu, který spravují, ba spíše na mizinu přivádějí rady cizího správce; protože kdo horlivě usiluje o vlastní prospěch, leckdy bývá shledán nedbalym vykonavatelem všech věcí svěřených. Šlech- tici tedy, vidouce úpadek Českého králov- ství pod správou Sasů, tu onde zapleteni do tenat obav, opět poslali posly k markraběti a slíbili nahradit škody, které uplatňoval, aby byl král zpět poslán domů. Král se tak do vlasti vrací, neb Maria pomohla jemu; za to ji počal potom ctít více, než vyjádřit mohu. Toto mi říkali ti, kdož s ním se stýkali často. .Když pak vezou chlapce do království, celá země nepochybně řízením Božím oživena je všude zalita rosou radosti. Přicházejícímu králi vyšli vstříc šlechtici a přijali ho, vy- rvaného z osidla utrpení, s nesmírnou radostí. Provádí slavnostní reje lid český a radost ho hřeje, všichni se veselí, smějí a radostné hlasy tu znějí. Rci mi, zda na celém světě by někdo dovedl unést radosti národů všech, až někým by popsány byly. Všichni, jak mladí, tak staří, se upřímně těší a slaví přítomný návrat králův, již zmizely slzy a nářek. Zahnaly strach i dívky, tu zpívají sluhové vtipní, tam zase spouštějí potlesk, hlas knížete svého když slyší. a vidí tvář toho, který se znova vrátil domů a rozradostnil smutné. Všude se tluče v bubny a také se v citery bije, trubky tu s ozvěnou zvučí, zní dotekem nejedna lyra, šašci tu skotačí hned, sbor plesá a varhany znějí, na lid se usmívá král, jenž přichází, lid zase tleská přicházejícímu pánu jak poutníku, který je šťasten; celý se raduje národ, když vyslovil králi svá přání. Roku tedy vtělení Páně 1282'/ vrátil se mladý král do země, v roce pak věku svého dvanáctém. 1/ Stalo se to dne'24. května 1283; srv. i pozn. vzadu.
Šlechticové tedy chtěli předejít nebezpe- čenství království a chytře žádali, aby jim byl chlapec vydán, pevně slibujíce, že se chtějí dohodnouti s markrabětem o uplatňo- vaných škodách, najdou-li jen chlapce zdra- vého a živého. S ručitelskou tedy vzájem- nou zárukou byl chlapec přiveden do Čech a vyhublý soužením svého vyhnanství byl shledán příliš slabým. Šlechtici však volili raději být pod přirozeným svým pánem sebeslabším než býti trápeni propůjčenou vládou a po předchozí úvaze hledali způsob dohody s markrabětem, ale s ním se tehdy nemohli nikterak dohodnout. Chlapec byl tedy odveden zpět do Saska a pro něho bylo celé království Ceské týráno prudšími ostny zmatků než dříve. Pověz, jak veliký nářek zde propukl po odvedení chlapce, jenž v končinách cizích jak vyhnanec v trampotách žije. Ani lid se nemohl nikterak radovat při jeho odchodu, protože doufal, že bude míti jeho přítomností, zůstane-li, oddech útěchy, ne- boť zřídka bylo vidět, že by byla kterákoli země, zbavená svého přirozeného pána, bez zřejmé škody osob i věcí. Pamatuji se také, že se poskrovnu dařilo státu, který spravují, ba spíše na mizinu přivádějí rady cizího správce; protože kdo horlivě usiluje o vlastní prospěch, leckdy bývá shledán nedbalym vykonavatelem všech věcí svěřených. Šlech- tici tedy, vidouce úpadek Českého králov- ství pod správou Sasů, tu onde zapleteni do tenat obav, opět poslali posly k markraběti a slíbili nahradit škody, které uplatňoval, aby byl král zpět poslán domů. Král se tak do vlasti vrací, neb Maria pomohla jemu; za to ji počal potom ctít více, než vyjádřit mohu. Toto mi říkali ti, kdož s ním se stýkali často. .Když pak vezou chlapce do království, celá země nepochybně řízením Božím oživena je všude zalita rosou radosti. Přicházejícímu králi vyšli vstříc šlechtici a přijali ho, vy- rvaného z osidla utrpení, s nesmírnou radostí. Provádí slavnostní reje lid český a radost ho hřeje, všichni se veselí, smějí a radostné hlasy tu znějí. Rci mi, zda na celém světě by někdo dovedl unést radosti národů všech, až někým by popsány byly. Všichni, jak mladí, tak staří, se upřímně těší a slaví přítomný návrat králův, již zmizely slzy a nářek. Zahnaly strach i dívky, tu zpívají sluhové vtipní, tam zase spouštějí potlesk, hlas knížete svého když slyší. a vidí tvář toho, který se znova vrátil domů a rozradostnil smutné. Všude se tluče v bubny a také se v citery bije, trubky tu s ozvěnou zvučí, zní dotekem nejedna lyra, šašci tu skotačí hned, sbor plesá a varhany znějí, na lid se usmívá král, jenž přichází, lid zase tleská přicházejícímu pánu jak poutníku, který je šťasten; celý se raduje národ, když vyslovil králi svá přání. Roku tedy vtělení Páně 1282'/ vrátil se mladý král do země, v roce pak věku svého dvanáctém. 1/ Stalo se to dne'24. května 1283; srv. i pozn. vzadu.
Strana 50
CHOVÁNÍ KRÁLE VÁCLAVA PONÁVRATU DO ZEMĚ § X 8 Jak ostrým asi ostnem rozrušení bylo upro- střed radujících bodáno srdce krále, který našel úplně zpustošené své království, které při vyhoštění do vyhnanství zanechal nepo- rušeno a v dobrém stavu, nebo s jakou myslí mohl se dokonale veseliti, když viděl utrpení svého lidu, jejž zdeptala bezohledná vláda cizinců; nepochybně když zjevně ukazoval radost jásajícím, uvnitř se rmoutil nad zká- zou království i nad tísní svých věrných. Tu je zkrátka vidět, že se smích mísí s bolem, když je člověk pod jasnou tváří uvnitř mučen tlakem zármutku. Někdo se raduje často, však po této radosti zase přichází nářek a pláč; ne vždycky se ke hvězdám stoupá přes různé radosti světa. I žízniví na chvíli aspoň také si oddechnou rádi, když konečně minuly strasti. Na tváři radost, bol v srdci, tak po boku radosti vnější zároveň kráčí i nářek; klid nezíská nikdo v té míře, aby byl neznepokojen, ač navenek veselost jeví. Při tom všem se Václav jevil jako tichý berá- nek a dávaje svůj mladý věk všem za vzor, ozdobil jej spořádanými mravy. Uspořádal svůj způsob života tak, že v žádných slovech nebo skutcích pečlivě nepřekročil povinnou míru; choval se ukázněně a vždy jedním způsobem a neukazovalo se na něm vůbec nic, čím by urážel ty, kdož ho pozorovali, protože ani nekonal nic, co by zasluhovalo pokárání. Podivuhodný nad ostatní přitahoval na sebe plným právem zraky všech. O kom on jedenkrát slyšel, že pronáší nepěkné slovo, nebo snad dokonce viděl, že koná ošklivé věci, tomu se zbožný kníže sám hleděl po druhé vyhnout. Oddán jsa, Kriste, jen tobě, tak žil král Václav v té době, protože v dospělosti překročuje dětství velmi často navštěvoval domy svatých, se slzami vzýval Pána i almužnu někdy s veselým duchem rozděloval vlastníma rukama chu- dým v Kristu. Tu se podivuj pevnosti mla- distvého věku, tu zkoušej kázeň těkavého dětství! Sám se zřídka zúčastnil žertovných nebo nicotných her chlapeckých, sám se na- prosto vyhýbal zábavám mladíků. Ke všem byl milý, vlídný, byl pokorný, v životě střídmý, neboť jen hladký šat, vždy setkaný z obvyklé vlny, nikdy však záhybů plný neb zdobený pestrostí barev odíval tohoto chlapce, jejž přece chtěl čistého míti, aby se neušpinil a aby přiměřeností šatstva na sobě samém krotil jazyky pomlouvačů. Od doby svého dětství měl v srdci bázeň Boží, vzdávaje také svatým úctu s povinnou pečlivostí, s veškerou horlivostí sháněl jejich ostatky, kde je mohl dostati, a sehnav je ozdoboval je zlatem, stříbrem a nejdraho- cennějšími drahokamy, vždy pevně dodržoval sliby a nikdy nepřipustil nad sebou vládu neřesti. Dále obávaje se vždy a všude výroku božské pomsty, dal si zhotoviti jakýsi oltář uvnitř dutý, v jehož dutině, když se nebe za- táhlo mračny, se rychlým během schovával ze strachu před hřměním nastávající bouře. A když se tam chvějící ukrýval, dával k sobě povolati některého muže vzdělaného, který by mu, sedě u vchodu do oltáře, vykládal něco ze slov Písma a také ho řečmi svatého 50/ 51
CHOVÁNÍ KRÁLE VÁCLAVA PONÁVRATU DO ZEMĚ § X 8 Jak ostrým asi ostnem rozrušení bylo upro- střed radujících bodáno srdce krále, který našel úplně zpustošené své království, které při vyhoštění do vyhnanství zanechal nepo- rušeno a v dobrém stavu, nebo s jakou myslí mohl se dokonale veseliti, když viděl utrpení svého lidu, jejž zdeptala bezohledná vláda cizinců; nepochybně když zjevně ukazoval radost jásajícím, uvnitř se rmoutil nad zká- zou království i nad tísní svých věrných. Tu je zkrátka vidět, že se smích mísí s bolem, když je člověk pod jasnou tváří uvnitř mučen tlakem zármutku. Někdo se raduje často, však po této radosti zase přichází nářek a pláč; ne vždycky se ke hvězdám stoupá přes různé radosti světa. I žízniví na chvíli aspoň také si oddechnou rádi, když konečně minuly strasti. Na tváři radost, bol v srdci, tak po boku radosti vnější zároveň kráčí i nářek; klid nezíská nikdo v té míře, aby byl neznepokojen, ač navenek veselost jeví. Při tom všem se Václav jevil jako tichý berá- nek a dávaje svůj mladý věk všem za vzor, ozdobil jej spořádanými mravy. Uspořádal svůj způsob života tak, že v žádných slovech nebo skutcích pečlivě nepřekročil povinnou míru; choval se ukázněně a vždy jedním způsobem a neukazovalo se na něm vůbec nic, čím by urážel ty, kdož ho pozorovali, protože ani nekonal nic, co by zasluhovalo pokárání. Podivuhodný nad ostatní přitahoval na sebe plným právem zraky všech. O kom on jedenkrát slyšel, že pronáší nepěkné slovo, nebo snad dokonce viděl, že koná ošklivé věci, tomu se zbožný kníže sám hleděl po druhé vyhnout. Oddán jsa, Kriste, jen tobě, tak žil král Václav v té době, protože v dospělosti překročuje dětství velmi často navštěvoval domy svatých, se slzami vzýval Pána i almužnu někdy s veselým duchem rozděloval vlastníma rukama chu- dým v Kristu. Tu se podivuj pevnosti mla- distvého věku, tu zkoušej kázeň těkavého dětství! Sám se zřídka zúčastnil žertovných nebo nicotných her chlapeckých, sám se na- prosto vyhýbal zábavám mladíků. Ke všem byl milý, vlídný, byl pokorný, v životě střídmý, neboť jen hladký šat, vždy setkaný z obvyklé vlny, nikdy však záhybů plný neb zdobený pestrostí barev odíval tohoto chlapce, jejž přece chtěl čistého míti, aby se neušpinil a aby přiměřeností šatstva na sobě samém krotil jazyky pomlouvačů. Od doby svého dětství měl v srdci bázeň Boží, vzdávaje také svatým úctu s povinnou pečlivostí, s veškerou horlivostí sháněl jejich ostatky, kde je mohl dostati, a sehnav je ozdoboval je zlatem, stříbrem a nejdraho- cennějšími drahokamy, vždy pevně dodržoval sliby a nikdy nepřipustil nad sebou vládu neřesti. Dále obávaje se vždy a všude výroku božské pomsty, dal si zhotoviti jakýsi oltář uvnitř dutý, v jehož dutině, když se nebe za- táhlo mračny, se rychlým během schovával ze strachu před hřměním nastávající bouře. A když se tam chvějící ukrýval, dával k sobě povolati některého muže vzdělaného, který by mu, sedě u vchodu do oltáře, vykládal něco ze slov Písma a také ho řečmi svatého 50/ 51
Strana 51
povzbuzování vyzýval k milosti zbožnosti. Mimo to také často kladl na ten oltář při vstupu do něho posvátné ostatky rozličných svatých, aby chráněn záštitou těch svatých bezpečně unikl úderu bleskové střely, a když se nebe vyjasňovalo, aby se oddal chvále Boží tím vroucněji, čím hojněji. Mimoto jeden z kaplanů, jménem Vojtěch, muž věru zbožný v Pánu a největší důvěrník králův, když na něm pozoroval některé lehko- myslnosti mladistvých let, jednou ho slušnou domluvou pokáral a on brzy se napraviv slovy karatelovými potom se ostražitěji chránil před takovými lehkomyslnostmi, ale i po střízlivé rozumové úvaze shledal, že maličko vybočil, a po dobu dvou let trestal své tělo žíněnou košilí, aby mocně ukrotil nedovolené pudy svého těla a dobrovolně zmírnil nářkem po- kání tvrdost přísného soudce spravedlivého KRÁLOVNA KUNHUTA PŘIŠLA NA MORAVU A TAM SI ZÁVIŠ ZÍSKAL JEJÍ DÜVÉRNOU PRÍZEN $ XVI Když tedy bylo království České požáry a loupežemi nadobro vypleněno, natolik se roz- mohl, jak jsme pověděli, hlad, že mohl míti zřídkakdo mezi těmi, kdož zůstali v městech, nezbytnou tělesnou výživu. Zámožnější tedy, předpokládajíce dlouhé trvání takovéto mo- rové rány, omezili své denní služebnictvo, a aby ušetřili na stravě, spokojili se ti, kdož dříve okázale vystupovali obklopeni houfem sluhů, od té doby pomocí jediného služební- ka. Tak se paní královna Kunhuta, když se jí nedostávalo v Čechách potravin, upozorněna Ale že mysl ženy tak snadno podléhá změnám, královna, jak říkají, ošálena od něho jakýmisi úskoky kouzelného umění, milujíc jej velmi prudce, brzy se snažila mu zalíbiti, odpustila mu ze srdce jeho provinění proti královi a ustanovila ho v denní družině svého dvora přednějším před ostatními.?/ Ale protože se 2/ Kunhuta žila v Opavě; Záviš vystupuje na jejím dvoře asi od r. 1280, od r. 1281 byl purkrabím na Hradci u Opavy. ve svém hněvu. Potom, když mu to četní přátelé vyvrátili, odložil žíněné roucho a až do své smrti mořil své tělo posty a modlitba- mi, a tak od sebe mužně odrážel úklady skry- tého nepřítele. Pc chlapeckém způsobu s požitkem pojídal první plody a z jakéhosi zvyku se hrozil po- hledu na kočky a zvuku jejich mňoukání. Rád rozmnožoval výzdobu chrámovou a jako chlapec s velikou úctou poslouchal votivní mše. Kněžím v Kristu prokazoval úctu a za- čal milovati všechny mnichy podle hodnoty jejich zásluh. Naučil se radovati s radujícími, plačícím leckdy bez požádání projevil laska- vost svého soucitu. Ale proč se v přítomnosti zabýváme ctnostmi tohoto mladíka, když v mužnějším věku vykonal činy nad tyto zna- menitější, jak s pomocí Boží ukáže znění ná- sledujícího výkladu. od některých přestěhovala na Moravu!/, a zdržujíc se tam v letech vyhnanství syna Václava, zakusila se svou družinou nesčíslně nedostatků v životních potřebách. Byl pak v těch dnech jeden šlechtic z Čech, jménem Záviš, kterého dal král Otakar pro jeho viny potrestati odsouzením za psance a neodvolatelně ho s celým jeho domem vyká- zal pokutou trvalého vyhnanství. Ten po smr- ti krále Otakara navštívil královnu Kunhutu pobývající na Moravě a začal jí býti nad ostatní rytíře ne tak v službách ochotnější, jako v rozmluvách důvěrnější; neboť doufal, že bude-li chtít opět získat své bývalé posta- vení, dostane zpět bez nesnáze své statky v království, jestliže najde s pomocí jakékoli chytrosti u královny milost důvěrného přá- telství. 1/ Stalo se to brzy po jejím útěku z Bezdězu r. 1279, ještě před dobou hladu. mysl naplněná úskoky zřídka spokojí s povo- lenými mezemi, Záviš pozoruje, že nalezl v očích královniných milost, zatoužil po vyš- ších věcech a vzbudil v srdci královnině lásku k sobě, obelstiv ji nějakými černokněžnický- mi pokusy. Ďábel tedy, horlivý podněcovatel špatných úmyslů, pomohl svým klamem otravné rozkoši obou a jako lstivý kuplíř způ- sobil, aby se dokonal mezi královnou a Závi-
povzbuzování vyzýval k milosti zbožnosti. Mimo to také často kladl na ten oltář při vstupu do něho posvátné ostatky rozličných svatých, aby chráněn záštitou těch svatých bezpečně unikl úderu bleskové střely, a když se nebe vyjasňovalo, aby se oddal chvále Boží tím vroucněji, čím hojněji. Mimoto jeden z kaplanů, jménem Vojtěch, muž věru zbožný v Pánu a největší důvěrník králův, když na něm pozoroval některé lehko- myslnosti mladistvých let, jednou ho slušnou domluvou pokáral a on brzy se napraviv slovy karatelovými potom se ostražitěji chránil před takovými lehkomyslnostmi, ale i po střízlivé rozumové úvaze shledal, že maličko vybočil, a po dobu dvou let trestal své tělo žíněnou košilí, aby mocně ukrotil nedovolené pudy svého těla a dobrovolně zmírnil nářkem po- kání tvrdost přísného soudce spravedlivého KRÁLOVNA KUNHUTA PŘIŠLA NA MORAVU A TAM SI ZÁVIŠ ZÍSKAL JEJÍ DÜVÉRNOU PRÍZEN $ XVI Když tedy bylo království České požáry a loupežemi nadobro vypleněno, natolik se roz- mohl, jak jsme pověděli, hlad, že mohl míti zřídkakdo mezi těmi, kdož zůstali v městech, nezbytnou tělesnou výživu. Zámožnější tedy, předpokládajíce dlouhé trvání takovéto mo- rové rány, omezili své denní služebnictvo, a aby ušetřili na stravě, spokojili se ti, kdož dříve okázale vystupovali obklopeni houfem sluhů, od té doby pomocí jediného služební- ka. Tak se paní královna Kunhuta, když se jí nedostávalo v Čechách potravin, upozorněna Ale že mysl ženy tak snadno podléhá změnám, královna, jak říkají, ošálena od něho jakýmisi úskoky kouzelného umění, milujíc jej velmi prudce, brzy se snažila mu zalíbiti, odpustila mu ze srdce jeho provinění proti královi a ustanovila ho v denní družině svého dvora přednějším před ostatními.?/ Ale protože se 2/ Kunhuta žila v Opavě; Záviš vystupuje na jejím dvoře asi od r. 1280, od r. 1281 byl purkrabím na Hradci u Opavy. ve svém hněvu. Potom, když mu to četní přátelé vyvrátili, odložil žíněné roucho a až do své smrti mořil své tělo posty a modlitba- mi, a tak od sebe mužně odrážel úklady skry- tého nepřítele. Pc chlapeckém způsobu s požitkem pojídal první plody a z jakéhosi zvyku se hrozil po- hledu na kočky a zvuku jejich mňoukání. Rád rozmnožoval výzdobu chrámovou a jako chlapec s velikou úctou poslouchal votivní mše. Kněžím v Kristu prokazoval úctu a za- čal milovati všechny mnichy podle hodnoty jejich zásluh. Naučil se radovati s radujícími, plačícím leckdy bez požádání projevil laska- vost svého soucitu. Ale proč se v přítomnosti zabýváme ctnostmi tohoto mladíka, když v mužnějším věku vykonal činy nad tyto zna- menitější, jak s pomocí Boží ukáže znění ná- sledujícího výkladu. od některých přestěhovala na Moravu!/, a zdržujíc se tam v letech vyhnanství syna Václava, zakusila se svou družinou nesčíslně nedostatků v životních potřebách. Byl pak v těch dnech jeden šlechtic z Čech, jménem Záviš, kterého dal král Otakar pro jeho viny potrestati odsouzením za psance a neodvolatelně ho s celým jeho domem vyká- zal pokutou trvalého vyhnanství. Ten po smr- ti krále Otakara navštívil královnu Kunhutu pobývající na Moravě a začal jí býti nad ostatní rytíře ne tak v službách ochotnější, jako v rozmluvách důvěrnější; neboť doufal, že bude-li chtít opět získat své bývalé posta- vení, dostane zpět bez nesnáze své statky v království, jestliže najde s pomocí jakékoli chytrosti u královny milost důvěrného přá- telství. 1/ Stalo se to brzy po jejím útěku z Bezdězu r. 1279, ještě před dobou hladu. mysl naplněná úskoky zřídka spokojí s povo- lenými mezemi, Záviš pozoruje, že nalezl v očích královniných milost, zatoužil po vyš- ších věcech a vzbudil v srdci královnině lásku k sobě, obelstiv ji nějakými černokněžnický- mi pokusy. Ďábel tedy, horlivý podněcovatel špatných úmyslů, pomohl svým klamem otravné rozkoši obou a jako lstivý kuplíř způ- sobil, aby se dokonal mezi královnou a Závi-
Strana 52
šem styk nedovoleného sňatku. Od té doby neopustila královna Záviše až do smrti, nýbrž vyhovujíc jeho touze stále s ním dlela na Mo- ravě a měla s ním syna, kterého při obřadu svatého křtu nazvala vlastním jménem Jan. Tento postupem času dospěv zřekl se světa, oblékl řeholní roucho a slouže v řádu kři- žovnickém Kristu šťastně prožil své dni v dobrých skutcích. Takto zhanobil Záviš pak Kunhutu, počestnou ženu, poskvrnil přitom lože již mrtvého českého krále. KRÁLOVNA SE VRÁTILA DO ČECH A OPĚT USMÍŘILA ZÁVIŠE S KRÁLEM VÁCLAVEM § XVII Potom královna poznavši, že se mladý Václav vrátil do svého království, snažila se ho plná strachu usmířiti v listech, protože si ho ne- troufala, vědoma svého provinění, navštívit osobně. A plným právem se bála, že ji král odsuzuje s nevolí, protože se tak neblaze zvrhla a vyhověla svému služebníku ve věci tak hanebné. Protože se však snadno mírní rozčilení dětské mysli, poslal Václav bez od- kladu posly, a touže se potěšiti mateřským po- hledem, pozval jako ušlechtilý mladík matku k sobě. Přicházející matku přijal chlapec las- kavě a zapomínaje na celé provinění. Aby jen veselá byla, král matce své Kunhutě káže; z matky se raduje chlapec, jenž bez otce v cizině musel po dlouhou dobu žít a zakoušet přemnoho strastí. Záviš vůbec, neobávaje se tak nevole krá- lovy, jako hněvu šlechticů království, ne- chtěl přijíti do Čech, nýbrž se tajně zdržoval na některých tvrzích moravských a poslal královně posly s listy o opětném získání svého postavení. Ona se pak při vhodné příležitosti snažila s mateřským lichocením obrátit na syna, a přidruživši k sobě některé šlechtice, vylévala chlapci prosby o smíření se Závišem. Ale že v krátké době hlas ženský přemluví chlapce, král neodkládal vyslyšeti prosby matčiny, nýbrž laskavě mu prominul křivdy království způsobené a povolal ho k sobě. Záviš tedy, spoléhaje na ochranu královninu, bezpečně přišel ke králi a ošemetnou ponížeností získal v slyšení u knížete milost přátelství tím upřímněji, čím zchytraleji. Záviš se raduje teď, neb zásluhou královny samé smířil se s králem. Však, prosím, vy přece jen věděti račte, dlouho že mladiství páni hru ukrytou v srdci si chrání, kterou si hrávali tenkrát, když bývali malými chlapci. Proto se s mladými stýkat neb s mocnými pouštět se do hry vyhýbej ze všech sil — jen se sobě rovnými hraj si! Většina lidí to říká: když s boháčem chudobný člověk sladounké třešně jídá, pak málokdy odchází v míru. 52l 53
šem styk nedovoleného sňatku. Od té doby neopustila královna Záviše až do smrti, nýbrž vyhovujíc jeho touze stále s ním dlela na Mo- ravě a měla s ním syna, kterého při obřadu svatého křtu nazvala vlastním jménem Jan. Tento postupem času dospěv zřekl se světa, oblékl řeholní roucho a slouže v řádu kři- žovnickém Kristu šťastně prožil své dni v dobrých skutcích. Takto zhanobil Záviš pak Kunhutu, počestnou ženu, poskvrnil přitom lože již mrtvého českého krále. KRÁLOVNA SE VRÁTILA DO ČECH A OPĚT USMÍŘILA ZÁVIŠE S KRÁLEM VÁCLAVEM § XVII Potom královna poznavši, že se mladý Václav vrátil do svého království, snažila se ho plná strachu usmířiti v listech, protože si ho ne- troufala, vědoma svého provinění, navštívit osobně. A plným právem se bála, že ji král odsuzuje s nevolí, protože se tak neblaze zvrhla a vyhověla svému služebníku ve věci tak hanebné. Protože se však snadno mírní rozčilení dětské mysli, poslal Václav bez od- kladu posly, a touže se potěšiti mateřským po- hledem, pozval jako ušlechtilý mladík matku k sobě. Přicházející matku přijal chlapec las- kavě a zapomínaje na celé provinění. Aby jen veselá byla, král matce své Kunhutě káže; z matky se raduje chlapec, jenž bez otce v cizině musel po dlouhou dobu žít a zakoušet přemnoho strastí. Záviš vůbec, neobávaje se tak nevole krá- lovy, jako hněvu šlechticů království, ne- chtěl přijíti do Čech, nýbrž se tajně zdržoval na některých tvrzích moravských a poslal královně posly s listy o opětném získání svého postavení. Ona se pak při vhodné příležitosti snažila s mateřským lichocením obrátit na syna, a přidruživši k sobě některé šlechtice, vylévala chlapci prosby o smíření se Závišem. Ale že v krátké době hlas ženský přemluví chlapce, král neodkládal vyslyšeti prosby matčiny, nýbrž laskavě mu prominul křivdy království způsobené a povolal ho k sobě. Záviš tedy, spoléhaje na ochranu královninu, bezpečně přišel ke králi a ošemetnou ponížeností získal v slyšení u knížete milost přátelství tím upřímněji, čím zchytraleji. Záviš se raduje teď, neb zásluhou královny samé smířil se s králem. Však, prosím, vy přece jen věděti račte, dlouho že mladiství páni hru ukrytou v srdci si chrání, kterou si hrávali tenkrát, když bývali malými chlapci. Proto se s mladými stýkat neb s mocnými pouštět se do hry vyhýbej ze všech sil — jen se sobě rovnými hraj si! Většina lidí to říká: když s boháčem chudobný člověk sladounké třešně jídá, pak málokdy odchází v míru. 52l 53
Strana 53
ZÁVIŠ ŽIL OPĚT V PŘÍZNI KRÁLOVĚ A ŘÁDNĚ SE SKRÁLOVNOU OŽENIL « XVIII Záviš, získav milost přátelství králova, převzal Jedny dosadil v úřad a druhé odstraniv zahnal. Také se zřejmě ukázal do té míry nevděčným za služby sobě prokázané, že zašlapával, ne- přátelsky je pronásleduje, ty, kdož horlivě podporovali jeho smíření. Potom obklopil se souhlasem matčiným krále tak těsným do- zorem, že těžko mohli získat možnost mluviti s ním ti, kdo přicházeli na jeho dvůr vyřídit své záležitosti, v kterýchkoliv sporech ne- mohl naprosto nikdo dostati konečnou odpo- věď, leč ten, kdo si Závišovou přímluvou za- převrací, obrací zase a zvrácený obratem zvrátí, tak i točil a zatáčel zas a roztáčel, dříve co stočil. Nedbá se krále a Záviš je pokládán za velikého, jemu náleží pocta, a kdo by se odvážil ctíti krále nebo kdo by k poctě se souhlasem královniným péči o dvůr; a brzy odstranil všechny úředníky, které při něm našel, z jejich úřadů a dosazoval za ně na jed- notlivá místa své přátele, podle své vůle určoval stav dvora a nebylo tam vůbec niko- ho, kdo by si troufal vzepříti se jeho roz- kazům. sloužil před vladařem pořízení. Zpravidla každý, stěží byv připuštěn, vyložil králi své záležitosti a spokojeně odcházel, dostav ústní odpověď ne od krále, nýbrž spíše z úst Závi- šových. Kdežto král mlčel, on sám mluvil a jen sám vyřizoval záležitosti celého království, vždy více vzbuzoval strach než král, jen sám všechno ustanovoval, jen jeho všechno po- slouchalo. Všechno pořádá, všem poroučí i celý dvůr podle své libosti mocně dar chtěl přinésti králi, ach, z tisíců není ni jeden. Záviš naučil krále pěstovati dětské hry, aby při jeho hrách spravoval poměry v království ve vlastní prospěch a aby povyšoval své dů- věrné přátele ne tak na úřady tohoto králov- ství, jako na obročí. Toho ustanovil komorní- kem, onoho purkrabím, jiného pak, kterého chtěl povýšiti, maršálkem nebo snad stol- níkem. Nikoho číšníkem nechtěl a nikoho nechtěl mít sluhou mladého českého krále, kdo jemu se znelíbil. Proto některé pokořil, zdeptal, však přátele ke slávě vznesl. Povýšil jedny, leč druhé zas nátlakem odstranit uměl. Když tedy sám viděl, že je mu všechno dovo- leno, v domnění, že je hoden vyslyšení, obrá- til se na krále a sváděje ho medosladkými řečmi požádal ho, aby mu dal královnu za řádnou manželku. Král pak, dosud mlád, pokládaje to za prospěšné, ochotně vyhověl prosbám žadatelovým a veřejně zasnoubil Závišovi za řádnou manželku svou matku, které se to též velmi líbilo, a tím vyhověl přá- ní obou, aby ti, kdo se dříve dohodli o nedo- volených stycích manželských, po řádném sňatku oprávněně spolu potom žili.
ZÁVIŠ ŽIL OPĚT V PŘÍZNI KRÁLOVĚ A ŘÁDNĚ SE SKRÁLOVNOU OŽENIL « XVIII Záviš, získav milost přátelství králova, převzal Jedny dosadil v úřad a druhé odstraniv zahnal. Také se zřejmě ukázal do té míry nevděčným za služby sobě prokázané, že zašlapával, ne- přátelsky je pronásleduje, ty, kdož horlivě podporovali jeho smíření. Potom obklopil se souhlasem matčiným krále tak těsným do- zorem, že těžko mohli získat možnost mluviti s ním ti, kdo přicházeli na jeho dvůr vyřídit své záležitosti, v kterýchkoliv sporech ne- mohl naprosto nikdo dostati konečnou odpo- věď, leč ten, kdo si Závišovou přímluvou za- převrací, obrací zase a zvrácený obratem zvrátí, tak i točil a zatáčel zas a roztáčel, dříve co stočil. Nedbá se krále a Záviš je pokládán za velikého, jemu náleží pocta, a kdo by se odvážil ctíti krále nebo kdo by k poctě se souhlasem královniným péči o dvůr; a brzy odstranil všechny úředníky, které při něm našel, z jejich úřadů a dosazoval za ně na jed- notlivá místa své přátele, podle své vůle určoval stav dvora a nebylo tam vůbec niko- ho, kdo by si troufal vzepříti se jeho roz- kazům. sloužil před vladařem pořízení. Zpravidla každý, stěží byv připuštěn, vyložil králi své záležitosti a spokojeně odcházel, dostav ústní odpověď ne od krále, nýbrž spíše z úst Závi- šových. Kdežto král mlčel, on sám mluvil a jen sám vyřizoval záležitosti celého království, vždy více vzbuzoval strach než král, jen sám všechno ustanovoval, jen jeho všechno po- slouchalo. Všechno pořádá, všem poroučí i celý dvůr podle své libosti mocně dar chtěl přinésti králi, ach, z tisíců není ni jeden. Záviš naučil krále pěstovati dětské hry, aby při jeho hrách spravoval poměry v království ve vlastní prospěch a aby povyšoval své dů- věrné přátele ne tak na úřady tohoto králov- ství, jako na obročí. Toho ustanovil komorní- kem, onoho purkrabím, jiného pak, kterého chtěl povýšiti, maršálkem nebo snad stol- níkem. Nikoho číšníkem nechtěl a nikoho nechtěl mít sluhou mladého českého krále, kdo jemu se znelíbil. Proto některé pokořil, zdeptal, však přátele ke slávě vznesl. Povýšil jedny, leč druhé zas nátlakem odstranit uměl. Když tedy sám viděl, že je mu všechno dovo- leno, v domnění, že je hoden vyslyšení, obrá- til se na krále a sváděje ho medosladkými řečmi požádal ho, aby mu dal královnu za řádnou manželku. Král pak, dosud mlád, pokládaje to za prospěšné, ochotně vyhověl prosbám žadatelovým a veřejně zasnoubil Závišovi za řádnou manželku svou matku, které se to též velmi líbilo, a tím vyhověl přá- ní obou, aby ti, kdo se dříve dohodli o nedo- volených stycích manželských, po řádném sňatku oprávněně spolu potom žili.
Strana 54
Dřívější poklesek obou král takto napravit chtěje, Záviši zasnoubil matku; ctná Kunhuta dala svůj souhlas. Potom Záviše on již pokládal za svého otce. Z toho se raduje Záviš, neb po celém rozlehlém světě získává velikou slávu. To patrně není však divné, že když se se svolením synovým oženil s krá- lovnou, zapudiv ze srdce i mysli chmuru smutku nad obyčej jásal. A protože se stav lidské ctižádosti obyčejně bez uvážení vynáší, když má někdo úspěch v přízni tohoto světa, pokud se naň usmívá štěstí a všechen nezdar je odstraněn, Záviš ovšem dosáhl jak lásky královniny, tak přízně královy a v domnění, že mu není nikdo roven, počal vztahovati své ruce k věcem smělým a nebál se tajně i ve- řejně pronásledováním znepokojovati české šlechtice, kteří dříve spravovali záležitosti království. A nechtěl se spokojiti jen tím, nýbrž v touze po vyšších cílech a bez ohledu na dědice království pořádal tak jako dříve všechny záležitosti království podle své libo- vůle, přátelé pak jeho, které povýšil na obročí království, počali po jeho příkladu od té doby prováděti v zemi veliké ztřeštěnosti. Jedněm nedali pokoj a jiné podporujíce, nepřestávali vztahovati na všechny násilné ruce. Ti se pak zpupnými stali a odpor začali klásti šlechticům České země; tak potyčky vznikají všude mezi vyššími stavy a mocnějšími, jež děsí. Proto, Ježíši Kriste, rač dát, ať tenhleten Záviš do té míry je zkrocen, aby království žilo zas v míru. Dej, ať mohu už brzy smrt všechněch pustošitelů provázet zármutkem svým, neb jejich rač napravit mravy! SNATEK KRÁLE VÁCLAVA S KRÁLOVNOU JITKOUASMRT JEHO MATKY KRÁLOVNY KUNHUTY XIX Protože pak Václav, dědic Českého králov- ství, a Jitka, dcera římského krále Rudolfa, nebyli v době svého zasnoubení ještě způso- bilí pro sňatek, poněvadž tomu bylo na pře- kážku mládí obou, tento se vrátil s matkou domů, ona pak zůstala s otcem, aby byla až do doby zákonitého věku velmi ušlechtile vy- chována. Tak tedy rozděleni jsou ti, kteří spojeni byli zákonným svazkem, vždyť byli v té době přespříliš mladí. Léta tedy vtělení Páně 1285, je to rok Václa- vův čtrnáctý, odebral se tento mladík s mat- kou a v průvodu Závišově do Chebu navštívit svou snoubenku a tam očekával Rudolf, král římský, spolu se svou dcerou Jitkou jeho pří- chod s příslušnou okázalostí. Když se sešli vjedno, oba se radují, oba se navzájem líbají spolu, zahnán je smutek a žal a oba jsou v objetí dále. 54/ 55
Dřívější poklesek obou král takto napravit chtěje, Záviši zasnoubil matku; ctná Kunhuta dala svůj souhlas. Potom Záviše on již pokládal za svého otce. Z toho se raduje Záviš, neb po celém rozlehlém světě získává velikou slávu. To patrně není však divné, že když se se svolením synovým oženil s krá- lovnou, zapudiv ze srdce i mysli chmuru smutku nad obyčej jásal. A protože se stav lidské ctižádosti obyčejně bez uvážení vynáší, když má někdo úspěch v přízni tohoto světa, pokud se naň usmívá štěstí a všechen nezdar je odstraněn, Záviš ovšem dosáhl jak lásky královniny, tak přízně královy a v domnění, že mu není nikdo roven, počal vztahovati své ruce k věcem smělým a nebál se tajně i ve- řejně pronásledováním znepokojovati české šlechtice, kteří dříve spravovali záležitosti království. A nechtěl se spokojiti jen tím, nýbrž v touze po vyšších cílech a bez ohledu na dědice království pořádal tak jako dříve všechny záležitosti království podle své libo- vůle, přátelé pak jeho, které povýšil na obročí království, počali po jeho příkladu od té doby prováděti v zemi veliké ztřeštěnosti. Jedněm nedali pokoj a jiné podporujíce, nepřestávali vztahovati na všechny násilné ruce. Ti se pak zpupnými stali a odpor začali klásti šlechticům České země; tak potyčky vznikají všude mezi vyššími stavy a mocnějšími, jež děsí. Proto, Ježíši Kriste, rač dát, ať tenhleten Záviš do té míry je zkrocen, aby království žilo zas v míru. Dej, ať mohu už brzy smrt všechněch pustošitelů provázet zármutkem svým, neb jejich rač napravit mravy! SNATEK KRÁLE VÁCLAVA S KRÁLOVNOU JITKOUASMRT JEHO MATKY KRÁLOVNY KUNHUTY XIX Protože pak Václav, dědic Českého králov- ství, a Jitka, dcera římského krále Rudolfa, nebyli v době svého zasnoubení ještě způso- bilí pro sňatek, poněvadž tomu bylo na pře- kážku mládí obou, tento se vrátil s matkou domů, ona pak zůstala s otcem, aby byla až do doby zákonitého věku velmi ušlechtile vy- chována. Tak tedy rozděleni jsou ti, kteří spojeni byli zákonným svazkem, vždyť byli v té době přespříliš mladí. Léta tedy vtělení Páně 1285, je to rok Václa- vův čtrnáctý, odebral se tento mladík s mat- kou a v průvodu Závišově do Chebu navštívit svou snoubenku a tam očekával Rudolf, král římský, spolu se svou dcerou Jitkou jeho pří- chod s příslušnou okázalostí. Když se sešli vjedno, oba se radují, oba se navzájem líbají spolu, zahnán je smutek a žal a oba jsou v objetí dále. 54/ 55
Strana 55
Co dále? Václav brzy, jak mladíků zvyk, se těší z lásky své choti, konečně k ní vešel a obvyklým stykem byla konána slavnost sňatku kdysi sjednaného. 1/ V noci z 25. na 26. ledna. v noci Obrácení svatého Pavla apoštolal/ do- Co jest smluveno dávno, to nyní se dokončí zcela řádným manželským sňatkem těch dvou již řečených dítek. Jitka, půvabná v tváři, tak vznešená, z vzácného rodu, podle svých vlastností má a právem toto své jméno Jitka, což znamená „Dobrá“2 je královské koruny hodna. Dobrá je jak svou řečí, je Dobrá i hodnotou mravů, životem svým i mravy — ty k ozdobě slouží té dívce; tím, že je nesmírně cudná, vzor dobroty dává všem pannám. Dívenka z královské krve, všem milá, se českému králi nesmírně zalíbila, když vstoupila do jeho lože. Důstojně po jejich sňatku též skončily šarvátky dávné Čechů a Němců, ač Němci si míru a pokoje přáli. Dnem tím německá panna je za družnou manželku dána českému králi. Kéž svazek, jenž potvrzen zákonným sňatkem, ráčíš, přesvatá Panno, svou přímluvou navěky zpevnit, aby pak radostně žili vždy v klidu a svornosti oba. 2 Slovní hříčka: Jitka (Guta) a něm. příd. jméno gut = dobrá Dále Záviš, který tam přišel s králem Václa- vem, pozoruje, že pro svou troufalost vzbudil proti sobě nevoli krále římského, nechtěl ve- jíti do města Chebu, nýbrž zůstal mimo měst- ské hradby a sám si vědom viny chystal se s větší opatrností více na útěk než do společ- nosti s hodovníky. Když konečně byla oká- zale dokončena slavnost sňatku, odvedl římský král, předpokládaje u našich nějakou nepří- zeň, svou dceru s sebou a král Václav se vrátil se svou matkou do Čech. Téhož roku přišli do Prahy bratři mniši z řádu poustevníků svatého Augustina a uchýlili se se souhlasem pana Tobiáše, bisku- pa pražského, ke kostelu svatého Tomáše apoštola v podhradí, kde pobývají až podnes a stále slouží Kristu. 3/ Asi v červnu. Je to kostel sv. Tomáše u nynějšího Malostranského náměstí. Bratří poustevníci neb vilémité, co prahnou po zdroji života zde a řádným životem žijí, ti pak do Prahy přišli a stále zpívali: „Kriste, králi a Vykupiteli, měj čest a slávu i chválu! Také téhož roku zemřela Kunhuta, matka 3 Dne 9. září 1285. pana krále Václava. Mrtvou pak pomazali a v kostele pohřbena byla svatého Františka; toto ať trvale na mysli mají bratři Větší5 i Menší i vilémité, ti mniši, kteří tak dokonale si v životě vedou, a rovněž zástupy světských kněží, co prapory nábožně nesli, slavnostně za zemřelou tam zpívali: „Smiluj se, Pane!“ Proto je smutný náš král, i Záviš prolévá slzy, jeden pro matku truchlí, smrt manželky druhého kruší. Pláčí tu oba dva a ovzduší plní svým nářkem. 3/ Viz pozn. vzadu.
Co dále? Václav brzy, jak mladíků zvyk, se těší z lásky své choti, konečně k ní vešel a obvyklým stykem byla konána slavnost sňatku kdysi sjednaného. 1/ V noci z 25. na 26. ledna. v noci Obrácení svatého Pavla apoštolal/ do- Co jest smluveno dávno, to nyní se dokončí zcela řádným manželským sňatkem těch dvou již řečených dítek. Jitka, půvabná v tváři, tak vznešená, z vzácného rodu, podle svých vlastností má a právem toto své jméno Jitka, což znamená „Dobrá“2 je královské koruny hodna. Dobrá je jak svou řečí, je Dobrá i hodnotou mravů, životem svým i mravy — ty k ozdobě slouží té dívce; tím, že je nesmírně cudná, vzor dobroty dává všem pannám. Dívenka z královské krve, všem milá, se českému králi nesmírně zalíbila, když vstoupila do jeho lože. Důstojně po jejich sňatku též skončily šarvátky dávné Čechů a Němců, ač Němci si míru a pokoje přáli. Dnem tím německá panna je za družnou manželku dána českému králi. Kéž svazek, jenž potvrzen zákonným sňatkem, ráčíš, přesvatá Panno, svou přímluvou navěky zpevnit, aby pak radostně žili vždy v klidu a svornosti oba. 2 Slovní hříčka: Jitka (Guta) a něm. příd. jméno gut = dobrá Dále Záviš, který tam přišel s králem Václa- vem, pozoruje, že pro svou troufalost vzbudil proti sobě nevoli krále římského, nechtěl ve- jíti do města Chebu, nýbrž zůstal mimo měst- ské hradby a sám si vědom viny chystal se s větší opatrností více na útěk než do společ- nosti s hodovníky. Když konečně byla oká- zale dokončena slavnost sňatku, odvedl římský král, předpokládaje u našich nějakou nepří- zeň, svou dceru s sebou a král Václav se vrátil se svou matkou do Čech. Téhož roku přišli do Prahy bratři mniši z řádu poustevníků svatého Augustina a uchýlili se se souhlasem pana Tobiáše, bisku- pa pražského, ke kostelu svatého Tomáše apoštola v podhradí, kde pobývají až podnes a stále slouží Kristu. 3/ Asi v červnu. Je to kostel sv. Tomáše u nynějšího Malostranského náměstí. Bratří poustevníci neb vilémité, co prahnou po zdroji života zde a řádným životem žijí, ti pak do Prahy přišli a stále zpívali: „Kriste, králi a Vykupiteli, měj čest a slávu i chválu! Také téhož roku zemřela Kunhuta, matka 3 Dne 9. září 1285. pana krále Václava. Mrtvou pak pomazali a v kostele pohřbena byla svatého Františka; toto ať trvale na mysli mají bratři Větší5 i Menší i vilémité, ti mniši, kteří tak dokonale si v životě vedou, a rovněž zástupy světských kněží, co prapory nábožně nesli, slavnostně za zemřelou tam zpívali: „Smiluj se, Pane!“ Proto je smutný náš král, i Záviš prolévá slzy, jeden pro matku truchlí, smrt manželky druhého kruší. Pláčí tu oba dva a ovzduší plní svým nářkem. 3/ Viz pozn. vzadu.
Strana 56
PŘÍCHOD KRÁLOVNY JITKY DO ČECH A JEJÍ CTNOSTNÉ MRAVY XX V patnáctém roku věku pana Václava, krále českého, obrátili se věrní království ve snaze zabrániti budoucím příhodám na krále a při- měli jej radami, jakými mohli, aby poslal k trvalému soužití pro paní Jitku, dceru to krále římského, která mu byla v chlapectví zasnoubena, aby totiž království neupadlo případně do nebezpečenství, kdyby někdy král, zavražděn úskoky Závišovými, náhle zahynul bez dědice po sobě. Ten mladík za- jisté nikdy nemohl míti plnou bezpečnost o svůj život, pokud snášel bezohledné mistro- vání Závišovo. V této tísni mu poraď, co dělat má, Neposkvrněná Panno a rodičko Boží, a pomoz mu, přenešťastnému. Král tedy nechtěl podle rad svých věrných věc odkládati, nýbrž poslal posly a s úctou pozval Jitku, svou mladistvou manželku, dceru krále Rudolfa, aby se těšili vzájemným stykem a v řádném manželství se postarali o dědice celému království. Císař pak netrpě odkladu nechtěl prodlužovati hotovou věc, nýbrž připravil potřeby pro nastávající cestu a poslal svou dceru s příslušnou družinou k svému zeti, králi českému. Kdokoli tohleto čteš, rač zvědět, že královská dcera velmi neklidná byla, když z náruče zneklidněného otce se chystala pryč. Tak oba zle rozbolestněni napořád plakali hořce, když jeden se rozloučil s druhým. Potom Jitka, když při svém příchodu viděla zemi zpustošenou, hořce truchlila a ze srdce cítila soustrast s chudými!/, kteří jí přicházeli vstříc a vykládali jí své útrapy, a ač mladá a útlá, přece jim dospělými slovy a spořáda- nými mravy slíbila, že se chce starati o ná- pravu jejich stavu. Z toho chudí nabývali útěchy a ne tak uklidněnější, jako šťastnější velebili hned v příchodu své paní spasitelku všech. Přicházející?/ královně pospíšil král vstříc, s láskou ji přivítal, s radostí ji posadil na stolec svého království a nařídil i ustanovil, aby ji nadále všichni nazývali českou krá- lovnou. Ale jaká asi nastala radost na dvoře králo- vě, když král dovršil plesání královny a když slavnost nového sňatku dá oběma manželům příčinu k radování? Jitka způsobila králi ra- dostnou náladu potěšením ze svého příchodu a v ní navzájem vzbudil pohled na královskou nádheru radost při veselí jejího lidu. Ženich plesá, nevěsta se raduje a družina obou dvorů má podnět k společné radosti s radujícími, neboť nemohou truchliti mladí snoubenci, pokud neodmítá při nich trvati pocit vese- losti. A plným právem nabyli z jejich potě- šení příčiny k plesání také obyvatelé celého království, protože postupem času dostali 56/57 z jejich radostného manželství dědice králov- ství, a provázeni za jejich vlády štěstím, měli od té doby pokoj ode všech útoků násilníků. Královna tedy, prospívajíc zřejmě od ctnos- ti k ctnosti, uspořádala stav svého dvora s po- třebným zralým úsudkem, odstraňovala ty, které shledala méně schopnými, a svěřovala vyřizování všech svých věcí osobám způsobi- lým a obezřelým. A z vrozené sobě horlivosti osvědčila se ke všem takovou, že kdokoli k ní přišel usoužen, nikdy od ní neodcházel bez lé- ku útěchy; oběma národům, totiž německému a českému, se snažila tak zalíbiti, že nikdo na ní nemohl nalézt skvrnu hany nebo příčinu k nenávisti; společně žijíc mezi nesvornými národy zalíbila se všem, protože, ať byl kdo kteréhokoli jazyka, odnášel si od ní denně podle rozdílnosti svých zásluh poctu a pro- spěch. Nechtěla ani chvíli tráviti neužitečně, nýbrž řadíc čas k času hned se s povinnou úctou účastnila služeb Božích, hned pak za- městnána ženskými pracemi, odmítala jísti chléb nečinnosti. Netrpěla, aby její paní ne- byly zaměstnány, nýbrž ukládajíc každé jed- notlivé práce, jako horlivá učitelka tu naučila tkáti, onu přísti, jinou zase šíti. 1/ Lat. pauperes = chudí, chudáci znamená poddané; tak i jinde v textu. 2/ Jitka přišla do Prahy dne 4. července 1287.
PŘÍCHOD KRÁLOVNY JITKY DO ČECH A JEJÍ CTNOSTNÉ MRAVY XX V patnáctém roku věku pana Václava, krále českého, obrátili se věrní království ve snaze zabrániti budoucím příhodám na krále a při- měli jej radami, jakými mohli, aby poslal k trvalému soužití pro paní Jitku, dceru to krále římského, která mu byla v chlapectví zasnoubena, aby totiž království neupadlo případně do nebezpečenství, kdyby někdy král, zavražděn úskoky Závišovými, náhle zahynul bez dědice po sobě. Ten mladík za- jisté nikdy nemohl míti plnou bezpečnost o svůj život, pokud snášel bezohledné mistro- vání Závišovo. V této tísni mu poraď, co dělat má, Neposkvrněná Panno a rodičko Boží, a pomoz mu, přenešťastnému. Král tedy nechtěl podle rad svých věrných věc odkládati, nýbrž poslal posly a s úctou pozval Jitku, svou mladistvou manželku, dceru krále Rudolfa, aby se těšili vzájemným stykem a v řádném manželství se postarali o dědice celému království. Císař pak netrpě odkladu nechtěl prodlužovati hotovou věc, nýbrž připravil potřeby pro nastávající cestu a poslal svou dceru s příslušnou družinou k svému zeti, králi českému. Kdokoli tohleto čteš, rač zvědět, že královská dcera velmi neklidná byla, když z náruče zneklidněného otce se chystala pryč. Tak oba zle rozbolestněni napořád plakali hořce, když jeden se rozloučil s druhým. Potom Jitka, když při svém příchodu viděla zemi zpustošenou, hořce truchlila a ze srdce cítila soustrast s chudými!/, kteří jí přicházeli vstříc a vykládali jí své útrapy, a ač mladá a útlá, přece jim dospělými slovy a spořáda- nými mravy slíbila, že se chce starati o ná- pravu jejich stavu. Z toho chudí nabývali útěchy a ne tak uklidněnější, jako šťastnější velebili hned v příchodu své paní spasitelku všech. Přicházející?/ královně pospíšil král vstříc, s láskou ji přivítal, s radostí ji posadil na stolec svého království a nařídil i ustanovil, aby ji nadále všichni nazývali českou krá- lovnou. Ale jaká asi nastala radost na dvoře králo- vě, když král dovršil plesání královny a když slavnost nového sňatku dá oběma manželům příčinu k radování? Jitka způsobila králi ra- dostnou náladu potěšením ze svého příchodu a v ní navzájem vzbudil pohled na královskou nádheru radost při veselí jejího lidu. Ženich plesá, nevěsta se raduje a družina obou dvorů má podnět k společné radosti s radujícími, neboť nemohou truchliti mladí snoubenci, pokud neodmítá při nich trvati pocit vese- losti. A plným právem nabyli z jejich potě- šení příčiny k plesání také obyvatelé celého království, protože postupem času dostali 56/57 z jejich radostného manželství dědice králov- ství, a provázeni za jejich vlády štěstím, měli od té doby pokoj ode všech útoků násilníků. Královna tedy, prospívajíc zřejmě od ctnos- ti k ctnosti, uspořádala stav svého dvora s po- třebným zralým úsudkem, odstraňovala ty, které shledala méně schopnými, a svěřovala vyřizování všech svých věcí osobám způsobi- lým a obezřelým. A z vrozené sobě horlivosti osvědčila se ke všem takovou, že kdokoli k ní přišel usoužen, nikdy od ní neodcházel bez lé- ku útěchy; oběma národům, totiž německému a českému, se snažila tak zalíbiti, že nikdo na ní nemohl nalézt skvrnu hany nebo příčinu k nenávisti; společně žijíc mezi nesvornými národy zalíbila se všem, protože, ať byl kdo kteréhokoli jazyka, odnášel si od ní denně podle rozdílnosti svých zásluh poctu a pro- spěch. Nechtěla ani chvíli tráviti neužitečně, nýbrž řadíc čas k času hned se s povinnou úctou účastnila služeb Božích, hned pak za- městnána ženskými pracemi, odmítala jísti chléb nečinnosti. Netrpěla, aby její paní ne- byly zaměstnány, nýbrž ukládajíc každé jed- notlivé práce, jako horlivá učitelka tu naučila tkáti, onu přísti, jinou zase šíti. 1/ Lat. pauperes = chudí, chudáci znamená poddané; tak i jinde v textu. 2/ Jitka přišla do Prahy dne 4. července 1287.
Strana 57
5/ Bezděz - hradní kaple a vnitřní věž (foto SUPPOP Praha)
5/ Bezděz - hradní kaple a vnitřní věž (foto SUPPOP Praha)
Strana 58
6/ Sedlec u Kutné Hory- klášterní chrám P. Marie, východní kněžiště (foto SUPPOP Praha) ñ 7l Sedlec u Kutné Hory— klášterní chrám P. Marie (foto SUPPOP Praha). L
6/ Sedlec u Kutné Hory- klášterní chrám P. Marie, východní kněžiště (foto SUPPOP Praha) ñ 7l Sedlec u Kutné Hory— klášterní chrám P. Marie (foto SUPPOP Praha). L
Strana 59
ZÁVIŠ TAJNĚ PRONÁSLEDOVAL KRÁLE VÁCLAVA < XXI Mezi tím, co jsme pověděli, se dovídám o ja- kýchsi úkladech úskočnosti dosud neslýcha- né, které se jistě obávám vypravovati z údivu a také ze strachu před nenávistí některých. Neboť bych to z obavy v líčení nikterak neza- znamenal, kdybych to neslyšel už jako věci známé zahalečům a holičům!/ z hlasu repta- jícího lidu, avšak vkládám to, co se odvažuje hlučným rozhlašováním šířiti domnění lidu, do tohoto výkladu v údivu a úžase nad tím, aby se ukázala souvislost událostí, jež bude nutno potom vypsati. Neboť kdož by vždy a všude v údivu nežasl, kdyby našel v lichot- ných projevech stálého objímání úsilí o tajné úklady, když nikdy dříve nic takového netu- šil? Nestačíme se zajisté zcela diviti, když zřejmě vidíme, jak Záviš pochleboval králi Václavovi lichotnými projevy tak upřímných polibků a tak přátelských objetí a zahrával si s ním, když přece, jak nacházíme podle obec- né kolující pověsti, strojil tajné úklady jeho životu. Ó zlořečená přetvářko zřejmého po- chlebovače, ó zavrženíhodná úskočná pro- hnanosti tajného úkladníka, když někdo strojí úklady upřímnosti svého chovance a když se věrolomný rytíř pokouší tajně způsobiti po- tíže dobrotivému králi se zřením k jeho zá- hubě! Ale kdo pochybuje, že je tajný úklad- ník horší než veřejný nepřítel? Vždyť bych snad pečlivou svou obranou unikl střelám úkladníků, kdybych předvídal, kdy a kolikrát budou hroziti, ale nemohu se jich naprosto napřed vystříhati, nevím-li, odkud a od koho proti mně přiletí. 1/ Podle Horatia, Satiry I, 7. 3. Nevím, zda víte, jak věřím, že nepřítel, který je zjevný, méně vám škodí než ten, jenž tajně vás haní a tupí; bezpečnost ohrozí méně, kdo škůdcem vaším je zjevně, nežli kdo potají stíhá, vždyť dobře je známo, že „zlému může se vyhnout, kdo zjistí, že mohl by utrpět škodu.“ Ti, co lichotnou řečí nás ošálí, potají nás však trpkými ranami bijí, ti zřejmě nám ublíží více, než kdyby děsili nás jen slovy neb mlčeli spíše. Vždyť tím nebezpečněji škodí nepřítel proná- sledováním, čím více halí prohnanost úskoč- né mysli mírumilovnými slovy. Dále Záviš podněcoval proti sobě hlas reptajícího lidu tím, že odhaloval některými zřejmými důkazy snahy svého rozvratného smýšlení a poskyto- val tím myslím šlechticů, které dosud ušlapá- val, příležitost k svému pronásledování, čímž dal lidu velmi známý podnět k takovému zlehčování svého dobrého jména. Záviš však, KRÁLOVA SKLÍČENOST NAD TEMI UDALOSTMI; JEHO PRVNÍ VÝPRAVA, KTEROU VEDL NA MORAVU + XXII Šlechtici království, nechtějíce déle klidně po- míjeti křivdy Závišovy a jeho přátel, uradili málo si všímaje špatné pověsti proti němu vzrůstající, řídil všechno jako dříve a zařizo- val jako správce královského dvora jednotlivé věci podle své libovůle. V té době vykořisťují jeho přátelé zemi a svévolně roztrpčují mysli ostatních šlechticů proti sobě; a tak se stává, když se jejich bezohledností hubí království, že se až k výšinám nebeským vznáší nářek žalujícího lidu. se, a aby při příležitosti odráželi jejich bezo- hledné útoky, většinou se vzdalovali z pří- tomnosti královské a začali se bouřiti ne tak proti rozkazům Závišovým, jako samého své- ho krále. Nastaly tedy zmatky daleko horší dřívějších, když šlechtici království, kteří měli podporovati mír, rušili smlouvy míru a usilovali odporovati rozkazům svého pána. To vůbec někteří činili, závidějíce Závišovi moc, někteří se pro nic za nic stavěli na odpor, berouce si k tomu příležitost z touhy po lupu.
ZÁVIŠ TAJNĚ PRONÁSLEDOVAL KRÁLE VÁCLAVA < XXI Mezi tím, co jsme pověděli, se dovídám o ja- kýchsi úkladech úskočnosti dosud neslýcha- né, které se jistě obávám vypravovati z údivu a také ze strachu před nenávistí některých. Neboť bych to z obavy v líčení nikterak neza- znamenal, kdybych to neslyšel už jako věci známé zahalečům a holičům!/ z hlasu repta- jícího lidu, avšak vkládám to, co se odvažuje hlučným rozhlašováním šířiti domnění lidu, do tohoto výkladu v údivu a úžase nad tím, aby se ukázala souvislost událostí, jež bude nutno potom vypsati. Neboť kdož by vždy a všude v údivu nežasl, kdyby našel v lichot- ných projevech stálého objímání úsilí o tajné úklady, když nikdy dříve nic takového netu- šil? Nestačíme se zajisté zcela diviti, když zřejmě vidíme, jak Záviš pochleboval králi Václavovi lichotnými projevy tak upřímných polibků a tak přátelských objetí a zahrával si s ním, když přece, jak nacházíme podle obec- né kolující pověsti, strojil tajné úklady jeho životu. Ó zlořečená přetvářko zřejmého po- chlebovače, ó zavrženíhodná úskočná pro- hnanosti tajného úkladníka, když někdo strojí úklady upřímnosti svého chovance a když se věrolomný rytíř pokouší tajně způsobiti po- tíže dobrotivému králi se zřením k jeho zá- hubě! Ale kdo pochybuje, že je tajný úklad- ník horší než veřejný nepřítel? Vždyť bych snad pečlivou svou obranou unikl střelám úkladníků, kdybych předvídal, kdy a kolikrát budou hroziti, ale nemohu se jich naprosto napřed vystříhati, nevím-li, odkud a od koho proti mně přiletí. 1/ Podle Horatia, Satiry I, 7. 3. Nevím, zda víte, jak věřím, že nepřítel, který je zjevný, méně vám škodí než ten, jenž tajně vás haní a tupí; bezpečnost ohrozí méně, kdo škůdcem vaším je zjevně, nežli kdo potají stíhá, vždyť dobře je známo, že „zlému může se vyhnout, kdo zjistí, že mohl by utrpět škodu.“ Ti, co lichotnou řečí nás ošálí, potají nás však trpkými ranami bijí, ti zřejmě nám ublíží více, než kdyby děsili nás jen slovy neb mlčeli spíše. Vždyť tím nebezpečněji škodí nepřítel proná- sledováním, čím více halí prohnanost úskoč- né mysli mírumilovnými slovy. Dále Záviš podněcoval proti sobě hlas reptajícího lidu tím, že odhaloval některými zřejmými důkazy snahy svého rozvratného smýšlení a poskyto- val tím myslím šlechticů, které dosud ušlapá- val, příležitost k svému pronásledování, čímž dal lidu velmi známý podnět k takovému zlehčování svého dobrého jména. Záviš však, KRÁLOVA SKLÍČENOST NAD TEMI UDALOSTMI; JEHO PRVNÍ VÝPRAVA, KTEROU VEDL NA MORAVU + XXII Šlechtici království, nechtějíce déle klidně po- míjeti křivdy Závišovy a jeho přátel, uradili málo si všímaje špatné pověsti proti němu vzrůstající, řídil všechno jako dříve a zařizo- val jako správce královského dvora jednotlivé věci podle své libovůle. V té době vykořisťují jeho přátelé zemi a svévolně roztrpčují mysli ostatních šlechticů proti sobě; a tak se stává, když se jejich bezohledností hubí království, že se až k výšinám nebeským vznáší nářek žalujícího lidu. se, a aby při příležitosti odráželi jejich bezo- hledné útoky, většinou se vzdalovali z pří- tomnosti královské a začali se bouřiti ne tak proti rozkazům Závišovým, jako samého své- ho krále. Nastaly tedy zmatky daleko horší dřívějších, když šlechtici království, kteří měli podporovati mír, rušili smlouvy míru a usilovali odporovati rozkazům svého pána. To vůbec někteří činili, závidějíce Závišovi moc, někteří se pro nic za nic stavěli na odpor, berouce si k tomu příležitost z touhy po lupu.
Strana 60
Z toho se množily v zemi loupeže a dranco- vání, z toho jsou neustále působeny chudým jejím obyvatelům nesčetné potíže; chudáci opuštěni přicházejí na královský dvůr vznést stížnosti na způsobené těžkosti, ale pro odpor Závišův není jim dovoleno vyložiti králi důvody svého příchodu a obyčejně se vracejí ještě více sklíčeni. Někteří však mužové od dvora z vřelé lásky k spravedlnosti se obrátili na krále a po pořádku mu vylíčili nejen zkázu králov- ství, nýbrž i zvrácené záměry Závišovy proti němu. Král pak, uchovávaje všechna tato slova, uložil je v úkrytu srdce svého a z každo- denní zkušenosti poznával pravdivost toho, co slyšel od svých věrných. Veliká tedy úzkostli- vost z trápení stísnila srdce královo při úvaze o tom, když na jedné straně ze zkušenosti poznal úskočnost Závišovu, na druhé straně začal pozorovati zpupnost svých šlechticů, přesvědčuje se o tom stálými důkazy. Král byl pobouřen v srdci a navenek velmi byl sklíčen, když shledal, že Záviš strojí tajné úklady ne- jen jeho životu, nýbrž i prospěchu království, a poznával, jak jeho neposlušní šlechtici ko- řistnictvím a loupežemi zcela pustoší krá- lovství. Ale když to mlčky sám u sebe rozvažoval, on, pomysli, dosud chlapec, a to mladičký, nevěděl, kterou z obou věcí by bylo prospěšné vyvoliti. Neboť nebyl ještě s to zkrotit zpup- nost šlechticů a netroufal si nikomu z lidí pověděti o úskočnosti Závišově, aby Záviš nenapjal proti němu ještě nebezpečněji luk svého nepříznivého smýšlení, kdyby mu ja- kýmikoli důkazy prozradil známku podezření o tom, že zná jeho podvod. O úzkosti let chlapeckých, které nelze snadno uniknouti! O zmatenosti mladistvého srdce bezpochyby škodlivá! Z toho se úzkostlivá duše králova mučí, z toho se jeho utýraný rozum kormoutí, 1/ „uvnitř strachy, zevnitř boje“.1 1/ 2. epištola sv. Pavla ke Korintským 7. 5. Ubohý zdeptaný chlapče, již kolem se ohlédni, zdali někdo by mohl tě vyrvat neb vzdálit úkladů těchto lidí: jen hledej, a když ho snad nalezneš, upřímně cti ho, aby ti útěchu ráčil a podporu poskytnout aspoň pro tuto chvíli a tím bys statečně překonat mohl veškeré obtíže země a oddech si od zrady toho, který tě děsí a souží, neb dokonce zahubit touží. Srdce však pokojné měj a přenes se v myšlenkách k tomu králi, jenž nade vším vládne, ať ten pak nezhrdne tebou! Také Marii vlídnou rač trvale vzývat a vroucně, aby tě zneklidněného co nejdříve obveselila. Ačkoli však třeba posuzovati domácího úkladníka za krutějšího nad zjevného nepříte- le, přece se král snažil Záviše si nakloniti, chovaje se k němu jako přítel, aby přetvářkou unikl úskočným pokusům jeho obmyslnosti a přesto jeho pomocí zkrotil snahy odbojných pánů. Hle, stařec, ač věkem mladík; projevo- valo se na něm kolísající mládí, ale horlivostí mysli se chlapec krásného nadání ukázal starcem. Když se tedy dozvěděl, že se na některých tvrzích markrabství Moravského shromáždili někteří pustošitelé, chtěje rozptýliti jejich schůzky, dal pokyn Závišovi, aby svolal vojsko a táhl s ním na Moravu, rozbořil tam útulky loupežníků, a tak obnovil výhody porušeného míru. Záviš pak ne tak z lásky ke králi, jako z nenávisti ke svým nepřátelům s úmyslem pomsty svolal vojsko a spěšně táhl spolu s králem na Moravu.2 Král pak, duchem jsa mužem, žádostiv míru jal se vyvraceti skrýše lupičů. A z těch, které dopadl, 2/ Podle listin byl Václav na Moravě od 18. listopadu 1285 do 2. dubna 1286 (Regesta II, č. 1360, 1368, 1371, 1373, 1375, 1377, 1378, 1392); a pak zase v září a říjnu 1287 (Regesta II, č. 1419, 1421). Události u Rajhradu a Moravské Třebové spadají do r. 1285—1286, o vý- pravě z r. 1287 se vypravuje v následující kapitole. 60/ 61
Z toho se množily v zemi loupeže a dranco- vání, z toho jsou neustále působeny chudým jejím obyvatelům nesčetné potíže; chudáci opuštěni přicházejí na královský dvůr vznést stížnosti na způsobené těžkosti, ale pro odpor Závišův není jim dovoleno vyložiti králi důvody svého příchodu a obyčejně se vracejí ještě více sklíčeni. Někteří však mužové od dvora z vřelé lásky k spravedlnosti se obrátili na krále a po pořádku mu vylíčili nejen zkázu králov- ství, nýbrž i zvrácené záměry Závišovy proti němu. Král pak, uchovávaje všechna tato slova, uložil je v úkrytu srdce svého a z každo- denní zkušenosti poznával pravdivost toho, co slyšel od svých věrných. Veliká tedy úzkostli- vost z trápení stísnila srdce královo při úvaze o tom, když na jedné straně ze zkušenosti poznal úskočnost Závišovu, na druhé straně začal pozorovati zpupnost svých šlechticů, přesvědčuje se o tom stálými důkazy. Král byl pobouřen v srdci a navenek velmi byl sklíčen, když shledal, že Záviš strojí tajné úklady ne- jen jeho životu, nýbrž i prospěchu království, a poznával, jak jeho neposlušní šlechtici ko- řistnictvím a loupežemi zcela pustoší krá- lovství. Ale když to mlčky sám u sebe rozvažoval, on, pomysli, dosud chlapec, a to mladičký, nevěděl, kterou z obou věcí by bylo prospěšné vyvoliti. Neboť nebyl ještě s to zkrotit zpup- nost šlechticů a netroufal si nikomu z lidí pověděti o úskočnosti Závišově, aby Záviš nenapjal proti němu ještě nebezpečněji luk svého nepříznivého smýšlení, kdyby mu ja- kýmikoli důkazy prozradil známku podezření o tom, že zná jeho podvod. O úzkosti let chlapeckých, které nelze snadno uniknouti! O zmatenosti mladistvého srdce bezpochyby škodlivá! Z toho se úzkostlivá duše králova mučí, z toho se jeho utýraný rozum kormoutí, 1/ „uvnitř strachy, zevnitř boje“.1 1/ 2. epištola sv. Pavla ke Korintským 7. 5. Ubohý zdeptaný chlapče, již kolem se ohlédni, zdali někdo by mohl tě vyrvat neb vzdálit úkladů těchto lidí: jen hledej, a když ho snad nalezneš, upřímně cti ho, aby ti útěchu ráčil a podporu poskytnout aspoň pro tuto chvíli a tím bys statečně překonat mohl veškeré obtíže země a oddech si od zrady toho, který tě děsí a souží, neb dokonce zahubit touží. Srdce však pokojné měj a přenes se v myšlenkách k tomu králi, jenž nade vším vládne, ať ten pak nezhrdne tebou! Také Marii vlídnou rač trvale vzývat a vroucně, aby tě zneklidněného co nejdříve obveselila. Ačkoli však třeba posuzovati domácího úkladníka za krutějšího nad zjevného nepříte- le, přece se král snažil Záviše si nakloniti, chovaje se k němu jako přítel, aby přetvářkou unikl úskočným pokusům jeho obmyslnosti a přesto jeho pomocí zkrotil snahy odbojných pánů. Hle, stařec, ač věkem mladík; projevo- valo se na něm kolísající mládí, ale horlivostí mysli se chlapec krásného nadání ukázal starcem. Když se tedy dozvěděl, že se na některých tvrzích markrabství Moravského shromáždili někteří pustošitelé, chtěje rozptýliti jejich schůzky, dal pokyn Závišovi, aby svolal vojsko a táhl s ním na Moravu, rozbořil tam útulky loupežníků, a tak obnovil výhody porušeného míru. Záviš pak ne tak z lásky ke králi, jako z nenávisti ke svým nepřátelům s úmyslem pomsty svolal vojsko a spěšně táhl spolu s králem na Moravu.2 Král pak, duchem jsa mužem, žádostiv míru jal se vyvraceti skrýše lupičů. A z těch, které dopadl, 2/ Podle listin byl Václav na Moravě od 18. listopadu 1285 do 2. dubna 1286 (Regesta II, č. 1360, 1368, 1371, 1373, 1375, 1377, 1378, 1392); a pak zase v září a říjnu 1287 (Regesta II, č. 1419, 1421). Události u Rajhradu a Moravské Třebové spadají do r. 1285—1286, o vý- pravě z r. 1287 se vypravuje v následující kapitole. 60/ 61
Strana 61
Jedny dal mečem stít a druhé sežehnout ohněm, nepřipouštěje žádných proseb. V Rajhradě, mnišském klášteře na Moravě, zadržel na čty- ři sta lupičů a najednou je odsoudil konečným nálezem, aby byli pokutováni trestem stětí nebo oběšení. Ti zkrátka — a nemohu to vy- právěti bez úžasu —, když pospíchali unik- nouti útoku útočícího vojska, chtěli v noci tajně sestoupiti z klášterních hradeb, ale pro své viny řízením Bożim oslepeni bloudili aż do rána oklikami v sousedním háji a potom na smrt upadli do rukou nepřátelských, kte- rým se rozhodli vyhnouti. A tak spravedli- vým Božím soudem polapeni o závod usilo- vali podlehnouti ti, když se v zaslepené smě- losti nebáli pustošiti dědictví Ukřižovaného. Mnoho tak zhynulo jich, co běhali v noci jak bloudi po lesích, avšak ráno zas do rukou nepřátel přišli. Potom vytáhl král k Moravské Třebové, kde, jak zvěděl, bylo shromážděno veliké množství lupičů. Konečně brzo dobyv toho města zkro- til Fridricha ze Schonburgu, rušitele míru, a zavázal ho ručitelskou zárukou, aby už ne- vystupoval proti králi; ale protože se nechtěl zříci loupežení, byl od svých ručitelů chycen a vydán moci královské. Král však, ač ho měl pro jeho provinění odsouditi nálezem smrti, ze soucitu a obměkčen prosbami některých dal mu useknouti jen prst na pravé ruce, aby takto potrestán upustil od své bezohlednosti a za milosrdenství sobě proti zásluze udělené budoucně poslouchal krále ve všech přáních. Tak se z Fridricha stal pak přítel českého krále. Potom král v témže markrabství, rozpínaje zcela volně svá křídla a velmi horlivě usiluje o obnovení pokoje, ničil hrady, bořil tvrze, a mocně rozháněje schůzky škůdců i obětuje Bohu prvotiny svých výprav, obnovil tam pokoj. Zjednav pokoj na Moravě, vrátil se král radostně se svými do Čech a skládaje naději v Pána potom velmi horlivě uvažoval, jak by tamže zkrotil úklady ničemníků. Zbabělý moravský lid král takto pak ovládat začal. DRUHÁ VÝPRAVA KRÁLOVA A JEHO PRVOROZENY SYN < XXIII Pfestati neumi ten, kdo si pfivykl loupeże pachat, jestliže pověšen není neb mečem o hlavu zkrácen. Někteří tedy z loupežníků v těch dnech na hradě, zvaném Hochštein'/, se uchýlili na moravské hranice, a neumějíce upustiti od svých zvyků, každodenně pustošili pomezí sousedních zemí loupežemi a požáry. Král proto roztrpčen stížnostmi chudáků se roz- hodl zkrotiti ničemnosti těch loupežníků, a sebrav vojsko, postavil tam stany a nejprve neohroženě dobyl podhradí, potom hradeb samého hradu a dobytá místa s důvěrou odevzdal do správy svým věrným, aby krotili loupeže tam obvyklé a udržovali v pokoji po- mezí sousedních zemí. 1/ Blíže Zábřehu na sev. Moravě.
Jedny dal mečem stít a druhé sežehnout ohněm, nepřipouštěje žádných proseb. V Rajhradě, mnišském klášteře na Moravě, zadržel na čty- ři sta lupičů a najednou je odsoudil konečným nálezem, aby byli pokutováni trestem stětí nebo oběšení. Ti zkrátka — a nemohu to vy- právěti bez úžasu —, když pospíchali unik- nouti útoku útočícího vojska, chtěli v noci tajně sestoupiti z klášterních hradeb, ale pro své viny řízením Bożim oslepeni bloudili aż do rána oklikami v sousedním háji a potom na smrt upadli do rukou nepřátelských, kte- rým se rozhodli vyhnouti. A tak spravedli- vým Božím soudem polapeni o závod usilo- vali podlehnouti ti, když se v zaslepené smě- losti nebáli pustošiti dědictví Ukřižovaného. Mnoho tak zhynulo jich, co běhali v noci jak bloudi po lesích, avšak ráno zas do rukou nepřátel přišli. Potom vytáhl král k Moravské Třebové, kde, jak zvěděl, bylo shromážděno veliké množství lupičů. Konečně brzo dobyv toho města zkro- til Fridricha ze Schonburgu, rušitele míru, a zavázal ho ručitelskou zárukou, aby už ne- vystupoval proti králi; ale protože se nechtěl zříci loupežení, byl od svých ručitelů chycen a vydán moci královské. Král však, ač ho měl pro jeho provinění odsouditi nálezem smrti, ze soucitu a obměkčen prosbami některých dal mu useknouti jen prst na pravé ruce, aby takto potrestán upustil od své bezohlednosti a za milosrdenství sobě proti zásluze udělené budoucně poslouchal krále ve všech přáních. Tak se z Fridricha stal pak přítel českého krále. Potom král v témže markrabství, rozpínaje zcela volně svá křídla a velmi horlivě usiluje o obnovení pokoje, ničil hrady, bořil tvrze, a mocně rozháněje schůzky škůdců i obětuje Bohu prvotiny svých výprav, obnovil tam pokoj. Zjednav pokoj na Moravě, vrátil se král radostně se svými do Čech a skládaje naději v Pána potom velmi horlivě uvažoval, jak by tamže zkrotil úklady ničemníků. Zbabělý moravský lid král takto pak ovládat začal. DRUHÁ VÝPRAVA KRÁLOVA A JEHO PRVOROZENY SYN < XXIII Pfestati neumi ten, kdo si pfivykl loupeże pachat, jestliže pověšen není neb mečem o hlavu zkrácen. Někteří tedy z loupežníků v těch dnech na hradě, zvaném Hochštein'/, se uchýlili na moravské hranice, a neumějíce upustiti od svých zvyků, každodenně pustošili pomezí sousedních zemí loupežemi a požáry. Král proto roztrpčen stížnostmi chudáků se roz- hodl zkrotiti ničemnosti těch loupežníků, a sebrav vojsko, postavil tam stany a nejprve neohroženě dobyl podhradí, potom hradeb samého hradu a dobytá místa s důvěrou odevzdal do správy svým věrným, aby krotili loupeže tam obvyklé a udržovali v pokoji po- mezí sousedních zemí. 1/ Blíže Zábřehu na sev. Moravě.
Strana 62
Mír se tu zachovává a nikdo tu okrádán není. V sedmnáctém věku roku krále Václava na- plnil se královně čas porodu a ona porodila?/ svého prvorozeného, kterému dal král při svatém křtu jméno svého otce a nazval ho Otakarem, aby při pohledu na tvář synovu příležitostí jména povzbuzoval sám sebe ži- V radosti žije lid, když přišel na svět syn tento: věří, že kralovat bude a že se v budoucnu stane vou vzpomínkou k napodobení horlivosti otcovy. Právem zajisté se měl vraceti v paměť synovu ten, jenž přestoupiv mez svých před- ků za svého života ozdobil královskou korunu tak slavnými činy za vzor potomkům. 2/ Dne 6. května 1288. království českého vládcem v tom případě, kdyby snad ztratil otce, aby země Česká, zbavená potěšení z dě- dice, nezůstala bez hlavy. Král také rozra- dostněn narozením svého prvorozenstva roz- dával dary a při všech svých činech velebil Boha, který ho povýšil zrozením nového po- tomka. Bůh však, jenž stanovil všem hranici, kterou nepřekročí, odvolal z vězení těla to- hoto Otakara, prvorozence králova, v témže roku jeho narození. Smrt tak vzrušila všechny, kdož před tím se těšili z toho, že se synáček zrodil. A proto se v úctě snaž míti slova mocného Boha v svém žití i v hodince smrti. ZAVISUV SNATEK SESESTROUUHERSKEHOKRALE A VÁCLAVOVO ROZHODNUTÍ ZALOŽITI NOVÝ KLÁŠTER - XXIV Potom Záviš, nabyv veliké pýchy manžel- stvím s královnou dříve zesnulou, nechtěl míti manželku z dcer šlechticů sobě rovných, aby se snad nezdálo, že rodem upadá, nýbrž poslal posly do Uher a žádal, aby mu byla řádně zasnoubena sestra tamního krále Vla- dislava,!/ slibuje jí bohatství světa — ta, jak myslím, byla dávno oděna v roucho řeholní — a brzy dosáhl, co žádal. Ale protože si při- vlastnil nejen manželku, nýbrž i poklad a veš- kerou nádheru krále Otakara dávno zesnu- lého, vzav si královské odznaky, rozhodl se odebrati do Uher, aby si vzal sestru královu, nedávno sobě zasnoubenou, a snad ozdoben královským rouchem ukázal se v slávě před cizím národem. Když tedy již konal s velikým zástupem za- počatou cestu mimo Železné hory, jeden český šlechtic, jménem Haiman z Lichtem- 62 / 63 burka, na zprávu o tom nepřátelsky ho stíhal a napadl a zajav vozy obral ho o všechno bo- hatství, které si na cestu připravil. Záviš pak obrátiv se dal se na útěk a tak se s hrstkou svých uchýlil do Opatovic a tam unikl rukám pronásledovatelovým. Sám pak, když ustalo pronásledování, nabrav opět sil, nechtěl upus- titi od svého úmyslu, nýbrž přiměřeně při- brav družinu a potřeby na cestu, přišel do Uher. Když tam byla s nesmírnou radostí slavena slavná svatba, vrátil se potom do Čech, a přiváděje s sebou svou novou manželku, usadil ji k dočasnému pobytu na hradě, který se jmenuje Svojanov.?/ Ona pak tam prodlé- vajíc podle obvyklého způsobu manželky ži- jící s mužem shledala, že početím obtěžkala, a když se naplnil čas k porodu, porodila plod, jejž počala. Záviš z radosti nad tím prosil, aby se na hranicích obojího království, totiž Uher- ského a Českého, sešli oba králové, a požádal, aby pozdvihli chlapce jím zplozeného z vody svatého křtu. Podle tvrzení některých pokusil se oto s tím úmyslem, aby když by mu nikdo nebránil, svobodněji napjal luk dávno cho- vané zloby proti králi Václavovi, a protože se neodvážil napadnouti ho v Praze ze strachu
Mír se tu zachovává a nikdo tu okrádán není. V sedmnáctém věku roku krále Václava na- plnil se královně čas porodu a ona porodila?/ svého prvorozeného, kterému dal král při svatém křtu jméno svého otce a nazval ho Otakarem, aby při pohledu na tvář synovu příležitostí jména povzbuzoval sám sebe ži- V radosti žije lid, když přišel na svět syn tento: věří, že kralovat bude a že se v budoucnu stane vou vzpomínkou k napodobení horlivosti otcovy. Právem zajisté se měl vraceti v paměť synovu ten, jenž přestoupiv mez svých před- ků za svého života ozdobil královskou korunu tak slavnými činy za vzor potomkům. 2/ Dne 6. května 1288. království českého vládcem v tom případě, kdyby snad ztratil otce, aby země Česká, zbavená potěšení z dě- dice, nezůstala bez hlavy. Král také rozra- dostněn narozením svého prvorozenstva roz- dával dary a při všech svých činech velebil Boha, který ho povýšil zrozením nového po- tomka. Bůh však, jenž stanovil všem hranici, kterou nepřekročí, odvolal z vězení těla to- hoto Otakara, prvorozence králova, v témže roku jeho narození. Smrt tak vzrušila všechny, kdož před tím se těšili z toho, že se synáček zrodil. A proto se v úctě snaž míti slova mocného Boha v svém žití i v hodince smrti. ZAVISUV SNATEK SESESTROUUHERSKEHOKRALE A VÁCLAVOVO ROZHODNUTÍ ZALOŽITI NOVÝ KLÁŠTER - XXIV Potom Záviš, nabyv veliké pýchy manžel- stvím s královnou dříve zesnulou, nechtěl míti manželku z dcer šlechticů sobě rovných, aby se snad nezdálo, že rodem upadá, nýbrž poslal posly do Uher a žádal, aby mu byla řádně zasnoubena sestra tamního krále Vla- dislava,!/ slibuje jí bohatství světa — ta, jak myslím, byla dávno oděna v roucho řeholní — a brzy dosáhl, co žádal. Ale protože si při- vlastnil nejen manželku, nýbrž i poklad a veš- kerou nádheru krále Otakara dávno zesnu- lého, vzav si královské odznaky, rozhodl se odebrati do Uher, aby si vzal sestru královu, nedávno sobě zasnoubenou, a snad ozdoben královským rouchem ukázal se v slávě před cizím národem. Když tedy již konal s velikým zástupem za- počatou cestu mimo Železné hory, jeden český šlechtic, jménem Haiman z Lichtem- 62 / 63 burka, na zprávu o tom nepřátelsky ho stíhal a napadl a zajav vozy obral ho o všechno bo- hatství, které si na cestu připravil. Záviš pak obrátiv se dal se na útěk a tak se s hrstkou svých uchýlil do Opatovic a tam unikl rukám pronásledovatelovým. Sám pak, když ustalo pronásledování, nabrav opět sil, nechtěl upus- titi od svého úmyslu, nýbrž přiměřeně při- brav družinu a potřeby na cestu, přišel do Uher. Když tam byla s nesmírnou radostí slavena slavná svatba, vrátil se potom do Čech, a přiváděje s sebou svou novou manželku, usadil ji k dočasnému pobytu na hradě, který se jmenuje Svojanov.?/ Ona pak tam prodlé- vajíc podle obvyklého způsobu manželky ži- jící s mužem shledala, že početím obtěžkala, a když se naplnil čas k porodu, porodila plod, jejž počala. Záviš z radosti nad tím prosil, aby se na hranicích obojího království, totiž Uher- ského a Českého, sešli oba králové, a požádal, aby pozdvihli chlapce jím zplozeného z vody svatého křtu. Podle tvrzení některých pokusil se oto s tím úmyslem, aby když by mu nikdo nebránil, svobodněji napjal luk dávno cho- vané zloby proti králi Václavovi, a protože se neodvážil napadnouti ho v Praze ze strachu
Strana 63
8/ Zlatá Koruna - klášterní chrám Nanebevzetí P. Marie, západní průčelí (foto SUPPOP Praha) 9/ Zlatá Koruna - rajský dvůr, severní a východní rameno křížové chodby (foto SUPPOP Praha). I M
8/ Zlatá Koruna - klášterní chrám Nanebevzetí P. Marie, západní průčelí (foto SUPPOP Praha) 9/ Zlatá Koruna - rajský dvůr, severní a východní rameno křížové chodby (foto SUPPOP Praha). I M
Strana 64
1o/ Žlatá Koruna - TII Zláta 1led 64/ 65
1o/ Žlatá Koruna - TII Zláta 1led 64/ 65
Strana 65
před vzbouřením lidu, aby ho při vhodné pří- ležitosti zabil, aspoň když potáhne přes pole. Král však byv napřed varován o tom zprávou některých sobě věrných a poznávaje, že je tomu tak, neodmítl vyhověti prosbám prosí- cího Záviše a poslal Záviše samého napřed, aby přichystal vhodné potřeby k tak význam- né slavnosti, slibuje mu, že přijde za ním. Kdo by však byl s to vylíčiti ohromnou tí- seň, kterou král tehdy v svém srdci zakoušel. Neboť zajisté neměl nikoho na světě, komu by s důvěrou zjevil takovou věc, neboť vši- chni, kteří byli pokládáni za jeho rádce, byli Závišovi pokrevní i vzdálení příbuzní. Zba- ven tedy ochrany lidské, sám vešel do úkrytu své ložnice a probíraje v rozvažování svém jednotlivé věci se slzami prosil Pána, aby ho milostivě zachránil z osidla lovcova3/ a ze chřtánu lva řvoucího, a občerstven vláhou větší zbožnosti s nejupřímnějším citem slíbil, že založí klášter ke cti Boha a jeho matky Ma- rie, blahoslavené Panny. 1/ Správně: Ladislava. Jmenovala se Alžběta; podrobněji o ní vzadu v poznámkách. 2/ V lat. textu Vurstenberg (Fürstenberg), v býv. kraji Chrudimském, jihových. od Poličky. Podle Zalmu 123. 7. 3/ Zde tedy viz, proč asi se rozhodl zbudovat klášter tento náš mladistvý král: to proto, aby mu Kristus útěchu dal v těch strastech, — lid všechen ať odpoví: Amen — kteréžto jako muž lstivý a nehodný, závistivý, Záviš chtěl připravit králi, neb později najevo vyšlo, že tomu vskutku tak bylo; i pověst lidu to říká. ZAJETÍ ZÁVIŠOVO AJEHOSMRT 8 XXV Protože Kristus vždy štědře a ochotně dává dar míru tomu, kdo zbožným se shledá a Krista velebí stále, právě proto i ty, náš zbožný králi, se raduj, klidný buď, setři slzy, buď vesel a zanech již nářků! Posilněn tedy v Pánu král Václav se rozhodl, aby se postaral o mír sobě i celému království, uvrhnout Záviše do pout zajetí a předstíraje, že se nemůže bez jeho průvodu odebrati k chystané křestní hostině, poslal pro něho posly, aby přišel do Prahy doprovodit ho. Zatím dal král tajně k sobě povolati některé šlechtice sobě nad jiné oddanější a vyjevil jim ne bez silného strachu — představ si, přáte- lům svého pronásledovatele —, záměr své mysli žádaje, aby zachovali tajemství a po- skytli mu pomoc. Nejsa pak tak povzbuzen jejich radami, jako podporován jejich pomocí, tajně si připravil družinu, kterou mohl získa- ti, a důvěřuje v Pána poručil Záviše, když se k němu vrátil, na Pražském hradě zajmoutil/ aby ho útrapami vazby zkrotil v jeho zločin- nosti a vynutil z jeho rukou královské poklady a odznaky, které si kdysi přivlastnil. Potom král usiluje dostati nazpět královské hrady, které měl Záviš ve své moci, ustanovil vůd- cem svého vojska svého bratra, vévodu Miku- láše, který se utábořil okolo hradu, jenž se obecně nazývá Hluboká2, a zvláště když Zá- višovi přátelé bydlící nahoře odmítli vydati sám hrad, rozkázal stíti Záviše na podhradí toho hradu před očima jeho bratří, aby tím nahnal ostatním strachu a obavou před tres- tem je zdržel od úkladných útoků. 1/ Stalo se to asi koncem r. 1288 nebo začátkem r. 1289. 2 V lat. orig.: Vroburg. Hluboká u Českých Budějovic byl královský hrad, který měl v zástavě Závišův bratr Vítek. Záviš byl popraven dne 24. srpna 1290.
před vzbouřením lidu, aby ho při vhodné pří- ležitosti zabil, aspoň když potáhne přes pole. Král však byv napřed varován o tom zprávou některých sobě věrných a poznávaje, že je tomu tak, neodmítl vyhověti prosbám prosí- cího Záviše a poslal Záviše samého napřed, aby přichystal vhodné potřeby k tak význam- né slavnosti, slibuje mu, že přijde za ním. Kdo by však byl s to vylíčiti ohromnou tí- seň, kterou král tehdy v svém srdci zakoušel. Neboť zajisté neměl nikoho na světě, komu by s důvěrou zjevil takovou věc, neboť vši- chni, kteří byli pokládáni za jeho rádce, byli Závišovi pokrevní i vzdálení příbuzní. Zba- ven tedy ochrany lidské, sám vešel do úkrytu své ložnice a probíraje v rozvažování svém jednotlivé věci se slzami prosil Pána, aby ho milostivě zachránil z osidla lovcova3/ a ze chřtánu lva řvoucího, a občerstven vláhou větší zbožnosti s nejupřímnějším citem slíbil, že založí klášter ke cti Boha a jeho matky Ma- rie, blahoslavené Panny. 1/ Správně: Ladislava. Jmenovala se Alžběta; podrobněji o ní vzadu v poznámkách. 2/ V lat. textu Vurstenberg (Fürstenberg), v býv. kraji Chrudimském, jihových. od Poličky. Podle Zalmu 123. 7. 3/ Zde tedy viz, proč asi se rozhodl zbudovat klášter tento náš mladistvý král: to proto, aby mu Kristus útěchu dal v těch strastech, — lid všechen ať odpoví: Amen — kteréžto jako muž lstivý a nehodný, závistivý, Záviš chtěl připravit králi, neb později najevo vyšlo, že tomu vskutku tak bylo; i pověst lidu to říká. ZAJETÍ ZÁVIŠOVO AJEHOSMRT 8 XXV Protože Kristus vždy štědře a ochotně dává dar míru tomu, kdo zbožným se shledá a Krista velebí stále, právě proto i ty, náš zbožný králi, se raduj, klidný buď, setři slzy, buď vesel a zanech již nářků! Posilněn tedy v Pánu král Václav se rozhodl, aby se postaral o mír sobě i celému království, uvrhnout Záviše do pout zajetí a předstíraje, že se nemůže bez jeho průvodu odebrati k chystané křestní hostině, poslal pro něho posly, aby přišel do Prahy doprovodit ho. Zatím dal král tajně k sobě povolati některé šlechtice sobě nad jiné oddanější a vyjevil jim ne bez silného strachu — představ si, přáte- lům svého pronásledovatele —, záměr své mysli žádaje, aby zachovali tajemství a po- skytli mu pomoc. Nejsa pak tak povzbuzen jejich radami, jako podporován jejich pomocí, tajně si připravil družinu, kterou mohl získa- ti, a důvěřuje v Pána poručil Záviše, když se k němu vrátil, na Pražském hradě zajmoutil/ aby ho útrapami vazby zkrotil v jeho zločin- nosti a vynutil z jeho rukou královské poklady a odznaky, které si kdysi přivlastnil. Potom král usiluje dostati nazpět královské hrady, které měl Záviš ve své moci, ustanovil vůd- cem svého vojska svého bratra, vévodu Miku- láše, který se utábořil okolo hradu, jenž se obecně nazývá Hluboká2, a zvláště když Zá- višovi přátelé bydlící nahoře odmítli vydati sám hrad, rozkázal stíti Záviše na podhradí toho hradu před očima jeho bratří, aby tím nahnal ostatním strachu a obavou před tres- tem je zdržel od úkladných útoků. 1/ Stalo se to asi koncem r. 1288 nebo začátkem r. 1289. 2 V lat. orig.: Vroburg. Hluboká u Českých Budějovic byl královský hrad, který měl v zástavě Závišův bratr Vítek. Záviš byl popraven dne 24. srpna 1290.
Strana 66
V klidu žij, mladičký králi, již klesl ten nepřítel míru, který ti úklady činil a přitom se stavěl jak přítel, který tě chlácholil slovy a potom dovedl skutky zezadu do tebe bít. A proto nechť prožívá radost téhleté země lid, že brzy již ustanou války. Musil jsem vylíčiti Závišovy činy tak obšírný- mi slovy, abych zajisté popisem na jeho vzoru usvědčil úkladné pokusy lidí konajících po- NEVĚRNOST NĚKTERÝCH ŠLECHTICŮ A SMRT JINDŘICHA SPRAVEDLIVÉHO, VÉVODY VRATISLAVSKÉHO, A VLADISLAVA), 1/ Správně: Ladislava KRÁLE UHERSKÉHO << XXVI Svou násilnou vládou pobouřil Záviš za svého života tou měrou smýšlení mnohých šlechticů proti králi Václavovi, že nejen neposlouchali jeho rozkazů, nýbrž i navštěvujíce soukromé porady nejednou velmi horlivě pomýšleli na jeho smrt. Někteří tedy z nich se ne bez souhlasu ostatních šlechticů obrátili na Jin- dřicha, vévodu vratislavského, příjmím Spra- vedlivého, a slíbili mu, že mu bez obtíží pod- dají království České, přijde-li jen dosti rychle. Vévoda pak nemálo potěšen jejich slovy řídil se radou svých věrných a slíbil, že bez prodlení přijde do Čech. Potom vévoda nevěře své síle nechtěl se sám pustiti do věci tak obtížné, nýbrž poslal posly ke králi uherskému a naléhavě na něm dobné věci a s duchem spoluúčasti vyložil ta úsilí úkladné obmyslnosti, která od něho král Václav ve svém mládí zakoušel. žádal ne tak radu, jako pomoc; a protože Uhři kdysi poskytli pomoc proti králi Otakarovi římskému králi Rudolfovi, jejich král se bál, kdyby král Václav měl úspěch ve svých či- nech, aby někdy nemstil příliš přísně smrt svého otce na uherském národě. Proto uher- ský král věřil, že našel vhodnou příležitost pokořiti krále českého, a učiniv smlouvu s vé- vodou vratislavským, se zárukou slíbil, že mu přijde na pomoc s vojskem. Co dále? Knížata, zavázavše se závazky vzájemné smlouvy, na- před stanovili určitou lhůtu, v které by svo- lali vojsko a oba zároveň vytáhli proti Če- chám, kde by mužně pokořili krále a podro- bili celé království svým zákonům. Ale protože král Václav skládal od doby svého dětství naději na svou spásu v Pána, ten, jenž nikdy neopustil těch, kteří doufali v něho, hodně zázračně ho vysvobodil z úkla- dů jeho soků, jež dosud neznal. Neboť podiv- ným rozhodnutím Boží pomsty v době jed- noho měsíce padl král uherský zabit mečem, vévoda vratislavský zahynul byv otráven a Záviš, který dal příležitost k té špatnosti, byv sťat skončil bídnou smrtí své dny.?/ 2/ Ladislav IV. zemřel 10. června, Jindřich IV. 23. června a Záviš byl popraven 24. srpna 1290. Takto pak nebeský král, jenž krále českého chránil, zavrhl tyto tři a jemu poklidu popřál. Jeden otráven leží a druhý zahuben mečem, v jednom měsíci též i Záviš pod mečem klesl. Dále jeden mocný muž z Čech, který spolčen s ostatními šlechtici byl vinen úmyslem ta- kové zrady, uslyšev to vstoupil do sebe a při- šed ke králi vyznal velikost svého provinění, veřejně prosil za odpuštění a pořadem jme- novali králi jiné jeho spoluzrádce. Král pak, dovídaje se z jeho odhalení o věci dříve ne- známé, velmi se polekal a v dobrotivosti zcela odpustil prosebníkovi vinu, za kterou zaslou- žil trestu. Zbožný ten král a nadmíru dobrý však netrval v hněvu: po vzoru Krista Pána hned zrádci udělil milost. 66 / 67
V klidu žij, mladičký králi, již klesl ten nepřítel míru, který ti úklady činil a přitom se stavěl jak přítel, který tě chlácholil slovy a potom dovedl skutky zezadu do tebe bít. A proto nechť prožívá radost téhleté země lid, že brzy již ustanou války. Musil jsem vylíčiti Závišovy činy tak obšírný- mi slovy, abych zajisté popisem na jeho vzoru usvědčil úkladné pokusy lidí konajících po- NEVĚRNOST NĚKTERÝCH ŠLECHTICŮ A SMRT JINDŘICHA SPRAVEDLIVÉHO, VÉVODY VRATISLAVSKÉHO, A VLADISLAVA), 1/ Správně: Ladislava KRÁLE UHERSKÉHO << XXVI Svou násilnou vládou pobouřil Záviš za svého života tou měrou smýšlení mnohých šlechticů proti králi Václavovi, že nejen neposlouchali jeho rozkazů, nýbrž i navštěvujíce soukromé porady nejednou velmi horlivě pomýšleli na jeho smrt. Někteří tedy z nich se ne bez souhlasu ostatních šlechticů obrátili na Jin- dřicha, vévodu vratislavského, příjmím Spra- vedlivého, a slíbili mu, že mu bez obtíží pod- dají království České, přijde-li jen dosti rychle. Vévoda pak nemálo potěšen jejich slovy řídil se radou svých věrných a slíbil, že bez prodlení přijde do Čech. Potom vévoda nevěře své síle nechtěl se sám pustiti do věci tak obtížné, nýbrž poslal posly ke králi uherskému a naléhavě na něm dobné věci a s duchem spoluúčasti vyložil ta úsilí úkladné obmyslnosti, která od něho král Václav ve svém mládí zakoušel. žádal ne tak radu, jako pomoc; a protože Uhři kdysi poskytli pomoc proti králi Otakarovi římskému králi Rudolfovi, jejich král se bál, kdyby král Václav měl úspěch ve svých či- nech, aby někdy nemstil příliš přísně smrt svého otce na uherském národě. Proto uher- ský král věřil, že našel vhodnou příležitost pokořiti krále českého, a učiniv smlouvu s vé- vodou vratislavským, se zárukou slíbil, že mu přijde na pomoc s vojskem. Co dále? Knížata, zavázavše se závazky vzájemné smlouvy, na- před stanovili určitou lhůtu, v které by svo- lali vojsko a oba zároveň vytáhli proti Če- chám, kde by mužně pokořili krále a podro- bili celé království svým zákonům. Ale protože král Václav skládal od doby svého dětství naději na svou spásu v Pána, ten, jenž nikdy neopustil těch, kteří doufali v něho, hodně zázračně ho vysvobodil z úkla- dů jeho soků, jež dosud neznal. Neboť podiv- ným rozhodnutím Boží pomsty v době jed- noho měsíce padl král uherský zabit mečem, vévoda vratislavský zahynul byv otráven a Záviš, který dal příležitost k té špatnosti, byv sťat skončil bídnou smrtí své dny.?/ 2/ Ladislav IV. zemřel 10. června, Jindřich IV. 23. června a Záviš byl popraven 24. srpna 1290. Takto pak nebeský král, jenž krále českého chránil, zavrhl tyto tři a jemu poklidu popřál. Jeden otráven leží a druhý zahuben mečem, v jednom měsíci též i Záviš pod mečem klesl. Dále jeden mocný muž z Čech, který spolčen s ostatními šlechtici byl vinen úmyslem ta- kové zrady, uslyšev to vstoupil do sebe a při- šed ke králi vyznal velikost svého provinění, veřejně prosil za odpuštění a pořadem jme- novali králi jiné jeho spoluzrádce. Král pak, dovídaje se z jeho odhalení o věci dříve ne- známé, velmi se polekal a v dobrotivosti zcela odpustil prosebníkovi vinu, za kterou zaslou- žil trestu. Zbožný ten král a nadmíru dobrý však netrval v hněvu: po vzoru Krista Pána hned zrádci udělil milost. 66 / 67
Strana 67
Tedy se onen šlechtic potom bez váhání sna- žil zalíbiti vůli králově a věrně při něm stoje vyhýbal se od té doby spolkům s nevěrníky. Tak zahynul Jindřich, vévoda vratislavský, KRÁL VÁCLAV SE SEŠEL S ONDREJEM, NOVÉ ZVOLENYM KRÁLEM UHERSKÝM, A UZAVŘEL S NÍM SMLOUVU O PŘÁTELSTVÍ $ XXVII Po smrti tedy Vladislava!/, krále uherského, sešli se vjedno velmožové toho království a měli mezi sebou rozličná jednání o volbě ji- ného krále, který by převzal správu uprázd- něného království a silnou rukou spravoval samu zemi Uherskou před útoky sousedních knížat. Ale při této volbě vzniklo veliké zlo různosti smýšlení, protože každý usiloval ustanoviti si pána a zvoliti krále podle svých přání. Neboť někteří horliví přívrženci míru, toužíce se postarati o obecné dobro, snažili se zvoliti si takového krále, který by mocně kro- til pokusy sousedních knížat a nestoudnost ničemníků a chytře se staral o výhody míru pro všechny obyvatele království. Jiní však, kteří si po smrti krále Vladislava!/ právem i neprávem přivlastnili královské statky, dá- vajíce přednost soukromému prospěchu před společným dobrem, usilovali přijmouti za krá- le kohokoliv bezmocného a slabého, kdo by donucen vyhovoval jejich zpupnostem a ne- byl s to přinutiti je k vrácení královských statků. Uvažujíce pak poměry a zásluhy okol- ních knížat, pominuli všechny a konečně se shodli na panu Ondřejovi, zvaném z Este, pocházejícím z pokolení uherských králů,?/ mužovi uhlazeném a prozíravém, a společnou úradou ho zvolili za krále a pána. On pak, když převzal správu království, protože byl v samém království neznám a ci- otráven od svých, a král Václav opět získav kraj Kladský, který týž vévoda mocí obsadil po smrti krále Otakara, slavně vystrojil po- hřeb zesnulému knížeti. zincem, dovídaje se na jedné straně o nestá- losti uherské věrnosti, na druhé straně také o každodenní bídě utiskovaných chudáků, na obě strany úzkostliv nedovedl ani zkrotiti bezohlednost násilníků, ani zjednati utisko- vaným pokoj, který od něho očekávali. Důvě- řuje tedy radám některých svých věrných, poslal tajně posly k Václavovi, králi českému, a naléhavě ho prosil a žádal, aby se ráčil s ním setkati na uherských hranicích. Král pak Václav, protože se od doby svého dětství sna- žil všem knížatům vzdávati čest a prokazovati úctu, bez váhání vyhověl žádosti nového krále a připraviv si na to přiměřeně družinu, navští- vil ho u města, které se jmenuje Hodontn?/, ležícího na uherských hranicích. Při společné tedy své schůzce usilovali z obou stran o mír a svornost a jeden druhé- mu slíbil stálé trvalé přátelství s dostatečnou ručitelskou zárukou šlechticů z té i oné strany, aby mohl každý z nich při vzájemné podpoře po zvětšení moci sjednáním přátelství krotiti odbojníky svého království a udržovati v po- koji oddané a pokorné. Skutečně se od onoho dne náležitě krotila opovážlivost národa uher- ského a králi Ondřejovi vzdával jeho lid ne- pochybně větší úctu. Neboť vládcové potud mocně vládnou poddanému národu, pokud se sami, když odstraní podnět ke vzájemnému sporu, nezdráhají žíti v svornosti. Často by také zlomyslní lidé nedbali rozkazů vlastních pánů, kdyby se nebáli, že zakusí za svou ne- rozvážnost od cizích knížat odplatu zaslou- žené pomsty. 1/ Ladislava. 1/ Ondřej III. byl vnuk Ondřeje II. a Beatrice z Este, jejichž syn Štěpán, otec Ondřeje III., měl za manželku Thomasinu Morosiniovou. 1/ V lat. textu: Godin. O této schůzce viz pozn. vzadu. Máš-li ty knížetem býti, tu ve stálé shodě hleď žít; se všemi knížaty kol, kteří jsou sousedé tvoji, neb jinak tvá důstojnost stojí před koncem opravdu zlým; jestliže jinak se stane, pak oslepen světlem, jež vzplane, nakonec podlehneš svým. Nikdo pak nebude dbát tvých rozkazů, zavrhne tebe všechen tvůj lid,
Tedy se onen šlechtic potom bez váhání sna- žil zalíbiti vůli králově a věrně při něm stoje vyhýbal se od té doby spolkům s nevěrníky. Tak zahynul Jindřich, vévoda vratislavský, KRÁL VÁCLAV SE SEŠEL S ONDREJEM, NOVÉ ZVOLENYM KRÁLEM UHERSKÝM, A UZAVŘEL S NÍM SMLOUVU O PŘÁTELSTVÍ $ XXVII Po smrti tedy Vladislava!/, krále uherského, sešli se vjedno velmožové toho království a měli mezi sebou rozličná jednání o volbě ji- ného krále, který by převzal správu uprázd- něného království a silnou rukou spravoval samu zemi Uherskou před útoky sousedních knížat. Ale při této volbě vzniklo veliké zlo různosti smýšlení, protože každý usiloval ustanoviti si pána a zvoliti krále podle svých přání. Neboť někteří horliví přívrženci míru, toužíce se postarati o obecné dobro, snažili se zvoliti si takového krále, který by mocně kro- til pokusy sousedních knížat a nestoudnost ničemníků a chytře se staral o výhody míru pro všechny obyvatele království. Jiní však, kteří si po smrti krále Vladislava!/ právem i neprávem přivlastnili královské statky, dá- vajíce přednost soukromému prospěchu před společným dobrem, usilovali přijmouti za krá- le kohokoliv bezmocného a slabého, kdo by donucen vyhovoval jejich zpupnostem a ne- byl s to přinutiti je k vrácení královských statků. Uvažujíce pak poměry a zásluhy okol- ních knížat, pominuli všechny a konečně se shodli na panu Ondřejovi, zvaném z Este, pocházejícím z pokolení uherských králů,?/ mužovi uhlazeném a prozíravém, a společnou úradou ho zvolili za krále a pána. On pak, když převzal správu království, protože byl v samém království neznám a ci- otráven od svých, a král Václav opět získav kraj Kladský, který týž vévoda mocí obsadil po smrti krále Otakara, slavně vystrojil po- hřeb zesnulému knížeti. zincem, dovídaje se na jedné straně o nestá- losti uherské věrnosti, na druhé straně také o každodenní bídě utiskovaných chudáků, na obě strany úzkostliv nedovedl ani zkrotiti bezohlednost násilníků, ani zjednati utisko- vaným pokoj, který od něho očekávali. Důvě- řuje tedy radám některých svých věrných, poslal tajně posly k Václavovi, králi českému, a naléhavě ho prosil a žádal, aby se ráčil s ním setkati na uherských hranicích. Král pak Václav, protože se od doby svého dětství sna- žil všem knížatům vzdávati čest a prokazovati úctu, bez váhání vyhověl žádosti nového krále a připraviv si na to přiměřeně družinu, navští- vil ho u města, které se jmenuje Hodontn?/, ležícího na uherských hranicích. Při společné tedy své schůzce usilovali z obou stran o mír a svornost a jeden druhé- mu slíbil stálé trvalé přátelství s dostatečnou ručitelskou zárukou šlechticů z té i oné strany, aby mohl každý z nich při vzájemné podpoře po zvětšení moci sjednáním přátelství krotiti odbojníky svého království a udržovati v po- koji oddané a pokorné. Skutečně se od onoho dne náležitě krotila opovážlivost národa uher- ského a králi Ondřejovi vzdával jeho lid ne- pochybně větší úctu. Neboť vládcové potud mocně vládnou poddanému národu, pokud se sami, když odstraní podnět ke vzájemnému sporu, nezdráhají žíti v svornosti. Často by také zlomyslní lidé nedbali rozkazů vlastních pánů, kdyby se nebáli, že zakusí za svou ne- rozvážnost od cizích knížat odplatu zaslou- žené pomsty. 1/ Ladislava. 1/ Ondřej III. byl vnuk Ondřeje II. a Beatrice z Este, jejichž syn Štěpán, otec Ondřeje III., měl za manželku Thomasinu Morosiniovou. 1/ V lat. textu: Godin. O této schůzce viz pozn. vzadu. Máš-li ty knížetem býti, tu ve stálé shodě hleď žít; se všemi knížaty kol, kteří jsou sousedé tvoji, neb jinak tvá důstojnost stojí před koncem opravdu zlým; jestliže jinak se stane, pak oslepen světlem, jež vzplane, nakonec podlehneš svým. Nikdo pak nebude dbát tvých rozkazů, zavrhne tebe všechen tvůj lid,
Strana 68
nemá-li mít od tebe ochrany žádné, když nezkrotíš zvrhlé a zrádné. 8 KRÁL VÁCLAV NAVŠTÍVIL V CHEBU ŘÍMSKÉHO KRÁLE RUDOLFA A PŘIJAL OD NĚHO KRÁLOVSTVÍ V LÉNO XXVIII Roku vtělení Páně 12901/ — je to dvacátý prvý rok Václava, krále českého — chtěl řím- ský král Rudolf viděti svého zetě, krále čes- kého, a poslav do Čech naléhavě žádal, aby se s ním král setkal v městě Chebu. Je pak Cheb říšské město, které císař zastavil české- mu králi jako věno své dcery, když mu ji dal za řádnou manželku. Tedy český král, touže ne bez uvážení se zalíbiti svému tchánovi, svolal své věrné a podle jejich rady se při- chystal s náležitou nádherou navštíviti svého tchána. A tak vzav s sebou královnu vydal se král na cestu do Chebu a římský král vyšed jim s radostí vstříc přijal je s láskou, jak se patřilo. 1/ Má být: 1289. Když se tam ti dva tak sešli, hned nesmírné radosti vzešly. Vždyť se tou měrou v myslích spoluradují- cích hromadí toužená radost, jakou jeden na druhém zřejmě spatřuje vzrůst pokroku ve ctnostech; zet zajisté nachází na tchánovi, z čeho se těší, dcera u otce pocituje důvod k radosti, římský král nacházeje na obou, co si přál, ač úctyhodný stařec ukázal se ne tak duchem, jako tváří mladíkem. Tehdy se vesele jásá a chystají vybraná jídla, provádí reje král římský a v nesmírném veselí tone, za ním pak rychlým krokem jde Jitka v průvodu chotě, radost má lid a hned k těm třem se připojí v tanci. Štědrými dary hledí předstihnout jeden dru- hého a každý se pokládá tím za šťastnějšího, čím druhému dává příležitost k radosti vy- plněním žádané laskavosti; tu mladíci, kteří nastoupí po otcích, opásáni pásem rychle předvádějí začátky rytířské služby a ukazu- jíce rozličné potěšující zábavy spěchají mladší s veškerým úsilím mysli zalíbiti se starším. Onen pak za rušitele je pokládán, kdo by ty skvělé radosti králů buď nezpůsobností svou je pře- rušuje mařil nebo upadnuv do nákazy zádum- čivosti ostatním neukazoval svou veselost. Potom předstoupil král Václav do středu ra- dujících ozdoben královským rouchem a s povinnou úctou žádal, aby mu římský král udělil lenním právem2 království České, řídě se v tom říšskými zákony. Římský král tedy bez váhání vyhověl prosbám žadatelovým a přichystav odznaky praporů svěřil mu s ra- dostnou tváří to království podle stálého zá- kona v léno, aby propustil zetě svého s radostí domů a chvalným koncem ukončil slavnosti započaté hostiny. 2/ Václav dostal Čechy v léno pravděpodobně už r. 1285 (srv. kap. XIX), nyní mu udělil Rudolfhodnost kurfiřtskou. Slavnost se ke konci chýlí a skrze římského krále Václav, český vládce, své království dostává v léno. Konečně se po uplynutí hodovních dnů jeden každý rozhodl vrátit do své země, ale tchán povolal k sobě stranou svého zetě a v přítom- nosti dceřině vnukl do jeho uší toto pravidlo života: 68/ 69
nemá-li mít od tebe ochrany žádné, když nezkrotíš zvrhlé a zrádné. 8 KRÁL VÁCLAV NAVŠTÍVIL V CHEBU ŘÍMSKÉHO KRÁLE RUDOLFA A PŘIJAL OD NĚHO KRÁLOVSTVÍ V LÉNO XXVIII Roku vtělení Páně 12901/ — je to dvacátý prvý rok Václava, krále českého — chtěl řím- ský král Rudolf viděti svého zetě, krále čes- kého, a poslav do Čech naléhavě žádal, aby se s ním král setkal v městě Chebu. Je pak Cheb říšské město, které císař zastavil české- mu králi jako věno své dcery, když mu ji dal za řádnou manželku. Tedy český král, touže ne bez uvážení se zalíbiti svému tchánovi, svolal své věrné a podle jejich rady se při- chystal s náležitou nádherou navštíviti svého tchána. A tak vzav s sebou královnu vydal se král na cestu do Chebu a římský král vyšed jim s radostí vstříc přijal je s láskou, jak se patřilo. 1/ Má být: 1289. Když se tam ti dva tak sešli, hned nesmírné radosti vzešly. Vždyť se tou měrou v myslích spoluradují- cích hromadí toužená radost, jakou jeden na druhém zřejmě spatřuje vzrůst pokroku ve ctnostech; zet zajisté nachází na tchánovi, z čeho se těší, dcera u otce pocituje důvod k radosti, římský král nacházeje na obou, co si přál, ač úctyhodný stařec ukázal se ne tak duchem, jako tváří mladíkem. Tehdy se vesele jásá a chystají vybraná jídla, provádí reje král římský a v nesmírném veselí tone, za ním pak rychlým krokem jde Jitka v průvodu chotě, radost má lid a hned k těm třem se připojí v tanci. Štědrými dary hledí předstihnout jeden dru- hého a každý se pokládá tím za šťastnějšího, čím druhému dává příležitost k radosti vy- plněním žádané laskavosti; tu mladíci, kteří nastoupí po otcích, opásáni pásem rychle předvádějí začátky rytířské služby a ukazu- jíce rozličné potěšující zábavy spěchají mladší s veškerým úsilím mysli zalíbiti se starším. Onen pak za rušitele je pokládán, kdo by ty skvělé radosti králů buď nezpůsobností svou je pře- rušuje mařil nebo upadnuv do nákazy zádum- čivosti ostatním neukazoval svou veselost. Potom předstoupil král Václav do středu ra- dujících ozdoben královským rouchem a s povinnou úctou žádal, aby mu římský král udělil lenním právem2 království České, řídě se v tom říšskými zákony. Římský král tedy bez váhání vyhověl prosbám žadatelovým a přichystav odznaky praporů svěřil mu s ra- dostnou tváří to království podle stálého zá- kona v léno, aby propustil zetě svého s radostí domů a chvalným koncem ukončil slavnosti započaté hostiny. 2/ Václav dostal Čechy v léno pravděpodobně už r. 1285 (srv. kap. XIX), nyní mu udělil Rudolfhodnost kurfiřtskou. Slavnost se ke konci chýlí a skrze římského krále Václav, český vládce, své království dostává v léno. Konečně se po uplynutí hodovních dnů jeden každý rozhodl vrátit do své země, ale tchán povolal k sobě stranou svého zetě a v přítom- nosti dceřině vnukl do jeho uší toto pravidlo života: 68/ 69
Strana 69
Doposud, jinochu milý, jsi cizím byl podroben, kteří chtěli tě nadobro zničit, tys právě však ze spárů jejich vyvázl. Právě v té chvíli tě za krále stanovil Kristus přízní a milostí svou. A jestliže zákona jeho budeš vždy nábožně dbát, pak budeš žít trvale v míru. Krista se milovat snaž a též se ho obávej v úctě. Dostav se den co den též k chválám Marie Panny, ve službě jí tak milé hleď prodlévat za každé chvíle, taktéž andělů sbory vždy uctívej s radostnou tváří; stejně tak uctívat neleň i zástupy ostatních svatých, neboť, co budeš živ, vždy o pomoc budeš je prosit. Nauky Božího řádu nechť trvají v králově hrudi! Dojdeš obliby tím, když trvale spokojen budeš objetím jediné ženy. Vždy snaž se užívat jenom pravdivých, stručných slov a smyšlenkou nikoho nešal. Říkej ano a ne a nikomu nezlořeč vůbec, nikdy pak neslibuj to, co potom bys darovat nechtěl. Štědře i novým lidem vždy poskytuj dary a chraň se byť jen pouhého zdání, že v nuzotě žiješ a v bídě. Usiluj v podobě kněžstva ctít oddaně samého Krista. Bezpečně budeš vládnout, když budeš se říditi slovy moudrých lidí. Vždy sleduj jen zákony bezvadných mravů. Kdykoli promluvit chceš, tu dobře uvažuj napřed, jaký je obsah a forma těch slov, jež pronésti hodláš. Nemsti se, jestliže sám dost bezpečně nemůžeš zjistit, čeho se dopustil člověk a chovej i k loupežím odpor. Soudcem buď spravedlivým a nestranným, protože jenom takový milý je všem a je pak i trvale šťasten. Vždycky se ukaž svým hostům jak klidný a veselý člověk. Tohle, jak myslím, ti stačí. Buď spokojen docela střídmým jídlem, jakož i pitím, tak můžeš být naživu dlouho. Měj vždy takové sluhy i komoří: jeden jak druhý vzorem ti musí být, jak mluvit a jak se máš chovat. Svěř se jim, vyhni se kostkám a rozmarnost zamítej vždycky! Ze všech těchto mých rad ať pro tebe vyplyne závěr: vždycky měj důvěru v Krista a v pokoji odejdi odtud. Tak skončil římský král své poučování, a když se na důkaz lásky vzájemně objali, vrátil se každý, dav druhému sbohem, do země, od- kud přišel. KRÁL VÁCLAV NABÍDL PANU OPATOVI SEDLECKÉMU KLÁŠTER, KTERY SLÍBIL ZALOŽITI XXIX Byl v těch dnech muž života úctyhodného, opat v Sedlci, jménem Heidenreich/1, řádu cis- terciáckého, který našel v očích krále Václava 1/ Srv. o něm kap. XIII, pozn. č. 1. takovou milost důvěrného přátelství, že ho učinil důvěrníkem všech svých tajemství, chovaje o něm dokonalé přesvědčení, a dá- vaje mu přednost před ostatními, nenazýval ho jinak než nejdražším kmotrem. A plným právem směl být nazýván od krále kmotrem, protože podle církevního zvyku pozvedl z křtitelnice svatého znovuzrození všechny jeho děti, které měl. Neboť tak dal král, pro- tože se snažil ve všem zalíbiti Kristu, se zře- ním k zbožné oddanosti pokřtíti všechny své děti mužům řeholním, aby synové zásluhou
Doposud, jinochu milý, jsi cizím byl podroben, kteří chtěli tě nadobro zničit, tys právě však ze spárů jejich vyvázl. Právě v té chvíli tě za krále stanovil Kristus přízní a milostí svou. A jestliže zákona jeho budeš vždy nábožně dbát, pak budeš žít trvale v míru. Krista se milovat snaž a též se ho obávej v úctě. Dostav se den co den též k chválám Marie Panny, ve službě jí tak milé hleď prodlévat za každé chvíle, taktéž andělů sbory vždy uctívej s radostnou tváří; stejně tak uctívat neleň i zástupy ostatních svatých, neboť, co budeš živ, vždy o pomoc budeš je prosit. Nauky Božího řádu nechť trvají v králově hrudi! Dojdeš obliby tím, když trvale spokojen budeš objetím jediné ženy. Vždy snaž se užívat jenom pravdivých, stručných slov a smyšlenkou nikoho nešal. Říkej ano a ne a nikomu nezlořeč vůbec, nikdy pak neslibuj to, co potom bys darovat nechtěl. Štědře i novým lidem vždy poskytuj dary a chraň se byť jen pouhého zdání, že v nuzotě žiješ a v bídě. Usiluj v podobě kněžstva ctít oddaně samého Krista. Bezpečně budeš vládnout, když budeš se říditi slovy moudrých lidí. Vždy sleduj jen zákony bezvadných mravů. Kdykoli promluvit chceš, tu dobře uvažuj napřed, jaký je obsah a forma těch slov, jež pronésti hodláš. Nemsti se, jestliže sám dost bezpečně nemůžeš zjistit, čeho se dopustil člověk a chovej i k loupežím odpor. Soudcem buď spravedlivým a nestranným, protože jenom takový milý je všem a je pak i trvale šťasten. Vždycky se ukaž svým hostům jak klidný a veselý člověk. Tohle, jak myslím, ti stačí. Buď spokojen docela střídmým jídlem, jakož i pitím, tak můžeš být naživu dlouho. Měj vždy takové sluhy i komoří: jeden jak druhý vzorem ti musí být, jak mluvit a jak se máš chovat. Svěř se jim, vyhni se kostkám a rozmarnost zamítej vždycky! Ze všech těchto mých rad ať pro tebe vyplyne závěr: vždycky měj důvěru v Krista a v pokoji odejdi odtud. Tak skončil římský král své poučování, a když se na důkaz lásky vzájemně objali, vrátil se každý, dav druhému sbohem, do země, od- kud přišel. KRÁL VÁCLAV NABÍDL PANU OPATOVI SEDLECKÉMU KLÁŠTER, KTERY SLÍBIL ZALOŽITI XXIX Byl v těch dnech muž života úctyhodného, opat v Sedlci, jménem Heidenreich/1, řádu cis- terciáckého, který našel v očích krále Václava 1/ Srv. o něm kap. XIII, pozn. č. 1. takovou milost důvěrného přátelství, že ho učinil důvěrníkem všech svých tajemství, chovaje o něm dokonalé přesvědčení, a dá- vaje mu přednost před ostatními, nenazýval ho jinak než nejdražším kmotrem. A plným právem směl být nazýván od krále kmotrem, protože podle církevního zvyku pozvedl z křtitelnice svatého znovuzrození všechny jeho děti, které měl. Neboť tak dal král, pro- tože se snažil ve všem zalíbiti Kristu, se zře- ním k zbožné oddanosti pokřtíti všechny své děti mužům řeholním, aby synové zásluhou
Strana 70
kmotrů prospívali v pěstování křesťanské víry a v jejich stopách přidržujíce se Pána stále oplývali dobrými skutky. Když se ten opat léta Páně 1291 vracel z obecného zasedání svého řádu, přihodilo se, že příležitostně procházel na cestě městem Chebem, kde našel krále Václava, který konal s některými knížaty německými mírové po- rady; ale protože sám král těžce nesl dlouhou nepřítomnost toho opata, s radostí ho přijal a s důvěrou mu uložil, aby od něho neodchá- zel. Opat pak chtěje vyhověti vůli králově, jak se slušelo, zůstal u něho a tak, jako zvykl předtím, navštěvoval denně v příhodných hodinách jeho dvůr. Potom začal král, vzpo- menuv si při častém pohledu na toho opata, v mysli opětovně uvažovat o slibu o založení kláštera, který nemohl dosud splnit, jsa zdržo- ván množstvím záležitostí svého království, a leckdy se mlčky káral pro odklad tohoto slibu. Při jedné tedy příležitosti král nepředpus- tiv ostatní povolal k sobě jen samého opata a po pořádku mu vypravuje to, nač dávno po- mýšlel, vyjádřil se těmito slovy: „Dosud jsme chtěli přijmouti do kláštera řádu cisterciác- kého, který jsme se rozhodli založiti ke cti Boha a jeho rodičky Marie, sbor mnichů z některého kláštera založeného od našich předchůdců, českých knížat. Ale protože jsme, nejdražší kmotře, pro stálost tvé upřím- nosti uznali, že ti patří pro výsadu obzvláštní lásky přednost před ostatními, nezbývá nic jiného, než abychom, končíce tím dlouhé rozmýšlení, nabídli tvým rukám založení toho kláštera, abys nám bez obtíží dal ze své- ho kláštera sbor mnichů, a maje tam vykoná- vati úřad otcovské svrchovanosti, aby ses po- tom dobrovolně ujal té nové štěpnice. Roz- hodli jsme se tedy se zřením k lásce, kterou k tobě chováme, podříditi své založení kláš- teru Sedleckému, který však, jak nikterak ne- pochybujeme, nebyl založen od našich před- ků, nýbrž spíše od některých českých pánů. My také, až se živi vrátíme do Čech, odloží- me jiné úkoly a upomenuti tebou splníme ve jménu Páně slib, který jsme učinili“ "Takto řízením Božím, ač dříve se nerozhod k tomu, daroval Jindřichovi, jenž zvláštním byl přítelem jeho, do správy budoucí klášter, jejž později zbudovat kázal. V té době také spravoval klášter Valdsaský opat Dětřichž/, rodem Durynk, kterého si král Václav podobně velmi pevně oblíbil pro zásluhy jeho veliké horlivosti. Ten byl v jed- nání rázný, ve vyjadřování prozíravý a v ce- lém řádě muž naprosto úctyhodný a oblíbe- ný; a protože byl vizitátorem kláštera Sedlec- kého, uslyšev o úmyslu králově spěšně přišel zároveň se svým synem, opatem sedleckým, do Čech, aby nikterak nenechal královu mysl upustiti od dobrého předsevzetí a jako ne- únavný horlitel povznesl s povinnou pečli- vostí štěpnici úcty Boží. A tak se po příchodu do Prahy obrátili oba opatové na krále, a jak 70 / 71 jim uložil, mu připomněli, aby splnil své sli- by. Král pak jsa dobře pamětliv slibu nechtěl ten úkol překotně urychliti, nýbrž po odkladu s nejvyšší pečlivostí napřed rozvažoval s pa- nem Tobiášem, který tehdy spravoval církev pražskou, a s jinými moudrými muži, na kte- rém místě by založil klášter, aby náhodou ne- ztrácel čas s náklady, kdyby ho postupem času mrzelo, že založil klášter na místě ne- vhodném; neboť raději chtěl tuto věc zrale napřed uvážiti než náhle ji započatou z lítosti a studu odvolati. */ Déttich (Theoderich) byl opatem ve Valdsasích asi v I. 1285—1304.
kmotrů prospívali v pěstování křesťanské víry a v jejich stopách přidržujíce se Pána stále oplývali dobrými skutky. Když se ten opat léta Páně 1291 vracel z obecného zasedání svého řádu, přihodilo se, že příležitostně procházel na cestě městem Chebem, kde našel krále Václava, který konal s některými knížaty německými mírové po- rady; ale protože sám král těžce nesl dlouhou nepřítomnost toho opata, s radostí ho přijal a s důvěrou mu uložil, aby od něho neodchá- zel. Opat pak chtěje vyhověti vůli králově, jak se slušelo, zůstal u něho a tak, jako zvykl předtím, navštěvoval denně v příhodných hodinách jeho dvůr. Potom začal král, vzpo- menuv si při častém pohledu na toho opata, v mysli opětovně uvažovat o slibu o založení kláštera, který nemohl dosud splnit, jsa zdržo- ván množstvím záležitostí svého království, a leckdy se mlčky káral pro odklad tohoto slibu. Při jedné tedy příležitosti král nepředpus- tiv ostatní povolal k sobě jen samého opata a po pořádku mu vypravuje to, nač dávno po- mýšlel, vyjádřil se těmito slovy: „Dosud jsme chtěli přijmouti do kláštera řádu cisterciác- kého, který jsme se rozhodli založiti ke cti Boha a jeho rodičky Marie, sbor mnichů z některého kláštera založeného od našich předchůdců, českých knížat. Ale protože jsme, nejdražší kmotře, pro stálost tvé upřím- nosti uznali, že ti patří pro výsadu obzvláštní lásky přednost před ostatními, nezbývá nic jiného, než abychom, končíce tím dlouhé rozmýšlení, nabídli tvým rukám založení toho kláštera, abys nám bez obtíží dal ze své- ho kláštera sbor mnichů, a maje tam vykoná- vati úřad otcovské svrchovanosti, aby ses po- tom dobrovolně ujal té nové štěpnice. Roz- hodli jsme se tedy se zřením k lásce, kterou k tobě chováme, podříditi své založení kláš- teru Sedleckému, který však, jak nikterak ne- pochybujeme, nebyl založen od našich před- ků, nýbrž spíše od některých českých pánů. My také, až se živi vrátíme do Čech, odloží- me jiné úkoly a upomenuti tebou splníme ve jménu Páně slib, který jsme učinili“ "Takto řízením Božím, ač dříve se nerozhod k tomu, daroval Jindřichovi, jenž zvláštním byl přítelem jeho, do správy budoucí klášter, jejž později zbudovat kázal. V té době také spravoval klášter Valdsaský opat Dětřichž/, rodem Durynk, kterého si král Václav podobně velmi pevně oblíbil pro zásluhy jeho veliké horlivosti. Ten byl v jed- nání rázný, ve vyjadřování prozíravý a v ce- lém řádě muž naprosto úctyhodný a oblíbe- ný; a protože byl vizitátorem kláštera Sedlec- kého, uslyšev o úmyslu králově spěšně přišel zároveň se svým synem, opatem sedleckým, do Čech, aby nikterak nenechal královu mysl upustiti od dobrého předsevzetí a jako ne- únavný horlitel povznesl s povinnou pečli- vostí štěpnici úcty Boží. A tak se po příchodu do Prahy obrátili oba opatové na krále, a jak 70 / 71 jim uložil, mu připomněli, aby splnil své sli- by. Král pak jsa dobře pamětliv slibu nechtěl ten úkol překotně urychliti, nýbrž po odkladu s nejvyšší pečlivostí napřed rozvažoval s pa- nem Tobiášem, který tehdy spravoval církev pražskou, a s jinými moudrými muži, na kte- rém místě by založil klášter, aby náhodou ne- ztrácel čas s náklady, kdyby ho postupem času mrzelo, že založil klášter na místě ne- vhodném; neboť raději chtěl tuto věc zrale napřed uvážiti než náhle ji započatou z lítosti a studu odvolati. */ Déttich (Theoderich) byl opatem ve Valdsasích asi v I. 1285—1304.
Strana 71
KRÁL VÁCLAV POVOLAL K SOBĚ PANA ARNOLDA, BISKUPA BAMBERSKÉHO, A USPOŘÁDAL PODLE JEHO RADY STAV KRÁLOVSTVÍ XXX Za krále pokládám toho, kdo rozvážně v době své vlády nařídí každou věc a mocně a udatně vládne. Proto, náš mladičký králi, ty nikdy nesvěřuj vládu cizincům. Poroučej, kraluj a každou ničemnost kárej! Král Václav se tedy navrátil z Chebu domů při úvaze o stavu království a o zásluhách a povzbuzen napomenutími krále římského svých šlechticů jal se ve zralé mysli hned přemítat o době příští. Uvažuje pak o spletitosti královských úkolů, často věřil, že nestačí udržeti tíhu tak veliké správy, a poslav do Bamberka, povolal ke své- mu dvoru pana Arnoldal/ tamního biskupa, muže naprosto moudrého a prozíravého, po- slouchaje v tom rad pana Dětřicha, opata ve Valdsasích, aby od něho poučen, moudře upravil stav svého dvora a s povinnou péčí opravil záležitosti celého svého království. A netřeba to pokládat za známku nedostateč- nosti, nýbrž spíše prozíravosti, když se někdo v jakémkoli jednání řídí radami moudrých a po předchozí úvaze se pokládá za méně schopného anebo nedostatečného. Pan Ar- nold pak sám, dovídaje se ze šířící se pověsti o horlivosti ušlechtilé mysli pana krále Václa- va, odložil na čas starost o své biskupství a provázen hojným zástupem kněží a rytířů spěšně přišel do Čech; král ho přijal s povin- nou úctou, věnoval ne tak jemu, jako členům jeho průvodu drahocenné dary a projevil neobyčejnou radost nad příchodem hostovým. A bez prodlení král Václav, shledávaje pro- zíravost toho biskupa v slovech i skutcích, ustanovil ho sobě ne tak za vychovatele, jako za otce a dobrovolně poslouchaje jeho pokynů řídil od té doby záležitosti celého království tím šťastněji, čím moudřeji, a tak se domáhal majetků rozdaných, shromažďoval rozplýtva- né, a uváděje s nejvyšší pečlivostí do původ- ního stavu2 ty, jež rozchvátila cizí ruka, dobře je spravoval. Potom těm, které shledal v družině svých šlechticů věrnějšími, svěřo- val na radu pana Arnolda zastupování sebe v záležitostech království. Některým tedy svěřoval hrady, některým města, jiným pak záležitosti úřadů království a řízení soudů: Tohoto ustanovil purkrabím, onoho maršál- kem, jiného pak postavil v čelo své družině jako představeného a mistra. Jiné ustanovil podle své vůle komorníky, druhé soudci, ně- které pak správci nejen stolu, nýbrž i své ložnice. Nadto rozděluje svým šlechticům dary podněcoval všechny královskou štědrostí k lásce k sobě a neuchyluje se od cesty spra- vedlnosti omezoval mečem povinné přísnosti zpupnost ničemníků, aby štědrými dary uká- zal laskavost své ušlechtilosti a trestáním ni- čemníků se rázně staral o prospěch míru pro obyvatele svého království. Vždyť pro zacho- vání společného dobra málo dokáže dobroti- vost prokazovaná spravedlivým, nebude-li postižena přiměřenou přísností opovážlivost nešlechetných. 1/ Arnold, hrabě ze Solmsu, bamberský biskup v l. 1286 až 1296, přišel do Čech asi roku 1290 (snad v průvodu Rudolfově, srv. kap. XXXIV). 3/ Tj. získávaje je opět koruně. Uč se nehodné krotit a řádným být nakloněn dary; tak budeš moci vládnout a všem se líbiti budeš. Pokořuj, potírej, kárej a napravuj činy zlých lidí, chraň však, zbožný náš králi, a opatruj konání dobrých!
KRÁL VÁCLAV POVOLAL K SOBĚ PANA ARNOLDA, BISKUPA BAMBERSKÉHO, A USPOŘÁDAL PODLE JEHO RADY STAV KRÁLOVSTVÍ XXX Za krále pokládám toho, kdo rozvážně v době své vlády nařídí každou věc a mocně a udatně vládne. Proto, náš mladičký králi, ty nikdy nesvěřuj vládu cizincům. Poroučej, kraluj a každou ničemnost kárej! Král Václav se tedy navrátil z Chebu domů při úvaze o stavu království a o zásluhách a povzbuzen napomenutími krále římského svých šlechticů jal se ve zralé mysli hned přemítat o době příští. Uvažuje pak o spletitosti královských úkolů, často věřil, že nestačí udržeti tíhu tak veliké správy, a poslav do Bamberka, povolal ke své- mu dvoru pana Arnoldal/ tamního biskupa, muže naprosto moudrého a prozíravého, po- slouchaje v tom rad pana Dětřicha, opata ve Valdsasích, aby od něho poučen, moudře upravil stav svého dvora a s povinnou péčí opravil záležitosti celého svého království. A netřeba to pokládat za známku nedostateč- nosti, nýbrž spíše prozíravosti, když se někdo v jakémkoli jednání řídí radami moudrých a po předchozí úvaze se pokládá za méně schopného anebo nedostatečného. Pan Ar- nold pak sám, dovídaje se ze šířící se pověsti o horlivosti ušlechtilé mysli pana krále Václa- va, odložil na čas starost o své biskupství a provázen hojným zástupem kněží a rytířů spěšně přišel do Čech; král ho přijal s povin- nou úctou, věnoval ne tak jemu, jako členům jeho průvodu drahocenné dary a projevil neobyčejnou radost nad příchodem hostovým. A bez prodlení král Václav, shledávaje pro- zíravost toho biskupa v slovech i skutcích, ustanovil ho sobě ne tak za vychovatele, jako za otce a dobrovolně poslouchaje jeho pokynů řídil od té doby záležitosti celého království tím šťastněji, čím moudřeji, a tak se domáhal majetků rozdaných, shromažďoval rozplýtva- né, a uváděje s nejvyšší pečlivostí do původ- ního stavu2 ty, jež rozchvátila cizí ruka, dobře je spravoval. Potom těm, které shledal v družině svých šlechticů věrnějšími, svěřo- val na radu pana Arnolda zastupování sebe v záležitostech království. Některým tedy svěřoval hrady, některým města, jiným pak záležitosti úřadů království a řízení soudů: Tohoto ustanovil purkrabím, onoho maršál- kem, jiného pak postavil v čelo své družině jako představeného a mistra. Jiné ustanovil podle své vůle komorníky, druhé soudci, ně- které pak správci nejen stolu, nýbrž i své ložnice. Nadto rozděluje svým šlechticům dary podněcoval všechny královskou štědrostí k lásce k sobě a neuchyluje se od cesty spra- vedlnosti omezoval mečem povinné přísnosti zpupnost ničemníků, aby štědrými dary uká- zal laskavost své ušlechtilosti a trestáním ni- čemníků se rázně staral o prospěch míru pro obyvatele svého království. Vždyť pro zacho- vání společného dobra málo dokáže dobroti- vost prokazovaná spravedlivým, nebude-li postižena přiměřenou přísností opovážlivost nešlechetných. 1/ Arnold, hrabě ze Solmsu, bamberský biskup v l. 1286 až 1296, přišel do Čech asi roku 1290 (snad v průvodu Rudolfově, srv. kap. XXXIV). 3/ Tj. získávaje je opět koruně. Uč se nehodné krotit a řádným být nakloněn dary; tak budeš moci vládnout a všem se líbiti budeš. Pokořuj, potírej, kárej a napravuj činy zlých lidí, chraň však, zbožný náš králi, a opatruj konání dobrých!
Strana 72
PAN ZBYSLAVÍ/ PŘÍJMENÍM ZAJÍC, PODKOMOŘÍ KRÁLOVSTVÍ ČESKÉHO, BYL ZABIT V PRAZE § XXXI Byli v těch letech mezi měšťany obce pražské Reichard a Volfram2, mužové nepokojní, které dal král Václav za jejich domnělé pře- stupky zatknouti, byv na ně od některých upozorněn, a odevzdal je do pečlivé vazby panu Zbyslavovi, příjmením Zajícovi, podko- mořímu království, muži v zemi mocnému a urozenému. Ten pak Zbyslav působil takto zatčeným rozličné těžkosti a zahrnuje je mno- hými nadávkami bídně je mučil ve dne i v noci, aby se postiženi mučením s ním narovnali a rychleji penězi napravili přestup- ky, pro které byli odsouzeni k trestu vězení. Potom oni chtějíce se vyhnouti působeným těžkostem požádali při vhodné příležitosti o poskytnutí lhůty, v které by, zproštěni jsouce jha vězení, navštívili své přátele a zís- kali si jejich radou a pomocí ve lhůtě k tomu jim určené milost královu. Když se blížil konec lhůty a oni ještě nevy- rovnali svůj čin, raději chtěli podstoupiti trest trvalého vyhnanství než se vrátiti se zdravým tělem do mučení tak tísnivé vaz- by. Když jim tedy při jakési příležitosti bez- ohledně připomenul pan Zbyslav jejich slib, našli ho, když se toulal s několika málo muži v městě Pražském, a nepřátelsky ho pronásle- dujíce, když se nic takového nenadál, u sva- tého Klimenta3 ho srazili a zabili. A protože poznávali, že se tím dopustili zločinu vele- zrady, odešli náhle z města a rychlým útěkem unikli rukám pronásledovatelů; oni tedy ži- jíce v sousedních zemích ve vyhnanství ča- sem se konečně s pomocí svých přátel usmí- řili nejen s králem, ale i za peněžitou náhradu s přáteli zabitého šlechtice, a tak vrátivše se do Čech žili tam potom mnoho let v pokoji. 1/ Zbyslav z Třebouně, syn Oldřicha Zajíce, někdy purkrabího hradu Pražského, stal se podkomořím asi v druhé polovině r. 1290. 2 Volfram je zakladatel známé pražské patricijské ro- diny Olbramoviců. Viz o jeho rodě vzadu. Druhý muž není znám, nebyl-li to ovšem pražský lékárník Conradus Rizchardus (srv. Fontes rerum bohemicarum IV., str. 39, pozn. č. 2). 3 Dominikánský klášter sv. Klimenta na Starém Městě pražském blíže mostu (v nynějším Klementinu). Nechať sluhové pánů se po jejich příkladu učí šetřiti míry v trestech, sic uzel by zadrhli sobě, mimoto sluhům všem by sami se výstrahou stali. Neboť sluhové často jsou nesmírně krutí a drzí, přes meze rozkazu jdou a často osoby nižší trápí a zhrdají jimi jak docela bezcennou věcí. Trestáni smrtí zlou a stínáni bývají za to. Kdokoli je tedy ve správě kteréhokoli úřadu postaven nad ostatní, má se podle mého soudu s nejvyšším úsilím snažiti vykonávat správu svého úřadu tak, aby sám neupadl pro nemírnou krutovládu do osidla, které nezná. Proto, kdo zastáváš úřad, buď v jednání takový, aby také tvůj bývalý druh ti oddaným přítelem zůstal. Hled, abys toho vlídným nalézti mohl, když velí ti boby jít sbírat, kdo ti dřív bohatství zjednal a do výše vyzdvihl tebe. 72/ 73
PAN ZBYSLAVÍ/ PŘÍJMENÍM ZAJÍC, PODKOMOŘÍ KRÁLOVSTVÍ ČESKÉHO, BYL ZABIT V PRAZE § XXXI Byli v těch letech mezi měšťany obce pražské Reichard a Volfram2, mužové nepokojní, které dal král Václav za jejich domnělé pře- stupky zatknouti, byv na ně od některých upozorněn, a odevzdal je do pečlivé vazby panu Zbyslavovi, příjmením Zajícovi, podko- mořímu království, muži v zemi mocnému a urozenému. Ten pak Zbyslav působil takto zatčeným rozličné těžkosti a zahrnuje je mno- hými nadávkami bídně je mučil ve dne i v noci, aby se postiženi mučením s ním narovnali a rychleji penězi napravili přestup- ky, pro které byli odsouzeni k trestu vězení. Potom oni chtějíce se vyhnouti působeným těžkostem požádali při vhodné příležitosti o poskytnutí lhůty, v které by, zproštěni jsouce jha vězení, navštívili své přátele a zís- kali si jejich radou a pomocí ve lhůtě k tomu jim určené milost královu. Když se blížil konec lhůty a oni ještě nevy- rovnali svůj čin, raději chtěli podstoupiti trest trvalého vyhnanství než se vrátiti se zdravým tělem do mučení tak tísnivé vaz- by. Když jim tedy při jakési příležitosti bez- ohledně připomenul pan Zbyslav jejich slib, našli ho, když se toulal s několika málo muži v městě Pražském, a nepřátelsky ho pronásle- dujíce, když se nic takového nenadál, u sva- tého Klimenta3 ho srazili a zabili. A protože poznávali, že se tím dopustili zločinu vele- zrady, odešli náhle z města a rychlým útěkem unikli rukám pronásledovatelů; oni tedy ži- jíce v sousedních zemích ve vyhnanství ča- sem se konečně s pomocí svých přátel usmí- řili nejen s králem, ale i za peněžitou náhradu s přáteli zabitého šlechtice, a tak vrátivše se do Čech žili tam potom mnoho let v pokoji. 1/ Zbyslav z Třebouně, syn Oldřicha Zajíce, někdy purkrabího hradu Pražského, stal se podkomořím asi v druhé polovině r. 1290. 2 Volfram je zakladatel známé pražské patricijské ro- diny Olbramoviců. Viz o jeho rodě vzadu. Druhý muž není znám, nebyl-li to ovšem pražský lékárník Conradus Rizchardus (srv. Fontes rerum bohemicarum IV., str. 39, pozn. č. 2). 3 Dominikánský klášter sv. Klimenta na Starém Městě pražském blíže mostu (v nynějším Klementinu). Nechať sluhové pánů se po jejich příkladu učí šetřiti míry v trestech, sic uzel by zadrhli sobě, mimoto sluhům všem by sami se výstrahou stali. Neboť sluhové často jsou nesmírně krutí a drzí, přes meze rozkazu jdou a často osoby nižší trápí a zhrdají jimi jak docela bezcennou věcí. Trestáni smrtí zlou a stínáni bývají za to. Kdokoli je tedy ve správě kteréhokoli úřadu postaven nad ostatní, má se podle mého soudu s nejvyšším úsilím snažiti vykonávat správu svého úřadu tak, aby sám neupadl pro nemírnou krutovládu do osidla, které nezná. Proto, kdo zastáváš úřad, buď v jednání takový, aby také tvůj bývalý druh ti oddaným přítelem zůstal. Hled, abys toho vlídným nalézti mohl, když velí ti boby jít sbírat, kdo ti dřív bohatství zjednal a do výše vyzdvihl tebe. 72/ 73
Strana 73
12/ Závišův kříž - přední strana (foto SUPPOP Praha)
12/ Závišův kříž - přední strana (foto SUPPOP Praha)
Strana 74
13/ Závišův kříž - část zadní strany (foto SUPPOP Praha). 14/ Hrad Lichnice v Železných horách na Čáslavsku (foto SUPPOP Praha) —
13/ Závišův kříž - část zadní strany (foto SUPPOP Praha). 14/ Hrad Lichnice v Železných horách na Čáslavsku (foto SUPPOP Praha) —
Strana 75
KRÁL VÁCLAV VŽDY POSLOUCHAL SVATÉ PÍSMO A ROZUMĚL MU, A AČKOLI NEZNALPÍSMA, OBRATNĚ MLUVIL LATINSKY $ XXXII V těchto počátcích pozemského štěstí snažil se král Václav ve všech činech zalíbiti Bohu, a aby poznal veliká jeho díla, poslouchával s největší pečlivostí slova Svatého zákona, která mu každodenně předčítali. Sám zajisté, když se mohl bez porušení prospěchu krá- lovství vzdáliti od hluku pozemských jed- nání, odloučiv se od ostatních vyhledával ústraní své ložnice, kde si leckdy dával, nechav ostatní práce, od biskupů nebo ji- ných duchovních svých důvěrníků předčí- tati slova Svaté knihy, aby z častého svatého čtení prospíval v dobrých skutcích, a krotě v sobě nápor časných myšlenek a nedovole- né pudy, důstojně obětoval Hospodinu ne tak nevinnost svých rukou, jako čistotu srdce. Konečně mu božská moc udělila takovou milost, že ačkoliv neznal základů písma, přece moudřeji a jasněji než ostatní rozuměl celku i jednotlivostem z toho, co náhodou slyšel z knihy Boží nebo z jiných umění, a porozuměv tomu trvale si to pamatoval. To, co jedenkrát slyšel, to dobře i později věděl, to, co jedenkrát poznal, to podržel po celý život. Touto pamětí svou on dovedl překonat mnohé, kteří z toho, co četli, po zcela krátké době již neznali nic, neboť mlha zapomenutí je zastřela. V tom také patrně překročil hranice lidského poznání, že se sám, ač neznal základů, v la- tinském hovoru velmi zřídka odchýlil od přesných zákonů mluvnického umění. Tak dospěl z toho častého poslouchání svatých knih k tak jasné znalosti celého Písma sva- tého, že nejen znal znění kterýchkoli pří- běhů Starého nebo Nového zákona, nýbrž ihned opravoval kteréhokoli předčitatele, u kterého v tom shledal malou chybu. Také se snažil míti na svém dvoře učitele znalé církevního práva a jiných věd nebo umění, aby při poslouchání jejich vzájem- ných hovorů o tajných hranicích jejich věd dospěl z jejich sporných rozmluv k znalosti neznámých věcí. A když se z té věci tolik naučil, předkládal někdy otázky z rozličných nauk a leckdy přesně dokazoval hlavní věc, KRAL VACLAV MEL U SEBE ZPOVĚDNÍKA A VŽDY PEČOVALO BOHOSLUŽBU < XXXIII Božská dobrotivost se laskavě postarala o lidskou spásu v tom, když z vrozené ná- a tím uvedl odborníky v tom do sporu, aby z rozličných mínění nakonec poznal ovoce pravdy a povzbudil mysli mistrů zkouškou srovnání, aby pátrali po tajemstvích svých věd. Každému v mezích jeho nauky naráž- kami předkládal otázky a tím, že odstraňoval rozhovorem s ním obtíž mnohých věcí po- chybných, roztrhl závoj tajností a našel svět- lo pravdy. S teology hovořil o dějinách, s právníky o případech, s lékaři o lécích proti nemocem a často dával písařům látku k psaní listů o případech a s povinnou pozorností poslouchával znění listů sobě posílaných. Rozděloval rozličné pozdravy podle rozdíl- nosti osob a užíval při tom přiměřeného slohu a neostýchal se vytýkati zvláštnosti slohu osob nenáležitě píšících, když zkoumal jejich písemné projevy. chylnosti upadáme do hříchu, že se hned pomocí zpovědi po předchozí zkroušenosti vracíme do stavu nevinnosti, aby příleži- tostí k zločinu nezahynulo na věky lidské pokolení, které moudře stvořil k podobenství svému Stvořitel světa a neméně Syn boží, vzav na sebe podstatu naší nesmrtelnosti, milostivě vykoupil od věčné smrti. Proto poučili krále Václava, když dospěl, paní krá-
KRÁL VÁCLAV VŽDY POSLOUCHAL SVATÉ PÍSMO A ROZUMĚL MU, A AČKOLI NEZNALPÍSMA, OBRATNĚ MLUVIL LATINSKY $ XXXII V těchto počátcích pozemského štěstí snažil se král Václav ve všech činech zalíbiti Bohu, a aby poznal veliká jeho díla, poslouchával s největší pečlivostí slova Svatého zákona, která mu každodenně předčítali. Sám zajisté, když se mohl bez porušení prospěchu krá- lovství vzdáliti od hluku pozemských jed- nání, odloučiv se od ostatních vyhledával ústraní své ložnice, kde si leckdy dával, nechav ostatní práce, od biskupů nebo ji- ných duchovních svých důvěrníků předčí- tati slova Svaté knihy, aby z častého svatého čtení prospíval v dobrých skutcích, a krotě v sobě nápor časných myšlenek a nedovole- né pudy, důstojně obětoval Hospodinu ne tak nevinnost svých rukou, jako čistotu srdce. Konečně mu božská moc udělila takovou milost, že ačkoliv neznal základů písma, přece moudřeji a jasněji než ostatní rozuměl celku i jednotlivostem z toho, co náhodou slyšel z knihy Boží nebo z jiných umění, a porozuměv tomu trvale si to pamatoval. To, co jedenkrát slyšel, to dobře i později věděl, to, co jedenkrát poznal, to podržel po celý život. Touto pamětí svou on dovedl překonat mnohé, kteří z toho, co četli, po zcela krátké době již neznali nic, neboť mlha zapomenutí je zastřela. V tom také patrně překročil hranice lidského poznání, že se sám, ač neznal základů, v la- tinském hovoru velmi zřídka odchýlil od přesných zákonů mluvnického umění. Tak dospěl z toho častého poslouchání svatých knih k tak jasné znalosti celého Písma sva- tého, že nejen znal znění kterýchkoli pří- běhů Starého nebo Nového zákona, nýbrž ihned opravoval kteréhokoli předčitatele, u kterého v tom shledal malou chybu. Také se snažil míti na svém dvoře učitele znalé církevního práva a jiných věd nebo umění, aby při poslouchání jejich vzájem- ných hovorů o tajných hranicích jejich věd dospěl z jejich sporných rozmluv k znalosti neznámých věcí. A když se z té věci tolik naučil, předkládal někdy otázky z rozličných nauk a leckdy přesně dokazoval hlavní věc, KRAL VACLAV MEL U SEBE ZPOVĚDNÍKA A VŽDY PEČOVALO BOHOSLUŽBU < XXXIII Božská dobrotivost se laskavě postarala o lidskou spásu v tom, když z vrozené ná- a tím uvedl odborníky v tom do sporu, aby z rozličných mínění nakonec poznal ovoce pravdy a povzbudil mysli mistrů zkouškou srovnání, aby pátrali po tajemstvích svých věd. Každému v mezích jeho nauky naráž- kami předkládal otázky a tím, že odstraňoval rozhovorem s ním obtíž mnohých věcí po- chybných, roztrhl závoj tajností a našel svět- lo pravdy. S teology hovořil o dějinách, s právníky o případech, s lékaři o lécích proti nemocem a často dával písařům látku k psaní listů o případech a s povinnou pozorností poslouchával znění listů sobě posílaných. Rozděloval rozličné pozdravy podle rozdíl- nosti osob a užíval při tom přiměřeného slohu a neostýchal se vytýkati zvláštnosti slohu osob nenáležitě píšících, když zkoumal jejich písemné projevy. chylnosti upadáme do hříchu, že se hned pomocí zpovědi po předchozí zkroušenosti vracíme do stavu nevinnosti, aby příleži- tostí k zločinu nezahynulo na věky lidské pokolení, které moudře stvořil k podobenství svému Stvořitel světa a neméně Syn boží, vzav na sebe podstatu naší nesmrtelnosti, milostivě vykoupil od věčné smrti. Proto poučili krále Václava, když dospěl, paní krá-
Strana 76
lovna Jitka a někteří moudří mužové, aby si vyvolil někoho vhodného za zpovědníka,!/ podle jehož rady by řídil své skutky v Kristu a častou svatou zpovědí odstraňoval a na- pravoval chyby, kdyby se nějakých dopustil. Sám tedy pokládaje to z vrozené horlivosti za prospěšné pro svou spásu, bez váhání vyhověl jejich radám, a zvoliv si za duchov- ního otce zbožného v Pánu, totiž bratra Heřmana z Německého domu řádu křižov- níků, přidělil ho do každodenní své dvorské družiny s předností před ostatními, aby podle jeho napomínání prospíval v mravnosti a stálým pohledem na zpovědníka ze studu zdržoval své smysly od nedovolených skutků. Neboť se tím patrněji odstraňuje příleži- tost ke hříchu, čím více se po vykonání zlého skutku obnovuje v mysli člověka stud po- hledem na zpovědníka, a tím více každý vždy a všude prospívá v mravných činech, čím častěji lázní zpovědi smývá a stírá skvrny spáchaných vin. Vždyť tomuto svému zpo- vědníkovi prokazoval král povinnou úctu na každém místě a poslouchal jeho poučení nebo rad nejen ve věcech duchovních, nýbrž i při uspořádání záležitostí království, podle jeho slova pořádal stav svého dvora, a odstra- niv od sebe nepořádnou družinu, svěřil péči o svou osobu a čestnou stráž mužům ukáz- něným a vyrovnaným. Heřman značený křížem, jenž Kristu i; králi byl milý, zpovídal tohoto krále a poučky zákona jemu přednášel, dával mu za vzor i příklady zářivých mravů. Král jeho naučeními se řídil a často se vyhnul pohromě plynoucí z chyb, jež každý by zatratit musel. Bratr, již řečený Heřman, se později svrchovaného úřadu ujal jak biskup a takto ho nakonec Prusko Chelminským biskupem zvalo. Tam v míru usedl Heřman ve sboru kanovníků, svých spolubratří a přátel. Tady ,,Smiluj se‘“ pěje, neb touží, aby mu jednou užívat pokoje dáno, až ukončí životní dráhu. Král tedy podle učení a napomenutí svého zpovědníka čím dál tím více věnoval horli- vou péči službě Boží a každý den do konce svého života, přestav se zcela zaměstnávati věcmi pozemskými, s nejvyšší úctou pře- zbožně zpíval s kaplanem, kterého si k tomu vyvolil, hodinky blahoslavené Panny, snažil se často a až do konce vyslechnouti mši s označením o současném dni, při níž si dával po pořádku sloužiti od jednotlivých kněží tři nebo čtyři mše votivní. Vlastními ústy určoval počet a pořadí kolekt při kte- rýchkoli mších kněžím, kteří je měli sloužiti, shodně nařizoval zpívati s nápěvy k nastáva- jící slavnosti vhodnými Kyrie eleison, sek- vence, Sanctus a Agnus Dei, naučil se společným modlitbám k Bohu a svatým tím, že je zpaměti opakoval, a znova ty modlitby čítaje s kněžími, kteří sloužili mše, je vyko- nával. Když poslouchal mše, nechtěl nikdy nebo jen zřídka odpovídati těm, kdož ho oslovovali, nýbrž kleče a s pozdviženýma ne tak očima, jako rukama velmi zbožně se modlil k Hospodinu, obávaje se, že kdyby věnoval pozornost záležitostem světským, 76/77 ztratil by zbożnost mysli a że by si neodnesl žádný prospěch, poslouchaje mše jen mimo- chodem. Neboť se často ztrácí síla modlitby, když je mysl, která se měla oddávati zbož- nosti, zdržována hlukem myšlenek pozem- ských. A nemůžeme bez úžasu mysli vypravovati popisujíce to, že toho krále nikdy nijak ne- omrzelo poslouchati mše, nýbrž někdy v jed- nom dni poslouchal šestnáct mší, někdy dvacet nebo i více,?/ a tím vzbuzoval roz- mrzelost nejen u lidí světských, ale i u všech duchovních, kteří přicházeli na jeho dvůr, takže obyčejně unaveni na čas odcházeli a po skončení bohoslužby se spěšně vraceli ke králi vyřídit své záležitosti. Často zpíval s kněžími před mší Confiteor a evangelium 1/ Jeho zpovědníky v té době byli: dominikán Martin r. 1286 a Heřman z řádu Německého, později (od r. 1303 aspoň do r. 1310) biskup chelmský. Působil na něho také templář Bertold z Gepzenšteina (srv. kap. XXXIV). 3/ Části mše. 3/ Václavova zbožnost je v tomto líčení jistě hodně zveli- čena. Ale srv. i pozn. vzadu.
lovna Jitka a někteří moudří mužové, aby si vyvolil někoho vhodného za zpovědníka,!/ podle jehož rady by řídil své skutky v Kristu a častou svatou zpovědí odstraňoval a na- pravoval chyby, kdyby se nějakých dopustil. Sám tedy pokládaje to z vrozené horlivosti za prospěšné pro svou spásu, bez váhání vyhověl jejich radám, a zvoliv si za duchov- ního otce zbožného v Pánu, totiž bratra Heřmana z Německého domu řádu křižov- níků, přidělil ho do každodenní své dvorské družiny s předností před ostatními, aby podle jeho napomínání prospíval v mravnosti a stálým pohledem na zpovědníka ze studu zdržoval své smysly od nedovolených skutků. Neboť se tím patrněji odstraňuje příleži- tost ke hříchu, čím více se po vykonání zlého skutku obnovuje v mysli člověka stud po- hledem na zpovědníka, a tím více každý vždy a všude prospívá v mravných činech, čím častěji lázní zpovědi smývá a stírá skvrny spáchaných vin. Vždyť tomuto svému zpo- vědníkovi prokazoval král povinnou úctu na každém místě a poslouchal jeho poučení nebo rad nejen ve věcech duchovních, nýbrž i při uspořádání záležitostí království, podle jeho slova pořádal stav svého dvora, a odstra- niv od sebe nepořádnou družinu, svěřil péči o svou osobu a čestnou stráž mužům ukáz- něným a vyrovnaným. Heřman značený křížem, jenž Kristu i; králi byl milý, zpovídal tohoto krále a poučky zákona jemu přednášel, dával mu za vzor i příklady zářivých mravů. Král jeho naučeními se řídil a často se vyhnul pohromě plynoucí z chyb, jež každý by zatratit musel. Bratr, již řečený Heřman, se později svrchovaného úřadu ujal jak biskup a takto ho nakonec Prusko Chelminským biskupem zvalo. Tam v míru usedl Heřman ve sboru kanovníků, svých spolubratří a přátel. Tady ,,Smiluj se‘“ pěje, neb touží, aby mu jednou užívat pokoje dáno, až ukončí životní dráhu. Král tedy podle učení a napomenutí svého zpovědníka čím dál tím více věnoval horli- vou péči službě Boží a každý den do konce svého života, přestav se zcela zaměstnávati věcmi pozemskými, s nejvyšší úctou pře- zbožně zpíval s kaplanem, kterého si k tomu vyvolil, hodinky blahoslavené Panny, snažil se často a až do konce vyslechnouti mši s označením o současném dni, při níž si dával po pořádku sloužiti od jednotlivých kněží tři nebo čtyři mše votivní. Vlastními ústy určoval počet a pořadí kolekt při kte- rýchkoli mších kněžím, kteří je měli sloužiti, shodně nařizoval zpívati s nápěvy k nastáva- jící slavnosti vhodnými Kyrie eleison, sek- vence, Sanctus a Agnus Dei, naučil se společným modlitbám k Bohu a svatým tím, že je zpaměti opakoval, a znova ty modlitby čítaje s kněžími, kteří sloužili mše, je vyko- nával. Když poslouchal mše, nechtěl nikdy nebo jen zřídka odpovídati těm, kdož ho oslovovali, nýbrž kleče a s pozdviženýma ne tak očima, jako rukama velmi zbožně se modlil k Hospodinu, obávaje se, že kdyby věnoval pozornost záležitostem světským, 76/77 ztratil by zbożnost mysli a że by si neodnesl žádný prospěch, poslouchaje mše jen mimo- chodem. Neboť se často ztrácí síla modlitby, když je mysl, která se měla oddávati zbož- nosti, zdržována hlukem myšlenek pozem- ských. A nemůžeme bez úžasu mysli vypravovati popisujíce to, že toho krále nikdy nijak ne- omrzelo poslouchati mše, nýbrž někdy v jed- nom dni poslouchal šestnáct mší, někdy dvacet nebo i více,?/ a tím vzbuzoval roz- mrzelost nejen u lidí světských, ale i u všech duchovních, kteří přicházeli na jeho dvůr, takže obyčejně unaveni na čas odcházeli a po skončení bohoslužby se spěšně vraceli ke králi vyřídit své záležitosti. Často zpíval s kněžími před mší Confiteor a evangelium 1/ Jeho zpovědníky v té době byli: dominikán Martin r. 1286 a Heřman z řádu Německého, později (od r. 1303 aspoň do r. 1310) biskup chelmský. Působil na něho také templář Bertold z Gepzenšteina (srv. kap. XXXIV). 3/ Části mše. 3/ Václavova zbožnost je v tomto líčení jistě hodně zveli- čena. Ale srv. i pozn. vzadu.
Strana 77
poslouchával stoje s povinnou pozorností, po obětování obětoval při každé mši po groši a pokleknuv před stupněm oltáře nikdy ne- zanedbal políbiti vrchní část ruky knězovy a vstávaje opět se po úklonu hlavy vracel s veškerou spěšností na místo, odkud přišel. Po evangeliu a Agnus Dei líbával podanou knihu, s výjimkou mší za zesnulé, a nikdy neodcházel od mše před požehnáním kněze nebo biskupa. Vyslechl mnoho mší ten král, neb dobře on věděl, brzo že obětí mše se smývají nepěkné hříchy, koná-li oběť kněz, a proto se v úctě snaž míti Božího oltáře sluhy, ať nezemřeš hanebnou smrtí. Při zpěvech k Marii dlíval král denně a zbožně jí zpíval, aby mu v hodině smrti pak sídlo v pokoji přála. NÁVŠTĚVA KRÁLE VÁCLAVA U ŘÍMSKÉHO KRÁLEVERFURTU ASMRT RUDOLFA, VÉVODY RAKOUSKÉHO A ŠVÁBSKÉHO, POCHOVANÉHO NA HRADĚ PRAŽSKÉM $ XXXIV V dobách dětství krále Václava přišla do Čech se sebranými vojsky knížata soused- ních zemí, a obsadivše silnou brannou mocí některé kraje království, působila tamním chudým obyvatelům nekonečné svízele v do- mnéní, že se už Václav nevrátí domů, nýbrž spíše zmořen soužením svého vyhnanství podlehne v cizí zemi. Také šlechticové odpírajíce vrátit králi hrady královské, které si v týchž dobách podrobili pod své panství, dopouštěli se loupeží a pohrdnuvše dědicem a pánem království rozhodli se přidržeti cizích knížat. Ó proklatá špatnosti pod- daných, která pohrdnuvši přirozeným pá- nem dobrovolně se podrobuje vládě cizí! Právem nepochybně je utlačován jhem trvalé poroby ten, kdo se poddává moci panovníka cizího, aby se vzpíral rozkazům přirozeného pána. Věštím, že tvrdé řeči všem těm se dostane jednou, kteří se podrobí cizím a zhrdnou vlastními králi; takoví k pádu spějí a pro smích jsou dokonce chlapcům. Milujte proto vždycky své vlastní pány, neb právem poklesá ten a hyne, kdo hledá pro sebe cizí krále anebo pány. A tak se jak cizinci právem opuštěnými cítí uprostřed cizího národa ti, kdož někdy z osobní špatnosti odporují zá- konům vlastních králů.*/ 1/ Alexandreida (V.) 117—121: Ach, člověče, kak si křivý, kak si svéj hospodé lstivy! Jehoz ti &est vzdána vsaká, jenž od tebe viery čeká, toho hlavy meč tvój láká. Dalimil kap. IV, 19—30 (z feci Libusiny k vladyküm): » Bude-li nad vámi cizozemec vlásti, nemoci bude dlúho váš jazyk trvati. Túhať jest každého mezi cizími, a smutny utěší sě mezi známými. Každý kralije přieteli svými, ijeden müdry nerad sé s cizími. Pojmeť k sobě lid jazyka svého, budeť vždy hledati vašeho zlého: na váš lid bude hledati viny a svým rozdělí vaše dědiny. Češte své, ač i krastavo, nedaj v své ciuzozemci, česká hlavol Zkrátka král, když vidél škody svého krá- lovství zpúsobené nejen od cizincú, nýbrž iod obyvatel, byl rozrušen v mysli a starostli- vě uvažoval, co by v tom měl dělat; a jsa tísněn z jedné strany bezohledností soused- ních knížat, z druhé nespravedlností svých šlechticů, vešel v radu a dotazoval se svých věrných, kterak by odrážel nebezpečenství sobě hrozící. A oni po předchozí úvaze dů-
poslouchával stoje s povinnou pozorností, po obětování obětoval při každé mši po groši a pokleknuv před stupněm oltáře nikdy ne- zanedbal políbiti vrchní část ruky knězovy a vstávaje opět se po úklonu hlavy vracel s veškerou spěšností na místo, odkud přišel. Po evangeliu a Agnus Dei líbával podanou knihu, s výjimkou mší za zesnulé, a nikdy neodcházel od mše před požehnáním kněze nebo biskupa. Vyslechl mnoho mší ten král, neb dobře on věděl, brzo že obětí mše se smývají nepěkné hříchy, koná-li oběť kněz, a proto se v úctě snaž míti Božího oltáře sluhy, ať nezemřeš hanebnou smrtí. Při zpěvech k Marii dlíval král denně a zbožně jí zpíval, aby mu v hodině smrti pak sídlo v pokoji přála. NÁVŠTĚVA KRÁLE VÁCLAVA U ŘÍMSKÉHO KRÁLEVERFURTU ASMRT RUDOLFA, VÉVODY RAKOUSKÉHO A ŠVÁBSKÉHO, POCHOVANÉHO NA HRADĚ PRAŽSKÉM $ XXXIV V dobách dětství krále Václava přišla do Čech se sebranými vojsky knížata soused- ních zemí, a obsadivše silnou brannou mocí některé kraje království, působila tamním chudým obyvatelům nekonečné svízele v do- mnéní, že se už Václav nevrátí domů, nýbrž spíše zmořen soužením svého vyhnanství podlehne v cizí zemi. Také šlechticové odpírajíce vrátit králi hrady královské, které si v týchž dobách podrobili pod své panství, dopouštěli se loupeží a pohrdnuvše dědicem a pánem království rozhodli se přidržeti cizích knížat. Ó proklatá špatnosti pod- daných, která pohrdnuvši přirozeným pá- nem dobrovolně se podrobuje vládě cizí! Právem nepochybně je utlačován jhem trvalé poroby ten, kdo se poddává moci panovníka cizího, aby se vzpíral rozkazům přirozeného pána. Věštím, že tvrdé řeči všem těm se dostane jednou, kteří se podrobí cizím a zhrdnou vlastními králi; takoví k pádu spějí a pro smích jsou dokonce chlapcům. Milujte proto vždycky své vlastní pány, neb právem poklesá ten a hyne, kdo hledá pro sebe cizí krále anebo pány. A tak se jak cizinci právem opuštěnými cítí uprostřed cizího národa ti, kdož někdy z osobní špatnosti odporují zá- konům vlastních králů.*/ 1/ Alexandreida (V.) 117—121: Ach, člověče, kak si křivý, kak si svéj hospodé lstivy! Jehoz ti &est vzdána vsaká, jenž od tebe viery čeká, toho hlavy meč tvój láká. Dalimil kap. IV, 19—30 (z feci Libusiny k vladyküm): » Bude-li nad vámi cizozemec vlásti, nemoci bude dlúho váš jazyk trvati. Túhať jest každého mezi cizími, a smutny utěší sě mezi známými. Každý kralije přieteli svými, ijeden müdry nerad sé s cizími. Pojmeť k sobě lid jazyka svého, budeť vždy hledati vašeho zlého: na váš lid bude hledati viny a svým rozdělí vaše dědiny. Češte své, ač i krastavo, nedaj v své ciuzozemci, česká hlavol Zkrátka král, když vidél škody svého krá- lovství zpúsobené nejen od cizincú, nýbrž iod obyvatel, byl rozrušen v mysli a starostli- vě uvažoval, co by v tom měl dělat; a jsa tísněn z jedné strany bezohledností soused- ních knížat, z druhé nespravedlností svých šlechticů, vešel v radu a dotazoval se svých věrných, kterak by odrážel nebezpečenství sobě hrozící. A oni po předchozí úvaze dů-
Strana 78
věrně poradili, aby se král bez váhání obrátil na svého tchána, totiž římského krále, který se tehdy zdržoval v Erfurtu, a vyhledal v těž- kosti doléhajících obtíží ne tak jeho radu, jako pomoc. Král uslyšev to nechtěl to odklá- dat, nýbrž přibral početnou družinu a spěšně přišel zároveň s královnou k svému tchánovi. Když se pak léta Páně 12902/ — je to dvacátý první rok věku krále Václava — římský král Rudolf potěšil pohledem na ně na oba, padl do náručí obou, a čině násilí vlastnímu stáří, tancem jim dovršil podnět k radosti. Panoši nuceni jsou být přitom a poháry plnit, hned se tu hostina slaví, hned pokračuje se ve hře, tráví bezesné noci a všichni tu bujaře skáčí, neboť se věnují tanci, jsou veselí po celou dobu. Právem se těší zeť s tchánem a zároveň královská dcera živě se raduje s chotěm; jen řekni, kdo mohl by nyní odvážně královskou radost buď rušit nebo v ní bránit. Tady je zpěvák, tu šašci jsou v tanci a také se kostek dotýká ruka hráče; zní kytary, hlaholí bubny — všichni tu vesele žijí a v klidu se pospolu baví. Po dnech hodování vyjevil Václav svému tchánovi příčinu svého příchodu a po pořád- ku mu vylíčil opovážlivé podniky nejen sou- sedních knížat, nýbrž i svých pánů, aby se osmělen jeho radami postavil na odpor souse- dům aneméně zdržoval zběsilost svých šlech- ticů od nedovolených útoků. Měl pak římský král syna jménem Rudolfa, za něhož se kdysi provdala Anežka, sestra krále Václava, které- mu veškeré obecné mínění jakožto muži bo- jovnému a ráznému dávalo přednost před ostatními rytíři. Král římský ve snaze zmír- nit silné nesnáze svého zetě po úradě se roz- hodl poslat do Čech toho syna s brannou mocí, aby s jeho pomocí zkrotil král Václav ničemnost odbojníků a rázně nazpět dostal z moci sousedních knížat a svých šlechticů to, co z jeho království odtrhli cizinci. Co více? Po slavném skončení slavnost- ních královských zábav rozhodl se král Vác- lav vrátit do své země, a když se oba v upřím- né lásce objali, s přívětivou tváří se rozloučil se svým tchánem. Královna však, vyvolá- vajíc si v mysli útěchu otcovské lásky, když se měla s otcem rozloučiti, v představě jeho smrti neustále prolévala slzy, jako by před- vídala budoucnost a že už ho neuvidí. A sku- tečně léta Páně 1291 hned po tom následují- cího o Rozeslání apoštolů/ zemřel král Rudolf sešlostí věku a nabalzamován mastmi byl s příslušnou slávou pochován v hrobce ostatních římských králů ve Špýru, ale za ne- přítomnosti své dcery Jitky, české královny. Ostatně tenkrát i král římský v dojetí lásky hořce zaplakal a dal jim před odcho- dem pravidlo spravedlivého života slovy: „Žijte v radosti samé a často služte i Kristu, střezte se spolků zlých a všechno zkoumejte dříve, podržte, co je dobré, co zlé jest, od sebe vzdalte! Pohrdat nesmíte žádným; též pýchy se vzdejte a řádným způsobem ctěte vždy svaté; nechť dary v štědrosti dáte tomu, kdo smutný a chudý; tak vládnout můžete všudy nyní i po své smrti. A nechvalte družinu vzpurnou, ani jí nenásledujte! Vždy ve snaze upřímné stůjte souditi spravedlivě. A slova, jež trpce neb nectně znějí, učte se krotit. Vám sluší se nesvorné bratřit, v čistotě chovat tělo, tvář vaše ať vždycky je vlídná, mírná ať vaše je řeč a smích vždy stydlivý mějte! Po zralé úvaze jednat a předvídat budoucí strasti, sirotkům obživu dávat a mladistvé posilovati, zvykat si pravdivě mluvit a o mír se poctivě snažit, to jsou zásady pevné, čest dávají královu jménu. 78/ 79
věrně poradili, aby se král bez váhání obrátil na svého tchána, totiž římského krále, který se tehdy zdržoval v Erfurtu, a vyhledal v těž- kosti doléhajících obtíží ne tak jeho radu, jako pomoc. Král uslyšev to nechtěl to odklá- dat, nýbrž přibral početnou družinu a spěšně přišel zároveň s královnou k svému tchánovi. Když se pak léta Páně 12902/ — je to dvacátý první rok věku krále Václava — římský král Rudolf potěšil pohledem na ně na oba, padl do náručí obou, a čině násilí vlastnímu stáří, tancem jim dovršil podnět k radosti. Panoši nuceni jsou být přitom a poháry plnit, hned se tu hostina slaví, hned pokračuje se ve hře, tráví bezesné noci a všichni tu bujaře skáčí, neboť se věnují tanci, jsou veselí po celou dobu. Právem se těší zeť s tchánem a zároveň královská dcera živě se raduje s chotěm; jen řekni, kdo mohl by nyní odvážně královskou radost buď rušit nebo v ní bránit. Tady je zpěvák, tu šašci jsou v tanci a také se kostek dotýká ruka hráče; zní kytary, hlaholí bubny — všichni tu vesele žijí a v klidu se pospolu baví. Po dnech hodování vyjevil Václav svému tchánovi příčinu svého příchodu a po pořád- ku mu vylíčil opovážlivé podniky nejen sou- sedních knížat, nýbrž i svých pánů, aby se osmělen jeho radami postavil na odpor souse- dům aneméně zdržoval zběsilost svých šlech- ticů od nedovolených útoků. Měl pak římský král syna jménem Rudolfa, za něhož se kdysi provdala Anežka, sestra krále Václava, které- mu veškeré obecné mínění jakožto muži bo- jovnému a ráznému dávalo přednost před ostatními rytíři. Král římský ve snaze zmír- nit silné nesnáze svého zetě po úradě se roz- hodl poslat do Čech toho syna s brannou mocí, aby s jeho pomocí zkrotil král Václav ničemnost odbojníků a rázně nazpět dostal z moci sousedních knížat a svých šlechticů to, co z jeho království odtrhli cizinci. Co více? Po slavném skončení slavnost- ních královských zábav rozhodl se král Vác- lav vrátit do své země, a když se oba v upřím- né lásce objali, s přívětivou tváří se rozloučil se svým tchánem. Královna však, vyvolá- vajíc si v mysli útěchu otcovské lásky, když se měla s otcem rozloučiti, v představě jeho smrti neustále prolévala slzy, jako by před- vídala budoucnost a že už ho neuvidí. A sku- tečně léta Páně 1291 hned po tom následují- cího o Rozeslání apoštolů/ zemřel král Rudolf sešlostí věku a nabalzamován mastmi byl s příslušnou slávou pochován v hrobce ostatních římských králů ve Špýru, ale za ne- přítomnosti své dcery Jitky, české královny. Ostatně tenkrát i král římský v dojetí lásky hořce zaplakal a dal jim před odcho- dem pravidlo spravedlivého života slovy: „Žijte v radosti samé a často služte i Kristu, střezte se spolků zlých a všechno zkoumejte dříve, podržte, co je dobré, co zlé jest, od sebe vzdalte! Pohrdat nesmíte žádným; též pýchy se vzdejte a řádným způsobem ctěte vždy svaté; nechť dary v štědrosti dáte tomu, kdo smutný a chudý; tak vládnout můžete všudy nyní i po své smrti. A nechvalte družinu vzpurnou, ani jí nenásledujte! Vždy ve snaze upřímné stůjte souditi spravedlivě. A slova, jež trpce neb nectně znějí, učte se krotit. Vám sluší se nesvorné bratřit, v čistotě chovat tělo, tvář vaše ať vždycky je vlídná, mírná ať vaše je řeč a smích vždy stydlivý mějte! Po zralé úvaze jednat a předvídat budoucí strasti, sirotkům obživu dávat a mladistvé posilovati, zvykat si pravdivě mluvit a o mír se poctivě snažit, to jsou zásady pevné, čest dávají královu jménu. 78/ 79
Strana 79
Takto se vzdalujte odtud a opět se do země vraťte českého lidu. Ať stále Bůh všemohoucí vás chrání milostí svou!“ Tu oba ti králové plakali s Jitkou, takto pak odešli odtud, zpět do Prahy navrátili se. Rudolf však, syn římského krále, připravil vojsko, a jak rozhodl otec, pospíšil do Čech, aby tam potlačil výtržnosti zlomyslných lidí a vysvobodil z jejich rukou svého švagra, krále českého. Při jeho příchodu všichni v radosti tonou, neb hostina velká se chystá. Král a královna řekli: „Teď nalévej, připíjej, pohár k pití zdvíhej a jez; a nikdo v tom královském domě nezůstal zarmoucen v srdci. Když oni však slavili hody, vévoda churavět začal a s hrůzou pomýšlel na smrt. A jakmile lehl, v celém tom shromáždění hned radost se smísila s nářkem. Tenhleten lká, ta pláče, král smutně se ke Kristu modlí, aby prodloužit ráčil a před smrtí zadržel ještě život chorého pána, jenž květy všech ctností byl zdoben. Ale co? Roku 1290 v předvečer Nanebe- vstoupení Páně4/ umírá vévoda mladý a pohřben je na Pražském hradě; zakrátko většina lidí je vzrušena, prolévá slzy. Král mu slavnostně vystrojil pohřeb se zřete- lem k obzvláštní lásce, kterou k němu choval, rozdal za jeho spásu hojně almužen a dal ve všech kostelích svého království sloužiti mno- ho mší, aby nějak zadost učinil za provinění zesnulého příbuzného a sám si také získal za prokázané vyplnění povinné lásky pro- spěch spásy. Při příchodu tohoto vévody přišel do Čech bratr z řádu templářského Bertold, zvaný z Gepzenštejna, národností Šváb, muž rozumný a prozíravý, který se pro pevnost své věrnosti úplně zalíbil králi, a po vévodově smrti král mu nedal od sebe odejíti, aby poznal v četných hovorech s ním mravy zemřelého přítele a poučen jeho ra- dami zlepšil stav svého království. Žil také v těch dobách muž rozšafný a uro- zený, jménem Bernard, který spravoval v úřadě proboštském kostel Míšeňský. Ten uslyšev o pověsti krále Václava bez váhání se odebral na jeho dvůr a nacházeje přízeň před očima královýma moudře a prozíravě řídil se svolením královým po mnoho let záležitosti celého království. Potom povýšen králem byl zvolen za biskupa míšeňského a konečně sešlý věkem byl po smrti pocho- ván v Kamenici, v klášteře řeholnic řádu cisterciáckého, který sám založil. 2/ Začátkem dubna; tam se také dohodl s Rudolfem o volbě jeho syna Rudolfa za krále po smrti otcově (Re- gesta, II, č. 2730). Jeho švagr Rudolf mu vytáhl na po- moc asi koncem dubna 1290. 3/ Dne 15. července. 4/ Tj. 10. května a byl pochován v kostele sv. Víta na hradě Pražském. Proslul šlechetným mravem a šířil vůni svých ctností vznešený biskup Bernard, svět naplnil olejem vonným. Tento pak řídil krále a zákony žití mu dával.
Takto se vzdalujte odtud a opět se do země vraťte českého lidu. Ať stále Bůh všemohoucí vás chrání milostí svou!“ Tu oba ti králové plakali s Jitkou, takto pak odešli odtud, zpět do Prahy navrátili se. Rudolf však, syn římského krále, připravil vojsko, a jak rozhodl otec, pospíšil do Čech, aby tam potlačil výtržnosti zlomyslných lidí a vysvobodil z jejich rukou svého švagra, krále českého. Při jeho příchodu všichni v radosti tonou, neb hostina velká se chystá. Král a královna řekli: „Teď nalévej, připíjej, pohár k pití zdvíhej a jez; a nikdo v tom královském domě nezůstal zarmoucen v srdci. Když oni však slavili hody, vévoda churavět začal a s hrůzou pomýšlel na smrt. A jakmile lehl, v celém tom shromáždění hned radost se smísila s nářkem. Tenhleten lká, ta pláče, král smutně se ke Kristu modlí, aby prodloužit ráčil a před smrtí zadržel ještě život chorého pána, jenž květy všech ctností byl zdoben. Ale co? Roku 1290 v předvečer Nanebe- vstoupení Páně4/ umírá vévoda mladý a pohřben je na Pražském hradě; zakrátko většina lidí je vzrušena, prolévá slzy. Král mu slavnostně vystrojil pohřeb se zřete- lem k obzvláštní lásce, kterou k němu choval, rozdal za jeho spásu hojně almužen a dal ve všech kostelích svého království sloužiti mno- ho mší, aby nějak zadost učinil za provinění zesnulého příbuzného a sám si také získal za prokázané vyplnění povinné lásky pro- spěch spásy. Při příchodu tohoto vévody přišel do Čech bratr z řádu templářského Bertold, zvaný z Gepzenštejna, národností Šváb, muž rozumný a prozíravý, který se pro pevnost své věrnosti úplně zalíbil králi, a po vévodově smrti král mu nedal od sebe odejíti, aby poznal v četných hovorech s ním mravy zemřelého přítele a poučen jeho ra- dami zlepšil stav svého království. Žil také v těch dobách muž rozšafný a uro- zený, jménem Bernard, který spravoval v úřadě proboštském kostel Míšeňský. Ten uslyšev o pověsti krále Václava bez váhání se odebral na jeho dvůr a nacházeje přízeň před očima královýma moudře a prozíravě řídil se svolením královým po mnoho let záležitosti celého království. Potom povýšen králem byl zvolen za biskupa míšeňského a konečně sešlý věkem byl po smrti pocho- ván v Kamenici, v klášteře řeholnic řádu cisterciáckého, který sám založil. 2/ Začátkem dubna; tam se také dohodl s Rudolfem o volbě jeho syna Rudolfa za krále po smrti otcově (Re- gesta, II, č. 2730). Jeho švagr Rudolf mu vytáhl na po- moc asi koncem dubna 1290. 3/ Dne 15. července. 4/ Tj. 10. května a byl pochován v kostele sv. Víta na hradě Pražském. Proslul šlechetným mravem a šířil vůni svých ctností vznešený biskup Bernard, svět naplnil olejem vonným. Tento pak řídil krále a zákony žití mu dával.
Strana 80
KRÁL VÁCLAV POSLAL VOJSKO DO KRAKOVA A PODROBIL SIHO; NĚKTERÉ UDÁLOSTI PŘI TOM XXXV Zřejmost věci zjevně ukazuje, že se každá země ničí, není-li po smrti vladaře bez odkladu zvolen druhý za nástupce; neboť bezuzdná žádostivost lidského pokolení usi- luje leckdy dovolenými a nedovolenými způ- soby přivlastniti si majetek cizí, není-li od ta- kového smělého činu udržována vážností mocných knížat. Vždyť leckdy bývá od hříš- ného činu odvrácen strachem před lidmi ten, kdo se nebojí přísnosti soudce věčného. Kdyby tedy nebylo od začátku světa vážnosti knížat, už dávno by byla bezpochyby trou- falá opovážlivost jednotlivců zvrátila řád celého světa. Z toho následuje, že vládcové bývají ustanovováni pro zachování státu a pro prospěch obecného míru, aby při neodklad- ném nástupu jednoho po druhém každý v dobách své vlády zdržoval všechny opo- vážlivce od nedovolených skutků a neméně se ochranou každého v jeho právu staral o všeobecné blaho. Když tedy zemřel bez dědiců Lešek, vé- voda krakovský, sešli se jednomyslně starší toho vévodství a jali se uvažovati, jak by se s prospěchem postarali pro uprázdněnou zemi o pána, který by je mocně bránil před útoky sousedních národů, totiž Rusínů, a jako horlivý přívrženec míru každého chránil v jeho právu. V té době se prý laskavost krále Václava, která se kolující pověstí šíří všude po celém světě, dostala podobně k sluchu těch krakovských šlechticů. Vyvolili si ho tedy po předchozí zralé úvaze za pána a po- slavše posly svorně ho požádali, aby k nim ráčil přijíti. Avšak král nemohl k nim osobně přijíti, jsa zdržován některými záležitostmi svého království, ale slíbiv jim svůj brzký příchod, vyslal do Krakova léta Páně 1291 s hojným množstvím vojáků pana Tobiášel/, biskupa pražského, aby se jeho jménem uvázal v zemi a aby se tam po zahnání odboj- níků na čas zdržel a s povinnou péčí obnovil uvolněné svazky mírové. Takto se český král stal města Krakova pánem. Učiň, ó Ježíši Kriste, ať brzy nový ten kníže ukrotí všechny války a pod moc dostane země, ty, jež zničeny byly, ach, sousedy, kteří si přáli podrobiti je svým panstvím, a dopouštějíce se denně výstředních činů, zpustošili je zá- roveň požáry a loupežemi. Téhož roku zemřel pan Rudolf, římský král, a jak jsme pověděli výše, byl pochován v městě Špýru. Uslyšev to král Václav hořce zaplakal, dal odsloužiti slavnostní smuteční mši a rozdal chudým mnoho almužen za spá- su už zesnulého. A plným právem musil být rozrušen, protože chápal, že ostnem smrti je zbaven útěchy tak mocného přítele. Zármutkem král je zkrušen, a proto i Jitka s ním slzí, nad tchánem naříká on, ji skličuje úmrtí otce. Téhož roku v noci svatého Ambrože2 zničil domácí oheň celé město Pražské; král Václav nařídil znovu je vystavět a slíbil tam- ním obyvatelům léta úlev, aby měštané po ztrátě majetku neklesali na mysli, nýbrž spíše v naději na náhradu hojnějšího majetku za- pomněli na rozrušení a opravili to, co zničil oheň. Mnozí měšťané pražští jak meče dřou ty, kterým chtějí prodati gentská sukna, neb od nichž kupují zase některé věci; a takový podvod pak za chválu mají. Proto vším právem, Praho, tě zachvátil záhubný oheň. 80/ 81
KRÁL VÁCLAV POSLAL VOJSKO DO KRAKOVA A PODROBIL SIHO; NĚKTERÉ UDÁLOSTI PŘI TOM XXXV Zřejmost věci zjevně ukazuje, že se každá země ničí, není-li po smrti vladaře bez odkladu zvolen druhý za nástupce; neboť bezuzdná žádostivost lidského pokolení usi- luje leckdy dovolenými a nedovolenými způ- soby přivlastniti si majetek cizí, není-li od ta- kového smělého činu udržována vážností mocných knížat. Vždyť leckdy bývá od hříš- ného činu odvrácen strachem před lidmi ten, kdo se nebojí přísnosti soudce věčného. Kdyby tedy nebylo od začátku světa vážnosti knížat, už dávno by byla bezpochyby trou- falá opovážlivost jednotlivců zvrátila řád celého světa. Z toho následuje, že vládcové bývají ustanovováni pro zachování státu a pro prospěch obecného míru, aby při neodklad- ném nástupu jednoho po druhém každý v dobách své vlády zdržoval všechny opo- vážlivce od nedovolených skutků a neméně se ochranou každého v jeho právu staral o všeobecné blaho. Když tedy zemřel bez dědiců Lešek, vé- voda krakovský, sešli se jednomyslně starší toho vévodství a jali se uvažovati, jak by se s prospěchem postarali pro uprázdněnou zemi o pána, který by je mocně bránil před útoky sousedních národů, totiž Rusínů, a jako horlivý přívrženec míru každého chránil v jeho právu. V té době se prý laskavost krále Václava, která se kolující pověstí šíří všude po celém světě, dostala podobně k sluchu těch krakovských šlechticů. Vyvolili si ho tedy po předchozí zralé úvaze za pána a po- slavše posly svorně ho požádali, aby k nim ráčil přijíti. Avšak král nemohl k nim osobně přijíti, jsa zdržován některými záležitostmi svého království, ale slíbiv jim svůj brzký příchod, vyslal do Krakova léta Páně 1291 s hojným množstvím vojáků pana Tobiášel/, biskupa pražského, aby se jeho jménem uvázal v zemi a aby se tam po zahnání odboj- níků na čas zdržel a s povinnou péčí obnovil uvolněné svazky mírové. Takto se český král stal města Krakova pánem. Učiň, ó Ježíši Kriste, ať brzy nový ten kníže ukrotí všechny války a pod moc dostane země, ty, jež zničeny byly, ach, sousedy, kteří si přáli podrobiti je svým panstvím, a dopouštějíce se denně výstředních činů, zpustošili je zá- roveň požáry a loupežemi. Téhož roku zemřel pan Rudolf, římský král, a jak jsme pověděli výše, byl pochován v městě Špýru. Uslyšev to král Václav hořce zaplakal, dal odsloužiti slavnostní smuteční mši a rozdal chudým mnoho almužen za spá- su už zesnulého. A plným právem musil být rozrušen, protože chápal, že ostnem smrti je zbaven útěchy tak mocného přítele. Zármutkem král je zkrušen, a proto i Jitka s ním slzí, nad tchánem naříká on, ji skličuje úmrtí otce. Téhož roku v noci svatého Ambrože2 zničil domácí oheň celé město Pražské; král Václav nařídil znovu je vystavět a slíbil tam- ním obyvatelům léta úlev, aby měštané po ztrátě majetku neklesali na mysli, nýbrž spíše v naději na náhradu hojnějšího majetku za- pomněli na rozrušení a opravili to, co zničil oheň. Mnozí měšťané pražští jak meče dřou ty, kterým chtějí prodati gentská sukna, neb od nichž kupují zase některé věci; a takový podvod pak za chválu mají. Proto vším právem, Praho, tě zachvátil záhubný oheň. 80/ 81
Strana 81
Téhož roku dobyliš/ Saracéni města Acha- ronu a dodnes ho drží. Neboť Saracéni, sly- šíce o nesvornosti křižáků tam bydlících, sebrali nesčíslné množství vojska, obklíčili město, beze všeho odporu do něho vtrhli a obecně většinu křesťanů pobili, některé však, které zajali za živa, podrobili pod svou moc do trvalého otroctví. Ó zlořečená ne- svornosti pospolu bydlících! Vždyť se často, když nerozvážně vznikne mezi měšťany zlo nesvárů, zjednává smělosti nepřátel příle- žitost k útoku na ně; ti by si je nikterak ne- troufali napadnouti, kdyby měšťané odstra- nili v každé věci příčinu nesvornosti a byli navzájem svorní. 1/ To je kronikářův omyl, vůdcem českého vojska nebyl Tobiáš, nýbrž Arnold, biskup bamberský. O popisova- ných poměrech srv. pozn. vzadu. 2/ 4. dubna. 3/ 18. května. Tak byl Acharon zničen, tak náhle, neb poznána byla křižáků nesvornost velká, k níž ještě se družila pýcha. Kdyby se bývali shodli a zůstali svorní, pak mohli odpůrce potřít a tolik by tisíců nezahynulo. ZALOŽENÍ KLÁŠTERA VSÍNI KRÁLOVSKÉ, KTERÉ SE OBECNĚŘÍKÁ ZBRASLAV < XXXVI Roku vtělení Páně 1291 — je to rok věku pana Václava krále dvacátý druhý — pan Heindenreich, opat sedlecký, přibrav pana Dětřicha, opata ve Valdsasích, navštívil krále a připomněl mu slib, který kdysi učinil Bohu o založení kláštera řádu cisterciáckého, aby ho někdo v budoucnosti nemohl obviňovat z nedbalosti; kdyby mělo být pro jeho mlčení nějak oddáleno tak spasitelné před- sevzetí královo. Neboť věc zamýšlená, vy- padnuvsi z lidské paměti, obyčejně se pouští ze zřetele, jestliže nebývá k jejímu provedení úsilím horlivého připomínatele podněcován ten, kdo ji zbožně slíbil. Vždyť král, protože se z nutné potřeby zapletl do mnohonásob- ných úkolů věcí pozemských, připustil ne- prozřetelný odklad a téměř zapomněl na takový slib, který slíbil. Sám však, uslyšev připomenutí opatovo, se vzpamatoval a obviňuje sebe sama pro odklad tak nerozumný ihned takto odpověděl: Pro- tože jsme dosud odložili splnění svého slibu, nejen jsme záhubou svých přátel zakusili podnět k rozrušení, nýbrž jsme 1 z opravdové zkušenosti našli spravedlivým soudem Bo- žím nad obyčej naši mysl k věcem pozem- ským náchylnou a k nebeským liknavou. Neboť často hasne zápal předsevzaté zbož- nosti, když je mysl člověka více než třeba poutána zaujetím věcmi pozemskými. Také tím nebezpečněji ochabujeme ve vykonávání svatého, mysli oddáváme věcem pomíjejí- cím.“ Král tedy touže splnit slib odložil všechny záležitosti svého království a s upřímnou myslí prosil Pána, aby mu ukázal vhodné místo. Konečně vzav s sebou opaty svrchu jmenované a bratra Konráda, převora sedlec- kého, a jiné spolehlivé muže, vstoupil na loď, aby vyhledal místo podle přání své mysli, a dostal se s pomocí plavců po řece, zvané obecně Vltava, až do přístavu Ostrova, kde leží klášter černých mnichů'/, aby si ne tak sám, jako druzí pečlivě prohlédli Ostrov?/ a po předchozí úvaze usoudili, zda by do- stačoval pro klášter řádu cisterciáckého. Nezamýšlel však vyvrátit chrám, dříve Bohu věnovaný, nýbrž se svolením bratří tam bydlících jeho stav po umístění mnichů cisterciáckých zlepšiti. Vždyť získává z daru skrovný prospěch Boží odplaty ten, kdo tobě nebo druhému uštědřuje pod zámin- kou líčené zbožnosti to, co mně bezohledně odnímá. A tak když si prohlédli místo, vrátili se na loď a plavíce se po řece dostali se spolu na Zbraslav, kde kdysi postavil král Otakar lo- vecký dvůr. Opat pak Dětřich, hned jak vy- skočil z lodi+a vstoupil do přístavu, jakoby napřed naplněn prorockým duchem, silným hlasem zazpíval, při čemž ho ostatní poslou- chali, onen výrok žalmisty a pravil: „Toť bude obydlí mé až na věky, tuť přebývati 1/ Tj. benediktinů. 2/ Ostrovsky klášter, založený okolo r. 1000 poblíž ny- nější Davle na ostrově řeky Vltavy jižně od Prahy.
Téhož roku dobyliš/ Saracéni města Acha- ronu a dodnes ho drží. Neboť Saracéni, sly- šíce o nesvornosti křižáků tam bydlících, sebrali nesčíslné množství vojska, obklíčili město, beze všeho odporu do něho vtrhli a obecně většinu křesťanů pobili, některé však, které zajali za živa, podrobili pod svou moc do trvalého otroctví. Ó zlořečená ne- svornosti pospolu bydlících! Vždyť se často, když nerozvážně vznikne mezi měšťany zlo nesvárů, zjednává smělosti nepřátel příle- žitost k útoku na ně; ti by si je nikterak ne- troufali napadnouti, kdyby měšťané odstra- nili v každé věci příčinu nesvornosti a byli navzájem svorní. 1/ To je kronikářův omyl, vůdcem českého vojska nebyl Tobiáš, nýbrž Arnold, biskup bamberský. O popisova- ných poměrech srv. pozn. vzadu. 2/ 4. dubna. 3/ 18. května. Tak byl Acharon zničen, tak náhle, neb poznána byla křižáků nesvornost velká, k níž ještě se družila pýcha. Kdyby se bývali shodli a zůstali svorní, pak mohli odpůrce potřít a tolik by tisíců nezahynulo. ZALOŽENÍ KLÁŠTERA VSÍNI KRÁLOVSKÉ, KTERÉ SE OBECNĚŘÍKÁ ZBRASLAV < XXXVI Roku vtělení Páně 1291 — je to rok věku pana Václava krále dvacátý druhý — pan Heindenreich, opat sedlecký, přibrav pana Dětřicha, opata ve Valdsasích, navštívil krále a připomněl mu slib, který kdysi učinil Bohu o založení kláštera řádu cisterciáckého, aby ho někdo v budoucnosti nemohl obviňovat z nedbalosti; kdyby mělo být pro jeho mlčení nějak oddáleno tak spasitelné před- sevzetí královo. Neboť věc zamýšlená, vy- padnuvsi z lidské paměti, obyčejně se pouští ze zřetele, jestliže nebývá k jejímu provedení úsilím horlivého připomínatele podněcován ten, kdo ji zbožně slíbil. Vždyť král, protože se z nutné potřeby zapletl do mnohonásob- ných úkolů věcí pozemských, připustil ne- prozřetelný odklad a téměř zapomněl na takový slib, který slíbil. Sám však, uslyšev připomenutí opatovo, se vzpamatoval a obviňuje sebe sama pro odklad tak nerozumný ihned takto odpověděl: Pro- tože jsme dosud odložili splnění svého slibu, nejen jsme záhubou svých přátel zakusili podnět k rozrušení, nýbrž jsme 1 z opravdové zkušenosti našli spravedlivým soudem Bo- žím nad obyčej naši mysl k věcem pozem- ským náchylnou a k nebeským liknavou. Neboť často hasne zápal předsevzaté zbož- nosti, když je mysl člověka více než třeba poutána zaujetím věcmi pozemskými. Také tím nebezpečněji ochabujeme ve vykonávání svatého, mysli oddáváme věcem pomíjejí- cím.“ Král tedy touže splnit slib odložil všechny záležitosti svého království a s upřímnou myslí prosil Pána, aby mu ukázal vhodné místo. Konečně vzav s sebou opaty svrchu jmenované a bratra Konráda, převora sedlec- kého, a jiné spolehlivé muže, vstoupil na loď, aby vyhledal místo podle přání své mysli, a dostal se s pomocí plavců po řece, zvané obecně Vltava, až do přístavu Ostrova, kde leží klášter černých mnichů'/, aby si ne tak sám, jako druzí pečlivě prohlédli Ostrov?/ a po předchozí úvaze usoudili, zda by do- stačoval pro klášter řádu cisterciáckého. Nezamýšlel však vyvrátit chrám, dříve Bohu věnovaný, nýbrž se svolením bratří tam bydlících jeho stav po umístění mnichů cisterciáckých zlepšiti. Vždyť získává z daru skrovný prospěch Boží odplaty ten, kdo tobě nebo druhému uštědřuje pod zámin- kou líčené zbožnosti to, co mně bezohledně odnímá. A tak když si prohlédli místo, vrátili se na loď a plavíce se po řece dostali se spolu na Zbraslav, kde kdysi postavil král Otakar lo- vecký dvůr. Opat pak Dětřich, hned jak vy- skočil z lodi+a vstoupil do přístavu, jakoby napřed naplněn prorockým duchem, silným hlasem zazpíval, při čemž ho ostatní poslou- chali, onen výrok žalmisty a pravil: „Toť bude obydlí mé až na věky, tuť přebývati 1/ Tj. benediktinů. 2/ Ostrovsky klášter, založený okolo r. 1000 poblíž ny- nější Davle na ostrově řeky Vltavy jižně od Prahy.
Strana 82
budu, nebo jsem sobé to oblíbil;'*?/ a jako by jasné fekl, není tfeba, aby se nelíbilo né- komu rozumnému toto místo, které stvofeno od Boha představuje při prvním pohledu na ně neocenitelnou posvátnost. Prohlédnuvše polohu tohoto místa a jeho výhody vrátili se na loď a plavíce se po řece, zvané Mže!/, do- stali se až do Radotína, aby podobně obhlédli to místo, a kdyby se zdálo vhodné, aby tam zařídili stavbu kláštera. Potom král při návratu do Prahy promluvil k opatům o jakosti prohlédnutých míst a po- voliv jim třídenní lhůtu vyzval je, aby si vybrali jedno ze tří. Zatím král obrátiv se z celého srdce k Hospodinu horlivě se vě- noval zbožnosti a poslav na všechny kostely obce pražské dal sloužit votivní mše k Duchu svatému a blahoslavené Panně, aby s jejich podporou splnil slib a zřídil na nejlepším a nejvhodnějším místě ze svrchu jmenova- ných klášter, který slíbil. 3/ Zalm 132. 14. *| Dne&ní Berounka. "Takto ti, Maria Panno, tři místa nabídli k stavbě: rosu dobroty své rač vylít a vhodnější místo ukázat naším zrakům, kde král by vystavět mohl klášter, v kterém by mnich svou mysl upínal k hvězdám. OPATOVÉ SE VRÁTILI KE KRÁLI VÁCLAVOVI AVYBRALI JEDNO MÍSTO ZE TŘÍ PRO KLÁŠTER $ XXXVII V čase pak lhůty navštívili svrchu jmenovaní opatové pana Bernarda, probošta míšeňské- ho, velmi upřímného přítele řádu, a pro- bravše okolnosti a polohu tří svrchu řeče- ných míst, pečlivě uvažovali o místě zalo- žení a jali se přemýšleti o jednotlivostech, aby ze společné porady vybrali jedno a vy- brané s povinnou dochvilností naurčito jmenovali před králem. Konečně se jim zalí- bilo před ostatními místo, zvané Zbraslav, totiž proto, že oplývajíc vodami, lukami a vi- nicemi a také jinými věcmi pro klášter še- dých mnichů potřebnými, vzbuzovalo v mys- lích těch, kdož se na ně dívali, lásku k sobě. A tak přibravše pana Bernarda spolu přišli jmenovat místo na hrad Pražský a našli tam krále v katedrálním chrámu, když zbožně poslouchal mši k Duchu svatému. A tutéž mši k Duchu svatému dal v ten den sloužiti jednotlivým kněžím pražského duchovenstva, aby když by oni za něho obětovali spasitel- nou oběť, nikterak neupouštěl od dobrého předsevzetí a aby se opatové s přispěním milosti Ducha svatého dohodli o vhodném místě. Konečně, když opatové s proboštem vstu- povali do katedrálního chrámu, náhodou 82 / 83 začínal zpěvák po přečtení evangelia slav- nostním hlasem zpívat offertorium Con- firma hoc Deus (Potvrď to, Bože); tím je, třebas nevěděl o jejich příchodu, v prorocké touze utvrdil v tom, co si usmyslili. Posilnění tedy v Pánu přišli ke králi a po skončení mešních obřadů sami s ním bez ostatních vešli do jeho ložnice. A když stanuli před králem, jali se z jakési uctivosti vespolek příti, kdo z nich by měl předstoupiti a pro- hlásiti mu souhlasné rozhodnutí všech o mís- tě založení. Uslyšev to král, milostivě poky- nul proboštovi míšeňskému, příznivci řádu, a s laskavou důvěrností mu uložil, aby on sám vyložil záměr všech. On přijav rozkaz bez váhání sňal kapuci s hlavy a pokořiv se před opatem se skloně- nou hlavou v povinné úctě ho požádal o jeho požehnání. Opat hned vyhověl jeho pokorné žádosti a podzvihnuv oči vzhůru se vší las- kavostí požehnal proboštovi majícímu mlu- vit a pravil: „Hospodin buď v srdci tvém a v ústech tvých, abys důstojně zvěstoval slovo Kristovo!““ Slovo vpravdě Kristovo chtěl zvěstovati ten, který se pokoušel před očima krále jmenovat místo založení, jež mělo být zasvěceno Bohu. Pravil tedy: ,,Kdyz pečlivě věnujeme pozornost tomu, co se nutně požaduje při klášterech řádu cister- ciáckého, dáváme se zřením k jeho úrodnosti před ostatními přednost místu, zvanému Zbraslav, a ve jménu Páně jmenujeme je vaší laskavosti královské. Toto zajisté místo opa- tové žádají a za ně s důvěrou vylévají prosby laskavé vaší milosti.“
budu, nebo jsem sobé to oblíbil;'*?/ a jako by jasné fekl, není tfeba, aby se nelíbilo né- komu rozumnému toto místo, které stvofeno od Boha představuje při prvním pohledu na ně neocenitelnou posvátnost. Prohlédnuvše polohu tohoto místa a jeho výhody vrátili se na loď a plavíce se po řece, zvané Mže!/, do- stali se až do Radotína, aby podobně obhlédli to místo, a kdyby se zdálo vhodné, aby tam zařídili stavbu kláštera. Potom král při návratu do Prahy promluvil k opatům o jakosti prohlédnutých míst a po- voliv jim třídenní lhůtu vyzval je, aby si vybrali jedno ze tří. Zatím král obrátiv se z celého srdce k Hospodinu horlivě se vě- noval zbožnosti a poslav na všechny kostely obce pražské dal sloužit votivní mše k Duchu svatému a blahoslavené Panně, aby s jejich podporou splnil slib a zřídil na nejlepším a nejvhodnějším místě ze svrchu jmenova- ných klášter, který slíbil. 3/ Zalm 132. 14. *| Dne&ní Berounka. "Takto ti, Maria Panno, tři místa nabídli k stavbě: rosu dobroty své rač vylít a vhodnější místo ukázat naším zrakům, kde král by vystavět mohl klášter, v kterém by mnich svou mysl upínal k hvězdám. OPATOVÉ SE VRÁTILI KE KRÁLI VÁCLAVOVI AVYBRALI JEDNO MÍSTO ZE TŘÍ PRO KLÁŠTER $ XXXVII V čase pak lhůty navštívili svrchu jmenovaní opatové pana Bernarda, probošta míšeňské- ho, velmi upřímného přítele řádu, a pro- bravše okolnosti a polohu tří svrchu řeče- ných míst, pečlivě uvažovali o místě zalo- žení a jali se přemýšleti o jednotlivostech, aby ze společné porady vybrali jedno a vy- brané s povinnou dochvilností naurčito jmenovali před králem. Konečně se jim zalí- bilo před ostatními místo, zvané Zbraslav, totiž proto, že oplývajíc vodami, lukami a vi- nicemi a také jinými věcmi pro klášter še- dých mnichů potřebnými, vzbuzovalo v mys- lích těch, kdož se na ně dívali, lásku k sobě. A tak přibravše pana Bernarda spolu přišli jmenovat místo na hrad Pražský a našli tam krále v katedrálním chrámu, když zbožně poslouchal mši k Duchu svatému. A tutéž mši k Duchu svatému dal v ten den sloužiti jednotlivým kněžím pražského duchovenstva, aby když by oni za něho obětovali spasitel- nou oběť, nikterak neupouštěl od dobrého předsevzetí a aby se opatové s přispěním milosti Ducha svatého dohodli o vhodném místě. Konečně, když opatové s proboštem vstu- povali do katedrálního chrámu, náhodou 82 / 83 začínal zpěvák po přečtení evangelia slav- nostním hlasem zpívat offertorium Con- firma hoc Deus (Potvrď to, Bože); tím je, třebas nevěděl o jejich příchodu, v prorocké touze utvrdil v tom, co si usmyslili. Posilnění tedy v Pánu přišli ke králi a po skončení mešních obřadů sami s ním bez ostatních vešli do jeho ložnice. A když stanuli před králem, jali se z jakési uctivosti vespolek příti, kdo z nich by měl předstoupiti a pro- hlásiti mu souhlasné rozhodnutí všech o mís- tě založení. Uslyšev to král, milostivě poky- nul proboštovi míšeňskému, příznivci řádu, a s laskavou důvěrností mu uložil, aby on sám vyložil záměr všech. On přijav rozkaz bez váhání sňal kapuci s hlavy a pokořiv se před opatem se skloně- nou hlavou v povinné úctě ho požádal o jeho požehnání. Opat hned vyhověl jeho pokorné žádosti a podzvihnuv oči vzhůru se vší las- kavostí požehnal proboštovi majícímu mlu- vit a pravil: „Hospodin buď v srdci tvém a v ústech tvých, abys důstojně zvěstoval slovo Kristovo!““ Slovo vpravdě Kristovo chtěl zvěstovati ten, který se pokoušel před očima krále jmenovat místo založení, jež mělo být zasvěceno Bohu. Pravil tedy: ,,Kdyz pečlivě věnujeme pozornost tomu, co se nutně požaduje při klášterech řádu cister- ciáckého, dáváme se zřením k jeho úrodnosti před ostatními přednost místu, zvanému Zbraslav, a ve jménu Páně jmenujeme je vaší laskavosti královské. Toto zajisté místo opa- tové žádají a za ně s důvěrou vylévají prosby laskavé vaší milosti.“
Strana 83
Král tedy, ačkoli patrně měl to místo raději než jiné kraje svého království, a to pro zvěř zhusta se tam sbíhající, bez odkladu vyhověl prosbám žadatelů a vzav tu kapuci, kterou nosil na hlavě, radostně to místo věnoval opatům se slovy: „Náš dvůr na Zbraslavi, který jsme si dosud před jinými našimi statky vybírali pro zvláštní potěšení, od nynějška vám trvalým právem věnujeme a darujeme k založení kláštera Bohu a blahoslavené Panně.“ A nezačal král bez zvláštní rady Ducha svatého od dětství milovati to místo, na němž potom pochován vyvolil s ostatními věrnými očekávati vzkříšení posledního dne. Vždyť často někdo podnícen tajnou silou božského vnuknutí počne usilovati o věc, o které přece předtím nepoznal, že prospěje jeho potřebám. Opatové pak pokleknuvše vrhli se v pokoře uctivě k nohám královým a radostně přijímajíce věnované místo vzdá- vali díky slovy: „Králi, jenž v nebesích dlí, král s myslí oddanou určí Zbraslav za vhodné místo. Buď chvála ti vzdávána, Kriste! Místo, jež v lásce jsi měl, tos udělil pro klášter, zbožný mladistvý králi, a proto žij beze všech strastí a útrap tohoto světa. A nijak se nemusíš obávat, králi, příštího života tísně, jež čeká, jak věříme, na ty, kteří nemají víru a chvály se vzdalují toho, který nás stvořil a smyl svou krví hříchy všech lidí tím, že na kříži visel a smrtí potupnou zmíral. Ať je ten králův dar ti milý, blažená Panno, posilu dej mu a veď ho, ať nebeská brána se před ním otevře na tvůj rozkaz a pod tvou záštitou mocnou. " Toho si označit rač a od zlé ho vysvoboď smrti! Potom opati vstali a chvalozpěv zpívat se jali Bohu, jenž v nebesích vládne, neb král jim udělil darem přemnoho statků a k nim též připojil přemnoho vesnic. BUH URČIL ODEDÁVNA TO MÍSTO ZBRASLAV MUŽUM ŘEHOLNÍM XXXVIII Věc, která jednou zasloužila býti zasvěcena Bohu, nedovoluje znění církevního práva dále věnovati potřebám lidským. Jistě to místo, zvané Zbraslav, třebas se někdy časem dostalo do užívání osob světských, přece podivné řízení Boží, které tam chtělo být stále uctíváno, vracelo do rukou mužů ře- holních a konečně je vyhradilo věčným založením pro své řády. Neboť byl v zemi české kníže, který se rozhodl pro pohodlí pobytu zřídit tam jakési stavby, ale byv prý varován nějakými důvody řízení Božího, upustil od počatého díla a to místo s jeho příslušenstvím věnoval a daroval na spásu své duše klášteru černých mnichů, který se jmenuje Kladruby. Opat pak kladrubský při úvaze o půvabnosti toho místa neodkládal poslati tam mnichy, nýbrž obnovil tam některé budovy a někdy také tam bydlil osobně, a tak to místo úplně vzal v držení pro bohoslužbu. Kladrubští dva neb tři tu vzdělávali to místo, kníže jež mnichům těm dal, aby stále zde zpívali žalmy. Potom se to místo velmi zalíbilo panu Jano- vi, biskupovi pražskému, a přivlastniv si je se svolením mnichů přidělil klášteru Kladrub- skému za to místo jiné statky svého biskup-
Král tedy, ačkoli patrně měl to místo raději než jiné kraje svého království, a to pro zvěř zhusta se tam sbíhající, bez odkladu vyhověl prosbám žadatelů a vzav tu kapuci, kterou nosil na hlavě, radostně to místo věnoval opatům se slovy: „Náš dvůr na Zbraslavi, který jsme si dosud před jinými našimi statky vybírali pro zvláštní potěšení, od nynějška vám trvalým právem věnujeme a darujeme k založení kláštera Bohu a blahoslavené Panně.“ A nezačal král bez zvláštní rady Ducha svatého od dětství milovati to místo, na němž potom pochován vyvolil s ostatními věrnými očekávati vzkříšení posledního dne. Vždyť často někdo podnícen tajnou silou božského vnuknutí počne usilovati o věc, o které přece předtím nepoznal, že prospěje jeho potřebám. Opatové pak pokleknuvše vrhli se v pokoře uctivě k nohám královým a radostně přijímajíce věnované místo vzdá- vali díky slovy: „Králi, jenž v nebesích dlí, král s myslí oddanou určí Zbraslav za vhodné místo. Buď chvála ti vzdávána, Kriste! Místo, jež v lásce jsi měl, tos udělil pro klášter, zbožný mladistvý králi, a proto žij beze všech strastí a útrap tohoto světa. A nijak se nemusíš obávat, králi, příštího života tísně, jež čeká, jak věříme, na ty, kteří nemají víru a chvály se vzdalují toho, který nás stvořil a smyl svou krví hříchy všech lidí tím, že na kříži visel a smrtí potupnou zmíral. Ať je ten králův dar ti milý, blažená Panno, posilu dej mu a veď ho, ať nebeská brána se před ním otevře na tvůj rozkaz a pod tvou záštitou mocnou. " Toho si označit rač a od zlé ho vysvoboď smrti! Potom opati vstali a chvalozpěv zpívat se jali Bohu, jenž v nebesích vládne, neb král jim udělil darem přemnoho statků a k nim též připojil přemnoho vesnic. BUH URČIL ODEDÁVNA TO MÍSTO ZBRASLAV MUŽUM ŘEHOLNÍM XXXVIII Věc, která jednou zasloužila býti zasvěcena Bohu, nedovoluje znění církevního práva dále věnovati potřebám lidským. Jistě to místo, zvané Zbraslav, třebas se někdy časem dostalo do užívání osob světských, přece podivné řízení Boží, které tam chtělo být stále uctíváno, vracelo do rukou mužů ře- holních a konečně je vyhradilo věčným založením pro své řády. Neboť byl v zemi české kníže, který se rozhodl pro pohodlí pobytu zřídit tam jakési stavby, ale byv prý varován nějakými důvody řízení Božího, upustil od počatého díla a to místo s jeho příslušenstvím věnoval a daroval na spásu své duše klášteru černých mnichů, který se jmenuje Kladruby. Opat pak kladrubský při úvaze o půvabnosti toho místa neodkládal poslati tam mnichy, nýbrž obnovil tam některé budovy a někdy také tam bydlil osobně, a tak to místo úplně vzal v držení pro bohoslužbu. Kladrubští dva neb tři tu vzdělávali to místo, kníže jež mnichům těm dal, aby stále zde zpívali žalmy. Potom se to místo velmi zalíbilo panu Jano- vi, biskupovi pražskému, a přivlastniv si je se svolením mnichů přidělil klášteru Kladrub- skému za to místo jiné statky svého biskup-
Strana 84
ství!/, aby nenáležitě usiluje o soukromý prospěch nepopudil touhou po cizím majet- ku proti sobě hněv přísného soudce. 1/ Kladrubskému klášteru patřila Zbraslav ještě roku 1239; ke směně těchto statků došlo po tomto roce, ale před r. 1268. Tak se to místo smění a přijde pak za vlastní jmění ke stolu biskupovu ten kladrubský majetek vzácný. Potom si král Otakar zajel kdysi podle zvyku v úmyslu lovit do odlehlých lesů kraje Kamýckého. A poněvadž se mu to místo zamlouvalo, častěji tam přenocoval v prů- vodu biskupa, kterého měl upřímně rád; a protože se zdálo, že jeho častým přenoco- váním trpí na tom místě biskupské statky, věnoval se souhlasem biskupovým Pražské- mu kostelu jiné statky svého království.?/ A tak se uvázal v to místo a jeho příslušen- ství a rozkázal na něm vystavět lovecký dvůr s věžemi a velmi pevnými zdmi. Tak připadlo to místo zastřenou výměnou do rukou knížat a během času prospívalo a bohatlo na polích, vinicích, lukách a pastvi- nách. Neboť král tam stavěl budovy, zřizoval poplužní dvory a poslav pro révu do Rakous- ka sázel a pěstoval vinice na okolních kop- cích. Konečně po smrti krále Otakara pa- noval na jeho místě jeho syn Václav a velmi často navštěvoval na lov svrchu řečené místo se svými pány a potom, jak jsme pověděli, naplněn milostí Boží zřekl se místa a na žádost opatů dobrovolně je přidělil k založení kláštera řádu cisterciáckého. Ale nikterak nemůžeme pominout tichým mlčením to, co jsme četli napsáno podle vy- právění kroniky, která pojednává o založení klaśtera Kladrubského. Onen kniże?/ totiż, který založil klášter Kladrubský, zamýšlel nejprve postaviti na místě, kde nyní stojí Zbraslav, ten dům řádu svatého Benedikta, ale zazněl hlas z nebe jednomu tehdejšímu poustevníkovi, jehož pověst byla proslavená, a takto pravil: ,„Vstaň, jdi ke knížeti země a mluv k němu tato slova a takto pověz: „Přijímá Bůh slib tvého úmyslu, ale neschva- luje jen místo založení. Neboť Hospodin ni- kterak nepostupuje tobě, kníže, to místo, zvané Zbraslav, k tomu účelu, abys na něm založil klášter pro mnichy řádu černých sva- tého Benedikta, nýbrž se to místo ponechává pro budoucnost jiným řeholníkům jiného řádu a jména, které si Bůh zvláště vyvolil.“ “ Kdo tedy pochybuje, že Hospodin učinil tuto věc a tak podivuhodnou v očích našich, že ještě před počátkem řádu cisterciáckého Pán vybral a řádu cisterciáckému napřed přikázal toto místo. 3/ Listina o této směně byla vydána dne 3. srpna 1268 (Regesta II, č. 620). 3/ Byl to buď Vladislav I. (1110—1125) anebo už Svato- pluk (1107—1109). Kronika, o níž se kronikář zmiňuje, není známá. "Tak se konečně k tobě zas, Kriste, vrátilo místo, které jakožto lup dřív bývalo v majetku světském. Pohledni na nas, 6 Pane, a učiň, ať místo ti dané majetkem zbožných mnichů se od času tohoto stane. Maria, svatá Panno, hleď bránit, aby to místo nebylo jiným dáno neb od tebe neodstoupilo. KRÁL VÁCLAV UPUSTIL NA NALÉHÁNÍ NĚKTERÝCH NACASOD ZACATEHO ZAMERU < XXXIX Když král přikázal místo svrchu jmenované řádu cisterciáckému, přišli k němu někteří 84/85 zapleteni do sítí zloby a s pomocí Istivého jazyka se snažili odvrátit ho od dobrého před- sevzeti, nebot pravili: „O króli, toto misto se ne bez uvážení zalíbilo tvému otci, protože když si chtěl kdykoli odpočinouti od rozru- chu prací vladařských, s některými důvěr- nými přáteli se tam odebral a užíval tam potěšení ne tak z honů, jako z pouštění žilou.
ství!/, aby nenáležitě usiluje o soukromý prospěch nepopudil touhou po cizím majet- ku proti sobě hněv přísného soudce. 1/ Kladrubskému klášteru patřila Zbraslav ještě roku 1239; ke směně těchto statků došlo po tomto roce, ale před r. 1268. Tak se to místo smění a přijde pak za vlastní jmění ke stolu biskupovu ten kladrubský majetek vzácný. Potom si král Otakar zajel kdysi podle zvyku v úmyslu lovit do odlehlých lesů kraje Kamýckého. A poněvadž se mu to místo zamlouvalo, častěji tam přenocoval v prů- vodu biskupa, kterého měl upřímně rád; a protože se zdálo, že jeho častým přenoco- váním trpí na tom místě biskupské statky, věnoval se souhlasem biskupovým Pražské- mu kostelu jiné statky svého království.?/ A tak se uvázal v to místo a jeho příslušen- ství a rozkázal na něm vystavět lovecký dvůr s věžemi a velmi pevnými zdmi. Tak připadlo to místo zastřenou výměnou do rukou knížat a během času prospívalo a bohatlo na polích, vinicích, lukách a pastvi- nách. Neboť král tam stavěl budovy, zřizoval poplužní dvory a poslav pro révu do Rakous- ka sázel a pěstoval vinice na okolních kop- cích. Konečně po smrti krále Otakara pa- noval na jeho místě jeho syn Václav a velmi často navštěvoval na lov svrchu řečené místo se svými pány a potom, jak jsme pověděli, naplněn milostí Boží zřekl se místa a na žádost opatů dobrovolně je přidělil k založení kláštera řádu cisterciáckého. Ale nikterak nemůžeme pominout tichým mlčením to, co jsme četli napsáno podle vy- právění kroniky, která pojednává o založení klaśtera Kladrubského. Onen kniże?/ totiż, který založil klášter Kladrubský, zamýšlel nejprve postaviti na místě, kde nyní stojí Zbraslav, ten dům řádu svatého Benedikta, ale zazněl hlas z nebe jednomu tehdejšímu poustevníkovi, jehož pověst byla proslavená, a takto pravil: ,„Vstaň, jdi ke knížeti země a mluv k němu tato slova a takto pověz: „Přijímá Bůh slib tvého úmyslu, ale neschva- luje jen místo založení. Neboť Hospodin ni- kterak nepostupuje tobě, kníže, to místo, zvané Zbraslav, k tomu účelu, abys na něm založil klášter pro mnichy řádu černých sva- tého Benedikta, nýbrž se to místo ponechává pro budoucnost jiným řeholníkům jiného řádu a jména, které si Bůh zvláště vyvolil.“ “ Kdo tedy pochybuje, že Hospodin učinil tuto věc a tak podivuhodnou v očích našich, že ještě před počátkem řádu cisterciáckého Pán vybral a řádu cisterciáckému napřed přikázal toto místo. 3/ Listina o této směně byla vydána dne 3. srpna 1268 (Regesta II, č. 620). 3/ Byl to buď Vladislav I. (1110—1125) anebo už Svato- pluk (1107—1109). Kronika, o níž se kronikář zmiňuje, není známá. "Tak se konečně k tobě zas, Kriste, vrátilo místo, které jakožto lup dřív bývalo v majetku světském. Pohledni na nas, 6 Pane, a učiň, ať místo ti dané majetkem zbožných mnichů se od času tohoto stane. Maria, svatá Panno, hleď bránit, aby to místo nebylo jiným dáno neb od tebe neodstoupilo. KRÁL VÁCLAV UPUSTIL NA NALÉHÁNÍ NĚKTERÝCH NACASOD ZACATEHO ZAMERU < XXXIX Když král přikázal místo svrchu jmenované řádu cisterciáckému, přišli k němu někteří 84/85 zapleteni do sítí zloby a s pomocí Istivého jazyka se snažili odvrátit ho od dobrého před- sevzeti, nebot pravili: „O króli, toto misto se ne bez uvážení zalíbilo tvému otci, protože když si chtěl kdykoli odpočinouti od rozru- chu prací vladařských, s některými důvěr- nými přáteli se tam odebral a užíval tam potěšení ne tak z honů, jako z pouštění žilou.
Strana 85
Proto nebudeš-li míti to místo, utrpíš bez- pochyby nemalou škodu na královských zá- bavách; vždyť můžeš na některém jiném mís- tě svého království usadit mnichy, jejichž sbory bývají v zapadlých lesích, a zachováš si svrchu řečené místo pro zábavu svou a svých přátel.“ Ó prohnanosti nevraživých lidí Bohem zavržená, kteří nemohouce sami dobře činiti pro odpor vlastní nepřízně ne- ostýchají se, pokud jen mohou, odvracet i ty, kteří chtějí dobře činiti. Myslí také, že uspokojí svá přání tím, že úsilím úskočného jazyka zdržují a oddalují prospěch z poča- tého dobra. podivuhodná nesmírnosti lásky Boží, která někdy trpělivě snášíš tyto lidi, kteří tak zhoubně odporují tvé vůli! Ale protože mysl mladfkova zaskocena cizími slovy někdy upouští od začatého díla, král odvrácen radami ničemníků nerozvážně povolil jejich úskokům a při příležitosti se odebral na Moravu a odložil splnění slibu, který učinil. Když tam vyřídil konečně své záležitosti, vrátil se do Prahy a upomenut opaty pokorně se prohlásil za hodna pokárá- Král byl v Sedlci brzy a hned tam opata žádá, ní za takový odklad. Chtěje tedy určitě splnit slib, spěšně se odebral do města, zvaného Kolín, vzdáleného jednu míli od Sedlce, a pomyślel tam jednati s panem Tobiášem, biskupem pražským, o místě založení. Jed- noho pak dne král, když nemohl v městě pro četné záležitosti věnovati té věci pozornost, chtěje jednati s biskupem o svém slibu, vyjel si do polí a po poslovi žádal, aby za ním přišel biskup, který zůstal v městě. Biskup tedy vsednuv na koně chtěl spěšně v průvo- du družiny jeti za králem do polí, ale když se někteří z jeho průvodců dostali k městské bráně, zřítil se před ním most a znemožnil přechod ne tak biskupovi, jako všem jiným, kteří chtěli vyjít z města. Nad zprávou o zří- cení mostu král se velmi zarazil a přičítaje sám u sebe to zřícení ďáblu, který se vždy vzpírá zbožným skutkům, nařídil, aby k němu biskup bez odkladů přišel jinou branou. Potom se král, vyslechnuv biskupa, vrátil do města a bez odkladu druhého dne spěšně odejel do Sedlce požádat o sbor mnichů. aby mu sbor dal mnichů, jenž z bratří jen zbožných se skládá. ZBOŻNY KRAL VACLAV VEBEL DOKAPITULY A OPAT HEIDENREICH JMENOVAL OSOBY, JEZ MÉLY BYTIVYSLÁNY < XL Druhého tedy dne vešel král do sedlecké ka- pituly a před opaty a přítomnými mnichy s příslušnou úctou poprosil, aby mu byl dán sbor. A protože se ten král snažil od svého dětství míti po svém boku ve všech jednáních preláty, svolala tam tehdy božská prozřetelnost, chtějíc v tom vyhověti jeho zbožnosti, podivuhodným řízením čtyři opa- ty, totiž valdsaského, sedleckého, žďárského a kamenického!/, aby se sami zúčastnili tak významných slavností a aby se s jejich radou mohlo slušně vyhověti přáním královým. Opat sedlecký bez váhání vyhověl, jak se slušelo, žádosti králově a ne bez převelikého nářku srdce prolévaje slzy jmenoval po pořád- ku bratří, kteří měli být vysláni. Neboť kdo by byl tak kamenného srdce, aby se mohl zdržeti slz při vysílání svých synů, zvláště když otec v žádné době nikdy nenašel na synech důvodu k pohoršení? Tím prudší zajisté osten bolu nás trápí za nepřítomnosti kterékoli věci, čím horoucnější žár lásky nás podle našeho zdání naplňoval za její přítom- nosti! 1/ Kamenický klášter založil Bernard, biskup míšeňský (kap. XXXIV), opatem ve Žďáru nad Sázavou byl ten- krát asi Arnold (Fontes rerum bohemicarum II, 544 n.). Jména pobožných mnichů se ihned vpisují na list, jména těch, kteří v té kapitule byli jmenováni, aby vyšli, a kteří si zasloužili na památku své- ho obdivuhodného chování býti v tomto vý- kladé jménem zaznamenáni za vzor potom-
Proto nebudeš-li míti to místo, utrpíš bez- pochyby nemalou škodu na královských zá- bavách; vždyť můžeš na některém jiném mís- tě svého království usadit mnichy, jejichž sbory bývají v zapadlých lesích, a zachováš si svrchu řečené místo pro zábavu svou a svých přátel.“ Ó prohnanosti nevraživých lidí Bohem zavržená, kteří nemohouce sami dobře činiti pro odpor vlastní nepřízně ne- ostýchají se, pokud jen mohou, odvracet i ty, kteří chtějí dobře činiti. Myslí také, že uspokojí svá přání tím, že úsilím úskočného jazyka zdržují a oddalují prospěch z poča- tého dobra. podivuhodná nesmírnosti lásky Boží, která někdy trpělivě snášíš tyto lidi, kteří tak zhoubně odporují tvé vůli! Ale protože mysl mladfkova zaskocena cizími slovy někdy upouští od začatého díla, král odvrácen radami ničemníků nerozvážně povolil jejich úskokům a při příležitosti se odebral na Moravu a odložil splnění slibu, který učinil. Když tam vyřídil konečně své záležitosti, vrátil se do Prahy a upomenut opaty pokorně se prohlásil za hodna pokárá- Král byl v Sedlci brzy a hned tam opata žádá, ní za takový odklad. Chtěje tedy určitě splnit slib, spěšně se odebral do města, zvaného Kolín, vzdáleného jednu míli od Sedlce, a pomyślel tam jednati s panem Tobiášem, biskupem pražským, o místě založení. Jed- noho pak dne král, když nemohl v městě pro četné záležitosti věnovati té věci pozornost, chtěje jednati s biskupem o svém slibu, vyjel si do polí a po poslovi žádal, aby za ním přišel biskup, který zůstal v městě. Biskup tedy vsednuv na koně chtěl spěšně v průvo- du družiny jeti za králem do polí, ale když se někteří z jeho průvodců dostali k městské bráně, zřítil se před ním most a znemožnil přechod ne tak biskupovi, jako všem jiným, kteří chtěli vyjít z města. Nad zprávou o zří- cení mostu král se velmi zarazil a přičítaje sám u sebe to zřícení ďáblu, který se vždy vzpírá zbožným skutkům, nařídil, aby k němu biskup bez odkladů přišel jinou branou. Potom se král, vyslechnuv biskupa, vrátil do města a bez odkladu druhého dne spěšně odejel do Sedlce požádat o sbor mnichů. aby mu sbor dal mnichů, jenž z bratří jen zbožných se skládá. ZBOŻNY KRAL VACLAV VEBEL DOKAPITULY A OPAT HEIDENREICH JMENOVAL OSOBY, JEZ MÉLY BYTIVYSLÁNY < XL Druhého tedy dne vešel král do sedlecké ka- pituly a před opaty a přítomnými mnichy s příslušnou úctou poprosil, aby mu byl dán sbor. A protože se ten král snažil od svého dětství míti po svém boku ve všech jednáních preláty, svolala tam tehdy božská prozřetelnost, chtějíc v tom vyhověti jeho zbožnosti, podivuhodným řízením čtyři opa- ty, totiž valdsaského, sedleckého, žďárského a kamenického!/, aby se sami zúčastnili tak významných slavností a aby se s jejich radou mohlo slušně vyhověti přáním královým. Opat sedlecký bez váhání vyhověl, jak se slušelo, žádosti králově a ne bez převelikého nářku srdce prolévaje slzy jmenoval po pořád- ku bratří, kteří měli být vysláni. Neboť kdo by byl tak kamenného srdce, aby se mohl zdržeti slz při vysílání svých synů, zvláště když otec v žádné době nikdy nenašel na synech důvodu k pohoršení? Tím prudší zajisté osten bolu nás trápí za nepřítomnosti kterékoli věci, čím horoucnější žár lásky nás podle našeho zdání naplňoval za její přítom- nosti! 1/ Kamenický klášter založil Bernard, biskup míšeňský (kap. XXXIV), opatem ve Žďáru nad Sázavou byl ten- krát asi Arnold (Fontes rerum bohemicarum II, 544 n.). Jména pobožných mnichů se ihned vpisují na list, jména těch, kteří v té kapitule byli jmenováni, aby vyšli, a kteří si zasloužili na památku své- ho obdivuhodného chování býti v tomto vý- kladé jménem zaznamenáni za vzor potom-
Strana 86
kům, abychom čtouce pořadem jejich jména často měli před očima své mysli vynikající vlastnosti jejich chování: První je Theoderich?/, muž starší, zbožnosti přítel, k nému se pridruží Jan, šeď vlasú vzbuzuje úctu, za ním se ubírá Jindřich, je ověnčen květy všech ctností, 2/ Je to snad týž Theoderich, který se stal na Zbraslavi převorem; o něm se vypravuje níže v II. knize, kap. XVIII. 3/ Konrád, rodem z Erfurtu, převor sedlec- ctihodný převor Konrád*/ jde v prüvodu za ním ak nému ký, byl zvolen prvním opatem na Zbras- brzy se přidruží Dětmar, ctný převor a služebník Kristův. lavi; o něm viz podrobněji v II. knize, Alberte, pojď i ty, vždyť dobře my o tobě víme, o tvé bezúhonnosti, a s tebou ať povstane druhý Theoderich a za nim af vystoupi stydlivy Otać/, za nimi Gotfried af přijde; jak devátý v řadě ať stane kap. XXI. t/ Ota, rodem z Durynska, byl, když se Konrád vzdal r. 1297 opatského úřadu, asi půldruhého roku druhým opatem zbras- lavským (srv. I. kniha, kap. CX XIX), ale Dětmar, tím jménem druhý, jenž vzorem je božího sluhy. potom i on rezignoval; napsal tuto část Bertholde, muži všem milý, i ty přijď na zavolání, aby byl plný počet: jak dvanáctý budeš tu státi. A nesmím, myslím, nerozvážně pominouti, že se té kapituly zúčastnil se svým opatem jeden mnich z kláštera Valdsaského, jménem Konrád, který podle úrady přítomných otců povstal s ostatními a rovněž se připojil k dru- kroniky. Zemřel v březnu 1314 (srv. kap. LXV). žině mnichů, kteří měli být vysláni. Když potom měl opat vyvolati jménem jednotlivé mnichy, přerušován bolestným vzlykotem stěží pronesl v mnohonásobném pláči vý- pověď plačtivého hlasu. Zároveň mnichové všichni jsou dojati, slzy jim tekou. Jmenovaní zajisté jednotliví mužové těžce po- slechnou hlasu představeného, a protože ne- mohou odporovat rozkazům prelátů, majíce vyhovéti slibüm poslušnosti, prolévají slzy. Kteří jdou odtud, ti lkají, kdo zůstanou v klášteře, pláčí. Jedni i druzí zajisté, vyvolávajíce si v paměti potěšení dlouhotrvajícího spolužití, nemohou se zdržeti slz a v nepřetržitém vespolek pláči podněcují a pobízejí svými nářky mysli všech při tom stojících k slzám soustrasti. Byl mezi ostatními jeden mnich pokročilé- ho věku, jménem Jan, muž opravdu zralý mravy a podivuhodně zbožný; když byv vyvolán jménem měl poslechnouti, opětovně uvažuje v duchu o letech svého stáří, vstal a zapél ono prorocké slovo — a v&ichni to slyżeli — a pravil: ,, Tot bude obydlí mé a£ na véky, tut pfebyvati budu, nebo jsem sobé to oblíbil.“5/ A když ho král viděl vstávat, obrátil se na opata se slovy: ,,Co bude dělati v mém klášteře tento mnich, který stářím sešlý brzy zemře a už nyní sám o sobě schá- zi?" A opat mu odpověděl: „Do nových klášterů se vhodně vysílají takoví mužové, neboť pohledem na jejich vyspělost jsou ostatní podle jejich mravů vždy povzbuzo- 86/87 váni k dobrým skutkům; vždyť dobrými pří- klady starších nejednou dostupují vrcholu ctností mysli mladších. My zkrátka, když pečlivě zkoumáme všechny dobré skutky starších, směřujíce k výšinám ctnosti zřejmě máme prospěch z jejich napodobení.“ Div divoucí! Ten mnich, byv tam stižen slabostí podle úsudku králova, zemřel v osmi dnech a zjevně dosáhnuv odpočinku, který si přál, byl pochován na hřbitově sedleckém k ostat- ním věrným. Potom vyšli bratří, kteří byli jmenováni, na rozkaz opatů z kapituly a po vzývání mi- losti Ducha svatého svorně zvolili za opata bratra Konráda, převora domu, muže schop- ného, a po návratu do kapituly s povinnou úctou požádali, aby byl jejich zvolenec po- tvrzen ve jménu Páně. Po potvrzení tedy volby vyšli zároveň všichni z kapituly a vstoupivše do kláštera slavnostně podle 5| Zalm 132. 14.
kům, abychom čtouce pořadem jejich jména často měli před očima své mysli vynikající vlastnosti jejich chování: První je Theoderich?/, muž starší, zbožnosti přítel, k nému se pridruží Jan, šeď vlasú vzbuzuje úctu, za ním se ubírá Jindřich, je ověnčen květy všech ctností, 2/ Je to snad týž Theoderich, který se stal na Zbraslavi převorem; o něm se vypravuje níže v II. knize, kap. XVIII. 3/ Konrád, rodem z Erfurtu, převor sedlec- ctihodný převor Konrád*/ jde v prüvodu za ním ak nému ký, byl zvolen prvním opatem na Zbras- brzy se přidruží Dětmar, ctný převor a služebník Kristův. lavi; o něm viz podrobněji v II. knize, Alberte, pojď i ty, vždyť dobře my o tobě víme, o tvé bezúhonnosti, a s tebou ať povstane druhý Theoderich a za nim af vystoupi stydlivy Otać/, za nimi Gotfried af přijde; jak devátý v řadě ať stane kap. XXI. t/ Ota, rodem z Durynska, byl, když se Konrád vzdal r. 1297 opatského úřadu, asi půldruhého roku druhým opatem zbras- lavským (srv. I. kniha, kap. CX XIX), ale Dětmar, tím jménem druhý, jenž vzorem je božího sluhy. potom i on rezignoval; napsal tuto část Bertholde, muži všem milý, i ty přijď na zavolání, aby byl plný počet: jak dvanáctý budeš tu státi. A nesmím, myslím, nerozvážně pominouti, že se té kapituly zúčastnil se svým opatem jeden mnich z kláštera Valdsaského, jménem Konrád, který podle úrady přítomných otců povstal s ostatními a rovněž se připojil k dru- kroniky. Zemřel v březnu 1314 (srv. kap. LXV). žině mnichů, kteří měli být vysláni. Když potom měl opat vyvolati jménem jednotlivé mnichy, přerušován bolestným vzlykotem stěží pronesl v mnohonásobném pláči vý- pověď plačtivého hlasu. Zároveň mnichové všichni jsou dojati, slzy jim tekou. Jmenovaní zajisté jednotliví mužové těžce po- slechnou hlasu představeného, a protože ne- mohou odporovat rozkazům prelátů, majíce vyhovéti slibüm poslušnosti, prolévají slzy. Kteří jdou odtud, ti lkají, kdo zůstanou v klášteře, pláčí. Jedni i druzí zajisté, vyvolávajíce si v paměti potěšení dlouhotrvajícího spolužití, nemohou se zdržeti slz a v nepřetržitém vespolek pláči podněcují a pobízejí svými nářky mysli všech při tom stojících k slzám soustrasti. Byl mezi ostatními jeden mnich pokročilé- ho věku, jménem Jan, muž opravdu zralý mravy a podivuhodně zbožný; když byv vyvolán jménem měl poslechnouti, opětovně uvažuje v duchu o letech svého stáří, vstal a zapél ono prorocké slovo — a v&ichni to slyżeli — a pravil: ,, Tot bude obydlí mé a£ na véky, tut pfebyvati budu, nebo jsem sobé to oblíbil.“5/ A když ho král viděl vstávat, obrátil se na opata se slovy: ,,Co bude dělati v mém klášteře tento mnich, který stářím sešlý brzy zemře a už nyní sám o sobě schá- zi?" A opat mu odpověděl: „Do nových klášterů se vhodně vysílají takoví mužové, neboť pohledem na jejich vyspělost jsou ostatní podle jejich mravů vždy povzbuzo- 86/87 váni k dobrým skutkům; vždyť dobrými pří- klady starších nejednou dostupují vrcholu ctností mysli mladších. My zkrátka, když pečlivě zkoumáme všechny dobré skutky starších, směřujíce k výšinám ctnosti zřejmě máme prospěch z jejich napodobení.“ Div divoucí! Ten mnich, byv tam stižen slabostí podle úsudku králova, zemřel v osmi dnech a zjevně dosáhnuv odpočinku, který si přál, byl pochován na hřbitově sedleckém k ostat- ním věrným. Potom vyšli bratří, kteří byli jmenováni, na rozkaz opatů z kapituly a po vzývání mi- losti Ducha svatého svorně zvolili za opata bratra Konráda, převora domu, muže schop- ného, a po návratu do kapituly s povinnou úctou požádali, aby byl jejich zvolenec po- tvrzen ve jménu Páně. Po potvrzení tedy volby vyšli zároveň všichni z kapituly a vstoupivše do kláštera slavnostně podle 5| Zalm 132. 14.
Strana 87
zvyku zazpívali „Tebe Boha chválíme“. Když to slušně skončili, vrátili se do kapi- tuly a dvanáct mnichů slíbilo svému zvole- nému opatu poslušnost podle obyčeje řádu. Volba opata toho, všem milá, se slavnostně koná; myslím, že po dokončení ne bez zásluh postaven v čelo nové štěpnice první otec, který vynikaje živo- tem a mravy nad ostatní byl shledán ve všech svých skutcích hodným doporučení. Potom se král, svolav všechny, totiž opaty a mnichy, vrátil do kláštera a věnoval z krá- lovské štědrosti před svými šlechtici Bohu a blahoslavené Panně ke klášteru, který se rozhodl založit, důchod čtyř set hřiven s dvaceti čtyřmi poplužími a dostatečným BISKUP TOBIÁŠSI OSOBOVAL MÍSTO ZALOŽENÍ A KRÁL MU ZA TO PRIKÁZAL JINÉSTATKY < XLI Zatím co tedy nový sbor ještě zůstával v domě Sedleckém, šli opatové na místo založení a chtěli přeměniti místa, na kterých dosud bydleli lidé světští, v příbytek vhodný pro muže řeholní, aby odstranili lidi světské a nadobro se sami uvázali v místo a aby mniši, kteří měli brzo přijíti, našli ta místa upravená pro své pohodlí. A hle, přišli poslové pana Tobiáše, biskupa pražského, a dokazujíce, že to místo, zvané obecně Zbraslav, odedávna patřilo ke kostelu Praž- skému, žádali, aby se opatové neuvazovali v to místo, nebude-li dříve dána náhrada katedrálnímu chrámu. Opatové tedy přišli bez prodlení ke králi, KRÁL NASTOLIL SBOR, POTVRDILMISTORADU A TOZALOZENÍNAZVAL SÍNÍ KRÁLOVSKOU (AULA REGIA)/ 1/ Z toho německý název Zbraslavi: Kônigsaal. < XLII Když tedy bylo všechno řádně provedeno, vrátili se opatové svrchu jmenovaní na počtem lesů a s příslušnou pečlivostí po- tvrdil věnování královskými listinami, jak bude niże patrno.*/ %/ Spisovatel této části Ota už nevložil tyto listiny do své- ho vypravování; jsou v Regestech II, č. 1633, 1811, 2004, 2808 a IV, č. 1888 aj. Zakládací listina je z 10. srpna 1292 a od té doby byl asi klášter osazen (Regesta IV, č. 1888), ale původní nadání bylo rozšířeno dne 21. května 1304 (Regesta II, č. 2004). vyložili mu po pořádku naléhání pana bis- kupa a s povinnou bedlivostí ho nabádali, aby odškodnil kostel Pražský. A jim onen odpověděl: „Ačkoli to místo přešlo na nás nástupnictvím po otci, přece my ve snaze zabezpečiti v tom naše založení přikážeme kostelu Pražskému jiné statky našeho krá- lovství, aby nebyla podnícena mezi kostelem Pražským a naším založením pro budoucnost stížnost a aby byla z té i oné strany odstra- něna příležitost k jakémukoli sporu.“ Povo- lav tedy biskupa, daroval mu král podle odhadu svých šlechticů náhradou jiné statky a biskup dobrovolně s nimi spokojen se zřekl se svolením pražského sboru všeho práva, které snad patřilo jemu a jeho Praž- skému kostelu na to místo a na jeho příslušen- ství, postoupil panu králi dobrovolně to místo a brzy listinami a vhodnými svědky potvrdil jak postoupení, tak dostatečnou náhradu toho druhu.?/ 1/ Listina o této náhradě ze dne 11. srpna 1298 je v Re- gestech II, č. 1692. místo a s pomocí řemeslníků upravili tam jakžtakž obydlí pro pohodlí mnichů, kteří měli přijíti. A bez prodlení poslali do kláš- tera Sedleckého a pozvali sbor, který tam zůstal, s povinnou pohotovostí k výhodám nové štěpnice. Všichni tedy muži toho kláš- tera se sešli vespolek, a když zpěvák začal: „Vy, kteří máte přejíti“', dovedli spolubratry na odchodu se zpěvem zároveň i nářkem k bráně klášterní a navzájem se loučili.
zvyku zazpívali „Tebe Boha chválíme“. Když to slušně skončili, vrátili se do kapi- tuly a dvanáct mnichů slíbilo svému zvole- nému opatu poslušnost podle obyčeje řádu. Volba opata toho, všem milá, se slavnostně koná; myslím, že po dokončení ne bez zásluh postaven v čelo nové štěpnice první otec, který vynikaje živo- tem a mravy nad ostatní byl shledán ve všech svých skutcích hodným doporučení. Potom se král, svolav všechny, totiž opaty a mnichy, vrátil do kláštera a věnoval z krá- lovské štědrosti před svými šlechtici Bohu a blahoslavené Panně ke klášteru, který se rozhodl založit, důchod čtyř set hřiven s dvaceti čtyřmi poplužími a dostatečným BISKUP TOBIÁŠSI OSOBOVAL MÍSTO ZALOŽENÍ A KRÁL MU ZA TO PRIKÁZAL JINÉSTATKY < XLI Zatím co tedy nový sbor ještě zůstával v domě Sedleckém, šli opatové na místo založení a chtěli přeměniti místa, na kterých dosud bydleli lidé světští, v příbytek vhodný pro muže řeholní, aby odstranili lidi světské a nadobro se sami uvázali v místo a aby mniši, kteří měli brzo přijíti, našli ta místa upravená pro své pohodlí. A hle, přišli poslové pana Tobiáše, biskupa pražského, a dokazujíce, že to místo, zvané obecně Zbraslav, odedávna patřilo ke kostelu Praž- skému, žádali, aby se opatové neuvazovali v to místo, nebude-li dříve dána náhrada katedrálnímu chrámu. Opatové tedy přišli bez prodlení ke králi, KRÁL NASTOLIL SBOR, POTVRDILMISTORADU A TOZALOZENÍNAZVAL SÍNÍ KRÁLOVSKOU (AULA REGIA)/ 1/ Z toho německý název Zbraslavi: Kônigsaal. < XLII Když tedy bylo všechno řádně provedeno, vrátili se opatové svrchu jmenovaní na počtem lesů a s příslušnou pečlivostí po- tvrdil věnování královskými listinami, jak bude niże patrno.*/ %/ Spisovatel této části Ota už nevložil tyto listiny do své- ho vypravování; jsou v Regestech II, č. 1633, 1811, 2004, 2808 a IV, č. 1888 aj. Zakládací listina je z 10. srpna 1292 a od té doby byl asi klášter osazen (Regesta IV, č. 1888), ale původní nadání bylo rozšířeno dne 21. května 1304 (Regesta II, č. 2004). vyložili mu po pořádku naléhání pana bis- kupa a s povinnou bedlivostí ho nabádali, aby odškodnil kostel Pražský. A jim onen odpověděl: „Ačkoli to místo přešlo na nás nástupnictvím po otci, přece my ve snaze zabezpečiti v tom naše založení přikážeme kostelu Pražskému jiné statky našeho krá- lovství, aby nebyla podnícena mezi kostelem Pražským a naším založením pro budoucnost stížnost a aby byla z té i oné strany odstra- něna příležitost k jakémukoli sporu.“ Povo- lav tedy biskupa, daroval mu král podle odhadu svých šlechticů náhradou jiné statky a biskup dobrovolně s nimi spokojen se zřekl se svolením pražského sboru všeho práva, které snad patřilo jemu a jeho Praž- skému kostelu na to místo a na jeho příslušen- ství, postoupil panu králi dobrovolně to místo a brzy listinami a vhodnými svědky potvrdil jak postoupení, tak dostatečnou náhradu toho druhu.?/ 1/ Listina o této náhradě ze dne 11. srpna 1298 je v Re- gestech II, č. 1692. místo a s pomocí řemeslníků upravili tam jakžtakž obydlí pro pohodlí mnichů, kteří měli přijíti. A bez prodlení poslali do kláš- tera Sedleckého a pozvali sbor, který tam zůstal, s povinnou pohotovostí k výhodám nové štěpnice. Všichni tedy muži toho kláš- tera se sešli vespolek, a když zpěvák začal: „Vy, kteří máte přejíti“', dovedli spolubratry na odchodu se zpěvem zároveň i nářkem k bráně klášterní a navzájem se loučili.
Strana 88
Jedni slz potoky lijí, ti druzí se do prsou bijí. Bědují tito, ti pláčí, ti modlí se za svoje bratry, aby dál radostně žili, vždy v pokoji, jakož i svorně. Král pak, svolav biskupa i preláty celého království Českého, vyšel v slavnostním průvodu naproti přicházejícímu sboru a po- staviv slušně každého mnicha mezi dva pre- láty, opata pak mezi sebe a biskupa, nastolil ten sbor za zpěvu kněžstva s převelikým jásáním a radostí. A samo místo, které se dosud jmenovalo Zbraslav, nazval pro stá- lou památku svého jména, změniv mu jméno, Síní Královskou (Aula Regia). Potom se začala slavnostní mše a v ten den nastolení byl od pana Tobiáše, biskupa pražského, vysvěcen opat zbraslavský s jinými dvěma KRÁL TÁHL S VOJSKEM DO KRAKOVA ABYL NA TE VYPRAVE OPASAN RYTIRSKYM MECEM « XLII Uskočný protivník lidského štěstí vždy proto úkladně odvrací naše dobré skutky, poněvadž dobře ví, že přijdeme po něm v místo bla- ženosti, které zpupně ztratil, a tím více za- koušíme jeho silný odpor proti svým skutkům, čím rychlejšími kroky s námahou spěcháme k tomu sídlu ctnosti, z něhož spadl. Neboť když vidí, že duch krále Václava usiluje o roz- šíření služby Boží, vymýšlí rozličné důvody lstivé obmyslnosti, kterými by mohl odvrá- titi krále od jeho záměrů a byl s to zne- možňovati prospěch nové štěpnice. A pro- tože se těžko boří stavba založená na pevné skále, ježto nemůže uvnitř odvrátit královu mysl od předsevzetí, proto usiluje proti opaty, totiž ze Žďáru a ze Svaté Koruny. Stalo se to léta Páně 1292 — je to dvacátý druhý rok pana Václava — v neděli, kdy se v kostele zpívá Milosrdenství Páně (Miseri- cordia Domini), která tehdy připadla na den 20. dubna. Potom se král snažil postarat o zabezpečení svého založení a potvrdil listi- nami a svědky všechno, co s tím svým zalo- žením učinil, aby se nikdo neopovažoval v budoucnosti proti tomu nic podniknouti a aby jeho založení po odstranění jakéhokoli odporu trvalo po čas i časy v míru a pokoji. němu vně podnítit zpupnost některých zlo- myslníků, aby mu tak bránil v dobrém, a spíše ho zaměstnávaje věcmi válečnými, nenechal ho pokračovati v tom, co voní spásou duší. A hle, přišlí poslové navštívili krále a ústně i písemně mu vylíčili, že vévodství Krakov- ské, v které se nedávno uvázal, je neustále pustošeno úklady ne tak okolních knížat, jako domácích šlechticů. Král tedy poslal bez meškání listy panu Otovi,!/ markraběti bra- niborskému, příjmením Dlouhému, milova- nému svému příbuznému, a naléhavě prosil a žádal, aby mu přišel na pomoc, aby posilněn ne tak jeho pomocí, jako radou, dovedl zkrotit útoky zlomyslníků a mohl po před- chozím míru zlepšit stav vévodství spějícího ve zkázu. Markrabě pak bez odkladu shro- máždil množství ozbrojenců a osobně po- spíšil králi na pomoc. A král, chtěje táhnout s vojskem na Krakov, rozhodl se dříve navští- viti své založení, aby tam dostal od svých bratří požehnání na svou cestu a nějak potě- šením z laskavé návštěvy osvěžil srdce mnichů pro jeho odchod zarmoucená. Když tedy mezi ně přišel a s radostí jimi byl přijat, povolal k sobě sbor bratří. A chcete-li náhodou zvědět, jak on jim klidnými slovy a vlídnými pravidlo sdělil, kterak by měli žít, nuž pohleďte na tyto verše: „Bratři, služte jen Kristu a řádně i žijte, neboť nebude chybět nic tomu, kdo především radosti hledá království nebeského, ten nebude zajisté jídlo 88 / 89
Jedni slz potoky lijí, ti druzí se do prsou bijí. Bědují tito, ti pláčí, ti modlí se za svoje bratry, aby dál radostně žili, vždy v pokoji, jakož i svorně. Král pak, svolav biskupa i preláty celého království Českého, vyšel v slavnostním průvodu naproti přicházejícímu sboru a po- staviv slušně každého mnicha mezi dva pre- láty, opata pak mezi sebe a biskupa, nastolil ten sbor za zpěvu kněžstva s převelikým jásáním a radostí. A samo místo, které se dosud jmenovalo Zbraslav, nazval pro stá- lou památku svého jména, změniv mu jméno, Síní Královskou (Aula Regia). Potom se začala slavnostní mše a v ten den nastolení byl od pana Tobiáše, biskupa pražského, vysvěcen opat zbraslavský s jinými dvěma KRÁL TÁHL S VOJSKEM DO KRAKOVA ABYL NA TE VYPRAVE OPASAN RYTIRSKYM MECEM « XLII Uskočný protivník lidského štěstí vždy proto úkladně odvrací naše dobré skutky, poněvadž dobře ví, že přijdeme po něm v místo bla- ženosti, které zpupně ztratil, a tím více za- koušíme jeho silný odpor proti svým skutkům, čím rychlejšími kroky s námahou spěcháme k tomu sídlu ctnosti, z něhož spadl. Neboť když vidí, že duch krále Václava usiluje o roz- šíření služby Boží, vymýšlí rozličné důvody lstivé obmyslnosti, kterými by mohl odvrá- titi krále od jeho záměrů a byl s to zne- možňovati prospěch nové štěpnice. A pro- tože se těžko boří stavba založená na pevné skále, ježto nemůže uvnitř odvrátit královu mysl od předsevzetí, proto usiluje proti opaty, totiž ze Žďáru a ze Svaté Koruny. Stalo se to léta Páně 1292 — je to dvacátý druhý rok pana Václava — v neděli, kdy se v kostele zpívá Milosrdenství Páně (Miseri- cordia Domini), která tehdy připadla na den 20. dubna. Potom se král snažil postarat o zabezpečení svého založení a potvrdil listi- nami a svědky všechno, co s tím svým zalo- žením učinil, aby se nikdo neopovažoval v budoucnosti proti tomu nic podniknouti a aby jeho založení po odstranění jakéhokoli odporu trvalo po čas i časy v míru a pokoji. němu vně podnítit zpupnost některých zlo- myslníků, aby mu tak bránil v dobrém, a spíše ho zaměstnávaje věcmi válečnými, nenechal ho pokračovati v tom, co voní spásou duší. A hle, přišlí poslové navštívili krále a ústně i písemně mu vylíčili, že vévodství Krakov- ské, v které se nedávno uvázal, je neustále pustošeno úklady ne tak okolních knížat, jako domácích šlechticů. Král tedy poslal bez meškání listy panu Otovi,!/ markraběti bra- niborskému, příjmením Dlouhému, milova- nému svému příbuznému, a naléhavě prosil a žádal, aby mu přišel na pomoc, aby posilněn ne tak jeho pomocí, jako radou, dovedl zkrotit útoky zlomyslníků a mohl po před- chozím míru zlepšit stav vévodství spějícího ve zkázu. Markrabě pak bez odkladu shro- máždil množství ozbrojenců a osobně po- spíšil králi na pomoc. A král, chtěje táhnout s vojskem na Krakov, rozhodl se dříve navští- viti své založení, aby tam dostal od svých bratří požehnání na svou cestu a nějak potě- šením z laskavé návštěvy osvěžil srdce mnichů pro jeho odchod zarmoucená. Když tedy mezi ně přišel a s radostí jimi byl přijat, povolal k sobě sbor bratří. A chcete-li náhodou zvědět, jak on jim klidnými slovy a vlídnými pravidlo sdělil, kterak by měli žít, nuž pohleďte na tyto verše: „Bratři, služte jen Kristu a řádně i žijte, neboť nebude chybět nic tomu, kdo především radosti hledá království nebeského, ten nebude zajisté jídlo 88 / 89
Strana 89
postrádat, ani oděv; jen pospolu bez hříchů žijte; všeho vám opatřím hojně a vždycky milovat budu celý váš milený sbor. A kdybych měl žíti i sto let, netoužím opustit vás, však zamýšlím odstranit všechny trampoty vaše, ať dnešní, ať ty, jež v budoucnu přijdou. V modlitbách vzývejte Krista, ať ráčí mě povolat sem zas, nepřátel šiky až zdolám. Pak bude zase tohleto místo oplývat plody jak réva a přinese úrodu hojnou, jestliže s vítěznou palmou mě konečně uvede zpátky domů a v plném zdraví ta velebná rodička Boží. Po skončení těchto řečí král vrhnuv se na zemi požádal o požehnání a majetvář skropenou slza- mi rozloučil se s bratřími a pospíchal s ohrom- ným množstvím bojovníků do Krakova. Slza tu za slzou kane, když král již k odchodu vstane. Jakmile viděli mniši, že panovník pláče, pak sami nemohli zadržet pláč — tu nemohl nikdo být vesel; pláčí s preláty bratří a v pláči mnohonásobném všichni přítomní lkají, neb cítili s rozechvěnými. Léta tedy 1292 nazítří svatého Vavřince2/ vytáhl král z Prahy a nepřetržitými denními pochody došel do země vévody opolského a byl tam od pana Oty, markraběte branibor- ského, který tam přišel s ním, opásán ry- tířským pásem. Král tu rozdává dary. Kdo rytířem novým se stane, pole si vykupuje. Mávají kopími všichni a hostina velká se chystá; poháry plní se vínem, svou žalost a zármutek všichni za záda zahazují. S celou družinou král se veselí, obavu nemá; v radosti tonou všichni, jimž nádherné dary jsou dány. Při těchto slavnostních královských osla- vách přišli také ke králi vévoda opolský, ratibořský, bytomský a těšínský, čtyři rodní bratří3/, a přijavše od něho svá vévodství v léno, slíbili v budoucnosti poslouchati jeho rozkazů. Potom táhl král dále a přišel do Krakova, kde ho uvítali všichni šlechtici toho vévodství s nesmírnou radostí. A když tam velmi pečlivě projednali mírová opatření, rozhodl se táhnout dále a připraviv vozy a jezdce přišel do Sieradze;“ tam postavil stany a na den svatého Václava mučedníka dobyl mocí toho města a podrobil zákonům svého poddanství rušitele míru, totiž vévodu Lokietka s jeho bratrem.5 Když tedy zlepšil stav těch zemí, vrátil se král domů a šťastně dosáhnuv palmy vítězství velebil Pána ve všech jeho skutcích. 1/ Byl to Ota Braniborský, někdejší jeho poručník a správce Českého království (srv. výše kap. IX); jeho manželka Božena byla sestra Přemysla Otakara II. 2/ Bylo to 11. srpna, ale jedna listina je Václavem dato- vána ještě 13. srpna. 3/ Byli to: Bolek Opolský, Přemyslav Ratibořský, Kazi- mír II. Bytomský a Mečislav (Měšek) III. Těšínský. Listinami není dosvědčena přítomnost Přemyslova a Me- čislavova, ale zato přítomnost Mikuláše Opavského. Ale to nijak neoslabuje určitou zprávu naší kroniky. Srv. J. Šusta, České dějiny, II, 1, str. 448. V lat. orig.: in Zyradiam. 5/ Listiny o podrobení Vladislava Lokietka (toto příjme- ní dostal pro svou drobnou postavu), dané u Sieradze dne 9. a 13. října, jsou v Regestech II, č. 1590—1592.
postrádat, ani oděv; jen pospolu bez hříchů žijte; všeho vám opatřím hojně a vždycky milovat budu celý váš milený sbor. A kdybych měl žíti i sto let, netoužím opustit vás, však zamýšlím odstranit všechny trampoty vaše, ať dnešní, ať ty, jež v budoucnu přijdou. V modlitbách vzývejte Krista, ať ráčí mě povolat sem zas, nepřátel šiky až zdolám. Pak bude zase tohleto místo oplývat plody jak réva a přinese úrodu hojnou, jestliže s vítěznou palmou mě konečně uvede zpátky domů a v plném zdraví ta velebná rodička Boží. Po skončení těchto řečí král vrhnuv se na zemi požádal o požehnání a majetvář skropenou slza- mi rozloučil se s bratřími a pospíchal s ohrom- ným množstvím bojovníků do Krakova. Slza tu za slzou kane, když král již k odchodu vstane. Jakmile viděli mniši, že panovník pláče, pak sami nemohli zadržet pláč — tu nemohl nikdo být vesel; pláčí s preláty bratří a v pláči mnohonásobném všichni přítomní lkají, neb cítili s rozechvěnými. Léta tedy 1292 nazítří svatého Vavřince2/ vytáhl král z Prahy a nepřetržitými denními pochody došel do země vévody opolského a byl tam od pana Oty, markraběte branibor- ského, který tam přišel s ním, opásán ry- tířským pásem. Král tu rozdává dary. Kdo rytířem novým se stane, pole si vykupuje. Mávají kopími všichni a hostina velká se chystá; poháry plní se vínem, svou žalost a zármutek všichni za záda zahazují. S celou družinou král se veselí, obavu nemá; v radosti tonou všichni, jimž nádherné dary jsou dány. Při těchto slavnostních královských osla- vách přišli také ke králi vévoda opolský, ratibořský, bytomský a těšínský, čtyři rodní bratří3/, a přijavše od něho svá vévodství v léno, slíbili v budoucnosti poslouchati jeho rozkazů. Potom táhl král dále a přišel do Krakova, kde ho uvítali všichni šlechtici toho vévodství s nesmírnou radostí. A když tam velmi pečlivě projednali mírová opatření, rozhodl se táhnout dále a připraviv vozy a jezdce přišel do Sieradze;“ tam postavil stany a na den svatého Václava mučedníka dobyl mocí toho města a podrobil zákonům svého poddanství rušitele míru, totiž vévodu Lokietka s jeho bratrem.5 Když tedy zlepšil stav těch zemí, vrátil se král domů a šťastně dosáhnuv palmy vítězství velebil Pána ve všech jeho skutcích. 1/ Byl to Ota Braniborský, někdejší jeho poručník a správce Českého království (srv. výše kap. IX); jeho manželka Božena byla sestra Přemysla Otakara II. 2/ Bylo to 11. srpna, ale jedna listina je Václavem dato- vána ještě 13. srpna. 3/ Byli to: Bolek Opolský, Přemyslav Ratibořský, Kazi- mír II. Bytomský a Mečislav (Měšek) III. Těšínský. Listinami není dosvědčena přítomnost Přemyslova a Me- čislavova, ale zato přítomnost Mikuláše Opavského. Ale to nijak neoslabuje určitou zprávu naší kroniky. Srv. J. Šusta, České dějiny, II, 1, str. 448. V lat. orig.: in Zyradiam. 5/ Listiny o podrobení Vladislava Lokietka (toto příjme- ní dostal pro svou drobnou postavu), dané u Sieradze dne 9. a 13. října, jsou v Regestech II, č. 1590—1592.
Strana 90
O KLENOTECH, KTERÉ VĚNOVAL KRÁL VÁCLAV SVĚMU ZALOŽENÍ, A JAK BYLO TO ZALOŽENÍ PŘIVTĚLENO K ŘÁDU CISTERCIÁCKÉMU XLIV Dříve než táhl král Václav do Vévodství kra- kovského, v starosti o prospěch svého zalo- žení věnoval tomuto svému založení zlatý kříž ozdobený drahými kameny, který krátce předtím získal za tisíc čtyři sta hřiven stříbra, mnoho monstrancí zhotovených ze zlata i stříbra s ostatky svatých a neméně mnohoná- sobnou, velmi drahocennou výzdobu kostela s mnohými kalichy stříbrnýmil/ i dvě stě hřiven stříbra na obstarání knih a vyslal své opaty, totiž valdsaského, sedleckého a zbras- lavského, do generálního zasedání řádu, aby vylíčili řádovým otcům cit jeho zbožnosti a snažně ho doporučili jejich modlitbám a s povinnou úctou se tam přičinili o vtělení jeho založení podle obyčeje řádového. Svrchu jmenovaní opati tedy věnovali po příchodu do generálního zasedání předním opatům vystrojené koně a stříbrné číše, které jim král Václav poslal darem, a vy- loživše v jednotlivostech řádovým otcům cit královské laskavosti, naléhavě žádali, aby jeho nová štěpnice byla přivtělena k řádu. Otcové pak řádoví uvážili zbožným citem, jak se slušelo, skvělost královy zbožnosti, a nemálo rozradostněni ne tak se zřením na zaslané dary, jako spíše na tak slavné zalo- žení, bez odkladů vyhověli žádostem opatů, a udělivše králi Václavovi bratrství řádu, doporučili ho do modliteb osob celého řádu, a také připojivše ho k ostatním zakladatelům a patronům řádu, společně vylévali prosby k Svořiteli všech za jeho spásu pravíce: „Dej, ó Kriste, ať král náš zbožný vždy žije vesele, beze všech pohrom, ať bohatstvím jakožto Krésus vyvýšen jest. A dej, ať řádně prožije dráhu tohoto života svého. Ať krutého odpůrce zloba nikdy ho nemůže zmást; však za to ho povýšit račiž ty, jenž srdce svých věrných se vždycky hledati snažíš. Nechať jsou dary, jež dává, i tobě milé, ctná Panno, ochraňuj ho a braň a všechno mu před tváří oplat Krista, jehož jsi ty, jsouc pannou, přivedla na svět.“ Po skončení generálního zasedání přišli svrchu řečení opatové do Paříže a nakoupili tam za peníze, které jim dal král, mnoho svazků knih a po návratu do Čech našli sa- mého krále, jak se vítězně vrátil z Krakova.2/ 1/ O osudu těchto klenotů viz kap. CVII. 2 Ještě 8. listopadu 1292 byl Václav v Krakově (Re- gesta II, č. 1595), ale už koncem prosince téhož roku byl v Praze a na Zbraslavi (Regesta II, č. 1633—1634). Z jejich příchodu měl král český velikou radost. * KRÁL VÁCLAV SE ZAČAL SVÁŘIT S VĚVODOU RAKOUSKYMA KRÁLOVNA JITKA SE POKUSILA JE USMÍŘIT XLV V oné době, kdy dal římský král Rudolf Vác- lavovi, dědicovi království Českého, svou dceru Jitku řádně za manželku, přikázal mu sám jako věno vévodství Rakouské od hranic moravských až k hranicím dunajským. Avšak Albrecht, syn téhož Rudolfa, kterého usta- novil otec načas v Rakousích poručníkem a hejtmanem, vzal v dobách dětství Václa- vova do svého užívání tu část Rakous, přidě- lenou mu věnem, a držel ji mocí a naprosto se zdráhal vrátit ji králi Václavovi již dospělej- šímu, ač byl často od něho upomínán. Proto zřejmě nastala příležitost ke sporu mezi nimi a ti, kteří se měli se zřením k sjed- 90/ 91
O KLENOTECH, KTERÉ VĚNOVAL KRÁL VÁCLAV SVĚMU ZALOŽENÍ, A JAK BYLO TO ZALOŽENÍ PŘIVTĚLENO K ŘÁDU CISTERCIÁCKÉMU XLIV Dříve než táhl král Václav do Vévodství kra- kovského, v starosti o prospěch svého zalo- žení věnoval tomuto svému založení zlatý kříž ozdobený drahými kameny, který krátce předtím získal za tisíc čtyři sta hřiven stříbra, mnoho monstrancí zhotovených ze zlata i stříbra s ostatky svatých a neméně mnohoná- sobnou, velmi drahocennou výzdobu kostela s mnohými kalichy stříbrnýmil/ i dvě stě hřiven stříbra na obstarání knih a vyslal své opaty, totiž valdsaského, sedleckého a zbras- lavského, do generálního zasedání řádu, aby vylíčili řádovým otcům cit jeho zbožnosti a snažně ho doporučili jejich modlitbám a s povinnou úctou se tam přičinili o vtělení jeho založení podle obyčeje řádového. Svrchu jmenovaní opati tedy věnovali po příchodu do generálního zasedání předním opatům vystrojené koně a stříbrné číše, které jim král Václav poslal darem, a vy- loživše v jednotlivostech řádovým otcům cit královské laskavosti, naléhavě žádali, aby jeho nová štěpnice byla přivtělena k řádu. Otcové pak řádoví uvážili zbožným citem, jak se slušelo, skvělost královy zbožnosti, a nemálo rozradostněni ne tak se zřením na zaslané dary, jako spíše na tak slavné zalo- žení, bez odkladů vyhověli žádostem opatů, a udělivše králi Václavovi bratrství řádu, doporučili ho do modliteb osob celého řádu, a také připojivše ho k ostatním zakladatelům a patronům řádu, společně vylévali prosby k Svořiteli všech za jeho spásu pravíce: „Dej, ó Kriste, ať král náš zbožný vždy žije vesele, beze všech pohrom, ať bohatstvím jakožto Krésus vyvýšen jest. A dej, ať řádně prožije dráhu tohoto života svého. Ať krutého odpůrce zloba nikdy ho nemůže zmást; však za to ho povýšit račiž ty, jenž srdce svých věrných se vždycky hledati snažíš. Nechať jsou dary, jež dává, i tobě milé, ctná Panno, ochraňuj ho a braň a všechno mu před tváří oplat Krista, jehož jsi ty, jsouc pannou, přivedla na svět.“ Po skončení generálního zasedání přišli svrchu řečení opatové do Paříže a nakoupili tam za peníze, které jim dal král, mnoho svazků knih a po návratu do Čech našli sa- mého krále, jak se vítězně vrátil z Krakova.2/ 1/ O osudu těchto klenotů viz kap. CVII. 2 Ještě 8. listopadu 1292 byl Václav v Krakově (Re- gesta II, č. 1595), ale už koncem prosince téhož roku byl v Praze a na Zbraslavi (Regesta II, č. 1633—1634). Z jejich příchodu měl král český velikou radost. * KRÁL VÁCLAV SE ZAČAL SVÁŘIT S VĚVODOU RAKOUSKYMA KRÁLOVNA JITKA SE POKUSILA JE USMÍŘIT XLV V oné době, kdy dal římský král Rudolf Vác- lavovi, dědicovi království Českého, svou dceru Jitku řádně za manželku, přikázal mu sám jako věno vévodství Rakouské od hranic moravských až k hranicím dunajským. Avšak Albrecht, syn téhož Rudolfa, kterého usta- novil otec načas v Rakousích poručníkem a hejtmanem, vzal v dobách dětství Václa- vova do svého užívání tu část Rakous, přidě- lenou mu věnem, a držel ji mocí a naprosto se zdráhal vrátit ji králi Václavovi již dospělej- šímu, ač byl často od něho upomínán. Proto zřejmě nastala příležitost ke sporu mezi nimi a ti, kteří se měli se zřením k sjed- 90/ 91
Strana 91
nanému příbuzenství vzájemně podporovat, strojili jeden druhému s veškerým úsilím nešťastnou škodu. Královna Jitka tedy jako žena obezřetná a dosti prozíravá toužila zamezit urážky svá- řících se knížat, a proto horlivě do toho vlo- žila svou účast a s nejvyšší bedlivostí vyzý- vala k svornosti jak svého manžela výrokem živého slova, tak svého bratra listy a posel- stvími. Jejím tedy prostřednictvím byl se souhlasem stran určen den k usmíření, v kte- rémž byl jeden každý přišel před Znojmol/ na hranicích zemských a přivedl s sebou na místo určení jen po dvaceti osobách, a ne více, aby skrovný počet osob odstranil na obou stranách podezření úkladů a jeden druhému bez hluku hřmotícího lidu plněji a bezpečněji vyjevil, co měl na srdci. Král Václav vyjel tedy do pole, jak bylo slíbeno, s hrstkou svých a tam klidně z vro- zené sobě mírnosti očekával příchod svého švagra. Vévoda však, ač měl přijít do pole s malým počtem, zapomenuv na sliby, vyvedl nesčíslný počet ozbrojenců, zastrašil krále, který netušil nic takového, a bezohlednými slovy ho přiměl a donutil, aby vyhověl všem jeho přáním. Po skončení rozmluvy se tedy král Václav vrátil domů, a uvažuje v mysli takovou lest, těžce pociťoval hanbu sobě způ- sobenou a od oné hodiny mařil všemožným úsilím prospěch svého švagra. Tak si zkrátka Albrecht zasloužil od té doby překážky od Václava, když toho, ke kterému měl přijíti způsobem mírovým, v špatném úmyslu tak nepřátelsky obklíčil množstvím vojska. 1/ Schůzka ve Znojmě se konala asi v dubnu 1291, jinde není o ní zpráv. Tajně rakouský kníže tak porušil úmluvy míru, jednaje jako chlapec. Král činům jeho pak dále horlivě překážky kladl — a hle, to ihned je zřejmé: Vévoda po otci mohl hned nastoupit, ale že tupil koho? tážeš se snad? Tož onoho knížete tupil, jehožto kdyby si přízeň byl zachoval, nebyl by tolik vytrpěl zla. Strach nemusel mít, kdyby jemu byl sloužil. ADOLF NASSAVSKY BYL ZVOLEN ZA KRÁLEŘÍMSKÉHO A ČESKÝ KRÁL VÁCLAV ZNEMOŽNIL PŘI TOM VOLBU VÉVODY RAKOUSKÉHO § XLVI Po smrti římského krále Rudolfa hleděl jeho syn pan Albrecht, vévoda rakouský, nastou- piti po něm a s nejvyšší bedlivostí usiloval o uprázdněné království u německých knížat nejen listy, ale i dary. Kurfiřti tedy říšští, vy- hovujíce jeho neustálému naléhání, jednotliví dají mu své hlasy a sami se mu listinami a listy pevně zavážou, aby nepochyboval o slibech. Konečně se v určeném čase k volbě léta Páně 1292 v měsíci květnu sešli všichni volitelé se všemi knížaty německými ve Frankfurtu a začali ve zralé úvaze vespolek jednati o oso- bě vhodné za krále římského. Ale protože vévoda rakouský dříve získal jednotlivé hlasy volitelů, v domnění, že dosáhne říšské koru- ny, postavil své stany nedaleko sboru svrchu jmenovaných knížat a vesele tam prováděl své hry; nejsa nikterak v pochybnostech o království očekával hodinu svého povýšení. Ale protože zavržení hodná špatnost zlo- myslných lidí nasela z popudu dáblova mezi pana Václava, krále českého, a vévodu ra- kouského, jeho svrchu řečeného švagra, býlí jakéhosi tajného záští, vyslal sám pan Václav jako jeden z říšských volitelů, protože se ne- mohl osobně zúčastnit volby krále, k té volbě místo sebe s neuvěřitelnou nádherou pana Bernarda, opata míšeňského, s ostatními šlechtici svého království/, aby ho při té volbě zastupovali a usilovně zabránili jeho švagrovi, totiž rakouskému vévodovi, do- sáhnout říšské koruny. Ten tedy pan Ber- nard jako muž v mnohých věcech zkušený a moudrý se obrátil v příhodné době na pana biskupa mohučského3 a horlivě překážeje 1/ Posly krále Václava byli mimo Bernarda pan Heiman z Dubé, nejvyšší komorník, Albrecht ze Žeberka, purkra- bí kadaňský, a Tobiáš z Bechyně, purkrabí na Hluboké. 2 Byl jím tehdy Gerhard z Eppensteinu (1289—1305).
nanému příbuzenství vzájemně podporovat, strojili jeden druhému s veškerým úsilím nešťastnou škodu. Královna Jitka tedy jako žena obezřetná a dosti prozíravá toužila zamezit urážky svá- řících se knížat, a proto horlivě do toho vlo- žila svou účast a s nejvyšší bedlivostí vyzý- vala k svornosti jak svého manžela výrokem živého slova, tak svého bratra listy a posel- stvími. Jejím tedy prostřednictvím byl se souhlasem stran určen den k usmíření, v kte- rémž byl jeden každý přišel před Znojmol/ na hranicích zemských a přivedl s sebou na místo určení jen po dvaceti osobách, a ne více, aby skrovný počet osob odstranil na obou stranách podezření úkladů a jeden druhému bez hluku hřmotícího lidu plněji a bezpečněji vyjevil, co měl na srdci. Král Václav vyjel tedy do pole, jak bylo slíbeno, s hrstkou svých a tam klidně z vro- zené sobě mírnosti očekával příchod svého švagra. Vévoda však, ač měl přijít do pole s malým počtem, zapomenuv na sliby, vyvedl nesčíslný počet ozbrojenců, zastrašil krále, který netušil nic takového, a bezohlednými slovy ho přiměl a donutil, aby vyhověl všem jeho přáním. Po skončení rozmluvy se tedy král Václav vrátil domů, a uvažuje v mysli takovou lest, těžce pociťoval hanbu sobě způ- sobenou a od oné hodiny mařil všemožným úsilím prospěch svého švagra. Tak si zkrátka Albrecht zasloužil od té doby překážky od Václava, když toho, ke kterému měl přijíti způsobem mírovým, v špatném úmyslu tak nepřátelsky obklíčil množstvím vojska. 1/ Schůzka ve Znojmě se konala asi v dubnu 1291, jinde není o ní zpráv. Tajně rakouský kníže tak porušil úmluvy míru, jednaje jako chlapec. Král činům jeho pak dále horlivě překážky kladl — a hle, to ihned je zřejmé: Vévoda po otci mohl hned nastoupit, ale že tupil koho? tážeš se snad? Tož onoho knížete tupil, jehožto kdyby si přízeň byl zachoval, nebyl by tolik vytrpěl zla. Strach nemusel mít, kdyby jemu byl sloužil. ADOLF NASSAVSKY BYL ZVOLEN ZA KRÁLEŘÍMSKÉHO A ČESKÝ KRÁL VÁCLAV ZNEMOŽNIL PŘI TOM VOLBU VÉVODY RAKOUSKÉHO § XLVI Po smrti římského krále Rudolfa hleděl jeho syn pan Albrecht, vévoda rakouský, nastou- piti po něm a s nejvyšší bedlivostí usiloval o uprázdněné království u německých knížat nejen listy, ale i dary. Kurfiřti tedy říšští, vy- hovujíce jeho neustálému naléhání, jednotliví dají mu své hlasy a sami se mu listinami a listy pevně zavážou, aby nepochyboval o slibech. Konečně se v určeném čase k volbě léta Páně 1292 v měsíci květnu sešli všichni volitelé se všemi knížaty německými ve Frankfurtu a začali ve zralé úvaze vespolek jednati o oso- bě vhodné za krále římského. Ale protože vévoda rakouský dříve získal jednotlivé hlasy volitelů, v domnění, že dosáhne říšské koru- ny, postavil své stany nedaleko sboru svrchu jmenovaných knížat a vesele tam prováděl své hry; nejsa nikterak v pochybnostech o království očekával hodinu svého povýšení. Ale protože zavržení hodná špatnost zlo- myslných lidí nasela z popudu dáblova mezi pana Václava, krále českého, a vévodu ra- kouského, jeho svrchu řečeného švagra, býlí jakéhosi tajného záští, vyslal sám pan Václav jako jeden z říšských volitelů, protože se ne- mohl osobně zúčastnit volby krále, k té volbě místo sebe s neuvěřitelnou nádherou pana Bernarda, opata míšeňského, s ostatními šlechtici svého království/, aby ho při té volbě zastupovali a usilovně zabránili jeho švagrovi, totiž rakouskému vévodovi, do- sáhnout říšské koruny. Ten tedy pan Ber- nard jako muž v mnohých věcech zkušený a moudrý se obrátil v příhodné době na pana biskupa mohučského3 a horlivě překážeje 1/ Posly krále Václava byli mimo Bernarda pan Heiman z Dubé, nejvyšší komorník, Albrecht ze Žeberka, purkra- bí kadaňský, a Tobiáš z Bechyně, purkrabí na Hluboké. 2 Byl jím tehdy Gerhard z Eppensteinu (1289—1305).
Strana 92
vévodovi rakouskému postaral se s všemož- nou zchytralostí, jak se hned ukáže, o zvolení jiného za krále římského. Nazítří pak se sešli dohromady říšští voli- telé, a naprosto nevědouce o tajných zchytra- lostech pana Bernarda, přenesli jednotliví své hlasy listinami na mohučského pána, aby sám se souhlasem volitelů skončil volbu, jménem všech jmenoval pana Albrechta, vé- vodu rakouského, a prohlásil ho čekajícímu lidu za krále římského. Ten mohučský pán tedy, potají zpraven od pana Bernarda, když měl jmenovat vévodu rakouského, proti na- dání svých spoluvolitelů prohlásil zvučným hlasem Adolfa, hraběte nassavského, za krále římského3/ a hned tu volbu potvrdil ve jménu Páně; tou věcí ostatní volitelé plným právem zaraženi se vrátili domů, a omlouvajíce se u vévody rakouského za takový postup, doká- zali mu v listech svou nevinu. A tak se vé- voda rakouský zklamán ve své naději vrátil do své země a horlivě v mysli uvažoval, kte- rak by mohl získati říšskou korunu. Neboť chtěl raději ztratit život nežli se s tak velikou hanbou vzdáti slibů od volitelů jemu daných. 3/ Stalo se to dne 5. května 1292. K věci srv. i pozn. vzadu. Povýšen vládne hrabě, však zato je odmítnut zcela vévoda Albrecht, jenž sem s tak velikou jistotou přišel, králem že musí tu být a nikdo že nemůže jemu zabránit vládnout v Římě. Chceš zvěděti, čtenáři, proč as tohleto trpí Bůh? Vždyť předobře všechněm je známo, smlouvu že porušil on, jež sjednána beze všech pochyb dříve už mezi ním a mezi Václavem králem, smlouvu, již učinili, když v svornosti oba dva žili. * ŘÍMSKY KRÁL ADOLF PŘIŠEL DO ZEMÉ MÍŠENSKÉ A KRÁL VÁCLAV HO NAVŠTÍVIL U GRUNHAINU XLVII Po smrti pana Jindřichal/, jasného markra- běte země Míšeňské, poslal pan Adolf, král římský, posly k markraběti Fridrichovi, vnu- kovi pana Jindřicha, který se po smrti svého děda uvázal v některé hrady toho markrab- ství, a po předcházejícím laskavém upome- nutí požádal, aby mu dobrovolně postoupil zemi Míšeňskou jakožto právem uprázdně- nou ve prospěch říše. Ale Fridrich odmítl poslechnouti v tom rad krále římského, nýbrž i stále dokazoval, že mu ta země připadla právem dědickým, přivlastnil si téměř celou zemi do svého užívání a uvázal se tam právem i neprávem v hrady a města. Král Adolf tedy sebral hojné množství sta- tečných mužů, postavil stany u Freiberku/ a maje už samo město dobyl tam silnou rukou hradu, do něhož se protivníci uchýlili, a po- drobil odtud větší část markrabství Míšeň- ského svým zákonům. Potom přeje si přátel- sky uvidět pana krále Václava nemeškal, nýbrž poslal posly a s povinnou laskavostí požádal, aby se s ním ráčil setkati v Grün- hainu, což je klášter řádu cisterciáckého, le- žící na hranicích obou zemí. Po poradě tedy se svými pány hleděl král Václav vyhověti přání římské výsosti a při- praviv jízdu a vozy navštívil římského krále s převelikou nádherou v lesích u Grünhai- nu/3, aby co nejlaskavěji vyhověl přání řím- ského krále a neméně ukázal na paměť svého jména vlastní vznešenost všem, kteří se tam sešli. Když pak se tito tam sešli a společně pohodovali, po vzájemných rozličných slušných jedná- ních smluvili přátelství mající navždy trvat a potvrdili sjednanou smlouvu vzájemným sňatkem svých dědiců. Neboť byla tam dána Ruprechtovi, synovi krále římského, Anežka, dcera krále Václava, a tak byla chvalným kon- 92/ 93
vévodovi rakouskému postaral se s všemož- nou zchytralostí, jak se hned ukáže, o zvolení jiného za krále římského. Nazítří pak se sešli dohromady říšští voli- telé, a naprosto nevědouce o tajných zchytra- lostech pana Bernarda, přenesli jednotliví své hlasy listinami na mohučského pána, aby sám se souhlasem volitelů skončil volbu, jménem všech jmenoval pana Albrechta, vé- vodu rakouského, a prohlásil ho čekajícímu lidu za krále římského. Ten mohučský pán tedy, potají zpraven od pana Bernarda, když měl jmenovat vévodu rakouského, proti na- dání svých spoluvolitelů prohlásil zvučným hlasem Adolfa, hraběte nassavského, za krále římského3/ a hned tu volbu potvrdil ve jménu Páně; tou věcí ostatní volitelé plným právem zaraženi se vrátili domů, a omlouvajíce se u vévody rakouského za takový postup, doká- zali mu v listech svou nevinu. A tak se vé- voda rakouský zklamán ve své naději vrátil do své země a horlivě v mysli uvažoval, kte- rak by mohl získati říšskou korunu. Neboť chtěl raději ztratit život nežli se s tak velikou hanbou vzdáti slibů od volitelů jemu daných. 3/ Stalo se to dne 5. května 1292. K věci srv. i pozn. vzadu. Povýšen vládne hrabě, však zato je odmítnut zcela vévoda Albrecht, jenž sem s tak velikou jistotou přišel, králem že musí tu být a nikdo že nemůže jemu zabránit vládnout v Římě. Chceš zvěděti, čtenáři, proč as tohleto trpí Bůh? Vždyť předobře všechněm je známo, smlouvu že porušil on, jež sjednána beze všech pochyb dříve už mezi ním a mezi Václavem králem, smlouvu, již učinili, když v svornosti oba dva žili. * ŘÍMSKY KRÁL ADOLF PŘIŠEL DO ZEMÉ MÍŠENSKÉ A KRÁL VÁCLAV HO NAVŠTÍVIL U GRUNHAINU XLVII Po smrti pana Jindřichal/, jasného markra- běte země Míšeňské, poslal pan Adolf, král římský, posly k markraběti Fridrichovi, vnu- kovi pana Jindřicha, který se po smrti svého děda uvázal v některé hrady toho markrab- ství, a po předcházejícím laskavém upome- nutí požádal, aby mu dobrovolně postoupil zemi Míšeňskou jakožto právem uprázdně- nou ve prospěch říše. Ale Fridrich odmítl poslechnouti v tom rad krále římského, nýbrž i stále dokazoval, že mu ta země připadla právem dědickým, přivlastnil si téměř celou zemi do svého užívání a uvázal se tam právem i neprávem v hrady a města. Král Adolf tedy sebral hojné množství sta- tečných mužů, postavil stany u Freiberku/ a maje už samo město dobyl tam silnou rukou hradu, do něhož se protivníci uchýlili, a po- drobil odtud větší část markrabství Míšeň- ského svým zákonům. Potom přeje si přátel- sky uvidět pana krále Václava nemeškal, nýbrž poslal posly a s povinnou laskavostí požádal, aby se s ním ráčil setkati v Grün- hainu, což je klášter řádu cisterciáckého, le- žící na hranicích obou zemí. Po poradě tedy se svými pány hleděl král Václav vyhověti přání římské výsosti a při- praviv jízdu a vozy navštívil římského krále s převelikou nádherou v lesích u Grünhai- nu/3, aby co nejlaskavěji vyhověl přání řím- ského krále a neméně ukázal na paměť svého jména vlastní vznešenost všem, kteří se tam sešli. Když pak se tito tam sešli a společně pohodovali, po vzájemných rozličných slušných jedná- ních smluvili přátelství mající navždy trvat a potvrdili sjednanou smlouvu vzájemným sňatkem svých dědiců. Neboť byla tam dána Ruprechtovi, synovi krále římského, Anežka, dcera krále Václava, a tak byla chvalným kon- 92/ 93
Strana 93
cem ukončena porada svrchu řečených kní- žat. Rozloučivše se tedy vespolek, vrátili se oba domů, ale král Václav nedovolil, aby jeho zeť Ruprecht, uhlazený mladík, od něho ode- šel. V předvečer tedy svatého Vavřince?*/ byla Anežka, léty mladší, položena k Ruprechtovi, a tak byl dokonán počatý sňatek způsobem, jakým se mohlo státi mezi dětmi. 1/ O následujících složitých událostech viz v poznám- kách vzadu. ?/ U Freiberku táboril Adolf dne 10. března 1296; hradu dobyl zradou. 3/ Schůze v Grůnhainu (blízko Saské Kamenice, nyní Karl-Marx-Stadtu) se konala mezi 14.—19. dubnem 1296. */ Dne 9. srpna 1296. Slavný tak dokonán sňatek těch manželů mladičkých dosud, po němž pak srdce lidu, tak smutná, útěchy došla. Protože přítomné věci však nemohou trvati stále, Anežka zemřela brzo, ta dceruška českého krále; pohřbena v zbraslavském chrámě. A tím jsou zničeny spoje, které sjednali pevně dva králové pro děti svoje. OPĚTNÉ SMÍŘENÍ VÉVODY RAKOUSKÉHO SKRÁLEM VÁCLAVEM <* XLVIII Albrecht, syn krále římského, hned jak na rozkaz otcův podrobil vévodství Rakouské vládě své moci, nepřestával v té zemi roz- množovati švábský lid svého národa a ne- ustával se zchytralostí, jakou mohl, potlačo- vati tuzemce i ty, kteří se narodili v zemi, a povyšovati svůj lid. Proto Rakušané, když viděli neustálý svůj útlak, nemohli to klidně snášet, a navštěvujíce často tajné schůzky, velmi bedlivě hledali příležitost dostat se z panství nejen vévodova, nýbrž i cizího ná- roda. Když tedy nastala roztržka mezi krá- lem Václavem a vévodou rakouským, domní- vali se, že získali vhodnou příležitost, po spo- lečné poradě poslali své posly ke králi a zvo- livše ho za pána slíbili, že podrobí celé Ra- kousy jeho panství, přijde-li k nim s mocí. Král pak, přijav s radostí rakouské posly, bez meškání souhlasil s jejich poselstvím, a po- vzbudiv je k stálosti slíbil, že brzy přijde do Rakous s vojskem.!/ Královna Jitka, dozvédév&i se to ze zpráv některých lidí, v úzkosti, jak se slušelo, o zrádné opuštění svého bratra nemeškala, nýbrž hned k sobě povolala svého sekretáře a řádně prý vzkázala vévodovi rakouskému to, co nésleduje:*/ ,,K mÿm uším se, drahý bratře, nedávno z jedné tajné zprávy doneslo, že se tvoji šlechtici rozhodli vymaniti od tebe a vším způsobem se přidržeti mého manžela, krále českého. Proto, aby tvoji nezpůsobili tvé důstojnosti tak nevídanou hanbu, neod- kládej osobně přijíti ke králi a vyznej se vin- ným a bez přetvářky se s důvěrou svěř jeho milosti, neboť bych tě ráda ujistila o tom, co jsem sama poznala ze zkušenosti, že srdce královo překypuje tak velikou laskavostí, že ti bez prodlení milosrdně odpustí veliké tvé provinění, pozná-li upřímnost tvého po- koření.“ Vévoda tedy poslušen rady své sestry při- šel s malou družinou rádců v pokoře ke králi, který se tehdy zdržoval na Moravě,?/ a vrh- nuv se mu k nohám, žádal na něm odpuštění svých provinění těmito slovy: „Pane králi, protože vyznávám, že jsem se bez vaší viny proti vám provinil, prosím o odpuštění a po- drobuji nejen vévodství Rakouské, nýbrž vlastní osobu vašemu poddanství. Přeji si býti vaším rytířem a slibuji od nynějška za Rakouské vévodství vám sloužiti jako va- zal. Ať mne tedy královská výsost laskavě přijme a nedopustí, aby mně, když prosím 1/ Vypravování o těchto událostech není správné. Po- vstání rakouské šlechty spadá do r. 1296, kdežto ke smí- ření Václava s Albrechtem došlo už r. 1293. (Šusta — České dějiny, II, 1, str. 445, pozn. č. 2 — klade smír až k obratu r. 1296). 2/ Není vyloučeno, že se Jitka pokusila smířit bratra s manželem, ale list zde uvedený je fingován. 3/ Schůze se konala asi r. 1293, bezpochyby ve Znojmě, kde je pobyt Václavův dosvědčen listinně (Regesta II, č. 1629). Václav potom navštívil Albrechta ve Vídni, kde byl 10. prosince téhož roku (Regesta II, č. 1632). (Srv. však proti tomu mínční Šustovo v pozn. vzadu.)
cem ukončena porada svrchu řečených kní- žat. Rozloučivše se tedy vespolek, vrátili se oba domů, ale král Václav nedovolil, aby jeho zeť Ruprecht, uhlazený mladík, od něho ode- šel. V předvečer tedy svatého Vavřince?*/ byla Anežka, léty mladší, položena k Ruprechtovi, a tak byl dokonán počatý sňatek způsobem, jakým se mohlo státi mezi dětmi. 1/ O následujících složitých událostech viz v poznám- kách vzadu. ?/ U Freiberku táboril Adolf dne 10. března 1296; hradu dobyl zradou. 3/ Schůze v Grůnhainu (blízko Saské Kamenice, nyní Karl-Marx-Stadtu) se konala mezi 14.—19. dubnem 1296. */ Dne 9. srpna 1296. Slavný tak dokonán sňatek těch manželů mladičkých dosud, po němž pak srdce lidu, tak smutná, útěchy došla. Protože přítomné věci však nemohou trvati stále, Anežka zemřela brzo, ta dceruška českého krále; pohřbena v zbraslavském chrámě. A tím jsou zničeny spoje, které sjednali pevně dva králové pro děti svoje. OPĚTNÉ SMÍŘENÍ VÉVODY RAKOUSKÉHO SKRÁLEM VÁCLAVEM <* XLVIII Albrecht, syn krále římského, hned jak na rozkaz otcův podrobil vévodství Rakouské vládě své moci, nepřestával v té zemi roz- množovati švábský lid svého národa a ne- ustával se zchytralostí, jakou mohl, potlačo- vati tuzemce i ty, kteří se narodili v zemi, a povyšovati svůj lid. Proto Rakušané, když viděli neustálý svůj útlak, nemohli to klidně snášet, a navštěvujíce často tajné schůzky, velmi bedlivě hledali příležitost dostat se z panství nejen vévodova, nýbrž i cizího ná- roda. Když tedy nastala roztržka mezi krá- lem Václavem a vévodou rakouským, domní- vali se, že získali vhodnou příležitost, po spo- lečné poradě poslali své posly ke králi a zvo- livše ho za pána slíbili, že podrobí celé Ra- kousy jeho panství, přijde-li k nim s mocí. Král pak, přijav s radostí rakouské posly, bez meškání souhlasil s jejich poselstvím, a po- vzbudiv je k stálosti slíbil, že brzy přijde do Rakous s vojskem.!/ Královna Jitka, dozvédév&i se to ze zpráv některých lidí, v úzkosti, jak se slušelo, o zrádné opuštění svého bratra nemeškala, nýbrž hned k sobě povolala svého sekretáře a řádně prý vzkázala vévodovi rakouskému to, co nésleduje:*/ ,,K mÿm uším se, drahý bratře, nedávno z jedné tajné zprávy doneslo, že se tvoji šlechtici rozhodli vymaniti od tebe a vším způsobem se přidržeti mého manžela, krále českého. Proto, aby tvoji nezpůsobili tvé důstojnosti tak nevídanou hanbu, neod- kládej osobně přijíti ke králi a vyznej se vin- ným a bez přetvářky se s důvěrou svěř jeho milosti, neboť bych tě ráda ujistila o tom, co jsem sama poznala ze zkušenosti, že srdce královo překypuje tak velikou laskavostí, že ti bez prodlení milosrdně odpustí veliké tvé provinění, pozná-li upřímnost tvého po- koření.“ Vévoda tedy poslušen rady své sestry při- šel s malou družinou rádců v pokoře ke králi, který se tehdy zdržoval na Moravě,?/ a vrh- nuv se mu k nohám, žádal na něm odpuštění svých provinění těmito slovy: „Pane králi, protože vyznávám, že jsem se bez vaší viny proti vám provinil, prosím o odpuštění a po- drobuji nejen vévodství Rakouské, nýbrž vlastní osobu vašemu poddanství. Přeji si býti vaším rytířem a slibuji od nynějška za Rakouské vévodství vám sloužiti jako va- zal. Ať mne tedy královská výsost laskavě přijme a nedopustí, aby mně, když prosím 1/ Vypravování o těchto událostech není správné. Po- vstání rakouské šlechty spadá do r. 1296, kdežto ke smí- ření Václava s Albrechtem došlo už r. 1293. (Šusta — České dějiny, II, 1, str. 445, pozn. č. 2 — klade smír až k obratu r. 1296). 2/ Není vyloučeno, že se Jitka pokusila smířit bratra s manželem, ale list zde uvedený je fingován. 3/ Schůze se konala asi r. 1293, bezpochyby ve Znojmě, kde je pobyt Václavův dosvědčen listinně (Regesta II, č. 1629). Václav potom navštívil Albrechta ve Vídni, kde byl 10. prosince téhož roku (Regesta II, č. 1632). (Srv. však proti tomu mínční Šustovo v pozn. vzadu.)
Strana 94
☞rankfurt Krosno Friedland Gubin — o Chotábuz V Zahaň O 3. o Olešnic „ A ko Zhořelec Vratislay Sudyšín. 20 Jdvor ....... o Javorsko: Zitava; Břežsko Svídnice Molvice 9. e Svídnicko“ ODěčín Liberdc. Ostí Munsterbe Litoměřice zera Opolí: 9 Dvů Králové Kládsko Nisa Bolesigv. MI. — OJičín Kozlí Jaroměr Náchod* Kladsko) Slaný Boleslav St. Hlubčice O D Pa v Hradec Králové Rotibor Poděbrady Bruntal ' %0 Kouřim o Chrudim Ústí n. o. jiobova Kutná HoraO O Mýto Čáslav. MORAVAN d òH Y Polička o Brod Němo Olomouc . Hranice slezských vévodství O 100 km 50 Kališ O Sieradz uP p Stinava Asko9 Lehnice &Vana ..... Čenötochová - - .... . . . . . . . " Opolí * Bytom. BýTOV Zator Osvětím Pštiná — . ěšín: T Bílsko Praha OBerdun — Hranice zemí MAPA Slezská vévodství.
☞rankfurt Krosno Friedland Gubin — o Chotábuz V Zahaň O 3. o Olešnic „ A ko Zhořelec Vratislay Sudyšín. 20 Jdvor ....... o Javorsko: Zitava; Břežsko Svídnice Molvice 9. e Svídnicko“ ODěčín Liberdc. Ostí Munsterbe Litoměřice zera Opolí: 9 Dvů Králové Kládsko Nisa Bolesigv. MI. — OJičín Kozlí Jaroměr Náchod* Kladsko) Slaný Boleslav St. Hlubčice O D Pa v Hradec Králové Rotibor Poděbrady Bruntal ' %0 Kouřim o Chrudim Ústí n. o. jiobova Kutná HoraO O Mýto Čáslav. MORAVAN d òH Y Polička o Brod Němo Olomouc . Hranice slezských vévodství O 100 km 50 Kališ O Sieradz uP p Stinava Asko9 Lehnice &Vana ..... Čenötochová - - .... . . . . . . . " Opolí * Bytom. BýTOV Zator Osvětím Pštiná — . ěšín: T Bílsko Praha OBerdun — Hranice zemí MAPA Slezská vévodství.
Strana 95
Basilej e) Kostnice“ Bodamské te Most n. M. Bavory o) Lubno Habsburk. 12 Emie Kiburk Breitenwang Sekovo/ o) Vorau 6/ Lencbur. Čurych Štubenberk.o. nonteri — Innsbruck o Muri Rein Gastýn Amras Judenburg, 9 Eppen OSt. Hradec S — Bgn.- Svý Oolorus 5- Brežen vildon ebgrs Krka trobdc hrady OChur netne Lausánne) glonské aribor Male Burgun ma- sv. Vid Sitten ien) Etus Bolzano Furlansko RñOf Chiavennao (krangk & OColie Varaždin Belluno o Cividale Udine o Feltreo -- Tident Aosta Romano & ozáhrob o Pordenonl quileja OGorice ublan. E ferst reviso. Aicenzg rioe tegneneos Hr. Grado OČortenuova] Verona 8 Q Novara ☞oMilán ☞ Savojští Benátky= lstrie Vercellio° Susa A Pavidlo o QCrema Brescia adu b &6 —Poreč PſacenzaCremong Pozi Turin o chorvatske - Asti o RopčagliaMantun Alessondria fortona/ Bihačo Ferrare Parma) Regi Terehko" Modena)oBologna Sayona — ESTE pistojeo Flozols r ventiniglie — Lucca o Nizza O Pisa Florencie vezooAncona Sienao Perugiõ o Assis° ☞ Elb. Spoleto Owtýísh o —Giglio — B e Civita vecchlak =Pulje O Ravenna ader Bělehrad chorv.7 (St. Zader] — Řimini- DOZEMWY To tiegono S ARIMS Tusculum OstiSegnio OAnagni O M. Cassino O San Germano S — Manfredonia 100 200 km —Astura O Lucerid- Apulie МAPA Severní a střední Itálie.
Basilej e) Kostnice“ Bodamské te Most n. M. Bavory o) Lubno Habsburk. 12 Emie Kiburk Breitenwang Sekovo/ o) Vorau 6/ Lencbur. Čurych Štubenberk.o. nonteri — Innsbruck o Muri Rein Gastýn Amras Judenburg, 9 Eppen OSt. Hradec S — Bgn.- Svý Oolorus 5- Brežen vildon ebgrs Krka trobdc hrady OChur netne Lausánne) glonské aribor Male Burgun ma- sv. Vid Sitten ien) Etus Bolzano Furlansko RñOf Chiavennao (krangk & OColie Varaždin Belluno o Cividale Udine o Feltreo -- Tident Aosta Romano & ozáhrob o Pordenonl quileja OGorice ublan. E ferst reviso. Aicenzg rioe tegneneos Hr. Grado OČortenuova] Verona 8 Q Novara ☞oMilán ☞ Savojští Benátky= lstrie Vercellio° Susa A Pavidlo o QCrema Brescia adu b &6 —Poreč PſacenzaCremong Pozi Turin o chorvatske - Asti o RopčagliaMantun Alessondria fortona/ Bihačo Ferrare Parma) Regi Terehko" Modena)oBologna Sayona — ESTE pistojeo Flozols r ventiniglie — Lucca o Nizza O Pisa Florencie vezooAncona Sienao Perugiõ o Assis° ☞ Elb. Spoleto Owtýísh o —Giglio — B e Civita vecchlak =Pulje O Ravenna ader Bělehrad chorv.7 (St. Zader] — Řimini- DOZEMWY To tiegono S ARIMS Tusculum OstiSegnio OAnagni O M. Cassino O San Germano S — Manfredonia 100 200 km —Astura O Lucerid- Apulie МAPA Severní a střední Itálie.
Strana 96
o milost, moji poddaní způsobili tak neodčini- telnou hanbu; budu jísti svůj chléb a konaje vám navlastní náklad rytířskou službu neuchý- lim se od nynějška od cesty vašich rozkazü.‘‘ Král pak hned, jak zjistil pokoru sklíčeného vévody, pocítil v srdci pohnutí vrozené do- broty a neodkládal slitování, nýbrž ho klečí- cího na zemi laskavě pozdvihl, a zapomínaje na celé provinění, odpustil mu, když žádal o prominutí, všechno se slovy: „Ačkoli jsme našli příležitost odplatiti vám zlým za zlé, přece vám z královské laskavosti zcela pro- míjíme to, v čem jste se podle naší paměti proti nám provinil, a shledáme-li od nynějška pevnost vaší věrnosti k nám, budeme vás, zapomínajíce na minulost, chrániti jako svého milého v jakýchkoli protivenstvích.“ Tak se vévoda, dosáhnuv milosti královy, radostně vrátil do Rakous a od toho času měl na mysli poslouchati jeho přání. Vévoda na zemi leží, však král mu velí, ať vstane, odpuštění mu dává; hned vévoda vesele vstává, do vlastní země se vrací. Já prosím tě, vévodo dobrý, neměj rozbroje s králem, sic podlehneš bezpodmínečně. JAKMISTR ALEXIUS SJEDNAL PŘÁTELSTVÍ MEZIKRÁLEM VÁCLAVEM AŘÍMANY AJAKJEHO PUSOBENIM BYL VEVODA KALIŚSKY KORUNOVAN ZA KRALE POLSKEHO, JAKOŻIOJEHOSMRTI < XLIX Pan Bernard, kterého vzpomíná předcháze- jící kapitola,!/ měl kdysi jednoho kněze, jmé- nem Alexia, sobě velmi oddaného, a doporu- čil ho králi Václavovi za kaplana nepochybně z upřímné mysli. Vskutku tento Alexius jako muž podle světa ve všem všudy schopný a v církevním právu, jak se myslilo, velmi uče- ný, dosáhl u krále tak veliké přízně důvěrné- ho přátelství, že král ve všem schvaloval jeho slova a nepokoušel se zhola nic konati bez jeho rady. Konečně při příležitosti kdysi tajně navštívil krále, a vzav si za předmět hovoru znamenitost prokonzulů?/ římských, podivu- hodně doporučoval jejich činy; touto zajisté zchytralostí svých slov obelstťoval krále a hle- děl přiměti jeho mysl, aby král uzavřel s Ří- many nějaké přátelství a aby se se zřením na jejich znamenitost ukázal prostřednictvím svatební smlouvy jejich přítelem a přízniv- cem. Král tedy, nikterak netuše lest v slovech mluvícího, uvěřil se souhlasem tomu co sly- 96/97 šel, a brzy poslal samého Alexia, kterému byl stav kurie znám, do Říma sjednat přátel- ský svazek s Římany a dal mu mnoho perga- menů opatřených královskou pečetí, aby kdyby za něho uzavíral nějaké smlouvy s Ří- many, změnil pergameny v listiny, ty smlou- vy řádně napsal a bez odkladu potvrdil. Do- stav tedy plnou moc královských rozkazů, podstoupil Alexius s radostí namáhavou cestu do Říma a brzy tam přišed hleděl sjed- nati sňatek na jedné straně mezi paní Jitkou, dcerou krále českého, která ještě nepřekročila léta nemluvněte, a na druhé straně synem pana Gentila Římana, senátora z rodiny Orsi- nů, rovněž nemluvnětem, a potvrdil tu smlouvu z obou stran zákonitými listinami. Ale uváží-li se věc jasněji, hleděl svrchu řečený Alexius sjednati tu smlouvu proto, ne aby král Václav měl z toho u Římanů pro- spěch, nýbrž aby se pod záminkou takového poselství postaral u nich pro sebe o přízeň a přátelství. Ó zlořečená věrolomnosti úskoč- ného posla, s kterou se zhoubně jedná o po- výšení věrných pánů a ničemný posel se po- kouší postarati o vlastní prospěch. Neboť ten Alexius, podporován královským platem, toužil dosáhnout s pomocí Římanů církev- ních hodností a nespokojen jen s tím tajně se na potupu vlastního pána postaral o koruno- vání vévody kališského za krále polského.?/ Ale když mu konečně docházely královy pe- níze a měl se vrátit domů, sluha, který s ním odešel od kurie, tajně ho v noční době zavraž- dil uprostřed ulic; spravedlivým zajisté sou- dem Božím zahynul, zavražděn vlastním slu-
o milost, moji poddaní způsobili tak neodčini- telnou hanbu; budu jísti svůj chléb a konaje vám navlastní náklad rytířskou službu neuchý- lim se od nynějška od cesty vašich rozkazü.‘‘ Král pak hned, jak zjistil pokoru sklíčeného vévody, pocítil v srdci pohnutí vrozené do- broty a neodkládal slitování, nýbrž ho klečí- cího na zemi laskavě pozdvihl, a zapomínaje na celé provinění, odpustil mu, když žádal o prominutí, všechno se slovy: „Ačkoli jsme našli příležitost odplatiti vám zlým za zlé, přece vám z královské laskavosti zcela pro- míjíme to, v čem jste se podle naší paměti proti nám provinil, a shledáme-li od nynějška pevnost vaší věrnosti k nám, budeme vás, zapomínajíce na minulost, chrániti jako svého milého v jakýchkoli protivenstvích.“ Tak se vévoda, dosáhnuv milosti královy, radostně vrátil do Rakous a od toho času měl na mysli poslouchati jeho přání. Vévoda na zemi leží, však král mu velí, ať vstane, odpuštění mu dává; hned vévoda vesele vstává, do vlastní země se vrací. Já prosím tě, vévodo dobrý, neměj rozbroje s králem, sic podlehneš bezpodmínečně. JAKMISTR ALEXIUS SJEDNAL PŘÁTELSTVÍ MEZIKRÁLEM VÁCLAVEM AŘÍMANY AJAKJEHO PUSOBENIM BYL VEVODA KALIŚSKY KORUNOVAN ZA KRALE POLSKEHO, JAKOŻIOJEHOSMRTI < XLIX Pan Bernard, kterého vzpomíná předcháze- jící kapitola,!/ měl kdysi jednoho kněze, jmé- nem Alexia, sobě velmi oddaného, a doporu- čil ho králi Václavovi za kaplana nepochybně z upřímné mysli. Vskutku tento Alexius jako muž podle světa ve všem všudy schopný a v církevním právu, jak se myslilo, velmi uče- ný, dosáhl u krále tak veliké přízně důvěrné- ho přátelství, že král ve všem schvaloval jeho slova a nepokoušel se zhola nic konati bez jeho rady. Konečně při příležitosti kdysi tajně navštívil krále, a vzav si za předmět hovoru znamenitost prokonzulů?/ římských, podivu- hodně doporučoval jejich činy; touto zajisté zchytralostí svých slov obelstťoval krále a hle- děl přiměti jeho mysl, aby král uzavřel s Ří- many nějaké přátelství a aby se se zřením na jejich znamenitost ukázal prostřednictvím svatební smlouvy jejich přítelem a přízniv- cem. Král tedy, nikterak netuše lest v slovech mluvícího, uvěřil se souhlasem tomu co sly- 96/97 šel, a brzy poslal samého Alexia, kterému byl stav kurie znám, do Říma sjednat přátel- ský svazek s Římany a dal mu mnoho perga- menů opatřených královskou pečetí, aby kdyby za něho uzavíral nějaké smlouvy s Ří- many, změnil pergameny v listiny, ty smlou- vy řádně napsal a bez odkladu potvrdil. Do- stav tedy plnou moc královských rozkazů, podstoupil Alexius s radostí namáhavou cestu do Říma a brzy tam přišed hleděl sjed- nati sňatek na jedné straně mezi paní Jitkou, dcerou krále českého, která ještě nepřekročila léta nemluvněte, a na druhé straně synem pana Gentila Římana, senátora z rodiny Orsi- nů, rovněž nemluvnětem, a potvrdil tu smlouvu z obou stran zákonitými listinami. Ale uváží-li se věc jasněji, hleděl svrchu řečený Alexius sjednati tu smlouvu proto, ne aby král Václav měl z toho u Římanů pro- spěch, nýbrž aby se pod záminkou takového poselství postaral u nich pro sebe o přízeň a přátelství. Ó zlořečená věrolomnosti úskoč- ného posla, s kterou se zhoubně jedná o po- výšení věrných pánů a ničemný posel se po- kouší postarati o vlastní prospěch. Neboť ten Alexius, podporován královským platem, toužil dosáhnout s pomocí Římanů církev- ních hodností a nespokojen jen s tím tajně se na potupu vlastního pána postaral o koruno- vání vévody kališského za krále polského.?/ Ale když mu konečně docházely královy pe- níze a měl se vrátit domů, sluha, který s ním odešel od kurie, tajně ho v noční době zavraž- dil uprostřed ulic; spravedlivým zajisté sou- dem Božím zahynul, zavražděn vlastním slu-
Strana 97
ničemně pracoval na potupu pravého svého žebníkem, Alexius, který pod rouškou věr- nosti, zapomenuv na obecnou čestnost, tak pána. Takto ten podvodník padl, jsa od sluhy zahuben dýkou; neblaze skončil ten, jenž toužil zbožného krále oklamat. Chraň se klamů a snaž se dostáti slibu, chceš-li sloužiti pánům, buď věrný, aby tě nikdy nestihla pohroma zlá a nelkala nad tebou matka, aby snad pro tvou smrt pak mniši nebědovali. Ale třeba poznamenat, že byl přátelský sva- zek, sjednaný Alexiem mezi českým králem a Římany, rozvázán, protože Jitka, dcera krá- lova, 4 krátce potom ještě jako děcko zemřela a byla pochována v klášteře 1/ Zmínka o Bernardovi je už v kap. XLVI. 2/ Těmito starověkými úředními tituly se označovaly přední šlechtické rody římské. 3/ O něm viz v následující kapitole. Srv. i pozn. vzadu. 4 Jitka se narodila 1. března 1293 a zemřela 3. srpna 1294, do té doby spadá tedy pokus Alexiův. Zbraslavském: Takový svazek ať zajde, a zachází právem, který nehledá mne, leč toliko věci mé hledá. KORUNOVACE VÉVODY KALIŠSKÉHO V KRÁLOVSTVÍ POLSKÉM A JEHO ZÁHUBA . 8 L Protože jsme se v předešlé kapitole, jak jste slyšeli, příležitostně zmínili o království Pol- ském, zbývá nám nyní velmi stručně podati o tom království krátkou a mnohým známou zprávu, abychom si při poznání chvilkové vratkosti království nevšímali nestálého stavu věcí pozemských a s celou touhou mysli tou- žili po věčnosti. V uplynulých zajisté dobách, jak vypravují dějiny starých, měli Poláci krále z rodu slovanského, kteří sídlíce v Krakově měli pod panstvím své moci celé Polsko a za- sloužili býti i slouti králi a pány celého Pol- ska. Ale protože se sám Krakov, jak je vidět, blízko dotýká hranic Rusínů a Litvanů a ostatních pronásledovatelů víry, vnikali tito nevěřící národové častěji do země Krakovské a nepřátelsky ji napadajíce přečasto a četně odváděli s sebou lidi i dobytek do vlastní země. Ustavičnými tedy nájezdy těchto ná- rodů je z dopuštění Božího území Krakovské zhubeno a slavné království, které tam bylo odedávna pokládáno za proslulé, nazývají všichni od té doby změnou jména vévodstvím. A tak se stalo, že si polští šlechticové a vel- možové, kteří dosud bývali poddáni svému králi, osvojovali někteří z nich tituly vévod- ské a začali býti sami o sobě knížaty a pány. Po smrti tedy pana Leška, posledního vévody krakovského, sešli se tam starší, a jak jsme podle naší paměti pověděli v předcházejícím vyprávění, svorně si zvolili pana Václava, krále českého, za vévodu a pána.1/ Potom si postupem času vložil Přemysl2, vévoda ka- lišský, královskou korunu na svou hlavu a do- sáhl na potupu českého krále Václava půso- bením Alexiovým od Svaté stolice koruno- vání za krále celého Polska. Proto král Václav uražen poslal k němu posly a tázal se, s jakým úmyslem se odvažuje osvojovati si korunu polskou, která byla odedávna v Krakově. Když pak onen odmítal vzdáti se jakýmkoli způsobem dosaženého titulu, král Václav, aby nebyl shledán protivníkem papežské sto- lice, která onoho podle jeho tvrzení potvr- dila, poslav vyslance vyložil římskému papeži potupu sobě způsobenou, a aby ukázal svou oddanost církvi římské, s příslušnou mírností požádal, aby bylo rozhodnutím apoštolským zrušeno to, co mohl udatností válečnou sám o sobě mocí s přispěním spravedlnosti opět 1/ Srv. výše kap. XLIII. 2 Přemyslav Velkopolský (a Pomořanský) byl korunován se svolením papežské kurie 26. července 1295. Srv. i pozn. vzadu.
ničemně pracoval na potupu pravého svého žebníkem, Alexius, který pod rouškou věr- nosti, zapomenuv na obecnou čestnost, tak pána. Takto ten podvodník padl, jsa od sluhy zahuben dýkou; neblaze skončil ten, jenž toužil zbožného krále oklamat. Chraň se klamů a snaž se dostáti slibu, chceš-li sloužiti pánům, buď věrný, aby tě nikdy nestihla pohroma zlá a nelkala nad tebou matka, aby snad pro tvou smrt pak mniši nebědovali. Ale třeba poznamenat, že byl přátelský sva- zek, sjednaný Alexiem mezi českým králem a Římany, rozvázán, protože Jitka, dcera krá- lova, 4 krátce potom ještě jako děcko zemřela a byla pochována v klášteře 1/ Zmínka o Bernardovi je už v kap. XLVI. 2/ Těmito starověkými úředními tituly se označovaly přední šlechtické rody římské. 3/ O něm viz v následující kapitole. Srv. i pozn. vzadu. 4 Jitka se narodila 1. března 1293 a zemřela 3. srpna 1294, do té doby spadá tedy pokus Alexiův. Zbraslavském: Takový svazek ať zajde, a zachází právem, který nehledá mne, leč toliko věci mé hledá. KORUNOVACE VÉVODY KALIŠSKÉHO V KRÁLOVSTVÍ POLSKÉM A JEHO ZÁHUBA . 8 L Protože jsme se v předešlé kapitole, jak jste slyšeli, příležitostně zmínili o království Pol- ském, zbývá nám nyní velmi stručně podati o tom království krátkou a mnohým známou zprávu, abychom si při poznání chvilkové vratkosti království nevšímali nestálého stavu věcí pozemských a s celou touhou mysli tou- žili po věčnosti. V uplynulých zajisté dobách, jak vypravují dějiny starých, měli Poláci krále z rodu slovanského, kteří sídlíce v Krakově měli pod panstvím své moci celé Polsko a za- sloužili býti i slouti králi a pány celého Pol- ska. Ale protože se sám Krakov, jak je vidět, blízko dotýká hranic Rusínů a Litvanů a ostatních pronásledovatelů víry, vnikali tito nevěřící národové častěji do země Krakovské a nepřátelsky ji napadajíce přečasto a četně odváděli s sebou lidi i dobytek do vlastní země. Ustavičnými tedy nájezdy těchto ná- rodů je z dopuštění Božího území Krakovské zhubeno a slavné království, které tam bylo odedávna pokládáno za proslulé, nazývají všichni od té doby změnou jména vévodstvím. A tak se stalo, že si polští šlechticové a vel- možové, kteří dosud bývali poddáni svému králi, osvojovali někteří z nich tituly vévod- ské a začali býti sami o sobě knížaty a pány. Po smrti tedy pana Leška, posledního vévody krakovského, sešli se tam starší, a jak jsme podle naší paměti pověděli v předcházejícím vyprávění, svorně si zvolili pana Václava, krále českého, za vévodu a pána.1/ Potom si postupem času vložil Přemysl2, vévoda ka- lišský, královskou korunu na svou hlavu a do- sáhl na potupu českého krále Václava půso- bením Alexiovým od Svaté stolice koruno- vání za krále celého Polska. Proto král Václav uražen poslal k němu posly a tázal se, s jakým úmyslem se odvažuje osvojovati si korunu polskou, která byla odedávna v Krakově. Když pak onen odmítal vzdáti se jakýmkoli způsobem dosaženého titulu, král Václav, aby nebyl shledán protivníkem papežské sto- lice, která onoho podle jeho tvrzení potvr- dila, poslav vyslance vyložil římskému papeži potupu sobě způsobenou, a aby ukázal svou oddanost církvi římské, s příslušnou mírností požádal, aby bylo rozhodnutím apoštolským zrušeno to, co mohl udatností válečnou sám o sobě mocí s přispěním spravedlnosti opět 1/ Srv. výše kap. XLIII. 2 Přemyslav Velkopolský (a Pomořanský) byl korunován se svolením papežské kurie 26. července 1295. Srv. i pozn. vzadu.
Strana 98
získati. Vévoda kališský byl brzy potom od svých zabit3/ a král Václav se souhlasem polského lidu za krále celého Polska, jak se ukáže níže,4/ s největší okázalostí korunován. Nedávno povýšen byv se vévoda kališský brzy u všech nemilým stal: I zahynul ranami meče. Otázka národů mnohých to obvykle bývá, i lid se ptá, proč bývají mocní a králové odstraňováni takto způsobem rychlým, proč neblahou zmírají smrtí. Některý zahyne mečem a jiný je přemožen válkou, většina náhlou smrtí však zahyne docela bídně, jiný pak zachází jedem a další je usmrcen dýkou. Žalmista nemnoha slovy však na tohle odpoví takto: „Všichni se odvrátili, napořád neužitečni učiněni jsou, není, kdo by činil dobré, není 5/ ani jednoho." 3/ Přemyslav byl zavražděn 6. února 1296; veřejně se vyslovovalo podezření, že na jeho smrti mají vinu i markrabí braniborští. Srv. pozn. vzadu. 4 Václav byl korunován v Hnězdně r. 1300; o tom se vypravuje níže v kap. LXVII. 5 Zalm 13. 3. Kdyby králové byli dost moudří a znali, co přijde, dovedli nestranně soudit a dbali vždy příkazů božích, mír kdyby zachovávali a sklíčené posilovali, kdyby též kárali zlé a k čestným se chovali mírně, poddaným dopřáli klid a loupeže nepodnikali, kdyby stavěli chrámy a dávali na ně, i kněžím, byli by šťastni a takové zlo by je nesužovalo. KRÁL VÁCLAV SE ROZHODL ZAVĚSTI VE SVÉM KRÁLOVSTVÍ PSANÉ ZÁKONY A JEHO ŠLECHTICI MUVTOM ZABRÁNILI � L Protože měl král Václav v srdci svém bez ustání povinnou péči o blaho a prospěch lidu sobě svěřeného, zamýšlel všechna práva své- ho království dosud rozptýlená a zcela nedo- konalá shrnouti pod přesně stanovená pra- vidla zákonů a řádů, aby se nikdo dále neopo- važoval vymýšleti si ve svých sporech podle svého smyslu nerozvážné nálezy, nýbrž aby spokojen s psaným zákonem cítil jak mocný, tak nízký, že za něho bojuje spravedlnost před sborem kteréhokoli soudu. Protože však ne- chtěl uložiti takovou péči žádnému mezi dok- tory svého dvora, vyjevil prostřednictvím posla úmysl svého srdce panu Matoušovil/, kardinálovi Apoštolské stolice, příjmením Rubeovi, s kterým už uzavřel svazek těsného přátelství působením Alexiovým, a s důvěrou požádal, aby mu ráčil poslati někoho schop- ného k svrchu řečenému úkolu. Pan Matouš tedy, přeje si vyhověti opráv- něné žádosti svého přítele, oslovil muže moudrého a prozíravého, totiž mistra Gocia z Orvieta2 profesora obojího práva, jak cír- kevního, tak občanského, schopného k úkolu svrchu uvedenému, a snažně ho vyzval, aby neodkladně šel na dvůr králův a poslechl ho podle jeho přání. Vydav se tedy mistr Gocius do Čech, byl od krále s radostí přijat a od té hodiny stále uvažoval, kterak by mohl králův úmysl provésti. 1/ Mathaeus Rubeus Ursinus (Matteo Rosso Orsini), kardinál jáhen S. Mariae in porticu, stal se kardinálem r. 1262, zemřel r. 1306. 2/ V lat. orig.: de Vrbe Veteri. 98/ 99
získati. Vévoda kališský byl brzy potom od svých zabit3/ a král Václav se souhlasem polského lidu za krále celého Polska, jak se ukáže níže,4/ s největší okázalostí korunován. Nedávno povýšen byv se vévoda kališský brzy u všech nemilým stal: I zahynul ranami meče. Otázka národů mnohých to obvykle bývá, i lid se ptá, proč bývají mocní a králové odstraňováni takto způsobem rychlým, proč neblahou zmírají smrtí. Některý zahyne mečem a jiný je přemožen válkou, většina náhlou smrtí však zahyne docela bídně, jiný pak zachází jedem a další je usmrcen dýkou. Žalmista nemnoha slovy však na tohle odpoví takto: „Všichni se odvrátili, napořád neužitečni učiněni jsou, není, kdo by činil dobré, není 5/ ani jednoho." 3/ Přemyslav byl zavražděn 6. února 1296; veřejně se vyslovovalo podezření, že na jeho smrti mají vinu i markrabí braniborští. Srv. pozn. vzadu. 4 Václav byl korunován v Hnězdně r. 1300; o tom se vypravuje níže v kap. LXVII. 5 Zalm 13. 3. Kdyby králové byli dost moudří a znali, co přijde, dovedli nestranně soudit a dbali vždy příkazů božích, mír kdyby zachovávali a sklíčené posilovali, kdyby též kárali zlé a k čestným se chovali mírně, poddaným dopřáli klid a loupeže nepodnikali, kdyby stavěli chrámy a dávali na ně, i kněžím, byli by šťastni a takové zlo by je nesužovalo. KRÁL VÁCLAV SE ROZHODL ZAVĚSTI VE SVÉM KRÁLOVSTVÍ PSANÉ ZÁKONY A JEHO ŠLECHTICI MUVTOM ZABRÁNILI � L Protože měl král Václav v srdci svém bez ustání povinnou péči o blaho a prospěch lidu sobě svěřeného, zamýšlel všechna práva své- ho království dosud rozptýlená a zcela nedo- konalá shrnouti pod přesně stanovená pra- vidla zákonů a řádů, aby se nikdo dále neopo- važoval vymýšleti si ve svých sporech podle svého smyslu nerozvážné nálezy, nýbrž aby spokojen s psaným zákonem cítil jak mocný, tak nízký, že za něho bojuje spravedlnost před sborem kteréhokoli soudu. Protože však ne- chtěl uložiti takovou péči žádnému mezi dok- tory svého dvora, vyjevil prostřednictvím posla úmysl svého srdce panu Matoušovil/, kardinálovi Apoštolské stolice, příjmením Rubeovi, s kterým už uzavřel svazek těsného přátelství působením Alexiovým, a s důvěrou požádal, aby mu ráčil poslati někoho schop- ného k svrchu řečenému úkolu. Pan Matouš tedy, přeje si vyhověti opráv- něné žádosti svého přítele, oslovil muže moudrého a prozíravého, totiž mistra Gocia z Orvieta2 profesora obojího práva, jak cír- kevního, tak občanského, schopného k úkolu svrchu uvedenému, a snažně ho vyzval, aby neodkladně šel na dvůr králův a poslechl ho podle jeho přání. Vydav se tedy mistr Gocius do Čech, byl od krále s radostí přijat a od té hodiny stále uvažoval, kterak by mohl králův úmysl provésti. 1/ Mathaeus Rubeus Ursinus (Matteo Rosso Orsini), kardinál jáhen S. Mariae in porticu, stal se kardinálem r. 1262, zemřel r. 1306. 2/ V lat. orig.: de Vrbe Veteri. 98/ 99
Strana 99
Gocius Orvietský, muž zbožný a veskrze přímý, přišel k nám na přání krále. Ten vyznal se v církevním právu, jakož i v zákonech světských. Jej král jak přítele svého s velikou radostí přijal a začal mu předkládat skrytá tajemství srdce a dával mu najevo veselost v tváři. Avšak někteří šlechticové z království, jejichž úmysl se s veškerým úsilím vzpíral prospěchu státu, uslyševše o tom nemálo se mrzeli a při příležitosti se snažili odvrátit mysl královu od takového předsevzetí, aby snad jim, kdyby tímto způsobem nabyla moci platnost psa- ného práva, nepřišel nazmar prospěch, který dosud mívali ze zneužívání svých nálezů. A protože leckdy hleděl vyhověti svým šlech- ticům i v tom, co mu bylo na úkor, odvrácen jejich úskočnými radami pokládal za hodno odložiti načas to, co si usmyslil.3/ Ale protože stav ušlechtilé mysli horlivě usiluje o věc zamýšlenou, třebas by byla od ní na čas zdržována některými přerušujícími záležitostmi, král, kterému svoji na čas zabrá- nili, krátce potom se vrátil k svému předse- vzetí a vyslal jednoho mladíka, jménem Kon- ráda, na studium do Orleansu,4/ aby tam měl úspěch ve studiu znalosti zákonů a někdy po návratu uspořádal v království Českém sestavení těch zákonů, jak si to král usmyslil. 3/ Úmysl králův se nezdařil, ale Gozzo z Orvieta se asi zúčastnil práce na významném díle o horním právu (Ius regale montanorum), do něhož vložil mnohé myšlenky i sám Václav II. Srv. Šusta, České dějiny II, 1, str. 501n. 4 V lat. orig.: Aurelianis. § ZAČINÁ SE ČÁST DRUHÁ, SEPSANÁ PANEM PETREM KRÁL VÁCLAV SE ROZHODL ZŘÍDITI V PRAZE VYSOKÉ UČENÍ A JEHO ŠLECHTICI MUTO NEDOVOLILI § LII 8 Hledíme-li bedlivě na zbožný úmysl krále Václava, zřejměji nacházíme, jak upřímným byl šiřitelem katolické víry. Sám vůbec, ja- kožto horlivý vyznavač této víry, podporoval s veškerým úsilím a oddaností, ačkoli mu v tom jeho šlechtici častěji bránili, všechno, co by podle jeho poznání prospívalo jejímu úspěchu, a kdyby ho od toho nezdržovala hlodavá závist šlechticů, nechal by všechny záležitosti světské a nepochybně by se trvale oddal rozšíření služby Boží. Protože tedy soudil, že stav pravé víry nemůže trvati bez studia moudrosti, rozhodl se zříditi v městě Pražském vysoké učení všech fakult, aby jeho působením důkladná horlivost studujících zaháněla ze srdcí lidských mlhu nevědomosti a objasněná pravda vědecká jejich službou sloužila prospěchu obecné církve. Tímto jeho úmyslem byli znepokojeni ne- šlechetníci a počali se uvnitř soužiti ti, kteří se vždy vzpírali poctě kněžstva. Zlořečení tedy, pokládajíce prospěch kněžstva za svou potupu, při příležitosti přišli jednou ke králi a pod rouškou líčené starostlivosti usilovali odvrátit ho od toho, od čeho by si ho jaksi netroufali odrazovati přímou řečí, a říkali: „O králi, z hlasu pověsti jsme se dověděli o tvém úmyslu zříditi v tvém království vy- soké učení a v tom jsi tak, jako i v ostatních skutcích, jak dobře pociťujeme, nad po- myšlení lidí hoden doporučení; neboť na- prosto nepochybujeme, že z toho vzejde ve- liký prospěch tvému království a v budouc- nosti pocítíme trvalou spásu svých duší, jen když tě v tom budeme věrně prací podporo- vati. Ale protože nepokoj zemí leckdy odvrací mysli lidí od studia moudrosti, dříve ať se usilovná královská péče postará o prospěch míru pro tvé země a potom ať směle postoupí
Gocius Orvietský, muž zbožný a veskrze přímý, přišel k nám na přání krále. Ten vyznal se v církevním právu, jakož i v zákonech světských. Jej král jak přítele svého s velikou radostí přijal a začal mu předkládat skrytá tajemství srdce a dával mu najevo veselost v tváři. Avšak někteří šlechticové z království, jejichž úmysl se s veškerým úsilím vzpíral prospěchu státu, uslyševše o tom nemálo se mrzeli a při příležitosti se snažili odvrátit mysl královu od takového předsevzetí, aby snad jim, kdyby tímto způsobem nabyla moci platnost psa- ného práva, nepřišel nazmar prospěch, který dosud mívali ze zneužívání svých nálezů. A protože leckdy hleděl vyhověti svým šlech- ticům i v tom, co mu bylo na úkor, odvrácen jejich úskočnými radami pokládal za hodno odložiti načas to, co si usmyslil.3/ Ale protože stav ušlechtilé mysli horlivě usiluje o věc zamýšlenou, třebas by byla od ní na čas zdržována některými přerušujícími záležitostmi, král, kterému svoji na čas zabrá- nili, krátce potom se vrátil k svému předse- vzetí a vyslal jednoho mladíka, jménem Kon- ráda, na studium do Orleansu,4/ aby tam měl úspěch ve studiu znalosti zákonů a někdy po návratu uspořádal v království Českém sestavení těch zákonů, jak si to král usmyslil. 3/ Úmysl králův se nezdařil, ale Gozzo z Orvieta se asi zúčastnil práce na významném díle o horním právu (Ius regale montanorum), do něhož vložil mnohé myšlenky i sám Václav II. Srv. Šusta, České dějiny II, 1, str. 501n. 4 V lat. orig.: Aurelianis. § ZAČINÁ SE ČÁST DRUHÁ, SEPSANÁ PANEM PETREM KRÁL VÁCLAV SE ROZHODL ZŘÍDITI V PRAZE VYSOKÉ UČENÍ A JEHO ŠLECHTICI MUTO NEDOVOLILI § LII 8 Hledíme-li bedlivě na zbožný úmysl krále Václava, zřejměji nacházíme, jak upřímným byl šiřitelem katolické víry. Sám vůbec, ja- kožto horlivý vyznavač této víry, podporoval s veškerým úsilím a oddaností, ačkoli mu v tom jeho šlechtici častěji bránili, všechno, co by podle jeho poznání prospívalo jejímu úspěchu, a kdyby ho od toho nezdržovala hlodavá závist šlechticů, nechal by všechny záležitosti světské a nepochybně by se trvale oddal rozšíření služby Boží. Protože tedy soudil, že stav pravé víry nemůže trvati bez studia moudrosti, rozhodl se zříditi v městě Pražském vysoké učení všech fakult, aby jeho působením důkladná horlivost studujících zaháněla ze srdcí lidských mlhu nevědomosti a objasněná pravda vědecká jejich službou sloužila prospěchu obecné církve. Tímto jeho úmyslem byli znepokojeni ne- šlechetníci a počali se uvnitř soužiti ti, kteří se vždy vzpírali poctě kněžstva. Zlořečení tedy, pokládajíce prospěch kněžstva za svou potupu, při příležitosti přišli jednou ke králi a pod rouškou líčené starostlivosti usilovali odvrátit ho od toho, od čeho by si ho jaksi netroufali odrazovati přímou řečí, a říkali: „O králi, z hlasu pověsti jsme se dověděli o tvém úmyslu zříditi v tvém království vy- soké učení a v tom jsi tak, jako i v ostatních skutcích, jak dobře pociťujeme, nad po- myšlení lidí hoden doporučení; neboť na- prosto nepochybujeme, že z toho vzejde ve- liký prospěch tvému království a v budouc- nosti pocítíme trvalou spásu svých duší, jen když tě v tom budeme věrně prací podporo- vati. Ale protože nepokoj zemí leckdy odvrací mysli lidí od studia moudrosti, dříve ať se usilovná královská péče postará o prospěch míru pro tvé země a potom ať směle postoupí
Strana 100
k zřízení vysokého učení v království, aby duchovní okolních zemí bezpečně přicházeli na toto studium a po jeho řádném skončení se bez obtíží vraceli domů beze škody osobní i věcné. Bude-li věru zjednán mír, poskytne- me ti k tomu horlivou pomoc a zároveň s te- bou budeme svorně usilovati o uskutečnění tohoto tvého úmyslu.“ Ó úskočný záměr lidí předstírajících prav- du, který pod povrchem slov navenek před- stírá úsilí o zjednání míru a po straně se snaží odvrátiti ducha králova od úmyslu tak dopo- "Taková rada to byla, jež vysoké učení zvrátí, ručení hodného. Neboť protože nemůže být zachován mír bez moudrosti, jak dokáže usi- lování o mír ten, kdo zamýšlí pod rouškou slov překážeti studiu moudrosti? Ti vůbec těmi slovy zásadně nezamýšleli starat se o mír, nýbrž spíše svými vlastními radami byli usvědčeni, že se stavějí na odpor pokroku kněžské důstojnosti. Neboť král, obelstěn je- jich úskočným namlouváním, byl zdržen od svého úmyslu a jejich zlobou je až podnes znemožněno vysoké učení, které se rozhodl v Praze zříditi. kterým kněžskému stavu král velikou poctu chtěl vzdáti, Divím se, proč ten člověk, ten veřejný nepřítel kněžstva, nedostal tisíc ran; vy všichni ho předobře znáte: zahubil studia květy a odňal tak poctu i kněžím. O TŘECH MLADÍCÍCH, KTEŘÍ PŘIŠLIZ DALEKÝCH KRAJIN A BYLI PŘEDSTAVENI KRÁLI << LIII V těch dnech přišli náhodou, jak se soudí, do Prahy tři mladíci, kteří mluvili mezi sebou jazykem od našich dříve neslýchaným a svý- mi mravy ukazovali, že odvozovali svůj pů- vod z dalekých krajů světa, Někteří pak tušíce v tom lest, chytili ty tři mladíky, a když ne- mohli z jejich slov anebo mravů zhola nic vypátrati, hleděli je od sebe navzájem odlou- čiti, aby aspoň jeden bez vědomí druhých vyzradil stav svých poměrů, který se snad neodvažoval se zřením k tajnému slibu zjeviti v přítomnosti svých druhů. Jeden tedy, který se zdál nad ostatní znamenitějším, projevil v době svého odloučení jakožto dobře nadaný vzdělání ve všem a s těmi, kteří mu byli při- děleni, s veselou myslí jedl všechny pokrmy sobě předložené a pil nápoj, druzí však po- dobně odloučení nechtěli několik dní ani pít ani jíst, nýbrž vyrážejíce jakési výkřiky u nás neobvyklé samými svými vzdechy dávali na- jevo, že se trápí pro nepřítomnost svého druha. Když se pak takovým způsobem nemohl nikdo nic dověděti o jejich původu a přícho- du, byli spolu představeni králi Václavovi; ten je s radostí přijal a svěřil je královskému 100 / 101 hofmistrovi, aby se jim hojně postaral o po- třeby. Potom povolal král před sebe některé muže, kterým byly podle domnění známy rozličné druhy jazyků a kteří svým časem prošli všechna podnebí světa, aby kdyby se aspoň jeden z mnohých oslovením a bystrou úvahou dověděl něco jistého o poměrech svrchu řečených mladíků, řádně to králi vy- pověděl. Uslyševše tedy jejich skřeky a uvi- děvše jejich mravy, všichni jednotliví se tomu divili a jedněmi ústy stejně prohlašovali, že dosud nepoznali takových lidí. Proto dal král toho, kterému ostatní dobro- volně vzdávali úctu, jakožto schopnějšího nad ostatní vzdělati v literním umění, a tak postupem času s ním v latinském hovoru už náležitě vzdělaným rozmlouval a ústně se ho pořadem vyptával nejen na důvod jeho pří- chodu, nýbrž i na zásluhy jeho národa. A mladík prý mu dal takovou odpověď: „Já jsem vzal původ z pokolení jednoho zámoř- ského krále, ale žalostný jakýsi osud mě do- nutil přijíti do této krajiny. Neboť můj otec měl za souseda jednoho krále, který ho i jeho království bez ustání ohrožoval. Jednou tedy shromáždil můj otec vojsko a přibrav mne zamýšlel, s úmyslem pomstít sebei své, vpad- nouti se silnou mocí do země svého souseda. Když jsme tedy s naloženými loďmi vypluli na moře, roztříštila náhle se strhnuvší bouře lodi, a zatímco tam všichni s mým otcem utonuli, zanesl mě s malým počtem druhů náraz vzniklé bouře na břeh jednoho ostrova
k zřízení vysokého učení v království, aby duchovní okolních zemí bezpečně přicházeli na toto studium a po jeho řádném skončení se bez obtíží vraceli domů beze škody osobní i věcné. Bude-li věru zjednán mír, poskytne- me ti k tomu horlivou pomoc a zároveň s te- bou budeme svorně usilovati o uskutečnění tohoto tvého úmyslu.“ Ó úskočný záměr lidí předstírajících prav- du, který pod povrchem slov navenek před- stírá úsilí o zjednání míru a po straně se snaží odvrátiti ducha králova od úmyslu tak dopo- "Taková rada to byla, jež vysoké učení zvrátí, ručení hodného. Neboť protože nemůže být zachován mír bez moudrosti, jak dokáže usi- lování o mír ten, kdo zamýšlí pod rouškou slov překážeti studiu moudrosti? Ti vůbec těmi slovy zásadně nezamýšleli starat se o mír, nýbrž spíše svými vlastními radami byli usvědčeni, že se stavějí na odpor pokroku kněžské důstojnosti. Neboť král, obelstěn je- jich úskočným namlouváním, byl zdržen od svého úmyslu a jejich zlobou je až podnes znemožněno vysoké učení, které se rozhodl v Praze zříditi. kterým kněžskému stavu král velikou poctu chtěl vzdáti, Divím se, proč ten člověk, ten veřejný nepřítel kněžstva, nedostal tisíc ran; vy všichni ho předobře znáte: zahubil studia květy a odňal tak poctu i kněžím. O TŘECH MLADÍCÍCH, KTEŘÍ PŘIŠLIZ DALEKÝCH KRAJIN A BYLI PŘEDSTAVENI KRÁLI << LIII V těch dnech přišli náhodou, jak se soudí, do Prahy tři mladíci, kteří mluvili mezi sebou jazykem od našich dříve neslýchaným a svý- mi mravy ukazovali, že odvozovali svůj pů- vod z dalekých krajů světa, Někteří pak tušíce v tom lest, chytili ty tři mladíky, a když ne- mohli z jejich slov anebo mravů zhola nic vypátrati, hleděli je od sebe navzájem odlou- čiti, aby aspoň jeden bez vědomí druhých vyzradil stav svých poměrů, který se snad neodvažoval se zřením k tajnému slibu zjeviti v přítomnosti svých druhů. Jeden tedy, který se zdál nad ostatní znamenitějším, projevil v době svého odloučení jakožto dobře nadaný vzdělání ve všem a s těmi, kteří mu byli při- děleni, s veselou myslí jedl všechny pokrmy sobě předložené a pil nápoj, druzí však po- dobně odloučení nechtěli několik dní ani pít ani jíst, nýbrž vyrážejíce jakési výkřiky u nás neobvyklé samými svými vzdechy dávali na- jevo, že se trápí pro nepřítomnost svého druha. Když se pak takovým způsobem nemohl nikdo nic dověděti o jejich původu a přícho- du, byli spolu představeni králi Václavovi; ten je s radostí přijal a svěřil je královskému 100 / 101 hofmistrovi, aby se jim hojně postaral o po- třeby. Potom povolal král před sebe některé muže, kterým byly podle domnění známy rozličné druhy jazyků a kteří svým časem prošli všechna podnebí světa, aby kdyby se aspoň jeden z mnohých oslovením a bystrou úvahou dověděl něco jistého o poměrech svrchu řečených mladíků, řádně to králi vy- pověděl. Uslyševše tedy jejich skřeky a uvi- děvše jejich mravy, všichni jednotliví se tomu divili a jedněmi ústy stejně prohlašovali, že dosud nepoznali takových lidí. Proto dal král toho, kterému ostatní dobro- volně vzdávali úctu, jakožto schopnějšího nad ostatní vzdělati v literním umění, a tak postupem času s ním v latinském hovoru už náležitě vzdělaným rozmlouval a ústně se ho pořadem vyptával nejen na důvod jeho pří- chodu, nýbrž i na zásluhy jeho národa. A mladík prý mu dal takovou odpověď: „Já jsem vzal původ z pokolení jednoho zámoř- ského krále, ale žalostný jakýsi osud mě do- nutil přijíti do této krajiny. Neboť můj otec měl za souseda jednoho krále, který ho i jeho království bez ustání ohrožoval. Jednou tedy shromáždil můj otec vojsko a přibrav mne zamýšlel, s úmyslem pomstít sebei své, vpad- nouti se silnou mocí do země svého souseda. Když jsme tedy s naloženými loďmi vypluli na moře, roztříštila náhle se strhnuvší bouře lodi, a zatímco tam všichni s mým otcem utonuli, zanesl mě s malým počtem druhů náraz vzniklé bouře na břeh jednoho ostrova
Strana 101
dříve neznámého. Vystoupivše pak z lodí nenašli jsme nikoho, podle jehož poučení by- chom se mohli vrátit do své země. Vzav si tedy tyto dva sluhy, vydal jsem se nebezpe- čenstvím a osudu, a tak procházeje světem jako bludný poutník jsem se konečně, králi, dostal až na tvůj dvůr.““ Král uslyšev to velice užasl, okázale ho s jeho druhy uctil a dovolil mu vrátit se do vlastní země.!/ 1/ Jindřich Heimburský míní asi tyto neznámé mladíky, když k r. 1293 vypravuje, že „přišli poslové Tatarů ke králi Václavovi'' (Fontes rerum bohemicarum III, 320). Nikdo těch jinochů neznal a neznal národů oněch, nikdy těm mladíkům třem jste podobných nemohli spatřit. Velice jemný hlas jim plyne se rtů, jsou v běhu divocí, při jídle hrubí a rádi se napijí vína, maso, jež vařené není, jak vlci jedí a věří, Spasitel národů všech že z čisté se narodil Panny. SVATÝ CELESTIN PAPEŽ SE VZDAL PAPEŽSTVÍ A NASTOUPIL PO NĚM BONIFÁC OSMÝ < LIV Svaty Celestin'/ papež, podnícen milostí nej- větší pokory, dobrovolně se vzdal v prvním roce svého úřadování v městě Neapoli vrcho- lu apoštolské hodnosti. Ten se totiž předtím jmenoval Petr de Murrone, a žije v řeholním rouchu, vedl dlouho život mnišský a poustev- nický, takže svatost panického života právem činila tohoto nebeského muže hodným jména Celestin.?/ A ačkoli se za této přesvaté i pře- rozumné hlavy považovali údové veškeré církve za velmi šťastné, přece sama svatá po- kora, která nedovede míti smysl pro věci vy- soké, nýbrž musí se jich jen báti, naučila pas- týře velmi bdělého pokládati se za neužiteč- ného služebníka. Ale Kristus, kterému jsou milé modlitby pokorných, ráčil oslaviti svého služebníka, jenž pohrdal sám sebou, v dílech zázraků a znamení. Neboť při jedné příležitosti, když byl po zřeknutí Apoštolské stolice veden do hradu, zvaného Fumone, podala na cestě jedna žena muži Božímu nemluvňátko chro- mé od narození, aby mu požehnal, a hlasitě s pláčem zvolala: ,, Pozehnej, pozehnej, otèe!“ To volání často opakovala a naříkala; on však si na důkaz pokory nevšímal hlasu volání, ale na důtklivé prosby prelátů tehdy přítomných pro dotěrnost ženy, jež prosila jako Kananej- skä3/ za uzdravení chlapcovo, učinil svou ru- kou znamení kříže. A potom hned roztáhl chlapec před očima všech skrčené údy a sva- tost muže laskavě udělila zdraví, které mu na- rození odepřelo. Toto mi velmi často vyprá- věl ctihodný muž pan Valtr,*/ vyšehradský scholastik a pražský kanovník, který byl při tom. Tento papež Celestin byl kanonizován panem papežem Klimentem V. léta Páně 1313 a zapsán do seznamu svatých. 1/ Celestin V. (Petr de Murrhone) byl zvolen za papeže dne 5. července, posvěcen 29. srpna 1294 a I3. prosince téhož roku se vzdal stolce z politických příčin. 2/ Virum celestem dignum Celestiní nomine; v latině slovní hříčka, kterou není možno doslova přeložit do češ- tiny: muže hodného nebes i jménem nebeského. 3/ Matouš 15. 22—28 (Kristus jí na její prosby uzdravil dceru). </ Valtr se vyskytuje jako kanovník vyšehradský r. 1300, jako scholastik r. 1318; zemřel r. 1323. Celestin, božský pastýř, ten svěřených oveček stáda na dobré pastvě vždy pásl, jak povinnost jeho to žádá. Žádná ho nekazí chlouba a naprosto vzdálen je pýše. Pokorný v mysli své stále; on před lidmi zvolil si spíše nicotným člověkem býti. Jen k pravému slunci se dívá, které jej k nebesům zdvihlo; kde sladké teď písně si zpívá.
dříve neznámého. Vystoupivše pak z lodí nenašli jsme nikoho, podle jehož poučení by- chom se mohli vrátit do své země. Vzav si tedy tyto dva sluhy, vydal jsem se nebezpe- čenstvím a osudu, a tak procházeje světem jako bludný poutník jsem se konečně, králi, dostal až na tvůj dvůr.““ Král uslyšev to velice užasl, okázale ho s jeho druhy uctil a dovolil mu vrátit se do vlastní země.!/ 1/ Jindřich Heimburský míní asi tyto neznámé mladíky, když k r. 1293 vypravuje, že „přišli poslové Tatarů ke králi Václavovi'' (Fontes rerum bohemicarum III, 320). Nikdo těch jinochů neznal a neznal národů oněch, nikdy těm mladíkům třem jste podobných nemohli spatřit. Velice jemný hlas jim plyne se rtů, jsou v běhu divocí, při jídle hrubí a rádi se napijí vína, maso, jež vařené není, jak vlci jedí a věří, Spasitel národů všech že z čisté se narodil Panny. SVATÝ CELESTIN PAPEŽ SE VZDAL PAPEŽSTVÍ A NASTOUPIL PO NĚM BONIFÁC OSMÝ < LIV Svaty Celestin'/ papež, podnícen milostí nej- větší pokory, dobrovolně se vzdal v prvním roce svého úřadování v městě Neapoli vrcho- lu apoštolské hodnosti. Ten se totiž předtím jmenoval Petr de Murrone, a žije v řeholním rouchu, vedl dlouho život mnišský a poustev- nický, takže svatost panického života právem činila tohoto nebeského muže hodným jména Celestin.?/ A ačkoli se za této přesvaté i pře- rozumné hlavy považovali údové veškeré církve za velmi šťastné, přece sama svatá po- kora, která nedovede míti smysl pro věci vy- soké, nýbrž musí se jich jen báti, naučila pas- týře velmi bdělého pokládati se za neužiteč- ného služebníka. Ale Kristus, kterému jsou milé modlitby pokorných, ráčil oslaviti svého služebníka, jenž pohrdal sám sebou, v dílech zázraků a znamení. Neboť při jedné příležitosti, když byl po zřeknutí Apoštolské stolice veden do hradu, zvaného Fumone, podala na cestě jedna žena muži Božímu nemluvňátko chro- mé od narození, aby mu požehnal, a hlasitě s pláčem zvolala: ,, Pozehnej, pozehnej, otèe!“ To volání často opakovala a naříkala; on však si na důkaz pokory nevšímal hlasu volání, ale na důtklivé prosby prelátů tehdy přítomných pro dotěrnost ženy, jež prosila jako Kananej- skä3/ za uzdravení chlapcovo, učinil svou ru- kou znamení kříže. A potom hned roztáhl chlapec před očima všech skrčené údy a sva- tost muže laskavě udělila zdraví, které mu na- rození odepřelo. Toto mi velmi často vyprá- věl ctihodný muž pan Valtr,*/ vyšehradský scholastik a pražský kanovník, který byl při tom. Tento papež Celestin byl kanonizován panem papežem Klimentem V. léta Páně 1313 a zapsán do seznamu svatých. 1/ Celestin V. (Petr de Murrhone) byl zvolen za papeže dne 5. července, posvěcen 29. srpna 1294 a I3. prosince téhož roku se vzdal stolce z politických příčin. 2/ Virum celestem dignum Celestiní nomine; v latině slovní hříčka, kterou není možno doslova přeložit do češ- tiny: muže hodného nebes i jménem nebeského. 3/ Matouš 15. 22—28 (Kristus jí na její prosby uzdravil dceru). </ Valtr se vyskytuje jako kanovník vyšehradský r. 1300, jako scholastik r. 1318; zemřel r. 1323. Celestin, božský pastýř, ten svěřených oveček stáda na dobré pastvě vždy pásl, jak povinnost jeho to žádá. Žádná ho nekazí chlouba a naprosto vzdálen je pýše. Pokorný v mysli své stále; on před lidmi zvolil si spíše nicotným člověkem býti. Jen k pravému slunci se dívá, které jej k nebesům zdvihlo; kde sladké teď písně si zpívá.
Strana 102
Prosím tě, Celestine, ty modlitbou nakloň mi Boha, nechať trní zlých činů mne nezraní, nepotká zkáza; kéž tvé laskavé léky jsou dány mi rychle v té chvíli, nechať se zapudí hrozby a dospějí k šťastnému cíli. Po tomto Celestinovi nastoupil Bonifác VIII., znalec obojího práva a podivuhodně vzdělaný ve všech světských pracích, dříve nazývaný vlastním jménem Benedikt.*/ Ten, jak tehdy vykládalo a hlásalo mínění lidu, protože měl naději na papežství, pod rouškou přátelského napomenutí poradil a namluvil panu Celesti- novi, aby ustoupil ze stolce. Bonifác pak v obavě, že by mohlo za života Celestinova vzniknouti v církvi nějaké schisma, dal mu zříditi obydlí na hradě Fumone a rozkázal ho tam až do jeho smrti velmi ostražitě střežiti.“/ "Tento Bonifác, muž velkého ducha, vydal šestou knihu Dekretálií a určil, že rok stý bude jubilejní, a sám odsoudil a zcela pokořil Římany, zvané de Colonna,"/ a jal se přísně postupovati proti Filipovi, králi francouzské- mu. A tím se stalo, že byl téhož roku, kterého i zemřel, papež Bonifác skrze tytéž Colonny a maršálka francouzského krále zajat v Anag- ni, svém to rodném městě, uzavřen v domě a až do třetího dne střežen, když byli všichni od něho odehnäni.®/ Pan papež Bonifác VIII. vynesl proti Fi- lipovi, králi francouzskému, několik nálezů, z nichž jsem některé tu zaznamenal. „Biskup Bonifác, služebník služebníků Božích. Apoštolská stolice, jak poznal ze zřej- mých činů téměř celý svět, obdařila králov- ství Francouzské a jeho krále jak v starých, tak v nových dobách velikými dary a upevnila značnými výsadami. Kdyby je Filip, král francouzský, v povinné úvaze zkoumal, nepo- koušel by se řečenou stolici a nás, kteří jsme zvláště byli ochotni k jeho přáním a štědří v milostech a milostiví ve všech příznivých okolnostech, zasypávati urážkami ani drážditi křivdami, nýbrž by vůči nám i vůči ní povin- ně choval cit oddanosti a duchovní úcty. Avšak on, nepamětliv takových dobrodiní a zapomenuv na laskavosti, zpyšněl a oddal se citu špatnému, a proti nám a té stolici takřka se nafouknuv a zatvrdiv, nejen se vymkl z oddanosti k té stolici a k nám, nýbrž stavěje se proti nám jako odbojník upadl do onoho druhu nevděčnosti, ze všech nejhoršího, kte- rým se odplácí za dobré zlým, za laskavosti urážkami a za dobrodiní zlými činy. Protože však usiluje s sebou strhnouti 102 / 103 zvláště preláty jmenovaného království k ta- kovému odboji a k neposlušnosti a už některé z nich strhl a ty, které nemůže strhnouti, vy- hání a vylučuje ze svrchu jmenovaného krá- lovství, podobně k sobě strhuje nebo vylu- čuje mistry, doktory, bakaláře a žáky jsoucí na učeních svrchu řečeného království, my nechtějíce, aby ze strachu před ním nebo pro jeho přízeň nebo z kteréhokoliv jiného dů- vodu nebyli ustanovováni představenými v katedrálních a řeholních chrámech jmeno- vaného království někteří, kdo nejsou nám a řečené stolici věrni a oddání i jinak způso- bilí, z moci apoštolské zadržujeme k rozho- dování svému a řečené stolice všechny dů- chody řečených chrámů, jsou-li náhodou ně- které v přítomné době uprázdněny anebo jestliže se případně uprázdní, dokud by se týž král s povinnými zadostiučiněním nevrátil k rozkazům našim a té stolice, a přísně uklá- dáme všem i jednotlivcům, kteří mají vliv při řečených chrámech na volby prelátů nebo potvrzování těch voleb nebo kterákoli roz- hodování v nich, aby se nijak neopovažovali proti takové rezervaci někoho voliti nebo ně- jakou volbu potvrzovati nebo jinak o těch chrámech rozhodovati, a prohlašujeme od ny- nějška za neplatné a nicotné, kdyby se po pří- padě někdo jinak o to vědomě nebo nevě- domky pokusil. Podobně nechtějíce, aby nemohli někteří, kdož se pro přízeň toho krále nebo ze strachu před ním odchylují od úcty k nám a k té sto- lici, i jinak méně způsobilí dosáhnouti stolice mistrovské, všechny ze svrchu jmenovaného království, kdo mají moc dávati povolení k ří- zení nebo vyučování a schvalovati ty, kdo chtějí získati takové povolení v teologii a v právu církevním i občanském, zbavujeme této moci, dokud by se týž král nevrátil s po- vinným zadostiučiněním k rozkazům našim a naší stolice, a ukládáme jim, aby se zatím nijak neopovažovali udělovati některým po- volení přednášeti, a prohlašujeme od nynějška za neplatné a nicotné, kdyby byl jinak o to učiněn pokus. Žádný tedy z lidí atd. Dáno v Anagni 19. srpna, devátého roku našeho pontifikátu.“9/ Více jiných nálezů vynesl písemně pan pa-
Prosím tě, Celestine, ty modlitbou nakloň mi Boha, nechať trní zlých činů mne nezraní, nepotká zkáza; kéž tvé laskavé léky jsou dány mi rychle v té chvíli, nechať se zapudí hrozby a dospějí k šťastnému cíli. Po tomto Celestinovi nastoupil Bonifác VIII., znalec obojího práva a podivuhodně vzdělaný ve všech světských pracích, dříve nazývaný vlastním jménem Benedikt.*/ Ten, jak tehdy vykládalo a hlásalo mínění lidu, protože měl naději na papežství, pod rouškou přátelského napomenutí poradil a namluvil panu Celesti- novi, aby ustoupil ze stolce. Bonifác pak v obavě, že by mohlo za života Celestinova vzniknouti v církvi nějaké schisma, dal mu zříditi obydlí na hradě Fumone a rozkázal ho tam až do jeho smrti velmi ostražitě střežiti.“/ "Tento Bonifác, muž velkého ducha, vydal šestou knihu Dekretálií a určil, že rok stý bude jubilejní, a sám odsoudil a zcela pokořil Římany, zvané de Colonna,"/ a jal se přísně postupovati proti Filipovi, králi francouzské- mu. A tím se stalo, že byl téhož roku, kterého i zemřel, papež Bonifác skrze tytéž Colonny a maršálka francouzského krále zajat v Anag- ni, svém to rodném městě, uzavřen v domě a až do třetího dne střežen, když byli všichni od něho odehnäni.®/ Pan papež Bonifác VIII. vynesl proti Fi- lipovi, králi francouzskému, několik nálezů, z nichž jsem některé tu zaznamenal. „Biskup Bonifác, služebník služebníků Božích. Apoštolská stolice, jak poznal ze zřej- mých činů téměř celý svět, obdařila králov- ství Francouzské a jeho krále jak v starých, tak v nových dobách velikými dary a upevnila značnými výsadami. Kdyby je Filip, král francouzský, v povinné úvaze zkoumal, nepo- koušel by se řečenou stolici a nás, kteří jsme zvláště byli ochotni k jeho přáním a štědří v milostech a milostiví ve všech příznivých okolnostech, zasypávati urážkami ani drážditi křivdami, nýbrž by vůči nám i vůči ní povin- ně choval cit oddanosti a duchovní úcty. Avšak on, nepamětliv takových dobrodiní a zapomenuv na laskavosti, zpyšněl a oddal se citu špatnému, a proti nám a té stolici takřka se nafouknuv a zatvrdiv, nejen se vymkl z oddanosti k té stolici a k nám, nýbrž stavěje se proti nám jako odbojník upadl do onoho druhu nevděčnosti, ze všech nejhoršího, kte- rým se odplácí za dobré zlým, za laskavosti urážkami a za dobrodiní zlými činy. Protože však usiluje s sebou strhnouti 102 / 103 zvláště preláty jmenovaného království k ta- kovému odboji a k neposlušnosti a už některé z nich strhl a ty, které nemůže strhnouti, vy- hání a vylučuje ze svrchu jmenovaného krá- lovství, podobně k sobě strhuje nebo vylu- čuje mistry, doktory, bakaláře a žáky jsoucí na učeních svrchu řečeného království, my nechtějíce, aby ze strachu před ním nebo pro jeho přízeň nebo z kteréhokoliv jiného dů- vodu nebyli ustanovováni představenými v katedrálních a řeholních chrámech jmeno- vaného království někteří, kdo nejsou nám a řečené stolici věrni a oddání i jinak způso- bilí, z moci apoštolské zadržujeme k rozho- dování svému a řečené stolice všechny dů- chody řečených chrámů, jsou-li náhodou ně- které v přítomné době uprázdněny anebo jestliže se případně uprázdní, dokud by se týž král s povinnými zadostiučiněním nevrátil k rozkazům našim a té stolice, a přísně uklá- dáme všem i jednotlivcům, kteří mají vliv při řečených chrámech na volby prelátů nebo potvrzování těch voleb nebo kterákoli roz- hodování v nich, aby se nijak neopovažovali proti takové rezervaci někoho voliti nebo ně- jakou volbu potvrzovati nebo jinak o těch chrámech rozhodovati, a prohlašujeme od ny- nějška za neplatné a nicotné, kdyby se po pří- padě někdo jinak o to vědomě nebo nevě- domky pokusil. Podobně nechtějíce, aby nemohli někteří, kdož se pro přízeň toho krále nebo ze strachu před ním odchylují od úcty k nám a k té sto- lici, i jinak méně způsobilí dosáhnouti stolice mistrovské, všechny ze svrchu jmenovaného království, kdo mají moc dávati povolení k ří- zení nebo vyučování a schvalovati ty, kdo chtějí získati takové povolení v teologii a v právu církevním i občanském, zbavujeme této moci, dokud by se týž král nevrátil s po- vinným zadostiučiněním k rozkazům našim a naší stolice, a ukládáme jim, aby se zatím nijak neopovažovali udělovati některým po- volení přednášeti, a prohlašujeme od nynějška za neplatné a nicotné, kdyby byl jinak o to učiněn pokus. Žádný tedy z lidí atd. Dáno v Anagni 19. srpna, devátého roku našeho pontifikátu.“9/ Více jiných nálezů vynesl písemně pan pa-
Strana 103
pež Bonifác VIII. proti témuž Filipovi, králi francouzskému, ale pomíjím vypisovat je jednotlivě, abych nevzbudil omrzelost čte- nářů. Měl pak onen čas, totiž rok Páně 1296, ně- které věci nepřirozené a dříve neslýchané, neuvěřitelné, zřídka dříve od století poznané nebo slýchané: neboť v tom čase zároveň a svorně tehdy žili dva papežové, Celestin a Bonifác, také dva králové v Německu spolu zápasili o vládu. Potom povstal Albrecht, vé- voda rakouský, na vyzvání některých knížat, volitelů svaté říše, s mocí proti Adolfovi, zá- konitému králi římskému, hraběti nassavské- mu, a zabil ho v polní srážce poblíž Worm- su'9/ a panoval místo něho; svedl také mnoho bitev, posléze byl zabit v desátém roce své vlády od svého synovce Jana. Kdykoli pak tento Albrecht na počátku své volby za krále konal něco, co se nelíbilo papeži Bonifácovi, nejmenoval ho papež Bonifác ve slovech a spisech apoštolských králem, nýbrž mužem, který se provinil zločinem urážky výsosti. "Takové odpovědi oplácel král Albrecht pa- peži stejnými, neboť ho častěji jmenoval ne nástupcem Petrovým, nýbrž svrchovaně zlo- činným vypuditelem pana Celestina. Konečně prostřednictvím jakýchsi přátel- ských poselství, podepřených „„holubici, ma- RÁNA, KTEROU UTRPĚLI PŘEMNOZÍ ŽIDÉ VNĚMCÍCH. ROK PANE r 296!/ < LV Jeden feznik, pfijmenim Rintfleisch, muż ze sprostćho rodu a chudý, prudké mysli, ro- dem z Frank, podněcován nějakou horlivostí, powstal s davem obecného lidu a vedl proti idům boje mnohé i hloupé. Neboť jednou vzbouřil v městě, řečeném Rotweil, jakýmsi náhlým poplachem lid, vešel do kostela, uchvátil kříž s korouhví a zamířiv k příbyt- kům Židů zuřivě pobíjel všechny, které v nich našel, meči a kyji. Sbíhal se brzy k to- muto mučiteli Židů nesčíslný obecný lid. Všichni ti lidé shluknuvše se dohromady utvořili početný houf a šli za králem Rint- fleischem jako za svým pravým pánem; odtud 1/ Datum je chybné; pronásledování Židů spadá do čer- vence až září r. 1298. jící křídla postříbřená a brky z ryzího zlata““,11/ napravil papež Bonifác apoštolským rozhod- nutím všechny chyby, jestliže se nějaké staly při volbě krále Albrechta, jeho volbu schvá- lil, potvrdil, uznal a tohoto krále ve veřejné konzistoři prohlásil budoucím císařem řím- skym.!?/ 5/ Bonifác VIII. (Benedikt Gaetani — Caietanus) byl zvolen papežem po rezignaci Celestinově dne 24. pro- since 1294 na Castelnuovu u Neapole. %/ Kardinál Benedikt Gaetani stál o papežství, ale není možno dokázat, že by přemlouval Celestina k rezignaci. Po svém zvolení chtěl Celestina udržet v Římě, ale když Celestin v touze po životě mnišském uprchl do Sulmony, dal ho stíhat a konečně uvěznit v tmavé komůrce na hra- dě Fumone u Anagne; tam Celestin 19. května 1296 zemřel. ?/ Římský šlechtický rod de Colonna, jeho dva členové byli ve sboru kardinálském. 8/ Bonifác VIII. chtěl 8. září 1303 vyhlásit klatbu proti francouzskému králi Filipovi, ale ráno dne 7. září vnikli Filipův vicekancléř Vilém Nogaret a náčelník rodu Co- lonnů Sciarra Colonna zradou do Anagne a papeže, když nechtěl povolit ústupky, drželi jako vězně. Teprve dne 9. září ho vysvobodilo povstání Anagnských. Bonifác se vrátil 28. září do Říma a zemřel tam pološílený 11. října 1303. Srv. hodnocení v pozn. vzadu. */ Má býti: 15. (v lat. rukopise třeba číst XVIII? místo XIV?). 19/ Adolf padl v bitvě u Gólheimu 2. července 1298. 11/ Podle Žalmu 67. 14. 12/ Dne 30. dubna 1302. se jednomyslně obrátili do Wiůrzburku, Ro- tenburku, Windsheimu, Norimberku a do ji- ných německých měst a městeček a v nich, nešetříce žádného věku nebo pohlaví, pobili porůznu deset tisíc Židů. Kolikkoli pak se jich uteklo do hradů nebo tvrzí, ty zahubil dým a oheň, také usmrtila dýka, meč i kyj ty, kteří byli nalezeni kdekoli v osadách nebo na ulicích. Padl pak tehdy mocný strach na všechny Židy usazené i ve vzdálených kra- jinách. V téže době v jeden a týž den začal zbožný Václav, šestý král český, zadržovati všechny Židy, kteří byli v celém království, a nezbavil je nikterak života, nýbrž nesčetných peněz. "Tak učinila knížata rozličných zemí, neboť vzala Židům usazeným v jejich panstvích ži- vot nebo peníze. Za důvod tak ohromné rány označovalo obecné mínění to, že totiž v Rot- weilu, městě franckém, ukřižovali Židé Krista v posvěcené hostii a v nejsvětější oběti oltář- ní. Neboť někteří z Židů, jak se tvrdilo, si opatřili skrze svou služku posvěcenou hostii
pež Bonifác VIII. proti témuž Filipovi, králi francouzskému, ale pomíjím vypisovat je jednotlivě, abych nevzbudil omrzelost čte- nářů. Měl pak onen čas, totiž rok Páně 1296, ně- které věci nepřirozené a dříve neslýchané, neuvěřitelné, zřídka dříve od století poznané nebo slýchané: neboť v tom čase zároveň a svorně tehdy žili dva papežové, Celestin a Bonifác, také dva králové v Německu spolu zápasili o vládu. Potom povstal Albrecht, vé- voda rakouský, na vyzvání některých knížat, volitelů svaté říše, s mocí proti Adolfovi, zá- konitému králi římskému, hraběti nassavské- mu, a zabil ho v polní srážce poblíž Worm- su'9/ a panoval místo něho; svedl také mnoho bitev, posléze byl zabit v desátém roce své vlády od svého synovce Jana. Kdykoli pak tento Albrecht na počátku své volby za krále konal něco, co se nelíbilo papeži Bonifácovi, nejmenoval ho papež Bonifác ve slovech a spisech apoštolských králem, nýbrž mužem, který se provinil zločinem urážky výsosti. "Takové odpovědi oplácel král Albrecht pa- peži stejnými, neboť ho častěji jmenoval ne nástupcem Petrovým, nýbrž svrchovaně zlo- činným vypuditelem pana Celestina. Konečně prostřednictvím jakýchsi přátel- ských poselství, podepřených „„holubici, ma- RÁNA, KTEROU UTRPĚLI PŘEMNOZÍ ŽIDÉ VNĚMCÍCH. ROK PANE r 296!/ < LV Jeden feznik, pfijmenim Rintfleisch, muż ze sprostćho rodu a chudý, prudké mysli, ro- dem z Frank, podněcován nějakou horlivostí, powstal s davem obecného lidu a vedl proti idům boje mnohé i hloupé. Neboť jednou vzbouřil v městě, řečeném Rotweil, jakýmsi náhlým poplachem lid, vešel do kostela, uchvátil kříž s korouhví a zamířiv k příbyt- kům Židů zuřivě pobíjel všechny, které v nich našel, meči a kyji. Sbíhal se brzy k to- muto mučiteli Židů nesčíslný obecný lid. Všichni ti lidé shluknuvše se dohromady utvořili početný houf a šli za králem Rint- fleischem jako za svým pravým pánem; odtud 1/ Datum je chybné; pronásledování Židů spadá do čer- vence až září r. 1298. jící křídla postříbřená a brky z ryzího zlata““,11/ napravil papež Bonifác apoštolským rozhod- nutím všechny chyby, jestliže se nějaké staly při volbě krále Albrechta, jeho volbu schvá- lil, potvrdil, uznal a tohoto krále ve veřejné konzistoři prohlásil budoucím císařem řím- skym.!?/ 5/ Bonifác VIII. (Benedikt Gaetani — Caietanus) byl zvolen papežem po rezignaci Celestinově dne 24. pro- since 1294 na Castelnuovu u Neapole. %/ Kardinál Benedikt Gaetani stál o papežství, ale není možno dokázat, že by přemlouval Celestina k rezignaci. Po svém zvolení chtěl Celestina udržet v Římě, ale když Celestin v touze po životě mnišském uprchl do Sulmony, dal ho stíhat a konečně uvěznit v tmavé komůrce na hra- dě Fumone u Anagne; tam Celestin 19. května 1296 zemřel. ?/ Římský šlechtický rod de Colonna, jeho dva členové byli ve sboru kardinálském. 8/ Bonifác VIII. chtěl 8. září 1303 vyhlásit klatbu proti francouzskému králi Filipovi, ale ráno dne 7. září vnikli Filipův vicekancléř Vilém Nogaret a náčelník rodu Co- lonnů Sciarra Colonna zradou do Anagne a papeže, když nechtěl povolit ústupky, drželi jako vězně. Teprve dne 9. září ho vysvobodilo povstání Anagnských. Bonifác se vrátil 28. září do Říma a zemřel tam pološílený 11. října 1303. Srv. hodnocení v pozn. vzadu. */ Má býti: 15. (v lat. rukopise třeba číst XVIII? místo XIV?). 19/ Adolf padl v bitvě u Gólheimu 2. července 1298. 11/ Podle Žalmu 67. 14. 12/ Dne 30. dubna 1302. se jednomyslně obrátili do Wiůrzburku, Ro- tenburku, Windsheimu, Norimberku a do ji- ných německých měst a městeček a v nich, nešetříce žádného věku nebo pohlaví, pobili porůznu deset tisíc Židů. Kolikkoli pak se jich uteklo do hradů nebo tvrzí, ty zahubil dým a oheň, také usmrtila dýka, meč i kyj ty, kteří byli nalezeni kdekoli v osadách nebo na ulicích. Padl pak tehdy mocný strach na všechny Židy usazené i ve vzdálených kra- jinách. V téže době v jeden a týž den začal zbožný Václav, šestý král český, zadržovati všechny Židy, kteří byli v celém království, a nezbavil je nikterak života, nýbrž nesčetných peněz. "Tak učinila knížata rozličných zemí, neboť vzala Židům usazeným v jejich panstvích ži- vot nebo peníze. Za důvod tak ohromné rány označovalo obecné mínění to, že totiž v Rot- weilu, městě franckém, ukřižovali Židé Krista v posvěcené hostii a v nejsvětější oběti oltář- ní. Neboť někteří z Židů, jak se tvrdilo, si opatřili skrze svou služku posvěcenou hostii
Strana 104
a bodali ji jehlami a hroty hřebíčků tak dlou- ho, až nejprve sami a potom jiní uviděli, jak z ní vytekla krev; podle domnění jiných stalo se to z chtivosti loupit peníze. Ať je tomu jakkoli, vím, že tak veliká rána byla z do- puštění Božího. Rintfleisch, ten neblahý král, ti způsobil, židovský lide, porážku velmi smutnou, neb náhle tě přitiskl k zemi, skoro tě zničil — vždyť Bůh vás zavrhl tehdy a sám vám tohoto trapiče dal, aby takto vás přivedl zase k lásce a úctě své a milost vám prokázal zase. Béda, ó béda vám, Židé, jho dvojité bude vás vždycky tísnit a budete trpět jak zde, tak na onom světě. PAN KONRÁD, PRVNÍ OPAT ZBRASLAVSKÝ, PŘIVEDL ZE ŠVÁBSKA DO ČECH PANÍ ANEŽKU, SESTRU KRÁLE VÁCLAVA 3 LVI Léta páně 1296 byl poslán pan Konrád, první opat zbraslavský, od pana Václava, své- ho zakladatele, do Švábska a skrze něho byla do Čech nazpět povolána paní Anežka, sestra téhož krále Václava, vévodkyně rakouská a švábská. Tuto tedy paní, dceru krále Otakara, sestru krále Václava, ženu ozdobenou mnoha ctnostmi, měl za manželku Rudolf, syn řím- ského krále Rudolfa, a zplodil s ní vévodu Jana, který potom zavraždil ve Švábsku svého stryce Albrechta!/, římského krále. A tak se tato Anežka, už po smrti svého manžela Rudolfa a po jeho pochování v chrá- mě Pražském, vrátila v doprovodu opatově JEDENSEN KRÁLE VÁCLAVA, ZŘEJMÁ PŘEDPOVĚĎ BUDOUCÍHO NEŠTĚSTÍ < LVII Prozřetelností Boží bývá obyčejně zařízeno, že věci, které se přihodí, poznáváme napřed podle některých obrazných zjevení a někdy i vidění ve snách. Potvrzuje to svědectví Sta- rého zákona, kde se čte o snu Josefově!/ a o vidéních Danielovych.?/ Jednou tedy v ti- 104 / 105 do Čech a požívala tam sladké útěchy svého bratra, totiž krále, ale po několika letech?/ zemřela a její tělo bylo pochováno u svatého Františka v Praze, srdce pak na Zbraslavi. Tato žena pak byla právě tak velkého ducha, jako urozená a vznešená; neboť když jí vy- pravovali, že při uprázdnění císařství její bratr, král Václav, jsa spokojen s hodnostmi otcovskými a s vlastními hranicemi, nechtěl přijmouti císařství, velkomyslně pronesla slo- va, která podle svého mínění právem musím vložiti do této knihy: ,„Kdyby byl,“ pravila, „celý svět kromě místečka jediné dlaně mým vlastnictvím, celý ten svět bych dala v sázku nebo ztratila, nebo bych ten zbytek své vládě a svému panství podrobila.“ 1/ O činu Jana Parricidy vypravuje kronika podrobné v kap. LXXXVI. ?/ Anežka, dcera Přemysla Otakara II., vdova po vévo- dovi Rudolfu Habsburském (o jeho smrti viz v kap. XXXIV), zemřela 17. května 1296. Je proto nutno položit její návrat do Čech dříve anebo číst místo: po několika letech — po několika dnech. chu hluboké noci, když byl král ve své ložnici a oddav se spánku usnul, zdál se mu strašný sen, při jehož vidění ztuhl morek jeho kostí a ochabla téměř veškerá síla snícího. Toto pak bylo zjevení toho vidění: Zdálo se králi, že stojí a pozorně si prohlíží stavbu svého nového kláštera na Zbraslavi, který, byv od něho podivuhodným dílem počat, ne- byl ještě dokončen, a že se starostlivou myslí velmi uvážlivě přemýšlí o dokonání tohoto nového díla. A hle, větrná smršť přicházející s prudkostí způsobila tak mocné vání, že jako se pohybuje třtina, která se ohýbá ,„zmítána vétrem,''3/ tak se zdálo, Ze se pohybují s vi-
a bodali ji jehlami a hroty hřebíčků tak dlou- ho, až nejprve sami a potom jiní uviděli, jak z ní vytekla krev; podle domnění jiných stalo se to z chtivosti loupit peníze. Ať je tomu jakkoli, vím, že tak veliká rána byla z do- puštění Božího. Rintfleisch, ten neblahý král, ti způsobil, židovský lide, porážku velmi smutnou, neb náhle tě přitiskl k zemi, skoro tě zničil — vždyť Bůh vás zavrhl tehdy a sám vám tohoto trapiče dal, aby takto vás přivedl zase k lásce a úctě své a milost vám prokázal zase. Béda, ó béda vám, Židé, jho dvojité bude vás vždycky tísnit a budete trpět jak zde, tak na onom světě. PAN KONRÁD, PRVNÍ OPAT ZBRASLAVSKÝ, PŘIVEDL ZE ŠVÁBSKA DO ČECH PANÍ ANEŽKU, SESTRU KRÁLE VÁCLAVA 3 LVI Léta páně 1296 byl poslán pan Konrád, první opat zbraslavský, od pana Václava, své- ho zakladatele, do Švábska a skrze něho byla do Čech nazpět povolána paní Anežka, sestra téhož krále Václava, vévodkyně rakouská a švábská. Tuto tedy paní, dceru krále Otakara, sestru krále Václava, ženu ozdobenou mnoha ctnostmi, měl za manželku Rudolf, syn řím- ského krále Rudolfa, a zplodil s ní vévodu Jana, který potom zavraždil ve Švábsku svého stryce Albrechta!/, římského krále. A tak se tato Anežka, už po smrti svého manžela Rudolfa a po jeho pochování v chrá- mě Pražském, vrátila v doprovodu opatově JEDENSEN KRÁLE VÁCLAVA, ZŘEJMÁ PŘEDPOVĚĎ BUDOUCÍHO NEŠTĚSTÍ < LVII Prozřetelností Boží bývá obyčejně zařízeno, že věci, které se přihodí, poznáváme napřed podle některých obrazných zjevení a někdy i vidění ve snách. Potvrzuje to svědectví Sta- rého zákona, kde se čte o snu Josefově!/ a o vidéních Danielovych.?/ Jednou tedy v ti- 104 / 105 do Čech a požívala tam sladké útěchy svého bratra, totiž krále, ale po několika letech?/ zemřela a její tělo bylo pochováno u svatého Františka v Praze, srdce pak na Zbraslavi. Tato žena pak byla právě tak velkého ducha, jako urozená a vznešená; neboť když jí vy- pravovali, že při uprázdnění císařství její bratr, král Václav, jsa spokojen s hodnostmi otcovskými a s vlastními hranicemi, nechtěl přijmouti císařství, velkomyslně pronesla slo- va, která podle svého mínění právem musím vložiti do této knihy: ,„Kdyby byl,“ pravila, „celý svět kromě místečka jediné dlaně mým vlastnictvím, celý ten svět bych dala v sázku nebo ztratila, nebo bych ten zbytek své vládě a svému panství podrobila.“ 1/ O činu Jana Parricidy vypravuje kronika podrobné v kap. LXXXVI. ?/ Anežka, dcera Přemysla Otakara II., vdova po vévo- dovi Rudolfu Habsburském (o jeho smrti viz v kap. XXXIV), zemřela 17. května 1296. Je proto nutno položit její návrat do Čech dříve anebo číst místo: po několika letech — po několika dnech. chu hluboké noci, když byl král ve své ložnici a oddav se spánku usnul, zdál se mu strašný sen, při jehož vidění ztuhl morek jeho kostí a ochabla téměř veškerá síla snícího. Toto pak bylo zjevení toho vidění: Zdálo se králi, že stojí a pozorně si prohlíží stavbu svého nového kláštera na Zbraslavi, který, byv od něho podivuhodným dílem počat, ne- byl ještě dokončen, a že se starostlivou myslí velmi uvážlivě přemýšlí o dokonání tohoto nového díla. A hle, větrná smršť přicházející s prudkostí způsobila tak mocné vání, že jako se pohybuje třtina, která se ohýbá ,„zmítána vétrem,''3/ tak se zdálo, Ze se pohybují s vi-
Strana 105
klajícími se patami kladí všech čtyř hlavních mohutných sloupů. Mimoto se strhla z ná- razů silných vanoucích větrů bouřlivá nepo- hoda ještě drsnější, která neodolatelným zmí- tajícím vanutím mocně otřásala a viklala sloupy, na kterých spočívala celá budova, takže dorážející prudkost oné pustošivé smrš- tě hrozila, jako by se měla celá ona nová štěpnice v nárazu tak silného větru z kořene vyrvati. Ale nikdy v těchto úzkostech nebude král dlouho dřímati nebo spáti a zda spíše onen těžký spánek nepřetrhne sen ještě těžší? Zajisté rozrušilo to vidění spícího v nočním strachu tak silným dotekem, že nebylo těžko, aby se král vzbudil ze spánku do bdění. Ne- boť kterak by mohl milující klidně spáti při zpustošení věci vřele milované, k jejímuž do- končení srdce denně starostlivě bdělo? A tak král vstal ze spánku ustrnulý únavou, z roz- rušení mysli vyčerpán, a protože je těžko ne- projeviti smýšlení v tváři, dokazovala za- temněná veselost na milém obličeji nad světlo jasněji chmuru v nitru člověka. Potom král jakožto muž moudrý poznáva- je, že jeho sen nebyl nadarmo, nýbrž spíše předzvěstí nějakého neštěstí, byl smuten. Když pak král v úkrytu srdce svého skrytě uvažoval v dobré paměti o vidění a o jeho výkladu, hle, pan Konrád, zbožný otec, první opat zbraslavský, se přiblížil ke králi z roz- hodnutí Božího, a protože byl obličej králův smutnější než obvykle, posuzoval to podle zřejmých příznaků s podivem, smíšeným se zármutkem. Ale zdaž bude král, pro sebe zatajovati sny před opatem, kterému z nej- hlubší lásky vyjevoval všechny své činy sebe- větší i nejmenší? Nemyslím. Neboť králova láska tak si vybrala opata ze všech jeho dra- hých, že ho chtěl míti bez rozdílu svědkem a účastníkem všech náhodných královských úspěchů. Hned tedy, jak je zvykem milujících, totiž navzájem si zjevovati tajemství, vypravoval král po pořádku opatovi jako svému druhému já to, co viděl a co choval v tajnosti. Tehdy zbožný opat, slyše způsob takového vidění a vida rozrušení krále, svého milovaného pána, kterého miloval vzájemnou láskou tak jako duši svou, byl i sám rozrušen. Ale jak veliká soucitná hořkost zranila svou střelou srdce zbožného opata, to ví on sám, který to zakusil, a protože je dosud na živu, zjeví ti to, zeptáš-li se ho. Ale „aby se propast neozý- vala propasti''4/, to jest aby hlubina bolesti neprohlubovala hranice jeho zármutku, po- kusil se zbožný opat jako mudrc, který proza- tím zatajuje mnohé věci, třeba někdy těžké, ve své horlivosti výmluvnou lichotnou řečí sladce utišitíi smutek znepokojeného krále. A třebas pro nestálý stav všech věcí světských nahánělo vidění mu vypravované opatovu mínění jakéhosi strachu, třebas i za trvajícího tehdy míru nezakoušela Zbraslav naprosto žádného protivenství, přece zatajoval opat pro útěchu královu obavu srdce odvahou úst i řeči a přesvědčivými důvody dovozoval, že sny jsou klamné a že jich netřeba dbáti. Ale kdo dnes žijící se odváží tvrditi, že ono vidění královo bylo přeludné a. nebylo spíše předtuchou budoucích tehdy útrap, kdokoli zároveň se mnou zažil a ze smutné zkušenosti poznal, jak se v naší době přihodily Zbraslavi potíže tolika protivenství, pohrom a nevý- slovných utrpení? Proto přeukrutné zpusto- šení oné nezhodnotitelné zkázy, které pod- lehla s celým Českým královstvím neméně trpíc Zbraslav“/ v dobách Jindřicha, vévody korutanského, jenž potom měl podle jména a ne podle významu titul a jméno krále v Če- chách, bylo pravdivým a vážným výkladem tohoto snu. A o té zhoubné zkáze pokládám za lepší nyní pomlčeti nežli psáti málo nebo stručně, neboť dlouhá a žalostná velikost onoho rozsáhlého utrpení vyžaduje o sobě na svém místě obšírného výkladu. A jak se domnívám, nebyl onen král nikterak bez pro- rockého ducha, když i v klidné době šťast- ného pokoje napřed předvídal soužení bu- doucí tísně; avšak nezakusil těchto pohrom zabráněním milosti Boží, a třebas praví Cato: 1/ 1. kniha Mojžíšova 37. 5. 2/ Proroctvi Daniela proroka, kap. 7. 3/ Podle Matouše 11. 7. — Lukáše 7. 24. 4/ Podle Žalmu 41. 8. 5/ O těchto utrpeních vypravuje kronikář zejména v kap. CVII.
klajícími se patami kladí všech čtyř hlavních mohutných sloupů. Mimoto se strhla z ná- razů silných vanoucích větrů bouřlivá nepo- hoda ještě drsnější, která neodolatelným zmí- tajícím vanutím mocně otřásala a viklala sloupy, na kterých spočívala celá budova, takže dorážející prudkost oné pustošivé smrš- tě hrozila, jako by se měla celá ona nová štěpnice v nárazu tak silného větru z kořene vyrvati. Ale nikdy v těchto úzkostech nebude král dlouho dřímati nebo spáti a zda spíše onen těžký spánek nepřetrhne sen ještě těžší? Zajisté rozrušilo to vidění spícího v nočním strachu tak silným dotekem, že nebylo těžko, aby se král vzbudil ze spánku do bdění. Ne- boť kterak by mohl milující klidně spáti při zpustošení věci vřele milované, k jejímuž do- končení srdce denně starostlivě bdělo? A tak král vstal ze spánku ustrnulý únavou, z roz- rušení mysli vyčerpán, a protože je těžko ne- projeviti smýšlení v tváři, dokazovala za- temněná veselost na milém obličeji nad světlo jasněji chmuru v nitru člověka. Potom král jakožto muž moudrý poznáva- je, že jeho sen nebyl nadarmo, nýbrž spíše předzvěstí nějakého neštěstí, byl smuten. Když pak král v úkrytu srdce svého skrytě uvažoval v dobré paměti o vidění a o jeho výkladu, hle, pan Konrád, zbožný otec, první opat zbraslavský, se přiblížil ke králi z roz- hodnutí Božího, a protože byl obličej králův smutnější než obvykle, posuzoval to podle zřejmých příznaků s podivem, smíšeným se zármutkem. Ale zdaž bude král, pro sebe zatajovati sny před opatem, kterému z nej- hlubší lásky vyjevoval všechny své činy sebe- větší i nejmenší? Nemyslím. Neboť králova láska tak si vybrala opata ze všech jeho dra- hých, že ho chtěl míti bez rozdílu svědkem a účastníkem všech náhodných královských úspěchů. Hned tedy, jak je zvykem milujících, totiž navzájem si zjevovati tajemství, vypravoval král po pořádku opatovi jako svému druhému já to, co viděl a co choval v tajnosti. Tehdy zbožný opat, slyše způsob takového vidění a vida rozrušení krále, svého milovaného pána, kterého miloval vzájemnou láskou tak jako duši svou, byl i sám rozrušen. Ale jak veliká soucitná hořkost zranila svou střelou srdce zbožného opata, to ví on sám, který to zakusil, a protože je dosud na živu, zjeví ti to, zeptáš-li se ho. Ale „aby se propast neozý- vala propasti''4/, to jest aby hlubina bolesti neprohlubovala hranice jeho zármutku, po- kusil se zbožný opat jako mudrc, který proza- tím zatajuje mnohé věci, třeba někdy těžké, ve své horlivosti výmluvnou lichotnou řečí sladce utišitíi smutek znepokojeného krále. A třebas pro nestálý stav všech věcí světských nahánělo vidění mu vypravované opatovu mínění jakéhosi strachu, třebas i za trvajícího tehdy míru nezakoušela Zbraslav naprosto žádného protivenství, přece zatajoval opat pro útěchu královu obavu srdce odvahou úst i řeči a přesvědčivými důvody dovozoval, že sny jsou klamné a že jich netřeba dbáti. Ale kdo dnes žijící se odváží tvrditi, že ono vidění královo bylo přeludné a. nebylo spíše předtuchou budoucích tehdy útrap, kdokoli zároveň se mnou zažil a ze smutné zkušenosti poznal, jak se v naší době přihodily Zbraslavi potíže tolika protivenství, pohrom a nevý- slovných utrpení? Proto přeukrutné zpusto- šení oné nezhodnotitelné zkázy, které pod- lehla s celým Českým královstvím neméně trpíc Zbraslav“/ v dobách Jindřicha, vévody korutanského, jenž potom měl podle jména a ne podle významu titul a jméno krále v Če- chách, bylo pravdivým a vážným výkladem tohoto snu. A o té zhoubné zkáze pokládám za lepší nyní pomlčeti nežli psáti málo nebo stručně, neboť dlouhá a žalostná velikost onoho rozsáhlého utrpení vyžaduje o sobě na svém místě obšírného výkladu. A jak se domnívám, nebyl onen král nikterak bez pro- rockého ducha, když i v klidné době šťast- ného pokoje napřed předvídal soužení bu- doucí tísně; avšak nezakusil těchto pohrom zabráněním milosti Boží, a třebas praví Cato: 1/ 1. kniha Mojžíšova 37. 5. 2/ Proroctvi Daniela proroka, kap. 7. 3/ Podle Matouše 11. 7. — Lukáše 7. 24. 4/ Podle Žalmu 41. 8. 5/ O těchto utrpeních vypravuje kronikář zejména v kap. CVII.
Strana 106
„O sny se nemśś starat''*/, leć přece jen toto ti sdělím: Netrvá žádná věc čas dlouhý ve stavu šťastném, šetřena osudem zlým; co nyní je v radostném květu, hyne v pozdější chvíli. Zlý osud to činí, jenž nezná nikoho šetřit. I Bůh to dopouští, aby ho uměl uctívat lidský duch, neb strmé zná učinit rovným, umí úderem zranit, však umí i léčit. My takto jeho se musíme bát, neb od něho plyne, co máme. Neštěstí hned, hned štěstí Bůh dává, jak sděluje básník: „Se všemi lidskými věcmi moc božská si pohrávat umí.““*/ Ale do této proměnlivé hry zasvěcuje Boží dobrota ty, které chce a jak chce, podle své svobodné vůle. O VELIKÉ ÚCTĚ, KTEROU CHOVAL ZBOŽNÝ KRÁL VÁCLAV KBLAHOSLAVENEPANNEMARII, AOTOMQJAKRADSLYSEL VYSLOVOVATIJMENO MARIE < LVIII Co se často v mysli probírá v skrytých úva- hách o posvátných zaměstnáních, to se s vroucnější touhou poslouchá, když se pro- jeví slovy. A proto na důkaz hluboké odda- nosti a lásky, kterou král Václav choval k matce milosti plné, Panně Marii, dostal od syna této Panny obzvláště jako nekoupený dar tu výsadu lásky, že si zvláště dával v své přítomnosti nejen o sobotách, nýbrž i takřka každý den, ne-li slavnostně zpívati, tedy aspoň sloužiti této blahoslavené Panně slav- nosti mešní a zvláště „Rosu dejte, nebesa, shůry“/, totiž mši o Zvěstování, protože se v tom tajemství božského vtělení často vy- Maria, královno nebes, ty Panno dobroty plná, */ Pseudo-Cato, Disticha II, 31. ?/ Ovidius, Ex Ponto IV, 3, 49. slovuje oslavování a jméno Marie. Také při této mši velmi zbožně stával, a kdykoli za- znělo toto úcty hodné jméno Marie, k své potěše je poslouchal s očima i rukama k nebi pozdviženýma a otevřenýma ušima zbožného srdce, neboť říkal, že každá mše, při níž v jeho uši nezazní to sladké jméno Marie, v jeho mysl vštípené, méně bude milá jeho duši. Také se král naučil ze zakořeněného způ- sobu chvalitebného zvyku tomu, že vlastními ústy určoval jednotlivým kněžím, kteří měli za přítomnosti královy sloužiti mše zároveň třebas u několika oltářů, co a o čem má který- koli z kněží zpívati nebo čísti. Kdykoli tehdy mezi jiným chtěl, aby se sloužilo „Odpoci- nutí věčné“, to je mše za zesnulé, dal podnět a takto určil, aby bez jakéhokoli prodlení byla k ostatním kolektám přidána ona kolekta „Bože, uštědřovateli odpuštění“ (Deus, ve- niae largitor), v které se vyslovuje jméno Ma- rie, aby byla z toho způsobena jeho sluchu radost a potěšení. 1/ Proroctví Izaiáše proroka 45. 8. přej mu pobývat v nebi, neb sladké je mu tvé jméno. Neboť jméno tvé a vzpomínka na tebe byla touhou duše jeho. ROVNEZOTEZE VECI Stál jednou se svými důvěrnými přáteli dů- věrně v jednom výklenku opatského domu 106 / 107 na Zbraslavi, který byl tehdy nově postaven. Král dívaje se oknem rozhlížel se rozvažují- cím duchem sem i tam a utěšená poloha Zbraslavi a půvabná krása i krásná půvabnost okolního místa, která se tehdy naskytovala pohledu královu a jeho družiny, poskytovala zalíbení a potěšení jednotlivým smyslům lid-
„O sny se nemśś starat''*/, leć přece jen toto ti sdělím: Netrvá žádná věc čas dlouhý ve stavu šťastném, šetřena osudem zlým; co nyní je v radostném květu, hyne v pozdější chvíli. Zlý osud to činí, jenž nezná nikoho šetřit. I Bůh to dopouští, aby ho uměl uctívat lidský duch, neb strmé zná učinit rovným, umí úderem zranit, však umí i léčit. My takto jeho se musíme bát, neb od něho plyne, co máme. Neštěstí hned, hned štěstí Bůh dává, jak sděluje básník: „Se všemi lidskými věcmi moc božská si pohrávat umí.““*/ Ale do této proměnlivé hry zasvěcuje Boží dobrota ty, které chce a jak chce, podle své svobodné vůle. O VELIKÉ ÚCTĚ, KTEROU CHOVAL ZBOŽNÝ KRÁL VÁCLAV KBLAHOSLAVENEPANNEMARII, AOTOMQJAKRADSLYSEL VYSLOVOVATIJMENO MARIE < LVIII Co se často v mysli probírá v skrytých úva- hách o posvátných zaměstnáních, to se s vroucnější touhou poslouchá, když se pro- jeví slovy. A proto na důkaz hluboké odda- nosti a lásky, kterou král Václav choval k matce milosti plné, Panně Marii, dostal od syna této Panny obzvláště jako nekoupený dar tu výsadu lásky, že si zvláště dával v své přítomnosti nejen o sobotách, nýbrž i takřka každý den, ne-li slavnostně zpívati, tedy aspoň sloužiti této blahoslavené Panně slav- nosti mešní a zvláště „Rosu dejte, nebesa, shůry“/, totiž mši o Zvěstování, protože se v tom tajemství božského vtělení často vy- Maria, královno nebes, ty Panno dobroty plná, */ Pseudo-Cato, Disticha II, 31. ?/ Ovidius, Ex Ponto IV, 3, 49. slovuje oslavování a jméno Marie. Také při této mši velmi zbožně stával, a kdykoli za- znělo toto úcty hodné jméno Marie, k své potěše je poslouchal s očima i rukama k nebi pozdviženýma a otevřenýma ušima zbožného srdce, neboť říkal, že každá mše, při níž v jeho uši nezazní to sladké jméno Marie, v jeho mysl vštípené, méně bude milá jeho duši. Také se král naučil ze zakořeněného způ- sobu chvalitebného zvyku tomu, že vlastními ústy určoval jednotlivým kněžím, kteří měli za přítomnosti královy sloužiti mše zároveň třebas u několika oltářů, co a o čem má který- koli z kněží zpívati nebo čísti. Kdykoli tehdy mezi jiným chtěl, aby se sloužilo „Odpoci- nutí věčné“, to je mše za zesnulé, dal podnět a takto určil, aby bez jakéhokoli prodlení byla k ostatním kolektám přidána ona kolekta „Bože, uštědřovateli odpuštění“ (Deus, ve- niae largitor), v které se vyslovuje jméno Ma- rie, aby byla z toho způsobena jeho sluchu radost a potěšení. 1/ Proroctví Izaiáše proroka 45. 8. přej mu pobývat v nebi, neb sladké je mu tvé jméno. Neboť jméno tvé a vzpomínka na tebe byla touhou duše jeho. ROVNEZOTEZE VECI Stál jednou se svými důvěrnými přáteli dů- věrně v jednom výklenku opatského domu 106 / 107 na Zbraslavi, který byl tehdy nově postaven. Král dívaje se oknem rozhlížel se rozvažují- cím duchem sem i tam a utěšená poloha Zbraslavi a půvabná krása i krásná půvabnost okolního místa, která se tehdy naskytovala pohledu královu a jeho družiny, poskytovala zalíbení a potěšení jednotlivým smyslům lid-
Strana 107
ským. A k tomu ta nádhernost místa dala králi látku k hovoru s ostatními a také k chvá- le. Tehdy ten slavný král, ježto nemohl v úkry- tu srdce utajit nadbytek vnitřní oddanosti, kterou choval k blahoslavené Panně, výro- kem úst pronesl?/ slovo dobré řka takto: „Kdybych nebyl štědře jako trvalý dar věno- val své paní, Panně Marii, toto půvabné místo, soutokem dvou řek zavlažované, stro- my osázené, pastvinami bohaté, vinicemi, poli ne neúrodné, místo, které dosud posky- tovalo králům potěšení, nikdy bych je nevě- noval nikomu druhému ze svatých a snad ani samému Kristu.“ Co je to? Co říkáš, věrný králi? Co mluvíš? Zda neznáš články víry a způsob víry, když dáváš přednost člověku před Bohem, Marii před Kristem? Ale aby se snad nad těmito slovy, která vytryskla ze srdce králova z ducha zápalu, nikoli bludu, někdo z posluchačů nepohoršo- val nebo nepochyboval, z jaké pohnutky řekl král taková slova, která se dovolávala převrá- ceného pořádku víry a dávala přednost stvo- ření před Stvořitelem a takové matce před tak velikým synem, chápal zbožný pan Kon- rád, první opat zbraslavský, nad ostatní dů- věrné přátele králi bližší, ducha králova a uvedl na potvrzení zbožné myšlenky, kterou král pronesl, výrok svatého Bernarda těmito slovy: „Nikomu,'* di, „neni pochybno, że zcela připadá k chvále a slávě Synově vše- chno, cokoli úcty a oslavy se prokáže jeho rodičce.“ Králi se zalíbilten výrok, mlčel, protože sou- hlasil, neboť věděl, že se od něho vyřinula tak ohnivá slova z pravé víry, ne z líčené lásky, nýbrž z lásky naň doléhající. Neboť kdo by při zdravém rozumu věřil, že dal věřící král při hodnocení lásky přednost před tak veli- kým synem takové matce, když poznává, že takovou věc věnoval matce ne kteréhokoli člověka, nýbrž jen matce Krista, totiž Boha a člověka. Avšak přece, jestliže tuto horouc- nost své touhy, kterou k tobě, Panno dobro- tivá, choval, s nadsázkou vyjádřil přepjatými slovy a jestliže zbožný král, podnícen láskou, vybočil v řeči, což nevím, je tvou věcí, matko moudrosti, vyšetřovati a před tvým synem, který vlil tak prudký zápal do srdce králova, rozsuzovati, ale i toto mohu jen věděti: Je-li však dobrý cit jeho a dobře ho vede a tlumí, jistě je výsledek svědkem. Jak se srdcem šlechetným vždy tě miloval, svatá Panno, a poskyt' ti všechno své jmění! Bohat buď v nebeských sídlech ten muž, jenž oddanou myslí a věrnou tobě věnoval, ó královno sboru an- dělského, místo pobytu ve svém království Českém, na němž se mohl časem ušlechtilý duch královský nejvíce baviti.3/ PŘÍZEŇ A LÁSKA KRÁLE VÁCLAVA KE VŠEM OSOBÁM ŘEHOLNÍM < LIX Kdo vi, że se podobnost vnitfniho stavu ob- zvláště pokládá od mudrců za důvod k přá- telství a že oko žádostivě hledí na to, co má rád duch, jistě snadno pochopí, jak vroucím duchem lásky k osobám duchovním jednotli- 2/ Podle Žalmu 44. 2. 3/ Srv. k tomu i pozn. vzadu. vých řádů byl rozechvíván zřízený cit králův. Neboť jak jsme sami viděli na vlastní oči, které jsou jistějším svědkem než ucho, byl podle nařízení králova rozkazu přibrán a při- dělen z rozličných řádů úctyhodný počet ne- mála řeholníků, aby byl povinně přítomen ve společné denní družině, sám jsa ještě oblí- benější v královském paláci, a v jejich přítom- nosti se zbožný pohled králův těšil a duch uvnitř se pásl na příjemné slasti potěšení naplněné zbožností. Jsou tady premonstráti a s nimi i cisterciáci, jsou tu i křižovníci, jež liší se znamením kříže, línými neshledáš tady ni mnichy, kteří jsou černí; bratří Františkovi i bratří Dominikovi,
ským. A k tomu ta nádhernost místa dala králi látku k hovoru s ostatními a také k chvá- le. Tehdy ten slavný král, ježto nemohl v úkry- tu srdce utajit nadbytek vnitřní oddanosti, kterou choval k blahoslavené Panně, výro- kem úst pronesl?/ slovo dobré řka takto: „Kdybych nebyl štědře jako trvalý dar věno- val své paní, Panně Marii, toto půvabné místo, soutokem dvou řek zavlažované, stro- my osázené, pastvinami bohaté, vinicemi, poli ne neúrodné, místo, které dosud posky- tovalo králům potěšení, nikdy bych je nevě- noval nikomu druhému ze svatých a snad ani samému Kristu.“ Co je to? Co říkáš, věrný králi? Co mluvíš? Zda neznáš články víry a způsob víry, když dáváš přednost člověku před Bohem, Marii před Kristem? Ale aby se snad nad těmito slovy, která vytryskla ze srdce králova z ducha zápalu, nikoli bludu, někdo z posluchačů nepohoršo- val nebo nepochyboval, z jaké pohnutky řekl král taková slova, která se dovolávala převrá- ceného pořádku víry a dávala přednost stvo- ření před Stvořitelem a takové matce před tak velikým synem, chápal zbožný pan Kon- rád, první opat zbraslavský, nad ostatní dů- věrné přátele králi bližší, ducha králova a uvedl na potvrzení zbožné myšlenky, kterou král pronesl, výrok svatého Bernarda těmito slovy: „Nikomu,'* di, „neni pochybno, że zcela připadá k chvále a slávě Synově vše- chno, cokoli úcty a oslavy se prokáže jeho rodičce.“ Králi se zalíbilten výrok, mlčel, protože sou- hlasil, neboť věděl, že se od něho vyřinula tak ohnivá slova z pravé víry, ne z líčené lásky, nýbrž z lásky naň doléhající. Neboť kdo by při zdravém rozumu věřil, že dal věřící král při hodnocení lásky přednost před tak veli- kým synem takové matce, když poznává, že takovou věc věnoval matce ne kteréhokoli člověka, nýbrž jen matce Krista, totiž Boha a člověka. Avšak přece, jestliže tuto horouc- nost své touhy, kterou k tobě, Panno dobro- tivá, choval, s nadsázkou vyjádřil přepjatými slovy a jestliže zbožný král, podnícen láskou, vybočil v řeči, což nevím, je tvou věcí, matko moudrosti, vyšetřovati a před tvým synem, který vlil tak prudký zápal do srdce králova, rozsuzovati, ale i toto mohu jen věděti: Je-li však dobrý cit jeho a dobře ho vede a tlumí, jistě je výsledek svědkem. Jak se srdcem šlechetným vždy tě miloval, svatá Panno, a poskyt' ti všechno své jmění! Bohat buď v nebeských sídlech ten muž, jenž oddanou myslí a věrnou tobě věnoval, ó královno sboru an- dělského, místo pobytu ve svém království Českém, na němž se mohl časem ušlechtilý duch královský nejvíce baviti.3/ PŘÍZEŇ A LÁSKA KRÁLE VÁCLAVA KE VŠEM OSOBÁM ŘEHOLNÍM < LIX Kdo vi, że se podobnost vnitfniho stavu ob- zvláště pokládá od mudrců za důvod k přá- telství a že oko žádostivě hledí na to, co má rád duch, jistě snadno pochopí, jak vroucím duchem lásky k osobám duchovním jednotli- 2/ Podle Žalmu 44. 2. 3/ Srv. k tomu i pozn. vzadu. vých řádů byl rozechvíván zřízený cit králův. Neboť jak jsme sami viděli na vlastní oči, které jsou jistějším svědkem než ucho, byl podle nařízení králova rozkazu přibrán a při- dělen z rozličných řádů úctyhodný počet ne- mála řeholníků, aby byl povinně přítomen ve společné denní družině, sám jsa ještě oblí- benější v královském paláci, a v jejich přítom- nosti se zbožný pohled králův těšil a duch uvnitř se pásl na příjemné slasti potěšení naplněné zbožností. Jsou tady premonstráti a s nimi i cisterciáci, jsou tu i křižovníci, jež liší se znamením kříže, línými neshledáš tady ni mnichy, kteří jsou černí; bratří Františkovi i bratří Dominikovi,
Strana 108
také Augustinovi tam zřídkakdy bývali po dvou, nýbrž ve větším počtu; a jsou tam, po právu zvaní, poustevníci a karmelitáni. Ti naukám žití krále tam vyučují a stanoví pro něho zákon slovy i životem řkouce: ,, Ty zlému se vyhýbej, králi, rozlišuj vše, vždy pohrdej zlým a dobrého drž se!'“ A při králi býval nejen domácí sbor duchov- ních osob, nýbrž i libá vonná pověst o krá- lovské zbožnosti tak se rozšířila po všech místech a do všech zemí pronikl hlas nej- lepšího mínění o králi tak proslulém, že ve- den slavnou pověstí denně se bez přestání hrnul ke vznešenému králi nejen z blízkých, ale neméně ze vzdálených končin světa ne- malý počet duchovních osob rozličného stavu a řádu. Vždyť jsme viděli, jak se k tomuto proslulému králi sbíhali řeholníci a také pře- mnozí duchovní světští nejen ze všech končin Itálie, Francie a celého Německa, ale tu z Ruska, tu z Pruska, tu z Řecka a nejednou z nejzazších krajů uherských a přímořských, z nichž někteří, pěstujíce po barbarském zvy- ku vousy, jiní vlasy, častěji sloužili před krá- lem slavnostní mše podle svého obřadu v řec- kém, někdy 1 v slovanském jazyce. A z nich přemnozí, majíce schopnost roze- znávat, když pozorovali dům a družinu to- hoto krále a řád stolování a jídel i nádob jeho, sotva nad to měli ducha, ale pravdivě s královnou sábskou, která přišla slyšet a vi- dět moudrost Šalomounovu!/, mnohokrát řekli králi ne v líčeném pochlebenství, nýbrž s obdivujícím duchem toto: ,„Větší je sláva tvá než pověst, kterou jsme o tobě slyšeli ve svých zemích, a převyšuje rozsah pověsti velikost tvé moudrosti a moci.“ Po jejich od- chodu hned za nimi přišli jiní a jiní a ti ovšem všichni byli laskavě přijati, laskavěji hoštěnií, konečně královskými dary přebohatě poctěni se rozloučili s králem tak štědrým a vrátili se s radostí na místa, z kterých přišli. 1/ 1. kniha královská, 10. 1.—13. Mnoho jich z mnohých zemí, ač jestli to věděti chcete, dárcova štědrá ruka sem přivádí, jako as magnet železo táhne k sobě. A důvod pochvaly musí míti toliko král, neb udílí veliké dary. ZBOŽNÝ KRÁL VÁCLAV MĚL RAD ZVLASTE AJMENOVITE RAD CISTERCIACKY < LX "Třeba se králova láska z vrozené sobě náklon- nosti, majíc zbožné nitro, vztahovala obecně na všechny řády, přece výsadou obzvláštní lásky dávala dobrotivá přízeň královská ve stupni milování přede všemi jinými řády zvláště přednost řádu cisterciáckému; proto musí být plným právem počítán za mnicha ve vnitřní podstatě ten, kdo často z upřímné lásky jmenoval vyznavače řádu cisterciáckého nejinak než svými mnichy a ten řád jen svým řádem. Kdykoli pak král náhodou uviděl ně- jakého mnicha cisterciáckého, třebas ho dříve neviděl, laskavě říkával těm, kteří byli u něho: „Hle, tam jde mnich našeho řádu.““ 108 / 109 Mnichy pak zbraslavské jeho ušlechtilá pokora milovala a znala ne jako mnichy, nýbrž spíše jako vlastní syny, takže kteréhokoli z nich oslovoval vlastním jménem i úředním titulem, a kdo by krále neznal, snad by ho podle důvěrného hovoru pokládal za bratra mnichů. Také se horlivě dotazoval na pra- vidla řádové kázně a na chvályhodný způsob života cisterciáckého řádu a dobře si pama- toval to, nač se vyptával, takže veden láskou leckdy uměl o řádu hovořiti více než některá osoba, která byla načas v klášteře. Proto se někdy král obracel s pokorně laskavou ná- klonností k opatům, kteří byli denně pří- tomni před tváří královou, se slovy: „To a to už dělají naši mnichové a synové v konventě.“ Ale duchům neukázněným, světské mar- nosti oddaným, se nelíbila tak svatá důvěr- nost; proto bezbožnost některých lidí nazý- vala ho jen králem mnichů a světských kně- ží.!/ Ó zhoubné utrhání zaslepeného úsudku!
také Augustinovi tam zřídkakdy bývali po dvou, nýbrž ve větším počtu; a jsou tam, po právu zvaní, poustevníci a karmelitáni. Ti naukám žití krále tam vyučují a stanoví pro něho zákon slovy i životem řkouce: ,, Ty zlému se vyhýbej, králi, rozlišuj vše, vždy pohrdej zlým a dobrého drž se!'“ A při králi býval nejen domácí sbor duchov- ních osob, nýbrž i libá vonná pověst o krá- lovské zbožnosti tak se rozšířila po všech místech a do všech zemí pronikl hlas nej- lepšího mínění o králi tak proslulém, že ve- den slavnou pověstí denně se bez přestání hrnul ke vznešenému králi nejen z blízkých, ale neméně ze vzdálených končin světa ne- malý počet duchovních osob rozličného stavu a řádu. Vždyť jsme viděli, jak se k tomuto proslulému králi sbíhali řeholníci a také pře- mnozí duchovní světští nejen ze všech končin Itálie, Francie a celého Německa, ale tu z Ruska, tu z Pruska, tu z Řecka a nejednou z nejzazších krajů uherských a přímořských, z nichž někteří, pěstujíce po barbarském zvy- ku vousy, jiní vlasy, častěji sloužili před krá- lem slavnostní mše podle svého obřadu v řec- kém, někdy 1 v slovanském jazyce. A z nich přemnozí, majíce schopnost roze- znávat, když pozorovali dům a družinu to- hoto krále a řád stolování a jídel i nádob jeho, sotva nad to měli ducha, ale pravdivě s královnou sábskou, která přišla slyšet a vi- dět moudrost Šalomounovu!/, mnohokrát řekli králi ne v líčeném pochlebenství, nýbrž s obdivujícím duchem toto: ,„Větší je sláva tvá než pověst, kterou jsme o tobě slyšeli ve svých zemích, a převyšuje rozsah pověsti velikost tvé moudrosti a moci.“ Po jejich od- chodu hned za nimi přišli jiní a jiní a ti ovšem všichni byli laskavě přijati, laskavěji hoštěnií, konečně královskými dary přebohatě poctěni se rozloučili s králem tak štědrým a vrátili se s radostí na místa, z kterých přišli. 1/ 1. kniha královská, 10. 1.—13. Mnoho jich z mnohých zemí, ač jestli to věděti chcete, dárcova štědrá ruka sem přivádí, jako as magnet železo táhne k sobě. A důvod pochvaly musí míti toliko král, neb udílí veliké dary. ZBOŽNÝ KRÁL VÁCLAV MĚL RAD ZVLASTE AJMENOVITE RAD CISTERCIACKY < LX "Třeba se králova láska z vrozené sobě náklon- nosti, majíc zbožné nitro, vztahovala obecně na všechny řády, přece výsadou obzvláštní lásky dávala dobrotivá přízeň královská ve stupni milování přede všemi jinými řády zvláště přednost řádu cisterciáckému; proto musí být plným právem počítán za mnicha ve vnitřní podstatě ten, kdo často z upřímné lásky jmenoval vyznavače řádu cisterciáckého nejinak než svými mnichy a ten řád jen svým řádem. Kdykoli pak král náhodou uviděl ně- jakého mnicha cisterciáckého, třebas ho dříve neviděl, laskavě říkával těm, kteří byli u něho: „Hle, tam jde mnich našeho řádu.““ 108 / 109 Mnichy pak zbraslavské jeho ušlechtilá pokora milovala a znala ne jako mnichy, nýbrž spíše jako vlastní syny, takže kteréhokoli z nich oslovoval vlastním jménem i úředním titulem, a kdo by krále neznal, snad by ho podle důvěrného hovoru pokládal za bratra mnichů. Také se horlivě dotazoval na pra- vidla řádové kázně a na chvályhodný způsob života cisterciáckého řádu a dobře si pama- toval to, nač se vyptával, takže veden láskou leckdy uměl o řádu hovořiti více než některá osoba, která byla načas v klášteře. Proto se někdy král obracel s pokorně laskavou ná- klonností k opatům, kteří byli denně pří- tomni před tváří královou, se slovy: „To a to už dělají naši mnichové a synové v konventě.“ Ale duchům neukázněným, světské mar- nosti oddaným, se nelíbila tak svatá důvěr- nost; proto bezbožnost některých lidí nazý- vala ho jen králem mnichů a světských kně- ží.!/ Ó zhoubné utrhání zaslepeného úsudku!
Strana 109
Jak se opovažuješ „stavěti proti nebi ústa svá“?2 Anebo snad jsi neslyšel čísti: „Se sva- tým svatý budeš,“3/ a kdo s nevinným kráčí, bývá veden Hospodinem. Kéž se tě netkne sykot tohoto úskočného jazyka, králi, nýbrž jako přítel náboženství s důvěrou řekni: „O bych já zemřel smrtí spravedlivých a do- konání mé o by bylo jako i jeho!“4/ a oni zá- vistníci spásy tvé budou se vyznávati v uzavře- ní, „v němž není žádného řádu, nýbrž věčná hrůza“.5/ 1/ Dalimil (kap. XCV, 9—14): Pak sě jě král Bohu slúžiti, boží čest mnohým činem ploditi: kláštery rozličným zákonníkóm stavieše, almužny veliké činieše, mši mnoho rád poslúcháše, hodiny jako kněz řiekáše. A nadpis této kapitoly v německém překladu je: Von der paffin konig. Žalm 72. 9. 2. kniha královská 22. 26. 4. kniha Mojžíšova 23. 10. Kniha Jobova 10. 22. 3/ 2 * s/ Pokud byl naživu král, on tohle přečasto říkal: „Řád, jemuž srdce dávám, jest řád můj cisterciácký; dobře já řád ten znám a podpory jeho si žádám: je tak velký a svatý ten řád, že to nemůže slovy vyjádřit žádný člověk a také ne uvážit srdcem. Pochvaly květu je pln, leč chudě proslulý klamem, se srdcem holubičím on žije v oděvu ovčím. Před všemi přednost mu dávám, své věci i sebe mu vzdávám. Důstojnou odměnu za mne rač dáti mu, laskavá Panno, sytíc ho na onom světě; mně pokrmem on je zas tady.“ 6/ Srv. i pozn. vzadu. SLAVNOST KORUNOVACE SLAVNÉHO VÁCLAVA, KRÁLE ČESKÉHO LXI Byl by to herojský rozměr a báseň velikolepá, již by teď ukout mohla má mysl a dovedla napsat o velkých, slavných činech, jež zběhly se v nedávné době, žezlem zdobený král když slavnostně korunu přijal. To by má mysl psát chtěla, jen kdyby ty schopnosti měla. Tak je to, strpení měj, vždyť úplně prázdné má schránky, takže jen vědění málo v nich skrytého dovedu nalézt. Dobrou však útěchou je mi, co filosof Seneca říká: „Největší druh slávy je podlehnouti tomu, kdo je hoden chvály, a když výtečnost chvá- leného převyšuje síly řečníkovy.“1/ Milosrd- ným řízením mírumilovného krále, který se- stoupiv z vysokého sídla nebeského v podobě lidské do údolí naší bídy, přišel „zvěstovati a dáti na zemi pokoj lidem dobré vůle“,2 na- stal v království Českém po bouřných mra- cích nesvárů milý jas pokoje a míru, v králi přirozeném vznikla radost nad vytouženým dobrodiním Božího daru, lid království měl ze svého krále převelikou radost a potěšení. Když tedy byly takto zmírněny chlady protivenství mírněji vanoucím vánkem Štěs- těny, když vyrážely v zemi království České- ho květy potěšení a na přirozeného krále se s důvěrou usmívaly příznivě vzrůstající úspě- chy, jal se dědic království z vrozené sobě žíly velkorysosti v ušlechtilém duchu přemýšleti o slávě předků, zvěčnělých králů, sám krá- lovský syn, a horlivě o tom v prozíravé mysli rozumně přemýšleje, mlčky uvažoval, že by 1/ Seneca, Ep. 102. 2 Lukáš, 2. 14.
Jak se opovažuješ „stavěti proti nebi ústa svá“?2 Anebo snad jsi neslyšel čísti: „Se sva- tým svatý budeš,“3/ a kdo s nevinným kráčí, bývá veden Hospodinem. Kéž se tě netkne sykot tohoto úskočného jazyka, králi, nýbrž jako přítel náboženství s důvěrou řekni: „O bych já zemřel smrtí spravedlivých a do- konání mé o by bylo jako i jeho!“4/ a oni zá- vistníci spásy tvé budou se vyznávati v uzavře- ní, „v němž není žádného řádu, nýbrž věčná hrůza“.5/ 1/ Dalimil (kap. XCV, 9—14): Pak sě jě král Bohu slúžiti, boží čest mnohým činem ploditi: kláštery rozličným zákonníkóm stavieše, almužny veliké činieše, mši mnoho rád poslúcháše, hodiny jako kněz řiekáše. A nadpis této kapitoly v německém překladu je: Von der paffin konig. Žalm 72. 9. 2. kniha královská 22. 26. 4. kniha Mojžíšova 23. 10. Kniha Jobova 10. 22. 3/ 2 * s/ Pokud byl naživu král, on tohle přečasto říkal: „Řád, jemuž srdce dávám, jest řád můj cisterciácký; dobře já řád ten znám a podpory jeho si žádám: je tak velký a svatý ten řád, že to nemůže slovy vyjádřit žádný člověk a také ne uvážit srdcem. Pochvaly květu je pln, leč chudě proslulý klamem, se srdcem holubičím on žije v oděvu ovčím. Před všemi přednost mu dávám, své věci i sebe mu vzdávám. Důstojnou odměnu za mne rač dáti mu, laskavá Panno, sytíc ho na onom světě; mně pokrmem on je zas tady.“ 6/ Srv. i pozn. vzadu. SLAVNOST KORUNOVACE SLAVNÉHO VÁCLAVA, KRÁLE ČESKÉHO LXI Byl by to herojský rozměr a báseň velikolepá, již by teď ukout mohla má mysl a dovedla napsat o velkých, slavných činech, jež zběhly se v nedávné době, žezlem zdobený král když slavnostně korunu přijal. To by má mysl psát chtěla, jen kdyby ty schopnosti měla. Tak je to, strpení měj, vždyť úplně prázdné má schránky, takže jen vědění málo v nich skrytého dovedu nalézt. Dobrou však útěchou je mi, co filosof Seneca říká: „Největší druh slávy je podlehnouti tomu, kdo je hoden chvály, a když výtečnost chvá- leného převyšuje síly řečníkovy.“1/ Milosrd- ným řízením mírumilovného krále, který se- stoupiv z vysokého sídla nebeského v podobě lidské do údolí naší bídy, přišel „zvěstovati a dáti na zemi pokoj lidem dobré vůle“,2 na- stal v království Českém po bouřných mra- cích nesvárů milý jas pokoje a míru, v králi přirozeném vznikla radost nad vytouženým dobrodiním Božího daru, lid království měl ze svého krále převelikou radost a potěšení. Když tedy byly takto zmírněny chlady protivenství mírněji vanoucím vánkem Štěs- těny, když vyrážely v zemi království České- ho květy potěšení a na přirozeného krále se s důvěrou usmívaly příznivě vzrůstající úspě- chy, jal se dědic království z vrozené sobě žíly velkorysosti v ušlechtilém duchu přemýšleti o slávě předků, zvěčnělých králů, sám krá- lovský syn, a horlivě o tom v prozíravé mysli rozumně přemýšleje, mlčky uvažoval, že by 1/ Seneca, Ep. 102. 2 Lukáš, 2. 14.
Strana 110
naprosto vyžadovalo jeho postavení, ba že by nejvíce příslušelo ke cti království to, aby dobrodiním zákonitého posvěcení, ozdoben okázalou nádherou, přijal korunu a žezlo království a slavnostně vstoupil na trůn otců svých a řádně dostal titul královský skutečně i podle jména. Toto přání královo — jako závěr tiché úvahy — bylo veřejně vyhlášeno a od všech, kdož je slyšeli, schváleno. Neboť jak se mohlo nelíbiti to, k uskutečnění čehož už dříve přesvědčivě pracovalo povzbuzující připomínání všech pánů, šlechticů a měšťanů? Když tedy všichni jednomyslně souhlasili a spolu se radovali nad dobrým předsevzetím svého přirozeného pána, byl od nich určen Nejednal hloupě král a bez uvážení v té věci, den a termín královské korunovace dosti da- leký, aby byla k tak významné slavnosti obstarána bohatá hojnost všech věcí. Vědouc pak moudrá zbožnost krále, který měl býti korunován, že všechna moc pochází od Boha, protože on je „král králů, pán panujících““3/ a kníže králů pozemských, a že podle svě- dectví krále Šalomouna je v ruce Boží každý král a srdce královot/, a kamkoli bude chtíti, je obrátí, aby postupně vystoupila na vrchol svého království, jala se nejprve „hledati krá- lovství Božího““.5/ 3/ 1. epištola sv. Pavla k Timoteovi 6. 15. 4/ Podle Knihy přísloví 21. 1. š/ Matouš 6. 33. neboť co toužil získat, to dostával s pomocí Boží. Hned tedy poslal král slavnostní vyslance slavnostně vypravené k Svaté stolici apoštol- ské, kde sídlí moc svazovati a rozvazovati, k panu papeži Bonifácovi VIII., který vydal šestou knihu Dekretálií, proto, aby předně dostal svaté požehnání od apoštolského pána a aby pravá matka, římská kurie, dobře znala zbožný úmysl krále jakožto poslušného syna. A zanedlouho se vrátili poslové s radostí, spokojeni výsledkem své cesty, neboť jak bylo poručeno, přinášela králi podle přání pečlivá věrnost jeho vyslanců pozdrav a mi- lost apoštolského požehnání a svolení ke krá- lovskému úmyslu.*“/ "Také přinášeli titíž po- slové apoštolský list bulou opatřený, v němž se udělovala ctihodným otcům, pánům opa- tům Heidenreichovi Sedleckému a Konrá- dovi Zbraslavskému plná oprávněnost apoš- tolské moci, že mají tohoto krále zároveň s jeho manželkou Jitkou, kteří mají býti co nejdříve korunováni, z moci samého nejvyš- šího biskupa rozhřešiti ode všech pout vy- obcování,"/ jestliže snad do nich upadli, a od zápletek všech jejich hříchů, aby tak očiš- teni ode vší poskvrny vin mohli s čistým svě- domím přijmouti svatou svátost královského pomazání. %/ Papež udělil svolení bulou ze dne 31. března 1297 (Regesta II, č. 1745); mezi posly ke kurii byl také Petr z Aspeltu, od nedávna biskup basilejský a kancléř český. ?/ Tato listina se stejným datem jako předešlá je v Re- gestech II, č. 1746. Králi již očištěnému a s pokorným srdcem je dáno svátostné pomazání, jež se zákonem je shodné. Potom oznámili královští poslové věc králova úmyslu nejdůstojnějšímu panu Gerhardovi, arcibiskupovi svaté stolice mohučské, do je- hož úřadu patří korunovati české krále, a vy- ložili mu, jak a k čemu si král žádá jeho cti- hodné osobní přítomnosti. A metropolita je laskavě přijal a ještě laskavěji bez odporu se souhlasem vyhověl jejich žádosti jednak pro posvěcení královské, jednak pro vlastní odměnu. Neboť protože nikdo není nucen sloužiti na vojně na vlastní žold, udělují krá- lové čeští, když přijímají korunu, štědře podle osvědčeného zvyku svým korunovatelům sto 110 / 111 hřiven nejčistšího zlata. Avšak v oné době se naskytla této králov- ské záležitosti dosti značná překážka, protože ten arcibiskup byl skrze Apoštolskou stolici zapleten do osidel suspenze z úřadu a inter- diktu. Po předchozí rozumné poradě byli znovu posláni vyslanci k papeži, a abych shrnul obšírnou věc do stručných slov, vy- slaní poslové dosáhli splnění žádaného přání a při návratu získali pro mohučského metro- politu takovou milost, že smí plně vykoná- vati svůj úřad aspoň v onen den, v kterém se má slaviti královské korunovační posvěcení.
naprosto vyžadovalo jeho postavení, ba že by nejvíce příslušelo ke cti království to, aby dobrodiním zákonitého posvěcení, ozdoben okázalou nádherou, přijal korunu a žezlo království a slavnostně vstoupil na trůn otců svých a řádně dostal titul královský skutečně i podle jména. Toto přání královo — jako závěr tiché úvahy — bylo veřejně vyhlášeno a od všech, kdož je slyšeli, schváleno. Neboť jak se mohlo nelíbiti to, k uskutečnění čehož už dříve přesvědčivě pracovalo povzbuzující připomínání všech pánů, šlechticů a měšťanů? Když tedy všichni jednomyslně souhlasili a spolu se radovali nad dobrým předsevzetím svého přirozeného pána, byl od nich určen Nejednal hloupě král a bez uvážení v té věci, den a termín královské korunovace dosti da- leký, aby byla k tak významné slavnosti obstarána bohatá hojnost všech věcí. Vědouc pak moudrá zbožnost krále, který měl býti korunován, že všechna moc pochází od Boha, protože on je „král králů, pán panujících““3/ a kníže králů pozemských, a že podle svě- dectví krále Šalomouna je v ruce Boží každý král a srdce královot/, a kamkoli bude chtíti, je obrátí, aby postupně vystoupila na vrchol svého království, jala se nejprve „hledati krá- lovství Božího““.5/ 3/ 1. epištola sv. Pavla k Timoteovi 6. 15. 4/ Podle Knihy přísloví 21. 1. š/ Matouš 6. 33. neboť co toužil získat, to dostával s pomocí Boží. Hned tedy poslal král slavnostní vyslance slavnostně vypravené k Svaté stolici apoštol- ské, kde sídlí moc svazovati a rozvazovati, k panu papeži Bonifácovi VIII., který vydal šestou knihu Dekretálií, proto, aby předně dostal svaté požehnání od apoštolského pána a aby pravá matka, římská kurie, dobře znala zbožný úmysl krále jakožto poslušného syna. A zanedlouho se vrátili poslové s radostí, spokojeni výsledkem své cesty, neboť jak bylo poručeno, přinášela králi podle přání pečlivá věrnost jeho vyslanců pozdrav a mi- lost apoštolského požehnání a svolení ke krá- lovskému úmyslu.*“/ "Také přinášeli titíž po- slové apoštolský list bulou opatřený, v němž se udělovala ctihodným otcům, pánům opa- tům Heidenreichovi Sedleckému a Konrá- dovi Zbraslavskému plná oprávněnost apoš- tolské moci, že mají tohoto krále zároveň s jeho manželkou Jitkou, kteří mají býti co nejdříve korunováni, z moci samého nejvyš- šího biskupa rozhřešiti ode všech pout vy- obcování,"/ jestliže snad do nich upadli, a od zápletek všech jejich hříchů, aby tak očiš- teni ode vší poskvrny vin mohli s čistým svě- domím přijmouti svatou svátost královského pomazání. %/ Papež udělil svolení bulou ze dne 31. března 1297 (Regesta II, č. 1745); mezi posly ke kurii byl také Petr z Aspeltu, od nedávna biskup basilejský a kancléř český. ?/ Tato listina se stejným datem jako předešlá je v Re- gestech II, č. 1746. Králi již očištěnému a s pokorným srdcem je dáno svátostné pomazání, jež se zákonem je shodné. Potom oznámili královští poslové věc králova úmyslu nejdůstojnějšímu panu Gerhardovi, arcibiskupovi svaté stolice mohučské, do je- hož úřadu patří korunovati české krále, a vy- ložili mu, jak a k čemu si král žádá jeho cti- hodné osobní přítomnosti. A metropolita je laskavě přijal a ještě laskavěji bez odporu se souhlasem vyhověl jejich žádosti jednak pro posvěcení královské, jednak pro vlastní odměnu. Neboť protože nikdo není nucen sloužiti na vojně na vlastní žold, udělují krá- lové čeští, když přijímají korunu, štědře podle osvědčeného zvyku svým korunovatelům sto 110 / 111 hřiven nejčistšího zlata. Avšak v oné době se naskytla této králov- ské záležitosti dosti značná překážka, protože ten arcibiskup byl skrze Apoštolskou stolici zapleten do osidel suspenze z úřadu a inter- diktu. Po předchozí rozumné poradě byli znovu posláni vyslanci k papeži, a abych shrnul obšírnou věc do stručných slov, vy- slaní poslové dosáhli splnění žádaného přání a při návratu získali pro mohučského metro- politu takovou milost, že smí plně vykoná- vati svůj úřad aspoň v onen den, v kterém se má slaviti královské korunovační posvěcení.
Strana 111
To natehdy stačilo arcibiskupovi i králi, který měl býti korunován. Neboť onen den poklá- dal každý z nich za nejslavnější v roce a tehdy se stalo, co následuje: Mladíci silní a vzrostlí jak četní poslové rychlí tehdy se k dalekým místům i ke blízkým rozběhli všude, jediné nevynechali. A s sebou si královské listy nesli s obsahem tímto: Král hodlaje korunu přijmout a též konati slavnost, jež došla by veliké úcty, ukládá knížatům všem, aby s družinou ve velkém počtu přišli k slavnosti této, tím větší radost že bude. má bohatý přijíti s chudým; "Také měšťany zve, nikdo ať není vyňat, neb každý z přítomných tady dostane odměnu darem a tu si pak odnese domů. Jedno však sdělím ti napřed jak příteli, jakmile přijdeš: Chraň si peněžní měšec a dobře mu zadrhni uzly; přijde-li k tobě kapsář, hned mocnou ranou ho obdař, pozor si na něho dej, však uši mu přece jen neřež! Slýchal jsem často jak chlapec, pak poznal i ze zkušenosti, že vždy ze svatých porad se bez uzlů vracejí měšce: proto ti nesmí být divné, když stejný osud tě stihne, proto ti nesmí být divné, že krádež se sotva ti vyhne, proto ti nesmí být divné, když zloděj tvůj měšeček zdvihne; jestli si nedáš pozor, pak věř mi, že doplatíš na to; jestli mi nebudeš věřit, ty sám se pak přesvědčíš o tom. DEN SLAVNOSTI A POSVĚCENÍ PANA VÁCLAVA, KRÁLE ČESKÉHO < LXII Když tedy byly všechny potřebné věci k oká- zalé slavnosti tak znamenitého svátku dopra- veny skrze schopné kupce a obstaravatele královy během dlouhé doby i ze vzdálených krajin a v hojnosti nezhodnotitelného nad- bytku řádně a velmi náležitě připraveny, na- stával den očekávané radosti také přítomností a příchodem nejctihodnějších otců a pánů, pana Gerharda, arcibiskupa svaté stolice mo- hučské, a Burcharda!/, arcibiskupa svaté sto- lice magdeburské, biskupů pana Řehoře Pražského, pana Dětřicha Olomouckého, pana Albrechta Míšeňského, pana Jindřicha Kostnického, pana Petra Basilejského?/, pana biskupa frisinského?/, pana Jana Krakovského a pana biskupa lebušského!/, také přítom- ností ctihodných otců pánů opatů jednotli- vých řádů, cisterciáckého, premonstrátského i benediktinského, a rovněž příchodem všech proboštů, převorů, děkanů, kanovníků, fa- rářů a správců kostelů, nebo ať jakoukoli hodností vynikali; z království Českého i z mnohých cizích krajů, nastává šťastná hodina toužebné veselosti. Mimoto slavnou přítomností jasných knížat, pana Albrechta Rakouského, Bolka (Boleslava) Slezského, knížat hlohovského, opolského a jiných vé- vodů“/, rovněž návštěvou vznešených knížat, markrabat pana Heřmana Braniborského, pana Oty se Šípem, pana Fridricha Míšeň- ského“/ byla způsobena radost vytouženého 1/ Burchard Magdeburský byl cestou přepaden a ně- kteří jeho lidé zajati; ještě roku 1298 se dožadoval ná- hrady. */ Je to výše uvedený Petr z Aspeltu, biskup basilejský (1297—1306), potom arcibiskup mohučský. 3/ Biskupem frisinským byl tehdy (1283—1311) Emi- cho z Wittelsbachu. *| V lat. originále je: Lubucensis, což znamená Lebuš (Lubuš), nikoli Lubek; tamním biskupem byl tehdy Konrád (1284—1299). Mimo biskupy v kronice jmeno- vané je listinně dosvědčena také přítomnost Theodora, biskupa rábského, Jindřicha, biskupa merseburského, a Jindřicha, bískupa kwidzinského (Marienwerder, Insula S. Mariae) (Regesta II, č. 1757). 5/ Boleslav Svidnicky, Jindfich Hlohovsky, Boleslav Opolský a snad i jeho bratři, totiž Mečislav III. Těšín- ský, Kazimír II. Bytomský a Přemysl Ratibořský. ¢/ Fridrich Cacky nebo Pokousany (Friedrich der Freidige, mit der gebissenen Wange). Vedle nich byl také asi přítomen Albrecht, vévoda saský (Regesta II, č. 2754, 2755, IV. č. 1909).
To natehdy stačilo arcibiskupovi i králi, který měl býti korunován. Neboť onen den poklá- dal každý z nich za nejslavnější v roce a tehdy se stalo, co následuje: Mladíci silní a vzrostlí jak četní poslové rychlí tehdy se k dalekým místům i ke blízkým rozběhli všude, jediné nevynechali. A s sebou si královské listy nesli s obsahem tímto: Král hodlaje korunu přijmout a též konati slavnost, jež došla by veliké úcty, ukládá knížatům všem, aby s družinou ve velkém počtu přišli k slavnosti této, tím větší radost že bude. má bohatý přijíti s chudým; "Také měšťany zve, nikdo ať není vyňat, neb každý z přítomných tady dostane odměnu darem a tu si pak odnese domů. Jedno však sdělím ti napřed jak příteli, jakmile přijdeš: Chraň si peněžní měšec a dobře mu zadrhni uzly; přijde-li k tobě kapsář, hned mocnou ranou ho obdař, pozor si na něho dej, však uši mu přece jen neřež! Slýchal jsem často jak chlapec, pak poznal i ze zkušenosti, že vždy ze svatých porad se bez uzlů vracejí měšce: proto ti nesmí být divné, když stejný osud tě stihne, proto ti nesmí být divné, že krádež se sotva ti vyhne, proto ti nesmí být divné, když zloděj tvůj měšeček zdvihne; jestli si nedáš pozor, pak věř mi, že doplatíš na to; jestli mi nebudeš věřit, ty sám se pak přesvědčíš o tom. DEN SLAVNOSTI A POSVĚCENÍ PANA VÁCLAVA, KRÁLE ČESKÉHO < LXII Když tedy byly všechny potřebné věci k oká- zalé slavnosti tak znamenitého svátku dopra- veny skrze schopné kupce a obstaravatele královy během dlouhé doby i ze vzdálených krajin a v hojnosti nezhodnotitelného nad- bytku řádně a velmi náležitě připraveny, na- stával den očekávané radosti také přítomností a příchodem nejctihodnějších otců a pánů, pana Gerharda, arcibiskupa svaté stolice mo- hučské, a Burcharda!/, arcibiskupa svaté sto- lice magdeburské, biskupů pana Řehoře Pražského, pana Dětřicha Olomouckého, pana Albrechta Míšeňského, pana Jindřicha Kostnického, pana Petra Basilejského?/, pana biskupa frisinského?/, pana Jana Krakovského a pana biskupa lebušského!/, také přítom- ností ctihodných otců pánů opatů jednotli- vých řádů, cisterciáckého, premonstrátského i benediktinského, a rovněž příchodem všech proboštů, převorů, děkanů, kanovníků, fa- rářů a správců kostelů, nebo ať jakoukoli hodností vynikali; z království Českého i z mnohých cizích krajů, nastává šťastná hodina toužebné veselosti. Mimoto slavnou přítomností jasných knížat, pana Albrechta Rakouského, Bolka (Boleslava) Slezského, knížat hlohovského, opolského a jiných vé- vodů“/, rovněž návštěvou vznešených knížat, markrabat pana Heřmana Braniborského, pana Oty se Šípem, pana Fridricha Míšeň- ského“/ byla způsobena radost vytouženého 1/ Burchard Magdeburský byl cestou přepaden a ně- kteří jeho lidé zajati; ještě roku 1298 se dožadoval ná- hrady. */ Je to výše uvedený Petr z Aspeltu, biskup basilejský (1297—1306), potom arcibiskup mohučský. 3/ Biskupem frisinským byl tehdy (1283—1311) Emi- cho z Wittelsbachu. *| V lat. originále je: Lubucensis, což znamená Lebuš (Lubuš), nikoli Lubek; tamním biskupem byl tehdy Konrád (1284—1299). Mimo biskupy v kronice jmeno- vané je listinně dosvědčena také přítomnost Theodora, biskupa rábského, Jindřicha, biskupa merseburského, a Jindřicha, bískupa kwidzinského (Marienwerder, Insula S. Mariae) (Regesta II, č. 1757). 5/ Boleslav Svidnicky, Jindfich Hlohovsky, Boleslav Opolský a snad i jeho bratři, totiž Mečislav III. Těšín- ský, Kazimír II. Bytomský a Přemysl Ratibořský. ¢/ Fridrich Cacky nebo Pokousany (Friedrich der Freidige, mit der gebissenen Wange). Vedle nich byl také asi přítomen Albrecht, vévoda saský (Regesta II, č. 2754, 2755, IV. č. 1909).
Strana 112
veselí tak slavnostního. Zvětšovala také nád- heru oné slavnosti okázalá a skvělá vznešená přítomnost hrabat mnohých zemí, svobod- ných pánů, rytířů a nesčíslných jiných šlech- ticů. Nastala tedy skvělá slavnost, protože zasvitl den slávy, v němž zazářilo v králov- ství Českém slunce, jež bylo dříve ve mraku; nyní však záříc třpytícími paprsky vyšlo v já- sotu ,,a shromázdéni jsou''.?/ ?/ Žalm 103. 22. Právem se sluncem zveš, ty králi z královské krve. "Tobě tedy, králi, který jsi pokládán za slunce spravedlnosti jako za vzor pravého slunce, věčné slávy, se praví: „„Vyšlo slunce a shro- máždčni jsou.““?/ Kdo a k čemu? Sešla se za- jisté knížata vjedno, nikoli proti Pánu a proti Pomazanému jeho, nýbrž sešla se knížata vjedno a králové, aby sloužili Pánu a Poma- zanému jeho; neboť jako kdysi přišel veške- ren onen lid izraelský do Ebronu, aby usta- novil Davida králem“/, tak se lid tvůj a dům otce tvého, který je částí dědictví tvého, sešel vjedno, aby tě posadil na stolec otců tvých, sešel se vjedno, aby tě ustanovil vládcem a nad sebou králem svým pomazaným. Ó krá- li, ty jsi pán, tu pak lid tvůj a ovce pastvy tvé a modlí se dnes za tebe: ,„Kéž té pomaže Hospodin Bůh tvůj olejem veselosti před účastníky tvými, kéž ti slouží třídy lidu, bu- diž pánem bratří svých, kdo by zlořečil tobé!?/, budiz mu zlofeceno, a kdo by dobro- řečil tobě, nechť je naplněn dobrořečením, nechť ti dá vzrůstati Bůh můj „jako písku v moři'!!/ a daruje ti požehnání z rosy nebes- ké a necht se sklánějí před tebou synové mat- ky tvé, budiž pánem bratří svých !*“ Když tedy bylo jednotné srdce veškerého lidu a jednotné přání za pomazaného Páně, totiž za krále svého, aby bylo naň vylito nej- světější pomazání, hle, léta Páně 1297, věku pak krále Václava dvacátého šestého, v nej- světější den letnic, které tehdy byly 2. června, v době jubilejního roku, byl za jásotu veške- rého lidu v Praze v katedrálním kostele u hlavního oltáře svatého Víta mučedníka od ctihodného pána Gerharda, arcibiskupa mohučského, při čemž velmi slavnostně s po- vinnou slušností a úctou asistovali pan Bur- chard, arcibiskup magdeburský, a četní jiní biskupové a slavní preláti, nejjasnější kníže pan Václav, šestý král český, spolu se svou manželkou, jasnou paní Jitkou, dcerou někdy pana Rudolfa, krále římského, po vzývání a s přispěním milosti Ducha svatého co nej- okázaleji a nejoddaněji po předchozím sva- tém posvěcení a pomazání řádně ozdoben odznaky královskými, korunou a žezlem krá- lovským. Ó jak veliká tu radost a plesání jásajícího lidu! Ó kolik a jak četné oči radujících prolé- vají slzy z přehojného potěšení uvnitř vy- tryskující! Ti necvičenými hlasy, ale tako- vými, jaké jen z radosti utváří uvolněný cit, volají a pokřikují, jiní se veselím sotva sami poznávají a hymnus , Té Boha chválíme" zpívajíce provolávají, druzí, vidouce krále v jeho nádheře, radostí zapomněli na veškerý nápěv a jásavým křikem velmi zvučně volají kfitíce: ,Slávou a ctí korunoval jsi jej'?/, Pane,“ ,,a pánem jsi ho u£inil nad dílem ru- kou svych''!3/, ,,vstavil jsi na hlavu jeho ko- runu z ryzího zlata''.!*/ Znél pak jediný hlas všech a modlitba: „Ať žije král Václav! Ať žije král Václav!““ a odcházeli vesele se slovy: „Buď živ král na véky!'!*/ Amen. 5/ Tamtéž. 9% 2. kniha královská 2. 10/ r. kniha Mojžíšova 12. 3. 11/ 1. kniha Mojžíšova 22. 17. 12/ Žalm 8. 6. 13/ Tamtéž 8. 7. 14/ Žalm 20. 4. 15/ Kniha Ezdrášova 2. 3. Tehdy lid vesele jásá, křik jeho se ozývá dvorem, kněžstva zpěvy tu znějí tak velebně mohutným chórem; jedni tu péjí své písně a druzí zas tančí tu stále, všichni se radují v srdci i v mysli z tak moudrého krále. Říkají: „„Kéž náš král vždy životem blaženým žije, kraluje v štěstí a prospěch ať vládou svou po zemi sije!““ Každý tu v radosti tone a v štěstí se na druhé dívá, všichni jsou šťastní, že lid se veselí, jásá a zpívá. 112 / 113
veselí tak slavnostního. Zvětšovala také nád- heru oné slavnosti okázalá a skvělá vznešená přítomnost hrabat mnohých zemí, svobod- ných pánů, rytířů a nesčíslných jiných šlech- ticů. Nastala tedy skvělá slavnost, protože zasvitl den slávy, v němž zazářilo v králov- ství Českém slunce, jež bylo dříve ve mraku; nyní však záříc třpytícími paprsky vyšlo v já- sotu ,,a shromázdéni jsou''.?/ ?/ Žalm 103. 22. Právem se sluncem zveš, ty králi z královské krve. "Tobě tedy, králi, který jsi pokládán za slunce spravedlnosti jako za vzor pravého slunce, věčné slávy, se praví: „„Vyšlo slunce a shro- máždčni jsou.““?/ Kdo a k čemu? Sešla se za- jisté knížata vjedno, nikoli proti Pánu a proti Pomazanému jeho, nýbrž sešla se knížata vjedno a králové, aby sloužili Pánu a Poma- zanému jeho; neboť jako kdysi přišel veške- ren onen lid izraelský do Ebronu, aby usta- novil Davida králem“/, tak se lid tvůj a dům otce tvého, který je částí dědictví tvého, sešel vjedno, aby tě posadil na stolec otců tvých, sešel se vjedno, aby tě ustanovil vládcem a nad sebou králem svým pomazaným. Ó krá- li, ty jsi pán, tu pak lid tvůj a ovce pastvy tvé a modlí se dnes za tebe: ,„Kéž té pomaže Hospodin Bůh tvůj olejem veselosti před účastníky tvými, kéž ti slouží třídy lidu, bu- diž pánem bratří svých, kdo by zlořečil tobé!?/, budiz mu zlofeceno, a kdo by dobro- řečil tobě, nechť je naplněn dobrořečením, nechť ti dá vzrůstati Bůh můj „jako písku v moři'!!/ a daruje ti požehnání z rosy nebes- ké a necht se sklánějí před tebou synové mat- ky tvé, budiž pánem bratří svých !*“ Když tedy bylo jednotné srdce veškerého lidu a jednotné přání za pomazaného Páně, totiž za krále svého, aby bylo naň vylito nej- světější pomazání, hle, léta Páně 1297, věku pak krále Václava dvacátého šestého, v nej- světější den letnic, které tehdy byly 2. června, v době jubilejního roku, byl za jásotu veške- rého lidu v Praze v katedrálním kostele u hlavního oltáře svatého Víta mučedníka od ctihodného pána Gerharda, arcibiskupa mohučského, při čemž velmi slavnostně s po- vinnou slušností a úctou asistovali pan Bur- chard, arcibiskup magdeburský, a četní jiní biskupové a slavní preláti, nejjasnější kníže pan Václav, šestý král český, spolu se svou manželkou, jasnou paní Jitkou, dcerou někdy pana Rudolfa, krále římského, po vzývání a s přispěním milosti Ducha svatého co nej- okázaleji a nejoddaněji po předchozím sva- tém posvěcení a pomazání řádně ozdoben odznaky královskými, korunou a žezlem krá- lovským. Ó jak veliká tu radost a plesání jásajícího lidu! Ó kolik a jak četné oči radujících prolé- vají slzy z přehojného potěšení uvnitř vy- tryskující! Ti necvičenými hlasy, ale tako- vými, jaké jen z radosti utváří uvolněný cit, volají a pokřikují, jiní se veselím sotva sami poznávají a hymnus , Té Boha chválíme" zpívajíce provolávají, druzí, vidouce krále v jeho nádheře, radostí zapomněli na veškerý nápěv a jásavým křikem velmi zvučně volají kfitíce: ,Slávou a ctí korunoval jsi jej'?/, Pane,“ ,,a pánem jsi ho u£inil nad dílem ru- kou svych''!3/, ,,vstavil jsi na hlavu jeho ko- runu z ryzího zlata''.!*/ Znél pak jediný hlas všech a modlitba: „Ať žije král Václav! Ať žije král Václav!““ a odcházeli vesele se slovy: „Buď živ král na véky!'!*/ Amen. 5/ Tamtéž. 9% 2. kniha královská 2. 10/ r. kniha Mojžíšova 12. 3. 11/ 1. kniha Mojžíšova 22. 17. 12/ Žalm 8. 6. 13/ Tamtéž 8. 7. 14/ Žalm 20. 4. 15/ Kniha Ezdrášova 2. 3. Tehdy lid vesele jásá, křik jeho se ozývá dvorem, kněžstva zpěvy tu znějí tak velebně mohutným chórem; jedni tu péjí své písně a druzí zas tančí tu stále, všichni se radují v srdci i v mysli z tak moudrého krále. Říkají: „„Kéž náš král vždy životem blaženým žije, kraluje v štěstí a prospěch ať vládou svou po zemi sije!““ Každý tu v radosti tone a v štěstí se na druhé dívá, všichni jsou šťastní, že lid se veselí, jásá a zpívá. 112 / 113
Strana 113
Jaká tu veselost vládne, jež zahání smutek a žaly, nemožno vylíčit slovy; rač, Kriste, požehnat králi! NÁKLADNÁ VÝPRAVA PŘICHYSTANÁ KE KRÁLOVSKÉ KORUNOVACI A HOJNÁ NÁVŠTĚVA LIDU TEHDY PŘINÍ $ LXIII Aby povinny obfad korunovaéní a düstojná nádhera a vznešenost královského bohatství, které třeba zvučnými názvy povznášeti na nejvyšší vrchol, nebyly předváděny o trochu skromněji, nežli se patří, byl postaven pro královské pohodlí a pro dvůr mezi vrchem Petřínem a břehem řeky Vltavy!/ na rovině ploché a krásné palác podivuhodné velikosti a stavby z kmenů přiřezaných a otesaných se sroubeními spájenými tak, jako by měly trvati na věky, a ten byl trochu do výše od země vyzdvižen vyvýšeněji, takže se do něho vystupovalo a vcházelo po schodech. Stoly i sedadla a všechno, co mohlo patřiti k slavení hostiny, podle toho, jak to mohl diktovati duch umělcův, nic z toho všeho nebylo opominuto, nadto byl i ochoz a ob- vod celého paláce a královského stanu pota- žen předrahocennými čalouny různých druhů a barev a ty byly mnohotvárně ozdobeny zla- tem a stříbrem a krásnými drahokamy a ne- málo zářily mezi jasnými tvářemi knížat. A tak bylo všechno to provedeno velmi oká- zale a dokonale. Stálo to za to doporučiti po- tomkům takovou slavnost, od nás jednou viděnou, kterou doporučovala i sama její vzácnost. Ale co povíme o množství, když podle svě- dectví krále Šalomouna?/ „ve množství lidu je sláva krále““. Zajisté daleko široko rozeslané poselstvo a hlas, jenž se letem pověsti o slávě krále, jenž měl být korunován, dříve dostal do všech zemí, nedopouštěl, aby se těch pře- znamenitých slavností zúčastnilo jen malo lidu: neboť se tam shromáždil nesčetný lid s touže snadnosti ,,jako písek, kterýž jest na břehu mořském““.3/ Na přítomnost tak ne- spočetného množství zmenšila se velikost města Pražského, zúžila se šířka ulic, celé rozsáhlé místo se tím stáhlo a přeplnilo. Ne- bot jak si máme mysliti, Ze by se nestalo tés- nym jediné místo, na které se jako do jedi- ného bodu křížem krážem sbíhají lidé ze všech okolních zemí? Ô Praho, Praho*/, mésto velikého krälov- ství, raduj se a vesel, protož se nyní o tobě zpívá píseň*“/ radosti: Na zdech tvých posta- veni jsou, kteří přes celý den a přes celou noc neumlkají?/ ve chválách jména nového Po- mazaného tvého, krále Václava, a po všech ulicích tvých zpívají všichni zpěv povýšení a blaha. O město proslulé, jak veliká je nyní sláva tvá a jak široké místo vladařství tvého, „pozdvihni vůkol očí svých a pohled''7/, v&i- chni tito se shromázdili*/, prisli k tobě, vše- chny končiny už tě uctívají pro pána Poma- zaného tvého, který je pomazán tobě k slávě a chvále. Ó město slavné, jak veliké nyní v tobě bohatství, uvnitř domů tvých líce a boky stěn se odívají kmentem a nachem, ulice tvé v noci, zahnavši temnoty, osvětluje pochodeň svítící zářícím ohněm, venku pak v postavených všude stanech roviny tvé se plní hojností kvetoucího pokolení rytířského. Ó jak jsou krásné stany na obvodě tvém, město přeskvělé! Tito od východu a západu, jiní od severu a jihu postavili stany své králi tvému a tobě k věčné slávě, aby synové, kteří se narodí a povstanou/*, vypravovali synům svým, aby poznalo druhé pokolení a ohlašo- valo mocné skutky tak slavného krále. Ať však pochopí, čí odhad to dovede, jak veliký tam byl úhrnný součet vydání a jak veliké množství lidu, protože, jak mně vypra- voval vážený muž pan Lutold, farář z Ústí nad Orlicí!9/, který byl tehdy obročním písa- řem, jen hostům a cizincům se dával od dvora královského obrok pro koně, kterýchžto koní 1/ Asi na nynějším Smíchově. */ Kniha přísloví 14. 28. 3/ r. kniha Mojžíšova 22. 17. */ Celá nadšená chvála Prahy je sestavena z rozličných citátů z bible, buď doslovně nebo volněji převzatých a autorem spojených. Takový útvar se nazývá centon. 5/ Podle Zalmu 32. 3; 143. 9. $/ Podle Proroctví Izaiáše proroka 62. 6. ?/ Podle 1. knihy Mojžíšovy 13. 14; 31. 12. 8/ Podle 1. knihy královské 8. 1. */ Podle Zalmu 77. 6. 1/ V lat. orig.: Wilhelmswerde. Ústí nad Orlicí bylo středem východočeského panství, uděleného Zbraslav- skému klášteru.
Jaká tu veselost vládne, jež zahání smutek a žaly, nemožno vylíčit slovy; rač, Kriste, požehnat králi! NÁKLADNÁ VÝPRAVA PŘICHYSTANÁ KE KRÁLOVSKÉ KORUNOVACI A HOJNÁ NÁVŠTĚVA LIDU TEHDY PŘINÍ $ LXIII Aby povinny obfad korunovaéní a düstojná nádhera a vznešenost královského bohatství, které třeba zvučnými názvy povznášeti na nejvyšší vrchol, nebyly předváděny o trochu skromněji, nežli se patří, byl postaven pro královské pohodlí a pro dvůr mezi vrchem Petřínem a břehem řeky Vltavy!/ na rovině ploché a krásné palác podivuhodné velikosti a stavby z kmenů přiřezaných a otesaných se sroubeními spájenými tak, jako by měly trvati na věky, a ten byl trochu do výše od země vyzdvižen vyvýšeněji, takže se do něho vystupovalo a vcházelo po schodech. Stoly i sedadla a všechno, co mohlo patřiti k slavení hostiny, podle toho, jak to mohl diktovati duch umělcův, nic z toho všeho nebylo opominuto, nadto byl i ochoz a ob- vod celého paláce a královského stanu pota- žen předrahocennými čalouny různých druhů a barev a ty byly mnohotvárně ozdobeny zla- tem a stříbrem a krásnými drahokamy a ne- málo zářily mezi jasnými tvářemi knížat. A tak bylo všechno to provedeno velmi oká- zale a dokonale. Stálo to za to doporučiti po- tomkům takovou slavnost, od nás jednou viděnou, kterou doporučovala i sama její vzácnost. Ale co povíme o množství, když podle svě- dectví krále Šalomouna?/ „ve množství lidu je sláva krále““. Zajisté daleko široko rozeslané poselstvo a hlas, jenž se letem pověsti o slávě krále, jenž měl být korunován, dříve dostal do všech zemí, nedopouštěl, aby se těch pře- znamenitých slavností zúčastnilo jen malo lidu: neboť se tam shromáždil nesčetný lid s touže snadnosti ,,jako písek, kterýž jest na břehu mořském““.3/ Na přítomnost tak ne- spočetného množství zmenšila se velikost města Pražského, zúžila se šířka ulic, celé rozsáhlé místo se tím stáhlo a přeplnilo. Ne- bot jak si máme mysliti, Ze by se nestalo tés- nym jediné místo, na které se jako do jedi- ného bodu křížem krážem sbíhají lidé ze všech okolních zemí? Ô Praho, Praho*/, mésto velikého krälov- ství, raduj se a vesel, protož se nyní o tobě zpívá píseň*“/ radosti: Na zdech tvých posta- veni jsou, kteří přes celý den a přes celou noc neumlkají?/ ve chválách jména nového Po- mazaného tvého, krále Václava, a po všech ulicích tvých zpívají všichni zpěv povýšení a blaha. O město proslulé, jak veliká je nyní sláva tvá a jak široké místo vladařství tvého, „pozdvihni vůkol očí svých a pohled''7/, v&i- chni tito se shromázdili*/, prisli k tobě, vše- chny končiny už tě uctívají pro pána Poma- zaného tvého, který je pomazán tobě k slávě a chvále. Ó město slavné, jak veliké nyní v tobě bohatství, uvnitř domů tvých líce a boky stěn se odívají kmentem a nachem, ulice tvé v noci, zahnavši temnoty, osvětluje pochodeň svítící zářícím ohněm, venku pak v postavených všude stanech roviny tvé se plní hojností kvetoucího pokolení rytířského. Ó jak jsou krásné stany na obvodě tvém, město přeskvělé! Tito od východu a západu, jiní od severu a jihu postavili stany své králi tvému a tobě k věčné slávě, aby synové, kteří se narodí a povstanou/*, vypravovali synům svým, aby poznalo druhé pokolení a ohlašo- valo mocné skutky tak slavného krále. Ať však pochopí, čí odhad to dovede, jak veliký tam byl úhrnný součet vydání a jak veliké množství lidu, protože, jak mně vypra- voval vážený muž pan Lutold, farář z Ústí nad Orlicí!9/, který byl tehdy obročním písa- řem, jen hostům a cizincům se dával od dvora královského obrok pro koně, kterýchžto koní 1/ Asi na nynějším Smíchově. */ Kniha přísloví 14. 28. 3/ r. kniha Mojžíšova 22. 17. */ Celá nadšená chvála Prahy je sestavena z rozličných citátů z bible, buď doslovně nebo volněji převzatých a autorem spojených. Takový útvar se nazývá centon. 5/ Podle Zalmu 32. 3; 143. 9. $/ Podle Proroctví Izaiáše proroka 62. 6. ?/ Podle 1. knihy Mojžíšovy 13. 14; 31. 12. 8/ Podle 1. knihy královské 8. 1. */ Podle Zalmu 77. 6. 1/ V lat. orig.: Wilhelmswerde. Ústí nad Orlicí bylo středem východočeského panství, uděleného Zbraslav- skému klášteru.
Strana 114
počet byl sto devadesát tisíc a nad to tisíc koní, k tomu se však nepočítal obrok, který se dával četným domácím lidem a těm, kteří se počítali do denní družiny, jichž počet přece není malý. Také byly na Novém tržiš- til1/ skrytými podzemními trubkami zřízeny prameny, z nichž si jako z řeky nabíral víno, kdo chtěl. Nemohu také nikterak mlčením pominouti, že se jen v době korunovace vy- dalo za slepičí vejce osm set hřiven těžké váhy, a budeš-li obratným počtářem, prosím tě, abys mně vypočítal, kolik bylo pijáků vína, kteří v době korunovace vydali jen za led pro chlazení na víno přikládaný dvacet čtyři hřivny stříbra pražské váhy; až to pak vypo- čítáš, sem to připiš, neboť spěchám postou- piti k jiným věcem, zde se nemohu déle zdržovati. 11/ Prostranství od nynějšího Uhelného trhu přes Ovoc- ný trh na Starém Městě pražském. Tady i tamhle se zatoč, když podivné věci chceš vidět. Raduj se s králem. Vždyť to, co nejvíc si zaslouží chvály, všechno má králův dům, tam nikdo nechřadne v nouzi. Všichni se radují tu a sdružují k tanci své kroky. Mnoho pak uvidíš zde, co pod krásným vzhledem se skrývá, mnoho tu dobrého spatříš, též zlého a pošetilého. Mnoho je lidí zde: jsou moudří, jsou hlupáci tady, mnoho je lidí zde: tu jinoši, dospělí tam jsou, mnoho je lidí zde: je tolik tu rozdílných tváří! Jsou tu i různé mravy: ten bohatství hledá, ten slávy, jeden tu prosí dle zvyku, ten dává, aby měl úctu, sluhové dary pánů jak soumaři na zádech nesou. Jsou tedy poctěni páni a sluhy nesmírně tíží od krále dary. To vše je známkou té korunovace. Nyní však o činech slyšte, jež při tom tenkrát se staly: Se štíty na plecích páni se srážejí v rytířském klání, jinde zas v jinošských hrách se jinoši vzájemně druží, lámou se kopí už v letu: dej bedlivý pozor, kdo je tu nablízku, sice to klání tě bolestně do tváře zraní. Není tu ulice jedna, jež plna by nebyla tance. Na jedné straně lid český a na druhé němečtí lidé, všichni se baví dle zvyku; lid rukama radostně tleská, neboť zde všechny Múzy své umění do služeb daly: bubny, žaltář a kóry, též harfy a trumpety znějí, cithara, píšťala s lyrou12 zní sladkostí podivuhodnou. 12 O těchto hudebních nástrojích viz vzadu Jsou tu i všechny hry: tam tryskem běhají nazí, chtějíce obratní být, tu cení se zápasy pěstní, kdosi tu znalecky zpívá a jiný zas přednáší básně, některý tančí a skáče a druhý zas po rukách chodí. Byly tam krádeže velké, však nechci už vyprávět více, stačí se dovědět to, že všechny jsem odcházet viděl s veselým srdcem, ne smutným, z té veliké slavnosti dnešní. Proto teď prosme Krista, ať tohoto krále nám chrání, ať mu svou útěchu dá a všichni ať zvolají Amen! 114/ 115
počet byl sto devadesát tisíc a nad to tisíc koní, k tomu se však nepočítal obrok, který se dával četným domácím lidem a těm, kteří se počítali do denní družiny, jichž počet přece není malý. Také byly na Novém tržiš- til1/ skrytými podzemními trubkami zřízeny prameny, z nichž si jako z řeky nabíral víno, kdo chtěl. Nemohu také nikterak mlčením pominouti, že se jen v době korunovace vy- dalo za slepičí vejce osm set hřiven těžké váhy, a budeš-li obratným počtářem, prosím tě, abys mně vypočítal, kolik bylo pijáků vína, kteří v době korunovace vydali jen za led pro chlazení na víno přikládaný dvacet čtyři hřivny stříbra pražské váhy; až to pak vypo- čítáš, sem to připiš, neboť spěchám postou- piti k jiným věcem, zde se nemohu déle zdržovati. 11/ Prostranství od nynějšího Uhelného trhu přes Ovoc- ný trh na Starém Městě pražském. Tady i tamhle se zatoč, když podivné věci chceš vidět. Raduj se s králem. Vždyť to, co nejvíc si zaslouží chvály, všechno má králův dům, tam nikdo nechřadne v nouzi. Všichni se radují tu a sdružují k tanci své kroky. Mnoho pak uvidíš zde, co pod krásným vzhledem se skrývá, mnoho tu dobrého spatříš, též zlého a pošetilého. Mnoho je lidí zde: jsou moudří, jsou hlupáci tady, mnoho je lidí zde: tu jinoši, dospělí tam jsou, mnoho je lidí zde: je tolik tu rozdílných tváří! Jsou tu i různé mravy: ten bohatství hledá, ten slávy, jeden tu prosí dle zvyku, ten dává, aby měl úctu, sluhové dary pánů jak soumaři na zádech nesou. Jsou tedy poctěni páni a sluhy nesmírně tíží od krále dary. To vše je známkou té korunovace. Nyní však o činech slyšte, jež při tom tenkrát se staly: Se štíty na plecích páni se srážejí v rytířském klání, jinde zas v jinošských hrách se jinoši vzájemně druží, lámou se kopí už v letu: dej bedlivý pozor, kdo je tu nablízku, sice to klání tě bolestně do tváře zraní. Není tu ulice jedna, jež plna by nebyla tance. Na jedné straně lid český a na druhé němečtí lidé, všichni se baví dle zvyku; lid rukama radostně tleská, neboť zde všechny Múzy své umění do služeb daly: bubny, žaltář a kóry, též harfy a trumpety znějí, cithara, píšťala s lyrou12 zní sladkostí podivuhodnou. 12 O těchto hudebních nástrojích viz vzadu Jsou tu i všechny hry: tam tryskem běhají nazí, chtějíce obratní být, tu cení se zápasy pěstní, kdosi tu znalecky zpívá a jiný zas přednáší básně, některý tančí a skáče a druhý zas po rukách chodí. Byly tam krádeže velké, však nechci už vyprávět více, stačí se dovědět to, že všechny jsem odcházet viděl s veselým srdcem, ne smutným, z té veliké slavnosti dnešní. Proto teď prosme Krista, ať tohoto krále nám chrání, ať mu svou útěchu dá a všichni ať zvolají Amen! 114/ 115
Strana 115
ZBOŽNÝ KRÁL VÁCLAV ZALOŽIL NÁSLEDUJÍCÍHODNE POSVÉKORUNOVACI NOVÝ CHRÁMNA ZBRASLAVI < LXM Z vypravování knih Královských jsme se do- věděli; že přemnozí králové judští nejen za dosažení vítězství nad nepřáteli; nýbrž i za získání čestné slávy přicházeli kdysi do posvátného chrámu, který byl v Jeruza- lémě, a přinášeli tam oběti a obětovali Bohu zástupů žertvy a smírné oběti: to čteme o Fze- chiášovi a Joziášovi. Co menšího než tito králové judští vykonal tento král mladý a vel- mi útlý? Zajisté nic menšího. Neboť jediný král Šalomoun vystavěl z těch darů, které mu zanechal jeho otec David, chrám v Jeruza- lémě, v němž se lid klaněl. Králové tedy jud- ští a jeruzalémští, kteří žili potom, obětovali sice v chrámě, ale nikoli chrám, tento však nový král nejen přinesl oběť vítanou v chrá- mě, nýbrž i chrám věnoval Pánu za oběť. Proto aby král nejvděčnější neupadl v chybu nevděčnosti, věda, že nevděk vysouší pramen zbožnosti, rosu milosrdenství a proudy mi- losti, a také aby z obdrženého dobrodiní, maje v dobré paměti své posvěcení a poma- zání, obětoval prvotiny Bohu, velikému králi, v srdci svém se rozhodl založiti a vystavěti na Zbraslavi nový dům Páně ke cti Boha a Panny Marie. Pospíchal tedy král s dílem, kterým se zabýval v mysli, jež hledala vhod- nou příležitost. Když se tedy naplnil. pamětní den a pře- slavný obřad královské korunovace, ihned druhého dne bezprostředně následujícího, to je v pondělí svatodušní, které tehdy léta Páně 1297 připadlo na 3. června, přišel nově korunovaný král s celým dvorem a zástupem knížat, šlechticů a všech jiných, kteří se sešli k slavnostnímu dni, ke svému založení na Zbraslavi časně zrána už po východu slunce a tam král, ozdoben královskými odznaky, hned usiloval založiti na místě přichystaném a v základě k tomu dříve vykopaném a urče- ném nový chrám, jehož počátek je dnes vidět. Položil tedy pan Heřman!/, arcibiskup mag- deburský, zároveň s králem a panem Konrá- dem, prvním opatem, přičemž sbory mnichů stály kolem a zpívaly, s obětováním a s veli- kou zbožností základní kámen, na kterémžto kameni bylo zlatými písmeny napsáno: Ježíš Kristus. Když byl položen a oni vyšli ze základů, sloužil jmenovaný už pan Heřman, arcibis- kup magdeburský, slavnostně oděn v ponti- fikálie, na místě, kde dnes stojí větší oltář blahoslavené Panny v témž chrámě, přičemž král seděl v královských odznacích a asisto- vali důstojní biskupové a páni Řehoř Pražský, Dětřich Olomoucký, Jan Krakovský, Al- brecht Míšeňský, Petr Basilejský, Jindřich Kostnický, Konrád Lebušský, Emicho Fri- sinský, s největší obřadností mši o Zvěstování blahoslavené Panny, totiž „„Rosu dejte, obla- kové, shůry“, sedm biskupů při té mši záro- veň zpívalo Aleluja, nikdo pak, jak myslím, kdo se zúčastnil korunovace, nechyběl při tomto zalożeni.?/ Po skončení oné mše vystoupil korunovaný král, drže v ruce žezlo královské, a opásal v okruhu základu chrámu již založeného dvě stě čtyřicet pánů a šlechticů království Čes- kého a mnohých jiných zemí rytířským pá- sem. Z toho zaznívá chvála, z toho sláva na věky. Nepohrdala však zbožnost tohoto krále dílem rukou svých, nýbrž na ně hleděla okem stálé podpory a nepřestávala zavlažo- vati štědrými dary, co zasadila jeho pravice, přičemž Bůh až podnes dopřává podle své milosti začatému chrámu vzrůstu. 1/ Správně: Burchard. 2/ Podle toho je pravděpodobné, že se tohoto obřadu zúčastnili biskupové, kteří byli při korunovaci, takže je- jich počet byl větší, než udává kronika. Přijmi, ó Kriste králi, dar nový zbožného krále, ovoce, rychle vzrostlé, král odvčera přináší tobě. Za příklad svatého slibu král právě teď korunovaný začíná stavět ti chrám, jak do rukou sevřel to nové královské žezlo. A činí to opravdu z vroucího srdce, neboť toužil den ze dne se zalíbit Marii a též jejímu synu, i prosí, ať šťastně se uzavře jednou konec života jeho, jen etnostmi vždy ozdobeného;
ZBOŽNÝ KRÁL VÁCLAV ZALOŽIL NÁSLEDUJÍCÍHODNE POSVÉKORUNOVACI NOVÝ CHRÁMNA ZBRASLAVI < LXM Z vypravování knih Královských jsme se do- věděli; že přemnozí králové judští nejen za dosažení vítězství nad nepřáteli; nýbrž i za získání čestné slávy přicházeli kdysi do posvátného chrámu, který byl v Jeruza- lémě, a přinášeli tam oběti a obětovali Bohu zástupů žertvy a smírné oběti: to čteme o Fze- chiášovi a Joziášovi. Co menšího než tito králové judští vykonal tento král mladý a vel- mi útlý? Zajisté nic menšího. Neboť jediný král Šalomoun vystavěl z těch darů, které mu zanechal jeho otec David, chrám v Jeruza- lémě, v němž se lid klaněl. Králové tedy jud- ští a jeruzalémští, kteří žili potom, obětovali sice v chrámě, ale nikoli chrám, tento však nový král nejen přinesl oběť vítanou v chrá- mě, nýbrž i chrám věnoval Pánu za oběť. Proto aby král nejvděčnější neupadl v chybu nevděčnosti, věda, že nevděk vysouší pramen zbožnosti, rosu milosrdenství a proudy mi- losti, a také aby z obdrženého dobrodiní, maje v dobré paměti své posvěcení a poma- zání, obětoval prvotiny Bohu, velikému králi, v srdci svém se rozhodl založiti a vystavěti na Zbraslavi nový dům Páně ke cti Boha a Panny Marie. Pospíchal tedy král s dílem, kterým se zabýval v mysli, jež hledala vhod- nou příležitost. Když se tedy naplnil. pamětní den a pře- slavný obřad královské korunovace, ihned druhého dne bezprostředně následujícího, to je v pondělí svatodušní, které tehdy léta Páně 1297 připadlo na 3. června, přišel nově korunovaný král s celým dvorem a zástupem knížat, šlechticů a všech jiných, kteří se sešli k slavnostnímu dni, ke svému založení na Zbraslavi časně zrána už po východu slunce a tam král, ozdoben královskými odznaky, hned usiloval založiti na místě přichystaném a v základě k tomu dříve vykopaném a urče- ném nový chrám, jehož počátek je dnes vidět. Položil tedy pan Heřman!/, arcibiskup mag- deburský, zároveň s králem a panem Konrá- dem, prvním opatem, přičemž sbory mnichů stály kolem a zpívaly, s obětováním a s veli- kou zbožností základní kámen, na kterémžto kameni bylo zlatými písmeny napsáno: Ježíš Kristus. Když byl položen a oni vyšli ze základů, sloužil jmenovaný už pan Heřman, arcibis- kup magdeburský, slavnostně oděn v ponti- fikálie, na místě, kde dnes stojí větší oltář blahoslavené Panny v témž chrámě, přičemž král seděl v královských odznacích a asisto- vali důstojní biskupové a páni Řehoř Pražský, Dětřich Olomoucký, Jan Krakovský, Al- brecht Míšeňský, Petr Basilejský, Jindřich Kostnický, Konrád Lebušský, Emicho Fri- sinský, s největší obřadností mši o Zvěstování blahoslavené Panny, totiž „„Rosu dejte, obla- kové, shůry“, sedm biskupů při té mši záro- veň zpívalo Aleluja, nikdo pak, jak myslím, kdo se zúčastnil korunovace, nechyběl při tomto zalożeni.?/ Po skončení oné mše vystoupil korunovaný král, drže v ruce žezlo královské, a opásal v okruhu základu chrámu již založeného dvě stě čtyřicet pánů a šlechticů království Čes- kého a mnohých jiných zemí rytířským pá- sem. Z toho zaznívá chvála, z toho sláva na věky. Nepohrdala však zbožnost tohoto krále dílem rukou svých, nýbrž na ně hleděla okem stálé podpory a nepřestávala zavlažo- vati štědrými dary, co zasadila jeho pravice, přičemž Bůh až podnes dopřává podle své milosti začatému chrámu vzrůstu. 1/ Správně: Burchard. 2/ Podle toho je pravděpodobné, že se tohoto obřadu zúčastnili biskupové, kteří byli při korunovaci, takže je- jich počet byl větší, než udává kronika. Přijmi, ó Kriste králi, dar nový zbožného krále, ovoce, rychle vzrostlé, král odvčera přináší tobě. Za příklad svatého slibu král právě teď korunovaný začíná stavět ti chrám, jak do rukou sevřel to nové královské žezlo. A činí to opravdu z vroucího srdce, neboť toužil den ze dne se zalíbit Marii a též jejímu synu, i prosí, ať šťastně se uzavře jednou konec života jeho, jen etnostmi vždy ozdobeného;
Strana 116
kéž je teď jeho život tak výborným ochráncem střežen, upevněn v andělském sboru ať život má trvale šťastný, tak ať mu po udušení vší lsti a podvodu plyne. Veden pak nesmírnou láskou, kterou cho- val ke svému založení, navštěvoval král denně Zbraslav, nikdy bez daru a útěchy, nejen se těšil jsa přítomen z nového díla, nýbrž i jsa SMRT PANÍJITKY, SLAVNÉ KRÁLOVNY ČESKÉ, ZAKLADATELKY ZBRASLAVI $ LXV nepřítomen velmi hojně se v duchu radoval z pouhé vzpomínky a zmínky, kterou o jeho založení kdokoli učinil, a všechen jeho smu- tek zanikal. Světské radosti hynou jak mámivé přeludy ve snu; Stejně tak jako sny je přeludem veškerá pocta. Smutek se zmocňuje nás, když odejde radost, a všechno, co jsi jak příjemné viděl, to hyne jak uvadlá tráva. A není divu, protože, jak tvrdí Šalomoun, „cílem veselí jest zármutek“'!/, pročež sama Pravda, která je ve své podstatě nezměnitelná a pevně trvajíc uvádí vše do pohybu, vyklá- dajíc pomíjející proměnlivost tohoto světa, pravila?/: „„Království mé není z tohoto svě- ta““, neboť „svět pak hyne i žádost jeho““5/. Jí pak samotne bylo feteno*/: „Ty pak sam jsi tentýž a léta tvś nepfestanou." „A protož v kvílení obrátila se harfa naše a píšťalka naše v hlas plačících.““5/ A právem, protože slav- nosti tak radostné a tak přeslavné od východu až na západ zatemnila předčasná a pro mnohé žalostná smrt slavné paní královny Jitky, za- kladatelky Zbraslavi, sedmnáctého dne po její korunovaci, to je dne 18. června. 1/ Kniha přísloví 14. 13. ?/ Evangelium sv. Jana 18. 36. 3/ r. epistola sv. Jana 2. 17. */ Żalm ror. 28. 5/ Kniha Jobova 30. 31. Vznešenou slavnost zmaří hned znamení náhlého smutku. Smrt, jež přichází rychle, v tmu promění počátek šťastný. Při milé slavnosti této ty byla jsi korunována, 8/ Guta (z něm. gut = dobrá). běda! teď zbavena těla je ta, jež Dobrou$/ je zvána. Jméno jí patřilo právem: vždyť čistě a bez viny žila, bývala královnou slavnou; teď pravice Boží lék jiný v štědrosti podává jí, když přeje jí poklidu v hrobě. Kdopak by zadržel pláč a netesknil z celého srdce, jestliže spatřuje nyní, jak leží tu mrtva ta krása, Jitka, zrcadlo pravé žen skvělých a přeslavných, která trvale střežila ctnost a jiným skýtala spásu. Šlechetná, laskavá, cudná, vší pochvaly bývala hodna. Když pak táž zbožná paní, slavná královna Jitka, při vzmáhající se chorobě, kterou si přivodila při porodu děťátka tehdy nedávno předcházejícím, poznávala podle prudkých 116 / 117 bolestí jako jistých příznaků smrti, že jí na- dešla poslední chvíle života, jala se moudře činit pořízení o majetku a svém domě a pře- mýšleti o tom, co by prospělo duši. Proto
kéž je teď jeho život tak výborným ochráncem střežen, upevněn v andělském sboru ať život má trvale šťastný, tak ať mu po udušení vší lsti a podvodu plyne. Veden pak nesmírnou láskou, kterou cho- val ke svému založení, navštěvoval král denně Zbraslav, nikdy bez daru a útěchy, nejen se těšil jsa přítomen z nového díla, nýbrž i jsa SMRT PANÍJITKY, SLAVNÉ KRÁLOVNY ČESKÉ, ZAKLADATELKY ZBRASLAVI $ LXV nepřítomen velmi hojně se v duchu radoval z pouhé vzpomínky a zmínky, kterou o jeho založení kdokoli učinil, a všechen jeho smu- tek zanikal. Světské radosti hynou jak mámivé přeludy ve snu; Stejně tak jako sny je přeludem veškerá pocta. Smutek se zmocňuje nás, když odejde radost, a všechno, co jsi jak příjemné viděl, to hyne jak uvadlá tráva. A není divu, protože, jak tvrdí Šalomoun, „cílem veselí jest zármutek“'!/, pročež sama Pravda, která je ve své podstatě nezměnitelná a pevně trvajíc uvádí vše do pohybu, vyklá- dajíc pomíjející proměnlivost tohoto světa, pravila?/: „„Království mé není z tohoto svě- ta““, neboť „svět pak hyne i žádost jeho““5/. Jí pak samotne bylo feteno*/: „Ty pak sam jsi tentýž a léta tvś nepfestanou." „A protož v kvílení obrátila se harfa naše a píšťalka naše v hlas plačících.““5/ A právem, protože slav- nosti tak radostné a tak přeslavné od východu až na západ zatemnila předčasná a pro mnohé žalostná smrt slavné paní královny Jitky, za- kladatelky Zbraslavi, sedmnáctého dne po její korunovaci, to je dne 18. června. 1/ Kniha přísloví 14. 13. ?/ Evangelium sv. Jana 18. 36. 3/ r. epistola sv. Jana 2. 17. */ Żalm ror. 28. 5/ Kniha Jobova 30. 31. Vznešenou slavnost zmaří hned znamení náhlého smutku. Smrt, jež přichází rychle, v tmu promění počátek šťastný. Při milé slavnosti této ty byla jsi korunována, 8/ Guta (z něm. gut = dobrá). běda! teď zbavena těla je ta, jež Dobrou$/ je zvána. Jméno jí patřilo právem: vždyť čistě a bez viny žila, bývala královnou slavnou; teď pravice Boží lék jiný v štědrosti podává jí, když přeje jí poklidu v hrobě. Kdopak by zadržel pláč a netesknil z celého srdce, jestliže spatřuje nyní, jak leží tu mrtva ta krása, Jitka, zrcadlo pravé žen skvělých a přeslavných, která trvale střežila ctnost a jiným skýtala spásu. Šlechetná, laskavá, cudná, vší pochvaly bývala hodna. Když pak táž zbožná paní, slavná královna Jitka, při vzmáhající se chorobě, kterou si přivodila při porodu děťátka tehdy nedávno předcházejícím, poznávala podle prudkých 116 / 117 bolestí jako jistých příznaků smrti, že jí na- dešla poslední chvíle života, jala se moudře činit pořízení o majetku a svém domě a pře- mýšleti o tom, co by prospělo duši. Proto
Strana 117
zaopatřena všemi církevními svátostmi umí- rajíc ustanovila vykonavatelem své závěti pana Konráda, prvního opata zbraslavského, kterého zaživa upřímně v Kristu milovala; neboť jeho rozvážnosti svěřila všechen svůj majetek, aby z něho dával almužny vdovám, rozdílel sirotkům a chudým a vyplácel, co bylo jakýmkoliv způsobem zařízeno, a dával jednomu každému, co mu mělo být dáno. A to všechno se i stalo. Stála jednou o jednom velkém svátku tato zbožná a chvály hodná královna, dobrotivá Jitka, na Zbraslavi na vyvýšeném výklenku kaple svatého Jakuba apoštola, když tam dosud konal konvent bohoslužbu, a když viděla, že jsou všichni mniši odění v bílou kuklu, jak je zvykem, a jedině že jejich opat pan Konrád nemá takového bílého šatu, bylo jí, když se tomu divila a na to vyptávala, ře- čeno: „Pan opat nemá z té příčiny kuklu, protože si zřídka dlouho kuklu uchovává, ale dává ji tomu, kdo ji potřebuje.'““ Královna mlčela, nepozorovaně si dala přinésti jemné sukno z bílého šarlatu a nařídila udělati kuklu pro opata, který ji neměl, a když konečně opat přišel, věnovala mu královna složenou kuklu, zabalenou v čistém plátně, a požádala ho, aby ten klenot nosil, a mile mu to nařídila. Opat rozvázal uzly, spatřil, že je to kukla, a z lásky k dárkyni ji vzal na sebe. Ale nenosila dlouho ten šat zbožná štéd- rost opatova: skončil tehdy rok svého novi- ciátu pan Ota i dal mu, když skládal slib, ten šat a v ném mu podle obvyklého zvyku požehnal."/ A kdyby dovedl někdo proro- kovati z minulosti, zajisté bych řekl, že to JAKAPROČSEZAČALY NEJPRVEVKRÁLOVSTVÍ ČESKÉM RAZITI VELIKE PENIZE (GROSE)Y $ LXVI Od prvotního původu země České bylo uží- vání peněz nespořádané, jako bývá dosud v četných krajinách. Neboť po všechna ta léta měnila mince v jednotlivých českých městech a obcích tvar denáru jednou nebo dvakrát, takže který denár byl často včera a předevčírem dobrý a platný, přestal býti 1/ Tato významná událost spadá do r. 1300. věnování bylo učiněno řízením Božím, ni- koli náhodně, neboť týž pan Ota, muž moud- rý, nastoupil po panu opatovi Konrádovi, odpočívajícím na čas, totiž na půl druhého roku, v úřadě opatském, ale neopatoval na Zbraslavi jako druhý déle než rok a půl, ne- boť po jeho odstoupení byl znovu povolán pan Konrád první. Pan Ota pak, který na- stoupil v úřadě po panu Konrádovi, předešel ho v smrti, neboť týž pan Ota, druhý opat zbraslavský, skonal léta Páně 1314 v měsíci březnu. Paní Jitka pak, nejzbožnější královna, zemřela léta Páně 1297 dne 18. června a byla pochována na hradě Pražském u hrobu krále Otakara; 1 „učinili všichni lidé nářek veliký nad ní.“8/ Pro novost pak Zbraslavi, která dosud neměla místa vhodná k pohřbívání, odložil tehdy král pochovati tam ono slavné tělo své manželky, ale zamýšlel to a tehdy to také vyjádřil slovy v tajném hovoru s ně- kterými důvěrnými přáteli, že chce později, až budou vystavěny lepší budovy a opravena místa k pochování, přinésti slavná těla této manželky a svého otce, totiž krále Otakara, a na Zbraslavi je s královskou obřadností uložiti do země. A nebude moci o tom nikdo pochybovati, že chtěl míti těla těch, které miloval tak jako sám sebe, tam, kde si i sám napřed vybral odpočinek a pobyt zaživa i po smrti na věky věků. ?/ Podle toho by asi spadal pobyt Jitčin na Zbraslavi, o němž se zde vypravuje, do starší doby, snad brzo po založení kláštera. */ Podle Skutků apoštolů 8. 2. po krátké době několika dní k potřebě. Jak škodlivá a protivná byla tato častá změna mince celému království, snadno bude moci posouditi, kdo se neobtěžuje důkladněji to vyšetřiti rozumnou úvahou. Neboť toto střídání rušilo z největší části způsob přá- telského spolužití, o nějž obzvláště usiluje po- kolení lidské. Neboť nikdo nemohl tehdy se ziskem přecházeti za zbožím z města do města, z tržiště na jiné tržiště, prodávati své věci nebo kupovati cizí, protože peníz, který platil zde, nebyl běžný onde. Co tedy zbývalo než zničiti podobu de- náru a změniti jej ne beze škody ve stříbro, ačkoliv ho krátce předtím mohl někdo i s věcnou ztrátou stěží dostati u penězo- měnců výměnou za stříbro. Tím byli mnoho-
zaopatřena všemi církevními svátostmi umí- rajíc ustanovila vykonavatelem své závěti pana Konráda, prvního opata zbraslavského, kterého zaživa upřímně v Kristu milovala; neboť jeho rozvážnosti svěřila všechen svůj majetek, aby z něho dával almužny vdovám, rozdílel sirotkům a chudým a vyplácel, co bylo jakýmkoliv způsobem zařízeno, a dával jednomu každému, co mu mělo být dáno. A to všechno se i stalo. Stála jednou o jednom velkém svátku tato zbožná a chvály hodná královna, dobrotivá Jitka, na Zbraslavi na vyvýšeném výklenku kaple svatého Jakuba apoštola, když tam dosud konal konvent bohoslužbu, a když viděla, že jsou všichni mniši odění v bílou kuklu, jak je zvykem, a jedině že jejich opat pan Konrád nemá takového bílého šatu, bylo jí, když se tomu divila a na to vyptávala, ře- čeno: „Pan opat nemá z té příčiny kuklu, protože si zřídka dlouho kuklu uchovává, ale dává ji tomu, kdo ji potřebuje.'““ Královna mlčela, nepozorovaně si dala přinésti jemné sukno z bílého šarlatu a nařídila udělati kuklu pro opata, který ji neměl, a když konečně opat přišel, věnovala mu královna složenou kuklu, zabalenou v čistém plátně, a požádala ho, aby ten klenot nosil, a mile mu to nařídila. Opat rozvázal uzly, spatřil, že je to kukla, a z lásky k dárkyni ji vzal na sebe. Ale nenosila dlouho ten šat zbožná štéd- rost opatova: skončil tehdy rok svého novi- ciátu pan Ota i dal mu, když skládal slib, ten šat a v ném mu podle obvyklého zvyku požehnal."/ A kdyby dovedl někdo proro- kovati z minulosti, zajisté bych řekl, že to JAKAPROČSEZAČALY NEJPRVEVKRÁLOVSTVÍ ČESKÉM RAZITI VELIKE PENIZE (GROSE)Y $ LXVI Od prvotního původu země České bylo uží- vání peněz nespořádané, jako bývá dosud v četných krajinách. Neboť po všechna ta léta měnila mince v jednotlivých českých městech a obcích tvar denáru jednou nebo dvakrát, takže který denár byl často včera a předevčírem dobrý a platný, přestal býti 1/ Tato významná událost spadá do r. 1300. věnování bylo učiněno řízením Božím, ni- koli náhodně, neboť týž pan Ota, muž moud- rý, nastoupil po panu opatovi Konrádovi, odpočívajícím na čas, totiž na půl druhého roku, v úřadě opatském, ale neopatoval na Zbraslavi jako druhý déle než rok a půl, ne- boť po jeho odstoupení byl znovu povolán pan Konrád první. Pan Ota pak, který na- stoupil v úřadě po panu Konrádovi, předešel ho v smrti, neboť týž pan Ota, druhý opat zbraslavský, skonal léta Páně 1314 v měsíci březnu. Paní Jitka pak, nejzbožnější královna, zemřela léta Páně 1297 dne 18. června a byla pochována na hradě Pražském u hrobu krále Otakara; 1 „učinili všichni lidé nářek veliký nad ní.“8/ Pro novost pak Zbraslavi, která dosud neměla místa vhodná k pohřbívání, odložil tehdy král pochovati tam ono slavné tělo své manželky, ale zamýšlel to a tehdy to také vyjádřil slovy v tajném hovoru s ně- kterými důvěrnými přáteli, že chce později, až budou vystavěny lepší budovy a opravena místa k pochování, přinésti slavná těla této manželky a svého otce, totiž krále Otakara, a na Zbraslavi je s královskou obřadností uložiti do země. A nebude moci o tom nikdo pochybovati, že chtěl míti těla těch, které miloval tak jako sám sebe, tam, kde si i sám napřed vybral odpočinek a pobyt zaživa i po smrti na věky věků. ?/ Podle toho by asi spadal pobyt Jitčin na Zbraslavi, o němž se zde vypravuje, do starší doby, snad brzo po založení kláštera. */ Podle Skutků apoštolů 8. 2. po krátké době několika dní k potřebě. Jak škodlivá a protivná byla tato častá změna mince celému království, snadno bude moci posouditi, kdo se neobtěžuje důkladněji to vyšetřiti rozumnou úvahou. Neboť toto střídání rušilo z největší části způsob přá- telského spolužití, o nějž obzvláště usiluje po- kolení lidské. Neboť nikdo nemohl tehdy se ziskem přecházeti za zbožím z města do města, z tržiště na jiné tržiště, prodávati své věci nebo kupovati cizí, protože peníz, který platil zde, nebyl běžný onde. Co tedy zbývalo než zničiti podobu de- náru a změniti jej ne beze škody ve stříbro, ačkoliv ho krátce předtím mohl někdo i s věcnou ztrátou stěží dostati u penězo- měnců výměnou za stříbro. Tím byli mnoho-
Strana 118
krát šizeni prostí sedláci přicházející z ven- kova na trh, protože nemohli nic prodávati nebo kupovati, leč pod nestejnou váhou a mírou kramářů vždycky podvodných a ne- spravedlivých; a co více je, taková změna peněz působila všem takřka tajnou loupež, neboť když se někdo dnes radoval, že má denár, zítra měl obol, a to se stávalo, kdykoli se peníze měnily při kterékoli smlouvě. Zřídka tehdy byl jmenován denár, ale tržní výměna kteréhokoliv zboží se obecně konala na hřivnu, čtvrtinu, lot, šestinu nebo kventlík. Není pochyby, že se mnohokrát těmito váhami stala mnohým dosti veliká křivda, a to nejvíce lidem prostým a chudým. A to zlo chytře zamýšlel zameziti, aby více rozšířil obecné dobro, zbožný Václav, český král šestý, prvý zakladatel Zbraslavi, milovaný od Boha i lidí, jehož památka prá- Srdce rozveselila snad všem ta veliká mince; groš, ten široký peníz, již mnozí za svatý mají: vem jest požehnána, protože vzpomínka naň jako kapka medu v ústech sládne, v uchu jako harfa zaznívá. Neboť právě tento král, chtéje zabrániti nebezpečenství mnohých lidí, rozhodl, aby lid měl s ním vzájemně jednu společnou minci, protože se totiž sdí- lejí o jednoho krále a jedno království. Proto poslal král do Florencie a povolal pečlivé odborníky, totiž Reinharda, Alfarda a Cy- nona Lombardského, kteří měli v takových záležitostech tak velikou zkušenost, že mohli s prospěchem říditi věc tak důležitou.?/ A tak byla léta Páně 1300 v měsíci červenci zavedena mince grošů pražských a malých penízků, jichž jde na groš dvanáct, a každý peníz byl označen jménem Václava, který je zavedl. 2/ O této mincovní reformě viz v poznámkách vzadu. ti ho pak uschovávají a přemnozí hromadí slepě. Tak jako svaté je ctí, neb v množství velikých grošů velikou naději mají ti hlupáci, kteří si myslí, věčně že budou žít a smrt že je nestihne nikdy: poklady hromadí stále a nemyslí, jak bude dále, kdopak ty poklady schvátí, neb kdo se má dědicem státi. Tento veliký peníz se všude jak nejvyšší cení, vím, že se rozprchne snadno, však zřídka se navrací z dálky: z království obvykle vyjde, však neumí přicházet zpátky: kdykoli za hranicemi se nalezne, dobře ho skryjí, neboť se dobře ví, co platí, a proto ho střeží. VÁCLAV, ŠESTÝ KRÁL ČESKÝ, VTRHLDO POLSKA ABYL VE HNEZDNE KORUNOVANLETA PANE 1300 < LXVII Zvláštností každého dobra je to, že se šíří daleko široko a nedovede obstáti v nepatr- ných těsných mezích. Proto se vynikající ctnost a slušnost řádných mravů, které měl v sobě z daru Božího český král Václav, rozhlasem pověsti všude rozšířila, že každý okolní kmen nebo národ usiloval žíti pod vládou tohoto krále mírumilovného i zna- menitého. Tedy tento král miloval mír, chránil spravedlnost, soud po všechen čas konal.!/ Nazývali ho přemnozí králem moud- 118 / 119 rým, dobrým, mírným a knížetem pokoje. Tim se stalo, że když byl zavražděn první král kališský?/ a nezanechal po sobě žádného mužského dědice, sešli se spolu starší onoho království a pečlivě jednali o jiném knížeti, kterému by mohli zcela bezpečně poddati sebe i zemi. Zkrátily se tyto porady, neboť všichni společně určili své hlasy Václavovi, šestému králi českému, aby nad nimi pa- noval. Řekli totiž: „Tento slavný král je přemocný, je rozmnožovatelem a milovníkem pokoje, má přemnoho pokladů, drží téměř všechny země kolem nás, proto nás nejlépe obrání před nepřátelskými útoky. Také na- bídneme tomuto králi, protože uštknutím smrti ztratil svou první družku lože, za manželku pannu Alžbětu, jedinou dceru a dědičku našeho krále; tak budeme míti my i Čechové jednoho krále a společný zákon
krát šizeni prostí sedláci přicházející z ven- kova na trh, protože nemohli nic prodávati nebo kupovati, leč pod nestejnou váhou a mírou kramářů vždycky podvodných a ne- spravedlivých; a co více je, taková změna peněz působila všem takřka tajnou loupež, neboť když se někdo dnes radoval, že má denár, zítra měl obol, a to se stávalo, kdykoli se peníze měnily při kterékoli smlouvě. Zřídka tehdy byl jmenován denár, ale tržní výměna kteréhokoliv zboží se obecně konala na hřivnu, čtvrtinu, lot, šestinu nebo kventlík. Není pochyby, že se mnohokrát těmito váhami stala mnohým dosti veliká křivda, a to nejvíce lidem prostým a chudým. A to zlo chytře zamýšlel zameziti, aby více rozšířil obecné dobro, zbožný Václav, český král šestý, prvý zakladatel Zbraslavi, milovaný od Boha i lidí, jehož památka prá- Srdce rozveselila snad všem ta veliká mince; groš, ten široký peníz, již mnozí za svatý mají: vem jest požehnána, protože vzpomínka naň jako kapka medu v ústech sládne, v uchu jako harfa zaznívá. Neboť právě tento král, chtéje zabrániti nebezpečenství mnohých lidí, rozhodl, aby lid měl s ním vzájemně jednu společnou minci, protože se totiž sdí- lejí o jednoho krále a jedno království. Proto poslal král do Florencie a povolal pečlivé odborníky, totiž Reinharda, Alfarda a Cy- nona Lombardského, kteří měli v takových záležitostech tak velikou zkušenost, že mohli s prospěchem říditi věc tak důležitou.?/ A tak byla léta Páně 1300 v měsíci červenci zavedena mince grošů pražských a malých penízků, jichž jde na groš dvanáct, a každý peníz byl označen jménem Václava, který je zavedl. 2/ O této mincovní reformě viz v poznámkách vzadu. ti ho pak uschovávají a přemnozí hromadí slepě. Tak jako svaté je ctí, neb v množství velikých grošů velikou naději mají ti hlupáci, kteří si myslí, věčně že budou žít a smrt že je nestihne nikdy: poklady hromadí stále a nemyslí, jak bude dále, kdopak ty poklady schvátí, neb kdo se má dědicem státi. Tento veliký peníz se všude jak nejvyšší cení, vím, že se rozprchne snadno, však zřídka se navrací z dálky: z království obvykle vyjde, však neumí přicházet zpátky: kdykoli za hranicemi se nalezne, dobře ho skryjí, neboť se dobře ví, co platí, a proto ho střeží. VÁCLAV, ŠESTÝ KRÁL ČESKÝ, VTRHLDO POLSKA ABYL VE HNEZDNE KORUNOVANLETA PANE 1300 < LXVII Zvláštností každého dobra je to, že se šíří daleko široko a nedovede obstáti v nepatr- ných těsných mezích. Proto se vynikající ctnost a slušnost řádných mravů, které měl v sobě z daru Božího český král Václav, rozhlasem pověsti všude rozšířila, že každý okolní kmen nebo národ usiloval žíti pod vládou tohoto krále mírumilovného i zna- menitého. Tedy tento král miloval mír, chránil spravedlnost, soud po všechen čas konal.!/ Nazývali ho přemnozí králem moud- 118 / 119 rým, dobrým, mírným a knížetem pokoje. Tim se stalo, że když byl zavražděn první král kališský?/ a nezanechal po sobě žádného mužského dědice, sešli se spolu starší onoho království a pečlivě jednali o jiném knížeti, kterému by mohli zcela bezpečně poddati sebe i zemi. Zkrátily se tyto porady, neboť všichni společně určili své hlasy Václavovi, šestému králi českému, aby nad nimi pa- noval. Řekli totiž: „Tento slavný král je přemocný, je rozmnožovatelem a milovníkem pokoje, má přemnoho pokladů, drží téměř všechny země kolem nás, proto nás nejlépe obrání před nepřátelskými útoky. Také na- bídneme tomuto králi, protože uštknutím smrti ztratil svou první družku lože, za manželku pannu Alžbětu, jedinou dceru a dědičku našeho krále; tak budeme míti my i Čechové jednoho krále a společný zákon
Strana 119
přátelského spolužití. Shodnou se totiž o králi a budou se radovati pod jedním knížetem, kdož se nemnoho mezi sebou liší nářečím jazyka slovanského. Neboť kdož mluví touž řečí, obyčejně se k sobě vinou těsnějšími svazky lásky.'' Zdála se dobrou tato řeč v očích veškerého lidu; proto byli posláni slavnostní poslové k Václavovi, králi českému, aby mu řádně oznámili poselství národa polského. Zbožný král je laskavě přijal, ještě laskavěji s nimi jednal a zdržel je načas u sebe v královském paláci, aby se svými velmi vtipně uvážil, co by bylo třeba činit v těch záležitostech, které oznámili. Konečně zjevil král Václav polským poslům rozhodnutí a tajemství své rady těmito slovy: „Nemá v obyčeji naše vznešená královská důstojnost zavírati náručí lásky své těm, kteří se pokusili k němu s dů- věrou uchýliti v naději na získání milosti. Vaší žádosti tedy, kterou nás zvete na králov- ství Polské, s ochotným duchem rádi nyní vyhovujeme slibujíce, že do něho co nejdříve přijdeme se silným sborem a s ozbrojenou mocí; vy pak nyní jděte před námi a vraťte se do své země a hleďte uspořádati naše zále- žitosti, jak důvěřujeme. Také dívka, která je dědičkou vašeho království, bude na vaši žádost a potěšení lidu, který vás poslal, naší řádnou manželkou.“ Tak tedy polští poslové, dostavše od krále odpověď, s radostí se vrátili do své krajiny. Těšili pak veškeren lid, všude hlásajíce příchod Václava, krále českého. Zatím týž král shromáždil četný sbor kve- toucího vojska a vytrhl do Polska léta Páně 1300 v době, kdy obyčejně táhnou králové do války.?/ Pokračoval tedy slavný král v cestě své a byl s ním Hospodin, skrze něhož byl mužem ve všem úspěšně jednajícím, vůdcem pak cesty jeho byl nepochybně Hospodin, který řídil všechny skutky jeho. Potom jak- mile král přišel k polským hranicím, jal se slovem a skutkem přičiňovati o výhodu míru, neboť zničil chaty a skrýše, které byly tu i onde v houštinách příbytky loupežníků, a přemnoho jich ohněm spálil. A naleznuv tam v jedné tvrzi kterési bratry a příbuzné onoho velikého někdy Záviše, oblehl je a zajav je hned je dal stíti. A tak pfecházel král z mésta do mésta, z tvrze do tvrze, z místa na jiné místo a vá- lečnou silou pokořil ty, kteří se mu nepoddá- vali dobrovolně, a podrobil je svému panství. A přišli k němu vévodové a knížata z Opol- ska, Těšínska, Kujavska a více jiných z Polska, kteří se dali do poddanství královského a po- korně vykonali králi slib věrnosti a manskou přísahu. Konečně jakmile zaujala královská moc zemi Kališskou, Hnězdenskou, Pomo- řanskou, Poznaňskou a všechny ony kraje sousední, přišel potom král k hlavnímu městu Hnězdnu a tam byl na žádost všech šlechticů a knížat polských tehdy tam pří- tomnych od Petra*/, arcibiskupa hnózden- ského, Václav, král český, po předchozím požehnání okázale a slavnostně ozdoben ko- runou království Polského. Aby se pak slav- nost tak významného svátku konala slavnost- něji, byli přemnozí páni a šlechtici od krále opásáni rytířským pásem, ale ti všichni měli při této nové rytířské slavnosti a svém vy- stoupení zbraně místo zlatých šatů; neboť bylo tehdy králi řečeno, že chystají tajné úklady někteří ničemníci, kteří byli obec- nými nepřáteli míru a vlasti. Od té doby se přidává českým králům titul království Pol- ského až do dnešního dne.*/ Konečně když král řádně uspořádal jed- notlivé věci v oněch končinách Polska a ustanovil tam za hejtmana Jindřicha, řeče- ného z Dubé“/, vrátil se do Čech s radostí a v míru. Onen pak Petr, arcibiskup hněz- denský"/, který korunoval krále, byl tak prudkým nenávistníkem Němců, že jim jen říkával psí hlavy. Neboť když kázal pan Jan*/, biskup brixensky, v hnózdenskóm chrámě před králem jazykem latinským vel- mi vybraně, pravil tento arcibiskup králi: „Tento by výborně kázal, kdyby nebyl psí hlava a Němec.“ Nelíbila se však taková řeč 1/ Sousloví v bibli časté, např. 1. kniha Mojžíšova 18. 19 aj. 3/ Pfemyslav byl zavrażdźn dne 6. února 1296; o tom viz v kap. L. 3/ Václav vytáhl nejpozději asi v červenci 1300. *| Arcibiskup hnězdenský se jmenoval Jakub a měl pří- jmení Świnka (1283—1310). Korunovace se konala asi v srpnu 1300. 5/ Titulu krále polského se vzdal teprve král Jan dne 24. srpna 1335 (o tom viz v knize III, kap. XI). *| V listinách se uvádí jako hejtman vévoda Mikuláš Opavský (aspoň do r. 1301); Jindřich (Hynek) z Dubé byl pravděpodobně velitelem té části českého vojska, která byla ponechána v Polsku do konečného uspořádání poměrů. Poláci nazývali takového hejtmana (lat. capita- neus) starostou. ?/ Správně: Jakub. 8/ Jan z Ostrova (de Schlaukenwerd), doktor cirkevniho práva, kanovník pražský, byl královským protonotátem, r. 1306 se stal biskupem brixenským, r. 1321 i bamber- ským a r. 1324 frisinským. Byl jedním z předních důvěr- níků krále Václava; viz níže kap. LXXIV a LXXXII.
přátelského spolužití. Shodnou se totiž o králi a budou se radovati pod jedním knížetem, kdož se nemnoho mezi sebou liší nářečím jazyka slovanského. Neboť kdož mluví touž řečí, obyčejně se k sobě vinou těsnějšími svazky lásky.'' Zdála se dobrou tato řeč v očích veškerého lidu; proto byli posláni slavnostní poslové k Václavovi, králi českému, aby mu řádně oznámili poselství národa polského. Zbožný král je laskavě přijal, ještě laskavěji s nimi jednal a zdržel je načas u sebe v královském paláci, aby se svými velmi vtipně uvážil, co by bylo třeba činit v těch záležitostech, které oznámili. Konečně zjevil král Václav polským poslům rozhodnutí a tajemství své rady těmito slovy: „Nemá v obyčeji naše vznešená královská důstojnost zavírati náručí lásky své těm, kteří se pokusili k němu s dů- věrou uchýliti v naději na získání milosti. Vaší žádosti tedy, kterou nás zvete na králov- ství Polské, s ochotným duchem rádi nyní vyhovujeme slibujíce, že do něho co nejdříve přijdeme se silným sborem a s ozbrojenou mocí; vy pak nyní jděte před námi a vraťte se do své země a hleďte uspořádati naše zále- žitosti, jak důvěřujeme. Také dívka, která je dědičkou vašeho království, bude na vaši žádost a potěšení lidu, který vás poslal, naší řádnou manželkou.“ Tak tedy polští poslové, dostavše od krále odpověď, s radostí se vrátili do své krajiny. Těšili pak veškeren lid, všude hlásajíce příchod Václava, krále českého. Zatím týž král shromáždil četný sbor kve- toucího vojska a vytrhl do Polska léta Páně 1300 v době, kdy obyčejně táhnou králové do války.?/ Pokračoval tedy slavný král v cestě své a byl s ním Hospodin, skrze něhož byl mužem ve všem úspěšně jednajícím, vůdcem pak cesty jeho byl nepochybně Hospodin, který řídil všechny skutky jeho. Potom jak- mile král přišel k polským hranicím, jal se slovem a skutkem přičiňovati o výhodu míru, neboť zničil chaty a skrýše, které byly tu i onde v houštinách příbytky loupežníků, a přemnoho jich ohněm spálil. A naleznuv tam v jedné tvrzi kterési bratry a příbuzné onoho velikého někdy Záviše, oblehl je a zajav je hned je dal stíti. A tak pfecházel král z mésta do mésta, z tvrze do tvrze, z místa na jiné místo a vá- lečnou silou pokořil ty, kteří se mu nepoddá- vali dobrovolně, a podrobil je svému panství. A přišli k němu vévodové a knížata z Opol- ska, Těšínska, Kujavska a více jiných z Polska, kteří se dali do poddanství královského a po- korně vykonali králi slib věrnosti a manskou přísahu. Konečně jakmile zaujala královská moc zemi Kališskou, Hnězdenskou, Pomo- řanskou, Poznaňskou a všechny ony kraje sousední, přišel potom král k hlavnímu městu Hnězdnu a tam byl na žádost všech šlechticů a knížat polských tehdy tam pří- tomnych od Petra*/, arcibiskupa hnózden- ského, Václav, král český, po předchozím požehnání okázale a slavnostně ozdoben ko- runou království Polského. Aby se pak slav- nost tak významného svátku konala slavnost- něji, byli přemnozí páni a šlechtici od krále opásáni rytířským pásem, ale ti všichni měli při této nové rytířské slavnosti a svém vy- stoupení zbraně místo zlatých šatů; neboť bylo tehdy králi řečeno, že chystají tajné úklady někteří ničemníci, kteří byli obec- nými nepřáteli míru a vlasti. Od té doby se přidává českým králům titul království Pol- ského až do dnešního dne.*/ Konečně když král řádně uspořádal jed- notlivé věci v oněch končinách Polska a ustanovil tam za hejtmana Jindřicha, řeče- ného z Dubé“/, vrátil se do Čech s radostí a v míru. Onen pak Petr, arcibiskup hněz- denský"/, který korunoval krále, byl tak prudkým nenávistníkem Němců, že jim jen říkával psí hlavy. Neboť když kázal pan Jan*/, biskup brixensky, v hnózdenskóm chrámě před králem jazykem latinským vel- mi vybraně, pravil tento arcibiskup králi: „Tento by výborně kázal, kdyby nebyl psí hlava a Němec.“ Nelíbila se však taková řeč 1/ Sousloví v bibli časté, např. 1. kniha Mojžíšova 18. 19 aj. 3/ Pfemyslav byl zavrażdźn dne 6. února 1296; o tom viz v kap. L. 3/ Václav vytáhl nejpozději asi v červenci 1300. *| Arcibiskup hnězdenský se jmenoval Jakub a měl pří- jmení Świnka (1283—1310). Korunovace se konala asi v srpnu 1300. 5/ Titulu krále polského se vzdal teprve král Jan dne 24. srpna 1335 (o tom viz v knize III, kap. XI). *| V listinách se uvádí jako hejtman vévoda Mikuláš Opavský (aspoň do r. 1301); Jindřich (Hynek) z Dubé byl pravděpodobně velitelem té části českého vojska, která byla ponechána v Polsku do konečného uspořádání poměrů. Poláci nazývali takového hejtmana (lat. capita- neus) starostou. ?/ Správně: Jakub. 8/ Jan z Ostrova (de Schlaukenwerd), doktor cirkevniho práva, kanovník pražský, byl královským protonotátem, r. 1306 se stal biskupem brixenským, r. 1321 i bamber- ským a r. 1324 frisinským. Byl jedním z předních důvěr- níků krále Václava; viz níže kap. LXXIV a LXXXII.
Strana 120
králi, ale opravdu, kdo pronesl taková slova, ukázal, že má horší jazyk než pes, tím, že psí jazyk (= jitrocel) přináší zdraví, jeho však kousavý jazyk vylévá jed zlořečení. Po ná- vratu pak králově Čechové jásali a s plesají- cím duchem provolávali: Všichni ať snaží se chválit a upřímně velebit Krista za to, že povýšil slavně tak nezvyklým způsobem Kristus Václava, našeho krále, a takovou slávu mu zjednal, takže království dvě teď řídí a pod mocí má je: jedno má rodem a druhé je výsledkem urputných bojů. Václave, příznivý je tvůj osud: hle, koruna dvojí zdobí ti hlavu a rovněž dvě žezla tvá pravice třímá: sám jsi se povznesl tak, žes poctivě, nestranně konal soudy jen spravedlivé a že své poddané země v klidu a míru chováš, a války již v zárodku ničíš. Podle listin byl Václav v Čechách od 6. ledna 1301 (Regesta II, č. 1872). 8 ZVOLENÍ VÁCLAVA, SYNA VÁCLAVA. ŠESTÉHO KRÁLE ČESKÉHO, ZA KRÁLE UHERSKÉHO LÉTA PÁNĚ 1301 LXVIII Jak velice byl zbožný před Bohem a jak slavnou pověst měl u všech lidí Václav druhý, šestý král český, bude moci snadno posoudit každý, představí-li si, že jeho jednorozeného syna ještě mladičkého, Václava třetího, mi- lost božská povznesla podle běhu světa ne- obyčejnou slávou. Neboť po smrti uherského krále Ondřejel/, když po něm nezůstal žádný dědic mimo jedinou maličkou dcerku, sešli se četní mocní hrabata a šlechtici s budín- skými měšťany a i jinými mocnějšími z mno- hých měst uherských a po předchozí zralé poradě svorně si vyvolili mladého Václava, syna Václava, krále českého a polského, za krále a pána.2 Pozorovali oni a v pevné vzpomínce rozvažovali, že čeští králové jsou potomky vznešeného rodu uherských králů3 že jejich moc je nesmírná, sláva v rozkvětu a množství bohatství zvlášť vynikající, a proto někteří z Uhrů byli ochotnější pro odměnu vyžádat si krále z Čech. Má-li kdo naději v dary, duch k braní se ochotně zchystá, neboť se nalezne sotva, kdo podaný dárek by odmít'. Kvůli odměně přec, chrám Páně stavitel staví, za dar i u oltáře kněz zvučně a hlasitě zpívá. Tak učinili někteří z Uher, kteří žádali krá- lova syna v naději na královské obdarování, byli však jiní, kteří upřímněji podporovali takové záležitosti, majíce v duchu jinou pod- mínku a úvahu, a třebas bylo smýšlení roz- různěno, přece v hlase všech převažovalo jediné přání, aby za krále povolali mladého Václava. Proto přišli Matouš, hrabě z Tren- čína, hrabata Amadeus a Demetrius4, jakož i Verner s četnými magnáty a šlechtici uherskými zdvořile k českému králi Václa- vovi a naléhavě a vytrvale žádali, aby jim dal za jejich krále svého syna. Avšak český král Václav, protože už měl dvě království, ale jen jednoho dědice, nepopřál hned žádosti uher- ského lidu ochotného sluchu. Neboť posu- zovala stará moudrost králova stav a způsob dětského věku, v němž byl jeho syn, chápajíc věru, že úzký duch nestačí spravovati širé království, a hlavně, že právě v jediném sy- novi měl otec sladké potěšení srdce, takže by král klidněji nesl ztrátu vlastního života nežli jednorozence tak milovaného. Ale Uhři stále naléhali na otce neodbytnými prosbami o syna, slibujíce mu věrnou poslušnost. Také se přidružili vlastní rádcové5/ krá- 120 121
králi, ale opravdu, kdo pronesl taková slova, ukázal, že má horší jazyk než pes, tím, že psí jazyk (= jitrocel) přináší zdraví, jeho však kousavý jazyk vylévá jed zlořečení. Po ná- vratu pak králově Čechové jásali a s plesají- cím duchem provolávali: Všichni ať snaží se chválit a upřímně velebit Krista za to, že povýšil slavně tak nezvyklým způsobem Kristus Václava, našeho krále, a takovou slávu mu zjednal, takže království dvě teď řídí a pod mocí má je: jedno má rodem a druhé je výsledkem urputných bojů. Václave, příznivý je tvůj osud: hle, koruna dvojí zdobí ti hlavu a rovněž dvě žezla tvá pravice třímá: sám jsi se povznesl tak, žes poctivě, nestranně konal soudy jen spravedlivé a že své poddané země v klidu a míru chováš, a války již v zárodku ničíš. Podle listin byl Václav v Čechách od 6. ledna 1301 (Regesta II, č. 1872). 8 ZVOLENÍ VÁCLAVA, SYNA VÁCLAVA. ŠESTÉHO KRÁLE ČESKÉHO, ZA KRÁLE UHERSKÉHO LÉTA PÁNĚ 1301 LXVIII Jak velice byl zbožný před Bohem a jak slavnou pověst měl u všech lidí Václav druhý, šestý král český, bude moci snadno posoudit každý, představí-li si, že jeho jednorozeného syna ještě mladičkého, Václava třetího, mi- lost božská povznesla podle běhu světa ne- obyčejnou slávou. Neboť po smrti uherského krále Ondřejel/, když po něm nezůstal žádný dědic mimo jedinou maličkou dcerku, sešli se četní mocní hrabata a šlechtici s budín- skými měšťany a i jinými mocnějšími z mno- hých měst uherských a po předchozí zralé poradě svorně si vyvolili mladého Václava, syna Václava, krále českého a polského, za krále a pána.2 Pozorovali oni a v pevné vzpomínce rozvažovali, že čeští králové jsou potomky vznešeného rodu uherských králů3 že jejich moc je nesmírná, sláva v rozkvětu a množství bohatství zvlášť vynikající, a proto někteří z Uhrů byli ochotnější pro odměnu vyžádat si krále z Čech. Má-li kdo naději v dary, duch k braní se ochotně zchystá, neboť se nalezne sotva, kdo podaný dárek by odmít'. Kvůli odměně přec, chrám Páně stavitel staví, za dar i u oltáře kněz zvučně a hlasitě zpívá. Tak učinili někteří z Uher, kteří žádali krá- lova syna v naději na královské obdarování, byli však jiní, kteří upřímněji podporovali takové záležitosti, majíce v duchu jinou pod- mínku a úvahu, a třebas bylo smýšlení roz- různěno, přece v hlase všech převažovalo jediné přání, aby za krále povolali mladého Václava. Proto přišli Matouš, hrabě z Tren- čína, hrabata Amadeus a Demetrius4, jakož i Verner s četnými magnáty a šlechtici uherskými zdvořile k českému králi Václa- vovi a naléhavě a vytrvale žádali, aby jim dal za jejich krále svého syna. Avšak český král Václav, protože už měl dvě království, ale jen jednoho dědice, nepopřál hned žádosti uher- ského lidu ochotného sluchu. Neboť posu- zovala stará moudrost králova stav a způsob dětského věku, v němž byl jeho syn, chápajíc věru, že úzký duch nestačí spravovati širé království, a hlavně, že právě v jediném sy- novi měl otec sladké potěšení srdce, takže by král klidněji nesl ztrátu vlastního života nežli jednorozence tak milovaného. Ale Uhři stále naléhali na otce neodbytnými prosbami o syna, slibujíce mu věrnou poslušnost. Také se přidružili vlastní rádcové5/ krá- 120 121
Strana 121
lovi a přednášeli mu věc s takovouto řečí: „Není ti neznámo, pane králi,“ dí, „a my sami známe a naši otcové nám vyprávěli, že širá je země Uherská a její moc není nikterak změřena. Neboť uherští králové, kteří žili před námi, dlouho panovali vykonávajíce krutovládu skoro po celé Germánii. A co by stejně mohlo do výše povznésti oslavu krá- lovské cti a chvály nebo lépe uspořádati dobrý stav v Čechách, nežli kdyby tvůj syn, pane králi, začal panovati v Uhrách. Ó jak veliká ti, králi, vzejde sláva z takové nevý- slovné vznešenosti, když tvá pravice, která už drží žezla dvou království, získá ještě třetí, když ne skrze tebe, aspoň skrze syna. Ó klidný pokoji, v nějž lze doufati! Ó vele- bení hodná neporušitelná důstojnost bez- pečnosti, když bude v království Českém, Polském a Uherském panovati a se honositi jediná moc. Stojí to za to, aby každý věrný obětoval za tak společné dobro nejen syna, ale bude-li třeba, i sama sebe.“ Konečně král jen stěží získán povzbuzujícími prosba- mi pronesl slovo a ne bez zármutku srdce nabídl Uhrům svého syna. A nebyl by ho nabídl, kdyby nebyla dobrota králova před- povídala, že z toho bude mít prospěch útě- cha chudých a vlasti. Potom když byli oni slavnostní poslové, kteří přišli z Uher, štědře a přebohatě poctě- ni a zahrnuti královskými dary a přichystány všechny přípravy, jak se slušelo důstojnosti tak velikého krále, odebral se léta Páně 1301, věku však svého třináctého, mladý Václav s nesčíslným množstvím lidu do Uher. Téhož pak roku v den Rufa mučedníka“/ byl od arci- biskupa kaločského v městě Královském Běle- hradě s přeskvělou nádherou slavnostně ko- runován svatou korunou uherských králů. Byli tam přítomni arcibiskupové, hrabata a přemnozí šlechticové a po skončení oné radostné slavnosti uctivě dovedli toho nového krále do Budína. Tak se tedy dědic český stal králem uherským. Kdo by se nedivil tomu, neb nikdo nemyslil na to, že se v budoucnu stanou tak podivné věci, jež nyní vidíme, že se staly, a způsobem podivu plným: Vězte, že český král se králem uherským stává. Tleskej, národe český, tvá mysl se raduje z toho; polský a uherský trůn, hle, nyní je podřízen tobě. Vychvaluj toho krále, jenž spravuje království troje, jakožto jediný král jim dává zákony. Chvály hoden jest kníže tento i lásky a následování, když tak široko vládne. Vždyť pro svou šlechetnost skvělou právem se povznesl král, ctnost jehož mohutně vzrostla, životem svým jenž září a jasnou poctou je zdoben. Nechat, Václave otče, ti požehná blažená Matka, nechať je chován v lásce tvůj syn vždy uherským lidem, nechať se k němu sklání a vždy mu oddaně slouží. Toho jest potřebí, králi, neb velmi často jsem čítal, lid že uherský nezná být přítelem stálým a věrným, že se zná skrývat ten lid a málokdy podmaněn bývá, že zná obratně střílet a krutý je krutými šípy. 1/ Ondřej zemřel 14. ledna 1301. 2?/ Uherský trůn nabídla jedna strana Václavovi III., nikoli jeho otci, jak se někdy tvrdilo; srv. J. Šusta, České dějiny II 1, str. 587. 3/ Václavova matka Kunhuta byla dcerou Rastislava, bána Mačvy, a Anny, dcery uherského krále Bély IV. (srv. kap. VI, pozn. 1). Václavův protikandidát Karel Robert z Anjou byl pravnukem uherského krále Ště- pána V., syna Bélova. 4/ V čele poselstva byli Ladislav Kán a M. Demetrius, syn Mikuláše z rodu Aba; Matouš Trenčínský, syn pala- týna Petra z rodu Csáků, se tohoto poselství zúčastnil jako straník přemyslovské kandidatury. Hrabě Amadeus, tehdy uherský palatýn, nebyl asi v poselství, protože stál na straňě Karla z Anjou. Verner byl podle Emlera (Fon- tes rerum bohemicarum IV, 83, pozn. č. 7) budínský rychtář. Poslové se setkali s králem Václavem v Hodo- níně asi v červenci nebo v srpnu 1301. Srv. i J. Šusta, České dějiny II 1, str. 590. 8/ Mezi nimi byl asi také Petr z Aspeltu, kancléř králův. %/ Sv. Rufa (26. srpna) pripadlo v tom roce na sobotu a korunovace byla asi vykonána v nedčli 27. Arcibiskup kaločský se jmenoval Jan (1279—1301). Václav III. při- jal jako uherský král jméno Ladislav V.
lovi a přednášeli mu věc s takovouto řečí: „Není ti neznámo, pane králi,“ dí, „a my sami známe a naši otcové nám vyprávěli, že širá je země Uherská a její moc není nikterak změřena. Neboť uherští králové, kteří žili před námi, dlouho panovali vykonávajíce krutovládu skoro po celé Germánii. A co by stejně mohlo do výše povznésti oslavu krá- lovské cti a chvály nebo lépe uspořádati dobrý stav v Čechách, nežli kdyby tvůj syn, pane králi, začal panovati v Uhrách. Ó jak veliká ti, králi, vzejde sláva z takové nevý- slovné vznešenosti, když tvá pravice, která už drží žezla dvou království, získá ještě třetí, když ne skrze tebe, aspoň skrze syna. Ó klidný pokoji, v nějž lze doufati! Ó vele- bení hodná neporušitelná důstojnost bez- pečnosti, když bude v království Českém, Polském a Uherském panovati a se honositi jediná moc. Stojí to za to, aby každý věrný obětoval za tak společné dobro nejen syna, ale bude-li třeba, i sama sebe.“ Konečně král jen stěží získán povzbuzujícími prosba- mi pronesl slovo a ne bez zármutku srdce nabídl Uhrům svého syna. A nebyl by ho nabídl, kdyby nebyla dobrota králova před- povídala, že z toho bude mít prospěch útě- cha chudých a vlasti. Potom když byli oni slavnostní poslové, kteří přišli z Uher, štědře a přebohatě poctě- ni a zahrnuti královskými dary a přichystány všechny přípravy, jak se slušelo důstojnosti tak velikého krále, odebral se léta Páně 1301, věku však svého třináctého, mladý Václav s nesčíslným množstvím lidu do Uher. Téhož pak roku v den Rufa mučedníka“/ byl od arci- biskupa kaločského v městě Královském Běle- hradě s přeskvělou nádherou slavnostně ko- runován svatou korunou uherských králů. Byli tam přítomni arcibiskupové, hrabata a přemnozí šlechticové a po skončení oné radostné slavnosti uctivě dovedli toho nového krále do Budína. Tak se tedy dědic český stal králem uherským. Kdo by se nedivil tomu, neb nikdo nemyslil na to, že se v budoucnu stanou tak podivné věci, jež nyní vidíme, že se staly, a způsobem podivu plným: Vězte, že český král se králem uherským stává. Tleskej, národe český, tvá mysl se raduje z toho; polský a uherský trůn, hle, nyní je podřízen tobě. Vychvaluj toho krále, jenž spravuje království troje, jakožto jediný král jim dává zákony. Chvály hoden jest kníže tento i lásky a následování, když tak široko vládne. Vždyť pro svou šlechetnost skvělou právem se povznesl král, ctnost jehož mohutně vzrostla, životem svým jenž září a jasnou poctou je zdoben. Nechat, Václave otče, ti požehná blažená Matka, nechať je chován v lásce tvůj syn vždy uherským lidem, nechať se k němu sklání a vždy mu oddaně slouží. Toho jest potřebí, králi, neb velmi často jsem čítal, lid že uherský nezná být přítelem stálým a věrným, že se zná skrývat ten lid a málokdy podmaněn bývá, že zná obratně střílet a krutý je krutými šípy. 1/ Ondřej zemřel 14. ledna 1301. 2?/ Uherský trůn nabídla jedna strana Václavovi III., nikoli jeho otci, jak se někdy tvrdilo; srv. J. Šusta, České dějiny II 1, str. 587. 3/ Václavova matka Kunhuta byla dcerou Rastislava, bána Mačvy, a Anny, dcery uherského krále Bély IV. (srv. kap. VI, pozn. 1). Václavův protikandidát Karel Robert z Anjou byl pravnukem uherského krále Ště- pána V., syna Bélova. 4/ V čele poselstva byli Ladislav Kán a M. Demetrius, syn Mikuláše z rodu Aba; Matouš Trenčínský, syn pala- týna Petra z rodu Csáků, se tohoto poselství zúčastnil jako straník přemyslovské kandidatury. Hrabě Amadeus, tehdy uherský palatýn, nebyl asi v poselství, protože stál na straňě Karla z Anjou. Verner byl podle Emlera (Fon- tes rerum bohemicarum IV, 83, pozn. č. 7) budínský rychtář. Poslové se setkali s králem Václavem v Hodo- níně asi v červenci nebo v srpnu 1301. Srv. i J. Šusta, České dějiny II 1, str. 590. 8/ Mezi nimi byl asi také Petr z Aspeltu, kancléř králův. %/ Sv. Rufa (26. srpna) pripadlo v tom roce na sobotu a korunovace byla asi vykonána v nedčli 27. Arcibiskup kaločský se jmenoval Jan (1279—1301). Václav III. při- jal jako uherský král jméno Ladislav V.
Strana 122
Nelze však pominouti, nýbrž třeba důklad- něji věděti, že papež Bonifác VIII. poslal do Uher za krále Karla, mladého syna sicil- ského krále Karla, kterého podporovala ně- jaká část Uher a hlavně římský král Albrecht na škodu krále českého pomocí, kterou mohl; a třebaže byli Václav, který byl tehdy koru- novaným uherským králem, a týž Karel, poslaný papežem, syny dvou vlastních ses- ter?/, přece, protože méně dychtili po přiroze- né přízni než po hodnostech, denně se svá- řili vzájemnými a neustálými spory. Potom protože tento otec Václav planul touhou viděti syna, obávaje se také, aby se mu nepřihodilo nějaké nebezpečenství, shro- máždil silné vojsko a vytáhl roku 1304 v měsíci červnu do království Uherskéhos$/, za své nepřítomnosti pak postavil král v čelo svých zemí jako správce Heřmana, markra- běte braniborského, svého příbuzného. Král pak, maje Boha za vůdce své cesty, šťastně prošel Uhrami a strach před ním padl na všechny a konečně přišel, kde byl jeho syn. Nechtěl však král otec ve svém důvtipu uvi- děti syna krále, leč s korunou a slavnostně ozdobeného všemi královskými rouchy Uher- ského království. Tak tedy byl král, syn králův, ustrojen tak, jak otec rozkázal. Na místě pak, kde se tito králové měli sejíti, byly po zemi prostřeny velmi drahocenné koberce a kolem stáli a dívali se na to knížata, hrabata a četní šlechtici. Tehdy se nejprve přiblížil syn k otci a latinským jazykem pro- nášel tuto řeč: „Přišel jsi, žádoucí, kterého jsme čekali jako v temnotách postaveni, tebe volaly naše vzdechy a hledaly naše nář- ky, ty ses stal nadějí všem, kteří očekávali SŇATEK ALŽBĚTY, DCERY KRÁLE POLSKÉHO, SKRÁLEM VÁCLAVEM A JEJÍ KORUNOVACE LÉTA PÁNĚ 1303 < LXIX Jak podotklo předcházející vypravování, za- nechal po sobě polský král Přemysl, umíraje, jenjedinou dcerujako dédicku. Ta bylanejprve zasnoubena s Otou, synem Oty, markrabéte braniborského, ale když tento snoubenec před tělesným spojením zemřel, byla zproš- 122 / 123 tvoji přítomnost.“ Setkav se pak otec se synem zasypal ho polibky, objal rukou krk a takto sladce synovi odpovedel: „Synu, jediné potěšení života mého, všechno mé je tvé, stačí mně pohled na tebe, odlož starost, neboť já jsem radostí tobě a ty mně.“ A tak za laskavých rozmluv vytryskovaly slzy, protože se jich nemohl zdržeti ani jeden ani druhý. A nenastalo potom dlouhé prodlení, nýbrž brzy se král otec rozhodl k návratu do Cech!*/ a vytáhl a odvedl s sebou syna, krále uherského, se vší výpravou a ozdobou Uherského království. "Téhož tedy roku v měsíci srpnu šťastně se vrátil otec se synem do Prahy. A to mně čas- těji vypravovali mnozí, kteří byli s králem Václavem na výpravách, že právě tento král, stoje na nepřátelských hranicích, více důvě- řoval v ochranu Boha nejvyššího než v množ- ství svého lidu, nikterak neupouštěl od ob- vyklých modliteb a poslouchal pod stany ně- kolik mší. Když se pak někdy strhl ve vojsku křik pro útok nepřátel, nikterak se neděsil důvěřuje více modlitbám než ochraně zbraní, nýbrž s důvěrou měl své srdce v Pánu, nikdy také nemohl být ve vojsku tak veliký strach, aby ho mohl odloučiti od poslouchání mše, kterou začal poslouchati. Právem tedy chrá- nila tohoto knížete pravice Hospodinova, protože tolik důvěřoval v jeho pomoc. */ Karel Robert byl syn Karla Martela a Klementiny, dcery krále Rudolfa Habsburského, jež byla sestrou matky Václava III. Jitky. 8/ Václav byl koncem května 1304 v Brně, patrně na cestě do Uher (Regesta II, ć. 2004—2006). */ Podle knihy Jobovy 13. 11. 10/ Václav II. se zdržel v Uhrách asi tři měsíce. Viz i pozn. vzadu. těna takového svazku zásnubního. Po snou- bencově smrti zůstala panna v domě svého tchána v Sasku, opatrována s náležitou úctou, jako by byla vlastní dcerou onoho knížete. A protože král Václav slíbil a se rozhodl na potěšení a žádost lidu polského vzíti si tu dívku za manželku, když už držel žezlo polské, rozhodl se král poslati pana Heidenreicha, opata sedleckého, a Beneše, řečeného z Vartemberka!/, naproti dívce už přicházející. Ti se setkali s královskou dívkou v Žitavě a dovedli ji s povinnou slušností léta Páně 1300 do Prahy. A třebaže byla v té době dívka způsobilá pro styk s mužem, protože totiž už žila ve čtrnáctém roce svého věku, přece se král s ní nestýkal, nýbrž ji dal na
Nelze však pominouti, nýbrž třeba důklad- něji věděti, že papež Bonifác VIII. poslal do Uher za krále Karla, mladého syna sicil- ského krále Karla, kterého podporovala ně- jaká část Uher a hlavně římský král Albrecht na škodu krále českého pomocí, kterou mohl; a třebaže byli Václav, který byl tehdy koru- novaným uherským králem, a týž Karel, poslaný papežem, syny dvou vlastních ses- ter?/, přece, protože méně dychtili po přiroze- né přízni než po hodnostech, denně se svá- řili vzájemnými a neustálými spory. Potom protože tento otec Václav planul touhou viděti syna, obávaje se také, aby se mu nepřihodilo nějaké nebezpečenství, shro- máždil silné vojsko a vytáhl roku 1304 v měsíci červnu do království Uherskéhos$/, za své nepřítomnosti pak postavil král v čelo svých zemí jako správce Heřmana, markra- běte braniborského, svého příbuzného. Král pak, maje Boha za vůdce své cesty, šťastně prošel Uhrami a strach před ním padl na všechny a konečně přišel, kde byl jeho syn. Nechtěl však král otec ve svém důvtipu uvi- děti syna krále, leč s korunou a slavnostně ozdobeného všemi královskými rouchy Uher- ského království. Tak tedy byl král, syn králův, ustrojen tak, jak otec rozkázal. Na místě pak, kde se tito králové měli sejíti, byly po zemi prostřeny velmi drahocenné koberce a kolem stáli a dívali se na to knížata, hrabata a četní šlechtici. Tehdy se nejprve přiblížil syn k otci a latinským jazykem pro- nášel tuto řeč: „Přišel jsi, žádoucí, kterého jsme čekali jako v temnotách postaveni, tebe volaly naše vzdechy a hledaly naše nář- ky, ty ses stal nadějí všem, kteří očekávali SŇATEK ALŽBĚTY, DCERY KRÁLE POLSKÉHO, SKRÁLEM VÁCLAVEM A JEJÍ KORUNOVACE LÉTA PÁNĚ 1303 < LXIX Jak podotklo předcházející vypravování, za- nechal po sobě polský král Přemysl, umíraje, jenjedinou dcerujako dédicku. Ta bylanejprve zasnoubena s Otou, synem Oty, markrabéte braniborského, ale když tento snoubenec před tělesným spojením zemřel, byla zproš- 122 / 123 tvoji přítomnost.“ Setkav se pak otec se synem zasypal ho polibky, objal rukou krk a takto sladce synovi odpovedel: „Synu, jediné potěšení života mého, všechno mé je tvé, stačí mně pohled na tebe, odlož starost, neboť já jsem radostí tobě a ty mně.“ A tak za laskavých rozmluv vytryskovaly slzy, protože se jich nemohl zdržeti ani jeden ani druhý. A nenastalo potom dlouhé prodlení, nýbrž brzy se král otec rozhodl k návratu do Cech!*/ a vytáhl a odvedl s sebou syna, krále uherského, se vší výpravou a ozdobou Uherského království. "Téhož tedy roku v měsíci srpnu šťastně se vrátil otec se synem do Prahy. A to mně čas- těji vypravovali mnozí, kteří byli s králem Václavem na výpravách, že právě tento král, stoje na nepřátelských hranicích, více důvě- řoval v ochranu Boha nejvyššího než v množ- ství svého lidu, nikterak neupouštěl od ob- vyklých modliteb a poslouchal pod stany ně- kolik mší. Když se pak někdy strhl ve vojsku křik pro útok nepřátel, nikterak se neděsil důvěřuje více modlitbám než ochraně zbraní, nýbrž s důvěrou měl své srdce v Pánu, nikdy také nemohl být ve vojsku tak veliký strach, aby ho mohl odloučiti od poslouchání mše, kterou začal poslouchati. Právem tedy chrá- nila tohoto knížete pravice Hospodinova, protože tolik důvěřoval v jeho pomoc. */ Karel Robert byl syn Karla Martela a Klementiny, dcery krále Rudolfa Habsburského, jež byla sestrou matky Václava III. Jitky. 8/ Václav byl koncem května 1304 v Brně, patrně na cestě do Uher (Regesta II, ć. 2004—2006). */ Podle knihy Jobovy 13. 11. 10/ Václav II. se zdržel v Uhrách asi tři měsíce. Viz i pozn. vzadu. těna takového svazku zásnubního. Po snou- bencově smrti zůstala panna v domě svého tchána v Sasku, opatrována s náležitou úctou, jako by byla vlastní dcerou onoho knížete. A protože král Václav slíbil a se rozhodl na potěšení a žádost lidu polského vzíti si tu dívku za manželku, když už držel žezlo polské, rozhodl se král poslati pana Heidenreicha, opata sedleckého, a Beneše, řečeného z Vartemberka!/, naproti dívce už přicházející. Ti se setkali s královskou dívkou v Žitavě a dovedli ji s povinnou slušností léta Páně 1300 do Prahy. A třebaže byla v té době dívka způsobilá pro styk s mužem, protože totiž už žila ve čtrnáctém roce svého věku, přece se král s ní nestýkal, nýbrž ji dal na
Strana 123
vychování na tři léta jasné paní Griffině?/, tetě králově, kdysi vévodkyni krakovské. Když potom král den ze dne odkládal slav- nost sňatku, bylo ovšem obojí království, České i Polské, příliš znepokojeno, protože stálo zbaveno dědiců. Přihodilo se pak, že jednou o velikonoč- ních svátcích v Brně“/, když měl pan Kon- rád, první opat zbraslavský, důvěrnou roz- mluvu s králem, pravil mezi jiným takto: „Pane králi, božská dobrota vás postavila v čelo svého lidu, pročež na vás vzhlížejí oči všech jako na jediného utěšitele, spása všech spočívá jedině v rukou a v osobě vaší; divím se však, proč zavíráte svou laskavou horli- vost, s kterou zdaleka poznáváte i budouc- nost, těsně do tak značné míry, že odpíráte lidu, který jen k vám tolik vzhlíží, jádro lásky a nikterak nemyslíte na trvalé jeho potěšení. S dovolením vaší milosti, už zanedbáváte, pane králi, hlavní a největší dobro svých království, bojím se však, aby se proto na vás nerozhněvala nevole Páně. Hle, urozená a vdavků schopná ona dcera královská, s vámi zasnoubená, čeká na sňatek, ale vy ho odkládáte. Protože však máte na dvě králov- ství, České a Polské, jediného syna, který je nyní králem v Uhrách, musíte se s nejvyš- ším úsilím pro potěšení lidu a království přičiňovati, aby se s pomocí požehnání Bo- žího rozmnožil počet vašich synů.“ Zbožný král Václav nepohrdl radou a na- pomenutím zbožného opata, kterého měl rád, nýbrž hned od oné hodiny souhlasil a jal Když se tak naplnila ta slavnost, veselost byla, se slovem i skutkem pořádati všechno, co bylo potřebné ke královskému sňatku. A tím se stalo, že se třetího roku po tom, co přišla do Prahy ona panna Alžběta — byl to rok Páně 1303 —, v den letnic*/ slavný Václav, šestý král český, oženil s dcerou prvního krále polského a dal ji od důstojného pana Jindřicha, biskupa vratislavského, se svole- ním arcibiskupů mohučského a hnězden- ského posvětiti a korunovati na královnu čes- kou a polskou v kostele Pražském před oltá- řem svatého Víta. A aby nebyla trochu skromněji předvede- na povinná vznešenost této korunovace, důstojenství, nádhery a královského bohat- ství, kterou třeba zvučnými názvy na vrchol povznášeti, a byl tehdy postaven mezi chrá- my svatého Víta a Jiřího mučedníků krá- lovský dvůr neboli ochoz podivuhodné veli- kosti a stavby z kmenů přiřezaných a otesa- ných se sroubeními spájenými tak, jako by měly trvati na věky. Byla pak tato stavba vyzdvižena trochu do výše, takže se do ní vystupovalo a vcházelo po schodech. Také stoly a sedadla a všechno, co mohlo patřiti k pořádání královské hostiny, podle toho, jak to mohl nejlépe sestrojiti duch a ruka uměl- ců, nebylo naprosto nic opominuto. A mimo- to byl celý ochoz potažen čalouny různého druhu a barvy a ty, mnohotvárně ozdobeny zlatem a stříbrem, ne méně zářily mezi jas- nými tvářemi knížat. A tak bylo všechno provedeno velmi okázale a dokonale. království dvojí tu stojí, neb je tu i naděje jistá, král že potomka zplodí, jímž mohl by zármutku tíhu celý náš národ zahnat — i v modlitbách toto si žádá. Prosil už veškerý lid a mužského potomka přál si — zklamal se v naději své, když královna zrodila dceru. Neboť tato královna, která se dříve jmeno- vala vlastním jménem Rej&ka®/ a nyní při korunovaci byla na rozkaz králův změnou jména nazvána Alžběta, počala a porodila 1/ Beneš z Vartemberka byl tehdy purkrabím kladským. 2/ Griffina byla sestra Václavovy matky Kunhuty, vdova po Leškovi Černém, vévodovi krakovském (srv. kap. XXXV), později pobývala v Čechách, patrně na Budyni, která se připomíná r. 1302 jako její majetek (Regesta II, č. 1941); mimoto držela také Habrovou (Regesta II, č. 2203). v třetím roce po svatbě okolo svátku svatého Víta první dceru a nazvala ji při svatém křtu Anežkou.“/ 3/ Asi r. 1303. </ Bylo to dne 26. května 1303. 5/ Jmenovala se po matce, která byla švédského původu, Richenza, z toho pak vzniklo Ryksa-Rejčka; výchovou byla poněmčelá. % Dne 15. června 1305.
vychování na tři léta jasné paní Griffině?/, tetě králově, kdysi vévodkyni krakovské. Když potom král den ze dne odkládal slav- nost sňatku, bylo ovšem obojí království, České i Polské, příliš znepokojeno, protože stálo zbaveno dědiců. Přihodilo se pak, že jednou o velikonoč- ních svátcích v Brně“/, když měl pan Kon- rád, první opat zbraslavský, důvěrnou roz- mluvu s králem, pravil mezi jiným takto: „Pane králi, božská dobrota vás postavila v čelo svého lidu, pročež na vás vzhlížejí oči všech jako na jediného utěšitele, spása všech spočívá jedině v rukou a v osobě vaší; divím se však, proč zavíráte svou laskavou horli- vost, s kterou zdaleka poznáváte i budouc- nost, těsně do tak značné míry, že odpíráte lidu, který jen k vám tolik vzhlíží, jádro lásky a nikterak nemyslíte na trvalé jeho potěšení. S dovolením vaší milosti, už zanedbáváte, pane králi, hlavní a největší dobro svých království, bojím se však, aby se proto na vás nerozhněvala nevole Páně. Hle, urozená a vdavků schopná ona dcera královská, s vámi zasnoubená, čeká na sňatek, ale vy ho odkládáte. Protože však máte na dvě králov- ství, České a Polské, jediného syna, který je nyní králem v Uhrách, musíte se s nejvyš- ším úsilím pro potěšení lidu a království přičiňovati, aby se s pomocí požehnání Bo- žího rozmnožil počet vašich synů.“ Zbožný král Václav nepohrdl radou a na- pomenutím zbožného opata, kterého měl rád, nýbrž hned od oné hodiny souhlasil a jal Když se tak naplnila ta slavnost, veselost byla, se slovem i skutkem pořádati všechno, co bylo potřebné ke královskému sňatku. A tím se stalo, že se třetího roku po tom, co přišla do Prahy ona panna Alžběta — byl to rok Páně 1303 —, v den letnic*/ slavný Václav, šestý král český, oženil s dcerou prvního krále polského a dal ji od důstojného pana Jindřicha, biskupa vratislavského, se svole- ním arcibiskupů mohučského a hnězden- ského posvětiti a korunovati na královnu čes- kou a polskou v kostele Pražském před oltá- řem svatého Víta. A aby nebyla trochu skromněji předvede- na povinná vznešenost této korunovace, důstojenství, nádhery a královského bohat- ství, kterou třeba zvučnými názvy na vrchol povznášeti, a byl tehdy postaven mezi chrá- my svatého Víta a Jiřího mučedníků krá- lovský dvůr neboli ochoz podivuhodné veli- kosti a stavby z kmenů přiřezaných a otesa- ných se sroubeními spájenými tak, jako by měly trvati na věky. Byla pak tato stavba vyzdvižena trochu do výše, takže se do ní vystupovalo a vcházelo po schodech. Také stoly a sedadla a všechno, co mohlo patřiti k pořádání královské hostiny, podle toho, jak to mohl nejlépe sestrojiti duch a ruka uměl- ců, nebylo naprosto nic opominuto. A mimo- to byl celý ochoz potažen čalouny různého druhu a barvy a ty, mnohotvárně ozdobeny zlatem a stříbrem, ne méně zářily mezi jas- nými tvářemi knížat. A tak bylo všechno provedeno velmi okázale a dokonale. království dvojí tu stojí, neb je tu i naděje jistá, král že potomka zplodí, jímž mohl by zármutku tíhu celý náš národ zahnat — i v modlitbách toto si žádá. Prosil už veškerý lid a mužského potomka přál si — zklamal se v naději své, když královna zrodila dceru. Neboť tato královna, která se dříve jmeno- vala vlastním jménem Rej&ka®/ a nyní při korunovaci byla na rozkaz králův změnou jména nazvána Alžběta, počala a porodila 1/ Beneš z Vartemberka byl tehdy purkrabím kladským. 2/ Griffina byla sestra Václavovy matky Kunhuty, vdova po Leškovi Černém, vévodovi krakovském (srv. kap. XXXV), později pobývala v Čechách, patrně na Budyni, která se připomíná r. 1302 jako její majetek (Regesta II, č. 1941); mimoto držela také Habrovou (Regesta II, č. 2203). v třetím roce po svatbě okolo svátku svatého Víta první dceru a nazvala ji při svatém křtu Anežkou.“/ 3/ Asi r. 1303. </ Bylo to dne 26. května 1303. 5/ Jmenovala se po matce, která byla švédského původu, Richenza, z toho pak vzniklo Ryksa-Rejčka; výchovou byla poněmčelá. % Dne 15. června 1305.
Strana 124
Brzy však zkrušena byla ta matka, když vdovou se stala. I to děťátko milé, jež tenkrát zrodila právě, mohlo už naříkat tenkrát a žalost mít v srdci i nyní, neboť spatřilo jen svou matku, však nikdy už otce. Neboť dříve, než se naplnili dnové očišťo- vání královnina a než po způsobu rodiček vstala po porodu, král Václav zemřel. TAS Z VIZMBURKA, KOMORNÍK KRÁLOVSTVÍ ČESKÉHO, BYL ZABIT V ZÁSTUPU LIDU LÉTA PÁNĚ 1304 LXX Budeš-li jednou mocný, já radím ti, aby ses chránil urážet lidi nuzné, a nikdy násilím nechtěj získat si majetek jejich, neb co kdo napáchá zlého, cizí když majetek bere, ten za mnohé potom je trestán. To, co se Tasovi stalo, ty vyslechni jakožto důkaz. Neboť tento Tas z Vizmburka1/, když byl komorníkem království Českého a oplýval bohatstvím, měl za souseda jakéhosi Jana příjmením Vlka, nízkého rodem a zároveň i tělem, ale hrozného odvahou. Ten pak Jan držel jakýsi majeteček, sousedící s Tasem, a ten, protože ležel před Tasovýma očima, velmi často dráždil jeho hrabivého ducha. Svrchu řečený tedy Tas prohlásil tohoto chuďasa za odsouzeného k psanství a zmoc- nil se jeho majetečku. Ó jak jsou zhoubné úklady, které se skrývají v lakotném duchu pod podobenstvím nějakého úřadu nebo ochrany. Potom řečený Jan, zbaven svého majetku, nevěděl co dělat. Neboť přečasto upomínal samého Tasa, aby mu vrátil jeho majetek, ale žádný úspěch neprovázel častěji opako- vané upomínání. Konečně se obrátil na krále a tam podobně mařil čas i námahu častými upomínkami. Naposledy onen chudák pln hořkosti upomenul krále v dominikánském2 kostele v Praze a tam, když nedostal ani od krále přiměřenou odpověď, veřejně zvolal: „Dnes, nepomůže-li mně Bůh, ztratím své tělo s majetkem." A tak, vyzpovídav se a posilněn svatým přijímáním, rozdal chudým všechno, co měl, a spokojuje se jen mečem a nožem, stál před kostelem bez naděje na život a připraven na smrt. A tak když onen protivník přízní zhoubného osudu kráčel po boku králově a když v průvodu zástupu sluhů potom, chtěje vsednouti na koně a jeti do bytu, už vkládal jednu nohu do třemenu, onen hned se řítí do zločinu, povznesen nad odvahu všech. Neboť onen zuřivý člověk chytil Tasa za hrdlo a strhl ho k zemi, hned mu také vrazil do srdce nůž a neustal dříve, než mu na- dobro vyrazil duši z těla. Utekl a proběhl ten vrah celým zástupem, jenž byl ohromen jako úderem blesku, a útěkem také zachránil svůj život. Tvrdím nikoli marně, že Tas by se uchránil zdárně toho, co stihlo jej pak — on neměl brát majetek cizí. A tak ať vědí mocní, že žádná osoba není tak nízká nebo pokořená, že by neměla dosti síly k záhubě cizí. 1/ Tas (Protasius) z Vizmburka byl podkomořím, později hejtmanem kujavským (ještě v lednu 1305; Vizmburk byl hrad v severových. Čechách u Úpice). 2 U sv. Klimenta poblíž mostu (v nynějším Klementinu). 124/ 125
Brzy však zkrušena byla ta matka, když vdovou se stala. I to děťátko milé, jež tenkrát zrodila právě, mohlo už naříkat tenkrát a žalost mít v srdci i nyní, neboť spatřilo jen svou matku, však nikdy už otce. Neboť dříve, než se naplnili dnové očišťo- vání královnina a než po způsobu rodiček vstala po porodu, král Václav zemřel. TAS Z VIZMBURKA, KOMORNÍK KRÁLOVSTVÍ ČESKÉHO, BYL ZABIT V ZÁSTUPU LIDU LÉTA PÁNĚ 1304 LXX Budeš-li jednou mocný, já radím ti, aby ses chránil urážet lidi nuzné, a nikdy násilím nechtěj získat si majetek jejich, neb co kdo napáchá zlého, cizí když majetek bere, ten za mnohé potom je trestán. To, co se Tasovi stalo, ty vyslechni jakožto důkaz. Neboť tento Tas z Vizmburka1/, když byl komorníkem království Českého a oplýval bohatstvím, měl za souseda jakéhosi Jana příjmením Vlka, nízkého rodem a zároveň i tělem, ale hrozného odvahou. Ten pak Jan držel jakýsi majeteček, sousedící s Tasem, a ten, protože ležel před Tasovýma očima, velmi často dráždil jeho hrabivého ducha. Svrchu řečený tedy Tas prohlásil tohoto chuďasa za odsouzeného k psanství a zmoc- nil se jeho majetečku. Ó jak jsou zhoubné úklady, které se skrývají v lakotném duchu pod podobenstvím nějakého úřadu nebo ochrany. Potom řečený Jan, zbaven svého majetku, nevěděl co dělat. Neboť přečasto upomínal samého Tasa, aby mu vrátil jeho majetek, ale žádný úspěch neprovázel častěji opako- vané upomínání. Konečně se obrátil na krále a tam podobně mařil čas i námahu častými upomínkami. Naposledy onen chudák pln hořkosti upomenul krále v dominikánském2 kostele v Praze a tam, když nedostal ani od krále přiměřenou odpověď, veřejně zvolal: „Dnes, nepomůže-li mně Bůh, ztratím své tělo s majetkem." A tak, vyzpovídav se a posilněn svatým přijímáním, rozdal chudým všechno, co měl, a spokojuje se jen mečem a nožem, stál před kostelem bez naděje na život a připraven na smrt. A tak když onen protivník přízní zhoubného osudu kráčel po boku králově a když v průvodu zástupu sluhů potom, chtěje vsednouti na koně a jeti do bytu, už vkládal jednu nohu do třemenu, onen hned se řítí do zločinu, povznesen nad odvahu všech. Neboť onen zuřivý člověk chytil Tasa za hrdlo a strhl ho k zemi, hned mu také vrazil do srdce nůž a neustal dříve, než mu na- dobro vyrazil duši z těla. Utekl a proběhl ten vrah celým zástupem, jenž byl ohromen jako úderem blesku, a útěkem také zachránil svůj život. Tvrdím nikoli marně, že Tas by se uchránil zdárně toho, co stihlo jej pak — on neměl brát majetek cizí. A tak ať vědí mocní, že žádná osoba není tak nízká nebo pokořená, že by neměla dosti síly k záhubě cizí. 1/ Tas (Protasius) z Vizmburka byl podkomořím, později hejtmanem kujavským (ještě v lednu 1305; Vizmburk byl hrad v severových. Čechách u Úpice). 2 U sv. Klimenta poblíž mostu (v nynějším Klementinu). 124/ 125
Strana 125
ŘÍMSKÝ KRÁL ALBRECHT VTRHL DO KRÁLOVSTVÍ ČESKÉHO A NAPÁCHAL VNĚM PŘEMNOHO ZLÉHO LÉTA PÁNĚ 1304 < LXXI Bylo bedlivou starostí chytré přírody, że veškeren druh kovu, totiž zlata a stříbra, jakožto dráždidlo všech špatností a příčinu lakoty skryla před očima lidskýma a pocho- vala je v nejhlubší útroby země tím tajněji, čím hlouběji, aby, přestává-li příčina, po- dobně přestal i účinek. Ony pak věci, které slouží míru a dobrému zdraví a klidu duší, jsou dopuštěním přírody položeny na povrch. Ale slepá hrabivost usiluje zvrátit přirozený řád a krásu všech věcí mění pustošivá chti- vost, protože za nic nepokládá, co vidí a má, nýbrž dychtí a prahne po věcech cizích, které jsou jí skryty nebo nedovoleny. Neboť co to je, že Kutná Hora, podnět lakoty a propast špatnosti, strhuje na sebe pozornost různých a cizích 1 nesmírných kmenů a národů a láká cizí krále a knížata, nežli to, že chová v lůně svém, totiž v hlubinách zemských, stříbro, podnět hrabivosti? A tak přitahuje k tomuto místu zuřivá vášeň zhouby a neuhasitelná žízeň lakoty, která všude zachvacuje a jako vír všechno do sebe strhuje, žádostivé mysli, a přitáhnuvši je, otravuje je a kazí. A tak pro tuto věc římský král Albrecht, člověk s dovolením shovívavé Štěstěny vy- soko se vynášející, v domnění, že jeho žízni nestačí Rýn ani Dunaj, osnoval usilovné potíže králi a Českému království. Neboť zuřivá hrabivost, která nakazila jeho mysl, oslabila do té míry jeho paměť, že nemohl nebo snad nechtěl býti pamětliv obdrženého dobrodiní, jež mu prokázal zbožný Václav, šestý král český. Neboť kdo povznesl tohoto Albrechta nejvěrnější podporou na tak vy- soký vrchol císařství jako zbožný král český? Doufala totiž upřímnost králova, že dojde za- sloužené odplaty za svou věrnost, ale věc se změnila v opak. Neboť římský král Albrecht poslal šesté- mu králi českému, Václavovi II., manželovi své sestry, posly dosti slavnostní, aby mu postoupil na šest roků Kutnou Horu se stříbr- nými doly, anebo mu na její vykoupení za- platil jak za léta minulá, tak budoucí 80 ooo hřiven, které mu, jak tvrdil, patří jako desá- tek podle říšského práva. Jeho žádost král Václav odmrštil a takto mu podle výkladu spravedlnosti a práv odpověděl: ,„Jakýmpak říšským právem vymáhá desátky ten, kdo plně nemá moc císařskou? Dávati mu desátky není český král povinen, žádný pak důvod nemluví pro to, aby byl desátek právem krá- Jovským vymáhán nebo dáván.“ Žádal mimoto týž Albrecht, král německý, aby mu byly postoupeny tyto země: Chebsko, Míšeň, Uhry, Krakovsko a království Polské. Na tento požadavek dal král takovouto odpo- věď: „Protože některé z řečených zemí drží- me jako věno, některé právem zákonitého nástupnictví, některé na základě volby, ne- můžeme se jich snadno vzdáti.“ Popudila krále římského vážná, ale pravdivá odpověď, vypověděl proto válku, chystal zbraně, tasil meč, napínal luk a jeho duch, nemoha utišiti nahromaděný hněv, byl štván do vzteku; svolal některá knížata i přátele a prohlašoval, že je v právu, utíkaje se ne k svědomí, nýbrž k svědectví. Ó jak je důmyslný rozhněvaný duch k hlásání důvodů vzteku a krutovlády. A tak, shromáždiv vojsko statečných bo- jovníků a sehnav zástupy přemnohých ry- tířů, protáhl král Albrecht léta Páně 1304 Bavorskem, ne bez zkázy domácího obyvatel- stva, a dorazil do Lince, tam překročil Dunaj a potom postaviv stany u Budějovic!/ čekal tam na svého syna, vévodu rakouského. Zatím vévoda rakouský s Uhry, Bulhary a pohany, provázen ukrutností, dral se dra- vou dravostí Moravou a zanechal tam pří- šerné stopy své zmužilosti a svého vítězství, po staletí neslýchané. Neboť zahubil mečem a ohněm na čtyři tisíce lidí obojího pohlaví; také zástupy panen a paní a ostatních žen bídně vyvedlo za zemské hranice ono strašné pohanské vojsko. Ukazuje dosud tuto pohro- mu požár kostela v Ivančicích?/, v němž za- hynulo tak veliké množství lidí, že rozpuštěná tučná mastnota, vytékající s lidských mrtvol, utvořila do větší vzdálenosti veliký proud. Neboť žádné nevinnosti nebo věku neodpouš- těla tato nelidská a strašlivá ukrutnost, nýbrž si ke chvále a slávě připočítávala všechnu hanebnost; i hlavičky nemluvňat nabodávali na kopí a jejich tělíčka, přivázaná k sedlům, poskytovala smutný pohled jejich mackám. Ale abych přemnoho věcí stručně uzavřel: 1/ V lat. textu: Budewogis. 3/ V lat. textu: Ybanicz.
ŘÍMSKÝ KRÁL ALBRECHT VTRHL DO KRÁLOVSTVÍ ČESKÉHO A NAPÁCHAL VNĚM PŘEMNOHO ZLÉHO LÉTA PÁNĚ 1304 < LXXI Bylo bedlivou starostí chytré přírody, że veškeren druh kovu, totiž zlata a stříbra, jakožto dráždidlo všech špatností a příčinu lakoty skryla před očima lidskýma a pocho- vala je v nejhlubší útroby země tím tajněji, čím hlouběji, aby, přestává-li příčina, po- dobně přestal i účinek. Ony pak věci, které slouží míru a dobrému zdraví a klidu duší, jsou dopuštěním přírody položeny na povrch. Ale slepá hrabivost usiluje zvrátit přirozený řád a krásu všech věcí mění pustošivá chti- vost, protože za nic nepokládá, co vidí a má, nýbrž dychtí a prahne po věcech cizích, které jsou jí skryty nebo nedovoleny. Neboť co to je, že Kutná Hora, podnět lakoty a propast špatnosti, strhuje na sebe pozornost různých a cizích 1 nesmírných kmenů a národů a láká cizí krále a knížata, nežli to, že chová v lůně svém, totiž v hlubinách zemských, stříbro, podnět hrabivosti? A tak přitahuje k tomuto místu zuřivá vášeň zhouby a neuhasitelná žízeň lakoty, která všude zachvacuje a jako vír všechno do sebe strhuje, žádostivé mysli, a přitáhnuvši je, otravuje je a kazí. A tak pro tuto věc římský král Albrecht, člověk s dovolením shovívavé Štěstěny vy- soko se vynášející, v domnění, že jeho žízni nestačí Rýn ani Dunaj, osnoval usilovné potíže králi a Českému království. Neboť zuřivá hrabivost, která nakazila jeho mysl, oslabila do té míry jeho paměť, že nemohl nebo snad nechtěl býti pamětliv obdrženého dobrodiní, jež mu prokázal zbožný Václav, šestý král český. Neboť kdo povznesl tohoto Albrechta nejvěrnější podporou na tak vy- soký vrchol císařství jako zbožný král český? Doufala totiž upřímnost králova, že dojde za- sloužené odplaty za svou věrnost, ale věc se změnila v opak. Neboť římský král Albrecht poslal šesté- mu králi českému, Václavovi II., manželovi své sestry, posly dosti slavnostní, aby mu postoupil na šest roků Kutnou Horu se stříbr- nými doly, anebo mu na její vykoupení za- platil jak za léta minulá, tak budoucí 80 ooo hřiven, které mu, jak tvrdil, patří jako desá- tek podle říšského práva. Jeho žádost král Václav odmrštil a takto mu podle výkladu spravedlnosti a práv odpověděl: ,„Jakýmpak říšským právem vymáhá desátky ten, kdo plně nemá moc císařskou? Dávati mu desátky není český král povinen, žádný pak důvod nemluví pro to, aby byl desátek právem krá- Jovským vymáhán nebo dáván.“ Žádal mimoto týž Albrecht, král německý, aby mu byly postoupeny tyto země: Chebsko, Míšeň, Uhry, Krakovsko a království Polské. Na tento požadavek dal král takovouto odpo- věď: „Protože některé z řečených zemí drží- me jako věno, některé právem zákonitého nástupnictví, některé na základě volby, ne- můžeme se jich snadno vzdáti.“ Popudila krále římského vážná, ale pravdivá odpověď, vypověděl proto válku, chystal zbraně, tasil meč, napínal luk a jeho duch, nemoha utišiti nahromaděný hněv, byl štván do vzteku; svolal některá knížata i přátele a prohlašoval, že je v právu, utíkaje se ne k svědomí, nýbrž k svědectví. Ó jak je důmyslný rozhněvaný duch k hlásání důvodů vzteku a krutovlády. A tak, shromáždiv vojsko statečných bo- jovníků a sehnav zástupy přemnohých ry- tířů, protáhl král Albrecht léta Páně 1304 Bavorskem, ne bez zkázy domácího obyvatel- stva, a dorazil do Lince, tam překročil Dunaj a potom postaviv stany u Budějovic!/ čekal tam na svého syna, vévodu rakouského. Zatím vévoda rakouský s Uhry, Bulhary a pohany, provázen ukrutností, dral se dra- vou dravostí Moravou a zanechal tam pří- šerné stopy své zmužilosti a svého vítězství, po staletí neslýchané. Neboť zahubil mečem a ohněm na čtyři tisíce lidí obojího pohlaví; také zástupy panen a paní a ostatních žen bídně vyvedlo za zemské hranice ono strašné pohanské vojsko. Ukazuje dosud tuto pohro- mu požár kostela v Ivančicích?/, v němž za- hynulo tak veliké množství lidí, že rozpuštěná tučná mastnota, vytékající s lidských mrtvol, utvořila do větší vzdálenosti veliký proud. Neboť žádné nevinnosti nebo věku neodpouš- těla tato nelidská a strašlivá ukrutnost, nýbrž si ke chvále a slávě připočítávala všechnu hanebnost; i hlavičky nemluvňat nabodávali na kopí a jejich tělíčka, přivázaná k sedlům, poskytovala smutný pohled jejich mackám. Ale abych přemnoho věcí stručně uzavřel: 1/ V lat. textu: Budewogis. 3/ V lat. textu: Ybanicz.
Strana 126
žádnou špatnost nenechalo nedotčenu ono vojsko pohanské a ničemné. A tak když kráčel onen lid gomorrhský ze špatnosti do špatnosti a ze zhouby do zhou- by, přišli konečně se škodou chudáků u Bu- dějovic ke králi římskému. A když se potom vojska obou knížat spojila*/ dohromady, přitáhli ke Kutné Hoře a zřídili tábor na místě, které doporučovala utěšenost lučin, majíce na severní straně řeku Labe. Tam také potok4/, tekoucí mimo Kutnou Horu Proto jim pošlou dar, jímž klesá jeden i druhý; dary se posílají, však více jde za nimi pohřbů. Neboť četní horníci přimísili mour a pěno- vou strusku ze stříbra a jiné bahnité nečistoty vytýkající z jam a z hutí do onoho potoka, te- koucího k nepřátelskému vojsku, z kterého oni dosti hojně pili, takže zahynulo bez počtu lidí a dobytka, otráveno oním jedem. A co je přiměřenějšího než zhoubou čeliti bezbož- ným přáním? Po stříbře žíznili — stříbrnou strusku pili. A nemělo úspěch nic z toho, oč se tehdy pokusili proti Kutné Hoře, třebas jen slabými ploty ohrazené. a protékající nepřátelským táborem, podi- vuhodně lahodil jejich zrakům a lákal je, neboť bublaje a pohrávaje si kaménky a pís- kem, poskytoval příjemný požitek jak lidem, tak koním, takže dráždil žízeň těch, kteří chtěli pít. A když už se mezi nepřátelskými stranami skutkem, myslí i duchem rozvino- valy nástrahy, hle bez rádce se vymyslily škody a klamy; neboť Kutnohorští a ti, kdo byli s nimi, vynašli tyto chytrosti, aby poslali nepřátelům smrtelné výslužky. Zatím, protože bylo třeba zabíjeti kruté netvory krutými střelami, umístil český král slavné šiky bojovníků, které už dávno sebral, po městech, tvrzích a po kraji. Neboť král Václav postavil markraběte Heřmana Brani- borského, markraběte Otu se Šípem a pět tisíc bojovníků u Nymburkašt/ a v jeho sou- sedství a ostatní šlechticové království Čes- kého se rozložili všude na statcích církevních anebo se jeden každý ubytoval na statcích toho, koho měl nepřítelem nebo v nenávisti. Zemi přemnoho škod vždy nesou, když hledají boje nasi pani, a s nimi i vladykové tak činí; více království škodí než nepřítel, který vždy rychle ustoupí, naši však znají, co každý vlastní, a toho zle se pak dožadují. Všech míst jsou znalí, den ze dne klesají níž, a proto jak zloději mnozí již visí. Neboť vojsko českého krále stálo více než tři neděle, napjatě očekávajíc králův rozkaz, až by král mohl důkladněji vyzvěděti, jak veliká je moc římského krále v lidech bojovných. Vida pak český král, že jeho protivníci hy- nou jak nedostatkem potravy, tak z pití otrá- vené vody, jež vypuzovala sílu vnitřností, a že pro nastávající zimu nemohou déle ležeti, přiblížil se s celým množstvím svého lidu ke Kutné Hoře, chtěje nazítří svésti s nepřá- teli bitvu. Už jen jediná noc oddalovala roz- hodnutí válečné a tu, jak se říkalo, zpozoro- val útočník, ohrožující nevinnost, že blíže přitáhly válečné prapory; sám i všichni, kdo byli s ním, byli zachvaceni strachem, nova¢- kové bledli už z pouhého tušení ran, ale i starým vojákům se třásla kolena. Proto se dal v noci za prvního kuropění beze studu chlubný vítěz římský ze strachu na kvapný útěk a odtáhl. Když tedy nazítří vyhledávali boj, nenašli nepřítele. Tak se tedy markra- bata a vůdcové vrátili šťastně s veškerým množstvím lidu z války, u níž se tušení změ- nilo spíše ve snění. Válka to pokojná byla, neb nikdo jí neměl být zničen: ať se už na útěk dali, ať zůstali, všichni jsou zdrávi; nikdo nepadl mečem neb v zápase ve válce této. Prchají tito, ti zuří, a srdce Čechů se plní odvahou, neboť Němci se na útěk dávají střemhlav. 126 / 127
žádnou špatnost nenechalo nedotčenu ono vojsko pohanské a ničemné. A tak když kráčel onen lid gomorrhský ze špatnosti do špatnosti a ze zhouby do zhou- by, přišli konečně se škodou chudáků u Bu- dějovic ke králi římskému. A když se potom vojska obou knížat spojila*/ dohromady, přitáhli ke Kutné Hoře a zřídili tábor na místě, které doporučovala utěšenost lučin, majíce na severní straně řeku Labe. Tam také potok4/, tekoucí mimo Kutnou Horu Proto jim pošlou dar, jímž klesá jeden i druhý; dary se posílají, však více jde za nimi pohřbů. Neboť četní horníci přimísili mour a pěno- vou strusku ze stříbra a jiné bahnité nečistoty vytýkající z jam a z hutí do onoho potoka, te- koucího k nepřátelskému vojsku, z kterého oni dosti hojně pili, takže zahynulo bez počtu lidí a dobytka, otráveno oním jedem. A co je přiměřenějšího než zhoubou čeliti bezbož- ným přáním? Po stříbře žíznili — stříbrnou strusku pili. A nemělo úspěch nic z toho, oč se tehdy pokusili proti Kutné Hoře, třebas jen slabými ploty ohrazené. a protékající nepřátelským táborem, podi- vuhodně lahodil jejich zrakům a lákal je, neboť bublaje a pohrávaje si kaménky a pís- kem, poskytoval příjemný požitek jak lidem, tak koním, takže dráždil žízeň těch, kteří chtěli pít. A když už se mezi nepřátelskými stranami skutkem, myslí i duchem rozvino- valy nástrahy, hle bez rádce se vymyslily škody a klamy; neboť Kutnohorští a ti, kdo byli s nimi, vynašli tyto chytrosti, aby poslali nepřátelům smrtelné výslužky. Zatím, protože bylo třeba zabíjeti kruté netvory krutými střelami, umístil český král slavné šiky bojovníků, které už dávno sebral, po městech, tvrzích a po kraji. Neboť král Václav postavil markraběte Heřmana Brani- borského, markraběte Otu se Šípem a pět tisíc bojovníků u Nymburkašt/ a v jeho sou- sedství a ostatní šlechticové království Čes- kého se rozložili všude na statcích církevních anebo se jeden každý ubytoval na statcích toho, koho měl nepřítelem nebo v nenávisti. Zemi přemnoho škod vždy nesou, když hledají boje nasi pani, a s nimi i vladykové tak činí; více království škodí než nepřítel, který vždy rychle ustoupí, naši však znají, co každý vlastní, a toho zle se pak dožadují. Všech míst jsou znalí, den ze dne klesají níž, a proto jak zloději mnozí již visí. Neboť vojsko českého krále stálo více než tři neděle, napjatě očekávajíc králův rozkaz, až by král mohl důkladněji vyzvěděti, jak veliká je moc římského krále v lidech bojovných. Vida pak český král, že jeho protivníci hy- nou jak nedostatkem potravy, tak z pití otrá- vené vody, jež vypuzovala sílu vnitřností, a že pro nastávající zimu nemohou déle ležeti, přiblížil se s celým množstvím svého lidu ke Kutné Hoře, chtěje nazítří svésti s nepřá- teli bitvu. Už jen jediná noc oddalovala roz- hodnutí válečné a tu, jak se říkalo, zpozoro- val útočník, ohrožující nevinnost, že blíže přitáhly válečné prapory; sám i všichni, kdo byli s ním, byli zachvaceni strachem, nova¢- kové bledli už z pouhého tušení ran, ale i starým vojákům se třásla kolena. Proto se dal v noci za prvního kuropění beze studu chlubný vítěz římský ze strachu na kvapný útěk a odtáhl. Když tedy nazítří vyhledávali boj, nenašli nepřítele. Tak se tedy markra- bata a vůdcové vrátili šťastně s veškerým množstvím lidu z války, u níž se tušení změ- nilo spíše ve snění. Válka to pokojná byla, neb nikdo jí neměl být zničen: ať se už na útěk dali, ať zůstali, všichni jsou zdrávi; nikdo nepadl mečem neb v zápase ve válce této. Prchají tito, ti zuří, a srdce Čechů se plní odvahou, neboť Němci se na útěk dávají střemhlav. 126 / 127
Strana 127
Z nepřátel ti, co radost jen líčili, byli by asi začali naříkat, kdyby dřív odtud se nerozutekli. Přece však znepokojuje ducha náhlá otázka při tomto činu, zda se totiž my Češi máme nad oním odchodem Němců více radovati nebo ho želeti. Není o tom ani veliké pochyb- nosti; rozluštili ji ti, kdo radili králi řkouce, protože „výsledky války jsou rozličné“ / že více prospívalo králi a království a bylo by bezpečnější nechati krále Albrechta odtud volně odtáhnout než ho válečným způsobem napadnout. Neboť pozorovala opatrnost ta- kových rádců, že by mohl král Václav v boji ztratiti život i království, zato nevšímaje si od- chodu krále římského zachovati jedno i dru- hé a že nicméně mohou onomu při odchodu všude nastati potíže od obyvatelů království. Konečně po odchodu krále Albrechta obrátí Čechové podle svého zvyku všechnu tíhu války na statky klášterní a kostelní, mlátí obilí, jiné věci odnášejí, stravují zbylé zásoby, ničí domy, naplňují vozy, které vy- vezli v naději na lup prázdné, a zanechavše chudáky s ženami a dětmi v žalosti, sami se velmi vesele vrátili se ziskem a radostí. Ó hrozné a právem ode všech proklínané bezpráví, když se zvrhuje urozenost uroze- ných mužů v tom, že pověsivše kuše na stěny a nechavše kopí přicházejí jen s cepy a srpy k dokončení bitvy. Není rytířem ten, kdo skutky tak ošklivé páchá: rytíři sluší se boj, však nikoli krásti a loupit, zabíjet nemá ni vepře; mír pokojný v lásce má míti, zároveň stříci se má chtít jakkoli vesnicím škodit nebo snad ubohým lidem. Pak vojínem pravým se stává, takové mravy mu sluší a z toho kyne mu sláva. Králi Albrechte, slyš, lid veškerý nad tebou volá: Ty jsi začal to zlo, jen tys byl příčinou jeho; když jsi zavítal k nám, hned začala v znamení smutném zmítat se Česká zem, neb davy tvých válčících lidí loupí, kde se jen dá, a na škodu hromadí škodu. Buřiči krále i země! Ty zákonné smlouvy máš kovat, ale ty neumíš to, ty slabochu, protože dáváš stále podněty k válkám; jsi špatným knížetem míru, zaháníš mír a vedeš si tak, že rušením daru pokoje nesvornost vzrůstá; hle, tebou přichází nazmar veškeré dobro i právo, jež rušíš krutými boji. Kolik jen lidí tvou vinou se rmoutí a prolévá slzy, neboť o oděv přišli, své jmění, i o vlastní kůži! Jak veliké a nepřekonatelné potíže byly v oné době způsobeny klášteru Sedleckému, ne- bude moci jazyk vyjádřiti ani péro vypsati, protože je to takřka nekonečné. Neboť skoro všichni mniši, dohnáni strachem a nedostat- kem, odešli z kláštera a bydlili tu i onde, jak jen mohli; nepřátelé totiž denně podle libosti přicházeli do kláštera a vycházeli a bez jaké- koli překážky loupili, cokoli těšilo jejich oko. Nechť však ušetří blahoslavená Panna krále Albrechta za to, čím se provinil, méně dobře jednaje na tomto světě. 3/ 29. září 1304. 4 Malešovský potok. 5/ V lat. textu: Newenburgam. 8/ Podle 2. knihy královské 11. 25.
Z nepřátel ti, co radost jen líčili, byli by asi začali naříkat, kdyby dřív odtud se nerozutekli. Přece však znepokojuje ducha náhlá otázka při tomto činu, zda se totiž my Češi máme nad oním odchodem Němců více radovati nebo ho želeti. Není o tom ani veliké pochyb- nosti; rozluštili ji ti, kdo radili králi řkouce, protože „výsledky války jsou rozličné“ / že více prospívalo králi a království a bylo by bezpečnější nechati krále Albrechta odtud volně odtáhnout než ho válečným způsobem napadnout. Neboť pozorovala opatrnost ta- kových rádců, že by mohl král Václav v boji ztratiti život i království, zato nevšímaje si od- chodu krále římského zachovati jedno i dru- hé a že nicméně mohou onomu při odchodu všude nastati potíže od obyvatelů království. Konečně po odchodu krále Albrechta obrátí Čechové podle svého zvyku všechnu tíhu války na statky klášterní a kostelní, mlátí obilí, jiné věci odnášejí, stravují zbylé zásoby, ničí domy, naplňují vozy, které vy- vezli v naději na lup prázdné, a zanechavše chudáky s ženami a dětmi v žalosti, sami se velmi vesele vrátili se ziskem a radostí. Ó hrozné a právem ode všech proklínané bezpráví, když se zvrhuje urozenost uroze- ných mužů v tom, že pověsivše kuše na stěny a nechavše kopí přicházejí jen s cepy a srpy k dokončení bitvy. Není rytířem ten, kdo skutky tak ošklivé páchá: rytíři sluší se boj, však nikoli krásti a loupit, zabíjet nemá ni vepře; mír pokojný v lásce má míti, zároveň stříci se má chtít jakkoli vesnicím škodit nebo snad ubohým lidem. Pak vojínem pravým se stává, takové mravy mu sluší a z toho kyne mu sláva. Králi Albrechte, slyš, lid veškerý nad tebou volá: Ty jsi začal to zlo, jen tys byl příčinou jeho; když jsi zavítal k nám, hned začala v znamení smutném zmítat se Česká zem, neb davy tvých válčících lidí loupí, kde se jen dá, a na škodu hromadí škodu. Buřiči krále i země! Ty zákonné smlouvy máš kovat, ale ty neumíš to, ty slabochu, protože dáváš stále podněty k válkám; jsi špatným knížetem míru, zaháníš mír a vedeš si tak, že rušením daru pokoje nesvornost vzrůstá; hle, tebou přichází nazmar veškeré dobro i právo, jež rušíš krutými boji. Kolik jen lidí tvou vinou se rmoutí a prolévá slzy, neboť o oděv přišli, své jmění, i o vlastní kůži! Jak veliké a nepřekonatelné potíže byly v oné době způsobeny klášteru Sedleckému, ne- bude moci jazyk vyjádřiti ani péro vypsati, protože je to takřka nekonečné. Neboť skoro všichni mniši, dohnáni strachem a nedostat- kem, odešli z kláštera a bydlili tu i onde, jak jen mohli; nepřátelé totiž denně podle libosti přicházeli do kláštera a vycházeli a bez jaké- koli překážky loupili, cokoli těšilo jejich oko. Nechť však ušetří blahoslavená Panna krále Albrechta za to, čím se provinil, méně dobře jednaje na tomto světě. 3/ 29. září 1304. 4 Malešovský potok. 5/ V lat. textu: Newenburgam. 8/ Podle 2. knihy královské 11. 25.
Strana 128
SMRT NEJJASNĚJŠÍHO KNIŽETE, PANA VÁCLAVA II., ŠESTÉHO KRÁLE ČESKÉHO PRVNÍHO ZAKLADATELE ZBRASLAVI. A KAJICNOST, KTEROUVSVÉ BOLESTI PROJEVIL LÉTA PÁNĚ 1305 8 LXXII Já, jenž dokonal kdys tu báseň kvetoucí snahou, s pláčem budu, ó běda, teď skládat verše, jež budou v souhlase s řádem Krista, jenž nemá radostné řeči, neboť ustoupí radost, kde smrt je. Jak zkrušuje srdce nyní ten úděl smrti, jíž z našeho středu byl vyrván život Václava krále, ten život, zdobený květem ctností, jenž ve velké cti jak květ se rozvíjel stále. Jakmile smrt ho jala, tím ostatním králům hned vzala pochodeň světla a chudým tím odňala výhody míru. Stojí tu celý svět a srdce mu přetéká hořem, vskutku má důvod k pláči, vždyť sláva tohoto krále plnila okrsek světa; král tím jen si oblibu získal, poněvadž jeho život všem ostatním podával příklad: posílen ze všech stran stál silný uměním božským. Kdykoli v mysli na něj si vzpomenu, slzí mi oči. Právem plakati mohu, neb sotva v budoucnu spatřím nebo dokonce nikdy, kvést muže tak veliké ctnosti a tak veliké spásy, jak býval tento náš kníže. Bůh jej obohatil a příroda blaho mu dala. Nemnoho o něm chci psát, vždyť nejapná mysl se vzpírá, abych psal o něm více, neb jest to ukrutné pro mne. Pláči však pro tebe, králi, a pronáším proroka slova: více zajisté pro nás než pro něho žalostnou „Kdo dá očím mým vody a hlavě mé pramen slz“1/ abych dnem i nocí oplakával žalostný a trpkou. Neboť on sám je vyrván ze svízelů skon nejzbožnějšího krále Václava a smrt a temnoty současného utrpení, my však, vlnami zmítáni dosud zle jimi jsme zaplavováni, a to tím spíše, čím více postrádáme přítom- nosti a ochrany toho, jenž od nás, žel, odešel. Neboť tento král byl všem mocným předmě- tem úžasu, chudáků ochráncem, spravedl- nosti udržovatelem, truchlících utěšovate- lem, ponížených povyšovatelem, Boha ctite- lem, vinných mstitelem, pravým milovníkem kněžstva, zakladatelem kostelů i zachováva- telem jejich výsad a práv a právě tak byl ve všem obzvláštním napodobitelem všeho toho, čemu učí mravnost řádného života; horlivě toužil po denních i nočních kanonických ho- dinkách a všem opravdu kajícím poskytoval dokonalý obraz přísnosti. A protože byl tento král tak milování hod- ný, zasloužil milost za milost, že mu Bůh dopřál před jeho smrtí déle stonati, aby se takto mohl pravým nářkem pokání na tomto světě čistěji očistiti od troudu křehkosti lidské a zastaralého kvasu spáchaného hří- chu. „Nebo kohož miluje Pán, tohoť tresce, 42 a švihá každého, kteréhož za syna přijímá;“ vždyť jako se odděluje ohněm zlato od strus- ky, tak se duše čistěji vyvařuje a očišťuje 128/ 129
SMRT NEJJASNĚJŠÍHO KNIŽETE, PANA VÁCLAVA II., ŠESTÉHO KRÁLE ČESKÉHO PRVNÍHO ZAKLADATELE ZBRASLAVI. A KAJICNOST, KTEROUVSVÉ BOLESTI PROJEVIL LÉTA PÁNĚ 1305 8 LXXII Já, jenž dokonal kdys tu báseň kvetoucí snahou, s pláčem budu, ó běda, teď skládat verše, jež budou v souhlase s řádem Krista, jenž nemá radostné řeči, neboť ustoupí radost, kde smrt je. Jak zkrušuje srdce nyní ten úděl smrti, jíž z našeho středu byl vyrván život Václava krále, ten život, zdobený květem ctností, jenž ve velké cti jak květ se rozvíjel stále. Jakmile smrt ho jala, tím ostatním králům hned vzala pochodeň světla a chudým tím odňala výhody míru. Stojí tu celý svět a srdce mu přetéká hořem, vskutku má důvod k pláči, vždyť sláva tohoto krále plnila okrsek světa; král tím jen si oblibu získal, poněvadž jeho život všem ostatním podával příklad: posílen ze všech stran stál silný uměním božským. Kdykoli v mysli na něj si vzpomenu, slzí mi oči. Právem plakati mohu, neb sotva v budoucnu spatřím nebo dokonce nikdy, kvést muže tak veliké ctnosti a tak veliké spásy, jak býval tento náš kníže. Bůh jej obohatil a příroda blaho mu dala. Nemnoho o něm chci psát, vždyť nejapná mysl se vzpírá, abych psal o něm více, neb jest to ukrutné pro mne. Pláči však pro tebe, králi, a pronáším proroka slova: více zajisté pro nás než pro něho žalostnou „Kdo dá očím mým vody a hlavě mé pramen slz“1/ abych dnem i nocí oplakával žalostný a trpkou. Neboť on sám je vyrván ze svízelů skon nejzbožnějšího krále Václava a smrt a temnoty současného utrpení, my však, vlnami zmítáni dosud zle jimi jsme zaplavováni, a to tím spíše, čím více postrádáme přítom- nosti a ochrany toho, jenž od nás, žel, odešel. Neboť tento král byl všem mocným předmě- tem úžasu, chudáků ochráncem, spravedl- nosti udržovatelem, truchlících utěšovate- lem, ponížených povyšovatelem, Boha ctite- lem, vinných mstitelem, pravým milovníkem kněžstva, zakladatelem kostelů i zachováva- telem jejich výsad a práv a právě tak byl ve všem obzvláštním napodobitelem všeho toho, čemu učí mravnost řádného života; horlivě toužil po denních i nočních kanonických ho- dinkách a všem opravdu kajícím poskytoval dokonalý obraz přísnosti. A protože byl tento král tak milování hod- ný, zasloužil milost za milost, že mu Bůh dopřál před jeho smrtí déle stonati, aby se takto mohl pravým nářkem pokání na tomto světě čistěji očistiti od troudu křehkosti lidské a zastaralého kvasu spáchaného hří- chu. „Nebo kohož miluje Pán, tohoť tresce, 42 a švihá každého, kteréhož za syna přijímá;“ vždyť jako se odděluje ohněm zlato od strus- ky, tak se duše čistěji vyvařuje a očišťuje 128/ 129
Strana 129
darem milosti od nečistoty. Když tedy král Václav přivedl svého jedno- rozeného syna, uherského krále Václava, z téhož království se silným sborem zpět do Čech, tehdy se u něho objevila všemi přízna- ky nemoc souchotin, která se v něm už déle skrývala. A ty souchotiny nezbavily krále sil náhle, nýbrž pomalu a jistě. Přitom se ona pro- dlužující se choroba připočítala králi k záslu- ze, nám pak se ukázala jako příklad, neboť jako dalo zdraví jeho života lidu úlevu útě- KTERAK ROZDÉLIL SVÁ ROUCHA NA RÜZNÁ MÍSTA A UKÁZAL SVOU POKORU 3 LXXIN Aby pak pokora, která se skrývala uvnitř ve zbožných skutcích, zářila navenek, věnoval král hned na počátku své choroby všechno šatstvo a celou výbavu královského lože, zhotovenou z drahocenných látek a hedváb- ných tkanin, k potřebě pražského špitálu pro neduživé a chudé; oblékl si pak tehdy roucho z chudičkého sukna šedého se širokými ruká- vy, jako mívají mniši, a na své lože dal povlé- ci laciné plátno téže barvy, také vznešené obleky z královského šatstva kázal dáti nahým a potřebným, a aby měl opravdový užitek z pokání, dal si ze své hlavy ostříhati vlasy. To by však byl, jsa ještě zdráv, jistě učinil z pokorné úcty, kterou choval k řeholi, kdyby mu v tom nebyla bránila vysokost královského stavu a důstojnosti. Bůh však, „který hledí k srdci'*/, pohlédl na jeho předsevzetí a poznal je; znají je také dodnes oni, jimž král často v důvěrném ho- voru říkával: ,„Já,““ dí „při tomto řízení krá- lovství nedbale, a proto nerad trvám, a kdy- bych věděl, a Bůh je mi svědkem, že by po- slední člověk, který je ve stáji mých koní, dovedl lépe vládnouti než já, jen kdyby se to dálo náležitě, s jásotem bych mu ustoupil a vzal bych si stav nízký nebo odév mnissky.'' Tak tedy získav příležitost v nemoci, splnil skutkem, co si už dávno v srdci napřed usmyslil. Co však tanulo v skrytosti na mysli tohoto pokorného krále, který už na sebe vzal po- dobu mnišského zevnějšku, zjevil panu Kon- chy, tak i jeho choroba poskytovala kajícím účinný vzor. Naposled král leže již na loži bolesti své, tak jako činíval, když byl ještě zdráv a chodil, měl u sebe stále svého zpo- vědníka, a ačkoli se tehdy mohl rozpome- nouti z těch skutků, kterými někdy, špatně žije, urazil Boha, ihned upřímně vyznával svému zpovědníkovi a všechno jednotlivě se slzami zjevoval. 1/ Proroctví Jeremiáše proroka 9. 1. 2/ Epištoly sv. Pavla k Židům 12. 6. rádovi, prvnímu opatu zbraslavskému, když mu pravil takto: „Prosím tě,“ dí, „můj opate, který jsi takřka polovicí duše mé, až odejdu z tohoto světa, abys mě oděl do kukly konvrše řádu cisterciáckého a prostě mě po- choval a uložil na místě, kde se pochovávají mniši nebo konvršové, anebo, což se mně více líbí, pod nějakým okapem na místě nejvšednějším v mém klášteře na Zbraslavi. Neboť podle mého soudu není mé nepatrné tělo hodno, aby bylo uloženo s dobrými, nýbrž to by bylo na prospěch, a kéž by se to smělo státi, aby bylo po smrti uprostřed všech ulic před tváří lidu přivázáno k běží- címu zvířeti a vláčeno.““ Kdo by nechápal, že tato řeč prozrazuje stav pokory? Neboť král pojal pevný úmysl, až by jeho syn Václav dospěl řádného věku a rozum- nosti, že mu chtěl hned postoupitiřízení svých království, a rozhodl se, aby se mohl více oddávati službě Boží, ponechati si jen dů- chod tisíc hřiven a trvalým pobytem bydliti na Zbraslavi, v místě svého založení. A na znamení tak zbožného úmyslu dal vystavěti na Zbraslavi komorní dům, který jak je vidět, dodnes stojí. Měl také tento zakladatel tak veliký zápal horoucí lásky k povznesení svého založení Zbraslavi, že cítil větší bol nad její osiřelostí než nad svou vlastní bolestí. Častěji to pro- jevil a ukázal zřejmými důkazy. Neboť s hlu- bokým povzdechem velmi často pravil takto: „Ó Zbraslavi, jak ty právě teď stojíš před očima mýma! Ó Zbraslavi, rostlinko mladá, útloučká dcero, ty jsi dílem rukou mých, ach jak a kterak tě nyní zanechám osiřelou? ,Kdo té polituje'?/, kdo ti pomüze, kdo se zarmoutí nad tebou? Bojím se, Ze snad „přijdou dnové na tebe a sklíčí tě“.3/ Byla jsi, ó6 Zbraslavi, jedinou mou útěchou života
darem milosti od nečistoty. Když tedy král Václav přivedl svého jedno- rozeného syna, uherského krále Václava, z téhož království se silným sborem zpět do Čech, tehdy se u něho objevila všemi přízna- ky nemoc souchotin, která se v něm už déle skrývala. A ty souchotiny nezbavily krále sil náhle, nýbrž pomalu a jistě. Přitom se ona pro- dlužující se choroba připočítala králi k záslu- ze, nám pak se ukázala jako příklad, neboť jako dalo zdraví jeho života lidu úlevu útě- KTERAK ROZDÉLIL SVÁ ROUCHA NA RÜZNÁ MÍSTA A UKÁZAL SVOU POKORU 3 LXXIN Aby pak pokora, která se skrývala uvnitř ve zbožných skutcích, zářila navenek, věnoval král hned na počátku své choroby všechno šatstvo a celou výbavu královského lože, zhotovenou z drahocenných látek a hedváb- ných tkanin, k potřebě pražského špitálu pro neduživé a chudé; oblékl si pak tehdy roucho z chudičkého sukna šedého se širokými ruká- vy, jako mívají mniši, a na své lože dal povlé- ci laciné plátno téže barvy, také vznešené obleky z královského šatstva kázal dáti nahým a potřebným, a aby měl opravdový užitek z pokání, dal si ze své hlavy ostříhati vlasy. To by však byl, jsa ještě zdráv, jistě učinil z pokorné úcty, kterou choval k řeholi, kdyby mu v tom nebyla bránila vysokost královského stavu a důstojnosti. Bůh však, „který hledí k srdci'*/, pohlédl na jeho předsevzetí a poznal je; znají je také dodnes oni, jimž král často v důvěrném ho- voru říkával: ,„Já,““ dí „při tomto řízení krá- lovství nedbale, a proto nerad trvám, a kdy- bych věděl, a Bůh je mi svědkem, že by po- slední člověk, který je ve stáji mých koní, dovedl lépe vládnouti než já, jen kdyby se to dálo náležitě, s jásotem bych mu ustoupil a vzal bych si stav nízký nebo odév mnissky.'' Tak tedy získav příležitost v nemoci, splnil skutkem, co si už dávno v srdci napřed usmyslil. Co však tanulo v skrytosti na mysli tohoto pokorného krále, který už na sebe vzal po- dobu mnišského zevnějšku, zjevil panu Kon- chy, tak i jeho choroba poskytovala kajícím účinný vzor. Naposled král leže již na loži bolesti své, tak jako činíval, když byl ještě zdráv a chodil, měl u sebe stále svého zpo- vědníka, a ačkoli se tehdy mohl rozpome- nouti z těch skutků, kterými někdy, špatně žije, urazil Boha, ihned upřímně vyznával svému zpovědníkovi a všechno jednotlivě se slzami zjevoval. 1/ Proroctví Jeremiáše proroka 9. 1. 2/ Epištoly sv. Pavla k Židům 12. 6. rádovi, prvnímu opatu zbraslavskému, když mu pravil takto: „Prosím tě,“ dí, „můj opate, který jsi takřka polovicí duše mé, až odejdu z tohoto světa, abys mě oděl do kukly konvrše řádu cisterciáckého a prostě mě po- choval a uložil na místě, kde se pochovávají mniši nebo konvršové, anebo, což se mně více líbí, pod nějakým okapem na místě nejvšednějším v mém klášteře na Zbraslavi. Neboť podle mého soudu není mé nepatrné tělo hodno, aby bylo uloženo s dobrými, nýbrž to by bylo na prospěch, a kéž by se to smělo státi, aby bylo po smrti uprostřed všech ulic před tváří lidu přivázáno k běží- címu zvířeti a vláčeno.““ Kdo by nechápal, že tato řeč prozrazuje stav pokory? Neboť král pojal pevný úmysl, až by jeho syn Václav dospěl řádného věku a rozum- nosti, že mu chtěl hned postoupitiřízení svých království, a rozhodl se, aby se mohl více oddávati službě Boží, ponechati si jen dů- chod tisíc hřiven a trvalým pobytem bydliti na Zbraslavi, v místě svého založení. A na znamení tak zbožného úmyslu dal vystavěti na Zbraslavi komorní dům, který jak je vidět, dodnes stojí. Měl také tento zakladatel tak veliký zápal horoucí lásky k povznesení svého založení Zbraslavi, že cítil větší bol nad její osiřelostí než nad svou vlastní bolestí. Častěji to pro- jevil a ukázal zřejmými důkazy. Neboť s hlu- bokým povzdechem velmi často pravil takto: „Ó Zbraslavi, jak ty právě teď stojíš před očima mýma! Ó Zbraslavi, rostlinko mladá, útloučká dcero, ty jsi dílem rukou mých, ach jak a kterak tě nyní zanechám osiřelou? ,Kdo té polituje'?/, kdo ti pomüze, kdo se zarmoutí nad tebou? Bojím se, Ze snad „přijdou dnové na tebe a sklíčí tě“.3/ Byla jsi, ó6 Zbraslavi, jedinou mou útěchou života
Strana 130
mého, neboť ty milovaná má a vyvolená nevěs- to má, Zbraslavi, působila jsi radost duši mé a poskytneš mně také, až bude stráveno toto nepatrné tělo, příbytek věčný. Zaživa těšil se duch můj v tobě, po smrti odpočine v tobě tělo mé a v naději. Blaze mně a blaze duši mé, že jsem tě zasadil, špatně tobě, že mě ztrácíš, vzpomínej na mne, vinice má milo- ZÁVĚŤ A POŘÍZENÍ, KTERÉ KRÁL UČINIL LXXIV vaná, ó Zbraslavi, nechť pak má o tebe péči blahoslavená Panna, které jsem té včnoval.“ Takováto slova zbožná mysl králova častéji opakovala a lkala. 1/ 1. kniha královská 16. 7. 2/ Proroctví Jeremiáše proroka 15. 5. 3/ Lukáš 19. 43. Kdo má co se smolou činit a přitom si nezmaže ruce, přespříliš řídký to zjev; tak nebývá čisté ni srdce, pozemské věci když koná; tou činností kalným se stane, brzy pak právě proto i slepota postihne srdce; když se však očistí srdce, vzhled dřívější opět si získá. A proto, poněvadž na králi Václavovi spo- čívala starost o několik zemí a na něho jakož- to řádného vládce se déle vznášela záleži- tost poddaných, bylo by zcela nad lidskou duševní sílu zvážiti všechno na stejné váze, také nikdy se neodchýliti za střed ctnosti jak pro lidskou slabost, tak pro nutný prospěch, a aby ten, kdo potřebuje více věcí jiných lidí, neužil jich více, než je na prospěch. Neboť to se pokládá mezi lidmi za nemožné. Zbož- nost krále opravdu kajícího začala tedy pátra- ti po vhodném způsobu náhrady za takové případy, aby mohl uspokojiti ty, kterým bylo skrze krále nezaslouženě ublíženo. Proto rozkázal král povolati k sobě čtyři ctihodné muže, které proslavila moudrost i svědomitost, totiž pány: Jana!/, nyní bisku- pa brixenského, Jindřicha?/, opata sedlecké- ho, Konráda, opata zbraslavského, a také Jindřicha Šturmova?“/, notáře moravského, a ustanoviv je vykonavateli své závěti, pravil takto: ,„„Protože jsem vás nad ostatní miloval výsadou zvláštní lásky, doufám, že jste po- vinni býti přáteli spásy duše mé; nyní tedy dejte povolati všechny mé věřitele, vyšetřte a sepište, kolik se má zaplatit jednomu kaž- dému, a aby se nepřihodil nějaký omyl, ucho- vejte u sebe ty dluhy zapsány. Nezamýšlím však ukládati vám břemeno, abyste platili, 130 / 131 nýbrž abyste jen řídili ty, kteří jsou povinni platit, a aby se placení dluhů dálo bez jaké- koli prekážky.“ Král povolal k sobč svého syna Václava, královského nástupce, pana Petra“/, svého kancléře, nyní biskupa olomouckého, Hei- mana z Dubóś/, Tobiaże z Bechyne*/, Jindfi- cha z Rožmberka?/ a více jiných šlechticů a pánů království a začav řeč promluvil k nim takto: „Vy,“ pravil, „ty, synu můj, a vy, věrní moji milí, víte nejlépe, že mne v tomto roce dohnala krajní nutnost na obranu krá- lovství a mých práv proti římskému králi Albrechtovi a také na získání království Pol- ského činiti nesčíslná vydání a náklady, dávati žold vojákům a to na úroky přijímati anebo jako půjčku tu onde od věřitelů žádati, pro- tože na ty věci všechny i jednotlivé nestačila královská pokladna. A protože se po právu splácí z královské pokladny to, co se jménem královým vypůjčuje, ráčí-li mne Pán Bůh, v jehož okovech jsem kárán, déle zachovati v tomto životě, zaplatím těmto věřitelům i všechny dluhy, neboť v rukou Páně spočívá smrt i život můj, co se mu zlíbí v očích jeho, to nechť se mnou, ubohým červíčkem, učiní!*“ K synovi pak obrátil král tvář a jemu přede všemi pravil takto: ,„Synu můj, „nakloň ke mně ucha sveho'*/, vyslechni řeči mé, „slyš slova
mého, neboť ty milovaná má a vyvolená nevěs- to má, Zbraslavi, působila jsi radost duši mé a poskytneš mně také, až bude stráveno toto nepatrné tělo, příbytek věčný. Zaživa těšil se duch můj v tobě, po smrti odpočine v tobě tělo mé a v naději. Blaze mně a blaze duši mé, že jsem tě zasadil, špatně tobě, že mě ztrácíš, vzpomínej na mne, vinice má milo- ZÁVĚŤ A POŘÍZENÍ, KTERÉ KRÁL UČINIL LXXIV vaná, ó Zbraslavi, nechť pak má o tebe péči blahoslavená Panna, které jsem té včnoval.“ Takováto slova zbožná mysl králova častéji opakovala a lkala. 1/ 1. kniha královská 16. 7. 2/ Proroctví Jeremiáše proroka 15. 5. 3/ Lukáš 19. 43. Kdo má co se smolou činit a přitom si nezmaže ruce, přespříliš řídký to zjev; tak nebývá čisté ni srdce, pozemské věci když koná; tou činností kalným se stane, brzy pak právě proto i slepota postihne srdce; když se však očistí srdce, vzhled dřívější opět si získá. A proto, poněvadž na králi Václavovi spo- čívala starost o několik zemí a na něho jakož- to řádného vládce se déle vznášela záleži- tost poddaných, bylo by zcela nad lidskou duševní sílu zvážiti všechno na stejné váze, také nikdy se neodchýliti za střed ctnosti jak pro lidskou slabost, tak pro nutný prospěch, a aby ten, kdo potřebuje více věcí jiných lidí, neužil jich více, než je na prospěch. Neboť to se pokládá mezi lidmi za nemožné. Zbož- nost krále opravdu kajícího začala tedy pátra- ti po vhodném způsobu náhrady za takové případy, aby mohl uspokojiti ty, kterým bylo skrze krále nezaslouženě ublíženo. Proto rozkázal král povolati k sobě čtyři ctihodné muže, které proslavila moudrost i svědomitost, totiž pány: Jana!/, nyní bisku- pa brixenského, Jindřicha?/, opata sedlecké- ho, Konráda, opata zbraslavského, a také Jindřicha Šturmova?“/, notáře moravského, a ustanoviv je vykonavateli své závěti, pravil takto: ,„„Protože jsem vás nad ostatní miloval výsadou zvláštní lásky, doufám, že jste po- vinni býti přáteli spásy duše mé; nyní tedy dejte povolati všechny mé věřitele, vyšetřte a sepište, kolik se má zaplatit jednomu kaž- dému, a aby se nepřihodil nějaký omyl, ucho- vejte u sebe ty dluhy zapsány. Nezamýšlím však ukládati vám břemeno, abyste platili, 130 / 131 nýbrž abyste jen řídili ty, kteří jsou povinni platit, a aby se placení dluhů dálo bez jaké- koli prekážky.“ Král povolal k sobč svého syna Václava, královského nástupce, pana Petra“/, svého kancléře, nyní biskupa olomouckého, Hei- mana z Dubóś/, Tobiaże z Bechyne*/, Jindfi- cha z Rožmberka?/ a více jiných šlechticů a pánů království a začav řeč promluvil k nim takto: „Vy,“ pravil, „ty, synu můj, a vy, věrní moji milí, víte nejlépe, že mne v tomto roce dohnala krajní nutnost na obranu krá- lovství a mých práv proti římskému králi Albrechtovi a také na získání království Pol- ského činiti nesčíslná vydání a náklady, dávati žold vojákům a to na úroky přijímati anebo jako půjčku tu onde od věřitelů žádati, pro- tože na ty věci všechny i jednotlivé nestačila královská pokladna. A protože se po právu splácí z královské pokladny to, co se jménem královým vypůjčuje, ráčí-li mne Pán Bůh, v jehož okovech jsem kárán, déle zachovati v tomto životě, zaplatím těmto věřitelům i všechny dluhy, neboť v rukou Páně spočívá smrt i život můj, co se mu zlíbí v očích jeho, to nechť se mnou, ubohým červíčkem, učiní!*“ K synovi pak obrátil král tvář a jemu přede všemi pravil takto: ,„Synu můj, „nakloň ke mně ucha sveho'*/, vyslechni řeči mé, „slyš slova
Strana 131
15 Hradec Králové - chrám sv. Ducha (foto SUPPOP Praha)
15 Hradec Králové - chrám sv. Ducha (foto SUPPOP Praha)
Strana 132
IOf BInO — klášterní chrám Nanebevzeti P. Marie, POhled ke kuru (toto SUPPOP Praha) 17 DTnO — klášterní chrám NáneDeVzeti P. Marie (foto SUPPOP Praha)
IOf BInO — klášterní chrám Nanebevzeti P. Marie, POhled ke kuru (toto SUPPOP Praha) 17 DTnO — klášterní chrám NáneDeVzeti P. Marie (foto SUPPOP Praha)
Strana 133
má“), a výroky otce tvého ať ti nikdy nevy- mizejí, nýbrž si je zapiš do srdce svého jako do knihy a naplň je skutkem! Tobě, synu můj, plode života mého, patří právem dědic- kým veškeré držení panství mého, neboť bu- deš seděti na stolci mém a budeš panovati místo mne, otce svého.“ I dodal král: „Synu můj, ty víš, že bylo mým úmyslem vystavěti dům jménem Boha mého, ale, jak se do- mýšlím, je to snad úmyslně prozřetelností Boží zachováno tobě. Nyní tedy buď Bůh s tebou, prospívej a vystav dům Hospodinu, aby tě chránil. Nechť ti dá Hospodin prozíra- vost a soudnost, abys mohl říditi lid, neboť tehdy budeš moci míti úspěch, počneš-li na- plňovati rozkazy a soudy Boží srdcem 1 skut- kem. A děkuji nebeskému králi, že po sobě zanechávám tebe na útěchu lidu svého. Boj se Boha, pěstuj ctnosti, vyhledávej mír a spra- vedlnost! Přísahej mi tedy před Bohem na ostatky svatých, kteří už jsou tu přítomni, že po mé smrti vyslechneš hlas mých věřitelů a vymahatelů a že za mne zaplatíš dluhy z království, které budeš míti v držení, a že zadost učiníš všem těm, kteří byli mnou ne- zaslouženě poškozeni a uraženi.“ A byla tam tehdy hlava svatého Václava mučedníka s jinými slavnými ostatky, na něž pod zárukou Václav, králův jednorozenec, přísahal a se rozhodl a slíbil, že má za otce všechno zaplatiti a poškozeným zadost uči- niti. Podobně i oni šlechtici, kteří tehdy byli přítomni, věrně slíbili, že se chtějí přičiniti o zaplacení dluhů, a slavnostně to též po- tvrdili přísahou. Aby pak ta úprava placení nebyla v něčem znemožňována, byla určena sedmina urbury a důchodů v Kutné Hoře, ZBOŽNÉ SKUTKY, KTERÉ KONAL KRÁL VÁCLAV 4 LXXV A poněvadž je nesnadno zanechati zvyku, ne- boť se dobrý zvyk obyčejně obrací v přiroze- nost rosou milosti Boží, proto cit pokory a dobrodiní laskavosti, které vůči chudým a žebrákům projevoval král Václav, jsa ještě zdráv, poražen na lože choroby nikterak ne- opomíjel prokazovati, co však nemohl konati sám o sobě, to dával tajně skrze jiného pod které se dávají králům každý týden, na pla- cení dluhů a upokojení věřitelů. Také man- želce, paní Alžbětě, odkázal král dvacet tisíc hřiven jako věno. A přísahal dědic se šlech- tici před otcem, že bude míti klášter Zbra- slavský s jeho příslušenstvím v dobré ochraně a že jeho, nemocného krále, až zemře, pocho- vají na Zbraslavi. Mimo to věnoval klášte- rům, kostelům, řeholním osobám a chudým veliké dary almužen, také rozdělil tu onde domům Božím klenoty a ostatky a roucha služebníků Kristových a oltář ze své kaple, kterou měl král nade všechna knížata své doby nádhernou, ale většinu svých rouch určil Zbraslavi, založení svému a dceři své, v budoucnosti osiřelé. Prosím tě, Panno Maria, ozdob rouchy své milosti duši toho, který oděl k chvále Syna tvého a ke tvé slávě tvůj dům ve Zbraslavi, takže to budí úžas všech, kdož to vidí. Nepo« chybuji o tobě, Maria, že to ve své štědré las- kavosti učiníš, nebo spíše už jsi učinila. 1/ Srv. o něm v kap. LXVII, pozn. č. 7. 2/ Častěji se jeho jméno uvádí ve formě Heidenreich. */ Jindřich Šturmův byl kanovníkem pražským, listinně není zjištěno, že by byl notářem moravským. 4/ Byl to M. Petr Angeliv, ktery byl od r. 1289—1306 pronotářem; olomouckým biskupem se stal r. 1311, zemřel r. 1316. Kronikář no jmenuje kancléřem, ale tím tehdy ještě byl Petr z Aspeltu, biskup basilejský, který užíval titulu kancléře českého ještě r. 1307. Protože už r. 1304 odešel z Čech, zdá se, že Petr Angelův pře- vzal již tehdy formálně řízení kanceláře a zastával tuto funkci také za Václava III. 5/ Heiman z Dubé byl tehdy nejvyšším purkrabím. * Tobiáš (Dobeš) z Bechyně byl nejvyšším maršálkem. 7/ Jinřich z Rožmberka byl nejvyšším komorníkem. 8/ Kniha přísloví 4. 20; Žalm 44. 11; 101. 3. 9 Kniha přísloví 4. 10. 19/ Srv. kap. LXXXV. svým jménem činiti. Měla pak ve zvyku po- korná ušlechtilost a ušlechtilá pokora tohoto krále nejen na Zelený čtvrtek (v den večeře Páně) nebo v postě nahé odívati, chudým ruku štědrou podávati, lačným a žíznícím pokrm a nápoj předkládati a nohy chudých umývati a otírati, ale i v každé době s potěšením to konala, kdykoli mohla k tomu získati vhodnou příležitost. Potom, když už tísnivá choroba vzdalovala od tohoto zbožného díla ochromené tělo, ne však stav mysli, povolával král tajně potichu některého ze svých důvěrných přátel a dával skrze něho svým jménem vykonávati onu zbožnou službu na určeném místě. Svědectví
má“), a výroky otce tvého ať ti nikdy nevy- mizejí, nýbrž si je zapiš do srdce svého jako do knihy a naplň je skutkem! Tobě, synu můj, plode života mého, patří právem dědic- kým veškeré držení panství mého, neboť bu- deš seděti na stolci mém a budeš panovati místo mne, otce svého.“ I dodal král: „Synu můj, ty víš, že bylo mým úmyslem vystavěti dům jménem Boha mého, ale, jak se do- mýšlím, je to snad úmyslně prozřetelností Boží zachováno tobě. Nyní tedy buď Bůh s tebou, prospívej a vystav dům Hospodinu, aby tě chránil. Nechť ti dá Hospodin prozíra- vost a soudnost, abys mohl říditi lid, neboť tehdy budeš moci míti úspěch, počneš-li na- plňovati rozkazy a soudy Boží srdcem 1 skut- kem. A děkuji nebeskému králi, že po sobě zanechávám tebe na útěchu lidu svého. Boj se Boha, pěstuj ctnosti, vyhledávej mír a spra- vedlnost! Přísahej mi tedy před Bohem na ostatky svatých, kteří už jsou tu přítomni, že po mé smrti vyslechneš hlas mých věřitelů a vymahatelů a že za mne zaplatíš dluhy z království, které budeš míti v držení, a že zadost učiníš všem těm, kteří byli mnou ne- zaslouženě poškozeni a uraženi.“ A byla tam tehdy hlava svatého Václava mučedníka s jinými slavnými ostatky, na něž pod zárukou Václav, králův jednorozenec, přísahal a se rozhodl a slíbil, že má za otce všechno zaplatiti a poškozeným zadost uči- niti. Podobně i oni šlechtici, kteří tehdy byli přítomni, věrně slíbili, že se chtějí přičiniti o zaplacení dluhů, a slavnostně to též po- tvrdili přísahou. Aby pak ta úprava placení nebyla v něčem znemožňována, byla určena sedmina urbury a důchodů v Kutné Hoře, ZBOŽNÉ SKUTKY, KTERÉ KONAL KRÁL VÁCLAV 4 LXXV A poněvadž je nesnadno zanechati zvyku, ne- boť se dobrý zvyk obyčejně obrací v přiroze- nost rosou milosti Boží, proto cit pokory a dobrodiní laskavosti, které vůči chudým a žebrákům projevoval král Václav, jsa ještě zdráv, poražen na lože choroby nikterak ne- opomíjel prokazovati, co však nemohl konati sám o sobě, to dával tajně skrze jiného pod které se dávají králům každý týden, na pla- cení dluhů a upokojení věřitelů. Také man- želce, paní Alžbětě, odkázal král dvacet tisíc hřiven jako věno. A přísahal dědic se šlech- tici před otcem, že bude míti klášter Zbra- slavský s jeho příslušenstvím v dobré ochraně a že jeho, nemocného krále, až zemře, pocho- vají na Zbraslavi. Mimo to věnoval klášte- rům, kostelům, řeholním osobám a chudým veliké dary almužen, také rozdělil tu onde domům Božím klenoty a ostatky a roucha služebníků Kristových a oltář ze své kaple, kterou měl král nade všechna knížata své doby nádhernou, ale většinu svých rouch určil Zbraslavi, založení svému a dceři své, v budoucnosti osiřelé. Prosím tě, Panno Maria, ozdob rouchy své milosti duši toho, který oděl k chvále Syna tvého a ke tvé slávě tvůj dům ve Zbraslavi, takže to budí úžas všech, kdož to vidí. Nepo« chybuji o tobě, Maria, že to ve své štědré las- kavosti učiníš, nebo spíše už jsi učinila. 1/ Srv. o něm v kap. LXVII, pozn. č. 7. 2/ Častěji se jeho jméno uvádí ve formě Heidenreich. */ Jindřich Šturmův byl kanovníkem pražským, listinně není zjištěno, že by byl notářem moravským. 4/ Byl to M. Petr Angeliv, ktery byl od r. 1289—1306 pronotářem; olomouckým biskupem se stal r. 1311, zemřel r. 1316. Kronikář no jmenuje kancléřem, ale tím tehdy ještě byl Petr z Aspeltu, biskup basilejský, který užíval titulu kancléře českého ještě r. 1307. Protože už r. 1304 odešel z Čech, zdá se, že Petr Angelův pře- vzal již tehdy formálně řízení kanceláře a zastával tuto funkci také za Václava III. 5/ Heiman z Dubé byl tehdy nejvyšším purkrabím. * Tobiáš (Dobeš) z Bechyně byl nejvyšším maršálkem. 7/ Jinřich z Rožmberka byl nejvyšším komorníkem. 8/ Kniha přísloví 4. 20; Žalm 44. 11; 101. 3. 9 Kniha přísloví 4. 10. 19/ Srv. kap. LXXXV. svým jménem činiti. Měla pak ve zvyku po- korná ušlechtilost a ušlechtilá pokora tohoto krále nejen na Zelený čtvrtek (v den večeře Páně) nebo v postě nahé odívati, chudým ruku štědrou podávati, lačným a žíznícím pokrm a nápoj předkládati a nohy chudých umývati a otírati, ale i v každé době s potěšením to konala, kdykoli mohla k tomu získati vhodnou příležitost. Potom, když už tísnivá choroba vzdalovala od tohoto zbožného díla ochromené tělo, ne však stav mysli, povolával král tajně potichu některého ze svých důvěrných přátel a dával skrze něho svým jménem vykonávati onu zbožnou službu na určeném místě. Svědectví
Strana 134
o tom podává až podnes pan Konrád, opat zbraslavský, který, byv k tomu určen a po- učen, vykonával za krále tak požehnanou službu, neboť sám umýval na rozkaz králův nohy chudých, potom je hostil a štědře obda- roval dary a denáry. V chudobných tobě, Kriste, ten král vždy oddaně sloužil. Za to mu uděl, Kriste, svou nádhernou korunu rajskou! ZBOŽNOST KRÁLOVA PŘI POSLOUCHÁNÍ NĚKOLIKA MŠÍ 8 LXXVI Ale co nyní učiní nemocný král s poslouchá- ním mší, když jeho veškeré potěšení a zvláštní radost srdce vždy byla v poslouchání několika mší? Snad byl bez mší, když nemohl choditi do kostelů? Chraň Bůh! Vždyť aby se tento král, více zbožný v mysli než nemocen tělem, nezbavil svého potěšení, dal si postaviti v své uzavřené komoře, ve které vyčerpán ležel, několik oltářů a poslouchával tam o tolik více mší, čím více jeho duch, zaměstnán chválou Boží, měl pokoj od hluku vnější činnosti a za- městnání, neboť už časně ráno na počátku dne byly slouženy před králem mše a několik jich bylo odslouženo a po několika následovalo několik, které se měly sloužiti. Vznikala z toho radost poslouchajícímu knížeti a živil se hoj- něji a dříve občerstvením duševním než po- krmem tělesným. Působila pak u churavého krále prudká bolest nechuť k jídlu a pití, ale nikdy nechuť poslouchati mešní slavnosti. Nechtěl také při oněch mších podle úsud- ku pokory přijímati políbení míru jako jiná knížata z mešních knih, nýbrž se rtů kněží, neboť vyznával s pokorným srdcem, že není hoden názvu král, nýbrž že má býti spíše označován jménem pastýře než knížete, a často si přál, aby byl býval ne knížetem, nýbrž pastýřem stád po všechny dny života svého. Tak ten, který byl podle všeobecného mínění největší, stal se v očích svých nejmenším, ale opravdu čím více se před lidmi ponižovala znamenitá pokora, tím více se skvěla před tváří Boží pokorná znamenitost a význačná ušlechtilost, kterou měl. Pro tyto mnohé mše jsou smyti hříchové tvoji, Václave, zbožný králi, již v radosti hledíš, jak věřím, na syna Mariina, jenž od tebe tolik má statků. Nyní svým vlastním zrakem se dívej na boží moudrost, kterou jsi spatřil již tehdy, když ještě byls naživu, králi; očima věřící duše jsi ve svátostech ji vídal. O TRPĚLIVOST KRÁLOVA V JEHO NEMOCI LXXVII Ve svém utrpení projevil tento kníže na loži tak velikou trpělivost, že byl všem, kdož ho viděli a znali jeho neduživost, předmětem největšího úžasu. Neboť když ho při vnitřním utrpení velmi ostře bodal osten bolesti, nikte- rak se z úst trpícího neozýval nějaký reptající nářek. Ale jak veliká prudkost trpké bolesti ho bodala, prozrazovala vyčerpanost údů a ukazovala tvář, kterou pokrýval nádech modravé barvy. Ale při všech těch potížích nezhřešil král rty svými ani nepromluvil něco pošetilého proti Bohu, nýbrž dí: „Jestliže jsem přijímal z ruky Páně bez zásluhy dobré věci, proč bych nesnášel pro svá nesmírná provinění zlé? Přijal jsem více požehnání 134/ 135
o tom podává až podnes pan Konrád, opat zbraslavský, který, byv k tomu určen a po- učen, vykonával za krále tak požehnanou službu, neboť sám umýval na rozkaz králův nohy chudých, potom je hostil a štědře obda- roval dary a denáry. V chudobných tobě, Kriste, ten král vždy oddaně sloužil. Za to mu uděl, Kriste, svou nádhernou korunu rajskou! ZBOŽNOST KRÁLOVA PŘI POSLOUCHÁNÍ NĚKOLIKA MŠÍ 8 LXXVI Ale co nyní učiní nemocný král s poslouchá- ním mší, když jeho veškeré potěšení a zvláštní radost srdce vždy byla v poslouchání několika mší? Snad byl bez mší, když nemohl choditi do kostelů? Chraň Bůh! Vždyť aby se tento král, více zbožný v mysli než nemocen tělem, nezbavil svého potěšení, dal si postaviti v své uzavřené komoře, ve které vyčerpán ležel, několik oltářů a poslouchával tam o tolik více mší, čím více jeho duch, zaměstnán chválou Boží, měl pokoj od hluku vnější činnosti a za- městnání, neboť už časně ráno na počátku dne byly slouženy před králem mše a několik jich bylo odslouženo a po několika následovalo několik, které se měly sloužiti. Vznikala z toho radost poslouchajícímu knížeti a živil se hoj- něji a dříve občerstvením duševním než po- krmem tělesným. Působila pak u churavého krále prudká bolest nechuť k jídlu a pití, ale nikdy nechuť poslouchati mešní slavnosti. Nechtěl také při oněch mších podle úsud- ku pokory přijímati políbení míru jako jiná knížata z mešních knih, nýbrž se rtů kněží, neboť vyznával s pokorným srdcem, že není hoden názvu král, nýbrž že má býti spíše označován jménem pastýře než knížete, a často si přál, aby byl býval ne knížetem, nýbrž pastýřem stád po všechny dny života svého. Tak ten, který byl podle všeobecného mínění největší, stal se v očích svých nejmenším, ale opravdu čím více se před lidmi ponižovala znamenitá pokora, tím více se skvěla před tváří Boží pokorná znamenitost a význačná ušlechtilost, kterou měl. Pro tyto mnohé mše jsou smyti hříchové tvoji, Václave, zbožný králi, již v radosti hledíš, jak věřím, na syna Mariina, jenž od tebe tolik má statků. Nyní svým vlastním zrakem se dívej na boží moudrost, kterou jsi spatřil již tehdy, když ještě byls naživu, králi; očima věřící duše jsi ve svátostech ji vídal. O TRPĚLIVOST KRÁLOVA V JEHO NEMOCI LXXVII Ve svém utrpení projevil tento kníže na loži tak velikou trpělivost, že byl všem, kdož ho viděli a znali jeho neduživost, předmětem největšího úžasu. Neboť když ho při vnitřním utrpení velmi ostře bodal osten bolesti, nikte- rak se z úst trpícího neozýval nějaký reptající nářek. Ale jak veliká prudkost trpké bolesti ho bodala, prozrazovala vyčerpanost údů a ukazovala tvář, kterou pokrýval nádech modravé barvy. Ale při všech těch potížích nezhřešil král rty svými ani nepromluvil něco pošetilého proti Bohu, nýbrž dí: „Jestliže jsem přijímal z ruky Páně bez zásluhy dobré věci, proč bych nesnášel pro svá nesmírná provinění zlé? Přijal jsem více požehnání 134/ 135
Strana 135
od Boha, než jsem zasluhoval, byl jsem ne- vděčen za dobrodiní Boží a nyní dostávám, co jsem zasloužil za své skutky, a snáším to rád a žádám, aby toto tělo docela zetlelo, protože by na onom světě duch odpočinul v Pánu.“ Často však, když krále sužovala nad míru síla bolesti a zachvacovala příliš prudká sla- bost, říkával panu Konrádovi Zbraslavskému: „Už už se tak velice trápím, že by jiný, jak myslím, kdyby trpěl totéž, křičel tolik, že by to bylo slyšet po celém sousedství.“ Není však pochyby, že všechno to bylo počítáno k větší zásluze tomu, kdo s klidnou myslí sná- šel tak krutá muka choroby. Také měl chu- ravějící král často u svého lože muže duchov- ní, od nichž nejednou se slzami poslouchal ušima otevřenýma, jakož i s myslí dychtivou napomenutí, povzbuzování a spasitelného uče- ní, ale naprosto žádné utrpení ani zaměstnání ho nemohlo zdržeti od kanonických hodinek, aby je neodříkával nebo neposlouchal. Nářek v srdci, zpěv na rtu, a tělo ač soužila bolest, v nemoci vždy jak Job král doved' si zachovat mysl nanejvýš trpělivou. A proto ho omyla, myslím, ode vší zkázy hříchu ta Boží veliká milost. POSLEDNÍ POMAZÁNÍ TOHO KRÁLE $ LXXVIII Když už však více než tři měsíce vzrůstala ustavičná králova choroba a král už ochabo- val v práci, ale nikterak na rozumu, aby mu nescházelo přijetí a milost některé církevní svátosti, jal se velmi pobožně žádati o svátost posledního pomazání, a třebas měl tehdy ko- lem sebe velmi mnoho biskupů a znameni- tých prelátů, přece z citů pokory a lásky, které vždy choval k panu Konrádovi, opatovi zbraslavskému, a k cisterciáckému řádu, vel- mi oddaně a naléhavě žádal, aby mu bylo právě od tohoto opata uděleno tajemství oné svátosti. Žádost králova tedy, která se oby- čejně rovná rozkazu, byla vyslyšena a splně- na. Neboť pan Konrád, opat zbraslavský, po- mazal krále olejem nejsvětějšího pomazání, zachovávaje ve všem obvyklý způsob, který bývá při pomazání osob řádu cisterciáckého; myslím však, že hojnější proud slz vydaly oči opata, který krále pomazával a truchlil, i pří- tomné družiny, než bylo celé množství sva- tého oleje, kterým byl král onoho dne poma- zán. Neboť bylo viděti na tom, který byl po- mazán, velikou známku zbožnosti, u všech pak přítomných vyrážely slzavé vzdechy, prýštící ze srdce, smíšené s výkřiky. Takto byl pomazán, Kriste, a s tebou spojen tím více tento nábožný král, jenž veškeré viny je zproštěn. ZKROUŠENOST A ROZJÍMÁNÍ, KTERÉ TEHDY KRÁL MĚL LXXIX Král, trápen ještě souženími chorobnými i tvrdošíjnými, těšil se vždy daru milosti pa- měti až podivuhodně zvláštní. Neboť ten král leže na loži jal se leckdy „v trpkosti duše své“!/ přehlížeti všechna svá léta a před oči své mysli vyvolávati poklesky a nevědomosti svého mládí, kterými jako viník urazil Boha, a jako pravý kajícník s pokorným a zkrouše- ným duchem s nářkem na paměť uváděti jakýkoli druh hříchu, kterým lidská křehkost způsobila jeho poklesnutí, a právě tak začal s hojnými slzami oplakávati kterýkoli z nich, který mu způsoboval smutek nad jednoroze- 1 Podle Knihy Jobovy 3. 20.
od Boha, než jsem zasluhoval, byl jsem ne- vděčen za dobrodiní Boží a nyní dostávám, co jsem zasloužil za své skutky, a snáším to rád a žádám, aby toto tělo docela zetlelo, protože by na onom světě duch odpočinul v Pánu.“ Často však, když krále sužovala nad míru síla bolesti a zachvacovala příliš prudká sla- bost, říkával panu Konrádovi Zbraslavskému: „Už už se tak velice trápím, že by jiný, jak myslím, kdyby trpěl totéž, křičel tolik, že by to bylo slyšet po celém sousedství.“ Není však pochyby, že všechno to bylo počítáno k větší zásluze tomu, kdo s klidnou myslí sná- šel tak krutá muka choroby. Také měl chu- ravějící král často u svého lože muže duchov- ní, od nichž nejednou se slzami poslouchal ušima otevřenýma, jakož i s myslí dychtivou napomenutí, povzbuzování a spasitelného uče- ní, ale naprosto žádné utrpení ani zaměstnání ho nemohlo zdržeti od kanonických hodinek, aby je neodříkával nebo neposlouchal. Nářek v srdci, zpěv na rtu, a tělo ač soužila bolest, v nemoci vždy jak Job král doved' si zachovat mysl nanejvýš trpělivou. A proto ho omyla, myslím, ode vší zkázy hříchu ta Boží veliká milost. POSLEDNÍ POMAZÁNÍ TOHO KRÁLE $ LXXVIII Když už však více než tři měsíce vzrůstala ustavičná králova choroba a král už ochabo- val v práci, ale nikterak na rozumu, aby mu nescházelo přijetí a milost některé církevní svátosti, jal se velmi pobožně žádati o svátost posledního pomazání, a třebas měl tehdy ko- lem sebe velmi mnoho biskupů a znameni- tých prelátů, přece z citů pokory a lásky, které vždy choval k panu Konrádovi, opatovi zbraslavskému, a k cisterciáckému řádu, vel- mi oddaně a naléhavě žádal, aby mu bylo právě od tohoto opata uděleno tajemství oné svátosti. Žádost králova tedy, která se oby- čejně rovná rozkazu, byla vyslyšena a splně- na. Neboť pan Konrád, opat zbraslavský, po- mazal krále olejem nejsvětějšího pomazání, zachovávaje ve všem obvyklý způsob, který bývá při pomazání osob řádu cisterciáckého; myslím však, že hojnější proud slz vydaly oči opata, který krále pomazával a truchlil, i pří- tomné družiny, než bylo celé množství sva- tého oleje, kterým byl král onoho dne poma- zán. Neboť bylo viděti na tom, který byl po- mazán, velikou známku zbožnosti, u všech pak přítomných vyrážely slzavé vzdechy, prýštící ze srdce, smíšené s výkřiky. Takto byl pomazán, Kriste, a s tebou spojen tím více tento nábožný král, jenž veškeré viny je zproštěn. ZKROUŠENOST A ROZJÍMÁNÍ, KTERÉ TEHDY KRÁL MĚL LXXIX Král, trápen ještě souženími chorobnými i tvrdošíjnými, těšil se vždy daru milosti pa- měti až podivuhodně zvláštní. Neboť ten král leže na loži jal se leckdy „v trpkosti duše své“!/ přehlížeti všechna svá léta a před oči své mysli vyvolávati poklesky a nevědomosti svého mládí, kterými jako viník urazil Boha, a jako pravý kajícník s pokorným a zkrouše- ným duchem s nářkem na paměť uváděti jakýkoli druh hříchu, kterým lidská křehkost způsobila jeho poklesnutí, a právě tak začal s hojnými slzami oplakávati kterýkoli z nich, který mu způsoboval smutek nad jednoroze- 1 Podle Knihy Jobovy 3. 20.
Strana 136
ným, takže jeho žal, vycházející z hlubiny srdce, byl s to vyvolati u všech při tom stojí- cích pláč a ducha kajicnosti. Bih totiž udělil králi tak nesmírnou milost pokání jakoby zá- chranné prkno po ztroskotání, že kdyby byl on po všechny dny svého života nejhorším lupičem, ještě by podle lidského úsudku při- nesl slušné ovoce pokání, Neboť zbožně vě- řím, že se jeho zkroušený duch stal milou obětí Bohu nejvyššímu, protože ,,on je otec milosrdenství a Büàh v&elikého potésení''?/, jenž klade slzy kajícího před tvář svou. Vnitřní však milost, úspěšná učitelka ctnosti, nena- učila nikdy tohoto slabého žáka naříkati, nýbrž mu vyhověla a způsobila, že on douš- kem zbožného ducha napřed okusil s libostí sladkost nebeské vlasti a pohár nektaru a z toho se vesele radoval. Vždyť ozařující milost často tak osvítila srdce královo, že sám začal v mysli uvažovati a ústy vyjadřovati zvláštní dobrodiní darů Božích a vítězná znamení za spásu lidského pokolení shůry seslaná; neboť tanulo v jeho paměti, že věčná moudrost Boží sestoupila z klína otcova, v podstatě lidského těla že za člověka vzala na sebe kříž, umírajíc, hojně vylila drahocennou krev, a tak ukazujíc cestu do nebe, vztyčila všem schody, konečně že všem kajícím a prosícím slíbil ten, „který je cesta, Zivot a pravda''?/, oteviíti bránu do véc- né vlasti a udéliti nevyslovné radosti, které se pro mnoZství nemohou zmétiti. O tako- vych vécech rozjímal a mluvil a v jeho rozjí- mání planul oheň tak veliké zbožnosti, že neuměje se omezit zapaloval i všechny ty, které shledal hodnými, přítomné u lože cho- rého krále, když slyšeli vycházeti takové vý- roky z nadšené hrudi. Neboť kdo by byl tak chladného srdce, že by ho neroznítila ohnivá výmluvnost přezbožného krále? Tak tedy živil Pán ducha nemocného krále střídavými navzájem hody vnitřního občerstvení, jak se zalíbilo milosrdenství jeho. 2/ 2. epistola sv. Pavla ke Korintským 1. 3. 3/ Evangelium sv. Jana 14. 6. Král jak ubohý hříšník svých poklesků litoval v pláči, na zbožnou slavnost nebes však vzpomíná ten, kdo ji viděl. KTERAK PŘEDVÍDAL KRÁL SVOU SMRT, ROK PÁNĚ 1305 $ LXXX Konečně nemocný král, více než šest měsíců silnou bolestí zmořen, věda, že přišla hodina jeho odchodu z tohoto světa a že už nastává chvíle jeho rozloučení, třebas ještě měl nepo- rušený zrak i sluch a ubývalo mu jen těles- ných sil, nic však na jasném vědomí, obdařen soudností povolal nedlouho před svou smrtí preláty a kněze, kteří se četně shromažďovali před králem, a pravil jim: ,„Bratří, radujte se se mnou a blahopřejte mi, že byv potrestán jsem si zasloužil tak dlouho snášeti ruku Páně, která se mne dotkla, hle, brzo přijde hodina rozloučení mého a „čas prozpčvová- ní“.1/ Nyní tedy prosím, pánové a přátelé, odpusťte mně kajícímu, stůjte při mně v ho- dině smrti a při odchodu mně pomáhejte modlitbami; připravte se také sloužiti mše, 136 / 137 až uvidíte, že nastává poslední konec života.“ I dodal král: ,, Ty, Konráde, opate zbraslav- ský, služ za mne první mši o Vzkříšení Páně, hned, jak duše má odejde,“ k panu Heiden- reichovi, opatovi sedleckému, pak pravil tak- to: ,, Ty za mne podobně odsluž mši za ze- snulé.““ Týž opat také četl na rozkaz králův umučení Páně podle Matouše a jeho čtení vyslechl v samé hodině zápasu svého zbož- nýma ušima s bitím v prsa, se slzami, s ru- kama k nebi pozdviženýma a s největší zbožností. "Tak uložil král, jsa ještě dokonale při ro- zumu, svými ústy jednomu každému pří- tomnému knězi, kterou mši má sloužiti. Ne- boť jednomu dal sloužiti mši o Nanebevstou- pení Páně, druhému o blahoslavené Panně a uložil jednomu každému, co chtěl. Věc je úžasu hodna a musí být trvale v paměti za- chována: Hle, dne 21. června asi o první hodině?/ král, kdy mu již ubývalo posledních sil, pln dobrých skutků přicházeje k poslední hodince a louče se s tímto světem, se sklope- nýma očima, s klidným obličejem a s jasnou
ným, takže jeho žal, vycházející z hlubiny srdce, byl s to vyvolati u všech při tom stojí- cích pláč a ducha kajicnosti. Bih totiž udělil králi tak nesmírnou milost pokání jakoby zá- chranné prkno po ztroskotání, že kdyby byl on po všechny dny svého života nejhorším lupičem, ještě by podle lidského úsudku při- nesl slušné ovoce pokání, Neboť zbožně vě- řím, že se jeho zkroušený duch stal milou obětí Bohu nejvyššímu, protože ,,on je otec milosrdenství a Büàh v&elikého potésení''?/, jenž klade slzy kajícího před tvář svou. Vnitřní však milost, úspěšná učitelka ctnosti, nena- učila nikdy tohoto slabého žáka naříkati, nýbrž mu vyhověla a způsobila, že on douš- kem zbožného ducha napřed okusil s libostí sladkost nebeské vlasti a pohár nektaru a z toho se vesele radoval. Vždyť ozařující milost často tak osvítila srdce královo, že sám začal v mysli uvažovati a ústy vyjadřovati zvláštní dobrodiní darů Božích a vítězná znamení za spásu lidského pokolení shůry seslaná; neboť tanulo v jeho paměti, že věčná moudrost Boží sestoupila z klína otcova, v podstatě lidského těla že za člověka vzala na sebe kříž, umírajíc, hojně vylila drahocennou krev, a tak ukazujíc cestu do nebe, vztyčila všem schody, konečně že všem kajícím a prosícím slíbil ten, „který je cesta, Zivot a pravda''?/, oteviíti bránu do véc- né vlasti a udéliti nevyslovné radosti, které se pro mnoZství nemohou zmétiti. O tako- vych vécech rozjímal a mluvil a v jeho rozjí- mání planul oheň tak veliké zbožnosti, že neuměje se omezit zapaloval i všechny ty, které shledal hodnými, přítomné u lože cho- rého krále, když slyšeli vycházeti takové vý- roky z nadšené hrudi. Neboť kdo by byl tak chladného srdce, že by ho neroznítila ohnivá výmluvnost přezbožného krále? Tak tedy živil Pán ducha nemocného krále střídavými navzájem hody vnitřního občerstvení, jak se zalíbilo milosrdenství jeho. 2/ 2. epistola sv. Pavla ke Korintským 1. 3. 3/ Evangelium sv. Jana 14. 6. Král jak ubohý hříšník svých poklesků litoval v pláči, na zbožnou slavnost nebes však vzpomíná ten, kdo ji viděl. KTERAK PŘEDVÍDAL KRÁL SVOU SMRT, ROK PÁNĚ 1305 $ LXXX Konečně nemocný král, více než šest měsíců silnou bolestí zmořen, věda, že přišla hodina jeho odchodu z tohoto světa a že už nastává chvíle jeho rozloučení, třebas ještě měl nepo- rušený zrak i sluch a ubývalo mu jen těles- ných sil, nic však na jasném vědomí, obdařen soudností povolal nedlouho před svou smrtí preláty a kněze, kteří se četně shromažďovali před králem, a pravil jim: ,„Bratří, radujte se se mnou a blahopřejte mi, že byv potrestán jsem si zasloužil tak dlouho snášeti ruku Páně, která se mne dotkla, hle, brzo přijde hodina rozloučení mého a „čas prozpčvová- ní“.1/ Nyní tedy prosím, pánové a přátelé, odpusťte mně kajícímu, stůjte při mně v ho- dině smrti a při odchodu mně pomáhejte modlitbami; připravte se také sloužiti mše, 136 / 137 až uvidíte, že nastává poslední konec života.“ I dodal král: ,, Ty, Konráde, opate zbraslav- ský, služ za mne první mši o Vzkříšení Páně, hned, jak duše má odejde,“ k panu Heiden- reichovi, opatovi sedleckému, pak pravil tak- to: ,, Ty za mne podobně odsluž mši za ze- snulé.““ Týž opat také četl na rozkaz králův umučení Páně podle Matouše a jeho čtení vyslechl v samé hodině zápasu svého zbož- nýma ušima s bitím v prsa, se slzami, s ru- kama k nebi pozdviženýma a s největší zbožností. "Tak uložil král, jsa ještě dokonale při ro- zumu, svými ústy jednomu každému pří- tomnému knězi, kterou mši má sloužiti. Ne- boť jednomu dal sloužiti mši o Nanebevstou- pení Páně, druhému o blahoslavené Panně a uložil jednomu každému, co chtěl. Věc je úžasu hodna a musí být trvale v paměti za- chována: Hle, dne 21. června asi o první hodině?/ král, kdy mu již ubývalo posledních sil, pln dobrých skutků přicházeje k poslední hodince a louče se s tímto světem, se sklope- nýma očima, s klidným obličejem a s jasnou
Strana 137
tváří poroučeje do rukou Páně svého ducha za přítomnosti všech vydechl a odevzdal du- cha svého Pánu, který ho dal, míním onoho ducha životního, kterým žily a rostly neko- nečné tisíce lidí, onoho zajisté ducha, jejž zastihla smrt v popelu a v žíněném rouchu v podobě pravého kajícníka. Ó jak veliký nářek slzavého bědování hned vnikl do srdcí všech, když z bezduchého těla odešel šťastný duch, ó jak nesnesitelné roz- rušení veškerou bolest převyšující vzniklo u všeho lidu proto, že nastal odchod jediného tak vznešeného člověka, to je žalostno vyprá- věti nebo slyšeti. Ó oč trpčejší bylo pro vše- chny takové věci zakoušeti a viděti. A co řekneme o oněch, kteří byli králem určeni sloužiti mše? Jistě je sloužili, ale potůčky slz přehojně se řinoucí zatemňují jim oči a vzly- kavé nářky se vzdechy rdousí v hrdlech pro- nášení slov, dusí hlasy, zabíjejí slova v ústech. Zatím však přeuctivě objímajíce a líbajíce bezduché tělo smáčejí lože proudy slz a po- tom podle obvyklého způsobu slušně omyjí to nepatrné tělo teplou vodou nejen tekoucí z pramenů, ale i řinoucí se z tváří. A když bylo omyto, bylo oblečeno do týchž králov- ských nejvzácnějších rouch, v nichž byl král korunován: koruna vstavena na hlavu, žezlo a zlaté jablko vloženo do jedné a druhé ruky, na prst navlečen prsten. V tom sice bylo vy- hověno královskému stavu, ale nikterak po- kornému přání královu, neboť on sám si krátce předtím přál, že nemá býti po smrti oblečen do kmentu a nachu nebo zavinut do čistého plátna, nýbrž spíše jinak do laciné látky režné. Ale vpravdě v tom se více učinil před Bohem a před lidmi hodným ozdoby, protože smýšlel o sobě pokorně a vyhledával věci tak laciné. A tak byla podlaha hostinské síně pokryta a ozdobena nejdrahocennějšími koberci a látkami a tam byla nádoba králov- ského těla, více ozdobená ctnostmi, položená na máry, vystavena. Potom, když bylo připraveno všechno vhodně pro královský pohřeb, šel sbor kněž- stva za sborem a průvod za průvodem a ti všichni více plačíce než zpívajíce, jak jen mohli, vykonali obřady vigilií a za zesnulé. Druhého pak dne po králově smrti sešlo se před hostinským domem mistra Konráda, zlatníka, u dominikánů*/ v městě Pražském veškeré množství naříkajícího lidu a ti všichni čekali, aby viděli žalostnou podíva- nou, totiž vynášeti mrtvého svého pána nej- milejšího. Ó hrozné a trpké čekání na smutnou podí- vanou! Ó jak pochmurný obraz viděti, jak se tento král ztrácí a vzdaluje z tohoto světa jako zapadající slunce. Co tedy vzejde tomuto ubohému lidu, zakoušejícímu bídu, a tomuto plačícímu národu? Jistě trápení a rozrušení, rozrušení, pravím, takové, jakého nebylo od počátku, jakého nezakusili od té doby, co vyšli z lůna matek svých, které by bylo kdy druhé podobné tomuto. Když totiž všichni stáli před domem s na- pjatou myslí a s upřenýma očima a s hořkostí čekali, hle, ukázal se a na ramenou byl nesen mrtvý král nejzbožnější, který byl životem chudých, berlou utlačovaných, útěchou si- rotků, pokojem vlasti, otcem všech. Ó neslý- chané od staletí žalostné volání lidu, které tehdy bědováním a rvoucím nářkem všech lidí zvěstuje budoucí těžkosti celému národu, oloupenému o otce i knížete; ten se bolestí hroutí a křičí, druhý volá a drásá si tvář, jiný si trhá vlasy a šílí, ba i chlapci a děti běhají po ulicích, kvílejí a zároveň vydávají žalostné hlasy, tak jako by předvídali budoucí pohro- my, a proto pro tak velikou bídu, kterou po- ciťovali všichni, nepokládali tehdy nic za slad- ší a lepší než naříkati a plakati. Tak totiž jdouce šli a plakali, protože se řinuly slzy, které nikdo naprosto nemohl zadržeti, neboť tehdy byla míra pláče bez míry. Knížata pak a starší páni království nosili máry s ctihodným tělem z kostela do kostela, všude obětujíce oběť za spasení. Duchoven- stvo pak, které šlo napřed a které následo- valo, bylo by rádo zpívalo, kdyby bylo mohlo, protože spíše vydávalo nářek než zpěv a jed- notlivci více naříkali než zpívali. Provázel také slavný pohřeb nesčíslný zástup obojího pohlaví, mladíci a panny, starší s mladšími, vydávajíce kvílení a naříkání právě tak ne- souladné, jako pronikavé, takže by mohly, kdyby to bylo možné, kamení a stěny pukati a nerozumná zvířata by mohla býti k slzám dojata. Každý kostel byl by se tehdy pokládal za přešťastný, kdyby byl směl u sebe v svém lůně uložiti toto ctihodné královské tělo. Nej- více pak žádali kanovníci Pražského kostela krále, syna zesnulého krále, aby jim odevzdal otcovo tělo k pochování, ale nikterak nedosta- 1/ Píseň Šalomounova 2. 12. 2/ Asi v 5 hod. ráno podle našeho času. 3/ U sv. Klimenta (u nynějšího Klementina). V hostin- ském domě mistra Konráda Václav II. zemřel. Královský palác na hradě Pražském r. 1303 úplně vyhořel.
tváří poroučeje do rukou Páně svého ducha za přítomnosti všech vydechl a odevzdal du- cha svého Pánu, který ho dal, míním onoho ducha životního, kterým žily a rostly neko- nečné tisíce lidí, onoho zajisté ducha, jejž zastihla smrt v popelu a v žíněném rouchu v podobě pravého kajícníka. Ó jak veliký nářek slzavého bědování hned vnikl do srdcí všech, když z bezduchého těla odešel šťastný duch, ó jak nesnesitelné roz- rušení veškerou bolest převyšující vzniklo u všeho lidu proto, že nastal odchod jediného tak vznešeného člověka, to je žalostno vyprá- věti nebo slyšeti. Ó oč trpčejší bylo pro vše- chny takové věci zakoušeti a viděti. A co řekneme o oněch, kteří byli králem určeni sloužiti mše? Jistě je sloužili, ale potůčky slz přehojně se řinoucí zatemňují jim oči a vzly- kavé nářky se vzdechy rdousí v hrdlech pro- nášení slov, dusí hlasy, zabíjejí slova v ústech. Zatím však přeuctivě objímajíce a líbajíce bezduché tělo smáčejí lože proudy slz a po- tom podle obvyklého způsobu slušně omyjí to nepatrné tělo teplou vodou nejen tekoucí z pramenů, ale i řinoucí se z tváří. A když bylo omyto, bylo oblečeno do týchž králov- ských nejvzácnějších rouch, v nichž byl král korunován: koruna vstavena na hlavu, žezlo a zlaté jablko vloženo do jedné a druhé ruky, na prst navlečen prsten. V tom sice bylo vy- hověno královskému stavu, ale nikterak po- kornému přání královu, neboť on sám si krátce předtím přál, že nemá býti po smrti oblečen do kmentu a nachu nebo zavinut do čistého plátna, nýbrž spíše jinak do laciné látky režné. Ale vpravdě v tom se více učinil před Bohem a před lidmi hodným ozdoby, protože smýšlel o sobě pokorně a vyhledával věci tak laciné. A tak byla podlaha hostinské síně pokryta a ozdobena nejdrahocennějšími koberci a látkami a tam byla nádoba králov- ského těla, více ozdobená ctnostmi, položená na máry, vystavena. Potom, když bylo připraveno všechno vhodně pro královský pohřeb, šel sbor kněž- stva za sborem a průvod za průvodem a ti všichni více plačíce než zpívajíce, jak jen mohli, vykonali obřady vigilií a za zesnulé. Druhého pak dne po králově smrti sešlo se před hostinským domem mistra Konráda, zlatníka, u dominikánů*/ v městě Pražském veškeré množství naříkajícího lidu a ti všichni čekali, aby viděli žalostnou podíva- nou, totiž vynášeti mrtvého svého pána nej- milejšího. Ó hrozné a trpké čekání na smutnou podí- vanou! Ó jak pochmurný obraz viděti, jak se tento král ztrácí a vzdaluje z tohoto světa jako zapadající slunce. Co tedy vzejde tomuto ubohému lidu, zakoušejícímu bídu, a tomuto plačícímu národu? Jistě trápení a rozrušení, rozrušení, pravím, takové, jakého nebylo od počátku, jakého nezakusili od té doby, co vyšli z lůna matek svých, které by bylo kdy druhé podobné tomuto. Když totiž všichni stáli před domem s na- pjatou myslí a s upřenýma očima a s hořkostí čekali, hle, ukázal se a na ramenou byl nesen mrtvý král nejzbožnější, který byl životem chudých, berlou utlačovaných, útěchou si- rotků, pokojem vlasti, otcem všech. Ó neslý- chané od staletí žalostné volání lidu, které tehdy bědováním a rvoucím nářkem všech lidí zvěstuje budoucí těžkosti celému národu, oloupenému o otce i knížete; ten se bolestí hroutí a křičí, druhý volá a drásá si tvář, jiný si trhá vlasy a šílí, ba i chlapci a děti běhají po ulicích, kvílejí a zároveň vydávají žalostné hlasy, tak jako by předvídali budoucí pohro- my, a proto pro tak velikou bídu, kterou po- ciťovali všichni, nepokládali tehdy nic za slad- ší a lepší než naříkati a plakati. Tak totiž jdouce šli a plakali, protože se řinuly slzy, které nikdo naprosto nemohl zadržeti, neboť tehdy byla míra pláče bez míry. Knížata pak a starší páni království nosili máry s ctihodným tělem z kostela do kostela, všude obětujíce oběť za spasení. Duchoven- stvo pak, které šlo napřed a které následo- valo, bylo by rádo zpívalo, kdyby bylo mohlo, protože spíše vydávalo nářek než zpěv a jed- notlivci více naříkali než zpívali. Provázel také slavný pohřeb nesčíslný zástup obojího pohlaví, mladíci a panny, starší s mladšími, vydávajíce kvílení a naříkání právě tak ne- souladné, jako pronikavé, takže by mohly, kdyby to bylo možné, kamení a stěny pukati a nerozumná zvířata by mohla býti k slzám dojata. Každý kostel byl by se tehdy pokládal za přešťastný, kdyby byl směl u sebe v svém lůně uložiti toto ctihodné královské tělo. Nej- více pak žádali kanovníci Pražského kostela krále, syna zesnulého krále, aby jim odevzdal otcovo tělo k pochování, ale nikterak nedosta- 1/ Píseň Šalomounova 2. 12. 2/ Asi v 5 hod. ráno podle našeho času. 3/ U sv. Klimenta (u nynějšího Klementina). V hostin- ském domě mistra Konráda Václav II. zemřel. Královský palác na hradě Pražském r. 1303 úplně vyhořel.
Strana 138
li, co si převelice žádali. Když tedy byl dokončen pohřeb krále dů- stojný, bylo ještě téhož dne o deváté hodině*/ ctihodné tělo vloženo na loď a v průvodu ne- konečného množství lidu se synem královým převezeno z Prahy na Zbraslav, kde mniši vyšli pohřbu naproti a s pronikavějším ná- řkem nežli zpěvem je přijali a doprovodili do nového kostela.5/ To požehnání přinesl pohřeb zakladatelův klášteru jím založenému, že kdežto v něm dříve nebyly slouženy boho- služby ani do té doby zpívány kanonické ho- dinky, od té doby hned počal konvent písní při příchodu tohoto pohřbu konati bohosluž- bu a tak v tom pokračoval až podnes. Celou pak dobu následující noci strávili četní mniši, určení bdíti a konati stráž při pohřbu a tu onde při márách rozestavení, pěním žalmů a chvály Boží. Ráno pak sloužil ve smutku pan opat Kon- rád, třebas bylo přítomno velmi mnoho bis- kupů a prelátů, mši za zesnulého a po mši uchystal králi pohřeb podle obyčeje našeho řádu. A když už bylo tělo královo s pozlace- nou korunou, žezlem, jablkem a se vší ozdo- bou vznešených rouch, náramků, prstenů a výzdobou královské nádhery položeno do hrobky, která stojí uprostřed svatyně, na- stal tak veliký nářek lidí a zvláště tak veliké bědování mnichů, že nebylo možno slyšeti žádnou modlitbu nebo zpěv a rozuměti hlasu slov. Neboť všichni zároveň žalostivě volali, v prsa se bili, na zem padali a nad způsob lidský, jako by byli všichni zbaveni smyslů, jali se hořce kvíleti. Pro dlouhý pláč, kterým všichni plakali, již úplně vyschly proudy slz v očích, a proto už bez pláče a prolévání slz spolu vznášeli smutný nářek k nebesům. Já bych byl nikdy nevěřil těm, kdo by takové věci vypravovali, kdybych byl nebyl sám osobně přítomen jako spoluúčastník tohoto hořeková- ní a pozorovatel zármutku a vesvém žalu kdy- bych nebyl tehdy složil asi takovouto báseň: 4/ Mezi 13.—14. hodinou našeho času. 5/ Byl to patrnč kostel Panny Marie, založený Václa- vem II. den po korunovaci (srv. kap. LXIV), kam byly také později přeneseny z kaple sv. Jakuba Václavovy děti, pochované na Zbraslavi (srv. kniha II, kap. IX). Smrti, ty úděle krutý, proč zuří v tak podivném hněvu uštknutí tvé, že k sobě jsi pozvala krále, jenž býval zvyklý dvě království řídit a řádně poddaným vládnout? "Touto žalostnou ranou, ach, jaké docházíš hanby! Bezpráví je to, ne právo, že musel poklesnout v květu tento šlechetný muž, jenž nádobou ctnosti je plnou, dávaje dary spásy. Pláč vtiskuješ, krutá, všem lidem. Přírodo, kárám i tebe, proč sudičce vydalas toho, jemuž jsi rovného v ctnostech snad nikdy nemohla zrodit! Za vzor života ctného jsi králům stavěla jeho, za vzor zbožnosti jej tys vévodům dávala vždycky. Lkejte, Čechy, a plačte, 6 Moravo, Míšeňsko, Slezsko, ochotně prolévej slzy i Krakovsko, Poznaňsko, Hnězdno, stejně tak Pomořansko, neb padla koruna tvoje. Nyní i Sandoměřsko, plač s prorokém Jeremiášem. Nad smutným koncem smrti věk všechen ať naříká v pláči. Nepovstal ještě kníže tak velký a vznešený, který jemu by rovnat se moh', ni kněžstva tak upřímný přítel, pravý zastánce míru a života ctnostného ctitel. Král ten zářil jak slunce, proud víry vytékal z něho, Zacheovi je roven svou štědrostí, válkami zase Makabejskému?“/ a obraz Iva na štítě znakem je síly Samsonovy;"/ jak orel vždy směřoval k výšinám nebes; spravedlivý a mírný a plný jak kvetoucí réva, cti a plný i chvály, však beze všech klamů a hříchů. Běda, Zbraslavi, běda! I sláva tvá poklesla nyní! Nepřestaň volat a lkát, hleď v zármutku radostem prchat, neznav se nářkem, tvůj hlas ať hojné ti obnoví lkání, ten, jenž miloval tě a založiv k vrcholu vedl, 138 / 139 */ Po roce 167 př. n. l. vypuklo po- vstání Židů proti Antiochovi IV. Vedl je kněz Mattatjáh s pěti syny Janem, Šimonem, Judou, Eleazarem a Jónata- nem. Po otci se stal vůdcem Juda, který dostal přijméní Makkabi (kladivo), a po jeho hrdinské smrti pokračoval v boji bratr Jónatan. *| O Samsonovi viz pozn. vzadu ke kap. LXXXVII.
li, co si převelice žádali. Když tedy byl dokončen pohřeb krále dů- stojný, bylo ještě téhož dne o deváté hodině*/ ctihodné tělo vloženo na loď a v průvodu ne- konečného množství lidu se synem královým převezeno z Prahy na Zbraslav, kde mniši vyšli pohřbu naproti a s pronikavějším ná- řkem nežli zpěvem je přijali a doprovodili do nového kostela.5/ To požehnání přinesl pohřeb zakladatelův klášteru jím založenému, že kdežto v něm dříve nebyly slouženy boho- služby ani do té doby zpívány kanonické ho- dinky, od té doby hned počal konvent písní při příchodu tohoto pohřbu konati bohosluž- bu a tak v tom pokračoval až podnes. Celou pak dobu následující noci strávili četní mniši, určení bdíti a konati stráž při pohřbu a tu onde při márách rozestavení, pěním žalmů a chvály Boží. Ráno pak sloužil ve smutku pan opat Kon- rád, třebas bylo přítomno velmi mnoho bis- kupů a prelátů, mši za zesnulého a po mši uchystal králi pohřeb podle obyčeje našeho řádu. A když už bylo tělo královo s pozlace- nou korunou, žezlem, jablkem a se vší ozdo- bou vznešených rouch, náramků, prstenů a výzdobou královské nádhery položeno do hrobky, která stojí uprostřed svatyně, na- stal tak veliký nářek lidí a zvláště tak veliké bědování mnichů, že nebylo možno slyšeti žádnou modlitbu nebo zpěv a rozuměti hlasu slov. Neboť všichni zároveň žalostivě volali, v prsa se bili, na zem padali a nad způsob lidský, jako by byli všichni zbaveni smyslů, jali se hořce kvíleti. Pro dlouhý pláč, kterým všichni plakali, již úplně vyschly proudy slz v očích, a proto už bez pláče a prolévání slz spolu vznášeli smutný nářek k nebesům. Já bych byl nikdy nevěřil těm, kdo by takové věci vypravovali, kdybych byl nebyl sám osobně přítomen jako spoluúčastník tohoto hořeková- ní a pozorovatel zármutku a vesvém žalu kdy- bych nebyl tehdy složil asi takovouto báseň: 4/ Mezi 13.—14. hodinou našeho času. 5/ Byl to patrnč kostel Panny Marie, založený Václa- vem II. den po korunovaci (srv. kap. LXIV), kam byly také později přeneseny z kaple sv. Jakuba Václavovy děti, pochované na Zbraslavi (srv. kniha II, kap. IX). Smrti, ty úděle krutý, proč zuří v tak podivném hněvu uštknutí tvé, že k sobě jsi pozvala krále, jenž býval zvyklý dvě království řídit a řádně poddaným vládnout? "Touto žalostnou ranou, ach, jaké docházíš hanby! Bezpráví je to, ne právo, že musel poklesnout v květu tento šlechetný muž, jenž nádobou ctnosti je plnou, dávaje dary spásy. Pláč vtiskuješ, krutá, všem lidem. Přírodo, kárám i tebe, proč sudičce vydalas toho, jemuž jsi rovného v ctnostech snad nikdy nemohla zrodit! Za vzor života ctného jsi králům stavěla jeho, za vzor zbožnosti jej tys vévodům dávala vždycky. Lkejte, Čechy, a plačte, 6 Moravo, Míšeňsko, Slezsko, ochotně prolévej slzy i Krakovsko, Poznaňsko, Hnězdno, stejně tak Pomořansko, neb padla koruna tvoje. Nyní i Sandoměřsko, plač s prorokém Jeremiášem. Nad smutným koncem smrti věk všechen ať naříká v pláči. Nepovstal ještě kníže tak velký a vznešený, který jemu by rovnat se moh', ni kněžstva tak upřímný přítel, pravý zastánce míru a života ctnostného ctitel. Král ten zářil jak slunce, proud víry vytékal z něho, Zacheovi je roven svou štědrostí, válkami zase Makabejskému?“/ a obraz Iva na štítě znakem je síly Samsonovy;"/ jak orel vždy směřoval k výšinám nebes; spravedlivý a mírný a plný jak kvetoucí réva, cti a plný i chvály, však beze všech klamů a hříchů. Běda, Zbraslavi, běda! I sláva tvá poklesla nyní! Nepřestaň volat a lkát, hleď v zármutku radostem prchat, neznav se nářkem, tvůj hlas ať hojné ti obnoví lkání, ten, jenž miloval tě a založiv k vrcholu vedl, 138 / 139 */ Po roce 167 př. n. l. vypuklo po- vstání Židů proti Antiochovi IV. Vedl je kněz Mattatjáh s pěti syny Janem, Šimonem, Judou, Eleazarem a Jónata- nem. Po otci se stal vůdcem Juda, který dostal přijméní Makkabi (kladivo), a po jeho hrdinské smrti pokračoval v boji bratr Jónatan. *| O Samsonovi viz pozn. vzadu ke kap. LXXXVII.
Strana 139
světlo tvé, vůdce, květ, tvá ozdoba, jakož i věno, odvážný král, jak slušno, a úrodný jakožto rosa, záruka míru psancům a bohatým pochodeň zářná, můstek prchajícího, zdroj žíznivých, pahorek mírných, světlo tvých očí jen on, tvé božstvo, bystrost a dárce statků i pomoci vší, tvá naděje, běda, již zemřel! Dobře jsi určila podíl, neb tělo jsi do hrobu dala, čistotnou duši v náruč jsi Kristovu odevzdala; „Zdrávas, Maria“ za ni vždy vylévej, jakož i milé „Zdrávas, Královno“ říkej, jež pro něho stává se lékem. Rosu rositi bude pak ona růže, již často prosíval: „Rosu dejte, ó nebesa!“ Prosím tě, Panno, dej, ať se synem tvým se spojí v půvabném ráji! Šlechetný šestý král, král Václav, druhý tím jménem, třináctistého roku a pátého dokonal v Pánu; o tři dni zemřel dřív, než svátek byl svatého Jana, čtyřiatřicet let, však bez tří měsíců živ byl; nechať má věčný klid v tom vysokém nebeském sídle. V pokoji jeho tělo zde leží: rač, Kriste, je chránit! Zdráv buď, mladistvý králi! Že ze slavné krve jsi zrozen po vzoru Šalomounově rač dokončit chrámovou stavbu, o jejíž dohotovení tě žádal otec jak David. Veliké jméno ti u všech jak slavné znamení vzroste, od tebe tíha zla buď, královský potomku, stranou, Kristus ti útěchy přej a otci pokoje! Amen. PLÁČ DOMU ZBRASLAVSKÉHO NADSMRTÍ SVÉHO ZAKLADATELE“ § LXXXI „Pozorujte nebesa a mluviti budu, poslyš i země výmluvnosti úst mých,“1/ „ó všichni, kteříž tudyto jdete, pohleďte a vizte, jestli bolest podobná bolesti mé“2/ bolesti mé jsou bolesti „jako rodičky“3/ anebo spíše při po- tratu, protože mne „zármutkem naplnila smrt v den prchlivosti své“4. „Obklíčilyť mne byly bolesti smrti“5/ trpké, „bázeň a strach přišel na mne“6/ a pokryly mne temno- ty, neboť já jsem v bolesti „do stínu smrti“8/ jako pod kbelec ukryla a schovala doprostřed klína svého nejjasnější svítilnu svou, která mně světlo dávala i lidu veškerému. O smrti, jak hořká se mně stala paměť tvá, rukou svou jsi „sáhla na všecky drahé věci mé“2 nepře- moženého jsi přemohla, vyčerpala jsi muž- nost muže mužného, který byl králem slávy, mocného, jsouc mocnější, jsi svrhla. Paprsek záře ty, jsouc prudší, jsi zhasila, nevěstě že- nicha, mně osiřelé chovance jsi odňala na do- vršení zármutku, abych mu připravila hrob, ode mne jsi, přeukrutná, vzdálila otce nej- sladšího, proklávši ho střelami svými. Běda mně, protože obnovená bolest má pálí za- rmoucenou hruď a pohroma, kterou utrpím, „vysouší ducha mého“.10 * Skoro celá tato kapitola je sestavena z citátů bible, jen některými obraty vzájemně spojených a místy upravených; opět centon. 1/ 5. kniha Mojžíšova 32. 1. 2/ Pláč Jeremiášův 1. 12. 3/ Proroctví Jeremiášovo 22. 23. 1 Podle Pláče Jeremiášova 1. 12. 5/ Žalm 17. 5. %/ Žalm 54. 6. 7 Tamtéž. 3/ Kniha Jobova 10. 21. * Podle Pláče Jeremiášova 1. 10. 10 Podle Knihy Jobovy 6. 4.
světlo tvé, vůdce, květ, tvá ozdoba, jakož i věno, odvážný král, jak slušno, a úrodný jakožto rosa, záruka míru psancům a bohatým pochodeň zářná, můstek prchajícího, zdroj žíznivých, pahorek mírných, světlo tvých očí jen on, tvé božstvo, bystrost a dárce statků i pomoci vší, tvá naděje, běda, již zemřel! Dobře jsi určila podíl, neb tělo jsi do hrobu dala, čistotnou duši v náruč jsi Kristovu odevzdala; „Zdrávas, Maria“ za ni vždy vylévej, jakož i milé „Zdrávas, Královno“ říkej, jež pro něho stává se lékem. Rosu rositi bude pak ona růže, již často prosíval: „Rosu dejte, ó nebesa!“ Prosím tě, Panno, dej, ať se synem tvým se spojí v půvabném ráji! Šlechetný šestý král, král Václav, druhý tím jménem, třináctistého roku a pátého dokonal v Pánu; o tři dni zemřel dřív, než svátek byl svatého Jana, čtyřiatřicet let, však bez tří měsíců živ byl; nechať má věčný klid v tom vysokém nebeském sídle. V pokoji jeho tělo zde leží: rač, Kriste, je chránit! Zdráv buď, mladistvý králi! Že ze slavné krve jsi zrozen po vzoru Šalomounově rač dokončit chrámovou stavbu, o jejíž dohotovení tě žádal otec jak David. Veliké jméno ti u všech jak slavné znamení vzroste, od tebe tíha zla buď, královský potomku, stranou, Kristus ti útěchy přej a otci pokoje! Amen. PLÁČ DOMU ZBRASLAVSKÉHO NADSMRTÍ SVÉHO ZAKLADATELE“ § LXXXI „Pozorujte nebesa a mluviti budu, poslyš i země výmluvnosti úst mých,“1/ „ó všichni, kteříž tudyto jdete, pohleďte a vizte, jestli bolest podobná bolesti mé“2/ bolesti mé jsou bolesti „jako rodičky“3/ anebo spíše při po- tratu, protože mne „zármutkem naplnila smrt v den prchlivosti své“4. „Obklíčilyť mne byly bolesti smrti“5/ trpké, „bázeň a strach přišel na mne“6/ a pokryly mne temno- ty, neboť já jsem v bolesti „do stínu smrti“8/ jako pod kbelec ukryla a schovala doprostřed klína svého nejjasnější svítilnu svou, která mně světlo dávala i lidu veškerému. O smrti, jak hořká se mně stala paměť tvá, rukou svou jsi „sáhla na všecky drahé věci mé“2 nepře- moženého jsi přemohla, vyčerpala jsi muž- nost muže mužného, který byl králem slávy, mocného, jsouc mocnější, jsi svrhla. Paprsek záře ty, jsouc prudší, jsi zhasila, nevěstě že- nicha, mně osiřelé chovance jsi odňala na do- vršení zármutku, abych mu připravila hrob, ode mne jsi, přeukrutná, vzdálila otce nej- sladšího, proklávši ho střelami svými. Běda mně, protože obnovená bolest má pálí za- rmoucenou hruď a pohroma, kterou utrpím, „vysouší ducha mého“.10 * Skoro celá tato kapitola je sestavena z citátů bible, jen některými obraty vzájemně spojených a místy upravených; opět centon. 1/ 5. kniha Mojžíšova 32. 1. 2/ Pláč Jeremiášův 1. 12. 3/ Proroctví Jeremiášovo 22. 23. 1 Podle Pláče Jeremiášova 1. 12. 5/ Žalm 17. 5. %/ Žalm 54. 6. 7 Tamtéž. 3/ Kniha Jobova 10. 21. * Podle Pláče Jeremiášova 1. 10. 10 Podle Knihy Jobovy 6. 4.
Strana 140
Běda mně, protože milý můj svržen leží v náručí mé, sevřen v poutech smrti. Proto se žal můj více šíří, krutěji zuří. „„Pro tyť věci já pláči a z očí mých tekou vody, že jest vzdá- len ode mne potěšitel.“!!/ Neboť, když byl vzat onen, jímž zrozena jsem žila, rostla a kvetla, zároveň i „srdce mé opustilo mne““.12/ „Slyšte, prosím, všickni lidé a vizte bolest moul''!3/ ,Srdce mé svadne ve mné''[, „protože jsem plna horkosti,''!5/ ,,veliké jest jako moře potření mé''!8/, Neboť čí hrud, třebas železná, se nade mnou nesmiluje, kdo hleděti bude na mne, která pláču nad ranou nezhojitelnou a přežila jsem milovaného, jako na osnovu přestřiženou dříve, než byla počata? Ale zda mohu rozkázati, aby mne opustil smutek a pláč, když obetkána nebo rozrušena tak velikou bolestí jsem nucena lkáti. Přiznávám se, jsem poražena, jsem hotova .plakati, „vylévati budu jako potok slzy dnem i nocí'!7/, nedám sobě odpoči- nutí, vytryskněte, slzy, vytryskněte a jděte zároveň s milým mým, který odešel, budou mně slzy mé chlebem ve dne i v noci, spravedlivá je bolest má, politování hodna rána má. Ó jak věrný otec opustil mne, dceru ne- dávno zrozenou, který se bděle staral, nelenil pro mne v práci a pomoci. Kdo je mně tak přepotřebný, komu jsem stejně milá já? Želte osudu mého vy, synové moji, které on se mnou zplodil, protože, běda mně, on vám padl. Ale čím se mu odplatím za všechno, co udělal mně? Loveckým dvorem jsem bývala dvořa- nům, obydlí jsem poskytovala lidem se psy a s nebeskými ptáky hravými, ale nyní stavši se vinicí Hospodina zástupů byla jsem skut- kem i slovem nazvána a učiněna domem Bo- žím, branou nebeskou, Síní Královskou, úrodná na syny, která jsem byla neplodná. Tato pak šťastná změna se stala se mnou skrze toho, který mě stvořil a odpočívá v stán- ku mém. Ale běda mně! Milovaného živitele mého pokoj je nepokojem mým, zhroucena jsem ležela, vniveč jsem uvedena byla a pozvedl mne. Zřícena jsem se zdála, ale stěnami jako kostmi a svaly upevnil mne. Sám, běda, zůstavil mne bez pomoci své po smrti, který by mne nikterak neopustil za živa. Ovšem smrti sloužení je hrozné loučení. Ó tvrdá smrti, která jsi vyrvala útěchu mou a mě kru- tě zahubila v zuřivosti své. Zda také mne smrt neuštkla, když mne podrobila nesčísl- ným nebezpečenstvím? Neboť až příliš bývá 140 / 141 zbaven užívání života, kdo zbaven jeho ovoce. Byla jsi tedy, smrti, závistivá na plody mé, když jsi „„vzdálila ode mne přítele““18/, jehož snahou jsem nejvíce v klidu seděla, v radosti zůstávala, v listí kvetla a ovocem skutků pro- spívajíc, blahem oplývajíc a o milého se opí- rajíci?/ ve všem jsem prospívala. Milý mně a já jemu, „levice jeho byla pod hlavou mou a pravicí svou objímal mne''??/, ale béda, nyní milého miláčka nemám, přetrpce se rmoutím. „„Kamže jsi odešel, milý můj'“?21/ Tvá pří- tomnost byla pro mne sladká, ale protože jsi mne opustil, odvraceje tvář ode mne, zranil jsi mne. ,„„Zavazuji vás přísahou, občané ne- beského Jeruzaléma, jestliže byste našli,““22/ anebo pravdivěji, jak doufám, protože jste našli milého, abyste mu zvěstovali, „„že jsem nemocná milostí““.28/ Ať dostojí slovu, vylévá prosby, shlédne na mne naříkající a plačící v tomto slzavém údolí. © smrti, mne „„více než jeho zasáhl hněv tvůj“%/ a více „na mne dolehla prchlivost tvá““%/, neboť ten, kterého jsi uštkla, našel potěšení, já potrestání, ode mne zisk s sebou odnáší, zanechávaje mně žal. Vstoupil do moci Hospodinovy?9/, vydávaje mé napospas &ovéku nepfátelskému a vrtkavému. Nebot vím, kde dlím, kde se zdrzuji, kde jsem züsta- vena; na tomto světě nečistém jsem, pročež právem vzdychám jako člověk bez pomoci, s kým se nyní v nejistotě poradím, koho se v neštěstí přidržím, kdo ponese břemena má, kdo odvrátí nebezpečenství? Vzat mi je těši- tel můj, pravá ruka má, světlo očí mých a mír a hruď má, ústa i jazyk můj; na něm jsem celá závisela, který byl můj všechen a mé všechno, když ho smrt podťala, který byl „slávou mou, povy&ující hlavu mou''.?7/ Zapadla koruna má, zemdlela spása má a vyschla jako sko- řápka ctnost má. Zde je, smrti, vítězství tvé a osten tvůj, pro odcházejícího jásot, pro toho, kdo zůstává, osten, neboť jsi mně od- ňala věrnou pomoc a radu spasnou. Poznávám to a bolestně to nesu a bolest má vždy před očima mýma pro toho, který byl můj. Můj jsi byl, pravím, Václave: založením otec, vychováním matka, láskou bratr, ochra- nou obránce, pečlivostí zástupce. „„Slitujte se nade mnou, slitujte se nade mnou aspoň vy, přátelé moji''%/ a synové nejdražší, které jsem zrodila, protože sami vidíte, že jsem hořký kalich přijala a pila z ruky Hospodi- novy, ,metlou rozhnévání'??/ svého udeřil mne a zbavil mne pastýře. Bol cítím nad te-
Běda mně, protože milý můj svržen leží v náručí mé, sevřen v poutech smrti. Proto se žal můj více šíří, krutěji zuří. „„Pro tyť věci já pláči a z očí mých tekou vody, že jest vzdá- len ode mne potěšitel.“!!/ Neboť, když byl vzat onen, jímž zrozena jsem žila, rostla a kvetla, zároveň i „srdce mé opustilo mne““.12/ „Slyšte, prosím, všickni lidé a vizte bolest moul''!3/ ,Srdce mé svadne ve mné''[, „protože jsem plna horkosti,''!5/ ,,veliké jest jako moře potření mé''!8/, Neboť čí hrud, třebas železná, se nade mnou nesmiluje, kdo hleděti bude na mne, která pláču nad ranou nezhojitelnou a přežila jsem milovaného, jako na osnovu přestřiženou dříve, než byla počata? Ale zda mohu rozkázati, aby mne opustil smutek a pláč, když obetkána nebo rozrušena tak velikou bolestí jsem nucena lkáti. Přiznávám se, jsem poražena, jsem hotova .plakati, „vylévati budu jako potok slzy dnem i nocí'!7/, nedám sobě odpoči- nutí, vytryskněte, slzy, vytryskněte a jděte zároveň s milým mým, který odešel, budou mně slzy mé chlebem ve dne i v noci, spravedlivá je bolest má, politování hodna rána má. Ó jak věrný otec opustil mne, dceru ne- dávno zrozenou, který se bděle staral, nelenil pro mne v práci a pomoci. Kdo je mně tak přepotřebný, komu jsem stejně milá já? Želte osudu mého vy, synové moji, které on se mnou zplodil, protože, běda mně, on vám padl. Ale čím se mu odplatím za všechno, co udělal mně? Loveckým dvorem jsem bývala dvořa- nům, obydlí jsem poskytovala lidem se psy a s nebeskými ptáky hravými, ale nyní stavši se vinicí Hospodina zástupů byla jsem skut- kem i slovem nazvána a učiněna domem Bo- žím, branou nebeskou, Síní Královskou, úrodná na syny, která jsem byla neplodná. Tato pak šťastná změna se stala se mnou skrze toho, který mě stvořil a odpočívá v stán- ku mém. Ale běda mně! Milovaného živitele mého pokoj je nepokojem mým, zhroucena jsem ležela, vniveč jsem uvedena byla a pozvedl mne. Zřícena jsem se zdála, ale stěnami jako kostmi a svaly upevnil mne. Sám, běda, zůstavil mne bez pomoci své po smrti, který by mne nikterak neopustil za živa. Ovšem smrti sloužení je hrozné loučení. Ó tvrdá smrti, která jsi vyrvala útěchu mou a mě kru- tě zahubila v zuřivosti své. Zda také mne smrt neuštkla, když mne podrobila nesčísl- ným nebezpečenstvím? Neboť až příliš bývá 140 / 141 zbaven užívání života, kdo zbaven jeho ovoce. Byla jsi tedy, smrti, závistivá na plody mé, když jsi „„vzdálila ode mne přítele““18/, jehož snahou jsem nejvíce v klidu seděla, v radosti zůstávala, v listí kvetla a ovocem skutků pro- spívajíc, blahem oplývajíc a o milého se opí- rajíci?/ ve všem jsem prospívala. Milý mně a já jemu, „levice jeho byla pod hlavou mou a pravicí svou objímal mne''??/, ale béda, nyní milého miláčka nemám, přetrpce se rmoutím. „„Kamže jsi odešel, milý můj'“?21/ Tvá pří- tomnost byla pro mne sladká, ale protože jsi mne opustil, odvraceje tvář ode mne, zranil jsi mne. ,„„Zavazuji vás přísahou, občané ne- beského Jeruzaléma, jestliže byste našli,““22/ anebo pravdivěji, jak doufám, protože jste našli milého, abyste mu zvěstovali, „„že jsem nemocná milostí““.28/ Ať dostojí slovu, vylévá prosby, shlédne na mne naříkající a plačící v tomto slzavém údolí. © smrti, mne „„více než jeho zasáhl hněv tvůj“%/ a více „na mne dolehla prchlivost tvá““%/, neboť ten, kterého jsi uštkla, našel potěšení, já potrestání, ode mne zisk s sebou odnáší, zanechávaje mně žal. Vstoupil do moci Hospodinovy?9/, vydávaje mé napospas &ovéku nepfátelskému a vrtkavému. Nebot vím, kde dlím, kde se zdrzuji, kde jsem züsta- vena; na tomto světě nečistém jsem, pročež právem vzdychám jako člověk bez pomoci, s kým se nyní v nejistotě poradím, koho se v neštěstí přidržím, kdo ponese břemena má, kdo odvrátí nebezpečenství? Vzat mi je těši- tel můj, pravá ruka má, světlo očí mých a mír a hruď má, ústa i jazyk můj; na něm jsem celá závisela, který byl můj všechen a mé všechno, když ho smrt podťala, který byl „slávou mou, povy&ující hlavu mou''.?7/ Zapadla koruna má, zemdlela spása má a vyschla jako sko- řápka ctnost má. Zde je, smrti, vítězství tvé a osten tvůj, pro odcházejícího jásot, pro toho, kdo zůstává, osten, neboť jsi mně od- ňala věrnou pomoc a radu spasnou. Poznávám to a bolestně to nesu a bolest má vždy před očima mýma pro toho, který byl můj. Můj jsi byl, pravím, Václave: založením otec, vychováním matka, láskou bratr, ochra- nou obránce, pečlivostí zástupce. „„Slitujte se nade mnou, slitujte se nade mnou aspoň vy, přátelé moji''%/ a synové nejdražší, které jsem zrodila, protože sami vidíte, že jsem hořký kalich přijala a pila z ruky Hospodi- novy, ,metlou rozhnévání'??/ svého udeřil mne a zbavil mne pastýře. Bol cítím nad te-
Strana 141
bou, zbožný králi Václave, pane milovaný, přání mých útěcho a „světlo mé“3% ne že by bylo třeba nad tebou truchliti, nýbrž spíše že jsi mně odňat, pláču pak větším právem nad sebou a nad syny svými, protože já piji a opojena podávám jim kalich hořkého pe- lyňku a žluči.31/ Už není ztráta má jen pro mne tvrdá, nýbrž i pro nynější i budoucí syny mé, kteří se narodí a povstanou32/, svrchovaně škodlivá. A co mám říci já, dcera ubohá, kterou tak veliké neštěstí podněcuje k žalu a úzkostlivost svírá, trpěti budu v úpě- ní svém33/ a pronášeti budu hořekování své a bědování. 11/ Pláč Jeremiášův 1. 16. 12/ Žalm 39. 13. 13/ Pláč Jeremiášův 1. 18. 11/ Pláč Jeremiášův 1. 20. 15/ Tamtéž podle Vulgaty. 18/ Pláč Jeremiášův 2. 13. 17/ Podle Pláče Jeremiášova 2. 18. 18/ Žalm 87. 19. 13/ Píseň Šalomounova 8. 5. 20 Tamtéž 8. 3. 21/ Tamtéž 5. 17. 22/ Tamtéž 5. 8. Tamtéž. Žalm 87. 17. Žalm 87. 8. Podle Žalmu 70. 16. Podle Žalmu 3. 4. Kniha Jobova 19. 21. Podle Pláče Jeremiášova 3. 1. Žalm 26. 1. Podle Pláče Jeremiášova 3. 19. 32/ Žalm 77. 6. 33/ Podle Žalmu 6. 7. 23/ 24 25/ 26/ 27 28/ 2%/ 30/ 31/ Běda mi i všem synům, jež na svět jsem přivedla, běda, potomstvo zbaveno otce, když matka vdovou se stala. Dobře tě líčím, smrti, žes hlubší než moře, než zmije krutější, špatnější hada a hroznější obludy každé. Tys v nás nalila děs, když zhubilas krále, jenž býval svěží jak květ a čistý jak hvězda, jasnější zlata, sladší než med a mírnější jehněte, zářnější ohně, bělostnější než křída, než fialy ušlechtilejší; na zemi dřív, teď v nebi již vůni věrnosti dýchá. Zemdlelo, zapadlo, vyschlo, ó běda, to zářivé světlo; zapadne památka má, když jeho je odňata sláva. Všechno se loučí již se mnou, ach, vše, neb takovou škodu přinesla nám ta smrt, že zahnala radosti všechny. Jaká to bolest, a více než bolest! O smrti, tvá zkáza nikde tak nezuřila. Tys rychle mi zmařila život. Kéž bys raději tehdy, ó smrti, bývala mrtva, příčina takové zkázy. Vždyť koho jsi urvala, víš to? Ten byl paprskem v tmách a vtělenou lahodou pro sluch, jímal nás úžas nad tím, jejž náhle rveš nespravedlivě. Záštitou zákonů byl, byl rovněž slávou všech králů, potěchou světa a též byl zrcadlem božského žití. Pevně tkvělo v tom králi, co dovedl zjednat duch lidský; to bylo příčinou však, proč smrt jej odňala trpce: zášť má k bezcenným věcem, však ráda má to, co je cenné. Splnilas krutou smlouvu a dalas mi citelnou ránu, smrti, údělem smutným. Mne zabilas záhubou chotě. Pro mne byl nocí ten den, kdy krutá ho zasáhla rána smrti, a víc než meč mě zranil tenhleten měsíc. Nechať nebesa pláčí i slunce, moře a země, hvězdy, oheň i vzduch, neb věrný mi odchází ženich; radost mám jenom z těla, že se mnou pohřbeno bylo, do mého lůna že dáno. Jen to mne radostí plní, že jsem dělila takto: já do nebe poslala duši, tělo pak v ochraně mám, je vloživši do klína svého.
bou, zbožný králi Václave, pane milovaný, přání mých útěcho a „světlo mé“3% ne že by bylo třeba nad tebou truchliti, nýbrž spíše že jsi mně odňat, pláču pak větším právem nad sebou a nad syny svými, protože já piji a opojena podávám jim kalich hořkého pe- lyňku a žluči.31/ Už není ztráta má jen pro mne tvrdá, nýbrž i pro nynější i budoucí syny mé, kteří se narodí a povstanou32/, svrchovaně škodlivá. A co mám říci já, dcera ubohá, kterou tak veliké neštěstí podněcuje k žalu a úzkostlivost svírá, trpěti budu v úpě- ní svém33/ a pronášeti budu hořekování své a bědování. 11/ Pláč Jeremiášův 1. 16. 12/ Žalm 39. 13. 13/ Pláč Jeremiášův 1. 18. 11/ Pláč Jeremiášův 1. 20. 15/ Tamtéž podle Vulgaty. 18/ Pláč Jeremiášův 2. 13. 17/ Podle Pláče Jeremiášova 2. 18. 18/ Žalm 87. 19. 13/ Píseň Šalomounova 8. 5. 20 Tamtéž 8. 3. 21/ Tamtéž 5. 17. 22/ Tamtéž 5. 8. Tamtéž. Žalm 87. 17. Žalm 87. 8. Podle Žalmu 70. 16. Podle Žalmu 3. 4. Kniha Jobova 19. 21. Podle Pláče Jeremiášova 3. 1. Žalm 26. 1. Podle Pláče Jeremiášova 3. 19. 32/ Žalm 77. 6. 33/ Podle Žalmu 6. 7. 23/ 24 25/ 26/ 27 28/ 2%/ 30/ 31/ Běda mi i všem synům, jež na svět jsem přivedla, běda, potomstvo zbaveno otce, když matka vdovou se stala. Dobře tě líčím, smrti, žes hlubší než moře, než zmije krutější, špatnější hada a hroznější obludy každé. Tys v nás nalila děs, když zhubilas krále, jenž býval svěží jak květ a čistý jak hvězda, jasnější zlata, sladší než med a mírnější jehněte, zářnější ohně, bělostnější než křída, než fialy ušlechtilejší; na zemi dřív, teď v nebi již vůni věrnosti dýchá. Zemdlelo, zapadlo, vyschlo, ó běda, to zářivé světlo; zapadne památka má, když jeho je odňata sláva. Všechno se loučí již se mnou, ach, vše, neb takovou škodu přinesla nám ta smrt, že zahnala radosti všechny. Jaká to bolest, a více než bolest! O smrti, tvá zkáza nikde tak nezuřila. Tys rychle mi zmařila život. Kéž bys raději tehdy, ó smrti, bývala mrtva, příčina takové zkázy. Vždyť koho jsi urvala, víš to? Ten byl paprskem v tmách a vtělenou lahodou pro sluch, jímal nás úžas nad tím, jejž náhle rveš nespravedlivě. Záštitou zákonů byl, byl rovněž slávou všech králů, potěchou světa a též byl zrcadlem božského žití. Pevně tkvělo v tom králi, co dovedl zjednat duch lidský; to bylo příčinou však, proč smrt jej odňala trpce: zášť má k bezcenným věcem, však ráda má to, co je cenné. Splnilas krutou smlouvu a dalas mi citelnou ránu, smrti, údělem smutným. Mne zabilas záhubou chotě. Pro mne byl nocí ten den, kdy krutá ho zasáhla rána smrti, a víc než meč mě zranil tenhleten měsíc. Nechať nebesa pláčí i slunce, moře a země, hvězdy, oheň i vzduch, neb věrný mi odchází ženich; radost mám jenom z těla, že se mnou pohřbeno bylo, do mého lůna že dáno. Jen to mne radostí plní, že jsem dělila takto: já do nebe poslala duši, tělo pak v ochraně mám, je vloživši do klína svého.
Strana 142
Aspoň si v pevném svazku já mrtvého ženicha chovám, který miloval mne a do výše zaživa vznesl. Stále jen o to prosím: měj dobře se, Václave králi, v andělů radostném sboru a v zbožné radosti svatých po všechny věky věkův, amen! VIDENÍ, KTERÉ MĚL PAN JAN, BRIXENSKÝ BISKUP, PO SMRTI PANA VÁCLAVA, ŠESTÉHO KRÁLE ČESKÉHO A POLSKÉHO LXXXII Toho roku, kterého zemřel slavný pan Vác- lav, šestý král český, zjevilo se panu Janovi, někdy brixenskému a bamberskému, jakož i frisinskému biskupovil/, který býval vždy nejdůvěrnějším kaplanem tohoto krále, ve snu takovéto vidění: Zdálo se mu totiž, že stojí v oné komnatě, v které král vypustil duši a žalostně oplakává jeho odchod z tohoto světa. A když nejvíce naříkal a plakal, ukázal se mu král s jasnou tváří, ozdoben přeskvě- lým rouchem, sedě na loži a takto pravil: „Jene, koho hledáš, proč naříkáš?“ A jemu onen dí: „Tvou záhubu smrtelnou, můj pane králi, a nářek lidu tvého oplakávám a naříkaje naříkati budu, protože jsi zemřel a nám jsi byl odňat.“ A král mu praví: „O ubohý, zdaž jsi mně velmi často nečítal v knihách pravé víry tato slova: „Až se budeš pokládati za zhy- nulého, vzejdeš jako jitřenka a budeš míti důvěru, protože ti bude kynouti naděje, a za- kopán »bezpečně spáti budeš, a tak v pokoji budeš, aniž tě kdo předěsí, a přemnozí tváři tvé kořiti se budou«. 2/ To jsi četl, já slyše to jsem si zapamatoval a ty, ač jsi to četl, na to jsi zapomněl. Svrchu řečená pak slova král tak jasně vy- slovil a ten biskup je s tak velikou dychtivostí pamatoval, že probudiv se opakoval jednotli- vá slova bez jakékoli chyby. Divil se pak nej- více, zda král, který se mu zjevil, složil ta slova tehdy nově, anebo je snad pronesl podle nějakého výroku Písma svatého. Sám biskup, třebas byl doktorem církevního práva, ne- mohl nijak znáti, kde byl onen výrok napsán, protože ho předtím naprosto neznal; konečně vzal knihu konkordancí a tam našel, že svrchu řečený výrok je slovo od slova vyjádřen v je- denácté kapitole knihy Jobovy. Proto uchoval tajemství takového vidění ne jako sen, nýbrž jako jistou známku spásy; a přišed brzy po- tom na Zbraslav, po pořádku nám vypravoval ono vidění. 1/ O něm viz kap. LXVII, pozn. č. 7. 2 Kniha Jobova 11. 18.—19. JAK SI TYŽ KRÁL VÁCLAV JEDNOU POPÁLIL NOHY ZA POKUTU ZA JAKÉSI PROVINĚNÍ LXXXIII Jednoho dne stál pan Václav, přezbožný král český, v domě brněnského měšťana Alrama1/ sám s urozenou i ctnostnou paní Eliškou, manželkou pana Veikarda z Polné2), která byla rovněž dcerou krále Otakara, a hovořil s ní jakožto moudrou ženou důvěrně i laskavě v rozmluvě vzájemného hovoru o jakési věci, která se tehdy projednávala. Když se pak rozmluva tohoto přátelského hovoru trochu protahovala do délky, neboť my to víme a na sobě nacházíme, že zřídka kdy stručná je řeč, když mluví kdo s tím, kdo mu drahý, 1/ Snad je míněn Alram, kterého jako zesnulého vzpo- míná listina z r. 1333 (Codex diplomaticus Moraviae VI, č. 453). 2 Vikard z Polné (patrně syn Jana z Polné, Regesta IV, č. 1852, 1890) byl r. 1303 purkrabím brněnským (Codex diplomaticus Moraviae V, č. 158, Regesta II, č. 1982). 142/ 143
Aspoň si v pevném svazku já mrtvého ženicha chovám, který miloval mne a do výše zaživa vznesl. Stále jen o to prosím: měj dobře se, Václave králi, v andělů radostném sboru a v zbožné radosti svatých po všechny věky věkův, amen! VIDENÍ, KTERÉ MĚL PAN JAN, BRIXENSKÝ BISKUP, PO SMRTI PANA VÁCLAVA, ŠESTÉHO KRÁLE ČESKÉHO A POLSKÉHO LXXXII Toho roku, kterého zemřel slavný pan Vác- lav, šestý král český, zjevilo se panu Janovi, někdy brixenskému a bamberskému, jakož i frisinskému biskupovil/, který býval vždy nejdůvěrnějším kaplanem tohoto krále, ve snu takovéto vidění: Zdálo se mu totiž, že stojí v oné komnatě, v které král vypustil duši a žalostně oplakává jeho odchod z tohoto světa. A když nejvíce naříkal a plakal, ukázal se mu král s jasnou tváří, ozdoben přeskvě- lým rouchem, sedě na loži a takto pravil: „Jene, koho hledáš, proč naříkáš?“ A jemu onen dí: „Tvou záhubu smrtelnou, můj pane králi, a nářek lidu tvého oplakávám a naříkaje naříkati budu, protože jsi zemřel a nám jsi byl odňat.“ A král mu praví: „O ubohý, zdaž jsi mně velmi často nečítal v knihách pravé víry tato slova: „Až se budeš pokládati za zhy- nulého, vzejdeš jako jitřenka a budeš míti důvěru, protože ti bude kynouti naděje, a za- kopán »bezpečně spáti budeš, a tak v pokoji budeš, aniž tě kdo předěsí, a přemnozí tváři tvé kořiti se budou«. 2/ To jsi četl, já slyše to jsem si zapamatoval a ty, ač jsi to četl, na to jsi zapomněl. Svrchu řečená pak slova král tak jasně vy- slovil a ten biskup je s tak velikou dychtivostí pamatoval, že probudiv se opakoval jednotli- vá slova bez jakékoli chyby. Divil se pak nej- více, zda král, který se mu zjevil, složil ta slova tehdy nově, anebo je snad pronesl podle nějakého výroku Písma svatého. Sám biskup, třebas byl doktorem církevního práva, ne- mohl nijak znáti, kde byl onen výrok napsán, protože ho předtím naprosto neznal; konečně vzal knihu konkordancí a tam našel, že svrchu řečený výrok je slovo od slova vyjádřen v je- denácté kapitole knihy Jobovy. Proto uchoval tajemství takového vidění ne jako sen, nýbrž jako jistou známku spásy; a přišed brzy po- tom na Zbraslav, po pořádku nám vypravoval ono vidění. 1/ O něm viz kap. LXVII, pozn. č. 7. 2 Kniha Jobova 11. 18.—19. JAK SI TYŽ KRÁL VÁCLAV JEDNOU POPÁLIL NOHY ZA POKUTU ZA JAKÉSI PROVINĚNÍ LXXXIII Jednoho dne stál pan Václav, přezbožný král český, v domě brněnského měšťana Alrama1/ sám s urozenou i ctnostnou paní Eliškou, manželkou pana Veikarda z Polné2), která byla rovněž dcerou krále Otakara, a hovořil s ní jakožto moudrou ženou důvěrně i laskavě v rozmluvě vzájemného hovoru o jakési věci, která se tehdy projednávala. Když se pak rozmluva tohoto přátelského hovoru trochu protahovala do délky, neboť my to víme a na sobě nacházíme, že zřídka kdy stručná je řeč, když mluví kdo s tím, kdo mu drahý, 1/ Snad je míněn Alram, kterého jako zesnulého vzpo- míná listina z r. 1333 (Codex diplomaticus Moraviae VI, č. 453). 2 Vikard z Polné (patrně syn Jana z Polné, Regesta IV, č. 1852, 1890) byl r. 1303 purkrabím brněnským (Codex diplomaticus Moraviae V, č. 158, Regesta II, č. 1982). 142/ 143
Strana 143
tu král, trpě bolestí nějakého tajného úrazu a nemoha nepohnutě státi v tichém klidu tě- lesném, střídavě opíral své nohy a zdvíhal od země jednu po druhé: hned totiž natáhl pravou nohu a spustil ji, hned levou. A tak toto časté střídání přílišné výměny, které král stoje tak prováděl nohama, odhalovalo chytré paní, která stála při něm, takřka jistými známkami nějaké bodání skryté trýzně při králi. Jakmile ona paní uvážila takové věci, zne- pokojila se v duchu, jakož se i divila a králi takto pravila: „Můj pane králi, zdaž nejste mučen nějakou skrytou bolestí, prosím vás, prozraďte mi to; neboť jsem vás, svého pana Neboť co tajeno bývá, to žena vyzvědět prosí, krále, včera, předevčírem a dosud vždy viděla státi se vzpřímeným tělem jako dívku s no- hama vedle sebe složenýma, nyní však stří- davé podpírání vašich boků a měnivé 1 opě- tovné vzpřimování ramen naznačuje mi jas- nými pokyny, že se změnilo vaše zdraví a také tělesný stav. Nechť neskrývá přede mnou, prosím, můj pan král bolest svou, kterou má, jak ukazuje zřejmý důkaz pozorování.“ Když se pak král snažil jakýmisi vytáčkami vyhý- bavé řeči odvrátiti ženskou mysl od otázky tak choulostivé, aby zakryl utrpení, které znal jedině on, nic nepořídil, nýbrž ona opakovala prosbu a vzrušeným naléháním žádala, aby jí pověděl skrytou věc. k jakémukoli činu víc vybízí, v němž se jí brání; tehdy pak žádá tím víc, když pozná, že věc je jí skryta. Konečně se dala laskavost králova hromadě- nými prosbami překonati a obměkčiti, aby odhalil to, co bylo utajeno. Dříve však, než se vyjevilo tajemství královo, zavázal těsnými závazky přísahy svrchu řečenou paní, že to, co si vyžádala pověděti, za života králova nižádným způsobem neprozradí svým vyprá- věním nikomu ze smrtelníků. Usoudila tedy ta paní, že je dobré zatajiti tajemství královo, a proto slíbila, že to chce ukrýti. A tak jí král řekl: „„Když jsem seděl včera už na sklonku dne v letní jídelně a stálo u mne převeliké množství šlechticů, přistoupil ke mně, v na- ději na vyhovění, jeden rytíř s rozrušenou myslí a vyložil přede mnou svou křivdu, kte- rou nespravedlivě utrpěl; tvrdil, že se mu stalo násilí, a žádal, abych pro takovou stížnost určil soudce k vykonání spravedlnosti. Já však tehdy, zaujat pohodlím vlastní zábavy, nevěnoval jsem pozornost záležitosti stěžu- jícího si rytíře, stupňoval jsem sklíčenost sklíčeného a zahrnul ho zbytečnými slovy, a tak jsem ho v povznešenosti ducha nechal od sebe odejít zarmouceného ještě ve větším zármutku. Ale, hle, po uplynutí kratičké chvilky počal zaznívati do mého srdce jakýsi šepot božské- ho napomínání a mně ostřeji domlouvati vnitřním šeptáním velikého kárání, takže jsem začal u sebe v tichu mlčenlivé úvahy uvažo- vati takové věci: „Koho pak já ze sebe dělám? Nač jsem pyšný? A kdo jsem já? Jistě člověk zrozený z ženy ke krátkému věku, člověk z hlíny, bláto z bláta, proč tedy sedím s kní- žaty a držím trůn slávy? Zda proto, abych jen oplýval bohatstvím a rozkošemi, a ne spíše, abych pomáhal sklíčeným v srdci, ujímal se vdov a sirotků?/ a neopominul v žádném čase vykonávati soud a spravedlnost.*/ A jaká asi mně bude uschována koruna spravedlnosti v onen den od onoho nejspravedlivějšího soudce, když jsem uraženému rytíři, hleda- jícímu spravedlnost, nejen odepřel vykonati spravedlnost, nýbrž i zahrnuv ho káravými výtkami jsem ho donutil odejíti ode mne na- prosto bez práva, a k tomu i dosti tvrdě. Nyní je jasno, protože se nikoho nebojím a dělám jen to, co je dobré v mých očích, dokud je mi libo, třebas to není dovoleno, že to ve mně zeslabuje laskavost soucitné mysli, ničí bázeň Boží a dočista zavírá a zatvrzuje uši k volání chudého: pryč, pryč to ode mne, aby ve mně dlouho nepanovalo tak nezřízené velikášství!“ V tom tedy vření svých myšle- nek rozčilen jsem vstal a zanechav za sebou všechny zavřel jsem dveře a vstoupil sám do ložnice a přiložil hořící svíci, kterou jsem si s sebou přinesl, k obnaženým lýtkům a vy- paluje si na pěti místech takřka znamení silně jsem se popálil pro napravení své dokonané mrzkosti a pravil jsem: ,Tak, tělo, hoř, abys 3/ Spojení v bibli velmi časté, např. 5. kniha Mojžíšova 10. 18. 4/ Podobně i toto spojení, např. 1. kniha Mojžíšova 18. 19.
tu král, trpě bolestí nějakého tajného úrazu a nemoha nepohnutě státi v tichém klidu tě- lesném, střídavě opíral své nohy a zdvíhal od země jednu po druhé: hned totiž natáhl pravou nohu a spustil ji, hned levou. A tak toto časté střídání přílišné výměny, které král stoje tak prováděl nohama, odhalovalo chytré paní, která stála při něm, takřka jistými známkami nějaké bodání skryté trýzně při králi. Jakmile ona paní uvážila takové věci, zne- pokojila se v duchu, jakož se i divila a králi takto pravila: „Můj pane králi, zdaž nejste mučen nějakou skrytou bolestí, prosím vás, prozraďte mi to; neboť jsem vás, svého pana Neboť co tajeno bývá, to žena vyzvědět prosí, krále, včera, předevčírem a dosud vždy viděla státi se vzpřímeným tělem jako dívku s no- hama vedle sebe složenýma, nyní však stří- davé podpírání vašich boků a měnivé 1 opě- tovné vzpřimování ramen naznačuje mi jas- nými pokyny, že se změnilo vaše zdraví a také tělesný stav. Nechť neskrývá přede mnou, prosím, můj pan král bolest svou, kterou má, jak ukazuje zřejmý důkaz pozorování.“ Když se pak král snažil jakýmisi vytáčkami vyhý- bavé řeči odvrátiti ženskou mysl od otázky tak choulostivé, aby zakryl utrpení, které znal jedině on, nic nepořídil, nýbrž ona opakovala prosbu a vzrušeným naléháním žádala, aby jí pověděl skrytou věc. k jakémukoli činu víc vybízí, v němž se jí brání; tehdy pak žádá tím víc, když pozná, že věc je jí skryta. Konečně se dala laskavost králova hromadě- nými prosbami překonati a obměkčiti, aby odhalil to, co bylo utajeno. Dříve však, než se vyjevilo tajemství královo, zavázal těsnými závazky přísahy svrchu řečenou paní, že to, co si vyžádala pověděti, za života králova nižádným způsobem neprozradí svým vyprá- věním nikomu ze smrtelníků. Usoudila tedy ta paní, že je dobré zatajiti tajemství královo, a proto slíbila, že to chce ukrýti. A tak jí král řekl: „„Když jsem seděl včera už na sklonku dne v letní jídelně a stálo u mne převeliké množství šlechticů, přistoupil ke mně, v na- ději na vyhovění, jeden rytíř s rozrušenou myslí a vyložil přede mnou svou křivdu, kte- rou nespravedlivě utrpěl; tvrdil, že se mu stalo násilí, a žádal, abych pro takovou stížnost určil soudce k vykonání spravedlnosti. Já však tehdy, zaujat pohodlím vlastní zábavy, nevěnoval jsem pozornost záležitosti stěžu- jícího si rytíře, stupňoval jsem sklíčenost sklíčeného a zahrnul ho zbytečnými slovy, a tak jsem ho v povznešenosti ducha nechal od sebe odejít zarmouceného ještě ve větším zármutku. Ale, hle, po uplynutí kratičké chvilky počal zaznívati do mého srdce jakýsi šepot božské- ho napomínání a mně ostřeji domlouvati vnitřním šeptáním velikého kárání, takže jsem začal u sebe v tichu mlčenlivé úvahy uvažo- vati takové věci: „Koho pak já ze sebe dělám? Nač jsem pyšný? A kdo jsem já? Jistě člověk zrozený z ženy ke krátkému věku, člověk z hlíny, bláto z bláta, proč tedy sedím s kní- žaty a držím trůn slávy? Zda proto, abych jen oplýval bohatstvím a rozkošemi, a ne spíše, abych pomáhal sklíčeným v srdci, ujímal se vdov a sirotků?/ a neopominul v žádném čase vykonávati soud a spravedlnost.*/ A jaká asi mně bude uschována koruna spravedlnosti v onen den od onoho nejspravedlivějšího soudce, když jsem uraženému rytíři, hleda- jícímu spravedlnost, nejen odepřel vykonati spravedlnost, nýbrž i zahrnuv ho káravými výtkami jsem ho donutil odejíti ode mne na- prosto bez práva, a k tomu i dosti tvrdě. Nyní je jasno, protože se nikoho nebojím a dělám jen to, co je dobré v mých očích, dokud je mi libo, třebas to není dovoleno, že to ve mně zeslabuje laskavost soucitné mysli, ničí bázeň Boží a dočista zavírá a zatvrzuje uši k volání chudého: pryč, pryč to ode mne, aby ve mně dlouho nepanovalo tak nezřízené velikášství!“ V tom tedy vření svých myšle- nek rozčilen jsem vstal a zanechav za sebou všechny zavřel jsem dveře a vstoupil sám do ložnice a přiložil hořící svíci, kterou jsem si s sebou přinesl, k obnaženým lýtkům a vy- paluje si na pěti místech takřka znamení silně jsem se popálil pro napravení své dokonané mrzkosti a pravil jsem: ,Tak, tělo, hoř, abys 3/ Spojení v bibli velmi časté, např. 5. kniha Mojžíšova 10. 18. 4/ Podobně i toto spojení, např. 1. kniha Mojžíšova 18. 19.
Strana 144
nehořelo, to, tělo, zde snášej, abys nemuselo na onom světě snášeti věčné tresty.“ Dostavil se tedy zápal nohy po úraze popálením a utr- pení dosud trvající po zápalu. Ale tuto ránu dobrovolně snáším, ne abych vytlačil z těla šťávu, nýbrž abych odstranil z prsou pýchu.“ Z toho hned na sobě král, co zvráceně provedl, kál se, zuřil na sebe tak, že pětkrát si popálil nohy a že si na vlastním těle sám způsobil ukrutné rány. Takové věci čteš, jen považ, jaká as byla králova pevná vůle, když takovým trestem se stíhal. Nedbej už více, králi, že patero spálenin oněch způsobils sobě sám, chtě pro jméno Kristovo trpět. Pro sílu ctnosti tvé tvá pokožka dobře však snesla, že tak spálena byla a nabyla špatného vzhledu. Mohly ty popáleniny sic tvému uškodit tělu, duši však na prospěch jsou, neb jejím jsou zajisté lékem: zaženou vlhkost hříchu a ze srdce nadutost vyrvou, dovedou stírat s těla i poskvrny kalu a špíny. Desátého pak roku po smrti tohoto přezbož- ného knížete vypravovala mně po pořádku svrchu jmenovaná paní o svrchu řečeném úrazu, který si král způsobil, a potvrdila to všechno velmi určitě pod přísežným svě- dectvím a vím jistě, že její svědectví je prav- divé. A kdo je tak bez rozumu, že by z nej- hlubší hlubiny srdce nářkem neželel, že tento přezbožný, jakož i přeslavný, všech knížat sláva, chvála a čest, tak náhlým posečením kosy smrti jako květ polní přeťat uschl a padl. Padl, padlať i uschla ona vznešená a pověstná sláva, která naplnila i nejvzdálenější krajiny jmény slavných vítězství. Neboť padla ko- runa, kterou vládli Čechové Poláküm*/ a Uhrům. To je totiž ten, který světlem slavné- ho lesku tak všem lahodil, že ho všichni vůbec kromě nepatrné hrstky závistníků chtěli povýšiti k vrcholu hodnosti císařské. Neboť kdo dobročinně pomáhal bohatými dary štědrosti nouzi lidské? Český král Vác- lav. Kdo nejlépe udržoval v klidu míru země sobě poddané? Král Václav. Kdo rozmnožo- val lesk jména křesťanského vírou opravdové zbožnosti a častou účastí při službách Božích a ctil kněžstvo s oddanou úctou? Nejzbož- nější český král Václav. Proto byl plným právem drahý a milý všem, neboť byl ozdobou lidí a květem a okra- sou všech knížat a z lesku jeho královských mravů šířil se jasnější paprsek doporučení jeho přirozené půvabnosti a také královské důstojnosti. Vždyť jsem si velmi přál, abych dovedl aspoň trochu vylíčiti jeho ctnosti, ale 144 / 145 přiznávám se, že jsem nestačil na vylíčení, neboť třebas jsem se, podněcován citem, po- kusil mnoho jakžtakž pověděti, přece jsem pro svou neznalost jak jazyka, tak poznání asi přemnoho vynechal. Neboť nestačí jazyk můj ani péro písaře rychle píšícího chválou zobraziti toho, kdo nejvíce zasluhuje veškeré chvály. OJEDNOMZÁZRAKU U HROBU KRÁLE VÁCLAVA A neodvażuji se pominouti tichým mlčením jednu podivuhodnou, třebas smutnou udá- lost, která se přihodila u hrobu krále Václava. "Třetího totiž roku po smrti šťastného krále Václava, když už začínaly vzrůstati útrapy v království, přišel na Zbraslav Vilém, řečený Zajic z Valdeka*/, muż urozeny a mocny, s četnými ozbrojenci. Byl pak mezi nimi je- den praničemný lupič, který, když se jiní u hrobu krále Václava modlili a plakali, začal tam nadávati pochovanému králi a pronášeti urážlivá slova. Neboť pravil: ,„Za tvého ži- vota, ó králi, jsme se neodvážili spáchati žád- nou loupež, nikomu ubližovati, netroufali jsme si učiniti někomu křivdu, nyní, hle,“ děl, „ty spíš v prachu, nyní hniješ a my ži- jeme a děláme, co si volí chuť kohokoliv.“ A tak při urážlivých slovech zdvihne onen bezbožný člověk ruku a dá kamenné soše nad královým tělem ležící do tváře převeliký políček a nepřestane se po ráně rouhati.
nehořelo, to, tělo, zde snášej, abys nemuselo na onom světě snášeti věčné tresty.“ Dostavil se tedy zápal nohy po úraze popálením a utr- pení dosud trvající po zápalu. Ale tuto ránu dobrovolně snáším, ne abych vytlačil z těla šťávu, nýbrž abych odstranil z prsou pýchu.“ Z toho hned na sobě král, co zvráceně provedl, kál se, zuřil na sebe tak, že pětkrát si popálil nohy a že si na vlastním těle sám způsobil ukrutné rány. Takové věci čteš, jen považ, jaká as byla králova pevná vůle, když takovým trestem se stíhal. Nedbej už více, králi, že patero spálenin oněch způsobils sobě sám, chtě pro jméno Kristovo trpět. Pro sílu ctnosti tvé tvá pokožka dobře však snesla, že tak spálena byla a nabyla špatného vzhledu. Mohly ty popáleniny sic tvému uškodit tělu, duši však na prospěch jsou, neb jejím jsou zajisté lékem: zaženou vlhkost hříchu a ze srdce nadutost vyrvou, dovedou stírat s těla i poskvrny kalu a špíny. Desátého pak roku po smrti tohoto přezbož- ného knížete vypravovala mně po pořádku svrchu jmenovaná paní o svrchu řečeném úrazu, který si král způsobil, a potvrdila to všechno velmi určitě pod přísežným svě- dectvím a vím jistě, že její svědectví je prav- divé. A kdo je tak bez rozumu, že by z nej- hlubší hlubiny srdce nářkem neželel, že tento přezbožný, jakož i přeslavný, všech knížat sláva, chvála a čest, tak náhlým posečením kosy smrti jako květ polní přeťat uschl a padl. Padl, padlať i uschla ona vznešená a pověstná sláva, která naplnila i nejvzdálenější krajiny jmény slavných vítězství. Neboť padla ko- runa, kterou vládli Čechové Poláküm*/ a Uhrům. To je totiž ten, který světlem slavné- ho lesku tak všem lahodil, že ho všichni vůbec kromě nepatrné hrstky závistníků chtěli povýšiti k vrcholu hodnosti císařské. Neboť kdo dobročinně pomáhal bohatými dary štědrosti nouzi lidské? Český král Vác- lav. Kdo nejlépe udržoval v klidu míru země sobě poddané? Král Václav. Kdo rozmnožo- val lesk jména křesťanského vírou opravdové zbožnosti a častou účastí při službách Božích a ctil kněžstvo s oddanou úctou? Nejzbož- nější český král Václav. Proto byl plným právem drahý a milý všem, neboť byl ozdobou lidí a květem a okra- sou všech knížat a z lesku jeho královských mravů šířil se jasnější paprsek doporučení jeho přirozené půvabnosti a také královské důstojnosti. Vždyť jsem si velmi přál, abych dovedl aspoň trochu vylíčiti jeho ctnosti, ale 144 / 145 přiznávám se, že jsem nestačil na vylíčení, neboť třebas jsem se, podněcován citem, po- kusil mnoho jakžtakž pověděti, přece jsem pro svou neznalost jak jazyka, tak poznání asi přemnoho vynechal. Neboť nestačí jazyk můj ani péro písaře rychle píšícího chválou zobraziti toho, kdo nejvíce zasluhuje veškeré chvály. OJEDNOMZÁZRAKU U HROBU KRÁLE VÁCLAVA A neodvażuji se pominouti tichým mlčením jednu podivuhodnou, třebas smutnou udá- lost, která se přihodila u hrobu krále Václava. "Třetího totiž roku po smrti šťastného krále Václava, když už začínaly vzrůstati útrapy v království, přišel na Zbraslav Vilém, řečený Zajic z Valdeka*/, muż urozeny a mocny, s četnými ozbrojenci. Byl pak mezi nimi je- den praničemný lupič, který, když se jiní u hrobu krále Václava modlili a plakali, začal tam nadávati pochovanému králi a pronášeti urážlivá slova. Neboť pravil: ,„Za tvého ži- vota, ó králi, jsme se neodvážili spáchati žád- nou loupež, nikomu ubližovati, netroufali jsme si učiniti někomu křivdu, nyní, hle,“ děl, „ty spíš v prachu, nyní hniješ a my ži- jeme a děláme, co si volí chuť kohokoliv.“ A tak při urážlivých slovech zdvihne onen bezbožný člověk ruku a dá kamenné soše nad královým tělem ležící do tváře převeliký políček a nepřestane se po ráně rouhati.
Strana 145
18/ Zvíkov hradní nádvoří, východní arkády (foto SUPPOP Praha) 19/ Zvíkov - východní arkády v 1. poschodí (foto SUPPOP Praha) I
18/ Zvíkov hradní nádvoří, východní arkády (foto SUPPOP Praha) 19/ Zvíkov - východní arkády v 1. poschodí (foto SUPPOP Praha) I
Strana 146
20 Písek — nejstarší dochovaný kamenný most v Čechách (foto SUPPOP Praha) 21/ Sušice — pamětní deska Jana Lucemburského v průjezdu radnice (foto J. Kopelent) AD ☞ AA EMHR RR O R☞ —
20 Písek — nejstarší dochovaný kamenný most v Čechách (foto SUPPOP Praha) 21/ Sušice — pamětní deska Jana Lucemburského v průjezdu radnice (foto J. Kopelent) AD ☞ AA EMHR RR O R☞ —
Strana 147
Ale zda odejde bez trestu: Hle, jak do- svědčuje celé sousedstvo, onen ničemný rou- hač, dříve než vyjde ze Zbraslavského klášte- ra, úplně oslepne, volá své druhy a sluhy a prosí je, aby mu podali ruku a ukázali kroky na cestu; oni zpočátku pokládají za žert, co slyší, ale přece, protože pozorují, jak bloudí a takřka se potácí, uznají, že to nebude žert, nýbrž vážná věc. Tak je onen nadávající lupič vyveden z kláštera takto oslepený a sám vy- zná před ostatními své rouhačství. A tak byl on zbaven světla zraku po dobu svého života, ale ta kamenná socha, kterou tehdy ležící na hrobě udeřil do tváře, dodnes stojí vzty- čená na sloupě zbraslavské svatyně. Neboť ještě nebyla ulita kovová socha mistrem Ja- nem z Brabant. Končí se vylíčení chvály a života pana Vác- lava, krále českého a polského, zakladatele Zbraslavi.”/ POKORA A ZBOZNOST TÉHOZ KRALE VACLAVA Onoho roku, kdy Albrecht Rakousky, tim- ský král, okázale slavil ve velikém shromáž- dění knížat v Norimberku svůj první sjezd!/, stalo se, že se zbožný Václav, svrchu řečený král český, požádán a zvlášť pozván, zúčastnil tehdy toho sjezdu se všemi vznešenými kní- žaty. Neboť jako se zářící slunce skví nad ostatní hvězdy, tak se tento král, provázen skvělým spořádaným rytířstvem a vystroje- nou družinou, skvěl nad všechny přítomné. Neboť pověst a sláva tak velikého krále při- táhla jako magnet oči a mysli všech k patření na něho, takže se každý pokládal za šťastného, kdo mohl dosáhnouti jeho oslovení anebo aspoň pohledu na něho. 5/ V lat. originále: Germanis, ale už Dobner správně opravil podle smyslu: Polonis. */ Vilém Zajíc, syn podkomořího Zbyslava z Třebouně, zavražděného dvěma německými měšťany (srv. kap. XXXI), člen starého rodu Buziců se znakem sviní hlavy v erbu, držel pevný hrad Valdek u Hořovic, mimo- to Žebrák, Zbiroh a Rožmitál. Naše kronika ho v pozděj- ším vypravování vzpomíná častěji. Podle Dalimila byl „nelstivým přietelem českého jazyka“'. Byl tehdy přítomen i ctihodný pan Raj- mund?/, arcibiskup trevírský, který jak z ob- divu, tak z oddanosti navštěvoval s převelikou náklonností krále, o kterém nadmíru mnoho slyšel. Tohoto zbožného zbožný král laskavě přijímal, z líbezného oslovení biskupova po- citoval posvátný cit vnitřní lásky a ze vzá- jemného jejich hovoru vzrůstala upřímná láska, takže se, nechavše všech věcí světských, obírali jen duchovními a božskými. A když užili vzájemných vzdělavatelských rozmluv dosti dlouhých pro jiňé, ale nikoli pro ně, král pravil biskupovi, když odcházel tělem, ne však duchem: „Žádejte,“ dí, „milovaný pane, ode mne cokoli budete chtít, a dosta- nete to, nabízím vám sebe i své véci.* A jemu v odpověď onen pravil: „Můj pane králi, jen o to vás pokorně prosím, abyste se za mne modlil k Pánu Bohu.“ A král mu řekl: „„Budu to činit, pokud budu živ, a kéž by něco zmohla modlitba srdce mého; a vás zapřísa- hám, modlete se za mne hříšníka a člověka nedbalého.'" Po těchto slovech odešel arci- biskup od krále. A tak král po návratu do svého království velmi vřele doporučil prelátům a svým důvěr- níkům, jakož i všem duchovním, aby se věrně modlili za jmenovaného arcibiskupa. To mně pověděli ti, které král požádal, aby se modlili za arcibiskupa. Hle, jak chvályhodný král, který nedůvěřoval své síle, ani se nechlubil množstvím svého bohatství, nýbrž se snažil chránit sebe a své spíše zbraněmi duchovními nežli tělesnými; na modlitbách stále trval, a přece od jiných s nejvyšším úsilím vyhledá- val přispění modliteb. A my, kteří žijeme a dosud jsme pozůstalí, s důvěrou žádáme, aby nás prosbami podporoval ten, který, jak zbožně věříme, v nebi s Hospodinem požívá slávy. ?/ Rukopis Jihlavský končí tuto kapitolu ještě pozdějším dodatkem: ,,skrze pana Petra Bewchil z Krakova. Proste za něho všemohoucího Boha i Marii, slavnou pannu!“ — Rukopis Roudnický nemá větu: „Končí se... Zbraslavi““, nýbrž připojuje tento přídavek (podle Emlera ,,bezpo- chyby později od spisovatele pričinčný“, podle V. No- votného [pozn. č. 182) „asi pozdějšího púvodu“): 1/ Míní se patrně r. 1298 (Regesta II, č. 1821—1823). ?/ Jmenoval se Boemund (de Warnesberg) (1286—1299).
Ale zda odejde bez trestu: Hle, jak do- svědčuje celé sousedstvo, onen ničemný rou- hač, dříve než vyjde ze Zbraslavského klášte- ra, úplně oslepne, volá své druhy a sluhy a prosí je, aby mu podali ruku a ukázali kroky na cestu; oni zpočátku pokládají za žert, co slyší, ale přece, protože pozorují, jak bloudí a takřka se potácí, uznají, že to nebude žert, nýbrž vážná věc. Tak je onen nadávající lupič vyveden z kláštera takto oslepený a sám vy- zná před ostatními své rouhačství. A tak byl on zbaven světla zraku po dobu svého života, ale ta kamenná socha, kterou tehdy ležící na hrobě udeřil do tváře, dodnes stojí vzty- čená na sloupě zbraslavské svatyně. Neboť ještě nebyla ulita kovová socha mistrem Ja- nem z Brabant. Končí se vylíčení chvály a života pana Vác- lava, krále českého a polského, zakladatele Zbraslavi.”/ POKORA A ZBOZNOST TÉHOZ KRALE VACLAVA Onoho roku, kdy Albrecht Rakousky, tim- ský král, okázale slavil ve velikém shromáž- dění knížat v Norimberku svůj první sjezd!/, stalo se, že se zbožný Václav, svrchu řečený král český, požádán a zvlášť pozván, zúčastnil tehdy toho sjezdu se všemi vznešenými kní- žaty. Neboť jako se zářící slunce skví nad ostatní hvězdy, tak se tento král, provázen skvělým spořádaným rytířstvem a vystroje- nou družinou, skvěl nad všechny přítomné. Neboť pověst a sláva tak velikého krále při- táhla jako magnet oči a mysli všech k patření na něho, takže se každý pokládal za šťastného, kdo mohl dosáhnouti jeho oslovení anebo aspoň pohledu na něho. 5/ V lat. originále: Germanis, ale už Dobner správně opravil podle smyslu: Polonis. */ Vilém Zajíc, syn podkomořího Zbyslava z Třebouně, zavražděného dvěma německými měšťany (srv. kap. XXXI), člen starého rodu Buziců se znakem sviní hlavy v erbu, držel pevný hrad Valdek u Hořovic, mimo- to Žebrák, Zbiroh a Rožmitál. Naše kronika ho v pozděj- ším vypravování vzpomíná častěji. Podle Dalimila byl „nelstivým přietelem českého jazyka“'. Byl tehdy přítomen i ctihodný pan Raj- mund?/, arcibiskup trevírský, který jak z ob- divu, tak z oddanosti navštěvoval s převelikou náklonností krále, o kterém nadmíru mnoho slyšel. Tohoto zbožného zbožný král laskavě přijímal, z líbezného oslovení biskupova po- citoval posvátný cit vnitřní lásky a ze vzá- jemného jejich hovoru vzrůstala upřímná láska, takže se, nechavše všech věcí světských, obírali jen duchovními a božskými. A když užili vzájemných vzdělavatelských rozmluv dosti dlouhých pro jiňé, ale nikoli pro ně, král pravil biskupovi, když odcházel tělem, ne však duchem: „Žádejte,“ dí, „milovaný pane, ode mne cokoli budete chtít, a dosta- nete to, nabízím vám sebe i své véci.* A jemu v odpověď onen pravil: „Můj pane králi, jen o to vás pokorně prosím, abyste se za mne modlil k Pánu Bohu.“ A král mu řekl: „„Budu to činit, pokud budu živ, a kéž by něco zmohla modlitba srdce mého; a vás zapřísa- hám, modlete se za mne hříšníka a člověka nedbalého.'" Po těchto slovech odešel arci- biskup od krále. A tak král po návratu do svého království velmi vřele doporučil prelátům a svým důvěr- níkům, jakož i všem duchovním, aby se věrně modlili za jmenovaného arcibiskupa. To mně pověděli ti, které král požádal, aby se modlili za arcibiskupa. Hle, jak chvályhodný král, který nedůvěřoval své síle, ani se nechlubil množstvím svého bohatství, nýbrž se snažil chránit sebe a své spíše zbraněmi duchovními nežli tělesnými; na modlitbách stále trval, a přece od jiných s nejvyšším úsilím vyhledá- val přispění modliteb. A my, kteří žijeme a dosud jsme pozůstalí, s důvěrou žádáme, aby nás prosbami podporoval ten, který, jak zbožně věříme, v nebi s Hospodinem požívá slávy. ?/ Rukopis Jihlavský končí tuto kapitolu ještě pozdějším dodatkem: ,,skrze pana Petra Bewchil z Krakova. Proste za něho všemohoucího Boha i Marii, slavnou pannu!“ — Rukopis Roudnický nemá větu: „Končí se... Zbraslavi““, nýbrž připojuje tento přídavek (podle Emlera ,,bezpo- chyby později od spisovatele pričinčný“, podle V. No- votného [pozn. č. 182) „asi pozdějšího púvodu“): 1/ Míní se patrně r. 1298 (Regesta II, č. 1821—1823). ?/ Jmenoval se Boemund (de Warnesberg) (1286—1299).
Strana 148
ZAČÍNÁ SE VYPRAVOVÁNÍ ŽIVOTA PANA MLADÉHO VÁCLAVA, KRÁLE ČESKÉHO, POLSKÉHO A UHERSKÉHO VLÁDA MLADÉHO VÁCLAVA, KRÁLE UHERSKÉHO, ČESKÉHO A POLSKÉHO, A JEHO ZAVRAŽDĚNÍ LÉTA PÁNĚ 1306 LXXXIV Po smrti přešťastného a přezbožného knížete Václava II., šestého krále českého, v třicátém čtvrtém roce jeho věku počal od té doby místo něho panovati v Cechách jeho syn Václav, který byl předtím králem v Uhrách, v sedmnáctém roce svého věku. Třebas byl věkem mladík, přece vynikal převelikou dů- stojností. Neboť byl králem tří království, totiž Uherského, Českého a Polského. Byl také tento mladík ušlechtilý, na pohled spanilý, zjevem sličný, zmužilý, nadaný, dokonale obdařený dary přírody, výmluvný, výřečný, uhlazeně mluvící čtyřmi jazyky: latinským, německým, uherským a českým. Na jeho pak štědrost se někdo zbytečně ptá, protože se u něho objevila tak veliká štědrost v rozdá- vání, že se zdálo, jako by se jeho štědrost pievelice chylila ke krajní marnotratnosti. Tu zajisté ctnost mél, Ze z celého srdce miloval pány opaty Jindticha!/ Sedleckého a Konráda Zbraslavského a řád cisterciácký a že zachovával v milosti veliké lásky a přízně ty, které měl jeho otec rád. Neboť pana Konrá- da, opata zbraslavského, jmenoval jen otcem, dále na počátku své vlády říkával kanonické hodinky, slavnostně poslouchal služby Boží, jak to viděl u svého otce. Léta pak Páně 1305, dne 5. října, uzavřel manželství s Violou, dcerou Měška, vévody těšínského“/; ta dívka byla změnou jména na- zvána Eliška. Ale tuto dívku, dceru chudého knížete, nebyl by si nikterak vzal tento slavný a přemocný král za řádnou manželku, kdyby nebyl podvodně přemluven některými rádci. Neboť úskočná ničemnost některých pánů hleděla zabránit tomu, aby se tento mocný král nestal nějakým příbuzenstvím ještě moc- nějším a tak nemohl více krotiti odbojníky 148 / 149 a vlédnouti nade všemi. Také léta Páně 1306, dne 13. února, provdal tento král svou starší sestru, pannu Annu, v Praze za Jindřicha, vévodu korutanského. Tento zajisté manžel- ský svazek přinesl na počátku radost, upro- střed zármutek a nakonec měl závěr, bohu- žel, ne dobrý, jak budeš moci poznati z obšír- ného vypravování, níže obšírněji zazname- naného.?/ Ó jak je těžko poznati život tohoto krále a cestu muže v jeho mladosti*/, 6 jak je zhoubné, není-li duch kvetoucího mládí řízen otěžemi zralé společnosti a upravován radou starších! Ó jak nás všechny poučila zkušenost pozdní, ale pravdivá, politování a pláče hod- ná, že špatná společnost kazí dobré mravy. Nechť dá příklad toho Roboám, syn Šalo- mounův, který pohrdnuv radou starších izraelských vyhledával ke své záhubě společ- nost a hovory mladších*“/, a proto zahynul. Abychom však nebrali příklady zdaleka, po- dívejme se na tohoto mladíka znamenitě na- daného a, bohužel, prokážeme, že veliká zká- za a počátek útrap vzešel celému království i jemu pro ničemnou společnost. Neboť to- muto mladičkému králi přidružili někteří šlechticové zemští své mladší syny, kteří v ni- čemném styku sváděli poddajnou mysl mla- dého krále k mnohým nedovoleným věcem. Neboť bujný věk mladičkého krále počal s bujnými duchy bujněti, píti víno až do opil- ství, tráviti beze spánku noci při pitkách, vě- novati se hodům, oddávati se špatným mra- vům a zvráceným zvykům a prováděti vše- chno, k čemu svádějí popudy mladosti 1/ Obyčejně: Heidenreicha. 2/ Sňatek s Violou slavil asi v Brně; předtím byl (od roku 1298) zasnouben s Alžbětou Uherskou. Viola se po jeho smrti později provdala za Petra z Rožmberka (srv. kap. CXXVI). 3/ Tj. v kap. LXXXVI n. *| Srv. Alexandreidu ( V.) 19 n.: Ty tii césty znáti pilno; Ale že ovšem úsilno cěstu člověka mladého znáti v rozkoši chovalého, v toho mysli veždy blúzi, ni jé kdy cele posúzi. 5/ 1. kniha královská r2. 8.
ZAČÍNÁ SE VYPRAVOVÁNÍ ŽIVOTA PANA MLADÉHO VÁCLAVA, KRÁLE ČESKÉHO, POLSKÉHO A UHERSKÉHO VLÁDA MLADÉHO VÁCLAVA, KRÁLE UHERSKÉHO, ČESKÉHO A POLSKÉHO, A JEHO ZAVRAŽDĚNÍ LÉTA PÁNĚ 1306 LXXXIV Po smrti přešťastného a přezbožného knížete Václava II., šestého krále českého, v třicátém čtvrtém roce jeho věku počal od té doby místo něho panovati v Cechách jeho syn Václav, který byl předtím králem v Uhrách, v sedmnáctém roce svého věku. Třebas byl věkem mladík, přece vynikal převelikou dů- stojností. Neboť byl králem tří království, totiž Uherského, Českého a Polského. Byl také tento mladík ušlechtilý, na pohled spanilý, zjevem sličný, zmužilý, nadaný, dokonale obdařený dary přírody, výmluvný, výřečný, uhlazeně mluvící čtyřmi jazyky: latinským, německým, uherským a českým. Na jeho pak štědrost se někdo zbytečně ptá, protože se u něho objevila tak veliká štědrost v rozdá- vání, že se zdálo, jako by se jeho štědrost pievelice chylila ke krajní marnotratnosti. Tu zajisté ctnost mél, Ze z celého srdce miloval pány opaty Jindticha!/ Sedleckého a Konráda Zbraslavského a řád cisterciácký a že zachovával v milosti veliké lásky a přízně ty, které měl jeho otec rád. Neboť pana Konrá- da, opata zbraslavského, jmenoval jen otcem, dále na počátku své vlády říkával kanonické hodinky, slavnostně poslouchal služby Boží, jak to viděl u svého otce. Léta pak Páně 1305, dne 5. října, uzavřel manželství s Violou, dcerou Měška, vévody těšínského“/; ta dívka byla změnou jména na- zvána Eliška. Ale tuto dívku, dceru chudého knížete, nebyl by si nikterak vzal tento slavný a přemocný král za řádnou manželku, kdyby nebyl podvodně přemluven některými rádci. Neboť úskočná ničemnost některých pánů hleděla zabránit tomu, aby se tento mocný král nestal nějakým příbuzenstvím ještě moc- nějším a tak nemohl více krotiti odbojníky 148 / 149 a vlédnouti nade všemi. Také léta Páně 1306, dne 13. února, provdal tento král svou starší sestru, pannu Annu, v Praze za Jindřicha, vévodu korutanského. Tento zajisté manžel- ský svazek přinesl na počátku radost, upro- střed zármutek a nakonec měl závěr, bohu- žel, ne dobrý, jak budeš moci poznati z obšír- ného vypravování, níže obšírněji zazname- naného.?/ Ó jak je těžko poznati život tohoto krále a cestu muže v jeho mladosti*/, 6 jak je zhoubné, není-li duch kvetoucího mládí řízen otěžemi zralé společnosti a upravován radou starších! Ó jak nás všechny poučila zkušenost pozdní, ale pravdivá, politování a pláče hod- ná, že špatná společnost kazí dobré mravy. Nechť dá příklad toho Roboám, syn Šalo- mounův, který pohrdnuv radou starších izraelských vyhledával ke své záhubě společ- nost a hovory mladších*“/, a proto zahynul. Abychom však nebrali příklady zdaleka, po- dívejme se na tohoto mladíka znamenitě na- daného a, bohužel, prokážeme, že veliká zká- za a počátek útrap vzešel celému království i jemu pro ničemnou společnost. Neboť to- muto mladičkému králi přidružili někteří šlechticové zemští své mladší syny, kteří v ni- čemném styku sváděli poddajnou mysl mla- dého krále k mnohým nedovoleným věcem. Neboť bujný věk mladičkého krále počal s bujnými duchy bujněti, píti víno až do opil- ství, tráviti beze spánku noci při pitkách, vě- novati se hodům, oddávati se špatným mra- vům a zvráceným zvykům a prováděti vše- chno, k čemu svádějí popudy mladosti 1/ Obyčejně: Heidenreicha. 2/ Sňatek s Violou slavil asi v Brně; předtím byl (od roku 1298) zasnouben s Alžbětou Uherskou. Viola se po jeho smrti později provdala za Petra z Rožmberka (srv. kap. CXXVI). 3/ Tj. v kap. LXXXVI n. *| Srv. Alexandreidu ( V.) 19 n.: Ty tii césty znáti pilno; Ale že ovšem úsilno cěstu člověka mladého znáti v rozkoši chovalého, v toho mysli veždy blúzi, ni jé kdy cele posúzi. 5/ 1. kniha královská r2. 8.
Strana 149
náchylné a zkažené mysli, ne však jak bylo dovoleno, nýbrž jak se mu líbilo. Když pak v noční době panští synové, kteří byli ke králi přidruženi na to, aby na něm něco chytře vymohli, viděli toho krále rozpáleného vínem, žádali na něm krá- lovské statky a přemnoho jich obdrželi. Ten obdržel takovým způsobem město, druhý hrad, jiný dědinu. Ráno běželi ke královu kancléři, nabíze!i mu dary a nejednou dostá- vali královské výsady na darování v opilosti. Tyto výsady nebo pravdivěji zlé výsady*/ jsou dodnes uloupením mnohých statků králi patřících. Když panoval celý jeden rok v království Českém jako chlapec a přišel o výročí smrti otcovy na Zbraslav, oslovil pan Konrád, opat zbraslavský, krále touto řečí: „Pane králi,“ pravil, „dosud jste neměl při sobě mravy zá- konité a královské, které měl váš otec, to se však dá přičísti spíše vašemu mladistvému věku než vám. Hle, dnes se začíná druhý rok vaší vlády, a proto z věrnosti, kterou jsem vázán k vaší milosti, prosím z celé duše otcovského styku, polepšete své mravy, vy- hýbejte se špatným společnostem, mějte před očima Boha! Tak se vám rozmnoží léta v bo- hatém stáří a radost z toho získají všichni národové vám poddan{.‘“ Toto povzbuzující napomenutí přijal pan král s vděčnou myslí a od oné hodiny se ukazoval vážnějším a lépe se zcela vyhýbal tomu, co nebylo dovoleno. 'To nám totiž vykládala králova družina, jež bývala často v jeho přítomnosti. A není po- chyby, že by byl napravil všechny výstřed- nosti, kdyby byl déle žil. Sám také, protože byl korunován na uher- ského krále a odvezl s sebou do Čech posvát- nou korunu Uherského království a nemohl se tam po dobrém vrátit a nechtěl, dobrovol- ně tedy postoupil tu korunu s četnými jinými odznaky království Uherského Otovi, vévo- dovi bavorskému, který též pocházel z rodu uherských králů"/, a zřekl se zákonitě před četnými knížaty a šlechtici v Brně v jeho prospěch všeho královského práva, které by mohl míti dále v Uhrách. A tak ten Ota, vé- voda bavorský, léta Páně 1306, v měsíci dubnu, přijav pro sebe korunu a jiné králov- ské odznaky, vtáhl do Uher a byl tam hned potom korunován za krále uherského. Když mu tam však vznikla rozličná protivenství, uprchl tajně v třetím roku své vlády z uher- ských končin nejprve do Čech, posléze se vrátil domů do Bavor, maje po uherském způsobu dlouhé vousy; ale že naň brzy přišla chvíle smrti, už se tam nikdy nevrátil. Odnesl pak s sebou z Uher svatou korunu do Bavor a měl ji u sebe, jak se tvrdilo, uschovanou až do své smrti.8/ Získal tak královské jméno ten vévoda, zato však pozbyl významu: šťastný osud teď koruně uherské chybí. Zatím vévoda Lokietek napáchal na škodu toho mladého krále českého přemnoho zlého; aby úplně zkrotil jeho opovážlivost, nařídil král, opíraje se o radu svých pánů, vyhlásiti ve všech končinách Čech obecnou hotovost, která měla být namířena na Krakov. A tak hned když zaznělo vyhlášení této hotovosti jako předzvěst hrozné bouře a budoucí po- hromy, a hlavně když se rozšířilo, poděsilo celý národ. Potom se král, sebrav převeliké množství bojovníků, rychle vydal na pochod, aby pospíšil do Krakova, ale na tom tažení natropilo vojsko mnoho škod chudým a stat- kům církevním. Když pak král Václav přitáhl do města Olomouce a bydlel v domě děkana hlavního chrámu, zabránil mu politování hodný osud a žalostná sudba pokračovati, bohužel, v za- počatém pochodě. Neboť tento Václav, dosud mladičký, český král a dědic zákonitý a po- slední, jediná naděje českého národa, zřítel- nice, jež měla být s veškerou péčí opatrována, onen květ nachový, kvítek, pravím, žádoucí a líbezný, násilně je podtťat, uschl, klesl a zhy- nul. Neboť tento král, ozdoba vlasti, jediná útěcha národu zůstavená, světlo a kořen Čech, proklán smrtelnými ranami zahynul a zhasl. % V latině slovní hříčka: privilegia vel verius pravilegia (od adj. pravus = špatný). ?/ Václav III. se vzdal uherské koruny v Brně asi počát- kem října 1305; 10. října t. r. se jmenuje naposledy uherským králem. Ota Bavorský byl syn Alžběty, dcery Bély IV., a byl korunován 6. prosince 1305 v Králov- ském (Stoličném) Bělehradě. Uhry opustil počátkem r. 1308. 8/ R. 1312.
náchylné a zkažené mysli, ne však jak bylo dovoleno, nýbrž jak se mu líbilo. Když pak v noční době panští synové, kteří byli ke králi přidruženi na to, aby na něm něco chytře vymohli, viděli toho krále rozpáleného vínem, žádali na něm krá- lovské statky a přemnoho jich obdrželi. Ten obdržel takovým způsobem město, druhý hrad, jiný dědinu. Ráno běželi ke královu kancléři, nabíze!i mu dary a nejednou dostá- vali královské výsady na darování v opilosti. Tyto výsady nebo pravdivěji zlé výsady*/ jsou dodnes uloupením mnohých statků králi patřících. Když panoval celý jeden rok v království Českém jako chlapec a přišel o výročí smrti otcovy na Zbraslav, oslovil pan Konrád, opat zbraslavský, krále touto řečí: „Pane králi,“ pravil, „dosud jste neměl při sobě mravy zá- konité a královské, které měl váš otec, to se však dá přičísti spíše vašemu mladistvému věku než vám. Hle, dnes se začíná druhý rok vaší vlády, a proto z věrnosti, kterou jsem vázán k vaší milosti, prosím z celé duše otcovského styku, polepšete své mravy, vy- hýbejte se špatným společnostem, mějte před očima Boha! Tak se vám rozmnoží léta v bo- hatém stáří a radost z toho získají všichni národové vám poddan{.‘“ Toto povzbuzující napomenutí přijal pan král s vděčnou myslí a od oné hodiny se ukazoval vážnějším a lépe se zcela vyhýbal tomu, co nebylo dovoleno. 'To nám totiž vykládala králova družina, jež bývala často v jeho přítomnosti. A není po- chyby, že by byl napravil všechny výstřed- nosti, kdyby byl déle žil. Sám také, protože byl korunován na uher- ského krále a odvezl s sebou do Čech posvát- nou korunu Uherského království a nemohl se tam po dobrém vrátit a nechtěl, dobrovol- ně tedy postoupil tu korunu s četnými jinými odznaky království Uherského Otovi, vévo- dovi bavorskému, který též pocházel z rodu uherských králů"/, a zřekl se zákonitě před četnými knížaty a šlechtici v Brně v jeho prospěch všeho královského práva, které by mohl míti dále v Uhrách. A tak ten Ota, vé- voda bavorský, léta Páně 1306, v měsíci dubnu, přijav pro sebe korunu a jiné králov- ské odznaky, vtáhl do Uher a byl tam hned potom korunován za krále uherského. Když mu tam však vznikla rozličná protivenství, uprchl tajně v třetím roku své vlády z uher- ských končin nejprve do Čech, posléze se vrátil domů do Bavor, maje po uherském způsobu dlouhé vousy; ale že naň brzy přišla chvíle smrti, už se tam nikdy nevrátil. Odnesl pak s sebou z Uher svatou korunu do Bavor a měl ji u sebe, jak se tvrdilo, uschovanou až do své smrti.8/ Získal tak královské jméno ten vévoda, zato však pozbyl významu: šťastný osud teď koruně uherské chybí. Zatím vévoda Lokietek napáchal na škodu toho mladého krále českého přemnoho zlého; aby úplně zkrotil jeho opovážlivost, nařídil král, opíraje se o radu svých pánů, vyhlásiti ve všech končinách Čech obecnou hotovost, která měla být namířena na Krakov. A tak hned když zaznělo vyhlášení této hotovosti jako předzvěst hrozné bouře a budoucí po- hromy, a hlavně když se rozšířilo, poděsilo celý národ. Potom se král, sebrav převeliké množství bojovníků, rychle vydal na pochod, aby pospíšil do Krakova, ale na tom tažení natropilo vojsko mnoho škod chudým a stat- kům církevním. Když pak král Václav přitáhl do města Olomouce a bydlel v domě děkana hlavního chrámu, zabránil mu politování hodný osud a žalostná sudba pokračovati, bohužel, v za- počatém pochodě. Neboť tento Václav, dosud mladičký, český král a dědic zákonitý a po- slední, jediná naděje českého národa, zřítel- nice, jež měla být s veškerou péčí opatrována, onen květ nachový, kvítek, pravím, žádoucí a líbezný, násilně je podtťat, uschl, klesl a zhy- nul. Neboť tento král, ozdoba vlasti, jediná útěcha národu zůstavená, světlo a kořen Čech, proklán smrtelnými ranami zahynul a zhasl. % V latině slovní hříčka: privilegia vel verius pravilegia (od adj. pravus = špatný). ?/ Václav III. se vzdal uherské koruny v Brně asi počát- kem října 1305; 10. října t. r. se jmenuje naposledy uherským králem. Ota Bavorský byl syn Alžběty, dcery Bély IV., a byl korunován 6. prosince 1305 v Králov- ském (Stoličném) Bělehradě. Uhry opustil počátkem r. 1308. 8/ R. 1312.
Strana 150
Když totiž byl v letní době pro ochlazení pouze sám na paláci, oděn jen v košili a plášť, kdosi, kdo naprosto nesmí být pokládán za člověka, nýbrž spíše za společníka sata- nova, původce zločinu, nepřítel proti přírodě, sedlina a puch vší špatnosti, přistoupil k mla- díkovi, který nikterak netušil úklady, a maje vhodnou příležitost, zranil ho třemi smrtel- nými ranami a utekl. Divíme se však všichni, že se dosud až do- dnes neví), kdo byl najisto pachatelem tak nezměrné hanebnosti. Byl však spatřen jakýsi rytíř, řečený Konrád z Botenštejna, rodem Durynk, jak vyskočil z paláce, drže v ruce zkrvavený nůž, a utíkal; a ti, kteří byli venku, ho chytili a jako vraha králova zabili, dříve než mohl promluvit nějaká slova. Zda byl on nebo jiný vinen, nevím, ví to Bůh, to však vím a je to známo celému světu, že záhuba onoho mladého krále způsobila vzrůst nesčísl- ných útrap. Ó jak hustou temnotou zahalilo mysli lid- ské tak neočekávané neštěstí! Ó na jak křeh- kých základech spočívalo štěstí celých Čech! Na všechen způsob musíme déle oplakávati tebe, mladistvý králi; ozdobo kvetoucího mládí, a převelice želeti proto, že ses jak krutě, tak strašně zhroutil z vrcholu své slávy, poražen ne mezi kmitajícími meči nepřátel- skými v nebezpečném zápase, nýbrž u domá- cího krbu a uprostřed svých. Zanechal jsi zajisté vládcům velikou výstrahu k ostraži- tosti, ale chudým jsi svou záhubou způsobil utrpení. A tak se žalostná zpráva ohlašující smrt královu ihned rozšířila daleko široko a z ní zachvátil prudký bol celý národ. Hned bylo tedy slyšet na všech stranách Českého krá- lovství o trápení chudých, o věrolomnostech a vydírání, o jejich sužování a nevýslovných způsobech útrap. Viděli jsme také ne bez žalu v srdci, jak se na chudácích všude pá- chaly násilnosti zlobou a mocí násilníků a za- bíraly proti právu statky jak kněží řeholních, tak světských, ale vypsaří všechny jednotlivé potíže a příklady ukrutnosti, které způsobila tato předčasná smrt, nedovoluje čas a ruka je unavena. Ó jak veliké nenahraditelné škody utrpěla z této smrti jen Zbraslav! Neboť ten král z chlapecké žádostivosti a ze záliby, kterou měl od přírody v cenných věcech, před od- chodem na výpravu požádal, aby mu byl propůjčen náš zlatý kříž, který věnoval jeho otec Zbraslavi!?/, a pfevzácná vyzdoba chrá- mová, a odvezl to všechno, netuše nic zlého, s sebou na Moravu. Když pak byl tak náhle zabit, všechno to s jinými královskými kle- noty loupeživá ruka uloupila a rozkradla; z oné zajisté výzdoby Zbraslavského domu je až dodnes ztraceno více než dvacet nejcen- nějších kusů a zlatý kříž jsme vykoupili za tři sta hřiven u Mikuláše Šturmova!!/ v Praze bez přebohatého jeho podstavce. Neboť onen podstavec kříže, třebas byl drahocenný, přece je ztracen. Kéž by byla Zbraslav utrpěla jen tyto ztrá- ty! Přišel však tehdy, přímo po zavraždění králově, z Olomouce Heinman, řečený z Du- bé, muž mocný, slovem i skutkem lstivý, zabral naše město Landškroun?!?/, uvázal se na dvě léta ve všechny statky i okolní dědiny a město samo si podržel proti Bohu a spra- vedlnosti a obrátil jednotlivé důchody k své- mu prospěchu. Jak veliký nedostatek z chu- doby zakoušel sklíčený konvent na Zbraslavi, ví Bůh a známe to my, kteří žijeme a dosud jsme to přečkali, kteří jsme i takové věci za- kusili. V třetím pak roce trápení, chtějíce to vykoupiti, dali jsme tisíc hřiven těžké váhy svrchu jmenovanému pánovi, aby nám vrátil náš majetek. Neboť jsme při nedostatku spra- vedlnosti nikterak nemohli jiným způsobem vyrvati ony statky z jeho lakotných rukou. Bylo by obšírné vypověděti nebo vypsati vše- chny útrapy, které vzešly Zbraslavi ze smrti toho mladého krále. Silný královský rod byl přemožen uštknutím smrti zcela, neb potomek mužský tu žádný na světě nezbyl. Zůstaly toliko svazky, jež pohlaví ženského byly. Sirý národe český, pěj proto žalozpěv smutný — sklíčen tu leží, hle, král český, přemožen smrtí: běda, tvůj rodný král, jaký nikdy už nebude dán ti. Právem, království, lkáš: neb králů českých již sedmi, ejhle, zbaveno jsi a ovdovělo jsi bídně. 130 / 151
Když totiž byl v letní době pro ochlazení pouze sám na paláci, oděn jen v košili a plášť, kdosi, kdo naprosto nesmí být pokládán za člověka, nýbrž spíše za společníka sata- nova, původce zločinu, nepřítel proti přírodě, sedlina a puch vší špatnosti, přistoupil k mla- díkovi, který nikterak netušil úklady, a maje vhodnou příležitost, zranil ho třemi smrtel- nými ranami a utekl. Divíme se však všichni, že se dosud až do- dnes neví), kdo byl najisto pachatelem tak nezměrné hanebnosti. Byl však spatřen jakýsi rytíř, řečený Konrád z Botenštejna, rodem Durynk, jak vyskočil z paláce, drže v ruce zkrvavený nůž, a utíkal; a ti, kteří byli venku, ho chytili a jako vraha králova zabili, dříve než mohl promluvit nějaká slova. Zda byl on nebo jiný vinen, nevím, ví to Bůh, to však vím a je to známo celému světu, že záhuba onoho mladého krále způsobila vzrůst nesčísl- ných útrap. Ó jak hustou temnotou zahalilo mysli lid- ské tak neočekávané neštěstí! Ó na jak křeh- kých základech spočívalo štěstí celých Čech! Na všechen způsob musíme déle oplakávati tebe, mladistvý králi; ozdobo kvetoucího mládí, a převelice želeti proto, že ses jak krutě, tak strašně zhroutil z vrcholu své slávy, poražen ne mezi kmitajícími meči nepřátel- skými v nebezpečném zápase, nýbrž u domá- cího krbu a uprostřed svých. Zanechal jsi zajisté vládcům velikou výstrahu k ostraži- tosti, ale chudým jsi svou záhubou způsobil utrpení. A tak se žalostná zpráva ohlašující smrt královu ihned rozšířila daleko široko a z ní zachvátil prudký bol celý národ. Hned bylo tedy slyšet na všech stranách Českého krá- lovství o trápení chudých, o věrolomnostech a vydírání, o jejich sužování a nevýslovných způsobech útrap. Viděli jsme také ne bez žalu v srdci, jak se na chudácích všude pá- chaly násilnosti zlobou a mocí násilníků a za- bíraly proti právu statky jak kněží řeholních, tak světských, ale vypsaří všechny jednotlivé potíže a příklady ukrutnosti, které způsobila tato předčasná smrt, nedovoluje čas a ruka je unavena. Ó jak veliké nenahraditelné škody utrpěla z této smrti jen Zbraslav! Neboť ten král z chlapecké žádostivosti a ze záliby, kterou měl od přírody v cenných věcech, před od- chodem na výpravu požádal, aby mu byl propůjčen náš zlatý kříž, který věnoval jeho otec Zbraslavi!?/, a pfevzácná vyzdoba chrá- mová, a odvezl to všechno, netuše nic zlého, s sebou na Moravu. Když pak byl tak náhle zabit, všechno to s jinými královskými kle- noty loupeživá ruka uloupila a rozkradla; z oné zajisté výzdoby Zbraslavského domu je až dodnes ztraceno více než dvacet nejcen- nějších kusů a zlatý kříž jsme vykoupili za tři sta hřiven u Mikuláše Šturmova!!/ v Praze bez přebohatého jeho podstavce. Neboť onen podstavec kříže, třebas byl drahocenný, přece je ztracen. Kéž by byla Zbraslav utrpěla jen tyto ztrá- ty! Přišel však tehdy, přímo po zavraždění králově, z Olomouce Heinman, řečený z Du- bé, muž mocný, slovem i skutkem lstivý, zabral naše město Landškroun?!?/, uvázal se na dvě léta ve všechny statky i okolní dědiny a město samo si podržel proti Bohu a spra- vedlnosti a obrátil jednotlivé důchody k své- mu prospěchu. Jak veliký nedostatek z chu- doby zakoušel sklíčený konvent na Zbraslavi, ví Bůh a známe to my, kteří žijeme a dosud jsme to přečkali, kteří jsme i takové věci za- kusili. V třetím pak roce trápení, chtějíce to vykoupiti, dali jsme tisíc hřiven těžké váhy svrchu jmenovanému pánovi, aby nám vrátil náš majetek. Neboť jsme při nedostatku spra- vedlnosti nikterak nemohli jiným způsobem vyrvati ony statky z jeho lakotných rukou. Bylo by obšírné vypověděti nebo vypsati vše- chny útrapy, které vzešly Zbraslavi ze smrti toho mladého krále. Silný královský rod byl přemožen uštknutím smrti zcela, neb potomek mužský tu žádný na světě nezbyl. Zůstaly toliko svazky, jež pohlaví ženského byly. Sirý národe český, pěj proto žalozpěv smutný — sklíčen tu leží, hle, král český, přemožen smrtí: běda, tvůj rodný král, jaký nikdy už nebude dán ti. Právem, království, lkáš: neb králů českých již sedmi, ejhle, zbaveno jsi a ovdovělo jsi bídně. 130 / 151
Strana 151
Jest to skutečnost smutná: toť král je poslední, sedmý, v kterém vrozené vlohy, jež mohly všem lidem se líbit, takto zničeny jsou — lid veškerý plný je nářku. Nevěsta ženicha nemá, ač po něm, pro sňatek zralá, prahne již Česká zem, jež trpí, jak zlo se tu množí. Byl pak zabit ten slavný král uherský, český a polský léta Páně 1306, dne 4. srpna, v osm- náctém roce věku svého a jeho duše nechť šťastně odpočívá v odpočinutí věčném a v ne- beském sídle s andělskými obyvateli! Byl po- tom pochován v Olomouci ve větším chrámě před hlavním oltářem. Nikomu však není pochybné, že by i on byl pochován na Zbra- slavi!*/, kdyby byl mohl po utrpéní ran něco promluviti a vyvoliti si pohřeb. Neboť často dříve říkával, že nechce být nikde pochován nežli na Zbraslavi. ZVOLENÍ RUDOLFA, VÉVODY RAKOUSKÉHO, SYNA ŘÍMSKÉHO KRÁLE ALBRECHTA, ZA KRÁLE ČESKÉHO LÉTA PÁNĚ 1306 $ LXXXV Když vymřelo urozené sémě mužského rodu slavných králů českých, bylo potom králov- ství, zbavené přirozeného pána, nuceno, bo- hužel, odjinud si žebrati o jiného krále, ačkoli si krátce předtím, skvějíc se v jasné slávě, obyčejně osobovalo správu i cizích králov- ství. Ó jak zhoubná změna a žalostná opuště- nost! Ó jak náhle se na tomto světě zhroutí kterýkoli vrchol důstojnosti, spočívající na křehkých základech! A tak po zavraždění Václava, sedmého krále českého, v květu jeho mládí bylo vykonáno obecné svolání jak pánů šlechticů, tak měšťanů k oktávu Nanebevzetí do Prahy pro volbu jiného krále, ale v té lhůtě byla neshodou hlasů a růzností náklon- nosti znemožněna svorná volba. Neboť někteří mezi voliteli obrátili své hlasy na Rudolfa, vévodu rakouského, syna římského krále Albrechta, jiní na Jindřicha, vévodu korutanského, který byl tehdy osobně přítomen, ale větší, i když ne rozumnější část lidí žádala si za krále a vyvolila Jindřicha, vévodu korutanského, proto, že měl za man- */ O celé věci viz v úvodě i v poznámkách vzadu. 10/ © tom viz kap. XLIV. 11/ Snad to byl bratr kanovníka Jindřicha Šturmova, o kterém viz kap. LXXIV, pozn. č. 3 (Fontes rerum bohemicarum IV, 108, pozn. č. 2). 12/ Lanškroun byl darován Zbraslavi v r. 1304 (Reges- ta IV, č. 2004). O jeho vyplacení viz kap. CVII. O Hyn- kovi z Dubé srv. vzadu pozn. ke kap. L XXI. 13/ Václava III. dala dne 3. října 1326 přenést jeho sestra Eliška na Zbraslav; o tom viz v II. knize, kap. XVII. želku starší královskou dceru. Hloupý lid to- tiž neví, co žádá, a nezná, jaký je ten, koho volí. Jsou předloženy v jeho prospěch císař- ské listiny!/: kdyby některý z českých králů odešel bez mužského potomstva z tohoto ži- vota, že se má dcera těšiti témuž právu v krá- lovství jako syn, aby někdy nepřetrhla dra- vost smrti nit královského pokolení. A tak přízeň obecného lidu vzbudila křik a žádala, aby se stal Jindřich, vévoda koru- tanský, volbou českým králem. Ale rozvaha rozumnějších a starších nepopřála sluchu hlučnému pokřiku lidu, nýbrž zamýšlela uči- niti něco jiného, co se tehdy zdálo prospěš- nějším. Potom římský král Albrecht na zprávu, že zemřel český král Václav, syn jeho sestry, shromáždil vojsko, přiblížil se k České zemi a tvrdil, že jeho syn Rudolf, vévoda rakouský, musí být zvolen za krále, a po slavnostních poslech usiloval to provésti. Týmž způsobem se rovněž Rudolf, vévoda rakouský, převzav poselství otcovo, přiblížil s ozbrojenci k Čes- kému království. A tak přišel král Albrecht od západu, syn od východu, onen se položil táborem u města Loun, tento u Jihlavy, a svorní v předsevzetí pracovali oba s veškerou pečlivostí o království. Proto někteří z pánů i měšťanů vědouce, že otec je přemocný a jeho syn, vévoda rakouský, moudrý a spra- 1/ Listiny, o nichž se tu kronikář zmiňuje, jsou jinak naprosto neznámé.
Jest to skutečnost smutná: toť král je poslední, sedmý, v kterém vrozené vlohy, jež mohly všem lidem se líbit, takto zničeny jsou — lid veškerý plný je nářku. Nevěsta ženicha nemá, ač po něm, pro sňatek zralá, prahne již Česká zem, jež trpí, jak zlo se tu množí. Byl pak zabit ten slavný král uherský, český a polský léta Páně 1306, dne 4. srpna, v osm- náctém roce věku svého a jeho duše nechť šťastně odpočívá v odpočinutí věčném a v ne- beském sídle s andělskými obyvateli! Byl po- tom pochován v Olomouci ve větším chrámě před hlavním oltářem. Nikomu však není pochybné, že by i on byl pochován na Zbra- slavi!*/, kdyby byl mohl po utrpéní ran něco promluviti a vyvoliti si pohřeb. Neboť často dříve říkával, že nechce být nikde pochován nežli na Zbraslavi. ZVOLENÍ RUDOLFA, VÉVODY RAKOUSKÉHO, SYNA ŘÍMSKÉHO KRÁLE ALBRECHTA, ZA KRÁLE ČESKÉHO LÉTA PÁNĚ 1306 $ LXXXV Když vymřelo urozené sémě mužského rodu slavných králů českých, bylo potom králov- ství, zbavené přirozeného pána, nuceno, bo- hužel, odjinud si žebrati o jiného krále, ačkoli si krátce předtím, skvějíc se v jasné slávě, obyčejně osobovalo správu i cizích králov- ství. Ó jak zhoubná změna a žalostná opuště- nost! Ó jak náhle se na tomto světě zhroutí kterýkoli vrchol důstojnosti, spočívající na křehkých základech! A tak po zavraždění Václava, sedmého krále českého, v květu jeho mládí bylo vykonáno obecné svolání jak pánů šlechticů, tak měšťanů k oktávu Nanebevzetí do Prahy pro volbu jiného krále, ale v té lhůtě byla neshodou hlasů a růzností náklon- nosti znemožněna svorná volba. Neboť někteří mezi voliteli obrátili své hlasy na Rudolfa, vévodu rakouského, syna římského krále Albrechta, jiní na Jindřicha, vévodu korutanského, který byl tehdy osobně přítomen, ale větší, i když ne rozumnější část lidí žádala si za krále a vyvolila Jindřicha, vévodu korutanského, proto, že měl za man- */ O celé věci viz v úvodě i v poznámkách vzadu. 10/ © tom viz kap. XLIV. 11/ Snad to byl bratr kanovníka Jindřicha Šturmova, o kterém viz kap. LXXIV, pozn. č. 3 (Fontes rerum bohemicarum IV, 108, pozn. č. 2). 12/ Lanškroun byl darován Zbraslavi v r. 1304 (Reges- ta IV, č. 2004). O jeho vyplacení viz kap. CVII. O Hyn- kovi z Dubé srv. vzadu pozn. ke kap. L XXI. 13/ Václava III. dala dne 3. října 1326 přenést jeho sestra Eliška na Zbraslav; o tom viz v II. knize, kap. XVII. želku starší královskou dceru. Hloupý lid to- tiž neví, co žádá, a nezná, jaký je ten, koho volí. Jsou předloženy v jeho prospěch císař- ské listiny!/: kdyby některý z českých králů odešel bez mužského potomstva z tohoto ži- vota, že se má dcera těšiti témuž právu v krá- lovství jako syn, aby někdy nepřetrhla dra- vost smrti nit královského pokolení. A tak přízeň obecného lidu vzbudila křik a žádala, aby se stal Jindřich, vévoda koru- tanský, volbou českým králem. Ale rozvaha rozumnějších a starších nepopřála sluchu hlučnému pokřiku lidu, nýbrž zamýšlela uči- niti něco jiného, co se tehdy zdálo prospěš- nějším. Potom římský král Albrecht na zprávu, že zemřel český král Václav, syn jeho sestry, shromáždil vojsko, přiblížil se k České zemi a tvrdil, že jeho syn Rudolf, vévoda rakouský, musí být zvolen za krále, a po slavnostních poslech usiloval to provésti. Týmž způsobem se rovněž Rudolf, vévoda rakouský, převzav poselství otcovo, přiblížil s ozbrojenci k Čes- kému království. A tak přišel král Albrecht od západu, syn od východu, onen se položil táborem u města Loun, tento u Jihlavy, a svorní v předsevzetí pracovali oba s veškerou pečlivostí o království. Proto někteří z pánů i měšťanů vědouce, že otec je přemocný a jeho syn, vévoda rakouský, moudrý a spra- 1/ Listiny, o nichž se tu kronikář zmiňuje, jsou jinak naprosto neznámé.
Strana 152
vedlivý, zvolili toho Rudolfa, vévodu rakous- kého, za krále českého. Vida pak to vévoda korutanský, že by ne- měl úspěch, tajně uprchl z Prahy zároveň s paní Annou, svou manželkou, a prošed Bavory vrátil se do své země, odkud přišel. A protože se o něm myslilo, že má při sobě vlastnosti, které jsou králům na prospěch, obecný lid byl jeho útěkem vesměs rozrušen a také urozená panna Eliška, dcera krále Václava, začala pro odchod švagra a své sestry po plné důvěře tolik naříkati a plakati, že bylo žalostno na to se dívati, protože nechtěla od nikoho z lidí přijmouti útěchu. Neboť by byla ráda s celou toužebností viděla, aby byl korutanský vévoda Jindřich zároveň s její sestrou získal království. To tehdy pokládala za dobré a prospěšné pro sebe a království, ale později zakusila, jako i ostatní, opak toho. A tak Rudolf, byv zvolen za krále českého, věnoval některým pánům některá města a hrady a měšťanům rozdělil dary, jak před svým zvolením jednomu každému slíbil, tak nyní dal. Neboť byli někteří jak ze šlechticů, tak měšťanů, kteří volili toho Rudolfa ze strachu nebo pro dar, třebas byl schopný k panování. Posléze tento Rudolf vtáhl záro- veň se svým otcem okolo Narození blaho- slavené Panny?/ do Prahy a oZenil se s paní Alžbětou, vdovou po panu Václavovi star- ším, tak, jak slíbil před svým zvolením. Tento kníže věru usiloval hned od počátku své vlády o obecný prospěch, neboť byl opravdu člověk obdařený rozličnými dary ctností a milostí. A tak začal hned usilovat o zaplacení dluhů, které po sobě zanechali jeho předchůdci, králové čeští, a platiti věři- telům z urbury a z královské pokladny každý týden tisíc hřiven; v tom placení pokračoval až do smrti. Víno, obilí, olej a všechny ostatní věci pro potřebu a dvůr královský vhodné a nutné dával si dovážet z Rakouska, takže jeho královská družina měla všechny požitky a bohatě oplývala potřebami. Avšak tak veli- ké opatrnosti nepřáli někteří nerozumní pražští měšťané a častěji ho v urážlivém smýšlení jmenovali obstaravačem zboží. Ne- bylo jim totiž shůry dáno, aby byli tehdy spokojeni s přítomným štěstím a předví- dali budoucí jeho pád z neštěstí jim nastáva- jícího. Take se někteří šlechtici z království, totiž Bavor ze Strakonic?/, Vilem Zajic*/, Ojit5/ a četní jiní z Plzeňska veřejně stavěli proti 152 / 153 Rudolfovi a přidržovali se Jindřicha, vé- vody korutanského, a proto tím působili krá- lovství přemnoho škod. Avšak tento král, opravdový milovník spravedlnosti a míru, nikterak nepřehlížel urážky těchto šlechticů, nýbrž v samém létě shromáždil vojsko a ony šlechtice mužně napadl a přemohl. Síly pak všech pánů nikterak nebyly s to klásti odpor moci tohoto krále, nýbrž někteří opustivše hrady, v něž měli důvěru, mnohokrát utíkali před tváří královou. Konečně když donucují- cí moc dohnala Bavora ze Strakonic vyhle- dávati milost královu a také opovážlivost druhých byla králem úplně zkrocena, za- chvátila samého krále těžká choroba, a proto, když ležel s vojskem blízko města Horaž- dovic, vešel do tohoto města a tam churav ulehl na lože. Když král Rudolf viděl, že těžkost jeho choroby vzrůstá a že snad nebude moci do- jíti do Prahy, poslal své posly a povolal k sobě pány opaty Heidenreicha Sedleckého a Konráda Zbraslavského, které obzvláštní láskou miloval. Zamýšlel totiž učiniti před nimi slavnostní závěť a vykonati některé zbožné skutky, které si dávno usmyslil v svém srdci a dříve s těmito opaty smluvil, aby mohl snáze dojíti milosti Boží. Když pak přišli svrchu jmenovaní opati ke králi a promluvili s ním jen velmi málo slov, téhož dne nedlou- ho po jejich příchodu král, pozbývaje sil a docházeje k poslední hodince, odevzdal ducha Bohu a šťastně zesnul v Pánu. Zemřel tedy roku 1307 dne 3. července“/ v prvním roku svého panování. Nezanechal po sobě žádného dědice, nýbrž zemřel bez- dětný, neboť měl svou manželku ne zcela jeden rok, totiž po tu dobu, co kraloval. Ovšem protože své manželce Alžbětě odká- zal dříve král Václav dvacet tisíc hřiven, on jí podobně v závěti odkázal dvacet tisíc hřiven a za těch čtyřicet tisíc drží svrchu jmenovaná paní Alžběta v zástavě tato města: Hradec, Mýto, Chrudim s některými jiný- 2/ Datum není správné. Narození Panny Marie je 8. září, Rudolf byl v Praze teprve začátkem října a Albrecht až 22. října (Regesta II, č. 2111); svatba byla slavena asi okolo svátku sv. Havla (16. října). 3/ Bavor ze Strakonic byl od r. 1289 purkrabím zví- kovským. *| O Vilémovi viz v kap. LXXXIII, pozn. č. 4. Jeho jméno se vyskytne ještě několikrát; o jeho smrti viz v knize II, kap. VIII. 5/ Z kterého rodu byl tento Ojíř, nelze s jistotou říci. */ Datum (V? nonas Julii) není asi správné.
vedlivý, zvolili toho Rudolfa, vévodu rakous- kého, za krále českého. Vida pak to vévoda korutanský, že by ne- měl úspěch, tajně uprchl z Prahy zároveň s paní Annou, svou manželkou, a prošed Bavory vrátil se do své země, odkud přišel. A protože se o něm myslilo, že má při sobě vlastnosti, které jsou králům na prospěch, obecný lid byl jeho útěkem vesměs rozrušen a také urozená panna Eliška, dcera krále Václava, začala pro odchod švagra a své sestry po plné důvěře tolik naříkati a plakati, že bylo žalostno na to se dívati, protože nechtěla od nikoho z lidí přijmouti útěchu. Neboť by byla ráda s celou toužebností viděla, aby byl korutanský vévoda Jindřich zároveň s její sestrou získal království. To tehdy pokládala za dobré a prospěšné pro sebe a království, ale později zakusila, jako i ostatní, opak toho. A tak Rudolf, byv zvolen za krále českého, věnoval některým pánům některá města a hrady a měšťanům rozdělil dary, jak před svým zvolením jednomu každému slíbil, tak nyní dal. Neboť byli někteří jak ze šlechticů, tak měšťanů, kteří volili toho Rudolfa ze strachu nebo pro dar, třebas byl schopný k panování. Posléze tento Rudolf vtáhl záro- veň se svým otcem okolo Narození blaho- slavené Panny?/ do Prahy a oZenil se s paní Alžbětou, vdovou po panu Václavovi star- ším, tak, jak slíbil před svým zvolením. Tento kníže věru usiloval hned od počátku své vlády o obecný prospěch, neboť byl opravdu člověk obdařený rozličnými dary ctností a milostí. A tak začal hned usilovat o zaplacení dluhů, které po sobě zanechali jeho předchůdci, králové čeští, a platiti věři- telům z urbury a z královské pokladny každý týden tisíc hřiven; v tom placení pokračoval až do smrti. Víno, obilí, olej a všechny ostatní věci pro potřebu a dvůr královský vhodné a nutné dával si dovážet z Rakouska, takže jeho královská družina měla všechny požitky a bohatě oplývala potřebami. Avšak tak veli- ké opatrnosti nepřáli někteří nerozumní pražští měšťané a častěji ho v urážlivém smýšlení jmenovali obstaravačem zboží. Ne- bylo jim totiž shůry dáno, aby byli tehdy spokojeni s přítomným štěstím a předví- dali budoucí jeho pád z neštěstí jim nastáva- jícího. Take se někteří šlechtici z království, totiž Bavor ze Strakonic?/, Vilem Zajic*/, Ojit5/ a četní jiní z Plzeňska veřejně stavěli proti 152 / 153 Rudolfovi a přidržovali se Jindřicha, vé- vody korutanského, a proto tím působili krá- lovství přemnoho škod. Avšak tento král, opravdový milovník spravedlnosti a míru, nikterak nepřehlížel urážky těchto šlechticů, nýbrž v samém létě shromáždil vojsko a ony šlechtice mužně napadl a přemohl. Síly pak všech pánů nikterak nebyly s to klásti odpor moci tohoto krále, nýbrž někteří opustivše hrady, v něž měli důvěru, mnohokrát utíkali před tváří královou. Konečně když donucují- cí moc dohnala Bavora ze Strakonic vyhle- dávati milost královu a také opovážlivost druhých byla králem úplně zkrocena, za- chvátila samého krále těžká choroba, a proto, když ležel s vojskem blízko města Horaž- dovic, vešel do tohoto města a tam churav ulehl na lože. Když král Rudolf viděl, že těžkost jeho choroby vzrůstá a že snad nebude moci do- jíti do Prahy, poslal své posly a povolal k sobě pány opaty Heidenreicha Sedleckého a Konráda Zbraslavského, které obzvláštní láskou miloval. Zamýšlel totiž učiniti před nimi slavnostní závěť a vykonati některé zbožné skutky, které si dávno usmyslil v svém srdci a dříve s těmito opaty smluvil, aby mohl snáze dojíti milosti Boží. Když pak přišli svrchu jmenovaní opati ke králi a promluvili s ním jen velmi málo slov, téhož dne nedlou- ho po jejich příchodu král, pozbývaje sil a docházeje k poslední hodince, odevzdal ducha Bohu a šťastně zesnul v Pánu. Zemřel tedy roku 1307 dne 3. července“/ v prvním roku svého panování. Nezanechal po sobě žádného dědice, nýbrž zemřel bez- dětný, neboť měl svou manželku ne zcela jeden rok, totiž po tu dobu, co kraloval. Ovšem protože své manželce Alžbětě odká- zal dříve král Václav dvacet tisíc hřiven, on jí podobně v závěti odkázal dvacet tisíc hřiven a za těch čtyřicet tisíc drží svrchu jmenovaná paní Alžběta v zástavě tato města: Hradec, Mýto, Chrudim s některými jiný- 2/ Datum není správné. Narození Panny Marie je 8. září, Rudolf byl v Praze teprve začátkem října a Albrecht až 22. října (Regesta II, č. 2111); svatba byla slavena asi okolo svátku sv. Havla (16. října). 3/ Bavor ze Strakonic byl od r. 1289 purkrabím zví- kovským. *| O Vilémovi viz v kap. LXXXIII, pozn. č. 4. Jeho jméno se vyskytne ještě několikrát; o jeho smrti viz v knize II, kap. VIII. 5/ Z kterého rodu byl tento Ojíř, nelze s jistotou říci. */ Datum (V? nonas Julii) není asi správné.
Strana 153
22/ Madona Znojemská (foto SUPPOP Praha)
22/ Madona Znojemská (foto SUPPOP Praha)
Strana 154
Praha)
Praha)
Strana 155
mi.’/ Byl pak pochován v Praze uprostřed katedrálního chrámu a odevzdán do země rukama pana Konráda, opata zbraslavského, který tehdy vykonával pohřební obřady. Téhož roku nastalo v Čechách a na Mora- vě a v jejich sousedství pro nedostatek deště veliké sucho zemské, že jeho následkem zašla NÁVRAT JINDŘICHA, VÉVODY KORUTANSKÉHO, PO SMRTI KRÁLE RUDOLFA LÉTA PÁNĚ 1307 $ LXXXVI veus Po smrti nejjasnějšího knížete pana Rudolfa, krále českého, který se však nenarodil z rodu českých králů a nikterak nebyl korunován královskou korunou, nastala veliká radost v pošetilém národě a v prostém lidu. Neboť tak velice byly vlastní zlobou a chmurou zločinu zaslepeny mysli některých lidí, že nemohli míti lásku k tomuto Rudolfovi, kní- žeti mírumilovnému, nýbrž jen v přáních a modlitbách žádali a si vyprošovali, aby se vrátil Jindřich, vévoda korutanský. Neboť obyčejně tak to Hospodin řídí a dopouští, že lid, který má být bičován za své přestupky, nikterak napřed nepoznává, co mu má škodit. Hned tedy jak zemřel Rudolf, poslali četní páni království a měšťané zástup poslů k Jindřichovi, vévodovi korutanskému, a po- zvali ho, aby se spěšně vrátil do Čech. A když uslyšel římský král Albrecht, že jeho syn Rudolf zemřel, truchlil, jak měl, ale přece, aby povznesl svého syna Frid- richa, vévodu rakouského, na království České!/, spěšně obrátil s ozbrojenci svůj pochod k Čechám. Zatím však konali v Praze páni a měšťané rozličné porady o zvolení jiného krále, ale mezi nimi se mínění o volbě rozcházelo. Tobiáš?/ pak, maršálek království Českého, muž obzvláště obdařený velikou moudrostí, výmluvností, urozenosti a moci, a jeho pfibuzni s Volfra- mem*$/, měšťanem pražským, a s některými jinými jak pány, tak měšťany, přáli ve věci království vévodovi Fridrichovi a říkali: „Bohužel, protože jsme připraveni o přiro- všechna semena jak zimní, tak letní a hynuly stromy jak ovocné, tak lesní a neměly ovoce; rozmohl se tak krutý hlad, že si nutná po- třeba chudých a smrtelná bída obstarávala potravu jak jen mohla z rozličných bylin země pro lidskou přirozenost neobvyklých. ?/ Byla to ještě Polička a Jaroměř. zené ratolesti našich králů, musíme si nyní ustanoviti nad sebou takového krále, pod nímž bychom mohli žíti klidněji. Hle, bohu- žel, naše království spadlo smrtí na říši, a pro- to neobrátíme-li se na říši, neustále budeme trpěti škody od říše. Kdo pak je tak mocný mezi knížaty, že by se mohl déle vzpírati proti říšskému vladaři a jeho synu? Budeme- li tedy míti za krále tohoto korutanského vévodu, nikdy nepřestane říše napadati nás a naši zemi krutými a dlouhotrvajícími sráz- kami. Požádáme tedy syna římského krále a s papežskou dispenzí a milostí ho oženíme s dívkou, naší dědičkou, a budeme pevně státi v míru.“ Nelíbila se taková feč v očích mnohých jiných, kteří obraceli svůj hlas jen na Jindři- cha, vévodu korutanského. A tak jednoho dne, když se všichni starší sešli v domě bis- kupové*/ v Praze k rozmluvě a na poradu, hle, Ulman,*/ řečený z Lichtemburka, a Hei- man, řečený Krušina“/, vnikli s některými jinými ozbrojenou mocí do komnaty a po boku pana Jana, pražského biskupa, hned v tu chvíli ostřím meče zabili pana Tobiáše z Bechyně pro přízeň a povýšení vévody korutanského. A nedlouho potom podobně zavraždili z téhož důvodu pražští měšťané, totiž Mikuláš Thusintmark"/ s některými jinými, muže velmi pocestného Hiltmara 1/ Fridrichovi (i všem synům Albrechtovým) byly vlastně Čechy uděleny v léno již ve Znojmě 18. ledna 1307 (Regesta II, č. 2123). ?/ Maršálek Tobiáš (Bobeš) z Bechyně byl vůdcem strany rakouské. Srv. o něm pozn. vzadu. 3/ O něm viz v kap. XXXI, pozn. č. 2. </ Na Malé Straně poblíž mostu. 5/ Ulman čili Oldřich z Lichtemburka byl syn Smila z Lichtemburka a uvádí se v listinách od r. 1278—1313. */ Heinman (Heiman, Hynek) Krušina byl synem Hynka a vnukem Smila z Lichtemburka, bratrancem Ulmanovym. O véci viz i v poznámkách vzadu. 7/ Pražský patricij s demagogickými sklony; o něm se zmiňuje kronika ještě v kap. LXXXVII a XCIII; po roce 1310 není o něm zpráv.
mi.’/ Byl pak pochován v Praze uprostřed katedrálního chrámu a odevzdán do země rukama pana Konráda, opata zbraslavského, který tehdy vykonával pohřební obřady. Téhož roku nastalo v Čechách a na Mora- vě a v jejich sousedství pro nedostatek deště veliké sucho zemské, že jeho následkem zašla NÁVRAT JINDŘICHA, VÉVODY KORUTANSKÉHO, PO SMRTI KRÁLE RUDOLFA LÉTA PÁNĚ 1307 $ LXXXVI veus Po smrti nejjasnějšího knížete pana Rudolfa, krále českého, který se však nenarodil z rodu českých králů a nikterak nebyl korunován královskou korunou, nastala veliká radost v pošetilém národě a v prostém lidu. Neboť tak velice byly vlastní zlobou a chmurou zločinu zaslepeny mysli některých lidí, že nemohli míti lásku k tomuto Rudolfovi, kní- žeti mírumilovnému, nýbrž jen v přáních a modlitbách žádali a si vyprošovali, aby se vrátil Jindřich, vévoda korutanský. Neboť obyčejně tak to Hospodin řídí a dopouští, že lid, který má být bičován za své přestupky, nikterak napřed nepoznává, co mu má škodit. Hned tedy jak zemřel Rudolf, poslali četní páni království a měšťané zástup poslů k Jindřichovi, vévodovi korutanskému, a po- zvali ho, aby se spěšně vrátil do Čech. A když uslyšel římský král Albrecht, že jeho syn Rudolf zemřel, truchlil, jak měl, ale přece, aby povznesl svého syna Frid- richa, vévodu rakouského, na království České!/, spěšně obrátil s ozbrojenci svůj pochod k Čechám. Zatím však konali v Praze páni a měšťané rozličné porady o zvolení jiného krále, ale mezi nimi se mínění o volbě rozcházelo. Tobiáš?/ pak, maršálek království Českého, muž obzvláště obdařený velikou moudrostí, výmluvností, urozenosti a moci, a jeho pfibuzni s Volfra- mem*$/, měšťanem pražským, a s některými jinými jak pány, tak měšťany, přáli ve věci království vévodovi Fridrichovi a říkali: „Bohužel, protože jsme připraveni o přiro- všechna semena jak zimní, tak letní a hynuly stromy jak ovocné, tak lesní a neměly ovoce; rozmohl se tak krutý hlad, že si nutná po- třeba chudých a smrtelná bída obstarávala potravu jak jen mohla z rozličných bylin země pro lidskou přirozenost neobvyklých. ?/ Byla to ještě Polička a Jaroměř. zené ratolesti našich králů, musíme si nyní ustanoviti nad sebou takového krále, pod nímž bychom mohli žíti klidněji. Hle, bohu- žel, naše království spadlo smrtí na říši, a pro- to neobrátíme-li se na říši, neustále budeme trpěti škody od říše. Kdo pak je tak mocný mezi knížaty, že by se mohl déle vzpírati proti říšskému vladaři a jeho synu? Budeme- li tedy míti za krále tohoto korutanského vévodu, nikdy nepřestane říše napadati nás a naši zemi krutými a dlouhotrvajícími sráz- kami. Požádáme tedy syna římského krále a s papežskou dispenzí a milostí ho oženíme s dívkou, naší dědičkou, a budeme pevně státi v míru.“ Nelíbila se taková feč v očích mnohých jiných, kteří obraceli svůj hlas jen na Jindři- cha, vévodu korutanského. A tak jednoho dne, když se všichni starší sešli v domě bis- kupové*/ v Praze k rozmluvě a na poradu, hle, Ulman,*/ řečený z Lichtemburka, a Hei- man, řečený Krušina“/, vnikli s některými jinými ozbrojenou mocí do komnaty a po boku pana Jana, pražského biskupa, hned v tu chvíli ostřím meče zabili pana Tobiáše z Bechyně pro přízeň a povýšení vévody korutanského. A nedlouho potom podobně zavraždili z téhož důvodu pražští měšťané, totiž Mikuláš Thusintmark"/ s některými jinými, muže velmi pocestného Hiltmara 1/ Fridrichovi (i všem synům Albrechtovým) byly vlastně Čechy uděleny v léno již ve Znojmě 18. ledna 1307 (Regesta II, č. 2123). ?/ Maršálek Tobiáš (Bobeš) z Bechyně byl vůdcem strany rakouské. Srv. o něm pozn. vzadu. 3/ O něm viz v kap. XXXI, pozn. č. 2. </ Na Malé Straně poblíž mostu. 5/ Ulman čili Oldřich z Lichtemburka byl syn Smila z Lichtemburka a uvádí se v listinách od r. 1278—1313. */ Heinman (Heiman, Hynek) Krušina byl synem Hynka a vnukem Smila z Lichtemburka, bratrancem Ulmanovym. O véci viz i v poznámkách vzadu. 7/ Pražský patricij s demagogickými sklony; o něm se zmiňuje kronika ještě v kap. LXXXVII a XCIII; po roce 1310 není o něm zpráv.
Strana 156
Fridingerova?/ u kostela sv. Jakuba?/ Men- ších bratří v Praze. Tak tedy k neštěstí celého království a vlasti nabyla převahy strana Jindřicha, vévody korutanského, a on za jásotu většiny získal jméno krále českého léta Páné 1307 v mésíci srpnu.!9/ Když uslyšel římský král Albrecht, že ně- kteří Čechové zvolili na škodu svaté říše vévodu korutanského, po několik let pouty klatby spoutaného, popudil se velmi prudce jeho duch proti novému králi i jeho králov- ství, a proto se sešel se svým synem Fridri- chem, vévodou rakouským, a působil krá- lovství škody, jaké jen mohl působit. Neboť sám se s vojskem položil táborem mezi Kutnou Horou a Kolínem'!/ a odtud nepřá- telsky napadal město Kolín ohněm, mečem a obléhacími stroji a vojsko nadobro vyple- nilo všechny statky, které ležely v okolí. Avšak Jindřich z Lipé'?/ a Jan z Vartem- berka!?/ mužně se postavili na odpor vojsku krále římského, způsobili mu přemnoho ztrát a odporujíce uvnitř zabránili, že nepřá- telé nedobyli a nezabrali Horu s Kolínem. Paní Alžběta, vdova po králi Rudolfovi, byla zatím v Praze, a protože přála králi Albrechtovi, utrpěla některé urážky a potíže ze strany Korutancovy. Proto, aby nebyla hruběji urážena, uprchla tajně z Prahy s jed- nou služkou, nesouc v náručí svou dceru Anežku. A s ní se setkal rakouský vévoda Fridrich na Zderaze!*/, jak bylo dříve tajně umluveno, a dovedl ji do svého tábora. Po- dobně uprchli z města Pražského před tváří Korutance a jeho přívrženců Volfram a Pereg- rin'5/, řečený Puš, s četnými jinými, kteří se přidržovali krále Albrechta. Když král Albrecht viděl, že nastává zimní doba a že vtrhl do Čech nejsa nikterak při- praven k boji, zanechal posádkou v městech, totiž v Hradci, Mýtě, Poličce a v Chrudimi a v jiných městech, která stála při něm, ně- které bojovníky ze Švábska i z Rakouska, aby zápasili v bitvě s protivníky. Sám pak vytáhl se svým synem Fridrichem, vévodou rakous- kým, do Rakous.!$/ Zamýšlel potom král Albrecht a potvrdil to smlouvou, že se v době příštího léta vrátí se silnou mocí a množstvím lidu do Čech a že si je úplně podrobí, potře odpůrce a zjedná mír svým přívržencům. Ale člověk míní, Bůh však, který je na nebe- sích, „„jehož soudové jako hlubokost nesmír- ná'17?/; rozhoduje a určuje, co uznal za dobré. Neboť považ, že se ještě neodvrátila 156 / 157 pro hříchy lidu prchlivost Hospodinova od Čech, aby v nich směl být mír, a proto dosuď „Stála ruka Páně vztažena““.*8 A zajisté ne- byl král Albrecht ten, skrze něhož by chtěl Hospodin uspořádati v Čechách mír, nýbrž rozhodl nechati to druhému. Neboť sám Albrecht, král římský, zahynul hned potom 1. května léta Páně 1308, byv zavražděn v kra- jinách švábských, na místě, kde se cítil nej- bezpečnějším, od Jana'% syna svého bratra Rudolfa. Tento Jan totiž, protože byl dědicem Ra- kous a dostal údělem tolik práva a spravedl- nosti jako synové krále Albrechta, jiný však držel jeho panství a sám neměl nic, často upomínal krále, svého strýce, o svou zemi, a protože upomínání bylo bezvýsledné, řídě se zlou radou, spáchal zločin vraždy a sám se z toho nijak neobohatil. Král Albrecht pak, když zabil v polní bitvě svého předchůd- ce Adolfa, krále římského, a panoval místo něho, byl v desátém roce své vlády, netuše nic zlého, zabit od toho, s nímž sladké pokr- my jídal. A ti, které zanechal král Albrecht v krá- lovství Českém jako posádky, očekávajíce slavnostně návrat svého pána, nabyli větší odvahy a svedli mnoho bitev, ale protože „výsledky válečné jsou rozličné““2/, střídavě si od obyvatelů země odnášeli hned vítězo- slávu, hned nebezpečenství, hned vítězství, hned hanbu. Žádný však nepochybuje, že všichni oni cizinci pozbyli slávy po ztrátě vítězství, když podlehli v polní srážce u Mýta a byli všichni jako ptáci chycení ptáčníkem českou mocí zajati. Když tedy k nim došla žalostná zpráva o smrti jejich pána, krále Albrechta, konečně odešli po některých vyjednáváních z hradů, které zabrali, a vrá- tili se"domů. A když uslyšel Jindřich, král český, že byl římský král Albrecht zabit, ,„zaradoval se radostí velmi velikou''?!/, nebot myslil, že musí z jeho pádu nabýti mocnější síly v Ce- chách; podobně prostý lid a národ, který by zasluhoval bití, převelice jásal, protože sou- dil, že bude pod korutanským knížetem bez- pečný a šťastný. ,,Ne tak, bezbožníci, ne tak, běda!, nýbrž jako prach, jejž rozmetává vítr s tváte zemé''??/, tak byl nepřátelskými útoky vzdalován mír a blaho od obyvatelů vlasti. Neboť pod vládou tohoto Korutance upadá v nevážnost stav Čech, povstávají bezbož- níci, padají nevinní a spravedliví, vládne
Fridingerova?/ u kostela sv. Jakuba?/ Men- ších bratří v Praze. Tak tedy k neštěstí celého království a vlasti nabyla převahy strana Jindřicha, vévody korutanského, a on za jásotu většiny získal jméno krále českého léta Páné 1307 v mésíci srpnu.!9/ Když uslyšel římský král Albrecht, že ně- kteří Čechové zvolili na škodu svaté říše vévodu korutanského, po několik let pouty klatby spoutaného, popudil se velmi prudce jeho duch proti novému králi i jeho králov- ství, a proto se sešel se svým synem Fridri- chem, vévodou rakouským, a působil krá- lovství škody, jaké jen mohl působit. Neboť sám se s vojskem položil táborem mezi Kutnou Horou a Kolínem'!/ a odtud nepřá- telsky napadal město Kolín ohněm, mečem a obléhacími stroji a vojsko nadobro vyple- nilo všechny statky, které ležely v okolí. Avšak Jindřich z Lipé'?/ a Jan z Vartem- berka!?/ mužně se postavili na odpor vojsku krále římského, způsobili mu přemnoho ztrát a odporujíce uvnitř zabránili, že nepřá- telé nedobyli a nezabrali Horu s Kolínem. Paní Alžběta, vdova po králi Rudolfovi, byla zatím v Praze, a protože přála králi Albrechtovi, utrpěla některé urážky a potíže ze strany Korutancovy. Proto, aby nebyla hruběji urážena, uprchla tajně z Prahy s jed- nou služkou, nesouc v náručí svou dceru Anežku. A s ní se setkal rakouský vévoda Fridrich na Zderaze!*/, jak bylo dříve tajně umluveno, a dovedl ji do svého tábora. Po- dobně uprchli z města Pražského před tváří Korutance a jeho přívrženců Volfram a Pereg- rin'5/, řečený Puš, s četnými jinými, kteří se přidržovali krále Albrechta. Když král Albrecht viděl, že nastává zimní doba a že vtrhl do Čech nejsa nikterak při- praven k boji, zanechal posádkou v městech, totiž v Hradci, Mýtě, Poličce a v Chrudimi a v jiných městech, která stála při něm, ně- které bojovníky ze Švábska i z Rakouska, aby zápasili v bitvě s protivníky. Sám pak vytáhl se svým synem Fridrichem, vévodou rakous- kým, do Rakous.!$/ Zamýšlel potom král Albrecht a potvrdil to smlouvou, že se v době příštího léta vrátí se silnou mocí a množstvím lidu do Čech a že si je úplně podrobí, potře odpůrce a zjedná mír svým přívržencům. Ale člověk míní, Bůh však, který je na nebe- sích, „„jehož soudové jako hlubokost nesmír- ná'17?/; rozhoduje a určuje, co uznal za dobré. Neboť považ, že se ještě neodvrátila 156 / 157 pro hříchy lidu prchlivost Hospodinova od Čech, aby v nich směl být mír, a proto dosuď „Stála ruka Páně vztažena““.*8 A zajisté ne- byl král Albrecht ten, skrze něhož by chtěl Hospodin uspořádati v Čechách mír, nýbrž rozhodl nechati to druhému. Neboť sám Albrecht, král římský, zahynul hned potom 1. května léta Páně 1308, byv zavražděn v kra- jinách švábských, na místě, kde se cítil nej- bezpečnějším, od Jana'% syna svého bratra Rudolfa. Tento Jan totiž, protože byl dědicem Ra- kous a dostal údělem tolik práva a spravedl- nosti jako synové krále Albrechta, jiný však držel jeho panství a sám neměl nic, často upomínal krále, svého strýce, o svou zemi, a protože upomínání bylo bezvýsledné, řídě se zlou radou, spáchal zločin vraždy a sám se z toho nijak neobohatil. Král Albrecht pak, když zabil v polní bitvě svého předchůd- ce Adolfa, krále římského, a panoval místo něho, byl v desátém roce své vlády, netuše nic zlého, zabit od toho, s nímž sladké pokr- my jídal. A ti, které zanechal král Albrecht v krá- lovství Českém jako posádky, očekávajíce slavnostně návrat svého pána, nabyli větší odvahy a svedli mnoho bitev, ale protože „výsledky válečné jsou rozličné““2/, střídavě si od obyvatelů země odnášeli hned vítězo- slávu, hned nebezpečenství, hned vítězství, hned hanbu. Žádný však nepochybuje, že všichni oni cizinci pozbyli slávy po ztrátě vítězství, když podlehli v polní srážce u Mýta a byli všichni jako ptáci chycení ptáčníkem českou mocí zajati. Když tedy k nim došla žalostná zpráva o smrti jejich pána, krále Albrechta, konečně odešli po některých vyjednáváních z hradů, které zabrali, a vrá- tili se"domů. A když uslyšel Jindřich, král český, že byl římský král Albrecht zabit, ,„zaradoval se radostí velmi velikou''?!/, nebot myslil, že musí z jeho pádu nabýti mocnější síly v Ce- chách; podobně prostý lid a národ, který by zasluhoval bití, převelice jásal, protože sou- dil, že bude pod korutanským knížetem bez- pečný a šťastný. ,,Ne tak, bezbožníci, ne tak, běda!, nýbrž jako prach, jejž rozmetává vítr s tváte zemé''??/, tak byl nepřátelskými útoky vzdalován mír a blaho od obyvatelů vlasti. Neboť pod vládou tohoto Korutance upadá v nevážnost stav Čech, povstávají bezbož- níci, padají nevinní a spravedliví, vládne
Strana 157
násilnost, panuje nespravedlivost, soud a spravedlnost jsou vyhnány z vlasti, jsou olu- povány kostely, deptány kláštery, statky po- zemské jsou jim odnímány, libovůle je všem zákonem, přibývá loupeží, nářkům vdov a sirotků není poskytována žádná pomoc, truchlí kněžstvo, úpí každá krajina, protože se rozmnožilo zlo v Českém království. Neboť „neustala tato rána“23/ v třech letech, po která panoval tento Jindřich v Čechách, nýbrž se tolikrát opakovala, že sama neznala 3/ Hiltmar Fridinger, patricij, byl členem staroměstské rady v letech 1288, 1292 a 1301; v kap. CV je zmínka o kříži, který byl postaven na památku jeho smrti u kláš- tera minoritů. Na Starém Městě. 10/ V listině ze dne 17. června 1308 (Regesta II, č. 2178) praví Jindřich sám, že byl povolán za krále v den Nanebe- vzetí Panny Marie (15. srpna). 11/ Albrecht vtrhl do Čech z Frankfurtu přes Cheb; v září tábořil mezi oběma městy. 1/ Jindřich z Lipé, kterého tu Petr poprvé uvádí, účinně zasahoval do českých dějin, jak je patrné z pozdějších kapitol; obšírněji o něm viz v poznámkách vzadu ke kap. LXXI. U/ Podobně i Jan (u Dalimila Ješek) z Vartemberka, poz- ději zemský hejtman moravský, se často připomíná v pozdějším vypravování; o jeho rodě viz v pozn. vzadu ke kap. LXXI. svého určitého počtu; je totiž hrozné si před- stavit v mysli, hroznější vypovědět a nebez- pečnější ze zkušenosti poznat ona těžká ne- bezpečenství a nekonečné obtíže, kterými byly v době Jindřicha, vévody korutanského, postiženy celé Čechy. Neboť rozhodl Hos- podin Čechy rukama tohoto knížete ne spa- siti, nýbrž spíše bíti. A tak se stalo, že si všichni ti, kteří dříve toužili po příchodu tohoto knížete a usilovně se oň starali, oškli- vili jeho přítomnost už pro přemíru jeho zla. 14/ Klášter sv. Petra na Zderaze byl za městskými hrad- bami, Nové Město tehdy ještě nestálo. 15/ Pušovci byli bohatý rod, usedlý zároveň v Praze i v Kutné Hoře. Peregrin Puš byl r. 1310 v Kutné Hoře a r. 1312 byl zavražděn pravděpodobně v Praze Miku- lášem z Potštejna; vystupuje také v kap. násl. 16 Albrecht odtáhl z Čech asi v polovině října; 5.—11. řijna datuje své listiny ještě v Opatovicích, 17. října už u Znojma (Regesta II, č. 2149, 2151, 2153). 17/ Žalm 35. 7. 18/ Podle Proroctví Izaiášova 5. 25. 13/ Jan, syn vévody Rudolfa (srv. kap. XXXIV) a Anež- ky, dcery Přemysla Otakara II., dostal za tento čin pří- jmení Parricida. Srv. i pozn. vzadu. 20 Podle 2. knihy královské 1I. 25. 21/ Matouš 2. 10. 22/ Podle Žalmu 1. 4. 23/ Podle Zalmu 105. 30. Praha se těšila tehdy, když vévoda Jindřich byl zvolen za krále; pochvalu tleská lid všechen a velmi rád slyší, tento že králem se stal; a proto si myslí, že nic mu smutného nemůže vzrůst, že prožívat bude jen radost. Proto se veselí lid a písně pěje a jásá, všichni se radovat touží, a proto vstávají k hodům; po všech ulicích šli a dlouhé reje tam vedli řezníci s kožišníky a krčmáři zpívali písně, pekaři veselí byli a radost podivnou měla hokyně, prodávající tam jablka, jakož i hrušky, zcela se cítila šťastnou a nemoudře vedla si při tom, neboť, ač zestárlá byla, si nemohla odříci tanec. Jeden si zvučně zpívá a jiný má citharu v rukou, jeden do bubnů bije a druhý zas na lyru hraje: nový že zvolen král, se všechněm velice líbí! Běda, vždyť neznali zlo, jež vbrzku dopadnout mělo na ně a království celé. A dobře jsou nyní již známy zásahy zvratu štěstí, neb na sobě nese zem Česká nesmírně velikou tíhu všech neštěstí, kterou by věru nebyla poznala ani, jí kdyby se vládcem byl nestal král, jejž měla dřív ráda, však posléz ho nenáviděla. Za něho loupeží kdekdo a rovněž dochází k vraždám, vzrůstají pře, mír mizí a umdlévá veškeré právo, pole tu leží ladem a málo lze nalézti na nich plodů, neb nevzrůstá nic než nářek po celé zemi, neboť se na všech stranách jen válečná lítice rodí.
násilnost, panuje nespravedlivost, soud a spravedlnost jsou vyhnány z vlasti, jsou olu- povány kostely, deptány kláštery, statky po- zemské jsou jim odnímány, libovůle je všem zákonem, přibývá loupeží, nářkům vdov a sirotků není poskytována žádná pomoc, truchlí kněžstvo, úpí každá krajina, protože se rozmnožilo zlo v Českém království. Neboť „neustala tato rána“23/ v třech letech, po která panoval tento Jindřich v Čechách, nýbrž se tolikrát opakovala, že sama neznala 3/ Hiltmar Fridinger, patricij, byl členem staroměstské rady v letech 1288, 1292 a 1301; v kap. CV je zmínka o kříži, který byl postaven na památku jeho smrti u kláš- tera minoritů. Na Starém Městě. 10/ V listině ze dne 17. června 1308 (Regesta II, č. 2178) praví Jindřich sám, že byl povolán za krále v den Nanebe- vzetí Panny Marie (15. srpna). 11/ Albrecht vtrhl do Čech z Frankfurtu přes Cheb; v září tábořil mezi oběma městy. 1/ Jindřich z Lipé, kterého tu Petr poprvé uvádí, účinně zasahoval do českých dějin, jak je patrné z pozdějších kapitol; obšírněji o něm viz v poznámkách vzadu ke kap. LXXI. U/ Podobně i Jan (u Dalimila Ješek) z Vartemberka, poz- ději zemský hejtman moravský, se často připomíná v pozdějším vypravování; o jeho rodě viz v pozn. vzadu ke kap. LXXI. svého určitého počtu; je totiž hrozné si před- stavit v mysli, hroznější vypovědět a nebez- pečnější ze zkušenosti poznat ona těžká ne- bezpečenství a nekonečné obtíže, kterými byly v době Jindřicha, vévody korutanského, postiženy celé Čechy. Neboť rozhodl Hos- podin Čechy rukama tohoto knížete ne spa- siti, nýbrž spíše bíti. A tak se stalo, že si všichni ti, kteří dříve toužili po příchodu tohoto knížete a usilovně se oň starali, oškli- vili jeho přítomnost už pro přemíru jeho zla. 14/ Klášter sv. Petra na Zderaze byl za městskými hrad- bami, Nové Město tehdy ještě nestálo. 15/ Pušovci byli bohatý rod, usedlý zároveň v Praze i v Kutné Hoře. Peregrin Puš byl r. 1310 v Kutné Hoře a r. 1312 byl zavražděn pravděpodobně v Praze Miku- lášem z Potštejna; vystupuje také v kap. násl. 16 Albrecht odtáhl z Čech asi v polovině října; 5.—11. řijna datuje své listiny ještě v Opatovicích, 17. října už u Znojma (Regesta II, č. 2149, 2151, 2153). 17/ Žalm 35. 7. 18/ Podle Proroctví Izaiášova 5. 25. 13/ Jan, syn vévody Rudolfa (srv. kap. XXXIV) a Anež- ky, dcery Přemysla Otakara II., dostal za tento čin pří- jmení Parricida. Srv. i pozn. vzadu. 20 Podle 2. knihy královské 1I. 25. 21/ Matouš 2. 10. 22/ Podle Žalmu 1. 4. 23/ Podle Zalmu 105. 30. Praha se těšila tehdy, když vévoda Jindřich byl zvolen za krále; pochvalu tleská lid všechen a velmi rád slyší, tento že králem se stal; a proto si myslí, že nic mu smutného nemůže vzrůst, že prožívat bude jen radost. Proto se veselí lid a písně pěje a jásá, všichni se radovat touží, a proto vstávají k hodům; po všech ulicích šli a dlouhé reje tam vedli řezníci s kožišníky a krčmáři zpívali písně, pekaři veselí byli a radost podivnou měla hokyně, prodávající tam jablka, jakož i hrušky, zcela se cítila šťastnou a nemoudře vedla si při tom, neboť, ač zestárlá byla, si nemohla odříci tanec. Jeden si zvučně zpívá a jiný má citharu v rukou, jeden do bubnů bije a druhý zas na lyru hraje: nový že zvolen král, se všechněm velice líbí! Běda, vždyť neznali zlo, jež vbrzku dopadnout mělo na ně a království celé. A dobře jsou nyní již známy zásahy zvratu štěstí, neb na sobě nese zem Česká nesmírně velikou tíhu všech neštěstí, kterou by věru nebyla poznala ani, jí kdyby se vládcem byl nestal král, jejž měla dřív ráda, však posléz ho nenáviděla. Za něho loupeží kdekdo a rovněž dochází k vraždám, vzrůstají pře, mír mizí a umdlévá veškeré právo, pole tu leží ladem a málo lze nalézti na nich plodů, neb nevzrůstá nic než nářek po celé zemi, neboť se na všech stranách jen válečná lítice rodí.
Strana 158
Stařena, tančící tehdy, teď stojí, ač zpívala dříve, nyní jen mlčí, neb požívá zákona, který jí křivdí. Rohaté Korutansko, jen málo ti přináším darů za takového krále, jejž bez zákona nám takto posíláš. Vévodou tvým, jak vzpomínáš, býval a také hrabětem v Tyrolích byl. Teď z vlastních odešel krajin, aby se králem stal. Sic zaměnil místo, leč nikdy nezměnil mysl svou; jak dřív má smýšlení stejné, jakož to dokonale i slova básníka značí, který pravil: „Ti, kdož se přes moře plaví, jen podnebí mění, ne mysl. 24/; O ostatních pak jeho činech, a jak pod tímto Jindřichem, vévodou korutanským, upadlo království České skoro do nejhorší zkázy a jak paní Anna, jeho manželka, zemřela bezdětná v Korutanech léta Páně 131325/, vy- kládá se úplněji a obšírněji v následujících kapitolách. 24/ Horatius Epist. I, 11, 27. 25/ O smrti královny Anny (13. února 1313) se už kroni- kář později nezmiňuje. ZAJETÍ JINDŘICHA Z LIPÉ A JINÝCH PÁNŮ V SEDLCI KUTNOHORSKYMI LÉTA PÁNĚ 1309 LXXXVII „Stoupá-li do výše nízký, pak nic není tvrdšího nad něj, nic však netrvá méně, neb brzy se bolestně zřítí. Vniveč se náhlá pocta zas obrátí, ježto se nikdy toho, kdo povznesen byl, nit nezdlouží, nýbrž se zkrátí, neboť Štěstěny kolo se mění jako tvář luny.2 Tohle ti ukáže jasně i některých horníků zpupná mysl: a pomocí jich to bezpečně dokázat můžeš. Neboť byl v Kutné Hoře rozsáhlý rod Rut- hardovců, odvozující svůj původ od jakéhosi horníka Rutharda, z kteréhož příbuzenstva pocházející někteří, které bych mohl jme- novati, kdybych chtěl, zapomínali na svůj stav, překračovali proto zpupnými mravy meze horníků a měšťanů, a nepokládali se za menší než páni. Ti totiž, protože měli nad sebou králem Jindřicha, vévodu korutanského, je- hož zákonů a nařízení však nedbali, počali si tedy jako žáby v řece pod králem klac- kem3/ s bujným duchem drze vésti, a protože byl nadbytek bohatství, jal se duch značně zpupný, bázně neznalý, nýbrž chtivý světské hodnosti nesmyslně jednati k své záhubě. A proto si tito se svými přívrženci zvolili farizejskou radu a říkali: „Nikterak se nebo- jíme krále, kterého máme, a kdyby nám nepřekáželi někteří šlechticové království, obrátili bychom veškerý zisk v našich horách k svému prospěchu. Pročež kdybychom uvrhli takové pány do svých okovů, drželi bychom s dětmi svými takřka stálým dědic- tvím všechny důchody z dolů čím svobodně- 158/ 159
Stařena, tančící tehdy, teď stojí, ač zpívala dříve, nyní jen mlčí, neb požívá zákona, který jí křivdí. Rohaté Korutansko, jen málo ti přináším darů za takového krále, jejž bez zákona nám takto posíláš. Vévodou tvým, jak vzpomínáš, býval a také hrabětem v Tyrolích byl. Teď z vlastních odešel krajin, aby se králem stal. Sic zaměnil místo, leč nikdy nezměnil mysl svou; jak dřív má smýšlení stejné, jakož to dokonale i slova básníka značí, který pravil: „Ti, kdož se přes moře plaví, jen podnebí mění, ne mysl. 24/; O ostatních pak jeho činech, a jak pod tímto Jindřichem, vévodou korutanským, upadlo království České skoro do nejhorší zkázy a jak paní Anna, jeho manželka, zemřela bezdětná v Korutanech léta Páně 131325/, vy- kládá se úplněji a obšírněji v následujících kapitolách. 24/ Horatius Epist. I, 11, 27. 25/ O smrti královny Anny (13. února 1313) se už kroni- kář později nezmiňuje. ZAJETÍ JINDŘICHA Z LIPÉ A JINÝCH PÁNŮ V SEDLCI KUTNOHORSKYMI LÉTA PÁNĚ 1309 LXXXVII „Stoupá-li do výše nízký, pak nic není tvrdšího nad něj, nic však netrvá méně, neb brzy se bolestně zřítí. Vniveč se náhlá pocta zas obrátí, ježto se nikdy toho, kdo povznesen byl, nit nezdlouží, nýbrž se zkrátí, neboť Štěstěny kolo se mění jako tvář luny.2 Tohle ti ukáže jasně i některých horníků zpupná mysl: a pomocí jich to bezpečně dokázat můžeš. Neboť byl v Kutné Hoře rozsáhlý rod Rut- hardovců, odvozující svůj původ od jakéhosi horníka Rutharda, z kteréhož příbuzenstva pocházející někteří, které bych mohl jme- novati, kdybych chtěl, zapomínali na svůj stav, překračovali proto zpupnými mravy meze horníků a měšťanů, a nepokládali se za menší než páni. Ti totiž, protože měli nad sebou králem Jindřicha, vévodu korutanského, je- hož zákonů a nařízení však nedbali, počali si tedy jako žáby v řece pod králem klac- kem3/ s bujným duchem drze vésti, a protože byl nadbytek bohatství, jal se duch značně zpupný, bázně neznalý, nýbrž chtivý světské hodnosti nesmyslně jednati k své záhubě. A proto si tito se svými přívrženci zvolili farizejskou radu a říkali: „Nikterak se nebo- jíme krále, kterého máme, a kdyby nám nepřekáželi někteří šlechticové království, obrátili bychom veškerý zisk v našich horách k svému prospěchu. Pročež kdybychom uvrhli takové pány do svých okovů, drželi bychom s dětmi svými takřka stálým dědic- tvím všechny důchody z dolů čím svobodně- 158/ 159
Strana 159
ji, s tím větším ziskem.“ K této radě pak dali souhlas a návod k vynalézavosti pražští měš- tané Peregrin Puš4, Jakub, syn Volflinův5), a Mikuláš Thusintmarké a zatemněni chmu- rou zpupnosti nikterak nepředvídali, co z toho může vzejít. Poddávali se totiž prudkému náporu mysli, napřed promyslili začátek, ni- koli konec, a protože se ohlíželi na málo věcí, nejen snadno oznámili, nýbrž ještě snadněji připustili vykonati jakoukoli zločin- nou věc. Tu léta Páně 1309 v měsíci březnu“ vy- padli v první hodině denní Peregrin Puš, Mikuláš, Konrád a Albrecht, syn Ruthar- dův, s velikým množstvím ozbrojeného lidu z Kutné Hory, vtrhli zpupně do kláštera Sedleckého a zajali tam v domě hostů ještě ve spánku Jindřicha z Lipé, komorníka3/ krá- lovství Českého, Jana z Vartemberka a Jana z Klingenberka" ze Švábska, muže stateč- ného, a zabili Jana, rychtáře z Kutné Hory, a ty zajaté pány hned odvedli na hrad Lidi- ci.10 Veliké násilí také spáchali onoho dne Kutnohorští v klášteře Sedleckém, vylámali dveře a tu onde hledali Volframa, měštana pražského, a jiné, které nenáviděli. Jsem svědkem této věci, protože já sám jsem viděl ne bez bolesti takový útok. Téhož dne zajali v Praze Jakub, měštan pražský, a Mikuláš Thusintmark se svými přívrženci Petral1/, kancléře království Čes- kého, Rajmunda z Lichtemburka12 a Hein- mana, syna Heinmana z Dubé13/, a v pou- tech je uvěznili. Tak tedy měšťané i Kutno- horští jásají jako vítězové, když dobyli ko- řisti, do výše vystrkují rohy pýchy, ale ne- vědí, že „se skrývá had v trávě“.14 Neboť nedlouho potom začnou se ze semene důvtip- né rady Kutnohorští a pražští měšťané roz- cházeti a svářiti a nastanou rozličná jednání a oni páni, kteří byli zajati, jsou vysvobozeni z vazby. Od oné pak hodiny svého osvobo- zení stali se Jindřich z Lipé a Jan z Vartem- berka více než předtím slavnými a mocnými, ti však, kteří se chlubili množstvím bohatství a výší své zpupnosti, tak upadli do propasti ponížení, že se neodvažují povstati, a nyní ještě jsou rozptýleni po všech krajích, ale ti, kteří zůstávají, nemají prvotní slávy. Zálibu nemám v té válce, když na lavici se snaží vystoupit stolička nízká; nic za tím nejde než škoda, jestliže prostý měštan neb člověk všeliký ruce vztahuje po věcech silných a takovou váhu si zpupně pro sebe žádá, že brzy ji jenom s obtíží snáší. Ten ať se nediví pak, že chudobou postižen bude, ten ať se nediví pak, že ucítí údery hole, ten ať se nediví pak, že za hlupce pokládán bude. Nechať se poučit dá, kdo přeje si uniknout zkáze: příliš ať povýšen není, když šťastný osud se na něj usmívá: brzy se totiž ta šťastná náhoda zavře, prchajíc od poctěného. Tak jestli tě náhodou vzhůru povznáší moc, jen pamětliv buď, že veškera hodnost rychle svou dráhu krátí a moc se měnívá v malou, neboť Štěstěna denně jen kolísá, stále se měníc. 1/ Claudian In Eutrop. I, 181. Srv. k tomu i Šusta, Po- čátky lucemburské 2, 20, pozn. č. 1. 2/ Srv. kap. CXXVI., pozn. č. 2. 3/ Narážka na Phaedrovu bajku I, 2 (o žabách, kterým Jupiter na jejich žádost o krále hodil kus dřeva, jehož si pak nevážily). 4 O něm v kap. LXXXVI, pozn. č. 15. 5 Z rodu Velfloviců čili od Věže, srv. i kap. XCIII. 6 O něm v kap. LXXXVI, pozn. č. 7. 7 Přesto, že Petr níže uvádí, že byl svědkem tohoto přepadení, není jeho datování správné; podle jiných pra- menů se to stalo 15. února. Srv. Šusta, Počátky Lucem- burské 2, 16, pozn. č. 1, a ČD II, 2, 33. pozn. č. 1. s/ Jindřich z Lipé byl tehdy podkomořím; komorníkem byl Jindřich z Rožmberka. Jan z Klingenberka pocházel z Německa, ale v Če- chách zdomácněl. 10/ Lidice, podle Tomka u Buštěhradu, podle Šusty (ČD II, 2, str. 34, pozn. č. 1) nejpravděpodobněji Litice u Potštejna, asi vlastnictví Peregrina Puše. 11/ O něm v kap. LXXIV, pozn. č. 4. 12/ Rajmund z Lichtemburka, jedna z předních hlav tehdejších českých feudálů, do r. 1308 podkomoří. Viz o něm v poznámkách vzadu i ke kap. LXXXVI. 13/ Byl to Hynek Žák z Dubé, syn Hynka z Dubé, nej- vyššího purkrabího. 14/ Vergilius, Buc. 3, 93.
ji, s tím větším ziskem.“ K této radě pak dali souhlas a návod k vynalézavosti pražští měš- tané Peregrin Puš4, Jakub, syn Volflinův5), a Mikuláš Thusintmarké a zatemněni chmu- rou zpupnosti nikterak nepředvídali, co z toho může vzejít. Poddávali se totiž prudkému náporu mysli, napřed promyslili začátek, ni- koli konec, a protože se ohlíželi na málo věcí, nejen snadno oznámili, nýbrž ještě snadněji připustili vykonati jakoukoli zločin- nou věc. Tu léta Páně 1309 v měsíci březnu“ vy- padli v první hodině denní Peregrin Puš, Mikuláš, Konrád a Albrecht, syn Ruthar- dův, s velikým množstvím ozbrojeného lidu z Kutné Hory, vtrhli zpupně do kláštera Sedleckého a zajali tam v domě hostů ještě ve spánku Jindřicha z Lipé, komorníka3/ krá- lovství Českého, Jana z Vartemberka a Jana z Klingenberka" ze Švábska, muže stateč- ného, a zabili Jana, rychtáře z Kutné Hory, a ty zajaté pány hned odvedli na hrad Lidi- ci.10 Veliké násilí také spáchali onoho dne Kutnohorští v klášteře Sedleckém, vylámali dveře a tu onde hledali Volframa, měštana pražského, a jiné, které nenáviděli. Jsem svědkem této věci, protože já sám jsem viděl ne bez bolesti takový útok. Téhož dne zajali v Praze Jakub, měštan pražský, a Mikuláš Thusintmark se svými přívrženci Petral1/, kancléře království Čes- kého, Rajmunda z Lichtemburka12 a Hein- mana, syna Heinmana z Dubé13/, a v pou- tech je uvěznili. Tak tedy měšťané i Kutno- horští jásají jako vítězové, když dobyli ko- řisti, do výše vystrkují rohy pýchy, ale ne- vědí, že „se skrývá had v trávě“.14 Neboť nedlouho potom začnou se ze semene důvtip- né rady Kutnohorští a pražští měšťané roz- cházeti a svářiti a nastanou rozličná jednání a oni páni, kteří byli zajati, jsou vysvobozeni z vazby. Od oné pak hodiny svého osvobo- zení stali se Jindřich z Lipé a Jan z Vartem- berka více než předtím slavnými a mocnými, ti však, kteří se chlubili množstvím bohatství a výší své zpupnosti, tak upadli do propasti ponížení, že se neodvažují povstati, a nyní ještě jsou rozptýleni po všech krajích, ale ti, kteří zůstávají, nemají prvotní slávy. Zálibu nemám v té válce, když na lavici se snaží vystoupit stolička nízká; nic za tím nejde než škoda, jestliže prostý měštan neb člověk všeliký ruce vztahuje po věcech silných a takovou váhu si zpupně pro sebe žádá, že brzy ji jenom s obtíží snáší. Ten ať se nediví pak, že chudobou postižen bude, ten ať se nediví pak, že ucítí údery hole, ten ať se nediví pak, že za hlupce pokládán bude. Nechať se poučit dá, kdo přeje si uniknout zkáze: příliš ať povýšen není, když šťastný osud se na něj usmívá: brzy se totiž ta šťastná náhoda zavře, prchajíc od poctěného. Tak jestli tě náhodou vzhůru povznáší moc, jen pamětliv buď, že veškera hodnost rychle svou dráhu krátí a moc se měnívá v malou, neboť Štěstěna denně jen kolísá, stále se měníc. 1/ Claudian In Eutrop. I, 181. Srv. k tomu i Šusta, Po- čátky lucemburské 2, 20, pozn. č. 1. 2/ Srv. kap. CXXVI., pozn. č. 2. 3/ Narážka na Phaedrovu bajku I, 2 (o žabách, kterým Jupiter na jejich žádost o krále hodil kus dřeva, jehož si pak nevážily). 4 O něm v kap. LXXXVI, pozn. č. 15. 5 Z rodu Velfloviců čili od Věže, srv. i kap. XCIII. 6 O něm v kap. LXXXVI, pozn. č. 7. 7 Přesto, že Petr níže uvádí, že byl svědkem tohoto přepadení, není jeho datování správné; podle jiných pra- menů se to stalo 15. února. Srv. Šusta, Počátky Lucem- burské 2, 16, pozn. č. 1, a ČD II, 2, 33. pozn. č. 1. s/ Jindřich z Lipé byl tehdy podkomořím; komorníkem byl Jindřich z Rožmberka. Jan z Klingenberka pocházel z Německa, ale v Če- chách zdomácněl. 10/ Lidice, podle Tomka u Buštěhradu, podle Šusty (ČD II, 2, str. 34, pozn. č. 1) nejpravděpodobněji Litice u Potštejna, asi vlastnictví Peregrina Puše. 11/ O něm v kap. LXXIV, pozn. č. 4. 12/ Rajmund z Lichtemburka, jedna z předních hlav tehdejších českých feudálů, do r. 1308 podkomoří. Viz o něm v poznámkách vzadu i ke kap. LXXXVI. 13/ Byl to Hynek Žák z Dubé, syn Hynka z Dubé, nej- vyššího purkrabího. 14/ Vergilius, Buc. 3, 93.
Strana 160
LIST, KTERÝ POSLAL JEDEN NOVIC, DOPORUČUJÍCÍ ŘÁD CISTERCIÁCKÝ/ Příteli svému nejdražšímu, bratru Janovi, křižovníkovi ctnostmi ozdobenému, bratr Po stavu mém se pídíte a něco zvědět toužíte o řádu svatosti. 'To však vám vypsat neumím, jsem na to slabý duchem svým, vězte však v stručnosti: V mlze když duše má nesla se jak ptáče ve světském zápase, lodička života mého když ve vlnách rozbouřeného moře se zmítala, přemýšlel jsem pak bedlivěji, jaké to věci se tu dějí u různých lidí. Viděl jsem: většina řídí nikoli bezpečně loďku svou, nekvapí cestou jedinou všichni hromadně k cíli. Kdo na člunech bohatých byli, ti chlubili se za řeči, že žijí v plném bezpečí; osud však brzy změnil tvář, a kdo měl pocty, svatozář, zřítil se z vrcholu světské slávy, v mohutném příboji topili se. Všichni kol žasli, divili se, když povýšených hlavy v bezedné moře nořily se jako nádoby z olova. A nejen čluny povýšených, také lidí bezejmenných právě takto zhynuly; ti i ti se v zkázu hnali, po zásluze mzdu pak vzali prostí i ti proslulí. Zpěvem Sirén potěšeni, sladkou písní uchvácení laichy poslouchali, do víru bouře se dostali, 160 / 161 15/ Následující verše (lajchy) jsou dílem Petrovým. Petr, novic na Zbraslavi, vzkazuji, cokoli nejsladšího se vyroňuje z Pána ukřižovaného. v bezedném jícnu pak zůstali o cestu bezpečnou nedbajíce. Žádný jsem rozdíl neshledal u mužů, u žen, co jsem znal, slušností nebyl ozdoben jediný muž, jediná z žen. Smrti však nikdo neuteče: bohaté i chudé vleče, mladé stejně jako starce v bezedný svůj jícen zchvátí — přísný zákon u ní platí, nevynechá ani vládce. Když jsem myslil na to, vše že zajde takto, jak sen zmizí v dál, že se všechno ztrácí, ale nenavrací, když jsem shledával, tehdy jsem si umínil (úmysl však nesplnil), změnit život svůj, že se řádu podrobím, ctnostmi že se ozdobím pilně stůj co stůj. Ale že má touha vřelá v dokonalost nedospěla, proto brzy vážná věc v žert se zvrhla nakonec. Příčina toho byla, že tehdy mi zasvítila veliká změna v životě. S útěchou světskou vlahý vánek unášel ke zdroji radovánek loďku mé tělesné bytosti k ostrovu plnému radosti, jenž ležel v širé pláni vod. Na něm vidělo srdce mé slasti i radosti tělesné, a když tam pojednou ocitlo se, v přátelství s lidmi družilo se s radostí, jak mu bylo vhod.
LIST, KTERÝ POSLAL JEDEN NOVIC, DOPORUČUJÍCÍ ŘÁD CISTERCIÁCKÝ/ Příteli svému nejdražšímu, bratru Janovi, křižovníkovi ctnostmi ozdobenému, bratr Po stavu mém se pídíte a něco zvědět toužíte o řádu svatosti. 'To však vám vypsat neumím, jsem na to slabý duchem svým, vězte však v stručnosti: V mlze když duše má nesla se jak ptáče ve světském zápase, lodička života mého když ve vlnách rozbouřeného moře se zmítala, přemýšlel jsem pak bedlivěji, jaké to věci se tu dějí u různých lidí. Viděl jsem: většina řídí nikoli bezpečně loďku svou, nekvapí cestou jedinou všichni hromadně k cíli. Kdo na člunech bohatých byli, ti chlubili se za řeči, že žijí v plném bezpečí; osud však brzy změnil tvář, a kdo měl pocty, svatozář, zřítil se z vrcholu světské slávy, v mohutném příboji topili se. Všichni kol žasli, divili se, když povýšených hlavy v bezedné moře nořily se jako nádoby z olova. A nejen čluny povýšených, také lidí bezejmenných právě takto zhynuly; ti i ti se v zkázu hnali, po zásluze mzdu pak vzali prostí i ti proslulí. Zpěvem Sirén potěšeni, sladkou písní uchvácení laichy poslouchali, do víru bouře se dostali, 160 / 161 15/ Následující verše (lajchy) jsou dílem Petrovým. Petr, novic na Zbraslavi, vzkazuji, cokoli nejsladšího se vyroňuje z Pána ukřižovaného. v bezedném jícnu pak zůstali o cestu bezpečnou nedbajíce. Žádný jsem rozdíl neshledal u mužů, u žen, co jsem znal, slušností nebyl ozdoben jediný muž, jediná z žen. Smrti však nikdo neuteče: bohaté i chudé vleče, mladé stejně jako starce v bezedný svůj jícen zchvátí — přísný zákon u ní platí, nevynechá ani vládce. Když jsem myslil na to, vše že zajde takto, jak sen zmizí v dál, že se všechno ztrácí, ale nenavrací, když jsem shledával, tehdy jsem si umínil (úmysl však nesplnil), změnit život svůj, že se řádu podrobím, ctnostmi že se ozdobím pilně stůj co stůj. Ale že má touha vřelá v dokonalost nedospěla, proto brzy vážná věc v žert se zvrhla nakonec. Příčina toho byla, že tehdy mi zasvítila veliká změna v životě. S útěchou světskou vlahý vánek unášel ke zdroji radovánek loďku mé tělesné bytosti k ostrovu plnému radosti, jenž ležel v širé pláni vod. Na něm vidělo srdce mé slasti i radosti tělesné, a když tam pojednou ocitlo se, v přátelství s lidmi družilo se s radostí, jak mu bylo vhod.
Strana 161
Tam Napea je s květinami, tam Faunus zdoben větvičkami tak svěžími, se smál a skákal, zvuk píšťaly a strun sluch lákal, dívenka tam tančila — něžných paží, spanilá já myslil jsem si u sebe, že dostal jsem se do nebe. Tak tedy jednota nastala duše i těla mého, aby se řehole hledala života kajícného. Nato se vlídně scházejí, v dům srdce mého vcházejí rádci, k nimž přičleněny i mocnosti ctností všech, aby tu ve svých názorech byly vyslyšeny. Víno, chléb a ostatní, co potřebuje tělo, to po chuti tam mělo. Já každým smyslem dál a dál, jak Epikúros nabádal, způsobem přímo bezuzdným toužil jsem hovět choutkám svým, jak tělo žádalo. Mnoho však těžkostí povstalo z života nedbalého, co souviselo s ním, i pominu je mlčením. Kdo tak velmi hřešil, bloudil, rozum, jenž dřív jasně soudil, stihla velká rána; jiskře poznávání popel hříchů brání, jímž je zasypána. Řídil sluha pána, čeleď pod moc dána pánu, služce opět nevhodně panství vzaté královně. Však rádci, kteří přibyli, se mezi sebou různili úsudkem nestejným: rozumu z nich jedni dali přednost, druzí přitakali sloužit smyslům tělesným. Vždyť vědění, jež nemýlí se, moudrost, jež se k nebi vzpíná, opatrnost, ne však líná, i nadání zjemnělé rozumu jsou přátelé ty k němu tehdy družily se. Avšak schopnost smyslů mládí k bujnosti nás více svádí, i jiné sklony přiřaď sem, jež hoví těla žádostem: obraznost a paměť bdělá, ty pro vítězství jenom těla družně tužily se. Bůh opět vdechl milost v nás, zaplála pochodeň mysli, vrátil se zákon vlády zas, přestaly šálit nás smysly. Rozum zas pevně vládne nyní, zato však tělu výtky činí, duši že v temnotu halilo, v špíně a kalu ji věznilo, dlouho že v dobrém překáželo, dlouho, ach dlouho duši tělo. Tělo se nebrání vykonat pokání. S nejčistší líbezností radí mi, ať si k ctnosti žalář dost tuhý vynajdu, řádový žalář, tam ať jdu, v jehožto ustanovení, v postech a nočním bdění tělo by tvrdě sloužilo a znovu vášně krotilo. A tak v této poradě jmenuje se po řadě řád za řádem, co jich bylo. Hledám vhodný, v němž by se duši, tělu zalíbilo. Řád poustevnický, minorité... I kazatelský uvidíte na veřejné přehlídce; řád křižovníků, nejvíce životem zářící, nezanedbal místo své v řádů směsici. I mnišský řád se tady Benediktův, s řády všemi uvádí. „Přijmi jeden z nich, duch rozum navádí. V myšlenkách se mlčky radím sám, o přednostech řádů přemítám.
Tam Napea je s květinami, tam Faunus zdoben větvičkami tak svěžími, se smál a skákal, zvuk píšťaly a strun sluch lákal, dívenka tam tančila — něžných paží, spanilá já myslil jsem si u sebe, že dostal jsem se do nebe. Tak tedy jednota nastala duše i těla mého, aby se řehole hledala života kajícného. Nato se vlídně scházejí, v dům srdce mého vcházejí rádci, k nimž přičleněny i mocnosti ctností všech, aby tu ve svých názorech byly vyslyšeny. Víno, chléb a ostatní, co potřebuje tělo, to po chuti tam mělo. Já každým smyslem dál a dál, jak Epikúros nabádal, způsobem přímo bezuzdným toužil jsem hovět choutkám svým, jak tělo žádalo. Mnoho však těžkostí povstalo z života nedbalého, co souviselo s ním, i pominu je mlčením. Kdo tak velmi hřešil, bloudil, rozum, jenž dřív jasně soudil, stihla velká rána; jiskře poznávání popel hříchů brání, jímž je zasypána. Řídil sluha pána, čeleď pod moc dána pánu, služce opět nevhodně panství vzaté královně. Však rádci, kteří přibyli, se mezi sebou různili úsudkem nestejným: rozumu z nich jedni dali přednost, druzí přitakali sloužit smyslům tělesným. Vždyť vědění, jež nemýlí se, moudrost, jež se k nebi vzpíná, opatrnost, ne však líná, i nadání zjemnělé rozumu jsou přátelé ty k němu tehdy družily se. Avšak schopnost smyslů mládí k bujnosti nás více svádí, i jiné sklony přiřaď sem, jež hoví těla žádostem: obraznost a paměť bdělá, ty pro vítězství jenom těla družně tužily se. Bůh opět vdechl milost v nás, zaplála pochodeň mysli, vrátil se zákon vlády zas, přestaly šálit nás smysly. Rozum zas pevně vládne nyní, zato však tělu výtky činí, duši že v temnotu halilo, v špíně a kalu ji věznilo, dlouho že v dobrém překáželo, dlouho, ach dlouho duši tělo. Tělo se nebrání vykonat pokání. S nejčistší líbezností radí mi, ať si k ctnosti žalář dost tuhý vynajdu, řádový žalář, tam ať jdu, v jehožto ustanovení, v postech a nočním bdění tělo by tvrdě sloužilo a znovu vášně krotilo. A tak v této poradě jmenuje se po řadě řád za řádem, co jich bylo. Hledám vhodný, v němž by se duši, tělu zalíbilo. Řád poustevnický, minorité... I kazatelský uvidíte na veřejné přehlídce; řád křižovníků, nejvíce životem zářící, nezanedbal místo své v řádů směsici. I mnišský řád se tady Benediktův, s řády všemi uvádí. „Přijmi jeden z nich, duch rozum navádí. V myšlenkách se mlčky radím sám, o přednostech řádů přemítám.
Strana 162
Nejdřív bratři františkáni, otcové vždy uctívaní, v poradě jsou vedeni a dochází se k zjištění: žebráci jsou povedení, neboť mají hojnost jmění, se světem se přátelí; mezi lidmi pobývají, učení tam rozsévají. Když smysly mé to poznaly, zatoužil jsem s nimi jít, za svůj vzor řád tento mít, mysl má však nesvolila, obezřetně poradila rozhodnutí odložit. I odcházejí minorité. K řádu, který putuje po městech a žebrá tam, já se nikdy nepřidám, nechci smůlu v rukou mít, vždyť bych se moh' pošpinit slovy, skutky marnými. Vtom rytířský řád skočil zase do středu, řád s četnými výhodami světské slávy. Ten v radovánkách život tráví jak ostatní lidé všední, kteří žijí ze dne ke dni, dbá o cudnost však, v tom je přední, proto vzorem zůstává, ač rozkoším se oddává křižovníků mocný řád. Řád kazatelský vcházet zříte, květy mravů v dlani nese. Ti po světě pobíhají, vůní řeči rozsévají nauky, jak jim namane se. Ctnostmi všichni oplývají a jak svíce záři mají postaveni na svícen. Kdo je v duši zarmoucen, těžce svoje hříchy nese, tomu léku dostane se i ochrany v každém čase. Ač jmění u nich nestřádá se, ač nemívají žádné platy, přec pod černými svými šaty studium oddaně pěstují a do zápasů vstupují s pádnými důvody. Potom se augustiniáni přede mnou představovali, a když jim přístup dali, takto pak vychvalovali vznešených skutků celou řadu, jaké, jak veliké dobro konají ve svém řádu: „Po všech městech chodíme, veškerý lid učíme, za což velké dary máme; těch k živobytí užíváme, studiu se věnujeme, máme všechno, co jen chceme. Dědictví nás v každém kraji čeká, vždyť nás pravda hájí, nevíme, co starost je.“ Tam byl bych vstoupil tuze rád, jej nepřestal jsem milovat v duchu, když jsem spatřil v něm, jak je slávou naplněn: křižovníkem dnes bych byl, kdyby rozum souhlasil. Řád černých16/ viděl jsem tu státi, též nechyběli premonstráti, ten přede všemi slavný řád; za ten jsem ale nežadonil, mysl jsem k němu nenaklonil, ač cenil jsem ho nad poklad. Po něm blízko přistoupil řád, jenž vskutku pánem byl řádů všech, co bylo jich. Zaznívala slova z něho o břemenech jařma jeho, líčil život mnichů svých, bratrů cisterciáckých. Takto mluvit počíná, vždyť rajská rosa prolíná mysl jeho: „Zhrdám vším mamem, klamem pozemským, v sousedství mám venkovany; k šetrnosti nabádám, řehole si ukládám přísně zachovávat. Nejvíc žehrám na pijany, neboť kdo jen plní chřtán, chybami je obtěžkán. 16/ Totiž benediktini. 162 163
Nejdřív bratři františkáni, otcové vždy uctívaní, v poradě jsou vedeni a dochází se k zjištění: žebráci jsou povedení, neboť mají hojnost jmění, se světem se přátelí; mezi lidmi pobývají, učení tam rozsévají. Když smysly mé to poznaly, zatoužil jsem s nimi jít, za svůj vzor řád tento mít, mysl má však nesvolila, obezřetně poradila rozhodnutí odložit. I odcházejí minorité. K řádu, který putuje po městech a žebrá tam, já se nikdy nepřidám, nechci smůlu v rukou mít, vždyť bych se moh' pošpinit slovy, skutky marnými. Vtom rytířský řád skočil zase do středu, řád s četnými výhodami světské slávy. Ten v radovánkách život tráví jak ostatní lidé všední, kteří žijí ze dne ke dni, dbá o cudnost však, v tom je přední, proto vzorem zůstává, ač rozkoším se oddává křižovníků mocný řád. Řád kazatelský vcházet zříte, květy mravů v dlani nese. Ti po světě pobíhají, vůní řeči rozsévají nauky, jak jim namane se. Ctnostmi všichni oplývají a jak svíce záři mají postaveni na svícen. Kdo je v duši zarmoucen, těžce svoje hříchy nese, tomu léku dostane se i ochrany v každém čase. Ač jmění u nich nestřádá se, ač nemívají žádné platy, přec pod černými svými šaty studium oddaně pěstují a do zápasů vstupují s pádnými důvody. Potom se augustiniáni přede mnou představovali, a když jim přístup dali, takto pak vychvalovali vznešených skutků celou řadu, jaké, jak veliké dobro konají ve svém řádu: „Po všech městech chodíme, veškerý lid učíme, za což velké dary máme; těch k živobytí užíváme, studiu se věnujeme, máme všechno, co jen chceme. Dědictví nás v každém kraji čeká, vždyť nás pravda hájí, nevíme, co starost je.“ Tam byl bych vstoupil tuze rád, jej nepřestal jsem milovat v duchu, když jsem spatřil v něm, jak je slávou naplněn: křižovníkem dnes bych byl, kdyby rozum souhlasil. Řád černých16/ viděl jsem tu státi, též nechyběli premonstráti, ten přede všemi slavný řád; za ten jsem ale nežadonil, mysl jsem k němu nenaklonil, ač cenil jsem ho nad poklad. Po něm blízko přistoupil řád, jenž vskutku pánem byl řádů všech, co bylo jich. Zaznívala slova z něho o břemenech jařma jeho, líčil život mnichů svých, bratrů cisterciáckých. Takto mluvit počíná, vždyť rajská rosa prolíná mysl jeho: „Zhrdám vším mamem, klamem pozemským, v sousedství mám venkovany; k šetrnosti nabádám, řehole si ukládám přísně zachovávat. Nejvíc žehrám na pijany, neboť kdo jen plní chřtán, chybami je obtěžkán. 16/ Totiž benediktini. 162 163
Strana 163
Luštěnina jídlem je mně, semena, jež rodí země, žiji tak, vždy spokojen. Z toho sladkou milostí jež se v srdci rozhostí, bývám napojen. Přes světské léčky nastražené, přes proudy, které moře žene, přes Rudé moře přejít mohou synové moji suchou nohou, údolí vyhnanství překonají, mne když jak průvodce mají. Otcem jsem lidí pokorných, liliím dobroty v sadech svých dávám vyrůsti. Roh pýchy všude potírám, semena ctnosti rozsívám, nikoli trní marnosti. Andělským sborům na výsosti, pannám zářícím leskem ctnosti na roveň postavit slibuji, též patriarchů chóru i apoštolů sboru ty, co příkazy splňují; zkrvaveným mučedníkům každého, kdo ze všech sil pro Krista vždy zápasil; s vyznavači příkladnými postavím zas ty, co svými mravy chtějí hlásat Krista; odměna se rovněž chystá, jaké došli poustevníci, všechněm zbožným lidem, kteří náruči mé život svěří a pak pevně stojí při mně v mravním boji. Mnou se žebřík vytyčuje, který Jakub17 zřel, ze ctností se sestrojuje, Job jež v lásce měl: trpělivost všestranná, a když k ní je přidána i sůl poslušnosti a jednání bez hany, pak ten, kdo jim je oddaný, spatřen bude na výsosti. s ozdobou trojité koruny k slávě byl pozdvižen. I příjemné posvícení i lahodné lenošení zvykl jsem si v záští mít, aby mi skutky závažnými zásluhy odměn, spjatých s nimi, mohly se nakupit. Když pak v spoustě slov řád šedý ustal konečně, já si v mysli naposledy přeříkal je bezpečně, pak s největší bedlivostí, svrchovanou horlivostí zaplanul jsem z duše celé k řeholi tak slavné, skvělé, k řeholi, v níž k boží chvále slouží mniši neustále, Kristu oddáni, a tou věrnou službou v ní kal hříchů všech se odstraní. Však tělo toho želelo a dál už slyšet nechtělo tohle vyprávění; toužilo spíš s křižovníky neb s jinými řeholníky žíti ve sdružení. Pro duši i tělo z toho dojde k tahanici, dopadne i slov pak mnoho na sbor přísedící. Duše s přáním těla není v souhlase, tělo příkaz duše splnit zdráhá se: žádá, aby určen byl ten, kdo by je rozsoudil, pravdu řekl jim. Ten pak, jenž dal Samsonovi síly víc než dosti, jenž ozdobil Šalomouna květem vědomostí, dítěti Ismaeli18/ a v jámě Danieli19/ pokrm přichystal, vůz k cestě Eliášovi,20 Pošlapat chci hříchy steré, svízele mít tisíceré, jimi chci být obtížen, abych pak na nebes výšiny 17/ 1. kniha Mojžíšova 28. 12 n. 18/ Syn Abraháma a Agar; 1. kniha Mojžíšova 16. 7n. 19 Proroctví Danielova 6. 17.—22. 20 2. kniha královská 2. 11.
Luštěnina jídlem je mně, semena, jež rodí země, žiji tak, vždy spokojen. Z toho sladkou milostí jež se v srdci rozhostí, bývám napojen. Přes světské léčky nastražené, přes proudy, které moře žene, přes Rudé moře přejít mohou synové moji suchou nohou, údolí vyhnanství překonají, mne když jak průvodce mají. Otcem jsem lidí pokorných, liliím dobroty v sadech svých dávám vyrůsti. Roh pýchy všude potírám, semena ctnosti rozsívám, nikoli trní marnosti. Andělským sborům na výsosti, pannám zářícím leskem ctnosti na roveň postavit slibuji, též patriarchů chóru i apoštolů sboru ty, co příkazy splňují; zkrvaveným mučedníkům každého, kdo ze všech sil pro Krista vždy zápasil; s vyznavači příkladnými postavím zas ty, co svými mravy chtějí hlásat Krista; odměna se rovněž chystá, jaké došli poustevníci, všechněm zbožným lidem, kteří náruči mé život svěří a pak pevně stojí při mně v mravním boji. Mnou se žebřík vytyčuje, který Jakub17 zřel, ze ctností se sestrojuje, Job jež v lásce měl: trpělivost všestranná, a když k ní je přidána i sůl poslušnosti a jednání bez hany, pak ten, kdo jim je oddaný, spatřen bude na výsosti. s ozdobou trojité koruny k slávě byl pozdvižen. I příjemné posvícení i lahodné lenošení zvykl jsem si v záští mít, aby mi skutky závažnými zásluhy odměn, spjatých s nimi, mohly se nakupit. Když pak v spoustě slov řád šedý ustal konečně, já si v mysli naposledy přeříkal je bezpečně, pak s největší bedlivostí, svrchovanou horlivostí zaplanul jsem z duše celé k řeholi tak slavné, skvělé, k řeholi, v níž k boží chvále slouží mniši neustále, Kristu oddáni, a tou věrnou službou v ní kal hříchů všech se odstraní. Však tělo toho želelo a dál už slyšet nechtělo tohle vyprávění; toužilo spíš s křižovníky neb s jinými řeholníky žíti ve sdružení. Pro duši i tělo z toho dojde k tahanici, dopadne i slov pak mnoho na sbor přísedící. Duše s přáním těla není v souhlase, tělo příkaz duše splnit zdráhá se: žádá, aby určen byl ten, kdo by je rozsoudil, pravdu řekl jim. Ten pak, jenž dal Samsonovi síly víc než dosti, jenž ozdobil Šalomouna květem vědomostí, dítěti Ismaeli18/ a v jámě Danieli19/ pokrm přichystal, vůz k cestě Eliášovi,20 Pošlapat chci hříchy steré, svízele mít tisíceré, jimi chci být obtížen, abych pak na nebes výšiny 17/ 1. kniha Mojžíšova 28. 12 n. 18/ Syn Abraháma a Agar; 1. kniha Mojžíšova 16. 7n. 19 Proroctví Danielova 6. 17.—22. 20 2. kniha královská 2. 11.
Strana 164
průvodce Tobiášovi na ochranu dal, k šťastnějším se počítá; nejšťastnější ten je ale, kdo v něm věrně, neustále dlí do konce života. ten je chce tedy rozdělit, v rozepři zjednat opět klid; proto si posla vyvolil, jenž jak holub mírný byl, z olivy snítku v ústech měl; byl muž to plný svatosti, jenž těla bludné žádosti vzápětí vyháněl. Teď však, když mám celu prostou, zase nové boje vzrostou, a tak nová disputace velmi často slyšet tu je; v tužbách svých se neshoduje s duší tělo — špatný rádce zas jsou spolu v prudké hádce. Ten mi cestu vynašel, abych po ní k cíli šel, jak to duše chtěla; ten hbitě zničil ve chvíli, když se ve mně bouřily, zlé úmysly těla. Čím se tělo utěšuje, to zas duši obtěžuje; tělo hledá v hojnosti, co chtíč těla žádá, ne jen věci mravnosti; obrací se k rozumu, často se s ním hádá: Ten se o to postaral, že jsem se pak brzy stal novicem na Zbraslavi; sbor těch svatých bratří zakrátko mě spatří v domě boží slávy; do stánku, jenž skvěl se tam, jak nováček též zavítám. Vyrván z jařma faraónů v radosti a slasti tonu, v zaslíbenou vstoupím zem. Když jsem roucho obdržel, nesmírnou jsem radost měl v domnění, že v ráji jsem; srdce tone v blaženosti, že mě tento klášter hostí. „K tak velkému nedostatku pročpak jsi se přidružil? Proč jsi jako na počátku život venku neprožil? Radostněji mohls žít, dosytosti všeho mít, podle vlastní libosti. Topil by ses v jídle, pití, různé dary mohls míti v nepřeberné hojnosti. Dále už tu nesedej, neprodlévej více tu, nebuď tu a zpět se dej, k dřívějšímu životu. Radosti zde duševní vždy je do sytosti, tělo v cele klášterní tone v blaženosti. Zde je pole nejmilejší, ctností osévané, vůně nad vše líbeznější z modliteb tu vane lidí zbožných, pokorných, litujících hříchů svých; andělů sbory vůni tu donesou k nebes blankytu, aby syn Boží, jenž z mrtvých vstal, s radostí v nebi ji uvítal. Nato rozum odvětí: „Nebudu dál mlčeti, odpovím ti, jen mě slyš: Ty, tělo hloupé, zašpiněné, ty úplně jsi zaslepené, takže nevidíš, jaký konec lidé mají, co slávou tvou se vychloubají, vždyť světská sláva v okamžení v pouhé nic se často mění. A co platno člověku je, kdyby získal svět2i/ nebude-li přízeň Boží též ho provázet? Šťastný je, kdo v řád ten vkročí, kdo však z něho nevybočí, 21/ Podle Matouše 12. 26., Marka 8. 36. a Lukáše 9. 25. 164/ 165
průvodce Tobiášovi na ochranu dal, k šťastnějším se počítá; nejšťastnější ten je ale, kdo v něm věrně, neustále dlí do konce života. ten je chce tedy rozdělit, v rozepři zjednat opět klid; proto si posla vyvolil, jenž jak holub mírný byl, z olivy snítku v ústech měl; byl muž to plný svatosti, jenž těla bludné žádosti vzápětí vyháněl. Teď však, když mám celu prostou, zase nové boje vzrostou, a tak nová disputace velmi často slyšet tu je; v tužbách svých se neshoduje s duší tělo — špatný rádce zas jsou spolu v prudké hádce. Ten mi cestu vynašel, abych po ní k cíli šel, jak to duše chtěla; ten hbitě zničil ve chvíli, když se ve mně bouřily, zlé úmysly těla. Čím se tělo utěšuje, to zas duši obtěžuje; tělo hledá v hojnosti, co chtíč těla žádá, ne jen věci mravnosti; obrací se k rozumu, často se s ním hádá: Ten se o to postaral, že jsem se pak brzy stal novicem na Zbraslavi; sbor těch svatých bratří zakrátko mě spatří v domě boží slávy; do stánku, jenž skvěl se tam, jak nováček též zavítám. Vyrván z jařma faraónů v radosti a slasti tonu, v zaslíbenou vstoupím zem. Když jsem roucho obdržel, nesmírnou jsem radost měl v domnění, že v ráji jsem; srdce tone v blaženosti, že mě tento klášter hostí. „K tak velkému nedostatku pročpak jsi se přidružil? Proč jsi jako na počátku život venku neprožil? Radostněji mohls žít, dosytosti všeho mít, podle vlastní libosti. Topil by ses v jídle, pití, různé dary mohls míti v nepřeberné hojnosti. Dále už tu nesedej, neprodlévej více tu, nebuď tu a zpět se dej, k dřívějšímu životu. Radosti zde duševní vždy je do sytosti, tělo v cele klášterní tone v blaženosti. Zde je pole nejmilejší, ctností osévané, vůně nad vše líbeznější z modliteb tu vane lidí zbožných, pokorných, litujících hříchů svých; andělů sbory vůni tu donesou k nebes blankytu, aby syn Boží, jenž z mrtvých vstal, s radostí v nebi ji uvítal. Nato rozum odvětí: „Nebudu dál mlčeti, odpovím ti, jen mě slyš: Ty, tělo hloupé, zašpiněné, ty úplně jsi zaslepené, takže nevidíš, jaký konec lidé mají, co slávou tvou se vychloubají, vždyť světská sláva v okamžení v pouhé nic se často mění. A co platno člověku je, kdyby získal svět2i/ nebude-li přízeň Boží též ho provázet? Šťastný je, kdo v řád ten vkročí, kdo však z něho nevybočí, 21/ Podle Matouše 12. 26., Marka 8. 36. a Lukáše 9. 25. 164/ 165
Strana 165
Všechno, co kvést vidíš teď, nepodrží vábný květ nikdy natrvalo; uschne vše jak tráva. Všechno světské dění v pouhý sen se mění, promění se v bláto. Pro tvé svaté jméno prosím tě, ty jsi dárcem všeho v životě, abys mi, Pane, milost přál, ty, jenž jsi svaté tělo své za všechny naše hříchy zlé na dřevo kříže přibít dal; dej nám, ať vždy tě hledáme, nad všechno v lásce vzýváme, vždyť jsi to přikázal. Duch za nemožné má to, sloužit pánům dvěma. Dal jsem přednost království, které konce nemá. Chci být radši dočasnou trýzní krátce trápen, nežli za trest odsouzen být ve věčný plamen. A také ty, vždy přívětivá, Maria sladká, milostivá, která jsi zrcadlem světla všem, sluncem, jež září nad světem, vypros nám rosu milosti svou tváří, plnou vlídnosti, útěchu nes nám horoucí po všechny věky budoucí, amen! Ustup již zpátky, satane, i jazyk tvůj ať ustane klábosit marně, samý klam už poslouchat tě nehodlám! ZAČÍNÁ SE LETOPISNÉ POJEDNÁNÍ O PANU JANOVI, KRÁLI ČESKÉM, SYNU NEJJASNĚJŠÍHO KNÍŽETE PANA JINDŘICHA, CÍSAŘE ŘÍMSKÉHO, KDE JE TŘEBA NEJPRVE HLEDĚTI NA DUVODY, PRO KTERÉ BYL POVOLÁN NA KRÁLOVSTVÍ ČESKÉ A MANŽELSTVÍM SPOJEN S PRINCEZNOU ELIŠKOU ROK PÁNĚ 1309 � LXXXVIII Vládne-li špatně král, mře zákon a bloudí i stádo, nákaza zachvátí jedny, zlo druhé, škod šestero zbývá: některé uchvátí smrt a ostatní v zajetí drží, otročí svobodný muž a šlechetné osení hyne, sirotek začíná plakat a nevěsta ženicha želet těžkostí víc a víc vždy vzrůstá většině lidí.
Všechno, co kvést vidíš teď, nepodrží vábný květ nikdy natrvalo; uschne vše jak tráva. Všechno světské dění v pouhý sen se mění, promění se v bláto. Pro tvé svaté jméno prosím tě, ty jsi dárcem všeho v životě, abys mi, Pane, milost přál, ty, jenž jsi svaté tělo své za všechny naše hříchy zlé na dřevo kříže přibít dal; dej nám, ať vždy tě hledáme, nad všechno v lásce vzýváme, vždyť jsi to přikázal. Duch za nemožné má to, sloužit pánům dvěma. Dal jsem přednost království, které konce nemá. Chci být radši dočasnou trýzní krátce trápen, nežli za trest odsouzen být ve věčný plamen. A také ty, vždy přívětivá, Maria sladká, milostivá, která jsi zrcadlem světla všem, sluncem, jež září nad světem, vypros nám rosu milosti svou tváří, plnou vlídnosti, útěchu nes nám horoucí po všechny věky budoucí, amen! Ustup již zpátky, satane, i jazyk tvůj ať ustane klábosit marně, samý klam už poslouchat tě nehodlám! ZAČÍNÁ SE LETOPISNÉ POJEDNÁNÍ O PANU JANOVI, KRÁLI ČESKÉM, SYNU NEJJASNĚJŠÍHO KNÍŽETE PANA JINDŘICHA, CÍSAŘE ŘÍMSKÉHO, KDE JE TŘEBA NEJPRVE HLEDĚTI NA DUVODY, PRO KTERÉ BYL POVOLÁN NA KRÁLOVSTVÍ ČESKÉ A MANŽELSTVÍM SPOJEN S PRINCEZNOU ELIŠKOU ROK PÁNĚ 1309 � LXXXVIII Vládne-li špatně král, mře zákon a bloudí i stádo, nákaza zachvátí jedny, zlo druhé, škod šestero zbývá: některé uchvátí smrt a ostatní v zajetí drží, otročí svobodný muž a šlechetné osení hyne, sirotek začíná plakat a nevěsta ženicha želet těžkostí víc a víc vždy vzrůstá většině lidí.
Strana 166
Neboť když pod bezmocnou a nespořádanou vládou Jindřicha, vévody korutanského, který měl jen podle jména titul královský, králov- ství České, které bylo před jeho příchodem bohaté mírem i bohatstvím, zakoušelo se vzrůstem zla na všech stranách pustošící rozvrat, že takřka už hrozila!/ konečná zkáza jeho důstojnosti, a nastalé rozdělení králov- ství samo sebou podávalo zřejmý důkaz vlast- ního zpustošení, kdyby ruka obnovující a nastalá rozptýlení spojující i roztrhané věci sjednocující rychle nezamezila tak veliká ne- bezpečenství: urozená panna, z rodu králov- ského zrozená, mladá věkem, ale dospělá mravy a duchem stará, Eliška, dcera pana Václava, šestého krále českého, ale polského prvního, zakladatele Zbraslavi, začala okem tichého pozorování jasněji chápati a sama u sebe rozvažovati to, co pozorovali i četní jiní moudří mužové, milovníci pokoje, a očem často vzájemně mluvili, že je totiž zcela ne- možné, aby mohl nějak v tak silném králov- ství zůstati dlouhou dobu onen slabý král, pro něhož panovati znamenalo nedbati. To zajisté ta chytrá dívka bolestně nesla a byla ze všech stran soužením nad tím obklo- pena. Rozrušovala ji totiž zkáza otcovského království a jejího dědictví a neméně byla znepokojena o svého švagra a svou sestru paní Annu, kterým by byla zcela přátelsky ve všem přála, kdyby byli schopni k důstojen- ství a slávě, že se totiž nebudou nikterak moci upevniti v království, a už zcela jistě v duchu předvídala vyhoštění jim nastáva- Jící. Nikterak však nebyla pokrytecky zne- pokojena z touhy po panování, nýbrž z veli- ké oddanosti ji dojímal soucit ducha nad neštěstím sestřiným a švagrovým. Dodnes totiž je na živu více lidí, kteří vědí, že táž panna Eliška převelice a ze srdce přála krá- lovstvi své sestře AÁnně, věkem starší, dokud ještě trvala o jejím manželovi, vévodovi ko- rutanském, naděje, že se osvědčí. To se pak jasně ukázalo tehdy, když po zvolení pana Rudolfa, vévody rakouského, za krále od šlechticů království a měšťanů korutanský vévoda Jindřich utekl tajně z království do Korutan. Neboť tato věrná panna cítila tak velikou bolest pro odchod sestřin a švagrův, že často upadala v pláči a vzlykavém nářku takřka v nepříčetnost, takže se ti, kteří stáli při tom a dívali se na to, obávali, jako by chtěla mezi vzdechy : vydechnouti posledni dech. Oplakávala tedy stále sestřinu nepří- tomnost, a kdyby nebyla násilím zadržena a nepuštěna, byla by za ní šla až do Korutan. Ale, žel, k jejímu vlastnímu neštěstí a ke škodě celého království byla vyslyšena modlitba Eliščina, neboť po smrti krále Ru- dolfa, který vyšel z Rakous, vrátil se do Čech Korutanec, ale sám ošklivým vstupem, jak bylo dříve vyloženo, vstoupil do království Českého. Panna Eliška pocítila z toho pří- chodu radost doufajíc, že nastává útěcha její a království, ale věc dopadla naopak. Neboť když tento Korutanec jednal hned na začátku svého návratu v království příliš chabě, lid si ho málo vážil. Každý chtěl být sám sobě králem, neboť libovůle jednoho každého za- čala být sobě zákonem. Všechno se obrací v horší, neb kdokoli vládne sám sobě; aniž o krále dbá, si kdokoli stanovil zákon, jakož si právě přál, a měšťané s rytíři válčí. Každý podržet chtěl, co z království urvati mohl: ten má vesnice v moci, ten města, jež nehodlá vrátit, tady zas královské statky v svém majetku drží a mnozí hromadí majetku mnoho. Ctná královská koruna proto poklesla tolik, že ten, kdo dříve se radoval v Praze, a kdo rukama tleskal, ten později litoval toho. Lid se dřív šťastně smál, když král nám z Korutan vzešel, nedlouho potom však plakal, když postrádal majetku svého. Pozbyl obliby král, ač hlasem byl povolán lidu, národ pohrdal jím, jej vyhostiv ze svého srdce. Ale není zde třeba více psát o té látce, pro- tože je výše obšírněji probrána. 166 / 167 1/ Nepříznivý soud Petrův o Jindřichovi Korutanském je značně stranický; Jindřich byl sice slabým panovní- kem, ale neutěšený stav země zavinila hlavně sobecká hrabivost českých feudálů (srv. i úvod str. 10).
Neboť když pod bezmocnou a nespořádanou vládou Jindřicha, vévody korutanského, který měl jen podle jména titul královský, králov- ství České, které bylo před jeho příchodem bohaté mírem i bohatstvím, zakoušelo se vzrůstem zla na všech stranách pustošící rozvrat, že takřka už hrozila!/ konečná zkáza jeho důstojnosti, a nastalé rozdělení králov- ství samo sebou podávalo zřejmý důkaz vlast- ního zpustošení, kdyby ruka obnovující a nastalá rozptýlení spojující i roztrhané věci sjednocující rychle nezamezila tak veliká ne- bezpečenství: urozená panna, z rodu králov- ského zrozená, mladá věkem, ale dospělá mravy a duchem stará, Eliška, dcera pana Václava, šestého krále českého, ale polského prvního, zakladatele Zbraslavi, začala okem tichého pozorování jasněji chápati a sama u sebe rozvažovati to, co pozorovali i četní jiní moudří mužové, milovníci pokoje, a očem často vzájemně mluvili, že je totiž zcela ne- možné, aby mohl nějak v tak silném králov- ství zůstati dlouhou dobu onen slabý král, pro něhož panovati znamenalo nedbati. To zajisté ta chytrá dívka bolestně nesla a byla ze všech stran soužením nad tím obklo- pena. Rozrušovala ji totiž zkáza otcovského království a jejího dědictví a neméně byla znepokojena o svého švagra a svou sestru paní Annu, kterým by byla zcela přátelsky ve všem přála, kdyby byli schopni k důstojen- ství a slávě, že se totiž nebudou nikterak moci upevniti v království, a už zcela jistě v duchu předvídala vyhoštění jim nastáva- Jící. Nikterak však nebyla pokrytecky zne- pokojena z touhy po panování, nýbrž z veli- ké oddanosti ji dojímal soucit ducha nad neštěstím sestřiným a švagrovým. Dodnes totiž je na živu více lidí, kteří vědí, že táž panna Eliška převelice a ze srdce přála krá- lovstvi své sestře AÁnně, věkem starší, dokud ještě trvala o jejím manželovi, vévodovi ko- rutanském, naděje, že se osvědčí. To se pak jasně ukázalo tehdy, když po zvolení pana Rudolfa, vévody rakouského, za krále od šlechticů království a měšťanů korutanský vévoda Jindřich utekl tajně z království do Korutan. Neboť tato věrná panna cítila tak velikou bolest pro odchod sestřin a švagrův, že často upadala v pláči a vzlykavém nářku takřka v nepříčetnost, takže se ti, kteří stáli při tom a dívali se na to, obávali, jako by chtěla mezi vzdechy : vydechnouti posledni dech. Oplakávala tedy stále sestřinu nepří- tomnost, a kdyby nebyla násilím zadržena a nepuštěna, byla by za ní šla až do Korutan. Ale, žel, k jejímu vlastnímu neštěstí a ke škodě celého království byla vyslyšena modlitba Eliščina, neboť po smrti krále Ru- dolfa, který vyšel z Rakous, vrátil se do Čech Korutanec, ale sám ošklivým vstupem, jak bylo dříve vyloženo, vstoupil do království Českého. Panna Eliška pocítila z toho pří- chodu radost doufajíc, že nastává útěcha její a království, ale věc dopadla naopak. Neboť když tento Korutanec jednal hned na začátku svého návratu v království příliš chabě, lid si ho málo vážil. Každý chtěl být sám sobě králem, neboť libovůle jednoho každého za- čala být sobě zákonem. Všechno se obrací v horší, neb kdokoli vládne sám sobě; aniž o krále dbá, si kdokoli stanovil zákon, jakož si právě přál, a měšťané s rytíři válčí. Každý podržet chtěl, co z království urvati mohl: ten má vesnice v moci, ten města, jež nehodlá vrátit, tady zas královské statky v svém majetku drží a mnozí hromadí majetku mnoho. Ctná královská koruna proto poklesla tolik, že ten, kdo dříve se radoval v Praze, a kdo rukama tleskal, ten později litoval toho. Lid se dřív šťastně smál, když král nám z Korutan vzešel, nedlouho potom však plakal, když postrádal majetku svého. Pozbyl obliby král, ač hlasem byl povolán lidu, národ pohrdal jím, jej vyhostiv ze svého srdce. Ale není zde třeba více psát o té látce, pro- tože je výše obšírněji probrána. 166 / 167 1/ Nepříznivý soud Petrův o Jindřichovi Korutanském je značně stranický; Jindřich byl sice slabým panovní- kem, ale neutěšený stav země zavinila hlavně sobecká hrabivost českých feudálů (srv. i úvod str. 10).
Strana 167
24/ Sázavský klášter - kapitulní síň (foto SUPPOP Praha) 25/ Sázavský klášter kapitulní síň (detail: svorník se znakem Ronovců — ostrev). (foto SUPPOP Praha)
24/ Sázavský klášter - kapitulní síň (foto SUPPOP Praha) 25/ Sázavský klášter kapitulní síň (detail: svorník se znakem Ronovců — ostrev). (foto SUPPOP Praha)
Strana 168
Strana 169
JAK PRINCEZNA ELIŠKA ROKU 1309 VYZVALA PANA KONRÁDA, PRVNÍHO OPATA ZBRASLAVSKÉHO, ABY JI POVZNESL $ LXXXIX Když tedy stav Českého království úpadko- vitě tíhl k záhubě a vévoda korutanský se pro svou zahálčivou nedbalost nelíbil skoro všem obyvatelům království, Eliška, panna moudrá a opravdu jedna z počtu opatrnych!/, nosila v hrudi svou bolest, protože denně viděla, jak její otcovské dědictví, království, tak bídně hyne nečinností panovníkovou. Stalo se pak řízením Božím, že jednoho dne přistoupil k té panně královské, když poslou- chala v katedrálním chrámě Pražském mešní bohoslužbu, pan Konrád, první opat zbra- slavský, a uctivě ji pozdravil. Ale z toho, že zazněl hlas pozdravení v uších panny Elišky, nejásala sice, nýbrž dala se do hlasitějšího lkání a bol vyjádřila ve zvuku, který se pro zpustošení království jejího otce dlouho skrý- val v hlubině jejího srdce. Přemýšlela pak, jaké je to pozdravení a kdo je onen, který ji pozdravil, zbavenou spásy. Věděla moudrá panna, že pozdravující je ten, kterého pro neporušenou věrnost a čistou upřímnost velmi něžně, tak jako duši svou, miloval král Václav, přezbožný její otec. Když tehdy sama uvažovala, že není nikoho ze všech drahých jejího otce, kdo by ji sirotu potěšil, počaly se jí řinouti slzy z očí a nemohla se zdržeti. A když pan opat viděl příliš smutnou dceru královskou, počal se rmoutiti i sám. ,„Proč,“ řka, „sužuješ zároveň svého i mého ducha tolika slzami a vzdechy, ó dcero slavného kní- žete?'“ Než ona pravila: „O kóż by nevysy- chaly vody z mých očí tekoucí, aby plněji prozrazovaly žalostné cítění mého srdce, ale převyšuje všechny slzy má bolest; já jsem,“ dí, „sirota, zbavená obou rodičů, království otců mých a dědictví je přivedeno na mizinu a tento můj švagr, v němž jsem čekala svého utěšitele a obnovitele království, upadl takřka v posměch všeho lidu. Lépe by mně bylo zemříti nežli tak bídně žíti a viděti opuštění své i království. Má sestra, jak se obávám, bude zítra nebo dnes se svým manželem vy- puzena z království. A kam půjdu já? Po- raďte, otče, poraďte mně, opuštěné dívce, poskytněte radu mně, nedospělé panně, po- zorujte, otče opate, že mne už má sestra bez příčiny pronásleduje, jak jsem poznala ze zku- šenosti, a že mně nepřeje života na tomto světě, ačkoli jsem jí ráda přála a přeji z údělu království, který patří mně. Ukažte roztrpče- né dívce sladkost lásky, kterou jste často s rozkoší sál z prsou otce meho.'* A přemnoho podobného v slzách říkala. A zbožný opat jí pravil: „Znepokojuje mne, dcero má, tvá žalostná feč a více mne znepo- kojuje tvúj nedostatek, který zakoušíš, nejvíce však tísní mé srdce, že nemohu dáti témto tvým spravedlivým stížnostem léku. Ten Korutanec, tvúj švagr, který drží třebas bez užitku jméno král v tomto království, nedo- voluje přece, aby ti někdo dobře radil v do- mnění, že tvoje útěcha bude jeho škodou. Avšak přece, aby se potomek radoval ze zbož- nosti a lásky otcovy, abych i zachoval svou věrnost také dítěti toho, který šťasten umřel, koho jsem zaživa miloval, to málo, co bude moci poraditi nepatrný můj rozum, rád chci a slibuji věnovati pro obnovení království a pro potěchu tvou i mnohých chudých, kolik mně Bůh dá. Buď pevná, dcero královská, Hospodin je s tebou, nic se neboj!“ Od oné hodiny počal pan opat s plnou věr- ností jako milující otec pečovati o onu pannu, kterou měl od dětství rád více než její ostatní sestry. A poněvadž tehdy kolovala mezi větši- nou lidí obdařených v jednání darem rozumu a zkušenosti řeč a takovýto spolehlivý úsudek, že Korutanec nemůže v království dlouho obstáti a panovati, jednak protože v něm na- prosto nebylo moci a znalosti, které se vyža- dují pro stav královský, jednak že měl nepří- telem římského krále, na jehož škodu si při- vlastnil České království, jednak proto, že se obyvatelé království vespolek velmi svářili a přemnozí pomýšleli na jiného krále, z toho tehda vzešlo lidové pořekadlo: ,„Korutanci ať se rychle vrátí k prosné kaši, od které prišli.“ Když se pak někteří ze šlechticů dotazovali a mezi sebou jednali o rakouském vévodovi Fridrichovi, jiní o míšeňském markraběti Fridrichovi, jiní o jakémsi vévodovi polském, kdo z nich by byl vhodnějším králem, před- nesli opatové pan Jindřich?/ v Sedlci a pan Konrád Zbraslavský s některými svými dů- věrnými přáteli takovouto řeč: „„Protože žezlo 1/ Podle Matouše 25. 2. 2/ Častěji: Heidenreich.
JAK PRINCEZNA ELIŠKA ROKU 1309 VYZVALA PANA KONRÁDA, PRVNÍHO OPATA ZBRASLAVSKÉHO, ABY JI POVZNESL $ LXXXIX Když tedy stav Českého království úpadko- vitě tíhl k záhubě a vévoda korutanský se pro svou zahálčivou nedbalost nelíbil skoro všem obyvatelům království, Eliška, panna moudrá a opravdu jedna z počtu opatrnych!/, nosila v hrudi svou bolest, protože denně viděla, jak její otcovské dědictví, království, tak bídně hyne nečinností panovníkovou. Stalo se pak řízením Božím, že jednoho dne přistoupil k té panně královské, když poslou- chala v katedrálním chrámě Pražském mešní bohoslužbu, pan Konrád, první opat zbra- slavský, a uctivě ji pozdravil. Ale z toho, že zazněl hlas pozdravení v uších panny Elišky, nejásala sice, nýbrž dala se do hlasitějšího lkání a bol vyjádřila ve zvuku, který se pro zpustošení království jejího otce dlouho skrý- val v hlubině jejího srdce. Přemýšlela pak, jaké je to pozdravení a kdo je onen, který ji pozdravil, zbavenou spásy. Věděla moudrá panna, že pozdravující je ten, kterého pro neporušenou věrnost a čistou upřímnost velmi něžně, tak jako duši svou, miloval král Václav, přezbožný její otec. Když tehdy sama uvažovala, že není nikoho ze všech drahých jejího otce, kdo by ji sirotu potěšil, počaly se jí řinouti slzy z očí a nemohla se zdržeti. A když pan opat viděl příliš smutnou dceru královskou, počal se rmoutiti i sám. ,„Proč,“ řka, „sužuješ zároveň svého i mého ducha tolika slzami a vzdechy, ó dcero slavného kní- žete?'“ Než ona pravila: „O kóż by nevysy- chaly vody z mých očí tekoucí, aby plněji prozrazovaly žalostné cítění mého srdce, ale převyšuje všechny slzy má bolest; já jsem,“ dí, „sirota, zbavená obou rodičů, království otců mých a dědictví je přivedeno na mizinu a tento můj švagr, v němž jsem čekala svého utěšitele a obnovitele království, upadl takřka v posměch všeho lidu. Lépe by mně bylo zemříti nežli tak bídně žíti a viděti opuštění své i království. Má sestra, jak se obávám, bude zítra nebo dnes se svým manželem vy- puzena z království. A kam půjdu já? Po- raďte, otče, poraďte mně, opuštěné dívce, poskytněte radu mně, nedospělé panně, po- zorujte, otče opate, že mne už má sestra bez příčiny pronásleduje, jak jsem poznala ze zku- šenosti, a že mně nepřeje života na tomto světě, ačkoli jsem jí ráda přála a přeji z údělu království, který patří mně. Ukažte roztrpče- né dívce sladkost lásky, kterou jste často s rozkoší sál z prsou otce meho.'* A přemnoho podobného v slzách říkala. A zbožný opat jí pravil: „Znepokojuje mne, dcero má, tvá žalostná feč a více mne znepo- kojuje tvúj nedostatek, který zakoušíš, nejvíce však tísní mé srdce, že nemohu dáti témto tvým spravedlivým stížnostem léku. Ten Korutanec, tvúj švagr, který drží třebas bez užitku jméno král v tomto království, nedo- voluje přece, aby ti někdo dobře radil v do- mnění, že tvoje útěcha bude jeho škodou. Avšak přece, aby se potomek radoval ze zbož- nosti a lásky otcovy, abych i zachoval svou věrnost také dítěti toho, který šťasten umřel, koho jsem zaživa miloval, to málo, co bude moci poraditi nepatrný můj rozum, rád chci a slibuji věnovati pro obnovení království a pro potěchu tvou i mnohých chudých, kolik mně Bůh dá. Buď pevná, dcero královská, Hospodin je s tebou, nic se neboj!“ Od oné hodiny počal pan opat s plnou věr- ností jako milující otec pečovati o onu pannu, kterou měl od dětství rád více než její ostatní sestry. A poněvadž tehdy kolovala mezi větši- nou lidí obdařených v jednání darem rozumu a zkušenosti řeč a takovýto spolehlivý úsudek, že Korutanec nemůže v království dlouho obstáti a panovati, jednak protože v něm na- prosto nebylo moci a znalosti, které se vyža- dují pro stav královský, jednak že měl nepří- telem římského krále, na jehož škodu si při- vlastnil České království, jednak proto, že se obyvatelé království vespolek velmi svářili a přemnozí pomýšleli na jiného krále, z toho tehda vzešlo lidové pořekadlo: ,„Korutanci ať se rychle vrátí k prosné kaši, od které prišli.“ Když se pak někteří ze šlechticů dotazovali a mezi sebou jednali o rakouském vévodovi Fridrichovi, jiní o míšeňském markraběti Fridrichovi, jiní o jakémsi vévodovi polském, kdo z nich by byl vhodnějším králem, před- nesli opatové pan Jindřich?/ v Sedlci a pan Konrád Zbraslavský s některými svými dů- věrnými přáteli takovouto řeč: „„Protože žezlo 1/ Podle Matouše 25. 2. 2/ Častěji: Heidenreich.
Strana 170
české závisí na říšské koruně, nechápe lidský rozum, jak by mohl býti mír v Čechách, jestli- že by nebyl upevněn říší. Také důstojnost Čechů nikterak nestrpí, aby nad ní panovali cizí národové, když jim dosud zůstalo símě královské, totiž ušlechtilé pohlaví ženské. Co tedy zbývá jiného, než když pukla jedna ná- doba, aby se opatřila jiná? Je tedy třeba bě- žeti k hrnčíři, jehož zručností by byla upra- x 4 vena lepší. Neplač, když nádobu zničíš: dva peníze vezmi a za ně pořiď nádobu lepší; tu záruku složit ti svolím. PAN KONRÁD, OPAT ZBRASLAVSKÝ, NAVŠTÍVIL PANA JINDŘICHA, ŘÍMSKÉHO KRÁLE, O NÁPRAVU STAVU ČECH LÉTA PÁNĚ 1309 < XC Řád práva a rozumu vyžaduje a vyzývá, aby se k ulehčení těžkostí utlačovaných utíkali poddaní k spásné ochraně vyšších. Po před- chozí tedy poradě několika moudrých mužů a některých šlechticů a měšťanů, kteří milo- vali dobro míru i vlasti, vyjel dne 4. srpna pan Konrád, první opat zbraslavský, z Prahy, maje mne za kaplana a průvodce na své cestě, a stále zachovávaje denní pochody šťastně vedením Božím dorazil dva dni před Nane- bevzetím blahoslavené Panny'/ k panu Jindřichovi, králi římskému, v říšském městě, které se jmenuje Heilbronn. A tam sám opat při vhodné příležitosti za přítomnosti pana Petra?/, mohuéského arcibiskupa, a pana Jindřicha, tridentského biskupa z řádu cister- ciáckého?/, kdyż měl napřed mnoho povzbu- zujících řečí v chrámě Menších bratří, řádně začal před králem své poselství takto: „Král králú“,“ pravil, ,„,a Pán panují- cich'''4/, 6 králi, rozhodl povýšiti vrchol vaší dústojnosti nad syny lidské, aby byli ve stínu křídel vašich chráněni nedospělí sirotci a vdovy, aby okřívali utlačovaní, povznášeli se sražení a radovali všichni národové, spoléha- jící na vaši ochranu. Opíraje se o kotvu této naděje přišel jsem hledati vaši útěchu, ó králi! Přicházím z království, totiž Českého, které se dříve skvělo světlem úcty a zářilo jako jarní 170 / 171 květ, ale, bohužel, nyní, když se přetrhly otěže míru a svornosti, upadlo v nevážnost a zmlklo, stísněno tíhou zármutku. Uschly tam, ach běda, přirozené ratolístky zvěčně- lých králů, které v slávě kvetly a se zelenaly s ovocem ctností a skutků a posilovaly své poddané útěchou klidu a spravedlnosti. Nyní však po zániku mužského rodu zbý- vají čtyři dcery onoho přezbožného krále Václava, z nichž věkem starší, pani Anna, která se provdala manželským sňatkem za ko- rutanského vévodu, se sice nazývá královnou českou, třebas má pramálo za úděl úctu krá- lovské důstojnosti pro neoblíbenost svého manžela. Je i druhá panna velmi rozumná, jménem Eliška, která dosud nepoznala muž- ského druha, v mysli bystrá a zkušená, skvě- jící se září dívčí cudnosti a ctnosti, sama je- diná utěšuje známkami vynikajících mravů celé Čechy. Je i třetí dcera, paní Markéta, která je manželsky spojena s vratislavským vévodou Boleslavem.5/ Je i čtvrtá dcera, po- sud maličká, nazvaná Anežka, zrozená z paní Alžběty, dcery krále kališského. Sluší se, aby láska císařské milostivosti hleděla na tyto čtyři osiřelé dcery, aby opět nabyly potěšení ze svého dědičného království. Ale nejvíce je vaše milost a úspěšná přízeň, ó- laskavý pane králi, vázána podporovati onu ctnostnou dív- ku, která už přichází do let dospélosti.'' A tak když byly tyto řeči pořadem vylo- ženy, král odpověděl: ,,Ono království,““ děl, „o jehož stavu nám, otče, vykládáte, je ta- kové, že nám říkají ti, kdož rozumějí právům králů a nařízením zákonů: ,Smrti pfiroze- ných králů spadlo toto království prostě na svatou říši; pročež právem záleží císařské opatrnosti na tom, aby pečlivě uvažovala o tom, co přináší mír onomu království.“ Ale jistě bychom přemýšleli mnohem víc o myš-
české závisí na říšské koruně, nechápe lidský rozum, jak by mohl býti mír v Čechách, jestli- že by nebyl upevněn říší. Také důstojnost Čechů nikterak nestrpí, aby nad ní panovali cizí národové, když jim dosud zůstalo símě královské, totiž ušlechtilé pohlaví ženské. Co tedy zbývá jiného, než když pukla jedna ná- doba, aby se opatřila jiná? Je tedy třeba bě- žeti k hrnčíři, jehož zručností by byla upra- x 4 vena lepší. Neplač, když nádobu zničíš: dva peníze vezmi a za ně pořiď nádobu lepší; tu záruku složit ti svolím. PAN KONRÁD, OPAT ZBRASLAVSKÝ, NAVŠTÍVIL PANA JINDŘICHA, ŘÍMSKÉHO KRÁLE, O NÁPRAVU STAVU ČECH LÉTA PÁNĚ 1309 < XC Řád práva a rozumu vyžaduje a vyzývá, aby se k ulehčení těžkostí utlačovaných utíkali poddaní k spásné ochraně vyšších. Po před- chozí tedy poradě několika moudrých mužů a některých šlechticů a měšťanů, kteří milo- vali dobro míru i vlasti, vyjel dne 4. srpna pan Konrád, první opat zbraslavský, z Prahy, maje mne za kaplana a průvodce na své cestě, a stále zachovávaje denní pochody šťastně vedením Božím dorazil dva dni před Nane- bevzetím blahoslavené Panny'/ k panu Jindřichovi, králi římskému, v říšském městě, které se jmenuje Heilbronn. A tam sám opat při vhodné příležitosti za přítomnosti pana Petra?/, mohuéského arcibiskupa, a pana Jindřicha, tridentského biskupa z řádu cister- ciáckého?/, kdyż měl napřed mnoho povzbu- zujících řečí v chrámě Menších bratří, řádně začal před králem své poselství takto: „Král králú“,“ pravil, ,„,a Pán panují- cich'''4/, 6 králi, rozhodl povýšiti vrchol vaší dústojnosti nad syny lidské, aby byli ve stínu křídel vašich chráněni nedospělí sirotci a vdovy, aby okřívali utlačovaní, povznášeli se sražení a radovali všichni národové, spoléha- jící na vaši ochranu. Opíraje se o kotvu této naděje přišel jsem hledati vaši útěchu, ó králi! Přicházím z království, totiž Českého, které se dříve skvělo světlem úcty a zářilo jako jarní 170 / 171 květ, ale, bohužel, nyní, když se přetrhly otěže míru a svornosti, upadlo v nevážnost a zmlklo, stísněno tíhou zármutku. Uschly tam, ach běda, přirozené ratolístky zvěčně- lých králů, které v slávě kvetly a se zelenaly s ovocem ctností a skutků a posilovaly své poddané útěchou klidu a spravedlnosti. Nyní však po zániku mužského rodu zbý- vají čtyři dcery onoho přezbožného krále Václava, z nichž věkem starší, pani Anna, která se provdala manželským sňatkem za ko- rutanského vévodu, se sice nazývá královnou českou, třebas má pramálo za úděl úctu krá- lovské důstojnosti pro neoblíbenost svého manžela. Je i druhá panna velmi rozumná, jménem Eliška, která dosud nepoznala muž- ského druha, v mysli bystrá a zkušená, skvě- jící se září dívčí cudnosti a ctnosti, sama je- diná utěšuje známkami vynikajících mravů celé Čechy. Je i třetí dcera, paní Markéta, která je manželsky spojena s vratislavským vévodou Boleslavem.5/ Je i čtvrtá dcera, po- sud maličká, nazvaná Anežka, zrozená z paní Alžběty, dcery krále kališského. Sluší se, aby láska císařské milostivosti hleděla na tyto čtyři osiřelé dcery, aby opět nabyly potěšení ze svého dědičného království. Ale nejvíce je vaše milost a úspěšná přízeň, ó- laskavý pane králi, vázána podporovati onu ctnostnou dív- ku, která už přichází do let dospélosti.'' A tak když byly tyto řeči pořadem vylo- ženy, král odpověděl: ,,Ono království,““ děl, „o jehož stavu nám, otče, vykládáte, je ta- kové, že nám říkají ti, kdož rozumějí právům králů a nařízením zákonů: ,Smrti pfiroze- ných králů spadlo toto království prostě na svatou říši; pročež právem záleží císařské opatrnosti na tom, aby pečlivě uvažovala o tom, co přináší mír onomu království.“ Ale jistě bychom přemýšleli mnohem víc o myš-
Strana 171
lenkách na mír, a ne na utrpení, kdyby se nebyli šlechtici a měšťané čeští zarputile při- drželi na velikou škodu říše Jindřicha, syna Menharta, někdy vévody korutanského, a kdyby se ho dosud nepřestávali přidržovati, někteří pro zisk, pročež plným právem po- stihla nevole Boží, tíseň a ničivé trápení ono království, které si nerozvážně proti zákonu usiluje dosaditi krále a podržeti si ho. Neboť jsme nadmíru dokonale zpraveni o tom, že většina pánů a měšťanů po straně zvolila ře- čeného Jindřicha z Korutan ne z horlivosti o veřejné dobro a obecnou spravedlnost, nýbrž spíše z naděje na hanebný zisk a pro nesvornost, ne že by chtěli, aby on vládl, nýbrž aby sami mohli více hřešiti. Jaký tedy div, že chřadne v království takový král, kte- rého nedosadilo nebo nezvolilo upřímné úsilí o obecné dobro? Království České je v naší ruce, komu je budeme chtít dát, dáme je. Nepřemožitelná moc říše se nedá nikterak zastrašit, kdyby byla donucena pro zachování svých práv, jež má v království Českém, činiti větší náklady, než činila dosud. Neboť není nikoho, kdo by byl s to vyrvati z ruky říše ono království, nýbrž spíše je udělí tomu, komu bude chtít.“ A král dodal: ,„Má,“ děl, „dosud římský vladař dědice, příbuzné a přátele, kteří nikdy neodporovali a nebudou odporovati říši, a těm zajisté musíme spíše přáti království Českého, než tomu, jehož otec i on sám se po mnohé časy tvrdošíjně stavěl na odpor nejen svaté říši, ale i svaté církvi římské.“ Když zbožný opat slyšel, že chce král vy- loučiti z království nejen knížete korutanské- ho, nýbrž i všechny čtyři dcery krále Václava, aby v něm nekralovaly, byl znepokojen a pra- vil králi: „„Zdaž císařská spravedlnost, která obyčejně laskavostí upevňuje svůj trůn, za- hubí nevinného s vinným? Buď vzdálena tato nespravedlnost od mého pana krále, a jestliže upadla pro svého manžela v nemilost říše paní Anna, vévodkyně korutanská, která se nyní nazývá královnou českou, řekněte, pro- sím, čím si nezasloužila otcovské dědictví svěží ctnost panny Elišky, květem moudrosti obdařená? Čím si nezasloužila ta dívka uro- zená, ze slavného královského rodu zrozená, že by se v onom království, jehož je dědičkou, třebas by se nemohla státi králem proti vůli přirozenosti a pohlaví, neměla aspoň se svo- lením císařské milosti řádně státi a jmenovati královnou? Neboť vyžaduje mnohonásobně chvály- hodné postavení této velmi bystré panny Elišky, aby jí byla dána hodnost královny, a celý český národ se domnívá, že bude pře- šťastný, jestliže si zaslouží míti místo moudré- ho otce tuto dceru po otci pozůstalou za paní a královnu. A abych vydal svědectví pravdě, dívka tak veliké rozšafnosti a tak dobré spo- řádanosti, jako je tato, měla by býti přivedena z nejzazších končin světa, aby skrze ni opět povstala země opuštěná, a tato je zrozena k tomu, a snad to tak rozhodl Bůh, že po zá- niku mužského královského rodu má nyní býti skrze tuto útlou dívku království, jež kleslo, zavázáno, aby opět povstalo. Neboť jsme četli nejednou, nýbrž častěji, že Hospo- din dal spásu do ruky ženy podle svědectví svatého Písma, Judit“/, Delbora?/ a Ester®/ nechť se ukážou jako příklad, jimiž Hospodin zjednal spásu před očima svého lidu izrael- ského. Nechť tedy vaše láska, můj pane králi, přeje onoho království této panně, které přeje rod, dědický nárok, věk, ctnost, bystrost i přízeň jejího lidu.'' "Takovými četnými povzbuzujicimi pros- bami opatovými se dal král přátelsky naklo- niti a před panem Petrem, mohučským arci- biskupem, který také na to vynaložil velikou námahu a pomoc, odpověděl těmito slovy: „Žádná jiná dívka nebo žena z kteréhokoli cizího národa nesmí se státi královnou v Če- chách leč Eliška, dcera krále Václava, beze zření na jakoukoli překážku, která by se snad mohla naskytnouti.‘“ Kdyż k tomu milostive- mu slibu opat nadmiru plesal a z radosti pro- sil, aby mu król podal pro větší jistotu tak významného činu svou ruku a učinil o tom nějakou smlouvu, král odpověděl: ,,Otèe opate, naše ruka nikdy neruší, co praví ústa, 1/ Tj. 13. srpna. Jel tehdy jako každoročně na generální kapitulu řádu do Francie. ?/ Petr z Aspeltu, někdejší lékař (asi od r. 1286) krále Rudolfa Habsburského, brzy přešel na dráhu diploma- tickou a získával obročí za obročím. Za Václava II. se stal proboštem vyšehradským a kancléřem, r. 1297 získal biskupství basilejské, od r. 1301 byl správcem farního kostela sv. Štěpána ve Vídni, r. 1306 dosáhl vrcholu své kariéry, arcibiskupství mohučského. Byl to vynikající diplomat a státník, který mocně zasáhl do dějin říšských i našich; o tom se vypráví níže v naší kronice. 3/ Jindřich z Met, předtím opat kláštera ve Villersu, od r. 1306 biskup tridentský, zemřel r. 1336. */ 1. epistola sv. Pavla k Timoteovi 6. 15. 5/ Boleslav III., syn Jindřicha V., kníže břežský a leh- nický, později též vratislavský; i o něm je častěji zmínka v pozdějších kapitolách. */ Kniha Judit. ?/ Debora (Delbora) v Knize soudců 4.—5. 8/ Kniha Ester. Srv. i pozn. vzadu.
lenkách na mír, a ne na utrpení, kdyby se nebyli šlechtici a měšťané čeští zarputile při- drželi na velikou škodu říše Jindřicha, syna Menharta, někdy vévody korutanského, a kdyby se ho dosud nepřestávali přidržovati, někteří pro zisk, pročež plným právem po- stihla nevole Boží, tíseň a ničivé trápení ono království, které si nerozvážně proti zákonu usiluje dosaditi krále a podržeti si ho. Neboť jsme nadmíru dokonale zpraveni o tom, že většina pánů a měšťanů po straně zvolila ře- čeného Jindřicha z Korutan ne z horlivosti o veřejné dobro a obecnou spravedlnost, nýbrž spíše z naděje na hanebný zisk a pro nesvornost, ne že by chtěli, aby on vládl, nýbrž aby sami mohli více hřešiti. Jaký tedy div, že chřadne v království takový král, kte- rého nedosadilo nebo nezvolilo upřímné úsilí o obecné dobro? Království České je v naší ruce, komu je budeme chtít dát, dáme je. Nepřemožitelná moc říše se nedá nikterak zastrašit, kdyby byla donucena pro zachování svých práv, jež má v království Českém, činiti větší náklady, než činila dosud. Neboť není nikoho, kdo by byl s to vyrvati z ruky říše ono království, nýbrž spíše je udělí tomu, komu bude chtít.“ A král dodal: ,„Má,“ děl, „dosud římský vladař dědice, příbuzné a přátele, kteří nikdy neodporovali a nebudou odporovati říši, a těm zajisté musíme spíše přáti království Českého, než tomu, jehož otec i on sám se po mnohé časy tvrdošíjně stavěl na odpor nejen svaté říši, ale i svaté církvi římské.“ Když zbožný opat slyšel, že chce král vy- loučiti z království nejen knížete korutanské- ho, nýbrž i všechny čtyři dcery krále Václava, aby v něm nekralovaly, byl znepokojen a pra- vil králi: „„Zdaž císařská spravedlnost, která obyčejně laskavostí upevňuje svůj trůn, za- hubí nevinného s vinným? Buď vzdálena tato nespravedlnost od mého pana krále, a jestliže upadla pro svého manžela v nemilost říše paní Anna, vévodkyně korutanská, která se nyní nazývá královnou českou, řekněte, pro- sím, čím si nezasloužila otcovské dědictví svěží ctnost panny Elišky, květem moudrosti obdařená? Čím si nezasloužila ta dívka uro- zená, ze slavného královského rodu zrozená, že by se v onom království, jehož je dědičkou, třebas by se nemohla státi králem proti vůli přirozenosti a pohlaví, neměla aspoň se svo- lením císařské milosti řádně státi a jmenovati královnou? Neboť vyžaduje mnohonásobně chvály- hodné postavení této velmi bystré panny Elišky, aby jí byla dána hodnost královny, a celý český národ se domnívá, že bude pře- šťastný, jestliže si zaslouží míti místo moudré- ho otce tuto dceru po otci pozůstalou za paní a královnu. A abych vydal svědectví pravdě, dívka tak veliké rozšafnosti a tak dobré spo- řádanosti, jako je tato, měla by býti přivedena z nejzazších končin světa, aby skrze ni opět povstala země opuštěná, a tato je zrozena k tomu, a snad to tak rozhodl Bůh, že po zá- niku mužského královského rodu má nyní býti skrze tuto útlou dívku království, jež kleslo, zavázáno, aby opět povstalo. Neboť jsme četli nejednou, nýbrž častěji, že Hospo- din dal spásu do ruky ženy podle svědectví svatého Písma, Judit“/, Delbora?/ a Ester®/ nechť se ukážou jako příklad, jimiž Hospodin zjednal spásu před očima svého lidu izrael- ského. Nechť tedy vaše láska, můj pane králi, přeje onoho království této panně, které přeje rod, dědický nárok, věk, ctnost, bystrost i přízeň jejího lidu.'' "Takovými četnými povzbuzujicimi pros- bami opatovými se dal král přátelsky naklo- niti a před panem Petrem, mohučským arci- biskupem, který také na to vynaložil velikou námahu a pomoc, odpověděl těmito slovy: „Žádná jiná dívka nebo žena z kteréhokoli cizího národa nesmí se státi královnou v Če- chách leč Eliška, dcera krále Václava, beze zření na jakoukoli překážku, která by se snad mohla naskytnouti.‘“ Kdyż k tomu milostive- mu slibu opat nadmiru plesal a z radosti pro- sil, aby mu król podal pro větší jistotu tak významného činu svou ruku a učinil o tom nějakou smlouvu, král odpověděl: ,,Otèe opate, naše ruka nikdy neruší, co praví ústa, 1/ Tj. 13. srpna. Jel tehdy jako každoročně na generální kapitulu řádu do Francie. ?/ Petr z Aspeltu, někdejší lékař (asi od r. 1286) krále Rudolfa Habsburského, brzy přešel na dráhu diploma- tickou a získával obročí za obročím. Za Václava II. se stal proboštem vyšehradským a kancléřem, r. 1297 získal biskupství basilejské, od r. 1301 byl správcem farního kostela sv. Štěpána ve Vídni, r. 1306 dosáhl vrcholu své kariéry, arcibiskupství mohučského. Byl to vynikající diplomat a státník, který mocně zasáhl do dějin říšských i našich; o tom se vypráví níže v naší kronice. 3/ Jindřich z Met, předtím opat kláštera ve Villersu, od r. 1306 biskup tridentský, zemřel r. 1336. */ 1. epistola sv. Pavla k Timoteovi 6. 15. 5/ Boleslav III., syn Jindřicha V., kníže břežský a leh- nický, později též vratislavský; i o něm je častěji zmínka v pozdějších kapitolách. */ Kniha Judit. ?/ Debora (Delbora) v Knize soudců 4.—5. 8/ Kniha Ester. Srv. i pozn. vzadu.
Strana 172
ba naše slovo musí být vám i všem výsadou pečetí opatřenou.“ „„Stačí,““ pravil opat, „stačí mně už, můj pane králi, „ať se tedy stane oné pokorné dívce podle slova tvého'.''?/ Co pak král řekl, všechno se stalo, co slovem a ústy rozhodl, to vykonal rukou a činem, a nepadlo věru žádné z jeho slov na zemi. Byl pak učiněn řečený slib v Heilbronnu v pfedvecer! | Nanebevzetí blahoslavené Panny, přičemž jistě blahoslavená Panna takové věci rozhodla pro povýšení osiřelé dívky. V samy den Nanebevzeti!!/ jsem tam- též v kostele minoritů viděl nejjasnějšího vladaře pana Jindřicha, římského krále, kte- rého jeho zdatnost a sláva povznášela nad všechny syny lidské, pokorně na zemi seděti u nohou bratra Matouše z řádu kazatelského, když měl kázání o Nanebevzetí. A po skon- čení kázání mluvil bratr Matouš v přítom- nosti veškerého shromáždění. ,,Velebme,“ pravil, „bratři, dnes všichni Hospodina, spa- sitele všech, a modleme se za zachování a roz- množení milosti a slávy pána našeho zde pří- tomného. Vrátili se,“ pravil, „poslové našeho krále, totiž biskupové Filip Eichstádtsky!?/ a Sigrid Churskyj!/, posláni k Apoátolské stolici, a přinesli panu králi listinu opatřenou bulou, v které pan papež Kliment V. zve a povolává našeho pana krále, aby přijal sva- tou císařskou korunu. Neboť píše pan papež, kdykoli bude král v tříletí chtít a bude při- praven, že mu chce vstaviti na hlavu císař- skou korunu římskou.“ A od oné hodiny byla podnícena a roznícena touha králova, jak by mohl s náležitou slušností dojíti k vrcholu oné veliké hodnosti. Když byly všechny tyto věci takto projednány, odebral se pan opat na generální zasedání, neboť to tehdy vyža- dovalo nařízení našeho řádu. °/ Podle Lukáše 1. 38. 10/ 14. srpna. 1/ 15. srpna. 12/ Filip z Rathsamhausenu byl biskupem eichstádtskym v letech 1306—1322. 13/ Sigrid z Gelnhausenu byl biskupem v Churu v letech 1298—1321. Já vsak do Prahy rychle a s veselou myslí se vrátil, nikoli liknavym krokem, jsa jist, ze královská dcera bude nadále vládnout a zachová vlastní svá práva, Jakoz 1 právo rodu, ta panna mysli tak moudré, jejíž život byl v květu a zdobený všelikou ctností, ta, jež Eliškou slula; je bez hranic proslulost její, taktéž přehojná sláva, neb mysl její je bystrá. JINDŘICH Z LIPÉ A JAN Z VARTEMBERKA POČALI S NĚKTERÝMI JINÝMI PÁNY A PRAŽSKÝMI MĚŠŤANY VĚRNĚ STÁTI PŘI PRINCEZNĚ ELIŠCE < XCI Když se rozmnožily útrapy v království Čes- kém a byla už odevšad rozvratem vypuzena bezpečnost, takže byl v opevněných městech při bujení nesvornosti klid míru vzácný, sou- sed nedůvěřoval sousedovi, domácí nájemní- kovi a bratr měl stěží důvěru k bratrovi a vši- chni zároveň poděšeni strachem, nejsouce 172 / 173 nikdy a nikde bezpeèni, vesmés chodili ozbro- jeni na ulici, na náměstí a už 1 ve vlastním domě, nosíce každý štít a meč vždy připraveni k boji, jak vskutku jsem já často tehdy viděl v Praze, že kdo měl dvě suknice, prodal jednu a koupil si meč. Zaměňovala se tehdy radlice za meč a kosy za kopí. Ó kolikrát jsem viděl a litoval, že se míru- milovný zástup počestných měšťanů, který se dříve odíval do měkkých rouch, ze strachu před neukázněnými muži, společníky satano- vými, tísnil oděn v brnění, v přílbu nebo hel- mici. A přece se život jednotlivců těmito všemi věcmi obtížený a ozbrojený třásl. Vůbec pak nebylo tehdy „žádného řádu, nýbrž byla straáná hrüza'!/ v městech království a na všech místech. Ale co způsobilo všechny tyto útrapy? Zajisté nic jiného než ono:
ba naše slovo musí být vám i všem výsadou pečetí opatřenou.“ „„Stačí,““ pravil opat, „stačí mně už, můj pane králi, „ať se tedy stane oné pokorné dívce podle slova tvého'.''?/ Co pak král řekl, všechno se stalo, co slovem a ústy rozhodl, to vykonal rukou a činem, a nepadlo věru žádné z jeho slov na zemi. Byl pak učiněn řečený slib v Heilbronnu v pfedvecer! | Nanebevzetí blahoslavené Panny, přičemž jistě blahoslavená Panna takové věci rozhodla pro povýšení osiřelé dívky. V samy den Nanebevzeti!!/ jsem tam- též v kostele minoritů viděl nejjasnějšího vladaře pana Jindřicha, římského krále, kte- rého jeho zdatnost a sláva povznášela nad všechny syny lidské, pokorně na zemi seděti u nohou bratra Matouše z řádu kazatelského, když měl kázání o Nanebevzetí. A po skon- čení kázání mluvil bratr Matouš v přítom- nosti veškerého shromáždění. ,,Velebme,“ pravil, „bratři, dnes všichni Hospodina, spa- sitele všech, a modleme se za zachování a roz- množení milosti a slávy pána našeho zde pří- tomného. Vrátili se,“ pravil, „poslové našeho krále, totiž biskupové Filip Eichstádtsky!?/ a Sigrid Churskyj!/, posláni k Apoátolské stolici, a přinesli panu králi listinu opatřenou bulou, v které pan papež Kliment V. zve a povolává našeho pana krále, aby přijal sva- tou císařskou korunu. Neboť píše pan papež, kdykoli bude král v tříletí chtít a bude při- praven, že mu chce vstaviti na hlavu císař- skou korunu římskou.“ A od oné hodiny byla podnícena a roznícena touha králova, jak by mohl s náležitou slušností dojíti k vrcholu oné veliké hodnosti. Když byly všechny tyto věci takto projednány, odebral se pan opat na generální zasedání, neboť to tehdy vyža- dovalo nařízení našeho řádu. °/ Podle Lukáše 1. 38. 10/ 14. srpna. 1/ 15. srpna. 12/ Filip z Rathsamhausenu byl biskupem eichstádtskym v letech 1306—1322. 13/ Sigrid z Gelnhausenu byl biskupem v Churu v letech 1298—1321. Já vsak do Prahy rychle a s veselou myslí se vrátil, nikoli liknavym krokem, jsa jist, ze královská dcera bude nadále vládnout a zachová vlastní svá práva, Jakoz 1 právo rodu, ta panna mysli tak moudré, jejíž život byl v květu a zdobený všelikou ctností, ta, jež Eliškou slula; je bez hranic proslulost její, taktéž přehojná sláva, neb mysl její je bystrá. JINDŘICH Z LIPÉ A JAN Z VARTEMBERKA POČALI S NĚKTERÝMI JINÝMI PÁNY A PRAŽSKÝMI MĚŠŤANY VĚRNĚ STÁTI PŘI PRINCEZNĚ ELIŠCE < XCI Když se rozmnožily útrapy v království Čes- kém a byla už odevšad rozvratem vypuzena bezpečnost, takže byl v opevněných městech při bujení nesvornosti klid míru vzácný, sou- sed nedůvěřoval sousedovi, domácí nájemní- kovi a bratr měl stěží důvěru k bratrovi a vši- chni zároveň poděšeni strachem, nejsouce 172 / 173 nikdy a nikde bezpeèni, vesmés chodili ozbro- jeni na ulici, na náměstí a už 1 ve vlastním domě, nosíce každý štít a meč vždy připraveni k boji, jak vskutku jsem já často tehdy viděl v Praze, že kdo měl dvě suknice, prodal jednu a koupil si meč. Zaměňovala se tehdy radlice za meč a kosy za kopí. Ó kolikrát jsem viděl a litoval, že se míru- milovný zástup počestných měšťanů, který se dříve odíval do měkkých rouch, ze strachu před neukázněnými muži, společníky satano- vými, tísnil oděn v brnění, v přílbu nebo hel- mici. A přece se život jednotlivců těmito všemi věcmi obtížený a ozbrojený třásl. Vůbec pak nebylo tehdy „žádného řádu, nýbrž byla straáná hrüza'!/ v městech království a na všech místech. Ale co způsobilo všechny tyto útrapy? Zajisté nic jiného než ono:
Strana 173
Jestliže churaví hlava, bol cítí i ostatní údy,?/ jestliže churaví hlava, tu tělo zlé poháry pije, jestliže churaví hlava, i tělo se utápí v chybách; jestliže kníže je bídný, pak nikdo neumí býti bezpečně šťasten: on naopak bude mít starostí více, kdvkoli pod vládou krále lid beze všech zákonů žije. A o všech těch věcech poučila nás, kteří dosud žijeme a viděli jsme stav království v době vévody korutanského, samá žalostná zkušenost s naším nebezpečenstvím. Neboť jsme poznali a viděli, že pro stařecké dětinství stařeckého krále a pro nedostatek spravedl- nosti násilně loupila všechen majetek chudá- ků ruka mocnějšího, a nebylo nikoho, kdo by se v tom zastal před spravedlností a sou- dem nedospělého a sirotka. „Přestali tedy choditi cestou'**/, „kvilila a zemdlela zemé““1/, úplně byl v nepořádek uveden stav králov- ství. Když tedy viděli někteří z pánů království Českého, totiž mužové chvályhodní, Jindřich z Lipé, Jan z Vartemberka a někteří jiní, že ze slabosti panovníka a špatného vládce vzni- kají útrapy v jejich národě, řekli si sami sobě a vzájemně hovořili: „Co trpime, jako by- chom byli k tomu zrozeni, abychom viděli zkázu lidu svého jazyka? Tento Korutanec, kterému jsme jen příležitostně a pro jeho manželku, dceru našeho království, s velikým poslušenstvím sloužili v naději na dobro, způ- sobuje krajní záhubu našemu království, ne- bot se nám „odplatil zlým za dobré'5/, „místo chleba dal nám kámen, místo ryby štíra“.é/ Sám hanebně letos dopustil, aby nás zajal sprostý lid z Kutné Hory v klášteře Sedlec- kém, a sám nečestně na nás porušil dané slo- vo. Nyní také povolává cizince, kteří umějí jen království vyžírati a pleniti a nad to, co je horší, hubiti náš život, protože už usiluje vyzískati naše peníze. Takovému tedy je ne- zaslouženě projevována naše poslušnost, kte- rý se dává království a nám poznati spíše jako tyran než král, spíše jako poškozovatel a oklešťovatel než ochránce, jehož slova a sliby mají vratkou jistotu. Nejlépe pak zachováme svou věrnost, pomůžeme-li království, smě- řujícímu ke zkáze. Máme dosud od Boha nám zanechanou pannu, dědičku a dceru království, která je k tomu dosti schopna a zrozena, aby měla nositi jméno královny v tomto království. Proto budeme pro takovou pannu uvažovati o vhodném svazku manželském. Letí po ce- lém obvodě světa slavná pověst o panu Jindři- chovi, králi římském, a neméně jsme skrze pravdomluvné muže velmi důkladně zpra- veni o tom, že má týž římský vladař jediného syna, kterého jistě zamýšlí poslati obklope- ného hojným vojskem za budoucího krále do tohoto království. Neboť onen král tvrdí, že smrtí našich přirozených králů spadlo udě- lování našeho království na svatou říši. Tyto všechny případy se zamezí, jestliže se naše princezna Eliška manželským svazkem spojí s některým mužem podle vůle krále řím- ského.“ Zalíbila se všem ta rada, aby nadále nepro- kazovali žádnou službu Korutanci, skrze ně- hož byl stát přiveden vniveč. Korutanci se tedy veřejně vyhlásil odpor a každý se chrá- nil, aby nebyl neopatrně od toho Korutance uražen; neboť se dříve i potom říkalo, že urazil mnohé, ne-li osobně, přece svolením, souhlasem a návodem. 1/ Podle Knihy Jobovy 10. 22. 2/ Srv. Alexandreidu (V.) 155—157: Tak vždy bývá v taki dobu: když hlava vstóné mdlobú, údi sotné vládnú sobú. 1792—1794: Všeliká sě nemoc vzbudí, kdažto sě hlava ztrudí, tu zemdleji všickni údi. Dalimil XVII, 29—32: Nebo často sě to stává, že kdyžto nemáhá hlava, ve všéch údiech statka nenie. 3/ Proroctví Izaiášova 33. 8. 4/ Tamtéž 33. 9. 5/ Podle 1. knihy Mojžíšovy 44. 4. % Podle Matouše 7. 9.—11.; Lukáše 11. 11.—12. /
Jestliže churaví hlava, bol cítí i ostatní údy,?/ jestliže churaví hlava, tu tělo zlé poháry pije, jestliže churaví hlava, i tělo se utápí v chybách; jestliže kníže je bídný, pak nikdo neumí býti bezpečně šťasten: on naopak bude mít starostí více, kdvkoli pod vládou krále lid beze všech zákonů žije. A o všech těch věcech poučila nás, kteří dosud žijeme a viděli jsme stav království v době vévody korutanského, samá žalostná zkušenost s naším nebezpečenstvím. Neboť jsme poznali a viděli, že pro stařecké dětinství stařeckého krále a pro nedostatek spravedl- nosti násilně loupila všechen majetek chudá- ků ruka mocnějšího, a nebylo nikoho, kdo by se v tom zastal před spravedlností a sou- dem nedospělého a sirotka. „Přestali tedy choditi cestou'**/, „kvilila a zemdlela zemé““1/, úplně byl v nepořádek uveden stav králov- ství. Když tedy viděli někteří z pánů království Českého, totiž mužové chvályhodní, Jindřich z Lipé, Jan z Vartemberka a někteří jiní, že ze slabosti panovníka a špatného vládce vzni- kají útrapy v jejich národě, řekli si sami sobě a vzájemně hovořili: „Co trpime, jako by- chom byli k tomu zrozeni, abychom viděli zkázu lidu svého jazyka? Tento Korutanec, kterému jsme jen příležitostně a pro jeho manželku, dceru našeho království, s velikým poslušenstvím sloužili v naději na dobro, způ- sobuje krajní záhubu našemu království, ne- bot se nám „odplatil zlým za dobré'5/, „místo chleba dal nám kámen, místo ryby štíra“.é/ Sám hanebně letos dopustil, aby nás zajal sprostý lid z Kutné Hory v klášteře Sedlec- kém, a sám nečestně na nás porušil dané slo- vo. Nyní také povolává cizince, kteří umějí jen království vyžírati a pleniti a nad to, co je horší, hubiti náš život, protože už usiluje vyzískati naše peníze. Takovému tedy je ne- zaslouženě projevována naše poslušnost, kte- rý se dává království a nám poznati spíše jako tyran než král, spíše jako poškozovatel a oklešťovatel než ochránce, jehož slova a sliby mají vratkou jistotu. Nejlépe pak zachováme svou věrnost, pomůžeme-li království, smě- řujícímu ke zkáze. Máme dosud od Boha nám zanechanou pannu, dědičku a dceru království, která je k tomu dosti schopna a zrozena, aby měla nositi jméno královny v tomto království. Proto budeme pro takovou pannu uvažovati o vhodném svazku manželském. Letí po ce- lém obvodě světa slavná pověst o panu Jindři- chovi, králi římském, a neméně jsme skrze pravdomluvné muže velmi důkladně zpra- veni o tom, že má týž římský vladař jediného syna, kterého jistě zamýšlí poslati obklope- ného hojným vojskem za budoucího krále do tohoto království. Neboť onen král tvrdí, že smrtí našich přirozených králů spadlo udě- lování našeho království na svatou říši. Tyto všechny případy se zamezí, jestliže se naše princezna Eliška manželským svazkem spojí s některým mužem podle vůle krále řím- ského.“ Zalíbila se všem ta rada, aby nadále nepro- kazovali žádnou službu Korutanci, skrze ně- hož byl stát přiveden vniveč. Korutanci se tedy veřejně vyhlásil odpor a každý se chrá- nil, aby nebyl neopatrně od toho Korutance uražen; neboť se dříve i potom říkalo, že urazil mnohé, ne-li osobně, přece svolením, souhlasem a návodem. 1/ Podle Knihy Jobovy 10. 22. 2/ Srv. Alexandreidu (V.) 155—157: Tak vždy bývá v taki dobu: když hlava vstóné mdlobú, údi sotné vládnú sobú. 1792—1794: Všeliká sě nemoc vzbudí, kdažto sě hlava ztrudí, tu zemdleji všickni údi. Dalimil XVII, 29—32: Nebo často sě to stává, že kdyžto nemáhá hlava, ve všéch údiech statka nenie. 3/ Proroctví Izaiášova 33. 8. 4/ Tamtéž 33. 9. 5/ Podle 1. knihy Mojžíšovy 44. 4. % Podle Matouše 7. 9.—11.; Lukáše 11. 11.—12. /
Strana 174
Jestli se provinil někdo, jak praví apoštol Pavel, ten, kdo souhlasí s ním,7 sám stává se s viníkem vinným: s lidem, jenž koná zlo, ten vévoda souhlasí zcela. Tehdy se mělo to stát, neb když on vydával rozkaz, aby se to a to stalo, tu nikdo nekonal toho, za žert to pokládat začal; a proto mu ubráno na cti. A když jiní moudří mužové prorokovali podle jistých znamení o vyhnání Korutanově ze ze- mě, ctihodný muž, mistr Oldřich8 doktor kanonického práva, mluvil takto: „Kdyby měl tento Korutanec míti úspěch v Českém království a zůstati v něm do budoucna, nikdy nebudu míti tak pevnou víru, jako jsem měl dosud, v klíče církve a v církevní svátosti. Neboť jak bude moci někdy míti zdar nebo úspěch, kdo byl před narozením zabit du- chovním mečem klatby v lůně matky své% až do třetího a čtvrtého pokolení.10 A kdyby měl úspěch, jeho štěstí by přivodilo velikou potupu klíčům a svátostem církevním.“ Jaký úspěch však měl tento vévoda, ukáže násle- dující vypravování.11/ 7 Podle Epištoly sv. Pavla k Rímanům 1. 32. / Oldřich z Paběnic, doktor kanonického práva (dekre- tů), byl kanovníkem a scholastikem pražským v letech 1321—1325, administrátorem pražského biskupství za Jana z Dražic, který byl zdržován v Avignonu, r. 1326 se stal členem řádu cisterciáckého a r. 1330 byl zvolen za opata v Sedlci; zemřel r. 1334. O něm viz ještě v knize II, kap. XXIV a v knize III, kap. I a VI. Snad se naráží na to, že Jindřichova matka Alžběta byla jako vdova po Konrádovi IV. Štaufském, který zemřel v klatbě, postižena exkomunikací s celým rodem štaufským, než se ještě provdala za Jindřichova otce Menharta. Ale i Menhart i Jindřich byli potrestáni církevními tresty od domácích biskupů (zejména tri- dentského a brixenského) v majetkových sporech, které s nimi měli. O klatbě Jindřichově se kronikář zmiňuje několikrát. 10/ 2. kniha Mojžíšova 20. 5. 11/ Srv. i pozn. vzadu. 8 JAK PRINCEZNA ELIŠKA ZAKOUŠELA PRONÁSLEDOVÁNÍ SVÉ SESTRY ANNY A JINÝCH ZÁVISTNÍKŮ SVÉ CTI A UPRCHLA Z PRAHY DO NYMBURKAI/ LÉTA PÁNĚ 1310 1/ V lat. orig.: Nuwemburgam. XCII Ó jak veliká je zkázonosná zhouba hlodající závisti, která se jen rmoutí nad štěstím a těží z neštěstí. O závisti, od přírody žárlivá ne- přítelkyně cti! Ty štvavým ostnem pronásle- dování úskočně stíháš a úmyslně usiluješ roz- loučiti ty, které původně spojilo tělesné a po- krevní příbuzenství svazkem jednoty. O ble- dá zlořečená závisti!2 Kolika a jak velmi sla- bým duším jsi dala látku k zlehčování ctností této panny Elišky. O proklatá závisti! Koli- krát jsi svou hubenou pravicí vhodila býlí pomluvy do zahrady ctnosti této osiřelé pan- ny! Ó kolikrát se pokusila bledá, nenávisti hodná závist podvodně udusiti zářný život a kvetoucí pověst urozené panny mrakem vylhané pomluvy. Neboť vykládati všechno, co je dobré a jakkoli dobré, vždy v horší stránku je zaměstnáním závistníka a zvlášt- ním dědictvím nenávistníka. Prosím tě, Pane, stvořiteli a milovníku dobrých, abys ráčil poslati závistníky této panny, kteří se vždy radují, když jiní zle učinili, a mají požitek z věcí nejhorších, na místo, kde by měli látku ke své radosti, to je k branám pekelným, kde je bohatý dostatek všeho zla, aby se aspoň tam nasytil z neštěstí jiných jejich nenasytný vztek. Ale co a jak těžké věci zakoušela tato něžná dívka od závistníků, kteří neměli snahu o následování Boha, nýbrž ctižádost: Zajisté proti sobě, ach, snášela největší války. 1741 175
Jestli se provinil někdo, jak praví apoštol Pavel, ten, kdo souhlasí s ním,7 sám stává se s viníkem vinným: s lidem, jenž koná zlo, ten vévoda souhlasí zcela. Tehdy se mělo to stát, neb když on vydával rozkaz, aby se to a to stalo, tu nikdo nekonal toho, za žert to pokládat začal; a proto mu ubráno na cti. A když jiní moudří mužové prorokovali podle jistých znamení o vyhnání Korutanově ze ze- mě, ctihodný muž, mistr Oldřich8 doktor kanonického práva, mluvil takto: „Kdyby měl tento Korutanec míti úspěch v Českém království a zůstati v něm do budoucna, nikdy nebudu míti tak pevnou víru, jako jsem měl dosud, v klíče církve a v církevní svátosti. Neboť jak bude moci někdy míti zdar nebo úspěch, kdo byl před narozením zabit du- chovním mečem klatby v lůně matky své% až do třetího a čtvrtého pokolení.10 A kdyby měl úspěch, jeho štěstí by přivodilo velikou potupu klíčům a svátostem církevním.“ Jaký úspěch však měl tento vévoda, ukáže násle- dující vypravování.11/ 7 Podle Epištoly sv. Pavla k Rímanům 1. 32. / Oldřich z Paběnic, doktor kanonického práva (dekre- tů), byl kanovníkem a scholastikem pražským v letech 1321—1325, administrátorem pražského biskupství za Jana z Dražic, který byl zdržován v Avignonu, r. 1326 se stal členem řádu cisterciáckého a r. 1330 byl zvolen za opata v Sedlci; zemřel r. 1334. O něm viz ještě v knize II, kap. XXIV a v knize III, kap. I a VI. Snad se naráží na to, že Jindřichova matka Alžběta byla jako vdova po Konrádovi IV. Štaufském, který zemřel v klatbě, postižena exkomunikací s celým rodem štaufským, než se ještě provdala za Jindřichova otce Menharta. Ale i Menhart i Jindřich byli potrestáni církevními tresty od domácích biskupů (zejména tri- dentského a brixenského) v majetkových sporech, které s nimi měli. O klatbě Jindřichově se kronikář zmiňuje několikrát. 10/ 2. kniha Mojžíšova 20. 5. 11/ Srv. i pozn. vzadu. 8 JAK PRINCEZNA ELIŠKA ZAKOUŠELA PRONÁSLEDOVÁNÍ SVÉ SESTRY ANNY A JINÝCH ZÁVISTNÍKŮ SVÉ CTI A UPRCHLA Z PRAHY DO NYMBURKAI/ LÉTA PÁNĚ 1310 1/ V lat. orig.: Nuwemburgam. XCII Ó jak veliká je zkázonosná zhouba hlodající závisti, která se jen rmoutí nad štěstím a těží z neštěstí. O závisti, od přírody žárlivá ne- přítelkyně cti! Ty štvavým ostnem pronásle- dování úskočně stíháš a úmyslně usiluješ roz- loučiti ty, které původně spojilo tělesné a po- krevní příbuzenství svazkem jednoty. O ble- dá zlořečená závisti!2 Kolika a jak velmi sla- bým duším jsi dala látku k zlehčování ctností této panny Elišky. O proklatá závisti! Koli- krát jsi svou hubenou pravicí vhodila býlí pomluvy do zahrady ctnosti této osiřelé pan- ny! Ó kolikrát se pokusila bledá, nenávisti hodná závist podvodně udusiti zářný život a kvetoucí pověst urozené panny mrakem vylhané pomluvy. Neboť vykládati všechno, co je dobré a jakkoli dobré, vždy v horší stránku je zaměstnáním závistníka a zvlášt- ním dědictvím nenávistníka. Prosím tě, Pane, stvořiteli a milovníku dobrých, abys ráčil poslati závistníky této panny, kteří se vždy radují, když jiní zle učinili, a mají požitek z věcí nejhorších, na místo, kde by měli látku ke své radosti, to je k branám pekelným, kde je bohatý dostatek všeho zla, aby se aspoň tam nasytil z neštěstí jiných jejich nenasytný vztek. Ale co a jak těžké věci zakoušela tato něžná dívka od závistníků, kteří neměli snahu o následování Boha, nýbrž ctižádost: Zajisté proti sobě, ach, snášela největší války. 1741 175
Strana 175
Neboť protože byla moudrá panna znamenitě obdařena přirozenou přičinlivostí, a tím vzbuzovala v mysli mnohých přízeň a lásku k sobě a rozumnou výmluvností opatrné řeči se líbila četným urozeným pánům a měšťa- nům, ataké se laskavou vlídností dívčí povahy velmi počestně přizpůsobovala jednomu kaž- dému, jak se slušelo, nedovedl to nesnášen- livý duch závistníků snésti a začal zuřiti ústy vzteklými. Všechny dobré vlastnosti panny, Bohem darované, počal vykládati jako vady, její moudrost prohlašoval za hloupost, prozí- ravou výmluvnost za mnohomluvnost, její klidnost za krutost a její vlídnost za lehko- myslnost. A co je žalostnější, obrátiti dobrou pověst této panny v špatnou usiloval nejen závistivý dav, nýbrž velmi často 1 její vlastní sestra. Sám jsem se to dozvěděl, když jsem přišel s panem opatem v záležitosti oné dívky do rýnských krajin. Neboť úskočný jazyk zá- vistníků rozšířil až do četných krajin rýn- ských jed utrhačství. A proto přízeň pánů a obecné mínění, jež se rozšířilo o této panně o povýšení na krá- lovství, vzbudilo proti ní u její sestry paní Anny a jejího švagra tak prudkou nenávist, že se jednalo o jejím tajném usmrcení jakýmisi ženami, které se neodvažuji jmenovati. A to poznala ze zkušenosti princezna ke své škodě, když přijavší v jakémsi jídle otravný jed, té- měř by byla zemřela. A když slyšeli příznivci a rádcové vévody korutanského, že pověst, oblíbenost a sláva panny více a více v lidu vzrůstá, shromáždili farizejskou radu a pra- vili: „Co učiníme, protože tato panna koná mnoho věcí hodných chvály; propustíme-li ji, takto k ní všichni přilnou, prospěje nám, abychom ji v manželství spojili s některým rytířem, který ji, i kdyby nechtěla souhlasit, přece donutí mocí i násilím. Neboť nikdy ne- budeme bezpečni v království, dokud máme tuto pannu naživu.“ To zamýšleli oni úhlavní nepřátelé a zmý- lili se. Neboť je zaslepila jejich špatnost a la- kota, a proto právem ztratili hlavu, protože Bůh jimi pohrdl; neboť je jako zmetky vy- vrhla a udržeti nemohla ušlechtilá Česká zem. Ó slepá ctižádosti, zda ty chceš ven vyhnati dívku, dceru království? Ó ctižádostivá ne- spravedlivosti, zda jsi nečetla, že „rodina upřímných požehnání dojde?““3/ Zda je tento vévoda korutanský, podněcovatel nedbalostí, upřímnější než král Václav, jehož rodu v jeho dívčím potomku chceš ničemně zlořečiti? Či nevíš, že „není moudrosti, není rady proti Hospodinu?“4/ Kdo bude zlořečiti této pan- ně, ať je postižen zlořečením, protože to je „símě, jemuž požehnal Hospodin““.*/ Neboť ona dědictvím zdědí zemi otců svých, kterou jí chce dáti Hospodin Bůh její, spíše pak jí než její starší sestře, protože ta, bohužel, do- týkala se smoly a zmazala se od ní. Ale nikdy, když tuto dívku štvaly ostny tolika pronásledovatelů, nemohla býti někde bezpečná, jistě nikdy. Všude tušilo panenství úklady a všude se jich bálo, protože byla uprostřed národa zvrhlého, který jí více přál a žádal smrt než život. A kdo cítí soustrast s tísní této osiřelé panny, ať uváží, jak skrov- ného užívala bohatství a požitků, když ne- měla nic jiného, než co jí podala skoupá ruka a nepřátelská pravice. Ale co a kolik mohl dáti této chudé panně ten Korutanec z dů- chodů království, když sám častěji dohnán potřebou zastavil věřitelům za jídlo a pití, kterým se měl sám živiti, nožík, čepici, klo- bouk nebo pás? Někteří přece byli často naplnění úžasem nad tím, že si tato panna mohla v době svého panenství a své nouze bez pomocné podpory od nikoho opatřiti a upraviti a napřed při- chystati tak drahocenné a ozdobné vystrojení a ženskou výbavu a šat. Neboť ona stála v témž rouchu o slavnosti svého sňatku jako královna po pravici paní Markéty, královny římské, ve zlaceném šatě, oděna do vyšívání, což budilo úžas u všech přítomných, a dosud ozdobnost a drahocennost těch rouch převy- šuje ozdobnost na šatech všech paní, které jsem já kdy dosud viděl v krajích kterýchkoli zemí. Já však nežasnu nad drahocenným rou- chem té panny a nemůže žasnouti jiný, kdo obyčejně navštěvuje její dvůr. Neboť není ji, v dovednosti důkladně vy- učenou, často vidět, leč pracovat vlastníma rukama, nejídá chléb v zahálce, nýbrž při- kládajíc ruku k věcem pevným sama dovede a pracuje, cokoli se dělává k úctě Boží a ozdo- bě lidské ze zlata a stříbra, perel a drahých kamenů. Má také kolem sebe urozené dívky, které vyšívají vzácné a jemné ženské práce. A tak důmysl této panny umí kdykoli vytvá- řeti z nejmenších věcí návodem umění věci největší. Dosvědčuje to dnes bohatství na or- nátech, jež vyšila dívčí ruka. 2/ Podle Ovidia, Am. I, 15. 3/ Žalm 111. 2. 4/ Kniha přísloví 21. 30. 5/ Proroctví Izaiášova 61. 9.
Neboť protože byla moudrá panna znamenitě obdařena přirozenou přičinlivostí, a tím vzbuzovala v mysli mnohých přízeň a lásku k sobě a rozumnou výmluvností opatrné řeči se líbila četným urozeným pánům a měšťa- nům, ataké se laskavou vlídností dívčí povahy velmi počestně přizpůsobovala jednomu kaž- dému, jak se slušelo, nedovedl to nesnášen- livý duch závistníků snésti a začal zuřiti ústy vzteklými. Všechny dobré vlastnosti panny, Bohem darované, počal vykládati jako vady, její moudrost prohlašoval za hloupost, prozí- ravou výmluvnost za mnohomluvnost, její klidnost za krutost a její vlídnost za lehko- myslnost. A co je žalostnější, obrátiti dobrou pověst této panny v špatnou usiloval nejen závistivý dav, nýbrž velmi často 1 její vlastní sestra. Sám jsem se to dozvěděl, když jsem přišel s panem opatem v záležitosti oné dívky do rýnských krajin. Neboť úskočný jazyk zá- vistníků rozšířil až do četných krajin rýn- ských jed utrhačství. A proto přízeň pánů a obecné mínění, jež se rozšířilo o této panně o povýšení na krá- lovství, vzbudilo proti ní u její sestry paní Anny a jejího švagra tak prudkou nenávist, že se jednalo o jejím tajném usmrcení jakýmisi ženami, které se neodvažuji jmenovati. A to poznala ze zkušenosti princezna ke své škodě, když přijavší v jakémsi jídle otravný jed, té- měř by byla zemřela. A když slyšeli příznivci a rádcové vévody korutanského, že pověst, oblíbenost a sláva panny více a více v lidu vzrůstá, shromáždili farizejskou radu a pra- vili: „Co učiníme, protože tato panna koná mnoho věcí hodných chvály; propustíme-li ji, takto k ní všichni přilnou, prospěje nám, abychom ji v manželství spojili s některým rytířem, který ji, i kdyby nechtěla souhlasit, přece donutí mocí i násilím. Neboť nikdy ne- budeme bezpečni v království, dokud máme tuto pannu naživu.“ To zamýšleli oni úhlavní nepřátelé a zmý- lili se. Neboť je zaslepila jejich špatnost a la- kota, a proto právem ztratili hlavu, protože Bůh jimi pohrdl; neboť je jako zmetky vy- vrhla a udržeti nemohla ušlechtilá Česká zem. Ó slepá ctižádosti, zda ty chceš ven vyhnati dívku, dceru království? Ó ctižádostivá ne- spravedlivosti, zda jsi nečetla, že „rodina upřímných požehnání dojde?““3/ Zda je tento vévoda korutanský, podněcovatel nedbalostí, upřímnější než král Václav, jehož rodu v jeho dívčím potomku chceš ničemně zlořečiti? Či nevíš, že „není moudrosti, není rady proti Hospodinu?“4/ Kdo bude zlořečiti této pan- ně, ať je postižen zlořečením, protože to je „símě, jemuž požehnal Hospodin““.*/ Neboť ona dědictvím zdědí zemi otců svých, kterou jí chce dáti Hospodin Bůh její, spíše pak jí než její starší sestře, protože ta, bohužel, do- týkala se smoly a zmazala se od ní. Ale nikdy, když tuto dívku štvaly ostny tolika pronásledovatelů, nemohla býti někde bezpečná, jistě nikdy. Všude tušilo panenství úklady a všude se jich bálo, protože byla uprostřed národa zvrhlého, který jí více přál a žádal smrt než život. A kdo cítí soustrast s tísní této osiřelé panny, ať uváží, jak skrov- ného užívala bohatství a požitků, když ne- měla nic jiného, než co jí podala skoupá ruka a nepřátelská pravice. Ale co a kolik mohl dáti této chudé panně ten Korutanec z dů- chodů království, když sám častěji dohnán potřebou zastavil věřitelům za jídlo a pití, kterým se měl sám živiti, nožík, čepici, klo- bouk nebo pás? Někteří přece byli často naplnění úžasem nad tím, že si tato panna mohla v době svého panenství a své nouze bez pomocné podpory od nikoho opatřiti a upraviti a napřed při- chystati tak drahocenné a ozdobné vystrojení a ženskou výbavu a šat. Neboť ona stála v témž rouchu o slavnosti svého sňatku jako královna po pravici paní Markéty, královny římské, ve zlaceném šatě, oděna do vyšívání, což budilo úžas u všech přítomných, a dosud ozdobnost a drahocennost těch rouch převy- šuje ozdobnost na šatech všech paní, které jsem já kdy dosud viděl v krajích kterýchkoli zemí. Já však nežasnu nad drahocenným rou- chem té panny a nemůže žasnouti jiný, kdo obyčejně navštěvuje její dvůr. Neboť není ji, v dovednosti důkladně vy- učenou, často vidět, leč pracovat vlastníma rukama, nejídá chléb v zahálce, nýbrž při- kládajíc ruku k věcem pevným sama dovede a pracuje, cokoli se dělává k úctě Boží a ozdo- bě lidské ze zlata a stříbra, perel a drahých kamenů. Má také kolem sebe urozené dívky, které vyšívají vzácné a jemné ženské práce. A tak důmysl této panny umí kdykoli vytvá- řeti z nejmenších věcí návodem umění věci největší. Dosvědčuje to dnes bohatství na or- nátech, jež vyšila dívčí ruka. 2/ Podle Ovidia, Am. I, 15. 3/ Žalm 111. 2. 4/ Kniha přísloví 21. 30. 5/ Proroctví Izaiášova 61. 9.
Strana 176
To také zasluhuje největšího doporučení, že dávala svými kaplany, jichž měla mnoho a ctihodných, za své přítomnosti takřka denně sloužiti slavnostně bohoslužby, a mívala ve větším počtu mší, jako její otec, bez omrzení duchovní útěchu. Ale při těchto ctnostech této panny „se neodvrátil vztek“ jejího nenávistníka a pro- následovatele, „ale dosud ruka jeho vztaže- na“6/: neboť se stalo ve svátek Nanebevstou- pení Páně7), když Jindřich, vévoda korutan- ský, uvažoval se svými přívrženci o škodě dívčině, že se hrozná zpráva o tom dostala k Janovi z Vartemberka, který už věrně stál při panně. Neboť někteří říkali, neuprchne-li panna Eliška rychle z Prahy, že se zaplete do sítě léčky takového a tak velikého zmatku, že nebude moci utéci, když by chtěla ráda prchnouti; neboť čekají na ni úklady zlomysl- né úskočnosti, takže jí nezbývá nic jiného než útěk. Vstal tedy rychle věrný statečný rytíř, nikterak nejsa ještě nasycen, vsedl na koně, jel napřed a po spolehlivém poslovi pod mlče- ním přikázal, aby ho následovala stísněná královská dcera, jakýmkoli způsobem by mohla. Uvěřila věrnosti svého rytíře dívčí upřímnost. Rychle se oblékla do pláště chu- dačky, vzavši s sebou jen dvě dívky, Cecílii a Anežku, zahaleno jako jedna stařena šlo pěšky hodně rychle kráčejíc kvetoucí mládí panny až na Vyšehrad a tam v naléhavé nut- nosti vsedla na koně mimochodníka něžná dívka a dostala se s Janem z Vartemberka a jeho rytíři a slušnou družinou s unaveným tělem do Nymburka nad Labem. Kdyby ne- byla uprchla, byla by jistě upadla do léčky protivenství, kterou její protivníci nastrojili. 6/ Podle Proroctví Izaiášova 5. 25. 7 Dne 28. května 1310. Kdopak by necítil soustrast, že taková dívka, vší lásky hodná, beze všech příčin tak velké dochází války, kterou jí chystá sestra, ach, lstí a nástrahou hříšnou? Protože byla všem milá a osud že příznivý měla, sestra ji v nelásce má; zášť krutá stravuje mysl. Věnujte pozornost teď a pozorně zkoumejte v mysli, znáte-li nějaký hřích neb nějaké provinění, které by mohlo všem tak jako zlá ctižádost škodit. Ctižádost mění mravy a za ctí světskou se pachtí, milence rozloučit chce — a vnukla nesvornost dvěma sestrám. Ať ctižádost proto, ta ohyzdnost největší ze všech, odstoupí daleko odtud, neb hanobí sebe i jiné. Též ať nenávist sklidí i záhubná, závistná mysl. Slyšel jsem verš jak chlapec, jejž potom jsem v mysl si vštípil: „Závistník jako své ztráty vždy zisku druhého želí.“8 Nechať se změní verš, když rým má dvojitý vzniknout: „Závistník zármutkem hyne, když prospěch sousedu kyne.“ 8/ Podle Horatia, Epist. I, 2, 57. JAK KORUTANCI ÚTOČILI NA VĚŽ, STOJÍCÍ NA KONCI MOSTU V PRAZE BLÍŽE BLAHOSLAVENÉ PANNYI A JINDŘICH Z LIPÉ A JAN Z VARTEMBERKA S ČECHY DOBYLI VÍTĚZSTVÍ NAD KORUTANCI PŘED PRAŽSKYM HRADEM A JAK NĚKTEŘÍ MĚŠŤANÉ UTEKLI Z PRAHY XCIII I stalo se, když byl Jindřich z Lipé s jinými svými spoluvězni vysvobozen s pomocí Páně z vazby, o které jsem se zmínil dříve2 po- vznesl se roh spásy3/ a cti jeho mnohonásobně více než dříve, jak jsme poznali o Josefovi podle vypravování svatých dějin. A příčina toho je jasná, neboť dříve než byl odveden tento pán do vazby, začali jak v Praze, tak v Kutné Hoře z neodhadnutelného nadbytku 176/ 177
To také zasluhuje největšího doporučení, že dávala svými kaplany, jichž měla mnoho a ctihodných, za své přítomnosti takřka denně sloužiti slavnostně bohoslužby, a mívala ve větším počtu mší, jako její otec, bez omrzení duchovní útěchu. Ale při těchto ctnostech této panny „se neodvrátil vztek“ jejího nenávistníka a pro- následovatele, „ale dosud ruka jeho vztaže- na“6/: neboť se stalo ve svátek Nanebevstou- pení Páně7), když Jindřich, vévoda korutan- ský, uvažoval se svými přívrženci o škodě dívčině, že se hrozná zpráva o tom dostala k Janovi z Vartemberka, který už věrně stál při panně. Neboť někteří říkali, neuprchne-li panna Eliška rychle z Prahy, že se zaplete do sítě léčky takového a tak velikého zmatku, že nebude moci utéci, když by chtěla ráda prchnouti; neboť čekají na ni úklady zlomysl- né úskočnosti, takže jí nezbývá nic jiného než útěk. Vstal tedy rychle věrný statečný rytíř, nikterak nejsa ještě nasycen, vsedl na koně, jel napřed a po spolehlivém poslovi pod mlče- ním přikázal, aby ho následovala stísněná královská dcera, jakýmkoli způsobem by mohla. Uvěřila věrnosti svého rytíře dívčí upřímnost. Rychle se oblékla do pláště chu- dačky, vzavši s sebou jen dvě dívky, Cecílii a Anežku, zahaleno jako jedna stařena šlo pěšky hodně rychle kráčejíc kvetoucí mládí panny až na Vyšehrad a tam v naléhavé nut- nosti vsedla na koně mimochodníka něžná dívka a dostala se s Janem z Vartemberka a jeho rytíři a slušnou družinou s unaveným tělem do Nymburka nad Labem. Kdyby ne- byla uprchla, byla by jistě upadla do léčky protivenství, kterou její protivníci nastrojili. 6/ Podle Proroctví Izaiášova 5. 25. 7 Dne 28. května 1310. Kdopak by necítil soustrast, že taková dívka, vší lásky hodná, beze všech příčin tak velké dochází války, kterou jí chystá sestra, ach, lstí a nástrahou hříšnou? Protože byla všem milá a osud že příznivý měla, sestra ji v nelásce má; zášť krutá stravuje mysl. Věnujte pozornost teď a pozorně zkoumejte v mysli, znáte-li nějaký hřích neb nějaké provinění, které by mohlo všem tak jako zlá ctižádost škodit. Ctižádost mění mravy a za ctí světskou se pachtí, milence rozloučit chce — a vnukla nesvornost dvěma sestrám. Ať ctižádost proto, ta ohyzdnost největší ze všech, odstoupí daleko odtud, neb hanobí sebe i jiné. Též ať nenávist sklidí i záhubná, závistná mysl. Slyšel jsem verš jak chlapec, jejž potom jsem v mysl si vštípil: „Závistník jako své ztráty vždy zisku druhého želí.“8 Nechať se změní verš, když rým má dvojitý vzniknout: „Závistník zármutkem hyne, když prospěch sousedu kyne.“ 8/ Podle Horatia, Epist. I, 2, 57. JAK KORUTANCI ÚTOČILI NA VĚŽ, STOJÍCÍ NA KONCI MOSTU V PRAZE BLÍŽE BLAHOSLAVENÉ PANNYI A JINDŘICH Z LIPÉ A JAN Z VARTEMBERKA S ČECHY DOBYLI VÍTĚZSTVÍ NAD KORUTANCI PŘED PRAŽSKYM HRADEM A JAK NĚKTEŘÍ MĚŠŤANÉ UTEKLI Z PRAHY XCIII I stalo se, když byl Jindřich z Lipé s jinými svými spoluvězni vysvobozen s pomocí Páně z vazby, o které jsem se zmínil dříve2 po- vznesl se roh spásy3/ a cti jeho mnohonásobně více než dříve, jak jsme poznali o Josefovi podle vypravování svatých dějin. A příčina toho je jasná, neboť dříve než byl odveden tento pán do vazby, začali jak v Praze, tak v Kutné Hoře z neodhadnutelného nadbytku 176/ 177
Strana 177
peněz měšťané a horníci bujněti a navzájem se svářiti, žádná však strana znesvářených se úplně nepřidržovala pánů. Když však bylo zajato pět pánů, jakož bylo pověděno před- tím, jednou stranou svářících, hle, druhá strana se přidržela tohoto pána a jeho přátel po jeho vysvobození a stalo se to protivné straně ke zkáze a pohoršení. A tak sebravše silné vojsko, přitáhli s po- mocí přátel Jindřich z Lipé a Jan z Vartem- berka před Prahu a s podporou četných praž- ských měšťanů jim nakloněných vyhnali z Prahy ony měšťany, kteří byli vinni jejich zajetím, totiž Jakuba, syna Volflinova“/, s jeho třemi bratry, Mikulášem, Theoderichem, Ja- nem, a s Mikulášem Thusintmarkem®/, s četnými jinými, a nazpět uvedli do Praž- ského města měšťana Volframa"/, který byl ve vyhnanství, a některé jiné měšťany. Jin- dřich však z Lipé, který byl komorníkem kralovym*/, załal pod záminkou obrany města Pražského silně opevňovati onu věž na konci mostu blíže blahoslavené Panny?/ stavbami, zbraněmi, lidmi a potravinami. Volfram pak, muž zmužilý a mocný, protože byl velmi svárlivý, opevnil špitál chudých u mostu naproti klášteru bratří kazatelü!®/ a zpevnil ho i obehnal dokola baštami, jak se to dělává na hradech. A třebas se ono opevně- ní většině nelíbilo, nebylo to nic platno, nýbrž onen, kdo to postavil, tvrdil, že to bude ochranou města. Ale jak veliké zpu- stošení způsobilo brzy potom ono opevnění ubožákům tam ležícím a křižovníkům s hvězdou, víme my, kteří žijeme a viděli jsme ty útrapy, a naše ruce s bolestí to zpracovaly. A ve všech těch událostech nebyl Jindřich, nazývaný českým králem, zrozený z Koru- tan, shledáván za nic, ničím a praničím, nýbrž byl ode všech považován takřka za nulu. Ne- boť tento král se jako chlapec dával chlapecky do jakékoli feči, jak se jednomu každému uzdálo s ním mluvit, s důvěřivostí a ochot- ným souhlasem. ,„Běda však zemi, když král dítě Jjest''!!/, ne-li věkem, aspoň mravem. Když se tedy ty události, jak bylo řečeno, takto měly, přitáhlo v touž dobu jádro vojska vévody korutanského z Korutan na pomoc tomuto knížeti korutanskému, aby ho učinilo mocným králem nad Čechy. Velitelem a vůd- cem onoho vojska byl Jindřich z Haufen- stejna!?/, muž jistě více odvážný než chytrý, více rázný než zkušený, počet veškerého množství s ním osmdesát mužů, majících silné koně a tolikéž helmic, s jinou družinou, ale neozbrojenou. Když tito přišli do Prahy a viděli, že jejich pán je více ovládán než vládne a že je na- dobro bezmocný a že Jindřich z Lipé a ně- kteří jiní stojí při princezně Elišce, přemýšleli, jak by toho Jindřicha úkladně zajali a zabili. Ale nemohli, protože byl přemocný. Neboť sám Jindřich z Lipé, poznávaje nevraživost Korutanců, nesvěřoval se jim, protože sám věděl ze zkušenosti, co je v onom člověku, vévodovi korutanském, kterému oni přišli sloužit. Ale zdaž se dlouho pod pláštěm skrý- vá zločinná láska? Zdaž rychle neprozrazuje lest srdce vykonání obtížného skutku? Jisté pak je, že důkazem lásky je vykonání skutku. Jak velice ti, kteří přišli z Korutan, milovali dobro království, snadno posoudíme, pozo- rujeme-li, co by učinili a co učinili. Z města Pražského vycházeli v houfcích a olupovali chudáky o všechen jejich majetek. Vdovy a pocestné vraždili a přemnoho dětí jako pohané zabíjeli ostřím meče. A já jsem s žalostí vídal skoro každý den, jak oni ráno houfně vycházeli ozbrojení z Prahy jako do boje proti nepřátelům, večer pak vracejíce se bez boje přiváděli ovce a krá- vy a všechen dobytek polní a lup chudáků. Šel pak někdy za nimi chudičký zástup ven- kovanů a vdov rozrušený oloupením a prosil zdaleka ony loupežníky prosbou a odměnou, aby jim bylo aspoň něco vráceno z majetku jim ukradeného. Takovým však následovate- lům se často dostalo rány nebo políčku za ukradené zvíře, a co je ohavné, našli se tehdy v Praze četní lidé, kteří za své péníze kupovali věci ukradené z potu chudáků a obraceli je jako svatokrádcové k nejhoršímu svému prospěchu. 1/ Míní se kostel Panny Marie při klášteře johanitů na Malé Straně. 2/ V kap. LXXXVII. 3/ Podle Lukáše 1. 69. </ 1. kniha Mojžíšova 40. 41. 5/ O ném viz v kap. LXXXVII, pozn. &. 5. ¢/ O ném viz v kap. LXXXVI, pozn. č. 7. ?/ Srv. kap. XXXI, pozn. č. 2 a kap. LXXXVI a LXXXVII. 8/ Jindřich z Lipé byl podkomořím a maršálkem. 9 Malostranská mostecká věž. 10/ Špitál; bývalý klášter křižovníků s červenou hvěz- dou naproti nynějšímu Klementinu, kde byl tehdy klášter dominikánů (= bratří kazatelů). 11/ Kniha kazatel 10. 16. 12/ Jindřich z Aufensteina je listinně zjištěn v Čechách od 27. listopadu 1309 (Regesta II, č. 2202); srv. o něm v kap. CVI a o korutanské pomoci pozn. vzadu ke kap. XCI.
peněz měšťané a horníci bujněti a navzájem se svářiti, žádná však strana znesvářených se úplně nepřidržovala pánů. Když však bylo zajato pět pánů, jakož bylo pověděno před- tím, jednou stranou svářících, hle, druhá strana se přidržela tohoto pána a jeho přátel po jeho vysvobození a stalo se to protivné straně ke zkáze a pohoršení. A tak sebravše silné vojsko, přitáhli s po- mocí přátel Jindřich z Lipé a Jan z Vartem- berka před Prahu a s podporou četných praž- ských měšťanů jim nakloněných vyhnali z Prahy ony měšťany, kteří byli vinni jejich zajetím, totiž Jakuba, syna Volflinova“/, s jeho třemi bratry, Mikulášem, Theoderichem, Ja- nem, a s Mikulášem Thusintmarkem®/, s četnými jinými, a nazpět uvedli do Praž- ského města měšťana Volframa"/, který byl ve vyhnanství, a některé jiné měšťany. Jin- dřich však z Lipé, který byl komorníkem kralovym*/, załal pod záminkou obrany města Pražského silně opevňovati onu věž na konci mostu blíže blahoslavené Panny?/ stavbami, zbraněmi, lidmi a potravinami. Volfram pak, muž zmužilý a mocný, protože byl velmi svárlivý, opevnil špitál chudých u mostu naproti klášteru bratří kazatelü!®/ a zpevnil ho i obehnal dokola baštami, jak se to dělává na hradech. A třebas se ono opevně- ní většině nelíbilo, nebylo to nic platno, nýbrž onen, kdo to postavil, tvrdil, že to bude ochranou města. Ale jak veliké zpu- stošení způsobilo brzy potom ono opevnění ubožákům tam ležícím a křižovníkům s hvězdou, víme my, kteří žijeme a viděli jsme ty útrapy, a naše ruce s bolestí to zpracovaly. A ve všech těch událostech nebyl Jindřich, nazývaný českým králem, zrozený z Koru- tan, shledáván za nic, ničím a praničím, nýbrž byl ode všech považován takřka za nulu. Ne- boť tento král se jako chlapec dával chlapecky do jakékoli feči, jak se jednomu každému uzdálo s ním mluvit, s důvěřivostí a ochot- ným souhlasem. ,„Běda však zemi, když král dítě Jjest''!!/, ne-li věkem, aspoň mravem. Když se tedy ty události, jak bylo řečeno, takto měly, přitáhlo v touž dobu jádro vojska vévody korutanského z Korutan na pomoc tomuto knížeti korutanskému, aby ho učinilo mocným králem nad Čechy. Velitelem a vůd- cem onoho vojska byl Jindřich z Haufen- stejna!?/, muž jistě více odvážný než chytrý, více rázný než zkušený, počet veškerého množství s ním osmdesát mužů, majících silné koně a tolikéž helmic, s jinou družinou, ale neozbrojenou. Když tito přišli do Prahy a viděli, že jejich pán je více ovládán než vládne a že je na- dobro bezmocný a že Jindřich z Lipé a ně- kteří jiní stojí při princezně Elišce, přemýšleli, jak by toho Jindřicha úkladně zajali a zabili. Ale nemohli, protože byl přemocný. Neboť sám Jindřich z Lipé, poznávaje nevraživost Korutanců, nesvěřoval se jim, protože sám věděl ze zkušenosti, co je v onom člověku, vévodovi korutanském, kterému oni přišli sloužit. Ale zdaž se dlouho pod pláštěm skrý- vá zločinná láska? Zdaž rychle neprozrazuje lest srdce vykonání obtížného skutku? Jisté pak je, že důkazem lásky je vykonání skutku. Jak velice ti, kteří přišli z Korutan, milovali dobro království, snadno posoudíme, pozo- rujeme-li, co by učinili a co učinili. Z města Pražského vycházeli v houfcích a olupovali chudáky o všechen jejich majetek. Vdovy a pocestné vraždili a přemnoho dětí jako pohané zabíjeli ostřím meče. A já jsem s žalostí vídal skoro každý den, jak oni ráno houfně vycházeli ozbrojení z Prahy jako do boje proti nepřátelům, večer pak vracejíce se bez boje přiváděli ovce a krá- vy a všechen dobytek polní a lup chudáků. Šel pak někdy za nimi chudičký zástup ven- kovanů a vdov rozrušený oloupením a prosil zdaleka ony loupežníky prosbou a odměnou, aby jim bylo aspoň něco vráceno z majetku jim ukradeného. Takovým však následovate- lům se často dostalo rány nebo políčku za ukradené zvíře, a co je ohavné, našli se tehdy v Praze četní lidé, kteří za své péníze kupovali věci ukradené z potu chudáků a obraceli je jako svatokrádcové k nejhoršímu svému prospěchu. 1/ Míní se kostel Panny Marie při klášteře johanitů na Malé Straně. 2/ V kap. LXXXVII. 3/ Podle Lukáše 1. 69. </ 1. kniha Mojžíšova 40. 41. 5/ O ném viz v kap. LXXXVII, pozn. &. 5. ¢/ O ném viz v kap. LXXXVI, pozn. č. 7. ?/ Srv. kap. XXXI, pozn. č. 2 a kap. LXXXVI a LXXXVII. 8/ Jindřich z Lipé byl podkomořím a maršálkem. 9 Malostranská mostecká věž. 10/ Špitál; bývalý klášter křižovníků s červenou hvěz- dou naproti nynějšímu Klementinu, kde byl tehdy klášter dominikánů (= bratří kazatelů). 11/ Kniha kazatel 10. 16. 12/ Jindřich z Aufensteina je listinně zjištěn v Čechách od 27. listopadu 1309 (Regesta II, č. 2202); srv. o něm v kap. CVI a o korutanské pomoci pozn. vzadu ke kap. XCI.
Strana 178
A nestačilo loupeživé zběsilosti těchto, že prolévali v obvodu pražských hradeb nevin- nou krev a do naha svlékali chudáky, ale dosud páchají jiné ohavnosti. Neboť oni houfně napadnou luky, kamenomety a šípy i pustošivým ohněm onu věž na pražském mostě, kterou držel Jindřich z Lipé, a usilují rozličným způsobem jí dobývati; vystupují Korutanci na střechy a z oken domů tu onde metají kamení a střely, aby jí dobyli, ti však, kteří byli ve věži, mužně kladou odpor a ne- zanedbávají dolů vrhati kamení těžké váhy a posly silných šípů. Někteří pak z Korutanců níže stojících přijímali, třebas neradi, ty posly tak, že ztrativše řeč nemohli příště žádnému člověku vypravovati, které a jaké noviny jim zvěstovali oni dotěrní poslové, anebo snad nebylo potřebí povídati takové věci, protože vyslanci silného praku jsou jistými posly smrti, a když přijde jejich poselství, nikterak nebude potřebovat tlumočníka. Dosvědčuje to jeden bojovník z řádu špitálských křižovní- ků, který přišel z Korutan a snad v domnění, že je v oné věži sultán s Tatary, uchopil štít a bojoval nahoru, ale kámen shora shozený ihned mu přinesl s sebou smrt. Doráželi Korutanci přeukrutně; viděl jsem také vystupovati do výše z ohně, jimi níže pod věží založeného, kolem věže silný pla- men a dým. Ale srdnatost těch, kteří byli ve věži, nedala se nijak zastrašiti, pražský most měl tehdy po několik dní svátek, ale s nářkem proto, že se nikdo neodvážil nebo nemohl po něm kráčeti. Neboť Volfram, pražský měšťan, kterého nazpět uvedl Jindřich z Lipé a který obsadil špitál, bránil, aby nikdo z Většího Města nepřinesl nějakou pomoc těm, kteří byli ve věži. Ó žalostné utrpení města Pražského: „uvnitř jsou boje, zevnitř 13/ strachy. Kdo by teď nemusel plakat a kdo by necítil bolest, ví-li, že Praha tak stojí, že strašlivá její je rána, poněvadž povstala tam pře uvnitř, jakož i venku. Poklady rozchváceny jsou v ní i majetek mnohých, veliká touha tu vzkvétá, jež krádež a loupež má za cíl, spatřil jsem uvnitř hradeb i nejednou příhodu tvrdou. Statečně svádějí boje v tom městě nepřátel davy, nikdo tam v bezpečí není a vládnou tam poměry kruté. Mnoho je věcí i venku, jež líčit je obtížné pro mne. Neboť na venku ve vsích mír nemají všichni ti lidé žádný a užívat mohou jen zákonů nespravedlivých, neboť, kdo loupit chce, loupí, kdo škodit chce, činí to volně, není, kdo bránil by tomu; kdo chce, ten majetek cizí bere — překážky není, když trest byl odstraněn všude. Příčina loupeží těch, jež spáchány byly, je tato: nedbal o zemi král a špatným byl království správcem. Ó jak obtížné jest a jak to zlehčuje říši, králem že stal se ten, jenž neumí provádět zákon, aniž království bránit, leč toliko číši zná prázdnit, jemuž pečeně nová se před krbem líbí, a té-li po ruce nemá ten král, pak dává si uvařit vejce. Odtud prorok: „Běda zemi, jejímžto králem je chlapec a knížata hodují ráno“14/ přeběda zemi té, kde chlapec vládne: tam války jsou. Kde hoduje král, mír bezpečný odtamtud mizí. 178/ 179
A nestačilo loupeživé zběsilosti těchto, že prolévali v obvodu pražských hradeb nevin- nou krev a do naha svlékali chudáky, ale dosud páchají jiné ohavnosti. Neboť oni houfně napadnou luky, kamenomety a šípy i pustošivým ohněm onu věž na pražském mostě, kterou držel Jindřich z Lipé, a usilují rozličným způsobem jí dobývati; vystupují Korutanci na střechy a z oken domů tu onde metají kamení a střely, aby jí dobyli, ti však, kteří byli ve věži, mužně kladou odpor a ne- zanedbávají dolů vrhati kamení těžké váhy a posly silných šípů. Někteří pak z Korutanců níže stojících přijímali, třebas neradi, ty posly tak, že ztrativše řeč nemohli příště žádnému člověku vypravovati, které a jaké noviny jim zvěstovali oni dotěrní poslové, anebo snad nebylo potřebí povídati takové věci, protože vyslanci silného praku jsou jistými posly smrti, a když přijde jejich poselství, nikterak nebude potřebovat tlumočníka. Dosvědčuje to jeden bojovník z řádu špitálských křižovní- ků, který přišel z Korutan a snad v domnění, že je v oné věži sultán s Tatary, uchopil štít a bojoval nahoru, ale kámen shora shozený ihned mu přinesl s sebou smrt. Doráželi Korutanci přeukrutně; viděl jsem také vystupovati do výše z ohně, jimi níže pod věží založeného, kolem věže silný pla- men a dým. Ale srdnatost těch, kteří byli ve věži, nedala se nijak zastrašiti, pražský most měl tehdy po několik dní svátek, ale s nářkem proto, že se nikdo neodvážil nebo nemohl po něm kráčeti. Neboť Volfram, pražský měšťan, kterého nazpět uvedl Jindřich z Lipé a který obsadil špitál, bránil, aby nikdo z Většího Města nepřinesl nějakou pomoc těm, kteří byli ve věži. Ó žalostné utrpení města Pražského: „uvnitř jsou boje, zevnitř 13/ strachy. Kdo by teď nemusel plakat a kdo by necítil bolest, ví-li, že Praha tak stojí, že strašlivá její je rána, poněvadž povstala tam pře uvnitř, jakož i venku. Poklady rozchváceny jsou v ní i majetek mnohých, veliká touha tu vzkvétá, jež krádež a loupež má za cíl, spatřil jsem uvnitř hradeb i nejednou příhodu tvrdou. Statečně svádějí boje v tom městě nepřátel davy, nikdo tam v bezpečí není a vládnou tam poměry kruté. Mnoho je věcí i venku, jež líčit je obtížné pro mne. Neboť na venku ve vsích mír nemají všichni ti lidé žádný a užívat mohou jen zákonů nespravedlivých, neboť, kdo loupit chce, loupí, kdo škodit chce, činí to volně, není, kdo bránil by tomu; kdo chce, ten majetek cizí bere — překážky není, když trest byl odstraněn všude. Příčina loupeží těch, jež spáchány byly, je tato: nedbal o zemi král a špatným byl království správcem. Ó jak obtížné jest a jak to zlehčuje říši, králem že stal se ten, jenž neumí provádět zákon, aniž království bránit, leč toliko číši zná prázdnit, jemuž pečeně nová se před krbem líbí, a té-li po ruce nemá ten král, pak dává si uvařit vejce. Odtud prorok: „Běda zemi, jejímžto králem je chlapec a knížata hodují ráno“14/ přeběda zemi té, kde chlapec vládne: tam války jsou. Kde hoduje král, mír bezpečný odtamtud mizí. 178/ 179
Strana 179
Potom však, když zůstala ona věž nedo- byta a prostřednictvím nějakých vyjednávání upustilo korutanské vojsko od dobývání té věže, neustalo přece v olupování a poškozo- vání chudáků. Sebravše tedy dosti silné české vojsko svedli Jindřich z Lipé a Jan z Vartem- berka na úzkém výběžku hory před mostem Pražského hradu s Korutanci velmi tvrdý boj, v němž Čechové dobyli vítězství, také Jindřicha z Haufenštejna, hejtmana korutan- ského vojska, zraněného zajala v téže době PRO POVÝŠENÍ PRINCEZNY ELIŠKY A PRO NÁPRAVU KRÁLOVSTVÍ POSLALI PÁNI I MĚŠŤANÉ ČEŠTÍ SLAVNOSTNÍ POSLY K RIMSKÉMU KRALI JINDRICHOVI 4 XCIV Když se pro nedostatek spravedlnosti za časů Jindřicha, vévody korutanského, rozlévala všude po všech místech Čech zatopující po- topa zpustošení a zpuštění, když ve všem trpěl násilí kněz, měšťan, rolník a v nejvyšší míře klášterní obyvatel a když pro přílišné zločiny pociťovala ubližující zloba ošklivost sama nad sebou a když řádilo násilné utlačo- vání do té míry, že byli zbavováni boháči ži- vota z nenávisti ničemných a chudáci loupeží lupičů svého majetku, potem svým získané- ho: všichni, kdož to viděli, se divili, byli roz- rušeni, strach zachvátil všechny a my, kteří žijeme, když jsme takové věci viděli, leckdy jsme seděli a plakali, ba i nyní to vypravujeme a píšeme se zármutkem. Ale „zdali nás na vě- ky zažene Bůh? Nikdy-li již více lásky ne- ukáže'“!/ anebo „se zapomene slitovávati anebo vždy zadrží v hněvě milosrdenství svá?“2/ Nižádným způsobem. Neboť pohlédl z vysokého nebeského príbytku?/ slitovník a milosrdný Hospodin, když přišel čas slito- vání jeho. Vložil pak Hospodin ducha rozvahy do srdcí některých lidí, kteří, třebas se rmoutili s ostatními, přece každodenně přemýšleli více než jiní o tom, co by prospělo míru. Mezi nimi byli vynikající mužové mírumilovní: zdatnost česká. Ale princezna Eliška zůstala tehdy zatím v Nymburce a potom se vrátila ve svátek apoštolů Petra a Pavla!*/ ne beze strachu do Prahy a zdržovala se tam, až byla brzy od pana Jindřicha, krále římského, slav- nostními posly povolána do krajin rýnských, jak se ukáZe níZe.!5/ 13/ Podle 2. epištoly sv. Pavla ke Korintským 7. 5. 14/ Kniha kazatel 10. 16. 15/ 29. Gervna 1310. 19/ V kap. XCVIII n. opatové pan Jindtich*/ Sedlecký a pan Kon- rád Zbraslavský. Neboť tito, když ostatní kolísali, nesli révu na sochoru*/ jako Jozue a Kálef a úspěšně usilovali, aby po tolika chmurách útrap zazářil jas míru. Hned po- vzbuzováním, hned všemožnými způsoby získávali tajně srdce některých šlechticů, aby kráčeli v šlépějích miru. „Protoże nic násil- ného,“ říkali, „nemůže být stálého, jak mož- no mysliti, že Hospodin, jehož vlastností je vždy se smilovávati a šetřiti, bude trpěti, aby bylo toto ohavné násilí na jeho chudých trvalé?““ A mnozí z Čechů jim věřili nejen pro řeč, kterou opatové, bystří mužové, upřímně mluvili, ale i pro znamení a úkazy zpustošení hrozícího království, které se, jak bylo zřejmě vidět, stávaly, neboť království bylo mnohonásobně samo v sobě rozděleno a nesvorné. Co však stejně prozrazuje zpuště- ní jako rozdělení? Protože je psáno: ,, KaZdé království rozdělené proti sobé zpustne.''*/ "Také nesvornost plodí zkázu tak, jako svor- nost živí vítězství a lásku. A tím se stalo, že ti, kdož se dříve ze stra- chu jen tajně scházeli a jednali o nápravu krá- lovstvi, uż podniceni milosti se posilnili a v mysli vice uklidnili a vefejne beze strachu hovořili o dobrém stavu království. Neboť přemnozí z nich říkali, jak jsem já častěji sly- sel: „Je nám užitečné, abychom my umieli za lid, a ne aby celý národ tak bídně zahy- nul'/ v tomto království. Neboť těm, kteří by měli stát v čele tohoto království, staly se 1/ Žalm 76. 8. 1/ Žalm 76. 10. */ Podle Zalmu 32. 13. *| Jinde: Heidenreich. 5/ Podle 4. knihy MojZí$ovy 13. 24. Matouš 12. 25. ?/ Podle Evangelia sv. Jana 11. 50.
Potom však, když zůstala ona věž nedo- byta a prostřednictvím nějakých vyjednávání upustilo korutanské vojsko od dobývání té věže, neustalo přece v olupování a poškozo- vání chudáků. Sebravše tedy dosti silné české vojsko svedli Jindřich z Lipé a Jan z Vartem- berka na úzkém výběžku hory před mostem Pražského hradu s Korutanci velmi tvrdý boj, v němž Čechové dobyli vítězství, také Jindřicha z Haufenštejna, hejtmana korutan- ského vojska, zraněného zajala v téže době PRO POVÝŠENÍ PRINCEZNY ELIŠKY A PRO NÁPRAVU KRÁLOVSTVÍ POSLALI PÁNI I MĚŠŤANÉ ČEŠTÍ SLAVNOSTNÍ POSLY K RIMSKÉMU KRALI JINDRICHOVI 4 XCIV Když se pro nedostatek spravedlnosti za časů Jindřicha, vévody korutanského, rozlévala všude po všech místech Čech zatopující po- topa zpustošení a zpuštění, když ve všem trpěl násilí kněz, měšťan, rolník a v nejvyšší míře klášterní obyvatel a když pro přílišné zločiny pociťovala ubližující zloba ošklivost sama nad sebou a když řádilo násilné utlačo- vání do té míry, že byli zbavováni boháči ži- vota z nenávisti ničemných a chudáci loupeží lupičů svého majetku, potem svým získané- ho: všichni, kdož to viděli, se divili, byli roz- rušeni, strach zachvátil všechny a my, kteří žijeme, když jsme takové věci viděli, leckdy jsme seděli a plakali, ba i nyní to vypravujeme a píšeme se zármutkem. Ale „zdali nás na vě- ky zažene Bůh? Nikdy-li již více lásky ne- ukáže'“!/ anebo „se zapomene slitovávati anebo vždy zadrží v hněvě milosrdenství svá?“2/ Nižádným způsobem. Neboť pohlédl z vysokého nebeského príbytku?/ slitovník a milosrdný Hospodin, když přišel čas slito- vání jeho. Vložil pak Hospodin ducha rozvahy do srdcí některých lidí, kteří, třebas se rmoutili s ostatními, přece každodenně přemýšleli více než jiní o tom, co by prospělo míru. Mezi nimi byli vynikající mužové mírumilovní: zdatnost česká. Ale princezna Eliška zůstala tehdy zatím v Nymburce a potom se vrátila ve svátek apoštolů Petra a Pavla!*/ ne beze strachu do Prahy a zdržovala se tam, až byla brzy od pana Jindřicha, krále římského, slav- nostními posly povolána do krajin rýnských, jak se ukáZe níZe.!5/ 13/ Podle 2. epištoly sv. Pavla ke Korintským 7. 5. 14/ Kniha kazatel 10. 16. 15/ 29. Gervna 1310. 19/ V kap. XCVIII n. opatové pan Jindtich*/ Sedlecký a pan Kon- rád Zbraslavský. Neboť tito, když ostatní kolísali, nesli révu na sochoru*/ jako Jozue a Kálef a úspěšně usilovali, aby po tolika chmurách útrap zazářil jas míru. Hned po- vzbuzováním, hned všemožnými způsoby získávali tajně srdce některých šlechticů, aby kráčeli v šlépějích miru. „Protoże nic násil- ného,“ říkali, „nemůže být stálého, jak mož- no mysliti, že Hospodin, jehož vlastností je vždy se smilovávati a šetřiti, bude trpěti, aby bylo toto ohavné násilí na jeho chudých trvalé?““ A mnozí z Čechů jim věřili nejen pro řeč, kterou opatové, bystří mužové, upřímně mluvili, ale i pro znamení a úkazy zpustošení hrozícího království, které se, jak bylo zřejmě vidět, stávaly, neboť království bylo mnohonásobně samo v sobě rozděleno a nesvorné. Co však stejně prozrazuje zpuště- ní jako rozdělení? Protože je psáno: ,, KaZdé království rozdělené proti sobé zpustne.''*/ "Také nesvornost plodí zkázu tak, jako svor- nost živí vítězství a lásku. A tím se stalo, že ti, kdož se dříve ze stra- chu jen tajně scházeli a jednali o nápravu krá- lovstvi, uż podniceni milosti se posilnili a v mysli vice uklidnili a vefejne beze strachu hovořili o dobrém stavu království. Neboť přemnozí z nich říkali, jak jsem já častěji sly- sel: „Je nám užitečné, abychom my umieli za lid, a ne aby celý národ tak bídně zahy- nul'/ v tomto království. Neboť těm, kteří by měli stát v čele tohoto království, staly se 1/ Žalm 76. 8. 1/ Žalm 76. 10. */ Podle Zalmu 32. 13. *| Jinde: Heidenreich. 5/ Podle 4. knihy MojZí$ovy 13. 24. Matouš 12. 25. ?/ Podle Evangelia sv. Jana 11. 50.
Strana 180
spravedlnost a soud ohavností; zda jsme k tomu zrozeni, abychom viděli potření svého národa? Nechť shlédne na nás Bůh, stůjme spolu!“ I zalíbila se tehdy všem ta rada, aby ktomu, jehož památka požehnána jest, jehož sláva JAK PÁNI, TAK MÉŠŤANÉ ČEŠTÍ SI VYŽÁDALI JANA, PRVOROZENÉHO SYNA ŘÍMSKÉHO KRÁLEJINDŘICHA, ZA KRÁLE LÉTA PÁNĚ 1310 $ XCV Mezi oněmi muži, kteří usilovali o společný prospěch Čech, někteří říkali: „„Hle, tento slavný král římský má syna Jana a bratra je větší nad veškerou chválu, k nejjasnějšímu vladaři, panu Jindřichovi, králi římskému, milovníkovi pokoje, k němuž byli dříve tajně posláni vyslanci, nyní byli veřejně vyslání slavnostní poslové, aby mu vyložili stav Čech a vyžádali si a přinesli záchranný lék. Valrama; jednoho si tedy z těchto dvou na něm vyžádáme a manželstvím s ním spojíme spanilou naši dívku Elišku, dceru našeho království. Tak povstane řízením Božím v království Českém nový král a nový a dobrý zákon.“ Byl pak učiněn tento a takový krátký závěr dlouhé porady, že by království více prospěl syn než bratr králův. Neboť říkali: „, Tento mladík se snadno naučí mravům naší země, bude vyrůstat s našimi syny, a proto je bude více milovat a sám si získá, jako by byl narozen v království, větší lásku u všech obyvatel“. Pončvadž vyšel z rodu, jenž zcela byl neznalý zlého, s pochvalou otec žil jeho a rovnéž bez klamu žila ctčná rodička jeho a po včky byla všem milá: ze stromu sladkého pak plod dobrý byl přiveden na svět. Kdo by teď váhati moh', neb kdo teď pochybnost choval, jednou že takový jinoch, jenž na křídlech rodičů rostl, rodičů spravedlivých a široko daleko slavných, k velkému prospěchu bude, jsa králem spravedlnosti? Proto my musíme doufat a všechno v příčině této musíme rychleji konat a neustat na chvilku při tom. Kdybychom nedbalí byli, pak víme, že obtíže přijdou, které ublíží říši a pro nás v neštěstí vyjdou. K římskému králi se tedy naklonily mysli mnohých pánů a měšťanů. Mezi nimi tedy se začalo konati jednání, jak by se vypravili vhodní poslové projednati tak nesnadnou věc s římským vladařem; ti pak, kteří byli krátce předtím vybídnuti k takovému činu od opatů, už snažně naléhali prosbami na opaty, aby neodmítali vzíti na sebe úlohu takového prospěšného poselství. Jejich žá- dosti tak spravedlivé se opatové rozhodli vy- hověti, jsouce odhodlání položit život za uleh- čení ubohým a pomoc chudým. Slyšel takové věci kníže korutanský, pro- tože i sám byl v těch dnech v Praze, a počal reptati proti opatům, podrážděn v duchu po- divuhodným hněvem. Poslal tedy ihned své pomahače, totiž Albrechta z Haufenšteina 180 / 181 a Jindřicha z Rotenburku!/, k opatům, aby jim řekli: ,„„Zdaž je vám málo, že jste na obtíž mým lidem, protože jste ve všem na obtíž i mnč, svému králi? Zdaž nejsem já onen, který mám moc zadržeti všechny, kteří se do- volávají proti mně jména krále římského? Proto vám dávám radu, abyste nečinili sami sebe ostatním za podobenství?/ a za posméch. Züstaüte a souhlaste s námi a bude vám dobře nade všechny, kteří stojí v dohledu našeho paláce; pakli se však rozhodnete jíti, kteroukoli zemí půjdete, nutně se zapletete do osidel našich přátel knížat a hrabat a při- vodíte sami sobě a svým druhům bičování a rány.“ Z toho velmi tvrdého poselství a vzkazu byli opatové zachváceni strachem a začali
spravedlnost a soud ohavností; zda jsme k tomu zrozeni, abychom viděli potření svého národa? Nechť shlédne na nás Bůh, stůjme spolu!“ I zalíbila se tehdy všem ta rada, aby ktomu, jehož památka požehnána jest, jehož sláva JAK PÁNI, TAK MÉŠŤANÉ ČEŠTÍ SI VYŽÁDALI JANA, PRVOROZENÉHO SYNA ŘÍMSKÉHO KRÁLEJINDŘICHA, ZA KRÁLE LÉTA PÁNĚ 1310 $ XCV Mezi oněmi muži, kteří usilovali o společný prospěch Čech, někteří říkali: „„Hle, tento slavný král římský má syna Jana a bratra je větší nad veškerou chválu, k nejjasnějšímu vladaři, panu Jindřichovi, králi římskému, milovníkovi pokoje, k němuž byli dříve tajně posláni vyslanci, nyní byli veřejně vyslání slavnostní poslové, aby mu vyložili stav Čech a vyžádali si a přinesli záchranný lék. Valrama; jednoho si tedy z těchto dvou na něm vyžádáme a manželstvím s ním spojíme spanilou naši dívku Elišku, dceru našeho království. Tak povstane řízením Božím v království Českém nový král a nový a dobrý zákon.“ Byl pak učiněn tento a takový krátký závěr dlouhé porady, že by království více prospěl syn než bratr králův. Neboť říkali: „, Tento mladík se snadno naučí mravům naší země, bude vyrůstat s našimi syny, a proto je bude více milovat a sám si získá, jako by byl narozen v království, větší lásku u všech obyvatel“. Pončvadž vyšel z rodu, jenž zcela byl neznalý zlého, s pochvalou otec žil jeho a rovnéž bez klamu žila ctčná rodička jeho a po včky byla všem milá: ze stromu sladkého pak plod dobrý byl přiveden na svět. Kdo by teď váhati moh', neb kdo teď pochybnost choval, jednou že takový jinoch, jenž na křídlech rodičů rostl, rodičů spravedlivých a široko daleko slavných, k velkému prospěchu bude, jsa králem spravedlnosti? Proto my musíme doufat a všechno v příčině této musíme rychleji konat a neustat na chvilku při tom. Kdybychom nedbalí byli, pak víme, že obtíže přijdou, které ublíží říši a pro nás v neštěstí vyjdou. K římskému králi se tedy naklonily mysli mnohých pánů a měšťanů. Mezi nimi tedy se začalo konati jednání, jak by se vypravili vhodní poslové projednati tak nesnadnou věc s římským vladařem; ti pak, kteří byli krátce předtím vybídnuti k takovému činu od opatů, už snažně naléhali prosbami na opaty, aby neodmítali vzíti na sebe úlohu takového prospěšného poselství. Jejich žá- dosti tak spravedlivé se opatové rozhodli vy- hověti, jsouce odhodlání položit život za uleh- čení ubohým a pomoc chudým. Slyšel takové věci kníže korutanský, pro- tože i sám byl v těch dnech v Praze, a počal reptati proti opatům, podrážděn v duchu po- divuhodným hněvem. Poslal tedy ihned své pomahače, totiž Albrechta z Haufenšteina 180 / 181 a Jindřicha z Rotenburku!/, k opatům, aby jim řekli: ,„„Zdaž je vám málo, že jste na obtíž mým lidem, protože jste ve všem na obtíž i mnč, svému králi? Zdaž nejsem já onen, který mám moc zadržeti všechny, kteří se do- volávají proti mně jména krále římského? Proto vám dávám radu, abyste nečinili sami sebe ostatním za podobenství?/ a za posméch. Züstaüte a souhlaste s námi a bude vám dobře nade všechny, kteří stojí v dohledu našeho paláce; pakli se však rozhodnete jíti, kteroukoli zemí půjdete, nutně se zapletete do osidel našich přátel knížat a hrabat a při- vodíte sami sobě a svým druhům bičování a rány.“ Z toho velmi tvrdého poselství a vzkazu byli opatové zachváceni strachem a začali
Strana 181
úzkostlivě přemýšlet, co by měli v té tísni dělat, a pravili k sobě navzájem: ,„Pújdeme-li, snad to bude naše smrt, jestliže to však nevy- konáme, přece nicméně nebudeme moci uniknout rukám toho Korutance, nepůjde- me-li, přece zahyneme. Neboť co kdy zlého ucinil tomuto Korutanci pan Bavor?/, opat břevnovský, který víc sloužil tomuto králi než téměř všichni opatové jeho řádu? Vidíme však, že vytrpěl od tohoto krále přemnoho zlého a celý jeho dům zašel. Tento ctihodný otec z příslušné radosti svého srdce vstavil v den povýšení jeho, korunovace tohoto krále, tomu králi na temeno hlavy, když tu nebylo královské koruny, infuli svého opatství, ale odnesl si, bohužel, smutnou odměnu za svou věrnost věrný otec. Co udělal korutanskému knížeti zničený řád premonstrátský? V čem byla shledána všechna města česká a morav- ská, vesnice, městečka, kláštery, měšťané, kněží, sedláci a kupci, že urazili tohoto Ko- rutance? Přemnozí však byli zabiti, jiní olou- peni, jiní přivedeni vniveč a někteří z nich nespatřili vévody korutanského. Proto se mu- síme báti, jestliZe snad zatajíme a jestliže neoznámíme na dvoře a sluchu velikého řím- ského knížete útrapy tohoto království, že budeme obviněni ze zločinu a budeme vinni všemi těmito neštěstími. Budiž však Hospo- din ochráncem života našeho, nebudeme se báti, co nám učiní člověk. Budiž Bůh s námi a kdo obstojí proti nám, stůjme spolu, sám Hospodin bude ostříhati příchod i odchod náš, protože on je jediný, který, hledí k srdci'4/ a na touhu naši. Neboť zamýšlíme pracovati jen k potěšení rozrušeného království a k ob- čerstvení chudých.“ Tak se tedy tito opati radují jako giganti, že se vydají na cestu tak spravedlivou. Město pak Pražské a Kutná Hora zvolí ze společné porady svých konšelů schopné muže, aby je- jich přání a záležitost oznámili německému králi. Napsali pak tento list: ,, Nejjasnéjsímu z knížat panu Jindřichovi, králi římskému, vždy rozmnožiteli říše, rychtář Volflin5/ a rada konšelů a měšťanů Většího Města v Pra- ze prohlašují se ochotnými ke všem druhům rozkazů s pohotovostí ke službě a upřímnou věrností. Stísněni rozličnými těžkostmi trá- pení, protože království České těžce klesá pod břemenem zpuštění, pozvedli jsme oči své k výsosti vaší královské laskavosti v naději na dosažení útěchy a milosti. Posíláme tedy tyto své spoluobčany, doručitele těchto listů, důkladněji zpravené o našem poselství a před- sevzetí k slyšení a návštěvě vašeho veličen- stva. A s veškerou touhou prosíme, abyste k jejich zprávám, které přednesou vaší vzne- šenosti, ráčili dobrotivě nakloniti sluch a aby laskavost vaše ráčila uvésti naše prosby velmi úspěšně ve skutek. Cokoli pak bude skrze tyto naše posly vykonáno, řečeno nebo slí- beno, to zachováme rádi v platnosti nyní i vždycky. Dáno v Praze dne 29. června 1310.“ Podobné listy poslali po svých poslech králi také horníci z Kutné Hory a někteří páni. Jsou pak tito poslové a jména jejich, kteří se odebrali ke králi římskému: Pan Jindfich*/ Sedlecký, pan Konrád Zbraslavský, pan Jan Plaský, opatové řádu cisterciáckého, páni Jan z Vartemberka, Bohuslav z Boru"/ a Ota, muž moudrý, posel Vilema Zajice.*/ Z Prahy pak byli: Konrad Kornpuhel?/, Oto Vigolais!9/, Ebruś, syn Poplinüv, a Eberlin od Kamene.!!/ Z Kutné Hory: Tillmann Luciin a Konrád, bratr Jindřichův, střídníci farářovi v Hoře. A těchto dvanáct mužů se svou družinou vy- šlo v oktáv Jana Křtitele!?/ z Prahy za záchra- nu a útěchu své vlasti, málo dbajíce hrozeb Korutancových, a došli nepřetržitou cestou dvanáctého dne do Frankfurtu k Jindřichovi, králi římskému. Bratr Petr je tehdy z posluš- nosti následoval, ne zdaleka, nýbrž blízko, aby viděl konec. 1/ Z rodu aufensteinského dosvědčují listiny v té době jen Konráda a Jindřicha, byl to tedy asi některý z nich. Jindřich starší z Rotenburka se uvádí ve smlouvě o sňat- ku Jindřicha s Annou (Regesta II, č. 2083). */ Podle Žalmu 68. 12. 3/ Bavor (z Nečtin?), snad příbuzný Bavora ze Strako- nic, byl opatem v Břevnově v letech 1294—1333. 4/ 1. kniha královská 16. 7. 5/ Asi staroměstský rychtář v l. 1310—1314. */ Jinde: Heidenreich. 7/ Bor u Tachova (lat. Merica, ném. Haid) v záp. Ce- chách mezi Přimdou a Stříbrem; zde se míní Bohuš z rodu (později) Švamberského. 8/ Viléma Zajíce z Valdeka, kterého Ota zastupoval. % Mocný pražský rod Kornpuhlů pocházel z Chebu, také se nazyval jen ,,z Chebu''. Má jméno od tzv. Korn- bühlu (collis frumenti), tj. obilnfho Ба па Боге т konci náměstí v Chebu. Konrád tu jmenovaný byl velmi bohat. 10/ Oto Vigolais (Fyguleis) uvádí se jen tu mezi posly k Jindřichovi VII. 11/ Tři bratři z rodu od Kamene Eberlin, Konrád a Jind- řich koupili společně dům Francka z Louže, v kterém byla později (r. 1338) zřízena radnice Staroměstská. Eberlin byl také za císařem Jindřichem VII. v Itálii; srv. kap. CXV, Petr byl s ním v osobním styku. 12/ Dne 1. července 1310.
úzkostlivě přemýšlet, co by měli v té tísni dělat, a pravili k sobě navzájem: ,„Pújdeme-li, snad to bude naše smrt, jestliže to však nevy- konáme, přece nicméně nebudeme moci uniknout rukám toho Korutance, nepůjde- me-li, přece zahyneme. Neboť co kdy zlého ucinil tomuto Korutanci pan Bavor?/, opat břevnovský, který víc sloužil tomuto králi než téměř všichni opatové jeho řádu? Vidíme však, že vytrpěl od tohoto krále přemnoho zlého a celý jeho dům zašel. Tento ctihodný otec z příslušné radosti svého srdce vstavil v den povýšení jeho, korunovace tohoto krále, tomu králi na temeno hlavy, když tu nebylo královské koruny, infuli svého opatství, ale odnesl si, bohužel, smutnou odměnu za svou věrnost věrný otec. Co udělal korutanskému knížeti zničený řád premonstrátský? V čem byla shledána všechna města česká a morav- ská, vesnice, městečka, kláštery, měšťané, kněží, sedláci a kupci, že urazili tohoto Ko- rutance? Přemnozí však byli zabiti, jiní olou- peni, jiní přivedeni vniveč a někteří z nich nespatřili vévody korutanského. Proto se mu- síme báti, jestliZe snad zatajíme a jestliže neoznámíme na dvoře a sluchu velikého řím- ského knížete útrapy tohoto království, že budeme obviněni ze zločinu a budeme vinni všemi těmito neštěstími. Budiž však Hospo- din ochráncem života našeho, nebudeme se báti, co nám učiní člověk. Budiž Bůh s námi a kdo obstojí proti nám, stůjme spolu, sám Hospodin bude ostříhati příchod i odchod náš, protože on je jediný, který, hledí k srdci'4/ a na touhu naši. Neboť zamýšlíme pracovati jen k potěšení rozrušeného království a k ob- čerstvení chudých.“ Tak se tedy tito opati radují jako giganti, že se vydají na cestu tak spravedlivou. Město pak Pražské a Kutná Hora zvolí ze společné porady svých konšelů schopné muže, aby je- jich přání a záležitost oznámili německému králi. Napsali pak tento list: ,, Nejjasnéjsímu z knížat panu Jindřichovi, králi římskému, vždy rozmnožiteli říše, rychtář Volflin5/ a rada konšelů a měšťanů Většího Města v Pra- ze prohlašují se ochotnými ke všem druhům rozkazů s pohotovostí ke službě a upřímnou věrností. Stísněni rozličnými těžkostmi trá- pení, protože království České těžce klesá pod břemenem zpuštění, pozvedli jsme oči své k výsosti vaší královské laskavosti v naději na dosažení útěchy a milosti. Posíláme tedy tyto své spoluobčany, doručitele těchto listů, důkladněji zpravené o našem poselství a před- sevzetí k slyšení a návštěvě vašeho veličen- stva. A s veškerou touhou prosíme, abyste k jejich zprávám, které přednesou vaší vzne- šenosti, ráčili dobrotivě nakloniti sluch a aby laskavost vaše ráčila uvésti naše prosby velmi úspěšně ve skutek. Cokoli pak bude skrze tyto naše posly vykonáno, řečeno nebo slí- beno, to zachováme rádi v platnosti nyní i vždycky. Dáno v Praze dne 29. června 1310.“ Podobné listy poslali po svých poslech králi také horníci z Kutné Hory a někteří páni. Jsou pak tito poslové a jména jejich, kteří se odebrali ke králi římskému: Pan Jindfich*/ Sedlecký, pan Konrád Zbraslavský, pan Jan Plaský, opatové řádu cisterciáckého, páni Jan z Vartemberka, Bohuslav z Boru"/ a Ota, muž moudrý, posel Vilema Zajice.*/ Z Prahy pak byli: Konrad Kornpuhel?/, Oto Vigolais!9/, Ebruś, syn Poplinüv, a Eberlin od Kamene.!!/ Z Kutné Hory: Tillmann Luciin a Konrád, bratr Jindřichův, střídníci farářovi v Hoře. A těchto dvanáct mužů se svou družinou vy- šlo v oktáv Jana Křtitele!?/ z Prahy za záchra- nu a útěchu své vlasti, málo dbajíce hrozeb Korutancových, a došli nepřetržitou cestou dvanáctého dne do Frankfurtu k Jindřichovi, králi římskému. Bratr Petr je tehdy z posluš- nosti následoval, ne zdaleka, nýbrž blízko, aby viděl konec. 1/ Z rodu aufensteinského dosvědčují listiny v té době jen Konráda a Jindřicha, byl to tedy asi některý z nich. Jindřich starší z Rotenburka se uvádí ve smlouvě o sňat- ku Jindřicha s Annou (Regesta II, č. 2083). */ Podle Žalmu 68. 12. 3/ Bavor (z Nečtin?), snad příbuzný Bavora ze Strako- nic, byl opatem v Břevnově v letech 1294—1333. 4/ 1. kniha královská 16. 7. 5/ Asi staroměstský rychtář v l. 1310—1314. */ Jinde: Heidenreich. 7/ Bor u Tachova (lat. Merica, ném. Haid) v záp. Ce- chách mezi Přimdou a Stříbrem; zde se míní Bohuš z rodu (později) Švamberského. 8/ Viléma Zajíce z Valdeka, kterého Ota zastupoval. % Mocný pražský rod Kornpuhlů pocházel z Chebu, také se nazyval jen ,,z Chebu''. Má jméno od tzv. Korn- bühlu (collis frumenti), tj. obilnfho Ба па Боге т konci náměstí v Chebu. Konrád tu jmenovaný byl velmi bohat. 10/ Oto Vigolais (Fyguleis) uvádí se jen tu mezi posly k Jindřichovi VII. 11/ Tři bratři z rodu od Kamene Eberlin, Konrád a Jind- řich koupili společně dům Francka z Louže, v kterém byla později (r. 1338) zřízena radnice Staroměstská. Eberlin byl také za císařem Jindřichem VII. v Itálii; srv. kap. CXV, Petr byl s ním v osobním styku. 12/ Dne 1. července 1310.
Strana 182
Hlouček dvanácti lidí se ubírá k římskému králi, důvěry pln, a chce čin ubohých lidí a stejně království ubohého svým jednáním před králem hájit. Račiž jim, Kriste, dát, aby žádný je nepotkal smutek v úsilí pomoci zemi, v níž vládnou největší boje. Také, vznešený Duchu, své dobré dary lij na ně, učiň, ať jejich mysl je ve všem jednání moudrá, nechat s římským králem se sjednotí ve smlouvě jasné! JAK BYLO VE FRANKFURTU SLAVENO ZASNOUBENÍ MEZI JANEM, SYNEM KRÁLE ŘÍMSKÉHO, A ELIŠKOU, DCEROU KRÁLE ČESKÉHO, LÉTA PÁNĚ 1310 < XCVI Dvanáctého dne po odchodu poslů z Prahy šťastně se dostali na cestě vedením Božím k římskému králi, panu Jindřichovi. A když byl oznámen příchod těchto poslů na císař- ském dvoře, způsobil vladaři římskému a čet- ným jiným podnět k radosti. Neboť král znal všechny jejich záležitosti, pro které přišli. Druhého dne král laskavě k sobě povolal svými posly tyto vyslance a rozkázal vystro- jiti slavnou hostinu v domě bratří kazatelů. Po celý ten den byl klid, neboť se celý věno- val hostinám, ne poradám. Následovaly po- tom jiné dni, v nichž byl klid vzácný, ale hojně se konaly porady a vzájemné rozhovory. Měl tehdy onen vznešený král kolem sebe nejdůstojnější otce, arcibiskupy Petra Mo- hučského, Jana!/ Kolínského, biskupy štras- burského, lutyšského, munsterského, špýr- ského, eichstádtského?/, pana Jindřicha, opa- ta fuldského, s četnými jinými biskupy i opa- ty. Byla přítomna také vznešená knížata, hra- bata a četní mužové svobodného stavu, mezi nimiž Rudolf, falckrabě rýnský a vévoda ba- vorský, hrabata Barthold z Hennebergu a Ludvík z Ottingu*/ nebyli nikterak nižší než ostatní spolu přítomní. Ta pak skoro všechna knížata a pány pozval král do své rady, chtěje vyslechnouti slova poselství vyslanců z Čech. A tak dočkavše se vhodného místa a času 182 / 183 přišli vyslanci z Čech před tvář krále a záro- veň celé rady a požádali opata zbraslavského, aby přednesl jejich záležitost; ten vyhověl naléhavé žádosti a vyložil důvod příchodu poslů i svého těmito slovy: „Třeba utikati z temnot k světlu, ze soužení k pokoji, ze stra- chu k útočišti míru, z horka do révoví; a pro- tože je království České zahaleno do temnot trápení, do tísní nesvárů, do strachu mno- hých běd, přišli jsme z oné země, ó můj pane králi, ke světlu slavného tvého jména, kterým je už osvětlován okruh světa, a žádáme, aby milostivostí tvé královské laskavosti byly naše nohy vedeny na cestu pokoje. Naše spá- sa je v ruce tvé, pane, nechť shlédne na nás milosrdenství tvé, abychom bezpečně slou- žili králi. Máme v Čechách krále, totiž vé- vodu korutanského, pod nímž nastala tak velká neúroda míru a spravedlnosti, že nás tísnivá nutnost dohání, že hyneme a nemů- žeme mu sloužiti. Na království se zajisté naplnilo vidění Josefa, vykladatele snû*/, neboť po letech úrodných následovala příliš neúrodná, a kdyby nám Hospodin nezane- chal símě, byli bychom jako Sodoma a Go- morrha.5/ Zachoval nám věru Hospodin símě 1/ Jmenoval se Jindřich z Virneburku (1305—1332). 2/ Biskupem ve Štrasburku byl tehdy Jan z Dirpheimu (1306—1328), v Lutychu Theobald, hrabě barský (1303—1312), v Můnsteru Ludvík, hrabě hessenský (1310—1357), ve Špýru Sigiboto z Lichtenberku (1303 až 1314), v Eichstádtu Filip z Rathsamhausenu (1306 až 1322). 3/ Ti také spolu s jinými doprovázeli krále Jana do Čech; srv. kap. CVIII. Berthold z Hennebergu, hornofrancky pán, byl velmi obratný diplomat a setkáme se s ním v naší kronice ještě několikrát. *| 1. kniha Mojžíšova 40.—41. 5/ Sodoma a Gomora: v Starém zákoně města v Pa- lestině, zničená pro rozmařilý život ohněm (1. kniha Mojžíšova 19. 24.—25.)
Hlouček dvanácti lidí se ubírá k římskému králi, důvěry pln, a chce čin ubohých lidí a stejně království ubohého svým jednáním před králem hájit. Račiž jim, Kriste, dát, aby žádný je nepotkal smutek v úsilí pomoci zemi, v níž vládnou největší boje. Také, vznešený Duchu, své dobré dary lij na ně, učiň, ať jejich mysl je ve všem jednání moudrá, nechat s římským králem se sjednotí ve smlouvě jasné! JAK BYLO VE FRANKFURTU SLAVENO ZASNOUBENÍ MEZI JANEM, SYNEM KRÁLE ŘÍMSKÉHO, A ELIŠKOU, DCEROU KRÁLE ČESKÉHO, LÉTA PÁNĚ 1310 < XCVI Dvanáctého dne po odchodu poslů z Prahy šťastně se dostali na cestě vedením Božím k římskému králi, panu Jindřichovi. A když byl oznámen příchod těchto poslů na císař- ském dvoře, způsobil vladaři římskému a čet- ným jiným podnět k radosti. Neboť král znal všechny jejich záležitosti, pro které přišli. Druhého dne král laskavě k sobě povolal svými posly tyto vyslance a rozkázal vystro- jiti slavnou hostinu v domě bratří kazatelů. Po celý ten den byl klid, neboť se celý věno- val hostinám, ne poradám. Následovaly po- tom jiné dni, v nichž byl klid vzácný, ale hojně se konaly porady a vzájemné rozhovory. Měl tehdy onen vznešený král kolem sebe nejdůstojnější otce, arcibiskupy Petra Mo- hučského, Jana!/ Kolínského, biskupy štras- burského, lutyšského, munsterského, špýr- ského, eichstádtského?/, pana Jindřicha, opa- ta fuldského, s četnými jinými biskupy i opa- ty. Byla přítomna také vznešená knížata, hra- bata a četní mužové svobodného stavu, mezi nimiž Rudolf, falckrabě rýnský a vévoda ba- vorský, hrabata Barthold z Hennebergu a Ludvík z Ottingu*/ nebyli nikterak nižší než ostatní spolu přítomní. Ta pak skoro všechna knížata a pány pozval král do své rady, chtěje vyslechnouti slova poselství vyslanců z Čech. A tak dočkavše se vhodného místa a času 182 / 183 přišli vyslanci z Čech před tvář krále a záro- veň celé rady a požádali opata zbraslavského, aby přednesl jejich záležitost; ten vyhověl naléhavé žádosti a vyložil důvod příchodu poslů i svého těmito slovy: „Třeba utikati z temnot k světlu, ze soužení k pokoji, ze stra- chu k útočišti míru, z horka do révoví; a pro- tože je království České zahaleno do temnot trápení, do tísní nesvárů, do strachu mno- hých běd, přišli jsme z oné země, ó můj pane králi, ke světlu slavného tvého jména, kterým je už osvětlován okruh světa, a žádáme, aby milostivostí tvé královské laskavosti byly naše nohy vedeny na cestu pokoje. Naše spá- sa je v ruce tvé, pane, nechť shlédne na nás milosrdenství tvé, abychom bezpečně slou- žili králi. Máme v Čechách krále, totiž vé- vodu korutanského, pod nímž nastala tak velká neúroda míru a spravedlnosti, že nás tísnivá nutnost dohání, že hyneme a nemů- žeme mu sloužiti. Na království se zajisté naplnilo vidění Josefa, vykladatele snû*/, neboť po letech úrodných následovala příliš neúrodná, a kdyby nám Hospodin nezane- chal símě, byli bychom jako Sodoma a Go- morrha.5/ Zachoval nám věru Hospodin símě 1/ Jmenoval se Jindřich z Virneburku (1305—1332). 2/ Biskupem ve Štrasburku byl tehdy Jan z Dirpheimu (1306—1328), v Lutychu Theobald, hrabě barský (1303—1312), v Můnsteru Ludvík, hrabě hessenský (1310—1357), ve Špýru Sigiboto z Lichtenberku (1303 až 1314), v Eichstádtu Filip z Rathsamhausenu (1306 až 1322). 3/ Ti také spolu s jinými doprovázeli krále Jana do Čech; srv. kap. CVIII. Berthold z Hennebergu, hornofrancky pán, byl velmi obratný diplomat a setkáme se s ním v naší kronice ještě několikrát. *| 1. kniha Mojžíšova 40.—41. 5/ Sodoma a Gomora: v Starém zákoně města v Pa- lestině, zničená pro rozmařilý život ohněm (1. kniha Mojžíšova 19. 24.—25.)
Strana 183
královské, totiž spanilou pannu, drahokamy ctností ozdobenou, a prosíme, aby její potěše věnovala pozornost vaše dobrota, protože je zcela opuštěna jako sirota. Poněvadž, dobrý králi, tě miluje každý a chvála tvá zní po celém světě, tvé jméno proslulým činíc, spravedlivým že přeješ, že strážcem jsi spravedlnosti, pochodeň ve cti že nosíš a zjednáváš pohodu míru, spravedlivě že těšíš a nade vše miluješ právo: ježto pak dobrého tolik i my jsme zvěděli nyní, k tobě, hle, jdeme a pomoc a útěchu od tebe chceme. Jaké trpíme války, rač shlédnout, králi, tvé péči mladičká, sirá dívka buď svěřena. Čeká už na tvé rozkazy, ochotna jsouc vše vyplnit, co si jen přeješ.“ A když pan opat přednesl dosti uhlazeně jako řečník tyto a jiné věci v slyšení krále a jeho rádců, král odpověděl: „Svatá,“ dí, „říše římská, které z přízně Boží stojím v čele, třebas nezaslouženě, zvykla si být nedotknu- telnou pokladnou Božích zákonů a veškeré spravedlnosti, neboť od ní se musí daleko vzdáliti každá nespravedlnost, protože je hla- vou království a původcem všech mocí. Ne- boť spravedlnost říše vybízí sebe a své pro- bírati napřed ne to, aby se konala kterákoli věc, nýbrž aby se konala dobře a jak by se měla konati. Vždyť vladař římský vyřizuje všechny své záležitosti s rozvahou, protože jeho stavu méně prospívá, aby později litoval nějakého činu. A tak toto království České, když tam motyka smrti z kořene vytrhla muž- ský kmen přirozených králů, spadlo na svatou říši, a jak mne poučují rozhodnutí císařských zákonů, mohu je uděliti, komu budu chtít. I vkradl se do onoho království syn Men- harta, někdejšího vévody korutanského, ne sice dveřmi, nýbrž jinudy. Jeho příchod způ- sobil, jak slyším, konec pokoje a vzrůst vše- likého utrpení. Také našemu předchůdci, panu Albrechtovi, se postavil týž v opovážli- vé smělosti na odpor a dosud až podnes ne- přestává drze klásti odpor svaté říši. A souhrn vydání, k nimž jeho opovážlivost dohnala svatou říši, přesahuje více než sto tisíc liber. Vědí to četná knížata a hrabata, která pomá- hala říši opětně získati toto království a obdr- žela velmi bohatý žold. Třebas není pře- mocná ruka říše do té míry zkrácena, že by jí nemohla býti rozdrcena troufalá vzdorovitost Korutancova, přece chraň mne Bůh, abych chtěl proti rozhodnutím zákonů a bez výroku rady věrných mužů něco podnikati anebo o cokoli se pokoušeti. Vejděte tedy,““ pravil král, ,„„ó knížata a věrní římské říše, spolu se mnou v radu, najděte způsob, aby se roz- rušenému Českému království dostalo léku a aby se říše těšila svému právu.“ A tak po předchozí vzájemné poradě od- pověděla knížata svému králi: ,„„Králi, na věky buď živ'8/, neboť spravedlivý jsi, pane, a správný tvůj soud. Ačkoli pak „zákon Boží jest v srdci'"/ králově a oči tvé vidí spravedl- nost a jsi, jak víme, původcem a znalcem zá- kona, přece ti dáme v odpověď podle hlasu svědomí radu a spravedlivý rozsudek, pro- tože nám to káže tvá nestrannost a rozkaz. Prohlašujeme,“ praví, „a podle spravedlivého nálezu rozhodujeme, že Jindřich, syn vévody korutanského, který se zmocnil na škodu svaté říše království Českého a dosud je má neprávem v moci, ztratil od nynějška všechna práva knížecí. Nemá být jmenován králem ten, proti němuž se obrací císařský zákon, ani nemůže být vévodou, kdo nepřijímá své vé- vodství podle obvyklého způsobu skutečně z udělení říše ve lhůtě zákony určené a ani se v nepoddajné mysli nestará, aby je přijal. V ruce tvé, pane králi, jsou všechny končiny země a oněch všech zemí které má pod sebou onen Korutanec buď jako uchvatitel, nebo jako dědic. Starati se tedy o zákonité vladaře pro království České a vévodství Korutanské je zájmem říše římské; byť snad složili páno- vé, měšťané a kdokoli jiní nerozvážně a ne dost prozíravě slib, manský hold nebo něja- kou přísahu, protože to všechno bylo nedo- volené a nicotné, určujeme, aby to bylo bez */ Kniha Ezdrášova 2. 3. ?/ Žalm 36. 31.
královské, totiž spanilou pannu, drahokamy ctností ozdobenou, a prosíme, aby její potěše věnovala pozornost vaše dobrota, protože je zcela opuštěna jako sirota. Poněvadž, dobrý králi, tě miluje každý a chvála tvá zní po celém světě, tvé jméno proslulým činíc, spravedlivým že přeješ, že strážcem jsi spravedlnosti, pochodeň ve cti že nosíš a zjednáváš pohodu míru, spravedlivě že těšíš a nade vše miluješ právo: ježto pak dobrého tolik i my jsme zvěděli nyní, k tobě, hle, jdeme a pomoc a útěchu od tebe chceme. Jaké trpíme války, rač shlédnout, králi, tvé péči mladičká, sirá dívka buď svěřena. Čeká už na tvé rozkazy, ochotna jsouc vše vyplnit, co si jen přeješ.“ A když pan opat přednesl dosti uhlazeně jako řečník tyto a jiné věci v slyšení krále a jeho rádců, král odpověděl: „Svatá,“ dí, „říše římská, které z přízně Boží stojím v čele, třebas nezaslouženě, zvykla si být nedotknu- telnou pokladnou Božích zákonů a veškeré spravedlnosti, neboť od ní se musí daleko vzdáliti každá nespravedlnost, protože je hla- vou království a původcem všech mocí. Ne- boť spravedlnost říše vybízí sebe a své pro- bírati napřed ne to, aby se konala kterákoli věc, nýbrž aby se konala dobře a jak by se měla konati. Vždyť vladař římský vyřizuje všechny své záležitosti s rozvahou, protože jeho stavu méně prospívá, aby později litoval nějakého činu. A tak toto království České, když tam motyka smrti z kořene vytrhla muž- ský kmen přirozených králů, spadlo na svatou říši, a jak mne poučují rozhodnutí císařských zákonů, mohu je uděliti, komu budu chtít. I vkradl se do onoho království syn Men- harta, někdejšího vévody korutanského, ne sice dveřmi, nýbrž jinudy. Jeho příchod způ- sobil, jak slyším, konec pokoje a vzrůst vše- likého utrpení. Také našemu předchůdci, panu Albrechtovi, se postavil týž v opovážli- vé smělosti na odpor a dosud až podnes ne- přestává drze klásti odpor svaté říši. A souhrn vydání, k nimž jeho opovážlivost dohnala svatou říši, přesahuje více než sto tisíc liber. Vědí to četná knížata a hrabata, která pomá- hala říši opětně získati toto království a obdr- žela velmi bohatý žold. Třebas není pře- mocná ruka říše do té míry zkrácena, že by jí nemohla býti rozdrcena troufalá vzdorovitost Korutancova, přece chraň mne Bůh, abych chtěl proti rozhodnutím zákonů a bez výroku rady věrných mužů něco podnikati anebo o cokoli se pokoušeti. Vejděte tedy,““ pravil král, ,„„ó knížata a věrní římské říše, spolu se mnou v radu, najděte způsob, aby se roz- rušenému Českému království dostalo léku a aby se říše těšila svému právu.“ A tak po předchozí vzájemné poradě od- pověděla knížata svému králi: ,„„Králi, na věky buď živ'8/, neboť spravedlivý jsi, pane, a správný tvůj soud. Ačkoli pak „zákon Boží jest v srdci'"/ králově a oči tvé vidí spravedl- nost a jsi, jak víme, původcem a znalcem zá- kona, přece ti dáme v odpověď podle hlasu svědomí radu a spravedlivý rozsudek, pro- tože nám to káže tvá nestrannost a rozkaz. Prohlašujeme,“ praví, „a podle spravedlivého nálezu rozhodujeme, že Jindřich, syn vévody korutanského, který se zmocnil na škodu svaté říše království Českého a dosud je má neprávem v moci, ztratil od nynějška všechna práva knížecí. Nemá být jmenován králem ten, proti němuž se obrací císařský zákon, ani nemůže být vévodou, kdo nepřijímá své vé- vodství podle obvyklého způsobu skutečně z udělení říše ve lhůtě zákony určené a ani se v nepoddajné mysli nestará, aby je přijal. V ruce tvé, pane králi, jsou všechny končiny země a oněch všech zemí které má pod sebou onen Korutanec buď jako uchvatitel, nebo jako dědic. Starati se tedy o zákonité vladaře pro království České a vévodství Korutanské je zájmem říše římské; byť snad složili páno- vé, měšťané a kdokoli jiní nerozvážně a ne dost prozíravě slib, manský hold nebo něja- kou přísahu, protože to všechno bylo nedo- volené a nicotné, určujeme, aby to bylo bez */ Kniha Ezdrášova 2. 3. ?/ Žalm 36. 31.
Strana 184
platnosti a účinnosti. Neboť při nečestném slibu třeba změniti rozhodnutí.“ Zalibil se králi spravedlnosti výrok spravedlivé odpo- vědi a souhlasil. Byly tedy ihned o tom pořízeny zápisy a jasné listiny výsad, v nichž se Jindřich, syn vévody korutanského, který se vydával za krále českého, prohlašuje od říše za psance a zbavuje výrokem nálezu všech tehdy pří- tomných knížat a volitelů všech práv obojího CÍSAŘ JINDŘICH NERAD POSLAL DO ČECH JANA, SVÉHO PRVOROZENÉHO, A CHTĚL TAM SPÍŠE POVÝŠITI SVÉHO BRATRA VALRAMA < XCVII Potom král římský, chtóje slyżeti radu knížat u něho přítomných o panně Elišce, dceři krále Václava, jal se mluviti takováto slova: „Oné dívce, kterou prohlašují za znamenitou a doporučení hodnou hodnověrná svědectví počestných mužů, jak jsme řekli jindy a dří- ve, tak pravíme dosud, že jí přejeme, aby směla seděti jako královna na trůně otců svých. Bratra pak svého Valrama, muže, jak víte udatného, dáme oné dívce za manželského druha, aby s ní dědičně držel České králov- ství.““ Potěší knížata řeč králova a vzdávají králi díky více za útěchu osiřelé dívky než za povýšení jeho vlastního bratra. I poslové z Čech uslyševše jeho řeč, že totiž má být povýšena pokora opuštěné panny, radovali se hluboko v srdci, takže překypující radost srdce zvlažila tvář slzami z radosti se řinoucími. Souhlasí všichni o panně, ale ne o muži. Král nabízí bratra, poslové žádají, aby se stal jejich králem syn. ekl pak král: „Můj bratr,“ dí, „má věk, je s to za sebe mluviti a bojovati, Jan však, můj syn, je velmi útlý chlapec a maličký chlapec. „Běda pak zemi, když král její dítě jest.“ “1/ Naléhali však silné poslové fkouce králi: „Ne běda, nýbrž zajisté dobře bude zemi naší, posadíš-li, laskavý pane králi, na trůn našeho království tohoto malého chlap- ce, požehnaný plod života svého, aby zaují- 184 / 185 knížete. Také se zprošťují slibu a přísahy jemu složené všichni, kdož ji neopatrně učinili. Chovají se pak až podnes v Praze privilegia onoho nálezu, pevně potvrzená pečetěmi Jindřicha, tehdejšího krále řím- ského, i jiných knížat a volitelů.8/ 8/ Tyto listiny, datované ve Frankfurtu dne 25. červen- ce 1310, jsou ve výtahu v Regestech II, č. 2222—2228. O jednáních českých pánů s Jindřichem VII. srv. i pozn. vzadu. mal stolec slávy a seděl s knížaty místo tebe neboť my budeme poddání jeho moci, on však bude poslouchati rozkazu tvého, a tak bude říditi tvá moudrost jej i nás, totiž krále a království. Neboť stačí, jak vidíme, tvá moudrá moc říditi království, jež jsou vzdá- lena.“ A tímto způsobem se přeli poslové s králem o krále. Král se pak rozhodl přibrati k důvěrné rozmluvě jedině pana Konráda, opata zbras- lavského, a začal se ho vážně vyptávati: „Proč,“ pravil král, „nepřijímáte za krále mého bratra, nýbrž si žádáte mého syna?“ A opat mu řekl: „Protože je pánu mému, tobě, králi, tělem bližší než bratr, a kdyby- chom znali bližšího tobě, králi, pánu mému, žádali bychom, aby nám byl ten dán za krá- le.“ I pravil král: ,„Já jsem sám sobč bližší.“ „Dobfe,'* fekl opat, „velmi dobře mluvíš, můj pane králi, a já vám přísahám při Bohu, kdybyste byl, pane králi, takový, že byste mohl býti přijat za krále českého, vyšli by- chom vám zároveň všichni s ostatními vstříc pro slavné jméno, které máte, a s radostí bychom vás přijali. Nyní však, protože jste vystoupil výše a není možno, aby se to stalo, ať tam kraluje syn místo otce; neboť syn je velikou podstatou a částí otce. A nechť na vás nepůsobí, pane králi, že má princezna Eliška převyšuje věk vašeho syna o čtyři léta, neboť váš syn dosáhl čtrnáctého roku svého věku a tato dívka osmnáctého, doba dvou let vyrovná u nich nestejnou velikost těla. A nechť se nehorší můj pan král nade mnou, sluhou svým, pro tyto řeči, které chci nyní pověděti; dříve než byste pustil z ruky svého mladého syna takové a tak ve- liké království, měl byste svého syna oženiti s dívkou nebo paní, která dosáhla pade- sátky.“ Král se pak zasmál, druhého dne vzal si
platnosti a účinnosti. Neboť při nečestném slibu třeba změniti rozhodnutí.“ Zalibil se králi spravedlnosti výrok spravedlivé odpo- vědi a souhlasil. Byly tedy ihned o tom pořízeny zápisy a jasné listiny výsad, v nichž se Jindřich, syn vévody korutanského, který se vydával za krále českého, prohlašuje od říše za psance a zbavuje výrokem nálezu všech tehdy pří- tomných knížat a volitelů všech práv obojího CÍSAŘ JINDŘICH NERAD POSLAL DO ČECH JANA, SVÉHO PRVOROZENÉHO, A CHTĚL TAM SPÍŠE POVÝŠITI SVÉHO BRATRA VALRAMA < XCVII Potom král římský, chtóje slyżeti radu knížat u něho přítomných o panně Elišce, dceři krále Václava, jal se mluviti takováto slova: „Oné dívce, kterou prohlašují za znamenitou a doporučení hodnou hodnověrná svědectví počestných mužů, jak jsme řekli jindy a dří- ve, tak pravíme dosud, že jí přejeme, aby směla seděti jako královna na trůně otců svých. Bratra pak svého Valrama, muže, jak víte udatného, dáme oné dívce za manželského druha, aby s ní dědičně držel České králov- ství.““ Potěší knížata řeč králova a vzdávají králi díky více za útěchu osiřelé dívky než za povýšení jeho vlastního bratra. I poslové z Čech uslyševše jeho řeč, že totiž má být povýšena pokora opuštěné panny, radovali se hluboko v srdci, takže překypující radost srdce zvlažila tvář slzami z radosti se řinoucími. Souhlasí všichni o panně, ale ne o muži. Král nabízí bratra, poslové žádají, aby se stal jejich králem syn. ekl pak král: „Můj bratr,“ dí, „má věk, je s to za sebe mluviti a bojovati, Jan však, můj syn, je velmi útlý chlapec a maličký chlapec. „Běda pak zemi, když král její dítě jest.“ “1/ Naléhali však silné poslové fkouce králi: „Ne běda, nýbrž zajisté dobře bude zemi naší, posadíš-li, laskavý pane králi, na trůn našeho království tohoto malého chlap- ce, požehnaný plod života svého, aby zaují- 184 / 185 knížete. Také se zprošťují slibu a přísahy jemu složené všichni, kdož ji neopatrně učinili. Chovají se pak až podnes v Praze privilegia onoho nálezu, pevně potvrzená pečetěmi Jindřicha, tehdejšího krále řím- ského, i jiných knížat a volitelů.8/ 8/ Tyto listiny, datované ve Frankfurtu dne 25. červen- ce 1310, jsou ve výtahu v Regestech II, č. 2222—2228. O jednáních českých pánů s Jindřichem VII. srv. i pozn. vzadu. mal stolec slávy a seděl s knížaty místo tebe neboť my budeme poddání jeho moci, on však bude poslouchati rozkazu tvého, a tak bude říditi tvá moudrost jej i nás, totiž krále a království. Neboť stačí, jak vidíme, tvá moudrá moc říditi království, jež jsou vzdá- lena.“ A tímto způsobem se přeli poslové s králem o krále. Král se pak rozhodl přibrati k důvěrné rozmluvě jedině pana Konráda, opata zbras- lavského, a začal se ho vážně vyptávati: „Proč,“ pravil král, „nepřijímáte za krále mého bratra, nýbrž si žádáte mého syna?“ A opat mu řekl: „Protože je pánu mému, tobě, králi, tělem bližší než bratr, a kdyby- chom znali bližšího tobě, králi, pánu mému, žádali bychom, aby nám byl ten dán za krá- le.“ I pravil král: ,„Já jsem sám sobč bližší.“ „Dobfe,'* fekl opat, „velmi dobře mluvíš, můj pane králi, a já vám přísahám při Bohu, kdybyste byl, pane králi, takový, že byste mohl býti přijat za krále českého, vyšli by- chom vám zároveň všichni s ostatními vstříc pro slavné jméno, které máte, a s radostí bychom vás přijali. Nyní však, protože jste vystoupil výše a není možno, aby se to stalo, ať tam kraluje syn místo otce; neboť syn je velikou podstatou a částí otce. A nechť na vás nepůsobí, pane králi, že má princezna Eliška převyšuje věk vašeho syna o čtyři léta, neboť váš syn dosáhl čtrnáctého roku svého věku a tato dívka osmnáctého, doba dvou let vyrovná u nich nestejnou velikost těla. A nechť se nehorší můj pan král nade mnou, sluhou svým, pro tyto řeči, které chci nyní pověděti; dříve než byste pustil z ruky svého mladého syna takové a tak ve- liké království, měl byste svého syna oženiti s dívkou nebo paní, která dosáhla pade- sátky.“ Král se pak zasmál, druhého dne vzal si
Strana 185
stranou zvláště sedleckého a zbraslavského opata a pravil jim: ,„Vy dva jste mužové velikého jména a dobré pověsti, jste řeholní- ci, nad to jste opatové, jste kněží, a proto se vás ptám v této věci na radu, kterou se chci říditi. Zapřísahám vás, pravil, „pro živého Boha, při budoucím jeho strašném soudu, tak jako chcete v poslední den odpovídati Nejvyššímu, abyste mně hned už zde v taj- nosti pověděli, je-li prospěšné mně a mému postavení i mému synovi, abych ho dosadil za krále v Českém království.““ Opatové pak, vázáni poutem tak vážného zapřisáhnutí, ohromeni v duchu podivením zprvu mlčeli, hned se však uklidnili a pravili králi: „To vám říkáme ve jménu Páně, že nemyslíme na nic jiného než na to, že je dobré a pro- spěšné, aby se váš syn stal českým králem.“ „Tato krátká odpověď, pravil král, „mne zavazuje a více mne přesvědčuje než rada jiných, abych tuto věc učinil.“ Odešel tedy hned od nich král, ubíraje se do rady knížat; a od té hodiny, jak jsme my sami viděli a jasně poznali, stala se naše zále- žitost, kterou jsme dříve považovali za ne- možnou, pokládajíce ji za tvrdší nad diamant, ihned poddajnou jako vosk rozpouštějící se před tváří ohně a jako sníh teplem slunečním. Nyní hodina zmůže, co dlouhá dřív nemohla doba, neboť jsme bývali dříve dva týdny každý den a často i v noci na poradě a jednání a přece „nic jsme nepopadli“?/ a neměli jsme žádný úspěch, nýbrž jsme se někdy rozhodli bez výsledku odejít, přece však jsme zůstali až dosud. Patnáctého tedy dne po našem přícho- du do Frankfurtu přislíbil a vlastními ústy před arcibiskupy, biskupy, opaty, vévody, hrabaty a četnými jinými šlechtici říšský- mi slíbil a vlastními ústy pravil toto: ,„Hle, Jan, můj prvorozený, má si vzíti princeznu Elišku za zákonitou manželku.“ Poslové pak z Čech slíbili podobně za dívku. Takto se tedy vykonaly vzájemně dohodnuté šťastné zásnuby a velmi pevně se potvrdily privile- gii a listinnými doklady. I určil král místo a dobu sňatku, a omezuje to takovýmito pod- mínkami, pravil tedy: ,, Ustanovujeme napřed konečný termín k slavení sňatku svého syna a dcery a naprosto ho nechceme opominouti. Neboť stanovíme a s konečnou platností urču- jeme oné dívce, snoubence našeho syna, dobu příchodu do Špýru, říšského města, od tohoto dne, to jest od 25. července, až do 1. září; nebude-li však v oné době dovedena na řečené místo, prohlašujeme od té doby všechny tyto ujednané zásnuby za neplatné a nicotné, neboť na nás doléhají velmi důle- žité záležitosti říše, takže jim nemůžeme urči- ti lhůtu časovou delší.““ Volali totiž tehdy krále denně do krajin italských a lombard- ských. Naléhali však poslové z Čech řkouce králi: „Pane králi,““ praví, „ať vaše prozíravost dá pozor, že prodlení způsobí nebezpečenství, naše království dýchá horoucí touhou po přítomnosti vašeho syna a nyní zajisté také získá království bez boje, i když přijde se skrovným počtem. Nechť tedy schválí král tuto radu, aby jeho syn šel hned s námi, vzal v držení království a slavil tam králov- skou hostinu svatební.“ „Budiž to,“ praví král, „budiž to daleko vzdáleno ode mne, abych neviděl z očí v oči svou dceru a ne- zulíbal ji dříve než bych vytáhl do Galie.3/ Neboť Eliška, vaše paní, je nyní dcerou mou; Jan,““ praví, „můj prvorozený, nyní snoubenec, bude se radovati ze snoubenky a radovati se budou ze mne syn a dcera a já se budu těšiti z nich. Jděte, přiveďte ji raději ke mně, abych mohl radostněji žíti.““ Slovo královo se stane poslům takřka rozkazem. V oné době, protože se král chtěl na vyzvá- ní pana papeže Klimenta V. odebrati do Itálie, aby získal císařskou korunu, ustanovil sám podle společné úrady a souhlasu všech knížat, kteří tehdy byli přítomni v hojném množství, Jana, svého prvorozeného, přija- tého už za krále českého, generálním viká- řem před horami“*/ na pět let; titul té hod- nosti má posud. Vyřídivše tedy záležitosti, vyšli jsme sedmnáctého dne po svém pří- chodu, to jest 28. července, z Frankfurtu a začali jsme spěšně zaměřovati své kroky do Čech. A jak veliká se tehdy zaskvěla ve Frankfurtu povznášející sláva slavného krále Jindřicha, jak hojné tam bylo kvetoucí ry- tířstvo, jaké rytířské turnaje, jaké tance, to už 1/ Kniha kazatel 10. 16. 2/ Podle Lukáše 5. 5. 3/ Tj. Itálie. 4/ Tj. před Alpami.
stranou zvláště sedleckého a zbraslavského opata a pravil jim: ,„Vy dva jste mužové velikého jména a dobré pověsti, jste řeholní- ci, nad to jste opatové, jste kněží, a proto se vás ptám v této věci na radu, kterou se chci říditi. Zapřísahám vás, pravil, „pro živého Boha, při budoucím jeho strašném soudu, tak jako chcete v poslední den odpovídati Nejvyššímu, abyste mně hned už zde v taj- nosti pověděli, je-li prospěšné mně a mému postavení i mému synovi, abych ho dosadil za krále v Českém království.““ Opatové pak, vázáni poutem tak vážného zapřisáhnutí, ohromeni v duchu podivením zprvu mlčeli, hned se však uklidnili a pravili králi: „To vám říkáme ve jménu Páně, že nemyslíme na nic jiného než na to, že je dobré a pro- spěšné, aby se váš syn stal českým králem.“ „Tato krátká odpověď, pravil král, „mne zavazuje a více mne přesvědčuje než rada jiných, abych tuto věc učinil.“ Odešel tedy hned od nich král, ubíraje se do rady knížat; a od té hodiny, jak jsme my sami viděli a jasně poznali, stala se naše zále- žitost, kterou jsme dříve považovali za ne- možnou, pokládajíce ji za tvrdší nad diamant, ihned poddajnou jako vosk rozpouštějící se před tváří ohně a jako sníh teplem slunečním. Nyní hodina zmůže, co dlouhá dřív nemohla doba, neboť jsme bývali dříve dva týdny každý den a často i v noci na poradě a jednání a přece „nic jsme nepopadli“?/ a neměli jsme žádný úspěch, nýbrž jsme se někdy rozhodli bez výsledku odejít, přece však jsme zůstali až dosud. Patnáctého tedy dne po našem přícho- du do Frankfurtu přislíbil a vlastními ústy před arcibiskupy, biskupy, opaty, vévody, hrabaty a četnými jinými šlechtici říšský- mi slíbil a vlastními ústy pravil toto: ,„Hle, Jan, můj prvorozený, má si vzíti princeznu Elišku za zákonitou manželku.“ Poslové pak z Čech slíbili podobně za dívku. Takto se tedy vykonaly vzájemně dohodnuté šťastné zásnuby a velmi pevně se potvrdily privile- gii a listinnými doklady. I určil král místo a dobu sňatku, a omezuje to takovýmito pod- mínkami, pravil tedy: ,, Ustanovujeme napřed konečný termín k slavení sňatku svého syna a dcery a naprosto ho nechceme opominouti. Neboť stanovíme a s konečnou platností urču- jeme oné dívce, snoubence našeho syna, dobu příchodu do Špýru, říšského města, od tohoto dne, to jest od 25. července, až do 1. září; nebude-li však v oné době dovedena na řečené místo, prohlašujeme od té doby všechny tyto ujednané zásnuby za neplatné a nicotné, neboť na nás doléhají velmi důle- žité záležitosti říše, takže jim nemůžeme urči- ti lhůtu časovou delší.““ Volali totiž tehdy krále denně do krajin italských a lombard- ských. Naléhali však poslové z Čech řkouce králi: „Pane králi,““ praví, „ať vaše prozíravost dá pozor, že prodlení způsobí nebezpečenství, naše království dýchá horoucí touhou po přítomnosti vašeho syna a nyní zajisté také získá království bez boje, i když přijde se skrovným počtem. Nechť tedy schválí král tuto radu, aby jeho syn šel hned s námi, vzal v držení království a slavil tam králov- skou hostinu svatební.“ „Budiž to,“ praví král, „budiž to daleko vzdáleno ode mne, abych neviděl z očí v oči svou dceru a ne- zulíbal ji dříve než bych vytáhl do Galie.3/ Neboť Eliška, vaše paní, je nyní dcerou mou; Jan,““ praví, „můj prvorozený, nyní snoubenec, bude se radovati ze snoubenky a radovati se budou ze mne syn a dcera a já se budu těšiti z nich. Jděte, přiveďte ji raději ke mně, abych mohl radostněji žíti.““ Slovo královo se stane poslům takřka rozkazem. V oné době, protože se král chtěl na vyzvá- ní pana papeže Klimenta V. odebrati do Itálie, aby získal císařskou korunu, ustanovil sám podle společné úrady a souhlasu všech knížat, kteří tehdy byli přítomni v hojném množství, Jana, svého prvorozeného, přija- tého už za krále českého, generálním viká- řem před horami“*/ na pět let; titul té hod- nosti má posud. Vyřídivše tedy záležitosti, vyšli jsme sedmnáctého dne po svém pří- chodu, to jest 28. července, z Frankfurtu a začali jsme spěšně zaměřovati své kroky do Čech. A jak veliká se tehdy zaskvěla ve Frankfurtu povznášející sláva slavného krále Jindřicha, jak hojné tam bylo kvetoucí ry- tířstvo, jaké rytířské turnaje, jaké tance, to už 1/ Kniha kazatel 10. 16. 2/ Podle Lukáše 5. 5. 3/ Tj. Itálie. 4/ Tj. před Alpami.
Strana 186
vylíčit nebude moci má mysl a netouží ani vypsat takové věci, svět bujarý které tu konal: v takovém rouše jak mnich já žiji, že nemohu o to pečovat, neboť boj já krutý bojuji stále, poněvadž ke Kristu jen se družím na tomto světě. Ono však vylíčím přec, že s větší radostí půjdu do země, z níž jsem vyšel, neb pravý bude tam zákon daný od Boha darem, až vyhnán bude ten lotr, který nás natolik zničil, že celé truchlily Čechy; nemohou ustat v pláči, neb způsobil onen, že bídu začal mít celý národ. To jednotlivě je známo, pro věci zcela zřejmé je zbytečné přibírat svědka. Když však jsme byli na zpáteční své cestě a přicházeli jsme k říšskému městu, zvanému Windesheim, neočekávaně přišel z Čech úprkem Štěpán, krejčí panny Elišky a posel, a řekl nám: ,„Zvěstuji vám nikoli radost, nýbrž úskočnou zkázu. Kutná Hora je vydá- na a ztracena; neboť hned ustoupili někteří mužové nestálí, kteří vás poslali, od cesty věrnosti, kterou s vámi vzájemně ujednali, a nechali s podporou protivníků, které dříve vypudila z Hory vlastní špatnost, Korutance vejíti s jeho mocí do Kutné Hory; stalo se to 18. Cervence.'' Předtím však učinili přední mužové z Hory POSLOVÉ ZČECH SE VRÁTILI A PRIVEDLI K CÍSARI PRINCEZNU ELISKU VE LHŮTĚ NAPŘED JIM URČENÉ LÉTA PÁNĚ 1310 << XCVII „Ó hlubokosti bohatství moudrosti i umění Božího! Jak jsou nevyzpytatelné soudové jeho a nevystižitelné cesty jeho.“!/ „Neboť kdo poznal mysl Páně?“2/ Ani snad prorok, který pravil: „Soudové Hospodinovi jako hlubo- kost nesmírná“3/; jestliže však promluvila ústa Páně, aby se něco stalo, anebo třebas pomyslila, aby vykonala, kdo to zeslabí? Naprosto nikdo. ,,„Není rady ani moudrosti proti Hospodinu“4/, protože zajisté „„oči Hospodinovy patří na ty, kteříž se ho bojí, a na ty, kteříž očekávají milosrdenství jeho*/, a kdo doufal v Hospodina a byl opuštěn? 186 / 187 slib, že se mají všechny záležitosti jak Hory, tak království rozhodovati jen podle rozkazu a vůle krále římského, neboť poslali o tom králi římskému listy i posly. Byli jsme touto zprávou postrašeni, ale ne přestrašeni; naše srdce totiž měla důvěru v pomoc Nejvyššího, neboť jedině jemu byla známá vůle a náš dobrý úmysl. Ubírajíce se odtud, došli jsme do Norimberka, kde jsme zůstali my tři kaplani, Petr, Konrád a Jindřich, s tře- mi svými ctihodnými otci opaty, kdežto ostatní naši druhové se spěšně ubírali do Čech pro princeznu Elišku, novou snou- benku. Byl jsem mladší a nyní jsem zestárl, a nevi- děl jsem spravedlivého opuštěného. Četl jsem, že mladíci a dívky doufali v Pána a byli od něho vysvobozeni. Kdo uhasil třem mlá- dencüm v peci plamen ohné?9/ Kdo udělil kfehkému pohlaví ženskému vítězství na mučidle? To vše činí jeden a týž Hospodin, který neopouští ty, kdož doufají v něho? Ale zda nám neukázal veliký div na této osiřelé panně syn blahoslavené Panny? Neboť kdo by věřil, čí úsudek by chápal anebo pokládal za možné, aby se stalo, že by mohla jediná dívka, zbavená útěchy rodičů, bydlící uprostřed pronásledovatelů jako ovečka upro- střed vlků, lapená od ptáčníka jako ptáci, chycená jako ryba na háček udice, uniknouti někdy z takového spletitého bludiště a vy- soko vystoupiti na stupeň veliké výše? Bohu je to snadno, člověku nemožno. Divme se nyní činu, jehož vykonání jsme si na Bohu vyžádali, „„osidlo se ztrhalo'””/ a panna byla vysvobozena z rukou těch, kteří hledali potupu její.
vylíčit nebude moci má mysl a netouží ani vypsat takové věci, svět bujarý které tu konal: v takovém rouše jak mnich já žiji, že nemohu o to pečovat, neboť boj já krutý bojuji stále, poněvadž ke Kristu jen se družím na tomto světě. Ono však vylíčím přec, že s větší radostí půjdu do země, z níž jsem vyšel, neb pravý bude tam zákon daný od Boha darem, až vyhnán bude ten lotr, který nás natolik zničil, že celé truchlily Čechy; nemohou ustat v pláči, neb způsobil onen, že bídu začal mít celý národ. To jednotlivě je známo, pro věci zcela zřejmé je zbytečné přibírat svědka. Když však jsme byli na zpáteční své cestě a přicházeli jsme k říšskému městu, zvanému Windesheim, neočekávaně přišel z Čech úprkem Štěpán, krejčí panny Elišky a posel, a řekl nám: ,„Zvěstuji vám nikoli radost, nýbrž úskočnou zkázu. Kutná Hora je vydá- na a ztracena; neboť hned ustoupili někteří mužové nestálí, kteří vás poslali, od cesty věrnosti, kterou s vámi vzájemně ujednali, a nechali s podporou protivníků, které dříve vypudila z Hory vlastní špatnost, Korutance vejíti s jeho mocí do Kutné Hory; stalo se to 18. Cervence.'' Předtím však učinili přední mužové z Hory POSLOVÉ ZČECH SE VRÁTILI A PRIVEDLI K CÍSARI PRINCEZNU ELISKU VE LHŮTĚ NAPŘED JIM URČENÉ LÉTA PÁNĚ 1310 << XCVII „Ó hlubokosti bohatství moudrosti i umění Božího! Jak jsou nevyzpytatelné soudové jeho a nevystižitelné cesty jeho.“!/ „Neboť kdo poznal mysl Páně?“2/ Ani snad prorok, který pravil: „Soudové Hospodinovi jako hlubo- kost nesmírná“3/; jestliže však promluvila ústa Páně, aby se něco stalo, anebo třebas pomyslila, aby vykonala, kdo to zeslabí? Naprosto nikdo. ,,„Není rady ani moudrosti proti Hospodinu“4/, protože zajisté „„oči Hospodinovy patří na ty, kteříž se ho bojí, a na ty, kteříž očekávají milosrdenství jeho*/, a kdo doufal v Hospodina a byl opuštěn? 186 / 187 slib, že se mají všechny záležitosti jak Hory, tak království rozhodovati jen podle rozkazu a vůle krále římského, neboť poslali o tom králi římskému listy i posly. Byli jsme touto zprávou postrašeni, ale ne přestrašeni; naše srdce totiž měla důvěru v pomoc Nejvyššího, neboť jedině jemu byla známá vůle a náš dobrý úmysl. Ubírajíce se odtud, došli jsme do Norimberka, kde jsme zůstali my tři kaplani, Petr, Konrád a Jindřich, s tře- mi svými ctihodnými otci opaty, kdežto ostatní naši druhové se spěšně ubírali do Čech pro princeznu Elišku, novou snou- benku. Byl jsem mladší a nyní jsem zestárl, a nevi- děl jsem spravedlivého opuštěného. Četl jsem, že mladíci a dívky doufali v Pána a byli od něho vysvobozeni. Kdo uhasil třem mlá- dencüm v peci plamen ohné?9/ Kdo udělil kfehkému pohlaví ženskému vítězství na mučidle? To vše činí jeden a týž Hospodin, který neopouští ty, kdož doufají v něho? Ale zda nám neukázal veliký div na této osiřelé panně syn blahoslavené Panny? Neboť kdo by věřil, čí úsudek by chápal anebo pokládal za možné, aby se stalo, že by mohla jediná dívka, zbavená útěchy rodičů, bydlící uprostřed pronásledovatelů jako ovečka upro- střed vlků, lapená od ptáčníka jako ptáci, chycená jako ryba na háček udice, uniknouti někdy z takového spletitého bludiště a vy- soko vystoupiti na stupeň veliké výše? Bohu je to snadno, člověku nemožno. Divme se nyní činu, jehož vykonání jsme si na Bohu vyžádali, „„osidlo se ztrhalo'””/ a panna byla vysvobozena z rukou těch, kteří hledali potupu její.
Strana 187
A tak když se vrátili do Prahy poslové dříve jmenovaní, obstarali dívce slavnostní vý- bavu, patřící k ženské ozdobě a k svatební slavnosti dívčině, tu onde u rozličných kupců a měšťanů pražských, spolehlivých věřitelů, v ceně přes tisíc hřiven jako půjčku. A přízní osudu byla vypravena tato dívka v době šesti dnů po návratu těch poslů k svému odchodu se slušnou družinou a s přiměřenou nádherou; sedmého pak dne, to jest 14. srpna, veřejně vyšla se svou družinou Eliška, dcera královská, z Prahy s vědomím a před očima všech, kteří byli v Praze. Hledí na to korutanský vévoda, vidí to sestra dívčina, paní Anna, ví o tom nepřátel- ský zástup, nikdo však jí nebrání ani se nikdo neptá, kam jde. Neboť se ubírá šťastně, aby kralovala, a ne aby zapomněla na svůj lid a dům otce svého, nýbrž aby jim přinesla mír. Ptám se tě jen, odpověz mně, prosím, co z toho bylo větším zázrakem, totiž že panna naprosto nepřipravená k tak důleži- tým záležitostem anebo že tak střežená ne- byla od svých závistníků zadržována? Za- jisté bylo to učiněno od Hospodina a je zázrakem v očích našich; obojí zajisté se stalo prozřetelností Božího řízení a dopuštění. Neboť dopustil Bůh, že závistníci nepo- znávali budoucí slávy této dívky, ani ne- předvídali poslední věci, nýbrž spíše zasle- peni zlobou vzájemně říkali: „Tato dívka, kterou jsme zamýšleli vyhostit z království, už oklamána hloupým přemlouváním, sama se nyní vyhošťuje z tohoto království a odchá- zí, aby se nikterak nevrátila. Římský král ji nijak nedá, až k němu přijde, za manželku bratrovi nebo synovi, nýbrž některému ne- urozenému muži. Chytře vyvedla takovou královskou dceru jedině pro královský rod lstivost některých lidí, a proto jí rádi pře- jeme, aby tam odešla; ona ať trvá tam, my budeme trvati zde, ona tam bude mít bídu, my zde slávu a moc. Nechte ji odejít, nechte ji se vzdálit, nebraňte jí v cestě, protože strach před ní byl nad našimi syny.“ A pra- vili: ,, Tato dívka odchazi jako Dina*/, ,aby vidéla Zeny té zemé', a uzardění si odnese jako Dina, mějž si to!" Mnohonásobné ji uráželi, zasypávajíce tuto odcházející dívku zlofecením místo dobrofecením.?/ Oni bu- dou zlořečiti, a ty, Pane, požehnáš, kdož po- vstévaji proti ni, zahanbeni budou!°/, divka pak tvá bude se radovati v tobě. V takovýchto kousavych řečech „nebyla zacpána ústa mlu- vicich lež“!!/,; nýbrž „lhala nepravost sobě““!2/, protože jejich zatemnělost nemohla pochopiti tajné rozhodnutí Boží. Vyšla tedy bez překážky z tohoto předchá- zejícího sporu královská panna, spolupůso- bili při odchodu dívčině někteří věrní páni a měšťané, kteří se přičiňovali o povýšení panny z lásky k míru a vlasti a pro udělení odplaty svým dědicům. Takoví pak žádali, aby zákonodárce dal požehnání panně, a modlili se, aby Hospodin ostříhal její příchod a odchod. Takto pronesou všichni a prosí s upřímným srdcem: „Nechať tvým vůdcem je ten, jenž kdysi provedl mořem všechen lid izraelský"9/, a cestou ať za strážce anděl Tobiásüv!*/ ti stojí, ať od tebe vzdálí, co rmoutí, ten, jemuž větry i moře a jemuž běh oblohy slouží, jemuž komety, slunce a den i noc jemuž slouží, jemuž po právu slouží i všichni tvorové stále, jemuž poddány jsou i světlo a hvězdy, nechť ráčí vůdcem být dívce této jak přítel a šiřitel míru. Ty, jenž nebesy vládneš, rač věrným vůdcem jí býti, Ty, jenž panenství ctíš, ji ochraňuj ode všech pohrom, doved ji &tastné tam a právé tak &tastné i nazpét!"' 1/ Epištola sv. Pavla k Římanům rr. 33. ?/ Tamtéž 11. 34. */ Zalm 35. 7. */ Kniha přísloví 21. 30. 5/ Zalm 32. 18. % O tom vypravuje Proroctví Daniela proroka 3. 12.—27. ?/ Žalm 123. 7. 8/ 1. kniha Mojžíšova 34. 1.—4. */ Podle 1. knihy Mojžíšovy 27. 12. 10/ Podle Proroctví Izaiáše proroka 19. 9. 11/ Žalm 62. 12. 12/ Žalm 26. 12. 13/ 2. kniha Mojžíšova 14. 19.—22. 14/ Viz vzadu pozn. ke kap. LXXXVII.
A tak když se vrátili do Prahy poslové dříve jmenovaní, obstarali dívce slavnostní vý- bavu, patřící k ženské ozdobě a k svatební slavnosti dívčině, tu onde u rozličných kupců a měšťanů pražských, spolehlivých věřitelů, v ceně přes tisíc hřiven jako půjčku. A přízní osudu byla vypravena tato dívka v době šesti dnů po návratu těch poslů k svému odchodu se slušnou družinou a s přiměřenou nádherou; sedmého pak dne, to jest 14. srpna, veřejně vyšla se svou družinou Eliška, dcera královská, z Prahy s vědomím a před očima všech, kteří byli v Praze. Hledí na to korutanský vévoda, vidí to sestra dívčina, paní Anna, ví o tom nepřátel- ský zástup, nikdo však jí nebrání ani se nikdo neptá, kam jde. Neboť se ubírá šťastně, aby kralovala, a ne aby zapomněla na svůj lid a dům otce svého, nýbrž aby jim přinesla mír. Ptám se tě jen, odpověz mně, prosím, co z toho bylo větším zázrakem, totiž že panna naprosto nepřipravená k tak důleži- tým záležitostem anebo že tak střežená ne- byla od svých závistníků zadržována? Za- jisté bylo to učiněno od Hospodina a je zázrakem v očích našich; obojí zajisté se stalo prozřetelností Božího řízení a dopuštění. Neboť dopustil Bůh, že závistníci nepo- znávali budoucí slávy této dívky, ani ne- předvídali poslední věci, nýbrž spíše zasle- peni zlobou vzájemně říkali: „Tato dívka, kterou jsme zamýšleli vyhostit z království, už oklamána hloupým přemlouváním, sama se nyní vyhošťuje z tohoto království a odchá- zí, aby se nikterak nevrátila. Římský král ji nijak nedá, až k němu přijde, za manželku bratrovi nebo synovi, nýbrž některému ne- urozenému muži. Chytře vyvedla takovou královskou dceru jedině pro královský rod lstivost některých lidí, a proto jí rádi pře- jeme, aby tam odešla; ona ať trvá tam, my budeme trvati zde, ona tam bude mít bídu, my zde slávu a moc. Nechte ji odejít, nechte ji se vzdálit, nebraňte jí v cestě, protože strach před ní byl nad našimi syny.“ A pra- vili: ,, Tato dívka odchazi jako Dina*/, ,aby vidéla Zeny té zemé', a uzardění si odnese jako Dina, mějž si to!" Mnohonásobné ji uráželi, zasypávajíce tuto odcházející dívku zlofecením místo dobrofecením.?/ Oni bu- dou zlořečiti, a ty, Pane, požehnáš, kdož po- vstévaji proti ni, zahanbeni budou!°/, divka pak tvá bude se radovati v tobě. V takovýchto kousavych řečech „nebyla zacpána ústa mlu- vicich lež“!!/,; nýbrž „lhala nepravost sobě““!2/, protože jejich zatemnělost nemohla pochopiti tajné rozhodnutí Boží. Vyšla tedy bez překážky z tohoto předchá- zejícího sporu královská panna, spolupůso- bili při odchodu dívčině někteří věrní páni a měšťané, kteří se přičiňovali o povýšení panny z lásky k míru a vlasti a pro udělení odplaty svým dědicům. Takoví pak žádali, aby zákonodárce dal požehnání panně, a modlili se, aby Hospodin ostříhal její příchod a odchod. Takto pronesou všichni a prosí s upřímným srdcem: „Nechať tvým vůdcem je ten, jenž kdysi provedl mořem všechen lid izraelský"9/, a cestou ať za strážce anděl Tobiásüv!*/ ti stojí, ať od tebe vzdálí, co rmoutí, ten, jemuž větry i moře a jemuž běh oblohy slouží, jemuž komety, slunce a den i noc jemuž slouží, jemuž po právu slouží i všichni tvorové stále, jemuž poddány jsou i světlo a hvězdy, nechť ráčí vůdcem být dívce této jak přítel a šiřitel míru. Ty, jenž nebesy vládneš, rač věrným vůdcem jí býti, Ty, jenž panenství ctíš, ji ochraňuj ode všech pohrom, doved ji &tastné tam a právé tak &tastné i nazpét!"' 1/ Epištola sv. Pavla k Římanům rr. 33. ?/ Tamtéž 11. 34. */ Zalm 35. 7. */ Kniha přísloví 21. 30. 5/ Zalm 32. 18. % O tom vypravuje Proroctví Daniela proroka 3. 12.—27. ?/ Žalm 123. 7. 8/ 1. kniha Mojžíšova 34. 1.—4. */ Podle 1. knihy Mojžíšovy 27. 12. 10/ Podle Proroctví Izaiáše proroka 19. 9. 11/ Žalm 62. 12. 12/ Žalm 26. 12. 13/ 2. kniha Mojžíšova 14. 19.—22. 14/ Viz vzadu pozn. ke kap. LXXXVII.
Strana 188
� OPATOVÉ SEDLECKY, ZBRASLAVSKY A PLASKÝ VYŠLI PŘICHÁZEJÍCÍ PRINCEZNĚ RADOSTNÉ NAPROTI LÉTA PÁNĚ 1310 XCIX Mysl odcházející panny Elišky se sužovala hojnými vzdechy proto, že jí druhá sestra, zapomenuvši na tělo a krev, nikterak ne- přála šťastnou cestu. Ubírala se tato panna rychle, konajíc cestu kroky ne pomalými, my však, kteří jsme zůstali venku v krajinách německých, zatím co ostatní naši spoluposlo- vé a druhové vešli dříve do Čech, hledali jsme tu onde, jak jsme mohli, místa útočiště, nikdy a nikde však jsme nebyli bezpečni, nýbrž jsme byli naplněni tísnivou obavou, neboť „bázeň a strach přišel na nás“1/, takže jsme někdy v soužení ducha lkali řkouce: „Běda nám, přišli jsme zjednat mír zemi a nyní zajisté, nepomůže-li nám Bůh, nevrátíme se jako vyhnanci do království Ceského. Neboť známe zpupnost Korutanců, kteří jsou v Čechách, i úskočnost mnohých měšťanů, kteří nenechají ze závisti odejíti z království tuto opuštěnou pannu. Tak, jestli- že ona nepřijde, budou zrušeny zásnuby, všechny sliby budou roztrhány, a tak bude jako dříve v naší zemi bída a běda jejím oby- vatelům. Máme však aspoň tu jedinou útě- chu, že vykonáme slib v některém klášteře svého řádu v Německu, neboť je lépe být v pokoji pokorným mnichem, než být opa- tem s těmi, kteří nenávidí mír. Tohle mi rozum říká a mysl mi za pravdu dává, bez míru na celém světě nic příjemného že není. Pravidlem ctností je mír i jejich zářivou formou, brzy je v bědném stavu vlast celá, když mír je z ní zahnán. Jestli se zahání mír, je potom pleněno město, nemůže obec být dobrá, jíž mír svých nedává darů. Málo ceň radosti všechny, nebo cokoli na zemi děláš, není-li úmluv míru, vše nakonec trpkým se stává. Jak je tvá hostina sladká, ó míre, jenž laskavě umíš utišit nebe i zemi, neb dovedeš zahánět války. Nevrátíme se tedy do českých rozbrojů, ne- uvede-li nás nazpět takřka zázrakem onen milosrdný Bůh, k němuž jsme obrátili své myšlení a v němž s důvěrou máme naději, máme pak soucit s urozenou pannou, pro- tože její ctnost nemá být, jak se obáváme, výše povznesena. O Hospodine, který držíš nebeský trůn, shlédni na služebníky své, otevři oči své a viz toto soužení! Podobná a mnohem hojnější žalostná slova jsme velmi často pronášeli při vzájemných rozmluvách. A když jsme se v téže době zdrželi několik dní v Ebrašském2 klášteře našeho řádu v na- ději na útěchu, přihodilo se, že si v předve- čer svatého Bernarda3/ vyšli oni tři opati z Čech pro osvěžení před bránu na jeden zelený vršek. Já pak omrzelý čekáním jsem zůstal uvnitř v komoře. A když pozdvihli oči, spatřili opatové sluhu Viléma z Plas, sedícího na koni bez sedla, kterak k nim pospíchá v nejrychlejším trysku; vidouce koně, jezdce a bez sedla, pravili si navzájem: „To je znamením veliké věci a důkazem potěšení, tento sluha nám známý zajisté bude dobrým poslem." Došel pak jeho křik a radostné volání k opatům dříve než on sám. Hlas volajícího byl ten: „Zvěstuji vám,“ pravil svým pánům, „radost velikou, kteráž bude všemu lidu 4/; hle, naše princezna, kterou vaše čekající touha očekávala, přenocovala minulou noc v Norimberku, svědectví o tom podává posel i list.“ Jakmile zazněl hlas zvěstujícího dobrou zprávu v uších opatů, vlilo netušené potěšení do zarmoucených myslí ducha ne- výstižné radosti. Zármutek ze srdce prchá, jen radost se zmocňuje myslí i různá slova vycházejí z jejich úst radostí vytvořená, jak je jednomu každému dávala vyslovovat potě- šená oddanost. I chtěl zvěstovati mně, který jsem zůstal uvnitř, můj otec, pán Zbraslavský, věc no- vou a radostnou, kráčel rychleji a snažil se předejíti jiné. Ale radostný křik, který se 188/ 189
� OPATOVÉ SEDLECKY, ZBRASLAVSKY A PLASKÝ VYŠLI PŘICHÁZEJÍCÍ PRINCEZNĚ RADOSTNÉ NAPROTI LÉTA PÁNĚ 1310 XCIX Mysl odcházející panny Elišky se sužovala hojnými vzdechy proto, že jí druhá sestra, zapomenuvši na tělo a krev, nikterak ne- přála šťastnou cestu. Ubírala se tato panna rychle, konajíc cestu kroky ne pomalými, my však, kteří jsme zůstali venku v krajinách německých, zatím co ostatní naši spoluposlo- vé a druhové vešli dříve do Čech, hledali jsme tu onde, jak jsme mohli, místa útočiště, nikdy a nikde však jsme nebyli bezpečni, nýbrž jsme byli naplněni tísnivou obavou, neboť „bázeň a strach přišel na nás“1/, takže jsme někdy v soužení ducha lkali řkouce: „Běda nám, přišli jsme zjednat mír zemi a nyní zajisté, nepomůže-li nám Bůh, nevrátíme se jako vyhnanci do království Ceského. Neboť známe zpupnost Korutanců, kteří jsou v Čechách, i úskočnost mnohých měšťanů, kteří nenechají ze závisti odejíti z království tuto opuštěnou pannu. Tak, jestli- že ona nepřijde, budou zrušeny zásnuby, všechny sliby budou roztrhány, a tak bude jako dříve v naší zemi bída a běda jejím oby- vatelům. Máme však aspoň tu jedinou útě- chu, že vykonáme slib v některém klášteře svého řádu v Německu, neboť je lépe být v pokoji pokorným mnichem, než být opa- tem s těmi, kteří nenávidí mír. Tohle mi rozum říká a mysl mi za pravdu dává, bez míru na celém světě nic příjemného že není. Pravidlem ctností je mír i jejich zářivou formou, brzy je v bědném stavu vlast celá, když mír je z ní zahnán. Jestli se zahání mír, je potom pleněno město, nemůže obec být dobrá, jíž mír svých nedává darů. Málo ceň radosti všechny, nebo cokoli na zemi děláš, není-li úmluv míru, vše nakonec trpkým se stává. Jak je tvá hostina sladká, ó míre, jenž laskavě umíš utišit nebe i zemi, neb dovedeš zahánět války. Nevrátíme se tedy do českých rozbrojů, ne- uvede-li nás nazpět takřka zázrakem onen milosrdný Bůh, k němuž jsme obrátili své myšlení a v němž s důvěrou máme naději, máme pak soucit s urozenou pannou, pro- tože její ctnost nemá být, jak se obáváme, výše povznesena. O Hospodine, který držíš nebeský trůn, shlédni na služebníky své, otevři oči své a viz toto soužení! Podobná a mnohem hojnější žalostná slova jsme velmi často pronášeli při vzájemných rozmluvách. A když jsme se v téže době zdrželi několik dní v Ebrašském2 klášteře našeho řádu v na- ději na útěchu, přihodilo se, že si v předve- čer svatého Bernarda3/ vyšli oni tři opati z Čech pro osvěžení před bránu na jeden zelený vršek. Já pak omrzelý čekáním jsem zůstal uvnitř v komoře. A když pozdvihli oči, spatřili opatové sluhu Viléma z Plas, sedícího na koni bez sedla, kterak k nim pospíchá v nejrychlejším trysku; vidouce koně, jezdce a bez sedla, pravili si navzájem: „To je znamením veliké věci a důkazem potěšení, tento sluha nám známý zajisté bude dobrým poslem." Došel pak jeho křik a radostné volání k opatům dříve než on sám. Hlas volajícího byl ten: „Zvěstuji vám,“ pravil svým pánům, „radost velikou, kteráž bude všemu lidu 4/; hle, naše princezna, kterou vaše čekající touha očekávala, přenocovala minulou noc v Norimberku, svědectví o tom podává posel i list.“ Jakmile zazněl hlas zvěstujícího dobrou zprávu v uších opatů, vlilo netušené potěšení do zarmoucených myslí ducha ne- výstižné radosti. Zármutek ze srdce prchá, jen radost se zmocňuje myslí i různá slova vycházejí z jejich úst radostí vytvořená, jak je jednomu každému dávala vyslovovat potě- šená oddanost. I chtěl zvěstovati mně, který jsem zůstal uvnitř, můj otec, pán Zbraslavský, věc no- vou a radostnou, kráčel rychleji a snažil se předejíti jiné. Ale radostný křik, který se 188/ 189
Strana 189
spěšně dostal ke klášteru, podobně mne přiměl, abych běžel naproti svému opatovi. Šel jsem rychle a vyběhl jsem rychleji na- proti pánu rychle přicházejícímu, který mně hned řekl: „Dobře,“ pravil, „Petře, dobře je s námi, protože se s pomocí Boží splnilo naše přání; hle, naše princezna přichází.“ A já mu v horoucí radosti pravím: „Pane, dím, „doposud jste setrvával ve svém úřadě s nechutí, snášel jste těžkosti; nyní však se rozsévá takřka nové semeno na pole. Nastá- vají vám tedy dnové žní a dílo nové práce, protože přišel čas prozpěvování.5 Neboť dnes byla podle mého mínění takřka znovu založena Zbraslav, zachoval nám Bůh tuto pannu jako zakladatelku, aby zastávala úkol otce svého. Mluvili jsme mnoho takových věcí, jak nám je dávala promlouvati potěšující a ra- dostná látka. Celou onu noc jsme pro radost strávili beze spánku, a když ráno vstávali jiní na jitřní, my jsme se vydali na cestu. Vyšedše ráno odtud ubírali jsme se k městu, které se jmenuje Mergentheim, a tam jsme se druhého dne radostně setkali s královskou pannou. A když ji viděli, „zaradovali se opatové radostí velmi velikou“.6 Těšila se i ona z přítomnosti opatů a dosvědčovala to sama o sobě, když přede všemi takto mlu- vila: „Je mně, jako bych viděla celé Čechy, když mám vás, své otce, u sebe.“ Přišli tehdy s dívkou pan Heinmann z Lichtemburka, řečený Krušina, a Markvart ze Zvířetic, kteří se nově připojili k těm, od nichž bylo za- snoubení oznámeno. Ubírajíce se odtud, prošli jsme Wimpfenem a dorazili do Sins- heimu.7 A tam přišel Valram, bratr pana císaře Jindřicha, muž obzvláště sličný a krá- sou oslňující a statečný, naší dívce uctivě v ústrety a zcela si ji vzal sám na starost. Ubírajíce se odtud, došli jsme šťastně vede- ním Božím do královského města Špýru a při- tom mnozí s radostí běželi dívce naproti. 1/ Žalm 54. 6. 2/ Ebrach poblíž Bamberku. 3/ Dne 19. srpna. 4 Lukáš 2. 10. 5/ Píseň Šalomounova 2. 12. 6/ Matouš 2. 10. 7 Nedaleko Heidelberku. Veleben nyní buď král nebeský, nezdolatelný, protože ochránil kněžnu, jež do krajin dálných se brala, aby zůstala živa a v lepší poměry mohla uvésti zem, jež byla, ach, plna viny a hříchů. Nebýt pomoci Boží, pak nikdy by nebyla mohla na onu cestu se dát a odtamtud opět se vrátit. Je to tak podivná věc a znamení dobroty božské věru zářilo při tom, že dívka dovedla takto překonat nepřátel dav. Ti všude hlídali dveře, aby ji zajmout mohli a v pevném vězení chovat v samotě, ale Kristus svým půvabným darem tu dívku bezpečně ohradil sám, neb věděl, jak veliké statky, jaké dary mu kněžna chce po svém návratu zchystat. JAK CÍSAŘ JINDŘICH LASKAVĚ PŘIJAL PRINCEZNU ELIŠKU V HEIMBACHU LÉTA PÁNĚ 1310 C Kéž bych vylíčit uměl, neb kéž bych nalezl v sobě takový um, že způsobem hladkým bych vylíčit doved, jakož i mistrným slohem moh' zachovat jásavou slavnost,
spěšně dostal ke klášteru, podobně mne přiměl, abych běžel naproti svému opatovi. Šel jsem rychle a vyběhl jsem rychleji na- proti pánu rychle přicházejícímu, který mně hned řekl: „Dobře,“ pravil, „Petře, dobře je s námi, protože se s pomocí Boží splnilo naše přání; hle, naše princezna přichází.“ A já mu v horoucí radosti pravím: „Pane, dím, „doposud jste setrvával ve svém úřadě s nechutí, snášel jste těžkosti; nyní však se rozsévá takřka nové semeno na pole. Nastá- vají vám tedy dnové žní a dílo nové práce, protože přišel čas prozpěvování.5 Neboť dnes byla podle mého mínění takřka znovu založena Zbraslav, zachoval nám Bůh tuto pannu jako zakladatelku, aby zastávala úkol otce svého. Mluvili jsme mnoho takových věcí, jak nám je dávala promlouvati potěšující a ra- dostná látka. Celou onu noc jsme pro radost strávili beze spánku, a když ráno vstávali jiní na jitřní, my jsme se vydali na cestu. Vyšedše ráno odtud ubírali jsme se k městu, které se jmenuje Mergentheim, a tam jsme se druhého dne radostně setkali s královskou pannou. A když ji viděli, „zaradovali se opatové radostí velmi velikou“.6 Těšila se i ona z přítomnosti opatů a dosvědčovala to sama o sobě, když přede všemi takto mlu- vila: „Je mně, jako bych viděla celé Čechy, když mám vás, své otce, u sebe.“ Přišli tehdy s dívkou pan Heinmann z Lichtemburka, řečený Krušina, a Markvart ze Zvířetic, kteří se nově připojili k těm, od nichž bylo za- snoubení oznámeno. Ubírajíce se odtud, prošli jsme Wimpfenem a dorazili do Sins- heimu.7 A tam přišel Valram, bratr pana císaře Jindřicha, muž obzvláště sličný a krá- sou oslňující a statečný, naší dívce uctivě v ústrety a zcela si ji vzal sám na starost. Ubírajíce se odtud, došli jsme šťastně vede- ním Božím do královského města Špýru a při- tom mnozí s radostí běželi dívce naproti. 1/ Žalm 54. 6. 2/ Ebrach poblíž Bamberku. 3/ Dne 19. srpna. 4 Lukáš 2. 10. 5/ Píseň Šalomounova 2. 12. 6/ Matouš 2. 10. 7 Nedaleko Heidelberku. Veleben nyní buď král nebeský, nezdolatelný, protože ochránil kněžnu, jež do krajin dálných se brala, aby zůstala živa a v lepší poměry mohla uvésti zem, jež byla, ach, plna viny a hříchů. Nebýt pomoci Boží, pak nikdy by nebyla mohla na onu cestu se dát a odtamtud opět se vrátit. Je to tak podivná věc a znamení dobroty božské věru zářilo při tom, že dívka dovedla takto překonat nepřátel dav. Ti všude hlídali dveře, aby ji zajmout mohli a v pevném vězení chovat v samotě, ale Kristus svým půvabným darem tu dívku bezpečně ohradil sám, neb věděl, jak veliké statky, jaké dary mu kněžna chce po svém návratu zchystat. JAK CÍSAŘ JINDŘICH LASKAVĚ PŘIJAL PRINCEZNU ELIŠKU V HEIMBACHU LÉTA PÁNĚ 1310 C Kéž bych vylíčit uměl, neb kéž bych nalezl v sobě takový um, že způsobem hladkým bych vylíčit doved, jakož i mistrným slohem moh' zachovat jásavou slavnost,
Strana 190
kterou vystrojit dal král svému prvorozenci! Chtěl bych to, nemohu však, neb žiji a málo jen umím, slabá je mysl má, a proto jí prominout musíš. Ježto však s upřímnou myslí ti vykládám toliko pravdu, o které řidčeji slýchals, však já jsem ji očima poznal, dbal jsem napsat ji přec, ač způsobem poněkud hrubším; přesto však velmi se líbí, neb ten, kdo později chtěl by ukovat hladký výklad, má jakousi podporu tady. Já teď podkládám věc, a jiný ať nanáší barvu. „Požehnaný Bůh a Otec našeho Jezukrista, Otec milosrdenství a Bůh všelikého potěše- ní.“!/ Po všech strastných utrpeních úzkostí, která zakoušela tato mladistvá dívka, ráčila ji dobrotivě potěšiti štědrými dobrodiními laskavost Vykupitelova. Při odchodu a na cestě byla tato panna zahrnuta návaly bouří, ale s pomocí Boží ze všeho vyvázla a nyní také šťastně a bezpečně došla do přístavu; ta, která žila ve strachu ve vlastní otčině, byla přijata s nesmírnou poctou v zemi cizí. A tak byl ohlašován příchod urozené panny a nastala „radost a veselí““2/ všem. Byl tehdy římský král v Heimbachu, totiž v klášteře křižovníků špitálských, který je vzdálen od Špýru dvě míle. Když pak tehdy došla ona dívka do Špýru, netrpělivá láska a radost ze srdce tryskající, kterou pocítili z příchodu dívky, totiž snachy své, král a královna, vzbudila v nich vroucí touhu uvidět ji. Bez prodlení poslal král z Heimbachu do Špýru ke vznešenější panně vznešené posly, aby mohla býti s příslušnou obřadností dovedena ke králi. Když uslyšela panna tato slova poslů, sama jim moudře vyhověla a pravila: „Jsem ochotna ke všem rozkazům svého pana krále.““ A když nastalo ráno, vstala panna velmi časně a odebrala se podle rozhodnutí králova ze Špýru s Valramem, bratrem královým, a mnohými šlechtici do Heim- bachu. A když přišla dívka se svou družinou do vesnice ležící uprostřed cesty, ó s jakou veli- kou tehdy nevýstižnou slávou vyšli v ústrety panně snoubence a: s jak velikou radostí se začal příjemnými znameními obřad budoucí slavnosti. Neboť král poslal panně v ústrety skvělé rytířstvo s rozličnými knížaty, hra- baty a jinými velmoži, kteří byli přítomni, a ti spolu s harfami, bubny a trubkami při hlaholu rohů v jásotu přivedli novou snou- benku. Bylo ono vojsko velmi veliké a sta- 190 | 191 tečné, množství jezdců nesčíslné; před nim i za ním byl vpravo i vlevo na délku víře nepodobnou roztažen zástup, který se sešel, pro nával koní a jezdců stala se široká cesta neschůdnou. Tlačili mne sem tam a měl jsem strach, aby neublížila koňská noha mým nohám. Zá- stup tlačil zástup, neboť ve všech byla dychtivost vidět nevěstu; velmi často jsem tehdy tiše přirovnával v srdci svém onu ne- věstu k jízdě Šalomouna na svém voze slav- ně sedícího a pravil jsem: ,„Požehnaná jsi ta od Hospodina, dcero má''?/, protoze té jíž tak zázračně přivádí pravice jeho, „pravice Hospodinova už na tobě dokáže sílu“4/, „pravice Hospodinova tě povýší), „dejž ti vzrůst''8/, Bůh můj „jako písku mořské- mu“'?/ a uděl ti požehnání ,„z rosy nebeské.''/9 Rozpomenul se Hospodin na opuštěnost tvou, kterou jsi trpěla ve vlastní zemi, a nyní se ti nabízí chvála a sláva v zemi cizí; „slyšiž, dcerko, a viz a nakloň ucha svého“?/, protože zatoužil král po kráse tvé. Když se potom přibližovala panna k místu, kde byl král s královnou a svým prvoroze- ným synem, totiž novým snoubencem, před- cházel ji břeskný a silný hlas hudby a hlahol trub a zvěstoval, že je nablízku. Vstoupil tedy král do veliké jídelny dlážděné, aby tam uviděl pannu a přivítal svou snachu, jiní se dívali mřížemi a okny, běhajíce sem tam, na vznešenou podívanou, kde měla přejíti přicházející snoubenka, a hleděli spatřiti, jaká je. Viděly pak ji dcery oné vlasti a pro- hlašovaly ji za velmi sličnou a výroky králov- niny chválily krásu dívčinu. A tak přišla královna, dcera krále českého, s dosti bohatou výpravou v šatě zlatem zdo- beném, oděná do vyšívání, a ukázala se před králem. I uvedl ji král do své jídelny a tam přede vším množstvím lidu, drže dívku pra- vicí a syna levicí, pln radosti k dívce pravil: »,Raduj se a vesel se,'1?/ panno nejdražší,
kterou vystrojit dal král svému prvorozenci! Chtěl bych to, nemohu však, neb žiji a málo jen umím, slabá je mysl má, a proto jí prominout musíš. Ježto však s upřímnou myslí ti vykládám toliko pravdu, o které řidčeji slýchals, však já jsem ji očima poznal, dbal jsem napsat ji přec, ač způsobem poněkud hrubším; přesto však velmi se líbí, neb ten, kdo později chtěl by ukovat hladký výklad, má jakousi podporu tady. Já teď podkládám věc, a jiný ať nanáší barvu. „Požehnaný Bůh a Otec našeho Jezukrista, Otec milosrdenství a Bůh všelikého potěše- ní.“!/ Po všech strastných utrpeních úzkostí, která zakoušela tato mladistvá dívka, ráčila ji dobrotivě potěšiti štědrými dobrodiními laskavost Vykupitelova. Při odchodu a na cestě byla tato panna zahrnuta návaly bouří, ale s pomocí Boží ze všeho vyvázla a nyní také šťastně a bezpečně došla do přístavu; ta, která žila ve strachu ve vlastní otčině, byla přijata s nesmírnou poctou v zemi cizí. A tak byl ohlašován příchod urozené panny a nastala „radost a veselí““2/ všem. Byl tehdy římský král v Heimbachu, totiž v klášteře křižovníků špitálských, který je vzdálen od Špýru dvě míle. Když pak tehdy došla ona dívka do Špýru, netrpělivá láska a radost ze srdce tryskající, kterou pocítili z příchodu dívky, totiž snachy své, král a královna, vzbudila v nich vroucí touhu uvidět ji. Bez prodlení poslal král z Heimbachu do Špýru ke vznešenější panně vznešené posly, aby mohla býti s příslušnou obřadností dovedena ke králi. Když uslyšela panna tato slova poslů, sama jim moudře vyhověla a pravila: „Jsem ochotna ke všem rozkazům svého pana krále.““ A když nastalo ráno, vstala panna velmi časně a odebrala se podle rozhodnutí králova ze Špýru s Valramem, bratrem královým, a mnohými šlechtici do Heim- bachu. A když přišla dívka se svou družinou do vesnice ležící uprostřed cesty, ó s jakou veli- kou tehdy nevýstižnou slávou vyšli v ústrety panně snoubence a: s jak velikou radostí se začal příjemnými znameními obřad budoucí slavnosti. Neboť král poslal panně v ústrety skvělé rytířstvo s rozličnými knížaty, hra- baty a jinými velmoži, kteří byli přítomni, a ti spolu s harfami, bubny a trubkami při hlaholu rohů v jásotu přivedli novou snou- benku. Bylo ono vojsko velmi veliké a sta- 190 | 191 tečné, množství jezdců nesčíslné; před nim i za ním byl vpravo i vlevo na délku víře nepodobnou roztažen zástup, který se sešel, pro nával koní a jezdců stala se široká cesta neschůdnou. Tlačili mne sem tam a měl jsem strach, aby neublížila koňská noha mým nohám. Zá- stup tlačil zástup, neboť ve všech byla dychtivost vidět nevěstu; velmi často jsem tehdy tiše přirovnával v srdci svém onu ne- věstu k jízdě Šalomouna na svém voze slav- ně sedícího a pravil jsem: ,„Požehnaná jsi ta od Hospodina, dcero má''?/, protoze té jíž tak zázračně přivádí pravice jeho, „pravice Hospodinova už na tobě dokáže sílu“4/, „pravice Hospodinova tě povýší), „dejž ti vzrůst''8/, Bůh můj „jako písku mořské- mu“'?/ a uděl ti požehnání ,„z rosy nebeské.''/9 Rozpomenul se Hospodin na opuštěnost tvou, kterou jsi trpěla ve vlastní zemi, a nyní se ti nabízí chvála a sláva v zemi cizí; „slyšiž, dcerko, a viz a nakloň ucha svého“?/, protože zatoužil král po kráse tvé. Když se potom přibližovala panna k místu, kde byl král s královnou a svým prvoroze- ným synem, totiž novým snoubencem, před- cházel ji břeskný a silný hlas hudby a hlahol trub a zvěstoval, že je nablízku. Vstoupil tedy král do veliké jídelny dlážděné, aby tam uviděl pannu a přivítal svou snachu, jiní se dívali mřížemi a okny, běhajíce sem tam, na vznešenou podívanou, kde měla přejíti přicházející snoubenka, a hleděli spatřiti, jaká je. Viděly pak ji dcery oné vlasti a pro- hlašovaly ji za velmi sličnou a výroky králov- niny chválily krásu dívčinu. A tak přišla královna, dcera krále českého, s dosti bohatou výpravou v šatě zlatem zdo- beném, oděná do vyšívání, a ukázala se před králem. I uvedl ji král do své jídelny a tam přede vším množstvím lidu, drže dívku pra- vicí a syna levicí, pln radosti k dívce pravil: »,Raduj se a vesel se,'1?/ panno nejdražší,
Strana 191
dosud jsi byla dcerou krále českého, nyní budeš a jmenovati se budeš dcerou mou, já ti budu otcem, ty mně dcerou. Přijímám a beru tě dnes za vlastní dceru svou. Hle, tu stojí můj jednorozený, ženich tvůj, on syn a ty dcera; dobře ti bude v domě mém, žádná věc,“ pravil, „ať tě nezarmoutí, zapomeň na lid svůj a otcovský dům, jestliže se ti tam snad stalo něco na obtíž, vesel se nyní dosti, dcero milovaná!““ A potěšil se král velice z přítomnosti urozené panny. Stěží se však mohla dočkati královna, ona ctnostná žena, vzpomínka na niž ,,je sladká nad med a stred z plástů“'!!/, aby propustilo od sebe pannu laskavé oslovení královo. I poslala rytíře a žádala, aby ona snoubenka stanula před její tváří. Přicházela dívka z po- těšení do potěšení, totiž z rukou otcových takřka do přelaskavého náručí matčina. Ó jak sladkými slovy oslovila pannu ona sladká královna. ,„Požehnán buď,“ pravila, „radostný tvůj příchod, dcero má, poselkyně radosti, požehnána buď Hospodinem nebes- kým, protože jsi mně svým příchodem při- nesla požehnání vzácného veselí. Štěstí mně a štěstí tobě, dcero má; mezi všemi dívkami ty mnou milovaná a napřed vyvolená, slavná ty potomkyně velikého krále, protože ti odevzdám poklad svůj, potěšení své, „světlo oki svych'!?/, Jana, svého jednorozeného, a chci ti ho svěřiti, aby ses stala jeho družkou manželskou. Co ti budu moci dále učiniti, hle, já matka tvá, ty dcera má, všechno mé je tvé.““ Královskou rukou objímala šíji dívčinu, okem v oko se nepohnutě dívala, utěšujícími slovy žertovala s ostýchavou dívkou a polí- bila ji opět a opět. Dívka pak byla naplněna úžasem a ohro- mením nad tou poctou, které se jí dostalo, jako stydlivá panna mluvila jen málo slov. Ale nyní kohokoli by se optala v hlubině jeho mysl, zda byl tehdy spíše čas plakati nebo se smáti, čas vhodnější k smíchu nebo k pláči? Ať myslí kdokoli, co chce, já však vypravuji, co jsem smyslem poznal, že tam bylo větší množství Čechů plačících než se smějících. Doslova se tam stalo to, co jsem dříve četl: „Petr pak vyšed ven plakal hoř- ce.'“'18/ Plakal zajisté tento Petr ne proto, Ze zapřel, nýbrž že se potěšil. Neboť jak se moh- la kterákoli oddaná mysl zdržeti pláče, když slyšela, že Otec milosrdenství shlédl tak milo- srdně okem milosrdenství na pannu úplně opuštěnou, kterou sužovalo tolik utrpení? Vždyť čí mysl není celá vzrušena, nitro do- jato, když znamená, že panna, která včera a předevčírem zakoušela pronásledování od četných lidí, zbavená přirozených rodičů, je vyvolena k tomu, aby byla dcerou a sna- chou pána a vládce celého světa? Tak zapla- kal i zbožný Josef, když uviděl bratry a sly- šel, že otec je živ a zdráv'4/, protože se ne- mohl radostí zdržeti. Po radostných hovorech byla vystrojena bohatá hostina, prostřen stůl, naplněn hoj- ností nejvzácnějších jídel. Byl jsem tehdy jedním z oněch hodovníků, ale abych neza- tajoval své provinění, více jsem při stole pásl zrak než chuť. Neboť jsem viděl nádheru onoho domu, kterou se můj zrak sytil. Nemohl jsem odvrátit oči od drahocennosti výprav, stolů, jídel, zlatých nádob a hedvábných ča- lounů, které krášlily povrch stěn, a od řady ochotně posluhujících služebníků. Blažila také oči mé utěšená podívaná, když měla slavná česká panna po jednom boku paní Mar- kétu'®/, kralovnu římskou, a po druhém pani Beatrici!$/, matku budoucího císaře. Viděl jsem také s radostí, že naši opatové z Čech byli na té hostině blízko přidružení k římské královně. Častěji leckdo zapomíná na jídlo, když se oko pase a sytí utěšeným po- hledem; ani sluch nebyl při té hostině bez sladkých zvuků hudby. Po oné bohaté hostině vstali od stolu, uctivě dovedli ctihodnou pannu na místo vhodné k odpočinku, přidavše jí novou dru- žinu, a požádali ji, aby se po námaze cesty věnovala jen pohodlí. Dívka sice chtěla odpo- čívati, ale radost všech jiných plesajících jí působila nepohodlí, zpívali, křičeli, tančili 1/ 2. epištola sv. Pavla ke Korintským 1. 3. 2/ Podle Lukáše 1. 14. 3/ Kniha Rut 3. 10. ¢/ Podle Zalmu 117. 16. 5/ Tamtéz. ¢/ Podle r. knihy Mojżiżovy 28. 3. ?/ Spojení v bibli časté, např. Žalm 77. 27 aj. 8/ Podle 1. knihy Mojžíšovy 27. 28. % Žalm 44. 11. 10/ Pláč Jeremiášův 4. 21. 11/ Podle Žalmu 18. 11. 12/ Ze Zalmu 37. 11. 13/ Matouë 26. 75; autor vztahuje slova bible na sebe. 14/ 1. kniha Mojžíšova 13. 28.—30. 15/ Markéta, manželka Jindřicha VII., byla dcerou vé- vody Jana Brabantského; o ní se vypravuje níže, zejmé- na v kap. CXIV. a CXXIII. 1*/ Beatrix, matka Jindřicha VII., manželka lucembur- ského vévody Jindřicha III., byla dcerou vévody Balduina z Avesnes.
dosud jsi byla dcerou krále českého, nyní budeš a jmenovati se budeš dcerou mou, já ti budu otcem, ty mně dcerou. Přijímám a beru tě dnes za vlastní dceru svou. Hle, tu stojí můj jednorozený, ženich tvůj, on syn a ty dcera; dobře ti bude v domě mém, žádná věc,“ pravil, „ať tě nezarmoutí, zapomeň na lid svůj a otcovský dům, jestliže se ti tam snad stalo něco na obtíž, vesel se nyní dosti, dcero milovaná!““ A potěšil se král velice z přítomnosti urozené panny. Stěží se však mohla dočkati královna, ona ctnostná žena, vzpomínka na niž ,,je sladká nad med a stred z plástů“'!!/, aby propustilo od sebe pannu laskavé oslovení královo. I poslala rytíře a žádala, aby ona snoubenka stanula před její tváří. Přicházela dívka z po- těšení do potěšení, totiž z rukou otcových takřka do přelaskavého náručí matčina. Ó jak sladkými slovy oslovila pannu ona sladká královna. ,„Požehnán buď,“ pravila, „radostný tvůj příchod, dcero má, poselkyně radosti, požehnána buď Hospodinem nebes- kým, protože jsi mně svým příchodem při- nesla požehnání vzácného veselí. Štěstí mně a štěstí tobě, dcero má; mezi všemi dívkami ty mnou milovaná a napřed vyvolená, slavná ty potomkyně velikého krále, protože ti odevzdám poklad svůj, potěšení své, „světlo oki svych'!?/, Jana, svého jednorozeného, a chci ti ho svěřiti, aby ses stala jeho družkou manželskou. Co ti budu moci dále učiniti, hle, já matka tvá, ty dcera má, všechno mé je tvé.““ Královskou rukou objímala šíji dívčinu, okem v oko se nepohnutě dívala, utěšujícími slovy žertovala s ostýchavou dívkou a polí- bila ji opět a opět. Dívka pak byla naplněna úžasem a ohro- mením nad tou poctou, které se jí dostalo, jako stydlivá panna mluvila jen málo slov. Ale nyní kohokoli by se optala v hlubině jeho mysl, zda byl tehdy spíše čas plakati nebo se smáti, čas vhodnější k smíchu nebo k pláči? Ať myslí kdokoli, co chce, já však vypravuji, co jsem smyslem poznal, že tam bylo větší množství Čechů plačících než se smějících. Doslova se tam stalo to, co jsem dříve četl: „Petr pak vyšed ven plakal hoř- ce.'“'18/ Plakal zajisté tento Petr ne proto, Ze zapřel, nýbrž že se potěšil. Neboť jak se moh- la kterákoli oddaná mysl zdržeti pláče, když slyšela, že Otec milosrdenství shlédl tak milo- srdně okem milosrdenství na pannu úplně opuštěnou, kterou sužovalo tolik utrpení? Vždyť čí mysl není celá vzrušena, nitro do- jato, když znamená, že panna, která včera a předevčírem zakoušela pronásledování od četných lidí, zbavená přirozených rodičů, je vyvolena k tomu, aby byla dcerou a sna- chou pána a vládce celého světa? Tak zapla- kal i zbožný Josef, když uviděl bratry a sly- šel, že otec je živ a zdráv'4/, protože se ne- mohl radostí zdržeti. Po radostných hovorech byla vystrojena bohatá hostina, prostřen stůl, naplněn hoj- ností nejvzácnějších jídel. Byl jsem tehdy jedním z oněch hodovníků, ale abych neza- tajoval své provinění, více jsem při stole pásl zrak než chuť. Neboť jsem viděl nádheru onoho domu, kterou se můj zrak sytil. Nemohl jsem odvrátit oči od drahocennosti výprav, stolů, jídel, zlatých nádob a hedvábných ča- lounů, které krášlily povrch stěn, a od řady ochotně posluhujících služebníků. Blažila také oči mé utěšená podívaná, když měla slavná česká panna po jednom boku paní Mar- kétu'®/, kralovnu římskou, a po druhém pani Beatrici!$/, matku budoucího císaře. Viděl jsem také s radostí, že naši opatové z Čech byli na té hostině blízko přidružení k římské královně. Častěji leckdo zapomíná na jídlo, když se oko pase a sytí utěšeným po- hledem; ani sluch nebyl při té hostině bez sladkých zvuků hudby. Po oné bohaté hostině vstali od stolu, uctivě dovedli ctihodnou pannu na místo vhodné k odpočinku, přidavše jí novou dru- žinu, a požádali ji, aby se po námaze cesty věnovala jen pohodlí. Dívka sice chtěla odpo- čívati, ale radost všech jiných plesajících jí působila nepohodlí, zpívali, křičeli, tančili 1/ 2. epištola sv. Pavla ke Korintským 1. 3. 2/ Podle Lukáše 1. 14. 3/ Kniha Rut 3. 10. ¢/ Podle Zalmu 117. 16. 5/ Tamtéz. ¢/ Podle r. knihy Mojżiżovy 28. 3. ?/ Spojení v bibli časté, např. Žalm 77. 27 aj. 8/ Podle 1. knihy Mojžíšovy 27. 28. % Žalm 44. 11. 10/ Pláč Jeremiášův 4. 21. 11/ Podle Žalmu 18. 11. 12/ Ze Zalmu 37. 11. 13/ Matouë 26. 75; autor vztahuje slova bible na sebe. 14/ 1. kniha Mojžíšova 13. 28.—30. 15/ Markéta, manželka Jindřicha VII., byla dcerou vé- vody Jana Brabantského; o ní se vypravuje níže, zejmé- na v kap. CXIV. a CXXIII. 1*/ Beatrix, matka Jindřicha VII., manželka lucembur- ského vévody Jindřicha III., byla dcerou vévody Balduina z Avesnes.
Strana 192
ve dne i v noci, přemnozí hlučeli sladce zně- jícími písněmi, reji a tanci. Zůstali jsme tam všichni spolu v plné radosti pět dní; potě- šení krále a královny rozradostnilo zkormou- cenou duši dívčinu; stále šly jedna radost za druhou. Sami se všichni učme a jiné v tom poučit hleďme, jak je velice laskav král nebeský, který jak réva kvetoucí vydává plod a chce-li, hned odhání žalost. Válek proti sobě se příliš bála ta dívka, truchlila v mysli, a jsouc již zbavena rodičů obou, tonula v zmatku a strachu. Však nyní se přece jen těší, poněvadž za vlastní přijal ji král jak milenou dceru. Konečně král svolav k sobě rádce dívčiny jim pravil: ,,Co to slyším ze všech řečí? Slíbili jste přiděliti bez překážky mému synu Kut- nou Horu, potvrdili jste to ústně i písemně, ale, hle, letí pověst, že je vydána našim ne- přátelům; vaše smlouva se tedy stala zruše- nou a neplatnou.““ Odpovídajíce na to dívčini rádcové pravili králi: „„Necht tě,““ dí, „„neroz- čiluje, pane králi, že se Kutné Hory zmocnil Korutanec, nepřítel říše, neboť ji s vůlí Boží, radou a pomocí svých přátel rychle dostane- me zpět bez tvé námahy; a nechť se král ne- stará, jestliže se načas neblaze pozdvihují ne- přátelé říše, míru a naší vlasti. Zachováme zajisté všechny jednotlivé věci, které jsme slíbili a učinili s upřímným srdcem a věr- ností ne líčenou.“ "Takováto řeč králi stačila i pravil: „„Hle, nyní vám dávám svého jednorozeného; jemu stále prokazujte v těchto věcech i v jiných svou věrnou službu!““ Ducha nesmírného potěšení vlilo dívčiným rádcům toto vy- řčené slovo královo; neboť měli věrní dívčini velikou obavu, aby se král našeptáváním špatných lidí nezměnil v mysli v započatém díle. Bylo by se to snad stalo, kdyby nebyla trvala v duchu pravdomluvného krále pev- nost veliké důslednosti. Ó Bože, kolik jich a jak mocní synové Belialovi!"/ často jedo- vatým jazykem štěkali do uší královských a říkali: ,, „Neházejte, králi, perel svých před svině''8/, nedávejte svého jednorozeného, útěchu svou, psům? a nedávejte svého syna národu hříšnému, synům zločinným, lidu ničemnému! Tento český národ zabíjí vlastní krále, nezná věrnosti; je to nerozvážné počí- nání, že se jim posílá váš jediný syn.“ Ó Isti- vý jazyku, jak se opovažuješ s nestydatým 192 / 193 čelem chrlit a žvanit takovéto věci? Pane, osvoboď Čechy od rtů pomlouvačných a ja- zyka lstivého! „Střely utrhače tvého jsou ostré,“20/ podobné „uhlí pustošivému.“'“%/ Nechť jsou zahanbeni nepřátelé Čech, pro- tože svým jazykem Ilhali králi. Král však obdařen darem moudrosti a stá- losti odpověděl takovým prolhaným a ne- vraživým odpůrcům: ,„V království Českém byli doposud mocní králové a knížata, jejichž sláva zářila a naplnila i vzdálené kraje světa. Každý však chápe, že sláva králů je ,v množ- ství věrného lidu“.2/ Jak by tedy byli kdy mocní oni slavní králové čeští, kdyby ne- byli měli mnoho lidu sobě věrného? A ne- očerňuje věrnost Čechů, jestliže byli zavraž- děni někteří jejich králové. Víme všichni, že byli zavražděni mnozí naši předchůdcové, byli usmrcení ostřím meče. Ale Němci byli jejich vrahy. Kdo zavraždil Adolfa, kdo zahu- bil Albrechta, krále římského? Zdaž to ne- učinili, jak víme, Němci? Zajisté, ale zda bude proto vinno zločinem věrolomnosti věrné a ušlechtilé Německo? Chraň Bůh, a nebuď očerňováno nátěrem věrolomnosti veškeré plémě plodné Germánie. Dosvědčují vám vypravování starých i kroniky, že nikdy ne- byl zavražděn některý z českých králů Če- chem, nýbrž Němcem a Alemanem, a kdyby byl snad vztáhl někdo z Čechů svou zločinnou ruku na svého knížete, nebyl by přece proto zasluhoval hany celý národ. Apoštol Petr nebyl proto zlý, třebas byl Jidáš nejhorší.“ Dodal opět král slova: ,,„,Co jsem psal, psal jsem“%/, slíbil jsem Čechům svého jed- norozeného Jana a učiním, co jsem slíbil. Ba spíše je mně snadnější ztratit syna než víru.“ A král pravil:
ve dne i v noci, přemnozí hlučeli sladce zně- jícími písněmi, reji a tanci. Zůstali jsme tam všichni spolu v plné radosti pět dní; potě- šení krále a královny rozradostnilo zkormou- cenou duši dívčinu; stále šly jedna radost za druhou. Sami se všichni učme a jiné v tom poučit hleďme, jak je velice laskav král nebeský, který jak réva kvetoucí vydává plod a chce-li, hned odhání žalost. Válek proti sobě se příliš bála ta dívka, truchlila v mysli, a jsouc již zbavena rodičů obou, tonula v zmatku a strachu. Však nyní se přece jen těší, poněvadž za vlastní přijal ji král jak milenou dceru. Konečně král svolav k sobě rádce dívčiny jim pravil: ,,Co to slyším ze všech řečí? Slíbili jste přiděliti bez překážky mému synu Kut- nou Horu, potvrdili jste to ústně i písemně, ale, hle, letí pověst, že je vydána našim ne- přátelům; vaše smlouva se tedy stala zruše- nou a neplatnou.““ Odpovídajíce na to dívčini rádcové pravili králi: „„Necht tě,““ dí, „„neroz- čiluje, pane králi, že se Kutné Hory zmocnil Korutanec, nepřítel říše, neboť ji s vůlí Boží, radou a pomocí svých přátel rychle dostane- me zpět bez tvé námahy; a nechť se král ne- stará, jestliže se načas neblaze pozdvihují ne- přátelé říše, míru a naší vlasti. Zachováme zajisté všechny jednotlivé věci, které jsme slíbili a učinili s upřímným srdcem a věr- ností ne líčenou.“ "Takováto řeč králi stačila i pravil: „„Hle, nyní vám dávám svého jednorozeného; jemu stále prokazujte v těchto věcech i v jiných svou věrnou službu!““ Ducha nesmírného potěšení vlilo dívčiným rádcům toto vy- řčené slovo královo; neboť měli věrní dívčini velikou obavu, aby se král našeptáváním špatných lidí nezměnil v mysli v započatém díle. Bylo by se to snad stalo, kdyby nebyla trvala v duchu pravdomluvného krále pev- nost veliké důslednosti. Ó Bože, kolik jich a jak mocní synové Belialovi!"/ často jedo- vatým jazykem štěkali do uší královských a říkali: ,, „Neházejte, králi, perel svých před svině''8/, nedávejte svého jednorozeného, útěchu svou, psům? a nedávejte svého syna národu hříšnému, synům zločinným, lidu ničemnému! Tento český národ zabíjí vlastní krále, nezná věrnosti; je to nerozvážné počí- nání, že se jim posílá váš jediný syn.“ Ó Isti- vý jazyku, jak se opovažuješ s nestydatým 192 / 193 čelem chrlit a žvanit takovéto věci? Pane, osvoboď Čechy od rtů pomlouvačných a ja- zyka lstivého! „Střely utrhače tvého jsou ostré,“20/ podobné „uhlí pustošivému.“'“%/ Nechť jsou zahanbeni nepřátelé Čech, pro- tože svým jazykem Ilhali králi. Král však obdařen darem moudrosti a stá- losti odpověděl takovým prolhaným a ne- vraživým odpůrcům: ,„V království Českém byli doposud mocní králové a knížata, jejichž sláva zářila a naplnila i vzdálené kraje světa. Každý však chápe, že sláva králů je ,v množ- ství věrného lidu“.2/ Jak by tedy byli kdy mocní oni slavní králové čeští, kdyby ne- byli měli mnoho lidu sobě věrného? A ne- očerňuje věrnost Čechů, jestliže byli zavraž- děni někteří jejich králové. Víme všichni, že byli zavražděni mnozí naši předchůdcové, byli usmrcení ostřím meče. Ale Němci byli jejich vrahy. Kdo zavraždil Adolfa, kdo zahu- bil Albrechta, krále římského? Zdaž to ne- učinili, jak víme, Němci? Zajisté, ale zda bude proto vinno zločinem věrolomnosti věrné a ušlechtilé Německo? Chraň Bůh, a nebuď očerňováno nátěrem věrolomnosti veškeré plémě plodné Germánie. Dosvědčují vám vypravování starých i kroniky, že nikdy ne- byl zavražděn některý z českých králů Če- chem, nýbrž Němcem a Alemanem, a kdyby byl snad vztáhl někdo z Čechů svou zločinnou ruku na svého knížete, nebyl by přece proto zasluhoval hany celý národ. Apoštol Petr nebyl proto zlý, třebas byl Jidáš nejhorší.“ Dodal opět král slova: ,,„,Co jsem psal, psal jsem“%/, slíbil jsem Čechům svého jed- norozeného Jana a učiním, co jsem slíbil. Ba spíše je mně snadnější ztratit syna než víru.“ A král pravil:
Strana 193
„Známo je přece všem, že se vyskytne při každé věci něco, co bývá horší, však ostatek toho je lepší. Chválím to, co je lepší, tak násilí klamu, já chudák. Přece však vše, co vadné, v zášť nesmírnou upadnout musí. Kdyby se chválilo dobro, ať pro zlo se neobviňuje! Jestliže chybuje Valter, proč trpí Ota neb jiný, ten ať svůj nese hřích, kdo sám se dopouští viny: Jidáš se prohřešil sic, však Petra tím poskvrnit nemoh', Petra se nemohl dotknout ten zločin, jenž Jidáše zkrušil. 17/ Synové Belialovi — lidé nešlechetní, bezbožní; 5. kniha Mojžíšova 13. 13.; 2. kniha Paralipomenon 13. 7. 18/ Matouš 7. 6. 19 Tamtéž. 20 Podle Žalmu 44. 6. Podle Žalmu 119. 4. Podle Knihy přísloví 14. 28. 23/ Evangelium sv. Jana 19. 22. 21/ 22/ JAK VYSTROJIL CÍSAŘ JINDŘICH JANOVI, SVÉMU PRVOROZENÉMU, VE ŠPYRU SLAVNÝ SNATEK DNE 1. ZÁŘÍ LÉTA PÁNĚ 1310 Cl Slavnosti podivuhodné jsem potom ve Špýru spatřil: byla tam nádhera všechna a s ní i rozkoš a radost, mimoto rytířské hry se družily k veselí tomu. Jazyk to vylíčit nezná a neumí podat ni výklad královské slavnosti té, neb neumím takové věci. Neboť když chtěl pan král Jindřich, vladař římský, nestálosti neznalý, ale ve slibech velmi věrný, splniti všechny sliby, dokonati zásnuby a zamýšlel vystrojiti svému prvo- rozenému synovi nádhernou slavnost sňat- ku, poslal služebníky a povolal ovšem mnoho knížat a hrabat a pánů, kteří jednomyslně vyhověli a přišli v slavnostní den s radostí do Špýru, jak král rozkázal. Neboť nastával pře- slavný den, který má být poctě onoho velko- dušného krále trvale uložen v paměti. Poslal i do královského města Špýru, aby všichni jednotlivci přichystali sebe i své věci k po- vznesení a oslavení oné slavnosti. Proto nařídil král svým správcům, aby byly ve Špýru na místě dosti širokém a pro- stranném, na straně katedrálního Špýrského chrámu, jež hledí na sever, zřízeny stoly, sedadla, lavice a stolice dílem umělým a jem- ným, které by se přiměřeně hodily ke krá- lovskému postavení a hodnosti. A to všechno bylo pořízeno podle toho, jak nejlépe do- vedl naříditi duch a ruka stavitelů. Postarala se také starostlivost králova, aby ke králov- ské hostině nechyběla bohatá hojnost všech věcí potřebných. Když byly konečně přichystány všechny úpravy a potřeby k tak skvělé slavnosti, hle,
„Známo je přece všem, že se vyskytne při každé věci něco, co bývá horší, však ostatek toho je lepší. Chválím to, co je lepší, tak násilí klamu, já chudák. Přece však vše, co vadné, v zášť nesmírnou upadnout musí. Kdyby se chválilo dobro, ať pro zlo se neobviňuje! Jestliže chybuje Valter, proč trpí Ota neb jiný, ten ať svůj nese hřích, kdo sám se dopouští viny: Jidáš se prohřešil sic, však Petra tím poskvrnit nemoh', Petra se nemohl dotknout ten zločin, jenž Jidáše zkrušil. 17/ Synové Belialovi — lidé nešlechetní, bezbožní; 5. kniha Mojžíšova 13. 13.; 2. kniha Paralipomenon 13. 7. 18/ Matouš 7. 6. 19 Tamtéž. 20 Podle Žalmu 44. 6. Podle Žalmu 119. 4. Podle Knihy přísloví 14. 28. 23/ Evangelium sv. Jana 19. 22. 21/ 22/ JAK VYSTROJIL CÍSAŘ JINDŘICH JANOVI, SVÉMU PRVOROZENÉMU, VE ŠPYRU SLAVNÝ SNATEK DNE 1. ZÁŘÍ LÉTA PÁNĚ 1310 Cl Slavnosti podivuhodné jsem potom ve Špýru spatřil: byla tam nádhera všechna a s ní i rozkoš a radost, mimoto rytířské hry se družily k veselí tomu. Jazyk to vylíčit nezná a neumí podat ni výklad královské slavnosti té, neb neumím takové věci. Neboť když chtěl pan král Jindřich, vladař římský, nestálosti neznalý, ale ve slibech velmi věrný, splniti všechny sliby, dokonati zásnuby a zamýšlel vystrojiti svému prvo- rozenému synovi nádhernou slavnost sňat- ku, poslal služebníky a povolal ovšem mnoho knížat a hrabat a pánů, kteří jednomyslně vyhověli a přišli v slavnostní den s radostí do Špýru, jak král rozkázal. Neboť nastával pře- slavný den, který má být poctě onoho velko- dušného krále trvale uložen v paměti. Poslal i do královského města Špýru, aby všichni jednotlivci přichystali sebe i své věci k po- vznesení a oslavení oné slavnosti. Proto nařídil král svým správcům, aby byly ve Špýru na místě dosti širokém a pro- stranném, na straně katedrálního Špýrského chrámu, jež hledí na sever, zřízeny stoly, sedadla, lavice a stolice dílem umělým a jem- ným, které by se přiměřeně hodily ke krá- lovskému postavení a hodnosti. A to všechno bylo pořízeno podle toho, jak nejlépe do- vedl naříditi duch a ruka stavitelů. Postarala se také starostlivost králova, aby ke králov- ské hostině nechyběla bohatá hojnost všech věcí potřebných. Když byly konečně přichystány všechny úpravy a potřeby k tak skvělé slavnosti, hle,
Strana 194
dne 30. srpna, to je v den sv. Šťastného a Zbožného, což tehdy připadlo na pondělí!/, odebere se slavný král s královnou Marké- tou, svou manželkou, a novou snoubenkou, pannou Eliškou, a také s převelikým množ- stvím knížat a velmožů za veselého a jásavého doprovodu a zvuku hudebních nástrojů vše- ho druhu do Špýru. A když už nastane třetí hodina?/, vejde do bran Špýrského města já- sající průvod. Ó jak důstojnou slávu uviděly tehdy oči mé. Stěny domů zevně kryl kment a nach, v oknech, mřížích a ve dveřích stál smíšený dav radujících se lidí, dívající se zdaleka, aby viděl moc královu a přicházející královny a snoubenky. Za zvučné melodie hudby a hlaholu zvonů jsem slyšel hlasy mnohých, jak volali: ,, Spaseni, cest a sléva i moc‘?/ buď tobě, králi náš a pane! Protože ty jsi náš pán, král mírumilovný a velkodušný, „viděti tvou tvář je nyní žádostivá celá země“. ''4/ Volali také mladíci a panny, starci s mladšími jedním hlasem fikajice: „Żiv buď král Jindřich se svým synem navěky!“'5/ Zástup pak, který se sešel k slavnostnímu dni králov- ské svatby, který šel napřed i vzadu, byl ne- sčíslný a ozdobený slavnostními rouchy. Po tomto veselém vjezdu následovala ve- selejší hostina velmi vesele hodujících. Ho- doval král s knížaty a rytíři toho hodnými. Královna pak vystrojila se svou novou dcerou a svou slušnou družinou velmi bohatě hos- tinu, při níž bylo jednomu každému dáno podle jeho stavu, co bylo potřebné, a to ještě v nadbytku, nemálo; hodovali všichni skvě- le. A tato hostina byla jen jaksi nějakým oznámením a předehrou k věci budoucí. Potom okolo deváté hodiny onoho dneś/ rozkázal král svolati k sobě knížata a volitele svaté říše, kteří byli tehdy přítomni, i pře- mnoho jiných velmožů, kteří měli nějakou moc a zkušenost, a pravil jim: ,„Vy,“ řekl, „Vite, protoże jste sami byli při tom, jak se nedávno ve Frankfurtu jednalo o Ceském království a králi podle vůle všech vás. Proto zamýšlím nyní, jak jste tehdy radili a dali souhlas, uděliti ono království svému jedno- rozenému Janovi jménem a rozhodnutím svaté říše. A aby mu příslušelo mocnější právo, těší nás dnes spojiti s ním manželstvím pannu, zákonitou dědičku toho království. Důsledkem toho pak je a spravedlnost uklá- dá, aby můj syn přijal dnes toto království od říše jako léno a z toho zákonitě obdržel i titul a jméno jiných knížat.“ Odpověděli volitelé a jiná knížata a šlech- tici králi řkouce: ,„Není, pane králi, při tomto činu nyní potřebí nějakého šetření, protože bylo všechno ve Frankfurtu dříve po zralé úvaze projednáno. Potom nyní nezbývá nic jiného v této záležitosti, než jen přikročiti přímo k činu.“ Královo slovo schvalují všich- ni, co bylo déle rozvažováno, třeba rychleji dokončit. O čem se dlouho jedná, to nechť se provede rychle, o čem se jednalo tehdy, to nyní ať rychle se stane. To, co se zlíbilo králi, to zákonu dodává síly. Králi, máš souhlas nás všech, neb dobře víme, že jednáš toliko podle práva a hledáš úmluvy míru. Ratolest, jež ti vzrostla, syn vlastností skvělých, jak máme naději, šlechetný bude a zažene pohromy všechny, potom že stane se králem, jenž tobě se vyrovná vládou, nebude lehkomyslný, věk mladý jak o tom už svědčí. S tímto jinochem mladým, tak moudrým, my všichni se nyní vespolek radujeme, že A tak přinesl konec této porady začátek ra- dosti už nastávající. Neboť král, přibrav si všechny říšské volitele, knížata a jiná hraba- ta, kteří tehdy byli osobně přítomni, vešel do síně domu Hospodinova, to je ke dveřím hlavního chrámu ve Špýru směrem na západ, slavnostně oděn královským rouchem, maje 194 / 195 echem se nyní má státi. žezlo v ruce, a seděl na trůnu se zlatou koru- nou na své hlavě. Já jsem byl tehdy uvnitř v chrámě, konaje Bohu povinné hodinky; a tu mne náhle poděsil svou velikostí jakýsi hrozný zvuk, jako by totiž hrom přicházel se silným rachotem a jako by praskaly všechny stromy a domy a jako by se srážely zbraně
dne 30. srpna, to je v den sv. Šťastného a Zbožného, což tehdy připadlo na pondělí!/, odebere se slavný král s královnou Marké- tou, svou manželkou, a novou snoubenkou, pannou Eliškou, a také s převelikým množ- stvím knížat a velmožů za veselého a jásavého doprovodu a zvuku hudebních nástrojů vše- ho druhu do Špýru. A když už nastane třetí hodina?/, vejde do bran Špýrského města já- sající průvod. Ó jak důstojnou slávu uviděly tehdy oči mé. Stěny domů zevně kryl kment a nach, v oknech, mřížích a ve dveřích stál smíšený dav radujících se lidí, dívající se zdaleka, aby viděl moc královu a přicházející královny a snoubenky. Za zvučné melodie hudby a hlaholu zvonů jsem slyšel hlasy mnohých, jak volali: ,, Spaseni, cest a sléva i moc‘?/ buď tobě, králi náš a pane! Protože ty jsi náš pán, král mírumilovný a velkodušný, „viděti tvou tvář je nyní žádostivá celá země“. ''4/ Volali také mladíci a panny, starci s mladšími jedním hlasem fikajice: „Żiv buď král Jindřich se svým synem navěky!“'5/ Zástup pak, který se sešel k slavnostnímu dni králov- ské svatby, který šel napřed i vzadu, byl ne- sčíslný a ozdobený slavnostními rouchy. Po tomto veselém vjezdu následovala ve- selejší hostina velmi vesele hodujících. Ho- doval král s knížaty a rytíři toho hodnými. Královna pak vystrojila se svou novou dcerou a svou slušnou družinou velmi bohatě hos- tinu, při níž bylo jednomu každému dáno podle jeho stavu, co bylo potřebné, a to ještě v nadbytku, nemálo; hodovali všichni skvě- le. A tato hostina byla jen jaksi nějakým oznámením a předehrou k věci budoucí. Potom okolo deváté hodiny onoho dneś/ rozkázal král svolati k sobě knížata a volitele svaté říše, kteří byli tehdy přítomni, i pře- mnoho jiných velmožů, kteří měli nějakou moc a zkušenost, a pravil jim: ,„Vy,“ řekl, „Vite, protoże jste sami byli při tom, jak se nedávno ve Frankfurtu jednalo o Ceském království a králi podle vůle všech vás. Proto zamýšlím nyní, jak jste tehdy radili a dali souhlas, uděliti ono království svému jedno- rozenému Janovi jménem a rozhodnutím svaté říše. A aby mu příslušelo mocnější právo, těší nás dnes spojiti s ním manželstvím pannu, zákonitou dědičku toho království. Důsledkem toho pak je a spravedlnost uklá- dá, aby můj syn přijal dnes toto království od říše jako léno a z toho zákonitě obdržel i titul a jméno jiných knížat.“ Odpověděli volitelé a jiná knížata a šlech- tici králi řkouce: ,„Není, pane králi, při tomto činu nyní potřebí nějakého šetření, protože bylo všechno ve Frankfurtu dříve po zralé úvaze projednáno. Potom nyní nezbývá nic jiného v této záležitosti, než jen přikročiti přímo k činu.“ Královo slovo schvalují všich- ni, co bylo déle rozvažováno, třeba rychleji dokončit. O čem se dlouho jedná, to nechť se provede rychle, o čem se jednalo tehdy, to nyní ať rychle se stane. To, co se zlíbilo králi, to zákonu dodává síly. Králi, máš souhlas nás všech, neb dobře víme, že jednáš toliko podle práva a hledáš úmluvy míru. Ratolest, jež ti vzrostla, syn vlastností skvělých, jak máme naději, šlechetný bude a zažene pohromy všechny, potom že stane se králem, jenž tobě se vyrovná vládou, nebude lehkomyslný, věk mladý jak o tom už svědčí. S tímto jinochem mladým, tak moudrým, my všichni se nyní vespolek radujeme, že A tak přinesl konec této porady začátek ra- dosti už nastávající. Neboť král, přibrav si všechny říšské volitele, knížata a jiná hraba- ta, kteří tehdy byli osobně přítomni, vešel do síně domu Hospodinova, to je ke dveřím hlavního chrámu ve Špýru směrem na západ, slavnostně oděn královským rouchem, maje 194 / 195 echem se nyní má státi. žezlo v ruce, a seděl na trůnu se zlatou koru- nou na své hlavě. Já jsem byl tehdy uvnitř v chrámě, konaje Bohu povinné hodinky; a tu mne náhle poděsil svou velikostí jakýsi hrozný zvuk, jako by totiž hrom přicházel se silným rachotem a jako by praskaly všechny stromy a domy a jako by se srážely zbraně
Strana 195
a veliké řítící se balvany. Zazněl jakoby z nebe náhle zvučný hlahol velmi strašný z volání radujícího se lidu a sběhu a ze hry hudby všeho druhu, takže se zdálo, jako by se měl celý klášter vyvrátit ze základů. Z toho kři- ku jsem byl naplněn velikým úžasem a tehdy — nechť mi to odpustí Bůh — rychle jsem běžel ze zvědavosti něco vidět než ze zbož- nosti se modlit a vystoupil jsem na velikou hromadu dříví, abych viděl, co to je, co vy- dalo ozvěnu takového hlaholu. "Tehdy jsem uviděl veliké množství, kte- ré by nikdo nemohl spoćitati, urozených mužů, rytířů sedících v ozdobných rytíř- ských oděvech na převysokých koních a uprostřed nich Jana, syna králova, krásou nad jiné oslňujícího, a po jeho pravici a le- vici nesli na kopích asi padesát nevelikych praporcü červené barvy, majících uprostřed bílého lva. A když přišel syn k místu, kde byl otec, a uviděl ho, ihned seskočil s koně a padl k jeho nohám; i seděl král oděn v roucho královské na trůně dosti vysokém. Když syn složil přísahu a slib, jak skládají svaté říši ostatní knížata, ustanovil král svého syna Jana králem českým a udělil mu právo, titul a jméno vladaře. A podav mu žezlo, zákonitě dal a daroval jemu a jeho dětem a potomkům z moci svaté říše dědickým právem králov- ství České se všemi zeměmi k němu patřící- mi a potom ho políbil. Tu teprve se strhl strašný hluk, silnější než dříve; neboť tehdy z nové radosti vrážel každý s koněm do jiného, každý lámal kopí s praporcem, zároveň vyzýval ke hře jeden druhého, hned slovem, hned drážděním, hned strhováním, avšak způsobem ve všem přátelským a milým. Neboť všem se líbilo, že Jan, syn římského krále Jindřicha, v Čechách se knížetem stal a že jest pro léta příští určen za krále on, jemuž právo ostatních králů od otce dáno jest, jenž v majetku tehdy i nyní Lucemburské má hrabství a statky na statky kupí nikoli mocí lsti, leč jednání mírné mu dalo to, co mu přírody řád a povaha odmítla dáti. Ti, kdož třímají žezlo, dřív oba hrabaty byli — že se pak stali králi, to určily zákony ctností. Hrabství Lucemburského byl hrabětem otec i synek; nechať andělský meč je chrání ode všech pohrom! Když král stanovil svému synu Janovi odkaz míru a učinil ho knížetem, aby měl králov- skou hodnost navěky, ukázalo se stupňování jiných radostí. Neboť ve večerní době vešel král na veliký palác a zavolal nevěstu a ženi- cha před zraky přítomných knížat a velmožů. Potom pan Jan'/, arcibiskup kolínský, pře- deslav slova k manželství vyhledaná, přede všemi zákonitě spojil s Janem, synem krá- lovým, onu pannu Elišku za manželku. Možno si představit, jak mocné tehdy roz- kvetlo veselí v tak nadšené družině z pocitu veliké radosti? Každý pronášel, co chtěl, a přece nikdo nemohl při vzrůstajícím volání rozuměti jinému. Nová nevěsta ležela snad oné noci bez ženicha, a tak se celý onen den strávil v radosti. Druhého dne časně zrána již po východě slunce jsme přišli před ložnici nevěstinu a če- kali jsme nějakou dobu, abychom ji mohli uviděti. Okolo třetí hodiny“/ se otevřely dveře komnaty, nová nevěsta byla vyvedena z lož- nice, majíc po obou svých stranách královu matku, paní Beatrici, a královnu; přítomným však opatům nebylo nikterak odepřeno po- zdravit je, ale úžasně jsme se podivili nad věcí námi v českých krajinách předtím neví- danou. Neboť vycházela tehdy nevěsta ze své ložnice s vlasy rozpuštěnými a sem tam po svých ramenou rozvolněnými, zcela bez vínku a koruny, ozdob hlavy, celá oděná ne- 1/ Roku 1310 bylo sv. Šťastného a Zbožného (Felicis et Adaucti) v neděli, a proto mínil Palacký, že se to stalo v pondělí 31. srpna. 2/ Asi po 8. hodině ranní našeho času. 3/ Zjevení sv. Jana 19. 1. $/ Podle 1. knihy královské 10. 24. 5/ Podle Proroctví Daniela proroka 6. 21. */ Po 14. hodině našeho času. ?/ Jmenoval se Jindřich. 8/ Po 8. hodině ranní našeho času.
a veliké řítící se balvany. Zazněl jakoby z nebe náhle zvučný hlahol velmi strašný z volání radujícího se lidu a sběhu a ze hry hudby všeho druhu, takže se zdálo, jako by se měl celý klášter vyvrátit ze základů. Z toho kři- ku jsem byl naplněn velikým úžasem a tehdy — nechť mi to odpustí Bůh — rychle jsem běžel ze zvědavosti něco vidět než ze zbož- nosti se modlit a vystoupil jsem na velikou hromadu dříví, abych viděl, co to je, co vy- dalo ozvěnu takového hlaholu. "Tehdy jsem uviděl veliké množství, kte- ré by nikdo nemohl spoćitati, urozených mužů, rytířů sedících v ozdobných rytíř- ských oděvech na převysokých koních a uprostřed nich Jana, syna králova, krásou nad jiné oslňujícího, a po jeho pravici a le- vici nesli na kopích asi padesát nevelikych praporcü červené barvy, majících uprostřed bílého lva. A když přišel syn k místu, kde byl otec, a uviděl ho, ihned seskočil s koně a padl k jeho nohám; i seděl král oděn v roucho královské na trůně dosti vysokém. Když syn složil přísahu a slib, jak skládají svaté říši ostatní knížata, ustanovil král svého syna Jana králem českým a udělil mu právo, titul a jméno vladaře. A podav mu žezlo, zákonitě dal a daroval jemu a jeho dětem a potomkům z moci svaté říše dědickým právem králov- ství České se všemi zeměmi k němu patřící- mi a potom ho políbil. Tu teprve se strhl strašný hluk, silnější než dříve; neboť tehdy z nové radosti vrážel každý s koněm do jiného, každý lámal kopí s praporcem, zároveň vyzýval ke hře jeden druhého, hned slovem, hned drážděním, hned strhováním, avšak způsobem ve všem přátelským a milým. Neboť všem se líbilo, že Jan, syn římského krále Jindřicha, v Čechách se knížetem stal a že jest pro léta příští určen za krále on, jemuž právo ostatních králů od otce dáno jest, jenž v majetku tehdy i nyní Lucemburské má hrabství a statky na statky kupí nikoli mocí lsti, leč jednání mírné mu dalo to, co mu přírody řád a povaha odmítla dáti. Ti, kdož třímají žezlo, dřív oba hrabaty byli — že se pak stali králi, to určily zákony ctností. Hrabství Lucemburského byl hrabětem otec i synek; nechať andělský meč je chrání ode všech pohrom! Když král stanovil svému synu Janovi odkaz míru a učinil ho knížetem, aby měl králov- skou hodnost navěky, ukázalo se stupňování jiných radostí. Neboť ve večerní době vešel král na veliký palác a zavolal nevěstu a ženi- cha před zraky přítomných knížat a velmožů. Potom pan Jan'/, arcibiskup kolínský, pře- deslav slova k manželství vyhledaná, přede všemi zákonitě spojil s Janem, synem krá- lovým, onu pannu Elišku za manželku. Možno si představit, jak mocné tehdy roz- kvetlo veselí v tak nadšené družině z pocitu veliké radosti? Každý pronášel, co chtěl, a přece nikdo nemohl při vzrůstajícím volání rozuměti jinému. Nová nevěsta ležela snad oné noci bez ženicha, a tak se celý onen den strávil v radosti. Druhého dne časně zrána již po východě slunce jsme přišli před ložnici nevěstinu a če- kali jsme nějakou dobu, abychom ji mohli uviděti. Okolo třetí hodiny“/ se otevřely dveře komnaty, nová nevěsta byla vyvedena z lož- nice, majíc po obou svých stranách královu matku, paní Beatrici, a královnu; přítomným však opatům nebylo nikterak odepřeno po- zdravit je, ale úžasně jsme se podivili nad věcí námi v českých krajinách předtím neví- danou. Neboť vycházela tehdy nevěsta ze své ložnice s vlasy rozpuštěnými a sem tam po svých ramenou rozvolněnými, zcela bez vínku a koruny, ozdob hlavy, celá oděná ne- 1/ Roku 1310 bylo sv. Šťastného a Zbožného (Felicis et Adaucti) v neděli, a proto mínil Palacký, že se to stalo v pondělí 31. srpna. 2/ Asi po 8. hodině ranní našeho času. 3/ Zjevení sv. Jana 19. 1. $/ Podle 1. knihy královské 10. 24. 5/ Podle Proroctví Daniela proroka 6. 21. */ Po 14. hodině našeho času. ?/ Jmenoval se Jindřich. 8/ Po 8. hodině ranní našeho času.
Strana 196
zdobeným velmi dlouhým rouchem fran- couzským, a když trochu poodešla od lož- nice, dovedl král a všechen lid za jásavého zpěvu, za hlaholu trub a rohů a s hudbou všeho druhu nevěstu do vnitřního chóru Špýrského chrámu a my jsme ji s ostatními následovali. Pan Petr, arcibiskup mohučský, oděn biskupským rouchem, který měl sloužit JAK BYL S PŘEVELIKOU NADHEROU SLAVEN SNATEK A O SPORU ARCIBISKUPU MOHUCSKEHO A KOLINSKEHO TEHDY VZNIKLEM LETA PANE 1310 + CII Brzy po bohoslužbách byla vystrojena ne- obyčejná nesmírná hostina a s velikou nád- herou pořízena. Neboť s plesáním dovedli ženicha a nevěstu k onomu místu, které je na straně katedrálního chrámu, na němž kázala starostlivost římského krále zříditi stoly, sedadla a všechny věci potřebné pro hodov- níky. Všechno bylo dříve moudře a slušně uspořádáno a připraveno; nemohl jsem se dovědět počet stolů, které zcela zabíraly onen široký prostor. Posazován byl u oněch stolů každý jednotlivec na jednotlivá místa jemu příslušná. Stoly totiž králů byly podle onoho pořádku na levici, stoly královen na pravici. Když byl už předložen chléb a oba králové, římský a český, si před hostinou omývali podle obvyklého obyčeje ruce, vznikl spor mezi arcibiskupy mohučským a kolínským, kdo z nich se zdá větším. Neboť pan Petr Mohučský chtěl být po pravici římského krale, aby pan Jan!/ Kolínský musel seděti po levici; naproti tomu pravil pan Janl/ Kolínský: „Mně právem patří odedávna po pravici.‘“ Tfmto zpüsobem se velmi hâdavé přeli před králem. Právě tento spor byl by se stal skoro pokažením veškeré radosti, neboť slavnostní mši, stál tehdy připraven u oltáře. Začala se tedy slavnostně mešní bohoslužba o Duchu svatém, po skončení evangelia vrhli se ženich a nevěsta na zemi před hlav- ním oltářem a přijali od arcibiskupa dar požehnání, což však snoubenci v Čechách nikterak nedé&lavaji. Potom přistoupivše k oltáři, přinesli Hospodinu -příslušnou oběť. Mše se skončila, ale přešlo se k nové radosti. četní z jejich přátel a služebníků začali bě- žeti do zbraně, takže náhle vzniklo v onom městě prudké pobouření. Proto římský král věda, že příčina sporu oněch arcibiskupů bude z dřívějška, vzal oba za ruku a dovedl je mile do svého bytu, kde byla vystrojena sou- kromá hostina, a hned přestala ona bouřlivá hádka. Odedávna měli oni spor a jeho důvod byl takový: Když jsou tito dva arcibiskupové, mohučský a kolínský, na místech nějaké soukromé hostiny, navzájem se předstihují v poctě a nikterak se nepřou, kde by kdo seděl nebo jak by šel, neboť na místě a hostině soukromé, neslavnostní, dává každý z nich před sebou přednost druhému; když však slaví římský král sjezd nebo nějakou slav- nost, tehdy dychtivě pospíchá předstihnouti jeden druhého. Není ten spor nedávno nový, nýbrž zastaralý. Když jsme se tomu převe- lice divili, řekli nám všichni starší: „Římští cisafové,” pravili, ,,a králové často rozhodli v minulých dobách, že má seděti mohučský v krajinách německých, kolínský v italských a trevírský v galských po pravici římských knížat. Toto císařské rozhodnutí nestačí, nýbrž dosud se drží pro zachování práv svých chrámů sporu snad spravedlivého.“ O těchto třech arcibiskupech je takovéto obecné pravidlo: Každý mohučský, trevírský a kolínský se stává říšským kancléřem; z nich má mohučský titul arcikancléře v Německu, kolínský v Itálii, trevírský v Galii, předčí pak mohučský důstojností, kolínský mocí, tre- vírský starobylostí. Neboť Trevír, jak vy- pravuje kronika Trevírská, byl založen dávno před Římem od Trebety, který byl z rodu Aeneova.*/ Nechať ustanou spory a nastanou hostiny skvělé. 196 / 197
zdobeným velmi dlouhým rouchem fran- couzským, a když trochu poodešla od lož- nice, dovedl král a všechen lid za jásavého zpěvu, za hlaholu trub a rohů a s hudbou všeho druhu nevěstu do vnitřního chóru Špýrského chrámu a my jsme ji s ostatními následovali. Pan Petr, arcibiskup mohučský, oděn biskupským rouchem, který měl sloužit JAK BYL S PŘEVELIKOU NADHEROU SLAVEN SNATEK A O SPORU ARCIBISKUPU MOHUCSKEHO A KOLINSKEHO TEHDY VZNIKLEM LETA PANE 1310 + CII Brzy po bohoslužbách byla vystrojena ne- obyčejná nesmírná hostina a s velikou nád- herou pořízena. Neboť s plesáním dovedli ženicha a nevěstu k onomu místu, které je na straně katedrálního chrámu, na němž kázala starostlivost římského krále zříditi stoly, sedadla a všechny věci potřebné pro hodov- níky. Všechno bylo dříve moudře a slušně uspořádáno a připraveno; nemohl jsem se dovědět počet stolů, které zcela zabíraly onen široký prostor. Posazován byl u oněch stolů každý jednotlivec na jednotlivá místa jemu příslušná. Stoly totiž králů byly podle onoho pořádku na levici, stoly královen na pravici. Když byl už předložen chléb a oba králové, římský a český, si před hostinou omývali podle obvyklého obyčeje ruce, vznikl spor mezi arcibiskupy mohučským a kolínským, kdo z nich se zdá větším. Neboť pan Petr Mohučský chtěl být po pravici římského krale, aby pan Jan!/ Kolínský musel seděti po levici; naproti tomu pravil pan Janl/ Kolínský: „Mně právem patří odedávna po pravici.‘“ Tfmto zpüsobem se velmi hâdavé přeli před králem. Právě tento spor byl by se stal skoro pokažením veškeré radosti, neboť slavnostní mši, stál tehdy připraven u oltáře. Začala se tedy slavnostně mešní bohoslužba o Duchu svatém, po skončení evangelia vrhli se ženich a nevěsta na zemi před hlav- ním oltářem a přijali od arcibiskupa dar požehnání, což však snoubenci v Čechách nikterak nedé&lavaji. Potom přistoupivše k oltáři, přinesli Hospodinu -příslušnou oběť. Mše se skončila, ale přešlo se k nové radosti. četní z jejich přátel a služebníků začali bě- žeti do zbraně, takže náhle vzniklo v onom městě prudké pobouření. Proto římský král věda, že příčina sporu oněch arcibiskupů bude z dřívějška, vzal oba za ruku a dovedl je mile do svého bytu, kde byla vystrojena sou- kromá hostina, a hned přestala ona bouřlivá hádka. Odedávna měli oni spor a jeho důvod byl takový: Když jsou tito dva arcibiskupové, mohučský a kolínský, na místech nějaké soukromé hostiny, navzájem se předstihují v poctě a nikterak se nepřou, kde by kdo seděl nebo jak by šel, neboť na místě a hostině soukromé, neslavnostní, dává každý z nich před sebou přednost druhému; když však slaví římský král sjezd nebo nějakou slav- nost, tehdy dychtivě pospíchá předstihnouti jeden druhého. Není ten spor nedávno nový, nýbrž zastaralý. Když jsme se tomu převe- lice divili, řekli nám všichni starší: „Římští cisafové,” pravili, ,,a králové často rozhodli v minulých dobách, že má seděti mohučský v krajinách německých, kolínský v italských a trevírský v galských po pravici římských knížat. Toto císařské rozhodnutí nestačí, nýbrž dosud se drží pro zachování práv svých chrámů sporu snad spravedlivého.“ O těchto třech arcibiskupech je takovéto obecné pravidlo: Každý mohučský, trevírský a kolínský se stává říšským kancléřem; z nich má mohučský titul arcikancléře v Německu, kolínský v Itálii, trevírský v Galii, předčí pak mohučský důstojností, kolínský mocí, tre- vírský starobylostí. Neboť Trevír, jak vy- pravuje kronika Trevírská, byl založen dávno před Římem od Trebety, který byl z rodu Aeneova.*/ Nechať ustanou spory a nastanou hostiny skvělé. 196 / 197
Strana 197
20 6/ Dražice — kostel sv. Martina (foto SUPPOP Praha)
20 6/ Dražice — kostel sv. Martina (foto SUPPOP Praha)
Strana 198
271 Dražice — interiér kostela sv. Martina (foto SUPPOP Praha) B4/ Gelnhausenův rukopis jihlavské městské právní knihy — Jan Lucemburský (foto V. Veselý)
271 Dražice — interiér kostela sv. Martina (foto SUPPOP Praha) B4/ Gelnhausenův rukopis jihlavské městské právní knihy — Jan Lucemburský (foto V. Veselý)
Strana 199
blo i num mi ſlio lemund Zen non anuanh Co nanoms uolne vo vuccinus enn nner awſk fuent bilte wend an up a mn leant Aquu kuem end' tuse m de os io nes d dab une c lonie nee ac lute genlis Comes � faamus vmuer
blo i num mi ſlio lemund Zen non anuanh Co nanoms uolne vo vuccinus enn nner awſk fuent bilte wend an up a mn leant Aquu kuem end' tuse m de os io nes d dab une c lonie nee ac lute genlis Comes � faamus vmuer
Strana 200
wą e =D Vm EE RE TEER ss VN C) M BR usm JAM NV gahem- || t£ | Hund sennie a > Ateo thorawe 1 2 UDIAL Mitt volusiius eno tem prefennaum W. Z CoD Mit relents puna WHOS Wsttstins atl Otus quod fer haute pment CrgrodteefInt softer Bung Dune ed ne donficmns ang’ un vstaueníů His any činn cr Catnodil — ea a (lh ah ÖL ed on
wą e =D Vm EE RE TEER ss VN C) M BR usm JAM NV gahem- || t£ | Hund sennie a > Ateo thorawe 1 2 UDIAL Mitt volusiius eno tem prefennaum W. Z CoD Mit relents puna WHOS Wsttstins atl Otus quod fer haute pment CrgrodteefInt softer Bung Dune ed ne donficmns ang’ un vstaueníů His any činn cr Catnodil — ea a (lh ah ÖL ed on
Strana 201
A 28/ Roudnice n. Labem křížová chodba augustiniánského kláštera (foto Knihtisk, n. p., Praha) B5/ Gelnhausenův rukopis jihlavské městské právní knihy - králevic Karel jako markrabí moravský (foto V. Veselý)
A 28/ Roudnice n. Labem křížová chodba augustiniánského kláštera (foto Knihtisk, n. p., Praha) B5/ Gelnhausenův rukopis jihlavské městské právní knihy - králevic Karel jako markrabí moravský (foto V. Veselý)
Strana 202
apsA un W T- ☞ 29 Velislavova bible — pohřeb sv. Václava (foto SUPPOP Praha)
apsA un W T- ☞ 29 Velislavova bible — pohřeb sv. Václava (foto SUPPOP Praha)
Strana 203
Neboť více baví každou oddanou mysl sly- šeti o slavnostních hostinách než o domá- cích sporech. Viděli jsme na oné veřejné hostině uroze- nou družinu hodovníků a řadu sluhů moudře rozestavenou. V čele všech stolů, na místě nejpřednějším, pod nachovými záclonami a hedvábnými závěsy, které byly pásy s na- šitými kroužky do kruhu roztaženy a kolem královského sedadla rozpjaty, slavně seděl Jan, nový král zároveň a ženich, syn velikého krále. Dále jako plane slunce mezi hvězdami, tak on skvěle zářil jasnou tváří přede všemi přítomnými knížaty; neboť tváře jiných kní- žat se mu podivovaly; všichni byli tehdy žádostivi viděti tvář tohoto mladistvého vla- daře jako tvář Šalomounovu.?/ Z obou stran po bocích tohoto nového krále Jana seděl tak veliký a slavný počet jasných knížat, hrabat, svobodných pánů a rozličných velmožů, že budil úžas u všech diváků; rytíři pak, kteří obsluhovali u králova stolu, sedíce na očabrakovaných mimochodnících, přiná- šeli, velmi obřadně zachovávajíce pořádek, jakákoli jídla za doprovodu a hlaholu trub, rohů, bubnů a kórů. Procházelo mezi stoly hodovníků silné ozbrojené vojsko skvělého blyštícího se rytířstva, které bylo určeno k ochraně veselí. Uprostřed hodovníků byl před královým stolem vztyčen znamenitý pra- por se znakem království Českého. Když jsme ho viděli, duch náš potěšitelně okřál a velmi vděční za tak krásný pohled začali jsme společně říkati: „Dobrofetime Bohu nebeskému, že tak vysoko dnes pozdvihl přede všemi zde přítomnými český prapor na znamení budoucí útěchy. Již s vůlí Boží lev, který dosud podléhal a v hlubině ležel, rychle se probudí, bojovati bude, zvítězí a zařve. Kdo se nebude bát?“ Zdobila tento sňatek tak veliká sláva bo- hatství a požitků, že jsem jí podobné nikdy neviděl od doby svého mládí, ale abych vy- znal pravdu, z nádhery této slavné slavnosti zcela oněmuje moje schopnost vyprávěcí. My, kteří jsme se dívali na onu okázalou slavnost, tehdy jsme si navzájem říkali: „Kdyby dosud žil onen veliký kníže český, král Václav, otec nevěstin, sotva by mohl vystrojiti své dceři tak velikou svatební slavnost anebo by snad nedbal. Neboť o kterém českém králi jsme kdy slyšeli, že shromáždil na svatbu syna nebo dcery tolik arcibiskupů, biskupů, vévodů, markrabat a hrabat? To všechno necht je při- čteno milosti Boží a musíme doufati, že se Bůh chce smilovati a poslati vykoupení lidu svému; to znamení pak nám dal Bůh, že milostivě „vzezřel na ponížení dívky své“4/, paní naší.““ V bezpečné naději tehdy co radosti pojalo srdce, protože nevěsta milá se dostala na vznosné místo a že se vzdávala jí tak veliká chvála, jak samé královně římské, neb obě jsou zdobeny okrasou mravů, obě i důstojným zjevem se navzájem sdružují spolu. Po oné bohaté hostině se obnoví hodovníkům zábavy, různým však různé; jedni se oddá- vají tanci, druzí rytířskému klání. Slavné město Špýr se ozývá překypující radostí a jen hlas jásání a pozdravování v příbytcích všech v něm zaznívá. Jen ojediněle byla v onom městě ulice nebo náměstí, po kterém by ne- jelo kvetoucí rytířstvo provozující klání, a bo- hatá nádhera samých rytířských vystrojení lákala oči všech na podívanou. Při oné pak hře divili se pěšáci při tom stojící oblým a silným kopím, které drželi Čechové při pod- vrhnutí pod svou paží, ale báli se jich i rýnští jezdci v přílbách. Neboť tlusté české kopí bylo jiným nepodobno na délku a sílu, a když některý mladý rytíř podvrhnuv kopí vskočil na cválajícím koni šturmem doprostřed oko- lu, volal všechen přítomný lid: ,„Hle, Čech! Hle, Čech!“ Nikdo se však dobrovolné ne- postavil jeho útoku, a jestliže snad někdo ne- opatrně přejel přes šraňky, hleděl se s koněm vyhnouti, aby se nestřetl s přijíždějícím; jestliže však někdo vyjel vstříc, dostal takovou ránu českým kopím, že někdy kopí zasáhnuv- ší ho mělo soucit se zasaženým a roztříštilo se na drobounké kousky. 1/ Jmenoval se Jindřich. 2/ Podle Gesta Treverorum (Monumenta Germaniae historica, Scriptores VIII, 130) by mělo být „Ni- nova“. 3/ Podle 2. knihy Paralipomenon 9. 23. 4/ Podle Lukáše 1. 48.
Neboť více baví každou oddanou mysl sly- šeti o slavnostních hostinách než o domá- cích sporech. Viděli jsme na oné veřejné hostině uroze- nou družinu hodovníků a řadu sluhů moudře rozestavenou. V čele všech stolů, na místě nejpřednějším, pod nachovými záclonami a hedvábnými závěsy, které byly pásy s na- šitými kroužky do kruhu roztaženy a kolem královského sedadla rozpjaty, slavně seděl Jan, nový král zároveň a ženich, syn velikého krále. Dále jako plane slunce mezi hvězdami, tak on skvěle zářil jasnou tváří přede všemi přítomnými knížaty; neboť tváře jiných kní- žat se mu podivovaly; všichni byli tehdy žádostivi viděti tvář tohoto mladistvého vla- daře jako tvář Šalomounovu.?/ Z obou stran po bocích tohoto nového krále Jana seděl tak veliký a slavný počet jasných knížat, hrabat, svobodných pánů a rozličných velmožů, že budil úžas u všech diváků; rytíři pak, kteří obsluhovali u králova stolu, sedíce na očabrakovaných mimochodnících, přiná- šeli, velmi obřadně zachovávajíce pořádek, jakákoli jídla za doprovodu a hlaholu trub, rohů, bubnů a kórů. Procházelo mezi stoly hodovníků silné ozbrojené vojsko skvělého blyštícího se rytířstva, které bylo určeno k ochraně veselí. Uprostřed hodovníků byl před královým stolem vztyčen znamenitý pra- por se znakem království Českého. Když jsme ho viděli, duch náš potěšitelně okřál a velmi vděční za tak krásný pohled začali jsme společně říkati: „Dobrofetime Bohu nebeskému, že tak vysoko dnes pozdvihl přede všemi zde přítomnými český prapor na znamení budoucí útěchy. Již s vůlí Boží lev, který dosud podléhal a v hlubině ležel, rychle se probudí, bojovati bude, zvítězí a zařve. Kdo se nebude bát?“ Zdobila tento sňatek tak veliká sláva bo- hatství a požitků, že jsem jí podobné nikdy neviděl od doby svého mládí, ale abych vy- znal pravdu, z nádhery této slavné slavnosti zcela oněmuje moje schopnost vyprávěcí. My, kteří jsme se dívali na onu okázalou slavnost, tehdy jsme si navzájem říkali: „Kdyby dosud žil onen veliký kníže český, král Václav, otec nevěstin, sotva by mohl vystrojiti své dceři tak velikou svatební slavnost anebo by snad nedbal. Neboť o kterém českém králi jsme kdy slyšeli, že shromáždil na svatbu syna nebo dcery tolik arcibiskupů, biskupů, vévodů, markrabat a hrabat? To všechno necht je při- čteno milosti Boží a musíme doufati, že se Bůh chce smilovati a poslati vykoupení lidu svému; to znamení pak nám dal Bůh, že milostivě „vzezřel na ponížení dívky své“4/, paní naší.““ V bezpečné naději tehdy co radosti pojalo srdce, protože nevěsta milá se dostala na vznosné místo a že se vzdávala jí tak veliká chvála, jak samé královně římské, neb obě jsou zdobeny okrasou mravů, obě i důstojným zjevem se navzájem sdružují spolu. Po oné bohaté hostině se obnoví hodovníkům zábavy, různým však různé; jedni se oddá- vají tanci, druzí rytířskému klání. Slavné město Špýr se ozývá překypující radostí a jen hlas jásání a pozdravování v příbytcích všech v něm zaznívá. Jen ojediněle byla v onom městě ulice nebo náměstí, po kterém by ne- jelo kvetoucí rytířstvo provozující klání, a bo- hatá nádhera samých rytířských vystrojení lákala oči všech na podívanou. Při oné pak hře divili se pěšáci při tom stojící oblým a silným kopím, které drželi Čechové při pod- vrhnutí pod svou paží, ale báli se jich i rýnští jezdci v přílbách. Neboť tlusté české kopí bylo jiným nepodobno na délku a sílu, a když některý mladý rytíř podvrhnuv kopí vskočil na cválajícím koni šturmem doprostřed oko- lu, volal všechen přítomný lid: ,„Hle, Čech! Hle, Čech!“ Nikdo se však dobrovolné ne- postavil jeho útoku, a jestliže snad někdo ne- opatrně přejel přes šraňky, hleděl se s koněm vyhnouti, aby se nestřetl s přijíždějícím; jestliže však někdo vyjel vstříc, dostal takovou ránu českým kopím, že někdy kopí zasáhnuv- ší ho mělo soucit se zasaženým a roztříštilo se na drobounké kousky. 1/ Jmenoval se Jindřich. 2/ Podle Gesta Treverorum (Monumenta Germaniae historica, Scriptores VIII, 130) by mělo být „Ni- nova“. 3/ Podle 2. knihy Paralipomenon 9. 23. 4/ Podle Lukáše 1. 48.
Strana 204
Nemám v úmyslu více psáti o tomto klání a rytířském cvičení a nebyl bych toho vzpo- mněl, kdyby se to netýkalo slávy a cti nové nevěsty, kterou potěšil Otec milosrdenství“/, jenž je požehnán na věky. A tak, když se schyloval den hostiny k večeru, aby byly do- konány všechny požadavky svátosti manžel- ství, byli po předchozím svatém požehnání na jednom loži spojeni mladý ženich a ne- věsta. Avšak hlučná radost okolo stojících a radujících se nedopřávala klidu jim oběma, jak oné noci spolu leželi. Druhého dne ráno všichni vstanou, pokračují v radovánkách, a tak se opět onen den a celá doba onoho týdne věnuje a určí příjemným zábavám. 5/ Podle 2. epištoly sv. Pavla ke Korintským 1. 3. O slavnostech tak velkých a o čestných králových činech velice mnoho bych napsal, leč brání mi to, že jsem mnichem. Kdybych pověděl víc, to možná by na škodu bylo, nelibost tento můj spis by způsobit mohl, neb mnozí takto by haněli ho: „Jen o věcech duchovních mají duchovní klášterní psát, však četba o věcech světských zbytecná véru je pro ty, kdo žijí jakožto mniši.“ Tëm chci však odpověď dát: ,, VZdyt slu&í se uciti tomu, kdokoli vědět má vše, neb bude pak moci v tom činu, který se tenkrát stal, též nalézti, z čeho by mohl chválen být nebeský král a čím by si zasloužil lásky. Právem chválí se Bůh, že laskavě povýšil dívku a že usadil ji sám na tak vysokém stolci, dívku, jež opuštěna a velmi sklíčena byla. Doufejme proto i my a prosme upřímným srdcem, aby nás vzdálil Bůh, ach, z běsnění tohoto světa, na trůnech umístil nás a spojil s nebeským lidem. ŘÍMSKÝ KRÁL JINDŘICH VYPRAVIL ZÁROVEŇ TŘI VOJSKA NA TŘI VÝPRAVY A NA VŠECH DOBYL VÍTĚZSTVÍ A VEDL S SEBOU SVÉHO SYNA JANA S NEVĚSTOU DO KOLMARU ZE ŠPÝRU LÉTA PÁNĚ 1310 V MĚSÍCI ZÁŘÍ << CI Když pan papež Kliment V. volal Jindřicha, římského krále, apoštolskými listy bulami opatřenými a přemnohými slavnostními posly čím laskavěji, tím snažněji, aby přijal císař- skou korunu, a mnozí z měst italských a lom- bardských zvali samého krále přebohatými sliby a nesčetnými dary, pokládal velkodušný král, aby se stal ve skutečnosti a podle jména Augustem (Rozmnožitelem říše), za hodno 204 / 205 vyhovéti tolika a tak důrazným pozváním. Poněvadž však věděl tento moudrý král, že moc protivné strany, to je těch, kteří jsou nazváni guelfové, není slabá i že jejich krajina je velmi chráněna horami, dolinami, městy a lidmi a že mohutné věci sluší zdolati velikou silou, rozhodl se vtrhnouti do oněch zemí se silnou mocí a s napřaženou paží udatných bojovníků. Shromáždil proto král hojné rytířské voj- sko, chtěje vtrhnouti do pomezí lombard- ského. Bylo pak ono slavné vojsko sebráno z rytířstva zvlášť vybraného, které sídlí za Rý- nem. Třebas dal král dávno dříve žold žold- néřům a přijal slib poddanství ode všech, kteří s ním měli vytáhnout na výpravu, přece teprve tehdy ve Špýru po oslavení sňatku na- řídil, kde a kdy se má jeho vojsko shromáždit. »Vysel proto rozkaz‘‘!/ od krále Jindřicha, vždy rozmnožitele říše, že mají býti všichni, kteří s ním chtějí táhnouti do Itálie, připra- veni o svátku sv. Remigia?/ v Curychu. O této první výpravě bylo rozhodnutí královo, jak
Nemám v úmyslu více psáti o tomto klání a rytířském cvičení a nebyl bych toho vzpo- mněl, kdyby se to netýkalo slávy a cti nové nevěsty, kterou potěšil Otec milosrdenství“/, jenž je požehnán na věky. A tak, když se schyloval den hostiny k večeru, aby byly do- konány všechny požadavky svátosti manžel- ství, byli po předchozím svatém požehnání na jednom loži spojeni mladý ženich a ne- věsta. Avšak hlučná radost okolo stojících a radujících se nedopřávala klidu jim oběma, jak oné noci spolu leželi. Druhého dne ráno všichni vstanou, pokračují v radovánkách, a tak se opět onen den a celá doba onoho týdne věnuje a určí příjemným zábavám. 5/ Podle 2. epištoly sv. Pavla ke Korintským 1. 3. O slavnostech tak velkých a o čestných králových činech velice mnoho bych napsal, leč brání mi to, že jsem mnichem. Kdybych pověděl víc, to možná by na škodu bylo, nelibost tento můj spis by způsobit mohl, neb mnozí takto by haněli ho: „Jen o věcech duchovních mají duchovní klášterní psát, však četba o věcech světských zbytecná véru je pro ty, kdo žijí jakožto mniši.“ Tëm chci však odpověď dát: ,, VZdyt slu&í se uciti tomu, kdokoli vědět má vše, neb bude pak moci v tom činu, který se tenkrát stal, též nalézti, z čeho by mohl chválen být nebeský král a čím by si zasloužil lásky. Právem chválí se Bůh, že laskavě povýšil dívku a že usadil ji sám na tak vysokém stolci, dívku, jež opuštěna a velmi sklíčena byla. Doufejme proto i my a prosme upřímným srdcem, aby nás vzdálil Bůh, ach, z běsnění tohoto světa, na trůnech umístil nás a spojil s nebeským lidem. ŘÍMSKÝ KRÁL JINDŘICH VYPRAVIL ZÁROVEŇ TŘI VOJSKA NA TŘI VÝPRAVY A NA VŠECH DOBYL VÍTĚZSTVÍ A VEDL S SEBOU SVÉHO SYNA JANA S NEVĚSTOU DO KOLMARU ZE ŠPÝRU LÉTA PÁNĚ 1310 V MĚSÍCI ZÁŘÍ << CI Když pan papež Kliment V. volal Jindřicha, římského krále, apoštolskými listy bulami opatřenými a přemnohými slavnostními posly čím laskavěji, tím snažněji, aby přijal císař- skou korunu, a mnozí z měst italských a lom- bardských zvali samého krále přebohatými sliby a nesčetnými dary, pokládal velkodušný král, aby se stal ve skutečnosti a podle jména Augustem (Rozmnožitelem říše), za hodno 204 / 205 vyhovéti tolika a tak důrazným pozváním. Poněvadž však věděl tento moudrý král, že moc protivné strany, to je těch, kteří jsou nazváni guelfové, není slabá i že jejich krajina je velmi chráněna horami, dolinami, městy a lidmi a že mohutné věci sluší zdolati velikou silou, rozhodl se vtrhnouti do oněch zemí se silnou mocí a s napřaženou paží udatných bojovníků. Shromáždil proto král hojné rytířské voj- sko, chtěje vtrhnouti do pomezí lombard- ského. Bylo pak ono slavné vojsko sebráno z rytířstva zvlášť vybraného, které sídlí za Rý- nem. Třebas dal král dávno dříve žold žold- néřům a přijal slib poddanství ode všech, kteří s ním měli vytáhnout na výpravu, přece teprve tehdy ve Špýru po oslavení sňatku na- řídil, kde a kdy se má jeho vojsko shromáždit. »Vysel proto rozkaz‘‘!/ od krále Jindřicha, vždy rozmnožitele říše, že mají býti všichni, kteří s ním chtějí táhnouti do Itálie, připra- veni o svátku sv. Remigia?/ v Curychu. O této první výpravě bylo rozhodnutí královo, jak
Strana 205
jsme podotkli, všem vyhlášeno, druhé pak výpravy, která byla tehdy podobně ve Špýru uspořádána, byl důvod tento: Byl a je až podnes hrabě Eberhard z Wür- temberku, podněcovatel věrolomnosti, ná- doba zkázy, míru ničitel, nesvárů nejlepší učitel. Ten tedy zaslepen neřestí loupeživosti i nepravosti, třebas byl bohatší než četná rýnská hrabata, stavěl se v nepříčetné troufa- losti proti římským vladařům a dosud, zestár- nuv v špatných dnech, nepřeje si upustit od obvyklých hanebných skutků. Byla pak v bohatství a velmi opevněných hradech toho hraběte tak veliká moc, že hrot jeho troufa- losti nemohl předtím žádný z králů otupiti v žádné půtce. Za velmi nešťastné se pokládá celé Švábsko, protože v něm leží hrabství tak ničemného člověka. Jeho prohnanost staví hrady, vyvrací z kořene kláštery, pěstuje lou- peže a nenávist, zabíjí muže, obnažuje ženy. „Ó Bože můj, učiň to, ať jest jako chume- lice a jako stéblo před vétrem'?/, ,,meé zdvihni''4/ proti tomu, ktery rozptyluje stádo tvél^/ Viz, Hospodine, a uvaž, že i já sám jsem viděl jeho nespravedlnost a protivenství v městě švábském, kterému onen nepřítel způsobil mnoho zlého. Pozoroval jsem jeho skutky a zhrozil jsem se, když jsem viděl rozličné osoby jak du- chovní, tak světské od jeho žoldnéřů o všecko oloupené. Neboť jsem jist, že ty, Hospodine „veliký a hrozný““8/, který jsi zeslabil moc faraónovu, ničemnost Neronovu, nebudeš dlouho trpěti krutovládu tohoto hraběte, anebo rozhodneš-li, zmčníš jeho povahu v lepší. Shlédni, Hospodine, na slzy zkor- mouceného lidu a učiň, co chceš, s tímto ne- otesaným hrabětem! A tak vzbudil Hospodin obránce a osvobo- ditele lidu svému, neboť tento pan Jindřich, král římský, podnícen jak láskou k míru, tak voláním lidu, zřídil proti němu ještě za naše- ho pobytu ve Špýru silné vojsko. Svolal totiž král k sobě rychtáře, konšely a starší z Ulmu, Heilbronnu, Wimpfenu, Něrdlingu, Esslin- genu?/ a měšťany z některých jiných měst říše, muže horlivé, a pravil k nim: ,,Tolikrát za- znělo k mému sluchu volání z lidu, že není možno, abychom si nevšímali násilných skut- ků tohoto hraběte; jako prostředek proti nim jsme si umínili stanoviti takovéto rozhodnutí: Chceme a jako zákon vám dáváme, aby se jako jeden muž shromáždil veškerý lid vašich měst, který může vytáhnouti do války, abyste vy, vespolek sjednoceni, zdrtili po způsobu válečném nepřátelsky vzpurnost tohoto hra- běte. A abyste vzali na sebe s větší radostí válečnou zbraň, osvobozujeme od nynějška na sedm let vás a města, v kterých bydlíte, ode všech daní, dávek a služeb císařských, které se nám konávaly, a hrabě z Weinsber- gu“/, muž udatný, buď vůdcem vaší války a vojska.'' Měšťané se hned podle vůle královy vesele shromáždí do čet a hodně zmužile bojují proti obecnému nepříteli míru a vlasti. Pro- vázeni pak božskou ochranou, porazí kupci toho, který se nebál porážky od císařů, neboť ho napadají, dobývají jeho měst a hradů a ony měšťanské šiky vítězí skoro v každé půtce; čehokoli z hraběcích tvrzí dobude ruka měšťanů, hned vyvrátí z kořene. Tak veliká pak rána Hospodinova zasáhla tohoto nepřítele míru, že ten, který měl dříve na osm- desát opevněných hradů, udržel jich v době dvou let sotva osm. Byl totiž potlačen těmi, které dříve utlačoval; neboť to je zajisté změ- na vznešené pravice, že se tak štítem odráží štít. Proti tomu hraběti bylo uspořádáno ve Špýru vojsko druhé výpravy. Hrabě ten bezcenný byl a podnět k neřesti dával, proto i nenávist sklízel ten hrabě zločinný příliš, který se Eberhard zval a k zlému váhavý nebyl. Dával si stavět hrady, hvězd nebeských nedbaje dosti, kdekoho oloupit znal a zloděje družíval k sobě. Nikdy jsem nespatřil Švába, jenž zuřivý byl by v té míře, jako jest tento Šváb. Rač brzy ho obrátit, Kriste! 1/ Podle Lukáše 2. 1. 2/ Dne 1. října. 3/ Žalm 82. 14. 4/ Podle Proroctví Zachariáše proroka 13. 7. 5/ Podle Proroctví Jeremiáše proroka 23. 2. % Podle 5. knihy Mojžíšovy 7. 21. *| V lat. orig: de Ulma, Helbrunna, Wimpina, Nordi- linga, Esilinga. 8/ Jmenoval se Konrád.
jsme podotkli, všem vyhlášeno, druhé pak výpravy, která byla tehdy podobně ve Špýru uspořádána, byl důvod tento: Byl a je až podnes hrabě Eberhard z Wür- temberku, podněcovatel věrolomnosti, ná- doba zkázy, míru ničitel, nesvárů nejlepší učitel. Ten tedy zaslepen neřestí loupeživosti i nepravosti, třebas byl bohatší než četná rýnská hrabata, stavěl se v nepříčetné troufa- losti proti římským vladařům a dosud, zestár- nuv v špatných dnech, nepřeje si upustit od obvyklých hanebných skutků. Byla pak v bohatství a velmi opevněných hradech toho hraběte tak veliká moc, že hrot jeho troufa- losti nemohl předtím žádný z králů otupiti v žádné půtce. Za velmi nešťastné se pokládá celé Švábsko, protože v něm leží hrabství tak ničemného člověka. Jeho prohnanost staví hrady, vyvrací z kořene kláštery, pěstuje lou- peže a nenávist, zabíjí muže, obnažuje ženy. „Ó Bože můj, učiň to, ať jest jako chume- lice a jako stéblo před vétrem'?/, ,,meé zdvihni''4/ proti tomu, ktery rozptyluje stádo tvél^/ Viz, Hospodine, a uvaž, že i já sám jsem viděl jeho nespravedlnost a protivenství v městě švábském, kterému onen nepřítel způsobil mnoho zlého. Pozoroval jsem jeho skutky a zhrozil jsem se, když jsem viděl rozličné osoby jak du- chovní, tak světské od jeho žoldnéřů o všecko oloupené. Neboť jsem jist, že ty, Hospodine „veliký a hrozný““8/, který jsi zeslabil moc faraónovu, ničemnost Neronovu, nebudeš dlouho trpěti krutovládu tohoto hraběte, anebo rozhodneš-li, zmčníš jeho povahu v lepší. Shlédni, Hospodine, na slzy zkor- mouceného lidu a učiň, co chceš, s tímto ne- otesaným hrabětem! A tak vzbudil Hospodin obránce a osvobo- ditele lidu svému, neboť tento pan Jindřich, král římský, podnícen jak láskou k míru, tak voláním lidu, zřídil proti němu ještě za naše- ho pobytu ve Špýru silné vojsko. Svolal totiž král k sobě rychtáře, konšely a starší z Ulmu, Heilbronnu, Wimpfenu, Něrdlingu, Esslin- genu?/ a měšťany z některých jiných měst říše, muže horlivé, a pravil k nim: ,,Tolikrát za- znělo k mému sluchu volání z lidu, že není možno, abychom si nevšímali násilných skut- ků tohoto hraběte; jako prostředek proti nim jsme si umínili stanoviti takovéto rozhodnutí: Chceme a jako zákon vám dáváme, aby se jako jeden muž shromáždil veškerý lid vašich měst, který může vytáhnouti do války, abyste vy, vespolek sjednoceni, zdrtili po způsobu válečném nepřátelsky vzpurnost tohoto hra- běte. A abyste vzali na sebe s větší radostí válečnou zbraň, osvobozujeme od nynějška na sedm let vás a města, v kterých bydlíte, ode všech daní, dávek a služeb císařských, které se nám konávaly, a hrabě z Weinsber- gu“/, muž udatný, buď vůdcem vaší války a vojska.'' Měšťané se hned podle vůle královy vesele shromáždí do čet a hodně zmužile bojují proti obecnému nepříteli míru a vlasti. Pro- vázeni pak božskou ochranou, porazí kupci toho, který se nebál porážky od císařů, neboť ho napadají, dobývají jeho měst a hradů a ony měšťanské šiky vítězí skoro v každé půtce; čehokoli z hraběcích tvrzí dobude ruka měšťanů, hned vyvrátí z kořene. Tak veliká pak rána Hospodinova zasáhla tohoto nepřítele míru, že ten, který měl dříve na osm- desát opevněných hradů, udržel jich v době dvou let sotva osm. Byl totiž potlačen těmi, které dříve utlačoval; neboť to je zajisté změ- na vznešené pravice, že se tak štítem odráží štít. Proti tomu hraběti bylo uspořádáno ve Špýru vojsko druhé výpravy. Hrabě ten bezcenný byl a podnět k neřesti dával, proto i nenávist sklízel ten hrabě zločinný příliš, který se Eberhard zval a k zlému váhavý nebyl. Dával si stavět hrady, hvězd nebeských nedbaje dosti, kdekoho oloupit znal a zloděje družíval k sobě. Nikdy jsem nespatřil Švába, jenž zuřivý byl by v té míře, jako jest tento Šváb. Rač brzy ho obrátit, Kriste! 1/ Podle Lukáše 2. 1. 2/ Dne 1. října. 3/ Žalm 82. 14. 4/ Podle Proroctví Zachariáše proroka 13. 7. 5/ Podle Proroctví Jeremiáše proroka 23. 2. % Podle 5. knihy Mojžíšovy 7. 21. *| V lat. orig: de Ulma, Helbrunna, Wimpina, Nordi- linga, Esilinga. 8/ Jmenoval se Konrád.
Strana 206
Zároveň v té době nařídil a vystrojil král také třetí výpravu. Neboť král, protože chtěl posla- ti svého syna Jana do království Českého, království, pravím, tehdy dosti ve zmatcích a zahrnutého zástavami, věděl napřed, že tam bude syn potřebovat mnoho vojska. Proto nařídil král téměř všem knížatům a hrabatům před Rýnem, aby byli všichni připravení táhnout do boje s jeho synem do vlasti Čechů. Královský rozkaz byl tehdy takový: ,„Vši- chni,“ pravil král, „se s konečnou lhůtou po- stavíte dne 24. září u Norimberka a poskyt- nete mému synu pomoc do Cech.'* Pfemnozí si vzali žold a slíbili novému králi stálou po- slušnost. Tak tedy byla tato tři vojska ve Špý- ru připravena a zřízena a všechna měla s po- mocí Páně úspěch. Opatové však a čeští šlechtici, kteří byli tehdy přítomni, pravili králi: „Český lid,“ řekli, „pane králi, toužebně očekává příchod tvého syna, svého krále, neboť ho napadá strana protivná; nyní tedy může v království více poříditi hrstka zbrojnošů, než kdyby jich bylo později tisíc. Jestliže však nyní, pane králi, oddálí tvůj syn svůj příchod, přibude ještě zoufalství našim pomocníkům, odpůr- cům pak našim potěšení. Pošli tedy s námi nyní našeho krále s malým počtem a bezpeč- ně zvítězíme nad všemi svými nepřáteli.“ ZÁRMUTEK, KTERÝ MĚLI RODIČE NAD ODCHODEM SVÉHO JEDNOROZENÉHO SYNA $ CIV Ale jak veliká asi tam byla trpká bolest mysli, když rodiče vřele milující odloučí od milova- ných dětí ještě mladistvého věku jediná chvil- ka časová; co mám říci o rozloučení těch, kteří jsou spoutáni nesmírnou láskou? Na to pravil král: „Nedávejte mně takovou radu, abych tak náhle od sebe propustil svého syna a svou dceru, děti takřka nedávno naro- zené, které mně Bůh všemohoucí rozhodl dáti k mému velikému potěšení; užiji načas příjemné společnosti těchto dětí a potěší se na nich duše má. A přesto se nevymknou z té příčiny Čechy z našich rukou. Chci pak, aby i oni byli tam, kde jsem já, a vy všichni abyste tam s nimi byli načas se mnou. Neboť, hle, nyní se odeberu do Alsaska, do města Kolmaru a mé děti tam půjdou se mnou i vy püjdete.' A tak se stalo, protože nebylo ni- koho z těch všech, kdo by se odvážil odporo- vati slovům královým. Když tedy minulo osm dní a po skončení svatební slavnosti vydali se na cestu král a královna, ženich a nevěsta s veškerým čet- ným dvorem ze Špýru, ubírali se přes Weis- senburk, Hagenavu a Štrasburk a přišli do říš- ského města, které se jmenuje Kolmar. Tam jsme pobyli celých osm dní, ale ten čas nebyl nikterak stráven marně, nýbrž zcela byl věno- ván vzájemným potěšujícím rozmluvám a uži- tečným radám. A tak přišla a nastávala hodina, v které měl pan Jindřich, římský král, táhnou- ti do Lombardie a Jan, jeho jednorozený syn, se obrátiti do Čech, protože to nutně vyža- dovala naléhavá práce jednoho i druhého. Událost plna je smutku a trestem je mluviti o tom žalostiplném zpěvu i o tom přesmutném nářku, kterým rodiče lkali, když z domova pouštěli syna. Myslím, že není to lehké, když ,„Běda, ach, běda!““ se křičí. „Běda, ó bědal““ v ten čas lkát matka začala trpce, pfemnoho vylila slz a rukou se do prsou bila, 206 | 207
Zároveň v té době nařídil a vystrojil král také třetí výpravu. Neboť král, protože chtěl posla- ti svého syna Jana do království Českého, království, pravím, tehdy dosti ve zmatcích a zahrnutého zástavami, věděl napřed, že tam bude syn potřebovat mnoho vojska. Proto nařídil král téměř všem knížatům a hrabatům před Rýnem, aby byli všichni připravení táhnout do boje s jeho synem do vlasti Čechů. Královský rozkaz byl tehdy takový: ,„Vši- chni,“ pravil král, „se s konečnou lhůtou po- stavíte dne 24. září u Norimberka a poskyt- nete mému synu pomoc do Cech.'* Pfemnozí si vzali žold a slíbili novému králi stálou po- slušnost. Tak tedy byla tato tři vojska ve Špý- ru připravena a zřízena a všechna měla s po- mocí Páně úspěch. Opatové však a čeští šlechtici, kteří byli tehdy přítomni, pravili králi: „Český lid,“ řekli, „pane králi, toužebně očekává příchod tvého syna, svého krále, neboť ho napadá strana protivná; nyní tedy může v království více poříditi hrstka zbrojnošů, než kdyby jich bylo později tisíc. Jestliže však nyní, pane králi, oddálí tvůj syn svůj příchod, přibude ještě zoufalství našim pomocníkům, odpůr- cům pak našim potěšení. Pošli tedy s námi nyní našeho krále s malým počtem a bezpeč- ně zvítězíme nad všemi svými nepřáteli.“ ZÁRMUTEK, KTERÝ MĚLI RODIČE NAD ODCHODEM SVÉHO JEDNOROZENÉHO SYNA $ CIV Ale jak veliká asi tam byla trpká bolest mysli, když rodiče vřele milující odloučí od milova- ných dětí ještě mladistvého věku jediná chvil- ka časová; co mám říci o rozloučení těch, kteří jsou spoutáni nesmírnou láskou? Na to pravil král: „Nedávejte mně takovou radu, abych tak náhle od sebe propustil svého syna a svou dceru, děti takřka nedávno naro- zené, které mně Bůh všemohoucí rozhodl dáti k mému velikému potěšení; užiji načas příjemné společnosti těchto dětí a potěší se na nich duše má. A přesto se nevymknou z té příčiny Čechy z našich rukou. Chci pak, aby i oni byli tam, kde jsem já, a vy všichni abyste tam s nimi byli načas se mnou. Neboť, hle, nyní se odeberu do Alsaska, do města Kolmaru a mé děti tam půjdou se mnou i vy püjdete.' A tak se stalo, protože nebylo ni- koho z těch všech, kdo by se odvážil odporo- vati slovům královým. Když tedy minulo osm dní a po skončení svatební slavnosti vydali se na cestu král a královna, ženich a nevěsta s veškerým čet- ným dvorem ze Špýru, ubírali se přes Weis- senburk, Hagenavu a Štrasburk a přišli do říš- ského města, které se jmenuje Kolmar. Tam jsme pobyli celých osm dní, ale ten čas nebyl nikterak stráven marně, nýbrž zcela byl věno- ván vzájemným potěšujícím rozmluvám a uži- tečným radám. A tak přišla a nastávala hodina, v které měl pan Jindřich, římský král, táhnou- ti do Lombardie a Jan, jeho jednorozený syn, se obrátiti do Čech, protože to nutně vyža- dovala naléhavá práce jednoho i druhého. Událost plna je smutku a trestem je mluviti o tom žalostiplném zpěvu i o tom přesmutném nářku, kterým rodiče lkali, když z domova pouštěli syna. Myslím, že není to lehké, když ,„Běda, ach, běda!““ se křičí. „Běda, ó bědal““ v ten čas lkát matka začala trpce, pfemnoho vylila slz a rukou se do prsou bila, 206 | 207
Strana 207
vidouc odcházet plod, jejž vydala ze svého lina. Smuten byl i sám otec a velice smutna též matka, plakala den co den a nechtěla útěchy přijmout. Takto říkala tehdy, když zírala na svého syna: „Světlo mateřských očí, ó ty, můj milený synu, sladké děťátko mé, to nad smrt je krutější věru, že se tak s tebou mám loučit a že snad tě v budoucnu nikdy nespatří oko mé! Ach, smrt to znamená pro mne I Takto se loučila s ním, leč kolik vydala vzdechů, verše mé ani próza to nemohou vylíčit plně. Neboť natolik rozrušil jednorozený syn svým odchodem mateřský cit mateřské lásky, že ona šťastná matka ,,ustavièné plakala v noci a slzy na lících jejích ve dne, a neměla žád- ného ze svých drahých, kdo by ji mohl po- těšit“ “.!/ Poslední noc přede dnem rozloučení strávila v nejtrpčí trpkosti bolesti beze spán- ku pro nastávající nepřítomnost drahého syna, po celé dva dny milující matka, nasy- cena bolem, nechtěla nic jísti, aniž co pila. Neboť „slzy jí byly místo chleba dnem i noci‘‘?/ a k ,,népoji svému hořce přiměšo- vala slzy“.%/ Bylo slyšet její volání, nářek a bědování, jak hořekovala nad odchodem sy- novým, a nedala se od nikoho potěšit. Bylo pak viděti u oné vynikající královny Markéty, matky vřele milující, veliké utrpení. Přišli jsme k ní vzít si dovolení k poslední- mu rozloučení a našli jsme ji v těsné komůrce s hraběnkou jůlišskou a s jinou urozenou paní, jak žalostně seděla a plakala. Tehdy se jemně pokusili páni opatové čeští něžnými šepoty útěchy ukonejšiti ducha plačící matky a takto pravili zarmoucené královné: ,, Necht se nerozru$uje, slovutná paní, vase srdce a nechť se neobává, nybrZ necht se spíse ra- duje a nabude bezpečné útěchy, neboť váš syn se ubírá do království bohatého a vše- mocného, aby tam trvale panoval. Tam bude sedéti ,korunován slávou a ctí'*/ a my i lid jeho mu budeme věrně sloužiti jako svému králi velikému a zákonitému. Není to,' pra- vili, „příčina tak k zármutku, nýbrž k ra- dosti.““ Ona však jim při řeči neodpovídala, protože jí bránil vzlykavý nářek, který zadr- žoval dech. Mezi přehojnými slzami a hlu- bokými vzdechy ona sklíčená matka častěji proná&ela jen ono polohlasné volani: ,,O Jene, můj synu! Synu můj, ó Jene! Ó Jene, můj synu!" Jedině toto slovo měla důvěrně v ústech a nemohla věru tehdy nic jiného vysloviti. Když jsme my viděli takové véci, majíce soustrast s naříkající matkou a rozrušení v du- chu jsme velmi zalkali, a kteří jsme přišli potěšit znepokojenou matku, již jsme se z tě- šitelů stali potřebnými útěchy. Ukazovaly to potůčky slz z našich očí se řinoucí. Tak- řka jsme oněměli, změnivše se v soustrast- ném duchu; vyšli jsme s tichým pláčem a tak jsme myslili, že se loučíme se zármutkem v srdci. Ale přišel posel rychle za námi od královny poslaný a zavedl nás zpět před tvář této slo- vutné paní. Uklidnivši se pak a nabyvsi tro- chu sil, pravila dobrá královna opatům: „Že jsem byla rozrušena,““ dí, „a nemluvila jsem s vámi před chvílí, nepřipisujte to nějaké ne- vděčnosti, nýbrž velikosti mého bolu; prosím vás, otcové vyvolení, „úzko mi ze všech stran‘,5/ protože jsem dnes zbavována všeho svého potěšení. Hle, dávám vám svého jedno- rozeného, pomáhejte mu moudrou radou a pomocí, prosím vás, dávám vám celý svůj poklad žádoucí, milené světlo očí svých a takřka v žalu se ho vzdávám v Janovi, milo- vaném svém jednorozeném, svěřuji vám ho tedy s celou láskou.“ A čeští opatové jí pra- vili: „„Buďte, paní, pevné mysli, protože pro- jevíme svému pánu Janovi, vašemu synovi, s myslí upřímnou a oddanou veškerou věr- nost, lásku, podporu a poučení.“ Po hovorech promíšených rozrušením a potěšováním vyšli čeští opatové od královny a povoláni poslem vstoupili do komnaty krá- lovy, která byla hned naproti. Řekl jsem dveřníkovi a vpustil mne. Stál pak král Jindřich s vážnější tváří než obvykle drže syna 1/ Pláč Jeremiášův 1. 2. 2/ Žalm 41. 4. 3/ Podle Žalmu 101. 10. */ Podle Zalmu 8. 6. 5/ Proroctvi Daniela proroka 13. 22.
vidouc odcházet plod, jejž vydala ze svého lina. Smuten byl i sám otec a velice smutna též matka, plakala den co den a nechtěla útěchy přijmout. Takto říkala tehdy, když zírala na svého syna: „Světlo mateřských očí, ó ty, můj milený synu, sladké děťátko mé, to nad smrt je krutější věru, že se tak s tebou mám loučit a že snad tě v budoucnu nikdy nespatří oko mé! Ach, smrt to znamená pro mne I Takto se loučila s ním, leč kolik vydala vzdechů, verše mé ani próza to nemohou vylíčit plně. Neboť natolik rozrušil jednorozený syn svým odchodem mateřský cit mateřské lásky, že ona šťastná matka ,,ustavièné plakala v noci a slzy na lících jejích ve dne, a neměla žád- ného ze svých drahých, kdo by ji mohl po- těšit“ “.!/ Poslední noc přede dnem rozloučení strávila v nejtrpčí trpkosti bolesti beze spán- ku pro nastávající nepřítomnost drahého syna, po celé dva dny milující matka, nasy- cena bolem, nechtěla nic jísti, aniž co pila. Neboť „slzy jí byly místo chleba dnem i noci‘‘?/ a k ,,népoji svému hořce přiměšo- vala slzy“.%/ Bylo slyšet její volání, nářek a bědování, jak hořekovala nad odchodem sy- novým, a nedala se od nikoho potěšit. Bylo pak viděti u oné vynikající královny Markéty, matky vřele milující, veliké utrpení. Přišli jsme k ní vzít si dovolení k poslední- mu rozloučení a našli jsme ji v těsné komůrce s hraběnkou jůlišskou a s jinou urozenou paní, jak žalostně seděla a plakala. Tehdy se jemně pokusili páni opatové čeští něžnými šepoty útěchy ukonejšiti ducha plačící matky a takto pravili zarmoucené královné: ,, Necht se nerozru$uje, slovutná paní, vase srdce a nechť se neobává, nybrZ necht se spíse ra- duje a nabude bezpečné útěchy, neboť váš syn se ubírá do království bohatého a vše- mocného, aby tam trvale panoval. Tam bude sedéti ,korunován slávou a ctí'*/ a my i lid jeho mu budeme věrně sloužiti jako svému králi velikému a zákonitému. Není to,' pra- vili, „příčina tak k zármutku, nýbrž k ra- dosti.““ Ona však jim při řeči neodpovídala, protože jí bránil vzlykavý nářek, který zadr- žoval dech. Mezi přehojnými slzami a hlu- bokými vzdechy ona sklíčená matka častěji proná&ela jen ono polohlasné volani: ,,O Jene, můj synu! Synu můj, ó Jene! Ó Jene, můj synu!" Jedině toto slovo měla důvěrně v ústech a nemohla věru tehdy nic jiného vysloviti. Když jsme my viděli takové véci, majíce soustrast s naříkající matkou a rozrušení v du- chu jsme velmi zalkali, a kteří jsme přišli potěšit znepokojenou matku, již jsme se z tě- šitelů stali potřebnými útěchy. Ukazovaly to potůčky slz z našich očí se řinoucí. Tak- řka jsme oněměli, změnivše se v soustrast- ném duchu; vyšli jsme s tichým pláčem a tak jsme myslili, že se loučíme se zármutkem v srdci. Ale přišel posel rychle za námi od královny poslaný a zavedl nás zpět před tvář této slo- vutné paní. Uklidnivši se pak a nabyvsi tro- chu sil, pravila dobrá královna opatům: „Že jsem byla rozrušena,““ dí, „a nemluvila jsem s vámi před chvílí, nepřipisujte to nějaké ne- vděčnosti, nýbrž velikosti mého bolu; prosím vás, otcové vyvolení, „úzko mi ze všech stran‘,5/ protože jsem dnes zbavována všeho svého potěšení. Hle, dávám vám svého jedno- rozeného, pomáhejte mu moudrou radou a pomocí, prosím vás, dávám vám celý svůj poklad žádoucí, milené světlo očí svých a takřka v žalu se ho vzdávám v Janovi, milo- vaném svém jednorozeném, svěřuji vám ho tedy s celou láskou.“ A čeští opatové jí pra- vili: „„Buďte, paní, pevné mysli, protože pro- jevíme svému pánu Janovi, vašemu synovi, s myslí upřímnou a oddanou veškerou věr- nost, lásku, podporu a poučení.“ Po hovorech promíšených rozrušením a potěšováním vyšli čeští opatové od královny a povoláni poslem vstoupili do komnaty krá- lovy, která byla hned naproti. Řekl jsem dveřníkovi a vpustil mne. Stál pak král Jindřich s vážnější tváří než obvykle drže syna 1/ Pláč Jeremiášův 1. 2. 2/ Žalm 41. 4. 3/ Podle Žalmu 101. 10. */ Podle Zalmu 8. 6. 5/ Proroctvi Daniela proroka 13. 22.
Strana 208
pravicí a pravil opatum tato slova: „Vae vy- pravování,“ dí, „svatí otcové, a slib od vás mně učiněný mne přiměl vzdáti se jediného potěšení, totiž tohoto syna svého. Pamatujte tedy, prosím, otcové, že vám odevzdávám svého syna především na vaši naléhavou žá- dost k národu jinému, do království nadobro zpuštěného. Proto vám ho dávám za syna; pomáhejte mu po způsobu otcovském, po- máhejte mu, prosím, poučujte ho a tak, jak umíte, stále ho pod dohledem mějte, neboť mám velikou důvěru ve vaši věrnost.““ Tito pak odpověděli a taková pravili slova: „Naše věrnost, pane králi, k Janovi, tvému jednorozenému, našemu to pravému pánovi, nebude nerozhodně kolísati na věky. Budeme s ním stát s upřímným srdcem, s celou mož- ností.““ A tak jsme se po různých pronesených hovorech rozešli v městě Kolmaru s římským králem a s královnou v den svatého Matouše apoštola o deváté hodině.“/ Odešel tehdy i český král Jan s jasnou tváří a s veselou myslí od obou svých rodičů, potom od onoho dne už nespatřil syn tváře svých rodičů až do po- sledního dne jejich smrti; a to snad byl MNOHONÁSOBNÉ TĚŽKOSTI, KTERÝMI BYLY POSTIŽENY ČECHY PŘED PŘÍCHODEM PANA JANA, KRÁLE ČESKÉHO < CV Když už věděly celé Čechy ze šířící se prav- divé pověsti, že se princezna Eliška provdala za Jana, syna římského krále, a že minula slavnost sňatku, přijali posluchači poselství o té události ne se svornou myslí a ne se stej- ným účinkem. Nebo těm, kteří vyhledávali povýšení princezny Elišky, nově tehdy za- snoubené, a útěchu království, přinesla spo- lehlivá pověst radost, jiným však, kteří ji nenáviděli, vnitřní muka. A tím se stalo, že se příznivci královny Elišky jak v Praze, tak ani též nebude skryta věc, jež většímu počtu se svěří, předzvěstí toho vnuknutím Páně prudký ná- řek matčin. Vytáhl konečně otec, římský král, do Lom- bardie a syn se obrátil, zaměřuje kroky do Čech. Vrátili jsme se z Kolmaru touž cestou, kterou jsme tam přišli. Když jsme při návratu přišli do Špýru, rozrušila náš sluch trapná událost; byl tam totiž člověk posel a ten nám řekl: „„Královské město Pra- ha, v které máte nejvíce naději na útočiště, vzdalo se přičiněním knížete korutanského, který se vydává za českého krále, mladému míšeňskému markraběti Fridrichovi a jeho vojsku.““ Stalo se to téhož roku 1310 o Pový- šení svatého Ktříže.?/ Tato zpráva nás podě- sila, protože na Praze tehdy zcela spočívala naše naděje. "Téhož roku takřka nadobro vyhynula vína a vinice, takže skoro ve všech královstvích a v zemích nemohlo vydati deset jiter jednu plnou lahvici vína; všechny zbraslavské vi- nice, které jsou všude okolo kláštera v jeho újezdě, nenaplnily toho času půl vozu. % Dne 21. září, mezi 14.—15. hod. našeho času. ?/ Dne 14. září. v Kutné Hoře více vzpružili a nabyli větší odvahy. Podobně učinili někteří páni, kteří měli stejný úmysl a přání. A tak se sešli co nejčetnější čeští páni a měšťané z Prahy a z Kutné Hory, kteří se zdáli věrnější královně Elišce, a pravili: „„Hle, Eliška, dcera našeho krále, pravá dědička království, se provdala za Jana, syna římského krále, a týž římský král jim řádně a zákonitě, jak měl a směl, věnoval a daroval království České. Tento pak Jindřich, vévoda korutan- ský, který měl na čas titul královský, byl podle rozhodnutí knížat, kterým to náleží, konečným nálezem odmítnut, aby nepanoval v Čechách. Co tedy nyní zbývá jiného, než abychom zachovávali věrnost onomu králi, kterého jsme povolali a kterému právem pa- tříme?““ Schválili tu řeč všichni, aby se při- drželi jen krále Jana, který měl tehdy přijetí. Ale protože, co 208 / 209
pravicí a pravil opatum tato slova: „Vae vy- pravování,“ dí, „svatí otcové, a slib od vás mně učiněný mne přiměl vzdáti se jediného potěšení, totiž tohoto syna svého. Pamatujte tedy, prosím, otcové, že vám odevzdávám svého syna především na vaši naléhavou žá- dost k národu jinému, do království nadobro zpuštěného. Proto vám ho dávám za syna; pomáhejte mu po způsobu otcovském, po- máhejte mu, prosím, poučujte ho a tak, jak umíte, stále ho pod dohledem mějte, neboť mám velikou důvěru ve vaši věrnost.““ Tito pak odpověděli a taková pravili slova: „Naše věrnost, pane králi, k Janovi, tvému jednorozenému, našemu to pravému pánovi, nebude nerozhodně kolísati na věky. Budeme s ním stát s upřímným srdcem, s celou mož- ností.““ A tak jsme se po různých pronesených hovorech rozešli v městě Kolmaru s římským králem a s královnou v den svatého Matouše apoštola o deváté hodině.“/ Odešel tehdy i český král Jan s jasnou tváří a s veselou myslí od obou svých rodičů, potom od onoho dne už nespatřil syn tváře svých rodičů až do po- sledního dne jejich smrti; a to snad byl MNOHONÁSOBNÉ TĚŽKOSTI, KTERÝMI BYLY POSTIŽENY ČECHY PŘED PŘÍCHODEM PANA JANA, KRÁLE ČESKÉHO < CV Když už věděly celé Čechy ze šířící se prav- divé pověsti, že se princezna Eliška provdala za Jana, syna římského krále, a že minula slavnost sňatku, přijali posluchači poselství o té události ne se svornou myslí a ne se stej- ným účinkem. Nebo těm, kteří vyhledávali povýšení princezny Elišky, nově tehdy za- snoubené, a útěchu království, přinesla spo- lehlivá pověst radost, jiným však, kteří ji nenáviděli, vnitřní muka. A tím se stalo, že se příznivci královny Elišky jak v Praze, tak ani též nebude skryta věc, jež většímu počtu se svěří, předzvěstí toho vnuknutím Páně prudký ná- řek matčin. Vytáhl konečně otec, římský král, do Lom- bardie a syn se obrátil, zaměřuje kroky do Čech. Vrátili jsme se z Kolmaru touž cestou, kterou jsme tam přišli. Když jsme při návratu přišli do Špýru, rozrušila náš sluch trapná událost; byl tam totiž člověk posel a ten nám řekl: „„Královské město Pra- ha, v které máte nejvíce naději na útočiště, vzdalo se přičiněním knížete korutanského, který se vydává za českého krále, mladému míšeňskému markraběti Fridrichovi a jeho vojsku.““ Stalo se to téhož roku 1310 o Pový- šení svatého Ktříže.?/ Tato zpráva nás podě- sila, protože na Praze tehdy zcela spočívala naše naděje. "Téhož roku takřka nadobro vyhynula vína a vinice, takže skoro ve všech královstvích a v zemích nemohlo vydati deset jiter jednu plnou lahvici vína; všechny zbraslavské vi- nice, které jsou všude okolo kláštera v jeho újezdě, nenaplnily toho času půl vozu. % Dne 21. září, mezi 14.—15. hod. našeho času. ?/ Dne 14. září. v Kutné Hoře více vzpružili a nabyli větší odvahy. Podobně učinili někteří páni, kteří měli stejný úmysl a přání. A tak se sešli co nejčetnější čeští páni a měšťané z Prahy a z Kutné Hory, kteří se zdáli věrnější královně Elišce, a pravili: „„Hle, Eliška, dcera našeho krále, pravá dědička království, se provdala za Jana, syna římského krále, a týž římský král jim řádně a zákonitě, jak měl a směl, věnoval a daroval království České. Tento pak Jindřich, vévoda korutan- ský, který měl na čas titul královský, byl podle rozhodnutí knížat, kterým to náleží, konečným nálezem odmítnut, aby nepanoval v Čechách. Co tedy nyní zbývá jiného, než abychom zachovávali věrnost onomu králi, kterého jsme povolali a kterému právem pa- tříme?““ Schválili tu řeč všichni, aby se při- drželi jen krále Jana, který měl tehdy přijetí. Ale protože, co 208 / 209
Strana 209
dostala se porada, kterou konali páni a ně- kteří měšťané, brzy k sluchu Korutancovu. Rmoutil se Korutanec, že bude zahanben, bude-li nucen vzdáti se titulu královského a ztratiti České království. Byli však přemnozí, kteří se rmoutili nad osudem Korutancovým a nad hrozícím nebezpečenstvím. Neboť měl tento král Jindřich ne malý počet mužů jak mezi měšťany pražskými, tak mezi Kutno- horskými, kteří se nikterak z lásky k státu, nýbrž ze zanícení k osobnímu prospěchu, a aby mohli jiné krutovládou drásati a hryzati, začali k vlastní záhubě zarputile přidržovati korutanských omylů. Usmyslil si tedy ne- šlechetný záměr a zjednal si, sám jsa špatný, k své pomoci nejhorší pomocníky. Poslal kníže korutanský posly, povolal z Míšně Fridricha!/, syna markraběte Frid- richa, a ten přivedl s sebou nejničemnější lupiče, druhy zlodějů, které ze sebe vyvrhla ničemnost celé oné země jako strusku a zmet- ky; neboť jako vyhazuje vařící hrnec, cokoli je struskovitého, tak tyto při porodu potratila nahromaděná špatnost celého Míšeňska. Bylo pak míšeňské vojsko nadmíru veliké, ale beze zbraně, a tento bezcenný, neurozený lid je jako chátra. Jména tohoto lidu nikterak ne- zasluhují býti zapsána, neboť se při jejich jmenování lidé mírní a pokorní děsí. Mezi tímto lidem byli častěji jmenováni Albrecht Ciruco?/ a Jindřich z Kokořic?/, kteří byli oba více známí a pověstní ničemností než ry- tířstvím. Ti přišli jako váleční náčelníci ke ko- rutanskému vévodovi Jindřichovi s vojskem vycvičeným ke zkáze a staral se ne o to, co patří k míru, ale k nesváru. Ti přitáhli s Korutancem před Kutnou Horu, a jak jsme dříve jinde*/ podotkli, vtrhli dne 18. července do samé Hory s vnitřní pomocí před odchodem panny Elišky z Pra- hy; přitom uprchli četní z těch, kteří stáli při panně Elišce. Synové Ruthardovi, které předtím vypudila vlastní špatnost, vrátili se s Korutancem do svých obydlí, neboť v Kut- né Hoře byly dlouho nesvorné strany mezi Pirchnery a Ruthardy. Jejich nesvár podpo- roval bitky, způsoboval vraždy, to velmi často podnítilo v Hoře zrady a převraty, ale o tom všem není třeba nyní jednotlivě vyprávěti, protože to dělaly osoby neurozené jedině na popud pýchy ze závisti; stačí, aby věděli zkušení, že všechno to zlo způsobila nedba- lost Korutancova. Proto Korutanec chápal, že většina z Pražanů očekává příchod krále Jana a že příchod toho krále bude jeho od- chodem, a chtěl raději záhubu celého králov- ství než ztrátu jména a titulu královského. Vytáhl z Kutné Hory s Míšňany a kolem dokola obklíčil nepřátelsky Prahu; Korutanec chtěl vejíti do města jako král, ale zprvu mu to lid nedovolil. Avšak největší část městské- ho lidu více přála šťastný osud Korutanci než králi, který měl pfijiti. A příčina té přízně byla jedna i druhá. Jedni totiž povolili Koru- tanci půjčku a doufali, že dostanou od něho za- placeno, jestliže vytrvá; druzí přáli Korutanci pro svou nesvornost, protože se pod tímto knížetem beze strachu mstili na nepřátelích. Svědectví buď mi, běda, jak žalostně zahynul Hiltmar,*/ u dveří chrámových v Praze, jejž zabili odpůrci jeho. Doposud trvá kříž, jak obraz příhody této — vidí jej Menší bratři stát dosud poblíže brány. Jiní, majíce špatné svědomí a vinu na sobě, měli rádi Korutance, aby unikli trestu; neboť nevztáhl pravici k spravedlnosti a soudu. Jsou jiní, kteří se hleděli obohatiti z olupo- vání chudáků, kupovali je, prodávali, a proto potřebovali v takových věcech Korutance, původce loupežení. Ti všichni Korutanci horlivě přáli, ale ne podle svědomí; neboť usilovali učinit si škodu jiných potěšením a hanebným ziskem. ,„Ne tak, bezbožníci, ne tak!''6/ Ó jak velice by se mělo žalostně pla- kati nade všemi těmi, kteří si na svou záhubu 1/ Nebyl to Fridrich, příjmením Vážný (der Gestren- ge), syn Fridricha staršího, zvaného der Freidige (nebo mit der gebissenen Wange), o němž srv. vzadu pozn. ke kap. XLVII, nýbrž nejstarší jeho syn Fridrich Kul- havý, tehdy sedmnáctiletý. Srv. i pozn. vzadu. 2/ Snad Albrecht Kurt, jmenovaný v listině ze dne 24. září 1310 (Regesta II, č. 2236); Šusta, České dějiny II, 2, str. 120, ho jmenuje Albrecht Knut. 3/ Jindřich von Kčkeritz je jmenován v průvodu Fridri- cha mladšího v téže listině. t/ V kap. XCVII. 5/ O jeho zavraždění viz v kap. LXXXVI. #/ Podle Žalmu 1. 4.
dostala se porada, kterou konali páni a ně- kteří měšťané, brzy k sluchu Korutancovu. Rmoutil se Korutanec, že bude zahanben, bude-li nucen vzdáti se titulu královského a ztratiti České království. Byli však přemnozí, kteří se rmoutili nad osudem Korutancovým a nad hrozícím nebezpečenstvím. Neboť měl tento král Jindřich ne malý počet mužů jak mezi měšťany pražskými, tak mezi Kutno- horskými, kteří se nikterak z lásky k státu, nýbrž ze zanícení k osobnímu prospěchu, a aby mohli jiné krutovládou drásati a hryzati, začali k vlastní záhubě zarputile přidržovati korutanských omylů. Usmyslil si tedy ne- šlechetný záměr a zjednal si, sám jsa špatný, k své pomoci nejhorší pomocníky. Poslal kníže korutanský posly, povolal z Míšně Fridricha!/, syna markraběte Frid- richa, a ten přivedl s sebou nejničemnější lupiče, druhy zlodějů, které ze sebe vyvrhla ničemnost celé oné země jako strusku a zmet- ky; neboť jako vyhazuje vařící hrnec, cokoli je struskovitého, tak tyto při porodu potratila nahromaděná špatnost celého Míšeňska. Bylo pak míšeňské vojsko nadmíru veliké, ale beze zbraně, a tento bezcenný, neurozený lid je jako chátra. Jména tohoto lidu nikterak ne- zasluhují býti zapsána, neboť se při jejich jmenování lidé mírní a pokorní děsí. Mezi tímto lidem byli častěji jmenováni Albrecht Ciruco?/ a Jindřich z Kokořic?/, kteří byli oba více známí a pověstní ničemností než ry- tířstvím. Ti přišli jako váleční náčelníci ke ko- rutanskému vévodovi Jindřichovi s vojskem vycvičeným ke zkáze a staral se ne o to, co patří k míru, ale k nesváru. Ti přitáhli s Korutancem před Kutnou Horu, a jak jsme dříve jinde*/ podotkli, vtrhli dne 18. července do samé Hory s vnitřní pomocí před odchodem panny Elišky z Pra- hy; přitom uprchli četní z těch, kteří stáli při panně Elišce. Synové Ruthardovi, které předtím vypudila vlastní špatnost, vrátili se s Korutancem do svých obydlí, neboť v Kut- né Hoře byly dlouho nesvorné strany mezi Pirchnery a Ruthardy. Jejich nesvár podpo- roval bitky, způsoboval vraždy, to velmi často podnítilo v Hoře zrady a převraty, ale o tom všem není třeba nyní jednotlivě vyprávěti, protože to dělaly osoby neurozené jedině na popud pýchy ze závisti; stačí, aby věděli zkušení, že všechno to zlo způsobila nedba- lost Korutancova. Proto Korutanec chápal, že většina z Pražanů očekává příchod krále Jana a že příchod toho krále bude jeho od- chodem, a chtěl raději záhubu celého králov- ství než ztrátu jména a titulu královského. Vytáhl z Kutné Hory s Míšňany a kolem dokola obklíčil nepřátelsky Prahu; Korutanec chtěl vejíti do města jako král, ale zprvu mu to lid nedovolil. Avšak největší část městské- ho lidu více přála šťastný osud Korutanci než králi, který měl pfijiti. A příčina té přízně byla jedna i druhá. Jedni totiž povolili Koru- tanci půjčku a doufali, že dostanou od něho za- placeno, jestliže vytrvá; druzí přáli Korutanci pro svou nesvornost, protože se pod tímto knížetem beze strachu mstili na nepřátelích. Svědectví buď mi, běda, jak žalostně zahynul Hiltmar,*/ u dveří chrámových v Praze, jejž zabili odpůrci jeho. Doposud trvá kříž, jak obraz příhody této — vidí jej Menší bratři stát dosud poblíže brány. Jiní, majíce špatné svědomí a vinu na sobě, měli rádi Korutance, aby unikli trestu; neboť nevztáhl pravici k spravedlnosti a soudu. Jsou jiní, kteří se hleděli obohatiti z olupo- vání chudáků, kupovali je, prodávali, a proto potřebovali v takových věcech Korutance, původce loupežení. Ti všichni Korutanci horlivě přáli, ale ne podle svědomí; neboť usilovali učinit si škodu jiných potěšením a hanebným ziskem. ,„Ne tak, bezbožníci, ne tak!''6/ Ó jak velice by se mělo žalostně pla- kati nade všemi těmi, kteří si na svou záhubu 1/ Nebyl to Fridrich, příjmením Vážný (der Gestren- ge), syn Fridricha staršího, zvaného der Freidige (nebo mit der gebissenen Wange), o němž srv. vzadu pozn. ke kap. XLVII, nýbrž nejstarší jeho syn Fridrich Kul- havý, tehdy sedmnáctiletý. Srv. i pozn. vzadu. 2/ Snad Albrecht Kurt, jmenovaný v listině ze dne 24. září 1310 (Regesta II, č. 2236); Šusta, České dějiny II, 2, str. 120, ho jmenuje Albrecht Knut. 3/ Jindřich von Kčkeritz je jmenován v průvodu Fridri- cha mladšího v téže listině. t/ V kap. XCVII. 5/ O jeho zavraždění viz v kap. LXXXVI. #/ Podle Žalmu 1. 4.
Strana 210
ukládají tak veliké mrzkosti. Byli tehdy také v městě četní, kteří králi Janovi, jenž měl tehdy přijíti, ústy blahořečili a v srdci zlo- řečili, kteří však nestáli docela věrně ani při Korutanci, ani při králi Janovi. A jedním z nich byl Volfram'], mocný měšťan pražský, který opevnil špitál chudých/ v Praze a radil, aby se prodávaly potraviny Míšňanům útočí- cím na město, a to se také stalo městu Praž- skému k pohoršení a zkáze. Potrestá sebe sám, kdo chrání odpůrce svého. Odpůrce svého kdo chrání, ten velikou ranou se trestá. Sám se oslabí ten, kdo odpůrce povznáší darem; škodlivou oběť koná, kdo svého odpůrce krmí. Prodávaly se pokrmy Míšňanům a ti usi- lovali prodávajícím působiti potíže. Dovolilo se také, aby měla paní Anna, manželka koru- tanského vévody, sídlo v domě Mikuláše od Věže a ta tehdy, protože byla v soused- ství městské brány a hradby, poskytovala podle svých sil účinnou pomoc těm, kteří byli venku. Bylo také povoleno vévodovi ko- rutanskému podle libosti do Prahy vcházeti a z ní odcházeti. Někteří Pražané totiž říkali: „Tento korutanský vévoda má jméno král, nikterak nebude strojit lest a nikterak nedo- volí tomuto množství naprosto neukázněné- mu vcházeti do města, ať tedy vychází s ma- lým počtem a s nimi se vrací.“ Neboť pocti- vost některých měšťanů nikterak netuš la skryté úklady. Následující trpká věc ukáza a, že „se skrývá had v trávě“.1% Neboť byli ve vojsku Míšňanů venku při obléhání města Pražského ležících, měštané pražští, totiž Mi- kuláš od Věže s bratry a četnými svými přá- teli, kteří byli dříve pro své provinění vypu- zeni z města, ale dosud měli v obleženém městě ženy, děti, příbuzné a příznivce. Věc jest neopatrná a zlo z ní toliko vzrostlo. S nebezpečenstvím se na hradě klade odpor, když se útočníkům od napadených lstivě pře- je vítězství; nebojuje se dobře, když ti, kteří naoko bojují, více přejí vítězství protivné stra- ně než své a více usilují o svou porážku než o vítězství. Jistě když láska sjednocuje srdce soupeřů, šíp letí zpět a odklání se štít i kopí se od něho vrací, odvráceno ranou naprázdno. Vzpírám se vésti boj, když myslím, že otcové stojí tady a synové tam, již od nich zplozeni byli. S bratrem když bojuje bratr a dcera bojuje s matkou anebo snacha s tchánem, já rychle utíkám odtud. Jestliže mezi práh a dveře strkal by někdo prst11/ ten zle, jsa přiskřípnut, zkušenost získá. Neboť tak se, bohužel, stalo některým měšťa- nům pražským poctivého smýšlení, kteří se za mír a obec vydávali na obranu města. Měli tajně při díle odpůrce, kteří se ústy tvá- řili jejich horlivými pomocníky. Jak se mohlo zachránit z nepřátelských rukou toto město, které poskytovalo potraviny obl hatelům, které roztrhávala vnitřní úskočnost a rozpor lidí a které nechávalo své soupeře denně vcházeti a vycházeti? To dopustil Bůh, Hospodin pomsty, jehož „ruka byla tehdy dosud vztažena“12/ nad lidem, který ho vinami urazil. Ve svátek tedy Povýšení svatého Křížel3/ léta Páně 1310 vtrhlo celé ono ničemné míšeňské vojsko úskočnou věrolomností zrady nepřátelsky na dvou stranách města, totiž u svatého Fran- tiška a u brány v sousedství domu Mikuláše od Věže, do Prahy, dobylo j a pokořilo ji. Tu Fridrich, Jan a Mikuláš, bratři řečení 210/ 211
ukládají tak veliké mrzkosti. Byli tehdy také v městě četní, kteří králi Janovi, jenž měl tehdy přijíti, ústy blahořečili a v srdci zlo- řečili, kteří však nestáli docela věrně ani při Korutanci, ani při králi Janovi. A jedním z nich byl Volfram'], mocný měšťan pražský, který opevnil špitál chudých/ v Praze a radil, aby se prodávaly potraviny Míšňanům útočí- cím na město, a to se také stalo městu Praž- skému k pohoršení a zkáze. Potrestá sebe sám, kdo chrání odpůrce svého. Odpůrce svého kdo chrání, ten velikou ranou se trestá. Sám se oslabí ten, kdo odpůrce povznáší darem; škodlivou oběť koná, kdo svého odpůrce krmí. Prodávaly se pokrmy Míšňanům a ti usi- lovali prodávajícím působiti potíže. Dovolilo se také, aby měla paní Anna, manželka koru- tanského vévody, sídlo v domě Mikuláše od Věže a ta tehdy, protože byla v soused- ství městské brány a hradby, poskytovala podle svých sil účinnou pomoc těm, kteří byli venku. Bylo také povoleno vévodovi ko- rutanskému podle libosti do Prahy vcházeti a z ní odcházeti. Někteří Pražané totiž říkali: „Tento korutanský vévoda má jméno král, nikterak nebude strojit lest a nikterak nedo- volí tomuto množství naprosto neukázněné- mu vcházeti do města, ať tedy vychází s ma- lým počtem a s nimi se vrací.“ Neboť pocti- vost některých měšťanů nikterak netuš la skryté úklady. Následující trpká věc ukáza a, že „se skrývá had v trávě“.1% Neboť byli ve vojsku Míšňanů venku při obléhání města Pražského ležících, měštané pražští, totiž Mi- kuláš od Věže s bratry a četnými svými přá- teli, kteří byli dříve pro své provinění vypu- zeni z města, ale dosud měli v obleženém městě ženy, děti, příbuzné a příznivce. Věc jest neopatrná a zlo z ní toliko vzrostlo. S nebezpečenstvím se na hradě klade odpor, když se útočníkům od napadených lstivě pře- je vítězství; nebojuje se dobře, když ti, kteří naoko bojují, více přejí vítězství protivné stra- ně než své a více usilují o svou porážku než o vítězství. Jistě když láska sjednocuje srdce soupeřů, šíp letí zpět a odklání se štít i kopí se od něho vrací, odvráceno ranou naprázdno. Vzpírám se vésti boj, když myslím, že otcové stojí tady a synové tam, již od nich zplozeni byli. S bratrem když bojuje bratr a dcera bojuje s matkou anebo snacha s tchánem, já rychle utíkám odtud. Jestliže mezi práh a dveře strkal by někdo prst11/ ten zle, jsa přiskřípnut, zkušenost získá. Neboť tak se, bohužel, stalo některým měšťa- nům pražským poctivého smýšlení, kteří se za mír a obec vydávali na obranu města. Měli tajně při díle odpůrce, kteří se ústy tvá- řili jejich horlivými pomocníky. Jak se mohlo zachránit z nepřátelských rukou toto město, které poskytovalo potraviny obl hatelům, které roztrhávala vnitřní úskočnost a rozpor lidí a které nechávalo své soupeře denně vcházeti a vycházeti? To dopustil Bůh, Hospodin pomsty, jehož „ruka byla tehdy dosud vztažena“12/ nad lidem, který ho vinami urazil. Ve svátek tedy Povýšení svatého Křížel3/ léta Páně 1310 vtrhlo celé ono ničemné míšeňské vojsko úskočnou věrolomností zrady nepřátelsky na dvou stranách města, totiž u svatého Fran- tiška a u brány v sousedství domu Mikuláše od Věže, do Prahy, dobylo j a pokořilo ji. Tu Fridrich, Jan a Mikuláš, bratři řečení 210/ 211
Strana 211
od Kokotü!*/, Mikulás Hiltprandüv!*/, Mein- lin Rokycansky!5/ se svymi pfáteli a detnÿmi jinými měšťany z města, vidouce lest a odpor v obci a že nemohou čeliti tak velikému úskoku, zanechali všechen svůj majetek, a aby aspoň zachránili životy, tajně, jak se dalo, uprchli a společně se uchýlili do Nymburka nad Labem, který tehdy držel Jindřich z Lipé, neboť chtěli neporušitelně zachovati věrnost, kterou slíbili budoucímu králi Janovi. Mikuláš však od Věže se svými bratry a přáteli a někteří jiní, kteří byli dříve vyhnáni z města, vrátili se s tím nejhorším vojskem. Ó k jak velikému utiskování a prokleté násil- nosti dalo příležitost takřka dobrovoln : vzdá- ní Pražského města! Cokoli se bude moci pověděti nebo napsati, to všechno je menší než ono trápení, ono tísnivé utrpení, které zakoušelo mnoho nevinných chudáků z toho lstivého vydání. Neboť z oněch, kteří vtrhli do města, každý podle libosti si zabral dům kteréhokoli člověka, loupil, cokoli tam našel, trýznil ty, kdo se stavěli na odpor, klíči, na hospodyni násilím vynucenými, otvíral místnosti a ponechal si, cokoli tam spatřil pěkného, a co je ještě významnější, onen vě- rolomný lid míšeňský prorážel z lakoty za- slepeného srdce zdi a stěny v bytech, odtrhá- val podlahy a doufal tam najít ukryté poklady. Dosud je až podnes vidět v našem domě štěr- biny a stopy ve zdech, kde oni za penězi kopali jako zloděj nebo myš. A smrad lakoty přiměl tenkrát mysli ještě smradlavější hle- dati peníze na nejsmradlavějším dně žumpy. Ti hledali v smradlavém hnojišti, ale, bohu- žel, v domě měšťana Ebruse!’/, syna Popli- nova, našli dole na dně žumpy pět tisíc hři- ven stříbra. Podobně kdekoli chtěli kopat nebo hledat, volně to činili. Ustanovil pak Korutanec podobným po- dobného rychtáře, totiž Mikuláše Vacinge- ra!8/, který byl v jednání podoben dvěma starcům soudcům v době ctihodné Zuza- ny.!? V oné době měl onen největší moc jakoby vybrany z tisíce3?/, ježto vykonával ne sprave- dlnost a ne soud, neboť pře vdovy nevnikla?!/ v uši jeho, sirotků a nedospělých neušetřilo oko jeho.32/ Kdykoli uviděl v městě tučné vepře, ovce, krávy a jiný dobytek chudáků, poslal své sluhy a přinutil onen dobytek holí, sekerou a širočinou i ohněm, aby vešel do jeho domu a připravil mu hostinu. Jde-li chudák za ním, bez odměny dostane tři nebo čtyři velmi silné rány za svou námahu a nadávání od tohoto štědrého rychtáře. Jaký byl tehdy král, též takový jeho byl rychtář. „Neboť všichni se odvrátili, napořád neuži- teční učinění jsou; není, kdo by činil dobré, není ani jednoho.““2%/ Všichni se dopouštějí zločinu, když nestíhá žádný trest vinu. Jak veliké asi těžké loupeže zakoušel celý kraj ?/ O něm viz v kap. XXXI. 8/ O tom viz v kap. XCIII. */ Mikulás od Véze, étvrtf syn Volflina (Velfla, Dali- mil jmenuje tento rod Velflovici), měl dům zvaný u Věže, nynější dům civilního okresního soudu (čp. 587-1) na Ovocném trhu; městská brána, po něm na- zvaná, stávala na místě nynější Prašné brány. 10/ Podle Vergilia, Buc. 3, 93 11/ Srv. Dalimil LXXXV, 57— 59: Kterýž chce zbýti všeliké strasti, nerod prsta mezi divi a podvoj klásti. Jak£ jisté véz, Ze té uskrine... 12/ Podle Proroctví Izaiáse proroka 5. 25. 13/ Dne 14. září. 14/ Tito tři bratři z rodu Kokotoviců nebo Kokotů (de Gallis, staročesky kokot = kohout) se významně zúčastnili různic za Jindřicha Korutanského. Fridrich, také Fricek, byl v letech 1303—1324 několikrát členem městské rady (přísežným) a vykonával pro město důle- kolem města, když nebyla bez násilných sou- žení ani v nejživějších jeho částech sama mžstská tržiště a křižovatky všech ulic? Neboť se tehdy často páchala v tomto městě loupež, protože scházela ochranná pomoc. A Volf- žitá poselství, jmenovitě také k císaři Jindřichovi do Itálie, společně s Eberlinem od Kamene. S Frickem se kronikář Petr osobně stýkal. 15/ Také Mikuláš Hiltprandův byl v letech 1303—1326 několikrát členem městské rady. 1*/ Meinlin, totiz Menhart Rokycanský (z rodu Roky- canských — Rokycanerů) byl jedním z nejbohatších pražských peněžníků. 17/ Ebruš, syn Poplinúv, byl jedním z poslů ke králi Jindřichovi r. 1310 (srv. kap. XCV). 18/ Kromě této zprávy, že byl na krátký čas rychtářem staroméstskym, není o ném jinych zpráv. 19/ Proroctví Daniela proroka, 13. (tato kapitola je v V. díle Bible kralické); viz pozn. vzadu. 20/ Podle Písně Šalomounovy 5. 10. 31/ Podle Proroctví Izaiáše proroka 23. 22/ Podle Proroctví Ezechiela proroka 7. 4; 8. 18. 13/ Žalm 13. 3.
od Kokotü!*/, Mikulás Hiltprandüv!*/, Mein- lin Rokycansky!5/ se svymi pfáteli a detnÿmi jinými měšťany z města, vidouce lest a odpor v obci a že nemohou čeliti tak velikému úskoku, zanechali všechen svůj majetek, a aby aspoň zachránili životy, tajně, jak se dalo, uprchli a společně se uchýlili do Nymburka nad Labem, který tehdy držel Jindřich z Lipé, neboť chtěli neporušitelně zachovati věrnost, kterou slíbili budoucímu králi Janovi. Mikuláš však od Věže se svými bratry a přáteli a někteří jiní, kteří byli dříve vyhnáni z města, vrátili se s tím nejhorším vojskem. Ó k jak velikému utiskování a prokleté násil- nosti dalo příležitost takřka dobrovoln : vzdá- ní Pražského města! Cokoli se bude moci pověděti nebo napsati, to všechno je menší než ono trápení, ono tísnivé utrpení, které zakoušelo mnoho nevinných chudáků z toho lstivého vydání. Neboť z oněch, kteří vtrhli do města, každý podle libosti si zabral dům kteréhokoli člověka, loupil, cokoli tam našel, trýznil ty, kdo se stavěli na odpor, klíči, na hospodyni násilím vynucenými, otvíral místnosti a ponechal si, cokoli tam spatřil pěkného, a co je ještě významnější, onen vě- rolomný lid míšeňský prorážel z lakoty za- slepeného srdce zdi a stěny v bytech, odtrhá- val podlahy a doufal tam najít ukryté poklady. Dosud je až podnes vidět v našem domě štěr- biny a stopy ve zdech, kde oni za penězi kopali jako zloděj nebo myš. A smrad lakoty přiměl tenkrát mysli ještě smradlavější hle- dati peníze na nejsmradlavějším dně žumpy. Ti hledali v smradlavém hnojišti, ale, bohu- žel, v domě měšťana Ebruse!’/, syna Popli- nova, našli dole na dně žumpy pět tisíc hři- ven stříbra. Podobně kdekoli chtěli kopat nebo hledat, volně to činili. Ustanovil pak Korutanec podobným po- dobného rychtáře, totiž Mikuláše Vacinge- ra!8/, který byl v jednání podoben dvěma starcům soudcům v době ctihodné Zuza- ny.!? V oné době měl onen největší moc jakoby vybrany z tisíce3?/, ježto vykonával ne sprave- dlnost a ne soud, neboť pře vdovy nevnikla?!/ v uši jeho, sirotků a nedospělých neušetřilo oko jeho.32/ Kdykoli uviděl v městě tučné vepře, ovce, krávy a jiný dobytek chudáků, poslal své sluhy a přinutil onen dobytek holí, sekerou a širočinou i ohněm, aby vešel do jeho domu a připravil mu hostinu. Jde-li chudák za ním, bez odměny dostane tři nebo čtyři velmi silné rány za svou námahu a nadávání od tohoto štědrého rychtáře. Jaký byl tehdy král, též takový jeho byl rychtář. „Neboť všichni se odvrátili, napořád neuži- teční učinění jsou; není, kdo by činil dobré, není ani jednoho.““2%/ Všichni se dopouštějí zločinu, když nestíhá žádný trest vinu. Jak veliké asi těžké loupeže zakoušel celý kraj ?/ O něm viz v kap. XXXI. 8/ O tom viz v kap. XCIII. */ Mikulás od Véze, étvrtf syn Volflina (Velfla, Dali- mil jmenuje tento rod Velflovici), měl dům zvaný u Věže, nynější dům civilního okresního soudu (čp. 587-1) na Ovocném trhu; městská brána, po něm na- zvaná, stávala na místě nynější Prašné brány. 10/ Podle Vergilia, Buc. 3, 93 11/ Srv. Dalimil LXXXV, 57— 59: Kterýž chce zbýti všeliké strasti, nerod prsta mezi divi a podvoj klásti. Jak£ jisté véz, Ze té uskrine... 12/ Podle Proroctví Izaiáse proroka 5. 25. 13/ Dne 14. září. 14/ Tito tři bratři z rodu Kokotoviců nebo Kokotů (de Gallis, staročesky kokot = kohout) se významně zúčastnili různic za Jindřicha Korutanského. Fridrich, také Fricek, byl v letech 1303—1324 několikrát členem městské rady (přísežným) a vykonával pro město důle- kolem města, když nebyla bez násilných sou- žení ani v nejživějších jeho částech sama mžstská tržiště a křižovatky všech ulic? Neboť se tehdy často páchala v tomto městě loupež, protože scházela ochranná pomoc. A Volf- žitá poselství, jmenovitě také k císaři Jindřichovi do Itálie, společně s Eberlinem od Kamene. S Frickem se kronikář Petr osobně stýkal. 15/ Také Mikuláš Hiltprandův byl v letech 1303—1326 několikrát členem městské rady. 1*/ Meinlin, totiz Menhart Rokycanský (z rodu Roky- canských — Rokycanerů) byl jedním z nejbohatších pražských peněžníků. 17/ Ebruš, syn Poplinúv, byl jedním z poslů ke králi Jindřichovi r. 1310 (srv. kap. XCV). 18/ Kromě této zprávy, že byl na krátký čas rychtářem staroméstskym, není o ném jinych zpráv. 19/ Proroctví Daniela proroka, 13. (tato kapitola je v V. díle Bible kralické); viz pozn. vzadu. 20/ Podle Písně Šalomounovy 5. 10. 31/ Podle Proroctví Izaiáše proroka 23. 22/ Podle Proroctví Ezechiela proroka 7. 4; 8. 18. 13/ Žalm 13. 3.
Strana 212
ram, pražský měšťan, který obsadil špitál, poslal římskému králi svého syna Meinlina jako rukojmí a přece ho hlas lidu obviňoval, že stojí při Korutancovi a Fridrichovi, mar- kraběti míšeňském. Vzbudil to domnění tím, že sám, vyšed z Prahy, navštívil míšeňského markraběte a stal se mu tam kmotrem.24/ A tak se toto slavné město stalo takřka „pe- leší lotrovskou“25/ pro nesváry a stálé násil- nosti takřka se Praha opila „vínem zkormou- cení“26/ a stála zapomenuvši, co by jí už bylo prospěšné. Do té míry bylo také toto pře- slavné město vyčerpáno ze svých sil, že se už prostí páni rozhodli je napadnouti a ne- přátelskou rukou vyloupiti. To by se pak bylo jednou stalo skrze Viléma, řečeného Zajíce, kdyby nebyl bratr Heřman27), zbraslavský mnich, napřed varoval některé z měšťanů před takovým nebezpečenstvím, což dosud dosvědčuje pan Valter28/, kterého ti úkladníci oloupili na cestě o dva koně, když zamýšlel sám jeti na Vyšehrad. 24 Zpráva, že ho lantkrabě Fridrich nazýval svým kmot- rem, dala by se podle Šusty (České dějiny II, 2, str. 30, pozn. č. 2) nejlépe vyložit, že snad měl Volfram důlní podíly v míšenském Freiberku, s českým horním podni- káním těsně spojeném. 25/ Podle Proroctví Jeremiáše proroka 7. 11. 26 Podle Žalmu 59. 5. 27/ Snad týž zbraslavský mnich, který se uvádí v kap. CVII jako správce klášterního domu v Praze. Srv. k věci pozn. vzadu. 28/ Snad Valter, scholastik vyšehradský, o němž se kro- nika zmiňuje v kap. LIV. Ó ty nesvornosti, jak hlodáš, ty podlosti zlobná! Hanebným činem tvým jsou všude rušeny smlouvy. Bitvám posilu skýtáš a přinášíš obtíže četné. Ten, kdo si na sváry zvykl a kdo je loupežím zvyklý, nikdy si nezíská jmění, ten s měsícem stále se mění: nenávist podivnou, hroznou si stále chová v svém srdci. Praha je důkazem dobrým, jak zlá jest pohroma sporu: Poněvadž tížil ji svár, ta za rok dvakráte padla. Nesvornost občanů zlá je příčinou onoho pádu. ZVLÁŠTNÍ TĚŽKOST, KTEROU ZAKUSIL ZA ČASŮ JINDŘICHA, VÉVODY KORUTANSKÉHO, KLÁŠTER SEDLECKÝ CV Tak velikým morem plenění byly za Jindři- cha, vévody korutanského, trestány celé Če- chy, že byla přiváděna do tísně nejen města, vsi a osoby světské, nýbrž, což je žalostné, také mužové duchovní všude ve svých spo- lečných domech i klášterníci. Ale abych pře- šel mlčením nesčíslné těžké násilnosti, který- mi byly poškozovány řády svatého Benedikta, cisterciáků, premonstrátů, křižovníků a kaž- dodenně utiskováni v dědictví Ukřižovaného, to jest na svých majetcích, rozhodl jsem se zde nepsati takřka nic anebo jen málo a chci jen maličko něco stručně vyložit o útiscích Sedleckého kláštera. Vždyť by bylo rozvláčné líčit jednotlivosti a žalostné je poslouchat, neboť při tak velikých protivenstvích duch trne a nad těmi útrapami nedovede žádný zbožný člověk zavříti nitro soucitu. Jak pak mohl Sedlecký dům požívati po- koje nebo prospívati pod knížetem, který se ho hned při svém prvním příchodu opovážil v zaslepené odvaze, jakož i se svatokrádež- ným duchem zbaviti veškerého příjmu, který měl v Kutné Hoře? Potom však připojil Ko- rutanec nepravost k nepravosti, když to, co vzal neprávem sedleckému konventu a ne- spravedlivě načas držel, vydal a odevzdal opatovi, aby si za předrahé peníze vykoupil svůj majetek. Neboť když někteří poctivější mužové kutnohorší, příznivci Sedleckého kláš- tera, nedovolovali, aby si korutanský vévoda vybíral urburu patřící klášteru anebo aby si ji násilím zabíral, začala ničemná lakota Ko- rutancova vymýšlet nový způsob vydírání. Neboť se jal žádat pana Heidenreicha, opata sedleckého, sdružuje hrozby s prosbami, aby mu půjčil jednou tak veliké a podruhé tak 212/ 213
ram, pražský měšťan, který obsadil špitál, poslal římskému králi svého syna Meinlina jako rukojmí a přece ho hlas lidu obviňoval, že stojí při Korutancovi a Fridrichovi, mar- kraběti míšeňském. Vzbudil to domnění tím, že sám, vyšed z Prahy, navštívil míšeňského markraběte a stal se mu tam kmotrem.24/ A tak se toto slavné město stalo takřka „pe- leší lotrovskou“25/ pro nesváry a stálé násil- nosti takřka se Praha opila „vínem zkormou- cení“26/ a stála zapomenuvši, co by jí už bylo prospěšné. Do té míry bylo také toto pře- slavné město vyčerpáno ze svých sil, že se už prostí páni rozhodli je napadnouti a ne- přátelskou rukou vyloupiti. To by se pak bylo jednou stalo skrze Viléma, řečeného Zajíce, kdyby nebyl bratr Heřman27), zbraslavský mnich, napřed varoval některé z měšťanů před takovým nebezpečenstvím, což dosud dosvědčuje pan Valter28/, kterého ti úkladníci oloupili na cestě o dva koně, když zamýšlel sám jeti na Vyšehrad. 24 Zpráva, že ho lantkrabě Fridrich nazýval svým kmot- rem, dala by se podle Šusty (České dějiny II, 2, str. 30, pozn. č. 2) nejlépe vyložit, že snad měl Volfram důlní podíly v míšenském Freiberku, s českým horním podni- káním těsně spojeném. 25/ Podle Proroctví Jeremiáše proroka 7. 11. 26 Podle Žalmu 59. 5. 27/ Snad týž zbraslavský mnich, který se uvádí v kap. CVII jako správce klášterního domu v Praze. Srv. k věci pozn. vzadu. 28/ Snad Valter, scholastik vyšehradský, o němž se kro- nika zmiňuje v kap. LIV. Ó ty nesvornosti, jak hlodáš, ty podlosti zlobná! Hanebným činem tvým jsou všude rušeny smlouvy. Bitvám posilu skýtáš a přinášíš obtíže četné. Ten, kdo si na sváry zvykl a kdo je loupežím zvyklý, nikdy si nezíská jmění, ten s měsícem stále se mění: nenávist podivnou, hroznou si stále chová v svém srdci. Praha je důkazem dobrým, jak zlá jest pohroma sporu: Poněvadž tížil ji svár, ta za rok dvakráte padla. Nesvornost občanů zlá je příčinou onoho pádu. ZVLÁŠTNÍ TĚŽKOST, KTEROU ZAKUSIL ZA ČASŮ JINDŘICHA, VÉVODY KORUTANSKÉHO, KLÁŠTER SEDLECKÝ CV Tak velikým morem plenění byly za Jindři- cha, vévody korutanského, trestány celé Če- chy, že byla přiváděna do tísně nejen města, vsi a osoby světské, nýbrž, což je žalostné, také mužové duchovní všude ve svých spo- lečných domech i klášterníci. Ale abych pře- šel mlčením nesčíslné těžké násilnosti, který- mi byly poškozovány řády svatého Benedikta, cisterciáků, premonstrátů, křižovníků a kaž- dodenně utiskováni v dědictví Ukřižovaného, to jest na svých majetcích, rozhodl jsem se zde nepsati takřka nic anebo jen málo a chci jen maličko něco stručně vyložit o útiscích Sedleckého kláštera. Vždyť by bylo rozvláčné líčit jednotlivosti a žalostné je poslouchat, neboť při tak velikých protivenstvích duch trne a nad těmi útrapami nedovede žádný zbožný člověk zavříti nitro soucitu. Jak pak mohl Sedlecký dům požívati po- koje nebo prospívati pod knížetem, který se ho hned při svém prvním příchodu opovážil v zaslepené odvaze, jakož i se svatokrádež- ným duchem zbaviti veškerého příjmu, který měl v Kutné Hoře? Potom však připojil Ko- rutanec nepravost k nepravosti, když to, co vzal neprávem sedleckému konventu a ne- spravedlivě načas držel, vydal a odevzdal opatovi, aby si za předrahé peníze vykoupil svůj majetek. Neboť když někteří poctivější mužové kutnohorší, příznivci Sedleckého kláš- tera, nedovolovali, aby si korutanský vévoda vybíral urburu patřící klášteru anebo aby si ji násilím zabíral, začala ničemná lakota Ko- rutancova vymýšlet nový způsob vydírání. Neboť se jal žádat pana Heidenreicha, opata sedleckého, sdružuje hrozby s prosbami, aby mu půjčil jednou tak veliké a podruhé tak 212/ 213
Strana 213
veliké množství peněz. Bezohledné tedy a bezbožné vymáhání donutilo mnohokrát zbožného opata poskytnouti půjčku vyma- hateli příliš násilnému, za půjčku pak mnoha hřiven byla pokaždé vydána opatovi záruka, totiž několik dvojic hubených úpisů. Mnoho jest dáno hřiven, však málo vráceno záruk, dán popsaný list, jímž nic se však nepotvrzuje, neboť jako jiskra, jak malý podkladek ohně, tak jen k prospěchu jsou ty pečeti připjaté k listům. Nad tehdejší půjčkou se tehdy opat Jindřich!/ rmoutil proto, že předvídal nebezpečenství sobě nastávající. I jiný vynález obtíže si vy- myslil tento král: Neboť pohostinnost, kterou jako dílo zbožnosti pěstuje a nad níž bdí podle možnosti každý dům cisterciáckého řádu, počal tento Korutanec obraceti v jakousi bez- božnost a chtěl častěji osobně se svou ne- chutnou družinou ležeti po několik dní v kláš- teře, jsa tam bezohledným hostem. Neboť za pobytu v klášteře nechtěl jísti klášterní jídla, nýbrž chtěl s celým svým dvorem míti nadbytek královských požitků. Tento kníže se totiž snažil jako hodovník přecpávati krá- lovskými hody, když přece sám jako král ne- dovedl bojovati za mír a vlast. Viděli jsme pak a velmi často jsme to ke své škodě zkusili, že za pobytu tohoto Korutance uvnitř v kláš- teře Sedleckém ukradla a uloupila zcela blízko před branou ruka lupičova několik kusů do- bytka, a leckdy byli tito zločinci z čeledi Ko- rutancovy. Ať snadno poznají všichni, že ta- kovými hostmi náhle vzrůstá pohostinnému domu smrtelná nouze. Nyní kopřiva stojí, kde stávaly kvetoucí klasy, bodlák a trní roste, kde tehdy lahodné víno. Neboť tehdy se chudé obdělávání polí spěšně konalo ne pro tvůrce, nýbrž spíše pro lupiče, země se tehdy skrovně osévala a skrovná byla sklizeň; ale zdali smíš pro skrovnost semene a zpuštění, které všude bujelo na dvorech tvých, ó ty utiskovaný dome Sedlecký, ustati od darů? Vůbec ne. Neboť co nedocházelo tomuto domu ze dvorů, polí, zahrad a vinic, těžce ho dohnala a přinutila pohostinnost a krajní nutnost vypůjčovati si to na denní úrok. Ale zdali při takovém hoštění pohlíželi Když uvnitř hostitele obírají, venku maje- tek rozkrádají, co jiného z toho vzniká než břemeno chudoby? Ale zdaž zůstali koně klášteru k užitku rychlostí svého běhu, když loupeživá vojska lupičů odváděla ovce a krá- vy, nadto i veškeren dobytek z pastvy? Ó jak však i to málo připsal si k šťastnému osudu Sedlecký klášter, že ztratil své koně postupně, ne však v jednom dni, ale snad snesl stejnou ztrátu, protože velmi často kořistila násilná loupeživost. Jednoho však dne bylo posláno sedmdesát koní s četnými vozy na dovoz dříví do Železných hor a ztraceno, jiného pak dne šedesát, někdy dvacet, někdy více, někdy méně koní bylo uloupeno více než často, ale den a počet jejich ztráty nemusel jsem zde zaznamenávati. Neboť je to všechno úplněji zapsáno železným perem a na olověném ple- chu v knize satana, vůdce i učitele všech lupičů. Nedostatek koní ukazovala všude po opatství neobdělaná pole, která plodila místo plodin obilních trní a bodláčí. A z toho verše: 1/ Obyčejně: Heidenreich. na své služebníky a vítali je s láskou ti, kdož jedli a pili? Vědí to bratr Heřman, kdysi sklepmistr, a bratr Reinhard, jenž pečoval o hosty v Sedlci. Neboť oni a s nimi i četní jiní mniši častěji viděli a slyšeli známky toho, co činili bezohlední hosté ne z vyšší milosti, nýbrž z opovážlivé drzosti, protože o věcech klášterních až příliš často zlí a nevděční hosté nevázaných mravů bujně vtipkovali a nesluš- nými řečmi před mnichy si nestoudně po- čínali.
veliké množství peněz. Bezohledné tedy a bezbožné vymáhání donutilo mnohokrát zbožného opata poskytnouti půjčku vyma- hateli příliš násilnému, za půjčku pak mnoha hřiven byla pokaždé vydána opatovi záruka, totiž několik dvojic hubených úpisů. Mnoho jest dáno hřiven, však málo vráceno záruk, dán popsaný list, jímž nic se však nepotvrzuje, neboť jako jiskra, jak malý podkladek ohně, tak jen k prospěchu jsou ty pečeti připjaté k listům. Nad tehdejší půjčkou se tehdy opat Jindřich!/ rmoutil proto, že předvídal nebezpečenství sobě nastávající. I jiný vynález obtíže si vy- myslil tento král: Neboť pohostinnost, kterou jako dílo zbožnosti pěstuje a nad níž bdí podle možnosti každý dům cisterciáckého řádu, počal tento Korutanec obraceti v jakousi bez- božnost a chtěl častěji osobně se svou ne- chutnou družinou ležeti po několik dní v kláš- teře, jsa tam bezohledným hostem. Neboť za pobytu v klášteře nechtěl jísti klášterní jídla, nýbrž chtěl s celým svým dvorem míti nadbytek královských požitků. Tento kníže se totiž snažil jako hodovník přecpávati krá- lovskými hody, když přece sám jako král ne- dovedl bojovati za mír a vlast. Viděli jsme pak a velmi často jsme to ke své škodě zkusili, že za pobytu tohoto Korutance uvnitř v kláš- teře Sedleckém ukradla a uloupila zcela blízko před branou ruka lupičova několik kusů do- bytka, a leckdy byli tito zločinci z čeledi Ko- rutancovy. Ať snadno poznají všichni, že ta- kovými hostmi náhle vzrůstá pohostinnému domu smrtelná nouze. Nyní kopřiva stojí, kde stávaly kvetoucí klasy, bodlák a trní roste, kde tehdy lahodné víno. Neboť tehdy se chudé obdělávání polí spěšně konalo ne pro tvůrce, nýbrž spíše pro lupiče, země se tehdy skrovně osévala a skrovná byla sklizeň; ale zdali smíš pro skrovnost semene a zpuštění, které všude bujelo na dvorech tvých, ó ty utiskovaný dome Sedlecký, ustati od darů? Vůbec ne. Neboť co nedocházelo tomuto domu ze dvorů, polí, zahrad a vinic, těžce ho dohnala a přinutila pohostinnost a krajní nutnost vypůjčovati si to na denní úrok. Ale zdali při takovém hoštění pohlíželi Když uvnitř hostitele obírají, venku maje- tek rozkrádají, co jiného z toho vzniká než břemeno chudoby? Ale zdaž zůstali koně klášteru k užitku rychlostí svého běhu, když loupeživá vojska lupičů odváděla ovce a krá- vy, nadto i veškeren dobytek z pastvy? Ó jak však i to málo připsal si k šťastnému osudu Sedlecký klášter, že ztratil své koně postupně, ne však v jednom dni, ale snad snesl stejnou ztrátu, protože velmi často kořistila násilná loupeživost. Jednoho však dne bylo posláno sedmdesát koní s četnými vozy na dovoz dříví do Železných hor a ztraceno, jiného pak dne šedesát, někdy dvacet, někdy více, někdy méně koní bylo uloupeno více než často, ale den a počet jejich ztráty nemusel jsem zde zaznamenávati. Neboť je to všechno úplněji zapsáno železným perem a na olověném ple- chu v knize satana, vůdce i učitele všech lupičů. Nedostatek koní ukazovala všude po opatství neobdělaná pole, která plodila místo plodin obilních trní a bodláčí. A z toho verše: 1/ Obyčejně: Heidenreich. na své služebníky a vítali je s láskou ti, kdož jedli a pili? Vědí to bratr Heřman, kdysi sklepmistr, a bratr Reinhard, jenž pečoval o hosty v Sedlci. Neboť oni a s nimi i četní jiní mniši častěji viděli a slyšeli známky toho, co činili bezohlední hosté ne z vyšší milosti, nýbrž z opovážlivé drzosti, protože o věcech klášterních až příliš často zlí a nevděční hosté nevázaných mravů bujně vtipkovali a nesluš- nými řečmi před mnichy si nestoudně po- čínali.
Strana 214
Množství taškářů tehdy jak zloději k Sedlci táhlo, hlodali nás jak myši, což trvalo po dlouhou dobu. Jestliže podáme jim, co máme, s veselou tváří, zhrdají pokrmy všemi, jež ochotně přinášet vidí, tropí si posměch z nás a skřípají proti nám zuby. Jaký as platil tehdy mrav u stolu, uvažuj dobře: Někdo si povolá mnicha a řekne: „Přines mi, bratře, vína co nejrychleji, sic jinak ti omáčku vleju na hlavu oholenou, i nos že budeš mít vlhký! Za dveře rychle běž a přines mi chutnější chleby, neboť mi nechutná věru chléb posluhů anebo chlapců. Chci mít opatský chléb. Ci za koho vlastně mne máte? Já však, který jsem dřív již činíval zlé jen, vám nyní oholím s hlavy vlasy; ó mniši, jak umíte špatně sloužiti tady mně! Já smrt vám způsobím ohněm!“ Jiný konvrše volá, jej postříká mokem a potom posměšně konvršem zve ho a snaží se tohoto bratra rozrušit, jak jen může: hned jeho proklíná matku, hned zas proklíná otce a jiný ho trpkými slovy dráždí a říká: „Ten vousáč je opravdu zločinec velký, je to zvrácený2/ konvrš, jenž v různých se zločinech topí. Takových tvrdých slov on bezpočet konvrši dává. Takovou ten zlý host, ach, odplatu do domu nesl. Třetí nejhorší věci, jež ví, hned přidává k tomu, v bodavém posměšku říká, že takoví všichni jsou mniši, žádného dobrodiní že nečiní, není-li nutno. Vzápětí čtvrtý zas volá: „Zde místo je poněkud těsné, taktéž nehojný pokrm. Nuž zvedněme toulce a luky, střílejme ostré šípy a chytejme slepice mnichů, zabíjejme jim vepře, tak budeme moci jíst maso, neboť toliko hrách lze nyní na stolech vidět, dále vaječný koláč, jen jediný ovoce košík, s malýma očima ryby. Skot na nivách pykati bude za to a ovce, ten majetek mnichů, kteří nás živí.“ Na to pronese pátý: „Už léta tu nebudu meškat, vyjdu z kláštera teď a ukradnu, cokoli spatřím: vůz i se všemi věcmi a z toho vyplácet budu chytřeji po mnoho dní; a cokolí zbude, to prodám. Zbohatnu a můj šat mi bude svědectvím pocty. Vidíš tu ještě mnohé, co za hlupáky nás mají, stále hanebně mluví — toť jediná odměna jejich. Také odmítnut byl i pokrm daný jim zdarma. Odejmi, lupiči kletý a hodný největší hanby, brzo ze slepé mysli tak hanebně spáchané činy. Jestliže nejsi s to, pak pověšen budeš a přec jen ustaneš lahůdky chtít, neb do prostor pekelných přijdeš. Ten, jejž tupil jsi zde, bude do ráje věčného přijat, ty však zůstaneš bídný a budeš plameny trápen. Ale na tom neštěstí, kterým byl dům Sedlec- ký sužován uvnitř, nebylo dosti, nýbrž se přidružila ještě jiná vnější těžkost. Neboť Kutnohořan Berthold3, řečený Pirchnerův, kterého povzneslo do výše nad meze stavu měšťanského množství peněz, vytěžené z pod- 214/ 215
Množství taškářů tehdy jak zloději k Sedlci táhlo, hlodali nás jak myši, což trvalo po dlouhou dobu. Jestliže podáme jim, co máme, s veselou tváří, zhrdají pokrmy všemi, jež ochotně přinášet vidí, tropí si posměch z nás a skřípají proti nám zuby. Jaký as platil tehdy mrav u stolu, uvažuj dobře: Někdo si povolá mnicha a řekne: „Přines mi, bratře, vína co nejrychleji, sic jinak ti omáčku vleju na hlavu oholenou, i nos že budeš mít vlhký! Za dveře rychle běž a přines mi chutnější chleby, neboť mi nechutná věru chléb posluhů anebo chlapců. Chci mít opatský chléb. Ci za koho vlastně mne máte? Já však, který jsem dřív již činíval zlé jen, vám nyní oholím s hlavy vlasy; ó mniši, jak umíte špatně sloužiti tady mně! Já smrt vám způsobím ohněm!“ Jiný konvrše volá, jej postříká mokem a potom posměšně konvršem zve ho a snaží se tohoto bratra rozrušit, jak jen může: hned jeho proklíná matku, hned zas proklíná otce a jiný ho trpkými slovy dráždí a říká: „Ten vousáč je opravdu zločinec velký, je to zvrácený2/ konvrš, jenž v různých se zločinech topí. Takových tvrdých slov on bezpočet konvrši dává. Takovou ten zlý host, ach, odplatu do domu nesl. Třetí nejhorší věci, jež ví, hned přidává k tomu, v bodavém posměšku říká, že takoví všichni jsou mniši, žádného dobrodiní že nečiní, není-li nutno. Vzápětí čtvrtý zas volá: „Zde místo je poněkud těsné, taktéž nehojný pokrm. Nuž zvedněme toulce a luky, střílejme ostré šípy a chytejme slepice mnichů, zabíjejme jim vepře, tak budeme moci jíst maso, neboť toliko hrách lze nyní na stolech vidět, dále vaječný koláč, jen jediný ovoce košík, s malýma očima ryby. Skot na nivách pykati bude za to a ovce, ten majetek mnichů, kteří nás živí.“ Na to pronese pátý: „Už léta tu nebudu meškat, vyjdu z kláštera teď a ukradnu, cokoli spatřím: vůz i se všemi věcmi a z toho vyplácet budu chytřeji po mnoho dní; a cokolí zbude, to prodám. Zbohatnu a můj šat mi bude svědectvím pocty. Vidíš tu ještě mnohé, co za hlupáky nás mají, stále hanebně mluví — toť jediná odměna jejich. Také odmítnut byl i pokrm daný jim zdarma. Odejmi, lupiči kletý a hodný největší hanby, brzo ze slepé mysli tak hanebně spáchané činy. Jestliže nejsi s to, pak pověšen budeš a přec jen ustaneš lahůdky chtít, neb do prostor pekelných přijdeš. Ten, jejž tupil jsi zde, bude do ráje věčného přijat, ty však zůstaneš bídný a budeš plameny trápen. Ale na tom neštěstí, kterým byl dům Sedlec- ký sužován uvnitř, nebylo dosti, nýbrž se přidružila ještě jiná vnější těžkost. Neboť Kutnohořan Berthold3, řečený Pirchnerův, kterého povzneslo do výše nad meze stavu měšťanského množství peněz, vytěžené z pod- 214/ 215
Strana 215
zemních dolů, postavil si mezi Horou a kláš- terem Sedleckým na jižní stranu v údolí hrá- dek, zvaný Perštejnec“/, a častěji tam prodlé- val více z honby za zvláštnostmi než z potře- by. A protože se tento Berthold z přízně a lásky více přidržoval rakouského vévody Fridricha než Jindřicha, knížete korutan- ského, aby někdy těžce neupadl do rukou Korutancových, uprchl tajně z Kutné Hory s Ortlibem*/ a rychtářem Jenslinem k ra- kouskému vévodovi a zanechal svůj hrádek pod ochranou svých služebníků. Ti pak, kteří zůstali v tvrzi, nijak se nebáli vycházeti na lup. A tak se shromáždilo hojné vojsko jak panské, tak hornické obléhat onen hrádek. Přišli tam však přemnozí na rozkaz Korutan- cúv ne bojovat, nýbrž aby méli příležitost olupovat chudáky. Celá tíha onoho boje do- lehla jen na sousední dům Sedlecký, neboť se veškeren lid utábořil kolem onoho domu. A tak Korutanec vymáhal a dostával od to- hoto kláštera jak pro sebe, tak pro vojsko po- traviny. Také obránci hrádku vymáhali To se mi nelíbí věru a mnozí vědí, jak hloupé, že si někteří dají své kláštery při tvrzích stavět. od kláštera potraviny a vyhrožovali mečem a ohněm, nebudou-li podporováni. A v této tísni neodporoval, nýbrž všem dával to, co mohl ziskati, ubohy dim Sedlecký, téměř veškeré pomoci zbavený. Vojsko żalo na po- lích obilí, zabíjelo do kuchyně dobytek a ná- sledkem toho boje byla pro svatý sbor sedlec- ký jen největší chudoba. Po dlouhé době byl za jisté dohody získán hrádek, ale dříve byl klášter obrán o všechno, co měl. 1/ V lat. slovní hiféka: perversus conversus. */ Berthold (Perchtold) Pirkner, bohatý kutnohorský těžař (kverk), věřitel krále Albrechta, koupil si, jak se zdá, z pozůstalosti zrušeného řádu templářského hrad Tempelstejn na Moravé. </ V lat. orig.: Pirchinstein (Pirkenstejn), asi pil hodiny jihovýchodně od Kutné Hory v idoli potoka Kfenovky, nyní Perštejnice. 5/ Bratři Jenslin a Orlieb z Rosenthalu, velmi bohatí těžaři (kverkové), jeden z nich mél za Rudolfa kutno- horskou rychtu, druhý si už za Václava II. koupil rychtu v Nymburce. Po vypovězení z Kutné Hory si bratři koupili hrad Haseneck v Rakousku s příslušným zbožím (J. Šusta, České dějiny II, 1, str. 723). Klášter vzdělává nivy, leč tvrz je rozbrázdí potom, čeká-li klášter žně, hrad připojí ihned své vozy svážeje cizí žeň. Já byl bych raději mnichem tam, kde je klášter, však hrad kde blízko kláštera není. Ďáblu slouží pán hradu, když ráno klášterník vstává. Ach, jak rozdílný jest, jak nestejný jejich je život! Neboť, když se klášterník modlí, hradní pán chystá věci, jež chudas pak oplakat ZÁZRAČNÁ BITVA LÉTA PÁNĚ 1309 Nyní vypravuji jednu věc právě tak žalost- nou, jako podivuhodnou, která se udála v Sedleckém klášteře, při níž se nad světlo jasněji všem zaskvěla pomoc a síla ochrany slavné Panny Marie. Když se pan Heiden- reich, opat sedlecký, zdržoval pro obecné dobro Českého království u římského krále Jindřicha v německých krajích, působili den- ně jako nepřátelé Korutanec a jeho pomahači s nejkrutější ukrutností tím častěji, čím svo- musí. bodněji, co mohli nejhoršího zatím způsobiti onomu domu. Jednoho věru dne sobotního, totiž dne 15. listopadu!/, povolal k sobě Jindřich řeče- ný z Haufenšteina, muž strohý, maršálek?/ vévody korutanského, přítel krutovlády a úhlavní nepřítel osob klášterních, některé 1/ Třeba čísti XVII? Kal. Dec. místo rukopisného XIII? nebo XV“, aby byla r. 1309 sobota. Šusta (České dějiny II, 2, str. 97) klade prepadení Sedleckého klástera na 20. prosince. ?/ Marsálkem Jindfichovym v Korutanech nebyl Jind- fich, nýbrž Konrád z Aufensteinu.
zemních dolů, postavil si mezi Horou a kláš- terem Sedleckým na jižní stranu v údolí hrá- dek, zvaný Perštejnec“/, a častěji tam prodlé- val více z honby za zvláštnostmi než z potře- by. A protože se tento Berthold z přízně a lásky více přidržoval rakouského vévody Fridricha než Jindřicha, knížete korutan- ského, aby někdy těžce neupadl do rukou Korutancových, uprchl tajně z Kutné Hory s Ortlibem*/ a rychtářem Jenslinem k ra- kouskému vévodovi a zanechal svůj hrádek pod ochranou svých služebníků. Ti pak, kteří zůstali v tvrzi, nijak se nebáli vycházeti na lup. A tak se shromáždilo hojné vojsko jak panské, tak hornické obléhat onen hrádek. Přišli tam však přemnozí na rozkaz Korutan- cúv ne bojovat, nýbrž aby méli příležitost olupovat chudáky. Celá tíha onoho boje do- lehla jen na sousední dům Sedlecký, neboť se veškeren lid utábořil kolem onoho domu. A tak Korutanec vymáhal a dostával od to- hoto kláštera jak pro sebe, tak pro vojsko po- traviny. Také obránci hrádku vymáhali To se mi nelíbí věru a mnozí vědí, jak hloupé, že si někteří dají své kláštery při tvrzích stavět. od kláštera potraviny a vyhrožovali mečem a ohněm, nebudou-li podporováni. A v této tísni neodporoval, nýbrž všem dával to, co mohl ziskati, ubohy dim Sedlecký, téměř veškeré pomoci zbavený. Vojsko żalo na po- lích obilí, zabíjelo do kuchyně dobytek a ná- sledkem toho boje byla pro svatý sbor sedlec- ký jen největší chudoba. Po dlouhé době byl za jisté dohody získán hrádek, ale dříve byl klášter obrán o všechno, co měl. 1/ V lat. slovní hiféka: perversus conversus. */ Berthold (Perchtold) Pirkner, bohatý kutnohorský těžař (kverk), věřitel krále Albrechta, koupil si, jak se zdá, z pozůstalosti zrušeného řádu templářského hrad Tempelstejn na Moravé. </ V lat. orig.: Pirchinstein (Pirkenstejn), asi pil hodiny jihovýchodně od Kutné Hory v idoli potoka Kfenovky, nyní Perštejnice. 5/ Bratři Jenslin a Orlieb z Rosenthalu, velmi bohatí těžaři (kverkové), jeden z nich mél za Rudolfa kutno- horskou rychtu, druhý si už za Václava II. koupil rychtu v Nymburce. Po vypovězení z Kutné Hory si bratři koupili hrad Haseneck v Rakousku s příslušným zbožím (J. Šusta, České dějiny II, 1, str. 723). Klášter vzdělává nivy, leč tvrz je rozbrázdí potom, čeká-li klášter žně, hrad připojí ihned své vozy svážeje cizí žeň. Já byl bych raději mnichem tam, kde je klášter, však hrad kde blízko kláštera není. Ďáblu slouží pán hradu, když ráno klášterník vstává. Ach, jak rozdílný jest, jak nestejný jejich je život! Neboť, když se klášterník modlí, hradní pán chystá věci, jež chudas pak oplakat ZÁZRAČNÁ BITVA LÉTA PÁNĚ 1309 Nyní vypravuji jednu věc právě tak žalost- nou, jako podivuhodnou, která se udála v Sedleckém klášteře, při níž se nad světlo jasněji všem zaskvěla pomoc a síla ochrany slavné Panny Marie. Když se pan Heiden- reich, opat sedlecký, zdržoval pro obecné dobro Českého království u římského krále Jindřicha v německých krajích, působili den- ně jako nepřátelé Korutanec a jeho pomahači s nejkrutější ukrutností tím častěji, čím svo- musí. bodněji, co mohli nejhoršího zatím způsobiti onomu domu. Jednoho věru dne sobotního, totiž dne 15. listopadu!/, povolal k sobě Jindřich řeče- ný z Haufenšteina, muž strohý, maršálek?/ vévody korutanského, přítel krutovlády a úhlavní nepřítel osob klášterních, některé 1/ Třeba čísti XVII? Kal. Dec. místo rukopisného XIII? nebo XV“, aby byla r. 1309 sobota. Šusta (České dějiny II, 2, str. 97) klade prepadení Sedleckého klástera na 20. prosince. ?/ Marsálkem Jindfichovym v Korutanech nebyl Jind- fich, nýbrž Konrád z Aufensteinu.
Strana 216
z obecného lidu v Kutné Hoře a s nimi mluvil a projednával takovéto věci: ,„Proč,'“ pravil, „dobrovolně snášíte nějaký nedostatek? Časy jsou nyní drahé a vy takřka zadarmo spotře- bováváte všechny své věci; slyšte mne, silní mužové, poslechněte mé rady! Onen klášter v Sedlci, který je blízko nás, je bohatý, je nad- bytečně plný všeho bohatství a požitků. Obi- lí, vína, piva, masa, sýra a všech potřeb k lid- ské výživě je tam ve větší hojnosti, než se může povědět; mnichů je tam málo, jsou neopatrní, stali se nám neužiteční?/; zdaž se vám tedy zdá spravedlivým, aby to všechno spotřebovali jen oni sami bez nás? Nebude toho, nýbrž učiníme s nimi rozdělení jejich podílů a budeme skloňovati pádem odnáše- cím.*/ Jděte, přiberte jich víc, vylomte klášter a vylupte všechno! Jestliže se pak vás někdo zeptá anebo bude chtít vás zadržeti, tomu zacpěte žvanivá ústa puklou štítu!““ K takové ničemné radě se snadno otevřely uši ničemných lidí; spousta j'ch tedy křičela po ulicích: „Má-li kdo rád hojnost peněz, ať se uchýlí k nám a najde ji.““ Na hlas jedi- ného zvolání strhl bouřící se lid pokřik, v houfech se ihned sbíhali všichni lidé k to- mu, aby přišli k penězům právem neprávem, společně stáli připraveni. V krátké tedy chvíli, ježto ďábel zajisté jako hlasatel svolával tolik lidu, se shromáždilo nesčíslné množství lidí, takže se ten zběsilý a šílený lid rozmnožil více než na deset tisíc*/ bojovných mužů. Ti se tedy všichni dohromady shlukli a vy- táhli jako na lotry s helmami a přílbami, s ná- prsnicemi a brněními, šípy a luky, s kameno- mety a střelami, dýkami a sekerami, kopími a cepy, štíty a pavézami, meči a kyji. Většina z nich však nevěděla, kam je vedou, ale šli za jinými, kteří kráčeli napřed; jeden však ze všech, podobný Jidáši Škariotskému, byl od Jindřicha z Haufenšteina ustanoven jako velitel a vůdce onoho vojska. Ten šel ozbro- jen před jinými asilněkřičel:,„Pojďte za mnou, dnes z vás všech udělám boháče!““ Na jeho povzbuzující volání začne kdekterá lakotná mysl žízniti po penězích a už si se všemi v na- ději zahrává ona nová radost, protože každý doufá, že se musí obohatit z cizího majetku. A co povím dále? Hle, když přišli tito vši- chni s loupeživým srdcem k Sedleckému klášteru, učinili svorně veliký útok a podle svých sil prahli vejít do kláštera ne na modle- ní, nýbrž na loupení, a už vylamovali bránu. Zatím byla oznámena mnichům a bratřím z konventu, z nichž někteří tehdy četli, druzí 216 / 217 se modlili nebo rozjímali, neočekávaná, jakož i nevítaná návštěva nepřátelských hostí, kteří všichni měli jedinou vůli nikterak číst nebo se modlit, nýbrž kořistit a loupit. Co pak učiní v této tísni nezkušenost mniš- ské prostoty? Co učiní nyní čistá nevinnost klášterního života? Kdo kdy vycvičil její ruce do boje nebo její prsty do války? Buď jí, Hos- podine, „pevná věže před tváří nepřítele'“8/; ty pak „Hospodine zástupů, soudce spra- vedlivý“7/, ty jsi vždy učil své vítěziti ne svými silami, nýbrž tvými přednostmi, „„ne- boť nebudu v lučišti svém naděje skládati, aniž mne kdy obrání meč můj'“.9/ Pravice pak tvá sama mně pomůže. Co tedy učiní toto m<eličké stádo, které má tíseň na všech stranách? Jistě bude volati k Bohu), vyslyší je, zachrání je, protože mu přeje. Uchylují se tedy někteří mniši k oltářům, nikoli ke zbrani, k modlitbě jako k obraně, chtějíce bojovat ne zbraněmi, nýbrž zbožnou myslí, někteří vyzvánějí zvony, vzývají Pan- nu, svou patronku, nemajíce takřka nijakou naději na záchranu života, některé však jak z mnichů, tak z konvršů naplní duch stateč- nosti a ti chrání svá těla jakýmikoli oděvy vhodnými k obraně, tu onde postaví ozbro- jené lidi ke vchodům. Kdo však chtěl bojovat za vlastní pokoj, jakož i za svou osobu, ne- měl-li nic jiného, z opatrnosti přiložil na svá prsa žaltář nebo jinou knihu, mající tvrdé desky, podložil ji pod škapulíř místo brnění, a tak na rozkaz vyšel k obraně. Kameníci, tkalci, ševci, pekaři, pastýři vepřů a skotu, nijak nevyučení k válce, někteří bosi, a to jen v košilích, ozbrojení božskou silou, postavili se proti hlučícímu množství útočníků, a kdo byl tehdy při tom, častěji spatřil jednoho bez- branného z čeledi blahoslavené Panny, sedlec- ké patronky, jak bojuje proti dvěma stům těch, kteří přišli rozprášit a loupit, a jak je žene, nahnav jim strachu, neboť venku bylo přemnoho ozbrojených, uvnitř hrstka bez- branných. Když pak někdy usilovali násilníci z množ- ství útočícího lidu vylomit bránu nebo dveře, ihned kladla s pomocí rodičky Boží hrstka klášterní čeledi mužně odpor. a zra- nivši četné úderem i usmrtivší. donutila je válečnou silou .ustoupiti zpět. Opakoval se na různých místech kláštera a v nových ho- dinách denních takový žalostný boj. A tak padli přemnozí, jejichž počet si netroufám pověděti, kteří si chtivě přišli z Hory naplnit své váčky, zabiti ranou zajisté ne lidskou,
z obecného lidu v Kutné Hoře a s nimi mluvil a projednával takovéto věci: ,„Proč,'“ pravil, „dobrovolně snášíte nějaký nedostatek? Časy jsou nyní drahé a vy takřka zadarmo spotře- bováváte všechny své věci; slyšte mne, silní mužové, poslechněte mé rady! Onen klášter v Sedlci, který je blízko nás, je bohatý, je nad- bytečně plný všeho bohatství a požitků. Obi- lí, vína, piva, masa, sýra a všech potřeb k lid- ské výživě je tam ve větší hojnosti, než se může povědět; mnichů je tam málo, jsou neopatrní, stali se nám neužiteční?/; zdaž se vám tedy zdá spravedlivým, aby to všechno spotřebovali jen oni sami bez nás? Nebude toho, nýbrž učiníme s nimi rozdělení jejich podílů a budeme skloňovati pádem odnáše- cím.*/ Jděte, přiberte jich víc, vylomte klášter a vylupte všechno! Jestliže se pak vás někdo zeptá anebo bude chtít vás zadržeti, tomu zacpěte žvanivá ústa puklou štítu!““ K takové ničemné radě se snadno otevřely uši ničemných lidí; spousta j'ch tedy křičela po ulicích: „Má-li kdo rád hojnost peněz, ať se uchýlí k nám a najde ji.““ Na hlas jedi- ného zvolání strhl bouřící se lid pokřik, v houfech se ihned sbíhali všichni lidé k to- mu, aby přišli k penězům právem neprávem, společně stáli připraveni. V krátké tedy chvíli, ježto ďábel zajisté jako hlasatel svolával tolik lidu, se shromáždilo nesčíslné množství lidí, takže se ten zběsilý a šílený lid rozmnožil více než na deset tisíc*/ bojovných mužů. Ti se tedy všichni dohromady shlukli a vy- táhli jako na lotry s helmami a přílbami, s ná- prsnicemi a brněními, šípy a luky, s kameno- mety a střelami, dýkami a sekerami, kopími a cepy, štíty a pavézami, meči a kyji. Většina z nich však nevěděla, kam je vedou, ale šli za jinými, kteří kráčeli napřed; jeden však ze všech, podobný Jidáši Škariotskému, byl od Jindřicha z Haufenšteina ustanoven jako velitel a vůdce onoho vojska. Ten šel ozbro- jen před jinými asilněkřičel:,„Pojďte za mnou, dnes z vás všech udělám boháče!““ Na jeho povzbuzující volání začne kdekterá lakotná mysl žízniti po penězích a už si se všemi v na- ději zahrává ona nová radost, protože každý doufá, že se musí obohatit z cizího majetku. A co povím dále? Hle, když přišli tito vši- chni s loupeživým srdcem k Sedleckému klášteru, učinili svorně veliký útok a podle svých sil prahli vejít do kláštera ne na modle- ní, nýbrž na loupení, a už vylamovali bránu. Zatím byla oznámena mnichům a bratřím z konventu, z nichž někteří tehdy četli, druzí 216 / 217 se modlili nebo rozjímali, neočekávaná, jakož i nevítaná návštěva nepřátelských hostí, kteří všichni měli jedinou vůli nikterak číst nebo se modlit, nýbrž kořistit a loupit. Co pak učiní v této tísni nezkušenost mniš- ské prostoty? Co učiní nyní čistá nevinnost klášterního života? Kdo kdy vycvičil její ruce do boje nebo její prsty do války? Buď jí, Hos- podine, „pevná věže před tváří nepřítele'“8/; ty pak „Hospodine zástupů, soudce spra- vedlivý“7/, ty jsi vždy učil své vítěziti ne svými silami, nýbrž tvými přednostmi, „„ne- boť nebudu v lučišti svém naděje skládati, aniž mne kdy obrání meč můj'“.9/ Pravice pak tvá sama mně pomůže. Co tedy učiní toto m<eličké stádo, které má tíseň na všech stranách? Jistě bude volati k Bohu), vyslyší je, zachrání je, protože mu přeje. Uchylují se tedy někteří mniši k oltářům, nikoli ke zbrani, k modlitbě jako k obraně, chtějíce bojovat ne zbraněmi, nýbrž zbožnou myslí, někteří vyzvánějí zvony, vzývají Pan- nu, svou patronku, nemajíce takřka nijakou naději na záchranu života, některé však jak z mnichů, tak z konvršů naplní duch stateč- nosti a ti chrání svá těla jakýmikoli oděvy vhodnými k obraně, tu onde postaví ozbro- jené lidi ke vchodům. Kdo však chtěl bojovat za vlastní pokoj, jakož i za svou osobu, ne- měl-li nic jiného, z opatrnosti přiložil na svá prsa žaltář nebo jinou knihu, mající tvrdé desky, podložil ji pod škapulíř místo brnění, a tak na rozkaz vyšel k obraně. Kameníci, tkalci, ševci, pekaři, pastýři vepřů a skotu, nijak nevyučení k válce, někteří bosi, a to jen v košilích, ozbrojení božskou silou, postavili se proti hlučícímu množství útočníků, a kdo byl tehdy při tom, častěji spatřil jednoho bez- branného z čeledi blahoslavené Panny, sedlec- ké patronky, jak bojuje proti dvěma stům těch, kteří přišli rozprášit a loupit, a jak je žene, nahnav jim strachu, neboť venku bylo přemnoho ozbrojených, uvnitř hrstka bez- branných. Když pak někdy usilovali násilníci z množ- ství útočícího lidu vylomit bránu nebo dveře, ihned kladla s pomocí rodičky Boží hrstka klášterní čeledi mužně odpor. a zra- nivši četné úderem i usmrtivší. donutila je válečnou silou .ustoupiti zpět. Opakoval se na různých místech kláštera a v nových ho- dinách denních takový žalostný boj. A tak padli přemnozí, jejichž počet si netroufám pověděti, kteří si chtivě přišli z Hory naplnit své váčky, zabiti ranou zajisté ne lidskou,
Strana 217
nýbrž Boží. Potom naplnili svými mrtvolami chlévy tažného dobytka, sklepy, kouty a ko- mory. A dostalo se jim milosrdenství, že jim byl dán pohřeb bez prošení a bez zaplacení. A tak ochránila onoho dne slavná panov- nice nebeská Marie zbožnou odvahu svých obránců, takže nebylo nikomu z domu a če- ledi Sedleckého kláštera ublíženo v oné velmi líté srážce zápasu na vlasech jeho hlavy nebo na kterýchkoli jiných údech. Jediný ze sed- lecké čeledi utrpěl slabou ránu kamenem, ale ten se hned potom uzdravil a skákal jako jelen. 3/ Částečně podle Žalmu 13. 3: 52. 4. 4 Slovní hříčka, v latině je pro 6. pád název ablativus (od slovesa auferre = odnášeti). 5/ Šusta (České dějiny II, 2, str. 97) pokládá toto číslo za přehánění ve středověku obvyklé. / Žalm 60. 4. 7 Podle Proroctví Jeremiáše proroka 11. 20. 8/ Podle Žalmu 43. 7. Podle Žalmu 56. 3. Přeslavná Maria Panna jim pomohla při těchto bojích. Vlivem té mořské hvězdy se stalo, že veliká bouře, která vyhnati z cel se tehdy snažila něžná srdce sedleckých mnichů, přec nad nikým nezvítězila. Kdo však bojoval s nimi a mečem v ruce kdo mával, toho sklála ctná Panna neb zahnala ze srážky této. Zajásal potom mnich, pěl zpěvy chvály a Matku velebil, že tak velkých ho obtíží dovedla zbavit. Horníci utekli již a zmatek pak velký je zchvátil. UTISKY A NASILNOSTI, KTERÝMI TRPĚLA ZBRASLAV V DOBÁCH JINDŘICHA, VÉVODY KORUTANSKÉHO CVII „Chtění hotové mám“1/, ale možnosti nena- lézám, abych byl s to vylíčit ono utrpení útisků, které bylo způsobeno za panování Korutancova klášteru Zbraslavskému. Třebas ne celý útisk, část jeho zde učiním známou, které klášterní statky ten Korutanec zle tísnil, onen vévoda Jindřich, jenž jakožto kníže si vedl. Přičítá-li se vládcům jako spoluvinníkům všechno, čeho se dopouštějí poddaní, ozna- čují četní lidé tohoto vévodu korutanského za původce většiny útrap v Čechách. Co kdy bude moci být nebezpečnějšího království, než když nemá poddaný lid před svým králem povinnou úctu nebo strach? Zákon nezdravý, krále-li nedbají. Čím se to to stalo, ó ochuzená Zbraslavi, že jsi nucena dáti Heinmanovi, řečenému z Dubé, tisíc hřiven stříbra těžké váhy, než že tento Heinman násilím uchvátil pro smrt mladého krále Václava tvé město Land- škroun2 a okolní kraj, mocí ho zaujal a ni- čemně ho držel. Konečně protože král Koru- 1/ Epištola sv. Pavla k Římanům 7. 18. 2/ O tom viz už v kap. LXXXIV.; Lanškroun byl středem zbraslavského majetku ve vých. Čechách.
nýbrž Boží. Potom naplnili svými mrtvolami chlévy tažného dobytka, sklepy, kouty a ko- mory. A dostalo se jim milosrdenství, že jim byl dán pohřeb bez prošení a bez zaplacení. A tak ochránila onoho dne slavná panov- nice nebeská Marie zbožnou odvahu svých obránců, takže nebylo nikomu z domu a če- ledi Sedleckého kláštera ublíženo v oné velmi líté srážce zápasu na vlasech jeho hlavy nebo na kterýchkoli jiných údech. Jediný ze sed- lecké čeledi utrpěl slabou ránu kamenem, ale ten se hned potom uzdravil a skákal jako jelen. 3/ Částečně podle Žalmu 13. 3: 52. 4. 4 Slovní hříčka, v latině je pro 6. pád název ablativus (od slovesa auferre = odnášeti). 5/ Šusta (České dějiny II, 2, str. 97) pokládá toto číslo za přehánění ve středověku obvyklé. / Žalm 60. 4. 7 Podle Proroctví Jeremiáše proroka 11. 20. 8/ Podle Žalmu 43. 7. Podle Žalmu 56. 3. Přeslavná Maria Panna jim pomohla při těchto bojích. Vlivem té mořské hvězdy se stalo, že veliká bouře, která vyhnati z cel se tehdy snažila něžná srdce sedleckých mnichů, přec nad nikým nezvítězila. Kdo však bojoval s nimi a mečem v ruce kdo mával, toho sklála ctná Panna neb zahnala ze srážky této. Zajásal potom mnich, pěl zpěvy chvály a Matku velebil, že tak velkých ho obtíží dovedla zbavit. Horníci utekli již a zmatek pak velký je zchvátil. UTISKY A NASILNOSTI, KTERÝMI TRPĚLA ZBRASLAV V DOBÁCH JINDŘICHA, VÉVODY KORUTANSKÉHO CVII „Chtění hotové mám“1/, ale možnosti nena- lézám, abych byl s to vylíčit ono utrpení útisků, které bylo způsobeno za panování Korutancova klášteru Zbraslavskému. Třebas ne celý útisk, část jeho zde učiním známou, které klášterní statky ten Korutanec zle tísnil, onen vévoda Jindřich, jenž jakožto kníže si vedl. Přičítá-li se vládcům jako spoluvinníkům všechno, čeho se dopouštějí poddaní, ozna- čují četní lidé tohoto vévodu korutanského za původce většiny útrap v Čechách. Co kdy bude moci být nebezpečnějšího království, než když nemá poddaný lid před svým králem povinnou úctu nebo strach? Zákon nezdravý, krále-li nedbají. Čím se to to stalo, ó ochuzená Zbraslavi, že jsi nucena dáti Heinmanovi, řečenému z Dubé, tisíc hřiven stříbra těžké váhy, než že tento Heinman násilím uchvátil pro smrt mladého krále Václava tvé město Land- škroun2 a okolní kraj, mocí ho zaujal a ni- čemně ho držel. Konečně protože král Koru- 1/ Epištola sv. Pavla k Římanům 7. 18. 2/ O tom viz už v kap. LXXXIV.; Lanškroun byl středem zbraslavského majetku ve vých. Čechách.
Strana 218
tanec, ač byl často žádán, nechtěl ti vyko- návat soud a spravedlnost pro způsobené násilí, poněvadž nemohl, ty jsi byla donu- cena zaplatit tisíc hřiven tomu, komu bys nebyla v ničem zavázána, kdyby král soudil nestranně. Nic bys byla neplatila, kdybys byla vedla spor před spravedlivým králem podle spravedlivého zákona. Tys však musela platit, neb nebylo spravedlnosti. Myslím, dva tisíce hřiven že on by ti navrátil, kdyby nyní byl živ. Leč otázka tato nechť ustoupí stranou. A když tento král viděl, že si ho velmožové a všichni šlechtici čeští málo váží a pustoší všude jak celé království, tak kláštery, poslal posly o pomoc k svému strýci Štěpánovi, vévodovi bavorskému, který mu na jeho žá- Jsouce cizích věcí ti Bavoři tenkráte chtiví, přišli léta Páně 1308 v měsíci září zároveň na Zbraslav a přinesli onomu domu tito hosté největší zkázu a drancování. Cokoli tehdy na Zbraslavi našli, všechno strávili a mni- chům zůstalo méně než nic; potom se celé ono vojsko položilo mezi dvěma vesnicemi, totiž Větší a Menší Chuchlí?/, a tokem Vltavy a loupilo a zcela spotřebovalo všech- no, co našlo ve vesnicích, na polích, na stat- cích a ve dvorech ke klášteru patřících. A tak příchod těchto lupičů znamenal odchod všech věcí na zpuštěné Zbraslavi. Když se tehdy nedostávalo konventu po- travin, byl jsem poslán já zároveň s jinými osmi mnichy do naší vesnice Slap*/, aby- chom tam jakžtakž měli zaopatření; ale ne- byli jsme tam bezpečni. A stalo se, že v den svatého Prota a Hyacinta*“/ tito Bavoři vzty- čivše své korouhve a praporce přišli se zbra- němi před dvůr, v kterém jsme bydlili: vy- drancovavše celou ves, útočili na dvůr a hro- zili vypálením, nedá-li se jim všechno, co je ve dvoře. My zachváceni strachem slíbili jsme jim dáti pět kop grošů, jen aby ne- vhodili oheň; vzali je a přesto vydrancovali všechny vesnice ležící v našem okolí. Dosvěd- čuje to bratr Bedřich Bavor, kterého by byl v téže době skoro pozdravil jiný Bavor, zbrojnoš, jedinou střelou vystřelenou z kuše do spodní části zad, ale místo něho zachytily dveře nepřátelský bavorský pozdrav. Znám člověka“/, který tehdy vystoupil na ohradu 218 / 219 dost vypravil tři sta bojovníků na pomoc. Bylo pak úmyslem Korutancovým, že chtěl s těmito cizinci potlačit obyvatele království a sebe silněji v království upevnit. dvora, vložil si na hlavu přílbu, ne sice aby bojoval, ale aby zastrašil útočníky a rozmno- žil počet obránců. Jak veliká asi tehdy utrpení zakoušel Zbraslavský klášter u Landškrouna, Ústí nad Orlicí, Třebové"?/ a na okolních tam stat- cích? Zajisté nekonečná. Neboť když snášel na sobě zde před tváří krále Korutance od královských lidí tak veliká soužení, zcela jistě obklíčily ony majetky tak veliké útrapy, „jimž počtu nebylo'“8/; neboť všichni sou- sedé těch zbraslavských majetků je dranco- vali, utiskovali a denně tam páchali nejhorší ohavnosti. Tehdy jsem tam slyšel nářek chudáků, viděl jsem běhati panny a ženy bez šatů nahé a plačící. Můj nářek nebyl tehdy utajen, nýbrž nad těmi útrapami „„strnuly všechny kosti mé“ a „duše má předěšena jest náramně““.19/ A kolikrát při pohledu na utiskování chudáků vyronily „potoky vod oči mé“'1!/, je známo jen Hospodinu, který „položil slzy mé před tvář svou“.'š/ Také náramný zármutek proklál srdce přezbož- ného opata, když na vlastní oči viděl trápení lidu svého!3/, zřídka totiž nebo nikdy ne- bylo dne, v němž měli chudáci pokoj od loupeží. Neboť všichni rytíři pod králem Ko- rutancem, jakkoli nepatrní, chtěli být králi a vykonávali na našich chudých zuřivou kru- tovládu. Ješek4/, řečený ze Šildberka, chtěl být jedním králem, Jan Vusthub druhým krá- lem, Petr ze Žampachu třetím králem, Jeniš
tanec, ač byl často žádán, nechtěl ti vyko- návat soud a spravedlnost pro způsobené násilí, poněvadž nemohl, ty jsi byla donu- cena zaplatit tisíc hřiven tomu, komu bys nebyla v ničem zavázána, kdyby král soudil nestranně. Nic bys byla neplatila, kdybys byla vedla spor před spravedlivým králem podle spravedlivého zákona. Tys však musela platit, neb nebylo spravedlnosti. Myslím, dva tisíce hřiven že on by ti navrátil, kdyby nyní byl živ. Leč otázka tato nechť ustoupí stranou. A když tento král viděl, že si ho velmožové a všichni šlechtici čeští málo váží a pustoší všude jak celé království, tak kláštery, poslal posly o pomoc k svému strýci Štěpánovi, vévodovi bavorskému, který mu na jeho žá- Jsouce cizích věcí ti Bavoři tenkráte chtiví, přišli léta Páně 1308 v měsíci září zároveň na Zbraslav a přinesli onomu domu tito hosté největší zkázu a drancování. Cokoli tehdy na Zbraslavi našli, všechno strávili a mni- chům zůstalo méně než nic; potom se celé ono vojsko položilo mezi dvěma vesnicemi, totiž Větší a Menší Chuchlí?/, a tokem Vltavy a loupilo a zcela spotřebovalo všech- no, co našlo ve vesnicích, na polích, na stat- cích a ve dvorech ke klášteru patřících. A tak příchod těchto lupičů znamenal odchod všech věcí na zpuštěné Zbraslavi. Když se tehdy nedostávalo konventu po- travin, byl jsem poslán já zároveň s jinými osmi mnichy do naší vesnice Slap*/, aby- chom tam jakžtakž měli zaopatření; ale ne- byli jsme tam bezpečni. A stalo se, že v den svatého Prota a Hyacinta*“/ tito Bavoři vzty- čivše své korouhve a praporce přišli se zbra- němi před dvůr, v kterém jsme bydlili: vy- drancovavše celou ves, útočili na dvůr a hro- zili vypálením, nedá-li se jim všechno, co je ve dvoře. My zachváceni strachem slíbili jsme jim dáti pět kop grošů, jen aby ne- vhodili oheň; vzali je a přesto vydrancovali všechny vesnice ležící v našem okolí. Dosvěd- čuje to bratr Bedřich Bavor, kterého by byl v téže době skoro pozdravil jiný Bavor, zbrojnoš, jedinou střelou vystřelenou z kuše do spodní části zad, ale místo něho zachytily dveře nepřátelský bavorský pozdrav. Znám člověka“/, který tehdy vystoupil na ohradu 218 / 219 dost vypravil tři sta bojovníků na pomoc. Bylo pak úmyslem Korutancovým, že chtěl s těmito cizinci potlačit obyvatele království a sebe silněji v království upevnit. dvora, vložil si na hlavu přílbu, ne sice aby bojoval, ale aby zastrašil útočníky a rozmno- žil počet obránců. Jak veliká asi tehdy utrpení zakoušel Zbraslavský klášter u Landškrouna, Ústí nad Orlicí, Třebové"?/ a na okolních tam stat- cích? Zajisté nekonečná. Neboť když snášel na sobě zde před tváří krále Korutance od královských lidí tak veliká soužení, zcela jistě obklíčily ony majetky tak veliké útrapy, „jimž počtu nebylo'“8/; neboť všichni sou- sedé těch zbraslavských majetků je dranco- vali, utiskovali a denně tam páchali nejhorší ohavnosti. Tehdy jsem tam slyšel nářek chudáků, viděl jsem běhati panny a ženy bez šatů nahé a plačící. Můj nářek nebyl tehdy utajen, nýbrž nad těmi útrapami „„strnuly všechny kosti mé“ a „duše má předěšena jest náramně““.19/ A kolikrát při pohledu na utiskování chudáků vyronily „potoky vod oči mé“'1!/, je známo jen Hospodinu, který „položil slzy mé před tvář svou“.'š/ Také náramný zármutek proklál srdce přezbož- ného opata, když na vlastní oči viděl trápení lidu svého!3/, zřídka totiž nebo nikdy ne- bylo dne, v němž měli chudáci pokoj od loupeží. Neboť všichni rytíři pod králem Ko- rutancem, jakkoli nepatrní, chtěli být králi a vykonávali na našich chudých zuřivou kru- tovládu. Ješek4/, řečený ze Šildberka, chtěl být jedním králem, Jan Vusthub druhým krá- lem, Petr ze Žampachu třetím králem, Jeniš
Strana 219
ze Supí Hory (z Kyšperka) také králem, Bohuněk ze Šumberka rovněž králem, Vítek ze Śvabenic!*/ dalším králem a Oldřich z Brandýsa taktéž králem. Králové tehdy jsou zloději hned a kradou jak myši. Ti všichni, ač stěží jsou lidé rytířští, mají více zpupnosti a krutovlády než sami králové; neboť jako naši sousedé neustávali bez přestá- ní činiti tehdy násilí našim chudým podda- ným. Chtějíce pak je tehdy vykoupit, protože dni byly zlé, dali jsme tu onde celý náš dů- chod, totiž více než tři sta hřiven, sousedním lupičům jako dravým vlkům, abychom aspoň takto koupili svým majetkům výhodu po- koje. Dali jsme tehdy Ješkovi ze Šildberka sto osmdesát hřiven, aby nás jen jediný rok ušetřil, Petrovi ze Žampachu a jeho přáte- lům šedesát hřiven, Janovi Vosthubovi čtyři- cet a Oldřichovi z Brandýsa třicet hřiven. Tak tedy jsme, třebas neradi, rozdali celý důchod krutovládcům a neponechali jsme si dočista nic, abychom trochu zachovali majetky beze škody. Prospěl náš dar, ale ne mnoho, neboť kdo si zvykl loupit cizí, za málo pokládá dané slovo a ruší smlouvu, kterou učinil. Neumí plnit smlouvu, kdo umí z cizího loupit. A když jsme viděli, že nemůžeme dary za- chovati své majetky beze škody, svěřili jsme je do správy Jindřichovi z Lipé, ale pod tako- vou podmínkou, že nám má dávati polovici důchodů; on však si vybral všechno a nechal si zaplacení podílu, který připadal na nás, snad na později; zaplatil, ale nevím kolik. A co více? Jistě — obrátíš-li se — uslyšíš ohavnosti nad tyto větší, které byly páchány za doby Korutancovy na Zbraslavi. Neboť protože byl tento dům v sousedství a před očima zločinců, byl sužován tím četnějším vynucujícím vydíráním. Odnášely sousedství lupičů ovce a krávy a veškeren dobytek na pastvě, který patřil tomuto klášteru. Vilém Zajíc, řečený z Valdeka, uloupil jednoho dne ne jako zajíc, nýbrž jako vlk pět set klášterních ovcí a nevrátil je a jen jedna kráva zůstala tehdy na Zbraslavi. A noví cizinci, které povolal z Míšně do království Českého Korutanec léta Páně I310 v mésíci srpnu!5/, usilovali loupeživě zpüsobiti nové útrapy Zbraslavi. Neboť když tito napáchali v Praze největší násilnosti a vy- drancovali skoro všechno v jejím okolí, ni- kterak se ze strachu před Čechy neodvažo- vali vzdáliti od města, a proto každodenně obraceli svou hrubou tvář'?/ k opatství, aby něco urvali. Tak tedy tito po všechny dni takřka ve všech hodinách nepřátelsky nav tě- vovali Zbraslav ,,prutem Zeleznÿm‘“#/, ne pro trestání, nýbrž pro loupení. Ale protože neměli mniši jiný prostředek, konali často kněží a levité u oltáře v slzách modlitbu. A bylo zavedeno takřka jako zvyk, že vydá- valy dva zvony zvuk na poplach oznamujíce boj nebo loupež; často se, bohužel, přihodilo, že na zvuk zvonu přerušili mniši zpívající v chóru započatou denní hodinku a nechali hladoví jídlo na stole a někdy vstali z lože beze spánku. Neboť když bylo vidět houf lupičů a lid od nich trpěl násilí, všude se strhl žalostný pokřik. Jedni vovali: „Utikej- te, utikejte, hle, strana neptátelská;" jiný *| Obojf Chuchli (mezi Prahou a Zbraslavf) dostal klášter hned při založení (Regesta II, č. 2004, IV €. 1888) 4// Také Slapy (jižně od Štěchovic) patrily k nejstaršímu majetku zbraslavskému (podle týchž listin). 5/ Dne 11. září *| Byl to Petr Žitavský sám. ?/ V lat. orig.: circa Landiscronam, Wilhelmswerd, Tribouiam. 8/ Podle Žalmu 39. 13. % Žalm 6. 3. 10/ Žalm 6. 4. 1/ Podle Pláče Jeremiášova 3. 48. 19) Žalm 55 9. 13/ Podle 2. knihy Mojžíšovy 3. 7. 14/ Vesměs v sousedství východočeského majetku zbraslavského. 15/ Vítek ze Švábenic byl tenkrát pvdkomořím morav- ským. 16/ Míšeňské vojsko s mladým markrabětem Fridrichem prišlo do Čech už asi v červnu, v srpnu byla s jeho pomocí obsazena Kutná Hora. 1%/ V bibli často, např. Proroctví Daniela proroka 11. 19. 15/ Podle Žalmu 2. 9. aj.
ze Supí Hory (z Kyšperka) také králem, Bohuněk ze Šumberka rovněž králem, Vítek ze Śvabenic!*/ dalším králem a Oldřich z Brandýsa taktéž králem. Králové tehdy jsou zloději hned a kradou jak myši. Ti všichni, ač stěží jsou lidé rytířští, mají více zpupnosti a krutovlády než sami králové; neboť jako naši sousedé neustávali bez přestá- ní činiti tehdy násilí našim chudým podda- ným. Chtějíce pak je tehdy vykoupit, protože dni byly zlé, dali jsme tu onde celý náš dů- chod, totiž více než tři sta hřiven, sousedním lupičům jako dravým vlkům, abychom aspoň takto koupili svým majetkům výhodu po- koje. Dali jsme tehdy Ješkovi ze Šildberka sto osmdesát hřiven, aby nás jen jediný rok ušetřil, Petrovi ze Žampachu a jeho přáte- lům šedesát hřiven, Janovi Vosthubovi čtyři- cet a Oldřichovi z Brandýsa třicet hřiven. Tak tedy jsme, třebas neradi, rozdali celý důchod krutovládcům a neponechali jsme si dočista nic, abychom trochu zachovali majetky beze škody. Prospěl náš dar, ale ne mnoho, neboť kdo si zvykl loupit cizí, za málo pokládá dané slovo a ruší smlouvu, kterou učinil. Neumí plnit smlouvu, kdo umí z cizího loupit. A když jsme viděli, že nemůžeme dary za- chovati své majetky beze škody, svěřili jsme je do správy Jindřichovi z Lipé, ale pod tako- vou podmínkou, že nám má dávati polovici důchodů; on však si vybral všechno a nechal si zaplacení podílu, který připadal na nás, snad na později; zaplatil, ale nevím kolik. A co více? Jistě — obrátíš-li se — uslyšíš ohavnosti nad tyto větší, které byly páchány za doby Korutancovy na Zbraslavi. Neboť protože byl tento dům v sousedství a před očima zločinců, byl sužován tím četnějším vynucujícím vydíráním. Odnášely sousedství lupičů ovce a krávy a veškeren dobytek na pastvě, který patřil tomuto klášteru. Vilém Zajíc, řečený z Valdeka, uloupil jednoho dne ne jako zajíc, nýbrž jako vlk pět set klášterních ovcí a nevrátil je a jen jedna kráva zůstala tehdy na Zbraslavi. A noví cizinci, které povolal z Míšně do království Českého Korutanec léta Páně I310 v mésíci srpnu!5/, usilovali loupeživě zpüsobiti nové útrapy Zbraslavi. Neboť když tito napáchali v Praze největší násilnosti a vy- drancovali skoro všechno v jejím okolí, ni- kterak se ze strachu před Čechy neodvažo- vali vzdáliti od města, a proto každodenně obraceli svou hrubou tvář'?/ k opatství, aby něco urvali. Tak tedy tito po všechny dni takřka ve všech hodinách nepřátelsky nav tě- vovali Zbraslav ,,prutem Zeleznÿm‘“#/, ne pro trestání, nýbrž pro loupení. Ale protože neměli mniši jiný prostředek, konali často kněží a levité u oltáře v slzách modlitbu. A bylo zavedeno takřka jako zvyk, že vydá- valy dva zvony zvuk na poplach oznamujíce boj nebo loupež; často se, bohužel, přihodilo, že na zvuk zvonu přerušili mniši zpívající v chóru započatou denní hodinku a nechali hladoví jídlo na stole a někdy vstali z lože beze spánku. Neboť když bylo vidět houf lupičů a lid od nich trpěl násilí, všude se strhl žalostný pokřik. Jedni vovali: „Utikej- te, utikejte, hle, strana neptátelská;" jiný *| Obojf Chuchli (mezi Prahou a Zbraslavf) dostal klášter hned při založení (Regesta II, č. 2004, IV €. 1888) 4// Také Slapy (jižně od Štěchovic) patrily k nejstaršímu majetku zbraslavskému (podle týchž listin). 5/ Dne 11. září *| Byl to Petr Žitavský sám. ?/ V lat. orig.: circa Landiscronam, Wilhelmswerd, Tribouiam. 8/ Podle Žalmu 39. 13. % Žalm 6. 3. 10/ Žalm 6. 4. 1/ Podle Pláče Jeremiášova 3. 48. 19) Žalm 55 9. 13/ Podle 2. knihy Mojžíšovy 3. 7. 14/ Vesměs v sousedství východočeského majetku zbraslavského. 15/ Vítek ze Švábenic byl tenkrát pvdkomořím morav- ským. 16/ Míšeňské vojsko s mladým markrabětem Fridrichem prišlo do Čech už asi v červnu, v srpnu byla s jeho pomocí obsazena Kutná Hora. 1%/ V bibli často, např. Proroctví Daniela proroka 11. 19. 15/ Podle Žalmu 2. 9. aj.
Strana 220
volal: „Běda mně, protože jsem oloupen.“ "Tenhle truchlí nad zabitým synem, druhý nad otcem, jiný naříká, že je zasažen stře- lou, a jiný, že je obrán o všechen svůj maje- tek, který měl na světě; veliký zmatek je v ubohém lidu, každý pláče pro svou škodu. „Kdo tě polituje““"%/, 6 Zbraslavi, dome slavný, ó dcero útlá, obydlí líbezné, mladá sazenice? Kdo ti nyní pomůže? Dnové vdov- ství a žalu přišli na tebe zároveň, uvnitř máš pochovaného šťastného zakladatele, venku hrozného bouřícího pustošitele. To, co ti nyní dělá tvůj plenitel, předpověděl za života tvůj zakladatel; vzpomeň si na to, co bylo dříve napsáno, najdeš to tam výslovně řečeno.20/ Když se pak nedostávalo lupičům loupeží a už nikterak nenacházeli venku, co by mohli loupiti okolo Zbraslavi, obraceli se tito nej- horší loupežníci k jinému hříšnému týrání. Neboť krutými hrozbami vymáhali na chudé Zbraslavi mnoho peněz, hned totiž sto hři- ven, hned čtyřicet, hned padesát, tu dvacet, tu už jen deset nebo jednu, brzo více, brzo méně. Ale protože už neměla Zbraslav pe- níze, byli přinuceni starší domu rozlámati četné mostrance zlaté a stříbrné a draho- cenné nádoby, které byly v domě Páně, pro- dati také kalichy a hedvábná roucha s krás- ným vyšíváním a dáti ne chudým, nýbrž lupičům. Dal také zakladatel král Václav panu Konrádovi, prvnímu opatovi, poháry, četné misky s náčiním a rozličnými kle- noty zhotovenými ze zlata, stříbra a dra- hého kamení, a to všechno byla Zbras- lav, postavená v této stísňující těžkosti, žalostně donucena zciziti a odevzdati těm Míšňanům, kteří ji poškozovali. Tak tedy byla zcela vyrvána skoro všechna síla ze Zbraslavi rukama „„činitelů nepravosti““,21/ Poslyš jinou věc: Krmili na tajném místě nemocnice Zbraslavského domu velmi tučné vepře a někdo je prozradil zástupu Korutan- ců a Míšňanů. Přijdou tedy oni lidé náchylni ke špatnosti jednoho rána na Zbraslav a vy- lomí ohradu, která tam byla, vysvléknou některé mnichy ze šatů a zároveň odvádějí vepře do Prahy. Jdou za nimi četní mniši, odění jen ve škapulíře, obrátí se na krále Ko- rutance a snažnými prosbami žádají, aby dostali vepře nazpět. A on zcela potají pravil takto jednomu, který měl správu a opatrování vepřů: ,„Vyber tučnější vepře těchto mnichů, zabij je, zapíchni, schovej nám je a horší vrať těmto prosícím mni- chům!'““ Ó jak je ušlechtilý tenhle král, který má velikou starost o tučné vepře a pramalou o smlouvu míru. Řezníkem má být, ne krá- lem, protože je mu více znám zákon zabí- jení než panování. Neřídíš království dobře a nenosíš po právu jméno krale, když o svině dbáš; tak nemůžeš obstáti dobře. Králem bys vždycky byl, kdybys práva království střežil, kdybys sjednával mír; pak za tebou stál by tvůj dědic podle starého mravu a s velkou královskou poctou. Tak veliký však útisk bídy stísňoval tehdy uvnitř. zbraslavské mnichy, že přemnohé z nich doháněla čirá nutnost vycházet a po- bíhat v Praze bez kukly. jen ve škapulířích, po ulicích a náměstích, hledat lupiče a prosit, zda by snad mohli nazpět dostati něco z toho, co bylo odneseno. Plakaly nad takovou bídou mnichů četné počestné osoby a ženy zbožné mysli, když je viděly, jak pobíhali v městě tu onde takřka nazí a v bídě jako příživníci a tuláci a nikde nenacházeli pro- středek útěchy. Zeptej se na ta soužení bratra Dětřicha Durynka, ten ti to všechno poví ze zkušenosti. Byla pak tak veliká zběsilost Ko- rutanců, že prahli nejen po lupu věcí, ale 220 / 221 i po vraždách; neboť nám oznámila pravdivá řeč zprávu, že Korutanci rozhodli, že má někdo tajně státi na nějakém vyčnívajícím výstupku a usmrtit střelou vystřelenou z kuše pana Konráda, zbraslavského opata, až by tamtudy šel. Příčinou toho bylo, že vyhledá- val prospěch království a státu; ochránil ho však Hospodin, který znal jeho dobrý úmysl. Poslyš nyní rouhání: Bratr Heřman,?2?/ správce dvora v Praze, šel s jiným zbraslav- ským mnichem, hledaje ukradené věci, zarmoucen po pražském tržišti. Když je uviděl Jindřich z Aufenšteinu, maršálek23/ Korutancův, a zavolal si je k sobě, promluvil k nim takto podrážděným hlasem: ,„Vy,
volal: „Běda mně, protože jsem oloupen.“ "Tenhle truchlí nad zabitým synem, druhý nad otcem, jiný naříká, že je zasažen stře- lou, a jiný, že je obrán o všechen svůj maje- tek, který měl na světě; veliký zmatek je v ubohém lidu, každý pláče pro svou škodu. „Kdo tě polituje““"%/, 6 Zbraslavi, dome slavný, ó dcero útlá, obydlí líbezné, mladá sazenice? Kdo ti nyní pomůže? Dnové vdov- ství a žalu přišli na tebe zároveň, uvnitř máš pochovaného šťastného zakladatele, venku hrozného bouřícího pustošitele. To, co ti nyní dělá tvůj plenitel, předpověděl za života tvůj zakladatel; vzpomeň si na to, co bylo dříve napsáno, najdeš to tam výslovně řečeno.20/ Když se pak nedostávalo lupičům loupeží a už nikterak nenacházeli venku, co by mohli loupiti okolo Zbraslavi, obraceli se tito nej- horší loupežníci k jinému hříšnému týrání. Neboť krutými hrozbami vymáhali na chudé Zbraslavi mnoho peněz, hned totiž sto hři- ven, hned čtyřicet, hned padesát, tu dvacet, tu už jen deset nebo jednu, brzo více, brzo méně. Ale protože už neměla Zbraslav pe- níze, byli přinuceni starší domu rozlámati četné mostrance zlaté a stříbrné a draho- cenné nádoby, které byly v domě Páně, pro- dati také kalichy a hedvábná roucha s krás- ným vyšíváním a dáti ne chudým, nýbrž lupičům. Dal také zakladatel král Václav panu Konrádovi, prvnímu opatovi, poháry, četné misky s náčiním a rozličnými kle- noty zhotovenými ze zlata, stříbra a dra- hého kamení, a to všechno byla Zbras- lav, postavená v této stísňující těžkosti, žalostně donucena zciziti a odevzdati těm Míšňanům, kteří ji poškozovali. Tak tedy byla zcela vyrvána skoro všechna síla ze Zbraslavi rukama „„činitelů nepravosti““,21/ Poslyš jinou věc: Krmili na tajném místě nemocnice Zbraslavského domu velmi tučné vepře a někdo je prozradil zástupu Korutan- ců a Míšňanů. Přijdou tedy oni lidé náchylni ke špatnosti jednoho rána na Zbraslav a vy- lomí ohradu, která tam byla, vysvléknou některé mnichy ze šatů a zároveň odvádějí vepře do Prahy. Jdou za nimi četní mniši, odění jen ve škapulíře, obrátí se na krále Ko- rutance a snažnými prosbami žádají, aby dostali vepře nazpět. A on zcela potají pravil takto jednomu, který měl správu a opatrování vepřů: ,„Vyber tučnější vepře těchto mnichů, zabij je, zapíchni, schovej nám je a horší vrať těmto prosícím mni- chům!'““ Ó jak je ušlechtilý tenhle král, který má velikou starost o tučné vepře a pramalou o smlouvu míru. Řezníkem má být, ne krá- lem, protože je mu více znám zákon zabí- jení než panování. Neřídíš království dobře a nenosíš po právu jméno krale, když o svině dbáš; tak nemůžeš obstáti dobře. Králem bys vždycky byl, kdybys práva království střežil, kdybys sjednával mír; pak za tebou stál by tvůj dědic podle starého mravu a s velkou královskou poctou. Tak veliký však útisk bídy stísňoval tehdy uvnitř. zbraslavské mnichy, že přemnohé z nich doháněla čirá nutnost vycházet a po- bíhat v Praze bez kukly. jen ve škapulířích, po ulicích a náměstích, hledat lupiče a prosit, zda by snad mohli nazpět dostati něco z toho, co bylo odneseno. Plakaly nad takovou bídou mnichů četné počestné osoby a ženy zbožné mysli, když je viděly, jak pobíhali v městě tu onde takřka nazí a v bídě jako příživníci a tuláci a nikde nenacházeli pro- středek útěchy. Zeptej se na ta soužení bratra Dětřicha Durynka, ten ti to všechno poví ze zkušenosti. Byla pak tak veliká zběsilost Ko- rutanců, že prahli nejen po lupu věcí, ale 220 / 221 i po vraždách; neboť nám oznámila pravdivá řeč zprávu, že Korutanci rozhodli, že má někdo tajně státi na nějakém vyčnívajícím výstupku a usmrtit střelou vystřelenou z kuše pana Konráda, zbraslavského opata, až by tamtudy šel. Příčinou toho bylo, že vyhledá- val prospěch království a státu; ochránil ho však Hospodin, který znal jeho dobrý úmysl. Poslyš nyní rouhání: Bratr Heřman,?2?/ správce dvora v Praze, šel s jiným zbraslav- ským mnichem, hledaje ukradené věci, zarmoucen po pražském tržišti. Když je uviděl Jindřich z Aufenšteinu, maršálek23/ Korutancův, a zavolal si je k sobě, promluvil k nim takto podrážděným hlasem: ,„Vy,
Strana 221
mniši, stůjte a slyšte mne! Vy jste veřejní nepřátelé královi a naši protivníci. Věřte mně, že se nad vámi pomstím! Jděte do kláš- tera, svolejte konvent, neboť já budu ještě ve třech dnech držeti s vámi kapitulu, při ná- vštěvě vás navštívím „,prutem železným“ / a holí rozptýlení; hněv můj bude nad vámi a bratry vašimi !%/ Věřte mně a mějte tu věc za jistou, že některým osobám z vašeho domu vytrhám vlasy s hlavy, vyškubu vousy, vyrvu jazyk z chřtánu a nezůstane vám „kámen na kameni'**/ z vasich domů a příbytků. Dovedl- li jiný stavěti, i já dovedu bořiti. Zbořím zajisté všechny vaše domy z kořene a ,ne- ušetří vás oko mé“.?/ Oznamte to mým jménem svým bratřím, aby se přichystali na kapitulu, kterou s nimi budu za tři dni konati!“ Koho by nepodčsila zpráva a poselství tak drsné od ukrutného muže, který se chlubí zlobou? Ó jak veliká strašná hrůza otřese srdcem těchto dvou mnichů pro jeho hrozby! Ohromeni tedy neodpovćedeli nic tomu rou- hači, nýbrž přišedše sami k sobě, řekli navzá- jem: ,, Ty, Pane všehomíra, který nemáš ni- čeho potřebí, chtěl jsi, aby byl postaven chrám tvůj na Zbraslavi; zachovej tento dům neporušený, Hospodine, neboť tvá je moc, tvé je království, Panel! Slyš tedy slova toho- to, který mluví urážky zbytečně; neboť málo mluvil tento nadutec proti nám, kteří jsme neužitečnými služebníky domu tvého, Pane, ale proti Tobě, Hospodine, králi nebes i země. Neboť Tobě k věčné slávě bylo skrze slu- žebníka tvého Václava, zbožného krále, po- staveno toto místo a věnováno, aby tam byla ctěna památka tvého jména navěky. Zachovej dům tento, laskavý Bože, a jeho obyvatele malé s většími !““ Oznámili tedy na Zbraslavi onu urážku, kterou pronesla zpupná ústa. Rozrušila ta řeč všechny mnichy v kapitule, byly uloženy modlitby, aby shlédl Hospodin Bůh ze sva- tyně své na tento dům a jeho služebnictvo a zachoval ho v svatém pokoji, a modlíce se pravili: ,, Ty, Hospodine, kterÿ jsi na prosbu veleknéze Oniâse zasáhl smrtelnou ranou zpupného Heliodora, kterÿ slepé pozdvihl ruku svou proti domu tvému a proti tobé opovážlivě ,stavèje proti nebi ústa sv4'**/ přísahal, slyš nyní urážku a nadávku tohoto utrhače, obrať ruce jeho k jinému dílu, aby nepanovaly ruce jeho v domě tvém, Hospo- dine, a nad námi!“ Ale co se stalo? Hle, onen, který „stavčl proti nebi ústa svá“%/ a ne- opatrně pronesl slib, že zabije a vyžene jiné, a umínil si vyvrátiti Zbraslav z kořene, sám byl třetího dne zahnán a málem ostřím meče zabit. To způsobila božská moc, jak ukazuje následující výklad: šlechtic Aufenstein Jindřich, ten velký nepřítel mnichů, když chtěl bezpečný být, se tehdy, Kriste, ti rouhal, říkaje: „Ve třech dnech mým zásahem rozbito bude tohleto místo a mnou se zároveň obrátí vniveč.“ Zklamal se v naději té, neb takto byl zajisté zahnán. Hlupákem ukáže se, kdo tvář svou povznésti hodlá proti vladaři nebes; ten jistě si přivodí zkázu života, jakož i smrti a tebou pak zahyne právem. A my všichni, kteří až dodnes žijeme na Zbraslavi, máme jedno a totéž mínění a tuto víru: Kdyby nebylo pochováno na Zbraslavi ono ctihodné tělo pana krále Václava zakla- datele, byla by byla sama Zbraslav pro ne- snesitelná nebezpečenství zničena a z kořene 1/ Podle Proroctví Jeremiáše proroka 15. 5. %/ Srv kap LVII a LXXIII. u1/ Podle Knihy přísloví 21. 15. :3/ Srv. výše kap. CV, pozn. č. 27. 23/ Srv. výše kap. CVI odd. z, pozn. č. 2. 36/ Podle Zalmu 2. 9. aj. vyvrácena. Neboť my, kteří jsme viděli toho zakladatele a stýkali se s ním, poznali jsme na něm tak skvělé skutky ctností, že budou podle našeho mínění všichni naši potomci pro jeho tělo, které je u nás, před Bohem stále šťastnější. 25/ Podle Proroctví Ezechiela proroka 7. 12.—14. */ Podle Matouše 24. 2. 2?/ Podle Proroctví Ezechiela proroka 5. 11. a 8. 18. 28/ Žalm 72. 9. 29/ Žalm 72. 9.
mniši, stůjte a slyšte mne! Vy jste veřejní nepřátelé královi a naši protivníci. Věřte mně, že se nad vámi pomstím! Jděte do kláš- tera, svolejte konvent, neboť já budu ještě ve třech dnech držeti s vámi kapitulu, při ná- vštěvě vás navštívím „,prutem železným“ / a holí rozptýlení; hněv můj bude nad vámi a bratry vašimi !%/ Věřte mně a mějte tu věc za jistou, že některým osobám z vašeho domu vytrhám vlasy s hlavy, vyškubu vousy, vyrvu jazyk z chřtánu a nezůstane vám „kámen na kameni'**/ z vasich domů a příbytků. Dovedl- li jiný stavěti, i já dovedu bořiti. Zbořím zajisté všechny vaše domy z kořene a ,ne- ušetří vás oko mé“.?/ Oznamte to mým jménem svým bratřím, aby se přichystali na kapitulu, kterou s nimi budu za tři dni konati!“ Koho by nepodčsila zpráva a poselství tak drsné od ukrutného muže, který se chlubí zlobou? Ó jak veliká strašná hrůza otřese srdcem těchto dvou mnichů pro jeho hrozby! Ohromeni tedy neodpovćedeli nic tomu rou- hači, nýbrž přišedše sami k sobě, řekli navzá- jem: ,, Ty, Pane všehomíra, který nemáš ni- čeho potřebí, chtěl jsi, aby byl postaven chrám tvůj na Zbraslavi; zachovej tento dům neporušený, Hospodine, neboť tvá je moc, tvé je království, Panel! Slyš tedy slova toho- to, který mluví urážky zbytečně; neboť málo mluvil tento nadutec proti nám, kteří jsme neužitečnými služebníky domu tvého, Pane, ale proti Tobě, Hospodine, králi nebes i země. Neboť Tobě k věčné slávě bylo skrze slu- žebníka tvého Václava, zbožného krále, po- staveno toto místo a věnováno, aby tam byla ctěna památka tvého jména navěky. Zachovej dům tento, laskavý Bože, a jeho obyvatele malé s většími !““ Oznámili tedy na Zbraslavi onu urážku, kterou pronesla zpupná ústa. Rozrušila ta řeč všechny mnichy v kapitule, byly uloženy modlitby, aby shlédl Hospodin Bůh ze sva- tyně své na tento dům a jeho služebnictvo a zachoval ho v svatém pokoji, a modlíce se pravili: ,, Ty, Hospodine, kterÿ jsi na prosbu veleknéze Oniâse zasáhl smrtelnou ranou zpupného Heliodora, kterÿ slepé pozdvihl ruku svou proti domu tvému a proti tobé opovážlivě ,stavèje proti nebi ústa sv4'**/ přísahal, slyš nyní urážku a nadávku tohoto utrhače, obrať ruce jeho k jinému dílu, aby nepanovaly ruce jeho v domě tvém, Hospo- dine, a nad námi!“ Ale co se stalo? Hle, onen, který „stavčl proti nebi ústa svá“%/ a ne- opatrně pronesl slib, že zabije a vyžene jiné, a umínil si vyvrátiti Zbraslav z kořene, sám byl třetího dne zahnán a málem ostřím meče zabit. To způsobila božská moc, jak ukazuje následující výklad: šlechtic Aufenstein Jindřich, ten velký nepřítel mnichů, když chtěl bezpečný být, se tehdy, Kriste, ti rouhal, říkaje: „Ve třech dnech mým zásahem rozbito bude tohleto místo a mnou se zároveň obrátí vniveč.“ Zklamal se v naději té, neb takto byl zajisté zahnán. Hlupákem ukáže se, kdo tvář svou povznésti hodlá proti vladaři nebes; ten jistě si přivodí zkázu života, jakož i smrti a tebou pak zahyne právem. A my všichni, kteří až dodnes žijeme na Zbraslavi, máme jedno a totéž mínění a tuto víru: Kdyby nebylo pochováno na Zbraslavi ono ctihodné tělo pana krále Václava zakla- datele, byla by byla sama Zbraslav pro ne- snesitelná nebezpečenství zničena a z kořene 1/ Podle Proroctví Jeremiáše proroka 15. 5. %/ Srv kap LVII a LXXIII. u1/ Podle Knihy přísloví 21. 15. :3/ Srv. výše kap. CV, pozn. č. 27. 23/ Srv. výše kap. CVI odd. z, pozn. č. 2. 36/ Podle Zalmu 2. 9. aj. vyvrácena. Neboť my, kteří jsme viděli toho zakladatele a stýkali se s ním, poznali jsme na něm tak skvělé skutky ctností, že budou podle našeho mínění všichni naši potomci pro jeho tělo, které je u nás, před Bohem stále šťastnější. 25/ Podle Proroctví Ezechiela proroka 7. 12.—14. */ Podle Matouše 24. 2. 2?/ Podle Proroctví Ezechiela proroka 5. 11. a 8. 18. 28/ Žalm 72. 9. 29/ Žalm 72. 9.
Strana 222
KRÁL JAN, SYN CÍSAŘE JINDŘICHA, VTRHL SE SILNÝM VOJSKEM DO ČECH A DOBYL PRAHY LÉTA PÁNÉ 1310 4 CVIII Když se český král Jan rozloučil v Kolmaru se svým otcem, římským králem Jindřichem, a potom přišed od Rýna konal v Norimber- ku po čtrnáct dní shromáždění knížat a sil- ného vojska, stalo se, že vytáhl v den svatého Lukáše evangelisty!/ z Norimberka a postu- poval do Cech. Bylo pak s králem Janem, když už došel do Chebu, jak dříve moudře zařídil jeho otec, římský král, mnoho knížat a šlechticů. Neboť byli v jeho vojsku pan Petr, arcibiskup mohučský, vévoda bavor- ský, falckrabě, pan Filip, biskup eichst^dt- ský, Fridrich, purkrabí norimberský, Ber- thold z Hennebergu, Ludvík z Ottingenu, hrabata Albrecht z Hohenlohe, Jindřich z Brune: ku a Dither z Castellu, fojt švábský, i četná jiná hrabata a mužové svobodného stavu z Němec, kteří všichni přišli bojovat v mocné síle a velikém množství. Bylo pak jejich vojsko veliké a náramně statečné, vybrané ze všeho kvetoucího ry- tířstva pučící Germánie. Odhadovalo se jich tehdy přes tři tisíce bojovníků kromě těch, jichž přibývalo denně z českých pánů. Mezi všemi však už jmenovanými byl váhavější k příchodu i k zápasu bavorský vévoda Ru- dolf, protože ho spojovalo pokrevní příbu- zenství s knížetem korutanským, proti ně- muž výprava postupovala; byl tehdy potom s králem Janem z přinucení tělem, ale s Ko- rutancem srdcem. A to působilo králi Janovi nemalou překážku v jeho záměru. Potom přešel král Jan v den Všech sva- tých3/ se svým vojskem u Radešovaý/ řeku, zvanou Ohře, ale těžko našel brod se ztrátou a škodou četných věcí; odtud postupovali přímou cestou přes Budyni a v den svaté Alzbéty*/ dorazili král Jan a s ním všichni jak německá, tak česká knížata a velmožové před Kutnou Horu a začali na ni mužně útočiti. Dali totiž někteří páni králi Janovi takové rady, že musí být dříve pokořena Hora nežli Praha. Byla to zhoubná rada; neboť Kutná Hora kladla přicházejícímu Janovi, knížeti míru, větší odpor než Praha, protože 222 / 223 nerozumná sběř lidu v ní bydlícího nechápala nic ze svého vlastního dobra. Jindřich pak z Haufenšteina ze strany Korutancovy vešel s několika ozbrojenci do Kutné Hory a za- slepoval tam úskočnými sliby a jalovými slovy prostý lid, že odmítl nabízené dobro a pra- vého krále a přidržel se k vlastní záhubě toho, pod nímž zakoušel útrapy. Útočili tito zven- čí, naproti tomu oni kladli odpor zevnitř a mezi těmito rozličnými příhodami váleč- nými zahubil meč brzy toho, brzy onoho; ale i Jindřicha z Lipé, který stál věrně při králi Janovi, poranila trochu střela z kuše, ale ne smrtelně. Ve všech srážkách vojsko krále Jana vždy vítězilo a dosti jich z protivné strany zajalo. Když viděl král Jan a ti, kdo byli s ním, že není tehdy vhodný čas na válečné podniky, neboť už nastala strašná zima s poletujícím sněhem a chladem i mrazem, kterým všechna půda tvrdě tuhla, a když věděl, že je spojeno se ztrátou prodlévati před Horou, všichni odtud vytáhli a následující neděli*/ zároveň přitrhli k městu Kolínu, které leží nad La- bem. Byla dříve dána tajně králi Janovi nadě- je, že ho chce toto město přijmouti, ale ne- následoval skutek, ačkoli předcházela na- děje. I poslal pan Petr, arcibiskup mohučský, k měšťanům onoho města a oznámil jim řka: „Vyhledáváme obecné dobro, přišli jsme obnovit pokoj v království, protože jsme mu- žové mírumilovní; nyní nás vpusťte do města a budeme v něm korunovati vašeho krále a on vám dá za tuto laskavost větší milost a trvalou výsadu, jakoukoli budete chctít mít.““ Oni však odporovali fkouce: ,,Nechceme, aby tento kraloval nejprve nad námi, ale co učiní Praha, naše hlavní město, to i my uči- níme podobně, neboť nebylo onomu městu shůry dáno, že by měl nejprve do něho vkročiti král spravedlnosti, kníže míru. Po rozumnější pak poradě a po šesti dnech strávených před Kolínem přišlo celé vojsko sedmého dne, to jest jednu sobotu*/, pfed Prahu s velikým náporem. Byli tehdy v městě Jindřich Korutanský, který si vedl jako král, a Fridrich, syn mar- kraběte míšeňs"ého, protože přišel na po- moc svému strýci s veškerým oním vojskem, které dříve přemnoho naloupilo. Ti všichni se chystali k odporu; venku pak bylo s krá- lem Janem mezi slavným rytířstvem pře- mnoho pražských měšťanů dříve jmenova- ných, kteří prchli před tváří Korutancovou. A protože byla Praha s hradbami, vysokými
KRÁL JAN, SYN CÍSAŘE JINDŘICHA, VTRHL SE SILNÝM VOJSKEM DO ČECH A DOBYL PRAHY LÉTA PÁNÉ 1310 4 CVIII Když se český král Jan rozloučil v Kolmaru se svým otcem, římským králem Jindřichem, a potom přišed od Rýna konal v Norimber- ku po čtrnáct dní shromáždění knížat a sil- ného vojska, stalo se, že vytáhl v den svatého Lukáše evangelisty!/ z Norimberka a postu- poval do Cech. Bylo pak s králem Janem, když už došel do Chebu, jak dříve moudře zařídil jeho otec, římský král, mnoho knížat a šlechticů. Neboť byli v jeho vojsku pan Petr, arcibiskup mohučský, vévoda bavor- ský, falckrabě, pan Filip, biskup eichst^dt- ský, Fridrich, purkrabí norimberský, Ber- thold z Hennebergu, Ludvík z Ottingenu, hrabata Albrecht z Hohenlohe, Jindřich z Brune: ku a Dither z Castellu, fojt švábský, i četná jiná hrabata a mužové svobodného stavu z Němec, kteří všichni přišli bojovat v mocné síle a velikém množství. Bylo pak jejich vojsko veliké a náramně statečné, vybrané ze všeho kvetoucího ry- tířstva pučící Germánie. Odhadovalo se jich tehdy přes tři tisíce bojovníků kromě těch, jichž přibývalo denně z českých pánů. Mezi všemi však už jmenovanými byl váhavější k příchodu i k zápasu bavorský vévoda Ru- dolf, protože ho spojovalo pokrevní příbu- zenství s knížetem korutanským, proti ně- muž výprava postupovala; byl tehdy potom s králem Janem z přinucení tělem, ale s Ko- rutancem srdcem. A to působilo králi Janovi nemalou překážku v jeho záměru. Potom přešel král Jan v den Všech sva- tých3/ se svým vojskem u Radešovaý/ řeku, zvanou Ohře, ale těžko našel brod se ztrátou a škodou četných věcí; odtud postupovali přímou cestou přes Budyni a v den svaté Alzbéty*/ dorazili král Jan a s ním všichni jak německá, tak česká knížata a velmožové před Kutnou Horu a začali na ni mužně útočiti. Dali totiž někteří páni králi Janovi takové rady, že musí být dříve pokořena Hora nežli Praha. Byla to zhoubná rada; neboť Kutná Hora kladla přicházejícímu Janovi, knížeti míru, větší odpor než Praha, protože 222 / 223 nerozumná sběř lidu v ní bydlícího nechápala nic ze svého vlastního dobra. Jindřich pak z Haufenšteina ze strany Korutancovy vešel s několika ozbrojenci do Kutné Hory a za- slepoval tam úskočnými sliby a jalovými slovy prostý lid, že odmítl nabízené dobro a pra- vého krále a přidržel se k vlastní záhubě toho, pod nímž zakoušel útrapy. Útočili tito zven- čí, naproti tomu oni kladli odpor zevnitř a mezi těmito rozličnými příhodami váleč- nými zahubil meč brzy toho, brzy onoho; ale i Jindřicha z Lipé, který stál věrně při králi Janovi, poranila trochu střela z kuše, ale ne smrtelně. Ve všech srážkách vojsko krále Jana vždy vítězilo a dosti jich z protivné strany zajalo. Když viděl král Jan a ti, kdo byli s ním, že není tehdy vhodný čas na válečné podniky, neboť už nastala strašná zima s poletujícím sněhem a chladem i mrazem, kterým všechna půda tvrdě tuhla, a když věděl, že je spojeno se ztrátou prodlévati před Horou, všichni odtud vytáhli a následující neděli*/ zároveň přitrhli k městu Kolínu, které leží nad La- bem. Byla dříve dána tajně králi Janovi nadě- je, že ho chce toto město přijmouti, ale ne- následoval skutek, ačkoli předcházela na- děje. I poslal pan Petr, arcibiskup mohučský, k měšťanům onoho města a oznámil jim řka: „Vyhledáváme obecné dobro, přišli jsme obnovit pokoj v království, protože jsme mu- žové mírumilovní; nyní nás vpusťte do města a budeme v něm korunovati vašeho krále a on vám dá za tuto laskavost větší milost a trvalou výsadu, jakoukoli budete chctít mít.““ Oni však odporovali fkouce: ,,Nechceme, aby tento kraloval nejprve nad námi, ale co učiní Praha, naše hlavní město, to i my uči- níme podobně, neboť nebylo onomu městu shůry dáno, že by měl nejprve do něho vkročiti král spravedlnosti, kníže míru. Po rozumnější pak poradě a po šesti dnech strávených před Kolínem přišlo celé vojsko sedmého dne, to jest jednu sobotu*/, pfed Prahu s velikým náporem. Byli tehdy v městě Jindřich Korutanský, který si vedl jako král, a Fridrich, syn mar- kraběte míšeňs"ého, protože přišel na po- moc svému strýci s veškerým oním vojskem, které dříve přemnoho naloupilo. Ti všichni se chystali k odporu; venku pak bylo s krá- lem Janem mezi slavným rytířstvem pře- mnoho pražských měšťanů dříve jmenova- ných, kteří prchli před tváří Korutancovou. A protože byla Praha s hradbami, vysokými
Strana 223
věžemi a příkopy i domy do výše postavený- mi město silně opevněné, takže se sama po- kládá při svornosti obyvatelů za nedobytnou, začalo tedy vojsko, které leželo venku, uží- vati tehdy lsti místo sil. Neboť přátelé posí- lají z vojska nejstatečnější posly k přátelům uvnitř a rozličnými výzvami se starají, aby usilovali o společné dobro a přidrželi se krále Jana; jedněm slibují dary, druhým nahánějí strachu. Smýšlení mnohých se nakloní ke králi Janovi, odmítají Korutance a právě to zatajují před tím, kým pohrdají. Neboť za Korutance panovala tak veliká věrolomnost, že už stěží mohl míti jeden každý nějakou bezpečnou důvěru v otce nebo bratra. Přece však se někdy tajně scházejí v koutech míru- milovní mužové a mezi sebou se radí a ptají, co by měli dělat v této tísni. Nechybělo pak těch, kdož vcházeli do města a vycházeli z něho, a ti obyčejně při- nášeli tajné noviny. Mezi těmi pak byl jed- ním kněz Bernger, kaplan královny Elišky, a toho napadl chytrý způsob, aby mohl bez- pečněji vcházeti do města a vycházeti z něho. Neboť vzal do rukou nějaké své listiny, v kterých byla zapsána nějaká soudní akta za nějaký kostel, přistoupil k strážcům městských bran a pravil: „Vy mě, páni, dobře znáte, že jsem synem tohoto města; podívejte se na mé listiny a přečtěte si je, že mám ukončiti spor o kostel před Mohučským pánem; a proto budu-li v těchto dnech ne- dbalý, ztratím námahu a náklad s kostelem. Nyní, prosím, mne slyšte! Žádám, kdykoli přijdu a požádám vás o vstup a odchod, vpustte mne a vypustte, nebof nemám v ámyslu nékomu &kodit.'' A oni odpovédéli: „Známe dobře vaši osobu, pane Berngere; abyste neztratil svůj kostel, otevřeme vám bránu, kdykoli prijdete.'' A tak tento vcházel a vycházel a sem tam přinášel tajné rady ne pro kostel, nýbrž pro celé Čechy a také odnášel; byla pak tato vůle libá Bohu.?/ Když tedy bylo zařízeno a provedeno mnoho tajných vyjednávání jak mezi těmi, kteří byli uvnitř, tak těmi, kteří byli mimo město, dal týž Bernger mohučskému arci- biskupovi znamení řka: „Kdykoli se zítra zazvoní na větší zvon u blahoslavené Marie v Týnč?/, hned se zdvihněte z tábora a spěšně se přibližte k městu, neboť vydá zítra Hos- podin toto město do vašich rukou; jestliže pak zazní podruhé a potřetí zvuk zvonu, nikterak neotálejte, nýbrž běžte a město obsaďte!l““ Bylo pak, abych vydal svědectví pravdě, takové uspořádání převelice potřeb- né a všem prospěšné. Byla tehdy zima velmi tuhá, sníh, mráz, jinovatka s ledem pokrý- valy povrch země a to příliš škodilo lidem i zvířatům; neboť bydleli v barácích a sta- nech, a protože byl nedostatek dříví, zřídka bylo vidět oheň. Také musilo být pře- mnoho tažných koní 1 klusáků, protože omrz- li, poraženo a z kůže staženo, nadto se nedo- stávalo jak lidem, tak ostatním živočichům všech potravin a vojsko nemělo už jiné výživy kromě té, která se tajně dovážela ze Zbraslavi a některých jiných míst. A proto si už větši- na, a zejména Rudolf, vévoda bavorský, umínili odejít bez ukončení z Čech a už hledali vhodnou příležitost k odchodu. Mohučský pán pak s králem Janem se roz- hodli uchýlit do šlechtických hradů, kam- koli by mohli, a přezimovat v Čechách. Neboť Mohučský častěji říkal: „I kdyby padaly z nebe oštěpy, kopí a kamení jako sníh a déšť, nebude to ještě moci zastrašit nás, které poslala svatá říše na opravu toho- to království; jen Hospodin spraviż cesty naże'*/!** Nebot byla v něm veliká pevnost mysli. A co dále? Hle, nastane zítřejší den, onen, pravím, ,,den, kteryz ucinil Hospodin'',!^/ v němž „poslal vykoupení''"!/ království a lidu opuštěnému slitovník a milosrdný Hos- podin, nebot to „jest den dobrych novin''!*/. Asi totiż o deváté hodinć dne 3. prosince'*/ se v městě zároveň shromáždili a sešli ně- kteří mužové, které k tomu zvlášté vyvolil Bůh, aby učinili konec oněm utrpením, jež snášelo království a město, anebo aby ztra- tili život; ale bylo jich málo. A kněz Bernger tajně vystoupil s některými na věž blahosla- vené Panny a dal zazvonit zvonem jednou, dvakrát a potřetí. Na ten zvuk se vojsko 1/ Dne 18. října. 2/ Dne 1. listopadu. */ Rade&ov (v lat. Redensfurth, ném. Rodisfurt) na Lo- ketsku; býval tam od starodávna brod přes Ohři. */ Dne 19. listopadu. 5/ Dne 22. listopadu. € Dne 28. listopadu. ?/ Podle Epištoly sv. Pavla k Římanům 12. 2. 8/ v lat. orig.: in Laeta curia. 9% Podle 1. epištoly sv. Pavla k Tesalonicenským 3. rt. 10/ Žalm 117. 24. 11/ Podle Žalmu 110. 9. 12/ 2. kniha královská 7. 9. 13/ Bylo to před 16. hodinou našeho času, chvíli před úplným setměním. Srv. dále zprávu o příchodu posla na Zbraslav.
věžemi a příkopy i domy do výše postavený- mi město silně opevněné, takže se sama po- kládá při svornosti obyvatelů za nedobytnou, začalo tedy vojsko, které leželo venku, uží- vati tehdy lsti místo sil. Neboť přátelé posí- lají z vojska nejstatečnější posly k přátelům uvnitř a rozličnými výzvami se starají, aby usilovali o společné dobro a přidrželi se krále Jana; jedněm slibují dary, druhým nahánějí strachu. Smýšlení mnohých se nakloní ke králi Janovi, odmítají Korutance a právě to zatajují před tím, kým pohrdají. Neboť za Korutance panovala tak veliká věrolomnost, že už stěží mohl míti jeden každý nějakou bezpečnou důvěru v otce nebo bratra. Přece však se někdy tajně scházejí v koutech míru- milovní mužové a mezi sebou se radí a ptají, co by měli dělat v této tísni. Nechybělo pak těch, kdož vcházeli do města a vycházeli z něho, a ti obyčejně při- nášeli tajné noviny. Mezi těmi pak byl jed- ním kněz Bernger, kaplan královny Elišky, a toho napadl chytrý způsob, aby mohl bez- pečněji vcházeti do města a vycházeti z něho. Neboť vzal do rukou nějaké své listiny, v kterých byla zapsána nějaká soudní akta za nějaký kostel, přistoupil k strážcům městských bran a pravil: „Vy mě, páni, dobře znáte, že jsem synem tohoto města; podívejte se na mé listiny a přečtěte si je, že mám ukončiti spor o kostel před Mohučským pánem; a proto budu-li v těchto dnech ne- dbalý, ztratím námahu a náklad s kostelem. Nyní, prosím, mne slyšte! Žádám, kdykoli přijdu a požádám vás o vstup a odchod, vpustte mne a vypustte, nebof nemám v ámyslu nékomu &kodit.'' A oni odpovédéli: „Známe dobře vaši osobu, pane Berngere; abyste neztratil svůj kostel, otevřeme vám bránu, kdykoli prijdete.'' A tak tento vcházel a vycházel a sem tam přinášel tajné rady ne pro kostel, nýbrž pro celé Čechy a také odnášel; byla pak tato vůle libá Bohu.?/ Když tedy bylo zařízeno a provedeno mnoho tajných vyjednávání jak mezi těmi, kteří byli uvnitř, tak těmi, kteří byli mimo město, dal týž Bernger mohučskému arci- biskupovi znamení řka: „Kdykoli se zítra zazvoní na větší zvon u blahoslavené Marie v Týnč?/, hned se zdvihněte z tábora a spěšně se přibližte k městu, neboť vydá zítra Hos- podin toto město do vašich rukou; jestliže pak zazní podruhé a potřetí zvuk zvonu, nikterak neotálejte, nýbrž běžte a město obsaďte!l““ Bylo pak, abych vydal svědectví pravdě, takové uspořádání převelice potřeb- né a všem prospěšné. Byla tehdy zima velmi tuhá, sníh, mráz, jinovatka s ledem pokrý- valy povrch země a to příliš škodilo lidem i zvířatům; neboť bydleli v barácích a sta- nech, a protože byl nedostatek dříví, zřídka bylo vidět oheň. Také musilo být pře- mnoho tažných koní 1 klusáků, protože omrz- li, poraženo a z kůže staženo, nadto se nedo- stávalo jak lidem, tak ostatním živočichům všech potravin a vojsko nemělo už jiné výživy kromě té, která se tajně dovážela ze Zbraslavi a některých jiných míst. A proto si už větši- na, a zejména Rudolf, vévoda bavorský, umínili odejít bez ukončení z Čech a už hledali vhodnou příležitost k odchodu. Mohučský pán pak s králem Janem se roz- hodli uchýlit do šlechtických hradů, kam- koli by mohli, a přezimovat v Čechách. Neboť Mohučský častěji říkal: „I kdyby padaly z nebe oštěpy, kopí a kamení jako sníh a déšť, nebude to ještě moci zastrašit nás, které poslala svatá říše na opravu toho- to království; jen Hospodin spraviż cesty naże'*/!** Nebot byla v něm veliká pevnost mysli. A co dále? Hle, nastane zítřejší den, onen, pravím, ,,den, kteryz ucinil Hospodin'',!^/ v němž „poslal vykoupení''"!/ království a lidu opuštěnému slitovník a milosrdný Hos- podin, nebot to „jest den dobrych novin''!*/. Asi totiż o deváté hodinć dne 3. prosince'*/ se v městě zároveň shromáždili a sešli ně- kteří mužové, které k tomu zvlášté vyvolil Bůh, aby učinili konec oněm utrpením, jež snášelo království a město, anebo aby ztra- tili život; ale bylo jich málo. A kněz Bernger tajně vystoupil s některými na věž blahosla- vené Panny a dal zazvonit zvonem jednou, dvakrát a potřetí. Na ten zvuk se vojsko 1/ Dne 18. října. 2/ Dne 1. listopadu. */ Rade&ov (v lat. Redensfurth, ném. Rodisfurt) na Lo- ketsku; býval tam od starodávna brod přes Ohři. */ Dne 19. listopadu. 5/ Dne 22. listopadu. € Dne 28. listopadu. ?/ Podle Epištoly sv. Pavla k Římanům 12. 2. 8/ v lat. orig.: in Laeta curia. 9% Podle 1. epištoly sv. Pavla k Tesalonicenským 3. rt. 10/ Žalm 117. 24. 11/ Podle Žalmu 110. 9. 12/ 2. kniha královská 7. 9. 13/ Bylo to před 16. hodinou našeho času, chvíli před úplným setměním. Srv. dále zprávu o příchodu posla na Zbraslav.
Strana 224
hnulo, sešikovalo se do boje a pospíšilo k městu, přirazilo pak k různým stranám města a pečlivě pátralo, kde by mohlo vhod- něji vtrhnouti do města. Zatím létají střely sem tam a některé poraní; někteří z vojska udeří na městskou bránu, sousedící s domem Mikuláše od Věže'*/, ale jsou odraženi od těch, kteří byli nahoře. Konečně, když tito útočili na město zven- čí, hle, přišlo uvnitř množství lidu, oděné válečnými zbraněmi; a motykami a sekerami rozbili bránu u svatého Františka!$/, která se jim otevřela ne sama od sebe, nýbrž po veliké námaze. Tehdy vesele spolu vstupovalo do města unavené vojsko, jedni přelézali přes příkopy, druzí se drápali na hradbu rukama, protože byl tehdy převeliký nával těch, kdož vstupovali. Zvolal pak tehdy silným hlasem Heinman z Lichtemburka, řečený Krušina: „Zakazuji, aby nikdo nevstupoval do domu rychtáře Mikuláše Vacingera, neboť já sám vesele spotřebuji i s kořistí všechno, co je v něm nashromážděno.““ Vkročil tedy král Jan se zbraní do města Pražského a s ním celé vojsko bojovníků, Ó jak šťastná byla ta hodina, ve které přišly všichni majíce přílby na plecích a v rukou svých blýskající meče vytasené z pochev. Korutanci pak a Míšňané a ti, kteří byli s nimi, ve zmatku uprchli ke špitálu na mostě a do hradu Pražského před tváří vzne- šeného krále Jana. Volali pak hned podle rozkazu krále Jana všichni ti, kteří s ním vešli do města, hlasem silným 1 posvátným: „Mír, mír, mír!““ A nastal ihned všem mír, jako kdyby byl přišel z nebe. Jednotliví lidé městští hned otvírali beze strachu dveře, které byly dříve zavřeny; s radostí pozoro- vali krásné veliké skutky nového krále, který přišel soudit se spravedlností. Od oné hodiny se všem lidem města volal a hlásal jen mír a pokoj a zahnal dřívější násilnictví nový šťastný mír. Téhož dne se vrátil do svého majetku každý, kdo z něho byl neprávem vyhnán, zadusil bázeň, bezpečně spal, měš- ťané odložili obvyklé zbraně, hned se svorně procházeli a plesali nad svým novým králem. Město tehdy stálo bezpečné ve dne a nebylo uzavřeno v noci. Toť zajisté šťastná „„promě- na pravice Nejvyššího““.*8/ o mnoho lepší časy, jež konec přinesly sporům. Šťastný byl králův vjezd, neb přinesl zvyklosti míru, kterým ulehčil Praze ten šťastný, nový a mladý král. A jemu, ó Kriste, rač chránit a zachovat život po celou řadu let a naplnit. Jak šťastnou jste zemí nyní vy, celé Čechy, kdy války odstoupí od vás a když zbožný mír teď bude přebývat s vámi. Šťastným stává se měšťan i rolník a každičký člověk za takového krále, kdy dobře smí zákona užít. Šťasten je klášterní mnich i jeptiška z toho, že král jest takový, pod jehož křídly se nyní bezpečně žije. Veleben buď i Bůh, jejž nemůže přemoci nikdo a jenž zničit chce hněv skrz tohoto mladého krále. Šťastný se ozývá hlas, jenž míru udílí dary, volá se mír, jen mír, a proto se zahání loupež. Blažený život Janův v těch letech nechať je šťastný, nechť kraluje Jan a prospívá, na věky šťasten! Bez dlouhého prodlení se zvěstovala nastalá radost na všechna místa, nejbližší i vzdále- ná. A tak dorazil do Zbraslavi rychlým bě- hem žádoucí posel, poslaný od oněch mni- chů, kteří vstoupili s novým králem do Prahy a všechno vidčli, aby zvěstoval novou radost. Přišel však tam pozdě, když totiž zapadlo slunce a veliká většina mnichů ležíc na loži 224 / 225 už zavřela oči ve spánku. Na tak radostnou zprávu, zvěstující ještě radostnější výsledek, bylo tehdy lehko vzbudit celý konvent. Ó jak veliká radost zaznívala na Zbraslavi pro tuto zprávu! Zachovávalo se sice tehdy mezi mni- chy náležitě mlčení, protože bylo po kumple- tu, takže nemluvili jeden na druhého, ale porušovali noční mlčení v tom, že všichni
hnulo, sešikovalo se do boje a pospíšilo k městu, přirazilo pak k různým stranám města a pečlivě pátralo, kde by mohlo vhod- něji vtrhnouti do města. Zatím létají střely sem tam a některé poraní; někteří z vojska udeří na městskou bránu, sousedící s domem Mikuláše od Věže'*/, ale jsou odraženi od těch, kteří byli nahoře. Konečně, když tito útočili na město zven- čí, hle, přišlo uvnitř množství lidu, oděné válečnými zbraněmi; a motykami a sekerami rozbili bránu u svatého Františka!$/, která se jim otevřela ne sama od sebe, nýbrž po veliké námaze. Tehdy vesele spolu vstupovalo do města unavené vojsko, jedni přelézali přes příkopy, druzí se drápali na hradbu rukama, protože byl tehdy převeliký nával těch, kdož vstupovali. Zvolal pak tehdy silným hlasem Heinman z Lichtemburka, řečený Krušina: „Zakazuji, aby nikdo nevstupoval do domu rychtáře Mikuláše Vacingera, neboť já sám vesele spotřebuji i s kořistí všechno, co je v něm nashromážděno.““ Vkročil tedy král Jan se zbraní do města Pražského a s ním celé vojsko bojovníků, Ó jak šťastná byla ta hodina, ve které přišly všichni majíce přílby na plecích a v rukou svých blýskající meče vytasené z pochev. Korutanci pak a Míšňané a ti, kteří byli s nimi, ve zmatku uprchli ke špitálu na mostě a do hradu Pražského před tváří vzne- šeného krále Jana. Volali pak hned podle rozkazu krále Jana všichni ti, kteří s ním vešli do města, hlasem silným 1 posvátným: „Mír, mír, mír!““ A nastal ihned všem mír, jako kdyby byl přišel z nebe. Jednotliví lidé městští hned otvírali beze strachu dveře, které byly dříve zavřeny; s radostí pozoro- vali krásné veliké skutky nového krále, který přišel soudit se spravedlností. Od oné hodiny se všem lidem města volal a hlásal jen mír a pokoj a zahnal dřívější násilnictví nový šťastný mír. Téhož dne se vrátil do svého majetku každý, kdo z něho byl neprávem vyhnán, zadusil bázeň, bezpečně spal, měš- ťané odložili obvyklé zbraně, hned se svorně procházeli a plesali nad svým novým králem. Město tehdy stálo bezpečné ve dne a nebylo uzavřeno v noci. Toť zajisté šťastná „„promě- na pravice Nejvyššího““.*8/ o mnoho lepší časy, jež konec přinesly sporům. Šťastný byl králův vjezd, neb přinesl zvyklosti míru, kterým ulehčil Praze ten šťastný, nový a mladý král. A jemu, ó Kriste, rač chránit a zachovat život po celou řadu let a naplnit. Jak šťastnou jste zemí nyní vy, celé Čechy, kdy války odstoupí od vás a když zbožný mír teď bude přebývat s vámi. Šťastným stává se měšťan i rolník a každičký člověk za takového krále, kdy dobře smí zákona užít. Šťasten je klášterní mnich i jeptiška z toho, že král jest takový, pod jehož křídly se nyní bezpečně žije. Veleben buď i Bůh, jejž nemůže přemoci nikdo a jenž zničit chce hněv skrz tohoto mladého krále. Šťastný se ozývá hlas, jenž míru udílí dary, volá se mír, jen mír, a proto se zahání loupež. Blažený život Janův v těch letech nechať je šťastný, nechť kraluje Jan a prospívá, na věky šťasten! Bez dlouhého prodlení se zvěstovala nastalá radost na všechna místa, nejbližší i vzdále- ná. A tak dorazil do Zbraslavi rychlým bě- hem žádoucí posel, poslaný od oněch mni- chů, kteří vstoupili s novým králem do Prahy a všechno vidčli, aby zvěstoval novou radost. Přišel však tam pozdě, když totiž zapadlo slunce a veliká většina mnichů ležíc na loži 224 / 225 už zavřela oči ve spánku. Na tak radostnou zprávu, zvěstující ještě radostnější výsledek, bylo tehdy lehko vzbudit celý konvent. Ó jak veliká radost zaznívala na Zbraslavi pro tuto zprávu! Zachovávalo se sice tehdy mezi mni- chy náležitě mlčení, protože bylo po kumple- tu, takže nemluvili jeden na druhého, ale porušovali noční mlčení v tom, že všichni
Strana 225
mluvili ústy libými a srdcem chválícím k největšímu Bohu: jeden totiž pokorně volal hlasem svým k Bohu ze srdce prozpěvuje: „Tě Boha chválíme, Tebe Pána vyznává- me“17 jiný plesal a zpíval: „Požehnaný Pán Bůh Izraelský“18/ a každý, podle toho, jak měl svým citem v nitru ducha Božího, udá- val nápěvy místo předzpěvovatele chvalo- zpěvů1 velebě Hospodina radostným srd- cem. Všichni pak bratří, slyšíce tak dobré noviny, málo spali oné noci a všichni se ne- mohli dočkat úsvitu zítřejšího dne, aby plněji pochopili příčinu radosti. A tak ráno vstali a vzdávali Bohu díky slovy: Vlídná Kristova matko, tys okovy kláštera svého zlomila, zkrušila ty, kdož dřív se rouhali tobě. Zmaten teď do hradu prchá, jenž dříve ke hvězdám toužil vystoupit, chlouby pln, ten ode všech nenáviděný šlechtic Aufenstein Jindřich, zlý kláštera v Zbraslavi přítel, zatím co vně i uvnitř jak zloděj skrývá se onen z Korutan kníže, jenž rouhačem byl. Ten žádného nyní Čecha už neurazí, leč sám dřív odtáhne odtud. Neboť jak neměla tehdy Zbraslav náramně plesati, když byla osvobozena od tolika ná- silných utlačovatelů a každodenních vydě- račů? Vždyť tento Jindřich z Haufenšteina, jakož i jiní jeho společníci vynutili kdysi jednoho dne na Zbraslavi, tehdy velmi chudé, osmdesát tisíc chlebů a osmdesát věder piva a dostali je bez slitování kromě jiných darů. A právem zvučela Zbraslav novou radostí, protože unikla onomu knížeti, který usiloval dosti hloupě potrestati, jakož i vyměniti prvního jejího opata. Když totiž pracoval pan Konrád, první opat zbraslavský, v ně- meckých krajinách za dobrý stav království, nemohl mu korutanský vévoda uškodit, jak chtěl, a proto rozhněván pravil mnichům: „Nezvolíte-li si ihned na Zbraslavi jiného opata, který by byl na naší straně, pocítíte na sobě bič mého hněvu!“ Na taková bez- ohledná slova odpověděli tehdy přítomní mniši šálivými ústy vévodovi, co se mu lí- bilo, v srdci však si zaznamenávali a pevně zachovávali opak. Neboť tehdy měli všichni mniši jedinou pevnou vůli, že by raději chtěli ztratit život nežli v něčem rozrušit opata jako nejdražšího otce a vyměnit ho. A proto neuznali mniši tento rozkaz, a právem; neboť vévoda korutanský, který nařídil vy- měnit opata, sám dříve utekl, ale opat potom setrval ve veliké úctě. Chtěl také týž vé- voda ve své hrubé prostotě, aby se bratr Heřman, konvrš, dozorce nad ševci v Sedlci, stal tam opatem, ale ten odpověděl: „Pane králi, mám dlouhé vousy, ale nedovedu číst a psát a nemohu zastávat kněžský úřad, ani řád nedovoluje, aby byl konvrš opatem.“ A jemu onen: „Neumíš-li ty číst nebo zpí- vat, ať zpívá a čte za tebe jiný, ty aspoň budeš mít jméno opata, všechno budeš řídit podporován ochranou naší moci.“ Ó jak zaslepen byl ten člověk, buď nespravedlivý zcela nebo sprostý jak kůň, jenž přeje si, aby byl opat vousatý jako Řek. A právem by kozlem byl nazván opat, jenž bradatý byl by, až kněžský by zastával úřad. A stalo se hned, jak vtáhl král Jan, císařův syn, mocí se svým vojskem do Pražského města, že Jindřich, vévoda korutanský, prchl před tváří jeho do Menšího Města a na hrad Pražský se všemi svými pomocníky. Prchla pak s ním z Většího Města veškerá násilnost a zůstal v ní, zaveden králem Janem, pokoj a spravedlnost až do dnešního dne. 14/ Menší branka na místě dnešní Prašné brány. 15/ Na Františku poblíž Vltavy. 16 Podle Žalmu 76. 11. 17/ Chvalozpěv sv. Ambrože. 18/ Lukáš 1. 68. 1 Chvalozpěvy (laudes) k oslavě Boží se zpívaly v kláš- terech, zejména cisterciáckých, při východu slunce jako první pobožnost denní, přičemž jeden mnich vždy před- zpěvoval.
mluvili ústy libými a srdcem chválícím k největšímu Bohu: jeden totiž pokorně volal hlasem svým k Bohu ze srdce prozpěvuje: „Tě Boha chválíme, Tebe Pána vyznává- me“17 jiný plesal a zpíval: „Požehnaný Pán Bůh Izraelský“18/ a každý, podle toho, jak měl svým citem v nitru ducha Božího, udá- val nápěvy místo předzpěvovatele chvalo- zpěvů1 velebě Hospodina radostným srd- cem. Všichni pak bratří, slyšíce tak dobré noviny, málo spali oné noci a všichni se ne- mohli dočkat úsvitu zítřejšího dne, aby plněji pochopili příčinu radosti. A tak ráno vstali a vzdávali Bohu díky slovy: Vlídná Kristova matko, tys okovy kláštera svého zlomila, zkrušila ty, kdož dřív se rouhali tobě. Zmaten teď do hradu prchá, jenž dříve ke hvězdám toužil vystoupit, chlouby pln, ten ode všech nenáviděný šlechtic Aufenstein Jindřich, zlý kláštera v Zbraslavi přítel, zatím co vně i uvnitř jak zloděj skrývá se onen z Korutan kníže, jenž rouhačem byl. Ten žádného nyní Čecha už neurazí, leč sám dřív odtáhne odtud. Neboť jak neměla tehdy Zbraslav náramně plesati, když byla osvobozena od tolika ná- silných utlačovatelů a každodenních vydě- račů? Vždyť tento Jindřich z Haufenšteina, jakož i jiní jeho společníci vynutili kdysi jednoho dne na Zbraslavi, tehdy velmi chudé, osmdesát tisíc chlebů a osmdesát věder piva a dostali je bez slitování kromě jiných darů. A právem zvučela Zbraslav novou radostí, protože unikla onomu knížeti, který usiloval dosti hloupě potrestati, jakož i vyměniti prvního jejího opata. Když totiž pracoval pan Konrád, první opat zbraslavský, v ně- meckých krajinách za dobrý stav království, nemohl mu korutanský vévoda uškodit, jak chtěl, a proto rozhněván pravil mnichům: „Nezvolíte-li si ihned na Zbraslavi jiného opata, který by byl na naší straně, pocítíte na sobě bič mého hněvu!“ Na taková bez- ohledná slova odpověděli tehdy přítomní mniši šálivými ústy vévodovi, co se mu lí- bilo, v srdci však si zaznamenávali a pevně zachovávali opak. Neboť tehdy měli všichni mniši jedinou pevnou vůli, že by raději chtěli ztratit život nežli v něčem rozrušit opata jako nejdražšího otce a vyměnit ho. A proto neuznali mniši tento rozkaz, a právem; neboť vévoda korutanský, který nařídil vy- měnit opata, sám dříve utekl, ale opat potom setrval ve veliké úctě. Chtěl také týž vé- voda ve své hrubé prostotě, aby se bratr Heřman, konvrš, dozorce nad ševci v Sedlci, stal tam opatem, ale ten odpověděl: „Pane králi, mám dlouhé vousy, ale nedovedu číst a psát a nemohu zastávat kněžský úřad, ani řád nedovoluje, aby byl konvrš opatem.“ A jemu onen: „Neumíš-li ty číst nebo zpí- vat, ať zpívá a čte za tebe jiný, ty aspoň budeš mít jméno opata, všechno budeš řídit podporován ochranou naší moci.“ Ó jak zaslepen byl ten člověk, buď nespravedlivý zcela nebo sprostý jak kůň, jenž přeje si, aby byl opat vousatý jako Řek. A právem by kozlem byl nazván opat, jenž bradatý byl by, až kněžský by zastával úřad. A stalo se hned, jak vtáhl král Jan, císařův syn, mocí se svým vojskem do Pražského města, že Jindřich, vévoda korutanský, prchl před tváří jeho do Menšího Města a na hrad Pražský se všemi svými pomocníky. Prchla pak s ním z Většího Města veškerá násilnost a zůstal v ní, zaveden králem Janem, pokoj a spravedlnost až do dnešního dne. 14/ Menší branka na místě dnešní Prašné brány. 15/ Na Františku poblíž Vltavy. 16 Podle Žalmu 76. 11. 17/ Chvalozpěv sv. Ambrože. 18/ Lukáš 1. 68. 1 Chvalozpěvy (laudes) k oslavě Boží se zpívaly v kláš- terech, zejména cisterciáckých, při východu slunce jako první pobožnost denní, přičemž jeden mnich vždy před- zpěvoval.
Strana 226
Když se král Jan zdržoval v městě v po- koji, Korutanec na Hradě ve zmatku, konala se mezi nimi po pět dní za sebou rozličná vyjednávání, zda by se snad mohl najít mezi těmito knížaty nějaký přiměřený způsob dohody. A co prospělo, že měli obšírné roz- mluvy? Hle, devátého prosince o půlnoci tajně uprchl Korutanec s paní Annou, svou manželkou, a celou svou družinou, aniž ho kdo pronásledoval, z Pražského hradu, za- nechav ho za sebou s otevřenými branami. Odešel tedy bez vědomí všech, když spali, ve zmatku z království ten, který v něm přes tři roky panoval hanebným způsobem a vlá- dou velmi nepořádnou. Odvedl pak s sebou Jindřicha, pražského měšťana, řečeného od Kamene2%, a několik měšťanských synů jako zajatce, ale ty všechny vysvobodil mocí Vilém, řečený Zajíc, z jeho rukou, když utí- kal, a přivedl je nazpět do Prahy. Divná věc, když tajně utíkal Jindřich, vé- voda korutanský, a na útěku bručel jako medvědice, které vzali mláďata, a konal svou cestu přes Pec u Křivoklátu21/ přihodilo se, že se téhož dne a po téže cestě spěšně ubírali do Prahy se svou družinou na koních a vo- zech tři opati, totiž sedlecký, plaský a zbras- lavský, kteří se přičiňovali za krále Jana. Jakmile pak uviděli stopy prchajícího Koru- tance, ochabla v nich veškerá síla mysli; ne- opatrně se totiž dostali na tu cestu, protože nikterak netušili útěk korutanského vévody. Kdyby však je byl dopadl vztek Korutanců, byla by je šílená ruka rozdrtila takřka na prach. Ale Hospodin, který je ostříhal při odchodu, ochránil je i při návratu jako posly míru. 2% Byl to bratr Eberlina od Kamene, srv. kap. XCV, pozn. č. 11. 21/ V lat. textu: Purgilinum. Tehdy ochránil Bůh ty spravedlivé, neb znal je; nebýt ochrany Boží, je byl by ukamenoval ve svém hněvu zlý lid, jenž tenkrát utíkal z Prahy. Avšak v takové smrti by žili údělem věčným, neboť přinesli mír, čímž zahnali veškeru zlobu. KRÁL JAN USPOŘÁDAL MIR V KRÁLOVSTVÍ ČESKÉM A BYL KORUNOVÁN LÉTA PÁNĚ 1311 CD Vzdávejme nyní všichni díky Pánu Bohu, který nás svou dobrotou vysvobodil z moci korutanské. Nyní se shromažďme všichni a vzdávejme díky a chválu Kristu, který svou mocí nás tohoto knížete zbavil, knížete, který správu své říše s nevalnou péčí vedl celé tři roky a u sebe, krutého vládce, choval i mnohé jiné, kdož jako zloději žili, království škodili jen a mír tu nesjednávali. Ale že toto je kruté, teď děsím se napsati více; proto zde budiž mez a teď chci veselé věci 226/ 227
Když se král Jan zdržoval v městě v po- koji, Korutanec na Hradě ve zmatku, konala se mezi nimi po pět dní za sebou rozličná vyjednávání, zda by se snad mohl najít mezi těmito knížaty nějaký přiměřený způsob dohody. A co prospělo, že měli obšírné roz- mluvy? Hle, devátého prosince o půlnoci tajně uprchl Korutanec s paní Annou, svou manželkou, a celou svou družinou, aniž ho kdo pronásledoval, z Pražského hradu, za- nechav ho za sebou s otevřenými branami. Odešel tedy bez vědomí všech, když spali, ve zmatku z království ten, který v něm přes tři roky panoval hanebným způsobem a vlá- dou velmi nepořádnou. Odvedl pak s sebou Jindřicha, pražského měšťana, řečeného od Kamene2%, a několik měšťanských synů jako zajatce, ale ty všechny vysvobodil mocí Vilém, řečený Zajíc, z jeho rukou, když utí- kal, a přivedl je nazpět do Prahy. Divná věc, když tajně utíkal Jindřich, vé- voda korutanský, a na útěku bručel jako medvědice, které vzali mláďata, a konal svou cestu přes Pec u Křivoklátu21/ přihodilo se, že se téhož dne a po téže cestě spěšně ubírali do Prahy se svou družinou na koních a vo- zech tři opati, totiž sedlecký, plaský a zbras- lavský, kteří se přičiňovali za krále Jana. Jakmile pak uviděli stopy prchajícího Koru- tance, ochabla v nich veškerá síla mysli; ne- opatrně se totiž dostali na tu cestu, protože nikterak netušili útěk korutanského vévody. Kdyby však je byl dopadl vztek Korutanců, byla by je šílená ruka rozdrtila takřka na prach. Ale Hospodin, který je ostříhal při odchodu, ochránil je i při návratu jako posly míru. 2% Byl to bratr Eberlina od Kamene, srv. kap. XCV, pozn. č. 11. 21/ V lat. textu: Purgilinum. Tehdy ochránil Bůh ty spravedlivé, neb znal je; nebýt ochrany Boží, je byl by ukamenoval ve svém hněvu zlý lid, jenž tenkrát utíkal z Prahy. Avšak v takové smrti by žili údělem věčným, neboť přinesli mír, čímž zahnali veškeru zlobu. KRÁL JAN USPOŘÁDAL MIR V KRÁLOVSTVÍ ČESKÉM A BYL KORUNOVÁN LÉTA PÁNĚ 1311 CD Vzdávejme nyní všichni díky Pánu Bohu, který nás svou dobrotou vysvobodil z moci korutanské. Nyní se shromažďme všichni a vzdávejme díky a chválu Kristu, který svou mocí nás tohoto knížete zbavil, knížete, který správu své říše s nevalnou péčí vedl celé tři roky a u sebe, krutého vládce, choval i mnohé jiné, kdož jako zloději žili, království škodili jen a mír tu nesjednávali. Ale že toto je kruté, teď děsím se napsati více; proto zde budiž mez a teď chci veselé věci 226/ 227
Strana 227
psáti a vypravovati takové, které jsou plny radosti, jakož i příjemné. Neboť kdo by ne- považoval za radostné a zcela příjemné, že v království Českém, zakrytém dosud chmu- rou mnohých útrap, zasvítila zářící nová hvězda, takřka z výšin nebeských seslaná, před jejímžto jasným paprskem umlklo všechno poblouzení? Kdo nepokládá za bož- ské tajemství to, co s podivem pozorujeme? Neboť vidíme již uskutečněno to, co poklá- dal včera a předevčírem za nemožné veške- ren smysl lidský. Jak bychom nepovažovali za zřejmý důkaz slitování Božího, že Bůh tak náhle způsobil skrze mladičkého krále Jana, majícího čtrnáct let svého věku a v krá- lovství nováčka, úspěch tak velikého pokoje? Neboť hned když ponejprv vcházel do Praž- ského města tento mladý král, volali: „„mír“, a požehnání toho míru brzy na všech místech přibývalo. Vyhlásil tedy svůj sjezd tento nový král a všem napsal, aby přišli veškeří čeští velmo- žové do Prahy ve svátek Narození Páně.!/ A tak všichni páni, jakož i šlechtici ihned poslechli tohoto nařízení nového krále a ochotně přišli svorně v míru do Prahy, jak král rozkázal. Přicházející pak přicházeli s já- sáním, majíce rytířská odění, a nechali doma své válečné zbraně, které dříve nosívali, tušíce všude bitky. A tak se všichni obyvatelé krá- lovství, shromáždění v Praze, veselí nad svým novým králem, oslavují Boha, skloněni k zemi vítají a uctívají krále, nabízejí svému králi ochotné služby a vykonávají mu přísahu stálé věrnosti s holdováním. Všichni pozorně pohlíželi na svého krále, na jeho tvář jako na tvář anděla stojícího mezi nimi. Neboť byl tehdy a je dodnes mladík pře- krásný, zjevem spanilý, v tváři „bílý a červe- ný, vybraný z tisícü'?/, slióny krásou nad syny skoro všech lidí, které v těch dobách zplodila vzhlednost Němců anebo zrodila spanilá ztepilost vybrané přirozené krásy Čechů. Ó kolikrát zazněl v oněch dnech v mých uších svůdný zvuk pochvaly a byl to hlas veliké většiny lidu: „Tento mladistvý a líbezný král, vybraně urostlý, zasluhuje srovnání spíše s andělem nežli s člověkem.“ Říkali také přemnozí v onen den: „Sličný zjev tohoto krále určuje a jeho vlastní jméno ohlašuje, že Hospodin chce potěšiti svůj lid, neboť Jan je jméno jeho. Co však znamená Jan nežli „milost Bozi‘?‘“ Milost Boží je, že nastala milost a pravda skrze Pomazaného Páně, totiž tohoto krále. Tehdy přísahali na rozkaz králův šlechtici království, že budou v zemi České konati a zachovávati mír a prospěch, a tu smlouvu zachovali, jak slíbili. Nastal tedy mír, pro- tože Bůh, původce a milovník pokoje, roz- hodl tak učiniti skrze tohoto krále. Proto ,,se naplní pole hojností'?/ v pokoji. Neboť ti, kteří utekli v zlé době, zanechávajíce svůj majetek, po návratu „„osévali pole, osazovali vinice a shromažďovali sobě užitek úrody“4/, pronajímalo se lidu místo, kde předtím byl opuštěný příbytek a kde byla poušť. Zbytky pak Korutanců a Míšňanů, které po sobě zanechal na útěku vévoda korutanský v některých městech a posádkách, vypudil hned král Jan z českého území svou pečli- vostí a podle nějaké dohody, také nazpět zís- kal tento král přemnoho hradů království, jež byly rozdány a od šlechticů zabrány, a do- sud se usilovně přičiňuje, aby opět dostal a ke království připojil, co bylo rozchváceno. Půvabný tento král a nad jiné vznešený rodem, má též andělskou tvář, z čehož celé těší a jásají nad tím a hlučí velikou chválou, echy se velmi v radosti tonou teď, když mír jim zase byl vrácen. Neboť pokoj měla před obličejem tohoto mí- rumilovného krále a mladíka země, v které se dříve bouřil jeden proti druhému za času a vlády knížete korutanského, starce. Ale zda máš jen jedno požehnání, Otče všemohoucí, věčný Bože? Požehnal jsi, Pane, zemi své, dej také požehnání, zákonodárce, králi, Hospodine, ať „v síle tvé se raduje král'',5/ prosí tě pokorně jeho stádo. Pamatuj, Hos- podine, na Davida, kterého jsi ,,pomazal olejem veseli''*/, tak i ty pomaż slużebnika svého, našeho krále! ,Nechť se zjeví sláva 1/ 25. prosince. 2/ Piseń Šalomounova 5. 10. */ Podle Zalmu 64. 12. </ Zalm 106. 37. 5/ Zalm 20. 2. ©) Žalm 44. 8.
psáti a vypravovati takové, které jsou plny radosti, jakož i příjemné. Neboť kdo by ne- považoval za radostné a zcela příjemné, že v království Českém, zakrytém dosud chmu- rou mnohých útrap, zasvítila zářící nová hvězda, takřka z výšin nebeských seslaná, před jejímžto jasným paprskem umlklo všechno poblouzení? Kdo nepokládá za bož- ské tajemství to, co s podivem pozorujeme? Neboť vidíme již uskutečněno to, co poklá- dal včera a předevčírem za nemožné veške- ren smysl lidský. Jak bychom nepovažovali za zřejmý důkaz slitování Božího, že Bůh tak náhle způsobil skrze mladičkého krále Jana, majícího čtrnáct let svého věku a v krá- lovství nováčka, úspěch tak velikého pokoje? Neboť hned když ponejprv vcházel do Praž- ského města tento mladý král, volali: „„mír“, a požehnání toho míru brzy na všech místech přibývalo. Vyhlásil tedy svůj sjezd tento nový král a všem napsal, aby přišli veškeří čeští velmo- žové do Prahy ve svátek Narození Páně.!/ A tak všichni páni, jakož i šlechtici ihned poslechli tohoto nařízení nového krále a ochotně přišli svorně v míru do Prahy, jak král rozkázal. Přicházející pak přicházeli s já- sáním, majíce rytířská odění, a nechali doma své válečné zbraně, které dříve nosívali, tušíce všude bitky. A tak se všichni obyvatelé krá- lovství, shromáždění v Praze, veselí nad svým novým králem, oslavují Boha, skloněni k zemi vítají a uctívají krále, nabízejí svému králi ochotné služby a vykonávají mu přísahu stálé věrnosti s holdováním. Všichni pozorně pohlíželi na svého krále, na jeho tvář jako na tvář anděla stojícího mezi nimi. Neboť byl tehdy a je dodnes mladík pře- krásný, zjevem spanilý, v tváři „bílý a červe- ný, vybraný z tisícü'?/, slióny krásou nad syny skoro všech lidí, které v těch dobách zplodila vzhlednost Němců anebo zrodila spanilá ztepilost vybrané přirozené krásy Čechů. Ó kolikrát zazněl v oněch dnech v mých uších svůdný zvuk pochvaly a byl to hlas veliké většiny lidu: „Tento mladistvý a líbezný král, vybraně urostlý, zasluhuje srovnání spíše s andělem nežli s člověkem.“ Říkali také přemnozí v onen den: „Sličný zjev tohoto krále určuje a jeho vlastní jméno ohlašuje, že Hospodin chce potěšiti svůj lid, neboť Jan je jméno jeho. Co však znamená Jan nežli „milost Bozi‘?‘“ Milost Boží je, že nastala milost a pravda skrze Pomazaného Páně, totiž tohoto krále. Tehdy přísahali na rozkaz králův šlechtici království, že budou v zemi České konati a zachovávati mír a prospěch, a tu smlouvu zachovali, jak slíbili. Nastal tedy mír, pro- tože Bůh, původce a milovník pokoje, roz- hodl tak učiniti skrze tohoto krále. Proto ,,se naplní pole hojností'?/ v pokoji. Neboť ti, kteří utekli v zlé době, zanechávajíce svůj majetek, po návratu „„osévali pole, osazovali vinice a shromažďovali sobě užitek úrody“4/, pronajímalo se lidu místo, kde předtím byl opuštěný příbytek a kde byla poušť. Zbytky pak Korutanců a Míšňanů, které po sobě zanechal na útěku vévoda korutanský v některých městech a posádkách, vypudil hned král Jan z českého území svou pečli- vostí a podle nějaké dohody, také nazpět zís- kal tento král přemnoho hradů království, jež byly rozdány a od šlechticů zabrány, a do- sud se usilovně přičiňuje, aby opět dostal a ke království připojil, co bylo rozchváceno. Půvabný tento král a nad jiné vznešený rodem, má též andělskou tvář, z čehož celé těší a jásají nad tím a hlučí velikou chválou, echy se velmi v radosti tonou teď, když mír jim zase byl vrácen. Neboť pokoj měla před obličejem tohoto mí- rumilovného krále a mladíka země, v které se dříve bouřil jeden proti druhému za času a vlády knížete korutanského, starce. Ale zda máš jen jedno požehnání, Otče všemohoucí, věčný Bože? Požehnal jsi, Pane, zemi své, dej také požehnání, zákonodárce, králi, Hospodine, ať „v síle tvé se raduje král'',5/ prosí tě pokorně jeho stádo. Pamatuj, Hos- podine, na Davida, kterého jsi ,,pomazal olejem veseli''*/, tak i ty pomaż slużebnika svého, našeho krále! ,Nechť se zjeví sláva 1/ 25. prosince. 2/ Piseń Šalomounova 5. 10. */ Podle Zalmu 64. 12. </ Zalm 106. 37. 5/ Zalm 20. 2. ©) Žalm 44. 8.
Strana 228
Hospodina‘‘7/ Boha, jenž požehnal lidu své- mu, prosíme, také v tomto králi, kterého jsi přivedl z domu otce jeho a z náručí matky jeho a postavil jsi ho, aby pásl stádo své. Shromáždivše se tedy vjedno všichni vel- možové, páni, jakož i veškeří šlechtici krá- lovství Českého, pravili panu Petrovi, mo- hučskému arcibiskupovi, jednomyslně a jednohlasně: ,„„Račte, ctihodný pane, našeho krále Jana, kterého nám dal Pán Bůh a záko- nitě postavila v čelo našemu království svatá říše, ze svého úřadu požehnati a posvětiti požehnáním svatého pomazání a korunování.“ A Mohučský jim odpověděl: „Žádáte veli- kou věc, kterou si dobře netroufám vykonati, nesvolí-li rozhodnutí vůle pana císaře, jehož je synem tento král. Neboť zamýšlí císař vy- strojiti králi Janovi, svému synovi, císařské slavnosti ke korunovaci a chce se jich s množ- stvím knížat zúčastniti slavnostně i osobně. Vždyť těší otcovského ducha dívati se okem své císařské vznešenosti na svého syna koru- nou slavnostně korunovaného v den jeho korunovace, protože to bude den radosti pro srdce onoho otce, který miluje syna horoucí láskou. To vlévala,““ pravil Mohučský pán, „do mých uší řeč císařova, když mně nedáv- no před výpravou do Itálie poroučel svého jednorozeného.“ Než oni tím horoucněji naléhali, a nabíd- nuvše modlitby i odměnu, pokorně prosili arcibiskupa, aby byl jejich pán korunován, a takto pravili: ,, „Spadla koruna z hlavy'8/ a z království našeho, dlouho jsme byli, bohu- žel, bez hlavy a opuštění, nyní, zbožný otče, ,vyzdvihnéte roh spaseni‘®/ naseho a korunujte Ó jak veliká radost se nad tim ozývá v chrámě! Veškerý lid se těší a svému jde blahopřát králi. našeho krále korunou království; nastane-li nějaké prodlení, umenší naši radost a při- vodí nebezpečenství. Vám, pane arcibiskupe, dáme povinnou úctu a obvyklé dary, vystro- jíme nádhernou slavnost ke korunovaci a při- chystáme výpravu k poctě královské, jen nám korunujte našeho krále; o to srdcem i ústy zároveň pokorně prosíme.“ A tak vida nadšení veškerého množství, pomýšlel vyhověti žadosti prosícího lidu a slíbil i zaradovali se všichni. A „roznesla se zpréva‘‘1%/ ke všem, že v nejbližší době přijme král Jan korunu království, a všichni chystají k té radostné slavnosti nádheru, jakou mohli. A tak když se velmi vesele sešli do Prahy všichni svolaní velmožové, páni a šlechtici království a z jednotlivých měst váženější osobnosti, hle, dne 4. února, kte- rýžto den byl tehdy v nejbližší neděli po Očišťování blahoslavené Panny Marie/"!, byl král Jan zároveň s jasnou paní Eliškou ve větším kostele na Pražském hradě před oltá- řem svatého Víta mučedníka královskou korunou od pana Petra, mohučského arci- biskupa, tím nädhernéji, dim poboznéji korunován. Byli tehdy při tom všichni úřed- níci království a řádně vykonávali své úřady. Ten držel žezlo, tento korunu, ten jablko, ten to, onen ono, každý podle stavu a stupně svého. Také byli dva mladíci, rodem urození, od krále, který měl být tehdy korunován, právě v tu hodinu učiněni rytíři, byvše opásání pásem rytířským; ti byli určeni držeti draho- cennou korunu nad hlavou královou. Z nich jeden byl syn pana Bohuslava z Boru!?/, druhy Fridmana ze Smojna.!3/ Když mu pak koruna dána, lid nabývá mysli, je vesel, pozvedá radostný zpěv. A přítomní vzdalují nářek, milují králův čin a jásají z radosti nad tím. Zpívá si Čechů dav, co jejich dovede jazyk, ale i velká část tu Němců německy zpívá. Zato však kněžské sbory tu pějí přátelskou píseň, která se zalíbila všem lidem, jak se tam sešli. Radostí plakali mnozí, neb viděli na vlastní oči, kterak králova hlava již řádnou korunou září. Po obřadu této radostné mše, když král řádně přijal požehnání korunovace, sestou- pil s královnou z Pražského hradu ve veliké 228 / 229 slávě. Neboť zástup, který šel napřed i vzadu, byl nesčíslný, oděný drahocennými rouchy; a nad hlavami nového krále a královny, sedí-
Hospodina‘‘7/ Boha, jenž požehnal lidu své- mu, prosíme, také v tomto králi, kterého jsi přivedl z domu otce jeho a z náručí matky jeho a postavil jsi ho, aby pásl stádo své. Shromáždivše se tedy vjedno všichni vel- možové, páni, jakož i veškeří šlechtici krá- lovství Českého, pravili panu Petrovi, mo- hučskému arcibiskupovi, jednomyslně a jednohlasně: ,„„Račte, ctihodný pane, našeho krále Jana, kterého nám dal Pán Bůh a záko- nitě postavila v čelo našemu království svatá říše, ze svého úřadu požehnati a posvětiti požehnáním svatého pomazání a korunování.“ A Mohučský jim odpověděl: „Žádáte veli- kou věc, kterou si dobře netroufám vykonati, nesvolí-li rozhodnutí vůle pana císaře, jehož je synem tento král. Neboť zamýšlí císař vy- strojiti králi Janovi, svému synovi, císařské slavnosti ke korunovaci a chce se jich s množ- stvím knížat zúčastniti slavnostně i osobně. Vždyť těší otcovského ducha dívati se okem své císařské vznešenosti na svého syna koru- nou slavnostně korunovaného v den jeho korunovace, protože to bude den radosti pro srdce onoho otce, který miluje syna horoucí láskou. To vlévala,““ pravil Mohučský pán, „do mých uší řeč císařova, když mně nedáv- no před výpravou do Itálie poroučel svého jednorozeného.“ Než oni tím horoucněji naléhali, a nabíd- nuvše modlitby i odměnu, pokorně prosili arcibiskupa, aby byl jejich pán korunován, a takto pravili: ,, „Spadla koruna z hlavy'8/ a z království našeho, dlouho jsme byli, bohu- žel, bez hlavy a opuštění, nyní, zbožný otče, ,vyzdvihnéte roh spaseni‘®/ naseho a korunujte Ó jak veliká radost se nad tim ozývá v chrámě! Veškerý lid se těší a svému jde blahopřát králi. našeho krále korunou království; nastane-li nějaké prodlení, umenší naši radost a při- vodí nebezpečenství. Vám, pane arcibiskupe, dáme povinnou úctu a obvyklé dary, vystro- jíme nádhernou slavnost ke korunovaci a při- chystáme výpravu k poctě královské, jen nám korunujte našeho krále; o to srdcem i ústy zároveň pokorně prosíme.“ A tak vida nadšení veškerého množství, pomýšlel vyhověti žadosti prosícího lidu a slíbil i zaradovali se všichni. A „roznesla se zpréva‘‘1%/ ke všem, že v nejbližší době přijme král Jan korunu království, a všichni chystají k té radostné slavnosti nádheru, jakou mohli. A tak když se velmi vesele sešli do Prahy všichni svolaní velmožové, páni a šlechtici království a z jednotlivých měst váženější osobnosti, hle, dne 4. února, kte- rýžto den byl tehdy v nejbližší neděli po Očišťování blahoslavené Panny Marie/"!, byl král Jan zároveň s jasnou paní Eliškou ve větším kostele na Pražském hradě před oltá- řem svatého Víta mučedníka královskou korunou od pana Petra, mohučského arci- biskupa, tím nädhernéji, dim poboznéji korunován. Byli tehdy při tom všichni úřed- níci království a řádně vykonávali své úřady. Ten držel žezlo, tento korunu, ten jablko, ten to, onen ono, každý podle stavu a stupně svého. Také byli dva mladíci, rodem urození, od krále, který měl být tehdy korunován, právě v tu hodinu učiněni rytíři, byvše opásání pásem rytířským; ti byli určeni držeti draho- cennou korunu nad hlavou královou. Z nich jeden byl syn pana Bohuslava z Boru!?/, druhy Fridmana ze Smojna.!3/ Když mu pak koruna dána, lid nabývá mysli, je vesel, pozvedá radostný zpěv. A přítomní vzdalují nářek, milují králův čin a jásají z radosti nad tím. Zpívá si Čechů dav, co jejich dovede jazyk, ale i velká část tu Němců německy zpívá. Zato však kněžské sbory tu pějí přátelskou píseň, která se zalíbila všem lidem, jak se tam sešli. Radostí plakali mnozí, neb viděli na vlastní oči, kterak králova hlava již řádnou korunou září. Po obřadu této radostné mše, když král řádně přijal požehnání korunovace, sestou- pil s královnou z Pražského hradu ve veliké 228 / 229 slávě. Neboť zástup, který šel napřed i vzadu, byl nesčíslný, oděný drahocennými rouchy; a nad hlavami nového krále a královny, sedí-
Strana 229
30 Pečeť krále Václava II. na listině z r. 1301 - líc (foto SUA Praha). 31/ Pečeť opata Sedleckého kláštera (foto SUA Praha).
30 Pečeť krále Václava II. na listině z r. 1301 - líc (foto SUA Praha). 31/ Pečeť opata Sedleckého kláštera (foto SUA Praha).
Strana 230
32/ Pečeť krále Václava II. na listině z r. 1301 - rub (foto SUA Praha) 33/ Pečeť opata Zbraslavského kláštera (foto SUA Praha)
32/ Pečeť krále Václava II. na listině z r. 1301 - rub (foto SUA Praha) 33/ Pečeť opata Zbraslavského kláštera (foto SUA Praha)
Strana 231
34/ Staronová synagóga v Praze (foto SUA Praha) 35/ Ceské Budějovice - dominikánský kostel P. Marie (foto SUPPOP Praha) A
34/ Staronová synagóga v Praze (foto SUA Praha) 35/ Ceské Budějovice - dominikánský kostel P. Marie (foto SUPPOP Praha) A
Strana 232
— 36/ České Budějovice - dominikánský kostel P. Marie poboční loď (foto SUPPOP Praha) —
— 36/ České Budějovice - dominikánský kostel P. Marie poboční loď (foto SUPPOP Praha) —
Strana 233
cích na vybraných koních, se vznášel jako zářící nebe baldachýn, vyzdvižený na čty- řech sloupcích. A doprovázel je středem obou měst až do kostela svatého Jakuba Menších bratří plesající zástup za zvuku trub, louten a píšťal, bubnů a kórů i hudby všeho druhu. V refektáři pak Menších bratří byla připravena podivuhodným dílem sedad- la a stoly pro královskou hostinu. Také byla družina hodovníků rozdělena po přemno- hých místech, neboť nebylo možno připraviti tak velikolepou hostinu na jediném veřej- ném místě, protože byl mráz. Jedli tedy ve- sele a hodovali všichni spolu skvěle. Všichni se radují tam a z vybraných jídel si berou, nadšeně hodovník chválí tu královskou hostinu skvělou, a kdo z přítomných spatřil tak velikou slavnost, ten žasl, divil se, že se chystá tak veliká sláva v tak krátké době. A bylo by dost, kdyby bývala takové věci určila delší doba, rok celý kdyby je chystal. Neboť čí mysl nežasne náramným podive- ním, když na vlastní uši slyší, že byl král v tak krátké době tak okázale korunován? Vždyť toho krále Jana, který v měsíci prosin- ci mocně vtáhl do Prahy, nádherně koruno- val následující měsíc únor korunou králov- ství. Podle našeho soudu byl zajisté původ- cem této rychle vystrojené slavnosti nebeský učitel, který byl dosud, jak známe, tomuto králi ukazatelem cesty a dobrotivým vůdcem. A tak po dokonání vytoužené slavnosti krá- lovské korunovace nepřestala země Česká oplývati hojnější radostí. Neboť se o závod hrnou na dvůr tohoto nově korunovaného krále Jana všichni velmožové a střeží mír; bezpečné a schůdné jsou cesty, které byly dříve neschůdné a proměněny takřka v pus- tinu. A když se všemu pod rukama krále Jana dařilo a celé Čechy ho poslouchaly, rozhodl se podívat, jak a kterak vypadají poměry na Moravě. V měsíci tedy květnu téhož roku — je to rok Páně 1311 — vtáhl král Jan s dosti silnou mocí na Moravu14/ uspořádat ji a po- těšit; neboť ji těžce tížily stálé útisky, tak jako i Čechy. Měl tehdy král s sebou ve svém průvodu pana Petra, mohučského arci- biskupa, pana Filipa, eichstädtského biskupa, Albrechta z Hohenlohe a hraběte Bertholda z Hennebergu i Dithera, řečeného z Castellu, muže právě tak srdnatého jako bojovného, a řídil se jejich radami ve všech královských záležitostech, jak určil císař Jindřich, králův otec. Ostatní knížata a hrabata, když se pod- robila králi Janovi Praha a to, co je v krá- lovství, se vrátila domů. A tak přišel král Jan na Moravu a přitrhl nejprve k Olomouci, metropoli celé Moravy. Tam byl uvítán ode všeho lidu s nesmírnou radostí. Zůstal tam dvanáct dní a uspořádal to, co se týkalo míru. Tehdy také přišel ke králi Janovi Boleslav, vévoda vratislavský, který držel vládu ve vévodství Opavském. A tam se král po čet- ných vyjednáváních s vévodou přátelsky dohodl a vévoda dobrovolně postoupil15 králi zemi Opavskou. Neboť to Opavské vévodství patřilo odedávna ke království Českému; povstali pak někteří pánové z Opavského vévodství proti vévodovi Miku- lášovi, pravému svému pánovi, který byl 16 bratrem pana Václava16/ krále českého, za- kladatele Zbraslavi, a toho vévodu vyhnali a dobrovolně se s městy poddali Boleslavovi, vévodovi vratislavskému, který nad nimi panoval až do návštěvy tohoto krále Jana. V té svrchu uvedené dohodě slíbil král vé- vodovi dáti a zaplatiti v jistých lhůtách osm tisíc hřiven stříbra; slíbil pak ty peníze král 7 Proroctví Izaiáše proroka 66. 5. 8/ Pláč Jeremiášův 5. 16. 3 Podle Lukáše 1. 69. 10 Lukáš 7. 17. 11/ Neděle po Hromnicích připadla r. 1311 na 7. února, nikoli na 4. 12/ V lat. orig.: de Merica, dnešní Bor u Tachova. 13/ V lat. orig.: de Sman. Osada toho jména se nevysky- tuje; snad bylo toto místo totožné s pozdějšími Zákupy (srv. J. Šusta, České dějiny II, 2, str. 45. pozn. č. 1). 1 Listinně je dosvědčen pobyt Janův na Moravě r. 1311 v Brně od 22. května do 18. června (Regesta III, č. 18, 19, 29). 15/ Listina, kterou slibují vévodové slezští vrátit Opav- sko za částku 8000 hřiven, je datována v Olomouci 11. června 1311 (Regesta III, č. 23). 16/ Mikuláš Opavský byl levoboček Přemysla Otakara II. s Anežkou z Kuenringu.
cích na vybraných koních, se vznášel jako zářící nebe baldachýn, vyzdvižený na čty- řech sloupcích. A doprovázel je středem obou měst až do kostela svatého Jakuba Menších bratří plesající zástup za zvuku trub, louten a píšťal, bubnů a kórů i hudby všeho druhu. V refektáři pak Menších bratří byla připravena podivuhodným dílem sedad- la a stoly pro královskou hostinu. Také byla družina hodovníků rozdělena po přemno- hých místech, neboť nebylo možno připraviti tak velikolepou hostinu na jediném veřej- ném místě, protože byl mráz. Jedli tedy ve- sele a hodovali všichni spolu skvěle. Všichni se radují tam a z vybraných jídel si berou, nadšeně hodovník chválí tu královskou hostinu skvělou, a kdo z přítomných spatřil tak velikou slavnost, ten žasl, divil se, že se chystá tak veliká sláva v tak krátké době. A bylo by dost, kdyby bývala takové věci určila delší doba, rok celý kdyby je chystal. Neboť čí mysl nežasne náramným podive- ním, když na vlastní uši slyší, že byl král v tak krátké době tak okázale korunován? Vždyť toho krále Jana, který v měsíci prosin- ci mocně vtáhl do Prahy, nádherně koruno- val následující měsíc únor korunou králov- ství. Podle našeho soudu byl zajisté původ- cem této rychle vystrojené slavnosti nebeský učitel, který byl dosud, jak známe, tomuto králi ukazatelem cesty a dobrotivým vůdcem. A tak po dokonání vytoužené slavnosti krá- lovské korunovace nepřestala země Česká oplývati hojnější radostí. Neboť se o závod hrnou na dvůr tohoto nově korunovaného krále Jana všichni velmožové a střeží mír; bezpečné a schůdné jsou cesty, které byly dříve neschůdné a proměněny takřka v pus- tinu. A když se všemu pod rukama krále Jana dařilo a celé Čechy ho poslouchaly, rozhodl se podívat, jak a kterak vypadají poměry na Moravě. V měsíci tedy květnu téhož roku — je to rok Páně 1311 — vtáhl král Jan s dosti silnou mocí na Moravu14/ uspořádat ji a po- těšit; neboť ji těžce tížily stálé útisky, tak jako i Čechy. Měl tehdy král s sebou ve svém průvodu pana Petra, mohučského arci- biskupa, pana Filipa, eichstädtského biskupa, Albrechta z Hohenlohe a hraběte Bertholda z Hennebergu i Dithera, řečeného z Castellu, muže právě tak srdnatého jako bojovného, a řídil se jejich radami ve všech královských záležitostech, jak určil císař Jindřich, králův otec. Ostatní knížata a hrabata, když se pod- robila králi Janovi Praha a to, co je v krá- lovství, se vrátila domů. A tak přišel král Jan na Moravu a přitrhl nejprve k Olomouci, metropoli celé Moravy. Tam byl uvítán ode všeho lidu s nesmírnou radostí. Zůstal tam dvanáct dní a uspořádal to, co se týkalo míru. Tehdy také přišel ke králi Janovi Boleslav, vévoda vratislavský, který držel vládu ve vévodství Opavském. A tam se král po čet- ných vyjednáváních s vévodou přátelsky dohodl a vévoda dobrovolně postoupil15 králi zemi Opavskou. Neboť to Opavské vévodství patřilo odedávna ke království Českému; povstali pak někteří pánové z Opavského vévodství proti vévodovi Miku- lášovi, pravému svému pánovi, který byl 16 bratrem pana Václava16/ krále českého, za- kladatele Zbraslavi, a toho vévodu vyhnali a dobrovolně se s městy poddali Boleslavovi, vévodovi vratislavskému, který nad nimi panoval až do návštěvy tohoto krále Jana. V té svrchu uvedené dohodě slíbil král vé- vodovi dáti a zaplatiti v jistých lhůtách osm tisíc hřiven stříbra; slíbil pak ty peníze král 7 Proroctví Izaiáše proroka 66. 5. 8/ Pláč Jeremiášův 5. 16. 3 Podle Lukáše 1. 69. 10 Lukáš 7. 17. 11/ Neděle po Hromnicích připadla r. 1311 na 7. února, nikoli na 4. 12/ V lat. orig.: de Merica, dnešní Bor u Tachova. 13/ V lat. orig.: de Sman. Osada toho jména se nevysky- tuje; snad bylo toto místo totožné s pozdějšími Zákupy (srv. J. Šusta, České dějiny II, 2, str. 45. pozn. č. 1). 1 Listinně je dosvědčen pobyt Janův na Moravě r. 1311 v Brně od 22. května do 18. června (Regesta III, č. 18, 19, 29). 15/ Listina, kterou slibují vévodové slezští vrátit Opav- sko za částku 8000 hřiven, je datována v Olomouci 11. června 1311 (Regesta III, č. 23). 16/ Mikuláš Opavský byl levoboček Přemysla Otakara II. s Anežkou z Kuenringu.
Strana 234
nejen proto, aby se vévoda zřekl země Opav- ské, ale aby v budoucnosti nevymáhal nebo nepožadoval z království Českého věno paní Markétě, své manželce. Neboť ženy krále Jana a vratislavského vévody jsou dcery pana krále Václava a navzájem si jsou sestrami.'?/ Bývalo totiž zvykem českých králů přidělo- vati jedné každé ze svých dcer, když se vdávala za mužského druha, jako svatební věno deset tisíc hřiven stříbra. V oněch dnech se král a vévoda společně zavázali písemně, ústně a sliby k přátelství i k účinné vzájemné pomoci a vespolek se přátelsky rozloučili. Konečně král vyjel z Olomouce a zamířil kroky k Brnu, kde ho okázale uvítal nejen veškerý lid křesťanský, ale i celá obec židov- ská. Neboť Židé v průvodu vyšli dále od města Brna a první se potkali s přicházejícím krá- lem. A když jsem spatřil neobvyklý průvod židovský, nesoucí s uctivostí Desatero, za- balené do kmentu, a vítající krále hebrej- ským zpěvem, „rozplývala se duše m4''!*/ jak úžasem, tak vroucí zbožností a „potoky vod vyronily oči mé“9/, protože jsem na vlastní oči viděl a tehdy jsem si vzpomněl na silné utlačování, které zakoušeli s křesťany v Čechách tito Židé. Vyšli naproti králi Janovi, přicházejícímu s královnou Eliškou, zástupové, mezi nimiž jsem viděl přemnohé, kteří byli z překypující radosti srdce na tvá- řích zaliti slzami. Král vešel do Brna, uspo- řádal uvnitř i venku mír a z toho se veškeren blahopřející lid radoval. Konečně se v Raj- hradě? domluvil král s rakouským vévodou Fridrichem a tam si navzájem slíbili svorné přátelství se vzájemnou pomocí a svorně se po líbezně znějících slovech jeden s druhým roz- loučili. Napraviv tedy mír po celé Moravě, vrátil se král Jan do Čechž!/, prošel veškerou zemí, navštívil jednotlivá města a srovnal se zemí nové tvrze, odkud se dály loupeže. Král ten konával soudy a sirotkům, jakož i vdovám, zjednával spravedlnost a odmítal nespravedlnost. Právem spravedlivým král pečoval o nedospělé, ty však vyplenil zcela, zlá vina jež poskvrňovala. Ach, jak obtížné jest, když bezbožní nechat by měli lehkomyslných činů, jimž zvykli a byli v nich zběhlí, neboť, čemu kdo přivyk', v tom později neumí ustat, což se projeví činem, jenž ve zlém se úmyslu páše. Neboť povstali někteří ničemní mužové, nad jiné zločinnější, kteří dříve páchali přemno- ho loupeží na Moravě, a jedním z nich byl Fridrich z Linavy, Artleb, řečený z Boskovic, a jeho bratr Jimram se svými společníky. Tito upustili načas ze strachu před králem od obvyklého loupežení, ale nyní se z touhy po cizím majetku vrátili k lupičství „jako pes k zvracení svému““.22/ Oznámili to tedy králi obyvatelé Moravy, kteří trpěli zlé od zlých, a prosili o královskou ochranu. A spravedlivý král Moravanů nepomíjel hluchým uchem jejich nářek, nýbrž poslal a svolal české vojsko. V měsíci tedy červenci*/, třetí rok po svém Ten, jenż na hradě žil, již visí na větvi stromu, příchodu — je to rok Páně 1312 —, vytáhl král Jan z Prahy a postupoval přinést pomoc Moravanům. Měl pak Jimram z Boskovic, škůdce Moravy, blízko kláštera Třebíče jeden hrad, který se nazýval Ungersperk*/; protože byl králi v cestě, královo vojsko naň válečně udeřilo, mužně naň zaútočilo a do- bylo ho. Bylo zajato na tom hradě osmnáct lapků a ti všichni byli na rozkaz králův stětím ihned popraveni. Byl však mezi nimi jeden, jak mi vypravoval Herlin, králův maršálek, který si nikoli s žalem a nářkem, nýbrž dobrovolně a s radostí vyvolil oběšení na větvích jednoho zelenajícího se stromu, který tam stál a kvetl, a dostal, co žádal. nebeským hvězdám jsa blíž; i hyne jak na háčku ryba. Zmírá, povýšen takto, ten člověk, když provaz ho sevřel. Zároveň stínají meče i ostatní čeládku hradní. 234 / 235
nejen proto, aby se vévoda zřekl země Opav- ské, ale aby v budoucnosti nevymáhal nebo nepožadoval z království Českého věno paní Markétě, své manželce. Neboť ženy krále Jana a vratislavského vévody jsou dcery pana krále Václava a navzájem si jsou sestrami.'?/ Bývalo totiž zvykem českých králů přidělo- vati jedné každé ze svých dcer, když se vdávala za mužského druha, jako svatební věno deset tisíc hřiven stříbra. V oněch dnech se král a vévoda společně zavázali písemně, ústně a sliby k přátelství i k účinné vzájemné pomoci a vespolek se přátelsky rozloučili. Konečně král vyjel z Olomouce a zamířil kroky k Brnu, kde ho okázale uvítal nejen veškerý lid křesťanský, ale i celá obec židov- ská. Neboť Židé v průvodu vyšli dále od města Brna a první se potkali s přicházejícím krá- lem. A když jsem spatřil neobvyklý průvod židovský, nesoucí s uctivostí Desatero, za- balené do kmentu, a vítající krále hebrej- ským zpěvem, „rozplývala se duše m4''!*/ jak úžasem, tak vroucí zbožností a „potoky vod vyronily oči mé“9/, protože jsem na vlastní oči viděl a tehdy jsem si vzpomněl na silné utlačování, které zakoušeli s křesťany v Čechách tito Židé. Vyšli naproti králi Janovi, přicházejícímu s královnou Eliškou, zástupové, mezi nimiž jsem viděl přemnohé, kteří byli z překypující radosti srdce na tvá- řích zaliti slzami. Král vešel do Brna, uspo- řádal uvnitř i venku mír a z toho se veškeren blahopřející lid radoval. Konečně se v Raj- hradě? domluvil král s rakouským vévodou Fridrichem a tam si navzájem slíbili svorné přátelství se vzájemnou pomocí a svorně se po líbezně znějících slovech jeden s druhým roz- loučili. Napraviv tedy mír po celé Moravě, vrátil se král Jan do Čechž!/, prošel veškerou zemí, navštívil jednotlivá města a srovnal se zemí nové tvrze, odkud se dály loupeže. Král ten konával soudy a sirotkům, jakož i vdovám, zjednával spravedlnost a odmítal nespravedlnost. Právem spravedlivým král pečoval o nedospělé, ty však vyplenil zcela, zlá vina jež poskvrňovala. Ach, jak obtížné jest, když bezbožní nechat by měli lehkomyslných činů, jimž zvykli a byli v nich zběhlí, neboť, čemu kdo přivyk', v tom později neumí ustat, což se projeví činem, jenž ve zlém se úmyslu páše. Neboť povstali někteří ničemní mužové, nad jiné zločinnější, kteří dříve páchali přemno- ho loupeží na Moravě, a jedním z nich byl Fridrich z Linavy, Artleb, řečený z Boskovic, a jeho bratr Jimram se svými společníky. Tito upustili načas ze strachu před králem od obvyklého loupežení, ale nyní se z touhy po cizím majetku vrátili k lupičství „jako pes k zvracení svému““.22/ Oznámili to tedy králi obyvatelé Moravy, kteří trpěli zlé od zlých, a prosili o královskou ochranu. A spravedlivý král Moravanů nepomíjel hluchým uchem jejich nářek, nýbrž poslal a svolal české vojsko. V měsíci tedy červenci*/, třetí rok po svém Ten, jenż na hradě žil, již visí na větvi stromu, příchodu — je to rok Páně 1312 —, vytáhl král Jan z Prahy a postupoval přinést pomoc Moravanům. Měl pak Jimram z Boskovic, škůdce Moravy, blízko kláštera Třebíče jeden hrad, který se nazýval Ungersperk*/; protože byl králi v cestě, královo vojsko naň válečně udeřilo, mužně naň zaútočilo a do- bylo ho. Bylo zajato na tom hradě osmnáct lapků a ti všichni byli na rozkaz králův stětím ihned popraveni. Byl však mezi nimi jeden, jak mi vypravoval Herlin, králův maršálek, který si nikoli s žalem a nářkem, nýbrž dobrovolně a s radostí vyvolil oběšení na větvích jednoho zelenajícího se stromu, který tam stál a kvetl, a dostal, co žádal. nebeským hvězdám jsa blíž; i hyne jak na háčku ryba. Zmírá, povýšen takto, ten člověk, když provaz ho sevřel. Zároveň stínají meče i ostatní čeládku hradní. 234 / 235
Strana 235
Potom táhl král dále, vešel do Brna%5/ a z jeho příchodu se radoval veškeren lid, ale jedině ničemnost zlých měla strach, aby jí nebylo uloženo mlčení. A protože Fridrich z Linavy spoléhal na sílu svých hradů a tvrzí a nevyhledával milost královu s tak velikou bedlivostí, jak měl, aniž upouštěl od zločinů a škodil všem obyvatelům Moravy ohněm a mečem, naplnil král Jan své řeči trpkostí, svolal k sobě Moravany a rozkázal také brněnským měšťanům, aby byli připraveni. A bez prodlení byli všichni připraveni k boji a zároveň poslechli hlasu králova. A tak poslal král četné vojsko, válečnými zbraněmi vypravené, obklíčit a obléhat hrad, zvaný Račice*8/, který je pokládán za nejsilnější mezi ostatními tvrzemi Fridricha z Linavy. Neboť byl ten hrad tak pevný, že poskytoval svým obráncům volný východ i příchod i před zraky všech jeho oblehatelů; co mohl vystřelit obléhací stroj, nepokládala za nic pevnost tohoto hradu. Když měly všechny způsoby dobývání malý úspěch, vymyslili jiný způsob. Neboť povolali ti, kteří usilovali hrad získati, ně- které horníky, kteří dolovali na kovy v do- lech, a ti za odměnu vykopali podzemní průchody a podkopali v několika dnech zeď hradu, takže zároveň v jedné hodině spadly s částí zdi některé bašty. A když viděl Frid- rich z Linavy, že jádro jeho síly hrozí zkázou, protože hrad Račice ztratil nějakou část taj- ným obmyslem, poslal posly a prosil o milost královu. I dovolil král, aby se žadatel dostavil před královskou tvář. Podporován tedy po- mocí svých přátel obdržel Fridrich z Linavy královu milost a pod přísahou slíbil, že chce věrnou službou podle rozhodnutí králova napravit svou chybu.??/ Rozbofil takć Frid- rich na králův rozkaz jiný silný hrad, nazvaný Drahotu$?®/, a onen hrad Račice vyvrátil z kořene, tak jak král rozhodl. Tak byl pokořen králem ten lupič, proslulý všude. Fridrich zbořil dva hrady, neb k tomuto činu ho přiměl Jan, ten slavený král, a jemu přítelem stal se, za což pak zase králi tím větší věrnost on chová. Téhož roku nastala zlořečená neúroda zem- ských plodin jak v Čechách, tak na Moravě, takže mnozí chudáci odcházeli z tohoto ži- vota hladem a hladověním. Někdy se našly matky, že doháněny nejvyšší potřebou za- pomnély na cit mateřský a pojídaly mrtvolky dětí. Jedna míra pšenice, která se obecně jmenuje strych, platila na Moravě třicet grošů pražských denárů, to je půl hřivny stříbra; tak silně totiž zuřil krutý hlad, že dohánél pfemnohé smrtelníky páchat krá- deže, loupeže a vraždy. Tehdy zajisté jsem se dozvěděl na Moravě 1 z kolující pověsti o skutečné události, která způsobila sluchu hrůzu a mému srdci bolest. Jeden mladík tehdy, protože neměl chleba, snášel dlouho hlad, takže už zbaven tělesných sil upadl takřka do bezvědomí. Protože však nemohl tak hned pro odpor přirozenosti umřít a byl by se rád zahubil, kdyby to bylo možno, napadla ho tato myšlenka. ,„Spá- chám nějakou krádež veřejně před očima lidí; chytnou mne a zajmou a odsoudí k smrti, a tak aspoň uniknu trápení tohoto hladu a bídného života.“ Udělal, co si usmyslil: veřejně ukradl stolní ubrus po- věšený na horkém slunci, aby se usušil, a utíkal jako zloděj pomalým krokem. Strhli křik lidé ho pronásledující a lapli ho, jak chtěl. Co dále? Když vedli tohoto ubohého hladového zloděje po cestě k soudu, přiznal se, že spáchal krádež a že je zlodějem, a pro- sil snažnými prosbami se slzami, jsa už polo- mrtev, soudce a všechen lid, aby byl co nej- 17/ Manżelkou Boleslavovou byla Eliščina sestra Mar- kéta. 18/ Píseň Šalomounova 5. 6. 19/ Žalm 118. 136. 20/ Schůze v Rajhradě se konala asi v druhé polovici června 1311. 21/ Jan byl v Praze už 4. srpna (Regesta III, č. 38). 22/ Kniha přísloví 26. 11. ?3/ Podle listin byl Jan v Třebíči už 5. května 1311 (Re- gesta III, č. 76). Třebíč, v lat. orig.: Trebecz. 24/ Nyní Sádek u Třebíče. 25/ Jan byl v Brně už 17. června 1312 (Regesta III, č. 80). 26/ U Vyškova. 27/ Fridrich (Friduš) z Linavy a jeho druhové dostali milost v Brně dne 20. července 1312 (Regesta III, č. 83); Artleb z Boskovic prchl do ciziny a král zabral jeho statky a vzal ho na milost teprve na zákrok předních pánů mo- ravských dne 5. května 1313 (Regesta III, č. 135). 28/ U Hranic; v lat. orig.: Drahaus.
Potom táhl král dále, vešel do Brna%5/ a z jeho příchodu se radoval veškeren lid, ale jedině ničemnost zlých měla strach, aby jí nebylo uloženo mlčení. A protože Fridrich z Linavy spoléhal na sílu svých hradů a tvrzí a nevyhledával milost královu s tak velikou bedlivostí, jak měl, aniž upouštěl od zločinů a škodil všem obyvatelům Moravy ohněm a mečem, naplnil král Jan své řeči trpkostí, svolal k sobě Moravany a rozkázal také brněnským měšťanům, aby byli připraveni. A bez prodlení byli všichni připraveni k boji a zároveň poslechli hlasu králova. A tak poslal král četné vojsko, válečnými zbraněmi vypravené, obklíčit a obléhat hrad, zvaný Račice*8/, který je pokládán za nejsilnější mezi ostatními tvrzemi Fridricha z Linavy. Neboť byl ten hrad tak pevný, že poskytoval svým obráncům volný východ i příchod i před zraky všech jeho oblehatelů; co mohl vystřelit obléhací stroj, nepokládala za nic pevnost tohoto hradu. Když měly všechny způsoby dobývání malý úspěch, vymyslili jiný způsob. Neboť povolali ti, kteří usilovali hrad získati, ně- které horníky, kteří dolovali na kovy v do- lech, a ti za odměnu vykopali podzemní průchody a podkopali v několika dnech zeď hradu, takže zároveň v jedné hodině spadly s částí zdi některé bašty. A když viděl Frid- rich z Linavy, že jádro jeho síly hrozí zkázou, protože hrad Račice ztratil nějakou část taj- ným obmyslem, poslal posly a prosil o milost královu. I dovolil král, aby se žadatel dostavil před královskou tvář. Podporován tedy po- mocí svých přátel obdržel Fridrich z Linavy královu milost a pod přísahou slíbil, že chce věrnou službou podle rozhodnutí králova napravit svou chybu.??/ Rozbofil takć Frid- rich na králův rozkaz jiný silný hrad, nazvaný Drahotu$?®/, a onen hrad Račice vyvrátil z kořene, tak jak král rozhodl. Tak byl pokořen králem ten lupič, proslulý všude. Fridrich zbořil dva hrady, neb k tomuto činu ho přiměl Jan, ten slavený král, a jemu přítelem stal se, za což pak zase králi tím větší věrnost on chová. Téhož roku nastala zlořečená neúroda zem- ských plodin jak v Čechách, tak na Moravě, takže mnozí chudáci odcházeli z tohoto ži- vota hladem a hladověním. Někdy se našly matky, že doháněny nejvyšší potřebou za- pomnély na cit mateřský a pojídaly mrtvolky dětí. Jedna míra pšenice, která se obecně jmenuje strych, platila na Moravě třicet grošů pražských denárů, to je půl hřivny stříbra; tak silně totiž zuřil krutý hlad, že dohánél pfemnohé smrtelníky páchat krá- deže, loupeže a vraždy. Tehdy zajisté jsem se dozvěděl na Moravě 1 z kolující pověsti o skutečné události, která způsobila sluchu hrůzu a mému srdci bolest. Jeden mladík tehdy, protože neměl chleba, snášel dlouho hlad, takže už zbaven tělesných sil upadl takřka do bezvědomí. Protože však nemohl tak hned pro odpor přirozenosti umřít a byl by se rád zahubil, kdyby to bylo možno, napadla ho tato myšlenka. ,„Spá- chám nějakou krádež veřejně před očima lidí; chytnou mne a zajmou a odsoudí k smrti, a tak aspoň uniknu trápení tohoto hladu a bídného života.“ Udělal, co si usmyslil: veřejně ukradl stolní ubrus po- věšený na horkém slunci, aby se usušil, a utíkal jako zloděj pomalým krokem. Strhli křik lidé ho pronásledující a lapli ho, jak chtěl. Co dále? Když vedli tohoto ubohého hladového zloděje po cestě k soudu, přiznal se, že spáchal krádež a že je zlodějem, a pro- sil snažnými prosbami se slzami, jsa už polo- mrtev, soudce a všechen lid, aby byl co nej- 17/ Manżelkou Boleslavovou byla Eliščina sestra Mar- kéta. 18/ Píseň Šalomounova 5. 6. 19/ Žalm 118. 136. 20/ Schůze v Rajhradě se konala asi v druhé polovici června 1311. 21/ Jan byl v Praze už 4. srpna (Regesta III, č. 38). 22/ Kniha přísloví 26. 11. ?3/ Podle listin byl Jan v Třebíči už 5. května 1311 (Re- gesta III, č. 76). Třebíč, v lat. orig.: Trebecz. 24/ Nyní Sádek u Třebíče. 25/ Jan byl v Brně už 17. června 1312 (Regesta III, č. 80). 26/ U Vyškova. 27/ Fridrich (Friduš) z Linavy a jeho druhové dostali milost v Brně dne 20. července 1312 (Regesta III, č. 83); Artleb z Boskovic prchl do ciziny a král zabral jeho statky a vzal ho na milost teprve na zákrok předních pánů mo- ravských dne 5. května 1313 (Regesta III, č. 135). 28/ U Hranic; v lat. orig.: Drahaus.
Strana 236
xx rychleji pověšen, a stále obviňoval sám sebe a zpěčoval se už žít. Na otázku, proč tak po- spíchá na smrt, odpověděl: „Žil jsem bídně, trápil mě velmi ve dne v noci tak silný hlad, že si za radost pokládám jakou- koli krátkou smrt, kterou by přece jednou měla konec má předlouhá bída, Bůh mi svěd- kem, spáchal jsem tuto krádež z touhy po ČESKÝ KRÁL JAN SLAVIL DVORSKÝ SJEZD V NORIMBERKU CX Léta Páně 1313 ve svátek Zjevení Páně!/ slavil český král Jan, který byl generálním vikářem svaté říše v Německu, v Norim- berku slavnostní dvorský sjezd, na němž byla přítomna téměř všechna knížata a hra- bata německá, nebo aspoň tam poslali své slavnostní posly ti, kteří se nemohli sami osobně dostaviti. Na tom sjezdě bylo naří- zeno většině knížat a hrabat, že mají poslati smrti, ne po životním údělu, prosím proto, zabte mne!" Slitovali se lidé nad tímto hladovým člověkem, a vyrvavše ho z pout, nasytili ho svými almužnami ze skutku lásky. Hned pak po této neúrodě dal Hos- podin hojnost a „země vydala přehojně úrody své““.29/ #/ Podle Zalmu 84. 13. bojovný lid panu císaři Jindřichovi, který tehdy obléhal město Florencii, každý podle své možnosti, jak rozhodl římský císař. Takový rozkaz tedy všichni zároveň posluš- ně vyplnili a v létě potom následujícím shromáždivše vojsko vytáhli, aby splnili císaři poslušnost, ale žel, uslyševše o smrti císařově, nikterak nedorazili na bojiště. PRVNÍ DÍTĚ KRÁLE JANA Léta Páně 1313 v den svatého Kiliána?/ mu- čedníka naplnila se české královně, paní Elišce, doba porodu a porodila svou prvo- rozenou dceru, kterou nazvala jménem paní Markéty, císařovny římské, Markétou. Mladičká Markéta tato již působí šťastnému otci nejednu radostnou chvíli a stejně tak vážné své matce. Měl pak tehdy král Jan šestnáctý rok svého věku a královna Eliška dvacátý prvý. KTERAK KRÁL JAN SILNĚ TRUCHLIL NAD SMRTÍ SVÉHO OTCE S VELIKÝM UTRPENÍM SVÉHO SRDCE "Téhož tedy roku vytáhl český král Jan, syn císařův, v oktávu Nanebevzetíš/ z Prahy s četnými šlechtici českými a moravskými, chtěje se odebrati k svému otci císaři. Když pak přišel k Norimberku, značně se roz- množil lid českého krále Jana na množství a síle příchodem vojsk pana Mikuláše*/, bis- kupa řezenského, pana Filipa, biskupa eich- stádtského, hrabat pana Bertholda z Henne- bergu, pana Ludvíka z Ottingenu, pana Fridricha, purkrabího norimberského, pana Oldřicha ze Schlüsselberka a &etnych jinych. 236 | 237 "Tak tedy postupoval král se silnou mocí, táhl přes Ulm a dorazil až do Švábska. Z druhé strany Rýna postupoval s velikou silou pan Petr, arcibiskup mohučský, s paní Beatricí, matkou pana císaře Jindřicha, a při- váděl s sebou přemnoho velmožů a hrabat a vybrané rytířstvo, chtěje vtáhnouti do Itálie. Bylo ustanoveno a smluveno, že se mají sejíti v německém městě Curychu*/ v jedné lhůtě a jednoho dne všechna němec- ká knížata, která tehdy byla připravena k boji, aby tak spolu sloučení mohli jistěji proraziti nepřátelské šiky a mocněji vpad- nouti do Itálie. A když se český král Jan velmi spěšně při- bližoval k místu srazu a už docházel se svým vojskem k jednomu klášteru jeptišek našeho cisterciáckého řádu, který se jmenuje Hek- kenbach?*/, lezícímu mezi Ulmem a Kostnicí, zastihla ho na postupu z nešťastného zname-
xx rychleji pověšen, a stále obviňoval sám sebe a zpěčoval se už žít. Na otázku, proč tak po- spíchá na smrt, odpověděl: „Žil jsem bídně, trápil mě velmi ve dne v noci tak silný hlad, že si za radost pokládám jakou- koli krátkou smrt, kterou by přece jednou měla konec má předlouhá bída, Bůh mi svěd- kem, spáchal jsem tuto krádež z touhy po ČESKÝ KRÁL JAN SLAVIL DVORSKÝ SJEZD V NORIMBERKU CX Léta Páně 1313 ve svátek Zjevení Páně!/ slavil český král Jan, který byl generálním vikářem svaté říše v Německu, v Norim- berku slavnostní dvorský sjezd, na němž byla přítomna téměř všechna knížata a hra- bata německá, nebo aspoň tam poslali své slavnostní posly ti, kteří se nemohli sami osobně dostaviti. Na tom sjezdě bylo naří- zeno většině knížat a hrabat, že mají poslati smrti, ne po životním údělu, prosím proto, zabte mne!" Slitovali se lidé nad tímto hladovým člověkem, a vyrvavše ho z pout, nasytili ho svými almužnami ze skutku lásky. Hned pak po této neúrodě dal Hos- podin hojnost a „země vydala přehojně úrody své““.29/ #/ Podle Zalmu 84. 13. bojovný lid panu císaři Jindřichovi, který tehdy obléhal město Florencii, každý podle své možnosti, jak rozhodl římský císař. Takový rozkaz tedy všichni zároveň posluš- ně vyplnili a v létě potom následujícím shromáždivše vojsko vytáhli, aby splnili císaři poslušnost, ale žel, uslyševše o smrti císařově, nikterak nedorazili na bojiště. PRVNÍ DÍTĚ KRÁLE JANA Léta Páně 1313 v den svatého Kiliána?/ mu- čedníka naplnila se české královně, paní Elišce, doba porodu a porodila svou prvo- rozenou dceru, kterou nazvala jménem paní Markéty, císařovny římské, Markétou. Mladičká Markéta tato již působí šťastnému otci nejednu radostnou chvíli a stejně tak vážné své matce. Měl pak tehdy král Jan šestnáctý rok svého věku a královna Eliška dvacátý prvý. KTERAK KRÁL JAN SILNĚ TRUCHLIL NAD SMRTÍ SVÉHO OTCE S VELIKÝM UTRPENÍM SVÉHO SRDCE "Téhož tedy roku vytáhl český král Jan, syn císařův, v oktávu Nanebevzetíš/ z Prahy s četnými šlechtici českými a moravskými, chtěje se odebrati k svému otci císaři. Když pak přišel k Norimberku, značně se roz- množil lid českého krále Jana na množství a síle příchodem vojsk pana Mikuláše*/, bis- kupa řezenského, pana Filipa, biskupa eich- stádtského, hrabat pana Bertholda z Henne- bergu, pana Ludvíka z Ottingenu, pana Fridricha, purkrabího norimberského, pana Oldřicha ze Schlüsselberka a &etnych jinych. 236 | 237 "Tak tedy postupoval král se silnou mocí, táhl přes Ulm a dorazil až do Švábska. Z druhé strany Rýna postupoval s velikou silou pan Petr, arcibiskup mohučský, s paní Beatricí, matkou pana císaře Jindřicha, a při- váděl s sebou přemnoho velmožů a hrabat a vybrané rytířstvo, chtěje vtáhnouti do Itálie. Bylo ustanoveno a smluveno, že se mají sejíti v německém městě Curychu*/ v jedné lhůtě a jednoho dne všechna němec- ká knížata, která tehdy byla připravena k boji, aby tak spolu sloučení mohli jistěji proraziti nepřátelské šiky a mocněji vpad- nouti do Itálie. A když se český král Jan velmi spěšně při- bližoval k místu srazu a už docházel se svým vojskem k jednomu klášteru jeptišek našeho cisterciáckého řádu, který se jmenuje Hek- kenbach?*/, lezícímu mezi Ulmem a Kostnicí, zastihla ho na postupu z nešťastného zname-
Strana 237
ní pověst o netušené události a donutila ho odejít nazpět. Neboť přišli poslové právě tak nevítaní, jako nečekaní, kteří tvrdili, že ze- mřel pan císař Jindřich poživ jedu7, a do- svědčovali to zřejmými listy před očima naříkajících. Ó jak krutě bolestný hrot pro- bodl srdce jednorozeného syna, když mu byla zvěstována záhuba nejjasnějšího jeho otce! O jak velice skličující a hrozný strach přepadl nás a všechno vojsko, protože jsme neměli, postaveni ve vyhnanství, totiž v cizí vlasti, žádného útočiště nebo útulku před nepřáteli! Neboť ti, kteří se včera nebo pře- devčírem z strachu před panem otcem, totiž císařem, rádi uctivě klaněli stopám krále Jana, už na zprávu o jeho žalostné smrti, získavše tuto vhodnou příležitost, hleděli mu, jak jen mohli, působiti těžkosti nástra- hami tajné obmyslnosti. A v této tísni ne- šťastných událostí naplnila královu mysl pevnost tak značné velkoduchosti, že z onoho projevu duševní síly vznikla lidu nemalá útěcha, v úkrytu však hrudi zakoušel syn prudkou bolest nad smrtí otcovou, ale všem ji zatajila stařecká prozíravost tohoto mla- díka. Tento stařičký jinoch, však uzdou rozumu spjatý, v prsou nosíval nářek, leč s veselou tváří ho skrýval, neboť, jak já si myslím, to moudré nemůže býti, dá-li se přespříliš zneklidnit muž, jenž osudem zlým je postižen zle. Vždyť celému vojsku moh' ublížit tehdy tento statečný král, zle tenkráte kdyby se choval. S pevností on však pravil: „Můj otec dokud žil se mnou, neměl jsem žádnou starost a také jsem nemusel snášet jedinou obtížnou věc. Však, že jsem utištěn nyní, nová starost mě trápí a větší bolest mě souží. Nezoufám přesto ni tak, leč ode všech navzájem žádám: Kteří jste se mnou stáli a mého otce jste ctili, kteří jste přišli sem, nuž rcete, co v příhodách těchto bylo by výhodné konat, co nyní by mělo se státi užitečného nám a prospěšného i pro vás.“ A jemu odpověděli starší rozumnější radou: „Protože, pane králi, odešel, bohužel, z to- hoto světa císař, váš otec, který byl příčinou naší cesty, nezbývá nic jiného než se spěšně vrátit cestou, kterou jsme přišli, abychom pro zdržení, učiníme-li jaké, neupadli do ne- bezpečenství od zlých lidí.“ Tato řeč se zalí- bila před očima všech i stalo se tak, takže ti, kteří postupovali kupředu s plesáním, při návratu táhli nazpět s naříkáním. Ó neslý- chaná bída, že je tomuto slavnému králi a jeho četnému vojsku odňat triumf vítězství docela beze všeho boje! Smrt kousavá kousla jen do hlavy a veškeré údy strnou a zachvá- cené strnulostí naprosto nevědí, co mají dělat. Tak tedy, když se král vracel se svým vojskem beze slávy, všude ho skrytě napadala loupeživost lapků, a cokoli kráčelo odděleně od vojska, bylo uchváceno a odvlečeno. Neboť jsem tehdy viděl ležet na cestě některé z našich lidí zabité nebo zraněné, kterým ublížila nepřátelská ruka, jež byla včera a předevčírem hotova konati králi služby, kterékoli by rozkázal; a když jsem to viděl, rozrušen v mysli, cítící soustrast, jsem takto pravil: 1/ Dne 6. ledna. 2 Dne 8. července. 3/ Nanebevzetí Panny Marie je 15. srpna, oktáv trvá do 22. srpna. V listině ze dne 1. září (Regesta III, č. 154) ustanovil Jan správcem země za své nepřítomnosti Bertholda z Hennebergu. 4 Mikuláš (de Stachowitz nebo de Ipsse) byl řezenským biskupem od r. 1313 († 1340). 5 V lat. orig.: in Thurego. 6 Heckenbach u Biberachu. 7 O jeho smrti viz v kap. CXV. „»Jestli je šťastná doba, tu mnoho se počítá přátel, 8/ když se však změní osud, i přízeň lidu se změní. 3/ Podle Ovidia, Trist. I, 8, 5—6.
ní pověst o netušené události a donutila ho odejít nazpět. Neboť přišli poslové právě tak nevítaní, jako nečekaní, kteří tvrdili, že ze- mřel pan císař Jindřich poživ jedu7, a do- svědčovali to zřejmými listy před očima naříkajících. Ó jak krutě bolestný hrot pro- bodl srdce jednorozeného syna, když mu byla zvěstována záhuba nejjasnějšího jeho otce! O jak velice skličující a hrozný strach přepadl nás a všechno vojsko, protože jsme neměli, postaveni ve vyhnanství, totiž v cizí vlasti, žádného útočiště nebo útulku před nepřáteli! Neboť ti, kteří se včera nebo pře- devčírem z strachu před panem otcem, totiž císařem, rádi uctivě klaněli stopám krále Jana, už na zprávu o jeho žalostné smrti, získavše tuto vhodnou příležitost, hleděli mu, jak jen mohli, působiti těžkosti nástra- hami tajné obmyslnosti. A v této tísni ne- šťastných událostí naplnila královu mysl pevnost tak značné velkoduchosti, že z onoho projevu duševní síly vznikla lidu nemalá útěcha, v úkrytu však hrudi zakoušel syn prudkou bolest nad smrtí otcovou, ale všem ji zatajila stařecká prozíravost tohoto mla- díka. Tento stařičký jinoch, však uzdou rozumu spjatý, v prsou nosíval nářek, leč s veselou tváří ho skrýval, neboť, jak já si myslím, to moudré nemůže býti, dá-li se přespříliš zneklidnit muž, jenž osudem zlým je postižen zle. Vždyť celému vojsku moh' ublížit tehdy tento statečný král, zle tenkráte kdyby se choval. S pevností on však pravil: „Můj otec dokud žil se mnou, neměl jsem žádnou starost a také jsem nemusel snášet jedinou obtížnou věc. Však, že jsem utištěn nyní, nová starost mě trápí a větší bolest mě souží. Nezoufám přesto ni tak, leč ode všech navzájem žádám: Kteří jste se mnou stáli a mého otce jste ctili, kteří jste přišli sem, nuž rcete, co v příhodách těchto bylo by výhodné konat, co nyní by mělo se státi užitečného nám a prospěšného i pro vás.“ A jemu odpověděli starší rozumnější radou: „Protože, pane králi, odešel, bohužel, z to- hoto světa císař, váš otec, který byl příčinou naší cesty, nezbývá nic jiného než se spěšně vrátit cestou, kterou jsme přišli, abychom pro zdržení, učiníme-li jaké, neupadli do ne- bezpečenství od zlých lidí.“ Tato řeč se zalí- bila před očima všech i stalo se tak, takže ti, kteří postupovali kupředu s plesáním, při návratu táhli nazpět s naříkáním. Ó neslý- chaná bída, že je tomuto slavnému králi a jeho četnému vojsku odňat triumf vítězství docela beze všeho boje! Smrt kousavá kousla jen do hlavy a veškeré údy strnou a zachvá- cené strnulostí naprosto nevědí, co mají dělat. Tak tedy, když se král vracel se svým vojskem beze slávy, všude ho skrytě napadala loupeživost lapků, a cokoli kráčelo odděleně od vojska, bylo uchváceno a odvlečeno. Neboť jsem tehdy viděl ležet na cestě některé z našich lidí zabité nebo zraněné, kterým ublížila nepřátelská ruka, jež byla včera a předevčírem hotova konati králi služby, kterékoli by rozkázal; a když jsem to viděl, rozrušen v mysli, cítící soustrast, jsem takto pravil: 1/ Dne 6. ledna. 2 Dne 8. července. 3/ Nanebevzetí Panny Marie je 15. srpna, oktáv trvá do 22. srpna. V listině ze dne 1. září (Regesta III, č. 154) ustanovil Jan správcem země za své nepřítomnosti Bertholda z Hennebergu. 4 Mikuláš (de Stachowitz nebo de Ipsse) byl řezenským biskupem od r. 1313 († 1340). 5 V lat. orig.: in Thurego. 6 Heckenbach u Biberachu. 7 O jeho smrti viz v kap. CXV. „»Jestli je šťastná doba, tu mnoho se počítá přátel, 8/ když se však změní osud, i přízeň lidu se změní. 3/ Podle Ovidia, Trist. I, 8, 5—6.
Strana 238
Láska, jež trvalá není, je věru bezcenným citem. Má-li kdo věci mé rád, však o mne nedbá, ten zlý je. Zjevná je věc ta králi, neb silnici, která dřív byla pro všechny otevřená, teď jistá posádka střeží, brání projíti po ní, když lidé ve městě slyší, vojsko že ustupuje; lid tomu pak působí škodu, kterého předtím chválil, jej miloval, boje se jeho.'“ Když pak král Jan při návratu došel do říš- ského města Něrdlingenu a uslyšel, že se z téže příčiny vrátil pan Petr, mohučský arcibiskup, jeho vychovatel a zvláštní přítel, poslal k němu pana Konráda, prvního opata zbraslavského, a naléhavě žádal, aby mu ráčil poskytnouti vzájemnou rozmluvu. A tak přišel tento pan opat, maje mne za kaplana, k mohučskému panu arcibiskupovi, který byl tehdy na svém hradě, řečeném Ehren- fels, jenž leží proti Bingenu nad Rýnem; konečně se dal četnými vybízivými řečmi opatovými arcibiskup pohnouti, že slíbil, že přijde k českému králi Janovi do Wiirz- burku.?/ Konala se však tehdy, to je v oktávu sva- tého Michala!?/, mezi arcibiskupy mohuc- skym, kolínskym a trevírskym panem Baldui- nem u města Koblence'!/ třídenní porada o záležitostech uprázdněné říše, které jsme se zúčastnili a viděli i slyšeli, co se tam dělo. Po jejím skončení přišli jsme s panem Pet- rem Mohučským ke králi a královně Elišce do Wiirzburku, a když tam bylo vykonáno mnoho porad a jednání, vešel pan Petr Mohučský s královnou Eliškou do králov- JEDEN KRÁSNÝ ZÁZRAK, KTERÝ SE UDÁL S TĚLEM KRISTOVÝM VE SVÁTOSTI $ CXI Léta Páně 1312 milostivě ráčil na utvrzení svaté křesťanské víry sám Ježíš Kristus, jed- norozený syn Boží, Spasitel náš, učiniti ve svátosti svého nejsvětějšího těla následující zázrak. Neboť když se v krajině moravské v městě, které se až dodnes jmenuje Ivan- čice!/, před svátky velikonočními v samý den 238 / 239 ství Českého, král Jan však přecházel sem tam u Rýna, a tak zůstal skoro po cely rok!?/ ve svém hrabství Lucemburském a zatím často pracoval v záležitostech uprázdněné říše. A za jeho nepřítomnosti trval řízením Božím veliký mír v Čechách. DRUHÁ DCERA ČESKÉHO KRÁLE JANA Léta Páně 1315 dne 21. května v prvou hodi- nu??/ se narodila panu Janovi, králi českému, hraběti lucemburskému, druhá dcera, Jitka, a při jejím narození se lid znepokojil proto, že se čekalo narození syna. Uvažujíc to matka této dívky, paní královna Eliška, takto přede mnou pravila: „Protože takřka nikdo nemá rád toto dítě, proto je musím já mít ráda tím vřeleji.“ 9/ V lat. orig.: Herbipolim. 19/ Sv, Michala je 29. září, bylo to tedy mezi tímto dnem a 5. říjnem. 11/ V lat. orig.: Confluenciam. 13/ Dne 29. září 1314 byl už zase v Praze (Regesta III, č. 222). 18/ Okolo 6. hodiny ranní našeho času. Velkého pátku?/ sešel k svatému přijímání těla a krve Kristovy podle zvyku v kostele hojný zástup věřících, hle, když příliš vzrůstal počet lidu, chtějícího toho dne příjímati, ne- mohly stačit tomu množství celé hostie, které byly den předtím, to je na Zelený čtvrtek, posvěceny a na následující den Vel- kého pátku pro přijímání lidu uchovány. A tím se stalo, tak jako se už udržel zbožný a církevní zvyk, že kněz, střídník řečeného kostela, rozděloval po kouscích několik hostií rozlomených na menší částečky, aby tak požití pokrmu života potěšilo a nasytilo lačné duše tak hojného lidu a tak zbožného. Naposledy, když většina zbožně přijímala od oltáře z ruky knězovy onen nebeský chléb
Láska, jež trvalá není, je věru bezcenným citem. Má-li kdo věci mé rád, však o mne nedbá, ten zlý je. Zjevná je věc ta králi, neb silnici, která dřív byla pro všechny otevřená, teď jistá posádka střeží, brání projíti po ní, když lidé ve městě slyší, vojsko že ustupuje; lid tomu pak působí škodu, kterého předtím chválil, jej miloval, boje se jeho.'“ Když pak král Jan při návratu došel do říš- ského města Něrdlingenu a uslyšel, že se z téže příčiny vrátil pan Petr, mohučský arcibiskup, jeho vychovatel a zvláštní přítel, poslal k němu pana Konráda, prvního opata zbraslavského, a naléhavě žádal, aby mu ráčil poskytnouti vzájemnou rozmluvu. A tak přišel tento pan opat, maje mne za kaplana, k mohučskému panu arcibiskupovi, který byl tehdy na svém hradě, řečeném Ehren- fels, jenž leží proti Bingenu nad Rýnem; konečně se dal četnými vybízivými řečmi opatovými arcibiskup pohnouti, že slíbil, že přijde k českému králi Janovi do Wiirz- burku.?/ Konala se však tehdy, to je v oktávu sva- tého Michala!?/, mezi arcibiskupy mohuc- skym, kolínskym a trevírskym panem Baldui- nem u města Koblence'!/ třídenní porada o záležitostech uprázdněné říše, které jsme se zúčastnili a viděli i slyšeli, co se tam dělo. Po jejím skončení přišli jsme s panem Pet- rem Mohučským ke králi a královně Elišce do Wiirzburku, a když tam bylo vykonáno mnoho porad a jednání, vešel pan Petr Mohučský s královnou Eliškou do králov- JEDEN KRÁSNÝ ZÁZRAK, KTERÝ SE UDÁL S TĚLEM KRISTOVÝM VE SVÁTOSTI $ CXI Léta Páně 1312 milostivě ráčil na utvrzení svaté křesťanské víry sám Ježíš Kristus, jed- norozený syn Boží, Spasitel náš, učiniti ve svátosti svého nejsvětějšího těla následující zázrak. Neboť když se v krajině moravské v městě, které se až dodnes jmenuje Ivan- čice!/, před svátky velikonočními v samý den 238 / 239 ství Českého, král Jan však přecházel sem tam u Rýna, a tak zůstal skoro po cely rok!?/ ve svém hrabství Lucemburském a zatím často pracoval v záležitostech uprázdněné říše. A za jeho nepřítomnosti trval řízením Božím veliký mír v Čechách. DRUHÁ DCERA ČESKÉHO KRÁLE JANA Léta Páně 1315 dne 21. května v prvou hodi- nu??/ se narodila panu Janovi, králi českému, hraběti lucemburskému, druhá dcera, Jitka, a při jejím narození se lid znepokojil proto, že se čekalo narození syna. Uvažujíc to matka této dívky, paní královna Eliška, takto přede mnou pravila: „Protože takřka nikdo nemá rád toto dítě, proto je musím já mít ráda tím vřeleji.“ 9/ V lat. orig.: Herbipolim. 19/ Sv, Michala je 29. září, bylo to tedy mezi tímto dnem a 5. říjnem. 11/ V lat. orig.: Confluenciam. 13/ Dne 29. září 1314 byl už zase v Praze (Regesta III, č. 222). 18/ Okolo 6. hodiny ranní našeho času. Velkého pátku?/ sešel k svatému přijímání těla a krve Kristovy podle zvyku v kostele hojný zástup věřících, hle, když příliš vzrůstal počet lidu, chtějícího toho dne příjímati, ne- mohly stačit tomu množství celé hostie, které byly den předtím, to je na Zelený čtvrtek, posvěceny a na následující den Vel- kého pátku pro přijímání lidu uchovány. A tím se stalo, tak jako se už udržel zbožný a církevní zvyk, že kněz, střídník řečeného kostela, rozděloval po kouscích několik hostií rozlomených na menší částečky, aby tak požití pokrmu života potěšilo a nasytilo lačné duše tak hojného lidu a tak zbožného. Naposledy, když většina zbožně přijímala od oltáře z ruky knězovy onen nebeský chléb
Strana 239
ve způsobě jen malé částečky omezený, při- stoupil jeden muž, syn nedůvěry a malý víry, který přijímaje od kněze do úst nepatrnou část těla Páně, hned v srdci tichý a v mysli nevěřící s reptáním mluvil: „Co a kolik jsi přijal? Jak velikou asi sílu anebo jakou účinnost může v tobě míti tak chudičká částečka? Zajisté skrovnou nebo žádnou. Kéž bych byl dnes nechodil k oltáři! Bylo by mně zajisté tolik platno vůbec se zdržeti přijímání, jako přijmouti tak nepatrnou částečku.““ Ale když takto a podobně u sebe převráceně rozvažoval v rozličných rouha- vých myšlenkách s nevolí a nedůvěrou, za- čala náhle ona svatá hostie, na jejíž malou velikost si onen ubohý člověk, neznající božských tajemství, už krátce předtím stě- žoval, tak velice růsti a znatelně se zvětšo- vati v ústech přijímajícího, že vyplnila jeho obě tváře a její nečekaná velikost mu nedo- volovala zavřít otevřená ústa; zajisté že takové věci působil ten, který byl tělesně skryt v svátosti, jenž není ani menší v nej- menším ani větší ve velikém. A ačkoli byl onen vzrostlý objem kousáním zubů toho člověka rozmělňován, přece ho nijak nemohl onen nevěřící člověk spolknouti. Stál onen člověk, třesa se, ve strachu, že se zadusí, jen sám si vědom, co se s ním nepo- zorovaně dělo a proč tak vzrostla ona svátost těla Páně, kterou byl pro svou nedůvěru ne- hoden přijmouti pro útěchu své duše. Trá- pen jsa nutností a boje se smrti, vložil ruku do úst a stěží mohl s námahou vytáhnouti částeč- ku posvěcené hostie, kterou pro její malost pokládal vůbec za hodnou opovržení. A pro- tože měl onen kostel žalostným požárem, který založili Maďaři*/, ve svých zdech dosud přemnoho puklin a trhlin, přiblížil se onen člověk celý v úzkostech k jedné stěně chrá- mové a zcela tajně vložil do jedné trhliny zdi tělo Páně, jak mohl nejhlouběji. A vykonav to, vrátil se onen člověk do svého domu dosti zmaten a v „trpkosti duše své''*/ roz- važoval všechno, co se mu onoho dne tak zázračně přihodilo. Brzo navštíven milostí Boží a ostře hryzán svědomím, z celého srdce je bodán výčitkami, prolévá hojně slzy, s bolestí vstane, běží k svému zpověd- níkovi a vyloží mu věc, jak se mu po pořádku přihodila. Zpovědník, uslyšev slova jeho zpovědi, měl velikou soustrast s jeho nářky, a když ho onen vinný člověk vedl a ukázal mu místo, v němž bylo tělo Páně neuctivě schováno, sám se pokusil s uctivostí odtud vyjmouti onu spasitelnou hostii. Div divoucí, když vytáhl kněz poprvé vloženou ruku ze štěr- biny zdi, ukázaly se zřejmě zakrvavené čerst- vou krví konečky prstů, kterými se dotkl hostie v dutině zdi. Užasne kněz, k úžasu se přidruží bázeň, přece však podruhé vloží třesoucí ruku do štěrbiny. A když vytáhl kněz svatou hostii z úkrytu zdi na světlo, začala ihned z různých částí té hostie jako z žil lidského těla vytékati hojná krev, takže byly postříkány nejen prsty knězovy, ale také i stěna na té straně i země. Spatřiv ten úžasný zázrak, vykřikne kněz a modlí se: pláče laik a bojí se a přiběhnou tam na tak velikou podívanou, která se nemohla nikte- rak utajiti, všichni lidé, bijíce se v prsa při pohledu na to; přemnozí pak zpěvy a osla- vováním?/ velebili Hospodina, že učinil tak veliké věci v jejich chrámě, když ráčil i takto v onen den obnoviti tak podivuhodně památ- ku svého spasitelného utrpení. TÁŽ LÁTKA Ctihodná pak v Kristu paní Gisela, abatyše v Oslavanech“/, kterýžto klášter je blízko v sousedství onoho města, na zprávu, že se tam stal tak slavný zázrak, vzala s sebou ně- kolik svých sester, jeptišek onoho kláštera, a přišla tam. A když ty zřejmě viděly událost i zkrvavenou hostii a uctivě se jí klaněly, byla dána jedné z nich před ostatními jejími družkami od Boha hojnější milost viděti ono božské tajemství. Neboť ten, který byl nevi- ditelně skryt v oné viditelné svátosti, jenž činí zázraky na nebi i na zemi"/, náhle otevřel oči i srdce oné jeptišky a osvítil její duši tak znamenitým světlem poznání a útěchy, že viděla v onom světle světlo, které ostatní přítomní neviděli; ba byla při onom podivu- hodném vidění oblažena v duchu tak hoj- nou rosou Božího požehnání, že se od té chvíle nikterak nemohla zdržeti ona služeb- nice Kristova, aby jí přehojně nevytékaly bez přestání zevně z očí hlavy potoky slz, známky onoho pramene, který vyrazil uvnitř. A na otázku, proč aspoň někdy neupouští od tak nemírných slz, odpověděla: ,„Uviděla 1/ Jihozápadně od Brna. 2/ Roku 1312 připadl Velký pátek na 24. března. */ Viz kap. LXXI. */ Kniha Jobova 3. 20. 5/ Podle Knihy Ezdrášovy 3. 11. */ V lat. orig.: in Ossla. ?/ Spojení v bibli časté, např. 5. kniha Mojžíšova 6. 22.
ve způsobě jen malé částečky omezený, při- stoupil jeden muž, syn nedůvěry a malý víry, který přijímaje od kněze do úst nepatrnou část těla Páně, hned v srdci tichý a v mysli nevěřící s reptáním mluvil: „Co a kolik jsi přijal? Jak velikou asi sílu anebo jakou účinnost může v tobě míti tak chudičká částečka? Zajisté skrovnou nebo žádnou. Kéž bych byl dnes nechodil k oltáři! Bylo by mně zajisté tolik platno vůbec se zdržeti přijímání, jako přijmouti tak nepatrnou částečku.““ Ale když takto a podobně u sebe převráceně rozvažoval v rozličných rouha- vých myšlenkách s nevolí a nedůvěrou, za- čala náhle ona svatá hostie, na jejíž malou velikost si onen ubohý člověk, neznající božských tajemství, už krátce předtím stě- žoval, tak velice růsti a znatelně se zvětšo- vati v ústech přijímajícího, že vyplnila jeho obě tváře a její nečekaná velikost mu nedo- volovala zavřít otevřená ústa; zajisté že takové věci působil ten, který byl tělesně skryt v svátosti, jenž není ani menší v nej- menším ani větší ve velikém. A ačkoli byl onen vzrostlý objem kousáním zubů toho člověka rozmělňován, přece ho nijak nemohl onen nevěřící člověk spolknouti. Stál onen člověk, třesa se, ve strachu, že se zadusí, jen sám si vědom, co se s ním nepo- zorovaně dělo a proč tak vzrostla ona svátost těla Páně, kterou byl pro svou nedůvěru ne- hoden přijmouti pro útěchu své duše. Trá- pen jsa nutností a boje se smrti, vložil ruku do úst a stěží mohl s námahou vytáhnouti částeč- ku posvěcené hostie, kterou pro její malost pokládal vůbec za hodnou opovržení. A pro- tože měl onen kostel žalostným požárem, který založili Maďaři*/, ve svých zdech dosud přemnoho puklin a trhlin, přiblížil se onen člověk celý v úzkostech k jedné stěně chrá- mové a zcela tajně vložil do jedné trhliny zdi tělo Páně, jak mohl nejhlouběji. A vykonav to, vrátil se onen člověk do svého domu dosti zmaten a v „trpkosti duše své''*/ roz- važoval všechno, co se mu onoho dne tak zázračně přihodilo. Brzo navštíven milostí Boží a ostře hryzán svědomím, z celého srdce je bodán výčitkami, prolévá hojně slzy, s bolestí vstane, běží k svému zpověd- níkovi a vyloží mu věc, jak se mu po pořádku přihodila. Zpovědník, uslyšev slova jeho zpovědi, měl velikou soustrast s jeho nářky, a když ho onen vinný člověk vedl a ukázal mu místo, v němž bylo tělo Páně neuctivě schováno, sám se pokusil s uctivostí odtud vyjmouti onu spasitelnou hostii. Div divoucí, když vytáhl kněz poprvé vloženou ruku ze štěr- biny zdi, ukázaly se zřejmě zakrvavené čerst- vou krví konečky prstů, kterými se dotkl hostie v dutině zdi. Užasne kněz, k úžasu se přidruží bázeň, přece však podruhé vloží třesoucí ruku do štěrbiny. A když vytáhl kněz svatou hostii z úkrytu zdi na světlo, začala ihned z různých částí té hostie jako z žil lidského těla vytékati hojná krev, takže byly postříkány nejen prsty knězovy, ale také i stěna na té straně i země. Spatřiv ten úžasný zázrak, vykřikne kněz a modlí se: pláče laik a bojí se a přiběhnou tam na tak velikou podívanou, která se nemohla nikte- rak utajiti, všichni lidé, bijíce se v prsa při pohledu na to; přemnozí pak zpěvy a osla- vováním?/ velebili Hospodina, že učinil tak veliké věci v jejich chrámě, když ráčil i takto v onen den obnoviti tak podivuhodně památ- ku svého spasitelného utrpení. TÁŽ LÁTKA Ctihodná pak v Kristu paní Gisela, abatyše v Oslavanech“/, kterýžto klášter je blízko v sousedství onoho města, na zprávu, že se tam stal tak slavný zázrak, vzala s sebou ně- kolik svých sester, jeptišek onoho kláštera, a přišla tam. A když ty zřejmě viděly událost i zkrvavenou hostii a uctivě se jí klaněly, byla dána jedné z nich před ostatními jejími družkami od Boha hojnější milost viděti ono božské tajemství. Neboť ten, který byl nevi- ditelně skryt v oné viditelné svátosti, jenž činí zázraky na nebi i na zemi"/, náhle otevřel oči i srdce oné jeptišky a osvítil její duši tak znamenitým světlem poznání a útěchy, že viděla v onom světle světlo, které ostatní přítomní neviděli; ba byla při onom podivu- hodném vidění oblažena v duchu tak hoj- nou rosou Božího požehnání, že se od té chvíle nikterak nemohla zdržeti ona služeb- nice Kristova, aby jí přehojně nevytékaly bez přestání zevně z očí hlavy potoky slz, známky onoho pramene, který vyrazil uvnitř. A na otázku, proč aspoň někdy neupouští od tak nemírných slz, odpověděla: ,„Uviděla 1/ Jihozápadně od Brna. 2/ Roku 1312 připadl Velký pátek na 24. března. */ Viz kap. LXXI. */ Kniha Jobova 3. 20. 5/ Podle Knihy Ezdrášovy 3. 11. */ V lat. orig.: in Ossla. ?/ Spojení v bibli časté, např. 5. kniha Mojžíšova 6. 22.
Strana 240
jsem Boha Spasitele a ženicha svého v těle svém, třebas nezaslouženě, způsobem za- jisté zázračným, ne po způsobu obecném, nýbrž pod způsobou a tvářností, jak se zalí- bilo tomu, který se mně chtěl ukázati, a už mně stačí moje tajemství.““ Potom šla bez přestání v neustálém pláči ta následovnice beránka Božího a plakala, rozsévajíc símé?/ své, a následujícího jedenáctého dne, sklíze- jíc s plesáním, co rozsévala se slzami?/, odešla z tohoto života a šťastně zesnula v Pánu. ROVNĚŽ TÝŽ ZÁZRAK V oné době okolo svátku Nanebevstoupení Páně% přišla do krajin moravských jasná paní Eliška, královna česká a polská, dcera blahé paměti pana Václava, krále týchž království, prvního zakladatele Zbraslavi, a uslyšela tam z pravdivého vypravování paní abatyše z Oslavan a od četných jiných hodnověrných osob, které byly při té udá- losti přítomny, co se slavně stalo s onou spasitelnou svátostí. A proto hned začala z vrozené sobě zbožnosti vřele planouti zbožnou touhou, aby mohla uviděti onu tak 212% spasitelnou a zázračnou hostii. Rizenim tedy Božím zachytila hodinu příhodného času a přišla do onoho města, jak chtěl sám původce svátostí, a tam obdržela darem na snažné naléhání závažných proseb od lidu, jásajícího nad návštěvou tak slavné královny, to, co dříve pokorně toužila jen viděti a uctí- vati. A jak velikou, nadměrnou radostí ple- sal uvnitř duch slavné královny nad dobrodi- ním tak vzácného daru, to dala jasně najevo radostným plesáním zevně slovem i skutkem a ten, který to viděl, podává o tom svědectví. Neboť jsem byl tehdy při tom s ctihod- ným v Kristu otcem, panem Konrádem, prv- ním opatem zbraslavským, já služebník jeho, a mně královna velmi zbožně svěřila onen předrahocenný poklad v nádherné monstran- ci opatrovat a donést na Zbraslav. Ó ty, nejsvětější tělo Pána našeho Ježíše Krista, nasyť mě a pomáhej mně v poslední hodince života mého! Amen. 8/ Podle Žalmu 125. 6. */ Podle Zalmu 125. 5. 10/ Roku 1312 byl tento svátek 4. května. Král Jan byl tenkrát na Moravě a je pravděpodobné, že ho královna doprovázela; aspoň v srpnu byla v Brně (Regesta III, č. 90, 92). Chlebem, v kterém se skrytě nám udílíš, Kriste, mě obziv důstojně, mocný králi, až nadejde hodinka smrti! ZAČÁTEK STRUČNÉHO VÝKLADU O NEJJASNĚJŠÍM VLADAŘI, PANU JINDRICHOVI VII, CISARI RIMSKEM, A JEHO ŠŤASTNÝCH ÚSPEŠÍCH $ CXII Byl v némeckych krajinách v hrabství Lucem- burském hrabě přemocný a statečný, jmé- nem Jindřich!/, který si vzal manželským svazkem ženu rodem urozenou a neméně vzácných mravů, pocházející z přeslavného rodu hrabat hennegavských, nazvanou vlast- ním jménem Beatrix, a ti žili spolu jako manželé přemnoho dní a zplodili v řádném manželském spolužití tři syny, Jindřicha, 240 / 241 Valrama a Balduina. Stalo se pak, když vedl svrchu jmenovaný hrabě Jindřich válku v poli s panem Janem, vévodou brabant- ským, že ztratil zároveň život i vítězství v té bitvé a zabit padl.?/ V té srážce zemřeli s ním jeho dva bratti?/ a vévoda brabantsky zvítě- zil, neboť měl tehdy s sebou na své straně kolínského*/ arcibiskupa a nesmírnou sílu znamenitého rytířstva. Po smrti otcově povstal místo něho jeho prvorozený syn a stal se hrabětem lucem- burským s radostí a přáním veškerého lidu. Aby se pak obrátila příčina starého sporu ve svazek jednoty a nového míru, usmyslili si starší lidu jak vévodství, tak hrabství uzavříti mezi dědici posvátné spojení řádného man- želství. Tedy po přemnohých vyjednáváních vzal si Jindřich, mladý hrabě lucemburský, za řádnou manželku pannu Markétu, dceru Jana, vévody brabantského.
jsem Boha Spasitele a ženicha svého v těle svém, třebas nezaslouženě, způsobem za- jisté zázračným, ne po způsobu obecném, nýbrž pod způsobou a tvářností, jak se zalí- bilo tomu, který se mně chtěl ukázati, a už mně stačí moje tajemství.““ Potom šla bez přestání v neustálém pláči ta následovnice beránka Božího a plakala, rozsévajíc símé?/ své, a následujícího jedenáctého dne, sklíze- jíc s plesáním, co rozsévala se slzami?/, odešla z tohoto života a šťastně zesnula v Pánu. ROVNĚŽ TÝŽ ZÁZRAK V oné době okolo svátku Nanebevstoupení Páně% přišla do krajin moravských jasná paní Eliška, královna česká a polská, dcera blahé paměti pana Václava, krále týchž království, prvního zakladatele Zbraslavi, a uslyšela tam z pravdivého vypravování paní abatyše z Oslavan a od četných jiných hodnověrných osob, které byly při té udá- losti přítomny, co se slavně stalo s onou spasitelnou svátostí. A proto hned začala z vrozené sobě zbožnosti vřele planouti zbožnou touhou, aby mohla uviděti onu tak 212% spasitelnou a zázračnou hostii. Rizenim tedy Božím zachytila hodinu příhodného času a přišla do onoho města, jak chtěl sám původce svátostí, a tam obdržela darem na snažné naléhání závažných proseb od lidu, jásajícího nad návštěvou tak slavné královny, to, co dříve pokorně toužila jen viděti a uctí- vati. A jak velikou, nadměrnou radostí ple- sal uvnitř duch slavné královny nad dobrodi- ním tak vzácného daru, to dala jasně najevo radostným plesáním zevně slovem i skutkem a ten, který to viděl, podává o tom svědectví. Neboť jsem byl tehdy při tom s ctihod- ným v Kristu otcem, panem Konrádem, prv- ním opatem zbraslavským, já služebník jeho, a mně královna velmi zbožně svěřila onen předrahocenný poklad v nádherné monstran- ci opatrovat a donést na Zbraslav. Ó ty, nejsvětější tělo Pána našeho Ježíše Krista, nasyť mě a pomáhej mně v poslední hodince života mého! Amen. 8/ Podle Žalmu 125. 6. */ Podle Zalmu 125. 5. 10/ Roku 1312 byl tento svátek 4. května. Král Jan byl tenkrát na Moravě a je pravděpodobné, že ho královna doprovázela; aspoň v srpnu byla v Brně (Regesta III, č. 90, 92). Chlebem, v kterém se skrytě nám udílíš, Kriste, mě obziv důstojně, mocný králi, až nadejde hodinka smrti! ZAČÁTEK STRUČNÉHO VÝKLADU O NEJJASNĚJŠÍM VLADAŘI, PANU JINDRICHOVI VII, CISARI RIMSKEM, A JEHO ŠŤASTNÝCH ÚSPEŠÍCH $ CXII Byl v némeckych krajinách v hrabství Lucem- burském hrabě přemocný a statečný, jmé- nem Jindřich!/, který si vzal manželským svazkem ženu rodem urozenou a neméně vzácných mravů, pocházející z přeslavného rodu hrabat hennegavských, nazvanou vlast- ním jménem Beatrix, a ti žili spolu jako manželé přemnoho dní a zplodili v řádném manželském spolužití tři syny, Jindřicha, 240 / 241 Valrama a Balduina. Stalo se pak, když vedl svrchu jmenovaný hrabě Jindřich válku v poli s panem Janem, vévodou brabant- ským, že ztratil zároveň život i vítězství v té bitvé a zabit padl.?/ V té srážce zemřeli s ním jeho dva bratti?/ a vévoda brabantsky zvítě- zil, neboť měl tehdy s sebou na své straně kolínského*/ arcibiskupa a nesmírnou sílu znamenitého rytířstva. Po smrti otcově povstal místo něho jeho prvorozený syn a stal se hrabětem lucem- burským s radostí a přáním veškerého lidu. Aby se pak obrátila příčina starého sporu ve svazek jednoty a nového míru, usmyslili si starší lidu jak vévodství, tak hrabství uzavříti mezi dědici posvátné spojení řádného man- želství. Tedy po přemnohých vyjednáváních vzal si Jindřich, mladý hrabě lucemburský, za řádnou manželku pannu Markétu, dceru Jana, vévody brabantského.
Strana 241
Takto ustala pře, když manželstvím sdruženi byli takoví dědicové, jež porážka rozlučovala. Tehdy s radostí velkou se Markéta Jindřichu dává. Hraběnkou lucemburskou se stala šlechtična z Brabant. Ti dva manželé pak zachovávajíce zákon Boží nepřestanou od první doby svého spolužití sloužiti Hospodinu v bázni, krá- čejíce v přikázáních Božích bez stesku, jsou spojeni povinnou láskou, scházejí se jako mladí, jejich to dosvědčí mrav, starci že stali se již. Před Bohem nedávají ničemu přednost, vy- konávají v každém čase spravedlnost a soud5/, ke všem se ukazují laskaví a vlídní, vyšším projevují úctu, rovným lásku a nižším přízeň. A požehnal Bůh této hraběnce, že počala a porodila syna svého prvorozeného, který dostal při křtu duchovního znovuzrození jméno Jan; i uslyšeli sousedé a příbuzní, že „učinil s ní Bůh milosrdenství své“3 a bla- hopřáli jí. Když chtěl hrabě Jindřich, aby se chlapec jmenoval jeho jménem, odpověděla matka: „Nikoli, bude se jmenovat Jan." Jméno tohoto chlapce však svědčí, že vždycky má vzrůstat význam jeho a sláva; kéž milost Boží ho ráčí chrániti každý čas a vzdalovat od každé zkázy! Narodil se ten chlapec Jan léta Páně 1296 v den svatého Vavřince mučedníka a stal se potom ve čtrnácti letech svého věku krá- lem českým, jak najdeš v předcházejícím čtení. A tak velice kvetla u těchto manželů zásluha ctnosti, že přinášela nejen jim, nýbrž i jiným odměnu povýšení. Neboť když se uprázdnila po smrti pana Raimunda3 tre- vírského arcibiskupa, trevírská stolice, na- vštívil svrchu jmenovaný Jindřich, hrabě lucemburský, Apoštolskou stolici a opa- třil svému mladšímu bratru Balduinovi, třebas neměl ještě věk, u pana papeže Kli- menta V. stolec onoho uprázdněného arci- biskupství. 1/ Otec pozdějšího císaře Jindřich III. (syn Jindři- cha II.) panoval v Lucembursku v letech 1281—1288; jeho manželka Beatrix byla dcera Balduina z Avesnes. 3/ V bitvě u Woringu dne 5. června 1288. 3 Vlastně tři, totiž jeho vlastní bratr Valram a dva levo- bočkové Jindřicha II., Jindřich a Balduin. To je omyl kronikářův; kolínský arcibiskup Siegfried (1275 až 1297) stál na straně hraběte lucemburského a sám upadl do zajetí. 5/ Často v bibli, např. 1. kniha Mojžíšova 18. 19. aj. % Podle 1. knihy Mojžíšovy 19. 19. 7/ 10. srpna. s/ Boemund (ne Raimund) de Warnesberg byl arcibis- kupem trevírským v letech 1286—1299. Předchůdcem Balduinovým byl Diether Nasavský (1300—1307). Bal- duin dostal arcibiskupství trevírské provizí papeže Kli- menta V. hlavně přičiněním francouzského krále Filipa Sličného (srv. J. Šusta, České dějiny II, 2, str. 66 a pozn. vzadu). Balduin zastával tento úřad do r. 1354. Toto je, po čem toužím: trůn arcibiskupský dostal Balduin. K tomuto stolci on na přímluvu se dostal, nikoli za plat; vždyť za plat se dobytče prodává věru, nikoli prelátský úřad. A je to ošklivý zlozvyk, dává-li peníze někdo, kdo biskupem touží se státi anebo prelátem též. Ten právem zavržen bývá, neboť zavržen jest, kdo prelátství snaží se koupit.
Takto ustala pře, když manželstvím sdruženi byli takoví dědicové, jež porážka rozlučovala. Tehdy s radostí velkou se Markéta Jindřichu dává. Hraběnkou lucemburskou se stala šlechtična z Brabant. Ti dva manželé pak zachovávajíce zákon Boží nepřestanou od první doby svého spolužití sloužiti Hospodinu v bázni, krá- čejíce v přikázáních Božích bez stesku, jsou spojeni povinnou láskou, scházejí se jako mladí, jejich to dosvědčí mrav, starci že stali se již. Před Bohem nedávají ničemu přednost, vy- konávají v každém čase spravedlnost a soud5/, ke všem se ukazují laskaví a vlídní, vyšším projevují úctu, rovným lásku a nižším přízeň. A požehnal Bůh této hraběnce, že počala a porodila syna svého prvorozeného, který dostal při křtu duchovního znovuzrození jméno Jan; i uslyšeli sousedé a příbuzní, že „učinil s ní Bůh milosrdenství své“3 a bla- hopřáli jí. Když chtěl hrabě Jindřich, aby se chlapec jmenoval jeho jménem, odpověděla matka: „Nikoli, bude se jmenovat Jan." Jméno tohoto chlapce však svědčí, že vždycky má vzrůstat význam jeho a sláva; kéž milost Boží ho ráčí chrániti každý čas a vzdalovat od každé zkázy! Narodil se ten chlapec Jan léta Páně 1296 v den svatého Vavřince mučedníka a stal se potom ve čtrnácti letech svého věku krá- lem českým, jak najdeš v předcházejícím čtení. A tak velice kvetla u těchto manželů zásluha ctnosti, že přinášela nejen jim, nýbrž i jiným odměnu povýšení. Neboť když se uprázdnila po smrti pana Raimunda3 tre- vírského arcibiskupa, trevírská stolice, na- vštívil svrchu jmenovaný Jindřich, hrabě lucemburský, Apoštolskou stolici a opa- třil svému mladšímu bratru Balduinovi, třebas neměl ještě věk, u pana papeže Kli- menta V. stolec onoho uprázdněného arci- biskupství. 1/ Otec pozdějšího císaře Jindřich III. (syn Jindři- cha II.) panoval v Lucembursku v letech 1281—1288; jeho manželka Beatrix byla dcera Balduina z Avesnes. 3/ V bitvě u Woringu dne 5. června 1288. 3 Vlastně tři, totiž jeho vlastní bratr Valram a dva levo- bočkové Jindřicha II., Jindřich a Balduin. To je omyl kronikářův; kolínský arcibiskup Siegfried (1275 až 1297) stál na straně hraběte lucemburského a sám upadl do zajetí. 5/ Často v bibli, např. 1. kniha Mojžíšova 18. 19. aj. % Podle 1. knihy Mojžíšovy 19. 19. 7/ 10. srpna. s/ Boemund (ne Raimund) de Warnesberg byl arcibis- kupem trevírským v letech 1286—1299. Předchůdcem Balduinovým byl Diether Nasavský (1300—1307). Bal- duin dostal arcibiskupství trevírské provizí papeže Kli- menta V. hlavně přičiněním francouzského krále Filipa Sličného (srv. J. Šusta, České dějiny II, 2, str. 66 a pozn. vzadu). Balduin zastával tento úřad do r. 1354. Toto je, po čem toužím: trůn arcibiskupský dostal Balduin. K tomuto stolci on na přímluvu se dostal, nikoli za plat; vždyť za plat se dobytče prodává věru, nikoli prelátský úřad. A je to ošklivý zlozvyk, dává-li peníze někdo, kdo biskupem touží se státi anebo prelátem též. Ten právem zavržen bývá, neboť zavržen jest, kdo prelátství snaží se koupit.
Strana 242
To je zajisté cesta, jíž kráčí svatokupectví. Hanba postihne ty, kdož po této cestě se berou. Proto měl Balduin prospěch, že nečinil takové věci. A tak se stal Balduin arcibiskupem trevír- ským a radoval se jeho bratr Jindřich, hrabě lucemburský. Neboť tehdy se stal meč obou silnější mnohem. Panství totiž těchto dvou bratří se navzájem souvisle stýkají, a tak se poměr obou zlepšil. A nedlouho potom, když byl zavražděn řím- ský král Albrecht svým synovcem Janem a uprázdnila se svatá říše, pan Balduin, tre- vírský arcibiskup, nezapomenuv na bratr- skou lásku a získané povýšení, každodenně přemýšlel a začal v duchu uvažovati, jak by mohl povznést hraběte Jindřicha, svého bratra, na výsost hodnosti říšské.3 Navštívil tedy pana Petra, mohučského arcibiskupa, zjevil mu vroucí a tajnou touhu své vůle a požádal ho snaživými prosbami, aby řídil jeho předsevzetí a přání. A pan Petr, mo- hučský arcibiskup, neodporoval dlouho pros- bám žadatelovým, nýbrž s ochotnou laska- vostí svolil; neboť miloval i sám nesmírnou láskou toho hraběte, za něhož Trevírský prosil. Neboť tohoto pana Petra, mohučské- ho arcibiskupa, zrodilo, vychovalo a vyživilo město Trevír1, a proto s příznivější myslí přál bratrovi trevírského arcibiskupa jakou- koli hodnost. Tak se tedy tito oba tajně shodnou na Jindřichovi, hraběti lucemburském, a se snažnou myslí horlivě probírají a uvažují, jak by záměr provedli. Mohučský pak pán jakožto starší byl rozumnější v radách a ve vyřizování tak obtížných říšských záležitostí. Protože je tedy podle říšských výsad arci- biskup mohučský při volbě císaře děkanem a jemu náleží svolávati jiná knížata volitele k volbě, kdy chce, rozeslal knížatům volite- lům listy s nařízením a pozval je na stanovené místo volby a k stanovené lhůtě. Potom, když Mohučský pán naléhavě pracoval u jednotlivých knížat volitelů a tím věrněji, čím upřímněji obstarával záležitosti hraběte, všichni se svorně shodli na hraběti lucembur- ském, aby byl zvolen za římského vladaře, a své hlasy na něho obrátili a přenesli. 3 Je možné, že Balduin první pomýšlel na zvolení bratrovo, ale brzy pro to získal Petra z Aspeltu, ovšem z důvodů hmotnějších, než jak uvádí kronika. Srv. i pozn. vzadu. 10 Arcibiskup Petr se narodil v Aspeltu u Lucemburku, ale v Trevíru dosáhl kněžství a v tamní diecézi také prvních kněžských úřadů. 8 ZÁKONITÁ VOLBA PANA CÍSAŘE JINDŘICHA A JEHO PRVNÍ KORUNOVACE LÉTA PÁNĚ 1308 CXIII Když nadešel čas ustanovený k volbě, sjed- notili se všichni knížata volitelé ve Frank- furtu nad Mohanem; neboť to je místo urče- né pro volbu římských vladařů. A o čem se dříve dlouho rozvažovalo, nyní se provedlo ihned, neboť když volitelé hlučným voláním souhlasili, byl hrabě lucemburský veřejně vyhlášen za římského krále a na ten hlas se radoval celý zástup lidu. Neboť se kní- žata dohodla na jednom a svorně a řádně ustanovila toho hraběte Jindřicha za svého krále. Všichni se z toho těší a přejí zároveň blaho vyvolenému králi, jenž bude dle zákona jednat. 242/ 243
To je zajisté cesta, jíž kráčí svatokupectví. Hanba postihne ty, kdož po této cestě se berou. Proto měl Balduin prospěch, že nečinil takové věci. A tak se stal Balduin arcibiskupem trevír- ským a radoval se jeho bratr Jindřich, hrabě lucemburský. Neboť tehdy se stal meč obou silnější mnohem. Panství totiž těchto dvou bratří se navzájem souvisle stýkají, a tak se poměr obou zlepšil. A nedlouho potom, když byl zavražděn řím- ský král Albrecht svým synovcem Janem a uprázdnila se svatá říše, pan Balduin, tre- vírský arcibiskup, nezapomenuv na bratr- skou lásku a získané povýšení, každodenně přemýšlel a začal v duchu uvažovati, jak by mohl povznést hraběte Jindřicha, svého bratra, na výsost hodnosti říšské.3 Navštívil tedy pana Petra, mohučského arcibiskupa, zjevil mu vroucí a tajnou touhu své vůle a požádal ho snaživými prosbami, aby řídil jeho předsevzetí a přání. A pan Petr, mo- hučský arcibiskup, neodporoval dlouho pros- bám žadatelovým, nýbrž s ochotnou laska- vostí svolil; neboť miloval i sám nesmírnou láskou toho hraběte, za něhož Trevírský prosil. Neboť tohoto pana Petra, mohučské- ho arcibiskupa, zrodilo, vychovalo a vyživilo město Trevír1, a proto s příznivější myslí přál bratrovi trevírského arcibiskupa jakou- koli hodnost. Tak se tedy tito oba tajně shodnou na Jindřichovi, hraběti lucemburském, a se snažnou myslí horlivě probírají a uvažují, jak by záměr provedli. Mohučský pak pán jakožto starší byl rozumnější v radách a ve vyřizování tak obtížných říšských záležitostí. Protože je tedy podle říšských výsad arci- biskup mohučský při volbě císaře děkanem a jemu náleží svolávati jiná knížata volitele k volbě, kdy chce, rozeslal knížatům volite- lům listy s nařízením a pozval je na stanovené místo volby a k stanovené lhůtě. Potom, když Mohučský pán naléhavě pracoval u jednotlivých knížat volitelů a tím věrněji, čím upřímněji obstarával záležitosti hraběte, všichni se svorně shodli na hraběti lucembur- ském, aby byl zvolen za římského vladaře, a své hlasy na něho obrátili a přenesli. 3 Je možné, že Balduin první pomýšlel na zvolení bratrovo, ale brzy pro to získal Petra z Aspeltu, ovšem z důvodů hmotnějších, než jak uvádí kronika. Srv. i pozn. vzadu. 10 Arcibiskup Petr se narodil v Aspeltu u Lucemburku, ale v Trevíru dosáhl kněžství a v tamní diecézi také prvních kněžských úřadů. 8 ZÁKONITÁ VOLBA PANA CÍSAŘE JINDŘICHA A JEHO PRVNÍ KORUNOVACE LÉTA PÁNĚ 1308 CXIII Když nadešel čas ustanovený k volbě, sjed- notili se všichni knížata volitelé ve Frank- furtu nad Mohanem; neboť to je místo urče- né pro volbu římských vladařů. A o čem se dříve dlouho rozvažovalo, nyní se provedlo ihned, neboť když volitelé hlučným voláním souhlasili, byl hrabě lucemburský veřejně vyhlášen za římského krále a na ten hlas se radoval celý zástup lidu. Neboť se kní- žata dohodla na jednom a svorně a řádně ustanovila toho hraběte Jindřicha za svého krále. Všichni se z toho těší a přejí zároveň blaho vyvolenému králi, jenž bude dle zákona jednat. 242/ 243
Strana 243
Zaradoval se Frankfurt a bylo tam možno i spatřit radost zástupů mnohých, jež tehdy přítomny byly. Těší se celý národ, jenž poznává takové věci: Právem se radují všichni, neb státi nadále budou pod tímto jemným králem, jenž květem všech ctností se řídil ve cti, a proto budou i ve větším bezpečí bydlit, neboť ve zbožném míru vždy bezpečně žilo si hrabství jeho, nemajíc starost, že hrozí nějaká loupež. Pocestný dobře to ví i každému kupci je známo, denně že dobrý mír se snáší na toto hrabství, z kterého tento král byl vyvolen. Jemu, ó Kriste, udílíš toto vše, jej k výšinám vedeš a k poctám. "Tento slovutný král, jenž přítel je ctnosti a úcty, milovník míru a pravdy, vždy spravedlivý a cudný, stálý a mlčenlivý a veselý, jakož se sluší odvážný, zkušený vždy i výmluvný s rozvážnou myslí, taktéž osobou svou je zcela koruny hoden, neboť osoba jeho má přemnoho údělů chvály: často se v modlitbě hrouží a uctívá počestné kněžstvo, přesně on také plní, co svaté víry se týče. "Takřka byl života vzorem a pravidlem správného žití, poněvadž v žádné věci jak takový nemohl býti nikdy tupen neb kárán; jej kdokoli milovat musí. Ale co prospěje vynášeti doporučujícími slovy vyhlašování chvály tohoto nového krále, když vykonal více přeslavných činů, než by se mohlo vylíčiti, které si pevná paměť mnohých vryla do sebe. Pohleďte, jak veliký je ten, který nastupuje k záchraně národů! To je tedy král spravedlnosti, který uvedl všechny části Německa do nejlepšího klidu a pokoje. V lesním stromoví a polních skrý- ších, v kterých se často za časů krále Albrech- ta páchaly loupeže a vraždy, nastala za to- hoto krále Jindřicha bezpečnost a pevný mír; neboť jsem to velmi často slyšel já sám, když jsem procházel německými krajinami. Také příjemná vůně dobrého jména tohoto krále, která se řinula z rozličných jeho ctností, při- tahovala k sobě nejen četná knížata a hrabata z Německa, ale i přemnoho jich z Francie. Když pak byl tento pan Jindřich léta Páně 1308 okolo neděle adventní*/ zvolen ve Frank- furtu, byl ihned o následujícím svátku Zje- vení Páně?/ v městě Cáchách$/ slavnostně se svou manželkou, paní Markétou, zákonitě a nádherně korunován královskou korunou od pana Jana“/, kolínského arcibiskupa, svého příbuzného, řečeného z Virneburka; a z toho mu vzrostla větší sláva, přibyla větší družina a jeho dvůr se ukázal slavnějším. Také jeho pověst se proslavila po vší zemi, všichni bydlili pod tímto králem v míru, chválili Boha 1 krále. Dostalo se také veliké jméno královo k panu papeži Klimentovi V. a ten potvrdilš/ všechno, co se s ním zákonitě stalo; konečně připojil papež učinit králi tu milost, že ho povolal k té císařské koruně, která byla dlouho uprázdněna. Hrnulo se k němu také přemnobho vyslanců z krajin italských a lom- bardských, kteří žádali právě to a zvali krále do svých velmi pevných měst. Jejich pozvání král vyhověl, ale přece, řídě se ro- zumnou radou, odložil načas svůj příchod. Neboť se rozhodl navštívit dříve všechna říšská města v Německu a uspořádat v nich náležitý stav. A když to konal, chystal se zatím stále na cestu do Itálie. Byl pak tento král oddán službám Božím, takže každého dne poslouchal spolu s krá- lovnou všechny denní hodinky. Aby se však více věnovali rozjímání a vyhnuli se vyru- šování, obklopovali se obyčejně král a krá- lovna při bohoslužbě jakýmsi závěsem, zho- 1/ Adventní neděle byla roku 1308 1. prosince, volba byla vykonána jednohlasně 27. listopadu 1308. 2/ Dne 6. ledna 1309. 3/ V lat. orig.: in civitate Aguisgrani. t/ Jmenoval se Jindřich. 5/ Dne 27. července 1309.
Zaradoval se Frankfurt a bylo tam možno i spatřit radost zástupů mnohých, jež tehdy přítomny byly. Těší se celý národ, jenž poznává takové věci: Právem se radují všichni, neb státi nadále budou pod tímto jemným králem, jenž květem všech ctností se řídil ve cti, a proto budou i ve větším bezpečí bydlit, neboť ve zbožném míru vždy bezpečně žilo si hrabství jeho, nemajíc starost, že hrozí nějaká loupež. Pocestný dobře to ví i každému kupci je známo, denně že dobrý mír se snáší na toto hrabství, z kterého tento král byl vyvolen. Jemu, ó Kriste, udílíš toto vše, jej k výšinám vedeš a k poctám. "Tento slovutný král, jenž přítel je ctnosti a úcty, milovník míru a pravdy, vždy spravedlivý a cudný, stálý a mlčenlivý a veselý, jakož se sluší odvážný, zkušený vždy i výmluvný s rozvážnou myslí, taktéž osobou svou je zcela koruny hoden, neboť osoba jeho má přemnoho údělů chvály: často se v modlitbě hrouží a uctívá počestné kněžstvo, přesně on také plní, co svaté víry se týče. "Takřka byl života vzorem a pravidlem správného žití, poněvadž v žádné věci jak takový nemohl býti nikdy tupen neb kárán; jej kdokoli milovat musí. Ale co prospěje vynášeti doporučujícími slovy vyhlašování chvály tohoto nového krále, když vykonal více přeslavných činů, než by se mohlo vylíčiti, které si pevná paměť mnohých vryla do sebe. Pohleďte, jak veliký je ten, který nastupuje k záchraně národů! To je tedy král spravedlnosti, který uvedl všechny části Německa do nejlepšího klidu a pokoje. V lesním stromoví a polních skrý- ších, v kterých se často za časů krále Albrech- ta páchaly loupeže a vraždy, nastala za to- hoto krále Jindřicha bezpečnost a pevný mír; neboť jsem to velmi často slyšel já sám, když jsem procházel německými krajinami. Také příjemná vůně dobrého jména tohoto krále, která se řinula z rozličných jeho ctností, při- tahovala k sobě nejen četná knížata a hrabata z Německa, ale i přemnoho jich z Francie. Když pak byl tento pan Jindřich léta Páně 1308 okolo neděle adventní*/ zvolen ve Frank- furtu, byl ihned o následujícím svátku Zje- vení Páně?/ v městě Cáchách$/ slavnostně se svou manželkou, paní Markétou, zákonitě a nádherně korunován královskou korunou od pana Jana“/, kolínského arcibiskupa, svého příbuzného, řečeného z Virneburka; a z toho mu vzrostla větší sláva, přibyla větší družina a jeho dvůr se ukázal slavnějším. Také jeho pověst se proslavila po vší zemi, všichni bydlili pod tímto králem v míru, chválili Boha 1 krále. Dostalo se také veliké jméno královo k panu papeži Klimentovi V. a ten potvrdilš/ všechno, co se s ním zákonitě stalo; konečně připojil papež učinit králi tu milost, že ho povolal k té císařské koruně, která byla dlouho uprázdněna. Hrnulo se k němu také přemnobho vyslanců z krajin italských a lom- bardských, kteří žádali právě to a zvali krále do svých velmi pevných měst. Jejich pozvání král vyhověl, ale přece, řídě se ro- zumnou radou, odložil načas svůj příchod. Neboť se rozhodl navštívit dříve všechna říšská města v Německu a uspořádat v nich náležitý stav. A když to konal, chystal se zatím stále na cestu do Itálie. Byl pak tento král oddán službám Božím, takže každého dne poslouchal spolu s krá- lovnou všechny denní hodinky. Aby se však více věnovali rozjímání a vyhnuli se vyru- šování, obklopovali se obyčejně král a krá- lovna při bohoslužbě jakýmsi závěsem, zho- 1/ Adventní neděle byla roku 1308 1. prosince, volba byla vykonána jednohlasně 27. listopadu 1308. 2/ Dne 6. ledna 1309. 3/ V lat. orig.: in civitate Aguisgrani. t/ Jmenoval se Jindřich. 5/ Dne 27. července 1309.
Strana 244
toveným z červené hedvábné látky, a nikdo se neodvažoval k nim přiblížiti v době mše, leč kdo byl zavolán jménem. Při každé mši dva- krát zbožně přistupovali k oltáři, uctivě obě- tovali a přijímali od kněze svaté požehnání, o všech vigiliích blahoslavené Panny se postili o chlebě a vodě, každý pátek se očišťo- vali před svým zpovědníkem od hříchů a každý měsíc nejméně jednou velmi zbožně přijímali svaté přijímání těla a krve Páně, po způsobu klášterníků se vyhýbali jalovým "Takto v oděvu též tu vzniká šlechetnost mysli, slovům, slovo pak Páně poslouchali uchem upřímným a srdcem pokorným tím zbožně- ji, čím raději. A kdykoli poslouchali slovo kázání, podníceni pokorou, srdcem i tělem poníženi, sedávali až na samé zemi. Ó zna- menitá ušlechtilosti pokory! Čím více ji sni- žuješ, tím více u Boha a u lidí prospíváš a vzrůstáš! Prostým šatem, nikoli zlatem zdobeným se odívala pokorná prostota krále a královny, takže kdo bys je viděl, mohl bys je pokládat spíše za osoby řeholní než světské. neboť pod šatem ovčím se mysl skrývala božská. Ta pak pohrdá zlatem, jímž zdobí se oděv, neb žízní po onom pokladě v nebi. V tom mnozí si mohou být svědky, kteří tam se mnou byli a všechno to viděli sami. Ale také nezbloudil soud tohoto krále z cesty spravedlnosti, míval často u sebe osoby ře- holní a svědomité, kterými se řídil v radách a jimž svěřoval pečeti své výsosti. Neboť král míval u sebe pana Jindřicha, muže zajisté právě tak povahou zbožného jako vzděla- ného, opata z Villersu, z našeho cisterciác- kého řádu, a svěřoval mu pečeti a záležitosti, kdyby snad někdy překročila míru přísnost řízného královského rozhodnutí, aby ten Markéta zbožná jest a touží celou svou myslí všechno upravil umírněnou řeholní laska- vostí. A tento pan Jindřich, králův kancléř, je až podnes, jak to vyžadovaly jeho oddané zásluhy, biskupem na stolici tridentské.“/ Ze všech pak žen, které tehdy žily, zvláště po mém soudu vyvolil Hospodin tuto krá- lovnu Markétu a postavil ji za vzor ostatním, neboť ji velmi skvěle ozdobovala převzácnost ženského mravu a dobroty. po oněch odměnách v nebi. Je pokorná, mírná a dává jako kvetoucí réva plod ctnostem, ji právě tak zdobí všeliké ženské mravy a upřímná mysl se zračí z nádechu její tváře, vždy čistá a pravdivá v řeči. "Tato královna vlídná je hodna všeliké chvály, proto Markéta jest i nadále plna všech ctností. A jakou vůní veliké zbožnosti vřel duch této šťastné císařovny, bude se moci poznati podle toho, co sama mluvila. Neboť když jednou byla tato královna s králem v Heilbronnu, vstoupila na jedno osamělé místo jako do modlitebnice modlit se, a vzavši s sebou jen hraběnku jiliśskou, stróvila tam nějakou dobu. Pan Konrád pak, první opat zbraslav- ský, protože měl naléhavou příčinu, vyžádal si uctivě vstup a vešel ke královně. Po vyří- zení poselství oslovila královna toho opata touto řečí: „Pane opate,“ pravila, „prosím vás, abyste nikomu neříkal, co vám nyní 244 / 245 povím. Protiví se duši mé a velmi mne obtě- žuje i rozrušuje to, že jsem se stala a musím býti dále královnou; kéž by se to mohlo stát, abych ji nebyla.'* Podivil se opat tak veliké pokoře a pravil královně: ,Paní královno, když vás vyvolil Hospodin z celého světa k tomu, abyste byla římskou královnou, a když je vaše povýšení útěchou sirotků a ře- holníků, a co je více, všech lidí, musí se vám líbiti toto božské povolání; velmi se však divím, co podněcuje vaše srdce k takové fet?" A ona mu pravila: „Nic mne tolik nepodnóecuje, jen to, že nemohu sloužiti
toveným z červené hedvábné látky, a nikdo se neodvažoval k nim přiblížiti v době mše, leč kdo byl zavolán jménem. Při každé mši dva- krát zbožně přistupovali k oltáři, uctivě obě- tovali a přijímali od kněze svaté požehnání, o všech vigiliích blahoslavené Panny se postili o chlebě a vodě, každý pátek se očišťo- vali před svým zpovědníkem od hříchů a každý měsíc nejméně jednou velmi zbožně přijímali svaté přijímání těla a krve Páně, po způsobu klášterníků se vyhýbali jalovým "Takto v oděvu též tu vzniká šlechetnost mysli, slovům, slovo pak Páně poslouchali uchem upřímným a srdcem pokorným tím zbožně- ji, čím raději. A kdykoli poslouchali slovo kázání, podníceni pokorou, srdcem i tělem poníženi, sedávali až na samé zemi. Ó zna- menitá ušlechtilosti pokory! Čím více ji sni- žuješ, tím více u Boha a u lidí prospíváš a vzrůstáš! Prostým šatem, nikoli zlatem zdobeným se odívala pokorná prostota krále a královny, takže kdo bys je viděl, mohl bys je pokládat spíše za osoby řeholní než světské. neboť pod šatem ovčím se mysl skrývala božská. Ta pak pohrdá zlatem, jímž zdobí se oděv, neb žízní po onom pokladě v nebi. V tom mnozí si mohou být svědky, kteří tam se mnou byli a všechno to viděli sami. Ale také nezbloudil soud tohoto krále z cesty spravedlnosti, míval často u sebe osoby ře- holní a svědomité, kterými se řídil v radách a jimž svěřoval pečeti své výsosti. Neboť král míval u sebe pana Jindřicha, muže zajisté právě tak povahou zbožného jako vzděla- ného, opata z Villersu, z našeho cisterciác- kého řádu, a svěřoval mu pečeti a záležitosti, kdyby snad někdy překročila míru přísnost řízného královského rozhodnutí, aby ten Markéta zbožná jest a touží celou svou myslí všechno upravil umírněnou řeholní laska- vostí. A tento pan Jindřich, králův kancléř, je až podnes, jak to vyžadovaly jeho oddané zásluhy, biskupem na stolici tridentské.“/ Ze všech pak žen, které tehdy žily, zvláště po mém soudu vyvolil Hospodin tuto krá- lovnu Markétu a postavil ji za vzor ostatním, neboť ji velmi skvěle ozdobovala převzácnost ženského mravu a dobroty. po oněch odměnách v nebi. Je pokorná, mírná a dává jako kvetoucí réva plod ctnostem, ji právě tak zdobí všeliké ženské mravy a upřímná mysl se zračí z nádechu její tváře, vždy čistá a pravdivá v řeči. "Tato královna vlídná je hodna všeliké chvály, proto Markéta jest i nadále plna všech ctností. A jakou vůní veliké zbožnosti vřel duch této šťastné císařovny, bude se moci poznati podle toho, co sama mluvila. Neboť když jednou byla tato královna s králem v Heilbronnu, vstoupila na jedno osamělé místo jako do modlitebnice modlit se, a vzavši s sebou jen hraběnku jiliśskou, stróvila tam nějakou dobu. Pan Konrád pak, první opat zbraslav- ský, protože měl naléhavou příčinu, vyžádal si uctivě vstup a vešel ke královně. Po vyří- zení poselství oslovila královna toho opata touto řečí: „Pane opate,“ pravila, „prosím vás, abyste nikomu neříkal, co vám nyní 244 / 245 povím. Protiví se duši mé a velmi mne obtě- žuje i rozrušuje to, že jsem se stala a musím býti dále královnou; kéž by se to mohlo stát, abych ji nebyla.'* Podivil se opat tak veliké pokoře a pravil královně: ,Paní královno, když vás vyvolil Hospodin z celého světa k tomu, abyste byla římskou královnou, a když je vaše povýšení útěchou sirotků a ře- holníků, a co je více, všech lidí, musí se vám líbiti toto božské povolání; velmi se však divím, co podněcuje vaše srdce k takové fet?" A ona mu pravila: „Nic mne tolik nepodnóecuje, jen to, že nemohu sloužiti
Strana 245
svému Stvořiteli v rozjímání, zbožnosti a modlitbě tak upřímně s klidnou myslí, po- kojnou duší a čistým srdcem, jako jsem vždy dosud od svého mládí činívala.“ Z těch slov poznává každý, co bylo skryto v srdci té ženy. Po volbě tedy toho krále Jindřicha se téhož roku ukázalo na nebi veliké znamení, jež bylo zřejmou předzvěstí božské útěchy. Neboť v noci Narození Kristova7/, když jsme na Zbraslavi vstávali na jitřní bohoslužby, spatřili jsme v záři přejasného oblaku troje znamení trojího kříže a všichni, kolik nás to vidělo, zároveň jsme dosvědčovali, náramně se tomu podivujíce, že jsme nikdy takovou věc neviděli. Uprostřed středního kříže stál měsíc, jako kdyby tam byl hřebíkem uměle přibit; a horní konec onoho trojího kříže se dotýkal, jak se zdálo, na vrcholu nebe, část pak dolní podle zdání všech vězela takřka kořeny v zemi. Toto znamení, jak jsem sly- šel, viděli všude všichni, kteří tehdy bděli a pozorovali je, a jak vypráví rozšířené mí- nění, věštilo prospěch obecného míru, který kvetl v Německu za tohoto panovníka. Jindřich, rodem z Met, opat ve Villersu, stal se bisku- pem tridentským r. 1310; zemřel r. 1336. Villers: v lat. orig. Willeriobenad. 7 Ze dne 24. na 25. prosince 1308. Věříce shledáváme, co všichni už předobře známe: Trojí znamení kříže jen radosti světla nám dává, skýtá znamení míru; kříž zahání veškeru zlobu. CÍSAŘ JINDŘICH VII. PŘITÁHL DO KRAJIN LOMBARDSKYCH A TAM SLAVNĚ ZVÍTĚZIL. LÉTA PÁNĚ 1310 CXIV Od první doby zvolení nepřestával tento slavný zápasník, císař Jindřich, denně úvahou tichého rozvažování v mysli opětovně pře- mýšlet, jak by k obecnému dobru prospěl celé církvi a ve skutečnosti i podle jména byl nazván i se stal rozmnožitelem říše. A když pozoroval, že veškerá moc a síla vychází původně od Boha, počal k němu povznášeti bystrost mysli, pátraje v své úvaze, čím by mohl v svém postavení vítaněji horlivě slou- žiti Nejvyššímu. Vložil potom Hospodin do jeho srdce a zdálo se mu dobrým v očích jeho přemýšlení, aby uspořádal obecnou křížo- vou výpravu a co nejdříve navštívil Svatou zemi, kterou si Bůh zvláště vyvolil za dě- dictví a drahocennou svou krví posvětil, a aby, jsa podporován božskou ochranou, opět získal tuto zemi, kterou má obsazenu nečistý tatarský kmen. A aby mohl úmysl tak zbožně pojatý dojíti tím pohodlněji, čím řádněji k chvályhodnému uskutečnění, soudila horlivost králova, že bude třeba při tomto svatém úkolu postupovati podle tohoto po- řádku. Nejprve se rozhodl přijmouti od papeže císařskou korunu a zavésti mír v celé západní církvi, aby tak ozdoben slávou cí- sařské hodnosti a zaručeného jména získával více lidí pro svůj záměr a naháněl pohan- ským národům hroznější sílu strachu, neboť veliké jméno římského císaře od počátku nahánělo největšího strachu všem nepřáte- lům. Vítězné znamení z války si uvyklo císařské jméno odnášet, ve všech bojích vždy vítězství slavíc. A právem prchají nepřátel davy, když jméno císař se vyřkne: císař je porazí vždy a odchází z boje jak vítěz.
svému Stvořiteli v rozjímání, zbožnosti a modlitbě tak upřímně s klidnou myslí, po- kojnou duší a čistým srdcem, jako jsem vždy dosud od svého mládí činívala.“ Z těch slov poznává každý, co bylo skryto v srdci té ženy. Po volbě tedy toho krále Jindřicha se téhož roku ukázalo na nebi veliké znamení, jež bylo zřejmou předzvěstí božské útěchy. Neboť v noci Narození Kristova7/, když jsme na Zbraslavi vstávali na jitřní bohoslužby, spatřili jsme v záři přejasného oblaku troje znamení trojího kříže a všichni, kolik nás to vidělo, zároveň jsme dosvědčovali, náramně se tomu podivujíce, že jsme nikdy takovou věc neviděli. Uprostřed středního kříže stál měsíc, jako kdyby tam byl hřebíkem uměle přibit; a horní konec onoho trojího kříže se dotýkal, jak se zdálo, na vrcholu nebe, část pak dolní podle zdání všech vězela takřka kořeny v zemi. Toto znamení, jak jsem sly- šel, viděli všude všichni, kteří tehdy bděli a pozorovali je, a jak vypráví rozšířené mí- nění, věštilo prospěch obecného míru, který kvetl v Německu za tohoto panovníka. Jindřich, rodem z Met, opat ve Villersu, stal se bisku- pem tridentským r. 1310; zemřel r. 1336. Villers: v lat. orig. Willeriobenad. 7 Ze dne 24. na 25. prosince 1308. Věříce shledáváme, co všichni už předobře známe: Trojí znamení kříže jen radosti světla nám dává, skýtá znamení míru; kříž zahání veškeru zlobu. CÍSAŘ JINDŘICH VII. PŘITÁHL DO KRAJIN LOMBARDSKYCH A TAM SLAVNĚ ZVÍTĚZIL. LÉTA PÁNĚ 1310 CXIV Od první doby zvolení nepřestával tento slavný zápasník, císař Jindřich, denně úvahou tichého rozvažování v mysli opětovně pře- mýšlet, jak by k obecnému dobru prospěl celé církvi a ve skutečnosti i podle jména byl nazván i se stal rozmnožitelem říše. A když pozoroval, že veškerá moc a síla vychází původně od Boha, počal k němu povznášeti bystrost mysli, pátraje v své úvaze, čím by mohl v svém postavení vítaněji horlivě slou- žiti Nejvyššímu. Vložil potom Hospodin do jeho srdce a zdálo se mu dobrým v očích jeho přemýšlení, aby uspořádal obecnou křížo- vou výpravu a co nejdříve navštívil Svatou zemi, kterou si Bůh zvláště vyvolil za dě- dictví a drahocennou svou krví posvětil, a aby, jsa podporován božskou ochranou, opět získal tuto zemi, kterou má obsazenu nečistý tatarský kmen. A aby mohl úmysl tak zbožně pojatý dojíti tím pohodlněji, čím řádněji k chvályhodnému uskutečnění, soudila horlivost králova, že bude třeba při tomto svatém úkolu postupovati podle tohoto po- řádku. Nejprve se rozhodl přijmouti od papeže císařskou korunu a zavésti mír v celé západní církvi, aby tak ozdoben slávou cí- sařské hodnosti a zaručeného jména získával více lidí pro svůj záměr a naháněl pohan- ským národům hroznější sílu strachu, neboť veliké jméno římského císaře od počátku nahánělo největšího strachu všem nepřáte- lům. Vítězné znamení z války si uvyklo císařské jméno odnášet, ve všech bojích vždy vítězství slavíc. A právem prchají nepřátel davy, když jméno císař se vyřkne: císař je porazí vždy a odchází z boje jak vítěz.
Strana 246
Nezamýšlel však to vznešený císař jen sám o sobě, nýbrž ho k tak těžkému úkolu stále zvalo volání papežské i lombardské. Ochot- něji pak se pouštíme do konání jakéhokoli díla, když neodporuje vůle prosbám žadate- lovým. Když tedy poslal císař Jindřich svého syna Jana do království Českého, obrátil silné vojsko proti Eberhardovi, hraběti wür- temberskému, a uspořádal jiné své záležitosti v německých krajinách, pokud se to mohlo vykonati v době dvou let. Téhož léta Páně 1310 ve svátek svatého Michalal/, shromáž- div z Německa nepřemožitelné vojsko, vytáhl z Kolmaru a obrátil svůj pochod ke krajinám italským. A na cestě král, provázen jsa šťast- ným osudem, nenarazil na žádnou překážku nepřátelského odporu, až přišel do milánské- ho území. Janované pak a Pisané, uslyševše s radostí o císařově příchodu, poslali slavné rytířstvo, rozmnožili značně královo vojsko a vyhovovali věrně od onoho dne i nadále jeho rozkazům a přáním. Neboť tato kvetoucí a přebohatá města, totiž Janov a Pisa, stála věrně při císaři až do dne jeho skonání s ce- lou mocí a upřímnou myslí. Občané Janova, Pisy však tenkráte brousili meče, všichni ve zbroji stáli a byli hotovi plnit rozkaz císaře svého, neb nebylo přetvářky v srdci, z celého srdce krále však hledají pro lásku Boží.2 A když viděl císař Jindřich, že má statečné vojsko a že mu přeje veliká část milánských měšťanů, udeřil odvážným útokem na toto město a po několika dnech jako vítěz vešel do tohoto města, které oblehl. Když už se vě- řilo, že je v samém městě Miláně mír, ne- rozvážně usiloval pobouřený lid napadat cí- sařské vojsko, opět a opět se sváděl velmi krutý boj uvnitř městských zdí. Nezkrotný lid lombardský, který chtěl zvítězit, nepoří- dil, s pomocí Boží je poražen, potřen, vyhnán z města a válečným způsobem přemožen. Zlověstný lombardský lid byl takto přemožen zcela, neboť tohoto krále, jenž přišel konat věc míru a mír podporovati, chtěl proti zákonu tupit. Když konečně přestala celá vzpoura milán- ská, byl pan král Jindřich spolu s paní krá- lovnou Markétou na společnou žádost a radu jak všeho kněžstva, tak lidu léta Páně 1311 v den Zjevení Páně3 v kostele svatého Am- brože s největší nádherou a okázalostí záko- nitě korunován železnou korunou4/ a přeslav- ně ozdoben ostatní k tomu žádoucí výpravou. Ó ty přeslavná, dobrá, ty železná koruno šťastná! Právem se radovat smíš, neb již sis uvykla ležet, dávajíc najevo bol svou tváří jakoby smutnou. Trouchnivět po mnoho let jsi musela v laciném plátně, z králů o tebe nedbal, ach, nikdo a po celý čas tě nezdvihl nikdo z králů a čest ti patřičnou nevzdal, jedině tento král teď v těchto dobách tě zdvihl. Budeš tak královu hlavu vždy zdobit, jej povznášet budeš. Konečně po pokoření milánské opovážli- vosti táhlo císařské vojsko dále a sevřelo obležením kolem dokola město odbojníků, které se jmenovalo Cremona.5 To však na- prosto nemohlo dlouho odporovat nepřemo- žitelné moci císařově, a proto bylo vzato mocí válečnou. V tomto městě padli četní jeho oby- vatelé ostřím meče, přemnozí prchli do Bres- 246/ 247
Nezamýšlel však to vznešený císař jen sám o sobě, nýbrž ho k tak těžkému úkolu stále zvalo volání papežské i lombardské. Ochot- něji pak se pouštíme do konání jakéhokoli díla, když neodporuje vůle prosbám žadate- lovým. Když tedy poslal císař Jindřich svého syna Jana do království Českého, obrátil silné vojsko proti Eberhardovi, hraběti wür- temberskému, a uspořádal jiné své záležitosti v německých krajinách, pokud se to mohlo vykonati v době dvou let. Téhož léta Páně 1310 ve svátek svatého Michalal/, shromáž- div z Německa nepřemožitelné vojsko, vytáhl z Kolmaru a obrátil svůj pochod ke krajinám italským. A na cestě král, provázen jsa šťast- ným osudem, nenarazil na žádnou překážku nepřátelského odporu, až přišel do milánské- ho území. Janované pak a Pisané, uslyševše s radostí o císařově příchodu, poslali slavné rytířstvo, rozmnožili značně královo vojsko a vyhovovali věrně od onoho dne i nadále jeho rozkazům a přáním. Neboť tato kvetoucí a přebohatá města, totiž Janov a Pisa, stála věrně při císaři až do dne jeho skonání s ce- lou mocí a upřímnou myslí. Občané Janova, Pisy však tenkráte brousili meče, všichni ve zbroji stáli a byli hotovi plnit rozkaz císaře svého, neb nebylo přetvářky v srdci, z celého srdce krále však hledají pro lásku Boží.2 A když viděl císař Jindřich, že má statečné vojsko a že mu přeje veliká část milánských měšťanů, udeřil odvážným útokem na toto město a po několika dnech jako vítěz vešel do tohoto města, které oblehl. Když už se vě- řilo, že je v samém městě Miláně mír, ne- rozvážně usiloval pobouřený lid napadat cí- sařské vojsko, opět a opět se sváděl velmi krutý boj uvnitř městských zdí. Nezkrotný lid lombardský, který chtěl zvítězit, nepoří- dil, s pomocí Boží je poražen, potřen, vyhnán z města a válečným způsobem přemožen. Zlověstný lombardský lid byl takto přemožen zcela, neboť tohoto krále, jenž přišel konat věc míru a mír podporovati, chtěl proti zákonu tupit. Když konečně přestala celá vzpoura milán- ská, byl pan král Jindřich spolu s paní krá- lovnou Markétou na společnou žádost a radu jak všeho kněžstva, tak lidu léta Páně 1311 v den Zjevení Páně3 v kostele svatého Am- brože s největší nádherou a okázalostí záko- nitě korunován železnou korunou4/ a přeslav- ně ozdoben ostatní k tomu žádoucí výpravou. Ó ty přeslavná, dobrá, ty železná koruno šťastná! Právem se radovat smíš, neb již sis uvykla ležet, dávajíc najevo bol svou tváří jakoby smutnou. Trouchnivět po mnoho let jsi musela v laciném plátně, z králů o tebe nedbal, ach, nikdo a po celý čas tě nezdvihl nikdo z králů a čest ti patřičnou nevzdal, jedině tento král teď v těchto dobách tě zdvihl. Budeš tak královu hlavu vždy zdobit, jej povznášet budeš. Konečně po pokoření milánské opovážli- vosti táhlo císařské vojsko dále a sevřelo obležením kolem dokola město odbojníků, které se jmenovalo Cremona.5 To však na- prosto nemohlo dlouho odporovat nepřemo- žitelné moci císařově, a proto bylo vzato mocí válečnou. V tomto městě padli četní jeho oby- vatelé ostřím meče, přemnozí prchli do Bres- 246/ 247
Strana 247
cie a ostatní, podavše pravici, přiklonili se k císaři slovem, ne srdcem, ukázali pak svou věrolomnost, když povstali hned po císařově odchodu proti svému hejtmanovi a pokusili se ho zavraždit. Konečně zkrotil takové odbojníky trest císařův a říšská strana tam nabyla převahy. Po dobytí Cremony obrátil král císařské šiky proti Brescii./ Je pak mésto Brescie právě tak bohaté, jako výborně opevněné vysokými baštami, takže se pokládalo za naprosto nedobytné lidskou silou. Neboť podle vypravování kronik obléhal toto město jeden císař, jmeném Fridrich, velikou silou devět let a konečně od něho neslavně odtáhl bez úspěchu a vítězství. Ale pevnost tohoto města neodstrašila tohoto krále, který se těšil nakloněné ochraně Boží, měl srdce lví a při- vedl silné vojsko. Napadá tedy každý den Běda, smrtelnou ránu ten jinoch udatný dostal, síla útočícího zástupu toto město hojně opa- třené nepřátelskými stroji, ale ze zdi a příko- pů mužně se klade odpor deštěm střel a vyle- tujícími hromadami kamení. A toto válečné umění se opět a opět opakuje a denně se vy- nalézá od útočníků nový způsob válčení. A přede všemi, kteří se horlivě obírali válečnými výkony, byla smělost pana Valra- ma, bratra pana císaře Jindřicha, Brescij- ským spíše obtížná než nebezpečná; neboť on si neopatrně postavil svůj stan blízko městského příkopu, aby byla v každé době jeho ruka více připravena k boji a bližší k válce. Ale, bohužel, taková blízkost při- nesla konec jeho životu. Neboť když jednoho dne stál tento statečný voják neohroženě vedle svého stanu, nic zlého netuše, byl střelou vrženou z praku ze zdi zasažen smrtelnou ranou a hned potom zemřel.?/ Valram, odvážný voják, a proslulý, vlídnými mravy zdobený, onen Valram, muž všechněm velice milý, císaře Jindřicha bratr. I lkají nad jeho smrtí všichni přátelé jeho. Ty na lid veškerý pohled, jak on velice pláče, že slzy mu svlažují tváře. Prosím tě nyní, Kriste, nechť tento šlechetný muž je po zahlazení hříchů k všem blaženým připojen v nebi. A po smrti bratra Valrama rozdráždí se krá- lův duch ke krutější pomstě proti Brescij- ským a velmi vážně pod přísahou slíbí, že nechce nikdy upustit od obléhání toho města, dokud ho nezdolá, a proto po hněvivých slo- vech zuří prudší boj. Byli pak tehdy s císa- tem čtyři kardinálové!/, kteří posláni od pana papeže Klimenta V. šli do Říma ho koruno- vat, a ti radili císaři, aby nechal obléhání Brescie a přijal v Římě císařskou korunu a te- prve potom se vrátil k prvnímu úmyslu; ale těm tehdy nevyhověl, nýbrž se rozhodl za- chovati to, co řekl. A tak když Brescijští pozorovali, Ze je císařův duch rozjitřen vztekem trpčí ostros- ti, „bázeň a strach přišel na ně“ náramně, takže jako mrtví sotva vydechovali z utrápené hrudi stísněný dech. Věděli pak, že „lev řvoucí“'!0/ venku za hradbami ležící, který přivedl nepřemožitelné orly německé, vítězí a zvítězí, a nezakročí-li milost, že bohaté město se svými obyvateli bídně zahyne hla- dem, ohněm a mečem. Byla tedy zmužilost města zmatena a ochabla a kdekdo smuteč- ním nářkem oplakával sebe, ne že by měl umříti, nýbrž spíše že už je mrtev. Co tedy 1/ Dne 29. září, ale ve skutečnosti v Kolmaru byl císař jen do 25. září (Fontes rerum bohemicarum IV, 190, pozn. č. 1). Kolmar: v lat. orig. Columbaria. ?/ V lat. orig. je: purlamorde; k tomu srv. v II. knize kap. XX. (pozn. č. 31) per amor de. O prvním úsloví mají rukopisy Jihlavský a Fůrstenberský poznámku, že je to ,galicum iuramentum'' (italské zapřísahání). Pravdépodobné je to z it.: per l'amor di Dio. 3/ Dne 6. ledna 1311, ale povstání Milánských, o kte- rém se kronika zmiňuje, vzniklo měsíc po Jindřichově korunovaci. Srv. i pozn. vzadu. 4/ Nebyla to stará „„železná““ koruna, nýbrž zlatý vavří- nový věnec, srv. i pozn. vzadu. 5/ Na konci dubna 1311. ¢/ Jindřich začal obléhat Brescii 19. kvétna. ?/ Valram byl raněn 27. června a zemřel za několik dní. 8/ Původně mělo korunovat Jindřicha z pověření papeže Klimenta V. pět kardinálů, ale jeden z nich, Leonard Patrassus, kardinál biskup albanský, zemřel už 7. pro- since 1311; o ostatních viz v kap. CXV a CXVI. */ Podle Zalmu 54. 6. 10/ Podle Zalmu 21. 14.
cie a ostatní, podavše pravici, přiklonili se k císaři slovem, ne srdcem, ukázali pak svou věrolomnost, když povstali hned po císařově odchodu proti svému hejtmanovi a pokusili se ho zavraždit. Konečně zkrotil takové odbojníky trest císařův a říšská strana tam nabyla převahy. Po dobytí Cremony obrátil král císařské šiky proti Brescii./ Je pak mésto Brescie právě tak bohaté, jako výborně opevněné vysokými baštami, takže se pokládalo za naprosto nedobytné lidskou silou. Neboť podle vypravování kronik obléhal toto město jeden císař, jmeném Fridrich, velikou silou devět let a konečně od něho neslavně odtáhl bez úspěchu a vítězství. Ale pevnost tohoto města neodstrašila tohoto krále, který se těšil nakloněné ochraně Boží, měl srdce lví a při- vedl silné vojsko. Napadá tedy každý den Běda, smrtelnou ránu ten jinoch udatný dostal, síla útočícího zástupu toto město hojně opa- třené nepřátelskými stroji, ale ze zdi a příko- pů mužně se klade odpor deštěm střel a vyle- tujícími hromadami kamení. A toto válečné umění se opět a opět opakuje a denně se vy- nalézá od útočníků nový způsob válčení. A přede všemi, kteří se horlivě obírali válečnými výkony, byla smělost pana Valra- ma, bratra pana císaře Jindřicha, Brescij- ským spíše obtížná než nebezpečná; neboť on si neopatrně postavil svůj stan blízko městského příkopu, aby byla v každé době jeho ruka více připravena k boji a bližší k válce. Ale, bohužel, taková blízkost při- nesla konec jeho životu. Neboť když jednoho dne stál tento statečný voják neohroženě vedle svého stanu, nic zlého netuše, byl střelou vrženou z praku ze zdi zasažen smrtelnou ranou a hned potom zemřel.?/ Valram, odvážný voják, a proslulý, vlídnými mravy zdobený, onen Valram, muž všechněm velice milý, císaře Jindřicha bratr. I lkají nad jeho smrtí všichni přátelé jeho. Ty na lid veškerý pohled, jak on velice pláče, že slzy mu svlažují tváře. Prosím tě nyní, Kriste, nechť tento šlechetný muž je po zahlazení hříchů k všem blaženým připojen v nebi. A po smrti bratra Valrama rozdráždí se krá- lův duch ke krutější pomstě proti Brescij- ským a velmi vážně pod přísahou slíbí, že nechce nikdy upustit od obléhání toho města, dokud ho nezdolá, a proto po hněvivých slo- vech zuří prudší boj. Byli pak tehdy s císa- tem čtyři kardinálové!/, kteří posláni od pana papeže Klimenta V. šli do Říma ho koruno- vat, a ti radili císaři, aby nechal obléhání Brescie a přijal v Římě císařskou korunu a te- prve potom se vrátil k prvnímu úmyslu; ale těm tehdy nevyhověl, nýbrž se rozhodl za- chovati to, co řekl. A tak když Brescijští pozorovali, Ze je císařův duch rozjitřen vztekem trpčí ostros- ti, „bázeň a strach přišel na ně“ náramně, takže jako mrtví sotva vydechovali z utrápené hrudi stísněný dech. Věděli pak, že „lev řvoucí“'!0/ venku za hradbami ležící, který přivedl nepřemožitelné orly německé, vítězí a zvítězí, a nezakročí-li milost, že bohaté město se svými obyvateli bídně zahyne hla- dem, ohněm a mečem. Byla tedy zmužilost města zmatena a ochabla a kdekdo smuteč- ním nářkem oplakával sebe, ne že by měl umříti, nýbrž spíše že už je mrtev. Co tedy 1/ Dne 29. září, ale ve skutečnosti v Kolmaru byl císař jen do 25. září (Fontes rerum bohemicarum IV, 190, pozn. č. 1). Kolmar: v lat. orig. Columbaria. ?/ V lat. orig. je: purlamorde; k tomu srv. v II. knize kap. XX. (pozn. č. 31) per amor de. O prvním úsloví mají rukopisy Jihlavský a Fůrstenberský poznámku, že je to ,galicum iuramentum'' (italské zapřísahání). Pravdépodobné je to z it.: per l'amor di Dio. 3/ Dne 6. ledna 1311, ale povstání Milánských, o kte- rém se kronika zmiňuje, vzniklo měsíc po Jindřichově korunovaci. Srv. i pozn. vzadu. 4/ Nebyla to stará „„železná““ koruna, nýbrž zlatý vavří- nový věnec, srv. i pozn. vzadu. 5/ Na konci dubna 1311. ¢/ Jindřich začal obléhat Brescii 19. kvétna. ?/ Valram byl raněn 27. června a zemřel za několik dní. 8/ Původně mělo korunovat Jindřicha z pověření papeže Klimenta V. pět kardinálů, ale jeden z nich, Leonard Patrassus, kardinál biskup albanský, zemřel už 7. pro- since 1311; o ostatních viz v kap. CXV a CXVI. */ Podle Zalmu 54. 6. 10/ Podle Zalmu 21. 14.
Strana 248
učiní lid sevřený v těchto souženích, které- mu podle vlastních práv nezbývá naprosto žádná naděje na spásu? Jistě byli mezi nimi někteří, kteří četli v Písmech svatých: ,, Krá- lové izraelští jsou milosrdní“'"!/, a protože sluší králi laskavostí upevňovat svůj trůn, ti poučí nezkušený, zoufalý a nevzdělaný lid, aby se, nemajíce důvěry ve svou spravedlnost a moc, pokorně obrátili vyhledati milostivost královské laskavosti. Zalíbila se ta potěšující řeč v očích všeho naříkajícího lidu. Tudíž lidé prvotně povzbuzení hloupou smělostí vyhle- dávají milost a mužové dříve povznesení ne- rozumem dovolávají se královské laskavosti. Stalo se tedy časně ráno na počátku dne 21. měsíce září!3/, lidé dobrovolně otevřeli brány zavřeného města a prostý lid v nesčísl- ném množství houfně kráčel v nepřepásaných šatech, bosýma nohama, s provazy na krku uvázanými a ti žalostným způsobem oprav- dových kajícníků zároveň se blížili ke králov- skému stanu, a všichni spolu se vrhnuvše Sílu Brescie města již pokořil meč toho krále rozmnožitele. Tak zněl i výrok spravedlivého soudu. A protože tehdy se urážky veličenstva zločinně dopustili, když kladli Brescijští odpor králi a vlastní hlavě, teď právě tu sklíčeni stojí, na tváře své na zemi, plačtivými hlasy úpěn- livě volali: „Smiluj se nad námi, pane císaři nejmilostivější, smiluj se nad námi, otevři, laskavý pane, oči své a viz pokoru lkajících služebníků svých; hle, do rukou milosti tvé odevzdáváme život svůj, tělo své, ženy a děti své a všechno, co máme na této zemi. Dobro- tivý pane králi, učiň se služebníky svými, co se zalíbí v očích tvé dobroty.“ Ale zda zapo- mene smilovati se nad bědujícím a kajícím lidem tento předobrotivý císař, s nímž od dět- ství rostlo slitování? Nikterak. Neboť se smi- loval nad tímto lidem císař Jindřich, přítel milosrdenství, a hned přestala „rána útočící ruky“.18/ Na rozkaz pak a pokyn císařův nasy- pou země do příkopů, zeslabí a rozboří pevné zd: i vysoké věže, a naházevše zeď do příkopu, upraví přicházejícímu císaři rovný přechod. Nechtěl totiž velkoduchý tento císař projíti úzkými branami městskými, nýbrž kde bylo větší opevnění hradební, tam si rozkázal při- pravit nejširší cestu. jak by je zasáhl blesk, aby nebyli příčinou sporu sobě neb všemu lidu, jenž žije tak nespravedlivě. Po tomto vítězství napsal otec synovi list zde zaznamenaný: „Jindřich, z Boží milosti římský král, vždy rozmnožitel říše, jasnému Janovi, králi české- mu, prvorozenci a knížeti svému nejdražší- mu, milost svou a všechno dobré. Do vší země se rozšířil hlas o nás, jak vě- říme, a do končin světa se dostaly naše zna- menité činy, když jsme přišli do italských končin, ježto spravedlnost provázela mír. "Třebaže proradnost některých odbojníků a zvláště Quidona de Turre, usilujícího zaloziti na severu své sídlo, aby se zdál podobným králi králů, a věrolomnost Cremonskych, soupeřka spravedlnosti a míru, skrývající se v odlehlých místech, aby zničila nevinného, vychrlila v zločinné opovážlivosti napřed připravený jed a usilovala roztrhati tkanivo míru a jednoty, které jsme utkali svýma ruka- ma, splácejíc nám za dobrotu pohrdáním, za přízeň urážkou a oněmi dary, které dávají 248 / 249 podle obecného přísloví svým hostitelům myš v mošně, had za ňadry a oheň v klíně, přece k zkrocení jejich ničemnosti pomohla nám milostivě pravice Páně, kterou panuje- me a žijeme, a náš přeudatný lev vykonal po- mstu nad nepřáteli podle libovůle. Naposledy pak, když se nechtěli vrátiti k úctě k nám Brescijští, dobře znalí tak velikého zločinu, jejichž zatvrzelost se do té míry rozpálila, že se skoro na nich naplnil onen výrok mravního filosofa: „Taková je tvrdost srdce lidského, že neuznávají záhubu jiných, nevidí-li hynout i sebe samy,'“ obrátil velkoduchý císař nepře- možené orly k městům samých Brescijských, a zničiv některá z nich mečem a ohněm, po- sléze oblehl se svým šťastným a slavným vojskem město Brescii, které v sobě chovalo některé zbytky jeho odbojníků jak milán- ských, tak i cremonských a toskánských. A po několika útocích vykonaných z té i oné strany a po zajetí a záhubě jejich hejt-
učiní lid sevřený v těchto souženích, které- mu podle vlastních práv nezbývá naprosto žádná naděje na spásu? Jistě byli mezi nimi někteří, kteří četli v Písmech svatých: ,, Krá- lové izraelští jsou milosrdní“'"!/, a protože sluší králi laskavostí upevňovat svůj trůn, ti poučí nezkušený, zoufalý a nevzdělaný lid, aby se, nemajíce důvěry ve svou spravedlnost a moc, pokorně obrátili vyhledati milostivost královské laskavosti. Zalíbila se ta potěšující řeč v očích všeho naříkajícího lidu. Tudíž lidé prvotně povzbuzení hloupou smělostí vyhle- dávají milost a mužové dříve povznesení ne- rozumem dovolávají se královské laskavosti. Stalo se tedy časně ráno na počátku dne 21. měsíce září!3/, lidé dobrovolně otevřeli brány zavřeného města a prostý lid v nesčísl- ném množství houfně kráčel v nepřepásaných šatech, bosýma nohama, s provazy na krku uvázanými a ti žalostným způsobem oprav- dových kajícníků zároveň se blížili ke králov- skému stanu, a všichni spolu se vrhnuvše Sílu Brescie města již pokořil meč toho krále rozmnožitele. Tak zněl i výrok spravedlivého soudu. A protože tehdy se urážky veličenstva zločinně dopustili, když kladli Brescijští odpor králi a vlastní hlavě, teď právě tu sklíčeni stojí, na tváře své na zemi, plačtivými hlasy úpěn- livě volali: „Smiluj se nad námi, pane císaři nejmilostivější, smiluj se nad námi, otevři, laskavý pane, oči své a viz pokoru lkajících služebníků svých; hle, do rukou milosti tvé odevzdáváme život svůj, tělo své, ženy a děti své a všechno, co máme na této zemi. Dobro- tivý pane králi, učiň se služebníky svými, co se zalíbí v očích tvé dobroty.“ Ale zda zapo- mene smilovati se nad bědujícím a kajícím lidem tento předobrotivý císař, s nímž od dět- ství rostlo slitování? Nikterak. Neboť se smi- loval nad tímto lidem císař Jindřich, přítel milosrdenství, a hned přestala „rána útočící ruky“.18/ Na rozkaz pak a pokyn císařův nasy- pou země do příkopů, zeslabí a rozboří pevné zd: i vysoké věže, a naházevše zeď do příkopu, upraví přicházejícímu císaři rovný přechod. Nechtěl totiž velkoduchý tento císař projíti úzkými branami městskými, nýbrž kde bylo větší opevnění hradební, tam si rozkázal při- pravit nejširší cestu. jak by je zasáhl blesk, aby nebyli příčinou sporu sobě neb všemu lidu, jenž žije tak nespravedlivě. Po tomto vítězství napsal otec synovi list zde zaznamenaný: „Jindřich, z Boží milosti římský král, vždy rozmnožitel říše, jasnému Janovi, králi české- mu, prvorozenci a knížeti svému nejdražší- mu, milost svou a všechno dobré. Do vší země se rozšířil hlas o nás, jak vě- říme, a do končin světa se dostaly naše zna- menité činy, když jsme přišli do italských končin, ježto spravedlnost provázela mír. "Třebaže proradnost některých odbojníků a zvláště Quidona de Turre, usilujícího zaloziti na severu své sídlo, aby se zdál podobným králi králů, a věrolomnost Cremonskych, soupeřka spravedlnosti a míru, skrývající se v odlehlých místech, aby zničila nevinného, vychrlila v zločinné opovážlivosti napřed připravený jed a usilovala roztrhati tkanivo míru a jednoty, které jsme utkali svýma ruka- ma, splácejíc nám za dobrotu pohrdáním, za přízeň urážkou a oněmi dary, které dávají 248 / 249 podle obecného přísloví svým hostitelům myš v mošně, had za ňadry a oheň v klíně, přece k zkrocení jejich ničemnosti pomohla nám milostivě pravice Páně, kterou panuje- me a žijeme, a náš přeudatný lev vykonal po- mstu nad nepřáteli podle libovůle. Naposledy pak, když se nechtěli vrátiti k úctě k nám Brescijští, dobře znalí tak velikého zločinu, jejichž zatvrzelost se do té míry rozpálila, že se skoro na nich naplnil onen výrok mravního filosofa: „Taková je tvrdost srdce lidského, že neuznávají záhubu jiných, nevidí-li hynout i sebe samy,'“ obrátil velkoduchý císař nepře- možené orly k městům samých Brescijských, a zničiv některá z nich mečem a ohněm, po- sléze oblehl se svým šťastným a slavným vojskem město Brescii, které v sobě chovalo některé zbytky jeho odbojníků jak milán- ských, tak i cremonských a toskánských. A po několika útocích vykonaných z té i oné strany a po zajetí a záhubě jejich hejt-
Strana 249
mana konečně jmenovaní Brescijští, obklí- čeni císařovými příkopy, že ani jeden nikte- rak nemohl uniknouti jeho rukám, trápeni strašným hladem, z přinucení přišli na roz- kaz náš a říše v nejbližší den sobotní, před- cházející před svátkem svatého Matouše apoš- tola!4/, s provazy na krku, vyznávajíce veřejně svou vinu jak před námi, tak před ctihodnými otci, pány biskupy sabinským, legátem Apoš- tolské stolice, albanskym a ostijskym a Luká- šem de Flisco, kardinálem jáhnem svaté Ma- rie na Široké cestě!š/, a svobodně položili beze vší podmínky do našich rukou toto město, osoby a statky jeho, pokorně prosíce o milost za svá provinění. A jen na důtklivé naléhání Apoštolské stolice a těch kardinálů dobrotivě jsme se rozhodli darovati jim ži- vot, poslavše do vyhnanství ty, kteří byli ná- čelníky takového odboje, rozkázali jsme pak zasypati příkopy a z kořene rozbořiti hradby a jiné bašty toho města, v kterých měli oporu, na věčnou jejich upomínku a aby se jiní v budoucnosti báli dopouštěti proti nám ta- kových věcí. Vyřídivše řádně tyto věci, chce- me se bez odkladu odebrati zároveň se svrchu jmenovanými kardinály do Mósta!*/, aby- chom přijali císařskou korunu. Přijmi proto s radostí toto královské vítězství a pozdvihni hlas veselý, aby ho bylo daleko slyšet, pro- tože vladař římský „chodí po hadu a bazilišku a šlape zároveň lva i draka'.!?/ Dáno v Brescii dne 21. září, třetího roku našeho panování.“ A tak úplně zkrotiv zhoubnou vzpurnost brescijských měšťanů, odebral se král odtud a přešel do území janovského. Byl pak od Ja- novanů vělkolepě přijat a zůstal s nimi něko- lik dní.'8/ Ale blažená královna Markéta za- čala z nákazy zkaženého vzduchu a zápachu, kterou si přivodila při obléhání města Brescie, v městě Janově stonati obtížnou těžkou ne- mocí a tam, zmořena tíhou choroby, spláce- jíc dluh Adamův, skončila poslední den své- ho života léta Páně 1311 v mésíci prosinci.!?/ Tenkrśte zhasla, ó żel, a smutnou je zmořena smrtí Markéta, královna tato, jež ozdobou veškeré chvály byla vždy naplněna. A její mysl, v níž stále zářila perla ctnosti, vždy beze lsti, bez klamu byla, květy ženského mravu a cti jen chovala v sobě, neboť ozdobou slavnou a zrcadlem byla všech paní ta, již potřela smrt a Janov pak do země pohřbil. Ke svému království v nebi ji připoj, laskavý Kriste! Smrt této královny oznámil pan Jindřich, tri- dentsky biskup??/, opatüm sedleckému a zbraslavskému témito slovy: „Ctihodnym a zbožným mužům, pánům a přátelům svým nejdražším, opatům kláš- terů Sedleckého a Zbraslavského, bratr Jin- dřich, z milosti Boží a Apoštolské stolice bis- kup tridentský, kancléř svatého dvora císař- ského, pozdravení s výrazem upřímné lásky. Vaše listy jsme dostali a z lásky a úcty 11/ 1. kniha královská 20. 31. 12/ Ve skutečnosti již 18. září; srv. níže v listě císařově. 13/ Podle Žalmu 105. 30. 14/ Sv. Matouše (21. září) připadlo r. 1311 na úterý, so- bota před tím byla 18. září. 15/ O kardinálech viz v násl. kap. a v kap. CXVI; kostel Panny Marie na Siroké cesté (in Via lata) s titulem kardi- nálským je na římském Corsu. k Vám jsme vyplnili, co jste nám v nich ulo- žili. S žalostí oznamujeme Vašemu přátelství, byť neradi, že naše slavná paní, paní Marké- ta, někdy římská královna, nedávno skončila v měsíci prosinci v Janově svůj poslední den. Proto Vás snažně prosíme, abyste ji měli modlitbami a jinými dobrými skutky, které se konají ve vašich klášterech, věrně sobě poručenu. Dáno v Janové v den Mládátek.''?1/ 14/ Tj. Říma. 17/ Podle Žalmu 90. 13. 18/ Jindřich byl v Janově skoro přes celou zimu 1311 až 1312. O jeho postavení srv. pozn. vzadu. 19/ 13. prosince 1311. %/ Viz kap. CXIII., pozn. č. 4. ?1/ Dne 28. prosince 1311.
mana konečně jmenovaní Brescijští, obklí- čeni císařovými příkopy, že ani jeden nikte- rak nemohl uniknouti jeho rukám, trápeni strašným hladem, z přinucení přišli na roz- kaz náš a říše v nejbližší den sobotní, před- cházející před svátkem svatého Matouše apoš- tola!4/, s provazy na krku, vyznávajíce veřejně svou vinu jak před námi, tak před ctihodnými otci, pány biskupy sabinským, legátem Apoš- tolské stolice, albanskym a ostijskym a Luká- šem de Flisco, kardinálem jáhnem svaté Ma- rie na Široké cestě!š/, a svobodně položili beze vší podmínky do našich rukou toto město, osoby a statky jeho, pokorně prosíce o milost za svá provinění. A jen na důtklivé naléhání Apoštolské stolice a těch kardinálů dobrotivě jsme se rozhodli darovati jim ži- vot, poslavše do vyhnanství ty, kteří byli ná- čelníky takového odboje, rozkázali jsme pak zasypati příkopy a z kořene rozbořiti hradby a jiné bašty toho města, v kterých měli oporu, na věčnou jejich upomínku a aby se jiní v budoucnosti báli dopouštěti proti nám ta- kových věcí. Vyřídivše řádně tyto věci, chce- me se bez odkladu odebrati zároveň se svrchu jmenovanými kardinály do Mósta!*/, aby- chom přijali císařskou korunu. Přijmi proto s radostí toto královské vítězství a pozdvihni hlas veselý, aby ho bylo daleko slyšet, pro- tože vladař římský „chodí po hadu a bazilišku a šlape zároveň lva i draka'.!?/ Dáno v Brescii dne 21. září, třetího roku našeho panování.“ A tak úplně zkrotiv zhoubnou vzpurnost brescijských měšťanů, odebral se král odtud a přešel do území janovského. Byl pak od Ja- novanů vělkolepě přijat a zůstal s nimi něko- lik dní.'8/ Ale blažená královna Markéta za- čala z nákazy zkaženého vzduchu a zápachu, kterou si přivodila při obléhání města Brescie, v městě Janově stonati obtížnou těžkou ne- mocí a tam, zmořena tíhou choroby, spláce- jíc dluh Adamův, skončila poslední den své- ho života léta Páně 1311 v mésíci prosinci.!?/ Tenkrśte zhasla, ó żel, a smutnou je zmořena smrtí Markéta, královna tato, jež ozdobou veškeré chvály byla vždy naplněna. A její mysl, v níž stále zářila perla ctnosti, vždy beze lsti, bez klamu byla, květy ženského mravu a cti jen chovala v sobě, neboť ozdobou slavnou a zrcadlem byla všech paní ta, již potřela smrt a Janov pak do země pohřbil. Ke svému království v nebi ji připoj, laskavý Kriste! Smrt této královny oznámil pan Jindřich, tri- dentsky biskup??/, opatüm sedleckému a zbraslavskému témito slovy: „Ctihodnym a zbožným mužům, pánům a přátelům svým nejdražším, opatům kláš- terů Sedleckého a Zbraslavského, bratr Jin- dřich, z milosti Boží a Apoštolské stolice bis- kup tridentský, kancléř svatého dvora císař- ského, pozdravení s výrazem upřímné lásky. Vaše listy jsme dostali a z lásky a úcty 11/ 1. kniha královská 20. 31. 12/ Ve skutečnosti již 18. září; srv. níže v listě císařově. 13/ Podle Žalmu 105. 30. 14/ Sv. Matouše (21. září) připadlo r. 1311 na úterý, so- bota před tím byla 18. září. 15/ O kardinálech viz v násl. kap. a v kap. CXVI; kostel Panny Marie na Siroké cesté (in Via lata) s titulem kardi- nálským je na římském Corsu. k Vám jsme vyplnili, co jste nám v nich ulo- žili. S žalostí oznamujeme Vašemu přátelství, byť neradi, že naše slavná paní, paní Marké- ta, někdy římská královna, nedávno skončila v měsíci prosinci v Janově svůj poslední den. Proto Vás snažně prosíme, abyste ji měli modlitbami a jinými dobrými skutky, které se konají ve vašich klášterech, věrně sobě poručenu. Dáno v Janové v den Mládátek.''?1/ 14/ Tj. Říma. 17/ Podle Žalmu 90. 13. 18/ Jindřich byl v Janově skoro přes celou zimu 1311 až 1312. O jeho postavení srv. pozn. vzadu. 19/ 13. prosince 1311. %/ Viz kap. CXIII., pozn. č. 4. ?1/ Dne 28. prosince 1311.
Strana 250
KORUNOVACE CÍSAŘE JINDŘICHA V ŘÍMĚ, JEHO BOJE A SMRT LÉTA PÁNĚ 1312 4$ CXV Ačkoli vznešený císař s přispěním pomoci Boží pokořil brannou silou urážlivou vzdoru- jící vzpouru Milánských, Cremonských, ja- kož i Brescijských, přece ještě měl proti sobě největší část silných měst, mezi nimiž byla přední: Padova, Boloňa, Florencie a Lucca. Benátčané pak jednou byli s císařem zajedno, jednou mu odporovali; neboť pro dlouhotr- vající nepřítomnost císařů v krajinách ital- ských a toskánských byla moc říše velice ze- slabena. Zalíbila se tedy králi Jindřichovi a jeho moudrým průvodcům takováto rada, aby především pospíšil k výsostné císařské korunovaci a teprve ozdoben říšskou koru- nou aby se jal jako panovník vyřizovati ja- koukoli říšskou záležitost. Potom král, podporován nejvíce pomocí Pisánských a Janovských, neboť poskytovali králi zlata a stříbra takřka bez počtu, rozká- zal shromážditi a připraviti přemnoho lodí a opevniv znamenitým rytířstvem italské kraje nastoupil plavbu a dorazil konečně k méstu Rímu.!/ Ale četní z Římanů, kteří se mrzeli nad císařovým příchodem, stáli při Robertovi, králi apulském, kterého povolali proti císaři?/, a v nevážnosti k císaři působili nemalou překážku. Neboť tento král Robert, naveden podněcováním francouzského krále Filipa, zůstal vždy císaři nepřítelem až do jeho smrti. A tak se usadil císař se svým vojskem v Lateráně za Tiberem a strana protivná ob- sadila vlastní mésto.?/ Svedl tedy císař v sa- mém městě s odpůrci mnoho bojů a vždy se honose vítězstvím pociťoval radost nad získa- nou slávou?/, a neminul jeden den, ba zřídka některá hodina denní, v které by se neválčilo. Rozhodli se pak tehdy ctihodní páni bisku- pové sabinsky, legát Apoštolské stolice*/, albansky*/ a ostijsky”/ a Lukas de Flisco$/, kardinál jáhen svaté Marie na Široké cestě, kterým byla dána plná moc apoštolská koru- novati císaře, že budou sami pokračovati v povinnosti sobě uložené, aniž by jim překá- žela věrolomnost některých, kdož usilovali mařit tak těžký úkol. Ti tedy už jmenovaní čtyři pánové vložili podle apoštolského*/ na- řízení léta Páně 1312 v den svatých apoštolů Petra a Pavla"/ v hlavním lateránském koste- le u svaté Marie v rotundě slavnému vladaři, panu Jindřichovi VII., po veškeré předchozí obřadnosti okázale, uctivě a zákonitě na hlavu císařskou přesvatou korunu. To pak jest věčnou chválou, tři koruny král že tu získal. Myslím, že nežije nikdo, kdo z lidí by v mysli své choval, že by takové mohly být minulé věci, jak ty jsou, tento jež vykonal král. A proto mu požehnej, Kriste! Když pak korunou drahou již král byl ozdoben v Římě, nepřátel davy se blíží, jež předtím přemohl v městě. Nedlouho potom tedy nový císař, sjednotiv veškeré své vojsko, mocně přešel se silnými sbory Tiber, statečně prorazil nepřátelské šiky a vešel do chrámu svatého Petra. Tam v přítomnosti císařově všechno shromážděné duchovenstvo radostným hlasem slavnostně zazpívalo ,, Té Boha chválíme“ A v četných bojích, které císař v Římě svedl, potřel ne- konečné množství protivníků, jeho pak voj- sko neutrpělo takřka žádnou nepříjemnost. Ale německá zuřivost přemnohé v Římě dráždila. Neboť tento národ odvážnější nad Vlachy působil mezi samými Vlachy jako 250 / 251 draví vlci uprostřed bezbranných ovcí nej- větší porážku. Cokoliv tedy měl a chtěl císař v Římě vykonati, vykonal a dokonav to vše- chno slavně se vrátil k prvnímu předsevze- tí12/ jako panovník, vládce a pán světa. A tak se císař vrátil po přijetí císařské ko- runy do Pisy. Tam strávil nějakou dobu a chystal vojsko, aby jím oblehl město Floren- cii. Léta Páně tedy 1312 v měsíci listopadu oblehlo nepřemožitelné císařské vojsko Flo- rencii a postavilo proti ní bořící stroje. Císař Jindřich pak zřídil tábor blízko proti městu na Císařské Hoře!$/, na níž poručil vystavěti
KORUNOVACE CÍSAŘE JINDŘICHA V ŘÍMĚ, JEHO BOJE A SMRT LÉTA PÁNĚ 1312 4$ CXV Ačkoli vznešený císař s přispěním pomoci Boží pokořil brannou silou urážlivou vzdoru- jící vzpouru Milánských, Cremonských, ja- kož i Brescijských, přece ještě měl proti sobě největší část silných měst, mezi nimiž byla přední: Padova, Boloňa, Florencie a Lucca. Benátčané pak jednou byli s císařem zajedno, jednou mu odporovali; neboť pro dlouhotr- vající nepřítomnost císařů v krajinách ital- ských a toskánských byla moc říše velice ze- slabena. Zalíbila se tedy králi Jindřichovi a jeho moudrým průvodcům takováto rada, aby především pospíšil k výsostné císařské korunovaci a teprve ozdoben říšskou koru- nou aby se jal jako panovník vyřizovati ja- koukoli říšskou záležitost. Potom král, podporován nejvíce pomocí Pisánských a Janovských, neboť poskytovali králi zlata a stříbra takřka bez počtu, rozká- zal shromážditi a připraviti přemnoho lodí a opevniv znamenitým rytířstvem italské kraje nastoupil plavbu a dorazil konečně k méstu Rímu.!/ Ale četní z Římanů, kteří se mrzeli nad císařovým příchodem, stáli při Robertovi, králi apulském, kterého povolali proti císaři?/, a v nevážnosti k císaři působili nemalou překážku. Neboť tento král Robert, naveden podněcováním francouzského krále Filipa, zůstal vždy císaři nepřítelem až do jeho smrti. A tak se usadil císař se svým vojskem v Lateráně za Tiberem a strana protivná ob- sadila vlastní mésto.?/ Svedl tedy císař v sa- mém městě s odpůrci mnoho bojů a vždy se honose vítězstvím pociťoval radost nad získa- nou slávou?/, a neminul jeden den, ba zřídka některá hodina denní, v které by se neválčilo. Rozhodli se pak tehdy ctihodní páni bisku- pové sabinsky, legát Apoštolské stolice*/, albansky*/ a ostijsky”/ a Lukas de Flisco$/, kardinál jáhen svaté Marie na Široké cestě, kterým byla dána plná moc apoštolská koru- novati císaře, že budou sami pokračovati v povinnosti sobě uložené, aniž by jim překá- žela věrolomnost některých, kdož usilovali mařit tak těžký úkol. Ti tedy už jmenovaní čtyři pánové vložili podle apoštolského*/ na- řízení léta Páně 1312 v den svatých apoštolů Petra a Pavla"/ v hlavním lateránském koste- le u svaté Marie v rotundě slavnému vladaři, panu Jindřichovi VII., po veškeré předchozí obřadnosti okázale, uctivě a zákonitě na hlavu císařskou přesvatou korunu. To pak jest věčnou chválou, tři koruny král že tu získal. Myslím, že nežije nikdo, kdo z lidí by v mysli své choval, že by takové mohly být minulé věci, jak ty jsou, tento jež vykonal král. A proto mu požehnej, Kriste! Když pak korunou drahou již král byl ozdoben v Římě, nepřátel davy se blíží, jež předtím přemohl v městě. Nedlouho potom tedy nový císař, sjednotiv veškeré své vojsko, mocně přešel se silnými sbory Tiber, statečně prorazil nepřátelské šiky a vešel do chrámu svatého Petra. Tam v přítomnosti císařově všechno shromážděné duchovenstvo radostným hlasem slavnostně zazpívalo ,, Té Boha chválíme“ A v četných bojích, které císař v Římě svedl, potřel ne- konečné množství protivníků, jeho pak voj- sko neutrpělo takřka žádnou nepříjemnost. Ale německá zuřivost přemnohé v Římě dráždila. Neboť tento národ odvážnější nad Vlachy působil mezi samými Vlachy jako 250 / 251 draví vlci uprostřed bezbranných ovcí nej- větší porážku. Cokoliv tedy měl a chtěl císař v Římě vykonati, vykonal a dokonav to vše- chno slavně se vrátil k prvnímu předsevze- tí12/ jako panovník, vládce a pán světa. A tak se císař vrátil po přijetí císařské ko- runy do Pisy. Tam strávil nějakou dobu a chystal vojsko, aby jím oblehl město Floren- cii. Léta Páně tedy 1312 v měsíci listopadu oblehlo nepřemožitelné císařské vojsko Flo- rencii a postavilo proti ní bořící stroje. Císař Jindřich pak zřídil tábor blízko proti městu na Císařské Hoře!$/, na níž poručil vystavěti
Strana 251
opevnění pro útočiště. Potom vítězné vojsko říšských bojovníků podnikalo kolem sem tam výpady, usilovalo tajně odnímat potraviny, aby nebyly dodávány městu, k cestám, jež vedou do města, a stezkám postavilo stráž, a když byli pobiti nosiči potravin, přestali dále donášet do města věci potřebné k výživě. A cokoli se uloupilo z majetků florentských měšťanů mimo hradby, všechno se zabralo pro potřebu císařovu. Ó jak velmi odvážné činy vykonalo tehdy v rozličných srážkách válečných neohrožené německé vojsko! O tom jsou dodnes podivu- hodná svědectví. Neboť kdo bude moci spo- čítat otevřené nebo soukromé boje Němců tehdy svedené, z nichž se vždy vraceli, ho- nosíce se vítězstvím a slávou? Neboť stejná byla tehdy sebevědomost a odhodlanost ně- meckého lidu, jestliže se někdy proti nim postavilo v poli veliké nebo malé množství Lombardských, Italských nebo Toskánských, chtějíc s ním válečně měřit síly. Byl totiž tento národ zvyklý vždy vítězit, a proto byl hotovější mužně napadat a zahá- nět měkkého a zženštilého ducha italského. Divokou odvahu těch Němců, kteří padli, potvrzují nepřátelé a neméně ji dosvědčují jejich přátelé. Neboť v jedné době posílali Pisánští císaři na pomoc proti Florenťanúm dvacet dva tisíc bojovníků, kteří stojíce už na cestě se neodvažovali postupovati dále, nýbrž žádali na císaři bezpečný doprovod. A tak jim poslal císař naproti necelých osm- desát německých ozbrojenců a tato maličká hrstka dodala odvahy onomu množství, totiž dvaceti dvěma tisícům, a zabezpečila jejich příchod. Bylo pak často vidět, jak v polní válce napadá, zraňuje a zabíjí deset Němců stovku vetřelců nebo stovka Němců tisíc a více Italů. Neboť lombardský národ byl tenkráte liknavý k boji, italský, toskánský lid se na válku díval jak slepý na slunce, proléval slzy, když viděl před sebou boje, neboť rytířů výkvět, jejž zplodila Germánská země, v bojích pokořil jej. Tak skvělé a vznešené činy dovedli vykonat Němci, jež Vlaši nemají v lásce, velmi se bojíce jich, neb mají je za lidi hloupé pro jejich hrozné činy a pro jejich odvážnou mysl. Toskánští zbabělí v srdci jsou asi jak Jebusité. Němec je zahání snadno jak nějakou nevážnou chátru; netřeba přibírat svědka v tak zřejmých a průhledných věcech. Vyprávěli mi potom takové věci počestní mu- žové, Fricek od Kokotů'4/ a Eberlin od Ka- menelš/, pražští měšťané, neboť byli i oni při všem tom osobně přítomni. 1/ Jindřich se při plavbě z Janova zastavil v Pise a teprve 7. května vtáhl do Říma. Srv. i pozn. vzadu. 3/ Robert Apulsky hrél obojakou hru: na jedné straně vyjednával o sňatek svého syna s Jindřichovou dcerou, na druhé poslal do Říma na pomoc císařovým protivní- kům vojsko pod vedením svého bratra Jana, vévody achajského. 9 Vlastní město, tj. pravý břeh Tiberu (tzv. čtvrť Leo- ninskou) s hradem sv. Anděla s chrámem svatopetrským. “/ Petr tu zřejmě nadsazuje: Jindřich sice měl nějaké úspěchy, ale nezmocnil se ještě pravého břehu a jeho korunovace se vykonala v Lateráně. Srv. i pozn. vzadu. 5/ Arnaldus de Falgueriis, arcibiskup arelatsky, kardi- nal biskup sabinsky, stal se kardinálem za Klimenta V. r. 1310 a zemřel r. 1317. °/ О něm viz v kap. CXIV, pozn. č. 8. ?/ Mikuláš Albertův, dominikán, biskup spoletský, kar- dinál biskup ostijský od r. 1303 do r. 1321. Stalo se pak, když drzá vzpurnost města Florencie vzdorující císařovým rozkazům od- porovala a dráždila proti sobě ostny prudšího hněvu, že se císař rozhodl povolat k sobě 8/ Lukáš de Flisco, kardinál jáhen titulu Panny Marie in Via lata (srv. kap. CXIV, pozn. č. 15) od r. 1300, potom sv. Kosmy a Damiána od r. 1306; o pátém (vlastně tehdy už čtvrtém) viz v kap. násl., pozn. č. 1. 9 Zplnomocnění kardinálové dlouho váhali vykonat korunovaci, učinili tak na naléhání Jindřichovo a na přání římského lidu. 10/ Je uvedeno v kap. násl. 11/ Dne 29. června. 12/ Jindřich VII. odtáhl z Říma 20. července a vrátil se tam nakrátko ještě jednou z Tivoli před odchodem do Toskány; výpravu proti Robertovi odložil pro hrozby kurie na následující rok. 13/ Jindřich VII. osadil hrad na Císařské Hoře, který vy- stavěl místo zbořeného města Poggibonsim, teprve v lednu 1313, kdy byl nucen upustit obléhání Florencie. 14/ Viz kap. CV, pozn. č. 14. 15/ Viz kap. XCV, pozn. č. 11.
opevnění pro útočiště. Potom vítězné vojsko říšských bojovníků podnikalo kolem sem tam výpady, usilovalo tajně odnímat potraviny, aby nebyly dodávány městu, k cestám, jež vedou do města, a stezkám postavilo stráž, a když byli pobiti nosiči potravin, přestali dále donášet do města věci potřebné k výživě. A cokoli se uloupilo z majetků florentských měšťanů mimo hradby, všechno se zabralo pro potřebu císařovu. Ó jak velmi odvážné činy vykonalo tehdy v rozličných srážkách válečných neohrožené německé vojsko! O tom jsou dodnes podivu- hodná svědectví. Neboť kdo bude moci spo- čítat otevřené nebo soukromé boje Němců tehdy svedené, z nichž se vždy vraceli, ho- nosíce se vítězstvím a slávou? Neboť stejná byla tehdy sebevědomost a odhodlanost ně- meckého lidu, jestliže se někdy proti nim postavilo v poli veliké nebo malé množství Lombardských, Italských nebo Toskánských, chtějíc s ním válečně měřit síly. Byl totiž tento národ zvyklý vždy vítězit, a proto byl hotovější mužně napadat a zahá- nět měkkého a zženštilého ducha italského. Divokou odvahu těch Němců, kteří padli, potvrzují nepřátelé a neméně ji dosvědčují jejich přátelé. Neboť v jedné době posílali Pisánští císaři na pomoc proti Florenťanúm dvacet dva tisíc bojovníků, kteří stojíce už na cestě se neodvažovali postupovati dále, nýbrž žádali na císaři bezpečný doprovod. A tak jim poslal císař naproti necelých osm- desát německých ozbrojenců a tato maličká hrstka dodala odvahy onomu množství, totiž dvaceti dvěma tisícům, a zabezpečila jejich příchod. Bylo pak často vidět, jak v polní válce napadá, zraňuje a zabíjí deset Němců stovku vetřelců nebo stovka Němců tisíc a více Italů. Neboť lombardský národ byl tenkráte liknavý k boji, italský, toskánský lid se na válku díval jak slepý na slunce, proléval slzy, když viděl před sebou boje, neboť rytířů výkvět, jejž zplodila Germánská země, v bojích pokořil jej. Tak skvělé a vznešené činy dovedli vykonat Němci, jež Vlaši nemají v lásce, velmi se bojíce jich, neb mají je za lidi hloupé pro jejich hrozné činy a pro jejich odvážnou mysl. Toskánští zbabělí v srdci jsou asi jak Jebusité. Němec je zahání snadno jak nějakou nevážnou chátru; netřeba přibírat svědka v tak zřejmých a průhledných věcech. Vyprávěli mi potom takové věci počestní mu- žové, Fricek od Kokotů'4/ a Eberlin od Ka- menelš/, pražští měšťané, neboť byli i oni při všem tom osobně přítomni. 1/ Jindřich se při plavbě z Janova zastavil v Pise a teprve 7. května vtáhl do Říma. Srv. i pozn. vzadu. 3/ Robert Apulsky hrél obojakou hru: na jedné straně vyjednával o sňatek svého syna s Jindřichovou dcerou, na druhé poslal do Říma na pomoc císařovým protivní- kům vojsko pod vedením svého bratra Jana, vévody achajského. 9 Vlastní město, tj. pravý břeh Tiberu (tzv. čtvrť Leo- ninskou) s hradem sv. Anděla s chrámem svatopetrským. “/ Petr tu zřejmě nadsazuje: Jindřich sice měl nějaké úspěchy, ale nezmocnil se ještě pravého břehu a jeho korunovace se vykonala v Lateráně. Srv. i pozn. vzadu. 5/ Arnaldus de Falgueriis, arcibiskup arelatsky, kardi- nal biskup sabinsky, stal se kardinálem za Klimenta V. r. 1310 a zemřel r. 1317. °/ О něm viz v kap. CXIV, pozn. č. 8. ?/ Mikuláš Albertův, dominikán, biskup spoletský, kar- dinál biskup ostijský od r. 1303 do r. 1321. Stalo se pak, když drzá vzpurnost města Florencie vzdorující císařovým rozkazům od- porovala a dráždila proti sobě ostny prudšího hněvu, že se císař rozhodl povolat k sobě 8/ Lukáš de Flisco, kardinál jáhen titulu Panny Marie in Via lata (srv. kap. CXIV, pozn. č. 15) od r. 1300, potom sv. Kosmy a Damiána od r. 1306; o pátém (vlastně tehdy už čtvrtém) viz v kap. násl., pozn. č. 1. 9 Zplnomocnění kardinálové dlouho váhali vykonat korunovaci, učinili tak na naléhání Jindřichovo a na přání římského lidu. 10/ Je uvedeno v kap. násl. 11/ Dne 29. června. 12/ Jindřich VII. odtáhl z Říma 20. července a vrátil se tam nakrátko ještě jednou z Tivoli před odchodem do Toskány; výpravu proti Robertovi odložil pro hrozby kurie na následující rok. 13/ Jindřich VII. osadil hrad na Císařské Hoře, který vy- stavěl místo zbořeného města Poggibonsim, teprve v lednu 1313, kdy byl nucen upustit obléhání Florencie. 14/ Viz kap. CV, pozn. č. 14. 15/ Viz kap. XCV, pozn. č. 11.
Strana 252
některá z německých knížat a na poradě s nimi projednat, jak by snáze srazil a pokořil zpupné vztyčené rohy Florencie. A mezi ostatními knížaty, která císař především po- volal, poslal českému králi Janovi, svému prvorozenému synovi, list, v němž mu velmi důrazně přikázal, aby spolu s ostatními, kteří byli povoláni, neopominul přijít na pomoc svému otci s bojovníky; ale protože, jak císař často sám o sobě rozhodl vlastními ústy, za- ujímal pan Konrád, první opat zbraslavský, ne nejnižší místo v poradách u českého krále Jana, poslal mu císař pro urychlení svrchu řečené záležitosti tento list: „Jindřich, císař římský, vždy rozmnožitel říše, ctihodnému a zbožnému muži, opatovi kláštera Zbraslavského, oddanému svému mi- lovanému, milost svou a všechno dobré. Protože se těšíme, že se mezi jinými našimi říšskými knížaty, hrabaty, pány a šlechtici, které jsme listy a posly povolali na poradu, kterou budeme konati prvního května nej- blíže příštího, zvláště potěšíme osobní pří- tomností jasného českého krále Jana, prvo- rozence a knížete našeho nejdražšího, důtkli- vě tvou oddanost vyhledáváme a žádáme, abys hleděl tohoto českého krále svými pro- spěšnými napomenutími a povzbuzováními a přesvědčivými návody úspěšně dovésti k tomu, aby přišel k určené lhůtě s bojovníky, jak bude moci nejlépe, nejchvalitebněji a nej- slušněji. K tomu tě ještě žádáme, abys užil rady, pomoci a podpory, kterých budeš moci použíti, čímž se naší výsosti nejvíce zalíbíš. Dáno v táboře u Císařské Hory nad Flo- rencií 25. ledna pátého roku našeho králov- ství, císařství pak prvého.“ Dal napsati také i jiny list opatüm panu Heidenreichovi Sedleckému a Konrádovi Zbraslavskému v tato slova: „Jindřich, z Boží milosti císař římský, vždy rozmnožitel říše, ctihodným mužům, opa- tům v Sedlci a na Zbraslavi, oddaným svým milým, milost svou a všechno dobré. Protože stran povýšení stavu a důstojnosti jasného českého krále Jana, prvorozence a knížete našeho nejdražšího, věrně a pevně při tomto králi stojíte, jak nás poučila zpráva statečného muže Jana z Ossenu, provázíme vaši oddanost zaslouženými chválami a žádá- me důtklivě, abyste tomuto králi obvyklým způsobem přispěli pomocí a vhodnou přízní, aby byl jeho příchod k nám v nejbližší době šťastný a prospěšný. Mimoto přidáváme, abyste svrchu řečeného Jana, majíce ho podle 252 / 253 úcty k císařské výsosti s větší náklonností po- ručena, hleděli ve všech jeho jednáních příz- nivě podporovati, čímž nám prokážete milou poslušnost. Dáno u Císařské Hory v táboře nad Flo- rencií dne 31. ledna pátého roku našeho krá- lovství, císařství pak prvého.“ Dostavše tedy císařský příkaz, náležitě se chystala téměř všechna německá knížata do- stavit před tvář císařovu; ale, bohužel, pro nastalou chvíli smrti se tam nikterak ne- dostala. Když totiž vítězné vojsko císařských bojovníků tvrdě doráželo na Florencii a moc toho města si vyžadovala delší dobu k svému pokoření, zamýšlel císař nechati tam mocný zástup obléhatelů na obléhání a odebrati se s některými válečníky do království Apul- ského. Neboť Neapol, ono slavné město, zvalo!$/ k sobě císaře jistými posly a listy a přísahalo, stanovilo a slibovalo, že mu chce věrně povoliti vstup a poskytnouti pomoc proti Robertovi, králi apulskému. Tak se tedy císař rychle vydal na pochod do Apulie, ale zanechal za sebou slušné množství kve- toucího rytířstva, aby útočili na Florencii. A když se dostal v předvečer Nanebevzetí blahoslavené Marie!?/ před město zvané Siena, jak vyžadoval svátek a jeho zbožnost, postavil tam své stany; i: když totiž měnil místa pobytu, nikdy přece neměníval zbožné mravy a dobrý zvyk. A jak mně vypravoval ctihodný muž, mistr Mikuláš Fuldský, císa- řův lékař, který byl tenkrát přítomen, večer zdráv tělesně a veselý vyslechl císař se zbož- nou myslí zpívanou ranní pobožnost?8/ a šel tehdy spát, aniž pozoroval na sobě nějakou stopu nevolnosti. Ráno pak — protože nebyl přítomen bratr Matouš, jeho zpovědník, byv poslán k papežskému dvoru, — povolal císař jiného bratra, řečeného Bernarda ze Sieny, z řádů bratří kazatelů, muže jistě zločin- ného, vyzpovídal se mu a pokorně ho požá- dal, aby mu při mši udělil svátost nejsvětěj- šího těla a krve Páně. Potom když císař v naprosto dobrém stavu a zdráv přistoupil k svatému přijímání a měl po přijetí spasitelné hostie píti z kalicha, jak až dodnes tvrdí všichni ti, kteří byli tehdy přítomni, onen bratr, který sloužil mši, umý- vaje si prsty přimísil jedu do vína a podal onen otrávený nápoj císaři k pití. To je mí- nění až dodnes rozšířené, že si císař s onou svátostí, spásonosného života z rukou bratra z řádu kazatelů vzal časnou smrt. Dodává pak tomu víry, že císař hned po návratu
některá z německých knížat a na poradě s nimi projednat, jak by snáze srazil a pokořil zpupné vztyčené rohy Florencie. A mezi ostatními knížaty, která císař především po- volal, poslal českému králi Janovi, svému prvorozenému synovi, list, v němž mu velmi důrazně přikázal, aby spolu s ostatními, kteří byli povoláni, neopominul přijít na pomoc svému otci s bojovníky; ale protože, jak císař často sám o sobě rozhodl vlastními ústy, za- ujímal pan Konrád, první opat zbraslavský, ne nejnižší místo v poradách u českého krále Jana, poslal mu císař pro urychlení svrchu řečené záležitosti tento list: „Jindřich, císař římský, vždy rozmnožitel říše, ctihodnému a zbožnému muži, opatovi kláštera Zbraslavského, oddanému svému mi- lovanému, milost svou a všechno dobré. Protože se těšíme, že se mezi jinými našimi říšskými knížaty, hrabaty, pány a šlechtici, které jsme listy a posly povolali na poradu, kterou budeme konati prvního května nej- blíže příštího, zvláště potěšíme osobní pří- tomností jasného českého krále Jana, prvo- rozence a knížete našeho nejdražšího, důtkli- vě tvou oddanost vyhledáváme a žádáme, abys hleděl tohoto českého krále svými pro- spěšnými napomenutími a povzbuzováními a přesvědčivými návody úspěšně dovésti k tomu, aby přišel k určené lhůtě s bojovníky, jak bude moci nejlépe, nejchvalitebněji a nej- slušněji. K tomu tě ještě žádáme, abys užil rady, pomoci a podpory, kterých budeš moci použíti, čímž se naší výsosti nejvíce zalíbíš. Dáno v táboře u Císařské Hory nad Flo- rencií 25. ledna pátého roku našeho králov- ství, císařství pak prvého.“ Dal napsati také i jiny list opatüm panu Heidenreichovi Sedleckému a Konrádovi Zbraslavskému v tato slova: „Jindřich, z Boží milosti císař římský, vždy rozmnožitel říše, ctihodným mužům, opa- tům v Sedlci a na Zbraslavi, oddaným svým milým, milost svou a všechno dobré. Protože stran povýšení stavu a důstojnosti jasného českého krále Jana, prvorozence a knížete našeho nejdražšího, věrně a pevně při tomto králi stojíte, jak nás poučila zpráva statečného muže Jana z Ossenu, provázíme vaši oddanost zaslouženými chválami a žádá- me důtklivě, abyste tomuto králi obvyklým způsobem přispěli pomocí a vhodnou přízní, aby byl jeho příchod k nám v nejbližší době šťastný a prospěšný. Mimoto přidáváme, abyste svrchu řečeného Jana, majíce ho podle 252 / 253 úcty k císařské výsosti s větší náklonností po- ručena, hleděli ve všech jeho jednáních příz- nivě podporovati, čímž nám prokážete milou poslušnost. Dáno u Císařské Hory v táboře nad Flo- rencií dne 31. ledna pátého roku našeho krá- lovství, císařství pak prvého.“ Dostavše tedy císařský příkaz, náležitě se chystala téměř všechna německá knížata do- stavit před tvář císařovu; ale, bohužel, pro nastalou chvíli smrti se tam nikterak ne- dostala. Když totiž vítězné vojsko císařských bojovníků tvrdě doráželo na Florencii a moc toho města si vyžadovala delší dobu k svému pokoření, zamýšlel císař nechati tam mocný zástup obléhatelů na obléhání a odebrati se s některými válečníky do království Apul- ského. Neboť Neapol, ono slavné město, zvalo!$/ k sobě císaře jistými posly a listy a přísahalo, stanovilo a slibovalo, že mu chce věrně povoliti vstup a poskytnouti pomoc proti Robertovi, králi apulskému. Tak se tedy císař rychle vydal na pochod do Apulie, ale zanechal za sebou slušné množství kve- toucího rytířstva, aby útočili na Florencii. A když se dostal v předvečer Nanebevzetí blahoslavené Marie!?/ před město zvané Siena, jak vyžadoval svátek a jeho zbožnost, postavil tam své stany; i: když totiž měnil místa pobytu, nikdy přece neměníval zbožné mravy a dobrý zvyk. A jak mně vypravoval ctihodný muž, mistr Mikuláš Fuldský, císa- řův lékař, který byl tenkrát přítomen, večer zdráv tělesně a veselý vyslechl císař se zbož- nou myslí zpívanou ranní pobožnost?8/ a šel tehdy spát, aniž pozoroval na sobě nějakou stopu nevolnosti. Ráno pak — protože nebyl přítomen bratr Matouš, jeho zpovědník, byv poslán k papežskému dvoru, — povolal císař jiného bratra, řečeného Bernarda ze Sieny, z řádů bratří kazatelů, muže jistě zločin- ného, vyzpovídal se mu a pokorně ho požá- dal, aby mu při mši udělil svátost nejsvětěj- šího těla a krve Páně. Potom když císař v naprosto dobrém stavu a zdráv přistoupil k svatému přijímání a měl po přijetí spasitelné hostie píti z kalicha, jak až dodnes tvrdí všichni ti, kteří byli tehdy přítomni, onen bratr, který sloužil mši, umý- vaje si prsty přimísil jedu do vína a podal onen otrávený nápoj císaři k pití. To je mí- nění až dodnes rozšířené, že si císař s onou svátostí, spásonosného života z rukou bratra z řádu kazatelů vzal časnou smrt. Dodává pak tomu víry, že císař hned po návratu
Strana 253
od oltáře pocítil bolest, která vzrůstajíc denně ho více zeslabovala. A ten bratr, jak se vy- pravuje, zbaviv císaře sil, utekl se k protivní- kům a zvěstoval jim radostnou novinu o císa- řově chorobě.20 Ó jak zhoubné se rozšířilo mínění o tomto bratrovi, který nejen sobě přivodil hanbu zlořečení, nýbrž i celému svému řádu způsobil v různých zemích a místech těžké výtky lidí, kteří jej proto tupili. Neboť na mnohých místech zle nakládali s bratry kazateli a vyháněli ty, kteří smrtí cí- sařovou jsou opravdu nevinni. Od oné tedy hodiny, v které přijal císař nejsvětější hostii, každodenně tělesně slábl a po šesti dnech, rozloučiv se s tímto životem, šťastně odešel k Hospodinu léta Páně 1313, dne 23. srpna.21/ Pisánští pak přijali tělo tohoto zvěčnělého císaře Jindřicha a nabalzamovavše je vonnými mastmi pochovali je po vykonání důstojných pohřebních obřadů v nádherné hrobce v hlavním chrámě v Pise. 16/ Tato zpráva, že by město Neapol zvalo císaře Jindři- cha, je ojedinělá a není správná. 17/ 14. srpna (svátek je 15. srpna). 18/ V lat. textu „officium matutinarum“, tj. první po- božnost ranní. Byla konána večer zřejmě proto, aby císař nemusil příliš brzy vstávat; matutina v srpnu připadala asi na 4. hodinu ranní našeho času. 19 Tj. dominikánů. 20 Pověst o otrávení Jindřichově není pravdivá. Císař churavěl už delší dobu a zemřel asi na malárii. 31/ Zemřel 24. srpna 1313 v Buonconventu u Sieny. Naříkej, srdce, lkej, mysl, pěj smutné nápěvy, hlase! Bolest se dotýká srdcí, věc žalostná skličuje mysli — pro tuto krutou zprávu tvor veškerý právem má bolest. Kdopak by nesténal v pláči a slyše to neodmít' radost? Neboť nemocí zhoubnou král klesl, jenž hlavou byl světa, zúrodňujícím květem a rosou, jež dávala vláhu, vznešený císař Jindřich, zlo čistící, přítel vždy míru, pravidlo spravedlnosti, vzor ctnostného života znalý, král, jenž zákony ctil, duch znalý a dychtivý spásy, mírný a velkodušný, cti kvetoucí réva a slávou nad jiné oplývající, co na světě zrozeni byli. K zástupu spravedlivých ho připoj, laskavý Kriste! Maria, královno nebes, i tebe, laskavá Panno, prosím, ušetři ho! Sbor andělský, patriarchové, Kristovi učedníci i ti, kdož mučeni byli, zároveň všichni svatí ať před Bohem spojeni v prosbě útěchy přejí mu a každý ať pronese: „Staň se!“ Padl tak šťastný císař, hle, nový pták Ohnivák vstává, přetat byl život stromu, však z něho viděl jsem vyrůst růži ušlechtilou jak nardus, jejížto vůně šíří se na všechny strany a přízeň a vážnost je milá. Z květu květ kvetoucí vyšel a ctí byl bohatý velmi. Plesej, království České, neb z tohoto krále jsi nyní dosáhlo vrcholu cti a požíváš zákona míru. Takto po všechna léta nechť život Janův je štasten! ZMOCNĚNÍ PANA PAPEŽE KLIMENTA DANÉ KARDINÁLŮM, ABY KORUNOVALI CÍSAŘE JINDŘICHA CXVI Biskup Kliment, služebník služebníků Bo- žích. Ctihodným bratřím kardinálům bisku- pům Arnaldovi Sabinskému, legátovi stolice Apoštolské, a Leonardovi Albanskému a Mi- kulášovi Ostijskému a milovaným synům kardinálům jáhnům Františkovi u sv. Lucie na Křemeni a Lukášovi u sv. Marie na Široké
od oltáře pocítil bolest, která vzrůstajíc denně ho více zeslabovala. A ten bratr, jak se vy- pravuje, zbaviv císaře sil, utekl se k protivní- kům a zvěstoval jim radostnou novinu o císa- řově chorobě.20 Ó jak zhoubné se rozšířilo mínění o tomto bratrovi, který nejen sobě přivodil hanbu zlořečení, nýbrž i celému svému řádu způsobil v různých zemích a místech těžké výtky lidí, kteří jej proto tupili. Neboť na mnohých místech zle nakládali s bratry kazateli a vyháněli ty, kteří smrtí cí- sařovou jsou opravdu nevinni. Od oné tedy hodiny, v které přijal císař nejsvětější hostii, každodenně tělesně slábl a po šesti dnech, rozloučiv se s tímto životem, šťastně odešel k Hospodinu léta Páně 1313, dne 23. srpna.21/ Pisánští pak přijali tělo tohoto zvěčnělého císaře Jindřicha a nabalzamovavše je vonnými mastmi pochovali je po vykonání důstojných pohřebních obřadů v nádherné hrobce v hlavním chrámě v Pise. 16/ Tato zpráva, že by město Neapol zvalo císaře Jindři- cha, je ojedinělá a není správná. 17/ 14. srpna (svátek je 15. srpna). 18/ V lat. textu „officium matutinarum“, tj. první po- božnost ranní. Byla konána večer zřejmě proto, aby císař nemusil příliš brzy vstávat; matutina v srpnu připadala asi na 4. hodinu ranní našeho času. 19 Tj. dominikánů. 20 Pověst o otrávení Jindřichově není pravdivá. Císař churavěl už delší dobu a zemřel asi na malárii. 31/ Zemřel 24. srpna 1313 v Buonconventu u Sieny. Naříkej, srdce, lkej, mysl, pěj smutné nápěvy, hlase! Bolest se dotýká srdcí, věc žalostná skličuje mysli — pro tuto krutou zprávu tvor veškerý právem má bolest. Kdopak by nesténal v pláči a slyše to neodmít' radost? Neboť nemocí zhoubnou král klesl, jenž hlavou byl světa, zúrodňujícím květem a rosou, jež dávala vláhu, vznešený císař Jindřich, zlo čistící, přítel vždy míru, pravidlo spravedlnosti, vzor ctnostného života znalý, král, jenž zákony ctil, duch znalý a dychtivý spásy, mírný a velkodušný, cti kvetoucí réva a slávou nad jiné oplývající, co na světě zrozeni byli. K zástupu spravedlivých ho připoj, laskavý Kriste! Maria, královno nebes, i tebe, laskavá Panno, prosím, ušetři ho! Sbor andělský, patriarchové, Kristovi učedníci i ti, kdož mučeni byli, zároveň všichni svatí ať před Bohem spojeni v prosbě útěchy přejí mu a každý ať pronese: „Staň se!“ Padl tak šťastný císař, hle, nový pták Ohnivák vstává, přetat byl život stromu, však z něho viděl jsem vyrůst růži ušlechtilou jak nardus, jejížto vůně šíří se na všechny strany a přízeň a vážnost je milá. Z květu květ kvetoucí vyšel a ctí byl bohatý velmi. Plesej, království České, neb z tohoto krále jsi nyní dosáhlo vrcholu cti a požíváš zákona míru. Takto po všechna léta nechť život Janův je štasten! ZMOCNĚNÍ PANA PAPEŽE KLIMENTA DANÉ KARDINÁLŮM, ABY KORUNOVALI CÍSAŘE JINDŘICHA CXVI Biskup Kliment, služebník služebníků Bo- žích. Ctihodným bratřím kardinálům bisku- pům Arnaldovi Sabinskému, legátovi stolice Apoštolské, a Leonardovi Albanskému a Mi- kulášovi Ostijskému a milovaným synům kardinálům jáhnům Františkovi u sv. Lucie na Křemeni a Lukášovi u sv. Marie na Široké
Strana 254
cestě!/, nunciům téže stolice, pozdravení a apoštolské požehnání. „Král králů a Pán panujících'“'?2/, nejmi- lostivější syn Boží, Ježíš Kristus, vyznamenal mnohonásobnou ctí prvenství a mnohostran- né výtečnosti královnu přeskvoucí všestran- nou důstojností, která zahalena v roucho zla- tem pestře vyšívané stojí mu po pravici, totiž církev svatou, nevěstu svou, kterou vykoupiv předrahocennou krví svou, dobrotivě chtěl s sebou spojiti smlouvou nerozlučnou. Ale v tom ji učinil nejvíce ctihodnou a skvějící se šťastným a výtečným stavem důstojnosti, že jí udělil tak velikou plnost moci, že osobám jakkoli znamenitým, jakoukoli důstojností vy- značeným a vynikajícím může a je oprávněna velkoryse pomáhati v tom, čím by ony do- sáhly názvu slavného jména, vrcholné hod- nosti a také vzrůstu věhlasné moci. Neboť Pán nebes, který sám jako Nejvyšší má moc v království lidském, a cokoli bude chtít, vzbudí nad ním, dal jí, církvi svaté, moc a čest a království, „panství, pravím, věčné, kteréž nepomíjí, a království, kteréž se neruší“9/, aby císařové a králové v církvi a skrze církev spasitelným učením poznali a soudcové okrsku zemského se naučili, jak sloužiti Tomu a v bázni poslouchati Toho, který „větrům přikazuje i vodám““/. Neboť všechno, což je na nebi i na zemi, Jeho jest; Jeho je království, On je nade všemi vládci, Jeho je bohatství, Jeho sláva, který panuje nade všemi“'; „„v Jeho ruce je síla i moc, veli- kost 1 vláda nade všemi““5/ a „pod ním se sklánějí, kdož nesou svět“.“/ Neboť králové a knížata vládnou a zákonodárci spravedlivě rozhodují skrze Něho, jenž má na bedru svém napsáno: ,„Král králů a Pán panují- cích“?/, „k jehož rozkazu se vzhůru vznáší orlice a vysoko se hnízdí““,8/ Zajisté dávno po volbě nejdražšího v Kristu našeho syna Jindřicha, jasného krále římské- ho, vykonané svorně knížaty německého krá- lovství, majícími oprávnění o ní v době na- stalé potřeby hlasovati, když přišli před naši tvář slavnostní vyslanci a poslové jmenova- ného krále a předložili nám usnesení o jeho zvolení, na jejich snažné a oddané prosebné naléhání před námi a našimi bratry opět a opět a v průběhu času opětované svrchu ře- čeného krále, protože jsme dostatečným pře- zkoušením svrchu řečeného usnesení a stavu osoby jeho samého, nám 1 našim bratřím již dříve známé ze známosti ne povrchní, pečlivě vykonaným, pokud to bylo možno za jeho 254 / 255 nepřítomnosti, shledali ho vhodným a schop- ným k nabytí řečeného císařství a že řečená volba byla kanonická, na radu našich bratří jsme ho ustanovili, jmenovali, schválili, vy- hlásili a prohlásili římským králem, jak vy- žadovala spravedlnost, vhodným, dostateč- ným a schopným v budoucnosti k nabytí důstojnosti císařské výsosti, a prohlásili jsme mimoto a také rozhodli, že mu má býti na- šima rukama na vhodném místě a ve vhodné době uděleno pomazání a koruna této říše, a ustanovili jsme mu k tomu určitou lhůtu. A když potom svrchu řečený král mocně vtrhl do krajin italských a byl už uctivě a po- kojně přijat od měst lombardských a jiných význačných míst, k nimž se obrátil, přišli jiní vyslanci a poslové řečeného krále před Apoš- tolskou stolici a ti nás s velikým naléháním mezi jiným prosili — protože sami zřejmě pozorovali, jak jsme jim i my dali o tom od- pověď, že pro obecný koncil, který jsme za- mýšleli a zamýšlíme, dá-li Bůh, konati dne I. října nejblíže příštího, i pro mnoho jiných obtížných a velmi naléhavých úkolů, které na nás v té době nutně v předalpských kraji- nách k vyřízení doléhaly a doléhají, nemohly býti řečené pomazání a říšská koruna i jiné obřady našima rukama jmenovanému králi uděleny —, abychom ráčili tu lhůtu na kratší dobu omeziti a to pomazání a říšskou korunu i ostatní obřady některými ze svrchu řeče- ných bratří o svatodušních svátcích nejblíže příštích dát vykonati. My pak, přijavše ře- čené posly s obvyklou vlídností a pečlivě vy- slechnuvše to i ono, co chtěli před námi před- nésti, uznali jsme za dobré odpověděti jim určitým způsobem, zamýšlejíce po předchozí pečlivé úvaze s řečenými našimi bratry přesto vyhověti žádosti toho krále v té věci. A protože nebylo možno podle našeho mí- nění pro přílišnou krátkost času vykonati v den svatodušních svátků takovou slavnost pomazání a korunování a ani snad by se nebyl král mohl v řečený svátek postarati o výpravu k tomu potřebnou, jak se slušelo jeho hod- nosti, oznámili jsme mu svým zvláštním lis- tem, aby pečlivě prozkoumal obtížnost tak velikého úkolu a rozumně uvážil vhodnost doby a neodkládal potom ve svém rozvažo- vání vybrati po onom svátku nějaký určitý a sváteční den, který by pokládal za vhodný, a nám ho oznámiti, abychom na ten den poslali některé z řečených bratří, o něž by se apoštolské uvážení postaralo, aby mu udělili dar tohoto pomazání a vložili naň místo nás
cestě!/, nunciům téže stolice, pozdravení a apoštolské požehnání. „Král králů a Pán panujících'“'?2/, nejmi- lostivější syn Boží, Ježíš Kristus, vyznamenal mnohonásobnou ctí prvenství a mnohostran- né výtečnosti královnu přeskvoucí všestran- nou důstojností, která zahalena v roucho zla- tem pestře vyšívané stojí mu po pravici, totiž církev svatou, nevěstu svou, kterou vykoupiv předrahocennou krví svou, dobrotivě chtěl s sebou spojiti smlouvou nerozlučnou. Ale v tom ji učinil nejvíce ctihodnou a skvějící se šťastným a výtečným stavem důstojnosti, že jí udělil tak velikou plnost moci, že osobám jakkoli znamenitým, jakoukoli důstojností vy- značeným a vynikajícím může a je oprávněna velkoryse pomáhati v tom, čím by ony do- sáhly názvu slavného jména, vrcholné hod- nosti a také vzrůstu věhlasné moci. Neboť Pán nebes, který sám jako Nejvyšší má moc v království lidském, a cokoli bude chtít, vzbudí nad ním, dal jí, církvi svaté, moc a čest a království, „panství, pravím, věčné, kteréž nepomíjí, a království, kteréž se neruší“9/, aby císařové a králové v církvi a skrze církev spasitelným učením poznali a soudcové okrsku zemského se naučili, jak sloužiti Tomu a v bázni poslouchati Toho, který „větrům přikazuje i vodám““/. Neboť všechno, což je na nebi i na zemi, Jeho jest; Jeho je království, On je nade všemi vládci, Jeho je bohatství, Jeho sláva, který panuje nade všemi“'; „„v Jeho ruce je síla i moc, veli- kost 1 vláda nade všemi““5/ a „pod ním se sklánějí, kdož nesou svět“.“/ Neboť králové a knížata vládnou a zákonodárci spravedlivě rozhodují skrze Něho, jenž má na bedru svém napsáno: ,„Král králů a Pán panují- cích“?/, „k jehož rozkazu se vzhůru vznáší orlice a vysoko se hnízdí““,8/ Zajisté dávno po volbě nejdražšího v Kristu našeho syna Jindřicha, jasného krále římské- ho, vykonané svorně knížaty německého krá- lovství, majícími oprávnění o ní v době na- stalé potřeby hlasovati, když přišli před naši tvář slavnostní vyslanci a poslové jmenova- ného krále a předložili nám usnesení o jeho zvolení, na jejich snažné a oddané prosebné naléhání před námi a našimi bratry opět a opět a v průběhu času opětované svrchu ře- čeného krále, protože jsme dostatečným pře- zkoušením svrchu řečeného usnesení a stavu osoby jeho samého, nám 1 našim bratřím již dříve známé ze známosti ne povrchní, pečlivě vykonaným, pokud to bylo možno za jeho 254 / 255 nepřítomnosti, shledali ho vhodným a schop- ným k nabytí řečeného císařství a že řečená volba byla kanonická, na radu našich bratří jsme ho ustanovili, jmenovali, schválili, vy- hlásili a prohlásili římským králem, jak vy- žadovala spravedlnost, vhodným, dostateč- ným a schopným v budoucnosti k nabytí důstojnosti císařské výsosti, a prohlásili jsme mimoto a také rozhodli, že mu má býti na- šima rukama na vhodném místě a ve vhodné době uděleno pomazání a koruna této říše, a ustanovili jsme mu k tomu určitou lhůtu. A když potom svrchu řečený král mocně vtrhl do krajin italských a byl už uctivě a po- kojně přijat od měst lombardských a jiných význačných míst, k nimž se obrátil, přišli jiní vyslanci a poslové řečeného krále před Apoš- tolskou stolici a ti nás s velikým naléháním mezi jiným prosili — protože sami zřejmě pozorovali, jak jsme jim i my dali o tom od- pověď, že pro obecný koncil, který jsme za- mýšleli a zamýšlíme, dá-li Bůh, konati dne I. října nejblíže příštího, i pro mnoho jiných obtížných a velmi naléhavých úkolů, které na nás v té době nutně v předalpských kraji- nách k vyřízení doléhaly a doléhají, nemohly býti řečené pomazání a říšská koruna i jiné obřady našima rukama jmenovanému králi uděleny —, abychom ráčili tu lhůtu na kratší dobu omeziti a to pomazání a říšskou korunu i ostatní obřady některými ze svrchu řeče- ných bratří o svatodušních svátcích nejblíže příštích dát vykonati. My pak, přijavše ře- čené posly s obvyklou vlídností a pečlivě vy- slechnuvše to i ono, co chtěli před námi před- nésti, uznali jsme za dobré odpověděti jim určitým způsobem, zamýšlejíce po předchozí pečlivé úvaze s řečenými našimi bratry přesto vyhověti žádosti toho krále v té věci. A protože nebylo možno podle našeho mí- nění pro přílišnou krátkost času vykonati v den svatodušních svátků takovou slavnost pomazání a korunování a ani snad by se nebyl král mohl v řečený svátek postarati o výpravu k tomu potřebnou, jak se slušelo jeho hod- nosti, oznámili jsme mu svým zvláštním lis- tem, aby pečlivě prozkoumal obtížnost tak velikého úkolu a rozumně uvážil vhodnost doby a neodkládal potom ve svém rozvažo- vání vybrati po onom svátku nějaký určitý a sváteční den, který by pokládal za vhodný, a nám ho oznámiti, abychom na ten den poslali některé z řečených bratří, o něž by se apoštolské uvážení postaralo, aby mu udělili dar tohoto pomazání a vložili naň místo nás
Strana 255
(foto SUPPOP Praha) PPOP
(foto SUPPOP Praha) PPOP
Strana 256
itakarus Ker bolt en ter finn. eGbol 14 wefrocnfus inetoij oRex Wohenne Polouienviu 39 Zbraslavská kronika (Jihlavský rukopis) — poslední Přemyslovci (Přemysl Otakar II., Václav II., Václav III.) (foto SUPPOP Praha)
itakarus Ker bolt en ter finn. eGbol 14 wefrocnfus inetoij oRex Wohenne Polouienviu 39 Zbraslavská kronika (Jihlavský rukopis) — poslední Přemyslovci (Přemysl Otakar II., Václav II., Václav III.) (foto SUPPOP Praha)
Strana 257
T 40/1-2 Mince Václava II. (foto NM Praha) 41/1—9 Mince Jana Lucemburského (foto NM Praha)
T 40/1-2 Mince Václava II. (foto NM Praha) 41/1—9 Mince Jana Lucemburského (foto NM Praha)
Strana 258
40/2 B/6 Pasionál abatyše Kunhuty - truchlící P. Maria (foto V. Havelka)
40/2 B/6 Pasionál abatyše Kunhuty - truchlící P. Maria (foto V. Havelka)
Strana 259
Iu tuemuu auriam amare flente tamare do uetacone ſpon dis ſetuuta eſt er matris manne mmiluctum vnu i amarum-Sy terataeflens et kct debat dicens. uam.et oculis it plotem die at fily mer-beu heu= conſolabatur me n latrinas palpe pula omuli imei- li undus e non picerenon tom muni moue tran terem/ſunt aut putatus eſt/et mor atus Conpatunu munt met ſalten uua in audita exer ſlinu uudelundiletto iqiua caput euis nuui uus guttis not ns uudeor lettulus M116. 1m íhlatus lenten
Iu tuemuu auriam amare flente tamare do uetacone ſpon dis ſetuuta eſt er matris manne mmiluctum vnu i amarum-Sy terataeflens et kct debat dicens. uam.et oculis it plotem die at fily mer-beu heu= conſolabatur me n latrinas palpe pula omuli imei- li undus e non picerenon tom muni moue tran terem/ſunt aut putatus eſt/et mor atus Conpatunu munt met ſalten uua in audita exer ſlinu uudelundiletto iqiua caput euis nuui uus guttis not ns uudeor lettulus M116. 1m íhlatus lenten
Strana 260
Senutt dio-Enouat Catusuuquin abut in onſilio upioumn'eri uiá pörumno ſlent:et inaathe dia pstilenaen ſedit-Sedinlege dit uoluiitas cius:et inlege cuuisme duabitur dieac noceStent iamqin lignum q� planiaiunn ell ſenis deau ſus aquatum:qdfruciium ſui dabit i teinp ſuo Otfolumeuus no denuer cr omnna quieniq ſaaer yſpabnntiu. Don ſicunpy iion ſicik ſmuquampul us quempioat uenns afaae nre-
Senutt dio-Enouat Catusuuquin abut in onſilio upioumn'eri uiá pörumno ſlent:et inaathe dia pstilenaen ſedit-Sedinlege dit uoluiitas cius:et inlege cuuisme duabitur dieac noceStent iamqin lignum q� planiaiunn ell ſenis deau ſus aquatum:qdfruciium ſui dabit i teinp ſuo Otfolumeuus no denuer cr omnna quieniq ſaaer yſpabnntiu. Don ſicunpy iion ſicik ſmuquampul us quempioat uenns afaae nre-
Strana 261
41/2 B7l Brevíř královny Elišky Rejčky- titulní list (foto M. Pánek)
41/2 B7l Brevíř královny Elišky Rejčky- titulní list (foto M. Pánek)
Strana 262
41/3
41/3
Strana 263
41/4 41/5
41/4 41/5
Strana 264
41/6 41/7
41/6 41/7
Strana 265
41/8 41/9
41/8 41/9
Strana 266
A2 DIIdKoIICe — Irdd, druhe nadvori s vezi Rupálem a budovou purkrabství (foto SUPPOP Praha) 43 Zbraslavský Kláster CelKoVy POhled Od severovychodu (foto SUPPOP Praha)
A2 DIIdKoIICe — Irdd, druhe nadvori s vezi Rupálem a budovou purkrabství (foto SUPPOP Praha) 43 Zbraslavský Kláster CelKoVy POhled Od severovychodu (foto SUPPOP Praha)
Strana 267
xix řečenou říšskou korunu a vykonali tam jiné obřady, které třeba vykonati. Vyslali jsme k témuž králi s týmž naším listem o tom mi- lené syny, mistra Roberta, zvoleného arci- biskupa salernského?/, a Hugona Geraldova, kantora petragorského!9/, své kaplany, a na- řídili jsme jim, aby mu zcela jasné zjevili upřímnost otcovské lásky a čistotu apoštol- ského smýšlení, které chováme k skvělému povznesení jeho stavu. Řečený pak král si vybral po předchozí zralé úvaze o tom svátek Nanebevzetí blaho- slavené Panny nejblíže příští za den, v němž by přijal toto pomazání a korunu té říše obvyklým způsobem v bazilice knížete apoš- tolà v Mésté,/ v němž by tam byly vykoná- ny ostatní obřady. To nám oznámil po slav- nostních svých vyslancích a poslech a zvlášt- ním listem opatřeným přivěšenou královskou pečetí a s mnohým oddaným naléháním pro- sil jejich prostřednictvím, abychom k němu poslali některé z jmenovaných bratří udělit mu takové požehnání a vložit naň korunu té říše a vykonat jiné obřady. Dále kdyby byl shůry dán čas, radovali bychom se v Hospo- dinu a velmi by to vyhovovalo našemu přání, kdybychom mohli být při tak slavnostním úkolu osobně přítomni, abychom osobně dali najevo svou touhu tam, kam v mysli bedlivě míříme, k čemuž také, jak jistě známe, tíhne přání toho krále s náchylností mnohonásobné oddanosti. Protože však nemůžeme ze svrchu uvede- ných důvodů po té stránce vyhověti přáním své mysli, nakloněni opětovným a oddaným prosbám řečeného krále a s důvěrou obrace- jíce oči apoštolské mysli k vašim osobám, rozhodli jsme se vložiti břímě naší pečlivosti o to na vás, jejichž vynikající vlastnosti jsou nám známy, o kterých se řečená stolice v dů- ležitých a obtížných věcech při rozličných příležitostech přesvědčila, a z jejichž skutků vzešly, jak vidíme, bohaté plody, doufajíce, že se jako mužové vynikající mužnosti mužně ujmete takového díla k účinnému vykonání chvály a slávy jména Božího. A proto vaší rozšafnosti apoštolským lis- tem ukládáme, abyste se vy do řečeného města v svrchu uvedený den Nanebevzetí osobně odebrali a tam vjedno sešli a ty, bratře ostijský biskupe, abys sloužil mši a pomazal toho krále, a vy, bratři kardinálové, biskupové albanský, ostijský a sabinský, a vy, kardiná- lové jáhnové, Františku a Lukáši, nebo oni z vás, kteří budou přítomni, abyste udělili viv tomu králi a té královně mitry a říšské koru- ny, králi pak žezlo, jablko a meč a jiné slav- nostní odznaky, jak se vám níže mocněji a přesněji ukládá, a abyste jejich temena uči- nili slavnými a ozdobili je jejich odznaky s obvyklými obřady ve jménu a mocí Nej- vyššího moudře, čestně a také svědomitě, jak se sluší, vykonávajíce úkol tak nesnadný a slavnostní, kterým vás pověřujeme, v našem zastoupení a naším jménem v řečený svátek Nanebevzetí, budete-li moci bez obtíží nebo v jiný určitý vhodný den, který se týž král rozhodne k tomu vybrati podle povahy na- stávajících úkolů. A nebudete-li se moci vši- chni zúčastnit vykonání těchto úkolů, přesto ať to vykonají čtyři, tři, dva nebo jeden z vás. A aby nemohl nastati při vykonávání svrchu řečených obřadů nijaký omyl, čehož ať není, pokládali jsme za potřebné podrobně a přesně vložiti do tohoto listu způsob i formu i místo ke konání a kde a kterými osobami se mají vykonati, jak je obsaženo v církevním archívu a v obřadáři pontifikálu!?/, a jejich znění je takovéto: Když dojde král zvolený za císaře k bráně Kollinské, která je vedle zámku Krescencio- va, ať je uctivě přijat od duchovenstva města s kříži a kadidelnicemi a v průvodu doveden až ke schodům baziliky svatého Petra, při- čemž všichni zpívají ,„Aj, já posílám anděla svého‘‘!3/ a komorníci jeho před ním rozha- zují peníze a méstsky prefekt nese pfed ním meč. Když pak dojde před baziliku v ulici, zvané Kortina, ať ho doprovodí senátoři až k řečeným schodům a tam, až sestoupí, buď jim odevzdán kůň, na němž král seděl. Zatím ať se papež se všemi svými řády při- praví v sakristii, tak jako by měl sloužit mši, a v procesí vyjde až k výstupku horního pro- stranství, které je na vrcholu schodů. Tam at 1/ O nich viz v kapitole předcházející, pozn. č. 5—8; František Napoleon z rodu Orsiniů stal se kardinálem jáhnem titulu sv. Lucie in Slice r. 1295 a zemřel r. 1312. 2/ r. epistola sv. Pavla k Timoteovi 6. 15. */ Proroctví Daniela proroka 7. 14. / Podle Lukáše 8. 25. 5/ Podle r. knihy Paralipomenon 29. 12. */ Kniha Jobova 9. 13. "/ r. epiśtola sv. Pavla k Timoteovi 6. 15. 8/ Kniha Jobova 39. 27. */ Robert de Malovicino (jinak Arcufati) obdrżel pro- vizi na arcibiskupství salernské 14. listopadu 1310. 19/ Perigueux ve Francii. 11/ Římě. 12/ Kniha obřadů (obřadář), tzv. Pontificale Romanum. 13/ Proroctví Malachiáše proroka 3. 1.
xix řečenou říšskou korunu a vykonali tam jiné obřady, které třeba vykonati. Vyslali jsme k témuž králi s týmž naším listem o tom mi- lené syny, mistra Roberta, zvoleného arci- biskupa salernského?/, a Hugona Geraldova, kantora petragorského!9/, své kaplany, a na- řídili jsme jim, aby mu zcela jasné zjevili upřímnost otcovské lásky a čistotu apoštol- ského smýšlení, které chováme k skvělému povznesení jeho stavu. Řečený pak král si vybral po předchozí zralé úvaze o tom svátek Nanebevzetí blaho- slavené Panny nejblíže příští za den, v němž by přijal toto pomazání a korunu té říše obvyklým způsobem v bazilice knížete apoš- tolà v Mésté,/ v němž by tam byly vykoná- ny ostatní obřady. To nám oznámil po slav- nostních svých vyslancích a poslech a zvlášt- ním listem opatřeným přivěšenou královskou pečetí a s mnohým oddaným naléháním pro- sil jejich prostřednictvím, abychom k němu poslali některé z jmenovaných bratří udělit mu takové požehnání a vložit naň korunu té říše a vykonat jiné obřady. Dále kdyby byl shůry dán čas, radovali bychom se v Hospo- dinu a velmi by to vyhovovalo našemu přání, kdybychom mohli být při tak slavnostním úkolu osobně přítomni, abychom osobně dali najevo svou touhu tam, kam v mysli bedlivě míříme, k čemuž také, jak jistě známe, tíhne přání toho krále s náchylností mnohonásobné oddanosti. Protože však nemůžeme ze svrchu uvede- ných důvodů po té stránce vyhověti přáním své mysli, nakloněni opětovným a oddaným prosbám řečeného krále a s důvěrou obrace- jíce oči apoštolské mysli k vašim osobám, rozhodli jsme se vložiti břímě naší pečlivosti o to na vás, jejichž vynikající vlastnosti jsou nám známy, o kterých se řečená stolice v dů- ležitých a obtížných věcech při rozličných příležitostech přesvědčila, a z jejichž skutků vzešly, jak vidíme, bohaté plody, doufajíce, že se jako mužové vynikající mužnosti mužně ujmete takového díla k účinnému vykonání chvály a slávy jména Božího. A proto vaší rozšafnosti apoštolským lis- tem ukládáme, abyste se vy do řečeného města v svrchu uvedený den Nanebevzetí osobně odebrali a tam vjedno sešli a ty, bratře ostijský biskupe, abys sloužil mši a pomazal toho krále, a vy, bratři kardinálové, biskupové albanský, ostijský a sabinský, a vy, kardiná- lové jáhnové, Františku a Lukáši, nebo oni z vás, kteří budou přítomni, abyste udělili viv tomu králi a té královně mitry a říšské koru- ny, králi pak žezlo, jablko a meč a jiné slav- nostní odznaky, jak se vám níže mocněji a přesněji ukládá, a abyste jejich temena uči- nili slavnými a ozdobili je jejich odznaky s obvyklými obřady ve jménu a mocí Nej- vyššího moudře, čestně a také svědomitě, jak se sluší, vykonávajíce úkol tak nesnadný a slavnostní, kterým vás pověřujeme, v našem zastoupení a naším jménem v řečený svátek Nanebevzetí, budete-li moci bez obtíží nebo v jiný určitý vhodný den, který se týž král rozhodne k tomu vybrati podle povahy na- stávajících úkolů. A nebudete-li se moci vši- chni zúčastnit vykonání těchto úkolů, přesto ať to vykonají čtyři, tři, dva nebo jeden z vás. A aby nemohl nastati při vykonávání svrchu řečených obřadů nijaký omyl, čehož ať není, pokládali jsme za potřebné podrobně a přesně vložiti do tohoto listu způsob i formu i místo ke konání a kde a kterými osobami se mají vykonati, jak je obsaženo v církevním archívu a v obřadáři pontifikálu!?/, a jejich znění je takovéto: Když dojde král zvolený za císaře k bráně Kollinské, která je vedle zámku Krescencio- va, ať je uctivě přijat od duchovenstva města s kříži a kadidelnicemi a v průvodu doveden až ke schodům baziliky svatého Petra, při- čemž všichni zpívají ,„Aj, já posílám anděla svého‘‘!3/ a komorníci jeho před ním rozha- zují peníze a méstsky prefekt nese pfed ním meč. Když pak dojde před baziliku v ulici, zvané Kortina, ať ho doprovodí senátoři až k řečeným schodům a tam, až sestoupí, buď jim odevzdán kůň, na němž král seděl. Zatím ať se papež se všemi svými řády při- praví v sakristii, tak jako by měl sloužit mši, a v procesí vyjde až k výstupku horního pro- stranství, které je na vrcholu schodů. Tam at 1/ O nich viz v kapitole předcházející, pozn. č. 5—8; František Napoleon z rodu Orsiniů stal se kardinálem jáhnem titulu sv. Lucie in Slice r. 1295 a zemřel r. 1312. 2/ r. epistola sv. Pavla k Timoteovi 6. 15. */ Proroctví Daniela proroka 7. 14. / Podle Lukáše 8. 25. 5/ Podle r. knihy Paralipomenon 29. 12. */ Kniha Jobova 9. 13. "/ r. epiśtola sv. Pavla k Timoteovi 6. 15. 8/ Kniha Jobova 39. 27. */ Robert de Malovicino (jinak Arcufati) obdrżel pro- vizi na arcibiskupství salernské 14. listopadu 1310. 19/ Perigueux ve Francii. 11/ Římě. 12/ Kniha obřadů (obřadář), tzv. Pontificale Romanum. 13/ Proroctví Malachiáše proroka 3. 1.
Strana 268
se posadí na skládací stolec a nechť usednou po pravici kardinálové biskupové a kněží, po levici pak kardinálové jáhnové a na bliž- ším schodu podjáhnové a akolyté a vedle nich ať stojí předzpěvovatel a zpěváci s velmoži a šlechtici, úředníky a služebníky papežského dvora. Tehdy král ať vystoupí s arcibiskupy a biskupy, se svými knížaty a velmoži k pa- peži a uctivě mu políbí jeho nohy, a až mu věnuje zlato, kolik uzná za vhodné, budiž od něho laskavě přijat k políbení a objetí. A když konečně vstane papež, ať ho dovedou sám král po pravé straně a přední z jáhnů po levé straně až ke kostelu svaté Marie ve Věžích a tam před oltářem podrží pod- jáhen text evangelia a král ať na ně vykoná osobně takovouto přísahu: „Já Jindřich, římský král, jenž se mám se svolením Páně státi císařem, slibuji, zava- zuji se a přislibuji před Bohem a svatým Petrem, že budu v budoucnosti ochráncem a obhájcem papeže a svaté římské církve ve všech potřebách a prospěších jejích a budu ochraňovat a zachovávat její državy, hod- nosti a práva, pokud budu moci, podporován pomocí Boží, podle své vědomosti a možnosti s čistou a pravou vírou. Tak mně dopomáhej Bůh a tato svatá evangelia atd.““ A znění přísahy vykonané v Avignonu zá- stupci a posly řečeného krále římského, kte- rou má v době své korunovace obnoviti, je takovéto: „My Sigfrid, biskup churský, Amadeus, hrabě savojský, Jan Dauphin, hrabě viennský a albanský, Guido Flanderský, Jan hrabě ze Saarbrůckenu a Šimon z Merville, poklad- ník metský'4/, poslové a zástupcové nejjas- nějšího knížete Jindřicha, krále římského, majíce ke všemu, co je níže vypsáno, plnou a obecnou a svobodnou moc a zvláštní příkaz od něho, jak je zaručeno jeho otevřeným listem, vám, nejsvětějšímu otci a pánu, panu Klimentovi V., z Boží milosti papeži, v za- stoupení a jménem řečeného našeho pana krále a na jeho duši slibujeme a přísaháme při Otci a Synu a Duchu svatém a na tato svatá Boží evangelia, na toto dřevo oživují- cího kříže a na tyto ostatky svatých, že nikdy neztratíte život ani údy ani samu důstojnost, kterou máte, s jeho vůlí nebo s jeho souhla- sem nebo na jeho radu nebo na jeho vyzvání a že on neučiní v Římě žádného rozhodnutí nebo ustanovení o všem, co se týká vás nebo manů, bez vaší rady a souhlasu. A cokoli se mu dostalo nebo dostane ze země církve 268 / 269 římské, vrátí vám, jak bude moci nejrychleji. A kdykoli někoho pošle do Lombardie a "Toskány spravovat své země a práva, koli- krátkoli ho pošle, uloží mu přísahat, že bude podle své možnosti vaším pomocníkem k obraně země svatého Petra a římské církve. A přijde-li s dopuštěním Páně řečený náš pan král do Říma, bude podle své možnosti povznášeti svatou římskou církev a vás, jejího správce, a vaše nástupce. A když bude mít být řečený náš pan král v Římě nebo jinde vámi korunován za císaře, osobně obnoví přísahu svrchu řečenou nebo jinou obvyklou na vaše požádání v době své korunovace.“ Potom papež se svými řády přistoupí k oltáři, a až tam vykoná modlitby, vystoupí na stolec a král zůstane se svou družinou a s třemi biskupy, totiž ostijským, portským a albanským, v kostele svaté Marie ve Věžích, kde přijat od kanovníků svatého Petra za bra- tra ať se oděje císařskými odznaky, přičemž bude dán jeho plášť komorníkovi pana pa- peže. A když on za oněmi kanovníky zpíva- jícími ,„„Petře, miluješ mne“ atd.'5/ přijde, doprovázen z té i oné strany hrabětem paláce Lateránského a předním z rychtářů římských, ke vchodu do baziliky knížete apoštolů, zva- nému Stříbrná brána, nechť naň vylije alban- ský biskup před tou Stříbrnou bránou toto požehnání: ,„Bože, v jehož ruce jsou srdce králů“ atd. Když potom dojde do chrámu uprostřed kruhu, ať nad ním zapěje portský biskup tuto modlitbu: ,„Bože, nevýslovný Stvořiteli světa“ atd.; a když přijde k náhrob- ku svatého Petra, ať se položí tváří na žemi a přední z jáhnů ať nad ním vykoná litanii a po jejím skončení ať přední z kněží pronese modlitbu Páně s těmito dodatky: ,„Zachovej služebníka svého, “*6/ „Sešli mu pomoc ze sva- tyn&“17/, „Hospodine, zachovej krále““.18/ A potom ať se modlí tuto modlitbu: „Činy naše prosíme, ó Pane,““ atd. Potom ať po- stoupí k oltáři svatého Mauricia a tam ať mu ostijský biskup pomaže zažehnaným olejem pravé rameno a místo mezi lopatkami, říkaje tuto modlitbu: „Hospodine Bože všemohou- cí, jehož je veškerá moc“ atd. Rovněž ať se modlí jinou modlitbu: Bůh, syn Boží Ježíš Kristus.‘“ Až se toto takto dokoná, ať vystoupí král k oltáři svatého Petra a tam ho po vykonání zpovědi přijme papež k políbení jako jednoho z jáhnů a sám ať postoupí na pódium nebo kazatelnu, kde mu má býti připravena lóže, postavená ze dřeva a ozdobená pallii; ať se
se posadí na skládací stolec a nechť usednou po pravici kardinálové biskupové a kněží, po levici pak kardinálové jáhnové a na bliž- ším schodu podjáhnové a akolyté a vedle nich ať stojí předzpěvovatel a zpěváci s velmoži a šlechtici, úředníky a služebníky papežského dvora. Tehdy král ať vystoupí s arcibiskupy a biskupy, se svými knížaty a velmoži k pa- peži a uctivě mu políbí jeho nohy, a až mu věnuje zlato, kolik uzná za vhodné, budiž od něho laskavě přijat k políbení a objetí. A když konečně vstane papež, ať ho dovedou sám král po pravé straně a přední z jáhnů po levé straně až ke kostelu svaté Marie ve Věžích a tam před oltářem podrží pod- jáhen text evangelia a král ať na ně vykoná osobně takovouto přísahu: „Já Jindřich, římský král, jenž se mám se svolením Páně státi císařem, slibuji, zava- zuji se a přislibuji před Bohem a svatým Petrem, že budu v budoucnosti ochráncem a obhájcem papeže a svaté římské církve ve všech potřebách a prospěších jejích a budu ochraňovat a zachovávat její državy, hod- nosti a práva, pokud budu moci, podporován pomocí Boží, podle své vědomosti a možnosti s čistou a pravou vírou. Tak mně dopomáhej Bůh a tato svatá evangelia atd.““ A znění přísahy vykonané v Avignonu zá- stupci a posly řečeného krále římského, kte- rou má v době své korunovace obnoviti, je takovéto: „My Sigfrid, biskup churský, Amadeus, hrabě savojský, Jan Dauphin, hrabě viennský a albanský, Guido Flanderský, Jan hrabě ze Saarbrůckenu a Šimon z Merville, poklad- ník metský'4/, poslové a zástupcové nejjas- nějšího knížete Jindřicha, krále římského, majíce ke všemu, co je níže vypsáno, plnou a obecnou a svobodnou moc a zvláštní příkaz od něho, jak je zaručeno jeho otevřeným listem, vám, nejsvětějšímu otci a pánu, panu Klimentovi V., z Boží milosti papeži, v za- stoupení a jménem řečeného našeho pana krále a na jeho duši slibujeme a přísaháme při Otci a Synu a Duchu svatém a na tato svatá Boží evangelia, na toto dřevo oživují- cího kříže a na tyto ostatky svatých, že nikdy neztratíte život ani údy ani samu důstojnost, kterou máte, s jeho vůlí nebo s jeho souhla- sem nebo na jeho radu nebo na jeho vyzvání a že on neučiní v Římě žádného rozhodnutí nebo ustanovení o všem, co se týká vás nebo manů, bez vaší rady a souhlasu. A cokoli se mu dostalo nebo dostane ze země církve 268 / 269 římské, vrátí vám, jak bude moci nejrychleji. A kdykoli někoho pošle do Lombardie a "Toskány spravovat své země a práva, koli- krátkoli ho pošle, uloží mu přísahat, že bude podle své možnosti vaším pomocníkem k obraně země svatého Petra a římské církve. A přijde-li s dopuštěním Páně řečený náš pan král do Říma, bude podle své možnosti povznášeti svatou římskou církev a vás, jejího správce, a vaše nástupce. A když bude mít být řečený náš pan král v Římě nebo jinde vámi korunován za císaře, osobně obnoví přísahu svrchu řečenou nebo jinou obvyklou na vaše požádání v době své korunovace.“ Potom papež se svými řády přistoupí k oltáři, a až tam vykoná modlitby, vystoupí na stolec a král zůstane se svou družinou a s třemi biskupy, totiž ostijským, portským a albanským, v kostele svaté Marie ve Věžích, kde přijat od kanovníků svatého Petra za bra- tra ať se oděje císařskými odznaky, přičemž bude dán jeho plášť komorníkovi pana pa- peže. A když on za oněmi kanovníky zpíva- jícími ,„„Petře, miluješ mne“ atd.'5/ přijde, doprovázen z té i oné strany hrabětem paláce Lateránského a předním z rychtářů římských, ke vchodu do baziliky knížete apoštolů, zva- nému Stříbrná brána, nechť naň vylije alban- ský biskup před tou Stříbrnou bránou toto požehnání: ,„Bože, v jehož ruce jsou srdce králů“ atd. Když potom dojde do chrámu uprostřed kruhu, ať nad ním zapěje portský biskup tuto modlitbu: ,„Bože, nevýslovný Stvořiteli světa“ atd.; a když přijde k náhrob- ku svatého Petra, ať se položí tváří na žemi a přední z jáhnů ať nad ním vykoná litanii a po jejím skončení ať přední z kněží pronese modlitbu Páně s těmito dodatky: ,„Zachovej služebníka svého, “*6/ „Sešli mu pomoc ze sva- tyn&“17/, „Hospodine, zachovej krále““.18/ A potom ať se modlí tuto modlitbu: „Činy naše prosíme, ó Pane,““ atd. Potom ať po- stoupí k oltáři svatého Mauricia a tam ať mu ostijský biskup pomaže zažehnaným olejem pravé rameno a místo mezi lopatkami, říkaje tuto modlitbu: „Hospodine Bože všemohou- cí, jehož je veškerá moc“ atd. Rovněž ať se modlí jinou modlitbu: Bůh, syn Boží Ježíš Kristus.‘“ Až se toto takto dokoná, ať vystoupí král k oltáři svatého Petra a tam ho po vykonání zpovědi přijme papež k políbení jako jednoho z jáhnů a sám ať postoupí na pódium nebo kazatelnu, kde mu má býti připravena lóže, postavená ze dřeva a ozdobená pallii; ať se
Strana 269
tam postaví se svými arcibiskupy a biskupy, knížaty a velmoži kolik se jich tam vejde. Předzpěvovatel pak a škola zpěváků v kně- žišti před oltářem ať zapějí introit a po zazpí- vání „Kyrie eleison'““ a andělského hymnu nechť se papež modlí modlitbu, která patří na onen den, a mimo to tuto modlitbu za sa- mého císaře: „Bože království všech“ atd. Rovněž jinou modlitbu: ,Přijmi, Hospodine, prosby“, rovněž jinou modlitbu: ,„Bože, který k hlásání“ atd. A když bude přečtena epištola a odzpíváno graduale, ať císař přistoupí v průvodu k oltáři a tam mu papež vloží na hlavu kněžskou mitru a na mitru císařskou korunu se slovy: „Přijmi znamení slávy“ atd. Potom mu ode- vzdá žezlo a zlaté jablko, a po ostatních vě- cech meč s těmito slovy: ,„„Přijmi meč k po- trestání“ atd. A on kráčeje s korunou ať nese v pravé ruce jablko, v levé žezlo a tak ať se vrátí k lóži, a když tam bude státi se svými knížaty, přední z podjáhnů s podjáhny řím- ské kurie a kaplany císařského dvora ať za- zpívají u pravého poprsí před stříbrným Ukřižovaným chvalozpěv na císaře vysokým hlasem takto: „„Vyslyš, Kriste“ atd. A archi- váři městští, odění v hedvábné kápě, stojíce před poprsím ať odpovídají sborem: ,Panu Jindřichovi, zcela nepřemožitelnému římské- mu císaři a vždy rozmnožiteli říše, zdar a ví- tězství!““ A po trojím opakování tohoto chva- lozpěvu ať přední z podjáhnů se svými třikrát poví: „Spasiteli světa“ atd., a archiváři na- vzájem ať odpovídají: „Ty mu pomáhej!“ Potom ať tento se svými dvakrát řekne: ,„Sva- tá Maria, oni ať navzájem odpovídají: „„Sva- tý Gabriele, svatý Rafaele, svatý Jene Křtiteli, svatý Petře“ atd., a oni ať odpovídají na kaž- dé: „Ty mu pomáhej!“ Po skončení toho ať tento dvakrát řekne: ,„Kyrie eleison,“ a oni ať navzájem odpovídají: ,Kriste eleison“ a potom všichni spolu: ,,Kyrie eleison.“ Potom po odzpívání evangelia ať císař od- loží korunu a plášť, přistoupí k papeži a vě- nuje u jeho nohou tolik zlata, kolik uzná za vhodné, a když papež sám sestoupí k oltáři vykonati mešní obřad, ať mu císař jako pod- jáhen podá kalich a konvičku a ať tam stojí, až se papež vrátí k svému stolci a přijme tělo Páně. Potom ať přijme z jeho ruky svaté přijí- mání s políbením míru, a tak ať se vrátí k lóži na kazatelně a ať si opět vezme zároveň plášť a korunu. A po skončení mše ať uctivě přijme papežské požehnání a ihned postoupí k místu, odkud má papež jeti na koni, a když sám papež bude sedati na koně, ať mu podrží třemen jeho sedla, uchopí uzdu a kousek ho doprovází a potom ať vsedne na svého koně a jede po boku papežově až k chrámu svaté Marie in Transpadina a tam ať se po vzá- jemném políbení rozejdou ne srdcem, nýbrž skutkem. Bude-li však mít být korunována královna, má být připravena naproti nad místem před- čitatelovým lóže a tam ať usedne nejméně se dvěma pannami a některými z říšských knížat jak duchovních, tak světských, a po cí- sařově korunovaci ať je dovedena k oltáři před papeže oděna v královská roucha a pa- pež ať jí vloží na hlavu mitru, tak aby rohy mitry byly po pravici a po levici, a na mitru vstaví korunu s těmito slovy: ,„Přijmi korunu císařské výsosti.“ Korunovaná pak královna ať je zpět dovedena k lóži a po evangeliu ať je vedena vykonat věnování papeži a ať stojí na stupních vedle apsidy směrem k oltáři svatého Lva, až přijme z ruky papežovy po cí- saři svaté přijímání, a tehdy ať je zpět dove- dena k lóži a zůstane tam až do konce mše. Obyčejně pak císař uděluje všem řádům štědré dary a rozdává jim je, když je koruno- ván od papeže, totiž kardinálům biskupům, kněžím a jáhnům, předzpěvovateli a zpěvá- kům, podjáhnům baziliky a regionářům a veš- kerému duchovenstvu římskému, kaplanům a ostatním úředníkům a služebníkům papež- ského dvora, městskému prefektovi, sená- torům, rychtářům, advokátům a archivářům a velitelům loďstva. Obyčejně také král, když sestoupí s Hory radosti a přijde k můstku, vykoná tuto přísahu Římanům: „Já, král Jindřich, budoucí císař, přísahám, že zacho- vám Římanům jejich dobré obyčeje. Tak mně dopomáhej Bůh a tato svatá evangelia! Protože však je třeba pro naši nepřítom- nost vynechati některé obřady ze svrchu ře- čených, jež se týkají naší osoby, chceme a ustanovujeme, aby byl bez zřetele na to, co je výše vypsáno, týž římský král na stupních schodů řečené baziliky přijat s náležitou ob- řadností a úctou k políbení vámi kardinály 14/ Mimo jmenované byl v poselstvu Jindřichově také Oto de Grandson, biskup basilejský (v I. 1306—1309, předtím v Toulu). Sigfrid von Gelnhausen byl biskupem churským v letech 1298—1321; hrabě Amadeus Savoj- ský byl švagrem Jindřicha VII. 15/ Podle Evangelia sv. Jana 21. 15. 16/ Žalm 85. 2. 17/ Žalm 19. 3. 18/ Žalm 19. 10.
tam postaví se svými arcibiskupy a biskupy, knížaty a velmoži kolik se jich tam vejde. Předzpěvovatel pak a škola zpěváků v kně- žišti před oltářem ať zapějí introit a po zazpí- vání „Kyrie eleison'““ a andělského hymnu nechť se papež modlí modlitbu, která patří na onen den, a mimo to tuto modlitbu za sa- mého císaře: „Bože království všech“ atd. Rovněž jinou modlitbu: ,Přijmi, Hospodine, prosby“, rovněž jinou modlitbu: ,„Bože, který k hlásání“ atd. A když bude přečtena epištola a odzpíváno graduale, ať císař přistoupí v průvodu k oltáři a tam mu papež vloží na hlavu kněžskou mitru a na mitru císařskou korunu se slovy: „Přijmi znamení slávy“ atd. Potom mu ode- vzdá žezlo a zlaté jablko, a po ostatních vě- cech meč s těmito slovy: ,„„Přijmi meč k po- trestání“ atd. A on kráčeje s korunou ať nese v pravé ruce jablko, v levé žezlo a tak ať se vrátí k lóži, a když tam bude státi se svými knížaty, přední z podjáhnů s podjáhny řím- ské kurie a kaplany císařského dvora ať za- zpívají u pravého poprsí před stříbrným Ukřižovaným chvalozpěv na císaře vysokým hlasem takto: „„Vyslyš, Kriste“ atd. A archi- váři městští, odění v hedvábné kápě, stojíce před poprsím ať odpovídají sborem: ,Panu Jindřichovi, zcela nepřemožitelnému římské- mu císaři a vždy rozmnožiteli říše, zdar a ví- tězství!““ A po trojím opakování tohoto chva- lozpěvu ať přední z podjáhnů se svými třikrát poví: „Spasiteli světa“ atd., a archiváři na- vzájem ať odpovídají: „Ty mu pomáhej!“ Potom ať tento se svými dvakrát řekne: ,„Sva- tá Maria, oni ať navzájem odpovídají: „„Sva- tý Gabriele, svatý Rafaele, svatý Jene Křtiteli, svatý Petře“ atd., a oni ať odpovídají na kaž- dé: „Ty mu pomáhej!“ Po skončení toho ať tento dvakrát řekne: ,„Kyrie eleison,“ a oni ať navzájem odpovídají: ,Kriste eleison“ a potom všichni spolu: ,,Kyrie eleison.“ Potom po odzpívání evangelia ať císař od- loží korunu a plášť, přistoupí k papeži a vě- nuje u jeho nohou tolik zlata, kolik uzná za vhodné, a když papež sám sestoupí k oltáři vykonati mešní obřad, ať mu císař jako pod- jáhen podá kalich a konvičku a ať tam stojí, až se papež vrátí k svému stolci a přijme tělo Páně. Potom ať přijme z jeho ruky svaté přijí- mání s políbením míru, a tak ať se vrátí k lóži na kazatelně a ať si opět vezme zároveň plášť a korunu. A po skončení mše ať uctivě přijme papežské požehnání a ihned postoupí k místu, odkud má papež jeti na koni, a když sám papež bude sedati na koně, ať mu podrží třemen jeho sedla, uchopí uzdu a kousek ho doprovází a potom ať vsedne na svého koně a jede po boku papežově až k chrámu svaté Marie in Transpadina a tam ať se po vzá- jemném políbení rozejdou ne srdcem, nýbrž skutkem. Bude-li však mít být korunována královna, má být připravena naproti nad místem před- čitatelovým lóže a tam ať usedne nejméně se dvěma pannami a některými z říšských knížat jak duchovních, tak světských, a po cí- sařově korunovaci ať je dovedena k oltáři před papeže oděna v královská roucha a pa- pež ať jí vloží na hlavu mitru, tak aby rohy mitry byly po pravici a po levici, a na mitru vstaví korunu s těmito slovy: ,„Přijmi korunu císařské výsosti.“ Korunovaná pak královna ať je zpět dovedena k lóži a po evangeliu ať je vedena vykonat věnování papeži a ať stojí na stupních vedle apsidy směrem k oltáři svatého Lva, až přijme z ruky papežovy po cí- saři svaté přijímání, a tehdy ať je zpět dove- dena k lóži a zůstane tam až do konce mše. Obyčejně pak císař uděluje všem řádům štědré dary a rozdává jim je, když je koruno- ván od papeže, totiž kardinálům biskupům, kněžím a jáhnům, předzpěvovateli a zpěvá- kům, podjáhnům baziliky a regionářům a veš- kerému duchovenstvu římskému, kaplanům a ostatním úředníkům a služebníkům papež- ského dvora, městskému prefektovi, sená- torům, rychtářům, advokátům a archivářům a velitelům loďstva. Obyčejně také král, když sestoupí s Hory radosti a přijde k můstku, vykoná tuto přísahu Římanům: „Já, král Jindřich, budoucí císař, přísahám, že zacho- vám Římanům jejich dobré obyčeje. Tak mně dopomáhej Bůh a tato svatá evangelia! Protože však je třeba pro naši nepřítom- nost vynechati některé obřady ze svrchu ře- čených, jež se týkají naší osoby, chceme a ustanovujeme, aby byl bez zřetele na to, co je výše vypsáno, týž římský král na stupních schodů řečené baziliky přijat s náležitou ob- řadností a úctou k políbení vámi kardinály 14/ Mimo jmenované byl v poselstvu Jindřichově také Oto de Grandson, biskup basilejský (v I. 1306—1309, předtím v Toulu). Sigfrid von Gelnhausen byl biskupem churským v letech 1298—1321; hrabě Amadeus Savoj- ský byl švagrem Jindřicha VII. 15/ Podle Evangelia sv. Jana 21. 15. 16/ Žalm 85. 2. 17/ Žalm 19. 3. 18/ Žalm 19. 10.
Strana 270
biskupy a jáhny, kteří budete stát ve svých řádech, majíce na sobě všichni pluviály, a vy- jdete mu průvodem naproti s podjáhny a ako- lyty, předzpěvovatelem a zpěváky, přičemž budou kolem vás státi velmožové a šlechtici, úředníci a služebníci našeho dvora. Zlato pak, které obyčejně věnuje král, maje býti korunován, na týchž stupních papeži po po- kleknutí a políbení nohou, s vynecháním toho, což ať nikomu z vás král nečiní, protože to patří a náleží jedině římskému papeži, ať vám na témž místě pokorně učiní věnování týž král těmito slovy: „„Kdyby tu byl osobne přítomen nejsvětější pan otec, náš pan papež Kliment, věnoval bych mu toto zlato osobně, ale pro jeho nepřítomnost věnuji je tak, abyste vy, páni kardinálové, přijali toto zlato v jeho zastoupení a jeho jménem.“ Potom ať jde ten král s vámi uprostřed vás k oltáři svaté Marie ve Věžích, a až tam bude, ať veřejně vykoná týž král v přítomnosti vás, kteří ji přijmete naším jménem, přísahu církvi římské výslovně svým vlastním jmé- nem slovo od slova, jak je výše obsaženo. A ať obnoví před vámi přísahu, kterou vyko- nali jeho zástupcové v době jeho schválení, a to ve znění výše napsaném; a jestliže si při svém příchodu raději vyvolí vykonati řečené obnovení na schodech, kde mu vyjdete vstříc, spokojíme se tím. Ty pak, bratfe ostijsky, jak je svrchu po- věděno, služ mši a pomaž řečeného krále, jak je obsaženo v obřadáři. A kdybys byl náho- dou zaneprázdněn, učiň to ty, biskupe alban- ský, a kdybyste byli oba zaneprázdněni, vy- konej to ty, biskupe sabinský! Litanie odříkej ty, Františku, můžeš-li, oděn však pluviálem, a kdybys byl náhodou zaneprázdněn, vyko- nej to ty, Lukáši, v témž rouchu. A modlitbu, kterou má říkati přední z kardinálů kněží, modli se ty, biskupe sabinský, a kdybys byl náhodou zaneprázdněn, učiň to ty, biskupe albanský, a kdybyste byli oba zaneprázdněni, vykonej to ty, biskupe ostijský. A po vyko- nání přísahy v kapli svaté Marie ve Věžích zůstaňte všichni se svrchu řečeným králem mimo toho, který bude sloužit slavnostní mši. Ty pak, Albansky, fikej na příslušném místě a v příslušné době modlitbu, kterou ti pří- sluší říkati. Modlitbu pak, kterou by měl ří- kati biskup portský, kdyby byl přítomen, ří- kej ty, Sabinský, a kdyby byl náhodou zane- prázdněn, zastupuj ho ty, Ostijský. Přijetí k políbení mezi kardinály jáhny po zpovědi učiněné u oltáře svatého Petra, 270 / 271 protože to přísluší a náleží jedině římskému papeži, s políbením prsou buď vynecháno. Vy pak všichni vložte příslušným způsobem mitry králi a jeho královně, jak je obsaženo v řečeném obřadáři o papeži, a koruny řeče- nému králi a královně. A slova, která se mají říkati při vkládání koruny, totiž: „„Přijmi zna- mení slávy“, pokud se týká krále, rovněž: „Přijmi korunu císařské výsosti“, pokud se týká královny, říkej ty, Sabinský, neboť tře- bas ti to nepřísluší podle přednosti, přece chceme, protože zastupuješ ve vyslanectvu naši osobu, aby to bylo vyplněno tebou. Ře- čená slova pronášej vysokým a zvučným hla- sem, tak aby je při tom stojící slyšeli. Vy vši- chni ostatní říkejte táž slova ztlumeným hla- sem, tak aby nebylo nikterak možno vás sly- šet, jak to dělávají při vysvěcování prelátů ti, kdož spolu přisluhují tomu, kdo jako hlavní posvěcuje. Slova pak příslušná při udělení meče po odevzdání žezla a zlatého jablka a toho meče tebou a vámi ostatními, totiž: „Přijmi meč k potrestání zločinců“ atd., říkej a pronášej rovněž ty, Albanský, vysokým a zvučným hlasem, přičemž ostatní budou říkati táž slova tlumeně, jak je výše vyjádřeno o slovech při vkládání miter a korun. Po od- zpívání pak evangelia ať král, mající být ko- runován, věnuje zlato, jež se obyčejně obětuje u nohou římského papeže, u paty hlavního oltáře, a vy všichni kardinálové je přijměte naším jménem. Ostatní pak obřady ať se vykonají s veške- rou obřadností a poctou, jak je obsaženo v obřadáři. Podání kalicha a konvičky císa- řem už korunovaným po odzpívání evangelia, když odloží korunu a plášť, které má konati jako podjáhen římskému papeži, a přisluho- vání, které mu má císař konati, dokud by se římský papež nevrátil k vlastnímu stolci, ať se vypustí, protože příslušejí jedině římskému papeži. Ale týž císař, bude-li chtít, ať přijme svaté přijímání z ruky toho, kdo bude sloužiti mši, ale s vynecháním políbení. A po doko- nání toho ať se navrátí k lóži na kazatelně a opět si vezme zároveň plášť a korunu; do- provod pak císařův k místu, kde by měl pa- pež jeti na koni, a podržení třmene u jeho sedla a uchopení uzdy koně, na kterém by seděl římský papež, doprovázení a vykoná- vání služby podkoního ať se vůbec vynechají, protože příslušejí jedině římskému papeži a vyžadují jeho osobní přítomnosti. Ostatní pak obřady, jak jsou vyloženy v obřadáři, ať se vyplní se slavnostností a poctou.
biskupy a jáhny, kteří budete stát ve svých řádech, majíce na sobě všichni pluviály, a vy- jdete mu průvodem naproti s podjáhny a ako- lyty, předzpěvovatelem a zpěváky, přičemž budou kolem vás státi velmožové a šlechtici, úředníci a služebníci našeho dvora. Zlato pak, které obyčejně věnuje král, maje býti korunován, na týchž stupních papeži po po- kleknutí a políbení nohou, s vynecháním toho, což ať nikomu z vás král nečiní, protože to patří a náleží jedině římskému papeži, ať vám na témž místě pokorně učiní věnování týž král těmito slovy: „„Kdyby tu byl osobne přítomen nejsvětější pan otec, náš pan papež Kliment, věnoval bych mu toto zlato osobně, ale pro jeho nepřítomnost věnuji je tak, abyste vy, páni kardinálové, přijali toto zlato v jeho zastoupení a jeho jménem.“ Potom ať jde ten král s vámi uprostřed vás k oltáři svaté Marie ve Věžích, a až tam bude, ať veřejně vykoná týž král v přítomnosti vás, kteří ji přijmete naším jménem, přísahu církvi římské výslovně svým vlastním jmé- nem slovo od slova, jak je výše obsaženo. A ať obnoví před vámi přísahu, kterou vyko- nali jeho zástupcové v době jeho schválení, a to ve znění výše napsaném; a jestliže si při svém příchodu raději vyvolí vykonati řečené obnovení na schodech, kde mu vyjdete vstříc, spokojíme se tím. Ty pak, bratfe ostijsky, jak je svrchu po- věděno, služ mši a pomaž řečeného krále, jak je obsaženo v obřadáři. A kdybys byl náho- dou zaneprázdněn, učiň to ty, biskupe alban- ský, a kdybyste byli oba zaneprázdněni, vy- konej to ty, biskupe sabinský! Litanie odříkej ty, Františku, můžeš-li, oděn však pluviálem, a kdybys byl náhodou zaneprázdněn, vyko- nej to ty, Lukáši, v témž rouchu. A modlitbu, kterou má říkati přední z kardinálů kněží, modli se ty, biskupe sabinský, a kdybys byl náhodou zaneprázdněn, učiň to ty, biskupe albanský, a kdybyste byli oba zaneprázdněni, vykonej to ty, biskupe ostijský. A po vyko- nání přísahy v kapli svaté Marie ve Věžích zůstaňte všichni se svrchu řečeným králem mimo toho, který bude sloužit slavnostní mši. Ty pak, Albansky, fikej na příslušném místě a v příslušné době modlitbu, kterou ti pří- sluší říkati. Modlitbu pak, kterou by měl ří- kati biskup portský, kdyby byl přítomen, ří- kej ty, Sabinský, a kdyby byl náhodou zane- prázdněn, zastupuj ho ty, Ostijský. Přijetí k políbení mezi kardinály jáhny po zpovědi učiněné u oltáře svatého Petra, 270 / 271 protože to přísluší a náleží jedině římskému papeži, s políbením prsou buď vynecháno. Vy pak všichni vložte příslušným způsobem mitry králi a jeho královně, jak je obsaženo v řečeném obřadáři o papeži, a koruny řeče- nému králi a královně. A slova, která se mají říkati při vkládání koruny, totiž: „„Přijmi zna- mení slávy“, pokud se týká krále, rovněž: „Přijmi korunu císařské výsosti“, pokud se týká královny, říkej ty, Sabinský, neboť tře- bas ti to nepřísluší podle přednosti, přece chceme, protože zastupuješ ve vyslanectvu naši osobu, aby to bylo vyplněno tebou. Ře- čená slova pronášej vysokým a zvučným hla- sem, tak aby je při tom stojící slyšeli. Vy vši- chni ostatní říkejte táž slova ztlumeným hla- sem, tak aby nebylo nikterak možno vás sly- šet, jak to dělávají při vysvěcování prelátů ti, kdož spolu přisluhují tomu, kdo jako hlavní posvěcuje. Slova pak příslušná při udělení meče po odevzdání žezla a zlatého jablka a toho meče tebou a vámi ostatními, totiž: „Přijmi meč k potrestání zločinců“ atd., říkej a pronášej rovněž ty, Albanský, vysokým a zvučným hlasem, přičemž ostatní budou říkati táž slova tlumeně, jak je výše vyjádřeno o slovech při vkládání miter a korun. Po od- zpívání pak evangelia ať král, mající být ko- runován, věnuje zlato, jež se obyčejně obětuje u nohou římského papeže, u paty hlavního oltáře, a vy všichni kardinálové je přijměte naším jménem. Ostatní pak obřady ať se vykonají s veške- rou obřadností a poctou, jak je obsaženo v obřadáři. Podání kalicha a konvičky císa- řem už korunovaným po odzpívání evangelia, když odloží korunu a plášť, které má konati jako podjáhen římskému papeži, a přisluho- vání, které mu má císař konati, dokud by se římský papež nevrátil k vlastnímu stolci, ať se vypustí, protože příslušejí jedině římskému papeži. Ale týž císař, bude-li chtít, ať přijme svaté přijímání z ruky toho, kdo bude sloužiti mši, ale s vynecháním políbení. A po doko- nání toho ať se navrátí k lóži na kazatelně a opět si vezme zároveň plášť a korunu; do- provod pak císařův k místu, kde by měl pa- pež jeti na koni, a podržení třmene u jeho sedla a uchopení uzdy koně, na kterém by seděl římský papež, doprovázení a vykoná- vání služby podkoního ať se vůbec vynechají, protože příslušejí jedině římskému papeži a vyžadují jeho osobní přítomnosti. Ostatní pak obřady, jak jsou vyloženy v obřadáři, ať se vyplní se slavnostností a poctou.
Strana 271
Protože pak, jak je zřejmé z toho, co bylo pověděno výše, jsou pro naši nepřítomnost vypuštěny mnohé úkony a mnohé obřady a mnohé úcty a pocty příslušející římskému papeži, prohlašujeme a chceme a apoštol- skou mocí rozhodujeme, že z toho nevzniká žádná právní nebo skutečná újma římské církvi, nám ani našim nástupcům, protože když by se naskytl případ korunovace řím- ského krále za císaře, ať je to všechno vy- konáno a učiněno těmi, kdož mají být koru- nování od římských papežů, tak jak je to výše důkladněji vyloženo ve formuláři, který je obsažen v archívu církevním a v obřadáři pontifikálu. Na zachování pak a zaručení práva téže ZAČÍNAJÍ SE ZÁKONY DANÉ CÍSAŘEM JINDRICHEM VII. $ CXVII ZÁKON PRVNÍ Jindřich VII., z přízně Boží milosti císař řím- ský a vždy rozmnožitel říše. Na věčnou paměť věcí. Vzdávajíce čest a povinnou úctu nejvyšší a nerozdílné Trojici, jejíž prozřetel- ností a laskavým slitováním jsme přijali říšskou korunu a spravujeme říši, v kterou především skládáme svou naději, věříme pevně a upřímně vyznáváme, že nezrozený Otec a Syn z Otce zrozený a Duch svatý z obou vycházející, jediné božstvo v stejné velebnosti a v blažené Trojici, má býti ctěno podle apoštolské nauky a evangelického uče- ní. To je pravá víra, která je chráněna proti všem bludům, kterou, jak víme, odevzdali Boží apoštol Petr a Pavel, učitel národů, římské církvi a jíž blahé paměti Konstantin, náš slavný předchůdce, upevnil a rozmnožil říši římskou. Chceme, aby v tomto nábo- ženství žili všichni národové naší říši podro- bení, naší vládě poddaní. A tímto zákonem, jenž má navždy platit a jejž jsme potvrdili, odsuzujeme všechny kacíře obojího pohlaví, ať se označují jakýmkoli jménem, k trvalé bezectnosti, prohlašujeme je za odpadlíky a vyhošťujeme jako psance, potvrzujíce na- řízení a tresty našich předchůdců, které byly církve římské, našeho a našich zástupců chceme, aby byly skrze vás přijaty jak od téhož krále, určeného ke korunování, tak od císaře korunovaného výslovně souhlasící- ho s naším prohlášením a rozhodnutím otevřené listy, a to čtvermo, obsahující slovo od slova znění tohoto listu, opatřené nejprve královskou pečetí a potom jeho císařskou zlatou bulou, a vy je, Albanský, Ostijský, Lukáši, dva nebo jeden z vás věrně nám nebo naší komoře odevzdejte. Dáno v převorství grausellském poblíž Malaucéne!?/ v diecézi vaisonské dne 19. čer- vence, šestého roku našeho papežství. 19/ Severně od Avignonu. V lat. orig.: prope Malasanam Vasionensis dyocesis. dosud ustanoveny proti kacířům, proti těm, kdož jim věří, proti jejich příznivcům, obhájcům a přechovávačům, bez nichž by nemohli déle trvati. Nařizujeme mimo to všem světským vrchnostem, aby zachová- valy nařízení římských papežů vydaná proti osobám svrchu řečeným nebo ve věci víry a aby působily, aby byla od jiných neporuši- telně zachována. Ctíme svatou římskou církev jako matku a biskupa jejího stolce jako Kristova náměst- ka a nástupce svatého Petra apoštola a naři- zujeme všem, aby ho povinně ctili; neboť tuto římskou církev postavila vznešená Boží prozřetelnost ve věcech duchovních nezmě- nitelným rozhodnutím nade všechny církve a vyznamenala zvláštní péčí o celý svět, a pro- to ona je hlavou všech, jak prohlašují pra- vidla Otců a ustanovení knížat a dosvědčuje velmi upřímná naše láska. A proto si pře- jeme, aby byli římský papež a kardinálové této církve, kteří jsou znamenitou částí jejího těla, vzdáleni od veškeré křivdy, a na- řizujeme tímto naším ustanovením, aby kte- rékoli světské vrchnosti zachovávaly naří- zení jak papežů, tak římských vladařů vyda- ná proti takovým rouhačům a působily, aby byla od jiných co nejsvědomitěji za- chovávána. A proto chceme a nařizujeme, aby bylo toto ustanovení naší jasnosti vloženo pod příslušnou rubrikou do Corpus iuris.!/ Dáno v Městě atd.*?/ 1/ Corpus iuris (civilis), rozsáhlý soubor římského práva občanského, původně sestavený za císaře Justiniána v 1. pol. VI. stol. n. l. 2/ Římě.
Protože pak, jak je zřejmé z toho, co bylo pověděno výše, jsou pro naši nepřítomnost vypuštěny mnohé úkony a mnohé obřady a mnohé úcty a pocty příslušející římskému papeži, prohlašujeme a chceme a apoštol- skou mocí rozhodujeme, že z toho nevzniká žádná právní nebo skutečná újma římské církvi, nám ani našim nástupcům, protože když by se naskytl případ korunovace řím- ského krále za císaře, ať je to všechno vy- konáno a učiněno těmi, kdož mají být koru- nování od římských papežů, tak jak je to výše důkladněji vyloženo ve formuláři, který je obsažen v archívu církevním a v obřadáři pontifikálu. Na zachování pak a zaručení práva téže ZAČÍNAJÍ SE ZÁKONY DANÉ CÍSAŘEM JINDRICHEM VII. $ CXVII ZÁKON PRVNÍ Jindřich VII., z přízně Boží milosti císař řím- ský a vždy rozmnožitel říše. Na věčnou paměť věcí. Vzdávajíce čest a povinnou úctu nejvyšší a nerozdílné Trojici, jejíž prozřetel- ností a laskavým slitováním jsme přijali říšskou korunu a spravujeme říši, v kterou především skládáme svou naději, věříme pevně a upřímně vyznáváme, že nezrozený Otec a Syn z Otce zrozený a Duch svatý z obou vycházející, jediné božstvo v stejné velebnosti a v blažené Trojici, má býti ctěno podle apoštolské nauky a evangelického uče- ní. To je pravá víra, která je chráněna proti všem bludům, kterou, jak víme, odevzdali Boží apoštol Petr a Pavel, učitel národů, římské církvi a jíž blahé paměti Konstantin, náš slavný předchůdce, upevnil a rozmnožil říši římskou. Chceme, aby v tomto nábo- ženství žili všichni národové naší říši podro- bení, naší vládě poddaní. A tímto zákonem, jenž má navždy platit a jejž jsme potvrdili, odsuzujeme všechny kacíře obojího pohlaví, ať se označují jakýmkoli jménem, k trvalé bezectnosti, prohlašujeme je za odpadlíky a vyhošťujeme jako psance, potvrzujíce na- řízení a tresty našich předchůdců, které byly církve římské, našeho a našich zástupců chceme, aby byly skrze vás přijaty jak od téhož krále, určeného ke korunování, tak od císaře korunovaného výslovně souhlasící- ho s naším prohlášením a rozhodnutím otevřené listy, a to čtvermo, obsahující slovo od slova znění tohoto listu, opatřené nejprve královskou pečetí a potom jeho císařskou zlatou bulou, a vy je, Albanský, Ostijský, Lukáši, dva nebo jeden z vás věrně nám nebo naší komoře odevzdejte. Dáno v převorství grausellském poblíž Malaucéne!?/ v diecézi vaisonské dne 19. čer- vence, šestého roku našeho papežství. 19/ Severně od Avignonu. V lat. orig.: prope Malasanam Vasionensis dyocesis. dosud ustanoveny proti kacířům, proti těm, kdož jim věří, proti jejich příznivcům, obhájcům a přechovávačům, bez nichž by nemohli déle trvati. Nařizujeme mimo to všem světským vrchnostem, aby zachová- valy nařízení římských papežů vydaná proti osobám svrchu řečeným nebo ve věci víry a aby působily, aby byla od jiných neporuši- telně zachována. Ctíme svatou římskou církev jako matku a biskupa jejího stolce jako Kristova náměst- ka a nástupce svatého Petra apoštola a naři- zujeme všem, aby ho povinně ctili; neboť tuto římskou církev postavila vznešená Boží prozřetelnost ve věcech duchovních nezmě- nitelným rozhodnutím nade všechny církve a vyznamenala zvláštní péčí o celý svět, a pro- to ona je hlavou všech, jak prohlašují pra- vidla Otců a ustanovení knížat a dosvědčuje velmi upřímná naše láska. A proto si pře- jeme, aby byli římský papež a kardinálové této církve, kteří jsou znamenitou částí jejího těla, vzdáleni od veškeré křivdy, a na- řizujeme tímto naším ustanovením, aby kte- rékoli světské vrchnosti zachovávaly naří- zení jak papežů, tak římských vladařů vyda- ná proti takovým rouhačům a působily, aby byla od jiných co nejsvědomitěji za- chovávána. A proto chceme a nařizujeme, aby bylo toto ustanovení naší jasnosti vloženo pod příslušnou rubrikou do Corpus iuris.!/ Dáno v Městě atd.*?/ 1/ Corpus iuris (civilis), rozsáhlý soubor římského práva občanského, původně sestavený za císaře Justiniána v 1. pol. VI. stol. n. l. 2/ Římě.
Strana 272
ZÁKON DRUHÝ Jindřich VII., z přízně Boží milosti císař římský a vždy rozmnožitel říše. Na věčnou paměť věci. Na potlačení zločinů mnohých lidí, kteří přetrhnuvše uzdy veškeré povinné věrnosti k římské říši, na jejímž klidu spo- čívá řád celého světa, se pokoušejí ozbro- jeni s nepřátelským duchem zničiti nejzlo- činnějšími skutky a stálými vzpourami nejen lidská, ale i božská přikázání, jimiž se po- roučí, aby byla každá duše poddána římské- mu vladaři, aby nebyl pro jejich nepřítom- nost udržován proces a nález o zavržení zlo- činu urážky veličenstva a aby nezůstala bez trestu zlořečená opovážlivost tak velikého zločinu: tímto ukládajícím výnosem jakožto zákonem, jenž má s pomocí Boží platiti na- vždy, jsme ustanovili; aby se mohlo při kterémkoli zločinu urážky veličenstva a hlav- ně, kde se zjistí nějaké provinění proti řím- ským císařům nebo králům, jež se týká řeče- ného zločinu, postupovati žalobou, vyšetřo- váním nebo udáním úhrnně a přímo bez hluku a bez soudního řízení, jak se bude zdáti vý- hodné tomu, kdo je v čele soudní pravomoci. Mimoto jestliže by se nějaká obec, kor- porace nebo kolegium nebo kterákoli jed- notlivá osoba, ať by byla jakéhokoli stavu, hodnosti nebo postavení, jsouc pohnäna nebo pohnáno pro řečený zločin poslem nebo listem nebo výnosem veřejně vylože- ným, opominula osobně nebo zákonitě ve lhůtě dostaviti, nechť se proti ní nebo proti němu postupuje právě tak, jako by se při všem osobně zúčastnila nebo zúčastnilo a jako by spor byl řádně začat, jak při přijí- mání svědků, jejich ohlášení a v následují- cím průběhu, tak při konečném nálezu a jeho vykonání, a to bez ohledu na kterékoli zá- kony nebo zvyklosti. Chceme pak, aby se tento náš obecný zákon vztahoval na minu- lost, přítomnost i budoucnost, a rozhodli jsme o něm, aby od nynějška nabyl úplné platnosti bez vyčkávání návratu jiné doby. Dáno v Pise dne 2. dubna, kralování naše- ho roku pátého, císařství pak prvého. ZÁKON TŘETÍ Jindřich VII., z přízně Boží milosti císař římský, vždy rozmnožitel říše. Na věčnou paměť věci. Protože se nedávno dostalo k našemu sluchu, že mezi některými věrný- mi a poddanými naší země Lombardské a jiných míst Itálie vznikají velmi často ne- dorozumění a pochybnosti, zda má být 272 / 273 někdo považován za nevěrného a odbojníka proti říši, nebyl-li by dříve zřejmě odsouzen nálezem naší výsosti; my pozorujíce, že špatné skutky lidí zlých je činí spíše trestu- hodnými než slova nálezů a že právě proto zasluhuje nápravy, kdo hřeší, a čím více se odkládá trest, tím více „že roste vina a pře- chází v zhoubnější příklad lidu: zněním to- hoto listu prohlašujeme, ustanovujeme a vy- hlašujeme, že jsou všichni hromadně i jed- notlivě odbojníky a zpronevěřilci našimi i říše, kdož jakýmkoli způsobem veřejně nebo tajně konají proti naší důstojnosti skutky nevěry nebo odboje a strojí něco proti prospěchu našemu nebo říše tím, že se bouří proti nám nebo našim úředníkům v tom, co patří k jejich svěřenému úřadu, anebo že poskytují jiným našim odbojníkům pomoc nebo přízeň, takže tím snadněji mohou setrvati v odboji. Ať tedy nesmí na- prosto nikdo z lidí porušiti tuto stránku na- šeho prohlášeného a vyhlášeného rozhodnutí nebo jí v zaslepené opovážlivosti odporo- vati. Jestliže by se však někdo opovážil o to pokusiti, ať ví, že upadne v naši nemilost a musí zaplatiti naší komoře pokutu tisíce liber zlata. Dáno v Pise dne 2. dubna, kralování na- šeho roku pátého, císařství pak prvního. Končí se nové zákony nejjasnějšího vla- daře Jindřicha VII., z Boží milosti císaře římského a vždy rozmnožitele říše, pro jisto- tu v přítomnosti a pro paměť v budoucnosti. LIST, KTERÝ NAPSAL FILIP, KRÁL FRANCOUZSKÝ, PAPEŽI KLIMENTOVI PROTI CÍSAŘI JINDŘICHOVI vs Nejsvétéjsimu otci a pánu Klimentovi, z Boží prozřetelnosti svaté římské a obecné církve papeži. Filip, z Boží milosti král francouzský, oddané políbení svatých nohou. Dostalo se k našemu sluchu zprvu ze zprávy některých velmožů a nyní z tvrzení nejdražšího pří- buzného, Filipa, knížete achajského, že vznešený vladař Jindřich, císař římský, v úmyslu úplně si podrobiti zemi Apulskou, Sicilskou a jiné země, vlastní jasnému vla- daři Robertovi, králi sicilskému, nejdražší- mu našemu příbuznému, usiluje konati po- kusy o jeho vydědění, ruší tím obecný mír křesťanský a znemožňuje věc výpravy do Svaté země k pohromě a ztrátě všeobecné a zvláště církve, jejíž jsou řečené země, jak se tvrdí, vlastním majetkem. Protože tedy my,
ZÁKON DRUHÝ Jindřich VII., z přízně Boží milosti císař římský a vždy rozmnožitel říše. Na věčnou paměť věci. Na potlačení zločinů mnohých lidí, kteří přetrhnuvše uzdy veškeré povinné věrnosti k římské říši, na jejímž klidu spo- čívá řád celého světa, se pokoušejí ozbro- jeni s nepřátelským duchem zničiti nejzlo- činnějšími skutky a stálými vzpourami nejen lidská, ale i božská přikázání, jimiž se po- roučí, aby byla každá duše poddána římské- mu vladaři, aby nebyl pro jejich nepřítom- nost udržován proces a nález o zavržení zlo- činu urážky veličenstva a aby nezůstala bez trestu zlořečená opovážlivost tak velikého zločinu: tímto ukládajícím výnosem jakožto zákonem, jenž má s pomocí Boží platiti na- vždy, jsme ustanovili; aby se mohlo při kterémkoli zločinu urážky veličenstva a hlav- ně, kde se zjistí nějaké provinění proti řím- ským císařům nebo králům, jež se týká řeče- ného zločinu, postupovati žalobou, vyšetřo- váním nebo udáním úhrnně a přímo bez hluku a bez soudního řízení, jak se bude zdáti vý- hodné tomu, kdo je v čele soudní pravomoci. Mimoto jestliže by se nějaká obec, kor- porace nebo kolegium nebo kterákoli jed- notlivá osoba, ať by byla jakéhokoli stavu, hodnosti nebo postavení, jsouc pohnäna nebo pohnáno pro řečený zločin poslem nebo listem nebo výnosem veřejně vylože- ným, opominula osobně nebo zákonitě ve lhůtě dostaviti, nechť se proti ní nebo proti němu postupuje právě tak, jako by se při všem osobně zúčastnila nebo zúčastnilo a jako by spor byl řádně začat, jak při přijí- mání svědků, jejich ohlášení a v následují- cím průběhu, tak při konečném nálezu a jeho vykonání, a to bez ohledu na kterékoli zá- kony nebo zvyklosti. Chceme pak, aby se tento náš obecný zákon vztahoval na minu- lost, přítomnost i budoucnost, a rozhodli jsme o něm, aby od nynějška nabyl úplné platnosti bez vyčkávání návratu jiné doby. Dáno v Pise dne 2. dubna, kralování naše- ho roku pátého, císařství pak prvého. ZÁKON TŘETÍ Jindřich VII., z přízně Boží milosti císař římský, vždy rozmnožitel říše. Na věčnou paměť věci. Protože se nedávno dostalo k našemu sluchu, že mezi některými věrný- mi a poddanými naší země Lombardské a jiných míst Itálie vznikají velmi často ne- dorozumění a pochybnosti, zda má být 272 / 273 někdo považován za nevěrného a odbojníka proti říši, nebyl-li by dříve zřejmě odsouzen nálezem naší výsosti; my pozorujíce, že špatné skutky lidí zlých je činí spíše trestu- hodnými než slova nálezů a že právě proto zasluhuje nápravy, kdo hřeší, a čím více se odkládá trest, tím více „že roste vina a pře- chází v zhoubnější příklad lidu: zněním to- hoto listu prohlašujeme, ustanovujeme a vy- hlašujeme, že jsou všichni hromadně i jed- notlivě odbojníky a zpronevěřilci našimi i říše, kdož jakýmkoli způsobem veřejně nebo tajně konají proti naší důstojnosti skutky nevěry nebo odboje a strojí něco proti prospěchu našemu nebo říše tím, že se bouří proti nám nebo našim úředníkům v tom, co patří k jejich svěřenému úřadu, anebo že poskytují jiným našim odbojníkům pomoc nebo přízeň, takže tím snadněji mohou setrvati v odboji. Ať tedy nesmí na- prosto nikdo z lidí porušiti tuto stránku na- šeho prohlášeného a vyhlášeného rozhodnutí nebo jí v zaslepené opovážlivosti odporo- vati. Jestliže by se však někdo opovážil o to pokusiti, ať ví, že upadne v naši nemilost a musí zaplatiti naší komoře pokutu tisíce liber zlata. Dáno v Pise dne 2. dubna, kralování na- šeho roku pátého, císařství pak prvního. Končí se nové zákony nejjasnějšího vla- daře Jindřicha VII., z Boží milosti císaře římského a vždy rozmnožitele říše, pro jisto- tu v přítomnosti a pro paměť v budoucnosti. LIST, KTERÝ NAPSAL FILIP, KRÁL FRANCOUZSKÝ, PAPEŽI KLIMENTOVI PROTI CÍSAŘI JINDŘICHOVI vs Nejsvétéjsimu otci a pánu Klimentovi, z Boží prozřetelnosti svaté římské a obecné církve papeži. Filip, z Boží milosti král francouzský, oddané políbení svatých nohou. Dostalo se k našemu sluchu zprvu ze zprávy některých velmožů a nyní z tvrzení nejdražšího pří- buzného, Filipa, knížete achajského, že vznešený vladař Jindřich, císař římský, v úmyslu úplně si podrobiti zemi Apulskou, Sicilskou a jiné země, vlastní jasnému vla- daři Robertovi, králi sicilskému, nejdražší- mu našemu příbuznému, usiluje konati po- kusy o jeho vydědění, ruší tím obecný mír křesťanský a znemožňuje věc výpravy do Svaté země k pohromě a ztrátě všeobecné a zvláště církve, jejíž jsou řečené země, jak se tvrdí, vlastním majetkem. Protože tedy my,
Strana 273
kteří bychom nemohli snadno snésti vydě- dění řečeného krále sicilského, jenž vzal původ z naší krve a vyšel z našeho královského domu, jsme psali o tom jindy vaší blaženosti, aby se vaše svatost po uvážení nevýhod, které by následovaly z úmyslu výše uvedené- ho, kdyby se podařil, čehož Bůh uchovej, ráčila na zabránění takových a tak velikých nebezpečenství v té příčině rychle postarati o příslušnou odpomoc, aby nemohla být věc Svaté země pro takovou nesnáz zdržena nebo úplně znemožněna. Protože však jsme se přece dozvěděli, že řečený císař neodvrátil svůj úmysl od svrchu uvedených věcí, ba spíše se každým dnem NAŘÍZENÍ PAPEŽE KLIMENTA PROTI CÍSAŘI JINDŘICHOVI, VYDANÉ NA PROSBY KRÁLE FRANCOUZSKÉHO $ CXVIII Biskup Kliment, služebník služebníků Bo- žích. Na věčnou paměť věci. Mezi ostatními věcmi, o něž starost nás znepokojuje, pře- devším zaměstnává naši mysl ono uvažování a znavuje nás ona starostlivost, aby byl při zachování statků a práv římské církve v je- jich stálosti uchráněn její stav od škod, aby stále získával prospěšný vzrůst a pomocí naší služby bohatě oplýval hojností míru. Nedáv- no zajisté jsme se dověděli od četných hod- nověrných osob, k jejichž sluchu se to zřej- mě dostalo, že někteří lidé chystali na různých místech a stranách loďstvo mnoha galejí a konali i jiné válečné přípravy, a protože se z rozmanitých dohadů tušilo, že se takové loďstvo a příprava, ačkoli tomu stěží můžeme věřit, chystá nepřátelsky napadnouti a po- škoditi království Sicilské čili země za Farem, které jsou, jak známo, částí toho království a které plným právem patří nám a římské církvi a jež drží od nás a od řečené církve jako léno nejdražší v Kristu náš syn Robert, jasný král sicilský, vazal náš a řečené církve: my, chtějíce se proti úsilí takových lidí postarati o řečenou církev a o sebe 1 o řečené království a země, na něž se s potěšením dí- váme jako na území svého zotavení a které s velikou zálibou nosíme v hloubi apoštol- na ně připravuje, žádáme opětovnými pros- bami vaši milostivost, abyste předešel hro- zící nebezpečenství, jak přísluší vašemu úřadu, a použil ve svrchu uvedených věcech tak rychle takového prostředku, aby byla za- chována krása obecného míru a aby nebyla znemožněna nebo rušena věc výpravy do Svaté země, která se podle našeho mínění nemůže jinak vykonati, a aby nenastalo, že až byste to chtěl jindy zameziti, tehdy byste bez obtíží již nemohl. Konečně ať ráčí vaše svatost krále, království a poddané mít zvláště poručeny. Dáno v Paříži dne 12. měsíce května.?/ 3/ Roku 1313. ských prsou, a s prospěchem zameziti ne- bezpečenství duší, škody těl, ztráty statků a nejtěžší pohoršení a nenahraditelné škody Svaté země, jichž by se bylo možno právem pro to obávati, kdyby k tomu mělo náhodou dojíti, čehož Bůh uchovej, zvláště když jsme hotovi zjednati spravedlnost všem, kdož si na onoho krále stěžují: všem i jednotlivým duchovním i laikům, ať jsou jakéhokoli postavení, řádu, stavu, důstojnosti nebo znamenitosti, i kdyby se skvěli papežskou nebo císařskou nebo krá- lovskou nebo jakoukoli jinou důstojností, a souhrnu osob, obcím a všelikým městům apoštolskou mocí co nejpřísněji nakazujeme a výslovně nařizujeme, aby se neopovažo- vali řečené království nebo zemi nebo část nebo některá místa jejich nebo kteréhokoli z nich po zemi nebo po moři pod jakoukoli záminkou napadnouti nebo poškoditi anebo pro to přijímati nebo vypláceti žold nebo galeje nebo jiné námořní potřeby dávati, najímati, půjčovati anebo pod jakoukoli zá- minkou postupovati nebo na nich se plaviti, nebo tytéž galeje nebo potřeby jakýmkoli způ- sobem najímati anebo poskytovati těm, kdož se toho odvažují, radu, pomoc nebo přízeň přímo nebo nepřímo, veřejně nebo tajně. Neboť my proti všem i jednotlivcům, kteří by se opovážili postupovati proti tako- vému zákazu a rozkazu, i kdyby vynikali, jak svrchu řečeno, papežskou nebo císařskou nebo královskou nebo jakoukoli jinou důstoj- ností, podle rady našich bratří vyhlašujeme nález klatby, do níž už právě tím upadnou, a jejich země a místa a všechny obce, města a souhrny osob, které by odporovaly svrchu
kteří bychom nemohli snadno snésti vydě- dění řečeného krále sicilského, jenž vzal původ z naší krve a vyšel z našeho královského domu, jsme psali o tom jindy vaší blaženosti, aby se vaše svatost po uvážení nevýhod, které by následovaly z úmyslu výše uvedené- ho, kdyby se podařil, čehož Bůh uchovej, ráčila na zabránění takových a tak velikých nebezpečenství v té příčině rychle postarati o příslušnou odpomoc, aby nemohla být věc Svaté země pro takovou nesnáz zdržena nebo úplně znemožněna. Protože však jsme se přece dozvěděli, že řečený císař neodvrátil svůj úmysl od svrchu uvedených věcí, ba spíše se každým dnem NAŘÍZENÍ PAPEŽE KLIMENTA PROTI CÍSAŘI JINDŘICHOVI, VYDANÉ NA PROSBY KRÁLE FRANCOUZSKÉHO $ CXVIII Biskup Kliment, služebník služebníků Bo- žích. Na věčnou paměť věci. Mezi ostatními věcmi, o něž starost nás znepokojuje, pře- devším zaměstnává naši mysl ono uvažování a znavuje nás ona starostlivost, aby byl při zachování statků a práv římské církve v je- jich stálosti uchráněn její stav od škod, aby stále získával prospěšný vzrůst a pomocí naší služby bohatě oplýval hojností míru. Nedáv- no zajisté jsme se dověděli od četných hod- nověrných osob, k jejichž sluchu se to zřej- mě dostalo, že někteří lidé chystali na různých místech a stranách loďstvo mnoha galejí a konali i jiné válečné přípravy, a protože se z rozmanitých dohadů tušilo, že se takové loďstvo a příprava, ačkoli tomu stěží můžeme věřit, chystá nepřátelsky napadnouti a po- škoditi království Sicilské čili země za Farem, které jsou, jak známo, částí toho království a které plným právem patří nám a římské církvi a jež drží od nás a od řečené církve jako léno nejdražší v Kristu náš syn Robert, jasný král sicilský, vazal náš a řečené církve: my, chtějíce se proti úsilí takových lidí postarati o řečenou církev a o sebe 1 o řečené království a země, na něž se s potěšením dí- váme jako na území svého zotavení a které s velikou zálibou nosíme v hloubi apoštol- na ně připravuje, žádáme opětovnými pros- bami vaši milostivost, abyste předešel hro- zící nebezpečenství, jak přísluší vašemu úřadu, a použil ve svrchu uvedených věcech tak rychle takového prostředku, aby byla za- chována krása obecného míru a aby nebyla znemožněna nebo rušena věc výpravy do Svaté země, která se podle našeho mínění nemůže jinak vykonati, a aby nenastalo, že až byste to chtěl jindy zameziti, tehdy byste bez obtíží již nemohl. Konečně ať ráčí vaše svatost krále, království a poddané mít zvláště poručeny. Dáno v Paříži dne 12. měsíce května.?/ 3/ Roku 1313. ských prsou, a s prospěchem zameziti ne- bezpečenství duší, škody těl, ztráty statků a nejtěžší pohoršení a nenahraditelné škody Svaté země, jichž by se bylo možno právem pro to obávati, kdyby k tomu mělo náhodou dojíti, čehož Bůh uchovej, zvláště když jsme hotovi zjednati spravedlnost všem, kdož si na onoho krále stěžují: všem i jednotlivým duchovním i laikům, ať jsou jakéhokoli postavení, řádu, stavu, důstojnosti nebo znamenitosti, i kdyby se skvěli papežskou nebo císařskou nebo krá- lovskou nebo jakoukoli jinou důstojností, a souhrnu osob, obcím a všelikým městům apoštolskou mocí co nejpřísněji nakazujeme a výslovně nařizujeme, aby se neopovažo- vali řečené království nebo zemi nebo část nebo některá místa jejich nebo kteréhokoli z nich po zemi nebo po moři pod jakoukoli záminkou napadnouti nebo poškoditi anebo pro to přijímati nebo vypláceti žold nebo galeje nebo jiné námořní potřeby dávati, najímati, půjčovati anebo pod jakoukoli zá- minkou postupovati nebo na nich se plaviti, nebo tytéž galeje nebo potřeby jakýmkoli způ- sobem najímati anebo poskytovati těm, kdož se toho odvažují, radu, pomoc nebo přízeň přímo nebo nepřímo, veřejně nebo tajně. Neboť my proti všem i jednotlivcům, kteří by se opovážili postupovati proti tako- vému zákazu a rozkazu, i kdyby vynikali, jak svrchu řečeno, papežskou nebo císařskou nebo královskou nebo jakoukoli jinou důstoj- ností, podle rady našich bratří vyhlašujeme nález klatby, do níž už právě tím upadnou, a jejich země a místa a všechny obce, města a souhrny osob, které by odporovaly svrchu
Strana 274
uvedeným ustanovením nebo některému z nich, postihujeme církevním interdiktem a chceme proti nim velmi přísně postupovati jak ke zbavení všech výsad i odpustků a mi- lostí, jež mají od této římské církve, jakož i lén, statků, hodností, úřadů a kterýchkoli práv, jež mají od této církve i kterýchkoli jiných církví, tak i jinak mocí duchovní i světskou, jak bude vyžadovati jejich ne- poslušnost, jak bude doporučovati povaha skutku a jak shledáme za prospěšné. Aby pak byl tento náš zákrok uveden ve společnou všeobecnou známost, dáváme listy čili blány obsahující tento zákrok vyvěsiti a přibíti na dveřích nebo nade dveřmi chrá- KONEČNÝ NÁLEZ PROTI ROBERTOVI, KRÁLI APULSKÉMU, UČINĚNÝ CÍSAŘEM JINDRICHEM 26. DUBNA 1313 < CXIX Ve jménu Páně. Amen. Jindřich VII., z Boží milosti císař římský, vždy rozmnožitel říše. Pro jistotu přítomných a paměť budoucích. „Bůh, soudce spravedlivý, silný“!/ a „dlou- hoshovivajici''?/, soudící všechny podle je- jich zásluh, svrhl onoho pyšného, který, vida se před trůnem jeho milostivosti pový- šen slávou a důstojností, zamýšlel poloziti své sídlo na severu, aby byl podoben Nej- vyššímu, z vysoké pýchy nebeské do hlubin zemských na věčnou hanbu, a zbaviv ho po zásluze veškeré milosti a naděje na slitování, rozhodl se vydati ho věčné pomstě. Tak i v přítomné době ať hledí na spravedlnost a vidí pravost věcí nebeských, pozemských i pekelných týž Hospodin, který zná tajnosti srdcí a před jehož soudní stolicí přestává veškeré utrhání a pravda se nezatemňuje žádnými temnotami ničemnosti, ať svrhne i nyní ze stolice mocného, který ho pokoušel a roztrpčil a pobouřil k hněvu. Ať zatratí toho, kdo vyhledává věci špatné, a dá věč- nou hanbu tomu, kdo se vyhýbá se zatvrzelým duchem cestě nevinnosti a chlubí se špat- ností; až učiní proti nému soud sepsany?/ a buď sláva všem svatým jeho! 274 | 275 mu Avignonského a ty tento zákrok svým tak- řka zvučným vyhlášením a otevřeným ozná- mením dosti zveřejní, takže všichni i jednot- livci, jichž se tento zákrok týká a v budouc- nosti bude moci týkati, nebudou potom moci předstírat žádnou výmluvu, že se k nim tako- vý náš zákrok nedostal nebo že ho neznali, protože není pravděpodobno, že by zůstalo, pokud se jich týká, neznámo nebo utajeno, co se tak zjevně všem oznamuje. Stalo se v Novém hradě diecéze avignon- ské na paláci toho hradu dne 12. června, osmého roku našeho papežství. Končí se list, napsaný na prosby krále fran- couzského. Chovanec zajisté ničemnosti a zatracení Robert, syn slavné paměti Karla II., který se nazývá králem sicilským, z tuku římské říše ztučněv, zmohutněv a rozšířiv se, proti ní, ačkoli by ji měl pokorně poslouchati i pro mnohá léna a hodnosti této říše, které dosud držel a které neprávem v přítomnosti zaujímá, chrlí jed nepravosti, oplácí nenávis- tí, lstí a podvodem za věrnost a opovážil se vinou zlořečené nevděčnosti pozdvihnouti proti ní patu vzpoury a nepřestává nasazovati osten zatvrzelé ničemnosti a nadut ohav- nou pýchou usiluje si založiti sídlo na severu, totiž naproti císařské výsosti, kterou je za- vázán jako svou paní a učitelku v úctě míti a ctiti, a popuzoval ji aż dosud nadávkami a potupami a neustale se opovażuje s drzym duchem ji drażditi. Neboť on mezi ostatními podniky své zloby, třebas dříve než jsme se odebrali do Mésta pfijmouti císařskou korunu, několi- krát ve zvláštních svých listech napsal naší výsosti, že sám zamýšlel — tak jak měl z dů- vodu výše uvedeného a jak jsme my z čistého svědomí věřili; protože jsme mu, pokud víme, ani slovem, ani skutkem nečinili potíží a nezamýšleli jsme činiti mu potíže, nýbrž spíše milostivě s ním jednati — prokázati nám povinnou úctu a čest jak při řečené ko- runovaci, tak i jindy a připravoval se na to podle svých sil, přece se staral sjednávati smlouvy a spiknutí, jednoty a svazy na odpor a překážku císařského postupu spolu s Flo- rentskými, Luckými, Sienskými a jinými na- šimi a říše římské poddanými z Lombardie a Toskány, aby je s sebou strhl do srázu
uvedeným ustanovením nebo některému z nich, postihujeme církevním interdiktem a chceme proti nim velmi přísně postupovati jak ke zbavení všech výsad i odpustků a mi- lostí, jež mají od této římské církve, jakož i lén, statků, hodností, úřadů a kterýchkoli práv, jež mají od této církve i kterýchkoli jiných církví, tak i jinak mocí duchovní i světskou, jak bude vyžadovati jejich ne- poslušnost, jak bude doporučovati povaha skutku a jak shledáme za prospěšné. Aby pak byl tento náš zákrok uveden ve společnou všeobecnou známost, dáváme listy čili blány obsahující tento zákrok vyvěsiti a přibíti na dveřích nebo nade dveřmi chrá- KONEČNÝ NÁLEZ PROTI ROBERTOVI, KRÁLI APULSKÉMU, UČINĚNÝ CÍSAŘEM JINDRICHEM 26. DUBNA 1313 < CXIX Ve jménu Páně. Amen. Jindřich VII., z Boží milosti císař římský, vždy rozmnožitel říše. Pro jistotu přítomných a paměť budoucích. „Bůh, soudce spravedlivý, silný“!/ a „dlou- hoshovivajici''?/, soudící všechny podle je- jich zásluh, svrhl onoho pyšného, který, vida se před trůnem jeho milostivosti pový- šen slávou a důstojností, zamýšlel poloziti své sídlo na severu, aby byl podoben Nej- vyššímu, z vysoké pýchy nebeské do hlubin zemských na věčnou hanbu, a zbaviv ho po zásluze veškeré milosti a naděje na slitování, rozhodl se vydati ho věčné pomstě. Tak i v přítomné době ať hledí na spravedlnost a vidí pravost věcí nebeských, pozemských i pekelných týž Hospodin, který zná tajnosti srdcí a před jehož soudní stolicí přestává veškeré utrhání a pravda se nezatemňuje žádnými temnotami ničemnosti, ať svrhne i nyní ze stolice mocného, který ho pokoušel a roztrpčil a pobouřil k hněvu. Ať zatratí toho, kdo vyhledává věci špatné, a dá věč- nou hanbu tomu, kdo se vyhýbá se zatvrzelým duchem cestě nevinnosti a chlubí se špat- ností; až učiní proti nému soud sepsany?/ a buď sláva všem svatým jeho! 274 | 275 mu Avignonského a ty tento zákrok svým tak- řka zvučným vyhlášením a otevřeným ozná- mením dosti zveřejní, takže všichni i jednot- livci, jichž se tento zákrok týká a v budouc- nosti bude moci týkati, nebudou potom moci předstírat žádnou výmluvu, že se k nim tako- vý náš zákrok nedostal nebo že ho neznali, protože není pravděpodobno, že by zůstalo, pokud se jich týká, neznámo nebo utajeno, co se tak zjevně všem oznamuje. Stalo se v Novém hradě diecéze avignon- ské na paláci toho hradu dne 12. června, osmého roku našeho papežství. Končí se list, napsaný na prosby krále fran- couzského. Chovanec zajisté ničemnosti a zatracení Robert, syn slavné paměti Karla II., který se nazývá králem sicilským, z tuku římské říše ztučněv, zmohutněv a rozšířiv se, proti ní, ačkoli by ji měl pokorně poslouchati i pro mnohá léna a hodnosti této říše, které dosud držel a které neprávem v přítomnosti zaujímá, chrlí jed nepravosti, oplácí nenávis- tí, lstí a podvodem za věrnost a opovážil se vinou zlořečené nevděčnosti pozdvihnouti proti ní patu vzpoury a nepřestává nasazovati osten zatvrzelé ničemnosti a nadut ohav- nou pýchou usiluje si založiti sídlo na severu, totiž naproti císařské výsosti, kterou je za- vázán jako svou paní a učitelku v úctě míti a ctiti, a popuzoval ji aż dosud nadávkami a potupami a neustale se opovażuje s drzym duchem ji drażditi. Neboť on mezi ostatními podniky své zloby, třebas dříve než jsme se odebrali do Mésta pfijmouti císařskou korunu, několi- krát ve zvláštních svých listech napsal naší výsosti, že sám zamýšlel — tak jak měl z dů- vodu výše uvedeného a jak jsme my z čistého svědomí věřili; protože jsme mu, pokud víme, ani slovem, ani skutkem nečinili potíží a nezamýšleli jsme činiti mu potíže, nýbrž spíše milostivě s ním jednati — prokázati nám povinnou úctu a čest jak při řečené ko- runovaci, tak i jindy a připravoval se na to podle svých sil, přece se staral sjednávati smlouvy a spiknutí, jednoty a svazy na odpor a překážku císařského postupu spolu s Flo- rentskými, Luckými, Sienskými a jinými na- šimi a říše římské poddanými z Lombardie a Toskány, aby je s sebou strhl do srázu
Strana 275
odboje a do jámy slepoty, a také je, jak známo, strhl, svými zástupci, posly a vyslan- ci na křivdu naší výsosti a závadu a překážku císařského postupu do Města skutečně sjed- nal a také vyjednával a zařídil, že se města Cremona, Reggio a Parma, která stála v na- ší poslušnosti, vzbouřila proti nám a říši, naváděje jak obce těch měst, tak jiné naše řečené poddané k takové vzpouře a slibuje jim k tomu radu, pomoc a přízeň. A právě tak lid řečeného Roberta, opíraje se o jeho přízeň a jsa účastníkem a pomocní- kem jeho ničemnosti, hanebně se zmocnil města Asti a hradu Valencie a Casale sva- tého Evagia a některých jiných měst a hradů provincie Lombardie, jež přísahaly na naše rozkazy a uznaly nás za své pány a přijaly i měly naše úředníky, když z nich násilně vyhnal tyto úředníky a obsadiv je drží je pro svrchu řečeného Roberta. Také týž Robert poslal bratra Jana“/ a své žoldnéře do Říma patrně s tím úmyslem, aby si úskočně, kdyby mohl, podrobil město pod svou moc nebo aspoň způsobil v jeho lidu bouři ohavné vzpoury, a tím znemožnil slavnosti řečené korunovace, jak nám řečený Jan a žoldnéři při našem příchodu do řeče- ného města a za našeho pobytu v oněch kra- jinách dokazovali účinným důvodem svých skutků spolu s hojným množstvím řečených poddaných, jež se na podnět jmenovaného Roberta v důvěře v slíbenou jeho pomoc a obranu sešlo s koni a zbraněmi postavit se nám na odpor a provádět napřed usmyšle- nou ničemnost spolu s Janem a žoldnéři svrchu řečenými. Tam proti nám a našemu lidu nepřátelsky postavili zálohy, podnikali útoky, páchali loupeže, násilnosti a vraždy a hleděli uzavříti válečnými stroji městské ulice a místa, kudy měl být otevřen volný přístup z města k ctihodné bazilice knížete apoš- tolůš/ všem vyznavačům křesťanského nábo- ženství, a všemi silami zabrániti nám a na- šemu lidu v přístupu do oné baziliky, aby se tam nemohla slaviti řečená korunovace, a jinak urážeti naši výsost všemožným způso- bem. I jiných věcí se dopouštěl jmenovaný Robert a byl hotov neustále se dopouštěti všeho, co směřovalo ke škodě nebo ztrátě naší a říše, a usiloval o to všemožnými způ- soby. Když nás o tom zpravoval*/ zřejmý do- slech a ve většině případů poučovala také zkušenost, třebas to bylo tak veřejné a obec- ně známé, že se to nemohlc zatajit žádným vykrucováním, a třebas jsme my, kteří ne- podléháme zákonům, mohli zakročiti proti jmenovanému Robertovi pro skutky svrchu uvedené bez jeho vyšetřování, přece jsme z císařské milostivosti, která raději napravuje u poddaných provinění, nežli trestá, a ne- vytahuje řezající nůž na choroby, které může vyléčit mírnost utišujícího léku, při- stoupili po našem odchodu z řečeného města k vyšetřování toho, co bylo, jak řečeno, známo ze svrchu uvedených činů tím Rober- tem proti naší výsosti spáchaných, a roz- hodli jsme se protahovati je milostivými odklady až do nynějška, aby se jeho nitra dotkla jiskra věrnosti nebo lásky, jestliže snad v něm nějaká zůstala, a měla zatím čas vrátit se do srdce, a dali jsme zákonitě předvolati svrchu jmenovaného Roberta, aby se hleděl před nás dostaviti dokázat v tom, jestliže by mohl, svou nevinu. Ale týž Robert, setrvávaje ve své drzosti, vzpurně se nehleděl dostaviti osobně ani prostřednictvím zástupce ve lhůtách, které mu byly k tomu napřed určeny, nebo aspoň v některé z nich. Proto jsme my o věcech svrchu uvedených v nepřítomnosti Roberta samého přijali a vyslechli hodnověrné a do- statečné svědky, jejich výpovědi jsme zazna- menali do spisů, slavně jsme je vyhlásili a z našeho rozkazu je bedlivě přezkoumali znalci našeho dvora, a když nám o nich po- dali řečení znalci hodnověrnou zprávu, že tím, co bylo dokázáno, jsou všechny i jed- notlivé věci veřejné a známé a že je třeba proti řečenému Robertovi postupovati tak jako proti veřejnému nepříteli říše, písemně jsme prohlásili a vyhlásili, že je třeba za- kročiti prozatímním rozsudkem$/, jak vy- žadovala spravedlnost, a potom jsme ho dali dostatečně a naposledy vyhledati a předvo- lati, aby se hleděl už po uplynutí stanovené lhůty dostaviti před nás, ať bychom byli kdekoli, vyslechnout toto naše konečné roz- hodnutí, ale on to opominul učiniti, nemaje důvěru pro své viny a urážky, jsa tvrdošíjný ve své vzpurnosti a velmi zhoubně v pod- vodech zatvrzelý. Protože tedy jsou svrchu uvedené věci 1/ Žalm 7. 12. 2/ Žalm 102. 8. */ Podle Zalmu 149. 9. 4/ Vévodu achajského; srv. kap. CXV, pozn. č. 2. 5/ Sv. Petra ve Vatikáně. *) Podle konjektury Rybovy deferente místo desrescente. %/ Tento prozatímní rozsudek (interlocutio) byl vydán na Císařské Hoře dne 12. února 1313.
odboje a do jámy slepoty, a také je, jak známo, strhl, svými zástupci, posly a vyslan- ci na křivdu naší výsosti a závadu a překážku císařského postupu do Města skutečně sjed- nal a také vyjednával a zařídil, že se města Cremona, Reggio a Parma, která stála v na- ší poslušnosti, vzbouřila proti nám a říši, naváděje jak obce těch měst, tak jiné naše řečené poddané k takové vzpouře a slibuje jim k tomu radu, pomoc a přízeň. A právě tak lid řečeného Roberta, opíraje se o jeho přízeň a jsa účastníkem a pomocní- kem jeho ničemnosti, hanebně se zmocnil města Asti a hradu Valencie a Casale sva- tého Evagia a některých jiných měst a hradů provincie Lombardie, jež přísahaly na naše rozkazy a uznaly nás za své pány a přijaly i měly naše úředníky, když z nich násilně vyhnal tyto úředníky a obsadiv je drží je pro svrchu řečeného Roberta. Také týž Robert poslal bratra Jana“/ a své žoldnéře do Říma patrně s tím úmyslem, aby si úskočně, kdyby mohl, podrobil město pod svou moc nebo aspoň způsobil v jeho lidu bouři ohavné vzpoury, a tím znemožnil slavnosti řečené korunovace, jak nám řečený Jan a žoldnéři při našem příchodu do řeče- ného města a za našeho pobytu v oněch kra- jinách dokazovali účinným důvodem svých skutků spolu s hojným množstvím řečených poddaných, jež se na podnět jmenovaného Roberta v důvěře v slíbenou jeho pomoc a obranu sešlo s koni a zbraněmi postavit se nám na odpor a provádět napřed usmyšle- nou ničemnost spolu s Janem a žoldnéři svrchu řečenými. Tam proti nám a našemu lidu nepřátelsky postavili zálohy, podnikali útoky, páchali loupeže, násilnosti a vraždy a hleděli uzavříti válečnými stroji městské ulice a místa, kudy měl být otevřen volný přístup z města k ctihodné bazilice knížete apoš- tolůš/ všem vyznavačům křesťanského nábo- ženství, a všemi silami zabrániti nám a na- šemu lidu v přístupu do oné baziliky, aby se tam nemohla slaviti řečená korunovace, a jinak urážeti naši výsost všemožným způso- bem. I jiných věcí se dopouštěl jmenovaný Robert a byl hotov neustále se dopouštěti všeho, co směřovalo ke škodě nebo ztrátě naší a říše, a usiloval o to všemožnými způ- soby. Když nás o tom zpravoval*/ zřejmý do- slech a ve většině případů poučovala také zkušenost, třebas to bylo tak veřejné a obec- ně známé, že se to nemohlc zatajit žádným vykrucováním, a třebas jsme my, kteří ne- podléháme zákonům, mohli zakročiti proti jmenovanému Robertovi pro skutky svrchu uvedené bez jeho vyšetřování, přece jsme z císařské milostivosti, která raději napravuje u poddaných provinění, nežli trestá, a ne- vytahuje řezající nůž na choroby, které může vyléčit mírnost utišujícího léku, při- stoupili po našem odchodu z řečeného města k vyšetřování toho, co bylo, jak řečeno, známo ze svrchu uvedených činů tím Rober- tem proti naší výsosti spáchaných, a roz- hodli jsme se protahovati je milostivými odklady až do nynějška, aby se jeho nitra dotkla jiskra věrnosti nebo lásky, jestliže snad v něm nějaká zůstala, a měla zatím čas vrátit se do srdce, a dali jsme zákonitě předvolati svrchu jmenovaného Roberta, aby se hleděl před nás dostaviti dokázat v tom, jestliže by mohl, svou nevinu. Ale týž Robert, setrvávaje ve své drzosti, vzpurně se nehleděl dostaviti osobně ani prostřednictvím zástupce ve lhůtách, které mu byly k tomu napřed určeny, nebo aspoň v některé z nich. Proto jsme my o věcech svrchu uvedených v nepřítomnosti Roberta samého přijali a vyslechli hodnověrné a do- statečné svědky, jejich výpovědi jsme zazna- menali do spisů, slavně jsme je vyhlásili a z našeho rozkazu je bedlivě přezkoumali znalci našeho dvora, a když nám o nich po- dali řečení znalci hodnověrnou zprávu, že tím, co bylo dokázáno, jsou všechny i jed- notlivé věci veřejné a známé a že je třeba proti řečenému Robertovi postupovati tak jako proti veřejnému nepříteli říše, písemně jsme prohlásili a vyhlásili, že je třeba za- kročiti prozatímním rozsudkem$/, jak vy- žadovala spravedlnost, a potom jsme ho dali dostatečně a naposledy vyhledati a předvo- lati, aby se hleděl už po uplynutí stanovené lhůty dostaviti před nás, ať bychom byli kdekoli, vyslechnout toto naše konečné roz- hodnutí, ale on to opominul učiniti, nemaje důvěru pro své viny a urážky, jsa tvrdošíjný ve své vzpurnosti a velmi zhoubně v pod- vodech zatvrzelý. Protože tedy jsou svrchu uvedené věci 1/ Žalm 7. 12. 2/ Žalm 102. 8. */ Podle Zalmu 149. 9. 4/ Vévodu achajského; srv. kap. CXV, pozn. č. 2. 5/ Sv. Petra ve Vatikáně. *) Podle konjektury Rybovy deferente místo desrescente. %/ Tento prozatímní rozsudek (interlocutio) byl vydán na Císařské Hoře dne 12. února 1313.
Strana 276
všechny a jednotlivé, jak jsou podrobněji obsaženy v řečeném vyšetřování, zvláště řečenými svědky úplně nám zjištěny, my, když vážíme zralou a spravedlivou úvahou svrchu uvedené a jiné zločinné přestupky a ohavné skutky řečeného Roberta a nijak nepomíjíme onu zcela známou věc, že tento Robert, když jsme byli v řečeném městě pro uvedenou korunovaci a když nejmilejší naši věrní Pisánští, kteří se skvějí nad ostatní naše poddané upřímností své věrnosti a svých skutků, posílali do Říma galeje a lid k naší službě a poctě, dal ty galeje na křivdu naší výsosti nepřátelsky napadnouti, uloupiti a řečený lid zaujmouti, uvězniti a ve vězení držeti, a neméně setrvával v ustavičných ta- kových zločinech, hromadil špatnost na špatnost a dopouštěl se denně horších věcí, když jsme obrátili císařské prapory proti našim odbojníkům z Toskány, poslal něko- likrát těm vzbouřencům, jak je veřejné a zná- mé a jak ukázal a ukazuje zřejmý čin, zbroj- nou pomoc, aby je déle podporoval v jejich pobloudilé vzpouře, a když jsme pozorovali, že on, dokud mohl míti pokoj a klid, dokud si měl žádat klid a mohl získat naši přízeň a lásku, kterou jsme mu s upřímnou myslí chystali, vyhledával války, dopouštěl se nepravosti a podle mož- nosti hleděl, jakož ještě dosud nepřestává hleděti, v národech říše rozsévati koukol, pod- něcovati nenávist, působiti pohoršení, roz- dmychovati bouře, živiti rozbroje a podpo- rovati různice a bez přestání je hotov dále konati a páchati všechno, co může, nám na odpor, a nejenom nám a říši na potupu a státu ke škodě, nýbrž i k porušení prospěchu církevního, který, jak známo, nejvíce závisí na stavu říše samé a na zdržení záležitosti Svaté země, ke které — svědkem je Ten, kdo všechno zná — s celou náklonností srdce prahneme, a když jsme zřejmě viděli, že řečený Ro- bert, upadnuv neodvolatelně na scestí bludu a jsa zatvrzelý v úskocích, vůbec pohrdá cestou pravdy a jako hluchý had zatvrzuje sluch svých uší a nebojí se ani našich roz- kazů ani trestu zákona, kterému svými vina- mi zřejmě propadl a propadá, ba ani plnosti císařské moci, nýbrž se denně stává tvrdo- šíjnějším, a čím více ho čekáme k pokání, tím větší nabývá smělosti zlomyslně jednati, a když jsme uvažovali, že týž Robert, opiv se z tučnosti říše, běsní, uvolniv uzdy zvůle, zuří, nám místo poslušnosti vzpouru a místo 276 / 277 povinné věrnosti bezpráví působí, pokouší se podle možnosti napadati nás a všechny věrné říšské, kteří nás poslouchají, a jeho moc zřejmě není na budování, nýbrž na bo- ření, ne k užitku a podpoře, jak by měla být, nýbrž ke zkáze, a když chceme zabrániti nebezpečenství a ztrátám, k nimž směřují jeho zpupnosti, a když následujeme učení evangelia, které nás vyzývá, aby každý „„strom, kterýž nenese ovoce dobrého, byl vyťat a na oheň uvržen““"/, třebas rádi prokazujeme věrným králům a knížatům pro jejich vynikající důstojnost za- sloužené pocty a milostivou přízeň: přece aby se vina bála trestu a ctnost oče- kávala odměnu odplaty, řečeného Roberta, jehož zpupnost jsme se rozhodli pokořiti a pyšnou opovážlivost potříti a jej s posta- vení sebevyššího svrhnouti, protože je pro svrchu uvedené činy vinen zločinem urážky veličenstva, zbavujeme veškerých i jednotli- vých důstojností pod jakýmkoli názvem zahr- nutých a všech, kterými se nazývá a ozdobuje, pravomocí, hodností, svobod, výsad, privi- legií, provincií, území, měst, hradů, zemí, vesnic, lén, vazalů, statků, majetků, práv a jurisdikcí, jak stálých, tak dočasných, které skutečně nebo zdánlivě má, drží nebo vlastní nebo které měli, drželi a vlastnili jakýmkoli způsobem až doposud on sám nebo jeho předchůdci, a vyhošťujeme jako psance z celé řečené říše a prohlašujeme za odpadlíka téhož Roberta jakožto odbojníka, zrádce a ne- přítele říše a vinného zločinem řečené uráž- ky veličenstva a v tomto listě nálezem ho odsuzujeme, dostane-li se někdy do moci naší a říše, ke ztrátě života stětím hlavy. Přitom ustanovujeme a nařizujeme, aby mu žádná osoba, ať by byla jakékoli urozenosti, vznešenosti, stavu nebo postavení, a žádné město, hrad, vesnice nebo obec neposkytla proti nám a říši veřejně nebo tajně pomoc, radu nebo přízeň pod trestem sta liber zlata za každé město nebo padesáti liber za každý hrad, vesnici, markraběte, vévodu, hraběte, pána a kteréhokoli šlechtice a dvaceti liber zlata za každou jinou jednotlivou osobu za každé provinění, kterého by se proti nám dopustili, a nařizujeme, aby každý beztrest- ně směl měšťany, občany a obyvatele měst, hradů, vesnic a kterékoli jiné jednotlivé osoby, ať by byli jakéhokoli stavu nebo postavení, kteří by ho proti naší cti poslouchali nebo mu poskytovali tajně nebo veřejně pomoc, radu nebo přízeň, poškozovati na osobě a majetku
všechny a jednotlivé, jak jsou podrobněji obsaženy v řečeném vyšetřování, zvláště řečenými svědky úplně nám zjištěny, my, když vážíme zralou a spravedlivou úvahou svrchu uvedené a jiné zločinné přestupky a ohavné skutky řečeného Roberta a nijak nepomíjíme onu zcela známou věc, že tento Robert, když jsme byli v řečeném městě pro uvedenou korunovaci a když nejmilejší naši věrní Pisánští, kteří se skvějí nad ostatní naše poddané upřímností své věrnosti a svých skutků, posílali do Říma galeje a lid k naší službě a poctě, dal ty galeje na křivdu naší výsosti nepřátelsky napadnouti, uloupiti a řečený lid zaujmouti, uvězniti a ve vězení držeti, a neméně setrvával v ustavičných ta- kových zločinech, hromadil špatnost na špatnost a dopouštěl se denně horších věcí, když jsme obrátili císařské prapory proti našim odbojníkům z Toskány, poslal něko- likrát těm vzbouřencům, jak je veřejné a zná- mé a jak ukázal a ukazuje zřejmý čin, zbroj- nou pomoc, aby je déle podporoval v jejich pobloudilé vzpouře, a když jsme pozorovali, že on, dokud mohl míti pokoj a klid, dokud si měl žádat klid a mohl získat naši přízeň a lásku, kterou jsme mu s upřímnou myslí chystali, vyhledával války, dopouštěl se nepravosti a podle mož- nosti hleděl, jakož ještě dosud nepřestává hleděti, v národech říše rozsévati koukol, pod- něcovati nenávist, působiti pohoršení, roz- dmychovati bouře, živiti rozbroje a podpo- rovati různice a bez přestání je hotov dále konati a páchati všechno, co může, nám na odpor, a nejenom nám a říši na potupu a státu ke škodě, nýbrž i k porušení prospěchu církevního, který, jak známo, nejvíce závisí na stavu říše samé a na zdržení záležitosti Svaté země, ke které — svědkem je Ten, kdo všechno zná — s celou náklonností srdce prahneme, a když jsme zřejmě viděli, že řečený Ro- bert, upadnuv neodvolatelně na scestí bludu a jsa zatvrzelý v úskocích, vůbec pohrdá cestou pravdy a jako hluchý had zatvrzuje sluch svých uší a nebojí se ani našich roz- kazů ani trestu zákona, kterému svými vina- mi zřejmě propadl a propadá, ba ani plnosti císařské moci, nýbrž se denně stává tvrdo- šíjnějším, a čím více ho čekáme k pokání, tím větší nabývá smělosti zlomyslně jednati, a když jsme uvažovali, že týž Robert, opiv se z tučnosti říše, běsní, uvolniv uzdy zvůle, zuří, nám místo poslušnosti vzpouru a místo 276 / 277 povinné věrnosti bezpráví působí, pokouší se podle možnosti napadati nás a všechny věrné říšské, kteří nás poslouchají, a jeho moc zřejmě není na budování, nýbrž na bo- ření, ne k užitku a podpoře, jak by měla být, nýbrž ke zkáze, a když chceme zabrániti nebezpečenství a ztrátám, k nimž směřují jeho zpupnosti, a když následujeme učení evangelia, které nás vyzývá, aby každý „„strom, kterýž nenese ovoce dobrého, byl vyťat a na oheň uvržen““"/, třebas rádi prokazujeme věrným králům a knížatům pro jejich vynikající důstojnost za- sloužené pocty a milostivou přízeň: přece aby se vina bála trestu a ctnost oče- kávala odměnu odplaty, řečeného Roberta, jehož zpupnost jsme se rozhodli pokořiti a pyšnou opovážlivost potříti a jej s posta- vení sebevyššího svrhnouti, protože je pro svrchu uvedené činy vinen zločinem urážky veličenstva, zbavujeme veškerých i jednotli- vých důstojností pod jakýmkoli názvem zahr- nutých a všech, kterými se nazývá a ozdobuje, pravomocí, hodností, svobod, výsad, privi- legií, provincií, území, měst, hradů, zemí, vesnic, lén, vazalů, statků, majetků, práv a jurisdikcí, jak stálých, tak dočasných, které skutečně nebo zdánlivě má, drží nebo vlastní nebo které měli, drželi a vlastnili jakýmkoli způsobem až doposud on sám nebo jeho předchůdci, a vyhošťujeme jako psance z celé řečené říše a prohlašujeme za odpadlíka téhož Roberta jakožto odbojníka, zrádce a ne- přítele říše a vinného zločinem řečené uráž- ky veličenstva a v tomto listě nálezem ho odsuzujeme, dostane-li se někdy do moci naší a říše, ke ztrátě života stětím hlavy. Přitom ustanovujeme a nařizujeme, aby mu žádná osoba, ať by byla jakékoli urozenosti, vznešenosti, stavu nebo postavení, a žádné město, hrad, vesnice nebo obec neposkytla proti nám a říši veřejně nebo tajně pomoc, radu nebo přízeň pod trestem sta liber zlata za každé město nebo padesáti liber za každý hrad, vesnici, markraběte, vévodu, hraběte, pána a kteréhokoli šlechtice a dvaceti liber zlata za každou jinou jednotlivou osobu za každé provinění, kterého by se proti nám dopustili, a nařizujeme, aby každý beztrest- ně směl měšťany, občany a obyvatele měst, hradů, vesnic a kterékoli jiné jednotlivé osoby, ať by byli jakéhokoli stavu nebo postavení, kteří by ho proti naší cti poslouchali nebo mu poskytovali tajně nebo veřejně pomoc, radu nebo přízeň, poškozovati na osobě a majetku
Strana 277
a právech a zajímati je, zadržovati a v zajetí drzeti. Nakazujeme také a vyslovné natizujeme, aby žádní dlužníci téhož Roberta v ničem mu nespläceli ze statků, na nichž by mu byli zavázáni, nebo se neopovažovali jakýmkoli způsobem mu vyhověti, jinak by zaplatili právě tolik naší komoře a byli by k tomu do- nuceni bez hluku a soudního řízení. Také všechny provincie, města, hrady, vesnice a jednotlivé obce a kterékoli jednot- livé osoby, nechť by byly jakékoli znameni- tosti a vznešenosti, třebas by se skvěly krá- lovskou důstojností, a nechť by byly kte- rékoli jiné urozenosti, postavení nebo stavu, které by byly témuž Robertovi zavázány podle nějaké smlouvy, slibu nebo závazku učiněného jmenovanému Robertovi nebo jeho předchůdcům, nebo pod uloženou poku- tou zahrnutou v jakémkoli slovním znění, nebo z jakéhokoli způsobu, důvodu nebo titulu a zvláště k vykonání nějaké služby nebo poskytnutí ozbrojeného lidu nebo jiné pod- pory na moři nebo na zemi, od této smlouvy, slibu, závazku a uložené pokuty také vazaly, uživatele lén i všechny i jednotlivé, kteří by mu byli zavázáni z dů- vodu věrnosti a vazalství anebo z jakékoli jiné příčiny konati nějaké služby osobní nebo věcné, úplně a zcela zprošťujeme od veške- rého závazku věrnosti, poddanství a posluš- nosti povinné jemu nebo jeho dědicům, tak aby nebyly žádným způsobem jemu anebo jeho dědicům zavázány ani města, hrady, obce a řečené osoby řečenou smlouvou nebo závazkem ani řečení leníci a uživatelé lén z důvodu, příčiny a titulu jakékoli věrnosti, poddanství nebo poslušnosti; neboť zaba- vujeme provincie, území, města, hrady, země, vesnice, léna, vazaly, statky, majetky, juris- dikce, práva, služby a cokoli jiného je zahr- nuto v takovém našem zbavení a osvobození. Konečně přísně nařizujeme a ukládáme všem i jednotlivým rytířům, auditorům, soudcům, právním znalcům a notářům, kteří jsou služebníky nebo důvěrníky toho Roberta anebo jsou jinak, jak je známo, v jeho služ- bách, i kterymkoli jinym, aby urcité vystou- pili z důvěrnictví, rady a správy i jakýchkoli poslušenství toho Roberta v době dvou mě- síců ode dneška počítajíc a nikdy se neopova- žovali veřejně nebo tajně vstoupiti do jeho rady nebo služby, jinak nadobro zbavujeme od nynějška jako od tehdejška tyto rytíře rytířské cti a důstojnosti, všechny auditory, soudce a právní znalce oprávnění souditi a při soudu přisedati i všech i jednotlivých privi- legií a výsad a notáře notářského úřadu, totiž ty z řečených rytířů, auditorů, soudců, práv- ních znalců a notářů, kteří by neuposlechli takového našeho nařízení, a činíme je ne- schopnými a bezectnými, tak aby po uply- nutí řečených měsíců nebyli potom v nižádné době připuštěni k jakémukoli zákonitému jednání. Vynášíme pak v této písemnosti nálezy o tomto zbavení, zabavení, prohlášení za psance, za odpadlíky, odsouzení a osvoboze- ní a konáme jiné věci všechny i jednotlivé svrchu i níže vypsané, protože to žádá spra- vedlnost a vyžaduje dobro státu, i z jisté znalosti a z plnosti moci a doplňujeme každý nedostatek, kdyby se snad nějaký vyskytl při řečeném vyšetřování nebo při kterých- koli procesech pro to vedených pro opominu- tí nějaké právní zvyklosti, bez zřetele na ně- které zákony, ustanovení, milosti a výsady v jakémkoli slovním znění povolené, i kdyby se měla o nich v této listině státi zmínka slovo od slova, které by se mohly jakýmkoli způsobem namítnouti nebo uvésti proti vě- cem svrchu uvedeným nebo proti některé věci ze svrchu uvedených, a jejich platnost pro tento případ rušíme. Dáno v Pise u přítomnosti našich knížat a pánů, v hojném množství lidu dne 26. dub- na, pátého roku našeho kralování, císařství pak roku prvního. Vynesen, dán a prohlášen byl řečený nález jmenovaným nejjasnějším panem císařem, sedícím na soudní stolici, a přečten a vyhlá- šen na rozkaz a v přítomnosti toho pana cí- saře mnou Pavlem, synem někdy Sery Ra- nuactinova z Císařské Hory, notářem toho pana císaře, a v přítomnosti Leoparda Fre- necta z Pisy, notáře toho pana císaře, kterým ten pan císař nařídil, aby o všech 1 jednotli- vých věcech svrchu řečených napsali a vy- hotovili veřejné listiny. A ty věci všechny i jednotlivé se staly v Pise na veřejné ulici před bytem urozeného muže Raneria, hra- běte z Donoratika, v kterémž týž pan císař bydlil, přičemž tam bylo svoláno a shromáž- děno k poradě vyslechnout a poznat svrchu řečené věci na rozkaz téhož pana císaře ne- sčíslné množství lidí jak z krajin před hora- mi“/, tak za horami, jak velmožů, šlechticů, ?/ Lukáš 3. 9. 8/ Míněny Alpy.
a právech a zajímati je, zadržovati a v zajetí drzeti. Nakazujeme také a vyslovné natizujeme, aby žádní dlužníci téhož Roberta v ničem mu nespläceli ze statků, na nichž by mu byli zavázáni, nebo se neopovažovali jakýmkoli způsobem mu vyhověti, jinak by zaplatili právě tolik naší komoře a byli by k tomu do- nuceni bez hluku a soudního řízení. Také všechny provincie, města, hrady, vesnice a jednotlivé obce a kterékoli jednot- livé osoby, nechť by byly jakékoli znameni- tosti a vznešenosti, třebas by se skvěly krá- lovskou důstojností, a nechť by byly kte- rékoli jiné urozenosti, postavení nebo stavu, které by byly témuž Robertovi zavázány podle nějaké smlouvy, slibu nebo závazku učiněného jmenovanému Robertovi nebo jeho předchůdcům, nebo pod uloženou poku- tou zahrnutou v jakémkoli slovním znění, nebo z jakéhokoli způsobu, důvodu nebo titulu a zvláště k vykonání nějaké služby nebo poskytnutí ozbrojeného lidu nebo jiné pod- pory na moři nebo na zemi, od této smlouvy, slibu, závazku a uložené pokuty také vazaly, uživatele lén i všechny i jednotlivé, kteří by mu byli zavázáni z dů- vodu věrnosti a vazalství anebo z jakékoli jiné příčiny konati nějaké služby osobní nebo věcné, úplně a zcela zprošťujeme od veške- rého závazku věrnosti, poddanství a posluš- nosti povinné jemu nebo jeho dědicům, tak aby nebyly žádným způsobem jemu anebo jeho dědicům zavázány ani města, hrady, obce a řečené osoby řečenou smlouvou nebo závazkem ani řečení leníci a uživatelé lén z důvodu, příčiny a titulu jakékoli věrnosti, poddanství nebo poslušnosti; neboť zaba- vujeme provincie, území, města, hrady, země, vesnice, léna, vazaly, statky, majetky, juris- dikce, práva, služby a cokoli jiného je zahr- nuto v takovém našem zbavení a osvobození. Konečně přísně nařizujeme a ukládáme všem i jednotlivým rytířům, auditorům, soudcům, právním znalcům a notářům, kteří jsou služebníky nebo důvěrníky toho Roberta anebo jsou jinak, jak je známo, v jeho služ- bách, i kterymkoli jinym, aby urcité vystou- pili z důvěrnictví, rady a správy i jakýchkoli poslušenství toho Roberta v době dvou mě- síců ode dneška počítajíc a nikdy se neopova- žovali veřejně nebo tajně vstoupiti do jeho rady nebo služby, jinak nadobro zbavujeme od nynějška jako od tehdejška tyto rytíře rytířské cti a důstojnosti, všechny auditory, soudce a právní znalce oprávnění souditi a při soudu přisedati i všech i jednotlivých privi- legií a výsad a notáře notářského úřadu, totiž ty z řečených rytířů, auditorů, soudců, práv- ních znalců a notářů, kteří by neuposlechli takového našeho nařízení, a činíme je ne- schopnými a bezectnými, tak aby po uply- nutí řečených měsíců nebyli potom v nižádné době připuštěni k jakémukoli zákonitému jednání. Vynášíme pak v této písemnosti nálezy o tomto zbavení, zabavení, prohlášení za psance, za odpadlíky, odsouzení a osvoboze- ní a konáme jiné věci všechny i jednotlivé svrchu i níže vypsané, protože to žádá spra- vedlnost a vyžaduje dobro státu, i z jisté znalosti a z plnosti moci a doplňujeme každý nedostatek, kdyby se snad nějaký vyskytl při řečeném vyšetřování nebo při kterých- koli procesech pro to vedených pro opominu- tí nějaké právní zvyklosti, bez zřetele na ně- které zákony, ustanovení, milosti a výsady v jakémkoli slovním znění povolené, i kdyby se měla o nich v této listině státi zmínka slovo od slova, které by se mohly jakýmkoli způsobem namítnouti nebo uvésti proti vě- cem svrchu uvedeným nebo proti některé věci ze svrchu uvedených, a jejich platnost pro tento případ rušíme. Dáno v Pise u přítomnosti našich knížat a pánů, v hojném množství lidu dne 26. dub- na, pátého roku našeho kralování, císařství pak roku prvního. Vynesen, dán a prohlášen byl řečený nález jmenovaným nejjasnějším panem císařem, sedícím na soudní stolici, a přečten a vyhlá- šen na rozkaz a v přítomnosti toho pana cí- saře mnou Pavlem, synem někdy Sery Ra- nuactinova z Císařské Hory, notářem toho pana císaře, a v přítomnosti Leoparda Fre- necta z Pisy, notáře toho pana císaře, kterým ten pan císař nařídil, aby o všech 1 jednotli- vých věcech svrchu řečených napsali a vy- hotovili veřejné listiny. A ty věci všechny i jednotlivé se staly v Pise na veřejné ulici před bytem urozeného muže Raneria, hra- běte z Donoratika, v kterémž týž pan císař bydlil, přičemž tam bylo svoláno a shromáž- děno k poradě vyslechnout a poznat svrchu řečené věci na rozkaz téhož pana císaře ne- sčíslné množství lidí jak z krajin před hora- mi“/, tak za horami, jak velmožů, šlechticů, ?/ Lukáš 3. 9. 8/ Míněny Alpy.
Strana 278
tak i obecného lidu, za přítomnosti uroze- ných mužů pánů: Jindřicha Flanderského, maršálka řečeného pana císaře, Manfreda de Claromonte hraběte Moac., Gottfrida hrabéte de Olloco, Tankreda hrabéte de Morilliana, Bartoloméje hrabéte Camarlin- ga, Raneria a Gerarda hrabat z Donoratika, rytířů Amona de Albo monte, Tomáse od Sedmi pramenů, Šimona Filipova z Pistoje, Giliberta de Saltana, hofmistra pana císaře, Alexandra de Orgio, Dominika de Ouige- rio, Anselma de Agundacort a Ugolina de Vichio, Lapa de Ubertis, Tosolata de Uber- tis z Florencie a Ondřeje de Caprona, Jana Cinina, Ugolina de Sismondis, Betta Nicha, NÁSLEDUJE LIST, V NĚMŽ JAKOBY ZOSOBNĚNÁ KORUNA CÍSAŘSKÁ ZVE CÍSAŘE JINDŘICHA, ABY JI PŘIJALI: % CXX Nejvznešenějšímu a nejjasnějšímu vladaři, hlavě a panu svému, panu Jindřichovi, z přízně Boží milosti římskému králi nej- důstojnějšímu a vždy rozmnožiteli říše, vý- sostná koruna a upevňovatelka jeho korun uložená v životodárném Městě přeje slávu života věčného a vítěznou radost žádoucího štěstí na trůně a stolci vznešené výsosti. Napřed ohlášený příchod tvé nejctihod- nější jasnosti, jejž před věky za potřebný okrsku zemskému předvídal Nejvyšší, „ať chválí nebe a země“3/ a vše, co je na nich, a ať velebí jméno Otce, který nám darem očekávané milosti věnoval jako nejznameni- tějšího svého anděla tak velikého držitele světa, že se jeho laskavá a milostivá dobrota, zdatná a velmi učená poctivost, velmi zří- zené pohnutky a činy, svrchovaně vynikající city a způsoby, pevnost velkodušného a ne- výslovného srdce a urozená starobylá vzne- šenost tím výše nade všechna stvoření zřejmě zdvihaji, čím účinnější lék napřed uznal Nejvyšší za vhodný pro tyto časy, kdy se šíře a hojněji, než nechávaly minulé časy, rozrůstá lidská špatnost a vládu si osobuje ničemnost. Zajisté nebe a dvůr nebeský 278 / 279 Quidona Pellaria z Pisy a Gadda Ganbacur- ty, Lapa, soudce z Vika, Ondřeje Corfagni- ne, Fecina Lippi, Šimona de Colle, Vanna Ribaldini a Vanna Raciocha, anziánů pisán- ského lidu, a Raneria Jannis, hraběte de Do- noratico z Pisy, Carbona de Cerchiis z Flo- rencie, Františka Tani de Ubaldinis, Fari- nata de Ubertinis a jiných co nejvíce hodno- věrných svědků toho, roku od narození Páně 1313, indikce 11., dne 26. měsíce dubna a království téhož pana císaře roku pátého, cisafstvi pak prveho.*/ */ Poslední odstavec (notářské ověření nálezu) není v ru- kopisech Zbraslavské kroniky; Emler jej doplnil podle Doenigesa, Acta Heinrici VII (Berlín 1839). ustanovily za potřebné vyslati tebe slavného a na pokyn shůry nezdržovati úmysl. Tebe svorně hleděly dostati planety, hvězdy a živly, tebe hledaly sporné zákony i nerozluštitelné otázky a nekonečné po- chybnosti, tebe stav vdovský, tebe stav pa- nenský, tebe nedospělí sirotci, tebe stav rozličných lidí utiskovaný a utlačovaný, tebe půvab mládí, tebe pokoj měst, přemnohé brány žalářů a zbořené zdi vzývají, tebe si ustavičnými modlitbami na Otci žádají strmé hory a nejisté cesty, stinné roviny, šediny starců, svoboda i důvěra, bezpečnost národů a opevněná síla hradů i žádoucí klid i ne- ochvějné přechody moří a jezer. Po tobě ptáci, po tobě ryby a ostatní plazi myslitelní a nemyslitelní dychtili prosvou a veškerenstva krásu. Já zajisté už dlouhou dobu ovdovělá a námahou dlouhého očekávání znavena ne- přetržitě jsem nepřestávala v nočním bdění a denním volání hledati tebe tolika dary milosti obdařeného, abych se mohla dotknou- ti přeslavných vlasů tvých a ozdoby tak čisté hlavy, já, která jsem dosud ozdobila temena tolika římských vládců. A hle, náhle vzešla jitřenka a tebe, poupě nejvzácnější, rozvinula do šíře, tebe, jemuž hory a kopce, sněhy a deště, krupobití a pří- valy řek a vlnobití mořská poskytují vesla a činí místa nejneschůdnější rovnými a příkrá rovnějšími, tebe, jehož znamenitost je tak veliká, že se při pohledu na tebe mění srdce porušená v zalíbení a čistá k vytrvalejší touze poslouchati. K tvému příchodu se otvírají brány, zdvíhají se závory i zdi nejsilnější a nedobytné se naklánějí. A při pouhém
tak i obecného lidu, za přítomnosti uroze- ných mužů pánů: Jindřicha Flanderského, maršálka řečeného pana císaře, Manfreda de Claromonte hraběte Moac., Gottfrida hrabéte de Olloco, Tankreda hrabéte de Morilliana, Bartoloméje hrabéte Camarlin- ga, Raneria a Gerarda hrabat z Donoratika, rytířů Amona de Albo monte, Tomáse od Sedmi pramenů, Šimona Filipova z Pistoje, Giliberta de Saltana, hofmistra pana císaře, Alexandra de Orgio, Dominika de Ouige- rio, Anselma de Agundacort a Ugolina de Vichio, Lapa de Ubertis, Tosolata de Uber- tis z Florencie a Ondřeje de Caprona, Jana Cinina, Ugolina de Sismondis, Betta Nicha, NÁSLEDUJE LIST, V NĚMŽ JAKOBY ZOSOBNĚNÁ KORUNA CÍSAŘSKÁ ZVE CÍSAŘE JINDŘICHA, ABY JI PŘIJALI: % CXX Nejvznešenějšímu a nejjasnějšímu vladaři, hlavě a panu svému, panu Jindřichovi, z přízně Boží milosti římskému králi nej- důstojnějšímu a vždy rozmnožiteli říše, vý- sostná koruna a upevňovatelka jeho korun uložená v životodárném Městě přeje slávu života věčného a vítěznou radost žádoucího štěstí na trůně a stolci vznešené výsosti. Napřed ohlášený příchod tvé nejctihod- nější jasnosti, jejž před věky za potřebný okrsku zemskému předvídal Nejvyšší, „ať chválí nebe a země“3/ a vše, co je na nich, a ať velebí jméno Otce, který nám darem očekávané milosti věnoval jako nejznameni- tějšího svého anděla tak velikého držitele světa, že se jeho laskavá a milostivá dobrota, zdatná a velmi učená poctivost, velmi zří- zené pohnutky a činy, svrchovaně vynikající city a způsoby, pevnost velkodušného a ne- výslovného srdce a urozená starobylá vzne- šenost tím výše nade všechna stvoření zřejmě zdvihaji, čím účinnější lék napřed uznal Nejvyšší za vhodný pro tyto časy, kdy se šíře a hojněji, než nechávaly minulé časy, rozrůstá lidská špatnost a vládu si osobuje ničemnost. Zajisté nebe a dvůr nebeský 278 / 279 Quidona Pellaria z Pisy a Gadda Ganbacur- ty, Lapa, soudce z Vika, Ondřeje Corfagni- ne, Fecina Lippi, Šimona de Colle, Vanna Ribaldini a Vanna Raciocha, anziánů pisán- ského lidu, a Raneria Jannis, hraběte de Do- noratico z Pisy, Carbona de Cerchiis z Flo- rencie, Františka Tani de Ubaldinis, Fari- nata de Ubertinis a jiných co nejvíce hodno- věrných svědků toho, roku od narození Páně 1313, indikce 11., dne 26. měsíce dubna a království téhož pana císaře roku pátého, cisafstvi pak prveho.*/ */ Poslední odstavec (notářské ověření nálezu) není v ru- kopisech Zbraslavské kroniky; Emler jej doplnil podle Doenigesa, Acta Heinrici VII (Berlín 1839). ustanovily za potřebné vyslati tebe slavného a na pokyn shůry nezdržovati úmysl. Tebe svorně hleděly dostati planety, hvězdy a živly, tebe hledaly sporné zákony i nerozluštitelné otázky a nekonečné po- chybnosti, tebe stav vdovský, tebe stav pa- nenský, tebe nedospělí sirotci, tebe stav rozličných lidí utiskovaný a utlačovaný, tebe půvab mládí, tebe pokoj měst, přemnohé brány žalářů a zbořené zdi vzývají, tebe si ustavičnými modlitbami na Otci žádají strmé hory a nejisté cesty, stinné roviny, šediny starců, svoboda i důvěra, bezpečnost národů a opevněná síla hradů i žádoucí klid i ne- ochvějné přechody moří a jezer. Po tobě ptáci, po tobě ryby a ostatní plazi myslitelní a nemyslitelní dychtili prosvou a veškerenstva krásu. Já zajisté už dlouhou dobu ovdovělá a námahou dlouhého očekávání znavena ne- přetržitě jsem nepřestávala v nočním bdění a denním volání hledati tebe tolika dary milosti obdařeného, abych se mohla dotknou- ti přeslavných vlasů tvých a ozdoby tak čisté hlavy, já, která jsem dosud ozdobila temena tolika římských vládců. A hle, náhle vzešla jitřenka a tebe, poupě nejvzácnější, rozvinula do šíře, tebe, jemuž hory a kopce, sněhy a deště, krupobití a pří- valy řek a vlnobití mořská poskytují vesla a činí místa nejneschůdnější rovnými a příkrá rovnějšími, tebe, jehož znamenitost je tak veliká, že se při pohledu na tebe mění srdce porušená v zalíbení a čistá k vytrvalejší touze poslouchati. K tvému příchodu se otvírají brány, zdvíhají se závory i zdi nejsilnější a nedobytné se naklánějí. A při pouhém
Strana 279
Hemieus Inc�aune- Joßes flus cNus Haty' Rawus IupatrrzuwBah filius olius ☞ P 44/ Zbraslavská kronika (Jihlavský rukopis) - Lucemburkové (císař Jindřich VII., Jan Lucemburský, císař Karel IV.) (foto SUPPOP Praha)
Hemieus Inc�aune- Joßes flus cNus Haty' Rawus IupatrrzuwBah filius olius ☞ P 44/ Zbraslavská kronika (Jihlavský rukopis) - Lucemburkové (císař Jindřich VII., Jan Lucemburský, císař Karel IV.) (foto SUPPOP Praha)
Strana 280
Margareta yupatrir � Nyaabeth Regirmat Kawk & ſ lns Iimpatr mat wanj Regs Rouor� 45/ Zbraslavská kronika (Jihlavský rukopis) - manželky Lucemburků (císařovna Markéta, Eliška Přemyslovna, Anna, manželka Karla IV.) (foto SUPPOP Praha)
Margareta yupatrir � Nyaabeth Regirmat Kawk & ſ lns Iimpatr mat wanj Regs Rouor� 45/ Zbraslavská kronika (Jihlavský rukopis) - manželky Lucemburků (císařovna Markéta, Eliška Přemyslovna, Anna, manželka Karla IV.) (foto SUPPOP Praha)
Strana 281
zvuku tvého převznešeného jména se roz- lučují spolky a smlouvy odbojníků, aby všichni hned viděli, že je božskými zázraky podporována tato mocná a milostivá společ- nost, a aby pozorovali, že představuje svrcho- vanou znamenitost toho, který ho poslal, a věřili, že je to zřejmá vůle Boží, ,,pod niż se sklánéjí, kdoZ nesou svét''?/, a které nikdo nemůže klásti odpor, protože „u něho jest moudrost a síla, jehoť jest rada a rozum- nost'““4/, „jestliže on boří, nemůže zase sta- víno býti, a zavírá-li člověka, nemůže býti oteviíno''*/, „„zastavuje-li vody, všechno vy- sýchá, vypouśti-li je, podvracejí zemi''9/, „on zná toho, kterýž bloudí, i kterýž v blud uvodí''?/. Proti tobé není nic platno dávati ozbro- jenému vojsku rozkazy k válce ani těm, kteří by kladli odpor, odbočovati z dráhy úpravné silnice, protože dobře věděl, kdož tě posílá, že „myšlení lidská jsou v tom pouhá mar- nost“'8/. Vždyť jsi slyšel, že tvoji předchůd- cové byli už dávno zrozeni a jako předčasně narození: nemohli shůry tělesnýma očima hleděti na světlo, a tobě jediný den dal pří- stup, abys na ně hleděl a zároveň je měl. Ostatně raduj se nesmírně, protože jsi ten, kterého Hospodin napřed vyvolil, ty, v něhož svět doufal, ty mezi ostatními jako „lilie mezi trním''?/, ty zbozny a milosrdny „král a pán panujících''!9/, ty ,,pramen za- hradní a studnice vod živých'“!/, jimiž za- vlažována celá země neváhá vydávati bohaté a Bohu milé ovoce, ty účastník dobrotivosti a pravé víry horlivý šiřitel, milovník míru, spravedlnosti ctitel, odbojníků a ukrutníků mstitel a veškeré nevinnosti nejuctivější zachovávatel. Ty laskavý a přísný, jak vyža- duje jedno i druhé, ty prozíravostí určuješ, co třeba fiditi, a nezřízené opravuješ, ty v moudrosti kráčíš a v opatrnosti postupuješ, tys také vyznamenán názvem takřka andělské důstojnosti; ozdoben ozdobou neslýchané mravnosti. Proč tedy váháš, když tě provází všechno dobré, proč mě ve zmatek uvádíš tak silnou žádostí a touhou tě uvidět? ,„Věj, větříčku půlnoční, a přiď, větříčku polední, a prověj zahradu mou a potekou vonné věci její'^!3/ po všech stranách světa. Oviň hlavu svou kruhem mým a nechť se na tváři tvé zaskvějí krásy a lesk spojených kamenů! Vezmi si ze styku se mnou sílu a slávu a palmu vítězství triumfálního, vezmi si veškerou moc, vezmi si jméno císařství a nejvyšší moc zákonů; přijď jako otec, přijď jako ženich a obejmi upřímnost a výsost mou! Jsem sice stará, ale sličná a ,,na loZi svém v noci dlouho hle- dala jsem tebe''!3/, protoże „strdi tekou rtové tvoji; med a mléko pod jazykem tvým““4/, „„Polib mne políbením úst svych''15/ a ,táhni£ mne za sebou a pobéhnem"''!5/ ve vüni mastí tvych. Pomysli na touhy srdce mého, s jak krutou žádostí nocovati bude, dokud objetím tvým nebudu vyvýšena jako cedr na Libánu a jako keř růže v Jerichu, neboť poručil a řekl mně Stvořitel všech věcí, který stvořil i mne: Od- počine ve stánku tvém a zvuky jména jeho se rozšíří po celé zemi a do končin světa moc jeho. Kralovati bude spravedlivý, zahyne bezbožný, seděti budou v míru pokorní a sra- ženy budou rohy pyšných. A nechť tě nezdržují lichocení přijatých korun, protože se neodvažují zářiti při mém pohledu, ani dary Lombardských ani Tos- kánských, ani protivenství rovin nebo drs- nost lesů, ani vzpoura kterýchkoli ozbrojenců nebo opovážlivost tyranů. Vždyť víš, že urov- návám všechno příkré a rozkazu mému prá- vem nikdo neodporuje, a kdo nemá práva, není podporován Boží pomocí. A jako jsi byl shůry postaven v čelo říše, tak je tobě z vy- sokosti udělena moc nabývati, opět získávati a zároveň rozmnožovati práva, pravomoci a hodnosti této říše, kterážto moc má, jak slušno, považovati tvou vznešenost za tak štědrou a povýšenou, aby i tvá bdělost byla vynaložena na to, aby žádným umem nebo způsobem nemohly býti práva, pravomoci a takové hodnosti umenšeny, potlačeny nebo poškozeny, nýbrž je třeba všemi způsoby obrátiti snahy a mysl k rozšíření, rozmnožení a zvětšení jejich rozsahu, aby ti den ze dne 1/ Tento list není dílem Petrovým; složil ho Francesco da Barberino na mnohých místech z citátů z bible anebo volně podle ní. Je zajímavý jako doklad ghibellinských sympatií, kterým se Jindřich VII. těšil. */ Podle Zalmu 68. 35. 3/ Podle Knihy Jobovy 9. 13. 4/ Kniha Jobova 12. 13. 5/ Tamtéž 12. 14. % Tamtéž 12. 15. ?/ Tamtéž 12. 16. */ Žalm 93. 11. */ Píseň Šalomounova 2. 2. 19/ 5. kniha Mojžíšova 10. 17. 11/ Píseň Šalomounova 4. 15. 12/ Tamtéž 4. 16. 13/ Tamtéž 3. 1. 14/ Tamtéž 4. 11. 15/ Tamtéž 1. 1. 16/ Tamtéž 1. 4.
zvuku tvého převznešeného jména se roz- lučují spolky a smlouvy odbojníků, aby všichni hned viděli, že je božskými zázraky podporována tato mocná a milostivá společ- nost, a aby pozorovali, že představuje svrcho- vanou znamenitost toho, který ho poslal, a věřili, že je to zřejmá vůle Boží, ,,pod niż se sklánéjí, kdoZ nesou svét''?/, a které nikdo nemůže klásti odpor, protože „u něho jest moudrost a síla, jehoť jest rada a rozum- nost'““4/, „jestliže on boří, nemůže zase sta- víno býti, a zavírá-li člověka, nemůže býti oteviíno''*/, „„zastavuje-li vody, všechno vy- sýchá, vypouśti-li je, podvracejí zemi''9/, „on zná toho, kterýž bloudí, i kterýž v blud uvodí''?/. Proti tobé není nic platno dávati ozbro- jenému vojsku rozkazy k válce ani těm, kteří by kladli odpor, odbočovati z dráhy úpravné silnice, protože dobře věděl, kdož tě posílá, že „myšlení lidská jsou v tom pouhá mar- nost“'8/. Vždyť jsi slyšel, že tvoji předchůd- cové byli už dávno zrozeni a jako předčasně narození: nemohli shůry tělesnýma očima hleděti na světlo, a tobě jediný den dal pří- stup, abys na ně hleděl a zároveň je měl. Ostatně raduj se nesmírně, protože jsi ten, kterého Hospodin napřed vyvolil, ty, v něhož svět doufal, ty mezi ostatními jako „lilie mezi trním''?/, ty zbozny a milosrdny „král a pán panujících''!9/, ty ,,pramen za- hradní a studnice vod živých'“!/, jimiž za- vlažována celá země neváhá vydávati bohaté a Bohu milé ovoce, ty účastník dobrotivosti a pravé víry horlivý šiřitel, milovník míru, spravedlnosti ctitel, odbojníků a ukrutníků mstitel a veškeré nevinnosti nejuctivější zachovávatel. Ty laskavý a přísný, jak vyža- duje jedno i druhé, ty prozíravostí určuješ, co třeba fiditi, a nezřízené opravuješ, ty v moudrosti kráčíš a v opatrnosti postupuješ, tys také vyznamenán názvem takřka andělské důstojnosti; ozdoben ozdobou neslýchané mravnosti. Proč tedy váháš, když tě provází všechno dobré, proč mě ve zmatek uvádíš tak silnou žádostí a touhou tě uvidět? ,„Věj, větříčku půlnoční, a přiď, větříčku polední, a prověj zahradu mou a potekou vonné věci její'^!3/ po všech stranách světa. Oviň hlavu svou kruhem mým a nechť se na tváři tvé zaskvějí krásy a lesk spojených kamenů! Vezmi si ze styku se mnou sílu a slávu a palmu vítězství triumfálního, vezmi si veškerou moc, vezmi si jméno císařství a nejvyšší moc zákonů; přijď jako otec, přijď jako ženich a obejmi upřímnost a výsost mou! Jsem sice stará, ale sličná a ,,na loZi svém v noci dlouho hle- dala jsem tebe''!3/, protoże „strdi tekou rtové tvoji; med a mléko pod jazykem tvým““4/, „„Polib mne políbením úst svych''15/ a ,táhni£ mne za sebou a pobéhnem"''!5/ ve vüni mastí tvych. Pomysli na touhy srdce mého, s jak krutou žádostí nocovati bude, dokud objetím tvým nebudu vyvýšena jako cedr na Libánu a jako keř růže v Jerichu, neboť poručil a řekl mně Stvořitel všech věcí, který stvořil i mne: Od- počine ve stánku tvém a zvuky jména jeho se rozšíří po celé zemi a do končin světa moc jeho. Kralovati bude spravedlivý, zahyne bezbožný, seděti budou v míru pokorní a sra- ženy budou rohy pyšných. A nechť tě nezdržují lichocení přijatých korun, protože se neodvažují zářiti při mém pohledu, ani dary Lombardských ani Tos- kánských, ani protivenství rovin nebo drs- nost lesů, ani vzpoura kterýchkoli ozbrojenců nebo opovážlivost tyranů. Vždyť víš, že urov- návám všechno příkré a rozkazu mému prá- vem nikdo neodporuje, a kdo nemá práva, není podporován Boží pomocí. A jako jsi byl shůry postaven v čelo říše, tak je tobě z vy- sokosti udělena moc nabývati, opět získávati a zároveň rozmnožovati práva, pravomoci a hodnosti této říše, kterážto moc má, jak slušno, považovati tvou vznešenost za tak štědrou a povýšenou, aby i tvá bdělost byla vynaložena na to, aby žádným umem nebo způsobem nemohly býti práva, pravomoci a takové hodnosti umenšeny, potlačeny nebo poškozeny, nýbrž je třeba všemi způsoby obrátiti snahy a mysl k rozšíření, rozmnožení a zvětšení jejich rozsahu, aby ti den ze dne 1/ Tento list není dílem Petrovým; složil ho Francesco da Barberino na mnohých místech z citátů z bible anebo volně podle ní. Je zajímavý jako doklad ghibellinských sympatií, kterým se Jindřich VII. těšil. */ Podle Zalmu 68. 35. 3/ Podle Knihy Jobovy 9. 13. 4/ Kniha Jobova 12. 13. 5/ Tamtéž 12. 14. % Tamtéž 12. 15. ?/ Tamtéž 12. 16. */ Žalm 93. 11. */ Píseň Šalomounova 2. 2. 19/ 5. kniha Mojžíšova 10. 17. 11/ Píseň Šalomounova 4. 15. 12/ Tamtéž 4. 16. 13/ Tamtéž 3. 1. 14/ Tamtéž 4. 11. 15/ Tamtéž 1. 1. 16/ Tamtéž 1. 4.
Strana 282
přinášeli dary králové a knížata vidouce, že nikoho z nich nevyjímáš, nikomu smlouvy neposkytuješ, před nikým z nedůvěry v sílu Boží a císařskou udatnost nesnižuješ císařská práva. A je ti to na prospěch, protože jsi ten, o němž se četlo před tvým narozením: Vzejde hvězda skvoucí od severní strany, příznivá a dobro věštící!?/, pod jejíž vládou se vyrov- nají věci nejnižší s vyššími a čistý bude v slá- vě a nečistý v trestu. Tehdy všichni povsta- nou a budou rukama uctivě pozdravovati korunu jejího jména a štěstí. A panovati bude tato hvězda v celé Evropě a Africe a podrobí si větší část Asie. A pod ní bude zrušen zákon pohanů a veškerá bezbožnost a pokrytectví pozbude síly a nebude se dále žíti jen naoko. Nenechávej mne déle čekati, nejstálejší z vládců! Přijď do místa, odkud vzalo původ tvé zvláštní jméno! Vzbuď opět dceru svou, toto město nejstarší, hlavu všech měst, a ty jsi hlavou její, protože jsi ten, o němž se čte: Podivuhodně veliký onen člověk, který po- tlačenou obranu povýšíš a podrobíš krutá zvířata, a bude síla tvá v kole a kolo dá nej- nižší své části jakoby rovné. Pospěš, pospěš na podporu mou, naděje má a útěcho má, osvoboď mne, prosím, a polož mne vedle sebe, ať si bojuje číkoli ruka proti vítězným prapo- rům tvým! Ať padnou na tvář země, kdož hledají tobě zlého,a ať se stanou jakoby mlhou, kterou roznese vítr jako popel. Nechť tě přitáhne, nechť tě přivábí spani- lost má a nechť občerství vůně šatů mých mysl tvou! Oči mé jako hvězdy, vlas můj zkadeřen z čistého zlata, čelo mé poseto sma- ragdy v podivuhodném uspořádání a vonnost úst mých zjasňuje zvuk vycházejícího hlasu: hrdlo mé z perel a zlata, šíje a ledví se skvějí safíry na hedvábí a rozličnými květy. Topasy se pyšní třásně šatu, rubíny září, na vrcholu ramen visí z té i oné strany plíšky, z nichž jeden představuje živé slunce, druhý pak mě- síc z jeho paprsků vydávající světlo. Ruce mé jako křišťál mají nehty ze slonoviny, pás můj je zhotoven z jacintů a jaspisu a věčných anerozbitelných zrcadel; měšec můj plný zlata a jeho přívěšek skořice. Kolena moje bělost- ná, ale zakrytá a celé vnitřní utváření nepo- chopitelné ve skvělosti, takže není dáno člo- věku, aby si je mohl představit, leč až přijdeš a uvedeš mne do ložnice královské, aby tehdy bylo všechno odhaleno pro tebe. Nohy mé hodny milování a rozkošné na pohled, pleť jejich jako sníh a střevíce mé z různých a roz- 282 / 283 manitých perel. Květy mé jsou ovoce cti a počestnosti. Dotkneš-li se mne, stále budeš lačněti, budeš-li se mnou mluviti, stále budeš žízniti. Lože mé z vůní myrhy a kadidla a „jako mladistvé olivovi‘‘18/ zachvivâ se listi dokola. Moje komnata je slavnostně osvětlena, nepří- telkyně veškeré temnoty a tmy, přicházejí do ní prameny Tigridu, zavlažuje ji mírná rosa a ozdobují keře růží. Je tam fénix a množství ptáků a nezpívají do omrzení; když je volés, vzlétají. Vůni šíří balzám okolní, réva, datle a rozmanitá jablka tě zvou. Do místa tak přepůvabného nikdo nevstu- puje a nikdo se ho neodvážil otevřít, leč by byl z třídy nejvyšší a ten, o němž řekl Hospo- din: Ty jsi onen. Nechť není na pochybách vznešená nej- šťastnější císařovna, která se těší ze jména perly'9/, jakoby obrazně jsouc postavena na čelo vzácných kamenů, protože polibky mé jsou neviditelné jednotlivcům a čisté. Dceru mám, která se nazývá mým jménem, tu jí připojím za družku, a budeme všichni v síd- lech svých a nebude závisti u menšího ani pýchy u většího. Nechť tě vybídne, nechť tě vybídne, nechť tě pohne a vyzve, protože je doba vítaná, doba příjemná, abychom po- hleděli na výsost tvou, kterou rač zdarem provázeti a zachovati sám Bůh všemohoucí, jenž jediný činí divy veliké a učinil tebe po- dobností k sobě mocným po nekonečné věky věků. Končí se list zvoucí nejjasnějšího vladaře Jindřicha VII., z Boží milosti císaře římského a vždy rozmnožitele říše, aby přijal korunu. 17/ Podle emendace Rybovy: ominationis místo causa- tionis. 18/ Žalm 127. 3. 19/ V lat. Margaretha (Markéta) — margarita (perla).
přinášeli dary králové a knížata vidouce, že nikoho z nich nevyjímáš, nikomu smlouvy neposkytuješ, před nikým z nedůvěry v sílu Boží a císařskou udatnost nesnižuješ císařská práva. A je ti to na prospěch, protože jsi ten, o němž se četlo před tvým narozením: Vzejde hvězda skvoucí od severní strany, příznivá a dobro věštící!?/, pod jejíž vládou se vyrov- nají věci nejnižší s vyššími a čistý bude v slá- vě a nečistý v trestu. Tehdy všichni povsta- nou a budou rukama uctivě pozdravovati korunu jejího jména a štěstí. A panovati bude tato hvězda v celé Evropě a Africe a podrobí si větší část Asie. A pod ní bude zrušen zákon pohanů a veškerá bezbožnost a pokrytectví pozbude síly a nebude se dále žíti jen naoko. Nenechávej mne déle čekati, nejstálejší z vládců! Přijď do místa, odkud vzalo původ tvé zvláštní jméno! Vzbuď opět dceru svou, toto město nejstarší, hlavu všech měst, a ty jsi hlavou její, protože jsi ten, o němž se čte: Podivuhodně veliký onen člověk, který po- tlačenou obranu povýšíš a podrobíš krutá zvířata, a bude síla tvá v kole a kolo dá nej- nižší své části jakoby rovné. Pospěš, pospěš na podporu mou, naděje má a útěcho má, osvoboď mne, prosím, a polož mne vedle sebe, ať si bojuje číkoli ruka proti vítězným prapo- rům tvým! Ať padnou na tvář země, kdož hledají tobě zlého,a ať se stanou jakoby mlhou, kterou roznese vítr jako popel. Nechť tě přitáhne, nechť tě přivábí spani- lost má a nechť občerství vůně šatů mých mysl tvou! Oči mé jako hvězdy, vlas můj zkadeřen z čistého zlata, čelo mé poseto sma- ragdy v podivuhodném uspořádání a vonnost úst mých zjasňuje zvuk vycházejícího hlasu: hrdlo mé z perel a zlata, šíje a ledví se skvějí safíry na hedvábí a rozličnými květy. Topasy se pyšní třásně šatu, rubíny září, na vrcholu ramen visí z té i oné strany plíšky, z nichž jeden představuje živé slunce, druhý pak mě- síc z jeho paprsků vydávající světlo. Ruce mé jako křišťál mají nehty ze slonoviny, pás můj je zhotoven z jacintů a jaspisu a věčných anerozbitelných zrcadel; měšec můj plný zlata a jeho přívěšek skořice. Kolena moje bělost- ná, ale zakrytá a celé vnitřní utváření nepo- chopitelné ve skvělosti, takže není dáno člo- věku, aby si je mohl představit, leč až přijdeš a uvedeš mne do ložnice královské, aby tehdy bylo všechno odhaleno pro tebe. Nohy mé hodny milování a rozkošné na pohled, pleť jejich jako sníh a střevíce mé z různých a roz- 282 / 283 manitých perel. Květy mé jsou ovoce cti a počestnosti. Dotkneš-li se mne, stále budeš lačněti, budeš-li se mnou mluviti, stále budeš žízniti. Lože mé z vůní myrhy a kadidla a „jako mladistvé olivovi‘‘18/ zachvivâ se listi dokola. Moje komnata je slavnostně osvětlena, nepří- telkyně veškeré temnoty a tmy, přicházejí do ní prameny Tigridu, zavlažuje ji mírná rosa a ozdobují keře růží. Je tam fénix a množství ptáků a nezpívají do omrzení; když je volés, vzlétají. Vůni šíří balzám okolní, réva, datle a rozmanitá jablka tě zvou. Do místa tak přepůvabného nikdo nevstu- puje a nikdo se ho neodvážil otevřít, leč by byl z třídy nejvyšší a ten, o němž řekl Hospo- din: Ty jsi onen. Nechť není na pochybách vznešená nej- šťastnější císařovna, která se těší ze jména perly'9/, jakoby obrazně jsouc postavena na čelo vzácných kamenů, protože polibky mé jsou neviditelné jednotlivcům a čisté. Dceru mám, která se nazývá mým jménem, tu jí připojím za družku, a budeme všichni v síd- lech svých a nebude závisti u menšího ani pýchy u většího. Nechť tě vybídne, nechť tě vybídne, nechť tě pohne a vyzve, protože je doba vítaná, doba příjemná, abychom po- hleděli na výsost tvou, kterou rač zdarem provázeti a zachovati sám Bůh všemohoucí, jenž jediný činí divy veliké a učinil tebe po- dobností k sobě mocným po nekonečné věky věků. Končí se list zvoucí nejjasnějšího vladaře Jindřicha VII., z Boží milosti císaře římského a vždy rozmnožitele říše, aby přijal korunu. 17/ Podle emendace Rybovy: ominationis místo causa- tionis. 18/ Žalm 127. 3. 19/ V lat. Margaretha (Markéta) — margarita (perla).
Strana 283
SMRT PAPEŽE KLIMENTA A NĚKTERÉ JINÉ UDÁLOSTI 3 CXXI Léta Páně 1314 dne 20. dubna zemřel pan papež Kliment V. v devátém roku svého stolce. Tento papež byl dříve biskupem v Bordeaux a národností z Gaskoňska!/ a po celou dobu svého papežství nepřišel do města Říma, nýbrž zůstal až do své smrti v západ- ních krajinách, kde býval i dříve, a poslouchal ve většině věcí francouzského krále Filipa. "Ten papež také svolal léta Páně 1311 koncil do Vienne, na němž pod rouškou zbožnosti a pod záminkou obecné křížové výpravy ulo- žil obecně všemu duchovenstvu desátek, a protože francouzský král Filip přijal tam se svými dvěma syny kříž a předstíral i sli- boval, že se chce osobně zúčastnit oné výpra- vy, přidělil mu papež celý desátek, který se mel vybirati od duchovenstva království Francouzskeho. Svrchu řečený papež také vyhladil úplně z lůna církve a zničil onen přemocný a po ce- lém světě slavný řád křižovníků templářů, připisuje jim jakési bludy kacířské?/, a vel- mistr toho řádu byl léta Páně 1314 bez od- poru papežova od krále francouzského v mě- síci dubnu v Paříži bídně ohněm upálen. Jiné pak přemnohé osoby téhož řádu buď vytrpěly mučení, anebo opustivše roucho řá- dové vstoupily do světského života. Ale mí- nění přemnohých prohlašovalo, že řečený řád nezničila kacířská nákaza, nýbrž jejich velmi rozsáhlý majetek a lakota zlých lidí. Řečeného koncilu se zúčastnil pan Jan, biskup pražský?/, ale pana Petra, arcibiskupa mohučského, který byl tehdy s Janem, čes- kým králem, v Čechách, osvobodil papež na prosby pana císaře Jindřicha od účasti na onom koncilu. Stalo se pak po smrti papežově, že byli podle ustanovení šesté knihy dekretálií vši- chni kardinálové v Carpentrasu umístěni v konkláve, a protože mezi uzavřenými kar- dinály, z nichž někteří byli Italové, někteří Francouzi a někteří Gaskoňci*/, vznikl spor, takže se nemohli shodnout o papeži a zvolení pastýře církve, proto se od sebe beze všeho výsledku rozešli do rozličných krajin a po- dobně proto poslali italští kardinálové; aby se důkladněji poznala příčina jejich rozptý- lení, generální kapitule cisterciácké tento list takovéhoto znění: „Ctihodným v Kristu otcům, mužům ře- holním, opatům klášterů v Citeaux, z La Ferté, z Pontigny, z Clairvaux, z Morimun- duš/, jakož i generální kapitule řádu cister- ciáckého, přátelům svým nejdražším, z mi- losrdenství Božího kardinálové svaté církve římské biskupové Mikuláš Ostijský“/, Jan Velletrijsky?/, jáhnové Neapolion svatého Hadriána!/, Vilém svatého Mikuláše ve vě- zení Tullijském?/, František svaté Marie in Cosmedin !%/ a Jakub!!/ a Petr Colonna'?/ pozdraveni a upfimnou v Pänu läsku. Ačkoli myslíme, že předběžná zpráva obec- né pověsti již zpravila vaše uši o nebezpečen- stvích, ode všech i jednotlivých ctitelů křes- ťanské víry zavržení hodných, a o těžkých 1/ Kliment V. (Bertrand de Got) stal se r. 1295 bisku- pem v Comminges a v I. 1299—1305 byl arcibiskupem v Bordeaux; za papeže byl zvolen v Perugii 5. června 1305 po jedenáctiměsíčním konkláve. Tím, že se usídlil r. 1309 v Avignonu, začal dobu tzv. „babylónského za- jetí'' římských papežů. Posudek Petrův o něm je správný. Srv. i pozn. vzadu. */ Srv. úvod str. 12 a kapitolu násl., jakož i pozn. k ní vzadu. 3/ Jan z Dražic byl pražským biskupem v l. 1301—1343; vypravuje se o něm v dalších částech kroniky. Proslul jako uvědomělý ctitel a milovník národního jazyka a od- půrce Němců, jakož i svou stavitelskou činností. Srv. pozn. vzadu ke knize II, kap. IV a XXII. 4/ Z 24 kardinálů bylo tehdy jen 8 Italů, 6 Francouzů a 10 Gaskoňců. Konkláve v Carpentrasu trvalo 12 týdnů a bylo přerušeno bouřlivými událostmi, o kterých se vy- pravuje v následujícím listě. Volba papeže byla vykonána teprve po dvou letech (srv. kap. CXXVIII). 5/ Citeaux-Cistercium (založeno r. 1098), La Ferté-Fir- mitas (zal. r. 1113), Pontigny-Pontiniacum (zal. r. 1114), Clairveaux-Clara Vallis (zal. r. 1115) a Morimund-Mo- rimundum (zal. r. 1115), nejstarší a nejpřednější kláštery cisterciácké ve Francii. %/ Mikuláš Albertův, dominikán, biskup spoletský, kar- dinál biskup ostijský (1303—1321). ?/ Kardinálství-biskupství ostijské a velletrijské bylo jeden titul, mezi tehdejšími kardinály byl jediný Jan Minius (minorita), kardinál biskup portuenský (od r. 1302), o němž se však praví, že zemřel již r. 1313; je tedy patrně v rukopisech kroniky nějaký omyl. 8/ Napoleon Orsini, kardinál jáhen titulu sv. Adriána (1288 až 1342). 9 Vilém de Longis, kardinál jáhen titulu sv. Mikuláše in carcere Tulliano (1294—1319); v orig. je in carcere Callens:. 10/ František Caietanus (Gaetani), kardinál jáhen titulu sv. Marie in Cosmedin (1295—1317), v orig.: Marie Ny- comediensis. M/ Asi Jakub Caietanus degli Stephaneschi, kardinál jáhen titulu sv. Řehoře (1295—1341). 12/ Petr de Colonna, kardinál jáhen titulu sv. Eustachia (1288—1297), sesazen od Bonifáce VIII., potom titulu sv. Anděla (1305—1326), v orig.: Petrus Columpniacensis.
SMRT PAPEŽE KLIMENTA A NĚKTERÉ JINÉ UDÁLOSTI 3 CXXI Léta Páně 1314 dne 20. dubna zemřel pan papež Kliment V. v devátém roku svého stolce. Tento papež byl dříve biskupem v Bordeaux a národností z Gaskoňska!/ a po celou dobu svého papežství nepřišel do města Říma, nýbrž zůstal až do své smrti v západ- ních krajinách, kde býval i dříve, a poslouchal ve většině věcí francouzského krále Filipa. "Ten papež také svolal léta Páně 1311 koncil do Vienne, na němž pod rouškou zbožnosti a pod záminkou obecné křížové výpravy ulo- žil obecně všemu duchovenstvu desátek, a protože francouzský král Filip přijal tam se svými dvěma syny kříž a předstíral i sli- boval, že se chce osobně zúčastnit oné výpra- vy, přidělil mu papež celý desátek, který se mel vybirati od duchovenstva království Francouzskeho. Svrchu řečený papež také vyhladil úplně z lůna církve a zničil onen přemocný a po ce- lém světě slavný řád křižovníků templářů, připisuje jim jakési bludy kacířské?/, a vel- mistr toho řádu byl léta Páně 1314 bez od- poru papežova od krále francouzského v mě- síci dubnu v Paříži bídně ohněm upálen. Jiné pak přemnohé osoby téhož řádu buď vytrpěly mučení, anebo opustivše roucho řá- dové vstoupily do světského života. Ale mí- nění přemnohých prohlašovalo, že řečený řád nezničila kacířská nákaza, nýbrž jejich velmi rozsáhlý majetek a lakota zlých lidí. Řečeného koncilu se zúčastnil pan Jan, biskup pražský?/, ale pana Petra, arcibiskupa mohučského, který byl tehdy s Janem, čes- kým králem, v Čechách, osvobodil papež na prosby pana císaře Jindřicha od účasti na onom koncilu. Stalo se pak po smrti papežově, že byli podle ustanovení šesté knihy dekretálií vši- chni kardinálové v Carpentrasu umístěni v konkláve, a protože mezi uzavřenými kar- dinály, z nichž někteří byli Italové, někteří Francouzi a někteří Gaskoňci*/, vznikl spor, takže se nemohli shodnout o papeži a zvolení pastýře církve, proto se od sebe beze všeho výsledku rozešli do rozličných krajin a po- dobně proto poslali italští kardinálové; aby se důkladněji poznala příčina jejich rozptý- lení, generální kapitule cisterciácké tento list takovéhoto znění: „Ctihodným v Kristu otcům, mužům ře- holním, opatům klášterů v Citeaux, z La Ferté, z Pontigny, z Clairvaux, z Morimun- duš/, jakož i generální kapitule řádu cister- ciáckého, přátelům svým nejdražším, z mi- losrdenství Božího kardinálové svaté církve římské biskupové Mikuláš Ostijský“/, Jan Velletrijsky?/, jáhnové Neapolion svatého Hadriána!/, Vilém svatého Mikuláše ve vě- zení Tullijském?/, František svaté Marie in Cosmedin !%/ a Jakub!!/ a Petr Colonna'?/ pozdraveni a upfimnou v Pänu läsku. Ačkoli myslíme, že předběžná zpráva obec- né pověsti již zpravila vaše uši o nebezpečen- stvích, ode všech i jednotlivých ctitelů křes- ťanské víry zavržení hodných, a o těžkých 1/ Kliment V. (Bertrand de Got) stal se r. 1295 bisku- pem v Comminges a v I. 1299—1305 byl arcibiskupem v Bordeaux; za papeže byl zvolen v Perugii 5. června 1305 po jedenáctiměsíčním konkláve. Tím, že se usídlil r. 1309 v Avignonu, začal dobu tzv. „babylónského za- jetí'' římských papežů. Posudek Petrův o něm je správný. Srv. i pozn. vzadu. */ Srv. úvod str. 12 a kapitolu násl., jakož i pozn. k ní vzadu. 3/ Jan z Dražic byl pražským biskupem v l. 1301—1343; vypravuje se o něm v dalších částech kroniky. Proslul jako uvědomělý ctitel a milovník národního jazyka a od- půrce Němců, jakož i svou stavitelskou činností. Srv. pozn. vzadu ke knize II, kap. IV a XXII. 4/ Z 24 kardinálů bylo tehdy jen 8 Italů, 6 Francouzů a 10 Gaskoňců. Konkláve v Carpentrasu trvalo 12 týdnů a bylo přerušeno bouřlivými událostmi, o kterých se vy- pravuje v následujícím listě. Volba papeže byla vykonána teprve po dvou letech (srv. kap. CXXVIII). 5/ Citeaux-Cistercium (založeno r. 1098), La Ferté-Fir- mitas (zal. r. 1113), Pontigny-Pontiniacum (zal. r. 1114), Clairveaux-Clara Vallis (zal. r. 1115) a Morimund-Mo- rimundum (zal. r. 1115), nejstarší a nejpřednější kláštery cisterciácké ve Francii. %/ Mikuláš Albertův, dominikán, biskup spoletský, kar- dinál biskup ostijský (1303—1321). ?/ Kardinálství-biskupství ostijské a velletrijské bylo jeden titul, mezi tehdejšími kardinály byl jediný Jan Minius (minorita), kardinál biskup portuenský (od r. 1302), o němž se však praví, že zemřel již r. 1313; je tedy patrně v rukopisech kroniky nějaký omyl. 8/ Napoleon Orsini, kardinál jáhen titulu sv. Adriána (1288 až 1342). 9 Vilém de Longis, kardinál jáhen titulu sv. Mikuláše in carcere Tulliano (1294—1319); v orig. je in carcere Callens:. 10/ František Caietanus (Gaetani), kardinál jáhen titulu sv. Marie in Cosmedin (1295—1317), v orig.: Marie Ny- comediensis. M/ Asi Jakub Caietanus degli Stephaneschi, kardinál jáhen titulu sv. Řehoře (1295—1341). 12/ Petr de Colonna, kardinál jáhen titulu sv. Eustachia (1288—1297), sesazen od Bonifáce VIII., potom titulu sv. Anděla (1305—1326), v orig.: Petrus Columpniacensis.
Strana 284
1 zločinných hanebnostech, které si nedávno troufali v kurii a ukrutně spáchali Gaskoňci na urážku Boží, na potupu římské církve a na těžké otřesení jejího stavu, kdyby nebyla svrchovaná pravice Boží, která vyzdvihla Petra ve vlnobití, aby neutonul, pomohla také nám, které vyrvala z jícnu smrti, a ačkoli nepochybujeme, že zprávy o těch zločinech pronikly do vaší hrudi prudce jako ostré střely pro lásku k Božímu jménu a čest církve, protože však někdy mění vzdálenost místa pravdivost událostí, podáváme vám ji vašemu pohledu čistou a jasnou, nesestavenou žád- nými vymyšlenými slovy: A tak když jsme byli my a jiní kardinálové téže církve po smrti papeže Klimenta V. v biskupském paláci města Carpentrasu shro- mážděni k volbě budoucího papeže v jednom konkláve a my italští kardinálové nehledajíce, což je našeho, nýbrž co je Božího, bez ohledu na osobní vzájemné náklonnosti k sobě sa- mým jsme žádali člověka, který by udržel sloupy církve, řečenou církev opravil a řídil, a když jedině v tom spočívala všechna naše péče, všechna snaha a touha, Gaskoňci, buď že se podle svědectví hlasu svědomí obávali zkušební váhy pod budoucím papežem, buď že se domnívali, že mají násilností ozbrojenců dědickým právem svatyni Boží v držení, podle uváženého a svorného plánu, když se pod zastřenou záminkou, totiž pochovati tělo toho papeže, sešli v hojném množství pěších i jízdních ozbrojenců, aby provedli zločin, který si usmyslili, chopili se dne 23. července válečných zbraní a pod vedením Bertranda de Bothon a Rajmunda Villima, synovců ře- čeného papeže, vtrhli do města Carpentrasu a ukrutně povraždili mnohé dvořany italské (protože jen Italy vyhledávali na smrt) a obrá- tivše se k drancování a loupežení, když vzrůs- talo jejich běsnění a kypěla jejich zvířecká zuřivost, založili na různých stranách města požáry; a nespokojujíce se tím napadli těž- kými útoky příbytky četných kardinálů z nás a vhodivše tam oheň začali tam za hlaholu polnic nepřátelsky velmi líté boje. Když se konečně vzmáhalo ještě těžší ne- bezpečenství a mohutnělo velmi těžké spik- nutí, jak se stává v dobytých městech, obsa- dil zástup ozbrojených gaskoňských jezdců vchod do řečeného konkláve a volal: „Smrt italským kardinálům! Smrt! Chceme papeže, chceme papeže!““ A když oni hlučeli tako- výmto pokřikováním, jiný zástup ozbroje- ných gaskoňských jezdců vtrhl na nádvoří 284 / 285 řečeného konkláve a podobně hlasitě pokři- kuje obklopil palác. My pak jmenovaní italští kardinálové, obklíčeni jsouce tak velkým sou- žením a obávajíce se smrti jak potupné, tak ukrutné, protože všemu kolem paláce nahá- něl ozbrojený zástup strachu a nebylo možno veřejně vyjíti, konečně jsme ze strachu pro- bourali pro svou záchranu zeď paláce, udě- lavše tam malý otvor, a hned potom jsme z Carpentrasu odešli rozptýleni ne bez ne- bezpečenství smrti, uchýlili jsme se na různá místa a dostali jsme se milosrdenstvím Boha, který nás zachránil, do zemí přátel.*3/ Nechť uváží vaše prozíravost, že pro divo- kost těch Gaskoňců nechybělo, aby rozehnání předních údů církve, která je velmi laskavě kojila svými prsy, obohatila a naplnila pocta- mi, nerušilo její stav trvalým zmatkem a ná- tlakem a neuvedlo křesťanské jméno u nevě- řících v posměch, do potupné řeči a ve věč- nou hanbu. Ostatně my beze všeho ohledu na všechny svrchu uvedené věci, které jsme s tak velikými křivdami utrpěli, žádáme mír a jednotu církve a s nejvyšším úsilím o ně pečujeme. Ale kdyby cizí vinou pokročila věc k roztržce, což nechť odvrátí Nejvyšší, ujišťu- jeme vás o své horlivé lásce k Bohu a církvi, aby se vaše věrnost sdružila spolu s námi, kteří pracujeme o čest Boží a o pravdu a zápa- síme za spravedlnost a svobodu. A tak se bude skrze nás a jiné vyznavače pravé víry projevovati přízeň v jeho věci samému Pánu našemu Ježíši Kristu a jeho svaté církvi, tak budou s ochotnou oddaností pomáhati, což se bude shodovati se ctí Boží a vyhoví této církvi. Chceme pak, aby vám byl tento list naším jménem odevzdán rozvážným mužem, mis- trem Guntherem z Biberšteinu, kanovníkem špýrským, naším kaplanem, jeho doručite- lem. Dáno ve Valencii dne 8. září.“ 13/ Roku 1314. Někteří kardinálové se utekli do Valencie, druzí do Avignonu a jiní do Orange.
1 zločinných hanebnostech, které si nedávno troufali v kurii a ukrutně spáchali Gaskoňci na urážku Boží, na potupu římské církve a na těžké otřesení jejího stavu, kdyby nebyla svrchovaná pravice Boží, která vyzdvihla Petra ve vlnobití, aby neutonul, pomohla také nám, které vyrvala z jícnu smrti, a ačkoli nepochybujeme, že zprávy o těch zločinech pronikly do vaší hrudi prudce jako ostré střely pro lásku k Božímu jménu a čest církve, protože však někdy mění vzdálenost místa pravdivost událostí, podáváme vám ji vašemu pohledu čistou a jasnou, nesestavenou žád- nými vymyšlenými slovy: A tak když jsme byli my a jiní kardinálové téže církve po smrti papeže Klimenta V. v biskupském paláci města Carpentrasu shro- mážděni k volbě budoucího papeže v jednom konkláve a my italští kardinálové nehledajíce, což je našeho, nýbrž co je Božího, bez ohledu na osobní vzájemné náklonnosti k sobě sa- mým jsme žádali člověka, který by udržel sloupy církve, řečenou církev opravil a řídil, a když jedině v tom spočívala všechna naše péče, všechna snaha a touha, Gaskoňci, buď že se podle svědectví hlasu svědomí obávali zkušební váhy pod budoucím papežem, buď že se domnívali, že mají násilností ozbrojenců dědickým právem svatyni Boží v držení, podle uváženého a svorného plánu, když se pod zastřenou záminkou, totiž pochovati tělo toho papeže, sešli v hojném množství pěších i jízdních ozbrojenců, aby provedli zločin, který si usmyslili, chopili se dne 23. července válečných zbraní a pod vedením Bertranda de Bothon a Rajmunda Villima, synovců ře- čeného papeže, vtrhli do města Carpentrasu a ukrutně povraždili mnohé dvořany italské (protože jen Italy vyhledávali na smrt) a obrá- tivše se k drancování a loupežení, když vzrůs- talo jejich běsnění a kypěla jejich zvířecká zuřivost, založili na různých stranách města požáry; a nespokojujíce se tím napadli těž- kými útoky příbytky četných kardinálů z nás a vhodivše tam oheň začali tam za hlaholu polnic nepřátelsky velmi líté boje. Když se konečně vzmáhalo ještě těžší ne- bezpečenství a mohutnělo velmi těžké spik- nutí, jak se stává v dobytých městech, obsa- dil zástup ozbrojených gaskoňských jezdců vchod do řečeného konkláve a volal: „Smrt italským kardinálům! Smrt! Chceme papeže, chceme papeže!““ A když oni hlučeli tako- výmto pokřikováním, jiný zástup ozbroje- ných gaskoňských jezdců vtrhl na nádvoří 284 / 285 řečeného konkláve a podobně hlasitě pokři- kuje obklopil palác. My pak jmenovaní italští kardinálové, obklíčeni jsouce tak velkým sou- žením a obávajíce se smrti jak potupné, tak ukrutné, protože všemu kolem paláce nahá- něl ozbrojený zástup strachu a nebylo možno veřejně vyjíti, konečně jsme ze strachu pro- bourali pro svou záchranu zeď paláce, udě- lavše tam malý otvor, a hned potom jsme z Carpentrasu odešli rozptýleni ne bez ne- bezpečenství smrti, uchýlili jsme se na různá místa a dostali jsme se milosrdenstvím Boha, který nás zachránil, do zemí přátel.*3/ Nechť uváží vaše prozíravost, že pro divo- kost těch Gaskoňců nechybělo, aby rozehnání předních údů církve, která je velmi laskavě kojila svými prsy, obohatila a naplnila pocta- mi, nerušilo její stav trvalým zmatkem a ná- tlakem a neuvedlo křesťanské jméno u nevě- řících v posměch, do potupné řeči a ve věč- nou hanbu. Ostatně my beze všeho ohledu na všechny svrchu uvedené věci, které jsme s tak velikými křivdami utrpěli, žádáme mír a jednotu církve a s nejvyšším úsilím o ně pečujeme. Ale kdyby cizí vinou pokročila věc k roztržce, což nechť odvrátí Nejvyšší, ujišťu- jeme vás o své horlivé lásce k Bohu a církvi, aby se vaše věrnost sdružila spolu s námi, kteří pracujeme o čest Boží a o pravdu a zápa- síme za spravedlnost a svobodu. A tak se bude skrze nás a jiné vyznavače pravé víry projevovati přízeň v jeho věci samému Pánu našemu Ježíši Kristu a jeho svaté církvi, tak budou s ochotnou oddaností pomáhati, což se bude shodovati se ctí Boží a vyhoví této církvi. Chceme pak, aby vám byl tento list naším jménem odevzdán rozvážným mužem, mis- trem Guntherem z Biberšteinu, kanovníkem špýrským, naším kaplanem, jeho doručite- lem. Dáno ve Valencii dne 8. září.“ 13/ Roku 1314. Někteří kardinálové se utekli do Valencie, druzí do Avignonu a jiní do Orange.
Strana 285
NÁLEZ PANA PAPEŽE KLIMENT A, KTERÝM BYL ODSOUZEN ŘÁD KŘIŽÁKŮ TEMPLÁŘŮ!:/ < CXXII Biskup Kliment, služebník služebníků Bo- žích, na věčnou paměť věci. K prozíravé obezřelosti náměstka Kristova, předsedají- cího na vyvýšeném místě apoštolské důstoj- nosti, patří posuzovati změny časů se vynořu- jících, vyšetřovati příčiny věcí a pozorovati vlastnosti osob, aby zaměřujíc povinný pohled potřebného pozorování a přikládajíc ruku vhodné práce tak vytrhávala z role Páně bod- láčí hříchů, aby rozmnožovala ctnosti, tak odstraňovala trní nevěrníků, aby vytrhávajíc více sázela nežli hubila, a přenášejíc na místa uprázdněná vytrháváním škodlivého bodláčí sazenice Bohu oddané aby působila z prozí- ravého a prospěšného sjednocení a přenesení těch míst větší radost, nežli je bolest, kterou způsobí pravá spravedlnost, mající slitování, záhubou provinilých osob takových míst; neboť odstraňuje-li, co škodí, a podporuje-li, co prospívá, rozmnožuje tak úspěchy ctností a lepší náhradou obnovuje to, co odstranila. Dávno zajisté řád domu rytířstva chrámu Jeruzalémského pro poskvrnění velmistra, bratří a ostatních osob řečeného řádu v kte- rýchkoli částech světa jsoucích rozmanitými a různými nejen zlořečenými, nýbrž zlopo- věstnými, bohužel, hanebnostmi, špatnostmi, skvrnami a hanou bludů a zločinů, o nichž pro jejich smutnou a špinavou památku v této listině mlčíme, a stav, poměry a jméno toho řádu ne bez hořkosti srdce a bolesti se schvá- lením svatého koncilu ne po způsobu koneč- ného nálezu, protože jsme ho o tom podle vyšetřování a procesů o těchto věcech kona- ných nemohli vynésti po právu, nýbrž cestou opatření Apoštolské stolice jsme zrušili ne- zrušitelným a trvale platit majícím ustanove- ním vkládajíce naň stálou zápověď velmi přís- ným zákazem, aby se nikdo neopovažoval do řečeného řádu v budoucnosti vstupovati nebo jeho roucho na sebe bráti nebo nositi nebo se za templáře vydávati, a kdyby někdo jednal proti tomu, aby byl postižen nálezem vyobcování už pro ten čin. Rozhodli jsme také z moci apoštolské po- nechati všechny statky svrchu uvedeného řádu rozhodnutí a opatření Apoštolské stoli- ce, zakazujíce co nejpřísněji, aby se nikdo, ať by byl jakéhokoli postavení nebo stavu, nijak neuvazoval v takové osoby nebo statky ani o nich na škodu rozhodnutí nebo opatření apoštolského, které se má, jak svrchu uvede- no, vykonati touto stolicí, nic nekonal, ne- obnovoval nebo ani se o to nepokoušel, a pro- hlásili jsme ihned za neplatné a nicotné, kdy- by se případně někdo jinak vědomě nebo nevědomě o to pokusil. Aby potom řečené statky, které byly dávno na podporu Svaté země a přemáhání nepřátel víry křesťanské od Kristových ctitelů daro- vány, odkázány, postoupeny a získány, ne- majíce povinné správy jako uprázdněné ne- vzaly zasvé nebo se neobrátily na jiné potře- by než na ty, na něž byly určeny zbožnou oddaností věřících, nebo aby pro zdlouhavost takového rozhodnutí nebo opatření nenásle- dovalo jejich poškození nebo rozplýtvání, měli jsme se svými bratry svaté římské církve kardinály, jakož i s patriarchy, arcibiskupy, biskupy a preláty a také s některými vynika- jícími a znamenitými osobami i se zástupci ostatních nepřítomných prelátů a též kapitul a konventů, kostelů a klášterů na řečeném koncilu přítomnými obtížné, mrzuté a různé porady a jednání, aby po pečlivém napřed vykonaném uvážení takových porad a jednání vzešlo prospěšné a užitečné uspořádání a opatření řečených statků ke cti Boží, rozmno- žení víry, povznesení církve, k podpoře ře- čené země a k spáse a klidu věřících. A po těch věru dlouhých, napřed uváže- ných, prozíravých a zralých poradách, jak doporučovalo přemnoho oprávněných důvo- dů, ustálily se konečně úvahy a rozhodnutí naše a řečených bratří, jakož i patriarchů, arcibiskupů, biskupů a jiných prelátů a vy- nikajících a znamenitých osob na řečeném koncilu tehdy přítomných na tom, aby svrchu řečené statky byly navždy přivtěleny k řádu svatého Jana špitálu Jeruzalémského a k tomu špitálu a milovaným synům velmistru a bra- třím tohoto špitálu jménem špitálu a řádu jejich, kteří se jako zápasníci Páně stále vy- dávají na obranu víry nebezpečenství smrti a neustále zakoušejí příliš obtížné a nebez- pečné škody v zámořských krajinách. My tedy ještě mezi ostatními místy na svě- tě, v nichž, jak známo, kvete řádová posluš- nost, řečený řád špitální i ten špitál provází- me plností upřímné lásky a pozorujeme, že se 1/ O věci viz v úvodu, str. 12., a pozn. vzadu.
NÁLEZ PANA PAPEŽE KLIMENT A, KTERÝM BYL ODSOUZEN ŘÁD KŘIŽÁKŮ TEMPLÁŘŮ!:/ < CXXII Biskup Kliment, služebník služebníků Bo- žích, na věčnou paměť věci. K prozíravé obezřelosti náměstka Kristova, předsedají- cího na vyvýšeném místě apoštolské důstoj- nosti, patří posuzovati změny časů se vynořu- jících, vyšetřovati příčiny věcí a pozorovati vlastnosti osob, aby zaměřujíc povinný pohled potřebného pozorování a přikládajíc ruku vhodné práce tak vytrhávala z role Páně bod- láčí hříchů, aby rozmnožovala ctnosti, tak odstraňovala trní nevěrníků, aby vytrhávajíc více sázela nežli hubila, a přenášejíc na místa uprázdněná vytrháváním škodlivého bodláčí sazenice Bohu oddané aby působila z prozí- ravého a prospěšného sjednocení a přenesení těch míst větší radost, nežli je bolest, kterou způsobí pravá spravedlnost, mající slitování, záhubou provinilých osob takových míst; neboť odstraňuje-li, co škodí, a podporuje-li, co prospívá, rozmnožuje tak úspěchy ctností a lepší náhradou obnovuje to, co odstranila. Dávno zajisté řád domu rytířstva chrámu Jeruzalémského pro poskvrnění velmistra, bratří a ostatních osob řečeného řádu v kte- rýchkoli částech světa jsoucích rozmanitými a různými nejen zlořečenými, nýbrž zlopo- věstnými, bohužel, hanebnostmi, špatnostmi, skvrnami a hanou bludů a zločinů, o nichž pro jejich smutnou a špinavou památku v této listině mlčíme, a stav, poměry a jméno toho řádu ne bez hořkosti srdce a bolesti se schvá- lením svatého koncilu ne po způsobu koneč- ného nálezu, protože jsme ho o tom podle vyšetřování a procesů o těchto věcech kona- ných nemohli vynésti po právu, nýbrž cestou opatření Apoštolské stolice jsme zrušili ne- zrušitelným a trvale platit majícím ustanove- ním vkládajíce naň stálou zápověď velmi přís- ným zákazem, aby se nikdo neopovažoval do řečeného řádu v budoucnosti vstupovati nebo jeho roucho na sebe bráti nebo nositi nebo se za templáře vydávati, a kdyby někdo jednal proti tomu, aby byl postižen nálezem vyobcování už pro ten čin. Rozhodli jsme také z moci apoštolské po- nechati všechny statky svrchu uvedeného řádu rozhodnutí a opatření Apoštolské stoli- ce, zakazujíce co nejpřísněji, aby se nikdo, ať by byl jakéhokoli postavení nebo stavu, nijak neuvazoval v takové osoby nebo statky ani o nich na škodu rozhodnutí nebo opatření apoštolského, které se má, jak svrchu uvede- no, vykonati touto stolicí, nic nekonal, ne- obnovoval nebo ani se o to nepokoušel, a pro- hlásili jsme ihned za neplatné a nicotné, kdy- by se případně někdo jinak vědomě nebo nevědomě o to pokusil. Aby potom řečené statky, které byly dávno na podporu Svaté země a přemáhání nepřátel víry křesťanské od Kristových ctitelů daro- vány, odkázány, postoupeny a získány, ne- majíce povinné správy jako uprázdněné ne- vzaly zasvé nebo se neobrátily na jiné potře- by než na ty, na něž byly určeny zbožnou oddaností věřících, nebo aby pro zdlouhavost takového rozhodnutí nebo opatření nenásle- dovalo jejich poškození nebo rozplýtvání, měli jsme se svými bratry svaté římské církve kardinály, jakož i s patriarchy, arcibiskupy, biskupy a preláty a také s některými vynika- jícími a znamenitými osobami i se zástupci ostatních nepřítomných prelátů a též kapitul a konventů, kostelů a klášterů na řečeném koncilu přítomnými obtížné, mrzuté a různé porady a jednání, aby po pečlivém napřed vykonaném uvážení takových porad a jednání vzešlo prospěšné a užitečné uspořádání a opatření řečených statků ke cti Boží, rozmno- žení víry, povznesení církve, k podpoře ře- čené země a k spáse a klidu věřících. A po těch věru dlouhých, napřed uváže- ných, prozíravých a zralých poradách, jak doporučovalo přemnoho oprávněných důvo- dů, ustálily se konečně úvahy a rozhodnutí naše a řečených bratří, jakož i patriarchů, arcibiskupů, biskupů a jiných prelátů a vy- nikajících a znamenitých osob na řečeném koncilu tehdy přítomných na tom, aby svrchu řečené statky byly navždy přivtěleny k řádu svatého Jana špitálu Jeruzalémského a k tomu špitálu a milovaným synům velmistru a bra- třím tohoto špitálu jménem špitálu a řádu jejich, kteří se jako zápasníci Páně stále vy- dávají na obranu víry nebezpečenství smrti a neustále zakoušejí příliš obtížné a nebez- pečné škody v zámořských krajinách. My tedy ještě mezi ostatními místy na svě- tě, v nichž, jak známo, kvete řádová posluš- nost, řečený řád špitální i ten špitál provází- me plností upřímné lásky a pozorujeme, že se 1/ O věci viz v úvodu, str. 12., a pozn. vzadu.
Strana 286
v něm vřele trvá, jak ukazují zřejmé skutky, na Boží poslušnosti, že se s bdělou horlivostí konají skutky zbožného milosrdenství, že bratří toho špitálu pohrdnuvše světskými po- kušeními vykonávají oddanou službu Nej- vyššímu a usilujíce jako neohrožení zápasníci Kristovi s horoucí snahou a tužbou o znovu- dobytí řečené země opovrhují jakýmikoli lid- skými nebezpečími; ježto také uvažujeme, že tím o tolik vzroste ráznost toho velmistra i bratří řečeného řádu a špitálu, rozmnoží se nadšení a posílí jejich statečnost k odrážení křivd našeho Spasitele a k potření nepřátel této víry, oč — když bude jejich moc rozmnožena bohatšími pro- středky — lehčeji a snáze budou moci snášeti břemena, která nutně vyžaduje provádění tak velikého úkolu, a ježto jsme se proto plným právem stali bdělými a byli povzbuzení starostlivými sna- hami, abychom vynaložili na zvelebení jejich stavu účinnou pomoc: se schválením téhož svatého koncilu ten dům rytířstva templářského a ostatní domy, chrámy, kaple, modlitebny, města, hrady, ves- nice, země, dvory i místa, majetky, pravo- moci, důchody a práva i všechny jiné statky nemovité i movité nebo pohyblivé se všemi údy, právy a příslušenstvími za mořem i před mořem a ve všech i kterýchkoli částech světa jsoucí, jež tento řád a řečení velmistr a bratři toho řádu rytířstva templářského v době, kdy byli sám velmistr a někteří z těch bratří spo- lečně v království Francouzském zatčeni, totiž léta Páně 1308 v měsíci říjnu, sami o sobě nebo skrze kohokoli jiného měli, drželi a vlastnili nebo které jakýmkoli způsobem patřily témuž domu a řádu rytířstva templář- ského a řečeným velmistrovi a bratřím toho řádu rytířstva templářského, jakož i dluhy, pohledávky a práva, které v řečené době je- jich zatčení jakýmkoli způsobem náležely nebo mohly náležeti tomu domu, řádu nebo osobám toho řádu rytířstva templářského, proti komukoli, ať by byl jakékoli důstojnosti, stavu nebo postavení, se všemi výsadami, odpustky, úlevami, svobodami, kterými byli řečení velmistr a bratří řečeného domu a řádu rytířstva templářského a sám dům a řád Apoštolskou stolicí nebo katolickými císaři, králi a knížaty i jinými věřícími nebo kterým- koli jiným způsobem zákonitě opatřeni, té- muž řádu špitálu svatého Jana Jeruzalémské- ho a tomu špitálu darujeme, postupujeme, sjednocujeme, přivtělujeme, přidružujeme 286 / 287 a připojujeme navždy z plnosti moci apoštol- ské, vyjímajíc ony statky řečeného kdysi řádu rytířstva templářského, pokud jsou v králov- stvích a zemích nejdražších v Kristu našich synů, jasných králů Kastilie, Aragonie, Por- tugalska a Maiorky mimo království Fran- couzské, kteréžto statky jsme se rozhodli vyjmouti a také zvláště vyloučiti z řečeného darování, sjednocení, postoupení, přidruže- ní, přivtělení a připojení, ponechávajíce je nicméně opatření a uspořádání Apoštolské stolice. Chceme, aby naprosto trval v plné síle platnosti zákaz dávno v jiných našich proce- sech vydaný, aby se totiž nikdo, ať by byl jakéhokoli postavení nebo stavu, nijak neuva- zoval v osoby nebo statky takové nebo v ta- kové věci na újmu uspořádání nebo opatření této stolice, které se má o nich učiniti, jakož i vložka našeho dekretu, pokud se týče osob a statků jsoucích v řečených královstvích a zemích oněch vladařů posléze jmenovaných, dokud nebude opatřením téže stolice o svrchu řečených osobách a majetcích jsoucích v těch královstvích a zemích jinak ustanoveno. A také jsme rozhodli, aby ti, kdož zabrali řečené statky nebo nedovoleně je podržují, ať by byli jakéhokoli stavu, postavení, vzneše- nosti nebo důstojnosti, třebas by se skvělí hodností papežskou, císařskou nebo králov- skou, nepustí-li řečené majetky do doby jed- noho měsíce, když je o to požádají řečení vel- mistr a bratří toho špitálu nebo kdokoli z nich nebo jejich zástupce nebo zástupcové, a ne- vrátí-li je plně a svobodně řádu toho špitálu a tomu špitálu nebo velmistrovi nebo pře- vorům nebo preceptorům nebo bratřím toho špitálu v kterýchkoli krajinách a provinciích ustanoveným a každému jednotlivému z nich nebo jejich zástupci nebo zástupcům jménem řádu toho špitálu, i kdyby neměli řečení pře- vorové, preceptoři a bratři toho špitálu a je- jich zástupci a kdokoli z nich zvláštní příkaz o tom od řečeného velmistra špitálu, jen když budou mít a ukáží zvláštní příkaz o tom svrchu řečení zástupci určení od řečených převorů a preceptorů nebo jednotlivých z nich v provinciích a krajinách, v nichž by byli ta- koví převorové a preceptoři. A ti všichni i jednotliví ať jsou zavázáni v té věci položiti a vydati plný počet a zprávu, totiž převorové a preceptoři a bratří řečenému velmistrovi, svrchu řečení pak zástupcové těm převorům a preceptorům a jednotlivým z nich, od nichž byli k tomu ustanoveni, o všem tom, co uči-
v něm vřele trvá, jak ukazují zřejmé skutky, na Boží poslušnosti, že se s bdělou horlivostí konají skutky zbožného milosrdenství, že bratří toho špitálu pohrdnuvše světskými po- kušeními vykonávají oddanou službu Nej- vyššímu a usilujíce jako neohrožení zápasníci Kristovi s horoucí snahou a tužbou o znovu- dobytí řečené země opovrhují jakýmikoli lid- skými nebezpečími; ježto také uvažujeme, že tím o tolik vzroste ráznost toho velmistra i bratří řečeného řádu a špitálu, rozmnoží se nadšení a posílí jejich statečnost k odrážení křivd našeho Spasitele a k potření nepřátel této víry, oč — když bude jejich moc rozmnožena bohatšími pro- středky — lehčeji a snáze budou moci snášeti břemena, která nutně vyžaduje provádění tak velikého úkolu, a ježto jsme se proto plným právem stali bdělými a byli povzbuzení starostlivými sna- hami, abychom vynaložili na zvelebení jejich stavu účinnou pomoc: se schválením téhož svatého koncilu ten dům rytířstva templářského a ostatní domy, chrámy, kaple, modlitebny, města, hrady, ves- nice, země, dvory i místa, majetky, pravo- moci, důchody a práva i všechny jiné statky nemovité i movité nebo pohyblivé se všemi údy, právy a příslušenstvími za mořem i před mořem a ve všech i kterýchkoli částech světa jsoucí, jež tento řád a řečení velmistr a bratři toho řádu rytířstva templářského v době, kdy byli sám velmistr a někteří z těch bratří spo- lečně v království Francouzském zatčeni, totiž léta Páně 1308 v měsíci říjnu, sami o sobě nebo skrze kohokoli jiného měli, drželi a vlastnili nebo které jakýmkoli způsobem patřily témuž domu a řádu rytířstva templář- ského a řečeným velmistrovi a bratřím toho řádu rytířstva templářského, jakož i dluhy, pohledávky a práva, které v řečené době je- jich zatčení jakýmkoli způsobem náležely nebo mohly náležeti tomu domu, řádu nebo osobám toho řádu rytířstva templářského, proti komukoli, ať by byl jakékoli důstojnosti, stavu nebo postavení, se všemi výsadami, odpustky, úlevami, svobodami, kterými byli řečení velmistr a bratří řečeného domu a řádu rytířstva templářského a sám dům a řád Apoštolskou stolicí nebo katolickými císaři, králi a knížaty i jinými věřícími nebo kterým- koli jiným způsobem zákonitě opatřeni, té- muž řádu špitálu svatého Jana Jeruzalémské- ho a tomu špitálu darujeme, postupujeme, sjednocujeme, přivtělujeme, přidružujeme 286 / 287 a připojujeme navždy z plnosti moci apoštol- ské, vyjímajíc ony statky řečeného kdysi řádu rytířstva templářského, pokud jsou v králov- stvích a zemích nejdražších v Kristu našich synů, jasných králů Kastilie, Aragonie, Por- tugalska a Maiorky mimo království Fran- couzské, kteréžto statky jsme se rozhodli vyjmouti a také zvláště vyloučiti z řečeného darování, sjednocení, postoupení, přidruže- ní, přivtělení a připojení, ponechávajíce je nicméně opatření a uspořádání Apoštolské stolice. Chceme, aby naprosto trval v plné síle platnosti zákaz dávno v jiných našich proce- sech vydaný, aby se totiž nikdo, ať by byl jakéhokoli postavení nebo stavu, nijak neuva- zoval v osoby nebo statky takové nebo v ta- kové věci na újmu uspořádání nebo opatření této stolice, které se má o nich učiniti, jakož i vložka našeho dekretu, pokud se týče osob a statků jsoucích v řečených královstvích a zemích oněch vladařů posléze jmenovaných, dokud nebude opatřením téže stolice o svrchu řečených osobách a majetcích jsoucích v těch královstvích a zemích jinak ustanoveno. A také jsme rozhodli, aby ti, kdož zabrali řečené statky nebo nedovoleně je podržují, ať by byli jakéhokoli stavu, postavení, vzneše- nosti nebo důstojnosti, třebas by se skvělí hodností papežskou, císařskou nebo králov- skou, nepustí-li řečené majetky do doby jed- noho měsíce, když je o to požádají řečení vel- mistr a bratří toho špitálu nebo kdokoli z nich nebo jejich zástupce nebo zástupcové, a ne- vrátí-li je plně a svobodně řádu toho špitálu a tomu špitálu nebo velmistrovi nebo pře- vorům nebo preceptorům nebo bratřím toho špitálu v kterýchkoli krajinách a provinciích ustanoveným a každému jednotlivému z nich nebo jejich zástupci nebo zástupcům jménem řádu toho špitálu, i kdyby neměli řečení pře- vorové, preceptoři a bratři toho špitálu a je- jich zástupci a kdokoli z nich zvláštní příkaz o tom od řečeného velmistra špitálu, jen když budou mít a ukáží zvláštní příkaz o tom svrchu řečení zástupci určení od řečených převorů a preceptorů nebo jednotlivých z nich v provinciích a krajinách, v nichž by byli ta- koví převorové a preceptoři. A ti všichni i jednotliví ať jsou zavázáni v té věci položiti a vydati plný počet a zprávu, totiž převorové a preceptoři a bratří řečenému velmistrovi, svrchu řečení pak zástupcové těm převorům a preceptorům a jednotlivým z nich, od nichž byli k tomu ustanoveni, o všem tom, co uči-
Strana 287
nili, vykonali, přijali nebo obstarali jakýmkoli způsobem, jakož i všichni, kdož vědomě po- skytli svrchu uvedeným zabiratelům a po- držovatelům v takovém zabírání a podržování veřejně nebo tajně radu, pomoc nebo přízeň, aby byli postiženi nálezem vyobcování, kapi- tuly pak, sbory nebo konventy chrámové nebo klášterní, jakož i veškerenstvo měst, hradů, vesnic a jiných míst i sama města a hrady, vesnice a místa, jež by se tím provi- nila, a také města a hrady a místa, ve kterých by takoví podržovatelé a zabiratelé získali světské panství — budou-li takoví světští páni klásti překážku při pouštění řečených statků a jejich vrácení velmistrovi a bratřím řádu špitálského ve jménu toho špitálu a ne- ustanou-li v řečeném měsíci od takového jednání svrchu uvedeného, když by byli o to, jak svrchu řečeno, požádáni —, aby byly pro ten čin postiženy nálezy interdiktu, od nichž nemohou být osvobozeny, dokud by se ne- postaraly dáti v tom plnou a povinnou ná- hradu. Stejně ustanovujeme, aby takoví zabiratelé ZÁZRAKY NAD HROBEM CÍSAŘOVNY MARKÉTY, POCHOVANÉ V MĚSTĚ JANOVĚ 4 CXXIII Léta Páně 1315 v měsíci září přišel pan Val- ter, pronsky biskup, z fádu minoritü!/, z kra- jin lombardskych k panu Janovi, českému králi, do Poděbrad?/ a přinesl s sebou v hod- nověrných listinách patero zázraků níže vy- psaných. PRVNÍ ZÁZRAK, KTERÝ UKÁZAL BŮH PRO ZÁSLUHY PANÍ CÍSAŘOVNY MARKÉTY Ve jménu Kristově amen. Dobrodiní zázraků Božích se nemají zamlčovati, nýbrž se mají všem vyjevovati, aby byl v nich sám Bůh oslaven a mohly být ode všech uctívány svaté osoby, pro jejichž slavné zásluhy Bůh ukazuje dobrodiní zázraků. A tak zázrak, který pro- kázal Bůh dobrým a svatým zásluhám slavné a podržovatelé nebo ti, kteří jim poskytují, jak svrchu předesláno, radu, pomoc nebo pří- zeň, nebo ať by to byly jednotlivé osoby nebo kapituly, sbory nebo konventy chrámové a klášterní nebo veškerenstva měst, hradů, ze- mí nebo jiných míst, mimo napřed vypsané tresty byli tím činem zbaveni nebo zbaveny všeho, co drží jako léno od kostela Římského nebo od kterýchkoli jiných kostelů, tak aby se ona léna svobodně bez nějakého odporu vrátila ke kostelům, k nimž patří, a aby pre- láti nebo správcové rozhodli o nich podle své vůle, jak uvidí, že to vyhovuje prospěchu těch kostelů. Nikdo proto z lidí nesmí tuto listinu na- šeho darování, postoupení, sjednocení, při- vtělení, přidělení, připojení, vyhrazení, zá- kazu, vůle a ustanovení porušiti nebo proti ní v opovážlivé odvaze jednati; jestliže by se však někdo opovážil to zkusit, nechť ví, že propadne hněvu všemohoucího Boha a jeho apoštolů, svatého Petra a Pavla. Dáno ve Vienne dne 2. května, sedmého roku našeho papežství. paní císařovny Markéty, manželky někdy nej- jasnějšího vladaře pana Jindřicha, římského císaře, která v městě Janově odešla k Pánu a jejíž tělo bylo s převelikou poctou pochová- no v kostele Menších bratří janovských vedle hlavního oltáře, musí být přítomným svě- dectvím dosvědčen a potvrzen a vyhlašová- ním dobré pověsti nezamlčován. Neboť k po- znání a zjevení toho zázraku a k přijetí svě- dectví pravdy o řečeném zázraku přikročil ctihodný otec, bratr Porchet*/, z Boží milosti janovský arcibiskup, jak bude níže pověděno: V přítomnosti tedy svrchu řečeného pana arcibiskupa, mne notáře a svědků níže vy- psaných osobně se dostavil bratr Roland z Cremony z řádu Menších bratří a pod zá- vazkem poslušnosti se ho dotázal bratr Fran- 1/ Biskupství toho jména není možno nalézti; některé rukopisy čtou vedle Buronensis i Turonensis, ale mezi biskupy tourskými se nevyskytuje žádný Valter (v I. 1313 až 1323 byl tam biskupem Gaufridus de la Haye). V l. 1317—1319 se vyskytuje v Čechách „Qualterius, episcopus Suronensis'' (Regesta III, €. 400; Regesta IV, €. 2000), ktery by snad mohl byt totożny s jmenovanym biskupem, ale ani toto biskupství není možno nalézti. 2/ Listinně je dosvědčen Janův pobyt v Poděbradech od 13. do 30. srpna (Regesta III, č. 272, 273, 276). %/ Porchetus Spinola z řádu minoritů byl arcibiskupem janovskym v letech 1299—1321.
nili, vykonali, přijali nebo obstarali jakýmkoli způsobem, jakož i všichni, kdož vědomě po- skytli svrchu uvedeným zabiratelům a po- držovatelům v takovém zabírání a podržování veřejně nebo tajně radu, pomoc nebo přízeň, aby byli postiženi nálezem vyobcování, kapi- tuly pak, sbory nebo konventy chrámové nebo klášterní, jakož i veškerenstvo měst, hradů, vesnic a jiných míst i sama města a hrady, vesnice a místa, jež by se tím provi- nila, a také města a hrady a místa, ve kterých by takoví podržovatelé a zabiratelé získali světské panství — budou-li takoví světští páni klásti překážku při pouštění řečených statků a jejich vrácení velmistrovi a bratřím řádu špitálského ve jménu toho špitálu a ne- ustanou-li v řečeném měsíci od takového jednání svrchu uvedeného, když by byli o to, jak svrchu řečeno, požádáni —, aby byly pro ten čin postiženy nálezy interdiktu, od nichž nemohou být osvobozeny, dokud by se ne- postaraly dáti v tom plnou a povinnou ná- hradu. Stejně ustanovujeme, aby takoví zabiratelé ZÁZRAKY NAD HROBEM CÍSAŘOVNY MARKÉTY, POCHOVANÉ V MĚSTĚ JANOVĚ 4 CXXIII Léta Páně 1315 v měsíci září přišel pan Val- ter, pronsky biskup, z fádu minoritü!/, z kra- jin lombardskych k panu Janovi, českému králi, do Poděbrad?/ a přinesl s sebou v hod- nověrných listinách patero zázraků níže vy- psaných. PRVNÍ ZÁZRAK, KTERÝ UKÁZAL BŮH PRO ZÁSLUHY PANÍ CÍSAŘOVNY MARKÉTY Ve jménu Kristově amen. Dobrodiní zázraků Božích se nemají zamlčovati, nýbrž se mají všem vyjevovati, aby byl v nich sám Bůh oslaven a mohly být ode všech uctívány svaté osoby, pro jejichž slavné zásluhy Bůh ukazuje dobrodiní zázraků. A tak zázrak, který pro- kázal Bůh dobrým a svatým zásluhám slavné a podržovatelé nebo ti, kteří jim poskytují, jak svrchu předesláno, radu, pomoc nebo pří- zeň, nebo ať by to byly jednotlivé osoby nebo kapituly, sbory nebo konventy chrámové a klášterní nebo veškerenstva měst, hradů, ze- mí nebo jiných míst, mimo napřed vypsané tresty byli tím činem zbaveni nebo zbaveny všeho, co drží jako léno od kostela Římského nebo od kterýchkoli jiných kostelů, tak aby se ona léna svobodně bez nějakého odporu vrátila ke kostelům, k nimž patří, a aby pre- láti nebo správcové rozhodli o nich podle své vůle, jak uvidí, že to vyhovuje prospěchu těch kostelů. Nikdo proto z lidí nesmí tuto listinu na- šeho darování, postoupení, sjednocení, při- vtělení, přidělení, připojení, vyhrazení, zá- kazu, vůle a ustanovení porušiti nebo proti ní v opovážlivé odvaze jednati; jestliže by se však někdo opovážil to zkusit, nechť ví, že propadne hněvu všemohoucího Boha a jeho apoštolů, svatého Petra a Pavla. Dáno ve Vienne dne 2. května, sedmého roku našeho papežství. paní císařovny Markéty, manželky někdy nej- jasnějšího vladaře pana Jindřicha, římského císaře, která v městě Janově odešla k Pánu a jejíž tělo bylo s převelikou poctou pochová- no v kostele Menších bratří janovských vedle hlavního oltáře, musí být přítomným svě- dectvím dosvědčen a potvrzen a vyhlašová- ním dobré pověsti nezamlčován. Neboť k po- znání a zjevení toho zázraku a k přijetí svě- dectví pravdy o řečeném zázraku přikročil ctihodný otec, bratr Porchet*/, z Boží milosti janovský arcibiskup, jak bude níže pověděno: V přítomnosti tedy svrchu řečeného pana arcibiskupa, mne notáře a svědků níže vy- psaných osobně se dostavil bratr Roland z Cremony z řádu Menších bratří a pod zá- vazkem poslušnosti se ho dotázal bratr Fran- 1/ Biskupství toho jména není možno nalézti; některé rukopisy čtou vedle Buronensis i Turonensis, ale mezi biskupy tourskými se nevyskytuje žádný Valter (v I. 1313 až 1323 byl tam biskupem Gaufridus de la Haye). V l. 1317—1319 se vyskytuje v Čechách „Qualterius, episcopus Suronensis'' (Regesta III, €. 400; Regesta IV, €. 2000), ktery by snad mohl byt totożny s jmenovanym biskupem, ale ani toto biskupství není možno nalézti. 2/ Listinně je dosvědčen Janův pobyt v Poděbradech od 13. do 30. srpna (Regesta III, č. 272, 273, 276). %/ Porchetus Spinola z řádu minoritů byl arcibiskupem janovskym v letech 1299—1321.
Strana 288
tišek Bartolomějův, náměstek mistra provin- cie janovské a kvardián konventu janovského, jak byl zbaven prolomeniny čili průtrže, kte- rou trpěl na levém boku na svém těle. A bratr Roland, chtěje pokorně poslechnouti řeče- ného náměstka a kvardiána a nezamlčeti prav- divost zázraku, odpověděl, pravil a dosvědčil, že byl sám dobrých sedm let stále tak těžce protržen a prolomen na svém levém boku a nikdy se nemohl bez obtíží pohnouti, nose vždy železný opasek a jiný nějaký pás, aby vnitřnosti vždy níže nesestupovaly do mě- chýře nebo pytlíku. A řekl i dosvědčil pod závazkem poslušnosti, že byl té prolomeniny čili průtrže úplně zbaven způsobem níže vy- psaným, totiž že byl v té době, kdy zemřela v Janově přeslavná paní, paní Markéta, svrchu jmenovaná císařovna, tak nemocen řečenou průtrží čili prolomeninou a také jinou choro- bou, že se nemohl zúčastnit pohřbu té paní. Konečně uslyšev o zásluhách svatosti té paní zaslíbil Bohu a svaté Marii, jakmile by mohl vstoupiti do řečeného chrámu svatého Františka, v kterém byla pochována, jak je předesláno, jmenovaná paní, že by uctivě přistoupil k náhrobku té paní a že by se pět- krát k blahoslavené a slavné Panně Marii z úcty k pěti ranám Ježíše Krista a pro záslu- hy její veliké světice, v něž mnohonásobně důvěřoval a důvěřuje, kleče pomodlil pozdra- vení andělské, totiž Zdrávas Maria atd. A když setrvával na tom úmyslu přistoupiti do sedmi dnů od skonu paní císařovny k náhrobku té paní, ulehčilo se mu v řečené průtrži a v jiné chorobě, kterou trpěl, do té míry, že vstoupil do toho kostela a přistoupil s velikou zbož- ností a pokorou k náhrobku té paní, a jak si umínil, kleče pětkrát pozdravil před jejím hrobem blahoslavenou Marii vždy pannu. A když to tak zbožně vykonal, byl působením božské milostivosti pro svaté zásluhy slavné paní císařovny řečené prolomeniny čili prů- trže navždy zázračně a úplně zbaven a nabyl dřívějšího zdraví. Rovněž když se ho zeptal ten náměstek a kvardián, jmenovaný bratr Roland, kolik je mu let a kolik roků setrvává v řádě Men- ších bratří, odpověděl: „Je mně dobrých osmasedmdesát let i více a v řádě svatého Františka jsem žil a setrval nepřetržitě od té doby, co jsem řádně složil slib v tom řádě, dvaačtyřicet rokü nebo asi tolik.'' Stalo se to v domě Menších bratří janov- ských léta Páné 1313, v dvanácté*/ indikci, dne desátého dubna v přítomnosti bratra Bo- 288 / 289 nifáce Epinuly, bratra Valtra z Pavie, bratra Mikuláše Barrochina z Pavie, bratra Jana z Clavara z řádu Menších bratří, Gerarda z Florencie a Jana Turkova z Claraska, dvo- řanů svrchu jmenovaného pana arcibiskupa, a svědků k tomu povolaných a dožádaných. A já František de Lombardino, z rozhodnutí císařského veřejný notář, byl jsem při tom všem a všechno to jsem uvedl v tuto veřejnou formu a napsal a na požádání označil svou obvyklou značkou. DRUHÝ ZÁZRAK Ve jménu Kristové amen. Dobrodiní atd.*/ ... k přijetí svědectví pravdy o tomto zázraku přikročil ctihodný v Kristu otec, pan bratr Porchet, z milosti Boží a Apoštolské stolice janovský arcibiskup, když k tomu zvláště po- žádal ctihodného otce, pana bratra Parcevalla, z Boží milosti biskupa nebijského!/, jak bude níže patrno. V přítomnosti tedy svrchu jmenovaných pánů, arcibiskupa a biskupa nebijského, a mne notáře a svědků níže zapsaných osobně se dostavila Johana z Ventimiglie, obyvatelka janovská v osadě čili farnosti magdalénské, a dotknuvši se osobně svatého Písma přísa- hala na svatá Boží evangelia, že bude vypo- vídati a mluviti čistou a svobodnou pravdu o věcech níže vypsaných, na něž by se jí do- tazovali. Především na otázku, kterou cho- robou trpěla a v které části svého těla, odpo- věděla a pravila svrchu jmenovaná Johana, že trpěla hostcem čili revmatismem v levém svém rameni a že trpěla od dávné doby ře- čenou chorobou tak těžce, že nemohla řeče- ným ramenem vládnouti. Rovněž na otázku, jak se vyléčila z řečené choroby, odpověděla, že když v neděli dne 17. června veřejně kázal svrchu jmenovaný pan arcibiskup v kostele svatého Františka v Janově a slavnostně před množstvím věří- cích ohlašoval zázrak, který ráčil Bůh vyko- nati pro přesvaté zásluhy paní císařovny Mar- kéty na bratru Rolandovi z Cremony z řádu Menších bratří, a ona Johana byla v jmeno- vaném kostele osobně přítomna a také slyšela kázání svrchu uvedeného pana arcibiskupa, zbožně slíbila Bohu a svaté Marii, kdyby se mohla zbaviti pro zásluhy svrchu jmenované paní císařovny bolesti v řečeném rameni, že by každodenně pokorně navštěvovala hrob té paní, někdy císařovny, a že by před řečeným hrobem obětovala voskové rameno s rukou.
tišek Bartolomějův, náměstek mistra provin- cie janovské a kvardián konventu janovského, jak byl zbaven prolomeniny čili průtrže, kte- rou trpěl na levém boku na svém těle. A bratr Roland, chtěje pokorně poslechnouti řeče- ného náměstka a kvardiána a nezamlčeti prav- divost zázraku, odpověděl, pravil a dosvědčil, že byl sám dobrých sedm let stále tak těžce protržen a prolomen na svém levém boku a nikdy se nemohl bez obtíží pohnouti, nose vždy železný opasek a jiný nějaký pás, aby vnitřnosti vždy níže nesestupovaly do mě- chýře nebo pytlíku. A řekl i dosvědčil pod závazkem poslušnosti, že byl té prolomeniny čili průtrže úplně zbaven způsobem níže vy- psaným, totiž že byl v té době, kdy zemřela v Janově přeslavná paní, paní Markéta, svrchu jmenovaná císařovna, tak nemocen řečenou průtrží čili prolomeninou a také jinou choro- bou, že se nemohl zúčastnit pohřbu té paní. Konečně uslyšev o zásluhách svatosti té paní zaslíbil Bohu a svaté Marii, jakmile by mohl vstoupiti do řečeného chrámu svatého Františka, v kterém byla pochována, jak je předesláno, jmenovaná paní, že by uctivě přistoupil k náhrobku té paní a že by se pět- krát k blahoslavené a slavné Panně Marii z úcty k pěti ranám Ježíše Krista a pro záslu- hy její veliké světice, v něž mnohonásobně důvěřoval a důvěřuje, kleče pomodlil pozdra- vení andělské, totiž Zdrávas Maria atd. A když setrvával na tom úmyslu přistoupiti do sedmi dnů od skonu paní císařovny k náhrobku té paní, ulehčilo se mu v řečené průtrži a v jiné chorobě, kterou trpěl, do té míry, že vstoupil do toho kostela a přistoupil s velikou zbož- ností a pokorou k náhrobku té paní, a jak si umínil, kleče pětkrát pozdravil před jejím hrobem blahoslavenou Marii vždy pannu. A když to tak zbožně vykonal, byl působením božské milostivosti pro svaté zásluhy slavné paní císařovny řečené prolomeniny čili prů- trže navždy zázračně a úplně zbaven a nabyl dřívějšího zdraví. Rovněž když se ho zeptal ten náměstek a kvardián, jmenovaný bratr Roland, kolik je mu let a kolik roků setrvává v řádě Men- ších bratří, odpověděl: „Je mně dobrých osmasedmdesát let i více a v řádě svatého Františka jsem žil a setrval nepřetržitě od té doby, co jsem řádně složil slib v tom řádě, dvaačtyřicet rokü nebo asi tolik.'' Stalo se to v domě Menších bratří janov- ských léta Páné 1313, v dvanácté*/ indikci, dne desátého dubna v přítomnosti bratra Bo- 288 / 289 nifáce Epinuly, bratra Valtra z Pavie, bratra Mikuláše Barrochina z Pavie, bratra Jana z Clavara z řádu Menších bratří, Gerarda z Florencie a Jana Turkova z Claraska, dvo- řanů svrchu jmenovaného pana arcibiskupa, a svědků k tomu povolaných a dožádaných. A já František de Lombardino, z rozhodnutí císařského veřejný notář, byl jsem při tom všem a všechno to jsem uvedl v tuto veřejnou formu a napsal a na požádání označil svou obvyklou značkou. DRUHÝ ZÁZRAK Ve jménu Kristové amen. Dobrodiní atd.*/ ... k přijetí svědectví pravdy o tomto zázraku přikročil ctihodný v Kristu otec, pan bratr Porchet, z milosti Boží a Apoštolské stolice janovský arcibiskup, když k tomu zvláště po- žádal ctihodného otce, pana bratra Parcevalla, z Boží milosti biskupa nebijského!/, jak bude níže patrno. V přítomnosti tedy svrchu jmenovaných pánů, arcibiskupa a biskupa nebijského, a mne notáře a svědků níže zapsaných osobně se dostavila Johana z Ventimiglie, obyvatelka janovská v osadě čili farnosti magdalénské, a dotknuvši se osobně svatého Písma přísa- hala na svatá Boží evangelia, že bude vypo- vídati a mluviti čistou a svobodnou pravdu o věcech níže vypsaných, na něž by se jí do- tazovali. Především na otázku, kterou cho- robou trpěla a v které části svého těla, odpo- věděla a pravila svrchu jmenovaná Johana, že trpěla hostcem čili revmatismem v levém svém rameni a že trpěla od dávné doby ře- čenou chorobou tak těžce, že nemohla řeče- ným ramenem vládnouti. Rovněž na otázku, jak se vyléčila z řečené choroby, odpověděla, že když v neděli dne 17. června veřejně kázal svrchu jmenovaný pan arcibiskup v kostele svatého Františka v Janově a slavnostně před množstvím věří- cích ohlašoval zázrak, který ráčil Bůh vyko- nati pro přesvaté zásluhy paní císařovny Mar- kéty na bratru Rolandovi z Cremony z řádu Menších bratří, a ona Johana byla v jmeno- vaném kostele osobně přítomna a také slyšela kázání svrchu uvedeného pana arcibiskupa, zbožně slíbila Bohu a svaté Marii, kdyby se mohla zbaviti pro zásluhy svrchu jmenované paní císařovny bolesti v řečeném rameni, že by každodenně pokorně navštěvovala hrob té paní, někdy císařovny, a že by před řečeným hrobem obětovala voskové rameno s rukou.
Strana 289
Proto navštěvovala hrob každý den po složení slibu a tak působením božské laskavosti té paní císařovny ve třech nebo čtyřech dnech shledala, že se řečené choroby úplně zba- vila. A Markéta z Romanie, která bydlila v témž domě s jmenovanou Johanou, na otázku pod trestem vykonané přísahy, že bude mluviti pravdu, kterou ví o tom, co svrchu jmenova- ná Johana předtím pověděla, zda po složení svrchu řečeného slibu Johana do tří nebo čtyř dnů vládla a vládne bez nějaké bolesti volně řečeným ramenem, odpověděla, že vládne a vládla po čase svrchu řečeném tak dobře, jako by byla nikdy v řečeném rameně netrpěla nějakou bolest, což předtím nemohla, jak je svrchu pověděno. Na otázku, jak ví o věci svrchu řečené, odpověděla jmenovaná Mar- kéta, že nepřetržitě bydlila v jednom a témž domě bez nějaké oddělující stěny s tou Joha- nou a bydlí dosud, takže to viděla a vidí neustále. Svrchu jmenovaný pan arcibiskup chtěl míti o svrchu řečené chorobě a uzdravení plnou jistotu a dal ve své přítomnosti přísa- hati svrchu řečené Markétě, obyvatelce města Janova, která prý, jak svrchu pověděno, bydlí v jednom domě s Johanou a od dávné doby bydlila, že bude vypovídati a mluviti pravdu. A ta Markéta pod přísahou pověděla, že jme- novaná Johana byla dlouhou dobu nemocna v řečeném levém rameni tak těžce, že sama nijak nemohla vládnouti řečeným ramenem, aniž něco dělati, a že ji viděla nemocnou na to rameno a že po neděli dne 17. července byla jmenovaná Johana do čtyř dnů zbavena cho- roby řečeného svého levého ramene a že ji viděla úplně uzdravenou, vidouc, že úplně vládne řečeným ramenem a pracuje, tak jako nikdy lépe nedělala. Rovněž na otázku toho pana arcibiskupa, zdali ona sama bydlí a bydlila s jmenovanou Johanou dlouhou dobu v jednom a témž domě v městě Janově, odpověděla pod přísa- hou, že ano. Na otázku, zda se dozvěděla od svrchu jmenované Johany, byla-li ona uzdravena pro zásluhy svrchu jmenované paní císařovny blahé paměti, odpověděla, že se řádně od ní dozvěděla, že byla uzdravena pro zásluhy svrchu jmenované paní císařovny. Stalo se v Janově v arcibiskupském paláci svatého Silvestra, léta Páně 1313, v indikci jedenácté, dne 28. června za přítomnosti Rostagna, převora kostela svatého Antonína Janovského, bratra Gvilla de Thaurino, pře- vora u svatého Sixta v Janově, bratří Tomáše a Gerarda de Abbatibus z Florencie, dvořanů svrchu jmenovaného pana arcibiskupa, svěd- ků povolaných a dožádaných. A já František de Lombardino...?/ TŘETÍ ZÁZRAK Ve jménu Páně amen. V městě Janově ve far- nosti svatého Jiří jedna žena, jménem Adléta, pětapadesátiletá, naprosto nic neviděla po do- bu více než desíti měsíců a potřebovala do- provázejícího vůdce jak po ulici, tak po do- mech, jestliže se někdy rozhodla navštívit své sousedky z nutnosti nebo se zřením k zbož- nosti. A nevědouc bez vůdce, kam by se obrá- tila nebo kam by šla, když byla ve veliké tísni, nemohla najíti lék žádnou lékařskou pomocí ani radou, kterou mnohokrát a mnohokrát zkusila. Když tedy pozorovala její sousedka Johana, manželka mistra Viléma de Vallecari, nemož- nost jejího vyléčení lékaři, měla s tou Adlétou soustrast a pravila jí: „Proč se nezaslíbíte svaté paní císařovně? Pro její zásluhy opět nabudete svého dřívějšího zdraví očí. Neboť Petrina, žena mistra Agrista, těžce trpěla v rameně a byla po vykonání slibu jmenované císařovně pro její zásluhy uzdravena; učiňte tak tedy a budete, dá-li Bůh, uzdravena.“ Co dále? Vyhovujíc jejímu vybídnutí vy- konala Adléta slib slovy: „Já Adléta jsem se pokorně zaslíbila jmenované svaté císařovně prosíc, aby mně Nejvyšší ráčil pro její zásluhy vrátiti světlo mých očí.'““ A tak se stalo, že po vykonání slibu následujícího dne, když ráno vstala, jasně viděla střední okna otevře- na a rozeznávala lidi i jiné věci, jak viděla dříve, než byla zbavena světla očí, a proto pravila: ,,Za všechno buď veleben Bůh a pře- svatá císařovna“ Jmenovaná Adléta přísahala na svatá Boží evangelia, že je všechno pravda, co bylo svr- chu pověděno, v přítomnosti bratra Porcheta, arcibiskupa janovského, Jana Turkova z Cla- raska, Petra z Andorie a dostatečným svě- dectvím vhodných osob všechny ty věci byly potvrzeny. Léta Páně 1315, dne 13. června. Také to všechno bylo sepsáno Františkem 4/ Správně: jedenácté. 5/ Opakuje se ûvod jako u prvního zázraku až k slovům svrchu uvedeným. ¢/ Nebbio na Korsice; Parcival (Partenvallus) byl tam biskupem v letech 1312—1332. 7/ Opakuje se notářská formule jako při prvním zázraku.
Proto navštěvovala hrob každý den po složení slibu a tak působením božské laskavosti té paní císařovny ve třech nebo čtyřech dnech shledala, že se řečené choroby úplně zba- vila. A Markéta z Romanie, která bydlila v témž domě s jmenovanou Johanou, na otázku pod trestem vykonané přísahy, že bude mluviti pravdu, kterou ví o tom, co svrchu jmenova- ná Johana předtím pověděla, zda po složení svrchu řečeného slibu Johana do tří nebo čtyř dnů vládla a vládne bez nějaké bolesti volně řečeným ramenem, odpověděla, že vládne a vládla po čase svrchu řečeném tak dobře, jako by byla nikdy v řečeném rameně netrpěla nějakou bolest, což předtím nemohla, jak je svrchu pověděno. Na otázku, jak ví o věci svrchu řečené, odpověděla jmenovaná Mar- kéta, že nepřetržitě bydlila v jednom a témž domě bez nějaké oddělující stěny s tou Joha- nou a bydlí dosud, takže to viděla a vidí neustále. Svrchu jmenovaný pan arcibiskup chtěl míti o svrchu řečené chorobě a uzdravení plnou jistotu a dal ve své přítomnosti přísa- hati svrchu řečené Markétě, obyvatelce města Janova, která prý, jak svrchu pověděno, bydlí v jednom domě s Johanou a od dávné doby bydlila, že bude vypovídati a mluviti pravdu. A ta Markéta pod přísahou pověděla, že jme- novaná Johana byla dlouhou dobu nemocna v řečeném levém rameni tak těžce, že sama nijak nemohla vládnouti řečeným ramenem, aniž něco dělati, a že ji viděla nemocnou na to rameno a že po neděli dne 17. července byla jmenovaná Johana do čtyř dnů zbavena cho- roby řečeného svého levého ramene a že ji viděla úplně uzdravenou, vidouc, že úplně vládne řečeným ramenem a pracuje, tak jako nikdy lépe nedělala. Rovněž na otázku toho pana arcibiskupa, zdali ona sama bydlí a bydlila s jmenovanou Johanou dlouhou dobu v jednom a témž domě v městě Janově, odpověděla pod přísa- hou, že ano. Na otázku, zda se dozvěděla od svrchu jmenované Johany, byla-li ona uzdravena pro zásluhy svrchu jmenované paní císařovny blahé paměti, odpověděla, že se řádně od ní dozvěděla, že byla uzdravena pro zásluhy svrchu jmenované paní císařovny. Stalo se v Janově v arcibiskupském paláci svatého Silvestra, léta Páně 1313, v indikci jedenácté, dne 28. června za přítomnosti Rostagna, převora kostela svatého Antonína Janovského, bratra Gvilla de Thaurino, pře- vora u svatého Sixta v Janově, bratří Tomáše a Gerarda de Abbatibus z Florencie, dvořanů svrchu jmenovaného pana arcibiskupa, svěd- ků povolaných a dožádaných. A já František de Lombardino...?/ TŘETÍ ZÁZRAK Ve jménu Páně amen. V městě Janově ve far- nosti svatého Jiří jedna žena, jménem Adléta, pětapadesátiletá, naprosto nic neviděla po do- bu více než desíti měsíců a potřebovala do- provázejícího vůdce jak po ulici, tak po do- mech, jestliže se někdy rozhodla navštívit své sousedky z nutnosti nebo se zřením k zbož- nosti. A nevědouc bez vůdce, kam by se obrá- tila nebo kam by šla, když byla ve veliké tísni, nemohla najíti lék žádnou lékařskou pomocí ani radou, kterou mnohokrát a mnohokrát zkusila. Když tedy pozorovala její sousedka Johana, manželka mistra Viléma de Vallecari, nemož- nost jejího vyléčení lékaři, měla s tou Adlétou soustrast a pravila jí: „Proč se nezaslíbíte svaté paní císařovně? Pro její zásluhy opět nabudete svého dřívějšího zdraví očí. Neboť Petrina, žena mistra Agrista, těžce trpěla v rameně a byla po vykonání slibu jmenované císařovně pro její zásluhy uzdravena; učiňte tak tedy a budete, dá-li Bůh, uzdravena.“ Co dále? Vyhovujíc jejímu vybídnutí vy- konala Adléta slib slovy: „Já Adléta jsem se pokorně zaslíbila jmenované svaté císařovně prosíc, aby mně Nejvyšší ráčil pro její zásluhy vrátiti světlo mých očí.'““ A tak se stalo, že po vykonání slibu následujícího dne, když ráno vstala, jasně viděla střední okna otevře- na a rozeznávala lidi i jiné věci, jak viděla dříve, než byla zbavena světla očí, a proto pravila: ,,Za všechno buď veleben Bůh a pře- svatá císařovna“ Jmenovaná Adléta přísahala na svatá Boží evangelia, že je všechno pravda, co bylo svr- chu pověděno, v přítomnosti bratra Porcheta, arcibiskupa janovského, Jana Turkova z Cla- raska, Petra z Andorie a dostatečným svě- dectvím vhodných osob všechny ty věci byly potvrzeny. Léta Páně 1315, dne 13. června. Také to všechno bylo sepsáno Františkem 4/ Správně: jedenácté. 5/ Opakuje se ûvod jako u prvního zázraku až k slovům svrchu uvedeným. ¢/ Nebbio na Korsice; Parcival (Partenvallus) byl tam biskupem v letech 1312—1332. 7/ Opakuje se notářská formule jako při prvním zázraku.
Strana 290
de Lombardino, veřejným notářem císař- ského dvora. ČTVRTÝ ZÁZRAK Ve jménu Páně amen. V přítomnosti ctihod- ného pana Porcheta, janovského arcibiskupa, a několika jiných svědků bratr František de Bartholomeo, náměstek mistra provincie ja- novské, zároveň kvardián Menších bratří toho místa, nařídil mocí svaté poslušnosti a Ducha svatého bratrovi Ranaldinovi z Pia- cenzy, aby pověděl dokonalou pravdu, nic nepřidávaje ani neubíraje, o dobrodiní čili zázraku, který na jeho osobě ukázal Hospodin pro zásluhy nejjasnější císařovny Markéty svaté paměti. A svrchu jmenovaný bratr Ra- naldinus, dlouho v řádu ve všem dobrém osvědčený, vypověděl za živé i trvalé paměti pravdu a ta je takováto: „Dne 13. měsíce června sloužil jsem já Ranaldinus mši u oltáře svatého Eligia za duši paní císařovny, jak obecně činí všichni bratří, zdráv jsa na těle i na duchu. Okolo pak de- váté hodiny téhož dne byl jsem trápen veli- kými bolestmi břicha i celého těla do té míry, že jsem se, když se pro sužující bolesti vy- prázdnilo všechno, cokoli jsem měl v těle, a nemohl jsem přijímati žádný pokrm ani ná- poj nebo lék pro nesnesitelné svírání, obrátil okolo kumpletu*/ se zboźnosti, s jakou jsem mohl — slyšel jsem dříve o zázraku na bratru Rolandovi z Cremony, —k přímluvě svrchu jmenované císařovny, jsa tak zmítán bolestmi, se slovy: „O nejsladší císařovno Markéto, zmůžeš-li něco u Hospodina, pomoz mil“ A hned jsem po vyslovení slova vyvrhl ho- rem, cokoli zůstalo, což jsem, jak se pamatuji, dříve nikdy neudělal, a získal jsem si úplné uzdravení ode všech bolestí, trápení a sví- zelů, nepochybně pro zásluhy císařovny.“ Stalo se v Janově léta 1313 před několika věrohodnými svědky a bylo to sepsáno Leo- ninem Grullem, veřejným císařským notářem. PÁTÝ ZÁZRAK Léta Páně 1313 udál se na hradě vedle Pavie, zvaném Nazanum, tento zázrak pro zásluhy císařovny Markéty. Jedna urozená paní, jmé- nem Florisina, vdova požívající dobré po- věsti, začala stonati krvotokem tak těžce po mnoho dní, že nemohla pro vysílení dou- fati v žádnou pomoc lékařů, a měla strach, že brzy skončí poslední den. Rozhodla se tedy, 290 / 291 že půjde na hrad Nazanum učinit závěť o svém movitém i nemovitém majetku. A když před odchodem slyšela kázat Menší bratry o svatosti císařovny Markéty a o zřejmých zázracích a od příchozích z Janova slyšela tak veliké hlásání chvály, zaslíbila se jí tako- výmto způsobem: Povolala totiž k sobě jednu svou sousedku, jménem ÁAldinu, chvalitebné pověsti, která se tehdy rozhodla jít do Janova za svými vlastními záležitostmi, a takto ji oslovila: „Já jsem nemocna na smrt, jsem zbavena pomoci lékařů a sil: proto chci jíti na hrad Nazanum učinit pořízení o svém majetku, poněvadž, jak cítím, brzy odejdu z tohoto utrpení, které zakouším. Ale protože Bohu není nic ne- možného, na zprávu o moci svaté císařovny se jí zaslibuji, prosíc se vší zbožností, a mám pevnou naději a důvěru, že ona může do- sáhnout od Boha zastavení mého výtoku a obnovy tělesného zdraví. A protože nemohu osobně jíti k jejímu hrobu, až ty budeš v Ja- nově, navštiv ji a uctivě jí obětuj tuto vosko- vanou šňůru, kterou jsem otočila okolo ce- lého těla, a pokorně žádej, aby mě ráčil Nej- vyšší uzdraviti pro zásluhy císařovny Mar- kéty.““ A to všechno slíbila pevně vyplniti svrchu jmenovaná Aldina, až bude v Janově, jak pro Boha, tak ze soucitu. Co dále? Tuto nemocnou dopravili na hrad svrchu řečený, Aldina se odebrala do Janova a třetího dne plníc slib šla k hrobu, obětovala slíbený dar, prosila o zdraví pro Florisinu, a hle, v tentýž den a touž hodinu, jak se to stalo, jak se později ukázalo ve vzájemné je- jich rozmluvě, byla jmenovaná paní Florisina úplně uzdravena ze své neduživosti. A to všechno bylo dostatečným svědectvím vhodných osob velmi spolehlivě potvrzeno a také tento zázrak byl sepsán od Flocamonta z Caneny*/, císařským schválením veřejného notáře. 8/ Kumplet (latin. completorium), doba těsně po západu slunce. %/ Místo neznámé, nemá-li to snad být Capena (Civi- tella).
de Lombardino, veřejným notářem císař- ského dvora. ČTVRTÝ ZÁZRAK Ve jménu Páně amen. V přítomnosti ctihod- ného pana Porcheta, janovského arcibiskupa, a několika jiných svědků bratr František de Bartholomeo, náměstek mistra provincie ja- novské, zároveň kvardián Menších bratří toho místa, nařídil mocí svaté poslušnosti a Ducha svatého bratrovi Ranaldinovi z Pia- cenzy, aby pověděl dokonalou pravdu, nic nepřidávaje ani neubíraje, o dobrodiní čili zázraku, který na jeho osobě ukázal Hospodin pro zásluhy nejjasnější císařovny Markéty svaté paměti. A svrchu jmenovaný bratr Ra- naldinus, dlouho v řádu ve všem dobrém osvědčený, vypověděl za živé i trvalé paměti pravdu a ta je takováto: „Dne 13. měsíce června sloužil jsem já Ranaldinus mši u oltáře svatého Eligia za duši paní císařovny, jak obecně činí všichni bratří, zdráv jsa na těle i na duchu. Okolo pak de- váté hodiny téhož dne byl jsem trápen veli- kými bolestmi břicha i celého těla do té míry, že jsem se, když se pro sužující bolesti vy- prázdnilo všechno, cokoli jsem měl v těle, a nemohl jsem přijímati žádný pokrm ani ná- poj nebo lék pro nesnesitelné svírání, obrátil okolo kumpletu*/ se zboźnosti, s jakou jsem mohl — slyšel jsem dříve o zázraku na bratru Rolandovi z Cremony, —k přímluvě svrchu jmenované císařovny, jsa tak zmítán bolestmi, se slovy: „O nejsladší císařovno Markéto, zmůžeš-li něco u Hospodina, pomoz mil“ A hned jsem po vyslovení slova vyvrhl ho- rem, cokoli zůstalo, což jsem, jak se pamatuji, dříve nikdy neudělal, a získal jsem si úplné uzdravení ode všech bolestí, trápení a sví- zelů, nepochybně pro zásluhy císařovny.“ Stalo se v Janově léta 1313 před několika věrohodnými svědky a bylo to sepsáno Leo- ninem Grullem, veřejným císařským notářem. PÁTÝ ZÁZRAK Léta Páně 1313 udál se na hradě vedle Pavie, zvaném Nazanum, tento zázrak pro zásluhy císařovny Markéty. Jedna urozená paní, jmé- nem Florisina, vdova požívající dobré po- věsti, začala stonati krvotokem tak těžce po mnoho dní, že nemohla pro vysílení dou- fati v žádnou pomoc lékařů, a měla strach, že brzy skončí poslední den. Rozhodla se tedy, 290 / 291 že půjde na hrad Nazanum učinit závěť o svém movitém i nemovitém majetku. A když před odchodem slyšela kázat Menší bratry o svatosti císařovny Markéty a o zřejmých zázracích a od příchozích z Janova slyšela tak veliké hlásání chvály, zaslíbila se jí tako- výmto způsobem: Povolala totiž k sobě jednu svou sousedku, jménem ÁAldinu, chvalitebné pověsti, která se tehdy rozhodla jít do Janova za svými vlastními záležitostmi, a takto ji oslovila: „Já jsem nemocna na smrt, jsem zbavena pomoci lékařů a sil: proto chci jíti na hrad Nazanum učinit pořízení o svém majetku, poněvadž, jak cítím, brzy odejdu z tohoto utrpení, které zakouším. Ale protože Bohu není nic ne- možného, na zprávu o moci svaté císařovny se jí zaslibuji, prosíc se vší zbožností, a mám pevnou naději a důvěru, že ona může do- sáhnout od Boha zastavení mého výtoku a obnovy tělesného zdraví. A protože nemohu osobně jíti k jejímu hrobu, až ty budeš v Ja- nově, navštiv ji a uctivě jí obětuj tuto vosko- vanou šňůru, kterou jsem otočila okolo ce- lého těla, a pokorně žádej, aby mě ráčil Nej- vyšší uzdraviti pro zásluhy císařovny Mar- kéty.““ A to všechno slíbila pevně vyplniti svrchu jmenovaná Aldina, až bude v Janově, jak pro Boha, tak ze soucitu. Co dále? Tuto nemocnou dopravili na hrad svrchu řečený, Aldina se odebrala do Janova a třetího dne plníc slib šla k hrobu, obětovala slíbený dar, prosila o zdraví pro Florisinu, a hle, v tentýž den a touž hodinu, jak se to stalo, jak se později ukázalo ve vzájemné je- jich rozmluvě, byla jmenovaná paní Florisina úplně uzdravena ze své neduživosti. A to všechno bylo dostatečným svědectvím vhodných osob velmi spolehlivě potvrzeno a také tento zázrak byl sepsán od Flocamonta z Caneny*/, císařským schválením veřejného notáře. 8/ Kumplet (latin. completorium), doba těsně po západu slunce. %/ Místo neznámé, nemá-li to snad být Capena (Civi- tella).
Strana 291
PAN JAN, KRÁL ČESKÝ, HRABĚ LUCEMBURSKÝ, VYTÁHL S VYPRAVOU PROTI MATOUSOVI, HRABÉTIZ TRENCÍNA, LÉTA PÁNĚ 1315 V MĚSÍCI ČERVNU $ CXXIV Aby potlacil opovázlivou 1 krutou násilnost, kterou mnohonásobné a mnohymi zpüsoby působil zemi Moravské pleněním, požáry a odváděním lidí troud ničemnosti, hrabě Ma- touš z Trenčína!/, svolal pan Jan, český král, hojné množství ozbrojenců jak z tuzemců tak z cizinců a vytrhnuv léta Páně 1315 dne 21. května z Prahy postupoval do Uher. A hned, když tento král vtáhl na Moravu, někteří Uhři, uslyševše pověst o tom, ve stra- chu založivše oheň sami od sebe dobrovolně spálili tvrze, které násilně zabrali v pohraničí a v zemi Moravské, protože nedůvěřovali, že by se v nich uchránili před tváří královou, a utekli se k svému pánu, hraběti z Trenčína. Přirazilo pak vojsko královské k hradu, zvanému Veselí?/, a při prvé útočné srážce, přistavivší: po válečném způsobu žebříky k hradbám, mužně ho dobylo; potom pře- kročilo české vojsko řeku, zvanou Morava, a položilo se před hradem, který se jmenuje Holíč?/. Neboť třebas tento hrad leží na hra- nicích uherských, přece patřil dříve českým králům, ale Matouš, hrabě z Trenčína, když nebylo odporu, si ho podrobil svému panství. A když se královské vojsko, ležící kolem hradu, zdržovalo obléháním, hle, svrchu jmenovaný hrabě sebral všechny své lidi při- pravené k boji a chtěje vysvobodit obležené na hradě přiblížil se zprvu dosti mužně a ne- přátelsky ke královu vojsku se šípy a kušemi, meči, kopími a štíty se silným pokřikem v řeči uherské. Když tedy ti Uhři dělali poplach a silně křičeli a ze všech stran házeli šípy a střely jako sníh nebo prach, zmocnil se krá- lova vojska v první srážce tak veliký strach, že se velká jeho část, jak se zdálo, dávala na útěk před nepřáteli a hledala spásu v útě- ku. Neboť české vojsko mělo obavu a pode- zření, že se potají skrývají krutější úklady. Ale tehdy vzal na sebe ducha udatnosti Jindřich z Lipé, muž velmi rázný, který jako druhý Juda Makabejský dodal svým spolu- bojovníkům zmužilého ducha a slovy i rana- mi mužně obrátil do boje ty, kteří utíkali. A tak české a německé vojsko spolu shro- mážděno pod královskou korouhví, která s hrstkou Němců nepohnutě vytrvala na bo- jišti, roztrhávajíc nepřátelské šiky jako pavu- činu, prorazilo je, některé na zemi sklálo a mnohé pobilo mečem, některé zajalo též a provazem spoutalo potom. Padlo totiž onoho dne, jak se porůznu vy- kládalo, tu onde na místech lesnatých i ote- vřených sto padesát z Uhrů, ale z Čechů jenom jeden. Když konečně uherský lid utekl, zmoc- nilo se české vojsko ratolesti vítězství a ko- řisti. Ale protože královo vojsko nemohlo a ani se neodvážilo postupovat daleko do Uher a dovážet si odtamtud potřebné potraviny pro skrýše v hustých lesích a nebezpečenství cest, nýbrž se zásoby, jichž vojsko potřebo- valo, dovážely ne bez těžké námahy z Brna, a protože nepřišel na pomoc českému králi z druhé strany Karel Uherský, jak slíbil, roz- hodl se proto český král a jeho vůdcové po- voliti přátelskou dohodu nějakého narovnání s hrabětem z Trenčína, o kterou on žádal, a tak se vrátili domů. A tak se stalo, když bylo zvoleno z jedné i druhé strany, totiž královy a hraběte, osm rozhodčích, aby projednali příčinu roztržky, že král odtáhl se svými od obležení Holíče a přijel do Brna v den svatého Jakuba apoš- tola.4/ Měl pak na té výpravě tisíc pět set mužů po švábském způsobu velmi vhodně vyzbrojených a těch, kteří oděni v brnění a krunýře a na hlavách majíce železné helmy a přílbice bojovali kopími, oštěpy, šípy, kuše- 1/ Viz o něm v kap. LXVIII, pozn. č. 4. 2/ Na jižní Moravě, jižně od Uherského Hradiště. 3/ V lat. orig.: Alba Ecclesia (Bílý Kostel, podle toho německy Weisskirchen); na Slovensku při moravských hranicích. Janův pobyt v táboře před Holíčem je listinně dosvědčen 12. července 1315 (Regesta III, č. 268). t/ 25. července. Listinně je pobyt Janův v Brně dotvr- zen ještě 31. července 1315 (Regesta III, č. 271).
PAN JAN, KRÁL ČESKÝ, HRABĚ LUCEMBURSKÝ, VYTÁHL S VYPRAVOU PROTI MATOUSOVI, HRABÉTIZ TRENCÍNA, LÉTA PÁNĚ 1315 V MĚSÍCI ČERVNU $ CXXIV Aby potlacil opovázlivou 1 krutou násilnost, kterou mnohonásobné a mnohymi zpüsoby působil zemi Moravské pleněním, požáry a odváděním lidí troud ničemnosti, hrabě Ma- touš z Trenčína!/, svolal pan Jan, český král, hojné množství ozbrojenců jak z tuzemců tak z cizinců a vytrhnuv léta Páně 1315 dne 21. května z Prahy postupoval do Uher. A hned, když tento král vtáhl na Moravu, někteří Uhři, uslyševše pověst o tom, ve stra- chu založivše oheň sami od sebe dobrovolně spálili tvrze, které násilně zabrali v pohraničí a v zemi Moravské, protože nedůvěřovali, že by se v nich uchránili před tváří královou, a utekli se k svému pánu, hraběti z Trenčína. Přirazilo pak vojsko královské k hradu, zvanému Veselí?/, a při prvé útočné srážce, přistavivší: po válečném způsobu žebříky k hradbám, mužně ho dobylo; potom pře- kročilo české vojsko řeku, zvanou Morava, a položilo se před hradem, který se jmenuje Holíč?/. Neboť třebas tento hrad leží na hra- nicích uherských, přece patřil dříve českým králům, ale Matouš, hrabě z Trenčína, když nebylo odporu, si ho podrobil svému panství. A když se královské vojsko, ležící kolem hradu, zdržovalo obléháním, hle, svrchu jmenovaný hrabě sebral všechny své lidi při- pravené k boji a chtěje vysvobodit obležené na hradě přiblížil se zprvu dosti mužně a ne- přátelsky ke královu vojsku se šípy a kušemi, meči, kopími a štíty se silným pokřikem v řeči uherské. Když tedy ti Uhři dělali poplach a silně křičeli a ze všech stran házeli šípy a střely jako sníh nebo prach, zmocnil se krá- lova vojska v první srážce tak veliký strach, že se velká jeho část, jak se zdálo, dávala na útěk před nepřáteli a hledala spásu v útě- ku. Neboť české vojsko mělo obavu a pode- zření, že se potají skrývají krutější úklady. Ale tehdy vzal na sebe ducha udatnosti Jindřich z Lipé, muž velmi rázný, který jako druhý Juda Makabejský dodal svým spolu- bojovníkům zmužilého ducha a slovy i rana- mi mužně obrátil do boje ty, kteří utíkali. A tak české a německé vojsko spolu shro- mážděno pod královskou korouhví, která s hrstkou Němců nepohnutě vytrvala na bo- jišti, roztrhávajíc nepřátelské šiky jako pavu- činu, prorazilo je, některé na zemi sklálo a mnohé pobilo mečem, některé zajalo též a provazem spoutalo potom. Padlo totiž onoho dne, jak se porůznu vy- kládalo, tu onde na místech lesnatých i ote- vřených sto padesát z Uhrů, ale z Čechů jenom jeden. Když konečně uherský lid utekl, zmoc- nilo se české vojsko ratolesti vítězství a ko- řisti. Ale protože královo vojsko nemohlo a ani se neodvážilo postupovat daleko do Uher a dovážet si odtamtud potřebné potraviny pro skrýše v hustých lesích a nebezpečenství cest, nýbrž se zásoby, jichž vojsko potřebo- valo, dovážely ne bez těžké námahy z Brna, a protože nepřišel na pomoc českému králi z druhé strany Karel Uherský, jak slíbil, roz- hodl se proto český král a jeho vůdcové po- voliti přátelskou dohodu nějakého narovnání s hrabětem z Trenčína, o kterou on žádal, a tak se vrátili domů. A tak se stalo, když bylo zvoleno z jedné i druhé strany, totiž královy a hraběte, osm rozhodčích, aby projednali příčinu roztržky, že král odtáhl se svými od obležení Holíče a přijel do Brna v den svatého Jakuba apoš- tola.4/ Měl pak na té výpravě tisíc pět set mužů po švábském způsobu velmi vhodně vyzbrojených a těch, kteří oděni v brnění a krunýře a na hlavách majíce železné helmy a přílbice bojovali kopími, oštěpy, šípy, kuše- 1/ Viz o něm v kap. LXVIII, pozn. č. 4. 2/ Na jižní Moravě, jižně od Uherského Hradiště. 3/ V lat. orig.: Alba Ecclesia (Bílý Kostel, podle toho německy Weisskirchen); na Slovensku při moravských hranicích. Janův pobyt v táboře před Holíčem je listinně dosvědčen 12. července 1315 (Regesta III, č. 268). t/ 25. července. Listinně je pobyt Janův v Brně dotvr- zen ještě 31. července 1315 (Regesta III, č. 271).
Strana 292
mi a střelami, bylo v bitvě několik tisíc a té- počet oněch uherských protivníků, o tom měř nesčíslné množství. Jak veliký však byl mne nepoučila ničí spolehlivá zpráva. Toto mi jisté je a od mnohých shledáno často: nemá uherský národ dost cviku, jak užívat zbraní. Ale když svádí válku neb když se ocitne v boji, nosívá úzký kožich neb sukni má za oděv, který je však přespříliš úzký a silně stahuje údy. Takto se do války chystá a potom pečuje o to, aby měl hbitého koně a vhodného k rychlému běhu. Mnohé zasáhne z luku, jejž dovede napínat rychle, působí nemalé rány, jak sem tam po nivách létá. Nechce bojovat tiše a na místě stoje: buď prchá, buďto někoho žene a takto se vyhýbá srážce, která se stává krutou, když způsobem švábským se vede. Chceš-li to věděti však, on střelami působí velké nebezpečenství, neb luk on napíná rychle a střílí, kryje se ze všech stran tím uměním, poněvadž vrhá střely své vpřed i vzad, což můžeš Petrovi věřit — takto pak v letu střel, ach, nikoho nešetří Uhři. Aby ses mrtvolou nestal, tvým odpůrcem nebudiž Uher! Také má všechny vlasy buď nasáklé sádlem neb tukem veškeren uherský lid a nevzdělanou má mysl. Také je lehkomyslný a krutými střelami krutý. Jak tě velice tísnil, ó Moravo, kolik ti zlého způsobil uherský lid, to vyslovit nelze ni vypsat. V sousedství u své brány máš tohoto odpůrce zlého — Kristus nechť jemu tě vyrve a to ať brzo se stane! Rovněž léta Páně 1315 okolo svátku svatého Jakuba nastalo po neobyčejném suchu v ně- kterých krajinách Čech a Moravy tak veliké zatopující rozvodnění vod, jaké zřídkakdo v našich krajích pamatuje. Zvláště však řeka Labe vystoupila ze svého řečiště, rozlévala se po okolních rovinách, zaplavovala stáje, odnášela s sebou i sýpky a strhala přemno- ho mlýnů. Dále se rozvodněné řeky do té míry vzduly, že se ve vesnicích ležících u břehu plavili četní lidé v loďkách přes plo- ty a vrata. Téhož roku se našlo v různých krajích pře- mnoho kacířů, kteří pominuvše klíče církve a pohrdnuvše jimi hlásali v některých tajných shromaždištích své vyznání jiným laikům, a z těch bylo v jednom měsíci v Praze upá- leno čtrnáct lidí obojího pohlaví; větší část jich přijala kříž5 a slíbila konati pokání. 5/ Snad kronikář naráží na to, že lidé, kteří byli obviněni z kacířství a odvolali je, byli nuceni mimo jiné pokání nosit na šatech přišité znamení kříže (buď nějakou dobu nebo celý život). O těchto kacířích srv. podrobněji vzadu v pozn. ke knize II. kap. IV. VOLBA DVOU KRÁLŮ V ŘÍŠI ŘÍMSKÉ. PO SMRTI NEJJASNĚJ- ŠÍHO CÍSAŘE JINDŘICHA VII. BYLI PRO NESVORNOST ZVOLENI DVA NĚMEČTÍ KRÁLOVÉ CXXV Po smrti zvěčnělého císaře Jindřicha VII., totiž roku 1313 v měsíci září, sešli se spolu u Koblence ctihodní páni arcibiskupové Petr Mohučský, Balduin Trevírský a Jan1/ Kolín- ský, aby se postarali o vhodného panovníka pro svatou říši tehdy uprázdněnou. Ale jak jsem já tehdy osobně přítomen viděl, ne- mohli se tak v omezeném čase shodnouti o zá- ležitosti tak obtížné a určili si podle jedno- 292/ 293
mi a střelami, bylo v bitvě několik tisíc a té- počet oněch uherských protivníků, o tom měř nesčíslné množství. Jak veliký však byl mne nepoučila ničí spolehlivá zpráva. Toto mi jisté je a od mnohých shledáno často: nemá uherský národ dost cviku, jak užívat zbraní. Ale když svádí válku neb když se ocitne v boji, nosívá úzký kožich neb sukni má za oděv, který je však přespříliš úzký a silně stahuje údy. Takto se do války chystá a potom pečuje o to, aby měl hbitého koně a vhodného k rychlému běhu. Mnohé zasáhne z luku, jejž dovede napínat rychle, působí nemalé rány, jak sem tam po nivách létá. Nechce bojovat tiše a na místě stoje: buď prchá, buďto někoho žene a takto se vyhýbá srážce, která se stává krutou, když způsobem švábským se vede. Chceš-li to věděti však, on střelami působí velké nebezpečenství, neb luk on napíná rychle a střílí, kryje se ze všech stran tím uměním, poněvadž vrhá střely své vpřed i vzad, což můžeš Petrovi věřit — takto pak v letu střel, ach, nikoho nešetří Uhři. Aby ses mrtvolou nestal, tvým odpůrcem nebudiž Uher! Také má všechny vlasy buď nasáklé sádlem neb tukem veškeren uherský lid a nevzdělanou má mysl. Také je lehkomyslný a krutými střelami krutý. Jak tě velice tísnil, ó Moravo, kolik ti zlého způsobil uherský lid, to vyslovit nelze ni vypsat. V sousedství u své brány máš tohoto odpůrce zlého — Kristus nechť jemu tě vyrve a to ať brzo se stane! Rovněž léta Páně 1315 okolo svátku svatého Jakuba nastalo po neobyčejném suchu v ně- kterých krajinách Čech a Moravy tak veliké zatopující rozvodnění vod, jaké zřídkakdo v našich krajích pamatuje. Zvláště však řeka Labe vystoupila ze svého řečiště, rozlévala se po okolních rovinách, zaplavovala stáje, odnášela s sebou i sýpky a strhala přemno- ho mlýnů. Dále se rozvodněné řeky do té míry vzduly, že se ve vesnicích ležících u břehu plavili četní lidé v loďkách přes plo- ty a vrata. Téhož roku se našlo v různých krajích pře- mnoho kacířů, kteří pominuvše klíče církve a pohrdnuvše jimi hlásali v některých tajných shromaždištích své vyznání jiným laikům, a z těch bylo v jednom měsíci v Praze upá- leno čtrnáct lidí obojího pohlaví; větší část jich přijala kříž5 a slíbila konati pokání. 5/ Snad kronikář naráží na to, že lidé, kteří byli obviněni z kacířství a odvolali je, byli nuceni mimo jiné pokání nosit na šatech přišité znamení kříže (buď nějakou dobu nebo celý život). O těchto kacířích srv. podrobněji vzadu v pozn. ke knize II. kap. IV. VOLBA DVOU KRÁLŮ V ŘÍŠI ŘÍMSKÉ. PO SMRTI NEJJASNĚJ- ŠÍHO CÍSAŘE JINDŘICHA VII. BYLI PRO NESVORNOST ZVOLENI DVA NĚMEČTÍ KRÁLOVÉ CXXV Po smrti zvěčnělého císaře Jindřicha VII., totiž roku 1313 v měsíci září, sešli se spolu u Koblence ctihodní páni arcibiskupové Petr Mohučský, Balduin Trevírský a Jan1/ Kolín- ský, aby se postarali o vhodného panovníka pro svatou říši tehdy uprázdněnou. Ale jak jsem já tehdy osobně přítomen viděl, ne- mohli se tak v omezeném čase shodnouti o zá- ležitosti tak obtížné a určili si podle jedno- 292/ 293
Strana 293
myslné úrady jinou, delší lhůtu ke schůzce a k jednání, do níž zamýšleli vyšetřiti přání a úmysl jiných knížat volitelů. Konečně v nejblíže následujícím měsíci, červnu, oni tři arcibiskupové opět na svrchu řečeném místě bystře navzájem zkoumali za přítomnosti slavnostních poslů ostatních knížat smýšlení o volbě římského panovníka a jako předtím už podruhé se pro různost náklonností neshodovali. Neboť Jan!/, arci- biskup kolínský, dal se na popud lakotné mysli podplatit nabídkou třiceti tisíc hřiven a chtěl zvoliti za krále jen Fridricha, vévodu rakouského, syna římského krále Albrechta, naproti tomu arcibiskupové trevírský a mo- hučský se snažili povznésti na císařskou dů- stojnost českého krále Jana, poslové pak ostat- ních knížat se začali přidržovat každý jiné strany. Konečně když nastával tak značný rozkol mezi voliteli a pobouření v lidu, vstal jeden rytíř a zjednav rukou ticho promluvil před námi a před veškerým lidem tam shromáždě- nym toto: ,,Vám,'"' dí, ,,ó knížata a vyslanci nepřítomných knížat nařizuje z moci této říše Mohučský pán, který je, jak známo, v době uprázdnění svaté říše při volbě děka- nem všech knížat, aby ten, kdo si přeje při volbě římského vladaře podržeti a vykonávati své právo, přišel v tomto roce dne 20. října do Frankfurtu a tam neopominul vysloviti své přání. Kdo nepřijde, zbaví se na ten čas svého práva.“ Po vyhlášení tohoto rozhod- nutí všichni jsme se bez prodlení odtamtud rozešli. Zatím arcibiskupové trevírský a mohučský uvažujíce, že ostatní volitelé nechtějí přenésti své hlasy na českého krále Jana pro nedosta- tek zákonitého věku, protože totiž teprve za- čal vstupovati do sedmnáctého roku?/, aniž oni dva chtěli připustiti vévodu rakouského, poslali posly k bavorskému vévodovi Ludví- kovi a s povzbuzováním ho zvali, aby nikte- rak nezanedbával usilovat o korunu uprázd- něné říše. Vždyť tento vévoda Ludvík zvítězil téhož roku v předcházejícím měsíci únoruš/ v polní bitvě nad rakouským vévodou Fridri- chem, jakož i zajal na tři sta hrabat, úředníků išlechticů svobodného stavu, slavných mužů, Ó jak veliký hluk a lomoz tehdy tam nastal! Hlučí odpůrců strana a jiní naproti tomu a tím se proto jeho slavné jméno a jeho zna- menitá sláva velmi daleko šířila v uších mno- hých knížat. A tak obdržev toto šťastné i ne- čekané poselství ihned se vydal na cestu, při- šel k arcibiskupům mohučskému a trevírské- mu a tam si ve vzájemných hovorech a roz- mluvách jeho přirozená a laskavá horlivost příznivě naklonila k dosažení jeho úmyslu mysli těch knížat, která navštívil. Přesto ra- kouský vévoda Fridrich posílal sem tam své vyslance, sliboval dary, a kde nestačilo na úspěch slovo, přistupovaly peníze. A tak se po uplynutí času napřed určeného, hle, přiblížila doba volby a každý z knížat volitelů se spěšně chystal, jak mohl nejmoc- něji a nejokázaleji, k odchodu do Frankfurtu. Léta Páně 1314 dne 26. října*/ shromáždilo se ve Frankfurtu kupodivu tak veliké množ- ství knížat, hrabat a rytířstva, jak veliké a jaké nebylo, jak se tvrdí, za našich časů pospolu vidět. A tak leželo na břehu řeky Mohanu na severní straně vojsko bavorského vévody Ludvíka a jeho přívrženců a na druhé straně té řeky k jihu se utábořil rakouský vévoda Fridrich se svými pomocníky. Tak v den napřed určený, který tehdy připadl na svátek Lukáše evangelisty, asi o deváté hodine®/ arcibiskupové Petr Mohučský, Balduin Tre- vírský, český král Jan a braniborský markra- bě Valdemar, kteří se osobně dostavili, záko- nitě zvolili a přijali Ludvíka, vévodu bavor- ského, za vladaře římské říše a ochránce církve. Z druhé strany však v touž hodinu Jan$/, arcibiskup kolínsky, Rudolf, vévoda bavorsky, vlastní bratr Ludvíka tehdy zvole- ného, a Jan, vévoda saský, velmi zvučně pro- hlásili rakouského vévodu Fridricha za krále německého. 1/ Správně Jindřich; srv. kap. XCVI. O těchto jedná- ních srv. pozn. vzadu. 2/ Králi Janovi šlo tehdy na osmnáctý rok (narodil se 10. srpna 1296). 3/ Bitva u Gammelsdorfu byla svedena 9. listopadu 1313. *|/ Datum volby není správné, neboť obojí volba nebyla vykonána v týž den a v touž hodinu. Fridrich byl zvolen 19. října 1314 v Sachsenhausenu, Ludvík dne 20. října ve Frankfurtu. Srv. pozn. vzadu. 5/ Dne 18. října; po 15. hodině našeho času. %/ Správně: Jindřich. volají, velký poplach hned vzniká uprostřed lidu.
myslné úrady jinou, delší lhůtu ke schůzce a k jednání, do níž zamýšleli vyšetřiti přání a úmysl jiných knížat volitelů. Konečně v nejblíže následujícím měsíci, červnu, oni tři arcibiskupové opět na svrchu řečeném místě bystře navzájem zkoumali za přítomnosti slavnostních poslů ostatních knížat smýšlení o volbě římského panovníka a jako předtím už podruhé se pro různost náklonností neshodovali. Neboť Jan!/, arci- biskup kolínský, dal se na popud lakotné mysli podplatit nabídkou třiceti tisíc hřiven a chtěl zvoliti za krále jen Fridricha, vévodu rakouského, syna římského krále Albrechta, naproti tomu arcibiskupové trevírský a mo- hučský se snažili povznésti na císařskou dů- stojnost českého krále Jana, poslové pak ostat- ních knížat se začali přidržovat každý jiné strany. Konečně když nastával tak značný rozkol mezi voliteli a pobouření v lidu, vstal jeden rytíř a zjednav rukou ticho promluvil před námi a před veškerým lidem tam shromáždě- nym toto: ,,Vám,'"' dí, ,,ó knížata a vyslanci nepřítomných knížat nařizuje z moci této říše Mohučský pán, který je, jak známo, v době uprázdnění svaté říše při volbě děka- nem všech knížat, aby ten, kdo si přeje při volbě římského vladaře podržeti a vykonávati své právo, přišel v tomto roce dne 20. října do Frankfurtu a tam neopominul vysloviti své přání. Kdo nepřijde, zbaví se na ten čas svého práva.“ Po vyhlášení tohoto rozhod- nutí všichni jsme se bez prodlení odtamtud rozešli. Zatím arcibiskupové trevírský a mohučský uvažujíce, že ostatní volitelé nechtějí přenésti své hlasy na českého krále Jana pro nedosta- tek zákonitého věku, protože totiž teprve za- čal vstupovati do sedmnáctého roku?/, aniž oni dva chtěli připustiti vévodu rakouského, poslali posly k bavorskému vévodovi Ludví- kovi a s povzbuzováním ho zvali, aby nikte- rak nezanedbával usilovat o korunu uprázd- něné říše. Vždyť tento vévoda Ludvík zvítězil téhož roku v předcházejícím měsíci únoruš/ v polní bitvě nad rakouským vévodou Fridri- chem, jakož i zajal na tři sta hrabat, úředníků išlechticů svobodného stavu, slavných mužů, Ó jak veliký hluk a lomoz tehdy tam nastal! Hlučí odpůrců strana a jiní naproti tomu a tím se proto jeho slavné jméno a jeho zna- menitá sláva velmi daleko šířila v uších mno- hých knížat. A tak obdržev toto šťastné i ne- čekané poselství ihned se vydal na cestu, při- šel k arcibiskupům mohučskému a trevírské- mu a tam si ve vzájemných hovorech a roz- mluvách jeho přirozená a laskavá horlivost příznivě naklonila k dosažení jeho úmyslu mysli těch knížat, která navštívil. Přesto ra- kouský vévoda Fridrich posílal sem tam své vyslance, sliboval dary, a kde nestačilo na úspěch slovo, přistupovaly peníze. A tak se po uplynutí času napřed určeného, hle, přiblížila doba volby a každý z knížat volitelů se spěšně chystal, jak mohl nejmoc- něji a nejokázaleji, k odchodu do Frankfurtu. Léta Páně 1314 dne 26. října*/ shromáždilo se ve Frankfurtu kupodivu tak veliké množ- ství knížat, hrabat a rytířstva, jak veliké a jaké nebylo, jak se tvrdí, za našich časů pospolu vidět. A tak leželo na břehu řeky Mohanu na severní straně vojsko bavorského vévody Ludvíka a jeho přívrženců a na druhé straně té řeky k jihu se utábořil rakouský vévoda Fridrich se svými pomocníky. Tak v den napřed určený, který tehdy připadl na svátek Lukáše evangelisty, asi o deváté hodine®/ arcibiskupové Petr Mohučský, Balduin Tre- vírský, český král Jan a braniborský markra- bě Valdemar, kteří se osobně dostavili, záko- nitě zvolili a přijali Ludvíka, vévodu bavor- ského, za vladaře římské říše a ochránce církve. Z druhé strany však v touž hodinu Jan$/, arcibiskup kolínsky, Rudolf, vévoda bavorsky, vlastní bratr Ludvíka tehdy zvole- ného, a Jan, vévoda saský, velmi zvučně pro- hlásili rakouského vévodu Fridricha za krále německého. 1/ Správně Jindřich; srv. kap. XCVI. O těchto jedná- ních srv. pozn. vzadu. 2/ Králi Janovi šlo tehdy na osmnáctý rok (narodil se 10. srpna 1296). 3/ Bitva u Gammelsdorfu byla svedena 9. listopadu 1313. *|/ Datum volby není správné, neboť obojí volba nebyla vykonána v týž den a v touž hodinu. Fridrich byl zvolen 19. října 1314 v Sachsenhausenu, Ludvík dne 20. října ve Frankfurtu. Srv. pozn. vzadu. 5/ Dne 18. října; po 15. hodině našeho času. %/ Správně: Jindřich. volají, velký poplach hned vzniká uprostřed lidu.
Strana 294
Jedni Ludvíka chválí a jiní Fridricha zase. Byla by ohromná válka neb zápas tenkráte vznikl z oněch rozporů velkých, jenž býval by porazil jedny, jiné zas byl by zabil, proud Mohanu kdyby tam netek“! Potom nemohlo jedno vojsko udeřiti na od- půrcovo, protože byl přechod volný jen přes vodu. Město Frankfurt bylo po tři dni uza- vřeno, třetího pak dne už po vykonání nesou- hlasné volby, když mělo být město otevřeno, rakouský vévoda Fridrich časně zrána před svítáním ustoupil a jal se táhnouti odtamtud, neboť jeho lid tam zakoušel těžký nedostatek hladem a on měl tehdy vojsko mnohonásobně skrovnější než vévoda bavorský. Po jeho od- chodu přitáhl nový král Ludvík do města Frankfurtu a vjel do něho s četnými knížaty a osmi tisíci ozbrojenců sedících na velikých válečných koních, přičemž mu všichni vyšli vstříc a pozdravovali ho. A zdržev se tam krátkou dobu odebral se odtud do Cách a byl tam panem Petrem, mohučským arcibisku- pem, posazen na stolec královský a rovněž slavnostně ozdoben královskou korunou spo- lu se svou manželkou Markétou."/ Neboť týž mohučský arcibiskup ukázal privilegia pa- pežská i císařská, že má od něho být po právu vykonávána korunovace německých králů. A když uslyšel Jan!/, kolínský arcibiskup, že Mohučský vložil Ludvíkovi korunu, chtěl sám vykonati svůj obvyklý úřad a podobně korunoval Fridricha, vévodu rakouského, ve svém městě Bonnu v měsíci lednu. Proto se bude moci dobře říci: Různé zákony vzniknou, dva králové jestliže vládnou. Nemůže bezpečný být ni život, jsou-li dvě hlavy — toliko pod jednou hlavou ty můžeš pořádně žíti, jeden jen kníže ať je, já nechci jich najednou více, neboť mudrci věřím, jenž pronesl docela moudře: „Veci,‘“ dí, „nechtějí být špatně uspořádány a není dobrý větší počet vládců; jeden tedy budiž vládce.““10/ A tak z nesvornosti téchto dvou králú po- vstávají všude rozvraty, svádějí se všude boje a téměř na všech stranách Německa vznikají nekonečná nebezpečenství. Švábsko, Alsasko a hrabata hornorýnská se zcela malými vý- jimkami poskytují pomoc Fridrichovi; Špýr však a Worms, Mohuč, Kolín s Norimber- kem a Augsburk s četnými biskupy těch měst a hrabaty dolnorýnskými stojí věrně při Ludvíkovi. Ale kolínský arcibiskup, hrabě nassavský a Kraft, řečený z Hohenlohe, třebas zakoušejí přemnoho protivenství, přece až dodnes nepřestávají státi při Fridrichovi; podobně hrabě Ludvík z ÓOttingenu a hrabě z Weinsbergu, ač měli svá panství ve Šváb- sku, přece mužně napadají Fridricha. Tak je všechno uvedeno ve zmatek, na všech stranách povstávají války. Silně také vzbuzuje úžas u všech, kdož to slyší, že ba- vorský vévoda Rudolf zrušil dohodu mnoho- násobně učiněnou s bratrem Ludvíkem a ne- 294 / 295 přestává na škodu toho svého bratra až dosud pomáhati Fridrichovi Rakouskému hlasem i silami. Potom týž Rudolf brzy pocítil újmu na cti, kterou zakusil proto, že opovrhl bra- trem, neboť sám byv jakýmsi spravedlivým soudem Božím, jakož i zákonitým nálezem odsouzen, byl vyhoštěn z celého svého vé- vodství, je ve vyhnanství a prabídně žije ve Wormsu jako uprchlík, spokojuje se jen se šesti sluhy. A toto osidlo jeho svržení zosnovala ničemným našeptáváním jeho man- želka, narozená z Nassavska, protože ve snaze zabránit Ludvíkovi, aby nedosáhl císařství, přivedla sebe samu i manžela s dědici do krajní zkázy. Hleděla totiž tato žena zasíti semeno nesvornosti mezi ty bratry proto, aby když by Rudolf přemohl Ludvíka, zaujali jeho potomci po záhubě bratrově celé panství bavorské. Ó věrolomný a zlořečený záměre, když někdo touží obohatiti sebe a potomky z dě- dictví cizího! Ó jak je slepá touha po světské hodnosti a lidské chtivosti, která odlučuje bratra od bratra a sdružuje*/ s nepřítelem!
Jedni Ludvíka chválí a jiní Fridricha zase. Byla by ohromná válka neb zápas tenkráte vznikl z oněch rozporů velkých, jenž býval by porazil jedny, jiné zas byl by zabil, proud Mohanu kdyby tam netek“! Potom nemohlo jedno vojsko udeřiti na od- půrcovo, protože byl přechod volný jen přes vodu. Město Frankfurt bylo po tři dni uza- vřeno, třetího pak dne už po vykonání nesou- hlasné volby, když mělo být město otevřeno, rakouský vévoda Fridrich časně zrána před svítáním ustoupil a jal se táhnouti odtamtud, neboť jeho lid tam zakoušel těžký nedostatek hladem a on měl tehdy vojsko mnohonásobně skrovnější než vévoda bavorský. Po jeho od- chodu přitáhl nový král Ludvík do města Frankfurtu a vjel do něho s četnými knížaty a osmi tisíci ozbrojenců sedících na velikých válečných koních, přičemž mu všichni vyšli vstříc a pozdravovali ho. A zdržev se tam krátkou dobu odebral se odtud do Cách a byl tam panem Petrem, mohučským arcibisku- pem, posazen na stolec královský a rovněž slavnostně ozdoben královskou korunou spo- lu se svou manželkou Markétou."/ Neboť týž mohučský arcibiskup ukázal privilegia pa- pežská i císařská, že má od něho být po právu vykonávána korunovace německých králů. A když uslyšel Jan!/, kolínský arcibiskup, že Mohučský vložil Ludvíkovi korunu, chtěl sám vykonati svůj obvyklý úřad a podobně korunoval Fridricha, vévodu rakouského, ve svém městě Bonnu v měsíci lednu. Proto se bude moci dobře říci: Různé zákony vzniknou, dva králové jestliže vládnou. Nemůže bezpečný být ni život, jsou-li dvě hlavy — toliko pod jednou hlavou ty můžeš pořádně žíti, jeden jen kníže ať je, já nechci jich najednou více, neboť mudrci věřím, jenž pronesl docela moudře: „Veci,‘“ dí, „nechtějí být špatně uspořádány a není dobrý větší počet vládců; jeden tedy budiž vládce.““10/ A tak z nesvornosti téchto dvou králú po- vstávají všude rozvraty, svádějí se všude boje a téměř na všech stranách Německa vznikají nekonečná nebezpečenství. Švábsko, Alsasko a hrabata hornorýnská se zcela malými vý- jimkami poskytují pomoc Fridrichovi; Špýr však a Worms, Mohuč, Kolín s Norimber- kem a Augsburk s četnými biskupy těch měst a hrabaty dolnorýnskými stojí věrně při Ludvíkovi. Ale kolínský arcibiskup, hrabě nassavský a Kraft, řečený z Hohenlohe, třebas zakoušejí přemnoho protivenství, přece až dodnes nepřestávají státi při Fridrichovi; podobně hrabě Ludvík z ÓOttingenu a hrabě z Weinsbergu, ač měli svá panství ve Šváb- sku, přece mužně napadají Fridricha. Tak je všechno uvedeno ve zmatek, na všech stranách povstávají války. Silně také vzbuzuje úžas u všech, kdož to slyší, že ba- vorský vévoda Rudolf zrušil dohodu mnoho- násobně učiněnou s bratrem Ludvíkem a ne- 294 / 295 přestává na škodu toho svého bratra až dosud pomáhati Fridrichovi Rakouskému hlasem i silami. Potom týž Rudolf brzy pocítil újmu na cti, kterou zakusil proto, že opovrhl bra- trem, neboť sám byv jakýmsi spravedlivým soudem Božím, jakož i zákonitým nálezem odsouzen, byl vyhoštěn z celého svého vé- vodství, je ve vyhnanství a prabídně žije ve Wormsu jako uprchlík, spokojuje se jen se šesti sluhy. A toto osidlo jeho svržení zosnovala ničemným našeptáváním jeho man- želka, narozená z Nassavska, protože ve snaze zabránit Ludvíkovi, aby nedosáhl císařství, přivedla sebe samu i manžela s dědici do krajní zkázy. Hleděla totiž tato žena zasíti semeno nesvornosti mezi ty bratry proto, aby když by Rudolf přemohl Ludvíka, zaujali jeho potomci po záhubě bratrově celé panství bavorské. Ó věrolomný a zlořečený záměre, když někdo touží obohatiti sebe a potomky z dě- dictví cizího! Ó jak je slepá touha po světské hodnosti a lidské chtivosti, která odlučuje bratra od bratra a sdružuje*/ s nepřítelem!
Strana 295
Plným právem bude moci vydávati žalostné nářky jednota přirozené lásky, že ti, které uvedlo na svět původní narození z téhož ko- řene, rozvázavše a zanedbavše svazky přátel- ství, z touhy získati důstojnost strojí proti sobě tajné úklady a také rozněcují zřejmé spory. Vždyť římský král Albrecht, otec to- hoto Fridricha, a matka Ludvíkova se naro- dili z téhož lůna. Tento blízký stupeň příbu- zenství nikterak nebrání tomu, aby bratranci nezamýšleli ještě dosud všemožným způso- bem si působiti navzájem zlo. Neboť od první doby svého zvolení obrá- tili oni a jejich lidé hned u Špýru, hned u Augsburku i tu onde velmi často proti sobě velmi silné šiky válečné, ale dosud se spolu nesrazili v rozhodující polní bitvě, nýbrž ti, kteří byli slabší, raději chtěli ustoupiti silněj- ším nežli snad v nejistém zápase nedobýti vítězství. Přece se však způsobují v rozlič- ných krajích přívržencům jednoho i druhého velmi často střídavě nebezpečenství, a zejmé- na bylo Fridrichovi v území, zvaném Schwyz a Uri!!/, zahubeno !?/ skoro dva tisíce bojov- níkà od lidu dosti neozbrojeného a neuroze- ného mečem a v řece, přičemž jeho bratr Leopold stěží vyvázl. Toto je rok Páně 1315, od volby pak těchto dvou králů druhý, a do- sud není, bohužel, konec nesvornosti a doko- nání této zkázy, dosud se děje srocování a na- prosto se neví, kdy se začne utišovati. ?/ Korunovace v Cáchách byla vykonána dne 25. listo- padu 1314; manželka Ludvíkova se jmenovala Beatrix. 8/ Správně: Jindřich. °/ Opět chyba v datu: korunovace Fridrichova byla téhož dne jako Ludvíkova, totiž 25. listopadu 1314. 1 Ohlas homérského verše, citovaného Aristotelem a odtud Tomášem Akvinským ve spise De regimine principum. *) Podle konjektury Rybovy: aggregat inimico místo aggerat in inimico. 11/ V lat. orig. Sweycz et Vherach. 13/ V bitvě u Morgartenu dne 15. listopadu 1315. Kéž by to brzy Bůh dal, aby svornost nastala mezi těmito králi a nazmar kéž nepřijde vznešená setba! ZAJETÍ JINDŘICHA Z LIPÉ A NĚKOLIK UDÁLOSTÍ NEPOKOJE VKRÁLOVSTVÍ ČESKÉM PRO ZAJETÍ JINDŘICHA Z LIPÉ A Z TOHOTO DÜVODU PŘÍCHOD PANA ARCIBISKUPA TREVÍRSKÉHO S ARCIBISKUPEM MOHUČSKÝM DO PRAHY 4 CXXVI Od počátku svého příchodu do Čech často míval slavný král Jan u sebe velmi mnoho hrabat a šlechticů z Němec, vynikajících moudrostí i mocí, a opíraje se o jejich radu, pořádal skoro všechny záležitosti svého krá- lovství a uděloval jim střídavě královská obro- čí a úřady. Když pak viděli páni Českého krá- lovství, Ze jsou leckdy vylučování z tajných jednání králových a že po zisku i penězích, které si dříve navykli bráti, sahají ruce z ci- zího národa, neváhala se hbitě*/ zakořeňo- vati v srdcích některých velmožů závist, která strojí úklady příznivým úspěchům cizím. *) Podle konjektury Rybovy: perniciter místo nerviciter. Mívají národy všechny v svém zvyku, že nemohou dobře snášeti vedle sebe, kdož z cizí země k nim přijdou, aby pak bohatli příliš a měli nad nimi vládu. Avšak jestli se smísí, neb zříme-li, spolu že bydlí národy z různých zemí, pak toliko po válce touží. Nemůže domorodec přec snésti, aby ho mohl vetřelec týrat a tupit, leč snažně si žádá a prosí, snaží se ze všech sil, aby z otcovské nivy se vzdálil.
Plným právem bude moci vydávati žalostné nářky jednota přirozené lásky, že ti, které uvedlo na svět původní narození z téhož ko- řene, rozvázavše a zanedbavše svazky přátel- ství, z touhy získati důstojnost strojí proti sobě tajné úklady a také rozněcují zřejmé spory. Vždyť římský král Albrecht, otec to- hoto Fridricha, a matka Ludvíkova se naro- dili z téhož lůna. Tento blízký stupeň příbu- zenství nikterak nebrání tomu, aby bratranci nezamýšleli ještě dosud všemožným způso- bem si působiti navzájem zlo. Neboť od první doby svého zvolení obrá- tili oni a jejich lidé hned u Špýru, hned u Augsburku i tu onde velmi často proti sobě velmi silné šiky válečné, ale dosud se spolu nesrazili v rozhodující polní bitvě, nýbrž ti, kteří byli slabší, raději chtěli ustoupiti silněj- ším nežli snad v nejistém zápase nedobýti vítězství. Přece se však způsobují v rozlič- ných krajích přívržencům jednoho i druhého velmi často střídavě nebezpečenství, a zejmé- na bylo Fridrichovi v území, zvaném Schwyz a Uri!!/, zahubeno !?/ skoro dva tisíce bojov- níkà od lidu dosti neozbrojeného a neuroze- ného mečem a v řece, přičemž jeho bratr Leopold stěží vyvázl. Toto je rok Páně 1315, od volby pak těchto dvou králů druhý, a do- sud není, bohužel, konec nesvornosti a doko- nání této zkázy, dosud se děje srocování a na- prosto se neví, kdy se začne utišovati. ?/ Korunovace v Cáchách byla vykonána dne 25. listo- padu 1314; manželka Ludvíkova se jmenovala Beatrix. 8/ Správně: Jindřich. °/ Opět chyba v datu: korunovace Fridrichova byla téhož dne jako Ludvíkova, totiž 25. listopadu 1314. 1 Ohlas homérského verše, citovaného Aristotelem a odtud Tomášem Akvinským ve spise De regimine principum. *) Podle konjektury Rybovy: aggregat inimico místo aggerat in inimico. 11/ V lat. orig. Sweycz et Vherach. 13/ V bitvě u Morgartenu dne 15. listopadu 1315. Kéž by to brzy Bůh dal, aby svornost nastala mezi těmito králi a nazmar kéž nepřijde vznešená setba! ZAJETÍ JINDŘICHA Z LIPÉ A NĚKOLIK UDÁLOSTÍ NEPOKOJE VKRÁLOVSTVÍ ČESKÉM PRO ZAJETÍ JINDŘICHA Z LIPÉ A Z TOHOTO DÜVODU PŘÍCHOD PANA ARCIBISKUPA TREVÍRSKÉHO S ARCIBISKUPEM MOHUČSKÝM DO PRAHY 4 CXXVI Od počátku svého příchodu do Čech často míval slavný král Jan u sebe velmi mnoho hrabat a šlechticů z Němec, vynikajících moudrostí i mocí, a opíraje se o jejich radu, pořádal skoro všechny záležitosti svého krá- lovství a uděloval jim střídavě královská obro- čí a úřady. Když pak viděli páni Českého krá- lovství, Ze jsou leckdy vylučování z tajných jednání králových a že po zisku i penězích, které si dříve navykli bráti, sahají ruce z ci- zího národa, neváhala se hbitě*/ zakořeňo- vati v srdcích některých velmožů závist, která strojí úklady příznivým úspěchům cizím. *) Podle konjektury Rybovy: perniciter místo nerviciter. Mívají národy všechny v svém zvyku, že nemohou dobře snášeti vedle sebe, kdož z cizí země k nim přijdou, aby pak bohatli příliš a měli nad nimi vládu. Avšak jestli se smísí, neb zříme-li, spolu že bydlí národy z různých zemí, pak toliko po válce touží. Nemůže domorodec přec snésti, aby ho mohl vetřelec týrat a tupit, leč snažně si žádá a prosí, snaží se ze všech sil, aby z otcovské nivy se vzdálil.
Strana 296
A proto konali šlechticové království často soukromé schůzky a důvěrné rozmluvy, vy- mýšleli se zakrývanou pečlivostí všechny mož- né cesty k odstranění Němců z království a konečně předstoupili před tvář královu s ta- kovou řečí: „Pane králi,“ pravili, „vaše při- rozená horlivost rozumí jasně stavu králov- ství a poměrům lidu, přesto však nás dohání sama věrnost, kterou jsme vám zavázáni, vy- ložiti také o tom zevrubněji. Pohleďte na ty cizince, kteří jsou v království! Ti jsou ve- směs oddáni lakotě, vyjídají královskou po- kladnu; pilná starost je podněcuje jen k tomu, aby způsobem dovoleným i nedovoleným sháněli peníze a je odváželi; zabírají četné hrady a obročí v království, a přece nestačí zjednati pokoj na silnicích a ani se o to ne- přičiňují. Kdybyste však, pane králi, ráčil věřiti a zemská obročí svěřovati nám, kteří jsme zrozeni v království a jsme ochotni sloužiti králi, mohl byste se nejlépe uchrániti všech těchto škod, skrze vás by nastal mír, král i království by prospívalo a v království by zůstaly peníze, které se nyní tak odvážejí.“ "Tolikrát opakovali tuto naléhavou bezohled- nou žádost připojujíce hrozby, až jim bylo v tom, oč žádali, konečně vyhověno. A tak z Čech odešli pan Berthold, hrabě z Henneberga, a Oldřich, lankrabě z Leuch- Ó ty, osude lidský, jenž jako měsíc se měníš*/, pevně neumíš stát, zda takto žádáš si bydlit tenberka, z Moravy zase mladý Dyten z Cas- tellu s četnými jinými šlechtici německými a vrátili se domů a čeští velmoži se zcela uvázali v záležitosti krále a království. Léta tedy Páně 1315 v měsíci dubnu, v pátém roce krále Jana, byly panu Jindřichovi z Lipé v Čechách a Ješkovi z Vartemberka na Mo- ravě se souhlasem skoro všech šlechticů krá- lovství od samého krále opět svěřeny všechny záležitosti královské. Když se to tak stalo, nenastal očekávaný pokoj. Denně následo- vala obsílka za obsílkou a vymáhání za vy- máháním; důchod králi, jak jsme myslili, nevzrůstal, nýbrž z kutnohorské urbury a mincovny, která měla králi platit každý týden po pěti nebo šesti stech hřivnách, často do- stával král týdně jen šestnáct na královská vydání, všechny pak ostatní peníze byly roz- díleny, jak určil Jindřich z Lipé, který byl nejvyšším komorníkem.*/ Vzrostl zatím s příz- ní Štěstěny Jindřich z Lipé nade všechny v Čechách, vzrostla zároveň jeho pověst, sláva, dvůr a nesmírné služebnictvo, takže se při vyjížďkách jeho družina panošů a rytířů, která ho provázela napřed i vzadu, stala mno- hem četnější než králova. Všechno podléhá jeho pokynům a jeho rozkazům; poslouchá ho král i veškeren národ. Ale pověz mi, nač se nyní ptám: pod tímto údělem stálým, hle prosím tě, abys i to chtěl. Kdybych já, lidské štěstí, jen pod jejím údělem stálo, nikdy se neměnilo, pak nikdy bych neslulo štěstím. Dovede zřídka stát mé kolo, je bezmála celé v pohybu denně a činí hned dobré, hned neblahé sliby, tiskne a vysoko vznáší hned každého, nazpět zas vede, takže, kdo na trůně sedí, ten rolníku náhle se rovná. Stojíš-li, dbej, abys nepad'?/ a takto se vzápětí nestal z prvního posledním hned, jenž na místě posledním sedne. Nechať nezoufá člověk, zlý osud když se ho drží, neboť jest takto tvrdý, neb taková práva se mění. Když tedy stál Jindřich z Lipé na vrcholu šťastných úspěchů, obklopen silným množ- stvím přátel a služebnictva, takže nemohl být podle svého mínění oklamán nebo svržen, hle, navštívili někteří velmoži království, je- jichž jména jakožto známá nebylo podle mne potřebné zapsati v této knize, pod rouškou jakési věrnosti krále a pravili: „Pane králi, Jindřich z Lipé usiluje nastrojiti vám tajné 296 / 297 úklady lstivého úskoku, a jestliže jim hodně včas nezabráníte, pozbudete bezpečnosti ži- vota a královské důstojnosti.“ Těm tajným návodům dopřála upřímnost králova i krá- lovnina důvěřivého sluchu a oba dali souhlas, aby byl Jindřich z Lipé při vhodné příleži- tosti zajat. Tedy léta Páně 1315 dne 26. října byl Jindřich z Lipé na Pražském hradě před králem od Viléma z Valdeka, řečeného Zajíce,
A proto konali šlechticové království často soukromé schůzky a důvěrné rozmluvy, vy- mýšleli se zakrývanou pečlivostí všechny mož- né cesty k odstranění Němců z království a konečně předstoupili před tvář královu s ta- kovou řečí: „Pane králi,“ pravili, „vaše při- rozená horlivost rozumí jasně stavu králov- ství a poměrům lidu, přesto však nás dohání sama věrnost, kterou jsme vám zavázáni, vy- ložiti také o tom zevrubněji. Pohleďte na ty cizince, kteří jsou v království! Ti jsou ve- směs oddáni lakotě, vyjídají královskou po- kladnu; pilná starost je podněcuje jen k tomu, aby způsobem dovoleným i nedovoleným sháněli peníze a je odváželi; zabírají četné hrady a obročí v království, a přece nestačí zjednati pokoj na silnicích a ani se o to ne- přičiňují. Kdybyste však, pane králi, ráčil věřiti a zemská obročí svěřovati nám, kteří jsme zrozeni v království a jsme ochotni sloužiti králi, mohl byste se nejlépe uchrániti všech těchto škod, skrze vás by nastal mír, král i království by prospívalo a v království by zůstaly peníze, které se nyní tak odvážejí.“ "Tolikrát opakovali tuto naléhavou bezohled- nou žádost připojujíce hrozby, až jim bylo v tom, oč žádali, konečně vyhověno. A tak z Čech odešli pan Berthold, hrabě z Henneberga, a Oldřich, lankrabě z Leuch- Ó ty, osude lidský, jenž jako měsíc se měníš*/, pevně neumíš stát, zda takto žádáš si bydlit tenberka, z Moravy zase mladý Dyten z Cas- tellu s četnými jinými šlechtici německými a vrátili se domů a čeští velmoži se zcela uvázali v záležitosti krále a království. Léta tedy Páně 1315 v měsíci dubnu, v pátém roce krále Jana, byly panu Jindřichovi z Lipé v Čechách a Ješkovi z Vartemberka na Mo- ravě se souhlasem skoro všech šlechticů krá- lovství od samého krále opět svěřeny všechny záležitosti královské. Když se to tak stalo, nenastal očekávaný pokoj. Denně následo- vala obsílka za obsílkou a vymáhání za vy- máháním; důchod králi, jak jsme myslili, nevzrůstal, nýbrž z kutnohorské urbury a mincovny, která měla králi platit každý týden po pěti nebo šesti stech hřivnách, často do- stával král týdně jen šestnáct na královská vydání, všechny pak ostatní peníze byly roz- díleny, jak určil Jindřich z Lipé, který byl nejvyšším komorníkem.*/ Vzrostl zatím s příz- ní Štěstěny Jindřich z Lipé nade všechny v Čechách, vzrostla zároveň jeho pověst, sláva, dvůr a nesmírné služebnictvo, takže se při vyjížďkách jeho družina panošů a rytířů, která ho provázela napřed i vzadu, stala mno- hem četnější než králova. Všechno podléhá jeho pokynům a jeho rozkazům; poslouchá ho král i veškeren národ. Ale pověz mi, nač se nyní ptám: pod tímto údělem stálým, hle prosím tě, abys i to chtěl. Kdybych já, lidské štěstí, jen pod jejím údělem stálo, nikdy se neměnilo, pak nikdy bych neslulo štěstím. Dovede zřídka stát mé kolo, je bezmála celé v pohybu denně a činí hned dobré, hned neblahé sliby, tiskne a vysoko vznáší hned každého, nazpět zas vede, takže, kdo na trůně sedí, ten rolníku náhle se rovná. Stojíš-li, dbej, abys nepad'?/ a takto se vzápětí nestal z prvního posledním hned, jenž na místě posledním sedne. Nechať nezoufá člověk, zlý osud když se ho drží, neboť jest takto tvrdý, neb taková práva se mění. Když tedy stál Jindřich z Lipé na vrcholu šťastných úspěchů, obklopen silným množ- stvím přátel a služebnictva, takže nemohl být podle svého mínění oklamán nebo svržen, hle, navštívili někteří velmoži království, je- jichž jména jakožto známá nebylo podle mne potřebné zapsati v této knize, pod rouškou jakési věrnosti krále a pravili: „Pane králi, Jindřich z Lipé usiluje nastrojiti vám tajné 296 / 297 úklady lstivého úskoku, a jestliže jim hodně včas nezabráníte, pozbudete bezpečnosti ži- vota a královské důstojnosti.“ Těm tajným návodům dopřála upřímnost králova i krá- lovnina důvěřivého sluchu a oba dali souhlas, aby byl Jindřich z Lipé při vhodné příleži- tosti zajat. Tedy léta Páně 1315 dne 26. října byl Jindřich z Lipé na Pražském hradě před králem od Viléma z Valdeka, řečeného Zajíce,
Strana 297
ozbrojenou mocí zajat, hned zaveden na hrad Týřov4/ a tam ve věži pod stráží dvanácti mužů spoután v okovech bedlivě střežen. Potom hned nastanou ve všech krajinách království nevylíčitelné nepokoje, všude vidět požáry a plenění a bědování a skoro celé Čechy začnou zpívati: Běda, ach, běda! Ne- boť se všechen rod Jindřicha z Lipé, zvaný z Ronova5/, spolu spojil se všemi svými pří- vrženci a přibranými cizími lupiči a utábořil se na škodu královu v městě Českém Brodě s pěti sty ozbrojenců. Chtěli totiž nahnat tím králi strachu a tak zachránit zajatého Jindři- cha nebo aspoň nepřátelsky obsadit Kutnou Horu nebo některé z okolních měst. Zatím přišel ke králi vratislavský vévoda Boleslav, švagr královny Elišky, a dodal mu utěšujícími slovy i slibem pomoci silnější zmužilosti. Tak tedy král, který se rozhodl jeti osobně do rýn- ských krajin, aby přivedl rytíře, poslal místo sebe královnu o svátku Narození Páněs k římskému králi Ludvíkovi, královninu strý- ci, a sám se zatím mužně postavil na odpor nepřátelům s Vilémem, zvaným Zajícem, Petrem z Rožmberka a s přáteli Tobiáše z Bechyně a dobyl tří měst se souhlasem je- jich obyvatelstva, totiž Mýta, Poličky a Jaro- měře, která jako věno držela královna Alžbě- ta, řečená Hradecká, macecha královny Eliš- ky. Neboť tato vdova po dvou českých králích velmi milostivě věnovala Jindřichovi z Lipé pro věrnost a služby obzvláštní přízeň, a proto začala státi na straně králi Janovi nepřátelské. A tak se tu onde nepřátelsky utkávaly houfy a strhovaly se srážky a hned toho, hned onoho zahubil meč a jiný byl odveden do zajetí. Byl pak vůdcem všech těch, kteří bojovali proti králi, Jan z Vartemberka, syn Benešův, muž opravdu velké odvahy, statečný a rytíř velmi proslavený, a ten, když útočil na jednu kos- telní tvrz u Hradce, zvanou Kostelec8, totiž léta Páně 1316 v předvečer Zjevení Páně, zasažen do tváře střelou praku hned tam skonal. Tento statečný rytíř byl zvyklý nevelké činy toliko zřídka konat. Tak vyrostla v přečetných zemích velká proslulost jeho. Kdo byl to, chcete snad poznat? Byl on udatný jinoch, jenž z krve se vznešené zrodil, štědrý, odvážný byl a v činech a jednání bystrý, cokoli mířilo ke cti, to miloval. Za to mu, Kriste, v pokoji sídlo rač dát, ať věčného života není zbaven, když náhlá smrt mu odňala pozemský život. Přece však nemálo zatemnila skvrna zlé po- věsti slávu tohoto rytíře Jana, protože nikte- rak nevydal tři moravské hrady, Veveří, Bzenec1% a Hradecl1/, které přijal od krále na dané slovo v léno, ač byl o jejich vydání požádán a králem upomenut. Když se toto dálo, pan Petr z Rožmberka uvažuje, že se osvobození Jindřicha z Lipé nadlouho protahuje, odmítl jeho panenskou dceru, která s ním byla zasnoubena snubním prstenem, a tak se spojil se svolením krále Jana manželským svazkem s paní Violou, dcerou vévody těšínského, vdovou po mla- dém králi Václavovi. Tímto sňatkem se Petr z Rožmberka těsněji připoutal ke králi a do- kázal, že rozvázal přátelský svazek i příbu- zenství s tím, jehož dceru zamítl. Konečně král, který ležel v poli před hradem Budyní s vojskem shromážděným z Polska a Míšně, třebas byl mocnější než všichni jeho nepřáte- lé, přece se obával úkladů tajné zrady, které by mu mohli způsobiti jak jeho lidé, tak cizí, poslal posly a mnohonásobnými prosbami 1/ Jindřich z Lipé byl nejvyšším maršálkem a podkomo- řím; nejvyšším komorníkem byl tentokrát Petr z Rožm- berka. 2 Kosmas I, 7: „Neboť Štěstěna stále jako v kostky hraje svým kolem tak, že brzy ty povznese na vrchol, brzy ony uvrhne do propasti. Tím se stává, že se světská hodnost, jež bývá někdy k slávě, ztratí k hanbě.“ 3/ 1. epištola sv. Pavla ke Korintským 10. 12. V lat. orig.: Angerbach. 5/ O něm v poznámkách vzadu ke kap. LXXI a LXXXVI. 6 25. prosince. 7 V lat. orig.: Mutam, Policz, Germer. 8/ Kostelec nad Orlicí. % Tj. 5. ledna. 10 V lat. orig.: Eichhorns, Bisencz. 11/ V lat. orig.: Grecz, tj. Hradec u Opavy.
ozbrojenou mocí zajat, hned zaveden na hrad Týřov4/ a tam ve věži pod stráží dvanácti mužů spoután v okovech bedlivě střežen. Potom hned nastanou ve všech krajinách království nevylíčitelné nepokoje, všude vidět požáry a plenění a bědování a skoro celé Čechy začnou zpívati: Běda, ach, běda! Ne- boť se všechen rod Jindřicha z Lipé, zvaný z Ronova5/, spolu spojil se všemi svými pří- vrženci a přibranými cizími lupiči a utábořil se na škodu královu v městě Českém Brodě s pěti sty ozbrojenců. Chtěli totiž nahnat tím králi strachu a tak zachránit zajatého Jindři- cha nebo aspoň nepřátelsky obsadit Kutnou Horu nebo některé z okolních měst. Zatím přišel ke králi vratislavský vévoda Boleslav, švagr královny Elišky, a dodal mu utěšujícími slovy i slibem pomoci silnější zmužilosti. Tak tedy král, který se rozhodl jeti osobně do rýn- ských krajin, aby přivedl rytíře, poslal místo sebe královnu o svátku Narození Páněs k římskému králi Ludvíkovi, královninu strý- ci, a sám se zatím mužně postavil na odpor nepřátelům s Vilémem, zvaným Zajícem, Petrem z Rožmberka a s přáteli Tobiáše z Bechyně a dobyl tří měst se souhlasem je- jich obyvatelstva, totiž Mýta, Poličky a Jaro- měře, která jako věno držela královna Alžbě- ta, řečená Hradecká, macecha královny Eliš- ky. Neboť tato vdova po dvou českých králích velmi milostivě věnovala Jindřichovi z Lipé pro věrnost a služby obzvláštní přízeň, a proto začala státi na straně králi Janovi nepřátelské. A tak se tu onde nepřátelsky utkávaly houfy a strhovaly se srážky a hned toho, hned onoho zahubil meč a jiný byl odveden do zajetí. Byl pak vůdcem všech těch, kteří bojovali proti králi, Jan z Vartemberka, syn Benešův, muž opravdu velké odvahy, statečný a rytíř velmi proslavený, a ten, když útočil na jednu kos- telní tvrz u Hradce, zvanou Kostelec8, totiž léta Páně 1316 v předvečer Zjevení Páně, zasažen do tváře střelou praku hned tam skonal. Tento statečný rytíř byl zvyklý nevelké činy toliko zřídka konat. Tak vyrostla v přečetných zemích velká proslulost jeho. Kdo byl to, chcete snad poznat? Byl on udatný jinoch, jenž z krve se vznešené zrodil, štědrý, odvážný byl a v činech a jednání bystrý, cokoli mířilo ke cti, to miloval. Za to mu, Kriste, v pokoji sídlo rač dát, ať věčného života není zbaven, když náhlá smrt mu odňala pozemský život. Přece však nemálo zatemnila skvrna zlé po- věsti slávu tohoto rytíře Jana, protože nikte- rak nevydal tři moravské hrady, Veveří, Bzenec1% a Hradecl1/, které přijal od krále na dané slovo v léno, ač byl o jejich vydání požádán a králem upomenut. Když se toto dálo, pan Petr z Rožmberka uvažuje, že se osvobození Jindřicha z Lipé nadlouho protahuje, odmítl jeho panenskou dceru, která s ním byla zasnoubena snubním prstenem, a tak se spojil se svolením krále Jana manželským svazkem s paní Violou, dcerou vévody těšínského, vdovou po mla- dém králi Václavovi. Tímto sňatkem se Petr z Rožmberka těsněji připoutal ke králi a do- kázal, že rozvázal přátelský svazek i příbu- zenství s tím, jehož dceru zamítl. Konečně král, který ležel v poli před hradem Budyní s vojskem shromážděným z Polska a Míšně, třebas byl mocnější než všichni jeho nepřáte- lé, přece se obával úkladů tajné zrady, které by mu mohli způsobiti jak jeho lidé, tak cizí, poslal posly a mnohonásobnými prosbami 1/ Jindřich z Lipé byl nejvyšším maršálkem a podkomo- řím; nejvyšším komorníkem byl tentokrát Petr z Rožm- berka. 2 Kosmas I, 7: „Neboť Štěstěna stále jako v kostky hraje svým kolem tak, že brzy ty povznese na vrchol, brzy ony uvrhne do propasti. Tím se stává, že se světská hodnost, jež bývá někdy k slávě, ztratí k hanbě.“ 3/ 1. epištola sv. Pavla ke Korintským 10. 12. V lat. orig.: Angerbach. 5/ O něm v poznámkách vzadu ke kap. LXXI a LXXXVI. 6 25. prosince. 7 V lat. orig.: Mutam, Policz, Germer. 8/ Kostelec nad Orlicí. % Tj. 5. ledna. 10 V lat. orig.: Eichhorns, Bisencz. 11/ V lat. orig.: Grecz, tj. Hradec u Opavy.
Strana 298
pozval pana Balduina, trevírského arcibis- kupa, svého strýce, aby přišel do Čech. A ten, touže jako milující otec pomoci synovi v tísni, přišel spolu s panem Petrem, mohuč- ským arcibiskupem, léta Páně 1316 v měsíci dubnu do Čech se čtyřmi sty velikých koní a vybraným rytířstvem i slavným vojskem. Dne 26. téhož března, po příchodu obou arcibiskupů do Prahy, začalo se vyjednávání o Jindřichovi z Lipé a po mnohém zprostřed- kování bylo dovedeno k tomu, že Jindřich z Lipé, který ležel šest měsíců v zajetí na Tý- řově, dal v zástavu devět hradů a postavil králi šest rukojmí ze zemských šlechticů a byl dne 17. dubna zproštěn vazby, aby se mohl s królem volneji dohodnouti.1?/ "Tehdy zas nové věci se sjednají, znova se jedná, nikdo si nemyslí však, že ví, co nastat by mělo. V témž čase se ukázala v měsíci listopadu na severní straně jedna kometa dosti značná a ta skončila svůj oběh a období na konci měsíce února. Ta kometa trvala od svátků svatého Ondřeje až do Matěje.!š/ V téže době, totiž léta Páně 1316 v den svatých Tiburcia a Va- leriéna!*/, bylo zhoubně spáleno Pražské město domácím ohněm, který začal v Židov- ské ulici a rozšířil se až k bráně svatého Martina ve zdi.!5/ Po tomto požáru následoval opět dvanáctého dne jiný převeliký oheň okolo kostela svatého Valentina.?8/ Vše, co jsem zde až dosud zaznamenal, ne- hleděl jsem psáti proto, jako bych z toho měl nějakou zábavu, ale aby každý, kdo to přečte, pochopil, jak náhle „pomíjí svět i žádost jeho‘!7/, PRVOROZENY SYN CESKÉHO KRALE JANA Léta Páně 1316 dne 14. května o první ho- dinè!8/ se narodil v Pražském městě Václav, prvorozenec pana krále Jana a paní Elišky, královny české a polské, a při jeho narození nastala radost a plesání všem, kteří milovali PAN JAN, KRÁL ČESKÝ A POLSKÝ, S PANEM BALDUINEM, ARCIBISKUPEM TREVIRSKYM, BOJOVAL U REKY NECKARU PROTIRAKOUSKEMU VEVODOVI FRIDRICHOVI LETA PANE 1316 4 CXXVII 298 / 299 štěstí krále a království. Tento chlapec byl dne 30. května, totiž na Boží hod svatodušní, v katedrálním Pražském chrámu za přítom- nosti pana Balduina, arcibiskupa trevirského, biskupů pana Jana Pražského a pana Heřma- na Prizrenskeho'*/ od pana Petra, mohućske- ho arcibiskupa, křtem svěcené vody slav- nostně znovuzrozen, při čemž všichni z ra- dosti volali a pozdravovali ho. Ten chlapec byl v měsíci září dovezen na Křivoklát, odevzdán panu Vilému Zajícovi a v měsíci březnu ve zdraví opět donesen do Prahy. 13/ Listina o dohodě krále Jana se stranou Jindřicha z Lipé je datována dne 12. dubna 1316 (Regesta III, č. 305); smír Jindřicha z Lipé s Petrem z Rožmberka dne 25. dubna 1316 (Regesta III, č. 309); srv. i pozn. vzadu. 13/ Ondřeje je 30. listopadu, Matěje 24. února. 14/ Dne 14. dubna. 15/ Na nynější křižovatce Národní tř., Perštýna a Spá- lené ulice. 16/ Kostel sv. Valentina na poćźtku Svatovalentinskć ulice, dnešní Valentinské na Starém Městě pražském. 17/ 1. epištola sv. Jana 2. 17. 18/ Asi před 6. hod. ranní našeho času. 19/ Heřman, biskup prizrenský z řádu dominikánského, objevuje se v listinách v letech 1315—1316 jako sufragán biskupa pražského (Regesta III, č. 241, 306). 20/ V lat. orig.: in Burgelinum. Když byl pan Jindřich z Lipé po četných vy- jednáváních a slibech vysvobozen z pout svého zajetí, nastal nejnovější zmatek horší prvního a nikterak nenásledoval čekaný mír. Přece však nejprve někteří šlechtici, příbuzní Jindřicha z Lipé, mírumilovnými slovy uči- nili králi lstivě mnoho slibů o zachování míru, ale ponenáhlu propukalo jejich zjevné ne- přátelství. Zatím když slyšel pan Ludvík, římský král,
pozval pana Balduina, trevírského arcibis- kupa, svého strýce, aby přišel do Čech. A ten, touže jako milující otec pomoci synovi v tísni, přišel spolu s panem Petrem, mohuč- ským arcibiskupem, léta Páně 1316 v měsíci dubnu do Čech se čtyřmi sty velikých koní a vybraným rytířstvem i slavným vojskem. Dne 26. téhož března, po příchodu obou arcibiskupů do Prahy, začalo se vyjednávání o Jindřichovi z Lipé a po mnohém zprostřed- kování bylo dovedeno k tomu, že Jindřich z Lipé, který ležel šest měsíců v zajetí na Tý- řově, dal v zástavu devět hradů a postavil králi šest rukojmí ze zemských šlechticů a byl dne 17. dubna zproštěn vazby, aby se mohl s królem volneji dohodnouti.1?/ "Tehdy zas nové věci se sjednají, znova se jedná, nikdo si nemyslí však, že ví, co nastat by mělo. V témž čase se ukázala v měsíci listopadu na severní straně jedna kometa dosti značná a ta skončila svůj oběh a období na konci měsíce února. Ta kometa trvala od svátků svatého Ondřeje až do Matěje.!š/ V téže době, totiž léta Páně 1316 v den svatých Tiburcia a Va- leriéna!*/, bylo zhoubně spáleno Pražské město domácím ohněm, který začal v Židov- ské ulici a rozšířil se až k bráně svatého Martina ve zdi.!5/ Po tomto požáru následoval opět dvanáctého dne jiný převeliký oheň okolo kostela svatého Valentina.?8/ Vše, co jsem zde až dosud zaznamenal, ne- hleděl jsem psáti proto, jako bych z toho měl nějakou zábavu, ale aby každý, kdo to přečte, pochopil, jak náhle „pomíjí svět i žádost jeho‘!7/, PRVOROZENY SYN CESKÉHO KRALE JANA Léta Páně 1316 dne 14. května o první ho- dinè!8/ se narodil v Pražském městě Václav, prvorozenec pana krále Jana a paní Elišky, královny české a polské, a při jeho narození nastala radost a plesání všem, kteří milovali PAN JAN, KRÁL ČESKÝ A POLSKÝ, S PANEM BALDUINEM, ARCIBISKUPEM TREVIRSKYM, BOJOVAL U REKY NECKARU PROTIRAKOUSKEMU VEVODOVI FRIDRICHOVI LETA PANE 1316 4 CXXVII 298 / 299 štěstí krále a království. Tento chlapec byl dne 30. května, totiž na Boží hod svatodušní, v katedrálním Pražském chrámu za přítom- nosti pana Balduina, arcibiskupa trevirského, biskupů pana Jana Pražského a pana Heřma- na Prizrenskeho'*/ od pana Petra, mohućske- ho arcibiskupa, křtem svěcené vody slav- nostně znovuzrozen, při čemž všichni z ra- dosti volali a pozdravovali ho. Ten chlapec byl v měsíci září dovezen na Křivoklát, odevzdán panu Vilému Zajícovi a v měsíci březnu ve zdraví opět donesen do Prahy. 13/ Listina o dohodě krále Jana se stranou Jindřicha z Lipé je datována dne 12. dubna 1316 (Regesta III, č. 305); smír Jindřicha z Lipé s Petrem z Rožmberka dne 25. dubna 1316 (Regesta III, č. 309); srv. i pozn. vzadu. 13/ Ondřeje je 30. listopadu, Matěje 24. února. 14/ Dne 14. dubna. 15/ Na nynější křižovatce Národní tř., Perštýna a Spá- lené ulice. 16/ Kostel sv. Valentina na poćźtku Svatovalentinskć ulice, dnešní Valentinské na Starém Městě pražském. 17/ 1. epištola sv. Jana 2. 17. 18/ Asi před 6. hod. ranní našeho času. 19/ Heřman, biskup prizrenský z řádu dominikánského, objevuje se v listinách v letech 1315—1316 jako sufragán biskupa pražského (Regesta III, č. 241, 306). 20/ V lat. orig.: in Burgelinum. Když byl pan Jindřich z Lipé po četných vy- jednáváních a slibech vysvobozen z pout svého zajetí, nastal nejnovější zmatek horší prvního a nikterak nenásledoval čekaný mír. Přece však nejprve někteří šlechtici, příbuzní Jindřicha z Lipé, mírumilovnými slovy uči- nili králi lstivě mnoho slibů o zachování míru, ale ponenáhlu propukalo jejich zjevné ne- přátelství. Zatím když slyšel pan Ludvík, římský král,
Strana 299
46/ Nejstarší pečeť Starého (Většího) Města pražského z doby kolem r. 1260 (foto AMP) A 471 Nejstarší pečeť Kutné Hory, asi z r. 1300 (foto OA Kutná Hora)
46/ Nejstarší pečeť Starého (Většího) Města pražského z doby kolem r. 1260 (foto AMP) A 471 Nejstarší pečeť Kutné Hory, asi z r. 1300 (foto OA Kutná Hora)
Strana 300
48/ Kutná Hora - arcidekanský chrám Sv. Jakuba (foto SUPPOP Praha) 49/ Avignon- Papežský palác (IOtO Knihtisk n. p. Praha)
48/ Kutná Hora - arcidekanský chrám Sv. Jakuba (foto SUPPOP Praha) 49/ Avignon- Papežský palác (IOtO Knihtisk n. p. Praha)
Strana 301
že rakouský vévoda Fridrich, jeho protivník, táhne se silným množstvím lidu přes Švábsko na Rýně, poslal své posly a listy do Čech panu Janovi, králi českému a polskému, a pá- nům arcibiskupům Petru Mohučskému a Balduinovi Trevírskému a Zádal, aby mu po- skytli pomoc. Tak se hned dostane, oč se žádá, najde, co se hledá. A tak král Jan, vy- hovuje žádosti všech šlechticů království a chtěje se postarati svému království o mír, který by měl po něm být zachován, ustanovil za sebe správcem království Petra, mohuč- ského arcibiskupa, a sám v oktáv svatého Vavřince!/ vytrhl se svým strýcem, panem Balduinem, trevírským arcibiskupem, z Pra- hy a táhl k římskému králi. Vedl pak s sebou král ve svém vojsku málo českých šlechticů, ale vzal si lidi pana Trevírského a také si při- družil přemnohé z různých stran Německa. Ti tedy, král a arcibiskup, sešli se dne 30. srpna s římským králem Ludvíkem blízko Norimberka a společně postoupili k šváb- skému městu Esslingenu, kde se vévoda ra- kouský utábořil. Ludvík tedy nepřátelsky navštívil Fridricha a tak odvážně se k němu přiblížil, že vojsko jednoho i druhého oddě- lovala jen řeka, zvaná Neckar. Obě přirazila ke břehu a nepřestávala navzájem na sebe pohlížeti hrozivýma očima a častovati se ne- návistnými vtipy. Ležel však Fridrich, chrá- něn opevněním na vrchu, Ludvík v údolí, mohl tedy Fridrich napadnouti jiné, když by byl chtěl, ale nemohl být napaden. Potom když tito vladaři leželi proti sobě nepřátelsky pět dní a utrpěli tu onde porůznu přemnoho škod, hle, 19. září v neděli ve ve- černí hodině se strhl silný křik a byla ohlá- šena nastávající bitva, na pokřik se zdvihli vladaři, ozbrojili se rytíři a vztyčily se pra- pory a odznaky přílbic. Ti totiž, kteří byli ze strany Ludvíkovy, první začali boj, snažili se přejít řeku, třebas těžce, k odpůrcům, ale tito kladli odpor, pokud mohli. Celá pak tíha bitvy se rozhodovala uprostřed proudu Nec- karu, takže tam byl sveden hlavní boj. Některé MOR, KTERÝ VZNIKL VRÜZNYCHKRAJINÁCHSVÉTA LÉTA PÁNĚ 1316 $ CXXVIII pohltila řeka, jiné usmrtil meč, některé, kteří neutekli, zadržel nepřítel; ten boj trval až do západu slunce. A tak vojsko Ludvíkovo s pomocí Boží zvítězilo a zajalo z těch, kteří byli s Fridrichem, dvanáct hrabat s jinými sto čtyřiceti rytíři a muži rytířskými. Bylo pak v té bitvě zabito tisíc pět set koní. V tomto bitevním zápase byl ve srážce pan Jan, král český a polský, opásán rytířským pásem a opásal pfemnoho jiných a téhož dne jako nový rytíř přeslavně zápasil, že budil úžas u těch, kdož to viděli. Následujícího dne jal se král Ludvík postupovati se svým vojskem k Heilbronnu dovézt si zásoby, aby tak více posilněn mohl prudčeji napadati svého pro- tivníka Fridricha. 'Táhl tehdy i český král Jan spolu s panem Balduinem, trevírským arcibiskupem, do Lucemburska, svého vlast- ního hrabství, kde dosud zůstává, a nevím, kdy se vrátí do Čech, do své země. Potom rakouský vévoda Fridrich nečekal na návrat krále Ludvíka, nýbrž začal se svými postu- povat nahoru podél Rýna. Zatím pan Petr, mohučský arcibiskup, kte- rý zůstal v Čechách místo krále Jana jako správce, přičiňoval se podle svých sil o mír, ale, bohužel, protože byl oklamán sladkými řečmi šlechticů, neprovázel jeho práci na- prosto žádný prospěch míru. Když pak týž Mohučský viděl, že lichotivými slovy nic v království nepořídí, nýbrž že všude přibývá zla nesvornosti, konečně rozmrzen a také po- volán římským králem Ludvíkem, odešel léta Páně 1316*%/ dne 8. dubna v oktávu veli- konočním z Prahy a obrátil své kroky do No- rimberka, kde ho očekával král Ludvík. Když arcibiskup odešel a pan Jan, král český, na- dále byl rovněž nepřítomen, dolehla starost o celé království a jeho správa na slavnou paní královnu Elišku. Pomáhej jí Bůh tváří svou a pravice Hospodinova, prosím, chraň ji i království. Amen! 1/ Dne 17. srpna 1316; ještě 16. srpna byl v Praze (Re- gesta III, č. 336). ?/ Správně 1317. Tento rok Páně 1316 obsahuje v sobě tolik morových ran a utrpení, že se ucho vyhýbá je poslouchat a mysl trne. V tomto roce se uká- zala, jak jsme svrchu pověděli, na severní straně jedna kometa a řízením Božím zvěsto- vala přemnoho nebezpečenství. Neboť na-
že rakouský vévoda Fridrich, jeho protivník, táhne se silným množstvím lidu přes Švábsko na Rýně, poslal své posly a listy do Čech panu Janovi, králi českému a polskému, a pá- nům arcibiskupům Petru Mohučskému a Balduinovi Trevírskému a Zádal, aby mu po- skytli pomoc. Tak se hned dostane, oč se žádá, najde, co se hledá. A tak král Jan, vy- hovuje žádosti všech šlechticů království a chtěje se postarati svému království o mír, který by měl po něm být zachován, ustanovil za sebe správcem království Petra, mohuč- ského arcibiskupa, a sám v oktáv svatého Vavřince!/ vytrhl se svým strýcem, panem Balduinem, trevírským arcibiskupem, z Pra- hy a táhl k římskému králi. Vedl pak s sebou král ve svém vojsku málo českých šlechticů, ale vzal si lidi pana Trevírského a také si při- družil přemnohé z různých stran Německa. Ti tedy, král a arcibiskup, sešli se dne 30. srpna s římským králem Ludvíkem blízko Norimberka a společně postoupili k šváb- skému městu Esslingenu, kde se vévoda ra- kouský utábořil. Ludvík tedy nepřátelsky navštívil Fridricha a tak odvážně se k němu přiblížil, že vojsko jednoho i druhého oddě- lovala jen řeka, zvaná Neckar. Obě přirazila ke břehu a nepřestávala navzájem na sebe pohlížeti hrozivýma očima a častovati se ne- návistnými vtipy. Ležel však Fridrich, chrá- něn opevněním na vrchu, Ludvík v údolí, mohl tedy Fridrich napadnouti jiné, když by byl chtěl, ale nemohl být napaden. Potom když tito vladaři leželi proti sobě nepřátelsky pět dní a utrpěli tu onde porůznu přemnoho škod, hle, 19. září v neděli ve ve- černí hodině se strhl silný křik a byla ohlá- šena nastávající bitva, na pokřik se zdvihli vladaři, ozbrojili se rytíři a vztyčily se pra- pory a odznaky přílbic. Ti totiž, kteří byli ze strany Ludvíkovy, první začali boj, snažili se přejít řeku, třebas těžce, k odpůrcům, ale tito kladli odpor, pokud mohli. Celá pak tíha bitvy se rozhodovala uprostřed proudu Nec- karu, takže tam byl sveden hlavní boj. Některé MOR, KTERÝ VZNIKL VRÜZNYCHKRAJINÁCHSVÉTA LÉTA PÁNĚ 1316 $ CXXVIII pohltila řeka, jiné usmrtil meč, některé, kteří neutekli, zadržel nepřítel; ten boj trval až do západu slunce. A tak vojsko Ludvíkovo s pomocí Boží zvítězilo a zajalo z těch, kteří byli s Fridrichem, dvanáct hrabat s jinými sto čtyřiceti rytíři a muži rytířskými. Bylo pak v té bitvě zabito tisíc pět set koní. V tomto bitevním zápase byl ve srážce pan Jan, král český a polský, opásán rytířským pásem a opásal pfemnoho jiných a téhož dne jako nový rytíř přeslavně zápasil, že budil úžas u těch, kdož to viděli. Následujícího dne jal se král Ludvík postupovati se svým vojskem k Heilbronnu dovézt si zásoby, aby tak více posilněn mohl prudčeji napadati svého pro- tivníka Fridricha. 'Táhl tehdy i český král Jan spolu s panem Balduinem, trevírským arcibiskupem, do Lucemburska, svého vlast- ního hrabství, kde dosud zůstává, a nevím, kdy se vrátí do Čech, do své země. Potom rakouský vévoda Fridrich nečekal na návrat krále Ludvíka, nýbrž začal se svými postu- povat nahoru podél Rýna. Zatím pan Petr, mohučský arcibiskup, kte- rý zůstal v Čechách místo krále Jana jako správce, přičiňoval se podle svých sil o mír, ale, bohužel, protože byl oklamán sladkými řečmi šlechticů, neprovázel jeho práci na- prosto žádný prospěch míru. Když pak týž Mohučský viděl, že lichotivými slovy nic v království nepořídí, nýbrž že všude přibývá zla nesvornosti, konečně rozmrzen a také po- volán římským králem Ludvíkem, odešel léta Páně 1316*%/ dne 8. dubna v oktávu veli- konočním z Prahy a obrátil své kroky do No- rimberka, kde ho očekával král Ludvík. Když arcibiskup odešel a pan Jan, král český, na- dále byl rovněž nepřítomen, dolehla starost o celé království a jeho správa na slavnou paní královnu Elišku. Pomáhej jí Bůh tváří svou a pravice Hospodinova, prosím, chraň ji i království. Amen! 1/ Dne 17. srpna 1316; ještě 16. srpna byl v Praze (Re- gesta III, č. 336). ?/ Správně 1317. Tento rok Páně 1316 obsahuje v sobě tolik morových ran a utrpení, že se ucho vyhýbá je poslouchat a mysl trne. V tomto roce se uká- zala, jak jsme svrchu pověděli, na severní straně jedna kometa a řízením Božím zvěsto- vala přemnoho nebezpečenství. Neboť na-
Strana 302
staly v letní době proti přirozené povaze to- hoto času z nepřetržitých dešťů tak značné povodně, že jako potopa vyvracely na četných místech budovy, zdi a hrady. V krajinách saských se řeka Labe tak velice vzdula, že zničila čtyři sta padesát vesnic blízko u vody zároveň s lidmi a dobytkem. V Rakousku, Polsku, Uhrách a Míšni hlásala obecná stíž- nost obyvatelstva, že z té potopy vznikly ne- konečné pohromy. Tato zátopa vod zaplavila roviny a údolí, zničila seno a obilí a odnesla s sebou přemnoho věcí, které uchvátila. Vzápětí přišlo žalostné umírání lidí a to umírání se tak velice rozmohlo, že se v pře- mnohých vesnicích a městech vykopávaly hluboké jámy, aby společně zakryly přemno- ho mrtvol jako zdechliny. Nedostávalo se obilí, sena, nedostávalo se i pastvin, takZe za- čínali hladovět a hynout lidé i dobytek. Vy- pravoval nám pan Petr, mohučský arcibiskup, že za půl roku zemřelo jen v městě Metách pětkrát sto tisíc lidí. Neméně usmrcovala morová rána tohoto roku koně, vepře, ovce a krávy a veškerá zvířata polní; zahynulo totiž na dvorech, které patřily ke Zbraslavi, přes tisíc ovcí kromě jiných zvířat, která před- časně zašla. Po tomto létě bohatém na vody, nikoli na úrodu vzápětí přišla krutá zima, která při- nesla množství sněhu a tuhé mrazy. Této zimy od svátku svatého Ondřeje apoštola až do Květné neděle, která byla 28. března!/, zůstala řeka Vltava tak silně zamrzlá, že na je- jím ledovém povrchu lid denně beze vší zá- ludnosti přecházel a procházel se jako po su- chu. Pro tuto dlouhou zimu byl lid sužován velmi krutým hladem a nedostávalo se píce zvířatům; svízele přibývalo k svízeli, protože bylo království všude a hlavně mnišský maje- tek ustavičně drancován. Také mezi tím zloba Žampašských a Brandýských a jiných sousedů tolik poplenila každodenním dran- cováním Landškroun a okolní statky, patřící Zbraslavi, že jsme je museli takřka zadarmo svěřiti do ochrany panu Hejmacovi, synovi Púty z Dubé. "Téhož roku zemřel v Praze dne 7. června pan Petr?/, biskup olomoucký, a byl pocho- ván na Hradě. Ačkoli byl proboštem praž- ským a vyšehradským a zároveň kanclé- řem království Českého a byl v životě pln všeho bohatství, stěží mu při smrti zůstalo tolik, že mohl být pochován. Tehdy jsem řekl: Ten si jak hlupák vede, kdo množství pokladů střádá, aniž má jistotu v tom, kdo všechna bohatství tato bude mít po jeho smrti.?/ A proto ti radím: Již přestaň truhlice penězi plnit, leč usiluj místo těch peněz získat si perly ctnosti, z nichž jednou, až vyjde duch z těla, široce brána spásy se otevře, bude tě vítat. Po tomto panu Petrovi nastoupil pan Kon- rád, který byl 15. června zvolen za biskupa olomouckého. "Téhož roku, okolo svátku svatého Jakuba apoštolas/, když byla smrtí pana papeže Kli- menta V.5/ na tfetí rok neobsazena fímská 1/ Od 30. listopadu 1316 do 27. března 1317; kronikář se zmýlil v datu Květné neděle o den. ?/ Viz kap. LXXIV, pozn. č. 4. *| Srv. Alexandreidu (V.) 1857—1861, 1868—1874: Div, člověče, kak sě trudíš, i kak sobú sám v tom slúdíš, pro zbožie svój život vážě, i to, což jest velmi dráže, svú duši, den za dnem topíš. 302 / 303 stolice, byl zvolen ve francouzských kraji- nách od kardinálů, kteří se tam spolu shro- máždili, za papeže pan Jan XXII.$/, který se předtím jmenoval Jakub a byl biskupem avignonským. Viz, kak jest tento svět vrátek: dnes snad chodíš zdráv i jasen, a v jutře budeš snad uhašen. Viz, že co na lidech dobudeš, jakž umřeš, všeho zbudeš, s horami sé nepiébudes. *| Sv. Jakuba je 24. července, volba byla vykonána 7. srpna 1316. 5/ Zemřel 14. dubna 1314. %/ Jakub Dučse. Srv. o něm pozn. vzadu ke knize II, kap. XII.
staly v letní době proti přirozené povaze to- hoto času z nepřetržitých dešťů tak značné povodně, že jako potopa vyvracely na četných místech budovy, zdi a hrady. V krajinách saských se řeka Labe tak velice vzdula, že zničila čtyři sta padesát vesnic blízko u vody zároveň s lidmi a dobytkem. V Rakousku, Polsku, Uhrách a Míšni hlásala obecná stíž- nost obyvatelstva, že z té potopy vznikly ne- konečné pohromy. Tato zátopa vod zaplavila roviny a údolí, zničila seno a obilí a odnesla s sebou přemnoho věcí, které uchvátila. Vzápětí přišlo žalostné umírání lidí a to umírání se tak velice rozmohlo, že se v pře- mnohých vesnicích a městech vykopávaly hluboké jámy, aby společně zakryly přemno- ho mrtvol jako zdechliny. Nedostávalo se obilí, sena, nedostávalo se i pastvin, takZe za- čínali hladovět a hynout lidé i dobytek. Vy- pravoval nám pan Petr, mohučský arcibiskup, že za půl roku zemřelo jen v městě Metách pětkrát sto tisíc lidí. Neméně usmrcovala morová rána tohoto roku koně, vepře, ovce a krávy a veškerá zvířata polní; zahynulo totiž na dvorech, které patřily ke Zbraslavi, přes tisíc ovcí kromě jiných zvířat, která před- časně zašla. Po tomto létě bohatém na vody, nikoli na úrodu vzápětí přišla krutá zima, která při- nesla množství sněhu a tuhé mrazy. Této zimy od svátku svatého Ondřeje apoštola až do Květné neděle, která byla 28. března!/, zůstala řeka Vltava tak silně zamrzlá, že na je- jím ledovém povrchu lid denně beze vší zá- ludnosti přecházel a procházel se jako po su- chu. Pro tuto dlouhou zimu byl lid sužován velmi krutým hladem a nedostávalo se píce zvířatům; svízele přibývalo k svízeli, protože bylo království všude a hlavně mnišský maje- tek ustavičně drancován. Také mezi tím zloba Žampašských a Brandýských a jiných sousedů tolik poplenila každodenním dran- cováním Landškroun a okolní statky, patřící Zbraslavi, že jsme je museli takřka zadarmo svěřiti do ochrany panu Hejmacovi, synovi Púty z Dubé. "Téhož roku zemřel v Praze dne 7. června pan Petr?/, biskup olomoucký, a byl pocho- ván na Hradě. Ačkoli byl proboštem praž- ským a vyšehradským a zároveň kanclé- řem království Českého a byl v životě pln všeho bohatství, stěží mu při smrti zůstalo tolik, že mohl být pochován. Tehdy jsem řekl: Ten si jak hlupák vede, kdo množství pokladů střádá, aniž má jistotu v tom, kdo všechna bohatství tato bude mít po jeho smrti.?/ A proto ti radím: Již přestaň truhlice penězi plnit, leč usiluj místo těch peněz získat si perly ctnosti, z nichž jednou, až vyjde duch z těla, široce brána spásy se otevře, bude tě vítat. Po tomto panu Petrovi nastoupil pan Kon- rád, který byl 15. června zvolen za biskupa olomouckého. "Téhož roku, okolo svátku svatého Jakuba apoštolas/, když byla smrtí pana papeže Kli- menta V.5/ na tfetí rok neobsazena fímská 1/ Od 30. listopadu 1316 do 27. března 1317; kronikář se zmýlil v datu Květné neděle o den. ?/ Viz kap. LXXIV, pozn. č. 4. *| Srv. Alexandreidu (V.) 1857—1861, 1868—1874: Div, člověče, kak sě trudíš, i kak sobú sám v tom slúdíš, pro zbožie svój život vážě, i to, což jest velmi dráže, svú duši, den za dnem topíš. 302 / 303 stolice, byl zvolen ve francouzských kraji- nách od kardinálů, kteří se tam spolu shro- máždili, za papeže pan Jan XXII.$/, který se předtím jmenoval Jakub a byl biskupem avignonským. Viz, kak jest tento svět vrátek: dnes snad chodíš zdráv i jasen, a v jutře budeš snad uhašen. Viz, že co na lidech dobudeš, jakž umřeš, všeho zbudeš, s horami sé nepiébudes. *| Sv. Jakuba je 24. července, volba byla vykonána 7. srpna 1316. 5/ Zemřel 14. dubna 1314. %/ Jakub Dučse. Srv. o něm pozn. vzadu ke knize II, kap. XII.
Strana 303
ODSTOUPENÍ PRVNÍHO OPATA ZBRASLAVSKÉHO A NĚKTERÉ JINÉ UDÁLOSTI CXXIX Po tomto čase, totiž léta Páně 1316, nazítří po svatých mučednících Protovi a Jacintovi, v nedělii/, když byla v celém řádě cisterciác- kém zpívána mše o Duchu svatém, v přítom- nosti pánů opatů Jana Valdsaského, Heiden- reicha Sedleckého a Gervika Oseckého2/ byl po dobrovolném odstoupení pana Konráda, který čestně opatoval dvacet dva a půl roku, od všech volitelů kanonicky a svorně zvolen pan Petr3/, třetí opat, za opata zbraslavského. Svrchu jmenovaný pan Konrád, který byl prvním opatem zbraslavským, dvakrát se vzdal řízení opatství; při prvním vzdání na- stoupil po něm pan Ota, který opatoval půl druhého roku a potom se vzdal4 podruhé byl pan Konrád zvolen a vyznamenán jmé- nem opata. V tom tedy úřadě setrval několik let a podruhé se vzdal a po něm nastoupil pan Petr léta Páně 1316, od založení pak Zbraslavi roku dvacátého čtvrtého. Jestliže tedy hledíme k osobám, je pan Petr třetím opatem zbraslavským, přihlížíme-li však ke změně úřadu, bude počítán za čtvrtého opata. Učiň, Ježíši Kriste, ať opat, zvolený nově, vždycky prospívá tak, i tobě že milým se stane! A když byl tento opat nově zvolen, trpěl Zbraslavský dům pro obecný rozvrat králov- ství a neúrodu přemnohými nedostatky a dluhy. Téhož léta Páně vzal si pan Jindřich, syn pana Bolka, vévody slezského ze Svídnice, řádně do manželského svazku pannu Anežku, dceru pana krále Václava, zakladatele Zbra- slavi, kterou měl s paní královnou Alžbětou, svou druhou manželkou. Tuto mladičkou dívku ve dvanáctém roku jejího věku zasnou- bila její matka svrchu jmenovanému knížeti bez souhlasu a rady její sestry, totiž paní Elišky, královny české a polské, a zároveň mu s dcerou odevzdala město Hradec5/ který tehdy měla. Svrchu řečené manželství bylo, jak všichni tvrdí, sjednáno Jindřichem z Lipé a jinými šlechtici zemskými, přívrženci toho Jindřicha, na škodu pana Jana, krále českého a polského. Dodává tomu věrohodnosti, že nyní je České království z Hradce drancováno. 1/ 12. září 1316. 2 Gervik Osecký se uvádí v listinách z let 1311—1317. 3/ Skladatel této knihy. 4 Srv. kap. LXV a knihu II, kap. XXI. 5 Hradec Králové. ZÁVĚŤ SPISOVATELE TÉTO KNIHY CXXX Tak jako marné sny vše lidské dojista zhyne. Na stolcích královských sám já nedávno spatřil jsem krále, kterak tam zasedali a dávali zákony lidu, když však jsem hodinu přešel, již tam jsem je nemohl nalézt. Kampak odešel Jindřich, ten císař a zbožnosti přítel, právem rozmnoživ říši a obtížen korunou chvály?
ODSTOUPENÍ PRVNÍHO OPATA ZBRASLAVSKÉHO A NĚKTERÉ JINÉ UDÁLOSTI CXXIX Po tomto čase, totiž léta Páně 1316, nazítří po svatých mučednících Protovi a Jacintovi, v nedělii/, když byla v celém řádě cisterciác- kém zpívána mše o Duchu svatém, v přítom- nosti pánů opatů Jana Valdsaského, Heiden- reicha Sedleckého a Gervika Oseckého2/ byl po dobrovolném odstoupení pana Konráda, který čestně opatoval dvacet dva a půl roku, od všech volitelů kanonicky a svorně zvolen pan Petr3/, třetí opat, za opata zbraslavského. Svrchu jmenovaný pan Konrád, který byl prvním opatem zbraslavským, dvakrát se vzdal řízení opatství; při prvním vzdání na- stoupil po něm pan Ota, který opatoval půl druhého roku a potom se vzdal4 podruhé byl pan Konrád zvolen a vyznamenán jmé- nem opata. V tom tedy úřadě setrval několik let a podruhé se vzdal a po něm nastoupil pan Petr léta Páně 1316, od založení pak Zbraslavi roku dvacátého čtvrtého. Jestliže tedy hledíme k osobám, je pan Petr třetím opatem zbraslavským, přihlížíme-li však ke změně úřadu, bude počítán za čtvrtého opata. Učiň, Ježíši Kriste, ať opat, zvolený nově, vždycky prospívá tak, i tobě že milým se stane! A když byl tento opat nově zvolen, trpěl Zbraslavský dům pro obecný rozvrat králov- ství a neúrodu přemnohými nedostatky a dluhy. Téhož léta Páně vzal si pan Jindřich, syn pana Bolka, vévody slezského ze Svídnice, řádně do manželského svazku pannu Anežku, dceru pana krále Václava, zakladatele Zbra- slavi, kterou měl s paní královnou Alžbětou, svou druhou manželkou. Tuto mladičkou dívku ve dvanáctém roku jejího věku zasnou- bila její matka svrchu jmenovanému knížeti bez souhlasu a rady její sestry, totiž paní Elišky, královny české a polské, a zároveň mu s dcerou odevzdala město Hradec5/ který tehdy měla. Svrchu řečené manželství bylo, jak všichni tvrdí, sjednáno Jindřichem z Lipé a jinými šlechtici zemskými, přívrženci toho Jindřicha, na škodu pana Jana, krále českého a polského. Dodává tomu věrohodnosti, že nyní je České království z Hradce drancováno. 1/ 12. září 1316. 2 Gervik Osecký se uvádí v listinách z let 1311—1317. 3/ Skladatel této knihy. 4 Srv. kap. LXV a knihu II, kap. XXI. 5 Hradec Králové. ZÁVĚŤ SPISOVATELE TÉTO KNIHY CXXX Tak jako marné sny vše lidské dojista zhyne. Na stolcích královských sám já nedávno spatřil jsem krále, kterak tam zasedali a dávali zákony lidu, když však jsem hodinu přešel, již tam jsem je nemohl nalézt. Kampak odešel Jindřich, ten císař a zbožnosti přítel, právem rozmnoživ říši a obtížen korunou chvály?
Strana 304
Kampak přišel Adolf a Rudolf, Albrechtův otec? Kampak Otakar přišel, kam Václav, muž mně tak drahý? Kampak králové Říma, kam Asyřanů as přišli, kampak králové čeští, kam francouzští anebo dánští, králové Španělů s Goty, kam Uhrů králové přišli, králové Angličanů a Řeků, jakož i Médů, kampak přišli ti všichni, kdož v rukou drželi žezla? Tohle Ti říkám, vždyť chci, aby v básni to napsáno bylo: Všichni králové tito se stejnými zákony řídí, po stezce smrti se brali, i papežům předobře známé. Papež, úžas světal/ a kolik je na zeměkouli správců, kteří nosí i jmění, hodnosti, pocty, biskup anebo primas, již prahnou po předních stolcích, opat, probošt a převor a příživník, kdokoli je to, člověk nedbalý zcela, i rozkošník, stejně tak boháč v docela málo dnech snad tělo i majetek ztratí, zaniknou beze všech stop. Tak půjdeme, půjdete, půjdou, rychle přechází svět, co jest a zdali jest, nevím. Snáze tak pohrdám tím, co brzo zanikat vidím. Zkouším vyslovit teď, čím na tomto světě je sláva, chvála a čest. O kéž bych buď vypsal neb vyzvědět mohl, jaké as odměny dostane ten, jenž otročí světu. Rubáš, jímž údy svážeš, se lacinou odměnou stává, věz, že pod zemí v hrobě i maso hnije i kosti. Duše, jež chvěje se, neví, zda do výšin jednou má vejít, či snad do hlubin sejít. I začíná pochybnost míti k jaké as cestě ji přivádí Bůh; a co se jí stane, to však ubohá neví, neb odměnu bere, jíž došla. Poněvadž přítomný život tak náhle mi kupředu kvapí, aniž hodinu znám, a duch můj nemůže zvědět napřed, jestli jsem hoden buď soudcovy lásky neb hněvu, proto se dobře mi hodí si určit a přemýšlet o tom, jak bych se zařídit měl, abych nebyl pak unesen náhle, abych, připraven nejsa, snad smrtí zachvácen nebyl. Ejhle stanovím závěť, jež všem by dokladem byla, kteří nejeví nechuť, buď číst ji nebo ji míti. Pro mnichy zkroušené v srdci to zajisté znamená mnoho, proto se vyslovím tak, jak níže se shledati může. Odevzdávám závěť svým vyvoleným, jsa tě- lesně zdráv a při dobrém vlastním rozumu. „Bázeň a strach přišel na mne“2 abych snad náhle překvapen dnem smrti nebyl zbaven sil a duše má v soužení vzdychajíc nezanedbala svou spásu a duch můj zeslaben bolestmi se nevrátil k Pánu, který ho dal. Činím tedy napřed svou závět a zdráv ji stanovím, aby mně bez tušení a vědomí nezabránila v něčem smrt a bolest. O věci pozemské, získané svý- mi pracemi anebo se svolením řádu přidělené mým potřebám, kterými mne občas k potě- šení zaměstnávala potřeba lidského údělu a zbytečná zvědavost, mám nyní starost, abych je neztratil, ale v oné hodině, kdy duše má bude mít vyjíti z těla, komu by se měly ony věci rozdělit, jen když se odevzdají osobám klášterním, o to se nyní nestarám a tehdy se nikterak nebudu starati. Chraň Bůh, aby se tehdy má mysl zabývala nějakým vlastnictvím a nicotnostmi, jež musí hned opustit, kterých se dobrovolně odříkala, když jich mohla svobodně užívati. Nečiním jako mnich žádné pořízení o vě- cech časných, nýbrž to všechno zanechávám správcům domu Božího a řádu; veliká zbývá cesta, je třeba, aby břemeno bylo malé Mám však poklad nad tyto věci drahocenněj 304/ 305
Kampak přišel Adolf a Rudolf, Albrechtův otec? Kampak Otakar přišel, kam Václav, muž mně tak drahý? Kampak králové Říma, kam Asyřanů as přišli, kampak králové čeští, kam francouzští anebo dánští, králové Španělů s Goty, kam Uhrů králové přišli, králové Angličanů a Řeků, jakož i Médů, kampak přišli ti všichni, kdož v rukou drželi žezla? Tohle Ti říkám, vždyť chci, aby v básni to napsáno bylo: Všichni králové tito se stejnými zákony řídí, po stezce smrti se brali, i papežům předobře známé. Papež, úžas světal/ a kolik je na zeměkouli správců, kteří nosí i jmění, hodnosti, pocty, biskup anebo primas, již prahnou po předních stolcích, opat, probošt a převor a příživník, kdokoli je to, člověk nedbalý zcela, i rozkošník, stejně tak boháč v docela málo dnech snad tělo i majetek ztratí, zaniknou beze všech stop. Tak půjdeme, půjdete, půjdou, rychle přechází svět, co jest a zdali jest, nevím. Snáze tak pohrdám tím, co brzo zanikat vidím. Zkouším vyslovit teď, čím na tomto světě je sláva, chvála a čest. O kéž bych buď vypsal neb vyzvědět mohl, jaké as odměny dostane ten, jenž otročí světu. Rubáš, jímž údy svážeš, se lacinou odměnou stává, věz, že pod zemí v hrobě i maso hnije i kosti. Duše, jež chvěje se, neví, zda do výšin jednou má vejít, či snad do hlubin sejít. I začíná pochybnost míti k jaké as cestě ji přivádí Bůh; a co se jí stane, to však ubohá neví, neb odměnu bere, jíž došla. Poněvadž přítomný život tak náhle mi kupředu kvapí, aniž hodinu znám, a duch můj nemůže zvědět napřed, jestli jsem hoden buď soudcovy lásky neb hněvu, proto se dobře mi hodí si určit a přemýšlet o tom, jak bych se zařídit měl, abych nebyl pak unesen náhle, abych, připraven nejsa, snad smrtí zachvácen nebyl. Ejhle stanovím závěť, jež všem by dokladem byla, kteří nejeví nechuť, buď číst ji nebo ji míti. Pro mnichy zkroušené v srdci to zajisté znamená mnoho, proto se vyslovím tak, jak níže se shledati může. Odevzdávám závěť svým vyvoleným, jsa tě- lesně zdráv a při dobrém vlastním rozumu. „Bázeň a strach přišel na mne“2 abych snad náhle překvapen dnem smrti nebyl zbaven sil a duše má v soužení vzdychajíc nezanedbala svou spásu a duch můj zeslaben bolestmi se nevrátil k Pánu, který ho dal. Činím tedy napřed svou závět a zdráv ji stanovím, aby mně bez tušení a vědomí nezabránila v něčem smrt a bolest. O věci pozemské, získané svý- mi pracemi anebo se svolením řádu přidělené mým potřebám, kterými mne občas k potě- šení zaměstnávala potřeba lidského údělu a zbytečná zvědavost, mám nyní starost, abych je neztratil, ale v oné hodině, kdy duše má bude mít vyjíti z těla, komu by se měly ony věci rozdělit, jen když se odevzdají osobám klášterním, o to se nyní nestarám a tehdy se nikterak nebudu starati. Chraň Bůh, aby se tehdy má mysl zabývala nějakým vlastnictvím a nicotnostmi, jež musí hned opustit, kterých se dobrovolně odříkala, když jich mohla svobodně užívati. Nečiním jako mnich žádné pořízení o vě- cech časných, nýbrž to všechno zanechávám správcům domu Božího a řádu; veliká zbývá cesta, je třeba, aby břemeno bylo malé Mám však poklad nad tyto věci drahocenněj 304/ 305
Strana 305
ší, který mně v hliněné nádobě zapečetil nej- vyšší Opat a Tvůrce: mám hřivnu, hřivnu mně svěřenou nejvyšším Hospodářem, s kte- rou jsem měl pracovati. O takové svěření a počet z něho mám nyní těžkou starost, jak bych za to odpovídal a mohl o tom činiti vhodnou závěť. Duši svou nazývám drahým pokladem, rozum, vůli, paměť a nadání jme- nuji svým vkladem nebo spíše darem Božím, smysly své nazývám bohatstvím a hřivnou, s níž jsem měl chvalitebně a se ziskem praco- vati. Těchto nejlepších darů shůry jsem uží- val a velmi často, bohužel, zneužíval. Vůli svou, v níž jsem se podroboval rozkazům ji- ných, mnohokrát jsem si tajně podle libo- vůle osoboval. Přebdělá starostlivost mne vybízí, abych o těchto věcech stanovil rozumnou závěť, a to učiním ji o mase a těle svém. Jistě, ,,Pane, který jsi na počátku založil zemi“/, „jsem popel a prach‘‘4/, Tobé poroutim, co tvého jest. Tělo, které jsem nosil smrtelné, učiň nesmrtelným, až přijdeš soudit. Tělo mé je tvé, tvé stvoření jest. Tělo mé slabé je zesla- beno, často kleslo. 'Ty, který jsi nosil naše nemoci ve svém těle, měj tělo mé sobě poru- čeno, Tobě dávám jako tvé vlastní to, co jsi učinil. Žádám věru, aby bylo za všechny ne- pravosti, které jsem spáchal v těle, mé tělo hlodáno červy, shnilo a zetlelo, dokud by se nesmělo, majíc být znovu přejato duší, obje- vit před Tebou, a prosím, aby se tehdy v údě- lu slávy radovalo s těly vyvolených. Nyní věru, Pane, který všude panuješ, Tobě zpět odevzdávám tělo, které jsi dal, které jsi načas propůjčil. Dej je uložit tam, kde chceš. Zemi v dlani uzavíráš, kdekoli tedy bude uloženo, v zemi nebo ve vodách, bude v ruce tvé a není nikoho, kdo by mohl z ruky tvé vyrvati tělo mé, které jsem se snažil s tak bedlivým úsilím poručiti do ochrany tvé. Jen ať tělo mé odpočívá v naději a v Tobě, protože doufám, že v poslední den „plesati budou kosti mé poniZzené‘‘5/ a v prach obrâ- cené, když je obnoví ten, kdo je stvořil, neboť Ty, který jsi je chtěl stvořiti, těšíš se, že svůj výtvor mnohem krásněji stvoříš znovu. Tělo své, hlavu svou a všechna ústrojí těla svého odkazuji Tobě, Stvořiteli můj. Cokoli ha- nebného jsem k němu přidal, setři a nauč mne stírati nářkem pokání, pokud zde budu žíti. „Obmyj mne od nepravosti mé““8/ krví, která pro mne z těla tvého hojně vytekla. Vím, Kriste, že jsi hlavou církve, doufám, že jsem jejím údem, sjednoť mne s sebou, hlavou údů, milovaný můj, „milovaný tužeb mých“7/, který slyšíš, že před Tebou činím slib svůj a stanovím závěť věčnou. Vím, že jsem často zbloudil, bojím se, že zbloudím; nyní zajisté na smyslech nebloudím, nýbrž v jasné chvíli a beze všeho donucení a s veš- kerou oddaností činím tuto závěť, kterou vlastní rukou píši a podpisuji. Duši svou od Boha mně vdechnutou, vše- chna dobrodiní v ní božským řízením mně udělená nebo jakýmkoli způsobem nebo úsi- lím získaná, všechny dary duchovní odkazuji a určuji Stvořiteli a jejich dárci chtěje, aby se dar vrátil k dárci. Paměť svou dávám Bohu Otci, aby v ní uložil svoji možnost; rozum svůj Bohu Synu, aby v něm uschoval poklad moudrosti, vůli Duchu svatému, aby ,,učinil se mnou milosrdenství své“8/, duši svou ce- lou poroučím svaté Trojici, aby se jako obraz vrátila k zrcadlu, které je zdrojem zrcadlení. Veškerý stav ctnosti a míru poznání, kterou zde duše za života podle svého skrovného způsobu získávala, od duše neodděluji a ne- určuji jinému nežli tomu, od něhož to vše- chno vyprýštilo: celé své bytí, celé své po- znání, celou svou mohoucnost, život, chá- pání, řeč a konání své, právě to, čím jsem, čím jsem byl a čím budu, zdraví, nemoc, ra- dost, smutek, úspěchy, protivenství určuji tomu, „jímž živi jsme a hýbeme se i trvá- me''*/. Nelituji a nebudu litovati, že odevzdávám tuto závěť vyvoleným svým. "Toto odevzdání je jakási splátka, ale ne úplná. Nic nemám, ani jsem neměl, co jsem nedostal, dostal jsem pťemnoho věcí, které jsem takřka ztratil, když jsem jich zneužil. ,„Poshovčj mi, Pa- ne''!0/, že Ti tak málo vracím. Přijmi haléř, který házím do pokladnice tvé. Mnozí bohatí, mnozí velicí svatí věnovali mnoho velikých darů. Ten věnoval dokonalou lásku, druhý čistotu, ten trpělivost, ten kazatelství, jiný učenost. Těm věru splácíš darem hojným za hojné podle spravedlnosti své, protože 1/ Začátek básně „„Boetria nova'' Godofreda de Vino salvo, ktery se vztahuje na papeże Inocence III. 2/ Żalm 54. 6. 3/ Epistola sv. Pavla k Żidim 1. 10. */ 1. kniha Mojžíšova 18. 27. 5/ Podle Žalmu 50. 10. “/ Žalm 50. 4. ?/ Kniha přísloví 31. 2. 8/ Spojení v bibli časté, např. 1. kniha Mojžíšova 40. 14. 9/ Skutkové apoëtolü 17. 28. 19/ Matouš 18. 26.
ší, který mně v hliněné nádobě zapečetil nej- vyšší Opat a Tvůrce: mám hřivnu, hřivnu mně svěřenou nejvyšším Hospodářem, s kte- rou jsem měl pracovati. O takové svěření a počet z něho mám nyní těžkou starost, jak bych za to odpovídal a mohl o tom činiti vhodnou závěť. Duši svou nazývám drahým pokladem, rozum, vůli, paměť a nadání jme- nuji svým vkladem nebo spíše darem Božím, smysly své nazývám bohatstvím a hřivnou, s níž jsem měl chvalitebně a se ziskem praco- vati. Těchto nejlepších darů shůry jsem uží- val a velmi často, bohužel, zneužíval. Vůli svou, v níž jsem se podroboval rozkazům ji- ných, mnohokrát jsem si tajně podle libo- vůle osoboval. Přebdělá starostlivost mne vybízí, abych o těchto věcech stanovil rozumnou závěť, a to učiním ji o mase a těle svém. Jistě, ,,Pane, který jsi na počátku založil zemi“/, „jsem popel a prach‘‘4/, Tobé poroutim, co tvého jest. Tělo, které jsem nosil smrtelné, učiň nesmrtelným, až přijdeš soudit. Tělo mé je tvé, tvé stvoření jest. Tělo mé slabé je zesla- beno, často kleslo. 'Ty, který jsi nosil naše nemoci ve svém těle, měj tělo mé sobě poru- čeno, Tobě dávám jako tvé vlastní to, co jsi učinil. Žádám věru, aby bylo za všechny ne- pravosti, které jsem spáchal v těle, mé tělo hlodáno červy, shnilo a zetlelo, dokud by se nesmělo, majíc být znovu přejato duší, obje- vit před Tebou, a prosím, aby se tehdy v údě- lu slávy radovalo s těly vyvolených. Nyní věru, Pane, který všude panuješ, Tobě zpět odevzdávám tělo, které jsi dal, které jsi načas propůjčil. Dej je uložit tam, kde chceš. Zemi v dlani uzavíráš, kdekoli tedy bude uloženo, v zemi nebo ve vodách, bude v ruce tvé a není nikoho, kdo by mohl z ruky tvé vyrvati tělo mé, které jsem se snažil s tak bedlivým úsilím poručiti do ochrany tvé. Jen ať tělo mé odpočívá v naději a v Tobě, protože doufám, že v poslední den „plesati budou kosti mé poniZzené‘‘5/ a v prach obrâ- cené, když je obnoví ten, kdo je stvořil, neboť Ty, který jsi je chtěl stvořiti, těšíš se, že svůj výtvor mnohem krásněji stvoříš znovu. Tělo své, hlavu svou a všechna ústrojí těla svého odkazuji Tobě, Stvořiteli můj. Cokoli ha- nebného jsem k němu přidal, setři a nauč mne stírati nářkem pokání, pokud zde budu žíti. „Obmyj mne od nepravosti mé““8/ krví, která pro mne z těla tvého hojně vytekla. Vím, Kriste, že jsi hlavou církve, doufám, že jsem jejím údem, sjednoť mne s sebou, hlavou údů, milovaný můj, „milovaný tužeb mých“7/, který slyšíš, že před Tebou činím slib svůj a stanovím závěť věčnou. Vím, že jsem často zbloudil, bojím se, že zbloudím; nyní zajisté na smyslech nebloudím, nýbrž v jasné chvíli a beze všeho donucení a s veš- kerou oddaností činím tuto závěť, kterou vlastní rukou píši a podpisuji. Duši svou od Boha mně vdechnutou, vše- chna dobrodiní v ní božským řízením mně udělená nebo jakýmkoli způsobem nebo úsi- lím získaná, všechny dary duchovní odkazuji a určuji Stvořiteli a jejich dárci chtěje, aby se dar vrátil k dárci. Paměť svou dávám Bohu Otci, aby v ní uložil svoji možnost; rozum svůj Bohu Synu, aby v něm uschoval poklad moudrosti, vůli Duchu svatému, aby ,,učinil se mnou milosrdenství své“8/, duši svou ce- lou poroučím svaté Trojici, aby se jako obraz vrátila k zrcadlu, které je zdrojem zrcadlení. Veškerý stav ctnosti a míru poznání, kterou zde duše za života podle svého skrovného způsobu získávala, od duše neodděluji a ne- určuji jinému nežli tomu, od něhož to vše- chno vyprýštilo: celé své bytí, celé své po- znání, celou svou mohoucnost, život, chá- pání, řeč a konání své, právě to, čím jsem, čím jsem byl a čím budu, zdraví, nemoc, ra- dost, smutek, úspěchy, protivenství určuji tomu, „jímž živi jsme a hýbeme se i trvá- me''*/. Nelituji a nebudu litovati, že odevzdávám tuto závěť vyvoleným svým. "Toto odevzdání je jakási splátka, ale ne úplná. Nic nemám, ani jsem neměl, co jsem nedostal, dostal jsem pťemnoho věcí, které jsem takřka ztratil, když jsem jich zneužil. ,„Poshovčj mi, Pa- ne''!0/, že Ti tak málo vracím. Přijmi haléř, který házím do pokladnice tvé. Mnozí bohatí, mnozí velicí svatí věnovali mnoho velikých darů. Ten věnoval dokonalou lásku, druhý čistotu, ten trpělivost, ten kazatelství, jiný učenost. Těm věru splácíš darem hojným za hojné podle spravedlnosti své, protože 1/ Začátek básně „„Boetria nova'' Godofreda de Vino salvo, ktery se vztahuje na papeże Inocence III. 2/ Żalm 54. 6. 3/ Epistola sv. Pavla k Żidim 1. 10. */ 1. kniha Mojžíšova 18. 27. 5/ Podle Žalmu 50. 10. “/ Žalm 50. 4. ?/ Kniha přísloví 31. 2. 8/ Spojení v bibli časté, např. 1. kniha Mojžíšova 40. 14. 9/ Skutkové apoëtolü 17. 28. 19/ Matouš 18. 26.
Strana 306
„spravedlivý jsi, Hospodine'“!/, mně, pro- sím, dej aspoň něco za málo. Vím, že jsi veliký, že jsi dobrotivý, že jsi milosrdný; proto umíš a chceš dávati jen věci veliké. V tom ať se ukáže spravedlnost ke mně, tvé milosrdenství, protože jsem ubohý a chu- dý. Ztratil jsem věci darem dané, zranil jsem přirozené; a proto, cokoli mi dáš, budeš za to veleben a všichni povědí: „Slitování Páně mnohá“!2/, protože tento hříšník nebyl za- huben ani svým zločinem pohlcen, nýbrž ten, jenž měl být podle spravedlnosti odsou- zen, byl milosrdenstvím Páně spasen. Proto bude Tobě chvála, Tobě sláva, Tobě díků činění ode všech vzdáváno. A tak odevzdá- vám závěť vyvoleným svým. Mám vyvole- ného, vyvolenou a vyvolené. „Milý můj jest bílý a červený“!3/, on „je vyvolený můj z ti- síců““13/, protože jest ,„všecken přežádosti- vý“.14/ Mám vyvolenou, „která kráčí jako denice, krásná jako měsíc, vybraná jako slun- ce''15/, kterou si vyvolil Bůh za dědictví a já viník sobě za pomocnici. Mám i vyvolené, kteří byli vyvolení v Kristu „před ustanove- ním světa''!9/, aby byli svatí a neposkvrnění před tváří Boží, dávajíce oslavování Stvořiteli a mně hříšníkovi ochranu. Těmto vyvoleným odevzdávám závěť. Milemu vyvolenému z tisíců, „před jehož očima jest tisíc let jako den včerejší““!?/, který minul, odevzdávám a odkazuji věčnost duše své, která je věčná, protože nikdy nepřestává býti. „V jeho ruce poroučím ducha svého“ !8/, ducha míním, který buď tělo oživuje, nebo z těla odchází. Od nynějška se zříkám všeho majetku, který bych měl míti v duši, a dávám ho do vlastnictví a odevzdávám vyvolenému svému, tomu jej zaslibuji, který vise na kříži poručil za mne ducha Otci, matku učedníkovi a tělo hrobu. Tobě, nejvyššímu a přednímu hrnčíři, poroučím duši svou v nádobě křehké a hliněné. A co mohu odkázati tobě, paní má, která jsi vybraná jako slunce? Jistě společnou ra- dost. Věru ty sama budeš moci říci: „Spolu radujte se se mnou, neboť jsem nalezla groš, kterýž jsem byla ztratila.'““!9/ Spolu se raduji s tebou, že zachovavší výsadu panenství stala ses matkou Boží, že ti slouží andělé, že ses stala podivuhodnou utěšitelkou andělů i lidí, „že na tebe jsou obráceny všechny oči''20/, Duše má se může od přirozenosti radovati spolu s dobrými, protože byla stvořena od dobrého Boha. Tuto veškerou sílu spo- lečné radosti, kterou by měla nésti při kaž- 306 / 307 dém potěšení, tobě dávám do vlastnictví, tobě daruji. ,„„Navrať se, navrať, ó Sulamit- ská''š!/, ukaž mi tvář svou, aby se duše má, poznávajíc tě nadmíru, upřímněji radovala spolu s tebou. Tím více se bude spolu rado- vati, čím více bude na tě hleděti; neboť „všecka jsi krásná, všecka jsi sličná a není na tobě poskvrny''%/, „„Neskrývejž tváři své přede mnou'“28/, dej mně na tebe stále hle- děti, aby se duše má, spokojena s potěšeními tvými, těšila jen v společné radosti tvé. Vím, bude-li míti duše spolu se radujíc za života zde zálibu v ctnostných skutcích, nevzdaluje se od tvé společné radosti nad tím. Neboť v tobě je všechna milost života a ctnosti; proto ti přidělují každý skutek společné ra- dosti, a kolikrát jsem v tom pobloudil nedá- vaje ti, což tvého jest, tolikrát se obviňuji z krádeže a lituji svého poblouznění. Podrž, což tvého jest, co obětuji tobě, Panno, dej, abych se s tebou stále radoval a tobě, pokud živ budu, sloužil. A co dám vyvoleným svým, anebo abych tak pravdivěji řekl, vyvoleným Božím, k je- jichž společnosti veškerou touhou toužím a celou myslí dychtím býti připojen? Řeknu-li modlitby, posty, uctívání, bojím se, že ze sebe dělám lháře, protože se v takových věcech neshledávám úspěšným. Proto těmto vyvo- leným Božím odkazuji a odevzdávám touhu přijíti k nim a silnou žádost setrvati s nimi v oné slávě, které požívají. Vezměte mě s se- bou, pomáhejte mi svými zásluhami a pros- bami, ó vyvolení moji, aby se splnila touha má; vím totiž, že i vy si žádáte, aby se má touha splnila a ukojila a váš počet aby se roz- množil. Zamiřte tedy touhu mou, kterou vám nyní v závětním pořízení odevzdávám, aby se ona nikdy nedala uchvacovati k jiným ra- dostem než k těm, které máte vy. Postarejte se, prosím, abych se stal vaším spolubydlitelem u dobrého Hospodáře, v je- hož „domě příbytkové mnozí jsou“%/, po- slední dejte mně! Neboť „zvolil jsem sobě raději u prahu seděti v domě Boha svého), a býti tam umístěn jako nejnižší budu poklá- dati za síň nejvyšší a za veliké veselí. Zříkám se od nynějška spolubydlení s jinými, a jestli- že se někdy nakloním k něčemu jinému, če- hož uchovej Bůh, přičtěte vášni nebo křeh- kosti mé, nebo jistě úchylce rozumu. Takové poblouzení, prosím, ať mně u vás neškodí, nýbrž spíše svou zřízenou láskou milosrdně odvraťte k povinnému řádu blud, v kterém se odchyluji.
„spravedlivý jsi, Hospodine'“!/, mně, pro- sím, dej aspoň něco za málo. Vím, že jsi veliký, že jsi dobrotivý, že jsi milosrdný; proto umíš a chceš dávati jen věci veliké. V tom ať se ukáže spravedlnost ke mně, tvé milosrdenství, protože jsem ubohý a chu- dý. Ztratil jsem věci darem dané, zranil jsem přirozené; a proto, cokoli mi dáš, budeš za to veleben a všichni povědí: „Slitování Páně mnohá“!2/, protože tento hříšník nebyl za- huben ani svým zločinem pohlcen, nýbrž ten, jenž měl být podle spravedlnosti odsou- zen, byl milosrdenstvím Páně spasen. Proto bude Tobě chvála, Tobě sláva, Tobě díků činění ode všech vzdáváno. A tak odevzdá- vám závěť vyvoleným svým. Mám vyvole- ného, vyvolenou a vyvolené. „Milý můj jest bílý a červený“!3/, on „je vyvolený můj z ti- síců““13/, protože jest ,„všecken přežádosti- vý“.14/ Mám vyvolenou, „která kráčí jako denice, krásná jako měsíc, vybraná jako slun- ce''15/, kterou si vyvolil Bůh za dědictví a já viník sobě za pomocnici. Mám i vyvolené, kteří byli vyvolení v Kristu „před ustanove- ním světa''!9/, aby byli svatí a neposkvrnění před tváří Boží, dávajíce oslavování Stvořiteli a mně hříšníkovi ochranu. Těmto vyvoleným odevzdávám závěť. Milemu vyvolenému z tisíců, „před jehož očima jest tisíc let jako den včerejší““!?/, který minul, odevzdávám a odkazuji věčnost duše své, která je věčná, protože nikdy nepřestává býti. „V jeho ruce poroučím ducha svého“ !8/, ducha míním, který buď tělo oživuje, nebo z těla odchází. Od nynějška se zříkám všeho majetku, který bych měl míti v duši, a dávám ho do vlastnictví a odevzdávám vyvolenému svému, tomu jej zaslibuji, který vise na kříži poručil za mne ducha Otci, matku učedníkovi a tělo hrobu. Tobě, nejvyššímu a přednímu hrnčíři, poroučím duši svou v nádobě křehké a hliněné. A co mohu odkázati tobě, paní má, která jsi vybraná jako slunce? Jistě společnou ra- dost. Věru ty sama budeš moci říci: „Spolu radujte se se mnou, neboť jsem nalezla groš, kterýž jsem byla ztratila.'““!9/ Spolu se raduji s tebou, že zachovavší výsadu panenství stala ses matkou Boží, že ti slouží andělé, že ses stala podivuhodnou utěšitelkou andělů i lidí, „že na tebe jsou obráceny všechny oči''20/, Duše má se může od přirozenosti radovati spolu s dobrými, protože byla stvořena od dobrého Boha. Tuto veškerou sílu spo- lečné radosti, kterou by měla nésti při kaž- 306 / 307 dém potěšení, tobě dávám do vlastnictví, tobě daruji. ,„„Navrať se, navrať, ó Sulamit- ská''š!/, ukaž mi tvář svou, aby se duše má, poznávajíc tě nadmíru, upřímněji radovala spolu s tebou. Tím více se bude spolu rado- vati, čím více bude na tě hleděti; neboť „všecka jsi krásná, všecka jsi sličná a není na tobě poskvrny''%/, „„Neskrývejž tváři své přede mnou'“28/, dej mně na tebe stále hle- děti, aby se duše má, spokojena s potěšeními tvými, těšila jen v společné radosti tvé. Vím, bude-li míti duše spolu se radujíc za života zde zálibu v ctnostných skutcích, nevzdaluje se od tvé společné radosti nad tím. Neboť v tobě je všechna milost života a ctnosti; proto ti přidělují každý skutek společné ra- dosti, a kolikrát jsem v tom pobloudil nedá- vaje ti, což tvého jest, tolikrát se obviňuji z krádeže a lituji svého poblouznění. Podrž, což tvého jest, co obětuji tobě, Panno, dej, abych se s tebou stále radoval a tobě, pokud živ budu, sloužil. A co dám vyvoleným svým, anebo abych tak pravdivěji řekl, vyvoleným Božím, k je- jichž společnosti veškerou touhou toužím a celou myslí dychtím býti připojen? Řeknu-li modlitby, posty, uctívání, bojím se, že ze sebe dělám lháře, protože se v takových věcech neshledávám úspěšným. Proto těmto vyvo- leným Božím odkazuji a odevzdávám touhu přijíti k nim a silnou žádost setrvati s nimi v oné slávě, které požívají. Vezměte mě s se- bou, pomáhejte mi svými zásluhami a pros- bami, ó vyvolení moji, aby se splnila touha má; vím totiž, že i vy si žádáte, aby se má touha splnila a ukojila a váš počet aby se roz- množil. Zamiřte tedy touhu mou, kterou vám nyní v závětním pořízení odevzdávám, aby se ona nikdy nedala uchvacovati k jiným ra- dostem než k těm, které máte vy. Postarejte se, prosím, abych se stal vaším spolubydlitelem u dobrého Hospodáře, v je- hož „domě příbytkové mnozí jsou“%/, po- slední dejte mně! Neboť „zvolil jsem sobě raději u prahu seděti v domě Boha svého), a býti tam umístěn jako nejnižší budu poklá- dati za síň nejvyšší a za veliké veselí. Zříkám se od nynějška spolubydlení s jinými, a jestli- že se někdy nakloním k něčemu jinému, če- hož uchovej Bůh, přičtěte vášni nebo křeh- kosti mé, nebo jistě úchylce rozumu. Takové poblouzení, prosím, ať mně u vás neškodí, nýbrž spíše svou zřízenou láskou milosrdně odvraťte k povinnému řádu blud, v kterém se odchyluji.
Strana 307
Třebas jsem mnich, vyznávající řád sva- tého Benedikta, a zřekl jsem se všeho ma- jetku, běda mně, nikterak jsem to nezacho- val; dar Boží, který mně Bůh udělil, není mým vlastnictvím, protože ho bude moci dáti a odejmouti, až bude chtít, jak se mu líbí. Není mým vlastnictvím, co mně bylo k mému užívání jako potřebné dáno a od řá- du uděleno; je však mým vlastnictvím a může se nazvati výhradně mým vlastnictvím, co dělám a co je v mé moci, co mohu odmítnout, nelíbí-li se mně to, a zachovati, je-li mně libo. "Takový je můj hřích, který jsem dobrovolně spáchal, dědictvím mým a vlastnictvím je hřích. Zhřešil jsem nad počet „písku moř- ského''?5/, tolik tedy mám vlastnictví, kolik nepravostí, a nemůže býti připsána nepravost má ani hřích můj Bohu, který nespáchal hřích, ani nikomu jinému nežli mé křehkosti a vlastní vůli. Budu-li však chtít připsati hřích pokušení ďáblovu, neospravedlním se, nebudu neposkvrněn, aniž se tím očistím od největšího provinění. Neboť je vlastním zaměstnáním toho, který je lháfem od po- &átku, ponoukati ke lži a bylo mým hříchem, chtěl-li jsem souhlasiti a priložiti srdce a sou- hlas; kdybych byl nepřiložil ducha, bylo by mně ponoukání ďáblovo zásluhou, ne hří- chem. Proto je mým vlastnictvím hřích, vlast- nictví takové nepravosti mne učinilo vlastní- kem v řádu proti slibu. Má-li tedy každý od- kázati, což jeho jest, hřích jest můj. A tak komu ho odkážu a dám? A pak se neodvažuji odkázati ho Bohu, svému vyvolenému, pro- tože jemu je hřích ohavností; vyvolené své nemohu, poněvadž, když se jedná o hříších, nesmí se činiti zmínka o ní. Zda ho dám vy- voleným svým, kteří jsou bez poskvrny před trůnem Božím? Chraň Bůh! Neboť nikterak nepřijímají cizí hřích ti, kdož pohrdli svým vlastním anebo nikdy ho nechtěli spáchati. Co tedy? Mám-li býti stále vlastníkem? Běda mně! Bude-li při přísném zkoumání toho, který „přehledává Jeruzalém s lucer- nami''*'/, nalezena nepravost v rukou mych a bude-li shledáno tak zlořečené vlastnictví zločinů v moci mé, nebude mně tedy zajisté lichotiti špatnost má, nýbrž mne obviní a,„od- vrácení má domlouvati budou mné''?9/ pfed tváří toho, jenž se bude vyptávati. Neza- vrhnu-li právé to, coz mého jest, ,,zavrZen budu od očí tvých“%/, nejspravedlivější „zkoumateli ledvi i srdci'***/. Jen Tobě jsem hřešil a zlo jsem činil před Tebou. Nevím, kam vyhodit „seno a slá- mu''*!/, kterou jsem nahromadil hříchem, leč tomu, o němž se praví: „Bůh náš jest oheń szirajici.''**/ Nevím, komu odkázat bídu svou a hřích, leč milosrdenství tvému, ,,pro- tože mnohá jsou slitování tvoje“%/, jakož „budiž milosrdenství tvé, Hospodine, nade mnou''%/. Bída mne svrhla, slitování k Tobě vzhlíží. Shlédni na mne a smiluj se nade mnou, protože tvou vlastností je vždy se smi- lovávati a odpouštěti. „„Smiluj se nade mnou, Bože, podle velikého milosrdenství svého!''*5/ „Ó ať se přiblíží ke mně milosrdenství tvć''**/ a jako vlastník bídy budu milosrdně tvým vlastnictvím. Když jsem vlastníkem, nemám sám sebe, nýbrž jsem služebníkem ,,proda- nym hfichu'**”/. Kdyż jsem tvým vlastnic- tvim, svoboden jsem a bohat chodim v duchu svobody. Odstraň hřích můj a jsem tvým vlastnic- tvím, odstraň jej shovívavostí, slitováním a odpouštěním. Hřích mne rozdělil od Tebe a učinil Tobé nepodobným, odpusť a vrátím se a připodobním se Tobě. Proto jsem učinil hřích svůj Tobě známým a nespravedlnost Neodkazuji sice tak, abys zachoval hříchy moje až do konce, nýbrž abys jako mrak zničil a v nic uvedl zločiny, které jsem vykonal. Prosím proto, shlédni na mne a smiluj se nade mnou! Shlédl jsi na Petra, když zapí- 11/ Žalm 118. 137. ?3/ Podle 1. knihy Paralipomenon 21. 13. 13/ Píseň Šalomounova 5. 10. 14/ Tamtéž, 5. 16. 15/ Tamtéž, 6. 9. 18/ Podle Evangelia sv. Jana 17. 24. 17/ Žalm 80. 4. 18/ Podle Lukáše 23. 46. 1/ Podle Lukáše 15. 9. %/ Podle 1. knihy královské 1. 20. 31/ Píseň Šalomounova 6. 12. ?2/ Tamtéž, 4. 7. %/ Žalm 26. 9. %/ Evangelium sv. Jana 14. 2. 25/ Žalm 83. 11. 26/ Spojení v bibli časté, např. Proroctví Jeremiáše pro- roka 15. 8. aj. ??| Proroctví Sofoniáše proroka 1. 12. 28/ Podle Proroctví Jeremiáše proroka 2. 19. 29/ Zalm 30. 23. %/ Podle Žalmu 7. 10. 31/ Podle r. epištoly sv. Pavla ke Korintským 3. 12. 32/ c. kniha Mojžíšova 4. 24. %/ Podle 2. knihy královské 24. 14. %/ Žalm 32. 22. %/ Žalm 50. 3. se/ Žalm 118. 41. ?'/ Epistola sv. Pavla k Rímanúm 7. 14.
Třebas jsem mnich, vyznávající řád sva- tého Benedikta, a zřekl jsem se všeho ma- jetku, běda mně, nikterak jsem to nezacho- val; dar Boží, který mně Bůh udělil, není mým vlastnictvím, protože ho bude moci dáti a odejmouti, až bude chtít, jak se mu líbí. Není mým vlastnictvím, co mně bylo k mému užívání jako potřebné dáno a od řá- du uděleno; je však mým vlastnictvím a může se nazvati výhradně mým vlastnictvím, co dělám a co je v mé moci, co mohu odmítnout, nelíbí-li se mně to, a zachovati, je-li mně libo. "Takový je můj hřích, který jsem dobrovolně spáchal, dědictvím mým a vlastnictvím je hřích. Zhřešil jsem nad počet „písku moř- ského''?5/, tolik tedy mám vlastnictví, kolik nepravostí, a nemůže býti připsána nepravost má ani hřích můj Bohu, který nespáchal hřích, ani nikomu jinému nežli mé křehkosti a vlastní vůli. Budu-li však chtít připsati hřích pokušení ďáblovu, neospravedlním se, nebudu neposkvrněn, aniž se tím očistím od největšího provinění. Neboť je vlastním zaměstnáním toho, který je lháfem od po- &átku, ponoukati ke lži a bylo mým hříchem, chtěl-li jsem souhlasiti a priložiti srdce a sou- hlas; kdybych byl nepřiložil ducha, bylo by mně ponoukání ďáblovo zásluhou, ne hří- chem. Proto je mým vlastnictvím hřích, vlast- nictví takové nepravosti mne učinilo vlastní- kem v řádu proti slibu. Má-li tedy každý od- kázati, což jeho jest, hřích jest můj. A tak komu ho odkážu a dám? A pak se neodvažuji odkázati ho Bohu, svému vyvolenému, pro- tože jemu je hřích ohavností; vyvolené své nemohu, poněvadž, když se jedná o hříších, nesmí se činiti zmínka o ní. Zda ho dám vy- voleným svým, kteří jsou bez poskvrny před trůnem Božím? Chraň Bůh! Neboť nikterak nepřijímají cizí hřích ti, kdož pohrdli svým vlastním anebo nikdy ho nechtěli spáchati. Co tedy? Mám-li býti stále vlastníkem? Běda mně! Bude-li při přísném zkoumání toho, který „přehledává Jeruzalém s lucer- nami''*'/, nalezena nepravost v rukou mych a bude-li shledáno tak zlořečené vlastnictví zločinů v moci mé, nebude mně tedy zajisté lichotiti špatnost má, nýbrž mne obviní a,„od- vrácení má domlouvati budou mné''?9/ pfed tváří toho, jenž se bude vyptávati. Neza- vrhnu-li právé to, coz mého jest, ,,zavrZen budu od očí tvých“%/, nejspravedlivější „zkoumateli ledvi i srdci'***/. Jen Tobě jsem hřešil a zlo jsem činil před Tebou. Nevím, kam vyhodit „seno a slá- mu''*!/, kterou jsem nahromadil hříchem, leč tomu, o němž se praví: „Bůh náš jest oheń szirajici.''**/ Nevím, komu odkázat bídu svou a hřích, leč milosrdenství tvému, ,,pro- tože mnohá jsou slitování tvoje“%/, jakož „budiž milosrdenství tvé, Hospodine, nade mnou''%/. Bída mne svrhla, slitování k Tobě vzhlíží. Shlédni na mne a smiluj se nade mnou, protože tvou vlastností je vždy se smi- lovávati a odpouštěti. „„Smiluj se nade mnou, Bože, podle velikého milosrdenství svého!''*5/ „Ó ať se přiblíží ke mně milosrdenství tvć''**/ a jako vlastník bídy budu milosrdně tvým vlastnictvím. Když jsem vlastníkem, nemám sám sebe, nýbrž jsem služebníkem ,,proda- nym hfichu'**”/. Kdyż jsem tvým vlastnic- tvim, svoboden jsem a bohat chodim v duchu svobody. Odstraň hřích můj a jsem tvým vlastnic- tvím, odstraň jej shovívavostí, slitováním a odpouštěním. Hřích mne rozdělil od Tebe a učinil Tobé nepodobným, odpusť a vrátím se a připodobním se Tobě. Proto jsem učinil hřích svůj Tobě známým a nespravedlnost Neodkazuji sice tak, abys zachoval hříchy moje až do konce, nýbrž abys jako mrak zničil a v nic uvedl zločiny, které jsem vykonal. Prosím proto, shlédni na mne a smiluj se nade mnou! Shlédl jsi na Petra, když zapí- 11/ Žalm 118. 137. ?3/ Podle 1. knihy Paralipomenon 21. 13. 13/ Píseň Šalomounova 5. 10. 14/ Tamtéž, 5. 16. 15/ Tamtéž, 6. 9. 18/ Podle Evangelia sv. Jana 17. 24. 17/ Žalm 80. 4. 18/ Podle Lukáše 23. 46. 1/ Podle Lukáše 15. 9. %/ Podle 1. knihy královské 1. 20. 31/ Píseň Šalomounova 6. 12. ?2/ Tamtéž, 4. 7. %/ Žalm 26. 9. %/ Evangelium sv. Jana 14. 2. 25/ Žalm 83. 11. 26/ Spojení v bibli časté, např. Proroctví Jeremiáše pro- roka 15. 8. aj. ??| Proroctví Sofoniáše proroka 1. 12. 28/ Podle Proroctví Jeremiáše proroka 2. 19. 29/ Zalm 30. 23. %/ Podle Žalmu 7. 10. 31/ Podle r. epištoly sv. Pavla ke Korintským 3. 12. 32/ c. kniha Mojžíšova 4. 24. %/ Podle 2. knihy královské 24. 14. %/ Žalm 32. 22. %/ Žalm 50. 3. se/ Žalm 118. 41. ?'/ Epistola sv. Pavla k Rímanúm 7. 14.
Strana 308
ral*8/, a potvrdil jsi, že je smazána poskvrna zapírání, přijal jsi mast od ženy hříšnice*/, odpustil jsi jí hřích a rány jejích hříchů jsi pomazal olejem milosrdenství. Onen „plakal hořce““10/, tato „počala slzami smáčeti nohy jeho“41/. Jejich příkladem mne, dobrý učiteli a Pane, nejlépe poučuješ, jak bys asi přijímal závěť, kterou Ti nyní činím o svém vlastnictví, totiž o hříchu. Vidím, že Ti pokání činí oběť hří- chu milou a že trest smývá vinu. Lituji, že jsem zhřešil, želím, že jsem Tebe, Boha, svými nepravostmi rozhněval, prosím, ať tresty tvými jsou obětování viny mé a za- dostiučinění za ni. Prosím, aby zrazení, za- jetí, bičování tvé, kříž, kopí, utrpení a smrt tvá krutá smyly všechny hříchy mé; vzkříšení tvé učiň mne po vyčištění kvasu špatnosti "Tobě obětí živou. Nechť Ti učiní zadost, dobrý Bože, za smytí nepravostí mých po- kání života mého, trápení a soužení, nepokoj, protivenství, které jsem zakoušel od dětství podle údělu lidské přirozenosti anebo podle povahy macešského osudu. Budiž mi od Tebe za část pokání připočtena slabost tělesná nebo duševní, kterou jsem často sklíčen. Smrt má, kterou vytrpím, nevím, kde, kdy a jak, a pře- trpká trpkost smrti mé, rozpad údů, vyhas- nutí očí, oddělení duše od těla, buď, prosím, zadostiučinění za vinu mou! A nyní věru v konečné závěti své ustano- vuji, žádám a přikazuji, aby pro utrpení Kristovo učinilo utrpení těla mého Bohu mému milou závěť, kterou o svém vlastním hříchu činím. Dobrovolně nyní přijímám onen trest, abych jím zde mohl milosrdně smazati vinu svou. Ty, dobrý Hospodine, bude-li někdy křehkost má v těchto bičová- ních pokání mého, která budu zakoušeti v hodince smrti nebo dříve, reptati nebo odporovati, posilni mne v něm, králi svatých, Ty jsi zkusil, že „duch hotov jest, ale tělo nemocno“42/, dej mně trpělivost Ty, který jsi trpěl za mne. Pohleď na závěť svou, Pane, kterou jsem u Tebe uložil, zachovej ji! Hle, sebe sama, tělo své, smysly své, údy své a všechno. co je uvnitř mne, tvému svatému jménu odkazuji, do vlastnictví dávám a ode- vzdávám. Duši svou, kterou jsi vykoupil, ctnosti, milosti a všechny dary, které jsi v této duši mé na ozdobu uložil, za něž jsem Ti měl obětovati a sloužiti dědičně a dobro- volně, obětuji nyní Tobě, dávám Tobě život svůj, tvé nechť je všechno, co mám, Tobě se odevzdávám, chci být nadále Tobě poddán, 308 / 309 podrobuji se zákonům a svobodám, které uděluješ svým, uznávám Tebe za pána svého a sebe za služebníka tvého. To je rozhodnutí mé, mou rukou sepsané. Nebe a zemi volám za svědky o této přítomné závěti, kterou před Bohem pořizuji. Slyšte, andělé, všichni svatí Boží, pozorujte a vizte, že dnes od sebe přenáším všechno, co snad mám, na toho, který to dal. Ať je trvalá, pro- sím, úmluva mezi Bohem a mnou! On Pán a Bůh můj, já služebník jeho. Těší mne, že jsem s ním neodvolatelně učinil tuto smlou- vu. Ukážou-li se někdy na mně, čehož Bůh uchovej, nějaké známky lítosti nebo odporu, vyznávám před Tebou, Hospodine, a přede všemi svatými tvými, že tato změna ve mně vznikne a povstane z pokušení nebo z nevra- živého mámení, nepočítej mi to, prosím, za vinu, nýbrž dej, aby se mi všechno poda- řilo k zasloužení milosti a získání slávy, pro- tože Ty jediný dobře znáš vyvodit dobré ze špatného. „Co jsem psal, psal jsem““3/, nenapíši jinou závěť po této; ať mne zapíše do knihy života předurčení a zachování tvé, předobrý Ježíši Kriste! Také Ti odkazuji ve své závěti své drahé, příbuzné, důvěrné přátelé, dobrodince a své známé pod pod- mínkou oné závěti, kterou jsi Ty, dobrý Ježíši Kriste, vise na kříži, svěřil matku učedníkovi a učedníka matce své. Obětuji sebe a všechny věci své Tobě, Všemohoucí, s prosbou, abys mi navrátil jen sebe jedi- ného. Dáno a napsáno léta Páně 1316 v oktávu Nanebevzetí) slavné Panny Marie před Bo- hem, k němuž denně skrze ducha Syna tvého „voláme: Abba, totiž Otče''45/. Pět ran Kristových a znamení panenství Mariina buďtež přiložena na tento list závět- ního pořízení místo pečeti. Amen. Končí se první díl kroniky Zbraslavské.) Třeba poznamenat, že tento první díl kro- niky obsahuje skoro šedesát let, počínajíc od krále Otakara až po Jana, krále českého. Tito jsou králové a vladaři čeští, jejichž činy se hlavně popisují: První Otakar, král český. Druhý Václav, král český a polský. "Třetí Václav, král český, uherský a polský. Čtvrtý Rudolf, král český, vévoda rakouský. Pátý Jindřich, král český, vévoda korutanský. Šestý Jan, král český, hrabě lucemburský.
ral*8/, a potvrdil jsi, že je smazána poskvrna zapírání, přijal jsi mast od ženy hříšnice*/, odpustil jsi jí hřích a rány jejích hříchů jsi pomazal olejem milosrdenství. Onen „plakal hořce““10/, tato „počala slzami smáčeti nohy jeho“41/. Jejich příkladem mne, dobrý učiteli a Pane, nejlépe poučuješ, jak bys asi přijímal závěť, kterou Ti nyní činím o svém vlastnictví, totiž o hříchu. Vidím, že Ti pokání činí oběť hří- chu milou a že trest smývá vinu. Lituji, že jsem zhřešil, želím, že jsem Tebe, Boha, svými nepravostmi rozhněval, prosím, ať tresty tvými jsou obětování viny mé a za- dostiučinění za ni. Prosím, aby zrazení, za- jetí, bičování tvé, kříž, kopí, utrpení a smrt tvá krutá smyly všechny hříchy mé; vzkříšení tvé učiň mne po vyčištění kvasu špatnosti "Tobě obětí živou. Nechť Ti učiní zadost, dobrý Bože, za smytí nepravostí mých po- kání života mého, trápení a soužení, nepokoj, protivenství, které jsem zakoušel od dětství podle údělu lidské přirozenosti anebo podle povahy macešského osudu. Budiž mi od Tebe za část pokání připočtena slabost tělesná nebo duševní, kterou jsem často sklíčen. Smrt má, kterou vytrpím, nevím, kde, kdy a jak, a pře- trpká trpkost smrti mé, rozpad údů, vyhas- nutí očí, oddělení duše od těla, buď, prosím, zadostiučinění za vinu mou! A nyní věru v konečné závěti své ustano- vuji, žádám a přikazuji, aby pro utrpení Kristovo učinilo utrpení těla mého Bohu mému milou závěť, kterou o svém vlastním hříchu činím. Dobrovolně nyní přijímám onen trest, abych jím zde mohl milosrdně smazati vinu svou. Ty, dobrý Hospodine, bude-li někdy křehkost má v těchto bičová- ních pokání mého, která budu zakoušeti v hodince smrti nebo dříve, reptati nebo odporovati, posilni mne v něm, králi svatých, Ty jsi zkusil, že „duch hotov jest, ale tělo nemocno“42/, dej mně trpělivost Ty, který jsi trpěl za mne. Pohleď na závěť svou, Pane, kterou jsem u Tebe uložil, zachovej ji! Hle, sebe sama, tělo své, smysly své, údy své a všechno. co je uvnitř mne, tvému svatému jménu odkazuji, do vlastnictví dávám a ode- vzdávám. Duši svou, kterou jsi vykoupil, ctnosti, milosti a všechny dary, které jsi v této duši mé na ozdobu uložil, za něž jsem Ti měl obětovati a sloužiti dědičně a dobro- volně, obětuji nyní Tobě, dávám Tobě život svůj, tvé nechť je všechno, co mám, Tobě se odevzdávám, chci být nadále Tobě poddán, 308 / 309 podrobuji se zákonům a svobodám, které uděluješ svým, uznávám Tebe za pána svého a sebe za služebníka tvého. To je rozhodnutí mé, mou rukou sepsané. Nebe a zemi volám za svědky o této přítomné závěti, kterou před Bohem pořizuji. Slyšte, andělé, všichni svatí Boží, pozorujte a vizte, že dnes od sebe přenáším všechno, co snad mám, na toho, který to dal. Ať je trvalá, pro- sím, úmluva mezi Bohem a mnou! On Pán a Bůh můj, já služebník jeho. Těší mne, že jsem s ním neodvolatelně učinil tuto smlou- vu. Ukážou-li se někdy na mně, čehož Bůh uchovej, nějaké známky lítosti nebo odporu, vyznávám před Tebou, Hospodine, a přede všemi svatými tvými, že tato změna ve mně vznikne a povstane z pokušení nebo z nevra- živého mámení, nepočítej mi to, prosím, za vinu, nýbrž dej, aby se mi všechno poda- řilo k zasloužení milosti a získání slávy, pro- tože Ty jediný dobře znáš vyvodit dobré ze špatného. „Co jsem psal, psal jsem““3/, nenapíši jinou závěť po této; ať mne zapíše do knihy života předurčení a zachování tvé, předobrý Ježíši Kriste! Také Ti odkazuji ve své závěti své drahé, příbuzné, důvěrné přátelé, dobrodince a své známé pod pod- mínkou oné závěti, kterou jsi Ty, dobrý Ježíši Kriste, vise na kříži, svěřil matku učedníkovi a učedníka matce své. Obětuji sebe a všechny věci své Tobě, Všemohoucí, s prosbou, abys mi navrátil jen sebe jedi- ného. Dáno a napsáno léta Páně 1316 v oktávu Nanebevzetí) slavné Panny Marie před Bo- hem, k němuž denně skrze ducha Syna tvého „voláme: Abba, totiž Otče''45/. Pět ran Kristových a znamení panenství Mariina buďtež přiložena na tento list závět- ního pořízení místo pečeti. Amen. Končí se první díl kroniky Zbraslavské.) Třeba poznamenat, že tento první díl kro- niky obsahuje skoro šedesát let, počínajíc od krále Otakara až po Jana, krále českého. Tito jsou králové a vladaři čeští, jejichž činy se hlavně popisují: První Otakar, král český. Druhý Václav, král český a polský. "Třetí Václav, král český, uherský a polský. Čtvrtý Rudolf, král český, vévoda rakouský. Pátý Jindřich, král český, vévoda korutanský. Šestý Jan, král český, hrabě lucemburský.
Strana 309
O těchto papežích se děje zmínka v tomto prvním díle kroniky: 1. O Celestinovi. 2. O Bonifácovi. 3. O Benediktovi. 4. O Klimentovi. 5. O Janovi. Tito jsou králové němečtí, o kterých se děje zmínka v tomto díle: 1. Rudolf. 2. Adolf. 3. Albrecht. 4. Jindřich císař 5. Ludvík spolu. 6. Fridrich 38/ Lukáš 22. 56.—62. 33 Marie: Matouš 26. 7.—13.; Marek 14.3.—9.; Lukáš 7. 37.—50. 4% Lukáš 22. 62. 41/ Lukáš 7. 38. Matouš 26. 41. 43/ Evangelium sv. Jana 19. 22. 42/ Nanebevzetí je 15. srpna. 45/ Epištola sv. Pavla k Římanům 8. 15. 46 Rukopis Jihlavský má po slovech Aule Regie připsáno: „Končí se první část kroniky knihy kláštera Sedleckého blahoslavené Panny Marie, ukončená rukou Petra Bew- chil z Krakova ve svátek Stolce sv. Petra léta Páně 1343 pod ctihodným opatem panem Václavem Sedleckým.
O těchto papežích se děje zmínka v tomto prvním díle kroniky: 1. O Celestinovi. 2. O Bonifácovi. 3. O Benediktovi. 4. O Klimentovi. 5. O Janovi. Tito jsou králové němečtí, o kterých se děje zmínka v tomto díle: 1. Rudolf. 2. Adolf. 3. Albrecht. 4. Jindřich císař 5. Ludvík spolu. 6. Fridrich 38/ Lukáš 22. 56.—62. 33 Marie: Matouš 26. 7.—13.; Marek 14.3.—9.; Lukáš 7. 37.—50. 4% Lukáš 22. 62. 41/ Lukáš 7. 38. Matouš 26. 41. 43/ Evangelium sv. Jana 19. 22. 42/ Nanebevzetí je 15. srpna. 45/ Epištola sv. Pavla k Římanům 8. 15. 46 Rukopis Jihlavský má po slovech Aule Regie připsáno: „Končí se první část kroniky knihy kláštera Sedleckého blahoslavené Panny Marie, ukončená rukou Petra Bew- chil z Krakova ve svátek Stolce sv. Petra léta Páně 1343 pod ctihodným opatem panem Václavem Sedleckým.
Strana 310
310 311 KNIHA DRUHÁ ZAČÍNÁ SE PŘEDMLUVA K DRUHÉMU DÍLU KRONIKY ZBRASLAVSKÉ 1/ Kniha Jobova 17. 1. 2/ Podle Knihy Jobovy 14. 5. Soudil jsem, že bych mohl shrnouti v jednom malém svazku slíbený letopis. Neboť nejprve, když jsem začal zaznamenávati události rozličné a proměnlivé, přišel mi na mysl výrok blaženého Joba, který praví takto: „Dýchání mé ruší se, dnové moji hynou, hrobu blízký jsem.“1/ „Poněvadž tedy vyměřeni jsou dnové“2 člověka, myslil jsem, že budu moci učiniti krátké vypsání maje brzy zemříti; přece však, protože dobrota Boží milosrdně prodloužila dni mé k činění pokání déle, než jsem mohl věděti anebo směl si napřed dělati naději, prodloužím i své práce pro získání Boží milosti, jak jen budu moci. A třebaže není tato práce tuze prospěšná, protože se horlivý čtenář může zabývati četbou mnohem pobožnější, bude-li chtít, přece mně tato kniha, jak doufám, prospívá k pokání. Vždyť budu pracovati, pokud budu až do konce živ, pro toho, který jediný roz- važuje práci a bolest a posuzuje úmysl, který si ukládám. Potom bude moci zbožná mysl, která dovede sáti med ze skály, nalézti v tom, co zde čte, něco, čím bude moci nějak být povzbuzena k po- hrdání tímto proměnlivým světem a k milování neměnlivého Boha. A aby se snáze dalo poznati, co se bude vypravovati, je zde napřed poznamenán pořádek vyprávění a název kapitol. KONČÍ SE PŘEDMLUVA, ZAČÍNAJÍ SE KAPITOLY DRUHÉHO DILU KRONIKY I 2 3 4 5 6 Stav království Českého, návrat králův a smrt mistra Jiljího. Četní šlechtici se odvrátili od krále Jana léta Páně 1318. Dohoda mezi králem Janem a jeho českými šlechtici, pře- veliký hlad a neslýchaný mor. Obeslání Jana, biskupa pražského, k římské kurii a vyhlazení beghardů a bekyň papežem Janem. O sňatku uherského krále Karla s Beatricí, dcerou pana císaře Jindřicha, a o vévodství Opavském. Roztržka mezi králem a královnou. O okrouhlém stole čili královské oboře a o útoku na město Pražské. Setkání a utkání dvou římských králů; smrt Viléma Zajíce. 8
310 311 KNIHA DRUHÁ ZAČÍNÁ SE PŘEDMLUVA K DRUHÉMU DÍLU KRONIKY ZBRASLAVSKÉ 1/ Kniha Jobova 17. 1. 2/ Podle Knihy Jobovy 14. 5. Soudil jsem, že bych mohl shrnouti v jednom malém svazku slíbený letopis. Neboť nejprve, když jsem začal zaznamenávati události rozličné a proměnlivé, přišel mi na mysl výrok blaženého Joba, který praví takto: „Dýchání mé ruší se, dnové moji hynou, hrobu blízký jsem.“1/ „Poněvadž tedy vyměřeni jsou dnové“2 člověka, myslil jsem, že budu moci učiniti krátké vypsání maje brzy zemříti; přece však, protože dobrota Boží milosrdně prodloužila dni mé k činění pokání déle, než jsem mohl věděti anebo směl si napřed dělati naději, prodloužím i své práce pro získání Boží milosti, jak jen budu moci. A třebaže není tato práce tuze prospěšná, protože se horlivý čtenář může zabývati četbou mnohem pobožnější, bude-li chtít, přece mně tato kniha, jak doufám, prospívá k pokání. Vždyť budu pracovati, pokud budu až do konce živ, pro toho, který jediný roz- važuje práci a bolest a posuzuje úmysl, který si ukládám. Potom bude moci zbožná mysl, která dovede sáti med ze skály, nalézti v tom, co zde čte, něco, čím bude moci nějak být povzbuzena k po- hrdání tímto proměnlivým světem a k milování neměnlivého Boha. A aby se snáze dalo poznati, co se bude vypravovati, je zde napřed poznamenán pořádek vyprávění a název kapitol. KONČÍ SE PŘEDMLUVA, ZAČÍNAJÍ SE KAPITOLY DRUHÉHO DILU KRONIKY I 2 3 4 5 6 Stav království Českého, návrat králův a smrt mistra Jiljího. Četní šlechtici se odvrátili od krále Jana léta Páně 1318. Dohoda mezi králem Janem a jeho českými šlechtici, pře- veliký hlad a neslýchaný mor. Obeslání Jana, biskupa pražského, k římské kurii a vyhlazení beghardů a bekyň papežem Janem. O sňatku uherského krále Karla s Beatricí, dcerou pana císaře Jindřicha, a o vévodství Opavském. Roztržka mezi králem a královnou. O okrouhlém stole čili královské oboře a o útoku na město Pražské. Setkání a utkání dvou římských králů; smrt Viléma Zajíce. 8
Strana 311
10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 Smrt markraběte Valdemara a výprava králova proti Sasku; odchod krále českého; smrt pana Petra, arcibiskupa mohučského; korunovace krále polského a četné jiné události. Chování českého krále Jana; vypovězení malomocných a některé jiné události. Narození, smrt, zasnoubení mnohých osob; srážka dvou řím- ských králů a jiné pamětihodné události. Osvobození Jindřicha, vévody rakouského, vyhnanství krá- lovnino a četné pamětihodné události. Spory rozličných knížat a smrt přemnohých, zákrok pape- žův proti Ludvíkovi a přemnoho událostí. Příchod krále a královny do Čech a opětné získání majetku odňatého klášteru Zbraslavskému. Římský král Ludvík oblehl Burgau a osvobodil ze zajetí Fridricha Rakouského. Správcové království Českého a stav obecné církve. Královský desátek; vpád lidu pohanského; přenesení krále Václava a četné jiné události. Některé zázraky zbraslavské. Chování Jana, krále českého; o Ludvíkovi a některých jiných věcech. Ludvík Bavor; schizmatický papež a války českého krále Jana. Smrt krále uherského, smrt prvního opata zbraslavského a četné jiné události a zákrok papeže Jana proti Ludvíkovi. Zemětřesení a vzduchové smrště; návrat biskupa pražského a smrt Jindřicha z Lipé a četné jiné události. Novoty mravů. Smrt Fridricha Rakouského a opata sedleckého; návrat Ludvíka Bavora z Itálie. Smrt české královny Elišky a nepřítomnost krále českého. Smíření protipapeže a četné jiné věci. O tom, co konal český král Jan v krajinách lombardských. List o výpravách a úspěších českého krále Jana. Cesta krále Jana do Francie a časové události. Války mezi Čechy a Rakušany a nesvornost vévodů bavor- ských. Příchod králův do Prahy. Návštěva krále Jana u papeže a vítězství českého králevice Karla. Smrt Lokietka, krále polského, a jiné události. Ciny českého krále Jana v Lombardii s jinými událostmi. 32 33 34 KONČÍ SE KAPITOLY DRUHÉHO DÍLU KRONIKY ROK PÁNĚ 1317
10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 Smrt markraběte Valdemara a výprava králova proti Sasku; odchod krále českého; smrt pana Petra, arcibiskupa mohučského; korunovace krále polského a četné jiné události. Chování českého krále Jana; vypovězení malomocných a některé jiné události. Narození, smrt, zasnoubení mnohých osob; srážka dvou řím- ských králů a jiné pamětihodné události. Osvobození Jindřicha, vévody rakouského, vyhnanství krá- lovnino a četné pamětihodné události. Spory rozličných knížat a smrt přemnohých, zákrok pape- žův proti Ludvíkovi a přemnoho událostí. Příchod krále a královny do Čech a opětné získání majetku odňatého klášteru Zbraslavskému. Římský král Ludvík oblehl Burgau a osvobodil ze zajetí Fridricha Rakouského. Správcové království Českého a stav obecné církve. Královský desátek; vpád lidu pohanského; přenesení krále Václava a četné jiné události. Některé zázraky zbraslavské. Chování Jana, krále českého; o Ludvíkovi a některých jiných věcech. Ludvík Bavor; schizmatický papež a války českého krále Jana. Smrt krále uherského, smrt prvního opata zbraslavského a četné jiné události a zákrok papeže Jana proti Ludvíkovi. Zemětřesení a vzduchové smrště; návrat biskupa pražského a smrt Jindřicha z Lipé a četné jiné události. Novoty mravů. Smrt Fridricha Rakouského a opata sedleckého; návrat Ludvíka Bavora z Itálie. Smrt české královny Elišky a nepřítomnost krále českého. Smíření protipapeže a četné jiné věci. O tom, co konal český král Jan v krajinách lombardských. List o výpravách a úspěších českého krále Jana. Cesta krále Jana do Francie a časové události. Války mezi Čechy a Rakušany a nesvornost vévodů bavor- ských. Příchod králův do Prahy. Návštěva krále Jana u papeže a vítězství českého králevice Karla. Smrt Lokietka, krále polského, a jiné události. Ciny českého krále Jana v Lombardii s jinými událostmi. 32 33 34 KONČÍ SE KAPITOLY DRUHÉHO DÍLU KRONIKY ROK PÁNĚ 1317
Strana 312
ZAČÍNÁ SE DRUHÝ DÍL KRONIKY ZBRASLAVSKÉ STAV ČESKÉHO KRÁLOVSTVÍ. NÁVRAT KRÁLŮV. ROK PÁNĚ 1317 + | V době, kdy výmluvný a zkušený ctihodný otec pan Petr, arcibiskup svaté církve mohuč- ské, zůstával v království Českém a řídil krále Jana a královnu Elišku, kvetl v Čechách mír a platila spravedlnost. Spravoval totiž obratně s jinými znamenitými muži od Rýna záleži- tosti královy a království ne tak zbraní, jako duchem, opíraje se o moudrou radu. Četní však z Čech nenáviděli arcibiskupa předstíra- jíce, že odnáší z království mnoho pokladů; vrátil se tedy do arcibiskupstvi mohuëského.!/ A tak když tento pan Petr, mohučský arci- biskup, odešel z Čech, spočívala správa ce- lého království a péče o ně na paní královně Elišce. Vždyť král Jan se jesté nevrätil?/ od Rýna, nýbrž dosud zůstával ve svém hrab- ství Lucemburském. Někteří tehdejší rádci královny se radovali z odchodu Mohučského pána v domnění, že se jeho nepřítomností musí zlepšiti stav království, ale věc dopadla naopak. Neboť počalo všude v království vzrůstati větší zlo. Po předchozí poradě, ni- koli rozvážné, byli povoláni ze sousedních zemí žoldnéři, kteří přidruživše se k šlech- ticům posluśnym královny, znepokojovali ohněm a mečem území, která drželi královni- ni nepřátelé. Byli pak tito v radě královnině přední mu- žové: Pan Konrád, biskup olomoucký, kan- cléř mistr Jindřich?/, Vilém z Valdeka, řečený Zajíc, nejvyšší komorník království Českého, a Vinand z Buchses, pocházející z krajin rýn- ských. Protivníci pak královny, kteří se opo- vážlivě stavějí na odpor, jsou tito: Jindřich z Lipé se svými syny Jindřichem a Čeňkem, mladý Beneš z Vartemberka, Beneš z Micha- lovic, silný pán starý Albrecht ze Žeberka, Vilém z Landštejna, syn Vítkův, bratři Berka a Hejnáček, synové Heimana z Dubé, Jin- dřich z Lichtemburka, syn Ulmanův, Zdi- slav ze Šternberka s jinými přemnohými. Ti všichni mají za hlavu Jindřicha z Lipé a sta- tečně se stavějí královně na odpor.*/ Avšak 312 / 313 Petr z Rožmberka, Bavor ze Strakonic, bratři Zbyněk a Tobiáš s celým rodem velikého Tobiáše, Markvart a Heřman z Jablonného, Jan z Dobrušky s některými šlechtici z Mo- ravy i z Čech setrvávají při královně. A tak je proti jedné straně druhá a z toho bez ustání vznikají loupežení a boje. Když pak nesvornost tak nepřátelsky započatá denně více a více vzrůstala a jedna i druhá strana se velmi ostře chystala k válce, krá- lovna, aby neviděla na vlastní oči tak veliké neštěstí, vzala s sebou tři své děti, Markétu, Jitku a prvorozeného Václava, a odebrala se v doprovodu Viléma Zajíce dne 20. června na hrad Loket a zůstala tam tři měsíce. Zatím se sešli o svátku svatého Jana Kitite- le5/ šlechticové z jedné i druhé strany u sva- tého Klimenta“/ v městě Pražském, aby spolu pojednali o dohodě a míru. V tom shromáž- dění byli zvoleni dva rozhodčí a dva vrchní rozhodčí, aby obezřele vyšetřili příčiny sporu a aby to, co po vyšetření vyhlásí, musely stra- ny neporušitelně zachovávati. Byl jsem při tom všem a viděl jsem to. Jsou vypraveni na cestu vhodní poslové, aby takové uspořá- dání všemi schválené oznámili králi a krá- lovně. Bratr Lev, provinciál řádu křižovníků z Německého domu, s Fridrichem od Ko- kotů"/, měšťanem pražským, donesl řečené uspořádání nejprve královně na Loket, odtud ke králi, ale nic dobrého zpět nepřinesl, pro- tože ztratil výsledek cesty s námahou, ježto poselstvo bylo odmítnuto. "Také Jindřich z Lipé zatím vyhledává mí- rumilovnými a pokornými slovy přízeň krá- lovninu, slibuje přiměřenou náhradu za své přestupky, ale nenajde, co hledá. Neboť tento Jindřich příliš proti sobě roztrpčil mysl krá- lovny Elišky skutky, o nichž věděl, že mu nejsou dovoleny. Dal princeznu Anežku, sestru královninu, proti královnině vůli za manželku vévodovi Jindřichovi Polské- mu$/, přilnul k paní Alžbětě, zvané královna Hradecká, na škodu královu více než bylo slušno, a nevychovával zákonitě krále Jana, když ho řídil, a jsa větším přítelem sobě staral se více o záležitosti vlastní než královy. Tak přivlastnil sobě i svým stoupencům hrady, které patří králi. Tim a podobnými věcmi se duch královnin
ZAČÍNÁ SE DRUHÝ DÍL KRONIKY ZBRASLAVSKÉ STAV ČESKÉHO KRÁLOVSTVÍ. NÁVRAT KRÁLŮV. ROK PÁNĚ 1317 + | V době, kdy výmluvný a zkušený ctihodný otec pan Petr, arcibiskup svaté církve mohuč- ské, zůstával v království Českém a řídil krále Jana a královnu Elišku, kvetl v Čechách mír a platila spravedlnost. Spravoval totiž obratně s jinými znamenitými muži od Rýna záleži- tosti královy a království ne tak zbraní, jako duchem, opíraje se o moudrou radu. Četní však z Čech nenáviděli arcibiskupa předstíra- jíce, že odnáší z království mnoho pokladů; vrátil se tedy do arcibiskupstvi mohuëského.!/ A tak když tento pan Petr, mohučský arci- biskup, odešel z Čech, spočívala správa ce- lého království a péče o ně na paní královně Elišce. Vždyť král Jan se jesté nevrätil?/ od Rýna, nýbrž dosud zůstával ve svém hrab- ství Lucemburském. Někteří tehdejší rádci královny se radovali z odchodu Mohučského pána v domnění, že se jeho nepřítomností musí zlepšiti stav království, ale věc dopadla naopak. Neboť počalo všude v království vzrůstati větší zlo. Po předchozí poradě, ni- koli rozvážné, byli povoláni ze sousedních zemí žoldnéři, kteří přidruživše se k šlech- ticům posluśnym královny, znepokojovali ohněm a mečem území, která drželi královni- ni nepřátelé. Byli pak tito v radě královnině přední mu- žové: Pan Konrád, biskup olomoucký, kan- cléř mistr Jindřich?/, Vilém z Valdeka, řečený Zajíc, nejvyšší komorník království Českého, a Vinand z Buchses, pocházející z krajin rýn- ských. Protivníci pak královny, kteří se opo- vážlivě stavějí na odpor, jsou tito: Jindřich z Lipé se svými syny Jindřichem a Čeňkem, mladý Beneš z Vartemberka, Beneš z Micha- lovic, silný pán starý Albrecht ze Žeberka, Vilém z Landštejna, syn Vítkův, bratři Berka a Hejnáček, synové Heimana z Dubé, Jin- dřich z Lichtemburka, syn Ulmanův, Zdi- slav ze Šternberka s jinými přemnohými. Ti všichni mají za hlavu Jindřicha z Lipé a sta- tečně se stavějí královně na odpor.*/ Avšak 312 / 313 Petr z Rožmberka, Bavor ze Strakonic, bratři Zbyněk a Tobiáš s celým rodem velikého Tobiáše, Markvart a Heřman z Jablonného, Jan z Dobrušky s některými šlechtici z Mo- ravy i z Čech setrvávají při královně. A tak je proti jedné straně druhá a z toho bez ustání vznikají loupežení a boje. Když pak nesvornost tak nepřátelsky započatá denně více a více vzrůstala a jedna i druhá strana se velmi ostře chystala k válce, krá- lovna, aby neviděla na vlastní oči tak veliké neštěstí, vzala s sebou tři své děti, Markétu, Jitku a prvorozeného Václava, a odebrala se v doprovodu Viléma Zajíce dne 20. června na hrad Loket a zůstala tam tři měsíce. Zatím se sešli o svátku svatého Jana Kitite- le5/ šlechticové z jedné i druhé strany u sva- tého Klimenta“/ v městě Pražském, aby spolu pojednali o dohodě a míru. V tom shromáž- dění byli zvoleni dva rozhodčí a dva vrchní rozhodčí, aby obezřele vyšetřili příčiny sporu a aby to, co po vyšetření vyhlásí, musely stra- ny neporušitelně zachovávati. Byl jsem při tom všem a viděl jsem to. Jsou vypraveni na cestu vhodní poslové, aby takové uspořá- dání všemi schválené oznámili králi a krá- lovně. Bratr Lev, provinciál řádu křižovníků z Německého domu, s Fridrichem od Ko- kotů"/, měšťanem pražským, donesl řečené uspořádání nejprve královně na Loket, odtud ke králi, ale nic dobrého zpět nepřinesl, pro- tože ztratil výsledek cesty s námahou, ježto poselstvo bylo odmítnuto. "Také Jindřich z Lipé zatím vyhledává mí- rumilovnými a pokornými slovy přízeň krá- lovninu, slibuje přiměřenou náhradu za své přestupky, ale nenajde, co hledá. Neboť tento Jindřich příliš proti sobě roztrpčil mysl krá- lovny Elišky skutky, o nichž věděl, že mu nejsou dovoleny. Dal princeznu Anežku, sestru královninu, proti královnině vůli za manželku vévodovi Jindřichovi Polské- mu$/, přilnul k paní Alžbětě, zvané královna Hradecká, na škodu královu více než bylo slušno, a nevychovával zákonitě krále Jana, když ho řídil, a jsa větším přítelem sobě staral se více o záležitosti vlastní než královy. Tak přivlastnil sobě i svým stoupencům hrady, které patří králi. Tim a podobnými věcmi se duch královnin
Strana 313
tak popudil, že byl spíše nakloněn vykonat pomstu než dáti milost. Tato jistě spravedlivá tvrdost nebo správněji tvrdá spravedlnost v ženské mysli tak zatvrzená způsobila v Če- chách mnoho útrap. Neboť vznešený duch této urozené královny uvažuje, kdo a jaká je, co zakouší a od koho a od jakého trpí křivdu, totiž královna od vazala, paní od služebníka, kněžna od rytíře, usuzuje, že musí ne- zaslouženě snášeti takové věci, žádá za- sloužený trest a c ce raději, aby bylo na čas otřeseno celé její panství, než aby byla tak nezaslouženě v opovržení ona a její králov- ský stav. A tak když královna viděla, že pohrdání protivníků bezohledně vzrůstá a že jim ne- může bez společnosti mužovy odolati, po po- slech a listy žádala a zvala krále, aby se vrátil do Čech. A já jsem byl jedním z nich. Při návratu z generální kapituly nazítří po sva- tém Matoušovi apoštolovi/ jsem přišel ke krá- li do Trevíru a prosil jsem ho, aby urychlil svůj návrat. On mně tehdy odpověděl slovem, které jsem s radostí slyšel: „Jděte, povézte královně, nebudu už zdržovati příchod; ne- umru-li, přijdu o svátku svatého Martina do Čech“ Řekl a splnil, protože nazítří po svatém Martiné!!/ dorazil král ke královně do Lokte. Všude po městech je slyšet a v hoj- ném hovoru se rozhlásí o králově příchodu; lid v městech se raduje, rolník se utěšuje, mnich cítí potěšení, všechen lid, jak to slyší, vzdává chválu Bohu v naději, že přestane rozvrat a musí nastati v království mír. Přemnozí páni s pražským biskupem Ja- nem a Vilémem Zajícem vyšli králi naproti až do Lokte, radili, co nejlepšího věděli, ale o královských záležitostech pronášeli tam různí různé rady. Někteří totiž radili, aby král poslal zpět ozbrojence, kterých s sebou od Rýna přivedl asi dvě stě, vešel do Čech sám s malým počtem a svěřil se svým pánům. Jiných řeč byla: „Přijde-li král sám, sám ihned zahyne; vice,“ pravili, ,,prospéje králi, ptijde-li s mocf, aby se mohla ihned vyhnati strana protivná.“ Návodů těch druhých král poslechl, vzal s sebou ty, které přivedl, a při- šel spolu s královnou dne 18. listopadu do Prahy; tam se dostavili někteří páni králi věrní se slušnou družinou a nabízeli věrně konati králi službu. Ale poněvadž nedůvěřovali Čechům ti, kdož přišli s králem, proto pohrdli jejich službou a nechali je vrátit se do svých domo- vů; mezi nimi byl Hynáček, mladý rytíř z Dubé, syn Půtův, a z Jablonného Heřman a Markvart. Měl tehdy král při sobě jako přední rádce Konráda, olomouckého biskupa, Fridricha ze Šumburka, podkomořího krá- lovství, a kancléře Jindřicha. Myslil, že s po- mocí jejich a svých Rýňanů může přemoci kteréhokoli nepřítele. Tito sestého dne!?/, co přišli s králem do Prahy, vyvedli krále z města v zástupu tří set těžkooděnců, a třebas bylo v zimní době, utábořili se v poli proti nepřátelům. Nejprve zamýšlelo královské vojsko strhnouti most, který vystavěla protivná strana přes Labe u Brandýsa, ale protože byl pevný, od- bočil král odtud a dobyl "Tatec'š/, tvrze pro- boštství vyšehradského, obsazené nepřáteli. Potom vedl král vojsko proti Zdislavovi ze Šternberka a ten mu, když přicházel, vyšel naproti, žádal milost královu, dosáhl jí a ve- řejným zaručením slíbil službu 1 věrnost; ale nezachoval to ani celý měsíc. SMRT JILJÍHO "Téhož roku umřel a odešel z tohoto života pan Jiljí*“/, rodem Říman, znamenitý mistr teologie. Byl nejprve mnichem řádu poustev- níků svatého Augustina, potom byl od papeže Bonifáce ustanoven arcibiskupem v Bourges a primasem. Sepsal přemnoho slavných knih jak v svaté teologii, tak ve filosofii. Ten když jednou, jak se vypravuje, doka- zoval v Paříži na katedře kvestii!5/, Ze totià Bonifác VIII. nemůže být pravým papežem, 1/ Srv. I. knihu, kap. CX XVII. ?/ Vrátil se do Čech teprve koncem října nebo počátkem listopadu 1317. 3/ Srv. vzadu pozn. k I. knize kap. CXXVII. 4/ Vatikánský rukopis zde ještě dodává: „Jeden pak je původce a obzvláštní vůdce těchto odbojníků, rytíř Fridrich (ze Smojna), jednooký a chromý, který se sta) nepotestnosti velmi povéstnym.* 5/ 24. června. */ Dominikánský klášter sv. Klimenta na Starém Městí blíže mostu (část nynějšího Klementina). 7/ Srv. I. knihu, kap. CV, pozn. č. 14. 8/ Srv. I. knihu, kap. CXXIX. */ Matouše je 21. září. 10/ 11. listopadu. 11/ 12. listopadu. 12/ To by připadalo na 24. listopadu, ale ten den byl Jan asi v Lounech (Regesta III, č. 403) a potom 28. listopadu v Praze (Regesta III, č. 404). 13/ Tatce na Kouřimsku, asi půl druhé hodiny jižně od Sadské. 14/ Jiljí Colonna, nar. r. 1247. 18/ Otázku, problém.
tak popudil, že byl spíše nakloněn vykonat pomstu než dáti milost. Tato jistě spravedlivá tvrdost nebo správněji tvrdá spravedlnost v ženské mysli tak zatvrzená způsobila v Če- chách mnoho útrap. Neboť vznešený duch této urozené královny uvažuje, kdo a jaká je, co zakouší a od koho a od jakého trpí křivdu, totiž královna od vazala, paní od služebníka, kněžna od rytíře, usuzuje, že musí ne- zaslouženě snášeti takové věci, žádá za- sloužený trest a c ce raději, aby bylo na čas otřeseno celé její panství, než aby byla tak nezaslouženě v opovržení ona a její králov- ský stav. A tak když královna viděla, že pohrdání protivníků bezohledně vzrůstá a že jim ne- může bez společnosti mužovy odolati, po po- slech a listy žádala a zvala krále, aby se vrátil do Čech. A já jsem byl jedním z nich. Při návratu z generální kapituly nazítří po sva- tém Matoušovi apoštolovi/ jsem přišel ke krá- li do Trevíru a prosil jsem ho, aby urychlil svůj návrat. On mně tehdy odpověděl slovem, které jsem s radostí slyšel: „Jděte, povézte královně, nebudu už zdržovati příchod; ne- umru-li, přijdu o svátku svatého Martina do Čech“ Řekl a splnil, protože nazítří po svatém Martiné!!/ dorazil král ke královně do Lokte. Všude po městech je slyšet a v hoj- ném hovoru se rozhlásí o králově příchodu; lid v městech se raduje, rolník se utěšuje, mnich cítí potěšení, všechen lid, jak to slyší, vzdává chválu Bohu v naději, že přestane rozvrat a musí nastati v království mír. Přemnozí páni s pražským biskupem Ja- nem a Vilémem Zajícem vyšli králi naproti až do Lokte, radili, co nejlepšího věděli, ale o královských záležitostech pronášeli tam různí různé rady. Někteří totiž radili, aby král poslal zpět ozbrojence, kterých s sebou od Rýna přivedl asi dvě stě, vešel do Čech sám s malým počtem a svěřil se svým pánům. Jiných řeč byla: „Přijde-li král sám, sám ihned zahyne; vice,“ pravili, ,,prospéje králi, ptijde-li s mocf, aby se mohla ihned vyhnati strana protivná.“ Návodů těch druhých král poslechl, vzal s sebou ty, které přivedl, a při- šel spolu s královnou dne 18. listopadu do Prahy; tam se dostavili někteří páni králi věrní se slušnou družinou a nabízeli věrně konati králi službu. Ale poněvadž nedůvěřovali Čechům ti, kdož přišli s králem, proto pohrdli jejich službou a nechali je vrátit se do svých domo- vů; mezi nimi byl Hynáček, mladý rytíř z Dubé, syn Půtův, a z Jablonného Heřman a Markvart. Měl tehdy král při sobě jako přední rádce Konráda, olomouckého biskupa, Fridricha ze Šumburka, podkomořího krá- lovství, a kancléře Jindřicha. Myslil, že s po- mocí jejich a svých Rýňanů může přemoci kteréhokoli nepřítele. Tito sestého dne!?/, co přišli s králem do Prahy, vyvedli krále z města v zástupu tří set těžkooděnců, a třebas bylo v zimní době, utábořili se v poli proti nepřátelům. Nejprve zamýšlelo královské vojsko strhnouti most, který vystavěla protivná strana přes Labe u Brandýsa, ale protože byl pevný, od- bočil král odtud a dobyl "Tatec'š/, tvrze pro- boštství vyšehradského, obsazené nepřáteli. Potom vedl král vojsko proti Zdislavovi ze Šternberka a ten mu, když přicházel, vyšel naproti, žádal milost královu, dosáhl jí a ve- řejným zaručením slíbil službu 1 věrnost; ale nezachoval to ani celý měsíc. SMRT JILJÍHO "Téhož roku umřel a odešel z tohoto života pan Jiljí*“/, rodem Říman, znamenitý mistr teologie. Byl nejprve mnichem řádu poustev- níků svatého Augustina, potom byl od papeže Bonifáce ustanoven arcibiskupem v Bourges a primasem. Sepsal přemnoho slavných knih jak v svaté teologii, tak ve filosofii. Ten když jednou, jak se vypravuje, doka- zoval v Paříži na katedře kvestii!5/, Ze totià Bonifác VIII. nemůže být pravým papežem, 1/ Srv. I. knihu, kap. CX XVII. ?/ Vrátil se do Čech teprve koncem října nebo počátkem listopadu 1317. 3/ Srv. vzadu pozn. k I. knize kap. CXXVII. 4/ Vatikánský rukopis zde ještě dodává: „Jeden pak je původce a obzvláštní vůdce těchto odbojníků, rytíř Fridrich (ze Smojna), jednooký a chromý, který se sta) nepotestnosti velmi povéstnym.* 5/ 24. června. */ Dominikánský klášter sv. Klimenta na Starém Městí blíže mostu (část nynějšího Klementina). 7/ Srv. I. knihu, kap. CV, pozn. č. 14. 8/ Srv. I. knihu, kap. CXXIX. */ Matouše je 21. září. 10/ 11. listopadu. 11/ 12. listopadu. 12/ To by připadalo na 24. listopadu, ale ten den byl Jan asi v Lounech (Regesta III, č. 403) a potom 28. listopadu v Praze (Regesta III, č. 404). 13/ Tatce na Kouřimsku, asi půl druhé hodiny jižně od Sadské. 14/ Jiljí Colonna, nar. r. 1247. 18/ Otázku, problém.
Strana 314
pokud je živ jeho předchůdce papež Celestin, byl od téhož papeže Bonifáce povolán, bylo mu nabídnuto arcibiskupství a on je s otevře- nou náručí přijal jako od pravého a zákoni- tého papeže. Tak tedy závěr, že Bonifác je papežem, vyplývá ne podle sylogismu, nýbrž na základě biskupství. Mezi jinými přednostmi, které ten Jiljí PETR Z ROŽMBERKA A VILÉM ZAJÍC SE S JINÝMI ČETNÝMI PÁNY ODVRÁTILI OD KRÁLE. JE TO ROK 1318 è Il Léta Páně 1318, hned na začátku toho roku!/ postupuje královské vojsko proti Vilémovi z Landštejna, který zabral královské statky a krále nedbal. Král se na něho odvážně vrhne, při tažení jeho územím, dosti boha- tým, hubí je a poškozuje; mstící plamen obra- cí v popel přemnoho vesnických stavení, od- náší se tam kořist a pro smělého pána hubí králův hněv poddané. Potom Petr z Rožmberka, strýc tohoto Vi- léma, protože utrpěl na svých statcích pro sousedství nějaké škody, zakročil u krále za synovce, aby dosáhl milosti. Když však král žádal nazpět své královské statky, které onen neprávem dávno zabral, a stanovil to, co bylo prospěšné, odvrátil se Petr z Rožmberka od krále, spojil se s Vilémem a stál při něm. A když král těžce po dva týdny poškozoval území svých odpůrců, začal od Budějovic chystati svou cestu na Moravu a přijel o Zje- vení Páně?/ do Brna. Také královna, povo- lána posly a listy, přišla za králem o svátek Anežky panny“/ z Prahy na Moravu a zůstala stále v Brně, zatímco král objížděl sem tam a způsoboval svým nepřátelům nebezpečen- ství; zabral tvrze některých odbojníků a ji- ným způsobil škody. Ale zatím neustala zběsilost protivníků, nýbrž i oni denně působili lidem a statkům královským mnoho útrap loupežením, palič- stvím a vražděním. Války, bohužel, se množí. A nekonečný počet lidí se stává chudáky 314 / 315 měl, nejvíce se na něm skvěla hospodárnost, protože velmi řádně a slušně spravoval svůj dům a svou čeleď. Sepsal totiž knihu, kterou nazval ,,O správě vladařů“'!8/, a v ní dal kaž- dému hospodáři poučení, jak má říditi čeleď. 18/ Spis, určený francouzskému králi Filipovi, kterého Jiljí vychovával, vyšel ještě tiskem r. 1473 v Augsburku. a žebráky, jedni jsou do naha odíráni, druzí zajímáni a mukami rozličných druhů přáteli stejně jako nepřáteli bídně trýzněni. Je dojemné vyprávět, žalostné poslouchat, smutnější je ze zkušenosti vědět, kolik lidí se už stává ubožáky pro takový obecný rozvrat. Z jedné strany trápí lid nejkrutější neúroda přítomné doby, z druhé strany velmi trýznivě ubližuje lidem a mučí je nesvornost, macecha života. Potom se za pobytu králova na Moravě začala v celých Čechách šířiti klamná pověst, že král zamýšlí všechny Čechy odstraniti ze země. „„Hle,“ říkali, „šlechtici jdou za krá- lem, aby dostali milost, ale jsou odmítnuti.“ "Takovou řeč vymyslili někteří darmotlacho- vé, mužové ničemní a úskoční, kteří chtěli učiniti krále nenáviděným u veškerého lidu. Snadno věří prostý lid tomu, co slyší. Proto vznikne mezi pány spiknutí a je slyšet proti králi zlořečení od veškerého lidu. Sejdou se totiž na hradě Zvíkově*/ o Hromnicích*/ před- ní páni z království, jednomyslně mluví proti králi a říkají: „Lépe je, abychom byli zabiti, nežli z rodné půdy hanebně vyhnáni.“ Tedy se utišila nepřátelství, která měli mezi sebou někteří šlechtici, aby dohromady spojeni odporovali králi, a starý svár i spor, který dlouho trval mezi Albrechtem ze Že- berka a Vilémem Zajícem, byl skončen man- želským svazkem jejich dětí, protože oba za- mýšleli odporovati králi. A tak Jindřich z Li- pé uzavřel s Petrem z Rožmberka a Vilémem a s četnými jinými šlechtici na Zvíkově do- hodu, vrátil se na Moravu, kde byl král, a nabyl větší zmužilosti, protože si získal novou přízeň pánů. Ústy žádal o milost krá- lovu, v srdci strojil něco jiného. Zatím shro- máždil Uhry, Rakušany a znenadání se při- blížil k městu Brnu, kde byl král, a získav příměří pod záminkou dohody vešel do města říkaje, že nevyhledává nic jiného než milost a mír.
pokud je živ jeho předchůdce papež Celestin, byl od téhož papeže Bonifáce povolán, bylo mu nabídnuto arcibiskupství a on je s otevře- nou náručí přijal jako od pravého a zákoni- tého papeže. Tak tedy závěr, že Bonifác je papežem, vyplývá ne podle sylogismu, nýbrž na základě biskupství. Mezi jinými přednostmi, které ten Jiljí PETR Z ROŽMBERKA A VILÉM ZAJÍC SE S JINÝMI ČETNÝMI PÁNY ODVRÁTILI OD KRÁLE. JE TO ROK 1318 è Il Léta Páně 1318, hned na začátku toho roku!/ postupuje královské vojsko proti Vilémovi z Landštejna, který zabral královské statky a krále nedbal. Král se na něho odvážně vrhne, při tažení jeho územím, dosti boha- tým, hubí je a poškozuje; mstící plamen obra- cí v popel přemnoho vesnických stavení, od- náší se tam kořist a pro smělého pána hubí králův hněv poddané. Potom Petr z Rožmberka, strýc tohoto Vi- léma, protože utrpěl na svých statcích pro sousedství nějaké škody, zakročil u krále za synovce, aby dosáhl milosti. Když však král žádal nazpět své královské statky, které onen neprávem dávno zabral, a stanovil to, co bylo prospěšné, odvrátil se Petr z Rožmberka od krále, spojil se s Vilémem a stál při něm. A když král těžce po dva týdny poškozoval území svých odpůrců, začal od Budějovic chystati svou cestu na Moravu a přijel o Zje- vení Páně?/ do Brna. Také královna, povo- lána posly a listy, přišla za králem o svátek Anežky panny“/ z Prahy na Moravu a zůstala stále v Brně, zatímco král objížděl sem tam a způsoboval svým nepřátelům nebezpečen- ství; zabral tvrze některých odbojníků a ji- ným způsobil škody. Ale zatím neustala zběsilost protivníků, nýbrž i oni denně působili lidem a statkům královským mnoho útrap loupežením, palič- stvím a vražděním. Války, bohužel, se množí. A nekonečný počet lidí se stává chudáky 314 / 315 měl, nejvíce se na něm skvěla hospodárnost, protože velmi řádně a slušně spravoval svůj dům a svou čeleď. Sepsal totiž knihu, kterou nazval ,,O správě vladařů“'!8/, a v ní dal kaž- dému hospodáři poučení, jak má říditi čeleď. 18/ Spis, určený francouzskému králi Filipovi, kterého Jiljí vychovával, vyšel ještě tiskem r. 1473 v Augsburku. a žebráky, jedni jsou do naha odíráni, druzí zajímáni a mukami rozličných druhů přáteli stejně jako nepřáteli bídně trýzněni. Je dojemné vyprávět, žalostné poslouchat, smutnější je ze zkušenosti vědět, kolik lidí se už stává ubožáky pro takový obecný rozvrat. Z jedné strany trápí lid nejkrutější neúroda přítomné doby, z druhé strany velmi trýznivě ubližuje lidem a mučí je nesvornost, macecha života. Potom se za pobytu králova na Moravě začala v celých Čechách šířiti klamná pověst, že král zamýšlí všechny Čechy odstraniti ze země. „„Hle,“ říkali, „šlechtici jdou za krá- lem, aby dostali milost, ale jsou odmítnuti.“ "Takovou řeč vymyslili někteří darmotlacho- vé, mužové ničemní a úskoční, kteří chtěli učiniti krále nenáviděným u veškerého lidu. Snadno věří prostý lid tomu, co slyší. Proto vznikne mezi pány spiknutí a je slyšet proti králi zlořečení od veškerého lidu. Sejdou se totiž na hradě Zvíkově*/ o Hromnicích*/ před- ní páni z království, jednomyslně mluví proti králi a říkají: „Lépe je, abychom byli zabiti, nežli z rodné půdy hanebně vyhnáni.“ Tedy se utišila nepřátelství, která měli mezi sebou někteří šlechtici, aby dohromady spojeni odporovali králi, a starý svár i spor, který dlouho trval mezi Albrechtem ze Že- berka a Vilémem Zajícem, byl skončen man- želským svazkem jejich dětí, protože oba za- mýšleli odporovati králi. A tak Jindřich z Li- pé uzavřel s Petrem z Rožmberka a Vilémem a s četnými jinými šlechtici na Zvíkově do- hodu, vrátil se na Moravu, kde byl král, a nabyl větší zmužilosti, protože si získal novou přízeň pánů. Ústy žádal o milost krá- lovu, v srdci strojil něco jiného. Zatím shro- máždil Uhry, Rakušany a znenadání se při- blížil k městu Brnu, kde byl král, a získav příměří pod záminkou dohody vešel do města říkaje, že nevyhledává nic jiného než milost a mír.
Strana 315
Potom král, protože si přál prospěch čes- kého národa a celého království, prominul křivdy sobě učiněné, nabízel a uděloval krá- lovskou přízeň všem, kteří se provinili zlo- činem urážky veličenstva. Ale hned se do- stala na veřejnost lest, která se skrývala; neboť ti, kteří žádali mír, mír odmítli. „„Pane krali," pravili, „dáváme vám věděti, že s vámi nechceme ani nemůžeme uzavříti žádnou do- hodu, nevezmeme-li do této dohody stejným způsobem Fridricha, vévodu rakouského, kterého pokládáme za zákonitého krále řím- ského a s nímž jsme tak spojeni, že ho ne- opustíme ani nebudeme od něho nijak opuš- těni.““8/ Uslyšev tyto řeči král byl těžce popuzen a jednání, které předstíralo mír, se změnilo ve velmi kruté nepřátelství. Neboť se král Jan již dříve tak dohodl"/ s římským králem Lud- víkem proti Fridrichovi Rakouskému, že ne- mohl se svými pány učiniti dohodu, kdyby byl tento do toho zahrnut. A tak král, když viděl, že Jindřich z Lipé nejedná s ním upřímně a že má se svými spojenci silnější vojsko, chtěl se vyhnouti nebezpečenství a vrátil se pres Myto*/ s královnou dne 27. února do Prahy. A když se navrátil král do Prahy, pověděli mu, co se dověděl už dříve na cestě, že totiž Vilém Zajíc úplně zpustošil městečko Bor.?/ Tuto zhoubu proto zakusilo ono městečko od Viléma Zajíce a Oldřicha, lankrabě- te z Leuchtenberka!?/, protoze mél tehdy v plzeňském kraji Bušek z Boru krajský soud, který nedávno předtím odevzdal lankrabě Oldřich proti své vůli králi. Neboť Zajíc a lankrabě se měli převelice rádi a ve všem si vzájemně pomáhali. Zatím byl král povolán od římského krále Ludvíka do Chebu a pozván na poradu. Vyjel tedy král dne 20. března z Prahy a královna jela třetí den za ním na Loket, ubírajíc se ke svým dětem. A když vyšli královi lidé u města Žatce pro píci koňům, vrhl se na ně Vilém Zajíc, některé poranil a sto čtyřicet čtyři jich zajal; přední mezi nimi byli Jindřich z Hagenavy, urozený muž z krajin rýnských, Ota z Donína a Konrád, zvaný z Buchses, králův maršálek, který také byl Porýňan. Potom král pobouřen odtud odjel a zanechal za sebou království v největším zmatku a roz- vratu. Proto jsme všichni ztratili hlavu, na- říkáme a voláme. Také chudičká Zbraslav je všech svých ma- jetků zbavená, protože jich už třetí rok ne- užívala, a musí kupovati chléb za dvě stě padesát hřiven, aby nestihla chudý konvent smrt hladem. ,,Pomoz nám, ó Bože spasení na&eho''!!/, a ,,kvílení naše obrať v radost''!3/, dobrý Ježíši, neboť denně sedíme postaveni v tak velikých úzkostech, jako kdybychom měli být s provazy na šíji uvázanými ihned obé&eni. Od prvotního osazení království Českého, jak tvrdí všichni, až do nynější doby, totiž do léta Páně 1318, do dne Zvěsto- vání Páně!š/, kterého toto píši, nebylo horšího stavu v tomto království, neboť nikdo z nás už nenaříká, jako by měl něco ztratit, ale jako by už byl nadobro zbaven života i všeho, co kdy měl. Hlavní příčinou toho zpuštění a bídy je to, že četní páni drží četné královské hrady a odpírají králi na jeho žádost vrátit takový jeho majetek. Král naléhá, aby dostal králov- ské statky zpět, ale jejich lakota přemýšlí, jak by zabrané rozmnožila, ne ztratila. Je těžko Vilémovi Zajíci vrátit králi města Beroun a Domažlice, těžší odevzdat královské hrady Křivoklát a Přimdu. Zdaž je lehko Petrovi z Rožmberka, aby bez boje vrátil Zvíkov, hrad nedobytný? Až se vzdá Jindřich Žitavy, až Berka Kladska!*/ se znamenitym hradem, tehdy Vilém z Landstejna Hlubokou!*/, Raj- mund hrad Vranov!*/ a Půta z Dubé Bezděz, každý z nich vydá dobrovolně v ruce královy. Vypsal jsem prostě neumělým pérem znění svrchu řečené pravdy, neboť mysl neznalá a k tomu ještě rozrušená neumí dodati smut- né látce půvabu příjemnou úpravou řeči. 1/ Spisovatel počítá nový rok od vánoc; bylo to tedy koncem prosince 1317. ?/ 6. ledna; listiny dosvědčují Janův pobyt v Brně 17. února 1318 (Regesta III, č. 422). 8/ 21. ledna. </ V lat. orig.: Klingenberch. O véci srv. pozn. vzadu. 5/ 2. února. ¢/ Smlouva nékterych odbojnych pánó s Fridrichem a s jeho bratry, v které je uvedená podmínka obsažena, byla podepsána 27. prosince 1317 (Regesta III, č 408). ?/ Stalo se to 19. června 1317 (Regesta IIl, č. 379). 8/ Vysoké Mýto. */ V lat. orig.: Merica (Haid), nynejst Bor u Tachova. 10/ Oldřich z Leuchtenberka byl jedním z cizích rádců, které musel král na žádost českých pánů propustit (srv. I. knihu, kap. CXXVI). 11/ Žalm 78. 9. 13/ Podle Knihy Ester 9. 22. 13/ 25. března. 14/ V lat. orig.: Weronam, Tust, Burgilinum et Frim- berch, Klingenberch. Sytauiam, Glacz. 18/ V lat. orıg.: Vroburg. 19/ V lat. orig.: Fren.
Potom král, protože si přál prospěch čes- kého národa a celého království, prominul křivdy sobě učiněné, nabízel a uděloval krá- lovskou přízeň všem, kteří se provinili zlo- činem urážky veličenstva. Ale hned se do- stala na veřejnost lest, která se skrývala; neboť ti, kteří žádali mír, mír odmítli. „„Pane krali," pravili, „dáváme vám věděti, že s vámi nechceme ani nemůžeme uzavříti žádnou do- hodu, nevezmeme-li do této dohody stejným způsobem Fridricha, vévodu rakouského, kterého pokládáme za zákonitého krále řím- ského a s nímž jsme tak spojeni, že ho ne- opustíme ani nebudeme od něho nijak opuš- těni.““8/ Uslyšev tyto řeči král byl těžce popuzen a jednání, které předstíralo mír, se změnilo ve velmi kruté nepřátelství. Neboť se král Jan již dříve tak dohodl"/ s římským králem Lud- víkem proti Fridrichovi Rakouskému, že ne- mohl se svými pány učiniti dohodu, kdyby byl tento do toho zahrnut. A tak král, když viděl, že Jindřich z Lipé nejedná s ním upřímně a že má se svými spojenci silnější vojsko, chtěl se vyhnouti nebezpečenství a vrátil se pres Myto*/ s královnou dne 27. února do Prahy. A když se navrátil král do Prahy, pověděli mu, co se dověděl už dříve na cestě, že totiž Vilém Zajíc úplně zpustošil městečko Bor.?/ Tuto zhoubu proto zakusilo ono městečko od Viléma Zajíce a Oldřicha, lankrabě- te z Leuchtenberka!?/, protoze mél tehdy v plzeňském kraji Bušek z Boru krajský soud, který nedávno předtím odevzdal lankrabě Oldřich proti své vůli králi. Neboť Zajíc a lankrabě se měli převelice rádi a ve všem si vzájemně pomáhali. Zatím byl král povolán od římského krále Ludvíka do Chebu a pozván na poradu. Vyjel tedy král dne 20. března z Prahy a královna jela třetí den za ním na Loket, ubírajíc se ke svým dětem. A když vyšli královi lidé u města Žatce pro píci koňům, vrhl se na ně Vilém Zajíc, některé poranil a sto čtyřicet čtyři jich zajal; přední mezi nimi byli Jindřich z Hagenavy, urozený muž z krajin rýnských, Ota z Donína a Konrád, zvaný z Buchses, králův maršálek, který také byl Porýňan. Potom král pobouřen odtud odjel a zanechal za sebou království v největším zmatku a roz- vratu. Proto jsme všichni ztratili hlavu, na- říkáme a voláme. Také chudičká Zbraslav je všech svých ma- jetků zbavená, protože jich už třetí rok ne- užívala, a musí kupovati chléb za dvě stě padesát hřiven, aby nestihla chudý konvent smrt hladem. ,,Pomoz nám, ó Bože spasení na&eho''!!/, a ,,kvílení naše obrať v radost''!3/, dobrý Ježíši, neboť denně sedíme postaveni v tak velikých úzkostech, jako kdybychom měli být s provazy na šíji uvázanými ihned obé&eni. Od prvotního osazení království Českého, jak tvrdí všichni, až do nynější doby, totiž do léta Páně 1318, do dne Zvěsto- vání Páně!š/, kterého toto píši, nebylo horšího stavu v tomto království, neboť nikdo z nás už nenaříká, jako by měl něco ztratit, ale jako by už byl nadobro zbaven života i všeho, co kdy měl. Hlavní příčinou toho zpuštění a bídy je to, že četní páni drží četné královské hrady a odpírají králi na jeho žádost vrátit takový jeho majetek. Král naléhá, aby dostal králov- ské statky zpět, ale jejich lakota přemýšlí, jak by zabrané rozmnožila, ne ztratila. Je těžko Vilémovi Zajíci vrátit králi města Beroun a Domažlice, těžší odevzdat královské hrady Křivoklát a Přimdu. Zdaž je lehko Petrovi z Rožmberka, aby bez boje vrátil Zvíkov, hrad nedobytný? Až se vzdá Jindřich Žitavy, až Berka Kladska!*/ se znamenitym hradem, tehdy Vilém z Landstejna Hlubokou!*/, Raj- mund hrad Vranov!*/ a Půta z Dubé Bezděz, každý z nich vydá dobrovolně v ruce královy. Vypsal jsem prostě neumělým pérem znění svrchu řečené pravdy, neboť mysl neznalá a k tomu ještě rozrušená neumí dodati smut- né látce půvabu příjemnou úpravou řeči. 1/ Spisovatel počítá nový rok od vánoc; bylo to tedy koncem prosince 1317. ?/ 6. ledna; listiny dosvědčují Janův pobyt v Brně 17. února 1318 (Regesta III, č. 422). 8/ 21. ledna. </ V lat. orig.: Klingenberch. O véci srv. pozn. vzadu. 5/ 2. února. ¢/ Smlouva nékterych odbojnych pánó s Fridrichem a s jeho bratry, v které je uvedená podmínka obsažena, byla podepsána 27. prosince 1317 (Regesta III, č 408). ?/ Stalo se to 19. června 1317 (Regesta IIl, č. 379). 8/ Vysoké Mýto. */ V lat. orig.: Merica (Haid), nynejst Bor u Tachova. 10/ Oldřich z Leuchtenberka byl jedním z cizích rádců, které musel král na žádost českých pánů propustit (srv. I. knihu, kap. CXXVI). 11/ Žalm 78. 9. 13/ Podle Knihy Ester 9. 22. 13/ 25. března. 14/ V lat. orig.: Weronam, Tust, Burgilinum et Frim- berch, Klingenberch. Sytauiam, Glacz. 18/ V lat. orıg.: Vroburg. 19/ V lat. orig.: Fren.
Strana 316
Je-li vzbouřena mysl, pak nikdy se nehloubá dobře, je-li vzbouřena mysl, lze přemýšlet velice málo, je-li vzbouřena mysl, jen smutné pronáší zpěvy. Je-li však radost v mysli, zná vtipné vytvářet spisy, je-li však radost v mysli, i mluva pak oplývá žertem, je-li však radost v mysli, tu prorokem zdáš se sám sobě. Kdopak by těšil se z válek a kdo by se z rozbrojů těšil? Cokoli spatřujeme, v tom vidíme úplnou válku. Král Jan však dorazil spolu s paní královnou Eliškou, svou manželkou, dne 23. března k římskému králi Ludvíkovi do Chebu a pro- jednali tam v přítomnosti některých šlechticů jednoho i druhého království své záležitosti. Ti dva králové se zdrželi spolu v Chebu pět dní a sedmého se opět sešli na hradě Lokti. 17 Tam přišel na pozvání Vilém Zajíc a obdržel pro sebe a pro své příměří, které mělo trvati tři týdny. Když dostal a dal slib o zachování míru, dostavil se k panu Petrovi z Rožmber- ka, který v den Zvěstování blahoslavené Panny18/ s mocí oblehl město Budějovice a dosud trvá při obléhání tohoto města. Po- bízením se ho snažil pohnouti, aby zachoval sjednané příměří; ten souhlasil s jeho výzvou a pod jistými podmínkami upustil od oblé- hání města, které obehnal náspy. 17/ Jan byl na Lokti 8. dubna (Regesta III, č. 435). 13/ 25. března. DOHODA MEZI ČESKÝM KRÁLEM JANEM A JEHO SLECHTICI, PREVELIKY HLAD A NESLYCHANY MOR III Viděl jsem často, jak luky se zlámaly napjaté příliš, příliš stažený uzel již často jsem rozvázat viděl. Nemůže dlouho obstát ta věc, jež přespříliš ztuhne, obstojí ta, jež zůstává uprostřed. Proto se stávám svědkem a ukazatelem, neb veškerou přílišnost kárám. Učím držet se středu a tomu se vyhnout, co příliš.1/ Nebudu naděje zbaven, ať čímkoli budu snad stísněn. Naděje nezbavuj se, ať žíti máš jakkoli dlouho. Neboť, hle, když se příliš šířily a vzmáhaly útrapy v celém království Českém a už vši- chni lidé vyčerpáni utrpením úplně zoufali nade vší útěchou a zoufalstvím klesali na mysli a všechny způsoby dohody byly na- dobro zamítnuty, stalo se přispěním pravice Nejvyššího2 že se znenadání naskytly zou- falým lidem dosti nečekané smlouvy o míru. Neboť římský král Ludvík, přítel míru, povo- lal do města Domažlic krále Jana s královnou Eliškou, jakož i velmože české, kteří byli původci roztržky, a tam ve svatý den veliko- noční, který tehdy připadl na den svatého Jiří3/ sjednal v nejkratší době mezi protivný- 316/ 317
Je-li vzbouřena mysl, pak nikdy se nehloubá dobře, je-li vzbouřena mysl, lze přemýšlet velice málo, je-li vzbouřena mysl, jen smutné pronáší zpěvy. Je-li však radost v mysli, zná vtipné vytvářet spisy, je-li však radost v mysli, i mluva pak oplývá žertem, je-li však radost v mysli, tu prorokem zdáš se sám sobě. Kdopak by těšil se z válek a kdo by se z rozbrojů těšil? Cokoli spatřujeme, v tom vidíme úplnou válku. Král Jan však dorazil spolu s paní královnou Eliškou, svou manželkou, dne 23. března k římskému králi Ludvíkovi do Chebu a pro- jednali tam v přítomnosti některých šlechticů jednoho i druhého království své záležitosti. Ti dva králové se zdrželi spolu v Chebu pět dní a sedmého se opět sešli na hradě Lokti. 17 Tam přišel na pozvání Vilém Zajíc a obdržel pro sebe a pro své příměří, které mělo trvati tři týdny. Když dostal a dal slib o zachování míru, dostavil se k panu Petrovi z Rožmber- ka, který v den Zvěstování blahoslavené Panny18/ s mocí oblehl město Budějovice a dosud trvá při obléhání tohoto města. Po- bízením se ho snažil pohnouti, aby zachoval sjednané příměří; ten souhlasil s jeho výzvou a pod jistými podmínkami upustil od oblé- hání města, které obehnal náspy. 17/ Jan byl na Lokti 8. dubna (Regesta III, č. 435). 13/ 25. března. DOHODA MEZI ČESKÝM KRÁLEM JANEM A JEHO SLECHTICI, PREVELIKY HLAD A NESLYCHANY MOR III Viděl jsem často, jak luky se zlámaly napjaté příliš, příliš stažený uzel již často jsem rozvázat viděl. Nemůže dlouho obstát ta věc, jež přespříliš ztuhne, obstojí ta, jež zůstává uprostřed. Proto se stávám svědkem a ukazatelem, neb veškerou přílišnost kárám. Učím držet se středu a tomu se vyhnout, co příliš.1/ Nebudu naděje zbaven, ať čímkoli budu snad stísněn. Naděje nezbavuj se, ať žíti máš jakkoli dlouho. Neboť, hle, když se příliš šířily a vzmáhaly útrapy v celém království Českém a už vši- chni lidé vyčerpáni utrpením úplně zoufali nade vší útěchou a zoufalstvím klesali na mysli a všechny způsoby dohody byly na- dobro zamítnuty, stalo se přispěním pravice Nejvyššího2 že se znenadání naskytly zou- falým lidem dosti nečekané smlouvy o míru. Neboť římský král Ludvík, přítel míru, povo- lal do města Domažlic krále Jana s královnou Eliškou, jakož i velmože české, kteří byli původci roztržky, a tam ve svatý den veliko- noční, který tehdy připadl na den svatého Jiří3/ sjednal v nejkratší době mezi protivný- 316/ 317
Strana 317
mi stranami dohodu o usmíření. Tam snadno získal Jindřich z Lipé, který, jak se zdá, nej- více usiloval o milost krále a královny, milost dříve odpíranou, nyní jako dobrovolně na- bídnutou. Tam se stejnou snadností získal královu milost Vilém z Landštejna, který způsobil království škody a škody utrpěl. Tam se všichni páni, kteří se skoro obecně postavili proti královi, svému pánu, napra- veni královskou milostí, zavázali novou pří- sahou zachovat králi stálou věrnost. Tam ustanovil král podle společné rady šlechticů pana Jindřicha z Lipé, předtím svého protiv- níka, podkomořím království, poddávaje mu úplně sebe i království.*/ Tam král Jan pří- sahal a stanovil, že musí od sebe a z králov- ství odstraniti všechny Porýňany a cizí bo- jovníky, kteří mu poskytli pomoc ve válkách, a že nesmí žádnému cizinci a přistěhovalci svěřovati obročí, nýbrž že bude projednávati všechny záležitosti království s radou Cechü.5/ Tam je sjednána dohoda, vyhlášen mír a lid se raduje, jako by vstal z mrtvých. Vždyť zahynuly nesčetné tisíce lidí proto, že tato dohoda byla tak dlouho protahována a odkládána; neboť když trvala taková ne- sjednocenost, velmi se rozmohlo přílišné utrpení hladu, takže bylo pochováno v době jednoho roku, jak jsem poznal ze zkušenosti, u Sedlecké brány třicet tisíc lidí. A podobný mor nastal ve všech městech, městečkách a vesnicích a po celé zemi. Na všech místech se kopaly jámy a naplňovaly mrtvolami zemřelých. Neboť se natolik rozmohl hlad jak z ne- úrody, tak z krutosti znesvářených, že už při nedostatku potravin a vzrůstání útrap opouš- tějí někteří sedláci se svými ženami své pří- ROK PÁNĚ 1318 PREDVOLÁNÍ PANA JANA, SEDMADVACÁTÉHO BISKUPA PRAŽSKÉHO, K RIMSKÉ KURII 4 IV Téhož roku byl pan Jan, sedmadvacátý bis- kup pražský, od papeže Jana v den Zvěsto- vání blahoslavené Panny'/ suspendován z veš- bytky, uchylují se do lesů, zabíjejí lidi, na kte- ré přijdou, pojídají je a tak se živí. Dále se potuluje mezi Mýtem a městem Hradcem čtyřiadvacet takových lidí divočejších nad dravou zvěř, kteří jako vlci hledají, koho by zabili a sežrali.“/ A z nich zcela nedávno dva chytili a jednoho z nich, když slíbil se po- lepšit, propustili na svobodu, druhého, který toho nechtěl litovat a upustit od tak neslý- chané ukrutnosti, ohněm upálili. Když tedy byl utišen svrchu řečený svár, začnou se uti- šovat i četné útrapy; hned se laciněji prodává obilí, které bylo příliš drahé, a lid se navzá- jem potěšuje. A tak se římský král Ludvík, sjednav jed- notu mezi králem a českými pány, vrátí do své země, do Bavor, ale král Jan se odebere s Petrem z Rožmberka na jeho panství a tam se oddává tři týdny zábavám a lovu. Potom Jindřich z Lipé, nový podkomoří, a Vilém Zajíc z Valdeka, nový maršálek, přijdou pá- tého dne po sjednání dohody do Prahy a za- jmou tam Jindřicha?"/, kancléře králova, muže dbalého zákonů v radách a předního v krá- lovských záležitostech, a v poutech ho pošlou na hrad Kfivokläét.®/ Ten je potom odevzdán lankraběti Oldřichovi z Leuchtenberka a po třech měsících za tři sta hřiven vysvobo- zen z pout zajetí. 1/ Podle Horatia, Carm. II, 10. */ Podle Zalmu 76. 11. Š/ 23. dubna 1318. $/ O včci srv. pozn. vzadu. 5/ Slíbil to už při svém přijetí za krále 25. prosince 1310. °/ Ро@ 1. epištoly sv. Petra 5. 8. "| Mistra Jindřicha. */ V lat. orig. Burgilinum. keré správy jak duchovní, tak světské. Tento biskup totiž, protože proti dřívějšímu osobní- mu předvolání ke kurii nemohl nic poříditi vyslanými posly, vzal prý si dvě stě hřiven zlata jako cestovné a vyšed dne 10. května z Prahy odebral se do Avignonu, kde má nyní papež dvůr. Byl totiž jakýsi Jindřich, zvaný ze Šumburkaž/, kanovník Vyšehrad- ského kostela, ale muž nemanželského půvo- 1/ Dne 25. března. 3/ Osobní nepřítel Jana z Dražic pro proboštství lito- měřické, o které se ucházel. Srv. i pozn. vzadu.
mi stranami dohodu o usmíření. Tam snadno získal Jindřich z Lipé, který, jak se zdá, nej- více usiloval o milost krále a královny, milost dříve odpíranou, nyní jako dobrovolně na- bídnutou. Tam se stejnou snadností získal královu milost Vilém z Landštejna, který způsobil království škody a škody utrpěl. Tam se všichni páni, kteří se skoro obecně postavili proti královi, svému pánu, napra- veni královskou milostí, zavázali novou pří- sahou zachovat králi stálou věrnost. Tam ustanovil král podle společné rady šlechticů pana Jindřicha z Lipé, předtím svého protiv- níka, podkomořím království, poddávaje mu úplně sebe i království.*/ Tam král Jan pří- sahal a stanovil, že musí od sebe a z králov- ství odstraniti všechny Porýňany a cizí bo- jovníky, kteří mu poskytli pomoc ve válkách, a že nesmí žádnému cizinci a přistěhovalci svěřovati obročí, nýbrž že bude projednávati všechny záležitosti království s radou Cechü.5/ Tam je sjednána dohoda, vyhlášen mír a lid se raduje, jako by vstal z mrtvých. Vždyť zahynuly nesčetné tisíce lidí proto, že tato dohoda byla tak dlouho protahována a odkládána; neboť když trvala taková ne- sjednocenost, velmi se rozmohlo přílišné utrpení hladu, takže bylo pochováno v době jednoho roku, jak jsem poznal ze zkušenosti, u Sedlecké brány třicet tisíc lidí. A podobný mor nastal ve všech městech, městečkách a vesnicích a po celé zemi. Na všech místech se kopaly jámy a naplňovaly mrtvolami zemřelých. Neboť se natolik rozmohl hlad jak z ne- úrody, tak z krutosti znesvářených, že už při nedostatku potravin a vzrůstání útrap opouš- tějí někteří sedláci se svými ženami své pří- ROK PÁNĚ 1318 PREDVOLÁNÍ PANA JANA, SEDMADVACÁTÉHO BISKUPA PRAŽSKÉHO, K RIMSKÉ KURII 4 IV Téhož roku byl pan Jan, sedmadvacátý bis- kup pražský, od papeže Jana v den Zvěsto- vání blahoslavené Panny'/ suspendován z veš- bytky, uchylují se do lesů, zabíjejí lidi, na kte- ré přijdou, pojídají je a tak se živí. Dále se potuluje mezi Mýtem a městem Hradcem čtyřiadvacet takových lidí divočejších nad dravou zvěř, kteří jako vlci hledají, koho by zabili a sežrali.“/ A z nich zcela nedávno dva chytili a jednoho z nich, když slíbil se po- lepšit, propustili na svobodu, druhého, který toho nechtěl litovat a upustit od tak neslý- chané ukrutnosti, ohněm upálili. Když tedy byl utišen svrchu řečený svár, začnou se uti- šovat i četné útrapy; hned se laciněji prodává obilí, které bylo příliš drahé, a lid se navzá- jem potěšuje. A tak se římský král Ludvík, sjednav jed- notu mezi králem a českými pány, vrátí do své země, do Bavor, ale král Jan se odebere s Petrem z Rožmberka na jeho panství a tam se oddává tři týdny zábavám a lovu. Potom Jindřich z Lipé, nový podkomoří, a Vilém Zajíc z Valdeka, nový maršálek, přijdou pá- tého dne po sjednání dohody do Prahy a za- jmou tam Jindřicha?"/, kancléře králova, muže dbalého zákonů v radách a předního v krá- lovských záležitostech, a v poutech ho pošlou na hrad Kfivokläét.®/ Ten je potom odevzdán lankraběti Oldřichovi z Leuchtenberka a po třech měsících za tři sta hřiven vysvobo- zen z pout zajetí. 1/ Podle Horatia, Carm. II, 10. */ Podle Zalmu 76. 11. Š/ 23. dubna 1318. $/ O včci srv. pozn. vzadu. 5/ Slíbil to už při svém přijetí za krále 25. prosince 1310. °/ Ро@ 1. epištoly sv. Petra 5. 8. "| Mistra Jindřicha. */ V lat. orig. Burgilinum. keré správy jak duchovní, tak světské. Tento biskup totiž, protože proti dřívějšímu osobní- mu předvolání ke kurii nemohl nic poříditi vyslanými posly, vzal prý si dvě stě hřiven zlata jako cestovné a vyšed dne 10. května z Prahy odebral se do Avignonu, kde má nyní papež dvůr. Byl totiž jakýsi Jindřich, zvaný ze Šumburkaž/, kanovník Vyšehrad- ského kostela, ale muž nemanželského půvo- 1/ Dne 25. března. 3/ Osobní nepřítel Jana z Dražic pro proboštství lito- měřické, o které se ucházel. Srv. i pozn. vzadu.
Strana 318
du, a ten začal jmenovaného biskupa při vý- slechu u kurie těžce obviňovati z několika článků. Vinil tam totiž biskupa z neposluš- nosti projevené Apoštolské stolici, z hájení kacířů, jakož i ze špatnosti svatokupectví. Ještě z četných jiných provinění ho obviňo- val.3/ Přitom sliboval, že je veřejně dokáže slovem i písmem a dobrovolně se nabízel, že si odpyká, nebude-li mít dostatek důkazů. Byl pak jim dán za soudce pan opat od sva- tého Saturnina, ale dosud trvá tento spor ne- rozhodnut. VYHLAZENÍ BEGHARDŮ A BEKYŇ PAPEŽEM V těchto dobách pan papež Jan pod klatbou zavrhl a odsoudil potulné beghardy a be- kyně“/, jejichž sekta naplnila v početném množství skoro všechna města a dědiny. Byli totiž takoví lidé obžalování a usvědčení z čet- ných bludařských mínění a pověrčivých ka- cířských výmyslů, které byly proti článkům katolické víry. Zamítají církevní svátosti, dychtí opovážlivým zkoumáním vypátrati ta- ŘÁDNÝ SŇATEK UHERSKÉHO KRÁLE KARLA S BEATRICÍ, DCEROU PANACÍSAŘE JINDŘICHA, A NĚKTERÉ JINÉ UDÁLOSTI - V "Téhož roku Karel, syn sicilského krále Karla, který se stal uherským králem, ztrativ svou první manželku, s níž neměl děti, poslal uherská hrabata Tomáše a Šimona s tlumoč- níkem Štěpánem a se slušnou družinou k čes- kému králi Janovi s žádostí, aby mu ráčil dát jednu ze svých sester za manželku. Toto po- selstvo přijal český král Jan přátelsky a spo- lehlivými posly povolal z hrabství Lucem- burského své sestry, z nichž starší se jmeno- vala Marie a mladší se zvala vlastním jmé- nem Beatrix. Ani jedna z těchto dívek nedo- sáhla ještě čtrnácti let věku. A tak přišly na pozvání svého bratra obě tyto dívky a vešly dne 20. června se svou družinou do Prahy. Čtvrtého pak dne po svém příchodu přišly 318 / 319 jemství svaté Trojice více, než je dovoleno člověku mluviti, a neméně ve snaze povznésti se nad sebe připodobňují se nerozumným hovadům a nemravně se vrhají do nejhorších tělesných hanebností. Bylo pak jejich sekt několik, jak jasně obsahují papežská ustano- vení. Proto je dáno do klatby po všech koste- lích věřících jejich roucho beránčí, kterým zakrývali svůj blud kočičí, a co nejpřísněji je zakázáno, aby v budoucnosti nekonali spo- lečné schůzky. Většina jich se vůbec srdcem i tělem přikloní k světu, někteří však, jichž obcování bylo počestné, neznalí takové ná- kazy změní barvu na šatech podle ustanovení a sloužíce Nejvyššímu setrvají v úmyslu svaté zbožnosti. Bylo totiž papežskou snahou vy- kořeniti, co je škodlivého, zavlažovati, co je svatého. 3/ Tato jednotlivá obvinění uvádí papežská bula ze dne 1. dubna 1318 (Regesta III, č. 441), kterou se Janu z Dražic odnímá duchovní správa. Pro podezření z ka- cířství v Čechách byli ustanoveni noví inkvizitoři kacíř- ství pro české země (Regesta III, 438—439). Viz podrob- něji v pozn. vzadu. </ Viz podrobněji v pozn. vzadu tyto dívky spolu s králem a královnou do Zbraslavského kláštera. Měl se totiž tehdy velebně slaviti výroční úmrtní den zakladatele onoho místa. Přišli tam také vyslanci uher- ského krále a začali naléhavě žádati, aby byla vyslyšena jejich žádost. Král Jan vyhověl je- jich žádosti a dal jim svobodnou volbu, aby si vybrali jednu z jeho sester. A tak stáli Uhři po vyslyšení svých přání — byl jsem při tom a viděl jsem to — před oběma dívkami, upí- rajíce na ně s tichou myslí oči otevřené. Bedlivě prohlížejí půvabné tváře těchto pa- nen, probírají urostlost, popisují chůzi a bystře zkoumají, kterou by měli spíše vybrati. Konečně požádají, aby jim byla určena mladší dívka Beatrix za paní a královnu uher- skou. Král Jan souhlasí a blahopřeje, dívka je dovedena do chrámu a hned je před hlav- ním oltářem blahoslavené Panny na Zbraslavi řádně zasnoubena uherskému králi Karlovi, ale nepřítomnému, do rukou přítomných hrabat. Dvakrát zazvonili na zvon a konvent mnichů, kteří tam byli všichni přítomni, za- hlaholil zvučnými hlasy: „Tebe Boha chvá- líme.““ A zanedlouho potom byla tato útlouč- ká dívka s úctou přivítána od slavnostních
du, a ten začal jmenovaného biskupa při vý- slechu u kurie těžce obviňovati z několika článků. Vinil tam totiž biskupa z neposluš- nosti projevené Apoštolské stolici, z hájení kacířů, jakož i ze špatnosti svatokupectví. Ještě z četných jiných provinění ho obviňo- val.3/ Přitom sliboval, že je veřejně dokáže slovem i písmem a dobrovolně se nabízel, že si odpyká, nebude-li mít dostatek důkazů. Byl pak jim dán za soudce pan opat od sva- tého Saturnina, ale dosud trvá tento spor ne- rozhodnut. VYHLAZENÍ BEGHARDŮ A BEKYŇ PAPEŽEM V těchto dobách pan papež Jan pod klatbou zavrhl a odsoudil potulné beghardy a be- kyně“/, jejichž sekta naplnila v početném množství skoro všechna města a dědiny. Byli totiž takoví lidé obžalování a usvědčení z čet- ných bludařských mínění a pověrčivých ka- cířských výmyslů, které byly proti článkům katolické víry. Zamítají církevní svátosti, dychtí opovážlivým zkoumáním vypátrati ta- ŘÁDNÝ SŇATEK UHERSKÉHO KRÁLE KARLA S BEATRICÍ, DCEROU PANACÍSAŘE JINDŘICHA, A NĚKTERÉ JINÉ UDÁLOSTI - V "Téhož roku Karel, syn sicilského krále Karla, který se stal uherským králem, ztrativ svou první manželku, s níž neměl děti, poslal uherská hrabata Tomáše a Šimona s tlumoč- níkem Štěpánem a se slušnou družinou k čes- kému králi Janovi s žádostí, aby mu ráčil dát jednu ze svých sester za manželku. Toto po- selstvo přijal český král Jan přátelsky a spo- lehlivými posly povolal z hrabství Lucem- burského své sestry, z nichž starší se jmeno- vala Marie a mladší se zvala vlastním jmé- nem Beatrix. Ani jedna z těchto dívek nedo- sáhla ještě čtrnácti let věku. A tak přišly na pozvání svého bratra obě tyto dívky a vešly dne 20. června se svou družinou do Prahy. Čtvrtého pak dne po svém příchodu přišly 318 / 319 jemství svaté Trojice více, než je dovoleno člověku mluviti, a neméně ve snaze povznésti se nad sebe připodobňují se nerozumným hovadům a nemravně se vrhají do nejhorších tělesných hanebností. Bylo pak jejich sekt několik, jak jasně obsahují papežská ustano- vení. Proto je dáno do klatby po všech koste- lích věřících jejich roucho beránčí, kterým zakrývali svůj blud kočičí, a co nejpřísněji je zakázáno, aby v budoucnosti nekonali spo- lečné schůzky. Většina jich se vůbec srdcem i tělem přikloní k světu, někteří však, jichž obcování bylo počestné, neznalí takové ná- kazy změní barvu na šatech podle ustanovení a sloužíce Nejvyššímu setrvají v úmyslu svaté zbožnosti. Bylo totiž papežskou snahou vy- kořeniti, co je škodlivého, zavlažovati, co je svatého. 3/ Tato jednotlivá obvinění uvádí papežská bula ze dne 1. dubna 1318 (Regesta III, č. 441), kterou se Janu z Dražic odnímá duchovní správa. Pro podezření z ka- cířství v Čechách byli ustanoveni noví inkvizitoři kacíř- ství pro české země (Regesta III, 438—439). Viz podrob- něji v pozn. vzadu. </ Viz podrobněji v pozn. vzadu tyto dívky spolu s králem a královnou do Zbraslavského kláštera. Měl se totiž tehdy velebně slaviti výroční úmrtní den zakladatele onoho místa. Přišli tam také vyslanci uher- ského krále a začali naléhavě žádati, aby byla vyslyšena jejich žádost. Král Jan vyhověl je- jich žádosti a dal jim svobodnou volbu, aby si vybrali jednu z jeho sester. A tak stáli Uhři po vyslyšení svých přání — byl jsem při tom a viděl jsem to — před oběma dívkami, upí- rajíce na ně s tichou myslí oči otevřené. Bedlivě prohlížejí půvabné tváře těchto pa- nen, probírají urostlost, popisují chůzi a bystře zkoumají, kterou by měli spíše vybrati. Konečně požádají, aby jim byla určena mladší dívka Beatrix za paní a královnu uher- skou. Král Jan souhlasí a blahopřeje, dívka je dovedena do chrámu a hned je před hlav- ním oltářem blahoslavené Panny na Zbraslavi řádně zasnoubena uherskému králi Karlovi, ale nepřítomnému, do rukou přítomných hrabat. Dvakrát zazvonili na zvon a konvent mnichů, kteří tam byli všichni přítomni, za- hlaholil zvučnými hlasy: „Tebe Boha chvá- líme.““ A zanedlouho potom byla tato útlouč- ká dívka s úctou přivítána od slavnostních
Strana 319
poslů krále Karla na hranicích Moravy a Uher, dovedena do Uher a v oktávu svatého Mar- tina biskupa!/ korunována a hned s ní uher- ský král řádně slavil slavnostní obřad sňatku. Dopřej jim, Bože, ať sílí a oba ať zestárnou šťastně. Ty, jež jsi do smrti spojil, též osudu smutného ušetř! "Téhož roku věnoval český král Jan vévodství Opavské Mikulášovi?/, uhlazenému mladému muži asi třicetiletému, synovi to vévody Mi- kuláše staršího. Tento vévoda Mikuláš starší byl bratrem krále Václava, zakladatele Zbra- slavi, ale byl od krále Otakara zplozen ne- manželsky?/, a držel Opavské vévodství ně- kolik let. Pro nastalé nepříznivé události byl však zbaven toho vévodství až do své smrti. Ten umřel tohoto roku v Brně dosti chud na statky, ale bohat na ctnosti a byl tamže po- chován o svátku svatého Jakuba*/ v kostele Menších bratří. A tak Mikuláš mladší pře- vzal Opavské vévodství a vzal si dceru*/ vé- vody ratibořského za řádnou manželku. A sám se tehdy stal komorníkem království Českého. Téhož roku se narodil českému králi Janovi v Praze v den svaté panny Cecilie?/ druhý syn a bylo mu dáno v předvečer svatého Miku- láše?/ v katedrálním chrámě Pražském při křtu jméno Přemysl Otakar. Ale při tom křtu ROZTRŽKA MEZI ČESKÝM KRÁLEM A KRÁLOVNOU. ROK PÁNĚ 1319 3 VI Toho léta Páně 1319 dosti nastal mezi chlapcovými kmotry veliký spor o jméno, které by se mělo chlapci dáti. Ně- kteří urození mužové od Rýna, z nichž bylo několik přítomno, chtěli chlapce pojmeno- vati jménem jeho děda, císaře Jindřicha, jiní však, narození v Čechách, jejichž hlas tehdy nabyl převahy, uhájili jméno Otakar, které se hodí pro české krále. A tak mají král Jan a česká královna Eliška nyní narozené a živé čtyři děti: Markétu, Jitku, Václava a nej- mladšího Otakara. 1/ Mezi 11.—18. listopadem. */ Listina o tom byla vydána ine 3. července 1318 (Re- gesta III, č. 454). 3/ S Anežkou z Kuenringu; srv. o něm I. kniha, kap. CIX. t/ 25. července. 5/ Jménem Annu, dceru Přemyslava Ratibořského, sestru Leška Ratibořského, po jehož smrti připadlo Mi- kulášovi také vévodství Ratibořské. % 22. listopadu. ?/ 5. prosince. „divně, ach, božská moc si zahrála ve vécech lidskych''.1/ Povstali toho roku někteří ničemní lidé, ne- návistníci míru a svornosti, synové zločinní, a ti se pokusili lstivým jazykem a nenávist- nými řečmi zasíti nesvornost mezi českého krále Jana a jeho manželku Elišku, neboť pravili: ,,Pane králi, vy víte, že vyžaduje čest králova a požaduje důstojnost království, že má každý král vládnouti a ne býti ovládán. Vidíme však naopak, že vás ovládá žena, oto- čila si vás, tak vás uhranula, že neděláte nic jiného, než co řekne ona. Klamete se v té věci, 1/ Ovidius, Ex Ponto IV, 3. 49.
poslů krále Karla na hranicích Moravy a Uher, dovedena do Uher a v oktávu svatého Mar- tina biskupa!/ korunována a hned s ní uher- ský král řádně slavil slavnostní obřad sňatku. Dopřej jim, Bože, ať sílí a oba ať zestárnou šťastně. Ty, jež jsi do smrti spojil, též osudu smutného ušetř! "Téhož roku věnoval český král Jan vévodství Opavské Mikulášovi?/, uhlazenému mladému muži asi třicetiletému, synovi to vévody Mi- kuláše staršího. Tento vévoda Mikuláš starší byl bratrem krále Václava, zakladatele Zbra- slavi, ale byl od krále Otakara zplozen ne- manželsky?/, a držel Opavské vévodství ně- kolik let. Pro nastalé nepříznivé události byl však zbaven toho vévodství až do své smrti. Ten umřel tohoto roku v Brně dosti chud na statky, ale bohat na ctnosti a byl tamže po- chován o svátku svatého Jakuba*/ v kostele Menších bratří. A tak Mikuláš mladší pře- vzal Opavské vévodství a vzal si dceru*/ vé- vody ratibořského za řádnou manželku. A sám se tehdy stal komorníkem království Českého. Téhož roku se narodil českému králi Janovi v Praze v den svaté panny Cecilie?/ druhý syn a bylo mu dáno v předvečer svatého Miku- láše?/ v katedrálním chrámě Pražském při křtu jméno Přemysl Otakar. Ale při tom křtu ROZTRŽKA MEZI ČESKÝM KRÁLEM A KRÁLOVNOU. ROK PÁNĚ 1319 3 VI Toho léta Páně 1319 dosti nastal mezi chlapcovými kmotry veliký spor o jméno, které by se mělo chlapci dáti. Ně- kteří urození mužové od Rýna, z nichž bylo několik přítomno, chtěli chlapce pojmeno- vati jménem jeho děda, císaře Jindřicha, jiní však, narození v Čechách, jejichž hlas tehdy nabyl převahy, uhájili jméno Otakar, které se hodí pro české krále. A tak mají král Jan a česká královna Eliška nyní narozené a živé čtyři děti: Markétu, Jitku, Václava a nej- mladšího Otakara. 1/ Mezi 11.—18. listopadem. */ Listina o tom byla vydána ine 3. července 1318 (Re- gesta III, č. 454). 3/ S Anežkou z Kuenringu; srv. o něm I. kniha, kap. CIX. t/ 25. července. 5/ Jménem Annu, dceru Přemyslava Ratibořského, sestru Leška Ratibořského, po jehož smrti připadlo Mi- kulášovi také vévodství Ratibořské. % 22. listopadu. ?/ 5. prosince. „divně, ach, božská moc si zahrála ve vécech lidskych''.1/ Povstali toho roku někteří ničemní lidé, ne- návistníci míru a svornosti, synové zločinní, a ti se pokusili lstivým jazykem a nenávist- nými řečmi zasíti nesvornost mezi českého krále Jana a jeho manželku Elišku, neboť pravili: ,,Pane králi, vy víte, že vyžaduje čest králova a požaduje důstojnost království, že má každý král vládnouti a ne býti ovládán. Vidíme však naopak, že vás ovládá žena, oto- čila si vás, tak vás uhranula, že neděláte nic jiného, než co řekne ona. Klamete se v té věci, 1/ Ovidius, Ex Ponto IV, 3. 49.
Strana 320
ona myslí na vaše zlé a chytře vás usiluje od- loučiti od království. Chce,'“ pravili, „vašeho staršího syna Václava odevzdati některým pánům, aby jeho měli za krále a vás odkli- dili.““ A dodávají: „Pokud jste se přidržoval rad této své manželky, nikdy jste posud ne- měl v království čest a mír. Nyní věru, milu- jete-li svůj prospěch a úspěch, dbejte naších rad: neposlouchejte této královny, své man- želky, poručte jí, aby konala ženskou práci, předouc nebo šijíc, přidržte se zcela, pane králi, nás, a my budeme státi a bojovati za vas.” Toto oni radili, protože měli krá- lovnu ve veliké nenávisti. A tak král uvěřil jejich slovům a úplně se jim pod přísahou poručil. V těch poradách a jednáních byl náčelníkem Jindřich z Lipé. Potom když hleděl týž Jindřich panovati v království a míti přednost před jinými a po- znal, že mu v tom královna překáží, vymýšlel všechny možné způsoby, aby ji pobouřil, zvláště, že týž Jindřich vášnivě miloval na po- horšení mnohých paní Alžbětu, macechu této královny, a touto pohrdal, aby se mohl více zalíbiti oné. Měly totiž ty dvě královny dlouhou dobu mezi sebou obzvláštní ne- návist. Byla pak tehdy česká královna Eliška se svý- mi třemi dětmi na hradě Lokti, který tenkrát podléhal její moci. Proto král Jan, už převrá- cen v mysli, vytáhnuv z Prahy s četnými ozbrojenci, přišel ke hradu Lokti a předstí- ral, že chce v míru navštívit královnu. A když vkročil s ozbrojenci do hradu, ihned žádal, aby mu byly vydány věže hradu, a ostře na- padl střelami strážce věží. Ti byli tak velikou novotou a bezohledností poděšeni a kladli jen nepatrný odpor. Královna se divila tomu útoku a vidouc královu zběsilost v duchu se rozrušila. Druhého dne mluvila ke králi za ty, kteří byli ve věžích, a po nějakých vyjedná- váních byl hrad úplně odevzdán do rukou králových. Konečně zanechala královna tam na hradě tři své dědice, pobouřena odešla s malou družinou a uchýlila se na své město Mělník.,/ Hned potom začal král, jak byl dříve zpra- ven, velmi přísně pronásledovati některé osoby královně oddanější, které jí déle slou- žily, a vzdálil je od služby královně. Jedním byl notář Jan, dále Mikuláš a služebná, která se jmenuje Kedruta; tyto tři osoby byly u krá- le obviněny, že našeptávaly do uší královni- ných nerozumné rady, ale ničemnost mu lhala. I pan Konrád, někdejší opat zbraslav- ský, když pozoroval, že se věc neděje správně a že královo smýšlení není vůči němu jako včera a předevčírem, vzdaloval se ode dvora a od vnější starosti, a zdržuje se v klášteře, sloužil Pánu. Co tedy? Co se nyní děje, co tedy učiní král v této tak podivuhodné a netušené změ- ně? Takřka zapudil zaživa svou manželku, která se neprovinila žádnou vinou, zbavil ji jejích dětí a poděsil ji četnými těžkostmi. Hle, které Bůh spojil, ty rozloučila ničemná rada. Potom král, jako by se už přetrhla otěž ro- zumu a bylo zrušeno pouto manželské lásky, zcela propadne bezuzdnosti, podlehne po- žitkářství, řídí se zvrácenou chutí a shledává se na něm jednání dokonalého tyrana. Hraje v kostky a neplní povinnosti, hněvá se a při hře trpí sprostá slova. V noční době, spokojen leckdy jen jedním sluhou, se potu- luje po ulicích a náměstích v Pražském městě; více věnuje pozornost mravům a slovům směšným než zbožným. Zúčastní-li se někdy bohoslužby, ne ze zbožnosti, nýbrž dohnán studem před lidmi, neoddává se modlitbám, nýbrž hovorům a smíchu. Jeho slova se po- kládají za list na stromě a jeho výsady platí, kolik váží vosk na pečeti. Zatěžuje své měš- ťany, příkladem budiž Praha, která zaplatila v tomto roce na vymáhání a z donucení tři- náct tisíc hřiven. O mnohých jiných věcech se stydím psáti. Svého krále nijak nezlehčuji, nýbrž se zá- rmutkem spisuji pravdu; chtěl bych rád, aby se stalo nepravdou, co je tu napsáno, kdybych viděl, že se jeho mravy polepšují. 3/ Tak prohrála Eliška stejně jako její děd Přemysl Ota- kar II. nadobro svůj zápas o udržení panovnické moci proti politickému i ekonomickému vzestupu představi- telů české šlechty. Srv. i pozn. vzadu. Život krále Jana byl dobrý v minulých letech, nyní však zvrácený je, neb trvá, nákazou zchvácen. Jaký as bude potom ten mladík, jenž doposud roste, nikdo nemůže vědět, neb často se stává, že chlapec, který byl v dětství jak anděl, pak v stáří ničemný bývá. 320 / 321
ona myslí na vaše zlé a chytře vás usiluje od- loučiti od království. Chce,'“ pravili, „vašeho staršího syna Václava odevzdati některým pánům, aby jeho měli za krále a vás odkli- dili.““ A dodávají: „Pokud jste se přidržoval rad této své manželky, nikdy jste posud ne- měl v království čest a mír. Nyní věru, milu- jete-li svůj prospěch a úspěch, dbejte naších rad: neposlouchejte této královny, své man- želky, poručte jí, aby konala ženskou práci, předouc nebo šijíc, přidržte se zcela, pane králi, nás, a my budeme státi a bojovati za vas.” Toto oni radili, protože měli krá- lovnu ve veliké nenávisti. A tak král uvěřil jejich slovům a úplně se jim pod přísahou poručil. V těch poradách a jednáních byl náčelníkem Jindřich z Lipé. Potom když hleděl týž Jindřich panovati v království a míti přednost před jinými a po- znal, že mu v tom královna překáží, vymýšlel všechny možné způsoby, aby ji pobouřil, zvláště, že týž Jindřich vášnivě miloval na po- horšení mnohých paní Alžbětu, macechu této královny, a touto pohrdal, aby se mohl více zalíbiti oné. Měly totiž ty dvě královny dlouhou dobu mezi sebou obzvláštní ne- návist. Byla pak tehdy česká královna Eliška se svý- mi třemi dětmi na hradě Lokti, který tenkrát podléhal její moci. Proto král Jan, už převrá- cen v mysli, vytáhnuv z Prahy s četnými ozbrojenci, přišel ke hradu Lokti a předstí- ral, že chce v míru navštívit královnu. A když vkročil s ozbrojenci do hradu, ihned žádal, aby mu byly vydány věže hradu, a ostře na- padl střelami strážce věží. Ti byli tak velikou novotou a bezohledností poděšeni a kladli jen nepatrný odpor. Královna se divila tomu útoku a vidouc královu zběsilost v duchu se rozrušila. Druhého dne mluvila ke králi za ty, kteří byli ve věžích, a po nějakých vyjedná- váních byl hrad úplně odevzdán do rukou králových. Konečně zanechala královna tam na hradě tři své dědice, pobouřena odešla s malou družinou a uchýlila se na své město Mělník.,/ Hned potom začal král, jak byl dříve zpra- ven, velmi přísně pronásledovati některé osoby královně oddanější, které jí déle slou- žily, a vzdálil je od služby královně. Jedním byl notář Jan, dále Mikuláš a služebná, která se jmenuje Kedruta; tyto tři osoby byly u krá- le obviněny, že našeptávaly do uší královni- ných nerozumné rady, ale ničemnost mu lhala. I pan Konrád, někdejší opat zbraslav- ský, když pozoroval, že se věc neděje správně a že královo smýšlení není vůči němu jako včera a předevčírem, vzdaloval se ode dvora a od vnější starosti, a zdržuje se v klášteře, sloužil Pánu. Co tedy? Co se nyní děje, co tedy učiní král v této tak podivuhodné a netušené změ- ně? Takřka zapudil zaživa svou manželku, která se neprovinila žádnou vinou, zbavil ji jejích dětí a poděsil ji četnými těžkostmi. Hle, které Bůh spojil, ty rozloučila ničemná rada. Potom král, jako by se už přetrhla otěž ro- zumu a bylo zrušeno pouto manželské lásky, zcela propadne bezuzdnosti, podlehne po- žitkářství, řídí se zvrácenou chutí a shledává se na něm jednání dokonalého tyrana. Hraje v kostky a neplní povinnosti, hněvá se a při hře trpí sprostá slova. V noční době, spokojen leckdy jen jedním sluhou, se potu- luje po ulicích a náměstích v Pražském městě; více věnuje pozornost mravům a slovům směšným než zbožným. Zúčastní-li se někdy bohoslužby, ne ze zbožnosti, nýbrž dohnán studem před lidmi, neoddává se modlitbám, nýbrž hovorům a smíchu. Jeho slova se po- kládají za list na stromě a jeho výsady platí, kolik váží vosk na pečeti. Zatěžuje své měš- ťany, příkladem budiž Praha, která zaplatila v tomto roce na vymáhání a z donucení tři- náct tisíc hřiven. O mnohých jiných věcech se stydím psáti. Svého krále nijak nezlehčuji, nýbrž se zá- rmutkem spisuji pravdu; chtěl bych rád, aby se stalo nepravdou, co je tu napsáno, kdybych viděl, že se jeho mravy polepšují. 3/ Tak prohrála Eliška stejně jako její děd Přemysl Ota- kar II. nadobro svůj zápas o udržení panovnické moci proti politickému i ekonomickému vzestupu představi- telů české šlechty. Srv. i pozn. vzadu. Život krále Jana byl dobrý v minulých letech, nyní však zvrácený je, neb trvá, nákazou zchvácen. Jaký as bude potom ten mladík, jenž doposud roste, nikdo nemůže vědět, neb často se stává, že chlapec, který byl v dětství jak anděl, pak v stáří ničemný bývá. 320 / 321
Strana 321
Nutno je želeti toho a útrpnost s takovým míti, komu, jak stárne lety, tak ubývá na jeho ctnostech. Lépe se uvádí ten, kdo v dětství sice je kárán, potom však bývá chválen, když dobrým mužem se stane. Satiru tuto když píši, hněv místo odměny získám. Možná že najdeš ty, kdož nechtějí uvěřit pravdě, za svědka pravdy však toužím být pokládán, dokavad žiji. Nikdo se nediv tomu, že nyní se poněkud mění způsob líčení mého. Již není vzorem jak dříve život našeho krále. V tom důvod bych k mlčení měl mít, neříkat o tom nic, neb mohl bych kárán být za to, že jsem ho dříve chválil a nyní že hanou ho stíhám. To však není v mé moci, neb každému dobře je známo, král že se naprosto změnil a jiné si osvojil mravy. Měním tak styl i já, nit jestliže jinak teď táhnu, než jak tažena byla, neb zcela se změnily skutky. O OKROUHLÉM STOLE ČILI KRÁLOVSKÉ OBOŘE A O DOBYVÁNÍ A OBLÉHÁN PRAŽSKÉHO MĚSTA 8 Vl Téhož roku se dostavili ke králi někteří mla- díci, panští synkové, podníceni spíše lehko- myslností než statečností, se slovy: „Pane králi, turnaji a kláním, jakož i jinými rytíř- skými cvičeními se rozšíří vaše sláva a podi- vuhodné bude vaše jméno po veškeré zemi. Vyhlaste proto ,okrouhlý stůl, totiž dvůr krále Artuše, a získáte z toho pamětihodnou slávu na věčné časy.“ Král tedy podle rad mladíků dopíše všem knížatům, hrabatům a šlechticům v Němcích a mnoho slíbí v listech a veřejných listinách, zpečetěných pečetěmi přemnohých šlechticů. Dostane proto král od měšťanů a klášterníků mnoho peněz na uspořádání takové slavnosti. Proto je postavena v obořel/ u Prahy dřevěná stavba, která by se hodila pro veřejné hry. A tak nadešel svátek svatého Jana Křtitele2/ který byl určen za den tak veliké slavnosti. Ale z cizích šlechticů nepřišel naprosto ni- kdo. Co se tedy stane v této věci, která byla dosti neprozřetelně ohlášena? Jistě 1 3/ „k porodu pracují hory, však směšná myška se zrodí“,3/ prameny vyvěrají, vepř brzo však do nich se vnoří. Slavnost, již vyhlásili, pak nemá čestného konce. Lépe by bývalo bylo nic nezačínati a mlčet, nežli po světě širém být honěn beze všech příčin. V téže době způsobil král rozličným klášte- rům království veliké násilí, neprávem jim od- ňal mnoho statků a rozdělil je mezi ničemné druhy; dosvědčuje to klášter Zbraslavský, kte- rému byly v těch dobách od tohoto krále násilně odňaty skoro všechny jeho statky.4 Kdopak teď bezpečen bude, král hledá-li cizí, ne svoje? Nechať se každý chrání, ať kněz je to, mnich nebo měšťan. 1/ Královská obora v Ovenci (Bubenči), založená Pře- myslem Otakarem II. O slavnosti srv. i pozn. vzadu. 2/ 24. června. 3 Horatius ad Pis. (De arte poetica), 139. 4 Petr zde zřejmě nadsazuje.
Nutno je želeti toho a útrpnost s takovým míti, komu, jak stárne lety, tak ubývá na jeho ctnostech. Lépe se uvádí ten, kdo v dětství sice je kárán, potom však bývá chválen, když dobrým mužem se stane. Satiru tuto když píši, hněv místo odměny získám. Možná že najdeš ty, kdož nechtějí uvěřit pravdě, za svědka pravdy však toužím být pokládán, dokavad žiji. Nikdo se nediv tomu, že nyní se poněkud mění způsob líčení mého. Již není vzorem jak dříve život našeho krále. V tom důvod bych k mlčení měl mít, neříkat o tom nic, neb mohl bych kárán být za to, že jsem ho dříve chválil a nyní že hanou ho stíhám. To však není v mé moci, neb každému dobře je známo, král že se naprosto změnil a jiné si osvojil mravy. Měním tak styl i já, nit jestliže jinak teď táhnu, než jak tažena byla, neb zcela se změnily skutky. O OKROUHLÉM STOLE ČILI KRÁLOVSKÉ OBOŘE A O DOBYVÁNÍ A OBLÉHÁN PRAŽSKÉHO MĚSTA 8 Vl Téhož roku se dostavili ke králi někteří mla- díci, panští synkové, podníceni spíše lehko- myslností než statečností, se slovy: „Pane králi, turnaji a kláním, jakož i jinými rytíř- skými cvičeními se rozšíří vaše sláva a podi- vuhodné bude vaše jméno po veškeré zemi. Vyhlaste proto ,okrouhlý stůl, totiž dvůr krále Artuše, a získáte z toho pamětihodnou slávu na věčné časy.“ Král tedy podle rad mladíků dopíše všem knížatům, hrabatům a šlechticům v Němcích a mnoho slíbí v listech a veřejných listinách, zpečetěných pečetěmi přemnohých šlechticů. Dostane proto král od měšťanů a klášterníků mnoho peněz na uspořádání takové slavnosti. Proto je postavena v obořel/ u Prahy dřevěná stavba, která by se hodila pro veřejné hry. A tak nadešel svátek svatého Jana Křtitele2/ který byl určen za den tak veliké slavnosti. Ale z cizích šlechticů nepřišel naprosto ni- kdo. Co se tedy stane v této věci, která byla dosti neprozřetelně ohlášena? Jistě 1 3/ „k porodu pracují hory, však směšná myška se zrodí“,3/ prameny vyvěrají, vepř brzo však do nich se vnoří. Slavnost, již vyhlásili, pak nemá čestného konce. Lépe by bývalo bylo nic nezačínati a mlčet, nežli po světě širém být honěn beze všech příčin. V téže době způsobil král rozličným klášte- rům království veliké násilí, neprávem jim od- ňal mnoho statků a rozdělil je mezi ničemné druhy; dosvědčuje to klášter Zbraslavský, kte- rému byly v těch dobách od tohoto krále násilně odňaty skoro všechny jeho statky.4 Kdopak teď bezpečen bude, král hledá-li cizí, ne svoje? Nechať se každý chrání, ať kněz je to, mnich nebo měšťan. 1/ Královská obora v Ovenci (Bubenči), založená Pře- myslem Otakarem II. O slavnosti srv. i pozn. vzadu. 2/ 24. června. 3 Horatius ad Pis. (De arte poetica), 139. 4 Petr zde zřejmě nadsazuje.
Strana 322
KRÁL JAN NAPADL PRAHU A ZPŮSOBIL MĚŠŤANŮM PŘEMNOHO TĚŽKOSTÍ A stalo se v onom čase, když pražští měšťané a starší lidu viděli, že jsou od krále na návod ničemných rádců působeny skoro všem oby- vatelům království násilnosti a potíže, že se sešli vjedno a jednomyslně pravili: „Vidíme a poznali jsme ze zkušenosti, že se náš král dává říditi a sváděti zhoubnou radou, králov- ství se hubí, všem se činí násilí. Co tedy udě- láme? Jak dlouho máme snášeti takové věci?“ Proto se jednotlivé rody, které měly v Praze příčinu k nějakému vzájemnému sporu, přá- telsky platnými dohodami usmířily, aby takto spolu spojeny mohly býti zbraní i duchem sil- nější k rozvoji obce i prospěchu svého národa. Proto si vyvolili z celé obce šest čestných mužů, vynikajících důvtipem i rodem, se sli- bem, že chtějí všichni na jejich rozkaz věrně být pohotoví a připraveni. Nebylo úmyslem těchto mužů, že by se chtěli v něčem vzbou- řiti proti svému panu králi, ale chtěli ho věrně a chytře zpraviti o obecném stavu krá- lovství a všemi silami ho podporovati v tom, co by bylo užitečné. Zatím přišli ke králi, který byl tehdy v Brně, lživí poslové a pravili: „Hle, pane králi, vězte, že občané pražští již odvážně brousí své meče, snaží se najmout lid a v šiku proti vám stanout! Proto již neváhejte a rychle do Prahy spějte, zkroťte takové smělce a potom je v zajetí mějte, zkrušte je do té míry, že nebudou dále mít spory, vezměte majetek jejich, jen pospěšte přijít, už přijďte!““ "Takovým slovům král hned uvěřil, sebral vojsko a dne 8. července vstoupil s ozbro- jenci na Pražský hrad, chtěje napadnouti město. Ale předešlého dne přišla z Mělníka do Prahy královna, povolána měšťany, a pro- tože se bála krále, svedeného špatnou radou, zůstávala s měšťany ve Větším Městě Praž- ském. Také byli v tomto městě mocní páni Vilém Zajíc, Petr z Rožmberka a Vilém z Landštejna a stáli při královně i měšťa- nech. Ejhle, nová válka a vzácný zápas tu vzniká: na jedné straně je král a v šiku bojovat touží proti královně samé a hledá a chystá zkázu Naproti tomu Mikuláš, vévoda opavský, Jindřich z Lipé a skoro všichni šlechtici krá- lovství byli na Hradě s králem a ti všichni jedněmi ústy radili, že se má král nad těmi odbojnými měšťany krutě pomstít. Někteří pak z nich, protože nenáviděli královnu, opo- vážlivě pobuřovali proti ní mysl královu. A měšťané Většího Města obsadili věže na obou stranách mostu a měli most ve své moci. Menší pak Město, ležící pod Hradem, stálo z donucení při králi. celého Pražského města. Meč královský, ejhle, již zuří! Proti manželu choť a proti pánovi sluha zdvihl teď podivnou válku; však zisku nenabyl nikdo. Hlava a ostatní tělo když sváří se, není to správné. Bývá takový spor pak naplněn veškerou zlobou. Tak se tedy denně činí od krále a těch, kteří s ním byli na Hradě, škody majetkům měš- tanů a tu onde se na různých stranách svádějí četné ojedinělé srážky. Mnozí pak z rodu Jakubova“5/ přišli tajně z města ke králi a 322 / 323 opustivše měšťany se ho přidrželi. Konečně vytáhl král v den svatých Sedmi bratří“/ z Hradu se sedmi vztyčenými prapory a třemi sty helmic — a já jsem to viděl — a přišel před Větší Město směrem ke Zderazskému
KRÁL JAN NAPADL PRAHU A ZPŮSOBIL MĚŠŤANŮM PŘEMNOHO TĚŽKOSTÍ A stalo se v onom čase, když pražští měšťané a starší lidu viděli, že jsou od krále na návod ničemných rádců působeny skoro všem oby- vatelům království násilnosti a potíže, že se sešli vjedno a jednomyslně pravili: „Vidíme a poznali jsme ze zkušenosti, že se náš král dává říditi a sváděti zhoubnou radou, králov- ství se hubí, všem se činí násilí. Co tedy udě- láme? Jak dlouho máme snášeti takové věci?“ Proto se jednotlivé rody, které měly v Praze příčinu k nějakému vzájemnému sporu, přá- telsky platnými dohodami usmířily, aby takto spolu spojeny mohly býti zbraní i duchem sil- nější k rozvoji obce i prospěchu svého národa. Proto si vyvolili z celé obce šest čestných mužů, vynikajících důvtipem i rodem, se sli- bem, že chtějí všichni na jejich rozkaz věrně být pohotoví a připraveni. Nebylo úmyslem těchto mužů, že by se chtěli v něčem vzbou- řiti proti svému panu králi, ale chtěli ho věrně a chytře zpraviti o obecném stavu krá- lovství a všemi silami ho podporovati v tom, co by bylo užitečné. Zatím přišli ke králi, který byl tehdy v Brně, lživí poslové a pravili: „Hle, pane králi, vězte, že občané pražští již odvážně brousí své meče, snaží se najmout lid a v šiku proti vám stanout! Proto již neváhejte a rychle do Prahy spějte, zkroťte takové smělce a potom je v zajetí mějte, zkrušte je do té míry, že nebudou dále mít spory, vezměte majetek jejich, jen pospěšte přijít, už přijďte!““ "Takovým slovům král hned uvěřil, sebral vojsko a dne 8. července vstoupil s ozbro- jenci na Pražský hrad, chtěje napadnouti město. Ale předešlého dne přišla z Mělníka do Prahy královna, povolána měšťany, a pro- tože se bála krále, svedeného špatnou radou, zůstávala s měšťany ve Větším Městě Praž- ském. Také byli v tomto městě mocní páni Vilém Zajíc, Petr z Rožmberka a Vilém z Landštejna a stáli při královně i měšťa- nech. Ejhle, nová válka a vzácný zápas tu vzniká: na jedné straně je král a v šiku bojovat touží proti královně samé a hledá a chystá zkázu Naproti tomu Mikuláš, vévoda opavský, Jindřich z Lipé a skoro všichni šlechtici krá- lovství byli na Hradě s králem a ti všichni jedněmi ústy radili, že se má král nad těmi odbojnými měšťany krutě pomstít. Někteří pak z nich, protože nenáviděli královnu, opo- vážlivě pobuřovali proti ní mysl královu. A měšťané Většího Města obsadili věže na obou stranách mostu a měli most ve své moci. Menší pak Město, ležící pod Hradem, stálo z donucení při králi. celého Pražského města. Meč královský, ejhle, již zuří! Proti manželu choť a proti pánovi sluha zdvihl teď podivnou válku; však zisku nenabyl nikdo. Hlava a ostatní tělo když sváří se, není to správné. Bývá takový spor pak naplněn veškerou zlobou. Tak se tedy denně činí od krále a těch, kteří s ním byli na Hradě, škody majetkům měš- tanů a tu onde se na různých stranách svádějí četné ojedinělé srážky. Mnozí pak z rodu Jakubova“5/ přišli tajně z města ke králi a 322 / 323 opustivše měšťany se ho přidrželi. Konečně vytáhl král v den svatých Sedmi bratří“/ z Hradu se sedmi vztyčenými prapory a třemi sty helmic — a já jsem to viděl — a přišel před Větší Město směrem ke Zderazskému
Strana 323
M 50 Plzeň - arciděkanský chrám sv. Bartoloměje (foto SUPPOP Praha).
M 50 Plzeň - arciděkanský chrám sv. Bartoloměje (foto SUPPOP Praha).
Strana 324
K 51/ Plzeň — arciděkanský chrám sv. Bartoloměje, hlavní loď (foto SUPPOP Praha).
K 51/ Plzeň — arciděkanský chrám sv. Bartoloměje, hlavní loď (foto SUPPOP Praha).
Strana 325
klásteru?/ a spáliv tam několik stavení udeřil nepřátelsky na město. Avšak měšťané, za- chvśceni strachem, kladli króli jen slaby od- por. Nastal pak v městě tajný spor; někteří prostí lidé totiž říkali: „Nebudeme bojovat proti svému králi, nýbrž buď jak buď ho necháme, aby vešel k nám.“ A co dále? Onoho dne by se byl král oprav- du zmocnil města, kdyby se mu nebyl v měst- ské bráně“/ tak mužně postavil na odpor Vi- lém Zajíc s hrstkou svých; neboť ještě nepři- šel Petr z Rožmberka se svými bojovníky a v městě bylo málo lidu, který by se vyznal v boji. Přitáhl pak pan z Rožmberka druhého dne na pomoc městu se čtyřmi sty statečných bojovníků. A tak se král vrátil se svými na Hrad když způsobil měšťanům nemalou škodu. Konečně byla po osmi dnech obléhání města uzavřena dohoda mezi králem a měš- ťany. Ale za čtrnáct dní chtěl král úplně z krá- lovství odstranit oněch šest, kteří byli zvoleni v městě za hejtmany, a na ostatních začal vynucovati peníze; a tyto peníze se až dosud na měšťanech vymáhají donucováním a s no- vou vynalézavostí a v přemnohých věcech je lid trápen. 5/ Tj. Velflovici; Jakub, syn Volflina neboli Velfla, kdysi náčelník strany korutanské, byl r. 1311 uvězněn a později vzhledem k vysokému věku propuštěn. */ 10. července. ?/ Stál tehdy mimo městské hradby. 8/ Patrně brána sv. Martina na nynějším Perštýně. Ty, jež útěchu skýtáš všem zarmouceným a umíš oživit usmrcené, ty viníků naděje jistá, ochrano spravedlivých, jež lidi spojuješ s Bohem, dej, at ustane smutek, ó, radostná Maria, amen! SETKÁNÍ A UTKÁNÍ DVOU ŘÍMSKÝCH KRÁLŮ A SMRT VILÉMA ZAJÍCE $ VIII Téhož roku v měsíci září nepřátelsky proti sobě vytáhli s četnými vojsky Ludvík Bavor- ský a Fridrich Rakouský, kteří se oba dosud prohlašují a píší za římské krále, a utábořili se u řeky Innu blízko města Můhldorfu. A tak při první útočné srážce chtěl Ludvík napadnouti Fridricha, protože měl četnější zástup bojovníků, ale nedovolila to řeka Inn, tekoucí mezi nimi. Konečně Ludvík, když jasně pozoroval zradu a věrolomnost někte- rých lidí, které měl s sebou ve svém vojsku, vzdal se boje a rozhodl se uchýliti do hor- ních krajin bavorských.!/ Táhl pak za ním Fridrich, jeho nepřítel, a protože ho nemohl na útěku dohonit, rozrušil těžkými požáry Slavný zde leží pán, jenž z rodu je urozeného, a pleněním Bavorsko u Dunaje a to, co našel blízko Řezna. Potom se vrátil Fridrich do Ra- kous, ale spor se neskončil. Přišli pak tehdy z Čech na pomoc Ludví- kovi někteří páni s ozbrojeným lidem a mezi nimi byl nejpřednější Vilém z Valdeka, ře- čený Zajíc. Ten byl od svého dětství bojovný a stal se pro přemnohé udatné činy, které vykonal, velmi slavným a proslulým. A ten byl v nějakém sporu, vzniklém mezi čeledí, raněn kopím, osmého dne zemřel a přenesen byv do Čech je pochován v klášteře bratří augustiniánů, zvaném Ostrov?/, který založil jeho děd. Jeho náhrobní nápis je takovýto: 1/ Ludvík ustoupil velmi rychle 29. září do Mnichova. 2/ Ostrovský klášter, nazývaný také Sv. Dobrotivá, u nynějších Hořovic, založil r. 1263 Oldřich Zajíc z Valdeka (nezaměňovat s benediktinským klášterem na ostrově ve Vltavě u nynější Dav': ). Nad smrtí pana Vi- léma složil neznámý veršotepec český žalozpěv, který je otištěn ve Fontes rerum bohemicarum III, 229—230; viz pozn. vzadu. rytíř nepřemožený, jenž příjmím se nazývá Zajíc.
klásteru?/ a spáliv tam několik stavení udeřil nepřátelsky na město. Avšak měšťané, za- chvśceni strachem, kladli króli jen slaby od- por. Nastal pak v městě tajný spor; někteří prostí lidé totiž říkali: „Nebudeme bojovat proti svému králi, nýbrž buď jak buď ho necháme, aby vešel k nám.“ A co dále? Onoho dne by se byl král oprav- du zmocnil města, kdyby se mu nebyl v měst- ské bráně“/ tak mužně postavil na odpor Vi- lém Zajíc s hrstkou svých; neboť ještě nepři- šel Petr z Rožmberka se svými bojovníky a v městě bylo málo lidu, který by se vyznal v boji. Přitáhl pak pan z Rožmberka druhého dne na pomoc městu se čtyřmi sty statečných bojovníků. A tak se král vrátil se svými na Hrad když způsobil měšťanům nemalou škodu. Konečně byla po osmi dnech obléhání města uzavřena dohoda mezi králem a měš- ťany. Ale za čtrnáct dní chtěl král úplně z krá- lovství odstranit oněch šest, kteří byli zvoleni v městě za hejtmany, a na ostatních začal vynucovati peníze; a tyto peníze se až dosud na měšťanech vymáhají donucováním a s no- vou vynalézavostí a v přemnohých věcech je lid trápen. 5/ Tj. Velflovici; Jakub, syn Volflina neboli Velfla, kdysi náčelník strany korutanské, byl r. 1311 uvězněn a později vzhledem k vysokému věku propuštěn. */ 10. července. ?/ Stál tehdy mimo městské hradby. 8/ Patrně brána sv. Martina na nynějším Perštýně. Ty, jež útěchu skýtáš všem zarmouceným a umíš oživit usmrcené, ty viníků naděje jistá, ochrano spravedlivých, jež lidi spojuješ s Bohem, dej, at ustane smutek, ó, radostná Maria, amen! SETKÁNÍ A UTKÁNÍ DVOU ŘÍMSKÝCH KRÁLŮ A SMRT VILÉMA ZAJÍCE $ VIII Téhož roku v měsíci září nepřátelsky proti sobě vytáhli s četnými vojsky Ludvík Bavor- ský a Fridrich Rakouský, kteří se oba dosud prohlašují a píší za římské krále, a utábořili se u řeky Innu blízko města Můhldorfu. A tak při první útočné srážce chtěl Ludvík napadnouti Fridricha, protože měl četnější zástup bojovníků, ale nedovolila to řeka Inn, tekoucí mezi nimi. Konečně Ludvík, když jasně pozoroval zradu a věrolomnost někte- rých lidí, které měl s sebou ve svém vojsku, vzdal se boje a rozhodl se uchýliti do hor- ních krajin bavorských.!/ Táhl pak za ním Fridrich, jeho nepřítel, a protože ho nemohl na útěku dohonit, rozrušil těžkými požáry Slavný zde leží pán, jenž z rodu je urozeného, a pleněním Bavorsko u Dunaje a to, co našel blízko Řezna. Potom se vrátil Fridrich do Ra- kous, ale spor se neskončil. Přišli pak tehdy z Čech na pomoc Ludví- kovi někteří páni s ozbrojeným lidem a mezi nimi byl nejpřednější Vilém z Valdeka, ře- čený Zajíc. Ten byl od svého dětství bojovný a stal se pro přemnohé udatné činy, které vykonal, velmi slavným a proslulým. A ten byl v nějakém sporu, vzniklém mezi čeledí, raněn kopím, osmého dne zemřel a přenesen byv do Čech je pochován v klášteře bratří augustiniánů, zvaném Ostrov?/, který založil jeho děd. Jeho náhrobní nápis je takovýto: 1/ Ludvík ustoupil velmi rychle 29. září do Mnichova. 2/ Ostrovský klášter, nazývaný také Sv. Dobrotivá, u nynějších Hořovic, založil r. 1263 Oldřich Zajíc z Valdeka (nezaměňovat s benediktinským klášterem na ostrově ve Vltavě u nynější Dav': ). Nad smrtí pana Vi- léma složil neznámý veršotepec český žalozpěv, který je otištěn ve Fontes rerum bohemicarum III, 229—230; viz pozn. vzadu. rytíř nepřemožený, jenž příjmím se nazývá Zajíc.
Strana 326
Příjmení zajíce měl, však v statečné ušlechtilosti do bojů se srdcem lvím, v&ak nikoli zajecím vcházel. Vilém vlastním jménem se nazýval, osud pak jeho ve všech minulých činech vždy šťastný a radostný býval. Smrt, hle, skosila toho, jejž dříve nepřemoh' nikdo, zahynul úderem kopí. V ráj vezmi ho, Ježíši dobrý! Po roce třináctistém když plynul devatenáctý, zemřel ten šlechetný muž, však věru osudem smutným. V celém království jemu se nerovnal nikdo a nežil, kdo by tak slavný byl a jako on neohrožený. Za to ať světlo věčné mu svítí v nebeském sídle, útěchu mějž a člověk ať každý pronese: Amen! SMRT VALDEMARA, VÉVODY BRANIBORSKÉHO, A VÝPRAVA KRÁLE JANA DO SASKA V roku a měsíci svrchu řečeném?/ zemřel bez dětí a dědiců zbožný a mírumilovný kníže Valdemar, markrabě braniborský, který mocí a bohatstvím vzrostl nade všechny své před- chůdce markrabata. Po jeho smrti truchlí celé Sasko a vzrůstá nesvornost na mnohých místech; už totiž je celé Braniborské mar- krabství zbaveno pravých a přirozených muž- ských knížat. Tedy okolní vladaři, uslyševše o smrti tak velikého knížete bezdětného, za- čali si ihned zabírati bližší města. Jindřich, vévoda slezský, syn vévody Bolka, obsadil Zhořelec a Lubavu, třebas v starých dobách patřily ke království Českému, Janovi pak, králi českému, složili hold páni a měšťané z kraje Budyšínského. Potom český král Jan, chtěje se zmocniti většího počtu z těch krajin, které měl v držení svrchu jmenovaný markrabě, začal v měsíci září se třemi sty ozbrojenci prochézeti krajiny lužické a území saské a zmocnil se tehdy městečka, které se jmenuje Sommerfeld, ale do dvou měsíců ztratil se škodou právě to, co získal. Mocně napadl král město Kubín'/, ale odnesl si odtamtud málo užitku nebo pro- spěchu. Toho roku byla přivedena do našeho kláš- tera na Zbraslav jakási žena z jedné vesnice blizko Slap®/, posedlá dvěma zlými duchy, kteří do ní vstoupili v podobě dvou hadů a žalostně ji trápili. A když jsme nad ní slou- žili mše a vylévali přemnoho modliteb, ma- jíce soustrast s jejími hroznými útrapami, konečně byla dovedena přes veliký svůj odpor do naší kapituly, a když nad ní četl bratr pře- 326 / 327 vor Theoderich umučení podle sepsání Ma- toušova, uzdravila se s pomocí Boží kýchá- ním, a ačkoli dříve házela hlavou a celým tě- lem, hned ji bylo vidět s přispěním pravice Nejvyššího“/ jako v mžiknutí oka ukáznénou a velmi klidnou. Na otázku pak, jak se má, odpověděla tato žena: ,,Velmi dobře. Já jsem,“ dí, „vašimi prosbami uzdravena na těle a moje mysl je jakýmsi duchovním svétlem podivuhodné osvícena.“ Druhého dne, když vykonala zpověď a přijala svaté při- jímání, vrátila se domů zdráva na duchu i na těle. Toho také roku byla okolo svátku svatého Martina?/ spolehlivými posly oznámena smrt paní Beatrice, uherské královny, jejímu bra- trovi, českému králi Janovi. Tento rok byl z milosti našeho Spasitele velmi úrodný na víno a obilí, na mnohých místech se prodávala míra pšenice, která se obecně jmenuje strych, za jeden pražský groš. 9/ 14. srpna 1319. Srv. pozn. vzadu. </ V lat. orig.: Gubin. 5/ Slapy, vesnice nedaleko kláštera Zbraslavského, patři- la mu již od jeho založení. */ Podle Zalmu 76. 11. 7/ Sv. Martina je dne 11. listopadu.
Příjmení zajíce měl, však v statečné ušlechtilosti do bojů se srdcem lvím, v&ak nikoli zajecím vcházel. Vilém vlastním jménem se nazýval, osud pak jeho ve všech minulých činech vždy šťastný a radostný býval. Smrt, hle, skosila toho, jejž dříve nepřemoh' nikdo, zahynul úderem kopí. V ráj vezmi ho, Ježíši dobrý! Po roce třináctistém když plynul devatenáctý, zemřel ten šlechetný muž, však věru osudem smutným. V celém království jemu se nerovnal nikdo a nežil, kdo by tak slavný byl a jako on neohrožený. Za to ať světlo věčné mu svítí v nebeském sídle, útěchu mějž a člověk ať každý pronese: Amen! SMRT VALDEMARA, VÉVODY BRANIBORSKÉHO, A VÝPRAVA KRÁLE JANA DO SASKA V roku a měsíci svrchu řečeném?/ zemřel bez dětí a dědiců zbožný a mírumilovný kníže Valdemar, markrabě braniborský, který mocí a bohatstvím vzrostl nade všechny své před- chůdce markrabata. Po jeho smrti truchlí celé Sasko a vzrůstá nesvornost na mnohých místech; už totiž je celé Braniborské mar- krabství zbaveno pravých a přirozených muž- ských knížat. Tedy okolní vladaři, uslyševše o smrti tak velikého knížete bezdětného, za- čali si ihned zabírati bližší města. Jindřich, vévoda slezský, syn vévody Bolka, obsadil Zhořelec a Lubavu, třebas v starých dobách patřily ke království Českému, Janovi pak, králi českému, složili hold páni a měšťané z kraje Budyšínského. Potom český král Jan, chtěje se zmocniti většího počtu z těch krajin, které měl v držení svrchu jmenovaný markrabě, začal v měsíci září se třemi sty ozbrojenci prochézeti krajiny lužické a území saské a zmocnil se tehdy městečka, které se jmenuje Sommerfeld, ale do dvou měsíců ztratil se škodou právě to, co získal. Mocně napadl král město Kubín'/, ale odnesl si odtamtud málo užitku nebo pro- spěchu. Toho roku byla přivedena do našeho kláš- tera na Zbraslav jakási žena z jedné vesnice blizko Slap®/, posedlá dvěma zlými duchy, kteří do ní vstoupili v podobě dvou hadů a žalostně ji trápili. A když jsme nad ní slou- žili mše a vylévali přemnoho modliteb, ma- jíce soustrast s jejími hroznými útrapami, konečně byla dovedena přes veliký svůj odpor do naší kapituly, a když nad ní četl bratr pře- 326 / 327 vor Theoderich umučení podle sepsání Ma- toušova, uzdravila se s pomocí Boží kýchá- ním, a ačkoli dříve házela hlavou a celým tě- lem, hned ji bylo vidět s přispěním pravice Nejvyššího“/ jako v mžiknutí oka ukáznénou a velmi klidnou. Na otázku pak, jak se má, odpověděla tato žena: ,,Velmi dobře. Já jsem,“ dí, „vašimi prosbami uzdravena na těle a moje mysl je jakýmsi duchovním svétlem podivuhodné osvícena.“ Druhého dne, když vykonala zpověď a přijala svaté při- jímání, vrátila se domů zdráva na duchu i na těle. Toho také roku byla okolo svátku svatého Martina?/ spolehlivými posly oznámena smrt paní Beatrice, uherské královny, jejímu bra- trovi, českému králi Janovi. Tento rok byl z milosti našeho Spasitele velmi úrodný na víno a obilí, na mnohých místech se prodávala míra pšenice, která se obecně jmenuje strych, za jeden pražský groš. 9/ 14. srpna 1319. Srv. pozn. vzadu. </ V lat. orig.: Gubin. 5/ Slapy, vesnice nedaleko kláštera Zbraslavského, patři- la mu již od jeho založení. */ Podle Zalmu 76. 11. 7/ Sv. Martina je dne 11. listopadu.
Strana 327
ODCHOD ČESKÉHO KRÁLE, SMRT MOHUČSKÉHO ARCIBISKUPA, KORUNOVACE KRÁLE POLSKÉHO A ČETNÉ JINÉ UDÁLOSTI. ROK PÁNĚ 1320. + IX Léta Páně 1319 v den svatych Mládátek!/ vyjel k večeru za přibývajícího soumraku v tichosti, když o tom nikdo nevěděl, český král Jan z Prahy s hrstkou mužů a dal se na cestu do Lucemburska; zůstal tam po celý ten rok a svedl zatím mnoho bitev s biskupy remešským a lutyšským?/ a s jinými knížaty, hrabaty a sousedy. Jindřich pak z Lipé, usta- novený od krále Jana správcem a ochráncem celého království, náležitě uspořádal mír v království, podporován jsa pomocí Boží. Tento rok je jako předešlý požehnán od Hospodina, protože se dostanou přiro- zené potřeby lidské za levnou cenu a živobytí si možno opatřit na trhu. Ožil ubohý národ a plesal, protože před třemi roky tu onde na různých místech ležel na cestách zemřelý hladem, a proto se říká: „Chvála buď tobě, Kriste, žes odstranil takové smutné břemeno všeho zla, žes hojně udělil darů, a žes požehnal plody, jež předtím nadmíru skrovně dávals, a také nás rač v budoucnu ušetřit, Kriste! Téhož roku dne 20. dubna umřel Otakar, druhorozený syn českého krále Jana, a byl pochován na Zbraslavi u nohou zakladate- lových v jednom hrobě s Janem a Jitkou, dětmi téhož zakladatele, přenesenými z kaple svatého Jakuba. "Téhož roku dne 5. června ctihodný otec, pan Petr, rodem z Trevíru, mohučský arci- biskup, zkušený a vynikající lékař, moudrý rádce knížat, muž ve všech věcech světského styku velmi šťastný, rozloučil se s tímto svě- tem a stářím sešlý naposledy vydechl ducha z vězení těla. Tento laskavý biskup měl pro vztah k zakladateli příznivou lásku k založení kláštera Zbraslavského, a proto v něm velmi zbožně zasvětil Hospodinu dva oltáře s chó- rem a chrámem. Jak veliký a jaký byl tento ctihodný biskup, nemluvím o postavě, pro- tože byl maličký, nýbrž spíše moudrostí, vě- děním a mocí, protože byl znamenitý, uká- zalo trochu předcházející vypravování, pro- tože je o něm v této knize přemnoho napsáno. Probo&tem trevírskym byl, pak zasedl na Vyšehradě, pastytem ve Vídni byl a biskupem basilejskym, mohučským byl pak v době, když měsíc červen svou tlamou otevřenou jej odňal. Ten měsíc je zajisté smutkem obtížen, jakož i nářkem, jenž vytryskl nad jeho smrtí. Stasten byl v tom, co podnik'. Nuž zalkej, Mohuči, neboť ještě jsi nepocítila, jak nad jeho smrtí máš truchlit. K užitku nesmírnému mu bývaly veřejné věci, pro dary osvědčené buď milostiv k němu, ó Kriste! Téhož roku o svátku přenesení svatého Bene- dikta opata?/ zbožný a ctihodný otec pán Heidenreich, opat sedlecký, když velmi pocti- vě opatoval čtyřicet let*/, vzdal se v kapitule zbraslavské před panem Janem, opatem vald- saským, správy opatství, při čemž všichni 1/ 28. prosince. Srv. pozn. vzadu. ?/ Biskupem remešským byl tehdy Robert de Courtenay (1299—1324) a lutyšským Adolf von der Mark (1313 až 1344). 3/ 11. července. 4/ Správněji podle veršů: skoro čtyřicet let; byl zvolen za opata asi r. 1282—1283.
ODCHOD ČESKÉHO KRÁLE, SMRT MOHUČSKÉHO ARCIBISKUPA, KORUNOVACE KRÁLE POLSKÉHO A ČETNÉ JINÉ UDÁLOSTI. ROK PÁNĚ 1320. + IX Léta Páně 1319 v den svatych Mládátek!/ vyjel k večeru za přibývajícího soumraku v tichosti, když o tom nikdo nevěděl, český král Jan z Prahy s hrstkou mužů a dal se na cestu do Lucemburska; zůstal tam po celý ten rok a svedl zatím mnoho bitev s biskupy remešským a lutyšským?/ a s jinými knížaty, hrabaty a sousedy. Jindřich pak z Lipé, usta- novený od krále Jana správcem a ochráncem celého království, náležitě uspořádal mír v království, podporován jsa pomocí Boží. Tento rok je jako předešlý požehnán od Hospodina, protože se dostanou přiro- zené potřeby lidské za levnou cenu a živobytí si možno opatřit na trhu. Ožil ubohý národ a plesal, protože před třemi roky tu onde na různých místech ležel na cestách zemřelý hladem, a proto se říká: „Chvála buď tobě, Kriste, žes odstranil takové smutné břemeno všeho zla, žes hojně udělil darů, a žes požehnal plody, jež předtím nadmíru skrovně dávals, a také nás rač v budoucnu ušetřit, Kriste! Téhož roku dne 20. dubna umřel Otakar, druhorozený syn českého krále Jana, a byl pochován na Zbraslavi u nohou zakladate- lových v jednom hrobě s Janem a Jitkou, dětmi téhož zakladatele, přenesenými z kaple svatého Jakuba. "Téhož roku dne 5. června ctihodný otec, pan Petr, rodem z Trevíru, mohučský arci- biskup, zkušený a vynikající lékař, moudrý rádce knížat, muž ve všech věcech světského styku velmi šťastný, rozloučil se s tímto svě- tem a stářím sešlý naposledy vydechl ducha z vězení těla. Tento laskavý biskup měl pro vztah k zakladateli příznivou lásku k založení kláštera Zbraslavského, a proto v něm velmi zbožně zasvětil Hospodinu dva oltáře s chó- rem a chrámem. Jak veliký a jaký byl tento ctihodný biskup, nemluvím o postavě, pro- tože byl maličký, nýbrž spíše moudrostí, vě- děním a mocí, protože byl znamenitý, uká- zalo trochu předcházející vypravování, pro- tože je o něm v této knize přemnoho napsáno. Probo&tem trevírskym byl, pak zasedl na Vyšehradě, pastytem ve Vídni byl a biskupem basilejskym, mohučským byl pak v době, když měsíc červen svou tlamou otevřenou jej odňal. Ten měsíc je zajisté smutkem obtížen, jakož i nářkem, jenž vytryskl nad jeho smrtí. Stasten byl v tom, co podnik'. Nuž zalkej, Mohuči, neboť ještě jsi nepocítila, jak nad jeho smrtí máš truchlit. K užitku nesmírnému mu bývaly veřejné věci, pro dary osvědčené buď milostiv k němu, ó Kriste! Téhož roku o svátku přenesení svatého Bene- dikta opata?/ zbožný a ctihodný otec pán Heidenreich, opat sedlecký, když velmi pocti- vě opatoval čtyřicet let*/, vzdal se v kapitule zbraslavské před panem Janem, opatem vald- saským, správy opatství, při čemž všichni 1/ 28. prosince. Srv. pozn. vzadu. ?/ Biskupem remešským byl tehdy Robert de Courtenay (1299—1324) a lutyšským Adolf von der Mark (1313 až 1344). 3/ 11. července. 4/ Správněji podle veršů: skoro čtyřicet let; byl zvolen za opata asi r. 1282—1283.
Strana 328
přítomní skoro plakali. Po něm byl dosazen na opatský úřad ctihodný pan Fridrich, po- cházející ze Saska. Nedlouho pak potom, totiž dne 23. října, jmenovaný pan Heidenreich, „pln jsa dnů5/ a dobrých skutků“ odevzdal ducha Bohu a šťastně zesnul v Pánu. Za časů tohoto opata Sedlecký klášter chvalně pro- spíval na bohatství duchovním i světském i budovách, protože mu dal Bůh štědře po- žehnání své na výtěžku horníků. Tento opat byl pokládán za velikého v lásce knížat a v mí- nění lidu a bezpochyby ještě větší je před tváří Boží. Dosud žijí přemnozí a jsou se mnou svědky, kdož podle jeho života a vzorných mravů velmi mnoho prospěli v ctnostech. Veliké činy tohoto otce, které skrze něho podle vůle Páně byly vykonány, bude možno najít v předcházejících výkladech. Jeho náhrobní nápis je takovýto: Heidenreich, sedlecký opat, jenž přítelem zbožným byl toho, ve výši hromem jenž vládne, již mrtev je, odměnu přijav, ode všech milován jsa. Jím dobře řízeno bylo skoro čtyřicet let to místo. Já plakati proto musím, on býti vesel. Vždyť podpořen pomocí z nebe, vedl na zemi život, jenž ctnostmi všemi byl zdoben. Modlil se velmi bděle a neustával se postit. V oslovení byl vlídný a jako kvetoucí réva mnohé naplnil vůní, jež dýchala z pokorných mravů. Laskavá jeho mysl všem bývala známa a všichni sousedé čistým ho zvali, neb nebylo rovného jemu. Zřídka jen mohli jsme vídat, že na mších by neměl on účast; plakával z radosti srdce, když mohl je naplnit, avšak jestliže toho žádal buď čas nebo místo, on dobře pro své doved' být vesel a při vší vážnosti vtipný. Cokoli při něm kdo hledal, to také nalézal dobře. Dosáhl Božích darů, vším stal se pro všechny lidi: Knížatům býval milý, neb u všech byl v oblibě velké, v práci byl vážný a k sobě i k ostatním milý a libý. Tělo zbavené sil on v oběť dávaje, která bývala milá Kristu, jenž v tomto otci se skrýval, přemnoho dobrých skutků on vykonal, obtížných dosti — Kristovy pomoci nemít, ty skutky by vykonat nemoh'. Toto chrámové dílo on nedávno Marii ke cti nejprve zbudovat dal. Ta za světlem vůdkyní buď mu! Roku třináctistého a dvacátého, jenž plynul (byl to desátý den, než měsíc listopad počal), kdy on vystoupil vzhůru, žít maje konečně znovu. Dobrý nebeský králi, spas tehdy i nyní i vždycky jeho a skrze něho nás doveď k slavnostní době, abychom v radosti s ním a v samém veselí žili! Tohoto roku obdržel Lokietek, vévoda san- doměřský, od Apoštolské stolice královskou korunu polskou a dal se na škodu krále čes- kého v Krakově od hnězdenského arcibisku- pa ozdobiti královskou korunou nad Pol- ským královstvím. A hned začal platit Apoš- tolské stolici jako desátek z jedné každé hlavy lidské peníz svatého Petra, který byl předtím dlouhou dobu odpírán, a to, jak se vykládá, skutkem, ne právem. Ale protože vévodové slezští odpírají dávati papeži tento peněžitý desátek, stojí jejich panství až dodnes pod církevní klatbou. 328/ 329
přítomní skoro plakali. Po něm byl dosazen na opatský úřad ctihodný pan Fridrich, po- cházející ze Saska. Nedlouho pak potom, totiž dne 23. října, jmenovaný pan Heidenreich, „pln jsa dnů5/ a dobrých skutků“ odevzdal ducha Bohu a šťastně zesnul v Pánu. Za časů tohoto opata Sedlecký klášter chvalně pro- spíval na bohatství duchovním i světském i budovách, protože mu dal Bůh štědře po- žehnání své na výtěžku horníků. Tento opat byl pokládán za velikého v lásce knížat a v mí- nění lidu a bezpochyby ještě větší je před tváří Boží. Dosud žijí přemnozí a jsou se mnou svědky, kdož podle jeho života a vzorných mravů velmi mnoho prospěli v ctnostech. Veliké činy tohoto otce, které skrze něho podle vůle Páně byly vykonány, bude možno najít v předcházejících výkladech. Jeho náhrobní nápis je takovýto: Heidenreich, sedlecký opat, jenž přítelem zbožným byl toho, ve výši hromem jenž vládne, již mrtev je, odměnu přijav, ode všech milován jsa. Jím dobře řízeno bylo skoro čtyřicet let to místo. Já plakati proto musím, on býti vesel. Vždyť podpořen pomocí z nebe, vedl na zemi život, jenž ctnostmi všemi byl zdoben. Modlil se velmi bděle a neustával se postit. V oslovení byl vlídný a jako kvetoucí réva mnohé naplnil vůní, jež dýchala z pokorných mravů. Laskavá jeho mysl všem bývala známa a všichni sousedé čistým ho zvali, neb nebylo rovného jemu. Zřídka jen mohli jsme vídat, že na mších by neměl on účast; plakával z radosti srdce, když mohl je naplnit, avšak jestliže toho žádal buď čas nebo místo, on dobře pro své doved' být vesel a při vší vážnosti vtipný. Cokoli při něm kdo hledal, to také nalézal dobře. Dosáhl Božích darů, vším stal se pro všechny lidi: Knížatům býval milý, neb u všech byl v oblibě velké, v práci byl vážný a k sobě i k ostatním milý a libý. Tělo zbavené sil on v oběť dávaje, která bývala milá Kristu, jenž v tomto otci se skrýval, přemnoho dobrých skutků on vykonal, obtížných dosti — Kristovy pomoci nemít, ty skutky by vykonat nemoh'. Toto chrámové dílo on nedávno Marii ke cti nejprve zbudovat dal. Ta za světlem vůdkyní buď mu! Roku třináctistého a dvacátého, jenž plynul (byl to desátý den, než měsíc listopad počal), kdy on vystoupil vzhůru, žít maje konečně znovu. Dobrý nebeský králi, spas tehdy i nyní i vždycky jeho a skrze něho nás doveď k slavnostní době, abychom v radosti s ním a v samém veselí žili! Tohoto roku obdržel Lokietek, vévoda san- doměřský, od Apoštolské stolice královskou korunu polskou a dal se na škodu krále čes- kého v Krakově od hnězdenského arcibisku- pa ozdobiti královskou korunou nad Pol- ským královstvím. A hned začal platit Apoš- tolské stolici jako desátek z jedné každé hlavy lidské peníz svatého Petra, který byl předtím dlouhou dobu odpírán, a to, jak se vykládá, skutkem, ne právem. Ale protože vévodové slezští odpírají dávati papeži tento peněžitý desátek, stojí jejich panství až dodnes pod církevní klatbou. 328/ 329
Strana 329
„PASTÝŘI“ A ŘÍMŠTÍ KRÁLOVÉ Povstal v těch dobách jakýsi obecný lid, sebraný z různých krajin Francie, asi čtyřicet tisíc mužů“/, který se jmenoval „pastýři“, a ač předstíral, že se chce přeplaviti přes moře a vykonati výpravu, přece zamýšlel pod zbož- ným úmyslem bludy. A když přišli se svými zástupy do Avignonu před palác papeže Jana a šturmem žádali církevní poklady, uchované na obecnou křížovou výpravu, papež se hned postavil na odpor začátku tak velikého bludu a rozkázal rozehnati toto potulné vojsko a pod kletbou je zavrhl. Tak se tento lid roz- ptýlil a neví se, kam přišel. "Toho roku se opět setkalo blízko města Strasburku?/ v Alsasku silné vojsko dvou římských králů, totiž Fridricha Rakouského a Ludvíka Bavorského, a na svém tažení se nesrazilo, nýbrž množství lidí ochudilo. 5/ 1. kniha Paralipomenon 29. 28. */ Skutkové apo&tolü 9. 36. ?/ Tehdejší hnězdenský arcibiskup se jmenoval Janislav čili Jan. O věci srv. pozn. vzadu. 8/ Tento počet je asi zveličen. Toto hnutí „„pastýřů“, které brzo zmohutnělo, mělo snad zprvu v úmyslu no- vou výpravu do Svaté země, ale když se do něho dostaly nekalé živly (zloději, tuláci, lupiči), vybíjelo svou boje- chtivost drancováním a vražděním pokojného obyvatel- stva, zejména Židů, kteří se nechtěli dát pokřtít. „Pas- týři'““ (pastorellové) byli konečně přičiněním papeže Jana XXII. v červnu 1320 v Carcassonsku poraženi a ro- zehnani a potom zničení (část byla zahubena v Itálii, kam je poslal Filip z Valois). */ V lat. orig.: Argentinam; bylo to asi od 29. srpna do 3. září. Doposud trvá ten spor, jenž neštěstí všeho je plný; Kristus nechť brzy to dá, ať nastane mír mezi nimi! ROK PÁNĚ 1321. CHOVÁNÍ KRÁLE JANA A NĚKTERÉ JINÉ UDÁLOSTI $ X Léta Páně 1321 český král Jan, vrátiv se ze svého Lucemburského hrabství, přijel v oktávu Očišťování blahoslavené Panny!/ do Prahy a po patnácti dnech uspořádal na Pražském tržišti turnaj, na který pozval pře- mnoho urozených pánů. Při něm těžce spadl s koně, a když se dlouho válel v převelikém blátě a byl hrozně pošlapán nohama koní, byl konečně stěží vytažen ze zástupu takřka polomrtev se zablácenou zbraní a úplně zoha- veným oděvem. Při té žalostné podívané ně- kteří naříkali, druzí však tleskali. Touto ne- blahou nehodou utrpěl král bolest na těle, ale ne smrt. "Téhož roku dne 18. března zemřel hrabě Matouš z Trenčína. Kdo, jaký a jak veliký byl, ukázalo na mnohych místech?/ predchá- zející vypravování. Po jeho smrti zmocnil se bojem jeho hradů uherský král Karel, protože byl jeho nepřítelem po celý čas, pokud žil. "Tohoto roku se opět tajně vrátil český král Jan do svého hrabství v předvečer svatého Jana Kititele?/ s hrstkou muzà a Bohuslav?/, vévoda slezský z Lehnice, byl učiněn správ- cem království a upadl do různých dluhů a obchodů. Na otázku, proč nezůstává v krá- lovství, král odpověděl: Protože je mu půda rodné vlasti nejsladší.*/ Toho roku nastalo na den svatych muced- níků Jana a Pavla v pátek zatmění slunce a trvalo od první hodiny do hodiny třetí.8/ A když nastalo, hned potom se takřka vidi- telně zmenšila zrna a semena všech plodin zemských, která byla předtím ve velmi dob- rém stavu. Vzápětí přišly převeliké zátopy řek a nadělaly veliké škody na polích, v měs- tech, na zdech a vesnicích. "Toho roku jsem já osobně prošel přemnoho 1/ Dne 9. února; svátek Očišťování je 2. února. 2/ Srv. I. knihu, kap. CXXIV. 3/ 23. června. */ Správně Boleslav, manžel Markéty, sestry Eliščiny. Srv. i pozn. vzadu. 5/ Podle Ovidia, Ex Ponto I, 3, 35. °/ 26. června. Přímým výpočtem je zjištěno, že zatmění vrcholilo v 6 hod. 34 min. 8 vt. ráno našeho času. Toto místo kroniky nezvratně dokazuje, že Petr Žitavský po- čítal denní hodiny od východu slunce.
„PASTÝŘI“ A ŘÍMŠTÍ KRÁLOVÉ Povstal v těch dobách jakýsi obecný lid, sebraný z různých krajin Francie, asi čtyřicet tisíc mužů“/, který se jmenoval „pastýři“, a ač předstíral, že se chce přeplaviti přes moře a vykonati výpravu, přece zamýšlel pod zbož- ným úmyslem bludy. A když přišli se svými zástupy do Avignonu před palác papeže Jana a šturmem žádali církevní poklady, uchované na obecnou křížovou výpravu, papež se hned postavil na odpor začátku tak velikého bludu a rozkázal rozehnati toto potulné vojsko a pod kletbou je zavrhl. Tak se tento lid roz- ptýlil a neví se, kam přišel. "Toho roku se opět setkalo blízko města Strasburku?/ v Alsasku silné vojsko dvou římských králů, totiž Fridricha Rakouského a Ludvíka Bavorského, a na svém tažení se nesrazilo, nýbrž množství lidí ochudilo. 5/ 1. kniha Paralipomenon 29. 28. */ Skutkové apo&tolü 9. 36. ?/ Tehdejší hnězdenský arcibiskup se jmenoval Janislav čili Jan. O věci srv. pozn. vzadu. 8/ Tento počet je asi zveličen. Toto hnutí „„pastýřů“, které brzo zmohutnělo, mělo snad zprvu v úmyslu no- vou výpravu do Svaté země, ale když se do něho dostaly nekalé živly (zloději, tuláci, lupiči), vybíjelo svou boje- chtivost drancováním a vražděním pokojného obyvatel- stva, zejména Židů, kteří se nechtěli dát pokřtít. „Pas- týři'““ (pastorellové) byli konečně přičiněním papeže Jana XXII. v červnu 1320 v Carcassonsku poraženi a ro- zehnani a potom zničení (část byla zahubena v Itálii, kam je poslal Filip z Valois). */ V lat. orig.: Argentinam; bylo to asi od 29. srpna do 3. září. Doposud trvá ten spor, jenž neštěstí všeho je plný; Kristus nechť brzy to dá, ať nastane mír mezi nimi! ROK PÁNĚ 1321. CHOVÁNÍ KRÁLE JANA A NĚKTERÉ JINÉ UDÁLOSTI $ X Léta Páně 1321 český král Jan, vrátiv se ze svého Lucemburského hrabství, přijel v oktávu Očišťování blahoslavené Panny!/ do Prahy a po patnácti dnech uspořádal na Pražském tržišti turnaj, na který pozval pře- mnoho urozených pánů. Při něm těžce spadl s koně, a když se dlouho válel v převelikém blátě a byl hrozně pošlapán nohama koní, byl konečně stěží vytažen ze zástupu takřka polomrtev se zablácenou zbraní a úplně zoha- veným oděvem. Při té žalostné podívané ně- kteří naříkali, druzí však tleskali. Touto ne- blahou nehodou utrpěl král bolest na těle, ale ne smrt. "Téhož roku dne 18. března zemřel hrabě Matouš z Trenčína. Kdo, jaký a jak veliký byl, ukázalo na mnohych místech?/ predchá- zející vypravování. Po jeho smrti zmocnil se bojem jeho hradů uherský král Karel, protože byl jeho nepřítelem po celý čas, pokud žil. "Tohoto roku se opět tajně vrátil český král Jan do svého hrabství v předvečer svatého Jana Kititele?/ s hrstkou muzà a Bohuslav?/, vévoda slezský z Lehnice, byl učiněn správ- cem království a upadl do různých dluhů a obchodů. Na otázku, proč nezůstává v krá- lovství, král odpověděl: Protože je mu půda rodné vlasti nejsladší.*/ Toho roku nastalo na den svatych muced- níků Jana a Pavla v pátek zatmění slunce a trvalo od první hodiny do hodiny třetí.8/ A když nastalo, hned potom se takřka vidi- telně zmenšila zrna a semena všech plodin zemských, která byla předtím ve velmi dob- rém stavu. Vzápětí přišly převeliké zátopy řek a nadělaly veliké škody na polích, v měs- tech, na zdech a vesnicích. "Toho roku jsem já osobně prošel přemnoho 1/ Dne 9. února; svátek Očišťování je 2. února. 2/ Srv. I. knihu, kap. CXXIV. 3/ 23. června. */ Správně Boleslav, manžel Markéty, sestry Eliščiny. Srv. i pozn. vzadu. 5/ Podle Ovidia, Ex Ponto I, 3, 35. °/ 26. června. Přímým výpočtem je zjištěno, že zatmění vrcholilo v 6 hod. 34 min. 8 vt. ráno našeho času. Toto místo kroniky nezvratně dokazuje, že Petr Žitavský po- čítal denní hodiny od východu slunce.
Strana 330
krajin rýnských a francouzských a viděl jsem všechny útulky čili příbytky malomocných spáleny ohněm. A také ti malomocní, které bylo možno v těch krajinách najít, byli rovněž upáleni. Neboť se rozhlásila obecná pověst, že ti malomocní, podplaceni Židy a Saracény, dávají a tajně podávají křesťanům ve vodách, v studních a pramenech otravné jedy. Z té příčiny jsem viděl přemnoho studní a pra- menů ve francouzských krajinách tehdy zasy- paných zemí a velmi opatrně přikrytých zá- věry. Opsal jsem si pak vlastní rukou v Mo- rimundském klášteře papežský list, obsahu- jící, jak se věří, příčinu a podnět této věci; opsal jsem ho od kohosi, který prohlašoval, že ho dostal od římské kurie, a poznamenal jsem jej zde slovo od slova mezi ostatní věci. Zda však vyšel ten list ze spolehlivé vědomosti pana papeže, najisto nevím, nýbrž ponechá- vám rozhodnutí o tom úsudku ćtenafi.”/ LIST O MALOMOCNYCH Biskup Jan, služebník služebníků Božích, všem věrným v Kristu, zvláště nově pokřtě- ným a katechumenům a všem přívržencům křesťanství, k nimž se dostane tento otevřený list, opatřený pečetí papežské stolice, pozdra- vení a apoštolské požehnání. Synové, které sobě zplodil Kristus nikoli krví kozlů nebo telat, nýbrž svou vlastní krví, když nás, vzav na sebe podobu smrtelníků, vykoupil na svém kříži proudem své svaté krve od viny odsou- zení, vězte bez nějaké nevěřící rozpačitosti, že jsme my od velmi moudrého a nejkřes- ťanštějšího pána, milovaného našeho syna Filipa, hraběte z Anjou, podle těla syna nej- vítěznějšího muže, pana Karla z Valois, do- stali a přijali a dali před námi a našimi spolu- bratry kardinály v plné konzistoři slovo od slova čísti jeden list pravý a neporušený, v němž je obsaženo, co následuje, tímto způsobem: Nejsvětějšímu a nejblaženějšímu v Kristu otci a pánu, panu Janovi, papeži svaté římské církve, a všem Kristovým chovancům Filip, hrabě z Anjou, nejsvětějšímu, pravím, otci našemu svrchu jmenovanému s poníženým políbením svatých nohou pokornou ve všem službu a jmenovaným chovancům Kristovým jemu podřízeným ne předstíranou, nýbrž velmi pevnou v Pánu lásku. Nechť vědí všichni v Kristu věrní u Boha, že léta Páně 1321 v pátek po narození svatého Jana Křtitele9/ nastalo hrozné zatmění slunce 330 / 331 v hrabství Anjou a Touraine, takZe bylo slun- ce skoro po dobu čtyř hodin onoho dne za- pálené a rudé jako krev a v noci onoho dne byl měsíc zohaven a zatemněn jako pytel, takže obyvatelé země myslili, že jde o poslední konec světa. Rovněž bylo i slyšet ten den ne- pochopitelné hřmění a vidět nevýslovné blýs- kání a velmi mnozí viděli padati přemnoho ohnivých koulí z nebe na zemi a na domy, takže byly střechy, kryté slámou, na někte- rých místech spáleny. A bylo vidět ve vzdu- chu jednoho strašného draka, jehož smradla- vým dechem a supěním bylo nemálo lidí usmrceno. Nadto bylo i zemětřesení na ně- kterých místech a jinak, že se celá země třásla, takže se jejím otřásáním zřítilo přemnoho obydlí položených u Anglického moře. Zatím začali nazítří onoho dne v uvedeném hrabství naši lidé napadati Židy pro otravo- vání, která spáchali na křesťanstvu, a potom při bedlivém prohledávání domů těch Židů byla nalezena v domě jednoho Žida, jehož jméno je Bananias, na nejtajnějším místě jeho domu v jedné pevné skříni, kam ukládal po- klad a své tajnosti, jakási ovčí kůže, na rubu a líci hebrejsky popsaná, a pečeť toho otevře- ného listu byla takováto: šňůra té pečeti byla z čistého nachového hedvábí, připojená pečeť z nejryzejšího zlata ve váze devatenácti flo- rentských zlatých. Na té pečeti stručně a krátce byl jemným dílem vyryt vypuklý obraz ukřižovaného Krista a jeden hrozný Žid nebo Saracén, skrčený na vrcholu nějakého žebříku opře- ného o rameno kříže, jak si oběma rukama stáhl kalhoty přes kolena a vyprazdňuje taj- nosti své zadnice — a je to sprosté líčit — před tvář sladkého Krista. A obsahu tohoto listu nebyli by si naši lidé nijak všimli, kdyby nebyli hned a náhodou úplně pochopili onu pečeť. Písmo pak tohoto listu nám vyložili dva pokřtění Židé, přede- vším i týž Žid Bananias se šesti jinými Židy, v židovském písmě dosti zběhlými, nikoli však dobrovolně, nýbrž z donucení a ze stra- chu. Když však byli mocí odloučeni a posta- veni na vyšetřování a mučení, stále říkali řečení Židé při výkladu tohoto listu dosti postačitelně jedno a totéž nebo mluvili takřka podobné věci a ty všechny přeložili tři křes- ťanští kněží, zkušení v teologické pravdě, z hebrejského jazyka do latinského, jak mohli nejpečlivěji. A ta slova byla takováto a tolik jich a tak důležitá: „Nejslavnějšímu a svrchovaně přemocné-
krajin rýnských a francouzských a viděl jsem všechny útulky čili příbytky malomocných spáleny ohněm. A také ti malomocní, které bylo možno v těch krajinách najít, byli rovněž upáleni. Neboť se rozhlásila obecná pověst, že ti malomocní, podplaceni Židy a Saracény, dávají a tajně podávají křesťanům ve vodách, v studních a pramenech otravné jedy. Z té příčiny jsem viděl přemnoho studní a pra- menů ve francouzských krajinách tehdy zasy- paných zemí a velmi opatrně přikrytých zá- věry. Opsal jsem si pak vlastní rukou v Mo- rimundském klášteře papežský list, obsahu- jící, jak se věří, příčinu a podnět této věci; opsal jsem ho od kohosi, který prohlašoval, že ho dostal od římské kurie, a poznamenal jsem jej zde slovo od slova mezi ostatní věci. Zda však vyšel ten list ze spolehlivé vědomosti pana papeže, najisto nevím, nýbrž ponechá- vám rozhodnutí o tom úsudku ćtenafi.”/ LIST O MALOMOCNYCH Biskup Jan, služebník služebníků Božích, všem věrným v Kristu, zvláště nově pokřtě- ným a katechumenům a všem přívržencům křesťanství, k nimž se dostane tento otevřený list, opatřený pečetí papežské stolice, pozdra- vení a apoštolské požehnání. Synové, které sobě zplodil Kristus nikoli krví kozlů nebo telat, nýbrž svou vlastní krví, když nás, vzav na sebe podobu smrtelníků, vykoupil na svém kříži proudem své svaté krve od viny odsou- zení, vězte bez nějaké nevěřící rozpačitosti, že jsme my od velmi moudrého a nejkřes- ťanštějšího pána, milovaného našeho syna Filipa, hraběte z Anjou, podle těla syna nej- vítěznějšího muže, pana Karla z Valois, do- stali a přijali a dali před námi a našimi spolu- bratry kardinály v plné konzistoři slovo od slova čísti jeden list pravý a neporušený, v němž je obsaženo, co následuje, tímto způsobem: Nejsvětějšímu a nejblaženějšímu v Kristu otci a pánu, panu Janovi, papeži svaté římské církve, a všem Kristovým chovancům Filip, hrabě z Anjou, nejsvětějšímu, pravím, otci našemu svrchu jmenovanému s poníženým políbením svatých nohou pokornou ve všem službu a jmenovaným chovancům Kristovým jemu podřízeným ne předstíranou, nýbrž velmi pevnou v Pánu lásku. Nechť vědí všichni v Kristu věrní u Boha, že léta Páně 1321 v pátek po narození svatého Jana Křtitele9/ nastalo hrozné zatmění slunce 330 / 331 v hrabství Anjou a Touraine, takZe bylo slun- ce skoro po dobu čtyř hodin onoho dne za- pálené a rudé jako krev a v noci onoho dne byl měsíc zohaven a zatemněn jako pytel, takže obyvatelé země myslili, že jde o poslední konec světa. Rovněž bylo i slyšet ten den ne- pochopitelné hřmění a vidět nevýslovné blýs- kání a velmi mnozí viděli padati přemnoho ohnivých koulí z nebe na zemi a na domy, takže byly střechy, kryté slámou, na někte- rých místech spáleny. A bylo vidět ve vzdu- chu jednoho strašného draka, jehož smradla- vým dechem a supěním bylo nemálo lidí usmrceno. Nadto bylo i zemětřesení na ně- kterých místech a jinak, že se celá země třásla, takže se jejím otřásáním zřítilo přemnoho obydlí položených u Anglického moře. Zatím začali nazítří onoho dne v uvedeném hrabství naši lidé napadati Židy pro otravo- vání, která spáchali na křesťanstvu, a potom při bedlivém prohledávání domů těch Židů byla nalezena v domě jednoho Žida, jehož jméno je Bananias, na nejtajnějším místě jeho domu v jedné pevné skříni, kam ukládal po- klad a své tajnosti, jakási ovčí kůže, na rubu a líci hebrejsky popsaná, a pečeť toho otevře- ného listu byla takováto: šňůra té pečeti byla z čistého nachového hedvábí, připojená pečeť z nejryzejšího zlata ve váze devatenácti flo- rentských zlatých. Na té pečeti stručně a krátce byl jemným dílem vyryt vypuklý obraz ukřižovaného Krista a jeden hrozný Žid nebo Saracén, skrčený na vrcholu nějakého žebříku opře- ného o rameno kříže, jak si oběma rukama stáhl kalhoty přes kolena a vyprazdňuje taj- nosti své zadnice — a je to sprosté líčit — před tvář sladkého Krista. A obsahu tohoto listu nebyli by si naši lidé nijak všimli, kdyby nebyli hned a náhodou úplně pochopili onu pečeť. Písmo pak tohoto listu nám vyložili dva pokřtění Židé, přede- vším i týž Žid Bananias se šesti jinými Židy, v židovském písmě dosti zběhlými, nikoli však dobrovolně, nýbrž z donucení a ze stra- chu. Když však byli mocí odloučeni a posta- veni na vyšetřování a mučení, stále říkali řečení Židé při výkladu tohoto listu dosti postačitelně jedno a totéž nebo mluvili takřka podobné věci a ty všechny přeložili tři křes- ťanští kněží, zkušení v teologické pravdě, z hebrejského jazyka do latinského, jak mohli nejpečlivěji. A ta slova byla takováto a tolik jich a tak důležitá: „Nejslavnějšímu a svrchovaně přemocné-
Strana 331
mu pánu okrsku tohoto světa, panu Amicedi- chovi, králi třiceti a jednoho království, totiž Jericha, Jerinocha, Aye, Jeruzálema, Lebny, Lachie, Gazeru, Ebronu, země Gessen, Bassanu, celé zemé (Po)horské, Kadesbarne, veškeré země Ethel, Ammorejskych, Je- busitů, Feresejských a Eveů až k úpatí Árno- nu v zemi Maíffe a ostatních království, která mají být uvedena k našemu skrovnému po- učení, jako i sultánům a náčelníkům, zvláště Zabynovi, sultánovi v Azeru, a Jodabu, pánu v Abdoně a Semeren, náčelníku vojáků vašich vojsk, a všem tajným radům, pomocníkům, náměstkům a místokrálům vašim já Žid Ba- nanias s veškerým lidem izraelským vzkazuji stálou nejpokornější poddanost s nejochot- nější poslušností a povinnou oddaností. Můj svrchovaný přemocný králi s napřed jmenovanými svými velmoži, náměstky a pá- ny! Už dávno od stvoření světa roku šesti- tisícího dvoustého devadesátého čtvrtého a potom častěji vaše nejvznešenější královská výsost laskavě ráčila mně a svrchu j jmenova- nému lidu hebrejskému, uzaviev$i s ndmi trvalou smlouvu, oznámiti vaším prostřední- kem, místokrálem z Granady, a jeho mudrci, že se svatí naši otcové, totiž Enoch, který byl přenesen, a Eliáš, který, jak viděl a dosvědčuje jeho žák Eliseus, byl na ohnivém voze dove- zen do ráje, několikrát zjevili vašemu lidu na hoře Tábor, přednášejíce mu učení našeho zákona a učíce o něm, jakož i že byla nalezena v jedné jeskyni údolí hory Sínaj naše archa úmluvy a že jste dal tu archu s nesmírným zbožným plesáním a nevýslovným jásotem jezdců i pěších vašeho lidu s úctou donésti do jednoho svého předního města, která se jmenuje Ay. A že jste v té řečené arše, když jste ji s úctou otevřel, našel manu, kterou nám dal Bůh na poušti, nedotčenou, podi- vuhodně vonící a stále neporušenou, s pruty Mojžíšovými a Árónovými a kamenné desky našeho zákona prstem Božím vyryté — a ty všechny věci svrchu řečené způsobily i 1 zá- zračnější i podivuhodnější věci ve vaší zemi pro úctu národů — a ti proroci dokazovali s pevnou vírou, že není jiného Boha kromě velikého Boha našeho, protože s námi mluvil na hoře Sínaj tváří v tvář, jako mluvívá přá- telsky přítel k příteli — a že velmi horoucně toužíte dát se obřezati a s dobrým úmyslem vrátiti se a obrátiti k našemu zákonu, který dal sám Bůh a nikoli jiný, a že byste nám na- vrátil naši svrchu řečenou zemi, oplývající medem a mlékem!?/, kterou Buh slibil, jestli- že totiž nějakým chytrým nápadem křesťan- ský lid, který věří synovi jedné prosté a chudé ženy z našeho zákona a neprávem si zabral dědictví vaše a otců vašich, jestliže, pravím, ho podrobíme pod jho věčného vašeho otroc- tví, a zvláště že nás uvedete v svobodné a po- kojné držení velikého města Jeruzaléma a Je- richa a Aye, v kterém odpočívá nejsvětější archa, jestliže vás budeme moci nastoliti na trůn království a přeslavného křesťanského města Paříže, a že nás k získání toho všeho budete ve všem podporovati. Zatím, jak můžete poznati od svého svrchu jmenovaného urozeného místokrále v Gra- nadě, jsme v tom použili jedné chytré a dů- vtipné opatrnosti, že jsme vložili otravné jedy ze zkažených a prášky ze škodlivých a trpkých bylin a z krve jedovatých plazů do jejich vod, studen a nádržek, pramenů a všech řek, aby tito křesťané, jeden každý podle jakosti svého tělesného založení, zka- ženým výparem z řečených otrávenin zahy- nul nepřirozenou smrtí, a hlavně jsme to dali za hojné naše peníze vykonati od některých chudáků jejich zákona, kteří se nazývají ma- lomocní. Ale svrchu řečení velmi ubozí chudáci ma- lomocní si v tom počínali prostoduše, protože buď nás pomluvili a obvinili anebo oklamání od jiných křesťanů vyznali celý čin, ale tak, že — a v tom je naše radost — sami křesťané své spolubratry kfesťany malomocné vyhla- dili a nadobro vyhubili, a ti malomocní kfes- ťané otrávili nesčetné své spolubratry křes- ťany, což je dobré znamení, protože každé království v sobě rozdělené musí zpust- nouti.11/ A také pro obvinění svrchu řečených ma- lomocných byli jsme hanebně chytáni a krutě vězněni, ale toto mučednictví jsme trpělivě pro Boha snesli a denně od těch křesťanů sná- šíme, aby nám Bůh stonásobně odplatil v bu- doucnosti, a věříme, že bychom byli bezpo- chyby úplně vyhubeni, kdyby nebyl náš veli- ký poklad zatvrdil jejich srdce v lakotě. A tak ?/ Pochybnosti spisovatelovy o té věci byly asi oprávně- né. Mnohé známky v papežově listu nasvědčují, že jeho hodnověrnost je pochybná. 8/ 26. června. 9% Podobné nesmyslné pomluvy o Židech šířili ve stře- dověku církev a feudálové jako záminku k jejich pronásle- dování a k odvrácení pozornosti chudiny od třídních protikladů. 10/ 2. kniha Mojžíšova 3. 17. 11/ Podle Lukáše 11. 17.
mu pánu okrsku tohoto světa, panu Amicedi- chovi, králi třiceti a jednoho království, totiž Jericha, Jerinocha, Aye, Jeruzálema, Lebny, Lachie, Gazeru, Ebronu, země Gessen, Bassanu, celé zemé (Po)horské, Kadesbarne, veškeré země Ethel, Ammorejskych, Je- busitů, Feresejských a Eveů až k úpatí Árno- nu v zemi Maíffe a ostatních království, která mají být uvedena k našemu skrovnému po- učení, jako i sultánům a náčelníkům, zvláště Zabynovi, sultánovi v Azeru, a Jodabu, pánu v Abdoně a Semeren, náčelníku vojáků vašich vojsk, a všem tajným radům, pomocníkům, náměstkům a místokrálům vašim já Žid Ba- nanias s veškerým lidem izraelským vzkazuji stálou nejpokornější poddanost s nejochot- nější poslušností a povinnou oddaností. Můj svrchovaný přemocný králi s napřed jmenovanými svými velmoži, náměstky a pá- ny! Už dávno od stvoření světa roku šesti- tisícího dvoustého devadesátého čtvrtého a potom častěji vaše nejvznešenější královská výsost laskavě ráčila mně a svrchu j jmenova- nému lidu hebrejskému, uzaviev$i s ndmi trvalou smlouvu, oznámiti vaším prostřední- kem, místokrálem z Granady, a jeho mudrci, že se svatí naši otcové, totiž Enoch, který byl přenesen, a Eliáš, který, jak viděl a dosvědčuje jeho žák Eliseus, byl na ohnivém voze dove- zen do ráje, několikrát zjevili vašemu lidu na hoře Tábor, přednášejíce mu učení našeho zákona a učíce o něm, jakož i že byla nalezena v jedné jeskyni údolí hory Sínaj naše archa úmluvy a že jste dal tu archu s nesmírným zbožným plesáním a nevýslovným jásotem jezdců i pěších vašeho lidu s úctou donésti do jednoho svého předního města, která se jmenuje Ay. A že jste v té řečené arše, když jste ji s úctou otevřel, našel manu, kterou nám dal Bůh na poušti, nedotčenou, podi- vuhodně vonící a stále neporušenou, s pruty Mojžíšovými a Árónovými a kamenné desky našeho zákona prstem Božím vyryté — a ty všechny věci svrchu řečené způsobily i 1 zá- zračnější i podivuhodnější věci ve vaší zemi pro úctu národů — a ti proroci dokazovali s pevnou vírou, že není jiného Boha kromě velikého Boha našeho, protože s námi mluvil na hoře Sínaj tváří v tvář, jako mluvívá přá- telsky přítel k příteli — a že velmi horoucně toužíte dát se obřezati a s dobrým úmyslem vrátiti se a obrátiti k našemu zákonu, který dal sám Bůh a nikoli jiný, a že byste nám na- vrátil naši svrchu řečenou zemi, oplývající medem a mlékem!?/, kterou Buh slibil, jestli- že totiž nějakým chytrým nápadem křesťan- ský lid, který věří synovi jedné prosté a chudé ženy z našeho zákona a neprávem si zabral dědictví vaše a otců vašich, jestliže, pravím, ho podrobíme pod jho věčného vašeho otroc- tví, a zvláště že nás uvedete v svobodné a po- kojné držení velikého města Jeruzaléma a Je- richa a Aye, v kterém odpočívá nejsvětější archa, jestliže vás budeme moci nastoliti na trůn království a přeslavného křesťanského města Paříže, a že nás k získání toho všeho budete ve všem podporovati. Zatím, jak můžete poznati od svého svrchu jmenovaného urozeného místokrále v Gra- nadě, jsme v tom použili jedné chytré a dů- vtipné opatrnosti, že jsme vložili otravné jedy ze zkažených a prášky ze škodlivých a trpkých bylin a z krve jedovatých plazů do jejich vod, studen a nádržek, pramenů a všech řek, aby tito křesťané, jeden každý podle jakosti svého tělesného založení, zka- ženým výparem z řečených otrávenin zahy- nul nepřirozenou smrtí, a hlavně jsme to dali za hojné naše peníze vykonati od některých chudáků jejich zákona, kteří se nazývají ma- lomocní. Ale svrchu řečení velmi ubozí chudáci ma- lomocní si v tom počínali prostoduše, protože buď nás pomluvili a obvinili anebo oklamání od jiných křesťanů vyznali celý čin, ale tak, že — a v tom je naše radost — sami křesťané své spolubratry kfesťany malomocné vyhla- dili a nadobro vyhubili, a ti malomocní kfes- ťané otrávili nesčetné své spolubratry křes- ťany, což je dobré znamení, protože každé království v sobě rozdělené musí zpust- nouti.11/ A také pro obvinění svrchu řečených ma- lomocných byli jsme hanebně chytáni a krutě vězněni, ale toto mučednictví jsme trpělivě pro Boha snesli a denně od těch křesťanů sná- šíme, aby nám Bůh stonásobně odplatil v bu- doucnosti, a věříme, že bychom byli bezpo- chyby úplně vyhubeni, kdyby nebyl náš veli- ký poklad zatvrdil jejich srdce v lakotě. A tak ?/ Pochybnosti spisovatelovy o té věci byly asi oprávně- né. Mnohé známky v papežově listu nasvědčují, že jeho hodnověrnost je pochybná. 8/ 26. června. 9% Podobné nesmyslné pomluvy o Židech šířili ve stře- dověku církev a feudálové jako záminku k jejich pronásle- dování a k odvrácení pozornosti chudiny od třídních protikladů. 10/ 2. kniha Mojžíšova 3. 17. 11/ Podle Lukáše 11. 17.
Strana 332
nás vykoupilo naše a vaše zlato a stříbro, jak se můžete toto všechno dověděti od svrchu řečeného vašeho místokrále v Granadě. Pošlete nám stříbro a zlato, protože si trou- fáme vykonati větší věci, až přejde nějaká doba, jestliže by ony pokusy o otrávení ne- dosáhly svého výsledku; jestliže však do- sáhnou, což si přejeme, tehdy vám to dobře oznámíme, takže budete moci s pomocí Boží přeplouti moře do přístavu granadského a nad zbytkem křesťanů vztáhnouti svůj skvělý meč mocnou svou pravicí a ramenem pozdvi- ženým. A potom budete seděti v Paříži na trůně a my podobně budeme svobodně držeti zemi otců svých od Boha nám slíbenou, a tak bu- deme jednomyslně živi pod jedním zákonem a jedním Bohem, a nebude už na světě žádné bolesti ani žádného utlačování na věky. Proto praví náš moudrý Šalomoun: ,Kdo se při- držuje jediného Boha, jediná vůle je s ním,“ a svatý David: „Aj, jak dobré a jak utěšené, když bratří v jednomyslnosti přebývají!“2/ Ale o těch křesťanech prorokoval náš sv. pro- rok Ozeáš, řka: „Rozpolceno jest srdce jejich, a proto zahynou.'13/ Posíláme tento otevřený vlastnoruční list NAROZENÍ, SMRT, ZASNOUBENÍ PŘEMNOHÝCH OSOB. SRÁŽKA DVOU ŘÍMSKÝCH KRÁLŮ, LUDVÍKA BAVORSKÉHO A FRIDRICHA RAKOUSKÉHO, A ČETNÉ JINÉ UDÁLOSTI. ROK PÁNĚ 1322 -S XI nejvznešenější vaší královské výsosti po Sa- dochovi, nejvyšším knězi hebrejském, a veli- kém Lvovi, znamenitě zkušeném ve znalosti našeho zákona, a ti vám všechno lépe vyloží.“ My tedy, biskup Jan, služebník služebníků Božích, protože jsme se písemně přesvědčili, že se nejmilovanější a nejkřesťanštější milý náš syn, uvedený Filip z Anjou, chystá vydat na svou výpravu proti onomu ukrutnému národu saracénskému, aby povznesl křesťan- stvo a pomstil smrt Kristovu, rozhřešujeme ho od trestu a viny hned ode dne, kdy se vydá na svou cestu, s jeho družinou i ty, kdož půjdou za ním, a činíme tak z moci Boha vše- mohoucího a Panny, matky jeho, a svatých apoštolů Petra a Pavla atd. "Toho roku zemřela dne 27. listopadu uro- zená, Bohu oddaná paní, řečená Kunhuta!'4/, dcera někdy krále Otakara, abatyše u svatého Jiří na hradě Pražském, a byla pochována ve svém klášteře, kde byla po mnoho let s prospěchem abatyší. 12/ Žalm 132. 1. 18/ Proroctví Ozeáše proroka 10. 2. 14/ Srv. I. knihu, kap. VI., pozn. č. 4 a pozn. vzadu. Léta Páně 1322 dne 12. února se narodil českému králi Janovi z královny Elišky na Mělníce třetí syn, který byl dovezen do Prahy a po třech měsících v chrámě svatého Víta pokřtěn. Ten chlapec dostal dvě jména, byloť mu při křtu dáno jméno Jan Jindřich. A tak bylo dáno tomuto dítěti toto složené jméno, aby v něm zůstala památka na jeho otce a děda. Učiň, ať dvojím jménem se zdvojí mu štěstí, ó6 Bože! Cokoli ctnosti měli a cokoli měli i zdraví, tomuto chlapci buď dáno, los šťastný ať se mu zdvojí! Budiž s ním nebeský král, to všichni žádejte se mnou, tak aby vzrůstal ten chlapec, že jednou by zestárl v ctnosti. "Téhož roku dne 8. dubna zemřela v Hradci při porodu slavná a ctnostná paní Markéta!/, dcera Václava, šestého krále českého, záko- nitá manželka Boleslava, vévody slezského 332 / 333 z Lehnice, a byla pochována na Zbraslavi, v založení otcově, spolu s Mikulášem, svým synem nemluvnětem, mezi sedadly mnichů uprostřed chrámu.
nás vykoupilo naše a vaše zlato a stříbro, jak se můžete toto všechno dověděti od svrchu řečeného vašeho místokrále v Granadě. Pošlete nám stříbro a zlato, protože si trou- fáme vykonati větší věci, až přejde nějaká doba, jestliže by ony pokusy o otrávení ne- dosáhly svého výsledku; jestliže však do- sáhnou, což si přejeme, tehdy vám to dobře oznámíme, takže budete moci s pomocí Boží přeplouti moře do přístavu granadského a nad zbytkem křesťanů vztáhnouti svůj skvělý meč mocnou svou pravicí a ramenem pozdvi- ženým. A potom budete seděti v Paříži na trůně a my podobně budeme svobodně držeti zemi otců svých od Boha nám slíbenou, a tak bu- deme jednomyslně živi pod jedním zákonem a jedním Bohem, a nebude už na světě žádné bolesti ani žádného utlačování na věky. Proto praví náš moudrý Šalomoun: ,Kdo se při- držuje jediného Boha, jediná vůle je s ním,“ a svatý David: „Aj, jak dobré a jak utěšené, když bratří v jednomyslnosti přebývají!“2/ Ale o těch křesťanech prorokoval náš sv. pro- rok Ozeáš, řka: „Rozpolceno jest srdce jejich, a proto zahynou.'13/ Posíláme tento otevřený vlastnoruční list NAROZENÍ, SMRT, ZASNOUBENÍ PŘEMNOHÝCH OSOB. SRÁŽKA DVOU ŘÍMSKÝCH KRÁLŮ, LUDVÍKA BAVORSKÉHO A FRIDRICHA RAKOUSKÉHO, A ČETNÉ JINÉ UDÁLOSTI. ROK PÁNĚ 1322 -S XI nejvznešenější vaší královské výsosti po Sa- dochovi, nejvyšším knězi hebrejském, a veli- kém Lvovi, znamenitě zkušeném ve znalosti našeho zákona, a ti vám všechno lépe vyloží.“ My tedy, biskup Jan, služebník služebníků Božích, protože jsme se písemně přesvědčili, že se nejmilovanější a nejkřesťanštější milý náš syn, uvedený Filip z Anjou, chystá vydat na svou výpravu proti onomu ukrutnému národu saracénskému, aby povznesl křesťan- stvo a pomstil smrt Kristovu, rozhřešujeme ho od trestu a viny hned ode dne, kdy se vydá na svou cestu, s jeho družinou i ty, kdož půjdou za ním, a činíme tak z moci Boha vše- mohoucího a Panny, matky jeho, a svatých apoštolů Petra a Pavla atd. "Toho roku zemřela dne 27. listopadu uro- zená, Bohu oddaná paní, řečená Kunhuta!'4/, dcera někdy krále Otakara, abatyše u svatého Jiří na hradě Pražském, a byla pochována ve svém klášteře, kde byla po mnoho let s prospěchem abatyší. 12/ Žalm 132. 1. 18/ Proroctví Ozeáše proroka 10. 2. 14/ Srv. I. knihu, kap. VI., pozn. č. 4 a pozn. vzadu. Léta Páně 1322 dne 12. února se narodil českému králi Janovi z královny Elišky na Mělníce třetí syn, který byl dovezen do Prahy a po třech měsících v chrámě svatého Víta pokřtěn. Ten chlapec dostal dvě jména, byloť mu při křtu dáno jméno Jan Jindřich. A tak bylo dáno tomuto dítěti toto složené jméno, aby v něm zůstala památka na jeho otce a děda. Učiň, ať dvojím jménem se zdvojí mu štěstí, ó6 Bože! Cokoli ctnosti měli a cokoli měli i zdraví, tomuto chlapci buď dáno, los šťastný ať se mu zdvojí! Budiž s ním nebeský král, to všichni žádejte se mnou, tak aby vzrůstal ten chlapec, že jednou by zestárl v ctnosti. "Téhož roku dne 8. dubna zemřela v Hradci při porodu slavná a ctnostná paní Markéta!/, dcera Václava, šestého krále českého, záko- nitá manželka Boleslava, vévody slezského 332 / 333 z Lehnice, a byla pochována na Zbraslavi, v založení otcově, spolu s Mikulášem, svým synem nemluvnětem, mezi sedadly mnichů uprostřed chrámu.
Strana 333
Jasná Jitřenka ctností, žen zrcadlo, Markéta zbožná, hodná chvály a mírná, ta veskrze dobrá a právem milá a v oblibě u všech, jsouc zrozena z královské krve, Markéta, z níž jak z perly?/ jas chvály naplno září, zemřela v mladistvém květu, ach, žijíc na tomto světě necelých dvacet šest let. Zde se svým potomkem leží, pod tímto kamenem skryta. Je malá to pro tebe chvála, Slezsko, když umírá takto tvá vévodkyně. Zde leží důstojně v klášteře tomto, jejž otec vystavěl. Za to s otcem ať na věky dlí a světlo věčné jí svítí! Roku třináctistého, dva přidáš-li ke dvacátému, osmého dubna ta paní nám odešla, synáčka rodíc. Nechať zahladí Bůh, čím mohla se provinit v Ziti, nechat ji útěchu dá, my společně pronesme: Amen! "Téhož roku dne 10. dubna byla dovedena na- zpět do Lucemburku s náležitou slušností velmi jemná dívka Marie, dcera císaře Jindři- cha, sestra českého krále Jana, z království Českého, kde slušně zůstávala s královnou Eliškou skoro tři léta. Tehdy konečně byla ta dívka ve svátek svatćho Bartolomóje?/ řádně v manželství spojena s Karlem, králem fran- couzským, a následujícího roku v den svato- dušní“/ v Paříži slavnostně korunována za francouzskou královnu. Avšak dřívější královně, dceři vévody burgundského, kterou týž král předtím zapudil, byla udělena dispens Apoštolské stolice, aby se i ona mohla pro- vdati za druhého muže. "Téhož roku v měsíci červnu se král Jan opět vrátil z Lucemburka do království Čes- kého projednat obtížné záležitosti. Tento král totiž usiloval připoutati k sobě příbuzenstvím sousední knížata a dne 12. srpna v manželství spojil Markétu, svou starší dceru, ne zcela devítiletou, s bavorským vévodou Jindři- chem, starším synem vévody Štěpána; Jitku pak, svou druhou mladší dceru, sedmiletou, řádně zasnoubil Fridrichovi, markraběti mí- šenskému. Tato dívka byla za nepřítomnosti rodičů dovedena s malou družinou do Míšně a je vychovávána na hradě Wartburgu pod rukama staré vévodkyně.“/ Neboť královna Eliška se odebrala se svou dcerou Markétou, kterou velmi něžně miluje, do Bavor a až dodnes se zdržuje se zetěm a dcerou v Landshutu. A prodlévá tam dosud královna nejen z lásky k dceři, ale i z jiného důvodu. Tehdy král Jan na podnět některých šlechticů Českého království, kteří nenávidí tu královnu, odňal přemnoho statků, jež jí patří, a věnoval je svým šlechticům, anebo je zastavil na zápisy. Dosud se, bohužel ukazují zřejmé známky, že král nežije ve shodě s krá- lovnou. Druhá však Alžběta, někdy královna, zvaná Hradecká, těší se velké přízni před oči- ma královýma ne bez pohoršení mnohých. "Téhož roku dne 21. července se přihodila jedna nenadálá událost, která je milovníkům tohoto světa právem užitečná jako příklad. Neboť ctihodný pan Jan, syn šestého krále Václava, byť nemanželský, bratr královnin po otci, kancléř království Českého, probošt kostela Vyšehradského, kanovník pražský a olomoucký a jinými prebendami a výho- dami obdařený“/, hodnostmi podle světa po- výšený a četnou družinou obklopený, byl náhle a nečekaně v Praze od krále Jana zatčen, ze všech důstojenství od něho sesazen a jako lotr hrozbami dohnán a strašně přinucen, aby si vybral jeden druh ohavné smrti. Jemu, kterého měl za nejdůvěrnějšího přítele, při- čítá král podvod a lest, že prý mu dal ni- čemnou radu, kterou mohl být král i s krá- lovstvím uveden v nebezpečenství. Onen je hanbou a strachem zcela zhroucen, takřka pozbývá ducha a naprosto je na rozpacích, co 1/ Srv. I. knihu, kap. XC, pozn. č. 5. 3/ V latině slovní hříčka: Margareta (Markéta) a marga- rita (perla). 3/ 24. srpna. 4/ 15. května 1323. Srv. pozn. vzadu. 5/ Jmenovala se Alžběta; ale k zamýšlenému sňatku nedošlo, srv. níže v kap. XII. */ Dne 25. ledna 1319 (Codex diplomaticus Moraviae VI, č. 146) dostal od papeže Jana XXII. povolení, že smí podržet všechny své hodnosti, tj. kanovnictví pražské, vyšehradské a olomoucké a správu kaple sv. Prokopa na Starém Brně. Podobné povolení o probošství vyše- hradském a uvedené kapli bylo mu uděleno 9. listopadu 1319 (Codex diplomaticus Moraviae VI, č. 153, 154). Srv. i pozn. vzadu.
Jasná Jitřenka ctností, žen zrcadlo, Markéta zbožná, hodná chvály a mírná, ta veskrze dobrá a právem milá a v oblibě u všech, jsouc zrozena z královské krve, Markéta, z níž jak z perly?/ jas chvály naplno září, zemřela v mladistvém květu, ach, žijíc na tomto světě necelých dvacet šest let. Zde se svým potomkem leží, pod tímto kamenem skryta. Je malá to pro tebe chvála, Slezsko, když umírá takto tvá vévodkyně. Zde leží důstojně v klášteře tomto, jejž otec vystavěl. Za to s otcem ať na věky dlí a světlo věčné jí svítí! Roku třináctistého, dva přidáš-li ke dvacátému, osmého dubna ta paní nám odešla, synáčka rodíc. Nechať zahladí Bůh, čím mohla se provinit v Ziti, nechat ji útěchu dá, my společně pronesme: Amen! "Téhož roku dne 10. dubna byla dovedena na- zpět do Lucemburku s náležitou slušností velmi jemná dívka Marie, dcera císaře Jindři- cha, sestra českého krále Jana, z království Českého, kde slušně zůstávala s královnou Eliškou skoro tři léta. Tehdy konečně byla ta dívka ve svátek svatćho Bartolomóje?/ řádně v manželství spojena s Karlem, králem fran- couzským, a následujícího roku v den svato- dušní“/ v Paříži slavnostně korunována za francouzskou královnu. Avšak dřívější královně, dceři vévody burgundského, kterou týž král předtím zapudil, byla udělena dispens Apoštolské stolice, aby se i ona mohla pro- vdati za druhého muže. "Téhož roku v měsíci červnu se král Jan opět vrátil z Lucemburka do království Čes- kého projednat obtížné záležitosti. Tento král totiž usiloval připoutati k sobě příbuzenstvím sousední knížata a dne 12. srpna v manželství spojil Markétu, svou starší dceru, ne zcela devítiletou, s bavorským vévodou Jindři- chem, starším synem vévody Štěpána; Jitku pak, svou druhou mladší dceru, sedmiletou, řádně zasnoubil Fridrichovi, markraběti mí- šenskému. Tato dívka byla za nepřítomnosti rodičů dovedena s malou družinou do Míšně a je vychovávána na hradě Wartburgu pod rukama staré vévodkyně.“/ Neboť královna Eliška se odebrala se svou dcerou Markétou, kterou velmi něžně miluje, do Bavor a až dodnes se zdržuje se zetěm a dcerou v Landshutu. A prodlévá tam dosud královna nejen z lásky k dceři, ale i z jiného důvodu. Tehdy král Jan na podnět některých šlechticů Českého království, kteří nenávidí tu královnu, odňal přemnoho statků, jež jí patří, a věnoval je svým šlechticům, anebo je zastavil na zápisy. Dosud se, bohužel ukazují zřejmé známky, že král nežije ve shodě s krá- lovnou. Druhá však Alžběta, někdy královna, zvaná Hradecká, těší se velké přízni před oči- ma královýma ne bez pohoršení mnohých. "Téhož roku dne 21. července se přihodila jedna nenadálá událost, která je milovníkům tohoto světa právem užitečná jako příklad. Neboť ctihodný pan Jan, syn šestého krále Václava, byť nemanželský, bratr královnin po otci, kancléř království Českého, probošt kostela Vyšehradského, kanovník pražský a olomoucký a jinými prebendami a výho- dami obdařený“/, hodnostmi podle světa po- výšený a četnou družinou obklopený, byl náhle a nečekaně v Praze od krále Jana zatčen, ze všech důstojenství od něho sesazen a jako lotr hrozbami dohnán a strašně přinucen, aby si vybral jeden druh ohavné smrti. Jemu, kterého měl za nejdůvěrnějšího přítele, při- čítá král podvod a lest, že prý mu dal ni- čemnou radu, kterou mohl být král i s krá- lovstvím uveden v nebezpečenství. Onen je hanbou a strachem zcela zhroucen, takřka pozbývá ducha a naprosto je na rozpacích, co 1/ Srv. I. knihu, kap. XC, pozn. č. 5. 3/ V latině slovní hříčka: Margareta (Markéta) a marga- rita (perla). 3/ 24. srpna. 4/ 15. května 1323. Srv. pozn. vzadu. 5/ Jmenovala se Alžběta; ale k zamýšlenému sňatku nedošlo, srv. níže v kap. XII. */ Dne 25. ledna 1319 (Codex diplomaticus Moraviae VI, č. 146) dostal od papeže Jana XXII. povolení, že smí podržet všechny své hodnosti, tj. kanovnictví pražské, vyšehradské a olomoucké a správu kaple sv. Prokopa na Starém Brně. Podobné povolení o probošství vyše- hradském a uvedené kapli bylo mu uděleno 9. listopadu 1319 (Codex diplomaticus Moraviae VI, č. 153, 154). Srv. i pozn. vzadu.
Strana 334
má odpovědět na takové nečekané otázky. Šlechtici, kteří stojí kolem, ho podněcují, aby se přiznal, že obvinění královo je pravdi- vé, aby aspoň tak unikl ukrutné smrti. Při- svědčí jim, vyzná, že se cítí vinen, a hledí si v tom získat milost královu. Po mnohých po- tupách a hrozbách, které zakusil od krále a některých jeho rádců, je jat a v Praze ode- vzdán ke střežení v domě křižovníků z Ně- meckého domu. Když se následující den schýlil k večeru, vyšel tajně v noční době z vězení, uprchl a pátého dne už byl v Ba- vorsku. Král mu odňal, třebas uprchl, vše- chny prebendy a hodnosti, i ty, které byly podle spolehlivého vědomí potvrzeny od pa- peže Jana, a hned je podle skutku věnoval a daroval jiným. Popatř, co následuje, co nastává, na to dej pozor! Dívej se jen a čekej, teď přemnoho tobě je skryto, brzy co jasně spatříš, neb neumí trvale stanout tohoto světa běh. A často se k dávnému stavu navrací zpátky ten, jenž k nejzazším koncům byl vlečen. Tohle ti známo buď, v tom trvá mínění všechněch, že se Štěstěny kolo vždy s oběhem měsíce mění."/ Nikdo by nebyl tušil, též duch by byl uvěřit nemoh', že tak vznešený muž tak brzo na konci stane. Učiň, všemocný Bože, ať onen zkrušený prelát taktéž povstane opět, jenž ze záští potřen, jak myslím. ?/ Srv. I. knihu, kap. CXXVI, pozn. č. 2. Nyní ho zanechme již a k jiným se obraťme věcem, kteréžto blízko nás se nedávno uskutečnily. BITVA Tehoż roku ustal po velmi tvrdé srážce zhoubný spor dvou římských králů, totiž Ludvíka Bavorského a Fridricha Rakouského, který po osm let těžce doléhal na celé Ně- mecko. Neboť tito dva vladaři, sebravše silná vojska, setkali se spolu u městečka Můhldor- fu, ležícího v salcburské diecézi u hradu Dornberku a vedle řeky Iseny, a svedli v den svatého Václava mučedníkas/ velmi prudkou bitvu. Tehdy měl Ludvík na své straně s se- bou českého krále Jana, bavorského vévodu Jindřicha, zetě tohoto krále, a slezského vé- vodu Bernarda; a počet hrabat a šlechticů z různých krajin byl veliký. Počítalo se na straně Ludvíkově tisíc osm set koní, na nichž seděli urození mužové v helmách, a zá- stup pěšáků a lučištníků byl, jak se tvrdí, napočten na čtyři tisíce. Na druhé straně měl s sebou Fridrich svého bratra Jindřicha, vévodu rakouského, a četné vojsko bojovníků, tisíc čtyři sta ozbro- jenců, asi pět tisíc Uhrů a pohanů, bylo s ním také přemnoho pěšáků, kteří mu mužně po- máhali. Vojsko tohoto Fridricha se velmi bez- pečně utábořilo na kopci a denně čekalo ze Švábska příchod vévody Leopolda, bratra 334 / 335 téhož Fridricha. 'Ten vévoda Leopold totiž vedl s sebou ze Švábska tisíc dvě stě mužů ozbrojených s četným zástupem, ale dostati se k bratrovi, císaři Fridrichovi, mu bránila řeka mezi nimi tekoucí. Bavorům se začínalo nedostávat zásob, ale Rakušané jich měli nadbytek. A tak když toto obojí vojsko leželo nepřá- telsky proti sobě a nikdo z obou těch vojsk se nehýbal k rozhodnému boji, vnikl duch udat- nosti do českého krále Jana jako do Samso- na?/ a on pronesl přede všemi svými šlechtici, kteří byli přítomni, takovouto řeč: ,„Hle, je tu onen Fridrich, vévoda rakouský, který se až dosud pokusil na škodu mého království překážeti mně v mém zvolení, jež jsem záko- nitě přenesl na osobu pana Ludvíka, krále římského, teď přítomného; až dosud usiloval podrobit si říši krutovládou; této násilnosti nebo mého života musí být naprosto konec.“ Samého krále Ludvíka podněcuje tento král k boji a káže veškerému vojsku, aby bylo na- zítří připraveno. Když nastalo ráno, vyslechl český král mši a posilněn dříve nejsvětější svátostí oltářní začne se svými bojovníky mužně boj, šťastně ho skončí a dobude ví- tězství. Není pochyby, že tehdy přispěl se svou ochranou svatý Václav, patron český,
má odpovědět na takové nečekané otázky. Šlechtici, kteří stojí kolem, ho podněcují, aby se přiznal, že obvinění královo je pravdi- vé, aby aspoň tak unikl ukrutné smrti. Při- svědčí jim, vyzná, že se cítí vinen, a hledí si v tom získat milost královu. Po mnohých po- tupách a hrozbách, které zakusil od krále a některých jeho rádců, je jat a v Praze ode- vzdán ke střežení v domě křižovníků z Ně- meckého domu. Když se následující den schýlil k večeru, vyšel tajně v noční době z vězení, uprchl a pátého dne už byl v Ba- vorsku. Král mu odňal, třebas uprchl, vše- chny prebendy a hodnosti, i ty, které byly podle spolehlivého vědomí potvrzeny od pa- peže Jana, a hned je podle skutku věnoval a daroval jiným. Popatř, co následuje, co nastává, na to dej pozor! Dívej se jen a čekej, teď přemnoho tobě je skryto, brzy co jasně spatříš, neb neumí trvale stanout tohoto světa běh. A často se k dávnému stavu navrací zpátky ten, jenž k nejzazším koncům byl vlečen. Tohle ti známo buď, v tom trvá mínění všechněch, že se Štěstěny kolo vždy s oběhem měsíce mění."/ Nikdo by nebyl tušil, též duch by byl uvěřit nemoh', že tak vznešený muž tak brzo na konci stane. Učiň, všemocný Bože, ať onen zkrušený prelát taktéž povstane opět, jenž ze záští potřen, jak myslím. ?/ Srv. I. knihu, kap. CXXVI, pozn. č. 2. Nyní ho zanechme již a k jiným se obraťme věcem, kteréžto blízko nás se nedávno uskutečnily. BITVA Tehoż roku ustal po velmi tvrdé srážce zhoubný spor dvou římských králů, totiž Ludvíka Bavorského a Fridricha Rakouského, který po osm let těžce doléhal na celé Ně- mecko. Neboť tito dva vladaři, sebravše silná vojska, setkali se spolu u městečka Můhldor- fu, ležícího v salcburské diecézi u hradu Dornberku a vedle řeky Iseny, a svedli v den svatého Václava mučedníkas/ velmi prudkou bitvu. Tehdy měl Ludvík na své straně s se- bou českého krále Jana, bavorského vévodu Jindřicha, zetě tohoto krále, a slezského vé- vodu Bernarda; a počet hrabat a šlechticů z různých krajin byl veliký. Počítalo se na straně Ludvíkově tisíc osm set koní, na nichž seděli urození mužové v helmách, a zá- stup pěšáků a lučištníků byl, jak se tvrdí, napočten na čtyři tisíce. Na druhé straně měl s sebou Fridrich svého bratra Jindřicha, vévodu rakouského, a četné vojsko bojovníků, tisíc čtyři sta ozbro- jenců, asi pět tisíc Uhrů a pohanů, bylo s ním také přemnoho pěšáků, kteří mu mužně po- máhali. Vojsko tohoto Fridricha se velmi bez- pečně utábořilo na kopci a denně čekalo ze Švábska příchod vévody Leopolda, bratra 334 / 335 téhož Fridricha. 'Ten vévoda Leopold totiž vedl s sebou ze Švábska tisíc dvě stě mužů ozbrojených s četným zástupem, ale dostati se k bratrovi, císaři Fridrichovi, mu bránila řeka mezi nimi tekoucí. Bavorům se začínalo nedostávat zásob, ale Rakušané jich měli nadbytek. A tak když toto obojí vojsko leželo nepřá- telsky proti sobě a nikdo z obou těch vojsk se nehýbal k rozhodnému boji, vnikl duch udat- nosti do českého krále Jana jako do Samso- na?/ a on pronesl přede všemi svými šlechtici, kteří byli přítomni, takovouto řeč: ,„Hle, je tu onen Fridrich, vévoda rakouský, který se až dosud pokusil na škodu mého království překážeti mně v mém zvolení, jež jsem záko- nitě přenesl na osobu pana Ludvíka, krále římského, teď přítomného; až dosud usiloval podrobit si říši krutovládou; této násilnosti nebo mého života musí být naprosto konec.“ Samého krále Ludvíka podněcuje tento král k boji a káže veškerému vojsku, aby bylo na- zítří připraveno. Když nastalo ráno, vyslechl český král mši a posilněn dříve nejsvětější svátostí oltářní začne se svými bojovníky mužně boj, šťastně ho skončí a dobude ví- tězství. Není pochyby, že tehdy přispěl se svou ochranou svatý Václav, patron český,
Strana 335
o jehož svátku vladař jeho otčiny bojoval za mír, za život a za vlast. V této velmi kruté bitvě, která trvala skoro celý den, byl zajat král Fridrich se svým bratrem Jindřichem a bylo zabito velké množ- ství bojovníků. Tak tedy král Ludvík, spolé- haje na božskou pomoc, toho dne slavně do- byl s přispěním českého krále Jana palmy ví- tězství nad nepřáteli. Na straně obojího voj- ska bylo, jak se tvrdí, nalezeno na bojišti jedenáct set zabitých mužů mrtvých a mezi nimi byl nalezen Čech Plichta1%, pán stateč- ný a proslulý; koní bylo zabito tři tisíce. Z vojska Fridricha Rakouského mimo zabité bylo zajato tisíc čtyři sta urozených mužů, ostatní utekli. Ale i sám Fridrich Rakouský byl zajat od Fridricha, purkrabího norimberského, a od něho odevzdán králi Ludvíkovi; král sám dá ho náměstkem Vilémem dovésti na hrad, zvaný Triusnicht, a tam uvrhnouti do okovů. A snad byl tento hrad z nějaké předtuchy nazván takovým jménem Triusnicht, což se vykládá jako „nečekaný“11/, protože Raku- šané a přemnozí jiní byli takřka jisti svým ví- tězstvím a před počátkem bitvy si rozdělovali mezi sebou takřka „provazcem rozděl- ným“12 země odpůrců, jako by už byli zajati, nevědouce, co je psáno, že rozmanité jsou výsledky válek a vítězství je z nebe. Jindřich pak, vévoda rakouský, kterému bylo napřed určeno, že se stane českým krá- lem, sedí v zajetí na královském hradě Křivo- klátě.13/ To je začátek pohrom vévodství Ra- kouského a Štýrského, která po šedesát let nad mnohé země slynula bohatstvím, mocí a mírem. Posud mají tyto země na svobodě tři vlastní bratry, vévody Leopolda, Otu a Albrechta; ti pečlivě usilují o to, aby vy- vedli své dva zajaté bratry z vězení. Dvacátého dne po vítězství vtáhne král Jan do Prahy, radostně je uvítán, duchovenstvo zpívá, za- znívá hlahol zvonů, lid se raduje, celé město se veselí: Je tedy veselá Praha a celá se veselím plní, stává se v celé zemi to vítězství u lidu známým, Ludvíku čest a chvála se v každé vesnici vzdává, jakož i českému králi; a lidé vzdávají jemu chválu a zvučný potlesk, že odvážně podnítil k boji. Toliko rakouský národ si notuje žalostný nápěv, neboť ztratili toho, s nímž stáli jakožto s králem. Takto vévoda Jindřich a s Jindřichem rovněž král Fridrich v zajetí odvedeni — teď k boji méně se hodí. Oba teď sedí v hradech a chřestí řetězy svými. Války los nejistý jest, to vím teď; vždyť spatříme často, nazpět že hnáni jsou ti, kdož měli z počátku dobrý, nadějný první náběh, leč velice často jsem viděl nakonec veselé ty, jež viděl jsem zoufalé zprvu, mysle si o nich předtím, že jisté jsou vydáni zkáze. Každý věřící ví, že vítězství přichází z nebe. Toho Bůh trestá, jejž chce, když chce, i odpůrce spojí. Na pokyn Všemohoucího se dějí všeliké věci národa. Velebme Boha a jemu vzdávejme chválu: Králi, jejž přemoci nelze, ó Bože vznešený, Bože požehnaný, rač dát, ať vždycky tě chválíme, ctíme, abychom se svatým sborem se sdružili v nebeském městě! 3/ 28. září. Srv. pozn. vzadu. Podle Knihy soudců 14. 19. K věci srv. pozn. vzadu. 10 Proslavený bojovník v turnajích, syn Habartův z rodu Janoviců s orlicí ve znaku, pán hradu Žerotína blíže Panenského Týnce na Lounsku. Srv. pozn. vzadu. 11/ Trausnitz; vlastní jméno bylo patrně spojováno se středohornoněmeckým triuwen (trůwen, triun = oče- kávati) a s niht = ne. 12/ V Žalmu 77. 55.: „na provazec dědictví“. Provazec rozdělný byla délková míra, které užívali zejména při zakládání nových vesnic. 13/ V lat. orig. Burgilino.
o jehož svátku vladař jeho otčiny bojoval za mír, za život a za vlast. V této velmi kruté bitvě, která trvala skoro celý den, byl zajat král Fridrich se svým bratrem Jindřichem a bylo zabito velké množ- ství bojovníků. Tak tedy král Ludvík, spolé- haje na božskou pomoc, toho dne slavně do- byl s přispěním českého krále Jana palmy ví- tězství nad nepřáteli. Na straně obojího voj- ska bylo, jak se tvrdí, nalezeno na bojišti jedenáct set zabitých mužů mrtvých a mezi nimi byl nalezen Čech Plichta1%, pán stateč- ný a proslulý; koní bylo zabito tři tisíce. Z vojska Fridricha Rakouského mimo zabité bylo zajato tisíc čtyři sta urozených mužů, ostatní utekli. Ale i sám Fridrich Rakouský byl zajat od Fridricha, purkrabího norimberského, a od něho odevzdán králi Ludvíkovi; král sám dá ho náměstkem Vilémem dovésti na hrad, zvaný Triusnicht, a tam uvrhnouti do okovů. A snad byl tento hrad z nějaké předtuchy nazván takovým jménem Triusnicht, což se vykládá jako „nečekaný“11/, protože Raku- šané a přemnozí jiní byli takřka jisti svým ví- tězstvím a před počátkem bitvy si rozdělovali mezi sebou takřka „provazcem rozděl- ným“12 země odpůrců, jako by už byli zajati, nevědouce, co je psáno, že rozmanité jsou výsledky válek a vítězství je z nebe. Jindřich pak, vévoda rakouský, kterému bylo napřed určeno, že se stane českým krá- lem, sedí v zajetí na královském hradě Křivo- klátě.13/ To je začátek pohrom vévodství Ra- kouského a Štýrského, která po šedesát let nad mnohé země slynula bohatstvím, mocí a mírem. Posud mají tyto země na svobodě tři vlastní bratry, vévody Leopolda, Otu a Albrechta; ti pečlivě usilují o to, aby vy- vedli své dva zajaté bratry z vězení. Dvacátého dne po vítězství vtáhne král Jan do Prahy, radostně je uvítán, duchovenstvo zpívá, za- znívá hlahol zvonů, lid se raduje, celé město se veselí: Je tedy veselá Praha a celá se veselím plní, stává se v celé zemi to vítězství u lidu známým, Ludvíku čest a chvála se v každé vesnici vzdává, jakož i českému králi; a lidé vzdávají jemu chválu a zvučný potlesk, že odvážně podnítil k boji. Toliko rakouský národ si notuje žalostný nápěv, neboť ztratili toho, s nímž stáli jakožto s králem. Takto vévoda Jindřich a s Jindřichem rovněž král Fridrich v zajetí odvedeni — teď k boji méně se hodí. Oba teď sedí v hradech a chřestí řetězy svými. Války los nejistý jest, to vím teď; vždyť spatříme často, nazpět že hnáni jsou ti, kdož měli z počátku dobrý, nadějný první náběh, leč velice často jsem viděl nakonec veselé ty, jež viděl jsem zoufalé zprvu, mysle si o nich předtím, že jisté jsou vydáni zkáze. Každý věřící ví, že vítězství přichází z nebe. Toho Bůh trestá, jejž chce, když chce, i odpůrce spojí. Na pokyn Všemohoucího se dějí všeliké věci národa. Velebme Boha a jemu vzdávejme chválu: Králi, jejž přemoci nelze, ó Bože vznešený, Bože požehnaný, rač dát, ať vždycky tě chválíme, ctíme, abychom se svatým sborem se sdružili v nebeském městě! 3/ 28. září. Srv. pozn. vzadu. Podle Knihy soudců 14. 19. K věci srv. pozn. vzadu. 10 Proslavený bojovník v turnajích, syn Habartův z rodu Janoviců s orlicí ve znaku, pán hradu Žerotína blíže Panenského Týnce na Lounsku. Srv. pozn. vzadu. 11/ Trausnitz; vlastní jméno bylo patrně spojováno se středohornoněmeckým triuwen (trůwen, triun = oče- kávati) a s niht = ne. 12/ V Žalmu 77. 55.: „na provazec dědictví“. Provazec rozdělný byla délková míra, které užívali zejména při zakládání nových vesnic. 13/ V lat. orig. Burgilino.
Strana 336
Téhož roku byla převeliká povodeň, takže řeka Mže'4/ sedmkrát vystoupila ze svého ře- čiště; rozlévajíc se velmi široko po rovinách, ničila pole a způsobila převelikou škodu na oseních. Je také tohoto roku v některých krajinách rýnských převeliká drahota chleba, takže se v Kolíně nad Rýnem?!“/ prodává míra žita, zvaná v Praze strych, za kopu pražských grošů. Téhož roku se uvázal český král Jan v město a území Chebské, které mu za dvacet tisíc hřiven dal do zástavy Ludvík, král římský, OSVOBOZENÍ VÉVODY RAKOUSKÉHO AVYHNANSTVIKRALOVNY CESKE. ROKPANE 1323 << XII Léta Páně 1323 v den Narození Kristova!/ Jindřich, vévoda rakouský, minulého roku zajatý v bitvě, který spoután železnými okovy ležel osm neděl na hradě Křivoklátě, přišel po zárukách a jednáních do Prahy, druhého dne odtud odešel a navštívil své dva bratry, vévody v Rakousku; když oni nechtěli vyho- věti podmínkám od toho vévody sjednaným, dal se vévoda Jindřich, chtěje dostáti slovu, které slíbil, dobrovolně v den svatého Matěje apoštola?/ uvrhnouti do dřívější vazby. V následující pak svátek svatého Bartolo- móje*/ seśli se spolu na hranicích království u Holíče králové uherský a český, totiž Karel a Jan. Tam bylo mezi jinými přátelskými jed- náními, které spolu konali, ujednáno, že byl týž Jindřich, vévoda rakouský, osvobozen ze svého zajetí. Slíbil pak týž Jindřich, vévoda rakouský, dáti českému králi Janovi devět tisíc hřiven stříbra a vzdáti se některých tíživých privilegií. Měli totiž rakouští vévodové u sebe některá velmi mocná privilegia, v kterých jim vyšší pánové čeští neopatrně učinili za časů římského krále Albrechta, otce rakouských vévodů, četné přísahy a sliby.*/ Vévodové rakouští slíbili vzdáti se všech těchto privi- legií spolu s privilegii Jindřicha, vévody ko- rutanského, která měl na království České; a tak bylo na zajištění těchto slibů dáno čes- 336 / 337 a v jiná tři říšská města, která mu byla po- dobně dána v zástavu za jiné dluhy, totiž Altenburg, Cvikov a Kamenici!®/, odtud se opět odebral v den svatého Martina!?/ do Lu- cemburka a svěřil správu království Jindři- chovi mladšímu z Lipé.*8/ 14/ Berounka. 15/ V lat. orig.: in Colonia Agrippina. 18/ V lat. orig. Citz. 17/ Dne 11. listopadu. 18/ Synovi Jindřicha staršího z Lipé; jeho manželka Anež- ka z Blankenheimu byla příbuzná krále Jana. kému králi v zástavu město Lava“/ s městeč- kem Vitorazí“/ a s jinými tvrzemi a bylo králi vráceno město Znojmo s hradem, které bylo předtím odtrženo od království, a je opět s královstvím sjednoceno. "Téhož roku v den velikonoční, který tehdy připadl na 27. března, porodila česká krá- lovna Eliška v Koubě?/ v Bavorsku po sobě dvě dcerušky dvojčátka, Annu a Elišku. I učinila táž královna přede mnou slib Hos- podinu, že se má Eliška, narozená jako dru- há, státi jeptiškou pod slibem řádu cisterciác- kého. Téhož roku v den svatého Ambrože bis- kupa!/ byl doveden Václav, prvorozený syn krále Jana, dědic Českého království, na roz- kaz otcův z Čech do království Francouz- ského, tam v Paříži od Marie, královny fran- couzské, své tety, přijat a řádně vychováván. Témuž osmiletému chlapci byla tam zasnou- bena dívka jménem Blanka?/, sestra francouz- ského krále Filipa, z rodu královského. Svrchu jmenovaná Marie, žena prostá, prostoty ho- lubièi, byla v den svatodušní!%/ slavnostně korunována za francouzskou královnu. Asi v téže dobč, v den svatodušní, který připadl na 15. května, založila Alžběta, ře- čená královna Hradecká, blízko Brna klášter jeptišek řádu cisterciáckého a nazvala ho Síní Mariánskou.'!/ Asi v témž čase spojil man- želstvím římský král Ludvík svou dceru s Fridrichem, mladým markrabětem míšeň- ským. Jitka pak, desítiletá dívka, dcera krále Jana, která zůstávala skoro jeden rok v domě míšeňského markraběte jako budoucí ne- věsta, byla poslána zpět do Čech, ne bez veli- kého podivu mnohých a nelibosti. Asi v téže době věnoval týž římský král Ludvík svému prvorozenému osmiletému synu markrabství
Téhož roku byla převeliká povodeň, takže řeka Mže'4/ sedmkrát vystoupila ze svého ře- čiště; rozlévajíc se velmi široko po rovinách, ničila pole a způsobila převelikou škodu na oseních. Je také tohoto roku v některých krajinách rýnských převeliká drahota chleba, takže se v Kolíně nad Rýnem?!“/ prodává míra žita, zvaná v Praze strych, za kopu pražských grošů. Téhož roku se uvázal český král Jan v město a území Chebské, které mu za dvacet tisíc hřiven dal do zástavy Ludvík, král římský, OSVOBOZENÍ VÉVODY RAKOUSKÉHO AVYHNANSTVIKRALOVNY CESKE. ROKPANE 1323 << XII Léta Páně 1323 v den Narození Kristova!/ Jindřich, vévoda rakouský, minulého roku zajatý v bitvě, který spoután železnými okovy ležel osm neděl na hradě Křivoklátě, přišel po zárukách a jednáních do Prahy, druhého dne odtud odešel a navštívil své dva bratry, vévody v Rakousku; když oni nechtěli vyho- věti podmínkám od toho vévody sjednaným, dal se vévoda Jindřich, chtěje dostáti slovu, které slíbil, dobrovolně v den svatého Matěje apoštola?/ uvrhnouti do dřívější vazby. V následující pak svátek svatého Bartolo- móje*/ seśli se spolu na hranicích království u Holíče králové uherský a český, totiž Karel a Jan. Tam bylo mezi jinými přátelskými jed- náními, které spolu konali, ujednáno, že byl týž Jindřich, vévoda rakouský, osvobozen ze svého zajetí. Slíbil pak týž Jindřich, vévoda rakouský, dáti českému králi Janovi devět tisíc hřiven stříbra a vzdáti se některých tíživých privilegií. Měli totiž rakouští vévodové u sebe některá velmi mocná privilegia, v kterých jim vyšší pánové čeští neopatrně učinili za časů římského krále Albrechta, otce rakouských vévodů, četné přísahy a sliby.*/ Vévodové rakouští slíbili vzdáti se všech těchto privi- legií spolu s privilegii Jindřicha, vévody ko- rutanského, která měl na království České; a tak bylo na zajištění těchto slibů dáno čes- 336 / 337 a v jiná tři říšská města, která mu byla po- dobně dána v zástavu za jiné dluhy, totiž Altenburg, Cvikov a Kamenici!®/, odtud se opět odebral v den svatého Martina!?/ do Lu- cemburka a svěřil správu království Jindři- chovi mladšímu z Lipé.*8/ 14/ Berounka. 15/ V lat. orig.: in Colonia Agrippina. 18/ V lat. orig. Citz. 17/ Dne 11. listopadu. 18/ Synovi Jindřicha staršího z Lipé; jeho manželka Anež- ka z Blankenheimu byla příbuzná krále Jana. kému králi v zástavu město Lava“/ s městeč- kem Vitorazí“/ a s jinými tvrzemi a bylo králi vráceno město Znojmo s hradem, které bylo předtím odtrženo od království, a je opět s královstvím sjednoceno. "Téhož roku v den velikonoční, který tehdy připadl na 27. března, porodila česká krá- lovna Eliška v Koubě?/ v Bavorsku po sobě dvě dcerušky dvojčátka, Annu a Elišku. I učinila táž královna přede mnou slib Hos- podinu, že se má Eliška, narozená jako dru- há, státi jeptiškou pod slibem řádu cisterciác- kého. Téhož roku v den svatého Ambrože bis- kupa!/ byl doveden Václav, prvorozený syn krále Jana, dědic Českého království, na roz- kaz otcův z Čech do království Francouz- ského, tam v Paříži od Marie, královny fran- couzské, své tety, přijat a řádně vychováván. Témuž osmiletému chlapci byla tam zasnou- bena dívka jménem Blanka?/, sestra francouz- ského krále Filipa, z rodu královského. Svrchu jmenovaná Marie, žena prostá, prostoty ho- lubièi, byla v den svatodušní!%/ slavnostně korunována za francouzskou královnu. Asi v téže dobč, v den svatodušní, který připadl na 15. května, založila Alžběta, ře- čená královna Hradecká, blízko Brna klášter jeptišek řádu cisterciáckého a nazvala ho Síní Mariánskou.'!/ Asi v témž čase spojil man- želstvím římský král Ludvík svou dceru s Fridrichem, mladým markrabětem míšeň- ským. Jitka pak, desítiletá dívka, dcera krále Jana, která zůstávala skoro jeden rok v domě míšeňského markraběte jako budoucí ne- věsta, byla poslána zpět do Čech, ne bez veli- kého podivu mnohých a nelibosti. Asi v téže době věnoval týž římský král Ludvík svému prvorozenému osmiletému synu markrabství
Strana 337
52/ Velislavova bible — před nepřátelským městem (foto Univ. knihovna Praha) 53/ Velislavova bible — bitva (foto Univ. knihovna Praha)
52/ Velislavova bible — před nepřátelským městem (foto Univ. knihovna Praha) 53/ Velislavova bible — bitva (foto Univ. knihovna Praha)
Strana 338
ze živote Praha) Sv. Vaclava a Praha)
ze živote Praha) Sv. Vaclava a Praha)
Strana 339
Braniborské, zbavené přirozených knížat, a spojil ho v manželství s dcerou dánského krále Kryštofa. Téhož roku český král Jan, vrátiv se z Lu- cemburku, přijel do Prahy v den svatého Ja- kuba apo&tola!?/, vybral penézity desátek ode všech měst svého království, vzal od všech mést berni, a tak sehnal s bédováním chudákü přemnoho peněz. A když král zaplatil některé dluhy a vykoupil od pánů některé hrady, opět se vrátil v den svatého Havla!?/ do svého Lucemburského hrabství. Po celý ten rok Čechy takřka neměly hlavy a osiřely; postrádaly totiž biskupa, krále a královny. Neboť biskup je dosud držen u římské kurie jakoby v zajetí, král se zdržuje v hrabství Lucemburském a královna s třemi dcerami prodlévala v krajinách bavorských. Táž královna Eliška, pravá dědička Čech, třebas pochází z kořene českých králů a je ozdobena nejkrásnějšími dědici, přece zaku- sila pro nenávist některých pánů nejtěžší pro- následování. Ona zajisté naléhá na krále, aby opět sdružil rozchvácené království a žil mravně, spravedlivě a zbožně; tím poskytuje uchvatitelům království podnět k nenávisti. Proto sama, aby se vyhnula nebezpečenství smrti, žije ve vyhnanství v cizích zemích. A tak zůstává v Bavorsku jako cizinka, ne- majíc naprosto žádné podpory z celého krá- lovství na svá vydání. Byl totiž takový rozkaz králův, aby královna nedostávala žádný plat nebo důchod, dokud by se sama nevrátila do království. A římský král Ludvík, strýc, jakož i: bavorský vévoda Jindřich, zeť této královny, snažili se štědře této opuštěné krá- lovně prokázati mnohé úsluhy povinné i lid- ské pomoci, a jak jsem já sám viděl, projevo- vali jí s velikou úctou přemnoho útěchy. Téhož roku dne 26. listopadu zemřel Fridrich'4/, markrabě míšeňský, lankrabě du- rynský, vnuk císaře Fridricha, syn lankraběte Albrechta, na hradě, zvaném Wartburg. Tento míšeňský markrabě Fridrich stal se v době svého mládí velmi pověstným, takže se o něm velmi široko rozšířilo lidové pro- roctví.!5/ Často jsem slyšel, když jsem byl ještě malý hoch, že ten markrabě Fridrich bude mocným císařem a vykoná v ducho- venstvu podivuhodné věci; a lid tvrdil, že má mezi lopatkami na zádech viditelný kříž. Avšak nic z toho nebylo pravda, ani se ne- stalo, ba podivuhodný, jakož i politování hodný osud postihl tohoto markraběte. Tehdy přivedl římský král Adolf tohoto markraběte Fridricha do tak veliké bídy'8/, že neměl ani jednu tvrz v celém Míšeňském markrabství ani vlastního koně, na němž by seděl, nýbrž si jako tulák a uprchlík ve vlast- ní zemi po velmi mnoho dní vyžebrával po svých důvěrných přátelích potřebné živo- bytí. A když se dostal do krajní nouze, začal si tropit posměch sám ze sebe. Přišel k jedno- mu pastýři, který pásl stádo na lukách, a takto mu pravil: „Prosím tě, vztáhni své ruce a chyt mne!" Když pastýř vyhověl žádosti mluvícího, kterého nikterak nepoznal, a držel ho za cíp šatu jako zajatce, markrabě mu takto pravil: „Nyní vykládej všem tu řeč, že jsi měl v zajetí markraběte míšeňského.“ Na ta slova pastýř užasl a vypravoval všem tu událost. Konečně po smrti římského krále Adolfa získal tento markrabě Fridrich nazpět celou svou zemi a mocně se opét pozdvihl a podrobil svému panství až do své smrti nejen markrabství Míšeňské, nybrz i Duryn- sko. "Toho roku v předvečer svatého Urbana!?/ byl v noci tak silný mráz, že zničil osení, révy a vinice. 1/ Dne 25. prosince 1322; Petr počítá nový rok od vánoc. 2/ Dne 24. února 1323. Srv. i pozn. vzadu. 3/ Sv. Bartoloměje je 24. srpna; ale král Jan byl 22. srp- na v Praze (Regesta III, č. 894), od 28. srpna do 13. září v Brně (tamtéž, č. 896, 899—905) a teprve potom se odebral do Hodonína, kde vydal 18. září listiny (Regesta III, č. 907, 908) o dohodě s vévody rakouskými. Srv. i pozn. vzadu. 4/ Srv. pozn. vzadu. 5/ V lat. orig.: La. ¢/ V lat. orig.: Witra. ?/ V lat. orig.: Cambia. 8/ Dne 4. dubna. ?/ Blanka byla dcera Karla z Valois, jehož bratr Filip byl otec panujícího francouzského krále Karla IV. Slič- ného. Byla křtěna Markéta. 10/ Dne 15. května. 11/ Podle Aula Regia (Zbraslav) byl zřejmě volen název Aula Mariae. Je to klášter Králové na Starém Brně. Srv. i pozn. vzadu. 12/ 25. července. Srv. pozn. vzadu. 13/ 16. října. 14/ Fridrich (der Freidige neboli mit der gebissenen Wange) zemřel dne 17. listopadu 1324; srv. i I. knihu, kap. XLVII, pozn. č. 1. 15/ Tato pověst se rozšířila o Fridrichovi po smrti Kon- radina Štaufského r. 1268, kdy ho přívrženci císařští vo- lali k výpravě do Itálie, aby se ujal dědictví hohenštauf- ského. 1*/ Bylo to po výpravě Adolfa Nassavského do Durynska r. 1296, o které vypravuje kronika v I. knize, kap. XLVII. V| 24. kvétna.
Braniborské, zbavené přirozených knížat, a spojil ho v manželství s dcerou dánského krále Kryštofa. Téhož roku český král Jan, vrátiv se z Lu- cemburku, přijel do Prahy v den svatého Ja- kuba apo&tola!?/, vybral penézity desátek ode všech měst svého království, vzal od všech mést berni, a tak sehnal s bédováním chudákü přemnoho peněz. A když král zaplatil některé dluhy a vykoupil od pánů některé hrady, opět se vrátil v den svatého Havla!?/ do svého Lucemburského hrabství. Po celý ten rok Čechy takřka neměly hlavy a osiřely; postrádaly totiž biskupa, krále a královny. Neboť biskup je dosud držen u římské kurie jakoby v zajetí, král se zdržuje v hrabství Lucemburském a královna s třemi dcerami prodlévala v krajinách bavorských. Táž královna Eliška, pravá dědička Čech, třebas pochází z kořene českých králů a je ozdobena nejkrásnějšími dědici, přece zaku- sila pro nenávist některých pánů nejtěžší pro- následování. Ona zajisté naléhá na krále, aby opět sdružil rozchvácené království a žil mravně, spravedlivě a zbožně; tím poskytuje uchvatitelům království podnět k nenávisti. Proto sama, aby se vyhnula nebezpečenství smrti, žije ve vyhnanství v cizích zemích. A tak zůstává v Bavorsku jako cizinka, ne- majíc naprosto žádné podpory z celého krá- lovství na svá vydání. Byl totiž takový rozkaz králův, aby královna nedostávala žádný plat nebo důchod, dokud by se sama nevrátila do království. A římský král Ludvík, strýc, jakož i: bavorský vévoda Jindřich, zeť této královny, snažili se štědře této opuštěné krá- lovně prokázati mnohé úsluhy povinné i lid- ské pomoci, a jak jsem já sám viděl, projevo- vali jí s velikou úctou přemnoho útěchy. Téhož roku dne 26. listopadu zemřel Fridrich'4/, markrabě míšeňský, lankrabě du- rynský, vnuk císaře Fridricha, syn lankraběte Albrechta, na hradě, zvaném Wartburg. Tento míšeňský markrabě Fridrich stal se v době svého mládí velmi pověstným, takže se o něm velmi široko rozšířilo lidové pro- roctví.!5/ Často jsem slyšel, když jsem byl ještě malý hoch, že ten markrabě Fridrich bude mocným císařem a vykoná v ducho- venstvu podivuhodné věci; a lid tvrdil, že má mezi lopatkami na zádech viditelný kříž. Avšak nic z toho nebylo pravda, ani se ne- stalo, ba podivuhodný, jakož i politování hodný osud postihl tohoto markraběte. Tehdy přivedl římský král Adolf tohoto markraběte Fridricha do tak veliké bídy'8/, že neměl ani jednu tvrz v celém Míšeňském markrabství ani vlastního koně, na němž by seděl, nýbrž si jako tulák a uprchlík ve vlast- ní zemi po velmi mnoho dní vyžebrával po svých důvěrných přátelích potřebné živo- bytí. A když se dostal do krajní nouze, začal si tropit posměch sám ze sebe. Přišel k jedno- mu pastýři, který pásl stádo na lukách, a takto mu pravil: „Prosím tě, vztáhni své ruce a chyt mne!" Když pastýř vyhověl žádosti mluvícího, kterého nikterak nepoznal, a držel ho za cíp šatu jako zajatce, markrabě mu takto pravil: „Nyní vykládej všem tu řeč, že jsi měl v zajetí markraběte míšeňského.“ Na ta slova pastýř užasl a vypravoval všem tu událost. Konečně po smrti římského krále Adolfa získal tento markrabě Fridrich nazpět celou svou zemi a mocně se opét pozdvihl a podrobil svému panství až do své smrti nejen markrabství Míšeňské, nybrz i Duryn- sko. "Toho roku v předvečer svatého Urbana!?/ byl v noci tak silný mráz, že zničil osení, révy a vinice. 1/ Dne 25. prosince 1322; Petr počítá nový rok od vánoc. 2/ Dne 24. února 1323. Srv. i pozn. vzadu. 3/ Sv. Bartoloměje je 24. srpna; ale král Jan byl 22. srp- na v Praze (Regesta III, č. 894), od 28. srpna do 13. září v Brně (tamtéž, č. 896, 899—905) a teprve potom se odebral do Hodonína, kde vydal 18. září listiny (Regesta III, č. 907, 908) o dohodě s vévody rakouskými. Srv. i pozn. vzadu. 4/ Srv. pozn. vzadu. 5/ V lat. orig.: La. ¢/ V lat. orig.: Witra. ?/ V lat. orig.: Cambia. 8/ Dne 4. dubna. ?/ Blanka byla dcera Karla z Valois, jehož bratr Filip byl otec panujícího francouzského krále Karla IV. Slič- ného. Byla křtěna Markéta. 10/ Dne 15. května. 11/ Podle Aula Regia (Zbraslav) byl zřejmě volen název Aula Mariae. Je to klášter Králové na Starém Brně. Srv. i pozn. vzadu. 12/ 25. července. Srv. pozn. vzadu. 13/ 16. října. 14/ Fridrich (der Freidige neboli mit der gebissenen Wange) zemřel dne 17. listopadu 1324; srv. i I. knihu, kap. XLVII, pozn. č. 1. 15/ Tato pověst se rozšířila o Fridrichovi po smrti Kon- radina Štaufského r. 1268, kdy ho přívrženci císařští vo- lali k výpravě do Itálie, aby se ujal dědictví hohenštauf- ského. 1*/ Bylo to po výpravě Adolfa Nassavského do Durynska r. 1296, o které vypravuje kronika v I. knize, kap. XLVII. V| 24. kvétna.
Strana 340
SPORY ROZLIČNÝCH KNÍŽAT A SMRT NĚKTERÝCH A ČETNÉ UDÁLOSTI. ROK PANE 1324 < XII Léta Páně 1324 pro mirnost zimy a léta v teplotě a vláze se znamenitě urodilo obilí a víno i ovoce stromů, jenže krupobití a blesky v různých krajinách světa nadělaly všude převelikých škod jak zabitím lidí, tak poškozením úrody. Dne 29. dubna potloukly kroupy jednoho dne okolo Zbraslavského kláštera některá osení a tři lepší vinice. A což se zřídka stává, v předvečer svatého Havla!/ bylo tolik blýskání a hrozných úderů blýska- M TYŁY xi jícího hřímání v klášteře Sedleckém, że tam byli skoro všichni mniši uvedení takřka v úžas a ve vytržení. Tohoto roku okolo svátku Zvéstováni? zemřela při porodu francouzská královna Marie, sestra českého krále Jana, a byla dů- stojné pochována v Saint-Denis.?/ Po jejím pohřbu přišel český král Jan do Paříže a vy- konal s francouzským králem Karlem, svým bratrancem, důstojnou tryznu. Zaznamenal jsem zde skon této mladistvé královny proto, že jsem se s ní velmi mnoho stýkal a poznal jsem v ní ctnostnou ženu. A velmi jsem se zhrozil, když jsem uslyšel, že byl tak náhle skosen tento květ mládí, mající mrav stáří. Tato dcera císaře Jindřicha, královna fran- couzská, zemřela v osmnácti letech svého věku. Soudil jsem, že má zůstat, ach, po dlouhou příjemnou dobu na živu, neboť měla tak veliké království řídit. Naděje zklamána jest, jí jiný je připraven osud: smrt. Již smrt se chystá, los mění se, naděje klame. Toto je dílo smrti, že uštkne a osudu úděl zvrátí, naději vezme. Toť zřejmé, když přemohla smrt zlá život tak mladičké paní. A aby dosáhnout mohla království nebeského, já s důvěrnou prosbou tě prosím, Maria, Marii přispěj, neb slitování jsi zdrojem. Popatř, ó světská mysli, že marné je všechno, co vidíš. Právem ty pohrdáš vším, co pomine. Popatř, že tato mladičká paní padá, jsouc náhlou zchvácena zkázou; od smrti uč se tak, že napravíš poklesky svoje! Toho roku nazítří po svatém Jiří*/ jsem viděl, jak se zatmělo slunce vycházející a vystupu- jící na naší polokouli, ale toto zatmění trvalo po dobu sotva jedné hodiny. Toho roku o svatodusních svátcích*/ vzal si římský král Ludvík dceru hraběte hanav- ského a holandského, dívku velmi mladičkou, za řádnou manželku. Toho roku byla manželským sňatkem od- dána s Otou, vévodou dolnobavorským, dce- ra hraběte jůlišského.“/ "Toho roku vešel u všech ve známost spor?/ mezi papežem Janem XXII. a římským krá- lem Ludvíkem, který byl dlouho tajen a z ně- hož vyrostl v svaté matce církvi na pohoršení převeliký rozkol. Ti vynášejí jeden proti dru- hému nálezy, které všude uveřejňují, a v nich 340 / 341 se dovolávají, jak je zřejmé těm, kdož je čtou, zákonů a práv. Papež ve svém nálezu nejme- nuje Ludvíka králem, nýbrž uchvatitelem říše, a zase Ludvík v jednom odvolání, které vypracoval, nazývá papeže arcikacířem. Z to- hoto nebezpečného sporu nastává pohoršení v lidu, vzniká znepokojení v duchovenstvu; tak tedy podněcuje papež proti králi krále a knížata a proti papeži odporuje král nepo- slušností. Jeden i druhý obsazuje uprázdněná biskupství v Německu a jak je, bohužel, dnes patrno, při mnohých katedrálních chrámech trvá zmatek, a to nejen v Německu, nýbrž ještě více v Lombardii. Přemnozí osvícení mužové, jakož i některá města se stavějí proti papeži a málo dbají klíčů církve, ač jsou postiženi poutem klatby.
SPORY ROZLIČNÝCH KNÍŽAT A SMRT NĚKTERÝCH A ČETNÉ UDÁLOSTI. ROK PANE 1324 < XII Léta Páně 1324 pro mirnost zimy a léta v teplotě a vláze se znamenitě urodilo obilí a víno i ovoce stromů, jenže krupobití a blesky v různých krajinách světa nadělaly všude převelikých škod jak zabitím lidí, tak poškozením úrody. Dne 29. dubna potloukly kroupy jednoho dne okolo Zbraslavského kláštera některá osení a tři lepší vinice. A což se zřídka stává, v předvečer svatého Havla!/ bylo tolik blýskání a hrozných úderů blýska- M TYŁY xi jícího hřímání v klášteře Sedleckém, że tam byli skoro všichni mniši uvedení takřka v úžas a ve vytržení. Tohoto roku okolo svátku Zvéstováni? zemřela při porodu francouzská královna Marie, sestra českého krále Jana, a byla dů- stojné pochována v Saint-Denis.?/ Po jejím pohřbu přišel český král Jan do Paříže a vy- konal s francouzským králem Karlem, svým bratrancem, důstojnou tryznu. Zaznamenal jsem zde skon této mladistvé královny proto, že jsem se s ní velmi mnoho stýkal a poznal jsem v ní ctnostnou ženu. A velmi jsem se zhrozil, když jsem uslyšel, že byl tak náhle skosen tento květ mládí, mající mrav stáří. Tato dcera císaře Jindřicha, královna fran- couzská, zemřela v osmnácti letech svého věku. Soudil jsem, že má zůstat, ach, po dlouhou příjemnou dobu na živu, neboť měla tak veliké království řídit. Naděje zklamána jest, jí jiný je připraven osud: smrt. Již smrt se chystá, los mění se, naděje klame. Toto je dílo smrti, že uštkne a osudu úděl zvrátí, naději vezme. Toť zřejmé, když přemohla smrt zlá život tak mladičké paní. A aby dosáhnout mohla království nebeského, já s důvěrnou prosbou tě prosím, Maria, Marii přispěj, neb slitování jsi zdrojem. Popatř, ó světská mysli, že marné je všechno, co vidíš. Právem ty pohrdáš vším, co pomine. Popatř, že tato mladičká paní padá, jsouc náhlou zchvácena zkázou; od smrti uč se tak, že napravíš poklesky svoje! Toho roku nazítří po svatém Jiří*/ jsem viděl, jak se zatmělo slunce vycházející a vystupu- jící na naší polokouli, ale toto zatmění trvalo po dobu sotva jedné hodiny. Toho roku o svatodusních svátcích*/ vzal si římský král Ludvík dceru hraběte hanav- ského a holandského, dívku velmi mladičkou, za řádnou manželku. Toho roku byla manželským sňatkem od- dána s Otou, vévodou dolnobavorským, dce- ra hraběte jůlišského.“/ "Toho roku vešel u všech ve známost spor?/ mezi papežem Janem XXII. a římským krá- lem Ludvíkem, který byl dlouho tajen a z ně- hož vyrostl v svaté matce církvi na pohoršení převeliký rozkol. Ti vynášejí jeden proti dru- hému nálezy, které všude uveřejňují, a v nich 340 / 341 se dovolávají, jak je zřejmé těm, kdož je čtou, zákonů a práv. Papež ve svém nálezu nejme- nuje Ludvíka králem, nýbrž uchvatitelem říše, a zase Ludvík v jednom odvolání, které vypracoval, nazývá papeže arcikacířem. Z to- hoto nebezpečného sporu nastává pohoršení v lidu, vzniká znepokojení v duchovenstvu; tak tedy podněcuje papež proti králi krále a knížata a proti papeži odporuje král nepo- slušností. Jeden i druhý obsazuje uprázdněná biskupství v Německu a jak je, bohužel, dnes patrno, při mnohých katedrálních chrámech trvá zmatek, a to nejen v Německu, nýbrž ještě více v Lombardii. Přemnozí osvícení mužové, jakož i některá města se stavějí proti papeži a málo dbají klíčů církve, ač jsou postiženi poutem klatby.
Strana 341
Proti některým z nich, jako totiž proti Ca- novi!/, správci veronskému, a proti městu Milánu vyslal papež několikrát vojsko váleč- níků jako proti odbojníkům, aby aspoň hmot- ným mečem zkrotil ty, které si nemohl po- drobit štolou duchovní. Slyšíme, že papežské vojsko bylo již několikráte, bohužel, od odpûr- ců poraženo, a proto zároveň prosmeaříkejme: Kriste, řiď církev a veď tu Petrovu lodičku zbožnou, nedej jí v hlubinách zhynout, leč učiň, aby již rozkol rozptylen ustoupil odtud a nemoh' ji v budoucnu škodit! NALEZ PAPEŻUV PROTIRIMSKEMU KRALI LUDVÍKOVI Aby mohla být všem zřejmá příčina sporu, který je mezi papežem Janem a římským krá- lem Ludvíkem, rozhodl jsem se zaznamenati zde slovo od slova papežský nález, vynesený proti Ludvíkovi: „Biskup Jan, služebník služebníků Božích, milovaným synům kapituly kostela Pražského pozdravení a apoštolské požehnání. Nedávno, totiž dne 8. října, jsme proti milovanému synu, vznešenému muži Ludvíkovi, vévodovi bavorskému, protože se neuctivě a nenáležitě svou osobou i skrze jiné uvazoval ve správu římského království nebo říše, ač jeho volba za krále římského, který má být povýšen na císaře, nesvorně vykonaná od některých, kteří prý mají hlas při takovéto volbě, nebyla ani schválena ani zamítnuta Apoštolskou sto- licí, které, jak známo, patří zkoumání, schvá- lení, připuštění a také neschválení a zamít- nutí takové volby a zvolené osoby, vynesli podle rady našich bratří a z plnosti apoštol- ské moci za přítomnosti četného množství věřících nález obsahu níže psaného: Biskup Jan, služebník služebníků Božích, na věčnou paměť věci. Protože pozorujeme, že neodporuje-li bludu ten, kterému přísluší odporovati, zajisté se předpokládá, že s ním souhlasí a že se obyčejně potlačuje pravda spravedlnosti, odnímá-li se jí dobrodiní vhod- né obrany: rozhodně nechceme ani souhlasiti zanedbáním odporu s bludem hodným odsou- zení ani trpěti, aby pro nedostatek vhodné obrany byla potlačována spravedlnost nevěsty Kristovy. Dávno zajisté, když se smrtí slavné paměti Jindřicha, římského císaře, uprázdnila římská říše, knížata církevní i světská, kterým — po někdejším přenesení řečeného císařství Apoštolskou stolicí od Řeků v osobě vzneše- ného Karla na Němce — patřila volba budou- cího římského krále, jenž měl být potom po- výšen na císaře, ježto jejich hlasy byly roz- děleny narůzno, zvolili, jak se vykládá, v ne- svornosti osoby dvě, neboť někteří z nich nesvorně věnovali své hlasy milovanému synu, vznešenému muži Ludvíkovi, vévodovi bavorskému, druzí však milovanému synu Fridrichovi, vévodovi rakouskému, oba je nazvavše a zvolivše římskými králi. Avšak svrchu jmenovaný Ludvík — ačkoli nebyla od nás, jimž, jak známo, náleží, jak je předesláno, zkoumání, schválení a připuštění i zamítnutí a neschválení takové jeho volby v nesvornosti vykonané a jeho osoby, svrchu řečená volba nikterak připuštěna ani jeho osoba schválena —, jak prohlašuje známá pověst a ukazuje obecná zřejmost skutku, ne- hleděl, jak měl, vstoupiti na vrchol důstoj- nosti takového království nebo císařství bra- nou, nýbrž spíše jinudy a přivlastnil si — ne- víme, jakou radou veden či spíše zaveden — jméno a královský titul svrchu řečeného řím- ského království, ačkoli žádný z těch obou zvolených si nesměl přivlastniti svrchu uve- dené jméno a titul dříve, než by byla Apoš- tolskou stolicí schválena nebo neschválena osoba jednoho i druhého z nich, protože ani zatímně nejsou římskými králi, nýbrž jen královskými čekateli, ani nemají býti poklá- dáni za krále ani též nazýváni králi. 1/ 15. října. */ Zvěstování Panny Marie je 25. března; královna Marie zemřela dne 26. března 1325. 3/ V lat. orig.: apud sanctum Dionysium, na sever od středu Paříže; v tamním klášterním chrámu sv. Di- više byli pochováváni francouzští králové a královny. */ 24. dubna. 5/ Toho roku připadly svatodušní svátky na 3. června, ale sňatek Ludvíkův s Markétou, dcerou hraběte Viléma Holandského, byl slaven v Kolíně nad Rýnem už 25. úno- ra 1324. */ Jmenovala se Richarda. ?/ O něm viz pozn. vzadu. 8/ Cane I. Grande della Scala, signor veronský.
Proti některým z nich, jako totiž proti Ca- novi!/, správci veronskému, a proti městu Milánu vyslal papež několikrát vojsko váleč- níků jako proti odbojníkům, aby aspoň hmot- ným mečem zkrotil ty, které si nemohl po- drobit štolou duchovní. Slyšíme, že papežské vojsko bylo již několikráte, bohužel, od odpûr- ců poraženo, a proto zároveň prosmeaříkejme: Kriste, řiď církev a veď tu Petrovu lodičku zbožnou, nedej jí v hlubinách zhynout, leč učiň, aby již rozkol rozptylen ustoupil odtud a nemoh' ji v budoucnu škodit! NALEZ PAPEŻUV PROTIRIMSKEMU KRALI LUDVÍKOVI Aby mohla být všem zřejmá příčina sporu, který je mezi papežem Janem a římským krá- lem Ludvíkem, rozhodl jsem se zaznamenati zde slovo od slova papežský nález, vynesený proti Ludvíkovi: „Biskup Jan, služebník služebníků Božích, milovaným synům kapituly kostela Pražského pozdravení a apoštolské požehnání. Nedávno, totiž dne 8. října, jsme proti milovanému synu, vznešenému muži Ludvíkovi, vévodovi bavorskému, protože se neuctivě a nenáležitě svou osobou i skrze jiné uvazoval ve správu římského království nebo říše, ač jeho volba za krále římského, který má být povýšen na císaře, nesvorně vykonaná od některých, kteří prý mají hlas při takovéto volbě, nebyla ani schválena ani zamítnuta Apoštolskou sto- licí, které, jak známo, patří zkoumání, schvá- lení, připuštění a také neschválení a zamít- nutí takové volby a zvolené osoby, vynesli podle rady našich bratří a z plnosti apoštol- ské moci za přítomnosti četného množství věřících nález obsahu níže psaného: Biskup Jan, služebník služebníků Božích, na věčnou paměť věci. Protože pozorujeme, že neodporuje-li bludu ten, kterému přísluší odporovati, zajisté se předpokládá, že s ním souhlasí a že se obyčejně potlačuje pravda spravedlnosti, odnímá-li se jí dobrodiní vhod- né obrany: rozhodně nechceme ani souhlasiti zanedbáním odporu s bludem hodným odsou- zení ani trpěti, aby pro nedostatek vhodné obrany byla potlačována spravedlnost nevěsty Kristovy. Dávno zajisté, když se smrtí slavné paměti Jindřicha, římského císaře, uprázdnila římská říše, knížata církevní i světská, kterým — po někdejším přenesení řečeného císařství Apoštolskou stolicí od Řeků v osobě vzneše- ného Karla na Němce — patřila volba budou- cího římského krále, jenž měl být potom po- výšen na císaře, ježto jejich hlasy byly roz- děleny narůzno, zvolili, jak se vykládá, v ne- svornosti osoby dvě, neboť někteří z nich nesvorně věnovali své hlasy milovanému synu, vznešenému muži Ludvíkovi, vévodovi bavorskému, druzí však milovanému synu Fridrichovi, vévodovi rakouskému, oba je nazvavše a zvolivše římskými králi. Avšak svrchu jmenovaný Ludvík — ačkoli nebyla od nás, jimž, jak známo, náleží, jak je předesláno, zkoumání, schválení a připuštění i zamítnutí a neschválení takové jeho volby v nesvornosti vykonané a jeho osoby, svrchu řečená volba nikterak připuštěna ani jeho osoba schválena —, jak prohlašuje známá pověst a ukazuje obecná zřejmost skutku, ne- hleděl, jak měl, vstoupiti na vrchol důstoj- nosti takového království nebo císařství bra- nou, nýbrž spíše jinudy a přivlastnil si — ne- víme, jakou radou veden či spíše zaveden — jméno a královský titul svrchu řečeného řím- ského království, ačkoli žádný z těch obou zvolených si nesměl přivlastniti svrchu uve- dené jméno a titul dříve, než by byla Apoš- tolskou stolicí schválena nebo neschválena osoba jednoho i druhého z nich, protože ani zatímně nejsou římskými králi, nýbrž jen královskými čekateli, ani nemají býti poklá- dáni za krále ani též nazýváni králi. 1/ 15. října. */ Zvěstování Panny Marie je 25. března; královna Marie zemřela dne 26. března 1325. 3/ V lat. orig.: apud sanctum Dionysium, na sever od středu Paříže; v tamním klášterním chrámu sv. Di- više byli pochováváni francouzští králové a královny. */ 24. dubna. 5/ Toho roku připadly svatodušní svátky na 3. června, ale sňatek Ludvíkův s Markétou, dcerou hraběte Viléma Holandského, byl slaven v Kolíně nad Rýnem už 25. úno- ra 1324. */ Jmenovala se Richarda. ?/ O něm viz pozn. vzadu. 8/ Cane I. Grande della Scala, signor veronský.
Strana 342
Také týž Ludvík, nespokojiv se jen tím privlastnéným titulem, neuctivé a nenáležité až dosud se opovážil a opovažuje kvapné chápati fízení práv fečeného království a fíše — na těžkou urážku a potupu Boha a zřejmou křivdu církve římské, matky své, které, jak známo, náleží řízení tohoto uprázdněného císařství, jak je i v přítomnosti uprázdněno, jakož i na pohoršení přemnohých a na rozru- šení a poškození státu a na škodu své duše — a vměšovati se do něho tím, že vymáhá a při- jímá pod svrchu řečeným titulem královským osobně i skrze jiné přísahy věrnosti v Ně- mecku a v některých krajinách italských jak od osob duchovních, tak světských, vazalů říše, a podle své libovůle rozhoduje o důstoj- nostech, hodnostech a úřadech, spadajících do rozhodování téhož římského království nebo císařství, jak rozhodl v těchto nejblíže minulých dnech o markrabství Branibor- ském, které ve skutečnosti veřejně věnoval svému prvorozenci, jakož i tím, že vykonává přemnoho jiných věcí, které nepochybně ná- leží do správy téhož římského království a císařství. Nadto se neostýchal ani neostýchá na těž- kou křivdu božské velebnosti, potupu téže církve a záhubu své duše poskytovati svou přízeň a ochranu nepřátelům římské církve, jako Galeazzovi de Visconti'/ a jeho bratrům, ačkoli byli od příslušných soudců, jak to vy- žadovala spravedlnost, konečným nálezem odsouzeni pro zločin kacířství, a některým jiným odbojníkům svrchu řečené církve proti řečené církvi, která vykonává proti těmto odbojníkům práva císařství a úlohy církve. Proto si my přejeme čeliti v budoucnosti tak zaslepené opovážlivosti, aby se nerozmohl zvyk tak zhoubný, a chceme, jak patří k po- vinnosti našeho apoštolského úřadu, hájiti po té stránce spravedlnosti nevěsty Kristovy a odvésti jmenovaného Ludvíka z tak nebez- pečného scestí bludu na stezku pravdy. I uvažujíce, že k jeho osobě není nikterak bezpečný přístup, aby se před ním osobně předložilo to, čím by mohl a měl být odvrá- cen od činů svrchu řečených, a že je při pře- deslaných věcech obava, že nepochybně pro- dlení způsobí nebezpečenství a zatajování škodu, proto jsme si k provedení opatření proti předeslaným přestupkům a na jejich zamezení vyvolili podle rady našich bratří i podle spolehlivé vědomosti a z plnosti apoš- tolské moci způsob níže vypsaný: Napomínáme svrchu řečeného Ludvíka 342 / 343 v přítomnosti četného množství věřících zně- ním tohoto listu a neméně mu — pod mocí svaté poslušnosti a pod trestem vyobcování, jemuž podle naší vůle propadne již samým činem, jestliže účinně takovéhoto našeho na- pomenutí neuposlechne — z moci apoštolské ukládáme, aby se v době tří měsíců, počítajíc od data tohoto listu, což mu na radu týchž bratří určujeme za konečnou lhůtu, naprosto zdržel a upustil od svrchu řečené správy, přízně, a obrany a aby se více neujímal té správy osobně, skrze jiného nebo jiné, leč teprve tehdy, až bude popřípadě takováto jeho vol- ba, která prý o něm byla vykonána, a jeho osoba od Apoštolské stolice schválena a při- puštěna, a aby hleděl ve lhůtě svrchu řečené, pokud dovolí možnost, skutečně odvolati to, co vy- konal po osvojení uvedeného titulu ve věcech předeslaných, pokud tak dalece ve skutečnosti postoupily, protože to podle práva není plat- né, poněvadž to bylo provedeno osobou, které nepříslušelo ani nepřísluší právo to konati, a otevřeně mu zněním tohoto listu ozna- mujeme, bude-li ve vykonání těchto věcí v svrchu řečené lhůtě nedbalý nebo zdlou- havý, že my proti němu zakročíme beze zření k jeho nepřítomnosti tím, že vyhlásíme tresty, kterým propadl, jak známo, pro předeslané známé přestupky, nebo kterým v budouc- nosti propadne, nebo jinak, jak nám bude raditi spravedlnost. Všem tedy patriarchúm, arcibiskupům, biskupům a vesměs všelikým jiným osobám církevním — pod trestem zbavení úřadu a obročí, kterémužto trestu podle naší vůle propadnou už samým činem, nebudou-li hle- děti ve svrchu řečené lhůtě účinně uposlech- nout našeho níže vypsaného zákazu — jak jim, tak i všem i jednotlivým městům, obcím a souborům, jakož i vesměs všelikým svět- ským osobám, ať jsou jakéhokoli postavení nebo stavu, třebas se skvěly královskou nebo kteroukoli jinou hodností, mocí svaté posluš- nosti a pod trestem vyobcování vzhledem k osobám a interdiktu vzhledem k jejich ze- mím, jakož i zbavení všelikých výsad, apoš- tolských i císařských, a lén, které drží od cír- kve nebo od říše, co nejpřísněji nakazujeme, aby svrchu řečeného Ludvíka v ničem ne- poslouchali nebo nedbali jako krále nebo za římského krále zvoleného ve věcech pře- deslaných nebo jiných týkajících se správy
Také týž Ludvík, nespokojiv se jen tím privlastnéným titulem, neuctivé a nenáležité až dosud se opovážil a opovažuje kvapné chápati fízení práv fečeného království a fíše — na těžkou urážku a potupu Boha a zřejmou křivdu církve římské, matky své, které, jak známo, náleží řízení tohoto uprázdněného císařství, jak je i v přítomnosti uprázdněno, jakož i na pohoršení přemnohých a na rozru- šení a poškození státu a na škodu své duše — a vměšovati se do něho tím, že vymáhá a při- jímá pod svrchu řečeným titulem královským osobně i skrze jiné přísahy věrnosti v Ně- mecku a v některých krajinách italských jak od osob duchovních, tak světských, vazalů říše, a podle své libovůle rozhoduje o důstoj- nostech, hodnostech a úřadech, spadajících do rozhodování téhož římského království nebo císařství, jak rozhodl v těchto nejblíže minulých dnech o markrabství Branibor- ském, které ve skutečnosti veřejně věnoval svému prvorozenci, jakož i tím, že vykonává přemnoho jiných věcí, které nepochybně ná- leží do správy téhož římského království a císařství. Nadto se neostýchal ani neostýchá na těž- kou křivdu božské velebnosti, potupu téže církve a záhubu své duše poskytovati svou přízeň a ochranu nepřátelům římské církve, jako Galeazzovi de Visconti'/ a jeho bratrům, ačkoli byli od příslušných soudců, jak to vy- žadovala spravedlnost, konečným nálezem odsouzeni pro zločin kacířství, a některým jiným odbojníkům svrchu řečené církve proti řečené církvi, která vykonává proti těmto odbojníkům práva císařství a úlohy církve. Proto si my přejeme čeliti v budoucnosti tak zaslepené opovážlivosti, aby se nerozmohl zvyk tak zhoubný, a chceme, jak patří k po- vinnosti našeho apoštolského úřadu, hájiti po té stránce spravedlnosti nevěsty Kristovy a odvésti jmenovaného Ludvíka z tak nebez- pečného scestí bludu na stezku pravdy. I uvažujíce, že k jeho osobě není nikterak bezpečný přístup, aby se před ním osobně předložilo to, čím by mohl a měl být odvrá- cen od činů svrchu řečených, a že je při pře- deslaných věcech obava, že nepochybně pro- dlení způsobí nebezpečenství a zatajování škodu, proto jsme si k provedení opatření proti předeslaným přestupkům a na jejich zamezení vyvolili podle rady našich bratří i podle spolehlivé vědomosti a z plnosti apoš- tolské moci způsob níže vypsaný: Napomínáme svrchu řečeného Ludvíka 342 / 343 v přítomnosti četného množství věřících zně- ním tohoto listu a neméně mu — pod mocí svaté poslušnosti a pod trestem vyobcování, jemuž podle naší vůle propadne již samým činem, jestliže účinně takovéhoto našeho na- pomenutí neuposlechne — z moci apoštolské ukládáme, aby se v době tří měsíců, počítajíc od data tohoto listu, což mu na radu týchž bratří určujeme za konečnou lhůtu, naprosto zdržel a upustil od svrchu řečené správy, přízně, a obrany a aby se více neujímal té správy osobně, skrze jiného nebo jiné, leč teprve tehdy, až bude popřípadě takováto jeho vol- ba, která prý o něm byla vykonána, a jeho osoba od Apoštolské stolice schválena a při- puštěna, a aby hleděl ve lhůtě svrchu řečené, pokud dovolí možnost, skutečně odvolati to, co vy- konal po osvojení uvedeného titulu ve věcech předeslaných, pokud tak dalece ve skutečnosti postoupily, protože to podle práva není plat- né, poněvadž to bylo provedeno osobou, které nepříslušelo ani nepřísluší právo to konati, a otevřeně mu zněním tohoto listu ozna- mujeme, bude-li ve vykonání těchto věcí v svrchu řečené lhůtě nedbalý nebo zdlou- havý, že my proti němu zakročíme beze zření k jeho nepřítomnosti tím, že vyhlásíme tresty, kterým propadl, jak známo, pro předeslané známé přestupky, nebo kterým v budouc- nosti propadne, nebo jinak, jak nám bude raditi spravedlnost. Všem tedy patriarchúm, arcibiskupům, biskupům a vesměs všelikým jiným osobám církevním — pod trestem zbavení úřadu a obročí, kterémužto trestu podle naší vůle propadnou už samým činem, nebudou-li hle- děti ve svrchu řečené lhůtě účinně uposlech- nout našeho níže vypsaného zákazu — jak jim, tak i všem i jednotlivým městům, obcím a souborům, jakož i vesměs všelikým svět- ským osobám, ať jsou jakéhokoli postavení nebo stavu, třebas se skvěly královskou nebo kteroukoli jinou hodností, mocí svaté posluš- nosti a pod trestem vyobcování vzhledem k osobám a interdiktu vzhledem k jejich ze- mím, jakož i zbavení všelikých výsad, apoš- tolských i císařských, a lén, které drží od cír- kve nebo od říše, co nejpřísněji nakazujeme, aby svrchu řečeného Ludvíka v ničem ne- poslouchali nebo nedbali jako krále nebo za římského krále zvoleného ve věcech pře- deslaných nebo jiných týkajících se správy
Strana 343
království nebo říše, leč až by po případě byla Apoštolskou stolicí schválena a připuštěna řečená volba i jeho osoba, a aby mu v čemkoli, co se týká svrchu uve- deného království, neposkytovali pomoc, radu nebo přízeň, beze zření k tomu, jestliže se oni nebo někteří z nich k tomu zavázali jmenova- nému Ludvíkovi jako králi nebo za římského krále zvolenému přísahami věrnosti nebo kteréhokoli jiného druhu, neboť ony neza- vazují ty, kdož je vykonali, protože byly vy- konány osobě, které nikterak neměly být vy- konány, a nemohou být zachovávány bez ztráty věčného spasení, a my je přesto z opa- trnosti z moci apoštolské rozvazujeme a pro- hlašujíce je za nicotné a neplatné rozhodu- jeme, že nezavazují a že není třeba je zacho- vávat; nebo jestliže bylo svrchu jmenované- mu Ludvíkovi nebo kterýmkoli osobám ji- ným společně nebo odděleně listy Apoštolské stolice v jakémkoli slovním znění nebo vy- jádření povoleno nebo napříště bude povo- leno, Ze nemohou byt vyobcováni nebo sus- pendováni nebo jejich zemé nebo místa po- stiZena interdiktem, chceme, aby ty listy jim v niéem nepomáhaly proti tomuto nálezu, nýbrž chceme, aby pokud se toho týče, vůbec neměly platnosti. Pro to pak, co je předesláno, my nikterak nezamýšlíme ani nechceme se zavazovati, že bychom nemohli zakročiti vyhlášením řeče- ných trestů i jinak proti jmenovanému Lud- víkovi, pokud trvá takový odklad, jak bude spravedlivo a jak uznáme za prospěšné. A aby byl tento náš zákrok uveden v obecnou zná- most toho Ludvíka i jiných, jichž se týká, dáme listiny čili blány obsahující ten zákrok v chrámě Avignonském vyvěsiti nebo přibíti na dveře nebo nade dveře toho chrámu a ty ten zákrok takřka svým zvučným hlásáním a otevřeným soudem zveřejní, aby nemohl ten Ludvík a jiní, jichž se ten zákrok týká, předstírati žádnou výmluvu, že se k nim ne- dostal anebo že ho neznali, protože není pravděpodobno, aby pokud se jich týče, zůstalo neznámo a utajeno, co se tak otevřeně všem veřejně vyhlašuje. Chceme pak a apoštolskou mocí ustanovu- jeme, aby takovýto zákrok tohoto Ludvíka, nebo jiné svrchu řečené zasahoval, postiho- val a svíral, jako by jim byl osobně vyhlášen a slavnostně doručen, beze zření na kterékoli ustanovení, vydané proti tomu od našich předchůdců, římských papežů. Nikdo tedy vůbec z lidí ať nesmí tento list našeho napo- menutí, rozkazu, zákazu, rozvázání a usta- novení porušiti nebo proti němu v opovážlivé smělosti vystoupiti; jestliže by se však někdo odvážil o to pokusit, nechť ví, že upadne v hněv Boha všemohoucího a jeho svatých apoštolů Petra a Pavla. Dáno v Avignonu v biskupském paláci dne 8. října, osmého roku našeho papežství. Proto vaší rozšafnosti apoštolským listem mocí poslušenství přísně nařizujeme a uklá- dáme, abyste předeslané věci ve svrchu řečeném zákroku obsažené, pokud se vás týkají, jednak sami pevně zachovávali, jednak se postarali o to, aby byly od duchovenstva města i die- céze pražské i jiných poddaných biskupství pražského neporušitelně zachovávány, a neméně abyste dali slavnostně vyhlásiti svrchu řečený zákrok v jmenovaném městě a diecézi, svolávajíce k tomu zvláště a také shromáždíce duchovenstvo i lid kteréhokoli místa, kde se takové vyhlášení bude konati, o takovém vyhlášení dali vyhotoviti veřejné zápisy a nám je poslali, jakmile se to bude moci bez obtíží státi, a oznámili den, kdy jste přijali tento list a co jste pokládali v té věci za potřebné vykonati. Dáno v Avignonu dne 9. října, osmého roku našeho papežství.“ PROHLÁŠENÍ PAPEŽE JANA O SLYŠENÍ ZPOVĚDI Biskup Jan, služebník služebníků Božích, ctihodným bratřím patriarchům, arcibisku- pům, biskupům a milým synům kněžím, k nimž se tento list dostane, pozdravení a apoštolské požehnání. „Nádoba vyvolená“!!/, učitel výtečný a znamenitý kazatel, jehož kázání poučilo veš- kerý svět, který pečoval o to, aby krotil opo- vážlivou smělost těch, kdož spoléhajíce na vlastní rozumnost upadají do rozličných blu- dů, spasitelným učením radil „„nerozumovati více, než je třeba, nýbrž rozumovati do stříd- mosti''!2/, aby každý podle výroku mudrcova ?/ V lat. orig.: de Vicecomitibus; byl to mocný rod milánsky. 19/ Tj. 8. října 1323. Byl to tzv. první proces Jana XXII. proti Ludvíkovi; 7. ledna 1324 následoval druhý, 23. března 1324 byl Ludvík exkomunikován a 1. července zbaven koruny. Srv. i pozn. vzadu. 11/ Skutkové apoštolú 9. 15. 12/ Epištola sv. Pavla k Římanům 12. 3.
království nebo říše, leč až by po případě byla Apoštolskou stolicí schválena a připuštěna řečená volba i jeho osoba, a aby mu v čemkoli, co se týká svrchu uve- deného království, neposkytovali pomoc, radu nebo přízeň, beze zření k tomu, jestliže se oni nebo někteří z nich k tomu zavázali jmenova- nému Ludvíkovi jako králi nebo za římského krále zvolenému přísahami věrnosti nebo kteréhokoli jiného druhu, neboť ony neza- vazují ty, kdož je vykonali, protože byly vy- konány osobě, které nikterak neměly být vy- konány, a nemohou být zachovávány bez ztráty věčného spasení, a my je přesto z opa- trnosti z moci apoštolské rozvazujeme a pro- hlašujíce je za nicotné a neplatné rozhodu- jeme, že nezavazují a že není třeba je zacho- vávat; nebo jestliže bylo svrchu jmenované- mu Ludvíkovi nebo kterýmkoli osobám ji- ným společně nebo odděleně listy Apoštolské stolice v jakémkoli slovním znění nebo vy- jádření povoleno nebo napříště bude povo- leno, Ze nemohou byt vyobcováni nebo sus- pendováni nebo jejich zemé nebo místa po- stiZena interdiktem, chceme, aby ty listy jim v niéem nepomáhaly proti tomuto nálezu, nýbrž chceme, aby pokud se toho týče, vůbec neměly platnosti. Pro to pak, co je předesláno, my nikterak nezamýšlíme ani nechceme se zavazovati, že bychom nemohli zakročiti vyhlášením řeče- ných trestů i jinak proti jmenovanému Lud- víkovi, pokud trvá takový odklad, jak bude spravedlivo a jak uznáme za prospěšné. A aby byl tento náš zákrok uveden v obecnou zná- most toho Ludvíka i jiných, jichž se týká, dáme listiny čili blány obsahující ten zákrok v chrámě Avignonském vyvěsiti nebo přibíti na dveře nebo nade dveře toho chrámu a ty ten zákrok takřka svým zvučným hlásáním a otevřeným soudem zveřejní, aby nemohl ten Ludvík a jiní, jichž se ten zákrok týká, předstírati žádnou výmluvu, že se k nim ne- dostal anebo že ho neznali, protože není pravděpodobno, aby pokud se jich týče, zůstalo neznámo a utajeno, co se tak otevřeně všem veřejně vyhlašuje. Chceme pak a apoštolskou mocí ustanovu- jeme, aby takovýto zákrok tohoto Ludvíka, nebo jiné svrchu řečené zasahoval, postiho- val a svíral, jako by jim byl osobně vyhlášen a slavnostně doručen, beze zření na kterékoli ustanovení, vydané proti tomu od našich předchůdců, římských papežů. Nikdo tedy vůbec z lidí ať nesmí tento list našeho napo- menutí, rozkazu, zákazu, rozvázání a usta- novení porušiti nebo proti němu v opovážlivé smělosti vystoupiti; jestliže by se však někdo odvážil o to pokusit, nechť ví, že upadne v hněv Boha všemohoucího a jeho svatých apoštolů Petra a Pavla. Dáno v Avignonu v biskupském paláci dne 8. října, osmého roku našeho papežství. Proto vaší rozšafnosti apoštolským listem mocí poslušenství přísně nařizujeme a uklá- dáme, abyste předeslané věci ve svrchu řečeném zákroku obsažené, pokud se vás týkají, jednak sami pevně zachovávali, jednak se postarali o to, aby byly od duchovenstva města i die- céze pražské i jiných poddaných biskupství pražského neporušitelně zachovávány, a neméně abyste dali slavnostně vyhlásiti svrchu řečený zákrok v jmenovaném městě a diecézi, svolávajíce k tomu zvláště a také shromáždíce duchovenstvo i lid kteréhokoli místa, kde se takové vyhlášení bude konati, o takovém vyhlášení dali vyhotoviti veřejné zápisy a nám je poslali, jakmile se to bude moci bez obtíží státi, a oznámili den, kdy jste přijali tento list a co jste pokládali v té věci za potřebné vykonati. Dáno v Avignonu dne 9. října, osmého roku našeho papežství.“ PROHLÁŠENÍ PAPEŽE JANA O SLYŠENÍ ZPOVĚDI Biskup Jan, služebník služebníků Božích, ctihodným bratřím patriarchům, arcibisku- pům, biskupům a milým synům kněžím, k nimž se tento list dostane, pozdravení a apoštolské požehnání. „Nádoba vyvolená“!!/, učitel výtečný a znamenitý kazatel, jehož kázání poučilo veš- kerý svět, který pečoval o to, aby krotil opo- vážlivou smělost těch, kdož spoléhajíce na vlastní rozumnost upadají do rozličných blu- dů, spasitelným učením radil „„nerozumovati více, než je třeba, nýbrž rozumovati do stříd- mosti''!2/, aby každý podle výroku mudrcova ?/ V lat. orig.: de Vicecomitibus; byl to mocný rod milánsky. 19/ Tj. 8. října 1323. Byl to tzv. první proces Jana XXII. proti Ludvíkovi; 7. ledna 1324 následoval druhý, 23. března 1324 byl Ludvík exkomunikován a 1. července zbaven koruny. Srv. i pozn. vzadu. 11/ Skutkové apoštolú 9. 15. 12/ Epištola sv. Pavla k Římanům 12. 3.
Strana 344
ukládal míru své rozumnosti. Zajisté se dávno, když jsme z jistých důvodů podle rady našich bratří povolali před sebe milovaného syna mistra Jana z Polliaka!*/, doktora svatć teologie, donesla k našemu sluchu hodno- věrná zpráva, že on smýšlel v některých člán- cích týkajících se svátosti pokání nikoli stříz- livě, nýbrž nesprávně tím, že učil veřejně ve svých kázáních a ve školách níže psaným článkům, které obsahují nebezpečné bludy. Předně totiž dokazoval, že jsou ti, kdož se vyzpovídali bratřím majícím obecné povo- lení slyšeti zpovědi, vázáni ještě se zpovídati z těch hříchů, které již vyznali, svému vlast- nímu knězi. Za druhé, že pokud trvá ustano- vení: „Všichni obojího pohlaví“ (Omnes utriusgue sexus), vydané na obecném kon- cilu'4/, nemůže římský papež učiniti, aby far- níci nebyli zavázáni vyznati všechny své hří- chy jednou v roce svému vlastnímu knězi, který, jak praví, je správcem fary, ba ani Bůh že by to nemohl učiniti, protože to podle jeho tvrzení zahrnuje v sobě rozpor. Za třetí, že papež nemůže dáti obecnou moc slyšeti zpovědi, ba ani Bůh, takže by ten, který se vyznal tomu, kdož má obecné povolení, nebyl vázán znovu je vyznati svému vlastnímu knězi, který je podle jeho tvrzení, jak je pře- desláno, správcem fary. My tedy chtějíce věděti, zda mají pravdu zprávy nám donesené, dali jsme doručiti opis předeslaných článků tomu mistru Janovi a udělili jsme mu k jeho obhajobě plné sly- šení jak v přítomnosti své a řečených našich bratří v konzistoři, tak i jinak před některými z těch bratří námi k tomu určenými. Ale tře- bas svrchu jmenovaný mistr usiloval hájiti řečené články a jejich obsah, přece tvrdil, že je ochoten věřiti a držeti v předeslaných i ji- ných věcech to, co určí Apoštolská stolice k věření a držení. My pak pozorujíce, že se dokazování, hlá- sání a učení svrchu řečených článků může rozšířiti na záhubu mnohých duší, dali jsme je pečlivě prozkoumati od četných mistrů v teologii; také my jsme s řečenými našimi bratřími vykonali o nich pečlivé srovnání a tím srovnáním a prozkoumáním toho na- před vykonaným jsme zjistili, že svrchu ře- čené články obsahují učení ne spasitelné, nýbrž velmi nebezpečné a odporující pravdě. A také mistr Jan, když mu byly dokázány pravé důvody odporující jeho mínění dlouho chovanému, odvolal v konzistoři všechny ty články i jednotlivé a tvrdil, že podle jeho víry 344 / 345 nejsou pravé, nýbrž že jejich opak je pravda, a pravil, že nedovede proti důvodům, jež mu byly předneseny, odpověděti ve smyslu opačném. A proto, aby takovým tvrzením, hlásáním a učením neupadly — čehož Bůh uchovej — duše prostých lidí do bludu, všechny svrchu řečené články a kterýkoli z nich jakožto mylné a bludné a od spasitelného učení odchylné z apoštolské moci odsuzujeme a zavrhujeme podle rady svrchu řečených bratří a tvrdíme, že učení jim odporující je pravé a obecné, protože ti, kdo se vyznávají bratřím svrchu řečeným, nejsou více vázáni znovu vyznávati tytéž hříchy, než jako kdyby je jinak byli vy- znali svému vlastnímu knězi podle řečeného obecného koncilu. Protože si přejeme, aby cesty pravdy byly známy věřícím a aby byl zamezen přístup všem bludům, by se nevloudily, jdouce v šlé- pějích svých předchůdců, šťastné památky Alexandra IV. a Klimenta IV., římských pa- pežů, co nejpřísněji všem i jednotlivým naka- zujeme, aby se nikdo neopovažoval řečené články námi, jak je předesláno, odsouzené a také zavržené nebo obsah jejich nebo někte- rých z nich jakožto to, co má být myslemi katolickými zamítnuto, držeti nebo jich jak- koli hśjiti nebo jim učiti. Proto vám všem vesměs tímto apoštolským listem přísně nařizujeme a ukládáme, abyste všichni i jednotliví z vás v městech a diecé- zích svých obecně svolanému kněžstvu sami o sobě nebo skrze jiné slavnostně vyhlásili předeslané věci všechny i jednotlivě. Také my jsme poručili témuž mistru Janovi, že má sám ve školách i v kázání v Paříži výrokem vlastního hlasu a stálým tvrzením odvolati svrchu řečené články a jejich obsah jakožto odporující pravdě, a jmenovaný mistr Jan slíbil to účinně vykonati. Dáno v Avignonu dne 25. července!5/, pá- tého roku našeho papežství. KANONIZACE BRATRA TOMÁŠE AKVINSKÉHO Toho roku pan papež Jan XXII. slavnostně v Avignonu kanonizoval — padesát let po jeho smrti — bratra Tomáše Akvinského!!/ z řádu bratří kazatelů, mistra svaté teologie, a za- znamenal ho v seznamu svatých. Když se jednou tento bratr svatý Tomáš zbožně mod- lil v jedné kapli v Paříži před obrazem blaho- slavené Panny Marie, uslyšel zřetelně hlas,
ukládal míru své rozumnosti. Zajisté se dávno, když jsme z jistých důvodů podle rady našich bratří povolali před sebe milovaného syna mistra Jana z Polliaka!*/, doktora svatć teologie, donesla k našemu sluchu hodno- věrná zpráva, že on smýšlel v některých člán- cích týkajících se svátosti pokání nikoli stříz- livě, nýbrž nesprávně tím, že učil veřejně ve svých kázáních a ve školách níže psaným článkům, které obsahují nebezpečné bludy. Předně totiž dokazoval, že jsou ti, kdož se vyzpovídali bratřím majícím obecné povo- lení slyšeti zpovědi, vázáni ještě se zpovídati z těch hříchů, které již vyznali, svému vlast- nímu knězi. Za druhé, že pokud trvá ustano- vení: „Všichni obojího pohlaví“ (Omnes utriusgue sexus), vydané na obecném kon- cilu'4/, nemůže římský papež učiniti, aby far- níci nebyli zavázáni vyznati všechny své hří- chy jednou v roce svému vlastnímu knězi, který, jak praví, je správcem fary, ba ani Bůh že by to nemohl učiniti, protože to podle jeho tvrzení zahrnuje v sobě rozpor. Za třetí, že papež nemůže dáti obecnou moc slyšeti zpovědi, ba ani Bůh, takže by ten, který se vyznal tomu, kdož má obecné povolení, nebyl vázán znovu je vyznati svému vlastnímu knězi, který je podle jeho tvrzení, jak je pře- desláno, správcem fary. My tedy chtějíce věděti, zda mají pravdu zprávy nám donesené, dali jsme doručiti opis předeslaných článků tomu mistru Janovi a udělili jsme mu k jeho obhajobě plné sly- šení jak v přítomnosti své a řečených našich bratří v konzistoři, tak i jinak před některými z těch bratří námi k tomu určenými. Ale tře- bas svrchu jmenovaný mistr usiloval hájiti řečené články a jejich obsah, přece tvrdil, že je ochoten věřiti a držeti v předeslaných i ji- ných věcech to, co určí Apoštolská stolice k věření a držení. My pak pozorujíce, že se dokazování, hlá- sání a učení svrchu řečených článků může rozšířiti na záhubu mnohých duší, dali jsme je pečlivě prozkoumati od četných mistrů v teologii; také my jsme s řečenými našimi bratřími vykonali o nich pečlivé srovnání a tím srovnáním a prozkoumáním toho na- před vykonaným jsme zjistili, že svrchu ře- čené články obsahují učení ne spasitelné, nýbrž velmi nebezpečné a odporující pravdě. A také mistr Jan, když mu byly dokázány pravé důvody odporující jeho mínění dlouho chovanému, odvolal v konzistoři všechny ty články i jednotlivé a tvrdil, že podle jeho víry 344 / 345 nejsou pravé, nýbrž že jejich opak je pravda, a pravil, že nedovede proti důvodům, jež mu byly předneseny, odpověděti ve smyslu opačném. A proto, aby takovým tvrzením, hlásáním a učením neupadly — čehož Bůh uchovej — duše prostých lidí do bludu, všechny svrchu řečené články a kterýkoli z nich jakožto mylné a bludné a od spasitelného učení odchylné z apoštolské moci odsuzujeme a zavrhujeme podle rady svrchu řečených bratří a tvrdíme, že učení jim odporující je pravé a obecné, protože ti, kdo se vyznávají bratřím svrchu řečeným, nejsou více vázáni znovu vyznávati tytéž hříchy, než jako kdyby je jinak byli vy- znali svému vlastnímu knězi podle řečeného obecného koncilu. Protože si přejeme, aby cesty pravdy byly známy věřícím a aby byl zamezen přístup všem bludům, by se nevloudily, jdouce v šlé- pějích svých předchůdců, šťastné památky Alexandra IV. a Klimenta IV., římských pa- pežů, co nejpřísněji všem i jednotlivým naka- zujeme, aby se nikdo neopovažoval řečené články námi, jak je předesláno, odsouzené a také zavržené nebo obsah jejich nebo někte- rých z nich jakožto to, co má být myslemi katolickými zamítnuto, držeti nebo jich jak- koli hśjiti nebo jim učiti. Proto vám všem vesměs tímto apoštolským listem přísně nařizujeme a ukládáme, abyste všichni i jednotliví z vás v městech a diecé- zích svých obecně svolanému kněžstvu sami o sobě nebo skrze jiné slavnostně vyhlásili předeslané věci všechny i jednotlivě. Také my jsme poručili témuž mistru Janovi, že má sám ve školách i v kázání v Paříži výrokem vlastního hlasu a stálým tvrzením odvolati svrchu řečené články a jejich obsah jakožto odporující pravdě, a jmenovaný mistr Jan slíbil to účinně vykonati. Dáno v Avignonu dne 25. července!5/, pá- tého roku našeho papežství. KANONIZACE BRATRA TOMÁŠE AKVINSKÉHO Toho roku pan papež Jan XXII. slavnostně v Avignonu kanonizoval — padesát let po jeho smrti — bratra Tomáše Akvinského!!/ z řádu bratří kazatelů, mistra svaté teologie, a za- znamenal ho v seznamu svatých. Když se jednou tento bratr svatý Tomáš zbožně mod- lil v jedné kapli v Paříži před obrazem blaho- slavené Panny Marie, uslyšel zřetelně hlas,
Strana 345
který z obrazu takto pravil: ,, Tomáši, co žá- dáš?“ Ale když on hned odpověděl: „Žádám život věčný,““ nedostal už odpovědi. Proto se pro tu otázku, poněvadž neměla vymezení, obrátil k přísnějšímu životu a oddal se více než dříve zbožnosti. Tento svatý učil a psal jak v naukách teologických, tak ve filosofic- kých tak veliké věci, že si přede všemi ji- nými získal ve vlastním smyslu jméno dok- tora.l?/ Potom tento Tomáš, byv povolán panem papežem Řehořem X. na obecný koncil lyon- ský, na cestě v opatství řádu cisterciáckého, které se jmenuje Fossa Nuova!š/, těžce one- mocněl a zemřel. V touž hodinu, v které ze- mřel i tento svatý Tomáš, byl stižen opat sousedního kláštera, stoje v kněžišti s kon- ventem na nočních vigiliích, tuhým spánkem a ve vidění Božím se mu ukázala jedna pře- jasná hvězda planoucí jako pochodeň a ta jakoby z oblaků nebeských padajíc se skryla před hlavním oltářem ve svatostánku. A hle, ještě se opat úplně neprobudil z toho vidění v podivu, co by to bylo, co uviděl, a již dostal zprávu, že bratr Tomáš zemřel a zhasl. A on zbožně pochoval jeho tělo na témž místě sva- tostánku, kde předtím v duchu Božím uviděl spadnouti onu přejasnou hvězdu. Tomasi, mily Bohu, jak kadidlo žhoucí a vůně, vonné si necháváš jméno; tys způsobil, že se teď jasní učení pravé světlo, tys rozlil je jako proud řeky, neboť jsi věděl vše, co člověku věděti možno. Hvězdou v církvi jsi byl, teď pravá moudrost tě k sobě pozvala, aby stále ti v nebi planulo světlo. Beze slov života knihu již pročítáš, protože sedíš na stolci učitelů tam v nebi, kde hleděti můžeš v neskrytou Boží tvář. Lék přines mi, kterýž jsem hříchy zesláblý, takže mi schází již vlastní síla a vzpruha. Promluv své sladké slovo a Pána mně hříšnému nakloň: Umíš to, učitel jsa, žes příznivý, chceš to a můžeš, neboť jsi vůdcem. Nuž veď mne a řiď, jak srdcem i ústy žádám, a zbožné duše mi, Otče, útěchu přines! Amen. OBLÉHÁNÍ MĚSTA MET ČESKÝM KRÁLEM Ten celý rok zůstával český král Jan mimo své království a svedl v různých rýnských krajinách mnoho bitev. Těžce napadl arci- biskupa kolínského!)/, a když obléhal arci- biskupovo město Bonn, po přátelských jed- náních se s tím arcibiskupem smířil. I udeřil 18/ Jean Poilly, profesor vysokého učení v Paříži. 14/ Tj. lateránském, v r. 1215; podle jeho ustanovení, které začíná uvedenými slovy, má se každý křesťan aspoň jednou v roce zpovídat svému ustanovenému knězi. Články, o kterých se zde vykládá, týkají se také sporů kněží se žebravými mnichy, kteří se opírali o pa- pežská povolení a vykonávali všechny církevní úkony, jež příslušely farářům, ale neodváděli jim čtvrtinu podílu za ně. Srv. o věci III. knihu, kap. III., pozn. č. 4. 15/ Tj. r. 1321. 1¢/ Tomáš Akvinský, narozený asi r. 1225 v Roccasicce u Aguina v Kampánii (ve střední Itálii), vstoupil r. 1243 do řádu dominikánského, studoval v Paříži, dosáhl tam r. 1257 doktorátu a stal se nástupcem svého učitele, slavného teologa Alberta Magna (Velikého). Jeho roz- potom Cesky kral na biskupa miinsterskeho**/ a mocí svou ho donutil hledat u něho dohodu a mír. Konečně ten král v předvečer svatého Matouše evangelisty?!/, připojiv k sobě různá knížata, oblehl s mocí ono slavné město Mety a čtrnáct dní nepřetržitě je kolkolem svíral a rozličnými těžkostmi je vůkol znepokojoval. Toto byla slavnější knížata, která to jme- nované město s českým králem vůkol oblé- sáhlé dílo Summa totius theologiae (Souhrn veškerého bohosloví) obsahuje podrobné dokazování celého učení katolické církve a je vedle díla Augustinova hlavním jejím pilířem. Tomáš Akvinský byl oficiálním teoreti- kem církevního učení; jeho Summa se stala i oporou nej- zavilejšího zpátečnictví až po naše časy. 1%/ Byl nazýván „doctor angelicus““ (andělský). 18/ Klášter Fossa Nuova u Terraciny v střední Itálii; tam Tomáš zemřel na cestě z Neapole do Lyonu dne 7. března 1274. 19/ Arcibiskupem kolínským byl tenkrát ještě Jindřich z Virneburku (1306—1332). 20/ Biskupem můnsterským byl Ludvík Hessenský (1310—1357). 11/ Dne 20. září (Matouše je 21. září).
který z obrazu takto pravil: ,, Tomáši, co žá- dáš?“ Ale když on hned odpověděl: „Žádám život věčný,““ nedostal už odpovědi. Proto se pro tu otázku, poněvadž neměla vymezení, obrátil k přísnějšímu životu a oddal se více než dříve zbožnosti. Tento svatý učil a psal jak v naukách teologických, tak ve filosofic- kých tak veliké věci, že si přede všemi ji- nými získal ve vlastním smyslu jméno dok- tora.l?/ Potom tento Tomáš, byv povolán panem papežem Řehořem X. na obecný koncil lyon- ský, na cestě v opatství řádu cisterciáckého, které se jmenuje Fossa Nuova!š/, těžce one- mocněl a zemřel. V touž hodinu, v které ze- mřel i tento svatý Tomáš, byl stižen opat sousedního kláštera, stoje v kněžišti s kon- ventem na nočních vigiliích, tuhým spánkem a ve vidění Božím se mu ukázala jedna pře- jasná hvězda planoucí jako pochodeň a ta jakoby z oblaků nebeských padajíc se skryla před hlavním oltářem ve svatostánku. A hle, ještě se opat úplně neprobudil z toho vidění v podivu, co by to bylo, co uviděl, a již dostal zprávu, že bratr Tomáš zemřel a zhasl. A on zbožně pochoval jeho tělo na témž místě sva- tostánku, kde předtím v duchu Božím uviděl spadnouti onu přejasnou hvězdu. Tomasi, mily Bohu, jak kadidlo žhoucí a vůně, vonné si necháváš jméno; tys způsobil, že se teď jasní učení pravé světlo, tys rozlil je jako proud řeky, neboť jsi věděl vše, co člověku věděti možno. Hvězdou v církvi jsi byl, teď pravá moudrost tě k sobě pozvala, aby stále ti v nebi planulo světlo. Beze slov života knihu již pročítáš, protože sedíš na stolci učitelů tam v nebi, kde hleděti můžeš v neskrytou Boží tvář. Lék přines mi, kterýž jsem hříchy zesláblý, takže mi schází již vlastní síla a vzpruha. Promluv své sladké slovo a Pána mně hříšnému nakloň: Umíš to, učitel jsa, žes příznivý, chceš to a můžeš, neboť jsi vůdcem. Nuž veď mne a řiď, jak srdcem i ústy žádám, a zbožné duše mi, Otče, útěchu přines! Amen. OBLÉHÁNÍ MĚSTA MET ČESKÝM KRÁLEM Ten celý rok zůstával český král Jan mimo své království a svedl v různých rýnských krajinách mnoho bitev. Těžce napadl arci- biskupa kolínského!)/, a když obléhal arci- biskupovo město Bonn, po přátelských jed- náních se s tím arcibiskupem smířil. I udeřil 18/ Jean Poilly, profesor vysokého učení v Paříži. 14/ Tj. lateránském, v r. 1215; podle jeho ustanovení, které začíná uvedenými slovy, má se každý křesťan aspoň jednou v roce zpovídat svému ustanovenému knězi. Články, o kterých se zde vykládá, týkají se také sporů kněží se žebravými mnichy, kteří se opírali o pa- pežská povolení a vykonávali všechny církevní úkony, jež příslušely farářům, ale neodváděli jim čtvrtinu podílu za ně. Srv. o věci III. knihu, kap. III., pozn. č. 4. 15/ Tj. r. 1321. 1¢/ Tomáš Akvinský, narozený asi r. 1225 v Roccasicce u Aguina v Kampánii (ve střední Itálii), vstoupil r. 1243 do řádu dominikánského, studoval v Paříži, dosáhl tam r. 1257 doktorátu a stal se nástupcem svého učitele, slavného teologa Alberta Magna (Velikého). Jeho roz- potom Cesky kral na biskupa miinsterskeho**/ a mocí svou ho donutil hledat u něho dohodu a mír. Konečně ten král v předvečer svatého Matouše evangelisty?!/, připojiv k sobě různá knížata, oblehl s mocí ono slavné město Mety a čtrnáct dní nepřetržitě je kolkolem svíral a rozličnými těžkostmi je vůkol znepokojoval. Toto byla slavnější knížata, která to jme- nované město s českým králem vůkol oblé- sáhlé dílo Summa totius theologiae (Souhrn veškerého bohosloví) obsahuje podrobné dokazování celého učení katolické církve a je vedle díla Augustinova hlavním jejím pilířem. Tomáš Akvinský byl oficiálním teoreti- kem církevního učení; jeho Summa se stala i oporou nej- zavilejšího zpátečnictví až po naše časy. 1%/ Byl nazýván „doctor angelicus““ (andělský). 18/ Klášter Fossa Nuova u Terraciny v střední Itálii; tam Tomáš zemřel na cestě z Neapole do Lyonu dne 7. března 1274. 19/ Arcibiskupem kolínským byl tenkrát ještě Jindřich z Virneburku (1306—1332). 20/ Biskupem můnsterským byl Ludvík Hessenský (1310—1357). 11/ Dne 20. září (Matouše je 21. září).
Strana 346
hala: Balduin, arcibiskup trevírský, vévoda lotrinský22 a hrabě barský.23/ Četní pravdo- mluvní mužové, kteří se zúčastnili toho oblé- hání, dosvědčují a tvrdí, že tehdy bylo ve voj- sku českého krále Jana sedm tisíc mužů na koních bojujících v plné zbroji a pod hel- mami a šedesát dva tisíce pěšáků, kteří byli vystrojeni do války. V městě pak Metách takto obléhaném bylo osm set cizinců, mužů bojovných urozených, žoldnéřů s přílbami, s nesčetným lidem městským. Nikdy nikdo v těchto čtrnácti dnech obléhání nevyšel z města, aby učinil útok na vojsko obléhající a ležící před branami a blízko městské zdi, anebo aby mu způsobil znatelnou škodu. Po uplynutí čtrnácti dnů upustil český král Jan se svým vojskem od obléhání, ale zřídil na svých tvrzích s městem sousedících silné útočníky a ti dosud nepřestávají toto město silně napadati. Toho roku v měsíci srpnu zemřela v Ba- vorsku v městě Koubě Eliška, dcera krále Jana, která se narodila jako dvojčátko. Odtud byla odvezena na Zbraslav a tam před stup- něm hlavního oltáře pochována s jinými třemi dětmi královskými. 22/ Ferry IV. 23/ Eduard; Bar je v Lotrinsku. O tomto obléhání, jakož i o počtu Janova vojska srv. pozn. vzadu. ROK PÁNĚ 1324 PŘÍCHOD KRÁLE A KRÁLOVNY DO ČECH A OPĚTNÉ ZÍSKÁNÍ ODNATÉHO MAJETKU XIV Léta Páně 1324 vrátila se paní Eliška, česká královna, z bavorských krajin do vlastního království. Tedy při jejím příchodu plesal veškeren lid, zároveň jí vyšli naproti Pražané s chvalozpěvy a ostatky a nazítří po Obřezání Páněl/ s radostí přivítali tuto královnu. Neboť se zdržovala půl třetího roku se svou dcerou Markétou v Bavorsku, kde s ní římský král Ludvík, její strýc, a vévoda Jindřich, její zeť, dosti řádně zacházeli. A proč tam byla tak dlouho mimo králov- ství, toho byl tento důvod. Říkali jí totiž denně její důvěrní přátelé, že by zůstávala v Čechách s nebezpečenstvím svého života. Jistě ji měli četní páni království v nenávisti a těžce proti ní popuzovali ducha králova. Ale v těch dobách, kdy byla vzdálena, nadě- lala si v bavorských krajinách více než na dva tisíce hřiven dluhů; král totiž nařídil, že se nesmí nepřítomné královně z království zhola nic poskytovat. Proto, jak jsem já sám viděl, zakoušela tato královna mnoho nedostatků, když byla v cizích krajinách jako cizinka; třebas se však vrátila do království, přece jí hrozí od věřitelů pro dluhy veliká starost. Dobře já soudím teď o tom, že těžké starosti mají všichni, kdož stojí v čele. A vidím, že neschází nyní knížatům starostí moře, že pod tvrdým právem teď stojí vznešených dvůr.2 Ač spatřuji více, že některý prelát povýšen byl, též o tolik více já vidím, že potom starostmi obtížen jest. Teď, chceš-li, hleď uvážit dobře, jaké v nynější době as králové poměry mají, jaké královny též. Hleď, prosím, kolik je zkázy, kolik nebezpečenství, jež králům pokaždé hrozí. Kdopak to může vědět? Vždyť nelze nikoho nalézt, v čele jenž mnohým by stál, aby těžké starosti neměl. Dvorským se vyhýbej službám a starostí budeš mít méně. Převelká starost a spory o dvůr se navzájem vedou. Za tím kdož jdou, ti nemají mír a štastni jsou zřídka. 346/ 347
hala: Balduin, arcibiskup trevírský, vévoda lotrinský22 a hrabě barský.23/ Četní pravdo- mluvní mužové, kteří se zúčastnili toho oblé- hání, dosvědčují a tvrdí, že tehdy bylo ve voj- sku českého krále Jana sedm tisíc mužů na koních bojujících v plné zbroji a pod hel- mami a šedesát dva tisíce pěšáků, kteří byli vystrojeni do války. V městě pak Metách takto obléhaném bylo osm set cizinců, mužů bojovných urozených, žoldnéřů s přílbami, s nesčetným lidem městským. Nikdy nikdo v těchto čtrnácti dnech obléhání nevyšel z města, aby učinil útok na vojsko obléhající a ležící před branami a blízko městské zdi, anebo aby mu způsobil znatelnou škodu. Po uplynutí čtrnácti dnů upustil český král Jan se svým vojskem od obléhání, ale zřídil na svých tvrzích s městem sousedících silné útočníky a ti dosud nepřestávají toto město silně napadati. Toho roku v měsíci srpnu zemřela v Ba- vorsku v městě Koubě Eliška, dcera krále Jana, která se narodila jako dvojčátko. Odtud byla odvezena na Zbraslav a tam před stup- něm hlavního oltáře pochována s jinými třemi dětmi královskými. 22/ Ferry IV. 23/ Eduard; Bar je v Lotrinsku. O tomto obléhání, jakož i o počtu Janova vojska srv. pozn. vzadu. ROK PÁNĚ 1324 PŘÍCHOD KRÁLE A KRÁLOVNY DO ČECH A OPĚTNÉ ZÍSKÁNÍ ODNATÉHO MAJETKU XIV Léta Páně 1324 vrátila se paní Eliška, česká královna, z bavorských krajin do vlastního království. Tedy při jejím příchodu plesal veškeren lid, zároveň jí vyšli naproti Pražané s chvalozpěvy a ostatky a nazítří po Obřezání Páněl/ s radostí přivítali tuto královnu. Neboť se zdržovala půl třetího roku se svou dcerou Markétou v Bavorsku, kde s ní římský král Ludvík, její strýc, a vévoda Jindřich, její zeť, dosti řádně zacházeli. A proč tam byla tak dlouho mimo králov- ství, toho byl tento důvod. Říkali jí totiž denně její důvěrní přátelé, že by zůstávala v Čechách s nebezpečenstvím svého života. Jistě ji měli četní páni království v nenávisti a těžce proti ní popuzovali ducha králova. Ale v těch dobách, kdy byla vzdálena, nadě- lala si v bavorských krajinách více než na dva tisíce hřiven dluhů; král totiž nařídil, že se nesmí nepřítomné královně z království zhola nic poskytovat. Proto, jak jsem já sám viděl, zakoušela tato královna mnoho nedostatků, když byla v cizích krajinách jako cizinka; třebas se však vrátila do království, přece jí hrozí od věřitelů pro dluhy veliká starost. Dobře já soudím teď o tom, že těžké starosti mají všichni, kdož stojí v čele. A vidím, že neschází nyní knížatům starostí moře, že pod tvrdým právem teď stojí vznešených dvůr.2 Ač spatřuji více, že některý prelát povýšen byl, též o tolik více já vidím, že potom starostmi obtížen jest. Teď, chceš-li, hleď uvážit dobře, jaké v nynější době as králové poměry mají, jaké královny též. Hleď, prosím, kolik je zkázy, kolik nebezpečenství, jež králům pokaždé hrozí. Kdopak to může vědět? Vždyť nelze nikoho nalézt, v čele jenž mnohým by stál, aby těžké starosti neměl. Dvorským se vyhýbej službám a starostí budeš mít méně. Převelká starost a spory o dvůr se navzájem vedou. Za tím kdož jdou, ti nemají mír a štastni jsou zřídka. 346/ 347
Strana 347
Po příchodu královny Elišky do Prahy vrátil se opět český král Jan od Rýna a přijel do Pra- hy v den svatého Rehoře papeže.3/ Přišel pak král nejen proto, aby uviděl královnu, nýbrž aby na všech vyždímal peníze. A tak sehnal ve dvou měsících, po které tehdy zůstal v krá- lovství, různými způsoby vymáhání devadesát pět tisíc hřiven stříbra na penězích, jak mně říkali královi úředníci; a část těch peněz od- vezl s sebou na Rýn, část určil věřitelům. Zavedl také tehdy král v Praze pomocí něja- kých Lombardů zlatou minci, z níž čtyři pe- níze měly platit více nežli hřivnu. K Rýnu se vrací král, vak plný nyní si veze stříbra. Ta událost byla však velikým znepokojením pro český lid. I praví: „Tak veliké úděly peněz pročpak musíme dávat a pročpak nedbáme na to, od nás že vozí se ven? Dnes všichni, hle, musíme sloužit hrabství Lucemburskému. My toho již nechceme snášet, také nebudem již dál ochotně peníze dávat. Kdožpak by nevěděl to, že my moc nejvyšší máme, že jsme o mnoho větší a oni že o mnoho menší? Není to správná cesta, že toto hrabství by mělo přednost mít před královstvím. My raději chceme, hle, zemřít pod ostřím meče než takto svou důstojnost odhodit stranou. Takto pronesou všichni a hrozí silnými slovy. Když však vysloví král bud lichotné slovo neb trpké, všichni oněmí náhle, jak blesk by je zasáh', a králi dávají, cokoli velí. Ten způsob doposud trvá. Toho roku v den svatého Tiburcia4 dostavil se zbraslavský opat pan Petr pokorně ke králi, který chtěl nazítří odjeti z království, a po- prosil ho, aby učinil klášteru milost. Tehdy král vrátil s myslí dosti ochotnou klášteru hrad Landšperk5) a jeho statky při něm ležící. Ten hrad s jeho majetky držel král násilně šest let, a proto trpěl zbraslavský konvent velikými nedostatky. Proto jsem v den sva- tého Desideria/ toužebně odešel s dvěma mnichy na hrad a našel jsem celý majetek skoro úplně pustý. 1/ 2. ledna. 2 V latině slovní hříčka: Cura (starost) a curia (dvůr). 3/ 12. března. První listinu vydává Jan v Praze dne 15. března (Regesta III, č. 1046) a prohlašuje v ní, že už vybral všechny berně, na něž měl právo, a že nebude mimo určité případy vymáhat jiné. 4/ 14. dubna. 5/ V okrese Ústí nad Orlicí. 7 23. května. Tehdy jsem částečně truchlil a částečně měl jsem i radost. Smutek jsem měl, když spor a pustou zemi jsem viděl, radost jsem cítil proto, že ztracené věci jsem dostal nazpět, ač poškozené, neb všude vedl se zápas. Co kdo vlastního má, jak soudím, má pro sebe jistě za vznešené a dobré. Mnou jediný osadník víc je chválen, který mi slouží, ač někdy i přestoupí meze, než kdybych tisíc měl vesnic, však nic mi nemohly skytnout.
Po příchodu královny Elišky do Prahy vrátil se opět český král Jan od Rýna a přijel do Pra- hy v den svatého Rehoře papeže.3/ Přišel pak král nejen proto, aby uviděl královnu, nýbrž aby na všech vyždímal peníze. A tak sehnal ve dvou měsících, po které tehdy zůstal v krá- lovství, různými způsoby vymáhání devadesát pět tisíc hřiven stříbra na penězích, jak mně říkali královi úředníci; a část těch peněz od- vezl s sebou na Rýn, část určil věřitelům. Zavedl také tehdy král v Praze pomocí něja- kých Lombardů zlatou minci, z níž čtyři pe- níze měly platit více nežli hřivnu. K Rýnu se vrací král, vak plný nyní si veze stříbra. Ta událost byla však velikým znepokojením pro český lid. I praví: „Tak veliké úděly peněz pročpak musíme dávat a pročpak nedbáme na to, od nás že vozí se ven? Dnes všichni, hle, musíme sloužit hrabství Lucemburskému. My toho již nechceme snášet, také nebudem již dál ochotně peníze dávat. Kdožpak by nevěděl to, že my moc nejvyšší máme, že jsme o mnoho větší a oni že o mnoho menší? Není to správná cesta, že toto hrabství by mělo přednost mít před královstvím. My raději chceme, hle, zemřít pod ostřím meče než takto svou důstojnost odhodit stranou. Takto pronesou všichni a hrozí silnými slovy. Když však vysloví král bud lichotné slovo neb trpké, všichni oněmí náhle, jak blesk by je zasáh', a králi dávají, cokoli velí. Ten způsob doposud trvá. Toho roku v den svatého Tiburcia4 dostavil se zbraslavský opat pan Petr pokorně ke králi, který chtěl nazítří odjeti z království, a po- prosil ho, aby učinil klášteru milost. Tehdy král vrátil s myslí dosti ochotnou klášteru hrad Landšperk5) a jeho statky při něm ležící. Ten hrad s jeho majetky držel král násilně šest let, a proto trpěl zbraslavský konvent velikými nedostatky. Proto jsem v den sva- tého Desideria/ toužebně odešel s dvěma mnichy na hrad a našel jsem celý majetek skoro úplně pustý. 1/ 2. ledna. 2 V latině slovní hříčka: Cura (starost) a curia (dvůr). 3/ 12. března. První listinu vydává Jan v Praze dne 15. března (Regesta III, č. 1046) a prohlašuje v ní, že už vybral všechny berně, na něž měl právo, a že nebude mimo určité případy vymáhat jiné. 4/ 14. dubna. 5/ V okrese Ústí nad Orlicí. 7 23. května. Tehdy jsem částečně truchlil a částečně měl jsem i radost. Smutek jsem měl, když spor a pustou zemi jsem viděl, radost jsem cítil proto, že ztracené věci jsem dostal nazpět, ač poškozené, neb všude vedl se zápas. Co kdo vlastního má, jak soudím, má pro sebe jistě za vznešené a dobré. Mnou jediný osadník víc je chválen, který mi slouží, ač někdy i přestoupí meze, než kdybych tisíc měl vesnic, však nic mi nemohly skytnout.
Strana 348
ŘÍMSKÝ KRÁL LUDVÍK OBLEHL BURGAU A OSVOBODIL ZE ZAJETÍ KRÁLE FRIDRICHA, VÉVODU RAKOUSKÉHO "Téhož roku, ale v zimní době, obléhal římský král Ludvík se čtyřmi sty ozbrojených mužů město a hrad, zvaný Burgau, který stál na straně Fridricha Rakouského, posud zajatého, a mocně naň útočil. Sebrav pak tisíc osm set velikých válečných koní a čtyři tisíce pěších bojovníků, přišel švábský vévoda Leopold na pomoc obleženým, odrazil Ludvíka od ob- léhání hradu, zahnal ho k jeho městu Lauin- genu ležícímu na Dunaji a mocí osvobodil obležené v hradě. 4 XV Slovo z evangelia však není odporné pravdě, neboť takto as praví: „Své síně jestliže chrání nějaký silný pán, však má-li ho silnější v záští a pak k silnému přijde, ten méně silný svůj úděl zakrátko ztratí a zmizí.“!/ To dosvédčí prítomná doba. Když Ludvík, římský král, vévoda bavorský, viděl, že se proti němu valně zhoršují papež- ské zákroky a nálezy a trpěl nedostatkem pe- něz i zakoušel naléhavost každodenního boje, začal u sebe s malým počtem svých lidí po- mýšleti na osvobození Fridricha, svého za- jatce a protivníka. Proto ve svátek svatého Jiříš/ přišel nenadále týž Ludvík k Fridri- chovi na hrad jeho vazby, který se jmenuje Triusnicht, to jest ,,necekany''?/, a nevím jakými způsoby, jakými formami nebo jakými vyjednáváními byl ku podivu všech ten Fridrich, který byl už na třetí rok v zajetí, osvobozen z pout. Nebyly dány Ludvíkovi žádné hrady na znamení smlouvy a přátelství, ani nebyly o této dohodě uveřejněny listiny. Spolu až dodnes tito dva vladaři, kteří se na- zývají králi, jedí, pijí a spolu spí a v slovech mírumilovných jsou zajedno. Dosti neob- vyklý sňatek uzavřeli tito mezi svými dětmi; vzal si totiž Ludvíkův syn dceru Fridrichovu, třebaže jsou tyto děti v třetím stupni příbu- zenství. Je to pak podivné v uších všech lidí, že se jeden i druhý až dodnes píše a nazývá římským králem. Nevím, co napsat, co říci, co pomyslit má si má mysl o tomto podivném činu, jenž vykonán docela tajně: Nikdo nemůže vědět, kam dospět může věc tato. Myslím, že výsledek tento ni mysl mudrců nezná, jaký má konec být, též ne. Vždyť vidím, že každý z nich hledá své. A je-li takový mír jak mysli, tak řeči, božským to přičítám darům. A ti, kdož naživu budou. zřetelně budou moci ty činy pozorovati. Já však snad popelem budu, až tomuhle bude už konec. Také tohoto roku se postaral Ludvík, aby ukázal Fridrichovi Rakouskému větší přátel- ství, že si vzal rakouský vévoda Ota, rodný bratr toho Fridricha, za řádnou manželku Alžbětu, sestru Jindřicha a Oty, vévodů dol- nobavorských. Také tohoto roku věnovala jasná paní 348 / 349 Eliška, česká královna, dcera zakladatelova, klášteru a konventu na Zbraslavi plným prá- vem kostel v Rouchovanech. A to věnování král stvrdil listem i papež Jan to darování milostivě potvrdil.4/ Tato královna prokazuje Zbraslavskému klášteru největší přízeň a jde v tom v šlépějích otcovských.
ŘÍMSKÝ KRÁL LUDVÍK OBLEHL BURGAU A OSVOBODIL ZE ZAJETÍ KRÁLE FRIDRICHA, VÉVODU RAKOUSKÉHO "Téhož roku, ale v zimní době, obléhal římský král Ludvík se čtyřmi sty ozbrojených mužů město a hrad, zvaný Burgau, který stál na straně Fridricha Rakouského, posud zajatého, a mocně naň útočil. Sebrav pak tisíc osm set velikých válečných koní a čtyři tisíce pěších bojovníků, přišel švábský vévoda Leopold na pomoc obleženým, odrazil Ludvíka od ob- léhání hradu, zahnal ho k jeho městu Lauin- genu ležícímu na Dunaji a mocí osvobodil obležené v hradě. 4 XV Slovo z evangelia však není odporné pravdě, neboť takto as praví: „Své síně jestliže chrání nějaký silný pán, však má-li ho silnější v záští a pak k silnému přijde, ten méně silný svůj úděl zakrátko ztratí a zmizí.“!/ To dosvédčí prítomná doba. Když Ludvík, římský král, vévoda bavorský, viděl, že se proti němu valně zhoršují papež- ské zákroky a nálezy a trpěl nedostatkem pe- něz i zakoušel naléhavost každodenního boje, začal u sebe s malým počtem svých lidí po- mýšleti na osvobození Fridricha, svého za- jatce a protivníka. Proto ve svátek svatého Jiříš/ přišel nenadále týž Ludvík k Fridri- chovi na hrad jeho vazby, který se jmenuje Triusnicht, to jest ,,necekany''?/, a nevím jakými způsoby, jakými formami nebo jakými vyjednáváními byl ku podivu všech ten Fridrich, který byl už na třetí rok v zajetí, osvobozen z pout. Nebyly dány Ludvíkovi žádné hrady na znamení smlouvy a přátelství, ani nebyly o této dohodě uveřejněny listiny. Spolu až dodnes tito dva vladaři, kteří se na- zývají králi, jedí, pijí a spolu spí a v slovech mírumilovných jsou zajedno. Dosti neob- vyklý sňatek uzavřeli tito mezi svými dětmi; vzal si totiž Ludvíkův syn dceru Fridrichovu, třebaže jsou tyto děti v třetím stupni příbu- zenství. Je to pak podivné v uších všech lidí, že se jeden i druhý až dodnes píše a nazývá římským králem. Nevím, co napsat, co říci, co pomyslit má si má mysl o tomto podivném činu, jenž vykonán docela tajně: Nikdo nemůže vědět, kam dospět může věc tato. Myslím, že výsledek tento ni mysl mudrců nezná, jaký má konec být, též ne. Vždyť vidím, že každý z nich hledá své. A je-li takový mír jak mysli, tak řeči, božským to přičítám darům. A ti, kdož naživu budou. zřetelně budou moci ty činy pozorovati. Já však snad popelem budu, až tomuhle bude už konec. Také tohoto roku se postaral Ludvík, aby ukázal Fridrichovi Rakouskému větší přátel- ství, že si vzal rakouský vévoda Ota, rodný bratr toho Fridricha, za řádnou manželku Alžbětu, sestru Jindřicha a Oty, vévodů dol- nobavorských. Také tohoto roku věnovala jasná paní 348 / 349 Eliška, česká královna, dcera zakladatelova, klášteru a konventu na Zbraslavi plným prá- vem kostel v Rouchovanech. A to věnování král stvrdil listem i papež Jan to darování milostivě potvrdil.4/ Tato královna prokazuje Zbraslavskému klášteru největší přízeň a jde v tom v šlépějích otcovských.
Strana 349
Eliška tento dům má jakožto jedinou jiskru. Mnoho by činila ráda, a dobrého, moc kdyby měla! Velmi je znepokojena, dům tento když nějak je sklíčen. Má proň mateřské srdce a otcovy způsoby též má. Chraň ji, laskavý Kriste, ať smutek nemusí spatřit, nechať veškera zkáza se od této královny vzdálí! 1/ Podle Lukáše 11. 21.—22. 2/ 23. dubna 1325. O věci srv. pozn. vzadu. 3/ Trausnitz; viz výše II. knihu, kap. XI, pozn. č. I1. Svolení Janovo, že Eliška smí darovat kostel v Rou- chovanech, je ze dne 21. dubna 1325 (Regesta III, č. 1078), listina, kterou uděluje Eliška patronátní právo nad tímto kostelem Zbraslavi, je datována 5. května 1325 (Regesta III, č. 1099) a svolení papeže Jana XXII. je teprve ze dne 11. října 1327 (Regesta III, č. 1369). Rou- chovany — městečko na Moravě, jihozápadně od Brna. Tamní kostel patřil králi už ve XIII. století. SPRÁVCOVÉ KRÁLOVSTVÍ ČESKÉHO A STAV OBECNÉ CÍRKVE § XVI Podivný byl už několik let stav Českého krá- lovství. Vidíme věru, že se každodenně mění v podivnější, protože si král Jan zvykl velmi často se zdržovat mimo království. Králov- ství totiž svěřuje král jednomu nebo dvěma správcům*) a pronajímá je na léta za určitou částku peněz a lid, který je v království, se pokládá za poplatný. Taktéž ta urozená krá- lovna Eliška sedí v Praze jako vdova, „nemá žádného ze svých drahých, kdo by ji potě- šil“1/2 má u sebe dítky své, dědice království, o něž není postaráno štědře, nýbrž nuzně; věnné statky jsou této královně odňaty, sotva dostává od království tolik, aby se mohla po- starat o životní potřeby, neřku-li o své dů- stojnosti. Proto se už říká obecným výrokem: „Král, panování i řád právní — všichni jsou již z království vyhnáni.“ Každý už má vlastní vůli za zákon, královské úřady už namnoze opustily zvykový a dvorský řád. Povinný řád je změněn nejen ve věcech světských, nýbrž i v duchovních. Neboť stolice Pražská, pro- tože její biskup je držen při římské kurii, je spravována administrátory a dědictví samého Krista je násilím zabíráno od několika mužů, a proto *) V lat. orig. capitaneus; na Moravě se trvale ujal ter- mín „hejtman“, pro Čechy možno užít i tohoto označení i výrazu „správce“. 1/ Pláč Jeremiášův 1. 17. všichni již, bohužel, vidí, jak království ve zmatku tone, jak se dělí a trhá; i zhrdá královským právem z království mnoho lidí, již zloději vstávají všude, majetek jiným loupí, zla přemnoho porůznu vzniká. Nedbají krále, jenž vzdálen, a proto si po libovůli zákony tvoří. Je tolik, ach, zlého, že chráním se nyní vyložit vše. Ó Kriste, ty králi králů, rač brzy skončit ten válečný stav a zažeň vše, co je smutné, abychom těšit se mohli a tobě sloužiti v míru! Zlo, jímž trpíme teď, nás ochotnějšími činí, abychom milou službu my vykonávali Pánu. Z těchto marných činů, z těch jednání světských a všedních, které konáme teď a konali jsme je i dříve, hodně se musíme zlepšit. Věc za věcí vidíme míjet,
Eliška tento dům má jakožto jedinou jiskru. Mnoho by činila ráda, a dobrého, moc kdyby měla! Velmi je znepokojena, dům tento když nějak je sklíčen. Má proň mateřské srdce a otcovy způsoby též má. Chraň ji, laskavý Kriste, ať smutek nemusí spatřit, nechať veškera zkáza se od této královny vzdálí! 1/ Podle Lukáše 11. 21.—22. 2/ 23. dubna 1325. O věci srv. pozn. vzadu. 3/ Trausnitz; viz výše II. knihu, kap. XI, pozn. č. I1. Svolení Janovo, že Eliška smí darovat kostel v Rou- chovanech, je ze dne 21. dubna 1325 (Regesta III, č. 1078), listina, kterou uděluje Eliška patronátní právo nad tímto kostelem Zbraslavi, je datována 5. května 1325 (Regesta III, č. 1099) a svolení papeže Jana XXII. je teprve ze dne 11. října 1327 (Regesta III, č. 1369). Rou- chovany — městečko na Moravě, jihozápadně od Brna. Tamní kostel patřil králi už ve XIII. století. SPRÁVCOVÉ KRÁLOVSTVÍ ČESKÉHO A STAV OBECNÉ CÍRKVE § XVI Podivný byl už několik let stav Českého krá- lovství. Vidíme věru, že se každodenně mění v podivnější, protože si král Jan zvykl velmi často se zdržovat mimo království. Králov- ství totiž svěřuje král jednomu nebo dvěma správcům*) a pronajímá je na léta za určitou částku peněz a lid, který je v království, se pokládá za poplatný. Taktéž ta urozená krá- lovna Eliška sedí v Praze jako vdova, „nemá žádného ze svých drahých, kdo by ji potě- šil“1/2 má u sebe dítky své, dědice království, o něž není postaráno štědře, nýbrž nuzně; věnné statky jsou této královně odňaty, sotva dostává od království tolik, aby se mohla po- starat o životní potřeby, neřku-li o své dů- stojnosti. Proto se už říká obecným výrokem: „Král, panování i řád právní — všichni jsou již z království vyhnáni.“ Každý už má vlastní vůli za zákon, královské úřady už namnoze opustily zvykový a dvorský řád. Povinný řád je změněn nejen ve věcech světských, nýbrž i v duchovních. Neboť stolice Pražská, pro- tože její biskup je držen při římské kurii, je spravována administrátory a dědictví samého Krista je násilím zabíráno od několika mužů, a proto *) V lat. orig. capitaneus; na Moravě se trvale ujal ter- mín „hejtman“, pro Čechy možno užít i tohoto označení i výrazu „správce“. 1/ Pláč Jeremiášův 1. 17. všichni již, bohužel, vidí, jak království ve zmatku tone, jak se dělí a trhá; i zhrdá královským právem z království mnoho lidí, již zloději vstávají všude, majetek jiným loupí, zla přemnoho porůznu vzniká. Nedbají krále, jenž vzdálen, a proto si po libovůli zákony tvoří. Je tolik, ach, zlého, že chráním se nyní vyložit vše. Ó Kriste, ty králi králů, rač brzy skončit ten válečný stav a zažeň vše, co je smutné, abychom těšit se mohli a tobě sloužiti v míru! Zlo, jímž trpíme teď, nás ochotnějšími činí, abychom milou službu my vykonávali Pánu. Z těchto marných činů, z těch jednání světských a všedních, které konáme teď a konali jsme je i dříve, hodně se musíme zlepšit. Věc za věcí vidíme míjet,
Strana 350
nemůžeme nalézti nic, co zde by zůstalo stále; jakožto nicotné přejde, co za velké měli jsme dříve. Ke králi nebeskému se proto obraťme zbožně, s věrnou myslí ho prosme, ať k sobě nás vede a duchem svým ať naplní nás, ať v horší se neobracíme, aniž se měníme stále, leč abychom pevně tu stáli, vždycky opřeni o to, co měnit se nemůže, to jest o bytost první, jež tvoří i nejvyšší, nejnižší rovněž. A v těchto dobách více než obvykle obnovují v krajinách italských a lombardských lidé papežští a lidé říšští, totiž guelfové a ghibel- linové, starou nenávist a velmi krutě denně proti sobě bojují. Tolik krve se nyní hojně prolévá mezi nimi, že zbožná mysl slyšíc to právem upadá ve zmatek. Jeden měštan z Ve- rony, který se jmenuje Cane2 odvahu a ná- čelnictví ghibellinům on skýtá, jak vypráví z cizinců kdekdo, jak též říkají ti, kdož tržiště hledají pro zisk. Hyne papežská strana a císařská nabývá vrchu; takto trvá ten spor v zlých zápasech. Trval on věru takovou dlouhou dobu, že potřeno přemnoho tisíc papežských ozbrojenců zde od říšských těžkooděnců, Jako dvojité meče se guelfové, ghibellinové srážejí, bojují spolu též zástupy na poli, v městě. Tebe teď, dobrý Kriste, já prosím pokorně, aby obojí meč se smířil; již brzy udobři spor ten! Řím, jenž hlavou je světa, ach, těmito neduhy stůně, vede i vnitřní války; lid Kristův ho nevyhledává tolik, jako kdy dříve (neb vrchní pastýř v něm chyběl po velmi dlouhý čas), ač chová pohřbená těla světců. Tu věc, jak myslím, však působí viníků vina. Město ni papeže nemá a rovněž bez vládce hyne, stolice papežská teď má na západě své sídlo. Za divné pokládej to, že papež, aniž Řím spatřil, v Avignonu teď bydlí. I to bych měl za divné stejně, že je teď na tom tak zle to vznešené císařství, které císaře nemá. Jsou, žel, ty neblahé příhody dobře známy již celé církvi, neb po všech místech se trousí nešťastné výsledky ony, tak nemilé. Vytrhni, Bože, církev, tu nevěstu svou, jak svlečenou z vlastního rouna, odežeň neštěstí od ní, ať ve vlnách nepotopí se, třebaže mocnými větry se zmítá na všechny strany. Ty jsi té lodi vůdcem, ó Kriste, nade vše sladký! Vznikají války, hle, a bouře zvedá se nyní; nenech ztroskotat loď ni k bezbožnosti se schýlit, loď, již miloval jsi a vykoupil žalostnou smrtí. Ta teď ze všech stran je drásána, ta se teď zmítá. Ušetř ji, laskavý králi, a shromáždi rozptýlenou, aby se radovat mohla a tobě radostně sloužit! Nebuď nevěstě skryt, jsi vlídný, neboť jsi ženich. Potěš ji a již dále se nevzdaluj nevěstě zbožné! 350/ 351
nemůžeme nalézti nic, co zde by zůstalo stále; jakožto nicotné přejde, co za velké měli jsme dříve. Ke králi nebeskému se proto obraťme zbožně, s věrnou myslí ho prosme, ať k sobě nás vede a duchem svým ať naplní nás, ať v horší se neobracíme, aniž se měníme stále, leč abychom pevně tu stáli, vždycky opřeni o to, co měnit se nemůže, to jest o bytost první, jež tvoří i nejvyšší, nejnižší rovněž. A v těchto dobách více než obvykle obnovují v krajinách italských a lombardských lidé papežští a lidé říšští, totiž guelfové a ghibel- linové, starou nenávist a velmi krutě denně proti sobě bojují. Tolik krve se nyní hojně prolévá mezi nimi, že zbožná mysl slyšíc to právem upadá ve zmatek. Jeden měštan z Ve- rony, který se jmenuje Cane2 odvahu a ná- čelnictví ghibellinům on skýtá, jak vypráví z cizinců kdekdo, jak též říkají ti, kdož tržiště hledají pro zisk. Hyne papežská strana a císařská nabývá vrchu; takto trvá ten spor v zlých zápasech. Trval on věru takovou dlouhou dobu, že potřeno přemnoho tisíc papežských ozbrojenců zde od říšských těžkooděnců, Jako dvojité meče se guelfové, ghibellinové srážejí, bojují spolu též zástupy na poli, v městě. Tebe teď, dobrý Kriste, já prosím pokorně, aby obojí meč se smířil; již brzy udobři spor ten! Řím, jenž hlavou je světa, ach, těmito neduhy stůně, vede i vnitřní války; lid Kristův ho nevyhledává tolik, jako kdy dříve (neb vrchní pastýř v něm chyběl po velmi dlouhý čas), ač chová pohřbená těla světců. Tu věc, jak myslím, však působí viníků vina. Město ni papeže nemá a rovněž bez vládce hyne, stolice papežská teď má na západě své sídlo. Za divné pokládej to, že papež, aniž Řím spatřil, v Avignonu teď bydlí. I to bych měl za divné stejně, že je teď na tom tak zle to vznešené císařství, které císaře nemá. Jsou, žel, ty neblahé příhody dobře známy již celé církvi, neb po všech místech se trousí nešťastné výsledky ony, tak nemilé. Vytrhni, Bože, církev, tu nevěstu svou, jak svlečenou z vlastního rouna, odežeň neštěstí od ní, ať ve vlnách nepotopí se, třebaže mocnými větry se zmítá na všechny strany. Ty jsi té lodi vůdcem, ó Kriste, nade vše sladký! Vznikají války, hle, a bouře zvedá se nyní; nenech ztroskotat loď ni k bezbožnosti se schýlit, loď, již miloval jsi a vykoupil žalostnou smrtí. Ta teď ze všech stran je drásána, ta se teď zmítá. Ušetř ji, laskavý králi, a shromáždi rozptýlenou, aby se radovat mohla a tobě radostně sloužit! Nebuď nevěstě skryt, jsi vlídný, neboť jsi ženich. Potěš ji a již dále se nevzdaluj nevěstě zbožné! 350/ 351
Strana 351
Toho roku byl pan Burchard?/, arcibiskup magdeburský, příjmením nazvaný Lappo, muž bojovný, od svých vlastních měšťanů oděných škraboškami v samé metropoli mag- deburské podivně zajat a žalostně zahuben. Když se pak ubíral merseburský biskup, vlastní bratr jmenovaného arcibiskupa, k řím- ské kurii vyložit bezpráví bratrovi učiněné, KRÁLOVSKÝ DESÁTEK. VPÁD LIDU TATARSKÉHO. PŘENESENÍ TĚLA KRÁLE VÁCLAVA A ČETNÉ JINÉ UDÁLOSTI. ROK PÁNĚ 1326 $ XVII Neboť uvyklí byli, kdož předtím bývali králi, dávati kněžstvu víc a ze svého majetku dávat byl na cestě zajat od lankraběte hessen- ského a od něho jako zajatec držen ve vě- zení. 2/ Cane I. Grande della Scala, signor veronsky. 3/ Burchard III. (de Schrapelau), magdebursky arcibis- kup od r. 1308, byl zabit v noci ze dne 20. na 21. září 1325. Jeho bratr Gerhard (de Schrapelau) byl biskupem v Merseburku v letech 1320—1340. Léta Páně 1326 byla zima tuhá a krutá a kru- tostí té zimy zahynulo v německých krajinách takřka do kořene velmi mnoho ovocných a vybraných stromů s vinnými révami; léto bylo suché bez deště, proto jarní osení vyhy- nulo, kdežto ozimy vzešly náležitě. Toho roku je po celém království Českém a po panství hrabství Lucemburského naří- zením pana papeže Jana všechno duchoven- stvo donuceno platit králi Janovi po tři léta desátek z církevních důchodů, což bylo ne- obvyklé po všechen minulý čas. desátek, zakládat chrámy, je světit a obdarovávat. Hle, teď opačný řád, tak ničemný, všude lze vidět, králům se dává víc, však řádům se ubírá. Hle, jest okleštěn nejlepší řád a nejhorší vychází na svět. Ten, kdo darovat měl, své věci dávaje, ten si špinavost osvojuje a bere a zločiny kupí, peníze od kněžstva chce, ač upřímným, soustrastným srdcem král by mu dávat měl spíš, ať cokoli v majetku chová. "Takto as jednal David, však Melchisedech bral daně. A příčina, pro kterou platí duchovenstvo králi Janovi takový desátek, je vyjádřena v pa- pežském přípise, který se zde slovo od slova vkládá a je takovyto:!/ „Biskup Jan, služebník služebníků Božích, ctihodnému bratru..., biskupu olomoucké- mu, a milovaným synům..., opatu kláštera Břevnovského, a..., opatu Lucemburského kláštera svaté Marie, v pražské a trevirské diecézi pozdravení a apoštolské požehnání. Nedávno náš v Kristu nejdražší syn Jan, jasný král český, dal po zvláštních svých po- slech, k naší osobě vyslaných, v přítomnosti naší a našich bratří vyložiti, že roznícen hor- livou láskou k víře křesťanské s celou ná- klonností dychtí poskytnout příhodnou ochra- nu své matce církvi, kterou Pán náš Ježíš Kristus vlastní krví posvětil, a dáti se k služ- bám této církve a Apoštolské stolice, a po svrchu řečených poslech požádal pokor- nou prosbou, abychom ho podporovali v úmyslu tak zbožném a chvalitebném a rá- čili mu na podporu takových úkolů, protože je ochoten nasadit svou osobu a všechny své statky, povoliti na jistou dobu k úhradě ná- kladů na předeslané úkoly desátek z církev- ních důchodů a příjmů v království Českém a v jeho hrabství Lucemburském. My tedy, pozorujíce cit neobyčejné oddanosti, jejž týž král s vřelou oddanou ochotou projevil k služ- bám téhož našeho Spasitele a Svaté stolice, jsme vedeni milou touhou, abychom ho jako 1/ Příslušná papežská listina pro krále Jana ze dne 1. června 1325 je v Regestech III, č. 1116.
Toho roku byl pan Burchard?/, arcibiskup magdeburský, příjmením nazvaný Lappo, muž bojovný, od svých vlastních měšťanů oděných škraboškami v samé metropoli mag- deburské podivně zajat a žalostně zahuben. Když se pak ubíral merseburský biskup, vlastní bratr jmenovaného arcibiskupa, k řím- ské kurii vyložit bezpráví bratrovi učiněné, KRÁLOVSKÝ DESÁTEK. VPÁD LIDU TATARSKÉHO. PŘENESENÍ TĚLA KRÁLE VÁCLAVA A ČETNÉ JINÉ UDÁLOSTI. ROK PÁNĚ 1326 $ XVII Neboť uvyklí byli, kdož předtím bývali králi, dávati kněžstvu víc a ze svého majetku dávat byl na cestě zajat od lankraběte hessen- ského a od něho jako zajatec držen ve vě- zení. 2/ Cane I. Grande della Scala, signor veronsky. 3/ Burchard III. (de Schrapelau), magdebursky arcibis- kup od r. 1308, byl zabit v noci ze dne 20. na 21. září 1325. Jeho bratr Gerhard (de Schrapelau) byl biskupem v Merseburku v letech 1320—1340. Léta Páně 1326 byla zima tuhá a krutá a kru- tostí té zimy zahynulo v německých krajinách takřka do kořene velmi mnoho ovocných a vybraných stromů s vinnými révami; léto bylo suché bez deště, proto jarní osení vyhy- nulo, kdežto ozimy vzešly náležitě. Toho roku je po celém království Českém a po panství hrabství Lucemburského naří- zením pana papeže Jana všechno duchoven- stvo donuceno platit králi Janovi po tři léta desátek z církevních důchodů, což bylo ne- obvyklé po všechen minulý čas. desátek, zakládat chrámy, je světit a obdarovávat. Hle, teď opačný řád, tak ničemný, všude lze vidět, králům se dává víc, však řádům se ubírá. Hle, jest okleštěn nejlepší řád a nejhorší vychází na svět. Ten, kdo darovat měl, své věci dávaje, ten si špinavost osvojuje a bere a zločiny kupí, peníze od kněžstva chce, ač upřímným, soustrastným srdcem král by mu dávat měl spíš, ať cokoli v majetku chová. "Takto as jednal David, však Melchisedech bral daně. A příčina, pro kterou platí duchovenstvo králi Janovi takový desátek, je vyjádřena v pa- pežském přípise, který se zde slovo od slova vkládá a je takovyto:!/ „Biskup Jan, služebník služebníků Božích, ctihodnému bratru..., biskupu olomoucké- mu, a milovaným synům..., opatu kláštera Břevnovského, a..., opatu Lucemburského kláštera svaté Marie, v pražské a trevirské diecézi pozdravení a apoštolské požehnání. Nedávno náš v Kristu nejdražší syn Jan, jasný král český, dal po zvláštních svých po- slech, k naší osobě vyslaných, v přítomnosti naší a našich bratří vyložiti, že roznícen hor- livou láskou k víře křesťanské s celou ná- klonností dychtí poskytnout příhodnou ochra- nu své matce církvi, kterou Pán náš Ježíš Kristus vlastní krví posvětil, a dáti se k služ- bám této církve a Apoštolské stolice, a po svrchu řečených poslech požádal pokor- nou prosbou, abychom ho podporovali v úmyslu tak zbožném a chvalitebném a rá- čili mu na podporu takových úkolů, protože je ochoten nasadit svou osobu a všechny své statky, povoliti na jistou dobu k úhradě ná- kladů na předeslané úkoly desátek z církev- ních důchodů a příjmů v království Českém a v jeho hrabství Lucemburském. My tedy, pozorujíce cit neobyčejné oddanosti, jejž týž král s vřelou oddanou ochotou projevil k služ- bám téhož našeho Spasitele a Svaté stolice, jsme vedeni milou touhou, abychom ho jako 1/ Příslušná papežská listina pro krále Jana ze dne 1. června 1325 je v Regestech III, č. 1116.
Strana 352
slavného syna Apoštolské stolice náručím vnitřní lásky objali a jeho přání poté stránce, pokud s pomocí Boží můžeme, vyhověli. Proto chtějíce jmenovanému králi v jeho předeslaném a chvalitebném úmyslu přispěti vhodnou přízní, povolili jsme na radu řeče- ných bratří témuž králi, aby byl na jeho pod- poru až do tří let vymáhán a vybírán a témuž králi odevzdáván desátek ze všech církevních příjmů a důchodů, z kterýchkoli míst církev- ních, vyňatých i nevyňatých, v svrchu jmeno- vaném království i hrabství, a to ode všech arcibiskupů, biskupů a ostatních všech osob církevních, ať vynikají jakoukoli vysokou hodností nebo ať jsou jakékoli znamenitosti, postavení nebo stavu a řádu neboli řehole, a chceme, aby jim ani nikomu z nich nepo- máhaly žádné výsady nebo odpustky pod ja- koukoli formou slov nebo výrazem povolené, s výjimkou milých synů velmistra... a bratří špitálu svatého Jana Jeruzalémského, kteří proti nepřátelům křesťanské víry stále nasa- zují sebe a své majetky, kteří mají býti proto podle našeho rozhodnutí od placení toho desátku vyňati, osvobození a zproštění. Protože jsme tedy uznali za vhodné vyvo- liti vás, v jejichž zralost, věrnost a horlivou obezřelost chováme zvláštní v Pánu důvěru, k vybírání takového desátku, které se má ko- nati v řečených třech letech, podle níže psa- ného způsobu pečlivostí této stolice určené- ho, nařizujeme apoštolským listem vaší roz- šafnosti, abyste takové břímě vám uložené přijali a pokorně i oddaně je vykonávali a vy buď dva nebo jeden z vás sami osobně nebo skrze jinou nebo jiné osoby, které byste uznali za vhodné k tomu určiti, ze všech církevních užitků, příjmů a důchodů řečených osob cír- kevních, světských a řeholních, vyňatých i nevyňatých, v řečeném království i hrabství se vyskytujících, totiž kostelů, klášterů a ob- ročí, jež mají a drží v řečeném království a hrabství, svrchu řečený desátek vybírali a také vymáhali podle způsobu a zvyku a oby- čeje při takovém vymáhání a sbírání dosud zachovávaného, a to každého roku řečeného tříletí ve lhůtách dole vypsaných. Stanovili jsme jako první lhůtu k placení polovice desátku prvního roku svátek Naro- zení Páně nejblíže příští, jako druhou pak lhůtu svátek svatodušní, po řečeném svátku Narození Páně nejblíže následující; také v druhých dvou letech následujících bude třeba zachovávat v placení takového desátku lhůty svrchu řečené. 352 / 353 Přinucujte pak k placení toho desátku vše- chny dlužníky, vyňaté i nevyňaté, v řečeném království i hrabství jsoucí, církevním trestem a také zabavením jejich dosavadních církev- ních užitků, příjmů a důchodů v témže krá- lovství i hrabství, jak předesláno, uznáte- li za prospěšné, nedbajíce odvolání, ovšem tak, abyste povinnost takového přinucování nikterak nerozšiřovali na jiné jejich církevní užitky, příjmy a důchody, které mají mimo svrchu řečené království a hrabství, a abyste k takovému vymáhání, jež budete prováděti v některém případě sami nebo skrze jinou nebo jiné osoby, nevolali pomoc světského ramene, leč že by bylo o tom něco jiného touto stolicí nařízeno, kdyby to vyžadovala vzdorovitost svrchu řečených osob, odpíra- jících platit. A aby nebylo možno býti v nejistotě o měně, v které se děje a má dít placení svrchu řečeného desátku, a aby se dalo vy- hnouti těžkostem, které bývají proto někdy působeny církevním mužům, chceme, aby byl ten desátek obecně vybírán vámi a jed- notlivými z vás a jinými vašimi nižšími vý- běrčími obecně v běžné měně a také vymáhán podle ustanovení vydaného o tom na koncilu viennském, tak aby nebyli pod záminkou nějakého přepočítávání na jinou měnu obtě- žováni dlužníci a plátcové řečeného desátku. Ty pak a tytéž peníze, které přijmete nebo dáte přijmouti, jste zavázáni poukazovati jme- novanému králi nebo spolehlivému poslovi. "Takový pak desátek budete vymáhati a dáte vymáhati podle odhadu dosud vykonaného v městech, diecézích a místech svrchu teče- ného království i hrabství, anebo kde nebude takového spolehlivého odhadu, podle zvyku při takovém vymáhání a placení dosud zacho- vávaného. Při tom se velmi pozorně starejte o to, abyste vy sami i jednotliví z vás vykoná- vali osobně a skrze jiné vymáhání a sbírání řečeného desátku bez břemene vydání těch, od kterých budete desátky vymáhati, leč že by se snad, kdyby oni nedodržovali při pla- cení řečeného desátku řečené lhůty, musila pro takové jejich nedodržování činit vydání, k jejichž úhradě mají být podle naší vůle při- držováni a zavázáni, a abyste se, zachováva- jíce o tom ustanovení téhož koncilu vienn- ského, neopovažovali sami nebo skrze jiné osoby kalichy, knihy a jiné kostelní ozdoby, určené k bohoslužbám, na způsob zástavy nebo rozchvácení bráti, přijímati, rozchva- covati nebo jakkoli zabírati.
slavného syna Apoštolské stolice náručím vnitřní lásky objali a jeho přání poté stránce, pokud s pomocí Boží můžeme, vyhověli. Proto chtějíce jmenovanému králi v jeho předeslaném a chvalitebném úmyslu přispěti vhodnou přízní, povolili jsme na radu řeče- ných bratří témuž králi, aby byl na jeho pod- poru až do tří let vymáhán a vybírán a témuž králi odevzdáván desátek ze všech církevních příjmů a důchodů, z kterýchkoli míst církev- ních, vyňatých i nevyňatých, v svrchu jmeno- vaném království i hrabství, a to ode všech arcibiskupů, biskupů a ostatních všech osob církevních, ať vynikají jakoukoli vysokou hodností nebo ať jsou jakékoli znamenitosti, postavení nebo stavu a řádu neboli řehole, a chceme, aby jim ani nikomu z nich nepo- máhaly žádné výsady nebo odpustky pod ja- koukoli formou slov nebo výrazem povolené, s výjimkou milých synů velmistra... a bratří špitálu svatého Jana Jeruzalémského, kteří proti nepřátelům křesťanské víry stále nasa- zují sebe a své majetky, kteří mají býti proto podle našeho rozhodnutí od placení toho desátku vyňati, osvobození a zproštění. Protože jsme tedy uznali za vhodné vyvo- liti vás, v jejichž zralost, věrnost a horlivou obezřelost chováme zvláštní v Pánu důvěru, k vybírání takového desátku, které se má ko- nati v řečených třech letech, podle níže psa- ného způsobu pečlivostí této stolice určené- ho, nařizujeme apoštolským listem vaší roz- šafnosti, abyste takové břímě vám uložené přijali a pokorně i oddaně je vykonávali a vy buď dva nebo jeden z vás sami osobně nebo skrze jinou nebo jiné osoby, které byste uznali za vhodné k tomu určiti, ze všech církevních užitků, příjmů a důchodů řečených osob cír- kevních, světských a řeholních, vyňatých i nevyňatých, v řečeném království i hrabství se vyskytujících, totiž kostelů, klášterů a ob- ročí, jež mají a drží v řečeném království a hrabství, svrchu řečený desátek vybírali a také vymáhali podle způsobu a zvyku a oby- čeje při takovém vymáhání a sbírání dosud zachovávaného, a to každého roku řečeného tříletí ve lhůtách dole vypsaných. Stanovili jsme jako první lhůtu k placení polovice desátku prvního roku svátek Naro- zení Páně nejblíže příští, jako druhou pak lhůtu svátek svatodušní, po řečeném svátku Narození Páně nejblíže následující; také v druhých dvou letech následujících bude třeba zachovávat v placení takového desátku lhůty svrchu řečené. 352 / 353 Přinucujte pak k placení toho desátku vše- chny dlužníky, vyňaté i nevyňaté, v řečeném království i hrabství jsoucí, církevním trestem a také zabavením jejich dosavadních církev- ních užitků, příjmů a důchodů v témže krá- lovství i hrabství, jak předesláno, uznáte- li za prospěšné, nedbajíce odvolání, ovšem tak, abyste povinnost takového přinucování nikterak nerozšiřovali na jiné jejich církevní užitky, příjmy a důchody, které mají mimo svrchu řečené království a hrabství, a abyste k takovému vymáhání, jež budete prováděti v některém případě sami nebo skrze jinou nebo jiné osoby, nevolali pomoc světského ramene, leč že by bylo o tom něco jiného touto stolicí nařízeno, kdyby to vyžadovala vzdorovitost svrchu řečených osob, odpíra- jících platit. A aby nebylo možno býti v nejistotě o měně, v které se děje a má dít placení svrchu řečeného desátku, a aby se dalo vy- hnouti těžkostem, které bývají proto někdy působeny církevním mužům, chceme, aby byl ten desátek obecně vybírán vámi a jed- notlivými z vás a jinými vašimi nižšími vý- běrčími obecně v běžné měně a také vymáhán podle ustanovení vydaného o tom na koncilu viennském, tak aby nebyli pod záminkou nějakého přepočítávání na jinou měnu obtě- žováni dlužníci a plátcové řečeného desátku. Ty pak a tytéž peníze, které přijmete nebo dáte přijmouti, jste zavázáni poukazovati jme- novanému králi nebo spolehlivému poslovi. "Takový pak desátek budete vymáhati a dáte vymáhati podle odhadu dosud vykonaného v městech, diecézích a místech svrchu teče- ného království i hrabství, anebo kde nebude takového spolehlivého odhadu, podle zvyku při takovém vymáhání a placení dosud zacho- vávaného. Při tom se velmi pozorně starejte o to, abyste vy sami i jednotliví z vás vykoná- vali osobně a skrze jiné vymáhání a sbírání řečeného desátku bez břemene vydání těch, od kterých budete desátky vymáhati, leč že by se snad, kdyby oni nedodržovali při pla- cení řečeného desátku řečené lhůty, musila pro takové jejich nedodržování činit vydání, k jejichž úhradě mají být podle naší vůle při- držováni a zavázáni, a abyste se, zachováva- jíce o tom ustanovení téhož koncilu vienn- ského, neopovažovali sami nebo skrze jiné osoby kalichy, knihy a jiné kostelní ozdoby, určené k bohoslužbám, na způsob zástavy nebo rozchvácení bráti, přijímati, rozchva- covati nebo jakkoli zabírati.
Strana 353
"Toto opatření se děje bez zření na jakékoli výsady, odpustky a milosti, udělené pod ja- koukoli slovní formou nebo výrazem od této stolice týmž církevním osobám nebo některé z nich nebo hodnostem nebo jejich řádům, a zvláště cisterciáckému, premonstrátskému, klunijskému, kartuziánskému, grandimont- skému?/ anebo jejich veškerenstvu nebo jed- notlivým osobám, třebas by v nich bylo obsa- ženo, že musí být o celém jejich znění po- řadem a slovo od slova v našem listě učiněna úplná výslovná nebo jakkoli vyjádřená zmín- ka, a beze zření na jakékoli jiné obecné nebo zvláštní odpuštění této stolice, ať je jakého- koli obsahu, formy nebo výrazu, a nebude-li slovo od slova vloženo do tohoto listu a jme- nováno a zvláště vyjádřeno, nemá být účinek tohoto listu žádným způsobem mařen nebo odkládán. Chceme nadto, abyste vy 1 každý z vás věr- ně a poctivě vybírali sami od sebe desátek ze všech svých příjmů a církevních důchodů tak, aby si v tom nikdo z vás nepromíjel, nýbrž aby si po té stránce k sobě počínal, jako by tu povinnost vykonával u cizího, tak aby jeden každý z vás dal uvésti do spisu, cokoli od sebe samého vybral na řečeném desátku ze svých církevních důchodů. Také vybírání konejte podle odhadu desátku, jak jste ho dosud pla- tívali ze svých řečených důchodů, jinak při takovém vybírání zachovávejte zvyk dosud v podobných případech obvykle zachovávaný. A neméně vyhlašujeme mocí tohoto listu nález vyobcování z církve proti osobám těch z vás nebo z vašich zástupců a kterýchkoli jiných, kteří by byli na váš rozkaz určeni k ta- kovému vybírání a vymáhání a kteří by ne- dodržovali v placení řečeného desátku lhůty svrchu uvedené, nebo by snad užili při tako- vém vybírání a vymáhání podvodu nebo špatnosti, a od toho vyobcování budou moci po náležitém zadostiučinění obdržeti dobro- tivé zproštění skrze některého ze sousedních biskupů, který není postižen nálezem vyob- cování z církve a má milost Svaté stolice i styk s ní, když mu bude dána záruka o takovém zadostiučinění. Dáno v Avignonu dne 1. června?/, v de- vátém roku našeho papežství.“ Toho roku opót pośle papeź Jan XXII. mnoho vojsk ozbrojených mužů do různých krajin Itálie bojovat za žold proti ghibellinům a nad nimi má velmi často, jak se to vykládá, v Boloni i jinde protivná strana vítěznou převahu a porańuje Je, zajimś a pobiji. Nebot, jak hlásá obecná pověst, padlo z papežských ozbrojenců více než šedesát tisíc bojovníků. Je žalostné to vyprávět nebo poslouchat a kdo by mohl věděti příčinu té záhuby, leč ten, „kdo poznal mysl Páně anebo kdo jemu ra- dil'*4/. Podobne se čte v knize Soudců, kde lid izraelský, maje spravedlivou při proti bra- třím svým, přestupníkům zákona, začal boj, ale podlehl; to jedině vím, že jsou ,,soudcové Hospodinovi jako hlubokost nesmírná''5/. Toho roku bylo s dovolením papeže Jana na tři léta uzavřeno přátelské příměří mezi křižovníky domu Německého v Prusku a po- hany, řečenými Litvany, tak zajisté, že si v tom tříletí nemají navzájem nějak překážet nebo se znepokojovat, což se, bohužel obrá- tilo na velikou škodu křesťanů a církve. Ne- boť zestárlý Lokietek“/, král polský, chtěl se zalíbit Apoštolské stolici a papežovi, jak tvrdil, a hodlaje bojovati proti mladičkému vévodovi braniborskému, synovi římského krále Ludvíka Bavorského, najal si nesčíslné houfy Litvanů, vpadl do markrabství Brani- borského a způsobil u města Frankfurtu a v celém jeho okolí pohromu a příliš velikou krutovládu. Neboť od pohanských Litvanů, dychtících prolévati křesťanskou krev a majících k tomu příležitost, jsou vypalovány vesnice a města a niéeny pfemnohé klástery mnichü i jepti- šek. Kristovi služebníci a služebnice jsou zabíjeni a je jim činěno násilí, nesčetný prostý lid je jako dobytek odváděn do vlasti pohanů. Byly tam tehdy spáchány od pohanů tak ve- liké násilnosti, že je není možno líčit bez ža- losti srdce. "Téhož roku ve svátek svatodušní byla v Pa- říži korunována královskou korunou paní královna Beatrix"/, manželka a blízká pří- buzná francouzského krále Karla, a při té korunovační slavnosti byl slavnostně s četnou okázalou družinou přítomen český král Jan, zúčastnil se tam rytířských her a vydal pře- mnoho peněz, které museli zaplatit obyvatelé Českého království. A nejen tam, ale i jinde v krajinách francouzských a rýnských nadě- ?/ Grandmontský, též grammonský řád (přísných ka- jícníků) byl založen r. 1073 na hoře Muretu u Limoges sv. Štěpánem z Thiersu a byl po jeho smrti přenesen do blízkého Grandmontu. %/ R. 1325. */ Epištola sv. Pavla k Římanům 11. 34. 5/ Žalm 35. 7. %/ Srv. pozn. vzadu. ?/ Jmenovala se Johana d'Evreux a byla korunována 11. května 1325.
"Toto opatření se děje bez zření na jakékoli výsady, odpustky a milosti, udělené pod ja- koukoli slovní formou nebo výrazem od této stolice týmž církevním osobám nebo některé z nich nebo hodnostem nebo jejich řádům, a zvláště cisterciáckému, premonstrátskému, klunijskému, kartuziánskému, grandimont- skému?/ anebo jejich veškerenstvu nebo jed- notlivým osobám, třebas by v nich bylo obsa- ženo, že musí být o celém jejich znění po- řadem a slovo od slova v našem listě učiněna úplná výslovná nebo jakkoli vyjádřená zmín- ka, a beze zření na jakékoli jiné obecné nebo zvláštní odpuštění této stolice, ať je jakého- koli obsahu, formy nebo výrazu, a nebude-li slovo od slova vloženo do tohoto listu a jme- nováno a zvláště vyjádřeno, nemá být účinek tohoto listu žádným způsobem mařen nebo odkládán. Chceme nadto, abyste vy 1 každý z vás věr- ně a poctivě vybírali sami od sebe desátek ze všech svých příjmů a církevních důchodů tak, aby si v tom nikdo z vás nepromíjel, nýbrž aby si po té stránce k sobě počínal, jako by tu povinnost vykonával u cizího, tak aby jeden každý z vás dal uvésti do spisu, cokoli od sebe samého vybral na řečeném desátku ze svých církevních důchodů. Také vybírání konejte podle odhadu desátku, jak jste ho dosud pla- tívali ze svých řečených důchodů, jinak při takovém vybírání zachovávejte zvyk dosud v podobných případech obvykle zachovávaný. A neméně vyhlašujeme mocí tohoto listu nález vyobcování z církve proti osobám těch z vás nebo z vašich zástupců a kterýchkoli jiných, kteří by byli na váš rozkaz určeni k ta- kovému vybírání a vymáhání a kteří by ne- dodržovali v placení řečeného desátku lhůty svrchu uvedené, nebo by snad užili při tako- vém vybírání a vymáhání podvodu nebo špatnosti, a od toho vyobcování budou moci po náležitém zadostiučinění obdržeti dobro- tivé zproštění skrze některého ze sousedních biskupů, který není postižen nálezem vyob- cování z církve a má milost Svaté stolice i styk s ní, když mu bude dána záruka o takovém zadostiučinění. Dáno v Avignonu dne 1. června?/, v de- vátém roku našeho papežství.“ Toho roku opót pośle papeź Jan XXII. mnoho vojsk ozbrojených mužů do různých krajin Itálie bojovat za žold proti ghibellinům a nad nimi má velmi často, jak se to vykládá, v Boloni i jinde protivná strana vítěznou převahu a porańuje Je, zajimś a pobiji. Nebot, jak hlásá obecná pověst, padlo z papežských ozbrojenců více než šedesát tisíc bojovníků. Je žalostné to vyprávět nebo poslouchat a kdo by mohl věděti příčinu té záhuby, leč ten, „kdo poznal mysl Páně anebo kdo jemu ra- dil'*4/. Podobne se čte v knize Soudců, kde lid izraelský, maje spravedlivou při proti bra- třím svým, přestupníkům zákona, začal boj, ale podlehl; to jedině vím, že jsou ,,soudcové Hospodinovi jako hlubokost nesmírná''5/. Toho roku bylo s dovolením papeže Jana na tři léta uzavřeno přátelské příměří mezi křižovníky domu Německého v Prusku a po- hany, řečenými Litvany, tak zajisté, že si v tom tříletí nemají navzájem nějak překážet nebo se znepokojovat, což se, bohužel obrá- tilo na velikou škodu křesťanů a církve. Ne- boť zestárlý Lokietek“/, král polský, chtěl se zalíbit Apoštolské stolici a papežovi, jak tvrdil, a hodlaje bojovati proti mladičkému vévodovi braniborskému, synovi římského krále Ludvíka Bavorského, najal si nesčíslné houfy Litvanů, vpadl do markrabství Brani- borského a způsobil u města Frankfurtu a v celém jeho okolí pohromu a příliš velikou krutovládu. Neboť od pohanských Litvanů, dychtících prolévati křesťanskou krev a majících k tomu příležitost, jsou vypalovány vesnice a města a niéeny pfemnohé klástery mnichü i jepti- šek. Kristovi služebníci a služebnice jsou zabíjeni a je jim činěno násilí, nesčetný prostý lid je jako dobytek odváděn do vlasti pohanů. Byly tam tehdy spáchány od pohanů tak ve- liké násilnosti, že je není možno líčit bez ža- losti srdce. "Téhož roku ve svátek svatodušní byla v Pa- říži korunována královskou korunou paní královna Beatrix"/, manželka a blízká pří- buzná francouzského krále Karla, a při té korunovační slavnosti byl slavnostně s četnou okázalou družinou přítomen český král Jan, zúčastnil se tam rytířských her a vydal pře- mnoho peněz, které museli zaplatit obyvatelé Českého království. A nejen tam, ale i jinde v krajinách francouzských a rýnských nadě- ?/ Grandmontský, též grammonský řád (přísných ka- jícníků) byl založen r. 1073 na hoře Muretu u Limoges sv. Štěpánem z Thiersu a byl po jeho smrti přenesen do blízkého Grandmontu. %/ R. 1325. */ Epištola sv. Pavla k Římanům 11. 34. 5/ Žalm 35. 7. %/ Srv. pozn. vzadu. ?/ Jmenovala se Johana d'Evreux a byla korunována 11. května 1325.
Strana 354
lal král Jan, když velmi často navštěvoval cizí místa a sváděl četné boje, mimo své králov- ství nesčíslně dluhů a k jejich placení jsou donucováni jak duchovní, tak světští lidé čeští s těžkým vzpíráním a reptáním. Toho roku udeřil český král Jan s pomocí některých knížat a hrabat nepřátelsky na město Mety.8/ Byly zrušeny smlouvy, které byly minulého roku uzavřeny mezi králem a Metskými. Jakási vnitřní válka způsobila toho roku Metským velikou škodu. Povstal tam totiž obecný lid proti boháčům a četné z nich vyhnal z města. Ti, byvše takto po- tupně vyhnáni, utekli k českému králi Janovi a četnými dary a sliby ho zlákali k boji proti ostatním svým spoluobčanům. Toto proslulé město, jež nepřítel žádný ni oheň, dokud by lid byl svorný, by býval nestačil zmoci, dost teď zkrušeno jest, neb ví se, že nesvorný lid tam. Ničí je vnitřní svár. Hle, vždycky se dostavit musí pád, kde uvnitř hradeb se sváry a rozbroje najdou. Ze sváru vzniká strach, čest svorností žije a sílí, nesvorný v záhubu jde, však svorný své odpůrce zdolá. Tebe však, město Metské, meč vlastní zraňuje více, který po boku nosíš. Jej odstranit snaž se a hledej mír! Když učiníš tak, pak nikdo ti nemůže škodit. Toho roku v den svatého Sixta je dovezena princeznička Jitka, druhorozená dcera české- ho krále Jana, z Čech do Lucemburska k za- snoubení1% se synem hraběte z Baru, ale ještě malým chlapcem. Toho roku zemřeli1/ švábský vévoda Leo- pold, syn římského krále Albrechta Rakous- kého, muž ve všem bojovný, a tou smrtí je odňata jeho bratru Fridrichovi veliká rada a pomoc. Téhož roku dne 8. srpna zemřel pan Kon- rád, biskup olomoucký, a byl pochován s pří- slušnou uctivostí v katedrálním chrámu. Byl rodem Bavor, zrozený z nízkých rodičů, ale obdařen přirozenou přičinlivostí a milostí, povznesl se na úřad biskupský; třebas byl maličký tělem, byl velkodušný srdcem. Začal svůj život v chudobě, ale skončil ho ve veliké důstojnosti, rozmnožil statky církevní ve veli- kém množství a opevnil mnoho měst a hradů. Věcí nehojných jen je prospěšné požívat zprvu; příliš je ubohý ten, kdo z výše se řítí pak dolů. Toho roku nejjasnější kníže Václav III., český pak sedmý a poslední, jakož i král a pán krá- lovství uherského a polského, v Olomouci léta Páně 1306 v sedmnáctém roce svého věku úskočně zavražděný a tehdy tam v katedrálním chrámě pochovaný, nyní byl do Zbraslavi, za- ložené jeho otcem, řízením Božím, jak si sám král za svého života a při dobrém zdraví před četnými šlechtici svých království často dříve vyvolil a přál, od slavné paní Elišky, své sest- ry, české královny, manželky krále Jana, s po- božností a úctou sem z Moravy přenesen a dne 3. října v klášteře Zbraslavském vedle hro- bu svého otce po straně pochován. Sluší se, aby nyní lid veškerý naříkal se mnou: Siln 12 královský rod, ó žel, je uštknutím smrti přemožen; nezůstal živ, ach, žádný potomek mužský. Zůstaly toliko svazky, jež pohlaví ženského byly. Sirý národe český, pěj proto žalozpěv smutný! 354/ 355
lal král Jan, když velmi často navštěvoval cizí místa a sváděl četné boje, mimo své králov- ství nesčíslně dluhů a k jejich placení jsou donucováni jak duchovní, tak světští lidé čeští s těžkým vzpíráním a reptáním. Toho roku udeřil český král Jan s pomocí některých knížat a hrabat nepřátelsky na město Mety.8/ Byly zrušeny smlouvy, které byly minulého roku uzavřeny mezi králem a Metskými. Jakási vnitřní válka způsobila toho roku Metským velikou škodu. Povstal tam totiž obecný lid proti boháčům a četné z nich vyhnal z města. Ti, byvše takto po- tupně vyhnáni, utekli k českému králi Janovi a četnými dary a sliby ho zlákali k boji proti ostatním svým spoluobčanům. Toto proslulé město, jež nepřítel žádný ni oheň, dokud by lid byl svorný, by býval nestačil zmoci, dost teď zkrušeno jest, neb ví se, že nesvorný lid tam. Ničí je vnitřní svár. Hle, vždycky se dostavit musí pád, kde uvnitř hradeb se sváry a rozbroje najdou. Ze sváru vzniká strach, čest svorností žije a sílí, nesvorný v záhubu jde, však svorný své odpůrce zdolá. Tebe však, město Metské, meč vlastní zraňuje více, který po boku nosíš. Jej odstranit snaž se a hledej mír! Když učiníš tak, pak nikdo ti nemůže škodit. Toho roku v den svatého Sixta je dovezena princeznička Jitka, druhorozená dcera české- ho krále Jana, z Čech do Lucemburska k za- snoubení1% se synem hraběte z Baru, ale ještě malým chlapcem. Toho roku zemřeli1/ švábský vévoda Leo- pold, syn římského krále Albrechta Rakous- kého, muž ve všem bojovný, a tou smrtí je odňata jeho bratru Fridrichovi veliká rada a pomoc. Téhož roku dne 8. srpna zemřel pan Kon- rád, biskup olomoucký, a byl pochován s pří- slušnou uctivostí v katedrálním chrámu. Byl rodem Bavor, zrozený z nízkých rodičů, ale obdařen přirozenou přičinlivostí a milostí, povznesl se na úřad biskupský; třebas byl maličký tělem, byl velkodušný srdcem. Začal svůj život v chudobě, ale skončil ho ve veliké důstojnosti, rozmnožil statky církevní ve veli- kém množství a opevnil mnoho měst a hradů. Věcí nehojných jen je prospěšné požívat zprvu; příliš je ubohý ten, kdo z výše se řítí pak dolů. Toho roku nejjasnější kníže Václav III., český pak sedmý a poslední, jakož i král a pán krá- lovství uherského a polského, v Olomouci léta Páně 1306 v sedmnáctém roce svého věku úskočně zavražděný a tehdy tam v katedrálním chrámě pochovaný, nyní byl do Zbraslavi, za- ložené jeho otcem, řízením Božím, jak si sám král za svého života a při dobrém zdraví před četnými šlechtici svých království často dříve vyvolil a přál, od slavné paní Elišky, své sest- ry, české královny, manželky krále Jana, s po- božností a úctou sem z Moravy přenesen a dne 3. října v klášteře Zbraslavském vedle hro- bu svého otce po straně pochován. Sluší se, aby nyní lid veškerý naříkal se mnou: Siln 12 královský rod, ó žel, je uštknutím smrti přemožen; nezůstal živ, ach, žádný potomek mužský. Zůstaly toliko svazky, jež pohlaví ženského byly. Sirý národe český, pěj proto žalozpěv smutný! 354/ 355
Strana 355
Smrtí přemožen jest král s tebou tělesně spjatý, běda, tvůj rodný král, jaký nikdy už nevstoupí na trůn! Právem, království, lkáš, neb králů českých již sedmi ejhle, zbaveno jsi jak sirotek, otce jenž nemá. Je to skutečnost smutná: toť král je poslední, sedmý, v kterém kvetoucí vlohy, jež mohly všem lidem se líbit, rychle zničeny jsou — a národ se naplnil nářkem. Království nemá krále, ach, po kterém usychá nyní vznešená Česká zem, jež trpí, jak zlo se tu množí. Trojici žezel nesla ta jediná osoba: ví to polský a český národ a ví to uherský rovněž. Jeho, jenž království troje sám řídil, řiď, Maria svatá! Proto, žes královna dobrá, buď králi tomuto lékem, uzdrav ho ode všech hříchů a ke svým ho blaženým připoj, Bůh mu dej pomoc shůry a věčné odpočinutí! Toho roku dostala česká královna Eliška od různých osob a kostelů slavné ostatky sva- tých13/, a protože byly holé a bez ozdob, ozdobila je velmi ušlechtile drahými kameny v deskách a zlatých a stříbrných monstran- cích. Také na zbožnou žádost této královny věnoval jí francouzský král Karel jeden trn čili částečku na prst dlouhou, ale tenkou, z přesvaté trnové koruny Páně, a ten trn byl se zbožností lidu a v průvodu všeho praž- ského kněžstva dne 28. října velmi uctivě uvítán a uložen k ostatním ostatkům králov- niným. Toho roku, jako i v dřívějších letech, děje se pro nepřítomnost krále Jana a nedostatek spravedlnosti skoro ve všech krajích Českého království utlačování chudáků, pustošení ves- nic a měst a z lidských obydlí se stává na čet- ných místech pustá samota.14 A abychom nebrali příklady zdaleka, ukazujeme takové zpustošení na majetcích zbraslavských. Ne- boť naše území, ležící u hradu Landšperka, je v těchto letech tak zpustošeno, že odtud ne- můžeme mít žádný užitek, ba my jsme z po- kladny svého kláštera poslali toho roku do onoho majetku na stravu naší čeledi sto těžkých hřiven, ač jsme z něho předtím v po- kojných dobách dostávali každý rok do Zbra- slavského kláštera čtyři sta nebo pět set hři- ven platu. Proto pronesme nyní a zároveň žádejme všichni: Rač nám, laskavý Kriste, dát mír, lid loupežný zažeň, který se snaží loupit a z cizího majetku žije; ten si však získává hříšně, neb chudý jest obírán člověk. Bože a vlídný Pane, ty takové na zkázu vydej, ať se jim navrší tresty, když cizí majetek loupí. Přece však žádám spíš, aby vdechnutí Boží jim opět udělil Hospodin sám, aby mohl se obrátit lid ten k srdci, jež zkrušeno pláčem a rovněž naříkat umí. Dej však, vznešený Bože, ať takový farizej, který ustati nechce, leč dál jen po lupu prahne a touží, aby byl zkrocen a již se nikdy viníkem nestal, nebo ať hlavu si srazí, ať zlé se ho trampoty dotknou; úděl však spravedlivých ať vzrůstá k nebeské výši. Ti, kdož milují mír, kdož loupeží přáteli nejsou, nikomu neubližují a od práva neustupují, kdož se spokojí se svým a nikoho neznásilňují, ti, kdož střeží dar míru, ti všichni si odměnu velkou hromadí v prostorách nebes a zároveň blažený život.
Smrtí přemožen jest král s tebou tělesně spjatý, běda, tvůj rodný král, jaký nikdy už nevstoupí na trůn! Právem, království, lkáš, neb králů českých již sedmi ejhle, zbaveno jsi jak sirotek, otce jenž nemá. Je to skutečnost smutná: toť král je poslední, sedmý, v kterém kvetoucí vlohy, jež mohly všem lidem se líbit, rychle zničeny jsou — a národ se naplnil nářkem. Království nemá krále, ach, po kterém usychá nyní vznešená Česká zem, jež trpí, jak zlo se tu množí. Trojici žezel nesla ta jediná osoba: ví to polský a český národ a ví to uherský rovněž. Jeho, jenž království troje sám řídil, řiď, Maria svatá! Proto, žes královna dobrá, buď králi tomuto lékem, uzdrav ho ode všech hříchů a ke svým ho blaženým připoj, Bůh mu dej pomoc shůry a věčné odpočinutí! Toho roku dostala česká královna Eliška od různých osob a kostelů slavné ostatky sva- tých13/, a protože byly holé a bez ozdob, ozdobila je velmi ušlechtile drahými kameny v deskách a zlatých a stříbrných monstran- cích. Také na zbožnou žádost této královny věnoval jí francouzský král Karel jeden trn čili částečku na prst dlouhou, ale tenkou, z přesvaté trnové koruny Páně, a ten trn byl se zbožností lidu a v průvodu všeho praž- ského kněžstva dne 28. října velmi uctivě uvítán a uložen k ostatním ostatkům králov- niným. Toho roku, jako i v dřívějších letech, děje se pro nepřítomnost krále Jana a nedostatek spravedlnosti skoro ve všech krajích Českého království utlačování chudáků, pustošení ves- nic a měst a z lidských obydlí se stává na čet- ných místech pustá samota.14 A abychom nebrali příklady zdaleka, ukazujeme takové zpustošení na majetcích zbraslavských. Ne- boť naše území, ležící u hradu Landšperka, je v těchto letech tak zpustošeno, že odtud ne- můžeme mít žádný užitek, ba my jsme z po- kladny svého kláštera poslali toho roku do onoho majetku na stravu naší čeledi sto těžkých hřiven, ač jsme z něho předtím v po- kojných dobách dostávali každý rok do Zbra- slavského kláštera čtyři sta nebo pět set hři- ven platu. Proto pronesme nyní a zároveň žádejme všichni: Rač nám, laskavý Kriste, dát mír, lid loupežný zažeň, který se snaží loupit a z cizího majetku žije; ten si však získává hříšně, neb chudý jest obírán člověk. Bože a vlídný Pane, ty takové na zkázu vydej, ať se jim navrší tresty, když cizí majetek loupí. Přece však žádám spíš, aby vdechnutí Boží jim opět udělil Hospodin sám, aby mohl se obrátit lid ten k srdci, jež zkrušeno pláčem a rovněž naříkat umí. Dej však, vznešený Bože, ať takový farizej, který ustati nechce, leč dál jen po lupu prahne a touží, aby byl zkrocen a již se nikdy viníkem nestal, nebo ať hlavu si srazí, ať zlé se ho trampoty dotknou; úděl však spravedlivých ať vzrůstá k nebeské výši. Ti, kdož milují mír, kdož loupeží přáteli nejsou, nikomu neubližují a od práva neustupují, kdož se spokojí se svým a nikoho neznásilňují, ti, kdož střeží dar míru, ti všichni si odměnu velkou hromadí v prostorách nebes a zároveň blažený život.
Strana 356
Toho roku nastalo v létě veliké zemětřesení v četných krajinách Čech, Míšně, Durynska a jiných míst. Svědky této věci jsou strážcové na hradě Ryzmburku!5/, kteří sestoupili z věží, na kterých byli, když se hýbaly a otřá- saly, zachváceni nesmírným strachem a mys- lili, že nastává poslední den. 8/ Obležení Met začalo koncem roku 1326 a skončilo v červnu 1327. % 6. dubna 1326. NĚKTERÉ ZÁZRAKY ZBRASLAVSKÉ « XVIII Protože tajné zajisté věci královské dobré jest ukrývati, ale skutky Boží zjevovati slavné, neboť sama božská moudrost takto praví: Kdož mne osvětlují, život věčný míti budou, proto pokládám za slušné, že se mají ti, které baví psát nebo číst o činech králů a stavech království, mnohem více těšiti tím, co třeba přičítati skutkům božským. Vždyť se při lid- ských činech obyčejně hodnotí všechna ,„mar- nost nad marnostmi“'!/, ale v dílech Božích nachází člověk stav vnitřního utěšení; tyto pomíjející věci ducha moudrého od sebe od- puzují, věčné k sobě vábí. Vždyť „skutkové Páně všickni jsou velmi dobří“, nic však v či- nech lidských není podle mého mínění do- konalé, ani snad velmi dobré, protože nikdo není dobrý, leč sám Bůh. A tak se neodvažuji s dobrým svědomím pominout tichým mlčením skutky tohoto dobrého, ba nejlepšího našeho Boha, které jsem, třebas špatný, zažil ve svém svatém řádě, protože vím, že jsou pro čtenáře mno- hem užitečnější nežli to, co je sepsáno o bo- jích vladařů pozemských. Ačkoli se moje neumělost se strachem pokusila pro paměť budoucích lidí vylíčit prostým slohem skutky lidské, přece se více ostýchá začít popisovat skutky Boží, protože vyžadují výmluvného a zkušeného vypravěče. Mezi zázračnými skutky Božími, jež mám líčiti, už to poklá- dám za dílo a milost Boží, že se pokouším a toužím vykládati já slabý věci silné, chatrný vznešené, pozemský nebeské, totiž tajemství Boží. Přiznávám se, jsem neschopný, zaměst- nání mého úřadu je mi velmi často na závadu, 356 / 357 10/ Ale ke svatbě nedošlo; Jitka byla později ještě něko- likrát zasnoubena, až se konečně r. 1332 provdala za nor- mandského vévodu Jana, který se stal později francouz- ským králem. 11/ Leopold zemřel 28. února 1326. 12/ Tyto verše (od: Silny královský rod... jak zlo se tu množí) jsou téměř doslovně už v I. knize, kap. LXXXIV. 13/ Viz k tomu listiny papeže Jana XXII. z r. 1327 v Re- gestech III, č. 1369, 1370. 14/ Srv. pozn. vzadu. 15/ Neznámé polohy. Hrady toho jména byly na Klatov- sku, Hradecku a v Krušnohoří. ba i kdybych nebyl vázán žádnou prací svět- skou, přece by ještě můj slabý smysl neovlá- dal náležitý způsob líčení. Hleďte tedy, prosím, kdožkoli budete čísti toto moje líčení, na zbožný úmysl a předse- vzetí dobré vůle. Chtěl bych věru, aby byli všichni lidé spaseni, chtěl bych, aby všichni milovali Boha, pohrdali světem a prospívali v mravnosti; to je to, co všem ze srdce přeji, ale nestačím právě to vyjádřiti výmluvnou řečí ani ukázati na příkladech dobrého života. A proto chci nevytříbeným líčením a prostým vypravováním projeviti dobrou snahu své mysli, jak jen budu moci, a doufám, že se mi dostane za mou ostýchavost, kterou pocituji při své nedostatečnosti, od Boha vrchovaté odměny. Začal jsem prvotně v kronice spiso- vati některé zázraky, ale soudím, že je lepší, aby měly zvláštní svazek, protože čtenáře více vzdělávají a rozněcují. Od počátku založení kláštera blahoslavené Panny na Zbraslavi ráčil tam Bůh ukázati mnoho zázraků a některé z nich jsem výše zaznamenal v první části kroniky.?/ Ale bylo s námi vykonáno více zázrakú, které zbožnost mnichú zamlčuje a potlačuje, protože se staví do skrýše pokory. Já sám jsem často říkal svým některým důvěrným přátelům, když mně potají vykládají některé své zázraky, aby to, co vyprávěli, vyjevili veřejně i jiným ke slávě Boží. A oni odpovídali, že by byla sláva Boží a jejich honosení svědectvím jejich svědomí a že se obávají, že by se jim při zje- vování takových tajemství stalo snad hanbou a zkázou to, co by mělo být slávou Boží. „Žádá si být oloupen,“ pravili, „kdo veřejně poklad na cestě nosí.“ Vskutku, jak málo si libují moji bratři v lid- ské chvále, ukázalo se mi z vypravování ně- kterých starších. Jednou jsem přišel z cesty a z práce a seděl jsem na jednom místě takřka o samotě. Tehdy ke mně pokorně přistoupili
Toho roku nastalo v létě veliké zemětřesení v četných krajinách Čech, Míšně, Durynska a jiných míst. Svědky této věci jsou strážcové na hradě Ryzmburku!5/, kteří sestoupili z věží, na kterých byli, když se hýbaly a otřá- saly, zachváceni nesmírným strachem a mys- lili, že nastává poslední den. 8/ Obležení Met začalo koncem roku 1326 a skončilo v červnu 1327. % 6. dubna 1326. NĚKTERÉ ZÁZRAKY ZBRASLAVSKÉ « XVIII Protože tajné zajisté věci královské dobré jest ukrývati, ale skutky Boží zjevovati slavné, neboť sama božská moudrost takto praví: Kdož mne osvětlují, život věčný míti budou, proto pokládám za slušné, že se mají ti, které baví psát nebo číst o činech králů a stavech království, mnohem více těšiti tím, co třeba přičítati skutkům božským. Vždyť se při lid- ských činech obyčejně hodnotí všechna ,„mar- nost nad marnostmi“'!/, ale v dílech Božích nachází člověk stav vnitřního utěšení; tyto pomíjející věci ducha moudrého od sebe od- puzují, věčné k sobě vábí. Vždyť „skutkové Páně všickni jsou velmi dobří“, nic však v či- nech lidských není podle mého mínění do- konalé, ani snad velmi dobré, protože nikdo není dobrý, leč sám Bůh. A tak se neodvažuji s dobrým svědomím pominout tichým mlčením skutky tohoto dobrého, ba nejlepšího našeho Boha, které jsem, třebas špatný, zažil ve svém svatém řádě, protože vím, že jsou pro čtenáře mno- hem užitečnější nežli to, co je sepsáno o bo- jích vladařů pozemských. Ačkoli se moje neumělost se strachem pokusila pro paměť budoucích lidí vylíčit prostým slohem skutky lidské, přece se více ostýchá začít popisovat skutky Boží, protože vyžadují výmluvného a zkušeného vypravěče. Mezi zázračnými skutky Božími, jež mám líčiti, už to poklá- dám za dílo a milost Boží, že se pokouším a toužím vykládati já slabý věci silné, chatrný vznešené, pozemský nebeské, totiž tajemství Boží. Přiznávám se, jsem neschopný, zaměst- nání mého úřadu je mi velmi často na závadu, 356 / 357 10/ Ale ke svatbě nedošlo; Jitka byla později ještě něko- likrát zasnoubena, až se konečně r. 1332 provdala za nor- mandského vévodu Jana, který se stal později francouz- ským králem. 11/ Leopold zemřel 28. února 1326. 12/ Tyto verše (od: Silny královský rod... jak zlo se tu množí) jsou téměř doslovně už v I. knize, kap. LXXXIV. 13/ Viz k tomu listiny papeže Jana XXII. z r. 1327 v Re- gestech III, č. 1369, 1370. 14/ Srv. pozn. vzadu. 15/ Neznámé polohy. Hrady toho jména byly na Klatov- sku, Hradecku a v Krušnohoří. ba i kdybych nebyl vázán žádnou prací svět- skou, přece by ještě můj slabý smysl neovlá- dal náležitý způsob líčení. Hleďte tedy, prosím, kdožkoli budete čísti toto moje líčení, na zbožný úmysl a předse- vzetí dobré vůle. Chtěl bych věru, aby byli všichni lidé spaseni, chtěl bych, aby všichni milovali Boha, pohrdali světem a prospívali v mravnosti; to je to, co všem ze srdce přeji, ale nestačím právě to vyjádřiti výmluvnou řečí ani ukázati na příkladech dobrého života. A proto chci nevytříbeným líčením a prostým vypravováním projeviti dobrou snahu své mysli, jak jen budu moci, a doufám, že se mi dostane za mou ostýchavost, kterou pocituji při své nedostatečnosti, od Boha vrchovaté odměny. Začal jsem prvotně v kronice spiso- vati některé zázraky, ale soudím, že je lepší, aby měly zvláštní svazek, protože čtenáře více vzdělávají a rozněcují. Od počátku založení kláštera blahoslavené Panny na Zbraslavi ráčil tam Bůh ukázati mnoho zázraků a některé z nich jsem výše zaznamenal v první části kroniky.?/ Ale bylo s námi vykonáno více zázrakú, které zbožnost mnichú zamlčuje a potlačuje, protože se staví do skrýše pokory. Já sám jsem často říkal svým některým důvěrným přátelům, když mně potají vykládají některé své zázraky, aby to, co vyprávěli, vyjevili veřejně i jiným ke slávě Boží. A oni odpovídali, že by byla sláva Boží a jejich honosení svědectvím jejich svědomí a že se obávají, že by se jim při zje- vování takových tajemství stalo snad hanbou a zkázou to, co by mělo být slávou Boží. „Žádá si být oloupen,“ pravili, „kdo veřejně poklad na cestě nosí.“ Vskutku, jak málo si libují moji bratři v lid- ské chvále, ukázalo se mi z vypravování ně- kterých starších. Jednou jsem přišel z cesty a z práce a seděl jsem na jednom místě takřka o samotě. Tehdy ke mně pokorně přistoupili
Strana 357
dva ze starších a požádavše o dovolení mluviti pravili takto: ,„Dobrý otče, říká se v konven- tě, že vy velmi doporučujete do pozornosti jiných lidí ctnosti nás, svých synů, a že jim vyjevujete tu milost, kterou skrýváme. Bojí- me se, aby se snad pro to nezmenšila u Boha naše zasloužená odměna, když z pověsti vzrůstá přízeň a více přibývá časného pový- šení. Jednejte tedy v tom, prosíme, opatrně, dobrý otče, jednejte tak, aby naše zbožnost byla utajena před lidmi a zřejmá jedině Bohu.“ Uslyšev to, usmál jsem se s radostí v srdci, na čas jsem se odmlčel, těšil jsem se, poznávaje zřejmý důkaz zbožnosti, a jasně jsem pozoroval, že pokorné „srdce vyneslo slovo dobré''?/ a zbožný výrok. A neodvážil jsem se zhasit ducha takové zbožnosti, nýbrž jsem začal uváděti onen výrok evangelia: „Tak svěť, pravím, světlo vaše před lidmi, ať slaví Otce našeho, kterýž jest v nebesich''4/, a dodal jsem: ,,Dovolte mi, nejdražší moji bratři, abych mluvil o vás, jakož 1 o jiných osobách duchovních ku pro- spěchu lidí světských pravdivé a poučné věci na veřejnosti, ale váš úmysl ať vždy zůstane v tajnosti. A nezmenšuje se proto vaše od- měna u Boha, jestliže se vašimi příklady roz- množuje zbožnost u jiných lidí, a nechválím vás jen proto, abych neupadl do viny utrhání, nýbrž abych vás učinil milými Bohu i lidem, milovanými zajisté od Boha i lidí, jehož pa- mátka požehnaná jest. A tehdy jsem těm bratřím pravil a dosud říkám se svatým Jero- nýmem: „I když jsem se zapřisáhl, oslavo- vání Kristovo zamléovati nebudu.'' Také vydávají naši bratří svědectví o své zbožnosti a pokoře v tom, že neradi zastávají úřady na ně vložené a že se velmi neradi uva- zují ve vnější úkoly, takže se u velmi mno- hých pokládá jejich úřad takřka za mučed- nictví. Mají však trpělivost z poslušnosti a svědomitost v práci; a třebas někteří těžce nesou úřad, přece soudí, že nic nesmějí v práci zanedbávati. Bylo by obšírné vypravovati jednotlivé zá- zraky a milostivé skutky, které od počátku založení kláštera na Zbraslavi tam učinil Bůh, četné jsou zapsány a přemnohé se mlčky přešly a vymizely z lidské paměti. Avšak za- znamenám tu některé, které jsem zažil a jiní bezpečně potvrdili a které se neodvažují s dobrým svědomím pominouti. Znal jsem totiž a viděl všechny osoby tohoto kláštera od počátku jeho založení a stýkal jsem se s nimi téměř od doby své mladosti, jen jednu osobu jsem neviděl, totiž bratra Theodericha, prvního kustoda, muže zajisté, jak všichni věří, svatého, který hned po založení Zbra- slavi první mezi prvními bratry šťastně skon- čil v pokoji životní dráhu a zanechal až po- dnes svým nástupcům svou památku po- žehnanou. Neboť ten, jak se tvrdí, třebas byl sešlým starcem a v řádu strávil čtyřicet let, přece nosil jednu tuniku v letní i zimní době. Nikdo ho nikdy neviděl netrpělivého v proti- venstvích nebo rozhněvaného, nýbrž byl ke všem nesmírně mírný, soucitný a laskavý. Po něm šťastným skonem zemřel jeden starší ctihodný, osvědčený muž, jménem Rudolf z Walderbachu“/, přijatý do řádu, a ten to naznačil o jednom novicovi, když vcházel do kněžiště na jitřní mši, okolo stojícím a v době rozmluvy při výkladě o tom, co na- značil, v kněžišti přede všemi pravil takto: „Vím, vím a jsem jist, že tento novic, který dnes vstoupil do cely noviců, bude opatem tohoto kláštera.“ A pravdivost toho výroku potvrdil potom výsledek věci. Stal se totiž zbraslavským opatem ten, kterého předpo- věděl.“/ Přihodilo se pak před několika lety, když leželo mnoho mnichů a konvršů v zbraslav- ské nemocnici, že s jinými stonal bratr Mi- chal, nyní převor zbraslavský. Ten uviděl na vysokých oblacích pod oblohou jednu po- stavu jakoby andělskou a ta vztahovala shůry proti některým nemocným jakýsi zlatý prou- tek upravený jako řetízek; a ti všichni, na něž se ten proutek, jak bylo vidět, vztahoval, umřeli na tu nemoc, na kterou tehdy stonali. To vidění vykládal všem, jako by bylo vidi- telné jeho tělesným očím, a každý nemocný se ho už bál, protože se nedělo jinak, nežli jak ukazoval ten proutek. V téže době onemocněl na smrt bratr Vavřinec, nyní správce dvorů, a byl zaopa- třen všemi církevními svátostmi; všichni to- tiž, kteří ho viděli, úplně zoufali nad jeho životem. A ten, když trpěl přílišným trápe- ním bolesti, jal se vzdechy a slzami vzývati slavnou rodičku Boží Marii: „O slavná,“ praví, „Panno Maria, tobě jsem obětoval květ své čistoty a svého mládí, žádaje si co 1/ Kniha Kazatel 1. 2. 2/ Srv. I. knihu, kap. LXXXIII, CVII, II. knihu, kap. VIII. 3/ Žalm 44. 2. *| Matouš 5. 16. 5/ V Bavorsku. ¢/ Kronikář Petr míní zde sám sebe.
dva ze starších a požádavše o dovolení mluviti pravili takto: ,„Dobrý otče, říká se v konven- tě, že vy velmi doporučujete do pozornosti jiných lidí ctnosti nás, svých synů, a že jim vyjevujete tu milost, kterou skrýváme. Bojí- me se, aby se snad pro to nezmenšila u Boha naše zasloužená odměna, když z pověsti vzrůstá přízeň a více přibývá časného pový- šení. Jednejte tedy v tom, prosíme, opatrně, dobrý otče, jednejte tak, aby naše zbožnost byla utajena před lidmi a zřejmá jedině Bohu.“ Uslyšev to, usmál jsem se s radostí v srdci, na čas jsem se odmlčel, těšil jsem se, poznávaje zřejmý důkaz zbožnosti, a jasně jsem pozoroval, že pokorné „srdce vyneslo slovo dobré''?/ a zbožný výrok. A neodvážil jsem se zhasit ducha takové zbožnosti, nýbrž jsem začal uváděti onen výrok evangelia: „Tak svěť, pravím, světlo vaše před lidmi, ať slaví Otce našeho, kterýž jest v nebesich''4/, a dodal jsem: ,,Dovolte mi, nejdražší moji bratři, abych mluvil o vás, jakož 1 o jiných osobách duchovních ku pro- spěchu lidí světských pravdivé a poučné věci na veřejnosti, ale váš úmysl ať vždy zůstane v tajnosti. A nezmenšuje se proto vaše od- měna u Boha, jestliže se vašimi příklady roz- množuje zbožnost u jiných lidí, a nechválím vás jen proto, abych neupadl do viny utrhání, nýbrž abych vás učinil milými Bohu i lidem, milovanými zajisté od Boha i lidí, jehož pa- mátka požehnaná jest. A tehdy jsem těm bratřím pravil a dosud říkám se svatým Jero- nýmem: „I když jsem se zapřisáhl, oslavo- vání Kristovo zamléovati nebudu.'' Také vydávají naši bratří svědectví o své zbožnosti a pokoře v tom, že neradi zastávají úřady na ně vložené a že se velmi neradi uva- zují ve vnější úkoly, takže se u velmi mno- hých pokládá jejich úřad takřka za mučed- nictví. Mají však trpělivost z poslušnosti a svědomitost v práci; a třebas někteří těžce nesou úřad, přece soudí, že nic nesmějí v práci zanedbávati. Bylo by obšírné vypravovati jednotlivé zá- zraky a milostivé skutky, které od počátku založení kláštera na Zbraslavi tam učinil Bůh, četné jsou zapsány a přemnohé se mlčky přešly a vymizely z lidské paměti. Avšak za- znamenám tu některé, které jsem zažil a jiní bezpečně potvrdili a které se neodvažují s dobrým svědomím pominouti. Znal jsem totiž a viděl všechny osoby tohoto kláštera od počátku jeho založení a stýkal jsem se s nimi téměř od doby své mladosti, jen jednu osobu jsem neviděl, totiž bratra Theodericha, prvního kustoda, muže zajisté, jak všichni věří, svatého, který hned po založení Zbra- slavi první mezi prvními bratry šťastně skon- čil v pokoji životní dráhu a zanechal až po- dnes svým nástupcům svou památku po- žehnanou. Neboť ten, jak se tvrdí, třebas byl sešlým starcem a v řádu strávil čtyřicet let, přece nosil jednu tuniku v letní i zimní době. Nikdo ho nikdy neviděl netrpělivého v proti- venstvích nebo rozhněvaného, nýbrž byl ke všem nesmírně mírný, soucitný a laskavý. Po něm šťastným skonem zemřel jeden starší ctihodný, osvědčený muž, jménem Rudolf z Walderbachu“/, přijatý do řádu, a ten to naznačil o jednom novicovi, když vcházel do kněžiště na jitřní mši, okolo stojícím a v době rozmluvy při výkladě o tom, co na- značil, v kněžišti přede všemi pravil takto: „Vím, vím a jsem jist, že tento novic, který dnes vstoupil do cely noviců, bude opatem tohoto kláštera.“ A pravdivost toho výroku potvrdil potom výsledek věci. Stal se totiž zbraslavským opatem ten, kterého předpo- věděl.“/ Přihodilo se pak před několika lety, když leželo mnoho mnichů a konvršů v zbraslav- ské nemocnici, že s jinými stonal bratr Mi- chal, nyní převor zbraslavský. Ten uviděl na vysokých oblacích pod oblohou jednu po- stavu jakoby andělskou a ta vztahovala shůry proti některým nemocným jakýsi zlatý prou- tek upravený jako řetízek; a ti všichni, na něž se ten proutek, jak bylo vidět, vztahoval, umřeli na tu nemoc, na kterou tehdy stonali. To vidění vykládal všem, jako by bylo vidi- telné jeho tělesným očím, a každý nemocný se ho už bál, protože se nedělo jinak, nežli jak ukazoval ten proutek. V téže době onemocněl na smrt bratr Vavřinec, nyní správce dvorů, a byl zaopa- třen všemi církevními svátostmi; všichni to- tiž, kteří ho viděli, úplně zoufali nad jeho životem. A ten, když trpěl přílišným trápe- ním bolesti, jal se vzdechy a slzami vzývati slavnou rodičku Boží Marii: „O slavná,“ praví, „Panno Maria, tobě jsem obětoval květ své čistoty a svého mládí, žádaje si co 1/ Kniha Kazatel 1. 2. 2/ Srv. I. knihu, kap. LXXXIII, CVII, II. knihu, kap. VIII. 3/ Žalm 44. 2. *| Matouš 5. 16. 5/ V Bavorsku. ¢/ Kronikář Petr míní zde sám sebe.
Strana 358
nejdéle ti sloužit v tomto mnišském rouchu; ale, hle, umírám mlád, zbaven naděje. Po- moz mně, matko milosti, matko milosrden- ství, abych mohl prodloužiti svůj život k tvé slávě.““ A jemu odpověděl tehdy jakýsi hlas velmi jasný takto: ,,Vavřinče, nezemřeš nyní, nýbrž budeš zdráv, ale v této době umře bratr Ota.‘ Byl pak bratr Ota, jáhen a sukcentor, mladík všem členům konventu velmi milý. "Ten bratr Vavřinec, třebas sláb, užasl, vy- právěl věc, kterou slyšel, bratrovi 'Theode- richovi, správci nemocnice, a oba pokládali to, co slyšel, za pouhý přelud. A netrvalo dlouho, a hle, byl o třetí hodině denní suk- centor Ota, který o jitřní zdráv ve sboru předzpěvoval, nemocen a donesen do ne- mocnice, šestého dne zemřel a byl s žalostí konventu obvyklým způsobem pochován; jeho pohřbu se zúčastnil bratr Vavřinec, do- konale uzdraven. Svrchu řečený bratr Ota, jáhen, milý celé- mu sboru, pokorný a zbožný, začal před od- chodem své duše za přítomnosti několika nás, kteří jsme to slyšeli; vysokým hlasem a silným voláním velmi mocně a velmi zbožně vzývati jméno a pomoc blahoslavené Panny Marie. My pak v soucitu s jeho voláním jsme mu pravili: „Dobrý bratře Oto, šetř hlavy své, příliš křičíš a škodíš si.” On jakoby s úsměvem nám odpověděl: ,„Ó bratři, už vidím smrt před sebou, už nastává odchod duše mé, potřebuji oné blahoslavené pomoc- nice, nač mně tato hlava? Mou hlavou buď Kristus a Marial““ Tak tedy mezi voláním a stálým jmenováním Krista a Panny Marie šťastně a klidně zesnul v Pánu a my jsme při tom stáli a modlili se. A po své smrti se ukázal několika bratřím našeho sboru v oslavené po- době a podal tak zřejmé důkazy svého spasení. Asi v téže době onemocněl bratr Theode- rich, řečený Uher, kněz a mnich, který byl se mnou v cele jako novic, a když byl už ROK PÁNĚ 1327. NÁVRAT ČESKÉHO KRÁLEJANA Z RÝNSKÝCH KRAJIN DO PRAHY. O LUDVÍKOVI A ČETNÝCH JINÝCH « XIX 358 / 359 blízko smrti, úplně zbaven tělesných sil, ne- schopen řeči, pozdvihl odumřelou pravou ruku a ukazováčkem zcela přímo ukázal na bratra Heřmana, tehdejšího správce ne- mocnice, který tam stál mezi jinými. Když to pozoroval bratr Heřman, divil se a bál, měnil místo sem tam, hledě se schovati za záda mnichů tam stojících. Avšak prst umírajícího nepřestal velmi vytrvale ukazo- vati na něho. Když to viděl bratr Heřman, vyskočil spěšně z komory, v které ležel onen nemocný, utekl se do sousední jizby, kde nás bylo několik přítomno, a třesa se vypravoval nám, jak ukazoval onen nemocný, a pravil takto: ,,Snad chce ten bratr Theoderich tim ukázat, že ho mám následovat v smrti; od- vrátiž to Bůh a chrdniz mne Bah!“ Ale, hle, bratr Theoderich hned zemřel a následujícího dne byl bratr Heřman done- sen na bolestné lůžko; a šestého dne také umřel a šel za svým ukazovatelem. Když pak týž bratr Heřman, pokorný kněz a zbožný mnich, už zápasil v posledním tažení, přiho- dilo se, že přišel z Prahy do kláštera pan Konrád, tehdejší opat a já s ním. Když viděl svého opata přítomného, jako by se byl pro- budil z těžkého spánku, pravil k němu bratr Heřman takto: ,„Zdrávi došli, můj otče, ó otče,“ dí, „dejte mně, svému synu, dovo- leni!*,,K čemu?“ pravil opat; aleon: „Abych šel na cestu spásy.'“ A opat k němu: „Jdi v pokoji a Bůh pokoje budiž s teboul'“ „Amen,““ odpověděl onen nemocný a rozra- dostněn na duchu a krásný v tváři, posilněn dovolením opatovým, brzo v pravé posluš- nosti v naší přítomnosti šťastně zesnul v Pánu. Dosáhl, jak doufám, údělu toho, který za nás projevil poslušnost k Otci až k smrti.?/ ?/ V rukopise Vatikánském je na dolním okraji červeně připsáno: ,„Chceš-li číst více o této látce, hledej ve svazku zbraslavských tajemství; zde totiž píšeme jen o oněch věcech, které, jak vidíme, lidé konají veřejně.““ Léta Páně 1327 v oktávu svatého Jana evan- gelisty!/ vrátil se opět český král Jan z rýn- ských krajin a přijel do města Pražského a při jeho příchodu je všechen lid s duchovenstvem zachvácen strachem a rozrušen nesmírnou hrůzou; poznal totiž všechen lid dlouhou zkušeností, že příchod tohoto krále není mí- rumilovný, nýbrž obtížný. A tak přišel tento král jako dříve, aby vynucoval násilnou mocí
nejdéle ti sloužit v tomto mnišském rouchu; ale, hle, umírám mlád, zbaven naděje. Po- moz mně, matko milosti, matko milosrden- ství, abych mohl prodloužiti svůj život k tvé slávě.““ A jemu odpověděl tehdy jakýsi hlas velmi jasný takto: ,,Vavřinče, nezemřeš nyní, nýbrž budeš zdráv, ale v této době umře bratr Ota.‘ Byl pak bratr Ota, jáhen a sukcentor, mladík všem členům konventu velmi milý. "Ten bratr Vavřinec, třebas sláb, užasl, vy- právěl věc, kterou slyšel, bratrovi 'Theode- richovi, správci nemocnice, a oba pokládali to, co slyšel, za pouhý přelud. A netrvalo dlouho, a hle, byl o třetí hodině denní suk- centor Ota, který o jitřní zdráv ve sboru předzpěvoval, nemocen a donesen do ne- mocnice, šestého dne zemřel a byl s žalostí konventu obvyklým způsobem pochován; jeho pohřbu se zúčastnil bratr Vavřinec, do- konale uzdraven. Svrchu řečený bratr Ota, jáhen, milý celé- mu sboru, pokorný a zbožný, začal před od- chodem své duše za přítomnosti několika nás, kteří jsme to slyšeli; vysokým hlasem a silným voláním velmi mocně a velmi zbožně vzývati jméno a pomoc blahoslavené Panny Marie. My pak v soucitu s jeho voláním jsme mu pravili: „Dobrý bratře Oto, šetř hlavy své, příliš křičíš a škodíš si.” On jakoby s úsměvem nám odpověděl: ,„Ó bratři, už vidím smrt před sebou, už nastává odchod duše mé, potřebuji oné blahoslavené pomoc- nice, nač mně tato hlava? Mou hlavou buď Kristus a Marial““ Tak tedy mezi voláním a stálým jmenováním Krista a Panny Marie šťastně a klidně zesnul v Pánu a my jsme při tom stáli a modlili se. A po své smrti se ukázal několika bratřím našeho sboru v oslavené po- době a podal tak zřejmé důkazy svého spasení. Asi v téže době onemocněl bratr Theode- rich, řečený Uher, kněz a mnich, který byl se mnou v cele jako novic, a když byl už ROK PÁNĚ 1327. NÁVRAT ČESKÉHO KRÁLEJANA Z RÝNSKÝCH KRAJIN DO PRAHY. O LUDVÍKOVI A ČETNÝCH JINÝCH « XIX 358 / 359 blízko smrti, úplně zbaven tělesných sil, ne- schopen řeči, pozdvihl odumřelou pravou ruku a ukazováčkem zcela přímo ukázal na bratra Heřmana, tehdejšího správce ne- mocnice, který tam stál mezi jinými. Když to pozoroval bratr Heřman, divil se a bál, měnil místo sem tam, hledě se schovati za záda mnichů tam stojících. Avšak prst umírajícího nepřestal velmi vytrvale ukazo- vati na něho. Když to viděl bratr Heřman, vyskočil spěšně z komory, v které ležel onen nemocný, utekl se do sousední jizby, kde nás bylo několik přítomno, a třesa se vypravoval nám, jak ukazoval onen nemocný, a pravil takto: ,,Snad chce ten bratr Theoderich tim ukázat, že ho mám následovat v smrti; od- vrátiž to Bůh a chrdniz mne Bah!“ Ale, hle, bratr Theoderich hned zemřel a následujícího dne byl bratr Heřman done- sen na bolestné lůžko; a šestého dne také umřel a šel za svým ukazovatelem. Když pak týž bratr Heřman, pokorný kněz a zbožný mnich, už zápasil v posledním tažení, přiho- dilo se, že přišel z Prahy do kláštera pan Konrád, tehdejší opat a já s ním. Když viděl svého opata přítomného, jako by se byl pro- budil z těžkého spánku, pravil k němu bratr Heřman takto: ,„Zdrávi došli, můj otče, ó otče,“ dí, „dejte mně, svému synu, dovo- leni!*,,K čemu?“ pravil opat; aleon: „Abych šel na cestu spásy.'“ A opat k němu: „Jdi v pokoji a Bůh pokoje budiž s teboul'“ „Amen,““ odpověděl onen nemocný a rozra- dostněn na duchu a krásný v tváři, posilněn dovolením opatovým, brzo v pravé posluš- nosti v naší přítomnosti šťastně zesnul v Pánu. Dosáhl, jak doufám, údělu toho, který za nás projevil poslušnost k Otci až k smrti.?/ ?/ V rukopise Vatikánském je na dolním okraji červeně připsáno: ,„Chceš-li číst více o této látce, hledej ve svazku zbraslavských tajemství; zde totiž píšeme jen o oněch věcech, které, jak vidíme, lidé konají veřejně.““ Léta Páně 1327 v oktávu svatého Jana evan- gelisty!/ vrátil se opět český král Jan z rýn- ských krajin a přijel do města Pražského a při jeho příchodu je všechen lid s duchovenstvem zachvácen strachem a rozrušen nesmírnou hrůzou; poznal totiž všechen lid dlouhou zkušeností, že příchod tohoto krále není mí- rumilovný, nýbrž obtížný. A tak přišel tento král jako dříve, aby vynucoval násilnou mocí
Strana 359
ode všech obyvatel Českého království pe- níze, odvezl je s sebou a nicotně je utratil v cizích zemích. Nyní věru nastalo nejtěžší vymáhání: neboť král vložil na všechny kláš- terníky, jakož i na všechny obyvatele králov- ství kteréhokoli stavu těžké jho daňového útisku a hned najednou zároveň sehnal do svého měšce peníze, které měl vybírati po tři léta.?/ Cást téch peněz odevzdal na zaplacení svým věřitelům, kteří za ním přišli od Rýna, druhou část si ponechal k odvezení. Má nyní tento král usilovnou snahu, aby sehnal hromadu pokladů; vybírání berně?/ se ukládá všem a vynalézá se nový způsob, jak ždímati chudáky. Povolal král jakési Lombardy z Florencie, veliké znalce v umění získávat peníze. Na jejich radu dovolil razit ve státní mincovně malé denáry; z toho se začal zdvíhat nemalý křik v obecném lidu, protože jejich měděné zrno a pokažený tvar znemožňují trhy všech prodejných věcí. Neboť pronáší každý švec: „Jsem poškozen penězi těmi,“ krejčí zas dí: „Jsem příliš, ach, těmito penězi stísněn,“ pekař si stěžuje též: „Mně veškeren výdělek mizí penězi témi,"" téZ kovář se pro tyto peníze malé rmoutí a za ně i vesničan na polích pyká, zástupy řemeslníků se nad tím bouří a v městě přejí si, ať jen brzo ty nepravé peníze zmizí. Nikdo tu vyňat není, jenž nebyl by utrpěl škodu takovým podvodem zlým; pěj chválu, až jednou to mine. V této době, když se král Jan zdržoval v krá- lovství Českém, přišel k němu Jindřich VI., vévoda slezský, pán města Vratislavi, a měl s králem jednání o odstoupení svého vévod- ství. Jemu přidělil král za jeho vévodství na dobu vévodova života v držení území Klad- ské a určil mu příjem tisíc hřiven stříbra každého roku z královské pokladny*/, pokud by žil. A tak v den svatého Ambrože bisku- pa*/ přijel král s vévodou do Vratislavi a uvázal se trvalým právem se souhlasem čet- ných v město a všechno panství vévodovo, tak ovšem, že má vévoda držeti své vévodství královým jménem po dobu svého Zivota.9/ Byl tehdy vévoda bez muzského dédice, měl jen dcery a více přál vévodství králi než svému vlastnímu bratrovi Boleslavovi. Hle- dal totiž ten Boleslav, vévoda břežský, po všechen čas, jak by vyhnal jmenovaného svého bratra Jindřicha násilím nebo podvo- dem z jeho panství. Neboť tento Boleslav, nazývaný ,„bodavá dýka“, stal se také protivníkem svému mlad- šímu bratrovi Vladislavovi, uvrhl ho do pout a zbavil ho města Lehnice a celého jeho panství. Ten Vladislav, zachrániv se chytře z pout, zůstává až podnes v Praze, vyhnán od bratra a zbaven svého dědictví. Protože se vévoda Jindřich, člověk dobrý, obával, že bude podobně od bratra vyhnán, chtěl se pro ochranu obrátit na krále. V téže době přišli polští vévodové k čes- kému králi Janovi, který navštívil jejich území, a dobrovolně mu slíbili věrnost a po- dali pravici, osvědčujíce tak lenni pfisahu.”/ Měl totiž král tehdy takový úmysl, že chtěl silnou mocí opět získati Krakov, s králov- 1/ Dne 3. ledna 1327; sv. Jana evangelisty je 27. pro- since. 2/ Totiž berní na křížovou výpravu povolenou papežem; viz v kap. XVII. Srv. i pozn. vzadu. 3/ Proti mínění Palackého (II, 2, 457), že čeští a mo- ravští páni povolili tuto berni v naději na rozšíření ko- runních zemí novými lény ve Slezsku, uvádí Šusta (České dějiny II, 2, str. 423, pozn. č. 1), že tento názor nemá žádné opory v pramenech, a to tím spíše, že berně byla povolena dříve, než začal král Jan vyjednávat s hor- noslezskými Piastovci. *| Listiny o tom viz v Regestech III, č. 1303—1305. 5/ Sv. Ambrože je 4. dubna; listinné je dosvédéen pobyt Janův ve Vratislavi od 5.—11. dubna (Regesta III, č. 1302—1305, 1307—1309). */ O tom viz listinu Janovu ze dne 6. dubna 1327 (Re- gesta III, č. 1303). ?/ Slezští vévodové přijali svá vévodství od krále Jana v léno částečně už před jeho příchodem do Slezska, když se na Moravě chystal na výpravu, o které mluví kronika hned dále. Byli to zejména Kazimír Těšínský, Bolek Opolský, Vladislav Kozelský, Lešek Ratibořský a Jan Osvětimský (o tom viz listiny ze dne 18., 19. a 24. února a 5. dubna v Regestech III, č. 1275, 1276, 1279—1281, 1283, 1284, 1302). Srv. i pozn. vzadu.
ode všech obyvatel Českého království pe- níze, odvezl je s sebou a nicotně je utratil v cizích zemích. Nyní věru nastalo nejtěžší vymáhání: neboť král vložil na všechny kláš- terníky, jakož i na všechny obyvatele králov- ství kteréhokoli stavu těžké jho daňového útisku a hned najednou zároveň sehnal do svého měšce peníze, které měl vybírati po tři léta.?/ Cást téch peněz odevzdal na zaplacení svým věřitelům, kteří za ním přišli od Rýna, druhou část si ponechal k odvezení. Má nyní tento král usilovnou snahu, aby sehnal hromadu pokladů; vybírání berně?/ se ukládá všem a vynalézá se nový způsob, jak ždímati chudáky. Povolal král jakési Lombardy z Florencie, veliké znalce v umění získávat peníze. Na jejich radu dovolil razit ve státní mincovně malé denáry; z toho se začal zdvíhat nemalý křik v obecném lidu, protože jejich měděné zrno a pokažený tvar znemožňují trhy všech prodejných věcí. Neboť pronáší každý švec: „Jsem poškozen penězi těmi,“ krejčí zas dí: „Jsem příliš, ach, těmito penězi stísněn,“ pekař si stěžuje též: „Mně veškeren výdělek mizí penězi témi,"" téZ kovář se pro tyto peníze malé rmoutí a za ně i vesničan na polích pyká, zástupy řemeslníků se nad tím bouří a v městě přejí si, ať jen brzo ty nepravé peníze zmizí. Nikdo tu vyňat není, jenž nebyl by utrpěl škodu takovým podvodem zlým; pěj chválu, až jednou to mine. V této době, když se král Jan zdržoval v krá- lovství Českém, přišel k němu Jindřich VI., vévoda slezský, pán města Vratislavi, a měl s králem jednání o odstoupení svého vévod- ství. Jemu přidělil král za jeho vévodství na dobu vévodova života v držení území Klad- ské a určil mu příjem tisíc hřiven stříbra každého roku z královské pokladny*/, pokud by žil. A tak v den svatého Ambrože bisku- pa*/ přijel král s vévodou do Vratislavi a uvázal se trvalým právem se souhlasem čet- ných v město a všechno panství vévodovo, tak ovšem, že má vévoda držeti své vévodství královým jménem po dobu svého Zivota.9/ Byl tehdy vévoda bez muzského dédice, měl jen dcery a více přál vévodství králi než svému vlastnímu bratrovi Boleslavovi. Hle- dal totiž ten Boleslav, vévoda břežský, po všechen čas, jak by vyhnal jmenovaného svého bratra Jindřicha násilím nebo podvo- dem z jeho panství. Neboť tento Boleslav, nazývaný ,„bodavá dýka“, stal se také protivníkem svému mlad- šímu bratrovi Vladislavovi, uvrhl ho do pout a zbavil ho města Lehnice a celého jeho panství. Ten Vladislav, zachrániv se chytře z pout, zůstává až podnes v Praze, vyhnán od bratra a zbaven svého dědictví. Protože se vévoda Jindřich, člověk dobrý, obával, že bude podobně od bratra vyhnán, chtěl se pro ochranu obrátit na krále. V téže době přišli polští vévodové k čes- kému králi Janovi, který navštívil jejich území, a dobrovolně mu slíbili věrnost a po- dali pravici, osvědčujíce tak lenni pfisahu.”/ Měl totiž král tehdy takový úmysl, že chtěl silnou mocí opět získati Krakov, s králov- 1/ Dne 3. ledna 1327; sv. Jana evangelisty je 27. pro- since. 2/ Totiž berní na křížovou výpravu povolenou papežem; viz v kap. XVII. Srv. i pozn. vzadu. 3/ Proti mínění Palackého (II, 2, 457), že čeští a mo- ravští páni povolili tuto berni v naději na rozšíření ko- runních zemí novými lény ve Slezsku, uvádí Šusta (České dějiny II, 2, str. 423, pozn. č. 1), že tento názor nemá žádné opory v pramenech, a to tím spíše, že berně byla povolena dříve, než začal král Jan vyjednávat s hor- noslezskými Piastovci. *| Listiny o tom viz v Regestech III, č. 1303—1305. 5/ Sv. Ambrože je 4. dubna; listinné je dosvédéen pobyt Janův ve Vratislavi od 5.—11. dubna (Regesta III, č. 1302—1305, 1307—1309). */ O tom viz listinu Janovu ze dne 6. dubna 1327 (Re- gesta III, č. 1303). ?/ Slezští vévodové přijali svá vévodství od krále Jana v léno částečně už před jeho příchodem do Slezska, když se na Moravě chystal na výpravu, o které mluví kronika hned dále. Byli to zejména Kazimír Těšínský, Bolek Opolský, Vladislav Kozelský, Lešek Ratibořský a Jan Osvětimský (o tom viz listiny ze dne 18., 19. a 24. února a 5. dubna v Regestech III, č. 1275, 1276, 1279—1281, 1283, 1284, 1302). Srv. i pozn. vzadu.
Strana 360
stvím Polským mu odňatý. Neboť začala už vojska napřed poslaná nepřátelsky útočit na to město Krakov“/; avšak král Lokietek, který byl v městě, oznámil příchod čes- kého krále svému zeti Karlovi, králi uher- skému, a prosil ho o radu i pomoc. Proto připomenul uherský král Karel českému králi Janovi smlouvu o dohodě mezi nimi dříve ujednané?/ a žádal, aby neškodil jeho tchánovi. Vzkázal také po poslech i písem- ně českému králi takto: ,„Způsobíte-li mé- mu tchánovi nějakou těžkost, dopustíte se podobného skutku, jako byste zabil mého syna před mýma očima.“ Tak přestal čes- ký král napadat krále polského, svého pro- tivníka. A tak když byly tyto věci dokonány a všichni obyvatelé Českého království byli zatíZeni nesnesitelnym vydíráním, vyjel král Jan v den svatého Barnabáse!?/ s plnými měš- ci z Prahy a opét se vrátil do rynskych krajin. Když odešel, zdvihl se křik lidu a na jeho záda byly vrhány střely zlořečení. Když se pak vrátil do hrabství Lucemburského, uklidil spor s Metskými a narovnal se s nimi v den svatého Jakuba apoštola.*!/ Je slyšet u nás o tomto králi často podivu- hodná svědectví, jak pěstuje veškeré rytíř- ství, hojně navštěvuje turnaje, koná klání, tak- že celá Francie a Itálie sotva stačí vylíčiti jeho znamenité činy, jak dává štědré dary, jak pořádá přebohaté hostiny se značným nákladem. Šíří se pověst, že v Burgundsku probodl při klání svým kopím rytíře. A ne- zůstává stále na jednom místě, nýbrž ve své naprosté měnlivosti nestálý jezdí sem a tam, a když ho hledají poslové, velmi těžko ho nalézají. Za jeho nepřítomnosti požívá České krá- lovství většího míru nežli za jeho přítom- nosti. Bojí se ho mnoho lidí a on sám se bojí přemnohých; proto aby se vyhnul nebezpe- čenství, zřídka zůstává v Českém království a správu království svěřuje tomu, kdo mu bude moci dát nebo slíbí více. Tentokrát obstarává a vyřizuje záležitosti království jako správce urozený a prozíravý muž, Hynek, řečený Berka z Dubé. A královna Eliška sedí sama jako vdova, zbavena man- želského potěšení, denně se účastní bohoslu- žeb, a zůstávajíc na Mělníce, začíná stavět za městem špitál pro chudé. Až dosud, bohužel, není, jak říkají moud- ří, stav Českého království uspořádán podle zákona a práva; vidím to a vnitřním vzlyká- ním v srdci vzdychám. Prose v modlitbách Krista, jenž našeho světa je strůjce, též ho upřímně prosím, i on aby ráčil mít péči o toto království České a odvracel škodlivou zhoubu. Všemocný brzy kéž dá, aby takovým stal se i tento král a všem ať rovněž je milý a blažený při tom. A nesmím, jak myslím, pominouti mlčením, že jmenovaná královna Eliška pečlivě shro- mažďuje ostatky mnohých svatých a nádher- ně je ozdobuje. Poslala toho roku papeži Janovi zlatou desku s ostatky svatých, ozdo- benou nejdrahocennějšími kameny. Za pří- zeň vzdal papeZ díky!?/ a vyslysel pfemnoho jejích žádostí, s kterými se naň obrátila. Mezi nimi bylo také papežem provedeno po- tvrzení kostela v Rouchovanech klášteru Zbraslavskému.*3/ Toho roku v měsíci březnu se vypravil Ludvík, zavržený Apoštolskou stolicí, ale od lidu vyhlášený za císaře a krále římského, do krajin italských, do nichž ho zvláště zval jeden mocný muž, který se jmenuje Canis 360 / 361 z Verony.'4/ Při tom činu se řídil Ludvík radou jenom několika knížat německých. Věděl však o té věci a radil k ní rakouský vévoda Fridrich, který se těší stejnému krá- lovskému titulu i jménu, v naději, že tím získá království a správu Německa. A tak padne, jak se vypravuje, pro Ludvíkův příchod strach na všechny, kteří chtějí v Itálii státi při Apoštolské stolici; je velmi často slyšet o bojích mezi guelfy a ghibelliny, v nichž jsou přemnozí zabiti, a co se nevy- koná mečem, vykoná se jedem. Zahynuli totiž mnozí z Ludvíkova vojska otráveným vínem. A proto sepsali sami ané, po- staveni v tomto nebezpeécenství, list panu papeži, zde vložený, tohoto znění:
stvím Polským mu odňatý. Neboť začala už vojska napřed poslaná nepřátelsky útočit na to město Krakov“/; avšak král Lokietek, který byl v městě, oznámil příchod čes- kého krále svému zeti Karlovi, králi uher- skému, a prosil ho o radu i pomoc. Proto připomenul uherský král Karel českému králi Janovi smlouvu o dohodě mezi nimi dříve ujednané?/ a žádal, aby neškodil jeho tchánovi. Vzkázal také po poslech i písem- ně českému králi takto: ,„Způsobíte-li mé- mu tchánovi nějakou těžkost, dopustíte se podobného skutku, jako byste zabil mého syna před mýma očima.“ Tak přestal čes- ký král napadat krále polského, svého pro- tivníka. A tak když byly tyto věci dokonány a všichni obyvatelé Českého království byli zatíZeni nesnesitelnym vydíráním, vyjel král Jan v den svatého Barnabáse!?/ s plnými měš- ci z Prahy a opét se vrátil do rynskych krajin. Když odešel, zdvihl se křik lidu a na jeho záda byly vrhány střely zlořečení. Když se pak vrátil do hrabství Lucemburského, uklidil spor s Metskými a narovnal se s nimi v den svatého Jakuba apoštola.*!/ Je slyšet u nás o tomto králi často podivu- hodná svědectví, jak pěstuje veškeré rytíř- ství, hojně navštěvuje turnaje, koná klání, tak- že celá Francie a Itálie sotva stačí vylíčiti jeho znamenité činy, jak dává štědré dary, jak pořádá přebohaté hostiny se značným nákladem. Šíří se pověst, že v Burgundsku probodl při klání svým kopím rytíře. A ne- zůstává stále na jednom místě, nýbrž ve své naprosté měnlivosti nestálý jezdí sem a tam, a když ho hledají poslové, velmi těžko ho nalézají. Za jeho nepřítomnosti požívá České krá- lovství většího míru nežli za jeho přítom- nosti. Bojí se ho mnoho lidí a on sám se bojí přemnohých; proto aby se vyhnul nebezpe- čenství, zřídka zůstává v Českém království a správu království svěřuje tomu, kdo mu bude moci dát nebo slíbí více. Tentokrát obstarává a vyřizuje záležitosti království jako správce urozený a prozíravý muž, Hynek, řečený Berka z Dubé. A královna Eliška sedí sama jako vdova, zbavena man- želského potěšení, denně se účastní bohoslu- žeb, a zůstávajíc na Mělníce, začíná stavět za městem špitál pro chudé. Až dosud, bohužel, není, jak říkají moud- ří, stav Českého království uspořádán podle zákona a práva; vidím to a vnitřním vzlyká- ním v srdci vzdychám. Prose v modlitbách Krista, jenž našeho světa je strůjce, též ho upřímně prosím, i on aby ráčil mít péči o toto království České a odvracel škodlivou zhoubu. Všemocný brzy kéž dá, aby takovým stal se i tento král a všem ať rovněž je milý a blažený při tom. A nesmím, jak myslím, pominouti mlčením, že jmenovaná královna Eliška pečlivě shro- mažďuje ostatky mnohých svatých a nádher- ně je ozdobuje. Poslala toho roku papeži Janovi zlatou desku s ostatky svatých, ozdo- benou nejdrahocennějšími kameny. Za pří- zeň vzdal papeZ díky!?/ a vyslysel pfemnoho jejích žádostí, s kterými se naň obrátila. Mezi nimi bylo také papežem provedeno po- tvrzení kostela v Rouchovanech klášteru Zbraslavskému.*3/ Toho roku v měsíci březnu se vypravil Ludvík, zavržený Apoštolskou stolicí, ale od lidu vyhlášený za císaře a krále římského, do krajin italských, do nichž ho zvláště zval jeden mocný muž, který se jmenuje Canis 360 / 361 z Verony.'4/ Při tom činu se řídil Ludvík radou jenom několika knížat německých. Věděl však o té věci a radil k ní rakouský vévoda Fridrich, který se těší stejnému krá- lovskému titulu i jménu, v naději, že tím získá království a správu Německa. A tak padne, jak se vypravuje, pro Ludvíkův příchod strach na všechny, kteří chtějí v Itálii státi při Apoštolské stolici; je velmi často slyšet o bojích mezi guelfy a ghibelliny, v nichž jsou přemnozí zabiti, a co se nevy- koná mečem, vykoná se jedem. Zahynuli totiž mnozí z Ludvíkova vojska otráveným vínem. A proto sepsali sami ané, po- staveni v tomto nebezpeécenství, list panu papeži, zde vložený, tohoto znění:
Strana 361
„Nejsvětějšímu v Kristu otci a pánu své- mu, panu Janovi, z Boží prozřetelnosti svaté římské a obecné církve papeži, dvaapadesát mužů vyvolených od římského lidu k pokoj- nému stavu města, všichni konzulové!5/ hradní i veškeren lid římský oddané políbení svatých nohou. Závazek nesmírného dluhu, kterým jsou zavázáni rodičům synové, když ho nestačí úplně zaplatit, splácejí aspoň tím, že se radují z jejich poct a odmítají jejich hany. V tomto zajisté stálém uvažování jsme my, praví synové svaté církve Boží, poslední dobu při zprávách, že vanou nepříznivé větry, které usilují, aby se bouřemi otřásala lodička Petrova, ve svém nitru znepokojováni a smrtelně zraňováni, zvláště když s církví, svatou matkou svou, s kterou jsme jedno- myslně odhodlání i žíti i umříti, ač jsme od ní tak dlouhou dobu odloučení, v přítomnosti a stále zůstáváme. Proto vaši svatost na kolenou prosíme, abyste bez prodlení a obvyklých výjimek osobně navštívil své prvotní sídlo a pravý základ církve, na které jste, jak se zdá, za- pomněl, aby se mohli po odražení víru všech protivenství otec a synové, sloučeni vjedno, s milostí Boží těšiti z krásy míru jako z veselí svatebního. Jinak bychom byli od nynějška ospravedlnění před Bohem a celým nebes- kým dvorem a samou církví, matkou svou, 1 u Kristových ctitelů světa, kdyby se stalo nebo přihodilo něco nešťastného a synové zbaveni přítomnosti otcovy tak jako bez hla- vy se odklonili napravo nebo nalevo. A hle, aby tyto věci co nejvážněji vyložili výpovědí živého slova, posíláme do vaší přítomnosti urozené a moudré muže, pány soudce Petra Vagianova a Petra de Magistris Lukášova a Gocia Gentilova de Insula, milé měšťany a vyslance své, a ukládáme jim co nejpřísněji, aby se nezdrželi, protože je třeba činu, nikoli slov, déle než tři dni u římského, vlastně avignonského dvora, nýbrž aby se spěšně vrátili, abychom se mohli po vyslech- nutí jejich zprávy aspoň opatrněji starati o svou bezpečnost. Dáno v Římě u kostela sv. Marie na Ara coeli dne 6. měsíce června, indikce desäte.‘“18/ A jak se vypravuje a je vidět, přes takové volání Římanů nebo kteroukoli jinou příle- žitost papež dosud váhá přijíti do Města, a jak se pravdivěji věří, ani nezamýšlí. Ale zůstávaje stále v Avignonu, metá proti Lud- víkovi Bavorovi jako proti nepříteli svému a církve blesky svých nálezů, vysílá vojska válečníků a zatracuje ho s jeho přívrženci. Aby pak potřel jeho a nepřátele církve, tasí papež meč duchovní i světský, obecně vy- hlašuje modlitby s klaněním za církev a na podporu bojovníků.za Apoštolskou stolici vy- máhá a vybírá desátek od našeho cisterciác- kého řádu a ode všeho duchovenstva. Bloudění náramné jest a všude povstává v církvi převelký strach, jejž ty, 6 Maria, dovedeš sejmout, chceš-li, neboť tobě moc tvého syna je dána, proto tak chtěj! Je on náš otec, tys naše matka. Mateřsky jednej ty, sám otec jednati bude otcovsky. Světlo v srdci nám dejte, časem pak mír též! Rovněž toho roku v den svatého Havla!"/ byl doveden Jan, pětiletý chlapeček, druhoro- 8/ Výpravu proti Lokietkovi, kterou přiměl slezské vé- vody k podrobení, podnikl Jan již v únoru 1327, ještě před získáním Vratislavska. */ Srv. výše kap. XII a úmluvu s uherským králem ze dne 13. února 1327 (Regesta III, č. 1274). 10/ Dne 11. června; poslední listinu podepsal Jan v Praze 9. června, 13. června byl už v Chebu (Regesta III, €. 1341, 1342). Srv. i pozn. vzadu. 11/ To by bylo 25. července, ale narovnání bylo uzavřeno už 27. června (Fontes rerum bohemicarum IV, 285, pozn. č. 8). zený syn českého krále Jana, z Prahy do Korutan, aby s ním byla manželsky spojena 12/ Učinil tak dne 15. října 1327 (Regesta III, č. 1379). 13/ Srv. výše kap. XV, pozn. č. 4. 14/ Cane Grande della Scala. O římské jízdě Ludvíkově srv. pozn. vzadu. 15/ Consules arcis (konzulové hradní) byli nepochybně consules Romanorum (konzulové římští); čestný titul představitelů šlechtických rodů římských proti obyčej- ným konzulům (voleným). 16/ Roku 1327. 17/ 16. října; listiny o tomto sňatku jsou v Regestech III, č. 1392—1394, 1398. Srv. i pozn. vzadu.
„Nejsvětějšímu v Kristu otci a pánu své- mu, panu Janovi, z Boží prozřetelnosti svaté římské a obecné církve papeži, dvaapadesát mužů vyvolených od římského lidu k pokoj- nému stavu města, všichni konzulové!5/ hradní i veškeren lid římský oddané políbení svatých nohou. Závazek nesmírného dluhu, kterým jsou zavázáni rodičům synové, když ho nestačí úplně zaplatit, splácejí aspoň tím, že se radují z jejich poct a odmítají jejich hany. V tomto zajisté stálém uvažování jsme my, praví synové svaté církve Boží, poslední dobu při zprávách, že vanou nepříznivé větry, které usilují, aby se bouřemi otřásala lodička Petrova, ve svém nitru znepokojováni a smrtelně zraňováni, zvláště když s církví, svatou matkou svou, s kterou jsme jedno- myslně odhodlání i žíti i umříti, ač jsme od ní tak dlouhou dobu odloučení, v přítomnosti a stále zůstáváme. Proto vaši svatost na kolenou prosíme, abyste bez prodlení a obvyklých výjimek osobně navštívil své prvotní sídlo a pravý základ církve, na které jste, jak se zdá, za- pomněl, aby se mohli po odražení víru všech protivenství otec a synové, sloučeni vjedno, s milostí Boží těšiti z krásy míru jako z veselí svatebního. Jinak bychom byli od nynějška ospravedlnění před Bohem a celým nebes- kým dvorem a samou církví, matkou svou, 1 u Kristových ctitelů světa, kdyby se stalo nebo přihodilo něco nešťastného a synové zbaveni přítomnosti otcovy tak jako bez hla- vy se odklonili napravo nebo nalevo. A hle, aby tyto věci co nejvážněji vyložili výpovědí živého slova, posíláme do vaší přítomnosti urozené a moudré muže, pány soudce Petra Vagianova a Petra de Magistris Lukášova a Gocia Gentilova de Insula, milé měšťany a vyslance své, a ukládáme jim co nejpřísněji, aby se nezdrželi, protože je třeba činu, nikoli slov, déle než tři dni u římského, vlastně avignonského dvora, nýbrž aby se spěšně vrátili, abychom se mohli po vyslech- nutí jejich zprávy aspoň opatrněji starati o svou bezpečnost. Dáno v Římě u kostela sv. Marie na Ara coeli dne 6. měsíce června, indikce desäte.‘“18/ A jak se vypravuje a je vidět, přes takové volání Římanů nebo kteroukoli jinou příle- žitost papež dosud váhá přijíti do Města, a jak se pravdivěji věří, ani nezamýšlí. Ale zůstávaje stále v Avignonu, metá proti Lud- víkovi Bavorovi jako proti nepříteli svému a církve blesky svých nálezů, vysílá vojska válečníků a zatracuje ho s jeho přívrženci. Aby pak potřel jeho a nepřátele církve, tasí papež meč duchovní i světský, obecně vy- hlašuje modlitby s klaněním za církev a na podporu bojovníků.za Apoštolskou stolici vy- máhá a vybírá desátek od našeho cisterciác- kého řádu a ode všeho duchovenstva. Bloudění náramné jest a všude povstává v církvi převelký strach, jejž ty, 6 Maria, dovedeš sejmout, chceš-li, neboť tobě moc tvého syna je dána, proto tak chtěj! Je on náš otec, tys naše matka. Mateřsky jednej ty, sám otec jednati bude otcovsky. Světlo v srdci nám dejte, časem pak mír též! Rovněž toho roku v den svatého Havla!"/ byl doveden Jan, pětiletý chlapeček, druhoro- 8/ Výpravu proti Lokietkovi, kterou přiměl slezské vé- vody k podrobení, podnikl Jan již v únoru 1327, ještě před získáním Vratislavska. */ Srv. výše kap. XII a úmluvu s uherským králem ze dne 13. února 1327 (Regesta III, č. 1274). 10/ Dne 11. června; poslední listinu podepsal Jan v Praze 9. června, 13. června byl už v Chebu (Regesta III, €. 1341, 1342). Srv. i pozn. vzadu. 11/ To by bylo 25. července, ale narovnání bylo uzavřeno už 27. června (Fontes rerum bohemicarum IV, 285, pozn. č. 8). zený syn českého krále Jana, z Prahy do Korutan, aby s ním byla manželsky spojena 12/ Učinil tak dne 15. října 1327 (Regesta III, č. 1379). 13/ Srv. výše kap. XV, pozn. č. 4. 14/ Cane Grande della Scala. O římské jízdě Ludvíkově srv. pozn. vzadu. 15/ Consules arcis (konzulové hradní) byli nepochybně consules Romanorum (konzulové římští); čestný titul představitelů šlechtických rodů římských proti obyčej- ným konzulům (voleným). 16/ Roku 1327. 17/ 16. října; listiny o tomto sňatku jsou v Regestech III, č. 1392—1394, 1398. Srv. i pozn. vzadu.
Strana 362
dcera Jindřicha, vévody korutanského, někdy krále českého. Byli totiž rodiče těch dětí předtím vzájemnými nepřáteli, ale nyní po mírových jednáních, a když byla dána záruka v dětech, stali se spolu přáteli. Co však bylo příčinou svrchu řečeného sváru, dostatečně objasňuje první díl této kroniky. A tak tento Jindřich, vévoda korutanský, protože tehdy neměl mužského dědice, ustanovil to- hoto syna krále Jana dědicem všeho majetku, přijav ho za vlastního syna. Nelíbí se však toto spojení Rakousům a některým jiným knížatům, kteří tvrdí, že mají podle příbu- zenství v Korutanech silnější a větší právo. Člověk tak míní, Bůh mění, jak jeho mu určuje vůle, daruje, komu chce, koho chce, i korunou poctí, odmítá, koho chce. Teď proto neříká nikdo, nad Korutanci kdo vládne, však potom se bude to mluvit. Rovněž toho roku byl urozený muž Jindřich, syn Hynka staršího z Dubé, na naléhání českého krále Jana od papeže Jana učiněn biskupem olomouckým. V sobotu suchých dní!?/ „Přijď a ukaž“ vysvěcen na kněze!!/ a v následující svátek Zjevení Páně? posvěcen na biskupa. Rač to udělit, Kriste, ať může vzrůstat ten biskup ve květu všeliké ctnosti a může pak bezpečně žíti utvrzen tebou, Kriste! Co zlé, to od něho odvrat! Ochráncem buď mu, jenž chceš mít všechny správné a řádné. "Toho roku v měsíci červenci zničila ohromná povodeň našemu Zbraslavskému klášteru kvetoucí osení i louky. Toho roku byl s po- mocí Boží dokončen náš refektář. LUDVÍK BAVOR, PAPEŽ ROZKOLNÍK A VÁLKY ČESKÉHO KRÁLE JANA. ROK PÁNĚ 1328 $ XX Léta Páně 1328 na den Zjevení Páné!/ Ludvík Bavor, od papeže Jana a církve úplně zavržený, vešel se souhlasem římského lidu do samého města Říma a byl skutečně 18/ Dne 20. prosince 1326. Byl to Hynek Žák. 19/ Ač byl proboštem vyšehradským, byl teprve pod- jáhnem. °/ 6. ledna 1327. Papežská provize na to je ze dne 26. září 1326 (Regesta III, č. 1226). od castellského a některých jiných biskupů?/ opovážlivě ozdoben císařskou korunou na škodu papeže Jana a celé církve katolické. Onoho dne se zdvihlo v městě volání obec- ného lidu: „Ať žije, ať žije na věky náš císař!““ Diví se a je tím znepokojen Avignon a celý dvůr papežský; jsou obnoveny ostřejší zá- kroky papežské proti Ludvíkovi a hromadí se blesky exkomunikací; naproti tomu Lud- vík, nadut rouhavým duchem, nepřestává v opovážlivé smělosti žvanit utrhačným štěkotem proti papeži Janovi, sebe ospra- vedlňuje, papeže zatracuje. Převelký z toho blud a postrach povstává všude 362 / 363
dcera Jindřicha, vévody korutanského, někdy krále českého. Byli totiž rodiče těch dětí předtím vzájemnými nepřáteli, ale nyní po mírových jednáních, a když byla dána záruka v dětech, stali se spolu přáteli. Co však bylo příčinou svrchu řečeného sváru, dostatečně objasňuje první díl této kroniky. A tak tento Jindřich, vévoda korutanský, protože tehdy neměl mužského dědice, ustanovil to- hoto syna krále Jana dědicem všeho majetku, přijav ho za vlastního syna. Nelíbí se však toto spojení Rakousům a některým jiným knížatům, kteří tvrdí, že mají podle příbu- zenství v Korutanech silnější a větší právo. Člověk tak míní, Bůh mění, jak jeho mu určuje vůle, daruje, komu chce, koho chce, i korunou poctí, odmítá, koho chce. Teď proto neříká nikdo, nad Korutanci kdo vládne, však potom se bude to mluvit. Rovněž toho roku byl urozený muž Jindřich, syn Hynka staršího z Dubé, na naléhání českého krále Jana od papeže Jana učiněn biskupem olomouckým. V sobotu suchých dní!?/ „Přijď a ukaž“ vysvěcen na kněze!!/ a v následující svátek Zjevení Páně? posvěcen na biskupa. Rač to udělit, Kriste, ať může vzrůstat ten biskup ve květu všeliké ctnosti a může pak bezpečně žíti utvrzen tebou, Kriste! Co zlé, to od něho odvrat! Ochráncem buď mu, jenž chceš mít všechny správné a řádné. "Toho roku v měsíci červenci zničila ohromná povodeň našemu Zbraslavskému klášteru kvetoucí osení i louky. Toho roku byl s po- mocí Boží dokončen náš refektář. LUDVÍK BAVOR, PAPEŽ ROZKOLNÍK A VÁLKY ČESKÉHO KRÁLE JANA. ROK PÁNĚ 1328 $ XX Léta Páně 1328 na den Zjevení Páné!/ Ludvík Bavor, od papeže Jana a církve úplně zavržený, vešel se souhlasem římského lidu do samého města Říma a byl skutečně 18/ Dne 20. prosince 1326. Byl to Hynek Žák. 19/ Ač byl proboštem vyšehradským, byl teprve pod- jáhnem. °/ 6. ledna 1327. Papežská provize na to je ze dne 26. září 1326 (Regesta III, č. 1226). od castellského a některých jiných biskupů?/ opovážlivě ozdoben císařskou korunou na škodu papeže Jana a celé církve katolické. Onoho dne se zdvihlo v městě volání obec- ného lidu: „Ať žije, ať žije na věky náš císař!““ Diví se a je tím znepokojen Avignon a celý dvůr papežský; jsou obnoveny ostřejší zá- kroky papežské proti Ludvíkovi a hromadí se blesky exkomunikací; naproti tomu Lud- vík, nadut rouhavým duchem, nepřestává v opovážlivé smělosti žvanit utrhačným štěkotem proti papeži Janovi, sebe ospra- vedlňuje, papeže zatracuje. Převelký z toho blud a postrach povstává všude 362 / 363
Strana 363
Týž Ludvík totiž je jakožto nepřítel církve z moci papežské veřejně v Praze v kostelích vyobcován z církve a prohlášen za rozkol- níka.3/ Má však týž Ludvík jak mezi knížaty, tak prostým lidem některé pomocníky své krutovlády, kterou vykonává proti církvi, a mocné obránce svého bludu. Úplně potírá všechny, o nichž ví nebo slyší, že straní Apoštolské stolici; dva papežští legáti po- bočníci poslaní do Itálie usilují klásti mu odpor, pokud mohou, neboť jejich a Ludví- kova válčící vojska se občas utkají, ale „„výsle- dek válek je rozliény''4/. "Téhož roku dne 12. února je paní Markéta, prvorozená dcera českého krále Jana, vyba- vena slušnou výbavou, slavnostně vyvedena Smrt když ustala již, lid těší se tak jako dříve. PAPEŽ ROZKOLNÍK Téhož roku — a vypravuji to s žalostí — se vzpurně opovážili někteří věrolomníci potá- pěti archu Noemovu, lodičku Petrovu, a roztrhnouti ,,sukni nesesívanou''9/, totiZ roz- štěpiti církev svatou. Nestačilo totiž Lud- víkovi Bavorovi, že si lakotným duchem ctižádosti bez schválení Apoštolské stolice osvojil jméno, název a vrcholnou důstojnost císařskou a královskou, nýbrž ponořen do hluboké propasti opovážlivosti „přiložil ne- pravost k nepravosti"?/, takže způsobil v obecné církvi pohoršení a zavržení hodný rozkol; a tak sám uvedl Město i svět do ne- bezpečenství a bludu. Ba v den Nanebe- vstoupení Páné!*/, v dychtivosti se povznést, naopak poklesl a spadl zvysoka, usiluje o dílo nestvůrné, velmi zřídka vídané nebo sly- chané. Neboť, hle, ačkoli papež Jan XXII. trávil už dvanáctý rok v úřadě svého apoštolátu a také svatý sbor kardinálů stál při něm, tento svrchu jmenovaný Ludvík, laik, s blud- ným souhlasem některého římského lidu ustanovil jakéhosi Petra z Corbary!!/ z řádu Menších bratří, z příbuzenstva, jak se tvrdí, Colonnů!?/, v Římě papežem, a ten změniv vlastní jméno se nazval Mikulášem pátým. Vpravdě se ukázal nehodným nástupcem Petrovým ten, který se zbavil jména Petr. od své matky královny Elišky z Prahy a v Do- mazlicich®/ přijata od Jindřicha, vévody bavorského, a odtud se slávou dovedena do jeho vévodství. Tehoż roku v úplňku měsíce března se zatmí měsíc“/ a vzápětí za tímto zatměním následuje nepřetržitě po čtyři týdny velmi silný vítr; množství lidí v měsíci dubnu umře a v četných krajinách světa vznikne velmi těžký mor dobytka. Tehdy česká královna Eliška, poděšena strachem před tak velikou ranou, uloží veškerému duchovenstvu praž- skému a lidu průvody s ostatky svatých; a když byly vykonány, zřejmě „přestala ta rána“"/ a slitoval se Hospodin nad lidem ^ svým. "Tento padělaný a takřka namalovaný!3/ vzdo- ropapež ihned ustanovil dvanáct kardinálů'4/, nazvaných tak podle mého mínění ne od stěžeje (cardine), nýbrž od bodláku (cardo- ne) nebo snad od uhlu (carbone). Biskup benátský, ustanovený tehdy ostijským kar- dinálem!5/, ktery tohoto vzdoropapeže v den 1/ Tj. 6. ledna, ale Ludvík vešel do Říma 7. ledna. / Biskupem castellským (a benátským) byl Jakub Al- bertův de Prato (1311—1328), potom papežem Janem XXII. sesazený, ale protipapežem Mikulášem povýšený na kardinála biskupa ostijského a velletrijského; odešel s Ludvíkem do Němec a zemřel v Mnichově roku 1328. Vedle něho se zúčastnil pomazání Ludvíkova augusti- nián Gerhard Orlandini, biskup v Alerii (1311—1330), kterého později Jan XXII. rovněž sesadil. O korunovaci srv. i pozn. vzadu. 3/ Exkomunikován byl Ludvík už dávno, ale nyní byla proti němu vyhlášena také křížová válka. 4/2. kniha královská 11. 25. 5/ Domažlice byly později dány Jindřichovi do zástavy místo věna (Regesta III, č. 1771; IV, č. 2043). %/ Zatmění měsíce bylo r. 1328 25. února a 21. srpna. ?/ Žalm 105. 30. 8/ Evangelium sv. Jana 19. 23. */ Zalm 68. 28. 10/ 12. května. 11/ Minorita Petr Rainalducci z Corbary byl tenkrat uż velmi stary. Srv. i pozn. vzadu. 12/ Colonnové byli hlavní oporou Ludvíkovou v Římě, zvláště hlava toho rodu Sciarra Colonna. 13/ V lat. orig. slovní hříčka: fictus et guasi pictus. 14/ Mikuláš V. jmenoval po své volbě jen šest kardinálů, teprve později ještě tři. 15/ Viz o něm pozn. č. 2.
Týž Ludvík totiž je jakožto nepřítel církve z moci papežské veřejně v Praze v kostelích vyobcován z církve a prohlášen za rozkol- níka.3/ Má však týž Ludvík jak mezi knížaty, tak prostým lidem některé pomocníky své krutovlády, kterou vykonává proti církvi, a mocné obránce svého bludu. Úplně potírá všechny, o nichž ví nebo slyší, že straní Apoštolské stolici; dva papežští legáti po- bočníci poslaní do Itálie usilují klásti mu odpor, pokud mohou, neboť jejich a Ludví- kova válčící vojska se občas utkají, ale „„výsle- dek válek je rozliény''4/. "Téhož roku dne 12. února je paní Markéta, prvorozená dcera českého krále Jana, vyba- vena slušnou výbavou, slavnostně vyvedena Smrt když ustala již, lid těší se tak jako dříve. PAPEŽ ROZKOLNÍK Téhož roku — a vypravuji to s žalostí — se vzpurně opovážili někteří věrolomníci potá- pěti archu Noemovu, lodičku Petrovu, a roztrhnouti ,,sukni nesesívanou''9/, totiZ roz- štěpiti církev svatou. Nestačilo totiž Lud- víkovi Bavorovi, že si lakotným duchem ctižádosti bez schválení Apoštolské stolice osvojil jméno, název a vrcholnou důstojnost císařskou a královskou, nýbrž ponořen do hluboké propasti opovážlivosti „přiložil ne- pravost k nepravosti"?/, takže způsobil v obecné církvi pohoršení a zavržení hodný rozkol; a tak sám uvedl Město i svět do ne- bezpečenství a bludu. Ba v den Nanebe- vstoupení Páné!*/, v dychtivosti se povznést, naopak poklesl a spadl zvysoka, usiluje o dílo nestvůrné, velmi zřídka vídané nebo sly- chané. Neboť, hle, ačkoli papež Jan XXII. trávil už dvanáctý rok v úřadě svého apoštolátu a také svatý sbor kardinálů stál při něm, tento svrchu jmenovaný Ludvík, laik, s blud- ným souhlasem některého římského lidu ustanovil jakéhosi Petra z Corbary!!/ z řádu Menších bratří, z příbuzenstva, jak se tvrdí, Colonnů!?/, v Římě papežem, a ten změniv vlastní jméno se nazval Mikulášem pátým. Vpravdě se ukázal nehodným nástupcem Petrovým ten, který se zbavil jména Petr. od své matky královny Elišky z Prahy a v Do- mazlicich®/ přijata od Jindřicha, vévody bavorského, a odtud se slávou dovedena do jeho vévodství. Tehoż roku v úplňku měsíce března se zatmí měsíc“/ a vzápětí za tímto zatměním následuje nepřetržitě po čtyři týdny velmi silný vítr; množství lidí v měsíci dubnu umře a v četných krajinách světa vznikne velmi těžký mor dobytka. Tehdy česká královna Eliška, poděšena strachem před tak velikou ranou, uloží veškerému duchovenstvu praž- skému a lidu průvody s ostatky svatých; a když byly vykonány, zřejmě „přestala ta rána“"/ a slitoval se Hospodin nad lidem ^ svým. "Tento padělaný a takřka namalovaný!3/ vzdo- ropapež ihned ustanovil dvanáct kardinálů'4/, nazvaných tak podle mého mínění ne od stěžeje (cardine), nýbrž od bodláku (cardo- ne) nebo snad od uhlu (carbone). Biskup benátský, ustanovený tehdy ostijským kar- dinálem!5/, ktery tohoto vzdoropapeže v den 1/ Tj. 6. ledna, ale Ludvík vešel do Říma 7. ledna. / Biskupem castellským (a benátským) byl Jakub Al- bertův de Prato (1311—1328), potom papežem Janem XXII. sesazený, ale protipapežem Mikulášem povýšený na kardinála biskupa ostijského a velletrijského; odešel s Ludvíkem do Němec a zemřel v Mnichově roku 1328. Vedle něho se zúčastnil pomazání Ludvíkova augusti- nián Gerhard Orlandini, biskup v Alerii (1311—1330), kterého později Jan XXII. rovněž sesadil. O korunovaci srv. i pozn. vzadu. 3/ Exkomunikován byl Ludvík už dávno, ale nyní byla proti němu vyhlášena také křížová válka. 4/2. kniha královská 11. 25. 5/ Domažlice byly později dány Jindřichovi do zástavy místo věna (Regesta III, č. 1771; IV, č. 2043). %/ Zatmění měsíce bylo r. 1328 25. února a 21. srpna. ?/ Žalm 105. 30. 8/ Evangelium sv. Jana 19. 23. */ Zalm 68. 28. 10/ 12. května. 11/ Minorita Petr Rainalducci z Corbary byl tenkrat uż velmi stary. Srv. i pozn. vzadu. 12/ Colonnové byli hlavní oporou Ludvíkovou v Římě, zvláště hlava toho rodu Sciarra Colonna. 13/ V lat. orig. slovní hříčka: fictus et guasi pictus. 14/ Mikuláš V. jmenoval po své volbě jen šest kardinálů, teprve později ještě tři. 15/ Viz o něm pozn. č. 2.
Strana 364
svatodušní zbytečně posvětil'8/, byl jedním kardinálem; biskup sutrinský!?/ řádu bratří kazatelů byl druhým, jeden z řádu Menších bratří z Anglie třetím, jeden bratr z řádu augustiniánů byl čtvrtým a jiní svrchu řečení kardinálové rozkolníci byli z největší části vzati z kanovníků kostela svaté Marie v ro- tunde.'?/ V téže době konal Ludvík Bavor před bazilikou svatého Petra v Římě na veřejném náměstí proces proti papeži Janovi, obsahu- jící mnoho nadávek, ale nepěknost samého Věru je lepší řepa než takový odpadlý papež. Neboť jeho mitra jak hadr uráží všechny, činu mně nedovolila pro uvarování pohor- šení zde ho zaznamenati. Řád Menších bratří není bez podezření a nenávisti při této udá- losti; bratr Michal!9/, generál tohoto řádu, je, jak se tvrdí, příznivcem tohoto bludu; sám se učinil podezřelým tím, že tajně v noci uprchl z Avignonu od tváře papežovy. Nyní hlásá obecná pověst, že svrchu řečený ne- pravý papež rozkolník ve zmatku uprchl se svým tvůrcem Ludvíkem z města Říma a zdržuje se ve Viterbu na pochybách v ne- jisté naději.30/ struna jeho srdce pak převrací přemnoho srdcí. x Bosý nejvyšší knězi, teď nedbaji knóżi, kde stojiś. V církvi nebudeš moci dál setrvat, jestliže tento rozkol odvážně chystáš. Ty nejsi moudrostí veden, neboť zahanben budeš a u všech uveden v posměch. "Téhož roku zemřel Karel, syn Filipův, král francouzský, po smrti dvou svých bratrů Filipa a Ludvíka i sám bez mužského dědice a jím se končí v přímé linii nástupnictví mužský rod francouzských králů.?!/ Po něm nastoupil v království Karlův syn Filip, po- cházející z královského rodu, a byl i toho roku ve svátek svaté Trojice?*/ korunovan královskou korunou. Té korunovace se zúčastnil český král Jan a vykonal všechno, co vyžadovala tak význačná slavnost, jakož i vzájemné příbuzenství. Neboť sestru tohoto Filipa vzal si předtím za řádnou manželku Václav, prvorozenec téhož krále Jana. Týž Václav, dědic český, zůstává až podnes v krajinách francouzských pod poručníkem. "Téhož roku v měsíci červenci vznikl mezi některými pány moravskými a rakouskými zprvu nepatrný spor o bezvýznamnou věc a ten se jako plamen sžírající les potom ná- ramně rozšířil až na krále a knížata. Neboť Jindřich z Lipé se začal svářiti s jedním uro- zeným mužem rakouským, zvaným z Rau- hensteina, a tomu poslal rakouský vévoda Fridrich, který se prohlašuje za krále řím- ského, proti Jindřichovi ozbrojenou pomoc. Češi pomáhají Moravanům a den ode dne se stává spor těžším. V téže době Ota, mladší vévoda rakouský, když viděl, že jím jeho bratři Fridrich a 364 / 365 Albrecht pohrdají, a chtěl stejně jako oni panovat v Rakousích, tvrdil, že se má Frid- rich spokojit jménem krále římského, a začal proti nim po poradě s některými šlechtici bojovat. Tomuto Otovi přispěl uherský král Karel radou i pomocí a dovedl do Ra- kouska osmdesát tisíc Uhrů jemu na pomoc. "Tato vnitřní válka způsobila Rakušanům velikou škodu. A tak uslyšev o takovém sporu český král Jan, který tehdy byl ve svém hrabství Lu- cemburském, začal se radovat, že získal pří- ležitost a může bojovat proti Fridrichovi, svrchu řečenému vévodovi rakouskému. Byli totiž navzájem úhlavními nepřáteli. A ne- meškal, nýbrž s velikým spěchem se vrátil český král Jan s malou hrstkou do svého království a přijel do Prahy dne 17. čer- vence; šestého pak dne po svém návratu táhl na Moravu bojovat proti Rakušanům.*/ "Tedy v krátké době sebral král Jan jak ze svého království, tak ze sousedních vévodství polských dva tisíce tři sta ozbrojených bo- jovníků a s nimi převelice zpustošil Rakousy před Dunajem. Na druhé totiž straně Dunaje ležel uherský král se svým vojskem a náhlými přepady působil Rakušanům škody. V krátké věru době a bez obvyklé námahy útočníků získal český král Jan v Rakousku na čtyřicet tvrzí a mezi nimi také dobyl
svatodušní zbytečně posvětil'8/, byl jedním kardinálem; biskup sutrinský!?/ řádu bratří kazatelů byl druhým, jeden z řádu Menších bratří z Anglie třetím, jeden bratr z řádu augustiniánů byl čtvrtým a jiní svrchu řečení kardinálové rozkolníci byli z největší části vzati z kanovníků kostela svaté Marie v ro- tunde.'?/ V téže době konal Ludvík Bavor před bazilikou svatého Petra v Římě na veřejném náměstí proces proti papeži Janovi, obsahu- jící mnoho nadávek, ale nepěknost samého Věru je lepší řepa než takový odpadlý papež. Neboť jeho mitra jak hadr uráží všechny, činu mně nedovolila pro uvarování pohor- šení zde ho zaznamenati. Řád Menších bratří není bez podezření a nenávisti při této udá- losti; bratr Michal!9/, generál tohoto řádu, je, jak se tvrdí, příznivcem tohoto bludu; sám se učinil podezřelým tím, že tajně v noci uprchl z Avignonu od tváře papežovy. Nyní hlásá obecná pověst, že svrchu řečený ne- pravý papež rozkolník ve zmatku uprchl se svým tvůrcem Ludvíkem z města Říma a zdržuje se ve Viterbu na pochybách v ne- jisté naději.30/ struna jeho srdce pak převrací přemnoho srdcí. x Bosý nejvyšší knězi, teď nedbaji knóżi, kde stojiś. V církvi nebudeš moci dál setrvat, jestliže tento rozkol odvážně chystáš. Ty nejsi moudrostí veden, neboť zahanben budeš a u všech uveden v posměch. "Téhož roku zemřel Karel, syn Filipův, král francouzský, po smrti dvou svých bratrů Filipa a Ludvíka i sám bez mužského dědice a jím se končí v přímé linii nástupnictví mužský rod francouzských králů.?!/ Po něm nastoupil v království Karlův syn Filip, po- cházející z královského rodu, a byl i toho roku ve svátek svaté Trojice?*/ korunovan královskou korunou. Té korunovace se zúčastnil český král Jan a vykonal všechno, co vyžadovala tak význačná slavnost, jakož i vzájemné příbuzenství. Neboť sestru tohoto Filipa vzal si předtím za řádnou manželku Václav, prvorozenec téhož krále Jana. Týž Václav, dědic český, zůstává až podnes v krajinách francouzských pod poručníkem. "Téhož roku v měsíci červenci vznikl mezi některými pány moravskými a rakouskými zprvu nepatrný spor o bezvýznamnou věc a ten se jako plamen sžírající les potom ná- ramně rozšířil až na krále a knížata. Neboť Jindřich z Lipé se začal svářiti s jedním uro- zeným mužem rakouským, zvaným z Rau- hensteina, a tomu poslal rakouský vévoda Fridrich, který se prohlašuje za krále řím- ského, proti Jindřichovi ozbrojenou pomoc. Češi pomáhají Moravanům a den ode dne se stává spor těžším. V téže době Ota, mladší vévoda rakouský, když viděl, že jím jeho bratři Fridrich a 364 / 365 Albrecht pohrdají, a chtěl stejně jako oni panovat v Rakousích, tvrdil, že se má Frid- rich spokojit jménem krále římského, a začal proti nim po poradě s některými šlechtici bojovat. Tomuto Otovi přispěl uherský král Karel radou i pomocí a dovedl do Ra- kouska osmdesát tisíc Uhrů jemu na pomoc. "Tato vnitřní válka způsobila Rakušanům velikou škodu. A tak uslyšev o takovém sporu český král Jan, který tehdy byl ve svém hrabství Lu- cemburském, začal se radovat, že získal pří- ležitost a může bojovat proti Fridrichovi, svrchu řečenému vévodovi rakouskému. Byli totiž navzájem úhlavními nepřáteli. A ne- meškal, nýbrž s velikým spěchem se vrátil český král Jan s malou hrstkou do svého království a přijel do Prahy dne 17. čer- vence; šestého pak dne po svém návratu táhl na Moravu bojovat proti Rakušanům.*/ "Tedy v krátké době sebral král Jan jak ze svého království, tak ze sousedních vévodství polských dva tisíce tři sta ozbrojených bo- jovníků a s nimi převelice zpustošil Rakousy před Dunajem. Na druhé totiž straně Dunaje ležel uherský král se svým vojskem a náhlými přepady působil Rakušanům škody. V krátké věru době a bez obvyklé námahy útočníků získal český král Jan v Rakousku na čtyřicet tvrzí a mezi nimi také dobyl
Strana 365
ohrazenych mést Valtic?*/, Drozdovic (Dro- sendorfu) a Eggenburku. Nemalou však hanbu si utržil král a vévoda Fridrich, pro- tože bylo vidět, že proti svým nepřátelům nekoná na bojištích nijaké mužné činy. A tak dohnán nutností hleděl nejprve sjed- nati dohodu s uherským králem a se svým bratrem Otou, potom s králem českým a do- sáhl jí.35/ Z toho smíru nezískal Fridrich ani slávu ani prospěch, nýbrž spíše odešel z ta- kové hry s nebezpečenstvím a neúspěchem. Neboť týž Fridrich neměl dosud ve váleč- ných podnicích štěstí. A nebylo by podle mého soudu užitečné pominout mlčením o vojsku pražském s ra- dostí králi poslaném. Před svrchu řečeným smírem došel do Prahy rozkaz krále Jana, aby mu byla poskytnuta pomoc. Pražští měšťané rádi přijali takový rozkaz králův a ve třech dnech poslali svému králi na po- Na muže tohoto hleď, jenž věci obdivuhodné moc deset tisíc bojovníků jak na vozech, tak na koních.?8/ Byl pak počet těch vozů sedm set čtyřicet a vezly zásoby a zbraně. Ti když přišli blízko Znojma a uslyšeli o smíru knížat, vrátili se na rozkaz králův do Prahy a zároveň s nimi také ti, kteří se ukázali v poli slavnými. A sám král, dobyv vítězství, vrátil se dne 17. listopadu do Prahy. Tehoż roku v den svatého Dominika, když jsem byl v Brně, zažil jsem tam v první hodinu denní*/ veliké zemětřesení a bylo to v deštivé době. Předcházelo totiž před těmi lijáky a zemětřesením neobyčejné horko a sucho, škodlivé všem lidem i rostlinám. "Téhož roku český král Jan po návratu z rakouských krajin sehnal velikou částku pe- něz vybíráním obecné berně a různým způso- bem vymáhání, a opustiv dne 6. prosince Pra- hu, táhl s vojskem do Pruska bojovat proti pohanským Litvanüm za jméno Kristovo.?9/ provádí všude. Jen válčit je zvyklý a po bojích touží. Strnulým takřka se stává, když od válek nastane poklid. Zřídka se najde zem, jež skrze něho by byla bez války. Zřejmě to říká jak Německo, Francie, Flandry. 16/ Svatodušní svátky připadly tenkrát na 22. května, ale někteří kladou svěcení papežovo ke dni jeho volby dne 12. května; je možné, že kronikáře zmýlilo datum koru- novace, která byla vykonána bezpochyby 22. května. VJ Biskupem v Sutri byl od r. 1325 dominikán Tomáš, ale ten asi nepatřil k Ludvíkově straně a zemřel už r. 1328. Kronikář se tu patrně mýlí. 18/ Mikuláš V. jmenoval mimo Jakuba Albertova (viz pozn. č. 2) dne 15. května 1328 ještě pět kardinálů; Františka, opata jakéhosi kláštera v Německu (kardinál biskup albanský), Bonifáce z Donoratica, biskupa chi- ronského v l. 1306—1328 (snad kardinál biskup tuscul- ský), Mikuláše de Fabriano, provinciála augustiniánů a inkvizitora (kardinál titulu sv. Eusebia, po smrti Fran- tiškově albanský), Petra Jindřichova (Arrighi, titulu sv. Petra v okovech) a Jana Arlottuse, kanovníka baziliky sv. Petra (kardinál titulu sv. Mikuláše in carcere Tul- liano). 19/ Část minoritů (františkánů), tzv. spirituálové, za- hájila počátkem XIV. stol. s papežem pověstný spor o povinnost chudby. Vedení řádu, opřené o většinu tzv. konventuálů v čele s generálem Michalem z Ceseny, stálo zpočátku na straně papežově. Ale na řádové kapi- tule v Perugii v květnu 1322 se oba směry spojily a gene- rál Michal vyhlásil stanovisko řádu o úplné chudobě Kristově. Papež Jan XXII. odsoudil v listopadu 1323 nález řádové kapituly jako kacířský a dal zástupce řádu, Bonagratiu da Bergamo, který proti tomu protestoval, uvěznit v Avignonu. Tehdy se uchýlil Michal z Ceseny, odchovanec pařížské Sorbonny, na dvůr Ludvíka Bavora a s ním i druzí učení minorité, jako Bonagratia z Ber- gama, anglický provinciál řádu Vilém Occam aj., a od- tamtud začali boj proti papežským snahám po světském panství a proti úpadku církve. Michal z Ceseny zemřel v Mnichově r. 1348. Occam tamže asi r. 1349. 20/ Mikuláš V. musil utéci s Ludvíkem z Říma dne 4. srpna nejprve do Viterba a zdržel se tam asi do pro- since 1328. Srv. pozn. vzadu. ?1/ Karel IV. Sličný zemřel dne 31. ledna nebo r. února r. 1328, jeho dva bratři a předchůdcové na trůně brzy za sebou. Ludvík X. panoval v 1. 1314—1316, Filip V. 1316—1322. ?2/ 29. kvétna. Srv. i pozn. vzadu. ?3| Listinné je pobyt Janův v Praze dosvědčen 22. čer- vence, dne 4. srpna byl už v Brně (Regesta III, č. 1469, 1474). 24/ V lat. orig.: Veldisperch. Z tábora pred Drosendor- fem jsou datovány Janovy listiny ze dne 11. a 18. září (Regesta III, č. 1489, 1493). 25/ Smír s Karlem Uherským byl uzavřen v Brucku nad Litavou dne 21. září 1328, dohoda s králem Janem, který se zřekl za velikou válečnou náhradu toho, čeho dobyl, asi před 17. říjnem, kdy byl podle listin už v Brně (Re- gesta III, č. 1502). Srv. pozn. vzadu. 28/ O tomto počtu srv. pozn. vzadu. 27/ Dne 5. srpna, před 6. hodinou ranní našeho času. 2%8/ Srv. pozn. vzadu.
ohrazenych mést Valtic?*/, Drozdovic (Dro- sendorfu) a Eggenburku. Nemalou však hanbu si utržil král a vévoda Fridrich, pro- tože bylo vidět, že proti svým nepřátelům nekoná na bojištích nijaké mužné činy. A tak dohnán nutností hleděl nejprve sjed- nati dohodu s uherským králem a se svým bratrem Otou, potom s králem českým a do- sáhl jí.35/ Z toho smíru nezískal Fridrich ani slávu ani prospěch, nýbrž spíše odešel z ta- kové hry s nebezpečenstvím a neúspěchem. Neboť týž Fridrich neměl dosud ve váleč- ných podnicích štěstí. A nebylo by podle mého soudu užitečné pominout mlčením o vojsku pražském s ra- dostí králi poslaném. Před svrchu řečeným smírem došel do Prahy rozkaz krále Jana, aby mu byla poskytnuta pomoc. Pražští měšťané rádi přijali takový rozkaz králův a ve třech dnech poslali svému králi na po- Na muže tohoto hleď, jenž věci obdivuhodné moc deset tisíc bojovníků jak na vozech, tak na koních.?8/ Byl pak počet těch vozů sedm set čtyřicet a vezly zásoby a zbraně. Ti když přišli blízko Znojma a uslyšeli o smíru knížat, vrátili se na rozkaz králův do Prahy a zároveň s nimi také ti, kteří se ukázali v poli slavnými. A sám král, dobyv vítězství, vrátil se dne 17. listopadu do Prahy. Tehoż roku v den svatého Dominika, když jsem byl v Brně, zažil jsem tam v první hodinu denní*/ veliké zemětřesení a bylo to v deštivé době. Předcházelo totiž před těmi lijáky a zemětřesením neobyčejné horko a sucho, škodlivé všem lidem i rostlinám. "Téhož roku český král Jan po návratu z rakouských krajin sehnal velikou částku pe- něz vybíráním obecné berně a různým způso- bem vymáhání, a opustiv dne 6. prosince Pra- hu, táhl s vojskem do Pruska bojovat proti pohanským Litvanüm za jméno Kristovo.?9/ provádí všude. Jen válčit je zvyklý a po bojích touží. Strnulým takřka se stává, když od válek nastane poklid. Zřídka se najde zem, jež skrze něho by byla bez války. Zřejmě to říká jak Německo, Francie, Flandry. 16/ Svatodušní svátky připadly tenkrát na 22. května, ale někteří kladou svěcení papežovo ke dni jeho volby dne 12. května; je možné, že kronikáře zmýlilo datum koru- novace, která byla vykonána bezpochyby 22. května. VJ Biskupem v Sutri byl od r. 1325 dominikán Tomáš, ale ten asi nepatřil k Ludvíkově straně a zemřel už r. 1328. Kronikář se tu patrně mýlí. 18/ Mikuláš V. jmenoval mimo Jakuba Albertova (viz pozn. č. 2) dne 15. května 1328 ještě pět kardinálů; Františka, opata jakéhosi kláštera v Německu (kardinál biskup albanský), Bonifáce z Donoratica, biskupa chi- ronského v l. 1306—1328 (snad kardinál biskup tuscul- ský), Mikuláše de Fabriano, provinciála augustiniánů a inkvizitora (kardinál titulu sv. Eusebia, po smrti Fran- tiškově albanský), Petra Jindřichova (Arrighi, titulu sv. Petra v okovech) a Jana Arlottuse, kanovníka baziliky sv. Petra (kardinál titulu sv. Mikuláše in carcere Tul- liano). 19/ Část minoritů (františkánů), tzv. spirituálové, za- hájila počátkem XIV. stol. s papežem pověstný spor o povinnost chudby. Vedení řádu, opřené o většinu tzv. konventuálů v čele s generálem Michalem z Ceseny, stálo zpočátku na straně papežově. Ale na řádové kapi- tule v Perugii v květnu 1322 se oba směry spojily a gene- rál Michal vyhlásil stanovisko řádu o úplné chudobě Kristově. Papež Jan XXII. odsoudil v listopadu 1323 nález řádové kapituly jako kacířský a dal zástupce řádu, Bonagratiu da Bergamo, který proti tomu protestoval, uvěznit v Avignonu. Tehdy se uchýlil Michal z Ceseny, odchovanec pařížské Sorbonny, na dvůr Ludvíka Bavora a s ním i druzí učení minorité, jako Bonagratia z Ber- gama, anglický provinciál řádu Vilém Occam aj., a od- tamtud začali boj proti papežským snahám po světském panství a proti úpadku církve. Michal z Ceseny zemřel v Mnichově r. 1348. Occam tamže asi r. 1349. 20/ Mikuláš V. musil utéci s Ludvíkem z Říma dne 4. srpna nejprve do Viterba a zdržel se tam asi do pro- since 1328. Srv. pozn. vzadu. ?1/ Karel IV. Sličný zemřel dne 31. ledna nebo r. února r. 1328, jeho dva bratři a předchůdcové na trůně brzy za sebou. Ludvík X. panoval v 1. 1314—1316, Filip V. 1316—1322. ?2/ 29. kvétna. Srv. i pozn. vzadu. ?3| Listinné je pobyt Janův v Praze dosvědčen 22. čer- vence, dne 4. srpna byl už v Brně (Regesta III, č. 1469, 1474). 24/ V lat. orig.: Veldisperch. Z tábora pred Drosendor- fem jsou datovány Janovy listiny ze dne 11. a 18. září (Regesta III, č. 1489, 1493). 25/ Smír s Karlem Uherským byl uzavřen v Brucku nad Litavou dne 21. září 1328, dohoda s králem Janem, který se zřekl za velikou válečnou náhradu toho, čeho dobyl, asi před 17. říjnem, kdy byl podle listin už v Brně (Re- gesta III, č. 1502). Srv. pozn. vzadu. 28/ O tomto počtu srv. pozn. vzadu. 27/ Dne 5. srpna, před 6. hodinou ranní našeho času. 2%8/ Srv. pozn. vzadu.
Strana 366
Neboť jistě toho roku nebyl by Filip, nový král francouzský, nikterak ve válce přemohl Flanderské, kdyby byl neměl s sebou na svou pomoc pět set ozbrojených mužů téhož českého krále Jana a Němců. Kriste, ty dobrotivý, rač smutek odvrátit od nás, pravdivý pokoj a mír nám zjevuj a v nedlouhé době svatým křižmem svým rač odstranit veškeren rozkol, který se v tomto čase jak koukol rozrostl v církvi. Všichni moudří soudí, že českému králi Ja- novi pomáhá v jeho podnicích víc štěstí než rozum. Téhož roku v měsíci srpnu byl trevírský arcibiskup Balduin, když se plavil po řece Mosele, pod hradem Starhembergem zajat od jedné hraběnky vdovy, zvané ze Salmu2 pro nějaké křivdy spáchané na jejím panství. A za jeho osvobození usilovně zakročil český král Jan, jeho synovec, a s převelikou těž- kostí vysvobodil jmenovaného arcibiskupa ze zajetí té ženy. Téhož Balduina, trevírského arcibiskupa, svorně si vyžádala toho roku v měsíci září po smrti mohučského arcibiskupa Matyáše30/ na papeži Janovi mohučská kapitula. Bylo totiž to mohučské arcibiskupství zvláště vyhrazeno Apoštolské stolici. Ale i toto vy- žádání se stalo podruhé. Poprvé totiž, když zemřel mohučský arcibiskup Petr, vyžádali si ho tam podobně na papeži, a protože papež nepřipustil taková vyžádání, která však vy- žadovanému nedávají žádná práva, málo dbal svrchu jmenovaný trevírský arcibiskup vyhrazení Apoštolské stolice a ujal se se sou- hlasem většiny duchovenstva i laiků mo- hučského stolce se vším jeho příslušenstvím. A tak už ve skutečnosti řídí oba tyto stolce a tvrdí se, že říká: „Kéž by byl uprázdněn chrám Kolínský, uvázal bych se i v něj. Konec té události neznám, ale vím, že je čistá pravda, co povím. Všechny pak uštkne smrt a brzo se znechutí chvála, kterou udílí svět; v svém běsnění nedbá však toho duch náš, ač dobře ví, že všechno, co vidí, jen krátké trvání má, však přesto on nezhrdá věcmi, jež zajdou. Přibývá lakoty všade, čím více přibývá jmění, nákaza lakoty mládne i tehdy, stárne-li člověk. Vévoda, kněžstvo i král a pán i sluha to všechno stvrzují vlastními mravy, neb nedbají řádně být živi, nýbrž hledají pocty a majetek zdejšího žití, — hledají přední stolce a hojnost pozemských věcí těmto v hodině smrti se dostane přísného soudce, jehož odměnu každý si za vlastní zásluhy domů ponese. To vy všichni sic dobře, předobře víte, přece však toto píši, neb z tohoto světa vás možná předejdu. Mnohá přání vám proto ukládám nyní, modlitby též a žádám, až pohřbeno bude mé tělo, které tu ještě nosím, ať Kristus je v zahradě rajské štěpuje, aby tam Kristu a matce Marii mohlo zpívati stále jen zpěv radosti. Budiž všem známo, to že si přeji, aby se dělo jen Kristovi k chvále, cokoli píši, a abychom též se starali méně o tento přítomný život již vadnoucí. Protože všichni takto as mluví, a ježto se schvalují výklady jejich, zahálka hřích že plodí, a proto že od ní prchá 366/ 367
Neboť jistě toho roku nebyl by Filip, nový král francouzský, nikterak ve válce přemohl Flanderské, kdyby byl neměl s sebou na svou pomoc pět set ozbrojených mužů téhož českého krále Jana a Němců. Kriste, ty dobrotivý, rač smutek odvrátit od nás, pravdivý pokoj a mír nám zjevuj a v nedlouhé době svatým křižmem svým rač odstranit veškeren rozkol, který se v tomto čase jak koukol rozrostl v církvi. Všichni moudří soudí, že českému králi Ja- novi pomáhá v jeho podnicích víc štěstí než rozum. Téhož roku v měsíci srpnu byl trevírský arcibiskup Balduin, když se plavil po řece Mosele, pod hradem Starhembergem zajat od jedné hraběnky vdovy, zvané ze Salmu2 pro nějaké křivdy spáchané na jejím panství. A za jeho osvobození usilovně zakročil český král Jan, jeho synovec, a s převelikou těž- kostí vysvobodil jmenovaného arcibiskupa ze zajetí té ženy. Téhož Balduina, trevírského arcibiskupa, svorně si vyžádala toho roku v měsíci září po smrti mohučského arcibiskupa Matyáše30/ na papeži Janovi mohučská kapitula. Bylo totiž to mohučské arcibiskupství zvláště vyhrazeno Apoštolské stolici. Ale i toto vy- žádání se stalo podruhé. Poprvé totiž, když zemřel mohučský arcibiskup Petr, vyžádali si ho tam podobně na papeži, a protože papež nepřipustil taková vyžádání, která však vy- žadovanému nedávají žádná práva, málo dbal svrchu jmenovaný trevírský arcibiskup vyhrazení Apoštolské stolice a ujal se se sou- hlasem většiny duchovenstva i laiků mo- hučského stolce se vším jeho příslušenstvím. A tak už ve skutečnosti řídí oba tyto stolce a tvrdí se, že říká: „Kéž by byl uprázdněn chrám Kolínský, uvázal bych se i v něj. Konec té události neznám, ale vím, že je čistá pravda, co povím. Všechny pak uštkne smrt a brzo se znechutí chvála, kterou udílí svět; v svém běsnění nedbá však toho duch náš, ač dobře ví, že všechno, co vidí, jen krátké trvání má, však přesto on nezhrdá věcmi, jež zajdou. Přibývá lakoty všade, čím více přibývá jmění, nákaza lakoty mládne i tehdy, stárne-li člověk. Vévoda, kněžstvo i král a pán i sluha to všechno stvrzují vlastními mravy, neb nedbají řádně být živi, nýbrž hledají pocty a majetek zdejšího žití, — hledají přední stolce a hojnost pozemských věcí těmto v hodině smrti se dostane přísného soudce, jehož odměnu každý si za vlastní zásluhy domů ponese. To vy všichni sic dobře, předobře víte, přece však toto píši, neb z tohoto světa vás možná předejdu. Mnohá přání vám proto ukládám nyní, modlitby též a žádám, až pohřbeno bude mé tělo, které tu ještě nosím, ať Kristus je v zahradě rajské štěpuje, aby tam Kristu a matce Marii mohlo zpívati stále jen zpěv radosti. Budiž všem známo, to že si přeji, aby se dělo jen Kristovi k chvále, cokoli píši, a abychom též se starali méně o tento přítomný život již vadnoucí. Protože všichni takto as mluví, a ježto se schvalují výklady jejich, zahálka hřích že plodí, a proto že od ní prchá 366/ 367
Strana 367
každá moudrost, já tomu se vyhnouti chtěje a zahnat zahálku, spisování, ač obtížné pro mne, jsem začal, o věcech světských píši, tak plných sladkosti klamné. Abychom zhrdali jimi a toužili po rajských věcech, YN napsal jsem dřívější věci. Jist nejsem však, zdali mi bude dáno žít příštího roku. A jestliže nebude, srdcem upřímným prosím vás, kéž z lásky*!/ ke Kristu za mne zbožné lijete prosby a k němu pějete, řkouce: „Dobroty prameni živý, ó Kriste, tys opravdu laskav, proto se smilovat rač i nad svým ubohým Petrem, nechat je v ovčinci tvém i on, jenž spravoval Zbraslav!*“ Toho roku okolo svátku svatého Martina*2/ česká královna Eliška, nadchnuta duchem zbožnosti pro přemnohé skutky ctnosti a zázraky, které ráčil Hospodin v rozličných dobách ukázati u těla a hrobu ctihodné panny Anežky, pochované v Praze u svatého Fran- tiška, v místě jejího vlastního založení, svo- lala všechno pražské duchovenstvo i starší lidu a vyložila tam svou zbožnost i svůj úmysl stran kanonizace již jmenované panny. Získala také doporučující list za touž věc k panu papeži Janovi jak od prelátů, tak měš- ťanů a poslala ho se svým vlastním listem panu papeži. Znění listu měšťanů bylo toto: „Největšímu v Kristu otci a pánu, panu Janovi, svaté římské a obecné církve papeži. Mikuláš z Prahy**/, Herman z Kutnć Hory**/, Hanzlin z Caslavi a Gotzlin?5/ z Kolína, městští rychtářové a ve$kerenstva i obce těchto měst s povinnou úctou oddanosti po- líbení svatých nohou. Velikou radost spásy, veliké tajemství božské dobroty ukázal Bůh, Pán pánů, nyní v království Českém, z jehož obyvatelstva jsme my. Neboť vdechl někte- rým králům a královnám a některým jiným synům, obyvatelům a chovancům tohoto krá- lovství tu zbožnost a milost, že stoupajíce k vrcholu dokonalosti po stupních ctností postoupili k tak znamenité svatosti, že byli sami — jak to vyžadovaly jejich zásluhy — pozdviženi k výtečnosti nebeského vojska, a když byla jejich jména zapsána v nebi, za- psáni do seznamu svatých. A jejich důstojný- mi a Bohu milými přímluvami pociťovali a pociťují obyvatelé tohoto království dobro- tivou a účinnou záštitu pomoci a v souže- ních a potřebách příznivou ochranu. Ale protože nesmírnost božské štědrosti neklade míru své dobročinnosti a jednou udělený štědrý dar nebudí v ní ośklivost, přidala k těm, které dala tomuto království za otce a ochránce, ještě také pannu, nevin- nosti ovečku a jménem nazvanou Anežku.38/ Ta dcera šťastné paměti pana Přemysla ne- boli Otakara, někdy krále českého, zrozená z obou rodičů z rodu královského, tak ozdo- bila květ svého mládí krásou ctností, že od samého počátku svého života zřejmě po- spíchala do nebeské vlasti. Konečně žijíc v řádě svaté Kláry v přesvatém obcování naplnila konec svého žití tak, že to, co šťastně začala, ještě šťastněji dokonala. A jí udělil Hospodin za dokonalost chvály- hodného obcování takovou milost a sílu, že v životě i při smrti a po smrti zářila tak veli- kou skvělostí zázraků, že zřejmě byly a jsou denně patrné známky její svatosti. A ta svíce byla pro různost pánů, kteří nastoupili v tom Českém království po smrti šťastné paměti pana Václava, českého a polského krále, tak skryta pod kbelcem, že se život a svatost té paní nedostaly ve známost Apoštolské sto- lice a vaší. Ale nyní, když bylo v tom králov- ství slitováním Božím dopřáno upevnění 29/ Byla to Loreta, vdova po hraběti Jindřichovi ze Spon- heimu, rozená hraběnka ze Salmu; stalo se to koncem května nebo začátkem června. 30/ Matyś$ (de Bucheck), arcibiskup mohučský od r. 1321, zemřel 10. září 1328. Proti Balduinovi byl na zá- kladě papežské rezervace — ty omezovaly pro rozmno- žení důchodů kurie kanonickou volbu — jmenován 11. října 1328 Jindřich z Virneburku, ale Balduin si udržel správu arcibiskupství až do 10. ledna 1337. 31/ V lat. orig.: per amor de; srv. knihu I, kap. CXIV, pozn. č. 2. 82/ 11, listopadu. %/ Asi Mikuláš, čtvrtý syn Volflina (Velfla) z Chebu, staroměstský rychtář v l. 1324, 1327—1329. %/ Heřman Vlkoš z Kutné Hory se uvádí v listině dne 24. března 1329. 35/ Goclín, rychtář z Kolína, je listinně dosvědčen dne 6. března 1329. 3¢/ V lat. slovní hříčka: „agnam““ (ovečku) a „„Agnetem““ (Anežku).
každá moudrost, já tomu se vyhnouti chtěje a zahnat zahálku, spisování, ač obtížné pro mne, jsem začal, o věcech světských píši, tak plných sladkosti klamné. Abychom zhrdali jimi a toužili po rajských věcech, YN napsal jsem dřívější věci. Jist nejsem však, zdali mi bude dáno žít příštího roku. A jestliže nebude, srdcem upřímným prosím vás, kéž z lásky*!/ ke Kristu za mne zbožné lijete prosby a k němu pějete, řkouce: „Dobroty prameni živý, ó Kriste, tys opravdu laskav, proto se smilovat rač i nad svým ubohým Petrem, nechat je v ovčinci tvém i on, jenž spravoval Zbraslav!*“ Toho roku okolo svátku svatého Martina*2/ česká královna Eliška, nadchnuta duchem zbožnosti pro přemnohé skutky ctnosti a zázraky, které ráčil Hospodin v rozličných dobách ukázati u těla a hrobu ctihodné panny Anežky, pochované v Praze u svatého Fran- tiška, v místě jejího vlastního založení, svo- lala všechno pražské duchovenstvo i starší lidu a vyložila tam svou zbožnost i svůj úmysl stran kanonizace již jmenované panny. Získala také doporučující list za touž věc k panu papeži Janovi jak od prelátů, tak měš- ťanů a poslala ho se svým vlastním listem panu papeži. Znění listu měšťanů bylo toto: „Největšímu v Kristu otci a pánu, panu Janovi, svaté římské a obecné církve papeži. Mikuláš z Prahy**/, Herman z Kutnć Hory**/, Hanzlin z Caslavi a Gotzlin?5/ z Kolína, městští rychtářové a ve$kerenstva i obce těchto měst s povinnou úctou oddanosti po- líbení svatých nohou. Velikou radost spásy, veliké tajemství božské dobroty ukázal Bůh, Pán pánů, nyní v království Českém, z jehož obyvatelstva jsme my. Neboť vdechl někte- rým králům a královnám a některým jiným synům, obyvatelům a chovancům tohoto krá- lovství tu zbožnost a milost, že stoupajíce k vrcholu dokonalosti po stupních ctností postoupili k tak znamenité svatosti, že byli sami — jak to vyžadovaly jejich zásluhy — pozdviženi k výtečnosti nebeského vojska, a když byla jejich jména zapsána v nebi, za- psáni do seznamu svatých. A jejich důstojný- mi a Bohu milými přímluvami pociťovali a pociťují obyvatelé tohoto království dobro- tivou a účinnou záštitu pomoci a v souže- ních a potřebách příznivou ochranu. Ale protože nesmírnost božské štědrosti neklade míru své dobročinnosti a jednou udělený štědrý dar nebudí v ní ośklivost, přidala k těm, které dala tomuto království za otce a ochránce, ještě také pannu, nevin- nosti ovečku a jménem nazvanou Anežku.38/ Ta dcera šťastné paměti pana Přemysla ne- boli Otakara, někdy krále českého, zrozená z obou rodičů z rodu královského, tak ozdo- bila květ svého mládí krásou ctností, že od samého počátku svého života zřejmě po- spíchala do nebeské vlasti. Konečně žijíc v řádě svaté Kláry v přesvatém obcování naplnila konec svého žití tak, že to, co šťastně začala, ještě šťastněji dokonala. A jí udělil Hospodin za dokonalost chvály- hodného obcování takovou milost a sílu, že v životě i při smrti a po smrti zářila tak veli- kou skvělostí zázraků, že zřejmě byly a jsou denně patrné známky její svatosti. A ta svíce byla pro různost pánů, kteří nastoupili v tom Českém království po smrti šťastné paměti pana Václava, českého a polského krále, tak skryta pod kbelcem, že se život a svatost té paní nedostaly ve známost Apoštolské sto- lice a vaší. Ale nyní, když bylo v tom králov- ství slitováním Božím dopřáno upevnění 29/ Byla to Loreta, vdova po hraběti Jindřichovi ze Spon- heimu, rozená hraběnka ze Salmu; stalo se to koncem května nebo začátkem června. 30/ Matyś$ (de Bucheck), arcibiskup mohučský od r. 1321, zemřel 10. září 1328. Proti Balduinovi byl na zá- kladě papežské rezervace — ty omezovaly pro rozmno- žení důchodů kurie kanonickou volbu — jmenován 11. října 1328 Jindřich z Virneburku, ale Balduin si udržel správu arcibiskupství až do 10. ledna 1337. 31/ V lat. orig.: per amor de; srv. knihu I, kap. CXIV, pozn. č. 2. 82/ 11, listopadu. %/ Asi Mikuláš, čtvrtý syn Volflina (Velfla) z Chebu, staroměstský rychtář v l. 1324, 1327—1329. %/ Heřman Vlkoš z Kutné Hory se uvádí v listině dne 24. března 1329. 35/ Goclín, rychtář z Kolína, je listinně dosvědčen dne 6. března 1329. 3¢/ V lat. slovní hříčka: „agnam““ (ovečku) a „„Agnetem““ (Anežku).
Strana 368
vlády, vzbudil Hospodin, otec milosrden- ství*?/, ducha jasné paní, naší paní Elišky, české a polské královny, a tak roznítil její srdce k lásce a úctě k této panně, kterážto panna byla tetou této paní královny, že u nohou vaší svatosti dokazuje svatost jme- nované panny a pokorně žádá, aby dobroti- vost vaší svatosti ráčila onen ctihodný, ROK PÁNĚ 1329. SMRT SYNA KRÁLE UHERSKÉHO, SMRT PRVNÍHO OPATA A ČETNÉ JINÉ UDÁLOSTI è XXI Léta Páně 1329 poslal uherský král Karel paní Elišce, královně české a polské, smu- teční list tohoto znění: „Nejjasnější kněžně, paní Elišce, z Boží milosti jasné královně české, sestře své nej- dražší, Karel, z téže milosti král uherský, pozdravení a stálý vzrůst šťastných úspěchů. Jako tenkrát, kdykoli nás milosrdenství Boží za své nevýslovné prozřetelnosti po- těšilo žádoucími úspěchy, tak i nyní jsme nuceni vám, bohužel, oznámit i žalostný pád a smutný odchod přeslavného syna svého, vévody Ladislava. A třebas by byla stačila totožnost příbuznosti a nerozlučitelná jed- nota pokrevenství, dlouho mezi námi od Boha zřízená, kterou se odvozujeme z jedi- ného kmene jako sourozenci v nejbližším stupni, přece na potlačení pyšné povýšenosti králů a vladařů okolních království, kteří obmýšlejí zlo vám a vznešenému vladaři, panu Janovi, králi českému a hraběti lucem- burskému, nejdražšímu manželovi vašemu a našemu bratrovi a příteli nade vše milému, rozhodli jsme se po dispenzi nejvyšší stolice, bez které by to nemohlo býti, uzavřít mezi jmenovaným naším synem a vaší dcerou ne bez opatrné úvahy smlouvu svatebni.1/ svatý a Bohu milý poklad, který již dlouho svítí v nebi, postaviti na svícen veřejného a obec- ného uznání a připsati tu pannu do seznamu svatých. A o to i my, přivinuti ke kolenům vaší svatosti, snažně ve své pokoře prosí- me.''%8/ 3%/ 2. epistola sv. Pavla ke Korintskym r. 3. 38/ Srv. i pozn. vzadu. Chceme však svrchu jmenovanému panu krá- li, srdci našemu obzvláště milému, pokud u nás bude moci trvati možnost tohoto života na tomto světě, v štěstí i neštěstí pečlivou přízní pomáhati, nabízejíce se vždy k jeho přáním, a v pevné důvěře si děláme naději, že se i nám toho od něho dostane na vhod- ném místě a ve vhodné době. A proto žádá- me s bratrským citem tímto listem vaši krá- lovskou vznešenost s jistou důvěrou, abyste ráčila takto a s tak bedlivou péčí poradit jme- novanému panu králi Janovi, aby vřelost zvláštního přátelství, která dosud kvetla mezi námi, kvetla i v budoucnosti, bez zřetele na drzé našeptávání těch, kdož mluví věci pohoršlivé, abychom se mohli vespolek na- vzájem my i on těšiti v počatém předsevzetí přátelského sjednocení neboli setrvání s vůlí Boží v žádoucí délce dní i v silné moci a „ra- menem vztażenym''?/ potírati šíje zpupných našich odbojníků. Ostatně vás žádáme, abyste nám po doručiteli tohoto listu svým listem jistě ráčila oznámiti noviny, především z kra- jiny jmenovaného krále, jsou-li vám nějaké známy, a také jiné, které víte z různých krajin světa. Dáno ve Vysokém Kameni v den pope- leční.“3/ Tak byl opět podruhé přetržen příbuzenský svazek, který byl po předchozí dobré úvaze navázán ku prospěchu míru v královstvích. V téže době česká královna Eliška, osobně se tam dostavivši, kázala zničit ohněm čtyři mlýny, které byly ke škodě Zbraslavského kláštera umístěny a postaveny na řece Vltavě v Komofanech.*/ Královna nechce snést, aby přední mužové, kteří z rodu jsou urozeného, snad něco klášteru zlého činili. Když se co stane, tu lituje toho a mstí to 368 / 369
vlády, vzbudil Hospodin, otec milosrden- ství*?/, ducha jasné paní, naší paní Elišky, české a polské královny, a tak roznítil její srdce k lásce a úctě k této panně, kterážto panna byla tetou této paní královny, že u nohou vaší svatosti dokazuje svatost jme- nované panny a pokorně žádá, aby dobroti- vost vaší svatosti ráčila onen ctihodný, ROK PÁNĚ 1329. SMRT SYNA KRÁLE UHERSKÉHO, SMRT PRVNÍHO OPATA A ČETNÉ JINÉ UDÁLOSTI è XXI Léta Páně 1329 poslal uherský král Karel paní Elišce, královně české a polské, smu- teční list tohoto znění: „Nejjasnější kněžně, paní Elišce, z Boží milosti jasné královně české, sestře své nej- dražší, Karel, z téže milosti král uherský, pozdravení a stálý vzrůst šťastných úspěchů. Jako tenkrát, kdykoli nás milosrdenství Boží za své nevýslovné prozřetelnosti po- těšilo žádoucími úspěchy, tak i nyní jsme nuceni vám, bohužel, oznámit i žalostný pád a smutný odchod přeslavného syna svého, vévody Ladislava. A třebas by byla stačila totožnost příbuznosti a nerozlučitelná jed- nota pokrevenství, dlouho mezi námi od Boha zřízená, kterou se odvozujeme z jedi- ného kmene jako sourozenci v nejbližším stupni, přece na potlačení pyšné povýšenosti králů a vladařů okolních království, kteří obmýšlejí zlo vám a vznešenému vladaři, panu Janovi, králi českému a hraběti lucem- burskému, nejdražšímu manželovi vašemu a našemu bratrovi a příteli nade vše milému, rozhodli jsme se po dispenzi nejvyšší stolice, bez které by to nemohlo býti, uzavřít mezi jmenovaným naším synem a vaší dcerou ne bez opatrné úvahy smlouvu svatebni.1/ svatý a Bohu milý poklad, který již dlouho svítí v nebi, postaviti na svícen veřejného a obec- ného uznání a připsati tu pannu do seznamu svatých. A o to i my, přivinuti ke kolenům vaší svatosti, snažně ve své pokoře prosí- me.''%8/ 3%/ 2. epistola sv. Pavla ke Korintskym r. 3. 38/ Srv. i pozn. vzadu. Chceme však svrchu jmenovanému panu krá- li, srdci našemu obzvláště milému, pokud u nás bude moci trvati možnost tohoto života na tomto světě, v štěstí i neštěstí pečlivou přízní pomáhati, nabízejíce se vždy k jeho přáním, a v pevné důvěře si děláme naději, že se i nám toho od něho dostane na vhod- ném místě a ve vhodné době. A proto žádá- me s bratrským citem tímto listem vaši krá- lovskou vznešenost s jistou důvěrou, abyste ráčila takto a s tak bedlivou péčí poradit jme- novanému panu králi Janovi, aby vřelost zvláštního přátelství, která dosud kvetla mezi námi, kvetla i v budoucnosti, bez zřetele na drzé našeptávání těch, kdož mluví věci pohoršlivé, abychom se mohli vespolek na- vzájem my i on těšiti v počatém předsevzetí přátelského sjednocení neboli setrvání s vůlí Boží v žádoucí délce dní i v silné moci a „ra- menem vztażenym''?/ potírati šíje zpupných našich odbojníků. Ostatně vás žádáme, abyste nám po doručiteli tohoto listu svým listem jistě ráčila oznámiti noviny, především z kra- jiny jmenovaného krále, jsou-li vám nějaké známy, a také jiné, které víte z různých krajin světa. Dáno ve Vysokém Kameni v den pope- leční.“3/ Tak byl opět podruhé přetržen příbuzenský svazek, který byl po předchozí dobré úvaze navázán ku prospěchu míru v královstvích. V téže době česká královna Eliška, osobně se tam dostavivši, kázala zničit ohněm čtyři mlýny, které byly ke škodě Zbraslavského kláštera umístěny a postaveny na řece Vltavě v Komofanech.*/ Královna nechce snést, aby přední mužové, kteří z rodu jsou urozeného, snad něco klášteru zlého činili. Když se co stane, tu lituje toho a mstí to 368 / 369
Strana 369
s úsilím plným se snažíc, mír aby tam nastal a tento dům aby prospíval jen. Ó nechtěj tu královnu naši opustit, královno nebes, rač léky těla a duše laskavě udělit jí a zahlaď poskvrny všechny! Vždyť od svého zbožného opatření, které učinila s chrámem v Rouchovanech tobě, matko Kristova, slavná Panno panen, dala chrám slávy tvé, který je na Zbraslavi na jižní straně, s devíti kaplemi a oltáři rozší- řiti a pracovati na něm, když už dvacet dva roky ležel bez zřejmé práce takřka ne- udržován. Neboť toho roku v den sv. Stani- slava mučedníka a biskupat“/ já, opíraje se o moc a svolení vyššího představenstva, po- ložil jsem se souhlasem a za přítomnosti sboru svých bratří na těch místech podle obvyklého způsobu s náležitou slavnostností jménem královniným základ. Byli jsme totiž až do té doby tísněni tak velikou nouzí, že nás sama nutnost doháněla upustit od každé nákladné stavby. NÁVRAT KRÁLŮV A JEHO ODCHOD Téhoz roku v den sv. Urbana®/ se Jan, krél český a polský, šťastně vrátil z krajin pruských a litevských do Prahy a byl v městě Praze uvítán; vykonal ve válečných podnicích velmi statečné a znamenité činy proti Litva- nům a pohanům, jak hlásá obecná pověst všech lidí. Neboť on, jak se tvrdí, pronikl do vzdálenějších končin pohanů, než učinil Učiň, Albane dobrý, ach, konec brzo již sporu, který ti svrhl věže a který mnichy tvé vyhnal z ohrady domu. Ó učiň, ať boje, počaté takto, před ním některý z knížat, na něhož by byla u nynějších lidí památka. Bylo tam od něho zabito mnoho tisíc a asi tři tisíce pohanů pokřtěno.?/ Na to všechno věrně poskytli svou pomoc a radu bratři křižovníci z Ně- meckého domu, obstaravše čtyřicet pět tisíc lehkých vozů, které vezly potřeby pro vojsko i pro krále. Byl tehdy zabit jeden z náčelníků, pohan, který prý měl dvanáct stop8/ výšky. Zůstal pak týž král po svém návratu v krá- lovství jen patnáct dní, a ustanoviv Jindři- cha mladšího z Lipé správcem království, navštívil svého strýce Balduina, trevírského arcibiskupa, od něhož byl povolán pro zále- žitost mohučskou, a až podnes zůstává u něho i jinde mimo své království. Tehdy svrchu jmenovaný arcibiskup trevírský pod zámin- kou, že byl požádán, nedbal provize, kterou učinila Apoštolská stolice proboštovi bonn- skému?/, a násilně pod jménem opatrovníka zabral všechna opevněná místa Mohučského kostela, vyjímaje pouze samo město, a všech- no sám spravuje. Ale mohučští měšťané, obávajíce se, že město bude od trevírského arcibiskupa obléháno, zbořili klášter svatého Albana nablízku ležící a strhli jeho vysoké věže. Prošel jsem i já toho roku Mohučí a vi- děl jsem to a ze soustrasti jsem v duchu takto pravil: brzy jsou skončeny zas a Kristu se vzdávají díky. Myslím, že těžká jak žernov je jediná stolice, kterou musí spravovat biskup. Však právem by mohli být smutní, když si podrží dvě, jen jestli se dovědět snaží o zkáze určené jim. Tím více se trápíš, ó knězi, na rámě své oč víc si nakládáš. Zakrátko zemřeš, abys pak splatil vše, co přísný ti uloží soudce. 1/ Sňatek Ladislava Uherského s Annou, dcerou krále Jana, byl sjednán 13. února 1327 (Regesta III, č. 1274). ?/ Proroctví Jeremiáše proroka 32. 21. 3/ Tj. na Vyšehradě Uherském dne 8. března r. 1329. (Regesta III, č. 1531). 4/ O tyto mlýny na Vltavě měla Zbraslav už dříve spory a už dne 23. dubna 1325 rozkázal Hynek Berka z Dubé, tehdy zemský správce, že mají být mlýny odstraněny. 5/ Dne 8. května. % 25. května. ?/ Zejména na hradč, zvaném Medevageln. 8/ Stopa, staročesky střevíc, noha = 29,57 cm. */ Bonnsky probošt Jindřich z Virneburku obdržel pa- pežskou provizi dne 11. října 1328.
s úsilím plným se snažíc, mír aby tam nastal a tento dům aby prospíval jen. Ó nechtěj tu královnu naši opustit, královno nebes, rač léky těla a duše laskavě udělit jí a zahlaď poskvrny všechny! Vždyť od svého zbožného opatření, které učinila s chrámem v Rouchovanech tobě, matko Kristova, slavná Panno panen, dala chrám slávy tvé, který je na Zbraslavi na jižní straně, s devíti kaplemi a oltáři rozší- řiti a pracovati na něm, když už dvacet dva roky ležel bez zřejmé práce takřka ne- udržován. Neboť toho roku v den sv. Stani- slava mučedníka a biskupat“/ já, opíraje se o moc a svolení vyššího představenstva, po- ložil jsem se souhlasem a za přítomnosti sboru svých bratří na těch místech podle obvyklého způsobu s náležitou slavnostností jménem královniným základ. Byli jsme totiž až do té doby tísněni tak velikou nouzí, že nás sama nutnost doháněla upustit od každé nákladné stavby. NÁVRAT KRÁLŮV A JEHO ODCHOD Téhoz roku v den sv. Urbana®/ se Jan, krél český a polský, šťastně vrátil z krajin pruských a litevských do Prahy a byl v městě Praze uvítán; vykonal ve válečných podnicích velmi statečné a znamenité činy proti Litva- nům a pohanům, jak hlásá obecná pověst všech lidí. Neboť on, jak se tvrdí, pronikl do vzdálenějších končin pohanů, než učinil Učiň, Albane dobrý, ach, konec brzo již sporu, který ti svrhl věže a který mnichy tvé vyhnal z ohrady domu. Ó učiň, ať boje, počaté takto, před ním některý z knížat, na něhož by byla u nynějších lidí památka. Bylo tam od něho zabito mnoho tisíc a asi tři tisíce pohanů pokřtěno.?/ Na to všechno věrně poskytli svou pomoc a radu bratři křižovníci z Ně- meckého domu, obstaravše čtyřicet pět tisíc lehkých vozů, které vezly potřeby pro vojsko i pro krále. Byl tehdy zabit jeden z náčelníků, pohan, který prý měl dvanáct stop8/ výšky. Zůstal pak týž král po svém návratu v krá- lovství jen patnáct dní, a ustanoviv Jindři- cha mladšího z Lipé správcem království, navštívil svého strýce Balduina, trevírského arcibiskupa, od něhož byl povolán pro zále- žitost mohučskou, a až podnes zůstává u něho i jinde mimo své království. Tehdy svrchu jmenovaný arcibiskup trevírský pod zámin- kou, že byl požádán, nedbal provize, kterou učinila Apoštolská stolice proboštovi bonn- skému?/, a násilně pod jménem opatrovníka zabral všechna opevněná místa Mohučského kostela, vyjímaje pouze samo město, a všech- no sám spravuje. Ale mohučští měšťané, obávajíce se, že město bude od trevírského arcibiskupa obléháno, zbořili klášter svatého Albana nablízku ležící a strhli jeho vysoké věže. Prošel jsem i já toho roku Mohučí a vi- děl jsem to a ze soustrasti jsem v duchu takto pravil: brzy jsou skončeny zas a Kristu se vzdávají díky. Myslím, že těžká jak žernov je jediná stolice, kterou musí spravovat biskup. Však právem by mohli být smutní, když si podrží dvě, jen jestli se dovědět snaží o zkáze určené jim. Tím více se trápíš, ó knězi, na rámě své oč víc si nakládáš. Zakrátko zemřeš, abys pak splatil vše, co přísný ti uloží soudce. 1/ Sňatek Ladislava Uherského s Annou, dcerou krále Jana, byl sjednán 13. února 1327 (Regesta III, č. 1274). ?/ Proroctví Jeremiáše proroka 32. 21. 3/ Tj. na Vyšehradě Uherském dne 8. března r. 1329. (Regesta III, č. 1531). 4/ O tyto mlýny na Vltavě měla Zbraslav už dříve spory a už dne 23. dubna 1325 rozkázal Hynek Berka z Dubé, tehdy zemský správce, že mají být mlýny odstraněny. 5/ Dne 8. května. % 25. května. ?/ Zejména na hradč, zvaném Medevageln. 8/ Stopa, staročesky střevíc, noha = 29,57 cm. */ Bonnsky probošt Jindřich z Virneburku obdržel pa- pežskou provizi dne 11. října 1328.
Strana 370
SMRT PRVNÍHO OPATA ZBRASLAVSKÉHO "Téhož roku dne 7. června zemřel na nemoc kamene ctihodný pan Konrád, první někdy opat zbraslavský, v osmdesátém druhém roce svého věku. Ten narozen v Erfurtu, složil slib v Sedlci a stal se tak řádným ve svém obcování, že byl pro svou slavnou pověst vyžádán za opata do Grůnhainu'/, ale nedán. Teprve v Oseku se stal opatem, ale po dvou letech odstoupil. Po opětném ná- vratu do Sedlce byl jako dříve postaven v čelo převorství a spravoval ten úřad tak dlouho, až přišel vítaný čas, že byl dán při založení kláštera Zbraslavského za prvního opata. Z té správy opatství však dobrovolně odstoupil pátého roku od založení a nastoupil po něm v úřadě Durynk pan Ota, který Duši opata toho, ty otcovský Otče, ty zdroji opatoval půl druhého roku a odstoupil. Podruhé se vrátil svrchu jmenovaný pan Konrád k prvnímu svému úřadu, ale léta Páně 1316 nazítří po Protovi a Hyacinthovi'!/ se zřekl správy opatství a příkladně s námi bydlel na Zbraslavi až do své smrti třináct let ve své zvláštní komnatě. Nastoupil pak po tomto panu Konrádovi v obtížném úřadě bratr Petr, třetí opat, řečený z Żitavy'*/, a ten až dodnes nese přetěžké břímě toho úřadu. Bylo pak let správy svrchu jmenovaného pana Konráda, prvního opata, dvacet dva a půl, ale nikoli v nepřetržité době, jak je svrchu podotčeno. 10/ Cisterciácký klášter v Míšni. 11/ Dne 12. září (Prota a Hyacintha je 11. září); o věci vypravuje Petr už dříve v knize I., kap. CXXIX. 12/ Na tomto jediném místě kroniky udává Petr svůj původ. dobroty, otcovský Otče, rač očistit vlnou té krve drahé, kterou tvůj Syn, ach, při smrti vylil. Též o to vroucně tě prosím: z trestů ji vysvobod, přidruž ji k libým andělským sborům v nebi! Hlas Kristovy rodičky drahý nechať se připojí k mému a zároveň přispějí jasné zástupy oněch svatých, jež radostně království v nebi dosáhly už a právem si za svou ho zaslouží zbožnost. Přispějte zároveň, prosím, a podpořte Konráda toho, aby, jak zde byl první, i místo ať jeho je čestné! ZEMĚTŘESENÍ A VZDUCHOVÉ SMRŠTĚ, NÁVRAT PRAŽSKÉHO BISKUPA, SMRT JINDŘICHAZ LIPÉ A ČETNÉ JINÉ UDÁLOSTI < XXII Téhož roku dne 22. května nastalo v Čechách a Bavorsku veliké zemětřesení a bylo znatel- ně pozorováno. Já jsem v té době seděl klid- ně v Praze v domě našeho kláštera!/ okolo hodiny kumpletu, opřen o kamennou zeď, a ta se oním zemětřesením tak silně otřásla, že to rozrušilo mne i ty, kdož byli se mnou, k největšímu strachu a hrůze. Jeden list, sepsaný podle hvězdářské vědy, předpo- 370 / 371 věděl už dávno před několika lety četné po- divuhodné věci, které měly toho roku nasta- ti; a protože rozrušil mysli mnohých pros- tých lidí, rozhodl jsem se vložit ho slovo od slova do tohoto výkladu. Jeho znění bylo ve všem takovéto: „Mistr Jan Davidův Toledsky a všichni mistři toho místa všem, k nimž se dostane tento list, pozdravení a milost i útěchu Ducha svatého. Vězte, že léta Páně 1329 v měsíci září, když Slunce bude ve znamení Vah, sejdou se spolu všechny planety a Slunce bude v ocasu Draka, ohlásí se věci podivné a hrozné, strhne se příval větrů skrze Saturna a Marta, vystoupne moře nad obyčej a bude tak prudká srážka větrů, že budou vanouti všechny větry a zatemní a začerní všechen vzduch a budou vydávat strašné zvuky a rozmetají těla lidská,
SMRT PRVNÍHO OPATA ZBRASLAVSKÉHO "Téhož roku dne 7. června zemřel na nemoc kamene ctihodný pan Konrád, první někdy opat zbraslavský, v osmdesátém druhém roce svého věku. Ten narozen v Erfurtu, složil slib v Sedlci a stal se tak řádným ve svém obcování, že byl pro svou slavnou pověst vyžádán za opata do Grůnhainu'/, ale nedán. Teprve v Oseku se stal opatem, ale po dvou letech odstoupil. Po opětném ná- vratu do Sedlce byl jako dříve postaven v čelo převorství a spravoval ten úřad tak dlouho, až přišel vítaný čas, že byl dán při založení kláštera Zbraslavského za prvního opata. Z té správy opatství však dobrovolně odstoupil pátého roku od založení a nastoupil po něm v úřadě Durynk pan Ota, který Duši opata toho, ty otcovský Otče, ty zdroji opatoval půl druhého roku a odstoupil. Podruhé se vrátil svrchu jmenovaný pan Konrád k prvnímu svému úřadu, ale léta Páně 1316 nazítří po Protovi a Hyacinthovi'!/ se zřekl správy opatství a příkladně s námi bydlel na Zbraslavi až do své smrti třináct let ve své zvláštní komnatě. Nastoupil pak po tomto panu Konrádovi v obtížném úřadě bratr Petr, třetí opat, řečený z Żitavy'*/, a ten až dodnes nese přetěžké břímě toho úřadu. Bylo pak let správy svrchu jmenovaného pana Konráda, prvního opata, dvacet dva a půl, ale nikoli v nepřetržité době, jak je svrchu podotčeno. 10/ Cisterciácký klášter v Míšni. 11/ Dne 12. září (Prota a Hyacintha je 11. září); o věci vypravuje Petr už dříve v knize I., kap. CXXIX. 12/ Na tomto jediném místě kroniky udává Petr svůj původ. dobroty, otcovský Otče, rač očistit vlnou té krve drahé, kterou tvůj Syn, ach, při smrti vylil. Též o to vroucně tě prosím: z trestů ji vysvobod, přidruž ji k libým andělským sborům v nebi! Hlas Kristovy rodičky drahý nechať se připojí k mému a zároveň přispějí jasné zástupy oněch svatých, jež radostně království v nebi dosáhly už a právem si za svou ho zaslouží zbožnost. Přispějte zároveň, prosím, a podpořte Konráda toho, aby, jak zde byl první, i místo ať jeho je čestné! ZEMĚTŘESENÍ A VZDUCHOVÉ SMRŠTĚ, NÁVRAT PRAŽSKÉHO BISKUPA, SMRT JINDŘICHAZ LIPÉ A ČETNÉ JINÉ UDÁLOSTI < XXII Téhož roku dne 22. května nastalo v Čechách a Bavorsku veliké zemětřesení a bylo znatel- ně pozorováno. Já jsem v té době seděl klid- ně v Praze v domě našeho kláštera!/ okolo hodiny kumpletu, opřen o kamennou zeď, a ta se oním zemětřesením tak silně otřásla, že to rozrušilo mne i ty, kdož byli se mnou, k největšímu strachu a hrůze. Jeden list, sepsaný podle hvězdářské vědy, předpo- 370 / 371 věděl už dávno před několika lety četné po- divuhodné věci, které měly toho roku nasta- ti; a protože rozrušil mysli mnohých pros- tých lidí, rozhodl jsem se vložit ho slovo od slova do tohoto výkladu. Jeho znění bylo ve všem takovéto: „Mistr Jan Davidův Toledsky a všichni mistři toho místa všem, k nimž se dostane tento list, pozdravení a milost i útěchu Ducha svatého. Vězte, že léta Páně 1329 v měsíci září, když Slunce bude ve znamení Vah, sejdou se spolu všechny planety a Slunce bude v ocasu Draka, ohlásí se věci podivné a hrozné, strhne se příval větrů skrze Saturna a Marta, vystoupne moře nad obyčej a bude tak prudká srážka větrů, že budou vanouti všechny větry a zatemní a začerní všechen vzduch a budou vydávat strašné zvuky a rozmetají těla lidská,
Strana 371
vyvracejíce stavení a stromy. Četná údolí vyrovnají do úrovně hor a naopak do propasti zkázy uvrhnou města, hlavně Babylón, Bal- dach, Sakan a Tripolis, a zvláště města ležící na místech písčitých a prašných. A především nastane ubývání neboli zatmění Slunce; a bude Slunce od třetí hodiny až do poledne barvy ohnivé a rudé, což znamená převeliké prolévání krve. A po- tom bude následovat zatmění Měsíce v bar- vách smíšených, což znamená zmatení ná- rodů. A potom vzejdou veliké boje a zabíjení na východě i na západě; a nastane obecné ze- mětřesení po celém světě, vyvracející pře- mnoho míst. I bude veliká drahota a hlad na jaře všude a úmrtnost a zrazování krá- lovství navzájem. A zemře jeden císař veliký a mocný. A tak zůstane po přívalu oněch větrů jen málo lidí naživu, ale ti, kdož zůsta- nou, budou oplývat bohatstvím. Vznikne pochybnost mezi Saracény a opustí modly své a sjednotí se s křesťany. A proto jsme se rozhodli my s úřady a zku- šenými druhy a hvězdopravci toledskými vám to zjeviti, ukládajíce vám pro odpuštění hříchů a vykoupení vašich duší, abyste odkryli svrchu řečenou nevědomost a posta- rali se o sebe, kde budete bydliti, až budou váti větry. Budou totiž vanouti větry v měsíci září a tehdy se stěží najde na zemi bezpečný příbytek. Připravíte si tedy komory na rovině obklopené horami ne písečnými ani praš- nými; a věže ať jsou přikryty a pevnou zemi položte navrch a ať tam nejsou stromy nebo jiné věci, které by mohly zatarasiti východ ko- mory, a uložte uvnitř potraviny na třicet dní. A vězte, že se s námi shodli všichni filoso- fové a hvězdáři Hispánie, Řecka a Arábie a Hebreové. Doslechli jsme se také, že Meathský vystavěl věž svrchovaně zname- nité stavby, a bude ta věž jako jedna veliká hora, a slyšeli jsme to od krále sicilského a zdá se nám to nebezpečné. Dáno v Toledu léta Páně 1322.“ Poučila mne sama zkušenost skutečných výsledků, že bylo vylháno všechno, co před- pověděl tento list v duchu lžívě píšícím. Ba tento rok byl klidný a mírný a na obilí svrchovaně úrodný; a proto toho, kdo pro- rokuje podle svého astrolabia taková budoucí nebezpečenství, krotí a ze lži usvědčuje básník, když praví: 1/ Dům tento stával blízko kostela sv. Ondřeje (čp. 287-I), přibližně na nároží dnešních ulic Karolíny Světlé a Betlémské. Po Božích tajemstvích pátrat, co jsou, i po nebi ustaň! Poněvadž smrtelný jsi, též o to, co smrtelné, pečuj! Já však poznávám to a chci, ať vy též to znáte: po směšným že stává se člověk, jenž k věcem budoucím touží pozvednout svoji tvář, ač měl by na péči míti toliko přítomnou věc, neb neví, zda uštknutím náhlým zítra ho neskosí smrt, neb co se mu přihodit může. Umění každé je jisté, leč poněvadž ta naše mysl plna je mnoha chyb a pro ně podléhá často pošetilému bludu a lásce k vlastnímu tělu, myslím, že někteří z nás jak zloději chtějí se zdáti, touží-li více se skvít než pevně se držeti pravdy. O věcech nejvyšších mluví, leč nejnižší rozum jim berou. Mnozí mnoho sic vědí, však sobě se stávají blázny, jednají o jiných věcech, ač žádná moudrost v nich není. Sobě buď nejdříve moudrý a pro jiné za nos se tahej naposled; teprve tehdy si osvojuj proroka právo! Pro sebe oko je slepé, vše na místě jsoucí zří jinak. PROCES PAPEŽE JANA PROTI LUDVÍKOVI Biskup Jan, služebník služebníků Božích, ctihodnému bratru biskupovi pražskému pozdravení a apoštolské požehnání. Aby se zamezily zatraceníhodné smělosti Ludvíka, někdy vévody bavorského, vyobcovaného kacíře a rozkolníka, a aby se čelilo hrozícím nebezpečenstvím věrných krajin německých,
vyvracejíce stavení a stromy. Četná údolí vyrovnají do úrovně hor a naopak do propasti zkázy uvrhnou města, hlavně Babylón, Bal- dach, Sakan a Tripolis, a zvláště města ležící na místech písčitých a prašných. A především nastane ubývání neboli zatmění Slunce; a bude Slunce od třetí hodiny až do poledne barvy ohnivé a rudé, což znamená převeliké prolévání krve. A po- tom bude následovat zatmění Měsíce v bar- vách smíšených, což znamená zmatení ná- rodů. A potom vzejdou veliké boje a zabíjení na východě i na západě; a nastane obecné ze- mětřesení po celém světě, vyvracející pře- mnoho míst. I bude veliká drahota a hlad na jaře všude a úmrtnost a zrazování krá- lovství navzájem. A zemře jeden císař veliký a mocný. A tak zůstane po přívalu oněch větrů jen málo lidí naživu, ale ti, kdož zůsta- nou, budou oplývat bohatstvím. Vznikne pochybnost mezi Saracény a opustí modly své a sjednotí se s křesťany. A proto jsme se rozhodli my s úřady a zku- šenými druhy a hvězdopravci toledskými vám to zjeviti, ukládajíce vám pro odpuštění hříchů a vykoupení vašich duší, abyste odkryli svrchu řečenou nevědomost a posta- rali se o sebe, kde budete bydliti, až budou váti větry. Budou totiž vanouti větry v měsíci září a tehdy se stěží najde na zemi bezpečný příbytek. Připravíte si tedy komory na rovině obklopené horami ne písečnými ani praš- nými; a věže ať jsou přikryty a pevnou zemi položte navrch a ať tam nejsou stromy nebo jiné věci, které by mohly zatarasiti východ ko- mory, a uložte uvnitř potraviny na třicet dní. A vězte, že se s námi shodli všichni filoso- fové a hvězdáři Hispánie, Řecka a Arábie a Hebreové. Doslechli jsme se také, že Meathský vystavěl věž svrchovaně zname- nité stavby, a bude ta věž jako jedna veliká hora, a slyšeli jsme to od krále sicilského a zdá se nám to nebezpečné. Dáno v Toledu léta Páně 1322.“ Poučila mne sama zkušenost skutečných výsledků, že bylo vylháno všechno, co před- pověděl tento list v duchu lžívě píšícím. Ba tento rok byl klidný a mírný a na obilí svrchovaně úrodný; a proto toho, kdo pro- rokuje podle svého astrolabia taková budoucí nebezpečenství, krotí a ze lži usvědčuje básník, když praví: 1/ Dům tento stával blízko kostela sv. Ondřeje (čp. 287-I), přibližně na nároží dnešních ulic Karolíny Světlé a Betlémské. Po Božích tajemstvích pátrat, co jsou, i po nebi ustaň! Poněvadž smrtelný jsi, též o to, co smrtelné, pečuj! Já však poznávám to a chci, ať vy též to znáte: po směšným že stává se člověk, jenž k věcem budoucím touží pozvednout svoji tvář, ač měl by na péči míti toliko přítomnou věc, neb neví, zda uštknutím náhlým zítra ho neskosí smrt, neb co se mu přihodit může. Umění každé je jisté, leč poněvadž ta naše mysl plna je mnoha chyb a pro ně podléhá často pošetilému bludu a lásce k vlastnímu tělu, myslím, že někteří z nás jak zloději chtějí se zdáti, touží-li více se skvít než pevně se držeti pravdy. O věcech nejvyšších mluví, leč nejnižší rozum jim berou. Mnozí mnoho sic vědí, však sobě se stávají blázny, jednají o jiných věcech, ač žádná moudrost v nich není. Sobě buď nejdříve moudrý a pro jiné za nos se tahej naposled; teprve tehdy si osvojuj proroka právo! Pro sebe oko je slepé, vše na místě jsoucí zří jinak. PROCES PAPEŽE JANA PROTI LUDVÍKOVI Biskup Jan, služebník služebníků Božích, ctihodnému bratru biskupovi pražskému pozdravení a apoštolské požehnání. Aby se zamezily zatraceníhodné smělosti Ludvíka, někdy vévody bavorského, vyobcovaného kacíře a rozkolníka, a aby se čelilo hrozícím nebezpečenstvím věrných krajin německých,
Strana 372
provedli jsme na radu svých bratří za přítom- nosti četného množství věřících jistý proces a jeho obsah následuje v tomto znění: „Biskup Jan, služebník služebníků Božích. Pro jistotu přítomnosti a paměť budoucnosti. Už dávno jsme chtěli spasitelnými prostřed- ky zamezit zvrácené a zatracení hodné poku- sy Ludvíka, někdy vévody bavorského a ne- jednotně, jak se tvrdilo, zvoleného za krále římského, kterého do té míry roznítila slepá ctižádost, že se nerozvážně opovážil neprá- vem si přivlastnit jméno a titul královský, ačkoli jeho volba nebyla připuštěna ani jeho osoba schválena od svaté římské církve, které, jak je známo, patří schválení a připuš- tění nebo neschválení nebo odmítnutí koho- koli zvoleného za římského krále a volby o něm provedené; opovážil se také vměšovati do správy království a říše a poskytnouti ka- cířům a odbojníkům přízeň, pomoc a radu proti svaté církvi. A proto jsme toho Ludvíka veřejným svým výnosem, poněvadž k němu nebyl naprosto volný bezpečný přístup, na radu svých bratří napomenuli mocí poslušnosti a pod trestem vyobcování, aby nadobro upustil od předesla- ných činů ve lhůtě mu napřed určené a ni- jak se neujímal té správy, dokud by nebyl tou církví schválen a připuštěn, nýbrž aby s výsledkem odvolal, jakby mu to bylo možno, oč se skutečně ve smyslu opačném pokusil. A neméně co nejpřísněji ukládáme všem prelátům a jiným kterýmkoli osobám cír- kevním i světským, jakož i obcím a veškeren- stvům, aby téhož Ludvíka v předeslaných věcech nijak neposlouchali ani žádným způsobem nedbali ani mu v tom neposkyto- vali pomoc, radu nebo přízeň, bez ohledu na sliby věrnosti nebo jiné kterékoli přísahy jemu vykonané nebo závazky, svazky, svazy, spolky a dohody pod jakoukoli formou nebo vyjádřením slovním uzavřené, třebas byly upevněny přísahami nebo připojením trestů, neboť jsme to všechno na radu týchž bratří prohlásili za nicotné, zrušené a neplatné, a pokud se ve skutečnosti provedly, rozhodli jsme se je prohlásit za nicotné, zrušené a ne- platné. A protože svrchu jmenovaný Ludvík od- mítl poslechnouti takových a jiných různých napomenutí, rozkazů i nařízení našich a stále se způsobem zatraceníhodným dopouštěl věcí horších — tak jako by upadl do smýšlení ničemných —, byl nejprve postižen nálezem vyobcování z církve, a když vzápětí jeho viny 372 / 373 vzrůstaly a jeho vzdorovitosti přibývalo, byl zbaven práva, bylo-li pro něho nějaké jakým- koli způsobem získáno volbou svrchu řeče- nou na království nebo císařství. Potom však, když kupil přestupky na přestupky, byl růz- nými našimi procesy v různých dobách ko- nanými na radu týchž bratří spravedlivým soudem zproštěn a zbaven vévodství Bavor- ského a všech výsad jak apoštolských, tak cí- sařských a všech statků i lén, která obdržel od téhož kostela Římského nebo kterýchkoli jiných kostelů nebo od říše. A posléze, pro- tože napodobil krutost faraónovu a pohrdal veškerou kázní svaté matky církve, a tak ne- ukázal žádné známky napravení, nýbrž spíše si všímal kacířských a kaceřovaných učení a obranou kacířů, které připustil do své spo- lečnosti, i jejich kacířství a bludů se zřejmě ukázal kacířem, byl nejprve se zachováním příslušných obřadností prohlášen za přízniv- ce kacířů a vzápětí byl od nás na radu našich bratří nálezem a veřejně odsouzen pro zločin kacířství. Potom však týž Ludvík, nejsa spokojen svrchu uvedenými přestupky a ohavnými zločiny, nýbrž jakoby zatvrzelý v špatnosti a jakoby svržen do osidla zoufalství, neustále zaměřoval své podniky k horšímu a skutkem se opovážil ne bez veliké zběsilosti a zatracení- hodné zaslepenosti uchvátit stolec císařské důstojnosti a dal se naň korunovat od těch, kterým to nepříslušelo, jako by mu na to ná- leželo právo. A na škodu svaté církve Boží a jejích věrných a oddaných v italských kraji- nách, v nichž zůstal proti zákazu církve, přece se opásav:/ zlořečenou troufalostí strašně a nesmírně poplenil některá města a místa svrchu řečených krajin, která nestála při něm, a přivedl některá z nich do tak veliké nouze, chudoby a bídy, že se ani po uplynutí velmi dlouhé doby nemohla sebrati, aby se vzpama- tovala. Nadto práva a statky říše neustále rozchva- coval, oddané a věrné církvi krutě pronásle- doval, a pokud bylo na něm, z oněch krajin vyháněl a konečně vychrlil sebraný jed ni- čemnosti, aby nadobro vyvrátil katolickou víru a roztrhl „sukni Páně nesešívanou““/, počínal si svými prokletými skutky jako úd satanův ku pohaně Boží velebnosti a na po- horšení, nebezpečenství a opovržení celého sboru věřících. A přibrav si některé své ni- čemné společníky, přijal za protipapeže Petra z Corbary, muže naprosto vzbuzujícího po- horšení a věrolomného — ten kdysi propustil
provedli jsme na radu svých bratří za přítom- nosti četného množství věřících jistý proces a jeho obsah následuje v tomto znění: „Biskup Jan, služebník služebníků Božích. Pro jistotu přítomnosti a paměť budoucnosti. Už dávno jsme chtěli spasitelnými prostřed- ky zamezit zvrácené a zatracení hodné poku- sy Ludvíka, někdy vévody bavorského a ne- jednotně, jak se tvrdilo, zvoleného za krále římského, kterého do té míry roznítila slepá ctižádost, že se nerozvážně opovážil neprá- vem si přivlastnit jméno a titul královský, ačkoli jeho volba nebyla připuštěna ani jeho osoba schválena od svaté římské církve, které, jak je známo, patří schválení a připuš- tění nebo neschválení nebo odmítnutí koho- koli zvoleného za římského krále a volby o něm provedené; opovážil se také vměšovati do správy království a říše a poskytnouti ka- cířům a odbojníkům přízeň, pomoc a radu proti svaté církvi. A proto jsme toho Ludvíka veřejným svým výnosem, poněvadž k němu nebyl naprosto volný bezpečný přístup, na radu svých bratří napomenuli mocí poslušnosti a pod trestem vyobcování, aby nadobro upustil od předesla- ných činů ve lhůtě mu napřed určené a ni- jak se neujímal té správy, dokud by nebyl tou církví schválen a připuštěn, nýbrž aby s výsledkem odvolal, jakby mu to bylo možno, oč se skutečně ve smyslu opačném pokusil. A neméně co nejpřísněji ukládáme všem prelátům a jiným kterýmkoli osobám cír- kevním i světským, jakož i obcím a veškeren- stvům, aby téhož Ludvíka v předeslaných věcech nijak neposlouchali ani žádným způsobem nedbali ani mu v tom neposkyto- vali pomoc, radu nebo přízeň, bez ohledu na sliby věrnosti nebo jiné kterékoli přísahy jemu vykonané nebo závazky, svazky, svazy, spolky a dohody pod jakoukoli formou nebo vyjádřením slovním uzavřené, třebas byly upevněny přísahami nebo připojením trestů, neboť jsme to všechno na radu týchž bratří prohlásili za nicotné, zrušené a neplatné, a pokud se ve skutečnosti provedly, rozhodli jsme se je prohlásit za nicotné, zrušené a ne- platné. A protože svrchu jmenovaný Ludvík od- mítl poslechnouti takových a jiných různých napomenutí, rozkazů i nařízení našich a stále se způsobem zatraceníhodným dopouštěl věcí horších — tak jako by upadl do smýšlení ničemných —, byl nejprve postižen nálezem vyobcování z církve, a když vzápětí jeho viny 372 / 373 vzrůstaly a jeho vzdorovitosti přibývalo, byl zbaven práva, bylo-li pro něho nějaké jakým- koli způsobem získáno volbou svrchu řeče- nou na království nebo císařství. Potom však, když kupil přestupky na přestupky, byl růz- nými našimi procesy v různých dobách ko- nanými na radu týchž bratří spravedlivým soudem zproštěn a zbaven vévodství Bavor- ského a všech výsad jak apoštolských, tak cí- sařských a všech statků i lén, která obdržel od téhož kostela Římského nebo kterýchkoli jiných kostelů nebo od říše. A posléze, pro- tože napodobil krutost faraónovu a pohrdal veškerou kázní svaté matky církve, a tak ne- ukázal žádné známky napravení, nýbrž spíše si všímal kacířských a kaceřovaných učení a obranou kacířů, které připustil do své spo- lečnosti, i jejich kacířství a bludů se zřejmě ukázal kacířem, byl nejprve se zachováním příslušných obřadností prohlášen za přízniv- ce kacířů a vzápětí byl od nás na radu našich bratří nálezem a veřejně odsouzen pro zločin kacířství. Potom však týž Ludvík, nejsa spokojen svrchu uvedenými přestupky a ohavnými zločiny, nýbrž jakoby zatvrzelý v špatnosti a jakoby svržen do osidla zoufalství, neustále zaměřoval své podniky k horšímu a skutkem se opovážil ne bez veliké zběsilosti a zatracení- hodné zaslepenosti uchvátit stolec císařské důstojnosti a dal se naň korunovat od těch, kterým to nepříslušelo, jako by mu na to ná- leželo právo. A na škodu svaté církve Boží a jejích věrných a oddaných v italských kraji- nách, v nichž zůstal proti zákazu církve, přece se opásav:/ zlořečenou troufalostí strašně a nesmírně poplenil některá města a místa svrchu řečených krajin, která nestála při něm, a přivedl některá z nich do tak veliké nouze, chudoby a bídy, že se ani po uplynutí velmi dlouhé doby nemohla sebrati, aby se vzpama- tovala. Nadto práva a statky říše neustále rozchva- coval, oddané a věrné církvi krutě pronásle- doval, a pokud bylo na něm, z oněch krajin vyháněl a konečně vychrlil sebraný jed ni- čemnosti, aby nadobro vyvrátil katolickou víru a roztrhl „sukni Páně nesešívanou““/, počínal si svými prokletými skutky jako úd satanův ku pohaně Boží velebnosti a na po- horšení, nebezpečenství a opovržení celého sboru věřících. A přibrav si některé své ni- čemné společníky, přijal za protipapeže Petra z Corbary, muže naprosto vzbuzujícího po- horšení a věrolomného — ten kdysi propustil
Strana 373
svou řádnou manželku, s kterou několik roků sdílel jak lože, tak stůl, vzal na sebe bez sou- hlasuí/ té manželky roucho Menších bratří a vystupoval jako Menší bratr, byl pro nepo- slušnost k svému římskému provinciálovi podle jeho prohlášení postižen nálezem vy- obcování a měl býti uvržen do žaláře. A po- staral se, aby ten Petr, tak podvodně a způ- sobem zavrženíhodným přijatý za protipa- peže, ustanovil nepravé kardinály a notáře a úředníky podle zvyku, který zachovává římská kurie, a troufal si i jinak na některé věci, u všech katolíků zavrženíhodné. Sbor pak takový několik dní shromážděný milosrdně náhle rozprášil Hospodin síly. A my jsme na radu týchž bratří právem rozhodli prohlásiti za nicotné, zrušené a ne- platné všechno nebo cokoli z toho, co týž Ludvík a Petr spáchali ve věcech svrchu uve- dených nebo při příležitosti k věcem svrchu uvedeným, odsuzujeme neméně na radu týchž bratří svrchu jmenovaného Ludvíka jak pro svrchu řečené, tak i pro jiné různé články poskvrněného mnohými bludy jako usvědčeného kacíře a rozkolníka pro kacíř- ství a rozkolnictví, uvalujeme na něho roz- ličné tresty a také vyhlašujeme, že propadl uvaleným trestům a pohrůžkám, jak je úplněji obsaženo v různých našich svrchu řečených procesech, které jsme podle rady svrchu ře- čených bratří obřadně vykonali. Vpravdě věrohodná zpráva mnohých do- nesla nově k našemu sluchu, že se týž Lud- vík, protože v něm ještě neuhasl oheň hrabi- vosti a ctižádosti, nýbrž spíše roznícen de- chem ďáblovým uchýlil do města Tridentu a tam, svolav své společníky, usiluje zaříditi, aby jako ve svrchu řečených italských kraji- nách uchvátil císařská práva, rozrušil věřící a pohltil a strávil jejich majetky, tak i v kra- jinách německých mohl vyplnit svou odsou- zeníhodnou touhu po té stránce a rozhodl se vyslati pro to do těch krajin německých roz- ličné úředníky nebo služebníky. Proto my, chtějíce spravedlivými prostřed- ky zameziti tak veliké svízele a nebezpečen- ství, svrchu jmenovaného Ludvíka tímto na- ším veřejným nařízením, protože není k němu bezpečného přístupu, aby se mu mohly před- nést takovéto výzvy a zákazy, a protože pro- dlení hrozí rozličnými nebezpečenstvími, za přítomnosti tohoto četného množství vě- řících napomínáme a jemu pod trestem vy- obcování, jakož i pod jinými tresty jak du- chovními, tak světskými na něj dosud uvale- nými, které se mají podle naší vůle pokládati za opakované a kterým podle našeho rozhod- nutí propadne už tím skutkem, učiní-li opak, nakazujeme a výslovně poroučíme, aby se dále žádným způsobem neuvazoval ve správu království nebo císařství římského a nenazý- val se králem nebo císařem, ani aby se nedal od jiných, pokud je na něm, tak jmenovati, ani aby se neopovažoval pod takovým jménem nebo kterýmkoli jiným posílati někoho nebo jiné do Německa nebo do některých jiných krajin, ani aby nepropůjčoval nebo nesvěřo- val někomu nebo některým náměstnictví nebo kterékoli jiné úřady, aby ani nižádným způsobem v oněch nebo jiných krajinách ne- uchvacoval práva nebo statky království nebo říše nebo o nich jednal a osoby věrné církvi a říši neznepokojoval nebo neobtěžoval. Neméně všem i jednotlivým prelátům a osobám církevním, světským i řeholním, ať by byli jakékoli znamenitosti, důstojenství, řádu, stavu nebo postavení, třebas by se skvěli důstojenstvím patriarchy, biskupa nebo větším nebo menším, jakož i králům, vévo- dům, knížatům, markrabatům, hrabatům, pánům, šlechticům, podestům, hejtmanům, vladařům a jiným pánům světským a jiným kterýmkoli jednotlivým osobám a obcím, veškerenstvům, městům, hradům, městeč- kům, vesnicím i místům pod trestem vyobco- vání pro jednotlivé osoby a interdiktu na země, města, hrady, městečka a místa jejich a veškerenstva, obce a sbory, jakož i pod trestem, že budou řečení preláti a církevní osoby zbaveni důstojenství, osobních hod- ností, úřadů a církevních obročí a že jak oni, tak všichni jiní budou zbaveni výsad apoštol- ských i říšských, lén, statků, hodností a úřadů, které drží od kostela Římského nebo jiných kostelů nebo od říše, a svobod a jakýchkoli úlev, nakazujeme co nejpřísněji a poroučíme, aby nepřijímali od něho nebo od jiných z jeho moci, jeho jménem nebo rozkazem náměst- nictví nebo kterýkoli jiný úřad nebo takovou správu, ať se nazývá jakýmkoli jménem; a jestliže snad přijali takový úřad nebo sprá- vu, aby neodkládali ihned se ho nebo jí vzdáti, jakmile se dostane tento proces do jejich známosti, nebo když bude zále- žeti na nich, aby se k nim mohl dostati, *| Prekládám podle konjektury Rybovy se accingens místo attingens. */ Podle Evangelia sv. Jana 19. 23. 4/ Petr z Corbary byl skutečně ženat, ale do řádu vstou- pil se souhlasem své manželky.
svou řádnou manželku, s kterou několik roků sdílel jak lože, tak stůl, vzal na sebe bez sou- hlasuí/ té manželky roucho Menších bratří a vystupoval jako Menší bratr, byl pro nepo- slušnost k svému římskému provinciálovi podle jeho prohlášení postižen nálezem vy- obcování a měl býti uvržen do žaláře. A po- staral se, aby ten Petr, tak podvodně a způ- sobem zavrženíhodným přijatý za protipa- peže, ustanovil nepravé kardinály a notáře a úředníky podle zvyku, který zachovává římská kurie, a troufal si i jinak na některé věci, u všech katolíků zavrženíhodné. Sbor pak takový několik dní shromážděný milosrdně náhle rozprášil Hospodin síly. A my jsme na radu týchž bratří právem rozhodli prohlásiti za nicotné, zrušené a ne- platné všechno nebo cokoli z toho, co týž Ludvík a Petr spáchali ve věcech svrchu uve- dených nebo při příležitosti k věcem svrchu uvedeným, odsuzujeme neméně na radu týchž bratří svrchu jmenovaného Ludvíka jak pro svrchu řečené, tak i pro jiné různé články poskvrněného mnohými bludy jako usvědčeného kacíře a rozkolníka pro kacíř- ství a rozkolnictví, uvalujeme na něho roz- ličné tresty a také vyhlašujeme, že propadl uvaleným trestům a pohrůžkám, jak je úplněji obsaženo v různých našich svrchu řečených procesech, které jsme podle rady svrchu ře- čených bratří obřadně vykonali. Vpravdě věrohodná zpráva mnohých do- nesla nově k našemu sluchu, že se týž Lud- vík, protože v něm ještě neuhasl oheň hrabi- vosti a ctižádosti, nýbrž spíše roznícen de- chem ďáblovým uchýlil do města Tridentu a tam, svolav své společníky, usiluje zaříditi, aby jako ve svrchu řečených italských kraji- nách uchvátil císařská práva, rozrušil věřící a pohltil a strávil jejich majetky, tak i v kra- jinách německých mohl vyplnit svou odsou- zeníhodnou touhu po té stránce a rozhodl se vyslati pro to do těch krajin německých roz- ličné úředníky nebo služebníky. Proto my, chtějíce spravedlivými prostřed- ky zameziti tak veliké svízele a nebezpečen- ství, svrchu jmenovaného Ludvíka tímto na- ším veřejným nařízením, protože není k němu bezpečného přístupu, aby se mu mohly před- nést takovéto výzvy a zákazy, a protože pro- dlení hrozí rozličnými nebezpečenstvími, za přítomnosti tohoto četného množství vě- řících napomínáme a jemu pod trestem vy- obcování, jakož i pod jinými tresty jak du- chovními, tak světskými na něj dosud uvale- nými, které se mají podle naší vůle pokládati za opakované a kterým podle našeho rozhod- nutí propadne už tím skutkem, učiní-li opak, nakazujeme a výslovně poroučíme, aby se dále žádným způsobem neuvazoval ve správu království nebo císařství římského a nenazý- val se králem nebo císařem, ani aby se nedal od jiných, pokud je na něm, tak jmenovati, ani aby se neopovažoval pod takovým jménem nebo kterýmkoli jiným posílati někoho nebo jiné do Německa nebo do některých jiných krajin, ani aby nepropůjčoval nebo nesvěřo- val někomu nebo některým náměstnictví nebo kterékoli jiné úřady, aby ani nižádným způsobem v oněch nebo jiných krajinách ne- uchvacoval práva nebo statky království nebo říše nebo o nich jednal a osoby věrné církvi a říši neznepokojoval nebo neobtěžoval. Neméně všem i jednotlivým prelátům a osobám církevním, světským i řeholním, ať by byli jakékoli znamenitosti, důstojenství, řádu, stavu nebo postavení, třebas by se skvěli důstojenstvím patriarchy, biskupa nebo větším nebo menším, jakož i králům, vévo- dům, knížatům, markrabatům, hrabatům, pánům, šlechticům, podestům, hejtmanům, vladařům a jiným pánům světským a jiným kterýmkoli jednotlivým osobám a obcím, veškerenstvům, městům, hradům, městeč- kům, vesnicím i místům pod trestem vyobco- vání pro jednotlivé osoby a interdiktu na země, města, hrady, městečka a místa jejich a veškerenstva, obce a sbory, jakož i pod trestem, že budou řečení preláti a církevní osoby zbaveni důstojenství, osobních hod- ností, úřadů a církevních obročí a že jak oni, tak všichni jiní budou zbaveni výsad apoštol- ských i říšských, lén, statků, hodností a úřadů, které drží od kostela Římského nebo jiných kostelů nebo od říše, a svobod a jakýchkoli úlev, nakazujeme co nejpřísněji a poroučíme, aby nepřijímali od něho nebo od jiných z jeho moci, jeho jménem nebo rozkazem náměst- nictví nebo kterýkoli jiný úřad nebo takovou správu, ať se nazývá jakýmkoli jménem; a jestliže snad přijali takový úřad nebo sprá- vu, aby neodkládali ihned se ho nebo jí vzdáti, jakmile se dostane tento proces do jejich známosti, nebo když bude zále- žeti na nich, aby se k nim mohl dostati, *| Prekládám podle konjektury Rybovy se accingens místo attingens. */ Podle Evangelia sv. Jana 19. 23. 4/ Petr z Corbary byl skutečně ženat, ale do řádu vstou- pil se souhlasem své manželky.
Strana 374
a aby ho nikterak nadále opět nepřijímali; a aby svrchu jmenovaného Ludvíka nebo jeho spojence, příznivce, náměstky, správce nebo úředníky, nechť se jmenují jakkoli, v ni- čem neposlouchali nebo jich nedbali ani je nebo někoho z nich nepřijímali nebo nepři- pouštěli, anebo aby se z jakýchkoli práv a dů- chodů patřících k římskému království nebo císařství nezodpovídali, anebo aby se jinak neopovažovali přímo nebo nepřímo, veřejně nebo tajně poskytovati jim pomoc, radu nebo přízeň. Jinak stanovíme, aby všechny jednotlivé osoby církevní i světské, nechť jsou jakékoli znamenitosti, postavení a stavu církevního nebo světského, propadly již samým skutkem trestu vyobcování, země pak, města, hrady, městečka a místa, jakož i veškerenstva, obce nebo sbory, které by se nerozvážně opovážily proti našemu takovému zákazu nebo rozkazu něco činiti nebo se o to pokoušeti, aby pro- padly nálezům interdiktu, které od nynějška vyhlašujeme, jakož i aby osoby církevní, zvláště patriarchové, arcibiskupové a bisku- pové, byli zbaveni všech důstojenství, osob- ních hodností a jiných svých církevních obročí, s péčí duchovní nebo bez péče, a aby propadli trestu nezpůsobilosti nabývati jich a podobných v budoucnosti. Prohlašujeme zcela otevřeně, že kdykoli a kolikrátkoli uznáme za vhodné, úhrnem nebo odděleně, bez jiného varování a před- volání přikročíme jak proti těmto osobám, tak i jiným kterýmkoli osobám církevním i světským, ať jsou jakéhokoli stavu nebo po- stavení k zbavení důstojenství a prelatur jmenovaných patriarchů, arcibiskupů a bis- kupů a k zákazu získati ty a podobné hod- nosti, jakož i k zbavení kterýchkoli výsad apoštolských i říšských a lén, statků, hod- ností, svobod, které jakýmkoli způsobem drží oni a kteříkoli jiní duchovní nebo laikové od kostela Římského nebo kterýchkoli jiných kostelů nebo od říše, a svobod a úlev, a k uva- lení jiných duchovních i časných trestů a ná- lezů, jak o nich rozhodneme, anebo k vyhlá- šení jich za uvalené podle provinění, vzdoro- vitosti a přestupku kohokoli, bez ohledu na přísahy věrnosti nebo kterékoli jiné, kte- rými se oni nebo někteří z nich jakýmkoli způsobem zavázali jmenovanému Ludvíkovi, a na svazy, spolky a ligy s ním nebo s jiným nebo s jinými jeho jménem na jeho rozkaz od kterýchkoli jednotlivých osob církevních nebo světských nebo od obcí, veškerenstev 374 / 375 a sborů sjednané nebo uzavřené pod jakou- koli formou nebo vyjádřením slovním, i kdy- by byly upevněny připojeními trestů nebo složením přísah nebo kterýmkoli jiným utvr- zením, protože byly nerozvážně napřed vy- konány na potupu Boží, proti dobru míru a k snížení cti a stavu svaté matky církve i na škodu státu a nebezpečenství duší s vyobcovaným kacířem. A to všechno jsme našimi procesy jindy prohlásili za ni- cotné, zrušené a neplatné a také dosud prohlašujeme, a pokud to bylo skutečně provedeno, jsme zrušili a učinili nicotným a neplatným a nyní nadbytečně rušíme a či- níme nicotným a neplatným, i kdyby byly po řečených procesech učiněny pokusy o ně- jaké takové věci, z plnosti moci rozvazujeme takové přísahy a slevujeme tresty všechny i jednotlivé, jakýmkoli způsobem uložené na věci napřed uvedené i na to, co se jich týká. Chceme také a mocí apoštolskou neméně rozhodujeme, aby takový náš proces postihl a vázal svrchu jmenovaného Ludvíka i jiné, kterých jak známo, se týká, jako kdyby jim byl osobně a jednotlivě vyhlášen a obřadně oznámen, bez ohledu na jakékoli opačné usta- novení, vydané našimi předchůdci, římskými papeži. A aby byl takový náš proces a vše- chno, co je v něm obsaženo, uveden v obec- nou známost toho Ludvíka a jiných, jichž se týká, dáme listy čili blány obsahující tento proces v témž Avignonu vyvěsiti nebo přibíti na dveře nebo nade dveře a ony ten proces takřka svým zvučným hlásáním a otevřeným oznámením zveřejní, aby nemohl ten Ludvík a jiní, kterých se ten proces týká, předstírati žádnou výmluvu, že se k nim nedostal anebo že ho neznají, protože není pravděpodobno, aby zůstalo vzhledem na ně neznámo nebo skryto, co se tak zjevně všem uveřejňuje. Dáno v Avignonu dne 28. ledna v čtrnáctém roce našeho papežství.“ Chceme proto, aby byl řečený proces a jeho obsah v těch krajinách slavnostně uveřejněn, aby co nejúplněji vešel ve známost věřícím a aby se oni mohli velmi opatrně vystříhati, aby nebyli od téhož Ludvíka a jeho následo- vatelů, společníků a pomocníků nakaženi, oklamáni nebo utlačeni a tresty a nálezy tím procesem uvalenými a vyhrožovanými posti- ženi a aby nemohli předstírati o tom nevě- domost, bratrské tvé lásce apoštolským listem mocí poslušnosti co nejpřísněji ukládáme a nařizujeme, abys hleděl osobně nebo skrze
a aby ho nikterak nadále opět nepřijímali; a aby svrchu jmenovaného Ludvíka nebo jeho spojence, příznivce, náměstky, správce nebo úředníky, nechť se jmenují jakkoli, v ni- čem neposlouchali nebo jich nedbali ani je nebo někoho z nich nepřijímali nebo nepři- pouštěli, anebo aby se z jakýchkoli práv a dů- chodů patřících k římskému království nebo císařství nezodpovídali, anebo aby se jinak neopovažovali přímo nebo nepřímo, veřejně nebo tajně poskytovati jim pomoc, radu nebo přízeň. Jinak stanovíme, aby všechny jednotlivé osoby církevní i světské, nechť jsou jakékoli znamenitosti, postavení a stavu církevního nebo světského, propadly již samým skutkem trestu vyobcování, země pak, města, hrady, městečka a místa, jakož i veškerenstva, obce nebo sbory, které by se nerozvážně opovážily proti našemu takovému zákazu nebo rozkazu něco činiti nebo se o to pokoušeti, aby pro- padly nálezům interdiktu, které od nynějška vyhlašujeme, jakož i aby osoby církevní, zvláště patriarchové, arcibiskupové a bisku- pové, byli zbaveni všech důstojenství, osob- ních hodností a jiných svých církevních obročí, s péčí duchovní nebo bez péče, a aby propadli trestu nezpůsobilosti nabývati jich a podobných v budoucnosti. Prohlašujeme zcela otevřeně, že kdykoli a kolikrátkoli uznáme za vhodné, úhrnem nebo odděleně, bez jiného varování a před- volání přikročíme jak proti těmto osobám, tak i jiným kterýmkoli osobám církevním i světským, ať jsou jakéhokoli stavu nebo po- stavení k zbavení důstojenství a prelatur jmenovaných patriarchů, arcibiskupů a bis- kupů a k zákazu získati ty a podobné hod- nosti, jakož i k zbavení kterýchkoli výsad apoštolských i říšských a lén, statků, hod- ností, svobod, které jakýmkoli způsobem drží oni a kteříkoli jiní duchovní nebo laikové od kostela Římského nebo kterýchkoli jiných kostelů nebo od říše, a svobod a úlev, a k uva- lení jiných duchovních i časných trestů a ná- lezů, jak o nich rozhodneme, anebo k vyhlá- šení jich za uvalené podle provinění, vzdoro- vitosti a přestupku kohokoli, bez ohledu na přísahy věrnosti nebo kterékoli jiné, kte- rými se oni nebo někteří z nich jakýmkoli způsobem zavázali jmenovanému Ludvíkovi, a na svazy, spolky a ligy s ním nebo s jiným nebo s jinými jeho jménem na jeho rozkaz od kterýchkoli jednotlivých osob církevních nebo světských nebo od obcí, veškerenstev 374 / 375 a sborů sjednané nebo uzavřené pod jakou- koli formou nebo vyjádřením slovním, i kdy- by byly upevněny připojeními trestů nebo složením přísah nebo kterýmkoli jiným utvr- zením, protože byly nerozvážně napřed vy- konány na potupu Boží, proti dobru míru a k snížení cti a stavu svaté matky církve i na škodu státu a nebezpečenství duší s vyobcovaným kacířem. A to všechno jsme našimi procesy jindy prohlásili za ni- cotné, zrušené a neplatné a také dosud prohlašujeme, a pokud to bylo skutečně provedeno, jsme zrušili a učinili nicotným a neplatným a nyní nadbytečně rušíme a či- níme nicotným a neplatným, i kdyby byly po řečených procesech učiněny pokusy o ně- jaké takové věci, z plnosti moci rozvazujeme takové přísahy a slevujeme tresty všechny i jednotlivé, jakýmkoli způsobem uložené na věci napřed uvedené i na to, co se jich týká. Chceme také a mocí apoštolskou neméně rozhodujeme, aby takový náš proces postihl a vázal svrchu jmenovaného Ludvíka i jiné, kterých jak známo, se týká, jako kdyby jim byl osobně a jednotlivě vyhlášen a obřadně oznámen, bez ohledu na jakékoli opačné usta- novení, vydané našimi předchůdci, římskými papeži. A aby byl takový náš proces a vše- chno, co je v něm obsaženo, uveden v obec- nou známost toho Ludvíka a jiných, jichž se týká, dáme listy čili blány obsahující tento proces v témž Avignonu vyvěsiti nebo přibíti na dveře nebo nade dveře a ony ten proces takřka svým zvučným hlásáním a otevřeným oznámením zveřejní, aby nemohl ten Ludvík a jiní, kterých se ten proces týká, předstírati žádnou výmluvu, že se k nim nedostal anebo že ho neznají, protože není pravděpodobno, aby zůstalo vzhledem na ně neznámo nebo skryto, co se tak zjevně všem uveřejňuje. Dáno v Avignonu dne 28. ledna v čtrnáctém roce našeho papežství.“ Chceme proto, aby byl řečený proces a jeho obsah v těch krajinách slavnostně uveřejněn, aby co nejúplněji vešel ve známost věřícím a aby se oni mohli velmi opatrně vystříhati, aby nebyli od téhož Ludvíka a jeho následo- vatelů, společníků a pomocníků nakaženi, oklamáni nebo utlačeni a tresty a nálezy tím procesem uvalenými a vyhrožovanými posti- ženi a aby nemohli předstírati o tom nevě- domost, bratrské tvé lásce apoštolským listem mocí poslušnosti co nejpřísněji ukládáme a nařizujeme, abys hleděl osobně nebo skrze
Strana 375
jiného nebo jiné osoby duchovní a světské, které se ti pozdají, ten proces a celý jeho obsah i jednotlivosti v místech a kostelích svého města a diecéze, které uznáváš za vhod- né, veřejně ohlásiti, vylože je neméně v jazyku obecném, aby se jim jasněji rozumělo, a ve- řejně vyhlašovati toho Ludvíka každý den sváteční a nedělní za vyobcovaného kacíře a rozkolníka, a abys nám o takovém vyhlá- šení veřejnou listinou, obsahující začátek a konec tohoto listu, neméně podal zprávu, jak nejrychleji budeš moci. Dáno v Avignonu dne 30. ledna, v čtr- náctém roku našeho papežství.*“/ "Téhož roku v měsíci květnu“/ Boleslav, vévoda slezský, pán břežský, město Lehnici s jeho příslušenstvím, které násilím odňal svému bratrovi Vladislavovi knězi a uvedl pod svou moc, přijal takřka z přinucení od Jana, krále českého a polského, lenním právem a trvale se zavázal se svými dědici k jeho poslušnosti. Také vévodové polští a slezští, jichž počet nyní pro množství ne- znám, dali se v téže době skoro všichni do slu- žebnosti téhož krále a složili slib věrnosti.?/ Nadto město Zhořelec, které bylo od dávného času jako věno pro sňatek odtrženo od České- ho království, vrátilo se k témuž králi a je opět sjednoceno se svou pravou hlavou.“/ Způsob tohoto opětného sjednocení byl tento: Měšťané totiž svrchu řečeného města ne- chtěli snášeti těžké jařmo, které na ně ne- spravedlivě častěji vkládal slezský vévoda Jindřich, řečený z Javora, jejich tehdejší pán, a poslali posly k Václavovi, prvorozenci čes- kého krále Jana, který byl tehdy ve Francii, a ti pravili: ,, Vézte, ó pane, který jste zákoni- tfm dédicem Ceského království, Ze my k vám dědičně patříme. Neboť ačkoli jsme byli dlouho takřka pod jakýmsi závazkem jako věno pod mocí markrabat braniborských, přece, protože tito všichni dopuštěním Bo- žím vymřeli, prosíme vás, abyste ráčil nás a naše syny znovu připojit ke kořeni, z něhož jsme vzešli, a opět sjednotiti s Českým krá- lovstvím, které vám přirozenost a práva dá- vají do vlastnictví.“ A tak tento mladý dědic přijal podle rad starců slib a osvědčení věr- nosti těchto poslů a věrně opět odevzdal město Zhořelec s měšťany do ochrany svého otce, krále Jana, jako prvotiny svého krá- lovství. Učinil otec, co žádal syn, neboť jeho duch byl k tomu nemálo nakloněn. Vždyť tehdy veřejně kolovala pověst, že se svrchu jmeno- vaný Jindřich, vévoda slezský, pokoušel tajně zavražditi krále Jana, a jeden rytíř, svědek této věci, zvaný Oldřich z Ústí, chtěl to do- kázat v souboji proti vévodovi způsobem a obyčejem rytířům vhodným. Král tedy za- bral město, které vévoda ztratil. NÁVRAT PRAŽSKÉHO BISKUPA "Téhož roku v den svatých mučedníků Pro- cessa a Martiniana?/ vrátil se Jan, pražský biskup dvacátý sedmý, z města Avignonu, totiž ode dvora papeže Jana, při němž zůstá- val s těžkou nechutí, jsa suspendován z veš- keré správy jak věcí duchovních, tak svět- ských, do svého biskupství, opět dosazen na všechno své dřívější důstojenství, a byl s náležitou obřadností poctěn od duchoven- stva a veškerého lidu. Ale protože je básnické přísloví: Římský dvůr se neuchází o ovce, jimž vlna schäzi!®/, tentýž biskup, stažen z veškerého rouna svých peněz, začal po opětném ná- vratu hledat jinou vlnu, aby případně ne- zůstal jen o holém a čistém rozumu. 5/ Dne 30. ledna 1330. */ Bolkovi Lehnickému udélil král Jan léno uZ 9. kvétna 1329, když se vracel z Litvy (Regesta III, &. 1556). ?/ Byli to zejména Jan Stinavský (29. dubna 1329, Re- gesta III, č. 1548), Jindřich Zahaňský (o. května, Re- gesta III, č. 1557), Konrád Olešnický (10. května, Re- gesta III, č. 1558). Nebyl však mezi nimi Přemek Hlo- hovský, ač ho kronikář též uvádí; srv. pozn. vzadu. */ Vévoda Jindřich Javorský a Fůrstenberský prodal Zhořelec králi Janovi dne 3. května za jeho pobytu ve Vratislavi a potom král Jan sám navštívil město ve dnech 18. a 19. května (listiny o tom viz v Regestech MI, č. 1550, 1551, 1553, 1559—1563). */ 2. července. 10/ Epigram ve středověku hojně rozšířený i ve znění: Curia Romana non curat (guaerit) oves sine lana. Vím, že kurie římská stát při sobě dovolí tomu, pokud kdo má co dávat. Když shledá, že nemůže dát už, tehdy každému odchod a návrat do vlasti svolí. Domů se odnáší list, však v Římě zůstává poklad.
jiného nebo jiné osoby duchovní a světské, které se ti pozdají, ten proces a celý jeho obsah i jednotlivosti v místech a kostelích svého města a diecéze, které uznáváš za vhod- né, veřejně ohlásiti, vylože je neméně v jazyku obecném, aby se jim jasněji rozumělo, a ve- řejně vyhlašovati toho Ludvíka každý den sváteční a nedělní za vyobcovaného kacíře a rozkolníka, a abys nám o takovém vyhlá- šení veřejnou listinou, obsahující začátek a konec tohoto listu, neméně podal zprávu, jak nejrychleji budeš moci. Dáno v Avignonu dne 30. ledna, v čtr- náctém roku našeho papežství.*“/ "Téhož roku v měsíci květnu“/ Boleslav, vévoda slezský, pán břežský, město Lehnici s jeho příslušenstvím, které násilím odňal svému bratrovi Vladislavovi knězi a uvedl pod svou moc, přijal takřka z přinucení od Jana, krále českého a polského, lenním právem a trvale se zavázal se svými dědici k jeho poslušnosti. Také vévodové polští a slezští, jichž počet nyní pro množství ne- znám, dali se v téže době skoro všichni do slu- žebnosti téhož krále a složili slib věrnosti.?/ Nadto město Zhořelec, které bylo od dávného času jako věno pro sňatek odtrženo od České- ho království, vrátilo se k témuž králi a je opět sjednoceno se svou pravou hlavou.“/ Způsob tohoto opětného sjednocení byl tento: Měšťané totiž svrchu řečeného města ne- chtěli snášeti těžké jařmo, které na ně ne- spravedlivě častěji vkládal slezský vévoda Jindřich, řečený z Javora, jejich tehdejší pán, a poslali posly k Václavovi, prvorozenci čes- kého krále Jana, který byl tehdy ve Francii, a ti pravili: ,, Vézte, ó pane, který jste zákoni- tfm dédicem Ceského království, Ze my k vám dědičně patříme. Neboť ačkoli jsme byli dlouho takřka pod jakýmsi závazkem jako věno pod mocí markrabat braniborských, přece, protože tito všichni dopuštěním Bo- žím vymřeli, prosíme vás, abyste ráčil nás a naše syny znovu připojit ke kořeni, z něhož jsme vzešli, a opět sjednotiti s Českým krá- lovstvím, které vám přirozenost a práva dá- vají do vlastnictví.“ A tak tento mladý dědic přijal podle rad starců slib a osvědčení věr- nosti těchto poslů a věrně opět odevzdal město Zhořelec s měšťany do ochrany svého otce, krále Jana, jako prvotiny svého krá- lovství. Učinil otec, co žádal syn, neboť jeho duch byl k tomu nemálo nakloněn. Vždyť tehdy veřejně kolovala pověst, že se svrchu jmeno- vaný Jindřich, vévoda slezský, pokoušel tajně zavražditi krále Jana, a jeden rytíř, svědek této věci, zvaný Oldřich z Ústí, chtěl to do- kázat v souboji proti vévodovi způsobem a obyčejem rytířům vhodným. Král tedy za- bral město, které vévoda ztratil. NÁVRAT PRAŽSKÉHO BISKUPA "Téhož roku v den svatých mučedníků Pro- cessa a Martiniana?/ vrátil se Jan, pražský biskup dvacátý sedmý, z města Avignonu, totiž ode dvora papeže Jana, při němž zůstá- val s těžkou nechutí, jsa suspendován z veš- keré správy jak věcí duchovních, tak svět- ských, do svého biskupství, opět dosazen na všechno své dřívější důstojenství, a byl s náležitou obřadností poctěn od duchoven- stva a veškerého lidu. Ale protože je básnické přísloví: Římský dvůr se neuchází o ovce, jimž vlna schäzi!®/, tentýž biskup, stažen z veškerého rouna svých peněz, začal po opětném ná- vratu hledat jinou vlnu, aby případně ne- zůstal jen o holém a čistém rozumu. 5/ Dne 30. ledna 1330. */ Bolkovi Lehnickému udélil král Jan léno uZ 9. kvétna 1329, když se vracel z Litvy (Regesta III, &. 1556). ?/ Byli to zejména Jan Stinavský (29. dubna 1329, Re- gesta III, č. 1548), Jindřich Zahaňský (o. května, Re- gesta III, č. 1557), Konrád Olešnický (10. května, Re- gesta III, č. 1558). Nebyl však mezi nimi Přemek Hlo- hovský, ač ho kronikář též uvádí; srv. pozn. vzadu. */ Vévoda Jindřich Javorský a Fůrstenberský prodal Zhořelec králi Janovi dne 3. května za jeho pobytu ve Vratislavi a potom král Jan sám navštívil město ve dnech 18. a 19. května (listiny o tom viz v Regestech MI, č. 1550, 1551, 1553, 1559—1563). */ 2. července. 10/ Epigram ve středověku hojně rozšířený i ve znění: Curia Romana non curat (guaerit) oves sine lana. Vím, že kurie římská stát při sobě dovolí tomu, pokud kdo má co dávat. Když shledá, že nemůže dát už, tehdy každému odchod a návrat do vlasti svolí. Domů se odnáší list, však v Římě zůstává poklad.
Strana 376
Veliké milosti slov se ti dostane, chceš-li, buď mírných anebo trpkých; a věz, že cokoli napsati možno v pergamen, nabudeš plně, když měšce plné máš peněz. Za vhodné pokládám to, že znamení o tom ti dávám: trvá takové právo, kdo dává duchovní dary, na sůl a na rozloučenou že odměnu v penězích bere. SMRT JINDRICHA STARŠÍHO Z LIPÉ Téhož roku, v den svatého Rufa mučední- ka11/ zemřel v Brně muž urozený a statečný, Jindřich starší, řečený z Lipé, o němž se často děje zmínka v předcházejícím vypravo- vání, protože byl bohatstvím, mocí a světskou slávou nejvíce nad ostatní pány povýšen. Pro jeho smrt tolik plakala a žalostila královna Alžběta, zvaná Hradecká, že to budilo úžas všech, kdož viděli její nářek. A protože se nechtěla od něho odloučiti jak v životě, tak i v smrti, ustanovila, aby bylo jeho tělo s úctou pochováno v klášteře jejího nového založení.12/ Kdybych chtěl nyní psáti jen málo o tomto slavném pánovi, zatemnil bych kratším stručným výkladem poznání mno- hých jeho činů. 11/ 26. srpna. 12/ Tj. Králové klášter na Starém Brně (srv. výše kap. XII. této knihy). Srv. pozn. vzadu. Ačkoli tento Jindřich byl velkým přítelem světa, ačkoli s tímto světem víc majetku, hodností hledal, přece mu tento svět nic nepomoh', aby ho smrti zuřivé uštknutí neuchvátilo. Však jaký má úděl osudu, nevím, leč prosím, rač učinit, laskavý Kriste, aby byl přidružen k svatým ten Jindřich, skosený smrtí. Staň se, prones v slzách a dej mu teď odpočinutí! NOVOTY MRAVŮ 8 XXIII V těch dobách a letech začala značně a po- divně vznikati skoro u všech lidí a zvláště v krajinách českých a v okolních zemích ja- kási nová zvláštnost a zvláštní novota jak v oděvech, tak ve zvycích a mravech; a ne- chybějí z počtu moudrých, kteří takové věci pozorují s podivem a ve svých výkladech a básních je zavrhují a dělají si z nich úštipky. Jeden z těchto karatelů byl v Kutné Hoře zabit. Jsou někteří z těchto podivných vyná- lezců, kteří po způsobu barbarů pěstují dlouhé brady a neholí se. Jsou i jiní, kteří zneucťují mužskou důstojnost a v úpravě vlasů se ve všem přidržují ženského způsobu; jiní své vlasy jako vlnaři naširoko rozčechrá- vají do okrouhla a až po uši je rozpouštějí; druzí si vlasy nakrucují želízkem, aby ozdo- bili své plece vlasy zkadeřenými a kolem poletujícími. Nošení čepic, které bylo nejdříve, nyní úplně vymizelo. Zpěv lomenými hlasy v půl- tónech a kvintách zpívaný, který kdysi pěsto- vali jen dokonalí hudebníci, ozývá se už všu- de při tancích a na náměstích od laiků a fa- rizeů. Také přemnozí naši mluví už na uli- cích rozličnými jazyky. V oděvech je tak veliká různá znetvořenost, jak veliká různost znetvořených myslí uvnitř to káže. Každý se pokládá za šťastnějšího, kdo vymyslí novou módu. Už je vidět u většiny lidí krátké a úzké šaty s jakýmsi cípem, u lokte splývajícím na sukni, který poletuje jako oslí uši. Klobouky dlouhé a nahoře špičaté, různě zbarvené, se nosí v městech, více na cestách. Nevidíme už na polích orat žádného tak opo- vrženého sedláka, který by nenosil širokou a podlouhlou kapuci. Nad botami a stře- víci, které velmi těsně stahují lýtka i no- 376/ 377
Veliké milosti slov se ti dostane, chceš-li, buď mírných anebo trpkých; a věz, že cokoli napsati možno v pergamen, nabudeš plně, když měšce plné máš peněz. Za vhodné pokládám to, že znamení o tom ti dávám: trvá takové právo, kdo dává duchovní dary, na sůl a na rozloučenou že odměnu v penězích bere. SMRT JINDRICHA STARŠÍHO Z LIPÉ Téhož roku, v den svatého Rufa mučední- ka11/ zemřel v Brně muž urozený a statečný, Jindřich starší, řečený z Lipé, o němž se často děje zmínka v předcházejícím vypravo- vání, protože byl bohatstvím, mocí a světskou slávou nejvíce nad ostatní pány povýšen. Pro jeho smrt tolik plakala a žalostila královna Alžběta, zvaná Hradecká, že to budilo úžas všech, kdož viděli její nářek. A protože se nechtěla od něho odloučiti jak v životě, tak i v smrti, ustanovila, aby bylo jeho tělo s úctou pochováno v klášteře jejího nového založení.12/ Kdybych chtěl nyní psáti jen málo o tomto slavném pánovi, zatemnil bych kratším stručným výkladem poznání mno- hých jeho činů. 11/ 26. srpna. 12/ Tj. Králové klášter na Starém Brně (srv. výše kap. XII. této knihy). Srv. pozn. vzadu. Ačkoli tento Jindřich byl velkým přítelem světa, ačkoli s tímto světem víc majetku, hodností hledal, přece mu tento svět nic nepomoh', aby ho smrti zuřivé uštknutí neuchvátilo. Však jaký má úděl osudu, nevím, leč prosím, rač učinit, laskavý Kriste, aby byl přidružen k svatým ten Jindřich, skosený smrtí. Staň se, prones v slzách a dej mu teď odpočinutí! NOVOTY MRAVŮ 8 XXIII V těch dobách a letech začala značně a po- divně vznikati skoro u všech lidí a zvláště v krajinách českých a v okolních zemích ja- kási nová zvláštnost a zvláštní novota jak v oděvech, tak ve zvycích a mravech; a ne- chybějí z počtu moudrých, kteří takové věci pozorují s podivem a ve svých výkladech a básních je zavrhují a dělají si z nich úštipky. Jeden z těchto karatelů byl v Kutné Hoře zabit. Jsou někteří z těchto podivných vyná- lezců, kteří po způsobu barbarů pěstují dlouhé brady a neholí se. Jsou i jiní, kteří zneucťují mužskou důstojnost a v úpravě vlasů se ve všem přidržují ženského způsobu; jiní své vlasy jako vlnaři naširoko rozčechrá- vají do okrouhla a až po uši je rozpouštějí; druzí si vlasy nakrucují želízkem, aby ozdo- bili své plece vlasy zkadeřenými a kolem poletujícími. Nošení čepic, které bylo nejdříve, nyní úplně vymizelo. Zpěv lomenými hlasy v půl- tónech a kvintách zpívaný, který kdysi pěsto- vali jen dokonalí hudebníci, ozývá se už všu- de při tancích a na náměstích od laiků a fa- rizeů. Také přemnozí naši mluví už na uli- cích rozličnými jazyky. V oděvech je tak veliká různá znetvořenost, jak veliká různost znetvořených myslí uvnitř to káže. Každý se pokládá za šťastnějšího, kdo vymyslí novou módu. Už je vidět u většiny lidí krátké a úzké šaty s jakýmsi cípem, u lokte splývajícím na sukni, který poletuje jako oslí uši. Klobouky dlouhé a nahoře špičaté, různě zbarvené, se nosí v městech, více na cestách. Nevidíme už na polích orat žádného tak opo- vrženého sedláka, který by nenosil širokou a podlouhlou kapuci. Nad botami a stře- víci, které velmi těsně stahují lýtka i no- 376/ 377
Strana 377
hy, staří a rozumní lidé se diví a smějí. Nyní nosí kněží na hlavách malé tonzury svými vlasy zakryté, ale po boku veliké meče a dýky; naproti tomu zřídka vidíme laika, který by neměl u pasu růženec k modlení. Nastalo tak veliké a takové zneužívání a vy- nalézání odporných novot, že je kárám nejen sám, nýbrž i většina lidí, a nechci je popiso- vati. Neboť tato novota nevzdělává toho, kdo Kdyby tak nové ty věci zřel Neithard!/, jenž k novotám nebyl ji vidí nebo o ní čte, nýbrž znamená a nazna- čuje převelikou změnu Českého království. Vždyť po záhubě přirozených králů zakoušely Čechy různé a mnohonásobné vlády a přijaly od nich obyčeje různých mravů. Vzniklo nyní obecné přísloví: „Čechy se chovají tak jako opice“, neboť dělají, cokoli uvidí jiné provádět. 1/ Viz pozn. vzadu. liknavý, byl by složil, ach, přemnoho výborných satir, protože jeho mysl zášť chovala k takovým skutkům, konaným od nevzdělaných. Vždyť každý, ať sedlák neb měšťan, kněžstvo a rytíři též teď důvod by dávali, aby Neithard je opěval dost a vykládal způsoby novot. Dokonce jsou už i ve vsích, kdož z oněch novot se těší, na hradech však a v městech jsou četnější zástupy nyní. SMRT FRIDRICHA, VÉVODY RAKOUSKÉHO, A SMRT OPATA SEDLECKÉHO. NÁVRAT LUDVÍKA BAVORA Z ITÁLIE. ROK PÁNĚ 1330 $ XXIV Léta Páné 1330 v oktávu Zjevení Páné!/ ze- mřel Fridrich, nazývaný římským králem, vévoda rakouský, který se pro císařství stal příležitostí a podnětem převelikého sváru ve všech krajinách německých. Zemřel utrá- pen tíhou rozličných nemocí a zvláště hroz- ným množstvím vší na svém hradě, zvaném Gutenstein?/, v Rakousku a byl pochován v Mauerbachu?/, klástefe řádu kartuziánské- Učiň, ó Kriste, aby ten vévoda dosáhl světla ho, který sám založil. Tento Fridrich byl ve Frankfurtu při nesvorné volbě zvolen za krále římského, korunován v Bonnu, svedl mnoho bitev, ale postrádal takřka obyčejně vítězství a působil v říši nebezpečné rozkoly, o kterýchžto všech věcech je přemnoho se- psáno v předcházejících výkladech. Zřídka je vidět v lidu někoho, kdo by se nad jeho smrtí rmoutil; není divu, protože ani jeho vlastní bratři, Albrecht a Ota, netruchlí mnoho nad jeho smrtí. Tento platě dluh smrti, následoval tři své bratry, Rudolfa, Leopolda a Jindřicha, krátce předtím zesnulé. Zanechal po sobě svou manželku, dceru krále aragonského, osleplou, a žádného mužského dědice. 1 Tj. mezi 7.—15. lednem. 2/ V Dolních Rakousích. 3/ V lat. orig.: Morberch. v nebesích, odpusť mu viny, své radosti pravé mu dopřej, prosím tě, Ježíši dobrý, již opětně: Fridricha ušetř! Nyní je toliko prach, ač vévodou býval a králem, tělo, jež bývalo milé, teď leží, změněno v popel. Duch jeho budiž tam, kde víš, že se vpisují jména svatých, jež obohacuje již samo království v nebi.
hy, staří a rozumní lidé se diví a smějí. Nyní nosí kněží na hlavách malé tonzury svými vlasy zakryté, ale po boku veliké meče a dýky; naproti tomu zřídka vidíme laika, který by neměl u pasu růženec k modlení. Nastalo tak veliké a takové zneužívání a vy- nalézání odporných novot, že je kárám nejen sám, nýbrž i většina lidí, a nechci je popiso- vati. Neboť tato novota nevzdělává toho, kdo Kdyby tak nové ty věci zřel Neithard!/, jenž k novotám nebyl ji vidí nebo o ní čte, nýbrž znamená a nazna- čuje převelikou změnu Českého království. Vždyť po záhubě přirozených králů zakoušely Čechy různé a mnohonásobné vlády a přijaly od nich obyčeje různých mravů. Vzniklo nyní obecné přísloví: „Čechy se chovají tak jako opice“, neboť dělají, cokoli uvidí jiné provádět. 1/ Viz pozn. vzadu. liknavý, byl by složil, ach, přemnoho výborných satir, protože jeho mysl zášť chovala k takovým skutkům, konaným od nevzdělaných. Vždyť každý, ať sedlák neb měšťan, kněžstvo a rytíři též teď důvod by dávali, aby Neithard je opěval dost a vykládal způsoby novot. Dokonce jsou už i ve vsích, kdož z oněch novot se těší, na hradech však a v městech jsou četnější zástupy nyní. SMRT FRIDRICHA, VÉVODY RAKOUSKÉHO, A SMRT OPATA SEDLECKÉHO. NÁVRAT LUDVÍKA BAVORA Z ITÁLIE. ROK PÁNĚ 1330 $ XXIV Léta Páné 1330 v oktávu Zjevení Páné!/ ze- mřel Fridrich, nazývaný římským králem, vévoda rakouský, který se pro císařství stal příležitostí a podnětem převelikého sváru ve všech krajinách německých. Zemřel utrá- pen tíhou rozličných nemocí a zvláště hroz- ným množstvím vší na svém hradě, zvaném Gutenstein?/, v Rakousku a byl pochován v Mauerbachu?/, klástefe řádu kartuziánské- Učiň, ó Kriste, aby ten vévoda dosáhl světla ho, který sám založil. Tento Fridrich byl ve Frankfurtu při nesvorné volbě zvolen za krále římského, korunován v Bonnu, svedl mnoho bitev, ale postrádal takřka obyčejně vítězství a působil v říši nebezpečné rozkoly, o kterýchžto všech věcech je přemnoho se- psáno v předcházejících výkladech. Zřídka je vidět v lidu někoho, kdo by se nad jeho smrtí rmoutil; není divu, protože ani jeho vlastní bratři, Albrecht a Ota, netruchlí mnoho nad jeho smrtí. Tento platě dluh smrti, následoval tři své bratry, Rudolfa, Leopolda a Jindřicha, krátce předtím zesnulé. Zanechal po sobě svou manželku, dceru krále aragonského, osleplou, a žádného mužského dědice. 1 Tj. mezi 7.—15. lednem. 2/ V Dolních Rakousích. 3/ V lat. orig.: Morberch. v nebesích, odpusť mu viny, své radosti pravé mu dopřej, prosím tě, Ježíši dobrý, již opětně: Fridricha ušetř! Nyní je toliko prach, ač vévodou býval a králem, tělo, jež bývalo milé, teď leží, změněno v popel. Duch jeho budiž tam, kde víš, že se vpisují jména svatých, jež obohacuje již samo království v nebi.
Strana 378
Téhož roku se vrátil z krajin italských a lom- bardských Ludvík Bavor, od mnohých nazý- vaný císařem římským, se svou manželkou, dcerou hraběte savojského4/, a zdržoval se načas v bavorském městě, které se jmenuje Mnichov.5 Nemálo tento Ludvík se těší, že zemřel již Fridrich. Přece však odvahu nemá to před všemi vyjádřit plně, protože touží nyní sám vrchol císařství míti, Fridrich pro něho byl jak blesk nebo jako je v oku břevno, protože on se vždy mu s úsilím plným všemožně na odpor stavěl, když čas měl příhodný k tomu. Rozkol mezi ně vzneslo i královské pomazání, avšak uštknutí smrti jim sjednalo úmluvu míru. SMRT OPATOVA Téhož roku, v den svatého Maura opata“, pan Fridrich, rodem Sas, opat v Sedlci, druhý vizitátor Zbraslavi, muž zkušený, stižen těž- kostí střídavé zimnice, podlehl ostnu smrti. Přišel jsem k jeho poslednímu svatému poma- zání zcela znenadání v noční době, když bratr Konrád, převor onoho domu, pronesl jen prv ní modlitbu, a nikdo netušil můj příchod a pří- tomnost a já sám jsem nevěděl o tak hlubo- kém jeho bezvědomí. Vykonal jsem obřad svatého pomazání, a když na úsvitě následují- cího dne zemřel, pochoval jsem ho druhého dne s žalem všech přítomných a pláčem mno- hých v kapitule v desátém roku jeho správy. Tomuto Fridrichovi, jenž přítel byl míru a na mír bohatý, pochodní ty buď, jenž mírem jsi jásavým, pravým. Učiň, ó dobrý Králi, ať zákona dobrotivého tomu se dostane teď, jejž poskvrna zločinu děsí, který lpěl na něm, když žil, ať nepřijde, krutá kde noc je anebo síra a smola: ať tam hned přijde, kde zvučí veselý hlas. Ne tam, kde hrůza je, nýbrž kde světlo, které tam dáváš ty, ó Kriste, všemocný vůdce. Po tomto panu Fridrichovi nastoupil na úřad opatský ctihodný muž, mistr Oldřich, doktor církevního práva, šlechtic, zvaný z Paběnic" kdysi kanovník mnoha kostelů, tehdy mnich, v čtvrtém roce od svého vstoupení do řádu cisterciáckého za přítomnosti šesti opatů řádně zvolený za opata nazítří po Očišťování blahoslavené Panny Maries/, a ten našel onen dům zatížený na dluzích více než třemi tisíci hřiven. ZALOŽENÍ KLÁŠTERA JEPTIŠEK PANÍ KRÁLOVNY Téhož roku dne 7. června, ve veliký den ve- lebného Těla Kristova uvedla Eliška, česká a polská královna, se zbožností a příslušnou slavnostností šest jeptišek řádu bratří kaza- telů, přivedených z Olomouce, do domu Jana, vyšehradského probošta, ležícího na 10/ Újezdě před Menším Městem Pražským1%, v kterém dříve bydlily přes deset let sestry téhož řádu, které jsou nyní u svatého Vavřin- celi/ a nařídila, aby tam byl opět zřízen klášter, a přidělila mu kapli svatého Michala blíže Vyšehradu s jejími důchody. Potom táž paní královna po dobu jen tří měsíců, zasa- žena uvnitř bolestí a vedena lítostí nad zalo- žením už svrchu řečeným, změnila úmysl a rozhodnutí své vůle a štědře odevzdala místo téhož založení jeptiškám řádu cister- ciáckého, které měly podle filiace náležeti ke Zbraslavi, jak se níže úplněji ukáže.12/ Téhož roku dne 15. července o osmé hodi- ně denní zatmělo se sluncel3/ do té míry, že 378/ 379
Téhož roku se vrátil z krajin italských a lom- bardských Ludvík Bavor, od mnohých nazý- vaný císařem římským, se svou manželkou, dcerou hraběte savojského4/, a zdržoval se načas v bavorském městě, které se jmenuje Mnichov.5 Nemálo tento Ludvík se těší, že zemřel již Fridrich. Přece však odvahu nemá to před všemi vyjádřit plně, protože touží nyní sám vrchol císařství míti, Fridrich pro něho byl jak blesk nebo jako je v oku břevno, protože on se vždy mu s úsilím plným všemožně na odpor stavěl, když čas měl příhodný k tomu. Rozkol mezi ně vzneslo i královské pomazání, avšak uštknutí smrti jim sjednalo úmluvu míru. SMRT OPATOVA Téhož roku, v den svatého Maura opata“, pan Fridrich, rodem Sas, opat v Sedlci, druhý vizitátor Zbraslavi, muž zkušený, stižen těž- kostí střídavé zimnice, podlehl ostnu smrti. Přišel jsem k jeho poslednímu svatému poma- zání zcela znenadání v noční době, když bratr Konrád, převor onoho domu, pronesl jen prv ní modlitbu, a nikdo netušil můj příchod a pří- tomnost a já sám jsem nevěděl o tak hlubo- kém jeho bezvědomí. Vykonal jsem obřad svatého pomazání, a když na úsvitě následují- cího dne zemřel, pochoval jsem ho druhého dne s žalem všech přítomných a pláčem mno- hých v kapitule v desátém roku jeho správy. Tomuto Fridrichovi, jenž přítel byl míru a na mír bohatý, pochodní ty buď, jenž mírem jsi jásavým, pravým. Učiň, ó dobrý Králi, ať zákona dobrotivého tomu se dostane teď, jejž poskvrna zločinu děsí, který lpěl na něm, když žil, ať nepřijde, krutá kde noc je anebo síra a smola: ať tam hned přijde, kde zvučí veselý hlas. Ne tam, kde hrůza je, nýbrž kde světlo, které tam dáváš ty, ó Kriste, všemocný vůdce. Po tomto panu Fridrichovi nastoupil na úřad opatský ctihodný muž, mistr Oldřich, doktor církevního práva, šlechtic, zvaný z Paběnic" kdysi kanovník mnoha kostelů, tehdy mnich, v čtvrtém roce od svého vstoupení do řádu cisterciáckého za přítomnosti šesti opatů řádně zvolený za opata nazítří po Očišťování blahoslavené Panny Maries/, a ten našel onen dům zatížený na dluzích více než třemi tisíci hřiven. ZALOŽENÍ KLÁŠTERA JEPTIŠEK PANÍ KRÁLOVNY Téhož roku dne 7. června, ve veliký den ve- lebného Těla Kristova uvedla Eliška, česká a polská královna, se zbožností a příslušnou slavnostností šest jeptišek řádu bratří kaza- telů, přivedených z Olomouce, do domu Jana, vyšehradského probošta, ležícího na 10/ Újezdě před Menším Městem Pražským1%, v kterém dříve bydlily přes deset let sestry téhož řádu, které jsou nyní u svatého Vavřin- celi/ a nařídila, aby tam byl opět zřízen klášter, a přidělila mu kapli svatého Michala blíže Vyšehradu s jejími důchody. Potom táž paní královna po dobu jen tří měsíců, zasa- žena uvnitř bolestí a vedena lítostí nad zalo- žením už svrchu řečeným, změnila úmysl a rozhodnutí své vůle a štědře odevzdala místo téhož založení jeptiškám řádu cister- ciáckého, které měly podle filiace náležeti ke Zbraslavi, jak se níže úplněji ukáže.12/ Téhož roku dne 15. července o osmé hodi- ně denní zatmělo se sluncel3/ do té míry, že 378/ 379
Strana 379
bylo vidět z jeho těla jen malý okraj na způsob měsíce v třetí noci. Téhož roku všude zašel hrách a réva všem mírně vzrostla. ZRANĚNÍ KRÁLE UHERSKÉHO Téhož roku byl uherský král Karel, když </ Ludvíkova manželka Markéta byla dcera Viléma Holandského. 5/ V lat. orig.: Monacum. Ludvík odešel z Itálie v pro- sinci 1329, zdržel se nějaký čas v Tridentu a na zprávu o Fridrichově smrti se vrátil v únoru 1330 do Německa. Srv. i poznámky vzadu ke kap. XX a XXV. */ 15. ledna. ?/ V lat. orig.: de Babyanitz. Srv. o něm I. knihu, kap. XCI, pozn. č. 8. 8/ 3. února. */ Toho roku bylo Božího Těla skutečně dne 7. června. SMRT KRÁLOVNY ELIŠKY A NEPŘÍTOMNOST ČESKÉHO KRÁLE 4 XXV Téhož roku dne 28. září, to jest v den svatého Václava, vévody a mučedníka, o hodině kum- pletu, na Vyšehradě v domě proboštově!/ odešla z tohoto života ke štěstí pro sebe, ale k žalosti pro jiné nejjasnější a slavná paní, paní Eliška, česká a polská královna a hra- běnka lucemburská, velmi dlouho trápená horečkami a plicní chorobou, v třicátém de- vátém roce svého věku, kralování pak roku dvacátého, zaopatřena co nejzbožněji cír- kevními svátostmi, když předtím vykonala důstojná pokání a ukázala papežské svolení s bulou, že má býti při skonání od svého zpo- vědníka rozhřešena z trestu a viny. Ó jak veliký nářek lidí jak přítomných, tak nepřítomných! Ó jak veliké hořekování zvláště mnichů na Zbraslavi!?/ „Srdce mé zmítá se“3/, mysl je mdlé, kdyZ na to vzpomíná, ruka se chvěje, když to píše, diví se oko, že rudě nespouští péro, protože „hyne síla má'“4/ a ze středu srdce vytéká krev má. Všem spo- lečně se dává společný podnět k důstojné sou- strasti, ale zvláštní síla bodajícího ostnu bo- lesti zvláště skličuje Zbraslav. Odnímá se si- rému a osiřelému domu Zbraslavskému ochrana otcova, láska matčina. „„Spadla, spadla klidně seděl se svou manželkou, dcerou krále krakovského!*/, ve svém paláci, znenadání velmi těžce poraněn od jednoho přiběhnuvší- ho Uhra, toho krále tajného nepřítele, a krá- lovně, která chtěla krále chránit, byla od ono- ho ukrutníka ruka úplně uťata; onen vrah byl hned chycen a zabit. 19/ Ten byl zadní částí nynějšího Tyršova domu (bývalá zbrojnice čp. 450 - III). 11/ Bývalý konvent templářů (čp. 211-I., zvaný také klášter svaté Anny, nyní tiskárna na Anenském ná- městí); jeptišky se tam přestěhovaly z Malé Strany asi r. 1313. 12/ Listina o tom ze dne 11. září 1330 je v Regestech III, č. 1688, ale ta změna nebyla provedena, a proto se o ní Petr níže nezmiňuje. 13/ Okolo 12. hodiny (poledne) našeho času. 14/ Byla to dcera Vladislava Lokietka Alžběta. koruna s hlavy tvé''*/, spadla, pravím, útěcha tvá, obrana tvá, ó Zbraslavi, Zalostné opusté- ná! Ale kam spadla? Hle, ta, která ,,stála pro tebe po všechen čas před králi a vladafi''*/, která ti věru pomáhala jako královna Ester"/, řídíc a podporujíc tvé záležitosti, spadla tobě a spadla k tobě. Padla tak, že „více nepo- vstane''*/ jiná jí podobná. Padla k tobě, totiž do tvého lůna, zraněná krutými střelami pro- následující smrti. Přijmi, opatruj, ochraňuj, ó věrný sbore Zbraslavský, nejvěrnější k tobě s důvěrou se utíkající, přijmi ji s vděčností důvěřující, opatruj ji v nouzi, chraň ji milující. „Slyšiž, dcerko, a viz''?/, ó ty átlá Zbraslavi, uchem slyš, srdcem lkej, protože se, žel, zhroutila matka tvá. Vyjdi jí vstříc ve zbožnosti, uvítej s projevy lásky, podporuj modlitbami tu, která se k tobě v svých úzkostech utekla. Obdařila tě tělem, nad které neměla na světě nic dražšího ani bližšího, důvěřujíc a doufajíc v tebe, abys byla vázána s veškerou laskavostí provázeti tu duši, která bydlela v těle, jako hosta a poutnici s milou a náležitou vzá- jemností. 1/ Probošta Jana. 2/ Následující žalozpěv je opět centon. 3/ Žalm 37. 11. */ Podle Zalmu 7o. 9. 5/ Pláč Jeremiášův 5. 16. */ Podle Marka 13. 9. 7/ V Knize Ester, kap. 4.—8. 8/ Podle Zalmu 40. 9.; Proroctví Amose proroka 5. r. 9/ Zalm 44. 11.
bylo vidět z jeho těla jen malý okraj na způsob měsíce v třetí noci. Téhož roku všude zašel hrách a réva všem mírně vzrostla. ZRANĚNÍ KRÁLE UHERSKÉHO Téhož roku byl uherský král Karel, když </ Ludvíkova manželka Markéta byla dcera Viléma Holandského. 5/ V lat. orig.: Monacum. Ludvík odešel z Itálie v pro- sinci 1329, zdržel se nějaký čas v Tridentu a na zprávu o Fridrichově smrti se vrátil v únoru 1330 do Německa. Srv. i poznámky vzadu ke kap. XX a XXV. */ 15. ledna. ?/ V lat. orig.: de Babyanitz. Srv. o něm I. knihu, kap. XCI, pozn. č. 8. 8/ 3. února. */ Toho roku bylo Božího Těla skutečně dne 7. června. SMRT KRÁLOVNY ELIŠKY A NEPŘÍTOMNOST ČESKÉHO KRÁLE 4 XXV Téhož roku dne 28. září, to jest v den svatého Václava, vévody a mučedníka, o hodině kum- pletu, na Vyšehradě v domě proboštově!/ odešla z tohoto života ke štěstí pro sebe, ale k žalosti pro jiné nejjasnější a slavná paní, paní Eliška, česká a polská královna a hra- běnka lucemburská, velmi dlouho trápená horečkami a plicní chorobou, v třicátém de- vátém roce svého věku, kralování pak roku dvacátého, zaopatřena co nejzbožněji cír- kevními svátostmi, když předtím vykonala důstojná pokání a ukázala papežské svolení s bulou, že má býti při skonání od svého zpo- vědníka rozhřešena z trestu a viny. Ó jak veliký nářek lidí jak přítomných, tak nepřítomných! Ó jak veliké hořekování zvláště mnichů na Zbraslavi!?/ „Srdce mé zmítá se“3/, mysl je mdlé, kdyZ na to vzpomíná, ruka se chvěje, když to píše, diví se oko, že rudě nespouští péro, protože „hyne síla má'“4/ a ze středu srdce vytéká krev má. Všem spo- lečně se dává společný podnět k důstojné sou- strasti, ale zvláštní síla bodajícího ostnu bo- lesti zvláště skličuje Zbraslav. Odnímá se si- rému a osiřelému domu Zbraslavskému ochrana otcova, láska matčina. „„Spadla, spadla klidně seděl se svou manželkou, dcerou krále krakovského!*/, ve svém paláci, znenadání velmi těžce poraněn od jednoho přiběhnuvší- ho Uhra, toho krále tajného nepřítele, a krá- lovně, která chtěla krále chránit, byla od ono- ho ukrutníka ruka úplně uťata; onen vrah byl hned chycen a zabit. 19/ Ten byl zadní částí nynějšího Tyršova domu (bývalá zbrojnice čp. 450 - III). 11/ Bývalý konvent templářů (čp. 211-I., zvaný také klášter svaté Anny, nyní tiskárna na Anenském ná- městí); jeptišky se tam přestěhovaly z Malé Strany asi r. 1313. 12/ Listina o tom ze dne 11. září 1330 je v Regestech III, č. 1688, ale ta změna nebyla provedena, a proto se o ní Petr níže nezmiňuje. 13/ Okolo 12. hodiny (poledne) našeho času. 14/ Byla to dcera Vladislava Lokietka Alžběta. koruna s hlavy tvé''*/, spadla, pravím, útěcha tvá, obrana tvá, ó Zbraslavi, Zalostné opusté- ná! Ale kam spadla? Hle, ta, která ,,stála pro tebe po všechen čas před králi a vladafi''*/, která ti věru pomáhala jako královna Ester"/, řídíc a podporujíc tvé záležitosti, spadla tobě a spadla k tobě. Padla tak, že „více nepo- vstane''*/ jiná jí podobná. Padla k tobě, totiž do tvého lůna, zraněná krutými střelami pro- následující smrti. Přijmi, opatruj, ochraňuj, ó věrný sbore Zbraslavský, nejvěrnější k tobě s důvěrou se utíkající, přijmi ji s vděčností důvěřující, opatruj ji v nouzi, chraň ji milující. „Slyšiž, dcerko, a viz''?/, ó ty átlá Zbraslavi, uchem slyš, srdcem lkej, protože se, žel, zhroutila matka tvá. Vyjdi jí vstříc ve zbožnosti, uvítej s projevy lásky, podporuj modlitbami tu, která se k tobě v svých úzkostech utekla. Obdařila tě tělem, nad které neměla na světě nic dražšího ani bližšího, důvěřujíc a doufajíc v tebe, abys byla vázána s veškerou laskavostí provázeti tu duši, která bydlela v těle, jako hosta a poutnici s milou a náležitou vzá- jemností. 1/ Probošta Jana. 2/ Následující žalozpěv je opět centon. 3/ Žalm 37. 11. */ Podle Zalmu 7o. 9. 5/ Pláč Jeremiášův 5. 16. */ Podle Marka 13. 9. 7/ V Knize Ester, kap. 4.—8. 8/ Podle Zalmu 40. 9.; Proroctví Amose proroka 5. r. 9/ Zalm 44. 11.
Strana 380
„Sluchem ucha zaslechla jsem tebe“'!9/, ať jsi kdokoli, který mne budíš ne sice spící, nýbrž spíše lkající a plačící a milovanou, která odešla, vroucím dechem provázející a velmi bedlivě ji hledající; a řekne-li někdo: Nevím, kam odešla milovaná duše milované? Nevím, zdali snad oklamána dřívějším omy- lem nehledala na scestí. „Již tedy vstanu a zchodím město'“'!!/ nebeského i pozemského Jeruzaléma, hledajíc tu, „kterouž miluje duše má“12/, Vstanu a poběžím se světlem víry a lásky. Hledati budu, abych ji našla a vrátila ženichovi nevěstu, Králi královnu, Stvořiteli stvoření. Jak by se někdo odvážil povzbuzovati mne, „plnou hořkosti''13/, k hlubším vzdechům? „Nechť přilne jazyk můj k dásním mým'“"/, nebudu-li pamětliva tebe, matko má a nej- dražší sestro má. Jediný zajisté otec zplodil tebe i mne, tebe přirozeně, mne uměním a umělostí jistě v jedné době, v jednom roce. Matko má, protože jsi mne vychovala, pový- šila jsi mne; a neopustila jsi mne ,„v čas sou- žení mého“15/ bez pomoci, jak budu moci někdy na tebe zapomenouti v celém srdci svém? ,„Nebe a země pominou'“8/, láska má nepomine; květy synů mých, kteří jsou plody cti a počestnosti, jež jsem zplodila a s pomocí ruky tvé co nejochotněji vychovala!?/, ne- přestanou vylévati nad tebou vůni ustavičné modlitby a balzám nejlíbeznější lásky. Všechna štěpnice, kterou zasadila horlivost této ženy velmi statečné v utěšené zahradě této Zbraslavi, usiluje své pěstitelce „při- nášeti hojnou úrodu“'18/, a nejen tobě, ó krá- lovno, nýbrž i tomu, jehož jsi dcera, a plodu tvému přinese ovoce spásy žeň tato. „Nebo kdežkoli bude tělo, tuť se shromáždí i orli- ce“!9/, tak kde otec, tam synové a dcery. Věru, otče, králi Václave, tak to bylo rozhod- nuto před tebou. ,Dítky tvé jako mladistvé olivoví vůkol''30/ hrobu tvého; to jsi ty, starče mravy a mladíku léty*), Václave, otče míru a vlasti, slavný králi, zakladateli Zbraslavi, dokud jsi ještě tělesně žil, jasně předvídal, protože jsi toto „místo přebývání svého“'31/ miloval žárem prudké lásky. Ty jsi podstav- cem tohoto chrámu, v němž jsi přichystal položiti pevný základ drahocenným tělem svým a svých. „Toť proměna pravice Nejvyššího“2/, neboť úzkost zármutku a bolesti přešla v pod- nět radosti a úcty. A není divu, protože „bo- jícím se Boha všecky věci napomáhají k dobré- mu''28/, Neboť chřtán smrti, který pohltil živé, vrací zesnulé, a jestliže jsme milovali živé, milujeme i mrtvé; zemřeli sice tělem, ale nikoli v našem srdci, mohli zemříti pro jiné, nikoli pro nás. Nám jistě žijí a v jejich stínu docházíme osvěžení a s jejich pomocí, kterou nám po sobě zanechali, žijeme, trváme a sloužíme Nejvyššímu. Nechť žijí i ti králové a královny se svým potomstvem zde pocho- vaným v síni nebeské vlasti na věky bez konce! Oplakávati musíme také ve verších smrt královninu. ŽALOZPĚV NAD KRÁLOVNOU Žádám, kdož stojíte zde, hle, smutné ty verše tu čtěte: Léta tisícího třístého a třicátého, s radostí, doufám, se vrací duch královny Elišky k tomu, který ho dal, a odtud již odchází, ale zde v hrobě urozené tlí tělo, kdež zároveň její jsou kosti. Žezlo království dvou ta královna nosila, přitom hraběnkou lucemburskou a markraběnkou též byla. Nastala doba pláče a lkání a hovorů smutných, v těchto hodinách smrt nám podnět k bolesti dává. Leží, hle, před námi zhaslá a leží spoutána smrtí. Oslavy, chvály a slávy, ach, mohly veškery ženy nabýti od ní: vždyť byla jí vzdálena poskvrna klamu. Přeslavný paprsek, květ a okrasa, ozdoba paní byla v království Českém, jsouc poslední královnou českou. Poslední jiskra rodu v ní byla by zhynula, kdyby tak byla zemřela však, že život by nebyla dala synům a dcerám. Však pro ně být chválena zaslouží právem. 380 / 381
„Sluchem ucha zaslechla jsem tebe“'!9/, ať jsi kdokoli, který mne budíš ne sice spící, nýbrž spíše lkající a plačící a milovanou, která odešla, vroucím dechem provázející a velmi bedlivě ji hledající; a řekne-li někdo: Nevím, kam odešla milovaná duše milované? Nevím, zdali snad oklamána dřívějším omy- lem nehledala na scestí. „Již tedy vstanu a zchodím město'“'!!/ nebeského i pozemského Jeruzaléma, hledajíc tu, „kterouž miluje duše má“12/, Vstanu a poběžím se světlem víry a lásky. Hledati budu, abych ji našla a vrátila ženichovi nevěstu, Králi královnu, Stvořiteli stvoření. Jak by se někdo odvážil povzbuzovati mne, „plnou hořkosti''13/, k hlubším vzdechům? „Nechť přilne jazyk můj k dásním mým'“"/, nebudu-li pamětliva tebe, matko má a nej- dražší sestro má. Jediný zajisté otec zplodil tebe i mne, tebe přirozeně, mne uměním a umělostí jistě v jedné době, v jednom roce. Matko má, protože jsi mne vychovala, pový- šila jsi mne; a neopustila jsi mne ,„v čas sou- žení mého“15/ bez pomoci, jak budu moci někdy na tebe zapomenouti v celém srdci svém? ,„Nebe a země pominou'“8/, láska má nepomine; květy synů mých, kteří jsou plody cti a počestnosti, jež jsem zplodila a s pomocí ruky tvé co nejochotněji vychovala!?/, ne- přestanou vylévati nad tebou vůni ustavičné modlitby a balzám nejlíbeznější lásky. Všechna štěpnice, kterou zasadila horlivost této ženy velmi statečné v utěšené zahradě této Zbraslavi, usiluje své pěstitelce „při- nášeti hojnou úrodu“'18/, a nejen tobě, ó krá- lovno, nýbrž i tomu, jehož jsi dcera, a plodu tvému přinese ovoce spásy žeň tato. „Nebo kdežkoli bude tělo, tuť se shromáždí i orli- ce“!9/, tak kde otec, tam synové a dcery. Věru, otče, králi Václave, tak to bylo rozhod- nuto před tebou. ,Dítky tvé jako mladistvé olivoví vůkol''30/ hrobu tvého; to jsi ty, starče mravy a mladíku léty*), Václave, otče míru a vlasti, slavný králi, zakladateli Zbraslavi, dokud jsi ještě tělesně žil, jasně předvídal, protože jsi toto „místo přebývání svého“'31/ miloval žárem prudké lásky. Ty jsi podstav- cem tohoto chrámu, v němž jsi přichystal položiti pevný základ drahocenným tělem svým a svých. „Toť proměna pravice Nejvyššího“2/, neboť úzkost zármutku a bolesti přešla v pod- nět radosti a úcty. A není divu, protože „bo- jícím se Boha všecky věci napomáhají k dobré- mu''28/, Neboť chřtán smrti, který pohltil živé, vrací zesnulé, a jestliže jsme milovali živé, milujeme i mrtvé; zemřeli sice tělem, ale nikoli v našem srdci, mohli zemříti pro jiné, nikoli pro nás. Nám jistě žijí a v jejich stínu docházíme osvěžení a s jejich pomocí, kterou nám po sobě zanechali, žijeme, trváme a sloužíme Nejvyššímu. Nechť žijí i ti králové a královny se svým potomstvem zde pocho- vaným v síni nebeské vlasti na věky bez konce! Oplakávati musíme také ve verších smrt královninu. ŽALOZPĚV NAD KRÁLOVNOU Žádám, kdož stojíte zde, hle, smutné ty verše tu čtěte: Léta tisícího třístého a třicátého, s radostí, doufám, se vrací duch královny Elišky k tomu, který ho dal, a odtud již odchází, ale zde v hrobě urozené tlí tělo, kdež zároveň její jsou kosti. Žezlo království dvou ta královna nosila, přitom hraběnkou lucemburskou a markraběnkou též byla. Nastala doba pláče a lkání a hovorů smutných, v těchto hodinách smrt nám podnět k bolesti dává. Leží, hle, před námi zhaslá a leží spoutána smrtí. Oslavy, chvály a slávy, ach, mohly veškery ženy nabýti od ní: vždyť byla jí vzdálena poskvrna klamu. Přeslavný paprsek, květ a okrasa, ozdoba paní byla v království Českém, jsouc poslední královnou českou. Poslední jiskra rodu v ní byla by zhynula, kdyby tak byla zemřela však, že život by nebyla dala synům a dcerám. Však pro ně být chválena zaslouží právem. 380 / 381
Strana 381
Bůh ji však neopustil, neb patero zrozených dítek nechala po sobě zde, jež mají teď vrchností vrchol, a dvě zemřelé též, jež spojeny s ní jsou zde blízko. Abys se více modlil, věz také, že čtyři zde sestry se dvěma bratřími leží a rovněž s královským otcem. Chvějí se ústa, lká srdce, když neblahá smrt tuto matku, jakož i ochránkyni teď celému národu bere, kteroužto mnohou ctností Bůh obdařil, jakož i blahem. Z rodu ač vznešeného se zrodila, nebyla hrdá, osoby pokorné, nízké a ty, jež tak bezcenné byly, před světem opovržené, svým srdcem příjemným měla v oblibě. Protože s nimi se sdružila, skropil ji rosou Hospodin. Strávila řádně čas celého života svého. Četla neb modlila se, jsouc činná i rukama svýma, neboť ozdobu mnohou též zchystala ke službě Páně. Tohle i tento dům vždy dokázat, dosvědčit může, neboť jej milovala, jej chránila, pozvedla k výši, druhou jsouc zakladatelkou, a přála mu více než matka. Bývala místo otce mu v čele i v úloze matky. Kdopak to bude teď konat, kdo bude teď sirému domu opatrovníkem? Však věřím, že ten to zařídí dobře, který daruje vždy jen to, co veskrze dobré. V umění dobroty ona jak Marta dovedla sloužit, často, když rozjímala, též úkol Marie zbožné nesla. Mravy ženské a to, co směřuje k žití řádnému, důstojnému, to mívala ze zkušenosti. Abych dosvědčil pravdu: i Jitkou i Esterou byla. Pokornou mysl a stálou i věrnou a moudrou vždy v sobě nosila ve všech skutcích, jež dovedla udatně provést. Skutkem to zjevila často: když klášterní bratří a mniši, jeptišky přítomni byli, jí větší přinesli radost nežli zástupy šlechty, jež v městě se shromažďovaly. Takovou měla mysl, že chtěla se jeptiškou státi; kdyby jí možno to bylo, to byla by provedla žijíc. Jeptiškám, pokud mohla, se ve slovech, v oděvu, stravě snažila přizpůsobovat, neb jeptišky v oblibě měla, po otci pak i to, že v lásce mívala kněžstvo. Právem královně této já vzdávám chválu, neb chvála na konec vždy se pěje. Všem nám se zjevilo, kdož jsme byli tam shromážděni, že dobře opouští život, vyznavši hříchy a jista, že dosáhne života v nebi. Pevně se článků víry jak světla denního v smrti držela. Nebeské brány nechť před ní se otevřou nyní! Odvrať, laskavý Kriste, vše od ní, cožkoli smutné. 10 Kn ha Jobova 42. 5. 11/ Píseň Šalomounova 3. 2. 12/ Tamtéž 3. 1. a 3. 2. 13/ Podle Pláče Jeremiášova I. 20; Epištola sv. Pavla k Římanům 3. 14. 14/ Podle Žalmu 21. 16. 15/ Často v bibli, například Proroctví Izaiáše proroka 33. 2; Proroctví Jeremiáše proroka 11. 5., 14. 8. a jiné. 18/ Matouš 24. 35. 17/ Podle Proroctví Izaiáše proroka I. 2; Pláč Jeremiá šův 2. 22. 18/ Podle Lukáše 12. 16; Evangelium sv. Jana 15. 5. 19/ Matouš 24. 28. 20 Žalm 127. 3. *) Přeloženo podle metateze Rybovy: senex moribus et iuvenis annis misto senex, iuvenis moribus et annis. 21/ 1. kniha královská 8. 39. 22/ Žalm 76. 11. 23/ Epištola sv. Pavla k Rímanům 8. 28.
Bůh ji však neopustil, neb patero zrozených dítek nechala po sobě zde, jež mají teď vrchností vrchol, a dvě zemřelé též, jež spojeny s ní jsou zde blízko. Abys se více modlil, věz také, že čtyři zde sestry se dvěma bratřími leží a rovněž s královským otcem. Chvějí se ústa, lká srdce, když neblahá smrt tuto matku, jakož i ochránkyni teď celému národu bere, kteroužto mnohou ctností Bůh obdařil, jakož i blahem. Z rodu ač vznešeného se zrodila, nebyla hrdá, osoby pokorné, nízké a ty, jež tak bezcenné byly, před světem opovržené, svým srdcem příjemným měla v oblibě. Protože s nimi se sdružila, skropil ji rosou Hospodin. Strávila řádně čas celého života svého. Četla neb modlila se, jsouc činná i rukama svýma, neboť ozdobu mnohou též zchystala ke službě Páně. Tohle i tento dům vždy dokázat, dosvědčit může, neboť jej milovala, jej chránila, pozvedla k výši, druhou jsouc zakladatelkou, a přála mu více než matka. Bývala místo otce mu v čele i v úloze matky. Kdopak to bude teď konat, kdo bude teď sirému domu opatrovníkem? Však věřím, že ten to zařídí dobře, který daruje vždy jen to, co veskrze dobré. V umění dobroty ona jak Marta dovedla sloužit, často, když rozjímala, též úkol Marie zbožné nesla. Mravy ženské a to, co směřuje k žití řádnému, důstojnému, to mívala ze zkušenosti. Abych dosvědčil pravdu: i Jitkou i Esterou byla. Pokornou mysl a stálou i věrnou a moudrou vždy v sobě nosila ve všech skutcích, jež dovedla udatně provést. Skutkem to zjevila často: když klášterní bratří a mniši, jeptišky přítomni byli, jí větší přinesli radost nežli zástupy šlechty, jež v městě se shromažďovaly. Takovou měla mysl, že chtěla se jeptiškou státi; kdyby jí možno to bylo, to byla by provedla žijíc. Jeptiškám, pokud mohla, se ve slovech, v oděvu, stravě snažila přizpůsobovat, neb jeptišky v oblibě měla, po otci pak i to, že v lásce mívala kněžstvo. Právem královně této já vzdávám chválu, neb chvála na konec vždy se pěje. Všem nám se zjevilo, kdož jsme byli tam shromážděni, že dobře opouští život, vyznavši hříchy a jista, že dosáhne života v nebi. Pevně se článků víry jak světla denního v smrti držela. Nebeské brány nechť před ní se otevřou nyní! Odvrať, laskavý Kriste, vše od ní, cožkoli smutné. 10 Kn ha Jobova 42. 5. 11/ Píseň Šalomounova 3. 2. 12/ Tamtéž 3. 1. a 3. 2. 13/ Podle Pláče Jeremiášova I. 20; Epištola sv. Pavla k Římanům 3. 14. 14/ Podle Žalmu 21. 16. 15/ Často v bibli, například Proroctví Izaiáše proroka 33. 2; Proroctví Jeremiáše proroka 11. 5., 14. 8. a jiné. 18/ Matouš 24. 35. 17/ Podle Proroctví Izaiáše proroka I. 2; Pláč Jeremiá šův 2. 22. 18/ Podle Lukáše 12. 16; Evangelium sv. Jana 15. 5. 19/ Matouš 24. 28. 20 Žalm 127. 3. *) Přeloženo podle metateze Rybovy: senex moribus et iuvenis annis misto senex, iuvenis moribus et annis. 21/ 1. kniha královská 8. 39. 22/ Žalm 76. 11. 23/ Epištola sv. Pavla k Rímanům 8. 28.
Strana 382
Tebe, Maria, prosím, ty královno milosrdenství slavná, královně této svůj olej léku rač dáti! Mírněji pomaž ji a k sobě pak přidruž již čistou, Václave dobrotivý, ty vévodo koruny, zbožný mučedníku, k nebi ji přidruž, zrozenou z tvého kmene! Smrt smutná ji loupí, když lid tvou oslavu slaví. Vyplň to na mé prosby: ať všechna jí ustoupí obtíž, aby se radovat mohla a s tebou v nebi se spojit. Vás pak, jasní světci, vy milí Pánu, vás prosím: dejte královně této svou útěchu zároveň. Amen! Vzpomeň si, toto až přečteš, i ty že jedenkrát zemřeš. NÁVRAT K VLASTNÍ LATCE Chtěl jsem napsati dějepisné vylíčení, ale vzrušení mysli mne odvádí, abych odbočil od látky. Je věru sladké a zdá se milujícím krátké něco mluviti nebo psáti o milovaných. A tak tato svrchu jmenovaná královna, vší chvály hodná — a její památka budiž po- žehnána — získala si zásluhy o nás, obyvatele zbraslavské, svou věrností, láskou, milostí a ctností, že budeme zavázáni prosit za její štěstí Krále králů, Hospodina, prosbami stá- lého přimlouvání. Její znamenité činy, které mužně vykonala, vytrvalost mysli, pokora a moudrost nepřipouštějí zkráceného výkladu. Kdo si však přeje zvěděti skvělé věci jejího obcování a života, ať hledá v prvním a dru- hém dílu kroniky, najde je tam, a ať čte. a její vykonání svěřila opatům cisterciáckého řádu. Za nepřítomnosti krále Jana, který byl tenkrát v Korutanech24/, zemřela tato krá- lovna na Vyšehradě, byla tři dny nošena od pánů v Praze po kostelích a čtvrtého dne po své smrti pochována s náležitou uctivostí na Zbraslavi. Sedm dětí měla tato královna s králem Janem, svým manželem; dvě z nich, totiž Otakar a Eliška, byly před matčinou smrtí pochovány na Zbraslavi, pět ostatních dosud žije, totiž Václav, Jan, Markéta, Jitka a Anna, a o nich všech i o tom, co bude pa- mětihodného, bude podán výklad na přísluš- ných místech. NEPŘÍTOMNOST ČESKÉHO KRÁLE JANA POHŘEB ČESKÉ KRÁLOVNY Tedy svrchu jmenovaná a Bohu milá Eliška, česká a polská královna, jsouc dosud při jas- ném rozumu ustanovila rozumně svou závěť Po celý ten rok byl český král Jan vzdálen ze svého království, a prošed Francii a Porýní a krajiny skoro celého Německa, bystře a úspěšně vyřídil mnohé sporné záležitosti mezi Ludvíkem Bavorem a jinými knížaty, hrabaty a šlechtici.25/ Už totiž koluje přísloví: Bez českého krále nikdo nemůže konečně vyřídit svou věc. Povýší, koho chce, a ušlape, koho on nechce. Tak objíždívá různá místa, že ho žádný posel nemůže snadno najít. Nedávno, to jest v mě- síci září, projel týž král horní krajiny švábské a bavorské a přijel do Korutan26/ tam se po- staral o to, aby byla s jeho druhorozeným synem Janem manželstvím spojena dcera ko- rutanského vévody Jindřicha27 a aby mu všichni Korutanci složili slib věrnosti. Zdržu- je se tam v městě Tridentu28/ až dodnes český král Jan a hrnou se k němu mnozí mocní mu- žové z krajin a měst lombardských. Vypra- vuje pověst, že se tomuto králi poddaly Mi- lán, Brescia a Arezzo.23 Natolik má tento král úspěchy, že se tomu obecný lid diví. A jak dlouho? Nevím; Bůh to ví. Tamže v Tridentu se král po poslovi a z listu dověděl, že královna, jeho manželka, je mrtva a pochována. Tou zprávou byl král, 382/ 383
Tebe, Maria, prosím, ty královno milosrdenství slavná, královně této svůj olej léku rač dáti! Mírněji pomaž ji a k sobě pak přidruž již čistou, Václave dobrotivý, ty vévodo koruny, zbožný mučedníku, k nebi ji přidruž, zrozenou z tvého kmene! Smrt smutná ji loupí, když lid tvou oslavu slaví. Vyplň to na mé prosby: ať všechna jí ustoupí obtíž, aby se radovat mohla a s tebou v nebi se spojit. Vás pak, jasní světci, vy milí Pánu, vás prosím: dejte královně této svou útěchu zároveň. Amen! Vzpomeň si, toto až přečteš, i ty že jedenkrát zemřeš. NÁVRAT K VLASTNÍ LATCE Chtěl jsem napsati dějepisné vylíčení, ale vzrušení mysli mne odvádí, abych odbočil od látky. Je věru sladké a zdá se milujícím krátké něco mluviti nebo psáti o milovaných. A tak tato svrchu jmenovaná královna, vší chvály hodná — a její památka budiž po- žehnána — získala si zásluhy o nás, obyvatele zbraslavské, svou věrností, láskou, milostí a ctností, že budeme zavázáni prosit za její štěstí Krále králů, Hospodina, prosbami stá- lého přimlouvání. Její znamenité činy, které mužně vykonala, vytrvalost mysli, pokora a moudrost nepřipouštějí zkráceného výkladu. Kdo si však přeje zvěděti skvělé věci jejího obcování a života, ať hledá v prvním a dru- hém dílu kroniky, najde je tam, a ať čte. a její vykonání svěřila opatům cisterciáckého řádu. Za nepřítomnosti krále Jana, který byl tenkrát v Korutanech24/, zemřela tato krá- lovna na Vyšehradě, byla tři dny nošena od pánů v Praze po kostelích a čtvrtého dne po své smrti pochována s náležitou uctivostí na Zbraslavi. Sedm dětí měla tato královna s králem Janem, svým manželem; dvě z nich, totiž Otakar a Eliška, byly před matčinou smrtí pochovány na Zbraslavi, pět ostatních dosud žije, totiž Václav, Jan, Markéta, Jitka a Anna, a o nich všech i o tom, co bude pa- mětihodného, bude podán výklad na přísluš- ných místech. NEPŘÍTOMNOST ČESKÉHO KRÁLE JANA POHŘEB ČESKÉ KRÁLOVNY Tedy svrchu jmenovaná a Bohu milá Eliška, česká a polská královna, jsouc dosud při jas- ném rozumu ustanovila rozumně svou závěť Po celý ten rok byl český král Jan vzdálen ze svého království, a prošed Francii a Porýní a krajiny skoro celého Německa, bystře a úspěšně vyřídil mnohé sporné záležitosti mezi Ludvíkem Bavorem a jinými knížaty, hrabaty a šlechtici.25/ Už totiž koluje přísloví: Bez českého krále nikdo nemůže konečně vyřídit svou věc. Povýší, koho chce, a ušlape, koho on nechce. Tak objíždívá různá místa, že ho žádný posel nemůže snadno najít. Nedávno, to jest v mě- síci září, projel týž král horní krajiny švábské a bavorské a přijel do Korutan26/ tam se po- staral o to, aby byla s jeho druhorozeným synem Janem manželstvím spojena dcera ko- rutanského vévody Jindřicha27 a aby mu všichni Korutanci složili slib věrnosti. Zdržu- je se tam v městě Tridentu28/ až dodnes český král Jan a hrnou se k němu mnozí mocní mu- žové z krajin a měst lombardských. Vypra- vuje pověst, že se tomuto králi poddaly Mi- lán, Brescia a Arezzo.23 Natolik má tento král úspěchy, že se tomu obecný lid diví. A jak dlouho? Nevím; Bůh to ví. Tamže v Tridentu se král po poslovi a z listu dověděl, že královna, jeho manželka, je mrtva a pochována. Tou zprávou byl král, 382/ 383
Strana 383
jak se vypravuje, rozrušen a jeho vzrušení se projevuje skutky a smutečním oděvem; vždyť byli oni dvacet let manželstvím spojeni, a přece spolu osobně zůstávali zcela kratičký %/ Král Jan byl tehdy v Tyrolích u Jindřicha Korutan- ského. 25/ Kronikář asi míní smíření Ludvíka Bavora s vévody rakouskými, které král Jan sjednal v Hagenavě 6. srpna 1330 (Regesta III, č. 1674), a s biskupem Bertoldem Štrasburským. Srv. i pozn. vzadu. SMÍŘENÍ PROTIPAPEŽE A JINÉ VĚCI $ XXVI Téhož roku z prozřetelnosti Boží milosrdně přestal zhoubný rozkol, který vznikl o dva papeže v církvi; neboť onen nepravý proti- papež, o kterém jsme se výše zmínili, když viděl, že je nadobro opuštěn od Ludvíka Bavora, který ho dal zvoliti, a neuznán od římského lidu, pokorně hledal milost pana papeže Jana a našel ji'/, jak úplněji objasnila generální kapitula všem opatům cisterciác- kého řádu. Píše totiž takto: „Onen chytrý podvodník a nevraživý utr- hač, který nehledá, aby pohltil řeku, leč by Jordán vtekl v ásta jeho?/, v touze po vybra- ných pokrmech se pokusil se zločinnou chytrostí vztáhnout opovážlivé ruce na nej- vzácnější věci církve, aby je hrozným otřese- ním roztrhal; zaséval v církvi bludy, rozkoly, kacířství, bouřlivé rozpory a snažil se celým a ustavičným úsilím, aby ,nesesivanou suk- nici'?/ Páné rozdélil a áskocnou zlobou zma- řil závěť míru, kterou sám král pokojný usta- novil. Ale jeho podvodné pokusy se vynasnazilo v těchto dnech zamezit zření milosti Boží tak, že svým světlem rozjasnilo ducha hlavy a původce takové prokleté ničemnosti, zastře- 1/ Petr z Corbary se poddal 13. července 1330 a po od- volání v Pise odebral se do Avignonu, kde odvolal své bludy 24. a 25. srpna. 2/ Podle Knihy Jobovy 40. 18. čas; tato byla v Čechách, onen býval nej- častěji ve svém hrabství nebo jinde, kde měl projednávat záležitosti. 26/ Listinně je pobyt Janův dosvědčen od 1.—19. září v Innsbrucku, dne 21. září v Hallu, 2. října v Meranu. 7/ Jmenovala se Markéta (Maultasch). 28/ V Tridentu byl Jan podle listin od 20. do 23. listo- padu (Regesta III, č. 1712, 1713). Srv. pozn. vzadu. 29/ Srv. níže v kap. XXVII. ného mrakem bludu, totiž Petra z Corbary, který se na radu ničemníků opovážil způso- bem hodným zatracení uchvátit nejvyšší po- stavení v svaté římské církvi, že se rozhodl s náležitým pokáním odříci svého bludu a vrhnouti se k nohám našeho nejsvětějšího otce pana papeže Jana, a hleděl v přítomnosti lidu se slzami zatratit ‚se srdcem potřeným a zkroušeným“/ svůj tak ohavný blud, po- korně žádaje za odpuštění tak zločinných pře- stupků. A proto musí vzejíti nad tím, že bož- ská dobrotivost tak shlédla na svou svatou církev, „sláva na vysostech Bohu'5/ a radost duchovního plesání všem věřícím Kristovým na zemi. Proto generální kapitula, vzdávajíc s nadšením ducha díky Otci světel za tak ne- výslovný dar, stanovila a rozhodla, aby se, jakmile by došla takováto zpráva do řádových klášterů, zpívalo v ambitu co nejzvučněji „, Tebe Boha chválíme“ a aby byla v jednotli- vých domech řádových slavnostně sloužena mše o Duchu svatém.“ Je tedy zřejmé, že toho roku Bůh milo- srdné utal jak od církve, tak od říše dvě ne- stvůrné hlavy, které jako dva kozlí rohy trka- ly přemnohé a znepokojovaly množství srdcí věřících, to jest Petra a Fridricha, tohoto nepřítele církve, onoho říše. "Téhož roku se ujal Zbraslavský klášter drzení majetkà v Komotfanech?/ a Vodocho- dech a úplně se uvázal ve špitál na Mélníce, jak rozhodla ještě zaživa paní královna Eliška. */ Podle Evangelia sv. Jana 19. 23. */ Podle Žalmu 50. 19. 5/ Lukáš 2. 14. */ V lat. orig.: Chomorsan.
jak se vypravuje, rozrušen a jeho vzrušení se projevuje skutky a smutečním oděvem; vždyť byli oni dvacet let manželstvím spojeni, a přece spolu osobně zůstávali zcela kratičký %/ Král Jan byl tehdy v Tyrolích u Jindřicha Korutan- ského. 25/ Kronikář asi míní smíření Ludvíka Bavora s vévody rakouskými, které král Jan sjednal v Hagenavě 6. srpna 1330 (Regesta III, č. 1674), a s biskupem Bertoldem Štrasburským. Srv. i pozn. vzadu. SMÍŘENÍ PROTIPAPEŽE A JINÉ VĚCI $ XXVI Téhož roku z prozřetelnosti Boží milosrdně přestal zhoubný rozkol, který vznikl o dva papeže v církvi; neboť onen nepravý proti- papež, o kterém jsme se výše zmínili, když viděl, že je nadobro opuštěn od Ludvíka Bavora, který ho dal zvoliti, a neuznán od římského lidu, pokorně hledal milost pana papeže Jana a našel ji'/, jak úplněji objasnila generální kapitula všem opatům cisterciác- kého řádu. Píše totiž takto: „Onen chytrý podvodník a nevraživý utr- hač, který nehledá, aby pohltil řeku, leč by Jordán vtekl v ásta jeho?/, v touze po vybra- ných pokrmech se pokusil se zločinnou chytrostí vztáhnout opovážlivé ruce na nej- vzácnější věci církve, aby je hrozným otřese- ním roztrhal; zaséval v církvi bludy, rozkoly, kacířství, bouřlivé rozpory a snažil se celým a ustavičným úsilím, aby ,nesesivanou suk- nici'?/ Páné rozdélil a áskocnou zlobou zma- řil závěť míru, kterou sám král pokojný usta- novil. Ale jeho podvodné pokusy se vynasnazilo v těchto dnech zamezit zření milosti Boží tak, že svým světlem rozjasnilo ducha hlavy a původce takové prokleté ničemnosti, zastře- 1/ Petr z Corbary se poddal 13. července 1330 a po od- volání v Pise odebral se do Avignonu, kde odvolal své bludy 24. a 25. srpna. 2/ Podle Knihy Jobovy 40. 18. čas; tato byla v Čechách, onen býval nej- častěji ve svém hrabství nebo jinde, kde měl projednávat záležitosti. 26/ Listinně je pobyt Janův dosvědčen od 1.—19. září v Innsbrucku, dne 21. září v Hallu, 2. října v Meranu. 7/ Jmenovala se Markéta (Maultasch). 28/ V Tridentu byl Jan podle listin od 20. do 23. listo- padu (Regesta III, č. 1712, 1713). Srv. pozn. vzadu. 29/ Srv. níže v kap. XXVII. ného mrakem bludu, totiž Petra z Corbary, který se na radu ničemníků opovážil způso- bem hodným zatracení uchvátit nejvyšší po- stavení v svaté římské církvi, že se rozhodl s náležitým pokáním odříci svého bludu a vrhnouti se k nohám našeho nejsvětějšího otce pana papeže Jana, a hleděl v přítomnosti lidu se slzami zatratit ‚se srdcem potřeným a zkroušeným“/ svůj tak ohavný blud, po- korně žádaje za odpuštění tak zločinných pře- stupků. A proto musí vzejíti nad tím, že bož- ská dobrotivost tak shlédla na svou svatou církev, „sláva na vysostech Bohu'5/ a radost duchovního plesání všem věřícím Kristovým na zemi. Proto generální kapitula, vzdávajíc s nadšením ducha díky Otci světel za tak ne- výslovný dar, stanovila a rozhodla, aby se, jakmile by došla takováto zpráva do řádových klášterů, zpívalo v ambitu co nejzvučněji „, Tebe Boha chválíme“ a aby byla v jednotli- vých domech řádových slavnostně sloužena mše o Duchu svatém.“ Je tedy zřejmé, že toho roku Bůh milo- srdné utal jak od církve, tak od říše dvě ne- stvůrné hlavy, které jako dva kozlí rohy trka- ly přemnohé a znepokojovaly množství srdcí věřících, to jest Petra a Fridricha, tohoto nepřítele církve, onoho říše. "Téhož roku se ujal Zbraslavský klášter drzení majetkà v Komotfanech?/ a Vodocho- dech a úplně se uvázal ve špitál na Mélníce, jak rozhodla ještě zaživa paní královna Eliška. */ Podle Evangelia sv. Jana 19. 23. */ Podle Žalmu 50. 19. 5/ Lukáš 2. 14. */ V lat. orig.: Chomorsan.
Strana 384
ROK PÁNÉ 1331. OTOM, COKONAL CESKY KRÁL JAN V KRAJINÁCH LOMBARDSKYCH << XXVII Léta Páně 1331 v oné noci, která následuje po Narození Páně!/, bylo vidět zatmění mě- síce a to zatmění po tři měsíce předcházelo a několik dní po něm následovalo mnoho sil- ných větrů. "Téhož roku a v téže době český král Jan, který slíbil po poslech napřed poslaných, že chce slavit svátek Narození Páně v Praze, změnil úmysl a vtrhl do krajin lombard- skych.?/ Toto nečekané vtrhnutí a tato po- divná věc vzbudila úžas a podivení jak u kní- žat, tak u všech národů. Ta věc se nelíbila především Ludvíkovi Bavorovi; tvrdil totiž, že se to stalo na jeho škodu. Král Jan shro- máždil silné vojsko z Německa a s ním si s přispěním své pověsti a štěstí v krátkém čase podrobil největší část Lombardie. Toto jsou jména předních měst, která se svými hrady a městečky složila králi slib věrnosti a vykonala přísahu: Brescia, Bergamo, Cre- mona, Piacenza, Como, Parma, Reggio, Mo- dena a Lucca se všemi svými okresy a hrady; rovněž Milán, Novara a Pavia. Některé z těchto měst se poddaly panství tohoto krále načas, jiné trvale. Lucca a Brescia složily tomuto králi přísahu stálého poddanství. Vida pak tento král, že ho při přízni Štěs- těny osud podporuje, nazpět povolává do je- jich sídel biskupy a duchovní od Ludvíka Bavora vypuzené, navštíví legáta Apoštolské stolice blízko Boloné?/, zafizuje a stará se, aby se konala bohoslužba v chrámech stiže- ných interdiktem. I v jednotlivých městech sobě poddaných usiluje o mír občanů, odvra- ceje všechny, pokud může, od zastaralých svárů. Nařídí totiž a nakáže všem, aby se nikdo nejmenoval ani nenazýval guelfem nebo ghibellinem. Vybízí tento král všechny, aby byli občany spolu o stejném zákoně pod českým králem. Stane se tedy král Lombar- danüm milovaným a milým a většina jich ho prohlašuje za spravedlivého a nazývá ho po- žehnaným. Po uplynutí sedmi měsíců, v nichž byl král v krajinách lombardských, protože naň doléhalo mnoho záležitostí jak v Ně- mecku, tak ve Francii, svěřil lombardská 384 / 385 města svému prvorozenému synu Václavovi, kterého k sobě dříve povolal z Lucemburska, a poslav napřed posly, rozhodl se odebrati do Rezna“/. Když jsme ho tam jak já, tak jiní, jimž byly svěřeny jisté úkoly, příliš dlouho s omrzelostí očekávali, přijel dne 21. čer- vence“/ do Řezna a našel tam Ludvíka Ba- vora. Tito dva, Ludvík Bavor a král Jan, se často scházejí na ostrově uprostřed Dunaje k tajným rozhovorům a vzájemně projedná- vají s nejdůvěrnějšími svými rádci po dvacet dva dny co nejtajněji své záležitosti. Tam se ve všem shodli, což bylo dříve pro všechny nemyslitelné, a zařídili a dojednali, že se má uzavřít mezi jejich dědici manželství. A tam v téže době oni vykonali rozdělení země mezi vévody Dolních Bavor, bratry Jindřicha a Otu a jejich strýce Jindřicha: Jindřich starší obdržel Landshut a Strau- bing$/, Ota získal Burghausy a Jindřich mlad- ší dostal v držení Koubu.?/ A tak vyřídiv v Bavorsku rozličné záleži- tosti, přišel král v předvečer Nanebevzetí Marie*/ do Domažlic a tam se na jeho pozvání, které učinil, shromáždilo četně knížat i pánů. Tam, jak jsem viděl, připravily nové záleži- tosti mrzutou práci. Když tam král uspořá- dal, pokud bylo možno, věci Českého krá- lovství a knížat a osmi vévodů, kteří byli pří- tomni, a pomýšlel jeti do Norimberka na sjezd Ludvíkův a odtud hned se odebrati do Fran- cie a poslal napřed o tom spolehlivé posly, tu dostal zprávy přicházející z Moravy a ozna- mující: Uherský král Karel s rakouským vé- vodou Otou obsazuje pleněním a požáry ce- lou Moravu. Proto změnil král svůj úmysl a rychle obrátil své kroky dne 27. srpna ku Praze. Když pak byl král v Praze, shledal, že je lež, co bylo tvrzeno o uherském králi, a poslav slavnostní posly, žádal na něm vzájemnou rozmluvu. Zatím však král shromažďuje voj- sko a chystá se k bojům, kdyby bylo třeba. Vybírá ode všech obecnou daň, zvanou berně, a nadto uloží klášterníkům a městům nej- těžší dávky.?/ Téhož roku dne 8. dubna je odvedena Anna, osmiletá dcera krále Jana, z Prahy do Lucemburka a tam přidružena k ostatním dědicům království. A po jejím odchodu stojí království ve zmatcích bez pána, beze všeho rodu královského, bez vlády, bez krále; jakýs takýs mír, který je v království, se přičítá jedině Bohu. Téhož roku v den Nalezení svatého Kříže*/
ROK PÁNÉ 1331. OTOM, COKONAL CESKY KRÁL JAN V KRAJINÁCH LOMBARDSKYCH << XXVII Léta Páně 1331 v oné noci, která následuje po Narození Páně!/, bylo vidět zatmění mě- síce a to zatmění po tři měsíce předcházelo a několik dní po něm následovalo mnoho sil- ných větrů. "Téhož roku a v téže době český král Jan, který slíbil po poslech napřed poslaných, že chce slavit svátek Narození Páně v Praze, změnil úmysl a vtrhl do krajin lombard- skych.?/ Toto nečekané vtrhnutí a tato po- divná věc vzbudila úžas a podivení jak u kní- žat, tak u všech národů. Ta věc se nelíbila především Ludvíkovi Bavorovi; tvrdil totiž, že se to stalo na jeho škodu. Král Jan shro- máždil silné vojsko z Německa a s ním si s přispěním své pověsti a štěstí v krátkém čase podrobil největší část Lombardie. Toto jsou jména předních měst, která se svými hrady a městečky složila králi slib věrnosti a vykonala přísahu: Brescia, Bergamo, Cre- mona, Piacenza, Como, Parma, Reggio, Mo- dena a Lucca se všemi svými okresy a hrady; rovněž Milán, Novara a Pavia. Některé z těchto měst se poddaly panství tohoto krále načas, jiné trvale. Lucca a Brescia složily tomuto králi přísahu stálého poddanství. Vida pak tento král, že ho při přízni Štěs- těny osud podporuje, nazpět povolává do je- jich sídel biskupy a duchovní od Ludvíka Bavora vypuzené, navštíví legáta Apoštolské stolice blízko Boloné?/, zafizuje a stará se, aby se konala bohoslužba v chrámech stiže- ných interdiktem. I v jednotlivých městech sobě poddaných usiluje o mír občanů, odvra- ceje všechny, pokud může, od zastaralých svárů. Nařídí totiž a nakáže všem, aby se nikdo nejmenoval ani nenazýval guelfem nebo ghibellinem. Vybízí tento král všechny, aby byli občany spolu o stejném zákoně pod českým králem. Stane se tedy král Lombar- danüm milovaným a milým a většina jich ho prohlašuje za spravedlivého a nazývá ho po- žehnaným. Po uplynutí sedmi měsíců, v nichž byl král v krajinách lombardských, protože naň doléhalo mnoho záležitostí jak v Ně- mecku, tak ve Francii, svěřil lombardská 384 / 385 města svému prvorozenému synu Václavovi, kterého k sobě dříve povolal z Lucemburska, a poslav napřed posly, rozhodl se odebrati do Rezna“/. Když jsme ho tam jak já, tak jiní, jimž byly svěřeny jisté úkoly, příliš dlouho s omrzelostí očekávali, přijel dne 21. čer- vence“/ do Řezna a našel tam Ludvíka Ba- vora. Tito dva, Ludvík Bavor a král Jan, se často scházejí na ostrově uprostřed Dunaje k tajným rozhovorům a vzájemně projedná- vají s nejdůvěrnějšími svými rádci po dvacet dva dny co nejtajněji své záležitosti. Tam se ve všem shodli, což bylo dříve pro všechny nemyslitelné, a zařídili a dojednali, že se má uzavřít mezi jejich dědici manželství. A tam v téže době oni vykonali rozdělení země mezi vévody Dolních Bavor, bratry Jindřicha a Otu a jejich strýce Jindřicha: Jindřich starší obdržel Landshut a Strau- bing$/, Ota získal Burghausy a Jindřich mlad- ší dostal v držení Koubu.?/ A tak vyřídiv v Bavorsku rozličné záleži- tosti, přišel král v předvečer Nanebevzetí Marie*/ do Domažlic a tam se na jeho pozvání, které učinil, shromáždilo četně knížat i pánů. Tam, jak jsem viděl, připravily nové záleži- tosti mrzutou práci. Když tam král uspořá- dal, pokud bylo možno, věci Českého krá- lovství a knížat a osmi vévodů, kteří byli pří- tomni, a pomýšlel jeti do Norimberka na sjezd Ludvíkův a odtud hned se odebrati do Fran- cie a poslal napřed o tom spolehlivé posly, tu dostal zprávy přicházející z Moravy a ozna- mující: Uherský král Karel s rakouským vé- vodou Otou obsazuje pleněním a požáry ce- lou Moravu. Proto změnil král svůj úmysl a rychle obrátil své kroky dne 27. srpna ku Praze. Když pak byl král v Praze, shledal, že je lež, co bylo tvrzeno o uherském králi, a poslav slavnostní posly, žádal na něm vzájemnou rozmluvu. Zatím však král shromažďuje voj- sko a chystá se k bojům, kdyby bylo třeba. Vybírá ode všech obecnou daň, zvanou berně, a nadto uloží klášterníkům a městům nej- těžší dávky.?/ Téhož roku dne 8. dubna je odvedena Anna, osmiletá dcera krále Jana, z Prahy do Lucemburka a tam přidružena k ostatním dědicům království. A po jejím odchodu stojí království ve zmatcích bez pána, beze všeho rodu královského, bez vlády, bez krále; jakýs takýs mír, který je v království, se přičítá jedině Bohu. Téhož roku v den Nalezení svatého Kříže*/
Strana 385
zašly mrazem a zimou skoro všechny vinice. Dosud Ludvík Bavor, třebas byl od papeže Jana vyobcován a zbaven všech titulů hod- nosti a důstojenství a zapleten do mnoha sporů proti němu vedených, přece vystupuje jako císař a přivádí k sobě hrozbami i lichot- nými řečmi četná knížata jak duchovní, tak světská a říšská města v Německu. Pro to poblouzení se uvádí veřejný pořádek státní ve zmatek a u většiny lidí vzniká veliké ne- bezpečenství duše. Všem je jasno, že se každý, chce-li něco konati, s větším potěšením obírá tím, co má rád, jestliže se však odnímá to, co má rád, ubývá potěšení v práci. A tak důkladně popi- sovati velkolepé činy milovaných osob, které učinila jejich ctnost mně i jiným hodnými lásky, bylo pro mne potěšením a se psaním lehká práce, protože to, co jsem o nich na- psal, poskytovalo mně i jiným příklady k pro- spívání jak v mravech, tak v ctnostech. Když však byli oni, bohužel, uštknutím smrti od- ňati našim očím, počíná ochabovati péro moje. Nepopisuji činy a mravy těch, kteří žijí nyní a takřka teprve začínají žíti i pano- vati, protože je neznám; přeslavné však činy, jež jsem na vlastní oči a uši pravdivě poznal, oněch jasných knížat a zbožných osob, které odešly z tohoto světa, vypisoval jsem k po- učení všech. Zdali nejzbožnější z knížat Václav, král český, zakladatel Zbraslavi, pro něhož pře- devším bylo toto sepsání nejprve skládáno, neposkytl všem, kdož o něm mluvili a psali, obšírnou látku i ctností i zbožností? Zdali i Jindřich, znamenitý císař římský, neměl čest a slávu přede všemi? Zdali si ušlechtilé potomstvo a urozený rod těchto dvou, totiž LIST O VÝPRAVÁCH A ÚSPĚŠÍCH ČESKÉHO KRÁLE JANA $ XXVIII Ctihodnému v Kristu otci, panu Petrovi, opatu zbraslavskému, Jindřich, notář slav- ného pana Jana, krále českého, ducha k službě ochotného i sebe celého nabízí. Vaše otcovská láska, které jsem rád s ucti- vostí poslušen, svěřila mně v Praze před od- tohoto syn král Jan, onoho dcera královna Eliška, nezískali veliké jméno vedle jména velikých lidí, kteří žijí na zemi? Jejich činy, které se staly v mé době a jsou mně proto více známy, hleděl jsem vylíčit ne sice zlatými nebo červenými barvami, nýbrž takřka uhlem na bílých kožích černými tahy inkoustu. Čte-li se tu něco napsáno o ostatních jak cír- kevních, tak světských knížatech nebo prelá- tech, všechno to se vypráví při příležitosti oněch čtyř. Vždyť na jejich rukou závisí do- sud povýšení, mír a blaho Zbraslavi. Řid, Bože, krále dosud žijícího a smiluj se nad oněmi třemi zemřelými; smiluj se i nad námi, Pane, smiluj se nad námi, „abychom našli milosrdenství Tvé''!!/ v čase příhodném! 1/ 26. prosince 1330. 3/ O věci srv. pozn. vzadu. 3/ Byl to Bertrand du Pojet, tehdy kardinál biskup ostij- ský. Schůzka, kterou obeslala i četná města lombardská, se konala 16. dubna 1331 v Castelfranco u Boloné, ale jen mezi králem a legátem; oba v ní pokračovali večer téhož dne v Piumacciu, kde i přenocovali. Srv. pozn. vzadu. */ V lat. orig.: Ratisponam. 5/ Stalo se to asi o několik dní později, protože byl dne 21. července v Landshutu (Regesta III, č. 1771) a Ludvík v Norimberku. Listinně je dosvědčen Janův pobyt v Řezně od 2. do 13. srpna (Regesta III, č. 1777—1789, 1791, 1792). Srv. pozn. vzadu. */ Straubing. ?/ V lat. orig.: Cambiam. Listiny o tom všem viz v Re- gestech, III, pozn. č. 4. 8/ Dne 14. srpna. Listinně je pobyt Janův v Domażli- cích potvrzen od 16. do 25. srpna (Regesta III, č. 1794 aż 1803, 1805, 1807—1809, 1811—1813— 1813; IV, €. 2046, 2166). Dne 22. srpna tam vydal revers, že ne- bude ukládat žádné berně mimo nepředvídané případy (Regesta III, č. 1807). */ Srv. pozn. č. 8. 19/ Dne 3. května. 11/ Podle Proroctví Daniela proroka 3. 39. chodem pana krále, že vám mám o postupu a úspěchu svého pana krále něco spolehlivě vypsati z toho, co jsem viděl, a oznámiti spo- lehlivou zprávu. Chtěje proto poslechnouti vašich rozkazů a vyhověti vašim přáním, píši vám, že můj pan král dorazil desátého dne od oné doby, kdy vyjel z Prahy, do Vrati- slavi!/ a v tom městě sehnal rozličnými způ- 1/ Dne 13. září vydával král Jan ještě listiny v Praze (Regesta III, č. 1826), dne 16. září už v Kutné Hoře (č. 1829), dne 17. září v Chrudimi (č. 1831), dne 19. září v Náchodě (Regesta IV, č. 2168) a podle toho by byl vyjel z Prahy asi 14. nebo 15. září a dojel do Vratislavi asi 27. nebo 28. září; tam už datuje listiny 29. září.
zašly mrazem a zimou skoro všechny vinice. Dosud Ludvík Bavor, třebas byl od papeže Jana vyobcován a zbaven všech titulů hod- nosti a důstojenství a zapleten do mnoha sporů proti němu vedených, přece vystupuje jako císař a přivádí k sobě hrozbami i lichot- nými řečmi četná knížata jak duchovní, tak světská a říšská města v Německu. Pro to poblouzení se uvádí veřejný pořádek státní ve zmatek a u většiny lidí vzniká veliké ne- bezpečenství duše. Všem je jasno, že se každý, chce-li něco konati, s větším potěšením obírá tím, co má rád, jestliže se však odnímá to, co má rád, ubývá potěšení v práci. A tak důkladně popi- sovati velkolepé činy milovaných osob, které učinila jejich ctnost mně i jiným hodnými lásky, bylo pro mne potěšením a se psaním lehká práce, protože to, co jsem o nich na- psal, poskytovalo mně i jiným příklady k pro- spívání jak v mravech, tak v ctnostech. Když však byli oni, bohužel, uštknutím smrti od- ňati našim očím, počíná ochabovati péro moje. Nepopisuji činy a mravy těch, kteří žijí nyní a takřka teprve začínají žíti i pano- vati, protože je neznám; přeslavné však činy, jež jsem na vlastní oči a uši pravdivě poznal, oněch jasných knížat a zbožných osob, které odešly z tohoto světa, vypisoval jsem k po- učení všech. Zdali nejzbožnější z knížat Václav, král český, zakladatel Zbraslavi, pro něhož pře- devším bylo toto sepsání nejprve skládáno, neposkytl všem, kdož o něm mluvili a psali, obšírnou látku i ctností i zbožností? Zdali i Jindřich, znamenitý císař římský, neměl čest a slávu přede všemi? Zdali si ušlechtilé potomstvo a urozený rod těchto dvou, totiž LIST O VÝPRAVÁCH A ÚSPĚŠÍCH ČESKÉHO KRÁLE JANA $ XXVIII Ctihodnému v Kristu otci, panu Petrovi, opatu zbraslavskému, Jindřich, notář slav- ného pana Jana, krále českého, ducha k službě ochotného i sebe celého nabízí. Vaše otcovská láska, které jsem rád s ucti- vostí poslušen, svěřila mně v Praze před od- tohoto syn král Jan, onoho dcera královna Eliška, nezískali veliké jméno vedle jména velikých lidí, kteří žijí na zemi? Jejich činy, které se staly v mé době a jsou mně proto více známy, hleděl jsem vylíčit ne sice zlatými nebo červenými barvami, nýbrž takřka uhlem na bílých kožích černými tahy inkoustu. Čte-li se tu něco napsáno o ostatních jak cír- kevních, tak světských knížatech nebo prelá- tech, všechno to se vypráví při příležitosti oněch čtyř. Vždyť na jejich rukou závisí do- sud povýšení, mír a blaho Zbraslavi. Řid, Bože, krále dosud žijícího a smiluj se nad oněmi třemi zemřelými; smiluj se i nad námi, Pane, smiluj se nad námi, „abychom našli milosrdenství Tvé''!!/ v čase příhodném! 1/ 26. prosince 1330. 3/ O věci srv. pozn. vzadu. 3/ Byl to Bertrand du Pojet, tehdy kardinál biskup ostij- ský. Schůzka, kterou obeslala i četná města lombardská, se konala 16. dubna 1331 v Castelfranco u Boloné, ale jen mezi králem a legátem; oba v ní pokračovali večer téhož dne v Piumacciu, kde i přenocovali. Srv. pozn. vzadu. */ V lat. orig.: Ratisponam. 5/ Stalo se to asi o několik dní později, protože byl dne 21. července v Landshutu (Regesta III, č. 1771) a Ludvík v Norimberku. Listinně je dosvědčen Janův pobyt v Řezně od 2. do 13. srpna (Regesta III, č. 1777—1789, 1791, 1792). Srv. pozn. vzadu. */ Straubing. ?/ V lat. orig.: Cambiam. Listiny o tom všem viz v Re- gestech, III, pozn. č. 4. 8/ Dne 14. srpna. Listinně je pobyt Janův v Domażli- cích potvrzen od 16. do 25. srpna (Regesta III, č. 1794 aż 1803, 1805, 1807—1809, 1811—1813— 1813; IV, €. 2046, 2166). Dne 22. srpna tam vydal revers, že ne- bude ukládat žádné berně mimo nepředvídané případy (Regesta III, č. 1807). */ Srv. pozn. č. 8. 19/ Dne 3. května. 11/ Podle Proroctví Daniela proroka 3. 39. chodem pana krále, že vám mám o postupu a úspěchu svého pana krále něco spolehlivě vypsati z toho, co jsem viděl, a oznámiti spo- lehlivou zprávu. Chtěje proto poslechnouti vašich rozkazů a vyhověti vašim přáním, píši vám, že můj pan král dorazil desátého dne od oné doby, kdy vyjel z Prahy, do Vrati- slavi!/ a v tom městě sehnal rozličnými způ- 1/ Dne 13. září vydával král Jan ještě listiny v Praze (Regesta III, č. 1826), dne 16. září už v Kutné Hoře (č. 1829), dne 17. září v Chrudimi (č. 1831), dne 19. září v Náchodě (Regesta IV, č. 2168) a podle toho by byl vyjel z Prahy asi 14. nebo 15. září a dojel do Vratislavi asi 27. nebo 28. září; tam už datuje listiny 29. září.
Strana 386
soby vydírání přes dvanáct tisíc hřiven jak od křesťanů, tak od Židů. Tyto peníze takřka všechny určil žoldnéřům. Když pak jsme tam i odjinud shromáždili veliké množství bojovníků a dostali ve Vrati- slavi čtyři obléhací stroje, zamířili jsme odtud svůj pochod k Hlohovu?/. 'Toto město dostal pan král dědičně a přijal od něho přísahu trvalého poddanství. Neboť vévoda Přemek Hlohovský, který tohoto roku zemřel bez dě- diců, poddal se, pokud byl živ, panu králi a přijal od něho to město a svou zemi v léno. Proto když nadešla jeho hodinka smrti, patří to právem panu králi jakožto spadlé léno. Od tohoto města přitáhl pan král do Pomo- řanska se sedmi sty ozbrojených mužů a ob- klíčil se svým vojskem a oblehl město Poznaň. Šestého dne tohoto obléhání bylo prostřed- nictvím poslů uzavřeno mezi mým panem králem a Lokietkem, králem krakovským, příměří na dobu jednoho měsíce; po jeho uzavření hned jsme strhli jak všechny oblé- hací stroje, tak stany a upustili od obléhání tohoto města a pan král navštívil moravské krajiny na uherských hranicích, aby konal vzájemnou rozmluvu s uherským králem Karlem.?/ Neboť ten uherský král zamýšlí nyní poskytnouti pomoc svému tchánovi Lo- kietkovi, králi krakovskému, proti mému panu králi. Ale protože nevím, co zrodí zítřejší den, nechci vám psáti o tom, co bude. Ale co uvidím, nikterak vám nezatajím. Buďte zdráv, milovaný otče, a modlete se za mne, abych se ve zdraví vrátil do Čech! Dáno v Brně v předvečer Šimona a Judy.*/ ROVNĚŽ LIST KRÁLŮV O TÉTO VĚCI „Jan, z Boží milosti český a polský král a hra- bě lucemburský, ctihodnému Janovi, bisku- povi pražskému, knížeti svému milovanému, pozdravení s plností všeho dobrého. Ježto chceme, důvěřujíce v ochranu Boha nejvyš- šího a v zásluhy naší spravedlnosti, na obranu našeho království postavit se s ozbrojenou mocí na odpor jasnému knížeti Otovi, vévo- dovi rakouskému, který už překročil Dunaj a nepřátelsky se položil poblíž Neuburkuš/, aby napadl území našeho království, vážně tě žádáme a vyzýváme, opětujíce znova své prosby, abys shromáždil všechny své přátele, služebníky a jiné lidi ozbrojené, jezdce, které- koli budeš moci pohnouti a získati, beze zření 386 / 387 na cenu koní, a přišel nám na pomoc, tak aby ses k nám osobně dostavil u Lavy v den so- botní nyní příští k stání v poli, kam se my rovněž toho dne odebereme, a projevil nám v tom svou věrnost, jak důvěřujeme. Dáno v Olbramkostele“/ v předvečer Všech sva- tých?/ o hodině jitřní.“ Podobné listy poslal pan Jan, český král, četným šlechticům, kteří zůstali po odchodu králově ve svých domovech, nadto i měšťa- nům pražským a mnohým jiným městům a ti hned uposlechli králova listu a táhli na onu výpravu se slušným počtem zbraní a pře- mnozí už vytáhli. Neboť je převeliký strach a mínění, že dojde k válce mezi vladaři svrchu řečenými. Vždyť četní lidé vykládají, že se králové uherský a krakovský spojili s vévodou rakouským$)/ a že mu chtějí pomáhat se svými lidmi proti králi českému. Denně očekáváme s rozrušenou a napjatou myslí dobrý konec nebo smír v tak nebezpečné záležitosti; nechť nám udělí mír Bůh, původce a milovník pokoje! ROVNĚŽ LIST O TÉŽE VĚCI „Ctihodnému v Kristu otci, panu Petrovi, opatovi zbraslavskému, Jindřich, notář slav- ného pana Jana, krále českého, k službě se zcela nabízí. Veliké divy a znamenité činy ráčil ukázati veliký Hospodin proti očekávání mnohých lidí s mým panem králem od oné hodiny, v kterou jsem vám naposledy odeslal svůj list, protože dávno počatý úmysl, který v sobě nosila ničemnost, vyšel nyní zřejmými známkami na světlo. Vaše otcovská láska ví a znovu vám uvádím na paměť, že jsme tohoto roku, když jsme byli v Bavorsku, spolu oba zřejmě slyšeli a viděli, že ten Ludvík, který si přivlastňuje titul císařský, předložil před četnými knížaty, která svolal, jako stížnost, že český král Jan vtrhl na škodu jeho a říše do území lombard- ského a tam si přivlastňuje přemnoho míst a práv, která, jak známo, nepatří jemu, nýbrž říši, a žádal v té věci o radu knížat a jiných šlechticů. O tom radili přemnozí takto: „Od té doby,“ pravili, „„,co krále českého těší přivlastňovat si nenáležitě to, co je vaše, za horami, budete si moci podobným způ- sobem podrobiti plným právem zde před horami, co je jeho.“ Proto ten Ludvík s rakouským vévodou Otou, který se také zúčastnil svrchu řečené
soby vydírání přes dvanáct tisíc hřiven jak od křesťanů, tak od Židů. Tyto peníze takřka všechny určil žoldnéřům. Když pak jsme tam i odjinud shromáždili veliké množství bojovníků a dostali ve Vrati- slavi čtyři obléhací stroje, zamířili jsme odtud svůj pochod k Hlohovu?/. 'Toto město dostal pan král dědičně a přijal od něho přísahu trvalého poddanství. Neboť vévoda Přemek Hlohovský, který tohoto roku zemřel bez dě- diců, poddal se, pokud byl živ, panu králi a přijal od něho to město a svou zemi v léno. Proto když nadešla jeho hodinka smrti, patří to právem panu králi jakožto spadlé léno. Od tohoto města přitáhl pan král do Pomo- řanska se sedmi sty ozbrojených mužů a ob- klíčil se svým vojskem a oblehl město Poznaň. Šestého dne tohoto obléhání bylo prostřed- nictvím poslů uzavřeno mezi mým panem králem a Lokietkem, králem krakovským, příměří na dobu jednoho měsíce; po jeho uzavření hned jsme strhli jak všechny oblé- hací stroje, tak stany a upustili od obléhání tohoto města a pan král navštívil moravské krajiny na uherských hranicích, aby konal vzájemnou rozmluvu s uherským králem Karlem.?/ Neboť ten uherský král zamýšlí nyní poskytnouti pomoc svému tchánovi Lo- kietkovi, králi krakovskému, proti mému panu králi. Ale protože nevím, co zrodí zítřejší den, nechci vám psáti o tom, co bude. Ale co uvidím, nikterak vám nezatajím. Buďte zdráv, milovaný otče, a modlete se za mne, abych se ve zdraví vrátil do Čech! Dáno v Brně v předvečer Šimona a Judy.*/ ROVNĚŽ LIST KRÁLŮV O TÉTO VĚCI „Jan, z Boží milosti český a polský král a hra- bě lucemburský, ctihodnému Janovi, bisku- povi pražskému, knížeti svému milovanému, pozdravení s plností všeho dobrého. Ježto chceme, důvěřujíce v ochranu Boha nejvyš- šího a v zásluhy naší spravedlnosti, na obranu našeho království postavit se s ozbrojenou mocí na odpor jasnému knížeti Otovi, vévo- dovi rakouskému, který už překročil Dunaj a nepřátelsky se položil poblíž Neuburkuš/, aby napadl území našeho království, vážně tě žádáme a vyzýváme, opětujíce znova své prosby, abys shromáždil všechny své přátele, služebníky a jiné lidi ozbrojené, jezdce, které- koli budeš moci pohnouti a získati, beze zření 386 / 387 na cenu koní, a přišel nám na pomoc, tak aby ses k nám osobně dostavil u Lavy v den so- botní nyní příští k stání v poli, kam se my rovněž toho dne odebereme, a projevil nám v tom svou věrnost, jak důvěřujeme. Dáno v Olbramkostele“/ v předvečer Všech sva- tých?/ o hodině jitřní.“ Podobné listy poslal pan Jan, český král, četným šlechticům, kteří zůstali po odchodu králově ve svých domovech, nadto i měšťa- nům pražským a mnohým jiným městům a ti hned uposlechli králova listu a táhli na onu výpravu se slušným počtem zbraní a pře- mnozí už vytáhli. Neboť je převeliký strach a mínění, že dojde k válce mezi vladaři svrchu řečenými. Vždyť četní lidé vykládají, že se králové uherský a krakovský spojili s vévodou rakouským$)/ a že mu chtějí pomáhat se svými lidmi proti králi českému. Denně očekáváme s rozrušenou a napjatou myslí dobrý konec nebo smír v tak nebezpečné záležitosti; nechť nám udělí mír Bůh, původce a milovník pokoje! ROVNĚŽ LIST O TÉŽE VĚCI „Ctihodnému v Kristu otci, panu Petrovi, opatovi zbraslavskému, Jindřich, notář slav- ného pana Jana, krále českého, k službě se zcela nabízí. Veliké divy a znamenité činy ráčil ukázati veliký Hospodin proti očekávání mnohých lidí s mým panem králem od oné hodiny, v kterou jsem vám naposledy odeslal svůj list, protože dávno počatý úmysl, který v sobě nosila ničemnost, vyšel nyní zřejmými známkami na světlo. Vaše otcovská láska ví a znovu vám uvádím na paměť, že jsme tohoto roku, když jsme byli v Bavorsku, spolu oba zřejmě slyšeli a viděli, že ten Ludvík, který si přivlastňuje titul císařský, předložil před četnými knížaty, která svolal, jako stížnost, že český král Jan vtrhl na škodu jeho a říše do území lombard- ského a tam si přivlastňuje přemnoho míst a práv, která, jak známo, nepatří jemu, nýbrž říši, a žádal v té věci o radu knížat a jiných šlechticů. O tom radili přemnozí takto: „Od té doby,“ pravili, „„,co krále českého těší přivlastňovat si nenáležitě to, co je vaše, za horami, budete si moci podobným způ- sobem podrobiti plným právem zde před horami, co je jeho.“ Proto ten Ludvík s rakouským vévodou Otou, který se také zúčastnil svrchu řečené
Strana 387
schůze v Norimberku, zařídil to tak, že on má navésti uherského krále Karla a Lokietka, krále krakovského, k tomu, že mají oni spolu s ním mocně a nepřátelsky napadati českého krále Jana. A aby to všechno rakouský vévoda Ota tím horlivěji obstaral, dal ho Ludvík uči- nit říšským vikářem, třebas byla potom tato věc českým králem zmařena. A tak svrchu jmenovaný Ota, vévoda rakouský, poštval krále, totiž uherského a krakovského, proti českému králi tak, že hledí činiti škody s pře- velikým množstvím jak z Rakušanů, tak z Uhrů, jakož i z jiných národů shromáždě- ným proti království Českému. Obecná pověst hlásá to, že Uhrů je pade- sát tisíc bojovníků a z nich že má tři tisíce pět set hlavy přikryté přílbami. Rakušanů pak tisíc osm set má přílby na hlavách a dva- cet tisíc je válečnou výstrojí různě připraveno do boje. Tento veliký počet sjednotila dlouhá doba. Ale náš pán, český král, shromáždil už v krátké době tisíc pět set mužů těžkooděných s dvaceti tisíci k boji znamenitě připravenými a s nimi už ležíme a už jsme dva týdny leželi před městem Lavou'!/ v poli, očekávajíce denně srážku s nepřáteli. A dávám vám vě- děti, že pánové Českého království věrně ve všem pomáhají našemu králi. Také někteří urození z Rakous jsou s námi v zástupu. Ale, hle, když někteří z našich, přestrašeni tak hojným množstvím nepřátel, říkali králi, aby ustoupil a opatřil se opevněním, protože tato hrstka nemůže odolati tak velikému množství, a král nevěděl, co dělat, pustil Bůh strach svój!*/ na naše protivníky a rozptýlil je tak, že se s povykem a rykem roztržky navzá- jem od sebe odloučili. Uhři se vrátili do Uher, CESTA ČESKÉHO KRÁLE DO FRANCIE 4 XXIX A stalo se, když bylo rozptýleno množství Rakušanů a Uhrů, že český král Jan rozložil a umístil tu onde na moravských hranicích vojsko na obranu a vrátil se s malým počtem v den svatého Mikuláše!/, biskupa a vyzna- vače, do Prahy. Tam vybral ode všeho lidu nesčíslné peníze a dal i slíbil šlechticům veli- ký žold, aby vedli za jeho nepřítomnosti válku Rakušané do Rakous. Ačkoli pak bylo převe- liké, jak bylo pověděno, množství nepřátel, přece se nikdy neodvážili přenocovat dvě noci na našich hranicích. Proto působili tito ne- přátelé větší obtíže sami sobě než našim. Když pak viděl náš pan král útěk nepřátel a zřejmou moc Boží, ještě více se v duchu posilnil. Proti některým Rakušanům, které zanechal vévoda Ota před Dunajem, aby sváděli boje, ustanovil šlechtice české a mo- ravské, aby denně proti nim bojovali. Tedy pan král se nyní vrací do Brna!*/ a brzy se vrátí, jak myslím, do Čech. To, co jsem viděl, jsem vám, pane, napsal, a až přijdu, budu vám více vypravovati živým slovem. Buďte zdráv v Pánu! Dáno v Lavě nazítří po svatć Katefine'*/, totiž hned po ústupu Rakušanů a Uhrů."“ 2/ V Hlohově byl Jan 1. a 2. října (Regesta III, č. 1836, 1837). K věci srv. výše II. kniha, kap. XXII, pozn. č. 8. 3/ Dne 19. října byl Jan zase už ve Vratislavi (Regesta III, č. 1840 an.) a dne 31. října už v Olbramkostele u Znojma, jak je vidět z následující listiny; schůzka s Karlem Uherským byla dne 11. listopadu v Lavě. Srv. pozn. vzadu. t/ Dne 27. října 1331. 5/ Klosterneuburk. ¢/ V lat. orig.: Costel (Olbramkostel u Znojma). ?/ Dne 31. října. 8/ Smlouva Oty Rakouského s Uhry byla uzavřena 2. září 1331. */ Tj. za Alpami. 10/ Mini se schüze konaná v Norimberku v bfeznu aż dubnu 1331. 11/ U Lavy vydal Jan listinu dne 14. listopadu (Regesta III, &. 1851). 12/ Podle z. knihy Mojžíšovy 23. 27. 13/ V Brně byl Jan už dne 25. listopadu (Regesta III, č. 1856 n.) 14/ Dne 26. listopadu. proti Rakušanům a Uhrům. Uspořádav tyto věci, vyjel král osmého dne, to jest v den svaté Lucie?/, v noční době — a nikdo o tom ne- věděl — jen s desíti muži co nejtajněji z Pra- hy, přenocoval onoho dne v Tepelském kláš- teře a následujícího dne v bavorském městě, které se jmenuje Nové Město. A tolik pospí- chal tento král kvapně konat tu cestu, že mohl s sebou mít jen nejskrovnější družinu, která by ho provázela. Když ho pak někteří náhodou na cestě potkali a divili se jeho spěšné jízdě a vyptá- vali se ho, pravil jim král takto: „Spěchám 1/ 6. prosince. 2/ 13. prosince. Srv. pozn. vzadu.
schůze v Norimberku, zařídil to tak, že on má navésti uherského krále Karla a Lokietka, krále krakovského, k tomu, že mají oni spolu s ním mocně a nepřátelsky napadati českého krále Jana. A aby to všechno rakouský vévoda Ota tím horlivěji obstaral, dal ho Ludvík uči- nit říšským vikářem, třebas byla potom tato věc českým králem zmařena. A tak svrchu jmenovaný Ota, vévoda rakouský, poštval krále, totiž uherského a krakovského, proti českému králi tak, že hledí činiti škody s pře- velikým množstvím jak z Rakušanů, tak z Uhrů, jakož i z jiných národů shromáždě- ným proti království Českému. Obecná pověst hlásá to, že Uhrů je pade- sát tisíc bojovníků a z nich že má tři tisíce pět set hlavy přikryté přílbami. Rakušanů pak tisíc osm set má přílby na hlavách a dva- cet tisíc je válečnou výstrojí různě připraveno do boje. Tento veliký počet sjednotila dlouhá doba. Ale náš pán, český král, shromáždil už v krátké době tisíc pět set mužů těžkooděných s dvaceti tisíci k boji znamenitě připravenými a s nimi už ležíme a už jsme dva týdny leželi před městem Lavou'!/ v poli, očekávajíce denně srážku s nepřáteli. A dávám vám vě- děti, že pánové Českého království věrně ve všem pomáhají našemu králi. Také někteří urození z Rakous jsou s námi v zástupu. Ale, hle, když někteří z našich, přestrašeni tak hojným množstvím nepřátel, říkali králi, aby ustoupil a opatřil se opevněním, protože tato hrstka nemůže odolati tak velikému množství, a král nevěděl, co dělat, pustil Bůh strach svój!*/ na naše protivníky a rozptýlil je tak, že se s povykem a rykem roztržky navzá- jem od sebe odloučili. Uhři se vrátili do Uher, CESTA ČESKÉHO KRÁLE DO FRANCIE 4 XXIX A stalo se, když bylo rozptýleno množství Rakušanů a Uhrů, že český král Jan rozložil a umístil tu onde na moravských hranicích vojsko na obranu a vrátil se s malým počtem v den svatého Mikuláše!/, biskupa a vyzna- vače, do Prahy. Tam vybral ode všeho lidu nesčíslné peníze a dal i slíbil šlechticům veli- ký žold, aby vedli za jeho nepřítomnosti válku Rakušané do Rakous. Ačkoli pak bylo převe- liké, jak bylo pověděno, množství nepřátel, přece se nikdy neodvážili přenocovat dvě noci na našich hranicích. Proto působili tito ne- přátelé větší obtíže sami sobě než našim. Když pak viděl náš pan král útěk nepřátel a zřejmou moc Boží, ještě více se v duchu posilnil. Proti některým Rakušanům, které zanechal vévoda Ota před Dunajem, aby sváděli boje, ustanovil šlechtice české a mo- ravské, aby denně proti nim bojovali. Tedy pan král se nyní vrací do Brna!*/ a brzy se vrátí, jak myslím, do Čech. To, co jsem viděl, jsem vám, pane, napsal, a až přijdu, budu vám více vypravovati živým slovem. Buďte zdráv v Pánu! Dáno v Lavě nazítří po svatć Katefine'*/, totiž hned po ústupu Rakušanů a Uhrů."“ 2/ V Hlohově byl Jan 1. a 2. října (Regesta III, č. 1836, 1837). K věci srv. výše II. kniha, kap. XXII, pozn. č. 8. 3/ Dne 19. října byl Jan zase už ve Vratislavi (Regesta III, č. 1840 an.) a dne 31. října už v Olbramkostele u Znojma, jak je vidět z následující listiny; schůzka s Karlem Uherským byla dne 11. listopadu v Lavě. Srv. pozn. vzadu. t/ Dne 27. října 1331. 5/ Klosterneuburk. ¢/ V lat. orig.: Costel (Olbramkostel u Znojma). ?/ Dne 31. října. 8/ Smlouva Oty Rakouského s Uhry byla uzavřena 2. září 1331. */ Tj. za Alpami. 10/ Mini se schüze konaná v Norimberku v bfeznu aż dubnu 1331. 11/ U Lavy vydal Jan listinu dne 14. listopadu (Regesta III, &. 1851). 12/ Podle z. knihy Mojžíšovy 23. 27. 13/ V Brně byl Jan už dne 25. listopadu (Regesta III, č. 1856 n.) 14/ Dne 26. listopadu. proti Rakušanům a Uhrům. Uspořádav tyto věci, vyjel král osmého dne, to jest v den svaté Lucie?/, v noční době — a nikdo o tom ne- věděl — jen s desíti muži co nejtajněji z Pra- hy, přenocoval onoho dne v Tepelském kláš- teře a následujícího dne v bavorském městě, které se jmenuje Nové Město. A tolik pospí- chal tento král kvapně konat tu cestu, že mohl s sebou mít jen nejskrovnější družinu, která by ho provázela. Když ho pak někteří náhodou na cestě potkali a divili se jeho spěšné jízdě a vyptá- vali se ho, pravil jim král takto: „Spěchám 1/ 6. prosince. 2/ 13. prosince. Srv. pozn. vzadu.
Strana 388
proto, že chci být na Štědrý den v Paříži ve Francii.“ Diví se lidé všeho věku, že král konává často tak dlouhé cesty. Je ho vídat na cestě, ne jako by jel na koni, nýbrž spíše jako by lítal; kdybys ho viděl, jak tak jede, spíše bys ho pokládal za sluhu než za pána. ČASOVÉ UDÁLOSTI Toho roku v den svatého Ondřeje o třetí hodině bylo částečné zatmění slunce“/ a po čtrnácti dnech se podobně také zatměl za úplňku po půlnoci měsíc, ale přece mu nebylo světlo odňato zcela. Zima toho roku byla teplá a větrná a rolníci v ní denně pra- covali na polích s pluhy až do Zjevení Páně“/. Stav Českého království za královy nepřítom- nosti i přítomnosti není tak upraven, aby v něm byl dokonale upevněn řád míru a spra- vedlnosti; je totiž vzdálen král ze svého krá- lovství a rovněž královští dědicové; a je ve vy- hnanství spravedlnost a mír nyní zároveň s nimi. Vypravování starých kronik vykládá, že byl k řízení České země povolán od pluhu jeden sedlák, jménem Přemysl:/, za prvního knížete a za vévodu. Chceme-li přirovnati k oněm dobám minulým stav doby přítomné, skoro se shodují poslední s prvními. Neboť nyní jsou celé Čechy spravovány od Oldři- Nestálý, pomíjející stav světa je, protože málo cha, muže přičinlivého, který se obecně jme- nuje Pluh*/ čili spisovně oradlo, jak je vidět ve znamení jeho štítu. Co jiného se tím udává, než že přítomná doba je podobna minulosti? Kdopak pochybuje, že byl v první době stav Čech dosti neuspořádaný, když je známo, že se v nich tehdy poprvé začal řád zákonité spravedlnosti. Zřejmost této věci dokazuje snad to, že jako se čte o Libuši, paní země, že povolala muže sobě neznámého za svého manžela, tak všichni známe, že si panna Eliška, dcera krále Václava a dědička království, vzala cizozemce za manželského druha. Za jejich časů, jak zřejmě vidíme, natolik poklesl stav Českého království a do té míry se změnil obecný řád, že je nutné, až bude chtít Bůh, aby se takřka celý od začátku obnovil. Myslíš, že to uvi- dím? Myslíš, že se toho dočkám? Ponechám to Hospodinu, Bohu svému. Věřím, že uvi- dím dobra Páně v zemi živých, protože zde nemáme na zemi umírajících pevného místa. */ 30. listopadu, asi před 11. hodinou našeho času; toho roku bylo skutečně zatmění slunce 30. listopadu a za- tmění měsíce 15. prosince. </ 6. ledna 1332. 5/ Asi ohlas Kosmovy kroniky I, 4. %/ Oldřich Pluh z Rabštejna mladší, tenkrát podkomoří, byl zemským správcem (hejtmanem) od prosince 1331. Srv. pozn. vzadu. cenný. Není tu pro mír, ach, místa, neb žije se tady jakožto v temnu a bludu. A proto musíme vždycky, abychom ve cti žili, jen po vlasti nebeské žíznit. Bezpečný mír tam jest, nic kromě radosti čisté. Ty nám, laskavý Kriste, rač udělit, zaplašit smutky! BOJE MEZI ČECHY A RAKUŠANY. ROK PÁNĚ 1332 à XXX Léta Páně 1332 rozruší skoro celé Čechy a Moravu veliké pohnutí pro nepřítomnost krále Jana v království a pro onen spor, který se vede proti Rakušanům a Uhrům. Povstává 388 / 389 národ proti národu, rytíř proti rytíři, šlechtic proti šlechtici, Čech se bouří proti Uhrovi a Rakušanovi a nemají z toho obyvatelé těchto zemí mír. Je často slyšet o srážkách na zem- ských hranicích a slavným vyhlašováním se říká: „Ten je vítězem, ten poraženým.“ V těch dnech byl Jindřich z Lipé hejtma- nem v městě Lavě; když rázně způsobil Ra- kušanům mnoho obtíží, byl od nich se svým bratrem Janem a s četnými urozenými muži zajat!/ a byl tam zabit Beneš z Vartemberka, mocný pán, a v měsíci březnu pochován
proto, že chci být na Štědrý den v Paříži ve Francii.“ Diví se lidé všeho věku, že král konává často tak dlouhé cesty. Je ho vídat na cestě, ne jako by jel na koni, nýbrž spíše jako by lítal; kdybys ho viděl, jak tak jede, spíše bys ho pokládal za sluhu než za pána. ČASOVÉ UDÁLOSTI Toho roku v den svatého Ondřeje o třetí hodině bylo částečné zatmění slunce“/ a po čtrnácti dnech se podobně také zatměl za úplňku po půlnoci měsíc, ale přece mu nebylo světlo odňato zcela. Zima toho roku byla teplá a větrná a rolníci v ní denně pra- covali na polích s pluhy až do Zjevení Páně“/. Stav Českého království za královy nepřítom- nosti i přítomnosti není tak upraven, aby v něm byl dokonale upevněn řád míru a spra- vedlnosti; je totiž vzdálen král ze svého krá- lovství a rovněž královští dědicové; a je ve vy- hnanství spravedlnost a mír nyní zároveň s nimi. Vypravování starých kronik vykládá, že byl k řízení České země povolán od pluhu jeden sedlák, jménem Přemysl:/, za prvního knížete a za vévodu. Chceme-li přirovnati k oněm dobám minulým stav doby přítomné, skoro se shodují poslední s prvními. Neboť nyní jsou celé Čechy spravovány od Oldři- Nestálý, pomíjející stav světa je, protože málo cha, muže přičinlivého, který se obecně jme- nuje Pluh*/ čili spisovně oradlo, jak je vidět ve znamení jeho štítu. Co jiného se tím udává, než že přítomná doba je podobna minulosti? Kdopak pochybuje, že byl v první době stav Čech dosti neuspořádaný, když je známo, že se v nich tehdy poprvé začal řád zákonité spravedlnosti. Zřejmost této věci dokazuje snad to, že jako se čte o Libuši, paní země, že povolala muže sobě neznámého za svého manžela, tak všichni známe, že si panna Eliška, dcera krále Václava a dědička království, vzala cizozemce za manželského druha. Za jejich časů, jak zřejmě vidíme, natolik poklesl stav Českého království a do té míry se změnil obecný řád, že je nutné, až bude chtít Bůh, aby se takřka celý od začátku obnovil. Myslíš, že to uvi- dím? Myslíš, že se toho dočkám? Ponechám to Hospodinu, Bohu svému. Věřím, že uvi- dím dobra Páně v zemi živých, protože zde nemáme na zemi umírajících pevného místa. */ 30. listopadu, asi před 11. hodinou našeho času; toho roku bylo skutečně zatmění slunce 30. listopadu a za- tmění měsíce 15. prosince. </ 6. ledna 1332. 5/ Asi ohlas Kosmovy kroniky I, 4. %/ Oldřich Pluh z Rabštejna mladší, tenkrát podkomoří, byl zemským správcem (hejtmanem) od prosince 1331. Srv. pozn. vzadu. cenný. Není tu pro mír, ach, místa, neb žije se tady jakožto v temnu a bludu. A proto musíme vždycky, abychom ve cti žili, jen po vlasti nebeské žíznit. Bezpečný mír tam jest, nic kromě radosti čisté. Ty nám, laskavý Kriste, rač udělit, zaplašit smutky! BOJE MEZI ČECHY A RAKUŠANY. ROK PÁNĚ 1332 à XXX Léta Páně 1332 rozruší skoro celé Čechy a Moravu veliké pohnutí pro nepřítomnost krále Jana v království a pro onen spor, který se vede proti Rakušanům a Uhrům. Povstává 388 / 389 národ proti národu, rytíř proti rytíři, šlechtic proti šlechtici, Čech se bouří proti Uhrovi a Rakušanovi a nemají z toho obyvatelé těchto zemí mír. Je často slyšet o srážkách na zem- ských hranicích a slavným vyhlašováním se říká: „Ten je vítězem, ten poraženým.“ V těch dnech byl Jindřich z Lipé hejtma- nem v městě Lavě; když rázně způsobil Ra- kušanům mnoho obtíží, byl od nich se svým bratrem Janem a s četnými urozenými muži zajat!/ a byl tam zabit Beneš z Vartemberka, mocný pán, a v měsíci březnu pochován
Strana 389
v klášteře Hradišťském?/. Za osvobození svrchu řečených zajatců musil český král mnoho Rakušanům dát a vzdát se některých opevněných míst. Konečně když si velmožové z jedné i druhé strany znechutili takové války, přišli někteří šlechticové Českého království se souhlasem krále Jana do Vídně k Albrechtovi a Otovi, "Třebaže tyto války ta krásná ztišila dívka, jakmile zasnoubena a s králem sdružena byla, rakouským vévodům, a ústně sjednali man- želský sňatek mezi králem Janem a pannou Eliškou, dcerou krále Fridricha a vévody rakouského, dá-li však k tomu ujednání Apostolska stolice dispens.*/ Nebot ta divka byla spřízněna v třetím stupni příbuzenství s Eliškou, dřívější zemřelou českou králov- nou. svými sladkými slovy, had doposud v trávě se skrývá.*/ Přešel již Martinův svátek, kdy oba dva měli být spolu na loži, a tím měla i veškera pochybnost zmizet, ale já neslyším dosud, že něco se změnilo v skutek. Celá země to zví, až nastane spojení toto. Tehdy svrchu řečení vévodové rakouští neměli neprospěch z těch jednání, protože ziskali nazpót Lavu, Fggenburk a Vitoraz*/ s některými jinými městečky a hrady, kte- rých dlouhý čas postrádali. SVÁR VÉVODŮ BAVORSKÝCH V téže době po svátku velikonočním“/ po- bouřil Ludvík Bavor, od obecného lidu nazý- vaný císařem, maje v nenávisti Jindřicha, vévodu bavorského, pro jeho tchána, českého krále Jana, proti němu oba vévody, bratra Otu a strýce Jindřicha, odloučil tyto od onoho a strojil mezi nimi svár a válku. Poskytl pomoc těmto dvěma vévodům, Otovi a Jind- řichovi, a obléhal s nimi dva měsíce Strau- bing s devíti sty těžkooděnců. Na zprávu o tom český král Jan, chtěje osvobodit svého zetě od takového obléhání a útoků, přišel se svým strýcem Balduinem, trevírskym arcibiskupem, od Rýna do Norim- berka"/ a smířil Ludvíka se zetěm a zetě PŘÍCHOD KRÁLŮV DO PRAHY $ XXXI Král Jan pfi odchodu z Norimberka!/ na- vštívil v Landshutu svou dceru, vévodkyni s bratrem a strýcem. A tam obnovil Ludvík s českým králem Janem v přítomnosti tre- vírského arcibiskupa přátelství a ústně v man- želství spojil a zasnoubil svého syna s dcerou českého krále; tam také slíbil český král Jan Ludvíkovi, že chce také za něho věrně a osobně u pana papeže Jana usilovati o smíření. 1/ Byl zajat u Mailberku dne 11. března. ?/ Asi nynější Klášter Hradiště n. Jiz., kde byl cister- ciácký klášter severočeského rodu Markvarticů. 3/ Listina o uzavření míru a sňatku je datována 13. čer- vence 1332 (Regesta III, č. 1914), ale papež nedal k to- muto sňatku dispens. 4/ Podle Vergilia, Buc. 3, 93. 5/ V lat. orig.: Witra. */ Velikonoce byly toho roku dne 19. dubna, ale oblehśni Štrubiny začalo teprve v červenci a trvalo do 20. srpna. 7/ Jan byl v Norimberku od 19. srpna (Regesta III, č. 1926, 1930, 1931) a s ním zároveň Balduin; smlouva s Ludvíkem byla uzavřena 23. a 24. srpna (tamtéž, č. 1933, 1934); dohoda o smíru vévodů bavorských je datována v Pasově 4. září (tamtéž, č. 1940). Srv. J. Šusta České dějiny II, 2, str. 551, pozn. č. 2; listina, která hlásí Janovu přítomnost v Norimberku už k 10. srpnu (Regesta III, č. 1926), je skutečně až z 19. srpna. Markétu, a měl v Pasověž/ s rakouskými vévody Albrechtem a Otou přátelské roz- hovory. Vyřídiv to zamířil své kroky do Čech a přijel v předvečer Narození blahoslavené 1/ Podle listin byl Jan v Norimberku do 26. srpna (Re- gesta III, č. 1936, 1938). 3/ V lat. orig.: in Patavia.
v klášteře Hradišťském?/. Za osvobození svrchu řečených zajatců musil český král mnoho Rakušanům dát a vzdát se některých opevněných míst. Konečně když si velmožové z jedné i druhé strany znechutili takové války, přišli někteří šlechticové Českého království se souhlasem krále Jana do Vídně k Albrechtovi a Otovi, "Třebaže tyto války ta krásná ztišila dívka, jakmile zasnoubena a s králem sdružena byla, rakouským vévodům, a ústně sjednali man- želský sňatek mezi králem Janem a pannou Eliškou, dcerou krále Fridricha a vévody rakouského, dá-li však k tomu ujednání Apostolska stolice dispens.*/ Nebot ta divka byla spřízněna v třetím stupni příbuzenství s Eliškou, dřívější zemřelou českou králov- nou. svými sladkými slovy, had doposud v trávě se skrývá.*/ Přešel již Martinův svátek, kdy oba dva měli být spolu na loži, a tím měla i veškera pochybnost zmizet, ale já neslyším dosud, že něco se změnilo v skutek. Celá země to zví, až nastane spojení toto. Tehdy svrchu řečení vévodové rakouští neměli neprospěch z těch jednání, protože ziskali nazpót Lavu, Fggenburk a Vitoraz*/ s některými jinými městečky a hrady, kte- rých dlouhý čas postrádali. SVÁR VÉVODŮ BAVORSKÝCH V téže době po svátku velikonočním“/ po- bouřil Ludvík Bavor, od obecného lidu nazý- vaný císařem, maje v nenávisti Jindřicha, vévodu bavorského, pro jeho tchána, českého krále Jana, proti němu oba vévody, bratra Otu a strýce Jindřicha, odloučil tyto od onoho a strojil mezi nimi svár a válku. Poskytl pomoc těmto dvěma vévodům, Otovi a Jind- řichovi, a obléhal s nimi dva měsíce Strau- bing s devíti sty těžkooděnců. Na zprávu o tom český král Jan, chtěje osvobodit svého zetě od takového obléhání a útoků, přišel se svým strýcem Balduinem, trevírskym arcibiskupem, od Rýna do Norim- berka"/ a smířil Ludvíka se zetěm a zetě PŘÍCHOD KRÁLŮV DO PRAHY $ XXXI Král Jan pfi odchodu z Norimberka!/ na- vštívil v Landshutu svou dceru, vévodkyni s bratrem a strýcem. A tam obnovil Ludvík s českým králem Janem v přítomnosti tre- vírského arcibiskupa přátelství a ústně v man- želství spojil a zasnoubil svého syna s dcerou českého krále; tam také slíbil český král Jan Ludvíkovi, že chce také za něho věrně a osobně u pana papeže Jana usilovati o smíření. 1/ Byl zajat u Mailberku dne 11. března. ?/ Asi nynější Klášter Hradiště n. Jiz., kde byl cister- ciácký klášter severočeského rodu Markvarticů. 3/ Listina o uzavření míru a sňatku je datována 13. čer- vence 1332 (Regesta III, č. 1914), ale papež nedal k to- muto sňatku dispens. 4/ Podle Vergilia, Buc. 3, 93. 5/ V lat. orig.: Witra. */ Velikonoce byly toho roku dne 19. dubna, ale oblehśni Štrubiny začalo teprve v červenci a trvalo do 20. srpna. 7/ Jan byl v Norimberku od 19. srpna (Regesta III, č. 1926, 1930, 1931) a s ním zároveň Balduin; smlouva s Ludvíkem byla uzavřena 23. a 24. srpna (tamtéž, č. 1933, 1934); dohoda o smíru vévodů bavorských je datována v Pasově 4. září (tamtéž, č. 1940). Srv. J. Šusta České dějiny II, 2, str. 551, pozn. č. 2; listina, která hlásí Janovu přítomnost v Norimberku už k 10. srpnu (Regesta III, č. 1926), je skutečně až z 19. srpna. Markétu, a měl v Pasověž/ s rakouskými vévody Albrechtem a Otou přátelské roz- hovory. Vyřídiv to zamířil své kroky do Čech a přijel v předvečer Narození blahoslavené 1/ Podle listin byl Jan v Norimberku do 26. srpna (Re- gesta III, č. 1936, 1938). 3/ V lat. orig.: in Patavia.
Strana 390
Panny*/ do Prahy. Jeho příchod nikomu ne- přinášel pokoj, nýbrž pro nově usmyslené vydírání byl pobouřen veškerý lid. Zbras- lavskému klášteru násilně odňal král všech- ny majetky okolo Landšperka, k žalosti mno- hých šlechticů, a svěřil je Jindřichovi z Rede- nína, muži ničemnému. Je nucen zbraslav- ský konvent naříkat a trpět nouzi, protože zažil pouhá slova díků od krále, od něhož si měl právem odnést odškodňující útěchu. Ale jen osm dní zůstal tento král v Praze*/ a devátého dne se spěšně odebral do Francie k rytířským hrám, zvaným obecně turnaj, které se měly konat v Paříži v den svatého Remigiaš/. Důvodem svrchu řečeného turna- je a slavnostního shromáždění mnohých ve- likých knížat bylo to, že francouzský král Filip chtěl opásat rytířským pásem svého prvorozeného syna Jana,za něhož se toho roku, v den svatého Sixta“/, vdala Jitka, dcera českého krále, a proto byla uspořádána skvě- lá slavnost.?/ NÁVŠTĚVA ČESKÉHO KRÁLE JANA U PAPEŽE < XXXII Kdyż dokonal slavnost se zetěm a dcerou v Paříži, rychle navštívil český král Jan osobně papeže Jana v Avignonu a tam, jak se věří, chystal nové věci. O tom mně byl poslán takovýto list: „Nejmilejšímu otci a ctihodnému pánu, panu Petrovi, opatovi na Zbraslavi, bratr Jindřich řečený, notář, jeho syn, poslušnost a synovskou úctu. Vaší otcovské lásce budiž tímto listem známo, že slavný vladař pan Jan, český král, přijel v předvečer svatého Martina!/ do Avignonu a byl od našeho nej- světějšího papeže Jana a ode všech kardinálů co nejuctivěji přivítán. Přemnoho kardinálů mu vyšlo naproti na pět mil a přivedli ho s plesáním do Avignonu. Zůstal na papež- ském dvoře patnáct dní a v té době vyřídil s panem papežem podle své vůle skoro všech- ny své záležitosti. A vyřídiv je, chystal se v předvečer svaté Kateřiny?/ k odjezdu. Za tamního pak pobytu vydal na papežském dvoře deset tisíc zlatých; když odjížděl, do- 390 / 391 Svrchu už jmenovaná Jitka, druhorozená dcera českého krále Jana, měla dosti podi- vuhodné osudy svého života. Nejprve byla zasnoubena ještě v útlém věku se synem Lokietka, krále krakovského, potom s jedno- rozeným synem míšeňského markraběte Frid- richa, v jehož domě zůstala skoro rok, ale jako panna, později se synem hraběte bar- ského, pak s prvorozeným synem Ludvíka Bavora, potom se svým příbuzným Otou, vévodou rakouským, v různých dobách ne bez rozumných důvodů. Ale, jak vidět, jinak rozhodla Boží milost, když je nyní spojena manželsky i tělesně se synem veli- kého krále a je budoucí francouzskou krá- lovnou. 3/ 7. září. </ Podle listin byl Jan v Praze skutečně jen do 15. září. 5/1. října. % 6. srpna. Podle Šusty (České dějiny II, 2, str. 544, pozn. č. 2) se sňatek konal 28. července. 7/ Srv. výše kniha II, kap. XI, XII, XVII a XXX. provodili ho kardinálové na jednu míli od kurie s převelikou obřadností. Jel jsem s ním potom dva dni po hradech a vesnicích a tam se mnou král velmi mnoho mluvil. A poslal mě král ve velmi důležitých a velmi tajných záležitostech k biskupům kostnickému a tridentskému?“/ a k vévodovi korutanskému a k některým jiným knížatům, na kterémžto poslání musím rychle pracovat. Prosím otcovskou vaši lásku, abyste se na mne nehoršil pro to, že jsem se tak dlouho zdržel u kurie a že jsem nyní na sebe vzal tato královská poselství, protože to, ví Bůh, dělám pro dobro. A jako novinku oznamuji, že pan český král pracoval o smír mezi panem papežem a Bavorem, ale tuto záležitost úplně nedo- konal. Mimoto udělí pan papež, jak se říká, dispens k uzavření sňatku mezi českým králem a dcerou vévody rakouského, nadto i mezi Bavorovým synem a dcerou krále českého. Vězte také, že se český král při odchodu z Avignonu rozhodl k tomu, že chce 1/ 10. listopadu. ?/ 24. listopadu. 3/ Kostnickÿm biskupem byl tehdy Rudolf de Monfort (1332—1334) a tridentským Jindřich, někdejší opat ve Villersu (1310—1336), o kterém se kronikář výše častěji zmiňuje.
Panny*/ do Prahy. Jeho příchod nikomu ne- přinášel pokoj, nýbrž pro nově usmyslené vydírání byl pobouřen veškerý lid. Zbras- lavskému klášteru násilně odňal král všech- ny majetky okolo Landšperka, k žalosti mno- hých šlechticů, a svěřil je Jindřichovi z Rede- nína, muži ničemnému. Je nucen zbraslav- ský konvent naříkat a trpět nouzi, protože zažil pouhá slova díků od krále, od něhož si měl právem odnést odškodňující útěchu. Ale jen osm dní zůstal tento král v Praze*/ a devátého dne se spěšně odebral do Francie k rytířským hrám, zvaným obecně turnaj, které se měly konat v Paříži v den svatého Remigiaš/. Důvodem svrchu řečeného turna- je a slavnostního shromáždění mnohých ve- likých knížat bylo to, že francouzský král Filip chtěl opásat rytířským pásem svého prvorozeného syna Jana,za něhož se toho roku, v den svatého Sixta“/, vdala Jitka, dcera českého krále, a proto byla uspořádána skvě- lá slavnost.?/ NÁVŠTĚVA ČESKÉHO KRÁLE JANA U PAPEŽE < XXXII Kdyż dokonal slavnost se zetěm a dcerou v Paříži, rychle navštívil český král Jan osobně papeže Jana v Avignonu a tam, jak se věří, chystal nové věci. O tom mně byl poslán takovýto list: „Nejmilejšímu otci a ctihodnému pánu, panu Petrovi, opatovi na Zbraslavi, bratr Jindřich řečený, notář, jeho syn, poslušnost a synovskou úctu. Vaší otcovské lásce budiž tímto listem známo, že slavný vladař pan Jan, český král, přijel v předvečer svatého Martina!/ do Avignonu a byl od našeho nej- světějšího papeže Jana a ode všech kardinálů co nejuctivěji přivítán. Přemnoho kardinálů mu vyšlo naproti na pět mil a přivedli ho s plesáním do Avignonu. Zůstal na papež- ském dvoře patnáct dní a v té době vyřídil s panem papežem podle své vůle skoro všech- ny své záležitosti. A vyřídiv je, chystal se v předvečer svaté Kateřiny?/ k odjezdu. Za tamního pak pobytu vydal na papežském dvoře deset tisíc zlatých; když odjížděl, do- 390 / 391 Svrchu už jmenovaná Jitka, druhorozená dcera českého krále Jana, měla dosti podi- vuhodné osudy svého života. Nejprve byla zasnoubena ještě v útlém věku se synem Lokietka, krále krakovského, potom s jedno- rozeným synem míšeňského markraběte Frid- richa, v jehož domě zůstala skoro rok, ale jako panna, později se synem hraběte bar- ského, pak s prvorozeným synem Ludvíka Bavora, potom se svým příbuzným Otou, vévodou rakouským, v různých dobách ne bez rozumných důvodů. Ale, jak vidět, jinak rozhodla Boží milost, když je nyní spojena manželsky i tělesně se synem veli- kého krále a je budoucí francouzskou krá- lovnou. 3/ 7. září. </ Podle listin byl Jan v Praze skutečně jen do 15. září. 5/1. října. % 6. srpna. Podle Šusty (České dějiny II, 2, str. 544, pozn. č. 2) se sňatek konal 28. července. 7/ Srv. výše kniha II, kap. XI, XII, XVII a XXX. provodili ho kardinálové na jednu míli od kurie s převelikou obřadností. Jel jsem s ním potom dva dni po hradech a vesnicích a tam se mnou král velmi mnoho mluvil. A poslal mě král ve velmi důležitých a velmi tajných záležitostech k biskupům kostnickému a tridentskému?“/ a k vévodovi korutanskému a k některým jiným knížatům, na kterémžto poslání musím rychle pracovat. Prosím otcovskou vaši lásku, abyste se na mne nehoršil pro to, že jsem se tak dlouho zdržel u kurie a že jsem nyní na sebe vzal tato královská poselství, protože to, ví Bůh, dělám pro dobro. A jako novinku oznamuji, že pan český král pracoval o smír mezi panem papežem a Bavorem, ale tuto záležitost úplně nedo- konal. Mimoto udělí pan papež, jak se říká, dispens k uzavření sňatku mezi českým králem a dcerou vévody rakouského, nadto i mezi Bavorovým synem a dcerou krále českého. Vězte také, že se český král při odchodu z Avignonu rozhodl k tomu, že chce 1/ 10. listopadu. ?/ 24. listopadu. 3/ Kostnickÿm biskupem byl tehdy Rudolf de Monfort (1332—1334) a tridentským Jindřich, někdejší opat ve Villersu (1310—1336), o kterém se kronikář výše častěji zmiňuje.
Strana 391
ihned vtrhnout s vojskem do krajin lombard- ských a navštívit svého syna Václavat/, posta- veného v tísni. Otec nebeský nechť vám dá, dobrý otče, zdraví a dobrého života! Mne, svého syna, neračte vylučovati ze svých modliteb! Dáno v Avignonu třetí den po svátku svaté Katetiny.''5/ VÍTÉZSTVÍ CESKÉHO KRÁLEVICE KARLA "Téhož roku okolo svátku svatého Ondřeje“/ Václav, přezvaný Karel, prvorozený syn českého krále, ustanovený od otce za hejtma- na v městech lombardských, dobyl v polní bitvě velmi slavného vítězství nad svými ne- přáteli, totiž nad Canem a jeho společníky, pfemnoho jich pobil a přemnoho zajal, jak mně vypravovali ti, kteří se zúčastnili těch bojů a viděli to na vlastní oči. Mnoho vy- pravují tito lidé o veliké odvaze tohoto mla- díka, protože sám nikterak nechtěl být vzdá- SMRT POLSKÉHO KRÁLE LOKIETKA A JINÉ UDÁLOSTI. ROK PÁNĚ 1333 $ XXXIII Léta Páně 1333 v měsíci Martově!/, váleč- ným mravem nikoli poslední Martův násle- dovník, pan Lokietek, král polský a krakov- ský, zestárlý v mnohých dnech, vydal se na cestu všeho těla. O činech a bojích tohoto vladaře je velmi mnoho zaznamenáno výše na příslušných místech. Po něm nastoupil v království jeho syn Jaromír*?/, který si vzal v manželství za ženu dceru litevského krále, pohana. Tu vyučil její muž ve víře a zařídil, aby byla pokřtěna a stala se křes- ťankou. Po smrti jmenovaného krále počne syn mocně panovati a k tomu mu poskytuje velikou podporu milost Apoštolské stolice a papeže Jana, jakož i přátelství uherského len těch bitev, nýbrž chtěl být přítomen. Byl tam mezi bitevními šiky opásán rytířským pásem a bojoval ne s duchem chlapeckým, nýbrž mužným. Byl sražen ze dvou koní a trochu poraněn na rameni; sám zvítězil, opanoval pole, pobil část nepřátel a část jich utekla. Ale dříve než se dostala k otci pověst o tom vítězství synově, shromáždil už otec vojsko z různých krajin Francie a Německa a byl připraven navštívit s ním syna v Lombardii. V předvečer pak Narození Kristova?/ vyjel český král Jan z Paříže od francouzského krále, k němuž přišel po odchodu z Avizno- nu, a brzo odjel, chtěje se odebrat k synovi. Při tom všem byl bratr Mikuláš, můj milo- vaný syn, a po pořádku mně to vypravoval. </ Tj. Karla. 5/ Dne 28. listopadu. */ Sv. Ondieje je 30. listopadu, ale bitva u San Felice, o které se zde vypravuje, byla svedena v den sv. Kateřiny dne 25. listopadu (srv. Vlastní životopis Karla IV., str. 107). Srv. i pozn. vzadu. ?/ 24. prosince 1332, 26. února 1333 byl už v Parmě. krále Karla. Neboť tento mladý král, kráčeje ve stopách otcových, ochotné platí daň dříve Apoštolské stolici odpíranou, totiž peníz svatého Petra, a uherský král si vzal jeho sestru za fádnou manzelku?/. Téhož roku na den svatého Řehoře!/ vrá- til nám český král Jan náš majetek u Land- šperka, který dříve okolo svátku svatého Michala5/ narídil násilím nám odejmouti; neboť hrad v Landšperku jsme mocně drželi s těžkými náklady, třebas jsme postrádali okolních majetků. "Téhož roku dne 14. května o večerní ho- dině nastalo zatmění slunce a po něm přišlo převeliké sucho a neúroda letního osení, jakož i chatrná úroda vína. 1/ Tj. v březnu. 2/ Jmenoval se Kazimír (Veliký); jeho manželka byla Aldona (Anna), dcera litevského knížete Gedymina. 3/ Jmenovala se Alžběta a provdala se za Karla Roberta již před smrtí otcovou. *| 12. bfezna 1333. 5/ 29. zafi 1332.
ihned vtrhnout s vojskem do krajin lombard- ských a navštívit svého syna Václavat/, posta- veného v tísni. Otec nebeský nechť vám dá, dobrý otče, zdraví a dobrého života! Mne, svého syna, neračte vylučovati ze svých modliteb! Dáno v Avignonu třetí den po svátku svaté Katetiny.''5/ VÍTÉZSTVÍ CESKÉHO KRÁLEVICE KARLA "Téhož roku okolo svátku svatého Ondřeje“/ Václav, přezvaný Karel, prvorozený syn českého krále, ustanovený od otce za hejtma- na v městech lombardských, dobyl v polní bitvě velmi slavného vítězství nad svými ne- přáteli, totiž nad Canem a jeho společníky, pfemnoho jich pobil a přemnoho zajal, jak mně vypravovali ti, kteří se zúčastnili těch bojů a viděli to na vlastní oči. Mnoho vy- pravují tito lidé o veliké odvaze tohoto mla- díka, protože sám nikterak nechtěl být vzdá- SMRT POLSKÉHO KRÁLE LOKIETKA A JINÉ UDÁLOSTI. ROK PÁNĚ 1333 $ XXXIII Léta Páně 1333 v měsíci Martově!/, váleč- ným mravem nikoli poslední Martův násle- dovník, pan Lokietek, král polský a krakov- ský, zestárlý v mnohých dnech, vydal se na cestu všeho těla. O činech a bojích tohoto vladaře je velmi mnoho zaznamenáno výše na příslušných místech. Po něm nastoupil v království jeho syn Jaromír*?/, který si vzal v manželství za ženu dceru litevského krále, pohana. Tu vyučil její muž ve víře a zařídil, aby byla pokřtěna a stala se křes- ťankou. Po smrti jmenovaného krále počne syn mocně panovati a k tomu mu poskytuje velikou podporu milost Apoštolské stolice a papeže Jana, jakož i přátelství uherského len těch bitev, nýbrž chtěl být přítomen. Byl tam mezi bitevními šiky opásán rytířským pásem a bojoval ne s duchem chlapeckým, nýbrž mužným. Byl sražen ze dvou koní a trochu poraněn na rameni; sám zvítězil, opanoval pole, pobil část nepřátel a část jich utekla. Ale dříve než se dostala k otci pověst o tom vítězství synově, shromáždil už otec vojsko z různých krajin Francie a Německa a byl připraven navštívit s ním syna v Lombardii. V předvečer pak Narození Kristova?/ vyjel český král Jan z Paříže od francouzského krále, k němuž přišel po odchodu z Avizno- nu, a brzo odjel, chtěje se odebrat k synovi. Při tom všem byl bratr Mikuláš, můj milo- vaný syn, a po pořádku mně to vypravoval. </ Tj. Karla. 5/ Dne 28. listopadu. */ Sv. Ondieje je 30. listopadu, ale bitva u San Felice, o které se zde vypravuje, byla svedena v den sv. Kateřiny dne 25. listopadu (srv. Vlastní životopis Karla IV., str. 107). Srv. i pozn. vzadu. ?/ 24. prosince 1332, 26. února 1333 byl už v Parmě. krále Karla. Neboť tento mladý král, kráčeje ve stopách otcových, ochotné platí daň dříve Apoštolské stolici odpíranou, totiž peníz svatého Petra, a uherský král si vzal jeho sestru za fádnou manzelku?/. Téhož roku na den svatého Řehoře!/ vrá- til nám český král Jan náš majetek u Land- šperka, který dříve okolo svátku svatého Michala5/ narídil násilím nám odejmouti; neboť hrad v Landšperku jsme mocně drželi s těžkými náklady, třebas jsme postrádali okolních majetků. "Téhož roku dne 14. května o večerní ho- dině nastalo zatmění slunce a po něm přišlo převeliké sucho a neúroda letního osení, jakož i chatrná úroda vína. 1/ Tj. v březnu. 2/ Jmenoval se Kazimír (Veliký); jeho manželka byla Aldona (Anna), dcera litevského knížete Gedymina. 3/ Jmenovala se Alžběta a provdala se za Karla Roberta již před smrtí otcovou. *| 12. bfezna 1333. 5/ 29. zafi 1332.
Strana 392
ČINY ČESKÉHO KRÁLE JANA V LOMBARDII S JINYMI UDÁLOSTMI XXXIV Tento rok skoro celý zůstal český král Jan se svým prvorozeným synem Václavem v krajinách lombardských a tam s legátem Apoštolské stolice, který se zdržuje v Bolo- ni, svedl mnoho bitev proti Canům Veron- skýn a proti některým ghibellinům a ve vět- šině jich byl vítězem. A nikdo, kdo přichází z Lombardie, nestačí úplně vypravovati, jaké podivuhodné činy tam český král Jan koná. Ale páni Českého království shromaž- dují v svých rukách pro dlouhou nepřítom- nost svého krále větší moc v bohatství a li- dech a uchvacují pro sebe všechno, totiž tvrze a hrady. A není už s výjimkou několi- ka málo měst v Českém království nějaká tvrz nebo hrad, kterou by nebo který by měl český král Jan ve své moci.1/ Neboť všechno tento král buď zastavil jako záruku nebo rozchvátil; mimoto pro královu nepří- tomnost upadá v království mír a moc práva. Království bez svého krále jak bez zákona tu stojí, jako by bezhlavé bylo. Zlo veškero proto zde bují, království římské trvá až doposud ve sporu. Marně všude se pověstným stává. Co může mu k prospěchu sdělit císaře Ludvíka rada, když velkými nepřáteli jsou otec náš papež a Bavor? I nás to dovede děsit, přespříliš znepokojovat, že při těchto osobách prvních doposud trvá spor. Dar božský bude to, věř mi, až pak v budoucnu Ludvík se přítelem papeže stane. Brzy to učiň, Kriste, a zažeň od nás vše smutné! Téhož roku v měsíci září byl s velikými pracemi a náklady dokončen na Zbraslavi vodovod s olověnými rourami; a voda, se- braná ze tří pramenů, byla dovedena až do umyvárny, kde vytéká; celkem má od první- ho pramene na délku dva tisíce a šest set loket pražské míry. Olova se při tom díle spotřebovalo dvě stě centů2/ a cínu deset. Úhrn vynaložených peněz na toto dílo je sto šedesát kop pražských grošů a dvacet kop bylo vynaloženo na umyvárnu s pomocí Boha, který je požehnán na věky. Amen. 1/ Tak také líčí poměry v Čechách Karel ve svém životo- pise, str. 119n. O pobytu Janově v Lombardii a Karlově odchodu z Itálie srv. pozn. vzadu. 2/ Cent, staročesky centnéř = 61,650 kg; měl 100 liber. SKONÁVÁ SE DRUHÝ DÍL KRONIKY ZBRASLAVSKÉ, KTERÝ SE KONČÍ LÉTA PÁNĚ TISÍCÍHO TŘÍSTÉHO TŘICÁTÉHO A TŘETÍHO A OBSAHUJE V SOBE UDALOSTI SEDMNACTI LET 392/ 393
ČINY ČESKÉHO KRÁLE JANA V LOMBARDII S JINYMI UDÁLOSTMI XXXIV Tento rok skoro celý zůstal český král Jan se svým prvorozeným synem Václavem v krajinách lombardských a tam s legátem Apoštolské stolice, který se zdržuje v Bolo- ni, svedl mnoho bitev proti Canům Veron- skýn a proti některým ghibellinům a ve vět- šině jich byl vítězem. A nikdo, kdo přichází z Lombardie, nestačí úplně vypravovati, jaké podivuhodné činy tam český král Jan koná. Ale páni Českého království shromaž- dují v svých rukách pro dlouhou nepřítom- nost svého krále větší moc v bohatství a li- dech a uchvacují pro sebe všechno, totiž tvrze a hrady. A není už s výjimkou několi- ka málo měst v Českém království nějaká tvrz nebo hrad, kterou by nebo který by měl český král Jan ve své moci.1/ Neboť všechno tento král buď zastavil jako záruku nebo rozchvátil; mimoto pro královu nepří- tomnost upadá v království mír a moc práva. Království bez svého krále jak bez zákona tu stojí, jako by bezhlavé bylo. Zlo veškero proto zde bují, království římské trvá až doposud ve sporu. Marně všude se pověstným stává. Co může mu k prospěchu sdělit císaře Ludvíka rada, když velkými nepřáteli jsou otec náš papež a Bavor? I nás to dovede děsit, přespříliš znepokojovat, že při těchto osobách prvních doposud trvá spor. Dar božský bude to, věř mi, až pak v budoucnu Ludvík se přítelem papeže stane. Brzy to učiň, Kriste, a zažeň od nás vše smutné! Téhož roku v měsíci září byl s velikými pracemi a náklady dokončen na Zbraslavi vodovod s olověnými rourami; a voda, se- braná ze tří pramenů, byla dovedena až do umyvárny, kde vytéká; celkem má od první- ho pramene na délku dva tisíce a šest set loket pražské míry. Olova se při tom díle spotřebovalo dvě stě centů2/ a cínu deset. Úhrn vynaložených peněz na toto dílo je sto šedesát kop pražských grošů a dvacet kop bylo vynaloženo na umyvárnu s pomocí Boha, který je požehnán na věky. Amen. 1/ Tak také líčí poměry v Čechách Karel ve svém životo- pise, str. 119n. O pobytu Janově v Lombardii a Karlově odchodu z Itálie srv. pozn. vzadu. 2/ Cent, staročesky centnéř = 61,650 kg; měl 100 liber. SKONÁVÁ SE DRUHÝ DÍL KRONIKY ZBRASLAVSKÉ, KTERÝ SE KONČÍ LÉTA PÁNĚ TISÍCÍHO TŘÍSTÉHO TŘICÁTÉHO A TŘETÍHO A OBSAHUJE V SOBE UDALOSTI SEDMNACTI LET 392/ 393
Strana 393
KNIHA TŘETÍ ZAČÍNÁ SE PŘEDMLUVA K TŘETÍMU DÍLU KRONIKY ZBRASLAVSKÉ Spoléhaje se na přispění pomoci Boží, ne na moc svých sil, dávám se po ukončení dvou dílů Zbraslavské kroniky do třetí části tohoto díla, chtěje popisovati časy a rozličné časové události, nejsa však jist, budu-li zítřejšího dne živ. To ponechávám tobě, Pane, protože v rukou tvých jsou časy mé a „Ty jsi položil mez“1/2 kterou nebude moci přestupovati žádné stvoření. Dáš-li mi život a milost, cokoli zde i jinak uvidím a uslyším a dozvím se, i co dovolíš, aby mně bylo známo, abys byl veleben v dílech svých, jak mne poučíš, tak budu psáti tobě pak samému k slávě a čtenářům a posluchačům k po- učení. Neboť cokoli se děje na celém okrsku zemském, to všechno řídí a spravuje tvoje prozřetelnost. Proto se mohou z toho, co se stává zřejmým, mysli tebe báti, tebe milovati a k tobě se více po- vznášeti. Začnu tedy nový letopis o novém českém králi a prosím tě, který jsi Král králů a Pán panujících2, abys řídil ruku i mysl i život můj a abys mně na konci udělil sebe sama za odměnu. KONČÍ SE PŘEDMLUVA, ZAČÍNAJÍ SE KAPITOLY 3 6 Návrat Karla, dědice království Českého. Smrt pana Jindřicha, olomouckého biskupa, a volba pana Jana, vyšehradského probošta, a příchod královny Blanky.3/ Spor řeholníků a kněží. Neúroda a rozličné události v krajinách francouzských. Rozmluva pana Balduina, arcibiskupa trevírského, a pana opata Petra. Smrt bavorského vévody Oty, změna času a skon pana Oldřicha. Jedno kázání pana papeže Jana XXII. o otázce spatřování Boha, které bylo posláno od římské kurie panu opatovi Petrovi, a smrt téhož papeže. 1/ Podle Žalmu 103. 9. 2 1. epištola sv. Pavla k Timotejovi 6. 15. Novým českým králem míní Petr zřejmě Karla, ačkoliv ten byl do Petrovy smrti pouze markrabětem moravským. / Blanka byla korunována na českou královnu až po smrti Petra Žitavského, dne 2. září 1347.
KNIHA TŘETÍ ZAČÍNÁ SE PŘEDMLUVA K TŘETÍMU DÍLU KRONIKY ZBRASLAVSKÉ Spoléhaje se na přispění pomoci Boží, ne na moc svých sil, dávám se po ukončení dvou dílů Zbraslavské kroniky do třetí části tohoto díla, chtěje popisovati časy a rozličné časové události, nejsa však jist, budu-li zítřejšího dne živ. To ponechávám tobě, Pane, protože v rukou tvých jsou časy mé a „Ty jsi položil mez“1/2 kterou nebude moci přestupovati žádné stvoření. Dáš-li mi život a milost, cokoli zde i jinak uvidím a uslyším a dozvím se, i co dovolíš, aby mně bylo známo, abys byl veleben v dílech svých, jak mne poučíš, tak budu psáti tobě pak samému k slávě a čtenářům a posluchačům k po- učení. Neboť cokoli se děje na celém okrsku zemském, to všechno řídí a spravuje tvoje prozřetelnost. Proto se mohou z toho, co se stává zřejmým, mysli tebe báti, tebe milovati a k tobě se více po- vznášeti. Začnu tedy nový letopis o novém českém králi a prosím tě, který jsi Král králů a Pán panujících2, abys řídil ruku i mysl i život můj a abys mně na konci udělil sebe sama za odměnu. KONČÍ SE PŘEDMLUVA, ZAČÍNAJÍ SE KAPITOLY 3 6 Návrat Karla, dědice království Českého. Smrt pana Jindřicha, olomouckého biskupa, a volba pana Jana, vyšehradského probošta, a příchod královny Blanky.3/ Spor řeholníků a kněží. Neúroda a rozličné události v krajinách francouzských. Rozmluva pana Balduina, arcibiskupa trevírského, a pana opata Petra. Smrt bavorského vévody Oty, změna času a skon pana Oldřicha. Jedno kázání pana papeže Jana XXII. o otázce spatřování Boha, které bylo posláno od římské kurie panu opatovi Petrovi, a smrt téhož papeže. 1/ Podle Žalmu 103. 9. 2 1. epištola sv. Pavla k Timotejovi 6. 15. Novým českým králem míní Petr zřejmě Karla, ačkoliv ten byl do Petrovy smrti pouze markrabětem moravským. / Blanka byla korunována na českou královnu až po smrti Petra Žitavského, dne 2. září 1347.
Strana 394
8 9 10 11 12 13 14 15 Volba papeže Benedikta a verše o chudobě Kristově. Sňatek rakouského vévody Oty a Anny, dcery krále českého, léta Páně 1335. Druhé manželství českého krále Jana a jiné jeho činy a smrt Jindřicha, vévody korutanského, a královny Hradecké. Český král Jan zcizil království Polské. Příchod nové české královny a výprava krále Jana proti Rakousku s jinými událostmi. Boje pana krále Jana a jiné události. Druhá výprava českého krále Jana do Pruska a četné jiné události. Rok Páně tisící třístý třicátý sedmý. Jedna poučná událost, která se stala v Praze v kostele svatého Ondřeje apoštola. NÁVRAT KARLA. DĚDICE KRÁLOVSTVÍ ČESKÉHO. ROK PÁNĚ 1333 Léta vtělení Páně 1333, dne 30. října, to jest dva dni přede Všemi svatými, Karel, který se jmenuje i Václav, prvorozený syn čes- kého krále Jana a zákonitý dědic království, ubíraje se v sedmnáctém roku věku svého přes Zbraslavský klášter, navštívil matčin hrob a vešel s hojným množstvím šlechticů do Prahy, metropole království, při čemž mu všichni s radostí vyšli naproti. Tento dědic, narozený v Praze, vychovaný sedm roků na hradě Křivoklátě, byl jako sedmiletý chlapec dovezen z království Českého k fran- couzskému králi Karlovi, svému příbuzné- mu, a od něho bylo změněno jeho jméno Václav, které dostal při křtu, a byl nazván při svátosti biřmování podobně jako fran- couzský král Karlem. Proč tento dědic zůstával mimo své krá- lovství tak dlouhou dobu, totiž deset let, toho byla, jak se obecně tvrdí, tato příčina. Bál se totiž král Jan, jeho otec, aby toho mladíka neunesli šlechtici a neučinili ho na jeho škodu králem; myslím však, že proto byl poslán tento mladík dobrého nadání ří- zením Božím do Francie, aby se tam naučil míti moudrost a spořádaný život; to totiž na něm nyní poznáváme ze zkušenosti, když ho vidíme na jeho mladý věk dosti přičinli- vého a dobrými mravy ozdobeného. Zná čtvero jazyků: francouzský, italský, němec- ký a latinský;1/ v těchto jazycích umí číst, psát a rozumět a dovede se dokonale vyjad- řovat. A tak když se tento slavný mladík vrátil do svého dědičného království, které je jeho vlastní podle následovnictví rodu matčina, našel to království příliš v nepořádku a roz- děleno a od povinné správy opuštěno.2 A nebylo žádného hradu královského, který by nebyl od jeho otce, krále Jana, některému šlechtici zastaven; ale i města, vesnice a dvorce a skoro všechny lesy byly tehdy zasta- veny jako zástava nebo svěření. Zůstával pak v Praze ve Větším Městě v domě své matky3/ skoro dva měsíce, potom se přestěhoval na Pražský hrad, v němž se až dodnes zdržuje se svým dvorem. Hned tam počal znovu stavěti a zřizovati zřícené budovy královské, které byly dříve před třiceti lety spáleny ohněm a ležely pusté, a s úspěchem i s důmyslnou snahou dokonale obnovovati, jako se čte o králích izraelských4/; a děje se to nejen zde, nýbrž i v Hradci a jinde podle jeho pokynu. Vždyť je tento mladík dědicem a počíná usilovati o prospěch svého dědictví, pokud může; na rozkaz pak jeho otce, českého krále Jana, vy- bírá se obecně po království královská sbírka, zvaná berně, a z ní tento mladík osvobozuje nějakou část království, která byla zastavena 394/ 395
8 9 10 11 12 13 14 15 Volba papeže Benedikta a verše o chudobě Kristově. Sňatek rakouského vévody Oty a Anny, dcery krále českého, léta Páně 1335. Druhé manželství českého krále Jana a jiné jeho činy a smrt Jindřicha, vévody korutanského, a královny Hradecké. Český král Jan zcizil království Polské. Příchod nové české královny a výprava krále Jana proti Rakousku s jinými událostmi. Boje pana krále Jana a jiné události. Druhá výprava českého krále Jana do Pruska a četné jiné události. Rok Páně tisící třístý třicátý sedmý. Jedna poučná událost, která se stala v Praze v kostele svatého Ondřeje apoštola. NÁVRAT KARLA. DĚDICE KRÁLOVSTVÍ ČESKÉHO. ROK PÁNĚ 1333 Léta vtělení Páně 1333, dne 30. října, to jest dva dni přede Všemi svatými, Karel, který se jmenuje i Václav, prvorozený syn čes- kého krále Jana a zákonitý dědic království, ubíraje se v sedmnáctém roku věku svého přes Zbraslavský klášter, navštívil matčin hrob a vešel s hojným množstvím šlechticů do Prahy, metropole království, při čemž mu všichni s radostí vyšli naproti. Tento dědic, narozený v Praze, vychovaný sedm roků na hradě Křivoklátě, byl jako sedmiletý chlapec dovezen z království Českého k fran- couzskému králi Karlovi, svému příbuzné- mu, a od něho bylo změněno jeho jméno Václav, které dostal při křtu, a byl nazván při svátosti biřmování podobně jako fran- couzský král Karlem. Proč tento dědic zůstával mimo své krá- lovství tak dlouhou dobu, totiž deset let, toho byla, jak se obecně tvrdí, tato příčina. Bál se totiž král Jan, jeho otec, aby toho mladíka neunesli šlechtici a neučinili ho na jeho škodu králem; myslím však, že proto byl poslán tento mladík dobrého nadání ří- zením Božím do Francie, aby se tam naučil míti moudrost a spořádaný život; to totiž na něm nyní poznáváme ze zkušenosti, když ho vidíme na jeho mladý věk dosti přičinli- vého a dobrými mravy ozdobeného. Zná čtvero jazyků: francouzský, italský, němec- ký a latinský;1/ v těchto jazycích umí číst, psát a rozumět a dovede se dokonale vyjad- řovat. A tak když se tento slavný mladík vrátil do svého dědičného království, které je jeho vlastní podle následovnictví rodu matčina, našel to království příliš v nepořádku a roz- děleno a od povinné správy opuštěno.2 A nebylo žádného hradu královského, který by nebyl od jeho otce, krále Jana, některému šlechtici zastaven; ale i města, vesnice a dvorce a skoro všechny lesy byly tehdy zasta- veny jako zástava nebo svěření. Zůstával pak v Praze ve Větším Městě v domě své matky3/ skoro dva měsíce, potom se přestěhoval na Pražský hrad, v němž se až dodnes zdržuje se svým dvorem. Hned tam počal znovu stavěti a zřizovati zřícené budovy královské, které byly dříve před třiceti lety spáleny ohněm a ležely pusté, a s úspěchem i s důmyslnou snahou dokonale obnovovati, jako se čte o králích izraelských4/; a děje se to nejen zde, nýbrž i v Hradci a jinde podle jeho pokynu. Vždyť je tento mladík dědicem a počíná usilovati o prospěch svého dědictví, pokud může; na rozkaz pak jeho otce, českého krále Jana, vy- bírá se obecně po království královská sbírka, zvaná berně, a z ní tento mladík osvobozuje nějakou část království, která byla zastavena 394/ 395
Strana 395
šlechticům. Hrady Křivoklát a Loket zasta- vené si přivlastnil a osvobodil; chystá se podrobit si Hradec, Mýto s četnými jinými městy, která zabrali páni království jak v Čechách, tak na Moravě.5 A otec tohoto mladíka, protože si chtěl podržet jméno a titul krále a nechtěl být nazýván starým králem, udělil synovi mar- hrabství Moravské a nařídil i poručil, aby ho všichni jmenovali markrabětem, a tak se potom tento mladík začal nazývati markra- bětem moravským. Aby byl Karel všem drahý a znalý, jak vyrůstat v dobrém, aby zestárl v ctnosti, to uděl nám, Bože, a uměl dobře své království řídit a vždy aby podpořil právo, vždy aby činil mír a odstranil odpůrce všechny, učiň, ať jeho pověst je všude čestná a v úctě, učiň, ať jeho život je ozdoben velkými ctnostmi! A tak svrchu jmenovaný markrabě Karel s všemožnou snahou usiluje, aby byl zjednán v jeho panství mír, navštěvuje města a měs- tečka hned česká, hned moravská, hned polská a podle svých sil zlepšuje v nich stav a napravuje ho. Neméně sám shromažďuje peníze, kdekoli může, aby měl pro sebe a hlavně aby většinu jich poslal svému otci, který jich potřebuje hodně na každodenní války. Neboť jeho otec Jan, český král, v roce a době, která je zaznamenána výše v druhé knize6 hned, jakmile vytáhl se svým synem Karlem z lombardských krajin, s hoj- ným vojskem nepřátelsky napadl vévodu brabantského pro vévodství v Limburku a útočil naň. Mezi ně se vložil jako prostřed- ník francouzský král Filip a sjednal načas příměří.7 Toho roku v měsíci květnu odstoupil ze správy pan Oldřich, opat sedlecký, raněn mrtvicí na levé straně, a po něm nastoupil v opatském úřadě pan Ortvin, sklepmistr. V té době téhož roku v měsíci říjnu rozptýlil se sedlecký konvent pro velké dluhy, které dříve nadělal, totiž pět tisíc hřiven, po růz- ných klášterech řádu. 1/ Totéž vypravuje Karel ve svém životopise (str. 119) a dodává, že zapomněl mluvit česky, ale že se brzy zase naučil, takže mluvil jako každý jiný Čech. 2 Srv. tamtéž a pozn. vzadu. 3/ Byl to asi dům „U Štupartů“ blíže kostela sv. Jakuba (čp. 647-I). V 1. knize královské. 5 O tom také vypravuje Karel ve svém životopise (str. 120), kde praví: „Tehdy jsme znovu nabyli s velikými náklady a úsilím hradů: Křivoklátu, Týřova, Světlíku, Litic, Hradce Králové, Písku, Nečtin, Zbiroha, Tachova, Trutnova v Čechách; na Moravě pak Lukova, Telče, Veveří, hradu olomouckého, brněnského a znojemského a mnoho jiných statků zastavených a zcizených od ko- runy.“ Srv. i pozn. vzadu. / Ale v druhé knize není zmínky o odchodu Janově z Itálie; kronikář to opomenul poznamenat. 7 Životopis Karlův str. 119. Srv. i pozn. vzadu. SMRT OLOMOUCKÉHO BISKUPA JINDŘICHA A VOLBA PANA JANA, VYŠEHRADSKÉHO PROBOŠTA, A PŘÍCHOD KRÁLOVNY BLANKY. ROK PÁNĚ 1334 Il Léta Páně 1334, dne 27. prosince, to jest v den svatého Jana evangelistyl/, zemřel v Praze pan Hynek, z milosti Boží a Apoštol- ské stolice olomoucký biskup, muž urozený rodem, řečený z Dubé, a byl pochován v hlavním kostele Pražském. Ten, protože měl časté nemoci, bál se pro nezvyklé pod- nebí zůstávati na Moravě, a proto častěji bydlil v Čechách. Po něm byl v Olomouc- kém chrámě řádně zvolen pan Jan, vyše- hradský probošt2 kancléř království České- ho, nemanželský syn slavného pana Václava, krále českého a polského, zakladatele Zbras- 1/ Dne 27. prosince 1333. O jeho volbě viz II. knihu, kap. XIX. 2 O něm viz v knize II, kap. XI.
šlechticům. Hrady Křivoklát a Loket zasta- vené si přivlastnil a osvobodil; chystá se podrobit si Hradec, Mýto s četnými jinými městy, která zabrali páni království jak v Čechách, tak na Moravě.5 A otec tohoto mladíka, protože si chtěl podržet jméno a titul krále a nechtěl být nazýván starým králem, udělil synovi mar- hrabství Moravské a nařídil i poručil, aby ho všichni jmenovali markrabětem, a tak se potom tento mladík začal nazývati markra- bětem moravským. Aby byl Karel všem drahý a znalý, jak vyrůstat v dobrém, aby zestárl v ctnosti, to uděl nám, Bože, a uměl dobře své království řídit a vždy aby podpořil právo, vždy aby činil mír a odstranil odpůrce všechny, učiň, ať jeho pověst je všude čestná a v úctě, učiň, ať jeho život je ozdoben velkými ctnostmi! A tak svrchu jmenovaný markrabě Karel s všemožnou snahou usiluje, aby byl zjednán v jeho panství mír, navštěvuje města a měs- tečka hned česká, hned moravská, hned polská a podle svých sil zlepšuje v nich stav a napravuje ho. Neméně sám shromažďuje peníze, kdekoli může, aby měl pro sebe a hlavně aby většinu jich poslal svému otci, který jich potřebuje hodně na každodenní války. Neboť jeho otec Jan, český král, v roce a době, která je zaznamenána výše v druhé knize6 hned, jakmile vytáhl se svým synem Karlem z lombardských krajin, s hoj- ným vojskem nepřátelsky napadl vévodu brabantského pro vévodství v Limburku a útočil naň. Mezi ně se vložil jako prostřed- ník francouzský král Filip a sjednal načas příměří.7 Toho roku v měsíci květnu odstoupil ze správy pan Oldřich, opat sedlecký, raněn mrtvicí na levé straně, a po něm nastoupil v opatském úřadě pan Ortvin, sklepmistr. V té době téhož roku v měsíci říjnu rozptýlil se sedlecký konvent pro velké dluhy, které dříve nadělal, totiž pět tisíc hřiven, po růz- ných klášterech řádu. 1/ Totéž vypravuje Karel ve svém životopise (str. 119) a dodává, že zapomněl mluvit česky, ale že se brzy zase naučil, takže mluvil jako každý jiný Čech. 2 Srv. tamtéž a pozn. vzadu. 3/ Byl to asi dům „U Štupartů“ blíže kostela sv. Jakuba (čp. 647-I). V 1. knize královské. 5 O tom také vypravuje Karel ve svém životopise (str. 120), kde praví: „Tehdy jsme znovu nabyli s velikými náklady a úsilím hradů: Křivoklátu, Týřova, Světlíku, Litic, Hradce Králové, Písku, Nečtin, Zbiroha, Tachova, Trutnova v Čechách; na Moravě pak Lukova, Telče, Veveří, hradu olomouckého, brněnského a znojemského a mnoho jiných statků zastavených a zcizených od ko- runy.“ Srv. i pozn. vzadu. / Ale v druhé knize není zmínky o odchodu Janově z Itálie; kronikář to opomenul poznamenat. 7 Životopis Karlův str. 119. Srv. i pozn. vzadu. SMRT OLOMOUCKÉHO BISKUPA JINDŘICHA A VOLBA PANA JANA, VYŠEHRADSKÉHO PROBOŠTA, A PŘÍCHOD KRÁLOVNY BLANKY. ROK PÁNĚ 1334 Il Léta Páně 1334, dne 27. prosince, to jest v den svatého Jana evangelistyl/, zemřel v Praze pan Hynek, z milosti Boží a Apoštol- ské stolice olomoucký biskup, muž urozený rodem, řečený z Dubé, a byl pochován v hlavním kostele Pražském. Ten, protože měl časté nemoci, bál se pro nezvyklé pod- nebí zůstávati na Moravě, a proto častěji bydlil v Čechách. Po něm byl v Olomouc- kém chrámě řádně zvolen pan Jan, vyše- hradský probošt2 kancléř království České- ho, nemanželský syn slavného pana Václava, krále českého a polského, zakladatele Zbras- 1/ Dne 27. prosince 1333. O jeho volbě viz II. knihu, kap. XIX. 2 O něm viz v knize II, kap. XI.
Strana 396
lavi, a potvrzen od pana Matyáše, mohuč- ského arcibiskupa. O takovou volbu a povýšení svého strýce usiloval s dobrým úmyslem Karel, markrabě moravský, s opavským vévodou Mikulášem.*?/ Ten, byv zvolen a potvrzen, byl v suchých dnech, v kterých se zpívá Láska Boží*/, ve Vyšehradském kostele vysvěcen na jáhna; neboť byl dříve při římské kurii posvěcen od papeže Jana XXII. na podjáhna. A tento zvolený nalezl milost před očima tohoto papeže, což dosti vyniklo mezi jinými dobro- diními papežskými, protože mu sám papež Jan z moci Apoštolské stolice propůjčil k užívání kostel v Malíně u Kutné Hory“/, patřící k Sedleckému klášteru, a ten kostel má a drží tento zvolený až podnes v užívání, bez ohledu na své zvolení při Olomouckém kostele. Toho roku dne 12. června v neděli ve ve- černí době byla paní Blanka, manželka Karla, dědice království Českého, markra- běte moravského, když přicházela z Francie, slavně a velkolepě uvítána od duchovenstva i veškerého lidu pražského a její obydlí bylo na ten čas na Pražském hradě. Tato svrchu řečená paní Blanka, která byla před desíti lety jako sličná dívka oddána se svrchu jme- novaným Karlem, zůstávala hned v Lucem- Bože, ó věčný králi, i Kriste s nejvyšší mocí, na tyto pohlédni ted a jednej otcovsky s nimi! burku, hned ve Francii v domě mateřském až do těchto dob už svrchu dotčených. Je pak tato paní Blanka sestra francouzského krále Filipa; ze dvou však matek se narodil ten král Filip a Blanka, ale oba byli zplozeni od jednoho otce, totiž Karla, a ten Karelt/, jejich otec, totiž Filipův a Blančin, byl vlast- ním zákonitým bratrem Filipa, kdysi veli- kého krále. To je onen přemocný Filip, jehož tři synové, francouzští králové, zemřeli, jak svrchu podotčeno, bez mužských dědiců."/ A proto spadlo na svrchu jmenovaného Fili- pa království Francouzské jako na nejbližšího příbuzného, vzešlého z královského rodu. Byla tedy sestra tohoto Filipa, krále francouzského, přivedena do Čech, aby se svým manželem Karlem kralovala a panovala svým časem jako královna. Sličným zjevem a krásou svou se zajisté zalíbila v očích všech a doufám, že se ještě zalíbí ctnostmi; přinesla s sebou ženský šat podle obyčeje svého náro- da a přivezla nemalou výbavu podle stavu své důstojnosti, jak vyžaduje dům královský. Za velikou obtíž pokládáme, že sama mluví jen francouzským jazykem; manžel sám jí ro- zumí a má ji rád, protože s ní dlouho zůstá- val ve Francii. Raduje se pak manžel z man- želky a pořádá v Praze po několik dní velikou slavnost v rozkoších a radovánkách. Ochráncem jejich buď i vůdcem, strážcem a správcem, aby, vedeni tebou, tak zároveň v hodnosti stáli, mír aby České zemi a prospěch přinésti mohli, neboť království teď je pokleslé příliš a v hanbě. Ale skoro celá družina, která s tou Blankou přišla z Francie a Lucemburského hrabství do Čech, byla po jednom měsíci s nákladem dvou tisíc kop v den svaté Markéty®/ poslána zpět do svých zemí a jiná družina z Čech byla té paní přidána od zemských šlechticů. Aby 3/ Papežská provize o tom ze dne 10. dubna 1334 v Re- gestech IV, č. 29, 30. 4/ Ve dnech 18.—21. května. $/ Kostel v Malíně byl propůjčen Janovi ještě jako vy- šehradskému proboštovi od papeže Jana XXII. dne 396 / 397 se však mohla stýkat přívětivěji s lidmi, za- číná se učit jazyku německému a více se v něm cvičívá než v jazyce českém; neboť se skoro ve všech městech království a před králem obecněji užívá v této době jazyka ně- meckého než českého. 30. dubna 1333 (Regesta III, č. 2002). Po objevu stříbra u Kutné Hory to bylo velmi výnosné obročí. %/ Karel z Valois. Srv. pozn. vzadu. 7/ Srv. II. knihu, kap. XX. 8/ 13. července.
lavi, a potvrzen od pana Matyáše, mohuč- ského arcibiskupa. O takovou volbu a povýšení svého strýce usiloval s dobrým úmyslem Karel, markrabě moravský, s opavským vévodou Mikulášem.*?/ Ten, byv zvolen a potvrzen, byl v suchých dnech, v kterých se zpívá Láska Boží*/, ve Vyšehradském kostele vysvěcen na jáhna; neboť byl dříve při římské kurii posvěcen od papeže Jana XXII. na podjáhna. A tento zvolený nalezl milost před očima tohoto papeže, což dosti vyniklo mezi jinými dobro- diními papežskými, protože mu sám papež Jan z moci Apoštolské stolice propůjčil k užívání kostel v Malíně u Kutné Hory“/, patřící k Sedleckému klášteru, a ten kostel má a drží tento zvolený až podnes v užívání, bez ohledu na své zvolení při Olomouckém kostele. Toho roku dne 12. června v neděli ve ve- černí době byla paní Blanka, manželka Karla, dědice království Českého, markra- běte moravského, když přicházela z Francie, slavně a velkolepě uvítána od duchovenstva i veškerého lidu pražského a její obydlí bylo na ten čas na Pražském hradě. Tato svrchu řečená paní Blanka, která byla před desíti lety jako sličná dívka oddána se svrchu jme- novaným Karlem, zůstávala hned v Lucem- Bože, ó věčný králi, i Kriste s nejvyšší mocí, na tyto pohlédni ted a jednej otcovsky s nimi! burku, hned ve Francii v domě mateřském až do těchto dob už svrchu dotčených. Je pak tato paní Blanka sestra francouzského krále Filipa; ze dvou však matek se narodil ten král Filip a Blanka, ale oba byli zplozeni od jednoho otce, totiž Karla, a ten Karelt/, jejich otec, totiž Filipův a Blančin, byl vlast- ním zákonitým bratrem Filipa, kdysi veli- kého krále. To je onen přemocný Filip, jehož tři synové, francouzští králové, zemřeli, jak svrchu podotčeno, bez mužských dědiců."/ A proto spadlo na svrchu jmenovaného Fili- pa království Francouzské jako na nejbližšího příbuzného, vzešlého z královského rodu. Byla tedy sestra tohoto Filipa, krále francouzského, přivedena do Čech, aby se svým manželem Karlem kralovala a panovala svým časem jako královna. Sličným zjevem a krásou svou se zajisté zalíbila v očích všech a doufám, že se ještě zalíbí ctnostmi; přinesla s sebou ženský šat podle obyčeje svého náro- da a přivezla nemalou výbavu podle stavu své důstojnosti, jak vyžaduje dům královský. Za velikou obtíž pokládáme, že sama mluví jen francouzským jazykem; manžel sám jí ro- zumí a má ji rád, protože s ní dlouho zůstá- val ve Francii. Raduje se pak manžel z man- želky a pořádá v Praze po několik dní velikou slavnost v rozkoších a radovánkách. Ochráncem jejich buď i vůdcem, strážcem a správcem, aby, vedeni tebou, tak zároveň v hodnosti stáli, mír aby České zemi a prospěch přinésti mohli, neboť království teď je pokleslé příliš a v hanbě. Ale skoro celá družina, která s tou Blankou přišla z Francie a Lucemburského hrabství do Čech, byla po jednom měsíci s nákladem dvou tisíc kop v den svaté Markéty®/ poslána zpět do svých zemí a jiná družina z Čech byla té paní přidána od zemských šlechticů. Aby 3/ Papežská provize o tom ze dne 10. dubna 1334 v Re- gestech IV, č. 29, 30. 4/ Ve dnech 18.—21. května. $/ Kostel v Malíně byl propůjčen Janovi ještě jako vy- šehradskému proboštovi od papeže Jana XXII. dne 396 / 397 se však mohla stýkat přívětivěji s lidmi, za- číná se učit jazyku německému a více se v něm cvičívá než v jazyce českém; neboť se skoro ve všech městech království a před králem obecněji užívá v této době jazyka ně- meckého než českého. 30. dubna 1333 (Regesta III, č. 2002). Po objevu stříbra u Kutné Hory to bylo velmi výnosné obročí. %/ Karel z Valois. Srv. pozn. vzadu. 7/ Srv. II. knihu, kap. XX. 8/ 13. července.
Strana 397
gie gi nem z Czrwewych gmto caRbyß Swmu poruRe Oiico vkazugz bteráe Andiek bozi W zneſgeko wPp wtźtzie &yźa cy bożie dne bez wzećie vki= ZaCgemi ßioz neádiwne wi diem/anapo minaegchoá byſe krziechow RkáRk oRe wyſtrzicßaſ Eá= ßo gaſu Byzpitii ſá Scòmá Riechme wliide diábekgenz w dy bledá boßo by pozrzee �offie= 56/ Vlastní zivotopis Karla IV. vidění králevice Kárla v Tarenzu v Italii (Národni knihovna ve vidn1i).
gie gi nem z Czrwewych gmto caRbyß Swmu poruRe Oiico vkazugz bteráe Andiek bozi W zneſgeko wPp wtźtzie &yźa cy bożie dne bez wzećie vki= ZaCgemi ßioz neádiwne wi diem/anapo minaegchoá byſe krziechow RkáRk oRe wyſtrzicßaſ Eá= ßo gaſu Byzpitii ſá Scòmá Riechme wliide diábekgenz w dy bledá boßo by pozrzee �offie= 56/ Vlastní zivotopis Karla IV. vidění králevice Kárla v Tarenzu v Italii (Národni knihovna ve vidn1i).
Strana 398
V novné Baaa Amcn. alaa polmen antomolu spaesvan ſlauaNaa pus lota funvc Takénu a latoníy overaoue komankam eA8 neeF aklady- VSmnů mpriaeno Očtne Psatus neaſha Pwnenaci l-framu: Nmsfe putne laterde :odai d1Sane Prrwtsy drudn. Čelnetoo 9r eiaf.y Gehhoim Eafmepyra qud u- čspor aolofahapaůjiwdedabe fitiagmen vemore a Aninee fils Itodine paeda veEf jne om ýsát. popěpmá sua jvfřspaus.st popodim akvyvadao pes vezrÉaaualsmeuře aferbel Aynim fer finsowy Sna poc Lodlaaovné pp9laa Nohoo Čalnoo vtroí Leciniqi Sria nad Calnely fr chfue a efissupthvar Ekndia crſtrhe, op vbois Toſ Py (pvageofe noe rodyrajea raoc árkr py vt vcccafrcialy Čeku buNa biu oplaypE mlo mec ☞amr SmaarDbakahauye Puedes Trné soé a famula mu Afrá aesnímpdeey pSaý 6r frkoy pod samele ccp nelía taka véýaůaakavakk sám bhruák ýyaa SFSkrckamy Sky a Peraaa ay ýowRýuaeressu spas †PJk PrDye svyDeSpepne asaoÉIknus frucru ☞sarýaapaafoaé pe at doc jaeufp othuas ar fahlAeA Nvdli v ſme Ntanom cecčPE ekcasj snoue fape ausulscc kain apb kceocámd skíe rerér eNepdea ěau- pava apaía aa Píapen řeaýypj ařa rocaaašorve té2 phuepralra. Ssparaa pomý se Ray oec latynejeaproaá Snoyonaad Sauea Para fuce Aleriaosav †“v e peoprscapepamre brímc a uhrvaysne v svc (eiácmí sral př. Plpkpe pé jenáv vůs fiu ☞eg ar ☞y vvvad k úla vomy plavémxxaoé člua laky, gívullosni poůadsem v nldmcdo Rawek op ao nTeour rnýrádaíslolne Gur É. s slcscí moaflu stadcev aá vaía ☞ St Arunk are Dua s vicacku lechy penaa Ladae Ach oaa bavaoé Ses fiarnuíšes flacku snvitéselneme sudonm cnkmes Pa sivfvina Svuukcs míocvníní srpv otoakps Séaé gucus kdaam ÉirsApsA vlon pd va Leck ká aa čak hacca ac sjafien spáěxauusa hákůa řídvt -eE e Eiacvzní refnd ☞gdh ma Tred Leckue a necčkrý potpcxokovuýaaMaslucdauspa hocáíaaropek lema jacpsa Laé ooín naou via kmoaiainace aa friky Snogel —tiry nes hrčor ciem (un ucu beee arau Paoě Jecaíootyne fukeur vsey pog apieu vepdaiu Fána m vealalnus Roga bepim N. Lrdhaond ane Faais fimt cevvatnes o lkamas fenrous fuedoep Danět vprně naen framhar ☞rký ab praní o frempiTue deo Tee Saa ns felsamong Aarfis piena Gu ympll flaonc ſlmiſaled FrereTped�no Pyre prſhaoit A jr k so v Ledhiaéna nom Bumenckme nor pak†pén kalactiae Ferrdiassví pl.utAJwlen fraks.TSdu mis ſpadl ſa- senů jvio voma Anpsauaap arprotucíío plasaam prtvé latrvio frat m Cplecs Terak v« RekeaMr Sna S fino utvvaynvfiíne LS bení pehaaafiálnéak 57 Listina ze 16. října 1320, jíž Bavor, opat kláštera Břevnovského a konvent téhož kláštera, prodávají a pronajímají Mikuláši, lazebníkovi z Mělníka, lázeň a lázeňskou budovu na Poříčí u řeky Vltavy (dnes Praha, Nové Město). (Foto SUA Praha.)
V novné Baaa Amcn. alaa polmen antomolu spaesvan ſlauaNaa pus lota funvc Takénu a latoníy overaoue komankam eA8 neeF aklady- VSmnů mpriaeno Očtne Psatus neaſha Pwnenaci l-framu: Nmsfe putne laterde :odai d1Sane Prrwtsy drudn. Čelnetoo 9r eiaf.y Gehhoim Eafmepyra qud u- čspor aolofahapaůjiwdedabe fitiagmen vemore a Aninee fils Itodine paeda veEf jne om ýsát. popěpmá sua jvfřspaus.st popodim akvyvadao pes vezrÉaaualsmeuře aferbel Aynim fer finsowy Sna poc Lodlaaovné pp9laa Nohoo Čalnoo vtroí Leciniqi Sria nad Calnely fr chfue a efissupthvar Ekndia crſtrhe, op vbois Toſ Py (pvageofe noe rodyrajea raoc árkr py vt vcccafrcialy Čeku buNa biu oplaypE mlo mec ☞amr SmaarDbakahauye Puedes Trné soé a famula mu Afrá aesnímpdeey pSaý 6r frkoy pod samele ccp nelía taka véýaůaakavakk sám bhruák ýyaa SFSkrckamy Sky a Peraaa ay ýowRýuaeressu spas †PJk PrDye svyDeSpepne asaoÉIknus frucru ☞sarýaapaafoaé pe at doc jaeufp othuas ar fahlAeA Nvdli v ſme Ntanom cecčPE ekcasj snoue fape ausulscc kain apb kceocámd skíe rerér eNepdea ěau- pava apaía aa Píapen řeaýypj ařa rocaaašorve té2 phuepralra. Ssparaa pomý se Ray oec latynejeaproaá Snoyonaad Sauea Para fuce Aleriaosav †“v e peoprscapepamre brímc a uhrvaysne v svc (eiácmí sral př. Plpkpe pé jenáv vůs fiu ☞eg ar ☞y vvvad k úla vomy plavémxxaoé člua laky, gívullosni poůadsem v nldmcdo Rawek op ao nTeour rnýrádaíslolne Gur É. s slcscí moaflu stadcev aá vaía ☞ St Arunk are Dua s vicacku lechy penaa Ladae Ach oaa bavaoé Ses fiarnuíšes flacku snvitéselneme sudonm cnkmes Pa sivfvina Svuukcs míocvníní srpv otoakps Séaé gucus kdaam ÉirsApsA vlon pd va Leck ká aa čak hacca ac sjafien spáěxauusa hákůa řídvt -eE e Eiacvzní refnd ☞gdh ma Tred Leckue a necčkrý potpcxokovuýaaMaslucdauspa hocáíaaropek lema jacpsa Laé ooín naou via kmoaiainace aa friky Snogel —tiry nes hrčor ciem (un ucu beee arau Paoě Jecaíootyne fukeur vsey pog apieu vepdaiu Fána m vealalnus Roga bepim N. Lrdhaond ane Faais fimt cevvatnes o lkamas fenrous fuedoep Danět vprně naen framhar ☞rký ab praní o frempiTue deo Tee Saa ns felsamong Aarfis piena Gu ympll flaonc ſlmiſaled FrereTped�no Pyre prſhaoit A jr k so v Ledhiaéna nom Bumenckme nor pak†pén kalactiae Ferrdiassví pl.utAJwlen fraks.TSdu mis ſpadl ſa- senů jvio voma Anpsauaap arprotucíío plasaam prtvé latrvio frat m Cplecs Terak v« RekeaMr Sna S fino utvvaynvfiíne LS bení pehaaafiálnéak 57 Listina ze 16. října 1320, jíž Bavor, opat kláštera Břevnovského a konvent téhož kláštera, prodávají a pronajímají Mikuláši, lazebníkovi z Mělníka, lázeň a lázeňskou budovu na Poříčí u řeky Vltavy (dnes Praha, Nové Město). (Foto SUA Praha.)
Strana 399
SPOR REHOLNIKU A KNĚŽÍ $ || "Téhož roku se přihodila a udála v Praze k pohoršení mnohých jedna věc, která dříve takřka předvídána často posluchače podě- sila, a já jsem při ní byl, viděl ji a rmoutil se nad ní. Neboť v předvečer svatého Jakuba apoštola!/, což tehdy bylo v neděli, jedno- myslně svolali všichni faráři a správcové farních kostelů všechny své farníky, aby se sešli vjedno do kostela svaté Marie na Louži a svatého Mikuláše na Kurném trhu?/, a za- Cali tam proti kazatelüm?/, minoritüm a augustiniánüm vefejné ukazovati lidu pa- pežské listy, které dostalo kněžstvo při řím- ské kurii, o čtvrtině podílu nařízené pape- žem Bonifácem?“/, a že ti bratří z řádu žebra- vých, ač byli často o to upomenuti od soud- ců ustanovených Apoštolskou stolicí, ne- chtějí jim vyhovět, nýbrž spíše vzdorovitě a drze odporují. A proto začali oni kněží, kteří byli k tomu určeni, když byly zhášeny svíce a zvoněno па гуопу“/, vysokým hlasem z moci Apoštol- ské stolice vyobcovávati ty žebravé bratry a velmi přísně všem nařizovati, že se mají takových ve všem pod nálezem vyobcování vystříhati. Naproti tomu se ti žebraví bratří, protože předvídali, že ta věc na ně přijde, opatřili ukrytými zbraněmi, přáteli a množ- stvím lidu a četní z nich, přišedše do kostelů, v kterych byli vyobcovavani, s prudkosti se sběhli a pronikavými hlasy v přítomnosti veškerého lidu volali a říkali: „Ó, vy bídníci, ne kněží, nýbrž svatokrádci, vrahové duší, klamači lidí, co děláte? Proč proti nám vy- hlašujete své nálezy? Vy sami jste vyobco- vání jako cizoložníci, hráči, opilci, ve všech- ny zločiny zapletení, my spravedliví, vy ne- spravedliví, my přinášíme světlo všem, vy ve tmách chodíte“/, zavádějíce jako slepí vůd- cové prosté lidi do jámy.'' A někteří z těch žebravých mnichů odváž- ně přibíhali středem lidu, aby chytili a zbili ty, kteří vyhlašovali nálezy, a odňali jim listy, které četli. Z takové nepřátelské hádky se řeholníci a kněží navzájem srazili; nastalo veliké pobouření v lidu, když jedni podporo- vali slovy i ranami řeholníky, druzí kněze. Někteří je bezbožně bili pěstí, druzí přinesli kameny, aby jimi na ně házeli, jiní tasili nože, někteří běželi na ně s meči a kyji jako na lotry.?/ Mohl jsi tu vidět některé bekyné a beghardy a měšťany, jak pomáhají bratřím, tam zas povzbuzují ženy některé kněze světské. "Tu se odhalují z mnohých srdcí myšlenky, tu je sražen bratr, druhý probodnut, jiný poraněn, tam vlekou kněze, bijí ho a druhý je zbrocen krví. Bouří se mladík proti starci, povstává lid proti lidu a u všech vzniká tak veliké pohoršení, že se to zdá podle evangelia počátkem zla. Bylo vidět mnohé, jak zakrý- vali tonzuru na hlavě a vycházeli z kostela, aby se schovali před žárem takové zuřivosti a aby nebyli s prvním mučedníkem Štěpá- nem*/ proti svć vüli ukamenováni. Nevidéli totiz ,,nebesa oteviená''?/, nebot se rozhodli mnohem spíše sklopit oči své k zemi, aby chránili hlavy, než aby hleděli k nebesům. Konečně po době dlouhého zápasu ti i oni, totiž řeholníci a kněží i veškeren lid, zmateni v mysli, zaraZeni podivením, se vraceli každý na své místo; kde se sešli dva nebo tři, ne- mluvili o ničem jiném než o bitce ducho- venstva, kterou viděli. Povstávají konečně o jednotlivých dnech nedělních bratří proti kněžím, kněží proti bratřím, vynášejíce ná- lezy vyobcování. Někteří bratří se dovolávají jakéhosi odvolání, které předložili na počát- ku, ale kněží odmítají se jím říditi. Tři svrchu jmenované řády se v té věci podporují a kněžím takto odporují a říkají: „Ono papežské ustanovení se netýká našich řádů v Čechách, protože v Českém králov- ství není totéž vykonávání pohřebních obřa- dů a tentýž užitek z nich, jaký se zachovává v krajinách lombardskych." Trval tento vzájemný spor až do svátku svatého Mikulá- &e!"/ ale tehdy byla tato pře rozhodčím 1/ 24. července. 2/ Kostel Panny Marie na Louži stával na nynějším náměstí dr. Václava Vacka a byl už na začátku XIX. stol. zbořen pro rozšíření ulice; kostel sv. Mikuláše na Kur- ném trhu je nynější kostel sv. Mikuláše u Staroměstského náměstí. 3/ Dominikánům. / Srv. pozn. vzadu i knihu II, kap. XIII, pozn. č. 14. 5/ Obvyklé obřady při vyhlašování exkomunikace. */ Podle Zalmu 81. 5. ?/ Podle Matouše 26. 55; Marka 14. 48. 8/ Skutkové apoštolů 7. 58. % Tamtéž 7. 56. 19/ 6. prosince. Rozhodčími v té věci byli za stranu svět- ských kněží biskup Jan a za žebravé mnichy litoměřický probošt Jindřich; jejich výpověď ze dne 29. listopadu 1334 je v Regestech IV, č. 109. Srv. i pozn. vzadu.
SPOR REHOLNIKU A KNĚŽÍ $ || "Téhož roku se přihodila a udála v Praze k pohoršení mnohých jedna věc, která dříve takřka předvídána často posluchače podě- sila, a já jsem při ní byl, viděl ji a rmoutil se nad ní. Neboť v předvečer svatého Jakuba apoštola!/, což tehdy bylo v neděli, jedno- myslně svolali všichni faráři a správcové farních kostelů všechny své farníky, aby se sešli vjedno do kostela svaté Marie na Louži a svatého Mikuláše na Kurném trhu?/, a za- Cali tam proti kazatelüm?/, minoritüm a augustiniánüm vefejné ukazovati lidu pa- pežské listy, které dostalo kněžstvo při řím- ské kurii, o čtvrtině podílu nařízené pape- žem Bonifácem?“/, a že ti bratří z řádu žebra- vých, ač byli často o to upomenuti od soud- ců ustanovených Apoštolskou stolicí, ne- chtějí jim vyhovět, nýbrž spíše vzdorovitě a drze odporují. A proto začali oni kněží, kteří byli k tomu určeni, když byly zhášeny svíce a zvoněno па гуопу“/, vysokým hlasem z moci Apoštol- ské stolice vyobcovávati ty žebravé bratry a velmi přísně všem nařizovati, že se mají takových ve všem pod nálezem vyobcování vystříhati. Naproti tomu se ti žebraví bratří, protože předvídali, že ta věc na ně přijde, opatřili ukrytými zbraněmi, přáteli a množ- stvím lidu a četní z nich, přišedše do kostelů, v kterych byli vyobcovavani, s prudkosti se sběhli a pronikavými hlasy v přítomnosti veškerého lidu volali a říkali: „Ó, vy bídníci, ne kněží, nýbrž svatokrádci, vrahové duší, klamači lidí, co děláte? Proč proti nám vy- hlašujete své nálezy? Vy sami jste vyobco- vání jako cizoložníci, hráči, opilci, ve všech- ny zločiny zapletení, my spravedliví, vy ne- spravedliví, my přinášíme světlo všem, vy ve tmách chodíte“/, zavádějíce jako slepí vůd- cové prosté lidi do jámy.'' A někteří z těch žebravých mnichů odváž- ně přibíhali středem lidu, aby chytili a zbili ty, kteří vyhlašovali nálezy, a odňali jim listy, které četli. Z takové nepřátelské hádky se řeholníci a kněží navzájem srazili; nastalo veliké pobouření v lidu, když jedni podporo- vali slovy i ranami řeholníky, druzí kněze. Někteří je bezbožně bili pěstí, druzí přinesli kameny, aby jimi na ně házeli, jiní tasili nože, někteří běželi na ně s meči a kyji jako na lotry.?/ Mohl jsi tu vidět některé bekyné a beghardy a měšťany, jak pomáhají bratřím, tam zas povzbuzují ženy některé kněze světské. "Tu se odhalují z mnohých srdcí myšlenky, tu je sražen bratr, druhý probodnut, jiný poraněn, tam vlekou kněze, bijí ho a druhý je zbrocen krví. Bouří se mladík proti starci, povstává lid proti lidu a u všech vzniká tak veliké pohoršení, že se to zdá podle evangelia počátkem zla. Bylo vidět mnohé, jak zakrý- vali tonzuru na hlavě a vycházeli z kostela, aby se schovali před žárem takové zuřivosti a aby nebyli s prvním mučedníkem Štěpá- nem*/ proti svć vüli ukamenováni. Nevidéli totiz ,,nebesa oteviená''?/, nebot se rozhodli mnohem spíše sklopit oči své k zemi, aby chránili hlavy, než aby hleděli k nebesům. Konečně po době dlouhého zápasu ti i oni, totiž řeholníci a kněží i veškeren lid, zmateni v mysli, zaraZeni podivením, se vraceli každý na své místo; kde se sešli dva nebo tři, ne- mluvili o ničem jiném než o bitce ducho- venstva, kterou viděli. Povstávají konečně o jednotlivých dnech nedělních bratří proti kněžím, kněží proti bratřím, vynášejíce ná- lezy vyobcování. Někteří bratří se dovolávají jakéhosi odvolání, které předložili na počát- ku, ale kněží odmítají se jím říditi. Tři svrchu jmenované řády se v té věci podporují a kněžím takto odporují a říkají: „Ono papežské ustanovení se netýká našich řádů v Čechách, protože v Českém králov- ství není totéž vykonávání pohřebních obřa- dů a tentýž užitek z nich, jaký se zachovává v krajinách lombardskych." Trval tento vzájemný spor až do svátku svatého Mikulá- &e!"/ ale tehdy byla tato pře rozhodčím 1/ 24. července. 2/ Kostel Panny Marie na Louži stával na nynějším náměstí dr. Václava Vacka a byl už na začátku XIX. stol. zbořen pro rozšíření ulice; kostel sv. Mikuláše na Kur- ném trhu je nynější kostel sv. Mikuláše u Staroměstského náměstí. 3/ Dominikánům. / Srv. pozn. vzadu i knihu II, kap. XIII, pozn. č. 14. 5/ Obvyklé obřady při vyhlašování exkomunikace. */ Podle Zalmu 81. 5. ?/ Podle Matouše 26. 55; Marka 14. 48. 8/ Skutkové apoštolů 7. 58. % Tamtéž 7. 56. 19/ 6. prosince. Rozhodčími v té věci byli za stranu svět- ských kněží biskup Jan a za žebravé mnichy litoměřický probošt Jindřich; jejich výpověď ze dne 29. listopadu 1334 je v Regestech IV, č. 109. Srv. i pozn. vzadu.
Strana 400
soudem vznesena na Apoštolskou stolici. Zatím zakoušeli řečení bratří škodu a hanbu v jednotlivých městech, městečkách a dědi- nách, neboť přemnozí s nimi nechtěli ani mluvit ani jim udělovat almužny. Pravím, že není dobrá ta věc, když tonzuru kněží skrývají, nemůže též být pravá láska těch bratří, jestliže někteří z nich se po stopách svatých Otců nechtějí dále brát, jak koně poddajní málo chodí si povzneseni a jsou vždy hotovi jíti slovy i skutky v boj, ach, o jakém v minulých dobách nebylo ani slechu. To platí však o mnoho více, aby byl příkladný život a zbožný každého mnicha, Kristu jenž sloužiti chce, neb jemu bude dán pokoj. NEURODA A ROZLIČNÉ UDÁLOSTI V KRAJINÁCH FRANCOUZSKÝCH 8 Téhož roku v měsíci květnu nesnesitelný mráz všechny vinice v německých krajinách velice poničil tak, že měly ty vinice smutek. V Burgundsku však a ve Francii v Cham- pagni, kudy jsem se ubírali/ v době vino- braní, nestala se, jak jsem viděl, tak veliká škoda. Ale jinou ránu dopustil Bůh toho roku na ty země, protože tehdy morová nákaza zachvátila přemnoho lidí. Neboť v Paříži ve třech letních měsících zemřelo v královském špitále, který leží před klášterem blahosla- vené Panny při katedrálním kostele, šestnáct tisíc lidí a bylo pochováno na hřbitově Mládátek. A vypravují to s žalostí, vždyť jsem byl v tom špitále a se soucitným duchem se na to díval. V krátké době zemřelo tolik lidí, že sotva bylo tolik těch, kteří by je zdvihli a odnesli ke hrobu. Ale přece jsem viděl ve Francii a v Paříži četné věci, kterými se potěšila duše má; viděl jsem tam trnovou korunu, přeslavné ostatky chované v královské kapli, viděl jsem v Pa- říži největší moudrost tohoto světa, moc krále Filipa a jeho syna Jana, ušlechtilost staré královny a mladé paní Jitky, viděl jsem úctu knížat a rytířů, hojnost spořádané dru- žiny, spravedlnost lidu, mír království; na- vštívil jsem také svatého Diviše2, pil jsem ze studny, ležící v hrobce pod kůrem, v lásce Boží a svatého Diviše a potřel jsem tou vodou místo veliké své bolesti, kterou jsem měl ve stehně, a hned jsem byl uzdraven. Ó, jak šťastná ta země, jež neválčí, žije si v míru! Francie, nejvyšší moc ty máš a bohatství hojnost, moudrost a pokoj dní, však nemáš násilných činů. 400/ 401
soudem vznesena na Apoštolskou stolici. Zatím zakoušeli řečení bratří škodu a hanbu v jednotlivých městech, městečkách a dědi- nách, neboť přemnozí s nimi nechtěli ani mluvit ani jim udělovat almužny. Pravím, že není dobrá ta věc, když tonzuru kněží skrývají, nemůže též být pravá láska těch bratří, jestliže někteří z nich se po stopách svatých Otců nechtějí dále brát, jak koně poddajní málo chodí si povzneseni a jsou vždy hotovi jíti slovy i skutky v boj, ach, o jakém v minulých dobách nebylo ani slechu. To platí však o mnoho více, aby byl příkladný život a zbožný každého mnicha, Kristu jenž sloužiti chce, neb jemu bude dán pokoj. NEURODA A ROZLIČNÉ UDÁLOSTI V KRAJINÁCH FRANCOUZSKÝCH 8 Téhož roku v měsíci květnu nesnesitelný mráz všechny vinice v německých krajinách velice poničil tak, že měly ty vinice smutek. V Burgundsku však a ve Francii v Cham- pagni, kudy jsem se ubírali/ v době vino- braní, nestala se, jak jsem viděl, tak veliká škoda. Ale jinou ránu dopustil Bůh toho roku na ty země, protože tehdy morová nákaza zachvátila přemnoho lidí. Neboť v Paříži ve třech letních měsících zemřelo v královském špitále, který leží před klášterem blahosla- vené Panny při katedrálním kostele, šestnáct tisíc lidí a bylo pochováno na hřbitově Mládátek. A vypravují to s žalostí, vždyť jsem byl v tom špitále a se soucitným duchem se na to díval. V krátké době zemřelo tolik lidí, že sotva bylo tolik těch, kteří by je zdvihli a odnesli ke hrobu. Ale přece jsem viděl ve Francii a v Paříži četné věci, kterými se potěšila duše má; viděl jsem tam trnovou korunu, přeslavné ostatky chované v královské kapli, viděl jsem v Pa- říži největší moudrost tohoto světa, moc krále Filipa a jeho syna Jana, ušlechtilost staré královny a mladé paní Jitky, viděl jsem úctu knížat a rytířů, hojnost spořádané dru- žiny, spravedlnost lidu, mír království; na- vštívil jsem také svatého Diviše2, pil jsem ze studny, ležící v hrobce pod kůrem, v lásce Boží a svatého Diviše a potřel jsem tou vodou místo veliké své bolesti, kterou jsem měl ve stehně, a hned jsem byl uzdraven. Ó, jak šťastná ta země, jež neválčí, žije si v míru! Francie, nejvyšší moc ty máš a bohatství hojnost, moudrost a pokoj dní, však nemáš násilných činů. 400/ 401
Strana 401
Začněte výklady smutné, ó Čechy, a sdělte mi nyní o sobě, jaká sláva a jaké jsou radosti vaše. Neznáte vesele žít, neb škodí vám boje a mnoho ošklivých věcí. I milost a milé útěchy všechny teď se vzdalují od vás, jsou nejhorší doby teď vaše, nevím, co bude, však vím, že těžko lidu se žije. Téhož roku jsem viděl v Burgundsku u Dijonu3/ na hradě, na kterém se narodil svatý Bernard, jeden zázrak, který nesmí být zastřen mlčením. Uvedl mne totiž správce hradu, ctihodný muž, do kamenné komory a uviděl jsem na místě narození svatého Ber- narda nový oltář z mramoru a před oltářem viset hořící lampu a v té komoře ležet tři veliké nádoby plné vína. Pomodlil jsem se dříve před oltářem a potom jsem se začal vyptávat správce hradu, proč nechává na tak posvátném místě ležet víno. A on v odpověď řekl: „Činím to pro veliký zázrak, pane,“ a pravil: „Přiznávám se, že nikdy od dávných dob neleželo víno v této komoře z úcty právě k to- mu starému oltáři, který tu prvotně stával. Ale já, jenž jsem neprozřetelně hleděl více na svůj prospěch než na posvátnost místa, zboural jsem před šesti lety starý oltář a ulo- žil jsem sem víno, ale, hle, neměl jsem z toho užitek, nýbrž škodu; neboť žádná nádoba zde uložená nemohla uchovati své víno, nýbrž víno, vytékajíc jako řešetem, vylilo se do sucha. Když jsem uviděl tento zázrak, znovu jsem postavil před třemi lety tento oltář, který vidíte, a potom jsem zkoušel, budou-li po postavení oltáře nádoby téci jako dříve, ale nikterak se to nestalo, neboť se až dodnes všechno víno sem uložené, bylo-li slabé, zlepšuje a dobré se mění v lepší a bez vytékání neztenčeně uchovává.“ Tehdy jsem z těchto nádob se napil a velebil v duchu Boha nebeského, jenž působí zázraky chválu věrnému Bernardovi; sám z nádob vymítal dříve nápoj, který však teď mu všechen uchovávají. Na téže cestě jsem s duchem zbožnosti došel v Clairvaux/ takřka k bráně nebeské a spatřil jsem tam slavné a veliké skutky Boží a poznal jsem z nich, že tu byla štědře vylita hojnost dobroty Boží. Viděl jsem náhrobky svatého Bernarda, svatého Malachiáše bis- kupa a šesti mučedníků pod třemi oltáři blízko sebe postavené; viděl jsem hlavy sva- tého Bernarda a Malachiáše5/ a znamenité neocenitelné ostatky; viděl jsem místo po- bytu a smrti svatého Bernarda; viděl jsem kámen6 koupele, na kterém byla úplně zobrazena podoba jeho těla; viděl jsem tam hroby tří kardinálů a čtyřiceti pěti biskupů a arcibiskupů, kteří byli skoro všichni syny svatého Bernarda, mnichy a klášterníky; viděl jsem jeho lože a prostou úpravu toho lože; viděl jsem, kde v Pánu odpočívají jeho otec a matka a bratři a první mniši, mužové velmi dokonalí; viděl jsem místo, kde byl napsán list za deště bez deště;7 viděl jsem i přemnoho jiných věcí, kterými se těšila duše a těšil duch. „Kéž by dokonání mé bylo jako i těchto!“8/ Učiň to, Pane, ze své milosti a pro zásluhy svatého Bernarda a jiných svatých, kteří tamže odpočívají, protože dobrota tvá je nekonečná. Amen. 1/ Na generální kapitulu. 2/ St. Denis. 3/ V lat. orig.: Divionem; sv. Bernard se narodil r. 1090 ve Fontaines u Dijonu. V lat. orig.: in Clara Valle. 5/ Sv. Malachiáš, irský světec, který si získal zásluhy o těsnější připojení Irska k římské církvi, zemřel na cestě do Itálie v Clairvaux r. 1148. 6/ V Clairvaux ukazovali kámen, na kterém omývali mrtvé tělo sv. Bernarda a do něhož se jeho postava úplně otiskla. 7 Životopis, připisovaný remešskému opatovi Vilémovi, vypravuje, že jednou chtěl sv. Bernard diktovat nerušeně list, určený jeho synovci Robertovi. Vyšel si proto se svým písařem Vilémem do přírody, ale tam se při psaní spustil liják a oba úplně promokli, dopis však zůstal zázračným působením světcovým suchý. 3/ Podle 4. knihy Mojžíšovy 23. 10.
Začněte výklady smutné, ó Čechy, a sdělte mi nyní o sobě, jaká sláva a jaké jsou radosti vaše. Neznáte vesele žít, neb škodí vám boje a mnoho ošklivých věcí. I milost a milé útěchy všechny teď se vzdalují od vás, jsou nejhorší doby teď vaše, nevím, co bude, však vím, že těžko lidu se žije. Téhož roku jsem viděl v Burgundsku u Dijonu3/ na hradě, na kterém se narodil svatý Bernard, jeden zázrak, který nesmí být zastřen mlčením. Uvedl mne totiž správce hradu, ctihodný muž, do kamenné komory a uviděl jsem na místě narození svatého Ber- narda nový oltář z mramoru a před oltářem viset hořící lampu a v té komoře ležet tři veliké nádoby plné vína. Pomodlil jsem se dříve před oltářem a potom jsem se začal vyptávat správce hradu, proč nechává na tak posvátném místě ležet víno. A on v odpověď řekl: „Činím to pro veliký zázrak, pane,“ a pravil: „Přiznávám se, že nikdy od dávných dob neleželo víno v této komoře z úcty právě k to- mu starému oltáři, který tu prvotně stával. Ale já, jenž jsem neprozřetelně hleděl více na svůj prospěch než na posvátnost místa, zboural jsem před šesti lety starý oltář a ulo- žil jsem sem víno, ale, hle, neměl jsem z toho užitek, nýbrž škodu; neboť žádná nádoba zde uložená nemohla uchovati své víno, nýbrž víno, vytékajíc jako řešetem, vylilo se do sucha. Když jsem uviděl tento zázrak, znovu jsem postavil před třemi lety tento oltář, který vidíte, a potom jsem zkoušel, budou-li po postavení oltáře nádoby téci jako dříve, ale nikterak se to nestalo, neboť se až dodnes všechno víno sem uložené, bylo-li slabé, zlepšuje a dobré se mění v lepší a bez vytékání neztenčeně uchovává.“ Tehdy jsem z těchto nádob se napil a velebil v duchu Boha nebeského, jenž působí zázraky chválu věrnému Bernardovi; sám z nádob vymítal dříve nápoj, který však teď mu všechen uchovávají. Na téže cestě jsem s duchem zbožnosti došel v Clairvaux/ takřka k bráně nebeské a spatřil jsem tam slavné a veliké skutky Boží a poznal jsem z nich, že tu byla štědře vylita hojnost dobroty Boží. Viděl jsem náhrobky svatého Bernarda, svatého Malachiáše bis- kupa a šesti mučedníků pod třemi oltáři blízko sebe postavené; viděl jsem hlavy sva- tého Bernarda a Malachiáše5/ a znamenité neocenitelné ostatky; viděl jsem místo po- bytu a smrti svatého Bernarda; viděl jsem kámen6 koupele, na kterém byla úplně zobrazena podoba jeho těla; viděl jsem tam hroby tří kardinálů a čtyřiceti pěti biskupů a arcibiskupů, kteří byli skoro všichni syny svatého Bernarda, mnichy a klášterníky; viděl jsem jeho lože a prostou úpravu toho lože; viděl jsem, kde v Pánu odpočívají jeho otec a matka a bratři a první mniši, mužové velmi dokonalí; viděl jsem místo, kde byl napsán list za deště bez deště;7 viděl jsem i přemnoho jiných věcí, kterými se těšila duše a těšil duch. „Kéž by dokonání mé bylo jako i těchto!“8/ Učiň to, Pane, ze své milosti a pro zásluhy svatého Bernarda a jiných svatých, kteří tamže odpočívají, protože dobrota tvá je nekonečná. Amen. 1/ Na generální kapitulu. 2/ St. Denis. 3/ V lat. orig.: Divionem; sv. Bernard se narodil r. 1090 ve Fontaines u Dijonu. V lat. orig.: in Clara Valle. 5/ Sv. Malachiáš, irský světec, který si získal zásluhy o těsnější připojení Irska k římské církvi, zemřel na cestě do Itálie v Clairvaux r. 1148. 6/ V Clairvaux ukazovali kámen, na kterém omývali mrtvé tělo sv. Bernarda a do něhož se jeho postava úplně otiskla. 7 Životopis, připisovaný remešskému opatovi Vilémovi, vypravuje, že jednou chtěl sv. Bernard diktovat nerušeně list, určený jeho synovci Robertovi. Vyšel si proto se svým písařem Vilémem do přírody, ale tam se při psaní spustil liják a oba úplně promokli, dopis však zůstal zázračným působením světcovým suchý. 3/ Podle 4. knihy Mojžíšovy 23. 10.
Strana 402
Clairvaux je slavné místo, jest jako pěšinka k nebi vedoucí. Nad všechna místa jest jako zářící slunce paprsků plné, jak líbezný květ vždy půvabně kvete. Kolik jen tento květ již vydal květů, ach, kolik rozšířil po světě vůně, jak plála, hle, a jak plane pochodeň přejasná tak, neb myslím, že sotva již žije národ, jenž by ji neznal neb na ní nežádal dobra. Tomuto místu Bernard jak nard, jenž velice planul, nejprve v čele stál a štědře je obohacoval hojnými věcmi. Zde símě on ctnosti rozséval, odtud vyrostlo ovoce spásy, jež radostmi zahání žaly. ROZMLUVA PANA BALDUINA, ARCIBISKUPA TREVIRSKÉHO, A PANA OPATA PETRA 8 Téhož roku v měsíci říjnu jsem přišel do Trevíru k nejdůstojnějšímu panu Baldui- novi, trevírskému arcibiskupovi, a ten mne náležitě přivítal — podle své dobrotivosti, ne pro mou hodnost — jako starého známé- ho, rokoval se mnou o přemnohých věcech a mezi jiným pravil toto: „Vím,“ dí, „že mne mnozí odsuzují proto, že mocně držím tři kostely, Trevírský, Mohučský a Špýrský, a že je spravuji. Ale pro mne zcela nemá význam, jsem-li odsuzován lidským soudem, neboť je to Hospodin, který mne soudí. Dále mne soudí pan papež, kterého ctíme na zemi takřka jako Boha, a přece nedbá vyslechnout můj úmysl a mé ospravedlnění. Bůh však náš, který je na nebesích, ví a chápe vnitřní tužby a úmysl srdce mého; on ví, že nepe- čuji o řečené kostely ze ctižádosti, nýbrž s čistým úmyslem. Vždyť by se dály v těch krajinách náramné rozbroje, kdyby má ruka nechránila a nespravovala řečené kostely.“ Slyšel jsem o tom mnoho svědectví a viděl jsem, že všude byl klid a hojný pokoj. Mnoho obohatil Mohučský kostel hojnými statky, a zaplativ na sto tisíc hallských liber dluhů, osvobodil jej od věřitelů. Také mně řekl: „Hle, můj synovec pan Jan, český král, přijal od brabantského vé- vodyl/ sto padesát tisíc královských zlatých peněz za to, že ho nemá dále napadati pro vévodství v Limburku ani osobně ani skrze své dědice, nýbrž že má úplně upustit ode všeho jednání. Tyto peníze sice přijal, ale ne- stačily na zaplacení dluhů, nýbrž se hned rozplynuly jako pára mlhy. Nepřestal jsem hledat tohoto krále ve všech oněch krajinách, ale nemohl jsem ho nijak najít, protože na všech stranách kolem lítá se skrovnou družinou; ale slyšel jsem tamže od moudrých, že se jim nelíbí tak časté pobíhání a projíždění tohoto krále. Všude vyhledává turnaje a rytířské hry, činí převeliká vydání a získal si jméno, že je nej- statečnějším rytířem. Kéž by zpozorovali tuto statečnost a odvahu naši Čechové, kteří nepřestávají denně páchat loupeže a krádeže; vždyť nyní je Česká země plná poběhlíků a bezbožníků. Viděli jsme, jak někteří z nich vystupují v houfech zjevně a mocně, jak jiné odvlékají tajně, jak naplňují své tvrze výkup- ným a nedbají poslouchat králova rozkazu. 1/ Smír mezi králem Janem a brabantským vévodou Ja- nem zprostředkoval francouzský král Filip (srv. výše kap. I.). Král Jan měl dostat 50 000 liber, ale největší část těch peněz padla na jeho dluhy (Regesta IV, č. 75, 77, 83, 84 aj.). Libra měnová = 233,8—235,9 g. U nás je zlý teď stav: ten člověk by velmi byl blažen, který by za kamny teď moh v naprostém pokoji žíti. Co má učinit chuďas, když loupež ho postihne náhle? 402/ 403
Clairvaux je slavné místo, jest jako pěšinka k nebi vedoucí. Nad všechna místa jest jako zářící slunce paprsků plné, jak líbezný květ vždy půvabně kvete. Kolik jen tento květ již vydal květů, ach, kolik rozšířil po světě vůně, jak plála, hle, a jak plane pochodeň přejasná tak, neb myslím, že sotva již žije národ, jenž by ji neznal neb na ní nežádal dobra. Tomuto místu Bernard jak nard, jenž velice planul, nejprve v čele stál a štědře je obohacoval hojnými věcmi. Zde símě on ctnosti rozséval, odtud vyrostlo ovoce spásy, jež radostmi zahání žaly. ROZMLUVA PANA BALDUINA, ARCIBISKUPA TREVIRSKÉHO, A PANA OPATA PETRA 8 Téhož roku v měsíci říjnu jsem přišel do Trevíru k nejdůstojnějšímu panu Baldui- novi, trevírskému arcibiskupovi, a ten mne náležitě přivítal — podle své dobrotivosti, ne pro mou hodnost — jako starého známé- ho, rokoval se mnou o přemnohých věcech a mezi jiným pravil toto: „Vím,“ dí, „že mne mnozí odsuzují proto, že mocně držím tři kostely, Trevírský, Mohučský a Špýrský, a že je spravuji. Ale pro mne zcela nemá význam, jsem-li odsuzován lidským soudem, neboť je to Hospodin, který mne soudí. Dále mne soudí pan papež, kterého ctíme na zemi takřka jako Boha, a přece nedbá vyslechnout můj úmysl a mé ospravedlnění. Bůh však náš, který je na nebesích, ví a chápe vnitřní tužby a úmysl srdce mého; on ví, že nepe- čuji o řečené kostely ze ctižádosti, nýbrž s čistým úmyslem. Vždyť by se dály v těch krajinách náramné rozbroje, kdyby má ruka nechránila a nespravovala řečené kostely.“ Slyšel jsem o tom mnoho svědectví a viděl jsem, že všude byl klid a hojný pokoj. Mnoho obohatil Mohučský kostel hojnými statky, a zaplativ na sto tisíc hallských liber dluhů, osvobodil jej od věřitelů. Také mně řekl: „Hle, můj synovec pan Jan, český král, přijal od brabantského vé- vodyl/ sto padesát tisíc královských zlatých peněz za to, že ho nemá dále napadati pro vévodství v Limburku ani osobně ani skrze své dědice, nýbrž že má úplně upustit ode všeho jednání. Tyto peníze sice přijal, ale ne- stačily na zaplacení dluhů, nýbrž se hned rozplynuly jako pára mlhy. Nepřestal jsem hledat tohoto krále ve všech oněch krajinách, ale nemohl jsem ho nijak najít, protože na všech stranách kolem lítá se skrovnou družinou; ale slyšel jsem tamže od moudrých, že se jim nelíbí tak časté pobíhání a projíždění tohoto krále. Všude vyhledává turnaje a rytířské hry, činí převeliká vydání a získal si jméno, že je nej- statečnějším rytířem. Kéž by zpozorovali tuto statečnost a odvahu naši Čechové, kteří nepřestávají denně páchat loupeže a krádeže; vždyť nyní je Česká země plná poběhlíků a bezbožníků. Viděli jsme, jak někteří z nich vystupují v houfech zjevně a mocně, jak jiné odvlékají tajně, jak naplňují své tvrze výkup- ným a nedbají poslouchat králova rozkazu. 1/ Smír mezi králem Janem a brabantským vévodou Ja- nem zprostředkoval francouzský král Filip (srv. výše kap. I.). Král Jan měl dostat 50 000 liber, ale největší část těch peněz padla na jeho dluhy (Regesta IV, č. 75, 77, 83, 84 aj.). Libra měnová = 233,8—235,9 g. U nás je zlý teď stav: ten člověk by velmi byl blažen, který by za kamny teď moh v naprostém pokoji žíti. Co má učinit chuďas, když loupež ho postihne náhle? 402/ 403
Strana 403
Venkovským krajem rolník teď žebrotou půjde, neb velké starosti má a jistě on nakonec zahyne někde. Jestliže majetek ztratí buď měštan neb bohatý člověk, stanou se žebráky též, neb jmění jim nepřítel vezme. Rač nám, Bože, dát mír a pomoz nám ve zkáze této! SMRT BAVORSKÉHO VÉVODY OTY, ZMĚNA ČASU A SKON PANA OLDŘICHA V Téhož roku v měsíci prosincil/ zemřel v Mnichově bez dědiců Ota mladší, vévoda bavorský, a byl pochován v hrobce svých otců v Landshutu, v klášteře jeptišek, a tak spadlo panství nad celým vévodstvím na starého vévodu Jindřicha. Takto Štěstěny kolo se mění stejně jak měsíc.2 Téhož roku bylo v létě náramné sucho a hor- ko, ale potom přišlo v zimě přemnoho sněhu s tuhými mrazy. Mění se toliko čas, však Bůh se nemění nijak, jeden vévoda zemře, hned vévoda jiný se najde. Téhož roku násilím vyhnal Ludvík Bavor papežské biskupy z würzburského3/ a čet- ných jiných biskupství, vyhrazených provizi Apoštolské stolice, a mocí tam ustanovil biskupy podle své vůle. Častěji učinil tak: ty povznesl, odmítl jiné. Téhož roku udělil český král Jan panu kar- dinálu biskupu auxerreskému4/ proboštství vyšehradské, s kterým je spojeno kancléřství království, a ten v něm ustanovil za svého zástupce pana Jana, olomouckého biskupa, který měl dříve to proboštství a svěřil mu je pod podmínkami. Ale proti takovému udě- lení a zastupování velmi mocně odpo- roval Bertold, syn Jindřicha z Lipé5/, a do- kazoval, že má otevřené královské listy, že má mít v držení proboštství řečeného kostela on, a nikdo jiný. 1/ Ota zemřel dne 14. prosince. 2/ Srv. I. knihu, kap. CXXVI pozn. č. 2. 3/ Jan XXII. jmenoval po smrti Wolframa de Grum- bach würzburským biskupem Otu de Wolfskehl, ale ten se dostal na biskupský stolec až r. 1335, po smrti Heř- mana z Lichtenberka, kancléře krále Ludvíka, který ho tam dosadil. 4 V lat. orig.: Altisydorensi. Byl to Petr de Mortuomari, biskup v Auxerre v 1. 1325—1327, který byl na konci r. 1327 jmenován kardinálem knězem titulu sv. Štěpána in Coelio monte a zemřel r. 1335. Papežské svolení na vyšehradské proboštství, které mu udělil král Jan (Regesta IV, č. 51), dostal dne 1. června 1334. Srv. i pozn. vzadu. 5/ Bertold z Lipé mohl zaujmout vyšehradské proboštství teprve po smrti kardinála Petra. Srv. pozn. vzadu.
Venkovským krajem rolník teď žebrotou půjde, neb velké starosti má a jistě on nakonec zahyne někde. Jestliže majetek ztratí buď měštan neb bohatý člověk, stanou se žebráky též, neb jmění jim nepřítel vezme. Rač nám, Bože, dát mír a pomoz nám ve zkáze této! SMRT BAVORSKÉHO VÉVODY OTY, ZMĚNA ČASU A SKON PANA OLDŘICHA V Téhož roku v měsíci prosincil/ zemřel v Mnichově bez dědiců Ota mladší, vévoda bavorský, a byl pochován v hrobce svých otců v Landshutu, v klášteře jeptišek, a tak spadlo panství nad celým vévodstvím na starého vévodu Jindřicha. Takto Štěstěny kolo se mění stejně jak měsíc.2 Téhož roku bylo v létě náramné sucho a hor- ko, ale potom přišlo v zimě přemnoho sněhu s tuhými mrazy. Mění se toliko čas, však Bůh se nemění nijak, jeden vévoda zemře, hned vévoda jiný se najde. Téhož roku násilím vyhnal Ludvík Bavor papežské biskupy z würzburského3/ a čet- ných jiných biskupství, vyhrazených provizi Apoštolské stolice, a mocí tam ustanovil biskupy podle své vůle. Častěji učinil tak: ty povznesl, odmítl jiné. Téhož roku udělil český král Jan panu kar- dinálu biskupu auxerreskému4/ proboštství vyšehradské, s kterým je spojeno kancléřství království, a ten v něm ustanovil za svého zástupce pana Jana, olomouckého biskupa, který měl dříve to proboštství a svěřil mu je pod podmínkami. Ale proti takovému udě- lení a zastupování velmi mocně odpo- roval Bertold, syn Jindřicha z Lipé5/, a do- kazoval, že má otevřené královské listy, že má mít v držení proboštství řečeného kostela on, a nikdo jiný. 1/ Ota zemřel dne 14. prosince. 2/ Srv. I. knihu, kap. CXXVI pozn. č. 2. 3/ Jan XXII. jmenoval po smrti Wolframa de Grum- bach würzburským biskupem Otu de Wolfskehl, ale ten se dostal na biskupský stolec až r. 1335, po smrti Heř- mana z Lichtenberka, kancléře krále Ludvíka, který ho tam dosadil. 4 V lat. orig.: Altisydorensi. Byl to Petr de Mortuomari, biskup v Auxerre v 1. 1325—1327, který byl na konci r. 1327 jmenován kardinálem knězem titulu sv. Štěpána in Coelio monte a zemřel r. 1335. Papežské svolení na vyšehradské proboštství, které mu udělil král Jan (Regesta IV, č. 51), dostal dne 1. června 1334. Srv. i pozn. vzadu. 5/ Bertold z Lipé mohl zaujmout vyšehradské proboštství teprve po smrti kardinála Petra. Srv. pozn. vzadu.
Strana 404
"Takto krutý spor již z tohoto proboštství vzniká. Tehoż roku dne 13. prosince zemřel cti- hodný pán Oldfich z Pabśnic$/, doktor cir- kevního práva, nejprve kanovník mnohých kostelů, scholastik kostela Pražského a admi- nistrátor tohoto biskupství, potom mnich a opat ustanovený v Sedlci, byl pak v třetím roce opatství raněn mrtvicí a rok po svém poražení se vzdal správy opatství. Ten s při- býváním nemoci pozbyl sil, nemohl se po- hybovat ani chodit, a tak ho nosili sluhové v stolici tak dlouho, až umřel a byl pochován v kapitule vedle ostatních opatů. Pod jeho správou byl Sedlecký klášter zatížen mno- hými dluhy a nedostatky. Ony dluhy vzrost- ly, jak se tvrdí, skoro na šest tisíc hřiven. °/ Srv. o něm I. knihu, kap. XCI., II. knihu, kap. XXII., a knihu III., kap. I. Prosím tě, upřímně, Bože, ty nad Oldřichem se smiluj, ochraňuj ho i ty, ó laskavá Maria Panno! JEDNO KÁZÁNÍ PAPEŽE JANA O OTÁZCE SPATŘOVÁNÍ BOHA, KTERÉ BYLO POSLÁNO OD ŘÍMSKÉ KURIE PANU OPATOVI PETROVI, A SMRT TÉHOŽ PAPEŽE < VII „Ctihodný otče, toto pravil a učinil náš pan papež v oktávu svatého Jana evangelisty dne 3. ledna v obecné konzistoři za nadměrné účasti obecného lidu, mezi kterým jsem byl přítomen, a toto jsou slova papežova, jak jsem je poznal v mysli, pokud jsem je mohl pochopit s vynaložením veškeré bedlivosti. Neboť po přečtení a přednesení autoritativ- ních výroků, kterými se dokazuje, že duše svatých vidí Boha!/, protože v oněch konzis- tořích byly před ostatními čteny a přednese- ny autoritativní výroky tvrdící opak, pro- mluvil papež tímto způsobem slov: „Vy vidíte, kolik a jaké autoritativní výroky byly předneseny o této látce pro i proti spolu s příslušnými důvody, proto se nesmíte di- vit, že byla tato otázka vůbec vznesena. Vidí- te totiž, že ji probírá Augustin, že ji probírá Řehoř i Jeroným i Bernard i mnozí jiní uči- telé. Ale někteří noví učitelé mají jakési své knihy, složené od některých jiných uči- telů, a ty pokládají za evangelia, za epištoly, 404 / 405 za svaté učitele, a cokoli se tvrdí mimo ony knihy, všechno je podle nich nicotné, bez- podstatné a zlořečené. A to je tím, že nemají evangelia a nehledí je ani mít, ani že v nich nečítají. Já však, — neboť takto stále mluvil v jednot- ném čísle, — jak jsem si mnoho poznamená- val, když jsem k tomu měl příležitost, rád jsem se obíral podle možnosti takovýmto čtením původních spisů a hlavně Augustina a Bernarda a také jiných. A rád jsem jich ná- sledoval a přednášel jejich výroky, a proto se mně zdá, že kdo chce dobře vypátrati pravdu této otázky, musí ji uvésti ve shodu s Písmem svatým a s výroky svatých, a to nikoli ces- tou dialektiky. A dodal: „Já jsem náměst- kem Ježíše Krista, byť nehodným, a proto nejsem ustanoven za hodného, abych bojoval proti víře, nýbrž spíše abych ji hájil a posil- ňoval podle svých sil, a je mi svědkem Bůh, který zná všechno, že raději vidím a slyším stránku kladnou a důvody pro ni než opač- nou.“ A pravil: „Proč bych já nechtěl, aby můj otec a má matka a moji příbuzní viděli Boha? Zda bych nebyl nerozumný, ne-li vel- mi závistivý?“ Pravil také, jak následuje: „A kdo chce dobře řešiti tuto otázku, musí uvažovati o třech věcech: prvá je, komu byla slíbena odměna, protože se nezdá, že by byla slíbena, leč s predpokladem,* a k tomu podal mnoho důvodů, protože praví Pán v evangeliu: »Vy, kteří jste opustili všechno,c?/ a tak dále, a to slovo nebylo řečeno pro duši ani pro tělo,
"Takto krutý spor již z tohoto proboštství vzniká. Tehoż roku dne 13. prosince zemřel cti- hodný pán Oldfich z Pabśnic$/, doktor cir- kevního práva, nejprve kanovník mnohých kostelů, scholastik kostela Pražského a admi- nistrátor tohoto biskupství, potom mnich a opat ustanovený v Sedlci, byl pak v třetím roce opatství raněn mrtvicí a rok po svém poražení se vzdal správy opatství. Ten s při- býváním nemoci pozbyl sil, nemohl se po- hybovat ani chodit, a tak ho nosili sluhové v stolici tak dlouho, až umřel a byl pochován v kapitule vedle ostatních opatů. Pod jeho správou byl Sedlecký klášter zatížen mno- hými dluhy a nedostatky. Ony dluhy vzrost- ly, jak se tvrdí, skoro na šest tisíc hřiven. °/ Srv. o něm I. knihu, kap. XCI., II. knihu, kap. XXII., a knihu III., kap. I. Prosím tě, upřímně, Bože, ty nad Oldřichem se smiluj, ochraňuj ho i ty, ó laskavá Maria Panno! JEDNO KÁZÁNÍ PAPEŽE JANA O OTÁZCE SPATŘOVÁNÍ BOHA, KTERÉ BYLO POSLÁNO OD ŘÍMSKÉ KURIE PANU OPATOVI PETROVI, A SMRT TÉHOŽ PAPEŽE < VII „Ctihodný otče, toto pravil a učinil náš pan papež v oktávu svatého Jana evangelisty dne 3. ledna v obecné konzistoři za nadměrné účasti obecného lidu, mezi kterým jsem byl přítomen, a toto jsou slova papežova, jak jsem je poznal v mysli, pokud jsem je mohl pochopit s vynaložením veškeré bedlivosti. Neboť po přečtení a přednesení autoritativ- ních výroků, kterými se dokazuje, že duše svatých vidí Boha!/, protože v oněch konzis- tořích byly před ostatními čteny a přednese- ny autoritativní výroky tvrdící opak, pro- mluvil papež tímto způsobem slov: „Vy vidíte, kolik a jaké autoritativní výroky byly předneseny o této látce pro i proti spolu s příslušnými důvody, proto se nesmíte di- vit, že byla tato otázka vůbec vznesena. Vidí- te totiž, že ji probírá Augustin, že ji probírá Řehoř i Jeroným i Bernard i mnozí jiní uči- telé. Ale někteří noví učitelé mají jakési své knihy, složené od některých jiných uči- telů, a ty pokládají za evangelia, za epištoly, 404 / 405 za svaté učitele, a cokoli se tvrdí mimo ony knihy, všechno je podle nich nicotné, bez- podstatné a zlořečené. A to je tím, že nemají evangelia a nehledí je ani mít, ani že v nich nečítají. Já však, — neboť takto stále mluvil v jednot- ném čísle, — jak jsem si mnoho poznamená- val, když jsem k tomu měl příležitost, rád jsem se obíral podle možnosti takovýmto čtením původních spisů a hlavně Augustina a Bernarda a také jiných. A rád jsem jich ná- sledoval a přednášel jejich výroky, a proto se mně zdá, že kdo chce dobře vypátrati pravdu této otázky, musí ji uvésti ve shodu s Písmem svatým a s výroky svatých, a to nikoli ces- tou dialektiky. A dodal: „Já jsem náměst- kem Ježíše Krista, byť nehodným, a proto nejsem ustanoven za hodného, abych bojoval proti víře, nýbrž spíše abych ji hájil a posil- ňoval podle svých sil, a je mi svědkem Bůh, který zná všechno, že raději vidím a slyším stránku kladnou a důvody pro ni než opač- nou.“ A pravil: „Proč bych já nechtěl, aby můj otec a má matka a moji příbuzní viděli Boha? Zda bych nebyl nerozumný, ne-li vel- mi závistivý?“ Pravil také, jak následuje: „A kdo chce dobře řešiti tuto otázku, musí uvažovati o třech věcech: prvá je, komu byla slíbena odměna, protože se nezdá, že by byla slíbena, leč s predpokladem,* a k tomu podal mnoho důvodů, protože praví Pán v evangeliu: »Vy, kteří jste opustili všechno,c?/ a tak dále, a to slovo nebylo řečeno pro duši ani pro tělo,
Strana 405
nýbrž s předpokladem, proto a tak dále.3/ A opět: )ProtoZe vy budete sedéti na stoli- cích(4/ atd., duše nebude seděti, nýbrž v předpokladu, proto a tak dále. Opět: »Nebot jsem žíznil a lačněl a nemocen jsem byl a dali jste mi(5/ atd. Je pak známo, že duše nepije takové věci, proto a tak dále. Opět: „Když se má podati jasné vidění, které nestojí s nadějí, kterážto naděje, jak praví, je nyní u duší odloučených, neboť doufají v soud a vzkříšení.“ Opět: „Mají být pový- šeni, protože )pokořeni jste pod mocnou rukou Boží, aby vás povýšil) v den po- slední, býti však povýšen nepřipouští u sebe dokonalé a jasné spatřování Boha a podobně, coż sami poznáte lépe.“ Opět: ,Nać by se dál soud? Neboť by se zdála nicotnými slova Kristova, když pravil: »Jdéte zlofe- čení do ohně věčného("/, »pojďte požehna- níc(8/ a tak dále; neboť by odpovídali svatí: »Co nám dáváte, Pane — to jsou slova papežova — vy nám nic nedáváte, jen to, co jsme měli, nepřidáváte nám ze svého, všechno jsme měli.“ Měli by dobří i zlí totéž. Když promluvil toto a mnoho jiných věcí, jež není třeba psát, učinil jedno odvolání tímto způsobem: „Já jsem nevěřil a nevě- řím, že bych byl řekl někdy něco proti víře, a jestliže by někdo bez rozdílu osob chtěl mně tvrditi, že jsem řekl něco mimo víru nebo proti víře, ať je to žena nebo chlapec, rád to vyslechnu a budu zkoumati a uvažo- май s bratřími a preláty a jsem hotov odvo- lati a od nynějška odvolávám a pokládám za nevysloveno a žádám, aby byl o tom učiněn veřejný zápis. Buďte s Bohem!“ a odešel. Nechci však, pane, abyste nevěděl, že pán tak veřejně prohlásil den před svou smrtí v přítomnosti všech kardinálů a výslovně řekl, že věří, že duše očištěné, oddělené od těl jsou v nebi, v království nebeském a v ráji a sdruženy s Kristem a nebeskou dru- žinou a vidí tváří v tvář jasně Boha a bytost Boží, pokud dovoluje stav a postavení duše odloučené, a tak dále, jak vám jindy úplněji pošlu. Pravdivé výroky všech svatých učitelů praví, že svaté duše se v nebesích radují, kde též spatřují Boží tvář a přejí si, aby jim bylo dáno pohřbené tělo a došlo svým přínosem slávy. Nakonec Bůh to činí a dvojí nastane sláva těla i duše, neb jsou již nablízku příčiny první.“ SMRT PANA PAPEŽE JANA XXII. A OSTATNÍ UDÁLOSTI "Téhož roku dne 4. prosince ve svátek svaté panny Barbory, což připadlo na nedeli®/, o které se zpívá: „Lide siónský“ (Populus Sion), podle evangelia téže neděle „„stala se znamení na slunci a na měsíci 1 na hvěz- dśch'*'*/, totiż na náméstku Kristově a na církvi a na křesťanech. Neboť zemřel v Avig- nonu pan papež Jan XXII. a byl tam po- chován. Seděl pak na papežském stolci skoro devatenáct let.!!/ A přemnoho věcí vykonal tento papež, z nichž některé jsou sepsány v předcházejícím výkladě. Papež, ten úžas světa, se nemohl ubránit, aby 1/ O této otázce byl na počátku XIV. stol. mezi teology spor: jedni tvrdili, že ti, kdož zemřeli v milosti, spatřují hned po smrti Boha tváří v tvář, podle druhých stane se to až po soudném dni. Jan se ještě před zvolením za papeže přidržoval mínění druhého, vydal o něm zvláštní spis a hlásal je z kazatelny i veřejně. Srv. pozn. vzadu. */ Podle Matouše 19. 27. 3/ Slova „proto a tak dále'“ na tomto místě i níže zna- menají, že závěr úsudku (sylogismu) je vynechán. t/ Podle Matouše 19. 28. 5/ Podle Matouše 25. 35.—36. 8/ Podle 1. epištoly sv. Petra 5. 6. *| Matouš 25. 41. 8/ Matouš 25. 34. 9/ Sv. Barbory bylo skutečně r. 1334 druhou neděli v advent£, kdy se zpivś „Populus Sion'*'. 19/ Lukáš 21. 25; toto evangelium se nyní čte o první neděli adventní. 11/ Srv. pozn. vzadu. zuřivá uštknutí smrti ho neuštkla. Nyní vím plně, smrt že nikoho nedbá, že zákon její je určen
nýbrž s předpokladem, proto a tak dále.3/ A opět: )ProtoZe vy budete sedéti na stoli- cích(4/ atd., duše nebude seděti, nýbrž v předpokladu, proto a tak dále. Opět: »Nebot jsem žíznil a lačněl a nemocen jsem byl a dali jste mi(5/ atd. Je pak známo, že duše nepije takové věci, proto a tak dále. Opět: „Když se má podati jasné vidění, které nestojí s nadějí, kterážto naděje, jak praví, je nyní u duší odloučených, neboť doufají v soud a vzkříšení.“ Opět: „Mají být pový- šeni, protože )pokořeni jste pod mocnou rukou Boží, aby vás povýšil) v den po- slední, býti však povýšen nepřipouští u sebe dokonalé a jasné spatřování Boha a podobně, coż sami poznáte lépe.“ Opět: ,Nać by se dál soud? Neboť by se zdála nicotnými slova Kristova, když pravil: »Jdéte zlofe- čení do ohně věčného("/, »pojďte požehna- níc(8/ a tak dále; neboť by odpovídali svatí: »Co nám dáváte, Pane — to jsou slova papežova — vy nám nic nedáváte, jen to, co jsme měli, nepřidáváte nám ze svého, všechno jsme měli.“ Měli by dobří i zlí totéž. Když promluvil toto a mnoho jiných věcí, jež není třeba psát, učinil jedno odvolání tímto způsobem: „Já jsem nevěřil a nevě- řím, že bych byl řekl někdy něco proti víře, a jestliže by někdo bez rozdílu osob chtěl mně tvrditi, že jsem řekl něco mimo víru nebo proti víře, ať je to žena nebo chlapec, rád to vyslechnu a budu zkoumati a uvažo- май s bratřími a preláty a jsem hotov odvo- lati a od nynějška odvolávám a pokládám za nevysloveno a žádám, aby byl o tom učiněn veřejný zápis. Buďte s Bohem!“ a odešel. Nechci však, pane, abyste nevěděl, že pán tak veřejně prohlásil den před svou smrtí v přítomnosti všech kardinálů a výslovně řekl, že věří, že duše očištěné, oddělené od těl jsou v nebi, v království nebeském a v ráji a sdruženy s Kristem a nebeskou dru- žinou a vidí tváří v tvář jasně Boha a bytost Boží, pokud dovoluje stav a postavení duše odloučené, a tak dále, jak vám jindy úplněji pošlu. Pravdivé výroky všech svatých učitelů praví, že svaté duše se v nebesích radují, kde též spatřují Boží tvář a přejí si, aby jim bylo dáno pohřbené tělo a došlo svým přínosem slávy. Nakonec Bůh to činí a dvojí nastane sláva těla i duše, neb jsou již nablízku příčiny první.“ SMRT PANA PAPEŽE JANA XXII. A OSTATNÍ UDÁLOSTI "Téhož roku dne 4. prosince ve svátek svaté panny Barbory, což připadlo na nedeli®/, o které se zpívá: „Lide siónský“ (Populus Sion), podle evangelia téže neděle „„stala se znamení na slunci a na měsíci 1 na hvěz- dśch'*'*/, totiż na náméstku Kristově a na církvi a na křesťanech. Neboť zemřel v Avig- nonu pan papež Jan XXII. a byl tam po- chován. Seděl pak na papežském stolci skoro devatenáct let.!!/ A přemnoho věcí vykonal tento papež, z nichž některé jsou sepsány v předcházejícím výkladě. Papež, ten úžas světa, se nemohl ubránit, aby 1/ O této otázce byl na počátku XIV. stol. mezi teology spor: jedni tvrdili, že ti, kdož zemřeli v milosti, spatřují hned po smrti Boha tváří v tvář, podle druhých stane se to až po soudném dni. Jan se ještě před zvolením za papeže přidržoval mínění druhého, vydal o něm zvláštní spis a hlásal je z kazatelny i veřejně. Srv. pozn. vzadu. */ Podle Matouše 19. 27. 3/ Slova „proto a tak dále'“ na tomto místě i níže zna- menají, že závěr úsudku (sylogismu) je vynechán. t/ Podle Matouše 19. 28. 5/ Podle Matouše 25. 35.—36. 8/ Podle 1. epištoly sv. Petra 5. 6. *| Matouš 25. 41. 8/ Matouš 25. 34. 9/ Sv. Barbory bylo skutečně r. 1334 druhou neděli v advent£, kdy se zpivś „Populus Sion'*'. 19/ Lukáš 21. 25; toto evangelium se nyní čte o první neděli adventní. 11/ Srv. pozn. vzadu. zuřivá uštknutí smrti ho neuštkla. Nyní vím plně, smrt že nikoho nedbá, že zákon její je určen
Strana 406
pro všechny stejně. A není zde na světě takový člověk, jehož by smrt se netkla a kterého nezlomí bolest. Přijde pak nejistota. A proto tě, Maria Panno, prosím zbožnou myslí, jen nenech mne odejít odtud náhlou smrtí. A rovněž mě, prosím, zahynout nenech, zato mi pomáhej vždy a jednou mi dopomoz k spáse! Zemřel ti papež, Panno, nuž jeho věci se ujmi: jakože správná jest, dej viny ukrýti jeho! Sluhovi sluhů všech nechť Kristus dá království v nebi! VOLBA PAPEŽE BENEDIKTA < VIII ,Ctihodnému v Kristu otci, panu Petrovi, opatovi kláštera Zbraslavského v Cechách, bratr Durandus z La Ferté!/, generální zá- stupce cisterciáckého řádu při římské kurii, s láskou a úctou ducha oddaného ve všem se zalíbiti nabízí. Tohoto roku, kdy jsme spolu byli v době generální kapituly v Ci- teaux, žádal jste mne mezi jinými věcmi, které jste mi svěřil, abych vám napsal něco nového, co by stálo za zprávu. A hle, učinil Hospodin novou věc na zemi, která už všu- de, jak se domnívám, zazněla do uší a rozra- dostnila srdce všech; a nepsal bych vám ji, protože už pověst předstihla list, ale abych vyhověl vašemu přání, donucuje mne láska oznámiti, co jsem vidél. Nechť tedy ví vaše upřímnost, že po smrti šťastné paměti pana papeže Jana XXII. jede- náctého dne od jeho úmrtí, to jest v před- večer svatého Tomáše apoštola, byl pan Ja- kub, kardinál kněz titulu svaté Pri&ky?/, obecně zvaný bílý biskup, který byl vycho- ván od svého dětství v našem cisterciáckém řádě v opatství Fontfroide?/, byl opatem a mnichem, stal se mistrem svaté teologie, v každém svém postavení vždy se chvaliteb- ně choval, proslulý ctnostmi a milostmi od Boha mu danými, ode všech, totiž dvaceti čtyř. kardinálů řádně hlasovacími lístky a svorně zvolen za nejvyššího biskupa římské- ho a papeže, za hlavu církve a náměstka Kristova, a ten změniv jméno je nyní nazý- ván Benediktem XII. Ačkoli se z této dobro- volné volby raduje a právem se má těšiti celá církev, přece musíte vy se všemi oso- bami cisterciáckého řádu zvláštním plesáním 406 / 407 v Pánu a díkůvzdáváním nad ní projevovati radost. Neboť, jak říká rozum, bude mít náš řád v něm, v kterém měl na nižším stupni zbožného podporovatele, nyní nejmilostivěj- šího milovníka. Začal totiž hned na začátku, když obdržel to jméno Benedikt, ukazovati svou lásku k řádu těmito slovy: „Rád přijímám to jméno Benedikt, protože jsem žil pod řeholí Bene- diktovou v cisterciáckém řádě od svého dět- ství.“ Ale se svou volbou, s kterou všichni, jak jsem viděl, souhlasili, on jediný nechtěl dlouhou dobu souhlasit. Konečně však, překonán naléháním všech, svolil a pravil takto: ,Pane Boże, kdo je podoben tobě, který vyzdvihuje z prachu nuzného a z hnoje vyvyšuje chudého, aby seděl s knížaty a za- ujímal stolec, neboť Hospodinovy jsou stěže- je zemé(*/ a hle, zde kardinálové“/ tvoji; a co mám činiti? »Bud vüle tvá!(*/ a dodal: ,Kdo jsem já? Nejsem,' pravil, ,synem kníze- cím ani zrozen ze šlechtického rodu, nýbrž pocházím z rodičů neurozených a chudých; po mém soudu by si jiný více zasloužil tuto stolici.“ Vdechla pak nemalou zbožnost do srdcí posluchačů tato řeč a čím více se poni- žovala duchem i ústy zbožnost, tím více vzrůstala před Bohem i před lidmi důstoj- nost, kterou odmítá vznešenost. A bez prodlení, takřka hned zrána, to jest třetího dne po svém zvolení, začal tento pán vinice, totiž církve svaté, pracovati osobně na té vinici a povolal nejprve všechny kardi- nály do tajné konzistoře a v ní vybízel všechny, aby s ním věrně pracovali na této vinici Hospodina zástupů, kterou &típila pravice Boží, aby nesla ovoce mnohé. Ko- nečně dodal: „Časný poklad církevní jsme našli menší, než jsme myslili, a od nynějška určujeme z něho na opravu chrámu svatých apoštolů Petra a Pavla a svatého Jana v Late- ráně v Římě sto tisíc zlatých. A vám, kardi-
pro všechny stejně. A není zde na světě takový člověk, jehož by smrt se netkla a kterého nezlomí bolest. Přijde pak nejistota. A proto tě, Maria Panno, prosím zbožnou myslí, jen nenech mne odejít odtud náhlou smrtí. A rovněž mě, prosím, zahynout nenech, zato mi pomáhej vždy a jednou mi dopomoz k spáse! Zemřel ti papež, Panno, nuž jeho věci se ujmi: jakože správná jest, dej viny ukrýti jeho! Sluhovi sluhů všech nechť Kristus dá království v nebi! VOLBA PAPEŽE BENEDIKTA < VIII ,Ctihodnému v Kristu otci, panu Petrovi, opatovi kláštera Zbraslavského v Cechách, bratr Durandus z La Ferté!/, generální zá- stupce cisterciáckého řádu při římské kurii, s láskou a úctou ducha oddaného ve všem se zalíbiti nabízí. Tohoto roku, kdy jsme spolu byli v době generální kapituly v Ci- teaux, žádal jste mne mezi jinými věcmi, které jste mi svěřil, abych vám napsal něco nového, co by stálo za zprávu. A hle, učinil Hospodin novou věc na zemi, která už všu- de, jak se domnívám, zazněla do uší a rozra- dostnila srdce všech; a nepsal bych vám ji, protože už pověst předstihla list, ale abych vyhověl vašemu přání, donucuje mne láska oznámiti, co jsem vidél. Nechť tedy ví vaše upřímnost, že po smrti šťastné paměti pana papeže Jana XXII. jede- náctého dne od jeho úmrtí, to jest v před- večer svatého Tomáše apoštola, byl pan Ja- kub, kardinál kněz titulu svaté Pri&ky?/, obecně zvaný bílý biskup, který byl vycho- ván od svého dětství v našem cisterciáckém řádě v opatství Fontfroide?/, byl opatem a mnichem, stal se mistrem svaté teologie, v každém svém postavení vždy se chvaliteb- ně choval, proslulý ctnostmi a milostmi od Boha mu danými, ode všech, totiž dvaceti čtyř. kardinálů řádně hlasovacími lístky a svorně zvolen za nejvyššího biskupa římské- ho a papeže, za hlavu církve a náměstka Kristova, a ten změniv jméno je nyní nazý- ván Benediktem XII. Ačkoli se z této dobro- volné volby raduje a právem se má těšiti celá církev, přece musíte vy se všemi oso- bami cisterciáckého řádu zvláštním plesáním 406 / 407 v Pánu a díkůvzdáváním nad ní projevovati radost. Neboť, jak říká rozum, bude mít náš řád v něm, v kterém měl na nižším stupni zbožného podporovatele, nyní nejmilostivěj- šího milovníka. Začal totiž hned na začátku, když obdržel to jméno Benedikt, ukazovati svou lásku k řádu těmito slovy: „Rád přijímám to jméno Benedikt, protože jsem žil pod řeholí Bene- diktovou v cisterciáckém řádě od svého dět- ství.“ Ale se svou volbou, s kterou všichni, jak jsem viděl, souhlasili, on jediný nechtěl dlouhou dobu souhlasit. Konečně však, překonán naléháním všech, svolil a pravil takto: ,Pane Boże, kdo je podoben tobě, který vyzdvihuje z prachu nuzného a z hnoje vyvyšuje chudého, aby seděl s knížaty a za- ujímal stolec, neboť Hospodinovy jsou stěže- je zemé(*/ a hle, zde kardinálové“/ tvoji; a co mám činiti? »Bud vüle tvá!(*/ a dodal: ,Kdo jsem já? Nejsem,' pravil, ,synem kníze- cím ani zrozen ze šlechtického rodu, nýbrž pocházím z rodičů neurozených a chudých; po mém soudu by si jiný více zasloužil tuto stolici.“ Vdechla pak nemalou zbožnost do srdcí posluchačů tato řeč a čím více se poni- žovala duchem i ústy zbožnost, tím více vzrůstala před Bohem i před lidmi důstoj- nost, kterou odmítá vznešenost. A bez prodlení, takřka hned zrána, to jest třetího dne po svém zvolení, začal tento pán vinice, totiž církve svaté, pracovati osobně na té vinici a povolal nejprve všechny kardi- nály do tajné konzistoře a v ní vybízel všechny, aby s ním věrně pracovali na této vinici Hospodina zástupů, kterou &típila pravice Boží, aby nesla ovoce mnohé. Ko- nečně dodal: „Časný poklad církevní jsme našli menší, než jsme myslili, a od nynějška určujeme z něho na opravu chrámu svatých apoštolů Petra a Pavla a svatého Jana v Late- ráně v Římě sto tisíc zlatých. A vám, kardi-
Strana 407
nálům, abyste se mohli s námi více věnovati prospěchu obecné církve, poukazujeme po- dobně sto tisíc zlatých, abyste si je rozdělili mezi sebou.“ Když tedy tenkrát stanovil více užitečných věcí, konal čtvrtého dne druhou konzistoř poloveřejnou; byli v ní totiž jen arcibisku- pové, biskupové a preláti a nejvyšší a gene- rální mistři a preláti čtyř žebravých řádů, to- tiž kazatelů, minoritů, augustiniánů a karme- litánů. Když k nim všem promluvil papež velmi vybraně o prospěchu celé církve, po- vstal uprostřed generální mistr Menších bra- tří, aby mluvil za svůj řád a ostatní žebravé řády, a v přítomnosti papežově a všech pravil takto: „Čtyři jsou ptemalé véci na zemi.‘”/ (Přísl. XXX.). Toto slovo obrátil dosti učeně na řečené čtyři žebravé řády, jak jsou pře- malé vzhledem k chudobě a pokoře, a přece je veliký Hospodin podivuhodně rozmnožil a v církvi rozšířil z almužny zbožných. A ko- nečně připojil: „Svatý otče, onen dekret Bo- nifácüv?/ ,,Na katedre' (Super cathedram) atd. velmi tíží naše řády, protože čtvrtinu na nás důrazně vymáhají světští duchovní. Žádáme tedy, abyste ji ráčil zmírnit buď pro- středkem odvolání nebo dobrotivého výkla- du, jinak budou naši příliš zatěžování. A když pan generální skončil svůj návrh, hned mu pan papež vhodně odpověděl slovy proroka Zachariáše v druhé kapitole a pravil takto: „Ukázal mi také Hospodin čtyři ko- váře. I řekl jsem: )Co jdou dělat tito? I mlu- vil, řka: »Tito jsou rohové, kteříž zmítali Ju- dou do posledního muže, takže žádný ne- mohl pozdvihnouti hlavy svéc. A tehdy obrátil tato prorocká slova na čtyři jmenované řády, vykládaje, jak tyto řády pracují na šíjích hříšníků, když vykořeňují hříchy a kacířství a vztyčují takřka rohy proti nepřátelům cír- kve; když řídí Judeu, to jest ty, kteří vyzná- vají a začínají; když posilňují Jeruzalém, to jest ty, kteří pokračují a vyhledávají mír; když milují Izrael, to jest dokonalé!9/, a když nadto jakýmisi rohy, to jest důvody dispu- tačními, probírají některé zbytečné otázky, totiž o chudobě Kristově'!/ a o spatfoväni!?/ Boha svatých duší ve vlasti a podobné, a pro- hlásil je za podobné větrům. Tvrdil totiž, že takové otázky byly dávno rozřešeny určitými výroky svatých pravověrných Otců a že ne- třeba mysliti skoro nic jiného, než co drží pravá víra svaté církve římské. „Chceme tedy, pravil papež, „abyste nadále upustili od ta- kových otázek, které více plodí pohoršení než poučení, a abyste je napříště neprobírali; zato stůjte v pravé víře, jednejte mužně, vše- chny vaše činy at se déji v lasce! Potom odpověděl papež jmenovaným bra- třím o čtvrtém díle takto: „Nepřísluší nám nyní odvolávati nebo vykládati Bonifácovo ustanovení o čtvrtině a jiných článcích v něm obsažených, které bylo vydáno zajisté po zralé úradě a rozumné úvaze, ale postupem času proto učiníme, co bude prospěšné pro vás a pro světské duchovní, kteří jsou podobně našimi syny.“ Třetí konzistoř měl papež ve- řejnou a řekl v ní velmi mnoho dobrého a vydal rozličná chvalitebná ustanovení, z nichž některá vám napíši; a zkrátka vám říkám, že všichni, kteří jsou u kurie, vydávají tomuto papeži dobré svědectví a slávu a čest. Buďte zdráv v Kristu a modlete se za mne a za mého bratra Jana z vinice v La Ferté, který tohoto roku činil pro vás na generální kapitule, cokoli mohl, a v budoucnosti učiní. Dáno v Avignonu nazítří po Zjevení páně*“/ v prvním roce papežství pana papeže Bene- dikta XII., druhý den po jeho posvěcení.“ ROVNĚŽ O TÉŽE VĚCI „„Vaší důstojnosti, otče a milovaný pane, já Jan'4/, notář prokurátora řádu cisterciáckého, oznamuji vám noviny od kurie, že si nejsvě- 1/ Klášter La Ferté (lat. Firmitas) v diecézi Chalon sur Saóne, jeden z nejstarších cisterciáckých klášterů, zalo- Zeny r. 1113. 2/ Jakub Novelli (čili Jacgues Fournier) z řádu cister- ciáckého, stal se r. 1326 biskupem v Mirepoix, r. 1327 kardinálem; jako kardinál z cisterciáckého řádu byl na- zýván bílým biskupem. Za papeže byl zvolen 20. pro- since r. 1334. 3/ V lat. orig.: Frigido fonte; byl nejprve v klášteře Bolbonne, teprve potom ve Fontfroide (v diecézi nar- bonnské), kde byl jeho strýc opatem; odtamtud byl po- slán do Paříže a tam dosáhl doktorátu teologie. Srv. o něm i pozn. vzadu. 4/ 1. kniha královská 2. 8; podobně Žalm 112. 7. */ V latině slovní hříčka: „„cardines““ (stěžeje, veřeje) a „cardinales““ (kardinálové). %/ Matouš 6. 10. ?/ Kniha přísloví 30. 24. 8/ Srv. knihu III., kap. III., pozn. č. 4. */ Proroctví Zachariáše proroka 1. 20.—21. 19/ Je to rozdělení, obvyklé zvláště v řádu cisterciáckém, na začínající (incipientes), pokračující (proficientes) a dokonalé (perfecti). 11/ Srv. II. knihu, kap. XX, pozn. č. 19. 12/ Srv. výše kap. VII, pozn. č. 1. 13/ 7. ledna. 14/ Snad je to týž Jan z kláštera La Ferté, o kterém se mluví v předcházejícím listě.
nálům, abyste se mohli s námi více věnovati prospěchu obecné církve, poukazujeme po- dobně sto tisíc zlatých, abyste si je rozdělili mezi sebou.“ Když tedy tenkrát stanovil více užitečných věcí, konal čtvrtého dne druhou konzistoř poloveřejnou; byli v ní totiž jen arcibisku- pové, biskupové a preláti a nejvyšší a gene- rální mistři a preláti čtyř žebravých řádů, to- tiž kazatelů, minoritů, augustiniánů a karme- litánů. Když k nim všem promluvil papež velmi vybraně o prospěchu celé církve, po- vstal uprostřed generální mistr Menších bra- tří, aby mluvil za svůj řád a ostatní žebravé řády, a v přítomnosti papežově a všech pravil takto: „Čtyři jsou ptemalé véci na zemi.‘”/ (Přísl. XXX.). Toto slovo obrátil dosti učeně na řečené čtyři žebravé řády, jak jsou pře- malé vzhledem k chudobě a pokoře, a přece je veliký Hospodin podivuhodně rozmnožil a v církvi rozšířil z almužny zbožných. A ko- nečně připojil: „Svatý otče, onen dekret Bo- nifácüv?/ ,,Na katedre' (Super cathedram) atd. velmi tíží naše řády, protože čtvrtinu na nás důrazně vymáhají světští duchovní. Žádáme tedy, abyste ji ráčil zmírnit buď pro- středkem odvolání nebo dobrotivého výkla- du, jinak budou naši příliš zatěžování. A když pan generální skončil svůj návrh, hned mu pan papež vhodně odpověděl slovy proroka Zachariáše v druhé kapitole a pravil takto: „Ukázal mi také Hospodin čtyři ko- váře. I řekl jsem: )Co jdou dělat tito? I mlu- vil, řka: »Tito jsou rohové, kteříž zmítali Ju- dou do posledního muže, takže žádný ne- mohl pozdvihnouti hlavy svéc. A tehdy obrátil tato prorocká slova na čtyři jmenované řády, vykládaje, jak tyto řády pracují na šíjích hříšníků, když vykořeňují hříchy a kacířství a vztyčují takřka rohy proti nepřátelům cír- kve; když řídí Judeu, to jest ty, kteří vyzná- vají a začínají; když posilňují Jeruzalém, to jest ty, kteří pokračují a vyhledávají mír; když milují Izrael, to jest dokonalé!9/, a když nadto jakýmisi rohy, to jest důvody dispu- tačními, probírají některé zbytečné otázky, totiž o chudobě Kristově'!/ a o spatfoväni!?/ Boha svatých duší ve vlasti a podobné, a pro- hlásil je za podobné větrům. Tvrdil totiž, že takové otázky byly dávno rozřešeny určitými výroky svatých pravověrných Otců a že ne- třeba mysliti skoro nic jiného, než co drží pravá víra svaté církve římské. „Chceme tedy, pravil papež, „abyste nadále upustili od ta- kových otázek, které více plodí pohoršení než poučení, a abyste je napříště neprobírali; zato stůjte v pravé víře, jednejte mužně, vše- chny vaše činy at se déji v lasce! Potom odpověděl papež jmenovaným bra- třím o čtvrtém díle takto: „Nepřísluší nám nyní odvolávati nebo vykládati Bonifácovo ustanovení o čtvrtině a jiných článcích v něm obsažených, které bylo vydáno zajisté po zralé úradě a rozumné úvaze, ale postupem času proto učiníme, co bude prospěšné pro vás a pro světské duchovní, kteří jsou podobně našimi syny.“ Třetí konzistoř měl papež ve- řejnou a řekl v ní velmi mnoho dobrého a vydal rozličná chvalitebná ustanovení, z nichž některá vám napíši; a zkrátka vám říkám, že všichni, kteří jsou u kurie, vydávají tomuto papeži dobré svědectví a slávu a čest. Buďte zdráv v Kristu a modlete se za mne a za mého bratra Jana z vinice v La Ferté, který tohoto roku činil pro vás na generální kapitule, cokoli mohl, a v budoucnosti učiní. Dáno v Avignonu nazítří po Zjevení páně*“/ v prvním roce papežství pana papeže Bene- dikta XII., druhý den po jeho posvěcení.“ ROVNĚŽ O TÉŽE VĚCI „„Vaší důstojnosti, otče a milovaný pane, já Jan'4/, notář prokurátora řádu cisterciáckého, oznamuji vám noviny od kurie, že si nejsvě- 1/ Klášter La Ferté (lat. Firmitas) v diecézi Chalon sur Saóne, jeden z nejstarších cisterciáckých klášterů, zalo- Zeny r. 1113. 2/ Jakub Novelli (čili Jacgues Fournier) z řádu cister- ciáckého, stal se r. 1326 biskupem v Mirepoix, r. 1327 kardinálem; jako kardinál z cisterciáckého řádu byl na- zýván bílým biskupem. Za papeže byl zvolen 20. pro- since r. 1334. 3/ V lat. orig.: Frigido fonte; byl nejprve v klášteře Bolbonne, teprve potom ve Fontfroide (v diecézi nar- bonnské), kde byl jeho strýc opatem; odtamtud byl po- slán do Paříže a tam dosáhl doktorátu teologie. Srv. o něm i pozn. vzadu. 4/ 1. kniha královská 2. 8; podobně Žalm 112. 7. */ V latině slovní hříčka: „„cardines““ (stěžeje, veřeje) a „cardinales““ (kardinálové). %/ Matouš 6. 10. ?/ Kniha přísloví 30. 24. 8/ Srv. knihu III., kap. III., pozn. č. 4. */ Proroctví Zachariáše proroka 1. 20.—21. 19/ Je to rozdělení, obvyklé zvláště v řádu cisterciáckém, na začínající (incipientes), pokračující (proficientes) a dokonalé (perfecti). 11/ Srv. II. knihu, kap. XX, pozn. č. 19. 12/ Srv. výše kap. VII, pozn. č. 1. 13/ 7. ledna. 14/ Snad je to týž Jan z kláštera La Ferté, o kterém se mluví v předcházejícím listě.
Strana 408
tější otec papež Benedikt, nejvyšší biskup, už v první své konzistoři, která byla nazítří po Tomáši apoštolovi, počínal tak chvali- tebně, zbožně a prospěšně, že se musí celý svět právem radovati z jeho povýšení. Proto mne nemrzelo ze zvláštní radosti napsati vám obšírněji. Vykonal tedy v řečené konzistoři kardinálům jedno kázání, maje za téma: »Z hnoje vyvyšuje chudéhot!6/, a přiznával, že se narodil z rodu neurozeného a chudého, a proto že jeho volba vyšla především od Boha a potom od kardinálů oddaně a zbož- ně mu nakloněných a bez podněcování nebo proseb kterýchkoli králů nebo knížat. Proto žádal a vyzýval kardinály, aby oni, poněvadž chce míti mír v celé církvi, pečovali a usilo- vali s veškerou pečlivostí, jak by mohl s jejich radou uspořádati takový mír, protože nikdy nezamýšlí vésti nějakou válku, leč když by ho k tomu vyzývala krajní nutnost podle cesty spravedlnosti. Rovněž nařídil, aby od té doby neměl žád- ný z kardinálů příjmy z některých opatství nebo převorství ani aby nepřijímal od nikoho dary, nýbrž aby se spokojil s příjmy ze svých obročí a důchodů komory; a kdokoli by byl mezi nimi potřebný, že doplní jeho nedosta- tek, a proto že jako příjemný svůj začátek určil samým kardinálům pro potěšení už sto tisíc zlatých. Rovněž chce, protože našel v papežské ko- moře mnoho žádostí před mnohými časy podepsaných, které nebyly odevzdány oněm osobám, kterým měly být, podle jeho soudu proto, že ruce komorníků, kteří je měli odevzdat, nebyly podmazány zlatem, aby od té doby žádný z komorníků, z vrátných ani z kterýchkoli jiných zřízenců nebral od nikoho peníze, nýbrž aby byl každý spo- kojen se svým platem. Rovněž chce míti tři maršálky, a každý z nich aby spravoval svůj úřad šest měsíců a aby nebral žádnou dávku z těla, totiž od ne- věstek, ani nikoho proti právu neobtěžoval. A po uplynutí těch šesti měsíců aby vydal počet ze své správy a s ním bude státi v právu jistý počet dní komukoli, kdo by si na něho stěžoval. Rovněž chce a ustanovuje, aby se všichni preláti a biskupové až do nynějška se zdržu- jící u kurie mimo ty, kteří mají úřady, ode- brali ke svým kostelům, dokud by je sám nezavolal, jestliže by a když by je potřeboval. Rovněž chce, aby mohl každý kněz, který by umíral u římské kurie, a také laik svobodně za svou spásu učiniti pořízení o všech svých majetcích. Nařídil také mnoho jiných dobrých a prospěšných věcí, ale ty už nemám v pa- měti. Potom konal následujícího dne, totiž v pá- tek před svátkem Narození Kristova!$/, ve- řejnou konzistoř a tam v přítomnosti všech řeholníků a mnohých prelátů i světských kněží ostře pokáral ty, kteří se ve svých kázá- ních přidržovali mínění o spatřování sva- tých!?/ s jakýmsi omezením, a nařídil jim, aby od té doby hlásali staré a zbožné mínění, a nikoli pohoršlivé a bezbožné, a potom také přijal s velikou radostí a upřímnou oddaností všechny přítomné jak řeholníky, tak preláty, jakož i prosté knèze k polibeni nohy.“ 15/ 1. kniha královská 2. 8; podobně Žalm 112. 7. 1°/ 23. prosince. 17/ Srv. výše kap. VII., pozn. č. 1. DOBRÉ VERŠE O TÉMŽ PAPEŽI Jestliže, Benedikte, své blahoslavené jméno budeš provázet skutkem, pak dosáhneš blahoslavení. Poznámka: Kuriální verše o otázce o chudobë Kristovë.!®/ *%/ Ráz těchto veršů zřejmě ukazuje, že Jestliže o chudobě jsi Kristově náhodou tázán, čemu věřiti třeba, jen řekni, že nutno se držet toho, čeho se drží i římská církev a víra. vznikly v ovzduší kuriálním. K věci viz II. knihu, kap. XX, pozn. č. 19. Bohat i chud byl, jak chtěl. A kdyby se někdo tě nyní zeptal, co potřebí říci je o jmění Kristově, ty mu pověz tím horlivěji, ať věci ti ukáže, kterých božská Kristova ruka by nijak se neujímala. Každý člověk přec ví, ač jestliže rozum má zdravý, všechno že podrobeno je Kristu, nic ukryto před ním. 408 / 409
tější otec papež Benedikt, nejvyšší biskup, už v první své konzistoři, která byla nazítří po Tomáši apoštolovi, počínal tak chvali- tebně, zbožně a prospěšně, že se musí celý svět právem radovati z jeho povýšení. Proto mne nemrzelo ze zvláštní radosti napsati vám obšírněji. Vykonal tedy v řečené konzistoři kardinálům jedno kázání, maje za téma: »Z hnoje vyvyšuje chudéhot!6/, a přiznával, že se narodil z rodu neurozeného a chudého, a proto že jeho volba vyšla především od Boha a potom od kardinálů oddaně a zbož- ně mu nakloněných a bez podněcování nebo proseb kterýchkoli králů nebo knížat. Proto žádal a vyzýval kardinály, aby oni, poněvadž chce míti mír v celé církvi, pečovali a usilo- vali s veškerou pečlivostí, jak by mohl s jejich radou uspořádati takový mír, protože nikdy nezamýšlí vésti nějakou válku, leč když by ho k tomu vyzývala krajní nutnost podle cesty spravedlnosti. Rovněž nařídil, aby od té doby neměl žád- ný z kardinálů příjmy z některých opatství nebo převorství ani aby nepřijímal od nikoho dary, nýbrž aby se spokojil s příjmy ze svých obročí a důchodů komory; a kdokoli by byl mezi nimi potřebný, že doplní jeho nedosta- tek, a proto že jako příjemný svůj začátek určil samým kardinálům pro potěšení už sto tisíc zlatých. Rovněž chce, protože našel v papežské ko- moře mnoho žádostí před mnohými časy podepsaných, které nebyly odevzdány oněm osobám, kterým měly být, podle jeho soudu proto, že ruce komorníků, kteří je měli odevzdat, nebyly podmazány zlatem, aby od té doby žádný z komorníků, z vrátných ani z kterýchkoli jiných zřízenců nebral od nikoho peníze, nýbrž aby byl každý spo- kojen se svým platem. Rovněž chce míti tři maršálky, a každý z nich aby spravoval svůj úřad šest měsíců a aby nebral žádnou dávku z těla, totiž od ne- věstek, ani nikoho proti právu neobtěžoval. A po uplynutí těch šesti měsíců aby vydal počet ze své správy a s ním bude státi v právu jistý počet dní komukoli, kdo by si na něho stěžoval. Rovněž chce a ustanovuje, aby se všichni preláti a biskupové až do nynějška se zdržu- jící u kurie mimo ty, kteří mají úřady, ode- brali ke svým kostelům, dokud by je sám nezavolal, jestliže by a když by je potřeboval. Rovněž chce, aby mohl každý kněz, který by umíral u římské kurie, a také laik svobodně za svou spásu učiniti pořízení o všech svých majetcích. Nařídil také mnoho jiných dobrých a prospěšných věcí, ale ty už nemám v pa- měti. Potom konal následujícího dne, totiž v pá- tek před svátkem Narození Kristova!$/, ve- řejnou konzistoř a tam v přítomnosti všech řeholníků a mnohých prelátů i světských kněží ostře pokáral ty, kteří se ve svých kázá- ních přidržovali mínění o spatřování sva- tých!?/ s jakýmsi omezením, a nařídil jim, aby od té doby hlásali staré a zbožné mínění, a nikoli pohoršlivé a bezbožné, a potom také přijal s velikou radostí a upřímnou oddaností všechny přítomné jak řeholníky, tak preláty, jakož i prosté knèze k polibeni nohy.“ 15/ 1. kniha královská 2. 8; podobně Žalm 112. 7. 1°/ 23. prosince. 17/ Srv. výše kap. VII., pozn. č. 1. DOBRÉ VERŠE O TÉMŽ PAPEŽI Jestliže, Benedikte, své blahoslavené jméno budeš provázet skutkem, pak dosáhneš blahoslavení. Poznámka: Kuriální verše o otázce o chudobë Kristovë.!®/ *%/ Ráz těchto veršů zřejmě ukazuje, že Jestliže o chudobě jsi Kristově náhodou tázán, čemu věřiti třeba, jen řekni, že nutno se držet toho, čeho se drží i římská církev a víra. vznikly v ovzduší kuriálním. K věci viz II. knihu, kap. XX, pozn. č. 19. Bohat i chud byl, jak chtěl. A kdyby se někdo tě nyní zeptal, co potřebí říci je o jmění Kristově, ty mu pověz tím horlivěji, ať věci ti ukáže, kterých božská Kristova ruka by nijak se neujímala. Každý člověk přec ví, ač jestliže rozum má zdravý, všechno že podrobeno je Kristu, nic ukryto před ním. 408 / 409
Strana 409
Všechno zadarmo dal ten pramen dobroty Boží, ptej se, zda tvé je, co dal, či jeho. To věděti můžeš snadno, protože nic ty nemáš tak nepatrného, co bys měl od sebe sám. A kdybys pak pronesl zřejmě: „Tahle ta věc je má vlastní,“ rci, jakým bys důvodem mohl upřít to Pánu, jenž dává či spíše půjčuje všechno, poněvadž všechny věci jsou jeho vždy vlastnictvím. Tobě svěřuje Kristus statky, jak chce, a bere si jenom k výživě, kolik chce, a taktéž na oděv. Kristus užíval majetku zde, však nikdy ho nezneužíval, který se Jidášovi vždy posílal, do měšce skládal. Nyní co dává, co dřív dal, to přece zde vládne. A proto přebohat, Synu Boží, jsi božstvím, však dobře též víme, v tělesné přirozenosti že kruto je tobě. Chceš býti chudý, a proto chceš se nad chudým smilovávati. Učils chudobě té, již sám jsi na sebe přijal, měl jsi, jestližes chtěl, též vlastní majetek, který buď se vespolek choval neb pro tebe samého pouze. Jestliže toto jsi činil, proč ten neb tito tě soudí? Papež však vyslovil zřejmě, že skončila otázka tato, avšak veškeren spor v té věci se neztišil ještě, neboť někteří dosud sem tam jej projednávají. Ale my toto víme a ve spisech objevujeme, že byl bohat i chud Bůh člověk, a nikdo ať o tom neptá se neuváženě, neb Panna Maria v plénky prosté ho zavinovala a opět převinovala, nosila po vzoru chudé též do chrámu maličké dary. Šila a prací svých rukou se živila, dávajíc tobě života příklad. A proto, když řádně přeješ si žíti, snášej chudobu světskou, neb za ni jedenkrát získáš úrodu království nebes. A tato nebeská kněžna bude ti zárukou toho. Nás nadále ochraňuj, Panno, naději dokonalou a pravou mi víru dej, Kriste, dej, ať miluji tebe a celou se myslí tě držím, v hodině smrti mi račiž dát úděl radosti šťastné! SNATEK RAKOUSKÉHO VÉVODY OTY A ANNY, DCERY KRÁLE ČESKÉHO, LÉTA PÁNE 1335 § X Aby se utišil spor, který byl mezi českým krá- lem Janem a vévody rakouskými, pomýšleli moudří lidé, kteří milovali mír, na prostředek manželství. Tak se tedy vyjednalo, aby byla s ovdovělým Otou zasnoubena Anna, dva- náctiletá dívka, dcera krále Jana, ale protože byli vzájemně spřízněni v třetím stupni pří- buzenství, poslali k papeži Janovi XXII. a do- stali dispens. Svrchu jmenovaná dívka, která se narodila v Kouběl/, kdežto její sestra Eliška byla už dávno pochována na Zbraslavi, byla přivedena z Lucemburska2/, kde pobý- vala čtyři roky, do Prahy, v neděli 2. února roku vtělení Páně 1335; odtud byla osmého dne dovezena do Znojma a tam opět osmého dne po svém odchodu z Prahy v neděli3/ kvečeru manželstvím spojena s Otou, vévo- dou rakouským. Nastala všem radost a veliké 1/ V Bavorsku. 2 O jejím odchodu do Lucemburska vypravuje Petr v knize II, kap. XXVII, ale 2. února nebylo r. 1335 v neděli. 3/ Svatba Annina byla asi 19. února 1335; ze dne 23. úno- ra je listina, kterou markrabí Karel zapisuje Otovi místo nevyplaceného věna sestřina město Znojmo (Regesta IV č. 133).
Všechno zadarmo dal ten pramen dobroty Boží, ptej se, zda tvé je, co dal, či jeho. To věděti můžeš snadno, protože nic ty nemáš tak nepatrného, co bys měl od sebe sám. A kdybys pak pronesl zřejmě: „Tahle ta věc je má vlastní,“ rci, jakým bys důvodem mohl upřít to Pánu, jenž dává či spíše půjčuje všechno, poněvadž všechny věci jsou jeho vždy vlastnictvím. Tobě svěřuje Kristus statky, jak chce, a bere si jenom k výživě, kolik chce, a taktéž na oděv. Kristus užíval majetku zde, však nikdy ho nezneužíval, který se Jidášovi vždy posílal, do měšce skládal. Nyní co dává, co dřív dal, to přece zde vládne. A proto přebohat, Synu Boží, jsi božstvím, však dobře též víme, v tělesné přirozenosti že kruto je tobě. Chceš býti chudý, a proto chceš se nad chudým smilovávati. Učils chudobě té, již sám jsi na sebe přijal, měl jsi, jestližes chtěl, též vlastní majetek, který buď se vespolek choval neb pro tebe samého pouze. Jestliže toto jsi činil, proč ten neb tito tě soudí? Papež však vyslovil zřejmě, že skončila otázka tato, avšak veškeren spor v té věci se neztišil ještě, neboť někteří dosud sem tam jej projednávají. Ale my toto víme a ve spisech objevujeme, že byl bohat i chud Bůh člověk, a nikdo ať o tom neptá se neuváženě, neb Panna Maria v plénky prosté ho zavinovala a opět převinovala, nosila po vzoru chudé též do chrámu maličké dary. Šila a prací svých rukou se živila, dávajíc tobě života příklad. A proto, když řádně přeješ si žíti, snášej chudobu světskou, neb za ni jedenkrát získáš úrodu království nebes. A tato nebeská kněžna bude ti zárukou toho. Nás nadále ochraňuj, Panno, naději dokonalou a pravou mi víru dej, Kriste, dej, ať miluji tebe a celou se myslí tě držím, v hodině smrti mi račiž dát úděl radosti šťastné! SNATEK RAKOUSKÉHO VÉVODY OTY A ANNY, DCERY KRÁLE ČESKÉHO, LÉTA PÁNE 1335 § X Aby se utišil spor, který byl mezi českým krá- lem Janem a vévody rakouskými, pomýšleli moudří lidé, kteří milovali mír, na prostředek manželství. Tak se tedy vyjednalo, aby byla s ovdovělým Otou zasnoubena Anna, dva- náctiletá dívka, dcera krále Jana, ale protože byli vzájemně spřízněni v třetím stupni pří- buzenství, poslali k papeži Janovi XXII. a do- stali dispens. Svrchu jmenovaná dívka, která se narodila v Kouběl/, kdežto její sestra Eliška byla už dávno pochována na Zbraslavi, byla přivedena z Lucemburska2/, kde pobý- vala čtyři roky, do Prahy, v neděli 2. února roku vtělení Páně 1335; odtud byla osmého dne dovezena do Znojma a tam opět osmého dne po svém odchodu z Prahy v neděli3/ kvečeru manželstvím spojena s Otou, vévo- dou rakouským. Nastala všem radost a veliké 1/ V Bavorsku. 2 O jejím odchodu do Lucemburska vypravuje Petr v knize II, kap. XXVII, ale 2. února nebylo r. 1335 v neděli. 3/ Svatba Annina byla asi 19. února 1335; ze dne 23. úno- ra je listina, kterou markrabí Karel zapisuje Otovi místo nevyplaceného věna sestřina město Znojmo (Regesta IV č. 133).
Strana 410
veselí a plesání; do třetího dne trvala tato bohatá hostina. Ze zásobáren moravského markraběte Karla, bratra nevěstina, bylo všem štědře podáváno. Byli tam tři biskupo- vé, pět vévodů, nesčetní páni, hrabata a šlech- ticové. Také mně tam říkal maršálek markra- běte Karla, že vydává na noc obrok pro šest tisíc koní. Svrchu jmenovaná Anna, třebas věkem mladičká, přece skutkem ukázala, posilněna zajisté milostí Boží, že je smysly rozumná. Když jsme totiž leželi v sobotu před nedělí jejího sňatku na hradě, který se jmenuje Je- visovice*/, dala si mne rano zavolat, a pfipra- vujíc se k svátosti manželství, zbožně se vy- zpovídala. To je nepochybný důkaz a počátek dobrých vlastností. Na místě a v době svrchu uvedené byl zároveň slaven sňatek hraběte z Retzu a dcery vévody opavského. A tak když byl ten sňatek vykonán, odebral se markrabě Karel na Moravu, markraběnka do Písku a vévoda Ota se svou nevěstou do Rakous. </ V lat. orig.: Jarospicz. Nevésto, jméno Anny at spásou je tobě a dobrým znamením. Laskavý Kriste, to dejž! Vždyť Anna též byla matka Marie Panny, a chceš-li to vědět, i matka Samuelova. Jak z nebes ten věrný prorok byl poslán. Před mladým Tobiášem, jenž k cestě se chystal, šla Anna. Nechať popřeje Bůh i tobě ctnosti těch paní, učiň to Bůh, abys vzrostla, a strážcem budiž ti, abys v tisíc, pak v tisíce rostla. To onen uděliž, který umí království dávat, jenž umí odmítat krále, jemuž je poddáno vše; nechť na věky družíš se k němu! DRUHÉ MANŽELSTVÍ ČESKÉHO KRÁLE JANA A JEHO JINÉ ČINY. SMRT JINDŘICHA, VÉVODY KORUTANSKÉHO, A KRÁLOVNY HRADECKÉ atd. < X Toho roku ve svátek Zjevení Páně!/ se v Čes- kém království rozhlásila nečekaná, ale prav- divá zpráva, podle níž uzavřel český král Jan v krajinách francouzských řádné manželství s pannou Beatricí, dcerou vévody bourbon- ského?/, hrabéte z Clairmontu. Proto král Jan konal v té době ve Francii klání a turnaj se ślechtici*/ a utrpél pfi něm velmi těžké rány. Potom dal francouzsky král Filip, pro- toże se taková rytířská hra konala bez jeho vědomí, v Paříži zatknouti všechny účastníky, ale sám český král svým zakročením všechny zatčené osvobodil. Nikdo se totiž ve Fran- couzském království neodvažuje konati boje nebo podobné rytířské činy, leč by se to stalo se svolením samého krále. 412 A svrchu řečený král Jan se vrátil v neděli dne 30. července z francouzských krajin a při- jel do Prahy a dal hned druhého dne veřejně vyhlásit výpravu proti Ludvíkovi Bavorovi, potom proti vévodovi rakouskému. Když pak z rozličných zemí a z království Českého četní šlechtici, už připraveni, ozbrojení táhli na vý- pravu, byla ohlášena osobní schůzka mezi řečenými vladaři u Řezna.*/ A když tam bylo přijato příměří až do svátku svatého Jana Křtitele“5/, odvolal český král Jan ohlášenou výpravu; Míšňanům pak a některým jiným šlechticům, kteří se přichystali na vyhlášenou výpravu, třebas nebojovali, poukázal český král jako žold přes čtyři tisíce hřiven. V témž měsíci poslal český král Jan vojsko proti Bolkovi, bezbožnému a krutému kní- žeti, vévodovi slezskému, pánu Můnster- berka, pleniteli kláštera v Heinrichově a Ka- menci“/, ode všech nenáviděnému, a ustanovil v něm hejtmanem Karla, svého prvorozeného syna.?/ V tom boji — nevím, z jaké příčiny o bylo — více se usmívala přízeň Martova na Poláky než na Čechy. Neboť sto padesát mužů z Čech těžkooděných bylo zajato a od českého krále Jana za osm set kop praž- ských grošů osvobozeno.
veselí a plesání; do třetího dne trvala tato bohatá hostina. Ze zásobáren moravského markraběte Karla, bratra nevěstina, bylo všem štědře podáváno. Byli tam tři biskupo- vé, pět vévodů, nesčetní páni, hrabata a šlech- ticové. Také mně tam říkal maršálek markra- běte Karla, že vydává na noc obrok pro šest tisíc koní. Svrchu jmenovaná Anna, třebas věkem mladičká, přece skutkem ukázala, posilněna zajisté milostí Boží, že je smysly rozumná. Když jsme totiž leželi v sobotu před nedělí jejího sňatku na hradě, který se jmenuje Je- visovice*/, dala si mne rano zavolat, a pfipra- vujíc se k svátosti manželství, zbožně se vy- zpovídala. To je nepochybný důkaz a počátek dobrých vlastností. Na místě a v době svrchu uvedené byl zároveň slaven sňatek hraběte z Retzu a dcery vévody opavského. A tak když byl ten sňatek vykonán, odebral se markrabě Karel na Moravu, markraběnka do Písku a vévoda Ota se svou nevěstou do Rakous. </ V lat. orig.: Jarospicz. Nevésto, jméno Anny at spásou je tobě a dobrým znamením. Laskavý Kriste, to dejž! Vždyť Anna též byla matka Marie Panny, a chceš-li to vědět, i matka Samuelova. Jak z nebes ten věrný prorok byl poslán. Před mladým Tobiášem, jenž k cestě se chystal, šla Anna. Nechať popřeje Bůh i tobě ctnosti těch paní, učiň to Bůh, abys vzrostla, a strážcem budiž ti, abys v tisíc, pak v tisíce rostla. To onen uděliž, který umí království dávat, jenž umí odmítat krále, jemuž je poddáno vše; nechť na věky družíš se k němu! DRUHÉ MANŽELSTVÍ ČESKÉHO KRÁLE JANA A JEHO JINÉ ČINY. SMRT JINDŘICHA, VÉVODY KORUTANSKÉHO, A KRÁLOVNY HRADECKÉ atd. < X Toho roku ve svátek Zjevení Páně!/ se v Čes- kém království rozhlásila nečekaná, ale prav- divá zpráva, podle níž uzavřel český král Jan v krajinách francouzských řádné manželství s pannou Beatricí, dcerou vévody bourbon- ského?/, hrabéte z Clairmontu. Proto král Jan konal v té době ve Francii klání a turnaj se ślechtici*/ a utrpél pfi něm velmi těžké rány. Potom dal francouzsky král Filip, pro- toże se taková rytířská hra konala bez jeho vědomí, v Paříži zatknouti všechny účastníky, ale sám český král svým zakročením všechny zatčené osvobodil. Nikdo se totiž ve Fran- couzském království neodvažuje konati boje nebo podobné rytířské činy, leč by se to stalo se svolením samého krále. 412 A svrchu řečený král Jan se vrátil v neděli dne 30. července z francouzských krajin a při- jel do Prahy a dal hned druhého dne veřejně vyhlásit výpravu proti Ludvíkovi Bavorovi, potom proti vévodovi rakouskému. Když pak z rozličných zemí a z království Českého četní šlechtici, už připraveni, ozbrojení táhli na vý- pravu, byla ohlášena osobní schůzka mezi řečenými vladaři u Řezna.*/ A když tam bylo přijato příměří až do svátku svatého Jana Křtitele“5/, odvolal český král Jan ohlášenou výpravu; Míšňanům pak a některým jiným šlechticům, kteří se přichystali na vyhlášenou výpravu, třebas nebojovali, poukázal český král jako žold přes čtyři tisíce hřiven. V témž měsíci poslal český král Jan vojsko proti Bolkovi, bezbožnému a krutému kní- žeti, vévodovi slezskému, pánu Můnster- berka, pleniteli kláštera v Heinrichově a Ka- menci“/, ode všech nenáviděnému, a ustanovil v něm hejtmanem Karla, svého prvorozeného syna.?/ V tom boji — nevím, z jaké příčiny o bylo — více se usmívala přízeň Martova na Poláky než na Čechy. Neboť sto padesát mužů z Čech těžkooděných bylo zajato a od českého krále Jana za osm set kop praž- ských grošů osvobozeno.
Strana 411
Téhož roku v měsíci březnu/ zemřel ko- rutanský vévoda Jindřich, který proto, že v Čechách načas nedbale býval, zvykl si na- zývat se ve svých listech až do své smrti čes- kým králem. O tomto vévodovi je velmi mnoho napsáno v prvním svazku. Hned po jeho smrti obrátili se Albrecht a Ota, vé- vodové rakouští, jeho synovci, na Ludvíka Bavora a přijali od něho vévodství Korutan- ské jako léno tvrdíce, že to vévodství prá- vem spadlo na říši, protože po svrchu jmeno- vaném vévodovi zůstaly jen dcery, ale žádný mužský dědic. Také předložili tito jmenovaní vévodové rakouští jakési výsady a dokazovali jimi, že mají právo na Korutanské vévodství. Jan pak, druhorozený syn českého krále Jana, zeť korutanského vévody Jindřicha, kterému dříve skoro všichni šlechticové z vé- vodství Korutanského složili přísahu věrnosti, nemohl klást odpor jmenovaným vévodům rakouským, kteří přitáhli s velikým vojskem, ačkoli tam byl v oné době. Proto byl nucen vzdálit se z vévodství a zůstávat se svými věrnými jenom v hrabství na hradě Tyrolu. To byla jedna z příčin, pro kterou přišel český král Jan do Čech z Francie a nařídil, jak bylo řečeno, konati výpravu proti Ludvíkovi a vé- vodům rakouským. Říkal totiž, že se to, co je svrchu vypravováno, děje na jeho škodu a na hanbu a potupu jeho syna. Toho roku dne 24. května, v den svatých Donaciána a Rogaciána, tehdy v předvečer Nanebevstoupení Páně narodila se Karlovi, markraběti moravskému, prvorozená dcera Markéta z jeho manželky Blanky. Toho roku dne 8. dubna nastalo okolo půl- noci zatmění měsíce; zima byla krutá, plná sněhu a dlouhá, léto příliš studené a deštivé; proto přišlo vinobraní skrovné a pozdní, totiž okolo svátku apoštolů Šimona a Judy1% pro- tože víno všech bylo jako víno žluči a hrozny velmi trpké. Téhož roku dne 19. října zemřela Alžběta, někdy královna česká a polská, zvaná Hra- decká, a byla pochována v Brně v klášteře jeptišek řádu cisterciáckéholi/ svého zalo- žení; o jejích poměrech a životě je svrchu zaznamenáno. Dary svých léků dej ó Bože, královně této, učiň, ať prosta je vin a na věky blažena v nebi! Učiň, ať raduje se a ke všem svatým se druží! Svatého odpočinku ji místo a pokoj buď navždy! vše Téhož roku v den svaté Kateřiny zemřel bez dědiců slezský vévoda Jindřich, pán vrati- slavský. Hned po jeho smrti poslal český král Jan svého syna Karla a ten se otcovým jmé- nem bez jakéhokoli odporu uvázal v město Vratislav a ve všechno ostatní, co k tomuto vévodství náleželo; tak totiž určil ten vévoda Jindřich ještě za živa. 1/ 6. ledna 1335. 2/ Byl to Ludvík Bourbonský. 3/ Bylo to v Choletu. Srv. i pozn. vzadu. 4 Listina o příměří byla datována v Řezně dne 16. září (Regesta IV., č. 205). 5/ Dne 24. června 1336. 6/ Henrichov a Kamenec ve Slezsku. O tom vypravuje Karel ve svém životopise str. 123. Srv. pozn. vzadu. 3/ Jindřich Korutanský zemřel dne 2. dubna 1335. Dohoda vévodů rakouských a císaře Ludvíka, podle které měl Ludvík dostat severní část Tyrol a vévodové rakouští Korutany, stala se už r. 1330, nyní jim udělil Ludvík Korutany v léno dne 2. května 1335. Srv. i pozn. vzadu. 10/ Šimona a Judy je 28. října. 11/ Králové klášter na Starém Brně. Srv. i pozn. vzadu. ČESKÝ KRÁL JAN ZCIZIL KRÁLOVSTVÍ POLSKÉ XI Téhož roku asi v touž dobu přijel český král Jan se svým synem Karlem a s četnými svými many pokojně do Uher a navštívil uherského krále Karla na jeho hradě, který se jmenuje
Téhož roku v měsíci březnu/ zemřel ko- rutanský vévoda Jindřich, který proto, že v Čechách načas nedbale býval, zvykl si na- zývat se ve svých listech až do své smrti čes- kým králem. O tomto vévodovi je velmi mnoho napsáno v prvním svazku. Hned po jeho smrti obrátili se Albrecht a Ota, vé- vodové rakouští, jeho synovci, na Ludvíka Bavora a přijali od něho vévodství Korutan- ské jako léno tvrdíce, že to vévodství prá- vem spadlo na říši, protože po svrchu jmeno- vaném vévodovi zůstaly jen dcery, ale žádný mužský dědic. Také předložili tito jmenovaní vévodové rakouští jakési výsady a dokazovali jimi, že mají právo na Korutanské vévodství. Jan pak, druhorozený syn českého krále Jana, zeť korutanského vévody Jindřicha, kterému dříve skoro všichni šlechticové z vé- vodství Korutanského složili přísahu věrnosti, nemohl klást odpor jmenovaným vévodům rakouským, kteří přitáhli s velikým vojskem, ačkoli tam byl v oné době. Proto byl nucen vzdálit se z vévodství a zůstávat se svými věrnými jenom v hrabství na hradě Tyrolu. To byla jedna z příčin, pro kterou přišel český král Jan do Čech z Francie a nařídil, jak bylo řečeno, konati výpravu proti Ludvíkovi a vé- vodům rakouským. Říkal totiž, že se to, co je svrchu vypravováno, děje na jeho škodu a na hanbu a potupu jeho syna. Toho roku dne 24. května, v den svatých Donaciána a Rogaciána, tehdy v předvečer Nanebevstoupení Páně narodila se Karlovi, markraběti moravskému, prvorozená dcera Markéta z jeho manželky Blanky. Toho roku dne 8. dubna nastalo okolo půl- noci zatmění měsíce; zima byla krutá, plná sněhu a dlouhá, léto příliš studené a deštivé; proto přišlo vinobraní skrovné a pozdní, totiž okolo svátku apoštolů Šimona a Judy1% pro- tože víno všech bylo jako víno žluči a hrozny velmi trpké. Téhož roku dne 19. října zemřela Alžběta, někdy královna česká a polská, zvaná Hra- decká, a byla pochována v Brně v klášteře jeptišek řádu cisterciáckéholi/ svého zalo- žení; o jejích poměrech a životě je svrchu zaznamenáno. Dary svých léků dej ó Bože, královně této, učiň, ať prosta je vin a na věky blažena v nebi! Učiň, ať raduje se a ke všem svatým se druží! Svatého odpočinku ji místo a pokoj buď navždy! vše Téhož roku v den svaté Kateřiny zemřel bez dědiců slezský vévoda Jindřich, pán vrati- slavský. Hned po jeho smrti poslal český král Jan svého syna Karla a ten se otcovým jmé- nem bez jakéhokoli odporu uvázal v město Vratislav a ve všechno ostatní, co k tomuto vévodství náleželo; tak totiž určil ten vévoda Jindřich ještě za živa. 1/ 6. ledna 1335. 2/ Byl to Ludvík Bourbonský. 3/ Bylo to v Choletu. Srv. i pozn. vzadu. 4 Listina o příměří byla datována v Řezně dne 16. září (Regesta IV., č. 205). 5/ Dne 24. června 1336. 6/ Henrichov a Kamenec ve Slezsku. O tom vypravuje Karel ve svém životopise str. 123. Srv. pozn. vzadu. 3/ Jindřich Korutanský zemřel dne 2. dubna 1335. Dohoda vévodů rakouských a císaře Ludvíka, podle které měl Ludvík dostat severní část Tyrol a vévodové rakouští Korutany, stala se už r. 1330, nyní jim udělil Ludvík Korutany v léno dne 2. května 1335. Srv. i pozn. vzadu. 10/ Šimona a Judy je 28. října. 11/ Králové klášter na Starém Brně. Srv. i pozn. vzadu. ČESKÝ KRÁL JAN ZCIZIL KRÁLOVSTVÍ POLSKÉ XI Téhož roku asi v touž dobu přijel český král Jan se svým synem Karlem a s četnými svými many pokojně do Uher a navštívil uherského krále Karla na jeho hradě, který se jmenuje
Strana 412
Vyšehrad.!/ A když tam ve třech týdnech učinili mezi sebou přísahy a smlouvy o vzá- jemném zachování věrnosti a smíření, přivedl s sebou český král Jan krakovského krále Ka- zimíra, syna Lokietkova, a tomu sám prodal před uherským králem Polské království za dvacet tisíc hřiven?/ a vjel zároveň s nim do Prahy v den svatćho Mikulaże.*/ Proto král Kazimír, přijav četné pocty, zůstal v Pra- ze devět dní, a vraceje se domů, radostně si odnášel se souhlasem českého krále Jana prá- vo a titul království Polského. Od toho dne tedy přestal se český král Jan jak na pečetích, tak v listech jmenovati polskym králem.*/ A tak tito tfi králové spolu spojeni jsou připraveni vzájemně se nyní podporovat proti všem jiným knížatům; mezi ostatními přátelskými smlouvami bylo slíbeno, že si má pětiletý chlapec Jan, syn bavorského vévody Jindřicha, v budoucnosti vzít za manželku dceru polského krále Kazimíra.*/ A tak bylo toto Polské království, které bylo třicet sedm let v osobě přezbožného krále Václava sjed- noceno s královstvím Českým, nyní od něho s připojením některých podmínek odděleno. PŘÍCHOD NOVÉ ČESKÉ KRÁLOVNY A VÝPRAVA KRÁLEJANA PROTIRAKOUSKU. ROK PANÈ 1336 < XII Toho roku nazitfi po Obřezání Páně!/, když byl Jan v Praze ve svém sídle, přišla do Prahy jeho manželka Beatrix, s kterou se minulého roku oženil v krajinách francouzských, a jí vyšlo okázale naproti všechno pražské ducho- venstvo a přivítalo ji s příslušnou uctivostí. Po jejím příchodu zůstal s ní král Jan skoro dva měsíce stále v Praze a určil jí pro potě- šení markraběnku Blanku, která jí vyjela na- proti až do Chebu, a ta s ní nerozlučně bydli- la. Jsou pak si navzájem milejší, protože jsou vzájemně příbuzné. Kdo neumí mluvit fran- couzsky, nebude se moci s nimi snadno stýkati. V téže době třetího dne po Obřezání Páně?/ přišel pan Karel, markrabě moravský, na po- 412 / 413 V téže době zdanil český král Jan skoro všechny kláštery a města velmi těžkými dáv- kami, většinu pak peněz poslal svým věřite- lům do krajin rýnských, ostatek poukázal žoldnéřům. V téže době dal český král Jan velmi mnoho stavěti jak na Pražském hradě, tak ve Větším Městě na domě svého obydlí a též ve slohu francouzském pracovati, ale ty domy, které se nyní stavějí na Hradě, začal dříve markrabě Karel. 1/ Vyšehrad na Dunaji mezi Ostřihomem a Budínem, německy Blindenburg. Král Jan pobyl u uherského krále asi tři neděle; dohoda o Polsku tam byla dojednána ve dnech 12. a 19. listopadu (Regesta IV. č. 211—224), ale Jan byl ještě 26. listopadu na Vyšehradě (tamtéž IV, 228). Přátelská smlouva byla sjednána už dříve (tamtéž IV, č. 202). 2/ Už 24. srpna se dohodl s Kazimírem (Regesta IV, č. 195), na Vyšehradě pak všechno dojednali. Jan se zřekl titulu krále polského a za to slíbil Kazimír zaplatit uve- denou částku a vzdal se nároků na slezská knížectví. Srv. i pozn. vzadu. 3/ 6. prosince. 4/ Král Jan přestal užívat titulu krále polského už od prv- ní dohody s Kazimírem, od 24. srpna. $/ Dcera Kazimírova se jmenovala Eliška a dohoda o sňatku byla sjednána 19. listopadu 1335 (Regesta IV, č. 222). moc svému bratru Janovi, druhorozenému, vévodovi korutanskému, podle rozkazu krále, jejich otce, do Korutan, aby mu poskytl po- moc proti lidem rakouských vévodů; jsou totiž tito stále ve sporu o vévodství Korutan- ské. V těch dnech poslal Ludvík Bavor své posly k českému králi Janovi, po kterých s po- hrůžkou žádal, aby byly říši vráceny město Cheb a hrady Floss a Parkstein. A ti, když dostali od krále, který se nikterak nebál, ná- ležitou odpověď, vrátili se do své krajiny s nepořízenou. Tehoż roku v měsíci únoru vytáhl český král Jan v den svatého Matěje apośtola?/ z Prahy, shromáždiv hojné množství bojovní- ků z různých zemí, a postupoval proti ra- kouským vévodům Albrechtovi a svému zeti Otovi a jejich země na sever od Dunaje po ce- lou dobu postní a velikonoční uváděl v značný neklid a zmatek mečem a ohněm. Dobyl dva- ceti tvrzí, zajal jak z Rakouska, tak z jiných zemí mnoho hrabat, dvořanů a šlechticů, jakož i dobyl několika hrazených měst. Potom se vévoda rakouský, který ležel polem ve své zemi s dvěma tisíci těžkooděnců a s dvaceti tisíci pěších, k boji připravených lidí, neodvá-
Vyšehrad.!/ A když tam ve třech týdnech učinili mezi sebou přísahy a smlouvy o vzá- jemném zachování věrnosti a smíření, přivedl s sebou český král Jan krakovského krále Ka- zimíra, syna Lokietkova, a tomu sám prodal před uherským králem Polské království za dvacet tisíc hřiven?/ a vjel zároveň s nim do Prahy v den svatćho Mikulaże.*/ Proto král Kazimír, přijav četné pocty, zůstal v Pra- ze devět dní, a vraceje se domů, radostně si odnášel se souhlasem českého krále Jana prá- vo a titul království Polského. Od toho dne tedy přestal se český král Jan jak na pečetích, tak v listech jmenovati polskym králem.*/ A tak tito tfi králové spolu spojeni jsou připraveni vzájemně se nyní podporovat proti všem jiným knížatům; mezi ostatními přátelskými smlouvami bylo slíbeno, že si má pětiletý chlapec Jan, syn bavorského vévody Jindřicha, v budoucnosti vzít za manželku dceru polského krále Kazimíra.*/ A tak bylo toto Polské království, které bylo třicet sedm let v osobě přezbožného krále Václava sjed- noceno s královstvím Českým, nyní od něho s připojením některých podmínek odděleno. PŘÍCHOD NOVÉ ČESKÉ KRÁLOVNY A VÝPRAVA KRÁLEJANA PROTIRAKOUSKU. ROK PANÈ 1336 < XII Toho roku nazitfi po Obřezání Páně!/, když byl Jan v Praze ve svém sídle, přišla do Prahy jeho manželka Beatrix, s kterou se minulého roku oženil v krajinách francouzských, a jí vyšlo okázale naproti všechno pražské ducho- venstvo a přivítalo ji s příslušnou uctivostí. Po jejím příchodu zůstal s ní král Jan skoro dva měsíce stále v Praze a určil jí pro potě- šení markraběnku Blanku, která jí vyjela na- proti až do Chebu, a ta s ní nerozlučně bydli- la. Jsou pak si navzájem milejší, protože jsou vzájemně příbuzné. Kdo neumí mluvit fran- couzsky, nebude se moci s nimi snadno stýkati. V téže době třetího dne po Obřezání Páně?/ přišel pan Karel, markrabě moravský, na po- 412 / 413 V téže době zdanil český král Jan skoro všechny kláštery a města velmi těžkými dáv- kami, většinu pak peněz poslal svým věřite- lům do krajin rýnských, ostatek poukázal žoldnéřům. V téže době dal český král Jan velmi mnoho stavěti jak na Pražském hradě, tak ve Větším Městě na domě svého obydlí a též ve slohu francouzském pracovati, ale ty domy, které se nyní stavějí na Hradě, začal dříve markrabě Karel. 1/ Vyšehrad na Dunaji mezi Ostřihomem a Budínem, německy Blindenburg. Král Jan pobyl u uherského krále asi tři neděle; dohoda o Polsku tam byla dojednána ve dnech 12. a 19. listopadu (Regesta IV. č. 211—224), ale Jan byl ještě 26. listopadu na Vyšehradě (tamtéž IV, 228). Přátelská smlouva byla sjednána už dříve (tamtéž IV, č. 202). 2/ Už 24. srpna se dohodl s Kazimírem (Regesta IV, č. 195), na Vyšehradě pak všechno dojednali. Jan se zřekl titulu krále polského a za to slíbil Kazimír zaplatit uve- denou částku a vzdal se nároků na slezská knížectví. Srv. i pozn. vzadu. 3/ 6. prosince. 4/ Král Jan přestal užívat titulu krále polského už od prv- ní dohody s Kazimírem, od 24. srpna. $/ Dcera Kazimírova se jmenovala Eliška a dohoda o sňatku byla sjednána 19. listopadu 1335 (Regesta IV, č. 222). moc svému bratru Janovi, druhorozenému, vévodovi korutanskému, podle rozkazu krále, jejich otce, do Korutan, aby mu poskytl po- moc proti lidem rakouských vévodů; jsou totiž tito stále ve sporu o vévodství Korutan- ské. V těch dnech poslal Ludvík Bavor své posly k českému králi Janovi, po kterých s po- hrůžkou žádal, aby byly říši vráceny město Cheb a hrady Floss a Parkstein. A ti, když dostali od krále, který se nikterak nebál, ná- ležitou odpověď, vrátili se do své krajiny s nepořízenou. Tehoż roku v měsíci únoru vytáhl český král Jan v den svatého Matěje apośtola?/ z Prahy, shromáždiv hojné množství bojovní- ků z různých zemí, a postupoval proti ra- kouským vévodům Albrechtovi a svému zeti Otovi a jejich země na sever od Dunaje po ce- lou dobu postní a velikonoční uváděl v značný neklid a zmatek mečem a ohněm. Dobyl dva- ceti tvrzí, zajal jak z Rakouska, tak z jiných zemí mnoho hrabat, dvořanů a šlechticů, jakož i dobyl několika hrazených měst. Potom se vévoda rakouský, který ležel polem ve své zemi s dvěma tisíci těžkooděnců a s dvaceti tisíci pěších, k boji připravených lidí, neodvá-
Strana 413
žil napadnouti v bitvě českého krále Jana, který měl dva tisíce těžkooděnců a patnáct tisíc vybraných pěšáků. Ale vévoda, poklá- daje za jisté, že se český král Jan vůbec chystá k tomu, aby ho nazítří napadl v boji, tajně uprchl v noci, která následuje po dni svatého Jiří*/, s celým svým vojskem, takže potom nebyl ráno nikdo nalezen v táboře, který zří- dili. Z tohoto útěku přibude královu vojsku větší odvahy a už se bezpečně rozbíhají po vsích a hradech činíce převeliké škody, když se na ně všude usmívala Štěstěna. Konečně se český král Jan, když tam uspo- řádal jakž takž své záležitosti a zanechal v do- bytých tvrzích své lidi jako posádku, vrátil s některými žoldnéři v předvečer svatého Urbanaś/ do Prahy a brzy tam sehnal mnoho peněz. Neboť dal podle návodu některých rádců v Praze kopati v židovské synagóze a našel pod zemí na dva tisíce hřiven ve zlatě a stříbře a penězích. Nařídil také kopati u hrobu svatého Vojtěcha mučedníka na Hra- dě, ale při kopání peněz nenašel. Desátého pak dne po svém příchodu rozkázal pochytat idy po celém svém panství; z toho zjímání se král obohatil nemalým množstvím peněz. V těch dnech uložil král všem tržním měs- tům a městečkům daň, která se obecně jme- nuje ungelt, a z toho vzniklo převeliké po- bouření lidu. Toto trápení postihuje všechny, jak duchovenstvo, tak laiky. Tenkrát také odňal král Jan v předvečer svatého Vita*/ BOJE PANA KRÁLE JANA A JINÉ UDÁLOSTI << XIII "Téhož roku ve svátek svatého Jakuba!/ roz- hlásila se všude po Čechách pověst, která dě- sila mnohé, a její pravdivost potvrdil výsle- dek věci. „„Hle,“ říkali všichni, „tento Ludvík Bavor, zavržený od církve, přišel s nesčetný- mi ozbrojenci pomáhat rakouským vévodům proti českému králi.“ On se totiž tenkrát utábořil nedaleko od Řezna, odtud postupuje vtrhl do země bavorského vévody Jindřicha a nepřátelsky ji napadl. Na zprávu o tom český král Jan, který byl tehdy na rakouských hranicích, »jako lev rozsápávající a řvoucí«?/ klášteru blahoslavené Panny na Zbraslavi hrad Landšperk a všechny statky při něm tam ležící ze své moci královské, ale nikterak se souhlasem opata a konventu. Tedy hojně pe- něz, totiž dvacet tisíc hřiven, jak se vykládá, králem Janem narychlo sehnaných, hned se rozhází, část se vyplatí žoldnéřům, část se vyhází jinak a úplně se rozplýtvá. Když to všechno tak vykonal, vyjel král Jan v den svatého mučedníka Albana"/ z Prahy, táhl s vojskem na Moravu a hned se konala v Marcheggu schůzka mezi ním a králi Karlem Uherskÿm a Jaromirem*/ Krakov- skÿm. V té době měl uherský král Karel šest set mužů těžkooděných a mnoho tisíc lehkých lučištníků, Jaromír pak, král krakovský, měl prý ve svých vojskách tři sta lehkooděnců a tři sta těžkooděnců; ti všichni s pevným duchem usilovali spolu s českým králem Ja- nem prudce napadnouti vévody rakouské a ty krále podporoval s celou svou mocí Jindřich, vévoda bavorský. 1/ Dne 2. ledna 1336. */ Dne 3. ledna. Srv. pozn. vzadu. 9/ 24. února. Srv. pozn. vzadu (i o počtu Janova vojska). */ Sv. Jiří je 23. dubna. 5/ 24. kvëtna. Srv. pozn. vzadu. % Dne 14. června; listina o tom je v Regestech IV, č. 306. ?/ 21. června. 8/ Správně: Kazimírem. Srv. pozn. vzadu. a jako orel na křídlech táhl rychlými pochody s malým počtem nejprve přes Budějovice, Koubu a přišel do Straubingu na pomoc svému zeti Jindřichovi, vévodovi bavor- skému. Utábořil se s celým svým vojskem, které ho provázelo, u Landavy při řece Isaře na poli dosti bezpečném. Ludvík se pak položil s pěti tisíci a pěti sty mužů, na jejichž hlavách se leskly přílby s chocholy, a s množstvím jiných těžkooděnců, kterým dodávaly odvahy k boji štíty, šípy, meče a kopí, mezi klášterem řádu cisterciackóho Aldersbachem3/ a Dunajem na veliké louce a chystal sebe i své k boji. A protože nebyla mezi oběma vojsky velká 1/ 25. července. 2/ Žalm 21. 14. 3/ V Dolním Bavorsku v okrese Vilshofen. Srv. pozn. vzadu.
žil napadnouti v bitvě českého krále Jana, který měl dva tisíce těžkooděnců a patnáct tisíc vybraných pěšáků. Ale vévoda, poklá- daje za jisté, že se český král Jan vůbec chystá k tomu, aby ho nazítří napadl v boji, tajně uprchl v noci, která následuje po dni svatého Jiří*/, s celým svým vojskem, takže potom nebyl ráno nikdo nalezen v táboře, který zří- dili. Z tohoto útěku přibude královu vojsku větší odvahy a už se bezpečně rozbíhají po vsích a hradech činíce převeliké škody, když se na ně všude usmívala Štěstěna. Konečně se český král Jan, když tam uspo- řádal jakž takž své záležitosti a zanechal v do- bytých tvrzích své lidi jako posádku, vrátil s některými žoldnéři v předvečer svatého Urbanaś/ do Prahy a brzy tam sehnal mnoho peněz. Neboť dal podle návodu některých rádců v Praze kopati v židovské synagóze a našel pod zemí na dva tisíce hřiven ve zlatě a stříbře a penězích. Nařídil také kopati u hrobu svatého Vojtěcha mučedníka na Hra- dě, ale při kopání peněz nenašel. Desátého pak dne po svém příchodu rozkázal pochytat idy po celém svém panství; z toho zjímání se král obohatil nemalým množstvím peněz. V těch dnech uložil král všem tržním měs- tům a městečkům daň, která se obecně jme- nuje ungelt, a z toho vzniklo převeliké po- bouření lidu. Toto trápení postihuje všechny, jak duchovenstvo, tak laiky. Tenkrát také odňal král Jan v předvečer svatého Vita*/ BOJE PANA KRÁLE JANA A JINÉ UDÁLOSTI << XIII "Téhož roku ve svátek svatého Jakuba!/ roz- hlásila se všude po Čechách pověst, která dě- sila mnohé, a její pravdivost potvrdil výsle- dek věci. „„Hle,“ říkali všichni, „tento Ludvík Bavor, zavržený od církve, přišel s nesčetný- mi ozbrojenci pomáhat rakouským vévodům proti českému králi.“ On se totiž tenkrát utábořil nedaleko od Řezna, odtud postupuje vtrhl do země bavorského vévody Jindřicha a nepřátelsky ji napadl. Na zprávu o tom český král Jan, který byl tehdy na rakouských hranicích, »jako lev rozsápávající a řvoucí«?/ klášteru blahoslavené Panny na Zbraslavi hrad Landšperk a všechny statky při něm tam ležící ze své moci královské, ale nikterak se souhlasem opata a konventu. Tedy hojně pe- něz, totiž dvacet tisíc hřiven, jak se vykládá, králem Janem narychlo sehnaných, hned se rozhází, část se vyplatí žoldnéřům, část se vyhází jinak a úplně se rozplýtvá. Když to všechno tak vykonal, vyjel král Jan v den svatého mučedníka Albana"/ z Prahy, táhl s vojskem na Moravu a hned se konala v Marcheggu schůzka mezi ním a králi Karlem Uherskÿm a Jaromirem*/ Krakov- skÿm. V té době měl uherský král Karel šest set mužů těžkooděných a mnoho tisíc lehkých lučištníků, Jaromír pak, král krakovský, měl prý ve svých vojskách tři sta lehkooděnců a tři sta těžkooděnců; ti všichni s pevným duchem usilovali spolu s českým králem Ja- nem prudce napadnouti vévody rakouské a ty krále podporoval s celou svou mocí Jindřich, vévoda bavorský. 1/ Dne 2. ledna 1336. */ Dne 3. ledna. Srv. pozn. vzadu. 9/ 24. února. Srv. pozn. vzadu (i o počtu Janova vojska). */ Sv. Jiří je 23. dubna. 5/ 24. kvëtna. Srv. pozn. vzadu. % Dne 14. června; listina o tom je v Regestech IV, č. 306. ?/ 21. června. 8/ Správně: Kazimírem. Srv. pozn. vzadu. a jako orel na křídlech táhl rychlými pochody s malým počtem nejprve přes Budějovice, Koubu a přišel do Straubingu na pomoc svému zeti Jindřichovi, vévodovi bavor- skému. Utábořil se s celým svým vojskem, které ho provázelo, u Landavy při řece Isaře na poli dosti bezpečném. Ludvík se pak položil s pěti tisíci a pěti sty mužů, na jejichž hlavách se leskly přílby s chocholy, a s množstvím jiných těžkooděnců, kterým dodávaly odvahy k boji štíty, šípy, meče a kopí, mezi klášterem řádu cisterciackóho Aldersbachem3/ a Dunajem na veliké louce a chystal sebe i své k boji. A protože nebyla mezi oběma vojsky velká 1/ 25. července. 2/ Žalm 21. 14. 3/ V Dolním Bavorsku v okrese Vilshofen. Srv. pozn. vzadu.
Strana 414
vzdálenost, mohl jsi tam denně slyšet a vidět nové boje, ten je zajat, onen zabit, druhý sra- žen, jiný poraněn, ve dne v noci neupouštějí od zápasu a sváru. Rakouský vévoda Ota už přitáhl ze své země k Ludvíku Bavorovi a velmi důrazně ho podněcoval k boji proti českému králi, Měl pak s sebou král Jan spolu s vévodou Jindřichem, svým zetěm, čtyři tisíce a čtyři sta vybraných mužů, opatřených skvělými zbraněmi a přílbami, a třebas byl slabší počtem, přece se odvahou zdál sil- nějším. A když tato dvě silná vojska, oddělená jen malým prostorem místa, ležela dvanáct dní proti sobě se vztyčenými prapory, jako by chtěla každý den bojovat, hle, třináctého dne, to jest dne 18. srpna, dal se Ludvík Bavor na naléhání rakouského vévody Oty s celým svým vojskem na pochod, a postupuje přes Pasov, přitáhl k Linci. Poodchodu téhož Lud- víka z místa, na kterém ležel, stál český král Jan jeden den se svým vojem nehybně, až by úplněji viděl, kam se obrací Ludvík. A když uslyšel český král Jan, že Ludvík zamýšlí po- stupovat do Čech, sám se bez prodlení spěšně vrátil do Čech cestou, kterou přišel do Bavor, a u Budějovic se u něho shromáždilo jeho rozptýlené vojsko. Bylo královým úmyslem, aby bránil Ludvíkovi v lodním přechodu přes Dunaj. Rozšířil se tam potom spor mezi knížaty, totiž Ludvíkem a Rakušany; neboť Ludvík žádal od rakouských vévodů, aby mu byla zastavena čtyři hrazená města jako záruka za náhradu škod jeho vojska, kdyby snad nějaké ve válce utrpělo. Když tedy rakouští vévodové Ota a Albrecht nijak nesouhlasili s těmito slovy, naložil Ludvík všechny své vozy potravinami, které obstarali Rakušané, a vrátil se spíše jako poražený než jako vítěz s veškerým lidem svým bez bojů do své země. Po jeho odchodu hledali bratři Albrecht a Ota, vévodové rakouští, smír u českého krále Jana a s příznivým závanem ducha Božího ho přátelsky dosáhli dne 4. září. Když byl sjednán tento smír, hned se radovaly Čechy s Rakouskem, bylo rozpuštěno vojsko a každý se odebral do svého domova. A třebas ne- svedli jmenovaní vladaři hlavní bitvu v poli, přece způsobili klášterům a venkovanům při 414 | 415 svém tažení i při návratu převeliké škody. Svědčí o tom četné kláštery, které byly přive- deny téměř do krajní zkázy. A tak český král Jan, když přišel po ujed- nání smíru dne 15. září do Prahy, hned sehnal mnoho peněz a jimi vyplatil některým rytí- řům jejich žold. Zůstal pak král Jan v Praze třináct dní a v nich mezi jinými rozličnými těžkostmi, které způsobil různým osobám, vynutil na Zbraslavském klášteru šestnáct set zlatých a za to slíbil, že vrátí hrad Landšperk, který násilím odňal. Konečně v předvečer svatého Václavat/ opustil český král Jan Pra- hu a přijel do Vídně“/, a když tam strávil s rakouskými vévody osm dní, opět navštívil uherského krále Karla a i u něho se přičiňo- val, aby se smířil s rakouskými vévody. Bylo pak učiněno takové uspořádání při té doho- dě“/, že má vévodům rakouským patřiti držení Korutan a Janovi, synovi českého krále, pan- ství nad hrabstvím Tyrolským. V oněch dnech český král Jan pod zámin- kou krajní potřeby přerušil a na ten čas překa- zil jedno dílo velmi doporučení hodné, totiž práci o náhrobku a ozdobě hrobu svatého Václava mučedníka na hradě Pražském, dílo s mnohým úsilím započaté a přichystané. Neboť sám král Jan najednou sebral a svým věřitelům zastavil obrazy svatých, přemnohé stříbrem umělecky už vykládané a k jejich podobě většinou už úplně dohotovené. Byla pak váha těch peněz pět set pražských hřiven. K nim věnoval mladý Karel dvě stě hřiven ze své pokladny, ostatek sehnala celá diecéze pražská sbírkami. *| Dne 27. září. 5/ Listinami je dosvědčen Janův pobyt ve Vídni 18. října a 10. listopadu (Regesta IV, č. 347, 350); do doby mezi těmito dvěma daty spadá asi návštěva Janova v Uhrách, kde se mu však nepodařilo získat krále Karla pro schvá- lení míru. '/ Konečný mír mezi Janem a rakouskými vévody byl sjednán už před jeho návštěvou ve Vídni, totiž dne 9. října v Enži (Regesta IV, č. 334—343). Podle něho měli si rakouští vévodové podržet Korutany (kromě údolí horní Drávy, tzv. Pusterthalu, kterého zatím dobyl markrabí Karel za pobytu v Tyrolsku, viz jeho životopis str. 126), ale vzdali se nároků na Tyroly, vrátili Znojmo, zastavené od svatby Anniny, a slíbili náhradu 10 ooo hri- ven stříbra, za které dali v zástavu Lavu a Bejdov. Srv. i pozn. vzadu.
vzdálenost, mohl jsi tam denně slyšet a vidět nové boje, ten je zajat, onen zabit, druhý sra- žen, jiný poraněn, ve dne v noci neupouštějí od zápasu a sváru. Rakouský vévoda Ota už přitáhl ze své země k Ludvíku Bavorovi a velmi důrazně ho podněcoval k boji proti českému králi, Měl pak s sebou král Jan spolu s vévodou Jindřichem, svým zetěm, čtyři tisíce a čtyři sta vybraných mužů, opatřených skvělými zbraněmi a přílbami, a třebas byl slabší počtem, přece se odvahou zdál sil- nějším. A když tato dvě silná vojska, oddělená jen malým prostorem místa, ležela dvanáct dní proti sobě se vztyčenými prapory, jako by chtěla každý den bojovat, hle, třináctého dne, to jest dne 18. srpna, dal se Ludvík Bavor na naléhání rakouského vévody Oty s celým svým vojskem na pochod, a postupuje přes Pasov, přitáhl k Linci. Poodchodu téhož Lud- víka z místa, na kterém ležel, stál český král Jan jeden den se svým vojem nehybně, až by úplněji viděl, kam se obrací Ludvík. A když uslyšel český král Jan, že Ludvík zamýšlí po- stupovat do Čech, sám se bez prodlení spěšně vrátil do Čech cestou, kterou přišel do Bavor, a u Budějovic se u něho shromáždilo jeho rozptýlené vojsko. Bylo královým úmyslem, aby bránil Ludvíkovi v lodním přechodu přes Dunaj. Rozšířil se tam potom spor mezi knížaty, totiž Ludvíkem a Rakušany; neboť Ludvík žádal od rakouských vévodů, aby mu byla zastavena čtyři hrazená města jako záruka za náhradu škod jeho vojska, kdyby snad nějaké ve válce utrpělo. Když tedy rakouští vévodové Ota a Albrecht nijak nesouhlasili s těmito slovy, naložil Ludvík všechny své vozy potravinami, které obstarali Rakušané, a vrátil se spíše jako poražený než jako vítěz s veškerým lidem svým bez bojů do své země. Po jeho odchodu hledali bratři Albrecht a Ota, vévodové rakouští, smír u českého krále Jana a s příznivým závanem ducha Božího ho přátelsky dosáhli dne 4. září. Když byl sjednán tento smír, hned se radovaly Čechy s Rakouskem, bylo rozpuštěno vojsko a každý se odebral do svého domova. A třebas ne- svedli jmenovaní vladaři hlavní bitvu v poli, přece způsobili klášterům a venkovanům při 414 | 415 svém tažení i při návratu převeliké škody. Svědčí o tom četné kláštery, které byly přive- deny téměř do krajní zkázy. A tak český král Jan, když přišel po ujed- nání smíru dne 15. září do Prahy, hned sehnal mnoho peněz a jimi vyplatil některým rytí- řům jejich žold. Zůstal pak král Jan v Praze třináct dní a v nich mezi jinými rozličnými těžkostmi, které způsobil různým osobám, vynutil na Zbraslavském klášteru šestnáct set zlatých a za to slíbil, že vrátí hrad Landšperk, který násilím odňal. Konečně v předvečer svatého Václavat/ opustil český král Jan Pra- hu a přijel do Vídně“/, a když tam strávil s rakouskými vévody osm dní, opět navštívil uherského krále Karla a i u něho se přičiňo- val, aby se smířil s rakouskými vévody. Bylo pak učiněno takové uspořádání při té doho- dě“/, že má vévodům rakouským patřiti držení Korutan a Janovi, synovi českého krále, pan- ství nad hrabstvím Tyrolským. V oněch dnech český král Jan pod zámin- kou krajní potřeby přerušil a na ten čas překa- zil jedno dílo velmi doporučení hodné, totiž práci o náhrobku a ozdobě hrobu svatého Václava mučedníka na hradě Pražském, dílo s mnohým úsilím započaté a přichystané. Neboť sám král Jan najednou sebral a svým věřitelům zastavil obrazy svatých, přemnohé stříbrem umělecky už vykládané a k jejich podobě většinou už úplně dohotovené. Byla pak váha těch peněz pět set pražských hřiven. K nim věnoval mladý Karel dvě stě hřiven ze své pokladny, ostatek sehnala celá diecéze pražská sbírkami. *| Dne 27. září. 5/ Listinami je dosvědčen Janův pobyt ve Vídni 18. října a 10. listopadu (Regesta IV, č. 347, 350); do doby mezi těmito dvěma daty spadá asi návštěva Janova v Uhrách, kde se mu však nepodařilo získat krále Karla pro schvá- lení míru. '/ Konečný mír mezi Janem a rakouskými vévody byl sjednán už před jeho návštěvou ve Vídni, totiž dne 9. října v Enži (Regesta IV, č. 334—343). Podle něho měli si rakouští vévodové podržet Korutany (kromě údolí horní Drávy, tzv. Pusterthalu, kterého zatím dobyl markrabí Karel za pobytu v Tyrolsku, viz jeho životopis str. 126), ale vzdali se nároků na Tyroly, vrátili Znojmo, zastavené od svatby Anniny, a slíbili náhradu 10 ooo hri- ven stříbra, za které dali v zástavu Lavu a Bejdov. Srv. i pozn. vzadu.
Strana 415
DRUHÁ VÝPRAVA ČESKÉHO KRÁLE JANA DO PRUS A ČETNÉ JINÉ UDÁLOSTI. ROK PÁNĚ 1337 XIV Léta Páné 1337 v den Mládátek!/, když byl usmířen zhoubný spor s rakouskými vévody, vytáhl český král Jan se svým prvorozeným synem Karlem z Prahy a přitáhl do Vrati- slavi*/; kdyż tam tvrdě vynutil na lidu nemálo peněz a shromáždil množství knížat a šlech- ticů z různých krajin, táhl pod vedením bratří křižovníků z Německého domu do Prus mužně bojovat proti Litvanům. A protože mírnost zimy nedopouštěla, aby se utvořil led na místech bažinatých a vodnatých, jichž je tam hojně, aby vojsko křesťanské přešlo po ledě jako po mostech proti nepřátelům Kristovým a vhodněji i prudčeji je napadlo v jejich území, tedy všichni křesťané, zkla- máni v naději na válku pro ráz povětří, nedo- sáhli tam velikého úspěchu a byli nuceni vrá- tit se domů. Aby se však nezdálo, že ono svrchu řečené křesťanské vojsko nevykonalo dočista nic v pohanských krajinách, vystavěl bavorský vévoda Jindřich, zeť českého krále Jana, s při- spěním jiných knížat mocně hrad?/ na hrani- cích litevských, příkopy a baštami dobře opevněný, a umístil do něho rytíře a odvážné muže zdatné, obstarav už zásoby na dva roky, aby často Litvany napadali a znepokojovali a připravili v budoucnosti přicházejícím křes- fanüm bezpečnější příchod. Když to bylo dokonáno, vrátil se český král Jan se svým prvorozeným synem Karlem a s četnými hra- baty a s rytíři a jinými šlechtici z Prus a přijel do Prahy v den svatého Ambrože biskupat/ a vzápětí za ním přišel do Prahy Jindřich, svrchu jmenovaný vévoda bavorský, o Nane- bevstoupení Páné*/ a odtud se vrátil do Bavor. Během té doby cítil český král Jan, že na- mnoze slábne na oči“/, které neměl nikdy bystré, a začal povolávat pro zbystření zraku vočích pomoc lékařů; jeden z nich, Francouz, který v onom léčení selhal, byl na rozkaz českého krále Jana ve Vratislavi vhozen v pytli do řeky Odry. Po jeho záhubě přišel jiný, pohan z Arábie, povolaný do Prahy od samého krále, a ten způsobiv králi mnoho muk, ale se slovy utěšujícími, zcela oslepil krále Jana na pravém oku. Ten pohan, pro- tože svým ranhojičstvím oklamal nejen krále, nýbrž i mnohé jiné, byl by zajisté usmrcen, kdyby mu nebyla spolehlivě od krále slíbena bezpečnost příchodu i návratu. Toho roku dne 17. února bylo zatmění mósice.”/ "Téhož roku dne 25. února porodila krá- lovna Beatrix, druhá manželka krále Jana, v Praze svého prvorozeného syna a ten chla- pec byl třináctého dne po svém narození po- křtěn na Pražském hradě od pražského bis- kupa; při křtu dostal jméno Václav. Při na- rození toho chlapce se radovali nemnozí, protože tvrdili, že nevzešel z českého rodu, ale král měl z toho syna převelikou radost. Tehoż roku dne 13. května zemřel pan Ortvin, páty opat v Sedlci?/, ve čtvrtém roku své správy a místo něho byl za své nepřítom- nosti zvolen pan Mikuláš, kustos sedleckého chrámu, který byl tehdy při římské kurii; ten se v den svatého Diviše mučedníka? vrátil od kurie, a byv s úctou přivítán, byl uveden do všeho, co patří k opatskému úřadu. "Téhož roku dne 18. května v neděli byla královna Beatrix korunována na Pražském hradě od Jana, biskupa téhož kostela, koru- nou království Českého, ne s tak velikou slavnostní obřadností, jak velikou jsme vídá- vali jindy v dřívější době při takových koru- novacích, a král Jan stál při tom bez koruny a bez královského roucha. Po tomto obřadu následovala u Menších bratří! hostina s mír- ným nákladem. A tak tato královna Beatrix, dosáhnuvši titulu korunované královny české, opustila čtrnáctého dne po své korunovaci s malou družinou Prahu a odebrala se přímo do hrabství Lucemburského, ale svého prvo- rozeného syna Václava zanechala v Praze 1/ 28. prosince 1336. 2/ Podle listin se tam zdržel od 4. do 15. ledna 1337 (Regesta IV, č. 365—384, 386—388). Srv. pozn. vzadu. 3/ Byly vlastně vystaveny hrady dva a jeden z nich byl na počest vévody Jindřicha nazván Baierburk. 4/ 4. dubna. 5/ Roku 1337 připadlo na den 29. května. */ Byl krátkozraky po otci. O věci srv. i J. Šusta, České dějiny II, 3, str. 250, pozn. č. 1, 2. ?/ Správně třeba číst XV“ místo XIIĽ, tj. 15. února. 8/ Ortvin nebyl pátým opatem v Sedlci, ale nedá se zjistit, že by byl pátým toho jména; snad počítá Petr jen opaty, které sám pamatoval. % 9. října. 10/ U sv. Jakuba na Starém Městě. Srv. pozn. vzadu.
DRUHÁ VÝPRAVA ČESKÉHO KRÁLE JANA DO PRUS A ČETNÉ JINÉ UDÁLOSTI. ROK PÁNĚ 1337 XIV Léta Páné 1337 v den Mládátek!/, když byl usmířen zhoubný spor s rakouskými vévody, vytáhl český král Jan se svým prvorozeným synem Karlem z Prahy a přitáhl do Vrati- slavi*/; kdyż tam tvrdě vynutil na lidu nemálo peněz a shromáždil množství knížat a šlech- ticů z různých krajin, táhl pod vedením bratří křižovníků z Německého domu do Prus mužně bojovat proti Litvanům. A protože mírnost zimy nedopouštěla, aby se utvořil led na místech bažinatých a vodnatých, jichž je tam hojně, aby vojsko křesťanské přešlo po ledě jako po mostech proti nepřátelům Kristovým a vhodněji i prudčeji je napadlo v jejich území, tedy všichni křesťané, zkla- máni v naději na válku pro ráz povětří, nedo- sáhli tam velikého úspěchu a byli nuceni vrá- tit se domů. Aby se však nezdálo, že ono svrchu řečené křesťanské vojsko nevykonalo dočista nic v pohanských krajinách, vystavěl bavorský vévoda Jindřich, zeť českého krále Jana, s při- spěním jiných knížat mocně hrad?/ na hrani- cích litevských, příkopy a baštami dobře opevněný, a umístil do něho rytíře a odvážné muže zdatné, obstarav už zásoby na dva roky, aby často Litvany napadali a znepokojovali a připravili v budoucnosti přicházejícím křes- fanüm bezpečnější příchod. Když to bylo dokonáno, vrátil se český král Jan se svým prvorozeným synem Karlem a s četnými hra- baty a s rytíři a jinými šlechtici z Prus a přijel do Prahy v den svatého Ambrože biskupat/ a vzápětí za ním přišel do Prahy Jindřich, svrchu jmenovaný vévoda bavorský, o Nane- bevstoupení Páné*/ a odtud se vrátil do Bavor. Během té doby cítil český král Jan, že na- mnoze slábne na oči“/, které neměl nikdy bystré, a začal povolávat pro zbystření zraku vočích pomoc lékařů; jeden z nich, Francouz, který v onom léčení selhal, byl na rozkaz českého krále Jana ve Vratislavi vhozen v pytli do řeky Odry. Po jeho záhubě přišel jiný, pohan z Arábie, povolaný do Prahy od samého krále, a ten způsobiv králi mnoho muk, ale se slovy utěšujícími, zcela oslepil krále Jana na pravém oku. Ten pohan, pro- tože svým ranhojičstvím oklamal nejen krále, nýbrž i mnohé jiné, byl by zajisté usmrcen, kdyby mu nebyla spolehlivě od krále slíbena bezpečnost příchodu i návratu. Toho roku dne 17. února bylo zatmění mósice.”/ "Téhož roku dne 25. února porodila krá- lovna Beatrix, druhá manželka krále Jana, v Praze svého prvorozeného syna a ten chla- pec byl třináctého dne po svém narození po- křtěn na Pražském hradě od pražského bis- kupa; při křtu dostal jméno Václav. Při na- rození toho chlapce se radovali nemnozí, protože tvrdili, že nevzešel z českého rodu, ale král měl z toho syna převelikou radost. Tehoż roku dne 13. května zemřel pan Ortvin, páty opat v Sedlci?/, ve čtvrtém roku své správy a místo něho byl za své nepřítom- nosti zvolen pan Mikuláš, kustos sedleckého chrámu, který byl tehdy při římské kurii; ten se v den svatého Diviše mučedníka? vrátil od kurie, a byv s úctou přivítán, byl uveden do všeho, co patří k opatskému úřadu. "Téhož roku dne 18. května v neděli byla královna Beatrix korunována na Pražském hradě od Jana, biskupa téhož kostela, koru- nou království Českého, ne s tak velikou slavnostní obřadností, jak velikou jsme vídá- vali jindy v dřívější době při takových koru- novacích, a král Jan stál při tom bez koruny a bez královského roucha. Po tomto obřadu následovala u Menších bratří! hostina s mír- ným nákladem. A tak tato královna Beatrix, dosáhnuvši titulu korunované královny české, opustila čtrnáctého dne po své korunovaci s malou družinou Prahu a odebrala se přímo do hrabství Lucemburského, ale svého prvo- rozeného syna Václava zanechala v Praze 1/ 28. prosince 1336. 2/ Podle listin se tam zdržel od 4. do 15. ledna 1337 (Regesta IV, č. 365—384, 386—388). Srv. pozn. vzadu. 3/ Byly vlastně vystaveny hrady dva a jeden z nich byl na počest vévody Jindřicha nazván Baierburk. 4/ 4. dubna. 5/ Roku 1337 připadlo na den 29. května. */ Byl krátkozraky po otci. O věci srv. i J. Šusta, České dějiny II, 3, str. 250, pozn. č. 1, 2. ?/ Správně třeba číst XV“ místo XIIĽ, tj. 15. února. 8/ Ortvin nebyl pátým opatem v Sedlci, ale nedá se zjistit, že by byl pátým toho jména; snad počítá Petr jen opaty, které sám pamatoval. % 9. října. 10/ U sv. Jakuba na Starém Městě. Srv. pozn. vzadu.
Strana 416
v opatrování kojné. Z odchodu této královny se všechen lid více raduje, než se radoval z je- jího příchodu. Neboť všichni obyvatelé Čes- kého království více přejí štěstí markraběnce Blance než královně. Když královna Beatrix odešla do Lucem- burska, odebrala se markraběnka Blanka na Moravu a bydlila na rozkaz králův na brněnském hradě. Markrabě Karel se ne- zúčastnil všeho, co bylo svrchu řečeno, nýbrž vida, že otcova tvář není vůči němu jasná jako včera a předevčírem, odešel v měsíci červnu'!/ z Prahy a navštěvoval svého bratra Jana, vé- vodu korutanského, i jiná knížata, své pří- buzné, aby zabil čas. A protože nedostával z Českého království podle zákazu otcova na- prosto žádné peníze, byl nucen, opíraje se pouze o titul markraběte moravského a jsa bez příjmů, přijímat žold od Benátčanů a ji- ných měst lombardských a z toho opatřovati sobě i své družině potřebné živobytí. Třebas neměl podpory otcovy, přece dostával od ci- zích v hojnosti dary jak světského, tak du- chovního požehnání tou měrou, že ho velebí všechen národ, který ho zná, i nyní, dokud žije v cizích krajích, očekávaje doby lepšího osudu. "Téhož roku v měsíci červenci se ukázala na severní straně blízko severního pólu dobře pozorovatelná vlasatice a viděli jsme ji já i jiní, jak se přes měsíc různě pohybovala k Rakousku a k západu. A tu hvězdu před- cházelo horko a sucho, které hubilo na jaře všechny rostliny; vzápětí nastal také nedo- statek obilí a vína, ale hojnost drahoty na mnohých místech. V téže době oznámil francouzský král Filip spolehlivými listy a posly českému králi Ja- novi, že vede válku!'?/ proti králi anglickému; proto tvrdil, že potřebuje co nejvíce přítom- nosti tohoto krále. Na zprávu o tom ihned odložil král Jan všechny jiné důležité záleži- tosti, svěřil království České Bertholdovi, zvanému z Lipé, vyšehradskému proboštovi, a sám sedmý tajně vyjel, aniž to kdo tušil, v den svatého Kiliána!š/ v noční době z Pra- hy, poručil hned za sebou opět zavřít měst- skou bránu, a tak se spěšně dostal čtvrtého dne po svém odjezdu do Frankfurtu. A když tam měl tři dni vzájemnou rozmluvu s Lud- víkem Bavorem, dojel k francouzskému králi Filipovi, aby s tímto králem, jak se tvrdí, bo- joval proti králi anglickému. Svrchu uvedený pověstný spor králů už rozrušil v Německu četná místa, protože i Ludvík Bavor zamýšlel 416 / 417 s veškerou svou možností poskytnouti pomoc Anglii'4/, ale četná jiná knížata chtěla podpo- rovat druhou stranu. To jsem poznal ze zku- šenosti, když jsem byl toho roku ve Wůrz- burku s třinácti opaty na cestě na generální kapitulu; poslal nám totiž Ludvík Bavor list tohoto znění: LIST CÍSAŘŮV „Ludvík, z Boží milosti římský císař, vždy rozmnožitel říše. Zbožným mužům, milým svým, opatovi eleberskému a ostatním jeho spoluopatům z Německa, kteří jsou na cestě na generální kapitulu, svou milost a všechno dobré. Z pravdivé zprávy hodnověrných osob jsme velmi důkladně zpraveni, že Filip z Va- lois, který se vydává za krále francouzského, se svými společníky přepadává a obtěžuje všechny lidi jakéhokoli stavu, kteří přicházejí z Německa do krajin jeho panství, na nema- lou urážku a potupu naši a svaté říše. Chtě- jíce vás tedy varovati před hrozícím nebez- pečenstvím, nařizujeme vám co nejpřísněji a zkrátka, abyste upustili od započaté cesty a ihned se, jak uvidíte tento list, vrátili domů, pokud si budete chtít zachovat naši přízeň a vyhnout se nebezpečenstvím svých osob i svého majetku. Dáno v Slusingách dvacá- tého třetího roku našeho kralování, desátého pak císařství, pod pečetí naší výsosti vzadu přitištěnou.““ Zaraženi obsahem tohoto listu přerušili jsme započatou cestu a viděli jsme všude ve Francích a jinde, jak národ povstává proti národu. A papež Benedikt, jak se tvrdí, poslal dva kardinály pobočníky, aby sjednali smír mezi svrchu jmenovanými králi. V těch do- bách pro těžké a nesnesitelné jařmo, které vložil za své přítomnosti král Jan častými daněmi a dávkami na kláštery a města a také za své nepřítomnosti nepřestává vkládati, po- klesl stav řeholníků a všech měšťanů a dostal se až na pokraj zkázy. Dosvědčuje to Zbra- slav, která je věřitelům těžce zavázána skoro tisícem hřiven; za to vše je skoro celý majetek kláštera v cizí ruce.!5/ 11/ Podle svého životopisu učinil tak v dubnu; zde je asi omyl. Srv. pozn. vzadu. **/ Byl to začátek tzv. války stoleté. Srv. pozn. vzadu. 18/ 8. července. 14/ Ludvík se chtěl spojit s Francií, ale nepodařilo se to pro odpor papežské kurie; potom v červenci uzavřel spo- lek s Anglií. 15/ Srv. pozn. vzadu.
v opatrování kojné. Z odchodu této královny se všechen lid více raduje, než se radoval z je- jího příchodu. Neboť všichni obyvatelé Čes- kého království více přejí štěstí markraběnce Blance než královně. Když královna Beatrix odešla do Lucem- burska, odebrala se markraběnka Blanka na Moravu a bydlila na rozkaz králův na brněnském hradě. Markrabě Karel se ne- zúčastnil všeho, co bylo svrchu řečeno, nýbrž vida, že otcova tvář není vůči němu jasná jako včera a předevčírem, odešel v měsíci červnu'!/ z Prahy a navštěvoval svého bratra Jana, vé- vodu korutanského, i jiná knížata, své pří- buzné, aby zabil čas. A protože nedostával z Českého království podle zákazu otcova na- prosto žádné peníze, byl nucen, opíraje se pouze o titul markraběte moravského a jsa bez příjmů, přijímat žold od Benátčanů a ji- ných měst lombardských a z toho opatřovati sobě i své družině potřebné živobytí. Třebas neměl podpory otcovy, přece dostával od ci- zích v hojnosti dary jak světského, tak du- chovního požehnání tou měrou, že ho velebí všechen národ, který ho zná, i nyní, dokud žije v cizích krajích, očekávaje doby lepšího osudu. "Téhož roku v měsíci červenci se ukázala na severní straně blízko severního pólu dobře pozorovatelná vlasatice a viděli jsme ji já i jiní, jak se přes měsíc různě pohybovala k Rakousku a k západu. A tu hvězdu před- cházelo horko a sucho, které hubilo na jaře všechny rostliny; vzápětí nastal také nedo- statek obilí a vína, ale hojnost drahoty na mnohých místech. V téže době oznámil francouzský král Filip spolehlivými listy a posly českému králi Ja- novi, že vede válku!'?/ proti králi anglickému; proto tvrdil, že potřebuje co nejvíce přítom- nosti tohoto krále. Na zprávu o tom ihned odložil král Jan všechny jiné důležité záleži- tosti, svěřil království České Bertholdovi, zvanému z Lipé, vyšehradskému proboštovi, a sám sedmý tajně vyjel, aniž to kdo tušil, v den svatého Kiliána!š/ v noční době z Pra- hy, poručil hned za sebou opět zavřít měst- skou bránu, a tak se spěšně dostal čtvrtého dne po svém odjezdu do Frankfurtu. A když tam měl tři dni vzájemnou rozmluvu s Lud- víkem Bavorem, dojel k francouzskému králi Filipovi, aby s tímto králem, jak se tvrdí, bo- joval proti králi anglickému. Svrchu uvedený pověstný spor králů už rozrušil v Německu četná místa, protože i Ludvík Bavor zamýšlel 416 / 417 s veškerou svou možností poskytnouti pomoc Anglii'4/, ale četná jiná knížata chtěla podpo- rovat druhou stranu. To jsem poznal ze zku- šenosti, když jsem byl toho roku ve Wůrz- burku s třinácti opaty na cestě na generální kapitulu; poslal nám totiž Ludvík Bavor list tohoto znění: LIST CÍSAŘŮV „Ludvík, z Boží milosti římský císař, vždy rozmnožitel říše. Zbožným mužům, milým svým, opatovi eleberskému a ostatním jeho spoluopatům z Německa, kteří jsou na cestě na generální kapitulu, svou milost a všechno dobré. Z pravdivé zprávy hodnověrných osob jsme velmi důkladně zpraveni, že Filip z Va- lois, který se vydává za krále francouzského, se svými společníky přepadává a obtěžuje všechny lidi jakéhokoli stavu, kteří přicházejí z Německa do krajin jeho panství, na nema- lou urážku a potupu naši a svaté říše. Chtě- jíce vás tedy varovati před hrozícím nebez- pečenstvím, nařizujeme vám co nejpřísněji a zkrátka, abyste upustili od započaté cesty a ihned se, jak uvidíte tento list, vrátili domů, pokud si budete chtít zachovat naši přízeň a vyhnout se nebezpečenstvím svých osob i svého majetku. Dáno v Slusingách dvacá- tého třetího roku našeho kralování, desátého pak císařství, pod pečetí naší výsosti vzadu přitištěnou.““ Zaraženi obsahem tohoto listu přerušili jsme započatou cestu a viděli jsme všude ve Francích a jinde, jak národ povstává proti národu. A papež Benedikt, jak se tvrdí, poslal dva kardinály pobočníky, aby sjednali smír mezi svrchu jmenovanými králi. V těch do- bách pro těžké a nesnesitelné jařmo, které vložil za své přítomnosti král Jan častými daněmi a dávkami na kláštery a města a také za své nepřítomnosti nepřestává vkládati, po- klesl stav řeholníků a všech měšťanů a dostal se až na pokraj zkázy. Dosvědčuje to Zbra- slav, která je věřitelům těžce zavázána skoro tisícem hřiven; za to vše je skoro celý majetek kláštera v cizí ruce.!5/ 11/ Podle svého životopisu učinil tak v dubnu; zde je asi omyl. Srv. pozn. vzadu. **/ Byl to začátek tzv. války stoleté. Srv. pozn. vzadu. 18/ 8. července. 14/ Ludvík se chtěl spojit s Francií, ale nepodařilo se to pro odpor papežské kurie; potom v červenci uzavřel spo- lek s Anglií. 15/ Srv. pozn. vzadu.
Strana 417
Proto tento náš dům je volati nucen a k nebi pozvedat nyní svůj hlas. On prosí, aby Bůh zahnal tento přetěžký útisk, jenž tíží ho, zahnal, co škodí, aby dal příznivé časy a šťastný osud v něm trval, aby tak prospíval vždy a stálá chvála se mohla vzdávat v něm věčnému Otci, i Kristu a přesvaté matce. Poněvadž, Maria, ty, ó laskavá Panno, jsi tady patronkou, útěchu přines a učiň tak rychle. Amen! JEDNA POUČNÁ UDÁLOST, KTERÁ SE STALA V PRAZE V KOSTELE SVATÉHO ONDŘEJE APOŠTOLA XV Léta Páně 1336 v pátek po svátku svatého Víta!/ úplně vyhořel kostel svatého Ondřeje apoštola?/, takže tři oltáře, které tam byly dříve, silou ohně byly pobořeny a také poško- zeny, že potřebovaly spolu s tělesem celého chrámu nově zřídit a znovu vysvětit a opra- vit. V době toho požáru ráčil Bůh, stvořitel všech, ukázati tam ke své slávě znamenitý zázrak, věčné paměti doporučeníhodný. Ne- boť posvátná hostie těla Páně, pro nemocné podle zvyku na okně uchovávaná, ležela v jed- né skříňce a nádobce k tomu vhodné a k té nádobce byly přivázány pro ozdobu jakési roušky. Když tedy byl kostel ohněm již úplně zničen a lidé nemohli toho dne vejíti do kos- tela, nýbrž všichni viděli zřícené kameny a okno, v kterém bylo tělo Páně, rozpadlé, přistoupil bratr Mikuláš, zbraslavský mnich, k oknu a chtěl hledat, kdyby se snad ukázaly nějaké zbytky těla Páně a nádobky, aby je vůbec vyzvedl. A co smutně hledal po části, to s radostí našel v celku neporušeno a ucho- váno. Neboť ani na nádobě ani na rouškách nebylo vidět nijaké stopy po dravosti ohně. Uslyšev o tom zázraku ctihodný pan Petr, opat zbraslavský, patron toho kostela, dal skříňku zbožně donést do kaple svého domu a tam uctivě na oltáři uchovávat, až by bylo spálené okno opraveno, aby tam svatá hostie zpět donesena rozmnožovala víru u věřících a velmi štědře udělovala dary své moci a mi- losti všem o to prosícím. Proč se nám chlebem svým, ó Kriste, udílíš tajně? Nasyť nás, králi mocný, v den smrti dle zásluhy. Amen! Léta vtělení Páně 1337 dne 22. prosince peč- livostí ctihodného pana Petra, opata zbra- slavského, opět vysvětil ctihodný v Kristu otec Přibyslav, biskup satoranský z řádu Menších bratfi®/, kostel svatého Ondřeje apoštola předtím opravený spolu se hřbito- vem z moci pana Jana, pražského biskupa sedmadvacátého, a v tom kostele téhož dne s náležitou obřadností posvětil tři oltáře, dva opravené a třetí znovu postavený od pana Petra, svrchu jmenovaného opata, k poctě svaté a nerozdílné Trojice a slavné Panny Marie a všech nebeských mocností, patriar- chů, proroků, apoštolů, mučedníků, vyzna- vačů a svatých panen a všech svatých, v kte- rýchžto oltářích jsou uchovány ostatky mno- hých svatých, jak bude níže patrno. Titul pak prvního a hlavního oltáře je při- psán svatému Ondřeji apoštolovi a druhého oltáře, postaveného po pravici, svatým bisku- 1/ 21. června. 2/ Stával v Betlémské ulici v sousedství domu Zbraslav- ského (čp. 287-I). 3/ Tento Přibyslav mnich (biskup titulu sv. města Betlé- ma, episcopus Sadoronensis) je dosvědčen jako světící biskup v letech 1313—1341.
Proto tento náš dům je volati nucen a k nebi pozvedat nyní svůj hlas. On prosí, aby Bůh zahnal tento přetěžký útisk, jenž tíží ho, zahnal, co škodí, aby dal příznivé časy a šťastný osud v něm trval, aby tak prospíval vždy a stálá chvála se mohla vzdávat v něm věčnému Otci, i Kristu a přesvaté matce. Poněvadž, Maria, ty, ó laskavá Panno, jsi tady patronkou, útěchu přines a učiň tak rychle. Amen! JEDNA POUČNÁ UDÁLOST, KTERÁ SE STALA V PRAZE V KOSTELE SVATÉHO ONDŘEJE APOŠTOLA XV Léta Páně 1336 v pátek po svátku svatého Víta!/ úplně vyhořel kostel svatého Ondřeje apoštola?/, takže tři oltáře, které tam byly dříve, silou ohně byly pobořeny a také poško- zeny, že potřebovaly spolu s tělesem celého chrámu nově zřídit a znovu vysvětit a opra- vit. V době toho požáru ráčil Bůh, stvořitel všech, ukázati tam ke své slávě znamenitý zázrak, věčné paměti doporučeníhodný. Ne- boť posvátná hostie těla Páně, pro nemocné podle zvyku na okně uchovávaná, ležela v jed- né skříňce a nádobce k tomu vhodné a k té nádobce byly přivázány pro ozdobu jakési roušky. Když tedy byl kostel ohněm již úplně zničen a lidé nemohli toho dne vejíti do kos- tela, nýbrž všichni viděli zřícené kameny a okno, v kterém bylo tělo Páně, rozpadlé, přistoupil bratr Mikuláš, zbraslavský mnich, k oknu a chtěl hledat, kdyby se snad ukázaly nějaké zbytky těla Páně a nádobky, aby je vůbec vyzvedl. A co smutně hledal po části, to s radostí našel v celku neporušeno a ucho- váno. Neboť ani na nádobě ani na rouškách nebylo vidět nijaké stopy po dravosti ohně. Uslyšev o tom zázraku ctihodný pan Petr, opat zbraslavský, patron toho kostela, dal skříňku zbožně donést do kaple svého domu a tam uctivě na oltáři uchovávat, až by bylo spálené okno opraveno, aby tam svatá hostie zpět donesena rozmnožovala víru u věřících a velmi štědře udělovala dary své moci a mi- losti všem o to prosícím. Proč se nám chlebem svým, ó Kriste, udílíš tajně? Nasyť nás, králi mocný, v den smrti dle zásluhy. Amen! Léta vtělení Páně 1337 dne 22. prosince peč- livostí ctihodného pana Petra, opata zbra- slavského, opět vysvětil ctihodný v Kristu otec Přibyslav, biskup satoranský z řádu Menších bratfi®/, kostel svatého Ondřeje apoštola předtím opravený spolu se hřbito- vem z moci pana Jana, pražského biskupa sedmadvacátého, a v tom kostele téhož dne s náležitou obřadností posvětil tři oltáře, dva opravené a třetí znovu postavený od pana Petra, svrchu jmenovaného opata, k poctě svaté a nerozdílné Trojice a slavné Panny Marie a všech nebeských mocností, patriar- chů, proroků, apoštolů, mučedníků, vyzna- vačů a svatých panen a všech svatých, v kte- rýchžto oltářích jsou uchovány ostatky mno- hých svatých, jak bude níže patrno. Titul pak prvního a hlavního oltáře je při- psán svatému Ondřeji apoštolovi a druhého oltáře, postaveného po pravici, svatým bisku- 1/ 21. června. 2/ Stával v Betlémské ulici v sousedství domu Zbraslav- ského (čp. 287-I). 3/ Tento Přibyslav mnich (biskup titulu sv. města Betlé- ma, episcopus Sadoronensis) je dosvědčen jako světící biskup v letech 1313—1341.
Strana 418
pu Mikuláši a Blažejovi, biskupu a mučední- kovi, jméno pak třetího oltáře, postaveného po levici, je zaznamenáno svatým pannám a mučednicím Kateřině, Markétě a Barboře. A aby se dokonaleji poznal stav a starobylost tohoto kostela svatého Ondřeje, rozhodli jsme se vložiti sem slovo od slova pro větší paměť a podivení jeden list, který v tom spáleném hlavním oltáři v době posvěcení našel a vy- táhl svrchu jmenovaný pan biskup Přibyslav s biskupskou pečetí a schránkou ostatků. Bylo pak znění toho listu takovéto: ZNĚNÍ LISTU „Léta vtělení Páně tisícího stého šedesátého pátého, indikce třinácté, epakty šesté, kon- kurenty třetí*/, já Daniel, z Boží milosti, byť nehodný, biskup pražský třináctý roku po- svěcení svého patnáctého, měsíce šestého, v měsíci dne jedenáctého, dne 3. října, za pa- nování nejslavnějšího a nejjasnějšího císaře římského, vždy rozmnožitele říše, Fridricha a za časů nejslavnějšího českého krále Vladi- slava uložil jsem vlastní rukou v tomto oltáři tyto ostatky těchto svatých: z kříže Páně, z hrobu Páně, svaté Panny Marie, z roucha Páně, svatého Jana Křtitele, svatého Ondřeje apoštola, svatého Vojtěcha mučedníka, svatého Timothea a Apollináře, svatého Gereona a jeho druhů, svatého Kryš- tofa a jeho druhů, svatého Benedikta, svatého Jana, svatého Matouše, Izáka, Kristina mu- čedníků, svatého Pankráce mučedníka, sva- tého Václava mučedníka, svatého Klimenta, papeže a mučedníka, svatého Martina, bis- kupa a vyznavače, svatého Jindřicha vyzna- vače, svatého Maura vyznavače, svaté Maří Magdalské, svaté Gertrudy panny, jedenácti tisíc panen, svaté Ludmily a jiných přemno- hých svatých. KONČÍ SE TŘETÍ ČÁST KRONIKY ZBRASLAVSKÉ 418 / 419 Titul pak je připsán svatému Ondřeji. Tito a všichni svatí Boží nechť se ráčí přimlouvati za mne hříšníka u Hospodina! Amen. Já Vladislav, český král toho času, prosím o to- též. Amen. Já Judita, česká královna toho času, prosím o totéž. Amen, amen. Já Petr, řečený opat ostrovský, stavitel tohoto chrá- mu, prosím o totéž. Amen, amen, amen.“ To je obsah listu, který našel v oltáři pan biskup. A třeba věděti, že byly do toho oltáře opět uloženy a uschovány v době jeho posvě- cení všechny uvedené ostatky svatých. A ty si zajisté zaslouží být s příslušnou zbožností po všechen čas od všech věřících Kristových ctěny a vzývány, aby se za nás, kteří se zmí- táme na moři tohoto světa, přimlouvaly u Hospodina, abychom se mohli šťastně do- stati do přístavu věčné spásy, z udělení Pána našeho Ježíše Krista, jemuž je chvála a pano- vání po všechny věky věků. Amen. A třeba věděti, že se bude posvěcení tohoto kostela stále konati každého roku v neděli nejblíže příští po dni svatého Ondřeje“/ a já bratr Petr, řečený opat zbraslavský, tohoto kostela z Boží prozřetelnosti podporovatel a patron, dal jsem sepsati tuto desku, chtěje a touže a modle se, abych se stal účastným milosrdenství Božího a dobrých skutků, které budou vykonány Hospodinu na tomto místě. Amen. Léta Páně 1338 v měsíci únoru byla tato deska zavěšena na tento kostel, když spravo- val svatou církev římskou nejsvětější v Kristu otec a pán, pan papež Benedikt XII. z řádu cisterciáckého a představeným církve Praž- ské byl ctihodný pan biskup Jan, v roku biskupování tohoto biskupa třicátém osmém. </ Má být čtvrté. 5/ Sv. Ondřeje je 30. listopadu.
pu Mikuláši a Blažejovi, biskupu a mučední- kovi, jméno pak třetího oltáře, postaveného po levici, je zaznamenáno svatým pannám a mučednicím Kateřině, Markétě a Barboře. A aby se dokonaleji poznal stav a starobylost tohoto kostela svatého Ondřeje, rozhodli jsme se vložiti sem slovo od slova pro větší paměť a podivení jeden list, který v tom spáleném hlavním oltáři v době posvěcení našel a vy- táhl svrchu jmenovaný pan biskup Přibyslav s biskupskou pečetí a schránkou ostatků. Bylo pak znění toho listu takovéto: ZNĚNÍ LISTU „Léta vtělení Páně tisícího stého šedesátého pátého, indikce třinácté, epakty šesté, kon- kurenty třetí*/, já Daniel, z Boží milosti, byť nehodný, biskup pražský třináctý roku po- svěcení svého patnáctého, měsíce šestého, v měsíci dne jedenáctého, dne 3. října, za pa- nování nejslavnějšího a nejjasnějšího císaře římského, vždy rozmnožitele říše, Fridricha a za časů nejslavnějšího českého krále Vladi- slava uložil jsem vlastní rukou v tomto oltáři tyto ostatky těchto svatých: z kříže Páně, z hrobu Páně, svaté Panny Marie, z roucha Páně, svatého Jana Křtitele, svatého Ondřeje apoštola, svatého Vojtěcha mučedníka, svatého Timothea a Apollináře, svatého Gereona a jeho druhů, svatého Kryš- tofa a jeho druhů, svatého Benedikta, svatého Jana, svatého Matouše, Izáka, Kristina mu- čedníků, svatého Pankráce mučedníka, sva- tého Václava mučedníka, svatého Klimenta, papeže a mučedníka, svatého Martina, bis- kupa a vyznavače, svatého Jindřicha vyzna- vače, svatého Maura vyznavače, svaté Maří Magdalské, svaté Gertrudy panny, jedenácti tisíc panen, svaté Ludmily a jiných přemno- hých svatých. KONČÍ SE TŘETÍ ČÁST KRONIKY ZBRASLAVSKÉ 418 / 419 Titul pak je připsán svatému Ondřeji. Tito a všichni svatí Boží nechť se ráčí přimlouvati za mne hříšníka u Hospodina! Amen. Já Vladislav, český král toho času, prosím o to- též. Amen. Já Judita, česká královna toho času, prosím o totéž. Amen, amen. Já Petr, řečený opat ostrovský, stavitel tohoto chrá- mu, prosím o totéž. Amen, amen, amen.“ To je obsah listu, který našel v oltáři pan biskup. A třeba věděti, že byly do toho oltáře opět uloženy a uschovány v době jeho posvě- cení všechny uvedené ostatky svatých. A ty si zajisté zaslouží být s příslušnou zbožností po všechen čas od všech věřících Kristových ctěny a vzývány, aby se za nás, kteří se zmí- táme na moři tohoto světa, přimlouvaly u Hospodina, abychom se mohli šťastně do- stati do přístavu věčné spásy, z udělení Pána našeho Ježíše Krista, jemuž je chvála a pano- vání po všechny věky věků. Amen. A třeba věděti, že se bude posvěcení tohoto kostela stále konati každého roku v neděli nejblíže příští po dni svatého Ondřeje“/ a já bratr Petr, řečený opat zbraslavský, tohoto kostela z Boží prozřetelnosti podporovatel a patron, dal jsem sepsati tuto desku, chtěje a touže a modle se, abych se stal účastným milosrdenství Božího a dobrých skutků, které budou vykonány Hospodinu na tomto místě. Amen. Léta Páně 1338 v měsíci únoru byla tato deska zavěšena na tento kostel, když spravo- val svatou církev římskou nejsvětější v Kristu otec a pán, pan papež Benedikt XII. z řádu cisterciáckého a představeným církve Praž- ské byl ctihodný pan biskup Jan, v roku biskupování tohoto biskupa třicátém osmém. </ Má být čtvrté. 5/ Sv. Ondřeje je 30. listopadu.
Strana 419
its "uH nis DM yl ida 1 4j; Hily he it UR jí i iz opat a cely konvent jíž Petr, 58/ Listina z 21. srpna 1333, vdově po Matěji na dobu jejího è, ta k užívání ves Komořany (foto SÚA Praha). Jenofit z Obříství, která jim darovala ves Jarpice ve kláštera Zbraslavského postupují D ZIVO
its "uH nis DM yl ida 1 4j; Hily he it UR jí i iz opat a cely konvent jíž Petr, 58/ Listina z 21. srpna 1333, vdově po Matěji na dobu jejího è, ta k užívání ves Komořany (foto SÚA Praha). Jenofit z Obříství, která jim darovala ves Jarpice ve kláštera Zbraslavského postupují D ZIVO
Strana 420
*** nan Conuus Arlue vm vol-. (lro lunms pragemtuo careqno A Y.ſ n un omaſhern ſaneſumomaliu m oc�enano Seuano ne ſine Sileno ſalitum ſli eem ſma limb; et anonter- e mpnan eupienttn� yamemeatulas io i8aeumo ſkrupen Gom (em pritec hen/Omſam que mier we wum vn/.O Lurkomenog axalien Suumg 4Simm Smoſák/ienielmas T Vio ye Puylenor bion/epuru Canum que Al Sm Ve ſur ſlunn (Bgulit nin rona cnunnav pliſkentur/ Comoabik ro Wymoláe Vrina Cenl mg aumßam) Sliomuno cogmoſcench. Arß namez ovmmáně prefam muſz máno aePuliou ypſoun; tpena. letro anſeulento ſkritrino &r prlecto.S manura ſa Slibencns/pwnunalur-ar Sifmntius preláeutno aſ con nbáaunemu piembz Snn Quumin Lurhomariemy bobie d Sbelkro gomaſluero Sbem tenen z meona biluer obhiena pntem Vernam Tahao (rpulee enae &omi; ſinoho bomo yſombuo er m Sne que velno oonaſkeno tenent =ſkor qnomewliberS. Rabent Sec pefluere ecim onalleno Sumimvar Grnon aln hommi pſma vao auſkom áeallar m gnunnáwem ve Pote iſyi equim wm wnonem aybim mnſium):Amtifiemus a confirmampno/ Peaminm.§mtnm ſirnmć monelabilam cwlmi/iryfmonbilite par- v no mymane/ ZDa�mentus ſanchenms afnaſkro Kternantee Stuneeo yyſn † Que Duhomantinn) Sno vsPlona ovr Oal wlfilants yneen tahas Pamas Bo behy o�naſteno Z bbio Sbeant z wneaps Kcero er ſeluleaSave omn eylapromo er eauillomo ebſnelo Gpo proenlinottoOmba quaro himuſom i wnm Dufmeremy áną copſknicceny en wilábuShmut Cwonckne weſnaklk obpuar QnSion conm mum zmas proſtro monsviſhowas Ronem aſkorpemra preſinmr ſymiuymiſſißke mowßen Omqueu on vſhom arque (Pobun pnnzo Rirmo cwſerliſa wi ſienlki qarvbermio auſſimue comi(DanſAmno m oineveeeneeſmm (Trimſimo quavto/ |e 4pieſa Sio �obuny omeaiſlo c)auSielomo ſeem&i Caulvo Tvnde1) 59 Listina z 18. května 1334, jíž Karel, prvorozený syn krále českého, markrabí moravský, rozhoduje spor mezi klášterem premonstrátek v Doksanech a měšťany litoměřickými o placení královské berně (foto SUA Praha) 60/ Listina z 23. listopadu 1335, v níž Kazimír, král polský, žádá Jana, krále českého, aby působil k vrácení Dobřínska knížeti dobřínskému a lenčickému Vladislavovi (foto SUA Praha) Axu.9. eSaſle vncun, von Ealao. vlaa o ymnaly 18. a. ſeaty vum ſan elum/ pieo noſue cocficano ſ er rzymn�arlonte omaomflum �merem Sym Iohom E Fenw anſriu/anáro nymm Sfrman veſkirmat ar w�atue ſanat Miſky ſno oul Sſláo Ikwen & ſáneźion ſwi Anum a amow Chaz �wcbnDaPow owſſyyidim omßa nT Aeſmo ſeeſno quinſm Sc bu c�emone
*** nan Conuus Arlue vm vol-. (lro lunms pragemtuo careqno A Y.ſ n un omaſhern ſaneſumomaliu m oc�enano Seuano ne ſine Sileno ſalitum ſli eem ſma limb; et anonter- e mpnan eupienttn� yamemeatulas io i8aeumo ſkrupen Gom (em pritec hen/Omſam que mier we wum vn/.O Lurkomenog axalien Suumg 4Simm Smoſák/ienielmas T Vio ye Puylenor bion/epuru Canum que Al Sm Ve ſur ſlunn (Bgulit nin rona cnunnav pliſkentur/ Comoabik ro Wymoláe Vrina Cenl mg aumßam) Sliomuno cogmoſcench. Arß namez ovmmáně prefam muſz máno aePuliou ypſoun; tpena. letro anſeulento ſkritrino &r prlecto.S manura ſa Slibencns/pwnunalur-ar Sifmntius preláeutno aſ con nbáaunemu piembz Snn Quumin Lurhomariemy bobie d Sbelkro gomaſluero Sbem tenen z meona biluer obhiena pntem Vernam Tahao (rpulee enae &omi; ſinoho bomo yſombuo er m Sne que velno oonaſkeno tenent =ſkor qnomewliberS. Rabent Sec pefluere ecim onalleno Sumimvar Grnon aln hommi pſma vao auſkom áeallar m gnunnáwem ve Pote iſyi equim wm wnonem aybim mnſium):Amtifiemus a confirmampno/ Peaminm.§mtnm ſirnmć monelabilam cwlmi/iryfmonbilite par- v no mymane/ ZDa�mentus ſanchenms afnaſkro Kternantee Stuneeo yyſn † Que Duhomantinn) Sno vsPlona ovr Oal wlfilants yneen tahas Pamas Bo behy o�naſteno Z bbio Sbeant z wneaps Kcero er ſeluleaSave omn eylapromo er eauillomo ebſnelo Gpo proenlinottoOmba quaro himuſom i wnm Dufmeremy áną copſknicceny en wilábuShmut Cwonckne weſnaklk obpuar QnSion conm mum zmas proſtro monsviſhowas Ronem aſkorpemra preſinmr ſymiuymiſſißke mowßen Omqueu on vſhom arque (Pobun pnnzo Rirmo cwſerliſa wi ſienlki qarvbermio auſſimue comi(DanſAmno m oineveeeneeſmm (Trimſimo quavto/ |e 4pieſa Sio �obuny omeaiſlo c)auSielomo ſeem&i Caulvo Tvnde1) 59 Listina z 18. května 1334, jíž Karel, prvorozený syn krále českého, markrabí moravský, rozhoduje spor mezi klášterem premonstrátek v Doksanech a měšťany litoměřickými o placení královské berně (foto SUA Praha) 60/ Listina z 23. listopadu 1335, v níž Kazimír, král polský, žádá Jana, krále českého, aby působil k vrácení Dobřínska knížeti dobřínskému a lenčickému Vladislavovi (foto SUA Praha) Axu.9. eSaſle vncun, von Ealao. vlaa o ymnaly 18. a. ſeaty vum ſan elum/ pieo noſue cocficano ſ er rzymn�arlonte omaomflum �merem Sym Iohom E Fenw anſriu/anáro nymm Sfrman veſkirmat ar w�atue ſanat Miſky ſno oul Sſláo Ikwen & ſáneźion ſwi Anum a amow Chaz �wcbnDaPow owſſyyidim omßa nT Aeſmo ſeeſno quinſm Sc bu c�emone
Strana 421
POZNÁMKY KNIHA PRVNÍ Předmluva: Tak chodíte s Pánem na horu atd.: spisovatel naráží na vypravování 2. knihy Mojžíšovy, kap. 19n. o tom, jak jednal Mojžíš s Hospodinem o národě izraelském. Sinaj: hora (2603 m) na poloostrově na severu Rudého moře jihovýchodně od Suezu. Na žebříku Jákobově: V 1. knize Mojžíšově se v kap. 28 vypra- vuje, jak patriarcha Jákob viděl ve snách státi žebřík na zemi, jehož vrch dosahoval do nebe, a andělé Boží vystupovali a sestupovali po něm. A Hospodin stál nad ním a slíbil mu, že dá zemi, na které spí, jemu i jeho potomstvu, jež se rozmůže na všechny strany. I Oldřich Korutanský (ze Sponheimu) strávil své mládí v českých zemích, od r. 1237 na Moravě v údělu břeclavském, a byl svému bratranci Přemyslovi upřímně oddán. Smlouvou poděbradskou ze dne 4. prosince 1268 ustanovil ho pro případ své smrti dědicem všech svých zemí, statků i lén a vymínil si jen případné věno pro svou manželku. Náš kronikář praví, že Oldřich tak učinil za peněžitou náhradu. O této zprávě soudí Novotný (ČD I, 4, str. 196, pozn. č. 1.), že ji nelze dobře srovnat se zněním listiny a že kronikář při své apologetické tendenci hleděl událost takto přikrášlit. Při poděbradské schůzce bylo přítomno několik Oldřichových důvěrníků z alpských zemí, ale nebyl tam jeho bratr Filip. I s ním byl kdysi Přemysl v přátelském poměru. Filip dosáhl už asi r. 1240 hodnosti probošta vyšehradského a později (asi 1246) i úřadu kanclé- ře českého. R. 1246 byl zvolen arcibiskupem salcburským, ačkoliv nebyl ani vysvěcen na kněze. Byl to pustý světák, který rozhazoval peníze plnýma rukama a pohoršoval svými výstřednostmi kapitulu i věřící; mnozí z jeho kanovníků a prelátů ho proto nenáviděli. I sám Přemysl II. mu přestal poskytovat další podporu a Filip byl nucen r. 1264 na svou hodnost rezignovat, přičemž ovšem obviňo- val i samého Přemysla. Smlouva poděbradská ho vlastně vylučovala z dědictví po Oldři- chovi, na které měl právo jako bratr a které měl zaručeno i rozhod- nutím krále Viléma z r. 1249, podle něhož byly Korutany uděleny v léno oběma bratřím společně. Filip se také svých práv nevzdal a ještě r. 1256 při dělbě otcovského dědictví si výslovně vyhradil nástupnictví po Oldřichovi. To všechno Přemysl II. věděl, a proto r. 1269 odškodnil Filipa tím, že mu svým mocným vlivem pomohl k patriarchátu aquilejskému. Filip byl zvolen 23. září 1269, ale jeho volba nemohla být hned potvrzena, protože papežský stolec byl neobsazen. A tak si dal Filip 2. listopadu 1269 od šlechticů v Kraň- sku složit přísahu věrnosti a r. 1270 hledal pomoc u uherského krále Štěpána. Ale Přemysl II. se po uzavření příměří se Štěpánem 16. říj- na 1270 vypravil do Kraňska a Korutan a Filip byl nucen se podro- bit (srv. ČD I, 4, str. 69—71, 123—124, 194—207, 218—220, II, I, str. 55n.). Zůstal ovšem nepřítelem Přemyslovým a pomýšlel na pomstu. Titulu, který uvádí kronikář, užíval Přemysl II. už od r. 1270.
POZNÁMKY KNIHA PRVNÍ Předmluva: Tak chodíte s Pánem na horu atd.: spisovatel naráží na vypravování 2. knihy Mojžíšovy, kap. 19n. o tom, jak jednal Mojžíš s Hospodinem o národě izraelském. Sinaj: hora (2603 m) na poloostrově na severu Rudého moře jihovýchodně od Suezu. Na žebříku Jákobově: V 1. knize Mojžíšově se v kap. 28 vypra- vuje, jak patriarcha Jákob viděl ve snách státi žebřík na zemi, jehož vrch dosahoval do nebe, a andělé Boží vystupovali a sestupovali po něm. A Hospodin stál nad ním a slíbil mu, že dá zemi, na které spí, jemu i jeho potomstvu, jež se rozmůže na všechny strany. I Oldřich Korutanský (ze Sponheimu) strávil své mládí v českých zemích, od r. 1237 na Moravě v údělu břeclavském, a byl svému bratranci Přemyslovi upřímně oddán. Smlouvou poděbradskou ze dne 4. prosince 1268 ustanovil ho pro případ své smrti dědicem všech svých zemí, statků i lén a vymínil si jen případné věno pro svou manželku. Náš kronikář praví, že Oldřich tak učinil za peněžitou náhradu. O této zprávě soudí Novotný (ČD I, 4, str. 196, pozn. č. 1.), že ji nelze dobře srovnat se zněním listiny a že kronikář při své apologetické tendenci hleděl událost takto přikrášlit. Při poděbradské schůzce bylo přítomno několik Oldřichových důvěrníků z alpských zemí, ale nebyl tam jeho bratr Filip. I s ním byl kdysi Přemysl v přátelském poměru. Filip dosáhl už asi r. 1240 hodnosti probošta vyšehradského a později (asi 1246) i úřadu kanclé- ře českého. R. 1246 byl zvolen arcibiskupem salcburským, ačkoliv nebyl ani vysvěcen na kněze. Byl to pustý světák, který rozhazoval peníze plnýma rukama a pohoršoval svými výstřednostmi kapitulu i věřící; mnozí z jeho kanovníků a prelátů ho proto nenáviděli. I sám Přemysl II. mu přestal poskytovat další podporu a Filip byl nucen r. 1264 na svou hodnost rezignovat, přičemž ovšem obviňo- val i samého Přemysla. Smlouva poděbradská ho vlastně vylučovala z dědictví po Oldři- chovi, na které měl právo jako bratr a které měl zaručeno i rozhod- nutím krále Viléma z r. 1249, podle něhož byly Korutany uděleny v léno oběma bratřím společně. Filip se také svých práv nevzdal a ještě r. 1256 při dělbě otcovského dědictví si výslovně vyhradil nástupnictví po Oldřichovi. To všechno Přemysl II. věděl, a proto r. 1269 odškodnil Filipa tím, že mu svým mocným vlivem pomohl k patriarchátu aquilejskému. Filip byl zvolen 23. září 1269, ale jeho volba nemohla být hned potvrzena, protože papežský stolec byl neobsazen. A tak si dal Filip 2. listopadu 1269 od šlechticů v Kraň- sku složit přísahu věrnosti a r. 1270 hledal pomoc u uherského krále Štěpána. Ale Přemysl II. se po uzavření příměří se Štěpánem 16. říj- na 1270 vypravil do Kraňska a Korutan a Filip byl nucen se podro- bit (srv. ČD I, 4, str. 69—71, 123—124, 194—207, 218—220, II, I, str. 55n.). Zůstal ovšem nepřítelem Přemyslovým a pomýšlel na pomstu. Titulu, který uvádí kronikář, užíval Přemysl II. už od r. 1270.
Strana 422
Zpráva naší kroniky, že Verona, Treviso a jiná města hornoitalská povolala Přemysla II. za svého podestu, je podle Šusty (ČD II, I, str. 56, pozn. č. I.), pokud jde o Veronu, za tehdejších poměrů v městě nemožná, a pokud jde o Treviso, velmi málo pravděpodob- ná. Naproti tomu Novotný (ČD I, 4, str. 253, pozn. č. 2) nevidí, proč by se té zprávě nemělo věřit. Cividalští: v lat. originálu Fori Julienses; Forum Julii nebo Ju- lium bylo město Cividade del Friuli ve Friaulsku (dnes v Udinsku v sev. Itálii). Počal až k řece odnože své šířiti: tj. až k řece Rjece na Jaderském moři (srv. ČD I, 4, str. 253, pozn. č. 2; II, 1, str. 55). Kdož o jeho hrdinských činech sepsali kroniky: opat Ota míní tzv. Annales Ottacariani (Příběhy krále Přemysla Otakara II.; právě toto místo je ohlasem z nich, viz FRB II, str. 334) a jiné letopisy 4 české („Vypravování o zlých letech po smrti krále Přemysla II.“), jež byly vydány jako Druhé pokračování Kosmy ve FRB II a r. 1947 v novém překladu K. Hrdiny. Z těchto pramenů čerpal kronikář Ota až do kap. XIV., ale je možné, že měl listiny a některé prameny jiné. 422 423 Sňatek Přemysla II. s Markétou Babenberskou, dědičkou Rakouské- ho vévodství, byl politický; Markéta byla mnohem starší než Pře- mysl, ve věku, který nedával naději, že by mohla mít ještě děti. Přemysl měl do roku 1260 tři děti nemanželské, narozené z Anežky z Kuenringu, zvané podle krátce ostříhaných vlasů „Palcěřík“. Pro- tože však potřeboval legitimního dědice, dal se r. 1260 s Markétou rozvést bez svolení kurie a teprve dodatečně si opatřil od Urbana IV. v r. 1262 příslušné papežské svolení. V Otec mladé (šestnáctileté) a krásné druhé manželky Přemyslovy byl ruský někdy kníže v Haliči, Rurikovec Rastislav Michajlovič z rodu knížat Černigovských; jeho otec Michajl byl umučen Tatary a uctí- ván jako svatý. Rastislav před nimi utekl do Uher a r. 1243 se oženil s nejmilejší dcerou krále Bély IV. Annou. Přízní tchánovou se stal asi od r. 1254 bánem v Srbské Mačvě, která tehdy patřila k Uhrám, a měl významnou úlohu i v dějinách bulharských (ČD I, 4, str. 105, II, 1, str. 290). Slavnostní korunovaci obou manželů vykonal mohučský arci- biskup Werner dne 25. prosince 1261. VIl O volbě Rudolfa Habsburského viz podrobně ČD II, 1, str. 87—121, o příznivém stanovisku kurie (papeže Rehoře) k ní tamtéž, str. 135n. O rodě Habsburků tamtéž, str. 107n. Rudolf Habsburský, naro- zený r. 1218, měl s Gertrudou z Hohenberga četné potomstvo a sna- žil se o to, aby z rozličných rodinných majetků a práv vytvořil na horním Rýnu mocné panství svého rodu. Zápas proti Přemyslovi začal diplomatickými pletkami v Uhrách a alpských zemích, kde mnoho pánů nebylo spokojeno s pevnou vládou českého krále,
Zpráva naší kroniky, že Verona, Treviso a jiná města hornoitalská povolala Přemysla II. za svého podestu, je podle Šusty (ČD II, I, str. 56, pozn. č. I.), pokud jde o Veronu, za tehdejších poměrů v městě nemožná, a pokud jde o Treviso, velmi málo pravděpodob- ná. Naproti tomu Novotný (ČD I, 4, str. 253, pozn. č. 2) nevidí, proč by se té zprávě nemělo věřit. Cividalští: v lat. originálu Fori Julienses; Forum Julii nebo Ju- lium bylo město Cividade del Friuli ve Friaulsku (dnes v Udinsku v sev. Itálii). Počal až k řece odnože své šířiti: tj. až k řece Rjece na Jaderském moři (srv. ČD I, 4, str. 253, pozn. č. 2; II, 1, str. 55). Kdož o jeho hrdinských činech sepsali kroniky: opat Ota míní tzv. Annales Ottacariani (Příběhy krále Přemysla Otakara II.; právě toto místo je ohlasem z nich, viz FRB II, str. 334) a jiné letopisy 4 české („Vypravování o zlých letech po smrti krále Přemysla II.“), jež byly vydány jako Druhé pokračování Kosmy ve FRB II a r. 1947 v novém překladu K. Hrdiny. Z těchto pramenů čerpal kronikář Ota až do kap. XIV., ale je možné, že měl listiny a některé prameny jiné. 422 423 Sňatek Přemysla II. s Markétou Babenberskou, dědičkou Rakouské- ho vévodství, byl politický; Markéta byla mnohem starší než Pře- mysl, ve věku, který nedával naději, že by mohla mít ještě děti. Přemysl měl do roku 1260 tři děti nemanželské, narozené z Anežky z Kuenringu, zvané podle krátce ostříhaných vlasů „Palcěřík“. Pro- tože však potřeboval legitimního dědice, dal se r. 1260 s Markétou rozvést bez svolení kurie a teprve dodatečně si opatřil od Urbana IV. v r. 1262 příslušné papežské svolení. V Otec mladé (šestnáctileté) a krásné druhé manželky Přemyslovy byl ruský někdy kníže v Haliči, Rurikovec Rastislav Michajlovič z rodu knížat Černigovských; jeho otec Michajl byl umučen Tatary a uctí- ván jako svatý. Rastislav před nimi utekl do Uher a r. 1243 se oženil s nejmilejší dcerou krále Bély IV. Annou. Přízní tchánovou se stal asi od r. 1254 bánem v Srbské Mačvě, která tehdy patřila k Uhrám, a měl významnou úlohu i v dějinách bulharských (ČD I, 4, str. 105, II, 1, str. 290). Slavnostní korunovaci obou manželů vykonal mohučský arci- biskup Werner dne 25. prosince 1261. VIl O volbě Rudolfa Habsburského viz podrobně ČD II, 1, str. 87—121, o příznivém stanovisku kurie (papeže Rehoře) k ní tamtéž, str. 135n. O rodě Habsburků tamtéž, str. 107n. Rudolf Habsburský, naro- zený r. 1218, měl s Gertrudou z Hohenberga četné potomstvo a sna- žil se o to, aby z rozličných rodinných majetků a práv vytvořil na horním Rýnu mocné panství svého rodu. Zápas proti Přemyslovi začal diplomatickými pletkami v Uhrách a alpských zemích, kde mnoho pánů nebylo spokojeno s pevnou vládou českého krále,
Strana 423
a byl v tom podporován salcburským arcibiskupem Fridrichem von Walchen a hrabětem Menhartem Goricko-tyrolským. R. 1274 na říšském sjezdu v Norimberku dal si Rudolf potvrdit právo vymáhat říšské majetky a léna, jež měl Fridrich před svým sesazením papežem Inocencem IV. r. 1245. To byla akce na- mířená proti Přemyslově vládě v zemích alpských. Mimoto popíral Rudolf i oprávněnost Přemyslovy vlády v Čechách pod záminkou, že nepřijal Čechy a Moravu od něho v léno. V květnu r. 1275 na sjezdu v Augsburku byl vyhlášen nad „neposlušným“ Pře- myslem rozsudek, kterým byl vlastně zbaven vlády ve všech svých zemích. Rudolf vyslal k Přemyslovi svého důvěrníka, norimberského purkrabího Fridricha Hohenzollernského, aby mu ohlásil usnesení sjezdu, ale ten dostal od českého krále jako odpověď dotaz, „má-li snad Přemysl ze strachu před tím, který se zve římským králem, vévodství Rakouské, Štyrské a Korutanské v mošničce do Šváb po- slati“. Na Rudolfovu stranu se otevřeně postavil papež a římský král se pustil do krvavého zápasu. V červnu r. 1276 vyslovil proti Přemys- lovi tzv. Aberacht, konečnou klatbu s vypověděním říšského míru a výzvou k jeho poddaným, aby mu vypověděli spolušnost. Av srpnu vytáhl Rudolf proti němu a postavil se s vybraným vojskem u Norim- berka; český král soustředil značné síly na druhé straně česko- bavorského pomezí kolem Teplé. Ale koncem srpna změnil Rudolf svůj plán a táhl na Rakousy, získal dosavadního Přemyslova spojen- ce Jindřicha Bavorského a zároveň se nečekaně zhroutilo Přemyslo- vo panství v zemích alpských, budované s tak velikým úsilím. Rudolf postupoval rychle k Vídni, kde tamní měšťanstvo zůstalo českému králi věrno, a 18. října ji oblehl. Přemysl se postavil se svým vojskem před Dunajem u Kloster- neuburgu, ale netroufal si přejít řeku a vysvobodit Vídeň, a tak stála obě vojska po celé týdny proti sobě. Ale v té době vypukla proti Přemyslovi i v českých zemích vzpoura šlechticů, v čele s Borešem z Rýzmburka, a zejména mocného rodu Vítkovců, kterou vedl Záviš z Falkenštejna, a český král se musel bez boje podrobit (srv. ČD II, 1, str. 187—227). Podle výroku rozhodčích té i oné strany dne 21. listopadu 1276 měl se Přemysl vzdát „prostě a vý- razně“ všech svých alpských držav a Chebu a za to ho měl Rudolf zprostit říšské klatby a vydat mu v léno Čechy i Moravu s jejich příslušenstvím. Přemyslova dcerka Kunhuta měla se stát manželkou Rudolfova druhorozeného syna Hartmanna a jeho pětiletý syn Václav byl určen za ženicha některé z dcer římského krále (srovn. ČD II, I, str. 227n). Už čtvrtý den po rozhodčím výroku přijel Přemysl do Rudolfova tábora, aby „zlomeným srdcem a na kolenou“ (podle souvěkých dopisů Rudolfa samého a Fridricha Salcburského) prosil římského krále o odpuštění a přijal z jeho rukou Čechy i Moravu v léno. Tak končila tragédie mocenské politiky Přemysla II. VIII O Přemyslově osobní tragédii, jakož i o jeho významu viz podrobně ČD II, str. 230—284. Tvrzení našeho kronikáře, že Přemysl pomýšlel opět získat drža-
a byl v tom podporován salcburským arcibiskupem Fridrichem von Walchen a hrabětem Menhartem Goricko-tyrolským. R. 1274 na říšském sjezdu v Norimberku dal si Rudolf potvrdit právo vymáhat říšské majetky a léna, jež měl Fridrich před svým sesazením papežem Inocencem IV. r. 1245. To byla akce na- mířená proti Přemyslově vládě v zemích alpských. Mimoto popíral Rudolf i oprávněnost Přemyslovy vlády v Čechách pod záminkou, že nepřijal Čechy a Moravu od něho v léno. V květnu r. 1275 na sjezdu v Augsburku byl vyhlášen nad „neposlušným“ Pře- myslem rozsudek, kterým byl vlastně zbaven vlády ve všech svých zemích. Rudolf vyslal k Přemyslovi svého důvěrníka, norimberského purkrabího Fridricha Hohenzollernského, aby mu ohlásil usnesení sjezdu, ale ten dostal od českého krále jako odpověď dotaz, „má-li snad Přemysl ze strachu před tím, který se zve římským králem, vévodství Rakouské, Štyrské a Korutanské v mošničce do Šváb po- slati“. Na Rudolfovu stranu se otevřeně postavil papež a římský král se pustil do krvavého zápasu. V červnu r. 1276 vyslovil proti Přemys- lovi tzv. Aberacht, konečnou klatbu s vypověděním říšského míru a výzvou k jeho poddaným, aby mu vypověděli spolušnost. Av srpnu vytáhl Rudolf proti němu a postavil se s vybraným vojskem u Norim- berka; český král soustředil značné síly na druhé straně česko- bavorského pomezí kolem Teplé. Ale koncem srpna změnil Rudolf svůj plán a táhl na Rakousy, získal dosavadního Přemyslova spojen- ce Jindřicha Bavorského a zároveň se nečekaně zhroutilo Přemyslo- vo panství v zemích alpských, budované s tak velikým úsilím. Rudolf postupoval rychle k Vídni, kde tamní měšťanstvo zůstalo českému králi věrno, a 18. října ji oblehl. Přemysl se postavil se svým vojskem před Dunajem u Kloster- neuburgu, ale netroufal si přejít řeku a vysvobodit Vídeň, a tak stála obě vojska po celé týdny proti sobě. Ale v té době vypukla proti Přemyslovi i v českých zemích vzpoura šlechticů, v čele s Borešem z Rýzmburka, a zejména mocného rodu Vítkovců, kterou vedl Záviš z Falkenštejna, a český král se musel bez boje podrobit (srv. ČD II, 1, str. 187—227). Podle výroku rozhodčích té i oné strany dne 21. listopadu 1276 měl se Přemysl vzdát „prostě a vý- razně“ všech svých alpských držav a Chebu a za to ho měl Rudolf zprostit říšské klatby a vydat mu v léno Čechy i Moravu s jejich příslušenstvím. Přemyslova dcerka Kunhuta měla se stát manželkou Rudolfova druhorozeného syna Hartmanna a jeho pětiletý syn Václav byl určen za ženicha některé z dcer římského krále (srovn. ČD II, I, str. 227n). Už čtvrtý den po rozhodčím výroku přijel Přemysl do Rudolfova tábora, aby „zlomeným srdcem a na kolenou“ (podle souvěkých dopisů Rudolfa samého a Fridricha Salcburského) prosil římského krále o odpuštění a přijal z jeho rukou Čechy i Moravu v léno. Tak končila tragédie mocenské politiky Přemysla II. VIII O Přemyslově osobní tragédii, jakož i o jeho významu viz podrobně ČD II, str. 230—284. Tvrzení našeho kronikáře, že Přemysl pomýšlel opět získat drža-
Strana 424
vy, kterých se musel vzdát donucen krajní tísní, je správné, ale ani Rudolf neměl v úmyslu rytířsky dodržovat ustanovení smlouvy a o několik měsíců později v listě k Brescijským z 23. března 1277 otevřeně doznal, že musí usilovat o zničení českého krále, aby už nikdy nemohl proti němu zahájit odboj. Rudolf nepřestal popuzovat české pány (Boreše z Rýzmburka) proti králi, a tak se Přemysl odhodlal panský odboj rázně potlačit. Dal zatknout Boreše a jiné pány, Boreš byl panským soudem uznán za zrádce a popraven, Záviš se svými bratry se musel zachránit útěkem do ciziny a jejich statky, jakož i jiných Vítkovců, byly zabrány. Panský odboj byl potlačen a Přemysl II. na počátku r. 1278 opět upevnil své postavení v království, ale zápas s Rudolfem byl ne- odvratný. Obě strany hledaly spojence a Rudolf vytáhl v srpnu z Vídně na pravý břeh dolní Moravy a tam došlo v pátek v den sv. Rufa 26. srpna u vesnice Suchých Krut k poslední srážce, v které Rudolf zvítězil. Přemysl II. byl po hrdinném boji stržen proudem prchajících, až klesl s koně; vítězní rakouští žoldnéři, kteří mu za- čali rvát z těla nádhernou výstroj, ho poznali a surově ubili, zcela proti zvyku doby, která šetřila zajaté vznešené bojovníky jako nej- cennější triumf. V pozdější době byl pokládán velitel jednoho oddílu Přemyslova vojska, pan Milota z Dědic, za zrádce, který se bez boje dal se svým oddílem na útěk, a tím zavinil porážku. Podnětem k tomu byla skutečnost, že část vojska do boje nezasáhla; úlohu Miloty z Dědic není však možno podle zachovaných pramenů určit. V současné době se mluvilo o panské zradě a tu také odsuzuje náš kronikář ve svých verších. 424 425 O událostech po Přemyslově smrti a o zlých letech braniborských SIV. ČD II, 1, str. 287—319. Rudolf hned po vítězství obsadil téměř celou Moravu a v Če- chách se rozpoutaly zmatky, v nichž si čeští feudálové hleděli urvat z majetků královských i církevních, co se dalo. Královna Kunhuta povolala na pomoc braniborského markraběte Otu V. Dlouhého a ten přitáhl prý asi se 400 těžkooděnci do Čech, ale v jeho čestnosti se zklamala. Mimoto se s nárokem na poručnictví nad mladým Vác- lavem hlásil Přemyslův synovec, Piastovec Jindřich IV. Vratislav- ský, který obsadil Kladsko a na žádost Kunhutinu přijel s bojov- nou družinou do Čech. A tak stála vojska obou před Prahou a české panstvo se rozdělilo do dvou protivných táborů. Ale tehdy se praž- ské německé měšťanstvo postavilo na stranu Otovu a otevřelo mu brány. Tu zasáhl do těchto sporů i Rudolf, přitáhl do Čech, utábořil se na Čáslavsku u Habrů a povolal k sobě české pány. Kunhuta, po- bouřena jednáním Otovým, sešla se s Rudolfem 16. října v klášteře sedleckém a slíbila, že se s dětmi dá pod jeho ochranu. Když však zakročil Ota a přitáhl ke Kolínu, netroufal si Rudolf pustit se s ním do boje a začali vyjednávat. Podle smlouvy byla správa Českého království a poručnictví nad mladičkým Václavem svěřeny na pět let Otovi Braniborskému, Rudolf si na touž dobu vyhradil Moravu na úhradu válečných vydání, Jindřicha IV. Vratislavského upoko- jili ponecháním Kladska a Kunhutě byly pouze zajištěny vdovské důchody na některých českých majetcích i na Opavsku. Tato do-
vy, kterých se musel vzdát donucen krajní tísní, je správné, ale ani Rudolf neměl v úmyslu rytířsky dodržovat ustanovení smlouvy a o několik měsíců později v listě k Brescijským z 23. března 1277 otevřeně doznal, že musí usilovat o zničení českého krále, aby už nikdy nemohl proti němu zahájit odboj. Rudolf nepřestal popuzovat české pány (Boreše z Rýzmburka) proti králi, a tak se Přemysl odhodlal panský odboj rázně potlačit. Dal zatknout Boreše a jiné pány, Boreš byl panským soudem uznán za zrádce a popraven, Záviš se svými bratry se musel zachránit útěkem do ciziny a jejich statky, jakož i jiných Vítkovců, byly zabrány. Panský odboj byl potlačen a Přemysl II. na počátku r. 1278 opět upevnil své postavení v království, ale zápas s Rudolfem byl ne- odvratný. Obě strany hledaly spojence a Rudolf vytáhl v srpnu z Vídně na pravý břeh dolní Moravy a tam došlo v pátek v den sv. Rufa 26. srpna u vesnice Suchých Krut k poslední srážce, v které Rudolf zvítězil. Přemysl II. byl po hrdinném boji stržen proudem prchajících, až klesl s koně; vítězní rakouští žoldnéři, kteří mu za- čali rvát z těla nádhernou výstroj, ho poznali a surově ubili, zcela proti zvyku doby, která šetřila zajaté vznešené bojovníky jako nej- cennější triumf. V pozdější době byl pokládán velitel jednoho oddílu Přemyslova vojska, pan Milota z Dědic, za zrádce, který se bez boje dal se svým oddílem na útěk, a tím zavinil porážku. Podnětem k tomu byla skutečnost, že část vojska do boje nezasáhla; úlohu Miloty z Dědic není však možno podle zachovaných pramenů určit. V současné době se mluvilo o panské zradě a tu také odsuzuje náš kronikář ve svých verších. 424 425 O událostech po Přemyslově smrti a o zlých letech braniborských SIV. ČD II, 1, str. 287—319. Rudolf hned po vítězství obsadil téměř celou Moravu a v Če- chách se rozpoutaly zmatky, v nichž si čeští feudálové hleděli urvat z majetků královských i církevních, co se dalo. Královna Kunhuta povolala na pomoc braniborského markraběte Otu V. Dlouhého a ten přitáhl prý asi se 400 těžkooděnci do Čech, ale v jeho čestnosti se zklamala. Mimoto se s nárokem na poručnictví nad mladým Vác- lavem hlásil Přemyslův synovec, Piastovec Jindřich IV. Vratislav- ský, který obsadil Kladsko a na žádost Kunhutinu přijel s bojov- nou družinou do Čech. A tak stála vojska obou před Prahou a české panstvo se rozdělilo do dvou protivných táborů. Ale tehdy se praž- ské německé měšťanstvo postavilo na stranu Otovu a otevřelo mu brány. Tu zasáhl do těchto sporů i Rudolf, přitáhl do Čech, utábořil se na Čáslavsku u Habrů a povolal k sobě české pány. Kunhuta, po- bouřena jednáním Otovým, sešla se s Rudolfem 16. října v klášteře sedleckém a slíbila, že se s dětmi dá pod jeho ochranu. Když však zakročil Ota a přitáhl ke Kolínu, netroufal si Rudolf pustit se s ním do boje a začali vyjednávat. Podle smlouvy byla správa Českého království a poručnictví nad mladičkým Václavem svěřeny na pět let Otovi Braniborskému, Rudolf si na touž dobu vyhradil Moravu na úhradu válečných vydání, Jindřicha IV. Vratislavského upoko- jili ponecháním Kladska a Kunhutě byly pouze zajištěny vdovské důchody na některých českých majetcích i na Opavsku. Tato do-
Strana 425
hoda měla být ještě utvrzena sňatkem Otova bratra Otíka s nej- mladší dcerou Rudolfovou Hedvikou. A tak bylo území Českého království „roztrženo a rozděleno“. O poručnické správě Oty Braniborského, o jeho hrabivosti a odporu panských i církevních kruhů proti němu, o odvezení královny a Václava na Bezděz a jejím útěku srv. ČD II, 1, str. 297—319. Vypravování kroniky o Otově pobytu v Čechách a v Branibor- sku není zcela přesné. Ota zajel v červnu z Čech do Braniborska a v srpnu byl zase v Praze a tehdy s ním přijel bojovný biskup Eberhard (Geberhard), který měl být jeho zástupcem. V prvních dnech září opustil Ota Čechy a odvážel s sebou mladého Vác- lava, který byl po několik týdnů umístěn v Žitavě, tedy ještě v Čechách, ale později, před koncem roku, odvezen do Berlína a Špandavy. XI Když bída království vrcholila, sešla se část českých pánů pod předsednictvím pražského biskupa Tobiáše ve dnech 20. a 21. květ- na 1281 v refektáři dominikánů u sv. Klimenta v Praze a přijala důležitá usnesení k nápravě neutěšených poměrů. Vedle biskupa Tobiáše měl v této panské skupině významné místo Purkart z Ja- novic, který konal Přemyslovi II. platné služby zejména ve správě alpských zemí. V listopadu zajeli za Otou do Němec někteří přední šlechtici, jako Hynek z Dubé, Heiman z Lichtemburka, Ješek z Mi- chalovic, Beneš z Vartemberka, a koncem r. 1281 a počátkem r. 1282 byla na poradách, kterých se mimo markraběte a pánů zúčast- nili také měšťané hrazených měst, sjednána dohoda. Podle ní měl být postaven v čelo zemské správy biskup Tobiáš se zvláštní pra- vomocí a páni se zavázali, že seberou v zemi patnáct tisíc hřiven k 1. květnu 1282; za to měl přivést markrabě Ota mladého Václava do Čech. Není jisto, zda výkupné dostal Ota celé nebo jen část, ale králevice nepřivedl. Páni za ním poslali opět poselství; Ota sice přivedl Václava do Čech, ale stupňoval své požadavky, a když nedosáhl dohody, odvedl ho zpět do Saska (do Drážďan). Teprve na jaře 1283 byla s markrabětem uzavřena dohoda. Ota chtěl ihned dva tisíce hřiven, a nadto pět tisíc v krátké lhůtě. Mimoto žádal dvacet tisíc hřiven, ale místo nich se spokojil tím, že mu byla dána v zástavu značná část severních Čech s hrazenými městy Žitavou, Ronovem (v Žitavsku), Mostem, Děčínem, Ústím nad Labem, dále s Ostrým (Scharfenstein), Svárovem na Labi a Bezdě- zem. Vlivem biskupovy strany a měšťanů přistoupili Čechové i na tyto přepjaté požadavky a vydali Otovi zástavný zápis (Reg. II, č. 1297). X Záviš z Falkenštejna pocházel z rodu Vítkovců. Praotcem tohoto mocného rodu, který po několik století silně zasahoval do našich dějin, byl Vítek z Prčic, zemřelý r. 1194. Jeho tři nebo čtyři synové se stali zakladateli jednotlivých rodových větví, a to Jindřich (de Nova domo, de Novo castro) založil větev jindřichohradeckou (se znakem zlaté pětilisté růže v modrém poli), Vítek starší větev
hoda měla být ještě utvrzena sňatkem Otova bratra Otíka s nej- mladší dcerou Rudolfovou Hedvikou. A tak bylo území Českého království „roztrženo a rozděleno“. O poručnické správě Oty Braniborského, o jeho hrabivosti a odporu panských i církevních kruhů proti němu, o odvezení královny a Václava na Bezděz a jejím útěku srv. ČD II, 1, str. 297—319. Vypravování kroniky o Otově pobytu v Čechách a v Branibor- sku není zcela přesné. Ota zajel v červnu z Čech do Braniborska a v srpnu byl zase v Praze a tehdy s ním přijel bojovný biskup Eberhard (Geberhard), který měl být jeho zástupcem. V prvních dnech září opustil Ota Čechy a odvážel s sebou mladého Vác- lava, který byl po několik týdnů umístěn v Žitavě, tedy ještě v Čechách, ale později, před koncem roku, odvezen do Berlína a Špandavy. XI Když bída království vrcholila, sešla se část českých pánů pod předsednictvím pražského biskupa Tobiáše ve dnech 20. a 21. květ- na 1281 v refektáři dominikánů u sv. Klimenta v Praze a přijala důležitá usnesení k nápravě neutěšených poměrů. Vedle biskupa Tobiáše měl v této panské skupině významné místo Purkart z Ja- novic, který konal Přemyslovi II. platné služby zejména ve správě alpských zemí. V listopadu zajeli za Otou do Němec někteří přední šlechtici, jako Hynek z Dubé, Heiman z Lichtemburka, Ješek z Mi- chalovic, Beneš z Vartemberka, a koncem r. 1281 a počátkem r. 1282 byla na poradách, kterých se mimo markraběte a pánů zúčast- nili také měšťané hrazených měst, sjednána dohoda. Podle ní měl být postaven v čelo zemské správy biskup Tobiáš se zvláštní pra- vomocí a páni se zavázali, že seberou v zemi patnáct tisíc hřiven k 1. květnu 1282; za to měl přivést markrabě Ota mladého Václava do Čech. Není jisto, zda výkupné dostal Ota celé nebo jen část, ale králevice nepřivedl. Páni za ním poslali opět poselství; Ota sice přivedl Václava do Čech, ale stupňoval své požadavky, a když nedosáhl dohody, odvedl ho zpět do Saska (do Drážďan). Teprve na jaře 1283 byla s markrabětem uzavřena dohoda. Ota chtěl ihned dva tisíce hřiven, a nadto pět tisíc v krátké lhůtě. Mimoto žádal dvacet tisíc hřiven, ale místo nich se spokojil tím, že mu byla dána v zástavu značná část severních Čech s hrazenými městy Žitavou, Ronovem (v Žitavsku), Mostem, Děčínem, Ústím nad Labem, dále s Ostrým (Scharfenstein), Svárovem na Labi a Bezdě- zem. Vlivem biskupovy strany a měšťanů přistoupili Čechové i na tyto přepjaté požadavky a vydali Otovi zástavný zápis (Reg. II, č. 1297). X Záviš z Falkenštejna pocházel z rodu Vítkovců. Praotcem tohoto mocného rodu, který po několik století silně zasahoval do našich dějin, byl Vítek z Prčic, zemřelý r. 1194. Jeho tři nebo čtyři synové se stali zakladateli jednotlivých rodových větví, a to Jindřich (de Nova domo, de Novo castro) založil větev jindřichohradeckou (se znakem zlaté pětilisté růže v modrém poli), Vítek starší větev
Strana 426
krumlovskou (zelená růže ve zlatě), Vítek mladší rožmberskou (erbu červené růže v bílém poli) a Vítek z Klokot landštýnsko- třeboňskou (se znakem bílé růže v červeném poli, jeho potomci se psali z Třeboně, později také ze Stráže) (ČD I, 4, str. 428). Vnuk Vítka staršího Budivoj založil se svým bratrem Vítkem v polovině 13. stol. v Krumlově mocné rodové sídlo; oba bratři se psali také po svých starších majetcích ze Sepekova, Skalice a Nače- radce. Na samých hranicích měla tato větev také hrad Vítkův Kámen a její panství přesahovalo hluboko do území bavorského mezi Dunajem a Šumavou zejména državami, které náležely hradu Falkenštejnu, jehož zříceniny jsou dodnes zachovány nad říčkou Rannou u Hofkirchenu. Tyto statky se dostaly do rukou Vítkovců asi sňatkem pana Budivoje s paní Perchtou, která pocházela po otci z rodu pánů z Griesbachu a po matce zdědila panství falken- štejnské. Proto vzal Budivoj do svého znaku vedle růže ještě trojici ptáků. Ještě za života otcova převzal správu těchto statků jeden z jeho pěti synů, Záviš, který si vzal do svého erbu vedle růže sokola a začal se důsledně psát po Falkenštejnu. Pobýval na tomto panství a podle Šusty (ČD II, 1, str. 223 a 319) se zdá nepochybným, že se za života Přemyslova vůbec nezdržoval na jeho dvoře. Ovšem udržoval styky se všemi příbuznými v Čechách a strhl r. 1274, ač nebyl jeho nejstarším členem, celý rod Vítkovců k odboji proti Přemys- lovi II. a přispěl k jeho pádu. Snad chtěl včlenit hlavní celek rodových držav po obou stranách šumavských hřbetů do říše jako území podřízené pouze svrchovanosti římského krále (ČD II, I, str. 224). Po smrti Přemysla II. se zmocnil Budějovic a na Opavsko ho přivedl asi společný boj proti Otovi Braniborskému; Vítkovci tam ostatně měli statky prúdnické. Jeho sblížení s Kunhutou vy- světlovaly později pověsti cizoložnými styky, které sahaly ještě do minulosti za života Přemysla II., avšak tehdy se Záviš v Praze ne- zdržoval. Přízeň Kunhutinu získal ve Slezsku ne snad „nějakými černokněžnickými pokusy“, jak praví kronika, nýbrž osobním kouzlem ctižádostivého feudála-dobrodruha. Z jejich poměru se r. 1282 narodil syn Jan. 426 427 XVIII Ke zprávě, že Záviš dosazoval na důležitá místa své přátele: nej- vyšším komorníkem se stal Vítkovec Ojíř z Lomnice, Závišův bratr Vítek podkomořím, purkrabím na Pražském hradě Hroznata z Húžic z rodu Kouniců, manžel Závišovy sestry, stolníkem opět Hynek z Dubé, číšníkem Jaroslav ze Šternberka, zároveň purkrabí v moravském Bítově. Syn Ojíře z Lomnice, Smil z Nových Hradů, převzal purkrabství v Poděbradech, domažlický hrad dostal Sobě- hrd z Litic atd. Tak si rozdělila i jiná důležitá místa skupina pánů, v které se uvádějí Jindřich Rožmberský, Oldřich z Hradce, Sezima z Landštejna, Hynek mladší z Lichtemburka aj. Ovšem páni, kteří dosud vládli s králem, nemínili se dobrovolně poddat a vzdát správy královských statků. V jejich čele stál Purkart z Ja- novic, purkrabí zvíkovský, dále příbuzní biskupa Tobiáše Čeněk a Dobeš, kteří drželi Bechyni, Zbyslav Zajíc z Třebouně a Beneš z Vartemberka. A tak vznikla mezi oběma skupinami „guerra moderna“ — nové bojování, do něhož však zasáhl sám král Rudolf,
krumlovskou (zelená růže ve zlatě), Vítek mladší rožmberskou (erbu červené růže v bílém poli) a Vítek z Klokot landštýnsko- třeboňskou (se znakem bílé růže v červeném poli, jeho potomci se psali z Třeboně, později také ze Stráže) (ČD I, 4, str. 428). Vnuk Vítka staršího Budivoj založil se svým bratrem Vítkem v polovině 13. stol. v Krumlově mocné rodové sídlo; oba bratři se psali také po svých starších majetcích ze Sepekova, Skalice a Nače- radce. Na samých hranicích měla tato větev také hrad Vítkův Kámen a její panství přesahovalo hluboko do území bavorského mezi Dunajem a Šumavou zejména državami, které náležely hradu Falkenštejnu, jehož zříceniny jsou dodnes zachovány nad říčkou Rannou u Hofkirchenu. Tyto statky se dostaly do rukou Vítkovců asi sňatkem pana Budivoje s paní Perchtou, která pocházela po otci z rodu pánů z Griesbachu a po matce zdědila panství falken- štejnské. Proto vzal Budivoj do svého znaku vedle růže ještě trojici ptáků. Ještě za života otcova převzal správu těchto statků jeden z jeho pěti synů, Záviš, který si vzal do svého erbu vedle růže sokola a začal se důsledně psát po Falkenštejnu. Pobýval na tomto panství a podle Šusty (ČD II, 1, str. 223 a 319) se zdá nepochybným, že se za života Přemyslova vůbec nezdržoval na jeho dvoře. Ovšem udržoval styky se všemi příbuznými v Čechách a strhl r. 1274, ač nebyl jeho nejstarším členem, celý rod Vítkovců k odboji proti Přemys- lovi II. a přispěl k jeho pádu. Snad chtěl včlenit hlavní celek rodových držav po obou stranách šumavských hřbetů do říše jako území podřízené pouze svrchovanosti římského krále (ČD II, I, str. 224). Po smrti Přemysla II. se zmocnil Budějovic a na Opavsko ho přivedl asi společný boj proti Otovi Braniborskému; Vítkovci tam ostatně měli statky prúdnické. Jeho sblížení s Kunhutou vy- světlovaly později pověsti cizoložnými styky, které sahaly ještě do minulosti za života Přemysla II., avšak tehdy se Záviš v Praze ne- zdržoval. Přízeň Kunhutinu získal ve Slezsku ne snad „nějakými černokněžnickými pokusy“, jak praví kronika, nýbrž osobním kouzlem ctižádostivého feudála-dobrodruha. Z jejich poměru se r. 1282 narodil syn Jan. 426 427 XVIII Ke zprávě, že Záviš dosazoval na důležitá místa své přátele: nej- vyšším komorníkem se stal Vítkovec Ojíř z Lomnice, Závišův bratr Vítek podkomořím, purkrabím na Pražském hradě Hroznata z Húžic z rodu Kouniců, manžel Závišovy sestry, stolníkem opět Hynek z Dubé, číšníkem Jaroslav ze Šternberka, zároveň purkrabí v moravském Bítově. Syn Ojíře z Lomnice, Smil z Nových Hradů, převzal purkrabství v Poděbradech, domažlický hrad dostal Sobě- hrd z Litic atd. Tak si rozdělila i jiná důležitá místa skupina pánů, v které se uvádějí Jindřich Rožmberský, Oldřich z Hradce, Sezima z Landštejna, Hynek mladší z Lichtemburka aj. Ovšem páni, kteří dosud vládli s králem, nemínili se dobrovolně poddat a vzdát správy královských statků. V jejich čele stál Purkart z Ja- novic, purkrabí zvíkovský, dále příbuzní biskupa Tobiáše Čeněk a Dobeš, kteří drželi Bechyni, Zbyslav Zajíc z Třebouně a Beneš z Vartemberka. A tak vznikla mezi oběma skupinami „guerra moderna“ — nové bojování, do něhož však zasáhl sám král Rudolf,
Strana 427
a po jeho zprostředkování byl v květnu sjednán smír, zatím na čtyři léta (ČD II, 1, str. 341n). Za datum okázalého Závišova sňatku s Kunhutou přijímá se nyní údaj kronikáře vídeňského (MGH SS. 9, str. 713), že byl sla- ven po svátku sv. Trojice r. 1285 (ČD II, 1, str. 346n). XIX Sňatek Václavův s Jitkou se konal někdy v lednu r. 1279, v Chebu byl jen dovršen slavnostní souloží v noci z 25. na 26. ledna. Václav tehdy přijal od tchána české země v léno a začal od té doby hned využívat plného královského titulu místo dosavadního „pán a dědic království Českého“. Větší bratři: Snad členové řádů majetných (ordines possessio- nati), jako byli cisterciáci, premonstráti, proti členům řádů žebra- vých (minoritům aj.). XX Rudolf poslal svou dceru do Čech po obtížném vyjednávání; žádal, aby bylo nejen zajištěno Jitčino věno na Hradci Králové a jiných věnných majetcích, nýbrž také, aby mu dali čeští páni v čele s biskupem Tobiášem záruky potvrzené přísahou a pečetí, kdyby snad Václav zemřel bez potomstva, že bude Jitka bezpečně dovedena k otci nebo k Fridrichovi Norimberskému. Teprve potom přivedl biskup To- biáš nastávající královnu do Čech; Václav jí vyjel naproti do Kadaně a Praha ji slavnostně přivítala v den sv. Prokopa 4. července 1287. Ale ke korunovaci mladých manželů tehdy ještě nedošlo (srv. ČD II, 1, str. 364n). II XX Poměry v markrabství Moravském byly také neklidné, zejména někteří páni hleděli leccos uchvátit z církevních majetků a zřizo- vali si uprostřed duchovních statků tvrze s málo ukázněnou čelád- kou. Tak si pan Fridrich ze Šumburka (Schonburga), poručník po- tomků pana Borše z Rýzmburka, postavil na biskupském majetku poblíž Moravské Třebové hrad Boršov, páni z Linavy si zřídili v údolí Bečvy hrad Helfenštejn, blíže Zábřehu byl postaven loupež- ný hrad Hochštejn, jiní lapkové obsadili a opevnili klášter Raj- hradský u Brna, na Dyji poblíž Bítova byl takovým útulkem lou- pežníků hrad Freištein (srv. ČD II, 1, str. 355). XXI Král Ladislav IV. byl znám svou surovou povahou a primitivním způsobem života (bydlil ve stanu a žil jako kočovník). Jeho sestra Alžběta vstoupila v dětském věku (okolo r. 1260) do kláštera na Zaječím ostrově pod Budínem. Na návštěvě u své sestry Kateřiny, manželky srbského krále Štěpána Dragutina, seznámila se s jeho bratrem a spoluvladařem Štěpánem Urošem Milutinem. Ten si ji vzal přes odpor srbského duchovenstva za manželku, ačkoli byl ženat s dcerou thessalského knížete a měl s ní dceru. Konečně po-
a po jeho zprostředkování byl v květnu sjednán smír, zatím na čtyři léta (ČD II, 1, str. 341n). Za datum okázalého Závišova sňatku s Kunhutou přijímá se nyní údaj kronikáře vídeňského (MGH SS. 9, str. 713), že byl sla- ven po svátku sv. Trojice r. 1285 (ČD II, 1, str. 346n). XIX Sňatek Václavův s Jitkou se konal někdy v lednu r. 1279, v Chebu byl jen dovršen slavnostní souloží v noci z 25. na 26. ledna. Václav tehdy přijal od tchána české země v léno a začal od té doby hned využívat plného královského titulu místo dosavadního „pán a dědic království Českého“. Větší bratři: Snad členové řádů majetných (ordines possessio- nati), jako byli cisterciáci, premonstráti, proti členům řádů žebra- vých (minoritům aj.). XX Rudolf poslal svou dceru do Čech po obtížném vyjednávání; žádal, aby bylo nejen zajištěno Jitčino věno na Hradci Králové a jiných věnných majetcích, nýbrž také, aby mu dali čeští páni v čele s biskupem Tobiášem záruky potvrzené přísahou a pečetí, kdyby snad Václav zemřel bez potomstva, že bude Jitka bezpečně dovedena k otci nebo k Fridrichovi Norimberskému. Teprve potom přivedl biskup To- biáš nastávající královnu do Čech; Václav jí vyjel naproti do Kadaně a Praha ji slavnostně přivítala v den sv. Prokopa 4. července 1287. Ale ke korunovaci mladých manželů tehdy ještě nedošlo (srv. ČD II, 1, str. 364n). II XX Poměry v markrabství Moravském byly také neklidné, zejména někteří páni hleděli leccos uchvátit z církevních majetků a zřizo- vali si uprostřed duchovních statků tvrze s málo ukázněnou čelád- kou. Tak si pan Fridrich ze Šumburka (Schonburga), poručník po- tomků pana Borše z Rýzmburka, postavil na biskupském majetku poblíž Moravské Třebové hrad Boršov, páni z Linavy si zřídili v údolí Bečvy hrad Helfenštejn, blíže Zábřehu byl postaven loupež- ný hrad Hochštejn, jiní lapkové obsadili a opevnili klášter Raj- hradský u Brna, na Dyji poblíž Bítova byl takovým útulkem lou- pežníků hrad Freištein (srv. ČD II, 1, str. 355). XXI Král Ladislav IV. byl znám svou surovou povahou a primitivním způsobem života (bydlil ve stanu a žil jako kočovník). Jeho sestra Alžběta vstoupila v dětském věku (okolo r. 1260) do kláštera na Zaječím ostrově pod Budínem. Na návštěvě u své sestry Kateřiny, manželky srbského krále Štěpána Dragutina, seznámila se s jeho bratrem a spoluvladařem Štěpánem Urošem Milutinem. Ten si ji vzal přes odpor srbského duchovenstva za manželku, ačkoli byl ženat s dcerou thessalského knížete a měl s ní dceru. Konečně po-
Strana 428
volil nátlaku duchovních a poslal ji někdy r. 1284 do Uher. „Pro- tivou mnišky“ (antimonialis) ji nazval ostřihomský arcibiskup La- domér. Ten také nechtěl propustit Alžbětu z kláštera bez předchá- zející papežské dispenze, tím spíše, že šlo o sňatek s vdovcem po její bývalé sestřenici. Ale král Ladislav dal vojenským oddílem rozehnat dominikány, kteří hlídali Alžbětu v jejím klášteře, a přes odpor arcibiskupův byla v době postní (asi 23. března) slavena její svatba se Závišem (srv. ČD II, 1, str. 378n.). Podezření vyslovené v kronice, že by Záviš pomýšlel na Václa- vovo odstranění vraždou, není ničím odůvodněno. Heinman (Heiman) z Lichtemburka, který přepadl Záviše na jeho cestě za nevěstou, pocházel z rodu Ronovců, kteří měli ve znaku ostrev (něm. Ronne). Zakladatelem tohoto rodu, který právě na konci 13. a na začátku 14. stol. mocně zasahoval do politických událostí, byl Smil Světlík nebo Světlický; v letech 1193—1197 sdí- lel s Přemyslem I. vyhnanství (srv. Dalimil LXXVI, 33 n.) a za jeho vlády se stal správcem Žitavska, tehdy ještě českého. Jeho synové Jindřich (1219—1252) a Častolov si zvolili za sídlo Žitavu. Jindřichovi synové Smil a Častolov se stali zakladateli dvou moc- ných větví rodu, a to Smil pánů z Lichtemburka, kteří přešli ze severu na Českomoravskou vrchovinu, a Častolov pánů z Dubé a Lipé, jejichž panství zaujímalo značnou část severních Čech. Bohatý a vzdělaný Smil si zřídil na skalnatém ostrohu, vybíhajícím z Železných hor, mocný hrad Lichtenburg (od 14. stol, zvaný Lich- nice) a podle něho se od r. 1251 psal z Lichtemburka (předtím ze Žitavy). Měl čtyři syny: Jindřicha (Hynka, Heimana), který r. 1287 přepadl Záviše, Smila, Rajmunda a Oldřicha čili Ulmana; s oběma posledními se v kronice setkáme. Oldřichův syn Jindřich držel Lichtenburg do r. 1329 a potom ho prodal králi Janovi. 428 429 X K zatčení Závišovu došlo buď v posledních dnech r. 1288 nebo nej- později v lednu 1289; už 6. února uzavřel Václav II. dohodu s Fridrichem Drážďanským o směně jeho držav v Míšni za Závišo- vy statky ve východních Čechách (Reg. II, č. 1467). Podle veršů v následující kapitole byl Záviš sťat mečem, ale jednak veršovaný letopis o králi Přemyslu Otakarovi a Závišovi (FRB III, str. 242, verš 163—164) vypravuje, že král „Záviši na Hlubokú nésti káza, a prknem jemu hlavu sstrčiti rozkáza“, jednak o půlstoletí později uvádí kronika Pulkavova, že se tak stalo přiostřeným prknem. Novotný (str. 53, pozn. č. 2) to nazývá vybá- jeným způsobem popravy, Šusta (ČD II, 1, str. 414) soudí, že je těžko vyslovit se o hodnotě Pulkavovy zprávy. O podobném trestu vypráví i Dalimil LXXXV, 51: „Král káza Ctiborovi na Petříně prknem hlavu dólov sstrčiti. Tělo popraveného bylo pochováno v rodinném klášteře Vítkovců ve Vyšším Brodě, kde byl chován nádherný stříbrný kříž, dar Závi- šův. Jeho poslední manželka se asi vrátila se synkem do Uher; syn Závišův a Kunhuty Jan se stal členem křižovnického řádu a dcera z prvního manželství byla provdána za Hynka (Heimana) z Lich- temburka. Závišův pád přinesl zkázu celé vítkovské větvi krumlovské. Jeho
volil nátlaku duchovních a poslal ji někdy r. 1284 do Uher. „Pro- tivou mnišky“ (antimonialis) ji nazval ostřihomský arcibiskup La- domér. Ten také nechtěl propustit Alžbětu z kláštera bez předchá- zející papežské dispenze, tím spíše, že šlo o sňatek s vdovcem po její bývalé sestřenici. Ale král Ladislav dal vojenským oddílem rozehnat dominikány, kteří hlídali Alžbětu v jejím klášteře, a přes odpor arcibiskupův byla v době postní (asi 23. března) slavena její svatba se Závišem (srv. ČD II, 1, str. 378n.). Podezření vyslovené v kronice, že by Záviš pomýšlel na Václa- vovo odstranění vraždou, není ničím odůvodněno. Heinman (Heiman) z Lichtemburka, který přepadl Záviše na jeho cestě za nevěstou, pocházel z rodu Ronovců, kteří měli ve znaku ostrev (něm. Ronne). Zakladatelem tohoto rodu, který právě na konci 13. a na začátku 14. stol. mocně zasahoval do politických událostí, byl Smil Světlík nebo Světlický; v letech 1193—1197 sdí- lel s Přemyslem I. vyhnanství (srv. Dalimil LXXVI, 33 n.) a za jeho vlády se stal správcem Žitavska, tehdy ještě českého. Jeho synové Jindřich (1219—1252) a Častolov si zvolili za sídlo Žitavu. Jindřichovi synové Smil a Častolov se stali zakladateli dvou moc- ných větví rodu, a to Smil pánů z Lichtemburka, kteří přešli ze severu na Českomoravskou vrchovinu, a Častolov pánů z Dubé a Lipé, jejichž panství zaujímalo značnou část severních Čech. Bohatý a vzdělaný Smil si zřídil na skalnatém ostrohu, vybíhajícím z Železných hor, mocný hrad Lichtenburg (od 14. stol, zvaný Lich- nice) a podle něho se od r. 1251 psal z Lichtemburka (předtím ze Žitavy). Měl čtyři syny: Jindřicha (Hynka, Heimana), který r. 1287 přepadl Záviše, Smila, Rajmunda a Oldřicha čili Ulmana; s oběma posledními se v kronice setkáme. Oldřichův syn Jindřich držel Lichtenburg do r. 1329 a potom ho prodal králi Janovi. 428 429 X K zatčení Závišovu došlo buď v posledních dnech r. 1288 nebo nej- později v lednu 1289; už 6. února uzavřel Václav II. dohodu s Fridrichem Drážďanským o směně jeho držav v Míšni za Závišo- vy statky ve východních Čechách (Reg. II, č. 1467). Podle veršů v následující kapitole byl Záviš sťat mečem, ale jednak veršovaný letopis o králi Přemyslu Otakarovi a Závišovi (FRB III, str. 242, verš 163—164) vypravuje, že král „Záviši na Hlubokú nésti káza, a prknem jemu hlavu sstrčiti rozkáza“, jednak o půlstoletí později uvádí kronika Pulkavova, že se tak stalo přiostřeným prknem. Novotný (str. 53, pozn. č. 2) to nazývá vybá- jeným způsobem popravy, Šusta (ČD II, 1, str. 414) soudí, že je těžko vyslovit se o hodnotě Pulkavovy zprávy. O podobném trestu vypráví i Dalimil LXXXV, 51: „Král káza Ctiborovi na Petříně prknem hlavu dólov sstrčiti. Tělo popraveného bylo pochováno v rodinném klášteře Vítkovců ve Vyšším Brodě, kde byl chován nádherný stříbrný kříž, dar Závi- šův. Jeho poslední manželka se asi vrátila se synkem do Uher; syn Závišův a Kunhuty Jan se stal členem křižovnického řádu a dcera z prvního manželství byla provdána za Hynka (Heimana) z Lich- temburka. Závišův pád přinesl zkázu celé vítkovské větvi krumlovské. Jeho
Strana 429
bratr Vítek, který hájil Hlubokou, dal ze msty popravit zajatého bratra biskupa Tobiáše, Čeňka z Kamenice. Ale byl nucen se vzdát i se svými bratry, jejich statky byly zabrány na úhradu škod, které utrpěl pražský arcibiskup, a oni sami byli odsouzeni do vyhnanství. Vítek zemřel brzy v cizině (ještě před r. 1293); druzí bratři skon- čili na popravišti r. 1300 na rozkaz Václavův v Polsku (srv. kap. LXCII.). XXVI Pro zatčení Závišovo a po zabrání jeho statků vypukla na jaře 1289 nová domácí válka. Proti králi a hlavním členům jeho dvora vy- stoupili nejen nejbližší příbuzní zajatého Záviše, jeho bratr Vítek a švagr Hroznata z Húžic, nýbrž i celý rod Vítkovců. Jejich útoky nejvíce trpěly statky biskupa Tobiáše (byl např. vypálen Pelhřimov, Týn nad Vltavou, Český Brod) a v srpnu byl zajat Vítkem z Hlu- boké biskupův bratr Čeněk z Kamenice. Tehdy byl nucen Vác- lav II. vrátit se z Opavska a severní Moravy a pokusit se o smír s Vítkovci. Ale když nebylo pro přílišné požadavky obou stran dosaženo dohody, vzplanul domácí boj znova; jenže se už tehdy někteří Vítkovci smířili s králem, zejména Jindřich z Rožmberka, Oldřich Hradecký a synové Závišova strýce, Vítka z Načeradce. Jen Vítek z Hluboké se svými bratry a Hroznata z Húžic vedli ne- smiřitelný boj dále a přešli k otevřené velezradě. Tajným poselstvím vyzvali vratislavského vévodu Jindřicha IV., aby vpadl do Čech a sáhl po české koruně. Ale ten sliboval vpád jen tehdy, získá-li k tomu spojenectví uherského krále Ladislava IV., aby vytáhl na záchranu svého švag- ra. Ale ani ten se nemohl pro odpor většiny země proti sobě pustit do takového podniku. Všechny zprávy a pověsti o tom vzbudily na dvoře králově znepokojení. Tehdy však zasáhla ve prospěch králův, jak zdůrazňuje i kronika, dvojí neočekávaná událost. Proti Ladislavovi IV. vzniklo spiknutí a král byl 10. června 1290 ubit ve stanu, v němž pobýval raději než v paláci, a Jindřich IV. zemřel 23. června otrávením. XXVII Vypravování naší kroniky o schůzce Václava II. s Ondřejem III. pokládá Šusta (ČD II, 1, str. 426, pozn. č. 1) za „patrně nesprávné umístění některé události pozdějších let“. Novotný (str. 56, pozn. č. 3) soudil, že se schůze v Hodoníně, odjinud nedoložená, konala asi počátkem r. 1291. XXX Bohatý německý rod Volframovců pocházel z Chebu. R. 1264 se připomíná Menhart z Chebu, který byl r. 1269 už mrtev. Měl dva syny, Volframa (čili Olbrama, podle něhož se potomci toho rodu jmenují u Dalimila Olbramovici) a Albrechta. Volfram byl r. 1279 rychtářem a Albrecht přísežným staroměstským. Volfram byl rych- tářem i r. 1288; r. 1291 byl zatčen pro neznámé provinění a odevzdán panu Zbyslavovi. Po jeho zavraždění uprchl, r. 1296 byl už zase
bratr Vítek, který hájil Hlubokou, dal ze msty popravit zajatého bratra biskupa Tobiáše, Čeňka z Kamenice. Ale byl nucen se vzdát i se svými bratry, jejich statky byly zabrány na úhradu škod, které utrpěl pražský arcibiskup, a oni sami byli odsouzeni do vyhnanství. Vítek zemřel brzy v cizině (ještě před r. 1293); druzí bratři skon- čili na popravišti r. 1300 na rozkaz Václavův v Polsku (srv. kap. LXCII.). XXVI Pro zatčení Závišovo a po zabrání jeho statků vypukla na jaře 1289 nová domácí válka. Proti králi a hlavním členům jeho dvora vy- stoupili nejen nejbližší příbuzní zajatého Záviše, jeho bratr Vítek a švagr Hroznata z Húžic, nýbrž i celý rod Vítkovců. Jejich útoky nejvíce trpěly statky biskupa Tobiáše (byl např. vypálen Pelhřimov, Týn nad Vltavou, Český Brod) a v srpnu byl zajat Vítkem z Hlu- boké biskupův bratr Čeněk z Kamenice. Tehdy byl nucen Vác- lav II. vrátit se z Opavska a severní Moravy a pokusit se o smír s Vítkovci. Ale když nebylo pro přílišné požadavky obou stran dosaženo dohody, vzplanul domácí boj znova; jenže se už tehdy někteří Vítkovci smířili s králem, zejména Jindřich z Rožmberka, Oldřich Hradecký a synové Závišova strýce, Vítka z Načeradce. Jen Vítek z Hluboké se svými bratry a Hroznata z Húžic vedli ne- smiřitelný boj dále a přešli k otevřené velezradě. Tajným poselstvím vyzvali vratislavského vévodu Jindřicha IV., aby vpadl do Čech a sáhl po české koruně. Ale ten sliboval vpád jen tehdy, získá-li k tomu spojenectví uherského krále Ladislava IV., aby vytáhl na záchranu svého švag- ra. Ale ani ten se nemohl pro odpor většiny země proti sobě pustit do takového podniku. Všechny zprávy a pověsti o tom vzbudily na dvoře králově znepokojení. Tehdy však zasáhla ve prospěch králův, jak zdůrazňuje i kronika, dvojí neočekávaná událost. Proti Ladislavovi IV. vzniklo spiknutí a král byl 10. června 1290 ubit ve stanu, v němž pobýval raději než v paláci, a Jindřich IV. zemřel 23. června otrávením. XXVII Vypravování naší kroniky o schůzce Václava II. s Ondřejem III. pokládá Šusta (ČD II, 1, str. 426, pozn. č. 1) za „patrně nesprávné umístění některé události pozdějších let“. Novotný (str. 56, pozn. č. 3) soudil, že se schůze v Hodoníně, odjinud nedoložená, konala asi počátkem r. 1291. XXX Bohatý německý rod Volframovců pocházel z Chebu. R. 1264 se připomíná Menhart z Chebu, který byl r. 1269 už mrtev. Měl dva syny, Volframa (čili Olbrama, podle něhož se potomci toho rodu jmenují u Dalimila Olbramovici) a Albrechta. Volfram byl r. 1279 rychtářem a Albrecht přísežným staroměstským. Volfram byl rych- tářem i r. 1288; r. 1291 byl zatčen pro neznámé provinění a odevzdán panu Zbyslavovi. Po jeho zavraždění uprchl, r. 1296 byl už zase
Strana 430
430 431 mezi konšely Starého Města, potom v prvních letech vlády Jindřicha Korutanského až do nastoupení krále Jana byl mezi předními měš- ťany na straně proti Velflovicům, ovšem leckdy si počínal obojetně. Zemřel asi r. 1316. XXXII Líčení zbožnosti Václavovy je sice hodně nadsazeno, ale je třeba připomenout, že podle shodných zpráv pramenů byl Václav velikým přítelem církve a duchovenstva, hlavně řádového (cisterciáků). XXXIV Dvacetiletý Rudolf, poslaný švagrovi na pomoc, vynikal jemnou uhlazeností západních mravů francouzského pohraničí nad hrubším prostředím českým i severoněmeckým a stal se Václavovi vzorem knížecí ušlechtilosti. Bernard z Kamenice, původem z německého hraběcího rodu Vestů, usedlého v Budyšínsku, hledal štěstí na vévodských dvorech Piastovců ve Slezku. R. 1262 byl v službách Jindřicha III. Vrati- slavského; potom pobýval několik let na dvoře braniborském v dru- žině Oty Dlouhého. V sedmdesátých letech získal proboštství mí- šeňské, vrátil se do Slezska a stal se kancléřem Jindřicha IV. Vrati- slavského. Brzy po jeho smrti (1290) vstoupil do služeb Václava II. a konal mu platné služby svou výbornou znalostí poměrů slezských a polských. R. 1293 se stal biskupem v Míšni, zemřel r. 1296 a by pochován v cisterciáckém ženském klášteře v Kamenici (Stella Mariae, Marienstern). XXX Krakovský vévoda Lešek Černý zemřel 30. září 1288 (ČD II, 1, str. 390; Novotný, str. 173, pozn. č. 1, uvádí rok 1289). Po jeho smrti si se zbraní v ruce vymáhal nároky na vévodství Krakovsko-sando- měřské Jindřich IV. Vratislavský, který předtím usiloval i o polskou královskou korunu (počítal s pomocí Rudolfa Habsburského, kte- rému dal své území v léno). Ale podobně činili vévoda Boleslav Plocký z větve mazovské a bratr zemřelého vévody Vladislav Lo- kietek Kujavský. O zprávě naší kroniky, podle které si krakovští velmožové povo- lali za pána Václava II., soudí Šusta (ČD II, 1, str. 392), že nevzbu- zuje mnoho důvěry a není vyloučeno, že vznikla omylem z toho, co se dálo v Krakově až po smrti Jindřicha IV. (23. června 1290). Zpráva Pulkavova totiž (FRB V, str. 175) tvrdí, že Lešek před svou smrtí odkázal se souhlasem šlechticů vévodství manželce Griffině, která je potom darováním přenesla na svého synovce, krále Vác- lava II. Jindřich IV. Vratislavský zanechal složitou závěť, v které vrátil Václavovi II. Kladsko, dědicem Vratislavska ustanovil svého bra- trance Jindřicha Hlohovského, kdežto Krakovsko se Sandoměřskem odkázal synovi své sestry Přemyslovi Velkopolskému. Ale Vrati- slavska se zmocnil Jindřich Lehnický, Krakovsko zaujal Přemysl Velkopolský a Sandoměřsko držel kujavský Vladislav Lokietek. Václav II. obsadil Kladsko a soustředil své úsilí na Krakovsko.
430 431 mezi konšely Starého Města, potom v prvních letech vlády Jindřicha Korutanského až do nastoupení krále Jana byl mezi předními měš- ťany na straně proti Velflovicům, ovšem leckdy si počínal obojetně. Zemřel asi r. 1316. XXXII Líčení zbožnosti Václavovy je sice hodně nadsazeno, ale je třeba připomenout, že podle shodných zpráv pramenů byl Václav velikým přítelem církve a duchovenstva, hlavně řádového (cisterciáků). XXXIV Dvacetiletý Rudolf, poslaný švagrovi na pomoc, vynikal jemnou uhlazeností západních mravů francouzského pohraničí nad hrubším prostředím českým i severoněmeckým a stal se Václavovi vzorem knížecí ušlechtilosti. Bernard z Kamenice, původem z německého hraběcího rodu Vestů, usedlého v Budyšínsku, hledal štěstí na vévodských dvorech Piastovců ve Slezku. R. 1262 byl v službách Jindřicha III. Vrati- slavského; potom pobýval několik let na dvoře braniborském v dru- žině Oty Dlouhého. V sedmdesátých letech získal proboštství mí- šeňské, vrátil se do Slezska a stal se kancléřem Jindřicha IV. Vrati- slavského. Brzy po jeho smrti (1290) vstoupil do služeb Václava II. a konal mu platné služby svou výbornou znalostí poměrů slezských a polských. R. 1293 se stal biskupem v Míšni, zemřel r. 1296 a by pochován v cisterciáckém ženském klášteře v Kamenici (Stella Mariae, Marienstern). XXX Krakovský vévoda Lešek Černý zemřel 30. září 1288 (ČD II, 1, str. 390; Novotný, str. 173, pozn. č. 1, uvádí rok 1289). Po jeho smrti si se zbraní v ruce vymáhal nároky na vévodství Krakovsko-sando- měřské Jindřich IV. Vratislavský, který předtím usiloval i o polskou královskou korunu (počítal s pomocí Rudolfa Habsburského, kte- rému dal své území v léno). Ale podobně činili vévoda Boleslav Plocký z větve mazovské a bratr zemřelého vévody Vladislav Lo- kietek Kujavský. O zprávě naší kroniky, podle které si krakovští velmožové povo- lali za pána Václava II., soudí Šusta (ČD II, 1, str. 392), že nevzbu- zuje mnoho důvěry a není vyloučeno, že vznikla omylem z toho, co se dálo v Krakově až po smrti Jindřicha IV. (23. června 1290). Zpráva Pulkavova totiž (FRB V, str. 175) tvrdí, že Lešek před svou smrtí odkázal se souhlasem šlechticů vévodství manželce Griffině, která je potom darováním přenesla na svého synovce, krále Vác- lava II. Jindřich IV. Vratislavský zanechal složitou závěť, v které vrátil Václavovi II. Kladsko, dědicem Vratislavska ustanovil svého bra- trance Jindřicha Hlohovského, kdežto Krakovsko se Sandoměřskem odkázal synovi své sestry Přemyslovi Velkopolskému. Ale Vrati- slavska se zmocnil Jindřich Lehnický, Krakovsko zaujal Přemysl Velkopolský a Sandoměřsko držel kujavský Vladislav Lokietek. Václav II. obsadil Kladsko a soustředil své úsilí na Krakovsko.
Strana 431
Úspěšně jednal s Přemyslem Velkopolským a ten mu koncem března 1291 své nároky postoupil. A tak Václav II. přijal někdy mezi 23. březnem a 10. dubnem 1291 do svého titulu i nové panství; je vedle „rex Bohemie et marchio Moravie“ také ,dux Cracovie et Sandomerie“. Jeho vojsko, vedené bamberským biskupem na Krakov, se nesetkalo ve vlastním vévodství s překážkami, ale v Sandoměřsku kladl tuhý odpor Vladi- slav Lokietek; jemu totiž poslal na pomoc jízdný sbor uherský král Ondřej III., který se oženil s jeho neteří Fennenou, dcerou Ziemo- mysla Kujavského. Václav se spokojil zatím s Krakovskem a usilo- val o jeho řádné uspořádání. O všech těchto složitých poměrech srv. ČD II, 1, str. 384—394, 421—426. XLV Schůzka ve Znojmě, o které zde přináší zprávu jen naše kronika, se konala asi v dubnu 1291. Líčení kronikářovo nepokládá Novotný (str. 93, pozn. č. 2) ve všech podrobnostech za hodnověrné; podle něho kronikář spíše hledal důvody, jimiž by vysvětlil jednání Václavovo při volbě Adolfa Nassavského. Ale možnost věrolom- nosti je u Albrechta vždy nutno připouštět. XLVI Vypravování o Václavově zásahu při volbě Adolfa Nassavského není ve všem správné, srv. Novotný, str. 94, pozn. 2; podobně Šusta (ČD II, 1, str. 441) soudí, že je sotva správné, líčí-li se věc tak, jako by český král stanul v čele šiku Albrechtových nepřátel. XLVII Míšeňský markrabě Jindřich Jasný, druhý manžel sestry Přemysla II., Anežky, rozdělil už r. 1262 své državy synům; staršímu Albrech- tovi dal lankrabství Durynské, mladšímu Dětřichovi markrabství Landsberské v pozdější Dolní Lužici a sám si ponechal Míšeň s Plíseňskem, Osterlandem a částí Dolní Lužice. Dětřich zemřel r. 1285 a zanechal svůj úděl synovi Fridrichovi, zvanému Tuto. Albrecht, věčně prodlužený hýřil, málo dbal o rodovou čest (dostal proto přezdívku „der Entartete“, „Nezdárný“) a měl stále spory se svými dospívajícími syny, Diezmannem (Dětřichem) a Fridri- chem, který měl příjmení „Pokousaný“ (mit der gebissenen Wan- ge), později také Čacký, Bojovný (der Freidige). Tito čtyři Wettinci, syn a tři vnukové Jindřicha Jasného, se pustili do prudkého zápasu o dědictví míšeňské. Fridrich Pokou- saný zajal otce a dlouho ho držel ve vazbě na hradě Rochlicích. Větší části Míšně se zmocnil Fridrich Tuto, Diezmann pak zaujal Plíseň- sko a Osterland. Třetí ze synů Jindřicha Jasného z jeho pozdního třetího manžel- ství, Fridrich, narozený až po uvedeném rozdělení, dostal v závěti otcově kus Míšně, jehož středem měly být Drážďany (jmenoval se Drážďanský nebo Malý). S ním uzavřel Václav II. dne 6. února 1289 smlouvu o směně jeho míšeňského území za zboží ve východních Čechách, jehož většinu tvořily statky zabrané zatčenému Závišovi, ke směně však nedošlo. Po smrti Fridricha Tuta r. 1291 prohlásil
Úspěšně jednal s Přemyslem Velkopolským a ten mu koncem března 1291 své nároky postoupil. A tak Václav II. přijal někdy mezi 23. březnem a 10. dubnem 1291 do svého titulu i nové panství; je vedle „rex Bohemie et marchio Moravie“ také ,dux Cracovie et Sandomerie“. Jeho vojsko, vedené bamberským biskupem na Krakov, se nesetkalo ve vlastním vévodství s překážkami, ale v Sandoměřsku kladl tuhý odpor Vladi- slav Lokietek; jemu totiž poslal na pomoc jízdný sbor uherský král Ondřej III., který se oženil s jeho neteří Fennenou, dcerou Ziemo- mysla Kujavského. Václav se spokojil zatím s Krakovskem a usilo- val o jeho řádné uspořádání. O všech těchto složitých poměrech srv. ČD II, 1, str. 384—394, 421—426. XLV Schůzka ve Znojmě, o které zde přináší zprávu jen naše kronika, se konala asi v dubnu 1291. Líčení kronikářovo nepokládá Novotný (str. 93, pozn. č. 2) ve všech podrobnostech za hodnověrné; podle něho kronikář spíše hledal důvody, jimiž by vysvětlil jednání Václavovo při volbě Adolfa Nassavského. Ale možnost věrolom- nosti je u Albrechta vždy nutno připouštět. XLVI Vypravování o Václavově zásahu při volbě Adolfa Nassavského není ve všem správné, srv. Novotný, str. 94, pozn. 2; podobně Šusta (ČD II, 1, str. 441) soudí, že je sotva správné, líčí-li se věc tak, jako by český král stanul v čele šiku Albrechtových nepřátel. XLVII Míšeňský markrabě Jindřich Jasný, druhý manžel sestry Přemysla II., Anežky, rozdělil už r. 1262 své državy synům; staršímu Albrech- tovi dal lankrabství Durynské, mladšímu Dětřichovi markrabství Landsberské v pozdější Dolní Lužici a sám si ponechal Míšeň s Plíseňskem, Osterlandem a částí Dolní Lužice. Dětřich zemřel r. 1285 a zanechal svůj úděl synovi Fridrichovi, zvanému Tuto. Albrecht, věčně prodlužený hýřil, málo dbal o rodovou čest (dostal proto přezdívku „der Entartete“, „Nezdárný“) a měl stále spory se svými dospívajícími syny, Diezmannem (Dětřichem) a Fridri- chem, který měl příjmení „Pokousaný“ (mit der gebissenen Wan- ge), později také Čacký, Bojovný (der Freidige). Tito čtyři Wettinci, syn a tři vnukové Jindřicha Jasného, se pustili do prudkého zápasu o dědictví míšeňské. Fridrich Pokou- saný zajal otce a dlouho ho držel ve vazbě na hradě Rochlicích. Větší části Míšně se zmocnil Fridrich Tuto, Diezmann pak zaujal Plíseň- sko a Osterland. Třetí ze synů Jindřicha Jasného z jeho pozdního třetího manžel- ství, Fridrich, narozený až po uvedeném rozdělení, dostal v závěti otcově kus Míšně, jehož středem měly být Drážďany (jmenoval se Drážďanský nebo Malý). S ním uzavřel Václav II. dne 6. února 1289 smlouvu o směně jeho míšeňského území za zboží ve východních Čechách, jehož většinu tvořily statky zabrané zatčenému Závišovi, ke směně však nedošlo. Po smrti Fridricha Tuta r. 1291 prohlásil
Strana 432
432 433 Adolf Nassavský míšeňské země za spadlé na říši a získal na svou stranu Albrechta Nezdárného. Fridrich, o kterém se v této kapitole vypravuje, byl syn Albrechtův Fridrich der Freidige, kronika ho vzpomíná častěji (viz i kn. II, kap. XII). (Srv. Novotný, str. 96, pozn. č. 2; ČD II, 1, str. 398n.) XLVIII Vypravování o smíření Albrechtově s Václavem nepovažuje No- votný (str. 99, pozn. č. 4), který je klade k r. 1293, ve všech po- Probnostech za správné; naproti tomu Šusta (ČD II, I, str. 445, pozn. č. 2) je posunuje až k obratu roku 1296 (srv. i ČD II, I, str. 467). XLIX Václavovi II. při jeho usilování o polskou korunu šlo o to, aby získal souhlas papežské stolice. Ovšem od smrti Mikuláše IV. v dubnu 1292 zůstával papežský stolec neobsazen a zápasily o něj dvě sku- piny kardinálů pod vedením předních římských rodů, Colonnů a Orsiniů. Šlo o to, dozvědět se, která strana má větší naději na úspěch. V kolegiu kardinálů byli z Orsiniovců starý kardinál Matteo Orsini, zvaný Rosso (Rubeus), a jeho synovec Napoleon s Latinem Malabrancou. Tehdy poslal (asi v březnu 1293) Václav mistra Alexia sjednat zasnoubení své právě narozené dcerušky Jitky se synkem senátora Gentila Orsiniho a mocný římský rod skutečně navazoval styky s papežským dvorem. Ale Jitka zemřela 3. srpna 1294 a na konci téhož roku se vzdal papežství nově zvolený Celestin V. (srv. níže kap. LIV), místo něhož nastoupil Bonifác VIII. A u něho dosáhl velkopolský Přemysl (Přemyslav) s pomocí hnězdenského arcibis- kupa Jakuba Šwinky svolení, že se mohl dát 26. června 1295 v Hnězdně tamním arcibiskupem korunovat za krále polského a ob- novit tak po dvou stech letech polský korunovační akt. (Srv. ČD II, 1, str. 451—455.) L O povolání Václava II. krakovskými velmoži srv. pozn. ke kap. XXXV. Král Přemysl (Přemyslav) byl dne 8. února 1296 v pomezním dvorci Rogožně přepaden a zabit, jak se zdá, především členy šlech- tického rodu Zarembů. O tom, kdo byl vlastním původcem této vraždy, vznikly rozličné pověsti; tak byli obviňováni markrabí bra- niborští, některá knížata polská a v jednom pozdním pramenu se jmenuje mezi původci tohoto činu i král český, což je patrně pouhý dohad dějepisce 15. stol. (srv. ČD II, 1, str. 457). Po smrti Přemyslově otevřela se sice Václavovi II. cesta k polské koruně, ale byl zaneprázdněn jinými záležitostmi a vrátil se k to- muto plánu až po několika letech (srv. kap. LXVII). II L Důvod panstva, že pokoj v zemi není ještě takový, aby sem bylo možno s jistotou zvát cizí studenty a mistry, byla pouhá výmluva.
432 433 Adolf Nassavský míšeňské země za spadlé na říši a získal na svou stranu Albrechta Nezdárného. Fridrich, o kterém se v této kapitole vypravuje, byl syn Albrechtův Fridrich der Freidige, kronika ho vzpomíná častěji (viz i kn. II, kap. XII). (Srv. Novotný, str. 96, pozn. č. 2; ČD II, 1, str. 398n.) XLVIII Vypravování o smíření Albrechtově s Václavem nepovažuje No- votný (str. 99, pozn. č. 4), který je klade k r. 1293, ve všech po- Probnostech za správné; naproti tomu Šusta (ČD II, I, str. 445, pozn. č. 2) je posunuje až k obratu roku 1296 (srv. i ČD II, I, str. 467). XLIX Václavovi II. při jeho usilování o polskou korunu šlo o to, aby získal souhlas papežské stolice. Ovšem od smrti Mikuláše IV. v dubnu 1292 zůstával papežský stolec neobsazen a zápasily o něj dvě sku- piny kardinálů pod vedením předních římských rodů, Colonnů a Orsiniů. Šlo o to, dozvědět se, která strana má větší naději na úspěch. V kolegiu kardinálů byli z Orsiniovců starý kardinál Matteo Orsini, zvaný Rosso (Rubeus), a jeho synovec Napoleon s Latinem Malabrancou. Tehdy poslal (asi v březnu 1293) Václav mistra Alexia sjednat zasnoubení své právě narozené dcerušky Jitky se synkem senátora Gentila Orsiniho a mocný římský rod skutečně navazoval styky s papežským dvorem. Ale Jitka zemřela 3. srpna 1294 a na konci téhož roku se vzdal papežství nově zvolený Celestin V. (srv. níže kap. LIV), místo něhož nastoupil Bonifác VIII. A u něho dosáhl velkopolský Přemysl (Přemyslav) s pomocí hnězdenského arcibis- kupa Jakuba Šwinky svolení, že se mohl dát 26. června 1295 v Hnězdně tamním arcibiskupem korunovat za krále polského a ob- novit tak po dvou stech letech polský korunovační akt. (Srv. ČD II, 1, str. 451—455.) L O povolání Václava II. krakovskými velmoži srv. pozn. ke kap. XXXV. Král Přemysl (Přemyslav) byl dne 8. února 1296 v pomezním dvorci Rogožně přepaden a zabit, jak se zdá, především členy šlech- tického rodu Zarembů. O tom, kdo byl vlastním původcem této vraždy, vznikly rozličné pověsti; tak byli obviňováni markrabí bra- niborští, některá knížata polská a v jednom pozdním pramenu se jmenuje mezi původci tohoto činu i král český, což je patrně pouhý dohad dějepisce 15. stol. (srv. ČD II, 1, str. 457). Po smrti Přemyslově otevřela se sice Václavovi II. cesta k polské koruně, ale byl zaneprázdněn jinými záležitostmi a vrátil se k to- muto plánu až po několika letech (srv. kap. LXVII). II L Důvod panstva, že pokoj v zemi není ještě takový, aby sem bylo možno s jistotou zvát cizí studenty a mistry, byla pouhá výmluva.
Strana 433
Drobná zbojnictví a loupežná přepadení bývala ve středověkých státech zjevem zcela obvyklým a v Čechách byly po této stránce poměry stejné jako všude jinde. IV Starý svatý poustevník Petr Isernský (Petr de Murrhone), který přišel na papežský stolec přímo ze své osamělé horské jeskyně a na- prosto nestačil na „složité“ kuriální zápletky a závazky, odstoupil a místo „Božího prosťáčka“ nastoupil muž v plné životní síle, cti- žádostivý, neobyčejně sebevědomý a vášnivý Bonifác VIII., který tvrdošíjně usiloval o naprostou svrchovanost papežství nad svět- skými panovníky (srv. o něm ČD II, 1, str. 453, 623; o jeho sporech s Filipem IV. Sličným tamtéž, str. 604, 608, 611, 615; o přepadení papežově v Anagni tamtéž, str. 622). LX Cisterciácký řád řehole sv. Bernarda, řád „šedých mnichů“, měl v Čechách v 13. stol. velmi význačné postavení a byl velmi oblíben u některých našich feudálů. Získal u nás v době od poloviny 12. stol. veliký počet rozsáhlých majetků a staral se pečlivým hospodářstvím o jejich zvelebení a rozšíření. Vyznačoval se pevnou soudržností cel- kové organizace, která měla jednotné vedení. Všechny jeho kláštery v zemi tvořily přesně ucelené těleso, které bylo spjato trvalými vztahy mladších konventů ke konventům mateřským i povinnou návštěvou ročních generálních kapitul v Citeaux. Řád byl v době svého rozkvětu evropskou mocí a silně zasahoval i do našich dějin. Do jeho českých klášterů přicházeli stále noví členové z Německa, a proto je Češi nazývali „rýnskými mnichy“. Starší kláštery cister- ciácké byly u nás v Sedlci u Kutné Hory, Plasích, Hradišti, Pomuku, Sv. Poli a k nim přistoupily v 13. stol. Velehrad, Osek, Ždár, Tiš- nov, Oslavany, Pohled, Vyšší Brod, Zlatá Koruna a konečně Zbra- slav. Na dvoře Václava II. dosáhli velikého vlivu tři jeho opati: Dětřich (Theoderich), opat ve Valdsasích, sedlecký Heidenreich, Sas, výborný organizátor a znamenitý finančník, který z důchodů plynoucích klášteru z kutnohorských dolů skupoval statky v dale- kém okolí a proměnil klášter přímo v banku, poskytující úvěr králi i panstvu, a učený zbraslavský Konrád, Durynk, vynikající diplo- mat a zkušený dvořan (srv. ČD II, I, str. 513n.). LXII Ze svatebních hostí byl Heřman Braniborský synem Oty V. Dlou- hého. Jeho strýc Ota se Šípem měl toto příjmení od zranění šípem, které utrpěl v červnu 1278 při útoku na hrad Strassfurt; hrot šípu mu tehdy nadlouho uvázl v lebce. LXII Tvar hudebních nástrojů, které Petr uvádí ve svých verších, nelze přesně určit. Tympana byly bubny, chori (= kóry) byly nástroje podobné dudám, rotta byl strunný nástroj (cithara) (Nejedlý, str. 3, 13—14). Nablum byl asi staročeský žaltář (desietistrun, slavník),
Drobná zbojnictví a loupežná přepadení bývala ve středověkých státech zjevem zcela obvyklým a v Čechách byly po této stránce poměry stejné jako všude jinde. IV Starý svatý poustevník Petr Isernský (Petr de Murrhone), který přišel na papežský stolec přímo ze své osamělé horské jeskyně a na- prosto nestačil na „složité“ kuriální zápletky a závazky, odstoupil a místo „Božího prosťáčka“ nastoupil muž v plné životní síle, cti- žádostivý, neobyčejně sebevědomý a vášnivý Bonifác VIII., který tvrdošíjně usiloval o naprostou svrchovanost papežství nad svět- skými panovníky (srv. o něm ČD II, 1, str. 453, 623; o jeho sporech s Filipem IV. Sličným tamtéž, str. 604, 608, 611, 615; o přepadení papežově v Anagni tamtéž, str. 622). LX Cisterciácký řád řehole sv. Bernarda, řád „šedých mnichů“, měl v Čechách v 13. stol. velmi význačné postavení a byl velmi oblíben u některých našich feudálů. Získal u nás v době od poloviny 12. stol. veliký počet rozsáhlých majetků a staral se pečlivým hospodářstvím o jejich zvelebení a rozšíření. Vyznačoval se pevnou soudržností cel- kové organizace, která měla jednotné vedení. Všechny jeho kláštery v zemi tvořily přesně ucelené těleso, které bylo spjato trvalými vztahy mladších konventů ke konventům mateřským i povinnou návštěvou ročních generálních kapitul v Citeaux. Řád byl v době svého rozkvětu evropskou mocí a silně zasahoval i do našich dějin. Do jeho českých klášterů přicházeli stále noví členové z Německa, a proto je Češi nazývali „rýnskými mnichy“. Starší kláštery cister- ciácké byly u nás v Sedlci u Kutné Hory, Plasích, Hradišti, Pomuku, Sv. Poli a k nim přistoupily v 13. stol. Velehrad, Osek, Ždár, Tiš- nov, Oslavany, Pohled, Vyšší Brod, Zlatá Koruna a konečně Zbra- slav. Na dvoře Václava II. dosáhli velikého vlivu tři jeho opati: Dětřich (Theoderich), opat ve Valdsasích, sedlecký Heidenreich, Sas, výborný organizátor a znamenitý finančník, který z důchodů plynoucích klášteru z kutnohorských dolů skupoval statky v dale- kém okolí a proměnil klášter přímo v banku, poskytující úvěr králi i panstvu, a učený zbraslavský Konrád, Durynk, vynikající diplo- mat a zkušený dvořan (srv. ČD II, I, str. 513n.). LXII Ze svatebních hostí byl Heřman Braniborský synem Oty V. Dlou- hého. Jeho strýc Ota se Šípem měl toto příjmení od zranění šípem, které utrpěl v červnu 1278 při útoku na hrad Strassfurt; hrot šípu mu tehdy nadlouho uvázl v lebce. LXII Tvar hudebních nástrojů, které Petr uvádí ve svých verších, nelze přesně určit. Tympana byly bubny, chori (= kóry) byly nástroje podobné dudám, rotta byl strunný nástroj (cithara) (Nejedlý, str. 3, 13—14). Nablum byl asi staročeský žaltář (desietistrun, slavník),
Strana 434
434 435 tvaru harfového trojúhelníka, sambucus (i fem. sambuca) byl rovněž strunný nástroj. Tuba byla trouba, trubka i roh, figella asi píšťala. LXVI O českém mincovnictví v 2. polovině 13. stol. a o Václavově měnové reformě podrobně vykládá Šusta (ČD II, 1, str. 543—554, i ČD II, 3, str. 76). Každá „moneta“ (mincovna) byl útvar složitý a je třeba rozezná- vat její stránku technickou a obchodní. Tavení starého i nového stříbra, lití cánů, vytepávání plechů, hotovení střížků, vlastní ra- žení peněz a jejich zkoušení na váze, to vše konali za stanovenou odměnu odborníci (mincéři) v dílnách, které bývaly v jejich dědič- ném nebo doživotním držení; někdy však byly králem načas prona- jímány podnikavým měšťanům. 6 Druhou složkou, přičleněnou k mincéřské dílně, bylo „cambium“, směnárna, peněžnický krám, v kterém se vyměňovaly peníze za nové, přijímal ražebný kov (stříbro a rýžovné zlato) a odkud se vykonával dozor nad oběhem mincí. V 2. polovině 13. stol. pronajímal král veškerý mincovní obchod (odděleně v Čechách a na Moravě) druž- stvu zámožných obchodníků, kteří se tím vespolek stávali „magistri monetae“ (minemistři), a uzavíral s ním přesnou smlouvu tzv. „lo- catio monetae“ o tom, v jakém zrnu a stříži budou nové mince ra- ženy; za to měli nárok na část výtěžku. Při každé mincovně měl král dozorce, zvaného notář nebo mincovní provizor; nájemci spravovali mincovnu buď sami nebo svými „campsory“ a „prokurátory“. Tenké a křehké brakteáty, jejichž hodnota byla nestálá, nestačily už potřebám vzmáhajícího se obchodu, a tak se při větších platbách buď užívalo stříbra neraženého, čemuž mincovny bránily, nebo se ražené peníze braly ne podle svého počtu, nýbrž na váhu, jako pou- hý kov (tak uvádí i naše kronika). Václav II. se rozhodl (po příkladu bohatých měst italských, zejména Florencie, a francouzského krále) zrušit místní mincovny, soustředit veškerou ražbu v jediné ústřední mincovně, která by razila minci hodnotnou, nepodléhající občasným „renovacím“, a za- vést monopol veškerého obchodu stříbrem v rukou královské ko- mory. Bylo to rozhodnutí smělé, ale i nákladné, na které nestačily ani odborné znalosti, ani peněžní prostředky domácího měšťanstva, a proto se král obrátil do Itálie, do Toskány, kde už společenstva (societates) bankéřů měla veliké zkušenosti obchodní a peněžní, především ve Florencii. Dva Florentané Musciato a Albizzo de Francesci stali se r. 1293 finančními rádci a správci francouzského krále Filipa IV. Sličného a je možné, že se s nimi Václav II. r. 1298 seznámil na říšském sjezdě v Norimberce, kde byli jako zástupci francouzského krále. Na začátku r. 1300 byla italská „societas“ po- věřena zaražením nové mince. Byli to tři společníci, ne snad řemeslní mincéři, nýbrž zkušení bankéři, a to: Rinieri (Reinhard, v listinách Ruenher, Reynherius, Reynerius de Florentia), Appardo (Alfard), syn pana Taddea ze slavného rodu Donatiů, a Cyno (Týno). Hlavou této společnosti, které král Václav II. udělil zvláštní výsady (Regesta II, č. 2005), byl asi Rinieri (Reiner), který se stal brzy členem královské komory. Koupil v dubnu r. 1300 mlýn před brněnskými branami s některými grunty a v Brně samém dům s jinými dvěma mlýny a valchou na Svi- tavě (Regesta II, č. 1880, 2760). (Tyto budovy koupili Florentané na
434 435 tvaru harfového trojúhelníka, sambucus (i fem. sambuca) byl rovněž strunný nástroj. Tuba byla trouba, trubka i roh, figella asi píšťala. LXVI O českém mincovnictví v 2. polovině 13. stol. a o Václavově měnové reformě podrobně vykládá Šusta (ČD II, 1, str. 543—554, i ČD II, 3, str. 76). Každá „moneta“ (mincovna) byl útvar složitý a je třeba rozezná- vat její stránku technickou a obchodní. Tavení starého i nového stříbra, lití cánů, vytepávání plechů, hotovení střížků, vlastní ra- žení peněz a jejich zkoušení na váze, to vše konali za stanovenou odměnu odborníci (mincéři) v dílnách, které bývaly v jejich dědič- ném nebo doživotním držení; někdy však byly králem načas prona- jímány podnikavým měšťanům. 6 Druhou složkou, přičleněnou k mincéřské dílně, bylo „cambium“, směnárna, peněžnický krám, v kterém se vyměňovaly peníze za nové, přijímal ražebný kov (stříbro a rýžovné zlato) a odkud se vykonával dozor nad oběhem mincí. V 2. polovině 13. stol. pronajímal král veškerý mincovní obchod (odděleně v Čechách a na Moravě) druž- stvu zámožných obchodníků, kteří se tím vespolek stávali „magistri monetae“ (minemistři), a uzavíral s ním přesnou smlouvu tzv. „lo- catio monetae“ o tom, v jakém zrnu a stříži budou nové mince ra- ženy; za to měli nárok na část výtěžku. Při každé mincovně měl král dozorce, zvaného notář nebo mincovní provizor; nájemci spravovali mincovnu buď sami nebo svými „campsory“ a „prokurátory“. Tenké a křehké brakteáty, jejichž hodnota byla nestálá, nestačily už potřebám vzmáhajícího se obchodu, a tak se při větších platbách buď užívalo stříbra neraženého, čemuž mincovny bránily, nebo se ražené peníze braly ne podle svého počtu, nýbrž na váhu, jako pou- hý kov (tak uvádí i naše kronika). Václav II. se rozhodl (po příkladu bohatých měst italských, zejména Florencie, a francouzského krále) zrušit místní mincovny, soustředit veškerou ražbu v jediné ústřední mincovně, která by razila minci hodnotnou, nepodléhající občasným „renovacím“, a za- vést monopol veškerého obchodu stříbrem v rukou královské ko- mory. Bylo to rozhodnutí smělé, ale i nákladné, na které nestačily ani odborné znalosti, ani peněžní prostředky domácího měšťanstva, a proto se král obrátil do Itálie, do Toskány, kde už společenstva (societates) bankéřů měla veliké zkušenosti obchodní a peněžní, především ve Florencii. Dva Florentané Musciato a Albizzo de Francesci stali se r. 1293 finančními rádci a správci francouzského krále Filipa IV. Sličného a je možné, že se s nimi Václav II. r. 1298 seznámil na říšském sjezdě v Norimberce, kde byli jako zástupci francouzského krále. Na začátku r. 1300 byla italská „societas“ po- věřena zaražením nové mince. Byli to tři společníci, ne snad řemeslní mincéři, nýbrž zkušení bankéři, a to: Rinieri (Reinhard, v listinách Ruenher, Reynherius, Reynerius de Florentia), Appardo (Alfard), syn pana Taddea ze slavného rodu Donatiů, a Cyno (Týno). Hlavou této společnosti, které král Václav II. udělil zvláštní výsady (Regesta II, č. 2005), byl asi Rinieri (Reiner), který se stal brzy členem královské komory. Koupil v dubnu r. 1300 mlýn před brněnskými branami s některými grunty a v Brně samém dům s jinými dvěma mlýny a valchou na Svi- tavě (Regesta II, č. 1880, 2760). (Tyto budovy koupili Florentané na
Strana 435
jiné podniky, nejspíše textilní.) Rinieri se stal r. 1304 zemským hejtmanem v Krakově (Regesta II, č. 2019). Appard (nebo Alfred) získal panství na Moravě a počal se podle něho psáti de Nigro monte („z Černé Hory“) a r. 1305 byl podkomořím (srv. Regesta II, č. 2019). O jejich pozdějším působení srv. ČD II, I, str. 653n. Svůj úkol splnili velmi brzy a tak úspěšně, že už v červenci 1300 byly dány do oběhu první bílé groše. Vzorem jim byl groš tourský (grossus turonensis). Na líci měly dvojí perlovitý obvod, v jehož vnitřním kruhu bylo jméno královo „Wenzeslaus Secundus“ (Vác- lav Druhý), ve vnějším titul „Dei gratia rex Boemie“ (z Boží milosti král český); uvnitř lemovaly královskou korunu. Na rubu stál lev s korunou a s hřívou, kterou tvořila trojí řada měsíčků a v perlovi- tém obvodě byl nadpis „grossi Pragenses“ (groše pražské). Vážily asi čtyři gramy (3,975 g) a měly dobrou jakost stříbra, patnáctiloto- vou, takže příměsku byla jen asi jedna šestnáctina. Vedle grošů byly raženy malé denáry s nápisem „parvi Pragen- ses“, jichž bylo dvanáct na groš (viz obr. č. 40). Z hřivny pražské, těžké 253,14 g, se razilo 64 grošů, ale za hřivnu stříbra odváděného v mincovně se platilo 56 grošů, takže koruna měla při té směně zisk asi 12,5 %, na tu dobu velmi mírný. Zaražení pražských grošů byl čin velmi významný a náš kronikář jej velebí právem. LXVII O získání koruny polské viz podrobně v ČD II, 1, str. 555—576. Po zavraždění Přemysla Kališského uplatňovali nároky na jeho dědictví dolnoslezský Jindřich Hlohovský a kujavský Vladislav Lokietek. Mezi Lokietkem a Václavem II. nastaly složité a svízelné zápasy, o jejichž průběhu nejsme pro nedostatek současných pra- menů dobře zpraveni. Mínění českých a polských historiků se roz- cházejí podle toho, jak posuzovali několik málo spolehlivých zpráv o těchto událostech. Hlavně není možno s jistotou říci, zda nakonec Václav II. podnikl svou výpravu na získání polské koruny na vy- zvání polského duchovenstva nebo z vlastního popudu. Že však šlo o výpravu výbojnou, tomu nasvědčuje skutečnost, že Václavovo vojsko bylo převážně složeno z najatých německých žoldnéřů. Krátce před jízdou do Polska byl v červenci v Praze slaven Václa- vův formální sňatek s Přemyslovou dcerkou Richenzou (Ryksou, Rejčkou), tehdy ještě ne dvanáctiletou. Mladičká nevěsta ztratila matku Švédku, po níž měla jméno, v pátém roce svého věku, otce v sedmém a žila v Německu u své nevlastní matky, třetí manželky Přemyslovy, Markéty, dcery markraběte braniborského. Ta ji za- snoubila jejímu bratranci Otovi, nejmladšímu synovi Oty Dlouhého (srv. níže kap. LXIX). Výprava českého krále do Polska měla plný úspěch, Lokietek nemohl čelit jeho převaze a byl nucen uprchnout do ciziny. Václa- vovi pak nasadil v Hnězdně královskou korunu arcibiskup Jakub Šwinka, prudký odpůrce německého živlu v Polsku. Zásluhou Václavovou se Polsko — alespoň z větší části — stalo opět po dlouhé době politickým celkem, královstvím, které bylo s Českým královstvím spojeno jen personální unií. Okolo roku 1300 se znak bílé orlice stává symbolem polského státu. Tomuto celku dal český král novou správní organizaci, do té doby tam neznámou. Ponechal sice v každém polském kraji dvorské a zemské hodnosti
jiné podniky, nejspíše textilní.) Rinieri se stal r. 1304 zemským hejtmanem v Krakově (Regesta II, č. 2019). Appard (nebo Alfred) získal panství na Moravě a počal se podle něho psáti de Nigro monte („z Černé Hory“) a r. 1305 byl podkomořím (srv. Regesta II, č. 2019). O jejich pozdějším působení srv. ČD II, I, str. 653n. Svůj úkol splnili velmi brzy a tak úspěšně, že už v červenci 1300 byly dány do oběhu první bílé groše. Vzorem jim byl groš tourský (grossus turonensis). Na líci měly dvojí perlovitý obvod, v jehož vnitřním kruhu bylo jméno královo „Wenzeslaus Secundus“ (Vác- lav Druhý), ve vnějším titul „Dei gratia rex Boemie“ (z Boží milosti král český); uvnitř lemovaly královskou korunu. Na rubu stál lev s korunou a s hřívou, kterou tvořila trojí řada měsíčků a v perlovi- tém obvodě byl nadpis „grossi Pragenses“ (groše pražské). Vážily asi čtyři gramy (3,975 g) a měly dobrou jakost stříbra, patnáctiloto- vou, takže příměsku byla jen asi jedna šestnáctina. Vedle grošů byly raženy malé denáry s nápisem „parvi Pragen- ses“, jichž bylo dvanáct na groš (viz obr. č. 40). Z hřivny pražské, těžké 253,14 g, se razilo 64 grošů, ale za hřivnu stříbra odváděného v mincovně se platilo 56 grošů, takže koruna měla při té směně zisk asi 12,5 %, na tu dobu velmi mírný. Zaražení pražských grošů byl čin velmi významný a náš kronikář jej velebí právem. LXVII O získání koruny polské viz podrobně v ČD II, 1, str. 555—576. Po zavraždění Přemysla Kališského uplatňovali nároky na jeho dědictví dolnoslezský Jindřich Hlohovský a kujavský Vladislav Lokietek. Mezi Lokietkem a Václavem II. nastaly složité a svízelné zápasy, o jejichž průběhu nejsme pro nedostatek současných pra- menů dobře zpraveni. Mínění českých a polských historiků se roz- cházejí podle toho, jak posuzovali několik málo spolehlivých zpráv o těchto událostech. Hlavně není možno s jistotou říci, zda nakonec Václav II. podnikl svou výpravu na získání polské koruny na vy- zvání polského duchovenstva nebo z vlastního popudu. Že však šlo o výpravu výbojnou, tomu nasvědčuje skutečnost, že Václavovo vojsko bylo převážně složeno z najatých německých žoldnéřů. Krátce před jízdou do Polska byl v červenci v Praze slaven Václa- vův formální sňatek s Přemyslovou dcerkou Richenzou (Ryksou, Rejčkou), tehdy ještě ne dvanáctiletou. Mladičká nevěsta ztratila matku Švédku, po níž měla jméno, v pátém roce svého věku, otce v sedmém a žila v Německu u své nevlastní matky, třetí manželky Přemyslovy, Markéty, dcery markraběte braniborského. Ta ji za- snoubila jejímu bratranci Otovi, nejmladšímu synovi Oty Dlouhého (srv. níže kap. LXIX). Výprava českého krále do Polska měla plný úspěch, Lokietek nemohl čelit jeho převaze a byl nucen uprchnout do ciziny. Václa- vovi pak nasadil v Hnězdně královskou korunu arcibiskup Jakub Šwinka, prudký odpůrce německého živlu v Polsku. Zásluhou Václavovou se Polsko — alespoň z větší části — stalo opět po dlouhé době politickým celkem, královstvím, které bylo s Českým královstvím spojeno jen personální unií. Okolo roku 1300 se znak bílé orlice stává symbolem polského státu. Tomuto celku dal český král novou správní organizaci, do té doby tam neznámou. Ponechal sice v každém polském kraji dvorské a zemské hodnosti
Strana 436
436 437 (palatýna, kastelána, vévodu, soudce, korouhevníka, mečníka), ale jeho správu vedl při účasti domácích velmožů králův zástupce, ca- pitaneus, hejtman, polsky starosta. Tato správní instituce „starostů se udržela ještě dlouho po vládě Václavově a všechny silné vlády polských králů v 14. a 15. stol. se o ni opíraly. LXVIII Politické poměry v Uhrách za Ondřeje III. a po jeho smrti a snahy rodu z Anjou o uherskou korunu s pomocí kurie a krále Albrechta podrobně rozebírá Šusta v ČD II, 1, str. 576—625. LX Václav II. se ještě před výpravou do Uher pokoušel o slušný smír s Albrechtem a poslal koncem listopadu 1303 do Vídně poselstvo s Petrem z Aspeltu. Ale jednání nemělo úspěch, protože Albrecht si kladl tvrdé požadavky. Podle papežského nálezu žádal, aby Vác- lav III. ustoupil z Uher, popíral jeho právo na polskou korunu, chtěl, aby se vzdal držení zástav v Horní Falci, Chebu i v zemích míšeňských, a konečně tvrdil, že římským králům patří regální právo na všechny doly v českých zemích, a podle toho žádal, aby mu dal jako odstupné za toto právo značnou částku nebo aby mu postoupil kutnohorskou urburu aspoň na šest let. Albrecht si dal výrokem spřízněných knížat přiřknout právo vý- kupu říšských zástav v Chebsku a Míšni a uznat nárok na horní regál v Čechách. Když pak Václav II. nevyhověl opakovanému obeslání před říšský sjezd, byl proti němu asi koncem června 1304 ve Frankfurtě vysloven říšský acht jako „škůdci práv říše“. Zároveň se Albrecht horlivě a pečlivě připravoval na tažení proti českému králi a hleděl získat spojence a pomoc, kde se dalo (srv. ČD II, 1, str. 627—631, 637—639). Ale teprve koncem září se spo- jilo jeho početné vojsko s rakouským vojskem Rudolfovým, které zatím s kumánskými houfci krutě řádilo od konce srpna na Moravě. Líčení kronikářovo o ukrutnostech divokých pohanských Kumánů, pro které byla válka velikým lovem na lidi pro východní otrocké trhy, není nijak zveličeno. Vždyť vévoda Rudolf jim dal písemný revers, že smějí místo žoldu v českých zemích pálit vesnice, od- vádět křesťany do otroctví a zachovávat na výpravě pohanské pověry i oběti. Jejich bestiální řádění bylo i pro otrlý středověk příšerné. A tak měl český král — jako kdysi jeho otec — na podzim r. 1304 proti sobě tytéž činitele: nepřízeň římské kurie, tvrdou habsburskou hrabivost a uherskou loupeživost. Ale čtvrtý činitel, který tehdy značně přispěl k tragickému pádu Přemysla II., totiž české panstvo, mu zachovalo věrnost a sebralo brannou hotovost. Václav se vyhý- bal veliké polní srážce, ale když Albrechtovo vojsko, ležící před Kutnou Horou, trpělo úplavicí, dal rychlými posly všem skupinám zemské hotovosti rozkaz, aby se do čtyř dnů shromáždily u Kolína. Zásluhu o toto královo rozhodnutí přičítali současníci ráznému postupu pana Jindřicha z Lipé, který tak poprvé účinně zasahuje do veřejných událostí. Jindřich z Lipé pocházel z druhé větve rozrostlého rodu Ronovců znaku ostrve (o první, pánů z Lichtemburka, viz zde v pozn. ke kap. XXIV), kterou založil Častolov (1211—1253), druhý syn pana
436 437 (palatýna, kastelána, vévodu, soudce, korouhevníka, mečníka), ale jeho správu vedl při účasti domácích velmožů králův zástupce, ca- pitaneus, hejtman, polsky starosta. Tato správní instituce „starostů se udržela ještě dlouho po vládě Václavově a všechny silné vlády polských králů v 14. a 15. stol. se o ni opíraly. LXVIII Politické poměry v Uhrách za Ondřeje III. a po jeho smrti a snahy rodu z Anjou o uherskou korunu s pomocí kurie a krále Albrechta podrobně rozebírá Šusta v ČD II, 1, str. 576—625. LX Václav II. se ještě před výpravou do Uher pokoušel o slušný smír s Albrechtem a poslal koncem listopadu 1303 do Vídně poselstvo s Petrem z Aspeltu. Ale jednání nemělo úspěch, protože Albrecht si kladl tvrdé požadavky. Podle papežského nálezu žádal, aby Vác- lav III. ustoupil z Uher, popíral jeho právo na polskou korunu, chtěl, aby se vzdal držení zástav v Horní Falci, Chebu i v zemích míšeňských, a konečně tvrdil, že římským králům patří regální právo na všechny doly v českých zemích, a podle toho žádal, aby mu dal jako odstupné za toto právo značnou částku nebo aby mu postoupil kutnohorskou urburu aspoň na šest let. Albrecht si dal výrokem spřízněných knížat přiřknout právo vý- kupu říšských zástav v Chebsku a Míšni a uznat nárok na horní regál v Čechách. Když pak Václav II. nevyhověl opakovanému obeslání před říšský sjezd, byl proti němu asi koncem června 1304 ve Frankfurtě vysloven říšský acht jako „škůdci práv říše“. Zároveň se Albrecht horlivě a pečlivě připravoval na tažení proti českému králi a hleděl získat spojence a pomoc, kde se dalo (srv. ČD II, 1, str. 627—631, 637—639). Ale teprve koncem září se spo- jilo jeho početné vojsko s rakouským vojskem Rudolfovým, které zatím s kumánskými houfci krutě řádilo od konce srpna na Moravě. Líčení kronikářovo o ukrutnostech divokých pohanských Kumánů, pro které byla válka velikým lovem na lidi pro východní otrocké trhy, není nijak zveličeno. Vždyť vévoda Rudolf jim dal písemný revers, že smějí místo žoldu v českých zemích pálit vesnice, od- vádět křesťany do otroctví a zachovávat na výpravě pohanské pověry i oběti. Jejich bestiální řádění bylo i pro otrlý středověk příšerné. A tak měl český král — jako kdysi jeho otec — na podzim r. 1304 proti sobě tytéž činitele: nepřízeň římské kurie, tvrdou habsburskou hrabivost a uherskou loupeživost. Ale čtvrtý činitel, který tehdy značně přispěl k tragickému pádu Přemysla II., totiž české panstvo, mu zachovalo věrnost a sebralo brannou hotovost. Václav se vyhý- bal veliké polní srážce, ale když Albrechtovo vojsko, ležící před Kutnou Horou, trpělo úplavicí, dal rychlými posly všem skupinám zemské hotovosti rozkaz, aby se do čtyř dnů shromáždily u Kolína. Zásluhu o toto královo rozhodnutí přičítali současníci ráznému postupu pana Jindřicha z Lipé, který tak poprvé účinně zasahuje do veřejných událostí. Jindřich z Lipé pocházel z druhé větve rozrostlého rodu Ronovců znaku ostrve (o první, pánů z Lichtemburka, viz zde v pozn. ke kap. XXIV), kterou založil Častolov (1211—1253), druhý syn pana
Strana 437
Smila Světlíka, a která zaujala širokou oblast v severních Čechách od pozdějšího Bezdězu, Bělé a Dubé až do Frýdlantska a Lužice, do míšeňského Hohenštejnska, Šluknovska a Rumburska (Ronn- berg). Častolov měl čtyři syny: Hynka, Albrechta, Chvala a Často- lova, kteří se rozdělili o otcovo veliké dědictví tak, že jeden seděl na Dubé, druhý na Frýdlantu (za Libercem), třetí na Lipém a čtvrtý na Frýdlantu u Lipého. Hynek, který se zpočátku s bratrem nazýval z Frýdlantu nad Doksou, později z Dubé, patřil jako nejvyšší purkrabí k předním panským rádcům a dvořanům Václava II. Svou neúnavnou zištností vytvořil svému rodu ono rozsáhlé panství. Jeho nejstarší syn, Póta (Půta) z Frýdlantu, se stal praotcem Adršbachů z Dubé. Pro druhého syna, zvaného Žák, získal až u samé Prahy Holešovice. Jeho třetí syn, Hynek (Heiman), který sobě i svým po- tomkům vysloužil přezdívku Berka (od bráti), ovládl zástavně krá- lovské statky v Kladsku, patřil k nejbohatším pánům a zabral na- dlouho i lanškrounské majetky kláštera Zbraslavského. Ctvrtému synovi, rovněž Hynkovi (Hynáčkovi), vystavěl otec Housku. (Srv. ČD, II, 2, str. 14—15, II, 3, str. 88—90.) Bratr pana Hynka z Dubé Chval, který ztratil za Přemysla II. panství v Žitavě a na Ronově, podržel s bratrem Častolovem Ojvín a Pirkštejn a založil už předtím město Lipou s vodním hradem na Ploučnici. Jeho synové Jindřich a Čeněk z Lipé požívali na dvoře Václava II. účinné přízně a pomoci mocného strýce Hynka z Dubé. Mladý Jindřich z Lipé (narodil se asi ke konci vlády Přemysla II.) byl se svým příbuzným Raimundem z Lichtemburka v polovině devadesátých let 13. stol. mezi dlužníky pražských bohatých měš- ťanů. Podle žitavské tradice sloužil pak v Polsku pod královským starostou Tasem z Vizmburka a vysloužil prý si zástavu Žitavy (kdysi majetku svého otce), která se zatím stala významným městem, a hradu Ronova. Podle Dalimila (kap. XCVII) hájil úspěšně Kutnou Horu se svým druhem, po matce příbuzným, panem Janem (Ješkem) z Vartem- berka (ze Stráže) z rodu markvartické lvice, jehož državy na Děčín- sku i v Pojizeří sousedily s hlavní oblastí Ronovců. Podle jiné zprávy stál v čele vojska shromážděného u Kolína. Král Albrecht z obavy před napadnutím posádkou z města z týlu ustoupil 22. října asi na dvě míle od města a pasoval tam jako před rozhodující bitvou asi padesát panošů na rytíře. Ale většina rádců Václava II., když našel Albrechtův tábor opuštěný, byla pro to ne- pouštět se do rozhodné bitvy, nýbrž ponechat věc vývoji. Na Vyso- čině napadl předčasně sníh, Uhři se bouřili a také říšští žoldnéři, jejichž houfce prořídly úplavicí, neměli mnoho chuti do boje. Albrecht byl donucen ke kvapnému ústupu a i na něm utrpěl veliké ztráty. Tehdy podle Dalimila (XCVII, 21—24): „Jindřich s Ješkem vždy o Švabiech biešta, škodu jim velikú činiešta. To Jindřichovi i pomože, pro své hrdinstvo ot toho času sě vzmože. Páni z Vartemberka pocházeli z rodu Markvarticů. Jejich praděd Markvart z Března založil na holém vrchu za Mimoní hrad Stráž nebo Vartenberk. Jeho syn Beneš Veliký měl čtyři syny: Jana, Beneše, Markvarta a Beneše. Nejstarší Jan držel po otci Stráž (Var- tenberk) a Ralsko a byl významným činitelem v tehdejším veřejném životě. O něm vypráví kronika na tomto místě a v I. kn., kap. LXXXVII, XCII, XCIII, XCV, CXXVI. Jeho synové Vaněk, Jan
Smila Světlíka, a která zaujala širokou oblast v severních Čechách od pozdějšího Bezdězu, Bělé a Dubé až do Frýdlantska a Lužice, do míšeňského Hohenštejnska, Šluknovska a Rumburska (Ronn- berg). Častolov měl čtyři syny: Hynka, Albrechta, Chvala a Často- lova, kteří se rozdělili o otcovo veliké dědictví tak, že jeden seděl na Dubé, druhý na Frýdlantu (za Libercem), třetí na Lipém a čtvrtý na Frýdlantu u Lipého. Hynek, který se zpočátku s bratrem nazýval z Frýdlantu nad Doksou, později z Dubé, patřil jako nejvyšší purkrabí k předním panským rádcům a dvořanům Václava II. Svou neúnavnou zištností vytvořil svému rodu ono rozsáhlé panství. Jeho nejstarší syn, Póta (Půta) z Frýdlantu, se stal praotcem Adršbachů z Dubé. Pro druhého syna, zvaného Žák, získal až u samé Prahy Holešovice. Jeho třetí syn, Hynek (Heiman), který sobě i svým po- tomkům vysloužil přezdívku Berka (od bráti), ovládl zástavně krá- lovské statky v Kladsku, patřil k nejbohatším pánům a zabral na- dlouho i lanškrounské majetky kláštera Zbraslavského. Ctvrtému synovi, rovněž Hynkovi (Hynáčkovi), vystavěl otec Housku. (Srv. ČD, II, 2, str. 14—15, II, 3, str. 88—90.) Bratr pana Hynka z Dubé Chval, který ztratil za Přemysla II. panství v Žitavě a na Ronově, podržel s bratrem Častolovem Ojvín a Pirkštejn a založil už předtím město Lipou s vodním hradem na Ploučnici. Jeho synové Jindřich a Čeněk z Lipé požívali na dvoře Václava II. účinné přízně a pomoci mocného strýce Hynka z Dubé. Mladý Jindřich z Lipé (narodil se asi ke konci vlády Přemysla II.) byl se svým příbuzným Raimundem z Lichtemburka v polovině devadesátých let 13. stol. mezi dlužníky pražských bohatých měš- ťanů. Podle žitavské tradice sloužil pak v Polsku pod královským starostou Tasem z Vizmburka a vysloužil prý si zástavu Žitavy (kdysi majetku svého otce), která se zatím stala významným městem, a hradu Ronova. Podle Dalimila (kap. XCVII) hájil úspěšně Kutnou Horu se svým druhem, po matce příbuzným, panem Janem (Ješkem) z Vartem- berka (ze Stráže) z rodu markvartické lvice, jehož državy na Děčín- sku i v Pojizeří sousedily s hlavní oblastí Ronovců. Podle jiné zprávy stál v čele vojska shromážděného u Kolína. Král Albrecht z obavy před napadnutím posádkou z města z týlu ustoupil 22. října asi na dvě míle od města a pasoval tam jako před rozhodující bitvou asi padesát panošů na rytíře. Ale většina rádců Václava II., když našel Albrechtův tábor opuštěný, byla pro to ne- pouštět se do rozhodné bitvy, nýbrž ponechat věc vývoji. Na Vyso- čině napadl předčasně sníh, Uhři se bouřili a také říšští žoldnéři, jejichž houfce prořídly úplavicí, neměli mnoho chuti do boje. Albrecht byl donucen ke kvapnému ústupu a i na něm utrpěl veliké ztráty. Tehdy podle Dalimila (XCVII, 21—24): „Jindřich s Ješkem vždy o Švabiech biešta, škodu jim velikú činiešta. To Jindřichovi i pomože, pro své hrdinstvo ot toho času sě vzmože. Páni z Vartemberka pocházeli z rodu Markvarticů. Jejich praděd Markvart z Března založil na holém vrchu za Mimoní hrad Stráž nebo Vartenberk. Jeho syn Beneš Veliký měl čtyři syny: Jana, Beneše, Markvarta a Beneše. Nejstarší Jan držel po otci Stráž (Var- tenberk) a Ralsko a byl významným činitelem v tehdejším veřejném životě. O něm vypráví kronika na tomto místě a v I. kn., kap. LXXXVII, XCII, XCIII, XCV, CXXVI. Jeho synové Vaněk, Jan
Strana 438
438 439 a Beneš založili nové pošlosti. Druhý syn Beneše Velikého, Beneš (1295—1332), držel po otci Veselí (Vysoké) a r. 1327 zástavně Veliš s Jičínem. Padl r. 1332 v bitvě u Mailberka (srv. II. kn., kap. XXX). IV LX Václav II. ještě za svého života uzavřel s Albrechtem smír, v kterém učinil různé ústupky Albrechtovým požadavkům (v Chebsku a Míšni). (Srv. i ČD II, 1, str. 658—665.) LXXXIV Líčení královy zhýralosti není příliš nadsazeno; i jiní letopisci mu vytýkají jeho nevázaný život (nesmírné opíjení, běhání za nevěst- kami), přesahující obvyklou míru bujnosti mladých soudobých knížat. Není také třeba věřit s panem Petrem, „že tu šlo o dábelský úklad vypočítavých velmožů, kteří své synky úmyslně Václavovi za svůdce nastrkovali, jen aby ho přivedli k nedbalosti a špatným životem otupili jeho panovnickou ráznost“. (ČD II, 1, str. 670.) Opakovala se tu snaha sobeckých mocných feudálů ukořistit z nezkušenosti neukázněného mladého krále, co se jen dalo. A v těch zlořádech jim ochotně přisluhoval jeho nový kancléř, Petr Angelův. Tento syn italského otce a české matky vynikal uměním hromadit výnosná obročí, jako byla kanovnictví skoro všech kapitul, kde platilo slovo českého krále, fara u sv. Petra v Brně, jeho úsilím povýšená na pro- boštství, aj. Překročil tehdy už šedesátku, ale dovedl si lichocením získat důvěru mladého krále, a když v lednu 1306 dosáhl proboštství vyšehradského, a tím úřadu kancléřského, ochotně přisluhoval ko- řistnictví feudálů. Petrova narážka na „privilegia“ a „pravilegia" je zcela na místě. Jedním z takových neostýchavých kořistníků byl přední milec Václava III., pan Raimund z Lichtemburka, zastávající důležitý úřad vrchního strážce korunních lesů nejen v Čechách, ale i na Mo- ravě. Už za Václava II. proslul jako příznivec německé dvorské poezie. Jindřich z Freiberga, nejvýznamnější německý básník tehdy v Čechách činný, mu připsal dokončení básně o Tristanovi od Gott- frieda Štrasburského a výslovně chválí jeho dvornost a rytířskou výbojnost. S tímto obratným dvořanem, příbuzným pana Jindřicha z Lipé, se v kronice setkáme ještě častěji. S Albrechtem došlo po nastoupení Václava III. k dohodě, podle níž získal Chebsko a některé državy v Míšni, v Pliseňsku a Oster- landu. V Uhrách se Václav III. zřekl svých práv na podzim r. 1305 a postoupil uherskou korunu bavorskému vévodovi Otovi (srv. ČD II, 1, str. 675). Ale Václava III. čekal ještě zápas s Vladislavem Lokietkem, který byl od počátku odpůrcem českého panství v Polsku. Na chvíli se s ním sice smířil (srv. kap. XLIII), později však byl nucen odejít ze země (srv. kap. LXVII); ale ještě za života Václava II., který stál před zápasem s Albrechtem, vpadl s pomocí palatýna Amadea z rodu Abů do Malopolska a zmocnil se města Vislice na Nidě, od- kud mohl ohrožovat české panství v Sandoměřsku i Kujavsku. Po- tom dobyl hradu Pelczysky a jiných pevných míst v Sandoměřsku, odkud už mohl pomáhat svému bratrovi Ziemovitovi Dobřínské- mu, který se spolu se svým synovcem Přemkem Inovraclavsko-Byd-
438 439 a Beneš založili nové pošlosti. Druhý syn Beneše Velikého, Beneš (1295—1332), držel po otci Veselí (Vysoké) a r. 1327 zástavně Veliš s Jičínem. Padl r. 1332 v bitvě u Mailberka (srv. II. kn., kap. XXX). IV LX Václav II. ještě za svého života uzavřel s Albrechtem smír, v kterém učinil různé ústupky Albrechtovým požadavkům (v Chebsku a Míšni). (Srv. i ČD II, 1, str. 658—665.) LXXXIV Líčení královy zhýralosti není příliš nadsazeno; i jiní letopisci mu vytýkají jeho nevázaný život (nesmírné opíjení, běhání za nevěst- kami), přesahující obvyklou míru bujnosti mladých soudobých knížat. Není také třeba věřit s panem Petrem, „že tu šlo o dábelský úklad vypočítavých velmožů, kteří své synky úmyslně Václavovi za svůdce nastrkovali, jen aby ho přivedli k nedbalosti a špatným životem otupili jeho panovnickou ráznost“. (ČD II, 1, str. 670.) Opakovala se tu snaha sobeckých mocných feudálů ukořistit z nezkušenosti neukázněného mladého krále, co se jen dalo. A v těch zlořádech jim ochotně přisluhoval jeho nový kancléř, Petr Angelův. Tento syn italského otce a české matky vynikal uměním hromadit výnosná obročí, jako byla kanovnictví skoro všech kapitul, kde platilo slovo českého krále, fara u sv. Petra v Brně, jeho úsilím povýšená na pro- boštství, aj. Překročil tehdy už šedesátku, ale dovedl si lichocením získat důvěru mladého krále, a když v lednu 1306 dosáhl proboštství vyšehradského, a tím úřadu kancléřského, ochotně přisluhoval ko- řistnictví feudálů. Petrova narážka na „privilegia“ a „pravilegia" je zcela na místě. Jedním z takových neostýchavých kořistníků byl přední milec Václava III., pan Raimund z Lichtemburka, zastávající důležitý úřad vrchního strážce korunních lesů nejen v Čechách, ale i na Mo- ravě. Už za Václava II. proslul jako příznivec německé dvorské poezie. Jindřich z Freiberga, nejvýznamnější německý básník tehdy v Čechách činný, mu připsal dokončení básně o Tristanovi od Gott- frieda Štrasburského a výslovně chválí jeho dvornost a rytířskou výbojnost. S tímto obratným dvořanem, příbuzným pana Jindřicha z Lipé, se v kronice setkáme ještě častěji. S Albrechtem došlo po nastoupení Václava III. k dohodě, podle níž získal Chebsko a některé državy v Míšni, v Pliseňsku a Oster- landu. V Uhrách se Václav III. zřekl svých práv na podzim r. 1305 a postoupil uherskou korunu bavorskému vévodovi Otovi (srv. ČD II, 1, str. 675). Ale Václava III. čekal ještě zápas s Vladislavem Lokietkem, který byl od počátku odpůrcem českého panství v Polsku. Na chvíli se s ním sice smířil (srv. kap. XLIII), později však byl nucen odejít ze země (srv. kap. LXVII); ale ještě za života Václava II., který stál před zápasem s Albrechtem, vpadl s pomocí palatýna Amadea z rodu Abů do Malopolska a zmocnil se města Vislice na Nidě, od- kud mohl ohrožovat české panství v Sandoměřsku i Kujavsku. Po- tom dobyl hradu Pelczysky a jiných pevných míst v Sandoměřsku, odkud už mohl pomáhat svému bratrovi Ziemovitovi Dobřínské- mu, který se spolu se svým synovcem Přemkem Inovraclavsko-Byd-
Strana 439
goštským postavil proti českému panství v Kujavsku. K tomu se družily loupeživé vpády Litevců do Lenčicka, kteří na podzim r. 1305 pronikli až do země Kališské, a zároveň vpadl do Poznaňska, a jak se zdá, obsadil i město Poznaň vévoda Jindřich Hlohovský. A konečně r. 1306 dobyl Lokietek s uherskou pomocí náhlým pře- padem krakovský hrad Wawel (město samo, od hradu oddělené, zůstalo českému králi věrno), zmocnil se hlavních statků biskupa Jana Muskaty a patrně zajal i samého biskupa. Tehdy konečně nastal u Václava III. obrat v chápání panovnic- kých povinností. Naše kronika to připisuje zásahu opata Konráda, jiný pramen uvádí, že to byli především měštané, asi pražský patri- ciát, kteří upozornili mladého krále, jak ho jeho šlechtici okrádali, takže stál na pokraji úplného hospodářského úpadku. Poznal to pak sám, když dal proti Lokietkovi vyhlásit obecnou zemskou hotovost a konal přípravy k válce. Setkal se u svých panských oblíbenců se zřejmou neochotou a pramalou obětavostí; nadto byl nucen žá- dat o půjčky jak města, tak i kláštery. Za nepřítomnosti v zemi pověřil zastupováním svého švagra Jindřicha Korutanského a teprve v červenci 1306 vytáhl na Moravu s vojskem sice početným, ale neukázněným, a tam ho stihla 4. srpna smrt z rukou neznámého vraha. Vojsko se ve zmatku rozprchlo a tajemství vraždy nebylo nikdy odhaleno. Tím spíše vznikaly roz- manité dohady o strůjci a důvodech vraždy. O tom srv. ČD II, I, str. 684—687. O následcích, které způsobila předčasná smrt mladého krále, srv. ČD II, 1, str. 691n. O panu Heinmanovi z Dubé, zvaném Berka, viz výše v pozn. ke kap. LXXI. LXXX Přízeň obecného lidu: pražský lid projevoval tehdy i později sym- patie k Jindřichovi; snad to souviselo se začínajícím odporem lidu proti režimu německého patriciátu (srv. ČD II, I, str. 697, pozn. č. 2). Jindřich Korutanský byl prohlášen českým králem na začátku září 1306, ale Habsburkové nelenili. Vévoda Rudolf pronikl v druhé polo- vině září přes Jihlavu do Čech a prvního října stál se svým voj- skem před Prahou; zároveň v prvních říjnových dnech vtrhl do Čech otec Albrecht a utábořil se u Loun. A tehdy přestoupilo mnoho Jindřichových straníků k Habsburkům a slibovalo jim poslušnost i služby, ovšem ne zadarmo. Jak poznamenává Dalimil (kap. XCIX, 27—32): Rudolf jim podle rady otcovy ochotně vyhovoval: „Listy jim po vóli dáváše, ale jich zlého chytřě hledáše, Nech tak j'mu bieš' otec kázal, by o českéj prosbě nic netázal, řka: Daj Čechóm bělpucha a črnidla do vóle, opět jim otejmeš, šíjiu jim mečem ohole. (Bělpuch = pergamen.) Svědectví o kupčení s českou korunou, které se později opakovalo i při Jindřichovi Korutanském a Janovi Lucemburském, podávají listiny vydávané v těch dnech Rudolfem před Prahou a Albrechtem u Loun. Tak Raimund z Lichtemburka (srv. pozn. ke kap. předchá- zející) dostal od obou slib, že se stane podkomořím a že mu zůstanou
goštským postavil proti českému panství v Kujavsku. K tomu se družily loupeživé vpády Litevců do Lenčicka, kteří na podzim r. 1305 pronikli až do země Kališské, a zároveň vpadl do Poznaňska, a jak se zdá, obsadil i město Poznaň vévoda Jindřich Hlohovský. A konečně r. 1306 dobyl Lokietek s uherskou pomocí náhlým pře- padem krakovský hrad Wawel (město samo, od hradu oddělené, zůstalo českému králi věrno), zmocnil se hlavních statků biskupa Jana Muskaty a patrně zajal i samého biskupa. Tehdy konečně nastal u Václava III. obrat v chápání panovnic- kých povinností. Naše kronika to připisuje zásahu opata Konráda, jiný pramen uvádí, že to byli především měštané, asi pražský patri- ciát, kteří upozornili mladého krále, jak ho jeho šlechtici okrádali, takže stál na pokraji úplného hospodářského úpadku. Poznal to pak sám, když dal proti Lokietkovi vyhlásit obecnou zemskou hotovost a konal přípravy k válce. Setkal se u svých panských oblíbenců se zřejmou neochotou a pramalou obětavostí; nadto byl nucen žá- dat o půjčky jak města, tak i kláštery. Za nepřítomnosti v zemi pověřil zastupováním svého švagra Jindřicha Korutanského a teprve v červenci 1306 vytáhl na Moravu s vojskem sice početným, ale neukázněným, a tam ho stihla 4. srpna smrt z rukou neznámého vraha. Vojsko se ve zmatku rozprchlo a tajemství vraždy nebylo nikdy odhaleno. Tím spíše vznikaly roz- manité dohady o strůjci a důvodech vraždy. O tom srv. ČD II, I, str. 684—687. O následcích, které způsobila předčasná smrt mladého krále, srv. ČD II, 1, str. 691n. O panu Heinmanovi z Dubé, zvaném Berka, viz výše v pozn. ke kap. LXXI. LXXX Přízeň obecného lidu: pražský lid projevoval tehdy i později sym- patie k Jindřichovi; snad to souviselo se začínajícím odporem lidu proti režimu německého patriciátu (srv. ČD II, I, str. 697, pozn. č. 2). Jindřich Korutanský byl prohlášen českým králem na začátku září 1306, ale Habsburkové nelenili. Vévoda Rudolf pronikl v druhé polo- vině září přes Jihlavu do Čech a prvního října stál se svým voj- skem před Prahou; zároveň v prvních říjnových dnech vtrhl do Čech otec Albrecht a utábořil se u Loun. A tehdy přestoupilo mnoho Jindřichových straníků k Habsburkům a slibovalo jim poslušnost i služby, ovšem ne zadarmo. Jak poznamenává Dalimil (kap. XCIX, 27—32): Rudolf jim podle rady otcovy ochotně vyhovoval: „Listy jim po vóli dáváše, ale jich zlého chytřě hledáše, Nech tak j'mu bieš' otec kázal, by o českéj prosbě nic netázal, řka: Daj Čechóm bělpucha a črnidla do vóle, opět jim otejmeš, šíjiu jim mečem ohole. (Bělpuch = pergamen.) Svědectví o kupčení s českou korunou, které se později opakovalo i při Jindřichovi Korutanském a Janovi Lucemburském, podávají listiny vydávané v těch dnech Rudolfem před Prahou a Albrechtem u Loun. Tak Raimund z Lichtemburka (srv. pozn. ke kap. předchá- zející) dostal od obou slib, že se stane podkomořím a že mu zůstanou
Strana 440
i některé nároky na platy z královské urbury a statky, které si vy- sloužil u Václava III. (Regesta II, č. 2110). A Jindřichovi z Rožm- berka bylo slíbeno, že zůstane nejvyšším komorníkem a dostane zpět hrabství a hrad Raabs v Rakousku, které kdysi musel vrátit Albrech- tovi jako vévodovi rakouskému. (Reg. II, č. 2106, 2108, 2109.) Když Jindřich Korutanský, opuštěn předními pány, nakvap uprchl s mladou manželkou z Prahy, zajel si Albrecht od vojska u Loun někdy mezi 10.—16. říjnem (ČD II, I, str. 699 i pozn. č. 4) do Rudolfova tábora před Prahou, aby dokončil s pány jednání o synově volbě za krále. Přitom žádali čeští páni slavnostní potvrzení sicilské buly z r. 1212 a s ní i císařské listiny z r. 1216, týkající se volby Václava I. Albrecht svolil, ale s podmínkou, že budou zru- šeny jiné pozdější výsady a také asi ústupky, povolené jím samým Václavovi II. r. 1298, kterými byly Čechy zproštěny skoro všech závazků k říši. Rudolf byl nucen převzít i těžké dlužní závazky posledních Přemyslovců a uznat i zástavy jimi učiněné. Tak si podle pozdějších záznamů počítal pan Hynek z Dubé 2638 hřiven, které měl k r. 1306 u krále, a Jindřich z Lipé 2250 hřiven. Dne 16. října byl Rudolf zvolen za českého krále a hned po volbě mu složili páni přísežný hold a salcburský arcibiskup Konrád po- světil jeho sňatek s Alžbětou (srv. ČD II, 1, str. 698—704). Albrecht vytáhl koncem října k Lipsku, ale počátkem prosince se vrátil do Čech a vypůjčil si v Sedleckém klášteře značnou částku od pražských Pušovců a bohatého kutnohorského měšťana Perch- tolda Pirknera. V lednu 1307 se vypravil král Rudolf na Moravu a sešel se tam ve Znojmě s otcem, s bratrem Fridrichem, kterému hned po volbě musil odstoupit vévodství Rakouské a Štyrské, a s třemi nejmladší- mi bratry. Tam byl vyhlášen 18. ledna 1307 nový dědický řád: podle něho měl Rudolf vládnout sám všemi lény koruny české; kdyby však zemřel bez potomstva nebo jeho potomstvo někdy později vymřelo, měla česká koruna připadnout jeho bratrům nebo jejich potomkům podle pořadu prvorozenství. Čeští i moravští páni přísahali tam znovu poddanskou věrnost nejen Rudolfovi, nýbrž současně i vé- vodovi Fridrichovi a jeho bratrům a vydali o svém souhlasu s novým řádem posloupnosti i čtyři listiny, které byly dlouho chovány ve Vídni. To byla ona „privilegia quedam fortissima“, o nichž se zmiňuje naše kronika později (v II. kn., kap. XII). Pětadvacetiletý nový král se vyznačoval (tak jako Habsburkové) střízlivou rázností, chladnou ukázněností a přísnou hospodárností; žil prostě a šetrně, naprosto odlišně od nádherymilovného způsobu života svých předchůdců. A tak se brzy ozývaly po pražských uli- cích písničky o „králi hokynáři“. A když potom přísně vymáhal obvyklé daně a dávky a přezkoumal pochybné zástavy českých vel- možů, vzrůstala v nich proti němu nevole, zejména když viděli, že se obklopuje cizími rádci a že se na jeho dvoře opět svým vlivem uplatňují obratní cisterciáčtí opati, Heidenreich Sedlecký a Konrád Zbraslavský. Odpor proti králi prozrazují i verše Dalimilovy (XCIV, 1—5, 11—15, 25—26): „Coť pak Čechy učinichu! Svého vraha k sobě za kněz zvolichu, Rudolfa, vévuodu rakúského, Albrechta syna, krále říšského. Vrah nemóž dobřě učiniti. 440 441
i některé nároky na platy z královské urbury a statky, které si vy- sloužil u Václava III. (Regesta II, č. 2110). A Jindřichovi z Rožm- berka bylo slíbeno, že zůstane nejvyšším komorníkem a dostane zpět hrabství a hrad Raabs v Rakousku, které kdysi musel vrátit Albrech- tovi jako vévodovi rakouskému. (Reg. II, č. 2106, 2108, 2109.) Když Jindřich Korutanský, opuštěn předními pány, nakvap uprchl s mladou manželkou z Prahy, zajel si Albrecht od vojska u Loun někdy mezi 10.—16. říjnem (ČD II, I, str. 699 i pozn. č. 4) do Rudolfova tábora před Prahou, aby dokončil s pány jednání o synově volbě za krále. Přitom žádali čeští páni slavnostní potvrzení sicilské buly z r. 1212 a s ní i císařské listiny z r. 1216, týkající se volby Václava I. Albrecht svolil, ale s podmínkou, že budou zru- šeny jiné pozdější výsady a také asi ústupky, povolené jím samým Václavovi II. r. 1298, kterými byly Čechy zproštěny skoro všech závazků k říši. Rudolf byl nucen převzít i těžké dlužní závazky posledních Přemyslovců a uznat i zástavy jimi učiněné. Tak si podle pozdějších záznamů počítal pan Hynek z Dubé 2638 hřiven, které měl k r. 1306 u krále, a Jindřich z Lipé 2250 hřiven. Dne 16. října byl Rudolf zvolen za českého krále a hned po volbě mu složili páni přísežný hold a salcburský arcibiskup Konrád po- světil jeho sňatek s Alžbětou (srv. ČD II, 1, str. 698—704). Albrecht vytáhl koncem října k Lipsku, ale počátkem prosince se vrátil do Čech a vypůjčil si v Sedleckém klášteře značnou částku od pražských Pušovců a bohatého kutnohorského měšťana Perch- tolda Pirknera. V lednu 1307 se vypravil král Rudolf na Moravu a sešel se tam ve Znojmě s otcem, s bratrem Fridrichem, kterému hned po volbě musil odstoupit vévodství Rakouské a Štyrské, a s třemi nejmladší- mi bratry. Tam byl vyhlášen 18. ledna 1307 nový dědický řád: podle něho měl Rudolf vládnout sám všemi lény koruny české; kdyby však zemřel bez potomstva nebo jeho potomstvo někdy později vymřelo, měla česká koruna připadnout jeho bratrům nebo jejich potomkům podle pořadu prvorozenství. Čeští i moravští páni přísahali tam znovu poddanskou věrnost nejen Rudolfovi, nýbrž současně i vé- vodovi Fridrichovi a jeho bratrům a vydali o svém souhlasu s novým řádem posloupnosti i čtyři listiny, které byly dlouho chovány ve Vídni. To byla ona „privilegia quedam fortissima“, o nichž se zmiňuje naše kronika později (v II. kn., kap. XII). Pětadvacetiletý nový král se vyznačoval (tak jako Habsburkové) střízlivou rázností, chladnou ukázněností a přísnou hospodárností; žil prostě a šetrně, naprosto odlišně od nádherymilovného způsobu života svých předchůdců. A tak se brzy ozývaly po pražských uli- cích písničky o „králi hokynáři“. A když potom přísně vymáhal obvyklé daně a dávky a přezkoumal pochybné zástavy českých vel- možů, vzrůstala v nich proti němu nevole, zejména když viděli, že se obklopuje cizími rádci a že se na jeho dvoře opět svým vlivem uplatňují obratní cisterciáčtí opati, Heidenreich Sedlecký a Konrád Zbraslavský. Odpor proti králi prozrazují i verše Dalimilovy (XCIV, 1—5, 11—15, 25—26): „Coť pak Čechy učinichu! Svého vraha k sobě za kněz zvolichu, Rudolfa, vévuodu rakúského, Albrechta syna, krále říšského. Vrah nemóž dobřě učiniti. 440 441
Strana 441
Jsa český kněz, chtieše vše české pány zbíti. Král Rudolf kněžsky sě u stola jmieše, v jeho kuchyni kašě vždy vřieše. Snad to pro lékařstvie činieše, neb mdlého života bieše. Byť byl pobyl ten kněz živ déle, byla by pošla mezi pány veliká mele. Dalimil mu také vytýká, že vypudil Elišku Přemyslovnu z Hradu „u podružstvie“ do města. Přemyslovny však za pravé dědičky země uznávala skupina pánů v západních Čechách od Podbrdska přes Plzeňsko směrem k bavorským hranicím. Byli to zejména Vilém Zajíc z Valdeka (u Hořovic), na Plzeňsku Ojíř z Komberka z rodu pánů z Rýžm- berka, který měl statky na Stříbrsku, a dále na jihozápad mocný velmož Bavor ze Strakonic, syn nevlastní sestry Václava II. Anežky, pán Strakonic, Horažďovic a královského hradu Zvíkova, který měl se svými bratry rozsáhlé majetky i na Blatensku, Příbramsku a jinde v jižních Čechách. Rudolf se proti němu vypravil, přiměl ho téměř k úplné kapi- tulaci, ale onemocněl před Horažďovicemi úplavicí a zemřel 3. čer- vence 1307. Novotný (str. 193, pozn. č. 14) pokládá toto datum za chybné, protože ze dne 4. července je datována ještě jedna Ru- dolfova listina, a praví, že se všeobecně uznává za den jeho smrti 4. červenec. Naproti tomu Šusta (ČD II, 1, str. 716, pozn. č. 1 a 717. ukazuje, že datum úmrtí je nepochybně zjištěno souhlasem mnoha pramenů na sobě vzájemně nezávislých; v listině ze dne 4. července, která je zachována v originále a opatřena pečetí, dává Rudolf Jindřichovi z Rožmberka hrad Zvíkov na tak dlouho v zástavu, dokud mu nebude vydáno hrabství Raabs v Rakousku, slíbené mu už při volbě r. 1306. Podle Šusty není v ní možno nevidět podstat- nou podporu vypravování kronikáře Františka Pražského (FRB IV, str. 371), že úmrtí krále bylo zatajeno. Když přišel pan Bavor do tábora prosit o milost, dovedli ho někteří páni do temného stanu, kde leželo tělo krále už mrtvého, a tam dohnán strachem zřekl se Zvíkova v domnění, že stojí před živým králem. Hned potom královský notář sepsal a zpečetil onu listinu. V LXX Pan Tobiáš z Bechyně pocházel z rodu Benešovců erbu zavinuté střely. Praotec tohoto rodu, Beneš, který bojoval r. 1162 u Milána, měl šest synů. První z nich, Vok, založil rod pánů z Benešova a měl pět synů, mezi nimi Beneše z Cvilína (byl popraven pro nevěrnost r. 1265), Milotu z Dědic, Čeňka z Kamenice a pátého Tobiáše (Dobeše) z Benešova, který zdědil po otci Benešov a byl pražským biskupem do své smrti r. 1296. Pátý syn starého Beneše, Drslav, se stal zakladatelem rodu pánů z Bechyně. Jeho synové, Čeněk a Dobeš, se vyskytují r. 1283 jako královští purkrabí na Bechyni, podle které se psali; Dobeš, příslušník strany protizávišovské, byl potom purkrabím na Svojanově (srv. kap. XXIV), r. 1292 na Hlu- boké a r. 1303 se stal nejvyšším maršálkem. Byla to velmi vlivná osobnost, nazývali ho velikým Dobešem. V těchto pohnutých zá- pasech mezi stranou habsburskou, které stál v čele, a stranou ko- rutanskou dával se starý maršálek, trpící dnou, donášet na loži do schůzí pánů, jichž se zúčastnila i královna vdova Alžběta. Když
Jsa český kněz, chtieše vše české pány zbíti. Král Rudolf kněžsky sě u stola jmieše, v jeho kuchyni kašě vždy vřieše. Snad to pro lékařstvie činieše, neb mdlého života bieše. Byť byl pobyl ten kněz živ déle, byla by pošla mezi pány veliká mele. Dalimil mu také vytýká, že vypudil Elišku Přemyslovnu z Hradu „u podružstvie“ do města. Přemyslovny však za pravé dědičky země uznávala skupina pánů v západních Čechách od Podbrdska přes Plzeňsko směrem k bavorským hranicím. Byli to zejména Vilém Zajíc z Valdeka (u Hořovic), na Plzeňsku Ojíř z Komberka z rodu pánů z Rýžm- berka, který měl statky na Stříbrsku, a dále na jihozápad mocný velmož Bavor ze Strakonic, syn nevlastní sestry Václava II. Anežky, pán Strakonic, Horažďovic a královského hradu Zvíkova, který měl se svými bratry rozsáhlé majetky i na Blatensku, Příbramsku a jinde v jižních Čechách. Rudolf se proti němu vypravil, přiměl ho téměř k úplné kapi- tulaci, ale onemocněl před Horažďovicemi úplavicí a zemřel 3. čer- vence 1307. Novotný (str. 193, pozn. č. 14) pokládá toto datum za chybné, protože ze dne 4. července je datována ještě jedna Ru- dolfova listina, a praví, že se všeobecně uznává za den jeho smrti 4. červenec. Naproti tomu Šusta (ČD II, 1, str. 716, pozn. č. 1 a 717. ukazuje, že datum úmrtí je nepochybně zjištěno souhlasem mnoha pramenů na sobě vzájemně nezávislých; v listině ze dne 4. července, která je zachována v originále a opatřena pečetí, dává Rudolf Jindřichovi z Rožmberka hrad Zvíkov na tak dlouho v zástavu, dokud mu nebude vydáno hrabství Raabs v Rakousku, slíbené mu už při volbě r. 1306. Podle Šusty není v ní možno nevidět podstat- nou podporu vypravování kronikáře Františka Pražského (FRB IV, str. 371), že úmrtí krále bylo zatajeno. Když přišel pan Bavor do tábora prosit o milost, dovedli ho někteří páni do temného stanu, kde leželo tělo krále už mrtvého, a tam dohnán strachem zřekl se Zvíkova v domnění, že stojí před živým králem. Hned potom královský notář sepsal a zpečetil onu listinu. V LXX Pan Tobiáš z Bechyně pocházel z rodu Benešovců erbu zavinuté střely. Praotec tohoto rodu, Beneš, který bojoval r. 1162 u Milána, měl šest synů. První z nich, Vok, založil rod pánů z Benešova a měl pět synů, mezi nimi Beneše z Cvilína (byl popraven pro nevěrnost r. 1265), Milotu z Dědic, Čeňka z Kamenice a pátého Tobiáše (Dobeše) z Benešova, který zdědil po otci Benešov a byl pražským biskupem do své smrti r. 1296. Pátý syn starého Beneše, Drslav, se stal zakladatelem rodu pánů z Bechyně. Jeho synové, Čeněk a Dobeš, se vyskytují r. 1283 jako královští purkrabí na Bechyni, podle které se psali; Dobeš, příslušník strany protizávišovské, byl potom purkrabím na Svojanově (srv. kap. XXIV), r. 1292 na Hlu- boké a r. 1303 se stal nejvyšším maršálkem. Byla to velmi vlivná osobnost, nazývali ho velikým Dobešem. V těchto pohnutých zá- pasech mezi stranou habsburskou, které stál v čele, a stranou ko- rutanskou dával se starý maršálek, trpící dnou, donášet na loži do schůzí pánů, jichž se zúčastnila i královna vdova Alžběta. Když
Strana 442
se ho pan Oldřich z Lichtemburka zeptal, jak dlouho jim chce vnucovat za krále cizince a vrahy našich králů, odpověděl mu jízlivě, má-li být král domácí, že by bylo nejmoudřejší poslat do Stadic, odkud pocházel Přemysl, a z tamních sedláků dát ně- kterého Elišce za manžela a povolat ho na trůn, jak učinila Libuše. Tato uštěpačná slova vzbudila pobouření a jeden z Lichtemburků, podle Beneše Krabice z Veitmile (FRB IV, str. 465), ho na loži vedle biskupa Jana z Dražic ubil. Oldřich (podomácku Ulman) byl jedním ze čtyř synů Smila z Lichtemburka (srv. kap. XXIV) a Hynek, zvaný Krušina, byl syn jeho bratra Jindřicha a manžel dcery Záviše z Falkenštejna, jehož záhuba byla především připisována rodu pana Dobeše. Jindřich Korutanský byl korunován 15. srpna 1307 a už 20. srpna si zabezpečil s pomocí patricijského rodu Ruthardů Kutnou Horu (toho dne tam ustanovil rychtářem Albrechta, snad z rodu Ruthar- dovců) a přívrženci strany habsburské, bohatí kverkové (těžaři) Jenslin a Ortlieb z Rosenthalu a věřitel krále Albrechta Perthold Pirkner, museli z Hory utéci; Pirkner na svůj hrad Pirkenštejn u Kutné Hory v údolí potoka Křenovky a Rosenthalové na Moravu k Fridrichovi Rakouskému. Zároveň si koncem srpna zajistil nový král Kolín a s účinnou pomocí pánů z Lichtemburka i Jihlavu. Tehdy mu platně pomáhali Raimund z Lichtemburka, který dovedl předtím tak obratně a bezostyšně kořistit z mladické nezku- šenosti Václava III. (srv. pozn. ke kap. LXXXIV). Na stranu korutanskou přestoupil i významný člen druhé větve rodu Ronovců, pan Jindřich z Lipé (srv. pozn. ke kap. LXXI), který si zajistil úřad nejvyššího maršálka a účtoval si později na vydáních z vlastního měšce na brannou pomoc 11875 hřiven grošů. Jako před třemi lety, tak i nyní se úspěšně účastnil s Janem z Vartemberka obrany Kolína a Kutné Hory; Albrechtovo úsilí o její dobytí skončilo bez úspěchu. O druhé výpravě Albrechtově do Čech viz ČD II, I, str. 727 až 730. Když se podařilo vévodovi Fridrichovi vyvést královnu Alžbětu z Prahy do tábora před Kutnou Horou, stoupla naděje Habsburků na získání pomoci jejích věnných měst. Proto vytrhl Albrecht ně- kdy kolem posledního září směrem k Hradci. Král dne 5. října dal s Fridrichem v klášteře opatovickém těmto městům (byla mezi nimi i Jaroměř) značné výhody (Regesta II, č. 2149, Čelakovský, Codex iuris municipalis II, str. 149; ČD II, I, str. 731—733). Dalimil o počínání těchto měst vypráví (C, 24—34): „Z měst Němci, když jich zlé znamenachu, na svá města jich pozvachu. Hradčěné ti vše zlé zemi pocěchu, Mýcené, Chrudiměné, Bydžovené, Poličené dokonachu. Ti Šváby na svá města postichu, mnoho zlého zemi učinichu. Ti na Čechy navodiechu, Čechy kupujíc mučiechu. Čechové na rozličných cěstách Šváby pobichu a mnoho jich v Čechách zbichu. 442 443 Mimo tato města získali Habsburkové Nový Bydžov, Broumov,
se ho pan Oldřich z Lichtemburka zeptal, jak dlouho jim chce vnucovat za krále cizince a vrahy našich králů, odpověděl mu jízlivě, má-li být král domácí, že by bylo nejmoudřejší poslat do Stadic, odkud pocházel Přemysl, a z tamních sedláků dát ně- kterého Elišce za manžela a povolat ho na trůn, jak učinila Libuše. Tato uštěpačná slova vzbudila pobouření a jeden z Lichtemburků, podle Beneše Krabice z Veitmile (FRB IV, str. 465), ho na loži vedle biskupa Jana z Dražic ubil. Oldřich (podomácku Ulman) byl jedním ze čtyř synů Smila z Lichtemburka (srv. kap. XXIV) a Hynek, zvaný Krušina, byl syn jeho bratra Jindřicha a manžel dcery Záviše z Falkenštejna, jehož záhuba byla především připisována rodu pana Dobeše. Jindřich Korutanský byl korunován 15. srpna 1307 a už 20. srpna si zabezpečil s pomocí patricijského rodu Ruthardů Kutnou Horu (toho dne tam ustanovil rychtářem Albrechta, snad z rodu Ruthar- dovců) a přívrženci strany habsburské, bohatí kverkové (těžaři) Jenslin a Ortlieb z Rosenthalu a věřitel krále Albrechta Perthold Pirkner, museli z Hory utéci; Pirkner na svůj hrad Pirkenštejn u Kutné Hory v údolí potoka Křenovky a Rosenthalové na Moravu k Fridrichovi Rakouskému. Zároveň si koncem srpna zajistil nový král Kolín a s účinnou pomocí pánů z Lichtemburka i Jihlavu. Tehdy mu platně pomáhali Raimund z Lichtemburka, který dovedl předtím tak obratně a bezostyšně kořistit z mladické nezku- šenosti Václava III. (srv. pozn. ke kap. LXXXIV). Na stranu korutanskou přestoupil i významný člen druhé větve rodu Ronovců, pan Jindřich z Lipé (srv. pozn. ke kap. LXXI), který si zajistil úřad nejvyššího maršálka a účtoval si později na vydáních z vlastního měšce na brannou pomoc 11875 hřiven grošů. Jako před třemi lety, tak i nyní se úspěšně účastnil s Janem z Vartemberka obrany Kolína a Kutné Hory; Albrechtovo úsilí o její dobytí skončilo bez úspěchu. O druhé výpravě Albrechtově do Čech viz ČD II, I, str. 727 až 730. Když se podařilo vévodovi Fridrichovi vyvést královnu Alžbětu z Prahy do tábora před Kutnou Horou, stoupla naděje Habsburků na získání pomoci jejích věnných měst. Proto vytrhl Albrecht ně- kdy kolem posledního září směrem k Hradci. Král dne 5. října dal s Fridrichem v klášteře opatovickém těmto městům (byla mezi nimi i Jaroměř) značné výhody (Regesta II, č. 2149, Čelakovský, Codex iuris municipalis II, str. 149; ČD II, I, str. 731—733). Dalimil o počínání těchto měst vypráví (C, 24—34): „Z měst Němci, když jich zlé znamenachu, na svá města jich pozvachu. Hradčěné ti vše zlé zemi pocěchu, Mýcené, Chrudiměné, Bydžovené, Poličené dokonachu. Ti Šváby na svá města postichu, mnoho zlého zemi učinichu. Ti na Čechy navodiechu, Čechy kupujíc mučiechu. Čechové na rozličných cěstách Šváby pobichu a mnoho jich v Čechách zbichu. 442 443 Mimo tato města získali Habsburkové Nový Bydžov, Broumov,
Strana 443
Kouřim, u Kutné Hory měli oporu v pirknerovském Pirkenštejně, na jihu zabral Fridrich Budějovice, na západě Albrecht Kadaň a Ža- tec, kterého však brzo dobyl pan Vilém Zajíc z Valdeka. Albrecht byl zavražděn synovcem Janem a jeho dvěma druhy poblíž rodného „hnízda jestřábů“, Habichtsburgu, když se při přechodu řeky Reussy vzdálil od své družiny, která zůstala na dru- hém břehu a nemohla mu pomoci. Mladý Jan byl do r. 1304 u svého strýce Václava II. a viděl v Míš- ni své budoucí panství; ale v tom se zklamal. Toho roku byl jako čtrnáctiletý poslán k Albrechtovi, ale tam nenašel tak vlídné pro- středí jako na pražském dvoře. Když r. 1306 vymřel rod jeho matky po meči, cítil se nejbližším dědicem Českého království. Ale zase byl odstrčen Albrechtovými syny, jimž udělil otec ve Znojmě v lednu 1307 lenní korouhve Českého království. Lid ho nazýval knížetem bezzemkem (Herzog Ohneland a Sonderland). Když se dospívající mladík marně dožadoval na strýci dvojích důchodů, na něž měl nárok, a když nyní viděl, jak jeho otcovský podíl i věnné stat- ky matčiny jsou zastavovány k získání prostředků na zápas o Míšeň a Čechy ve prospěch jeho bratranců, vzbouřila se v něm nezkrotná krev ctižádostivé matky. Tvrdého jednookého Albrechta téměř nikdo nelitoval. Dalimil o Janově činu napsal (kap. Cl, 15—17): „Ten jinoch šlechetný zabi tu strýce svého a tiem i pomsti krále, ujcě bratra svého“, když předtím vložil do úst Přemysla Oráče (kap. VI, 20—21) toto proroctví: „všakož časa toho dojde, že vnuk pomstí svého děda.“ Srv. ČD II, 1, str. 742—747. Petrova kritika vlády Jindřicha Korutanského je stranicky nad- sazena. Jindřich nebyl sice panovník zvlášť schopný, jak vystihl i Dalimil (kap. C, 1—3, 6—7): „Pak učinichu králem Jindřicha, knězě korutanského, člověka velmi dobrého, k téj věci ovšem sprostného. Ten kněz o jiniem prácě nejmieše, jedno že rád, boží muž, syt býti chtieše. Hlavní příčinou toho neklidu bylo bezohledné kořistnictví čes- kých feudálů, kteří se hleděli zmocnit všeho, co se dalo, ať to byly statky královské nebo majetky církevní. Po Albrechtově smrti šířil Jindřich Korutanský své panství v Čechách a na Moravě, v červnu 1308 přinutil také po krátkém oblé- hání ke vzdání hrad Pirkenštejn u Kutné Hory, državu rodu Pirkne- rovců. Tehdy se v táboře u Kutné Hory vzdal úřadu podkomoř- ského pan Raimund z Lichtemburka a při vyúčtování, které vyko- nal královský kancléř Petr Angelův, se ukázalo, že má u krále 9042 hřiven 1 lot, kterážto pohledávka měla mu být z královské urbury splácena do dvou třetin po 200 hřivnách týdně, zbytek pak po 150 hřivnách (Regesta II, č. 2178). Jeho místo zaujal jiný Ronovec, jeho mladší příbuzný, pan Jindřich z Lipé, který si při tom pone- chal úřad nejvyššího maršálka, a tak se stal sebevědomou udatností, chytrou podnikavostí a finanční obratností i bezostyšnou prohna- ností hlavou českého panstva a vedle stísněného krále prvním čini- telem království (srv. pozn. ke kap. LXXI, ČD II, 1, str. 747 a CD II, 2, str. 17—21).
Kouřim, u Kutné Hory měli oporu v pirknerovském Pirkenštejně, na jihu zabral Fridrich Budějovice, na západě Albrecht Kadaň a Ža- tec, kterého však brzo dobyl pan Vilém Zajíc z Valdeka. Albrecht byl zavražděn synovcem Janem a jeho dvěma druhy poblíž rodného „hnízda jestřábů“, Habichtsburgu, když se při přechodu řeky Reussy vzdálil od své družiny, která zůstala na dru- hém břehu a nemohla mu pomoci. Mladý Jan byl do r. 1304 u svého strýce Václava II. a viděl v Míš- ni své budoucí panství; ale v tom se zklamal. Toho roku byl jako čtrnáctiletý poslán k Albrechtovi, ale tam nenašel tak vlídné pro- středí jako na pražském dvoře. Když r. 1306 vymřel rod jeho matky po meči, cítil se nejbližším dědicem Českého království. Ale zase byl odstrčen Albrechtovými syny, jimž udělil otec ve Znojmě v lednu 1307 lenní korouhve Českého království. Lid ho nazýval knížetem bezzemkem (Herzog Ohneland a Sonderland). Když se dospívající mladík marně dožadoval na strýci dvojích důchodů, na něž měl nárok, a když nyní viděl, jak jeho otcovský podíl i věnné stat- ky matčiny jsou zastavovány k získání prostředků na zápas o Míšeň a Čechy ve prospěch jeho bratranců, vzbouřila se v něm nezkrotná krev ctižádostivé matky. Tvrdého jednookého Albrechta téměř nikdo nelitoval. Dalimil o Janově činu napsal (kap. Cl, 15—17): „Ten jinoch šlechetný zabi tu strýce svého a tiem i pomsti krále, ujcě bratra svého“, když předtím vložil do úst Přemysla Oráče (kap. VI, 20—21) toto proroctví: „všakož časa toho dojde, že vnuk pomstí svého děda.“ Srv. ČD II, 1, str. 742—747. Petrova kritika vlády Jindřicha Korutanského je stranicky nad- sazena. Jindřich nebyl sice panovník zvlášť schopný, jak vystihl i Dalimil (kap. C, 1—3, 6—7): „Pak učinichu králem Jindřicha, knězě korutanského, člověka velmi dobrého, k téj věci ovšem sprostného. Ten kněz o jiniem prácě nejmieše, jedno že rád, boží muž, syt býti chtieše. Hlavní příčinou toho neklidu bylo bezohledné kořistnictví čes- kých feudálů, kteří se hleděli zmocnit všeho, co se dalo, ať to byly statky královské nebo majetky církevní. Po Albrechtově smrti šířil Jindřich Korutanský své panství v Čechách a na Moravě, v červnu 1308 přinutil také po krátkém oblé- hání ke vzdání hrad Pirkenštejn u Kutné Hory, državu rodu Pirkne- rovců. Tehdy se v táboře u Kutné Hory vzdal úřadu podkomoř- ského pan Raimund z Lichtemburka a při vyúčtování, které vyko- nal královský kancléř Petr Angelův, se ukázalo, že má u krále 9042 hřiven 1 lot, kterážto pohledávka měla mu být z královské urbury splácena do dvou třetin po 200 hřivnách týdně, zbytek pak po 150 hřivnách (Regesta II, č. 2178). Jeho místo zaujal jiný Ronovec, jeho mladší příbuzný, pan Jindřich z Lipé, který si při tom pone- chal úřad nejvyššího maršálka, a tak se stal sebevědomou udatností, chytrou podnikavostí a finanční obratností i bezostyšnou prohna- ností hlavou českého panstva a vedle stísněného krále prvním čini- telem království (srv. pozn. ke kap. LXXI, ČD II, 1, str. 747 a CD II, 2, str. 17—21).
Strana 444
S jakou obezřetností si připravoval půdu pro vůdčí postavení, ukazuje jeho poměr k pražskému biskupovi Janovi IV. z Dražic. Aby si ho získal, vymohl mu neslýchané odškodné za škody, které prý pražské biskupství v těchto zmatcích utrpělo. Listinou ze 6. dubna 1308 věnoval Jindřich Korutanský biskupovi a jeho ná- stupcům na věčné časy plný desátek z mince kutnohorské a z urbur- ních zisků všech dolů v Čechách; za to slíbil Jan z Dražic se sou- hlasem kapituly panu Jindřichovi podíl z tohoto desátku 200 hři- ven na věčné časy. Tento nesmírný dar, získaný „zralostí rady a podpory“ pana maršálka, biskup později neudržel. Jindřich z Lipé se opíral o skupinu panských přátel, na které nezapomínal. Jeho mladší spolubojovník Jan z Vartemberka se stal nejvyšším číšníkem a získal nějaká zástavní práva v Kutné Hoře; také pan Raimund z Lichtemburka si zachoval v dohodě s panem Jindřichem vlivné místo u dvora a tam se také dostal do popředí syn nejvyššího purkrabího Hynka z Dubé, Hynek zvaný Žák, kteroužto přezdívku dostal pro zájem o učená studia. Ač ještě studoval, měl několik duchovních obročí a stal se i členem pražské kapituly (později, r. 1320, jejím proboštem). Jeho starý otec chu- ravěl (zemřel r. 1309) a zdá se, že ho pan Hynek tehdy zastupoval v úřadě purkrabském. Měl podíl na komorním hospodářství pana Jindřicha z Lipé, neboť dostal v zástavu kutnohorské ližné (Schrot- amt), úřad velmi výnosný (šlo o monopolní rozvoz piva, název od líh, po nichž se sudy pouštěly z vozů), který královská komora jinak zpravidla s užitkem pronajímala městu nebo rychtáři. Jsou tedy plně oprávněny výtky pana Petra ve verších v kap. LXXXVIII o zištnosti českých pánů a potvrzují je i letopisci cizí (srv. ČD II, 2, str. 20, pozn. č. 1). Hynka Žáka z Dubé považuje J. V. Šimák (ČČH 38, 1932, str. 36on.) za autora kroniky Dalimilovy, ale proti tomu názoru uvádí velmi závažné důvody Šusta (ČD II, 2, str. 49 i pozn. č. I, 108, pozn. č. 1, 123, pozn. č. 2), ač souhlasí se Šimákem v tom, že pů- vodcem skládání byl asi duchovní velmi blízký rodu ostrve. Moc Jindřicha Korutanského se částečně upevnila, když s ním Albrechtovi synové Fridrich a Leopold uzavřeli 14. srpna 1309 ve Znojmě dohodu, kterou se vévoda Fridrich se svými bratry úplně zřekli všech práv na Čechy a Moravu za odstupné 45 000 hřiven pražských. Ale jeho postavení v království velmi značně oslabila událost, o níž vypráví kapitola následující. 444 445 LXXXVII K zajetí českých pánů měšťany srv. úvod, str. 7—8; ČD II, 2, str. 21—42; o tom, jak se zpupný čin bohatých německých měšťa- nů stal mocným podnětem ve vývoji českého odporu proti cizin- cům, jehož nejvýraznějším projevem je kronika tzv. Dalimila, viz CD II, 2, str. 43—53. O široce rozvětveném rodě Ruthardů nemáme v listinách mnoho zpráv. Vzpomínají se bratři Mikuláš, Konrád a Albrecht, který snad je totožný s rychtářem Albrechtem z r. 1308. K r. 1323 se objevuje v listinách Frenclín Ruthard. Jeden člen tohoto rodu má náhrobek v děkanském chrámě v Kolíně a rod sám měl kapli v chrámě sv. Jakuba v Kutné Hoře. Byli to bohatí kutno- horští kverkové (těžaři), kteří měli prudké spory i krvavé sráž- ky s druhým mocným rodem kutnohorským, Pirknery, věřiteli krá-
S jakou obezřetností si připravoval půdu pro vůdčí postavení, ukazuje jeho poměr k pražskému biskupovi Janovi IV. z Dražic. Aby si ho získal, vymohl mu neslýchané odškodné za škody, které prý pražské biskupství v těchto zmatcích utrpělo. Listinou ze 6. dubna 1308 věnoval Jindřich Korutanský biskupovi a jeho ná- stupcům na věčné časy plný desátek z mince kutnohorské a z urbur- ních zisků všech dolů v Čechách; za to slíbil Jan z Dražic se sou- hlasem kapituly panu Jindřichovi podíl z tohoto desátku 200 hři- ven na věčné časy. Tento nesmírný dar, získaný „zralostí rady a podpory“ pana maršálka, biskup později neudržel. Jindřich z Lipé se opíral o skupinu panských přátel, na které nezapomínal. Jeho mladší spolubojovník Jan z Vartemberka se stal nejvyšším číšníkem a získal nějaká zástavní práva v Kutné Hoře; také pan Raimund z Lichtemburka si zachoval v dohodě s panem Jindřichem vlivné místo u dvora a tam se také dostal do popředí syn nejvyššího purkrabího Hynka z Dubé, Hynek zvaný Žák, kteroužto přezdívku dostal pro zájem o učená studia. Ač ještě studoval, měl několik duchovních obročí a stal se i členem pražské kapituly (později, r. 1320, jejím proboštem). Jeho starý otec chu- ravěl (zemřel r. 1309) a zdá se, že ho pan Hynek tehdy zastupoval v úřadě purkrabském. Měl podíl na komorním hospodářství pana Jindřicha z Lipé, neboť dostal v zástavu kutnohorské ližné (Schrot- amt), úřad velmi výnosný (šlo o monopolní rozvoz piva, název od líh, po nichž se sudy pouštěly z vozů), který královská komora jinak zpravidla s užitkem pronajímala městu nebo rychtáři. Jsou tedy plně oprávněny výtky pana Petra ve verších v kap. LXXXVIII o zištnosti českých pánů a potvrzují je i letopisci cizí (srv. ČD II, 2, str. 20, pozn. č. 1). Hynka Žáka z Dubé považuje J. V. Šimák (ČČH 38, 1932, str. 36on.) za autora kroniky Dalimilovy, ale proti tomu názoru uvádí velmi závažné důvody Šusta (ČD II, 2, str. 49 i pozn. č. I, 108, pozn. č. 1, 123, pozn. č. 2), ač souhlasí se Šimákem v tom, že pů- vodcem skládání byl asi duchovní velmi blízký rodu ostrve. Moc Jindřicha Korutanského se částečně upevnila, když s ním Albrechtovi synové Fridrich a Leopold uzavřeli 14. srpna 1309 ve Znojmě dohodu, kterou se vévoda Fridrich se svými bratry úplně zřekli všech práv na Čechy a Moravu za odstupné 45 000 hřiven pražských. Ale jeho postavení v království velmi značně oslabila událost, o níž vypráví kapitola následující. 444 445 LXXXVII K zajetí českých pánů měšťany srv. úvod, str. 7—8; ČD II, 2, str. 21—42; o tom, jak se zpupný čin bohatých německých měšťa- nů stal mocným podnětem ve vývoji českého odporu proti cizin- cům, jehož nejvýraznějším projevem je kronika tzv. Dalimila, viz CD II, 2, str. 43—53. O široce rozvětveném rodě Ruthardů nemáme v listinách mnoho zpráv. Vzpomínají se bratři Mikuláš, Konrád a Albrecht, který snad je totožný s rychtářem Albrechtem z r. 1308. K r. 1323 se objevuje v listinách Frenclín Ruthard. Jeden člen tohoto rodu má náhrobek v děkanském chrámě v Kolíně a rod sám měl kapli v chrámě sv. Jakuba v Kutné Hoře. Byli to bohatí kutno- horští kverkové (těžaři), kteří měli prudké spory i krvavé sráž- ky s druhým mocným rodem kutnohorským, Pirknery, věřiteli krá-
Strana 445
le Albrechta, a také s bratry Jenslinem a Ortliebem z Rosenthalu. Podle Dalimila (C, II, 29) zúčastnili se porad o této akci proti pánům i někteří „hosté“, asi cizí obchodníci nebo jiní cizinci, kteří se právě zdržovali v Praze. Hlavním činitelem v tajných poradách mezi Kutnou Horou a Prahou byl asi Peregrin Puš (srv. J. Šusta ČD II, 2, str. 33 i pozn. č. I). Zajaté pány zavezli na pevný hrad Litice u Potštejna. Hrad patřil r. 1304 králi, ale zdá se, že se později stal majetkem Peregrina Puše. Jen tak si lze vysvětlit, proč později vzniklo mezi Peregrinem a ně- kdejším majitelem hradu, Prockem z Potštejna, záští tak kruté, že v sousedské hádce nalezli smrt měštan i pán (srv. Regesta III, č. 70). Jindřich Korutanský si počínal při této události naprosto bezrad- ně. Zástupcům měšťanů prý nepopíral oprávněnost jejich zákroku, ale na druhé straně dával za pravdu žalobám přátel a příbuzných zajatých feudálů. A když došlo k společnému jednání zástupců obou stran, odpověděl na otázku zástupce zajatých pánů, zda od nich škodu utrpěl, za kterou by měli být vězněni, vyhýbavě, že jim chce přát své milosti. Po této odpovědi opustili měšťané schůzi s tím, že nepropustí zajaté pány ani na jeho rozkaz, dokud nebu- dou mít záruku proti panské převaze v zemi. Někdy na jaře byl přímým jednáním mezi oběma stranami sjednán smír. Zajatí páni museli dát měšťanům některé hrady v zástavu a přísahat, že se ne- budou mstít, a jejich děti, podle Dalimila ještě nemluvňata (kap. CII., 59: „neb dietky o rocě a málem stařějšie biechu“), byly dány do rodin svých budoucích patricijských tchánů. To byl neslýchaný průlom do tehdejších společenských řádů. Vážnost králova po tomto jednání naprosto upadla, ale zajatí páni, když byli propuštěni na svobodu, rychle se zbavili slíbených závazků a zakročili proti strůjcům onoho přepadení. Pomohla jim k tomu nesvornost v táboře jejich protivníků. O tom vypravuje kronika v kap. XCIII. Nedávno vynucená zasnoubení byla zrušena a panské děti, které podle Dalimila „u Horníkóv zemřieti chtieše“ se vrátily k rodičům. K listu, doporučujícímu řád cisterciácký. Sirény byly podle řecké báje dcery říčního boha Acheloa a vá- bily svým sladkým zpěvem plavce ke svým skaliskům, tj. třem malým ostrůvkům u pobřeží sorrentského. Charybdis, nebezpečný vír v sicilské úžině naproti Skylle, v sta- rověkých bájích zosobněný v mořskou obludu, pohlcující plavce. Napea: Napee (řecké Napaiai) byly údolní víly. Faunus byl starý italský bůh plodnosti a úrody, ochránce stád, rolnictví, lesů a lovu; později byl ztotožněn s řeckým bohem Panem. Bacchus, syn Diův a Semelin, byl bůh vína. Ceres, staroitalská bohyně orby, a tím vzdělanosti a úrody, sestra Jovova, matka Proserpinina, byla ztotožněna s řeckou bohyní Demeter. Epikuros (341—270 př. n. l.) byl řecký filozof, hlásající přirozený materialistický světový názor. Všechno na světě se děje na základě mechanické nutnosti, věci vznikají a zanikají srážením a rozptylo- váním atomů bez působení Prozřetelnosti a bez zásahů bohů, kteří se o svět nestarají. I duše se skládá z atomů a se smrtí těla se rozpadá. Je tedy strach před bohy a před smrtí planý. Cílem života je trvalá blaženost, to je pocit klidu a spokojenosti. Dosahuje se jí ctnostným životem, rozumným rozlišováním slastí, ovládáním všeho neklidu,
le Albrechta, a také s bratry Jenslinem a Ortliebem z Rosenthalu. Podle Dalimila (C, II, 29) zúčastnili se porad o této akci proti pánům i někteří „hosté“, asi cizí obchodníci nebo jiní cizinci, kteří se právě zdržovali v Praze. Hlavním činitelem v tajných poradách mezi Kutnou Horou a Prahou byl asi Peregrin Puš (srv. J. Šusta ČD II, 2, str. 33 i pozn. č. I). Zajaté pány zavezli na pevný hrad Litice u Potštejna. Hrad patřil r. 1304 králi, ale zdá se, že se později stal majetkem Peregrina Puše. Jen tak si lze vysvětlit, proč později vzniklo mezi Peregrinem a ně- kdejším majitelem hradu, Prockem z Potštejna, záští tak kruté, že v sousedské hádce nalezli smrt měštan i pán (srv. Regesta III, č. 70). Jindřich Korutanský si počínal při této události naprosto bezrad- ně. Zástupcům měšťanů prý nepopíral oprávněnost jejich zákroku, ale na druhé straně dával za pravdu žalobám přátel a příbuzných zajatých feudálů. A když došlo k společnému jednání zástupců obou stran, odpověděl na otázku zástupce zajatých pánů, zda od nich škodu utrpěl, za kterou by měli být vězněni, vyhýbavě, že jim chce přát své milosti. Po této odpovědi opustili měšťané schůzi s tím, že nepropustí zajaté pány ani na jeho rozkaz, dokud nebu- dou mít záruku proti panské převaze v zemi. Někdy na jaře byl přímým jednáním mezi oběma stranami sjednán smír. Zajatí páni museli dát měšťanům některé hrady v zástavu a přísahat, že se ne- budou mstít, a jejich děti, podle Dalimila ještě nemluvňata (kap. CII., 59: „neb dietky o rocě a málem stařějšie biechu“), byly dány do rodin svých budoucích patricijských tchánů. To byl neslýchaný průlom do tehdejších společenských řádů. Vážnost králova po tomto jednání naprosto upadla, ale zajatí páni, když byli propuštěni na svobodu, rychle se zbavili slíbených závazků a zakročili proti strůjcům onoho přepadení. Pomohla jim k tomu nesvornost v táboře jejich protivníků. O tom vypravuje kronika v kap. XCIII. Nedávno vynucená zasnoubení byla zrušena a panské děti, které podle Dalimila „u Horníkóv zemřieti chtieše“ se vrátily k rodičům. K listu, doporučujícímu řád cisterciácký. Sirény byly podle řecké báje dcery říčního boha Acheloa a vá- bily svým sladkým zpěvem plavce ke svým skaliskům, tj. třem malým ostrůvkům u pobřeží sorrentského. Charybdis, nebezpečný vír v sicilské úžině naproti Skylle, v sta- rověkých bájích zosobněný v mořskou obludu, pohlcující plavce. Napea: Napee (řecké Napaiai) byly údolní víly. Faunus byl starý italský bůh plodnosti a úrody, ochránce stád, rolnictví, lesů a lovu; později byl ztotožněn s řeckým bohem Panem. Bacchus, syn Diův a Semelin, byl bůh vína. Ceres, staroitalská bohyně orby, a tím vzdělanosti a úrody, sestra Jovova, matka Proserpinina, byla ztotožněna s řeckou bohyní Demeter. Epikuros (341—270 př. n. l.) byl řecký filozof, hlásající přirozený materialistický světový názor. Všechno na světě se děje na základě mechanické nutnosti, věci vznikají a zanikají srážením a rozptylo- váním atomů bez působení Prozřetelnosti a bez zásahů bohů, kteří se o svět nestarají. I duše se skládá z atomů a se smrtí těla se rozpadá. Je tedy strach před bohy a před smrtí planý. Cílem života je trvalá blaženost, to je pocit klidu a spokojenosti. Dosahuje se jí ctnostným životem, rozumným rozlišováním slastí, ovládáním všeho neklidu,
Strana 446
bolestí a žádostí. Epikuros nehlásal hrubé požitkářství, chtěl vést člověka k radosti ze života a pravé lidskosti. Jákobův žebřík: srv. pozn. k předmluvě v kn. I. Job, biblický patriarcha z Uz blíže Edomu, byl přes svou veli- kou zbožnost pronásledován těžkými ranami osudu, jež snášel s bez- příkladnou trpělivostí a oddaností. O jeho osudech a úvahách v utrpení vypráví kniha Jobova ve Starém zákoně. Samson, národní rek hrdinské pověsti izraelské, vyznamenal se v bojích s Pélišty (Filištínskými). Jeho osudy jsou vylíčeny v knize Soudců, kap. 13—16. Vynikal neobyčejnou silou a liboval si v smě- lých dobrodružstvích. Jádrem pověstí o jeho pádu je jeho milostný poměr k Dalile, ženě pélištské. Ta na něm vylákala tajemství jeho síly (břitva neměla vejíti na hlavu jeho), byl zajat a oslepen. Když mu povyrostly vlasy, dala ho knížata filištínská při slavnosti po- volati, aby je obveseloval. Samson požádal chlapce, který ho vodil, aby ho dovedl k sloupům, na kterých stál dům, svou silou je strhl a v zříceninách nalezl smrt i s množstvím filištínských předáků. Šalomoun (hebr. Šelomó), třetí král izraelský (973—930 př. n. l.), srv. III. kniha královská, 1—11. Izmael byl syn Abrahama a egyptské otrokyně Agar (Hagar). Ta v těhotenství trápena Abrahamovou manželkou Sárou utekla na poušť, kde ji našel anděl Hospodinův u studnice a vyzval ji, aby se vrátila k své paní a pokořila se jí. Daniel byl starozákonní prorok v izraelském zajetí babylónském. Jeho osudy líčí Proroctví Daniela proroka. Podle kap. 6 osočili ho jeho protivníci u krále Daria a ten ho dal uvrhnout do jámy lvové, ale lvi mu neublížili. Eliáš, izraelský prorok na konci 10. stol. př. n. 1., byl podle IV. knihy královské, kap. 2, vzat v ohnivém voze na nebe. Tobiáš mladší byl poslán svým otcem z Ninive do Rhages pro dlužné stříbro. Cestou se k němu přidružil jako společník archanděl Rafael, uchránil ho od nebezpečenství a šťastně ho dovedl nazpět k otci, kterému vrátil zrak. Jeho osudy popisuje starozákonní kniha o Tobiášovi. 446 447 LXXXVI/LXXXIX Eliška Přemyslovna, dcera Václava II. a Jitky, narozená r. 1292, byla tehdy sedmnáctiletá, ale tělesně i duševně už vyspělá. Urostlá, ztepilá, tmavé pleti, zdědila po otci přemyslovské osobní sebevědo- mí a ctižádostivou panovačnost i vychytralost, ale také silnou ner- vózní citlivost. Byla vášnivá v lásce i nenávisti a ve chvílích zkla- mání upadala do hysterických záchvatů mdlob a pláče. Snad tu působily i neutěšené poměry jejího dětství: v pátém roce ztratila matku, vyrůstala s ostatními sourozenci na neklidném dvoře otce- vdovce až do desátého roku; tehdy se vrátila z Polska její teta Kun- huta a stala se abatyší u sv. Jiří. Tenkrát jí také přivedl Václav II. za macechu mladou Alžbětu Rejčku. A potom už šla rána osudu za ranou: krutá válka s Albrechtem, požár královského paláce na Praž- ském hradě, choroba a smrt otcova, neklidná vláda bratrova a jeho tragický skon, na podzim r. 1306 zbabělý útěk Jindřicha Korutan- ského ze země a nastoupení Rudolfovo a s ním Alžběty Rejčky na přemyslovský trůn. Snad už tehdy vzrostla nenávist mezi touto sebevědomou a ctižádostivou dívkou a mezi její sličnou macechou, která možná způsobila i to, že Rudolf — aspoň podle zprávy
bolestí a žádostí. Epikuros nehlásal hrubé požitkářství, chtěl vést člověka k radosti ze života a pravé lidskosti. Jákobův žebřík: srv. pozn. k předmluvě v kn. I. Job, biblický patriarcha z Uz blíže Edomu, byl přes svou veli- kou zbožnost pronásledován těžkými ranami osudu, jež snášel s bez- příkladnou trpělivostí a oddaností. O jeho osudech a úvahách v utrpení vypráví kniha Jobova ve Starém zákoně. Samson, národní rek hrdinské pověsti izraelské, vyznamenal se v bojích s Pélišty (Filištínskými). Jeho osudy jsou vylíčeny v knize Soudců, kap. 13—16. Vynikal neobyčejnou silou a liboval si v smě- lých dobrodružstvích. Jádrem pověstí o jeho pádu je jeho milostný poměr k Dalile, ženě pélištské. Ta na něm vylákala tajemství jeho síly (břitva neměla vejíti na hlavu jeho), byl zajat a oslepen. Když mu povyrostly vlasy, dala ho knížata filištínská při slavnosti po- volati, aby je obveseloval. Samson požádal chlapce, který ho vodil, aby ho dovedl k sloupům, na kterých stál dům, svou silou je strhl a v zříceninách nalezl smrt i s množstvím filištínských předáků. Šalomoun (hebr. Šelomó), třetí král izraelský (973—930 př. n. l.), srv. III. kniha královská, 1—11. Izmael byl syn Abrahama a egyptské otrokyně Agar (Hagar). Ta v těhotenství trápena Abrahamovou manželkou Sárou utekla na poušť, kde ji našel anděl Hospodinův u studnice a vyzval ji, aby se vrátila k své paní a pokořila se jí. Daniel byl starozákonní prorok v izraelském zajetí babylónském. Jeho osudy líčí Proroctví Daniela proroka. Podle kap. 6 osočili ho jeho protivníci u krále Daria a ten ho dal uvrhnout do jámy lvové, ale lvi mu neublížili. Eliáš, izraelský prorok na konci 10. stol. př. n. 1., byl podle IV. knihy královské, kap. 2, vzat v ohnivém voze na nebe. Tobiáš mladší byl poslán svým otcem z Ninive do Rhages pro dlužné stříbro. Cestou se k němu přidružil jako společník archanděl Rafael, uchránil ho od nebezpečenství a šťastně ho dovedl nazpět k otci, kterému vrátil zrak. Jeho osudy popisuje starozákonní kniha o Tobiášovi. 446 447 LXXXVI/LXXXIX Eliška Přemyslovna, dcera Václava II. a Jitky, narozená r. 1292, byla tehdy sedmnáctiletá, ale tělesně i duševně už vyspělá. Urostlá, ztepilá, tmavé pleti, zdědila po otci přemyslovské osobní sebevědo- mí a ctižádostivou panovačnost i vychytralost, ale také silnou ner- vózní citlivost. Byla vášnivá v lásce i nenávisti a ve chvílích zkla- mání upadala do hysterických záchvatů mdlob a pláče. Snad tu působily i neutěšené poměry jejího dětství: v pátém roce ztratila matku, vyrůstala s ostatními sourozenci na neklidném dvoře otce- vdovce až do desátého roku; tehdy se vrátila z Polska její teta Kun- huta a stala se abatyší u sv. Jiří. Tenkrát jí také přivedl Václav II. za macechu mladou Alžbětu Rejčku. A potom už šla rána osudu za ranou: krutá válka s Albrechtem, požár královského paláce na Praž- ském hradě, choroba a smrt otcova, neklidná vláda bratrova a jeho tragický skon, na podzim r. 1306 zbabělý útěk Jindřicha Korutan- ského ze země a nastoupení Rudolfovo a s ním Alžběty Rejčky na přemyslovský trůn. Snad už tehdy vzrostla nenávist mezi touto sebevědomou a ctižádostivou dívkou a mezi její sličnou macechou, která možná způsobila i to, že Rudolf — aspoň podle zprávy
Strana 447
Dalimilovy — vyhostil Elišku z Hradu a usadil ji dole v městě. Ani návrat Jindřicha Korutanského na trůn r. 1307 jí nepřinesl radost. Brzy poznala jeho neschopnost, zejména r. 1309, kdy byl dočasně vyhnán i z Pražského hradu. Poměr k švagrovi se zhoršoval i starostmi peněžními. Zřídila si při klášteře sv. Jiří na Pražském hradě malý samostatný dvůr s čeledí a kaplany, ale Jindřich při úplném rozvratu královského hospodářství jí nemohl poukazovat zaručené důchody, a tak žila v skrovných poměrech. Petr Žitavský byl princezně Elišce i později královně upřímně oddán až do její smrti, a proto je jeho vypravování o ní na mno- hých místech příznivější, leckde ji i idealizuje. Skutečností je (srv. ČD II, 2, str. 54—61), že úmysl nahradit neschopného Jindři- cha Korutanského lepším nástupcem a spojit ho manželským svazkem s Eliškou vznikl v hlavách cisterciáckých opatů Heiden- reicha Sedleckého a Konráda Zbraslavského. Klášterní majetky velice trpěly kořistnictvím českých feudálů a Jindřich sám jim ukládal značná břemena, zejména v klášteře Sedleckém si mnoho vypůjčoval na chatrné záruky a často zneužíval klášterního pohostin- ství. „Šedí mniši“ udržovali časté styky s cizinou při každoročních generálních kapitulách v Citeaux, dopisovali si s vlivnými řádovými spolubratry, jako byl opat kláštera ve Villersu Jindřich, vicekancléř nového římského krále Jindřicha VII., a byli asi ve styku s bývalým vyšehradským proboštem a kancléřem Václava II. Petrem z Aspel- tu, tehdy velmi mocným arcibiskupem mohučským, který dosadil Lucemburka na římský trůn. A tak se rozhodli asi v polovině r. 1309 nahradit „neschopného“ vladaře korutanského. LXXX K setkání opata Konráda s princeznou Eliškou v bazilice sv. Víta došlo asi v měsíci červenci 1309. Zpráva o jednání šlechticů o Fridrichovi Rakouském, markraběti míšeňském a jakémsi polském vévodovi (patrně manželu nej- mladší dcery Václava II., vratislavském vévodovi Boleslavovi) je jedině v naší kronice, ale přijímají ji Palacký (II, 1, str. 337), Tomek (I2, str. 498), Šusta (ČD II, 2, str. 55). Kdo byli oni zkušení mu- žové, které uvádí kronikář, není přesně jisto, ale byli mezi nimi asi i bývalí panští přívrženci strany habsburské, jako pan Jindřich z Rožmberka nebo Albrecht ze Žeberka, kteří jen neradi snášeli moc pana Jindřicha z Lipé. XC „Po předchozí tedy poradě několika moudrých mužů“ atd.: tito „moudří“ mužové byli patrně někteří vyšší duchovní, které přibrali cisterciáčtí opati k důvěrným poradám, jako třeba doktor kanonic- kého práva Oldřich z Paběnic, kdysi člen přísežné rady Václava II. (srv. ČD II, 2, str. 61, pozn. č. 1). V následující kapitole uvádí kro- nika, jak učeně odůvodňoval nutnost sesadit Jindřicha Korutan- ského. Pražský biskup Jan z Dražic, který byl ve velmi přátelském poměru s Jindřichem z Lipé, nebyl patrně tehdy ještě do této akce zasvěcen. O jednání v Heilbronnu srv. i ČD II, 2, str. 87n. Judit byla mladá, krásná, bohatá a zbožná vdova po Manasseovi v Bethulii. Když Nabukadnesarův vojevůdce Holofernes oblehl
Dalimilovy — vyhostil Elišku z Hradu a usadil ji dole v městě. Ani návrat Jindřicha Korutanského na trůn r. 1307 jí nepřinesl radost. Brzy poznala jeho neschopnost, zejména r. 1309, kdy byl dočasně vyhnán i z Pražského hradu. Poměr k švagrovi se zhoršoval i starostmi peněžními. Zřídila si při klášteře sv. Jiří na Pražském hradě malý samostatný dvůr s čeledí a kaplany, ale Jindřich při úplném rozvratu královského hospodářství jí nemohl poukazovat zaručené důchody, a tak žila v skrovných poměrech. Petr Žitavský byl princezně Elišce i později královně upřímně oddán až do její smrti, a proto je jeho vypravování o ní na mno- hých místech příznivější, leckde ji i idealizuje. Skutečností je (srv. ČD II, 2, str. 54—61), že úmysl nahradit neschopného Jindři- cha Korutanského lepším nástupcem a spojit ho manželským svazkem s Eliškou vznikl v hlavách cisterciáckých opatů Heiden- reicha Sedleckého a Konráda Zbraslavského. Klášterní majetky velice trpěly kořistnictvím českých feudálů a Jindřich sám jim ukládal značná břemena, zejména v klášteře Sedleckém si mnoho vypůjčoval na chatrné záruky a často zneužíval klášterního pohostin- ství. „Šedí mniši“ udržovali časté styky s cizinou při každoročních generálních kapitulách v Citeaux, dopisovali si s vlivnými řádovými spolubratry, jako byl opat kláštera ve Villersu Jindřich, vicekancléř nového římského krále Jindřicha VII., a byli asi ve styku s bývalým vyšehradským proboštem a kancléřem Václava II. Petrem z Aspel- tu, tehdy velmi mocným arcibiskupem mohučským, který dosadil Lucemburka na římský trůn. A tak se rozhodli asi v polovině r. 1309 nahradit „neschopného“ vladaře korutanského. LXXX K setkání opata Konráda s princeznou Eliškou v bazilice sv. Víta došlo asi v měsíci červenci 1309. Zpráva o jednání šlechticů o Fridrichovi Rakouském, markraběti míšeňském a jakémsi polském vévodovi (patrně manželu nej- mladší dcery Václava II., vratislavském vévodovi Boleslavovi) je jedině v naší kronice, ale přijímají ji Palacký (II, 1, str. 337), Tomek (I2, str. 498), Šusta (ČD II, 2, str. 55). Kdo byli oni zkušení mu- žové, které uvádí kronikář, není přesně jisto, ale byli mezi nimi asi i bývalí panští přívrženci strany habsburské, jako pan Jindřich z Rožmberka nebo Albrecht ze Žeberka, kteří jen neradi snášeli moc pana Jindřicha z Lipé. XC „Po předchozí tedy poradě několika moudrých mužů“ atd.: tito „moudří“ mužové byli patrně někteří vyšší duchovní, které přibrali cisterciáčtí opati k důvěrným poradám, jako třeba doktor kanonic- kého práva Oldřich z Paběnic, kdysi člen přísežné rady Václava II. (srv. ČD II, 2, str. 61, pozn. č. 1). V následující kapitole uvádí kro- nika, jak učeně odůvodňoval nutnost sesadit Jindřicha Korutan- ského. Pražský biskup Jan z Dražic, který byl ve velmi přátelském poměru s Jindřichem z Lipé, nebyl patrně tehdy ještě do této akce zasvěcen. O jednání v Heilbronnu srv. i ČD II, 2, str. 87n. Judit byla mladá, krásná, bohatá a zbožná vdova po Manasseovi v Bethulii. Když Nabukadnesarův vojevůdce Holofernes oblehl
Strana 448
Bethulii, přetal vodovod a odňal městu výše položenému přístup k pramenům, chtělo se obyvatelstvo, trápeno žízní, vzdát, ale hlava města Oziáš je přemluvil, aby toto rozhodnutí odložili, nepřijde-li v pěti dnech neočekávaná pomoc od Boha. Tehdy se Judit, pro- vázena služkou, která jí nesla potraviny a nápoj, odebrala do asyr- ského tábora a radila Holofernovi, aby nepodnikal nic proti Židům, jsou nuceni jíst i věci posvátné, a tím že se sami odsoudili k záhubě. Prosila, aby mohla zůstat v táboře a každého dne aby směla před rozedněním vycházet a modlit se. Holofernes jí všechno povolil a čtvrtého dne vystrojil svým slu- hům hostinu a pozval Judit k sobě. Sluhové se opili a Judit zůstala samotná s Holofernem, který byl nadmíru zpit a usnul. Utala mu hlavu jeho vlastním mečem a zrána se vrátila se služkou, která nesla ve vaku utatou hlavu, do města. Tam oznámila starším obce, co vykonala a vyzvala je, aby vyvěsili hlavu Holofernovu na městské hradby a učinili výpad na Asyřany. Ti, když poznali, co se stalo s jejich vůdcem, dali se na útěk a Židé se zmocnili tábora. Všechen majetek Holofernův připadl Judit. Debora byla hebrejská prorokyně, která soudila lid izraelský v době, kdy kananejský král Jabín po dvacet let násilně sužoval Židy. Tehdy podněcovala Baráka, aby osvobodil národ. Barák vytáhl s desíti tisíci bojovníků z několika kmenů proti Jabínovu vůdci Zizarovi a porazil ho. Zizara byl na útěku zabit a potom Izraelité zabili i Jabína. O těchto událostech vypráví Kniha soudců, kap. 4; tam je také v kap. 5 děkovná píseň Debořina a Barákova. O Ester vypráví starozákonní kniha po ní nazvaná. Ester bylo perské jméno židovské dívky Hadassy (myrta), dcery Abichaila, strýce Mardocheova, kterou tento adoptoval. Když král Asver zapudil manželku Vasti, stala se Ester jeho ženou, ale na radu Mardocheovu zatajila svou rodinu i národ. Mardocheus odhalil spiknutí dvou strážců proti králi a jeho čin byl zapsán do kronik. V té době povýšil král Amana a nařídil, aby všichni před ním pa- dali. Mardocheus tak nečinil, a proto Aman zamýšlel zahubit všechny Židy a získal královo svolení, aby byli třináctého dne mě- síce dvanáctého (Adar) všichni Židé vyhlazeni. Ale královně Ester se podařilo odvrátit toto hrozící nebezpečí. Mardocheus byl krá- lem, který se dověděl četbou kronik o jeho záslužném činu, pový- šen, Aman pak oběšen na šibenici, kterou dal postavit pro Mardo- chea, jeho mandát byl zrušen a naopak Židům bylo dovoleno hubit své nepřátele. Tak zahynulo i deset synů Amanových. Na památku tohoto vysvobození nařídil Mardocheus slavit čtrnáctý a patnáctý den měsíce Adar svátek Purim, totiž dny losů (podle pur = los, který vrhl Aman k vyhlazení Židů). Tento svátek slaví Židé podnes a předčítá se při něm kniha Ester. 448 449 XCI K důvodům uvedeným v kronice, proč se páni přiklonili k panně Elišce, se družily mnohem závažnější důvody osobní nespokoje- nosti Jindřicha z Lipé a jeho druhů. Jindřich Korutanský totiž hledal na záchranu svého stále klesajícího panství v Čechách pomoc v Korutanech a Tyrolích. Tam mu jeho bratr Ota sehnal rytířský sbor asi o osmdesáti kopích s větším houfcem záškodnické čeledi a poslal ho do Čech koncem října 1309 pod vedením zemského maršálka Konráda z Aufensteinu, původem z Tyrol, a jeho bratra
Bethulii, přetal vodovod a odňal městu výše položenému přístup k pramenům, chtělo se obyvatelstvo, trápeno žízní, vzdát, ale hlava města Oziáš je přemluvil, aby toto rozhodnutí odložili, nepřijde-li v pěti dnech neočekávaná pomoc od Boha. Tehdy se Judit, pro- vázena služkou, která jí nesla potraviny a nápoj, odebrala do asyr- ského tábora a radila Holofernovi, aby nepodnikal nic proti Židům, jsou nuceni jíst i věci posvátné, a tím že se sami odsoudili k záhubě. Prosila, aby mohla zůstat v táboře a každého dne aby směla před rozedněním vycházet a modlit se. Holofernes jí všechno povolil a čtvrtého dne vystrojil svým slu- hům hostinu a pozval Judit k sobě. Sluhové se opili a Judit zůstala samotná s Holofernem, který byl nadmíru zpit a usnul. Utala mu hlavu jeho vlastním mečem a zrána se vrátila se služkou, která nesla ve vaku utatou hlavu, do města. Tam oznámila starším obce, co vykonala a vyzvala je, aby vyvěsili hlavu Holofernovu na městské hradby a učinili výpad na Asyřany. Ti, když poznali, co se stalo s jejich vůdcem, dali se na útěk a Židé se zmocnili tábora. Všechen majetek Holofernův připadl Judit. Debora byla hebrejská prorokyně, která soudila lid izraelský v době, kdy kananejský král Jabín po dvacet let násilně sužoval Židy. Tehdy podněcovala Baráka, aby osvobodil národ. Barák vytáhl s desíti tisíci bojovníků z několika kmenů proti Jabínovu vůdci Zizarovi a porazil ho. Zizara byl na útěku zabit a potom Izraelité zabili i Jabína. O těchto událostech vypráví Kniha soudců, kap. 4; tam je také v kap. 5 děkovná píseň Debořina a Barákova. O Ester vypráví starozákonní kniha po ní nazvaná. Ester bylo perské jméno židovské dívky Hadassy (myrta), dcery Abichaila, strýce Mardocheova, kterou tento adoptoval. Když král Asver zapudil manželku Vasti, stala se Ester jeho ženou, ale na radu Mardocheovu zatajila svou rodinu i národ. Mardocheus odhalil spiknutí dvou strážců proti králi a jeho čin byl zapsán do kronik. V té době povýšil král Amana a nařídil, aby všichni před ním pa- dali. Mardocheus tak nečinil, a proto Aman zamýšlel zahubit všechny Židy a získal královo svolení, aby byli třináctého dne mě- síce dvanáctého (Adar) všichni Židé vyhlazeni. Ale královně Ester se podařilo odvrátit toto hrozící nebezpečí. Mardocheus byl krá- lem, který se dověděl četbou kronik o jeho záslužném činu, pový- šen, Aman pak oběšen na šibenici, kterou dal postavit pro Mardo- chea, jeho mandát byl zrušen a naopak Židům bylo dovoleno hubit své nepřátele. Tak zahynulo i deset synů Amanových. Na památku tohoto vysvobození nařídil Mardocheus slavit čtrnáctý a patnáctý den měsíce Adar svátek Purim, totiž dny losů (podle pur = los, který vrhl Aman k vyhlazení Židů). Tento svátek slaví Židé podnes a předčítá se při něm kniha Ester. 448 449 XCI K důvodům uvedeným v kronice, proč se páni přiklonili k panně Elišce, se družily mnohem závažnější důvody osobní nespokoje- nosti Jindřicha z Lipé a jeho druhů. Jindřich Korutanský totiž hledal na záchranu svého stále klesajícího panství v Čechách pomoc v Korutanech a Tyrolích. Tam mu jeho bratr Ota sehnal rytířský sbor asi o osmdesáti kopích s větším houfcem záškodnické čeledi a poslal ho do Čech koncem října 1309 pod vedením zemského maršálka Konráda z Aufensteinu, původem z Tyrol, a jeho bratra
Strana 449
Jindřicha. Ti se ujali vlády, vložili posádku do Pražského hradu a zajistili si Kutnou Horu, kde se Konrád sám na čas usadil a odkud podnikl 20. prosince i přímý útok na Sedlecký klášter (srv. v kap. CVI vyprávění o zázračné bitvě). Zároveň také učinil konec hos- podaření Jindřicha z Lipé k vlastnímu prospěchu. Ten byl nucen jako podkomoří předložit vyúčtování, které bylo dokončeno 27. lis- topadu v domě nejvyššího kancléře za přítomnosti Jindřicha z Aufen- steinu a dvou korutanských písařů. Pan Jindřich si počítal na vy- dáních učiněných za krále (dlužný žold z války r. 1307, zálohy na rozličná vydání dvorská, náhradu za vedení úřadu, úroky ze záloh) celkem 17 215 hřiven a 5 lotů; na to si vybral z urburních důchodů kutnohorských 6894 hřiven a 28 grošů, takže mu zůstalo u krále 10 320 hřiven (po 56 groších) 3 věrdunky 1 lot. Pan Jindřich setrval i potom v úřadě podkomořském, neboť ještě v královské listině z 12. ledna 1310 vystupuje jako nejvyšší maršálek a podkomoří, ale spolu s ním vedle Jindřicha z Aufensteinu i pražský boháč Peregrin Puš, který musel v červnu 1309 uprchnout z Prahy před pomstou pana Jindřicha z Lipé a nyní byl dokonce členem královské rady. Před vánocemi téhož roku vypravil se opat Heidenreich tajně opět k Jindřichovi VII. a ten zajel v druhé polovině ledna 1310 z Kolína n. R. do Norimberka a jednal tam s některými českými pány, které vedli Jindřich z Rožmberka, Albrecht ze Žeberka a Fridrich ze Šumburka. Ti trvali na českém právu volby českého krále, zaručeném bulou sicilskou, a žádali i určité záruky, že stará práva království zůstanou zachována, což jim Jindřich VII. listinou z 31. ledna 1310 závazně slíbil. Ovšem páni přitom nezapomněli na sebe. Jindřich z Rožmberka si dal potvrdit zástavu Zvíkova, Fridrich ze Šumburka se svými bratry ponechání župy Kadaňské, kterou získal r. 1306, a Albrecht ze Žeberka všechny milosti a listy, které dostal od předcházejících králů. Zároveň vyslal Jindřich VII. v druhé polovině března 1310 do Čech na výzvědy mohučského arcibiskupa Petra z Aspeltu s říšský- mi hrabaty Albrechtem z Hohenlohe-Schelklingen a obratným dip- lomatem Bertoldem z Hennebergu, který kdysi sjednával mír mezi Albrechtem a Václavem III. Jindřich z Aufensteina dal oba prů- vodce mohučského arcibiskupa zatknout a uvěznit a propustil je po pěti dnech za slib, že hned opustí království. Přesto se díky obratnosti Petra z Aspeltu podařilo získat některé vůdčí pány, kteří dosud stáli na straně korutanské. Tak se jim Jan z Vartem- berka, nejvyšší číšník, přítel Jindřicha z Lipé, zavázal listinou z 6. března 1310, že bude-li zproštěn přísahy složené Jindřichovi Korutanskému, uzná za krále toho, kdo si podle vůle římského krále vezme Elišku Přemyslovnu za manželku. A když pak byla korutanská branná pomoc na jaře rozmnožena silnějším sborem žoldnéřů z Míšně, rozešel se i Jindřich z Lipé se stranou korutanskou. XCl O pomluvách šířených protivníky o Elišce srv. pozn. ke kap. XCVII a C. Když přišli v květnu na pomoc Jindřichovi Míšňané, vznikl prý v jeho okolí úmysl znemožnit spojení Elišky Přemyslovny s Lucemburky tím, že by ji násilím donutili k sňatku. Podle Pulkavy měl být jejím ženichem durynsko-míšeňský Ota z Burgau-Löbda- burku (srv. ČD, II, 2, str. 106, pozn. č. 2).
Jindřicha. Ti se ujali vlády, vložili posádku do Pražského hradu a zajistili si Kutnou Horu, kde se Konrád sám na čas usadil a odkud podnikl 20. prosince i přímý útok na Sedlecký klášter (srv. v kap. CVI vyprávění o zázračné bitvě). Zároveň také učinil konec hos- podaření Jindřicha z Lipé k vlastnímu prospěchu. Ten byl nucen jako podkomoří předložit vyúčtování, které bylo dokončeno 27. lis- topadu v domě nejvyššího kancléře za přítomnosti Jindřicha z Aufen- steinu a dvou korutanských písařů. Pan Jindřich si počítal na vy- dáních učiněných za krále (dlužný žold z války r. 1307, zálohy na rozličná vydání dvorská, náhradu za vedení úřadu, úroky ze záloh) celkem 17 215 hřiven a 5 lotů; na to si vybral z urburních důchodů kutnohorských 6894 hřiven a 28 grošů, takže mu zůstalo u krále 10 320 hřiven (po 56 groších) 3 věrdunky 1 lot. Pan Jindřich setrval i potom v úřadě podkomořském, neboť ještě v královské listině z 12. ledna 1310 vystupuje jako nejvyšší maršálek a podkomoří, ale spolu s ním vedle Jindřicha z Aufensteinu i pražský boháč Peregrin Puš, který musel v červnu 1309 uprchnout z Prahy před pomstou pana Jindřicha z Lipé a nyní byl dokonce členem královské rady. Před vánocemi téhož roku vypravil se opat Heidenreich tajně opět k Jindřichovi VII. a ten zajel v druhé polovině ledna 1310 z Kolína n. R. do Norimberka a jednal tam s některými českými pány, které vedli Jindřich z Rožmberka, Albrecht ze Žeberka a Fridrich ze Šumburka. Ti trvali na českém právu volby českého krále, zaručeném bulou sicilskou, a žádali i určité záruky, že stará práva království zůstanou zachována, což jim Jindřich VII. listinou z 31. ledna 1310 závazně slíbil. Ovšem páni přitom nezapomněli na sebe. Jindřich z Rožmberka si dal potvrdit zástavu Zvíkova, Fridrich ze Šumburka se svými bratry ponechání župy Kadaňské, kterou získal r. 1306, a Albrecht ze Žeberka všechny milosti a listy, které dostal od předcházejících králů. Zároveň vyslal Jindřich VII. v druhé polovině března 1310 do Čech na výzvědy mohučského arcibiskupa Petra z Aspeltu s říšský- mi hrabaty Albrechtem z Hohenlohe-Schelklingen a obratným dip- lomatem Bertoldem z Hennebergu, který kdysi sjednával mír mezi Albrechtem a Václavem III. Jindřich z Aufensteina dal oba prů- vodce mohučského arcibiskupa zatknout a uvěznit a propustil je po pěti dnech za slib, že hned opustí království. Přesto se díky obratnosti Petra z Aspeltu podařilo získat některé vůdčí pány, kteří dosud stáli na straně korutanské. Tak se jim Jan z Vartem- berka, nejvyšší číšník, přítel Jindřicha z Lipé, zavázal listinou z 6. března 1310, že bude-li zproštěn přísahy složené Jindřichovi Korutanskému, uzná za krále toho, kdo si podle vůle římského krále vezme Elišku Přemyslovnu za manželku. A když pak byla korutanská branná pomoc na jaře rozmnožena silnějším sborem žoldnéřů z Míšně, rozešel se i Jindřich z Lipé se stranou korutanskou. XCl O pomluvách šířených protivníky o Elišce srv. pozn. ke kap. XCVII a C. Když přišli v květnu na pomoc Jindřichovi Míšňané, vznikl prý v jeho okolí úmysl znemožnit spojení Elišky Přemyslovny s Lucemburky tím, že by ji násilím donutili k sňatku. Podle Pulkavy měl být jejím ženichem durynsko-míšeňský Ota z Burgau-Löbda- burku (srv. ČD, II, 2, str. 106, pozn. č. 2).
Strana 450
451 Ve sporu pánů a zbohatlých měšťanů (srv. kap. LXXXVII) byl Jindřich Korutanský bezmocný a upadl potom v nevážnost u obou stran; i bohatí měštané se od něho odvrátili a neposkytovali mu úvěr, takže podle Dalimila (CIII, 2) „často jiesti nejmieše“. Za- stavoval proto, co se dalo; mezi jiným zastavil Velflovcům i zlatý kříž Přemysla Otakara II. (viz tab. 3 a 4); ten se pak dostal k ře- zenským Židům, od nichž ho na příkaz krále Jana vykoupil tamní biskup Mikuláš, bývalý protonotář krále Jana (srv. Reg. III, č. 142, i ČD II, 2, str. 39, pozn. č. 2). 450 XCIlI Strana lucemburská se objevila s početným množstvím ozbrojenců někdy na počátku června 1310 na Pohořelci a Jindřich z Aufen- steina vypadl proti nim z Hradu, aby jim znemožnil vstup do města. Mezi oběma stranami se strhl prudký boj na předhradí, spojujícím Hrad s klášterem Strahovským, které bylo tehdy ještě nezastavěno a odděleno od vlastního hradu trojím příkopem. V ostré srážce byl Jindřich z Aufensteina raněn a zajat a Korutanci ve zmatku utíkali přes hradní mosty, takže Čechové by byli skoro zároveň s nimi vnikli do Hradu, kdyby se pod nimi neprolomil dřevěný most. Boj pozorovali diváci z malostranských střech, mezi nimi i Dalimil (kap. CIV, 28: „Na ten boj sem já z města hleděl.“) A ten také dodává (tamtéž 29—32): „A když se Čechy s Němci boj jmiechu, tehdy Čechové Němcě u městě tepiechu. V zástupiech Čechy po městě chodiechu, " ale Němci v svých domiech zatvořeni sediechu. Zároveň nabyla strana lucemburská převahy také v Kutné Hoře, kde Jan z Vartemberka vypudil Ruthardovce. V XC „Když ostatní kolísali, nesli révu na sochoru (místo Emlerova čtení vitem invecte třeba čísti podle Vulgáty Num. 13, 24 ,vitem in vecte“) jako Jozue a Kálef“. Je to narážka na vyprávění IV. knihy Mojžíšovy (Numeri) v kap. 13: podle rozkazu Hospodinova poslal Mojžíš z pouště dvanáct předních mužů z jednotlivých kmenů izraelských do země Kananejské, aby ji zhlédli; mezi nimi byl Kálef z pokolení Judova a Ozeáš-Jozue z pokolení Efraim. Vyslaní mu- žové prohlédli tu zemi a v údolí Eškol uřízli ratolest s jedním hroz- nem a nesli jej na sochoře dva; též i jablka zrnatá i fíky z té země. Po návratu oznámili, co viděli, ukázali ovoce té země a vyprávěli, že v ní bydlí lid silný a města že jsou tam veliká a mocná. Když se lid na tu zprávu bouřil proti Mojžíšovi, krotil ho Kálef a vyzýval, aby šli a zemi opanovali. XC Jednání vyslanců z Čech s Jindřichem VII. probíhalo ve Frank- furtu nad Mohanem na slavném říšském sjezdu (parlamentum ge- nerale). Přitom ovšem jednotliví členové poselstva hleděli získat pro sebe rozličné výhody a milosti od budoucího krále. Tak se pan Jan z Vartemberka listinou z 26. července zavázal, že vydá králi Kutnou Horu a královská práva, kterých se tam zmocnil, ale až V
451 Ve sporu pánů a zbohatlých měšťanů (srv. kap. LXXXVII) byl Jindřich Korutanský bezmocný a upadl potom v nevážnost u obou stran; i bohatí měštané se od něho odvrátili a neposkytovali mu úvěr, takže podle Dalimila (CIII, 2) „často jiesti nejmieše“. Za- stavoval proto, co se dalo; mezi jiným zastavil Velflovcům i zlatý kříž Přemysla Otakara II. (viz tab. 3 a 4); ten se pak dostal k ře- zenským Židům, od nichž ho na příkaz krále Jana vykoupil tamní biskup Mikuláš, bývalý protonotář krále Jana (srv. Reg. III, č. 142, i ČD II, 2, str. 39, pozn. č. 2). 450 XCIlI Strana lucemburská se objevila s početným množstvím ozbrojenců někdy na počátku června 1310 na Pohořelci a Jindřich z Aufen- steina vypadl proti nim z Hradu, aby jim znemožnil vstup do města. Mezi oběma stranami se strhl prudký boj na předhradí, spojujícím Hrad s klášterem Strahovským, které bylo tehdy ještě nezastavěno a odděleno od vlastního hradu trojím příkopem. V ostré srážce byl Jindřich z Aufensteina raněn a zajat a Korutanci ve zmatku utíkali přes hradní mosty, takže Čechové by byli skoro zároveň s nimi vnikli do Hradu, kdyby se pod nimi neprolomil dřevěný most. Boj pozorovali diváci z malostranských střech, mezi nimi i Dalimil (kap. CIV, 28: „Na ten boj sem já z města hleděl.“) A ten také dodává (tamtéž 29—32): „A když se Čechy s Němci boj jmiechu, tehdy Čechové Němcě u městě tepiechu. V zástupiech Čechy po městě chodiechu, " ale Němci v svých domiech zatvořeni sediechu. Zároveň nabyla strana lucemburská převahy také v Kutné Hoře, kde Jan z Vartemberka vypudil Ruthardovce. V XC „Když ostatní kolísali, nesli révu na sochoru (místo Emlerova čtení vitem invecte třeba čísti podle Vulgáty Num. 13, 24 ,vitem in vecte“) jako Jozue a Kálef“. Je to narážka na vyprávění IV. knihy Mojžíšovy (Numeri) v kap. 13: podle rozkazu Hospodinova poslal Mojžíš z pouště dvanáct předních mužů z jednotlivých kmenů izraelských do země Kananejské, aby ji zhlédli; mezi nimi byl Kálef z pokolení Judova a Ozeáš-Jozue z pokolení Efraim. Vyslaní mu- žové prohlédli tu zemi a v údolí Eškol uřízli ratolest s jedním hroz- nem a nesli jej na sochoře dva; též i jablka zrnatá i fíky z té země. Po návratu oznámili, co viděli, ukázali ovoce té země a vyprávěli, že v ní bydlí lid silný a města že jsou tam veliká a mocná. Když se lid na tu zprávu bouřil proti Mojžíšovi, krotil ho Kálef a vyzýval, aby šli a zemi opanovali. XC Jednání vyslanců z Čech s Jindřichem VII. probíhalo ve Frank- furtu nad Mohanem na slavném říšském sjezdu (parlamentum ge- nerale). Přitom ovšem jednotliví členové poselstva hleděli získat pro sebe rozličné výhody a milosti od budoucího krále. Tak se pan Jan z Vartemberka listinou z 26. července zavázal, že vydá králi Kutnou Horu a královská práva, kterých se tam zmocnil, ale až V
Strana 451
dostane zaplacenou částku, kterou mu dlužila královská komora a jejíž výši měl určit Petr z Aspeltu po dohodě s Jindřichem z Lipé. A tomu zase vymohl pan Jan u krále závazek, že se celé Žitavsko s městem Žitavou a hradem Ronovem stane dědičným majetkem pana Jindřicha z Lipé a že mu bude zachována hodnost nejvyššího maršálka. Podobné výhody vymáhali na budoucím mladém králi bez ostychu pravděpodobně i jiní členové poselstva (srv. ČD II, 2, str. 119). XCVII Jindřich VII. chtěl raději dát Elišce za manžela svého bratra Valra- ma než syna Jana. Měl pro to dost důvodů, všechny ovšem ne- mohl českým poslům otevřeně povědět (srv. ČD II, 2, str. 117 až 118). O tom, jak se Jindřich Korutanský zmocnil Kutné Hory a upev- nil svou moc v zemi s míšeňskou pomocí, vypráví kronika v kap. CV. Dobytím Kutné Hory značně zesílilo postavení Jindřicha Koru- tanského v království a někteří východočeští páni se hlásili do jeho služeb. Tak mu obnovil listinou z 28. července v Kutné Hoře slib poslušnosti pan Oldřich z Lichtemburka se svým synem, jen se nechtěl utkat v boji se svými strýci na druhé straně. (Reg. II, č. 2230). V králově družině byli tehdy Václav ze Žleb a jeho bratr Čeněk, synové zemřelého Jindřicha (Heimana) z Lichtemburka, dále Zdislav ze Šternberka, Dětoch ze Žiželic, Hrabiše z Paběnic aj. XCVIII K Eliščině výbavě přispěl také pražský biskup Jan z Dražic bílým mimochodníkem a dvěma stříbrnými číšemi zlatem zdobenými (podle zprávy Františka Pražského, FRB IV, str. 373). Dina: Podle Genesis 34 byla Diana, dcera Jákobova, zneuctěna Sichemem, synem Emora Hevejského, knížete v zemi Kananejské, kde si Jákob zakoupil kus pole, na němž postavil svůj stan. C Ani po slavnostním uvítání Elišky Přemyslovny neodložil Jind- řich VII. úplně námitky proti jejímu sňatku se svým jednorozeným synkem. Pomluvy šířené proti ní u královského dvora vyvrátila prý sama Eliška žádostí, aby její panenství bylo zjištěno odborným vyšetřením. Došlo-li k němu, byla tato prohlídka odůvodněna dvorským zvykem francouzským, podle něhož se mělo u každé nevěsty zjistit, zda je zdráva a schopna mít děti. Ale při osobním setkání obou snoubenců vynikl jejich značný věkový rozdíl. Mimo- to neočekávané posílení korutanské moci získáním Kutné Hory ukazovalo, že o českou korunu bude třeba silněji bojovat a že spo- lehlivost českých pánů není tak zcela jistá. Tehdy opět museli Konrád Zbraslavský a Heidenreich Sedlecký napnout veškeré své síly k uskutečnění svého záměru. Je ovšem velmi zajímavé, jak cí- sařovými ústy přinášejí výmluvnou obranu Čechů rozený Sas a Durynk. Císař konečně, překonán důvody těchto obratných diplomatů duchovních, svolil, ale ne bez dalších podmínek a záruk. Vymínil si na Češích několik šlechtických a patricijských osob jako rukojmí
dostane zaplacenou částku, kterou mu dlužila královská komora a jejíž výši měl určit Petr z Aspeltu po dohodě s Jindřichem z Lipé. A tomu zase vymohl pan Jan u krále závazek, že se celé Žitavsko s městem Žitavou a hradem Ronovem stane dědičným majetkem pana Jindřicha z Lipé a že mu bude zachována hodnost nejvyššího maršálka. Podobné výhody vymáhali na budoucím mladém králi bez ostychu pravděpodobně i jiní členové poselstva (srv. ČD II, 2, str. 119). XCVII Jindřich VII. chtěl raději dát Elišce za manžela svého bratra Valra- ma než syna Jana. Měl pro to dost důvodů, všechny ovšem ne- mohl českým poslům otevřeně povědět (srv. ČD II, 2, str. 117 až 118). O tom, jak se Jindřich Korutanský zmocnil Kutné Hory a upev- nil svou moc v zemi s míšeňskou pomocí, vypráví kronika v kap. CV. Dobytím Kutné Hory značně zesílilo postavení Jindřicha Koru- tanského v království a někteří východočeští páni se hlásili do jeho služeb. Tak mu obnovil listinou z 28. července v Kutné Hoře slib poslušnosti pan Oldřich z Lichtemburka se svým synem, jen se nechtěl utkat v boji se svými strýci na druhé straně. (Reg. II, č. 2230). V králově družině byli tehdy Václav ze Žleb a jeho bratr Čeněk, synové zemřelého Jindřicha (Heimana) z Lichtemburka, dále Zdislav ze Šternberka, Dětoch ze Žiželic, Hrabiše z Paběnic aj. XCVIII K Eliščině výbavě přispěl také pražský biskup Jan z Dražic bílým mimochodníkem a dvěma stříbrnými číšemi zlatem zdobenými (podle zprávy Františka Pražského, FRB IV, str. 373). Dina: Podle Genesis 34 byla Diana, dcera Jákobova, zneuctěna Sichemem, synem Emora Hevejského, knížete v zemi Kananejské, kde si Jákob zakoupil kus pole, na němž postavil svůj stan. C Ani po slavnostním uvítání Elišky Přemyslovny neodložil Jind- řich VII. úplně námitky proti jejímu sňatku se svým jednorozeným synkem. Pomluvy šířené proti ní u královského dvora vyvrátila prý sama Eliška žádostí, aby její panenství bylo zjištěno odborným vyšetřením. Došlo-li k němu, byla tato prohlídka odůvodněna dvorským zvykem francouzským, podle něhož se mělo u každé nevěsty zjistit, zda je zdráva a schopna mít děti. Ale při osobním setkání obou snoubenců vynikl jejich značný věkový rozdíl. Mimo- to neočekávané posílení korutanské moci získáním Kutné Hory ukazovalo, že o českou korunu bude třeba silněji bojovat a že spo- lehlivost českých pánů není tak zcela jistá. Tehdy opět museli Konrád Zbraslavský a Heidenreich Sedlecký napnout veškeré své síly k uskutečnění svého záměru. Je ovšem velmi zajímavé, jak cí- sařovými ústy přinášejí výmluvnou obranu Čechů rozený Sas a Durynk. Císař konečně, překonán důvody těchto obratných diplomatů duchovních, svolil, ale ne bez dalších podmínek a záruk. Vymínil si na Češích několik šlechtických a patricijských osob jako rukojmí
Strana 452
452 453 (to byly ještě v létě 1311 pod dozorem špýrského fojta, Jiřího hraběte velden ského) a zároveň mu musil Petr z Aspeltu slíbit, že bude provázet mladého krále Jana do Čech jako poručník a rádce. CICH O slavném sňatku Elišky Přemyslovny a Jana Lucemburského, jakož i o památné inaugurační listině Janově srv. ČD II, 2, str. 128—138. V této důležité památce naší minulosti (literatura o ní je v ČD II, 2, str. 131, pozn. č. 3) prohlašuje mladý král, že si předsevzal v nové vlasti žít a s Boží pomocí si počínat tak, aby ho v ničem nestrhovalo záští nebo nesváděla nezákonná přízeň, nýbrž aby jedině pomocí láskyplné dohody zavládla pevná důvěra a ná- klonnost mezi ním a obyvateli království. Slavnostně se zavazuje, že chce zachovávat odvěká práva jak pražského biskupa Jana a všeho jeho duchovenstva, tak i pánů a všech zemanů a jiných obyvatelů království a že bude pečovat o to, aby všechen řád zemský byl přes- ně zachováván. Nadto slibuje, že nebude nutit své poddané k vo- jenským výpravám za hranice Čech a Moravy, leda by se na jeho prosbu dobrovolně k tomu uvolili anebo vstupovali za žold do jeho služeb. Rovněž nechce vybírat v zemi obecnou berni, leda k zapla- cení korunovačních nákladů a k vyvěnění svých dcer při jejich sňatku, a to jen podle obvyklých přesně vypočítaných sazeb, při- čemž si šlechta zajistila zásadní osvobození dominikální půdy od daní. Podobně si vymohla úlevy královského práva odúmrti. Ale největším jejím výdobytkem bylo naprosto závazné prohlášení Janovo, že neustanoví žádného cizince hejtmanem ani purkrabím nebo kastelánem na svých hradech, žádného úředníkem v Čechách nebo na Moravě nebo při královském dvoru a že neudělí ani trvale ani dočasně osobám cizího rodu nižádných majetků, úřadů nebo důchodů a nedopustí, aby jich mohli nabýt dědictvím. Rovněž tak že nedovolí, aby směl kterýkoli cizinec v Čechách nebo na Moravě dědiny, hrady a vůbec majetky nemovité nebo jakákoli práva ku- povat a koupené držet. Kdyby mu však připadly darem, odkazem nebo jako věno manželčino, bude zavázán do roka je prodat některé- mu domácímu pánovi, a neučiní-li to, připadnou tyto statky pří- buzným jeho paní. Toto ustanovení nebylo namířeno proti prostým kolonistům, rolníkům nebo řemeslníkům, kteří pomáhali zvelebovat hospodář- ský rozkvět země i panských majetků, nýbrž proti cizím dvořanům a bohatým německým měšťanům. Výraz tomuto smýšlení dal i mluv- čí českých feudálů Dalimil v závěrečné kapitole své kroniky, když napsal (CVI, 5—29.): „Pro Míšňany Korutanského vyhnachu, a Jana z Liemburka králem českým koronovachu. Toho, Bože, rač dlúho uzdraviti, a rač jeho, Tvorče, naučiti, aby miloval zemany a v svéj radě jměl české pány. Nes s těmi móže čsti dojíti, a bez nich nemóž země uspokojiti." C O dobytí Prahy Korutanci a Míšňany srv. v kap. následující.
452 453 (to byly ještě v létě 1311 pod dozorem špýrského fojta, Jiřího hraběte velden ského) a zároveň mu musil Petr z Aspeltu slíbit, že bude provázet mladého krále Jana do Čech jako poručník a rádce. CICH O slavném sňatku Elišky Přemyslovny a Jana Lucemburského, jakož i o památné inaugurační listině Janově srv. ČD II, 2, str. 128—138. V této důležité památce naší minulosti (literatura o ní je v ČD II, 2, str. 131, pozn. č. 3) prohlašuje mladý král, že si předsevzal v nové vlasti žít a s Boží pomocí si počínat tak, aby ho v ničem nestrhovalo záští nebo nesváděla nezákonná přízeň, nýbrž aby jedině pomocí láskyplné dohody zavládla pevná důvěra a ná- klonnost mezi ním a obyvateli království. Slavnostně se zavazuje, že chce zachovávat odvěká práva jak pražského biskupa Jana a všeho jeho duchovenstva, tak i pánů a všech zemanů a jiných obyvatelů království a že bude pečovat o to, aby všechen řád zemský byl přes- ně zachováván. Nadto slibuje, že nebude nutit své poddané k vo- jenským výpravám za hranice Čech a Moravy, leda by se na jeho prosbu dobrovolně k tomu uvolili anebo vstupovali za žold do jeho služeb. Rovněž nechce vybírat v zemi obecnou berni, leda k zapla- cení korunovačních nákladů a k vyvěnění svých dcer při jejich sňatku, a to jen podle obvyklých přesně vypočítaných sazeb, při- čemž si šlechta zajistila zásadní osvobození dominikální půdy od daní. Podobně si vymohla úlevy královského práva odúmrti. Ale největším jejím výdobytkem bylo naprosto závazné prohlášení Janovo, že neustanoví žádného cizince hejtmanem ani purkrabím nebo kastelánem na svých hradech, žádného úředníkem v Čechách nebo na Moravě nebo při královském dvoru a že neudělí ani trvale ani dočasně osobám cizího rodu nižádných majetků, úřadů nebo důchodů a nedopustí, aby jich mohli nabýt dědictvím. Rovněž tak že nedovolí, aby směl kterýkoli cizinec v Čechách nebo na Moravě dědiny, hrady a vůbec majetky nemovité nebo jakákoli práva ku- povat a koupené držet. Kdyby mu však připadly darem, odkazem nebo jako věno manželčino, bude zavázán do roka je prodat některé- mu domácímu pánovi, a neučiní-li to, připadnou tyto statky pří- buzným jeho paní. Toto ustanovení nebylo namířeno proti prostým kolonistům, rolníkům nebo řemeslníkům, kteří pomáhali zvelebovat hospodář- ský rozkvět země i panských majetků, nýbrž proti cizím dvořanům a bohatým německým měšťanům. Výraz tomuto smýšlení dal i mluv- čí českých feudálů Dalimil v závěrečné kapitole své kroniky, když napsal (CVI, 5—29.): „Pro Míšňany Korutanského vyhnachu, a Jana z Liemburka králem českým koronovachu. Toho, Bože, rač dlúho uzdraviti, a rač jeho, Tvorče, naučiti, aby miloval zemany a v svéj radě jměl české pány. Nes s těmi móže čsti dojíti, a bez nich nemóž země uspokojiti." C O dobytí Prahy Korutanci a Míšňany srv. v kap. následující.
Strana 453
CV Do českých poměrů zasahoval již od počátku r. 1310 na naléhavou žádost Jindřicha Korutanského také míšeňský lankrabě Fridrich Čacký (Bojovný, Pokousaný), jeho někdejší švagr; r. 1285 se totiž oženil s Jindřichovou sestrou Anežkou, která však už r. 1293 ze- mřela při porodu syna Fridricha. O jeho rodu srv. zde pozn. ke kap. XLVII a o jeho osudech ČD II, 2, str. 101—102 a v kronice kn. II, kap. XII. Míšeňský lankrabě, který pomáhal českému králi už za jeho bojů s Albrechtem, stal se po Albrechtově zavraždění takřka obratem mocným vladařem a neváhal nyní poslat Jindřichovi ozbrojenou pomoc, ovšem za velmi těžkých podmínek, které sjednal v únoru 1310 v Praze jeho nejstarší syn Fridrich Kulhavý, synovec Jindřichův, tehdy sedmnáctiletý. Za vojenskou pomoc si vyžádal zástavu Litoměřic, Mostu, Loun a Mělníka s veškerým panstvím k nim náležejícím a zároveň si vymínil moc nad hlavní velikou věží na Pražském hradě, která byla přední oporou korutanskou. Její správu měl sice podržet Konrád z Aufensteina, ale měl ji vykonávat Fridrichovým jménem. Ten si také vyhradil, že do jeho rukou přejde vláda v království, kdyby snad byl Jindřich nucen z něho odejít. Měl ji ovšem vrátit králi na jeho žádost, ale kdyby snad Jindřich zemřel bez potomstva, měly Čechy a Morava zůstat Fridri- chovi v trvalé moci jen se závazkem, že zajistí náležitý vdovský důchod královně Anně. Slíbenou pomoc poslal do Čech v prvních dnech květnových, a to jen menší houfec rytířský, vedený hrabětem Albrechtem z Barby, Otou z Eilenburgu a Jindřichem, fojtem plavenským. A ti si hned vymohli, že jim byla vydána hlavní věž Pražského hradu. Tato silná věž stála za trojnásobným pře hradním příkopem, asi tam, kde se připojuje nová kaple k hlavnímu křídlu hradnímu, a byla jediným těsným útulkem Jindřicha Korutanského s jeho Korutanci a Míšňany. Druhou, východní část Hradu, purkrabství s dvojí věží, držel nejvyšší purkrabí Hynek z Dubé a mimoto měly své vlastní pány pevný dům pražského biskupa s domy kanovníků proti bazilice sv. Víta, komplex budov Svatojiřského kláštera a jiné budovy. Ale Fridrich brzy viděl, že musí k záchraně Jindřichovy vlády i svých zisků poslat vydatnější pomoc, než byla tato hrstka rytířů. A tak rychle vypravil asi v červnu do Čech několik set zkušených a otrlých žoldnéřů; tvrzení našeho kronikáře, že to bylo vojsko beze zbraně a bezcenné, je zveličeno. Jejich vůdcové Albrecht Knut a Jindřich Kökeritz byli ovšem široko daleko známi jako ostří a bezohlední drancovníci. Míšňané netáhli přímo ku Praze, kde Jindřich neudržel ani zbytky Hradu a opustil město, zanechav manželku v domě uprchlých Velfloviců, nýbrž ke Kutné Hoře. Líčení bojů s Míšňany, kteří zrádně unikli do Prahy, doplňuje Dalimil v kap. CIII. Podle něho: „Kokotovici a Volbramovici s Čechy biechu, Velflovici a Ot kamene s Míšňany sě slichu a jim pražské město zradichu. Lucemburské straně v městě přichvátal z Hradu na pomoc pan Vítek Ojíř z Landštejna, ale Míšňané mu na Novém tržišti (v dnešní Rytířské ulici) způsobili ztrátu mnoha koní a byl by upadl sám do zajetí, kdyby z jeho čety silák, zvaný Sudek, jednou ranou mečem
CV Do českých poměrů zasahoval již od počátku r. 1310 na naléhavou žádost Jindřicha Korutanského také míšeňský lankrabě Fridrich Čacký (Bojovný, Pokousaný), jeho někdejší švagr; r. 1285 se totiž oženil s Jindřichovou sestrou Anežkou, která však už r. 1293 ze- mřela při porodu syna Fridricha. O jeho rodu srv. zde pozn. ke kap. XLVII a o jeho osudech ČD II, 2, str. 101—102 a v kronice kn. II, kap. XII. Míšeňský lankrabě, který pomáhal českému králi už za jeho bojů s Albrechtem, stal se po Albrechtově zavraždění takřka obratem mocným vladařem a neváhal nyní poslat Jindřichovi ozbrojenou pomoc, ovšem za velmi těžkých podmínek, které sjednal v únoru 1310 v Praze jeho nejstarší syn Fridrich Kulhavý, synovec Jindřichův, tehdy sedmnáctiletý. Za vojenskou pomoc si vyžádal zástavu Litoměřic, Mostu, Loun a Mělníka s veškerým panstvím k nim náležejícím a zároveň si vymínil moc nad hlavní velikou věží na Pražském hradě, která byla přední oporou korutanskou. Její správu měl sice podržet Konrád z Aufensteina, ale měl ji vykonávat Fridrichovým jménem. Ten si také vyhradil, že do jeho rukou přejde vláda v království, kdyby snad byl Jindřich nucen z něho odejít. Měl ji ovšem vrátit králi na jeho žádost, ale kdyby snad Jindřich zemřel bez potomstva, měly Čechy a Morava zůstat Fridri- chovi v trvalé moci jen se závazkem, že zajistí náležitý vdovský důchod královně Anně. Slíbenou pomoc poslal do Čech v prvních dnech květnových, a to jen menší houfec rytířský, vedený hrabětem Albrechtem z Barby, Otou z Eilenburgu a Jindřichem, fojtem plavenským. A ti si hned vymohli, že jim byla vydána hlavní věž Pražského hradu. Tato silná věž stála za trojnásobným pře hradním příkopem, asi tam, kde se připojuje nová kaple k hlavnímu křídlu hradnímu, a byla jediným těsným útulkem Jindřicha Korutanského s jeho Korutanci a Míšňany. Druhou, východní část Hradu, purkrabství s dvojí věží, držel nejvyšší purkrabí Hynek z Dubé a mimoto měly své vlastní pány pevný dům pražského biskupa s domy kanovníků proti bazilice sv. Víta, komplex budov Svatojiřského kláštera a jiné budovy. Ale Fridrich brzy viděl, že musí k záchraně Jindřichovy vlády i svých zisků poslat vydatnější pomoc, než byla tato hrstka rytířů. A tak rychle vypravil asi v červnu do Čech několik set zkušených a otrlých žoldnéřů; tvrzení našeho kronikáře, že to bylo vojsko beze zbraně a bezcenné, je zveličeno. Jejich vůdcové Albrecht Knut a Jindřich Kökeritz byli ovšem široko daleko známi jako ostří a bezohlední drancovníci. Míšňané netáhli přímo ku Praze, kde Jindřich neudržel ani zbytky Hradu a opustil město, zanechav manželku v domě uprchlých Velfloviců, nýbrž ke Kutné Hoře. Líčení bojů s Míšňany, kteří zrádně unikli do Prahy, doplňuje Dalimil v kap. CIII. Podle něho: „Kokotovici a Volbramovici s Čechy biechu, Velflovici a Ot kamene s Míšňany sě slichu a jim pražské město zradichu. Lucemburské straně v městě přichvátal z Hradu na pomoc pan Vítek Ojíř z Landštejna, ale Míšňané mu na Novém tržišti (v dnešní Rytířské ulici) způsobili ztrátu mnoha koní a byl by upadl sám do zajetí, kdyby z jeho čety silák, zvaný Sudek, jednou ranou mečem
Strana 454
nepřetal řetězy, kterými zatáhli ulice. Vítkovi se podařilo dostat zpět na Hrad, ale Dalimil (tamtéž 25—34) sám viděl, jak se za jeho koněm vlekla vyhřezlá střeva. Volfram sice držel opevněný špitál u mostu, na druhé straně mostu byl Pavel z Lidic, ale vyjednává- ním, podporovaným obojetností Volframovou, se Míšňané zmocnili mostních opevnění. Podobně svěřil král Jindřich Hrad Heřmanovi Zvířetickému, ale potom do něho vpustil Míšňany. „Dvěma starcům soudcům v dobách ctihodné Zuzany“: Podle Daniela, kap. 13 (tato kapitola je v V. dile Bible kralické), zatoužili dva starci, soudcové v Babylónu, po krásné Zuzaně, manželce Joakimově. Schovali se v její zahradě, a když se samotná koupala, přiběhli k ní, aby jim byla po vůli, jinak že ji udají, že s ní byl mladík. Ona odmítla a tu oni přivolali služebnictvo a druhého dne v domě Joakimově před lidem dali předvolat Zuzanu, rozkázali, aby se obnažila, a obvinili ji, že souložila s mladíkem, který potom uprchl. Když ji vedli podle rozsudku lidu na smrt, zakročil za ni mladý Daniel a v odděleném výslechu obou starců dokázal, že jejich svědectví bylo křivé. Zuzana byla osvobozena a její žalobci popraveni. Jindřich tehdy také odevzdal mladému Fridrichovi Kulhavému celou správu království (Reg. II, č. 2236) se všemi důchody a pev- nými místy na tak dlouho, pokud prý to bude vyžadovat společná obrana. Potom se mělo království Jindřichovi vrátit, ale jen pod zá- rukou náhrady Míšňanům, kdyby snad nestačily důchody jimi samými v Čechách vybrané na úhradu válečných výloh. Tak byl Jindřich na Hradě bezmocnou figurou a Míšňané bezohledně dran- covali zemi, a zejména pražské okolí. Nespravedlivá je poznámka pana Petra, že by byl chtěl Vilém Zajíc napadnout Prahu a vyloupit ji. Mluví tu zaujatost proti pan- skému sousedovi Zbraslavského kláštera, který si mocí vzal leccos z klášterního majetku (srv. kap. CVII). Pan Zajíc chtěl tehdy pomoci lucemburské straně v městě. 454 455 CVII Heliodora: V 2. knize makabejské, kap. 3 se vypravuje toto: Za vlády krále Seleuka udal Simon, který se stal představeným chrámu v Jeruzalémě, Apolloniovi, místodržiteli Coelesyrie a Fenicie, že v chrámě jeruzalémském je pokladnice přeplněná nesčíslnými pe- nězi a že jsou tam nesmírné zásoby. Apollonios to oznámil králi a na jeho rozkaz byl vyslán Heliodoros, aby ony peníze a poklady odnesl. Ale Hospodin k modlitbám velekněze Oniáše a všeho lidu srazil Heliodora k zemi. Když jeho průvodci prosili Oniáše, aby vzýval Nejvyššího, aby daroval Heliodorovi život, obětoval vele- kněz Hospodinu oběť a na jeho modlitby Heliodoros ožil, vrátil se ke králi a zvěstoval mu velikost skutků Božích. CVIII Po dobytí Prahy konal nový král na Staroměstském náměstí první veřejný soud, kde vynesl také důležitý nález o neplatnosti privilegií a listin vydaných Jindřichem Korutanským za jeho vlády v Če- chách. Někteří korutanští straníci byli potrestáni těžkým žalářem a ztrátou jmění. Ke zprávě kroniky o vyjednávání před odchodem Jindřicha Ko-
nepřetal řetězy, kterými zatáhli ulice. Vítkovi se podařilo dostat zpět na Hrad, ale Dalimil (tamtéž 25—34) sám viděl, jak se za jeho koněm vlekla vyhřezlá střeva. Volfram sice držel opevněný špitál u mostu, na druhé straně mostu byl Pavel z Lidic, ale vyjednává- ním, podporovaným obojetností Volframovou, se Míšňané zmocnili mostních opevnění. Podobně svěřil král Jindřich Hrad Heřmanovi Zvířetickému, ale potom do něho vpustil Míšňany. „Dvěma starcům soudcům v dobách ctihodné Zuzany“: Podle Daniela, kap. 13 (tato kapitola je v V. dile Bible kralické), zatoužili dva starci, soudcové v Babylónu, po krásné Zuzaně, manželce Joakimově. Schovali se v její zahradě, a když se samotná koupala, přiběhli k ní, aby jim byla po vůli, jinak že ji udají, že s ní byl mladík. Ona odmítla a tu oni přivolali služebnictvo a druhého dne v domě Joakimově před lidem dali předvolat Zuzanu, rozkázali, aby se obnažila, a obvinili ji, že souložila s mladíkem, který potom uprchl. Když ji vedli podle rozsudku lidu na smrt, zakročil za ni mladý Daniel a v odděleném výslechu obou starců dokázal, že jejich svědectví bylo křivé. Zuzana byla osvobozena a její žalobci popraveni. Jindřich tehdy také odevzdal mladému Fridrichovi Kulhavému celou správu království (Reg. II, č. 2236) se všemi důchody a pev- nými místy na tak dlouho, pokud prý to bude vyžadovat společná obrana. Potom se mělo království Jindřichovi vrátit, ale jen pod zá- rukou náhrady Míšňanům, kdyby snad nestačily důchody jimi samými v Čechách vybrané na úhradu válečných výloh. Tak byl Jindřich na Hradě bezmocnou figurou a Míšňané bezohledně dran- covali zemi, a zejména pražské okolí. Nespravedlivá je poznámka pana Petra, že by byl chtěl Vilém Zajíc napadnout Prahu a vyloupit ji. Mluví tu zaujatost proti pan- skému sousedovi Zbraslavského kláštera, který si mocí vzal leccos z klášterního majetku (srv. kap. CVII). Pan Zajíc chtěl tehdy pomoci lucemburské straně v městě. 454 455 CVII Heliodora: V 2. knize makabejské, kap. 3 se vypravuje toto: Za vlády krále Seleuka udal Simon, který se stal představeným chrámu v Jeruzalémě, Apolloniovi, místodržiteli Coelesyrie a Fenicie, že v chrámě jeruzalémském je pokladnice přeplněná nesčíslnými pe- nězi a že jsou tam nesmírné zásoby. Apollonios to oznámil králi a na jeho rozkaz byl vyslán Heliodoros, aby ony peníze a poklady odnesl. Ale Hospodin k modlitbám velekněze Oniáše a všeho lidu srazil Heliodora k zemi. Když jeho průvodci prosili Oniáše, aby vzýval Nejvyššího, aby daroval Heliodorovi život, obětoval vele- kněz Hospodinu oběť a na jeho modlitby Heliodoros ožil, vrátil se ke králi a zvěstoval mu velikost skutků Božích. CVIII Po dobytí Prahy konal nový král na Staroměstském náměstí první veřejný soud, kde vynesl také důležitý nález o neplatnosti privilegií a listin vydaných Jindřichem Korutanským za jeho vlády v Če- chách. Někteří korutanští straníci byli potrestáni těžkým žalářem a ztrátou jmění. Ke zprávě kroniky o vyjednávání před odchodem Jindřicha Ko-
Strana 455
rutanského z Prahy uvádí Šusta (ČD II, 2, str. 148, pozn. č. 2), že se neshoduje zcela s jinými prameny, jako např. s kronikou Jana z Viktringu. Petr Žitavský tehdy ještě nebyl sám v Čechách a nebyl tedy bezprostředním svědkem těchto událostí. Vyjednáváním s mladým Fridrichem Kulhavým získal Jan už v druhém prosincovém týdnu Menší Město pražské s Hradem a po delším jednání povolil Jindřichovi Korutanskému svobodný odchod z Čech. Bezpečný, ale neslavný návrat do Korutan mu umožnil falckrabě Rudolf, vracející se s norimberským purkrabím a hrabě- tem z Ottingu do Bavor, tím, že mu dal ozbrojený doprovod. Do Prahy přišel osobně Fridrich Bojovný a sjednal dne 19. pro- since s Janem a říší konečný smír. O Janově tažení do Čech, o dobytí Prahy a všech jednáních srv. ČD II, 2, str. 143—149. CIX Ještě před sjezdem konaným na konci prosince složili někteří páni mladému králi slib poslušnosti a ti, kdož se zasloužili o jeho vítězství, dostali slíbené odměny, tak např. Jindřich z Lipé obdržel Žitavu a Ronov a stal se nejvyšším maršálkem a podkomořím (Reg. III, č. 13). Na sjezdě žádali páni po složení holdu novému králi naléhavě, aby byl Jan co nejdříve korunován, hlavně proto, aby měli zajištěny sliby, které jim dal inaugurační listinou ve Špýru, kde se výslovně zavázal, že do dvou týdnů po korunovaci tyto sliby obnoví a znovu potvrdí přísahou a závaznou listinou. Viděli totiž, že se hned od jeho na- stoupení v království znovu objevují cizinci. Vládu v zemi měli v ru- kách Petr z Aspeltu, který se usídlil na Starém Městě v domě boháče Konráda Kornpuhela (Kornbühla z Chebu), s panem Bertoldem z Henneberga a k nim se připojil i jeden z předních důvěrníků Jindřicha VII., eichstädtský biskup Filip z Rathsamhausenu. V dru- žině Janově zůstali po odchodu říšských vojsk němečtí páni, jako bratři Dietegen a Valter z Castellu, hrabě Albrecht z Hohenlohe a hrabě Jindřich z Weilnau, Oldřich, lankrabě leuchtenberský, a jiní páni z Horních Frank a Porýní, kteří měli aspoň zčásti vlastní ozbrojenou čeleď. A tak byl Petr z Aspeltu nucen, ač to hleděl odložit, s náležitou obřadností korunovat Jana i Elišku, vlastní dědičku království, 7. února 1311. Dostal za to slíbenou odměnu tisíc hřiven (Reg. III, č. 40) a zároveň drahocenný stolec, který r. 1319 odkázal kapli Všech svatých v Mohuči. Majestát, který by zaručoval po korunovaci české šlechtě to, co jí bylo slíbeno ve Špýru, se nezachoval, ale bylo vysloveno mínění (ČD II, str. 131, pozn. č. 1, a tamtéž str. 153, i pozn. č. 1 a 2), že čeští pánové dostali tatáž privilegia, jaká dal Jan moravským stavům na holdovacím sjezdu dne 18. června v Brně. Srovnání listiny brněn- ské a špýrské ukazuje, že v slibech daných ve Špýru nastaly změny ve prospěch králův. Největší změna nastala v ustanoveních o vyloučení cizinců; zmi- zely z nich přísné zákazy, dědění a vyženění zemských majetků i zá- vazky, podle nichž král nesměl cizincům udělovat statky nebo dvor- ské úřady. Slibuje jen tolik, že jedině domácímu dá „nějaký úřad župní“ (aliquod officium suppae), což byla asi stará zemská bene- ficia, náležející do „obecného panství“ králova (dominium gene-
rutanského z Prahy uvádí Šusta (ČD II, 2, str. 148, pozn. č. 2), že se neshoduje zcela s jinými prameny, jako např. s kronikou Jana z Viktringu. Petr Žitavský tehdy ještě nebyl sám v Čechách a nebyl tedy bezprostředním svědkem těchto událostí. Vyjednáváním s mladým Fridrichem Kulhavým získal Jan už v druhém prosincovém týdnu Menší Město pražské s Hradem a po delším jednání povolil Jindřichovi Korutanskému svobodný odchod z Čech. Bezpečný, ale neslavný návrat do Korutan mu umožnil falckrabě Rudolf, vracející se s norimberským purkrabím a hrabě- tem z Ottingu do Bavor, tím, že mu dal ozbrojený doprovod. Do Prahy přišel osobně Fridrich Bojovný a sjednal dne 19. pro- since s Janem a říší konečný smír. O Janově tažení do Čech, o dobytí Prahy a všech jednáních srv. ČD II, 2, str. 143—149. CIX Ještě před sjezdem konaným na konci prosince složili někteří páni mladému králi slib poslušnosti a ti, kdož se zasloužili o jeho vítězství, dostali slíbené odměny, tak např. Jindřich z Lipé obdržel Žitavu a Ronov a stal se nejvyšším maršálkem a podkomořím (Reg. III, č. 13). Na sjezdě žádali páni po složení holdu novému králi naléhavě, aby byl Jan co nejdříve korunován, hlavně proto, aby měli zajištěny sliby, které jim dal inaugurační listinou ve Špýru, kde se výslovně zavázal, že do dvou týdnů po korunovaci tyto sliby obnoví a znovu potvrdí přísahou a závaznou listinou. Viděli totiž, že se hned od jeho na- stoupení v království znovu objevují cizinci. Vládu v zemi měli v ru- kách Petr z Aspeltu, který se usídlil na Starém Městě v domě boháče Konráda Kornpuhela (Kornbühla z Chebu), s panem Bertoldem z Henneberga a k nim se připojil i jeden z předních důvěrníků Jindřicha VII., eichstädtský biskup Filip z Rathsamhausenu. V dru- žině Janově zůstali po odchodu říšských vojsk němečtí páni, jako bratři Dietegen a Valter z Castellu, hrabě Albrecht z Hohenlohe a hrabě Jindřich z Weilnau, Oldřich, lankrabě leuchtenberský, a jiní páni z Horních Frank a Porýní, kteří měli aspoň zčásti vlastní ozbrojenou čeleď. A tak byl Petr z Aspeltu nucen, ač to hleděl odložit, s náležitou obřadností korunovat Jana i Elišku, vlastní dědičku království, 7. února 1311. Dostal za to slíbenou odměnu tisíc hřiven (Reg. III, č. 40) a zároveň drahocenný stolec, který r. 1319 odkázal kapli Všech svatých v Mohuči. Majestát, který by zaručoval po korunovaci české šlechtě to, co jí bylo slíbeno ve Špýru, se nezachoval, ale bylo vysloveno mínění (ČD II, str. 131, pozn. č. 1, a tamtéž str. 153, i pozn. č. 1 a 2), že čeští pánové dostali tatáž privilegia, jaká dal Jan moravským stavům na holdovacím sjezdu dne 18. června v Brně. Srovnání listiny brněn- ské a špýrské ukazuje, že v slibech daných ve Špýru nastaly změny ve prospěch králův. Největší změna nastala v ustanoveních o vyloučení cizinců; zmi- zely z nich přísné zákazy, dědění a vyženění zemských majetků i zá- vazky, podle nichž král nesměl cizincům udělovat statky nebo dvor- ské úřady. Slibuje jen tolik, že jedině domácímu dá „nějaký úřad župní“ (aliquod officium suppae), což byla asi stará zemská bene- ficia, náležející do „obecného panství“ králova (dominium gene-
Strana 456
rale), nikoli dvorské hodnosti a komorní úřady, jež vyplývaly ze „zvláštního dominia“ (dominium speciale) vládcova. Nejvyšší úřady zemské zůstaly sice českým pánům; tak byl r. 1311 Jindřich z Lipé nejvyšším maršálkem a nějaký čas i podkomořím, Petr z Rožmberka nejvyšším komorníkem, z r. 1313 je zpráva, že nej- vyšším purkrabím byl Oldřich z Lichtemburka. Ale rozhodující vliv na královském dvoře měli urození hosté z Němec, jejichž pří- tomnost se odůvodňovala také tím, že je král potřebuje jako říšský vikář a vladař Lucemburska. Skutečný pán království Petr z Aspeltu přál i svým bývalým druhům z rady Václava II., cisterciáckým opa- tům, kteří také pro své zásluhy o uvedení Lucemburků na český trůn zaujímali významné místo v družině mladého krále vedle jiných německých duchovních, jako byl např. mistr Mikuláš Špýrský, který držel bohaté proboštství mělnické (Reg. III, č. 6, 104). Čeští feudálové byli také zklamáni, když Janovi poručníci dů- razně a soustavně vymáhali vrácení korunních měst a hradů, které si páni za bezmocné vlády Jindřicha Korutanského přivlastnili, a když se jali chránit i statky církevní před šlechtickými sousedy. Po úpravě míru na Moravě vracel se král se svým průvodem s po- síleným sebevědomím do Čech přes Kutnou Horu a tehdy došlo k významnému opatření. Ještě v červnu 1311 zastával pan Jindřich z Lipé důležitý úřad podkomořího, tj. správce korunních důchodů, měst, vilikací a vůbec všeho „zvláštního panství královského“, a zároveň měl jako nejvyšší maršálek přední místo u dvora. Jako podkomoří pečoval o to, aby se z výnosu urbury splácely především korunní dluhy, přičemž ovšem hleděl nemálo na pohledávky své a svých panských přátel. Naproti tomu královi poručníci věnovali jen malou část týdenních příjmů urburních na splátky dluhů a hle- děli ponechat mnohem větší podíl potřebě dvora. A tak když byla upevněním panství na Moravě a dohodou s Habsburky bezpečně utvrzena lucemburská moc, byl pan Jindřich z Lipé při setkání s králem Janem na počátku července v Kutné Hoře zproštěn úřadu podkomořského a už 5. července, když se král Jan zastavil v Novém Bydžově, doprovázel ho jako podkomoří říšský hrabě Valter z Cas- tellu. Pan Jindřich ovšem ani po letech nezapomněl cizím rádcům královým, že ho zbavili významného místa „cti a zisku“. Po této důležité změně opustil Petr Mohučský na delší dobu Čechy; později se vrátil a strávil ještě většinu zimy u mladého svě- řence, ale ještě tehdy si vyžádal na Jindřichovi VII. svolení, aby směl složit poručnický úřad, ovšem s podmínkou, že v době potřeby znovu pospíší do Čech. Jeho místo zaujal eichstädtský biskup Filip z Rathsamhausenu. 456 457 C Říšský sjezd v Norimberce konal Jan v lednu a únoru 1313 na otco- vu výzvu, aby se postavil v čelo hotovosti uložené říši, při němž zejména „moudrý hrabě“ Bertold z Henneberga zrazoval od ne- jistého dobrodružství; srv. k tomu císařovy listy níže v kap. CXV. Po sjezdu norimberském zajel král Jan v doprovodu eichstädtského biskupa Filipa přes Augsburk až do Kostnice, aby ujednal s jiho- německými šlechtici a Leopoldem Habsburským říšskou pomoc otci, a až v dubnu se vrátili do Čech. Zatím čekal Jindřich VII. ne- trpělivě na pomocnou výpravu vedenou synem, ale ten vytáhl z Čech teprve čtyři měsíce po svém návratu z Německa, zejména proto, že
rale), nikoli dvorské hodnosti a komorní úřady, jež vyplývaly ze „zvláštního dominia“ (dominium speciale) vládcova. Nejvyšší úřady zemské zůstaly sice českým pánům; tak byl r. 1311 Jindřich z Lipé nejvyšším maršálkem a nějaký čas i podkomořím, Petr z Rožmberka nejvyšším komorníkem, z r. 1313 je zpráva, že nej- vyšším purkrabím byl Oldřich z Lichtemburka. Ale rozhodující vliv na královském dvoře měli urození hosté z Němec, jejichž pří- tomnost se odůvodňovala také tím, že je král potřebuje jako říšský vikář a vladař Lucemburska. Skutečný pán království Petr z Aspeltu přál i svým bývalým druhům z rady Václava II., cisterciáckým opa- tům, kteří také pro své zásluhy o uvedení Lucemburků na český trůn zaujímali významné místo v družině mladého krále vedle jiných německých duchovních, jako byl např. mistr Mikuláš Špýrský, který držel bohaté proboštství mělnické (Reg. III, č. 6, 104). Čeští feudálové byli také zklamáni, když Janovi poručníci dů- razně a soustavně vymáhali vrácení korunních měst a hradů, které si páni za bezmocné vlády Jindřicha Korutanského přivlastnili, a když se jali chránit i statky církevní před šlechtickými sousedy. Po úpravě míru na Moravě vracel se král se svým průvodem s po- síleným sebevědomím do Čech přes Kutnou Horu a tehdy došlo k významnému opatření. Ještě v červnu 1311 zastával pan Jindřich z Lipé důležitý úřad podkomořího, tj. správce korunních důchodů, měst, vilikací a vůbec všeho „zvláštního panství královského“, a zároveň měl jako nejvyšší maršálek přední místo u dvora. Jako podkomoří pečoval o to, aby se z výnosu urbury splácely především korunní dluhy, přičemž ovšem hleděl nemálo na pohledávky své a svých panských přátel. Naproti tomu královi poručníci věnovali jen malou část týdenních příjmů urburních na splátky dluhů a hle- děli ponechat mnohem větší podíl potřebě dvora. A tak když byla upevněním panství na Moravě a dohodou s Habsburky bezpečně utvrzena lucemburská moc, byl pan Jindřich z Lipé při setkání s králem Janem na počátku července v Kutné Hoře zproštěn úřadu podkomořského a už 5. července, když se král Jan zastavil v Novém Bydžově, doprovázel ho jako podkomoří říšský hrabě Valter z Cas- tellu. Pan Jindřich ovšem ani po letech nezapomněl cizím rádcům královým, že ho zbavili významného místa „cti a zisku“. Po této důležité změně opustil Petr Mohučský na delší dobu Čechy; později se vrátil a strávil ještě většinu zimy u mladého svě- řence, ale ještě tehdy si vyžádal na Jindřichovi VII. svolení, aby směl složit poručnický úřad, ovšem s podmínkou, že v době potřeby znovu pospíší do Čech. Jeho místo zaujal eichstädtský biskup Filip z Rathsamhausenu. 456 457 C Říšský sjezd v Norimberce konal Jan v lednu a únoru 1313 na otco- vu výzvu, aby se postavil v čelo hotovosti uložené říši, při němž zejména „moudrý hrabě“ Bertold z Henneberga zrazoval od ne- jistého dobrodružství; srv. k tomu císařovy listy níže v kap. CXV. Po sjezdu norimberském zajel král Jan v doprovodu eichstädtského biskupa Filipa přes Augsburk až do Kostnice, aby ujednal s jiho- německými šlechtici a Leopoldem Habsburským říšskou pomoc otci, a až v dubnu se vrátili do Čech. Zatím čekal Jindřich VII. ne- trpělivě na pomocnou výpravu vedenou synem, ale ten vytáhl z Čech teprve čtyři měsíce po svém návratu z Německa, zejména proto, že
Strana 457
se i v říši i doma pomalu sbírala branná hotovost a těžko sháněly peněžní prostředky; mimoto čekala královna v červenci rodinu a teprve po narození dcerky Markéty mohl král určit dobu od- jezdu. Před ním ustanovil zemským správcem v Čechách Bertolda z Henneberga a na Moravě dosavadního českého podkomořího Valtra z Castellu. Po nuceném spěšném odchodu ze Švábska dostal se Jan do Würz- burku, kam povolal z Čech královnu Elišku a Bertolda z Henne- bergu a zejména mohučského arcibiskupa Petra z Aspeltu, aby s ním jednal o své kandidatuře na římský trůn. Ten ovšem už v prvních dnech října pozval do Koblence druhé dva duchovní kur- fiřty, Balduina Trevírského a kolínského arcibiskupa Jindřicha z Virneburgu, k důvěrné poradě o lucemburské kandidatuře. Bal- duin přirozeně souhlasil, ale Jindřich z Virneburgu od začátku po- mýšlel na jiného kandidáta, méně mocného, než byl český král. A tak projevil souhlas jen s tím, aby veřejná schůze všech volitelů byla svolána na 2. ledna 1314 do Rense. Petr z Aspeltu při schůzce s Janem ve Würzburku asi v polovici října králi doporučil, aby zajel do Porýní k strýci Balduinovi a pra- coval s ním pro svou kandidaturu, a sám se odebral s královnou Eliškou a Bertoldem z Hennebergu do Čech s rozsáhlou plnou mocí ke správě země a pobyl tam čtyři měsíce. Jan zatím na konci r. 1313 a na začátku r. 1314 začal pod vedením Balduinovým svůj volební zápas, přičemž se kolínský arcibiskup stavěl už zcela důsledně proti jeho volbě a zdůrazňoval zejména jeho přílišné mládí. O složitých volebních jednáních, do nichž zasahovali druhý kandidát Fridrich Habsburský, francouzský král Filip Sličný, který se ucházel o řím- skou korunu pro svého bratra, rýnský falckrabě Rudolf, branibor- ský markrabě Valdemar, neapolský král Robert z Anjou i papež Kliment V., srv. ČD II, 2, str. 193—201, a o volbě samé níže v kap. CXXV. CXII O Lücembursku a rodě Jindřichově srv. ČD II, 2, str. 77—78, tamtéž, str. 77, pozn. č. 1, je uvedena i příslušná literatura; částečně viz i tamtéž, str. 312—313. Balduin, mladší bratr Jindřicha Lucemburského, dosáhl trevír- ského arcibiskupství r. 1308 s pomocí francouzského krále Filipa IV. Sličného. Po jeho zákroku dostal v březnu téhož roku papežské po- tvrzení s nutnou věkovou dispenzí (bylo mu tehdy dvaadvacet let) a kněžské svěcení, ale musil při děkovné návštěvě v Paříži slavnostní listinou dosvědčit, že zaujal trevírský stolec „pomocí a přízní fran- couzského krále“, a přísahat na evangelium jemu a jeho dědicům „věrnost a oddanost“. Už předtím r. 1305 obdržel s Filipovou po- mocí arcibiskupství kolínské Jindřich z Virneburgu, když se před- tím smluvně zavázal k věrným službám „svému dobrodinci“, a rok potom získal týmž způsobem mohučský stolec Petr z Aspeltu, dávný zprostředkovatel přátelství česko-francouzského. Spoléhaje na podporu těchto tří duchovních kurfiřtů a na hlas českého krále Jindřicha Korutanského, usiloval Filip IV. Sličný o trůn v Německu pro svého bratra Karla z Valois. Je možné, že úmysl dosadit bratra na královský trůn vznikl v bystré hlavě Balduinově a že se pokusil získat pro něj pana Petra z Aspeltu. A tak někdy koncem června r. 1308 uzavřel „starý mo-
se i v říši i doma pomalu sbírala branná hotovost a těžko sháněly peněžní prostředky; mimoto čekala královna v červenci rodinu a teprve po narození dcerky Markéty mohl král určit dobu od- jezdu. Před ním ustanovil zemským správcem v Čechách Bertolda z Henneberga a na Moravě dosavadního českého podkomořího Valtra z Castellu. Po nuceném spěšném odchodu ze Švábska dostal se Jan do Würz- burku, kam povolal z Čech královnu Elišku a Bertolda z Henne- bergu a zejména mohučského arcibiskupa Petra z Aspeltu, aby s ním jednal o své kandidatuře na římský trůn. Ten ovšem už v prvních dnech října pozval do Koblence druhé dva duchovní kur- fiřty, Balduina Trevírského a kolínského arcibiskupa Jindřicha z Virneburgu, k důvěrné poradě o lucemburské kandidatuře. Bal- duin přirozeně souhlasil, ale Jindřich z Virneburgu od začátku po- mýšlel na jiného kandidáta, méně mocného, než byl český král. A tak projevil souhlas jen s tím, aby veřejná schůze všech volitelů byla svolána na 2. ledna 1314 do Rense. Petr z Aspeltu při schůzce s Janem ve Würzburku asi v polovici října králi doporučil, aby zajel do Porýní k strýci Balduinovi a pra- coval s ním pro svou kandidaturu, a sám se odebral s královnou Eliškou a Bertoldem z Hennebergu do Čech s rozsáhlou plnou mocí ke správě země a pobyl tam čtyři měsíce. Jan zatím na konci r. 1313 a na začátku r. 1314 začal pod vedením Balduinovým svůj volební zápas, přičemž se kolínský arcibiskup stavěl už zcela důsledně proti jeho volbě a zdůrazňoval zejména jeho přílišné mládí. O složitých volebních jednáních, do nichž zasahovali druhý kandidát Fridrich Habsburský, francouzský král Filip Sličný, který se ucházel o řím- skou korunu pro svého bratra, rýnský falckrabě Rudolf, branibor- ský markrabě Valdemar, neapolský král Robert z Anjou i papež Kliment V., srv. ČD II, 2, str. 193—201, a o volbě samé níže v kap. CXXV. CXII O Lücembursku a rodě Jindřichově srv. ČD II, 2, str. 77—78, tamtéž, str. 77, pozn. č. 1, je uvedena i příslušná literatura; částečně viz i tamtéž, str. 312—313. Balduin, mladší bratr Jindřicha Lucemburského, dosáhl trevír- ského arcibiskupství r. 1308 s pomocí francouzského krále Filipa IV. Sličného. Po jeho zákroku dostal v březnu téhož roku papežské po- tvrzení s nutnou věkovou dispenzí (bylo mu tehdy dvaadvacet let) a kněžské svěcení, ale musil při děkovné návštěvě v Paříži slavnostní listinou dosvědčit, že zaujal trevírský stolec „pomocí a přízní fran- couzského krále“, a přísahat na evangelium jemu a jeho dědicům „věrnost a oddanost“. Už předtím r. 1305 obdržel s Filipovou po- mocí arcibiskupství kolínské Jindřich z Virneburgu, když se před- tím smluvně zavázal k věrným službám „svému dobrodinci“, a rok potom získal týmž způsobem mohučský stolec Petr z Aspeltu, dávný zprostředkovatel přátelství česko-francouzského. Spoléhaje na podporu těchto tří duchovních kurfiřtů a na hlas českého krále Jindřicha Korutanského, usiloval Filip IV. Sličný o trůn v Německu pro svého bratra Karla z Valois. Je možné, že úmysl dosadit bratra na královský trůn vznikl v bystré hlavě Balduinově a že se pokusil získat pro něj pana Petra z Aspeltu. A tak někdy koncem června r. 1308 uzavřel „starý mo-
Strana 458
459 hučský lišák“ s Balduinem dohodu, že se přes všechny své sliby a závazky postaví za kandidaturu Jindřicha Lucemburského. Tím ovšem byl francouzský dvůr svrchovaně roztrpčen, ale diplo- matická obratnost zkušeného „šedého mohučského vlka“, který uměl „dělat krále“, dosáhla složitým jednáním, spojeným s pře- mnohými dary a ústupky jednotlivým kurfiřtům, konečně souhlasu všech šesti německých volitelů k volbě lucemburského hraběte. Sedmý volitel, český král Jindřich Korutanský, se volby nezúčastnil a ukázal tím zase svou neschopnost. O tomto volebním zápase srv. ČD II, 2, str. 63—76. 458 CXIV O římské jízdě Jindřichově a jeho bojích a poměru k neapolskému králi Robertovi z Anjou srv. ČD II, 2, str. 80—93, 110—116 (pří- pravy k ní), 138—139, 162—163 (na str. 155, pozn. č. 1 je literatura o římské jízdě), 170—171. Ctyřiatřicetiletý nový římský král nepomýšlel po své volbě jako jeho předchůdci upevňovat a rozšiřovat panství svého rodu, ač k tomu radili jeho rádcové, zejména Petr Mohučský, nýbrž si vy- tyčil cíl mnohem vyšší: se souhlasem papežovým dosáhnout koruny císařské a potom jako nestranný nejvyšší smiřovatel („summus pa- ciator“) vrátit mír rozervané Itálii, povznést nezištnou spravedlností i jinde vážnost císařství a vést sjednocené křesťanstvo na nové kří- žové výpravě k znovudobytí Svaté země. Když Kliment V. r. 1309 projevil souhlas, aby podnikl římskou jízdu k dosažení císařské koruny (srv. i v kronice kap. XC), sjednal Jindřich v září toho roku dohodu s Habsburky, kteří mu slíbili brannou pomoc do Itálie i proti Fridrichovi Míšeňskému a k opa- nování Českého království, jakož i půjčku k sebrání říšského vojska. V následujícím r. 1310 jednal opět s papežem, v květnu vyslal do Itálie slavnostní poselstvo se slibem, že ještě do jeseně přitáhne do Lombardie a přijme železnou italskou korunu, verboval bojovné šlechtice porýnské (lotrinské, burgundské, a nizozemské) a v posled- ních říjnových dnech sestoupil s nevelikou družinou z Alp do Pie- montu, državy spřízněného rodu savojského. Při postupu do Lom- bardska byl všude nadšeně přijímán a velikým jeho úspěchem bylo, že všemocný milánský kapitán Quido della Torre uznal jeho svrchovanost. A tak 23. prosince vtáhl do Milána a 6. ledna 1311 byl v bazilice sv. Ambrože korunován, ovšem ne starou „železnou“ korunou, někde tajně ukrytou, nýbrž zlatým vavřínovým věncem, zdobeným perlami, pro tu slavnost narychlo zhotoveným. Zástupci většiny italských měst, s výjimkou nesmiřitelné guelfské Florencie a Bená- tek, ujišťovali krále svou oddaností. Nadšení ghibellinové, jako Dante, spatřovali v jeho počátečním úspěchu pevnou záruku ko- nečného obrození císařské moci. V některých městech nahradil Jindřich stranické kapitány svými vikáři pod vrchním vedením svého důvěrníka Amadea Savojského, druhého člena toho rodu, hra- běte Lodovika, poslal do Říma jako senátora (starostu), pověřeného správou města, a žádal papeže Klimenta V., aby jeho císařskou ko- runovaci v Římě posunul ke dni 30. května 1311 a dal ji vykonat v svém zastoupení některým kardinálem. Ale jeho počáteční úspěchy neměly dlouhé trvání. Na italské bo- haté prostředí, rozervané tolika sváry, nemohl trvale působit král
459 hučský lišák“ s Balduinem dohodu, že se přes všechny své sliby a závazky postaví za kandidaturu Jindřicha Lucemburského. Tím ovšem byl francouzský dvůr svrchovaně roztrpčen, ale diplo- matická obratnost zkušeného „šedého mohučského vlka“, který uměl „dělat krále“, dosáhla složitým jednáním, spojeným s pře- mnohými dary a ústupky jednotlivým kurfiřtům, konečně souhlasu všech šesti německých volitelů k volbě lucemburského hraběte. Sedmý volitel, český král Jindřich Korutanský, se volby nezúčastnil a ukázal tím zase svou neschopnost. O tomto volebním zápase srv. ČD II, 2, str. 63—76. 458 CXIV O římské jízdě Jindřichově a jeho bojích a poměru k neapolskému králi Robertovi z Anjou srv. ČD II, 2, str. 80—93, 110—116 (pří- pravy k ní), 138—139, 162—163 (na str. 155, pozn. č. 1 je literatura o římské jízdě), 170—171. Ctyřiatřicetiletý nový římský král nepomýšlel po své volbě jako jeho předchůdci upevňovat a rozšiřovat panství svého rodu, ač k tomu radili jeho rádcové, zejména Petr Mohučský, nýbrž si vy- tyčil cíl mnohem vyšší: se souhlasem papežovým dosáhnout koruny císařské a potom jako nestranný nejvyšší smiřovatel („summus pa- ciator“) vrátit mír rozervané Itálii, povznést nezištnou spravedlností i jinde vážnost císařství a vést sjednocené křesťanstvo na nové kří- žové výpravě k znovudobytí Svaté země. Když Kliment V. r. 1309 projevil souhlas, aby podnikl římskou jízdu k dosažení císařské koruny (srv. i v kronice kap. XC), sjednal Jindřich v září toho roku dohodu s Habsburky, kteří mu slíbili brannou pomoc do Itálie i proti Fridrichovi Míšeňskému a k opa- nování Českého království, jakož i půjčku k sebrání říšského vojska. V následujícím r. 1310 jednal opět s papežem, v květnu vyslal do Itálie slavnostní poselstvo se slibem, že ještě do jeseně přitáhne do Lombardie a přijme železnou italskou korunu, verboval bojovné šlechtice porýnské (lotrinské, burgundské, a nizozemské) a v posled- ních říjnových dnech sestoupil s nevelikou družinou z Alp do Pie- montu, državy spřízněného rodu savojského. Při postupu do Lom- bardska byl všude nadšeně přijímán a velikým jeho úspěchem bylo, že všemocný milánský kapitán Quido della Torre uznal jeho svrchovanost. A tak 23. prosince vtáhl do Milána a 6. ledna 1311 byl v bazilice sv. Ambrože korunován, ovšem ne starou „železnou“ korunou, někde tajně ukrytou, nýbrž zlatým vavřínovým věncem, zdobeným perlami, pro tu slavnost narychlo zhotoveným. Zástupci většiny italských měst, s výjimkou nesmiřitelné guelfské Florencie a Bená- tek, ujišťovali krále svou oddaností. Nadšení ghibellinové, jako Dante, spatřovali v jeho počátečním úspěchu pevnou záruku ko- nečného obrození císařské moci. V některých městech nahradil Jindřich stranické kapitány svými vikáři pod vrchním vedením svého důvěrníka Amadea Savojského, druhého člena toho rodu, hra- běte Lodovika, poslal do Říma jako senátora (starostu), pověřeného správou města, a žádal papeže Klimenta V., aby jeho císařskou ko- runovaci v Římě posunul ke dni 30. května 1311 a dal ji vykonat v svém zastoupení některým kardinálem. Ale jeho počáteční úspěchy neměly dlouhé trvání. Na italské bo- haté prostředí, rozervané tolika sváry, nemohl trvale působit král
Strana 459
s malým počtem rytířů toužících po bohaté kořisti, který byl nucen žádat od jednotlivých měst brannou i peněžní pomoc, a také jeho málo obratné zásahy do rozličných místních sporů vzbuzovaly proti němu otevřený odpor. A tak proti němu vypuklo v Miláně 12. února silné povstání; s ghibellinskou pomocí je tvrdě potlačil, ale jeho sláva jako nestranného a nezištného rozhodčího rychle klesala, a to tím rychleji, čím více se spojoval s táborem ghibellinským, zejména po krvavém potrestání guelfů v Cremoně. Několikaměsíční těžké obléhání Brescie za parného italského léta způsobilo značné ztráty jeho vojsku, které se ještě zmenšilo odcho- dem celých houfců na nečetnou hrstku, svízelnými boji unavenou. Čím dále, tím více se dostával do závislosti na ghibellinech; jejich předáci, milánští Viscontiové a veronský Cane Grande della Scala, upevňovali si sice jeho jménem svou vážnost, ale pomoc mu posky- tovali nevalnou. Naproti tomu guelfská města v čele s Florencií byla odhodlána zabránit mu v postupu na Řím. Nezbývalo mu tedy než se pokusit dostat se do Říma podél západního pobřeží. A tak uvázl, tísněn i peněžními nesnázemi, v Janově, kde ho stihla těžká rána smrtí věrné manželky. V CX O Jindřichově pochodu na Řím, o jeho bojích v něm a tamní koru- novaci i o jeho smrti srv. Novotný, str. 342, pozn. č. 1; ČD II, 2, str. 171—190. V Janově se sešlo několik houfců rytířských posil z Německa a s nimi se Jindřich 16. února 1312 vypravil po moři do ghibellinské, věrně oddané Pisy. Tam se setkal s Janem Parricidou, který před něho předstoupil jako kajícník v rouchu augustiniánského mnicha; ač nad ním a jeho druhy vyslovil r. 1309 říšský acht, nedal ho popra- vit, nýbrž ho odsoudil k doživotní vazbě v Pise (zemřel tam už v prosinci r. 1313). Za dvouměsíčních příprav k pochodu na Řím přišly však odtam- tud velmi znepokojující zprávy. Jindřich mohl v Římě spoléhat na Ludvíka Savojského, ustanoveného s papežským doporučením senátorem (tj. starostou města), a na rod Colonnů s jejich přáteli. Ti měli v moci kopcovité části města a nižší části na levém břehu Tiberu, kdežto pravý břeh s Vatikánem drželi Orsiniovci, spojení s toskánskými guelfy. Na jejich důrazné výzvy poslal neapolský král Robert do Říma svého bratra Jana, vévodu z Graviny, s jízdním houfcem, na oko k slavnostnímu přivítání Jindřichovu, ve skuteč- nosti na pomoc Orsiniovcům. Vévoda Jan obsadil nejen Vatikán s Andělským hradem, nýbrž dobyl i ústředí města, Kapitol. Marně se Jindřich dovolával zákroku Klimenta V. proti tomuto postupu; papež, ač už měl připraveny buly s rozkazem vévodovi Janovi, aby opustil Řím, je na nátlak francouzského krále odvolal. O této ráně se Jindřich dozvěděl téměř u bran samého Říma, když k němu počátkem května protáhl s nečetným vojskem krajem sien- ským. Dne 6. května se probil přes Mulvijský most do východní části Říma, ale potom byl nucen svádět stálé boje s protivníky. Dne 25. května dobyl sice Ludvík Savojský Kapitolu a zdálo se, že pro- nikne až k mostu sv. Anděla a k vatikánské čtvrti, ale hned následu- jícího dne byli stoupenci Jindřichovi v krvavé řeži, které se zúčast- nili i nejvyšší duchovní hodnostáři, jako Balduin Trevírský, zatla- čeni zpět. A tak na nátlak Jindřichových stoupenců korunovali kar-
s malým počtem rytířů toužících po bohaté kořisti, který byl nucen žádat od jednotlivých měst brannou i peněžní pomoc, a také jeho málo obratné zásahy do rozličných místních sporů vzbuzovaly proti němu otevřený odpor. A tak proti němu vypuklo v Miláně 12. února silné povstání; s ghibellinskou pomocí je tvrdě potlačil, ale jeho sláva jako nestranného a nezištného rozhodčího rychle klesala, a to tím rychleji, čím více se spojoval s táborem ghibellinským, zejména po krvavém potrestání guelfů v Cremoně. Několikaměsíční těžké obléhání Brescie za parného italského léta způsobilo značné ztráty jeho vojsku, které se ještě zmenšilo odcho- dem celých houfců na nečetnou hrstku, svízelnými boji unavenou. Čím dále, tím více se dostával do závislosti na ghibellinech; jejich předáci, milánští Viscontiové a veronský Cane Grande della Scala, upevňovali si sice jeho jménem svou vážnost, ale pomoc mu posky- tovali nevalnou. Naproti tomu guelfská města v čele s Florencií byla odhodlána zabránit mu v postupu na Řím. Nezbývalo mu tedy než se pokusit dostat se do Říma podél západního pobřeží. A tak uvázl, tísněn i peněžními nesnázemi, v Janově, kde ho stihla těžká rána smrtí věrné manželky. V CX O Jindřichově pochodu na Řím, o jeho bojích v něm a tamní koru- novaci i o jeho smrti srv. Novotný, str. 342, pozn. č. 1; ČD II, 2, str. 171—190. V Janově se sešlo několik houfců rytířských posil z Německa a s nimi se Jindřich 16. února 1312 vypravil po moři do ghibellinské, věrně oddané Pisy. Tam se setkal s Janem Parricidou, který před něho předstoupil jako kajícník v rouchu augustiniánského mnicha; ač nad ním a jeho druhy vyslovil r. 1309 říšský acht, nedal ho popra- vit, nýbrž ho odsoudil k doživotní vazbě v Pise (zemřel tam už v prosinci r. 1313). Za dvouměsíčních příprav k pochodu na Řím přišly však odtam- tud velmi znepokojující zprávy. Jindřich mohl v Římě spoléhat na Ludvíka Savojského, ustanoveného s papežským doporučením senátorem (tj. starostou města), a na rod Colonnů s jejich přáteli. Ti měli v moci kopcovité části města a nižší části na levém břehu Tiberu, kdežto pravý břeh s Vatikánem drželi Orsiniovci, spojení s toskánskými guelfy. Na jejich důrazné výzvy poslal neapolský král Robert do Říma svého bratra Jana, vévodu z Graviny, s jízdním houfcem, na oko k slavnostnímu přivítání Jindřichovu, ve skuteč- nosti na pomoc Orsiniovcům. Vévoda Jan obsadil nejen Vatikán s Andělským hradem, nýbrž dobyl i ústředí města, Kapitol. Marně se Jindřich dovolával zákroku Klimenta V. proti tomuto postupu; papež, ač už měl připraveny buly s rozkazem vévodovi Janovi, aby opustil Řím, je na nátlak francouzského krále odvolal. O této ráně se Jindřich dozvěděl téměř u bran samého Říma, když k němu počátkem května protáhl s nečetným vojskem krajem sien- ským. Dne 6. května se probil přes Mulvijský most do východní části Říma, ale potom byl nucen svádět stálé boje s protivníky. Dne 25. května dobyl sice Ludvík Savojský Kapitolu a zdálo se, že pro- nikne až k mostu sv. Anděla a k vatikánské čtvrti, ale hned následu- jícího dne byli stoupenci Jindřichovi v krvavé řeži, které se zúčast- nili i nejvyšší duchovní hodnostáři, jako Balduin Trevírský, zatla- čeni zpět. A tak na nátlak Jindřichových stoupenců korunovali kar-
Strana 460
dinálové, papežem tím úkolem pověření, Jindřicha dne 29. června v lateránské bazilice. Byl to obřad málo slavnostní a také koruno- vační hostinu u Svaté Sabiny na Aventinu rušila střelba z nepřátel- ských katapult ze sousedního vrchu. Hleděl sjednat sňatkový spolek se sicilským králem Fridrichem, aby mohl na zemi i na moři napadnout neapolského krále Roberta. Ale papež Kliment V. vydal přísný příkaz, aby bylo mezi oběma zachováno celoroční příměří. Proti tomu se císař vzepřel a chtěl pohnat neapolského krále před svůj soud. Většina říšských pánů však s jeho postupem nesouhlasila a po pohnutém jednání v Tivoli, kde císař v červenci s vojskem tábořil, odešlo od něho na šest set vybraných rytířů s falckrabětem Rudolfem, norimberským purkra- bím Fridrichem, oběma Delfíny (Dauphiny) a hrabětem Ludvíkem Savojským. Na jaro 1313 chystal rozhodný útok proti Neapoli. Sjednal ko- nečnou úmluvu s Fridrichem Sicilským, který mu poskytl i peněži- tou pomoc a měl jako nejvyšší říšský admirál ve spojení s loďstvem pisánským a janovským zaútočit z moře; pozemní vojsko měl vést Jindřich sám. Ale bylo nutno jeho prořídlé řady doplnit. Proto rozeslal koncem roku výzvy všem členům celé říše, aby postavili obecnou hotovost a dostavili se do 1. května 1313. O věci srv. zde pozn. ke kap. CX. Spoléhaje se na tuto pomoc, vynesl v Pise 23. dubna 1313 konečný rozsudek a říšskou klatbu nad Robertem Neapolským (kronika ji uvádí níže v kap. CXIX) a trval na svém útočném záměru přesto, že Kliment V. bulou ze dne 12. června pod trestem klatby zakazoval válku proti Robertovi (v kronice kap. CXVIII). Marně však čekal na pomocnou výpravu z říše, kterou měl vést jeho syn Jan; ta se opozdila a tím byl jeho osud rozhodnut. Nemohl déle čekat, mělo-li před podzimními nečasy zasáhnout do boje spojené loďstvo sicilské, pisánské a janovské, a tak vytáhl 8. srpna za letních veder s nepočet- ným vojskem na Řím, ale u Sieny ho zahubila malárie. 460 461 CXX Ke kronikářově soudu o Klimentovi V. toto: Kliment V. byl po dvouletém uprázdnění papežského stolce zvo- len r. 1305 v Perugii zásahem francouzského krále Filipa IV. Slič- ného papežem od kardinálů strany bonifácovské (italské) i francouz- ské. Nebyla to silná osobnost jako Bonifác VIII. Především byl po celou dobu svého pontifikátu nemocen, takže často celé měsíce nikoho nepřijímal kromě několika příbuzných; zejména poslední dvě léta churavěl stále, přecházel z místa na místo, až konečně chtěl pookřát v rodném Gaskoňsku, ale už se tam nedostal. Byl to slaboch, který sice dovedl projevovat úspěšně neústupnost proti méně mocným, ale zato byl naprosto povolný vůči Filipovi IV. a jeho rádcům. Vyhovoval mu až nečestně ve všem, cokoli chtěl. Pod jeho vlivem nezaujal papežský stolec v Římě, nýbrž zůstal ve Francii, pobývaje na různých místech, až se r. 1309 trvale usídlil v Avignonu. Měl značné těžkosti ve sboru kardinálů, v kterém proti sobě stály strana italská (bonifácovská) a francouzská. Částečně je zmírnil tím, že jmenoval nové kardinály ze svých příbuzných a z rodilých Francouzů, takže zejména od r. 1310 byli Italové za- tlačeni do pozadí. Za něho se rozmohly u papežského dvora nepořádky, neslýchaný
dinálové, papežem tím úkolem pověření, Jindřicha dne 29. června v lateránské bazilice. Byl to obřad málo slavnostní a také koruno- vační hostinu u Svaté Sabiny na Aventinu rušila střelba z nepřátel- ských katapult ze sousedního vrchu. Hleděl sjednat sňatkový spolek se sicilským králem Fridrichem, aby mohl na zemi i na moři napadnout neapolského krále Roberta. Ale papež Kliment V. vydal přísný příkaz, aby bylo mezi oběma zachováno celoroční příměří. Proti tomu se císař vzepřel a chtěl pohnat neapolského krále před svůj soud. Většina říšských pánů však s jeho postupem nesouhlasila a po pohnutém jednání v Tivoli, kde císař v červenci s vojskem tábořil, odešlo od něho na šest set vybraných rytířů s falckrabětem Rudolfem, norimberským purkra- bím Fridrichem, oběma Delfíny (Dauphiny) a hrabětem Ludvíkem Savojským. Na jaro 1313 chystal rozhodný útok proti Neapoli. Sjednal ko- nečnou úmluvu s Fridrichem Sicilským, který mu poskytl i peněži- tou pomoc a měl jako nejvyšší říšský admirál ve spojení s loďstvem pisánským a janovským zaútočit z moře; pozemní vojsko měl vést Jindřich sám. Ale bylo nutno jeho prořídlé řady doplnit. Proto rozeslal koncem roku výzvy všem členům celé říše, aby postavili obecnou hotovost a dostavili se do 1. května 1313. O věci srv. zde pozn. ke kap. CX. Spoléhaje se na tuto pomoc, vynesl v Pise 23. dubna 1313 konečný rozsudek a říšskou klatbu nad Robertem Neapolským (kronika ji uvádí níže v kap. CXIX) a trval na svém útočném záměru přesto, že Kliment V. bulou ze dne 12. června pod trestem klatby zakazoval válku proti Robertovi (v kronice kap. CXVIII). Marně však čekal na pomocnou výpravu z říše, kterou měl vést jeho syn Jan; ta se opozdila a tím byl jeho osud rozhodnut. Nemohl déle čekat, mělo-li před podzimními nečasy zasáhnout do boje spojené loďstvo sicilské, pisánské a janovské, a tak vytáhl 8. srpna za letních veder s nepočet- ným vojskem na Řím, ale u Sieny ho zahubila malárie. 460 461 CXX Ke kronikářově soudu o Klimentovi V. toto: Kliment V. byl po dvouletém uprázdnění papežského stolce zvo- len r. 1305 v Perugii zásahem francouzského krále Filipa IV. Slič- ného papežem od kardinálů strany bonifácovské (italské) i francouz- ské. Nebyla to silná osobnost jako Bonifác VIII. Především byl po celou dobu svého pontifikátu nemocen, takže často celé měsíce nikoho nepřijímal kromě několika příbuzných; zejména poslední dvě léta churavěl stále, přecházel z místa na místo, až konečně chtěl pookřát v rodném Gaskoňsku, ale už se tam nedostal. Byl to slaboch, který sice dovedl projevovat úspěšně neústupnost proti méně mocným, ale zato byl naprosto povolný vůči Filipovi IV. a jeho rádcům. Vyhovoval mu až nečestně ve všem, cokoli chtěl. Pod jeho vlivem nezaujal papežský stolec v Římě, nýbrž zůstal ve Francii, pobývaje na různých místech, až se r. 1309 trvale usídlil v Avignonu. Měl značné těžkosti ve sboru kardinálů, v kterém proti sobě stály strana italská (bonifácovská) a francouzská. Částečně je zmírnil tím, že jmenoval nové kardinály ze svých příbuzných a z rodilých Francouzů, takže zejména od r. 1310 byli Italové za- tlačeni do pozadí. Za něho se rozmohly u papežského dvora nepořádky, neslýchaný
Strana 461
nepotismus (tj. dosazování vlastních příbuzných na vysoká místa) a neobyčejná hrabivost jak kurie, tak papeže. Hrabivost byla jeho až chorobnou slabostí; hleděl shánět peníze a příjmy, kde a jak jen bylo možno, všechna církevní místa vyhra- zoval své provizi a vyžadoval za ně vysoké částky (např. od opata v Cluny 200 000 zlatých). Za devět let nashromáždil přes milión zlatých, kdežto jeho nástupce, Jan XXII., proslulý též svou hrabi- vostí a lakotou, za osmnáct let jen 700 000 zlatých. Ve své závěti uvedl, že více než 300 000 zlatých půjčil králům Francie a Anglie, 300 000 dostal nepot vicomt de Lomagne na bu- doucí vyzbrojení rytířského houfce pro křížovou výpravu, 200 000 odkázal příbuzným, přátelům a služebnictvu, 200 000 zlatých vě- noval na dobročinné účely v jižní Francii. A tak se už r. 1308 vyjádřil Augustinus Triumphus, že nikdy nebylo papežství v takové nevážnosti a opovržení jako nyní. A podle kardinála Napoleona Orsiniho odvolal Bůh Klimenta V. právě teh- dy, když chtěl přivést církev k úplné záhubě. CXXII O templářích je neobyčejně rozsáhlá literatura (M. Dessubré, Biblio- graphie de l'ordre de Templiers, 1928, zaznamenává 1201 spisů). Část písemnictví o otázce viny nebo neviny řádu uvádí Novotný, str. 384, pozn. č. 1. Jeho nevinu podrobně a přesvědčivě dokazuje H. Finke. K tomu srv. i G. Lizerand, Le Dossier de l'affaire des Templiers, 1923. Templáři — templarii, fratres militiae templi (bratři chrámového vojska), equites templi (rytíři chrámu), pauperes commilitones templi Salomonis (chudí vojáci chrámu Šalomounova), byli členové řádu, který založili rytíři Hugo z Payensu a Gottfried ze St. Omeru, aby chránili poutníky do Svaté země. Řád byl schválen na synodě v Troyes r. 1128 a s pomocí sv. Bernarda z Clairvaux i osobním úsi- lím prvního mistra Hugona z Payensu získal brzo mnoho členů ve Francii, Anglii, Španělsku a Portugalsku a vzal na sebe povinnost udržet bojem proti nevěřícím Svatou zemi v moci křesťanů. V Jeru- zalémě jim dal král Balduin část paláce na místě, kde stál chrám (lat. templum) Šalomounův, odtud jméno řádu. Templáři obdrželi od papežů mnohé výsady, nikdo na nich nesměl žádat slib vazalské věrnosti, jejich majetek byl vyňat z povinnosti desátků, cel a dávek a ve věcech duchovních podléhali přímo papeži. Jejich heslem bylo: Non nobis, Domine, non nobis, sed nomini Tuo da gloriam (Ne nám, Hospodine, ne nám, nýbrž jménu svému dej slávu)! Členové řádu se dělili na tři skupiny. Rytíři nosili bílý plášť s čer- veným křížem, bratři a kaplani hnědý nebo černý. Řád měl veliké majetky a byl rozdělen v Orientě na pět provincií, v Evropě na dvanáct. Větší jejich državy se nazývaly prioráty nebo preceptoráty, menší balleie a komturie. V čele řádu stál velmistr (summus magister, minister generalis), který měl knížecí hodnost a svrchovaně rozsáhlou moc. Jeho zástupcem byl senešal, o věci vojenské se staral maršál, velitelem jízdy byl turkopolier. Správcem všeho řádového majetku byl komtur čili velkopreceptor království Jeruzalémského, zástupci velmistrovými v jednotlivých provinciích byli velkopreceptoři nebo provincionální mistři, jednotlivé domy čili komendy spravovali komtuři, zvaní též preceptoři nebo bailli- fové.
nepotismus (tj. dosazování vlastních příbuzných na vysoká místa) a neobyčejná hrabivost jak kurie, tak papeže. Hrabivost byla jeho až chorobnou slabostí; hleděl shánět peníze a příjmy, kde a jak jen bylo možno, všechna církevní místa vyhra- zoval své provizi a vyžadoval za ně vysoké částky (např. od opata v Cluny 200 000 zlatých). Za devět let nashromáždil přes milión zlatých, kdežto jeho nástupce, Jan XXII., proslulý též svou hrabi- vostí a lakotou, za osmnáct let jen 700 000 zlatých. Ve své závěti uvedl, že více než 300 000 zlatých půjčil králům Francie a Anglie, 300 000 dostal nepot vicomt de Lomagne na bu- doucí vyzbrojení rytířského houfce pro křížovou výpravu, 200 000 odkázal příbuzným, přátelům a služebnictvu, 200 000 zlatých vě- noval na dobročinné účely v jižní Francii. A tak se už r. 1308 vyjádřil Augustinus Triumphus, že nikdy nebylo papežství v takové nevážnosti a opovržení jako nyní. A podle kardinála Napoleona Orsiniho odvolal Bůh Klimenta V. právě teh- dy, když chtěl přivést církev k úplné záhubě. CXXII O templářích je neobyčejně rozsáhlá literatura (M. Dessubré, Biblio- graphie de l'ordre de Templiers, 1928, zaznamenává 1201 spisů). Část písemnictví o otázce viny nebo neviny řádu uvádí Novotný, str. 384, pozn. č. 1. Jeho nevinu podrobně a přesvědčivě dokazuje H. Finke. K tomu srv. i G. Lizerand, Le Dossier de l'affaire des Templiers, 1923. Templáři — templarii, fratres militiae templi (bratři chrámového vojska), equites templi (rytíři chrámu), pauperes commilitones templi Salomonis (chudí vojáci chrámu Šalomounova), byli členové řádu, který založili rytíři Hugo z Payensu a Gottfried ze St. Omeru, aby chránili poutníky do Svaté země. Řád byl schválen na synodě v Troyes r. 1128 a s pomocí sv. Bernarda z Clairvaux i osobním úsi- lím prvního mistra Hugona z Payensu získal brzo mnoho členů ve Francii, Anglii, Španělsku a Portugalsku a vzal na sebe povinnost udržet bojem proti nevěřícím Svatou zemi v moci křesťanů. V Jeru- zalémě jim dal král Balduin část paláce na místě, kde stál chrám (lat. templum) Šalomounův, odtud jméno řádu. Templáři obdrželi od papežů mnohé výsady, nikdo na nich nesměl žádat slib vazalské věrnosti, jejich majetek byl vyňat z povinnosti desátků, cel a dávek a ve věcech duchovních podléhali přímo papeži. Jejich heslem bylo: Non nobis, Domine, non nobis, sed nomini Tuo da gloriam (Ne nám, Hospodine, ne nám, nýbrž jménu svému dej slávu)! Členové řádu se dělili na tři skupiny. Rytíři nosili bílý plášť s čer- veným křížem, bratři a kaplani hnědý nebo černý. Řád měl veliké majetky a byl rozdělen v Orientě na pět provincií, v Evropě na dvanáct. Větší jejich državy se nazývaly prioráty nebo preceptoráty, menší balleie a komturie. V čele řádu stál velmistr (summus magister, minister generalis), který měl knížecí hodnost a svrchovaně rozsáhlou moc. Jeho zástupcem byl senešal, o věci vojenské se staral maršál, velitelem jízdy byl turkopolier. Správcem všeho řádového majetku byl komtur čili velkopreceptor království Jeruzalémského, zástupci velmistrovými v jednotlivých provinciích byli velkopreceptoři nebo provincionální mistři, jednotlivé domy čili komendy spravovali komtuři, zvaní též preceptoři nebo bailli- fové.
Strana 462
Templáři si získali veliké zásluhy v zápasech se Saracény, ale v 2. polovině 13. stol. se dostali do sporu s druhým silným řádem v Palestině, s johanity (špitálníky). Po pádu Akkonu r. 1291, kde zahynul hrdinnou smrtí velmistr Vilém de Beaujeu, přesídlil zbytek templářů, tak jako johanité, na ostrov Kypr. Ale tehdejší velmistr Thibaud Gaudin nevyvinul na rozdíl od johanitského velmistra Jana de Villiers žádné úsilí o nový rozvoj řádu. Poslední velmistr řádu Jakub Molay, muž podnikavý, rozvážný, šetrný, pomýšlel na povznesení řádu, zejména když okolo r. 1306 přesídlili johanité na Rhodos a Kypr zůstal jen templářům. Ale tehdy se už blížila katastrofa. Počet templářů k počátku 14. stol. odhaduje Finke na 3000—4000 rytířů i sloužících bratří, z toho na 2000 ve Francii. Tam také měli už k r. 1244 9000 manerií; manerium byl majetek, který mohl vyzbrojit jednoho rytíře pro Svatou zemi a tam ho vydržovat; podle jiného pramene zahrnovalo manerium hřbitov, klášter a jiná místa. Johanité však měli ve Francii ještě větší majetky než templáři (19 000 manerií). Ale co dalo pod- nět k pověstem o nesmírném bohatství řádu, byla činnost pařížského Templu, který byl středem evropského peněžního obchodu. Pařížští templáři byli bankéři a peněžníky církve, králů, knížat, především francouzských králů od Filipa Augusta po Filipa IV. Sličného. V pařížském Templu ukládal papež, králové, šlechta i soukromníci peníze a cennosti; templáři z nich zase poskytovali půjčky na 20% až 50 %, záruky, poukazovali značné částky na veliké vzdálenosti, zejména do Orientu. Vedle toho byli finančními ministry francouz- ských králů, Templ byl skutečným ministerstvem financí, neboť vedl účetnictví státu, inkasoval odkazy pro krále a všechny dávky a daně, poukazoval peníze na udržování dvora, platil vyslance, žoldnéře atd. Právě před katastrofou byl peněžní styk Filipa s Tem- plem velmi čilý, ačkoli od devadesátých let byla v Louvru ještě druhá státní pokladna. Konečně prováděl řád obchody mezi Východem a Západem, z Marseille obstarával do Svaté země dopravu osob na svých korá- bech, které mohly pojmout 1000—1500 lidí. Do r. 1306 byl poměr krále Filipa IV. a řádu přátelský, řád např. stál při králi v jeho sporu s Bonifácem VIII. Ale potom nastal obrat. Filip IV. Sličný a jeho rádcové, legisté, právníci Vilém Nogaret, známý násilnickým přepadením Bonifáce VIII. v Anagni (srv. kap. LIV), Petr (Pierre) Dubois, místodržitel z Coutances, neoby- čejně bystrý a obratný skladatel politických letáků a pamfletů, Vilém Plaisians, vykonavatel nejtajnějších rozkazů králových, Enguerrand Marigny, usilovali o nejvyšší rozvoj moci francouzského státu uvnitř i za hranicemi, proti světským mocnostem i proti církvi. Odtud prudké spory s Bonifácem VIII., proto byl zásahem Filipovým zvo- len papežem nemocný a povahově slabý arcibiskup z Bordeaux jako Kliment V., odtud snahy omezit vzrůst církevních majetků a Fili- pův úmysl spojit oba mocné řády, templářský a johanitský, v jeden nový řád, v jehož čele by stál jeho nejstarší syn. Proti tomuto sjed- nocení se velmistr Jakub Molay stavěl. Podnětem k zákroku proti řádu bylo udání, které učinil Esquiu de Floyran z Beziers v jižní Francii na jaře 1304 nebo spíše 1305 aragonskému králi Jaymovi II. v Leridě a které potom přednesl francouzskému králi. Obvinění, která proti nim vznesl, byla tato: že přijatí do řádu zapírají Krista a plivají na kříž, dopouštějí se sodo- mie (pohlavních styků s druhými členy řádu), že při přijímání 462 463
Templáři si získali veliké zásluhy v zápasech se Saracény, ale v 2. polovině 13. stol. se dostali do sporu s druhým silným řádem v Palestině, s johanity (špitálníky). Po pádu Akkonu r. 1291, kde zahynul hrdinnou smrtí velmistr Vilém de Beaujeu, přesídlil zbytek templářů, tak jako johanité, na ostrov Kypr. Ale tehdejší velmistr Thibaud Gaudin nevyvinul na rozdíl od johanitského velmistra Jana de Villiers žádné úsilí o nový rozvoj řádu. Poslední velmistr řádu Jakub Molay, muž podnikavý, rozvážný, šetrný, pomýšlel na povznesení řádu, zejména když okolo r. 1306 přesídlili johanité na Rhodos a Kypr zůstal jen templářům. Ale tehdy se už blížila katastrofa. Počet templářů k počátku 14. stol. odhaduje Finke na 3000—4000 rytířů i sloužících bratří, z toho na 2000 ve Francii. Tam také měli už k r. 1244 9000 manerií; manerium byl majetek, který mohl vyzbrojit jednoho rytíře pro Svatou zemi a tam ho vydržovat; podle jiného pramene zahrnovalo manerium hřbitov, klášter a jiná místa. Johanité však měli ve Francii ještě větší majetky než templáři (19 000 manerií). Ale co dalo pod- nět k pověstem o nesmírném bohatství řádu, byla činnost pařížského Templu, který byl středem evropského peněžního obchodu. Pařížští templáři byli bankéři a peněžníky církve, králů, knížat, především francouzských králů od Filipa Augusta po Filipa IV. Sličného. V pařížském Templu ukládal papež, králové, šlechta i soukromníci peníze a cennosti; templáři z nich zase poskytovali půjčky na 20% až 50 %, záruky, poukazovali značné částky na veliké vzdálenosti, zejména do Orientu. Vedle toho byli finančními ministry francouz- ských králů, Templ byl skutečným ministerstvem financí, neboť vedl účetnictví státu, inkasoval odkazy pro krále a všechny dávky a daně, poukazoval peníze na udržování dvora, platil vyslance, žoldnéře atd. Právě před katastrofou byl peněžní styk Filipa s Tem- plem velmi čilý, ačkoli od devadesátých let byla v Louvru ještě druhá státní pokladna. Konečně prováděl řád obchody mezi Východem a Západem, z Marseille obstarával do Svaté země dopravu osob na svých korá- bech, které mohly pojmout 1000—1500 lidí. Do r. 1306 byl poměr krále Filipa IV. a řádu přátelský, řád např. stál při králi v jeho sporu s Bonifácem VIII. Ale potom nastal obrat. Filip IV. Sličný a jeho rádcové, legisté, právníci Vilém Nogaret, známý násilnickým přepadením Bonifáce VIII. v Anagni (srv. kap. LIV), Petr (Pierre) Dubois, místodržitel z Coutances, neoby- čejně bystrý a obratný skladatel politických letáků a pamfletů, Vilém Plaisians, vykonavatel nejtajnějších rozkazů králových, Enguerrand Marigny, usilovali o nejvyšší rozvoj moci francouzského státu uvnitř i za hranicemi, proti světským mocnostem i proti církvi. Odtud prudké spory s Bonifácem VIII., proto byl zásahem Filipovým zvo- len papežem nemocný a povahově slabý arcibiskup z Bordeaux jako Kliment V., odtud snahy omezit vzrůst církevních majetků a Fili- pův úmysl spojit oba mocné řády, templářský a johanitský, v jeden nový řád, v jehož čele by stál jeho nejstarší syn. Proti tomuto sjed- nocení se velmistr Jakub Molay stavěl. Podnětem k zákroku proti řádu bylo udání, které učinil Esquiu de Floyran z Beziers v jižní Francii na jaře 1304 nebo spíše 1305 aragonskému králi Jaymovi II. v Leridě a které potom přednesl francouzskému králi. Obvinění, která proti nim vznesl, byla tato: že přijatí do řádu zapírají Krista a plivají na kříž, dopouštějí se sodo- mie (pohlavních styků s druhými členy řádu), že při přijímání 462 463
Strana 463
do řádu dávají přijímajícím políbení na zadní část těla a uctívají idol, který prohlašují za svého boha. Podle jedné verze (Almalricha Augeriova) setkal se Esquiu ve vězení s odpadlým templářem, od něhož se dozvěděl o tajemství templářů, a dovedl o ně vzbudit i zájem samého krále, který byl tehdy v značné finanční tísni (i od řádu si vypůjčil 500 000 zlatých, vyhnal Židy ze země, aby se zmocnil jejich majetku, a provedl měnovou reformu). Jeho denunciace se králi i jeho rádcům hodila, a tak začali asi na podzim 1305 tajně pracovat proti řádu; král tak učinil už na konci r. 1305 při návštěvě u papeže v Lyonu. Dal také v rozličných pro- vinciích vstoupit svým dvanácti špiónům do řádu, vykonat všechny obřady a potom zas vystoupit. Ale své přípravy k zničení řádu do- vedl zatajit až těsně před samou katastrofou. Dne 14. září nařídil svým baillifům (správcům) zatknout všechny templáře, a to na pod- nět generálního inkvizitora Viléma Pařížského, člena dominikánů. Ačkoli řád podléhal jedině papeži, byli všichni templáři v noci ze dne 12. na 13. října 1307 v celé Francii zatčeni a majetky řádu obsazeny. A tak začal obrovský proces proti templářům, trvající několik let. Zatčené vyslýchali nejdříve královští komisaři, kteří měli podle daných instrukcí vynutit i mučením přiznání k uvede- ným obviněním. Teprve potom je vyšetřovali komisaři inkvizito- rovi. Těm, kteří by se přiznali, mělo být slíbeno plné odpuštění, těm, kdož by zapírali, mělo se pohrozit smrtí upálením. Režie pro- cesu byla dokonalá. Kromě několika málo výjimek všichni obžalo- vaní přiznali na mučidlech svou vinu a hanbu řádu. Učinil tak 25. října veřejně i velmistr Jakub Molay, který nebyl mučen a vy- znal, že při přijetí do řádu zapřel Krista a poplival železný kříž. A nejen to; v listě z téže doby poručil všem členům řádu ve Francii, aby vyznali inkvizitorovi nebo jeho komisařům nebo biskupům čistou pravdu. Zároveň zpracovávali královští rádcové proti tem- plářům i veřejné mínění. A tak už třetího dne po zatčení oznamoval Filip IV. listy aragonskému králi Jaymovi II., mladému králi anglic- kému, německému králi Albrechtovi a četným knížatům provinění templářů, líčil jejich uvěznění a zabavení majetků a doporučoval jim podobná opatření. V květnu 1308 odhlasoval říšský sjezd tří stavů (duchovenstva, šlechty a měst) v Toursu podle přání králova vinu templářů, ale papež nechtěl vyhovět králi, aby řád odsoudil a zrušil, ač už od čer- vence v jeho vinu věřil. Proces trval dále, byly zřízeny vyšetřující komise biskupské a papežská, která byla objektivnější. Nemalý počet zatčených zahynul na mučidlech nebo byl umořen ve vězení. Dne 12. května 1310 bylo v Paříži upáleno 54 templářů, kteří odvolali své přiznání, a o několik dní později čtyři. Dne 27. května bylo od- souzeno devět templářů k smrti a brzy potom upáleno. Ale většina členů kromě několika nejodvážnějších buď na mučení, nebo z obav před novým mučením setrvala už při svém přiznání viny. A tak se sešel v říjnu 1311 obecný koncil viennský, který trval až do 6. května 1312. Ani nejvyšším hodnostářům řádu nebyla umožněna jeho obhajoba před koncilem. Dne 20. března přijel do Vienne král s celou svou rodinou a 22. března Kliment V., kterého už předtím zpracovali královi rádcové, v tajném zasedání konzistoře řád zru- šil, když koncil sám nepokládal vinu templářů za bezpečně zjiště- nou a nechtěl vynést rozsudek. O majetku řádu vydal papež 2. května bulu, kterou přináší naše kronika. Ovšem ve Francii a čás- tečně v Anglii si jeho většinu přivlastnila koruna. V Portugalsku
do řádu dávají přijímajícím políbení na zadní část těla a uctívají idol, který prohlašují za svého boha. Podle jedné verze (Almalricha Augeriova) setkal se Esquiu ve vězení s odpadlým templářem, od něhož se dozvěděl o tajemství templářů, a dovedl o ně vzbudit i zájem samého krále, který byl tehdy v značné finanční tísni (i od řádu si vypůjčil 500 000 zlatých, vyhnal Židy ze země, aby se zmocnil jejich majetku, a provedl měnovou reformu). Jeho denunciace se králi i jeho rádcům hodila, a tak začali asi na podzim 1305 tajně pracovat proti řádu; král tak učinil už na konci r. 1305 při návštěvě u papeže v Lyonu. Dal také v rozličných pro- vinciích vstoupit svým dvanácti špiónům do řádu, vykonat všechny obřady a potom zas vystoupit. Ale své přípravy k zničení řádu do- vedl zatajit až těsně před samou katastrofou. Dne 14. září nařídil svým baillifům (správcům) zatknout všechny templáře, a to na pod- nět generálního inkvizitora Viléma Pařížského, člena dominikánů. Ačkoli řád podléhal jedině papeži, byli všichni templáři v noci ze dne 12. na 13. října 1307 v celé Francii zatčeni a majetky řádu obsazeny. A tak začal obrovský proces proti templářům, trvající několik let. Zatčené vyslýchali nejdříve královští komisaři, kteří měli podle daných instrukcí vynutit i mučením přiznání k uvede- ným obviněním. Teprve potom je vyšetřovali komisaři inkvizito- rovi. Těm, kteří by se přiznali, mělo být slíbeno plné odpuštění, těm, kdož by zapírali, mělo se pohrozit smrtí upálením. Režie pro- cesu byla dokonalá. Kromě několika málo výjimek všichni obžalo- vaní přiznali na mučidlech svou vinu a hanbu řádu. Učinil tak 25. října veřejně i velmistr Jakub Molay, který nebyl mučen a vy- znal, že při přijetí do řádu zapřel Krista a poplival železný kříž. A nejen to; v listě z téže doby poručil všem členům řádu ve Francii, aby vyznali inkvizitorovi nebo jeho komisařům nebo biskupům čistou pravdu. Zároveň zpracovávali královští rádcové proti tem- plářům i veřejné mínění. A tak už třetího dne po zatčení oznamoval Filip IV. listy aragonskému králi Jaymovi II., mladému králi anglic- kému, německému králi Albrechtovi a četným knížatům provinění templářů, líčil jejich uvěznění a zabavení majetků a doporučoval jim podobná opatření. V květnu 1308 odhlasoval říšský sjezd tří stavů (duchovenstva, šlechty a měst) v Toursu podle přání králova vinu templářů, ale papež nechtěl vyhovět králi, aby řád odsoudil a zrušil, ač už od čer- vence v jeho vinu věřil. Proces trval dále, byly zřízeny vyšetřující komise biskupské a papežská, která byla objektivnější. Nemalý počet zatčených zahynul na mučidlech nebo byl umořen ve vězení. Dne 12. května 1310 bylo v Paříži upáleno 54 templářů, kteří odvolali své přiznání, a o několik dní později čtyři. Dne 27. května bylo od- souzeno devět templářů k smrti a brzy potom upáleno. Ale většina členů kromě několika nejodvážnějších buď na mučení, nebo z obav před novým mučením setrvala už při svém přiznání viny. A tak se sešel v říjnu 1311 obecný koncil viennský, který trval až do 6. května 1312. Ani nejvyšším hodnostářům řádu nebyla umožněna jeho obhajoba před koncilem. Dne 20. března přijel do Vienne král s celou svou rodinou a 22. března Kliment V., kterého už předtím zpracovali královi rádcové, v tajném zasedání konzistoře řád zru- šil, když koncil sám nepokládal vinu templářů za bezpečně zjiště- nou a nechtěl vynést rozsudek. O majetku řádu vydal papež 2. května bulu, kterou přináší naše kronika. Ovšem ve Francii a čás- tečně v Anglii si jeho většinu přivlastnila koruna. V Portugalsku
Strana 464
byli templáři r. 1319 proměněni v řád Kristův, který trvá dodnes. O osudu členů řádu rozhodl papež v květnu 1312, že má být s těmi, kdož byli uznáni za nevinné, nakládáno mírně, kdož se při- znali a káli, že mají být chováni v řádových majetcích a klášterech v menších skupinách, nekající nebo ti kdož odvolali přiznání, mají být přísně potrestáni, kteří se nepřiznali ani na mučení, že mají být potrestáni podle církevního práva. A tak mnoho rytířů bylo doži- votně uvězněno, propuštěné živili johanité v klášterech, mnozí se vrátili do života světského a žili jako loupežníci nebo tuláci. Pět největších hodnostářů vyhradil Kliment V. svému rozsudku. Ale později pověřil senského arcibiskupa Filipa Marignyho a tři kardinály králi oddané, aby proti nim sami zahájili řízení. V únoru 1314 byli dopraveni do pařížského Templu, 11. března jim před chrámem Notre Dame čtyři kardinálové vyhlásili trest doživotního žaláře. Tehdy Jakub Molay vyznal, že se dopustil hříchu tím, že nehájil svůj řád, a prohlásil, že řád je nevinen. K němu se přidružil i Geoffroy z Charneye, velký preceptor normandský. Za to byli oba na rozkaz králův 18. března 1314 na ostrůvku řeky Seiny upáleni, Molay s modlitbami na rtech, preceptor normandský s kletbou. Své katany vyzval „na boží soud“. V noci na dvacátého dubna 1314 zemřel Kliment V., čtyři měsíce po něm následoval Vilém Nogaret a 29. listopadu uvláčel splašený kůň na honu Filipa IV. k smrti. Do Čech přišli templáři asi r. 1232; r. 1252 si vystavěli ve Starém Městě pražském klášter na nynějším Anenském náměstí poblíž mostu při kostelíku sv. Vavřince. Ale ani počet, ani vliv jejich nebyl u nás veliký; nejvíce se zmohli za Václava II. Po zrušení řádu při- padl klášter a kostel johanitům a ti ho už v následujícím roce po- stoupili malostranským dominikánkám sv. Anny, kteréžto jméno mu zůstalo; r. 1782 byl zrušen a stal se skladem tiskárny. Druhý dům měli templáři v Celetné ulici, jak svědčil zachovaný název budovy „Templ“. CXXIV Matouš Csák Trenčanský byl stále pánem větší části Slovenska, a když byl Jan zabaven kandidaturou na říšskou korunu, přepadal se svými bojovnými rotami moravské pomezí ze svého hradu Holíče. Král Jan přitáhl v zimě na Moravu, zdržel se tam do března a vlo- žil posádky do Uherského Hradiště a jiných míst, aby bránily zemi a činily nájezdy před hrady Matoušem obsazené. Když se král na jaře vrátil do Čech a chtěl sebrat proti Matoušovi zemskou hotovost, mohl tak učinit teprve tehdy, když vyhověl žá- dosti českého panstva, aby odstranil od svého dvora všechny cizí rádce (o tom vypráví kronika níže v kap. CXXVI). Za své nepří- tomnosti ustanovil zemským správcem biskupa Jana z Dražic a po 20. květnu vytrhl se značně silnou výpravou proti Matoušovi. Ale jeho tažení nemělo, jak potvrzuje i naše kronika, valného úspěchu. Zpráva naší kroniky o upálení čtrnácti kacířů souvisí se žalobou, kterou podal u kurie na pražského biskupa Jana IV. z Dražic lito- měřický kanovník Jindřich ze Šumburka a která je uvedena níže v pozn. ke kn. II, kap. IV podle papežské buly z 1. dubna 1318. Otázkou, kdo byli tito kacíři, upálení r. 1315, obírali se četní badatelé a docházeli k různým názorům. Starší historikové, počí- 464 465
byli templáři r. 1319 proměněni v řád Kristův, který trvá dodnes. O osudu členů řádu rozhodl papež v květnu 1312, že má být s těmi, kdož byli uznáni za nevinné, nakládáno mírně, kdož se při- znali a káli, že mají být chováni v řádových majetcích a klášterech v menších skupinách, nekající nebo ti kdož odvolali přiznání, mají být přísně potrestáni, kteří se nepřiznali ani na mučení, že mají být potrestáni podle církevního práva. A tak mnoho rytířů bylo doži- votně uvězněno, propuštěné živili johanité v klášterech, mnozí se vrátili do života světského a žili jako loupežníci nebo tuláci. Pět největších hodnostářů vyhradil Kliment V. svému rozsudku. Ale později pověřil senského arcibiskupa Filipa Marignyho a tři kardinály králi oddané, aby proti nim sami zahájili řízení. V únoru 1314 byli dopraveni do pařížského Templu, 11. března jim před chrámem Notre Dame čtyři kardinálové vyhlásili trest doživotního žaláře. Tehdy Jakub Molay vyznal, že se dopustil hříchu tím, že nehájil svůj řád, a prohlásil, že řád je nevinen. K němu se přidružil i Geoffroy z Charneye, velký preceptor normandský. Za to byli oba na rozkaz králův 18. března 1314 na ostrůvku řeky Seiny upáleni, Molay s modlitbami na rtech, preceptor normandský s kletbou. Své katany vyzval „na boží soud“. V noci na dvacátého dubna 1314 zemřel Kliment V., čtyři měsíce po něm následoval Vilém Nogaret a 29. listopadu uvláčel splašený kůň na honu Filipa IV. k smrti. Do Čech přišli templáři asi r. 1232; r. 1252 si vystavěli ve Starém Městě pražském klášter na nynějším Anenském náměstí poblíž mostu při kostelíku sv. Vavřince. Ale ani počet, ani vliv jejich nebyl u nás veliký; nejvíce se zmohli za Václava II. Po zrušení řádu při- padl klášter a kostel johanitům a ti ho už v následujícím roce po- stoupili malostranským dominikánkám sv. Anny, kteréžto jméno mu zůstalo; r. 1782 byl zrušen a stal se skladem tiskárny. Druhý dům měli templáři v Celetné ulici, jak svědčil zachovaný název budovy „Templ“. CXXIV Matouš Csák Trenčanský byl stále pánem větší části Slovenska, a když byl Jan zabaven kandidaturou na říšskou korunu, přepadal se svými bojovnými rotami moravské pomezí ze svého hradu Holíče. Král Jan přitáhl v zimě na Moravu, zdržel se tam do března a vlo- žil posádky do Uherského Hradiště a jiných míst, aby bránily zemi a činily nájezdy před hrady Matoušem obsazené. Když se král na jaře vrátil do Čech a chtěl sebrat proti Matoušovi zemskou hotovost, mohl tak učinit teprve tehdy, když vyhověl žá- dosti českého panstva, aby odstranil od svého dvora všechny cizí rádce (o tom vypráví kronika níže v kap. CXXVI). Za své nepří- tomnosti ustanovil zemským správcem biskupa Jana z Dražic a po 20. květnu vytrhl se značně silnou výpravou proti Matoušovi. Ale jeho tažení nemělo, jak potvrzuje i naše kronika, valného úspěchu. Zpráva naší kroniky o upálení čtrnácti kacířů souvisí se žalobou, kterou podal u kurie na pražského biskupa Jana IV. z Dražic lito- měřický kanovník Jindřich ze Šumburka a která je uvedena níže v pozn. ke kn. II, kap. IV podle papežské buly z 1. dubna 1318. Otázkou, kdo byli tito kacíři, upálení r. 1315, obírali se četní badatelé a docházeli k různým názorům. Starší historikové, počí- 464 465
Strana 465
naje Palackým (O stycích a poměru sekty valdenské k někdejším sektám v Čechách, CČM 1868, Radhošt II, 1872, str. 443n), poklá- dali je za přívržence sekty valdenských. Bartoš (str. 116—117 i pozn. č. 14) soudí, že to byli kacířští beghardi a bekyně, bratří a sestry svobodného ducha, a články v obžalobě Šumburkově, které považuje Haupt (Waldenserthum und Inkvisition im südost. Deutschland, 1890, str. 24) za katarské, vykládá ze soustavy mistra Eckeharta (jenž pobyl o něco dříve v Čechách), vlastního pěstitele volného ducha, a myslí, že „se valdenské prvky dostaly v inkviziční protokoly asi jen tím, že, jak se často stávalo, za podklad výslechů byl vzat seznam ,bludů, který do Prahy poslala rakouská stanice svatého officia“. Nejpodrobněji probral celou otázku R. Holinka. Obšírně pojed- nává (str. 130—157) o vzniku učení valdenských (vonských chu- dých), o jeho šíření v jižní Francii, v Lombardii, kde vznikla sku- pina odlišná (ombardští chudí), a ve střední Evropě, vykládá o je- jich přívržencích v našich zemích (str. 158—168, na str. 158 uvádí důležitější literaturu o valdenských v našich zemích) a důkladně rozbírá zprávu Petra Žitavského v této kapitole a v II. kn., kap. IV i žalobu Jindřicha ze Šumburka (str. 168—185). Po pečlivém roz- boru článků šestnácti kacířů upálených r. 1315 v Kremži i článků pražských kacířů jednak v naší kronice, jednak v žalobě Šumbur- kově dochází k závěru, že se většina těchto článků shoduje s učením katarským (i luciferiáni, kteří věřili v příští království Luciferovo, se vyskytovali mezi katary) a že „kacíři, upálení v Praze, byli snad jen zbytky prchající před inkvizicí rakouskou“. Zpráva naší kroniky (zde i v II. kn., kap. IV) ukazuje, jak se i u nás šířilo lidové opoziční hnutí proti zesvětštělé církvi úřední. CXXV O kandidatuře krále Jana na římský královský trůn srv. zde v pozn. ke kap. CV. Slavnostní kurfiřtská schůze, o níž se kronika zmiňuje, se konala 5. června 1314 a na ní bouřlivě proti sobě vystoupily obě strany, lucemburská a habsburská, takže ji Petr Mohučský přerušil a dal svým rytířem vyhlásit, že z moci svého úřadu svolává kurfiřty k vy- konání volby do Frankfurtu na 19. října. Hned potom obě strany verbovaly vojska a schylovalo se mezi nimi k otevřenému boji; ten také vypukl na dolním Rýně mezi kolínským arcibiskupem a jeho jülišskými sousedy a král Jan se ho se svými spojenci zúčastnil, takže se Jindřich z Virneburga musel dovolávat prostřednictví mo- hučského arcibiskupa. Ale tehdy Petr Mohučský někdy koncem července 1314 ustoupil se svými spojenci od Janovy kandidatury a obrátili pozornost na jiného kandidáta, o němž dosud nebylo zmínky, na Ludvíka Bavorského z rodu Wittelsbachů. V jeho pova- ze byla prohnaná lstivost a naprostá nespolehlivost v dodržování daného slibu. Co bylo důvodem Petrova rozhodnutí, o tom není určitých zpráv. Snad chtěl zabránit hrozící domácí válce (srv. ČD II, 2, str. 201—202). Ovšem museli s Ludvíkem Bavorským jednat, přičemž oba du- chovní kurfiřti, Petr i Balduin, hleděli získat pro sebe i pro českého krále Jana co největší výhody. Listinou z 20. září slíbil Ludvík, že uhradí českému králi volební útraty, stanovené částkou 10 000 hři- ven, do jejichž splacení měl vzít Jan v zástavu Chebsko a horno-
naje Palackým (O stycích a poměru sekty valdenské k někdejším sektám v Čechách, CČM 1868, Radhošt II, 1872, str. 443n), poklá- dali je za přívržence sekty valdenských. Bartoš (str. 116—117 i pozn. č. 14) soudí, že to byli kacířští beghardi a bekyně, bratří a sestry svobodného ducha, a články v obžalobě Šumburkově, které považuje Haupt (Waldenserthum und Inkvisition im südost. Deutschland, 1890, str. 24) za katarské, vykládá ze soustavy mistra Eckeharta (jenž pobyl o něco dříve v Čechách), vlastního pěstitele volného ducha, a myslí, že „se valdenské prvky dostaly v inkviziční protokoly asi jen tím, že, jak se často stávalo, za podklad výslechů byl vzat seznam ,bludů, který do Prahy poslala rakouská stanice svatého officia“. Nejpodrobněji probral celou otázku R. Holinka. Obšírně pojed- nává (str. 130—157) o vzniku učení valdenských (vonských chu- dých), o jeho šíření v jižní Francii, v Lombardii, kde vznikla sku- pina odlišná (ombardští chudí), a ve střední Evropě, vykládá o je- jich přívržencích v našich zemích (str. 158—168, na str. 158 uvádí důležitější literaturu o valdenských v našich zemích) a důkladně rozbírá zprávu Petra Žitavského v této kapitole a v II. kn., kap. IV i žalobu Jindřicha ze Šumburka (str. 168—185). Po pečlivém roz- boru článků šestnácti kacířů upálených r. 1315 v Kremži i článků pražských kacířů jednak v naší kronice, jednak v žalobě Šumbur- kově dochází k závěru, že se většina těchto článků shoduje s učením katarským (i luciferiáni, kteří věřili v příští království Luciferovo, se vyskytovali mezi katary) a že „kacíři, upálení v Praze, byli snad jen zbytky prchající před inkvizicí rakouskou“. Zpráva naší kroniky (zde i v II. kn., kap. IV) ukazuje, jak se i u nás šířilo lidové opoziční hnutí proti zesvětštělé církvi úřední. CXXV O kandidatuře krále Jana na římský královský trůn srv. zde v pozn. ke kap. CV. Slavnostní kurfiřtská schůze, o níž se kronika zmiňuje, se konala 5. června 1314 a na ní bouřlivě proti sobě vystoupily obě strany, lucemburská a habsburská, takže ji Petr Mohučský přerušil a dal svým rytířem vyhlásit, že z moci svého úřadu svolává kurfiřty k vy- konání volby do Frankfurtu na 19. října. Hned potom obě strany verbovaly vojska a schylovalo se mezi nimi k otevřenému boji; ten také vypukl na dolním Rýně mezi kolínským arcibiskupem a jeho jülišskými sousedy a král Jan se ho se svými spojenci zúčastnil, takže se Jindřich z Virneburga musel dovolávat prostřednictví mo- hučského arcibiskupa. Ale tehdy Petr Mohučský někdy koncem července 1314 ustoupil se svými spojenci od Janovy kandidatury a obrátili pozornost na jiného kandidáta, o němž dosud nebylo zmínky, na Ludvíka Bavorského z rodu Wittelsbachů. V jeho pova- ze byla prohnaná lstivost a naprostá nespolehlivost v dodržování daného slibu. Co bylo důvodem Petrova rozhodnutí, o tom není určitých zpráv. Snad chtěl zabránit hrozící domácí válce (srv. ČD II, 2, str. 201—202). Ovšem museli s Ludvíkem Bavorským jednat, přičemž oba du- chovní kurfiřti, Petr i Balduin, hleděli získat pro sebe i pro českého krále Jana co největší výhody. Listinou z 20. září slíbil Ludvík, že uhradí českému králi volební útraty, stanovené částkou 10 000 hři- ven, do jejichž splacení měl vzít Jan v zástavu Chebsko a horno-
Strana 466
francké hrady Floss a Parkstein. Mimoto se Ludvík zavázal, že bude Janovi po volbě a korunovaci pomáhat, aby získal všechny državy a práva, které měl kdysi Václav II., ať by to bylo Polsko, Krakovsko, Míšeň a jiné země. Zároveň mu zaručil, že mu obnoví všechny císařské výsady, udělené jeho předchůdcům v Čechách, a že mu zachová všechna práva a výhody, jež jim říše zajistila nebo zvykem přiznala. Ale habsburská strana nemínila tentokrát ustoupit diplomatické obratnosti svého nepřítele Petra z Aspeltu a zejména vévoda Leo- pold, hlava rodu, byl ochoten k největším obětem, aby udržel Frid- richovi hlas kolínského arcibiskupa; ten totiž byl z duchovních kurfiřtů nejnáročnější a zvýšil své původní požadavky na 42 000 hřiven, co nejbezpečněji zajištěných, z nichž měl dostat 30 000 ještě před volbou. Habsburkové se vypravili k volbě se značnou brannou hotovostí, kterou zesílil i Jindřich Korutanský, zachovávající si stále titul českého krále. Ale i druhá strana sháněla zbrojnou pomoc, vydatná byla i posila českého krále — táhli s ním pan Vilém Zajíc z Valdeka, Jan z Var- temberka a Bohuslav z Boru — v počtu na tisíc kopí. A tak stanul Ludvík Bavor asi v polovici října před frankfurtskými branami na severním břehu Mohanu s vojskem (na osm tisíc rytířů) a s pěti kurfiřty, Petrem Mohučským, Balduinem Trevírským, českým krá- lem Janem, Valdemarem Braniborským a saským vévodou Janem Lauenburským. Habsburští bratři se dostali spěšnými pochody na- večer 18. října do Sachsenhausenu, ležícího na levém břehu Moha- nu proti Frankfurtu. Protože jim zůstal zásobovací oddíl daleko vzadu, trpělo vojsko hladem, a tak v poledne 19. října prohlásil Rudolf Falcký za sebe, za arcibiskupa kolínského, za Jindřicha Ko- rutanského a Rudolfa Sasko-Wittenberského rakouského vévodu Fridricha Sličného za zvoleného. Hned v noci ustoupilo habsburské vojsko chvatně k jihu a nový král se tajně s malým průvodem pře- plavil přes Mohan a pospíchal do Bonnu ke kolínskému arcibisku- povi na korunovaci. Volitelé Ludvíkovy strany se sešli v den k volbě stanovený v Bal- duinově stanu v jedné zahradě před městskou bránou a prohlásili, že marně čekali na ostatní kurfiřty na místě pro volbu jedině urče- ném. Pro dobrý mír však že jim dávají lhůtu do zítřka, a poslali o tom notářský zápis do Sachsenhausenu, ač už věděli o volbě za ře- kou vykonané, a 20. října slavnostně zvolili Ludvíka Bavorského. Korunovace obou byla vykonána skoro v touž dobu, 25. listopadu: Fridricha korunoval v Bonnu pravou korunou arcibiskup kolínský a v starodávných Cáchách vsadil Petr z Aspeltu Ludvíkovi na hlavu korunu zvláště k tomu opatřenou. Vlastní a dlouhotrvající zápas mezi oběma novými králi nastal až k jaru 1315, srv. ČD II, 2, str. 122n. Český král Jan nemohl tehdy pomáhat Ludvíkovi pro vlastní vnitřní těžkosti v Čechách. V CXX K událostem popisovaným v této kapitole srv. ČD II, 2, str. 214 až 274. Na jaře r. 1315, kdy Ludvík Bavorský počítal s pomocí českého krále Jana proti Habsburkům a kdy se Jan sám chystal proti Ma- toušovi Csákovi (srv. kap. CXXIV), dohodli se čeští páni na důvěr- 466 467
francké hrady Floss a Parkstein. Mimoto se Ludvík zavázal, že bude Janovi po volbě a korunovaci pomáhat, aby získal všechny državy a práva, které měl kdysi Václav II., ať by to bylo Polsko, Krakovsko, Míšeň a jiné země. Zároveň mu zaručil, že mu obnoví všechny císařské výsady, udělené jeho předchůdcům v Čechách, a že mu zachová všechna práva a výhody, jež jim říše zajistila nebo zvykem přiznala. Ale habsburská strana nemínila tentokrát ustoupit diplomatické obratnosti svého nepřítele Petra z Aspeltu a zejména vévoda Leo- pold, hlava rodu, byl ochoten k největším obětem, aby udržel Frid- richovi hlas kolínského arcibiskupa; ten totiž byl z duchovních kurfiřtů nejnáročnější a zvýšil své původní požadavky na 42 000 hřiven, co nejbezpečněji zajištěných, z nichž měl dostat 30 000 ještě před volbou. Habsburkové se vypravili k volbě se značnou brannou hotovostí, kterou zesílil i Jindřich Korutanský, zachovávající si stále titul českého krále. Ale i druhá strana sháněla zbrojnou pomoc, vydatná byla i posila českého krále — táhli s ním pan Vilém Zajíc z Valdeka, Jan z Var- temberka a Bohuslav z Boru — v počtu na tisíc kopí. A tak stanul Ludvík Bavor asi v polovici října před frankfurtskými branami na severním břehu Mohanu s vojskem (na osm tisíc rytířů) a s pěti kurfiřty, Petrem Mohučským, Balduinem Trevírským, českým krá- lem Janem, Valdemarem Braniborským a saským vévodou Janem Lauenburským. Habsburští bratři se dostali spěšnými pochody na- večer 18. října do Sachsenhausenu, ležícího na levém břehu Moha- nu proti Frankfurtu. Protože jim zůstal zásobovací oddíl daleko vzadu, trpělo vojsko hladem, a tak v poledne 19. října prohlásil Rudolf Falcký za sebe, za arcibiskupa kolínského, za Jindřicha Ko- rutanského a Rudolfa Sasko-Wittenberského rakouského vévodu Fridricha Sličného za zvoleného. Hned v noci ustoupilo habsburské vojsko chvatně k jihu a nový král se tajně s malým průvodem pře- plavil přes Mohan a pospíchal do Bonnu ke kolínskému arcibisku- povi na korunovaci. Volitelé Ludvíkovy strany se sešli v den k volbě stanovený v Bal- duinově stanu v jedné zahradě před městskou bránou a prohlásili, že marně čekali na ostatní kurfiřty na místě pro volbu jedině urče- ném. Pro dobrý mír však že jim dávají lhůtu do zítřka, a poslali o tom notářský zápis do Sachsenhausenu, ač už věděli o volbě za ře- kou vykonané, a 20. října slavnostně zvolili Ludvíka Bavorského. Korunovace obou byla vykonána skoro v touž dobu, 25. listopadu: Fridricha korunoval v Bonnu pravou korunou arcibiskup kolínský a v starodávných Cáchách vsadil Petr z Aspeltu Ludvíkovi na hlavu korunu zvláště k tomu opatřenou. Vlastní a dlouhotrvající zápas mezi oběma novými králi nastal až k jaru 1315, srv. ČD II, 2, str. 122n. Český král Jan nemohl tehdy pomáhat Ludvíkovi pro vlastní vnitřní těžkosti v Čechách. V CXX K událostem popisovaným v této kapitole srv. ČD II, 2, str. 214 až 274. Na jaře r. 1315, kdy Ludvík Bavorský počítal s pomocí českého krále Jana proti Habsburkům a kdy se Jan sám chystal proti Ma- toušovi Csákovi (srv. kap. CXXIV), dohodli se čeští páni na důvěr- 466 467
Strana 467
ných poradách o společném postupu proti králi. Vedení v této věci se ujal Jindřich z Lipé, který se, ač byl r. 1311 odstraněn z úřadu podkomořského, neznepřátelil s králem, nýbrž podržel i dále hod- nost nejvyššího maršálka, a nyní se ve vhodné době spojil i se svými odpůrci, především s panem Vilémem Zajícem z Valdeka. A je pravděpodobné, že se k nim připojil i pražský biskup Jan IV. z Dražic, který tehdy už projevoval horlivou lásku k národnímu jazyku a odpor proti německé rozpínavosti. A tak musel Jan pod nátlakem českých pánů v dubnu 1315 propustit ode dvora všechny cizí rádce. Král pak, mladík povahy nevyrovnané a nesamostatné, podlehl mocnému vlivu chytrého Jindřicha z Lipé, takže královna Eliška hleděla na to s nedůvěrou. Postavení pana Jindřicha bylo velmi mocné, ale přece jen přišel dočasný pád. Po málo úspěšné výpravě proti Matoušovi Csákovi, jejíž nezdar byl přičítán za vinu hlavně jemu, postavili se proti jeho „panování“ Vilém Zajíc z Valdeka, který těžce nesl, že nemá podíl na moci v zemi, a páni z rodu Bavorů a k tomu se přidružil i odpor královny Elišky proti Jindřichovi. Vášnivá a hrdá obránkyně přemyslovské královské moci se obávala, že by Jindřichovo kořistnictví a silná touha po moci mohlo ohrozit vážnost koruny, a její nepřízeň k němu vzrostla, když pan Jindřich navázal přátelství a milostný poměr s její macechou, krásnou hra- deckou královnou, Alžbětou Rejčkou, proti níž pocitovala trpkost z minulých dob. A tak došlo k jejímu spojení s panskou skupinou, vedenou Vilémem Zajícem, a pomluvami bylo u krále vzbuzeno podezření, že ho chce Jindřich z Lipé připravit o trůn. Po zajetí pana Jindřicha ujal se Vilém Zajíc z Valdeka úřadu pod- komořského a jeho přátelé si obsazovali zemské úřady a zástavní majetky a hrady. Ale ukvapený a nerozvážný čin královských man- želů vzbudil prudkou bouři odporu. Povstali proti nim nejen čle- nové jednotlivých větví rodu Ronovců (páni z Lipé, z Dubé, z Frýdlantu, z Lichtemburka aj.), ale i jiní přátelé Jindřichovi, Alžběta Rejčka, Jan z Vartemberka, podkomoří moravský, na jihu Čech Vilém, syn Vítka z Landštejna, pán Třeboně a Nových Hradů a purkrabí na Hluboké, na severozápadě Albrecht ze Žeberka, drži- tel Bíliny. Také míšeňský lankrabě Fridrich svolil, aby část jeho zbrojného lidu pod vedením pánů z Köckeritzu pomáhala vzbou- řencům. Janovi přišel na pomoc jeho švagr Boleslav Lehnicko-Břežský, manžel dcery Václava II., bojovný, dobrodružný mladý muž, se svou rytířskou družinou. Ale přesto se postavení Janovo zhoršovalo, zvláště když se neuvaroval neshod s Vilémem Zajícem z Valdeka. Ludvík Bavorský mu nemohl poskytnout pomoc, a když přitáhli 26. března do Prahy Balduin a Petr Mohučský s dosti značnou posi- lou vojenskou, volil tento starý zkušený státník místo rozhodného boje se vzbouřenci vyjednávání, které na žádost odbojníků vedl sám Jindřich z Lipé, propuštěný na záruku z vězení. Hrady, které byly podle kroniky dány v zástavu za jeho propuštění, byly v Čechách Bílina, Ojvín, Bezděz, Veliš, Litice a Lipnice, ty přijali do správy porýnští vazalové Balduinovi Dětřich z Isembergu, Jan z Brauns- hornu a Dětřich z Runkelu, účastník nedávné výpravy krále Jana do Uher, a na Moravě Landštýn, Krumlov a Vranov, které převzal do své moci slezský rytíř Jan ze Schildberka, člen družiny Boleslava Lehnického. Na Moravě se měly do moci královy vrátit ihned hrady Veveří, Bzenec a Hradec (u Opavy), které měl zemřelý Jan z Var-
ných poradách o společném postupu proti králi. Vedení v této věci se ujal Jindřich z Lipé, který se, ač byl r. 1311 odstraněn z úřadu podkomořského, neznepřátelil s králem, nýbrž podržel i dále hod- nost nejvyššího maršálka, a nyní se ve vhodné době spojil i se svými odpůrci, především s panem Vilémem Zajícem z Valdeka. A je pravděpodobné, že se k nim připojil i pražský biskup Jan IV. z Dražic, který tehdy už projevoval horlivou lásku k národnímu jazyku a odpor proti německé rozpínavosti. A tak musel Jan pod nátlakem českých pánů v dubnu 1315 propustit ode dvora všechny cizí rádce. Král pak, mladík povahy nevyrovnané a nesamostatné, podlehl mocnému vlivu chytrého Jindřicha z Lipé, takže královna Eliška hleděla na to s nedůvěrou. Postavení pana Jindřicha bylo velmi mocné, ale přece jen přišel dočasný pád. Po málo úspěšné výpravě proti Matoušovi Csákovi, jejíž nezdar byl přičítán za vinu hlavně jemu, postavili se proti jeho „panování“ Vilém Zajíc z Valdeka, který těžce nesl, že nemá podíl na moci v zemi, a páni z rodu Bavorů a k tomu se přidružil i odpor královny Elišky proti Jindřichovi. Vášnivá a hrdá obránkyně přemyslovské královské moci se obávala, že by Jindřichovo kořistnictví a silná touha po moci mohlo ohrozit vážnost koruny, a její nepřízeň k němu vzrostla, když pan Jindřich navázal přátelství a milostný poměr s její macechou, krásnou hra- deckou královnou, Alžbětou Rejčkou, proti níž pocitovala trpkost z minulých dob. A tak došlo k jejímu spojení s panskou skupinou, vedenou Vilémem Zajícem, a pomluvami bylo u krále vzbuzeno podezření, že ho chce Jindřich z Lipé připravit o trůn. Po zajetí pana Jindřicha ujal se Vilém Zajíc z Valdeka úřadu pod- komořského a jeho přátelé si obsazovali zemské úřady a zástavní majetky a hrady. Ale ukvapený a nerozvážný čin královských man- želů vzbudil prudkou bouři odporu. Povstali proti nim nejen čle- nové jednotlivých větví rodu Ronovců (páni z Lipé, z Dubé, z Frýdlantu, z Lichtemburka aj.), ale i jiní přátelé Jindřichovi, Alžběta Rejčka, Jan z Vartemberka, podkomoří moravský, na jihu Čech Vilém, syn Vítka z Landštejna, pán Třeboně a Nových Hradů a purkrabí na Hluboké, na severozápadě Albrecht ze Žeberka, drži- tel Bíliny. Také míšeňský lankrabě Fridrich svolil, aby část jeho zbrojného lidu pod vedením pánů z Köckeritzu pomáhala vzbou- řencům. Janovi přišel na pomoc jeho švagr Boleslav Lehnicko-Břežský, manžel dcery Václava II., bojovný, dobrodružný mladý muž, se svou rytířskou družinou. Ale přesto se postavení Janovo zhoršovalo, zvláště když se neuvaroval neshod s Vilémem Zajícem z Valdeka. Ludvík Bavorský mu nemohl poskytnout pomoc, a když přitáhli 26. března do Prahy Balduin a Petr Mohučský s dosti značnou posi- lou vojenskou, volil tento starý zkušený státník místo rozhodného boje se vzbouřenci vyjednávání, které na žádost odbojníků vedl sám Jindřich z Lipé, propuštěný na záruku z vězení. Hrady, které byly podle kroniky dány v zástavu za jeho propuštění, byly v Čechách Bílina, Ojvín, Bezděz, Veliš, Litice a Lipnice, ty přijali do správy porýnští vazalové Balduinovi Dětřich z Isembergu, Jan z Brauns- hornu a Dětřich z Runkelu, účastník nedávné výpravy krále Jana do Uher, a na Moravě Landštýn, Krumlov a Vranov, které převzal do své moci slezský rytíř Jan ze Schildberka, člen družiny Boleslava Lehnického. Na Moravě se měly do moci královy vrátit ihned hrady Veveří, Bzenec a Hradec (u Opavy), které měl zemřelý Jan z Var-
Strana 468
468 469 temberka jen jako statky služební, spojené s úřadem podkomoř- ským. O chytré obratnosti pana Jindřicha svědčí to, že za týden po svém uvolnění převedl na svou stranu Petra z Rožmberku a uzavřel s ním 25. dubna tajnou dohodu, v které si slíbili vzájemnou pomoc proti komukoliv. Naše kronika nemá o tomto jednání s odbojnými pány podrobnější zprávy; snad tuto mezeru ve vypravování pana Petra zavinilo podle Šusty (ČD II, 2, str. 247, pozn. č. 2) jeho zvolení za opata v září 1316, takže se vrátil k svým zápisům někdy na jaře 1317 a doplnil je jen málo obsažným dvojverším. Zdá se, že při uzavření smíru podrželi odbojní páni značnou část královských hradů a měst, jež měli v zástavě; Jindřich z Lipé se stal znovu nejvyšším maršálkem, ale úřad podkomořího dostal pan Vok z Kravař místo pana Viléma Zajíce z Valdeka (srv. ČD II, 2, str. 250). CXXVII Vypravování na začátku této kapitoly není správné, protože nové spory nevznikly hned po ujednání smíru; podle listin ze srpna 1316 nebylo tehdy nepřátelství mezi králem a panem Jindřichem z Lipé, naopak ten se zdržoval v té době u dvora. Tehdy se také usmířil s vůdcem druhé panské skupiny, Vilémem Zajícem z Valdeka. Před odjezdem výpravy krále Jana na pomoc Ludvíkovi Bavorskému bylo třeba upravit i jeho peněžní poměry, protože se zamýšlel zdržet delší dobu mimo hranice království, s jehož národem se nesblížil a v kterém mu páni působili značné svízele. Proto si vymínil, aby za ním posílali týdně dvě stě hřiven hotových peněz zejména z ur- bury a kutnohorské mincovny. Mimoto si Balduin Trevírský napo- čítal ve vydáních spojených s vojenskou pomocí 12 000 hřiven a Petr Mohučský se spokojil s dvěma tisíci; mezi jeho staršími požadavky byla položka 350 hřiven za výdaje, které měl, když vyjednával pro Jana prodloužení značného dluhu 28 000 hřiven, jež vymáhali flo- rentští bankéři, kteří vykonali za Václava II. měnovou reformu za- ražením pražských grošů (srv. ČD II, 2, str. 251, pozn. č. 2). I tyto pohledávky se měly týdně splácet z kutnohorské urbury, a to Bal- duinovi po 100 a Petrovi z Aspeltu po 25 hřivnách. A tak se mělo posílat měsíčně na půl druhého tisíce hřiven z komorních českých důchodů do říše z království předešlými zmatky silně vyčerpaného. O bitvě u Esslingu srv. ČD II, 2, str. 253n. Krále Jana opásal rytířským pásem před bitvou arcibiskup Balduin, sám v nádherné výzbroji připraven k zápasu. K odchodu Petra z Aspeltu z Čech srv. níže pozn. ke kn. II kap. I. CXXVIII Olomoucký biskup Petr byl Petr Angelův (srv. kap. LXXIV), mnohoobročník známý svou zištnou hrabivostí, který jako nejvyšší kancléř za vlády Václava III. ochotně přisluhoval králi i mocným kořistným feudálům. Jeho nástupcem se stal vlivem Petra Mohuč- ského Konrád, rodem Bavor, a hodnost nejvyššího kancléře obdržel mistr Jindřich. O jeho původu nevíme nic jistého, jen Hájek ho jmenuje Jindřichem z Voseka; k tomu dodává Šusta (ČD II, 2, str. 251, pozn. č. 1), že si tento kronikář vymýšlel taková jména, kde
468 469 temberka jen jako statky služební, spojené s úřadem podkomoř- ským. O chytré obratnosti pana Jindřicha svědčí to, že za týden po svém uvolnění převedl na svou stranu Petra z Rožmberku a uzavřel s ním 25. dubna tajnou dohodu, v které si slíbili vzájemnou pomoc proti komukoliv. Naše kronika nemá o tomto jednání s odbojnými pány podrobnější zprávy; snad tuto mezeru ve vypravování pana Petra zavinilo podle Šusty (ČD II, 2, str. 247, pozn. č. 2) jeho zvolení za opata v září 1316, takže se vrátil k svým zápisům někdy na jaře 1317 a doplnil je jen málo obsažným dvojverším. Zdá se, že při uzavření smíru podrželi odbojní páni značnou část královských hradů a měst, jež měli v zástavě; Jindřich z Lipé se stal znovu nejvyšším maršálkem, ale úřad podkomořího dostal pan Vok z Kravař místo pana Viléma Zajíce z Valdeka (srv. ČD II, 2, str. 250). CXXVII Vypravování na začátku této kapitoly není správné, protože nové spory nevznikly hned po ujednání smíru; podle listin ze srpna 1316 nebylo tehdy nepřátelství mezi králem a panem Jindřichem z Lipé, naopak ten se zdržoval v té době u dvora. Tehdy se také usmířil s vůdcem druhé panské skupiny, Vilémem Zajícem z Valdeka. Před odjezdem výpravy krále Jana na pomoc Ludvíkovi Bavorskému bylo třeba upravit i jeho peněžní poměry, protože se zamýšlel zdržet delší dobu mimo hranice království, s jehož národem se nesblížil a v kterém mu páni působili značné svízele. Proto si vymínil, aby za ním posílali týdně dvě stě hřiven hotových peněz zejména z ur- bury a kutnohorské mincovny. Mimoto si Balduin Trevírský napo- čítal ve vydáních spojených s vojenskou pomocí 12 000 hřiven a Petr Mohučský se spokojil s dvěma tisíci; mezi jeho staršími požadavky byla položka 350 hřiven za výdaje, které měl, když vyjednával pro Jana prodloužení značného dluhu 28 000 hřiven, jež vymáhali flo- rentští bankéři, kteří vykonali za Václava II. měnovou reformu za- ražením pražských grošů (srv. ČD II, 2, str. 251, pozn. č. 2). I tyto pohledávky se měly týdně splácet z kutnohorské urbury, a to Bal- duinovi po 100 a Petrovi z Aspeltu po 25 hřivnách. A tak se mělo posílat měsíčně na půl druhého tisíce hřiven z komorních českých důchodů do říše z království předešlými zmatky silně vyčerpaného. O bitvě u Esslingu srv. ČD II, 2, str. 253n. Krále Jana opásal rytířským pásem před bitvou arcibiskup Balduin, sám v nádherné výzbroji připraven k zápasu. K odchodu Petra z Aspeltu z Čech srv. níže pozn. ke kn. II kap. I. CXXVIII Olomoucký biskup Petr byl Petr Angelův (srv. kap. LXXIV), mnohoobročník známý svou zištnou hrabivostí, který jako nejvyšší kancléř za vlády Václava III. ochotně přisluhoval králi i mocným kořistným feudálům. Jeho nástupcem se stal vlivem Petra Mohuč- ského Konrád, rodem Bavor, a hodnost nejvyššího kancléře obdržel mistr Jindřich. O jeho původu nevíme nic jistého, jen Hájek ho jmenuje Jindřichem z Voseka; k tomu dodává Šusta (ČD II, 2, str. 251, pozn. č. 1), že si tento kronikář vymýšlel taková jména, kde
Strana 469
se mu nedostávalo určitých zpráv. Mistr Jindřich se stal důvěrní- kem královny Elišky. CXXX Tato kapitola není závětí ve vlastním smyslu, nepodává nijaké údaje o osobě Petrově, je to spíše náboženské rozjímání, složené z biblic- kých citátů a obratů, a svědčí o jeho řeholní zbožnosti. KNIHA DRUHÁ I/III K bouřlivým událostem, o kterých vypravuje kronika v kn. II, v kap. I—III, srv. ČD II, 2, str. 255—274. Po odchodu krále Jana v srpnu 1316 (srv. I. kn., kap. CXXVII) nastaly v Čechách nové spory, v nichž proti sobě stáli pan Jindřich z Lipé a královna Eliška. Jindřich nemohl zapomenout na tvrdé věznění a obvinění, které přičítal královně, a Eliška, vášnivá za- stánkyně přemyslovské královské moci, nenáviděla předního vel- može, který se dral k moci, udržoval pohoršlivý poměr s její mace- chou, královnou Rejčkou a přičinil se bez vědomí Eliščina o sňatek dvanáctileté Anežky, dcery Václava II. z Rejčky, s Jindřichem Ja- vorským, kterému královna Alžběta hned odevzdala Hradec Krá- lové (srv. I. kn., kap. CXXIX). Nenávist Eliščinu proti panu Jindři- chovi ještě více rozněcoval jeho osobní odpůrce Vilém Zajíc z Val- deka, který se někdy r. 1317 domohl podkomořského úřadu, a tak došlo ještě před koncem r. 1316 k místním bojům obou stran. Petr z Aspeltu se pokoušel utišit tyto spory, ale bez úspěchu, a proto znechucen opustil 8. dubna 1317 Čechy (srv. I. kn., kap. CXXVII). Protivy mezi oběma tábory se přiostřily, když královna povolala na pomoc ze sousedství cizí žoldnéře, a k útrapám, které přinášela tato domácí válka, se přidružil na jaře 1317 hrozný hlad. Do těchto zoufalých dob, připomínajících smutná léta branibor- ská, klade Šusta důrazné a otevřené provolání biskupa Jana IV. z Dražic k panu Jindřichovi z Lipé, Vilémovi z Landštejna a jeho stoupencům (otištěné Palackým v Úber Formelbücher, Zweite Lieferung 19), v kterém je snažně vyzývá, aby se poddali králi a krá- lovně a smířili se s nimi. „Všude se nevidí a neslyší nic jiného než bolest umírajících a nářek slabých, úpění nemocných a pláč a ne- výslovné muky hladem umírajících, takže má srdce z kamene, kdo může býti nedojat jejich utrpením. Pozvedněte kolkolem oči své a jako lidé vizte, kdo je podnětem takového zla a kdo způsobil tolik umírání!“ Jestliže páni tvrdí, že se chrání proti nespravedlnosti krále a královny, ti jim vytýkají jejich věrolomnost, opovážlivou neposlušnost a odboj i rušení obecného míru. A to uvádí odbojníky i celý náš národ v celém světě do zlé pověsti nevěrnosti, do hanby věrolomnosti a nechvalného jména. Vyzývá je, aby se poddali králi a královně a zjednali tak mír sobě i všemu lidu. Neučiní-li tak, bude nucen užít proti nim zbraně duchovní. Volání po míru přibývalo na obou stranách, a tu královna, aby se vyhnula jakémukoli jednání s nenáviděnými odpůrci, odjela s třemi dětmi na hrad Loket a tam setrvávala na své tvrdé neústupnosti, nechápajíc, že se už nemohou vrátit doby Václava II. Sám kronikář,
se mu nedostávalo určitých zpráv. Mistr Jindřich se stal důvěrní- kem královny Elišky. CXXX Tato kapitola není závětí ve vlastním smyslu, nepodává nijaké údaje o osobě Petrově, je to spíše náboženské rozjímání, složené z biblic- kých citátů a obratů, a svědčí o jeho řeholní zbožnosti. KNIHA DRUHÁ I/III K bouřlivým událostem, o kterých vypravuje kronika v kn. II, v kap. I—III, srv. ČD II, 2, str. 255—274. Po odchodu krále Jana v srpnu 1316 (srv. I. kn., kap. CXXVII) nastaly v Čechách nové spory, v nichž proti sobě stáli pan Jindřich z Lipé a královna Eliška. Jindřich nemohl zapomenout na tvrdé věznění a obvinění, které přičítal královně, a Eliška, vášnivá za- stánkyně přemyslovské královské moci, nenáviděla předního vel- može, který se dral k moci, udržoval pohoršlivý poměr s její mace- chou, královnou Rejčkou a přičinil se bez vědomí Eliščina o sňatek dvanáctileté Anežky, dcery Václava II. z Rejčky, s Jindřichem Ja- vorským, kterému královna Alžběta hned odevzdala Hradec Krá- lové (srv. I. kn., kap. CXXIX). Nenávist Eliščinu proti panu Jindři- chovi ještě více rozněcoval jeho osobní odpůrce Vilém Zajíc z Val- deka, který se někdy r. 1317 domohl podkomořského úřadu, a tak došlo ještě před koncem r. 1316 k místním bojům obou stran. Petr z Aspeltu se pokoušel utišit tyto spory, ale bez úspěchu, a proto znechucen opustil 8. dubna 1317 Čechy (srv. I. kn., kap. CXXVII). Protivy mezi oběma tábory se přiostřily, když královna povolala na pomoc ze sousedství cizí žoldnéře, a k útrapám, které přinášela tato domácí válka, se přidružil na jaře 1317 hrozný hlad. Do těchto zoufalých dob, připomínajících smutná léta branibor- ská, klade Šusta důrazné a otevřené provolání biskupa Jana IV. z Dražic k panu Jindřichovi z Lipé, Vilémovi z Landštejna a jeho stoupencům (otištěné Palackým v Úber Formelbücher, Zweite Lieferung 19), v kterém je snažně vyzývá, aby se poddali králi a krá- lovně a smířili se s nimi. „Všude se nevidí a neslyší nic jiného než bolest umírajících a nářek slabých, úpění nemocných a pláč a ne- výslovné muky hladem umírajících, takže má srdce z kamene, kdo může býti nedojat jejich utrpením. Pozvedněte kolkolem oči své a jako lidé vizte, kdo je podnětem takového zla a kdo způsobil tolik umírání!“ Jestliže páni tvrdí, že se chrání proti nespravedlnosti krále a královny, ti jim vytýkají jejich věrolomnost, opovážlivou neposlušnost a odboj i rušení obecného míru. A to uvádí odbojníky i celý náš národ v celém světě do zlé pověsti nevěrnosti, do hanby věrolomnosti a nechvalného jména. Vyzývá je, aby se poddali králi a královně a zjednali tak mír sobě i všemu lidu. Neučiní-li tak, bude nucen užít proti nim zbraně duchovní. Volání po míru přibývalo na obou stranách, a tu královna, aby se vyhnula jakémukoli jednání s nenáviděnými odpůrci, odjela s třemi dětmi na hrad Loket a tam setrvávala na své tvrdé neústupnosti, nechápajíc, že se už nemohou vrátit doby Václava II. Sám kronikář,
Strana 470
470 Elišce tak velice nakloněný, jí vytýká, že její zatvrzelost způsobila v Čechách mnoho útrap. A poměry se ještě zhoršily po příchodu krále Jana, který se vrátil bez vážných důvodů hodně pozdě a chtěl s pomocí cizích žoldnéřů mocí zkrotit odboj panstva a vymoci na něm vrácení královských hradů. Nenechal ani úřad podkomořský panu Vilémovi Zajícovi z Valdeka, který byl královně tak oddán, a nejvyšším maršálkem ustanovil porýnského rytíře Konráda z Buchses. Jeho příkré a ne- rozvážné odmítnutí pomoci českých pánů a ukvapená tvrdost, jakož i kruté hospodaření královského vojska loupežemi a pálením na stat- cích pánů a jeho neopatrné výroky sjednotily proti němu všechny šlechtice, i ty, kteří se dosud odboje nezúčastnili. Pan Jindřich z Lipé, když pozbyl naděje na smírné vyřešení spo- ru, odebral se okolo vánoc 1317 s několika předáky své strany (Be- nešem z Michalovic, Fridušem ze Smojna, Půtou z Wildenberka a také kutnohorským měšťanem Pertoldem Pirknerem) do Vídně a tam uzavřeli s králem Fridrichem smlouvu; tou se jim Fridrich zavázal, že jim pošle na pomoc proti králi o Hromnicích tři sta jízd- ních ozbrojenců a začátkem dubna dalších dvě stě. Za to ho uznali čeští páni římským králem a zavázali se, že se nesmíří s Janem, do- kud se také on nedohodne s Habsburky o moravské zástavy podle smlouvy z r. 1309. Kdyby však k tomu nepřivolil a také se nesmířil s pány, sliboval Jindřich z Lipé se svými druhy, že si vezmou za krále buď znovu Jindřicha Korutanského nebo některého z mlad- ších bratří habsburských, a koho si zvolí, toho jim má Fridrich potvrdit za krále podle Zlaté buly sicilské. A tak stáli proti králi zase Ronovci s panem Jindřichem z Lipé a jeho dvěma syny, Jindřichem a Čeňkem, a množství předních pánů českých i některých moravských. Pověsti šířené o králi Janovi, na které naráží kronika a kterých snad využil proti němu i Jindřich z Lipé na schůzce zvíkovské, mohly by se snad vztahovat na domnělou tajnou smlouvu s Ludví- kem o směně Českého království za Rýnskou Falc; tato dohoda prý nebyla provedena jen pro odpor královny Elišky. Tuto pověst za- znamenal teprve Beneš Krabice z Veitmile, ale naznačuje, že po- dobnou smlouvu uzavřel Jan s Ludvíkem už před svou jízdou na Moravu a že byla jednou z příčin obecného rozhořčení proti němu a výtek, kterými ho zahrnovali odbojní páni. Podle Beneše byla tato smlouva zrušena při jednání chebském a domažlickém a Ludvík musil vrátit listiny. Šusta se domnívá, zda snad tyto pověsti nevznikly z přemrštěných zpráv o zápise, který dal r. 1314 Jan Ludvíkovu bratrovi, falckraběti Rudolfovi, na provincii Plzeňskou a jehož vrácení později několikrát vymáhal. Prohlašuje, že pochybné svědectví z doby Karla IV. naprosto nestačí k bezpečnému dokázání věci, která nemá valné pravděpodobnosti vnitřní, a poukazuje k té věci na polemické poznámky V. Novotného v ČMM 46, 1922, str. 280—282 (srv. k tomu i ČD II, 2, str. 270, pozn. č. 2). Obratnosti Jindřicha z Lipé se podařilo, že se k němu v odboji proti králi připojili i Petr z Rožmberka a Vilém Zajíc z Valdeka. Postavení královo bylo po ústupu, vlastně spíše útěku z Moravy zoufalé, a tehdy do těchto sporů zasáhl jako zprostředkovatel sám Ludvík Bavor. O velikém usmiřovacím sjezdu, který byl na jeho podnět svolán do Domažlic, Dalimilův pokračovatel (kap. CIX, 41—44) napsal: „Král pro tu škodu, 471
470 Elišce tak velice nakloněný, jí vytýká, že její zatvrzelost způsobila v Čechách mnoho útrap. A poměry se ještě zhoršily po příchodu krále Jana, který se vrátil bez vážných důvodů hodně pozdě a chtěl s pomocí cizích žoldnéřů mocí zkrotit odboj panstva a vymoci na něm vrácení královských hradů. Nenechal ani úřad podkomořský panu Vilémovi Zajícovi z Valdeka, který byl královně tak oddán, a nejvyšším maršálkem ustanovil porýnského rytíře Konráda z Buchses. Jeho příkré a ne- rozvážné odmítnutí pomoci českých pánů a ukvapená tvrdost, jakož i kruté hospodaření královského vojska loupežemi a pálením na stat- cích pánů a jeho neopatrné výroky sjednotily proti němu všechny šlechtice, i ty, kteří se dosud odboje nezúčastnili. Pan Jindřich z Lipé, když pozbyl naděje na smírné vyřešení spo- ru, odebral se okolo vánoc 1317 s několika předáky své strany (Be- nešem z Michalovic, Fridušem ze Smojna, Půtou z Wildenberka a také kutnohorským měšťanem Pertoldem Pirknerem) do Vídně a tam uzavřeli s králem Fridrichem smlouvu; tou se jim Fridrich zavázal, že jim pošle na pomoc proti králi o Hromnicích tři sta jízd- ních ozbrojenců a začátkem dubna dalších dvě stě. Za to ho uznali čeští páni římským králem a zavázali se, že se nesmíří s Janem, do- kud se také on nedohodne s Habsburky o moravské zástavy podle smlouvy z r. 1309. Kdyby však k tomu nepřivolil a také se nesmířil s pány, sliboval Jindřich z Lipé se svými druhy, že si vezmou za krále buď znovu Jindřicha Korutanského nebo některého z mlad- ších bratří habsburských, a koho si zvolí, toho jim má Fridrich potvrdit za krále podle Zlaté buly sicilské. A tak stáli proti králi zase Ronovci s panem Jindřichem z Lipé a jeho dvěma syny, Jindřichem a Čeňkem, a množství předních pánů českých i některých moravských. Pověsti šířené o králi Janovi, na které naráží kronika a kterých snad využil proti němu i Jindřich z Lipé na schůzce zvíkovské, mohly by se snad vztahovat na domnělou tajnou smlouvu s Ludví- kem o směně Českého království za Rýnskou Falc; tato dohoda prý nebyla provedena jen pro odpor královny Elišky. Tuto pověst za- znamenal teprve Beneš Krabice z Veitmile, ale naznačuje, že po- dobnou smlouvu uzavřel Jan s Ludvíkem už před svou jízdou na Moravu a že byla jednou z příčin obecného rozhořčení proti němu a výtek, kterými ho zahrnovali odbojní páni. Podle Beneše byla tato smlouva zrušena při jednání chebském a domažlickém a Ludvík musil vrátit listiny. Šusta se domnívá, zda snad tyto pověsti nevznikly z přemrštěných zpráv o zápise, který dal r. 1314 Jan Ludvíkovu bratrovi, falckraběti Rudolfovi, na provincii Plzeňskou a jehož vrácení později několikrát vymáhal. Prohlašuje, že pochybné svědectví z doby Karla IV. naprosto nestačí k bezpečnému dokázání věci, která nemá valné pravděpodobnosti vnitřní, a poukazuje k té věci na polemické poznámky V. Novotného v ČMM 46, 1922, str. 280—282 (srv. k tomu i ČD II, 2, str. 270, pozn. č. 2). Obratnosti Jindřicha z Lipé se podařilo, že se k němu v odboji proti králi připojili i Petr z Rožmberka a Vilém Zajíc z Valdeka. Postavení královo bylo po ústupu, vlastně spíše útěku z Moravy zoufalé, a tehdy do těchto sporů zasáhl jako zprostředkovatel sám Ludvík Bavor. O velikém usmiřovacím sjezdu, který byl na jeho podnět svolán do Domažlic, Dalimilův pokračovatel (kap. CIX, 41—44) napsal: „Král pro tu škodu, 471
Strana 471
aby nevšel v hroznú příhodu, s zemany sě snide a v jich milost vjide.“ Vítězství panstva nad mladým, nerozvážným a těkavým králem a vášnivě vládychtivou královnou bylo úplné. Pan Jindřich z Lipé se vrátil do podkomořského úřadu, Vilém z Valdeka obdržel hod- nost nejvyššího maršálka, jeho bratranec Oldřich ze Žebráka se stal nejvyšším purkrabím Pražského hradu. Beneš z Vartemberka byl jmenován nejvyšším číšníkem, Heřman z Miličína stolníkem a Bernard z Cimburka spojil hodnost mečníka s podkomořským úřadem na Moravě. Petr z Rožmberka podržel hodnost nejvyššího komorníka a Ondřej z Říčan úřad nejvyššího soudce. Královského kancléře mistra Jindřicha (srv. o něm pozn. v I. kn. ke kap. CXXVIII) zajali vítězní páni asi proto, že ho pokládali za hlavního rádce a podněcovatele královny Elišky, a sesazený kancléř se marně dovolával ochrany papežovy. Správu královské kance- láře převzal hned vyšehradský kanovník Jan řečený Volek, neman- želský syn Václava II., mnohoobročník, který do roka dosáhl i vy- šehradského proboštství, odedávna spojeného s úřadem kancléř- ským. Ten byl spíše přisluhovačem vítězných pánů než důvěrní- kem poraženého krále. Michalovice, hrad sev. od Mladé Boleslavi při Jizeře, založil buď Beneš (Velký, Pyšný) z Velešína z rodu Markvarticů nebo jeho syn Jan z Michalovic, proslavený turnajník († r. 1306). Jeho syn Beneš Věrný, r. 1315 purkrabí Pražského hradu, se uvádí v této kapitole a jeho syn Jan Správný z Michalovic, pán mocný a bo- hatý, byl r. 1339 s králem Janem na Litvě (srv. pozn. ke kn. III, kap. XIV). IV Biskup Jan IV. z Dražic, narozený někdy okolo r. 1250, pocházel ze starého českého rodu, který dal kostelu Pražskému již dva bis- kupy (Jana II. a Jana III.) a několik kanovníků. Jako mladík obdržel pomocí strýce biskupa dvě obročí, kanovnictví pražské a vyše- hradské a brzy potom (1274) faru žateckou. R. 1301 byl zvolen biskupem; jeho volbu a slavnostní posvěcení popsal jeho oddaný kronikář František Pražský (FRB IV, str. 366n.), který ho také zahrnuje velikou chválou (tamtéž, str. 306, 436 aj.). Biskup ovšem nezapomínal ani na své příbuzné: všem svým synovcům opatřil několikerá obročí. Měl značně vyvinuté české národní vědomí a odpor proti Něm- cům; srv. v pozn. ke kap. XXII zakládací listinu kláštera roudnic- kého. Když koupil hrad Kyšperk, uváděl mezi důvody i to, že leží na hranicích Čech a markrabství Míšeňského, „takřka uprostřed národa neřestného“ (quasi in medio nacionis peruerse“, Reg. VI, č. 478). A není vyloučeno, že i jeho spory s žebravými řády měly nacionální zabarvení. Návštěvou obecného koncilu ve Vienne r. 1312 si značně rozšířil svůj rozhled a posílil sebevědomí církevního hodnostáře. A tak se pustil do prudkého zápasu za práva farního duchovenstva proti soutěži žebravých řádů, které svou kazatelskou činností i jinými svátostnými úkony (zpovědí, pochováváním na vlastních hřbito- vech) odnímaly příjmy farním kněžím (srv. o této věci níže pozn. ke kn. III kap. III). Usiloval zlepšit poměry střídníků, námezd-
aby nevšel v hroznú příhodu, s zemany sě snide a v jich milost vjide.“ Vítězství panstva nad mladým, nerozvážným a těkavým králem a vášnivě vládychtivou královnou bylo úplné. Pan Jindřich z Lipé se vrátil do podkomořského úřadu, Vilém z Valdeka obdržel hod- nost nejvyššího maršálka, jeho bratranec Oldřich ze Žebráka se stal nejvyšším purkrabím Pražského hradu. Beneš z Vartemberka byl jmenován nejvyšším číšníkem, Heřman z Miličína stolníkem a Bernard z Cimburka spojil hodnost mečníka s podkomořským úřadem na Moravě. Petr z Rožmberka podržel hodnost nejvyššího komorníka a Ondřej z Říčan úřad nejvyššího soudce. Královského kancléře mistra Jindřicha (srv. o něm pozn. v I. kn. ke kap. CXXVIII) zajali vítězní páni asi proto, že ho pokládali za hlavního rádce a podněcovatele královny Elišky, a sesazený kancléř se marně dovolával ochrany papežovy. Správu královské kance- láře převzal hned vyšehradský kanovník Jan řečený Volek, neman- želský syn Václava II., mnohoobročník, který do roka dosáhl i vy- šehradského proboštství, odedávna spojeného s úřadem kancléř- ským. Ten byl spíše přisluhovačem vítězných pánů než důvěrní- kem poraženého krále. Michalovice, hrad sev. od Mladé Boleslavi při Jizeře, založil buď Beneš (Velký, Pyšný) z Velešína z rodu Markvarticů nebo jeho syn Jan z Michalovic, proslavený turnajník († r. 1306). Jeho syn Beneš Věrný, r. 1315 purkrabí Pražského hradu, se uvádí v této kapitole a jeho syn Jan Správný z Michalovic, pán mocný a bo- hatý, byl r. 1339 s králem Janem na Litvě (srv. pozn. ke kn. III, kap. XIV). IV Biskup Jan IV. z Dražic, narozený někdy okolo r. 1250, pocházel ze starého českého rodu, který dal kostelu Pražskému již dva bis- kupy (Jana II. a Jana III.) a několik kanovníků. Jako mladík obdržel pomocí strýce biskupa dvě obročí, kanovnictví pražské a vyše- hradské a brzy potom (1274) faru žateckou. R. 1301 byl zvolen biskupem; jeho volbu a slavnostní posvěcení popsal jeho oddaný kronikář František Pražský (FRB IV, str. 366n.), který ho také zahrnuje velikou chválou (tamtéž, str. 306, 436 aj.). Biskup ovšem nezapomínal ani na své příbuzné: všem svým synovcům opatřil několikerá obročí. Měl značně vyvinuté české národní vědomí a odpor proti Něm- cům; srv. v pozn. ke kap. XXII zakládací listinu kláštera roudnic- kého. Když koupil hrad Kyšperk, uváděl mezi důvody i to, že leží na hranicích Čech a markrabství Míšeňského, „takřka uprostřed národa neřestného“ (quasi in medio nacionis peruerse“, Reg. VI, č. 478). A není vyloučeno, že i jeho spory s žebravými řády měly nacionální zabarvení. Návštěvou obecného koncilu ve Vienne r. 1312 si značně rozšířil svůj rozhled a posílil sebevědomí církevního hodnostáře. A tak se pustil do prudkého zápasu za práva farního duchovenstva proti soutěži žebravých řádů, které svou kazatelskou činností i jinými svátostnými úkony (zpovědí, pochováváním na vlastních hřbito- vech) odnímaly příjmy farním kněžím (srv. o této věci níže pozn. ke kn. III kap. III). Usiloval zlepšit poměry střídníků, námezd-
Strana 472
ných kněží, kteří zastupovali na bohatých obročích zámožné faráře a z nichž leckterý, „když neposlechl svého patrona, byl hned od kostela zahnán a nahrazen jiným na rok, od sv. Jiří do příštího to- hoto svátku“ (FRB IV, str. 367). A zejména důrazně hájil pravo- moc biskupského úřadu proti mimořádným zásahům pražských dominikánů v inkvizitorské praxi (svědčí o tom níže část žaloby Šumburkovy). Žebravé řády užily proti němu u kurie jako výmluvného a obrat- ného tlumočníka svých stížností Jindřicha ze Šumburka. To byl Němec, levoboček vlivného panského rodu (nebyl totožný s vyše- hradským proboštem a kancléřem, mistrem Jindřichem, srv. výše pozn. ke kn. I, kap. CXXVIII). Za pobytu Janova na koncilu viennském obdržel asi papežskou provizí kapitulní proboštství lito- měřické a nějaký čas je držel. Ale biskup mu po návratu toto vý- nosné obročí odňal a udělil je svému příbuznému Albrechtovi z Dubé. Jindřich podal proti tomu žalobu u kurie a Jan byl stižen klatbou, kterou zachovával asi půl roku. Když přišel v polovině října do Čech Petr Mohučský a potřeboval Janovu politickou po- moc, přestal Jan exkomunikace dbát. Když však uvěznil kněze, poslaného k němu z moci Apoštolské stolice, byla naň vznesena exkomunikace znovu, ale Jan jí opět nedbal. Jindřich ze Šumburka neměl s první žalobou úspěch, a proto po- dal r. 1316 vedle nové žaloby na pražského biskupa i udání, ke které- mu mu poskytly látku žebravé řády, především dominikáni. A tehdy papež Jan XXII. bulou z 1. dubna 1318 (Reg. III, č. 431) nařídil opatům v Kamenci a Oseku, aby zakázali Janovi z Dražic správu biskupství a volali ho k odpovědnosti. Papež v ní zároveň vypočítává jednotlivá obvinění, jež udal Jindřich ze Schönburka (Šumburka), litoměřický probošt, který k své denunciaci připojil listy Ulricha, biskupa naumburského, a velmistra i převora a bratří špitálu sv. Františka řádu pražských křižovníků. Podle udání je biskup zřejmým příznivcem a ochráncem kacířů a v městě Praze i v diecézi je velká hojnost kacířů, kteří věří i hlásají, že přísaha, i dovolená, je hříchem, že mezi kněžími a laiky není rozdílu při slyšení zpovědi a udělování rozhřešení a že mohou být znovu křtěni ti, kdož byli od kanovníků pokřtěni a kteří popírají zmrtvých- vstání a jednotu božské podstaty a tvrdí, že Kristus neměl tělo lidské, nýbrž zdánlivé (fantasticum). Těch kacířů je tam takové množství, že mají svého arcibiskupa a sedm biskupů, z nichž kaž- dému je podřízeno tři sta kacířů, a ti biskupové že kážou v noci v jeskyních; co pak činí po kázáních, když je odstraněno světlo, pomíjí bula z cudnosti mlčením. Drží také mezi bludy, že dosud bude panovat Lucifer. A tyto zatracence nazývá biskup hodnými (bonos) muži. Když pak inkvizitoři, dosazení na nátlak krále Jana, zatkli čtrnáct kacířů a usvědčili je z bludů a odevzdali moci dvora, tu biskup a jeho úředníci jednoho z nich, lékaře jménem Richarda, který také vydal knihu obsahující bludy, vězněného v domě bratří kazatelů, aby byl odevzdán téže moci, vyvedli z domu a nechali ho volně odejít, ač král tvrdil, že biskup je kacířem nebo příznivcem a ochráncem zřej- mých kacířů, a lid volal, aby byl ten lékař jako zřejmý kacíř upálen, a ten biskup buď zachvácen touž nákazou nebo za peníze propustil a osvobodil některé z těch kacířů. Ovšem Jindřich ze Šumburka zamlčel, že čtrnáct kacířů bylo upáleno. Udání dále tvrdí, že biskup nic (úřady a hodnosti církevní, svěce- 472 473
ných kněží, kteří zastupovali na bohatých obročích zámožné faráře a z nichž leckterý, „když neposlechl svého patrona, byl hned od kostela zahnán a nahrazen jiným na rok, od sv. Jiří do příštího to- hoto svátku“ (FRB IV, str. 367). A zejména důrazně hájil pravo- moc biskupského úřadu proti mimořádným zásahům pražských dominikánů v inkvizitorské praxi (svědčí o tom níže část žaloby Šumburkovy). Žebravé řády užily proti němu u kurie jako výmluvného a obrat- ného tlumočníka svých stížností Jindřicha ze Šumburka. To byl Němec, levoboček vlivného panského rodu (nebyl totožný s vyše- hradským proboštem a kancléřem, mistrem Jindřichem, srv. výše pozn. ke kn. I, kap. CXXVIII). Za pobytu Janova na koncilu viennském obdržel asi papežskou provizí kapitulní proboštství lito- měřické a nějaký čas je držel. Ale biskup mu po návratu toto vý- nosné obročí odňal a udělil je svému příbuznému Albrechtovi z Dubé. Jindřich podal proti tomu žalobu u kurie a Jan byl stižen klatbou, kterou zachovával asi půl roku. Když přišel v polovině října do Čech Petr Mohučský a potřeboval Janovu politickou po- moc, přestal Jan exkomunikace dbát. Když však uvěznil kněze, poslaného k němu z moci Apoštolské stolice, byla naň vznesena exkomunikace znovu, ale Jan jí opět nedbal. Jindřich ze Šumburka neměl s první žalobou úspěch, a proto po- dal r. 1316 vedle nové žaloby na pražského biskupa i udání, ke které- mu mu poskytly látku žebravé řády, především dominikáni. A tehdy papež Jan XXII. bulou z 1. dubna 1318 (Reg. III, č. 431) nařídil opatům v Kamenci a Oseku, aby zakázali Janovi z Dražic správu biskupství a volali ho k odpovědnosti. Papež v ní zároveň vypočítává jednotlivá obvinění, jež udal Jindřich ze Schönburka (Šumburka), litoměřický probošt, který k své denunciaci připojil listy Ulricha, biskupa naumburského, a velmistra i převora a bratří špitálu sv. Františka řádu pražských křižovníků. Podle udání je biskup zřejmým příznivcem a ochráncem kacířů a v městě Praze i v diecézi je velká hojnost kacířů, kteří věří i hlásají, že přísaha, i dovolená, je hříchem, že mezi kněžími a laiky není rozdílu při slyšení zpovědi a udělování rozhřešení a že mohou být znovu křtěni ti, kdož byli od kanovníků pokřtěni a kteří popírají zmrtvých- vstání a jednotu božské podstaty a tvrdí, že Kristus neměl tělo lidské, nýbrž zdánlivé (fantasticum). Těch kacířů je tam takové množství, že mají svého arcibiskupa a sedm biskupů, z nichž kaž- dému je podřízeno tři sta kacířů, a ti biskupové že kážou v noci v jeskyních; co pak činí po kázáních, když je odstraněno světlo, pomíjí bula z cudnosti mlčením. Drží také mezi bludy, že dosud bude panovat Lucifer. A tyto zatracence nazývá biskup hodnými (bonos) muži. Když pak inkvizitoři, dosazení na nátlak krále Jana, zatkli čtrnáct kacířů a usvědčili je z bludů a odevzdali moci dvora, tu biskup a jeho úředníci jednoho z nich, lékaře jménem Richarda, který také vydal knihu obsahující bludy, vězněného v domě bratří kazatelů, aby byl odevzdán téže moci, vyvedli z domu a nechali ho volně odejít, ač král tvrdil, že biskup je kacířem nebo příznivcem a ochráncem zřej- mých kacířů, a lid volal, aby byl ten lékař jako zřejmý kacíř upálen, a ten biskup buď zachvácen touž nákazou nebo za peníze propustil a osvobodil některé z těch kacířů. Ovšem Jindřich ze Šumburka zamlčel, že čtrnáct kacířů bylo upáleno. Udání dále tvrdí, že biskup nic (úřady a hodnosti církevní, svěce- 472 473
Strana 473
ní oltářní atd.) neuděluje leč za peníze. Biskup také projevil ne- poslušnost a opovržení vůči Apoštolské stolici, když své podřízené, odvolávající se k ní, dal zatknout, bičovat a držet ve vazbě. Zbavil Jindřicha proboštství litoměřického, kterého řádně (canonice) dosáhl, a dovolil je zaujmout svým příbuzným Albrechtovi z Dubé a jeho synovi Albrechtovi. Nedbal ani on, ani tito šlechtici po pět let papežských nálezů o interdiktu a exkomunikaci a jednoho kněze, vyslaného s pravomocí Apoštolské stolice, dal krutě zbičovat a trá- pit hrozným vězením. Biskup Jan IV. z Dražic, ač nebyl výslovně povolán před papež- ský soud do Avignonu, přece se rozhodl, když nenacházel zastání ani u krále, ani u pánů, odebrat se osobně ke kurii a tam se hájit. Ovšem nemohl přepokládat, že stráví v cizině přes deset let a že bude muset svádět těžké boje se svými protivníky, z nichž Jindřich ze Šumburka také zajel do Avignonu a sháněl kdejaký obžalobný materiál proti němu. Ten též nějakou dobu doufal, že přímluvou krále Jana, kterou tlumočil u papeže Karel z Valois, získá sám praž- ské biskupství, ale Jan XXII. zásadně odmítl povýšit žalobce na místo obžalovaného. Starý biskup se energicky hájil, nešetřil ani penězi, které si musil později svízelně opatřovat z Čech, kde za jeho nepřítomnosti spravovali pražskou diecézi administrátoři s nevalným úspěchem. Když mu Jan XXII. přiznal právo, aby mu byly zasílány z důchodů jeho biskupství aspoň dva tisíce hřiven stříbra ročně, vymlouvali se, že nemohou tu částku opatřit pro stou- pající zadluženost a panské úchvaty biskupských statků. O návratu Jana z Dražic viz níže v pozn. ke kn. III, kap. III. VYHLAZENÍ BEGHARDŮ A BEKYN PAPEŽEM O bekyních a beghardech vykládá podrobně Holinka, str. 211—240. Bekyně tvořily dobrovolná sdružení panen a vdov, které bydlily společně v domcích, založených jako nadání nebo pořízených z dobročinných odkazů, žily zbožným životem a věnovaly se spo- lečně drobné práci. Podnět k takovému neřeholnímu životu dal v Lutychu ke konci 12. stol. kněz Lambert de Begna, podle něhož přijaly jméno. U nás se připomínají od poloviny 13. stol. Skoro současně se spolčovali v zbožná sdružení i muži, beghardi, ale těch bylo mnohem méně než bekyň. Časem však do těchto pravověrných sdružení vnikaly živly ka- cířské, především sektářství bratří a sester svobodného ducha. Ti vycházeli z výroku sv. Pavla (II. Kor. 3, 17) „Nebo Pán jest Duch ten, a kdež jest ten Duch Páně, tu i svoboda“ a hlásali, že člověk může po všech stupních zdokonalování dosáhnout už zde na zemi konečné blaženosti, jakou bude mít po smrti. Vedle tohoto sektářství ujímaly se mezi bekyněmi a beghardy názory františkánských spirituálů, tj. té části minoritů, která vedena vynikajícími osobnostmi řádu, jako byli Gerardo di Borgo San Donnino, Ubertino da Casale a Petr z Olivy (Pierre Jean Olieu), zastávala zásadu zachovávání naprosté chudoby (fraticellové, do- brovolní chudí). K nim se družily i jiné sekty, jako byli potulní beg- hardi a bekyně s rozličnými názory, odchylnými od pravověrného učení církve (srv. Holinka, str. 216). Už obecný koncil viennský 1311—1312 vydal proti sektářským beghardům a bekyním dekrety o jejich stíhání (byly namířeny ze- jména proti bratřím a sestrám svobodného ducha) a Jan XXII. bulami „Sancta Romana“ z r. 1317 a hlavně „Gloriosam eccle-
ní oltářní atd.) neuděluje leč za peníze. Biskup také projevil ne- poslušnost a opovržení vůči Apoštolské stolici, když své podřízené, odvolávající se k ní, dal zatknout, bičovat a držet ve vazbě. Zbavil Jindřicha proboštství litoměřického, kterého řádně (canonice) dosáhl, a dovolil je zaujmout svým příbuzným Albrechtovi z Dubé a jeho synovi Albrechtovi. Nedbal ani on, ani tito šlechtici po pět let papežských nálezů o interdiktu a exkomunikaci a jednoho kněze, vyslaného s pravomocí Apoštolské stolice, dal krutě zbičovat a trá- pit hrozným vězením. Biskup Jan IV. z Dražic, ač nebyl výslovně povolán před papež- ský soud do Avignonu, přece se rozhodl, když nenacházel zastání ani u krále, ani u pánů, odebrat se osobně ke kurii a tam se hájit. Ovšem nemohl přepokládat, že stráví v cizině přes deset let a že bude muset svádět těžké boje se svými protivníky, z nichž Jindřich ze Šumburka také zajel do Avignonu a sháněl kdejaký obžalobný materiál proti němu. Ten též nějakou dobu doufal, že přímluvou krále Jana, kterou tlumočil u papeže Karel z Valois, získá sám praž- ské biskupství, ale Jan XXII. zásadně odmítl povýšit žalobce na místo obžalovaného. Starý biskup se energicky hájil, nešetřil ani penězi, které si musil později svízelně opatřovat z Čech, kde za jeho nepřítomnosti spravovali pražskou diecézi administrátoři s nevalným úspěchem. Když mu Jan XXII. přiznal právo, aby mu byly zasílány z důchodů jeho biskupství aspoň dva tisíce hřiven stříbra ročně, vymlouvali se, že nemohou tu částku opatřit pro stou- pající zadluženost a panské úchvaty biskupských statků. O návratu Jana z Dražic viz níže v pozn. ke kn. III, kap. III. VYHLAZENÍ BEGHARDŮ A BEKYN PAPEŽEM O bekyních a beghardech vykládá podrobně Holinka, str. 211—240. Bekyně tvořily dobrovolná sdružení panen a vdov, které bydlily společně v domcích, založených jako nadání nebo pořízených z dobročinných odkazů, žily zbožným životem a věnovaly se spo- lečně drobné práci. Podnět k takovému neřeholnímu životu dal v Lutychu ke konci 12. stol. kněz Lambert de Begna, podle něhož přijaly jméno. U nás se připomínají od poloviny 13. stol. Skoro současně se spolčovali v zbožná sdružení i muži, beghardi, ale těch bylo mnohem méně než bekyň. Časem však do těchto pravověrných sdružení vnikaly živly ka- cířské, především sektářství bratří a sester svobodného ducha. Ti vycházeli z výroku sv. Pavla (II. Kor. 3, 17) „Nebo Pán jest Duch ten, a kdež jest ten Duch Páně, tu i svoboda“ a hlásali, že člověk může po všech stupních zdokonalování dosáhnout už zde na zemi konečné blaženosti, jakou bude mít po smrti. Vedle tohoto sektářství ujímaly se mezi bekyněmi a beghardy názory františkánských spirituálů, tj. té části minoritů, která vedena vynikajícími osobnostmi řádu, jako byli Gerardo di Borgo San Donnino, Ubertino da Casale a Petr z Olivy (Pierre Jean Olieu), zastávala zásadu zachovávání naprosté chudoby (fraticellové, do- brovolní chudí). K nim se družily i jiné sekty, jako byli potulní beg- hardi a bekyně s rozličnými názory, odchylnými od pravověrného učení církve (srv. Holinka, str. 216). Už obecný koncil viennský 1311—1312 vydal proti sektářským beghardům a bekyním dekrety o jejich stíhání (byly namířeny ze- jména proti bratřím a sestrám svobodného ducha) a Jan XXII. bulami „Sancta Romana“ z r. 1317 a hlavně „Gloriosam eccle-
Strana 474
474 475 siam“ z 23. ledna 1318 přísně zakročil proti fraticellům a toulavým beghardům a bekyním, takže i v jižní Francii i v Itálii umírali na hranicích a popravištích. Ovšem často se stávalo, že se nečinil roz- díl mezi pravověrnými beghardy a bekyněmi a mezi sektáři, a tak trpěli pronásledováním i lidé nevinní, ženy a muži „nábožně a po- korně“ žijící (Holinka, str. 218—219 i pozn. č. 312; ČD II, 2, str. 373). Proto musel papež Jan XXII. své přísné dekrety přesněji vy- mezit a omezit (Novotný, str. 442, pozn. č. 6). Starší Janova sestra Marie, tehdy asi čtrnáctiletá, byla prý už za života rodičů určena za jeptišku a pobývala pod ochranou své tety Markéty v klášteře Marienthalu. Mladší Beatrix, nedávno ještě určená za manželku sicilskému princi Petrovi, útlá dívčina, ale na svůj věk asi dosti vyspělá, kterou vybrali na Zbraslavi uherští mag- náti za choť svému králi, zemřela už na podzim následujícího roku při předčasném porodu (srv. níže i kap. VIII). Opavský vévoda Mikuláš, levoboček Přemysla Otakara II., kdysi úhlavní nepřítel Záviše z Falkenštejna, který opětovně držel i ztrá- cel Opavsko, byl tehdy už stár a trávil konec života kdesi v chu- dobném ústraní. Jistě se svolením Jindřicha z Lipé byl jeho synovi Mikulášovi svěřen na nějakou dobu významný úřad podkomořský (srv. ČD II, 2, str. 277—278). V Příčiny úplné roztržky mezi královskými manžely, které uvádí náš kronikář, současný svědek, nezdály se novodobým historikům jako dostatečné, a proto soudil Palacký a po něm Tomek i jiní, že Jana rozhněval proti Elišce její odpor proti jeho úmyslu měnit České království za Rýnskou Falc. Naproti tomu Šusta (ČD II, 2, str. 280, pozn. č. 2) tvrdí, že je to domněnka bez veškeré opory pra- menů, v kterých nenalézáme ani slova o této věci, ačkoli by ji byl Petr Žitavský sotva přešel mlčením ve svém vyprávění, v němž vy- týká Janovi tolik nepříznivých věcí a velebí královnu jako ochrán- kyni slavné tradice svého děda a otce (srv. i výše pozn. ke kap. II). Jindřich z Lipé, ač se musel po domažlickém vítězství nad králov- skými manžely dělit o kořist a vliv i s ostatními, přece jen podle slov kronikářových „hleděl panovati v království a míti přednost před jinými“ a viděl, že jeho moc je stále ohrožena, pokud bude po boku králově stát proti němu královna se svou nedůvěrou a sta- rou nenávistí stupňovanou ještě jeho poměrem k hradecké královně Rejčce, udržovaným i tehdy, když se Rejčka vzdala svých věnných měst v Čechách a budovala si v Brně jako vdovský byt klášter. Vedle toho jeho starý osobní protivník Vilém Zajíc z Valdeka stále požíval přízně královniny a jistě s nelibostí pozoroval ustavičný vzrůst jeho vlivu. A tak jim oběma vrchovatě oplatil svoje zatčení a věznění v r. 1315. Svými zchytralými intrikami vzbudil v králi podezření a obavy, že ho chce jeho manželka s pomocí mocných přátel zba- vit trůnu a vládnout sama jako poručnice tříletého synka, pravého dědice královské moci přemyslovské. Když se pak královna sama vypravila se svými dětmi někdy v lednu 1319 na svůj pevný hrad Loket, rozhodl se král v únoru na podnět panských našeptávačů
474 475 siam“ z 23. ledna 1318 přísně zakročil proti fraticellům a toulavým beghardům a bekyním, takže i v jižní Francii i v Itálii umírali na hranicích a popravištích. Ovšem často se stávalo, že se nečinil roz- díl mezi pravověrnými beghardy a bekyněmi a mezi sektáři, a tak trpěli pronásledováním i lidé nevinní, ženy a muži „nábožně a po- korně“ žijící (Holinka, str. 218—219 i pozn. č. 312; ČD II, 2, str. 373). Proto musel papež Jan XXII. své přísné dekrety přesněji vy- mezit a omezit (Novotný, str. 442, pozn. č. 6). Starší Janova sestra Marie, tehdy asi čtrnáctiletá, byla prý už za života rodičů určena za jeptišku a pobývala pod ochranou své tety Markéty v klášteře Marienthalu. Mladší Beatrix, nedávno ještě určená za manželku sicilskému princi Petrovi, útlá dívčina, ale na svůj věk asi dosti vyspělá, kterou vybrali na Zbraslavi uherští mag- náti za choť svému králi, zemřela už na podzim následujícího roku při předčasném porodu (srv. níže i kap. VIII). Opavský vévoda Mikuláš, levoboček Přemysla Otakara II., kdysi úhlavní nepřítel Záviše z Falkenštejna, který opětovně držel i ztrá- cel Opavsko, byl tehdy už stár a trávil konec života kdesi v chu- dobném ústraní. Jistě se svolením Jindřicha z Lipé byl jeho synovi Mikulášovi svěřen na nějakou dobu významný úřad podkomořský (srv. ČD II, 2, str. 277—278). V Příčiny úplné roztržky mezi královskými manžely, které uvádí náš kronikář, současný svědek, nezdály se novodobým historikům jako dostatečné, a proto soudil Palacký a po něm Tomek i jiní, že Jana rozhněval proti Elišce její odpor proti jeho úmyslu měnit České království za Rýnskou Falc. Naproti tomu Šusta (ČD II, 2, str. 280, pozn. č. 2) tvrdí, že je to domněnka bez veškeré opory pra- menů, v kterých nenalézáme ani slova o této věci, ačkoli by ji byl Petr Žitavský sotva přešel mlčením ve svém vyprávění, v němž vy- týká Janovi tolik nepříznivých věcí a velebí královnu jako ochrán- kyni slavné tradice svého děda a otce (srv. i výše pozn. ke kap. II). Jindřich z Lipé, ač se musel po domažlickém vítězství nad králov- skými manžely dělit o kořist a vliv i s ostatními, přece jen podle slov kronikářových „hleděl panovati v království a míti přednost před jinými“ a viděl, že jeho moc je stále ohrožena, pokud bude po boku králově stát proti němu královna se svou nedůvěrou a sta- rou nenávistí stupňovanou ještě jeho poměrem k hradecké královně Rejčce, udržovaným i tehdy, když se Rejčka vzdala svých věnných měst v Čechách a budovala si v Brně jako vdovský byt klášter. Vedle toho jeho starý osobní protivník Vilém Zajíc z Valdeka stále požíval přízně královniny a jistě s nelibostí pozoroval ustavičný vzrůst jeho vlivu. A tak jim oběma vrchovatě oplatil svoje zatčení a věznění v r. 1315. Svými zchytralými intrikami vzbudil v králi podezření a obavy, že ho chce jeho manželka s pomocí mocných přátel zba- vit trůnu a vládnout sama jako poručnice tříletého synka, pravého dědice královské moci přemyslovské. Když se pak královna sama vypravila se svými dětmi někdy v lednu 1319 na svůj pevný hrad Loket, rozhodl se král v únoru na podnět panských našeptávačů
Strana 475
zbavit ji a její panské přátele moci a vlivu. Když opanoval hrad Loket, utvrdilo vyšetřování dvou jejích písařů a jedné její společnice právem útrpným jeho podezření o domnělém spiknutí a také vzbu- dilo jeho nelibost proti některým dvořanům, zejména proti zbras- lavskému opatovi Konrádovi, který se tolik zasloužil o povolání Jana na český trůn. Mladého synka Václava dal král po několik týdnů pečlivě střežit na Lokti a ten ještě po letech vzpomínal na toto omezení svobody jako na hrozný žalář. Šusta (ČD II, 2, str. 283) nevěří pověstem, které zachoval zejména Beneš Krabice z Veitmile (FRB IV, str. 475), že byl umístěn v hrozném vězení ve sklepě, kde viděl jen okénkem. Odpor některých královniných přívrženců v západních Čechách byl snadno překonán a s panem Vilémem Zajícem byl sjednán smír; ovšem musel se vzdát hodnosti nejvyššího maršálka, kterou opět převzal Jindřich z Lipé. Tak dosáhl úplným pokořením královny Elišky, své nejtužší odpůrkyně, nejvyšší moci. Ochotně mu při- sluhoval Jan Volek (srv. níže kap. XI), který s papežskou dispenzí (Reg. III, č. 487) dosáhl vyšehradského proboštství a hodnosti nej- vyššího kancléře; byl ovšem nucen postoupit ze svých četných obročí výnosné proboštství mělnické synovi pana Jindřicha, vyše- hradskému kanovníkovi. Také pro svou královskou družku hleděl Jindřich z Lipé získat co nejvíce z královy přízně; postaral se o to, aby byly urychleny platy plynoucí jí z královské urbury, a že dostala nový důchod z masných krámů (kotců) v Praze, který byl později změněn na některé platy na Jihlavsku (srv. i níže kap. XI a ČD II, 2, str. 284, pozn. č. 1). Když byl král zbaven pevnějšího vlivu své ráznější ženy, vrhl se do bezuzdného hýření, při němž by ho byli jednou v noci málem ubili rychtářovi drábi, kteří ho nepoznali. VlI Zpráva, kterou zde kronikář zaznamenává, je velmi cenná, protože zajímavě osvětluje ráz doby i osobní sklony královy. Na konci 13. a na začátku 14. stol. byli rytířští feudálové změnou hospodář- ských poměrů zatlačováni městskými patriciji, kteří získávali veliké majetky obchodem a peněžnictvím. Šlechta se pak v této době, která byla nazvána „podzimem středověku“, ohrazovala proti vzrůstu a tlaku bohatého měšťanstva svými rodokmeny a erby a zá- roveň hleděla obnovovat ideály rytířských ctností, pro něž nalé- zali dvorští básníci příklady v starých pověstech, zejména v gael- ských zkazkách o králi Artušovi, který posílal členy svého stolového kruhu pro svatý grál — misku, do níž zachytil Josef Arimatejský krev z ran Kristových. Tehdy se rozvíjela romantika rytířství, zakládaly se světské rytířské řády a sdružení, pořádaly okázalé dvorské slav- nosti; odborné turnajnictví s kultem rytířské cti a pýchy, která pohrdala všedním shonem za penězi, se stávalo evropskou módou. U vůdčích osobností byla to jen sváteční záliba, ale králi Janovi, který nesplynul osobně ani s románským, ani s germánským, ani se slovanským světem, stalo se toto putování za ideálem dokonalého rytířství životní náplní. (O věci srv. ČD II, 2, str. 285—291.) Hospodaření pana Jindřicha z Lipé, který štědře přál své družce i přátelům, i rozhazovačnost králova tvrdě zatěžovaly města a zejmé-
zbavit ji a její panské přátele moci a vlivu. Když opanoval hrad Loket, utvrdilo vyšetřování dvou jejích písařů a jedné její společnice právem útrpným jeho podezření o domnělém spiknutí a také vzbu- dilo jeho nelibost proti některým dvořanům, zejména proti zbras- lavskému opatovi Konrádovi, který se tolik zasloužil o povolání Jana na český trůn. Mladého synka Václava dal král po několik týdnů pečlivě střežit na Lokti a ten ještě po letech vzpomínal na toto omezení svobody jako na hrozný žalář. Šusta (ČD II, 2, str. 283) nevěří pověstem, které zachoval zejména Beneš Krabice z Veitmile (FRB IV, str. 475), že byl umístěn v hrozném vězení ve sklepě, kde viděl jen okénkem. Odpor některých královniných přívrženců v západních Čechách byl snadno překonán a s panem Vilémem Zajícem byl sjednán smír; ovšem musel se vzdát hodnosti nejvyššího maršálka, kterou opět převzal Jindřich z Lipé. Tak dosáhl úplným pokořením královny Elišky, své nejtužší odpůrkyně, nejvyšší moci. Ochotně mu při- sluhoval Jan Volek (srv. níže kap. XI), který s papežskou dispenzí (Reg. III, č. 487) dosáhl vyšehradského proboštství a hodnosti nej- vyššího kancléře; byl ovšem nucen postoupit ze svých četných obročí výnosné proboštství mělnické synovi pana Jindřicha, vyše- hradskému kanovníkovi. Také pro svou královskou družku hleděl Jindřich z Lipé získat co nejvíce z královy přízně; postaral se o to, aby byly urychleny platy plynoucí jí z královské urbury, a že dostala nový důchod z masných krámů (kotců) v Praze, který byl později změněn na některé platy na Jihlavsku (srv. i níže kap. XI a ČD II, 2, str. 284, pozn. č. 1). Když byl král zbaven pevnějšího vlivu své ráznější ženy, vrhl se do bezuzdného hýření, při němž by ho byli jednou v noci málem ubili rychtářovi drábi, kteří ho nepoznali. VlI Zpráva, kterou zde kronikář zaznamenává, je velmi cenná, protože zajímavě osvětluje ráz doby i osobní sklony královy. Na konci 13. a na začátku 14. stol. byli rytířští feudálové změnou hospodář- ských poměrů zatlačováni městskými patriciji, kteří získávali veliké majetky obchodem a peněžnictvím. Šlechta se pak v této době, která byla nazvána „podzimem středověku“, ohrazovala proti vzrůstu a tlaku bohatého měšťanstva svými rodokmeny a erby a zá- roveň hleděla obnovovat ideály rytířských ctností, pro něž nalé- zali dvorští básníci příklady v starých pověstech, zejména v gael- ských zkazkách o králi Artušovi, který posílal členy svého stolového kruhu pro svatý grál — misku, do níž zachytil Josef Arimatejský krev z ran Kristových. Tehdy se rozvíjela romantika rytířství, zakládaly se světské rytířské řády a sdružení, pořádaly okázalé dvorské slav- nosti; odborné turnajnictví s kultem rytířské cti a pýchy, která pohrdala všedním shonem za penězi, se stávalo evropskou módou. U vůdčích osobností byla to jen sváteční záliba, ale králi Janovi, který nesplynul osobně ani s románským, ani s germánským, ani se slovanským světem, stalo se toto putování za ideálem dokonalého rytířství životní náplní. (O věci srv. ČD II, 2, str. 285—291.) Hospodaření pana Jindřicha z Lipé, který štědře přál své družce i přátelům, i rozhazovačnost králova tvrdě zatěžovaly města a zejmé-
Strana 476
477 476 na Staré Město pražské, kde nejen obec jako celek, nýbrž i jednotli- ví bohatí měšťané byli donucováni — i s použitím útrpného práva — k velikým půjčkám (srv. o tom i zprávu v kap. předcházející). Pražští patricijové těžce snášeli tento útlak, jakož i nucené ubytování krá- lovské družiny v svých domech a mimoto trpěli i tím, že když cesto- vali za obchodem v cizích zemích, byli leckdy uvězněni, např. v Po- rýnsku nebo ve Florencii, pro neplacené závazky svého krále. Jako před deseti lety viděli zase v Jindřichovi z Lipé hlavního původce všech svých útrap a pokusili se o obranu proti jeho útlaku, a to i s pomocí nižšího lidu, když se předtím smířili hlavní odpůrci Velflovici a Volframovci. Ale s přispěním Pražanů chtěla se opět domoci vlivu dvorská skupina s královnou a Vilémem Zajícem, nedávno zbavená veškeré moci. Ke královně se přidružil i Petr z Rožmberka, který ztratil úřad nejvyššího komorníka; od června ho měl Ronovec Albrecht z Luběšic. Když přitáhl Petr z Rožmberka se silnou družinou Praze na po- moc, nepokusil se už král o nový útok; potom se konal za hojné účasti panstva nový smiřovací sjezd. Jan zaručil vzbouřencům úplnou beztrestnost a v listině z 27. července potvrdil stará práva pražských Němců, daná Soběslavem II. a později opakovaná Václa- vem I. a Přemyslem II., a slíbil jim podporu při vymáhání půjček u neplatících šlechtických dlužníků bez dlouhého soudního řízení, jakož i to, aby se za měšťana, který by snad byl zajat, nežádalo vyšší výkupné než třináct penízků (srv. ČD II, 2, str. 296n.). Mimo- to si měšťané vymínili i některé jiné ústupky, jako např. vrácení masných krámů, darovaných nedávno královně Alžbětě Rejčce. Ale král, jakmile bylo zažehnáno nebezpečí, nezachoval dané sliby, vypověděl šestičlennou vládu ze země a vynucoval na všech zase značné peníze. VIII O setkání obou králů srv. ČD II, 2, str. 305. Po Ludvíkově rych- lém, takřka zbabělém ústupu dostala se také česká družina s Vilé- mem Zajícem z Valdeka až do Dachau poblíž Mnichova a tam se strhla mezi houfcem norimberského purkrabího Fridricha a jinými oddíly bitka, do které se zamíchal i pan Vilém a byl zraněn šípem; osmého dne pak svému zranění podlehl. Náš kronikář našel pro tohoto bojovného a udatného rytíře, jakož i dravě ctižádostivého a kořistného velmože, předního stou- pence a důvěrníka královny Elišky, který tak významně zasahoval do našich dějin a nebýval Zbraslavskému klášteru nejpříjemnějším sousedem, slova chvály a uznání. S panem Vilémem odešla výrazná osobnost, která jediná se mohla postavit proti vzrůstu moci Jindřicha z Lipé a proti jeho vrchol- nému úspěchu. Když totiž král Jan na sklonku r. 1319 opouštěl na delší dobu Čechy, svěřil mu plnou vládu nad královstvím. O dravém rozchvacování braniborského dědictví po smrti vévo- dy Valdemara, velmi nadaného rytířského knížete, který zemřel ještě ani ne čtyřicetiletý a bez dětí, srv. ČD II, 2, str. 299—302. Král Jan si činil nárok na Zhořelecko, které však už v srpnu obsadil vévoda Jindřich Javorský, a na Budyšínsko. Tam v jeho prospěch pracovali dva šlechtici sice míšeňského původu, ale spjatí s Čechami, kteří měli zároveň některé statky i v Budy- šínsku, Ota z Bergova a Těma z Koldic; a také přední města
477 476 na Staré Město pražské, kde nejen obec jako celek, nýbrž i jednotli- ví bohatí měšťané byli donucováni — i s použitím útrpného práva — k velikým půjčkám (srv. o tom i zprávu v kap. předcházející). Pražští patricijové těžce snášeli tento útlak, jakož i nucené ubytování krá- lovské družiny v svých domech a mimoto trpěli i tím, že když cesto- vali za obchodem v cizích zemích, byli leckdy uvězněni, např. v Po- rýnsku nebo ve Florencii, pro neplacené závazky svého krále. Jako před deseti lety viděli zase v Jindřichovi z Lipé hlavního původce všech svých útrap a pokusili se o obranu proti jeho útlaku, a to i s pomocí nižšího lidu, když se předtím smířili hlavní odpůrci Velflovici a Volframovci. Ale s přispěním Pražanů chtěla se opět domoci vlivu dvorská skupina s královnou a Vilémem Zajícem, nedávno zbavená veškeré moci. Ke královně se přidružil i Petr z Rožmberka, který ztratil úřad nejvyššího komorníka; od června ho měl Ronovec Albrecht z Luběšic. Když přitáhl Petr z Rožmberka se silnou družinou Praze na po- moc, nepokusil se už král o nový útok; potom se konal za hojné účasti panstva nový smiřovací sjezd. Jan zaručil vzbouřencům úplnou beztrestnost a v listině z 27. července potvrdil stará práva pražských Němců, daná Soběslavem II. a později opakovaná Václa- vem I. a Přemyslem II., a slíbil jim podporu při vymáhání půjček u neplatících šlechtických dlužníků bez dlouhého soudního řízení, jakož i to, aby se za měšťana, který by snad byl zajat, nežádalo vyšší výkupné než třináct penízků (srv. ČD II, 2, str. 296n.). Mimo- to si měšťané vymínili i některé jiné ústupky, jako např. vrácení masných krámů, darovaných nedávno královně Alžbětě Rejčce. Ale král, jakmile bylo zažehnáno nebezpečí, nezachoval dané sliby, vypověděl šestičlennou vládu ze země a vynucoval na všech zase značné peníze. VIII O setkání obou králů srv. ČD II, 2, str. 305. Po Ludvíkově rych- lém, takřka zbabělém ústupu dostala se také česká družina s Vilé- mem Zajícem z Valdeka až do Dachau poblíž Mnichova a tam se strhla mezi houfcem norimberského purkrabího Fridricha a jinými oddíly bitka, do které se zamíchal i pan Vilém a byl zraněn šípem; osmého dne pak svému zranění podlehl. Náš kronikář našel pro tohoto bojovného a udatného rytíře, jakož i dravě ctižádostivého a kořistného velmože, předního stou- pence a důvěrníka královny Elišky, který tak významně zasahoval do našich dějin a nebýval Zbraslavskému klášteru nejpříjemnějším sousedem, slova chvály a uznání. S panem Vilémem odešla výrazná osobnost, která jediná se mohla postavit proti vzrůstu moci Jindřicha z Lipé a proti jeho vrchol- nému úspěchu. Když totiž král Jan na sklonku r. 1319 opouštěl na delší dobu Čechy, svěřil mu plnou vládu nad královstvím. O dravém rozchvacování braniborského dědictví po smrti vévo- dy Valdemara, velmi nadaného rytířského knížete, který zemřel ještě ani ne čtyřicetiletý a bez dětí, srv. ČD II, 2, str. 299—302. Král Jan si činil nárok na Zhořelecko, které však už v srpnu obsadil vévoda Jindřich Javorský, a na Budyšínsko. Tam v jeho prospěch pracovali dva šlechtici sice míšeňského původu, ale spjatí s Čechami, kteří měli zároveň některé statky i v Budy- šínsku, Ota z Bergova a Těma z Koldic; a také přední města
Strana 477
Budyšín, Lubava a Kamenec byla pro spojení s českou korunou. Aby nedošlo k srážce s Jindřichem Javorským, který mimoto uplatňoval některé nároky o náhradu věna své manželky, zajištěné- ho donedávna na Hradci Králové (srv. výše kn. I, kap. CXXIX), odstoupil Jindřich z Lipé králi svůj severočeský majetek, sou- středěný kolem města Žitavy a hradů Ronova, Ojvína a Schön- buchu, aby ho dal vévodovi javorskému v zástavu nejen na zaru- čení devatenácti tisíc hřiven věna, nýbrž i za slib, že při zachování Zhořelecka nebude mít námitek, aby Budyšínsko připadlo Janovi. Za to si Jindřich z Lipé vymínil náhradu především na Moravě, kde už předtím držel Moravský Krumlov, Obřany a část Vranova a nyní měl dostat statky Kunovice a Hostěradice; zároveň mu král pomohl úplně zaujmout majetek lipnický a německobrodský s dů- ležitými doly, kde měl dosud jen podíl vedle pánů z Lichtemburka a pana Fridricha z Čakovic (Reg. III, č. 518—522, 546). Byl také trvale pověřen správou Moravy jako plnomocný královský hejtman; tato směna snad souvisela i s úmyslem královny Rejčky usadit se trvale v Brně. Po sjednání dohody s Jindřichem Javorským přijal král Jan dne 31. srpna v Praze hold zástupců rytířstva i měst Budyšínska, které hned označil za samostatnou marku, jak naznačuje rozšíření jeho titulu o slova „marchiae Budissinensis dominus“ (pán marky Bu- dyšínské). Zároveň dal budyšínským stavům listinu se svými zá- vazky vůči nim (Reg. III, č. 519; ČD II, 2, str. 303n.). Hned potom vytáhl do Dolní Lužice; na této výpravě ho prová- zeli přední čeští páni, jako Mikuláš Opavský mladší, Petr z Rožm- berka, Vilém z Landštejna, Hynek Berka z Dubé, Beneš z Micha- lovic, Oldřich ze Žebráku, Friduš ze Smojna aj. V Olešnici (asi někde u Lubavy) se sešel osobně s Jindřichem Javorským a získal od něho jeho domnělá práva, která si tento Piastovec činil na Dolní Lužici, zemi Lubušskou a Frankfurt nad Odrou. Ale v Dolní Lužici neměl král Jan úspěch a ustoupil odtamtud v prvních říjno- vých dnech. Příčiny Janova odchodu z království jsou podrobně rozebrány v ČDII, 2, str. 307—309. O datu jeho odchodu, který kronika klade na 28. prosince, soudí Šusta (ČD II, 2, str. 310, pozn. č. 1), že se kronikář patrně zmýlil o několik dní, protože ještě 29. prosince vydal Jan v Praze listinu (Reg. III, č. 551), která naznačuje jeho blízký odjezd; podle něho odjel Jan do ciziny na Nový rok 1320. Královna Eliška zůstala na Mělníce bez jakékoli účasti na vládě v království. K přijímání důchodů a na ochranu královských práv byl přidělen Jindřichovi z Lipé bývalý Janův hofmistr, hrabě Jindřich z Weilnau. A tak stál na začátku r. 1320 pan Jindřich z Lipé po dvaceti letech dravého a nezlomného úsilí, dočasných ústupů ze slávy a moci a pětiletí tuhých zápasů s cizími rádci královskými i s domácí- mi mocnými protivníky a zejména s nejvášnivější odpůrkyní, krá- lovnou Eliškou, jako zemský hejtman v Čechách a na Moravě na nejvyšším stupni vladařské moci v království, maje po boku bez ohledu na veřejné mínění věrně oddanou královskou milenku. A za- tím poslední Přemyslovna po své úplné tragické porážce žila na svém věnném údělu na Mělníce bez moci a dvorského lesku a její
Budyšín, Lubava a Kamenec byla pro spojení s českou korunou. Aby nedošlo k srážce s Jindřichem Javorským, který mimoto uplatňoval některé nároky o náhradu věna své manželky, zajištěné- ho donedávna na Hradci Králové (srv. výše kn. I, kap. CXXIX), odstoupil Jindřich z Lipé králi svůj severočeský majetek, sou- středěný kolem města Žitavy a hradů Ronova, Ojvína a Schön- buchu, aby ho dal vévodovi javorskému v zástavu nejen na zaru- čení devatenácti tisíc hřiven věna, nýbrž i za slib, že při zachování Zhořelecka nebude mít námitek, aby Budyšínsko připadlo Janovi. Za to si Jindřich z Lipé vymínil náhradu především na Moravě, kde už předtím držel Moravský Krumlov, Obřany a část Vranova a nyní měl dostat statky Kunovice a Hostěradice; zároveň mu král pomohl úplně zaujmout majetek lipnický a německobrodský s dů- ležitými doly, kde měl dosud jen podíl vedle pánů z Lichtemburka a pana Fridricha z Čakovic (Reg. III, č. 518—522, 546). Byl také trvale pověřen správou Moravy jako plnomocný královský hejtman; tato směna snad souvisela i s úmyslem královny Rejčky usadit se trvale v Brně. Po sjednání dohody s Jindřichem Javorským přijal král Jan dne 31. srpna v Praze hold zástupců rytířstva i měst Budyšínska, které hned označil za samostatnou marku, jak naznačuje rozšíření jeho titulu o slova „marchiae Budissinensis dominus“ (pán marky Bu- dyšínské). Zároveň dal budyšínským stavům listinu se svými zá- vazky vůči nim (Reg. III, č. 519; ČD II, 2, str. 303n.). Hned potom vytáhl do Dolní Lužice; na této výpravě ho prová- zeli přední čeští páni, jako Mikuláš Opavský mladší, Petr z Rožm- berka, Vilém z Landštejna, Hynek Berka z Dubé, Beneš z Micha- lovic, Oldřich ze Žebráku, Friduš ze Smojna aj. V Olešnici (asi někde u Lubavy) se sešel osobně s Jindřichem Javorským a získal od něho jeho domnělá práva, která si tento Piastovec činil na Dolní Lužici, zemi Lubušskou a Frankfurt nad Odrou. Ale v Dolní Lužici neměl král Jan úspěch a ustoupil odtamtud v prvních říjno- vých dnech. Příčiny Janova odchodu z království jsou podrobně rozebrány v ČDII, 2, str. 307—309. O datu jeho odchodu, který kronika klade na 28. prosince, soudí Šusta (ČD II, 2, str. 310, pozn. č. 1), že se kronikář patrně zmýlil o několik dní, protože ještě 29. prosince vydal Jan v Praze listinu (Reg. III, č. 551), která naznačuje jeho blízký odjezd; podle něho odjel Jan do ciziny na Nový rok 1320. Královna Eliška zůstala na Mělníce bez jakékoli účasti na vládě v království. K přijímání důchodů a na ochranu královských práv byl přidělen Jindřichovi z Lipé bývalý Janův hofmistr, hrabě Jindřich z Weilnau. A tak stál na začátku r. 1320 pan Jindřich z Lipé po dvaceti letech dravého a nezlomného úsilí, dočasných ústupů ze slávy a moci a pětiletí tuhých zápasů s cizími rádci královskými i s domácí- mi mocnými protivníky a zejména s nejvášnivější odpůrkyní, krá- lovnou Eliškou, jako zemský hejtman v Čechách a na Moravě na nejvyšším stupni vladařské moci v království, maje po boku bez ohledu na veřejné mínění věrně oddanou královskou milenku. A za- tím poslední Přemyslovna po své úplné tragické porážce žila na svém věnném údělu na Mělníce bez moci a dvorského lesku a její
Strana 478
těkavý manžel takřka nepozorován opouštěl s malou družinou krá- lovství, s nímž se nedovedl sžít, a vydával se na dobrodružnou pouť za ideálem dokonalého rytířství a nejistými válečnými a diplomatic- kými výboji. O Janových zákrocích v Lucembursku a sousedství srv. ČD II, 2, str. 313—316. K smrti Petra z Aspeltu srv. ČD II, 2, str. 318—319. O Heidenreichovi Sedleckém srv. zde výše pozn. ke kn. I, kap. LX. Král Jan sice ve svém titulu naznačoval, že trvá na svých náro- cích na přemyslovské dědictví v Polsku, ale od skromného pokusu o ně v r. 1312 je činně neuplatňoval, a tak umožnil, že Vladislav Lokietek rozšířil své panství vedle Kujavska a Malopolska částečně i na území Velkopolska; Pomořansko zaujal už od r. 1309 řád ně- meckých rytířů. S pomocí polských biskupů, kteří byli ochotni přiznat kurii nový způsob vybírání svatopetrského haléře podle hlav a nikoli podle sídel, dosáhl Lokietek souhlasu Jana XXII. k přiznání královské hodnosti rozhodnutím z 20. dubna 1319, ovšem s omezením, nebude-li se křížit jeho korunovace s právy jiných, kteří si rovněž činili nároky na polskou korunu. Po protestu krále Jana odvolal sice papež v listě z 20. srpna 1319 svůj souhlas s Lokietkovou koru- novací, ale naznačoval polským biskupům u kurie zastoupeným, že se nebude nijak protivit, vykonají-li korunovaci i bez jeho sou- hlasu. A tak dne 20. ledna 1320 hnězdenský arcibiskup Janislav nasadil v Krakově polskou královskou korunu na hlavu Lokietkovu. O těchto událostech, jakož i o Lokietkových snahách rozšířit své panství, o odporu některých slezských Piastovců proti němu a jeho poměru k řádu německých rytířů srv. ČD II, 2, str. 424—431. 478 479 X Po Janově příjezdu do Čech vrátila se i královna Eliška a navázala s manželem opět styky. O Matoušovi Csákovi Trenčanském kromě vypravování naší kro- niky srv. ČD II, 2, str. 214, 226n. Boleslav Lehnický, stále neklidný, bojovný a po krk zadlužený, převzal hejtmanskou správu Čech asi z důvodů finančních. Nebyl to ze strany Janovy projev nedůvěry vůči Jindřichovi z Lipé, ten si podržel hodnost nejvyššího maršálka a úřad zemského hejtmana na Moravě. Král Jan mu před odchodem učinil ještě značné ústupky a milosti, týkající se jeho důlního podnikání v okolí Německého Brodu, a projevil opětovnými darováními a výhodami přízeň i Alžbětě Rejčce, natrvalo usazené v Brně, o jejíž majetky se Jindřich z Lipé pečlivě staral s podporou kancléře Jana Volka a bývalého podkomořího Voka z Kravař. Vyprávění kroniky o malomocných je ohlasem obecného strachu, rozšířeného ve Francii, z velikého spiknutí malomocných, Židů a Maurů proti křesťanskému světu. Abatyše Kunhuta, nejstarší z dosud žijících Přemysloven, zemře- la dne 26. září 1321; v mládí zažila v klášteře tragický skon svého slavného otce, potom za Václava II. žila v Polsku jako manželka mazovského vévody Boleslava a koncem života strávila dvacet let v klášteře sv. Jiří. Její působení v klášteře svatojiřském bylo po nejedné stránce po-
těkavý manžel takřka nepozorován opouštěl s malou družinou krá- lovství, s nímž se nedovedl sžít, a vydával se na dobrodružnou pouť za ideálem dokonalého rytířství a nejistými válečnými a diplomatic- kými výboji. O Janových zákrocích v Lucembursku a sousedství srv. ČD II, 2, str. 313—316. K smrti Petra z Aspeltu srv. ČD II, 2, str. 318—319. O Heidenreichovi Sedleckém srv. zde výše pozn. ke kn. I, kap. LX. Král Jan sice ve svém titulu naznačoval, že trvá na svých náro- cích na přemyslovské dědictví v Polsku, ale od skromného pokusu o ně v r. 1312 je činně neuplatňoval, a tak umožnil, že Vladislav Lokietek rozšířil své panství vedle Kujavska a Malopolska částečně i na území Velkopolska; Pomořansko zaujal už od r. 1309 řád ně- meckých rytířů. S pomocí polských biskupů, kteří byli ochotni přiznat kurii nový způsob vybírání svatopetrského haléře podle hlav a nikoli podle sídel, dosáhl Lokietek souhlasu Jana XXII. k přiznání královské hodnosti rozhodnutím z 20. dubna 1319, ovšem s omezením, nebude-li se křížit jeho korunovace s právy jiných, kteří si rovněž činili nároky na polskou korunu. Po protestu krále Jana odvolal sice papež v listě z 20. srpna 1319 svůj souhlas s Lokietkovou koru- novací, ale naznačoval polským biskupům u kurie zastoupeným, že se nebude nijak protivit, vykonají-li korunovaci i bez jeho sou- hlasu. A tak dne 20. ledna 1320 hnězdenský arcibiskup Janislav nasadil v Krakově polskou královskou korunu na hlavu Lokietkovu. O těchto událostech, jakož i o Lokietkových snahách rozšířit své panství, o odporu některých slezských Piastovců proti němu a jeho poměru k řádu německých rytířů srv. ČD II, 2, str. 424—431. 478 479 X Po Janově příjezdu do Čech vrátila se i královna Eliška a navázala s manželem opět styky. O Matoušovi Csákovi Trenčanském kromě vypravování naší kro- niky srv. ČD II, 2, str. 214, 226n. Boleslav Lehnický, stále neklidný, bojovný a po krk zadlužený, převzal hejtmanskou správu Čech asi z důvodů finančních. Nebyl to ze strany Janovy projev nedůvěry vůči Jindřichovi z Lipé, ten si podržel hodnost nejvyššího maršálka a úřad zemského hejtmana na Moravě. Král Jan mu před odchodem učinil ještě značné ústupky a milosti, týkající se jeho důlního podnikání v okolí Německého Brodu, a projevil opětovnými darováními a výhodami přízeň i Alžbětě Rejčce, natrvalo usazené v Brně, o jejíž majetky se Jindřich z Lipé pečlivě staral s podporou kancléře Jana Volka a bývalého podkomořího Voka z Kravař. Vyprávění kroniky o malomocných je ohlasem obecného strachu, rozšířeného ve Francii, z velikého spiknutí malomocných, Židů a Maurů proti křesťanskému světu. Abatyše Kunhuta, nejstarší z dosud žijících Přemysloven, zemře- la dne 26. září 1321; v mládí zažila v klášteře tragický skon svého slavného otce, potom za Václava II. žila v Polsku jako manželka mazovského vévody Boleslava a koncem života strávila dvacet let v klášteře sv. Jiří. Její působení v klášteře svatojiřském bylo po nejedné stránce po-
Strana 479
žehnáním. S obzvláštní péčí se starala o náboženské knihy pro kláš- ter, jejichž vrchol představuje Pasionál. V pražské universitní knihovně je zachováno jedenáct rukopisů, brevířů, modlitebních knih a jiných textových souborů, které byly pořízeny na její příkaz. Nejstarší z nich spadá svým vznikem do r. 1303, nejmladší byl psán r. 1319, dva roky před její smrtí. Učený lektor dominikánského konventu sv. Klimenta v Praze, Kolda, který psal pro Kunhutu duchovní výklady, zachované v je- jím Pasionálu, přirovnává ji k svaté Pavle, družce sv. Jeronýma. (Srv. ČD II, 2, str. 336—337 i 337, pozn. č. 1; ČD II, 3, str. 122.) X Asi v téže době jako Jan Jindřich narodil se Janovi v Lucembursku z neznámé matky syn Mikuláš, pozdější biskup naumburský a pat- riarcha aquilejský (ČD II, 2, str. 336, pozn. č. 2). Králi Karlu IV. Sličnému se nabízelo hojně nevěst, mezi nimiž se největší naděje dávala mladičké Violantě, dceři aragonského krále Jayma II. Ale tehdy povolal Jan, jenž se účastnil korunovace Karla IV. 21. února v Remeši, nakvap sestru Marii, kterou zamýšlel původně provdat za ovdovělého Jindřicha Korutanského, do Lucem- burska a strýc Balduin prý ji Karlovi IV. předvedl na letních ho- nech na hranicích burgundsko-lucemburských. Jan XXII. dal po počátečních námitkách dispenzační listinou z 30. srpna k sňatku souhlas a svatba byla slavena 21. září (nikoli, jak uvádí kronika, 24. srpna) v champagnském Provinsu; odtamtud se královští man- želé odebrali do Paříže a byli tam 30. září s obřadnou slávou uvítáni. (ČD II, 2, str. 334, pozn. č. 2, 3.) Král Jan se vrátil do Čech už někdy koncem června (ne, jak udává kronika, v červenci) a tehdy došlo k posledními sblížení s královnou Eliškou, z něhož vzešly poslední dvě dcerky (dvojčátka). Ale krátce potom následoval konečný rozchod obou manželů a smutný závěr života poslední královny Přemyslovny. Obětí dvorských intrikánů stal se totiž kancléř Jan Volek, ne- vlastní bratr Eliščin, který ještě r. 1321 ochotně přisluhoval panu Jindřichovi z Lipé a Alžbětě Rejčce. Ale potom se sblížil s králov- nou Eliškou, která stále chovala naději, že opět nabude moci a po- koří panské protivníky. Ale ti vystihli včas nebezpečenství a vzbu- dili ve vratkém a lehce vznětlivém králi podezření před spiknutím jeho nejbližšího okolí, které mu chystá záhubu. Janův tvrdý zákrok proti kancléři způsobil zhoršení vzájemného poměru obou manželů, a to se ještě stupňovalo, když král Jan dal vykonat sňatek mezi maličkou dcerkou Markétou a Jindřichem Dolnobavorským a mladší Jitku zasnoubil míšeňskému markra- běti Fridrichovi. Následník trůnu Václav byl rovněž odňat matce a chován na Křivoklátě a Eliška, nemohouc snášet tíhu pokoření, odešla s nedávno narozeným synkem do Bavor; tím dala svým protivníkům příležitost, aby manžela ještě více proti ní popuzovali, takže rozkázal, aby za ní nebyly posílány její věnné důchody. Na- proti tomu její soupeřce, družce pana Jindřicha, projevoval další přízeň, např. darováním královského domu u kaple sv. Václava v Brně s podacím právem k této kapli. O sblížení s Alžbětou svědčí také rychlé vyřízení starých sporů o její věnná města r. 1319 a ně- která obdarování z let 1321—1322 (Reg. III., č. 502, 513, 694, 695, 699, 727, 819).
žehnáním. S obzvláštní péčí se starala o náboženské knihy pro kláš- ter, jejichž vrchol představuje Pasionál. V pražské universitní knihovně je zachováno jedenáct rukopisů, brevířů, modlitebních knih a jiných textových souborů, které byly pořízeny na její příkaz. Nejstarší z nich spadá svým vznikem do r. 1303, nejmladší byl psán r. 1319, dva roky před její smrtí. Učený lektor dominikánského konventu sv. Klimenta v Praze, Kolda, který psal pro Kunhutu duchovní výklady, zachované v je- jím Pasionálu, přirovnává ji k svaté Pavle, družce sv. Jeronýma. (Srv. ČD II, 2, str. 336—337 i 337, pozn. č. 1; ČD II, 3, str. 122.) X Asi v téže době jako Jan Jindřich narodil se Janovi v Lucembursku z neznámé matky syn Mikuláš, pozdější biskup naumburský a pat- riarcha aquilejský (ČD II, 2, str. 336, pozn. č. 2). Králi Karlu IV. Sličnému se nabízelo hojně nevěst, mezi nimiž se největší naděje dávala mladičké Violantě, dceři aragonského krále Jayma II. Ale tehdy povolal Jan, jenž se účastnil korunovace Karla IV. 21. února v Remeši, nakvap sestru Marii, kterou zamýšlel původně provdat za ovdovělého Jindřicha Korutanského, do Lucem- burska a strýc Balduin prý ji Karlovi IV. předvedl na letních ho- nech na hranicích burgundsko-lucemburských. Jan XXII. dal po počátečních námitkách dispenzační listinou z 30. srpna k sňatku souhlas a svatba byla slavena 21. září (nikoli, jak uvádí kronika, 24. srpna) v champagnském Provinsu; odtamtud se královští man- želé odebrali do Paříže a byli tam 30. září s obřadnou slávou uvítáni. (ČD II, 2, str. 334, pozn. č. 2, 3.) Král Jan se vrátil do Čech už někdy koncem června (ne, jak udává kronika, v červenci) a tehdy došlo k posledními sblížení s královnou Eliškou, z něhož vzešly poslední dvě dcerky (dvojčátka). Ale krátce potom následoval konečný rozchod obou manželů a smutný závěr života poslední královny Přemyslovny. Obětí dvorských intrikánů stal se totiž kancléř Jan Volek, ne- vlastní bratr Eliščin, který ještě r. 1321 ochotně přisluhoval panu Jindřichovi z Lipé a Alžbětě Rejčce. Ale potom se sblížil s králov- nou Eliškou, která stále chovala naději, že opět nabude moci a po- koří panské protivníky. Ale ti vystihli včas nebezpečenství a vzbu- dili ve vratkém a lehce vznětlivém králi podezření před spiknutím jeho nejbližšího okolí, které mu chystá záhubu. Janův tvrdý zákrok proti kancléři způsobil zhoršení vzájemného poměru obou manželů, a to se ještě stupňovalo, když král Jan dal vykonat sňatek mezi maličkou dcerkou Markétou a Jindřichem Dolnobavorským a mladší Jitku zasnoubil míšeňskému markra- běti Fridrichovi. Následník trůnu Václav byl rovněž odňat matce a chován na Křivoklátě a Eliška, nemohouc snášet tíhu pokoření, odešla s nedávno narozeným synkem do Bavor; tím dala svým protivníkům příležitost, aby manžela ještě více proti ní popuzovali, takže rozkázal, aby za ní nebyly posílány její věnné důchody. Na- proti tomu její soupeřce, družce pana Jindřicha, projevoval další přízeň, např. darováním královského domu u kaple sv. Václava v Brně s podacím právem k této kapli. O sblížení s Alžbětou svědčí také rychlé vyřízení starých sporů o její věnná města r. 1319 a ně- která obdarování z let 1321—1322 (Reg. III., č. 502, 513, 694, 695, 699, 727, 819).
Strana 480
480 481 Rozvrat královské rodiny, a tím i tragédie královny Elišky byly dovršeny a moc skupiny pana Jindřicha z Lipé definitivně utvrzena. BITVA U MUHLDORFU O válečných přípravách obou králů před bitvou u Mühldorfu srv. ČD II, 2, str. 339—341. O bitvě samé psalo přes padesát pra- menů letopisných a kronikářských a je o ní značná literatura; její část uvádí Novotný, str. 468, pozn. č. 1, a nověji Šusta, ČD II, 2, str. 342, pozn. č. 1, který také soudí, že není ani pramenně dolože- no ani pravděpodobné, že by měl český král Jan vrchní velení nad celým Ludvíkovým vojskem. V bitvě se vyznamenal z Čechů pan Heřman z Miličína, ale padl tam slavný český turnajník, pan Plichta ze Žirotína. Král Jan získal po vítězství u Mühldortu podle smlouvy zpeče- těné v Řezně 11. října a zachovaných listin (Reg. III, 801—809; srv. ČD II, 2. str. 346, pozn. č. 1) hodně. Především mohl se všemi svými urozenými zajatci svobodně jednat o výši a splácení výkup- ného, což mu přišlo v jeho stálé finanční tísni velmi vhod. Ihned měl být českému králi odevzdán Cheb, jehož vydání bylo od r. 1314 odsouváno, a zástavní peníz na něm byl zvýšen na dvacet tisíc hřiven. Pro svého budoucího zetě získal od krále slib, že mladému lankra- běti potvrdí, až o to požádá, všechna říšská léna v Durynsku, Míšni i Osterlandu (srv. CD II, 2, str. 345—346). Po slavném návratu do Prahy uvázal se Jan v Chebsko, ustanovil tam zemským správcem Jindřicha Staršího, fojta z Weidy, a potom po návštěvě Osterlandu odjel do Lucemburska. Zemským správ- cem v Čechách ustanovil syna Jindřicha z Lipé; vedle něho význam- ný úřad podkomořský zastával Oldřich řečený Pluh, který později získal Rabštejn na Plzeňsku a začal se po něm psát. X Schůzku Janovu s uherským králem Karlem Robertem klade kroni- ka nesprávně už na konec srpna; konala se asi okolo 18. září (srv. No- votný, str. 471, pozn. č. 1, a ČD II, 2, str. 362, pozn. č. 2). Jan na této schůzce vydal uherskému králi jako zplonomocněné- mu zástupci habsburských bratří listiny, kterými byly jejich vzájem- né spory, když ne zcela urovnány, přece jen zmírněny. Zůstal sice spojencem krále Ludvíka, ale jeho pomoc neměla být četnější než 200 těžkooděnců, nikoli z Čech a Moravy. Mezi zeměmi rakouský- mi a českými měl trvat stálý mír a obojí země měly společně hubit pohraniční loupežnictví, které se rozmohlo za války. Za propuštění vévody Jindřicha měli Habsburkové kromě toho, co uvádí kronika, vydat českému králi Znojmo, Břeclav, Podivín (Kostel) a odevzdat všechny listiny zejména z let 1306—1307 (srv. výše pozn. ke kn. I, kap. LXXXV); privilegium Jindřicha Korutanského byla asi smlou- va mezi ním a Fridrichem Habsburským z r. 1318 o pomoci k zno- vuzískání českého trůnu (Reg. III, č. 418, 424). O Eliščině rozhodnutí zasvětit jednu dcerku z dvojčat cisterciácké- mu řádu soudí Šusta (ČD II, 2, str. 358, pozn. č. 1), že to bylo „jakési gesto vzdoru opuštěné královny“, kterým ztížila králi mož- nost vybrat si napřed berni na její vyvěnění. Král Jan hleděl získat Karla z Valois (srv. o něm výše v kn. I, kap. CXII), protože počítal s tím, kdyby snad jeho švagr, muž
480 481 Rozvrat královské rodiny, a tím i tragédie královny Elišky byly dovršeny a moc skupiny pana Jindřicha z Lipé definitivně utvrzena. BITVA U MUHLDORFU O válečných přípravách obou králů před bitvou u Mühldorfu srv. ČD II, 2, str. 339—341. O bitvě samé psalo přes padesát pra- menů letopisných a kronikářských a je o ní značná literatura; její část uvádí Novotný, str. 468, pozn. č. 1, a nověji Šusta, ČD II, 2, str. 342, pozn. č. 1, který také soudí, že není ani pramenně dolože- no ani pravděpodobné, že by měl český král Jan vrchní velení nad celým Ludvíkovým vojskem. V bitvě se vyznamenal z Čechů pan Heřman z Miličína, ale padl tam slavný český turnajník, pan Plichta ze Žirotína. Král Jan získal po vítězství u Mühldortu podle smlouvy zpeče- těné v Řezně 11. října a zachovaných listin (Reg. III, 801—809; srv. ČD II, 2. str. 346, pozn. č. 1) hodně. Především mohl se všemi svými urozenými zajatci svobodně jednat o výši a splácení výkup- ného, což mu přišlo v jeho stálé finanční tísni velmi vhod. Ihned měl být českému králi odevzdán Cheb, jehož vydání bylo od r. 1314 odsouváno, a zástavní peníz na něm byl zvýšen na dvacet tisíc hřiven. Pro svého budoucího zetě získal od krále slib, že mladému lankra- běti potvrdí, až o to požádá, všechna říšská léna v Durynsku, Míšni i Osterlandu (srv. CD II, 2, str. 345—346). Po slavném návratu do Prahy uvázal se Jan v Chebsko, ustanovil tam zemským správcem Jindřicha Staršího, fojta z Weidy, a potom po návštěvě Osterlandu odjel do Lucemburska. Zemským správ- cem v Čechách ustanovil syna Jindřicha z Lipé; vedle něho význam- ný úřad podkomořský zastával Oldřich řečený Pluh, který později získal Rabštejn na Plzeňsku a začal se po něm psát. X Schůzku Janovu s uherským králem Karlem Robertem klade kroni- ka nesprávně už na konec srpna; konala se asi okolo 18. září (srv. No- votný, str. 471, pozn. č. 1, a ČD II, 2, str. 362, pozn. č. 2). Jan na této schůzce vydal uherskému králi jako zplonomocněné- mu zástupci habsburských bratří listiny, kterými byly jejich vzájem- né spory, když ne zcela urovnány, přece jen zmírněny. Zůstal sice spojencem krále Ludvíka, ale jeho pomoc neměla být četnější než 200 těžkooděnců, nikoli z Čech a Moravy. Mezi zeměmi rakouský- mi a českými měl trvat stálý mír a obojí země měly společně hubit pohraniční loupežnictví, které se rozmohlo za války. Za propuštění vévody Jindřicha měli Habsburkové kromě toho, co uvádí kronika, vydat českému králi Znojmo, Břeclav, Podivín (Kostel) a odevzdat všechny listiny zejména z let 1306—1307 (srv. výše pozn. ke kn. I, kap. LXXXV); privilegium Jindřicha Korutanského byla asi smlou- va mezi ním a Fridrichem Habsburským z r. 1318 o pomoci k zno- vuzískání českého trůnu (Reg. III, č. 418, 424). O Eliščině rozhodnutí zasvětit jednu dcerku z dvojčat cisterciácké- mu řádu soudí Šusta (ČD II, 2, str. 358, pozn. č. 1), že to bylo „jakési gesto vzdoru opuštěné královny“, kterým ztížila králi mož- nost vybrat si napřed berni na její vyvěnění. Král Jan hleděl získat Karla z Valois (srv. o něm výše v kn. I, kap. CXII), protože počítal s tím, kdyby snad jeho švagr, muž
Strana 481
slabého zdraví, zemřel bez syna, že by přešel francouzský trůn buď na Karla z Valois nebo na jeho syna Filipa. O sblížení obou se při- činil Vilém, hrabě hennegavsko-holandský, nizozemský kníže, proslulý nádherným dvorem a skvěle vystrojenou rytířskou druži- nou, Janovi velmi blízký, který jako on činně zasahoval do současné politiky říšské i francouzské. Sňatek Karlův s Blankou, křtěnou Markétou, dcerou Karla z Valois a jeho třetí manželky Mahaut de Châtillon se konal v Paříži zároveň s korunovací královny Marie (buď 8. nebo 15. května, ČD II, 2, str. 355, pozn. č. 3); přitom prý převýšil král Jan svou rozhazovačnou štědrostí i královské hostitele. Papež Jan XXII. udělil k tomuto sňatku dispens 5. dubna (Reg. III, č. 858). Alžběta Rejčka se snažila vybudovat na Starém Brně co nejnád- hernější klášter jako svůj příbytek na stáří. Už jeho jméno „Aula Sanctae Mariae“ (Síň svaté Marie) záměrně připomínalo slavné založení Zbraslavi. Spolu s klášterem byl vybudován kostel a patřil k němu špitál a několik kostelů. Při tomto díle štědře podporoval královnu král Jan (byl vlastně spoluzakladatelem), zatímco jeho manželka s malými dvojčátky trpěla peněžní tísní v Bavorsku, zba- vena na jeho rozkaz všech svých věnných důchodů z Čech. A tak na ni tíživě doléhaly zprávy o králových bohatých věnováních no- vému klášteru v Brně, kde sama nemohla uskutečnit ani skromnou fundaci kláštera dominikánek, zvaného „Zahrada královská“. A stejnou přízeň jako Rejčce projevoval král i jejímu panskému dru- hovi, Jindřichu z Lipé (srv. ČD II, 2, str. 358—360). Zasnoubením dcery Jitky (Guty) s mladým lankrabětem duryn- ským (srv. výše kn. II, kap. XI) zamýšlel král Jan rozšířit s wettin- skou pomocí svůj vliv na dědictví po Valdemaru Braniborském, přičemž ho král Ludvík ujistil, že si nebude na ně činit nároky. Ale nyní nabídl sám lankraběnce Alžbětě svou dceru Mechtildu s vě- nem zaručeným na durynských říšských městech Mühlhausenu a Nordhausenu a sňatek byl vykonán na jaře 1323. Desetiletá Jitka byla poslána z Wartburgu do Čech. Příjezd králův do Čech znamenal vždycky vymáhání peněz, jichž neměl nikdy dost. Zmínku našeho kronikáře o „peněžitém desátku ode všech měst království“ vykládá J. V. Šimák (Kronika československá, str. 622) jako desátý díl všech hotových peněz. Tento výklad se nezdá Šustovi (ČD II, str. 357, pozn. č. 3) zcela jistý. Podle něho chtěl zde kronikář především odlišit zvláštní dávku měst od následující „berně ode všech“; slova „desátek“ užívá jinde v pojetí dosti širokém. Obecnou berni mohl král uložit asi po těžkém jednání s pány, protože si již předcházejícími berněmi vyčer- pal nárok na zásnuby svých dcer Markéty a Jitky, a nyní mohl uvést za důvod pro novou berni zálohu na vyvěnění dvou dcerek, které se královně Elišce narodily nedávno (27. března) v jejím bavorském vyhnanství. A v honosném reversu z 20. srpna 1323 (Reg. III, č. 893) vyhlásil, že už neuloží Čechám další berni, leda narodí-li se mu po vydání této listiny ještě jiná dcera. Zároveň opakoval svůj závazek, že nesvěří žádnému cizinci „jménem župy“ nebo jiným způsobem některý z královských hradů; cizinec je nesměl získat ani zástavou anebo stát se na nich purkrabím. Tytéž závazky dal i Moravě a vévodství Opavskému (srv. ČD II, 2, str. 358, pozn. č. 2).
slabého zdraví, zemřel bez syna, že by přešel francouzský trůn buď na Karla z Valois nebo na jeho syna Filipa. O sblížení obou se při- činil Vilém, hrabě hennegavsko-holandský, nizozemský kníže, proslulý nádherným dvorem a skvěle vystrojenou rytířskou druži- nou, Janovi velmi blízký, který jako on činně zasahoval do současné politiky říšské i francouzské. Sňatek Karlův s Blankou, křtěnou Markétou, dcerou Karla z Valois a jeho třetí manželky Mahaut de Châtillon se konal v Paříži zároveň s korunovací královny Marie (buď 8. nebo 15. května, ČD II, 2, str. 355, pozn. č. 3); přitom prý převýšil král Jan svou rozhazovačnou štědrostí i královské hostitele. Papež Jan XXII. udělil k tomuto sňatku dispens 5. dubna (Reg. III, č. 858). Alžběta Rejčka se snažila vybudovat na Starém Brně co nejnád- hernější klášter jako svůj příbytek na stáří. Už jeho jméno „Aula Sanctae Mariae“ (Síň svaté Marie) záměrně připomínalo slavné založení Zbraslavi. Spolu s klášterem byl vybudován kostel a patřil k němu špitál a několik kostelů. Při tomto díle štědře podporoval královnu král Jan (byl vlastně spoluzakladatelem), zatímco jeho manželka s malými dvojčátky trpěla peněžní tísní v Bavorsku, zba- vena na jeho rozkaz všech svých věnných důchodů z Čech. A tak na ni tíživě doléhaly zprávy o králových bohatých věnováních no- vému klášteru v Brně, kde sama nemohla uskutečnit ani skromnou fundaci kláštera dominikánek, zvaného „Zahrada královská“. A stejnou přízeň jako Rejčce projevoval král i jejímu panskému dru- hovi, Jindřichu z Lipé (srv. ČD II, 2, str. 358—360). Zasnoubením dcery Jitky (Guty) s mladým lankrabětem duryn- ským (srv. výše kn. II, kap. XI) zamýšlel král Jan rozšířit s wettin- skou pomocí svůj vliv na dědictví po Valdemaru Braniborském, přičemž ho král Ludvík ujistil, že si nebude na ně činit nároky. Ale nyní nabídl sám lankraběnce Alžbětě svou dceru Mechtildu s vě- nem zaručeným na durynských říšských městech Mühlhausenu a Nordhausenu a sňatek byl vykonán na jaře 1323. Desetiletá Jitka byla poslána z Wartburgu do Čech. Příjezd králův do Čech znamenal vždycky vymáhání peněz, jichž neměl nikdy dost. Zmínku našeho kronikáře o „peněžitém desátku ode všech měst království“ vykládá J. V. Šimák (Kronika československá, str. 622) jako desátý díl všech hotových peněz. Tento výklad se nezdá Šustovi (ČD II, str. 357, pozn. č. 3) zcela jistý. Podle něho chtěl zde kronikář především odlišit zvláštní dávku měst od následující „berně ode všech“; slova „desátek“ užívá jinde v pojetí dosti širokém. Obecnou berni mohl král uložit asi po těžkém jednání s pány, protože si již předcházejícími berněmi vyčer- pal nárok na zásnuby svých dcer Markéty a Jitky, a nyní mohl uvést za důvod pro novou berni zálohu na vyvěnění dvou dcerek, které se královně Elišce narodily nedávno (27. března) v jejím bavorském vyhnanství. A v honosném reversu z 20. srpna 1323 (Reg. III, č. 893) vyhlásil, že už neuloží Čechám další berni, leda narodí-li se mu po vydání této listiny ještě jiná dcera. Zároveň opakoval svůj závazek, že nesvěří žádnému cizinci „jménem župy“ nebo jiným způsobem některý z královských hradů; cizinec je nesměl získat ani zástavou anebo stát se na nich purkrabím. Tytéž závazky dal i Moravě a vévodství Opavskému (srv. ČD II, 2, str. 358, pozn. č. 2).
Strana 482
XIII Jan XXII., Jaques Duèse, rodák z jihofrancouzského Cahorsu, který byl pověstný v celém tehdejším světě jako město lichvářů, získal rozličné církevní hodnosti stykem s dvorem neapolských Anjouovců, r. 1310 se stal arcibiskupem v Avignonu, nějakou dobu byl v Neapoli kancléřem krále Karla II. a od r. 1312 členem kardi- nálského sboru. Papežem se stal v sedmdesáti dvou letech a po ce- lých osmnáct let svého pontifikátu se ani na krok nevzdálil z Avi- gnonu, ale až do konce života projevoval neobyčejnou čilost ducha, obdivuhodnou energii a ráznost a nesmiřitelnou nenávist k odpůr- cům. Byl dobrým znalcem kanonického práva, zajímal se i o otázky čistě teologické, ale hlavně pevnou, přímou, železnou rukou za- vedl v kuriálním prostředí pořádek, zorganizoval a zvýšil výkon- nost svého úřednictva a největší úsilí věnoval tomu, aby papežské pokladně (fisku) zjednal měrou dosud neslýchanou co nejhojnější důchody z celého křesťanstva tím, že ve svých rukou soustředil veškeré rozhodování o osobním udělování všech výnosných bene- ficií. Tímto fiskálním a absolutistickým centralismem stalo se za něho papežství nejsilnější mocí finanční, ale duchovní stav církve upadal. Od počátku svého pontifikátu věnoval pečlivou pozornost po- měrům v Itálii, kde nechtěl naprosto připustit, aby tam snad po- mocí německých králů nabyla převahy ghibellinská „strana císař- ská“ („pars imperialis“) nad guelfy (,pars devota sanctae matris ecclesiae“, oddaná strana svaté matky církve). Neboť ani po smrti císaře Jindřicha VII. nepozbyli ghibellinové moci a jejich obratní předáci měnili původní republikánské městské útvary ve své „sig- norie“. Tak opanoval větší část Lombardie starý Matteo Visconti, z Verony šířil své panství Cane Grande della Scala, v Mantově vládl Rainaldo Passerino Buonacorsi, ve Ferraře Estenští, v Toská- ně vedle hrabat savojských a montferratských stál na ghibellinské straně bojovný biskup Guido Tarlati, pán Arezza, v Urbinu rod Montefeltrů a v Lucce její nová hlava, Castruccio Castracani degli Antelminelli. Mnozí z těchto ghibellinských signorů zakládali svou moc na titulu říšských vikářů, proti čemuž vydal Jan XXII. 31. břez- na 1317 slavnostní bulu, kterou zakazoval jakékoli vikářské hodnosti, jež by nepocházely od papeže, jedině oprávněného spravovat říšské věci v době císařského mezivládí. Jako lenní pán císařův přenesl papež generální říšský vikariát na neapolského krále Roberta, ale ten v čele guelfské strany žádal na papeži i bohaté Florencii ustavičně jen mnoho peněz a proti ghibellinům bojoval jen zdrženlivě. Konečně poslal papež do Itálie r. 1320 jako legáta se zbrojnou hotovostí svého synovce a důvěrníka Bertranda du Pojet a s druhou vojenskou družinou francouzského prince Filipa, syna králova strýce Karla z Valois. Ale obratný signo- re milánský, Matteo Visconti, přemluvil prince k rychlému návratu a postavení legáta, kterého guelfové nepodporovali dost vydatně, bylo nepříznivé. Proto stíhal Jan XXII. ghibellinské odpůrce, zejmé- na Mattea Viscontiho a později jeho estenské spojence, inkvizičními procesy a obviňoval je z kacířství i z dábelské magie, kterou usilo- vali o jeho bezživotí (srv. k tomu ČD II, 2, str. 365, pozn. č. 1, že Matteo podporoval sektu „guilelmitů“, uctívajících Blaženu — Guilelmu [† 1281], v Miláně žijící sestru blahoslavené Anežky České, za vtělení Ducha svatého). 482 483
XIII Jan XXII., Jaques Duèse, rodák z jihofrancouzského Cahorsu, který byl pověstný v celém tehdejším světě jako město lichvářů, získal rozličné církevní hodnosti stykem s dvorem neapolských Anjouovců, r. 1310 se stal arcibiskupem v Avignonu, nějakou dobu byl v Neapoli kancléřem krále Karla II. a od r. 1312 členem kardi- nálského sboru. Papežem se stal v sedmdesáti dvou letech a po ce- lých osmnáct let svého pontifikátu se ani na krok nevzdálil z Avi- gnonu, ale až do konce života projevoval neobyčejnou čilost ducha, obdivuhodnou energii a ráznost a nesmiřitelnou nenávist k odpůr- cům. Byl dobrým znalcem kanonického práva, zajímal se i o otázky čistě teologické, ale hlavně pevnou, přímou, železnou rukou za- vedl v kuriálním prostředí pořádek, zorganizoval a zvýšil výkon- nost svého úřednictva a největší úsilí věnoval tomu, aby papežské pokladně (fisku) zjednal měrou dosud neslýchanou co nejhojnější důchody z celého křesťanstva tím, že ve svých rukou soustředil veškeré rozhodování o osobním udělování všech výnosných bene- ficií. Tímto fiskálním a absolutistickým centralismem stalo se za něho papežství nejsilnější mocí finanční, ale duchovní stav církve upadal. Od počátku svého pontifikátu věnoval pečlivou pozornost po- měrům v Itálii, kde nechtěl naprosto připustit, aby tam snad po- mocí německých králů nabyla převahy ghibellinská „strana císař- ská“ („pars imperialis“) nad guelfy (,pars devota sanctae matris ecclesiae“, oddaná strana svaté matky církve). Neboť ani po smrti císaře Jindřicha VII. nepozbyli ghibellinové moci a jejich obratní předáci měnili původní republikánské městské útvary ve své „sig- norie“. Tak opanoval větší část Lombardie starý Matteo Visconti, z Verony šířil své panství Cane Grande della Scala, v Mantově vládl Rainaldo Passerino Buonacorsi, ve Ferraře Estenští, v Toská- ně vedle hrabat savojských a montferratských stál na ghibellinské straně bojovný biskup Guido Tarlati, pán Arezza, v Urbinu rod Montefeltrů a v Lucce její nová hlava, Castruccio Castracani degli Antelminelli. Mnozí z těchto ghibellinských signorů zakládali svou moc na titulu říšských vikářů, proti čemuž vydal Jan XXII. 31. břez- na 1317 slavnostní bulu, kterou zakazoval jakékoli vikářské hodnosti, jež by nepocházely od papeže, jedině oprávněného spravovat říšské věci v době císařského mezivládí. Jako lenní pán císařův přenesl papež generální říšský vikariát na neapolského krále Roberta, ale ten v čele guelfské strany žádal na papeži i bohaté Florencii ustavičně jen mnoho peněz a proti ghibellinům bojoval jen zdrženlivě. Konečně poslal papež do Itálie r. 1320 jako legáta se zbrojnou hotovostí svého synovce a důvěrníka Bertranda du Pojet a s druhou vojenskou družinou francouzského prince Filipa, syna králova strýce Karla z Valois. Ale obratný signo- re milánský, Matteo Visconti, přemluvil prince k rychlému návratu a postavení legáta, kterého guelfové nepodporovali dost vydatně, bylo nepříznivé. Proto stíhal Jan XXII. ghibellinské odpůrce, zejmé- na Mattea Viscontiho a později jeho estenské spojence, inkvizičními procesy a obviňoval je z kacířství i z dábelské magie, kterou usilo- vali o jeho bezživotí (srv. k tomu ČD II, 2, str. 365, pozn. č. 1, že Matteo podporoval sektu „guilelmitů“, uctívajících Blaženu — Guilelmu [† 1281], v Miláně žijící sestru blahoslavené Anežky České, za vtělení Ducha svatého). 482 483
Strana 483
R. 1322 se podařilo kurii získat na pomoc guelfské strany v ohro- žené Brescii rakouského vévodu Jindřicha, ale i toho přiměl Matteo Visconti k rychlému ústupu. Bertrand du Pojet sebral a za drahé peníze zverboval rytířské žoldnéřské čety za Alpami, zejména v Ně- mecku, pod záminkou křížové výpravy proti kacířům, zmocnil se po smrti Mattea Viscontiho některých měst (Piacenzy, Tortony a Alessandrie) a s pomocí spojeného guelfského vojska, kterému velel neapolský admirál Ramon z Cardony, ohrožoval i mladého Galeazza Viscontiho v Miláně. Ale do těchto úspěchů znenadání nepříznivě zasáhl král Ludvík, jehož sebevědomí bylo značně posíleno mühldorfským vítězstvím. Když se papež stále vyhýbal uznat jeho právo na hodnost císařskou, poslal Ludvík na žádost Galeazza Viscontiho a ostatních severoital- ských ghibellinů, papežským legátem těžce tísněných, v březnu 1323 do Itálie jako svého generálního vikáře jednoho ze svých spo- lehlivých rádců, Bertolda hraběte z Graissbachu a Marstettenu, zvaného také z Niffenu. Ten se otevřeně přidal ke ghibellinům a způsobil, že osm rytířských houfců s 530 německými jezdci přešlo dne 27. července 1323 před Milánem z tábora guelfského k pro- tivníkům a papežský legát byl zatlačen do obrany. Toto nečekané zmaření všech nadějí na příznivou úpravu ital- ských poměrů vzbudilo v Janovi XXII. vášnivou nenávist proti Ludvíkovi, které se nevzdal do konce svého pontifikátu. Marně ho varovali před unáhleným zakročením dobří znalci italských poměrů, papež v svém hněvu hrozil, že bez ohledu na to, co prý mají Němci za své staré právo, rozbije „kovového hada císařství“ na tři kusy, tj. že roztrhne svazek Německa s Itálií a Burgundskem (Arelatskem) (srv. ČD II, 2, str. 367—372), a vydal proti Ludvíkovi 8. října 1323 první „proces“, který cituje naše kronika. Proti tomu se bránil Ludvík nejdříve 18. prosince v Norimberce důvěrnou, notářsky ověřenou apelací „od papeže špatně informova- ného k papeži, který by měl být lépe informován“ („a papa male informato ad papam melius informandum“) s podnětem k případ- nému svolání obecného koncilu a ostře v ní útočil na Jana XXII., zejména také pro podporu poskytovanou minoritům ve vykonávání zpovědi proti řádné správě duchovní. Brzy potom, 5. ledna 1324, byla přednesena v úzkém kruhu královských důvěrníků tzv. druhá apelace, v které byl 19. článek o zpovědní praxi minoritů vypuštěn, ale zato se v něm král obracel přímo ke koncilu. Tyto dva akty byly tehdejší veřejnosti pečlivě utajeny (srv. ČD II, 2, str. 368, pozn. č. 1). Dne 7. ledna 1324 následoval druhý papežův proces proti Lud- víkovi, a když 16. února 1324 utrpěli guelfové, vedení papežským legátem, v Itálii na řece Addě těžkou porážku, v které byl zajat i jejich hlavní vůdce, admirál Ramon z Cardony, vyhlásil rozvášněný Jan XXII. dlouhou bulou z 23. března 1324 nad Ludvíkem klatbu. Jedině přestane-li Ludvík do tří měsíců vykonávat veškerou moc královskou a císařskou (in regno et imperio), odvolá-li své rozhod- nutí a pomoc italským odbojníkům a odevzdá-li svůj osud úplně do rukou papežských, chce Jan počkat s dalšími tresty a případně klatbu odvolat. Proti tomuto neslýchaně tvrdému papežskému zá- kroku dal Ludvík 22. května v domácí kapli Německého řádu v Sachsenhausenu před sborem svědků předčítat tzv. třetí apelaci, která se také v německém překladu rozšířila po Německu a Evropě. V tomto obšírném odvolání shrnuje Ludvík hříchy kurie proti
R. 1322 se podařilo kurii získat na pomoc guelfské strany v ohro- žené Brescii rakouského vévodu Jindřicha, ale i toho přiměl Matteo Visconti k rychlému ústupu. Bertrand du Pojet sebral a za drahé peníze zverboval rytířské žoldnéřské čety za Alpami, zejména v Ně- mecku, pod záminkou křížové výpravy proti kacířům, zmocnil se po smrti Mattea Viscontiho některých měst (Piacenzy, Tortony a Alessandrie) a s pomocí spojeného guelfského vojska, kterému velel neapolský admirál Ramon z Cardony, ohrožoval i mladého Galeazza Viscontiho v Miláně. Ale do těchto úspěchů znenadání nepříznivě zasáhl král Ludvík, jehož sebevědomí bylo značně posíleno mühldorfským vítězstvím. Když se papež stále vyhýbal uznat jeho právo na hodnost císařskou, poslal Ludvík na žádost Galeazza Viscontiho a ostatních severoital- ských ghibellinů, papežským legátem těžce tísněných, v březnu 1323 do Itálie jako svého generálního vikáře jednoho ze svých spo- lehlivých rádců, Bertolda hraběte z Graissbachu a Marstettenu, zvaného také z Niffenu. Ten se otevřeně přidal ke ghibellinům a způsobil, že osm rytířských houfců s 530 německými jezdci přešlo dne 27. července 1323 před Milánem z tábora guelfského k pro- tivníkům a papežský legát byl zatlačen do obrany. Toto nečekané zmaření všech nadějí na příznivou úpravu ital- ských poměrů vzbudilo v Janovi XXII. vášnivou nenávist proti Ludvíkovi, které se nevzdal do konce svého pontifikátu. Marně ho varovali před unáhleným zakročením dobří znalci italských poměrů, papež v svém hněvu hrozil, že bez ohledu na to, co prý mají Němci za své staré právo, rozbije „kovového hada císařství“ na tři kusy, tj. že roztrhne svazek Německa s Itálií a Burgundskem (Arelatskem) (srv. ČD II, 2, str. 367—372), a vydal proti Ludvíkovi 8. října 1323 první „proces“, který cituje naše kronika. Proti tomu se bránil Ludvík nejdříve 18. prosince v Norimberce důvěrnou, notářsky ověřenou apelací „od papeže špatně informova- ného k papeži, který by měl být lépe informován“ („a papa male informato ad papam melius informandum“) s podnětem k případ- nému svolání obecného koncilu a ostře v ní útočil na Jana XXII., zejména také pro podporu poskytovanou minoritům ve vykonávání zpovědi proti řádné správě duchovní. Brzy potom, 5. ledna 1324, byla přednesena v úzkém kruhu královských důvěrníků tzv. druhá apelace, v které byl 19. článek o zpovědní praxi minoritů vypuštěn, ale zato se v něm král obracel přímo ke koncilu. Tyto dva akty byly tehdejší veřejnosti pečlivě utajeny (srv. ČD II, 2, str. 368, pozn. č. 1). Dne 7. ledna 1324 následoval druhý papežův proces proti Lud- víkovi, a když 16. února 1324 utrpěli guelfové, vedení papežským legátem, v Itálii na řece Addě těžkou porážku, v které byl zajat i jejich hlavní vůdce, admirál Ramon z Cardony, vyhlásil rozvášněný Jan XXII. dlouhou bulou z 23. března 1324 nad Ludvíkem klatbu. Jedině přestane-li Ludvík do tří měsíců vykonávat veškerou moc královskou a císařskou (in regno et imperio), odvolá-li své rozhod- nutí a pomoc italským odbojníkům a odevzdá-li svůj osud úplně do rukou papežských, chce Jan počkat s dalšími tresty a případně klatbu odvolat. Proti tomuto neslýchaně tvrdému papežskému zá- kroku dal Ludvík 22. května v domácí kapli Německého řádu v Sachsenhausenu před sborem svědků předčítat tzv. třetí apelaci, která se také v německém překladu rozšířila po Německu a Evropě. V tomto obšírném odvolání shrnuje Ludvík hříchy kurie proti
Strana 484
485 císařství za Jana XXII. a obviňuje papeže nejen jako lakotného uchvatitele peněz určených k záchraně Svaté země a hříšného ma- monáře, nýbrž i jako zřejmého kacíře, kterého by měl soudit koncil pro nesprávnou nauku o chudobě Kristově (o této věci srv. níže pozn. ke kap. XX) a pro pronásledování minoritských vyznavačů čisté pravdy o této otázce; svěřuje sebe i říši do ochrany sv. Petra a Pavla, obecného koncilu a příštího apoštolského a řádného papeže. Na odpověď vynesl Jan XXII. 11. července nad Ludvíkem koneč- ný rozsudek tzv. čtvrtého procesu a rozeslal ho do celého křesťan- stva s rozkazem, aby byl vyhlášen ze všech kazatelen. Tímto roz- hodnutím ho zbavoval královské koruny a všech říšských lén. Ovšem účinek těchto nálezů nebyl nijak zdrcující, protože papež- ské klatby už příliš častým užíváním zevšedněly a samo jejich vy- hlašování probíhalo v Německu úspěšně jen tam, kde měli vliv habsburští nepřátelé Ludvíkovi (srv. ČD II, 2, str. 376—380, 396 až 398). 484 OBLÉHÁNÍ MĚSTA MET ČESKYM KRÁLEM O bojích krále Jana v r. 1324 srv. ČD II, 2, str. 376—377, 380—381, 395. Zúčastnil se, prý jako rozhodčí s Vilémem III. Holandsko- Hennegavským, bojů mezi münsterským biskupem a vévodou gel- derským na dolním Rýně a zápasu mezi Vilémem III. a kolínským arcibiskupem. Udaj kronikářův o počtu Janova vojska v této válce „čtyř pánů“ (Jana, Balduina, lotrinského vévody Ferryho IV. a barského hraběte Eduarda) před Metami pokládá Šusta (ČD II, 2, str. 208, pozn. č. 1) za zveličený, protože podle zachované spo- jenecké smlouvy měl Jan přispět pomocí 700 rytířských jezdců a přesněji neurčeným počtem pěšáků. XIV Královnu Elišku přinutila k návratu do Čech v lednu 1325 peněžní tíseň a podobný důvod přivedl do království na jaře i jejího manže- la, u něhož ovšem finanční starosti byly způsobeny jeho zcela mimo- řádnou nehospodárností a rozhazovačností. Svědectví o ní nám podává jeho věrný průvodce a dvorský básník Guillaume de Ma- chaut (nar. okolo r. 1300 v Machautu v Ardennách), proslulý francouzský dvorský poeta a vynikající hudební skladatel, který vstoupil do Janových služeb asi počátkem r. 1323 a setrval v nich jako sekretář a almužník mnoho let. Ve svých básních „Jugement dou Roy de Bahaingne“ (Rozsudek českého krále, kde Jan na tzv. soudu lásky rozhoduje otázku, kdo je nešťastnější, zda dáma, které zemřel milenec, nebo milenec, kterého zradila milenka, a staví se na stranu milencovu) a zejména v „Le Comfort d'ami“ (Přátelská útěcha) vypráví o bezmezné štědrosti krále, který třebas v jednom dni rozhodil dvě stě tisíc liber a ubíral se dále bez groše. Podle něho nebyly Janovi peníze ničím, rytířská čest mu byla nade vše. Dvor- ský básník uvádí, že si na jedné straně zřídil hrady, plné krásy a pohodlí, jako Durbuy v Lucembursku, a na druhé projížděl svě- tem na jednom koni bez peněz, v prostém kabátci z laciného sukna, spokojen kusem chleba a hrstkou bobů, s veselou myslí a úplnou bezstarostností o vše, co nebylo slávou pravého rytířství. Šusta považuje (ČD II, 2, str. 385) za ne dost jasné, jak se podařilo Janovi sehnat tak brzo neobyčejně vysokou částku. Nesouhlasí
485 císařství za Jana XXII. a obviňuje papeže nejen jako lakotného uchvatitele peněz určených k záchraně Svaté země a hříšného ma- monáře, nýbrž i jako zřejmého kacíře, kterého by měl soudit koncil pro nesprávnou nauku o chudobě Kristově (o této věci srv. níže pozn. ke kap. XX) a pro pronásledování minoritských vyznavačů čisté pravdy o této otázce; svěřuje sebe i říši do ochrany sv. Petra a Pavla, obecného koncilu a příštího apoštolského a řádného papeže. Na odpověď vynesl Jan XXII. 11. července nad Ludvíkem koneč- ný rozsudek tzv. čtvrtého procesu a rozeslal ho do celého křesťan- stva s rozkazem, aby byl vyhlášen ze všech kazatelen. Tímto roz- hodnutím ho zbavoval královské koruny a všech říšských lén. Ovšem účinek těchto nálezů nebyl nijak zdrcující, protože papež- ské klatby už příliš častým užíváním zevšedněly a samo jejich vy- hlašování probíhalo v Německu úspěšně jen tam, kde měli vliv habsburští nepřátelé Ludvíkovi (srv. ČD II, 2, str. 376—380, 396 až 398). 484 OBLÉHÁNÍ MĚSTA MET ČESKYM KRÁLEM O bojích krále Jana v r. 1324 srv. ČD II, 2, str. 376—377, 380—381, 395. Zúčastnil se, prý jako rozhodčí s Vilémem III. Holandsko- Hennegavským, bojů mezi münsterským biskupem a vévodou gel- derským na dolním Rýně a zápasu mezi Vilémem III. a kolínským arcibiskupem. Udaj kronikářův o počtu Janova vojska v této válce „čtyř pánů“ (Jana, Balduina, lotrinského vévody Ferryho IV. a barského hraběte Eduarda) před Metami pokládá Šusta (ČD II, 2, str. 208, pozn. č. 1) za zveličený, protože podle zachované spo- jenecké smlouvy měl Jan přispět pomocí 700 rytířských jezdců a přesněji neurčeným počtem pěšáků. XIV Královnu Elišku přinutila k návratu do Čech v lednu 1325 peněžní tíseň a podobný důvod přivedl do království na jaře i jejího manže- la, u něhož ovšem finanční starosti byly způsobeny jeho zcela mimo- řádnou nehospodárností a rozhazovačností. Svědectví o ní nám podává jeho věrný průvodce a dvorský básník Guillaume de Ma- chaut (nar. okolo r. 1300 v Machautu v Ardennách), proslulý francouzský dvorský poeta a vynikající hudební skladatel, který vstoupil do Janových služeb asi počátkem r. 1323 a setrval v nich jako sekretář a almužník mnoho let. Ve svých básních „Jugement dou Roy de Bahaingne“ (Rozsudek českého krále, kde Jan na tzv. soudu lásky rozhoduje otázku, kdo je nešťastnější, zda dáma, které zemřel milenec, nebo milenec, kterého zradila milenka, a staví se na stranu milencovu) a zejména v „Le Comfort d'ami“ (Přátelská útěcha) vypráví o bezmezné štědrosti krále, který třebas v jednom dni rozhodil dvě stě tisíc liber a ubíral se dále bez groše. Podle něho nebyly Janovi peníze ničím, rytířská čest mu byla nade vše. Dvor- ský básník uvádí, že si na jedné straně zřídil hrady, plné krásy a pohodlí, jako Durbuy v Lucembursku, a na druhé projížděl svě- tem na jednom koni bez peněz, v prostém kabátci z laciného sukna, spokojen kusem chleba a hrstkou bobů, s veselou myslí a úplnou bezstarostností o vše, co nebylo slávou pravého rytířství. Šusta považuje (ČD II, 2, str. 385) za ne dost jasné, jak se podařilo Janovi sehnat tak brzo neobyčejně vysokou částku. Nesouhlasí
Strana 485
s Palackým a jinými, že mu páni po určitém odporu přece jen povo- lili vypsat obecnou berni, protože Jan musel hned třetí den po svém příjezdu vydat revers (Reg. III, č. 1046), že už dříve dostal všechny dlužné berně zemské; soudí, že si ty peníze opatřil jinak, zejména zvláštními daněmi od královských měst a duchovenstva, půjčkami, zástavami a zatížením rozličných regálních práv. Zajímavá je zpráva naší kroniky o zaražení zlaté mince jakýmisi lombardskými podnikateli. Janovi tu šlo o okamžitý zisk z prodeje regálního práva cizímu družstvu, které možná přecenilo výnos zlaté těžby u nás značně už vyčerpaný (srv. ČD II, 2, str. 391n.; v ČD II, 3, str. 119 se dodává, že tu byl úmysl dát větším obchod- ním obratům novou měnovou jednotku, která by svou hodnotou značně převyšovala jiné souvěké mince). Zlaté mince Janovy se asi mnoho nerozšířily. X O jednání mezi oběma králi se podrobně vykládá v ČD II, 2, str. 399—410; tam jsou také na str. 400, pozn. č. 1, uvedeny důležitější práce o této věci. Když se Ludvík na radu svých rádců, především zkušeného a obratného Berchtolda z Henneberga, rozhodl smířit se svým zajatým habsburským soupeřem, přistoupil Fridrich Sličný, vy- čerpán vězením na hradě Trausnitzu trvajícím půl třetího roku, na přátelskou dohodu, kterou se ve skutečnosti vzdával podstaty královských nároků. Tajuplnou smlouvou 13. března 1325 (ČD II, 2, str. 391) se oba římští králové srdečně smířili, umluvili vzájemný sňatek svých dětí a Fridrich slíbil, že odejde co nejdříve do Rakous, aby získal také své bratry pro podmínku smíru; kdyby se mu to ne- podařilo, měl se vrátit do 24. června do vězení. Co bylo dohodnuto na Trausnitzu a při společném pobytu obou králů o velikonocích na počátku dubna v Mnichově, o tom se šířily nejrůznější dohady, jak naznačuje i náš kronikář svými verši. Kurie byla tou dohodou úplně zděšena a Jan XXII. žádal vévodu Leopolda, aby setrval v odporu, přikazoval Fridrichovi, aby se přes čestný slib nevracel do vězení, vyzýval četná říšská knížata, zejména také Jindřicha Korutanského, aby zůstali věrni habsbur- ské straně, snažil se odvrátit i Lucemburky od příliš těsného spojení s Ludvíkem a v těchto dnech (1. června 1325) potvrdil Ja- novi významný ústupek, vybírání desátku na křížovou výpravu, přičemž se v papežské listině (Reg. III, č. 1116) mluví o tom, že má být peněz užito „k poskytnutí případné pomoci svaté matky církve“. Vévoda Leopold se ostře postavil proti bratrově dohodě, takže se Fridrich vrátil koncem června k Ludvíkovi, ovšem ne do vězení, nýbrž jako přítel. Smlouvou zpečetěnou v Mnichově 5. září 1325 se stal Ludvíkovým rovnocenným spoluvládcem po každé stránce i ve vnější poctě jako král římský. A zatímco měl Ludvík brzy vykonat římskou jízdu do Itálie, aby získal i císařskou korunu, měl Fridrich panovat v Německu se závazkem, že bude náležitě chránit rodinné i územní nároky Ludvíkovy. Ale při schůzkách obou králů s kurfiřty a předními knížaty krátce před vánocemi 1325 a v prvních dnech následujícího roku nejdříve v Bavorsku a potom v Augs- burku postavili se král Jan a Balduin proti mnichovské dohodě. A tehdy Ludvík opět podle svých rádců, především Berchtolda
s Palackým a jinými, že mu páni po určitém odporu přece jen povo- lili vypsat obecnou berni, protože Jan musel hned třetí den po svém příjezdu vydat revers (Reg. III, č. 1046), že už dříve dostal všechny dlužné berně zemské; soudí, že si ty peníze opatřil jinak, zejména zvláštními daněmi od královských měst a duchovenstva, půjčkami, zástavami a zatížením rozličných regálních práv. Zajímavá je zpráva naší kroniky o zaražení zlaté mince jakýmisi lombardskými podnikateli. Janovi tu šlo o okamžitý zisk z prodeje regálního práva cizímu družstvu, které možná přecenilo výnos zlaté těžby u nás značně už vyčerpaný (srv. ČD II, 2, str. 391n.; v ČD II, 3, str. 119 se dodává, že tu byl úmysl dát větším obchod- ním obratům novou měnovou jednotku, která by svou hodnotou značně převyšovala jiné souvěké mince). Zlaté mince Janovy se asi mnoho nerozšířily. X O jednání mezi oběma králi se podrobně vykládá v ČD II, 2, str. 399—410; tam jsou také na str. 400, pozn. č. 1, uvedeny důležitější práce o této věci. Když se Ludvík na radu svých rádců, především zkušeného a obratného Berchtolda z Henneberga, rozhodl smířit se svým zajatým habsburským soupeřem, přistoupil Fridrich Sličný, vy- čerpán vězením na hradě Trausnitzu trvajícím půl třetího roku, na přátelskou dohodu, kterou se ve skutečnosti vzdával podstaty královských nároků. Tajuplnou smlouvou 13. března 1325 (ČD II, 2, str. 391) se oba římští králové srdečně smířili, umluvili vzájemný sňatek svých dětí a Fridrich slíbil, že odejde co nejdříve do Rakous, aby získal také své bratry pro podmínku smíru; kdyby se mu to ne- podařilo, měl se vrátit do 24. června do vězení. Co bylo dohodnuto na Trausnitzu a při společném pobytu obou králů o velikonocích na počátku dubna v Mnichově, o tom se šířily nejrůznější dohady, jak naznačuje i náš kronikář svými verši. Kurie byla tou dohodou úplně zděšena a Jan XXII. žádal vévodu Leopolda, aby setrval v odporu, přikazoval Fridrichovi, aby se přes čestný slib nevracel do vězení, vyzýval četná říšská knížata, zejména také Jindřicha Korutanského, aby zůstali věrni habsbur- ské straně, snažil se odvrátit i Lucemburky od příliš těsného spojení s Ludvíkem a v těchto dnech (1. června 1325) potvrdil Ja- novi významný ústupek, vybírání desátku na křížovou výpravu, přičemž se v papežské listině (Reg. III, č. 1116) mluví o tom, že má být peněz užito „k poskytnutí případné pomoci svaté matky církve“. Vévoda Leopold se ostře postavil proti bratrově dohodě, takže se Fridrich vrátil koncem června k Ludvíkovi, ovšem ne do vězení, nýbrž jako přítel. Smlouvou zpečetěnou v Mnichově 5. září 1325 se stal Ludvíkovým rovnocenným spoluvládcem po každé stránce i ve vnější poctě jako král římský. A zatímco měl Ludvík brzy vykonat římskou jízdu do Itálie, aby získal i císařskou korunu, měl Fridrich panovat v Německu se závazkem, že bude náležitě chránit rodinné i územní nároky Ludvíkovy. Ale při schůzkách obou králů s kurfiřty a předními knížaty krátce před vánocemi 1325 a v prvních dnech následujícího roku nejdříve v Bavorsku a potom v Augs- burku postavili se král Jan a Balduin proti mnichovské dohodě. A tehdy Ludvík opět podle svých rádců, především Berchtolda
Strana 486
486 z Hennebergu, listinou ze 7. ledna 1326 v Ulmu prohlásil, že je ochoten vzdát se nároků na královskou hodnost a uznat Fridricha za jediného krále římského za slib, že vezme ve zvláštní ochranu jeho i s jeho syny a míšeňským zetěm se všemi jejich državami a ze- jména s nově získaným Braniborskem. Ovšem tato úmluva měla platit jen tehdy, jestliže ji schválí papež a potvrdí-li bez námitek Fridricha za krále římského do 25. července. Ludvík i jeho rádcové totiž počítali s tím, že Jan XXII. bude uznání každé volby vykonané kurfiřty co nejdéle oddalovat. Není jisté, zda se tato podmínka stala obecně známou, ale Fridrich Sličný se sám ujal vlády, přiznal svému rodu četné výhody a zaručil svým bratřím nárok 26 000 hři- ven od říše. Papež byl roztrpčen tajnůstkářským jednáním i ze strany habsburské a poměry se ještě zkomplikovaly náhlou smrtí vévody Leopolda 28. února 1326. Tento nevzhledný a ve vystupo- vání prostý bratr Fridricha Sličného byl svou bojovností duší habsburského odporu. Jan XXII. tedy tím více váhal uznat Fridricha za krále, v naráž- kách naznačoval možnost vyřešit spor novou volbou francouzského krále na římský trůn a jednal stále s oběma Lucemburky, Janem a Balduinem. Zatím však přišli na Ludvíkův dvůr dva učenci, Jan z Jandunu, profesor pařížské Sorbonny, a Marsilius (Marsig- lio), syn Bonmathea de Maynardiho z Padovy, lékař, který vynikal znalostí přírodních věd a znal nauky francouzských legistů a také názory minoritské opozice, zejména anglického provinciála Viléma Occama (srv. i níže pozn. ke kap. XX). Ti přinesli Ludvíkovi jako zbraň proti papeži svůj spis „Defen- sor pacis“ („Obránce míru“) (srv. o něm ČD II, 2, str. 406n. i pozn. č. 1). Ludvík také poskytl na svém dvoře útulek rádcům minoritské opozice spirituálů, Ubertinovi z Casale, Bonagratiovi z Bergama a Vilémovi Occamovi. A tak vznikl „dějinně zajímavý protiklad (ČD, tamtéž). Jan XXII. se oháněl revolučními hesly a chtěl rozbít svatou římskou říši, spojující Itálii a Burgundsko (Arelatsko) s Ně- meckem, jen aby uplatnil absolutisticky hierarchickou moc pa- pežství nad světskými panovníky a byrokratickým fiskalismem potlačoval všechny svobody duchovenstva. Naproti tomu Ludvík opíral své právo na královskou korunu o historický řád kurfiřtské volby a německou právní tradici a stavěl se za revoluční snahy minoritských spirituálů a jejich úsilí o vnitřní duchovní obrodu církve, ale i za svrchovanost státní moci i ve věcech církevních. A za tím vším stálo naléhavé řešení rozervaných poměrů italských, do nichž zasahovaly obě univerzální moci, království římské i pa- pežství, ale i obě větve Kapetovců a královského rodu aragonského. 487 XVI O příliš stinném obrazu poměrů v Čechách, jak je líčí v této kapitole náš kronikář, soudí Šusta (ČD II, 2, str. 417 i pozn. č. 1—3), že není asi nutno přijímat ho úplně bez kritiky. Ovšem je pravda, že se král Jan v království dlouho nezdržel; od r. 1320 do r. 1333 (tj. za čtrnáct let) pobyl v českých zemích sotva 30 měsíců, tedy jen o málo více než pětinu celé té doby, a po- nechával v Čechách a na Moravě své zastupování hejtmanům z řad velmožů (srv. ČD II, 2, str. 29). Petr jistě těžce nesl skutečnost, že za vlády mocné panské skupiny nejvíce trpěly zvůlí šlechtických uchvatitelů statky církevní (srv.
486 z Hennebergu, listinou ze 7. ledna 1326 v Ulmu prohlásil, že je ochoten vzdát se nároků na královskou hodnost a uznat Fridricha za jediného krále římského za slib, že vezme ve zvláštní ochranu jeho i s jeho syny a míšeňským zetěm se všemi jejich državami a ze- jména s nově získaným Braniborskem. Ovšem tato úmluva měla platit jen tehdy, jestliže ji schválí papež a potvrdí-li bez námitek Fridricha za krále římského do 25. července. Ludvík i jeho rádcové totiž počítali s tím, že Jan XXII. bude uznání každé volby vykonané kurfiřty co nejdéle oddalovat. Není jisté, zda se tato podmínka stala obecně známou, ale Fridrich Sličný se sám ujal vlády, přiznal svému rodu četné výhody a zaručil svým bratřím nárok 26 000 hři- ven od říše. Papež byl roztrpčen tajnůstkářským jednáním i ze strany habsburské a poměry se ještě zkomplikovaly náhlou smrtí vévody Leopolda 28. února 1326. Tento nevzhledný a ve vystupo- vání prostý bratr Fridricha Sličného byl svou bojovností duší habsburského odporu. Jan XXII. tedy tím více váhal uznat Fridricha za krále, v naráž- kách naznačoval možnost vyřešit spor novou volbou francouzského krále na římský trůn a jednal stále s oběma Lucemburky, Janem a Balduinem. Zatím však přišli na Ludvíkův dvůr dva učenci, Jan z Jandunu, profesor pařížské Sorbonny, a Marsilius (Marsig- lio), syn Bonmathea de Maynardiho z Padovy, lékař, který vynikal znalostí přírodních věd a znal nauky francouzských legistů a také názory minoritské opozice, zejména anglického provinciála Viléma Occama (srv. i níže pozn. ke kap. XX). Ti přinesli Ludvíkovi jako zbraň proti papeži svůj spis „Defen- sor pacis“ („Obránce míru“) (srv. o něm ČD II, 2, str. 406n. i pozn. č. 1). Ludvík také poskytl na svém dvoře útulek rádcům minoritské opozice spirituálů, Ubertinovi z Casale, Bonagratiovi z Bergama a Vilémovi Occamovi. A tak vznikl „dějinně zajímavý protiklad (ČD, tamtéž). Jan XXII. se oháněl revolučními hesly a chtěl rozbít svatou římskou říši, spojující Itálii a Burgundsko (Arelatsko) s Ně- meckem, jen aby uplatnil absolutisticky hierarchickou moc pa- pežství nad světskými panovníky a byrokratickým fiskalismem potlačoval všechny svobody duchovenstva. Naproti tomu Ludvík opíral své právo na královskou korunu o historický řád kurfiřtské volby a německou právní tradici a stavěl se za revoluční snahy minoritských spirituálů a jejich úsilí o vnitřní duchovní obrodu církve, ale i za svrchovanost státní moci i ve věcech církevních. A za tím vším stálo naléhavé řešení rozervaných poměrů italských, do nichž zasahovaly obě univerzální moci, království římské i pa- pežství, ale i obě větve Kapetovců a královského rodu aragonského. 487 XVI O příliš stinném obrazu poměrů v Čechách, jak je líčí v této kapitole náš kronikář, soudí Šusta (ČD II, 2, str. 417 i pozn. č. 1—3), že není asi nutno přijímat ho úplně bez kritiky. Ovšem je pravda, že se král Jan v království dlouho nezdržel; od r. 1320 do r. 1333 (tj. za čtrnáct let) pobyl v českých zemích sotva 30 měsíců, tedy jen o málo více než pětinu celé té doby, a po- nechával v Čechách a na Moravě své zastupování hejtmanům z řad velmožů (srv. ČD II, 2, str. 29). Petr jistě těžce nesl skutečnost, že za vlády mocné panské skupiny nejvíce trpěly zvůlí šlechtických uchvatitelů statky církevní (srv.
Strana 487
ČD II, 3, str. 101). Svědčí o tom i to, že se na podzim r. 1325 ode- bral probošt pražského kostela Hynek z Dubé, jinak horlivý člen rodového souručenství Ronovců, za králem Janem do Lucemburska stěžovat si na to, že nejen páni, nýbrž i měšťané a držitelé rozličných královských úřadů se násilně dopouštějí bezpráví na pražském kostelu, který je bez řádné správy biskupovy (ČD II, 3, str. 107). Ale i důchodů nepřítomného pražského biskupa využívali královští zástupci v Čechách tak důkladně, že sám Jan XXII. musel důrazně vymáhat ročně aspoň 1000 hřiven z Čech pro biskupa, v Avignonu už těžce zadluženého (srv. ČD II, 2, str. 386, pozn. č. 2, II, 3, str. 106, i výše pozn. ke kap. IV.). Boje v Itálii, o nichž se zmiňuje kronika, byly zápasy papežského legáta a guelfské strany s ghibelliny (srv. tamtéž, str. 419—420). XVII O povolení desátku viz výše pozn. ke kap. XIII. David: král izraelský v letech 1055—1025 př. n. 1. Melchisedech: král sálemský, uvítal Abraháma chlebem a vínem, když se vracel po vítězství nad nepřáteli Lotovými, za což mu dal Abrahám desátky ze všech věcí. V bojích mezi guelfy a ghibelliny zmocnil se odvážný pán Luccy Castruccio Pistoje a porazil v září 1325 u Altopascio rozhodně guelfskou Florencii s jejími spojenci; brzy potom utrpěli porážku Boloňští u Zapolina. V těchto bojích bylo poprvé užito v západním křesťanstvu střelných zbraní. O Lokietkovi viz výše pozn. ke kap. IX. Svrchovanou moc Lokietkovu nechtěli uznat mazovští Piastovci a byli dokonce nakloněni spojit se s řádem německých rytířů; po- dobnou vůli zachovat si úplnou nezávislost na jeho moci projevovala i početná skupina slezských knížat piastovských, kteří se necítili těsněji poutáni k národnímu celku Polska ani vázáni nějakou rodovou soudržností (srv. ČD II, 2, str. 428, pozn. č. 1). Ovšem těžkou překážkou v šíření moci byl pro Lokietka řád německých rytířů. Lokietek se sice r. 1306 zmocnil nakrátko gdaňského pomoří, ale rod pomořanských Swięců, nespokojen s jeho vládou, se poddal i s městem Gdaňskem braniborskému markraběti Valdemarovi, proti němuž si Lokietek povolal na pomoc německé křižáky. Ti vy- pudili Branibory, ale sami obsadili gdaňský přístav a nově ho vy- budovali. A tehdy r. 1309 přenesl jejich velmistr Siegfried von Feuchtwangen své dosavadní sídlo z Benátek do nově založené- ho Marienburgu a řád opanoval celé území na dolní Visle. A z toho trvalo mezi nimi stále nepřátelství. Z bohaté literatury o tom jsou uvedeny hlavní práce v ČD II, 2, str. 429, pozn. č. 1. Obratný litevský vládce Gedymin, který sjednocoval od r. 1317 litevské kmeny, hledal pomoc proti řádu německých rytířů v přá- telských stycích s Lokietkem a jejich svazek byl utužen v dubnu 1325 sňatkem Lokietkova syna a nástupce Kazimíra s Gedymino- vou dcerou Aldonou, která při křtu přijala jméno Anna. Lokietek, podnícen výzvami Jana XXII., který usiloval zranit Ludvíka Bavora i v jeho braniborské državě, napadl v létě 1306 s válečnou pomocí Litvanů Braniborsko. Ale krutého řádění Litvanů užili minoritští chráněnci Ludvíka Bavora, aby dokazovali, že Jan XXII. je skuteč- ným Antikristem na papežském stolci, když povzbudil divoké po-
ČD II, 3, str. 101). Svědčí o tom i to, že se na podzim r. 1325 ode- bral probošt pražského kostela Hynek z Dubé, jinak horlivý člen rodového souručenství Ronovců, za králem Janem do Lucemburska stěžovat si na to, že nejen páni, nýbrž i měšťané a držitelé rozličných královských úřadů se násilně dopouštějí bezpráví na pražském kostelu, který je bez řádné správy biskupovy (ČD II, 3, str. 107). Ale i důchodů nepřítomného pražského biskupa využívali královští zástupci v Čechách tak důkladně, že sám Jan XXII. musel důrazně vymáhat ročně aspoň 1000 hřiven z Čech pro biskupa, v Avignonu už těžce zadluženého (srv. ČD II, 2, str. 386, pozn. č. 2, II, 3, str. 106, i výše pozn. ke kap. IV.). Boje v Itálii, o nichž se zmiňuje kronika, byly zápasy papežského legáta a guelfské strany s ghibelliny (srv. tamtéž, str. 419—420). XVII O povolení desátku viz výše pozn. ke kap. XIII. David: král izraelský v letech 1055—1025 př. n. 1. Melchisedech: král sálemský, uvítal Abraháma chlebem a vínem, když se vracel po vítězství nad nepřáteli Lotovými, za což mu dal Abrahám desátky ze všech věcí. V bojích mezi guelfy a ghibelliny zmocnil se odvážný pán Luccy Castruccio Pistoje a porazil v září 1325 u Altopascio rozhodně guelfskou Florencii s jejími spojenci; brzy potom utrpěli porážku Boloňští u Zapolina. V těchto bojích bylo poprvé užito v západním křesťanstvu střelných zbraní. O Lokietkovi viz výše pozn. ke kap. IX. Svrchovanou moc Lokietkovu nechtěli uznat mazovští Piastovci a byli dokonce nakloněni spojit se s řádem německých rytířů; po- dobnou vůli zachovat si úplnou nezávislost na jeho moci projevovala i početná skupina slezských knížat piastovských, kteří se necítili těsněji poutáni k národnímu celku Polska ani vázáni nějakou rodovou soudržností (srv. ČD II, 2, str. 428, pozn. č. 1). Ovšem těžkou překážkou v šíření moci byl pro Lokietka řád německých rytířů. Lokietek se sice r. 1306 zmocnil nakrátko gdaňského pomoří, ale rod pomořanských Swięců, nespokojen s jeho vládou, se poddal i s městem Gdaňskem braniborskému markraběti Valdemarovi, proti němuž si Lokietek povolal na pomoc německé křižáky. Ti vy- pudili Branibory, ale sami obsadili gdaňský přístav a nově ho vy- budovali. A tehdy r. 1309 přenesl jejich velmistr Siegfried von Feuchtwangen své dosavadní sídlo z Benátek do nově založené- ho Marienburgu a řád opanoval celé území na dolní Visle. A z toho trvalo mezi nimi stále nepřátelství. Z bohaté literatury o tom jsou uvedeny hlavní práce v ČD II, 2, str. 429, pozn. č. 1. Obratný litevský vládce Gedymin, který sjednocoval od r. 1317 litevské kmeny, hledal pomoc proti řádu německých rytířů v přá- telských stycích s Lokietkem a jejich svazek byl utužen v dubnu 1325 sňatkem Lokietkova syna a nástupce Kazimíra s Gedymino- vou dcerou Aldonou, která při křtu přijala jméno Anna. Lokietek, podnícen výzvami Jana XXII., který usiloval zranit Ludvíka Bavora i v jeho braniborské državě, napadl v létě 1306 s válečnou pomocí Litvanů Braniborsko. Ale krutého řádění Litvanů užili minoritští chráněnci Ludvíka Bavora, aby dokazovali, že Jan XXII. je skuteč- ným Antikristem na papežském stolci, když povzbudil divoké po-
Strana 488
489 hany proti nevinným křesťanům. A němečtí rytíři hned vypověděli příměří ještě před jeho vypršením a útokem na Velkopolsko přinu- tili Lokietka k rychlému ústupu z Braniborské marky. O Leopoldovi Habsburském srv. výše pozn. ke kap. XV. Opuštěná česká královna Eliška, předčasně stárnoucí a snad už churavějící, zbavená veškeré moci, věnovala se už jen skutkům zbožnosti a přímo vášnivě shromažďovala ostatky svatých, pře- devším ty, které zdobily dvorskou kapli jejího otce. Trn z koruny Kristovy, chované od dob Ludvíka Svatého v proslulé dvorské kapli Sainte Chapelle v Paříži, byl projevem pozornosti české krá- lovně, která francouzský dvůr nikdy nenavštívila, ačkoli její manžel tam byl takřka stálým hostem a její syn tam našel druhý domov. 488 XIX Příchod králův do Čech na počátku r. 1327 znamenal opět nové vymáhání peněz. A zase panstvo v Čechách a na Moravě dalo po určitém zdráhání souhlas k vypsání obecné berně. V Brně vydal Jan 31. ledna 1327 nový záruční list (Reg. III, č. 1268), v kterém přiznával své tísnivé zadlužení a uznával, že mu moravští páni a vladykové povolili berni „z pouhé laskavosti a nikoli z právního závazku“. Pramenem rychlého zisku mělo mu být zaražení drob- ných peněz, které byly tak znehodnoceny v stříži, že to byla jen pouhá měď, čímž byl postižen tržní ruch (srv. ČD II, 2, str. 422, pozn. č. 3). Ale zdá se, že nářky naší kroniky nad tou novotou (na malých mincích byl nahrazen původní znak obrazem královým) jsou trochu nadnesené; jakost grošů klesla jen v míře nepatrné a ražení drob- ných peněz se dlouho neudrželo (srv. ČD II, 3, str. 119—120). Po návratu do Čech obrátil král Jan svou pozornost k Polsku. Užíval sice titulu krále polského, ale od r. 1312 se mnoho o polské poměry nestaral a ani nijak důrazně neprotestoval u kurie proti korunovaci Lokietkově r. 1319 (srv. výše pozn. ke kap. IX, ČD II, 2, str. 426 i pozn. č. 1). Vyhrazoval si jako dědic Václava II. právo na polskou korunu v nejširším smyslu a byl popřípadě svolný při- znati Lokietkovi jakési územně omezené království „krakovské“ (srv. ČD II, 2, str. 426, pozn. č. 1, ČD II, 3, str. 190, pozn. č. 1). Jeho poměr k Lokietkovi nebyl ani potom nijak nepřátelský, pro- tože byl plně zaujat jinými plány, ba dokonce pomýšlel dát svou dceru Jitku, dříve než ji slíbil markraběti míšeňskému, Lokietkovu synovi Kazimírovi (srv. ČD II, 2, str. 427 i pozn. č. 1). Když německý řád po zhoubném vpádu Lokietkově do Brani- borska obnovil s ním nepřátelství, vystoupil na počátku r. 1327 i král Jan proti němu vojensky se svými územními nároky. Důvodů k tomuto rozhodnutí bylo několik: především měl Jan přátelské vztahy k řádu německých rytířů, pak naň působily zprávy o utrpení křesťanského lidu od ukrutných pohanů, a hlavně to, že se nově sblížil s Ludvíkem Bavorem. Ještě asi v lednu 1327 vytáhlo české vojsko, za nímž měl jít král, na Krakov a přitrhlo až k němu. Ale válka rychle skončila zákrokem uherského krále Karla Roberta. Ještě v první polovině února se s ním Jan sešel v Trnavě a 12. února tam uzavřeli dohodu, že české vojsko bude od Krakova odvoláno podle příměří smluveného do sv. Jana Křtitele, a to tak, že pevná města Čechy v Krakovsku obsazená převezme do správy uherský král. Dále se měla čtyřletá Janova dcera Anna zasnoubit s nejstar-
489 hany proti nevinným křesťanům. A němečtí rytíři hned vypověděli příměří ještě před jeho vypršením a útokem na Velkopolsko přinu- tili Lokietka k rychlému ústupu z Braniborské marky. O Leopoldovi Habsburském srv. výše pozn. ke kap. XV. Opuštěná česká královna Eliška, předčasně stárnoucí a snad už churavějící, zbavená veškeré moci, věnovala se už jen skutkům zbožnosti a přímo vášnivě shromažďovala ostatky svatých, pře- devším ty, které zdobily dvorskou kapli jejího otce. Trn z koruny Kristovy, chované od dob Ludvíka Svatého v proslulé dvorské kapli Sainte Chapelle v Paříži, byl projevem pozornosti české krá- lovně, která francouzský dvůr nikdy nenavštívila, ačkoli její manžel tam byl takřka stálým hostem a její syn tam našel druhý domov. 488 XIX Příchod králův do Čech na počátku r. 1327 znamenal opět nové vymáhání peněz. A zase panstvo v Čechách a na Moravě dalo po určitém zdráhání souhlas k vypsání obecné berně. V Brně vydal Jan 31. ledna 1327 nový záruční list (Reg. III, č. 1268), v kterém přiznával své tísnivé zadlužení a uznával, že mu moravští páni a vladykové povolili berni „z pouhé laskavosti a nikoli z právního závazku“. Pramenem rychlého zisku mělo mu být zaražení drob- ných peněz, které byly tak znehodnoceny v stříži, že to byla jen pouhá měď, čímž byl postižen tržní ruch (srv. ČD II, 2, str. 422, pozn. č. 3). Ale zdá se, že nářky naší kroniky nad tou novotou (na malých mincích byl nahrazen původní znak obrazem královým) jsou trochu nadnesené; jakost grošů klesla jen v míře nepatrné a ražení drob- ných peněz se dlouho neudrželo (srv. ČD II, 3, str. 119—120). Po návratu do Čech obrátil král Jan svou pozornost k Polsku. Užíval sice titulu krále polského, ale od r. 1312 se mnoho o polské poměry nestaral a ani nijak důrazně neprotestoval u kurie proti korunovaci Lokietkově r. 1319 (srv. výše pozn. ke kap. IX, ČD II, 2, str. 426 i pozn. č. 1). Vyhrazoval si jako dědic Václava II. právo na polskou korunu v nejširším smyslu a byl popřípadě svolný při- znati Lokietkovi jakési územně omezené království „krakovské“ (srv. ČD II, 2, str. 426, pozn. č. 1, ČD II, 3, str. 190, pozn. č. 1). Jeho poměr k Lokietkovi nebyl ani potom nijak nepřátelský, pro- tože byl plně zaujat jinými plány, ba dokonce pomýšlel dát svou dceru Jitku, dříve než ji slíbil markraběti míšeňskému, Lokietkovu synovi Kazimírovi (srv. ČD II, 2, str. 427 i pozn. č. 1). Když německý řád po zhoubném vpádu Lokietkově do Brani- borska obnovil s ním nepřátelství, vystoupil na počátku r. 1327 i král Jan proti němu vojensky se svými územními nároky. Důvodů k tomuto rozhodnutí bylo několik: především měl Jan přátelské vztahy k řádu německých rytířů, pak naň působily zprávy o utrpení křesťanského lidu od ukrutných pohanů, a hlavně to, že se nově sblížil s Ludvíkem Bavorem. Ještě asi v lednu 1327 vytáhlo české vojsko, za nímž měl jít král, na Krakov a přitrhlo až k němu. Ale válka rychle skončila zákrokem uherského krále Karla Roberta. Ještě v první polovině února se s ním Jan sešel v Trnavě a 12. února tam uzavřeli dohodu, že české vojsko bude od Krakova odvoláno podle příměří smluveného do sv. Jana Křtitele, a to tak, že pevná města Čechy v Krakovsku obsazená převezme do správy uherský král. Dále se měla čtyřletá Janova dcera Anna zasnoubit s nejstar-
Strana 489
ším synem Karla Roberta Ladislavem s podmínkou, že ji Jan, jak- mile dosáhne dvanácti let, přiveze na uherský dvůr. Zároveň si oba slíbili vzájemnou pomoc. Hned po trnavské schůzce pospíšil Jan k svému vojsku, jež ustu- povalo od Krakova a odtud do Bytomi a dosáhl značných úspěchů. O Horní a Dolní Slezsko se tehdy dělilo vedle vratislavského biskupa sedmnáct knížat z rodu Piastovců; v někdejším území opolsko-ratibořském (to se později nazývalo Horním Slezskem) jich bylo osm, rozdělených na skupinu opolskou, bytomskou, rati- bořskou a těšínsko-osvětimskou. Ve vlastním, později Dolním Slezsku, bylo město Vratislav a devět samostatných vévodských údělů; Piastovci se tu členili ve tři hlavní skupiny: při českém a lu- žickém pohraničí to byla skupina svídnicko-javorská, u Velkopol- ska a Braniborské marky skupina hlohovsko-zahaňská a mezi nimi oblast lehnicko-vratislavská s niským údělem biskupa vratislav- ského. V únoru 1327 vstoupili vévodové Kazimír Těšínský, Bolek Opolsko-Nemodlínský, Vladislav Bytomsko-Kozelský, Lešek Rati- bořský a Jan Osvětimsko-Zátorský v lenní závazek krále Jana (listiny viz v pozn. pod textem). Později (v dubnu) tak učinil Bolek Opolsko-Rosenberský a podle Šusty (ČD II, 2, str. 436, pozn. č. 1) je velmi pravděpodobné, že tak učinili i zbývající horno- slezští Piastovci, Ziemovit Bytomsko-Hlivický a Albrecht Střelický. V březnu 1327 se vypravil do Prahy Jindřich VI. Vratislavský a uzavřel tam s Janem smlouvu, o které vypráví naše kronika (srv. i ČD II, str. 437 i pozn.) K jejímu slavnostnímu zajištění přijel Jan do Vratislavi se svou chotí Eliškou a četným průvodem, v kterém byli vedle jeho porýnských družiníků čeští páni, zejména Hynek Berka z Dubé, nejvyšší purkrabí a zemský hejtman v Čechách, jeho příbuzný stejného jména řečený z Náchoda, Jindřich mladší z Lipé, Ota z Bergova, Beneš z Vartemberka, Jindřich z Lichtem- burka aj. Dne 6. dubna dal král vratislavským měšťanům a obyva- telům jejich území jako jejich vrchní pán záruky, že nikdy nezcizí jejich území, za hejtmana že jim dá — ovšem po smrti vévody Jindřicha VI. — jen schopného domácího rodáka, a co dobude v sousedství polských zemí na odbojnících, to připojí k Vratislav- sku. Zároveň zaručil vratislavským měšťanům a obyvatelům města Středy (Neumarkt) obchodní výsady v českých zemích a jiné výhody (Reg. III, č. 1303—1304). Kronika se zmiňuje o vévodovi Boleslavovi Lehnicko-Břežském a praví, že byl nazýván „bodavou dýkou“ (dictus fixuralis cultel- lus). Setkali jsme se už několikrát s tímto dobrodružným a neklid- ným manželem Markéty, dcery Václava II. (srv. 1. kn., kap. CIX, CXXVI, kn. II, kap. X aj.), který měl kolem sebe větší rytířskou družinu, než snášel jeho dědičný úděl, byl stále prodlužen, zúčast- nil se nesčetných bojů a měl sváry a půtky v rodině i v kruzích politických. V téže době odevzdal Janovi do lenní svrchovanosti Jindřich Starší z Plavna se svým synem téhož jména svou državu Plavno s hrady Lubowem a Schöneckem a podobně učinil i jejich soused, říšský rytíř Petzold ze Sparnberku. A tak ve třech zimních měsí- cích vykonal Jan při stálých cestách od hranic k hranicím svého království (z Vratislavi zajel do Znojma na schůzku s rakouskými vévody) opravdu veliký kus státnické práce: nájezd na Krakov, smlouvu s uherským králem, rozšíření své moci do Slezska a Du- rynska, jednání s korutanským vévodou a s Habsburky, přitom
ším synem Karla Roberta Ladislavem s podmínkou, že ji Jan, jak- mile dosáhne dvanácti let, přiveze na uherský dvůr. Zároveň si oba slíbili vzájemnou pomoc. Hned po trnavské schůzce pospíšil Jan k svému vojsku, jež ustu- povalo od Krakova a odtud do Bytomi a dosáhl značných úspěchů. O Horní a Dolní Slezsko se tehdy dělilo vedle vratislavského biskupa sedmnáct knížat z rodu Piastovců; v někdejším území opolsko-ratibořském (to se později nazývalo Horním Slezskem) jich bylo osm, rozdělených na skupinu opolskou, bytomskou, rati- bořskou a těšínsko-osvětimskou. Ve vlastním, později Dolním Slezsku, bylo město Vratislav a devět samostatných vévodských údělů; Piastovci se tu členili ve tři hlavní skupiny: při českém a lu- žickém pohraničí to byla skupina svídnicko-javorská, u Velkopol- ska a Braniborské marky skupina hlohovsko-zahaňská a mezi nimi oblast lehnicko-vratislavská s niským údělem biskupa vratislav- ského. V únoru 1327 vstoupili vévodové Kazimír Těšínský, Bolek Opolsko-Nemodlínský, Vladislav Bytomsko-Kozelský, Lešek Rati- bořský a Jan Osvětimsko-Zátorský v lenní závazek krále Jana (listiny viz v pozn. pod textem). Později (v dubnu) tak učinil Bolek Opolsko-Rosenberský a podle Šusty (ČD II, 2, str. 436, pozn. č. 1) je velmi pravděpodobné, že tak učinili i zbývající horno- slezští Piastovci, Ziemovit Bytomsko-Hlivický a Albrecht Střelický. V březnu 1327 se vypravil do Prahy Jindřich VI. Vratislavský a uzavřel tam s Janem smlouvu, o které vypráví naše kronika (srv. i ČD II, str. 437 i pozn.) K jejímu slavnostnímu zajištění přijel Jan do Vratislavi se svou chotí Eliškou a četným průvodem, v kterém byli vedle jeho porýnských družiníků čeští páni, zejména Hynek Berka z Dubé, nejvyšší purkrabí a zemský hejtman v Čechách, jeho příbuzný stejného jména řečený z Náchoda, Jindřich mladší z Lipé, Ota z Bergova, Beneš z Vartemberka, Jindřich z Lichtem- burka aj. Dne 6. dubna dal král vratislavským měšťanům a obyva- telům jejich území jako jejich vrchní pán záruky, že nikdy nezcizí jejich území, za hejtmana že jim dá — ovšem po smrti vévody Jindřicha VI. — jen schopného domácího rodáka, a co dobude v sousedství polských zemí na odbojnících, to připojí k Vratislav- sku. Zároveň zaručil vratislavským měšťanům a obyvatelům města Středy (Neumarkt) obchodní výsady v českých zemích a jiné výhody (Reg. III, č. 1303—1304). Kronika se zmiňuje o vévodovi Boleslavovi Lehnicko-Břežském a praví, že byl nazýván „bodavou dýkou“ (dictus fixuralis cultel- lus). Setkali jsme se už několikrát s tímto dobrodružným a neklid- ným manželem Markéty, dcery Václava II. (srv. 1. kn., kap. CIX, CXXVI, kn. II, kap. X aj.), který měl kolem sebe větší rytířskou družinu, než snášel jeho dědičný úděl, byl stále prodlužen, zúčast- nil se nesčetných bojů a měl sváry a půtky v rodině i v kruzích politických. V téže době odevzdal Janovi do lenní svrchovanosti Jindřich Starší z Plavna se svým synem téhož jména svou državu Plavno s hrady Lubowem a Schöneckem a podobně učinil i jejich soused, říšský rytíř Petzold ze Sparnberku. A tak ve třech zimních měsí- cích vykonal Jan při stálých cestách od hranic k hranicím svého království (z Vratislavi zajel do Znojma na schůzku s rakouskými vévody) opravdu veliký kus státnické práce: nájezd na Krakov, smlouvu s uherským králem, rozšíření své moci do Slezska a Du- rynska, jednání s korutanským vévodou a s Habsburky, přitom
Strana 490
dostal od Ludvíka nabídku říšského vikariátu a ještě vyřídil tolikeré peněžní a správní věci v Čechách, a to vše ve velikém shonu a chva- tu, jen aby mohl zase co nejdříve odjet ze země. Před odjezdem z království 11. června svěřil jeho správu zase Hynkovi Berkovi z Dubé a učinil některé ústupky vládnoucím pánům; tak dostal Petr z Rožmberka za postoupení Vitoraze Janovice nad Úhlavou a clo v Nýrsku, Hynek Berka v zástavu Kostelec nad Labem, jeho bratr Hynek Žák z Dubé se stal biskupem v Olomouci a pražské kanovnické místo po něm získal pomocí papežské provize syn pod- komořího Oldřicha Pluha (srv. ČD II, 2, str. 431—441). V této době se už ustalují výrazné rysy jeho osobnosti, jak je zachycuje náš kronikář zde i níže (srv. ČD II, 2, str. 442—443). Na počátku ledna 1327 zajel král Ludvík s Jindřichem Korutan- ským do Tridentu a tam se také sjeli přední vůdcové ghibellinští: byli to vedle poslů Castrucciových z Luccy a zástupců Pisy biskup Guido Tarlati, pán Arezza, veronský Cane Grande della Scala, milánský Galeazzo Visconti, Estenští z Ferrary i pán Mantovy Passerino Buonacorsi, dále Franchino Rusca z Coma a zástupci fuoruscitů z Janova. Ti všichni naléhali na Ludvíka, aby směle pod- nikl jízdu do Říma za císařskou korunou. Ačkoli neměl vojenskou hotovost a poměry v Německu zůstávaly neurovnány, zavázal se 16. února v Tridentu slavnostní přísahou k cestě do Říma. Spoléhal přitom na pomoc českého krále, kterému listem z 24. února 1327 nabídl říšské vikářství. A 14. března vyjel s malou družinou opravdu jako hazardní hráč do Itálie a měl zpočátku neobyčejné úspěchy. Už o letnicích 1327 vložil mu v Miláně na hlavu „železnou koru- nu“ lombardskou arezzský biskup Guido Tarlati, vyobcovaný z církve, a jeho moc byla už taková, že dal uvěznit i pána Milánu, Galeazza Viscontiho, pro podezření, že se tajně domlouvá s papež- ským legátem Bertrandem du Pojet. Na podzim se zmocnil Pisy a jmenoval úhlavního protivníka toskánských guelfů, Castruccia, vévodou Luccy, Pistoje, Luni i Volterry. Zároveň dosáhl také v Římě pomocí lidu rozhodujícího vlivu starý papežský protivník Sciarra Colonna a zval ho jménem města na císařskou korunovaci. Pokus neapolského krále Roberta vylodit na pomoc papežské straně vojsko v Ostii se nepodařil a Ludvík navazoval přátelské spojení se sicilským králem Fridrichem. Papež Jan XXII. ho zbavil bulou z 3. dubna 1327 i práv na bavorské vé- vodství a 23. října ho znovu prohlásil za kacíře, obhájce minoritských bludů i nauk Marsilia Padovského a jeho druhů. Do Korutan doprovázali krále Jana s jeho malým synkem přední čeští páni (vedle olomouckého biskupa Hynka Žáka z Dubé jeho bratr Hynek Berka z Dubé, nejvyšší purkrabí a zemský hejtman v Čechách, Petr z Rožmberka, Vilém z Landštejna, Těma z Koldic, Jindřich z Lichtemburka, Hynek z Dubé na Náchodě, Oldřich Pluh, Oldřich Zajíc ze Zbiroha a Zbyněk Zajíc na Žebráku, Vilém z Eggerberka a Hynek Hlaváč z Dubé). Ti měli dát Jindřichovi Korutanskému záručné sliby za závazky krále Jana, ale museli se také zavázat, že mu opatří podobné záručné listy i od jiných před- ních českých pánů, kteří zůstali doma; byli to zejména Mikuláš Opavský, Jindřich z Lipé se svými syny Jindřichem a Janem, Ješek, syn Voka z Kravař, Beneš z Vartemberka, Ješek z Michalovic a Zá- viš z Újezdce, nejvyšší komorník. Mimoto bylo ustanoveno, že se mají ihned odebrat do Čech tři Jindřichovi důvěrníci, aby přijali po- dobné záruky od královských měst a předních osob z duchoven- 490 491
dostal od Ludvíka nabídku říšského vikariátu a ještě vyřídil tolikeré peněžní a správní věci v Čechách, a to vše ve velikém shonu a chva- tu, jen aby mohl zase co nejdříve odjet ze země. Před odjezdem z království 11. června svěřil jeho správu zase Hynkovi Berkovi z Dubé a učinil některé ústupky vládnoucím pánům; tak dostal Petr z Rožmberka za postoupení Vitoraze Janovice nad Úhlavou a clo v Nýrsku, Hynek Berka v zástavu Kostelec nad Labem, jeho bratr Hynek Žák z Dubé se stal biskupem v Olomouci a pražské kanovnické místo po něm získal pomocí papežské provize syn pod- komořího Oldřicha Pluha (srv. ČD II, 2, str. 431—441). V této době se už ustalují výrazné rysy jeho osobnosti, jak je zachycuje náš kronikář zde i níže (srv. ČD II, 2, str. 442—443). Na počátku ledna 1327 zajel král Ludvík s Jindřichem Korutan- ským do Tridentu a tam se také sjeli přední vůdcové ghibellinští: byli to vedle poslů Castrucciových z Luccy a zástupců Pisy biskup Guido Tarlati, pán Arezza, veronský Cane Grande della Scala, milánský Galeazzo Visconti, Estenští z Ferrary i pán Mantovy Passerino Buonacorsi, dále Franchino Rusca z Coma a zástupci fuoruscitů z Janova. Ti všichni naléhali na Ludvíka, aby směle pod- nikl jízdu do Říma za císařskou korunou. Ačkoli neměl vojenskou hotovost a poměry v Německu zůstávaly neurovnány, zavázal se 16. února v Tridentu slavnostní přísahou k cestě do Říma. Spoléhal přitom na pomoc českého krále, kterému listem z 24. února 1327 nabídl říšské vikářství. A 14. března vyjel s malou družinou opravdu jako hazardní hráč do Itálie a měl zpočátku neobyčejné úspěchy. Už o letnicích 1327 vložil mu v Miláně na hlavu „železnou koru- nu“ lombardskou arezzský biskup Guido Tarlati, vyobcovaný z církve, a jeho moc byla už taková, že dal uvěznit i pána Milánu, Galeazza Viscontiho, pro podezření, že se tajně domlouvá s papež- ským legátem Bertrandem du Pojet. Na podzim se zmocnil Pisy a jmenoval úhlavního protivníka toskánských guelfů, Castruccia, vévodou Luccy, Pistoje, Luni i Volterry. Zároveň dosáhl také v Římě pomocí lidu rozhodujícího vlivu starý papežský protivník Sciarra Colonna a zval ho jménem města na císařskou korunovaci. Pokus neapolského krále Roberta vylodit na pomoc papežské straně vojsko v Ostii se nepodařil a Ludvík navazoval přátelské spojení se sicilským králem Fridrichem. Papež Jan XXII. ho zbavil bulou z 3. dubna 1327 i práv na bavorské vé- vodství a 23. října ho znovu prohlásil za kacíře, obhájce minoritských bludů i nauk Marsilia Padovského a jeho druhů. Do Korutan doprovázali krále Jana s jeho malým synkem přední čeští páni (vedle olomouckého biskupa Hynka Žáka z Dubé jeho bratr Hynek Berka z Dubé, nejvyšší purkrabí a zemský hejtman v Čechách, Petr z Rožmberka, Vilém z Landštejna, Těma z Koldic, Jindřich z Lichtemburka, Hynek z Dubé na Náchodě, Oldřich Pluh, Oldřich Zajíc ze Zbiroha a Zbyněk Zajíc na Žebráku, Vilém z Eggerberka a Hynek Hlaváč z Dubé). Ti měli dát Jindřichovi Korutanskému záručné sliby za závazky krále Jana, ale museli se také zavázat, že mu opatří podobné záručné listy i od jiných před- ních českých pánů, kteří zůstali doma; byli to zejména Mikuláš Opavský, Jindřich z Lipé se svými syny Jindřichem a Janem, Ješek, syn Voka z Kravař, Beneš z Vartemberka, Ješek z Michalovic a Zá- viš z Újezdce, nejvyšší komorník. Mimoto bylo ustanoveno, že se mají ihned odebrat do Čech tři Jindřichovi důvěrníci, aby přijali po- dobné záruky od královských měst a předních osob z duchoven- 490 491
Strana 491
stva. A nadto se měli za krále Jana zaručit i někteří jeho přátelé z říše, jako jeho zeť Jindřich Dolnobavorský, lankrabě Oldřich z Leuchtenbergu, Jan hrabě se Sponheimu a Oldřich z Hagenavy. Jinak se nechtěl Jindřich Korutanský vzdát svých práv na české země a titulu krále českého. Podle smlouvy měl král Jan být poruč- níkem Jindřichových dětí, kdyby vévoda, tehdy již šedesátiletý, předčasně zemřel. Jan mu měl zaplatit čtyřicet tisíc hřiven, jednak deset tisíc jako věno nové Jindřichovy manželky, Beatrice Savojské, své sestřenky, jednak třicet tisíc jako odstupné za jeho české nároky, a to tak, aby vévoda dostal do sv. Michala r. 1328 prvních pět tisíc a celá částka aby byla splacena do tří let (srv. ČD II, 2, str. 444 až 447). XX Ctyři dny po vjezdu do Říma přijal Ludvík na Kapitolu od zástup- ců římské obce hodnost lidového kapitána a senátora, pána města. A podle usnesení římského lidu, nikoli z milosti papežské, poma- zali dne 17. ledna 1328 dva biskupové, nedbajíce papežského inter- diktu, Ludvíka na císaře a korunovali ho zlatým věncem a starý Sciarra Colonna ho v čele čtyř městských syndiků opásal císařským mečem. Korunovační hostina, pořádaná lidem, se nekonala v pa- pežském Lateráně, nýbrž na Kapitolu „jako okázalý projev císař- ství vpravdě revolučního, které zcela podle ducha hesel hlásaných v Defensor pacis' právo své nehledalo v církvi a její teokratické nauce, nýbrž ve svrchovanosti římského lidu“ (ČD II, 2, str. 452 i pozn. č. 1). Oběma původcům tohoto revolučního traktátu udělil nový císař odměnu: Marsilius Padovský se stal vikářem města Říma a Jan z Jandunu obdržel biskupství ferrarské. Jan XXII. slíbil už 21. ledna 1328 křížové odpustky všem, kdož se postaví se zbraní proti Ludvíkovi, zbavenému všech důstojen- ství, a 31. března prohlásil korunovace v Miláně a Římě za nicotné a bezprávné. A tu se dal Ludvík minoritskými odpůrci papežo- vými i stranickým prostředím italským strhnout k neprozřetelné- mu kroku proti papeži. Byl ovšem nucen učinit tak i proto, že mínění lidu v Římě se začalo už v březnu obracet proti němu a jeho německé družině. A tak dal 18. dubna v atriu baziliky sv. Petra, ozdoben korunou a žezlem, okázale před shromážděným lidem vyhlásit otázku, chce-li kdo hájit Jana z Cahorsu, který se nazývá Janem XXII. A když se nikdo nepřihlásil, dal přečíst latinsky i ně- mecky dlouhý nález, složený Marsiliem Padovským, kterým se ka- cířský uchvatitel papežského stolce zbavoval veškeré důstojnosti. A 12. května dal na náměstí sv. Petra před římským lidem, jehož většinu prý tvořily zvědavé ženy, zvolit zvláštním sborem laiků a duchovních nového papeže. Brzy potom uprchli z Avignonu sesazený generál minoritů Mi- chal z Ceseny se slavným učencem, anglickým provinciálem Vilé- mem Occamem a váženým předním členem řádu Bonagratiou, aby ještě více rozdmýchali boj proti kacířskému starci (srv. ČD II, 2, str. 451—456). Angličan Vilém Occam († v Mnichově asi r. 1349), profesor pařížské university, filosof, teolog, politik a nepřekonatelný polemik (doctor invincibilis, nepřemožitelný), svými rozsáhlými traktáty a zejména ve svém „Dialogu“ dokazoval, že snahou pape- žovou je podrobit si římské císařství, vyvrátit františkánskou nauku o evangelické chudobě, aby si penězi podmanil celý svět, a vystu-
stva. A nadto se měli za krále Jana zaručit i někteří jeho přátelé z říše, jako jeho zeť Jindřich Dolnobavorský, lankrabě Oldřich z Leuchtenbergu, Jan hrabě se Sponheimu a Oldřich z Hagenavy. Jinak se nechtěl Jindřich Korutanský vzdát svých práv na české země a titulu krále českého. Podle smlouvy měl král Jan být poruč- níkem Jindřichových dětí, kdyby vévoda, tehdy již šedesátiletý, předčasně zemřel. Jan mu měl zaplatit čtyřicet tisíc hřiven, jednak deset tisíc jako věno nové Jindřichovy manželky, Beatrice Savojské, své sestřenky, jednak třicet tisíc jako odstupné za jeho české nároky, a to tak, aby vévoda dostal do sv. Michala r. 1328 prvních pět tisíc a celá částka aby byla splacena do tří let (srv. ČD II, 2, str. 444 až 447). XX Ctyři dny po vjezdu do Říma přijal Ludvík na Kapitolu od zástup- ců římské obce hodnost lidového kapitána a senátora, pána města. A podle usnesení římského lidu, nikoli z milosti papežské, poma- zali dne 17. ledna 1328 dva biskupové, nedbajíce papežského inter- diktu, Ludvíka na císaře a korunovali ho zlatým věncem a starý Sciarra Colonna ho v čele čtyř městských syndiků opásal císařským mečem. Korunovační hostina, pořádaná lidem, se nekonala v pa- pežském Lateráně, nýbrž na Kapitolu „jako okázalý projev císař- ství vpravdě revolučního, které zcela podle ducha hesel hlásaných v Defensor pacis' právo své nehledalo v církvi a její teokratické nauce, nýbrž ve svrchovanosti římského lidu“ (ČD II, 2, str. 452 i pozn. č. 1). Oběma původcům tohoto revolučního traktátu udělil nový císař odměnu: Marsilius Padovský se stal vikářem města Říma a Jan z Jandunu obdržel biskupství ferrarské. Jan XXII. slíbil už 21. ledna 1328 křížové odpustky všem, kdož se postaví se zbraní proti Ludvíkovi, zbavenému všech důstojen- ství, a 31. března prohlásil korunovace v Miláně a Římě za nicotné a bezprávné. A tu se dal Ludvík minoritskými odpůrci papežo- vými i stranickým prostředím italským strhnout k neprozřetelné- mu kroku proti papeži. Byl ovšem nucen učinit tak i proto, že mínění lidu v Římě se začalo už v březnu obracet proti němu a jeho německé družině. A tak dal 18. dubna v atriu baziliky sv. Petra, ozdoben korunou a žezlem, okázale před shromážděným lidem vyhlásit otázku, chce-li kdo hájit Jana z Cahorsu, který se nazývá Janem XXII. A když se nikdo nepřihlásil, dal přečíst latinsky i ně- mecky dlouhý nález, složený Marsiliem Padovským, kterým se ka- cířský uchvatitel papežského stolce zbavoval veškeré důstojnosti. A 12. května dal na náměstí sv. Petra před římským lidem, jehož většinu prý tvořily zvědavé ženy, zvolit zvláštním sborem laiků a duchovních nového papeže. Brzy potom uprchli z Avignonu sesazený generál minoritů Mi- chal z Ceseny se slavným učencem, anglickým provinciálem Vilé- mem Occamem a váženým předním členem řádu Bonagratiou, aby ještě více rozdmýchali boj proti kacířskému starci (srv. ČD II, 2, str. 451—456). Angličan Vilém Occam († v Mnichově asi r. 1349), profesor pařížské university, filosof, teolog, politik a nepřekonatelný polemik (doctor invincibilis, nepřemožitelný), svými rozsáhlými traktáty a zejména ve svém „Dialogu“ dokazoval, že snahou pape- žovou je podrobit si římské císařství, vyvrátit františkánskou nauku o evangelické chudobě, aby si penězi podmanil celý svět, a vystu-
Strana 492
poval proti neomylnosti obecného koncilu a římskému primátu; podle něho jedinou hlavou církve je Kristus. O dalších osudech Ludvíkových v Itálii a o stavu církve v této době srv. ČD II, 2, str. 481—486. Volba vzdoropapeže za jásotu římského lidu se ukázala jako čin pochybený. Neboť tentýž lid brzy potom házel kamením na cí- sařův průvod, když se ukazovala vratkost jeho postavení. Neapolské loďstvo zabralo Ostii a vysílalo své houfce až k bráně sv. Pavla a pa- pežský legát nabýval moci v Marce Ankonské. Ludvík byl nucen opustit 4. srpna Řím, který hned obsadilo neapolské vojsko s papež- ským legátem, a vzal vzdoropapeže s sebou. 23. září 1328 vtrhl Ludvík do Pisy, aby zde přezimoval; jeho postavení bylo velmi sví- zelné. Tam se také uchýlil vzdoropapež se svými novými kardinály a bojovní předáci minoritské opozice, kteří uprchli z Avignonu. Zatím v severní Itálii upevňovali jednotliví předáci svou moc a byli ochotni i ke smíru s kurií. Ale žádná z obou stran, ani císařská, ani papežská, neměla v zá- pase o Itálii naději na rychlé vítězství. V prosinci r. 1329 opustil Ludvík, když se mu nepodařilo zlomit moc papežského legáta v Bologni, konečně i Parmu a vrátil se neslavně do Tridentu. Sli- boval svým ghibellinským přívržencům, že jede jen pro nové síly a že se na jaře vrátí do Itálie se silným vojskem. Filip VI. byl syn Karla z Valois a jeho první manželky Markéty Neapolské; byl tedy nevlastním bratrem Markéty-Blanky, manžel- ky Janova syna Václava-Karla. Povahově slabý a nerozhodný libo- val si v zevní nádheře a v divadelní okázalosti parádního rytířství a turnajnictví; tím ovšem byl blízký králi Janovi, kterému ještě za svého regentství před vstupem na trůn daroval v Paříži palác, zvaný Nesle. Jan se také zúčastnil jeho hlučné slavnostní korunovace v Remeši 29. května 1328 a též porad o první vojenské výpravě proti Flandrům. O válce s Rakušany srv. ČD II, 2, str. 457—460. Vznikla ze sou- kromých sporů, které měli na moravském pohraničí Jindřich z Lipé a jeho synové jako držitelé Moravského Krumlova, Vranova a jiných statků zejména s rakouským pánem z Rurensteinu, kterému pomá- hali rakouští vévodové jako svému leníkovi. Tvrzení kronikářovo, že Pražané poslali za králem Janem na deset tisíc mužů se 740 zá- sobními vozy, pokládá Šusta (ČD II, 2, str. 458) za přehánění. O litevské otázce a Janově výpravě na Litvu srv. ČD II, 2, str. 462—467. Janova jízda probíhala v rámci výpravy německých kři- žáků proti Litvě. Krále na ní doprovázeli vedle jeho říšských dru- žiníků četní čeští páni, zejména Petr z Rožmberka, Jindřich z Lipé mladší, Vilém z Landštejna, Těma z Koldic, Ota z Bergova, Ber- nard z Cimburka a jeho sekretář a básnický oslavovatel Guillaume de Machaut, který ten zimní zájezd vylíčil v básni „Le Comfort d'ami“, psané až po smrti králově. Sraz výpravy byl v Královci, odtud táhlo vojsko podél Němenu směrem na Kovno, přešlo řeku u Ragnitu a proniklo do nitra Žmudi. Nejcennějším úspěchem bylo dobytí pevného místa Medevageln (srv. níže v kap. XXI). Výprava skončila někdy v únoru, ale hned po ní se Jan zúčastnil na straně řádu boje proti Lokietkovi, který znenadání napadl kři- žáckou državu v Chelmsku. Tehdy král Jan sjednal dne 12. břez- na 1329 v Toruni, odkud se mělo vytáhnout proti Polákům, s řá- dem dohodu, kterou mu postoupil jménem svým i své choti Elišky vlastnictví země Pomořanské a uzavřel s ním se souhlasem svých 492 493
poval proti neomylnosti obecného koncilu a římskému primátu; podle něho jedinou hlavou církve je Kristus. O dalších osudech Ludvíkových v Itálii a o stavu církve v této době srv. ČD II, 2, str. 481—486. Volba vzdoropapeže za jásotu římského lidu se ukázala jako čin pochybený. Neboť tentýž lid brzy potom házel kamením na cí- sařův průvod, když se ukazovala vratkost jeho postavení. Neapolské loďstvo zabralo Ostii a vysílalo své houfce až k bráně sv. Pavla a pa- pežský legát nabýval moci v Marce Ankonské. Ludvík byl nucen opustit 4. srpna Řím, který hned obsadilo neapolské vojsko s papež- ským legátem, a vzal vzdoropapeže s sebou. 23. září 1328 vtrhl Ludvík do Pisy, aby zde přezimoval; jeho postavení bylo velmi sví- zelné. Tam se také uchýlil vzdoropapež se svými novými kardinály a bojovní předáci minoritské opozice, kteří uprchli z Avignonu. Zatím v severní Itálii upevňovali jednotliví předáci svou moc a byli ochotni i ke smíru s kurií. Ale žádná z obou stran, ani císařská, ani papežská, neměla v zá- pase o Itálii naději na rychlé vítězství. V prosinci r. 1329 opustil Ludvík, když se mu nepodařilo zlomit moc papežského legáta v Bologni, konečně i Parmu a vrátil se neslavně do Tridentu. Sli- boval svým ghibellinským přívržencům, že jede jen pro nové síly a že se na jaře vrátí do Itálie se silným vojskem. Filip VI. byl syn Karla z Valois a jeho první manželky Markéty Neapolské; byl tedy nevlastním bratrem Markéty-Blanky, manžel- ky Janova syna Václava-Karla. Povahově slabý a nerozhodný libo- val si v zevní nádheře a v divadelní okázalosti parádního rytířství a turnajnictví; tím ovšem byl blízký králi Janovi, kterému ještě za svého regentství před vstupem na trůn daroval v Paříži palác, zvaný Nesle. Jan se také zúčastnil jeho hlučné slavnostní korunovace v Remeši 29. května 1328 a též porad o první vojenské výpravě proti Flandrům. O válce s Rakušany srv. ČD II, 2, str. 457—460. Vznikla ze sou- kromých sporů, které měli na moravském pohraničí Jindřich z Lipé a jeho synové jako držitelé Moravského Krumlova, Vranova a jiných statků zejména s rakouským pánem z Rurensteinu, kterému pomá- hali rakouští vévodové jako svému leníkovi. Tvrzení kronikářovo, že Pražané poslali za králem Janem na deset tisíc mužů se 740 zá- sobními vozy, pokládá Šusta (ČD II, 2, str. 458) za přehánění. O litevské otázce a Janově výpravě na Litvu srv. ČD II, 2, str. 462—467. Janova jízda probíhala v rámci výpravy německých kři- žáků proti Litvě. Krále na ní doprovázeli vedle jeho říšských dru- žiníků četní čeští páni, zejména Petr z Rožmberka, Jindřich z Lipé mladší, Vilém z Landštejna, Těma z Koldic, Ota z Bergova, Ber- nard z Cimburka a jeho sekretář a básnický oslavovatel Guillaume de Machaut, který ten zimní zájezd vylíčil v básni „Le Comfort d'ami“, psané až po smrti králově. Sraz výpravy byl v Královci, odtud táhlo vojsko podél Němenu směrem na Kovno, přešlo řeku u Ragnitu a proniklo do nitra Žmudi. Nejcennějším úspěchem bylo dobytí pevného místa Medevageln (srv. níže v kap. XXI). Výprava skončila někdy v únoru, ale hned po ní se Jan zúčastnil na straně řádu boje proti Lokietkovi, který znenadání napadl kři- žáckou državu v Chelmsku. Tehdy král Jan sjednal dne 12. břez- na 1329 v Toruni, odkud se mělo vytáhnout proti Polákům, s řá- dem dohodu, kterou mu postoupil jménem svým i své choti Elišky vlastnictví země Pomořanské a uzavřel s ním se souhlasem svých 492 493
Strana 493
předních rádců spojeneckou smlouvu jak proti pohanským Litva- nům, tak proti jejich křesťanským spojencům, zejména Vladislavu Lokietkovi, kterému Jan — asi z vážnosti k papeži — neupíral krá- lovský titul, nýbrž ho nazýval pouze „králem krakovským“ (srv. k tomu ČD II, 2, str. 469, pozn. č. 1, 2, a ČD II, 3, str. 190 i pozn. č. I). Společné tažení zamířilo nejdříve do země Dobřínské, části Ku- javska po obou březích Visly na jih od Toruně, kteroužto zemi tenkrát držel Vladislav, syn Lokietkova bratra Ziemovita. Odtud táhli do Mazovska, které měli v držení Václav, syn Boleslava Ma- zovského a Kunhuty, dcery Přemysla Otakara II., Trojden Czerský a Ziemovit Sochaczevský. Václav, kterému připadl Plock, byl sice s Lokietkem v nevůli, ale tehdy šel výjimečně s ním, a tak stál král Jan 29. března se silnou vojenskou mocí před Plockem. Vévoda Václav mu složil poddanský hold, slíbil mu pomoc proti Lokiet- kovi a uznal ho za rozhodčího svých sporů s řádem (Reg. III, č. 1536—1537). Od Plocka už král Jan dále netáhl, 3. dubna byl zase v Toruni a tam uzavřel s řádem novou dohodu, kterou mu postupoval polo- vinu dobytého Dobřínska a polovinu z toho, co by snad v budouc- nosti ještě dobyl v Mazovsku. Hned potom opustil řádovou državu a při návratu ještě značně upevnil svou moc ve Slezsku, o čemž vypravuje naše kronika níže v kap. XXII. O úsilí Balduina Trevírského dosáhnout i arcibiskupství mohuč- ského srv. ČD II, 2, str. 478. Podle ČD II, 2, str. 462, není jisto, zda byl odeslán list měšťanstva o kanonizaci abatyše Anežky papeži a jak dopadlo usilování Eliš- čino o tuto věc; zdá se, že je některé okolnosti zdržely tak, že tuto akci obnovil teprve po Eliščině smrti františkánský provinciál Mi- kuláš a abatyše u sv. Františka Anežka z Beřkovic. XX Král Karel Robert psal o úmrtí svého syna královně Elišce, pro- tože nevěděl, kam by měl poslat list za králem Janem, a dne 14. dubna sjednal spolek s Habsburky, který mohl být pro Jana nemilý. V první polovině 14. století byly pro Zbraslavský klášter vysta- věny všechny potřebné budovy a jeho výstavnost jako královského pohřebiště řadila ho mezi přední stavitelské památky tohoto gotic- kého údobí. Ale v dobách husitských přišly na klášter zlé časy. V srpnu (10.) 1420 napadl Zbraslav srocený zástup z Prahy, zpusto- šil ji a vypálil. Klášter potom živořil až do konce 16. stol., kdy se zdálo, že nastane obrat k lepšímu. Ale r. 1611 a 1612 byl klášter vojsky vydrancován, r. 1618 byly jeho statky zabrány zemskými di- rektory a postoupeny větším dílem Matyáši Thurnovi. R. 1639 dal Zbraslav zapálit švédský vojevůdce Banér a dílo zkázy dovršilo r. 1645 císařské vojsko pod generálem Götzem, když táhlo do bitvy u Jankova. XXII Úprava poměrů ve Slezsku, o kterých srv. ČD II, 2, str. 471—476, spadá ještě do návratu krále Jana z litevské jízdy (srv. výše pozn. ke kap. XIX). Jan přijel kolem 20. dubna 1329 do Vratislavi a
předních rádců spojeneckou smlouvu jak proti pohanským Litva- nům, tak proti jejich křesťanským spojencům, zejména Vladislavu Lokietkovi, kterému Jan — asi z vážnosti k papeži — neupíral krá- lovský titul, nýbrž ho nazýval pouze „králem krakovským“ (srv. k tomu ČD II, 2, str. 469, pozn. č. 1, 2, a ČD II, 3, str. 190 i pozn. č. I). Společné tažení zamířilo nejdříve do země Dobřínské, části Ku- javska po obou březích Visly na jih od Toruně, kteroužto zemi tenkrát držel Vladislav, syn Lokietkova bratra Ziemovita. Odtud táhli do Mazovska, které měli v držení Václav, syn Boleslava Ma- zovského a Kunhuty, dcery Přemysla Otakara II., Trojden Czerský a Ziemovit Sochaczevský. Václav, kterému připadl Plock, byl sice s Lokietkem v nevůli, ale tehdy šel výjimečně s ním, a tak stál král Jan 29. března se silnou vojenskou mocí před Plockem. Vévoda Václav mu složil poddanský hold, slíbil mu pomoc proti Lokiet- kovi a uznal ho za rozhodčího svých sporů s řádem (Reg. III, č. 1536—1537). Od Plocka už král Jan dále netáhl, 3. dubna byl zase v Toruni a tam uzavřel s řádem novou dohodu, kterou mu postupoval polo- vinu dobytého Dobřínska a polovinu z toho, co by snad v budouc- nosti ještě dobyl v Mazovsku. Hned potom opustil řádovou državu a při návratu ještě značně upevnil svou moc ve Slezsku, o čemž vypravuje naše kronika níže v kap. XXII. O úsilí Balduina Trevírského dosáhnout i arcibiskupství mohuč- ského srv. ČD II, 2, str. 478. Podle ČD II, 2, str. 462, není jisto, zda byl odeslán list měšťanstva o kanonizaci abatyše Anežky papeži a jak dopadlo usilování Eliš- čino o tuto věc; zdá se, že je některé okolnosti zdržely tak, že tuto akci obnovil teprve po Eliščině smrti františkánský provinciál Mi- kuláš a abatyše u sv. Františka Anežka z Beřkovic. XX Král Karel Robert psal o úmrtí svého syna královně Elišce, pro- tože nevěděl, kam by měl poslat list za králem Janem, a dne 14. dubna sjednal spolek s Habsburky, který mohl být pro Jana nemilý. V první polovině 14. století byly pro Zbraslavský klášter vysta- věny všechny potřebné budovy a jeho výstavnost jako královského pohřebiště řadila ho mezi přední stavitelské památky tohoto gotic- kého údobí. Ale v dobách husitských přišly na klášter zlé časy. V srpnu (10.) 1420 napadl Zbraslav srocený zástup z Prahy, zpusto- šil ji a vypálil. Klášter potom živořil až do konce 16. stol., kdy se zdálo, že nastane obrat k lepšímu. Ale r. 1611 a 1612 byl klášter vojsky vydrancován, r. 1618 byly jeho statky zabrány zemskými di- rektory a postoupeny větším dílem Matyáši Thurnovi. R. 1639 dal Zbraslav zapálit švédský vojevůdce Banér a dílo zkázy dovršilo r. 1645 císařské vojsko pod generálem Götzem, když táhlo do bitvy u Jankova. XXII Úprava poměrů ve Slezsku, o kterých srv. ČD II, 2, str. 471—476, spadá ještě do návratu krále Jana z litevské jízdy (srv. výše pozn. ke kap. XIX). Jan přijel kolem 20. dubna 1329 do Vratislavi a
Strana 494
zdržel se tam několik týdnů, aby zde urovnal neklidné slezské poměry. Především ochránil vratislavského vévodu Jindřicha VI., který mu odevzdal před dvěma roky své vévodství v dědictví (srv. výše kap. XIX). Proti němu totiž vystoupil r. 1328 jeho bratr Boleslav Břežsko-Lehnický a začal s pomocí Jana Stinavského z větve hlo- hovské a snad i jiných Piastovců pustošit území vratislavské. Ale na konci dubna r. 1329 byl tento bojovný bouřlivák nucen dostavit se do Vratislavi a uznat nejen české nároky na Vratislavsko, nýbrž přijmout 9. května slavnostním holdem svůj úděl v léno od českého krále. Jednání s ním nebylo lehké, rozhořčeně přesvědčoval krále Jana, že je v neprávu, protože prý mu Jan kdysi slíbil, že bude hájit jeho nároky na Vratislavsko proti komukoli; na to prý mu král vtipně odpověděl: „Proti komukoli jinému ano, nikoli však proti sobě samému.“ Podobně byl přinucen k převzetí manského závazku Jan Stinav- ský jako pokutu za pomoc, kterou poskytl Boleslavovi při jeho ná- jezdu na Vratislavsko. Někteří ze slezských vévodů přijali své úděly v léno od českého krále dobrovolně, např. Konrád Olešnický a Jind- řich Zahaňský. Bolek II. Svídnický byl tehdy v Uhrách a rovněž jeho strýcové, Bolko Münsterberský a Jindřich Javorský, sotva přijali lenní závazek český, protože byli připoutáni manstvím k říši. Vypravování zbraslavského kronikáře o tom, jak se Zhořelečtí obrátili přímo na dvanáctiletého Václava-Karla v Paříži asi počát- kem r. 1329 s žádostí, aby jejich zemi připojili k Českému králov- ství, shledává Šusta (ČD II, 2, str. 474) velmi podivným, ale praví, že „se zřetelem na dobrou informovanost Petra Zbraslavského nemůžeme je zcela zamítnout“. Jindřich Javorský byl nucen uzavřít 3. května 1329 ve Vratislavi s králem Janem dohodu o postoupení Zhořelecka k české koruně (Reg. III, č. 1550—1551). Vymínil si přitom doživotní držení města Laubanu a dvou hradů a přijal v ná- hradu do konce života v Čechách panství Trutnov a Dvůr Králové. Král Jan zajel do Zhořelce, kde 18. května přijal město a kraj do své moci, a 25. května se vrátil do Čech, ale zdržel se tam málo přes týden. 494 495 NÁVRAT PRAŽSKÉHO BISKUPA Petr Žitavský dobře vystihuje svými verši příčinu dlouhého bisku- pova pobytu v Avignonu. Plných jedenáct let se táhl jeho proces před kurií, přičemž papež odpovídal na naléhání a žádosti krále Jana o návrat pražského biskupa stále novými a novými sliby (srv. výše pozn. ke kap. IV). Jan z Dražic se vrátil úplně rehabilitován, jen ve sporu s Jindři- chem ze Šumburku nevyhrál; ten dostal proboštství litoměřické (Reg. III, č. 109). Podobně asi zůstala na biskupovi nezávislá inkvi- zice; ten ji sice trpěl, ale nepodporoval. Za to získal pražský biskup přízeň papežovu a odnášel si z Avignonu značné zkušenosti, ze- jména poznání o síle stále vzrůstajícího papežského peněžního centralismu, ale také vytříbený smysl pro umělecké výtvory vyspě- lé gotiky francouzské, který potom uplatňoval v rodné zemi. Nezlo- men ani stářím, ani dlouholetým příkořím rozvinul po návratu z Avignonu horlivou činnost. Hned jak převzal od administrátorů správu své diecéze, vytvořil si znovu okázalý velmožský dvůr s maršálkem, komořím, dvorním soudcem, stolníkem, protonotá-
zdržel se tam několik týdnů, aby zde urovnal neklidné slezské poměry. Především ochránil vratislavského vévodu Jindřicha VI., který mu odevzdal před dvěma roky své vévodství v dědictví (srv. výše kap. XIX). Proti němu totiž vystoupil r. 1328 jeho bratr Boleslav Břežsko-Lehnický a začal s pomocí Jana Stinavského z větve hlo- hovské a snad i jiných Piastovců pustošit území vratislavské. Ale na konci dubna r. 1329 byl tento bojovný bouřlivák nucen dostavit se do Vratislavi a uznat nejen české nároky na Vratislavsko, nýbrž přijmout 9. května slavnostním holdem svůj úděl v léno od českého krále. Jednání s ním nebylo lehké, rozhořčeně přesvědčoval krále Jana, že je v neprávu, protože prý mu Jan kdysi slíbil, že bude hájit jeho nároky na Vratislavsko proti komukoli; na to prý mu král vtipně odpověděl: „Proti komukoli jinému ano, nikoli však proti sobě samému.“ Podobně byl přinucen k převzetí manského závazku Jan Stinav- ský jako pokutu za pomoc, kterou poskytl Boleslavovi při jeho ná- jezdu na Vratislavsko. Někteří ze slezských vévodů přijali své úděly v léno od českého krále dobrovolně, např. Konrád Olešnický a Jind- řich Zahaňský. Bolek II. Svídnický byl tehdy v Uhrách a rovněž jeho strýcové, Bolko Münsterberský a Jindřich Javorský, sotva přijali lenní závazek český, protože byli připoutáni manstvím k říši. Vypravování zbraslavského kronikáře o tom, jak se Zhořelečtí obrátili přímo na dvanáctiletého Václava-Karla v Paříži asi počát- kem r. 1329 s žádostí, aby jejich zemi připojili k Českému králov- ství, shledává Šusta (ČD II, 2, str. 474) velmi podivným, ale praví, že „se zřetelem na dobrou informovanost Petra Zbraslavského nemůžeme je zcela zamítnout“. Jindřich Javorský byl nucen uzavřít 3. května 1329 ve Vratislavi s králem Janem dohodu o postoupení Zhořelecka k české koruně (Reg. III, č. 1550—1551). Vymínil si přitom doživotní držení města Laubanu a dvou hradů a přijal v ná- hradu do konce života v Čechách panství Trutnov a Dvůr Králové. Král Jan zajel do Zhořelce, kde 18. května přijal město a kraj do své moci, a 25. května se vrátil do Čech, ale zdržel se tam málo přes týden. 494 495 NÁVRAT PRAŽSKÉHO BISKUPA Petr Žitavský dobře vystihuje svými verši příčinu dlouhého bisku- pova pobytu v Avignonu. Plných jedenáct let se táhl jeho proces před kurií, přičemž papež odpovídal na naléhání a žádosti krále Jana o návrat pražského biskupa stále novými a novými sliby (srv. výše pozn. ke kap. IV). Jan z Dražic se vrátil úplně rehabilitován, jen ve sporu s Jindři- chem ze Šumburku nevyhrál; ten dostal proboštství litoměřické (Reg. III, č. 109). Podobně asi zůstala na biskupovi nezávislá inkvi- zice; ten ji sice trpěl, ale nepodporoval. Za to získal pražský biskup přízeň papežovu a odnášel si z Avignonu značné zkušenosti, ze- jména poznání o síle stále vzrůstajícího papežského peněžního centralismu, ale také vytříbený smysl pro umělecké výtvory vyspě- lé gotiky francouzské, který potom uplatňoval v rodné zemi. Nezlo- men ani stářím, ani dlouholetým příkořím rozvinul po návratu z Avignonu horlivou činnost. Hned jak převzal od administrátorů správu své diecéze, vytvořil si znovu okázalý velmožský dvůr s maršálkem, komořím, dvorním soudcem, stolníkem, protonotá-
Strana 495
řem a družinou zbrojných manů a usiloval povznést správu biskup- ských statků, jakož i důrazně hájit zájmy duchovenstva. A k tomu rozvinul bohatou činnost stavitelskou, o které nám podává zprávu jeho oddaný druh, kronikář František Pražský (FRB IV, str. 385). Biskupský palác na Malé Straně, který stál v prostoru mezi nyněj- ším náměstím Dražického a ulicemi Mosteckou, Josefskou, Leten- skou a Lužickou, přebudoval ve výstavný palác: nad branou se zdvíhala věž z lámaných a tesaných kamenů, v skvěle malované kapli stály sochy jeho předchůdců, stěny refektáře byly vyzdobeny znaky knížat a pánů českých a mravoučnými verši, které si přinesl z Francie. Podobně jako kaple byla nádherně vyzdobena i zvláštní biskupova komnata. Bohužel se nám z této stavitelské památky nic nezachovalo. Biskupský dvůr byl zničen za bouří husitských a jeho zříceniny a zahrada přešly do soukromých rukou. Hlavní část bu- dovy, vlastní příbytek biskupův, byl asi v prostoru za nynějším domem čp. 46 v Mostecké ulici a vzadu ve dvoře ve vedlejším domě čp. 47 je zachována část věže s gotickým vchodem a znakem (tři vinné lupeny). V Roudnici dal vystavět přes Labe kamenný most, k jehož stavbě povolal francouzského architekta, mistra Viléma, s dvěma pomoc- níky. Základní kámen byl položen v srpnu 1333 a mohutná stavba byla dokončena v šesti letech. (Most byl zničen za třicetileté války.) Zároveň byl tehdy v Roudnici položen základní kámen ke klášteru řeholních kanovníků sv. Augustina; jeho krásné kostelní a klášterní stavby patřily k vrcholným dílům našeho gotického stavitelství. V zakládací listině kláštera ustanovil, že jeho členem smí být jen přirozený Čech z obou rodičů českého jazyka, a odůvodňoval to tím, že prý zkušenost poučila, „jak českému národu jiné národy veskrze jsou nepřátelské, a tak jako v jediné bytosti nemohou být dvě pro- tivy zároveň, tak v jediném klášteře nemohou být dva sobě pro- tivné národy“ (Reg. III, č. 2000; srv. ČD II, 3, str. 155, pozn. č. 1). Pokračoval v stavbě kostela sv. Jiljí v Praze, jehož byl patronem; dosud se tu zachoval jeho znak (vinná ratolest o třech zlatých lis- tech v modrém poli; kostel dostavěl Arnošt z Pardubic). Přestavěl roudnický hrad, vybudoval tam špitál, dokončil stavbu hradu v Dra- žicích a vystavěl tam kostel, nyní sv. Martina. Vedle toho postavil mnoho kostelů ve své diecézi a zvláště na statcích biskupských. Roudnickému klášteru daroval kalichy, ornáty a rozličné knihy, mnohé dovezené z Francie; z nich se nám dodnes zachovaly mnohé rukopisy. Knihy dovezené z Francie měly značný vliv i na vývoj našeho umění iluminátorského. Jeho zásluhou byl pořízen svod českých kronik, počínaje Kos- mou, až do r. 1283; tím se zachovalo několik pramenů, zvláště ze 13. stol., které by se jinak ztratily. Jan z Dražic byl až do své smrti (zemřel r. 1343 třiadevadesátiletý) osobností velikého formátu; právem o něm napsal jeho oslavovatel František Pražský (FRB IV, str. 436), že byl „zbožný dobrodinec, utěšitel i otec duchovenstva a českého národa věrný horlivý milov- ník a neúnavný zastánce“. SMRT JINDŘICHA STARŠÍHO Z LIPÉ Jeho skon nezpůsobil v království hned rozruch, protože už několik roků ustoupil tento dravě ctižádostivý velmož do pozadí a přene- chal vedení politických věcí mladšímu pokolení panskému v čele
řem a družinou zbrojných manů a usiloval povznést správu biskup- ských statků, jakož i důrazně hájit zájmy duchovenstva. A k tomu rozvinul bohatou činnost stavitelskou, o které nám podává zprávu jeho oddaný druh, kronikář František Pražský (FRB IV, str. 385). Biskupský palác na Malé Straně, který stál v prostoru mezi nyněj- ším náměstím Dražického a ulicemi Mosteckou, Josefskou, Leten- skou a Lužickou, přebudoval ve výstavný palác: nad branou se zdvíhala věž z lámaných a tesaných kamenů, v skvěle malované kapli stály sochy jeho předchůdců, stěny refektáře byly vyzdobeny znaky knížat a pánů českých a mravoučnými verši, které si přinesl z Francie. Podobně jako kaple byla nádherně vyzdobena i zvláštní biskupova komnata. Bohužel se nám z této stavitelské památky nic nezachovalo. Biskupský dvůr byl zničen za bouří husitských a jeho zříceniny a zahrada přešly do soukromých rukou. Hlavní část bu- dovy, vlastní příbytek biskupův, byl asi v prostoru za nynějším domem čp. 46 v Mostecké ulici a vzadu ve dvoře ve vedlejším domě čp. 47 je zachována část věže s gotickým vchodem a znakem (tři vinné lupeny). V Roudnici dal vystavět přes Labe kamenný most, k jehož stavbě povolal francouzského architekta, mistra Viléma, s dvěma pomoc- níky. Základní kámen byl položen v srpnu 1333 a mohutná stavba byla dokončena v šesti letech. (Most byl zničen za třicetileté války.) Zároveň byl tehdy v Roudnici položen základní kámen ke klášteru řeholních kanovníků sv. Augustina; jeho krásné kostelní a klášterní stavby patřily k vrcholným dílům našeho gotického stavitelství. V zakládací listině kláštera ustanovil, že jeho členem smí být jen přirozený Čech z obou rodičů českého jazyka, a odůvodňoval to tím, že prý zkušenost poučila, „jak českému národu jiné národy veskrze jsou nepřátelské, a tak jako v jediné bytosti nemohou být dvě pro- tivy zároveň, tak v jediném klášteře nemohou být dva sobě pro- tivné národy“ (Reg. III, č. 2000; srv. ČD II, 3, str. 155, pozn. č. 1). Pokračoval v stavbě kostela sv. Jiljí v Praze, jehož byl patronem; dosud se tu zachoval jeho znak (vinná ratolest o třech zlatých lis- tech v modrém poli; kostel dostavěl Arnošt z Pardubic). Přestavěl roudnický hrad, vybudoval tam špitál, dokončil stavbu hradu v Dra- žicích a vystavěl tam kostel, nyní sv. Martina. Vedle toho postavil mnoho kostelů ve své diecézi a zvláště na statcích biskupských. Roudnickému klášteru daroval kalichy, ornáty a rozličné knihy, mnohé dovezené z Francie; z nich se nám dodnes zachovaly mnohé rukopisy. Knihy dovezené z Francie měly značný vliv i na vývoj našeho umění iluminátorského. Jeho zásluhou byl pořízen svod českých kronik, počínaje Kos- mou, až do r. 1283; tím se zachovalo několik pramenů, zvláště ze 13. stol., které by se jinak ztratily. Jan z Dražic byl až do své smrti (zemřel r. 1343 třiadevadesátiletý) osobností velikého formátu; právem o něm napsal jeho oslavovatel František Pražský (FRB IV, str. 436), že byl „zbožný dobrodinec, utěšitel i otec duchovenstva a českého národa věrný horlivý milov- ník a neúnavný zastánce“. SMRT JINDŘICHA STARŠÍHO Z LIPÉ Jeho skon nezpůsobil v království hned rozruch, protože už několik roků ustoupil tento dravě ctižádostivý velmož do pozadí a přene- chal vedení politických věcí mladšímu pokolení panskému v čele
Strana 496
496 497 se svými syny Jindřichem a Janem, kteří se mu však nevyrovnali ani schopnostmi, ani vážností. O jeho poměru ke královně Rejčce možno říci, že jejich milování bylo silnější než smrt. Královna dala svého drahého druha pochovat ve svém klášteře, jak si i on sám určil ve své závěti, a sama strávila několik posledních let života v kli- du kláštera jako mniška, věnujíc se modlitbám a ruční práci i vzpo- mínkám na svůj rušný a pohnutý život. XXIII Neidhardt von Reuenthal, středohornoněmecký básník v první polovině 13. stol., měl statek u Landshutu v Bavorsku, a když o něj přišel, dal mu poslední Babenberk, Fridrich Bojovný, dům v Melku. Ve svých písních, kterými začal „dvorskou poezii vesnic- kou“, vychází vždy od obrazu přírodního a v letních písních naň navazuje vyzvání nebo přípravy k tanci pod lípou, v zimních tanec a zábavy v selské jizbě. Při líčení venkovských zábav tepal selskou pýchu, bujnost, svárlivost a nemotornost. Časem se stal hrdinou pověstí jako typický satirický karatel sedláků. Neidhardt byl prý podle pověsti šaškem rakouského vévody Oty Veselého a byl mu po jeho smrti r. 1334 zasazen památník do jižní zdi svatoštěpánského chrámu ve Vídni. XXIV Na rozdíl od své mocné soupeřky Rejčky, která se štědrou pomocí krále Jana a pana Jindřicha z Lipé vybudovala na Starém Brně ho- nosný klášter, pokusila se Eliška zřídit drobný klášter dominikánek, ale ani tento skrovný pokus se jí nezdařil. Jeho nezdar přiznala na smrtelném loži 11. září, žalujíc na nedbalost osob, kterým toto dílo svěřila „dosti neprozřetelně a nerozvážně“, a ponechala klášteru Zbraslavskému, aby věc napravil pomocí mnišek svého řádu. XX Královna Eliška předčasně zemřela za okolností opravdu tragic- kých. Byla úplně poražena v zápase o udržení přemyslovské panov- nické moci, byla opuštěna manželem a odloučena od všech svých dětí a nesplnila se jí ani poslední přání, svatořečení tety Anežky a vybu- dování malého kláštera dominikánek. Pan Petr doprovodil skon milované královny, které byl po celý život tak věrně oddán, vroucím a mocně působícím žalozpěvem, ale podle Novotného se zdá (úv. XXVIII.) pochybné, zda byl při její smrti a na jejím pohřbu, protože o tom mluví hodně neosobně. „A sotva lze (mimo nemoc) nalézti jiný důvod, který by ho od účas- tenství byl mohl zdržeti.“ Marta a Marie byly sestry Lazara z Bethanie, o nichž se vypráví v evangeliu Janově, kap. 11 a 12. — O Juditě a Esteře viz pozn. k I. kn., kap. XC. O Janových složitých diplomatických jednáních v r. 1330 srv. ČD II, 2, str. 487—495. Spojenému přičinění Janovu a Balduinovu se podařilo, že na schůzce v Hagenavě 6. srpna byla sjednána do- hoda habsburských bratří s Ludvíkem Bavorem. Habsburkové uznali císařskou důstojnost a výhradní královské právo Ludvíkovo a přijali od něho zajištění všech svých říšských lén. Obě strany při-
496 497 se svými syny Jindřichem a Janem, kteří se mu však nevyrovnali ani schopnostmi, ani vážností. O jeho poměru ke královně Rejčce možno říci, že jejich milování bylo silnější než smrt. Královna dala svého drahého druha pochovat ve svém klášteře, jak si i on sám určil ve své závěti, a sama strávila několik posledních let života v kli- du kláštera jako mniška, věnujíc se modlitbám a ruční práci i vzpo- mínkám na svůj rušný a pohnutý život. XXIII Neidhardt von Reuenthal, středohornoněmecký básník v první polovině 13. stol., měl statek u Landshutu v Bavorsku, a když o něj přišel, dal mu poslední Babenberk, Fridrich Bojovný, dům v Melku. Ve svých písních, kterými začal „dvorskou poezii vesnic- kou“, vychází vždy od obrazu přírodního a v letních písních naň navazuje vyzvání nebo přípravy k tanci pod lípou, v zimních tanec a zábavy v selské jizbě. Při líčení venkovských zábav tepal selskou pýchu, bujnost, svárlivost a nemotornost. Časem se stal hrdinou pověstí jako typický satirický karatel sedláků. Neidhardt byl prý podle pověsti šaškem rakouského vévody Oty Veselého a byl mu po jeho smrti r. 1334 zasazen památník do jižní zdi svatoštěpánského chrámu ve Vídni. XXIV Na rozdíl od své mocné soupeřky Rejčky, která se štědrou pomocí krále Jana a pana Jindřicha z Lipé vybudovala na Starém Brně ho- nosný klášter, pokusila se Eliška zřídit drobný klášter dominikánek, ale ani tento skrovný pokus se jí nezdařil. Jeho nezdar přiznala na smrtelném loži 11. září, žalujíc na nedbalost osob, kterým toto dílo svěřila „dosti neprozřetelně a nerozvážně“, a ponechala klášteru Zbraslavskému, aby věc napravil pomocí mnišek svého řádu. XX Královna Eliška předčasně zemřela za okolností opravdu tragic- kých. Byla úplně poražena v zápase o udržení přemyslovské panov- nické moci, byla opuštěna manželem a odloučena od všech svých dětí a nesplnila se jí ani poslední přání, svatořečení tety Anežky a vybu- dování malého kláštera dominikánek. Pan Petr doprovodil skon milované královny, které byl po celý život tak věrně oddán, vroucím a mocně působícím žalozpěvem, ale podle Novotného se zdá (úv. XXVIII.) pochybné, zda byl při její smrti a na jejím pohřbu, protože o tom mluví hodně neosobně. „A sotva lze (mimo nemoc) nalézti jiný důvod, který by ho od účas- tenství byl mohl zdržeti.“ Marta a Marie byly sestry Lazara z Bethanie, o nichž se vypráví v evangeliu Janově, kap. 11 a 12. — O Juditě a Esteře viz pozn. k I. kn., kap. XC. O Janových složitých diplomatických jednáních v r. 1330 srv. ČD II, 2, str. 487—495. Spojenému přičinění Janovu a Balduinovu se podařilo, že na schůzce v Hagenavě 6. srpna byla sjednána do- hoda habsburských bratří s Ludvíkem Bavorem. Habsburkové uznali císařskou důstojnost a výhradní královské právo Ludvíkovo a přijali od něho zajištění všech svých říšských lén. Obě strany při-
Strana 497
znaly, že tato jejich konečná dohoda, která znamenala skutečný konec více než patnáctiletého boje, byla sjednána především diplo- matickým úsilím krále Jana (Reg. III, č. 1674). Zpráva o tom vzbudila u papeže veliký hněv proti Janovi, stup- ňovaný také tím, že se král Jan snažil navázat přímý styk s ghibelliny a jednal zejména s Azzem Viscontim v Miláně, kam vyslal v srpnu i své zástupce; Jan XXII. ho také vášnivě vyslovil ve svém listě z 21. září. Vytýká mu nevděk za všechna dobrodiní, která papežská stolice prokázala jeho rodu, když nyní převedl Otu na stranu Lud- víkovu a pokouší se získat i milánského Azza Viscontiho. Proto mu nedá dispens pro sňatek jeho dcery Jitky s Otou Habsburským, který prý se stal Janovým přičiněním Ludvíkovým „námezdní- kem“. Tento ostrý list nezastihl už krále Jana v Porýní, nýbrž se dostal do jeho rukou až v říjnu v jižním Tyrolsku, kam se Jan vypravil zajížďkou přes Řezno a Bavorsko hned 7. srpna z Hagenavy. Měl tam totiž konečně vyřídit jednání o sňatku svého syna Jana Jindři- cha s dědičkou Jindřicha Korutanského, který přes všechny záruky, dané před dvěma lety r. 1328 (srv. výše pozn. ke kn. II, kap. XIX), nedostal z peněžních slibů krále Jana ani groš. A tak byla zpečetěna 16. září 1330 v Innsbrucku nová dohoda, podle které měl Jan složit v Řezně o příštích vánocích 5000 hřiven, o sv. Michalu následují- cích tří let po 10 000 hřivnách a zbývajících 5000 konečně r. 1334. Ještě téhož dne byl slaven sňatek devítiletého Jana Jindřicha s dva- náctiletou Markétou a 18. září zapsal jí král Jan jako jitřní dar 5000 kop pražských grošů na důchodech moravského majetku Bzence. Markéta zůstávala dědičkou říšských lén a Jan Jindřich měl asi na tom zaručený podíl a král Jan měl v případě předčasné smrti Jindřicha Korutanského převzít poručenskou vládu nad jeho korutansko-tyrolskými zeměmi. Potvrzuje to i zpráva naší kroniky, že král Jan přijímal holdy jednotlivých stavů a měst těchto zemí jako budoucích poddaných svého syna. Na počátku října zajel král Jan do Tridentu a přes dva měsíce tam vyjednával se zástupci italských měst a signorií. Tam ho za- stihl káravý papežský dopis, vyzývající ho, aby upustil od spole- čenství s císařem a od zasahování do věcí italských. Tam také dostal zprávu o smrti své manželky Elišky, kterou naposled viděl v červnu 1329 při své letmé návštěvě v Praze. Zachoval obřadně smutek a zádušní mši v Tridentu sloužil kronikář Jan, opat z Vik- tringu. Ale ještě po smrti posloužila Eliška svým jménem a pečetí jeho politickým zájmům. Dne 1. října (dva dny po její smrti) byla sepsána jejím jménem listina a zpečetěna její pečetí (Reg. III, č. 1706), v které projevuje souhlas s přenesením všech panovnických práv v Pomořanech na řád německých rytířů (srv. ČD II, 2, str. 502, pozn. č. 1). Jan také po poslech slíbil do Prahy, že se ještě do vánoc vrátí do Čech, ale slovu nedostál, protože byl zachvácen novým a smě- lým dobrodružstvím, pokusem vytvořit v Itálii lucemburskou sig- norii. O tom srv. níže pozn. ke kap. XXVII. XXVII Literatura o Janově italském dobrodružství je uvedena v ČD II, 2, str. 505, pozn. č. 1. Celý tento pokus o vybudování lucemburské signorie v Itálii, při němž král Jan naplno rozvinul svou přímo ne-
znaly, že tato jejich konečná dohoda, která znamenala skutečný konec více než patnáctiletého boje, byla sjednána především diplo- matickým úsilím krále Jana (Reg. III, č. 1674). Zpráva o tom vzbudila u papeže veliký hněv proti Janovi, stup- ňovaný také tím, že se král Jan snažil navázat přímý styk s ghibelliny a jednal zejména s Azzem Viscontim v Miláně, kam vyslal v srpnu i své zástupce; Jan XXII. ho také vášnivě vyslovil ve svém listě z 21. září. Vytýká mu nevděk za všechna dobrodiní, která papežská stolice prokázala jeho rodu, když nyní převedl Otu na stranu Lud- víkovu a pokouší se získat i milánského Azza Viscontiho. Proto mu nedá dispens pro sňatek jeho dcery Jitky s Otou Habsburským, který prý se stal Janovým přičiněním Ludvíkovým „námezdní- kem“. Tento ostrý list nezastihl už krále Jana v Porýní, nýbrž se dostal do jeho rukou až v říjnu v jižním Tyrolsku, kam se Jan vypravil zajížďkou přes Řezno a Bavorsko hned 7. srpna z Hagenavy. Měl tam totiž konečně vyřídit jednání o sňatku svého syna Jana Jindři- cha s dědičkou Jindřicha Korutanského, který přes všechny záruky, dané před dvěma lety r. 1328 (srv. výše pozn. ke kn. II, kap. XIX), nedostal z peněžních slibů krále Jana ani groš. A tak byla zpečetěna 16. září 1330 v Innsbrucku nová dohoda, podle které měl Jan složit v Řezně o příštích vánocích 5000 hřiven, o sv. Michalu následují- cích tří let po 10 000 hřivnách a zbývajících 5000 konečně r. 1334. Ještě téhož dne byl slaven sňatek devítiletého Jana Jindřicha s dva- náctiletou Markétou a 18. září zapsal jí král Jan jako jitřní dar 5000 kop pražských grošů na důchodech moravského majetku Bzence. Markéta zůstávala dědičkou říšských lén a Jan Jindřich měl asi na tom zaručený podíl a král Jan měl v případě předčasné smrti Jindřicha Korutanského převzít poručenskou vládu nad jeho korutansko-tyrolskými zeměmi. Potvrzuje to i zpráva naší kroniky, že král Jan přijímal holdy jednotlivých stavů a měst těchto zemí jako budoucích poddaných svého syna. Na počátku října zajel král Jan do Tridentu a přes dva měsíce tam vyjednával se zástupci italských měst a signorií. Tam ho za- stihl káravý papežský dopis, vyzývající ho, aby upustil od spole- čenství s císařem a od zasahování do věcí italských. Tam také dostal zprávu o smrti své manželky Elišky, kterou naposled viděl v červnu 1329 při své letmé návštěvě v Praze. Zachoval obřadně smutek a zádušní mši v Tridentu sloužil kronikář Jan, opat z Vik- tringu. Ale ještě po smrti posloužila Eliška svým jménem a pečetí jeho politickým zájmům. Dne 1. října (dva dny po její smrti) byla sepsána jejím jménem listina a zpečetěna její pečetí (Reg. III, č. 1706), v které projevuje souhlas s přenesením všech panovnických práv v Pomořanech na řád německých rytířů (srv. ČD II, 2, str. 502, pozn. č. 1). Jan také po poslech slíbil do Prahy, že se ještě do vánoc vrátí do Čech, ale slovu nedostál, protože byl zachvácen novým a smě- lým dobrodružstvím, pokusem vytvořit v Itálii lucemburskou sig- norii. O tom srv. níže pozn. ke kap. XXVII. XXVII Literatura o Janově italském dobrodružství je uvedena v ČD II, 2, str. 505, pozn. č. 1. Celý tento pokus o vybudování lucemburské signorie v Itálii, při němž král Jan naplno rozvinul svou přímo ne-
Strana 498
uvěřitelnou diplomatickou pružnost a obratnost, ale také prohna- nost, mazanost a otrlost a který nakonec přece jen prohrál, je po- drobně rozebrán v ČD II, 2, str. 486—487, 503—530, 539—571; a II, 3, str. 20—27. Asi v pozůstalosti J. Šusty zůstala (v rukopise) dvousvazková obsáhlá monografie K. Goláně „Pokus Jana Lucem- burského o signorii v Itálii“, o jejímž bohatém listinném mate- riálu dosud neznámém nebo jen zčásti známém se Šusta pochvalně zmiňuje v ČD II, 2, str. 505, pozn. č. 1. Stručný přehled těchto složitých a rušných událostí je tento: ještě před koncem r. 1329 rozhodl se král Jan zaměnit dobrodružnou vý- pravu do Španělska k osvobození Granady za tažení do Itálie, patrně po předchozím jednání s císařem; od počátku r. 1330 usilovně sháněl na to peníze a v březnu prodal řádu německých rytířů za 4800 kop pražských grošů polovinu země Dobřínské v Polsku, kterou získal minulého roku (srv. ČD II, 2, str. 484 i pozn. č. I). Ale už před tím v srpnu 1329 vypravil poselství do Milána k Azzovi Viscontimu a jednal s ním o schůzce, která by připravila novou italskou jízdu císařovu. Azzo Visconti však přešel na stranu papežo- vu a prozrazoval mu Janovo jednání. Pobyt Janův v Tridentu vzbudil velikou pozornost v Itálii a dne 8. listopadu přišlo do Tri- dentu poselstvo Brescijských závazně nabídnout českému králi panství nad městem a jeho územím; král nabídku přijal a poslal městu, ohroženému veronským pánem Mastinem della Scala, ry- tířskou četu a důrazně žádal Mastina, aby přestal útočit na Brescii, která se dala do jeho ochrany, a aby vyklidil její zabrané území. Jeho počínání vzbudilo značné rozrušení, protože jako spojenec císařův přejal signorii nad guelfským městem. Jan XXII. poslal hned do Itálie listy, v kterých popíral, že by měl nějakou účast na Janově jednání. Ale také císař Ludvík naprosto nedbal vděčnosti, kterou byl Janovi zavázán za všecku poskytnutou pomoc, a uzavřel 26. listopadu tajnou smlouvu s Habsburky, namířenou proti lu- cemburským dědickým nárokům v Korutanech a Tyrolsku. Jan proto zajel počátkem prosince do Innsbrucku, aby tam rozmnožil svou brannou hotovost a získal peníze a také aby se sešel s císařem Ludvíkem, který tam přijel z Augsburku v průvodu svého zetě Fridricha Míšeňského a pobýval tam ve dnech 11.—14. prosince. Jejich hovory byly neupřímné a vyhýbavé, ale přesto se Jan vrátil do Tridentu a odtamtud ohlásil hornoitalským městům a signorům svůj brzký příchod do Brescie a zval je na společnou schůzku. Do Brescie přijel poslední den v r. 1330 v průvodu svých porýn- ských družiníků a Vlacha Simona Filippi de'Reali, kdysi komorního úředníka Jindřicha VII., a byl tam nadšeně uvítán. Ale radost Bres- cijských byla brzo trochu zkalena, když král podle dohody s veron- skými Scaligery dovolil vypuzeným ghibellinům návrat do města a když v peněžní tísni uzavíral půjčky na zástavy brescijských ma- jetků. Do Brescie se sjížděli přední činitelé a politikové z měst obou stran, ghibellinské i guelfské, aby vyzvěděli, co vlastně zamýšlí český král na italské půdě. Jan tu zase ukázal svou pružnou úhořo- vitost. Vůči ghibellinům vystupoval jako říšský vikář, opírající se o císařovu důvěru, který má hájit čest „německého“ jména, vůči guelfům poukazoval na své přátelství s papežem i s francouzským králem a na úkol vrátit církvi práva násilníky jí odňatá a chránit duchovenstvo; přitom však nejvíce zdůrazňoval, že chce, maje ná- ležitou vládní moc, dát rozervané zemi trvalý mír. Jeho dvojakou 498 499
uvěřitelnou diplomatickou pružnost a obratnost, ale také prohna- nost, mazanost a otrlost a který nakonec přece jen prohrál, je po- drobně rozebrán v ČD II, 2, str. 486—487, 503—530, 539—571; a II, 3, str. 20—27. Asi v pozůstalosti J. Šusty zůstala (v rukopise) dvousvazková obsáhlá monografie K. Goláně „Pokus Jana Lucem- burského o signorii v Itálii“, o jejímž bohatém listinném mate- riálu dosud neznámém nebo jen zčásti známém se Šusta pochvalně zmiňuje v ČD II, 2, str. 505, pozn. č. 1. Stručný přehled těchto složitých a rušných událostí je tento: ještě před koncem r. 1329 rozhodl se král Jan zaměnit dobrodružnou vý- pravu do Španělska k osvobození Granady za tažení do Itálie, patrně po předchozím jednání s císařem; od počátku r. 1330 usilovně sháněl na to peníze a v březnu prodal řádu německých rytířů za 4800 kop pražských grošů polovinu země Dobřínské v Polsku, kterou získal minulého roku (srv. ČD II, 2, str. 484 i pozn. č. I). Ale už před tím v srpnu 1329 vypravil poselství do Milána k Azzovi Viscontimu a jednal s ním o schůzce, která by připravila novou italskou jízdu císařovu. Azzo Visconti však přešel na stranu papežo- vu a prozrazoval mu Janovo jednání. Pobyt Janův v Tridentu vzbudil velikou pozornost v Itálii a dne 8. listopadu přišlo do Tri- dentu poselstvo Brescijských závazně nabídnout českému králi panství nad městem a jeho územím; král nabídku přijal a poslal městu, ohroženému veronským pánem Mastinem della Scala, ry- tířskou četu a důrazně žádal Mastina, aby přestal útočit na Brescii, která se dala do jeho ochrany, a aby vyklidil její zabrané území. Jeho počínání vzbudilo značné rozrušení, protože jako spojenec císařův přejal signorii nad guelfským městem. Jan XXII. poslal hned do Itálie listy, v kterých popíral, že by měl nějakou účast na Janově jednání. Ale také císař Ludvík naprosto nedbal vděčnosti, kterou byl Janovi zavázán za všecku poskytnutou pomoc, a uzavřel 26. listopadu tajnou smlouvu s Habsburky, namířenou proti lu- cemburským dědickým nárokům v Korutanech a Tyrolsku. Jan proto zajel počátkem prosince do Innsbrucku, aby tam rozmnožil svou brannou hotovost a získal peníze a také aby se sešel s císařem Ludvíkem, který tam přijel z Augsburku v průvodu svého zetě Fridricha Míšeňského a pobýval tam ve dnech 11.—14. prosince. Jejich hovory byly neupřímné a vyhýbavé, ale přesto se Jan vrátil do Tridentu a odtamtud ohlásil hornoitalským městům a signorům svůj brzký příchod do Brescie a zval je na společnou schůzku. Do Brescie přijel poslední den v r. 1330 v průvodu svých porýn- ských družiníků a Vlacha Simona Filippi de'Reali, kdysi komorního úředníka Jindřicha VII., a byl tam nadšeně uvítán. Ale radost Bres- cijských byla brzo trochu zkalena, když král podle dohody s veron- skými Scaligery dovolil vypuzeným ghibellinům návrat do města a když v peněžní tísni uzavíral půjčky na zástavy brescijských ma- jetků. Do Brescie se sjížděli přední činitelé a politikové z měst obou stran, ghibellinské i guelfské, aby vyzvěděli, co vlastně zamýšlí český král na italské půdě. Jan tu zase ukázal svou pružnou úhořo- vitost. Vůči ghibellinům vystupoval jako říšský vikář, opírající se o císařovu důvěru, který má hájit čest „německého“ jména, vůči guelfům poukazoval na své přátelství s papežem i s francouzským králem a na úkol vrátit církvi práva násilníky jí odňatá a chránit duchovenstvo; přitom však nejvíce zdůrazňoval, že chce, maje ná- ležitou vládní moc, dát rozervané zemi trvalý mír. Jeho dvojakou 498 499
Strana 499
hru dobře vystihl souvěký parmský kronikář, který napsal, že král Jan přicházel jako budoucí král Lombardie „za církev i za říši i za krále francouzského a s jejich souhlasem a svolením... a že se titu- loval ,král usmiřující, syn církve a říšský vikář““ (ČD II, 2, str. 512, pozn. č. 2). Přitom neměl zplnomocnění ani od Ludvíka, ani od papeže, kteří oba hleděli na jeho počínání s podivením a překvapením. Za měsíc od jeho vjezdu do Brescie uznala ho větší část Lombardie za svého vrchního pána. Ještě před koncem ledna zajel do Cremony, přijal pod svou moc Modenu a Reggio a 1. března vtáhl jeho maršál Simone Filippi de'Reali do Luccy, kterou do 25. února obléhali Florentané. Král zatím přijel téměř nepozorovaně a neokázale do Parmy, kterou vlastnil papež a na kterou měl zálusk i francouzský král, ale lid ho přivítal s nadšením a dne 5. března mu odevzdala veliká obec signorii. Ve všech městech, která přijal pod svou moc, hleděl uklidnit lid, ale přitom tam ponechával na rozhodujících místech správy vůdčí rody a užíval jejich peněžní pomoci. Proto také florentský kronikář Villani, mluvčí guelfských boháčů, nazývá ho „Čecháč- kem, chudým na peníze a žádostivým panství“ (ČD II, 2, str. 518, pozn. č. 2). Vedle měst, která uvádí naše kronika, uznaly jeho svrchovanou moc i Milán, Mantova, Vercelli, Bobbio. Zatím Jan XXII. zaujímal k Janovu podniku vyčkávací stanovisko a nedal ani určité pokyny svému legátovi Bertrandovi du Pojetovi. Ten se sešel s Janem na schůzce v Castelfranco, doprovázen zástup- ci rozličných guelfských měst z Romagne, Toskány a Marky Ankon- ské; s králem Janem pak byli mimo přední osobnosti jeho měst zá- stupce krále Roberta Neapolského, Ludvík Savojský, tchán Azza Viscontiho, Theodor Montferratský a jiné osobnosti. Navečer odjeli král s legátem do blízkého Piumaccia a jednali tam spolu po celý následující den. Na čem se dohodli, o tom není přesnějších zpráv; rozešli se s přátelským políbením. Při návratu z Piumaccia pobyl král Jan několik dní v Modeně, kde přijal 23. dubna dědič- nou signorii a urovnal poměry, a podobně učinil i v Reggiu, odkud se vrátil 24. dubna do Parmy. Tam se setkal se svým ještě ne patnác- tiletým synem Karlem, který ho tam čekal od 15. dubna. Jeho vstup na italskou půdu nebyl nijak příznivý. V Pavii totiž byl učiněn pokus otrávit ho a někteří z jeho průvodců otravě podlehli, např. jeho hofmistr Jan z Bergu, jeho stolník (trukses) Šimon z Keilu a pan Jan z Hochenringenu. Parmu opustil Jan 2. června, když předtím vybral od rozličných signorií mnoho peněz, a zanechal syna, vlastně ještě chlapce, uprostřed víru složitých a neklidných italských poměrů. Král Jan byl nucen zajet do Německa, protože císař Ludvík byl znepokojen jeho jednáním a snažil se proti němu popudit i habsbur- ského Otu, kterého jmenoval říšským vikářem, i uherského krále. Proto se s ním Jan sešel před koncem července 1331 v Řezně, kam za ním dojížděla i poselstva z Čech; konečný výsledek jejich po- rad byl pro něho zatím příznivý. Císař uznal Janovo samovolně vy- tvořené panství v Itálii tak, že devět měst: Milán, Bergamo, No- varu, Paviu, Cremonu, Parmu, Modenu, Reggio a Bobbio podržel český král jako říšskou zástavu, kterou by byl povinen vydat po splacení 120 000 zlatých, kdyby Ludvík najednou složil ty peníze v Tridentě; Brescii a Luccu přiznal císař králi a jeho potomkům jako dědičná říšská léna. Do této dohody nebyla zahrnuta Janova
hru dobře vystihl souvěký parmský kronikář, který napsal, že král Jan přicházel jako budoucí král Lombardie „za církev i za říši i za krále francouzského a s jejich souhlasem a svolením... a že se titu- loval ,král usmiřující, syn církve a říšský vikář““ (ČD II, 2, str. 512, pozn. č. 2). Přitom neměl zplnomocnění ani od Ludvíka, ani od papeže, kteří oba hleděli na jeho počínání s podivením a překvapením. Za měsíc od jeho vjezdu do Brescie uznala ho větší část Lombardie za svého vrchního pána. Ještě před koncem ledna zajel do Cremony, přijal pod svou moc Modenu a Reggio a 1. března vtáhl jeho maršál Simone Filippi de'Reali do Luccy, kterou do 25. února obléhali Florentané. Král zatím přijel téměř nepozorovaně a neokázale do Parmy, kterou vlastnil papež a na kterou měl zálusk i francouzský král, ale lid ho přivítal s nadšením a dne 5. března mu odevzdala veliká obec signorii. Ve všech městech, která přijal pod svou moc, hleděl uklidnit lid, ale přitom tam ponechával na rozhodujících místech správy vůdčí rody a užíval jejich peněžní pomoci. Proto také florentský kronikář Villani, mluvčí guelfských boháčů, nazývá ho „Čecháč- kem, chudým na peníze a žádostivým panství“ (ČD II, 2, str. 518, pozn. č. 2). Vedle měst, která uvádí naše kronika, uznaly jeho svrchovanou moc i Milán, Mantova, Vercelli, Bobbio. Zatím Jan XXII. zaujímal k Janovu podniku vyčkávací stanovisko a nedal ani určité pokyny svému legátovi Bertrandovi du Pojetovi. Ten se sešel s Janem na schůzce v Castelfranco, doprovázen zástup- ci rozličných guelfských měst z Romagne, Toskány a Marky Ankon- ské; s králem Janem pak byli mimo přední osobnosti jeho měst zá- stupce krále Roberta Neapolského, Ludvík Savojský, tchán Azza Viscontiho, Theodor Montferratský a jiné osobnosti. Navečer odjeli král s legátem do blízkého Piumaccia a jednali tam spolu po celý následující den. Na čem se dohodli, o tom není přesnějších zpráv; rozešli se s přátelským políbením. Při návratu z Piumaccia pobyl král Jan několik dní v Modeně, kde přijal 23. dubna dědič- nou signorii a urovnal poměry, a podobně učinil i v Reggiu, odkud se vrátil 24. dubna do Parmy. Tam se setkal se svým ještě ne patnác- tiletým synem Karlem, který ho tam čekal od 15. dubna. Jeho vstup na italskou půdu nebyl nijak příznivý. V Pavii totiž byl učiněn pokus otrávit ho a někteří z jeho průvodců otravě podlehli, např. jeho hofmistr Jan z Bergu, jeho stolník (trukses) Šimon z Keilu a pan Jan z Hochenringenu. Parmu opustil Jan 2. června, když předtím vybral od rozličných signorií mnoho peněz, a zanechal syna, vlastně ještě chlapce, uprostřed víru složitých a neklidných italských poměrů. Král Jan byl nucen zajet do Německa, protože císař Ludvík byl znepokojen jeho jednáním a snažil se proti němu popudit i habsbur- ského Otu, kterého jmenoval říšským vikářem, i uherského krále. Proto se s ním Jan sešel před koncem července 1331 v Řezně, kam za ním dojížděla i poselstva z Čech; konečný výsledek jejich po- rad byl pro něho zatím příznivý. Císař uznal Janovo samovolně vy- tvořené panství v Itálii tak, že devět měst: Milán, Bergamo, No- varu, Paviu, Cremonu, Parmu, Modenu, Reggio a Bobbio podržel český král jako říšskou zástavu, kterou by byl povinen vydat po splacení 120 000 zlatých, kdyby Ludvík najednou složil ty peníze v Tridentě; Brescii a Luccu přiznal císař králi a jeho potomkům jako dědičná říšská léna. Do této dohody nebyla zahrnuta Janova
Strana 500
vrchní moc nad veronskými Scaligery a mantovskými Gonzagy, předními členy ghibellinů, a také se v listinách nemluví o Comu a Vercelli jako o územích podléhajících moci Janově (srv. ČD II, str. 529, pozn. č. 2). Mimo to si navzájem slíbili pomoc pro území, která měli v Lombardii a Toskáně. Tím, že přijal od císaře jako říšské državy i Parmu, Modenu a Reggio, velmi ustupoval od zá- vazků, které sliboval převzít při jednání s papežem a jeho legátem, ale ve své hazardnosti byl rád, že vyvázl z tísně, a doufal, že se jeho úhořovitosti podaří věc nějak urovnat i s kurií i s francouzským králem. Po řezenské schůzce pospíchal král Jan do Francie, ale přece musel vyřídit některé věci království, v kterém nebyl už přes dva roky. Proto když nemohl všechno splnit v Řezně, povolal přední české osobnosti do Domažlic, kam přijela i některá říšská knížata i slezští Piastovci. Po těžkých jednáních a se značnými ústupky se mu podařilo získat povolení k vybírání nové obecné berně (srv. ČD II, 2, str. 532n., a II, 3, str. 132—136). Když se ukázalo, že zpráva o útoku uherského krále a Oty Habs- burského na Moravu je nepravdivá, poslal ke Karlovi Robertovi slavnostní posly s žádostí o osobní schůzku. Ale zatím než přišla odpověď, rozhodl se zajet do Slezska, o čemž se vypráví v následující kapitole. 500 501 XXVIII Dne 11. ledna 1331 zemřel v Hlohově vévoda Přemek, který odká- zal svůj úděl manželce Konstancii a jeho ochranu svěřil jejímu bratrovi Boleslavovi II. Svídnickému. Ale proti tomu se stavěli jeho bratři Konrád Olešnický, Jindřich Zahaňský a Jan Stinavský, kteří byli many českého krále a činili si nároky aspoň na část toho dě- dictví. Do těchto sporů zasáhl Jan, jak líčí naše kronika; bratry odškodnil peněžně a Hlohovsko přivtělil přímo k české koruně a ustanovil tam správcem pana Hynka z Dubé. Tehdy také podnikl ukvapený nájezd do Velkopolska, který byl v souvislosti se zápasem německých křižáků s Lokietkem. Ti za- útočili v létě 1331 na Lokietka, vypálili Hnězdno a dostali se před Kališ. Potom se jejich vojsko rozdělilo; jedna jeho část se srazila 27. září v Plowcze poblíž Brestu Kujavského s polskou přesilou a prohrávala, až jí druhá část přišla v poslední chvíli na pomoc. Boj zůstal nerozhodnut, ale předčasně ukončil tažení. Podle pramenů řádu i pozdější tradice zavinil prý neúspěch této bitvy zčásti král Jan, který slíbil vpadnout do nepřátelských zad, ale příliš se opozdil. Jan však nepomýšlel na samostatnou výpravu na pomoc řádu, a te- prve když už se v září dostal do Slezska, rozhodl se zúčastnit boje řádu proti Lokietkovi. Přišel však pozdě, a když se dostal okolo 5. října k Poznani, začal ji obléhat, ale po šesti dnech se kvapně vrátil do Slezska (srv. ČD II, 2 str. 535 i pozn. č. 1, a str. 536). Důvodem snad byla nutnost čelit nebezpečí z jihu, které ohro- žovalo Moravu. Když byl koncem října v Podivíně (Kostele) po- blíž Břeclavi, nevědělo se ještě, zda dojde k jeho schůzce s Karlem Robertem (viz výše). Šusta (ČD II, str. 536, pozn. č. 2) proti Pa- lackému a kronikářům soudí, že se tato schůzka nekonala, protože se o ní pan Petr vůbec nezmiňuje. Zato Jan rychle sháněl vojenské posily proti očekávanému útoku Oty Habsburského, který překročil se značným vojskem Dunaj
vrchní moc nad veronskými Scaligery a mantovskými Gonzagy, předními členy ghibellinů, a také se v listinách nemluví o Comu a Vercelli jako o územích podléhajících moci Janově (srv. ČD II, str. 529, pozn. č. 2). Mimo to si navzájem slíbili pomoc pro území, která měli v Lombardii a Toskáně. Tím, že přijal od císaře jako říšské državy i Parmu, Modenu a Reggio, velmi ustupoval od zá- vazků, které sliboval převzít při jednání s papežem a jeho legátem, ale ve své hazardnosti byl rád, že vyvázl z tísně, a doufal, že se jeho úhořovitosti podaří věc nějak urovnat i s kurií i s francouzským králem. Po řezenské schůzce pospíchal král Jan do Francie, ale přece musel vyřídit některé věci království, v kterém nebyl už přes dva roky. Proto když nemohl všechno splnit v Řezně, povolal přední české osobnosti do Domažlic, kam přijela i některá říšská knížata i slezští Piastovci. Po těžkých jednáních a se značnými ústupky se mu podařilo získat povolení k vybírání nové obecné berně (srv. ČD II, 2, str. 532n., a II, 3, str. 132—136). Když se ukázalo, že zpráva o útoku uherského krále a Oty Habs- burského na Moravu je nepravdivá, poslal ke Karlovi Robertovi slavnostní posly s žádostí o osobní schůzku. Ale zatím než přišla odpověď, rozhodl se zajet do Slezska, o čemž se vypráví v následující kapitole. 500 501 XXVIII Dne 11. ledna 1331 zemřel v Hlohově vévoda Přemek, který odká- zal svůj úděl manželce Konstancii a jeho ochranu svěřil jejímu bratrovi Boleslavovi II. Svídnickému. Ale proti tomu se stavěli jeho bratři Konrád Olešnický, Jindřich Zahaňský a Jan Stinavský, kteří byli many českého krále a činili si nároky aspoň na část toho dě- dictví. Do těchto sporů zasáhl Jan, jak líčí naše kronika; bratry odškodnil peněžně a Hlohovsko přivtělil přímo k české koruně a ustanovil tam správcem pana Hynka z Dubé. Tehdy také podnikl ukvapený nájezd do Velkopolska, který byl v souvislosti se zápasem německých křižáků s Lokietkem. Ti za- útočili v létě 1331 na Lokietka, vypálili Hnězdno a dostali se před Kališ. Potom se jejich vojsko rozdělilo; jedna jeho část se srazila 27. září v Plowcze poblíž Brestu Kujavského s polskou přesilou a prohrávala, až jí druhá část přišla v poslední chvíli na pomoc. Boj zůstal nerozhodnut, ale předčasně ukončil tažení. Podle pramenů řádu i pozdější tradice zavinil prý neúspěch této bitvy zčásti král Jan, který slíbil vpadnout do nepřátelských zad, ale příliš se opozdil. Jan však nepomýšlel na samostatnou výpravu na pomoc řádu, a te- prve když už se v září dostal do Slezska, rozhodl se zúčastnit boje řádu proti Lokietkovi. Přišel však pozdě, a když se dostal okolo 5. října k Poznani, začal ji obléhat, ale po šesti dnech se kvapně vrátil do Slezska (srv. ČD II, 2 str. 535 i pozn. č. 1, a str. 536). Důvodem snad byla nutnost čelit nebezpečí z jihu, které ohro- žovalo Moravu. Když byl koncem října v Podivíně (Kostele) po- blíž Břeclavi, nevědělo se ještě, zda dojde k jeho schůzce s Karlem Robertem (viz výše). Šusta (ČD II, str. 536, pozn. č. 2) proti Pa- lackému a kronikářům soudí, že se tato schůzka nekonala, protože se o ní pan Petr vůbec nezmiňuje. Zato Jan rychle sháněl vojenské posily proti očekávanému útoku Oty Habsburského, který překročil se značným vojskem Dunaj
Strana 501
u Klosterneuburgu a očekával tam také pomocný sbor z Uher. Svědčí o tom list králův v této kapitole. Ale spojená vojska rakouská nedovedla využít své přesily a přitáhla přes Lavu teprve po 20. lis- topadu. Jan před nimi ustoupil s většinou vojska na Moravu a za- nechal jen dostatečné posádky v Lavě a jiných pevných místech. Spojenci vtrhli na Moravu jen na jediný den a brzy se jejich silné vojsko rozešlo, prý pro předčasné mrazy, ale také pro neshody mezi Uhry a Rakušany, a tak se tato válka skončila beze srážky a Jan mohl odjet do Francie. XXIX Za svého krátkého pobytu v Praze přijal král Jan 13. prosince ještě od vévody Boleslava Lehnického a jeho dospívajících synů Václava a Ludvíka obnovení dědičného manského slibu za všechny jejich državy, které měly připadnout českému králi, kdyby neměli vévo- dové přímých potomků. Král Jan chtěl slavit vánoce v Paříži, ale ve Frankfurtu ho zdrže- lo jednání s Ludvíkem, které zprostředkoval hlavně jeho strýc Bal- duin. Dne 19. prosince 1331 došlo k nové dohodě mezi českým králem a císařem, která ještě určitěji vymezovala Janovu moc v Itálii. Jan se zejména zavazoval, že se tam nepokusí o žádnou državu, která se hlásila pod moc císařovu, a zmocní-li se některých míst a krajů, že je přijme jako říšskou zástavu a podrží je až do splacení vynalo- ženého nákladu podle ocenění arcibiskupa Balduina a hraběte Vi- léma Holandského. Před odjezdem z Čech svěřil správu Českého království Oldři- chovi Pluhovi z Rabštejna. Ten měl už r. 1319 při odjezdu krále Jana do ciziny důležitý úřad podkomořího a zároveň držel významné purkrabství Křivoklátu, když tam byl pečlivě opatrován mladičký dědic trůnu Václav před odjezdem do Francie. V těch letech byl také královým hofmistrem a někdy kolem r. 1325 se stal nejvyšším sudím zemským, kteroužto hodnost do té doby zastával Oldřich z Říčan. Ale v druhé polovině dvacátých let převzal podkomořský úřad jiný povýšenec, bohatý pražský peněžník, Frenclín Jakubův z rodu Velfloviců; k tomuto úřadu musel mít vedle znalostí admi- nistrativních i řádné peněžní zálohy a značný osobní úvěr. Frenclín spojoval s úřadem podkomořským také zástavní držení purkrabství v Poděbradech s tamní vilikací a jiné výnosné hodnosti, byl osobně spřátelen s celým rodem mladého Jindřicha z Lipé, tehdejšího zem- ského hejtmana v Čechách, měl styky s členy nejvyššího panstva, držel vedle hradu Kunratic i jiné statky a vydržoval si rytířskou četu, kterou dával králi do vojenských služeb i mimo hranice krá- lovství. Ale jak z kruhů českých pánů, tak ze strany měšťanstva byly proti němu vzneseny těžké stížnosti, takže ho král Jan při řezen- ských poradách v červenci 1331 zbavil podkomořského úřadu, ačkoli byl u něho značně zadlužen (srv. ČD II, 3, str. 132 i pozn. č. I). Podkomořskou hodnost převzal zase pan Ondřej Pluh, jehož fi- nanční obratnost byla králi velmi vítána při shánění peněz; ten také zaujal hejtmanskou hodnost pana Jindřicha z Lipé. Z ironické po- známky Petra Žitavského vyznívá, že svěření správy království do jeho rukou bylo ponížením (srv. ČD II, 2, str. 538, a II, 3, str. 137), ačkoli jeho úloha nebyla nikterak záviděníhodná.
u Klosterneuburgu a očekával tam také pomocný sbor z Uher. Svědčí o tom list králův v této kapitole. Ale spojená vojska rakouská nedovedla využít své přesily a přitáhla přes Lavu teprve po 20. lis- topadu. Jan před nimi ustoupil s většinou vojska na Moravu a za- nechal jen dostatečné posádky v Lavě a jiných pevných místech. Spojenci vtrhli na Moravu jen na jediný den a brzy se jejich silné vojsko rozešlo, prý pro předčasné mrazy, ale také pro neshody mezi Uhry a Rakušany, a tak se tato válka skončila beze srážky a Jan mohl odjet do Francie. XXIX Za svého krátkého pobytu v Praze přijal král Jan 13. prosince ještě od vévody Boleslava Lehnického a jeho dospívajících synů Václava a Ludvíka obnovení dědičného manského slibu za všechny jejich državy, které měly připadnout českému králi, kdyby neměli vévo- dové přímých potomků. Král Jan chtěl slavit vánoce v Paříži, ale ve Frankfurtu ho zdrže- lo jednání s Ludvíkem, které zprostředkoval hlavně jeho strýc Bal- duin. Dne 19. prosince 1331 došlo k nové dohodě mezi českým králem a císařem, která ještě určitěji vymezovala Janovu moc v Itálii. Jan se zejména zavazoval, že se tam nepokusí o žádnou državu, která se hlásila pod moc císařovu, a zmocní-li se některých míst a krajů, že je přijme jako říšskou zástavu a podrží je až do splacení vynalo- ženého nákladu podle ocenění arcibiskupa Balduina a hraběte Vi- léma Holandského. Před odjezdem z Čech svěřil správu Českého království Oldři- chovi Pluhovi z Rabštejna. Ten měl už r. 1319 při odjezdu krále Jana do ciziny důležitý úřad podkomořího a zároveň držel významné purkrabství Křivoklátu, když tam byl pečlivě opatrován mladičký dědic trůnu Václav před odjezdem do Francie. V těch letech byl také královým hofmistrem a někdy kolem r. 1325 se stal nejvyšším sudím zemským, kteroužto hodnost do té doby zastával Oldřich z Říčan. Ale v druhé polovině dvacátých let převzal podkomořský úřad jiný povýšenec, bohatý pražský peněžník, Frenclín Jakubův z rodu Velfloviců; k tomuto úřadu musel mít vedle znalostí admi- nistrativních i řádné peněžní zálohy a značný osobní úvěr. Frenclín spojoval s úřadem podkomořským také zástavní držení purkrabství v Poděbradech s tamní vilikací a jiné výnosné hodnosti, byl osobně spřátelen s celým rodem mladého Jindřicha z Lipé, tehdejšího zem- ského hejtmana v Čechách, měl styky s členy nejvyššího panstva, držel vedle hradu Kunratic i jiné statky a vydržoval si rytířskou četu, kterou dával králi do vojenských služeb i mimo hranice krá- lovství. Ale jak z kruhů českých pánů, tak ze strany měšťanstva byly proti němu vzneseny těžké stížnosti, takže ho král Jan při řezen- ských poradách v červenci 1331 zbavil podkomořského úřadu, ačkoli byl u něho značně zadlužen (srv. ČD II, 3, str. 132 i pozn. č. I). Podkomořskou hodnost převzal zase pan Ondřej Pluh, jehož fi- nanční obratnost byla králi velmi vítána při shánění peněz; ten také zaujal hejtmanskou hodnost pana Jindřicha z Lipé. Z ironické po- známky Petra Žitavského vyznívá, že svěření správy království do jeho rukou bylo ponížením (srv. ČD II, 2, str. 538, a II, 3, str. 137), ačkoli jeho úloha nebyla nikterak záviděníhodná.
Strana 502
502 XXX Zatímco byl král Jan zaujat v r. 1332 nejsložitějším jednáním v říši i ve Francii, jak by zachránil své panství v Itálii; vytáhl tam v do- hodě s Ludvíkem i s papežem a s podporou francouzského krále se silnou vojenskou hotovostí na pomoc svému synovi, stále víc a víc tísněnému, podnikli nerozvážně čeští a moravští páni v čele s mla- dými pány z Lipé pustošivý útok do Rakous. Ale rakouští vévodové sebrali početnou skupinu zkušených válečníků a připravili jim 11. března u Mailberku těžkou porážku. Nepřítomný král Jan byl nucen svými prostředníky uzavřít s Habsburky 12. června nevý- hodný smír, kterým jim vydal město Lavu, Vitoraz, Eggenburg a Rabensberg, jež držel zástavně deset let, a Uhrům hrad Holíč a Braneč na levém břehu Moravy. Cestu k jednání s císařem připravil Janovi jeho strýc Balduin, který se sešel s Ludvíkem v Norimberku a uzavřel s ním 17. srpna smlouvu o pomoci proti komukoli; za to císař upustil od útoků na Štrubinu. Hned nazítří po sjednání smlouvy pospíchal český král do Norimberka a v několika málo dnech se dohodl s císařem o přá- telské úpravě vzájemných vztahů. Jeho nejmladší dcera Anna se měla stát manželkou nejstaršího Ludvíkova syna, braniborského markraběte (srv. ČD II, 2, str. 551 i pozn. č. 2, 3, 4, a str. 552 až 553). 503 XXX Jednání mezi Janem a Ludvíkem skončilo o několik dní později v Pasově, když Jan mezitím nakrátko navštívil svou dceru Markétu v Landshutu. Tam byly dojednány smírné úmluvy dolnobavor- ských vévodů a přišli tam i rakouští vévodové, aby osobním setká- ním s českým králem dotvrdili červencovou dohodu (viz výše pozn. ke kap. XX). Ovšem listiny o smlouvách jak s Habsburky, tak s uherským králem byly zpečetěny až po nějaké době, když už Jan pobýval dlouho na západě, mezi 23. listopadem a 6. prosincem ve Vídni a ve Stoličném Vyšehradě, Reg. III, č. 1961—1965 (srv. ČD II, 2, str. 553). Z Pasova si král odskočil na týden do Prahy tak jako vždy pro peníze; jaké byly „nové způsoby vydírání“, kterými pan Pluh opa- třoval králi peníze, o tom se kronikář podrobněji nezmiňuje; jistě to zas odnesly kláštery, ale tehdy také vrcholilo rozebrání všech královských majetků, a to nejen hradů s vesnicemi, nýbrž i králov- ských měst v zástavu pánům a jiným královým věřitelům. Dceru Jitku, která se provdala 28. července (tak datuje Šusta ČD II, 2, str. 544, pozn. č. 2 proti datu 6. srpna, které uvádí náš kronikář) v Melunu za prince Jana, vévodu Normandie a následníka trůnu, mladšího o čtyři léta, vyvěnil král Jan neobvykle vysoko, 120 000 zlatých, splatných v šesti letech, a mimoto se zavázal po- máhat francouzskému králi v případných bojích v Champagni, Vermandois a Amiensku s 400, jinde s 300 rytíři (Reg. III, č. 1867). Účast při rytířské slavnosti v Paříži byla Janovi jen záminkou k rych- lé cestě do Francie, hlavním důvodem bylo naléhavé jednání s fran- couzským králem i papežem o poměrech v Itálii, kde se postavení prince Karla valem zhoršovalo.
502 XXX Zatímco byl král Jan zaujat v r. 1332 nejsložitějším jednáním v říši i ve Francii, jak by zachránil své panství v Itálii; vytáhl tam v do- hodě s Ludvíkem i s papežem a s podporou francouzského krále se silnou vojenskou hotovostí na pomoc svému synovi, stále víc a víc tísněnému, podnikli nerozvážně čeští a moravští páni v čele s mla- dými pány z Lipé pustošivý útok do Rakous. Ale rakouští vévodové sebrali početnou skupinu zkušených válečníků a připravili jim 11. března u Mailberku těžkou porážku. Nepřítomný král Jan byl nucen svými prostředníky uzavřít s Habsburky 12. června nevý- hodný smír, kterým jim vydal město Lavu, Vitoraz, Eggenburg a Rabensberg, jež držel zástavně deset let, a Uhrům hrad Holíč a Braneč na levém břehu Moravy. Cestu k jednání s císařem připravil Janovi jeho strýc Balduin, který se sešel s Ludvíkem v Norimberku a uzavřel s ním 17. srpna smlouvu o pomoci proti komukoli; za to císař upustil od útoků na Štrubinu. Hned nazítří po sjednání smlouvy pospíchal český král do Norimberka a v několika málo dnech se dohodl s císařem o přá- telské úpravě vzájemných vztahů. Jeho nejmladší dcera Anna se měla stát manželkou nejstaršího Ludvíkova syna, braniborského markraběte (srv. ČD II, 2, str. 551 i pozn. č. 2, 3, 4, a str. 552 až 553). 503 XXX Jednání mezi Janem a Ludvíkem skončilo o několik dní později v Pasově, když Jan mezitím nakrátko navštívil svou dceru Markétu v Landshutu. Tam byly dojednány smírné úmluvy dolnobavor- ských vévodů a přišli tam i rakouští vévodové, aby osobním setká- ním s českým králem dotvrdili červencovou dohodu (viz výše pozn. ke kap. XX). Ovšem listiny o smlouvách jak s Habsburky, tak s uherským králem byly zpečetěny až po nějaké době, když už Jan pobýval dlouho na západě, mezi 23. listopadem a 6. prosincem ve Vídni a ve Stoličném Vyšehradě, Reg. III, č. 1961—1965 (srv. ČD II, 2, str. 553). Z Pasova si král odskočil na týden do Prahy tak jako vždy pro peníze; jaké byly „nové způsoby vydírání“, kterými pan Pluh opa- třoval králi peníze, o tom se kronikář podrobněji nezmiňuje; jistě to zas odnesly kláštery, ale tehdy také vrcholilo rozebrání všech královských majetků, a to nejen hradů s vesnicemi, nýbrž i králov- ských měst v zástavu pánům a jiným královým věřitelům. Dceru Jitku, která se provdala 28. července (tak datuje Šusta ČD II, 2, str. 544, pozn. č. 2 proti datu 6. srpna, které uvádí náš kronikář) v Melunu za prince Jana, vévodu Normandie a následníka trůnu, mladšího o čtyři léta, vyvěnil král Jan neobvykle vysoko, 120 000 zlatých, splatných v šesti letech, a mimoto se zavázal po- máhat francouzskému králi v případných bojích v Champagni, Vermandois a Amiensku s 400, jinde s 300 rytíři (Reg. III, č. 1867). Účast při rytířské slavnosti v Paříži byla Janovi jen záminkou k rych- lé cestě do Francie, hlavním důvodem bylo naléhavé jednání s fran- couzským králem i papežem o poměrech v Itálii, kde se postavení prince Karla valem zhoršovalo.
Strana 503
XXXII Papežské povolení k návštěvě Avignonu získal král Jan prostřed- nictvím francouzského dvora. Po dlouhém jednání došli asi k tako- véto dohodě. Papež svoloval dát Janovi v léno území Parmy, Reggia a Modeny a neměl námitek proti Janovým signoriím v Lombardii. Král se měl také zavázat, že nepřijme v Itálii bez papežova souhlasu další signorie a že postoupí kurii město Luccu za odškodné za svá vydání v něm učiněná. Zároveň měl vyrovnat své případné spory s neapolským králem, jakož i s Florencií, milánskými Viscontii a ostatními guelfskými protivníky za papežova prostřednictví do 29. září 1333. Ovšem papež si položil dvojí podmínku: dokud nebude císař Ludvík smířen s církví, nemá ho Jan podporovat, nýbrž mu má odepřít lenní poslušnost a naopak pomáhat papeži proti němu. A druhá podmínka byla, že o těchto ujednáních má být zpraven francouzský král Filip VI. Podrobnosti o tom viz v ČD II, 2, str. 557—559. Zatím prožíval králevic Karel v Itálii horké chvíle (srv. ČD II, str. 547—550, 559—561, i II, 3, str. 21). Otec mu zanechal menší houfec cizích žoldnéřů, pro které musel shánět žold v městech, jež už byla Janovými požadavky vyčerpána a také dosti zklamána v na- ději na požehnání české signorie. Několik měsíců po Janově odchodu byl kromě drobné války mezi Florencií a Luccou jakýs takýs klid, ale pod pokojným povrchem vznikaly proudy, směřující k odstranění českého panství. Podněcovali je veronský Mastino della Scala, mi- lánský Azzo Visconti, v Mantově Gonzagové a ve Ferraře Estenští; ti všichni čekali na příležitost zmocnit se sousedních měst, jež vzal český král pod svou ochranu. A tak vypukla 15. června 1332 po- vstání části guelfských měšťanů v Brescii spojených s Mastinem della Scala; s pomocí houfce veronských žoldnéřů lstivě vpuštěných do města byla česká posádka zahnána do horní pevnůstky nedávno vystavěné a tam po týdny obléhána a ghibellini v městě byli krutě povražděni. Karla opustil i jeho hlavní italský rádce Ludvík Savojský, ne bez podezření, že se dohodl se svým zetěm Azzem Viscontim, a v Itálii se počala tvořit protičeská liga, která se také obracela proti papež- skému legátovi. Azzo Visconti se zmocnil 20. září českého Bergama a o dva dny později ovládl důležitý opevněný přechod přes Addu u Pizzighettone. V říjnu oblehla lombardská liga Modenu, když měl Karel většinu své spolehlivé hotovosti u Luccy v boji s Florentany. A zatímco král Jan sbíral ve Francii válečnou pomoc pro syna, byly sice útoky spojeného vojska Scalů, Viscontiů, Gonzagů a Estenů na Modenu dne 27. října zastaveny, ale spojenci se snažili zmocnit se blízké pevnosti San Felice; její posádka se s nimi dohodla, nepřijde-li jí do měsíce pomoc, že se vzdá. A tehdy se Karlovi v Parmě podařilo sehnat od sousedních měst tolik podpory, že se vypravil krátce před vypršením stanovené lhůty s 1200 jezdci a 6000 pěšáků přes Reggio k Modeně a utkal se tam 25. listopadu v den svaté Kateřiny s nepřátelským vojskem asi stejně silným, přičemž nečekal ani na pomoc nabízenou od papež- ského legáta, který mu daroval skvělého válečného koně. Před bitvou pasoval českého králevice francouzský hrabě San- cerre na rytíře. Mimoto bylo asi na 200 rytířů opásáno rytířským
XXXII Papežské povolení k návštěvě Avignonu získal král Jan prostřed- nictvím francouzského dvora. Po dlouhém jednání došli asi k tako- véto dohodě. Papež svoloval dát Janovi v léno území Parmy, Reggia a Modeny a neměl námitek proti Janovým signoriím v Lombardii. Král se měl také zavázat, že nepřijme v Itálii bez papežova souhlasu další signorie a že postoupí kurii město Luccu za odškodné za svá vydání v něm učiněná. Zároveň měl vyrovnat své případné spory s neapolským králem, jakož i s Florencií, milánskými Viscontii a ostatními guelfskými protivníky za papežova prostřednictví do 29. září 1333. Ovšem papež si položil dvojí podmínku: dokud nebude císař Ludvík smířen s církví, nemá ho Jan podporovat, nýbrž mu má odepřít lenní poslušnost a naopak pomáhat papeži proti němu. A druhá podmínka byla, že o těchto ujednáních má být zpraven francouzský král Filip VI. Podrobnosti o tom viz v ČD II, 2, str. 557—559. Zatím prožíval králevic Karel v Itálii horké chvíle (srv. ČD II, str. 547—550, 559—561, i II, 3, str. 21). Otec mu zanechal menší houfec cizích žoldnéřů, pro které musel shánět žold v městech, jež už byla Janovými požadavky vyčerpána a také dosti zklamána v na- ději na požehnání české signorie. Několik měsíců po Janově odchodu byl kromě drobné války mezi Florencií a Luccou jakýs takýs klid, ale pod pokojným povrchem vznikaly proudy, směřující k odstranění českého panství. Podněcovali je veronský Mastino della Scala, mi- lánský Azzo Visconti, v Mantově Gonzagové a ve Ferraře Estenští; ti všichni čekali na příležitost zmocnit se sousedních měst, jež vzal český král pod svou ochranu. A tak vypukla 15. června 1332 po- vstání části guelfských měšťanů v Brescii spojených s Mastinem della Scala; s pomocí houfce veronských žoldnéřů lstivě vpuštěných do města byla česká posádka zahnána do horní pevnůstky nedávno vystavěné a tam po týdny obléhána a ghibellini v městě byli krutě povražděni. Karla opustil i jeho hlavní italský rádce Ludvík Savojský, ne bez podezření, že se dohodl se svým zetěm Azzem Viscontim, a v Itálii se počala tvořit protičeská liga, která se také obracela proti papež- skému legátovi. Azzo Visconti se zmocnil 20. září českého Bergama a o dva dny později ovládl důležitý opevněný přechod přes Addu u Pizzighettone. V říjnu oblehla lombardská liga Modenu, když měl Karel většinu své spolehlivé hotovosti u Luccy v boji s Florentany. A zatímco král Jan sbíral ve Francii válečnou pomoc pro syna, byly sice útoky spojeného vojska Scalů, Viscontiů, Gonzagů a Estenů na Modenu dne 27. října zastaveny, ale spojenci se snažili zmocnit se blízké pevnosti San Felice; její posádka se s nimi dohodla, nepřijde-li jí do měsíce pomoc, že se vzdá. A tehdy se Karlovi v Parmě podařilo sehnat od sousedních měst tolik podpory, že se vypravil krátce před vypršením stanovené lhůty s 1200 jezdci a 6000 pěšáků přes Reggio k Modeně a utkal se tam 25. listopadu v den svaté Kateřiny s nepřátelským vojskem asi stejně silným, přičemž nečekal ani na pomoc nabízenou od papež- ského legáta, který mu daroval skvělého válečného koně. Před bitvou pasoval českého králevice francouzský hrabě San- cerre na rytíře. Mimoto bylo asi na 200 rytířů opásáno rytířským
Strana 504
505 pásem. Bitva začala odpoledne a Karla, pod kterým padl kůň, vy- váděli lehce raněného z bitvy, kdy její stav nebyl pro něj příznivý. Ale kvečeru bylo nepřátelské vojsko donuceno k ústupu; za toto vítězství byl Karel do smrti vděčen sv. Kateřině (srv. i ČD II, 3, str. 21). Když zajistil Modenu, vrátil se 1. prosince do Parmy a osla- vil tam okázale svůj úspěch. Ale nezachránil ani Pavii, které se zmocnili Viscontiové, kromě pevnosti, jež čekala na pomoc, ani Vercelli. A tak z větších měst držel jen Parmu, Cremonu, Modenu, Reggio a od nich vzdálenou Luccu, do které se na začátku r. 1333 vypravil na několik týdnů, aby tam posilnil vládu Simona Filippiho; tehdy tam založil asi deset mil od Luccy městskou pevnost, nazvanou na jeho počest Monte Carlo (srv. ČD II, 2, str. 559—561). 504 XXXIV Král Jan sehnal ve Francii vojenský sbor prý o 800 rytířů a stejném počtu lehkooděnců; jeho výpravy se zúčastnili vynikající členové francouzské šlechty. Vytáhl z Paříže o vánocích a přes Turín a Cremonu se dostal 26. února k synovi v Parmě (podle Karlova tvrzení ve vlastním životopise asi s 1600 jízdních těžkooděnců). Celá Itálie byla rozrušena pověstmi o jeho tajném jednání v Ně- mecku, u papeže a francouzského krále; ale všechna města a signo- rie, ať guelfské nebo ghibellinské, kromě území přímo ovládaného Karlem, se nyní postavila proti českému králi, který byl před dvěma lety přivítán s takovým nadšením a značnými nadějemi. Dne 10. března vytáhli Jan s Karlem na pomoc obléhané pevnosti v Pavii a prudkým útokem se do ní dostali, ale město neovládli. Po deseti- denním zápase museli bez úspěchu odtáhnout. Ani pokus zmocnit se Bergama se jim nepodařil, a tak se 21. března vrátili zklamáni do Parmy. Papežský legát Bertrand du Pojet sevřel Ferraru a nabízel Janovi společný útok na ni; 3. dubna se sešli v Boloni a Jan mu přidělil 300 těžkooděnců pod hrabětem z Armagnacu. Ale liga poslala Ferraře značné vojenské posily, které vešly v noci 13. dubna tajně ve styk s obleženými. Druhého dne, 14. dubna, byla svedena tuhá bitva, v které bylo legátovo vojsko i se sborem pána z Armagnacu bojujícím pod českou korouhví, na hlavu poraženo a sám pán z Ar- magnacu zajat. Tím byl osud Janovy signorie v Itálii rozhodnut a otec a syn marně konali odvážné výpady do nepřátelského území (srv. o nich ČD II, 2, str. 563). Když pak bez úspěchu skončily i Janovy pokusy sehnat další peněžité podpory a také papež Jan XXII. ochladl ve svých vztazích k Lucemburkům, přijal král Jan příměří, které mu nabídli protivníci. Bylo sjednáno 19. července v Castelnuovu, hradu pánů z Corregia, severovýchodně od Parmy, a podle něho měl být zachován klid zbraní do 11. listopadu; ale i potom měl být obnoven boj jen po výslovném vypovědění příměří, a to s vědomím císaře Ludvíka (srv. Reg. III, č. 2024). Hned po tomto jednání se odebral král Jan do Luccy za synem Karlem, který tam hleděl urovnat zmatky, jež vznikly po rezignaci Simona Filippiho na vikářskou moc. A tehdy se střetl mravně váž- nější syn s diplomaticky otrlým otcem. Jan totiž byl ochoten už při jednání s papežem postoupit mu Luccu a nyní měl v úmyslu prodat ji nejen jejím sousedům v Pise, nýbrž i jejím úhlavním nepřátelům, Florentanům, kdyby od nich dostal více. Proti tomu se Karel po-
505 pásem. Bitva začala odpoledne a Karla, pod kterým padl kůň, vy- váděli lehce raněného z bitvy, kdy její stav nebyl pro něj příznivý. Ale kvečeru bylo nepřátelské vojsko donuceno k ústupu; za toto vítězství byl Karel do smrti vděčen sv. Kateřině (srv. i ČD II, 3, str. 21). Když zajistil Modenu, vrátil se 1. prosince do Parmy a osla- vil tam okázale svůj úspěch. Ale nezachránil ani Pavii, které se zmocnili Viscontiové, kromě pevnosti, jež čekala na pomoc, ani Vercelli. A tak z větších měst držel jen Parmu, Cremonu, Modenu, Reggio a od nich vzdálenou Luccu, do které se na začátku r. 1333 vypravil na několik týdnů, aby tam posilnil vládu Simona Filippiho; tehdy tam založil asi deset mil od Luccy městskou pevnost, nazvanou na jeho počest Monte Carlo (srv. ČD II, 2, str. 559—561). 504 XXXIV Král Jan sehnal ve Francii vojenský sbor prý o 800 rytířů a stejném počtu lehkooděnců; jeho výpravy se zúčastnili vynikající členové francouzské šlechty. Vytáhl z Paříže o vánocích a přes Turín a Cremonu se dostal 26. února k synovi v Parmě (podle Karlova tvrzení ve vlastním životopise asi s 1600 jízdních těžkooděnců). Celá Itálie byla rozrušena pověstmi o jeho tajném jednání v Ně- mecku, u papeže a francouzského krále; ale všechna města a signo- rie, ať guelfské nebo ghibellinské, kromě území přímo ovládaného Karlem, se nyní postavila proti českému králi, který byl před dvěma lety přivítán s takovým nadšením a značnými nadějemi. Dne 10. března vytáhli Jan s Karlem na pomoc obléhané pevnosti v Pavii a prudkým útokem se do ní dostali, ale město neovládli. Po deseti- denním zápase museli bez úspěchu odtáhnout. Ani pokus zmocnit se Bergama se jim nepodařil, a tak se 21. března vrátili zklamáni do Parmy. Papežský legát Bertrand du Pojet sevřel Ferraru a nabízel Janovi společný útok na ni; 3. dubna se sešli v Boloni a Jan mu přidělil 300 těžkooděnců pod hrabětem z Armagnacu. Ale liga poslala Ferraře značné vojenské posily, které vešly v noci 13. dubna tajně ve styk s obleženými. Druhého dne, 14. dubna, byla svedena tuhá bitva, v které bylo legátovo vojsko i se sborem pána z Armagnacu bojujícím pod českou korouhví, na hlavu poraženo a sám pán z Ar- magnacu zajat. Tím byl osud Janovy signorie v Itálii rozhodnut a otec a syn marně konali odvážné výpady do nepřátelského území (srv. o nich ČD II, 2, str. 563). Když pak bez úspěchu skončily i Janovy pokusy sehnat další peněžité podpory a také papež Jan XXII. ochladl ve svých vztazích k Lucemburkům, přijal král Jan příměří, které mu nabídli protivníci. Bylo sjednáno 19. července v Castelnuovu, hradu pánů z Corregia, severovýchodně od Parmy, a podle něho měl být zachován klid zbraní do 11. listopadu; ale i potom měl být obnoven boj jen po výslovném vypovědění příměří, a to s vědomím císaře Ludvíka (srv. Reg. III, č. 2024). Hned po tomto jednání se odebral král Jan do Luccy za synem Karlem, který tam hleděl urovnat zmatky, jež vznikly po rezignaci Simona Filippiho na vikářskou moc. A tehdy se střetl mravně váž- nější syn s diplomaticky otrlým otcem. Jan totiž byl ochoten už při jednání s papežem postoupit mu Luccu a nyní měl v úmyslu prodat ji nejen jejím sousedům v Pise, nýbrž i jejím úhlavním nepřátelům, Florentanům, kdyby od nich dostal více. Proti tomu se Karel po-
Strana 505
stavil s veškerou rozhodností a otec byl nucen od toho úmyslu upustit; ovšem vyždímal z města peníze za okázalé listiny z 8. a 9. srpna, kterými potvrzoval městu záruky státních svobod a nové zřízení republiky sjednané Karlem a zaručoval celistvost sousedního luckého území. Po odchodu z Luccy 12. srpna přihodila se Karlovi významná událost, která měla značný vliv na jeho další život. V bohatém vlaš- ském prostředí upadl totiž podle vlastního přiznání „do osidel špatnosti a smilství“. Ale v noci na 15. srpna měl v horském městeč- ku Tarenzu (mezi Pontremoli a Parmou) výstražný sen, že Delfín (Dauphin) z Vienne byl Bohem potrestán za smilstvo. A za několik dní dostal králevic zprávu, že Guido Dauphin z Vienne, jehož ba- bička byla sestrou Karlovy babičky a on sám byl synem sestry krále uherského Karla I., zemřel (ČD II, 2, str. 567—568, a II, 3, str. 25) Král Jan chtěl, aby jeho syn dále zachraňoval, co zbylo v Itálii z lucemburského panství, ale Karel odmítl, „čeho by nemohl zastati se ctí“ (vl. životopis), a rozhodl se vrátit do Čech. Viděl totiž lépe než otec beznadějnost jejich postavení v Itálii a toužil uplatnit své síly jinde. Snad jeho kancléř Mikuláš z Brna, který zůstal po celá desítiletí jeho důvěrníkem i jako biskup tridentský, obrátil jeho po- zornost k českým zemím a poučil ho, jak panská skupina na sebe strhla vládní moc a nezajišťuje v království žádoucí řád a klid (srv. ČD II, 3, str. 27 i pozn. č. 1). Dne 24. srpna se rozloučil v Parmě s otcem a vypravil se do Čech, aby se tam ujal zástupné správy krá- lovství. Jel nejprve do Verony, kde ho přijali jeho někdejší odpůrci, Scali- gerové, s náležitou poctou, a přes Trident se obrátil na Meranu. Tam se na počátku října setkal se skupinou českých pánů, vedenou vyšehradským proboštem Janem Volkem, nejvyšším kancléřem a vlastně i svým strýcem. S ním tam přijeli pan Petr z Rožmberka a Vilém z Landštejna, vůdčí předáci Vítkovců, mladý Jindřich z Lipé, tehdy hlava Ronovců, pan Těma z Koldic a Ota z Bergova. Spolu s nimi jednal Karel s vévodou Jindřichem Korutanským, kte- rému do té doby král Jan ze slíbených peněžních závazků (srv. výše pozn. ke kap. XIX) nezaplatil ani groše. Sjednal s ním 6. října 1333 novou smlouvu o urychleném splácení dlužných 40 000 hřiven a zavázal se, že dodatečně opatří záruční listy zemského hejtmana a podkomořího Oldřicha Pluha z Rabštejna a nejvyššího purkrabího Hynka Berky z Dubé (Reg. III, č. 2048 a 2050). Po krátké návštěvě u sestry Markéty v Landshutu vstoupil v posledních dnech říjno- vých na půdu Českého království, které opustil jako sedmiletý chla- pec před jedenácti lety (srv. ČD II, 3, str. 28). Jan opouštěl 24. října 1333 v Tridentu italské území, kam se už nikdy nevrátil. Jestliže jeho otce Jindřicha VII. zahrnul Dante oslavnou chválou, nyní vylíčil druhý vynikající italský básník, Fran- cesco Petrarca, krále Jana „jako lačného vlka, který se z výše Alp zahleděl na žírnou zemi, s jejími girlandami rév, městy plnými mra- morových paláců a přístavy plnými bohatství a vpadl do ní pod lživou rouškou míru s dravou vášní po moci a touhou po kořisti (ČD II, 2, str. 571).
stavil s veškerou rozhodností a otec byl nucen od toho úmyslu upustit; ovšem vyždímal z města peníze za okázalé listiny z 8. a 9. srpna, kterými potvrzoval městu záruky státních svobod a nové zřízení republiky sjednané Karlem a zaručoval celistvost sousedního luckého území. Po odchodu z Luccy 12. srpna přihodila se Karlovi významná událost, která měla značný vliv na jeho další život. V bohatém vlaš- ském prostředí upadl totiž podle vlastního přiznání „do osidel špatnosti a smilství“. Ale v noci na 15. srpna měl v horském městeč- ku Tarenzu (mezi Pontremoli a Parmou) výstražný sen, že Delfín (Dauphin) z Vienne byl Bohem potrestán za smilstvo. A za několik dní dostal králevic zprávu, že Guido Dauphin z Vienne, jehož ba- bička byla sestrou Karlovy babičky a on sám byl synem sestry krále uherského Karla I., zemřel (ČD II, 2, str. 567—568, a II, 3, str. 25) Král Jan chtěl, aby jeho syn dále zachraňoval, co zbylo v Itálii z lucemburského panství, ale Karel odmítl, „čeho by nemohl zastati se ctí“ (vl. životopis), a rozhodl se vrátit do Čech. Viděl totiž lépe než otec beznadějnost jejich postavení v Itálii a toužil uplatnit své síly jinde. Snad jeho kancléř Mikuláš z Brna, který zůstal po celá desítiletí jeho důvěrníkem i jako biskup tridentský, obrátil jeho po- zornost k českým zemím a poučil ho, jak panská skupina na sebe strhla vládní moc a nezajišťuje v království žádoucí řád a klid (srv. ČD II, 3, str. 27 i pozn. č. 1). Dne 24. srpna se rozloučil v Parmě s otcem a vypravil se do Čech, aby se tam ujal zástupné správy krá- lovství. Jel nejprve do Verony, kde ho přijali jeho někdejší odpůrci, Scali- gerové, s náležitou poctou, a přes Trident se obrátil na Meranu. Tam se na počátku října setkal se skupinou českých pánů, vedenou vyšehradským proboštem Janem Volkem, nejvyšším kancléřem a vlastně i svým strýcem. S ním tam přijeli pan Petr z Rožmberka a Vilém z Landštejna, vůdčí předáci Vítkovců, mladý Jindřich z Lipé, tehdy hlava Ronovců, pan Těma z Koldic a Ota z Bergova. Spolu s nimi jednal Karel s vévodou Jindřichem Korutanským, kte- rému do té doby král Jan ze slíbených peněžních závazků (srv. výše pozn. ke kap. XIX) nezaplatil ani groše. Sjednal s ním 6. října 1333 novou smlouvu o urychleném splácení dlužných 40 000 hřiven a zavázal se, že dodatečně opatří záruční listy zemského hejtmana a podkomořího Oldřicha Pluha z Rabštejna a nejvyššího purkrabího Hynka Berky z Dubé (Reg. III, č. 2048 a 2050). Po krátké návštěvě u sestry Markéty v Landshutu vstoupil v posledních dnech říjno- vých na půdu Českého království, které opustil jako sedmiletý chla- pec před jedenácti lety (srv. ČD II, 3, str. 28). Jan opouštěl 24. října 1333 v Tridentu italské území, kam se už nikdy nevrátil. Jestliže jeho otce Jindřicha VII. zahrnul Dante oslavnou chválou, nyní vylíčil druhý vynikající italský básník, Fran- cesco Petrarca, krále Jana „jako lačného vlka, který se z výše Alp zahleděl na žírnou zemi, s jejími girlandami rév, městy plnými mra- morových paláců a přístavy plnými bohatství a vpadl do ní pod lživou rouškou míru s dravou vášní po moci a touhou po kořisti (ČD II, 2, str. 571).
Strana 506
506 507 KNIHA TŘETI Ve čtrnácti letech povolal otec Karla i s jeho manželkou Markétou- Blankou do Lucemburska, aby se zúčastnil správy rodového pan- ství. Tam se za několikaměsíčního pobytu seznámil se složitými řády říšského veřejného života; měl při tom velmi dobrého učitele v prastrýci Balduinovi, tehdy asi nejobratnějším a nejzkušenějším říšském státníkovi. Neutěšený stav království, který našel Karel při svém příchodu, líčí jednak sám ve svém životopise a v předmluvě svého zákoníku, tzv. Majestas Carolina, jednak náš kronikář (srv. též ČD II, 2, str. 29—34). Karel přišel do království s úkolem, o kterém se sám vyjádřil, že mu otec svěřil svou „pravomoc nad Čechami po dobu své nepřítom- nosti“; a v svém životopise praví: „Tenuimus capitaneatum regni" (drželi jsme správu [hejtmanství] království). Byl tedy zástupcem otcovým asi jako předcházející hejtmani, ale jeho moc byla zesílena hodností markraběte moravského, kterou mu udělil Jan v lednu 1334; předtím vystupoval v Čechách pouze s titulem „primogenitus regis Bohemiae“ (prvorozenec českého krále). Ovšem Karel nevy- konával v Čechách jen moc hejtmanskou, nýbrž dával zvláštními listinami jako dědic království svůj souhlas s některými rozhodnutí- mi otcovými, a naproti tomu král Jan při svých pozdějších zájezdech na Moravu tam uplatňoval královská práva. Karel měl potíže i s vlastním důstojným ubytováním. Větší část přemyslovského paláce na Pražském hradě byla spolu s nákladnou kaplí Všech svatých zničena požárem v posledních letech Václava II., za hejtmanské vlády zchátrala i jeho západní část kolem vysoké věže, kde bydlíval ještě Jindřich Korutanský, a tak nejzachovalejší budovou na Hradě byl tehdy purkrabský dům, ležící na východním svahu. Karlovi ovšem nestačil natrvalo prostý městský dům, a tak mu musel nejvyšší purkrabí pan Hynek z Dubé postoupit k obývání purkrabský dům. Akrálevic podle zprávy Františka Pražského (kn. III, kap. I, FRB IV, str. 413) rychle vybudoval s velikým nákladem oká- zalý královský dům podle vzoru královského paláce francouzského, takový, jaký prý nikdy v království nebyl vídán. Z jeho tří sálů vytvořil později Benedikt Rejt jeden sál (Vladislavský). Jeho obratnosti se také podařilo, že mu „obec šlechetných mužů Čech, když přihlédla k tomu, že pocházel ze starobylého rodu čes- kých králů, poskytla z lásky k němu pomoc, aby mohl získat zpět hrady a královské statky“ (vlastní životopis). Kteří to byli „šlechetní mužové“, možno usoudit ze skrovných zpráv listin. Mladého krále- vice při jeho vladařském úsilí podporovala skupiny pánů, v které měli významné místo Vítkovci. Z nich se stal pan Vilém z Land- štejna podkomořím v Čechách a na Moravě, jeho bratranec pan Petr z Rožmberka převzal zase hodnost nejvyššího komorníka, přičemž hleděl vyvést ze zástavy Zvíkov. K této skupině patřil i nejvyšší kancléř Jan Volek. O tom, kterak dosáhl povolení nové obecné berně a přiměl k dal- ším obětem královská města i kláštery, jakož i o vykoupení někte- rých měst a hradů, srv. ČD II, 3, str. 144—145, 147—149. Karel se nezdržoval stále v Praze; ještě na konci r. 1333 zajel do Budyšína a Žitavy a někdy v r. 1334 až do Kališe ve Velkopolsku (srv. ČD II, 3, str. 15on).
506 507 KNIHA TŘETI Ve čtrnácti letech povolal otec Karla i s jeho manželkou Markétou- Blankou do Lucemburska, aby se zúčastnil správy rodového pan- ství. Tam se za několikaměsíčního pobytu seznámil se složitými řády říšského veřejného života; měl při tom velmi dobrého učitele v prastrýci Balduinovi, tehdy asi nejobratnějším a nejzkušenějším říšském státníkovi. Neutěšený stav království, který našel Karel při svém příchodu, líčí jednak sám ve svém životopise a v předmluvě svého zákoníku, tzv. Majestas Carolina, jednak náš kronikář (srv. též ČD II, 2, str. 29—34). Karel přišel do království s úkolem, o kterém se sám vyjádřil, že mu otec svěřil svou „pravomoc nad Čechami po dobu své nepřítom- nosti“; a v svém životopise praví: „Tenuimus capitaneatum regni" (drželi jsme správu [hejtmanství] království). Byl tedy zástupcem otcovým asi jako předcházející hejtmani, ale jeho moc byla zesílena hodností markraběte moravského, kterou mu udělil Jan v lednu 1334; předtím vystupoval v Čechách pouze s titulem „primogenitus regis Bohemiae“ (prvorozenec českého krále). Ovšem Karel nevy- konával v Čechách jen moc hejtmanskou, nýbrž dával zvláštními listinami jako dědic království svůj souhlas s některými rozhodnutí- mi otcovými, a naproti tomu král Jan při svých pozdějších zájezdech na Moravu tam uplatňoval královská práva. Karel měl potíže i s vlastním důstojným ubytováním. Větší část přemyslovského paláce na Pražském hradě byla spolu s nákladnou kaplí Všech svatých zničena požárem v posledních letech Václava II., za hejtmanské vlády zchátrala i jeho západní část kolem vysoké věže, kde bydlíval ještě Jindřich Korutanský, a tak nejzachovalejší budovou na Hradě byl tehdy purkrabský dům, ležící na východním svahu. Karlovi ovšem nestačil natrvalo prostý městský dům, a tak mu musel nejvyšší purkrabí pan Hynek z Dubé postoupit k obývání purkrabský dům. Akrálevic podle zprávy Františka Pražského (kn. III, kap. I, FRB IV, str. 413) rychle vybudoval s velikým nákladem oká- zalý královský dům podle vzoru královského paláce francouzského, takový, jaký prý nikdy v království nebyl vídán. Z jeho tří sálů vytvořil později Benedikt Rejt jeden sál (Vladislavský). Jeho obratnosti se také podařilo, že mu „obec šlechetných mužů Čech, když přihlédla k tomu, že pocházel ze starobylého rodu čes- kých králů, poskytla z lásky k němu pomoc, aby mohl získat zpět hrady a královské statky“ (vlastní životopis). Kteří to byli „šlechetní mužové“, možno usoudit ze skrovných zpráv listin. Mladého krále- vice při jeho vladařském úsilí podporovala skupiny pánů, v které měli významné místo Vítkovci. Z nich se stal pan Vilém z Land- štejna podkomořím v Čechách a na Moravě, jeho bratranec pan Petr z Rožmberka převzal zase hodnost nejvyššího komorníka, přičemž hleděl vyvést ze zástavy Zvíkov. K této skupině patřil i nejvyšší kancléř Jan Volek. O tom, kterak dosáhl povolení nové obecné berně a přiměl k dal- ším obětem královská města i kláštery, jakož i o vykoupení někte- rých měst a hradů, srv. ČD II, 3, str. 144—145, 147—149. Karel se nezdržoval stále v Praze; ještě na konci r. 1333 zajel do Budyšína a Žitavy a někdy v r. 1334 až do Kališe ve Velkopolsku (srv. ČD II, 3, str. 15on).
Strana 507
Když král Jan opustil 24. října 1333 Itálii, vrhl se ihned do nových válečnických i diplomatických zápletek. Usiloval především o roz- šíření lucemburského rodinného území na úkor brabantského vévo- dy Jana III., syna bratra své matky, v Nizozemí. Ale do těchto bojů zasáhl Filip VI. a uložil bojujícím stranám příměří. A v obšír- ném mírovém jednání v srpnu nakonec rozhodl, že brabantský vé- voda podrží v celku veškeré své državy a vyplatí útočníkům náhrady. Tak také dostal král Jan za to, že se zřekl všech nároků na Limbur- sko, podle nizozemských kronik 160 000 zlatých realů, podle naší kroniky (viz níže v kap. V) 150 000; tamtéž kronikář uvádí, jak s nimi naložil (srv. ČD II, 3, str. 164—165, 171, 175). I Když Jan Volek dosáhl olomouckého stolce, nijak nepospíchal, aby pustil některá ze svých mnohých obročí, k nimž získal i velmi vý- nosnou faru v Malíně, která měla podíl na důlních ziscích kutno- horských; hlavně si chtěl podržet úřad nejvyššího kancléře, spoje- ného s vyšehradským proboštstvím. A tak se jeho obratnosti poda- řilo, že král Jan dal v Avignonu souhlas, aby se podle jména stal vyšehradským proboštem francouzský kardinál Petr de Mortuo- mari, biskup v Auxerre, který by za určitý podíl na důchodech z bohatého obročí nechal jeho správu i kancléřskou hodnost Janu Volkovi (srv. níže kap. VI.). Blanka (křtěná Markéta) byla dcera Karla z Valois a jeho třetí manželky Mahaut de Châtillon, kdežto francouzský král Filip VI. pocházel z prvního otcova manželství s Markétou Neapolskou. Její družina se musela vrátit pravděpodobně na nátlak českého panstva, které se obávalo, aby okolo Karla nevznikl dvůr, v němž by opět uplatňovali svůj vliv cizinci (srv. ČD II, 3, str. 151—152). III Událost, kterou zde líčí naše kronika, byla vyvrcholením sporů mezi světským duchovenstvem a mezi žebravými řády (mendikanty). Je- jich členové měli původně zachovávat úplnou chudobu a jít světem jako poutníci a hlásat slovo Boží. Ale zásada chudoby a těkavého života nebyla dodržována. Bratří (minorité, dominikáni) si zakládali stálá sídla v městech, získávali svou pastýřskou činností přízeň nej- širších vrstev a podporováni kurií (zvláštním jejich příznivcem byl Rehoř IX., 1227—1241) svobodně kázali, konali služby Boží, zpo- vídali, zakládali špitály a vlastní hřbitovy. S tím také vzrůstaly jejich příjmy; oni sami hleděli přilákat věřící v době farních bohoslužeb na své zvláštní pobožnosti, usilovali o to, přemluvit je k přijímání svátostí ve svých kostelích a k pohřbívání na hřbitovech u svých kostelů. Tím ztrácelo farní duchovenstvo příjmy, zejména za pohřby a odkazy s nimi spojené, a tak začalo docházet ke sporům. Biskupové stáli obyčejně na straně farního duchovenstva, kdežto kurie pod- porovala řády žebravé. Ale po četných stížnostech zakázal už papež Inocenc IV. (1254) minoritům a dominikánům zpovídat bez svolení farářova a Bonifác VIII. (1294—1303) vydal o těchto věcech důleži- tou bulu „Super cathedram“ (Na stolci), kterou sice jeho nástupce Benedikt XI. zrušil, ale Kliment V. na koncilu viennském opět obno- vil. Podle ní směli bratři svobodně kázat, ne však v hodinách, kdy kázalo duchovenstvo farní; ve farních kostelích směli kázat jen
Když král Jan opustil 24. října 1333 Itálii, vrhl se ihned do nových válečnických i diplomatických zápletek. Usiloval především o roz- šíření lucemburského rodinného území na úkor brabantského vévo- dy Jana III., syna bratra své matky, v Nizozemí. Ale do těchto bojů zasáhl Filip VI. a uložil bojujícím stranám příměří. A v obšír- ném mírovém jednání v srpnu nakonec rozhodl, že brabantský vé- voda podrží v celku veškeré své državy a vyplatí útočníkům náhrady. Tak také dostal král Jan za to, že se zřekl všech nároků na Limbur- sko, podle nizozemských kronik 160 000 zlatých realů, podle naší kroniky (viz níže v kap. V) 150 000; tamtéž kronikář uvádí, jak s nimi naložil (srv. ČD II, 3, str. 164—165, 171, 175). I Když Jan Volek dosáhl olomouckého stolce, nijak nepospíchal, aby pustil některá ze svých mnohých obročí, k nimž získal i velmi vý- nosnou faru v Malíně, která měla podíl na důlních ziscích kutno- horských; hlavně si chtěl podržet úřad nejvyššího kancléře, spoje- ného s vyšehradským proboštstvím. A tak se jeho obratnosti poda- řilo, že král Jan dal v Avignonu souhlas, aby se podle jména stal vyšehradským proboštem francouzský kardinál Petr de Mortuo- mari, biskup v Auxerre, který by za určitý podíl na důchodech z bohatého obročí nechal jeho správu i kancléřskou hodnost Janu Volkovi (srv. níže kap. VI.). Blanka (křtěná Markéta) byla dcera Karla z Valois a jeho třetí manželky Mahaut de Châtillon, kdežto francouzský král Filip VI. pocházel z prvního otcova manželství s Markétou Neapolskou. Její družina se musela vrátit pravděpodobně na nátlak českého panstva, které se obávalo, aby okolo Karla nevznikl dvůr, v němž by opět uplatňovali svůj vliv cizinci (srv. ČD II, 3, str. 151—152). III Událost, kterou zde líčí naše kronika, byla vyvrcholením sporů mezi světským duchovenstvem a mezi žebravými řády (mendikanty). Je- jich členové měli původně zachovávat úplnou chudobu a jít světem jako poutníci a hlásat slovo Boží. Ale zásada chudoby a těkavého života nebyla dodržována. Bratří (minorité, dominikáni) si zakládali stálá sídla v městech, získávali svou pastýřskou činností přízeň nej- širších vrstev a podporováni kurií (zvláštním jejich příznivcem byl Rehoř IX., 1227—1241) svobodně kázali, konali služby Boží, zpo- vídali, zakládali špitály a vlastní hřbitovy. S tím také vzrůstaly jejich příjmy; oni sami hleděli přilákat věřící v době farních bohoslužeb na své zvláštní pobožnosti, usilovali o to, přemluvit je k přijímání svátostí ve svých kostelích a k pohřbívání na hřbitovech u svých kostelů. Tím ztrácelo farní duchovenstvo příjmy, zejména za pohřby a odkazy s nimi spojené, a tak začalo docházet ke sporům. Biskupové stáli obyčejně na straně farního duchovenstva, kdežto kurie pod- porovala řády žebravé. Ale po četných stížnostech zakázal už papež Inocenc IV. (1254) minoritům a dominikánům zpovídat bez svolení farářova a Bonifác VIII. (1294—1303) vydal o těchto věcech důleži- tou bulu „Super cathedram“ (Na stolci), kterou sice jeho nástupce Benedikt XI. zrušil, ale Kliment V. na koncilu viennském opět obno- vil. Podle ní směli bratři svobodně kázat, ne však v hodinách, kdy kázalo duchovenstvo farní; ve farních kostelích směli kázat jen
Strana 508
508 se svolením faráře nebo biskupa. Podobně směli zpovídat jen se svo- lením biskupovým. Směli mít vlastní hřbitovy a pochovávat na nich ty, kdož si to přáli, ale měli ze všech příjmů plynoucích z pohřbů odvádět čtvrtinu (portio canonica, quarta funeralis) farním du- chovním. Biskupové se dostávali se žebravými řády do sporů ve věci exempce (vynětí z pravomoci). František z Assisi slíbil pro sebe a své nástupce poslušnost pouze papeži; když byla jeho řehole r. 1223 schválena, byla exempce minoritů všeobecně uznávána. Papež Rehoř IX. ji udělil i dominikánům. Jinou výsadou mendi- kantů bylo, že směli vykonávat služby Boží i v místech postižených interdiktem, vyjma papežským, směli přijímat svěcení od každého biskupa a jejich kostely byly obdarovány odpustky, které bratří udě- lovali i na celá léta. Biskup Jan IV. z Dražic měl spory se žebravými řády už před předvoláním do Avignonu (srv. výše ke kap. IV, v kn. II) a po návratu z něho žádal zachovávání buly Bonifáce VIII. „Super cathedram". R. 1331 byli zatčeni dva minorité od sv. Ja- kuba, kteří v kázání bouřili proti biskupovi. Jan z Dražic se obrátil ke kurii, která už nestála na straně mendikantů, a ta znovu nařídila zachovávat bulu „Super cathedram“. A tak došlo o svatojakubské vigilii, kdy minorité konali v Praze pouť, k rvačce, o které vypráví kronikář. Bylo to v Čechách poprvé, že se širší městské vrstvy roz- dělily pro náboženské smýšlení na dvě strany a že mezi nimi došlo k bojům. Žebravé řády utrpěly značnou škodu. V narovnání z 29. listopadu 1334 bylo ujednáno toto: obě strany mají kázat, ani světské ducho- venstvo, ani bratří nejsou postiženi exkomunikací. Farní duchoven- stvo má vyzvat věřící, aby opět dávalo bratřím almužny. O placení čtvrtiny z příjmů při pohřbech farářům má rozhodnout kurie. A ta rozhodla ve prospěch biskupův, takže po skoro dvacetiletých bojích bylo prosazeno zachovávání buly „Super cathedram“ i v Čechách. 509 Proti způsobu, jímž král Jan s olomouckým biskupem Janem Vol- kem řešili obsazení vyšehradského proboštství, zdvihl odpor pan Ber- told (Pertold) z Lipé, který ovšem musel přes rok čekat, než mu náhodná smrt francouzského kardinála umožnila tuto hodnost zaujmout. Netoužil po ní z náklonnosti k duchovnímu stavu — ne- přijal vůbec vyšší svěcení, nýbrž chtěl získat svému rodu vlivné místo; také je po několika letech postoupil svému nedospělému sy- novci a vrátil se jako ženatý velmož a nejvyšší maršálek mezi přední české pány (srv. ČD II, 3, str. 110, 147). VII Proti příliš despotickému a tvrdému režimu Jana XXII. vzniklo v kardinálském sboru v Avignonu spiknutí, které vedl římský kardi- nál Napoleone Orsini. Ten obratně využil tehdejšího prudkého sporu teologů o tom, zda duše spravedlivých spatřují Boha hned po smrti, anebo zda dosáhnou toho oblažujícího vidění („visio beati- fica“) teprve po posledním soudu. Jan XXII. zastával názor druhý a vyslovil přitom ve veřejném kázání pochybnost i o tom, „nebu- de-li také peklo teprve po posledním soudu uvedeno v plnou čin- nost“. Proti tomu se ostře postavila pařížská universita a spor se
508 se svolením faráře nebo biskupa. Podobně směli zpovídat jen se svo- lením biskupovým. Směli mít vlastní hřbitovy a pochovávat na nich ty, kdož si to přáli, ale měli ze všech příjmů plynoucích z pohřbů odvádět čtvrtinu (portio canonica, quarta funeralis) farním du- chovním. Biskupové se dostávali se žebravými řády do sporů ve věci exempce (vynětí z pravomoci). František z Assisi slíbil pro sebe a své nástupce poslušnost pouze papeži; když byla jeho řehole r. 1223 schválena, byla exempce minoritů všeobecně uznávána. Papež Rehoř IX. ji udělil i dominikánům. Jinou výsadou mendi- kantů bylo, že směli vykonávat služby Boží i v místech postižených interdiktem, vyjma papežským, směli přijímat svěcení od každého biskupa a jejich kostely byly obdarovány odpustky, které bratří udě- lovali i na celá léta. Biskup Jan IV. z Dražic měl spory se žebravými řády už před předvoláním do Avignonu (srv. výše ke kap. IV, v kn. II) a po návratu z něho žádal zachovávání buly Bonifáce VIII. „Super cathedram". R. 1331 byli zatčeni dva minorité od sv. Ja- kuba, kteří v kázání bouřili proti biskupovi. Jan z Dražic se obrátil ke kurii, která už nestála na straně mendikantů, a ta znovu nařídila zachovávat bulu „Super cathedram“. A tak došlo o svatojakubské vigilii, kdy minorité konali v Praze pouť, k rvačce, o které vypráví kronikář. Bylo to v Čechách poprvé, že se širší městské vrstvy roz- dělily pro náboženské smýšlení na dvě strany a že mezi nimi došlo k bojům. Žebravé řády utrpěly značnou škodu. V narovnání z 29. listopadu 1334 bylo ujednáno toto: obě strany mají kázat, ani světské ducho- venstvo, ani bratří nejsou postiženi exkomunikací. Farní duchoven- stvo má vyzvat věřící, aby opět dávalo bratřím almužny. O placení čtvrtiny z příjmů při pohřbech farářům má rozhodnout kurie. A ta rozhodla ve prospěch biskupův, takže po skoro dvacetiletých bojích bylo prosazeno zachovávání buly „Super cathedram“ i v Čechách. 509 Proti způsobu, jímž král Jan s olomouckým biskupem Janem Vol- kem řešili obsazení vyšehradského proboštství, zdvihl odpor pan Ber- told (Pertold) z Lipé, který ovšem musel přes rok čekat, než mu náhodná smrt francouzského kardinála umožnila tuto hodnost zaujmout. Netoužil po ní z náklonnosti k duchovnímu stavu — ne- přijal vůbec vyšší svěcení, nýbrž chtěl získat svému rodu vlivné místo; také je po několika letech postoupil svému nedospělému sy- novci a vrátil se jako ženatý velmož a nejvyšší maršálek mezi přední české pány (srv. ČD II, 3, str. 110, 147). VII Proti příliš despotickému a tvrdému režimu Jana XXII. vzniklo v kardinálském sboru v Avignonu spiknutí, které vedl římský kardi- nál Napoleone Orsini. Ten obratně využil tehdejšího prudkého sporu teologů o tom, zda duše spravedlivých spatřují Boha hned po smrti, anebo zda dosáhnou toho oblažujícího vidění („visio beati- fica“) teprve po posledním soudu. Jan XXII. zastával názor druhý a vyslovil přitom ve veřejném kázání pochybnost i o tom, „nebu- de-li také peklo teprve po posledním soudu uvedeno v plnou čin- nost“. Proti tomu se ostře postavila pařížská universita a spor se
Strana 509
vystupňoval tak, že francouzský král musel v prosinci 1333 svolat do Vincennes zvláštní veliký sjezd teologů. Protivníci papežovi, vedeni Orsinim, chtěli ho žalovat pro kacířství před mimořádným koncilem, který by svolal císař Ludvík. Orsini posílal tajné posly k vůdcům minoritské protipapežské opozice na Ludvíkově dvoře a ti v čele s prudkým Bonagratiou podněcovali císaře, aby se místo hledání smíru s papežem smluvil s jeho odpůrci. A tak Ludvík popřel, že by měl kdy úmysl zříci se trůnu, aby dosáhl odpuštění u papeže, ač předtím o tom tajně jednal i s králem Janem, a navázal přímé styky s Napoleonem Orsinim. Jan XXII. se dal sice v uvedeném sporu na ústup, jak vypráví i naše kronika, a ustavil zvláštní komisi, která od 28. prosince 1333 do I. ledna 1334 zkoumala v té věci výroky bible. Papež potom dne 3. ledna odvolal své mínění a opakoval toto odvolání těsně před smrtí. Ale myšlenka svolat obecný koncil, který by ho soudil jako kacíře, padla teprve na sklonku r. 1334, když Jan XXII. náhle zemřel ve věku devadesáti let (srv. ČD II, 3, str. 174—175, 178, 181—182). Že se už některým ze současníků nelíbilo finanční a administra- tivní dílo Jana XXII., o tom svědčí vyprávění v kronice Matyáše Neuenburského o vidění biskupa, který se ubíral ke kurii, právě když papež umíral. Papežský stolec jeví se v něm ubohým chlévem, zaneseným špínou lakoty a simonie, kterou má Janův nástupce ráz- nou rukou vyčistit. VIII Nástupcem Jana XXII. se stal opět Jihofrancouz, kardinál Jakub Fournier, řemeslnický synek ze Savardunu, cisterciák s doktorátem teologie z pařížské univerzity, který se na papežský stolec dostal náhodnou dohodou protivných stran v kardinálském sboru. Usilo- val aspoň částečně vyčistit chlév, který mu zanechal předchůdce. Neměl rád nepotismus a hleděl obsazovat vyšší duchovní úřady více se zřetelem na osobní důstojnost a schopnosti příslušných kardinálů než na zájmy finanční. V Avignonu hodně stavěl a dobře hospodařil i s pokladem po Janu XXII., který ovšem nebyl tak ohromný, jak se o něm šířily pověsti; o jeho výši srv. pozn. ke kn. I, kap. CXXII. Také nechtěl pokračo- vat v politice svého předchůdce a od počátku byl nakloněn k smírné- mu rozřešení sporu s Ludvíkem Bavorem. Tím ovšem zklamal oče- kávání francouzského krále, ale zejména smělé naděje krále Jana, který ve své dobrodružné politice tolik sázel na to, že Ludvík bude donucen k rezignaci a na jeho místo že nastoupí Janův zeť, Jindřich Dolnobavorský (srv. ČD II, 3, str. 183—184). X Sňatek mladičké dvanáctileté Anny s ovdovělým Otou Habsbur- ským, s kterým ji otec zasnoubil r. 1333, byl politický; měl zachovat dobrý poměr obou rodů, ale trvalo sotva měsíc a vzájemné přátelské vztahy byly přerušeny, když 2. dubna 1335 zemřel náhle Jindřich Korutanský, jehož smrt zaznamenal náš kronikář v kapitole násle- dující.
vystupňoval tak, že francouzský král musel v prosinci 1333 svolat do Vincennes zvláštní veliký sjezd teologů. Protivníci papežovi, vedeni Orsinim, chtěli ho žalovat pro kacířství před mimořádným koncilem, který by svolal císař Ludvík. Orsini posílal tajné posly k vůdcům minoritské protipapežské opozice na Ludvíkově dvoře a ti v čele s prudkým Bonagratiou podněcovali císaře, aby se místo hledání smíru s papežem smluvil s jeho odpůrci. A tak Ludvík popřel, že by měl kdy úmysl zříci se trůnu, aby dosáhl odpuštění u papeže, ač předtím o tom tajně jednal i s králem Janem, a navázal přímé styky s Napoleonem Orsinim. Jan XXII. se dal sice v uvedeném sporu na ústup, jak vypráví i naše kronika, a ustavil zvláštní komisi, která od 28. prosince 1333 do I. ledna 1334 zkoumala v té věci výroky bible. Papež potom dne 3. ledna odvolal své mínění a opakoval toto odvolání těsně před smrtí. Ale myšlenka svolat obecný koncil, který by ho soudil jako kacíře, padla teprve na sklonku r. 1334, když Jan XXII. náhle zemřel ve věku devadesáti let (srv. ČD II, 3, str. 174—175, 178, 181—182). Že se už některým ze současníků nelíbilo finanční a administra- tivní dílo Jana XXII., o tom svědčí vyprávění v kronice Matyáše Neuenburského o vidění biskupa, který se ubíral ke kurii, právě když papež umíral. Papežský stolec jeví se v něm ubohým chlévem, zaneseným špínou lakoty a simonie, kterou má Janův nástupce ráz- nou rukou vyčistit. VIII Nástupcem Jana XXII. se stal opět Jihofrancouz, kardinál Jakub Fournier, řemeslnický synek ze Savardunu, cisterciák s doktorátem teologie z pařížské univerzity, který se na papežský stolec dostal náhodnou dohodou protivných stran v kardinálském sboru. Usilo- val aspoň částečně vyčistit chlév, který mu zanechal předchůdce. Neměl rád nepotismus a hleděl obsazovat vyšší duchovní úřady více se zřetelem na osobní důstojnost a schopnosti příslušných kardinálů než na zájmy finanční. V Avignonu hodně stavěl a dobře hospodařil i s pokladem po Janu XXII., který ovšem nebyl tak ohromný, jak se o něm šířily pověsti; o jeho výši srv. pozn. ke kn. I, kap. CXXII. Také nechtěl pokračo- vat v politice svého předchůdce a od počátku byl nakloněn k smírné- mu rozřešení sporu s Ludvíkem Bavorem. Tím ovšem zklamal oče- kávání francouzského krále, ale zejména smělé naděje krále Jana, který ve své dobrodružné politice tolik sázel na to, že Ludvík bude donucen k rezignaci a na jeho místo že nastoupí Janův zeť, Jindřich Dolnobavorský (srv. ČD II, 3, str. 183—184). X Sňatek mladičké dvanáctileté Anny s ovdovělým Otou Habsbur- ským, s kterým ji otec zasnoubil r. 1333, byl politický; měl zachovat dobrý poměr obou rodů, ale trvalo sotva měsíc a vzájemné přátelské vztahy byly přerušeny, když 2. dubna 1335 zemřel náhle Jindřich Korutanský, jehož smrt zaznamenal náš kronikář v kapitole násle- dující.
Strana 510
510 X Když král Jan r. 1330 v pětatřiceti letech ovdověl, nemyslelo se, že by dlouho zůstal vdovcem. Původně si měl vzít Elišku Habsbur- skou, dceru někdejšího římského krále Fridricha. Ale Jan, když se dověděl, že nevěsta má tuberkulózu, sňatek již pevně smluvený od- daloval; podle zprávy Jana z Viktringu se vymlouval, že jeho schop- nost k manželským stykům je zlomena zlým očarováním a následky pokusu o jeho otrávení (srv. ČD II, 2, str. 565, II, 3, str. 177). K zrušení toho zasnoubení pomohl mu papež tím, že v květnu 1333 odepřel dispens k tomuto sňatku pro příbuzenský poměr obou snoubenců, asi po předcházející dohodě s ním i s francouzským králem. Jeho nová nevěsta z vedlejší větve francouzského královského rodu získala prý krále podle Jana z Viktringu svým zájmem o jeho turnajnické vystupování, posílala mu k okázalým utkáním své kle- noty a stuhy; ovšem tímto sňatkem se král trvale připoutal k fran- couzskému dvoru. Král Filip VI. měl podíl při sjednávání svatební smlouvy, kterou se nevěstě ze strany otcovy zaručovalo obvěnění 4000 liber na hrabství Clairmontu, kdežto Jan jí zajistil věno 6000 liber na statcích Lucemburska. Nejdůležitější byl závazek, že pří- padným synům z tohoto manželství připadne jako dědictví celé hrabství Lucemburské se všemi statky, které měl Jan ve Francii. Toto ustanovení zaručili souhlasnými listinami synové z prvního manželství, a to Karel v srpnu 1335 v Čechách a mladší Jindřich v Tyrolích až v r. 1338 (srv. ČD II, 3, str. 177—178). Na uspořádání slavnostního turnaje v Paříži měl král Jan hlavní podíl, ač královský dvůr nebyl tehdy v Paříži a Filip VI. sám ani nedal k němu povolení, protože omezoval časté a výpravné turnaje, které značně zatěžovaly hospodářské poměry francouzské šlechty. Král Jan byl při tomto turnaji tak těžce raněn, že se pochybovalo o jeho uzdravení, a pak si poležel několik týdnů v Paříži. A právě do této jeho nucené nečinnosti přišla vážná zpráva o náhlé smrti Jindřicha Korutanského, který zemřel na mrtvici 2. dubna 1335 skoro sedmdesátiletý, a o tom, jak se císař Ludvík spojil s Habsburky, aby vypudili Lucemburky i z državy korutan- sko-tyrolské, jak o tom vypráví i naše kronika. Po smrti Jindřicha Korutanského sešel se totiž Ludvík s vévodou Albrechtem a Otou na konci dubna v Linci a provedli tam svou tajnou dohodu z 26. listopadu 1330. Habsburským vévodům měly připadnout Korutany s Kraňskem a jižní Tyroly s fojtovstvím nad biskupstvím brixenským a tridentským, kdežto Ludvík si ponechal pouze severní část Tyrolska se zárukou volného průchodu do Itálie. Dědické nároky sedmnáctileté Markéty odbyli slibem, že ji Habs- burkové odškodní některými statky ve své části Tyrolska. Ludvík také hned 5. května slavnostně udělil Albrechtovi a Otovi vévodství Korutanské a ostatní jim přidělená území v léno a sjednal s nimi dohodu o případné pomoci proti Lucemburkům. Ti se hned postavili proti takovému řešení. Ještě do Lince přispě- chal na lodi po Dunaji Karel s Jindřichem Dolnobavorským a přijeli tam i saský vévoda Rudolf a jeho bratr, pasovský biskup Albrecht, ale Ludvík zamítl Markétiny nároky, uplatňované Karlem, a nadto ještě veřejně napadl krále Jana a obviňoval ho z křivd na říši. Karel nemohl zatím mladým manželům poslat přímou pomoc, král Jan ležel nemocen v Paříži, a tak Markétu a jejího manžela zachránila 511
510 X Když král Jan r. 1330 v pětatřiceti letech ovdověl, nemyslelo se, že by dlouho zůstal vdovcem. Původně si měl vzít Elišku Habsbur- skou, dceru někdejšího římského krále Fridricha. Ale Jan, když se dověděl, že nevěsta má tuberkulózu, sňatek již pevně smluvený od- daloval; podle zprávy Jana z Viktringu se vymlouval, že jeho schop- nost k manželským stykům je zlomena zlým očarováním a následky pokusu o jeho otrávení (srv. ČD II, 2, str. 565, II, 3, str. 177). K zrušení toho zasnoubení pomohl mu papež tím, že v květnu 1333 odepřel dispens k tomuto sňatku pro příbuzenský poměr obou snoubenců, asi po předcházející dohodě s ním i s francouzským králem. Jeho nová nevěsta z vedlejší větve francouzského královského rodu získala prý krále podle Jana z Viktringu svým zájmem o jeho turnajnické vystupování, posílala mu k okázalým utkáním své kle- noty a stuhy; ovšem tímto sňatkem se král trvale připoutal k fran- couzskému dvoru. Král Filip VI. měl podíl při sjednávání svatební smlouvy, kterou se nevěstě ze strany otcovy zaručovalo obvěnění 4000 liber na hrabství Clairmontu, kdežto Jan jí zajistil věno 6000 liber na statcích Lucemburska. Nejdůležitější byl závazek, že pří- padným synům z tohoto manželství připadne jako dědictví celé hrabství Lucemburské se všemi statky, které měl Jan ve Francii. Toto ustanovení zaručili souhlasnými listinami synové z prvního manželství, a to Karel v srpnu 1335 v Čechách a mladší Jindřich v Tyrolích až v r. 1338 (srv. ČD II, 3, str. 177—178). Na uspořádání slavnostního turnaje v Paříži měl král Jan hlavní podíl, ač královský dvůr nebyl tehdy v Paříži a Filip VI. sám ani nedal k němu povolení, protože omezoval časté a výpravné turnaje, které značně zatěžovaly hospodářské poměry francouzské šlechty. Král Jan byl při tomto turnaji tak těžce raněn, že se pochybovalo o jeho uzdravení, a pak si poležel několik týdnů v Paříži. A právě do této jeho nucené nečinnosti přišla vážná zpráva o náhlé smrti Jindřicha Korutanského, který zemřel na mrtvici 2. dubna 1335 skoro sedmdesátiletý, a o tom, jak se císař Ludvík spojil s Habsburky, aby vypudili Lucemburky i z državy korutan- sko-tyrolské, jak o tom vypráví i naše kronika. Po smrti Jindřicha Korutanského sešel se totiž Ludvík s vévodou Albrechtem a Otou na konci dubna v Linci a provedli tam svou tajnou dohodu z 26. listopadu 1330. Habsburským vévodům měly připadnout Korutany s Kraňskem a jižní Tyroly s fojtovstvím nad biskupstvím brixenským a tridentským, kdežto Ludvík si ponechal pouze severní část Tyrolska se zárukou volného průchodu do Itálie. Dědické nároky sedmnáctileté Markéty odbyli slibem, že ji Habs- burkové odškodní některými statky ve své části Tyrolska. Ludvík také hned 5. května slavnostně udělil Albrechtovi a Otovi vévodství Korutanské a ostatní jim přidělená území v léno a sjednal s nimi dohodu o případné pomoci proti Lucemburkům. Ti se hned postavili proti takovému řešení. Ještě do Lince přispě- chal na lodi po Dunaji Karel s Jindřichem Dolnobavorským a přijeli tam i saský vévoda Rudolf a jeho bratr, pasovský biskup Albrecht, ale Ludvík zamítl Markétiny nároky, uplatňované Karlem, a nadto ještě veřejně napadl krále Jana a obviňoval ho z křivd na říši. Karel nemohl zatím mladým manželům poslat přímou pomoc, král Jan ležel nemocen v Paříži, a tak Markétu a jejího manžela zachránila 511
Strana 511
věrnost Tyrolska, kde se i města i šlechta v čele s hejtmanem hradu Tyrolu, Volkmarem z Burgstallu, postavila proti rozdělení země mezi Habsburky a Ludvíka. Ale v Korutanech se zemský hejtman Konrád z Aufensteina, známý nám z doby Jindřicha Korutanského v Čechách, postavil na stranu habsburskou a po jeho příkladu tak učinila i většina šlech- ty a města, když se jim nedostalo pomoci od krále Jana, kterému před několika lety (srv. výše II kn., kap. XXV) složila přísahu ja- kožto poručníkovi Jindřichových dědiců. A tak tam byl Ota uznán a dne 2. července složil podle starého obřadu na Gosposvetském poli pod Krnským hradem slib spravedlivé vlády do rukou sedláka, sedícího na kamenném stolci. Zatím se Ludvík nepokusil ve svém tyrolském údělu překonat odpor tamní šlechty, a tak se mohli Mar- kéta s Janem Jindřichem udržet v Tyrolském hrabství, jádru svého dědictví (srv. ČD II, 3, str. 185—189). Král Jan sice po návratu z Francie sebral vojenskou hotovost proti Habsburkům a císaři, ale k boji nedošlo; v polovině září 1335 bylo mezi Janem a Ludvíkem sjednáno příměří s platností do 24. června 1336. Jan se patrně ani přes spojenectví s Uhry a zajištění týlu v Polsku necítil dost silný a volil raději diplomatické jednání, kte- rým by získal nějaké výhody ať už na císaři nebo na rakouských vévodech. Ludvík usiloval o smír s papežem, a proto nechtěl, aby toto jednání bylo ztíženo válkou s českým králem (srv. ČD II, 3, str. 203). Přes uzavření příměří nemohl král Jan úplně propustit nedávno najaté rytířské žoldnéře. A když sháněl peníze potřebné na žold, musel opět zatížit královská města. Tak se tehdy uvolilo Staré Město pražské splácet vždy o sv. Havlu v čtyřech následujících le- tech po půl druhém tisíci hřiven za slib, že v těchto letech bude zbaveno všech jiných dávek; a na tuto celkovou částku šesti tisíc byly vydány úpisy, na které si mohl král ihned vybrat úvěr. Vojska, které si podržel, užil král Jan k jiné výpravě. Ve vlastním Slezsku totiž nepodléhala jeho lenní svrchovanosti trojice knížat svídnické větve. Z nich působil těžkosti zejména Bolek Münster- berský (Ziembický), jehož území bylo vklíněno mezi Vratislavsko a Kladsko; ten špatně hospodařil a v peněžní tísni často uchvacoval statky a jmění klášterní. A tak napadl Karel se značným vojskem na konci září Münsterbersko, zpustošil je a dobyl městečka Kanthu (Kout). Ale rytířská četa v čele s Jaroslavem a Albrechtem ze Štern- berka upadla do zálohy a byla zajata, jak vypráví naše kronika. Další Karlův postup zadrželo obléhání města Frankensteina. Ale nakonec se musel Bolek poddat v lenní závislost králi Janovi s ustanovením, že kdyby zemřel bez mužských dědiců, připadne jeho úděl českému králi (srv. ČD II, 3, str. 205 i pozn. č. 1—3, a vlastní životopis Karlův). Karel už nečekal na toto poddání, vrátil se nakrátko do Čech a jel na schůzku do Uher za svým otcem, který vyjel trochu dříve, aby se zúčastnil pohřbu Alžběty Rejčky, zesnulé 19. října. Hradecká královna prožila posledních šest let od smrti svého druha v klidu svého kláštera a doplnila své založení špitálem. R. 1333 vykonala se svou dcerou Anežkou, manželkou Jindřicha Javorského, pouť do Porýnska a přivezla si z Kolína a Trevíru mnoho svatých ostatků. Krátce před smrtí doplnila svou starší závěť a její provedení svěřila dceři Anežce a abatyši svého kláštera na Starém Brně. Vedle odkazu svému klášteru odkázala dary klášterům v Hradci Králové, Opato-
věrnost Tyrolska, kde se i města i šlechta v čele s hejtmanem hradu Tyrolu, Volkmarem z Burgstallu, postavila proti rozdělení země mezi Habsburky a Ludvíka. Ale v Korutanech se zemský hejtman Konrád z Aufensteina, známý nám z doby Jindřicha Korutanského v Čechách, postavil na stranu habsburskou a po jeho příkladu tak učinila i většina šlech- ty a města, když se jim nedostalo pomoci od krále Jana, kterému před několika lety (srv. výše II kn., kap. XXV) složila přísahu ja- kožto poručníkovi Jindřichových dědiců. A tak tam byl Ota uznán a dne 2. července složil podle starého obřadu na Gosposvetském poli pod Krnským hradem slib spravedlivé vlády do rukou sedláka, sedícího na kamenném stolci. Zatím se Ludvík nepokusil ve svém tyrolském údělu překonat odpor tamní šlechty, a tak se mohli Mar- kéta s Janem Jindřichem udržet v Tyrolském hrabství, jádru svého dědictví (srv. ČD II, 3, str. 185—189). Král Jan sice po návratu z Francie sebral vojenskou hotovost proti Habsburkům a císaři, ale k boji nedošlo; v polovině září 1335 bylo mezi Janem a Ludvíkem sjednáno příměří s platností do 24. června 1336. Jan se patrně ani přes spojenectví s Uhry a zajištění týlu v Polsku necítil dost silný a volil raději diplomatické jednání, kte- rým by získal nějaké výhody ať už na císaři nebo na rakouských vévodech. Ludvík usiloval o smír s papežem, a proto nechtěl, aby toto jednání bylo ztíženo válkou s českým králem (srv. ČD II, 3, str. 203). Přes uzavření příměří nemohl král Jan úplně propustit nedávno najaté rytířské žoldnéře. A když sháněl peníze potřebné na žold, musel opět zatížit královská města. Tak se tehdy uvolilo Staré Město pražské splácet vždy o sv. Havlu v čtyřech následujících le- tech po půl druhém tisíci hřiven za slib, že v těchto letech bude zbaveno všech jiných dávek; a na tuto celkovou částku šesti tisíc byly vydány úpisy, na které si mohl král ihned vybrat úvěr. Vojska, které si podržel, užil král Jan k jiné výpravě. Ve vlastním Slezsku totiž nepodléhala jeho lenní svrchovanosti trojice knížat svídnické větve. Z nich působil těžkosti zejména Bolek Münster- berský (Ziembický), jehož území bylo vklíněno mezi Vratislavsko a Kladsko; ten špatně hospodařil a v peněžní tísni často uchvacoval statky a jmění klášterní. A tak napadl Karel se značným vojskem na konci září Münsterbersko, zpustošil je a dobyl městečka Kanthu (Kout). Ale rytířská četa v čele s Jaroslavem a Albrechtem ze Štern- berka upadla do zálohy a byla zajata, jak vypráví naše kronika. Další Karlův postup zadrželo obléhání města Frankensteina. Ale nakonec se musel Bolek poddat v lenní závislost králi Janovi s ustanovením, že kdyby zemřel bez mužských dědiců, připadne jeho úděl českému králi (srv. ČD II, 3, str. 205 i pozn. č. 1—3, a vlastní životopis Karlův). Karel už nečekal na toto poddání, vrátil se nakrátko do Čech a jel na schůzku do Uher za svým otcem, který vyjel trochu dříve, aby se zúčastnil pohřbu Alžběty Rejčky, zesnulé 19. října. Hradecká královna prožila posledních šest let od smrti svého druha v klidu svého kláštera a doplnila své založení špitálem. R. 1333 vykonala se svou dcerou Anežkou, manželkou Jindřicha Javorského, pouť do Porýnska a přivezla si z Kolína a Trevíru mnoho svatých ostatků. Krátce před smrtí doplnila svou starší závěť a její provedení svěřila dceři Anežce a abatyši svého kláštera na Starém Brně. Vedle odkazu svému klášteru odkázala dary klášterům v Hradci Králové, Opato-
Strana 512
vicích a Sezemicích, s nimiž se stýkala za svého pobytu v Hradci Králové, ale také dómu v Poznani, v kterém byli pochováni její rodiče, i jiným polským klášterům. Nezapomněla ani na svou četnou družinu, v které se jmenují i malíři Oldřich a Pašek. Byla pochována jako její druh pan Jindřich z Lipé v konventním chrámu svého kláštera, prostě a tiše, jak si určila ve své poslední závěti, v šedém šatě; šedé sukno, kterým byla při obřadech přikryta její rakev, bylo rozdáno chudým. Zanechala po sobě krásné kulturní dědictví: kostel a klášter se špitálem na Starém Brně a v klášteře soubor liturgických knih, který byl vskutku důstojný královské dárkyně. Je to celkem osm kodexů, dva v knihovně bývalého benediktinského kláštera v Raj- hradě u Brna, dnes v universitní knihovně v Brně, jeden v krajském archívu v Brně a pět v Národní knihovně ve Vídni, kam se asi dostaly po zrušení kláštera r. 1783. Z nich nejbohatší a nejzajíma- vější rukopis je Rajhradský kodex č. 355, který obsahuje antifonář a žaltář a uvádí se obyčejně pod názvem Brevíř královny Rejčky, Vratislavský vévoda Jindřich VI. zemřel 24. listopadu a zanechal po sobě jen dcery. Proto podle předcházející dohody (srv. výše II. kn., kap. XIX) připadl jeho úděl přímo českému králi; králevic Karel tam ihned zajel a svěřil správu nově získaného vévodství jako zemskému hejtmanovi slezskému šlechtici Konrádovi z Borsnitzu. 512 513 X Když se po úpravě korutanského dědictví (srv. předch. kap.) zhoršil poměr mezi Lucemburky a Ludvíkem, hledal tento nové spojence, jak by zabavil českého krále také na jiné straně, a to v Polsku. Tam Lokietkův nástupce Kazimír přistoupil v r. 1333 a 1334 na opětovné prodloužení příměří s řádem německých rytířů i s králem Janem; v té době měla být výrokem rozhodčích sjednána trvalá dohoda mezi řádem a polským králem, a to krále Jana jako zástupce řádu a uher- ského krále Karla Roberta. Při projednávání těchto věcí na jaře 1334 byl osobně přítomen i králevic Karel, který se tehdy asi v Poznani poprvé setkal s Kazimírem. Na podzim toho roku byl sice vynesen rozhodčí nález, asi bez osobní schůzky Janovy s Karlem Robertem, ale Kazimír nebyl spokojen s ústupky, jež byly uloženy řádu, a tak příměří trvalo dále. A Kazimír začal jednat na konci r. 1334 s Wit- telsbachy, s mladým Ludvíkem Braniborským, sešli se i osobně a 16. května 1335 byla sjednána dohoda, podle které měla být za- snoubena Kazimírova dcerka Alžběta s císařovým synkem Ludví- kem, zvaným Říman, protože se narodil za otcovy římské jízdy. Karel hned vytušil nebezpečí plynoucí pro Lucemburky z této dohody, a proto neprodleně po návratu z Lince začal navazovat jednání s Kazimírem, který nebyl proti. Přesto, že byla 25. července sjednána v Königsberku mezi polským králem a Ludvíkem dohoda, podle které se Alžběta měla stát do tří let Ludvíkovou manželkou a mezi oběma králi byl uzavřen obranný a útočný spolek, vedl obratný Karel s Polskem vážné jednání, v kterém se nabídl za pro- středníka uherský král Karel Robert. A tak se sešel král Jan a Karel s polskými zástupci, které vedli krakovský kastelán Spytek a krá- lovský kancléř probošt Zbyhněv, dne 24. srpna v Trenčíně za pří- tomnosti Karla Roberta a slavnostně se zřekl titulu polského krále a všech práv s tím spojených pod hrozbou exkomunikace za náhradu 20 000 kop. A Kazimír svými posly pod přísahou a hrozbou exko-
vicích a Sezemicích, s nimiž se stýkala za svého pobytu v Hradci Králové, ale také dómu v Poznani, v kterém byli pochováni její rodiče, i jiným polským klášterům. Nezapomněla ani na svou četnou družinu, v které se jmenují i malíři Oldřich a Pašek. Byla pochována jako její druh pan Jindřich z Lipé v konventním chrámu svého kláštera, prostě a tiše, jak si určila ve své poslední závěti, v šedém šatě; šedé sukno, kterým byla při obřadech přikryta její rakev, bylo rozdáno chudým. Zanechala po sobě krásné kulturní dědictví: kostel a klášter se špitálem na Starém Brně a v klášteře soubor liturgických knih, který byl vskutku důstojný královské dárkyně. Je to celkem osm kodexů, dva v knihovně bývalého benediktinského kláštera v Raj- hradě u Brna, dnes v universitní knihovně v Brně, jeden v krajském archívu v Brně a pět v Národní knihovně ve Vídni, kam se asi dostaly po zrušení kláštera r. 1783. Z nich nejbohatší a nejzajíma- vější rukopis je Rajhradský kodex č. 355, který obsahuje antifonář a žaltář a uvádí se obyčejně pod názvem Brevíř královny Rejčky, Vratislavský vévoda Jindřich VI. zemřel 24. listopadu a zanechal po sobě jen dcery. Proto podle předcházející dohody (srv. výše II. kn., kap. XIX) připadl jeho úděl přímo českému králi; králevic Karel tam ihned zajel a svěřil správu nově získaného vévodství jako zemskému hejtmanovi slezskému šlechtici Konrádovi z Borsnitzu. 512 513 X Když se po úpravě korutanského dědictví (srv. předch. kap.) zhoršil poměr mezi Lucemburky a Ludvíkem, hledal tento nové spojence, jak by zabavil českého krále také na jiné straně, a to v Polsku. Tam Lokietkův nástupce Kazimír přistoupil v r. 1333 a 1334 na opětovné prodloužení příměří s řádem německých rytířů i s králem Janem; v té době měla být výrokem rozhodčích sjednána trvalá dohoda mezi řádem a polským králem, a to krále Jana jako zástupce řádu a uher- ského krále Karla Roberta. Při projednávání těchto věcí na jaře 1334 byl osobně přítomen i králevic Karel, který se tehdy asi v Poznani poprvé setkal s Kazimírem. Na podzim toho roku byl sice vynesen rozhodčí nález, asi bez osobní schůzky Janovy s Karlem Robertem, ale Kazimír nebyl spokojen s ústupky, jež byly uloženy řádu, a tak příměří trvalo dále. A Kazimír začal jednat na konci r. 1334 s Wit- telsbachy, s mladým Ludvíkem Braniborským, sešli se i osobně a 16. května 1335 byla sjednána dohoda, podle které měla být za- snoubena Kazimírova dcerka Alžběta s císařovým synkem Ludví- kem, zvaným Říman, protože se narodil za otcovy římské jízdy. Karel hned vytušil nebezpečí plynoucí pro Lucemburky z této dohody, a proto neprodleně po návratu z Lince začal navazovat jednání s Kazimírem, který nebyl proti. Přesto, že byla 25. července sjednána v Königsberku mezi polským králem a Ludvíkem dohoda, podle které se Alžběta měla stát do tří let Ludvíkovou manželkou a mezi oběma králi byl uzavřen obranný a útočný spolek, vedl obratný Karel s Polskem vážné jednání, v kterém se nabídl za pro- středníka uherský král Karel Robert. A tak se sešel král Jan a Karel s polskými zástupci, které vedli krakovský kastelán Spytek a krá- lovský kancléř probošt Zbyhněv, dne 24. srpna v Trenčíně za pří- tomnosti Karla Roberta a slavnostně se zřekl titulu polského krále a všech práv s tím spojených pod hrozbou exkomunikace za náhradu 20 000 kop. A Kazimír svými posly pod přísahou a hrozbou exko-
Strana 513
munikace podobně prohlásil, že „co nejlépe přeje“ Janovi i jeho dědicům všechno právo, panství i vlastnictví určitých držav, přesně vyjmenovaných. Už v Trenčíně byla také sjednána důležitá dohoda mezi králem Janem a Karlem Robertem o spojenectví a vzájemné pomoci zejména proti Habsburkům. Po předběžném míru v Trenčíně došlo na počátku listopadu ve Stoličném Vyšehradě v Uhrách k slavnostní schůzi tří králů, při které se Karel Robert, obklopen svými duchovními i světskými magnáty, ukázal štědrým hostitelem. Krále Jana a jeho syna dopro- vázeli četní čeští páni v čele s Jindřichem z Lipé a dva biskupové, olomoucký Jan Volek a míšeňský Vítek z Koldic, a mimoto saský vévoda kurfiřt Rudolf a Boleslav Lehnický. V družině Kazimírově přijel také papežský nuncius Galhard a Carceribus a vévoda Vladi- slav Dobřínsko-Lenčický. Na schůzce byli přítomni také delegáti velmistra německých křižáků. Jednání trvala plné tři týdny (do 26. listopadu) a byly projednány důležité věci. Trenčínská smlouva byla znovu potvrzena, ale Kazimír nevyhotovil její ratifikační listinu. Učinil tak až později v listině vydané 9. února 1339 v Krakově, v které se zřekl navždy knížectví slezských, která se připojila k Če- chám. Jan dostal mimo již zaplacenou polovinu odstupného, čtyři tisíce hřiven, které polští zástupci složili do rukou Jindřicha z Lipé, jenž měl u krále dluh z doby svého hejtmanství, a zbytek šest tisíc hřiven měl Kazimír zaplatit do příštích velikonoc. Ve Stoličném Vyšehradě byl také smluven sňatek Kazimírovy dcery Alžběty, nedávno ještě zasnubované Ludvíkovu synovi, s Ja- novým vnukem, synem Jindřicha Dolnobavorského. Kazimír složil ihned do rukou českého krále zásnubní dar své dcerky 5000 kop a Jan slíbil, že jí později zajistí věno 7000 kop. Tam byl také učiněn pokus o smír mezi řádem německých rytířů a Polskem za uhersko-českého prostřednictví a dne 26. listopadu bylo v podstatě rozhodnuto, že Pomořany a Chelmsko mají zůstat řádu, kdežto výboje v Kujavsku a Dobřínsku že se vrátí k Polsku. Ovšem ani jednu, ani druhou stranu toto rozhodnutí neuspokojilo. O všech těchto jednáních srv. ČD II, 3, str. 192—201, 207 až 209. XII Král Jan poslal markraběte Karla do Tyrol, odkud žádal o pomoc mladičký Jan Jindřich, aby se tam ujal vlády jako zástupce poruč- nické moci otcovy. Králevice nedoprovázel příliš veliký vojenský houfec, ale dosti četná družina zkušených odborníků ve věcech správních. Byl v ní pan Bušek z Velhartic, Karlův kancléř a rádce Mikuláš Brněnský se svým bratrem a rovněž Brňan Mikuláš Luc- kův, který se stal později sám jeho kancléřem, jakož i pan Štěpán z Tetína, obratný úředník i finančník aj. Karel se v únoru ujal po dohodě s domácí šlechtou poručnické vlády a chystal se pomoci svému otci, který se v únoru 1336 pustil do války s rakouskými vévody. Čísla, která současníci uvádějí o souhrnném počtu Janova vojska, jsou podle Šusty (ČD II, 3, str. 215 i pozn. č. 1) asi nespolehlivá; proti údajům naší kroniky píše královský notář Mikuláš v listě z 3. května o 3000 rytířů, 6000 lehkých jízdních oděnců s kuší nebo oštěpem a 5000 Maďarů, k českému vojsku přidružených. Jan chtěl především dostat z habsburské moci Znojmo, které před rokem
munikace podobně prohlásil, že „co nejlépe přeje“ Janovi i jeho dědicům všechno právo, panství i vlastnictví určitých držav, přesně vyjmenovaných. Už v Trenčíně byla také sjednána důležitá dohoda mezi králem Janem a Karlem Robertem o spojenectví a vzájemné pomoci zejména proti Habsburkům. Po předběžném míru v Trenčíně došlo na počátku listopadu ve Stoličném Vyšehradě v Uhrách k slavnostní schůzi tří králů, při které se Karel Robert, obklopen svými duchovními i světskými magnáty, ukázal štědrým hostitelem. Krále Jana a jeho syna dopro- vázeli četní čeští páni v čele s Jindřichem z Lipé a dva biskupové, olomoucký Jan Volek a míšeňský Vítek z Koldic, a mimoto saský vévoda kurfiřt Rudolf a Boleslav Lehnický. V družině Kazimírově přijel také papežský nuncius Galhard a Carceribus a vévoda Vladi- slav Dobřínsko-Lenčický. Na schůzce byli přítomni také delegáti velmistra německých křižáků. Jednání trvala plné tři týdny (do 26. listopadu) a byly projednány důležité věci. Trenčínská smlouva byla znovu potvrzena, ale Kazimír nevyhotovil její ratifikační listinu. Učinil tak až později v listině vydané 9. února 1339 v Krakově, v které se zřekl navždy knížectví slezských, která se připojila k Če- chám. Jan dostal mimo již zaplacenou polovinu odstupného, čtyři tisíce hřiven, které polští zástupci složili do rukou Jindřicha z Lipé, jenž měl u krále dluh z doby svého hejtmanství, a zbytek šest tisíc hřiven měl Kazimír zaplatit do příštích velikonoc. Ve Stoličném Vyšehradě byl také smluven sňatek Kazimírovy dcery Alžběty, nedávno ještě zasnubované Ludvíkovu synovi, s Ja- novým vnukem, synem Jindřicha Dolnobavorského. Kazimír složil ihned do rukou českého krále zásnubní dar své dcerky 5000 kop a Jan slíbil, že jí později zajistí věno 7000 kop. Tam byl také učiněn pokus o smír mezi řádem německých rytířů a Polskem za uhersko-českého prostřednictví a dne 26. listopadu bylo v podstatě rozhodnuto, že Pomořany a Chelmsko mají zůstat řádu, kdežto výboje v Kujavsku a Dobřínsku že se vrátí k Polsku. Ovšem ani jednu, ani druhou stranu toto rozhodnutí neuspokojilo. O všech těchto jednáních srv. ČD II, 3, str. 192—201, 207 až 209. XII Král Jan poslal markraběte Karla do Tyrol, odkud žádal o pomoc mladičký Jan Jindřich, aby se tam ujal vlády jako zástupce poruč- nické moci otcovy. Králevice nedoprovázel příliš veliký vojenský houfec, ale dosti četná družina zkušených odborníků ve věcech správních. Byl v ní pan Bušek z Velhartic, Karlův kancléř a rádce Mikuláš Brněnský se svým bratrem a rovněž Brňan Mikuláš Luc- kův, který se stal později sám jeho kancléřem, jakož i pan Štěpán z Tetína, obratný úředník i finančník aj. Karel se v únoru ujal po dohodě s domácí šlechtou poručnické vlády a chystal se pomoci svému otci, který se v únoru 1336 pustil do války s rakouskými vévody. Čísla, která současníci uvádějí o souhrnném počtu Janova vojska, jsou podle Šusty (ČD II, 3, str. 215 i pozn. č. 1) asi nespolehlivá; proti údajům naší kroniky píše královský notář Mikuláš v listě z 3. května o 3000 rytířů, 6000 lehkých jízdních oděnců s kuší nebo oštěpem a 5000 Maďarů, k českému vojsku přidružených. Jan chtěl především dostat z habsburské moci Znojmo, které před rokem
Strana 514
znovu zastavil jako věno dcery Anny. Vévoda Ota vytáhl se znač- ným vojskem na pomoc obléhanému městu, a tak stála těsně při hra- nicích proti sobě dvě veliká vojska. Ale 24. dubna dal se Ota bez boje na ústup a větší část jeho čet se rozešla bránit jednotlivá města. Jan se zmocnil Znojma, Jindřich z Lipé Mauerbergu a podobně padla i jiná menší města do moci Čechů, kteří se rozjížděli za kořistí hluboko do země. Ale k většímu útoku se Jan neodhodlal, a když vévoda žádal o dočasné příměří, nastalo v květnu přerušení bojů a král odjel do Prahy shánět peníze na žold, neměla-li se jeho válečná výprava zhroutit. O tehdejších finančních jednáních s pány a městy srv. ČD II, 3, str. 216—218; jejich výsledkem bylo, že byla v podstatě zmařena dvouletá Karlova usilovná práce, kterou věnoval znovuzískání krá- lovské državy v Čechách. Mimořádným prostředkem k vyždímání potřebných peněz bylo zjímání všech Židů v království; potom se vyjednávalo s jejich před- staviteli a bylo sjednáno, zejména s židovskou obcí pražskou, „pac- tum liberationis“ (dohoda o osvobození), výkupné, jehož doplácení se dlouho táhlo v následujících letech a způsobilo Židovstvu v Če- chách mnoho těžkostí. Podobně neobvyklým prostředkem byl nový obecný ungelt (daň) z vína a soli, jehož pronájmem bylo možno ihned si opatřit značnou částku. O obou cestách srv. ČD II, 3, str. 220 i pozn. č. 1 a 2. Mimoto sháněl král peníze, jak se jen dalo, a tak opět přecházely klášterní majetky, které vlastně patřily královské komoře, do rukou chtivých pánů. Sedlecký klášter, úplně ochuzený, ztratil „darem královským do rukou mocného šlechtice“ své zboží v Jaroměřicích na Moravě, všechny statky kláštera oseckého byly dány do zástavy a správy panu Borešovi z Rýzmburka (Reg. IV, č. 437, 854) a Zbraslavský klášter přišel o majetek lanšperský, který už tolikrát ztratil a opět vykoupil. Tam patřilo k hradu na padesát vesnic se čtyřmi trhovými městečky. Schůzkou v Marcheggu chtěl si král Jan zajistit pomoc proti Habsburkům. Na ní se patrně také jednalo o smíru mezi Polskem a křižáky; Kazimír sice přistoupil na nové prodloužení příměří, ale váhal vydat listiny o vydání Pomořan a Chelmska a řád zase odda- loval vyklizení Dobřínska. Král Jan potom znovu zaútočil na Rakousy a zmocnil se tvrze Seefeldu u Lavy, ale brzy byl nucen změnit svůj postup, protože mu hrozilo nebezpečí ze strany císaře Ludvíka. 514 515 XIII Ludvík Bavorský chtěl zabránit porážce svých habsburských spo- jenců, a proto nenápadně shromáždil ve Švábsku veliké vojsko a 20. července byl s ním u Kehlheimu na Dunaji západně od Řezna, odkud mohl rychle proniknout k šumavským hranicím. Král Jan se proti němu rychle vypravil s nevelkým vojskem a byl před počátkem srpna mezi Řeznem a Domažlicemi. V tehdejší tísni vydal pro Petra z Rožmberka a Viléma z Landštejna 1. srpna významnou listinu (Reg. IV, č. 418), kterou jim zajišťoval rozličné milosti a zvláštní postavení na svém dvoře a v královské radě (srv. ČD II, 3. str. 123n.). Ale Ludvík netáhl proti Čechám, nýbrž zaútočil v první polovině srpna na Janova zetě, Jindřicha Dolnobavorského. Jan
znovu zastavil jako věno dcery Anny. Vévoda Ota vytáhl se znač- ným vojskem na pomoc obléhanému městu, a tak stála těsně při hra- nicích proti sobě dvě veliká vojska. Ale 24. dubna dal se Ota bez boje na ústup a větší část jeho čet se rozešla bránit jednotlivá města. Jan se zmocnil Znojma, Jindřich z Lipé Mauerbergu a podobně padla i jiná menší města do moci Čechů, kteří se rozjížděli za kořistí hluboko do země. Ale k většímu útoku se Jan neodhodlal, a když vévoda žádal o dočasné příměří, nastalo v květnu přerušení bojů a král odjel do Prahy shánět peníze na žold, neměla-li se jeho válečná výprava zhroutit. O tehdejších finančních jednáních s pány a městy srv. ČD II, 3, str. 216—218; jejich výsledkem bylo, že byla v podstatě zmařena dvouletá Karlova usilovná práce, kterou věnoval znovuzískání krá- lovské državy v Čechách. Mimořádným prostředkem k vyždímání potřebných peněz bylo zjímání všech Židů v království; potom se vyjednávalo s jejich před- staviteli a bylo sjednáno, zejména s židovskou obcí pražskou, „pac- tum liberationis“ (dohoda o osvobození), výkupné, jehož doplácení se dlouho táhlo v následujících letech a způsobilo Židovstvu v Če- chách mnoho těžkostí. Podobně neobvyklým prostředkem byl nový obecný ungelt (daň) z vína a soli, jehož pronájmem bylo možno ihned si opatřit značnou částku. O obou cestách srv. ČD II, 3, str. 220 i pozn. č. 1 a 2. Mimoto sháněl král peníze, jak se jen dalo, a tak opět přecházely klášterní majetky, které vlastně patřily královské komoře, do rukou chtivých pánů. Sedlecký klášter, úplně ochuzený, ztratil „darem královským do rukou mocného šlechtice“ své zboží v Jaroměřicích na Moravě, všechny statky kláštera oseckého byly dány do zástavy a správy panu Borešovi z Rýzmburka (Reg. IV, č. 437, 854) a Zbraslavský klášter přišel o majetek lanšperský, který už tolikrát ztratil a opět vykoupil. Tam patřilo k hradu na padesát vesnic se čtyřmi trhovými městečky. Schůzkou v Marcheggu chtěl si král Jan zajistit pomoc proti Habsburkům. Na ní se patrně také jednalo o smíru mezi Polskem a křižáky; Kazimír sice přistoupil na nové prodloužení příměří, ale váhal vydat listiny o vydání Pomořan a Chelmska a řád zase odda- loval vyklizení Dobřínska. Král Jan potom znovu zaútočil na Rakousy a zmocnil se tvrze Seefeldu u Lavy, ale brzy byl nucen změnit svůj postup, protože mu hrozilo nebezpečí ze strany císaře Ludvíka. 514 515 XIII Ludvík Bavorský chtěl zabránit porážce svých habsburských spo- jenců, a proto nenápadně shromáždil ve Švábsku veliké vojsko a 20. července byl s ním u Kehlheimu na Dunaji západně od Řezna, odkud mohl rychle proniknout k šumavským hranicím. Král Jan se proti němu rychle vypravil s nevelkým vojskem a byl před počátkem srpna mezi Řeznem a Domažlicemi. V tehdejší tísni vydal pro Petra z Rožmberka a Viléma z Landštejna 1. srpna významnou listinu (Reg. IV, č. 418), kterou jim zajišťoval rozličné milosti a zvláštní postavení na svém dvoře a v královské radě (srv. ČD II, 3. str. 123n.). Ale Ludvík netáhl proti Čechám, nýbrž zaútočil v první polovině srpna na Janova zetě, Jindřicha Dolnobavorského. Jan
Strana 515
zatím doplnil své vojsko a 10. srpna byl už v Landavy na Isaře, kam se také vrátil Ludvík, posílen habsburskou pomocí. Proč ani tehdy nedošlo k rozhodné srážce, nelze s určitostí říci. Snad ani jedna, ani druhá strana neměla takovou přesilu, aby se od- vážila přechodu přes řeku. Udání naší kroniky o síle císařova vojska pokládá Šusta (ČD II, 2, str. 226, pozn. č. 1) za nadsázku. Císař se zkrátka 26. srpna, podle některých pramenů pro ne- dostatek potravin, dal na rychlý ústup k Linci a tam došlo v první polovině září k úplné roztržce s habsburskými vévody. Čtyři hra- zená města, jejichž vydání podle naší kroniky žádal, byla Linec, Enže, Kremže a Lambach. Potom ustoupil od Pasova podél Innu až k Salcburku, kde překročil řeku, a u Frisink rozpustil své vojsko. Jeho tažení proti českému králi tedy skončilo úplnou prohrou. (Srv. o těchto bojích ČD II, 3, str. 221—228, a vlastní životopis Karlův.) Když Ludvík Bavor po své neúspěšné výpravě sjednal přátelskou úmluvu s francouzským králem Filipem VI., neváhal se král Jan smířit s Habsburky a získat je na svou stranu. Proto se sešel s Otou a manželkou jeho bratra Johanou ve Freistadtu v Horních Rakou- sích a uzavřeli tam příměří. Hned potom se vypravil rychle do Prahy pro peníze; jak si k nim pomáhal, o tom vypráví kronika. Jen co vyřídil toto, pospíšil do Rakous a na schůzce s rakouskými vévody v Enži 9. října uzavřel konečný mír a významné smlouvy, ovšem bez souhlasu svých synů a své snachy. Přitom sjednal spojeneckou smlouvu mezi habsburskými vévody a Filipem VI. a v druhé polo- vině října zajel do Uher, aby se pokusil o smír mezi Habsburky a Karlem Robertem, ale dosáhl jen příměří. V Tyrolsku vzbudilo enžské ujednání rozhořčení jeho synů Karla a Jana Jindřicha a snachy Markéty i tamních pánů. Když Karlův kancléř Mikuláš převzal aspoň zatímní správu tridentského biskup- ství, odjel králevic z Tyrol a sešel se s otcem 22. prosince v Schär- dingu (na území dolnobavorském), kam s ním také zajeli i někteří tyrolští páni v čele s mocným Volkmarem z Burgstallu. Toho chtěl král Jan získat osobními ústupky a ostatní obtíže, totiž otázku koru- tanského dědictví, obešel s obvyklou diplomatickou úhořovitostí. Karel se vrátil s otcem do Čech, ale našel je ve stavu méně přízni- vém, než v jakém je před rokem opustil. (Srv. o těch jednáních ČD II, 3, str. 229—235.) Odcizení umělecké stříbrné výzdoby na hrobě sv. Václava, o kte- rou se s takovou péčí staral králevic Karel, pokládala znepokojená země za hroznou svatokrádež. X Janův zájezd na Litvu byl jen částí veliké křižácké výpravy, asi už dlouho chystané. Řád totiž podnikl již v prvních měsících r. 1336 tažení na Litvu a zmocnil se důležitého litevského hradiska Žmudi, jejíž obránci se raději sami usmrtili, než by se dostali pod cizí panství, a řád tam začal stavět svůj hrad Marienburg. Musel však s prací počkat do nové zimní výpravy, pro kterou se hledali účastníci v celé říši. Na pomoc řádu vyjelo z dolního Porýnska mnoho vý- znamných pánů v čele s Vilémem IV. Holandsko-hennegavským, s nimiž se král Jan od mládí velmi dobře znal. Král chtěl při té pří- ležitosti pokračovat v rozhodčí úloze mezi německým řádem a Pol- skem a lépe uspořádat poměry ve Slezsku. Na Litvu ho doprovázel
zatím doplnil své vojsko a 10. srpna byl už v Landavy na Isaře, kam se také vrátil Ludvík, posílen habsburskou pomocí. Proč ani tehdy nedošlo k rozhodné srážce, nelze s určitostí říci. Snad ani jedna, ani druhá strana neměla takovou přesilu, aby se od- vážila přechodu přes řeku. Udání naší kroniky o síle císařova vojska pokládá Šusta (ČD II, 2, str. 226, pozn. č. 1) za nadsázku. Císař se zkrátka 26. srpna, podle některých pramenů pro ne- dostatek potravin, dal na rychlý ústup k Linci a tam došlo v první polovině září k úplné roztržce s habsburskými vévody. Čtyři hra- zená města, jejichž vydání podle naší kroniky žádal, byla Linec, Enže, Kremže a Lambach. Potom ustoupil od Pasova podél Innu až k Salcburku, kde překročil řeku, a u Frisink rozpustil své vojsko. Jeho tažení proti českému králi tedy skončilo úplnou prohrou. (Srv. o těchto bojích ČD II, 3, str. 221—228, a vlastní životopis Karlův.) Když Ludvík Bavor po své neúspěšné výpravě sjednal přátelskou úmluvu s francouzským králem Filipem VI., neváhal se král Jan smířit s Habsburky a získat je na svou stranu. Proto se sešel s Otou a manželkou jeho bratra Johanou ve Freistadtu v Horních Rakou- sích a uzavřeli tam příměří. Hned potom se vypravil rychle do Prahy pro peníze; jak si k nim pomáhal, o tom vypráví kronika. Jen co vyřídil toto, pospíšil do Rakous a na schůzce s rakouskými vévody v Enži 9. října uzavřel konečný mír a významné smlouvy, ovšem bez souhlasu svých synů a své snachy. Přitom sjednal spojeneckou smlouvu mezi habsburskými vévody a Filipem VI. a v druhé polo- vině října zajel do Uher, aby se pokusil o smír mezi Habsburky a Karlem Robertem, ale dosáhl jen příměří. V Tyrolsku vzbudilo enžské ujednání rozhořčení jeho synů Karla a Jana Jindřicha a snachy Markéty i tamních pánů. Když Karlův kancléř Mikuláš převzal aspoň zatímní správu tridentského biskup- ství, odjel králevic z Tyrol a sešel se s otcem 22. prosince v Schär- dingu (na území dolnobavorském), kam s ním také zajeli i někteří tyrolští páni v čele s mocným Volkmarem z Burgstallu. Toho chtěl král Jan získat osobními ústupky a ostatní obtíže, totiž otázku koru- tanského dědictví, obešel s obvyklou diplomatickou úhořovitostí. Karel se vrátil s otcem do Čech, ale našel je ve stavu méně přízni- vém, než v jakém je před rokem opustil. (Srv. o těch jednáních ČD II, 3, str. 229—235.) Odcizení umělecké stříbrné výzdoby na hrobě sv. Václava, o kte- rou se s takovou péčí staral králevic Karel, pokládala znepokojená země za hroznou svatokrádež. X Janův zájezd na Litvu byl jen částí veliké křižácké výpravy, asi už dlouho chystané. Řád totiž podnikl již v prvních měsících r. 1336 tažení na Litvu a zmocnil se důležitého litevského hradiska Žmudi, jejíž obránci se raději sami usmrtili, než by se dostali pod cizí panství, a řád tam začal stavět svůj hrad Marienburg. Musel však s prací počkat do nové zimní výpravy, pro kterou se hledali účastníci v celé říši. Na pomoc řádu vyjelo z dolního Porýnska mnoho vý- znamných pánů v čele s Vilémem IV. Holandsko-hennegavským, s nimiž se král Jan od mládí velmi dobře znal. Král chtěl při té pří- ležitosti pokračovat v rozhodčí úloze mezi německým řádem a Pol- skem a lépe uspořádat poměry ve Slezsku. Na Litvu ho doprovázel
Strana 516
jeho zeť Jindřich Dolnobavorský, markrabě Karel a dosti značný počet českých velmožů, olomoucký biskup Jan Volek, z Ronovců nejvyšší kancléř a vyšehradský probošt Pertold (Berthold) z Lipé, Hynek Berka a Hynek Náchodský z Dubé, Jindřich z Lichtemburka a Smil z Bítova, z Markvarticů Jan z Michalovic, Hynek z Vald- štejna a Vaněk z Vartemberka a Veselí, z Vítkovců jen Vilém z Landštejna, kdežto Petr z Rožmberka byl asi králem pověřen hlavní správou království. Vedle několika rýnských družiníků jeli s králem pan Oldřich Pluh z Rabštejna, z Moravy Ješek z Boskovic a na Moravě zdomácnělý pan Jan z Klingenberka. Za desetidenního pobytu ve Vratislavi vyřídil král Jan mnoho důležitých věcí, zejména nástupnictví z Ratibořsku, které po vévo- dovi Leškovi, zemřelém r. 1336, bylo přiřknuto jeho švagrovi Mi- kuláši Opavskému s podmínkou, že odevzdá Leškovým piastov- ským dědicům Hlivice a Kozlí. Mimoto získal Jan od Bolka Mün- sterberského v zástavu důležitý hrad Frankenstein a města Střelín a Wanzen. Při osobní schůzce s králem Janem ve Vratislavi 4. ledna 1337 vzdal se Bolkův bratr Jindřich Javorský, manžel Přemyslovny Anežky, dcery Rejččiny, který držel v Horní Lužici Lubaň a v Dolní Sorau a Senftenberg a z Anežčiny věnné zástavy Žitavsko zastavené na devatenáct tisíc kop, všech svých lužických držav a svolil, aby jeho zástupci v Žitavě a na hradech Ojvíně a Ronově složili Janovi přísahu jako vrchnímu pánovi, jemuž mělo toto území bez náhrady připadnout zpět, kdyby Jindřich zemřel bez dědiců. Za to mu král slíbil doživotní panství nad Hlohovem, ačkoli je rok předtím udělil Janovi Stinavskému (srv. ČD II, 3, str. 243 i pozn. č. 1). Konečně zrušil listinou ze 7. ledna 1337 pro Vratislavsko staré polské soudy a nahradil je novým „manským soudem“ (Mannengericht); jeho předsedou byl zemský hejtman a kmety urození páni, ale i bohatí měšťané, kteří měli svobodné zboží. V městě ovšem rozhodovalo městské právo podle magdeburského vzoru. Novým zemským hejt- manem tam ustanovil Jindřicha z Haugwitzu. O všem tom srv. ČD II, 3, str. 236—245. O průběhu tažení na Litvu vypráví naše kronika. Jan byl už před koncem února zpět v Toruni, kde se sešel s velmistrem řádu Dětři- chem z Altenburgu, a připravoval tam novou smírčí schůzku s Po- láky, určenou do kujavského města Włocławku. Od řádu si ovšem při tom vypůjčil do podzimu 6000 zlatých. Zatím měl král Kazimír v blízké Inowróclavi porady s Vladislavem Dobřínským a polskými velmoži. Z jednání mezi oběma stranami vznikl někdy před 9. břez- nem návrh nového Janova rozhodčího nálezu, podle něhož se měli Poláci úplně zřeknout Pomořan a Chelmska. Kazimír dostal k rati- fikaci tohoto výroku lhůtu do 15. června; do té doby měl spravovat kraje v Dobřínsku a Kujavsku, obsazené řádem, český pán Ota z Bergova, aby je po schválení úmluv Kazimírem odevzdal Polsku. Jednání skončilo tím, že s ním 9. března vyslovili souhlas jak Kazi- mír, tak velmistr. S polským králem se sešel Jan asi v Poznani, kam zajel 12. března, a uzavřel s ním dohodu, platnou deset let, o urovnání případných pohraničních loupeží zvláštními komisemi. Z Poznaně se vrátil kolem 20. března do Vratislavi a vykonal tam dne 26. března na Květnou neděli městem slavnostní jízdu, při které prý ho spolu s Karlem provázelo na 3000 jezdců. A téhož dne tam vydal listinu o úpravě zemského řádu v někdejším vévodství pod hejtmanskou správou při účasti vratislavských konšelů na ní. O těchto jednáních 516 517
jeho zeť Jindřich Dolnobavorský, markrabě Karel a dosti značný počet českých velmožů, olomoucký biskup Jan Volek, z Ronovců nejvyšší kancléř a vyšehradský probošt Pertold (Berthold) z Lipé, Hynek Berka a Hynek Náchodský z Dubé, Jindřich z Lichtemburka a Smil z Bítova, z Markvarticů Jan z Michalovic, Hynek z Vald- štejna a Vaněk z Vartemberka a Veselí, z Vítkovců jen Vilém z Landštejna, kdežto Petr z Rožmberka byl asi králem pověřen hlavní správou království. Vedle několika rýnských družiníků jeli s králem pan Oldřich Pluh z Rabštejna, z Moravy Ješek z Boskovic a na Moravě zdomácnělý pan Jan z Klingenberka. Za desetidenního pobytu ve Vratislavi vyřídil král Jan mnoho důležitých věcí, zejména nástupnictví z Ratibořsku, které po vévo- dovi Leškovi, zemřelém r. 1336, bylo přiřknuto jeho švagrovi Mi- kuláši Opavskému s podmínkou, že odevzdá Leškovým piastov- ským dědicům Hlivice a Kozlí. Mimoto získal Jan od Bolka Mün- sterberského v zástavu důležitý hrad Frankenstein a města Střelín a Wanzen. Při osobní schůzce s králem Janem ve Vratislavi 4. ledna 1337 vzdal se Bolkův bratr Jindřich Javorský, manžel Přemyslovny Anežky, dcery Rejččiny, který držel v Horní Lužici Lubaň a v Dolní Sorau a Senftenberg a z Anežčiny věnné zástavy Žitavsko zastavené na devatenáct tisíc kop, všech svých lužických držav a svolil, aby jeho zástupci v Žitavě a na hradech Ojvíně a Ronově složili Janovi přísahu jako vrchnímu pánovi, jemuž mělo toto území bez náhrady připadnout zpět, kdyby Jindřich zemřel bez dědiců. Za to mu král slíbil doživotní panství nad Hlohovem, ačkoli je rok předtím udělil Janovi Stinavskému (srv. ČD II, 3, str. 243 i pozn. č. 1). Konečně zrušil listinou ze 7. ledna 1337 pro Vratislavsko staré polské soudy a nahradil je novým „manským soudem“ (Mannengericht); jeho předsedou byl zemský hejtman a kmety urození páni, ale i bohatí měšťané, kteří měli svobodné zboží. V městě ovšem rozhodovalo městské právo podle magdeburského vzoru. Novým zemským hejt- manem tam ustanovil Jindřicha z Haugwitzu. O všem tom srv. ČD II, 3, str. 236—245. O průběhu tažení na Litvu vypráví naše kronika. Jan byl už před koncem února zpět v Toruni, kde se sešel s velmistrem řádu Dětři- chem z Altenburgu, a připravoval tam novou smírčí schůzku s Po- láky, určenou do kujavského města Włocławku. Od řádu si ovšem při tom vypůjčil do podzimu 6000 zlatých. Zatím měl král Kazimír v blízké Inowróclavi porady s Vladislavem Dobřínským a polskými velmoži. Z jednání mezi oběma stranami vznikl někdy před 9. břez- nem návrh nového Janova rozhodčího nálezu, podle něhož se měli Poláci úplně zřeknout Pomořan a Chelmska. Kazimír dostal k rati- fikaci tohoto výroku lhůtu do 15. června; do té doby měl spravovat kraje v Dobřínsku a Kujavsku, obsazené řádem, český pán Ota z Bergova, aby je po schválení úmluv Kazimírem odevzdal Polsku. Jednání skončilo tím, že s ním 9. března vyslovili souhlas jak Kazi- mír, tak velmistr. S polským králem se sešel Jan asi v Poznani, kam zajel 12. března, a uzavřel s ním dohodu, platnou deset let, o urovnání případných pohraničních loupeží zvláštními komisemi. Z Poznaně se vrátil kolem 20. března do Vratislavi a vykonal tam dne 26. března na Květnou neděli městem slavnostní jízdu, při které prý ho spolu s Karlem provázelo na 3000 jezdců. A téhož dne tam vydal listinu o úpravě zemského řádu v někdejším vévodství pod hejtmanskou správou při účasti vratislavských konšelů na ní. O těchto jednáních 516 517
Strana 517
a o sporech mezi polskými a německými členy vratislavské kapituly srv. ČD II, 3, str. 245—250. Korunovace královny Beatrix byla vykonána bez obvyklého slav- nostního lesku; Beatrix byla korunována královskou korunou, nikoli klenotem určeným pro královny, který Jan ve své finanční tísni asi někde zašantročil. Její odchod provázela Praha netajenou radostí a okázale projevovala svou přízeň Karlově manželce Blance; v hněvu nad tím vykázal Jan Blanku k trvalému pobytu v Brně a zakázal posílat za Karlem do ciziny důchody z markrabství. Karel totiž v dubnu opustil vlast v průvodu neveliké družiny, v které byli jeho věrný druh pan Bušek z Velhartic, Jan z Lipé, který po bratru Jindřichovi, nedávno zemřelém, převzal hodnost nejvyššího maršál- ka, Zbyněk Zajíc ze Žebráka a zemský písař Štěpán z Tetína, a ode- bral se k bratru Janovi do Tyrol. Tuto dobrodružnou cestu přes Uhry, Charvátsko a Dalmácii popsal ve vlastním životopise (srv. i ČD II, 3, str. 271), přičemž ovšem zamlčel, že jeho odchod byl vlastně útěkem před otcovou nevolí. Příčinou roztržky mezi Janem a synem bylo našeptávání některých českých pánů, kteří ve svém sobectví s nelibostí pozorovali Karlovu snahu o hospodárnou a spo- řádanou vládu a o obnovení panovnické moci opětným získáním pevných královských hradů a měst (srv. o tom ČD II, 3, str. 193, pozn. č. 1, str. 251—254, 259). O tom, jak prožíval toto své vyhnanství, píše Karel ve vlastním životopise. Nezůstal v Tyrolsku, nýbrž se zúčastnil jako urozený kondotiér bojů v severní Itálii, které vedli proti mocnému veron- skému signorovi Mastinovi dela Scala někteří jeho sousedé, na před- ním místě Benátská republika. V srpnu obdržel Karel, když obléhal Feltre, od bellunského biskupa doživotní hodnost kapitána v Bellu- nu i Feltre, a když hned potom navštívil Benátky, uvítal ho tam dóže Francesco Dandolo se zástupci patriciátu s okázalou obřad- ností a hostil ho jako urozeného syna královského. Když však dostal na zámku St. Zenobie u Meranu z domova zprávu, že se může se ctí vrátit, zanechal Zbyňkovi Zajícovi ze Že- bráka starost o sbor 400 jezdců i plnou moc, aby ho zastupoval při mírovém jednání jako pána Belluna a Feltre, a někdy v říjnu 1337 se vracel už podél Innu a asi v listopadu byl na Moravě (srv. ČD II, 3, str. 272—275; o jeho finančních poměrech po návratu viz tamtéž, str. 276—278). O příčinách vzniku tzv. stoleté války francouzsko-anglické a o úsi- lí anglického Eduarda III. získat co nejvíce spojenců, mezi nimi i samého císaře Ludvíka, se podrobně vykládá v ČD II, 3, str. 261 až 266. Když se dostaly někdy v polovině června do Prahy zprávy o tom, že se Ludvík chystá jet do Frankfurtu, aby se tam sešel s anglickými vyjednavači, nabídl Jan svému císařskému protivníkovi schůzku též ve Frankfurtu, 9. července kvapně opustil Prahu a čtvr- tého dne se sešel ve Frankfurtu s Ludvíkem Bavorem. Za třídenního jednání vynaložil všechnu sílu své diplomatické obratnosti, ale bez úspěchu; oba panovníci se rozešli bez dohody. Jan potom 6. srpna uzavřel ve Francii s Filipem VI. smlouvu, že mu bude sloužit s 500 oděnci proti Anglii na francouzský náklad, a hned si na to vzal závdavek 30 000 pařížských liber. Zatím však sjednal císař Ludvík už 23. července s anglickými jednateli úmluvu, že bude stát nejméně dva měsíce jako spojenec anglického krále v poli s 2000 jezdců, za což měl dostat neobyčejně vysokou částku 300 000 zlatých. Ale k francouzsko-anglické srážce tehdy ještě nedošlo; papež
a o sporech mezi polskými a německými členy vratislavské kapituly srv. ČD II, 3, str. 245—250. Korunovace královny Beatrix byla vykonána bez obvyklého slav- nostního lesku; Beatrix byla korunována královskou korunou, nikoli klenotem určeným pro královny, který Jan ve své finanční tísni asi někde zašantročil. Její odchod provázela Praha netajenou radostí a okázale projevovala svou přízeň Karlově manželce Blance; v hněvu nad tím vykázal Jan Blanku k trvalému pobytu v Brně a zakázal posílat za Karlem do ciziny důchody z markrabství. Karel totiž v dubnu opustil vlast v průvodu neveliké družiny, v které byli jeho věrný druh pan Bušek z Velhartic, Jan z Lipé, který po bratru Jindřichovi, nedávno zemřelém, převzal hodnost nejvyššího maršál- ka, Zbyněk Zajíc ze Žebráka a zemský písař Štěpán z Tetína, a ode- bral se k bratru Janovi do Tyrol. Tuto dobrodružnou cestu přes Uhry, Charvátsko a Dalmácii popsal ve vlastním životopise (srv. i ČD II, 3, str. 271), přičemž ovšem zamlčel, že jeho odchod byl vlastně útěkem před otcovou nevolí. Příčinou roztržky mezi Janem a synem bylo našeptávání některých českých pánů, kteří ve svém sobectví s nelibostí pozorovali Karlovu snahu o hospodárnou a spo- řádanou vládu a o obnovení panovnické moci opětným získáním pevných královských hradů a měst (srv. o tom ČD II, 3, str. 193, pozn. č. 1, str. 251—254, 259). O tom, jak prožíval toto své vyhnanství, píše Karel ve vlastním životopise. Nezůstal v Tyrolsku, nýbrž se zúčastnil jako urozený kondotiér bojů v severní Itálii, které vedli proti mocnému veron- skému signorovi Mastinovi dela Scala někteří jeho sousedé, na před- ním místě Benátská republika. V srpnu obdržel Karel, když obléhal Feltre, od bellunského biskupa doživotní hodnost kapitána v Bellu- nu i Feltre, a když hned potom navštívil Benátky, uvítal ho tam dóže Francesco Dandolo se zástupci patriciátu s okázalou obřad- ností a hostil ho jako urozeného syna královského. Když však dostal na zámku St. Zenobie u Meranu z domova zprávu, že se může se ctí vrátit, zanechal Zbyňkovi Zajícovi ze Že- bráka starost o sbor 400 jezdců i plnou moc, aby ho zastupoval při mírovém jednání jako pána Belluna a Feltre, a někdy v říjnu 1337 se vracel už podél Innu a asi v listopadu byl na Moravě (srv. ČD II, 3, str. 272—275; o jeho finančních poměrech po návratu viz tamtéž, str. 276—278). O příčinách vzniku tzv. stoleté války francouzsko-anglické a o úsi- lí anglického Eduarda III. získat co nejvíce spojenců, mezi nimi i samého císaře Ludvíka, se podrobně vykládá v ČD II, 3, str. 261 až 266. Když se dostaly někdy v polovině června do Prahy zprávy o tom, že se Ludvík chystá jet do Frankfurtu, aby se tam sešel s anglickými vyjednavači, nabídl Jan svému císařskému protivníkovi schůzku též ve Frankfurtu, 9. července kvapně opustil Prahu a čtvr- tého dne se sešel ve Frankfurtu s Ludvíkem Bavorem. Za třídenního jednání vynaložil všechnu sílu své diplomatické obratnosti, ale bez úspěchu; oba panovníci se rozešli bez dohody. Jan potom 6. srpna uzavřel ve Francii s Filipem VI. smlouvu, že mu bude sloužit s 500 oděnci proti Anglii na francouzský náklad, a hned si na to vzal závdavek 30 000 pařížských liber. Zatím však sjednal císař Ludvík už 23. července s anglickými jednateli úmluvu, že bude stát nejméně dva měsíce jako spojenec anglického krále v poli s 2000 jezdců, za což měl dostat neobyčejně vysokou částku 300 000 zlatých. Ale k francouzsko-anglické srážce tehdy ještě nedošlo; papež
Strana 518
519 Benedikt XII. se stále pokoušel o zprostředkování a ani oba králové se necítili úplně připraveni k velikému zápasu. Pan Petr, stárnoucí a téměř před smrtí, uzavírá tuto kapitolu, a vlastně třetí knihu své kroniky trpkou žalobou na zlé časy, kdy kláštery i města trpěly pod nesnesitelným útlakem, kterým na nich král vymačkával poslední groš a přiváděl je do zcela zoufalého stavu. Sám král např. později přiznává, že klášter Doksany je na svých statcích dluhy tak zhroucen a zničen, že by musel bez mimořádné pomoci zahynout (Reg. IV, č. 650). A podobně výslovně dosvědčuje Menšímu Městu pražskému „bídu a nouzi, do které město pokleslo pro neuvěřitelné daně, které nám bylo vůbec nuceno odvésti“ (srv. ČD II, 3, str. 255—257). 518 VĚCNÉ VYSVĚTLIVKY Advokáti (advocati ecclesiarum) — ve středověku světští ochránci a zástupci církevního majetku a zájmů církve. Agnus Dei — krátce předtím, než kněz při mši přijímá tělo a krev Páně, říká třikrát: Agnus Dei, qui tollis peccata mundi, miserere nostri (Beránku Boží, který snímáš hříchy světa, smiluj se nad námi), při třetím opakování: dona nobis pacem (dej nám mír). Acht říšský — říšská klatba, těžký trest, který vynášel král nebo císař: kdo jím byl postižen, byl považován za psance a kdokoliv ho mohl i zabít. Akolyté (acolythi) — byli v římské církvi klerikové, kterým bylo uděleno nejvyšší posvěcení ze čtyř svěcení nižších; v 6. stol. roz- svěcovali v kostele světlo a podávali při mši víno. Později tyto služby vykonávali pro nedostatek kleriků laikové; nyní jejich službu zastávají ministranti a kostelníci. Aleluja — při mši (viz) následovaly po epištole podle dávného ritu střídavé zpěvy chóru, které byly označovány slovy graduale, aleluja, tractus, sequentia. Jejich účelem bylo vyjádřit myšlenky, city a úmysly, které v srdci křesťanů budila slavnost nebo pa- mátka denní a slovo slyšené z epištoly. Graduale se jmenuje proto, že ředitel zpěvu intonoval předepsaný žalm na vyvýšeném místě (gradus — stupeň). Po graduale následuje přídavek, který je podle povahy slavnosti a doby rázu radostného nebo smutného. Rázu radostného je aleluja, které se skládá z dvojího aleluja, a proto se také nazývá verš nebo zpěv alelujový. V dobách a ve dny, kdy je základní myšlenkou bohoslužby kajícnost nebo smutek, nastupuje v graduale místo aleluja tractus, zpěv smutně vážný; slovo tractus je výraz hudební, označující nikoli obsah, nýbrž ráz zpěvu. O sekvenci viz pod tímto heslem.
519 Benedikt XII. se stále pokoušel o zprostředkování a ani oba králové se necítili úplně připraveni k velikému zápasu. Pan Petr, stárnoucí a téměř před smrtí, uzavírá tuto kapitolu, a vlastně třetí knihu své kroniky trpkou žalobou na zlé časy, kdy kláštery i města trpěly pod nesnesitelným útlakem, kterým na nich král vymačkával poslední groš a přiváděl je do zcela zoufalého stavu. Sám král např. později přiznává, že klášter Doksany je na svých statcích dluhy tak zhroucen a zničen, že by musel bez mimořádné pomoci zahynout (Reg. IV, č. 650). A podobně výslovně dosvědčuje Menšímu Městu pražskému „bídu a nouzi, do které město pokleslo pro neuvěřitelné daně, které nám bylo vůbec nuceno odvésti“ (srv. ČD II, 3, str. 255—257). 518 VĚCNÉ VYSVĚTLIVKY Advokáti (advocati ecclesiarum) — ve středověku světští ochránci a zástupci církevního majetku a zájmů církve. Agnus Dei — krátce předtím, než kněz při mši přijímá tělo a krev Páně, říká třikrát: Agnus Dei, qui tollis peccata mundi, miserere nostri (Beránku Boží, který snímáš hříchy světa, smiluj se nad námi), při třetím opakování: dona nobis pacem (dej nám mír). Acht říšský — říšská klatba, těžký trest, který vynášel král nebo císař: kdo jím byl postižen, byl považován za psance a kdokoliv ho mohl i zabít. Akolyté (acolythi) — byli v římské církvi klerikové, kterým bylo uděleno nejvyšší posvěcení ze čtyř svěcení nižších; v 6. stol. roz- svěcovali v kostele světlo a podávali při mši víno. Později tyto služby vykonávali pro nedostatek kleriků laikové; nyní jejich službu zastávají ministranti a kostelníci. Aleluja — při mši (viz) následovaly po epištole podle dávného ritu střídavé zpěvy chóru, které byly označovány slovy graduale, aleluja, tractus, sequentia. Jejich účelem bylo vyjádřit myšlenky, city a úmysly, které v srdci křesťanů budila slavnost nebo pa- mátka denní a slovo slyšené z epištoly. Graduale se jmenuje proto, že ředitel zpěvu intonoval předepsaný žalm na vyvýšeném místě (gradus — stupeň). Po graduale následuje přídavek, který je podle povahy slavnosti a doby rázu radostného nebo smutného. Rázu radostného je aleluja, které se skládá z dvojího aleluja, a proto se také nazývá verš nebo zpěv alelujový. V dobách a ve dny, kdy je základní myšlenkou bohoslužby kajícnost nebo smutek, nastupuje v graduale místo aleluja tractus, zpěv smutně vážný; slovo tractus je výraz hudební, označující nikoli obsah, nýbrž ráz zpěvu. O sekvenci viz pod tímto heslem.
Strana 519
Ambit — ochoz, přiléhající k jedné straně klášterních chrámů, který obklopuje arkádami buď otevřenými, nebo opatřenými okny ze všech stran klášterní zahradu (rajský dvůr). Andělský hymnus (hymnus angelicus) — asi hymnus z kanonických hodinek, jež se kněz denně modlí, o svátku sv. andělů strážných, který připadá na den 2. září. Antifonář — kodex, obsahující antifony, tj. střídavé bohoslužebné zpěvy mezi sólovým hlasem kněze a sborem nebo mezi sbory. Anziáni (antiani) — ve středověku členové nejvyšších rad v ital- ských městských republikách. Apsida — polokruhový výklenek, připojený na východní straně k rovnoúhelníku kostela; stál v ní oltář a u stěn stolec pro nej- vyššího duchovního (biskupa) a po stranách lavice pro kněžstvo. Nazýval se také chór nebo též presbyterium (kněžiště). Arcišenk (archipincerna) — hodnostář při dvoře německého krále; býval jím český král. O jeho funkci srv. heslo: číšník. Archa úmluvy — u Izraelitů nejdůležitější předmět v stánku Mojží- šově a v chrámu Šalomounově. Byla to nevelká podlouhlá truhlice, vně i uvnitř pozlacená, přikrývala ji zlatá deska (slitovnice) a byly v ní uchovávány desky s Desaterem. Astrolabium — astroláb, název různých hvězdářských přístrojů, zejména přístroj vynalezený řeckým matematikem a hvězdářem Hipparchem (v 2. stol. př. n. l.), obyčejně nazývaný astrolabium planisphaerium. Jedna jeho strana má kruhové dělení s přístrojem k měření úhlů (alhidádou), druhá strana, opatřená dělením hodi- novým, má pro danou zeměpisnou šířku polární stereografickou projekci nebeské koule s různými kruhy — to je vlastní plani- sphaerium a nad ním se otáčí vykrojený terč, představující zvířet- ník a jasnější hvězdy. Užívalo se ho až do 17. stol., kdy byl na- hrazen teodolitem a sextantem. Atrium — vstupní místnost, shromažďovací síň. Auditor (lat. posluchač) — každý delegát, který mohl v církevním procesu vykonávat některá soudní jednání mimo rozsudek; zejmé- na duchovní soudní funkcionář při římské kurii, jehož úkolem bylo přijímat, zkoumat a leckdy i rozhodovat určité právní zále- žitosti. Bakalář (baccalarius) — tak se nazýval ten, kdo vystudoval na vy- sokém učení, podrobil se za jistých formalit bakalářské zkoušce a dosáhl tím prvního stupně akademické hodnosti. Beghardi, bekyně — viz pozn. ke kn. II, kap. IV. Brevíř (breviář) — modlitební kniha katolického duchovenstva, která obsahuje předepsané modlitby na každý den a všechny svát- ky v církevním roce.
Ambit — ochoz, přiléhající k jedné straně klášterních chrámů, který obklopuje arkádami buď otevřenými, nebo opatřenými okny ze všech stran klášterní zahradu (rajský dvůr). Andělský hymnus (hymnus angelicus) — asi hymnus z kanonických hodinek, jež se kněz denně modlí, o svátku sv. andělů strážných, který připadá na den 2. září. Antifonář — kodex, obsahující antifony, tj. střídavé bohoslužebné zpěvy mezi sólovým hlasem kněze a sborem nebo mezi sbory. Anziáni (antiani) — ve středověku členové nejvyšších rad v ital- ských městských republikách. Apsida — polokruhový výklenek, připojený na východní straně k rovnoúhelníku kostela; stál v ní oltář a u stěn stolec pro nej- vyššího duchovního (biskupa) a po stranách lavice pro kněžstvo. Nazýval se také chór nebo též presbyterium (kněžiště). Arcišenk (archipincerna) — hodnostář při dvoře německého krále; býval jím český král. O jeho funkci srv. heslo: číšník. Archa úmluvy — u Izraelitů nejdůležitější předmět v stánku Mojží- šově a v chrámu Šalomounově. Byla to nevelká podlouhlá truhlice, vně i uvnitř pozlacená, přikrývala ji zlatá deska (slitovnice) a byly v ní uchovávány desky s Desaterem. Astrolabium — astroláb, název různých hvězdářských přístrojů, zejména přístroj vynalezený řeckým matematikem a hvězdářem Hipparchem (v 2. stol. př. n. l.), obyčejně nazývaný astrolabium planisphaerium. Jedna jeho strana má kruhové dělení s přístrojem k měření úhlů (alhidádou), druhá strana, opatřená dělením hodi- novým, má pro danou zeměpisnou šířku polární stereografickou projekci nebeské koule s různými kruhy — to je vlastní plani- sphaerium a nad ním se otáčí vykrojený terč, představující zvířet- ník a jasnější hvězdy. Užívalo se ho až do 17. stol., kdy byl na- hrazen teodolitem a sextantem. Atrium — vstupní místnost, shromažďovací síň. Auditor (lat. posluchač) — každý delegát, který mohl v církevním procesu vykonávat některá soudní jednání mimo rozsudek; zejmé- na duchovní soudní funkcionář při římské kurii, jehož úkolem bylo přijímat, zkoumat a leckdy i rozhodovat určité právní zále- žitosti. Bakalář (baccalarius) — tak se nazýval ten, kdo vystudoval na vy- sokém učení, podrobil se za jistých formalit bakalářské zkoušce a dosáhl tím prvního stupně akademické hodnosti. Beghardi, bekyně — viz pozn. ke kn. II, kap. IV. Brevíř (breviář) — modlitební kniha katolického duchovenstva, která obsahuje předepsané modlitby na každý den a všechny svát- ky v církevním roce.
Strana 520
520 521 Cento (lat., z toho centon) — původně šat sešitý z mnohých jednotli- vých cárů nebo hadrů, přeneseně slovesný útvar, většinou veršo- vaný, složený z vybraných veršů a veršovaných částí starých básníků, bible apod. Confiteor — střed stupňové modlitby při mši, formule obecného a veřejného vyznání hříchů (viz i mše). Číšník (šenk, lat. pincerna) — byl původně dvorský úředník, který podával pánu při hostině číši; jemu byl také svěřen dozor nad sklepy a vinicemi dvora. V 11. a 12. stol. odpovídala snad náplň tohoto dvorského osobního úřadu skutečně názvu. Později byl vykonáván pouze při zvláštních příležitostech, stále však řidčeji, až se stal (tak jako úřad nejvyššího stolníka) pouhým čestným úřadem. Byly však s ním spojeny — ještě podle starého stavu — důchody a rozmanité výhody, které nebyly bezvýznamné. Funkci nejvyššího číšníka vykonával dědičný šenk dvorský, který svůj úřad přijímal od českého krále v léno. Dekretálie — právní předpisy vydané papeži a zavazující celou církev. Dekrety — původně soudní rozhodnutí, potom právní předpisy církevní, shrnuté v Corpus iuris canonici (Souhrn církevního práva) a jeho doplňcích. Doktor dekretů — církevního práva. Denár — stříbrný peníz. Dialektika — ve středověku soubor logiky (nauky o správném myšlení) a zaujímající mezi sedmerým uměním (viz heslo fakulta) střední místo v triviu (gramatika, dialektika, rétorika). Středověcí autoři vycházeli při jménu dialektika (pochází z řeckého slovesa „dialegesthai“ a znamená vlastně umění rozmlouvat, diskutovat) z Aristotelova pojmu dialektického sylogismu, tj. myšlenkového postupu, dospívajícího k závěrům na základě premis (návěstí), uznávaných „všemi nebo většinou moudrých lidí“. Dominikál, dominikální půda — se nazývaly pozemky, které patřily vrchnostem, na rozdíl od pozemků poddanských, selských neboli rustikálních. Dominium — panství. Král Václav II. dělil souhrn své královské moci výslovně na dvojí: na „dominium generale“ (obecné pan- ství) a „dominium speciale“ (panství zvláštní, osobní). Pod obec- ným panstvím se rozuměla všechna práva vůči svobodným Če- chům a Moravanům a vůči jejich poddaným, „panství zvláštní“, podle výroků pozdějších znalců českého práva „upřiemo na krá- lovu stolici hlediecí“, tvořilo souhrn osobních práv, podle nichž byl král buď spoluvlastníkem regálů (viz), gruntovní vrch- ností nebo aspoň ochranným fojtem. K těmto zvláštním právům a požitkům královským patřily na konci 13. stol. na prvním mís- tě důchody plynoucí prostřednictvím královské urbury (viz) z rudného bohatství českých hor, potom důchody z korunních statků, kterým jeho komora vládla bezprostředně. Tyto statky bývaly v jednotlivých částech země shrnovány ve skupiny, nazý- vané vilikace, a často pronajímány dočasně královským vladařům
520 521 Cento (lat., z toho centon) — původně šat sešitý z mnohých jednotli- vých cárů nebo hadrů, přeneseně slovesný útvar, většinou veršo- vaný, složený z vybraných veršů a veršovaných částí starých básníků, bible apod. Confiteor — střed stupňové modlitby při mši, formule obecného a veřejného vyznání hříchů (viz i mše). Číšník (šenk, lat. pincerna) — byl původně dvorský úředník, který podával pánu při hostině číši; jemu byl také svěřen dozor nad sklepy a vinicemi dvora. V 11. a 12. stol. odpovídala snad náplň tohoto dvorského osobního úřadu skutečně názvu. Později byl vykonáván pouze při zvláštních příležitostech, stále však řidčeji, až se stal (tak jako úřad nejvyššího stolníka) pouhým čestným úřadem. Byly však s ním spojeny — ještě podle starého stavu — důchody a rozmanité výhody, které nebyly bezvýznamné. Funkci nejvyššího číšníka vykonával dědičný šenk dvorský, který svůj úřad přijímal od českého krále v léno. Dekretálie — právní předpisy vydané papeži a zavazující celou církev. Dekrety — původně soudní rozhodnutí, potom právní předpisy církevní, shrnuté v Corpus iuris canonici (Souhrn církevního práva) a jeho doplňcích. Doktor dekretů — církevního práva. Denár — stříbrný peníz. Dialektika — ve středověku soubor logiky (nauky o správném myšlení) a zaujímající mezi sedmerým uměním (viz heslo fakulta) střední místo v triviu (gramatika, dialektika, rétorika). Středověcí autoři vycházeli při jménu dialektika (pochází z řeckého slovesa „dialegesthai“ a znamená vlastně umění rozmlouvat, diskutovat) z Aristotelova pojmu dialektického sylogismu, tj. myšlenkového postupu, dospívajícího k závěrům na základě premis (návěstí), uznávaných „všemi nebo většinou moudrých lidí“. Dominikál, dominikální půda — se nazývaly pozemky, které patřily vrchnostem, na rozdíl od pozemků poddanských, selských neboli rustikálních. Dominium — panství. Král Václav II. dělil souhrn své královské moci výslovně na dvojí: na „dominium generale“ (obecné pan- ství) a „dominium speciale“ (panství zvláštní, osobní). Pod obec- ným panstvím se rozuměla všechna práva vůči svobodným Če- chům a Moravanům a vůči jejich poddaným, „panství zvláštní“, podle výroků pozdějších znalců českého práva „upřiemo na krá- lovu stolici hlediecí“, tvořilo souhrn osobních práv, podle nichž byl král buď spoluvlastníkem regálů (viz), gruntovní vrch- ností nebo aspoň ochranným fojtem. K těmto zvláštním právům a požitkům královským patřily na konci 13. stol. na prvním mís- tě důchody plynoucí prostřednictvím královské urbury (viz) z rudného bohatství českých hor, potom důchody z korunních statků, kterým jeho komora vládla bezprostředně. Tyto statky bývaly v jednotlivých částech země shrnovány ve skupiny, nazý- vané vilikace, a často pronajímány dočasně královským vladařům
Strana 521
neboli vilikům, kteří se někde nazývali také zemskými rychtáři (Landrichter) nebo fojty a podléhali vrchní moci královského podkomořího. Konečně patřilo do králova „dominium speciale“ panství nad zbožím církevním a královskými městy. (Srv. ČD II, 1, str. 524—535.) Enkláva (z franc.) — ve veřejném právu pozemek nebo část ně- jaké země v cizím území. Epakta — (o—28) je číslo udávající stáří Měsíce k určitému dni, u různých epakt různému. Epištola — část mešního formuláře mezi kolektou a graduálem, čtení výňatku z bible, nejčastěji z listů apoštolských, řidčeji ze Skutků apoštolských nebo ze Zjevení sv. Jana. Epištoly (z lat. epistula) — listy evangelistů a apoštolů. Exkomunikace — vyobcování z církve. Fakulta — na středověkých univerzitách byla fakulta nižší a tři fakulty vyšší. Fakulta nižší byla sedmi svobodných umění (facul- tas septem artium liberalium: gramatika, rétorika, dialektika, aritmetika, geometrie, musika a astronomie), nazývaná proto též fakulturou artistickou, předchůdkyně nynější fakulty filozofické. Podávala latinsky všeobecné vzdělání jako průpravu pro fakulty vyšší: teologickou, právnickou a lékařskou. Farizejský — pokrytecký. Farizejové byli důležitá židovská strana v 1. stol. př. n. 1. a po něm. V náboženství zdůrazňovali především plnění přikázání Hospodinova zákona, jehož výkladu věnovali velikou péči a píli. Ježíš je tvrdě odmítal jako pokrytce, kteří pro formalismus a bezvýznamné maličkosti zapomínali na věci hlavní a podstatné. Feudalismus — společenský řád, v němž je základem výrobních po- měrů feudálovo vlastnictví výrobních prostředků, hlavně půdy, na které pracují poddaní feudálního pána, a omezené vlastnictví poddaných. V počátečních dobách feudalismu (u nás 10. až polo- vina 13. stol.) je poddaný nucen — často přímým násilím — vy- konávat nadpráci pro svého pána (robotu) nebo mu odvádět část vlastních výrobků (rentu v naturáliích). Po zavedení peněžní renty odvádějí poddaní feudálům peněžité dávky (např. právě na poč. 14. stol. v době sepsání kroniky Zbraslavské). V 16. a 17. stol. se u nás místo peněžní renty znovu zavádějí roboty, které pak trvají až do konce feudalismu (podle Marxe jde o tzv. „druhé nevolnictví“). Feudální pán vykonává nad svými podda- nými i nejvyšší moc soudní a správní, takže ti jsou ve všem odká- záni na jeho milost a nemilost. Své feudální pány mají zásadně i města (ať královská nebo tzv. poddanská), která však po celou dobu existence feudalismu odvádějí většinou jen dávky peněžní. S pojmem „feudalismus“ nemůže být zaměňován pojem „lenní zřízení“, „lenní systém“, který není s prvním pojmem totožný, nýbrž znamená jen určité typické formy, hlavně v počátečních obdobích feudalismu (viz heslo léno).
neboli vilikům, kteří se někde nazývali také zemskými rychtáři (Landrichter) nebo fojty a podléhali vrchní moci královského podkomořího. Konečně patřilo do králova „dominium speciale“ panství nad zbožím církevním a královskými městy. (Srv. ČD II, 1, str. 524—535.) Enkláva (z franc.) — ve veřejném právu pozemek nebo část ně- jaké země v cizím území. Epakta — (o—28) je číslo udávající stáří Měsíce k určitému dni, u různých epakt různému. Epištola — část mešního formuláře mezi kolektou a graduálem, čtení výňatku z bible, nejčastěji z listů apoštolských, řidčeji ze Skutků apoštolských nebo ze Zjevení sv. Jana. Epištoly (z lat. epistula) — listy evangelistů a apoštolů. Exkomunikace — vyobcování z církve. Fakulta — na středověkých univerzitách byla fakulta nižší a tři fakulty vyšší. Fakulta nižší byla sedmi svobodných umění (facul- tas septem artium liberalium: gramatika, rétorika, dialektika, aritmetika, geometrie, musika a astronomie), nazývaná proto též fakulturou artistickou, předchůdkyně nynější fakulty filozofické. Podávala latinsky všeobecné vzdělání jako průpravu pro fakulty vyšší: teologickou, právnickou a lékařskou. Farizejský — pokrytecký. Farizejové byli důležitá židovská strana v 1. stol. př. n. 1. a po něm. V náboženství zdůrazňovali především plnění přikázání Hospodinova zákona, jehož výkladu věnovali velikou péči a píli. Ježíš je tvrdě odmítal jako pokrytce, kteří pro formalismus a bezvýznamné maličkosti zapomínali na věci hlavní a podstatné. Feudalismus — společenský řád, v němž je základem výrobních po- měrů feudálovo vlastnictví výrobních prostředků, hlavně půdy, na které pracují poddaní feudálního pána, a omezené vlastnictví poddaných. V počátečních dobách feudalismu (u nás 10. až polo- vina 13. stol.) je poddaný nucen — často přímým násilím — vy- konávat nadpráci pro svého pána (robotu) nebo mu odvádět část vlastních výrobků (rentu v naturáliích). Po zavedení peněžní renty odvádějí poddaní feudálům peněžité dávky (např. právě na poč. 14. stol. v době sepsání kroniky Zbraslavské). V 16. a 17. stol. se u nás místo peněžní renty znovu zavádějí roboty, které pak trvají až do konce feudalismu (podle Marxe jde o tzv. „druhé nevolnictví“). Feudální pán vykonává nad svými podda- nými i nejvyšší moc soudní a správní, takže ti jsou ve všem odká- záni na jeho milost a nemilost. Své feudální pány mají zásadně i města (ať královská nebo tzv. poddanská), která však po celou dobu existence feudalismu odvádějí většinou jen dávky peněžní. S pojmem „feudalismus“ nemůže být zaměňován pojem „lenní zřízení“, „lenní systém“, který není s prvním pojmem totožný, nýbrž znamená jen určité typické formy, hlavně v počátečních obdobích feudalismu (viz heslo léno).
Strana 522
523 Fojt (v něm. Vogt, z lat. advocatus) — byl původně zástupce některé osoby před soudem i mimo něj a ochránce jejích zájmů. Fojty nalézáme nejdříve souběžně s vývojem imunit na církevních statcích, kde byli ustanovováni, aby chránili světské obyvatelstvo těchto imunit před soudem, v jehož okrese imunita byla. Fojty ustanovoval panovník nejprve církevním korporacím a pak i na svých statcích. V německé říši byli fojtové úředníci, kteří vyko- návali jménem panovníkovým soudní moc v říšských územích, na korunních panstvích nebo v říšských městech. Časem se stal tento úřad dědičným. 522 Fraticellové (fratricellové) — v řádu minoritském (františkánském) tzv. spirituálové, kteří hájili požadavek naprosté chudoby. Fuorusciti (z it., tj. odešlí) — byly skupiny přívrženců ghibellinů, kteří byli vypuzeni z měst, kde vládli guelfové, a kteří byli vždy připraveni využít vnitřních nepokojů ve vlastních městech a ví- tězně se do nich vrátit (srv. ČD II, 1, str. 18). Galeje — středověké veslové válečné lodi střední velikosti, dlouhé 35 až 60 m, štíhlé, s mělkým trupem, velmi rychlé a pohyblivé. Gentská sukna — Gent (lat. Gandanum, franc. Gand), významné město hrabství Flanderského, středisko průmyslového a obchod- ního ruchu. Ghibellini — ve středověku, zejména za doby císařů z dynastie ho- henštaufské, jméno císařské strany, kdežto strana papežská byli guelfové. Gomorský lid — Gomora, palestinské město při Mrtvém moři, zničené podle 1. kn. Mojž. 19., 25 pro neřesti obyvatelstva ohněm a sírou. Granduale — viz aleluja. Hejtman (lat. capitaneus) — náčelník, představený, správce. Hereze — kacířství. Herojský rozměr — hexametr, básnická skladba, psaná hexametrem. Hodinky kanonické (horae canonicae) — je od Apoštolské stolice nařízený formulář k odmodlení tzv. kněžských hodinek, tj. modli- teb, které připadají na určité hodiny dne. Hofmistr (magister curiae) — správce královského dvora, který měl pečovat o vnější pořádek při dvorských obřadech a slavnostech, jejichž uspořádání a vystrojení mu byly vyhrazeny. U pražského dvora byl tento úřad zřízen až na počátku 14. stol. Hřivna (lat. marca) — měla už od nejstarších dob dvojí význam: jednak to byla jednotka váhy na zlato nebo stříbro (pražská v gro- šové době = 253,14 g), jednak znamenala určitý počet grošů. Dělila se na 8 uncí po dvou lotech čili na 16 lotů nebo též na čtyři
523 Fojt (v něm. Vogt, z lat. advocatus) — byl původně zástupce některé osoby před soudem i mimo něj a ochránce jejích zájmů. Fojty nalézáme nejdříve souběžně s vývojem imunit na církevních statcích, kde byli ustanovováni, aby chránili světské obyvatelstvo těchto imunit před soudem, v jehož okrese imunita byla. Fojty ustanovoval panovník nejprve církevním korporacím a pak i na svých statcích. V německé říši byli fojtové úředníci, kteří vyko- návali jménem panovníkovým soudní moc v říšských územích, na korunních panstvích nebo v říšských městech. Časem se stal tento úřad dědičným. 522 Fraticellové (fratricellové) — v řádu minoritském (františkánském) tzv. spirituálové, kteří hájili požadavek naprosté chudoby. Fuorusciti (z it., tj. odešlí) — byly skupiny přívrženců ghibellinů, kteří byli vypuzeni z měst, kde vládli guelfové, a kteří byli vždy připraveni využít vnitřních nepokojů ve vlastních městech a ví- tězně se do nich vrátit (srv. ČD II, 1, str. 18). Galeje — středověké veslové válečné lodi střední velikosti, dlouhé 35 až 60 m, štíhlé, s mělkým trupem, velmi rychlé a pohyblivé. Gentská sukna — Gent (lat. Gandanum, franc. Gand), významné město hrabství Flanderského, středisko průmyslového a obchod- ního ruchu. Ghibellini — ve středověku, zejména za doby císařů z dynastie ho- henštaufské, jméno císařské strany, kdežto strana papežská byli guelfové. Gomorský lid — Gomora, palestinské město při Mrtvém moři, zničené podle 1. kn. Mojž. 19., 25 pro neřesti obyvatelstva ohněm a sírou. Granduale — viz aleluja. Hejtman (lat. capitaneus) — náčelník, představený, správce. Hereze — kacířství. Herojský rozměr — hexametr, básnická skladba, psaná hexametrem. Hodinky kanonické (horae canonicae) — je od Apoštolské stolice nařízený formulář k odmodlení tzv. kněžských hodinek, tj. modli- teb, které připadají na určité hodiny dne. Hofmistr (magister curiae) — správce královského dvora, který měl pečovat o vnější pořádek při dvorských obřadech a slavnostech, jejichž uspořádání a vystrojení mu byly vyhrazeny. U pražského dvora byl tento úřad zřízen až na počátku 14. stol. Hřivna (lat. marca) — měla už od nejstarších dob dvojí význam: jednak to byla jednotka váhy na zlato nebo stříbro (pražská v gro- šové době = 253,14 g), jednak znamenala určitý počet grošů. Dělila se na 8 uncí po dvou lotech čili na 16 lotů nebo též na čtyři
Strana 523
čtvrti (fertony, věrdunky) po čtyřech lotech a lot na 4 kventlíky. V době pražských grošů jako jednotka mincovní se rozeznávala hřivna těžká čili moravská (marca gravis, moravici pagamenti, ponderis) po 64 groších, obvykle pak hřivna po 60 groších = kopa (lat. sexagena), hřivna královská, lehká, krátká (marca regalis, levis, brevis) po 56 groších a hřivna pokutná, hornická (marca emendalis, montana) po 48 groších. U hřivny na počet se řídilo její rozdělení podle toho, kolik grošů se do ní počítalo: kopa jako ustálené číslo se vůbec neměnila, půl kopy bylo 30 a čtvrt čili ferto 15 grošů. Při těžké hřivně měl ferto 16 a lot 4 groše, při královské ferto 14 a lot 31/2 groše, při hornické ferto 12 a lot 3 groše. Chór — v kostele kněžiště, vyhrazený prostor pro duchovní při hlavním oltáři (srv. apsida). Imunity — práva, na jejichž základě osvobozoval panovník jisté osoby a statky od moci svých úředníků, že nesměli na imunitním území soudit, ukládat veřejné dávky nebo provádět jiné úřední výkony. Inaugurační listina — listina při slavnostním uvádění v úřad. Indikce (1—15) — číslo ukazující, kolikátým byl ten který rok v patnáctileté periodě. Interdikt — církevní zákaz všech bohoslužebných úkonů, udělování některých svátostí a církevního pohřbu. Introit — vstupní modlitba, tvořící první část mše (viz mše). Jacint — cirkón, drahý kámen barvy hnědé (skořicové), prů- zračný. Jáhen (z řec. diakonos) — v katolické kněžské hierarchii člen střed- ního stupně vyššího svěcení, které zahrnuje podjáhenství, jáhen- ství a kněžství; jáhnové přisluhovali při oltáři a křtili, kázali jen s výslovným svolením. Jaspis — polodrahokam, celistvý křemen, žlutě, červeně nebo hnědě zbarvený. Jitro (jutro, lat. iugerum) — původně asi tolik země, kolik se dalo zorat jedním spřežením za jitro nebo ráno, vlastně od rána do večera. Naše jitro bylo přizpůsobeno tomu, aby byl na něm vyset korec obilí. Mělo 5 provazců pražské míry, totiž 4 na délku a jeden na šířku, odtud jitro = 3782,938 m2, někde jen tři pro- vazce, pak jitro = 2837,04 m2. Jubilejní rok = milostivé léto — v katolické církvi doba, v které mo- hou věřící slavnostním způsobem získat všeobecné odpustky. Papež Bonifác VIII. bulou ze dne 22. února 1300 prohlásil, že udělí odpustky pro r. 1300, jakož i pro každý následující stý rok, Kliment VI. to zkrátil na padesát let, Pavel II. r. 1470 na dvacet pět let, což se zachovává dosud.
čtvrti (fertony, věrdunky) po čtyřech lotech a lot na 4 kventlíky. V době pražských grošů jako jednotka mincovní se rozeznávala hřivna těžká čili moravská (marca gravis, moravici pagamenti, ponderis) po 64 groších, obvykle pak hřivna po 60 groších = kopa (lat. sexagena), hřivna královská, lehká, krátká (marca regalis, levis, brevis) po 56 groších a hřivna pokutná, hornická (marca emendalis, montana) po 48 groších. U hřivny na počet se řídilo její rozdělení podle toho, kolik grošů se do ní počítalo: kopa jako ustálené číslo se vůbec neměnila, půl kopy bylo 30 a čtvrt čili ferto 15 grošů. Při těžké hřivně měl ferto 16 a lot 4 groše, při královské ferto 14 a lot 31/2 groše, při hornické ferto 12 a lot 3 groše. Chór — v kostele kněžiště, vyhrazený prostor pro duchovní při hlavním oltáři (srv. apsida). Imunity — práva, na jejichž základě osvobozoval panovník jisté osoby a statky od moci svých úředníků, že nesměli na imunitním území soudit, ukládat veřejné dávky nebo provádět jiné úřední výkony. Inaugurační listina — listina při slavnostním uvádění v úřad. Indikce (1—15) — číslo ukazující, kolikátým byl ten který rok v patnáctileté periodě. Interdikt — církevní zákaz všech bohoslužebných úkonů, udělování některých svátostí a církevního pohřbu. Introit — vstupní modlitba, tvořící první část mše (viz mše). Jacint — cirkón, drahý kámen barvy hnědé (skořicové), prů- zračný. Jáhen (z řec. diakonos) — v katolické kněžské hierarchii člen střed- ního stupně vyššího svěcení, které zahrnuje podjáhenství, jáhen- ství a kněžství; jáhnové přisluhovali při oltáři a křtili, kázali jen s výslovným svolením. Jaspis — polodrahokam, celistvý křemen, žlutě, červeně nebo hnědě zbarvený. Jitro (jutro, lat. iugerum) — původně asi tolik země, kolik se dalo zorat jedním spřežením za jitro nebo ráno, vlastně od rána do večera. Naše jitro bylo přizpůsobeno tomu, aby byl na něm vyset korec obilí. Mělo 5 provazců pražské míry, totiž 4 na délku a jeden na šířku, odtud jitro = 3782,938 m2, někde jen tři pro- vazce, pak jitro = 2837,04 m2. Jubilejní rok = milostivé léto — v katolické církvi doba, v které mo- hou věřící slavnostním způsobem získat všeobecné odpustky. Papež Bonifác VIII. bulou ze dne 22. února 1300 prohlásil, že udělí odpustky pro r. 1300, jakož i pro každý následující stý rok, Kliment VI. to zkrátil na padesát let, Pavel II. r. 1470 na dvacet pět let, což se zachovává dosud.
Strana 524
524 525 Jurisdikce — soudní pravomoc. Kancléř (cancellarius) — v knížecí době osoba odpovědná za použití panovníkovy pečeti na listinách, které byly psány většinou sa- mými příjemci, vedle toho důležitý činitel diplomatický; od 1. po- loviny 13. stol. byl tento úřad spojen trvale s proboštstvím vyše- hradské kapituly. Od 13. stol. stojí kancléř v čele skupiny du- chovních na královském dvoře, kteří jsou pověřeni obstaráváním písemné agendy (protonotář, notáři), tzv. královské kanceláře, kterou si ovšem není možno představovat jako kancelář moderní: jeho osoba však ustupuje často do pozadí, zatímco skutečné ve- dení prací i odpovědnost za vydané a královskou pečetí pověřené listiny přejímá protonotář. Občas však přece jenom i tuto vlast- ní funkci vykonává kancelář. Za posledních Přemyslovců diplo- matická činnost kancléřů znovu roste (kancléř Petr z Aspeltu). Od 1. pol. 14. stol. se funkce kancléře (kancléř království České- ho) stává úřadem formálním, zatímco skutečnou práci a vedení královské „kanceláře“ přejímají zpočátku zvláštní sekretáři-dů- věrníci panovníkovi (za Jana Lucemburského), až se později (za Karla IV.) vyhraní pojmy: kancléř království Českého a kancléř krále českého. Později se funkce tohoto úřadu ještě poněkud měnila, přesto však byl kancléř království Českého v dobách pozdějších (16.—18. stol.) nejdůležitějším úředníkem celého státu vůbec. Kanonický — církevní; kanonicky, podle církevního práva, řádně. Kantor (z lat. cantor, zpěvák) — starý název pro kostelní předzpě- vovatele, kteří měli mimoto za povinnost studovat chrámovou hudbu a cvičit choralisty (sbor kostelních zpěváků). Kapitula — kolegium nebo korporace kanovníků, ustanovených při katedrálním nebo jiném chrámu. Kapitula — (generální) zasedání (řádu). Kardinál — v katolické církvi nejvyšší hodnostář po papeži; byly tři stupně: kardinálové jáhni, kardinálové kněží a kardinálové biskupové. Kastelán — správce hradu i okolí k němu patřícího. Katechumen — původně učeň v náboženství, který se připravoval k přijetí křtu. Kathaři (z řec. katharoi = čistí, z toho it. gazzari, něm. Ketzer, naše kacíř) — původně náboženská sekta rozšířená po jihový- chodní, jižní a částečně i střední Evropě. Její učení se zakládalo na dvojím (dualistickém) principu: dobra a zla, světla a tmy. Bůh je tvůrce světa nebeského, neviditelného, Běs (Satan) stvořil svět hmotný, viditelný; hmota a tělo, jakož i zlo pochází od Běsa, duše od Boha. Později se stal název kathaři všeobecným ozna- čením pro lidové kacířství vedle jiných užívaných označování. Kbel, kbelec (obměna něm. Kübel) — nádoba; jako míra = 71,53 1.
524 525 Jurisdikce — soudní pravomoc. Kancléř (cancellarius) — v knížecí době osoba odpovědná za použití panovníkovy pečeti na listinách, které byly psány většinou sa- mými příjemci, vedle toho důležitý činitel diplomatický; od 1. po- loviny 13. stol. byl tento úřad spojen trvale s proboštstvím vyše- hradské kapituly. Od 13. stol. stojí kancléř v čele skupiny du- chovních na královském dvoře, kteří jsou pověřeni obstaráváním písemné agendy (protonotář, notáři), tzv. královské kanceláře, kterou si ovšem není možno představovat jako kancelář moderní: jeho osoba však ustupuje často do pozadí, zatímco skutečné ve- dení prací i odpovědnost za vydané a královskou pečetí pověřené listiny přejímá protonotář. Občas však přece jenom i tuto vlast- ní funkci vykonává kancelář. Za posledních Přemyslovců diplo- matická činnost kancléřů znovu roste (kancléř Petr z Aspeltu). Od 1. pol. 14. stol. se funkce kancléře (kancléř království České- ho) stává úřadem formálním, zatímco skutečnou práci a vedení královské „kanceláře“ přejímají zpočátku zvláštní sekretáři-dů- věrníci panovníkovi (za Jana Lucemburského), až se později (za Karla IV.) vyhraní pojmy: kancléř království Českého a kancléř krále českého. Později se funkce tohoto úřadu ještě poněkud měnila, přesto však byl kancléř království Českého v dobách pozdějších (16.—18. stol.) nejdůležitějším úředníkem celého státu vůbec. Kanonický — církevní; kanonicky, podle církevního práva, řádně. Kantor (z lat. cantor, zpěvák) — starý název pro kostelní předzpě- vovatele, kteří měli mimoto za povinnost studovat chrámovou hudbu a cvičit choralisty (sbor kostelních zpěváků). Kapitula — kolegium nebo korporace kanovníků, ustanovených při katedrálním nebo jiném chrámu. Kapitula — (generální) zasedání (řádu). Kardinál — v katolické církvi nejvyšší hodnostář po papeži; byly tři stupně: kardinálové jáhni, kardinálové kněží a kardinálové biskupové. Kastelán — správce hradu i okolí k němu patřícího. Katechumen — původně učeň v náboženství, který se připravoval k přijetí křtu. Kathaři (z řec. katharoi = čistí, z toho it. gazzari, něm. Ketzer, naše kacíř) — původně náboženská sekta rozšířená po jihový- chodní, jižní a částečně i střední Evropě. Její učení se zakládalo na dvojím (dualistickém) principu: dobra a zla, světla a tmy. Bůh je tvůrce světa nebeského, neviditelného, Běs (Satan) stvořil svět hmotný, viditelný; hmota a tělo, jakož i zlo pochází od Běsa, duše od Boha. Později se stal název kathaři všeobecným ozna- čením pro lidové kacířství vedle jiných užívaných označování. Kbel, kbelec (obměna něm. Kübel) — nádoba; jako míra = 71,53 1.
Strana 525
Kment — tenké plátno. Kmeti — členové, přísedící při zemském soudu. Kolekty (z lat. collectae) — jsou modlitby jakoby sebrané od věřících, které se kněz modlí po první části mše (po Gloria). Komora — původně místnost, kde se uschovávalo soukromé jmění panovníků, potom místnost, kde se projednávaly věci týkající se správy onoho jmění, a konečně úřad, spravující panovníkův osobní majetek. Komorník nejvyšší — původně přední člen knížecí družiny, pově- řený správou knížecího jmění a důchodů, obyčejně také důvěrník panovníkův a jeho zástupce při různých příležitostech. Po zřízení zemského soudu v druhé polovině 13. stol. se stal nejdůležitější osobou tohoto soudu, kde původně asi hájil fiskální zájmy královy. K ruce měl výkonné orgány, zvané rovněž komorníky (půhončí). Na počátku 14. stol. byl v čele zemského soudu a hlavním činite- lem u zemských desk. Později se význam a kompetence tohoto úřadu ještě poněkud měnila. (Srv. i podkomoří.) Kondotiéři (z ital.) — náčelníci vojenských námezdných houfců za občanských válek italských, ve 12.—16. stol. i žoldnéři, kteří tyto houfce tvořili. Konkláve (z lat. conclave) — původně místnost, kterou je možno uzamknout, potom budova, v níž volí kardinálové papeže, při- čemž se její vchody zazdí, konečně shromáždění kardinálů k volbě nového papeže. Konkordance biblické — jsou knihy, v kterých jsou abecedně uspořá- dána jednotlivá místa bible podle veršů, vět a rčení. Konkurenta (1—7) — je číslo, udávající na který den v týdnu připa- dal toho kterého roku 24. březen. Konvent — shromáždění, sbor, klášter. Konvrš (z lat. conversus) — obrácený na víru; tak se jmenoval laik (světský bratr), který posluhoval mnichům v klášteře; nyní se mu říká frater. Konzistoř (z lat. consistorium) — poradní sbor jednotlivých biskupů i papeže při správě církevních záležitostí. Konzistoř biskupská pomáhá biskupovi spravovat záležitosti diecéze. Zasedají v ní především členové kapituly, kanovníci, tj. kněží při biskupském chrámě jako rádcové biskupovi ustanovení a podle určitého řádu (canon) žijící, ale biskup může do ní povolávat i duchovní z die- céze i laiky. Radou papežovou je sbor kardinálů. Korouhevník — hodnostář, původně nositel korouhve, v Polsku dvor- ský úředník, který nosil při válečné výpravě zemskou korouhev. Kóry (z lat. chori) — hudební nástroj, podobný dudám.
Kment — tenké plátno. Kmeti — členové, přísedící při zemském soudu. Kolekty (z lat. collectae) — jsou modlitby jakoby sebrané od věřících, které se kněz modlí po první části mše (po Gloria). Komora — původně místnost, kde se uschovávalo soukromé jmění panovníků, potom místnost, kde se projednávaly věci týkající se správy onoho jmění, a konečně úřad, spravující panovníkův osobní majetek. Komorník nejvyšší — původně přední člen knížecí družiny, pově- řený správou knížecího jmění a důchodů, obyčejně také důvěrník panovníkův a jeho zástupce při různých příležitostech. Po zřízení zemského soudu v druhé polovině 13. stol. se stal nejdůležitější osobou tohoto soudu, kde původně asi hájil fiskální zájmy královy. K ruce měl výkonné orgány, zvané rovněž komorníky (půhončí). Na počátku 14. stol. byl v čele zemského soudu a hlavním činite- lem u zemských desk. Později se význam a kompetence tohoto úřadu ještě poněkud měnila. (Srv. i podkomoří.) Kondotiéři (z ital.) — náčelníci vojenských námezdných houfců za občanských válek italských, ve 12.—16. stol. i žoldnéři, kteří tyto houfce tvořili. Konkláve (z lat. conclave) — původně místnost, kterou je možno uzamknout, potom budova, v níž volí kardinálové papeže, při- čemž se její vchody zazdí, konečně shromáždění kardinálů k volbě nového papeže. Konkordance biblické — jsou knihy, v kterých jsou abecedně uspořá- dána jednotlivá místa bible podle veršů, vět a rčení. Konkurenta (1—7) — je číslo, udávající na který den v týdnu připa- dal toho kterého roku 24. březen. Konvent — shromáždění, sbor, klášter. Konvrš (z lat. conversus) — obrácený na víru; tak se jmenoval laik (světský bratr), který posluhoval mnichům v klášteře; nyní se mu říká frater. Konzistoř (z lat. consistorium) — poradní sbor jednotlivých biskupů i papeže při správě církevních záležitostí. Konzistoř biskupská pomáhá biskupovi spravovat záležitosti diecéze. Zasedají v ní především členové kapituly, kanovníci, tj. kněží při biskupském chrámě jako rádcové biskupovi ustanovení a podle určitého řádu (canon) žijící, ale biskup může do ní povolávat i duchovní z die- céze i laiky. Radou papežovou je sbor kardinálů. Korouhevník — hodnostář, původně nositel korouhve, v Polsku dvor- ský úředník, který nosil při válečné výpravě zemskou korouhev. Kóry (z lat. chori) — hudební nástroj, podobný dudám.
Strana 526
526 527 Kořec (gen. korce), korec (často také strych z něm. Strich) — míra na sypané věci (obilí apod.); normální nebo mírný měl 92,45 až 93 1 a dělil se na čtyři věrtele (z něm. Viertel) neboli čtvrtňata 23,15 l, na 16 čtvrtcí, 48 pinet a 192 žejdlíků; potom to byla míra násevku na jitro (nyní měří 2877 m2 a je polovicí jitra). Kumplet (z lat. completum) — poslední večerní modlitba, pobožnost. Kurfiřti (něm. Kurfürste, lat. electores, volitelé) — v staré německé říši římské knížata, kterým příslušelo právo volit německého krá- le. Bylo jich sedm: tři duchovní, arcibiskupové mohučský, kolín- ský a trevírský (jakožto arcikancléři), a čtyři světští, český král (jako arcišenk), falckrabě rýnský (jako arcistolník), vévoda saský (jako arcimaršálek) a markrabě braniborský (jako arcikomoří). Kustod (z lat. custos, strážce) — původně chrámový sluha, potom v kapitulách duchovní hodnostář, který měl dohled nad chrámo- vou budovou a staral se o věci potřebné k bohoslužbě. Kvardián (guardián) — titul představeného v klášterech minoritů a kapucínů. Kverkové (těžaři) — na poč. 14. stol. bohatí němečtí podnikatelé, kteří se seskupovali ve finančně silné organizace, jež pak mohly provádět nákladné důlní investice. Tvořili složitě ustrojená tě- žařstva, jejichž členové často v důlních střediscích ani nesídlili, ale dávali peníze na zařizování dolů a havířské mzdy a měli vedle královské urbury hlavní zisk z prodeje vytěžené rudy. Kvestie — otázka, problém. Kyrie eleison (z řečtiny) — tj. „Pane, smiluj se“, úvodní slova litanií, která pronáší kněz, načež lid (ministrant) odpovídá: „Kriste eleison“ (Kriste, smiluj se). Viz mše. Lahvice (lat. lagellum, laguncula) — dutá míra, 5,812 1, dělila se na tři pinty nebo dvanáct žejdlíků; větší byla láhev (nč. putna). Legát — v katolické církvi název pro papežského vyslance nebo zplnomocněnce. V zemích vzdálených daleko od Říma, jakož i v zemích teprve nedávno na víru obrácených ustanovovali pa- pežové některého z tamních biskupů za svého zástupce. Později bylo toto zastupování trvale spojeno s některými biskupskými stolci, jejichž biskupové obdrželi titul legati nati. Vyslanci posí- laní do jednotlivých zemí jen za určitými záležitostmi (obyčejně členové sboru kardinálů) se proti těmto hodnostářům nazývali legati a latere nebo laterales (pobočníci, tj. zplnomocněnci) a mí- vali značně rozsáhlou pravomoc. Legisté — ve středověku a na počátku novověku původně právníci obírající se světským římským právem, proti kanonistům nebo dekretalistům, tj. znalcům práva kanonického čili církevního; v užším smyslu právničtí rádcové francouzského krále Filipa IV. Sličného v jeho zápasech s papeži, zejména Bonifácem VIII., vášniví zastánci státní svrchovanosti i proti zásahům papežovým.
526 527 Kořec (gen. korce), korec (často také strych z něm. Strich) — míra na sypané věci (obilí apod.); normální nebo mírný měl 92,45 až 93 1 a dělil se na čtyři věrtele (z něm. Viertel) neboli čtvrtňata 23,15 l, na 16 čtvrtcí, 48 pinet a 192 žejdlíků; potom to byla míra násevku na jitro (nyní měří 2877 m2 a je polovicí jitra). Kumplet (z lat. completum) — poslední večerní modlitba, pobožnost. Kurfiřti (něm. Kurfürste, lat. electores, volitelé) — v staré německé říši římské knížata, kterým příslušelo právo volit německého krá- le. Bylo jich sedm: tři duchovní, arcibiskupové mohučský, kolín- ský a trevírský (jakožto arcikancléři), a čtyři světští, český král (jako arcišenk), falckrabě rýnský (jako arcistolník), vévoda saský (jako arcimaršálek) a markrabě braniborský (jako arcikomoří). Kustod (z lat. custos, strážce) — původně chrámový sluha, potom v kapitulách duchovní hodnostář, který měl dohled nad chrámo- vou budovou a staral se o věci potřebné k bohoslužbě. Kvardián (guardián) — titul představeného v klášterech minoritů a kapucínů. Kverkové (těžaři) — na poč. 14. stol. bohatí němečtí podnikatelé, kteří se seskupovali ve finančně silné organizace, jež pak mohly provádět nákladné důlní investice. Tvořili složitě ustrojená tě- žařstva, jejichž členové často v důlních střediscích ani nesídlili, ale dávali peníze na zařizování dolů a havířské mzdy a měli vedle královské urbury hlavní zisk z prodeje vytěžené rudy. Kvestie — otázka, problém. Kyrie eleison (z řečtiny) — tj. „Pane, smiluj se“, úvodní slova litanií, která pronáší kněz, načež lid (ministrant) odpovídá: „Kriste eleison“ (Kriste, smiluj se). Viz mše. Lahvice (lat. lagellum, laguncula) — dutá míra, 5,812 1, dělila se na tři pinty nebo dvanáct žejdlíků; větší byla láhev (nč. putna). Legát — v katolické církvi název pro papežského vyslance nebo zplnomocněnce. V zemích vzdálených daleko od Říma, jakož i v zemích teprve nedávno na víru obrácených ustanovovali pa- pežové některého z tamních biskupů za svého zástupce. Později bylo toto zastupování trvale spojeno s některými biskupskými stolci, jejichž biskupové obdrželi titul legati nati. Vyslanci posí- laní do jednotlivých zemí jen za určitými záležitostmi (obyčejně členové sboru kardinálů) se proti těmto hodnostářům nazývali legati a latere nebo laterales (pobočníci, tj. zplnomocněnci) a mí- vali značně rozsáhlou pravomoc. Legisté — ve středověku a na počátku novověku původně právníci obírající se světským římským právem, proti kanonistům nebo dekretalistům, tj. znalcům práva kanonického čili církevního; v užším smyslu právničtí rádcové francouzského krále Filipa IV. Sličného v jeho zápasech s papeži, zejména Bonifácem VIII., vášniví zastánci státní svrchovanosti i proti zásahům papežovým.
Strana 527
Lektor (z lat.) — předčitatel, v staré církvi křesťanské služebník dru- hého stupně nižšího svěcení, jehož povinností bylo v kostele před začátkem bohoslužby předčítat věřícím předepsané části z Písma. Léno (lat. feudum, feodum) — v období feudalismu nejčastěji statky, pozemky, panství nebo i rozličné důchody, které má jejich do- časný držitel (vazal, man) propůjčeny od vlastníka (feudálního pána, lenního pána) za určitých podmínek. Tyto podmínky mo- hou být velmi rozmanité, původně mezi nimi bývala nejdůleži- tější povinnost vojenské pomoci lennímu pánovi. Půdu, panství a statky, pokud byly lénem, dostával vazal od feudálního pána v držení i s lidmi na půdě osedlými a s jurisdikcí, příp. plnou mocí nad nimi. Když přijímal vazal (man) od lenního pána léno, sklá- dal mu manský slib, hold (lat. homagium). Léno mohlo být v starší době feudalismu udělováno a opět odnímáno vlastníkem zcela libovolně (např. český kníže v 11.—12. stol., viz případy z kronik; ještě Přemysl II. odnímal „násilím“ českým pánům hrady — nešlo tu o nic jiného než o uplatnění způsobu zcela obvyklého předtím). Po určité době dosáhli vazalové uznání zá- sady, že se léna stala dědičnými, a tak se pak od 13. stol. rozezná- vají statky komorní čili korunní (vlastní „soukromý“ majetek králův), dále statky lenní (léna, která jsou králem dědičně udělo- vána) a tzv. statky zpupné čili svobodné, které jsou ve vlastnictví držitelů a kde král už nemá prakticky práva k zasahování. Že se i tyto zpupné statky původně vyvinuly ze statků lenních, doka- zuje zásada odúmrti, podle které připadají i tyto statky králi, když vymřou potomci vlastníka statku. V době pozdější se význam slova neměnil, v praxi se však silně měnily lenní vztahy, které byly posléze pouhou formalitou. Levité — původně kmenové označení izraelských kněží; velekněz Aron, bratr Mojžíšův, byl z pokolení Levi. Později vykonávali nižší obětní úkony při chrámu. Ližné (něm. Schrotamt) — původně právo prodávat pivo nebo víno v celých sudech a dopravovat je (po líhách) těm, kteří je prodávali v drobném nebo sami pili, a důchod z toho plynoucí. Kdo tuto živnost vykonával, jmenoval se později ližník nebo šrotéř. Loket pražské míry — 59,14 cm. Za Přemysla II. bylo prý r. 1268 o délkových mírách nařízeno, aby se šířka čtyř zrn ječmene vedle sebe položených jmenovala prst, čtyři prsty vedle sebe položené dlaň, deset prstů takto položených píď a tři pídě loket pražský čili český. Man — viz léno. Maršálek nejvyšší — původně byl maršálek člen knížecí družiny, kterému byla svěřena správa knížecích koní (v 11.—13. stol. věc velmi důležitá); zároveň byl asi vedoucím ozbrojeného průvodu panovníkova při jeho neustálých cestách po zemi. Od počátku 14. stol. byl úřad nejvyššího maršálka dědičný v rodě pánů z Lipé, ale jeho význam již poklesal, až v pozdějších dobách zůstala maršálkovi pouze nepatrná kompetence — předsednictví soudů dvořanů o čest.
Lektor (z lat.) — předčitatel, v staré církvi křesťanské služebník dru- hého stupně nižšího svěcení, jehož povinností bylo v kostele před začátkem bohoslužby předčítat věřícím předepsané části z Písma. Léno (lat. feudum, feodum) — v období feudalismu nejčastěji statky, pozemky, panství nebo i rozličné důchody, které má jejich do- časný držitel (vazal, man) propůjčeny od vlastníka (feudálního pána, lenního pána) za určitých podmínek. Tyto podmínky mo- hou být velmi rozmanité, původně mezi nimi bývala nejdůleži- tější povinnost vojenské pomoci lennímu pánovi. Půdu, panství a statky, pokud byly lénem, dostával vazal od feudálního pána v držení i s lidmi na půdě osedlými a s jurisdikcí, příp. plnou mocí nad nimi. Když přijímal vazal (man) od lenního pána léno, sklá- dal mu manský slib, hold (lat. homagium). Léno mohlo být v starší době feudalismu udělováno a opět odnímáno vlastníkem zcela libovolně (např. český kníže v 11.—12. stol., viz případy z kronik; ještě Přemysl II. odnímal „násilím“ českým pánům hrady — nešlo tu o nic jiného než o uplatnění způsobu zcela obvyklého předtím). Po určité době dosáhli vazalové uznání zá- sady, že se léna stala dědičnými, a tak se pak od 13. stol. rozezná- vají statky komorní čili korunní (vlastní „soukromý“ majetek králův), dále statky lenní (léna, která jsou králem dědičně udělo- vána) a tzv. statky zpupné čili svobodné, které jsou ve vlastnictví držitelů a kde král už nemá prakticky práva k zasahování. Že se i tyto zpupné statky původně vyvinuly ze statků lenních, doka- zuje zásada odúmrti, podle které připadají i tyto statky králi, když vymřou potomci vlastníka statku. V době pozdější se význam slova neměnil, v praxi se však silně měnily lenní vztahy, které byly posléze pouhou formalitou. Levité — původně kmenové označení izraelských kněží; velekněz Aron, bratr Mojžíšův, byl z pokolení Levi. Později vykonávali nižší obětní úkony při chrámu. Ližné (něm. Schrotamt) — původně právo prodávat pivo nebo víno v celých sudech a dopravovat je (po líhách) těm, kteří je prodávali v drobném nebo sami pili, a důchod z toho plynoucí. Kdo tuto živnost vykonával, jmenoval se později ližník nebo šrotéř. Loket pražské míry — 59,14 cm. Za Přemysla II. bylo prý r. 1268 o délkových mírách nařízeno, aby se šířka čtyř zrn ječmene vedle sebe položených jmenovala prst, čtyři prsty vedle sebe položené dlaň, deset prstů takto položených píď a tři pídě loket pražský čili český. Man — viz léno. Maršálek nejvyšší — původně byl maršálek člen knížecí družiny, kterému byla svěřena správa knížecích koní (v 11.—13. stol. věc velmi důležitá); zároveň byl asi vedoucím ozbrojeného průvodu panovníkova při jeho neustálých cestách po zemi. Od počátku 14. stol. byl úřad nejvyššího maršálka dědičný v rodě pánů z Lipé, ale jeho význam již poklesal, až v pozdějších dobách zůstala maršálkovi pouze nepatrná kompetence — předsednictví soudů dvořanů o čest.
Strana 528
528 529 Mečník — původně dvorský hodnostář, který nosil před panovní- kem meč; potom jen čestná funkce, spojená s určitými důchody a výhodami. Míle (z lat.) — délková míra; římská míle 1500 m, krátká míle něco přes 7 km, jiná 365 provazců po 52 praž. loktech 11,22477 km. Ministeriálové — vlastně sluhové, byli ve středověku nesvobodní lidé, kteří vykonávali pro panovníka a pány duchovní i světské dvorské a vojenské služby. Vykonáváním těchto rytířských služeb dostali se brzo ze svého nesvobodného stavu a stali se členy nižší šlechty. Minnesang (Minnegesang) — tj. milostný zpěv, název německé dvorské milostné lyriky od konce 11. stol. po začátek stol. 14. Mistr (z lat. magister) — na vysoké škole doktor, profesor; v řádu: mistr provincie = představený, generální mistr = velmistr. Mitra — biskupská čepice (infule). Mše — u římských katolíků má tyto části: 1. modlitbu stupňovou a při ní Confiteor. 2. Introitus, po němž kněz odříkává Kyrie eleison, potom se modlí Gloria a kolektu. 3. Po kolektě následuje čtení výňatků z Písma, a to zpravidla dvoje: epištola a evangelium. Po evangeliu následuje Credo a po něm: obětování, proměňování čili pozdvihování a přijímání. Nardus (nard) — název rozmanitých vonných rostlin, zvláště indické Nardostachys Jodamantasia, z jejíhož oddenku se připravoval vonný nardový olej. Nepotismus — užívání veřejné moci k povyšování vlastního příbu- zenstva (z lat. nepos vnuk, synovec, příbuzný); rozšířil se zejména za některých papežů, nejvíce za Klimenta V. Notář viz kancléř. Obol (z řec. obolos) — drobný peníz. Obročí čili prebenda (z lat.) — důchody spojené s církevním úřadem, officiem. Obroční (od obrok) písař — dvorský úředník, mající dozor nad pící (obrokem) pro koně. Odúmrt — je majetek pozůstalý po osobě, která nezanechala ani dědice testamentární ani zákonné. O odúmrtním právu koruny viz heslo = léno. Offertorium — modlitba před obětováním (viz mše). Oktáv — v katolické církvi původně osmidenní slavení některých význačných svátků, zvláště pak osmý den po tom svátku.
528 529 Mečník — původně dvorský hodnostář, který nosil před panovní- kem meč; potom jen čestná funkce, spojená s určitými důchody a výhodami. Míle (z lat.) — délková míra; římská míle 1500 m, krátká míle něco přes 7 km, jiná 365 provazců po 52 praž. loktech 11,22477 km. Ministeriálové — vlastně sluhové, byli ve středověku nesvobodní lidé, kteří vykonávali pro panovníka a pány duchovní i světské dvorské a vojenské služby. Vykonáváním těchto rytířských služeb dostali se brzo ze svého nesvobodného stavu a stali se členy nižší šlechty. Minnesang (Minnegesang) — tj. milostný zpěv, název německé dvorské milostné lyriky od konce 11. stol. po začátek stol. 14. Mistr (z lat. magister) — na vysoké škole doktor, profesor; v řádu: mistr provincie = představený, generální mistr = velmistr. Mitra — biskupská čepice (infule). Mše — u římských katolíků má tyto části: 1. modlitbu stupňovou a při ní Confiteor. 2. Introitus, po němž kněz odříkává Kyrie eleison, potom se modlí Gloria a kolektu. 3. Po kolektě následuje čtení výňatků z Písma, a to zpravidla dvoje: epištola a evangelium. Po evangeliu následuje Credo a po něm: obětování, proměňování čili pozdvihování a přijímání. Nardus (nard) — název rozmanitých vonných rostlin, zvláště indické Nardostachys Jodamantasia, z jejíhož oddenku se připravoval vonný nardový olej. Nepotismus — užívání veřejné moci k povyšování vlastního příbu- zenstva (z lat. nepos vnuk, synovec, příbuzný); rozšířil se zejména za některých papežů, nejvíce za Klimenta V. Notář viz kancléř. Obol (z řec. obolos) — drobný peníz. Obročí čili prebenda (z lat.) — důchody spojené s církevním úřadem, officiem. Obroční (od obrok) písař — dvorský úředník, mající dozor nad pící (obrokem) pro koně. Odúmrt — je majetek pozůstalý po osobě, která nezanechala ani dědice testamentární ani zákonné. O odúmrtním právu koruny viz heslo = léno. Offertorium — modlitba před obětováním (viz mše). Oktáv — v katolické církvi původně osmidenní slavení některých význačných svátků, zvláště pak osmý den po tom svátku.
Strana 529
Opat — u benediktinů, cisterciáků a premonstrátů představený kláštera. Palác — v středověku veliká síň čili světnice v prvním patře středo- věkých budov, radnic a hradů. Palatýn (comes palatinus čili comes palatii) v Uhrách první úředník dvorský a pak i zemský jako strážce práv země proti koruně. Pallium — církevní odznak, náležející papeži a od něho propůjčo- vaný metropolitům (arcibiskupům), volná páska z bílé vlny s dvěma připojenými svislými konci, z nichž jeden splývá na prsa, druhý na plece církevních hodnostářů; do ní je černým hedvábím vetkáno šest křížků. Pallium nosí arcibiskup o velikých svátcích kolem krku. Panování, panství viz dominium. Pasionál — v starší české literatuře sbírka prozaických nebo veršo- vaných životopisů svatých a světic (legend). Patriarchát — patriarcha je biskup vyššího hierarchického stupně než metropolita nebo arcibiskup. Pluviál (z lat.) — plášť do deště, je široký plášť katolických duchov- ních, bez rukávů, napřed sepjatý dvěma sponami. Podesta (ital., z lat. potestas, moc) — starosta města v středověkých městských italských republikách, míval nejvyšší moc vládní. Podjáhen — nejnižší stupeň ve vyšším kněžském svěcení (srv. jáhen). Podkomoří — na konci 13. stol. a na začátku 14. stol. správce králov- ských (komorních) důchodů z urbury, korunních statků, z krá- lovských měst a církevních ústavů na královské půdě; ve jménu králově vedl soudní a finanční správu královských měst. V uve- dené době byl to (vedle kancléře) nejvýznamnější a nejdůležitější úředník v zemi. Soudobé prameny užívaly názvu „komorník a „podkomoří“, „camerarius“ a „subcamerarius“, mezi nimiž nebylo vzájemné podřazenosti. Srv. heslo komorník. Pontifikálie — velekněžské odznaky a roucha, které příslušejí bisku- pům a prelátům na rozdíl od prostých kněží. Prelát (z lat. praelatus) — v katolické církvi vyšší církevní hodnostář, zastávající úřad, s kterým je spojena jurisdikce. Primas (z lat. první, nejpřednější) — od 4. stol. totéž jako metropo- lita, arcibiskup, ale jen některý; u nás byl primasem arcibiskup pražský, v Uhrách arcibiskup ostřihomský apod. V městských radách ten z konšelů, který byl ve funkčním období prvním purkmistrem. Probošt (z lat. praepositus, představený) — původně dozírající kněz, pak hodnostář, který vedl v kapitulách nebo opatstvích hospodář-
Opat — u benediktinů, cisterciáků a premonstrátů představený kláštera. Palác — v středověku veliká síň čili světnice v prvním patře středo- věkých budov, radnic a hradů. Palatýn (comes palatinus čili comes palatii) v Uhrách první úředník dvorský a pak i zemský jako strážce práv země proti koruně. Pallium — církevní odznak, náležející papeži a od něho propůjčo- vaný metropolitům (arcibiskupům), volná páska z bílé vlny s dvěma připojenými svislými konci, z nichž jeden splývá na prsa, druhý na plece církevních hodnostářů; do ní je černým hedvábím vetkáno šest křížků. Pallium nosí arcibiskup o velikých svátcích kolem krku. Panování, panství viz dominium. Pasionál — v starší české literatuře sbírka prozaických nebo veršo- vaných životopisů svatých a světic (legend). Patriarchát — patriarcha je biskup vyššího hierarchického stupně než metropolita nebo arcibiskup. Pluviál (z lat.) — plášť do deště, je široký plášť katolických duchov- ních, bez rukávů, napřed sepjatý dvěma sponami. Podesta (ital., z lat. potestas, moc) — starosta města v středověkých městských italských republikách, míval nejvyšší moc vládní. Podjáhen — nejnižší stupeň ve vyšším kněžském svěcení (srv. jáhen). Podkomoří — na konci 13. stol. a na začátku 14. stol. správce králov- ských (komorních) důchodů z urbury, korunních statků, z krá- lovských měst a církevních ústavů na královské půdě; ve jménu králově vedl soudní a finanční správu královských měst. V uve- dené době byl to (vedle kancléře) nejvýznamnější a nejdůležitější úředník v zemi. Soudobé prameny užívaly názvu „komorník a „podkomoří“, „camerarius“ a „subcamerarius“, mezi nimiž nebylo vzájemné podřazenosti. Srv. heslo komorník. Pontifikálie — velekněžské odznaky a roucha, které příslušejí bisku- pům a prelátům na rozdíl od prostých kněží. Prelát (z lat. praelatus) — v katolické církvi vyšší církevní hodnostář, zastávající úřad, s kterým je spojena jurisdikce. Primas (z lat. první, nejpřednější) — od 4. stol. totéž jako metropo- lita, arcibiskup, ale jen některý; u nás byl primasem arcibiskup pražský, v Uhrách arcibiskup ostřihomský apod. V městských radách ten z konšelů, který byl ve funkčním období prvním purkmistrem. Probošt (z lat. praepositus, představený) — původně dozírající kněz, pak hodnostář, který vedl v kapitulách nebo opatstvích hospodář-
Strana 530
530 531 ské záležitosti, potom představený kapitul metropolitních (v Pra- ze a Olomouci) nebo katedrál, také první hodnostář při někte- rých kolegiátních kostelích a kapitulách (např. na Vyšehradě) nebo představený několika duchovních, žijících při některém vý- značném kostele nebo ve větším okrese. Prokonzul v Římě — viz. pozn. na str. 307. Pronotář — první notář, viz kancléř. Provazec rozdělný (lat. funiculus distributionis) — délková míra, které se užívalo zejména při vyměřování polí při zakládání dědin; měl rozličnou délku (32, 42, 52 loket), ale provazec pražské míry měl 52 loket, tedy 30,7528 m. Pět provazců (čtyři na délku a jeden na šířku) bylo jitro. Provize — v církevním právu udělení církevního úřadu v nejširším slova smyslu příslušnou církevní vrchností. Převor (z lat. prior) — buď představený kláštera (u dominikánů, augustiniánů, Milosrdných bratří aj.) nebo náměstek opata, a tedy druhý představený v klášteře (u benediktinů, cisterciáků, pre- monstrátů). Purkrabí (z něm. Burggraf) — původně úředník (hrabě) spravující královský nebo knížecí hrad. Nejvyšší purkrabí byl v druhé polo- vině 13. stol. velitelem Pražského hradu; od počátku 14. stol. význam tohoto úřadu stále stoupal, nejvyšší purkrabí se stává velitelem královského vojska, náčelníkem všech ostatních pur- krabí královských hradů, v polovině 14. stol. byl již zástupcem královým. Na počátku 14. stol. byl výkonným orgánem exekutivy zemského soudu (dával vykonávat jeho rozsudky), v nepřítom- nosti krále zemskému soudu předsedal. V době pohusitské byl úřad nejvyššího purkrabího uváděn na prvním místě mezi všemi zemskými úřady, ačkoli ve skutečnosti nebyl nejdůležitější (větší moc měl kancléř). Regál — jen králi vyhrazené právo k určité věci, hlavně k některým výnosným příjmům, např. právo razit minci a důchody z něho (moneta), právo k dobývání drahých kovů a příjmy z něho (ur- bura) atd. Patřila však k němu také nejvyšší moc soudní, právo jmenovat úředníky apod. V praxi mnoho záleželo na tom, zda měl král dostatečnou moc uplatňovat své právo (srv. Přemysl II. na rozdíl od Jindřicha Korutanského). Regionáři (lat. regionarii) — podjáhnové a jáhnové římští, kteří ko- nali v jisté části města služby a přisluhovali v jistých dnech a kostelích. Nazývali se tak i papežští notáři v jednotlivých církev- ních okrscích (regio) Říma. Responzorium — střídavý zpěv (zejména žalmů) mezi knězem a sborem. Rezervace (papežská) — bylo papežské vyhrazení udělovat uprázd- něné církevní obročí (beneficia) přímo, s vyloučením biskupa.
530 531 ské záležitosti, potom představený kapitul metropolitních (v Pra- ze a Olomouci) nebo katedrál, také první hodnostář při někte- rých kolegiátních kostelích a kapitulách (např. na Vyšehradě) nebo představený několika duchovních, žijících při některém vý- značném kostele nebo ve větším okrese. Prokonzul v Římě — viz. pozn. na str. 307. Pronotář — první notář, viz kancléř. Provazec rozdělný (lat. funiculus distributionis) — délková míra, které se užívalo zejména při vyměřování polí při zakládání dědin; měl rozličnou délku (32, 42, 52 loket), ale provazec pražské míry měl 52 loket, tedy 30,7528 m. Pět provazců (čtyři na délku a jeden na šířku) bylo jitro. Provize — v církevním právu udělení církevního úřadu v nejširším slova smyslu příslušnou církevní vrchností. Převor (z lat. prior) — buď představený kláštera (u dominikánů, augustiniánů, Milosrdných bratří aj.) nebo náměstek opata, a tedy druhý představený v klášteře (u benediktinů, cisterciáků, pre- monstrátů). Purkrabí (z něm. Burggraf) — původně úředník (hrabě) spravující královský nebo knížecí hrad. Nejvyšší purkrabí byl v druhé polo- vině 13. stol. velitelem Pražského hradu; od počátku 14. stol. význam tohoto úřadu stále stoupal, nejvyšší purkrabí se stává velitelem královského vojska, náčelníkem všech ostatních pur- krabí královských hradů, v polovině 14. stol. byl již zástupcem královým. Na počátku 14. stol. byl výkonným orgánem exekutivy zemského soudu (dával vykonávat jeho rozsudky), v nepřítom- nosti krále zemskému soudu předsedal. V době pohusitské byl úřad nejvyššího purkrabího uváděn na prvním místě mezi všemi zemskými úřady, ačkoli ve skutečnosti nebyl nejdůležitější (větší moc měl kancléř). Regál — jen králi vyhrazené právo k určité věci, hlavně k některým výnosným příjmům, např. právo razit minci a důchody z něho (moneta), právo k dobývání drahých kovů a příjmy z něho (ur- bura) atd. Patřila však k němu také nejvyšší moc soudní, právo jmenovat úředníky apod. V praxi mnoho záleželo na tom, zda měl král dostatečnou moc uplatňovat své právo (srv. Přemysl II. na rozdíl od Jindřicha Korutanského). Regionáři (lat. regionarii) — podjáhnové a jáhnové římští, kteří ko- nali v jisté části města služby a přisluhovali v jistých dnech a kostelích. Nazývali se tak i papežští notáři v jednotlivých církev- ních okrscích (regio) Říma. Responzorium — střídavý zpěv (zejména žalmů) mezi knězem a sborem. Rezervace (papežská) — bylo papežské vyhrazení udělovat uprázd- něné církevní obročí (beneficia) přímo, s vyloučením biskupa.
Strana 531
Rychtář — v městech a osadách královský nebo vrchnostenský úředník s jurisdikcí. Římská říše — ve středověku byl německý král, kterého volila kní- žata k tomu zmocněná (kurfiřti), formálně vrchním pánem nyněj- šího území Německa, Itálie, Rakouska, vých. Francie a do jisté míry i Čech a Moravy. Souhrnně bylo toto území označováno jako „svatá říše římská“. Název pochází od toho, že německý král byl (od 9. stol.) pokládán za nástupce antických císařů; aby mohl užívat titulu „římský císař“, musil být také v Římě korunován. K dosažení této korunovace podnikal tzv. „římskou jízdu“ (srv. v kronice u Jindřicha VII. a Ludvíka Bavora). Sekvence (z lat., viz mše) — původně prodloužený zpěv poslední slabiky slova aleluja nebo tractu (srv. heslo aleluja), později byl podložen text (původně prozaický, odtud také název prosa). Sekvence byly v středověku přidávány k menším zpěvům v určité dni a svátky. V římském misálu je pět sekvencí: 1. velikonoční Victimae paschali laudes (asi z 12. stol.), 2. svatodušní Veni Sancte spiritus, 3. pro svátek Božího těla Lauda Sion Salvatorem od Tomáše Akvinského, 4. pro svátek sedmibolestné P. Marie Stabat mater dolorosa od františkána Jacoba de Benedictis (Gia- copone de Todi, 1306), 5. pro mše za zemřelé Dies irae asi od františkána Tomáše z Celana. Senátor (v Římě) — titul členů některých znamenitých šlechtických rodů, ale také starosta města. Schizma — rozštěpení, porušení církevní jednoty zvolením dvou nebo více papežů. Scholastika — ve středověku způsob církevně dogmatického myšle- ní, který se snažil vysvětlit a zdůvodnit věroučné články pomocí filozofie; ta byla tehdy prohlašována za „služku teologie“. Vy- vrcholila v 13. stol. dominikánem Tomášem Akvinským (srv. str. 291), který užil k podepření katolické věrouky filozofie Aris- totelovy. Scholastikové — ve středověku učitelé klášterních škol, kde se vy- učovalo tzv. svobodným uměním, jakož i učitelé teologie. Signorie (z it. signor, pán) — panství, ve středověku panství italských městských republik. Simonie — svatokupectví, prodávání církevních hodností, svátost- ných úkonů aj. Soudce, sudí zemský — na počátku 14. stol. vystupuje tento úředník vedle komorníka na zemském soudě, není však zcela jasné, jaká byla jeho konkrétní činnost. Ačkoli název sám by sváděl k výkla- du, že byl nejdůležitějším činitelem na zemském soudě, přece jen podle zachovaných pramenů tomu tak nebylo, zvláště pak je jisté, že zemskému soudu nepředsedal. Byl znalcem zemských práv- ních zvyklostí.
Rychtář — v městech a osadách královský nebo vrchnostenský úředník s jurisdikcí. Římská říše — ve středověku byl německý král, kterého volila kní- žata k tomu zmocněná (kurfiřti), formálně vrchním pánem nyněj- šího území Německa, Itálie, Rakouska, vých. Francie a do jisté míry i Čech a Moravy. Souhrnně bylo toto území označováno jako „svatá říše římská“. Název pochází od toho, že německý král byl (od 9. stol.) pokládán za nástupce antických císařů; aby mohl užívat titulu „římský císař“, musil být také v Římě korunován. K dosažení této korunovace podnikal tzv. „římskou jízdu“ (srv. v kronice u Jindřicha VII. a Ludvíka Bavora). Sekvence (z lat., viz mše) — původně prodloužený zpěv poslední slabiky slova aleluja nebo tractu (srv. heslo aleluja), později byl podložen text (původně prozaický, odtud také název prosa). Sekvence byly v středověku přidávány k menším zpěvům v určité dni a svátky. V římském misálu je pět sekvencí: 1. velikonoční Victimae paschali laudes (asi z 12. stol.), 2. svatodušní Veni Sancte spiritus, 3. pro svátek Božího těla Lauda Sion Salvatorem od Tomáše Akvinského, 4. pro svátek sedmibolestné P. Marie Stabat mater dolorosa od františkána Jacoba de Benedictis (Gia- copone de Todi, 1306), 5. pro mše za zemřelé Dies irae asi od františkána Tomáše z Celana. Senátor (v Římě) — titul členů některých znamenitých šlechtických rodů, ale také starosta města. Schizma — rozštěpení, porušení církevní jednoty zvolením dvou nebo více papežů. Scholastika — ve středověku způsob církevně dogmatického myšle- ní, který se snažil vysvětlit a zdůvodnit věroučné články pomocí filozofie; ta byla tehdy prohlašována za „služku teologie“. Vy- vrcholila v 13. stol. dominikánem Tomášem Akvinským (srv. str. 291), který užil k podepření katolické věrouky filozofie Aris- totelovy. Scholastikové — ve středověku učitelé klášterních škol, kde se vy- učovalo tzv. svobodným uměním, jakož i učitelé teologie. Signorie (z it. signor, pán) — panství, ve středověku panství italských městských republik. Simonie — svatokupectví, prodávání církevních hodností, svátost- ných úkonů aj. Soudce, sudí zemský — na počátku 14. stol. vystupuje tento úředník vedle komorníka na zemském soudě, není však zcela jasné, jaká byla jeho konkrétní činnost. Ačkoli název sám by sváděl k výkla- du, že byl nejdůležitějším činitelem na zemském soudě, přece jen podle zachovaných pramenů tomu tak nebylo, zvláště pak je jisté, že zemskému soudu nepředsedal. Byl znalcem zemských práv- ních zvyklostí.
Strana 532
532 533 Spirituálové — minoritská (františkánská) opozice proti papeži Ja- novi XXII., hájící vášnivě povinnost úplné chudoby; jejími pře- dáky byli Bonagratia z Bergama, Ubertino da Casale, Jan Petr z Olivy (Pierre Jean Olieu), Gerardo di Borgo San Donnino a k nim se připojil i generál řádu Michal z Ceseny. Stolník (lat. dapifer, něm. Truchsess) — dvorský hodnostář pů- vodně pro stolní službu. Tak jako číšník (viz), měnil se tento úřad v čestnou funkci, kterou panovník uděloval podle uzná- ní, později dědičně. Byly s ním spojeny určité důchody a ne bez- významné výhody. Strych — viz kořec. Střídník — zástupce farářův. Sudí — viz soudce. Sufragán — světící biskup. Suché dny — postní dny (středa, pátek, sobota) v každém čtvrtletí církevního roku (lat. quator tempora, z toho český výraz kvatembr), I. po třetí neděli adventní, 2. po první neděli postní, 3. po Božím hodu svatodušním 4. v týdnu po svátku Povýšení svatého kříže (14. září). Sukcentor — předzpěvovatel. Sylogismus (řec. syllogismos, lat. ratiocinatio) — je myšlenkový postup, kterým se ze dvou nebo více premis (návěstí), jejichž pravdivost je uznávána, nutně dochází k závěru dosud neuznáva- nému. Měl dva druhy: jistící (např.: Všechno spravedlivé je čestné; všechno čestné je dobré; tudíž: Všechno spravedlivé je dobré) a podmínkový (např.: Je-li rétorika umění dobře mluvit, je užitečná). Sylogismus do umných podrobností rozpracovala scholastika. Šarlat — tkanina purpurové (šarlatové) barvy (ta je tmavočervená a přechází do fialova). Škapulíř (lat. scapularium) — původně část mnišského roucha bez rukávů, podobná tunice, která kryla ramena, záda a prsa a sahala až ke kotníkům (u bratří a laiků po kolena). Štola — část liturgického roucha kněžského, pás asi 8 cm široký a asi 3 m dlouhý, ozdobený na koncích a vprostředku vyšitými kříži, jehož střední část se klade za krk a konce se nechávají splý- vat vpředu na prsou nebo se na pravém boku svazují. Urbura — souhrn královských příjmů z dolů na drahé kovy. Vazal — viz léno. Vicekancléř — zástupce, náměstek kancléře (viz).
532 533 Spirituálové — minoritská (františkánská) opozice proti papeži Ja- novi XXII., hájící vášnivě povinnost úplné chudoby; jejími pře- dáky byli Bonagratia z Bergama, Ubertino da Casale, Jan Petr z Olivy (Pierre Jean Olieu), Gerardo di Borgo San Donnino a k nim se připojil i generál řádu Michal z Ceseny. Stolník (lat. dapifer, něm. Truchsess) — dvorský hodnostář pů- vodně pro stolní službu. Tak jako číšník (viz), měnil se tento úřad v čestnou funkci, kterou panovník uděloval podle uzná- ní, později dědičně. Byly s ním spojeny určité důchody a ne bez- významné výhody. Strych — viz kořec. Střídník — zástupce farářův. Sudí — viz soudce. Sufragán — světící biskup. Suché dny — postní dny (středa, pátek, sobota) v každém čtvrtletí církevního roku (lat. quator tempora, z toho český výraz kvatembr), I. po třetí neděli adventní, 2. po první neděli postní, 3. po Božím hodu svatodušním 4. v týdnu po svátku Povýšení svatého kříže (14. září). Sukcentor — předzpěvovatel. Sylogismus (řec. syllogismos, lat. ratiocinatio) — je myšlenkový postup, kterým se ze dvou nebo více premis (návěstí), jejichž pravdivost je uznávána, nutně dochází k závěru dosud neuznáva- nému. Měl dva druhy: jistící (např.: Všechno spravedlivé je čestné; všechno čestné je dobré; tudíž: Všechno spravedlivé je dobré) a podmínkový (např.: Je-li rétorika umění dobře mluvit, je užitečná). Sylogismus do umných podrobností rozpracovala scholastika. Šarlat — tkanina purpurové (šarlatové) barvy (ta je tmavočervená a přechází do fialova). Škapulíř (lat. scapularium) — původně část mnišského roucha bez rukávů, podobná tunice, která kryla ramena, záda a prsa a sahala až ke kotníkům (u bratří a laiků po kolena). Štola — část liturgického roucha kněžského, pás asi 8 cm široký a asi 3 m dlouhý, ozdobený na koncích a vprostředku vyšitými kříži, jehož střední část se klade za krk a konce se nechávají splý- vat vpředu na prsou nebo se na pravém boku svazují. Urbura — souhrn královských příjmů z dolů na drahé kovy. Vazal — viz léno. Vicekancléř — zástupce, náměstek kancléře (viz).
Strana 533
Vigilie — původně svatvečer před velikými svátky, kdy se první křesťané po přísném postu shromažďovali v chrámě, bděli celou noc a zpívali žalmy. Podle souvislosti v textu: pobožnost večerní nebo jitřní. Jako udání časové: v předvečer. Vikář říšský (vicarius imperii) — v říši římskoněmecké zatímní držitel moci, zástupce panovníkův, když král (císař) zemřel a jeho nástupce nebyl zvolen nebo když se na delší dobu vzdálil z říše. Vilikace viz dominium. Vizitátor — dozorce, inspektor. Votivní mše — je mše, která se slouží na přání žadatelovo (votum) za určitým účelem. Vysoké učení — původní název univerzit byl studium generale, stu- dium povšechně platné pro celý křesťanský svět proti studiu částečnému (studium particulare), které znamenalo školu pro celý kraj, okres nebo město. Žaltář — kniha žalmů, starozákonních zpěvů; strunový hudební nástroj, zvaný také desietistrun neboli slavník.
Vigilie — původně svatvečer před velikými svátky, kdy se první křesťané po přísném postu shromažďovali v chrámě, bděli celou noc a zpívali žalmy. Podle souvislosti v textu: pobožnost večerní nebo jitřní. Jako udání časové: v předvečer. Vikář říšský (vicarius imperii) — v říši římskoněmecké zatímní držitel moci, zástupce panovníkův, když král (císař) zemřel a jeho nástupce nebyl zvolen nebo když se na delší dobu vzdálil z říše. Vilikace viz dominium. Vizitátor — dozorce, inspektor. Votivní mše — je mše, která se slouží na přání žadatelovo (votum) za určitým účelem. Vysoké učení — původní název univerzit byl studium generale, stu- dium povšechně platné pro celý křesťanský svět proti studiu částečnému (studium particulare), které znamenalo školu pro celý kraj, okres nebo město. Žaltář — kniha žalmů, starozákonních zpěvů; strunový hudební nástroj, zvaný také desietistrun neboli slavník.
Strana 534
534 535 SEZNAM VYOBRAZENÍ ČERNOBÍLÉ 5 6 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 1 Pečeť krále Přemysla Otakara II. v 1. 1270—1276 — líc. Pečeť krále Přemysla Otakara II. v 1. 1270—1276 — rub. Ostatkový kříž Přemysla Otakara II. — přední strana. Ostatkový kříž Přemysla Otakara II. — detail části zadní strany. Podstavec je barokní. V pokladu dómu v Řezně. Bezděz — hradní kaple a vnitřní věž, 1270. Sedlec u Kutné Hory — klášterní chrám P. Marie, východní kněžiště, poč. 14. stol. Sedlec u Kutné Hory — klášterní chrám P. Marie. Zlatá Koruna — klášterní chrám Nanebevzetí P. Marie, zá- padní průčelí. Zlatá Koruna — rajský dvůr, severní a východní rameno kří- žové chodby. Zlatá Koruna — kapitulní síň, kolem r. 1300. celkový pohled od jihozápadu. Zlatá Koruna — Závišův kříž — přední strana. Závišův kříž — část zadní strany s byzantskými mozaikami. Nyní uložen ve svatovítském pokladu. Hrad Lichnice (Lichtenburg) v Železných horách na Čáslav- sku, 1. čtvrtina 14. stol. Hradec Králové — chrám sv. Ducha, 2. čtvrtina 14. století. Brno — klášterní chrám Nanebevzetí P. Marie, pohled ke kůru. Brno — klášterní chrám Nanebevzetí P. Marie, 1325—1360. Zvíkov — hradní nádvoří, východní arkády. Zvíkov — východní arkády v 1. poschodí, 1260. Písek — nejstarší dochovaný kamenný most v Čechách, kolem poloviny 14. století. Sušice — pamětní deska Jana Lucemburského v průjezdu radnice s tímto textem: † ANNO. D. CCC. XX . II. IOHA NES . PRIM . BOHEMIE . ET .POLONI E. REX . COMESQ 3 . LVTZELBVRG EN. FILIV' . HEINRICI . IMPERATORIS ROMANORV . XPIANISSI . HAC. CI VITATE. MVRO. FEC. CIRCVDARI. C VI'. MAGNIFICI . REG. AC. SVOR' .PGEIT M'ETER. MEMO .S. ICELIS. AMEN.. † Anno Domini MCCCXII Johanes primus, Bohemie et Polonie rex comesque Lutzelburgensis, filius Henrici, imperatoris Romanorum Christianissimi, hanc civitatem muro fecit circumdari, cuius magnifici regis ac suorum progenitorum eterna memoria sit in celis. Amen. † Léta Páně 1322 Jan I., český a polský král a hrabě Lucemburský, syn Jindřicha, císaře římského nejkřesťanštějšího, dal toto město obehnat hradbou, 2 3 4
534 535 SEZNAM VYOBRAZENÍ ČERNOBÍLÉ 5 6 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 1 Pečeť krále Přemysla Otakara II. v 1. 1270—1276 — líc. Pečeť krále Přemysla Otakara II. v 1. 1270—1276 — rub. Ostatkový kříž Přemysla Otakara II. — přední strana. Ostatkový kříž Přemysla Otakara II. — detail části zadní strany. Podstavec je barokní. V pokladu dómu v Řezně. Bezděz — hradní kaple a vnitřní věž, 1270. Sedlec u Kutné Hory — klášterní chrám P. Marie, východní kněžiště, poč. 14. stol. Sedlec u Kutné Hory — klášterní chrám P. Marie. Zlatá Koruna — klášterní chrám Nanebevzetí P. Marie, zá- padní průčelí. Zlatá Koruna — rajský dvůr, severní a východní rameno kří- žové chodby. Zlatá Koruna — kapitulní síň, kolem r. 1300. celkový pohled od jihozápadu. Zlatá Koruna — Závišův kříž — přední strana. Závišův kříž — část zadní strany s byzantskými mozaikami. Nyní uložen ve svatovítském pokladu. Hrad Lichnice (Lichtenburg) v Železných horách na Čáslav- sku, 1. čtvrtina 14. stol. Hradec Králové — chrám sv. Ducha, 2. čtvrtina 14. století. Brno — klášterní chrám Nanebevzetí P. Marie, pohled ke kůru. Brno — klášterní chrám Nanebevzetí P. Marie, 1325—1360. Zvíkov — hradní nádvoří, východní arkády. Zvíkov — východní arkády v 1. poschodí, 1260. Písek — nejstarší dochovaný kamenný most v Čechách, kolem poloviny 14. století. Sušice — pamětní deska Jana Lucemburského v průjezdu radnice s tímto textem: † ANNO. D. CCC. XX . II. IOHA NES . PRIM . BOHEMIE . ET .POLONI E. REX . COMESQ 3 . LVTZELBVRG EN. FILIV' . HEINRICI . IMPERATORIS ROMANORV . XPIANISSI . HAC. CI VITATE. MVRO. FEC. CIRCVDARI. C VI'. MAGNIFICI . REG. AC. SVOR' .PGEIT M'ETER. MEMO .S. ICELIS. AMEN.. † Anno Domini MCCCXII Johanes primus, Bohemie et Polonie rex comesque Lutzelburgensis, filius Henrici, imperatoris Romanorum Christianissimi, hanc civitatem muro fecit circumdari, cuius magnifici regis ac suorum progenitorum eterna memoria sit in celis. Amen. † Léta Páně 1322 Jan I., český a polský král a hrabě Lucemburský, syn Jindřicha, císaře římského nejkřesťanštějšího, dal toto město obehnat hradbou, 2 3 4
Strana 535
25 28 29 33 34 35 36 37 38 39 kteréhožto vznešeného krále a jeho potomků budiž věčná paměť na nebesích. Amen. Madona Znojemská, 2. čtvrtina 14. stol. Madona Strakonická, 3. desetiletí 14. stol. Sázavský klášter — kapitulní síň benediktinského kláštera, 1340. Sázavský klášter — kapitulní síň (detail: svorník se znakem Ronovců — ostrev). Tato část Sázavského kláštera patří ke stavbě, kterou zahájil opat Matyáš (1299—1331), když r. 1315 položil základní kámen k novému presbyteriu. Mecenáši stavby byli pan Jindřich z Lipé a jeho synové, páni na nedalekém hradě v Ratajích, založeném Jindřichem. 26 Dražice — kostel sv. Martina, kolem r. 1340. 27 Dražice — kostel sv. Martina, interiér. Tento kostelík byl uvnitř vyzdoben nástěnnými malbami vynikající úrovně. Později se stal modlitebnou českých bratří, v josefínské době byl zrušen, r. 1827 prodán a byl přeměněn v ovčinec a seník. Obnoven byl teprve r. 1926. Roudnice n. Labem — křížová chodba augustiniánského kláštera, kolem r. 1340. Velislavova bible — pohřeb sv. Václava. Velislavova bible, nazvaná tak podle objednatele knihy, snad Velislava, notáře kanceláře Karla IV. (1341—1346), je objemný kodex (v Univ. knihovně v Praze) o 188 pergamenových listech a obsahuje 747 kolorovaných obrazů k části Starého zákona (1. a 2. kniha Mojžíšova, Proroctví proroka Daniela, Kniha soudců, Kniha Judit), k cyklu o Antikristovi, k životu Kristovu, k cyklu Apokalypsy a Skutků apoštolských a k legendě o sv. Václavu. Vlastním účelem knihy jsou obrazy, stručný text tvoří k nim jen doprovod. Kresby jsou kolorovány řídkými vodovými barvami a rozeznávají se v nich dvě skupiny ilustrační (mistr dílny a podřízení spolupracovníci). Tato vynikající památka naší knižní gotické ilustrace je dílem české školy, která byla pod vlivem tradice, jež se vyvíjela na německém jihozápadě v horním Porýní. Kniha je také velmi cenná po stránce kulturně historické, neboť biblické osoby jsou oděny tehdejším šatem. Pečeť krále Václava II. na listině z r. 1301 — líc. 30 31 Pečeť opata Sedleckého kláštera. Pečeť krále Václava II. na listině z r. 1301 — rub. 32 Pečeť opata Zbraslavského kláštera. Staronová synagóga v Praze, 1280. České Budějovice — dominikánský kostel P. Marie. České Budějovice — dominikánský kostel P. Marie, boční loď, 1270—1280. Zbraslavský klášter. Zbraslavský klášter — interiér. Zbraslavská kronika (Jihlavský rukopis) — poslední Přemyslov- ci (Přemysl Otakar II., Václav II., Václav III.). 22 23 24
25 28 29 33 34 35 36 37 38 39 kteréhožto vznešeného krále a jeho potomků budiž věčná paměť na nebesích. Amen. Madona Znojemská, 2. čtvrtina 14. stol. Madona Strakonická, 3. desetiletí 14. stol. Sázavský klášter — kapitulní síň benediktinského kláštera, 1340. Sázavský klášter — kapitulní síň (detail: svorník se znakem Ronovců — ostrev). Tato část Sázavského kláštera patří ke stavbě, kterou zahájil opat Matyáš (1299—1331), když r. 1315 položil základní kámen k novému presbyteriu. Mecenáši stavby byli pan Jindřich z Lipé a jeho synové, páni na nedalekém hradě v Ratajích, založeném Jindřichem. 26 Dražice — kostel sv. Martina, kolem r. 1340. 27 Dražice — kostel sv. Martina, interiér. Tento kostelík byl uvnitř vyzdoben nástěnnými malbami vynikající úrovně. Později se stal modlitebnou českých bratří, v josefínské době byl zrušen, r. 1827 prodán a byl přeměněn v ovčinec a seník. Obnoven byl teprve r. 1926. Roudnice n. Labem — křížová chodba augustiniánského kláštera, kolem r. 1340. Velislavova bible — pohřeb sv. Václava. Velislavova bible, nazvaná tak podle objednatele knihy, snad Velislava, notáře kanceláře Karla IV. (1341—1346), je objemný kodex (v Univ. knihovně v Praze) o 188 pergamenových listech a obsahuje 747 kolorovaných obrazů k části Starého zákona (1. a 2. kniha Mojžíšova, Proroctví proroka Daniela, Kniha soudců, Kniha Judit), k cyklu o Antikristovi, k životu Kristovu, k cyklu Apokalypsy a Skutků apoštolských a k legendě o sv. Václavu. Vlastním účelem knihy jsou obrazy, stručný text tvoří k nim jen doprovod. Kresby jsou kolorovány řídkými vodovými barvami a rozeznávají se v nich dvě skupiny ilustrační (mistr dílny a podřízení spolupracovníci). Tato vynikající památka naší knižní gotické ilustrace je dílem české školy, která byla pod vlivem tradice, jež se vyvíjela na německém jihozápadě v horním Porýní. Kniha je také velmi cenná po stránce kulturně historické, neboť biblické osoby jsou oděny tehdejším šatem. Pečeť krále Václava II. na listině z r. 1301 — líc. 30 31 Pečeť opata Sedleckého kláštera. Pečeť krále Václava II. na listině z r. 1301 — rub. 32 Pečeť opata Zbraslavského kláštera. Staronová synagóga v Praze, 1280. České Budějovice — dominikánský kostel P. Marie. České Budějovice — dominikánský kostel P. Marie, boční loď, 1270—1280. Zbraslavský klášter. Zbraslavský klášter — interiér. Zbraslavská kronika (Jihlavský rukopis) — poslední Přemyslov- ci (Přemysl Otakar II., Václav II., Václav III.). 22 23 24
Strana 536
536 42 43 44 45 57 58 59 40 Mince Václava II. — 1. pražský (český, široký) groš Václava II., ražený r. 1300 v Kutné Hoře, líc a rub; 2. pražský parvus („malý peníz“, dvanáctinka pražského groše) Václava II., ražený spolu s grošem r. 1300 v Kutné Hoře, líc a rub. Mince Jana Lucemburského — 1. dukát se značkou přílby, líc a rub; 2. dukát se značkou lva, líc a rub; 3. pražský groš, líc a rub; 4. půlgroš, líc a rub; 5. půlgroš anglického typu, líc a rub; 6. parvus, líc a rub; 7. početní groš, líc a rub; 8. grosso (půlgroš), líc a rub; 9. denaro (parvus), líc a rub. Strakonice — hrad, druhé nádvoří s věží Rumpálem a budo- vou purkrabství, 2. polovina 13. stol. Zbraslavský klášter — celkový pohled od severovýchodu. Zbraslavská kronika (Jihlavský rukopis) — Lucemburkové (císař Jindřich VII., Jan Lucemburský, císař Karel IV.). Zbraslavská kronika (Jihlavský rukopis) — manželky Lucem- burků (císařovna Markéta, Eliška Přemyslovna, Anna, man- želka Karla IV.). Nejstarší pečeť Starého (Většího) Města pražského z doby 46 kolem r. 1260. Nejstarší pečeť Kutné Hory asi z r. 1300. 47 48 Kutná Hora — arciděkanský chrám sv. Jakuba, asi 1330—1360. 49 Avignon — papežský palác. Plzeň — arciděkanský chrám sv. Bartoloměje. Stejnolodí s vě- 50 žemi asi z r. 1330, presbyterium kolem r. 1340, kružby oken z 3. čtvrtiny 15. stol. Plzeň — arciděkanský chrám sv. Bartoloměje, hlavní loď. 51 52 Velislavova bible — před nepřátelským městem. bitva. Velislavova bible — 53 Velislavova bible — ze života sv. Václava. 54 Velislavova bible — zavraždění sv. Václava. 55 56 Vlastní životopis Karla IV. — vidění králevice Karla v Tarenzu v Itálii (Národní knihovna ve Vídni) Listina ze 16. října 1320, jíž Bavor, opat kláštera Břevnovského a konvent téhož kláštera, prodávají a pronajímají Mikuláši, lazebníkovi z Mělníka, lázeň a lázeňskou budovu na Poříčí u řeky Vltavy (dnes Praha, Nové Město). (Foto SUA Praha.) Listina z 21. srpna 1333, jíž Petr, opat a celý konvent kláštera Zbraslavského postupují Jenofitě, vdově po Matěji z Obříství, která jim darovala ves Jarpice, na dobu jejího života k užívání ves Komořany (foto SUA Praha). Listina z 18. května 1334, jíž Karel, prvorozený syn krále českého, markrabí moravský, rozhoduje spor mezi klášterem premonstrátek v Doksanech a měšťany litoměřickými o placení královské berně (foto SUA Praha). Listina z 23. listopadu 1335, v níž Kazimír, král polský, žádá Jana, krále českého, aby působil k vrácení Dobřínska knížeti dobřínskému a lenčickému Vladislavovi (foto SUA Praha). 537 41 60
536 42 43 44 45 57 58 59 40 Mince Václava II. — 1. pražský (český, široký) groš Václava II., ražený r. 1300 v Kutné Hoře, líc a rub; 2. pražský parvus („malý peníz“, dvanáctinka pražského groše) Václava II., ražený spolu s grošem r. 1300 v Kutné Hoře, líc a rub. Mince Jana Lucemburského — 1. dukát se značkou přílby, líc a rub; 2. dukát se značkou lva, líc a rub; 3. pražský groš, líc a rub; 4. půlgroš, líc a rub; 5. půlgroš anglického typu, líc a rub; 6. parvus, líc a rub; 7. početní groš, líc a rub; 8. grosso (půlgroš), líc a rub; 9. denaro (parvus), líc a rub. Strakonice — hrad, druhé nádvoří s věží Rumpálem a budo- vou purkrabství, 2. polovina 13. stol. Zbraslavský klášter — celkový pohled od severovýchodu. Zbraslavská kronika (Jihlavský rukopis) — Lucemburkové (císař Jindřich VII., Jan Lucemburský, císař Karel IV.). Zbraslavská kronika (Jihlavský rukopis) — manželky Lucem- burků (císařovna Markéta, Eliška Přemyslovna, Anna, man- želka Karla IV.). Nejstarší pečeť Starého (Většího) Města pražského z doby 46 kolem r. 1260. Nejstarší pečeť Kutné Hory asi z r. 1300. 47 48 Kutná Hora — arciděkanský chrám sv. Jakuba, asi 1330—1360. 49 Avignon — papežský palác. Plzeň — arciděkanský chrám sv. Bartoloměje. Stejnolodí s vě- 50 žemi asi z r. 1330, presbyterium kolem r. 1340, kružby oken z 3. čtvrtiny 15. stol. Plzeň — arciděkanský chrám sv. Bartoloměje, hlavní loď. 51 52 Velislavova bible — před nepřátelským městem. bitva. Velislavova bible — 53 Velislavova bible — ze života sv. Václava. 54 Velislavova bible — zavraždění sv. Václava. 55 56 Vlastní životopis Karla IV. — vidění králevice Karla v Tarenzu v Itálii (Národní knihovna ve Vídni) Listina ze 16. října 1320, jíž Bavor, opat kláštera Břevnovského a konvent téhož kláštera, prodávají a pronajímají Mikuláši, lazebníkovi z Mělníka, lázeň a lázeňskou budovu na Poříčí u řeky Vltavy (dnes Praha, Nové Město). (Foto SUA Praha.) Listina z 21. srpna 1333, jíž Petr, opat a celý konvent kláštera Zbraslavského postupují Jenofitě, vdově po Matěji z Obříství, která jim darovala ves Jarpice, na dobu jejího života k užívání ves Komořany (foto SUA Praha). Listina z 18. května 1334, jíž Karel, prvorozený syn krále českého, markrabí moravský, rozhoduje spor mezi klášterem premonstrátek v Doksanech a měšťany litoměřickými o placení královské berně (foto SUA Praha). Listina z 23. listopadu 1335, v níž Kazimír, král polský, žádá Jana, krále českého, aby působil k vrácení Dobřínska knížeti dobřínskému a lenčickému Vladislavovi (foto SUA Praha). 537 41 60
Strana 537
B3 B4 B5 B6 BAREVNÉ Br Začátek Zbraslavské kroniky v Jihlavském rukopise (v iniciále král Václav II.). B2 Gelnhausenův rukopis jihlavské městské právní knihy — Přemysl Otakar II. Městskou právní knihu, soubor privilegií, které dostalo město Jihlava od českých králů, počínaje Václavem I. (1230 až 1253) a konče Václavem IV. (1378—1419), napsal v letech 1406—1407 Jan z Gelnhausenu, kdysi notář na dvoře císaře Karla IV., potom městský notář a písař v Brně, konečně městský písař a učitel v Jihlavě. U jednotlivých privilegií byly namalovány podobizny panovníků, kteří je udělili. Kromě nich je připojeno hromadné vyobrazení městských konšelů, přísahajících, že budou spravedlivě plnit své povinnosti. Pasionál abatyše Kunhuty — titulní list. Abatyše Kunhuta sedí na stolci pod gotickou arkádou, nad kterou jsou tři znaky: znak království (nejstarší vyobrazení českého lva), svatojiřský a svatováclavský. Nad Kunhutinou hlavou se vznášejí andělé s korunou v rukách, kteří opěvují její zřeknutí se světského života. Po její levici jsou jeptišky v čele s převorkou a k jejich skupině je připojena drobná postava Kunhutiny dcery Perchty v řeholním rouše, třetí z jejích dětí s Boleslavem. Po pravici klečí spisovatel Kolda, za ním vidíme v prosebném postavení písaře knihy Beneše, asi totožného s kanovníkem Benešem, který držel v l. 1294 až 1304 faru v Přílepech. Gelnhausenův rukopis jihlavské městské právní knihy — Jan Lucemburský. Gelnhausenův rukopis jihlavské městské právní knihy — králevic Karel jako markrabí moravský. Pasionál abatyše Kunhuty — detail Marie hořce plačící, hořce žalostící, veliké a tragické ve svém zármutku. Pasionál obsahuje 36 pergamenových listů a skládá se z několika latinských textů různého obsahu: tři z nich psal dominikán Kolda z Koldic. Není tedy pasionálem ve vlastním slova smyslu. Byl psán asi v posledních letech druhého desetiletí 14. stol. a nebyl ještě v době Kunhutiny smrti dokončen. Kniha je ozdobena iluminacemi (vyobrazeními) neznámého iluminátora. Květ (19) pokládá Pasionál za jeden z vrcholů, k nimž podivuhodným způsobem dospěla gotická malba na české půdě, a to hned na počátku svého vývoje, a vyslovuje (243) domněnku, že jeho mistr byl školen v Anglii a že vyrostl ve velikého umělce, jakým se jeví v Pasionálu, v důvěrném styku s anglickým nástěnným malířstvím. Brevíř královny Elišky Rejčky — titulní list. Ve vnitřním poli iniciály B jsou dva kruhové medailóny. V horním z nich je žehnající Kristus, sedící na trůně, v dolním je znázorněno stvoření nebe a země: vlevo stojí Stvořitel, vpravo jsou dva terče, modrý — nebe, hnědý — B7
B3 B4 B5 B6 BAREVNÉ Br Začátek Zbraslavské kroniky v Jihlavském rukopise (v iniciále král Václav II.). B2 Gelnhausenův rukopis jihlavské městské právní knihy — Přemysl Otakar II. Městskou právní knihu, soubor privilegií, které dostalo město Jihlava od českých králů, počínaje Václavem I. (1230 až 1253) a konče Václavem IV. (1378—1419), napsal v letech 1406—1407 Jan z Gelnhausenu, kdysi notář na dvoře císaře Karla IV., potom městský notář a písař v Brně, konečně městský písař a učitel v Jihlavě. U jednotlivých privilegií byly namalovány podobizny panovníků, kteří je udělili. Kromě nich je připojeno hromadné vyobrazení městských konšelů, přísahajících, že budou spravedlivě plnit své povinnosti. Pasionál abatyše Kunhuty — titulní list. Abatyše Kunhuta sedí na stolci pod gotickou arkádou, nad kterou jsou tři znaky: znak království (nejstarší vyobrazení českého lva), svatojiřský a svatováclavský. Nad Kunhutinou hlavou se vznášejí andělé s korunou v rukách, kteří opěvují její zřeknutí se světského života. Po její levici jsou jeptišky v čele s převorkou a k jejich skupině je připojena drobná postava Kunhutiny dcery Perchty v řeholním rouše, třetí z jejích dětí s Boleslavem. Po pravici klečí spisovatel Kolda, za ním vidíme v prosebném postavení písaře knihy Beneše, asi totožného s kanovníkem Benešem, který držel v l. 1294 až 1304 faru v Přílepech. Gelnhausenův rukopis jihlavské městské právní knihy — Jan Lucemburský. Gelnhausenův rukopis jihlavské městské právní knihy — králevic Karel jako markrabí moravský. Pasionál abatyše Kunhuty — detail Marie hořce plačící, hořce žalostící, veliké a tragické ve svém zármutku. Pasionál obsahuje 36 pergamenových listů a skládá se z několika latinských textů různého obsahu: tři z nich psal dominikán Kolda z Koldic. Není tedy pasionálem ve vlastním slova smyslu. Byl psán asi v posledních letech druhého desetiletí 14. stol. a nebyl ještě v době Kunhutiny smrti dokončen. Kniha je ozdobena iluminacemi (vyobrazeními) neznámého iluminátora. Květ (19) pokládá Pasionál za jeden z vrcholů, k nimž podivuhodným způsobem dospěla gotická malba na české půdě, a to hned na počátku svého vývoje, a vyslovuje (243) domněnku, že jeho mistr byl školen v Anglii a že vyrostl ve velikého umělce, jakým se jeví v Pasionálu, v důvěrném styku s anglickým nástěnným malířstvím. Brevíř královny Elišky Rejčky — titulní list. Ve vnitřním poli iniciály B jsou dva kruhové medailóny. V horním z nich je žehnající Kristus, sedící na trůně, v dolním je znázorněno stvoření nebe a země: vlevo stojí Stvořitel, vpravo jsou dva terče, modrý — nebe, hnědý — B7
Strana 538
538 539 země. V horních rozích vnějšího pole iniciály jsou dva andělé, pravý drží v rukou kadidelnici. V kruhovém medailónu na dolním konci bordury je královna, sedící u pultu s otevřenou knihou, a dvě postavy jeptišek v cisterciáckém šedém rouchu. Brevíř (v Univ. knihovně v Brně) obsahuje antifonář a žaltář a iluminovali ho dva neznámí malíři. MAPY Říše Přemysla Otakara II. Česko-polská říše Václava II. Slezská vévodství. Severní a střední Itálie.
538 539 země. V horních rozích vnějšího pole iniciály jsou dva andělé, pravý drží v rukou kadidelnici. V kruhovém medailónu na dolním konci bordury je královna, sedící u pultu s otevřenou knihou, a dvě postavy jeptišek v cisterciáckém šedém rouchu. Brevíř (v Univ. knihovně v Brně) obsahuje antifonář a žaltář a iluminovali ho dva neznámí malíři. MAPY Říše Přemysla Otakara II. Česko-polská říše Václava II. Slezská vévodství. Severní a střední Itálie.
Strana 539
REJSTŘIK OSOB Historické osoby jsou v rejstříku vesměs uváděny pod křestními jmény. Seznam jednotlivých členů šlechtických rodů, o nichž je v knize zmínka, je uveden u místa, podle něhož se psali, v rejstříku míst nebo zde pod jménem rodu. Podobně seznamy panovníků jsou uvedeny v rejstříku míst u příslušné země, stejně tak biskupové u měst nebo diecézí a opati u klášterů. Potomstvo, sourozenci, man- želé (manželky) či jiní příbuzní jsou uváděni v odkazech jen tehdy, je-li o nich v knize zmínka. Nejsou tu tedy uvedeny všechny děti panovníků apod. Aba, magnátský rod uherský 438; viz též Mikuláš, Amadeus, De- metrius M. Abichail, otec Esteřin 448 Abrahám, židovský patriarcha 163, 446, 487 Adléta, obyvatelka janovská 289 Adolf, hrabě nasavský, král římský (1292—1298) 23, 91—93, 103, 156, 192, 304, 309, 339, 431, 432; syn: Ruprecht Adolf von der Mark, biskup lutyšský (1313—1344) 327 Adršpachové z Dubé 437 Aeneus (asi chybně místo Ninus) 196 Agar, služka Abrahámova 163, 446 Agristo, mistr v Janově 289 Achelous, řecký říční bůh 445 sv. Albana klášter viz Mohuč Albert Magnus, teolog na pařížské univerzitě 345 Albert, mnich sedlecký 86 Albizzo de' Francesci, florentský finančník 434 Albrecht I., vévoda rakouský a štýrský (1282), král německý (1298 až 1308), syn Rudolfa I. 14, 24, 90—93, 96, 103, 104, 111, 122, 125 až 127, 130, 147, 151, 152, 155—157, 183, 192, 215, 242, 243, 293, 295, 304, 309, 336, 354, 431, 432, 436—440, 442—446, 449, 453, 463; sestra: Jitka, manželka Václava II.; synové: Rudolf III., Fridrich Sličný, Leopold I., Albrecht II., Jindřich, Ota Albrecht II., vévoda rakouský, syn Albrechta I. (nar. 1298, † 1358) 335, 364, 377, 389, 411, 412, 414, 415, 510, 515 Albrecht II., vévoda saský (1260—1298) 111 Albrecht „Nezdárný“, landkrabí durynský a falckrabí saský (†1314), syn Jindřicha III. Jasného 339, 431, 432; syn: Diezman Albrecht III., markrabí braniborský (1268/1269—1300) 435; dcera: Markéta Albrecht, vévoda střelický v Horním Slezsku († 1366) 489 Albrecht z Aufenstenia (Haufenštejna) 180 Albrecht z Barby, braniborský šlechtic 453 Albrecht Ciruco (snad Albrecht Kurt, též Knut), míšeňský hejtman 209, 453 Albrecht z Frýdlantu, později z Dubé 437, 472, 473; syn: Albrecht z Dubé Albrecht z Dubé, syn Albrechta z Frýdlantu 473 Albrecht, hrabě z Hohenlohe-Schelklingen 222, 449, 455 Albrecht III. von Leisnig, biskup míšeňský (1298—1312) 111, 115 Albrecht z Luběšic a z Dubé 476
REJSTŘIK OSOB Historické osoby jsou v rejstříku vesměs uváděny pod křestními jmény. Seznam jednotlivých členů šlechtických rodů, o nichž je v knize zmínka, je uveden u místa, podle něhož se psali, v rejstříku míst nebo zde pod jménem rodu. Podobně seznamy panovníků jsou uvedeny v rejstříku míst u příslušné země, stejně tak biskupové u měst nebo diecézí a opati u klášterů. Potomstvo, sourozenci, man- želé (manželky) či jiní příbuzní jsou uváděni v odkazech jen tehdy, je-li o nich v knize zmínka. Nejsou tu tedy uvedeny všechny děti panovníků apod. Aba, magnátský rod uherský 438; viz též Mikuláš, Amadeus, De- metrius M. Abichail, otec Esteřin 448 Abrahám, židovský patriarcha 163, 446, 487 Adléta, obyvatelka janovská 289 Adolf, hrabě nasavský, král římský (1292—1298) 23, 91—93, 103, 156, 192, 304, 309, 339, 431, 432; syn: Ruprecht Adolf von der Mark, biskup lutyšský (1313—1344) 327 Adršpachové z Dubé 437 Aeneus (asi chybně místo Ninus) 196 Agar, služka Abrahámova 163, 446 Agristo, mistr v Janově 289 Achelous, řecký říční bůh 445 sv. Albana klášter viz Mohuč Albert Magnus, teolog na pařížské univerzitě 345 Albert, mnich sedlecký 86 Albizzo de' Francesci, florentský finančník 434 Albrecht I., vévoda rakouský a štýrský (1282), král německý (1298 až 1308), syn Rudolfa I. 14, 24, 90—93, 96, 103, 104, 111, 122, 125 až 127, 130, 147, 151, 152, 155—157, 183, 192, 215, 242, 243, 293, 295, 304, 309, 336, 354, 431, 432, 436—440, 442—446, 449, 453, 463; sestra: Jitka, manželka Václava II.; synové: Rudolf III., Fridrich Sličný, Leopold I., Albrecht II., Jindřich, Ota Albrecht II., vévoda rakouský, syn Albrechta I. (nar. 1298, † 1358) 335, 364, 377, 389, 411, 412, 414, 415, 510, 515 Albrecht II., vévoda saský (1260—1298) 111 Albrecht „Nezdárný“, landkrabí durynský a falckrabí saský (†1314), syn Jindřicha III. Jasného 339, 431, 432; syn: Diezman Albrecht III., markrabí braniborský (1268/1269—1300) 435; dcera: Markéta Albrecht, vévoda střelický v Horním Slezsku († 1366) 489 Albrecht z Aufenstenia (Haufenštejna) 180 Albrecht z Barby, braniborský šlechtic 453 Albrecht Ciruco (snad Albrecht Kurt, též Knut), míšeňský hejtman 209, 453 Albrecht z Frýdlantu, později z Dubé 437, 472, 473; syn: Albrecht z Dubé Albrecht z Dubé, syn Albrechta z Frýdlantu 473 Albrecht, hrabě z Hohenlohe-Schelklingen 222, 449, 455 Albrecht III. von Leisnig, biskup míšeňský (1298—1312) 111, 115 Albrecht z Luběšic a z Dubé 476
Strana 540
Albrecht v. Sachsen, biskup pasovský (1320—1342) 510 Albrecht ze Šternberka, komorník moravský 511 Albrecht ze Žeberka, purkrabí kadaňský 91, 312, 314, 447, 449, 467 Albrecht, syn Rutardův 159, 444 Albrecht, rychtář kutnohorský (snad z rodu Rutardovců) 442 Albrecht, syn Menharta z Chebu (z rodu Volframovců) 429 Aldina, obyvatelka janovská 290 Aldona, dcera Kazimíra III. viz Anna Alemani 192 Alexandr IV., papež (1254—1261) 344 Alexandr de Orgio 278 Alexius, mistr kanonického práva 23, 96—98, 432 Alfard (Appardo) dei Donati (de Nigro Monte), florentský bankéř, podkomoří v Čechách 118, 434, 435 Almalrich Augeriův, životopisec Klimenta V. 463 Alram, měšťan brněnský 142 Alžběta (Eliška) Rejčka, dcera Přemysla II. Velkopolského, druhá manželka Václava II. († 1335) 24, 118, 119, 122, 123, 133, 152, 156, 170, 297, 303, 312, 320, 333, 336, 376, 394, 410, 411, 435, 440—442, 446, 467, 469, 474—479, 481, 496, 511, 512, 516; dcera: Anežka Alžběta Piastovna, dcera Vladislava I. Lokietka, manželka Karla Roberta Uherského († 1380) 379, 391 Alžběta, dcera Oty II. Bavorského, vdova po Konrádu Štaufském, manželka Meinharda IV. Tyrolského († 1273) 174; syn: Jindřich Korutanský Alžběta, dcera Jakuba II. Aragonského, manželka Fridricha II. Sličného († 1330) 377 Alžběta, dcera Bély IV., manželka Jindřicha I. Dolnobavorského († 1271) 149; syn: Ota III. Dolnobavorský Alžběta, dcera Štěpána V. Uherského, manželka Záviše z Falken- štejna (provdána 1287) 22, 62, 65, 427, 428; bratr: Ladislav IV. Uherský Alžběta Uherská, dcera Ondřeje III. Uherského († 1338) 148 Alžběta (Eliška), dcera Kazimíra III. Polského, manželka Bohuslava V. Pomořanského († 1361) 412, 512, 513 Alžběta z Lobdaburku, druhá manželka Fridricha Čackého Míšeň- ského († 1359) 333, 481 Amadeo, hrabě savojský 268, 269, 458 Amadeus Aba, uherský palatin 120, 121, 438 Aman, hodnostář krále Asvera 448 sv. Ambrož 20; kostel viz Milán Amicedich, bájný král v Palestině 331 Ammorejští, obyvatelé jižní Palestiny 331 Amon de Albo Monte, rytíř 278 Ananští viz Anagni Anežka Bl., dcera Přemysla Otakara I., abatyše klarisek u sv. Fran- tiška († 1283) 367, 482, 493, 496 Anežka, sestra Přemysla Otakara II., manželka Jindřicha III. Jasné- ho († 1268) 431 Anežka, dcera Přemysla Otakara II., manželka Rudolfa II. Rakou- ského († 1296) 23, 36, 39, 78, 104, 157; syn: Jan Parricida Anežka, dcera Přemysla Otakara II. a Anežky z Kuenringu, man- želka Bavora ze Strakonic 441 540 541
Albrecht v. Sachsen, biskup pasovský (1320—1342) 510 Albrecht ze Šternberka, komorník moravský 511 Albrecht ze Žeberka, purkrabí kadaňský 91, 312, 314, 447, 449, 467 Albrecht, syn Rutardův 159, 444 Albrecht, rychtář kutnohorský (snad z rodu Rutardovců) 442 Albrecht, syn Menharta z Chebu (z rodu Volframovců) 429 Aldina, obyvatelka janovská 290 Aldona, dcera Kazimíra III. viz Anna Alemani 192 Alexandr IV., papež (1254—1261) 344 Alexandr de Orgio 278 Alexius, mistr kanonického práva 23, 96—98, 432 Alfard (Appardo) dei Donati (de Nigro Monte), florentský bankéř, podkomoří v Čechách 118, 434, 435 Almalrich Augeriův, životopisec Klimenta V. 463 Alram, měšťan brněnský 142 Alžběta (Eliška) Rejčka, dcera Přemysla II. Velkopolského, druhá manželka Václava II. († 1335) 24, 118, 119, 122, 123, 133, 152, 156, 170, 297, 303, 312, 320, 333, 336, 376, 394, 410, 411, 435, 440—442, 446, 467, 469, 474—479, 481, 496, 511, 512, 516; dcera: Anežka Alžběta Piastovna, dcera Vladislava I. Lokietka, manželka Karla Roberta Uherského († 1380) 379, 391 Alžběta, dcera Oty II. Bavorského, vdova po Konrádu Štaufském, manželka Meinharda IV. Tyrolského († 1273) 174; syn: Jindřich Korutanský Alžběta, dcera Jakuba II. Aragonského, manželka Fridricha II. Sličného († 1330) 377 Alžběta, dcera Bély IV., manželka Jindřicha I. Dolnobavorského († 1271) 149; syn: Ota III. Dolnobavorský Alžběta, dcera Štěpána V. Uherského, manželka Záviše z Falken- štejna (provdána 1287) 22, 62, 65, 427, 428; bratr: Ladislav IV. Uherský Alžběta Uherská, dcera Ondřeje III. Uherského († 1338) 148 Alžběta (Eliška), dcera Kazimíra III. Polského, manželka Bohuslava V. Pomořanského († 1361) 412, 512, 513 Alžběta z Lobdaburku, druhá manželka Fridricha Čackého Míšeň- ského († 1359) 333, 481 Amadeo, hrabě savojský 268, 269, 458 Amadeus Aba, uherský palatin 120, 121, 438 Aman, hodnostář krále Asvera 448 sv. Ambrož 20; kostel viz Milán Amicedich, bájný král v Palestině 331 Ammorejští, obyvatelé jižní Palestiny 331 Amon de Albo Monte, rytíř 278 Ananští viz Anagni Anežka Bl., dcera Přemysla Otakara I., abatyše klarisek u sv. Fran- tiška († 1283) 367, 482, 493, 496 Anežka, sestra Přemysla Otakara II., manželka Jindřicha III. Jasné- ho († 1268) 431 Anežka, dcera Přemysla Otakara II., manželka Rudolfa II. Rakou- ského († 1296) 23, 36, 39, 78, 104, 157; syn: Jan Parricida Anežka, dcera Přemysla Otakara II. a Anežky z Kuenringu, man- želka Bavora ze Strakonic 441 540 541
Strana 541
Anežka, dcera Václava II. a Alžběty Rejčky, manželka Jindřicha I. Javorského († 1337) 92, 93, 123, 170, 312, 469, 511, 516 Anežka, sestra Jindřicha Korutanského, manželka Fridricha Čac- kého († 1293) 453 Anežka z Beřkovic, abatyše klarisek u sv. Františka 493 Anežka z Blankenheimu, manželka Jindřicha Staršího z Lipé 336; syn: Jindřich ml. z Lipé Anežka z Kuenringu, milenka Přemysla Otakara II. 233, 319, 422; děti: Mikuláš I. Opavský, Anežka, Eliška Anežka, dívka z družiny Elišky Přemyslovny 176 Angličané 304 Anjouovci, vedlejší linie Kapetovců, královský rod v království Obojí Sicílie a v Uhrách 436, 482 Anna, dcera Václava II., manželka Jindřicha Korutanského († 1313) 10, 24, 148, 151, 152, 158, 166, 169—171, 173—175, 181, 187, 210, 226, 440, 453 Anna, dcera Jana Lucemburského a Elišky Přemyslovny, manželka Oty Rakouského († 1338) 336, 368, 369, 382, 384, 394, 409, 410, 414, 488, 502, 509, 514 Anna, dcera Bély IV., manželka Rostislava, knížete haličského a čer- nohorského (provdána 1243) 36, 121, 422; dcera: Kunhuta Anna, dcera Přemysla Ratibořského, první manželka Mikuláše II. Opavského († 1340) 319 Anna (Aldona), dcera Gedymina, knížete litevského, první manžel- ka Kazimíra III. Velikého († 1339) 391, 487 Anna, matka Mariina 410 Anna, matka Samuelova 410 Anna, matka Tobiášova 410 sv. Anny klášter viz Praha Anselm de Agundacort 278 Antiochos IV., král v Sýrii († 164 př. n. l.) 138 sv. Antonína kostel viz Janov sv. Apollinář 418 Apollonios, místodržitel v Coelesýrii 454 Appardo viz Alfard Aristoteles, řecký filozof (384—322 př. n. 1.) 295 Arnaldus de Falgueriis, arcibiskup arelatský, kardinál biskup sabin- ský 249—251, 253, 270 Arnošt z Pardubic, první pražský arcibiskup (1344—1364, biskup od 1343) 495 Arnold ze Solmsu, biskup bamberský (1286—1296) 22, 71, 81, 431 Arnold, opat kláštera ve Žďáru n. S. 85 Arón, velekněz izraelský 331 Artleb z Boskovic 234, 235; bratr: Jimram Artuš, bájný král Britů ve Walesu a v Bretaňsku 321, 475 Asver (Ahašver = Xerxes I.), král perský (485—465 př. n. l.) 448 Asyřané, starověký národ v Asii 304, 448 sv. Augustin, církevní otec 20, 108, 345, 404; klášter viz Roudnice Augustinus Triumphus, církevní spisovatel (1243—1328) 461 Azzo Visconti 497—499, 503 Bacchus, řecký bůh vína 445 Balduin II., král jeruzalémský (1118—1131) 461 Balduin Lucemburský, arcibiskup trevírský (1307—1354) 26, 238, 240—242, 292, 293, 295, 298, 301, 346, 366, 369, 389, 393, 402,
Anežka, dcera Václava II. a Alžběty Rejčky, manželka Jindřicha I. Javorského († 1337) 92, 93, 123, 170, 312, 469, 511, 516 Anežka, sestra Jindřicha Korutanského, manželka Fridricha Čac- kého († 1293) 453 Anežka z Beřkovic, abatyše klarisek u sv. Františka 493 Anežka z Blankenheimu, manželka Jindřicha Staršího z Lipé 336; syn: Jindřich ml. z Lipé Anežka z Kuenringu, milenka Přemysla Otakara II. 233, 319, 422; děti: Mikuláš I. Opavský, Anežka, Eliška Anežka, dívka z družiny Elišky Přemyslovny 176 Angličané 304 Anjouovci, vedlejší linie Kapetovců, královský rod v království Obojí Sicílie a v Uhrách 436, 482 Anna, dcera Václava II., manželka Jindřicha Korutanského († 1313) 10, 24, 148, 151, 152, 158, 166, 169—171, 173—175, 181, 187, 210, 226, 440, 453 Anna, dcera Jana Lucemburského a Elišky Přemyslovny, manželka Oty Rakouského († 1338) 336, 368, 369, 382, 384, 394, 409, 410, 414, 488, 502, 509, 514 Anna, dcera Bély IV., manželka Rostislava, knížete haličského a čer- nohorského (provdána 1243) 36, 121, 422; dcera: Kunhuta Anna, dcera Přemysla Ratibořského, první manželka Mikuláše II. Opavského († 1340) 319 Anna (Aldona), dcera Gedymina, knížete litevského, první manžel- ka Kazimíra III. Velikého († 1339) 391, 487 Anna, matka Mariina 410 Anna, matka Samuelova 410 Anna, matka Tobiášova 410 sv. Anny klášter viz Praha Anselm de Agundacort 278 Antiochos IV., král v Sýrii († 164 př. n. l.) 138 sv. Antonína kostel viz Janov sv. Apollinář 418 Apollonios, místodržitel v Coelesýrii 454 Appardo viz Alfard Aristoteles, řecký filozof (384—322 př. n. 1.) 295 Arnaldus de Falgueriis, arcibiskup arelatský, kardinál biskup sabin- ský 249—251, 253, 270 Arnošt z Pardubic, první pražský arcibiskup (1344—1364, biskup od 1343) 495 Arnold ze Solmsu, biskup bamberský (1286—1296) 22, 71, 81, 431 Arnold, opat kláštera ve Žďáru n. S. 85 Arón, velekněz izraelský 331 Artleb z Boskovic 234, 235; bratr: Jimram Artuš, bájný král Britů ve Walesu a v Bretaňsku 321, 475 Asver (Ahašver = Xerxes I.), král perský (485—465 př. n. l.) 448 Asyřané, starověký národ v Asii 304, 448 sv. Augustin, církevní otec 20, 108, 345, 404; klášter viz Roudnice Augustinus Triumphus, církevní spisovatel (1243—1328) 461 Azzo Visconti 497—499, 503 Bacchus, řecký bůh vína 445 Balduin II., král jeruzalémský (1118—1131) 461 Balduin Lucemburský, arcibiskup trevírský (1307—1354) 26, 238, 240—242, 292, 293, 295, 298, 301, 346, 366, 369, 389, 393, 402,
Strana 542
457—459, 465—468, 479, 484—486, 493, 496, 501, 502, 506 Balduin, levoboček Jindřicha II. Lucemburského 241 Balduin, hrabě z Beaumontu a Avesnes 191; dcera: Beatrix Bananias, Žid v hrabství Anjou 330, 331 Banér Jan, švédský vojevůdce za třicetileté války 493 Barák, vůdce izraelský 448 sv. Barbory oltář viz Praha, kostel sv. Ondřeje Bartoloměj Camarlinga, hrabě 278 Bavor III. ze Strakonic, purkrabí zvíkovský 152, 181, 312, 441; manželka: Anežka Bavor (z Nečtin?), opat břevnovský (1294—1314) 181 Bavorové, český panský rod 467 Bavoři 14, 16, 35, 42, 218, 334 Beatrix, dcera Balduina z Beaumontu a Avesnes, manželka Jindřicha III. Lucemburského († 1320) 191, 195, 236, 240, 241; synové: Jindřich VII., Balduin, Valram Beatrix, dcera Jindřicha VII., druhá manželka Karla I. Roberta Uherského († 1380) 310, 318, 326, 474 Beatrix, dcera Ludvíka I. Bourbonského, druhá manželka Jana Lu- cemburského († 1383) 394, 410, 412, 415, 416, 510, 517 Beatrix (nesprávně Markéta), dcera Jindřicha I. Hlohovského, první manželka Ludvíka Bavora († 1322) 294, 295 Beatrix, dcera Aldobrandina I. z Este, manželka Ondřeje II. Uher- ského († 1245) 67 Beatrix Savojská, třetí manželka Jindřicha Korutanského 491 Beatrix, manželka Karla IV. Francouzského, správně Johana �Evreux Beatrix, dcera Karla Martela, manželka Jana II., dauphina Viennské- ho († 1354) 505; syn: Guido Dauphin z Vienne Bedřich Bavor, mnich zbraslavský 218 Béla IV., král uherský (1235—1270) 34, 36, 121, 149, 422; dcery: Alžběta, Anna; syn: Štěpán V. Belial 192 Benátčané viz Benátky Benedikt XI. (Mikuláš Boccasini), papež (1303—1304) 309, 507 Benedikt XII. (Jakub Novelli — Jacques Fournier), papež (1334 až 1342) 13, 394, 406—408, 416, 418, 509, 518 Benedikt Gaetani viz Bonifác VIII. Benedikt Rejt, stavitel († 1534) 506 sv. Benedikt 418; řád sv. Benedikta 84, 161, 212 Beneš, zakladatel rodu Benešovců 441; synové: Drslav z Bechyně, Vok z Benešova Beneš z Cvilína, syn Voka z Benešova († 1265) 441 Beneš z Michalovic 312, 470, 477 Beneš ze Sobotky († 1332) 437, 438 Beneš Veliký z Vartemberka (ze Stráže), purkrabí kladský († 1294) 122, 123, 297, 425, 426, 437, 438; synové: Jan, Beneš, Markvart, Beneš ze Sobotky Beneš mladší z Vartemberka, nejvyšší číšník 312, 388, 437, 471, 489, 490 syn Jana v Vartemberka († 1372) 438 Beneš, Beneš (Velký, Pyšný) z Velešína 471; syn: Jan z Michalovic Beneš Věrný, purkrabí Pražského hradu, syn Jana z Michalovic 471; syn: Jan Správný Beneš Minorita, kronikář 18 542 543
457—459, 465—468, 479, 484—486, 493, 496, 501, 502, 506 Balduin, levoboček Jindřicha II. Lucemburského 241 Balduin, hrabě z Beaumontu a Avesnes 191; dcera: Beatrix Bananias, Žid v hrabství Anjou 330, 331 Banér Jan, švédský vojevůdce za třicetileté války 493 Barák, vůdce izraelský 448 sv. Barbory oltář viz Praha, kostel sv. Ondřeje Bartoloměj Camarlinga, hrabě 278 Bavor III. ze Strakonic, purkrabí zvíkovský 152, 181, 312, 441; manželka: Anežka Bavor (z Nečtin?), opat břevnovský (1294—1314) 181 Bavorové, český panský rod 467 Bavoři 14, 16, 35, 42, 218, 334 Beatrix, dcera Balduina z Beaumontu a Avesnes, manželka Jindřicha III. Lucemburského († 1320) 191, 195, 236, 240, 241; synové: Jindřich VII., Balduin, Valram Beatrix, dcera Jindřicha VII., druhá manželka Karla I. Roberta Uherského († 1380) 310, 318, 326, 474 Beatrix, dcera Ludvíka I. Bourbonského, druhá manželka Jana Lu- cemburského († 1383) 394, 410, 412, 415, 416, 510, 517 Beatrix (nesprávně Markéta), dcera Jindřicha I. Hlohovského, první manželka Ludvíka Bavora († 1322) 294, 295 Beatrix, dcera Aldobrandina I. z Este, manželka Ondřeje II. Uher- ského († 1245) 67 Beatrix Savojská, třetí manželka Jindřicha Korutanského 491 Beatrix, manželka Karla IV. Francouzského, správně Johana �Evreux Beatrix, dcera Karla Martela, manželka Jana II., dauphina Viennské- ho († 1354) 505; syn: Guido Dauphin z Vienne Bedřich Bavor, mnich zbraslavský 218 Béla IV., král uherský (1235—1270) 34, 36, 121, 149, 422; dcery: Alžběta, Anna; syn: Štěpán V. Belial 192 Benátčané viz Benátky Benedikt XI. (Mikuláš Boccasini), papež (1303—1304) 309, 507 Benedikt XII. (Jakub Novelli — Jacques Fournier), papež (1334 až 1342) 13, 394, 406—408, 416, 418, 509, 518 Benedikt Gaetani viz Bonifác VIII. Benedikt Rejt, stavitel († 1534) 506 sv. Benedikt 418; řád sv. Benedikta 84, 161, 212 Beneš, zakladatel rodu Benešovců 441; synové: Drslav z Bechyně, Vok z Benešova Beneš z Cvilína, syn Voka z Benešova († 1265) 441 Beneš z Michalovic 312, 470, 477 Beneš ze Sobotky († 1332) 437, 438 Beneš Veliký z Vartemberka (ze Stráže), purkrabí kladský († 1294) 122, 123, 297, 425, 426, 437, 438; synové: Jan, Beneš, Markvart, Beneš ze Sobotky Beneš mladší z Vartemberka, nejvyšší číšník 312, 388, 437, 471, 489, 490 syn Jana v Vartemberka († 1372) 438 Beneš, Beneš (Velký, Pyšný) z Velešína 471; syn: Jan z Michalovic Beneš Věrný, purkrabí Pražského hradu, syn Jana z Michalovic 471; syn: Jan Správný Beneš Minorita, kronikář 18 542 543
Strana 543
Beneš Krabice z Veitmile, kronikář doby Karlovy 17, 18, 442, 470, 475 Benešovci, český panský rod 441, 442; viz Beneš z Cvilína, Čeněk z Kamenice, Milota z Dědic, Tobiáš z Benešova, Vok z Benešova; páni z Bechyně Bernard, vévoda svídnický († 1326) 334 Bernard von Camenz, biskup míšeňský (1293—1296) 79, 82, 85, 91, 92, 96, 97 Bernard z Cimburka, moravský pán 471, 492 Bernard z Clairvaux, zakladatel cisterciáckého řádu († 1153) 107, 401, 402, 404, 433, 561 Bernard z Kamenice 430 Bernard ze Sieny, dominikán 252, 253 Bernger, kaplan královny Elišky 223 Berthold (Barthold) hrabě z Hennebergu, rádce Jana Lucemburské- ho 182, 222, 236, 237, 296, 449, 455—457, 485, 486 Berthold II. v. Bucheck, biskup štrasburský (1328—1353) 383 Berthold z Gepzenštejna, templář 76, 79 Berthold z Lipé, syn Jindřicha z Lipé, na čas probošt vyšehradský 403, 416, 475, 508, 516 Berthold z Niffenu, hrabě z Graissbachu a Marstettenu 483 Berthold (Perchtold) Pirkner (Pirknerův), kutnohorský těžař 214, 215, 440, 442, 470 Berthold, opat sedlecký 86 Bertrand de Bothon, synovec Klimenta V., vůdce gaskoňského vojska v Carpentrasu 284 Bertrand de Got viz Kliment V. Bertrand du Pojet, kardinál biskup ostijský, papežský legát (1325 až 1351) 385, 482, 483, 490, 499, 500 Blanka Burgundská, první manželka Karla IV. Sličného 333 Blanka, dcera Karla z Valois, první manželka Karla IV. Lucembur- ského († 1348) 336, 339, 364, 393, 395, 396, 410—412, 416, 481, 492, 506, 507, 517 sv. Blažeje oltář viz Praha, kostel sv. Ondřeje Blažena — Guilelma, dcera Přemysla Otakara I. († 1281) 482 Boemund (nesprávně Rajmund) de Warnesberg, arcibiskup trevírský (1286—1299) 147, 241 Bohuněk ze Šumberka 219 Bohuslav (Bušek) z Boru 181, 228, 466 Bohuslav Lehnický správně Boleslav Boleslav III. (mylně Bohuslav), vévoda vratislavský, břežský a leh- hnický († 1352), syn Jindřicha V. 170, 171, 233—235, 297, 329, 332, 359, 375, 447, 467, 478, 489, 494, 501, 513; první man- želka: Markéta Česká, druhá: Kunhuta Uherská; synové: Václav, Ludvík Boleslav (Bolek) II., vévoda javorský, svídnický a ziembický († 1301) 111, 303, 326 Boleslav II., vévoda ziembický (münsterberský) († 1341) 410, 494, 511, 516 Boleslav (Bolek) II., vévoda svídnický (fürstenberský), syn Bernar- da Svídnického († 1368) 494, 500 Boleslav (Bolek) I., vévoda opolský (1281—1313) 89, 111 Boleslav (Bolek), vévoda nemodlínský, syn Boleslava I. Opolského (1313—1362/1365) 359, 489 Boleslav II., vévoda opolský, syn Boleslava I. Opolského (1313 až 1356) 489
Beneš Krabice z Veitmile, kronikář doby Karlovy 17, 18, 442, 470, 475 Benešovci, český panský rod 441, 442; viz Beneš z Cvilína, Čeněk z Kamenice, Milota z Dědic, Tobiáš z Benešova, Vok z Benešova; páni z Bechyně Bernard, vévoda svídnický († 1326) 334 Bernard von Camenz, biskup míšeňský (1293—1296) 79, 82, 85, 91, 92, 96, 97 Bernard z Cimburka, moravský pán 471, 492 Bernard z Clairvaux, zakladatel cisterciáckého řádu († 1153) 107, 401, 402, 404, 433, 561 Bernard z Kamenice 430 Bernard ze Sieny, dominikán 252, 253 Bernger, kaplan královny Elišky 223 Berthold (Barthold) hrabě z Hennebergu, rádce Jana Lucemburské- ho 182, 222, 236, 237, 296, 449, 455—457, 485, 486 Berthold II. v. Bucheck, biskup štrasburský (1328—1353) 383 Berthold z Gepzenštejna, templář 76, 79 Berthold z Lipé, syn Jindřicha z Lipé, na čas probošt vyšehradský 403, 416, 475, 508, 516 Berthold z Niffenu, hrabě z Graissbachu a Marstettenu 483 Berthold (Perchtold) Pirkner (Pirknerův), kutnohorský těžař 214, 215, 440, 442, 470 Berthold, opat sedlecký 86 Bertrand de Bothon, synovec Klimenta V., vůdce gaskoňského vojska v Carpentrasu 284 Bertrand de Got viz Kliment V. Bertrand du Pojet, kardinál biskup ostijský, papežský legát (1325 až 1351) 385, 482, 483, 490, 499, 500 Blanka Burgundská, první manželka Karla IV. Sličného 333 Blanka, dcera Karla z Valois, první manželka Karla IV. Lucembur- ského († 1348) 336, 339, 364, 393, 395, 396, 410—412, 416, 481, 492, 506, 507, 517 sv. Blažeje oltář viz Praha, kostel sv. Ondřeje Blažena — Guilelma, dcera Přemysla Otakara I. († 1281) 482 Boemund (nesprávně Rajmund) de Warnesberg, arcibiskup trevírský (1286—1299) 147, 241 Bohuněk ze Šumberka 219 Bohuslav (Bušek) z Boru 181, 228, 466 Bohuslav Lehnický správně Boleslav Boleslav III. (mylně Bohuslav), vévoda vratislavský, břežský a leh- hnický († 1352), syn Jindřicha V. 170, 171, 233—235, 297, 329, 332, 359, 375, 447, 467, 478, 489, 494, 501, 513; první man- želka: Markéta Česká, druhá: Kunhuta Uherská; synové: Václav, Ludvík Boleslav (Bolek) II., vévoda javorský, svídnický a ziembický († 1301) 111, 303, 326 Boleslav II., vévoda ziembický (münsterberský) († 1341) 410, 494, 511, 516 Boleslav (Bolek) II., vévoda svídnický (fürstenberský), syn Bernar- da Svídnického († 1368) 494, 500 Boleslav (Bolek) I., vévoda opolský (1281—1313) 89, 111 Boleslav (Bolek), vévoda nemodlínský, syn Boleslava I. Opolského (1313—1362/1365) 359, 489 Boleslav II., vévoda opolský, syn Boleslava I. Opolského (1313 až 1356) 489
Strana 544
Boleslav II., vévoda plocký (mazovský) († 1313) 36, 430, 478, 493, 494; manželka: Kunhuta Česká; syn: Václav; (dcery: Eufrosina, Perchta [?]) Boloňští viz Bologna Bonagratia da Bergamo, minorita 365, 486, 491, 509 Bonifác VIII. (Benedikt Gaetani), papež 23, 102, 103, 110, 122, 283, 309, 313, 314, 399, 407, 432, 433, 460, 462, 507, 508 Bonifác z Donoratica, biskup chironský (1306—1328) 365 Bonifác Epinula, minorita 288 Bonmatheo de Maynardino, otec Marsilia z Padovy 486 Boreš z Rýzmburka, 423, 424, 427, 517 Božena, sestra Přemysla Otakara II., manželka Oty Braniborského 89 Brandýští viz Brandýs n. O. Braniboři 487 Brescijští viz Brescia Brněnští měštané viz Brno Budivoj z Krumlova, vnuk Vítka Staršího z Krumlova 426 Bulhaři 125 Burchard de Schrapelan zvaný Lappo, arcibiskup magdeburský (1307—1325) 111, 112, 115, 351 Bušek z Boru 315 Bušek z Velhartic, důvěrník prince Karla 513, 517 Buzicové 147; viz páni z Třebouně, z Valdeka Bydžované viz Nový Bydžov 544 545 Cane I. Grande della Scala, signor veronský 341, 350, 351, 360, 361, 391, 459, 482, 490 Canové Veronští viz Scala Carbone de Cerchiis 278 Castruccio Castracani degli Antelminelli, císařský vikář v Lucce 482, 487, 490 Cato Dionysius (Pseudo — Cato), domnělý původce sbírky mravních naučení 105 Cecílie, dívka z družiny Elišky Přemyslovny 176 Celestin V. (Petr de Murrhone), papež (1294) 23, 101—103, 309, 314, 432, 433 Ceres, římská bohyně orby 445 Cividalští viz Cividale del Friuli Colonna, římský rod 102, 103, 363, 432, 459; viz: Jiljí, Petr, Sciarra Conradus Rizchardus, pražský lékárník 72 de Courtenay viz Robert Cremonští viz Cremona Ctibor 428 Cyno (Týno) Lombardský, florentský finančník 118, 434 Častolov, purkrabí žitavský (1211—1253), syn Smila Světlického, zakladatel rodu pánů z Dubé a z Lipé 428, 436, 437 Častolov, syn předchozího († 1277) 437 Častolov z Lichtemburka, syn Jindřicha ze Žitavy († 1269) 428 Čechové 14, 36, 40, 41, 55, 118, 120, 126, 127, 144, 156, 170, 176, 179, 191, 203, 206, 227, 228, 291, 311, 313, 317, 364, 388, 402, 410, 425, 433, 439, 442, 450, 451, 480, 488 Ceněk z Bechyně, syn Drslavův 441 Ceněk z Cvilína, bratr biskupa Tobiáše z Benešova 426
Boleslav II., vévoda plocký (mazovský) († 1313) 36, 430, 478, 493, 494; manželka: Kunhuta Česká; syn: Václav; (dcery: Eufrosina, Perchta [?]) Boloňští viz Bologna Bonagratia da Bergamo, minorita 365, 486, 491, 509 Bonifác VIII. (Benedikt Gaetani), papež 23, 102, 103, 110, 122, 283, 309, 313, 314, 399, 407, 432, 433, 460, 462, 507, 508 Bonifác z Donoratica, biskup chironský (1306—1328) 365 Bonifác Epinula, minorita 288 Bonmatheo de Maynardino, otec Marsilia z Padovy 486 Boreš z Rýzmburka, 423, 424, 427, 517 Božena, sestra Přemysla Otakara II., manželka Oty Braniborského 89 Brandýští viz Brandýs n. O. Braniboři 487 Brescijští viz Brescia Brněnští měštané viz Brno Budivoj z Krumlova, vnuk Vítka Staršího z Krumlova 426 Bulhaři 125 Burchard de Schrapelan zvaný Lappo, arcibiskup magdeburský (1307—1325) 111, 112, 115, 351 Bušek z Boru 315 Bušek z Velhartic, důvěrník prince Karla 513, 517 Buzicové 147; viz páni z Třebouně, z Valdeka Bydžované viz Nový Bydžov 544 545 Cane I. Grande della Scala, signor veronský 341, 350, 351, 360, 361, 391, 459, 482, 490 Canové Veronští viz Scala Carbone de Cerchiis 278 Castruccio Castracani degli Antelminelli, císařský vikář v Lucce 482, 487, 490 Cato Dionysius (Pseudo — Cato), domnělý původce sbírky mravních naučení 105 Cecílie, dívka z družiny Elišky Přemyslovny 176 Celestin V. (Petr de Murrhone), papež (1294) 23, 101—103, 309, 314, 432, 433 Ceres, římská bohyně orby 445 Cividalští viz Cividale del Friuli Colonna, římský rod 102, 103, 363, 432, 459; viz: Jiljí, Petr, Sciarra Conradus Rizchardus, pražský lékárník 72 de Courtenay viz Robert Cremonští viz Cremona Ctibor 428 Cyno (Týno) Lombardský, florentský finančník 118, 434 Častolov, purkrabí žitavský (1211—1253), syn Smila Světlického, zakladatel rodu pánů z Dubé a z Lipé 428, 436, 437 Častolov, syn předchozího († 1277) 437 Častolov z Lichtemburka, syn Jindřicha ze Žitavy († 1269) 428 Čechové 14, 36, 40, 41, 55, 118, 120, 126, 127, 144, 156, 170, 176, 179, 191, 203, 206, 227, 228, 291, 311, 313, 317, 364, 388, 402, 410, 425, 433, 439, 442, 450, 451, 480, 488 Ceněk z Bechyně, syn Drslavův 441 Ceněk z Cvilína, bratr biskupa Tobiáše z Benešova 426
Strana 545
Čeněk z Kamenice, syn Voka z Benešova, bratr biskupa Tobiáše 429, 441 Ceněk z Lipé, syn Chvala z Lipé 437 Ceněk z Lipé, syn Jindřicha z Lipé 312, 470 Ceněk ze Žleb, syn Jindřicha z Lichtemburka 451; bratr: Václav Dalila, žena filištínská 446 tak řeč. Dalimil, kronikář 5—8, 13—17, 35, 77, 109, 147, 157, 173, 428, 429, 437, 439—445, 447, 450, 452—454, 470 Daniel I., biskup pražský (1148—1167) 418 Daniel, židovský prorok 104, 163, 446, 454 Dante Allighieri, italský básník (1265—1321) 458, 505 Darius, perský král (asi 550—486 př. n. 1.) 446 David, král izraelský (1055—1025 př. n. 1.) 112, 115, 139, 227, 332, 351, 487 Debora (Delbora), hebrejská prorokyně 171, 448 Delfín (Dauphin) viz Jan II., Guido Demeter, řecká bohyně úrody 445 Demetrius M., syn Mikuláše z uherského rodu Aba 120, 121 Dětmar, mnich sedlecký, potom zbraslavský (1) 86 Dětmar, mnich sedlecký, potom zbraslavský (2) 86 Dětoch ze Žiželic, český šlechtic 451 Dětřich Moudrý, markrabí landsberský, syn Jindřicha Jasného († 1285) 431; syn: Fridrich Tuto Dětřich, biskup olomoucký (1281—1302) 111, 115 Dětřich z Altenburgu, velmistr řádu německých rytířů 516 Dětřich z Isembergu 467 Dětřich z Runkelu 467 Dětřich (Theoderich), opat valdsaský (1285—1304) 70, 71, 81, 90, 433 Diether (Dithen, Dietegen) z Castellu, fojt švábský 222, 233, 296, 455; bratr: Valter Diether Nasavský, arcibiskup kolínský (1300—1307) 241 Diezman (Dětřich), landkrabí durynský, syn Albrechta Nezdárného († 1307) 431 Dina (Diana), dcera Jákobova 187, 451 sv. Diviše (Saint-Denis) klášter viz Paříž Dobeš z Bechyně viz Tobiáš Dobeš z Bechyně, syn Drslavův 441 Sv. Dominik 107 Dominik de Quigerio 278 Donati viz Alfard, Taddeo Drslav, syn Beneše, zakladatel rodu pánů z Bechyně 441; synové: Ceněk, Dobeš Durandus z La Ferté, generální zástupce cisterciáckého řádu při papežském dvoře 406 Eberhard (Geberhard), biskup braniborský (1277—1287) 41 Eberhard, hrabě z Würtemberku 205, 246 Eberlin od Kamene, měšťan pražský 181, 251; bratr: Jindřich Ebruš, syn Poplinův, měšťan pražský 181, 211 Eduard, hrabě barský 346, 354, 390, 484; syn: 354, 390 Edward II., král anglický (1307—1327) 463 Edward III., král anglický (1327—1377) 416, 517 Efraim, jedno z izraelských pokolení 450 Eleazar, syn Mattatjáhův 138
Čeněk z Kamenice, syn Voka z Benešova, bratr biskupa Tobiáše 429, 441 Ceněk z Lipé, syn Chvala z Lipé 437 Ceněk z Lipé, syn Jindřicha z Lipé 312, 470 Ceněk ze Žleb, syn Jindřicha z Lichtemburka 451; bratr: Václav Dalila, žena filištínská 446 tak řeč. Dalimil, kronikář 5—8, 13—17, 35, 77, 109, 147, 157, 173, 428, 429, 437, 439—445, 447, 450, 452—454, 470 Daniel I., biskup pražský (1148—1167) 418 Daniel, židovský prorok 104, 163, 446, 454 Dante Allighieri, italský básník (1265—1321) 458, 505 Darius, perský král (asi 550—486 př. n. 1.) 446 David, král izraelský (1055—1025 př. n. 1.) 112, 115, 139, 227, 332, 351, 487 Debora (Delbora), hebrejská prorokyně 171, 448 Delfín (Dauphin) viz Jan II., Guido Demeter, řecká bohyně úrody 445 Demetrius M., syn Mikuláše z uherského rodu Aba 120, 121 Dětmar, mnich sedlecký, potom zbraslavský (1) 86 Dětmar, mnich sedlecký, potom zbraslavský (2) 86 Dětoch ze Žiželic, český šlechtic 451 Dětřich Moudrý, markrabí landsberský, syn Jindřicha Jasného († 1285) 431; syn: Fridrich Tuto Dětřich, biskup olomoucký (1281—1302) 111, 115 Dětřich z Altenburgu, velmistr řádu německých rytířů 516 Dětřich z Isembergu 467 Dětřich z Runkelu 467 Dětřich (Theoderich), opat valdsaský (1285—1304) 70, 71, 81, 90, 433 Diether (Dithen, Dietegen) z Castellu, fojt švábský 222, 233, 296, 455; bratr: Valter Diether Nasavský, arcibiskup kolínský (1300—1307) 241 Diezman (Dětřich), landkrabí durynský, syn Albrechta Nezdárného († 1307) 431 Dina (Diana), dcera Jákobova 187, 451 sv. Diviše (Saint-Denis) klášter viz Paříž Dobeš z Bechyně viz Tobiáš Dobeš z Bechyně, syn Drslavův 441 Sv. Dominik 107 Dominik de Quigerio 278 Donati viz Alfard, Taddeo Drslav, syn Beneše, zakladatel rodu pánů z Bechyně 441; synové: Ceněk, Dobeš Durandus z La Ferté, generální zástupce cisterciáckého řádu při papežském dvoře 406 Eberhard (Geberhard), biskup braniborský (1277—1287) 41 Eberhard, hrabě z Würtemberku 205, 246 Eberlin od Kamene, měšťan pražský 181, 251; bratr: Jindřich Ebruš, syn Poplinův, měšťan pražský 181, 211 Eduard, hrabě barský 346, 354, 390, 484; syn: 354, 390 Edward II., král anglický (1307—1327) 463 Edward III., král anglický (1327—1377) 416, 517 Efraim, jedno z izraelských pokolení 450 Eleazar, syn Mattatjáhův 138
Strana 546
Eliáš, židovský prorok 163, 331, 446 sv. Eligia oltář viz Janov, kostel sv. Františka Eliseus, židovský prorok 331 Eliška, dcera Přemysla Otakara II. a Anežky z Kuenringu, manželka Veikarda z Polné 142—144 Eliška Přemyslovna, dcera Václava II., manželka Jana Lucemburské- ho, královna česká (1310—1330) 7, 10, 11, 14—17, 24, 25, 151 152, 165, 166, 169—177, 179, 180, 182, 184—187, 189—192, 194—196, 203, 204, 208, 209, 223, 228, 234—236, 238, 240, 297, 298, 301, 303, 310—316, 318—321, 329, 332, 336, 339, 346—349, 354, 355, 360, 363, 367—369, 378— 380, 382, 383, 385, 388, 389, 441, 442, 446—449, 451, 452, 455, 457, 467, 469—471, 474—481, 484, 488, 489, 492, 493, 496, 497 Eliška Rejčka, viz Alžběta Eliška, manželka Václava III. viz Viola Těšínská Eliška Uherská viz Alžběta Eliška, dcera Jana Lucemburského a Elišky Přemyslovny († 1324) 336, 346, 382, 409 Eliška Habsburská, dcera krále Fridricha († 1336) 389, 510 Eliška, dcera polského krále Kazimíra viz Alžběta Emicho z Wittelsbachu, biskup trevírský (1283—1311) 111, 115 Emar Hevejský, kníže v zemi kananejské 451 Enguerrand Marigny, dvořan Filipa IV. Sličného 462 Enoch, izraelský prorok 331 Epikúros, řecký filozof (341—270 př. n. 1.) 161, 445, 446 Esquin de Floyran, převor montfauconský 462, 463 Este, italský rod ve Veroně 482, 490, 503 Ester, Židovka, manželka krále Asvera 171, 379, 381, 448, 496 Etheové, národ v Palestině 331 Eveové, kmen v Palestině 331 Ezechiáš, židovský prorok a král 115 546 547 Farinato de Ubertinis 278 Faunus, starořímský bůh plodnosti a úrody 161, 445 Fecino Lippi, anzián v Pise 278 Fennena, dcera Ziemomysla Kujavského, manželka Ondřeje III. Uherského († 1295) 431 Feresejští, kmen v Palestině 331 Ferry IV., vévoda lotrinský 346, 484 Filip August, král francouzský (1180—1223) 462 Filip IV. Sličný, král francouzský (1285—1314) 23, 25, 102, 103, 241, 250, 272—274, 283, 314, 339, 364, 396, 433, 434, 457, 459, 460, 462—464; bratr: Karel z Valois Filip V., král francouzský (1316—1322), syn Filipa IV. 365 Filip VI. z Valois, hrabě z Anjou, král francouzský (1328—1350), syn Karla z Valois 329, 330, 332, 336, 364, 366, 390, 391, 396, 400, 402, 410, 416, 481, 482, 492, 499, 500, 502—504, 506, 509, 510, 515, 517; sestra: Blanka z Valois; syn: Jan Filip, kníže achajský 272 Filip Korutanský (ze Sponnheimu), arcibiskup salcburský (1247 až 1256), patriarcha akvilejský (1269—1279) 34, 421; bratr: Oldřich ze Sponnheimu Filip Laportier de Marigny, arcibiskup senský (1309—1316) 464 Filip z Rathsamhausenu, biskup eichstädtský (1306—1322) 172, 182, 222, 236, 455, 456
Eliáš, židovský prorok 163, 331, 446 sv. Eligia oltář viz Janov, kostel sv. Františka Eliseus, židovský prorok 331 Eliška, dcera Přemysla Otakara II. a Anežky z Kuenringu, manželka Veikarda z Polné 142—144 Eliška Přemyslovna, dcera Václava II., manželka Jana Lucemburské- ho, královna česká (1310—1330) 7, 10, 11, 14—17, 24, 25, 151 152, 165, 166, 169—177, 179, 180, 182, 184—187, 189—192, 194—196, 203, 204, 208, 209, 223, 228, 234—236, 238, 240, 297, 298, 301, 303, 310—316, 318—321, 329, 332, 336, 339, 346—349, 354, 355, 360, 363, 367—369, 378— 380, 382, 383, 385, 388, 389, 441, 442, 446—449, 451, 452, 455, 457, 467, 469—471, 474—481, 484, 488, 489, 492, 493, 496, 497 Eliška Rejčka, viz Alžběta Eliška, manželka Václava III. viz Viola Těšínská Eliška Uherská viz Alžběta Eliška, dcera Jana Lucemburského a Elišky Přemyslovny († 1324) 336, 346, 382, 409 Eliška Habsburská, dcera krále Fridricha († 1336) 389, 510 Eliška, dcera polského krále Kazimíra viz Alžběta Emicho z Wittelsbachu, biskup trevírský (1283—1311) 111, 115 Emar Hevejský, kníže v zemi kananejské 451 Enguerrand Marigny, dvořan Filipa IV. Sličného 462 Enoch, izraelský prorok 331 Epikúros, řecký filozof (341—270 př. n. 1.) 161, 445, 446 Esquin de Floyran, převor montfauconský 462, 463 Este, italský rod ve Veroně 482, 490, 503 Ester, Židovka, manželka krále Asvera 171, 379, 381, 448, 496 Etheové, národ v Palestině 331 Eveové, kmen v Palestině 331 Ezechiáš, židovský prorok a král 115 546 547 Farinato de Ubertinis 278 Faunus, starořímský bůh plodnosti a úrody 161, 445 Fecino Lippi, anzián v Pise 278 Fennena, dcera Ziemomysla Kujavského, manželka Ondřeje III. Uherského († 1295) 431 Feresejští, kmen v Palestině 331 Ferry IV., vévoda lotrinský 346, 484 Filip August, král francouzský (1180—1223) 462 Filip IV. Sličný, král francouzský (1285—1314) 23, 25, 102, 103, 241, 250, 272—274, 283, 314, 339, 364, 396, 433, 434, 457, 459, 460, 462—464; bratr: Karel z Valois Filip V., král francouzský (1316—1322), syn Filipa IV. 365 Filip VI. z Valois, hrabě z Anjou, král francouzský (1328—1350), syn Karla z Valois 329, 330, 332, 336, 364, 366, 390, 391, 396, 400, 402, 410, 416, 481, 482, 492, 499, 500, 502—504, 506, 509, 510, 515, 517; sestra: Blanka z Valois; syn: Jan Filip, kníže achajský 272 Filip Korutanský (ze Sponnheimu), arcibiskup salcburský (1247 až 1256), patriarcha akvilejský (1269—1279) 34, 421; bratr: Oldřich ze Sponnheimu Filip Laportier de Marigny, arcibiskup senský (1309—1316) 464 Filip z Rathsamhausenu, biskup eichstädtský (1306—1322) 172, 182, 222, 236, 455, 456
Strana 547
Filippi de'Reali viz Simone Filištínští (Pélištové), národ v Palestině 446 Flanderští 366 Flocamonte z Caneny, císařský veřejný notář v Janově 290 Florentané, Florentští viz Florencie Florissina, vdova v Janově 290 Francek z Louže, měštan pražský 181; dům Francka z Louže viz Praha Francesco da Barberino 13, 281 Francesco Dandolo, dóže benátský 517 Francesco Petrarca, italský básník (1304—1374) 505 Francouzi 283, 460 Franchino Rusco, vikář v Comu 490 František z Assisi, zakladatel řádu minoritů († 1226) 508; řád sv. Františka 107, 288, 472; klášter, kostel sv. Františka viz Janov, Praha František Bartolomějův, náměstek mistra minoritů v provincii ja- novské 287, 288, 290 František Caietanus, kardinál jáhen titulu sv. Marie in Cosmedin (1295—1317) 283 František de Lombardino, císařský notář v Janově 288—290 František Napoleon Orsini, kardinál jáhen u sv. Lucie na Křemeni 253, 267, 270 František Pražský, kronikář doby Karlovy 17, 18, 441, 471, 495, 506 František Tani de Ubaldinis 278 Frenclín Jakubův, Velflovic 501 Frenclín Ruthard 444 Frenectus viz Leopard Fridingerův viz Hiltmar Fridman (Friduš) ze Smojna, český šlechtic 228, 470, 477 Fridrich Aragonský, král sicilský 460 Fridrich I. Barbarossa, král, od 1155 císař římsko-německý (1152 až 1190) 247, 418 Fridrich II., král, od 1120 císař římsko-německý (1212—1250) 33, 339; syn: Jindřich Fridrich II., vévoda rakouský (1230—1246) 33, 39, 496; sestra: Markéta Fridrich II. Sličný, vévoda rakouský, král německý (1314—1330), syn Albrechta Habsburského 26, 155, 156, 169, 215, 234, 293 až 295, 298, 301, 309, 311, 315, 329, 334, 335, 341, 348, 354, 364, 365, 377—379, 383, 389, 440, 442—444, 447, 457, 466, 470, 480, 485, 486, 510; manželka: Alžběta, dcera Jakuba II. Aragonského; dcera: 1. Eliška; 2. 348 (snad míněna Anna, manželka Jindřicha III. Dolnobavorského, synovce Ludvíka Bavora) Fridrich Drážďanský (Malý), syn Jindřicha Jasného (†1316) 431 Fridrich Čacký, též Bojovný, Pokousaný (der Freidige, mit der gebisse- nen Wange), markrabí míšeňský, falckrabí saský, landkrabí du- rynský (†1323) 111, 169, 209, 339, 390, 431, 432, 453, 455, 458, 467; manželka: Anežka Korutanská; synové: Fridrich Kulhavý, Fridrich Vážný Fridrich Kulhavý, markrabí míšeňský, syn Fridricha Čackého a Anežky Korutanské († 1315) 208, 209, 212, 219, 222, 453—455 Fridrich Vážný (der Gestrenge), landkrabí durynský a míšeňský (1324—1349) 209, 333, 336, 390, 479, 481, 488, 489; manželka: Matylda, dcera Ludvíka Bavora
Filippi de'Reali viz Simone Filištínští (Pélištové), národ v Palestině 446 Flanderští 366 Flocamonte z Caneny, císařský veřejný notář v Janově 290 Florentané, Florentští viz Florencie Florissina, vdova v Janově 290 Francek z Louže, měštan pražský 181; dům Francka z Louže viz Praha Francesco da Barberino 13, 281 Francesco Dandolo, dóže benátský 517 Francesco Petrarca, italský básník (1304—1374) 505 Francouzi 283, 460 Franchino Rusco, vikář v Comu 490 František z Assisi, zakladatel řádu minoritů († 1226) 508; řád sv. Františka 107, 288, 472; klášter, kostel sv. Františka viz Janov, Praha František Bartolomějův, náměstek mistra minoritů v provincii ja- novské 287, 288, 290 František Caietanus, kardinál jáhen titulu sv. Marie in Cosmedin (1295—1317) 283 František de Lombardino, císařský notář v Janově 288—290 František Napoleon Orsini, kardinál jáhen u sv. Lucie na Křemeni 253, 267, 270 František Pražský, kronikář doby Karlovy 17, 18, 441, 471, 495, 506 František Tani de Ubaldinis 278 Frenclín Jakubův, Velflovic 501 Frenclín Ruthard 444 Frenectus viz Leopard Fridingerův viz Hiltmar Fridman (Friduš) ze Smojna, český šlechtic 228, 470, 477 Fridrich Aragonský, král sicilský 460 Fridrich I. Barbarossa, král, od 1155 císař římsko-německý (1152 až 1190) 247, 418 Fridrich II., král, od 1120 císař římsko-německý (1212—1250) 33, 339; syn: Jindřich Fridrich II., vévoda rakouský (1230—1246) 33, 39, 496; sestra: Markéta Fridrich II. Sličný, vévoda rakouský, král německý (1314—1330), syn Albrechta Habsburského 26, 155, 156, 169, 215, 234, 293 až 295, 298, 301, 309, 311, 315, 329, 334, 335, 341, 348, 354, 364, 365, 377—379, 383, 389, 440, 442—444, 447, 457, 466, 470, 480, 485, 486, 510; manželka: Alžběta, dcera Jakuba II. Aragonského; dcera: 1. Eliška; 2. 348 (snad míněna Anna, manželka Jindřicha III. Dolnobavorského, synovce Ludvíka Bavora) Fridrich Drážďanský (Malý), syn Jindřicha Jasného (†1316) 431 Fridrich Čacký, též Bojovný, Pokousaný (der Freidige, mit der gebisse- nen Wange), markrabí míšeňský, falckrabí saský, landkrabí du- rynský (†1323) 111, 169, 209, 339, 390, 431, 432, 453, 455, 458, 467; manželka: Anežka Korutanská; synové: Fridrich Kulhavý, Fridrich Vážný Fridrich Kulhavý, markrabí míšeňský, syn Fridricha Čackého a Anežky Korutanské († 1315) 208, 209, 212, 219, 222, 453—455 Fridrich Vážný (der Gestrenge), landkrabí durynský a míšeňský (1324—1349) 209, 333, 336, 390, 479, 481, 488, 489; manželka: Matylda, dcera Ludvíka Bavora
Strana 548
549 Fridrich Tuto, markrabí míšeňský (1288—1291), syn Dětřicha Moudrého, vnuk Jindřicha Jasného 92, 431 Fridrich z Čakovic 477 Fridrich Hohenzollernský, purkrabí norimberský 222, 236, 335, 423, 427, 428, 455, 460, 476 Fridrich (Fricek) od Kokotů 210, 211, 251, 312 Fridrich z Linavy 234, 235 Fridrich ze Schonburgu, moravský pán 61, 427 Fridrich ze Smojna 313 Fridrich ze Šumburka, podkomoří 313, 449 Fridrich II. von Walchen, arcibiskup salcburský (1270—1284) 423 Fridrich, opat sedlecký 328, 378 548 sv. Gabriel 269 Gaddo Ganbacurta 278 Gaetani viz Jacopo Galeazzo de Visconti 342, 483, 490 Galhald a Carceribus, papežský nuncius 513 Ganbacurta viz Gaddo Gaskoňci 283, 284 Gaudin viz Thibaud Gaufridus de la Haye, biskup turonský (1313—1323) 287 Gedymin, kníže litevský (1316—1341) 391, 487 Gentile Orsini, senátor římský 96, 432 Geoffroy z Charneye, templář, velký preceptor normanský 464 Gerhard de Abbatibus, dvořan janovského arcibiskupa 289 Geraldův viz Hugo Gerard z Florencie, dvořan arcibiskupa janovského 288 Gerardo di Borgo San Donnino, minorita 473 sv. Gereon 418 Gerhard, hrabě z Donoratika 278 Gerhard Orlandini, biskup v Alerii (1311—1330) 363 Gerhard de Schrapelan, biskup merseburský (1320—1340) 351 Gertruda z Hohenbergu, manželka Rudolfa I. Habsburského († 1281) 422 sv. Gertruda 418 Gervik, opat osecký 303 Gilibertode Saltana, hofmistr Jindřicha VII. 278 Giovanni Villani, florentský kronikář 499 Gisela, abatyše v Oslavanech 239 Gerhard z Eppensteinu, arcibiskup mohučský (1289—1305) 91, 92, 110—112, 123 Gocius Gentilův de Insula 361 Gocius (Gozzo) z Orvieta 98, 99 Godofredo de Vino salvo, italský básník 305 Gonzaga, italský rod v Mantově 500, 503 Gorzia, biskup bellunský (1327—1349) 517 Gotfried, mnich sedlecký, potom zbraslavský (1) 86 Gotfried, mnich sedlecký, potom zbraslavský (2) 86 Gotové 304 Gottfried de Olloco, hrabě 278 Gottfried ze St. Omeru, jeden ze zakladatelů templářského řádu 461 Gottfried Štrasburský, německý básník 438 Gotzlín, rychtář v Kolíně 367 Gozzo viz Gocius
549 Fridrich Tuto, markrabí míšeňský (1288—1291), syn Dětřicha Moudrého, vnuk Jindřicha Jasného 92, 431 Fridrich z Čakovic 477 Fridrich Hohenzollernský, purkrabí norimberský 222, 236, 335, 423, 427, 428, 455, 460, 476 Fridrich (Fricek) od Kokotů 210, 211, 251, 312 Fridrich z Linavy 234, 235 Fridrich ze Schonburgu, moravský pán 61, 427 Fridrich ze Smojna 313 Fridrich ze Šumburka, podkomoří 313, 449 Fridrich II. von Walchen, arcibiskup salcburský (1270—1284) 423 Fridrich, opat sedlecký 328, 378 548 sv. Gabriel 269 Gaddo Ganbacurta 278 Gaetani viz Jacopo Galeazzo de Visconti 342, 483, 490 Galhald a Carceribus, papežský nuncius 513 Ganbacurta viz Gaddo Gaskoňci 283, 284 Gaudin viz Thibaud Gaufridus de la Haye, biskup turonský (1313—1323) 287 Gedymin, kníže litevský (1316—1341) 391, 487 Gentile Orsini, senátor římský 96, 432 Geoffroy z Charneye, templář, velký preceptor normanský 464 Gerhard de Abbatibus, dvořan janovského arcibiskupa 289 Geraldův viz Hugo Gerard z Florencie, dvořan arcibiskupa janovského 288 Gerardo di Borgo San Donnino, minorita 473 sv. Gereon 418 Gerhard, hrabě z Donoratika 278 Gerhard Orlandini, biskup v Alerii (1311—1330) 363 Gerhard de Schrapelan, biskup merseburský (1320—1340) 351 Gertruda z Hohenbergu, manželka Rudolfa I. Habsburského († 1281) 422 sv. Gertruda 418 Gervik, opat osecký 303 Gilibertode Saltana, hofmistr Jindřicha VII. 278 Giovanni Villani, florentský kronikář 499 Gisela, abatyše v Oslavanech 239 Gerhard z Eppensteinu, arcibiskup mohučský (1289—1305) 91, 92, 110—112, 123 Gocius Gentilův de Insula 361 Gocius (Gozzo) z Orvieta 98, 99 Godofredo de Vino salvo, italský básník 305 Gonzaga, italský rod v Mantově 500, 503 Gorzia, biskup bellunský (1327—1349) 517 Gotfried, mnich sedlecký, potom zbraslavský (1) 86 Gotfried, mnich sedlecký, potom zbraslavský (2) 86 Gotové 304 Gottfried de Olloco, hrabě 278 Gottfried ze St. Omeru, jeden ze zakladatelů templářského řádu 461 Gottfried Štrasburský, německý básník 438 Gotzlín, rychtář v Kolíně 367 Gozzo viz Gocius
Strana 549
Götz, císařský generál za třicetileté války 493 Griffina, dcera Rostislava Haličského a Cernohorského, manželka Leška Černého Krakovského (†1303/1309) 123, 430; sestra: Kunhuta Grull viz Leonin Guido Dauphin, hrabě viennský 460, 505 Guido Tarlati, biskup v Arezzu 482, 490 Guillaume de Machaut, francouzský básník a hudební skladatel, sekretář Jana Lucemburského 484, 492 Guido de Thaurino, převor chrámu sv. Sixta v Janově 289 Gunther z Biberštejnu, kanovník špýrský 284 Habart z Janovic 335 Habsburkové 422, 439, 440, 442, 456, 458, 466, 470, 480, 489, 493, 496, 498, 502, 510, 511, 513—515 Hadassa viz Ester Haiman viz Jindřich Hájek z Libočan, Václav, český kronikář 468 Hanzlín, rychtář v Čáslavi 367 Hartmann, syn Rudolfa I. Habsburského 423 Hebreové (hvězdáři) 371 Hedvika, dcera Rudolfa I. Habsburského, manželka Oty Malého Braniborského († 1303) 425 Heidenreich (též Jindřich), opat sedlecký (asi od 1282—1283) 22, 23, 25, 45, 69, 70, 81, 85, 90, 110, 122, 130, 133, 136, 148, 152, 169, 179, 181, 185, 188, 212, 213, 215, 226, 249, 252, 303, 311, 327, 328, 377, 433, 440, 447, 449, 451, 478 Heiman, Heinman viz Hynek, Jindřich Heliodoros, biblický král syrský 221, 454 Herlin, maršálek Jana Lucemburského 234 Heřman II. Dlouhý, markrabí braniborský (1295—1308), syn Oty Dlouhého 111, 122, 126, 433 Heřman z řádu německého, biskup chelmský (1303—aspoň do 1310) 76 Heřman, arcibiskup magdeburský, správně Burchard Heřman, biskup prizrenský (1315—1316), sufragán biskupa praž- ského 298 Heřman z Jablonného 312, 313 Heřman II. z Lichtenberka, biskup würzburský (1333—1335), kan- cléř Ludvíka Bavora 403 Heřman z Miličína, nejvyšší stolník 471, 480 Heřman ze Zvířetic 454 Heřman Vlkoš, rychtář v Kutné Hoře 367 Heřman, mnich a sklepmistr sedlecký 213 Heřman, konvrš, správce v klášteře sedleckém 225 Heřman, mnich zbraslavský, správce dvora v Praze 212, 220 Heřman, správce nemocnice ve Zbraslavi 358 Hiltmar Fridinger, pražský patricij 155—157, 209 Holofernes, vojevůdce Nabukadnesarův 447, 448 Hrabiše z Paběnic 451 Hroznata z Húžic, nejvyšší purkrabí 426, 429 Hugo Geraldův, kantor v Perigueux, kaplan Klimenta V. 267 Hugo z Payensu, jeden ze zakladatelů templářského řádu 461 Hynek (Heiman, Heinman, Jindřich) z Dubé (1249—1306), nejvyšší stolník, komorník a purkrabí 91, 119, 133, 159, 312, 425—427,
Götz, císařský generál za třicetileté války 493 Griffina, dcera Rostislava Haličského a Cernohorského, manželka Leška Černého Krakovského (†1303/1309) 123, 430; sestra: Kunhuta Grull viz Leonin Guido Dauphin, hrabě viennský 460, 505 Guido Tarlati, biskup v Arezzu 482, 490 Guillaume de Machaut, francouzský básník a hudební skladatel, sekretář Jana Lucemburského 484, 492 Guido de Thaurino, převor chrámu sv. Sixta v Janově 289 Gunther z Biberštejnu, kanovník špýrský 284 Habart z Janovic 335 Habsburkové 422, 439, 440, 442, 456, 458, 466, 470, 480, 489, 493, 496, 498, 502, 510, 511, 513—515 Hadassa viz Ester Haiman viz Jindřich Hájek z Libočan, Václav, český kronikář 468 Hanzlín, rychtář v Čáslavi 367 Hartmann, syn Rudolfa I. Habsburského 423 Hebreové (hvězdáři) 371 Hedvika, dcera Rudolfa I. Habsburského, manželka Oty Malého Braniborského († 1303) 425 Heidenreich (též Jindřich), opat sedlecký (asi od 1282—1283) 22, 23, 25, 45, 69, 70, 81, 85, 90, 110, 122, 130, 133, 136, 148, 152, 169, 179, 181, 185, 188, 212, 213, 215, 226, 249, 252, 303, 311, 327, 328, 377, 433, 440, 447, 449, 451, 478 Heiman, Heinman viz Hynek, Jindřich Heliodoros, biblický král syrský 221, 454 Herlin, maršálek Jana Lucemburského 234 Heřman II. Dlouhý, markrabí braniborský (1295—1308), syn Oty Dlouhého 111, 122, 126, 433 Heřman z řádu německého, biskup chelmský (1303—aspoň do 1310) 76 Heřman, arcibiskup magdeburský, správně Burchard Heřman, biskup prizrenský (1315—1316), sufragán biskupa praž- ského 298 Heřman z Jablonného 312, 313 Heřman II. z Lichtenberka, biskup würzburský (1333—1335), kan- cléř Ludvíka Bavora 403 Heřman z Miličína, nejvyšší stolník 471, 480 Heřman ze Zvířetic 454 Heřman Vlkoš, rychtář v Kutné Hoře 367 Heřman, mnich a sklepmistr sedlecký 213 Heřman, konvrš, správce v klášteře sedleckém 225 Heřman, mnich zbraslavský, správce dvora v Praze 212, 220 Heřman, správce nemocnice ve Zbraslavi 358 Hiltmar Fridinger, pražský patricij 155—157, 209 Holofernes, vojevůdce Nabukadnesarův 447, 448 Hrabiše z Paběnic 451 Hroznata z Húžic, nejvyšší purkrabí 426, 429 Hugo Geraldův, kantor v Perigueux, kaplan Klimenta V. 267 Hugo z Payensu, jeden ze zakladatelů templářského řádu 461 Hynek (Heiman, Heinman, Jindřich) z Dubé (1249—1306), nejvyšší stolník, komorník a purkrabí 91, 119, 133, 159, 312, 425—427,
Strana 550
551 440, 444, 500, 506; synové: Půta, Hynek Žák, Hynáček z Housky, Hynek Berka Hynek (Heiman) Berka z Dubé, syn Hynka z Dubé 150, 151, 159, 217, 312, 315, 360, 369, 437, 439, 477, 489, 490, 505, 516 Hynek Hlaváč z Dubé, syn Půty z Dubé 490 Hynek (Heinman, Jindřich) Žák z Dubé, syn Hynka z Dubé, biskup olomoucký (1326—1333) 159, 362, 393, 395, 437, 444, 487, 490 Hynáček, Hejnáček z Housky, syn Hynka z Dubé 312, 437 Hynek z Lichtemburka viz Jindřich Hynek (Jindřich) mladší z Lichtemburka, syn Oldřicha (Ulmana) z Lichtemburka († 1353) 312, 428 Hynek (Heinman, Heiman) Krušina, syn Jindřicha z Lichtemburka 155, 189, 224, 426, 428, 442; manželka: dcera Záviše z Falken- štejna Hynek (Hejmac) z Náchoda, syn Půty z Dubé 302, 313, 489, 490, 516 Hynek z Valdštejna 516 550 Charybdis, zosobněný vír v Mesinské úžině 445 Chrudiměné viz Chrudim Chval z Lipé († 1263) 437; synové: Jindřich, Čeněk Inocenc III., papež (1198—1216) 305 Inocenc IV., papež (1243—1254) 423, 507 Italové, Vlaši 250, 251, 283, 284, 460 sv. Izák, mučedník 418 Izmael, syn Abrahámův a Agařin 163, 446 izraelský národ viz Židé Jabín, král kananejský 448 Jacques Fournier (Jakub Novelli) viz Benedikt XII. Jákob (Jakub), syn Izákův, biblický patriarcha 21, 163, 421, 446, 451 Jakub II., král aragonský, viz Jayme II. Jakub Albertův de Prato, biskup castellský a benátský (1311—1328), kardinál biskup a velletrijský ostijský 362, 363, 365 Jakub Caietanus degli Stephaneschi, kardinál jáhen titulu sv. Rehoře (1295—1341) 283 Jakub Duèse viz Jan XXII. Jakub Fournier, Novelli viz Benedikt XII. Jakub Molay, templářský velmistr 462—464 Jakub Šwinka, arcibiskup hnězdenský (1283—1310) 119,123, 432, 435 Jakub, syn Volflinův, pražský měštan 159, 177, 322, 325 sv. Jakuba kaple viz Zbraslav, klášter, kostel viz Praha, Kutná Hora Jakubův rod viz Velflovci Jan, syn Mattatjáhův 138 Jan XXII. (Jakub Duèse), papež (1316—1334) 302, 309—311, 317, 318, 329, 330, 333, 334, 340, 341, 343, 345, 348, 349, 351, 356, 360—367, 371, 375, 383, 385, 389—393, 396, 403—406, 409, 461, 472—474, 478, 479, 482—487, 490, 491, 494, 497—500, 502—504, 508, 510 Jan Lucemburský, syn Jindřicha VII., král český (1310—1346) 7, 9—15, 17, 18, 24—26, 119, 165, 180, 182, 184, 185, 190—196, 203, 204, 206—210, 222—228, 233—238, 240, 241, 246, 248,
551 440, 444, 500, 506; synové: Půta, Hynek Žák, Hynáček z Housky, Hynek Berka Hynek (Heiman) Berka z Dubé, syn Hynka z Dubé 150, 151, 159, 217, 312, 315, 360, 369, 437, 439, 477, 489, 490, 505, 516 Hynek Hlaváč z Dubé, syn Půty z Dubé 490 Hynek (Heinman, Jindřich) Žák z Dubé, syn Hynka z Dubé, biskup olomoucký (1326—1333) 159, 362, 393, 395, 437, 444, 487, 490 Hynáček, Hejnáček z Housky, syn Hynka z Dubé 312, 437 Hynek z Lichtemburka viz Jindřich Hynek (Jindřich) mladší z Lichtemburka, syn Oldřicha (Ulmana) z Lichtemburka († 1353) 312, 428 Hynek (Heinman, Heiman) Krušina, syn Jindřicha z Lichtemburka 155, 189, 224, 426, 428, 442; manželka: dcera Záviše z Falken- štejna Hynek (Hejmac) z Náchoda, syn Půty z Dubé 302, 313, 489, 490, 516 Hynek z Valdštejna 516 550 Charybdis, zosobněný vír v Mesinské úžině 445 Chrudiměné viz Chrudim Chval z Lipé († 1263) 437; synové: Jindřich, Čeněk Inocenc III., papež (1198—1216) 305 Inocenc IV., papež (1243—1254) 423, 507 Italové, Vlaši 250, 251, 283, 284, 460 sv. Izák, mučedník 418 Izmael, syn Abrahámův a Agařin 163, 446 izraelský národ viz Židé Jabín, král kananejský 448 Jacques Fournier (Jakub Novelli) viz Benedikt XII. Jákob (Jakub), syn Izákův, biblický patriarcha 21, 163, 421, 446, 451 Jakub II., král aragonský, viz Jayme II. Jakub Albertův de Prato, biskup castellský a benátský (1311—1328), kardinál biskup a velletrijský ostijský 362, 363, 365 Jakub Caietanus degli Stephaneschi, kardinál jáhen titulu sv. Rehoře (1295—1341) 283 Jakub Duèse viz Jan XXII. Jakub Fournier, Novelli viz Benedikt XII. Jakub Molay, templářský velmistr 462—464 Jakub Šwinka, arcibiskup hnězdenský (1283—1310) 119,123, 432, 435 Jakub, syn Volflinův, pražský měštan 159, 177, 322, 325 sv. Jakuba kaple viz Zbraslav, klášter, kostel viz Praha, Kutná Hora Jakubův rod viz Velflovci Jan, syn Mattatjáhův 138 Jan XXII. (Jakub Duèse), papež (1316—1334) 302, 309—311, 317, 318, 329, 330, 333, 334, 340, 341, 343, 345, 348, 349, 351, 356, 360—367, 371, 375, 383, 385, 389—393, 396, 403—406, 409, 461, 472—474, 478, 479, 482—487, 490, 491, 494, 497—500, 502—504, 508, 510 Jan Lucemburský, syn Jindřicha VII., král český (1310—1346) 7, 9—15, 17, 18, 24—26, 119, 165, 180, 182, 184, 185, 190—196, 203, 204, 206—210, 222—228, 233—238, 240, 241, 246, 248,
Strana 551
252, 253, 287, 291, 293, 295—298, 301, 303, 308, 310—322, 325—329, 332—336, 340, 345—349, 351—355, 358—366, 368, 369, 372, 375, 382—392, 394—396, 402, 403, 409—416, 428, 430, 439, 447, 450—452, 454—457, 460, 464—481, 484—494, 496, 517; matka: Markéta Brabantská; manželka: 1. Eliška Přemyslovna, 2. Beatrix Bourbonská; děti: Václav (Karel), Přemysl Otakar, Markéta, Jitka, Jan Jindřich, Anna, Eliška, Václav Jan Jindřich, vévoda korutanský (1335—1341), markrabí moravský (1355—1375) 332, 361, 382, 411, 412, 414, 416, 479, 497, 510, 511, 513, 515, 517; manželka: Markéta Maultasch Jan, syn Václava II. (1294) 327 Jan Volek, nemanželský syn Václava II., kancléř Království českého, probošt vyšehradský, biskup olomoucký (1334—1351) 333, 371, 375, 378, 379, 393, 395, 396, 403, 505—508, 513, 516 Jan, syn Záviše z Falkenštejna a královny Kunhuty 52, 426, 428 Jan Parricida, syn Rudolfa II. Habsburského a Anežky Přemyslovny († 1313) 103, 104, 156, 157, 242, 443, 459 Jan, vévoda normanský, král francouzský (1350—1364), syn Filipa VI. 354, 390, 400, 502; manželka: Jitka Lucemburská Jan I., vévoda dolnobavorský (1339—1340), syn Jindřicha II. Dolnobavorského a Markéty Lucemburské 412, 513 Jan II., vévoda brabantský (1294—1312), strýc Jana Lucemburské- ho 507; syn: Jan III. Jan III., vévoda brabantský (1312—1355) 240, 395, 402, 507; dcera: Markéta Jan, vévoda lauenburský 293, 466 Jan I., vévoda osvětimský († 1370/1372) 359, 489 Jan, vévoda hlohovský, poznaňský, stinavský a lubavský (†1365) 375, 494, 500, 516 Jan III. (Janislav), arcibiskup hnězdenský (1317—1341) 328, 329, 478 Jan, arcibiskup kaločský (1279—1301) 121 Jan, arcibiskup kolínský, správně Jindřich z Virneburku Jan Arlottuse, kanovník basiliky sv. Petra, kardinál titulu sv. Miku- láše in carcere Tulliano 365 Jan z Bergu, hofmistr prince Karla 499 Jan (Ješek) z Boskovic 516 Jan z Brabant, sochař 147 Jan z Braunshornu, hofmistr Jindřicha VII. 467 Jan z Cahorsu viz Jan XXII. Jan Cinino 278 Jan z Clavara, minorita 288 Jan II. Dauphin (Delfín), hrabě viennský a albanský (†1319) 268, 460; manželka: Beatrix Uherská Jan Davidův Toledský, hvězdář 370 Jan z Dirpheimu, biskup štrasburský (1306—1328) 182 Jan z Dobrušky, český pán 312 Jan II. z Dražic, biskup pražský (1227—1236) 471 Jan III. z Dražic, biskup pražský (1258—1278) 83, 471 Jan IV. z Dražic, biskup pražský (1301—1343) 5, 155, 174, 283, 298, 310, 311, 313, 317, 318, 339, 349, 370, 375, 386, 399, 415, 417, 418, 442, 444, 447, 451, 452, 464, 467, 469, 471—473, 487, 494, 495, 508 Jan z Graviny, vévoda achajský 251, 275, 459; bratr: Robert z Anjou
252, 253, 287, 291, 293, 295—298, 301, 303, 308, 310—322, 325—329, 332—336, 340, 345—349, 351—355, 358—366, 368, 369, 372, 375, 382—392, 394—396, 402, 403, 409—416, 428, 430, 439, 447, 450—452, 454—457, 460, 464—481, 484—494, 496, 517; matka: Markéta Brabantská; manželka: 1. Eliška Přemyslovna, 2. Beatrix Bourbonská; děti: Václav (Karel), Přemysl Otakar, Markéta, Jitka, Jan Jindřich, Anna, Eliška, Václav Jan Jindřich, vévoda korutanský (1335—1341), markrabí moravský (1355—1375) 332, 361, 382, 411, 412, 414, 416, 479, 497, 510, 511, 513, 515, 517; manželka: Markéta Maultasch Jan, syn Václava II. (1294) 327 Jan Volek, nemanželský syn Václava II., kancléř Království českého, probošt vyšehradský, biskup olomoucký (1334—1351) 333, 371, 375, 378, 379, 393, 395, 396, 403, 505—508, 513, 516 Jan, syn Záviše z Falkenštejna a královny Kunhuty 52, 426, 428 Jan Parricida, syn Rudolfa II. Habsburského a Anežky Přemyslovny († 1313) 103, 104, 156, 157, 242, 443, 459 Jan, vévoda normanský, král francouzský (1350—1364), syn Filipa VI. 354, 390, 400, 502; manželka: Jitka Lucemburská Jan I., vévoda dolnobavorský (1339—1340), syn Jindřicha II. Dolnobavorského a Markéty Lucemburské 412, 513 Jan II., vévoda brabantský (1294—1312), strýc Jana Lucemburské- ho 507; syn: Jan III. Jan III., vévoda brabantský (1312—1355) 240, 395, 402, 507; dcera: Markéta Jan, vévoda lauenburský 293, 466 Jan I., vévoda osvětimský († 1370/1372) 359, 489 Jan, vévoda hlohovský, poznaňský, stinavský a lubavský (†1365) 375, 494, 500, 516 Jan III. (Janislav), arcibiskup hnězdenský (1317—1341) 328, 329, 478 Jan, arcibiskup kaločský (1279—1301) 121 Jan, arcibiskup kolínský, správně Jindřich z Virneburku Jan Arlottuse, kanovník basiliky sv. Petra, kardinál titulu sv. Miku- láše in carcere Tulliano 365 Jan z Bergu, hofmistr prince Karla 499 Jan (Ješek) z Boskovic 516 Jan z Brabant, sochař 147 Jan z Braunshornu, hofmistr Jindřicha VII. 467 Jan z Cahorsu viz Jan XXII. Jan Cinino 278 Jan z Clavara, minorita 288 Jan II. Dauphin (Delfín), hrabě viennský a albanský (†1319) 268, 460; manželka: Beatrix Uherská Jan Davidův Toledský, hvězdář 370 Jan z Dirpheimu, biskup štrasburský (1306—1328) 182 Jan z Dobrušky, český pán 312 Jan II. z Dražic, biskup pražský (1227—1236) 471 Jan III. z Dražic, biskup pražský (1258—1278) 83, 471 Jan IV. z Dražic, biskup pražský (1301—1343) 5, 155, 174, 283, 298, 310, 311, 313, 317, 318, 339, 349, 370, 375, 386, 399, 415, 417, 418, 442, 444, 447, 451, 452, 464, 467, 469, 471—473, 487, 494, 495, 508 Jan z Graviny, vévoda achajský 251, 275, 459; bratr: Robert z Anjou
Strana 552
Jan z Hochenringen, člen družiny prince Karla 499 Jan z Jandunu, pařížský scholastik 486, 491 Jan z Klingenberka 159, 516 Jan (Ješek), syn Voka z Kravař 490 Jan z Lipé, syn Jindřicha st. z Lipé 388, 490, 496, 502, 517; bratr: Jindřich ml. z Lipé Jan z Michalovic, syn Beneše z Velešína, proslavený turnajník (†1306) 471, 516; syn: Beneš Věrný Jan (Ješek) Správný z Michalovic, syn Beneše Věrného (†1354) 425, 471, 490 Jan Minius, kardinál biskup portuenský (1302—1313) 283 Jan Muskata, biskup krakovský († 1320) 111, 115, 439 Jan z Ossenu 252 Jan z Ostrova, biskup brixenský (1306), bamberský (1321) a frisin- ský (1324) 24, 119, 130, 142 Jan z Polliaka viz Jean Poilly Jan z Polné 142 Jan, hrabě ze Saarbrückenu 268 Jan, hrabě ze Sponheimu 491 Jan (Ješek) ze Šildberka, slezský rytíř 218, 219, 467 Jan Toledský 13 Jan Turkův z Claraska, dvořan arcibiskupa janovského 288, 289 Jan (Ješek) z Vartemberka, syn Beneše Velikého 156, 157, 159, 172, 173, 176, 177, 179, 181, 296, 297, 437, 442, 444, 449—451, 466, 467; synové: Vaněk, Jan, Beneš z Vartemberka Jan, syn Jana z Vartemberka († 1366) 437 Jan Velletrijský, biskup (?) 283 Jan z Viktringu, opat, kronikář 455, 497, 510 Jan Vlk 124 Jan Volflinův 177 Jan Vusthub 218, 219 Jan od Kokotů 210 Jan, křižovník 160 Jan, mnich kláštera v La Ferté 407 Jan, mnich sedlecký 86 Jan, notář královny Elišky 320 Jan, opat plaský 25, 181, 188, 226 Jan III., opat valdsaský 20, 303, 327 Jan, rychtář z Kutné Hory 159 sv. Jan 269, 418; sv. Jana řád špitálu jeruzalémského 285; sv. Jana chrám viz Řím Janované viz Janov Janovicové, panský rod 335; viz též Purkart Zvíkovský z Janovic Jarloch, opat milevský, letopisec 18 Jaromír, král polský správně Kazimír Jaroslav ze Šternberka, nejvyšší číšník 426, 511 Jayme (Jakub) II., král aragonský (1291—1327) 377, 462, 463, 479; dcery: Alžběta, Violanta Jean Poilly, profesor teologie na pařížské univerzitě 344, 345 Jebusité, kmen v Palestině 331 Jeniš ze Supí Hory (z Kyšperka) 218—219 Jenslin z Rosenthalu, kutnohorský těžař 215, 442, 445; bratr: Ortlieb Jeremiáš, biblický prorok 138 sv. Jeroným, církevní otec 20, 357, 404, 479 Ješek viz Jan 552 553
Jan z Hochenringen, člen družiny prince Karla 499 Jan z Jandunu, pařížský scholastik 486, 491 Jan z Klingenberka 159, 516 Jan (Ješek), syn Voka z Kravař 490 Jan z Lipé, syn Jindřicha st. z Lipé 388, 490, 496, 502, 517; bratr: Jindřich ml. z Lipé Jan z Michalovic, syn Beneše z Velešína, proslavený turnajník (†1306) 471, 516; syn: Beneš Věrný Jan (Ješek) Správný z Michalovic, syn Beneše Věrného (†1354) 425, 471, 490 Jan Minius, kardinál biskup portuenský (1302—1313) 283 Jan Muskata, biskup krakovský († 1320) 111, 115, 439 Jan z Ossenu 252 Jan z Ostrova, biskup brixenský (1306), bamberský (1321) a frisin- ský (1324) 24, 119, 130, 142 Jan z Polliaka viz Jean Poilly Jan z Polné 142 Jan, hrabě ze Saarbrückenu 268 Jan, hrabě ze Sponheimu 491 Jan (Ješek) ze Šildberka, slezský rytíř 218, 219, 467 Jan Toledský 13 Jan Turkův z Claraska, dvořan arcibiskupa janovského 288, 289 Jan (Ješek) z Vartemberka, syn Beneše Velikého 156, 157, 159, 172, 173, 176, 177, 179, 181, 296, 297, 437, 442, 444, 449—451, 466, 467; synové: Vaněk, Jan, Beneš z Vartemberka Jan, syn Jana z Vartemberka († 1366) 437 Jan Velletrijský, biskup (?) 283 Jan z Viktringu, opat, kronikář 455, 497, 510 Jan Vlk 124 Jan Volflinův 177 Jan Vusthub 218, 219 Jan od Kokotů 210 Jan, křižovník 160 Jan, mnich kláštera v La Ferté 407 Jan, mnich sedlecký 86 Jan, notář královny Elišky 320 Jan, opat plaský 25, 181, 188, 226 Jan III., opat valdsaský 20, 303, 327 Jan, rychtář z Kutné Hory 159 sv. Jan 269, 418; sv. Jana řád špitálu jeruzalémského 285; sv. Jana chrám viz Řím Janované viz Janov Janovicové, panský rod 335; viz též Purkart Zvíkovský z Janovic Jarloch, opat milevský, letopisec 18 Jaromír, král polský správně Kazimír Jaroslav ze Šternberka, nejvyšší číšník 426, 511 Jayme (Jakub) II., král aragonský (1291—1327) 377, 462, 463, 479; dcery: Alžběta, Violanta Jean Poilly, profesor teologie na pařížské univerzitě 344, 345 Jebusité, kmen v Palestině 331 Jeniš ze Supí Hory (z Kyšperka) 218—219 Jenslin z Rosenthalu, kutnohorský těžař 215, 442, 445; bratr: Ortlieb Jeremiáš, biblický prorok 138 sv. Jeroným, církevní otec 20, 357, 404, 479 Ješek viz Jan 552 553
Strana 553
Jidáš Iškariotský 192, 193, 216, 409 Jiljí (Eligius) de Colonna, mistr teologie, arcibiskup v Bourges (1298—1316) 310, 313, 314 sv. Jiljí kostel viz Praha Jimram z Boskovic 234; bratr: Artleb Jindřich, král německý (1220—1235), vévoda švábský (†1242), syn Fridricha II. 33; manželka: Markéta Rakouská Jindřich II., hrabě lucemburský 241; syn: Jindřich III. Jindřich III., hrabě lucemburský (1281—1288), syn Jindřicha II. 191, 240, 241; manželka Beatrix d'Avesnes; syn: Jindřich VII. Jindřich, levoboček Jindřicha II. Lucemburského 241 Jindřich VII. (IV.), hrabě lucemburský, král, od 1312 císař římsko- německý (1308—1313), syn Jindřicha III. 10, 12, 13, 16, 18, 24—26, 165, 169, 170, 172, 173, 179—187, 190—196, 204—208, 212, 215, 222, 225, 228, 236, 237, 240—248, 250—254, 267—274, 278, 281, 283, 287, 292, 303, 318, 319, 333, 340, 341, 385, 447, 449—451, 455—460, 482, 498, 505; manželka: Markéta Bra- bantská; syn: Jan Lucemburský; dcery: Marie, Beatrix Jindřich Habsburský, vévoda rakouský († 1327) 311, 334—336, 377, 480, 483; bratr: Fridrich II., Ota Jindřich I., vévoda bavorský (1253—1290) 423 Jindřich II., starší vévoda dolnobavorský (1310—1339), syn Štěpána I. 11, 333, 334, 346, 348, 363, 384, 389, 403, 412—415, 479, 491, 509, 510, 513, 514, 516; bratr: Ota; manželka: Markéta Lucem- burská; syn: Jan I. Jindřich III., mladší, vévoda dolnobavorský (1312—1333), syn Oty III. Bavorského, krále uherského, bratranec (!) Jindřicha II. 384, 389 Jindřich III. Jasný, markrabí míšeňský, landkrabí durynský († 1288) 92, 431; manželka: Anežka, dcera Václava I., synové: Albrecht, Dětřich, Fridrich Drážďanský Jindřich VI., vévoda korutanský (1295—1335), král český (1307 až 1310), syn Menhartův 7, 10, 11, 16, 17, 24, 25, 105, 148, 151, 152, 155—158, 166, 169, 171, 173—177, 179—184, 186, 187, 189, 192, 208—213, 215, 217—219, 222, 223, 225—227, 308, 336, 362, 382, 383, 390, 394, 410, 411, 430, 439, 440, 442—458, 466, 470, 479, 480, 485, 489—491, 497, 505, 506, 509, 511; matka: Alžběta; bratr: Ota; manželka: 1. Anna Česká, 2. Bea- trix Savojská; dcera: Markéta Maultasch Jindřich III. Bílý, vévoda vratislavský (1248—1266) 430 Jindřich IV. Spravedlivý, vévoda vratislavský (1270—1290) 22, 66, 424, 429, 430 Jindřich V., vévoda javorský, lehnický a vratislavský († 1296) 171, 430; syn: Boleslav III. Jindřich VI., vévoda vratislavský (1311—1335) 359, 411, 489, 494, 512; bratr: Boleslav Břežský Jindřich I., vévoda javorský, syn Boleslava I. Svídnického (1312 až 1346) 303, 312, 326, 375—377, 494, 511, 516; manželka: Anežka, dcera Václava II. a Alžběty Rejčky Jindřich I., vévoda hlohovský (1273/1274—1309) 111, 430, 435, 439 Jindřich II., vévoda zaháňský (1323—1342) 375, 494, 500 Jindřich II. z Wirbna, biskup vratislavský (1302—1319) 123 Jindřich II. z Klingenberka, biskup kostnický (1293—1306) 111, 115 Jindřich III. Kindt, biskup merseburský (1300—1319) 111 Jindřich, biskup kwidzinský 111
Jidáš Iškariotský 192, 193, 216, 409 Jiljí (Eligius) de Colonna, mistr teologie, arcibiskup v Bourges (1298—1316) 310, 313, 314 sv. Jiljí kostel viz Praha Jimram z Boskovic 234; bratr: Artleb Jindřich, král německý (1220—1235), vévoda švábský (†1242), syn Fridricha II. 33; manželka: Markéta Rakouská Jindřich II., hrabě lucemburský 241; syn: Jindřich III. Jindřich III., hrabě lucemburský (1281—1288), syn Jindřicha II. 191, 240, 241; manželka Beatrix d'Avesnes; syn: Jindřich VII. Jindřich, levoboček Jindřicha II. Lucemburského 241 Jindřich VII. (IV.), hrabě lucemburský, král, od 1312 císař římsko- německý (1308—1313), syn Jindřicha III. 10, 12, 13, 16, 18, 24—26, 165, 169, 170, 172, 173, 179—187, 190—196, 204—208, 212, 215, 222, 225, 228, 236, 237, 240—248, 250—254, 267—274, 278, 281, 283, 287, 292, 303, 318, 319, 333, 340, 341, 385, 447, 449—451, 455—460, 482, 498, 505; manželka: Markéta Bra- bantská; syn: Jan Lucemburský; dcery: Marie, Beatrix Jindřich Habsburský, vévoda rakouský († 1327) 311, 334—336, 377, 480, 483; bratr: Fridrich II., Ota Jindřich I., vévoda bavorský (1253—1290) 423 Jindřich II., starší vévoda dolnobavorský (1310—1339), syn Štěpána I. 11, 333, 334, 346, 348, 363, 384, 389, 403, 412—415, 479, 491, 509, 510, 513, 514, 516; bratr: Ota; manželka: Markéta Lucem- burská; syn: Jan I. Jindřich III., mladší, vévoda dolnobavorský (1312—1333), syn Oty III. Bavorského, krále uherského, bratranec (!) Jindřicha II. 384, 389 Jindřich III. Jasný, markrabí míšeňský, landkrabí durynský († 1288) 92, 431; manželka: Anežka, dcera Václava I., synové: Albrecht, Dětřich, Fridrich Drážďanský Jindřich VI., vévoda korutanský (1295—1335), král český (1307 až 1310), syn Menhartův 7, 10, 11, 16, 17, 24, 25, 105, 148, 151, 152, 155—158, 166, 169, 171, 173—177, 179—184, 186, 187, 189, 192, 208—213, 215, 217—219, 222, 223, 225—227, 308, 336, 362, 382, 383, 390, 394, 410, 411, 430, 439, 440, 442—458, 466, 470, 479, 480, 485, 489—491, 497, 505, 506, 509, 511; matka: Alžběta; bratr: Ota; manželka: 1. Anna Česká, 2. Bea- trix Savojská; dcera: Markéta Maultasch Jindřich III. Bílý, vévoda vratislavský (1248—1266) 430 Jindřich IV. Spravedlivý, vévoda vratislavský (1270—1290) 22, 66, 424, 429, 430 Jindřich V., vévoda javorský, lehnický a vratislavský († 1296) 171, 430; syn: Boleslav III. Jindřich VI., vévoda vratislavský (1311—1335) 359, 411, 489, 494, 512; bratr: Boleslav Břežský Jindřich I., vévoda javorský, syn Boleslava I. Svídnického (1312 až 1346) 303, 312, 326, 375—377, 494, 511, 516; manželka: Anežka, dcera Václava II. a Alžběty Rejčky Jindřich I., vévoda hlohovský (1273/1274—1309) 111, 430, 435, 439 Jindřich II., vévoda zaháňský (1323—1342) 375, 494, 500 Jindřich II. z Wirbna, biskup vratislavský (1302—1319) 123 Jindřich II. z Klingenberka, biskup kostnický (1293—1306) 111, 115 Jindřich III. Kindt, biskup merseburský (1300—1319) 111 Jindřich, biskup kwidzinský 111
Strana 554
Jindřich, biskup olomoucký viz Hynek Žák Jindřich z Aufensteina (Haufenštejna), maršálek Jindřicha Koru- tanského 177, 179, 181, 215, 216, 220—222, 225, 449, 450 Jindřich z Brunecku 222 Jindřich z Dubé viz Hynek, Hynek Žák Jindřich Flanderský, maršálek Jindřicha VII. 278 Jindřich z Freiberka, německý básník 438 Jindřich z Hagenavy správně Oldřich Jindřich z Haugwitzu, hejtman vratislavský 516 Jindřich Heimburský, letopisec 101 Jindřich z Hradce, syn Vítka z Prčic 425 Jindřich z Kokořic (von Köckeritz), vůdce Míšňanů 209, 453 Jindřich (Haiman, Heinman, Hynek) z Lichtemburka, syn Smila z Lichtemburka (†1296) 62, 155, 425, 428, 442, 451, 489, 490, 516; synové: Hynek Krušina, Václav a Čeněk ze Žleb Jindřich z Lipé, podkomoří, nejvyšší maršálek, zemský hejtman v Čechách a na Moravě, syn Chvala z Lipé 24, 26, 156, 157, 172, 173, 176—179, 211, 219, 222, 291, 295—298, 303, 310—312, 314, 315, 317, 320, 322, 336, 364, 370, 376, 403, 436—438, 440, 442—444, 447—449, 451, 455, 456, 467—471, 474—481, 490, 492, 495, 496, 501, 512; manželka: Anežka z Blankenheimu; synové: Jindřich, Jan, Čeněk, Bertold Jindřich ml. z Lipé, syn Jindřicha z Lipé 312, 336, 369, 388, 470, 480, 490, 492, 496, 502, 505, 513, 514, 517 Jindřich z Met, opat ve Villersu, biskup tridentský (1310—1336), kancléř Jindřicha VII. 170, 171, 244, 245, 249, 390, 447 Jindřich Starší z Plavna, švábský fojt 453, 480, 489 Jindřich z Redenína 390 Jindřich z Rotenburka 180, 181 Jindřich z Rožmberka, nejvyšší komorník 130, 133, 159, 426, 429, 440, 441, 447, 449 Jindřich ze Sponheimu 367; manželka: Loreta ze Salmu Jindřich Šturmův, kanovník pražský 130, 133, 151 Jindřich ze Šumburka, probošt litoměřický 317, 399, 464, 472, 473, 494 Jindřich (mylně Jan) z Virneburku, arcibiskup kolínský (1305 až 1332) 182, 195, 196, 203, 238, 243, 292—295, 345, 457, 465, 466, 484 Jindřich z Virneburku, probošt bonnský 367, 369 Jindřich, hrabě z Weilnau 455, 477 Jindřich Zdík, biskup olomoucký (1126—1150) 8 Jindřich ze Žitavy, syn Smila ze Světlíka (1219—1252) 428 Jindřich, mistr, nejvyšší kancléř 312, 313, 317, 468, 469, 471, 472 Jindřich, notář krále Jana 13, 385, 386, 390 Jindřich, opat fuldský 182 Jindřich, opat sedlecký viz Heidenreich Jindřich, mnich sedlecký 86 Jindřich, kaplan opata plaského 186 Jindřich od Kamene, měštan pražský 181, 226; bratr: Eberlin Jindřich, měštan kutnohorský 181; bratr: Konrád sv. Jindřich vyznavač 418 Jiří, hrabě z Veldenze, špýrský fojt 452 sv. Jiří klášter, kostel viz Praha Jitka (Judita), dcera Přemysla Otakara I., manželka Bernarda Ko- rutanského (†1230) 34; syn: Oldřich Korutanský 554 555
Jindřich, biskup olomoucký viz Hynek Žák Jindřich z Aufensteina (Haufenštejna), maršálek Jindřicha Koru- tanského 177, 179, 181, 215, 216, 220—222, 225, 449, 450 Jindřich z Brunecku 222 Jindřich z Dubé viz Hynek, Hynek Žák Jindřich Flanderský, maršálek Jindřicha VII. 278 Jindřich z Freiberka, německý básník 438 Jindřich z Hagenavy správně Oldřich Jindřich z Haugwitzu, hejtman vratislavský 516 Jindřich Heimburský, letopisec 101 Jindřich z Hradce, syn Vítka z Prčic 425 Jindřich z Kokořic (von Köckeritz), vůdce Míšňanů 209, 453 Jindřich (Haiman, Heinman, Hynek) z Lichtemburka, syn Smila z Lichtemburka (†1296) 62, 155, 425, 428, 442, 451, 489, 490, 516; synové: Hynek Krušina, Václav a Čeněk ze Žleb Jindřich z Lipé, podkomoří, nejvyšší maršálek, zemský hejtman v Čechách a na Moravě, syn Chvala z Lipé 24, 26, 156, 157, 172, 173, 176—179, 211, 219, 222, 291, 295—298, 303, 310—312, 314, 315, 317, 320, 322, 336, 364, 370, 376, 403, 436—438, 440, 442—444, 447—449, 451, 455, 456, 467—471, 474—481, 490, 492, 495, 496, 501, 512; manželka: Anežka z Blankenheimu; synové: Jindřich, Jan, Čeněk, Bertold Jindřich ml. z Lipé, syn Jindřicha z Lipé 312, 336, 369, 388, 470, 480, 490, 492, 496, 502, 505, 513, 514, 517 Jindřich z Met, opat ve Villersu, biskup tridentský (1310—1336), kancléř Jindřicha VII. 170, 171, 244, 245, 249, 390, 447 Jindřich Starší z Plavna, švábský fojt 453, 480, 489 Jindřich z Redenína 390 Jindřich z Rotenburka 180, 181 Jindřich z Rožmberka, nejvyšší komorník 130, 133, 159, 426, 429, 440, 441, 447, 449 Jindřich ze Sponheimu 367; manželka: Loreta ze Salmu Jindřich Šturmův, kanovník pražský 130, 133, 151 Jindřich ze Šumburka, probošt litoměřický 317, 399, 464, 472, 473, 494 Jindřich (mylně Jan) z Virneburku, arcibiskup kolínský (1305 až 1332) 182, 195, 196, 203, 238, 243, 292—295, 345, 457, 465, 466, 484 Jindřich z Virneburku, probošt bonnský 367, 369 Jindřich, hrabě z Weilnau 455, 477 Jindřich Zdík, biskup olomoucký (1126—1150) 8 Jindřich ze Žitavy, syn Smila ze Světlíka (1219—1252) 428 Jindřich, mistr, nejvyšší kancléř 312, 313, 317, 468, 469, 471, 472 Jindřich, notář krále Jana 13, 385, 386, 390 Jindřich, opat fuldský 182 Jindřich, opat sedlecký viz Heidenreich Jindřich, mnich sedlecký 86 Jindřich, kaplan opata plaského 186 Jindřich od Kamene, měštan pražský 181, 226; bratr: Eberlin Jindřich, měštan kutnohorský 181; bratr: Konrád sv. Jindřich vyznavač 418 Jiří, hrabě z Veldenze, špýrský fojt 452 sv. Jiří klášter, kostel viz Praha Jitka (Judita), dcera Přemysla Otakara I., manželka Bernarda Ko- rutanského (†1230) 34; syn: Oldřich Korutanský 554 555
Strana 555
Jitka (Guta), dcera Rudolfa Habsburského, manželka Václava II. († 1297) 16, 22—24, 39, 40, 54—56, 68, 75, 78—80, 90, 91, 93, 110, 112, 116, 117, 122, 151, 427, 446; sestra: Klementina Jitka, dcera Václava II. († 1294) 96, 97, 327, 432 Jitka, dcera Jana Lucemburského a Elišky Přemyslovny (†1394) 238, 312, 319, 333, 336, 354, 355, 382, 390, 479, 481, 488, 497, 502; manžel: Jan, vévoda normanský, později král francouzský Jitka viz též Judita Joakim, manžel Zuzanin 454 Job, starozákonní patriarcha 135, 142, 163, 310, 446 Jodab, pán Abdonu 331 Johana d'Evreux (chybně Beatrix), třetí manželka Karla IV. Fran- couzského 353 Johana, dcera Ulricha II., hraběte z Pfirtu, manželka Albrechta II. Habsburského († 1351) 515 Johana, manželka mistra Viléma de Vallecari v Janově 289 Johana z Ventimiglie, obyvatelka janovská 288, 289 Jónatan, syn Mattatjáhův 138 Josef Arimatejský 475 Josef, syn Jákobův 104, 176, 182, 191 Josiáš, král židovský 115 Jozue, jeden z druhů Mojžíšových 179, 450 Juda Makabejský, židovský vůdce 138, 291, 450 Judita Durynská, královna česká (1153—1174), manželka Vladislava II. 418 Judith, hrdinná žena izraelská 171, 381, 447, 448, 496 Justinián, císař římský (527—565) 271 Kálef, Žid z pokolení Judova 179, 450 Kán viz Ladislav Kapetovci, královský rod francouzský 486 Karel Veliký, král francký (od 768), císař římsko-německý (800 až 814) 341 Karel II., král neapolský (1285—1309) 274, 318, 482 Karel IV. Sličný, král francouzský (1322—1328) 333, 339, 340, 353, 364, 365, 379, 394, 486; manželka: 1. Blanka Burgundská, 2. Ma- rie Lucemburská, 3. Johana d'Evreux Karel Martel z Anjou, král sicilský 122; manželka: Klementina; syn: Karel I. Robert Karel I. Robert z Anjou, král uherský (1308—1342), syn Karla Martela 121, 122, 291, 310, 311, 318, 319, 329, 336, 360, 361, 364, 365, 368, 379, 387, 391, 411—414, 480, 488, 489, 493, 499, 500, 505, 512, 513, 515; sestra: Beatrix; manželka: Alžběta Piastovna; syn: Ladislav Karel IV. (Václav), markrabí moravský (1330), král český (1346 až 1378) syn Jana Lucemburského a Elišky Přemyslovny 11, 12, 14, 17, 18, 297, 311, 312, 319, 320, 336, 364, 375, 382, 384, 385, 391—396, 409—412, 414—416, 470, 474, 479, 481, 488, 492, 494, 499, 501—506, 510—517 Karel z Valois († 1325) 330, 339, 364, 396, 457, 473, 480—482, 492, 507; manželka: Markéta Neapolská; syn: Filip VI.; dcera: Blanka Kateřina, dcera Štěpána V., manželka Štěpána Dragutina Srbského 427 sv. Kateřina 504; sv. Kateřiny oltář viz Praha, kostel sv. Ondřeje
Jitka (Guta), dcera Rudolfa Habsburského, manželka Václava II. († 1297) 16, 22—24, 39, 40, 54—56, 68, 75, 78—80, 90, 91, 93, 110, 112, 116, 117, 122, 151, 427, 446; sestra: Klementina Jitka, dcera Václava II. († 1294) 96, 97, 327, 432 Jitka, dcera Jana Lucemburského a Elišky Přemyslovny (†1394) 238, 312, 319, 333, 336, 354, 355, 382, 390, 479, 481, 488, 497, 502; manžel: Jan, vévoda normanský, později král francouzský Jitka viz též Judita Joakim, manžel Zuzanin 454 Job, starozákonní patriarcha 135, 142, 163, 310, 446 Jodab, pán Abdonu 331 Johana d'Evreux (chybně Beatrix), třetí manželka Karla IV. Fran- couzského 353 Johana, dcera Ulricha II., hraběte z Pfirtu, manželka Albrechta II. Habsburského († 1351) 515 Johana, manželka mistra Viléma de Vallecari v Janově 289 Johana z Ventimiglie, obyvatelka janovská 288, 289 Jónatan, syn Mattatjáhův 138 Josef Arimatejský 475 Josef, syn Jákobův 104, 176, 182, 191 Josiáš, král židovský 115 Jozue, jeden z druhů Mojžíšových 179, 450 Juda Makabejský, židovský vůdce 138, 291, 450 Judita Durynská, královna česká (1153—1174), manželka Vladislava II. 418 Judith, hrdinná žena izraelská 171, 381, 447, 448, 496 Justinián, císař římský (527—565) 271 Kálef, Žid z pokolení Judova 179, 450 Kán viz Ladislav Kapetovci, královský rod francouzský 486 Karel Veliký, král francký (od 768), císař římsko-německý (800 až 814) 341 Karel II., král neapolský (1285—1309) 274, 318, 482 Karel IV. Sličný, král francouzský (1322—1328) 333, 339, 340, 353, 364, 365, 379, 394, 486; manželka: 1. Blanka Burgundská, 2. Ma- rie Lucemburská, 3. Johana d'Evreux Karel Martel z Anjou, král sicilský 122; manželka: Klementina; syn: Karel I. Robert Karel I. Robert z Anjou, král uherský (1308—1342), syn Karla Martela 121, 122, 291, 310, 311, 318, 319, 329, 336, 360, 361, 364, 365, 368, 379, 387, 391, 411—414, 480, 488, 489, 493, 499, 500, 505, 512, 513, 515; sestra: Beatrix; manželka: Alžběta Piastovna; syn: Ladislav Karel IV. (Václav), markrabí moravský (1330), král český (1346 až 1378) syn Jana Lucemburského a Elišky Přemyslovny 11, 12, 14, 17, 18, 297, 311, 312, 319, 320, 336, 364, 375, 382, 384, 385, 391—396, 409—412, 414—416, 470, 474, 479, 481, 488, 492, 494, 499, 501—506, 510—517 Karel z Valois († 1325) 330, 339, 364, 396, 457, 473, 480—482, 492, 507; manželka: Markéta Neapolská; syn: Filip VI.; dcera: Blanka Kateřina, dcera Štěpána V., manželka Štěpána Dragutina Srbského 427 sv. Kateřina 504; sv. Kateřiny oltář viz Praha, kostel sv. Ondřeje
Strana 556
Kazimír (chybně Jaromír) III. Veliký, syn Vladislava Lokietka, král polský (1333—1370) 391, 412, 413, 487, 488, 512—514, 516; manželka: Anna (Aldona); dcera: Alžběta Kazimír II., vévoda bytomský (1281—1312) 89, 111 Kazimír I., vévoda těšínský, namyslovský a bytomský († 1358)359, 489 Kedruta, služebná královny Elišky 320 sv. Klára 367 Klementina, dcera Rudolfa Habsburského, manželka Karla Martela († 1293) 122; syn: Karel I. Robert; sestra: Jitka sv. Kliment, papež a mučedník († 101) 418; sv. Klimenta klášter, kostel viz Praha Kliment IV., papež (1265—1268) 344 Kliment V. (Bertrand de Got), papež (1305—1314) 12, 25, 26, 101, 185, 241, 243, 247, 251, 253, 268—271, 283—285, 302, 309, 457—460, 462—464, 507 Knut viz Albrecht Kokotovci, od Kokotů, pražský měšťanský rod 211, 453; viz též Fridrich, Jan, Mikuláš Kolda z Koldic, učený dominikán 479 Konrád IV. Štaufský, král německý (1237—1254) 174; manželka: Alžběta Konrád I., vévoda olešnický (1321—1366) 375, 494 Konrád, biskup lebušský (1284—1299) 111, 115 Konrád I., biskup olomoucký (1316—1326) 302, 312, 313, 351, 354, 468 Konrád IV. v. Vonstorf, arcibiskup salcburský (1291—1312) 440 Konrád z Aufensteina, maršálek Jindřicha Korutanského 181, 215, 448, 449, 453, 511 Konrád z Borsnitz, slezský šlechtic 512 Konrád z Botenštejna, rytíř, domnělý vrah Václava III. 150 Konrád z Buchses, maršálek Jana Lucemburského 315, 470 Konrád Kornpuhel (Kornbühl), měštan pražský 181, 455 Konrád z Weisbergu, hrabě 205, 294 Konrád z Erfurtu, převor sedlecký, první opat zbraslavský 8, 10, 11, 23—26, 81, 85, 86, 88, 90, 104, 105, 107, 110, 115, 117, 123, 129, 130, 134—136, 138, 148, 149, 153, 155, 169—172, 175, 179, 181—185, 188, 189, 220, 225, 226, 238, 244, 249, 252, 303, 311, 320, 358, 370, 433, 439, 440, 447, 451, 475 Konrád, kaplan sedleckého opata Heidenreicha, potom převor sedlecký 186, 378 Konrád, mnich valdsaský 86 Konrád od Kamene, měšťan pražský 181 Konrád, syn Ruthardův 159, 444 Konrád, bratr Jindřichův, střídník faráře v Kutné Hoře 181 Konrád, mistr zlatník 19, 137 Konrád, mladík poslaný na studia do Orleansu 99 Konradin Štaufský, vévoda švábský († 1268) 339 Konstancie, dcera Bernarda Svídnického, manželka Přemysla Hlo- hovského († 1360/1363) 500; bratr: Boleslav II. Svídnický Konstantin Veliký, císař římský (306—337) 271 Kornpuhlové, pražský rod 181; viz též Konrád Kornpuhel Korutanci 25, 176, 178, 179, 220, 224, 227, 362, 382, 450, 452, 453 Kosmas, český kronikář († 1125) 15, 17, 18, 422, 495 Kounicové, panský rod 426; viz též Hroznata z Húžic Kraft z Hohenlohe 294 556 557
Kazimír (chybně Jaromír) III. Veliký, syn Vladislava Lokietka, král polský (1333—1370) 391, 412, 413, 487, 488, 512—514, 516; manželka: Anna (Aldona); dcera: Alžběta Kazimír II., vévoda bytomský (1281—1312) 89, 111 Kazimír I., vévoda těšínský, namyslovský a bytomský († 1358)359, 489 Kedruta, služebná královny Elišky 320 sv. Klára 367 Klementina, dcera Rudolfa Habsburského, manželka Karla Martela († 1293) 122; syn: Karel I. Robert; sestra: Jitka sv. Kliment, papež a mučedník († 101) 418; sv. Klimenta klášter, kostel viz Praha Kliment IV., papež (1265—1268) 344 Kliment V. (Bertrand de Got), papež (1305—1314) 12, 25, 26, 101, 185, 241, 243, 247, 251, 253, 268—271, 283—285, 302, 309, 457—460, 462—464, 507 Knut viz Albrecht Kokotovci, od Kokotů, pražský měšťanský rod 211, 453; viz též Fridrich, Jan, Mikuláš Kolda z Koldic, učený dominikán 479 Konrád IV. Štaufský, král německý (1237—1254) 174; manželka: Alžběta Konrád I., vévoda olešnický (1321—1366) 375, 494 Konrád, biskup lebušský (1284—1299) 111, 115 Konrád I., biskup olomoucký (1316—1326) 302, 312, 313, 351, 354, 468 Konrád IV. v. Vonstorf, arcibiskup salcburský (1291—1312) 440 Konrád z Aufensteina, maršálek Jindřicha Korutanského 181, 215, 448, 449, 453, 511 Konrád z Borsnitz, slezský šlechtic 512 Konrád z Botenštejna, rytíř, domnělý vrah Václava III. 150 Konrád z Buchses, maršálek Jana Lucemburského 315, 470 Konrád Kornpuhel (Kornbühl), měštan pražský 181, 455 Konrád z Weisbergu, hrabě 205, 294 Konrád z Erfurtu, převor sedlecký, první opat zbraslavský 8, 10, 11, 23—26, 81, 85, 86, 88, 90, 104, 105, 107, 110, 115, 117, 123, 129, 130, 134—136, 138, 148, 149, 153, 155, 169—172, 175, 179, 181—185, 188, 189, 220, 225, 226, 238, 244, 249, 252, 303, 311, 320, 358, 370, 433, 439, 440, 447, 451, 475 Konrád, kaplan sedleckého opata Heidenreicha, potom převor sedlecký 186, 378 Konrád, mnich valdsaský 86 Konrád od Kamene, měšťan pražský 181 Konrád, syn Ruthardův 159, 444 Konrád, bratr Jindřichův, střídník faráře v Kutné Hoře 181 Konrád, mistr zlatník 19, 137 Konrád, mladík poslaný na studia do Orleansu 99 Konradin Štaufský, vévoda švábský († 1268) 339 Konstancie, dcera Bernarda Svídnického, manželka Přemysla Hlo- hovského († 1360/1363) 500; bratr: Boleslav II. Svídnický Konstantin Veliký, císař římský (306—337) 271 Kornpuhlové, pražský rod 181; viz též Konrád Kornpuhel Korutanci 25, 176, 178, 179, 220, 224, 227, 362, 382, 450, 452, 453 Kosmas, český kronikář († 1125) 15, 17, 18, 422, 495 Kounicové, panský rod 426; viz též Hroznata z Húžic Kraft z Hohenlohe 294 556 557
Strana 557
Krescenciův zámek viz Řím Krésus, lydský král (okolo r. 550 př. n. l.) 90 tzv. Kristián 5 sv. Kristin, mučedník 418 Kryštof III., král dánský (1319—1326) 339; dcera: Markéta sv. Kryštof 418 Kumáni 35, 436 Kunhuta, dcera Rostislava Uherského, manželka Přemysla Otakara II. († 1285) 22, 36, 41, 51—55, 62, 121, 123, 424—428; 2. manžel: Záviš z Falkenštejna; strýc: Štěpán Kunhuta, dcera Přemysla Otakara II., manželka Boleslava Mazov- ského, pak abatyše u sv. Jiří († 1313) 36, 332, 423, 446, 478, 479, 493; syn: Václav; dcery: Eufrosina a Perchta (?) Kutnohorští viz Kutná Hora Ladislav (mylně Vladislav) IV., král uherský (1272—1290) 22, 62, 65—67, 427—429 Ladislav, syn Karla I. Roberta Uherského († 1329) 311, 368, 369, 489, 493 Ladislav V., král uherský viz Václav III. Ladislav Kán, vévoda sedmihradský 121 Ladomér, arcibiskup ostřihomský (1279—1297) 428 Lambert de Begna, kněz z Lutychu 473 Lapo, soudce z Vika 278 Lapo de Ubertis 278 Latino Malabranca, římský kardinál 432 Lazar, Žid 496 Leonardus Patrassus, arcibiskup kapujský, kardinál biskup albanský († 1311) 247, 249, 250, 253, 268, 270, 271 Leonin Grull, císařský veřejný notář v Janově 290 Leopard Frenectus z Pisy, notář Jindřicha VII. 277 Leopold Habsburský, vévoda rakouský († 1326), syn Albrechta I. 295, 334, 335, 338, 354, 356, 377, 444, 456, 466, 485, 486, 488; bratr: Fridrich II. Lešek Černý, vévoda lenčický a sieradzský, krakovský a sandoměř- ský († 1288) 80, 97, 123, 430; manželka: Griffina, dcera Rostislava Haličského a Cernohorského Lešek, vévoda ratibořský (1306—1336) 319, 359, 489, 516 Lev, provinciál křižovníků německého domu 312 Lev, učený Žid 332 Libuše, mytická kněžna česká 15, 388, 442 Litevci, Litvané 35, 97, 353, 369, 415, 439, 487, 493 Lokietek viz Vladislav Lokietek Lombardští 251, 281, 347, 359, 384 Loreta, hraběnka ze Salmu, vdova po Jindřichovi ze Sponnhaimu 366, 367 Lot, biblický patriarcha 487 Lucemburkové 7, 11, 18, 19, 449, 456, 485, 486, 504, 510, 512 Lučtí viz Lucca sv. Ludmila 5, 418 Ludvík Svatý, král francouzský (1226—1270) 488 Ludvík X., král francouzský (1314—1316), syn Filipa IV. 365 Ludvík Bavor, král, od 1328 císař římsko-německý (1314—1347) 17, 293—295, 297, 298, 301, 309, 311, 315—317, 325, 329, 334 až 336, 339—343, 346, 347, 353, 358, 360—365, 371, 373—375,
Krescenciův zámek viz Řím Krésus, lydský král (okolo r. 550 př. n. l.) 90 tzv. Kristián 5 sv. Kristin, mučedník 418 Kryštof III., král dánský (1319—1326) 339; dcera: Markéta sv. Kryštof 418 Kumáni 35, 436 Kunhuta, dcera Rostislava Uherského, manželka Přemysla Otakara II. († 1285) 22, 36, 41, 51—55, 62, 121, 123, 424—428; 2. manžel: Záviš z Falkenštejna; strýc: Štěpán Kunhuta, dcera Přemysla Otakara II., manželka Boleslava Mazov- ského, pak abatyše u sv. Jiří († 1313) 36, 332, 423, 446, 478, 479, 493; syn: Václav; dcery: Eufrosina a Perchta (?) Kutnohorští viz Kutná Hora Ladislav (mylně Vladislav) IV., král uherský (1272—1290) 22, 62, 65—67, 427—429 Ladislav, syn Karla I. Roberta Uherského († 1329) 311, 368, 369, 489, 493 Ladislav V., král uherský viz Václav III. Ladislav Kán, vévoda sedmihradský 121 Ladomér, arcibiskup ostřihomský (1279—1297) 428 Lambert de Begna, kněz z Lutychu 473 Lapo, soudce z Vika 278 Lapo de Ubertis 278 Latino Malabranca, římský kardinál 432 Lazar, Žid 496 Leonardus Patrassus, arcibiskup kapujský, kardinál biskup albanský († 1311) 247, 249, 250, 253, 268, 270, 271 Leonin Grull, císařský veřejný notář v Janově 290 Leopard Frenectus z Pisy, notář Jindřicha VII. 277 Leopold Habsburský, vévoda rakouský († 1326), syn Albrechta I. 295, 334, 335, 338, 354, 356, 377, 444, 456, 466, 485, 486, 488; bratr: Fridrich II. Lešek Černý, vévoda lenčický a sieradzský, krakovský a sandoměř- ský († 1288) 80, 97, 123, 430; manželka: Griffina, dcera Rostislava Haličského a Cernohorského Lešek, vévoda ratibořský (1306—1336) 319, 359, 489, 516 Lev, provinciál křižovníků německého domu 312 Lev, učený Žid 332 Libuše, mytická kněžna česká 15, 388, 442 Litevci, Litvané 35, 97, 353, 369, 415, 439, 487, 493 Lokietek viz Vladislav Lokietek Lombardští 251, 281, 347, 359, 384 Loreta, hraběnka ze Salmu, vdova po Jindřichovi ze Sponnhaimu 366, 367 Lot, biblický patriarcha 487 Lucemburkové 7, 11, 18, 19, 449, 456, 485, 486, 504, 510, 512 Lučtí viz Lucca sv. Ludmila 5, 418 Ludvík Svatý, král francouzský (1226—1270) 488 Ludvík X., král francouzský (1314—1316), syn Filipa IV. 365 Ludvík Bavor, král, od 1328 císař římsko-německý (1314—1347) 17, 293—295, 297, 298, 301, 309, 311, 315—317, 325, 329, 334 až 336, 339—343, 346, 347, 353, 358, 360—365, 371, 373—375,
Strana 558
377—379, 382—386, 389, 390, 392, 403, 410—414, 416, 465 až 468, 470, 476, 480, 481, 483—488, 490—492, 496—504, 509 až 515, 517; matka: Matylda, dcera Rudolfa I., manželka: 1. Beatrix, dcera Jindřicha I. Hlohovského, 2. Markéta Holandská; děti: Ludvík V., Ludvík Říman, Matylda Ludvík V., markrabí braniborský (1324—1351), vévoda bavorský (1347—1349), syn Ludvíka IV. Bavora 336, 348, 353, 390, 502, 512; manželka: 1. Markéta, dcera Kryštofa II. Dánského, 2. Markéta Maultasch Ludvík VI. Říman, vévoda bavorský, markrabí braniborský († 1365) syn Ludvíka IV. Bavora 512, 513 Ludvík I., syn Boleslava Lehnického, vévoda lehnický, lubavský atd. († 1398) 501 Ludvík, vévoda bourbonský, hrabě z Clairmontu 410, 411 Ludvík II., hrabě hessenský, biskup münsterský (1310—1357) 182, 345, 484 Ludvík, hrabě z Otting 182, 222, 236, 294, 455 Ludvík (Lodovico), hrabě savojský 458—460, 499, 503 Lukáš de Flisco, kardinál jáhen sv. Marie na Široké cestě 249—251, 253, 267, 270, 271 Lutold, farář z Ústí n. O. 113 sv. Lva oltář viz Řím, kostel sv. Petra 558 559 Madaři 239, 513 Mahaut de Chatillon, 3. manželka Karla z Valois 481, 507; dcera: Blanka Makabeus viz Juda Makkabi Malabranca viz Latino Malabranca sv. Malachiáš, (O'Moore), biskup armaghský (v Irsku) (1134—1148) 401 Manasses, manžel Juditin 447 Manfred de Claromonte, hrabě Moac. 278 Mardocheus, strýc Esteřin 448 Marie, dcera Jindřicha VII., manželka Karla IV. Francouzského († 1328) 318, 333, 336, 340, 341, 474, 479; bratr: Jan Lucemburský Marie, sestra Lazarova 381, 496 Marie Magdalská 418 sv. Marie kaple, klášter, kostel viz Marienthal, Praha, Řím, Zbras- lav; oltář viz Řím, kostel P. Marie ve Věžích Marigny viz Enguerrand, Filip Markéta, dcera Jana I. Brabantského, manželka Jindřicha VII. († 1311) 7, 12, 26, 175, 190—192, 194, 195, 207, 236, 240, 241, 243, 244, 246, 249, 281, 287—290, 459 Markéta, první manželka Ludvíka Bavora, správně Beatrix Markéta, dcera Viléma III. Holandského (mylně hraběte savojské- ho), druhá manželka Ludvíka Bavora († 1356) 340, 341, 378, 379 Markéta Babenberská, manželka Přemysla Otakara II. († 1267, rozv. 1260) 22, 33—36, 422; 1. manžel: Fridrich Rakouský Markéta, dcera Václava II., manželka Boleslava III. Břežského a Lehnického († 1322) 170, 234, 235, 329, 332, 333, 447, 467, 489 Markéta, dcera Jana Lucemburského a Elišky Přemyslovny, man- želka Jindřicha II. Dolnobavorského († 1339) 236, 312, 319, 333, 363, 382, 389, 457, 479, 502, 505 Markéta, dcera Karla IV. a Blanky z Valois (nar. 1335, † 1349) 411 Markéta, teta Marie, dcery Jindřicha VII. 474
377—379, 382—386, 389, 390, 392, 403, 410—414, 416, 465 až 468, 470, 476, 480, 481, 483—488, 490—492, 496—504, 509 až 515, 517; matka: Matylda, dcera Rudolfa I., manželka: 1. Beatrix, dcera Jindřicha I. Hlohovského, 2. Markéta Holandská; děti: Ludvík V., Ludvík Říman, Matylda Ludvík V., markrabí braniborský (1324—1351), vévoda bavorský (1347—1349), syn Ludvíka IV. Bavora 336, 348, 353, 390, 502, 512; manželka: 1. Markéta, dcera Kryštofa II. Dánského, 2. Markéta Maultasch Ludvík VI. Říman, vévoda bavorský, markrabí braniborský († 1365) syn Ludvíka IV. Bavora 512, 513 Ludvík I., syn Boleslava Lehnického, vévoda lehnický, lubavský atd. († 1398) 501 Ludvík, vévoda bourbonský, hrabě z Clairmontu 410, 411 Ludvík II., hrabě hessenský, biskup münsterský (1310—1357) 182, 345, 484 Ludvík, hrabě z Otting 182, 222, 236, 294, 455 Ludvík (Lodovico), hrabě savojský 458—460, 499, 503 Lukáš de Flisco, kardinál jáhen sv. Marie na Široké cestě 249—251, 253, 267, 270, 271 Lutold, farář z Ústí n. O. 113 sv. Lva oltář viz Řím, kostel sv. Petra 558 559 Madaři 239, 513 Mahaut de Chatillon, 3. manželka Karla z Valois 481, 507; dcera: Blanka Makabeus viz Juda Makkabi Malabranca viz Latino Malabranca sv. Malachiáš, (O'Moore), biskup armaghský (v Irsku) (1134—1148) 401 Manasses, manžel Juditin 447 Manfred de Claromonte, hrabě Moac. 278 Mardocheus, strýc Esteřin 448 Marie, dcera Jindřicha VII., manželka Karla IV. Francouzského († 1328) 318, 333, 336, 340, 341, 474, 479; bratr: Jan Lucemburský Marie, sestra Lazarova 381, 496 Marie Magdalská 418 sv. Marie kaple, klášter, kostel viz Marienthal, Praha, Řím, Zbras- lav; oltář viz Řím, kostel P. Marie ve Věžích Marigny viz Enguerrand, Filip Markéta, dcera Jana I. Brabantského, manželka Jindřicha VII. († 1311) 7, 12, 26, 175, 190—192, 194, 195, 207, 236, 240, 241, 243, 244, 246, 249, 281, 287—290, 459 Markéta, první manželka Ludvíka Bavora, správně Beatrix Markéta, dcera Viléma III. Holandského (mylně hraběte savojské- ho), druhá manželka Ludvíka Bavora († 1356) 340, 341, 378, 379 Markéta Babenberská, manželka Přemysla Otakara II. († 1267, rozv. 1260) 22, 33—36, 422; 1. manžel: Fridrich Rakouský Markéta, dcera Václava II., manželka Boleslava III. Břežského a Lehnického († 1322) 170, 234, 235, 329, 332, 333, 447, 467, 489 Markéta, dcera Jana Lucemburského a Elišky Přemyslovny, man- želka Jindřicha II. Dolnobavorského († 1339) 236, 312, 319, 333, 363, 382, 389, 457, 479, 502, 505 Markéta, dcera Karla IV. a Blanky z Valois (nar. 1335, † 1349) 411 Markéta, teta Marie, dcery Jindřicha VII. 474
Strana 559
Markéta Maultasch, dcera Jindřicha Korutanského, 1. manželka Jana Jindřicha Lucemburského (1329—1341), potom Ludvíka V. Braniborského († 1369) 362, 382, 383, 497, 510, 511, 515 Markéta, dcera Albrechta III. Braniborského, 3. manželka Přemysla II. Polského, potom Albrechta III. Saského († 1315) 435 Markéta, dcera Kryštofa II. Dánského, manželka Ludvíka V. Bra- niborského († 1340) 339 Markéta Neapolská, I. manželka Karla z Valois 492, 507 Markéta z Valois viz Blanka Markéta z Romanie, obyvatelka janovská 289 sv. Markéty oltář viz Praha, kostel sv. Ondřeje Markvart z Března, předek pánů z Vartemberka († 1268) 437; syn: Beneš Veliký Markvart z Jablonného 312, 313 Markvart z Vartemberka 437 Markvart ze Zvířetic 189 Markvartici, panský rod 389, 437, 516; viz též páni z Michalovic, z Vartemberka, ze Zvířetic Marsilius (Marsiglio) z Padovy, lékař, profesor pařížské univerzity 486, 490, 491 Marta, sestra Lazarova 381, 496 Martin, dominikán, zpovědník Václava II. 76 sv. Martin, biskup a vyznavač 418; sv. Martina brána viz Praha; kostel viz Dražice Maří viz Marie Mastino della Scala 498, 503, 517 Matouš Csák Trenčanský 26, 120, 121, 291, 329, 464, 466, 467, 478 Matouš (Matheus) Rubeus Ursinus (Matteo Rosso Orsini), kardinál jáhen sv. Marie 98 Matouš, zpovědník Jindřicha VII. 252 Matouš, dominikán 172 Matouš evangelista 136, 326 sv. Matouš, mučedník 418 Mattatjáh, kněz 138 Matteo Visconti 482, 483 Matyáš de Bucheck, arcibiskup mohučský (1321—1328) 366, 367, 396 Matyáš Neuenburský, kronikář 509 Matyáš Thurn 493 Matylda, dcera Rudolfa I. Habsburského, manželka Ludvíka II. Bavorského, matka Ludvíka Bavora († 1304) 295 Matylda (Mechtilda), dcera Ludvíka Bavora, manželka Fridricha Vážného Míšeňského († 1346) 336, 481 Matylda, dcera Adolfa Nasavského, manželka Rudolfa I. Horno- bavorského († 1323) 294 sv. Maur vyznavač 418 sv. Mauricia oltář viz Řím, chrám sv. Petra Maurové, muslimské obyvatelstvo v Mauretánii a ve Španěl- sku 478 Meathský, hvězdář 371 Mečislav viz Měšek Médové 304 Mechtilda viz Matylda Meinlin (Menhart) Rokycanský, pražský peněžník 211 Meinlin, syn Volframův 212
Markéta Maultasch, dcera Jindřicha Korutanského, 1. manželka Jana Jindřicha Lucemburského (1329—1341), potom Ludvíka V. Braniborského († 1369) 362, 382, 383, 497, 510, 511, 515 Markéta, dcera Albrechta III. Braniborského, 3. manželka Přemysla II. Polského, potom Albrechta III. Saského († 1315) 435 Markéta, dcera Kryštofa II. Dánského, manželka Ludvíka V. Bra- niborského († 1340) 339 Markéta Neapolská, I. manželka Karla z Valois 492, 507 Markéta z Valois viz Blanka Markéta z Romanie, obyvatelka janovská 289 sv. Markéty oltář viz Praha, kostel sv. Ondřeje Markvart z Března, předek pánů z Vartemberka († 1268) 437; syn: Beneš Veliký Markvart z Jablonného 312, 313 Markvart z Vartemberka 437 Markvart ze Zvířetic 189 Markvartici, panský rod 389, 437, 516; viz též páni z Michalovic, z Vartemberka, ze Zvířetic Marsilius (Marsiglio) z Padovy, lékař, profesor pařížské univerzity 486, 490, 491 Marta, sestra Lazarova 381, 496 Martin, dominikán, zpovědník Václava II. 76 sv. Martin, biskup a vyznavač 418; sv. Martina brána viz Praha; kostel viz Dražice Maří viz Marie Mastino della Scala 498, 503, 517 Matouš Csák Trenčanský 26, 120, 121, 291, 329, 464, 466, 467, 478 Matouš (Matheus) Rubeus Ursinus (Matteo Rosso Orsini), kardinál jáhen sv. Marie 98 Matouš, zpovědník Jindřicha VII. 252 Matouš, dominikán 172 Matouš evangelista 136, 326 sv. Matouš, mučedník 418 Mattatjáh, kněz 138 Matteo Visconti 482, 483 Matyáš de Bucheck, arcibiskup mohučský (1321—1328) 366, 367, 396 Matyáš Neuenburský, kronikář 509 Matyáš Thurn 493 Matylda, dcera Rudolfa I. Habsburského, manželka Ludvíka II. Bavorského, matka Ludvíka Bavora († 1304) 295 Matylda (Mechtilda), dcera Ludvíka Bavora, manželka Fridricha Vážného Míšeňského († 1346) 336, 481 Matylda, dcera Adolfa Nasavského, manželka Rudolfa I. Horno- bavorského († 1323) 294 sv. Maur vyznavač 418 sv. Mauricia oltář viz Řím, chrám sv. Petra Maurové, muslimské obyvatelstvo v Mauretánii a ve Španěl- sku 478 Meathský, hvězdář 371 Mečislav viz Měšek Médové 304 Mechtilda viz Matylda Meinlin (Menhart) Rokycanský, pražský peněžník 211 Meinlin, syn Volframův 212
Strana 560
Melchisedech, král sálemský v Palestině 351, 487 Menhart z Chebu 429; synové: Albrecht, Volfram Menhart, hrabě goricko-tyrolský, vévoda korutanský (1279—1295) 171, 174, 183, 184, 423; syn: Jindřich Korutanský, Ota Metští viz Méty Měšek (Mečislav) I., vévoda těšínský (1291—1313/1317)89,111, 148 Michal, kníže perejaslavský, černigovský, novgorodský, kyjevský a haličský († 1246) 422; syn: Rostislav Michail z Ceseny, generál řádu minoritů 364, 365, 491 Michal, převor zbraslavský 357 sv. Michala kaple viz Praha Mikuláš IV., papež (1288—1292) 432 Mikuláš V., vzdoropapež viz Petr Rainalducci z Corbary Mikuláš (de Stachowitz, de Ipsse), biskup řezenský (1313—1340) 236 237, 450 Mikuláš I., vévoda opavský († 1318), nemanželský syn Přemysla Otakara II. a Anežky z Kuenringu 65, 89, 119, 233, 474, 490 Mikuláš II., vévoda opavský (1318—1365) 319, 322, 396, 474, 477, 516 Mikuláš, syn Boleslava III. Břežského a Lehnického a Markéty, dcery Václava II. (nar. i † 1322) 332 Mikuláš, nemanželský syn Jana Lucemburského 479 Mikuláš Aba 121; syn: Demetrius Mikuláš Albertův, biskup spoletský (1299—1303), kardinál biskup ostijský (1303—1321) 249 až 251, 253, 268, 270, 271, 283 Mikuláš Barrochino, minorita 288 Mikuláš Brněnský, kancléř prince Karla, později biskup tridentský (1338—1347) 505, 513; bratr: 513 Mikuláš de Fabriano, provinciál augustiniánů a inkvizitor, kardinál 365 Mikuláš Fuldský, mistr, lékař Jindřicha VII. 252 Mikuláš Hiltprandův 211 Mikuláš od Kokotů 210 Mikuláš Luckův, kancléř prince Karla 513, 515 Mikuláš z Potštejna 157 Mikuláš, syn Ruthardův 444 Mikuláš Špýrský, probošt mělnický 456 Mikuláš Šturmův 150 Mikuláš Thusintmark, pražský patricij 155, 159, 177 Mikuláš Vacinger, pražský rychtář 211 Mikuláš Volflinův (z Chebu), staroměstský rychtář 367 Mikuláš Volflinův (od Věže) 177, 210, 211, 224 Mikuláš, sluha královny Elišky 320 Mikuláš, královský notář 513 Mikuláš, františkánský provinciál 493 Mikuláš, kustos chrámu, potom opat sedlecký 415 Mikuláš, mnich zbraslavský 391, 417 sv. Mikuláše kostel viz Praha; oltář viz Praha, kostel sv. Ondřeje Milánští viz Milán Milota z Dědic, zemský hejtman ve Štýrsku, syn Voka z Benešova 424, 441 Miroslav, šlechtic, zakladatel kláštera sedleckého 8 Míšňané 209, 210, 220, 224, 227, 410, 452—454 Mojžíš, vůdce izraelského lidu 21, 331, 421, 450 Molay viz Jakub Molay 560 561
Melchisedech, král sálemský v Palestině 351, 487 Menhart z Chebu 429; synové: Albrecht, Volfram Menhart, hrabě goricko-tyrolský, vévoda korutanský (1279—1295) 171, 174, 183, 184, 423; syn: Jindřich Korutanský, Ota Metští viz Méty Měšek (Mečislav) I., vévoda těšínský (1291—1313/1317)89,111, 148 Michal, kníže perejaslavský, černigovský, novgorodský, kyjevský a haličský († 1246) 422; syn: Rostislav Michail z Ceseny, generál řádu minoritů 364, 365, 491 Michal, převor zbraslavský 357 sv. Michala kaple viz Praha Mikuláš IV., papež (1288—1292) 432 Mikuláš V., vzdoropapež viz Petr Rainalducci z Corbary Mikuláš (de Stachowitz, de Ipsse), biskup řezenský (1313—1340) 236 237, 450 Mikuláš I., vévoda opavský († 1318), nemanželský syn Přemysla Otakara II. a Anežky z Kuenringu 65, 89, 119, 233, 474, 490 Mikuláš II., vévoda opavský (1318—1365) 319, 322, 396, 474, 477, 516 Mikuláš, syn Boleslava III. Břežského a Lehnického a Markéty, dcery Václava II. (nar. i † 1322) 332 Mikuláš, nemanželský syn Jana Lucemburského 479 Mikuláš Aba 121; syn: Demetrius Mikuláš Albertův, biskup spoletský (1299—1303), kardinál biskup ostijský (1303—1321) 249 až 251, 253, 268, 270, 271, 283 Mikuláš Barrochino, minorita 288 Mikuláš Brněnský, kancléř prince Karla, později biskup tridentský (1338—1347) 505, 513; bratr: 513 Mikuláš de Fabriano, provinciál augustiniánů a inkvizitor, kardinál 365 Mikuláš Fuldský, mistr, lékař Jindřicha VII. 252 Mikuláš Hiltprandův 211 Mikuláš od Kokotů 210 Mikuláš Luckův, kancléř prince Karla 513, 515 Mikuláš z Potštejna 157 Mikuláš, syn Ruthardův 444 Mikuláš Špýrský, probošt mělnický 456 Mikuláš Šturmův 150 Mikuláš Thusintmark, pražský patricij 155, 159, 177 Mikuláš Vacinger, pražský rychtář 211 Mikuláš Volflinův (z Chebu), staroměstský rychtář 367 Mikuláš Volflinův (od Věže) 177, 210, 211, 224 Mikuláš, sluha královny Elišky 320 Mikuláš, královský notář 513 Mikuláš, františkánský provinciál 493 Mikuláš, kustos chrámu, potom opat sedlecký 415 Mikuláš, mnich zbraslavský 391, 417 sv. Mikuláše kostel viz Praha; oltář viz Praha, kostel sv. Ondřeje Milánští viz Milán Milota z Dědic, zemský hejtman ve Štýrsku, syn Voka z Benešova 424, 441 Miroslav, šlechtic, zakladatel kláštera sedleckého 8 Míšňané 209, 210, 220, 224, 227, 410, 452—454 Mojžíš, vůdce izraelského lidu 21, 331, 421, 450 Molay viz Jakub Molay 560 561
Strana 561
Montefeltre, italský rod v Urbinu 482 de Montfort viz Rudolf Moravané 234, 235, 364 Morosini viz Tomasina Morosini Mýcené viz Mýto (Vysoké) Musciato de'Francesci, florentský finančník 434 Nabukadnesar 447 Napea, údolní víla 161, 445 Napoleon Orsini, kardinál jáhen titulu sv. Adriána (1288—1342) 283, 432, 461, 508, 509 Neithard von Reuenthal, německý básník 1. pol. 13. stol. 377, 496 Nero, římský císař (54—68) 205 Němci 7—9, 14, 42, 55, 119, 126, 127, 192, 227, 228, 251, 283, 291, 296, 341, 366, 442, 450, 471, 476 Nicho Betto, anzián v Pise 278 Ninus (mylně Aeneus), praotec Trebety, zakladatele Trevíru 203 Occam viz Vilém Ojíř, český šlechtic 152 Ojíř z Komberka, z rodu pánů z Rýzmberka 441 Ojíř z Lomnice, nejvyšší komorník 426; syn: Smil z Nových Hradů Olbramovci viz Volframovci Oldřich z Brandýsa 219 Oldřich (mylně Jindřich) hrabě z Hagenavy 315, 491 Oldřich z Hradce, podkomoří, syn Jindřicha z Hradce 426, 429 Oldřich z Leuchtenberka, landkrabí 296, 315, 317, 455, 491 Oldřich (Ulman) z Lichtemburka, syn Smila z Lichtemburka († 1313) 155, 312, 428, 442, 451, 456; syn: Hynek ml. Oldřich z Paběnic, doktor církevního práva, kanovník pražský, opat v Sedlci 174, 378, 393, 395, 404, 447 Oldřich Pluh z Rabštejna, podkomoří, zemský správce 15, 388, 480, 490, 501, 502, 505, 516 Oldřich z Říčan, nejvyšší sudí 471, 501 Oldřich ze Schlüsselberka 236 Oldřich III. ze Sponheimu, vévoda korutanský (1256—1269) 34, 39, 421; bratr: Filip Oldřich z Ústí, český rytíř 375 Oldřich Zajíc, purkrabí Pražského hradu 72; syn: Zbyslav z Tře- bouně Oldřich Zajíc z Valdeka 325 Oldřich Zajíc ze Zbiroha 490 Oldřich Zajíc ze Žebráka 471, 477 Oldřich, malíř Alžběty Rejčky 512 Ondřej II., král uherský (1205—1235) 67; manželka: Beatrix z Este; syn: Štěpán Ondřej III., král uherský (1290—1301), syn Štěpánův 22, 67, 120, 121, 429, 431, 436; manželka: Fennena Kujavská Ondřej de Caprona 278 Ondřej Corfagnine 278 sv. Ondřej apoštol 418; sv. Ondřeje kostel viz Praha; oltář viz tamtéž Oniáš, biblický velekněz 221, 454 Orsini, římský rod 96, 432, 459; viz též Matteo Rosso (Rubeus), Napoleone Orsini, František Napoleonův, Latino Malabranca, Gentile Orsini
Montefeltre, italský rod v Urbinu 482 de Montfort viz Rudolf Moravané 234, 235, 364 Morosini viz Tomasina Morosini Mýcené viz Mýto (Vysoké) Musciato de'Francesci, florentský finančník 434 Nabukadnesar 447 Napea, údolní víla 161, 445 Napoleon Orsini, kardinál jáhen titulu sv. Adriána (1288—1342) 283, 432, 461, 508, 509 Neithard von Reuenthal, německý básník 1. pol. 13. stol. 377, 496 Nero, římský císař (54—68) 205 Němci 7—9, 14, 42, 55, 119, 126, 127, 192, 227, 228, 251, 283, 291, 296, 341, 366, 442, 450, 471, 476 Nicho Betto, anzián v Pise 278 Ninus (mylně Aeneus), praotec Trebety, zakladatele Trevíru 203 Occam viz Vilém Ojíř, český šlechtic 152 Ojíř z Komberka, z rodu pánů z Rýzmberka 441 Ojíř z Lomnice, nejvyšší komorník 426; syn: Smil z Nových Hradů Olbramovci viz Volframovci Oldřich z Brandýsa 219 Oldřich (mylně Jindřich) hrabě z Hagenavy 315, 491 Oldřich z Hradce, podkomoří, syn Jindřicha z Hradce 426, 429 Oldřich z Leuchtenberka, landkrabí 296, 315, 317, 455, 491 Oldřich (Ulman) z Lichtemburka, syn Smila z Lichtemburka († 1313) 155, 312, 428, 442, 451, 456; syn: Hynek ml. Oldřich z Paběnic, doktor církevního práva, kanovník pražský, opat v Sedlci 174, 378, 393, 395, 404, 447 Oldřich Pluh z Rabštejna, podkomoří, zemský správce 15, 388, 480, 490, 501, 502, 505, 516 Oldřich z Říčan, nejvyšší sudí 471, 501 Oldřich ze Schlüsselberka 236 Oldřich III. ze Sponheimu, vévoda korutanský (1256—1269) 34, 39, 421; bratr: Filip Oldřich z Ústí, český rytíř 375 Oldřich Zajíc, purkrabí Pražského hradu 72; syn: Zbyslav z Tře- bouně Oldřich Zajíc z Valdeka 325 Oldřich Zajíc ze Zbiroha 490 Oldřich Zajíc ze Žebráka 471, 477 Oldřich, malíř Alžběty Rejčky 512 Ondřej II., král uherský (1205—1235) 67; manželka: Beatrix z Este; syn: Štěpán Ondřej III., král uherský (1290—1301), syn Štěpánův 22, 67, 120, 121, 429, 431, 436; manželka: Fennena Kujavská Ondřej de Caprona 278 Ondřej Corfagnine 278 sv. Ondřej apoštol 418; sv. Ondřeje kostel viz Praha; oltář viz tamtéž Oniáš, biblický velekněz 221, 454 Orsini, římský rod 96, 432, 459; viz též Matteo Rosso (Rubeus), Napoleone Orsini, František Napoleonův, Latino Malabranca, Gentile Orsini
Strana 562
Ortlieb z Rosenthalu, kutnohorský těžař 215, 442, 445; bratr: Jenslin Ortvin, sklepmistr, potom opat sedlecký 395, 415 Ota 193 Ota Habsburský, vévoda rakouský, syn Albrechta I. († 1339) 335, 348, 364, 365, 377, 386, 387, 389, 390, 394, 409—412, 414, 415, 496, 497, 499, 500, 509—511, 514, 515; 2. manželka: Anna Lu- cemburská Ota III., vévoda dolnobavorský (1290), král uherský (1305—1308) 149, 438; matka: Alžběta Uherská Ota IV., vévoda dolnobavorský (1310—1334) 340, 348, 384, 389, 393, 403; manželka: Richarda Jülišská Ota IV. se Šípem, markrabí braniborský (1266—1308/1309) 111, 126, 433 Ota V. Dlouhý, markrabí braniborský (1267—1299) 22, 41, 48, 88, 89, 122, 424—426, 430; manželka: Božena; syn: Heřman Ota VI. Malý (Otík), markrabí braniborský (1280—1286, † 1303), bratr Oty V. 425; manželka: Hedvika Habsburská Ota Mladší (Otík), syn Oty V. Braniborského († 1300) 122, 435 Ota, vévoda korutanský (1295—1303), bratr a spoluvladař Jindři- chův 448 Ota z Bergova, míšeňský šlechtic 476, 489, 492, 505, 516 Ota z Burgau-Lobdaburku 449 Ota z Donína 315 Ota z Eilenburku 453 Ota de Grandson, biskup basilejský (1306—1309) 269 Ota, posel Viléma Zajíce z Valdeka 181 Ota Wolfskehl, biskup würzburský (1333—1345) 403 Ota z Durynska, mnich sedlecký, druhý opat zbraslavský, kronikář († 1314) 6—9, 11—13, 21, 27, 86, 87, 117, 303, 370, 422 Ota, jáhen a sukcentor zbraslavský 358 Otakar viz Přemysl Otakar Otakar (Přemysl), syn Václava II. a Jitky (1288) 62 Oto Vigolais, měštan pražský 181 Ozeáš, izraelský prorok 332 Oziáš, hlava města Bethulie 448 562 563 Pan, starořecký bůh plodnosti a úrody 445 Parcival (Parcevall), biskup nebbijský (1312—1332) 288, 289 Passerino Buonacorsi viz Rainaldo Pašek, malíř Alžběty Rejčky 512 Patrassus viz Leonardus Pavel z Lidic 454 Pavel Ranunctinův z Císařské Hory 277; otec: Sera Ranunctinův sv. Pavel 20, 174, 271, 332, 343, 473, 484; sv. Pavla brána viz Řím sv. Pavla, družka Jeronýmova 479 Pélištové viz Filištínští Pellario viz Quido Peregrin Puš 156, 157, 159, 449 Perchta z Griesbachu, manželka Budivoje z Krumlova, matka Záviše z Falkenštejna 426 Perchtold viz Berthold Petr, sicilský princ 474 Petr z Andorie 289 Petr Angelův, mistr, protonotář (1289—1306), biskup olomoucký (1311—1316) 130, 133, 159, 302, 438, 443, 468
Ortlieb z Rosenthalu, kutnohorský těžař 215, 442, 445; bratr: Jenslin Ortvin, sklepmistr, potom opat sedlecký 395, 415 Ota 193 Ota Habsburský, vévoda rakouský, syn Albrechta I. († 1339) 335, 348, 364, 365, 377, 386, 387, 389, 390, 394, 409—412, 414, 415, 496, 497, 499, 500, 509—511, 514, 515; 2. manželka: Anna Lu- cemburská Ota III., vévoda dolnobavorský (1290), král uherský (1305—1308) 149, 438; matka: Alžběta Uherská Ota IV., vévoda dolnobavorský (1310—1334) 340, 348, 384, 389, 393, 403; manželka: Richarda Jülišská Ota IV. se Šípem, markrabí braniborský (1266—1308/1309) 111, 126, 433 Ota V. Dlouhý, markrabí braniborský (1267—1299) 22, 41, 48, 88, 89, 122, 424—426, 430; manželka: Božena; syn: Heřman Ota VI. Malý (Otík), markrabí braniborský (1280—1286, † 1303), bratr Oty V. 425; manželka: Hedvika Habsburská Ota Mladší (Otík), syn Oty V. Braniborského († 1300) 122, 435 Ota, vévoda korutanský (1295—1303), bratr a spoluvladař Jindři- chův 448 Ota z Bergova, míšeňský šlechtic 476, 489, 492, 505, 516 Ota z Burgau-Lobdaburku 449 Ota z Donína 315 Ota z Eilenburku 453 Ota de Grandson, biskup basilejský (1306—1309) 269 Ota, posel Viléma Zajíce z Valdeka 181 Ota Wolfskehl, biskup würzburský (1333—1345) 403 Ota z Durynska, mnich sedlecký, druhý opat zbraslavský, kronikář († 1314) 6—9, 11—13, 21, 27, 86, 87, 117, 303, 370, 422 Ota, jáhen a sukcentor zbraslavský 358 Otakar viz Přemysl Otakar Otakar (Přemysl), syn Václava II. a Jitky (1288) 62 Oto Vigolais, měštan pražský 181 Ozeáš, izraelský prorok 332 Oziáš, hlava města Bethulie 448 562 563 Pan, starořecký bůh plodnosti a úrody 445 Parcival (Parcevall), biskup nebbijský (1312—1332) 288, 289 Passerino Buonacorsi viz Rainaldo Pašek, malíř Alžběty Rejčky 512 Patrassus viz Leonardus Pavel z Lidic 454 Pavel Ranunctinův z Císařské Hory 277; otec: Sera Ranunctinův sv. Pavel 20, 174, 271, 332, 343, 473, 484; sv. Pavla brána viz Řím sv. Pavla, družka Jeronýmova 479 Pélištové viz Filištínští Pellario viz Quido Peregrin Puš 156, 157, 159, 449 Perchta z Griesbachu, manželka Budivoje z Krumlova, matka Záviše z Falkenštejna 426 Perchtold viz Berthold Petr, sicilský princ 474 Petr z Andorie 289 Petr Angelův, mistr, protonotář (1289—1306), biskup olomoucký (1311—1316) 130, 133, 159, 302, 438, 443, 468
Strana 563
Petr z Aspeltu, biskup basilejský (1297—1306), arcibiskup mohuč- ský (1306—1320) 13, 26, 110, 111, 115, 121, 133, 170, 171, 182, 196, 222, 223, 228, 236, 238, 242, 283, 292—295, 298, 301, 302, 311, 312, 327, 366, 436, 447, 449, 451, 452, 456—458, 465—469, 472, 478 Petr Bewchil z Krakova, písař jihlavského rukopisu Zbraslavské kroniky 147, 309 Petr (Pierre) Dubois, místodržitel v Coutances 462 Petr Isernský (de Murrhone) viz Celestin V. Petr Jindřichův z Arrighi, kardinál 365 Petr de Magistris, měštan římský 361 Petr IV. de Mortuomari, kardinál biskup v Auxerre (1326—1327), na čas probošt vyšehradský 403, 507, 508 Petr z Olivy (Pierre Jean Olieu), minorita 473 Petr Rainalducci z Corbary, minorita, vzdoropapež Mikuláš V. 363, 365, 372, 373, 383, 492 Petr z Rožmberka 148, 297, 298, 312, 314—317, 322, 325, 456, 467, 470, 471, 476, 477, 490, 492, 505, 506, 514, 516 Petr Vagianův, měštan římský 361 Petr ze Zampachu 218, 219 Petr Žitavský, třetí opat zbraslavský, kronikář 6—17, 19, 20, 27, 99, 157, 159, 160, 166, 170, 181, 186, 188—190, 219, 251, 281, 283, 292, 303, 321, 329, 339, 347, 356—358, 367, 370, 379, 383, 385, 386, 390, 393, 402, 404, 406, 409, 415, 417, 418, 421, 431, 433, 438, 443, 444, 447, 454, 455, 465, 467, 469, 474, 486, 492, 494, 496, 500, 501, 506, 507, 509, 518 Petr, arcibiskup hnězdenský, správně Jakub Švinka Petr, opat ostrovský, stavitel chrámu sv. Ondřeje v Praze 418 sv. Petr, apoštol 191—193, 269, 271, 284, 307, 332, 343, 363, 484; sv. Petra fara viz Brno; klášter viz Zderaz; kostel, náhrobek, ná- městí, oltář viz Řím Petrarca viz Francesco Petrina, manželka mistra Agrista v Janově 289 Petzold ze Sparnberku, durynský rytíř 489 Piastovci 359, 430, 487, 489, 494, 500 Pirknerovci, Pirchnerovci, kutnohorský patricijský rod 209, 443, 444; viz též Berthold Pirkner Pisané, Pisánští viz Pisa Plaisianus viz Vilém Plaisianus Plichta ze Žerotína, syn Habartův z rodu Janoviců 335, 480 Pluh viz Oldřich Pluh Poláci 97, 144, 410, 492, 516 Poličené viz Polička Poplin, měštan pražský 181, 211; syn: Ebruš Porchetus Spinola, arcibiskup janovský (1299—1321) 287—290 Porýňané viz Rýňané Pražané viz Praha Procek z Potštejna 445 sv. Prokopa kaple viz Brno Proserpina, dcera Cereřina 445 Protiva z Litic viz Soběhrd Přemek viz Přemysl Přemysl Oráč, mýtický kníže český 15, 388, 442, 443 Přemysl Otakar I., král český (1197—1230) 34, 367, 428; dcera: Jitka
Petr z Aspeltu, biskup basilejský (1297—1306), arcibiskup mohuč- ský (1306—1320) 13, 26, 110, 111, 115, 121, 133, 170, 171, 182, 196, 222, 223, 228, 236, 238, 242, 283, 292—295, 298, 301, 302, 311, 312, 327, 366, 436, 447, 449, 451, 452, 456—458, 465—469, 472, 478 Petr Bewchil z Krakova, písař jihlavského rukopisu Zbraslavské kroniky 147, 309 Petr (Pierre) Dubois, místodržitel v Coutances 462 Petr Isernský (de Murrhone) viz Celestin V. Petr Jindřichův z Arrighi, kardinál 365 Petr de Magistris, měštan římský 361 Petr IV. de Mortuomari, kardinál biskup v Auxerre (1326—1327), na čas probošt vyšehradský 403, 507, 508 Petr z Olivy (Pierre Jean Olieu), minorita 473 Petr Rainalducci z Corbary, minorita, vzdoropapež Mikuláš V. 363, 365, 372, 373, 383, 492 Petr z Rožmberka 148, 297, 298, 312, 314—317, 322, 325, 456, 467, 470, 471, 476, 477, 490, 492, 505, 506, 514, 516 Petr Vagianův, měštan římský 361 Petr ze Zampachu 218, 219 Petr Žitavský, třetí opat zbraslavský, kronikář 6—17, 19, 20, 27, 99, 157, 159, 160, 166, 170, 181, 186, 188—190, 219, 251, 281, 283, 292, 303, 321, 329, 339, 347, 356—358, 367, 370, 379, 383, 385, 386, 390, 393, 402, 404, 406, 409, 415, 417, 418, 421, 431, 433, 438, 443, 444, 447, 454, 455, 465, 467, 469, 474, 486, 492, 494, 496, 500, 501, 506, 507, 509, 518 Petr, arcibiskup hnězdenský, správně Jakub Švinka Petr, opat ostrovský, stavitel chrámu sv. Ondřeje v Praze 418 sv. Petr, apoštol 191—193, 269, 271, 284, 307, 332, 343, 363, 484; sv. Petra fara viz Brno; klášter viz Zderaz; kostel, náhrobek, ná- městí, oltář viz Řím Petrarca viz Francesco Petrina, manželka mistra Agrista v Janově 289 Petzold ze Sparnberku, durynský rytíř 489 Piastovci 359, 430, 487, 489, 494, 500 Pirknerovci, Pirchnerovci, kutnohorský patricijský rod 209, 443, 444; viz též Berthold Pirkner Pisané, Pisánští viz Pisa Plaisianus viz Vilém Plaisianus Plichta ze Žerotína, syn Habartův z rodu Janoviců 335, 480 Pluh viz Oldřich Pluh Poláci 97, 144, 410, 492, 516 Poličené viz Polička Poplin, měštan pražský 181, 211; syn: Ebruš Porchetus Spinola, arcibiskup janovský (1299—1321) 287—290 Porýňané viz Rýňané Pražané viz Praha Procek z Potštejna 445 sv. Prokopa kaple viz Brno Proserpina, dcera Cereřina 445 Protiva z Litic viz Soběhrd Přemek viz Přemysl Přemysl Oráč, mýtický kníže český 15, 388, 442, 443 Přemysl Otakar I., král český (1197—1230) 34, 367, 428; dcera: Jitka
Strana 564
Přemysl Otakar II., král český (1253—1278) 8, 9, 11, 16, 22—28, 33—36, 39—41, 51, 62, 66, 67, 81, 84, 104, 117, 142, 233, 304, 308, 319—321, 332, 421—426, 428, 431, 436, 437, 450, 474, 476, 493; manželka: 1. Markéta Babenberská, 2. Kunhuta Uherská; sestry: Božena, Anežka Přemysl Otakar, syn Jana Lucemburského († 1320) 319, 327, 382 Přemysl (Přemek), vévoda hlohovský (1323—1331) 375, 386, 500; 3. manželka: Konstancie Svídnická Přemysl (Přemek), vévoda inovroclavský, wyszogradský a sieradzský († 1339) 438 Přemysl (Přemyslav) II., vévoda poznaňský, velkopolský, krakov- ský, pomořanský, král polský (1295—1296) 23, 24, 96—98, 118, 119, 122, 170, 430—432, 435; manželka: 2. Richenza Švédská, 3. Markéta Braniborská; dcera: Alžběta Rejčka Přemysl (Přemek), vévoda ratibořský (1291—1306) 89, 111, 319 Přemyslovci 6, 9, 19, 440 Přibík Pulkava z Radenína, kronikář doby Karlovy 17, 428, 430, 449 Přibyslav, minorita, světící biskup v Praze a biskup sandorský 417, 418 Purkart Zvíkovský z Janovic, nejvyšší hofmistr a maršálek 425, 426 Pušovci, patricijský rod v Praze a Kutné Hoře 157, 440; viz též Pe- regrin Puš Půta z Dubé, syn Hynka z Dubé, zakladatel rodu Adršpachů z Dubé 302, 313, 315, 437; syn: Hynek Hlaváč z Dubé Půta z Wildenberka 470 564 565 Quido Flanderský 268 Quido Pellario z Pisy 278 Quido della Torre (de Turre), kapitán milánský 248, 458 Raciochi viz Vanno Raciochi Rafael, archanděl 269, 446 Rainaldo Passerino Buonacorsi, pán Mantovy 482, 490 Rainalducci viz Petr Rajmund, arcibiskup trevírský, správně Boemund de Warnesberg Rajmund z Lichtemburka, podkomoří, syn Smila z Lichtemburka († 1329) 159, 315, 428, 437—439, 442—444 Rajmund Villim, synovec Klimenta V., vůdce gaskoňského vojska v Carpentrasu 284 Rakušané 40, 93, 311, 314, 334, 335, 364, 387—389, 414, 492, 501 Ramon z Cardony, neapolský admirál 483 Ranaldino z Piacenzy, minorita v Janově 290 Ranerio hrabě z Donoratica 277, 278 Ranerio Jannis, hrabě z Donoratica 278 Ranuctinův viz Pavel Ranuctinův, Sera Ranuctinův Rastislav, kníže haličský a černohorský, bán Slavonie a Mačvy († 1263) 36, 121, 422; manželka: Anna Uherská; dcera: Kunhuta Reichard, měšťan pražský 72 Reinhard (Rinieri), Florentan, podnikatel mince v Čechách, hejt- man krakovský 118, 434, 435 Reinhard, mnich sedlecký 213 Rejčka (Richenza) viz Alžběta Rejt viz Benedikt Ribaldini viz Vanno Ribaldini Richard, pražský lékař 472
Přemysl Otakar II., král český (1253—1278) 8, 9, 11, 16, 22—28, 33—36, 39—41, 51, 62, 66, 67, 81, 84, 104, 117, 142, 233, 304, 308, 319—321, 332, 421—426, 428, 431, 436, 437, 450, 474, 476, 493; manželka: 1. Markéta Babenberská, 2. Kunhuta Uherská; sestry: Božena, Anežka Přemysl Otakar, syn Jana Lucemburského († 1320) 319, 327, 382 Přemysl (Přemek), vévoda hlohovský (1323—1331) 375, 386, 500; 3. manželka: Konstancie Svídnická Přemysl (Přemek), vévoda inovroclavský, wyszogradský a sieradzský († 1339) 438 Přemysl (Přemyslav) II., vévoda poznaňský, velkopolský, krakov- ský, pomořanský, král polský (1295—1296) 23, 24, 96—98, 118, 119, 122, 170, 430—432, 435; manželka: 2. Richenza Švédská, 3. Markéta Braniborská; dcera: Alžběta Rejčka Přemysl (Přemek), vévoda ratibořský (1291—1306) 89, 111, 319 Přemyslovci 6, 9, 19, 440 Přibík Pulkava z Radenína, kronikář doby Karlovy 17, 428, 430, 449 Přibyslav, minorita, světící biskup v Praze a biskup sandorský 417, 418 Purkart Zvíkovský z Janovic, nejvyšší hofmistr a maršálek 425, 426 Pušovci, patricijský rod v Praze a Kutné Hoře 157, 440; viz též Pe- regrin Puš Půta z Dubé, syn Hynka z Dubé, zakladatel rodu Adršpachů z Dubé 302, 313, 315, 437; syn: Hynek Hlaváč z Dubé Půta z Wildenberka 470 564 565 Quido Flanderský 268 Quido Pellario z Pisy 278 Quido della Torre (de Turre), kapitán milánský 248, 458 Raciochi viz Vanno Raciochi Rafael, archanděl 269, 446 Rainaldo Passerino Buonacorsi, pán Mantovy 482, 490 Rainalducci viz Petr Rajmund, arcibiskup trevírský, správně Boemund de Warnesberg Rajmund z Lichtemburka, podkomoří, syn Smila z Lichtemburka († 1329) 159, 315, 428, 437—439, 442—444 Rajmund Villim, synovec Klimenta V., vůdce gaskoňského vojska v Carpentrasu 284 Rakušané 40, 93, 311, 314, 334, 335, 364, 387—389, 414, 492, 501 Ramon z Cardony, neapolský admirál 483 Ranaldino z Piacenzy, minorita v Janově 290 Ranerio hrabě z Donoratica 277, 278 Ranerio Jannis, hrabě z Donoratica 278 Ranuctinův viz Pavel Ranuctinův, Sera Ranuctinův Rastislav, kníže haličský a černohorský, bán Slavonie a Mačvy († 1263) 36, 121, 422; manželka: Anna Uherská; dcera: Kunhuta Reichard, měšťan pražský 72 Reinhard (Rinieri), Florentan, podnikatel mince v Čechách, hejt- man krakovský 118, 434, 435 Reinhard, mnich sedlecký 213 Rejčka (Richenza) viz Alžběta Rejt viz Benedikt Ribaldini viz Vanno Ribaldini Richard, pražský lékař 472
Strana 565
Richarda, dcera Viléma I. Jülišského, manželka Oty IV. Dolnoba- vorského († 1360) 340, 341 Richenza, dcera Valdemara Švédského, 2. manželka Přemysla II. Velkopolského († 1288/1293) 435; dcera: Alžběta Rejčka Richenza, Ryksa, dcera Přemysla Velkopolského a Richenzy Švédské viz Alžběta Rejčka Rinieri viz Reinhard Rintfleisch, řezník 103, 104 Rizchardus viz Conradus Robert z Anjou, král neapolský († 1343) 25, 250—252, 272—277, 457—460, 482, 490, 499, 503; bratr: Jan z Graviny Robert de Courtenay, biskup remešský (1299—1324) 327 Robert de Malovicino (jinak Arcufati), zvolený biskup salernský 267 Robert, synovec sv. Bernarda 401 Roboám, syn Šalomounův 148 Rokycanští, Rokycanerové 211; viz též Meinlin Rokycanský Roland z Cremony, minorita v Janově 287, 288 Ronovci, z Ronova 297, 428, 436, 437, 442, 443, 467, 470, 487, 505, 516; viz též páni z Dubé, z Lipé, z Lichtemburka, Častolov, purkrabí žitavský, Smil z Bítova Rostagno, převor chrámu sv. Antonína v Janově 289 Rudolf I. Habsburský, král německý (1273—1291) 16, 22, 23, 36, 39—41, 54—56, 66, 71, 77—80, 90, 91, 104, 112, 171, 304, 309, 422—427; děti: Albrecht, Hartman, Rudolf II., Hedvika, Jitka Rudolf II. Habsburský, vévoda rakouský (1282—1290), syn Rudolfa I. 23, 36, 39, 77—79, 104, 156, 430; bratr: Albrecht I., manželka: Anežka Přemyslovna; syn: Jan Parricida Rudolf III. Habsburský, vévoda rakouský (1298), král český (1306 až 1307), syn Albrechta I. 11, 24, 125, 151, 152, 155, 156, 166, 215, 308, 377, 436, 439—441, 446 Rudolf I., vévoda hornobavorský, falckrabí rýnský (1294—1317, † 1319) 182, 222, 223, 293, 294, 455, 457, 460, 466, 470; bratr: Ludvík IV. Bavor; manželka: Matylda Nasavská Rudolf, vévoda sasko-wittenberský (1298—1356) 466, 510, 513 Rudolf de Monfort, biskup kostnický (1332—1334) 390 Rudolf z Walderbachu, mnich zbraslavský 357 Ruprecht, syn Adolfa Nasavského 92, 93 Rusíni 80, 97 Rusco viz Franchino Rusco Ruthard 159, 209 Ruthard, horník, zakladatel rodu Ruthardovců 158 Ruthardovci, kutnohorský patricijský rod 158, 209, 442, 444, 450; viz též Ruthard, Albrecht, Mikuláš, Konrád, Frenclín Rýňané, Porýňané 313, 317 (sv.) Rehoř I. Veliký, papež (590—604) 20, 21, 404 Rehoř IX., papež (1227—1241) 507, 508 Rehoř X., papež (1271—1276) 346, 422 Rehoř z Valdeka, biskup pražský (1296—1301) 111, 115 Rekové 304, 341 Římané 23, 96, 97, 250, 268, 269, 360, 361 sv. Sabina viz Řím Sadoch, nejvyšší židovský kněz 332 Samson, izraelský hrdina 138, 168, 334, 446
Richarda, dcera Viléma I. Jülišského, manželka Oty IV. Dolnoba- vorského († 1360) 340, 341 Richenza, dcera Valdemara Švédského, 2. manželka Přemysla II. Velkopolského († 1288/1293) 435; dcera: Alžběta Rejčka Richenza, Ryksa, dcera Přemysla Velkopolského a Richenzy Švédské viz Alžběta Rejčka Rinieri viz Reinhard Rintfleisch, řezník 103, 104 Rizchardus viz Conradus Robert z Anjou, král neapolský († 1343) 25, 250—252, 272—277, 457—460, 482, 490, 499, 503; bratr: Jan z Graviny Robert de Courtenay, biskup remešský (1299—1324) 327 Robert de Malovicino (jinak Arcufati), zvolený biskup salernský 267 Robert, synovec sv. Bernarda 401 Roboám, syn Šalomounův 148 Rokycanští, Rokycanerové 211; viz též Meinlin Rokycanský Roland z Cremony, minorita v Janově 287, 288 Ronovci, z Ronova 297, 428, 436, 437, 442, 443, 467, 470, 487, 505, 516; viz též páni z Dubé, z Lipé, z Lichtemburka, Častolov, purkrabí žitavský, Smil z Bítova Rostagno, převor chrámu sv. Antonína v Janově 289 Rudolf I. Habsburský, král německý (1273—1291) 16, 22, 23, 36, 39—41, 54—56, 66, 71, 77—80, 90, 91, 104, 112, 171, 304, 309, 422—427; děti: Albrecht, Hartman, Rudolf II., Hedvika, Jitka Rudolf II. Habsburský, vévoda rakouský (1282—1290), syn Rudolfa I. 23, 36, 39, 77—79, 104, 156, 430; bratr: Albrecht I., manželka: Anežka Přemyslovna; syn: Jan Parricida Rudolf III. Habsburský, vévoda rakouský (1298), král český (1306 až 1307), syn Albrechta I. 11, 24, 125, 151, 152, 155, 156, 166, 215, 308, 377, 436, 439—441, 446 Rudolf I., vévoda hornobavorský, falckrabí rýnský (1294—1317, † 1319) 182, 222, 223, 293, 294, 455, 457, 460, 466, 470; bratr: Ludvík IV. Bavor; manželka: Matylda Nasavská Rudolf, vévoda sasko-wittenberský (1298—1356) 466, 510, 513 Rudolf de Monfort, biskup kostnický (1332—1334) 390 Rudolf z Walderbachu, mnich zbraslavský 357 Ruprecht, syn Adolfa Nasavského 92, 93 Rusíni 80, 97 Rusco viz Franchino Rusco Ruthard 159, 209 Ruthard, horník, zakladatel rodu Ruthardovců 158 Ruthardovci, kutnohorský patricijský rod 158, 209, 442, 444, 450; viz též Ruthard, Albrecht, Mikuláš, Konrád, Frenclín Rýňané, Porýňané 313, 317 (sv.) Rehoř I. Veliký, papež (590—604) 20, 21, 404 Rehoř IX., papež (1227—1241) 507, 508 Rehoř X., papež (1271—1276) 346, 422 Rehoř z Valdeka, biskup pražský (1296—1301) 111, 115 Rekové 304, 341 Římané 23, 96, 97, 250, 268, 269, 360, 361 sv. Sabina viz Řím Sadoch, nejvyšší židovský kněz 332 Samson, izraelský hrdina 138, 168, 334, 446
Strana 566
Samuel, židovský prorok 410 Sára, manželka Abrahámova 446 Saracéni 81, 330, 371, 462 Sasové 14, 16, 41—43, 49 Scala, Scaligerové, veronský rod 392, 498, 500, 503, 505; viz též Cane Grande, Mastino della Scala Sciarra Colonna, příslušník předního římského rodu 103,363, 490, 491 Seleukos, syrský král 454 Semele, matka Bacchova 445 Seneca, římský filosof 109 Sera Ranuctinův z Císařské Hory 277; syn: Pavel Sezima z Landštejna 426 Siegfried, arcibiskup kolínský (1275—1297) 240, 241 Siegfried von Feuchtwangen, velmistr řádu německých křižáků 487 Sienští viz Siena Sigfrid (Sigrid) z Gelnhausenu, biskup churský (1298—1321) 172, 268, 269 Sigiboto z Lichtenberku, biskup špýrský (1303—1314) 182 Sichem, syn Emora Hevejského 451 sv. Silvestra palác viz Janov Simon, správce chrámu v Jeruzalémě 454 Simone Filippi de'Reali, důvěrník Jindřicha VII. a Jana Lucembur- ského 498, 499, 504 Sirény 160, 445 sv. Sixta kostel viz Janov Skylla, zosobněné úskalí v Mesinské úžině 445 Smil z Bítova 516 Smil z Lichtemburka, syn Jindřicha ze Žitavy, zakladatel rodu pánů z Lichtemburka († 1269) 428, 442; synové: Jindřich, Smil, Old- řich, Rajmund Smil z Lichtemburka, syn předešlého († 1288) 428 Smil z Nových Hradů, syn Ojíře z Lomnice, purkrabí poděbradský 426 Smil Světlík (Světlický), purkrabí kladský, zakladatel rodu Ronovců († 1216) 155, 428, 437, 442; synové: Jindřich ze Žitavy, Častolov, purkrabí žitavský Soběhrd Protiva z Litic, purkrabí v Domažlicích 426 Soběslav II., kníže český (1173—1179) 476 Spytek, kastelán krakovský 512 Stehlík, rytíř z Čeňkova a Treustadtu, Fabián 18 Sudek, silák z družiny Viléma z Landštejna 453 Sulamitská 306 Svatopluk, kníže český (1107—1109) 84 Swięcové, pomořanský rod 487 566 567 Šalomoun, král izraelský 108, 110, 113, 115, 116, 139, 148, 163, 190, 203, 332, 446 Šimon de Colle, anzián v Pise 278 Šimon Filipův z Pistoje 278 Šimon z Keilu, stolník prince Karla 499 Šimon z Merville, pokladník metský 268 Šimon, uherský hrabě 318 Šimon, syn Mattatjáhův 138 Španělé 304
Samuel, židovský prorok 410 Sára, manželka Abrahámova 446 Saracéni 81, 330, 371, 462 Sasové 14, 16, 41—43, 49 Scala, Scaligerové, veronský rod 392, 498, 500, 503, 505; viz též Cane Grande, Mastino della Scala Sciarra Colonna, příslušník předního římského rodu 103,363, 490, 491 Seleukos, syrský král 454 Semele, matka Bacchova 445 Seneca, římský filosof 109 Sera Ranuctinův z Císařské Hory 277; syn: Pavel Sezima z Landštejna 426 Siegfried, arcibiskup kolínský (1275—1297) 240, 241 Siegfried von Feuchtwangen, velmistr řádu německých křižáků 487 Sienští viz Siena Sigfrid (Sigrid) z Gelnhausenu, biskup churský (1298—1321) 172, 268, 269 Sigiboto z Lichtenberku, biskup špýrský (1303—1314) 182 Sichem, syn Emora Hevejského 451 sv. Silvestra palác viz Janov Simon, správce chrámu v Jeruzalémě 454 Simone Filippi de'Reali, důvěrník Jindřicha VII. a Jana Lucembur- ského 498, 499, 504 Sirény 160, 445 sv. Sixta kostel viz Janov Skylla, zosobněné úskalí v Mesinské úžině 445 Smil z Bítova 516 Smil z Lichtemburka, syn Jindřicha ze Žitavy, zakladatel rodu pánů z Lichtemburka († 1269) 428, 442; synové: Jindřich, Smil, Old- řich, Rajmund Smil z Lichtemburka, syn předešlého († 1288) 428 Smil z Nových Hradů, syn Ojíře z Lomnice, purkrabí poděbradský 426 Smil Světlík (Světlický), purkrabí kladský, zakladatel rodu Ronovců († 1216) 155, 428, 437, 442; synové: Jindřich ze Žitavy, Častolov, purkrabí žitavský Soběhrd Protiva z Litic, purkrabí v Domažlicích 426 Soběslav II., kníže český (1173—1179) 476 Spytek, kastelán krakovský 512 Stehlík, rytíř z Čeňkova a Treustadtu, Fabián 18 Sudek, silák z družiny Viléma z Landštejna 453 Sulamitská 306 Svatopluk, kníže český (1107—1109) 84 Swięcové, pomořanský rod 487 566 567 Šalomoun, král izraelský 108, 110, 113, 115, 116, 139, 148, 163, 190, 203, 332, 446 Šimon de Colle, anzián v Pise 278 Šimon Filipův z Pistoje 278 Šimon z Keilu, stolník prince Karla 499 Šimon z Merville, pokladník metský 268 Šimon, uherský hrabě 318 Šimon, syn Mattatjáhův 138 Španělé 304
Strana 567
Štěpán V., král uherský (1270—1272), syn Bély IV. 36, 121, 421; syn: Ladislav IV., dcery: Alžběta, Marie Štěpán Pohrobek, syn Ondřeje II. Uherského, kníže slavonský († 1271) 67; manželka: Tomasina Morosini; syn: Ondřej III. Štěpán I., vévoda dolnobavorský (1290—1310) 218, 333 Štěpán Dragutin, král srbský (1276—1282) 427 Štěpán Uroš II. Milutin, bratr a spoluvladař Štěpána Dragutina (samost. 1282—1321) 427; 1. manželka: dcera thessalského knížete 427; 2. Alžběta Uherská; dcera 427 Štěpán, uherský tlumočník 318 Štěpán, krejčí Elišky Přemyslovny 186 Štěpán z Tetína, úředník prince Karla, zemský písař 513, 517 sv. Štěpán z Thiersu, zakladatel řádu grandmontského 353 sv. Štěpána kostel viz Vídeň Šturmův viz Jindřich, Mikuláš Taddeo Donati 434; syn: Alfard Tankred de Morilliano, italský hrabě 278 Tarlati viz Guido Tarlati Tas (Protasius) z Vizmburka, komorník Království českého, později hejtman kujavský 24, 124, 437 Tataři 101, 178, 351, 422 Těma z Koldic, český pán 476, 490, 492, 505 Theobald, hrabě barský, biskup lutyšský (1303—1312) 182 Theoderich Volflinův 177 Theoderich, mnich sedlecký, později převor zbraslavský 86, 326, 357 Theoderich, mnich sedlecký, potom zbraslavský 86 Theoderich, mnich zbraslavský, správce nemocnice 358 Theoderich Uher, zbraslavský mnich 358 Theodor Montferratský 499 Theodor, biskup rábský (1296—1307) 111 Thibaud Gaudin, templářský velmistr 462 Thusindmark viz Mikuláš Thusindmark Tillmann Luciin, střídník faráře v Kutné Hoře 181 sv. Timotheus 418 Tobiáš (Dobeš) z Bechyně, nejvyšší maršálek 91, 130, 133, 155, 297, 312, 426, 441, 442; synové: Vok, Tobiáš ml., Zbyněk Tobiáš Mladší z Bechyně, syn předchozího 312 Tobiáš z Benešova, syn Voka z Benešova, biskup pražský (1278 až 1296) 23, 55, 70, 80, 81, 85, 87, 88, 425—427, 429 Tobiáš, Žid 163, 187, 410, 446 Tomasina, dcera Michala Morosini, manželka Štěpána Pohrobka Uherského 67 Tomáš, uherský hrabě 318 Tomáš Akvinský, dominikán 295, 344, 345 Tomáš, dominikán, biskup sutrinský (1325—1328) 364, 365 Tomáš de Abbatibus, dvořan janovského arcibiskupa 289 Tomáš od Sedmi pramenů, rytíř 278 sv. Tomáše kostel viz Praha Toskánští 248, 251, 281 Tosolato de Ubertis 278 Trebeta, podle pověsti zakladatel Trevíru 196 Treviští viz Treviso Tristan, hrdina básně Gotfrieda Štrasburského 438
Štěpán V., král uherský (1270—1272), syn Bély IV. 36, 121, 421; syn: Ladislav IV., dcery: Alžběta, Marie Štěpán Pohrobek, syn Ondřeje II. Uherského, kníže slavonský († 1271) 67; manželka: Tomasina Morosini; syn: Ondřej III. Štěpán I., vévoda dolnobavorský (1290—1310) 218, 333 Štěpán Dragutin, král srbský (1276—1282) 427 Štěpán Uroš II. Milutin, bratr a spoluvladař Štěpána Dragutina (samost. 1282—1321) 427; 1. manželka: dcera thessalského knížete 427; 2. Alžběta Uherská; dcera 427 Štěpán, uherský tlumočník 318 Štěpán, krejčí Elišky Přemyslovny 186 Štěpán z Tetína, úředník prince Karla, zemský písař 513, 517 sv. Štěpán z Thiersu, zakladatel řádu grandmontského 353 sv. Štěpána kostel viz Vídeň Šturmův viz Jindřich, Mikuláš Taddeo Donati 434; syn: Alfard Tankred de Morilliano, italský hrabě 278 Tarlati viz Guido Tarlati Tas (Protasius) z Vizmburka, komorník Království českého, později hejtman kujavský 24, 124, 437 Tataři 101, 178, 351, 422 Těma z Koldic, český pán 476, 490, 492, 505 Theobald, hrabě barský, biskup lutyšský (1303—1312) 182 Theoderich Volflinův 177 Theoderich, mnich sedlecký, později převor zbraslavský 86, 326, 357 Theoderich, mnich sedlecký, potom zbraslavský 86 Theoderich, mnich zbraslavský, správce nemocnice 358 Theoderich Uher, zbraslavský mnich 358 Theodor Montferratský 499 Theodor, biskup rábský (1296—1307) 111 Thibaud Gaudin, templářský velmistr 462 Thusindmark viz Mikuláš Thusindmark Tillmann Luciin, střídník faráře v Kutné Hoře 181 sv. Timotheus 418 Tobiáš (Dobeš) z Bechyně, nejvyšší maršálek 91, 130, 133, 155, 297, 312, 426, 441, 442; synové: Vok, Tobiáš ml., Zbyněk Tobiáš Mladší z Bechyně, syn předchozího 312 Tobiáš z Benešova, syn Voka z Benešova, biskup pražský (1278 až 1296) 23, 55, 70, 80, 81, 85, 87, 88, 425—427, 429 Tobiáš, Žid 163, 187, 410, 446 Tomasina, dcera Michala Morosini, manželka Štěpána Pohrobka Uherského 67 Tomáš, uherský hrabě 318 Tomáš Akvinský, dominikán 295, 344, 345 Tomáš, dominikán, biskup sutrinský (1325—1328) 364, 365 Tomáš de Abbatibus, dvořan janovského arcibiskupa 289 Tomáš od Sedmi pramenů, rytíř 278 sv. Tomáše kostel viz Praha Toskánští 248, 251, 281 Tosolato de Ubertis 278 Trebeta, podle pověsti zakladatel Trevíru 196 Treviští viz Treviso Tristan, hrdina básně Gotfrieda Štrasburského 438
Strana 568
568 569 Trojden, vévoda sochaczewský a czerský († 1341) 493 Turkův viz Jan Týno viz Cyno Ubertino da Casale, minorita 473, 486 Ugolino de Sismondis, rytíř v Pise 278 Ugolin de Vichio 278 Uhři 35, 120, 125, 144, 291, 292, 304, 314, 318, 334, 364, 387, 437, 501, 502, 511 Ulman viz Oldřich Ulrich, biskup naumburský (1304—1316) 472 Urban IV., papež (1261—1264) 35, 422 Vacinger viz Mikuláš sv. Václav, kníže český (924—935) 5, 133, 334, 418; sv. Václava hrob viz Praha, kostel sv. Víta; kaple viz Brno Václav I., král český (1230—1253), syn Přemysla Otakara I. 34, 440, 476 Václav II., král český (1278—1305), syn Přemysla Otakara II. 6—12, 16, 18, 19, 21—24, 27, 28, 36, 39—42, 48—56, 59—62, 65—72, 75—93, 96—101, 103—113, 115, 118—130, 133—144, 147, 148, 152, 166, 169—171, 175, 184, 203, 215, 220, 221, 233, 240, 303, 304, 308, 319, 333, 367, 380, 388, 395, 412, 423—425, 427—438, 441, 443, 446, 447, 456, 464, 466—469, 471, 478, 488, 489, 506; syn: Václav III., dcery: Anna Eliška, Markéta, Anežka, Alžběta Rejčka Václav III. (Ladislav V.), král polský (1300—1305), uherský (1301 až 1305) a český (1305—1306), syn Václava II. 11, 17, 18, 24, 120—122, 129, 130, 133, 137, 148—151, 217, 297, 308, 311, 351, 354, 436, 438—440, 442, 446, 449, 468 Václav (Vaněk), syn Boleslava Mazovského a Kunhuty Přemyslov- ny, vévoda plocký († 1336) 36, 493 Václav I., syn Boleslava III. Lehnického, vévoda namysl., lehnický atd. († 1364) 501 Václav Lucemburský viz Karel IV. Václav, syn Jana Lucemburského a Beatrix Bourbonské, vévoda lucemburský († 1383) 415 Václav ze Žleb, syn Jindřicha z Lichtemburka 451; bratr: Čeněk Václav, opat sedlecký 309 Vagianův viz Petr Vagianův Valdemar, markrabí braniborský (1303—1319) 293, 311, 326, 457, 466, 476, 481, 487 sv. Valentina kostel viz Praha Valram, bratr Jindřicha III. Lucemburského 240, 241 Valram, bratr Jindřicha VII. Lucemburského 180, 184, 189, 190, 247, 451 Valthelm, sedlecký mnich, opat kláštera ve Ždáru n. S. (1251 až 1257) a v Sedlci (1259—1282) 45 Valter 193 Valter, biskup pronský (turonský) 287 Valter z Castellu, podkomoří moravský 455, 456; bratr: Dieter Valter z Pavie, minorita 288 Valter, scholastik vyšehradský, kanovník pražský 101, 212 Vaněk z Vartemberka a z Veselí, syn Jana z Vartemberka († okolo 1364) 437, 516
568 569 Trojden, vévoda sochaczewský a czerský († 1341) 493 Turkův viz Jan Týno viz Cyno Ubertino da Casale, minorita 473, 486 Ugolino de Sismondis, rytíř v Pise 278 Ugolin de Vichio 278 Uhři 35, 120, 125, 144, 291, 292, 304, 314, 318, 334, 364, 387, 437, 501, 502, 511 Ulman viz Oldřich Ulrich, biskup naumburský (1304—1316) 472 Urban IV., papež (1261—1264) 35, 422 Vacinger viz Mikuláš sv. Václav, kníže český (924—935) 5, 133, 334, 418; sv. Václava hrob viz Praha, kostel sv. Víta; kaple viz Brno Václav I., král český (1230—1253), syn Přemysla Otakara I. 34, 440, 476 Václav II., král český (1278—1305), syn Přemysla Otakara II. 6—12, 16, 18, 19, 21—24, 27, 28, 36, 39—42, 48—56, 59—62, 65—72, 75—93, 96—101, 103—113, 115, 118—130, 133—144, 147, 148, 152, 166, 169—171, 175, 184, 203, 215, 220, 221, 233, 240, 303, 304, 308, 319, 333, 367, 380, 388, 395, 412, 423—425, 427—438, 441, 443, 446, 447, 456, 464, 466—469, 471, 478, 488, 489, 506; syn: Václav III., dcery: Anna Eliška, Markéta, Anežka, Alžběta Rejčka Václav III. (Ladislav V.), král polský (1300—1305), uherský (1301 až 1305) a český (1305—1306), syn Václava II. 11, 17, 18, 24, 120—122, 129, 130, 133, 137, 148—151, 217, 297, 308, 311, 351, 354, 436, 438—440, 442, 446, 449, 468 Václav (Vaněk), syn Boleslava Mazovského a Kunhuty Přemyslov- ny, vévoda plocký († 1336) 36, 493 Václav I., syn Boleslava III. Lehnického, vévoda namysl., lehnický atd. († 1364) 501 Václav Lucemburský viz Karel IV. Václav, syn Jana Lucemburského a Beatrix Bourbonské, vévoda lucemburský († 1383) 415 Václav ze Žleb, syn Jindřicha z Lichtemburka 451; bratr: Čeněk Václav, opat sedlecký 309 Vagianův viz Petr Vagianův Valdemar, markrabí braniborský (1303—1319) 293, 311, 326, 457, 466, 476, 481, 487 sv. Valentina kostel viz Praha Valram, bratr Jindřicha III. Lucemburského 240, 241 Valram, bratr Jindřicha VII. Lucemburského 180, 184, 189, 190, 247, 451 Valthelm, sedlecký mnich, opat kláštera ve Ždáru n. S. (1251 až 1257) a v Sedlci (1259—1282) 45 Valter 193 Valter, biskup pronský (turonský) 287 Valter z Castellu, podkomoří moravský 455, 456; bratr: Dieter Valter z Pavie, minorita 288 Valter, scholastik vyšehradský, kanovník pražský 101, 212 Vaněk z Vartemberka a z Veselí, syn Jana z Vartemberka († okolo 1364) 437, 516
Strana 569
Vanno Raciochi, anzián v Pise 278 Vanno Ribaldini, anzián v Pise 278 Vasti, manželka Asverova 448 Vavřinec, zbraslavský mnich, správce dvorů 357, 358 Vavřinec z Březové, kronikář 18 sv. Vavřince klášter viz Praha Veikard viz Vikard Velflovci, Volflini, od Věže, pražský patricijský rod 159, 322, 325, 430, 450, 453, 476, 501; viž též: Jakub, Volflin, Mikuláš, Frenclín Jakubův, Jan Theoderich Verner, budínský rychtář 120, 121 Veronští viz Verona Vestové, hraběcí rod v Budyšínsku 430; viz též: Bernard z Kamenice Vigolais viz Ota Vigolais Vikard (Veikard) z Polné, purkrabí brněnský 142 Vilém Holandský, král německý (1248—1256) 421 Vilém IV., hrabě hennegavský a holandský (1337—1345) 340, 341, 481, 484, 501 Vilém I., hrabě jülišský 340; dcera: Richarda Vilém de Beaujeu, templářský velmistr 462 Vilém z Eggenberka 490 Vilém z Landštejna, syn Vítka Ojíře z Landštejna 312, 314, 315, 317, 322, 467, 469, 477, 490, 492, 505, 506, 514, 516 Vilém de Longis, kardinál jáhen titulu sv. Mikuláše in carcere Tul- liano (1294—1319) 283 Vilém de Nogaret, vicekancléř Filipa IV. Sličného 103, 462, 464 Vilém Occam (1270—1347), anglický provinciál řádu minoritů 365, 486, 491 Vilém Pařížský, dominikán, generální inkvizitor 463 Vilém Plaisians, legista, dvořan Filipa IV. Sličného 462 Vilém de Vallecari, mistr janovský 289 Vilém Zajíc z Valdeka, syn Zbyslava z Třebouně 144, 147, 152, 181, 212, 219, 226, 296—298, 310, 312—317, 321, 325, 326, 441, 443, 454, 466—471, 474—476 Vilém, náměstek Ludvíka Bavora 335 Vilém, mistr, francouzský architekt 495 Vilém, opat remešský 401 Vilém, sluha z plaského kláštera 188 Vilém, písař sv. Bernarda 401 Villani viz Giovanni Villani Villim viz Rajmund Villim Vinand z Buchses, německý šlechtic z Porýní 312 Vincencius, český letopisec 18 Viola (Eliška), dcera Měška Těšínského, manželka Václava III. († 1317) 148, 297; 2. manžel: Petr z Rožmberka Violanta, dcera aragonského krále Jayma II. 479 Visconti, milánský rod 459, 503, 504; viz též Galeazzo, Matteo, Azzo Visconti sv. Víta kostel, oltář viz Praha Vítek z Hluboké, syn Budivoje z Krumlova, bratr Záviše z Falken- štejna, podkomoří 65, 426, 429 Vítek z Klokot, syn Vítka z Prčic 426 Vítek II. z Koldic, biskup míšeňský (1312—1341) 513 Vítek z Krumlova, ze Sepekova, z Načeradce, vnuk Vítka Staršího († 1277) 426, 429
Vanno Raciochi, anzián v Pise 278 Vanno Ribaldini, anzián v Pise 278 Vasti, manželka Asverova 448 Vavřinec, zbraslavský mnich, správce dvorů 357, 358 Vavřinec z Březové, kronikář 18 sv. Vavřince klášter viz Praha Veikard viz Vikard Velflovci, Volflini, od Věže, pražský patricijský rod 159, 322, 325, 430, 450, 453, 476, 501; viž též: Jakub, Volflin, Mikuláš, Frenclín Jakubův, Jan Theoderich Verner, budínský rychtář 120, 121 Veronští viz Verona Vestové, hraběcí rod v Budyšínsku 430; viz též: Bernard z Kamenice Vigolais viz Ota Vigolais Vikard (Veikard) z Polné, purkrabí brněnský 142 Vilém Holandský, král německý (1248—1256) 421 Vilém IV., hrabě hennegavský a holandský (1337—1345) 340, 341, 481, 484, 501 Vilém I., hrabě jülišský 340; dcera: Richarda Vilém de Beaujeu, templářský velmistr 462 Vilém z Eggenberka 490 Vilém z Landštejna, syn Vítka Ojíře z Landštejna 312, 314, 315, 317, 322, 467, 469, 477, 490, 492, 505, 506, 514, 516 Vilém de Longis, kardinál jáhen titulu sv. Mikuláše in carcere Tul- liano (1294—1319) 283 Vilém de Nogaret, vicekancléř Filipa IV. Sličného 103, 462, 464 Vilém Occam (1270—1347), anglický provinciál řádu minoritů 365, 486, 491 Vilém Pařížský, dominikán, generální inkvizitor 463 Vilém Plaisians, legista, dvořan Filipa IV. Sličného 462 Vilém de Vallecari, mistr janovský 289 Vilém Zajíc z Valdeka, syn Zbyslava z Třebouně 144, 147, 152, 181, 212, 219, 226, 296—298, 310, 312—317, 321, 325, 326, 441, 443, 454, 466—471, 474—476 Vilém, náměstek Ludvíka Bavora 335 Vilém, mistr, francouzský architekt 495 Vilém, opat remešský 401 Vilém, sluha z plaského kláštera 188 Vilém, písař sv. Bernarda 401 Villani viz Giovanni Villani Villim viz Rajmund Villim Vinand z Buchses, německý šlechtic z Porýní 312 Vincencius, český letopisec 18 Viola (Eliška), dcera Měška Těšínského, manželka Václava III. († 1317) 148, 297; 2. manžel: Petr z Rožmberka Violanta, dcera aragonského krále Jayma II. 479 Visconti, milánský rod 459, 503, 504; viz též Galeazzo, Matteo, Azzo Visconti sv. Víta kostel, oltář viz Praha Vítek z Hluboké, syn Budivoje z Krumlova, bratr Záviše z Falken- štejna, podkomoří 65, 426, 429 Vítek z Klokot, syn Vítka z Prčic 426 Vítek II. z Koldic, biskup míšeňský (1312—1341) 513 Vítek z Krumlova, ze Sepekova, z Načeradce, vnuk Vítka Staršího († 1277) 426, 429
Strana 570
Vítek Ojíř z Landštejna 312, 453, 454, 467; syn: Vilém z Landštejna Vítek z Prčic, zakladatel rodu Vítkovců 425; synové: Jindřich z Hrad- ce, Vítek Starší z Krumlova, Vítek Mladší z Prčic, Vítek z Klokot Vítek Starší (Krumlovský), syn Vítka z Prčic 425, 426 Vítek Mladší z Prčic (Rožmberský), syn Vítka z Prčic 426 Vítek ze Švábenic, podkomoří moravský 219 Vítkovici, český panský rod 33, 423—425, 428, 429, 505, 506, 516; viz též páni z Hradce, z Rožmberka, z Krumlova, z Landštejna, Vítek z Klokot, Vítek z Prčic, Ojíř z Lomnice, Smil z Nových Hradů, Záviš z Falkenštejna Vladislav I., kníže český (1110—1125) 9, 84 Vladislav II., kníže, od 1158 král český (1140—1173) 418 Vladislav I. Lokietek, vévoda lenčický a kujavský, sieradzský, kra- kovský a sandoměřský, pomoř. a kujavský, velkopolský, král polský (1296—1300; 1320—1333) 89, 149, 311, 327, 328, 353, 360, 361, 379, 386, 387, 390, 391, 412, 430, 431, 435, 438, 439, 478, 487, 488, 492, 493, 500, 512; syn: Kazimír III.; dcera: Alžběta Vladislav, vévoda dobřínský a lenčický († 1352/1357), syn Ziemovita Dobřínského 493, 513, 516 Vladislav, vévoda kozelský, bytomský a toszecký († 1355) 359, 489 Vladislav, vévoda lehnický (1311), kanovník vratislavský († po r. 1352) 359, 375; bratr: Boleslav III. Břežský Vladislav, král uherský viz Ladislav Vlaši viz Italové sv. Vojtěch, biskup pražský (982—994) 5, 413, 418; sv. Vojtěcha hrob viz Praha Vojtěch, kaplan Václava II. 51 Vok, syn Tobiáše z Bechyně 441; synové: Beneš z Cvilína, Milota z Dědic, Ceněk z Kamenice, Tobiáš z Benešova Vok z Kravař, moravský pán 468, 478, 490 Volflin, rychtář Starého Města pražského 159, 181,211, 325; synové: Jakub, Jan, Mikuláš, Theoderich Volfram (Olbram), měšťan pražský, syn Menharta z Chebu 72, 155, 156, 159, 177, 178, 210—212, 429, 454; syn: Meinlin Volframovci, Olbramovici, pražský patricijský rod 72, 429, 453, 476; viz též: Volfram, Meinlin, Menhart z Chebu, Albrecht Volkmar z Burgstallu, tyrolský šlechtic 511, 515 Werner v. Eppenstein, arcibiskup mohučský (1259—1284) 422 Wettinci, landkraběcí rod durynsko-míšeňský 431 Wittelsbachové, bavorský rod 465, 512 Wolfram de Grumbach, biskup würzburský (1322—1333) 403 570 571 Zabyn, bájný sultán v Azeru 331 Zacheus 138 Zajíc viz Oldřich Zajíc, Oldřich Zajíc z Valdeka, Vilém Zajíc z Valdeka, Zbyslav Zajíc z Třebouně, Oldřich Zajíc ze Zbiroha, Oldřich Zajíc ze Žebráka, Zbyněk Zajíc ze Žebráka Zarembové, polský šlechtický rod 432 Záviš z Falkenštejna († 1290) 22, 33, 51—56, 59, 60, 62, 65, 66, 119, 423—429, 431, 442, 474; manželka: 1. Kunhuta Uherská; 2. Alžběta Uherská; sestra 426; syn: Jan; dcera: manželka Jindřicha z Lichtemburka 428, 442 Záviš z Ujezdce, nejvyšší komorník 490 Zbyhněv, polský královský kancléř 512
Vítek Ojíř z Landštejna 312, 453, 454, 467; syn: Vilém z Landštejna Vítek z Prčic, zakladatel rodu Vítkovců 425; synové: Jindřich z Hrad- ce, Vítek Starší z Krumlova, Vítek Mladší z Prčic, Vítek z Klokot Vítek Starší (Krumlovský), syn Vítka z Prčic 425, 426 Vítek Mladší z Prčic (Rožmberský), syn Vítka z Prčic 426 Vítek ze Švábenic, podkomoří moravský 219 Vítkovici, český panský rod 33, 423—425, 428, 429, 505, 506, 516; viz též páni z Hradce, z Rožmberka, z Krumlova, z Landštejna, Vítek z Klokot, Vítek z Prčic, Ojíř z Lomnice, Smil z Nových Hradů, Záviš z Falkenštejna Vladislav I., kníže český (1110—1125) 9, 84 Vladislav II., kníže, od 1158 král český (1140—1173) 418 Vladislav I. Lokietek, vévoda lenčický a kujavský, sieradzský, kra- kovský a sandoměřský, pomoř. a kujavský, velkopolský, král polský (1296—1300; 1320—1333) 89, 149, 311, 327, 328, 353, 360, 361, 379, 386, 387, 390, 391, 412, 430, 431, 435, 438, 439, 478, 487, 488, 492, 493, 500, 512; syn: Kazimír III.; dcera: Alžběta Vladislav, vévoda dobřínský a lenčický († 1352/1357), syn Ziemovita Dobřínského 493, 513, 516 Vladislav, vévoda kozelský, bytomský a toszecký († 1355) 359, 489 Vladislav, vévoda lehnický (1311), kanovník vratislavský († po r. 1352) 359, 375; bratr: Boleslav III. Břežský Vladislav, král uherský viz Ladislav Vlaši viz Italové sv. Vojtěch, biskup pražský (982—994) 5, 413, 418; sv. Vojtěcha hrob viz Praha Vojtěch, kaplan Václava II. 51 Vok, syn Tobiáše z Bechyně 441; synové: Beneš z Cvilína, Milota z Dědic, Ceněk z Kamenice, Tobiáš z Benešova Vok z Kravař, moravský pán 468, 478, 490 Volflin, rychtář Starého Města pražského 159, 181,211, 325; synové: Jakub, Jan, Mikuláš, Theoderich Volfram (Olbram), měšťan pražský, syn Menharta z Chebu 72, 155, 156, 159, 177, 178, 210—212, 429, 454; syn: Meinlin Volframovci, Olbramovici, pražský patricijský rod 72, 429, 453, 476; viz též: Volfram, Meinlin, Menhart z Chebu, Albrecht Volkmar z Burgstallu, tyrolský šlechtic 511, 515 Werner v. Eppenstein, arcibiskup mohučský (1259—1284) 422 Wettinci, landkraběcí rod durynsko-míšeňský 431 Wittelsbachové, bavorský rod 465, 512 Wolfram de Grumbach, biskup würzburský (1322—1333) 403 570 571 Zabyn, bájný sultán v Azeru 331 Zacheus 138 Zajíc viz Oldřich Zajíc, Oldřich Zajíc z Valdeka, Vilém Zajíc z Valdeka, Zbyslav Zajíc z Třebouně, Oldřich Zajíc ze Zbiroha, Oldřich Zajíc ze Žebráka, Zbyněk Zajíc ze Žebráka Zarembové, polský šlechtický rod 432 Záviš z Falkenštejna († 1290) 22, 33, 51—56, 59, 60, 62, 65, 66, 119, 423—429, 431, 442, 474; manželka: 1. Kunhuta Uherská; 2. Alžběta Uherská; sestra 426; syn: Jan; dcera: manželka Jindřicha z Lichtemburka 428, 442 Záviš z Ujezdce, nejvyšší komorník 490 Zbyhněv, polský královský kancléř 512
Strana 571
Zbyněk z Bechyně, syn Tobiáše z Bechyně 312 Zbyněk Zajíc ze Žebráka 490, 517 Zbyslav Zajíc z Třebouně, syn Oldřicha Zajíce, podkomoří Království českého 22, 72, 147, 426, 429 Zdislav ze Šternberka, nejvyšší komorník 312, 313, 451 Zeus, nejvyšší řecký bůh 445 Zhořelečtí viz Zhořelec Ziemomysl, vévoda kujavský (1267—1268, 1271—1287), bratr Vladi- slava Lokietka 431; dcera: Fennena Ziemovit, vévoda bytomský (okolo 1311) a hlivický (okolo 1337) 489 Ziemovit, vévoda dobřínský, bratr Vladislava I. Lokietka († 1306) 438, 493 Ziemovit, vévoda wiský, rawský a sochaczevský († 1343) 493 Zizara, vůdce kananejský 448 Zuzana, manželka Joakimova 211, 454 Zampašští viz Zampach Židé 23, 45, 103, 104, 138, 234, 329—331, 386, 413, 421, 448, 450, 463, 478, 514
Zbyněk z Bechyně, syn Tobiáše z Bechyně 312 Zbyněk Zajíc ze Žebráka 490, 517 Zbyslav Zajíc z Třebouně, syn Oldřicha Zajíce, podkomoří Království českého 22, 72, 147, 426, 429 Zdislav ze Šternberka, nejvyšší komorník 312, 313, 451 Zeus, nejvyšší řecký bůh 445 Zhořelečtí viz Zhořelec Ziemomysl, vévoda kujavský (1267—1268, 1271—1287), bratr Vladi- slava Lokietka 431; dcera: Fennena Ziemovit, vévoda bytomský (okolo 1311) a hlivický (okolo 1337) 489 Ziemovit, vévoda dobřínský, bratr Vladislava I. Lokietka († 1306) 438, 493 Ziemovit, vévoda wiský, rawský a sochaczevský († 1343) 493 Zizara, vůdce kananejský 448 Zuzana, manželka Joakimova 211, 454 Zampašští viz Zampach Židé 23, 45, 103, 104, 138, 234, 329—331, 386, 413, 421, 448, 450, 463, 478, 514
Strana 572
572 573 REJSTŘÍK MIST Abdon, krajina v Palestině 331 Adda, řeka v sev. Itálii 483, 503 Afrika 282 Acharon, Akaron, Akkon, přístavní město v Palestině 81, 462 Albano, město v Itálii; biskup: Leonardus Patrassus Aldersbach, cisterciácký klášter v Dolním Bavorsku 413 Alessandrie, město v sev. Itálii 483 Alpy 185, 277, 387, 458, 483, 505 alpské země, 421 Alsasko 206, 294, 329 Altenburg, město v Sasku 336; z Altenburgu viz Dětřich Altopascio, město v Toskánsku 487 Amiensko, kraj v sev. Francii 502 Anagni, město v Itálii 102, 103, 433, 462 Andělský hrad viz Řím z Andorie viz Petr Anglie 364, 416, 461, 463, 517; král: Edward II., Edward III. Anglické moře 330 Anjou, hrabství ve Francii 330; z Anjou viz Filip VI., Karel Mar- tel, Karel I. Robert, Robert Ankonská marka 499 Apulie, apulské království, apulská země, krajina v již. Itálii 252, 272 Aquileia, město v sev. Benátsku; aquilejský patriarchát 34 Aquinum, město ve stř. Itálii 345 Arábie 371, 415 Aragonie, země na Pyrenejském poloostrově 286; král: Jayme II. Ardenny, pohoří ve Francii 484 Arelatsko (Arles), území v jv. Francii 483, 486 Arezzo, město ve stř. Itálii 382, 482, 490 Armagnac, kraj ve Francii; z Armagnacu hrabě 504 Arnon, pohoří v Palestině 331 z Arrighi viz Petr Jindřichův Asie 282 Aspelt, ves v Lucembursku 242; z Aspeltu viz Petr z Assisi viz František Asti, město v sev. Itálii 275 Aufenstein (Haufenštejn), hrad v Tyrolsku; z Aufensteina viz Alb- recht, Jindřich, Konrád Augsburg, město v Bavorsku 294, 295, 314, 423, 456, 485, 498 Aula Mariae viz Brno Aula Regia viz Zbraslav Auxerre, město ve Francii 403, 507; biskup: Petr de Mortuomari Aventin viz Řím Avignon, město v již. Francii 174, 268, 271, 283, 284, 317, 329, 343, 344, 350, 353, 361, 362, 364, 365, 374, 375, 383, 390, 391, 405, 407, 460, 473, 482, 487, 491, 492, 494, 503, 507—509; avignonský chrám 274, 343; diecéze 274 Aya, město v Palestině 331 Azer, město v Palestině 331
572 573 REJSTŘÍK MIST Abdon, krajina v Palestině 331 Adda, řeka v sev. Itálii 483, 503 Afrika 282 Acharon, Akaron, Akkon, přístavní město v Palestině 81, 462 Albano, město v Itálii; biskup: Leonardus Patrassus Aldersbach, cisterciácký klášter v Dolním Bavorsku 413 Alessandrie, město v sev. Itálii 483 Alpy 185, 277, 387, 458, 483, 505 alpské země, 421 Alsasko 206, 294, 329 Altenburg, město v Sasku 336; z Altenburgu viz Dětřich Altopascio, město v Toskánsku 487 Amiensko, kraj v sev. Francii 502 Anagni, město v Itálii 102, 103, 433, 462 Andělský hrad viz Řím z Andorie viz Petr Anglie 364, 416, 461, 463, 517; král: Edward II., Edward III. Anglické moře 330 Anjou, hrabství ve Francii 330; z Anjou viz Filip VI., Karel Mar- tel, Karel I. Robert, Robert Ankonská marka 499 Apulie, apulské království, apulská země, krajina v již. Itálii 252, 272 Aquileia, město v sev. Benátsku; aquilejský patriarchát 34 Aquinum, město ve stř. Itálii 345 Arábie 371, 415 Aragonie, země na Pyrenejském poloostrově 286; král: Jayme II. Ardenny, pohoří ve Francii 484 Arelatsko (Arles), území v jv. Francii 483, 486 Arezzo, město ve stř. Itálii 382, 482, 490 Armagnac, kraj ve Francii; z Armagnacu hrabě 504 Arnon, pohoří v Palestině 331 z Arrighi viz Petr Jindřichův Asie 282 Aspelt, ves v Lucembursku 242; z Aspeltu viz Petr z Assisi viz František Asti, město v sev. Itálii 275 Aufenstein (Haufenštejn), hrad v Tyrolsku; z Aufensteina viz Alb- recht, Jindřich, Konrád Augsburg, město v Bavorsku 294, 295, 314, 423, 456, 485, 498 Aula Mariae viz Brno Aula Regia viz Zbraslav Auxerre, město ve Francii 403, 507; biskup: Petr de Mortuomari Aventin viz Řím Avignon, město v již. Francii 174, 268, 271, 283, 284, 317, 329, 343, 344, 350, 353, 361, 362, 364, 365, 374, 375, 383, 390, 391, 405, 407, 460, 473, 482, 487, 491, 492, 494, 503, 507—509; avignonský chrám 274, 343; diecéze 274 Aya, město v Palestině 331 Azer, město v Palestině 331
Strana 573
Babylón, město v Asii 371, 454 Baierburg, hrad v Litvě 415 Baldach (Bagdád) 371 Bamberk, město v Bavorsku 71, 189; biskup: Arnold, Jan z Ostrova Bar, město a hrabství v Lotrinsku 346; hrabě: Eduard da Barberino viz Francesco Basilej, město ve Švýcarsku; biskup: Petr z Aspeltu, Oto de Grandson Bassan, krajina v sev. Palestině 331 Bavory, Bavorsko, bavorské vévodství 11, 20, 125, 149, 152, 317, 325, 333, 334, 336, 339, 346, 357, 370, 372, 382, 384, 386, 409, 414, 455, 479, 481, 485, 490, 496, 497; vévoda: Jan I., Jindřich I., Jindřich II., Jindřich III., Ludvík IV., Ludvík V., Ludvík VI. Říman, Ota III., Ota IV., Rudolf I., Štěpán I. Bavory Dolní 384, 413 de Beaujeu viz Vilém Bečva, řeka na Moravě 427 de Begna viz Lambert Bechyně, hrad nad Lužnicí 426, 441; z Bechyně viz Čeněk, Drslav, Tobiáš (Dobeš), Tobiáš ml. Bejdov (Waidhofen a. d. Thaya), město v Dolních Rakousích 414 Benátky, benátská republika, Benátčané 416, 458, 487, 517; biskup: Jakub Albertův de Prato Benešov, město v Čechách 441 Bergamo, město v sev. Itálii 384, 499, 503, 504 Berlín 425 Beroun, město v Čechách 315 Berounka 82, 336; viz též Mže z Beřkovic viz Anežka Bethania, město v Palestině 496 Bethulia, město v Palestině 447, 448 Bezděz, hrad v sev. Čechách 41, 51, 315, 425, 437, 467 Beziers, město v již. Francii 462 Bělá pod Bezdězem 437 Bělehrad Stoličný, Královský, město v Uhrách 121, 149 Biberach, město v Německu 237 Bílina, hrad a město v sz. Čechách 467 Bingen, město v Porýní 238 Bítov, hrad na Moravě 426, 427; z Bítova viz Smil Blatensko, kraj v jz. Čechách 441 Blindenburg viz Vyšehrad Stoličný Bobbio, město v sev. Itálii 499 Bolbonne, cisterciácký klášter ve Francii 407 Bologna (město v Itálii), Bolognští 250, 353, 384, 385, 392, 487, 492, 504 Bonn, město v Porýní 294, 345, 377, 466; probošt: Jindřich z Virne- burku Bor, město v záp. Čechách 181, 233, 315; z Boru viz Bohuslav, Bušek Bordeaux, město v záp. Francii 283, 462 z Borsnitz viz Konrád Boršov, hrad na Moravě 427 Boskovice, hrad a město na Moravě; z Boskovic viz Artleb, Jan, Jimram Bourges, město ve Francii 313; arcibiskup: Jiljí de Colonna
Babylón, město v Asii 371, 454 Baierburg, hrad v Litvě 415 Baldach (Bagdád) 371 Bamberk, město v Bavorsku 71, 189; biskup: Arnold, Jan z Ostrova Bar, město a hrabství v Lotrinsku 346; hrabě: Eduard da Barberino viz Francesco Basilej, město ve Švýcarsku; biskup: Petr z Aspeltu, Oto de Grandson Bassan, krajina v sev. Palestině 331 Bavory, Bavorsko, bavorské vévodství 11, 20, 125, 149, 152, 317, 325, 333, 334, 336, 339, 346, 357, 370, 372, 382, 384, 386, 409, 414, 455, 479, 481, 485, 490, 496, 497; vévoda: Jan I., Jindřich I., Jindřich II., Jindřich III., Ludvík IV., Ludvík V., Ludvík VI. Říman, Ota III., Ota IV., Rudolf I., Štěpán I. Bavory Dolní 384, 413 de Beaujeu viz Vilém Bečva, řeka na Moravě 427 de Begna viz Lambert Bechyně, hrad nad Lužnicí 426, 441; z Bechyně viz Čeněk, Drslav, Tobiáš (Dobeš), Tobiáš ml. Bejdov (Waidhofen a. d. Thaya), město v Dolních Rakousích 414 Benátky, benátská republika, Benátčané 416, 458, 487, 517; biskup: Jakub Albertův de Prato Benešov, město v Čechách 441 Bergamo, město v sev. Itálii 384, 499, 503, 504 Berlín 425 Beroun, město v Čechách 315 Berounka 82, 336; viz též Mže z Beřkovic viz Anežka Bethania, město v Palestině 496 Bethulia, město v Palestině 447, 448 Bezděz, hrad v sev. Čechách 41, 51, 315, 425, 437, 467 Beziers, město v již. Francii 462 Bělá pod Bezdězem 437 Bělehrad Stoličný, Královský, město v Uhrách 121, 149 Biberach, město v Německu 237 Bílina, hrad a město v sz. Čechách 467 Bingen, město v Porýní 238 Bítov, hrad na Moravě 426, 427; z Bítova viz Smil Blatensko, kraj v jz. Čechách 441 Blindenburg viz Vyšehrad Stoličný Bobbio, město v sev. Itálii 499 Bolbonne, cisterciácký klášter ve Francii 407 Bologna (město v Itálii), Bolognští 250, 353, 384, 385, 392, 487, 492, 504 Bonn, město v Porýní 294, 345, 377, 466; probošt: Jindřich z Virne- burku Bor, město v záp. Čechách 181, 233, 315; z Boru viz Bohuslav, Bušek Bordeaux, město v záp. Francii 283, 462 z Borsnitz viz Konrád Boršov, hrad na Moravě 427 Boskovice, hrad a město na Moravě; z Boskovic viz Artleb, Jan, Jimram Bourges, město ve Francii 313; arcibiskup: Jiljí de Colonna
Strana 574
bourbonský vévoda viz Ludvík Brabantsko, brabantské vévodství 241; vévoda: Jan II., Jan III. Brandýs n. Labem, město ve stř. Čechách 313 Brandýs n. Orlicí, město ve vých. Čechách; Brandýští 302 z Brandýsa viz Oldřich Braneč, hrad na záp. Slovensku 502 Branibory, markrabství braniborské 326, 339, 342, 353, 425, 486 až 489, markrabí: Albrecht III., Heřman II. Dlouhý, Ludvík V., Ludvík VI. Říman, Ota IV., Ota V. Dlouhý, Ota VI. Malý, Valdemar; biskup: Eberhard Bratislava 36 Braunschweig 18 Brescia, (město v sev. Itálii), Brescijští 246—249, 382, 384, 424, 459, 483, 498, 499, 503 Brest Kujavský (Brzešč), město v Polsku 500 Brixen, město v Tyrolsku; biskupství 510; biskup: Jan z Ostrova Brno 12, 122, 123, 148, 149, 233—235, 239, 240, 291, 314, 315, 319, 322, 336, 339, 349, 365, 376, 386, 387, 411, 427, 434, 455, 474, 477—479, 512, 517; měštané 235; hrad 416; kostel minoritů 319; fara u sv. Petra 438; kaple sv. Václava 479; Staré Brno 333, 339, 481, 496, 512; Síň Mariánská, Aula Mariae, klášter Králové (klášter Alžběty Rejčky na Starém Brně) 336, 339, 376, 411, 474, 481, 496, 512; kaple sv. Prokopa 333 Brod viz Český Brod, Německý Brod Broumov, město v sv. Čechách 442 Bruck nad Litavou, město v Rakousku 365 z Brunecka viz Jindřich Břeclav, město na již. Moravě 480, 500 břeclavský úděl 421 Břeh, město ve Slezsku; vévoda: Boleslav III. Břevnov, benediktinský klášter u Prahy 181, 351; opat 351; viz též Bavor (z Nečtin?) Bubeneč viz Ovenec Budějovice (České Budějovice), město v již. Čechách 65, 125, 126, 314, 316, 413, 414, 426, 443 Budín, město a hrad v Uhrách 121, 412, 427 Budyně, hrad a město v Čechách 123, 222, 297 Budyšín, hl. město Horní Lužice 477, 506 Budyšínsko, budyšínský kraj 326, 430, 476, 477 Buonconvento, město ve stř. Itálii 253 Burgau, město a hrad ve Švábsku 311, 347 Burghausy, město v Bavorsku 384 Burgundsko, kraj ve vých. Francii 360, 400, 401, 483, 486; vévoda 575 Bydžov viz Nový Bydžov Bytom, město a vévodství ve Slezsku 489; vévoda: Kazimír II., Ka- zimír I., Vladislav, Ziemovit Bzenec, hrad a město na Moravě 297, 467, 497 Cahors, město v již. Francii 482 Cáchy, město v záp. Německu 243, 294, 295, 466 Canena (Capena?), město v Itálii 290 Carcassonsko, kraj v již. Francii 329 Carpentras, město ve Francii 283, 284 Casale sv. Evagia, město v sev. Itálii 275; da Casale viz Ubertino 574 575
bourbonský vévoda viz Ludvík Brabantsko, brabantské vévodství 241; vévoda: Jan II., Jan III. Brandýs n. Labem, město ve stř. Čechách 313 Brandýs n. Orlicí, město ve vých. Čechách; Brandýští 302 z Brandýsa viz Oldřich Braneč, hrad na záp. Slovensku 502 Branibory, markrabství braniborské 326, 339, 342, 353, 425, 486 až 489, markrabí: Albrecht III., Heřman II. Dlouhý, Ludvík V., Ludvík VI. Říman, Ota IV., Ota V. Dlouhý, Ota VI. Malý, Valdemar; biskup: Eberhard Bratislava 36 Braunschweig 18 Brescia, (město v sev. Itálii), Brescijští 246—249, 382, 384, 424, 459, 483, 498, 499, 503 Brest Kujavský (Brzešč), město v Polsku 500 Brixen, město v Tyrolsku; biskupství 510; biskup: Jan z Ostrova Brno 12, 122, 123, 148, 149, 233—235, 239, 240, 291, 314, 315, 319, 322, 336, 339, 349, 365, 376, 386, 387, 411, 427, 434, 455, 474, 477—479, 512, 517; měštané 235; hrad 416; kostel minoritů 319; fara u sv. Petra 438; kaple sv. Václava 479; Staré Brno 333, 339, 481, 496, 512; Síň Mariánská, Aula Mariae, klášter Králové (klášter Alžběty Rejčky na Starém Brně) 336, 339, 376, 411, 474, 481, 496, 512; kaple sv. Prokopa 333 Brod viz Český Brod, Německý Brod Broumov, město v sv. Čechách 442 Bruck nad Litavou, město v Rakousku 365 z Brunecka viz Jindřich Břeclav, město na již. Moravě 480, 500 břeclavský úděl 421 Břeh, město ve Slezsku; vévoda: Boleslav III. Břevnov, benediktinský klášter u Prahy 181, 351; opat 351; viz též Bavor (z Nečtin?) Bubeneč viz Ovenec Budějovice (České Budějovice), město v již. Čechách 65, 125, 126, 314, 316, 413, 414, 426, 443 Budín, město a hrad v Uhrách 121, 412, 427 Budyně, hrad a město v Čechách 123, 222, 297 Budyšín, hl. město Horní Lužice 477, 506 Budyšínsko, budyšínský kraj 326, 430, 476, 477 Buonconvento, město ve stř. Itálii 253 Burgau, město a hrad ve Švábsku 311, 347 Burghausy, město v Bavorsku 384 Burgundsko, kraj ve vých. Francii 360, 400, 401, 483, 486; vévoda 575 Bydžov viz Nový Bydžov Bytom, město a vévodství ve Slezsku 489; vévoda: Kazimír II., Ka- zimír I., Vladislav, Ziemovit Bzenec, hrad a město na Moravě 297, 467, 497 Cahors, město v již. Francii 482 Cáchy, město v záp. Německu 243, 294, 295, 466 Canena (Capena?), město v Itálii 290 Carcassonsko, kraj v již. Francii 329 Carpentras, město ve Francii 283, 284 Casale sv. Evagia, město v sev. Itálii 275; da Casale viz Ubertino 574 575
Strana 575
Castelfranco u Modeny 385, 499 z Castellu viz Dieter, Valter castellský biskup viz Jakub Albertův de Prato Castelnuovo u Neapole 103, 504 Císařská Hora, hrad u Florencie 250—252, 275, 277 Citeaux, cisterciácký klášter ve Francii 10, 11, 283, 406, 433, 447 Cividale del Friuli (město ve Friaulsku); Cividalští 34, 422 Clairmont, hrabství ve Francii 510; hrabě z Clairmontu viz Ludvík Bourbonský Clairvaux, cisterciácký klášter ve Francii 283, 401, 402 Clarasco, město v Itálii 288 de Claromonte viz Manfred Clavaro 288 Cluny, město a klášter ve Francii 461 Coelesyrie, úvalová část v Sýrii 454 Comminges, město ve Francii 283 Como, město v sev. Itálii 384, 500 z Corbary viz Petr Rainalducci de Corfagnine viz Ondřej z Corregia páni 504 de Courtenay viz Robert Coutances, kraj v Normandii 462 Cremona (město v sev. Itálii); Cremonští 246—248, 250, 275, 384, 459, 499, 504 Curych, 236, 237 Cvikov, město v Sasku 336 Cvilín, hrad u Krnova; z Cvilína viz Beneš z Čakovic viz Fridrich Čáslav, město v Čechách 367 Čáslavsko 424 Čechy, České království, česká země 7, 10—12, 14, 15, 22—26, 28, 35, 36, 40, 41, 43, 44, 48—52, 54, 55, 61, 62, 66, 68, 70—72, 77—79, 88—90, 98, 99, 104, 105, 107, 109, 111, 112, 115, 117, 119—127, 129, 133, 138, 148—151, 155—159, 165, 166, 169—171, 173, 175, 177, 179—186, 188, 189, 191, 192, 194—196, 203, 206, 208, 209, 212, 215, 217, 219, 222, 223, 227, 228, 233—235, 238, 246, 253, 283, 287, 292, 295—298, 301—303, 310—316, 318, 319, 325, 326, 333, 336, 339, 346, 347, 349, 351—356, 359, 360, 367, 370, 375, 377, 380, 383, 384, 386—389, 392—396, 399, 401, 402, 410—416, 421, 423—429, 431, 433—435, 437—444, 448, 452—458, 464—472, 474—481, 484, 486—491, 494, 497, 499, 501, 505, 506, 508, 510, 511, 513—515; kníže: Soběslav II., Václav Sv., Vladislav I.; král: Jan Lucemburský, Jindřich Korutanský, Karel IV., Přemysl Otakar I., Přemysl Otakar II., Rudolf III. Habsb., Václav I., Václav II., Václav III. Česká Třebová viz Třebová České Budějovice viz Budějovice Český Brod 297, 429 Dachau, město v Bavorsku 476 Dalmácie 517 Davle, místo v Čechách 81, 325 Děčín, město v sev. Čechách 425 Děčínsko 437
Castelfranco u Modeny 385, 499 z Castellu viz Dieter, Valter castellský biskup viz Jakub Albertův de Prato Castelnuovo u Neapole 103, 504 Císařská Hora, hrad u Florencie 250—252, 275, 277 Citeaux, cisterciácký klášter ve Francii 10, 11, 283, 406, 433, 447 Cividale del Friuli (město ve Friaulsku); Cividalští 34, 422 Clairmont, hrabství ve Francii 510; hrabě z Clairmontu viz Ludvík Bourbonský Clairvaux, cisterciácký klášter ve Francii 283, 401, 402 Clarasco, město v Itálii 288 de Claromonte viz Manfred Clavaro 288 Cluny, město a klášter ve Francii 461 Coelesyrie, úvalová část v Sýrii 454 Comminges, město ve Francii 283 Como, město v sev. Itálii 384, 500 z Corbary viz Petr Rainalducci de Corfagnine viz Ondřej z Corregia páni 504 de Courtenay viz Robert Coutances, kraj v Normandii 462 Cremona (město v sev. Itálii); Cremonští 246—248, 250, 275, 384, 459, 499, 504 Curych, 236, 237 Cvikov, město v Sasku 336 Cvilín, hrad u Krnova; z Cvilína viz Beneš z Čakovic viz Fridrich Čáslav, město v Čechách 367 Čáslavsko 424 Čechy, České království, česká země 7, 10—12, 14, 15, 22—26, 28, 35, 36, 40, 41, 43, 44, 48—52, 54, 55, 61, 62, 66, 68, 70—72, 77—79, 88—90, 98, 99, 104, 105, 107, 109, 111, 112, 115, 117, 119—127, 129, 133, 138, 148—151, 155—159, 165, 166, 169—171, 173, 175, 177, 179—186, 188, 189, 191, 192, 194—196, 203, 206, 208, 209, 212, 215, 217, 219, 222, 223, 227, 228, 233—235, 238, 246, 253, 283, 287, 292, 295—298, 301—303, 310—316, 318, 319, 325, 326, 333, 336, 339, 346, 347, 349, 351—356, 359, 360, 367, 370, 375, 377, 380, 383, 384, 386—389, 392—396, 399, 401, 402, 410—416, 421, 423—429, 431, 433—435, 437—444, 448, 452—458, 464—472, 474—481, 484, 486—491, 494, 497, 499, 501, 505, 506, 508, 510, 511, 513—515; kníže: Soběslav II., Václav Sv., Vladislav I.; král: Jan Lucemburský, Jindřich Korutanský, Karel IV., Přemysl Otakar I., Přemysl Otakar II., Rudolf III. Habsb., Václav I., Václav II., Václav III. Česká Třebová viz Třebová České Budějovice viz Budějovice Český Brod 297, 429 Dachau, město v Bavorsku 476 Dalmácie 517 Davle, místo v Čechách 81, 325 Děčín, město v sev. Čechách 425 Děčínsko 437
Strana 576
z Dědic viz Milota Dijon, město ve Francii 401 z Dirpheimu viz Jan Dobřínsko, dobřínská země, území v Polsku 493, 498, 513, 514, 516; vévoda: Vladislav, Ziemovit Doksany, premonstrátský klášter v sev. Čechách 518 Dolní Bavory viz Bavory Dolní Lužice viz Lužice Dolní Rakousy viz Rakousy Dolní Slezsko viz Slezsko Domažlice, město v jz. Čechách 315, 316, 363, 384, 385, 470, 500, 514; hrad 426 Donaueschingen, město v Bavorsku 18, 27 Donín, hrad v Sasku; z Donína viz Ota z Donoratica hrabata viz Bonifác, Gerard, Ranerio, Ranerio Jannis Dornberk, hrad v Bavorsku 334 Drahotuš, hrad na Moravě 235 Dráva, řeka v Korutanech 414 Drážďany 425, 431; vévoda Fridrich (Malý) Dražice, hrad na Boleslavsku 495; kostel (nyní sv. Martina) 495; z Dražic viz Jan II., Jan III., Jan IV. Dražického náměstí viz Praha Drozdovice (Drosendorf), město v Rakousku 365 Dubá, hrad a město v sev. Čechách 437; z Dubé páni 467; viz též Albrecht, Albrecht z Luběšic, Hynek, Hynek Berka, Hynek Hlaváč, Hynek z Housky, Hynek Žák, Půta z Frýdlantu Dunaj, řeka 18, 40, 90, 125, 323 348, 364, 384, 386, 387, 412—414, 423, 426, 500, 510, 514 Durbuy, zámek v Lucembursku 484 Durynsko, landkrabství durynské 8, 86, 339, 356, 431, 480, 489; landkrabí: Albrecht „Nezdárný“, Fridrich Čacký, Fridrich Váž- ný, Jindřich III. Jasný Dvůr Králové, hrad a město v sv. Čechách 494 Dyje, řeka 427 576 577 Ebrach, klášter u Bamberka 188, 189 Ebron, město v Palestině 112, 331 Edom, krajina v Palestině 446 z Eggenberka viz Vilém Eggenburg, město v Rakousku 365, 389, 502 Ehrenfels, hrad v Porýní 238 Eichstädt, město v Bavorsku 182; biskup: Filip z Rathsamhausenu z Eilenburku viz Ota Enže, město v Rakousku 414, 515 Erfurt, město v Durynsku 23, 77, 86, 370 Esslingen, město ve Würtembersku 205, 301, 468 Eškol, údolí v Palestině 450 Evropa 11, 14, 282, 461, 465, 483 de Fabriano viz Mikuláš Falc Horní 436 Falc Rýnská 470, 474 Falkenštejn, hrad v Bavorsku 426; z Falkenštejna viz Záviš Farus, země za Farem (království Obojí Sicílie) 273 Feltre, město v sev. Itálii 517
z Dědic viz Milota Dijon, město ve Francii 401 z Dirpheimu viz Jan Dobřínsko, dobřínská země, území v Polsku 493, 498, 513, 514, 516; vévoda: Vladislav, Ziemovit Doksany, premonstrátský klášter v sev. Čechách 518 Dolní Bavory viz Bavory Dolní Lužice viz Lužice Dolní Rakousy viz Rakousy Dolní Slezsko viz Slezsko Domažlice, město v jz. Čechách 315, 316, 363, 384, 385, 470, 500, 514; hrad 426 Donaueschingen, město v Bavorsku 18, 27 Donín, hrad v Sasku; z Donína viz Ota z Donoratica hrabata viz Bonifác, Gerard, Ranerio, Ranerio Jannis Dornberk, hrad v Bavorsku 334 Drahotuš, hrad na Moravě 235 Dráva, řeka v Korutanech 414 Drážďany 425, 431; vévoda Fridrich (Malý) Dražice, hrad na Boleslavsku 495; kostel (nyní sv. Martina) 495; z Dražic viz Jan II., Jan III., Jan IV. Dražického náměstí viz Praha Drozdovice (Drosendorf), město v Rakousku 365 Dubá, hrad a město v sev. Čechách 437; z Dubé páni 467; viz též Albrecht, Albrecht z Luběšic, Hynek, Hynek Berka, Hynek Hlaváč, Hynek z Housky, Hynek Žák, Půta z Frýdlantu Dunaj, řeka 18, 40, 90, 125, 323 348, 364, 384, 386, 387, 412—414, 423, 426, 500, 510, 514 Durbuy, zámek v Lucembursku 484 Durynsko, landkrabství durynské 8, 86, 339, 356, 431, 480, 489; landkrabí: Albrecht „Nezdárný“, Fridrich Čacký, Fridrich Váž- ný, Jindřich III. Jasný Dvůr Králové, hrad a město v sv. Čechách 494 Dyje, řeka 427 576 577 Ebrach, klášter u Bamberka 188, 189 Ebron, město v Palestině 112, 331 Edom, krajina v Palestině 446 z Eggenberka viz Vilém Eggenburg, město v Rakousku 365, 389, 502 Ehrenfels, hrad v Porýní 238 Eichstädt, město v Bavorsku 182; biskup: Filip z Rathsamhausenu z Eilenburku viz Ota Enže, město v Rakousku 414, 515 Erfurt, město v Durynsku 23, 77, 86, 370 Esslingen, město ve Würtembersku 205, 301, 468 Eškol, údolí v Palestině 450 Evropa 11, 14, 282, 461, 465, 483 de Fabriano viz Mikuláš Falc Horní 436 Falc Rýnská 470, 474 Falkenštejn, hrad v Bavorsku 426; z Falkenštejna viz Záviš Farus, země za Farem (království Obojí Sicílie) 273 Feltre, město v sev. Itálii 517
Strana 577
Fenicie, přímořská země v Sýrii 454 Ferrara, město v sev. Itálii 482, 490, 503, 504 La Ferté, klášter ve Francii 13, 283, 406, 407 von Feuchtwangen viz Siegfried Flandry, hrabství 365, 492 de Flisco viz Lukáš Florencie (město v Itálii), Florenťané, Florentští 118, 236, 250—252, 274, 278, 288, 289, 359, 434, 458, 459, 476, 482, 487, 499, 503, 504 de Florentia viz Reinhard Floss, hrad ve Francích 412, 466 de Floyran viz Esquin Fontaines, hrad ve Francii 401 Fontfroid, cisterciácký klášter ve Francii 406, 407 Fossa Nuova, cisterciácký klášter v Itálii 345 de'Francesci viz Albizzo, Musciato Francie, Království francouzské, francouzské krajiny 11, 16, 102, 108, 171, 243, 267, 283, 286, 302, 311, 329, 330, 336, 353, 360, 364, 365, 375, 382, 384, 387, 388, 390, 391, 394, 396, 400, 410, 411, 416, 460—463, 465, 474, 478, 492, 500—502, 504, 510, 511, 517; král: Filip August, Filip IV., Filip V., Filip VI., Jan, Karel IV., Ludvík Svatý, Ludvík X. Frankenstein (Zabkovice), hrad ve Slezsku 511, 516 Frankfurt nad Odrou 477 Frankfurt nad Mohanem 10, 25, 91, 157, 181, 182, 184, 185, 194, 242, 243, 293, 294, 377, 416, 436, 450, 465, 466, 501, 517 Franky 103, 416 Franky Horní 455 Freiberg, město v Míšni 92, 93, 212; z Freiberga viz Jindřich Freistadt, město v Horních Rakousích 515 Freištejn, hrad na Dyji 427 Friaulsko 422 Frisinky, město v Bavorsku 515; biskup: Emicho z Wittelsbachu, Jan z Ostrova Frýdlant u Lipého, býv. hrad v sev. Čechách 437; páni z Frýdlantu 467 Frýdlant, frýdlantské panství 437 Frýdlant, hrad ve Slezsku 437; viz též Půta z Dubé Fulda, německý klášter; opat: Jindřich Fumone, hrad v Itálii 101—103 Galie 196; viz též Itálie Gammelsdorf, město v Bavorsku 293 Gaskoňsko, kraj v již. Francii 283, 460 Gazer, kraj v Palestině 331 Gdaňsk, přístav v Baltském moři 487 Geldern, hrabství při dolním Rýnu; vévoda 484 z Gepzenštejna viz Bertold Germánie, germánská země 121, 192, 222, 251 Gessen, krajina v Palestině 331 Göllheim, město v Bavorské Falci 103 Gomorrha, město v Palestině 182 Gosposvetské pole v Kraňsku 511 z Graissbachu viz Bertold z Niffenu Granada 331, 332, 498; mistokrál (emír) 331, 332
Fenicie, přímořská země v Sýrii 454 Ferrara, město v sev. Itálii 482, 490, 503, 504 La Ferté, klášter ve Francii 13, 283, 406, 407 von Feuchtwangen viz Siegfried Flandry, hrabství 365, 492 de Flisco viz Lukáš Florencie (město v Itálii), Florenťané, Florentští 118, 236, 250—252, 274, 278, 288, 289, 359, 434, 458, 459, 476, 482, 487, 499, 503, 504 de Florentia viz Reinhard Floss, hrad ve Francích 412, 466 de Floyran viz Esquin Fontaines, hrad ve Francii 401 Fontfroid, cisterciácký klášter ve Francii 406, 407 Fossa Nuova, cisterciácký klášter v Itálii 345 de'Francesci viz Albizzo, Musciato Francie, Království francouzské, francouzské krajiny 11, 16, 102, 108, 171, 243, 267, 283, 286, 302, 311, 329, 330, 336, 353, 360, 364, 365, 375, 382, 384, 387, 388, 390, 391, 394, 396, 400, 410, 411, 416, 460—463, 465, 474, 478, 492, 500—502, 504, 510, 511, 517; král: Filip August, Filip IV., Filip V., Filip VI., Jan, Karel IV., Ludvík Svatý, Ludvík X. Frankenstein (Zabkovice), hrad ve Slezsku 511, 516 Frankfurt nad Odrou 477 Frankfurt nad Mohanem 10, 25, 91, 157, 181, 182, 184, 185, 194, 242, 243, 293, 294, 377, 416, 436, 450, 465, 466, 501, 517 Franky 103, 416 Franky Horní 455 Freiberg, město v Míšni 92, 93, 212; z Freiberga viz Jindřich Freistadt, město v Horních Rakousích 515 Freištejn, hrad na Dyji 427 Friaulsko 422 Frisinky, město v Bavorsku 515; biskup: Emicho z Wittelsbachu, Jan z Ostrova Frýdlant u Lipého, býv. hrad v sev. Čechách 437; páni z Frýdlantu 467 Frýdlant, frýdlantské panství 437 Frýdlant, hrad ve Slezsku 437; viz též Půta z Dubé Fulda, německý klášter; opat: Jindřich Fumone, hrad v Itálii 101—103 Galie 196; viz též Itálie Gammelsdorf, město v Bavorsku 293 Gaskoňsko, kraj v již. Francii 283, 460 Gazer, kraj v Palestině 331 Gdaňsk, přístav v Baltském moři 487 Geldern, hrabství při dolním Rýnu; vévoda 484 z Gepzenštejna viz Bertold Germánie, germánská země 121, 192, 222, 251 Gessen, krajina v Palestině 331 Göllheim, město v Bavorské Falci 103 Gomorrha, město v Palestině 182 Gosposvetské pole v Kraňsku 511 z Graissbachu viz Bertold z Niffenu Granada 331, 332, 498; mistokrál (emír) 331, 332
Strana 578
578 579 Grandmont, město ve Francii 353 de Grandson viz Ota grausellské převorství (sev. od Avignonu) 271 Gravina, město v již. Itálii; z Graviny viz Jan z Griesbachu viz Perchta de Grumbach viz Wolfram Grünhain, město a cisterciácký klášter v Sasku 23, 92, 93, 370 Gutenstein, hrad v Dolních Rakousích 377 Habichtsburg, habsburský hrad ve Švýcarsku 443 Habrová, hrad v Čechách 123 Habry, město v Čechách 424 Hagenava, město v Alsasku 206, 383, 496, 497; z Hagenavy viz Oldřich, Markéta, Vilém Hainburk, město v Rakousku 34 Halič 422; kníže: Michail, Rastislav Hall, město v Rakousku 383 Haseneck, hrad v Rakousku 215 Haufenstejn viz Aufenstein z Haugwitzu viz Jindřich Heckenbach, cisteriácký klášter u Biberachu v Rakousku 236, 237 Heidelberg, město v Německu 189 Heilbronn, město v Německu 170, 172, 205, 244, 310, 447; kostel minoritů 170, 172 Heimbach, klášter křižovníků špitálských u Špýru 25, 189, 190 Heinrichov (Henrichov), klášter ve Slezsku 410, 411 Helfenštejn, hrad na Moravě 427 z Henneberka viz Berthold Hennegau, hrabství v dnešní Belgii; hennegavský a holandský hrabě viz Vilém IV. Henrichov viz Heinrichov Hessenský landkrabí 351 Hispánie viz Španělsko Hlivice, město ve Slezsku 516; vévoda Ziemovit Hlohov, město ve Slezsku 386, 387, 500, 516 Hlohovsko 500; vévoda: Jan, Jindřich I., Přemysl Hluboká, hrad v již. Čechách 65, 91, 315, 428, 429, 441, 467; z Hluboké viz Vítek Hnězdno, město v Polsku 24, 98, 118, 119, 432, 435, 500; chrám 119; arcibiskup: Jakub Swinka, Jan (Janislav) Hnězdno, Hnězdenská země 119, 138 Hodonín, město na jižní Moravě 67, 121, 429 Hofkirchen, město v Bavorsku 426 z Hohenlohe viz Albrecht, Kraft Hohenštejnsko, území v Míšeňsku 437 z Hocheringen viz Jan Hochštejn, hrad na Moravě 61, 427 Holešovice, osada u Prahy 437 Holíč, město a hrad na Slovensku 291, 336, 464, 502 Hora viz Císařská Hora, Kutná Hora Horažďovice, město v záp. Čechách 152, 441 Horní Falc viz Falc Horní Franky viz Franky Horní Lužice viz Lužice
578 579 Grandmont, město ve Francii 353 de Grandson viz Ota grausellské převorství (sev. od Avignonu) 271 Gravina, město v již. Itálii; z Graviny viz Jan z Griesbachu viz Perchta de Grumbach viz Wolfram Grünhain, město a cisterciácký klášter v Sasku 23, 92, 93, 370 Gutenstein, hrad v Dolních Rakousích 377 Habichtsburg, habsburský hrad ve Švýcarsku 443 Habrová, hrad v Čechách 123 Habry, město v Čechách 424 Hagenava, město v Alsasku 206, 383, 496, 497; z Hagenavy viz Oldřich, Markéta, Vilém Hainburk, město v Rakousku 34 Halič 422; kníže: Michail, Rastislav Hall, město v Rakousku 383 Haseneck, hrad v Rakousku 215 Haufenstejn viz Aufenstein z Haugwitzu viz Jindřich Heckenbach, cisteriácký klášter u Biberachu v Rakousku 236, 237 Heidelberg, město v Německu 189 Heilbronn, město v Německu 170, 172, 205, 244, 310, 447; kostel minoritů 170, 172 Heimbach, klášter křižovníků špitálských u Špýru 25, 189, 190 Heinrichov (Henrichov), klášter ve Slezsku 410, 411 Helfenštejn, hrad na Moravě 427 z Henneberka viz Berthold Hennegau, hrabství v dnešní Belgii; hennegavský a holandský hrabě viz Vilém IV. Henrichov viz Heinrichov Hessenský landkrabí 351 Hispánie viz Španělsko Hlivice, město ve Slezsku 516; vévoda Ziemovit Hlohov, město ve Slezsku 386, 387, 500, 516 Hlohovsko 500; vévoda: Jan, Jindřich I., Přemysl Hluboká, hrad v již. Čechách 65, 91, 315, 428, 429, 441, 467; z Hluboké viz Vítek Hnězdno, město v Polsku 24, 98, 118, 119, 432, 435, 500; chrám 119; arcibiskup: Jakub Swinka, Jan (Janislav) Hnězdno, Hnězdenská země 119, 138 Hodonín, město na jižní Moravě 67, 121, 429 Hofkirchen, město v Bavorsku 426 z Hohenlohe viz Albrecht, Kraft Hohenštejnsko, území v Míšeňsku 437 z Hocheringen viz Jan Hochštejn, hrad na Moravě 61, 427 Holešovice, osada u Prahy 437 Holíč, město a hrad na Slovensku 291, 336, 464, 502 Hora viz Císařská Hora, Kutná Hora Horažďovice, město v záp. Čechách 152, 441 Horní Falc viz Falc Horní Franky viz Franky Horní Lužice viz Lužice
Strana 579
Horní Rakousy viz Rakousy Horní Slezsko viz Slezsko Hořovice, město v záp. Čechách 147, 325, 441 Hostěradice, městečko na Moravě 477 Houska, hrad na Boleslavsku 437; z Housky viz Hynáček Hradec (Králové) 152, 156, 297, 303, 317, 332, 394, 395, 427, 442, 469, 477, 511, 512; hradecká královna viz Alžběta Rejčka Hradec (Jindřichův), hrad a město v již. Čechách; z Hradce viz Jindřich, Oldřich Hradec u Opavy, hrad ve Slezsku 51, 297, 467 Hradecko 356 Hradištský klášter (asi nynější Klášter Hradiště nad Jizerou), cis- terciácký klášter 389, 433 Hradiště viz Uherské Hradiště Hranice, město na Moravě 235 Hůžice (Užice), osada ve stř. Čechách; z Húžic viz Hroznata Chalon-sur-Saône, město ve Francii 13, 407 Champagne, kraj v sv. Francii 400, 502 z Charneye viz Geoffroy Charvátsko 517 de Châtillon viz Mahaut Cheb 20, 22, 34, 54, 55, 68, 70, 71, 157, 181, 222, 315, 316, 361, 412, 423, 427, 429, 436, 438, 455, 473, 480 Chebsko, chebské území 125, 336, 436, 465, 480 Chelmno, město v sev. Polsku; biskup: Heřman Chelmsko 492, 513, 514, 516 Cholet, město ve Francii 411 Chrudim, (město v Čechách) Chrudiměné 152, 156, 442 Chrudimský kraj 65 Chuchle, Větší a Menší (dnes Velká a Malá Chuchle) vesnice u Pra- hy 218, 219 Chur, město ve Švýcarsku 172; biskup: Sigfrid z Gelnhausenu Inn, přítok Dunaje 325, 515, 517 Innsbruck, město v Tyrolsku 383, 497, 498 Inowróclav, město v Polsku 516; vévoda: Přemysl de Insula viz Gocius Gentilův Irsko 401 Isara, řeka v Bavorsku 413, 515 z Isenbergu viz Dětřich Isena, řeka v Bavorsku 334 Itálie, italské krajiny 10, 108, 181, 185, 196, 211, 228, 236, 243, 250, 254, 272, 311, 329, 339, 345, 350, 353, 360, 363, 377—379, 392, 395, 401, 422, 434, 458, 474, 482, 483, 485—487, 490, 492, 497 až 499, 501—505, 507, 510, 517 Ivančice, město na Moravě 12, 125, 238; kostel 238, 239 Izrael 407 z Jablonného viz Heřman, Markvart Jaderské moře 422 Jankov, město ve stř. Čechách 493 Janov (město v sev. Itálii), Janované 246, 249—251, 287—290, 459, 490; kostely: sv. Antonína 289; sv. Františka 287, 288, oltář sv.
Horní Rakousy viz Rakousy Horní Slezsko viz Slezsko Hořovice, město v záp. Čechách 147, 325, 441 Hostěradice, městečko na Moravě 477 Houska, hrad na Boleslavsku 437; z Housky viz Hynáček Hradec (Králové) 152, 156, 297, 303, 317, 332, 394, 395, 427, 442, 469, 477, 511, 512; hradecká královna viz Alžběta Rejčka Hradec (Jindřichův), hrad a město v již. Čechách; z Hradce viz Jindřich, Oldřich Hradec u Opavy, hrad ve Slezsku 51, 297, 467 Hradecko 356 Hradištský klášter (asi nynější Klášter Hradiště nad Jizerou), cis- terciácký klášter 389, 433 Hradiště viz Uherské Hradiště Hranice, město na Moravě 235 Hůžice (Užice), osada ve stř. Čechách; z Húžic viz Hroznata Chalon-sur-Saône, město ve Francii 13, 407 Champagne, kraj v sv. Francii 400, 502 z Charneye viz Geoffroy Charvátsko 517 de Châtillon viz Mahaut Cheb 20, 22, 34, 54, 55, 68, 70, 71, 157, 181, 222, 315, 316, 361, 412, 423, 427, 429, 436, 438, 455, 473, 480 Chebsko, chebské území 125, 336, 436, 465, 480 Chelmno, město v sev. Polsku; biskup: Heřman Chelmsko 492, 513, 514, 516 Cholet, město ve Francii 411 Chrudim, (město v Čechách) Chrudiměné 152, 156, 442 Chrudimský kraj 65 Chuchle, Větší a Menší (dnes Velká a Malá Chuchle) vesnice u Pra- hy 218, 219 Chur, město ve Švýcarsku 172; biskup: Sigfrid z Gelnhausenu Inn, přítok Dunaje 325, 515, 517 Innsbruck, město v Tyrolsku 383, 497, 498 Inowróclav, město v Polsku 516; vévoda: Přemysl de Insula viz Gocius Gentilův Irsko 401 Isara, řeka v Bavorsku 413, 515 z Isenbergu viz Dětřich Isena, řeka v Bavorsku 334 Itálie, italské krajiny 10, 108, 181, 185, 196, 211, 228, 236, 243, 250, 254, 272, 311, 329, 339, 345, 350, 353, 360, 363, 377—379, 392, 395, 401, 422, 434, 458, 474, 482, 483, 485—487, 490, 492, 497 až 499, 501—505, 507, 510, 517 Ivančice, město na Moravě 12, 125, 238; kostel 238, 239 Izrael 407 z Jablonného viz Heřman, Markvart Jaderské moře 422 Jankov, město ve stř. Čechách 493 Janov (město v sev. Itálii), Janované 246, 249—251, 287—290, 459, 490; kostely: sv. Antonína 289; sv. Františka 287, 288, oltář sv.
Strana 580
Eligia 290; sv. Sixta 289; arcibiskupský palác sv. Silvestra 289; arcibiskup: Porchetus Spinola Janovice nad Uhlavou 490 Janovice Vrchotovy, hrad a osada v Čechách; z Janovic viz Purkart Zvíkovský Jaroměř, město v sv. Čechách 155, 297, 442 Jaroměřice na Moravě 514 Javorsko, vévodství ve Slezsku; vévoda: Boleslav II., Jindřich I., Jindřich V. Jericho, město v Palestině 281, 331 Jerinocho, město v Palestině 331 Jeruzalém, hl. město v Palestině 115, 140, 307, 331, 407, 454, 561; chrám 285; špitál sv. Jana 285, 286, 352 Jeruzalémské království 461 Jevišovice, hrad na Moravě 410 Jičín, město v Čechách 438 Jihlava, město na Moravě 17, 151, 439, 442 Jihlavsko 475 Jistebnice, město v sev. Čechách 18 Jizera, řeka 471 Jordán, řeka v Palestině 383 Josefská ulice viz Praha Jülich, hrabství na dolním Rýně; hrabě: Vilém I.; hraběnka 207, 244 580 581 Kadaň, hrad a město v sz. Čechách 427, 443; purkrabí: Albrecht ze Žeberka Kadaňská župa 449 Kadesbarne, krajina v již. Palestině 331 Kališ, země kališská 119, 439, 500, 506; vévoda: Přemysl Velko- polský Kaloča, město v Uhrách; arcibiskup: Jan Kamenec, město a klášter ve Slezsku 410, 411, 472, 477 Kamenice, cisterciácký klášter v Sasku 79, 336, 430; opat 85 Kamenice nad Lipou, hrad a město v již. Čechách; z Kamenice viz Ceněk Kampánie, krajina ve stř. Itálii 345 Kamýcký kraj 84 Kananejská země v Palestině 450, 451 Kanth (Kouty), město ve Slezsku 511 Kapitol viz Řím Kapua, město v Itálii; arcibiskup: Leonardus Patrassus Karl-Marx-Stadt viz Saská Kamenice Kastilie, krajina ve Španělsku 286 Kehlheim, město v Bavorsku 514 Kladruby, benediktinský klášter v záp. Čechách 9, 83, 84; opat 83 Kladsko, kraj kladský 67, 315, 359, 424, 430, 437, 511 Klášter Hradiště viz Hradišťský klášter Klatovsko 356 Klementinum viz Praha Klokoty, hrad v již. Čechách; z Klokot viz Vítek Klosterneuburk viz Neuburk Koblenz, město v Německu 238, 292, 457 z Koldic viz Kolda, Těma, Vítek
Eligia 290; sv. Sixta 289; arcibiskupský palác sv. Silvestra 289; arcibiskup: Porchetus Spinola Janovice nad Uhlavou 490 Janovice Vrchotovy, hrad a osada v Čechách; z Janovic viz Purkart Zvíkovský Jaroměř, město v sv. Čechách 155, 297, 442 Jaroměřice na Moravě 514 Javorsko, vévodství ve Slezsku; vévoda: Boleslav II., Jindřich I., Jindřich V. Jericho, město v Palestině 281, 331 Jerinocho, město v Palestině 331 Jeruzalém, hl. město v Palestině 115, 140, 307, 331, 407, 454, 561; chrám 285; špitál sv. Jana 285, 286, 352 Jeruzalémské království 461 Jevišovice, hrad na Moravě 410 Jičín, město v Čechách 438 Jihlava, město na Moravě 17, 151, 439, 442 Jihlavsko 475 Jistebnice, město v sev. Čechách 18 Jizera, řeka 471 Jordán, řeka v Palestině 383 Josefská ulice viz Praha Jülich, hrabství na dolním Rýně; hrabě: Vilém I.; hraběnka 207, 244 580 581 Kadaň, hrad a město v sz. Čechách 427, 443; purkrabí: Albrecht ze Žeberka Kadaňská župa 449 Kadesbarne, krajina v již. Palestině 331 Kališ, země kališská 119, 439, 500, 506; vévoda: Přemysl Velko- polský Kaloča, město v Uhrách; arcibiskup: Jan Kamenec, město a klášter ve Slezsku 410, 411, 472, 477 Kamenice, cisterciácký klášter v Sasku 79, 336, 430; opat 85 Kamenice nad Lipou, hrad a město v již. Čechách; z Kamenice viz Ceněk Kampánie, krajina ve stř. Itálii 345 Kamýcký kraj 84 Kananejská země v Palestině 450, 451 Kanth (Kouty), město ve Slezsku 511 Kapitol viz Řím Kapua, město v Itálii; arcibiskup: Leonardus Patrassus Karl-Marx-Stadt viz Saská Kamenice Kastilie, krajina ve Španělsku 286 Kehlheim, město v Bavorsku 514 Kladruby, benediktinský klášter v záp. Čechách 9, 83, 84; opat 83 Kladsko, kraj kladský 67, 315, 359, 424, 430, 437, 511 Klášter Hradiště viz Hradišťský klášter Klatovsko 356 Klementinum viz Praha Klokoty, hrad v již. Čechách; z Klokot viz Vítek Klosterneuburk viz Neuburk Koblenz, město v Německu 238, 292, 457 z Koldic viz Kolda, Těma, Vítek
Strana 581
Kolín nad Labem, město v Čechách 85, 156, 222, 367, 424, 436, 437, 442, 444 Kolín nad Rýnem 294, 336, 341, 449, 511; chrám 366; arcibiskup: Diether Nasavský, Jindřich z Virneburku, Siegfried Kollinská brána viz Řím Kolmar, město v Alsasku 204, 206, 208, 246, 247 z Komberka viz Ojíř Komořany, ves u Prahy 368, 383 z Köckeritz páni 467; viz též Jindřich Königsberg, město v Braniborsku 512 Korsika, ostrov 289 Kortina viz Řím Koruna viz Zlatá Koruna Korutany, vévodství korutanské 33, 34, 158, 166, 177, 178, 183, 215, 361, 362, 382, 411, 412, 414, 421, 423, 448, 455, 490, 498, 510, 511; vévoda: Jan Jindřich, Jindřich, Menhart Kostelec nad Orlicí, hrad a město v Čechách 297 Kostelec nad Labem, město ve stř. Čechách 490 Kostnice, město v Německu 236, 456; biskup: Jindřich II. z Klingen- berga, Rudolf de Monfort Kouba, město v Bavorsku 336, 339, 346, 384, 385, 409, 413 Kouřim, město ve stř. Čechách 443 Kouřimsko 313 Kouty viz Kanth Kovno (Kaunas), město v Litvě 492 Kozlí, město ve Slezsku 516; vévoda: Vladislav Krajina viz Kraňsko Krakov, město v Polsku 23, 80, 88,—90, 97, 149, 328, 359, 360, 430, 431, 435, 478, 488, 489, 513; biskup: Jan Muskata Krakovsko, krakovské vévodství, země krakovská 88, 90, 97, 125, 138, 430, 431, 466, 488; vévoda: Lešek Černý, Přemysl, Vladislav I. Lokietek Krakovsko-sandoměřské vévodství 430 Královec, město ve vých. Prusku (dnešní Kaliningrad v SSSR) 492 Králové klášter viz Brno Královský Bělehrad viz Bělehrad Kraňsko, Krajina 34, 421, 510 z Kravař viz Vok Kremže, město v Rakousku 465, 515 Krnský hrad v Kraňsku 511 Krumlov (Český) hrad v již. Čechách 426; z Krumlova viz Budivoj, Vítek Krumlov (Moravský), hrad na Moravě 467, 477, 492 Krušnohoří 356 Křenovka (nyní Perštejnice), potok u Kutné Hory 215, 442 Křivoklát, hrad v Čechách 226, 298, 315, 317, 335, 336, 394, 395, 479, 501 Kubín, město v Lužici 326 Kujavsko, území v Polsku 119, 438, 439, 478, 493, 513, 516; vévoda: Vladislav Lokietek, Ziemomysl Kunovice, město na Moravě 477 Kunratice, hrad u Prahy 501 Kurný trh viz Praha Kutná Hora, Hora, Kutnohorští 7, 8, 14, 125, 126, 133, 156—159, 173, 176, 181, 186, 192, 208, 209, 212, 215, 216, 219, 222, 297,
Kolín nad Labem, město v Čechách 85, 156, 222, 367, 424, 436, 437, 442, 444 Kolín nad Rýnem 294, 336, 341, 449, 511; chrám 366; arcibiskup: Diether Nasavský, Jindřich z Virneburku, Siegfried Kollinská brána viz Řím Kolmar, město v Alsasku 204, 206, 208, 246, 247 z Komberka viz Ojíř Komořany, ves u Prahy 368, 383 z Köckeritz páni 467; viz též Jindřich Königsberg, město v Braniborsku 512 Korsika, ostrov 289 Kortina viz Řím Koruna viz Zlatá Koruna Korutany, vévodství korutanské 33, 34, 158, 166, 177, 178, 183, 215, 361, 362, 382, 411, 412, 414, 421, 423, 448, 455, 490, 498, 510, 511; vévoda: Jan Jindřich, Jindřich, Menhart Kostelec nad Orlicí, hrad a město v Čechách 297 Kostelec nad Labem, město ve stř. Čechách 490 Kostnice, město v Německu 236, 456; biskup: Jindřich II. z Klingen- berga, Rudolf de Monfort Kouba, město v Bavorsku 336, 339, 346, 384, 385, 409, 413 Kouřim, město ve stř. Čechách 443 Kouřimsko 313 Kouty viz Kanth Kovno (Kaunas), město v Litvě 492 Kozlí, město ve Slezsku 516; vévoda: Vladislav Krajina viz Kraňsko Krakov, město v Polsku 23, 80, 88,—90, 97, 149, 328, 359, 360, 430, 431, 435, 478, 488, 489, 513; biskup: Jan Muskata Krakovsko, krakovské vévodství, země krakovská 88, 90, 97, 125, 138, 430, 431, 466, 488; vévoda: Lešek Černý, Přemysl, Vladislav I. Lokietek Krakovsko-sandoměřské vévodství 430 Královec, město ve vých. Prusku (dnešní Kaliningrad v SSSR) 492 Králové klášter viz Brno Královský Bělehrad viz Bělehrad Kraňsko, Krajina 34, 421, 510 z Kravař viz Vok Kremže, město v Rakousku 465, 515 Krnský hrad v Kraňsku 511 Krumlov (Český) hrad v již. Čechách 426; z Krumlova viz Budivoj, Vítek Krumlov (Moravský), hrad na Moravě 467, 477, 492 Krušnohoří 356 Křenovka (nyní Perštejnice), potok u Kutné Hory 215, 442 Křivoklát, hrad v Čechách 226, 298, 315, 317, 335, 336, 394, 395, 479, 501 Kubín, město v Lužici 326 Kujavsko, území v Polsku 119, 438, 439, 478, 493, 513, 516; vévoda: Vladislav Lokietek, Ziemomysl Kunovice, město na Moravě 477 Kunratice, hrad u Prahy 501 Kurný trh viz Praha Kutná Hora, Hora, Kutnohorští 7, 8, 14, 125, 126, 133, 156—159, 173, 176, 181, 186, 192, 208, 209, 212, 215, 216, 219, 222, 297,
Strana 582
582 583 367, 376, 385, 396, 433, 436, 437, 442—445, 449—451, 453, 456; chrám sv. Jakuba 444 kwidzinský biskup viz Jindřich Kypr 462 Kyšperk, hrad ve vých. Čechách 471 Labe, řeka, 126, 222, 292, 302, 313, 425 Lachia, krajina v Palestině 331 Lambach, město v Rakousku 515 Landava, město v Bavorsku 413, 515 Landsberské markrabství 431; markrabí: Dětřich Moudrý Landshut, město v Bavorsku 333, 384, 385, 389, 402, 496, 502, 505 Landškroun, město ve vých. Čechách 150, 151, 217—219, 302 Landšperk, hrad ve vých. Čechách 347, 355, 390, 391, 413, 414; landšperský majetek 514 Landštejn, hrad na česko-rakouském pomezí 467; z Landštejna viz Sezima, Vítek Ojíř, Vilém Laterán viz Řím Lauban, město v Lužici 494 Lauenburg, vévodství; vévoda viz Jan Lauingen, město ve Švábsku 348 Lava (Laa), město v Dol. Rakousích 336, 339, 386—389, 414, 501, 502, 514 Lebna, krajina v Palestině 331 Lebuš (Lubuš), město v Polsku 111; biskup: Konrád Lebušská země 477 Lehnice, město a vévodství ve Slezsku 329, 359; 375; vévoda: Bo- leslav III., Jindřich V., Ludvík I., Václav I., Vladislav Lenčicko (Varšavsko), území v Polsku 439; vévoda: Lešek Černý, Vladislav I. Lokietek, Vladislav Leoninská čtvrt viz Řím Lerida, město v Aragonii 462 Letenská ulice viz Praha z Leuchtenberka hrabě viz Oldřich Libáň, pohoří v Sýrii 281 Liberec, město v sev. Čechách 437 Lidice, hrad (snad Litice u Potštejna či Lidice u Buštěhradu) 159 z Lichtenberka viz Heřman Lichtenburg (Lichnice), hrad na Čáslavsku 428 z Lichtemburka páni 436, 442, 467, 477; viz též Častolov, purkrabí žitavský, Častolov, Hynek ml., Hynek Krušina, Jindřich ze Ži- tavy, Jindřich (Hynek), Jindřich, Oldřich (Ulman), Rajmund, Smil Světlík, Smil, Smil (syn předešlého), Václav a Čeněk ze Žleb Limburk, město v nynější Belgii 395, 402 Limbursko 507 Limoges, město ve Francii 353 Linava, hrad a město na Moravě; z Linavy páni 427; viz též Frid- rich Linec, město v Horních Rakousích 125, 414, 510, 512, 515 Lipá, Lipé (Česká Lípa), město v sev. Čechách 437; z Lipé páni 467, 502; viz též Berthold, Častolov, Čeněk, syn Chvalův, Čeněk syn Jindřichův, Chval, Jan, Jindřich st., Jindřich ml. Lipnice, hrad v Čechách 467 Lipsko, město v Sasku 440
582 583 367, 376, 385, 396, 433, 436, 437, 442—445, 449—451, 453, 456; chrám sv. Jakuba 444 kwidzinský biskup viz Jindřich Kypr 462 Kyšperk, hrad ve vých. Čechách 471 Labe, řeka, 126, 222, 292, 302, 313, 425 Lachia, krajina v Palestině 331 Lambach, město v Rakousku 515 Landava, město v Bavorsku 413, 515 Landsberské markrabství 431; markrabí: Dětřich Moudrý Landshut, město v Bavorsku 333, 384, 385, 389, 402, 496, 502, 505 Landškroun, město ve vých. Čechách 150, 151, 217—219, 302 Landšperk, hrad ve vých. Čechách 347, 355, 390, 391, 413, 414; landšperský majetek 514 Landštejn, hrad na česko-rakouském pomezí 467; z Landštejna viz Sezima, Vítek Ojíř, Vilém Laterán viz Řím Lauban, město v Lužici 494 Lauenburg, vévodství; vévoda viz Jan Lauingen, město ve Švábsku 348 Lava (Laa), město v Dol. Rakousích 336, 339, 386—389, 414, 501, 502, 514 Lebna, krajina v Palestině 331 Lebuš (Lubuš), město v Polsku 111; biskup: Konrád Lebušská země 477 Lehnice, město a vévodství ve Slezsku 329, 359; 375; vévoda: Bo- leslav III., Jindřich V., Ludvík I., Václav I., Vladislav Lenčicko (Varšavsko), území v Polsku 439; vévoda: Lešek Černý, Vladislav I. Lokietek, Vladislav Leoninská čtvrt viz Řím Lerida, město v Aragonii 462 Letenská ulice viz Praha z Leuchtenberka hrabě viz Oldřich Libáň, pohoří v Sýrii 281 Liberec, město v sev. Čechách 437 Lidice, hrad (snad Litice u Potštejna či Lidice u Buštěhradu) 159 z Lichtenberka viz Heřman Lichtenburg (Lichnice), hrad na Čáslavsku 428 z Lichtemburka páni 436, 442, 467, 477; viz též Častolov, purkrabí žitavský, Častolov, Hynek ml., Hynek Krušina, Jindřich ze Ži- tavy, Jindřich (Hynek), Jindřich, Oldřich (Ulman), Rajmund, Smil Světlík, Smil, Smil (syn předešlého), Václav a Čeněk ze Žleb Limburk, město v nynější Belgii 395, 402 Limbursko 507 Limoges, město ve Francii 353 Linava, hrad a město na Moravě; z Linavy páni 427; viz též Frid- rich Linec, město v Horních Rakousích 125, 414, 510, 512, 515 Lipá, Lipé (Česká Lípa), město v sev. Čechách 437; z Lipé páni 467, 502; viz též Berthold, Častolov, Čeněk, syn Chvalův, Čeněk syn Jindřichův, Chval, Jan, Jindřich st., Jindřich ml. Lipnice, hrad v Čechách 467 Lipsko, město v Sasku 440
Strana 583
Litice, hrad ve vých. Čechách 159, 395, 445, 467; z Litic viz Soběhrd Protiva Litoměřice, město v sev. Čechách 453; probošství 494 Litva, litevské kraje 369, 375, 471, 492, 515, 516 Loket, hrad v záp. Čechách 312, 313, 315, 316, 320, 395, 469, 474, 475 Loketsko 223 de Lomagne, vicomte 461 Lombardie, lombardská země, lombardské krajiny 206, 208, 243, 274, 275, 287, 311, 340, 350, 378, 382, 384, 391, 392, 395, 458, 465, 482, 499, 500, 503 z Lomnice viz Ojíř Lotrinsko, vévodství 346; vévoda viz Ferry IV. Louny, město v sz. Čechách 151, 313, 439, 440, 453 Lounsko 335 Louvre viz Paříž z Louže viz Francek Lubáň, město v Horní Lužici 516 Lubava, město ve Slezsku 326, 477; vévoda: Jan, Ludvík I. Lubek 111 Lubow, hrad v Plavensku 489 Lubuš viz Lebuš Lucca (město v Itálii); Lučtí 250, 274, 384, 387, 490, 499, 503—505 Lucemburk 242, 332, 339, 396 Lucembursko, lucemburské hrabství 195, 238, 240, 301, 312, 318, 327, 329, 336, 347, 351, 352, 354, 360, 364, 384, 396, 409, 415, 416, 456, 457, 478—480, 484, 487, 506, 510; vévoda: Jan, Jin- dřich II., Jindřich III., Jindřich VII. (IV.), Václav Lukov, hrad na již. Moravě 395 Luni, město v Itálii 490 Lutych, město v dnešní Belgii 182, 473; biskup: Adolf von der Mark, Theobald Barský Lužice 437 Lužice Dolní 431, 477, 516 Lužice Horní 516 Lužická ulice viz Praha Lyon, město v již. Francii 345, 463 Mačva, krajina v sev. Srbsku 36, 422; bán: Rastislav Maffe, krajina v Palestině 331 Magdeburk, město v Německu 351; arcibiskup: Burchard de Schra- pelan de Magistris viz Petr Machaut, místo v Ardennách 484; de Machaut viz Guillaume Mailberk, město v Rakousku 389, 438, 502 Maiorka (Malorka), ostrov ve Středozemním moři 286 Malá Strana viz Praha Malaucène, město ve Francii 271 Malešovský potok u Kutné Hory 127 Malín, městečko v Čechách 396, 507 Malopolsko 438, 478 Mantova, město v sev. Itálii 482, 490, 499, 503 Marchegg, město v Dolních Rakousích 413, 514 Marienburg (Malbork), sídlo něm. křižáků 487, 515 Merienstern viz Kamenice
Litice, hrad ve vých. Čechách 159, 395, 445, 467; z Litic viz Soběhrd Protiva Litoměřice, město v sev. Čechách 453; probošství 494 Litva, litevské kraje 369, 375, 471, 492, 515, 516 Loket, hrad v záp. Čechách 312, 313, 315, 316, 320, 395, 469, 474, 475 Loketsko 223 de Lomagne, vicomte 461 Lombardie, lombardská země, lombardské krajiny 206, 208, 243, 274, 275, 287, 311, 340, 350, 378, 382, 384, 391, 392, 395, 458, 465, 482, 499, 500, 503 z Lomnice viz Ojíř Lotrinsko, vévodství 346; vévoda viz Ferry IV. Louny, město v sz. Čechách 151, 313, 439, 440, 453 Lounsko 335 Louvre viz Paříž z Louže viz Francek Lubáň, město v Horní Lužici 516 Lubava, město ve Slezsku 326, 477; vévoda: Jan, Ludvík I. Lubek 111 Lubow, hrad v Plavensku 489 Lubuš viz Lebuš Lucca (město v Itálii); Lučtí 250, 274, 384, 387, 490, 499, 503—505 Lucemburk 242, 332, 339, 396 Lucembursko, lucemburské hrabství 195, 238, 240, 301, 312, 318, 327, 329, 336, 347, 351, 352, 354, 360, 364, 384, 396, 409, 415, 416, 456, 457, 478—480, 484, 487, 506, 510; vévoda: Jan, Jin- dřich II., Jindřich III., Jindřich VII. (IV.), Václav Lukov, hrad na již. Moravě 395 Luni, město v Itálii 490 Lutych, město v dnešní Belgii 182, 473; biskup: Adolf von der Mark, Theobald Barský Lužice 437 Lužice Dolní 431, 477, 516 Lužice Horní 516 Lužická ulice viz Praha Lyon, město v již. Francii 345, 463 Mačva, krajina v sev. Srbsku 36, 422; bán: Rastislav Maffe, krajina v Palestině 331 Magdeburk, město v Německu 351; arcibiskup: Burchard de Schra- pelan de Magistris viz Petr Machaut, místo v Ardennách 484; de Machaut viz Guillaume Mailberk, město v Rakousku 389, 438, 502 Maiorka (Malorka), ostrov ve Středozemním moři 286 Malá Strana viz Praha Malaucène, město ve Francii 271 Malešovský potok u Kutné Hory 127 Malín, městečko v Čechách 396, 507 Malopolsko 438, 478 Mantova, město v sev. Itálii 482, 490, 499, 503 Marchegg, město v Dolních Rakousích 413, 514 Marienburg (Malbork), sídlo něm. křižáků 487, 515 Merienstern viz Kamenice
Strana 584
Marienthal, klášter v Lucembursku 351, 474 Marka Vindická, část Kraňska 34 Marseille, město ve Francii 462 Mauerbach, kartuziánský klášter v Dolních Rakousích 377 Mauerberg, město v Rakousku 514 Medevageln, hrad v Litvě 369, 492 Melk, město v Rakousku 496 Melun, město ve Francii 502 Menší Chuchle viz Chuchle Meran, město v Tyrolsku 383, 505, 517 Mergentheim, město v Bavorsku 189 Merseburg, město v Německu; biskup: Gerhard de Schrapelan, Jindřich III. Kindt Méty (město v Lotrinsku); Metští 302, 345, 346, 354, 356, 360, 484 Mělník, město v Čechách 320, 322, 332, 360, 383, 453, 477; špitál 360; probošství 456 Michalovice, hrad v sev. Čechách 471; z Michalovic viz Beneš Věrný, Jan, Jan Správný Milán, Milánští 246—248, 250, 341, 382, 384, 441, 458, 459, 482, 483, 490, 491, 497—499; basilika sv. Ambrože 246, 458 z Miličína viz Heřman Mimoň, město v sev. Čechách 437 Mirepoix, město ve Francii 407 Míšeň, Míšeňsko, země míšeňská, markrabství míšeňské 23, 92, 125, 138, 209, 219, 297, 302, 333, 339, 356, 370, 428, 430, 431, 436, 438, 443, 449, 466, 471, 480; markrabí: Fridrich Čacký, Fridrich Kulhavý, Fridrich Vážný, Fridrich Tuto, Jindřich Jas- ný; biskup: Albrecht III. v. Leisnig Mladá Boleslav 471 Mnichov 325, 363, 365, 378, 402, 476, 485, 491 Modena, město v Itálii 384, 499, 500, 502, 504 Mohan, přítok Rýna 293, 294, 466 Mohuč 294, 327, 369, 455; kaple Všech svatých 455; klášter sv. Albana 369; kostel 369, 402; arcibiskup: Gerhard z Eppensteinu, Matyáš de Bucheck, Petr z Aspeltu Monte Carlo, pevnost u Luccy 504 Montferrato, město v Itálii; montferratská hrabata 482; Montferrat- ský viz Theodor Morava, moravské markrabství, moravská země 22, 36, 40, 41, 51, 52, 59—61, 85, 90, 93, 125, 138, 150, 155, 215, 233—235, 240, 291, 292, 296, 312, 314, 319, 349, 354, 359, 364, 384, 388, 395, 410, 413, 416, 421, 423, 424, 427, 429, 434—436, 438—440, 442, 444, 452, 456, 457, 464, 467, 470, 471, 477, 478, 480, 481, 486, 488, 500, 501, 506, 514, 516, 517; markrabí: Karel IV. Morava, řeka 424 Moravská Třebová viz Třebová Moravský Krumlov viz Krumlov Morgarten, město ve Švýcarsku 295 Morimund, cisterciánský klášter ve Francii 283, 330 de Mortuomari viz Petr Mosella, přítok Rýna 366 Most, město v sev. Čechách 425, 453 Mostecká ulice viz Praha Mühldorf, město v Bavorsku 325, 334, 480 Mühlhausen, město v Durynsku 481 584 585
Marienthal, klášter v Lucembursku 351, 474 Marka Vindická, část Kraňska 34 Marseille, město ve Francii 462 Mauerbach, kartuziánský klášter v Dolních Rakousích 377 Mauerberg, město v Rakousku 514 Medevageln, hrad v Litvě 369, 492 Melk, město v Rakousku 496 Melun, město ve Francii 502 Menší Chuchle viz Chuchle Meran, město v Tyrolsku 383, 505, 517 Mergentheim, město v Bavorsku 189 Merseburg, město v Německu; biskup: Gerhard de Schrapelan, Jindřich III. Kindt Méty (město v Lotrinsku); Metští 302, 345, 346, 354, 356, 360, 484 Mělník, město v Čechách 320, 322, 332, 360, 383, 453, 477; špitál 360; probošství 456 Michalovice, hrad v sev. Čechách 471; z Michalovic viz Beneš Věrný, Jan, Jan Správný Milán, Milánští 246—248, 250, 341, 382, 384, 441, 458, 459, 482, 483, 490, 491, 497—499; basilika sv. Ambrože 246, 458 z Miličína viz Heřman Mimoň, město v sev. Čechách 437 Mirepoix, město ve Francii 407 Míšeň, Míšeňsko, země míšeňská, markrabství míšeňské 23, 92, 125, 138, 209, 219, 297, 302, 333, 339, 356, 370, 428, 430, 431, 436, 438, 443, 449, 466, 471, 480; markrabí: Fridrich Čacký, Fridrich Kulhavý, Fridrich Vážný, Fridrich Tuto, Jindřich Jas- ný; biskup: Albrecht III. v. Leisnig Mladá Boleslav 471 Mnichov 325, 363, 365, 378, 402, 476, 485, 491 Modena, město v Itálii 384, 499, 500, 502, 504 Mohan, přítok Rýna 293, 294, 466 Mohuč 294, 327, 369, 455; kaple Všech svatých 455; klášter sv. Albana 369; kostel 369, 402; arcibiskup: Gerhard z Eppensteinu, Matyáš de Bucheck, Petr z Aspeltu Monte Carlo, pevnost u Luccy 504 Montferrato, město v Itálii; montferratská hrabata 482; Montferrat- ský viz Theodor Morava, moravské markrabství, moravská země 22, 36, 40, 41, 51, 52, 59—61, 85, 90, 93, 125, 138, 150, 155, 215, 233—235, 240, 291, 292, 296, 312, 314, 319, 349, 354, 359, 364, 384, 388, 395, 410, 413, 416, 421, 423, 424, 427, 429, 434—436, 438—440, 442, 444, 452, 456, 457, 464, 467, 470, 471, 477, 478, 480, 481, 486, 488, 500, 501, 506, 514, 516, 517; markrabí: Karel IV. Morava, řeka 424 Moravská Třebová viz Třebová Moravský Krumlov viz Krumlov Morgarten, město ve Švýcarsku 295 Morimund, cisterciánský klášter ve Francii 283, 330 de Mortuomari viz Petr Mosella, přítok Rýna 366 Most, město v sev. Čechách 425, 453 Mostecká ulice viz Praha Mühldorf, město v Bavorsku 325, 334, 480 Mühlhausen, město v Durynsku 481 584 585
Strana 585
Mulvijský most viz Řím Muret, hora ve Francii 353 Münster, město ve Westfálsku 182; biskup: Ludvík II. Hessenský Münsterberk (Ziembice), Münsterbersko, vévodství ve Slezsku 410, 511; vévoda: Boleslav II., Boleslav Mýto (Vysoké) (město ve vých. Čechách), Mýcené 152, 156, 297, 315, 317, 395, 442 Mže (dnešní Berounka), přítok Vltavy 82, 336 Načeradec, hrad na Vlašimsku 426; z Načeradce viz Vítek Náchod, město ve vých. Čechách 385 narbonnská diecéze 407 Nassavsko, hrabství 294; hrabě 294 Naumburk, město v Německu; biskup: Ulrich Nazanum, hrad u Pavie 290 Neapol 101, 103, 252, 253, 345, 460, 482; král: Karel II., Robert Nebbio, město na Korsice 289; biskup: Parcival Neckar, přítok Rýna 26, 289, 301 Nečtiny, hrad v jz. Čechách 395; z Nečtin viz Bavor (?) Nesle viz Paříž Neuburk (Klosterneuburk), město v Dolních Rakousích 387, 423, 501 Německo 23, 103, 108, 188, 192, 196, 222, 236, 243, 245, 246, 294, 295, 301, 321, 334, 340, 342, 363, 365, 373, 379, 382, 384, 385, 391, 400, 416, 425, 433, 435, 456, 457, 459, 483—486, 490, 499, 504 Německý Brod (dnes Havlíčkův Brod) 478 Němen, řeka v Litvě 492 z Niffenu viz Bertold Ninive, město v Babylonii 446 Nizozemí 507 de Nogaret viz Vilém Nordhausen, město v Durynsku 481 Nördlingen, město v Bavorsku 205, 238 Norimberk, město v Bavorsku 25, 103, 147, 186, 188, 206, 222, 236, 294, 301, 384, 385, 387, 389, 423, 434, 449, 456, 483, 502; purkra- bí: Fridrich Hohenzollernský Novara, město v Itálii 384, 499 Nové Hrady, město v již. Čechách 467; z Nových Hradů viz Smil Nové Město (Neustadt), město v Bavorsku 387 Nové tržiště viz Praha Nový Bydžov (město v Čechách), Bydžovené 442, 456 Nový hrad (v avignonské diecézi) 274 Nymburk, město v Čechách 25, 126, 127, 174, 176, 179, 211, 215 Nýrsko, město v Čechách 490 Obřany, město na Moravě 477 Odra, řeka ve Slezsku 415 Ohře, řeka v Čechách 223 Ojvín, hrad u Žitavy 437, 467, 477, 516 Olbramkostel viz Podivín Olešnice, město v Lužici 477 Olešnické vévodství ve Slezsku; vévoda: Konrád IV. z Olivy viz Petr de Olloco viz Gottfrid
Mulvijský most viz Řím Muret, hora ve Francii 353 Münster, město ve Westfálsku 182; biskup: Ludvík II. Hessenský Münsterberk (Ziembice), Münsterbersko, vévodství ve Slezsku 410, 511; vévoda: Boleslav II., Boleslav Mýto (Vysoké) (město ve vých. Čechách), Mýcené 152, 156, 297, 315, 317, 395, 442 Mže (dnešní Berounka), přítok Vltavy 82, 336 Načeradec, hrad na Vlašimsku 426; z Načeradce viz Vítek Náchod, město ve vých. Čechách 385 narbonnská diecéze 407 Nassavsko, hrabství 294; hrabě 294 Naumburk, město v Německu; biskup: Ulrich Nazanum, hrad u Pavie 290 Neapol 101, 103, 252, 253, 345, 460, 482; král: Karel II., Robert Nebbio, město na Korsice 289; biskup: Parcival Neckar, přítok Rýna 26, 289, 301 Nečtiny, hrad v jz. Čechách 395; z Nečtin viz Bavor (?) Nesle viz Paříž Neuburk (Klosterneuburk), město v Dolních Rakousích 387, 423, 501 Německo 23, 103, 108, 188, 192, 196, 222, 236, 243, 245, 246, 294, 295, 301, 321, 334, 340, 342, 363, 365, 373, 379, 382, 384, 385, 391, 400, 416, 425, 433, 435, 456, 457, 459, 483—486, 490, 499, 504 Německý Brod (dnes Havlíčkův Brod) 478 Němen, řeka v Litvě 492 z Niffenu viz Bertold Ninive, město v Babylonii 446 Nizozemí 507 de Nogaret viz Vilém Nordhausen, město v Durynsku 481 Nördlingen, město v Bavorsku 205, 238 Norimberk, město v Bavorsku 25, 103, 147, 186, 188, 206, 222, 236, 294, 301, 384, 385, 387, 389, 423, 434, 449, 456, 483, 502; purkra- bí: Fridrich Hohenzollernský Novara, město v Itálii 384, 499 Nové Hrady, město v již. Čechách 467; z Nových Hradů viz Smil Nové Město (Neustadt), město v Bavorsku 387 Nové tržiště viz Praha Nový Bydžov (město v Čechách), Bydžovené 442, 456 Nový hrad (v avignonské diecézi) 274 Nymburk, město v Čechách 25, 126, 127, 174, 176, 179, 211, 215 Nýrsko, město v Čechách 490 Obřany, město na Moravě 477 Odra, řeka ve Slezsku 415 Ohře, řeka v Čechách 223 Ojvín, hrad u Žitavy 437, 467, 477, 516 Olbramkostel viz Podivín Olešnice, město v Lužici 477 Olešnické vévodství ve Slezsku; vévoda: Konrád IV. z Olivy viz Petr de Olloco viz Gottfrid
Strana 586
Olomouc 149—151, 233, 234, 354, 378, 490; katedrální chrám 151, 354, 395, 396; hrad 395; biskup: Dětřich, Hynek Žák, Jan Volek, Jindřich Zdík, Konrád I., Petr Angelův Opatovice benediktinský klášter v Čechách 62, 157, 442, 511 Opava, město ve Slezsku 51 Opavsko, Opavské vévodství, země opavská 233, 234, 310, 319, 424, 426, 429, 474, 481; vévoda: Mikuláš I., Mikuláš II.; opavského vévody dcera (snad Anna, dcera Mikuláše II., manželka Burcharda z Hardeku a z Retzu) 410 Opolsko, vévodství ve Slezsku 19; vévoda: Boleslav I., Boleslav II. opolsko-ratibořské knížectví 489 Orange, město ve Francii 284 de Orgio viz Alexander Orléans, město ve Francii 99 Osek, cisterciácký klášter v Čechách 370, 433, 472, 514; opat: Gervik Oslavany, cisterciácký klášter na Moravě 239, 240, 433 z Ossen viz Jan Osterland, území vých. od Sály v Sasku 431, 438, 480 Ostia, přístav v Itálii 490, 492; biskup: Mikuláš Albertův Ostrov, benediktinský klášter na ostrově u Davle 81, 325; opat: Petr Ostrov (Sv. Dobrotivá), augustiniánský klášter u Hořovic 325 Ostrý, hrad na Děčínsku 425 Ostřihom, město v Uhrách 412; arcibiskup: Ladomér Osvětim, město a vévodství v Horním Slezsku; vévoda: Jan Ovenec (Bubeneč) 321; obora 321 Ovocný trh viz Praha z Otting hrabě viz Ludvík 586 587 Paběnice, tvrz na Čáslavsku; z Paběnic viz Hrabiše, Oldřich Padova, město v Itálii 250, 272 Palestina 462 Panenský Týnec, město v Čechách 335 Parkstein, hrad ve Francích 412, 466 Parma, město v Itálii 275, 384, 492, 499, 500, 502, 504, 505 Paříž 16, 19, 273, 283, 313, 331—333, 336, 344, 345, 388, 390, 391, 400, 407, 457, 463, 479, 481, 492, 494, 501, 502, 504, 510; katedrální kostel, chrám Notre Dame 400, 464; Louvre 462; hřbitov Mládátek 400; palác Nesle 492; Sorbonna 486; Sainte Chapelle 488; Saint-Denis (klášter sv. Diviše) 340, 341, 353, 400, 401; Templ (palác templářů) 462, 464; král. špitál 400 Pasov, město v Bavorsku 389, 414, 502; biskup: Albrecht v. Sachsen Pavia 288, 290, 384, 499, 504 z Payensu viz Hugo Pec, obec u Křivoklátu 226 Pelczyska, hrad v Polsku 438 Pelhřimov, město v Čechách 429 Perigueux, město ve Francii 267 Perštejnec, hrádek u Kutné Hory 215, 442, 443 Perštejnice viz Křenovka Perštýn viz Praha Perugia, město v Itálii 283, 365, 460 Petřín, vrch u Prahy 113, 428 Piacenza, město v Itálii 384, 483 Piemont, město a kraj v Itálii 458
Olomouc 149—151, 233, 234, 354, 378, 490; katedrální chrám 151, 354, 395, 396; hrad 395; biskup: Dětřich, Hynek Žák, Jan Volek, Jindřich Zdík, Konrád I., Petr Angelův Opatovice benediktinský klášter v Čechách 62, 157, 442, 511 Opava, město ve Slezsku 51 Opavsko, Opavské vévodství, země opavská 233, 234, 310, 319, 424, 426, 429, 474, 481; vévoda: Mikuláš I., Mikuláš II.; opavského vévody dcera (snad Anna, dcera Mikuláše II., manželka Burcharda z Hardeku a z Retzu) 410 Opolsko, vévodství ve Slezsku 19; vévoda: Boleslav I., Boleslav II. opolsko-ratibořské knížectví 489 Orange, město ve Francii 284 de Orgio viz Alexander Orléans, město ve Francii 99 Osek, cisterciácký klášter v Čechách 370, 433, 472, 514; opat: Gervik Oslavany, cisterciácký klášter na Moravě 239, 240, 433 z Ossen viz Jan Osterland, území vých. od Sály v Sasku 431, 438, 480 Ostia, přístav v Itálii 490, 492; biskup: Mikuláš Albertův Ostrov, benediktinský klášter na ostrově u Davle 81, 325; opat: Petr Ostrov (Sv. Dobrotivá), augustiniánský klášter u Hořovic 325 Ostrý, hrad na Děčínsku 425 Ostřihom, město v Uhrách 412; arcibiskup: Ladomér Osvětim, město a vévodství v Horním Slezsku; vévoda: Jan Ovenec (Bubeneč) 321; obora 321 Ovocný trh viz Praha z Otting hrabě viz Ludvík 586 587 Paběnice, tvrz na Čáslavsku; z Paběnic viz Hrabiše, Oldřich Padova, město v Itálii 250, 272 Palestina 462 Panenský Týnec, město v Čechách 335 Parkstein, hrad ve Francích 412, 466 Parma, město v Itálii 275, 384, 492, 499, 500, 502, 504, 505 Paříž 16, 19, 273, 283, 313, 331—333, 336, 344, 345, 388, 390, 391, 400, 407, 457, 463, 479, 481, 492, 494, 501, 502, 504, 510; katedrální kostel, chrám Notre Dame 400, 464; Louvre 462; hřbitov Mládátek 400; palác Nesle 492; Sorbonna 486; Sainte Chapelle 488; Saint-Denis (klášter sv. Diviše) 340, 341, 353, 400, 401; Templ (palác templářů) 462, 464; král. špitál 400 Pasov, město v Bavorsku 389, 414, 502; biskup: Albrecht v. Sachsen Pavia 288, 290, 384, 499, 504 z Payensu viz Hugo Pec, obec u Křivoklátu 226 Pelczyska, hrad v Polsku 438 Pelhřimov, město v Čechách 429 Perigueux, město ve Francii 267 Perštejnec, hrádek u Kutné Hory 215, 442, 443 Perštejnice viz Křenovka Perštýn viz Praha Perugia, město v Itálii 283, 365, 460 Petřín, vrch u Prahy 113, 428 Piacenza, město v Itálii 384, 483 Piemont, město a kraj v Itálii 458
Strana 587
Pirkštejn, hrad na Žitavsku 437 Pisa (město v Itálii), Pisánští, Pisané 246, 250, 251, 253, 276—278, 383, 459, 460, 490, 492, 504 Písek, město v Čechách 395, 410 Pistoja, město ve stř. Itálii 278, 487, 490; z Pistoje viz Šimon Filipův Piumaccio, město v Itálii 385, 499 Pizzighettone, opevněné místo na Addě v Itálii 503 Plasy, cisterciácký klášter v Čechách 433; opat: Jan Plavno, država v Sasku 489; z Plavna viz Jindřich Starší Pliseňsko, kraj v Sasku 431, 438 Plock, město v Mazovsku 493; vévoda: Boleslav II., Václav Ploučnice, řeka v Čechách 437 Plowcze, město ve Velkopolsku 500 Plzeň 9, 18 Plzeňsko, plzeňská provincie 152, 441, 470, 480 Podbrdsko 441 Poděbrady, věnné město v Čechách 34, 287, 426, 501 Podivín, město na Moravě 386, 387, 480, 500 Poggibonsi, zbořené město u Florencie 251 Pohled, cisterciácký klášter v Čechách 433 (Po)horská země v Palestině 331 Pohořelec u Prahy 450 Pojizeří 437 Polička (město ve vých. Čechách), Poličené 65, 155, 156, 297, 442 Polsko, polské království 23, 24, 97, 98, 118, 119, 121, 123, 125, 130, 148, 297, 302, 328, 360, 364, 394, 412, 429, 435, 437, 438, 446, 478, 487, 488, 511—516; vévoda 169; král: Kazimír, Přemysl, Vladislav I. Lokietek Pomořany, země pomořanská 119, 138, 386, 478, 492, 497, 513, 514, 516; vévoda: Přemysl, Vladislav I. Lokietek Pomuk, cisterciácký klášter v Čechách 433 Pontigni, cisterciácký klášter ve Francii 283 Pontremoli, město v Itálii 505 Pordenone, město v Itálii 34 Portugalsko 286, 461, 463 Porýní, rýnské kraje 175, 179, 312, 330, 353, 360, 382, 455, 457, 476, 497, 511, 515 Postoloprty, město v Čechách 18 Potštejn, hrad v Čechách 159; z Potštejna: Mikuláš, Procek Poznaň, město v Polsku 386, 439, 500, 512, 516 Poznaňsko, země poznaňská 119, 138, 439; vévoda: Jan, Přemysl Praha, Město pražské, Pražané, 7—10, 16, 22, 23, 25, 55, 56, 62, 65, 70, 72, 79—82, 85, 89, 90, 99, 100, 104, 112, 113, 122—124, 128, 137, 148, 150—152, 155, 157, 159, 166, 170, 172, 174, 176 až 182, 184, 187, 208—212, 219, 220, 222, 224—228, 233—236, 238, 291, 292, 295, 298, 301, 302, 310—315, 317, 318, 320—322, 325, 327, 329, 332—336, 339, 346, 347, 349, 358—361, 363—365, 367, 369, 370, 384, 385, 390, 394—396, 399, 409, 410, 412—417, 424—427, 435, 437, 439, 440, 442, 445, 449, 452—455, 465, 467, 472, 475—477, 479, 480, 489, 492, 493, 497, 501, 502, 506, 508, 514, 515, 517; Pražský hrad 25, 36, 65, 77, 79, 82, 117, 137, 176, 179, 224—226, 228, 296, 302, 320, 322, 325, 332, 394, 396, 412, 414, 415, 441, 446, 447, 449, 450, 453—455, 471, 506; Přemyslov- ský palác 506, purkrabský dům 506; Větší Město, Staré Město 9, 72, 114, 157, 178, 181, 225, 298, 313, 322, 394, 412, 415, 430, 455,
Pirkštejn, hrad na Žitavsku 437 Pisa (město v Itálii), Pisánští, Pisané 246, 250, 251, 253, 276—278, 383, 459, 460, 490, 492, 504 Písek, město v Čechách 395, 410 Pistoja, město ve stř. Itálii 278, 487, 490; z Pistoje viz Šimon Filipův Piumaccio, město v Itálii 385, 499 Pizzighettone, opevněné místo na Addě v Itálii 503 Plasy, cisterciácký klášter v Čechách 433; opat: Jan Plavno, država v Sasku 489; z Plavna viz Jindřich Starší Pliseňsko, kraj v Sasku 431, 438 Plock, město v Mazovsku 493; vévoda: Boleslav II., Václav Ploučnice, řeka v Čechách 437 Plowcze, město ve Velkopolsku 500 Plzeň 9, 18 Plzeňsko, plzeňská provincie 152, 441, 470, 480 Podbrdsko 441 Poděbrady, věnné město v Čechách 34, 287, 426, 501 Podivín, město na Moravě 386, 387, 480, 500 Poggibonsi, zbořené město u Florencie 251 Pohled, cisterciácký klášter v Čechách 433 (Po)horská země v Palestině 331 Pohořelec u Prahy 450 Pojizeří 437 Polička (město ve vých. Čechách), Poličené 65, 155, 156, 297, 442 Polsko, polské království 23, 24, 97, 98, 118, 119, 121, 123, 125, 130, 148, 297, 302, 328, 360, 364, 394, 412, 429, 435, 437, 438, 446, 478, 487, 488, 511—516; vévoda 169; král: Kazimír, Přemysl, Vladislav I. Lokietek Pomořany, země pomořanská 119, 138, 386, 478, 492, 497, 513, 514, 516; vévoda: Přemysl, Vladislav I. Lokietek Pomuk, cisterciácký klášter v Čechách 433 Pontigni, cisterciácký klášter ve Francii 283 Pontremoli, město v Itálii 505 Pordenone, město v Itálii 34 Portugalsko 286, 461, 463 Porýní, rýnské kraje 175, 179, 312, 330, 353, 360, 382, 455, 457, 476, 497, 511, 515 Postoloprty, město v Čechách 18 Potštejn, hrad v Čechách 159; z Potštejna: Mikuláš, Procek Poznaň, město v Polsku 386, 439, 500, 512, 516 Poznaňsko, země poznaňská 119, 138, 439; vévoda: Jan, Přemysl Praha, Město pražské, Pražané, 7—10, 16, 22, 23, 25, 55, 56, 62, 65, 70, 72, 79—82, 85, 89, 90, 99, 100, 104, 112, 113, 122—124, 128, 137, 148, 150—152, 155, 157, 159, 166, 170, 172, 174, 176 až 182, 184, 187, 208—212, 219, 220, 222, 224—228, 233—236, 238, 291, 292, 295, 298, 301, 302, 310—315, 317, 318, 320—322, 325, 327, 329, 332—336, 339, 346, 347, 349, 358—361, 363—365, 367, 369, 370, 384, 385, 390, 394—396, 399, 409, 410, 412—417, 424—427, 435, 437, 439, 440, 442, 445, 449, 452—455, 465, 467, 472, 475—477, 479, 480, 489, 492, 493, 497, 501, 502, 506, 508, 514, 515, 517; Pražský hrad 25, 36, 65, 77, 79, 82, 117, 137, 176, 179, 224—226, 228, 296, 302, 320, 322, 325, 332, 394, 396, 412, 414, 415, 441, 446, 447, 449, 450, 453—455, 471, 506; Přemyslov- ský palác 506, purkrabský dům 506; Větší Město, Staré Město 9, 72, 114, 157, 178, 181, 225, 298, 313, 322, 394, 412, 415, 430, 455,
Strana 588
588 589 464, 476, 511; Menší Město, Malá Strana 155, 177, 225, 322, 378, 379, 455, 495, 518; Pražský kostel, basilika sv. Víta, katedrální kostel 79, 82, 87, 104, 112, 123, 155, 169, 228, 298, 319, 332, 395, 447, 453, 471, náhro- bek sv. Václava 414, 515, hrob sv. Vojtěcha 413, oltář sv. Víta 112, 123, 228; Ostatní kostely a kláštery: sv. Františka 36, 55, 104, 210, 224, 225, 367, 493; sv. Jakuba 9, 156, 233, 395, 415, 508; sv. Jiljí 495; sv. Jiří 36, 123, 332, 446, 447, 478; sv. Klimenta (bratří kazatelů, domi- nikánů) 72, 124, 137, 177, 312, 313, 425, 479; sv. Marie na Louži 399; Panny Marie (johanitů) konec mosta 176, 177; sv. Marie v Týně 223; sv. Mikuláše na Kurném trhu 399; sv. Ondřeje 371, 394, 418, oltář sv. Ondřeje 417, sv. Mikuláše a Blažeje 418, sv. Kateřiny, Markéty a Barbory 418; sv. Tomáše 55; sv. Valentina 298; sv. Vavřince (sv. Anny) 378, 379, 464; kaple sv. Michala (blízko Vyšehradu) 378; dům křižovníků z Německého domu 334; pražský špitál 129, 177, 178, 210, 212; Klementinum 19, 72, 124, 137, 177; pražské tržiště 220, 329; Kurný trh (nynější Staroměstské náměstí) 399; Nové tržiště (v dnešní Rytířské ulici) 114, 453 Ovocný trh 114, 211; Uhelný trh 114; Ulice, náměstí: Anenské nám. 379, 464; Celetná ul. 464; Dražického nám. 495; Josefská ul. 495; Letenská ul. 495; Lužická ul. 495; Malostranské nám. 55; Mostecká ul. 495; Perštýn 325; Rytířská ul. 453; Staroměstské nám. 454; na Ujezdě 378; Židovská ul. 298; Pražský most 176—178; Malostranská mostecká věž 176—179; brána sv. Martina ve zdi 298, 325; Prašná brána 211, 225; domy: biskupův dům, biskupský palác 155, 495; dům Francka z Louže (pozdější Staroměstská radnice) 181; dům mistra Konráda 137; dům „u Štupartů“ 394, 395; Temp 464; dům u Věže 210, 211, 224, 453; dům Zbrasl. kláštera (poblíž kostela sv. Ondřeje) 370, 371 pražská diecéze 351; biskup: Jan II. z Dražic, Jan III. z Dražic, Jan IV. z Dražic, Rehoř z Valdeka, Tobiáš z Benešova, Vojtěch de Prato viz Jakub Albertův Prčice, hrad a osada na Sedlčansku; z Prčic viz Vítek Provins, město ve Francii 479 Prusko, pruské krajiny 76, 108, 353, 365, 369, 394, 415 Příbramsko 441 Přimda, hrad v záp. Čechách 181, 315 Pusterthal (údolí horní Drávy) 414 de Quigerio viz Domenico Raabs, hrad v Rakousku 440, 441 Rabensberg, město v Rakousku 502 rábský biskup viz Theodor Rabštejn, hrad na Plzeňsku 480; z Rabštejna viz Oldřich Pluh Račice, hrad u Vyškova na Moravě 235 Radešov, osada na Loketsku 222, 223 Radotín, osada u Prahy 82 Ragnit, město ve vých. Prusku 492
588 589 464, 476, 511; Menší Město, Malá Strana 155, 177, 225, 322, 378, 379, 455, 495, 518; Pražský kostel, basilika sv. Víta, katedrální kostel 79, 82, 87, 104, 112, 123, 155, 169, 228, 298, 319, 332, 395, 447, 453, 471, náhro- bek sv. Václava 414, 515, hrob sv. Vojtěcha 413, oltář sv. Víta 112, 123, 228; Ostatní kostely a kláštery: sv. Františka 36, 55, 104, 210, 224, 225, 367, 493; sv. Jakuba 9, 156, 233, 395, 415, 508; sv. Jiljí 495; sv. Jiří 36, 123, 332, 446, 447, 478; sv. Klimenta (bratří kazatelů, domi- nikánů) 72, 124, 137, 177, 312, 313, 425, 479; sv. Marie na Louži 399; Panny Marie (johanitů) konec mosta 176, 177; sv. Marie v Týně 223; sv. Mikuláše na Kurném trhu 399; sv. Ondřeje 371, 394, 418, oltář sv. Ondřeje 417, sv. Mikuláše a Blažeje 418, sv. Kateřiny, Markéty a Barbory 418; sv. Tomáše 55; sv. Valentina 298; sv. Vavřince (sv. Anny) 378, 379, 464; kaple sv. Michala (blízko Vyšehradu) 378; dům křižovníků z Německého domu 334; pražský špitál 129, 177, 178, 210, 212; Klementinum 19, 72, 124, 137, 177; pražské tržiště 220, 329; Kurný trh (nynější Staroměstské náměstí) 399; Nové tržiště (v dnešní Rytířské ulici) 114, 453 Ovocný trh 114, 211; Uhelný trh 114; Ulice, náměstí: Anenské nám. 379, 464; Celetná ul. 464; Dražického nám. 495; Josefská ul. 495; Letenská ul. 495; Lužická ul. 495; Malostranské nám. 55; Mostecká ul. 495; Perštýn 325; Rytířská ul. 453; Staroměstské nám. 454; na Ujezdě 378; Židovská ul. 298; Pražský most 176—178; Malostranská mostecká věž 176—179; brána sv. Martina ve zdi 298, 325; Prašná brána 211, 225; domy: biskupův dům, biskupský palác 155, 495; dům Francka z Louže (pozdější Staroměstská radnice) 181; dům mistra Konráda 137; dům „u Štupartů“ 394, 395; Temp 464; dům u Věže 210, 211, 224, 453; dům Zbrasl. kláštera (poblíž kostela sv. Ondřeje) 370, 371 pražská diecéze 351; biskup: Jan II. z Dražic, Jan III. z Dražic, Jan IV. z Dražic, Rehoř z Valdeka, Tobiáš z Benešova, Vojtěch de Prato viz Jakub Albertův Prčice, hrad a osada na Sedlčansku; z Prčic viz Vítek Provins, město ve Francii 479 Prusko, pruské krajiny 76, 108, 353, 365, 369, 394, 415 Příbramsko 441 Přimda, hrad v záp. Čechách 181, 315 Pusterthal (údolí horní Drávy) 414 de Quigerio viz Domenico Raabs, hrad v Rakousku 440, 441 Rabensberg, město v Rakousku 502 rábský biskup viz Theodor Rabštejn, hrad na Plzeňsku 480; z Rabštejna viz Oldřich Pluh Račice, hrad u Vyškova na Moravě 235 Radešov, osada na Loketsku 222, 223 Radotín, osada u Prahy 82 Ragnit, město ve vých. Prusku 492
Strana 589
Rajhrad, benediktinský klášter na Moravě 60, 61, 234, 235, 427, 512 Rakousko, Rakousy, vévodství rakouské 22, 28, 34, 36, 39, 40, 44, 84, 90, 93, 96, 152, 156, 166, 215, 302, 325, 335, 336, 362, 364, 377, 387, 394, 410, 412, 414, 416, 422, 423, 440, 441, 484, 502, 514; rakouští vévodové 502; viz též Albrecht I., Albrecht II., Fridrich II., Fridrich Sličný, Jindřich, Leopold, Ota Habsb., Rudolf II., Rudolf III. Rakousy Dolní 377 Rakousy Horní 515 Ralsko, hrad v sev. Čechách 437 Ranná, říčka v Bavorsku 426 z Rathsamhausenu viz Filip Ratibořsko, Ratibořské vévodství 319, 516; vévoda: Lešek, Přemysl z Rauhensteina, rak. šlechtic 364, 492 Redenín, tvrz na Táborsku; z Redenína viz Jindřich Reggio, město v Itálii 275, 384, 499, 500, 502, 504 Remeš, město ve Francii 479, 492; biskup: Robert de Courtenay Rense, město v Porýní 457 z Retzu hrabě 410; manželka: dcera vévody opavského Reussa, řeka ve Švýcarsku 443 Rhodos, ostrov ve Středozemním moři 462 Rjeka, město v Charvátsku 34, 422 Roccasicca u Aquina v Itálii 345 Rogožno, dvorec ve Velkopolsku 432 Rochlice, hrad v Míšni 431 Romagna, krajina v Itálii 499 Ronnberg viz Rumbursko Ronov, hrad na Žitavsku 425, 437, 451, 455, 477, 516; z Ronova páni viz z Dubé, z Frýdlantu, z Housky, z Lichtemburka, z Lipé z Rosenthalu viz Jenslin, Ortlieb Rotenburk, město v Bavorsku 103; z Rotenburku viz Jindřich Rotweil, město ve Würtembersku 103 Roudnice nad Labem, město v Čechách 495; klášter sv. Augustina 495 Rouchovany, město na Moravě 348, 349, 360, 369 Rožmberk, hrad a město v již. Čechách; z Rožmberka viz Jindřich, Petr Rožmitál, hrad a město v záp. Čechách 147 Rudé moře 163, 521 Rumbursko (Ronnberk) 437 z Runkelu viz Dětřich z Rurensteina viz z Rauhensteina Rusko 108 Rýn, řeka 125, 206, 222, 236, 238, 301, 312, 313, 319, 347, 358, 359, 389, 422, 465, 484 rýnské kraje viz Porýní Rýnská Falc viz Falc Rytířská ulice viz Praha Rýzmburk, hrad neznámé polohy 356; z Rýzmburka viz Boreš z Rýžmberka páni 441; viz též Ojíř z Komberka Řecko 108, 371 Řezno, město v Bavorsku 384, 385, 410, 411, 413, 480, 497, 499, 500, 514; biskup: Mikuláš Říčany, hrad ve stř. Čechách; z Říčan viz Oldřich Řím, Město 25, 92, 96, 103, 196, 247, 249, 251, 257, 268, 271,
Rajhrad, benediktinský klášter na Moravě 60, 61, 234, 235, 427, 512 Rakousko, Rakousy, vévodství rakouské 22, 28, 34, 36, 39, 40, 44, 84, 90, 93, 96, 152, 156, 166, 215, 302, 325, 335, 336, 362, 364, 377, 387, 394, 410, 412, 414, 416, 422, 423, 440, 441, 484, 502, 514; rakouští vévodové 502; viz též Albrecht I., Albrecht II., Fridrich II., Fridrich Sličný, Jindřich, Leopold, Ota Habsb., Rudolf II., Rudolf III. Rakousy Dolní 377 Rakousy Horní 515 Ralsko, hrad v sev. Čechách 437 Ranná, říčka v Bavorsku 426 z Rathsamhausenu viz Filip Ratibořsko, Ratibořské vévodství 319, 516; vévoda: Lešek, Přemysl z Rauhensteina, rak. šlechtic 364, 492 Redenín, tvrz na Táborsku; z Redenína viz Jindřich Reggio, město v Itálii 275, 384, 499, 500, 502, 504 Remeš, město ve Francii 479, 492; biskup: Robert de Courtenay Rense, město v Porýní 457 z Retzu hrabě 410; manželka: dcera vévody opavského Reussa, řeka ve Švýcarsku 443 Rhodos, ostrov ve Středozemním moři 462 Rjeka, město v Charvátsku 34, 422 Roccasicca u Aquina v Itálii 345 Rogožno, dvorec ve Velkopolsku 432 Rochlice, hrad v Míšni 431 Romagna, krajina v Itálii 499 Ronnberg viz Rumbursko Ronov, hrad na Žitavsku 425, 437, 451, 455, 477, 516; z Ronova páni viz z Dubé, z Frýdlantu, z Housky, z Lichtemburka, z Lipé z Rosenthalu viz Jenslin, Ortlieb Rotenburk, město v Bavorsku 103; z Rotenburku viz Jindřich Rotweil, město ve Würtembersku 103 Roudnice nad Labem, město v Čechách 495; klášter sv. Augustina 495 Rouchovany, město na Moravě 348, 349, 360, 369 Rožmberk, hrad a město v již. Čechách; z Rožmberka viz Jindřich, Petr Rožmitál, hrad a město v záp. Čechách 147 Rudé moře 163, 521 Rumbursko (Ronnberk) 437 z Runkelu viz Dětřich z Rurensteina viz z Rauhensteina Rusko 108 Rýn, řeka 125, 206, 222, 236, 238, 301, 312, 313, 319, 347, 358, 359, 389, 422, 465, 484 rýnské kraje viz Porýní Rýnská Falc viz Falc Rytířská ulice viz Praha Rýzmburk, hrad neznámé polohy 356; z Rýzmburka viz Boreš z Rýžmberka páni 441; viz též Ojíř z Komberka Řecko 108, 371 Řezno, město v Bavorsku 384, 385, 410, 411, 413, 480, 497, 499, 500, 514; biskup: Mikuláš Říčany, hrad ve stř. Čechách; z Říčan viz Oldřich Řím, Město 25, 92, 96, 103, 196, 247, 249, 251, 257, 268, 271,
Strana 590
274—276, 278, 283, 304, 350, 361, 363—365, 375, 406, 458—460, 490, 491; Aventin 460; Kapitol 459, 491; Laterán, Lateránský palác 250, 251, 268, 406, 491; Leoninská čtvrt 251; Vatikán 275, 459; kostely: sv. Jana 406, 460; sv. Marie na Ara Coeli 361; sv. Marie v Rotundě 250, 364; Panny Marie na Široké cestě (in Via lata) 249, 253; sv. Marie in Transpadina 269; sv. Marie ve Věžích 268, 270, oltář sv. Marie 270; sv. Petra 250, 251, 268, 275, 364, 491, náhrobek sv. Petra 268, oltář sv. Petra 268, 270, oltář sv. Lva 269, oltář sv. Mauricia 268, Stříbrná brána 268; sv. Petra a Pavla 406; most sv. Anděla 459; Mulvijský most 459; Kollinská brána 267; brána sv. Petra 492; ulice Kortina 267; nám. sv. Petra 491; Andělský hrad 459; Krescenciův zámek 267; papež: Alexandr IV., Benedikt XI., Benedikt XII., Bonifác VIII., Celestin V., Inocenc III., Inocenc IV., Jan XXII., Kliment IV., Kliment V., Mikuláš IV., Mikuláš V., Rehoř I., Rehoř IX., Rehoř X., Urban IV. Římská říše, Svatá říše 156, 183, 274, 276, 292, 372, 432, 502; král, císař: Albrecht I., Fridrich I. Barbarossa, Fridrich II., Fridrich Sličný, Jindřich VII., Konrád IV., Ludvík Bavor, Rudolf I. Habsb., Vilém Holandský ze Saarbrückenu viz Jan sabinský biskup viz Arnaldus de Falgueriis Sádek u Třebíče viz Ungersperk Sadská, město ve stř. Čechách 313 Sachsenhausen, město v Německu 293, 466, 483; kaple Německého řádu 483 Saint-Denis viz Paříž Saint Chapelle viz Paříž Sakan město v Asii 371 Salcburk 515; arcibiskup: Filip Korutanský, Konrád IV. v. Vonstorf Salcburské arcibiskupství, diecéze 34, 334 Salerno, město v Itálii; arcibiskup: Robert de Malovicino ze Salmu viz Loreta de Saltano viz Giliberto ze Sancerre hrabě 503 Sandoměřsko, vévodství v Polsku 138, 431, 438; vévoda: Lešek Čer- ný, Vladislav I. Lokietek San Felice, pevnost v Itálii 391, 503 Saská Kamenice (dnes Karl-Marx-Stadt) 93 Sasko, saské krajiny 22, 41, 42, 49, 122, 302, 311, 326, 425; vévoda: Albrecht II., Albrecht „Nezdárný“, Fridrich Čacký sv. Saturnina opat 318 Savardun, město v již. Francii 509 Savojsko, krajina v sev. Itálii; hrabata 482; viz též Amadeo, Ludvík Sedlec, cisterciácký klášter u Kutné Hory 7, 11, 17, 22, 24, 44, 45, 69, 70, 80—87, 127, 158, 159, 173, 174, 212—217, 225, 309, 328, 340, 370, 378, 396, 404, 415, 424, 433, 440, 447, 449, 514; opat: Fridrich, Heidenreich, Mikuláš, Oldřich z Paběnic, Ortvin, Vá- clav, Valthelm; převor: Konrád z Erfurtu, Konrád Seefeld, město v Rakousku 514 Seina, řeka 464 Semeren, krajina v Palestině 331 590 591
274—276, 278, 283, 304, 350, 361, 363—365, 375, 406, 458—460, 490, 491; Aventin 460; Kapitol 459, 491; Laterán, Lateránský palác 250, 251, 268, 406, 491; Leoninská čtvrt 251; Vatikán 275, 459; kostely: sv. Jana 406, 460; sv. Marie na Ara Coeli 361; sv. Marie v Rotundě 250, 364; Panny Marie na Široké cestě (in Via lata) 249, 253; sv. Marie in Transpadina 269; sv. Marie ve Věžích 268, 270, oltář sv. Marie 270; sv. Petra 250, 251, 268, 275, 364, 491, náhrobek sv. Petra 268, oltář sv. Petra 268, 270, oltář sv. Lva 269, oltář sv. Mauricia 268, Stříbrná brána 268; sv. Petra a Pavla 406; most sv. Anděla 459; Mulvijský most 459; Kollinská brána 267; brána sv. Petra 492; ulice Kortina 267; nám. sv. Petra 491; Andělský hrad 459; Krescenciův zámek 267; papež: Alexandr IV., Benedikt XI., Benedikt XII., Bonifác VIII., Celestin V., Inocenc III., Inocenc IV., Jan XXII., Kliment IV., Kliment V., Mikuláš IV., Mikuláš V., Rehoř I., Rehoř IX., Rehoř X., Urban IV. Římská říše, Svatá říše 156, 183, 274, 276, 292, 372, 432, 502; král, císař: Albrecht I., Fridrich I. Barbarossa, Fridrich II., Fridrich Sličný, Jindřich VII., Konrád IV., Ludvík Bavor, Rudolf I. Habsb., Vilém Holandský ze Saarbrückenu viz Jan sabinský biskup viz Arnaldus de Falgueriis Sádek u Třebíče viz Ungersperk Sadská, město ve stř. Čechách 313 Sachsenhausen, město v Německu 293, 466, 483; kaple Německého řádu 483 Saint-Denis viz Paříž Saint Chapelle viz Paříž Sakan město v Asii 371 Salcburk 515; arcibiskup: Filip Korutanský, Konrád IV. v. Vonstorf Salcburské arcibiskupství, diecéze 34, 334 Salerno, město v Itálii; arcibiskup: Robert de Malovicino ze Salmu viz Loreta de Saltano viz Giliberto ze Sancerre hrabě 503 Sandoměřsko, vévodství v Polsku 138, 431, 438; vévoda: Lešek Čer- ný, Vladislav I. Lokietek San Felice, pevnost v Itálii 391, 503 Saská Kamenice (dnes Karl-Marx-Stadt) 93 Sasko, saské krajiny 22, 41, 42, 49, 122, 302, 311, 326, 425; vévoda: Albrecht II., Albrecht „Nezdárný“, Fridrich Čacký sv. Saturnina opat 318 Savardun, město v již. Francii 509 Savojsko, krajina v sev. Itálii; hrabata 482; viz též Amadeo, Ludvík Sedlec, cisterciácký klášter u Kutné Hory 7, 11, 17, 22, 24, 44, 45, 69, 70, 80—87, 127, 158, 159, 173, 174, 212—217, 225, 309, 328, 340, 370, 378, 396, 404, 415, 424, 433, 440, 447, 449, 514; opat: Fridrich, Heidenreich, Mikuláš, Oldřich z Paběnic, Ortvin, Vá- clav, Valthelm; převor: Konrád z Erfurtu, Konrád Seefeld, město v Rakousku 514 Seina, řeka 464 Semeren, krajina v Palestině 331 590 591
Strana 591
Senftenberg, město v Dolní Lužici 516 Sepekov, hrad na Táborsku 426 Sezemice, cisterciácký klášter ve vých. Čechách 512 Schärding, město v Bavorsku 515 ze Schildberka viz Jan ze Schlüsselberka viz Oldřich Schönbuch, hrad na Žitavsku 477 ze Schonburka viz Fridrich Schöneck, hrad v Plavensku 489 Schwyz, město a kanton ve Švýcarsku 295 Sicílie, sicilské království 273; král: Karel Martel Siena, město v Itálii, Sienští 252, 253, 274, 460; ze Sieny viz Bernard Sieradz, město v Polsku 89; vévoda: Lešek Černý, Přemysl, Vla- dislav I. Lokietek Sinaj, hora v Asii 21, 331, 421 Sinshaim, město v Německu 189 Síň Královská viz Zbraslav Síň Mariánská viz Brno de Sismondis viz Ugolino Skalice, hrad v již. Čechách 426 Slapy, ves u Prahy 10, 218, 219, 326 Slavonie; kníže: Rastislav, Štěpán Pohrobek Slezsko 138, 359, 411, 426, 430, 489, 493, 500, 511, 515 Slezsko Dolní 489 Slezsko Horní 489 Slovensko 464 Slusingy, město v Bavorsku 416 Smíchov, osada u Prahy 113 Smojno, býv. hrad na Boleslavsku, nebo snad Zákupy v sev. Čechách; ze Smojna viz Fridman Sodoma, město v Palestině 182 ze Solmsu viz Arnold Sommerfeld, město v Sasku 326 Sorau, město v Dolní Lužici 516 Sorbonna viz Paříž ze Sparnberga viz Petzold Spoleto, město v Itálii; biskup: Mikuláš Albertův ze Sponheimu (v Korutansku) 421; viz též Oldřich ze Sponnheimu (v Porýní) viz Jan, Jindřich Srbsko; král: Štěpán Dragutin, Štěpán Uroš Milutin St. Zenobie, zámek v Meranu 517 Stadice, ves v sz. Čechách 442 Staré Brno viz Brno Staré Město pražské viz Praha Starhemberg, hrad na Moselle 366 Staroměstské náměstí viz Praha Stinava, město ve Slezsku; vévoda: Jan Stoličný Bělehrad viz Bělehrad Stoličný, Uherský Vyšehrad, Vysoký Kámen, Blindenburg viz Vyše- hrad Strahov, premonstrátský klášter u Prahy 18, 450 Strakonice, hrad a město v Čechách 441; ze Strakonic viz Bavor Strassfurt, hrad v Německu 433 Straubing (Štrubina), město v Bavorsku 384, 385, 389, 413, 502 Stráž, hrad v již. Čechách 426, 437
Senftenberg, město v Dolní Lužici 516 Sepekov, hrad na Táborsku 426 Sezemice, cisterciácký klášter ve vých. Čechách 512 Schärding, město v Bavorsku 515 ze Schildberka viz Jan ze Schlüsselberka viz Oldřich Schönbuch, hrad na Žitavsku 477 ze Schonburka viz Fridrich Schöneck, hrad v Plavensku 489 Schwyz, město a kanton ve Švýcarsku 295 Sicílie, sicilské království 273; král: Karel Martel Siena, město v Itálii, Sienští 252, 253, 274, 460; ze Sieny viz Bernard Sieradz, město v Polsku 89; vévoda: Lešek Černý, Přemysl, Vla- dislav I. Lokietek Sinaj, hora v Asii 21, 331, 421 Sinshaim, město v Německu 189 Síň Královská viz Zbraslav Síň Mariánská viz Brno de Sismondis viz Ugolino Skalice, hrad v již. Čechách 426 Slapy, ves u Prahy 10, 218, 219, 326 Slavonie; kníže: Rastislav, Štěpán Pohrobek Slezsko 138, 359, 411, 426, 430, 489, 493, 500, 511, 515 Slezsko Dolní 489 Slezsko Horní 489 Slovensko 464 Slusingy, město v Bavorsku 416 Smíchov, osada u Prahy 113 Smojno, býv. hrad na Boleslavsku, nebo snad Zákupy v sev. Čechách; ze Smojna viz Fridman Sodoma, město v Palestině 182 ze Solmsu viz Arnold Sommerfeld, město v Sasku 326 Sorau, město v Dolní Lužici 516 Sorbonna viz Paříž ze Sparnberga viz Petzold Spoleto, město v Itálii; biskup: Mikuláš Albertův ze Sponheimu (v Korutansku) 421; viz též Oldřich ze Sponnheimu (v Porýní) viz Jan, Jindřich Srbsko; král: Štěpán Dragutin, Štěpán Uroš Milutin St. Zenobie, zámek v Meranu 517 Stadice, ves v sz. Čechách 442 Staré Brno viz Brno Staré Město pražské viz Praha Starhemberg, hrad na Moselle 366 Staroměstské náměstí viz Praha Stinava, město ve Slezsku; vévoda: Jan Stoličný Bělehrad viz Bělehrad Stoličný, Uherský Vyšehrad, Vysoký Kámen, Blindenburg viz Vyše- hrad Strahov, premonstrátský klášter u Prahy 18, 450 Strakonice, hrad a město v Čechách 441; ze Strakonic viz Bavor Strassfurt, hrad v Německu 433 Straubing (Štrubina), město v Bavorsku 384, 385, 389, 413, 502 Stráž, hrad v již. Čechách 426, 437
Strana 592
593 Středa (Neumarkt), město ve Slezsku 489 Střelín, město ve Slezsku 516; vévoda: Albrecht Stříbrná brána viz Řím, chrám sv. Petra Stříbrsko 441 Stuttgart, město v Německu 18 Suez 421 Suché Kruty (Dürrenkrut), vesnice na Moravském poli 424 Sutri, město v Itálii 365; biskup: Tomáš Svárov, hrad v sev. Čechách 425 Svatá Dobrotivá viz Ostrov u Hořovic Svatá Koruna viz Zlatá Koruna Svatá země 272, 273, 276, 329, 458, 461, 462 Svaté Pole, cisterciácký klášter v sv. Čechách 433 Světlík (= Lichtemburk), hrad 395; ze Světlíku, Světlický viz Smil Svídnice, město a vévodství v Horním Slezsku 303; vévoda: Bole- slav II., Boleslav Svitava, řeka na Moravě 434 Svojanov, hrad ve vých. Čechách 62, 441 592 Šluknovsko, kraj v sev. Čechách 437 Špandava, město v Braniborsku 425 Španělsko, Hispánie 371, 461, 498 Špýr, město v Porýní 10, 25, 78, 80, 182, 185, 190, 193, 194, 203 až 206, 208, 294, 295, 455; chrám 196, 402; biskup: Sigiboto z Lich- tenberku; fojt: Jiří z Veldenze Šternberk, město na Moravě; ze Šternberka viz Albrecht, Jaroslav, Zdislav Štěchovice, ves u Prahy 219 Štrasburk, město v Alsasku 182, 206, 329; biskup: Bertold, Jan z Dirpheimu Štrubina viz Straubing „u Štupartů“ viz Praha Štýrsko, vévodství 33, 34, 36, 39, 335, 423, 440 Šumava 426 z Šumberka viz Bohuněk z Šumburka viz Fridrich, Jindřich ze Švábenic viz Vítek Švábsko, vévodství 23, 104, 156, 159, 205, 236, 294, 301, 334, 382, 423, 457, 514; vévoda: Konradin; fojt: Diether z Castellu, Jindřich st. z Plavna Tábor, hora v Palestině 331 Tachov, hrad v záp. Čechách 181, 233, 315, 395 Tarenzo, městečko v Itálii 505 Tatce, tvrz ve stř. Čechách 313 Telč, hrad a město na Moravě 395 Templ viz Paříž, Praha Templštejn, hrad na Moravě 215 Teplá, premonstrátský klášter v záp. Čechách 387, 423 Terracina, město ve stř. Itálii 345 z Tetína viz Štěpán Těšínsko, vévodství ve Slezsku 119; vévoda: Kazimír, Měšek II. de Thaurino viz Guido Tiber, řeka v Itálii 250, 251, 459 Tigris, řeka v Asii 282
593 Středa (Neumarkt), město ve Slezsku 489 Střelín, město ve Slezsku 516; vévoda: Albrecht Stříbrná brána viz Řím, chrám sv. Petra Stříbrsko 441 Stuttgart, město v Německu 18 Suez 421 Suché Kruty (Dürrenkrut), vesnice na Moravském poli 424 Sutri, město v Itálii 365; biskup: Tomáš Svárov, hrad v sev. Čechách 425 Svatá Dobrotivá viz Ostrov u Hořovic Svatá Koruna viz Zlatá Koruna Svatá země 272, 273, 276, 329, 458, 461, 462 Svaté Pole, cisterciácký klášter v sv. Čechách 433 Světlík (= Lichtemburk), hrad 395; ze Světlíku, Světlický viz Smil Svídnice, město a vévodství v Horním Slezsku 303; vévoda: Bole- slav II., Boleslav Svitava, řeka na Moravě 434 Svojanov, hrad ve vých. Čechách 62, 441 592 Šluknovsko, kraj v sev. Čechách 437 Špandava, město v Braniborsku 425 Španělsko, Hispánie 371, 461, 498 Špýr, město v Porýní 10, 25, 78, 80, 182, 185, 190, 193, 194, 203 až 206, 208, 294, 295, 455; chrám 196, 402; biskup: Sigiboto z Lich- tenberku; fojt: Jiří z Veldenze Šternberk, město na Moravě; ze Šternberka viz Albrecht, Jaroslav, Zdislav Štěchovice, ves u Prahy 219 Štrasburk, město v Alsasku 182, 206, 329; biskup: Bertold, Jan z Dirpheimu Štrubina viz Straubing „u Štupartů“ viz Praha Štýrsko, vévodství 33, 34, 36, 39, 335, 423, 440 Šumava 426 z Šumberka viz Bohuněk z Šumburka viz Fridrich, Jindřich ze Švábenic viz Vítek Švábsko, vévodství 23, 104, 156, 159, 205, 236, 294, 301, 334, 382, 423, 457, 514; vévoda: Konradin; fojt: Diether z Castellu, Jindřich st. z Plavna Tábor, hora v Palestině 331 Tachov, hrad v záp. Čechách 181, 233, 315, 395 Tarenzo, městečko v Itálii 505 Tatce, tvrz ve stř. Čechách 313 Telč, hrad a město na Moravě 395 Templ viz Paříž, Praha Templštejn, hrad na Moravě 215 Teplá, premonstrátský klášter v záp. Čechách 387, 423 Terracina, město ve stř. Itálii 345 z Tetína viz Štěpán Těšínsko, vévodství ve Slezsku 119; vévoda: Kazimír, Měšek II. de Thaurino viz Guido Tiber, řeka v Itálii 250, 251, 459 Tigris, řeka v Asii 282
Strana 593
Tišnov, cisterciácký klášter na Moravě 433 Tivoli, město v Itálii 251, 460 Toledo, město ve Španělsku 371 de la Torre viz Quido Tortona, město v Itálii 483 Toruň, město v Polsku 492, 493, 516 Toskána, Toskánsko, krajiny toskánské 250, 251, 274, 276, 434, 482, 499, 500 Toul, město ve Francii 269; biskup: Oto de Grandson Touraine, hrabství ve Francii 330 Tours, město ve Francii 463 Trausnitz viz Triusnicht Trenčín, hrad a město na Slovensku 512, 513; z Trenčína viz Matouš Csák Trevír, město v Německu 196, 242, 313, 327, 402, 511; kostel 402; diecéze 351; arcibiskup: Balduin, Boemund de Warnesberg, Emicho z Wittelsbachu Treviso (město v Itálii), Treviští 34, 422 Trident, město v Tyrolsku 373, 379, 382, 490, 492, 497—499, 505; tridentské biskupství 510; biskup: Jindřich z Mét, Mikuláš Brněn- ský Tripolis, město v Africe 271 Triusnicht (Trausnitz), hrad v Bavorsku 335, 348, 349, 485 Trnava, město na Slovensku 488 Troyes, město ve Francii 461 Trutnov, hrad a město v sv. Čechách 395, 494 Třebíč, klášter a město na Moravě 234, 235 Třeboň, hrad a město v již. Čechách 426, 467 Třebová (Česká), město ve vých. Čechách 218, 219 Třebová (Moravská) 60, 61, 427 Turín, město v Itálii 504 Týn viz Praha Týn nad Vltavou, město v již. Čechách 429 Tyrol, hrad v Tyrolsku 411, 511 Tyrolsko, Tyroly 158, 383 414, 448, 497, 498, 510, 511, 513, 517 Týřov, hrad v Čechách 297, 298, 395 de Ubaldinis viz František Tani de Ubertinis viz Farinate de Ubertis viz Lapo, Tosolato Udinsko 422 Uhelný trh viz Praha Uherské Hradiště, město na vých. Moravě 291, 464 Uherský Vyšehrad viz Vyšehrad Uhry, království uherské, země uherská, kraje uherské 36, 62, 67, 108, 120—123, 125, 148, 149, 291, 302, 319, 387, 411, 422, 428, 436, 438, 467, 494, 501, 511, 513, 515, 517; král: Béla, Karel I. Robert, Ladislav IV., Ladislav V. (= Václav III.), Ondřej II., Ondřej III., Štěpán V. Ujezd viz Praha Ulm, město v Bavorsku 205, 236, 486 Ungersperk, hrad (nyní Sádek u Třebíče) 234, 235 Upice, město v sv. Čechách 124 Urbino, město v sev. Itálii 482 Uri, kanton ve Švýcarsku 295
Tišnov, cisterciácký klášter na Moravě 433 Tivoli, město v Itálii 251, 460 Toledo, město ve Španělsku 371 de la Torre viz Quido Tortona, město v Itálii 483 Toruň, město v Polsku 492, 493, 516 Toskána, Toskánsko, krajiny toskánské 250, 251, 274, 276, 434, 482, 499, 500 Toul, město ve Francii 269; biskup: Oto de Grandson Touraine, hrabství ve Francii 330 Tours, město ve Francii 463 Trausnitz viz Triusnicht Trenčín, hrad a město na Slovensku 512, 513; z Trenčína viz Matouš Csák Trevír, město v Německu 196, 242, 313, 327, 402, 511; kostel 402; diecéze 351; arcibiskup: Balduin, Boemund de Warnesberg, Emicho z Wittelsbachu Treviso (město v Itálii), Treviští 34, 422 Trident, město v Tyrolsku 373, 379, 382, 490, 492, 497—499, 505; tridentské biskupství 510; biskup: Jindřich z Mét, Mikuláš Brněn- ský Tripolis, město v Africe 271 Triusnicht (Trausnitz), hrad v Bavorsku 335, 348, 349, 485 Trnava, město na Slovensku 488 Troyes, město ve Francii 461 Trutnov, hrad a město v sv. Čechách 395, 494 Třebíč, klášter a město na Moravě 234, 235 Třeboň, hrad a město v již. Čechách 426, 467 Třebová (Česká), město ve vých. Čechách 218, 219 Třebová (Moravská) 60, 61, 427 Turín, město v Itálii 504 Týn viz Praha Týn nad Vltavou, město v již. Čechách 429 Tyrol, hrad v Tyrolsku 411, 511 Tyrolsko, Tyroly 158, 383 414, 448, 497, 498, 510, 511, 513, 517 Týřov, hrad v Čechách 297, 298, 395 de Ubaldinis viz František Tani de Ubertinis viz Farinate de Ubertis viz Lapo, Tosolato Udinsko 422 Uhelný trh viz Praha Uherské Hradiště, město na vých. Moravě 291, 464 Uherský Vyšehrad viz Vyšehrad Uhry, království uherské, země uherská, kraje uherské 36, 62, 67, 108, 120—123, 125, 148, 149, 291, 302, 319, 387, 411, 422, 428, 436, 438, 467, 494, 501, 511, 513, 515, 517; král: Béla, Karel I. Robert, Ladislav IV., Ladislav V. (= Václav III.), Ondřej II., Ondřej III., Štěpán V. Ujezd viz Praha Ulm, město v Bavorsku 205, 236, 486 Ungersperk, hrad (nyní Sádek u Třebíče) 234, 235 Upice, město v sv. Čechách 124 Urbino, město v sev. Itálii 482 Uri, kanton ve Švýcarsku 295
Strana 594
594 595 Ústí nad Labem, město v Čechách 425 Ústí nad Orlicí, město ve vých. Čechách 113, 218, 219, 347; z Ústí viz Oldřich Uz, místo v Palestině 446 Vaison, město ve Francii; diecéze 271 Valdek, hrad u Hořovic 147; z Valdeka viz Oldřich Zajíc, Vilém Zajíc Valdsasy, cisterciácký klášter v Bavorsku 11, 20, 21, 70, 71, 81, 86; opat: Dětřich z Valdštejna viz Hynek Valencie, město ve Francii 284 Valencie, hrad v Lombardii 275 z Valois viz Karel, Filip, Filip VI., Blanka Valtice, město v Rakousku (dnes na již. Moravě) 365 Vartemberk viz Stráž; z Vartemberka (ze Stráže) páni 437; viz Beneš Veliký, Beneš, Beneš ze Sobotky, Beneš, Jan ze Stráže, Jan, Markvart z Března, Markvart, Vaněk Vatikán viz Řím z Veitmile viz Beneš Krabice z Veldenze viz Jiří Velehrad, cisterciácký klášter na Moravě 433 Velešín, hrad v již. Čechách; z Velešína viz Beneš Veliký Veliš, hrad na Jičínsku 467 Velkopolsko 478, 488, 489, 500, 506; vévoda: Přemysl, Vladislav I. Lokietek Vercelli, město v Itálii 499, 500, 504 Vermandois, město a kraj ve Francii 502 Verona, město v Itálii, Veronští 34, 350, 422, 482, 505 Veselí, hrad na Moravě 291 Veselí (Vysoké), hrad v sev. Čechách 438 Veveří, hrad na Moravě 297, 395, 467 Větší Chuchle viz Chuchle Větší Město viz Praha Vídeň 40, 93, 171, 389, 414, 423, 424, 436, 440, 470, 496, 502, 512; kostel sv. Štěpána 171, 496 Vienne, město ve Francii 283, 287, 463, 471; dauphin viennský viz Guido, Jan II. Vik 278; z Vika viz Lapo z Viktringu (v Korutanech) viz Jan Villers, klášter ve Francii 171, 245, 390, 447; opat: Jindřich z Mét Vilshofen, město v Bavorsku 413 Vincennes, město ve Francii 509 z Virneburka viz Jindřich Visla, řeka 487, 493 Vislice na Nidě, město v Polsku 438 Viterbo, město v Itálii 364, 365 Vítkův Kámen, hrad v již. Čechách 426 Vitoraz 336, 339, 389, 490, 502 Vizmburk, hrad v sv. Čechách 124; z Vizmburka viz Tas Vltava, řeka 81, 113, 218, 302, 325, 368, 369 Vodochody, vesnice u Zbraslavi 383 Voltera, město v Itálii 490 z Voseka viz Jindřich Vranov, hrad na Moravě 315, 467, 477, 492
594 595 Ústí nad Labem, město v Čechách 425 Ústí nad Orlicí, město ve vých. Čechách 113, 218, 219, 347; z Ústí viz Oldřich Uz, místo v Palestině 446 Vaison, město ve Francii; diecéze 271 Valdek, hrad u Hořovic 147; z Valdeka viz Oldřich Zajíc, Vilém Zajíc Valdsasy, cisterciácký klášter v Bavorsku 11, 20, 21, 70, 71, 81, 86; opat: Dětřich z Valdštejna viz Hynek Valencie, město ve Francii 284 Valencie, hrad v Lombardii 275 z Valois viz Karel, Filip, Filip VI., Blanka Valtice, město v Rakousku (dnes na již. Moravě) 365 Vartemberk viz Stráž; z Vartemberka (ze Stráže) páni 437; viz Beneš Veliký, Beneš, Beneš ze Sobotky, Beneš, Jan ze Stráže, Jan, Markvart z Března, Markvart, Vaněk Vatikán viz Řím z Veitmile viz Beneš Krabice z Veldenze viz Jiří Velehrad, cisterciácký klášter na Moravě 433 Velešín, hrad v již. Čechách; z Velešína viz Beneš Veliký Veliš, hrad na Jičínsku 467 Velkopolsko 478, 488, 489, 500, 506; vévoda: Přemysl, Vladislav I. Lokietek Vercelli, město v Itálii 499, 500, 504 Vermandois, město a kraj ve Francii 502 Verona, město v Itálii, Veronští 34, 350, 422, 482, 505 Veselí, hrad na Moravě 291 Veselí (Vysoké), hrad v sev. Čechách 438 Veveří, hrad na Moravě 297, 395, 467 Větší Chuchle viz Chuchle Větší Město viz Praha Vídeň 40, 93, 171, 389, 414, 423, 424, 436, 440, 470, 496, 502, 512; kostel sv. Štěpána 171, 496 Vienne, město ve Francii 283, 287, 463, 471; dauphin viennský viz Guido, Jan II. Vik 278; z Vika viz Lapo z Viktringu (v Korutanech) viz Jan Villers, klášter ve Francii 171, 245, 390, 447; opat: Jindřich z Mét Vilshofen, město v Bavorsku 413 Vincennes, město ve Francii 509 z Virneburka viz Jindřich Visla, řeka 487, 493 Vislice na Nidě, město v Polsku 438 Viterbo, město v Itálii 364, 365 Vítkův Kámen, hrad v již. Čechách 426 Vitoraz 336, 339, 389, 490, 502 Vizmburk, hrad v sv. Čechách 124; z Vizmburka viz Tas Vltava, řeka 81, 113, 218, 302, 325, 368, 369 Vodochody, vesnice u Zbraslavi 383 Voltera, město v Itálii 490 z Voseka viz Jindřich Vranov, hrad na Moravě 315, 467, 477, 492
Strana 595
Vratislav 359, 375, 385—387, 411, 415, 489, 493, 494, 516; biskup: Jindřich II. z Wirbna Vratislavsko 361, 430, 489, 494, 511, 516; vévoda: Boleslav III., Jindřich III. Bílý, Jindřich IV. Spravedlivý, Jindřich VI. Vysočina 437 Vysoké Mýto viz Mýto Vysoký Kámen viz Vyšehrad Stoličný Vyšehrad (pražský) 176, 212, 327, 378, 379, 382; vyšehradský kostel 317, 396; dům proboštův 379 Vyšehrad Stoličný, Uherský (Vysoký Kámen, Blindenburg) 368, 369, 412, 502, 513 Vyškov, město na Moravě 235 Vyšší Brod, cisterciácký klášter v již. Čechách 428, 433 z Walderbachu viz Rudolf Wanzen, město ve Slezsku 516 Wartburg, hrad v Durynsku 333, 339, 481 Wawel, hrad v Krakově 439 z Weilnau viz Jindřich z Weinbergu viz Konrád Weissenburk, město v Alsasku 206 Wimpfen, město v Bavorsku 189, 205 Windesheim, město v Bavorsku 103, 186 Włocławek, město v Kujavsku 516 Woringen, město v Německu 241 Worms, město v Německu 103, 294 z Würtemberka viz Eberhard Würzburk, město v Bavorsku 103, 238, 416, 457; biskupství 403 biskup: Ota v. Wolfskehl Zábřeh, město na Moravě 61, 427 Zaháň, město ve Slezsku; vévoda: Jindřich II. Zaječí ostrov (u Budína) 427 Zákupy, hrad v Čechách 233 Zapolino, město v sev. Itálii 487 Zbiroh, hrad a město v Čechách 147, 395; ze Zbiroha viz Oldřich Zajíc Zbraslav, Síň královská, Aula regia, cisterciácký klášter v Čechách 8—11, 15, 16, 21, 23—25, 27, 81—84, 86—88, 90, 97, 104—106, 108, 113, 115—118, 128—130, 133, 138, 139, 142, 144, 149—151, 160, 164, 166, 189, 217—221, 223—225, 233, 240, 245, 302, 303, 311, 315, 318, 319,321, 326, 327, 332, 340, 346, 348, 349, 354—358, 360, 362, 367—370, 378—380, 382, 383, 385, 390, 392, 394, 406, 409, 413, 414, 416, 433, 437, 454, 474, 476, 481, 493, 496, 514; opat: Konrád, Ota z Durynska, Petr Žitavský; opatský dům 106; převor: Theoderich; zbraslavský kostel (P. Marie) 93, 138, 332; oltář P. Marie 115, 318; kaple sv. Jakuba 117, 138, 327; dům viz Praha Zderaz, klášter sv. Petra, klášter křižovníků s červeným křížem za hradbami Starého Města pražského 156, 157, 322, 325, Zhořelec, město v Lužici 326, 375, 494 Zhořelecko 476, 477, 494 Ziembice viz Münsterberk Zlatá Koruna, Svatá Koruna, cisterciácký klášter v Čechách 33,88, 433 Znojmo, město na Moravě 40, 91, 93, 155, 157, 336, 365, 387, 409, 414, 431, 440, 443, 444, 480, 489, 513, 514; hrad 395
Vratislav 359, 375, 385—387, 411, 415, 489, 493, 494, 516; biskup: Jindřich II. z Wirbna Vratislavsko 361, 430, 489, 494, 511, 516; vévoda: Boleslav III., Jindřich III. Bílý, Jindřich IV. Spravedlivý, Jindřich VI. Vysočina 437 Vysoké Mýto viz Mýto Vysoký Kámen viz Vyšehrad Stoličný Vyšehrad (pražský) 176, 212, 327, 378, 379, 382; vyšehradský kostel 317, 396; dům proboštův 379 Vyšehrad Stoličný, Uherský (Vysoký Kámen, Blindenburg) 368, 369, 412, 502, 513 Vyškov, město na Moravě 235 Vyšší Brod, cisterciácký klášter v již. Čechách 428, 433 z Walderbachu viz Rudolf Wanzen, město ve Slezsku 516 Wartburg, hrad v Durynsku 333, 339, 481 Wawel, hrad v Krakově 439 z Weilnau viz Jindřich z Weinbergu viz Konrád Weissenburk, město v Alsasku 206 Wimpfen, město v Bavorsku 189, 205 Windesheim, město v Bavorsku 103, 186 Włocławek, město v Kujavsku 516 Woringen, město v Německu 241 Worms, město v Německu 103, 294 z Würtemberka viz Eberhard Würzburk, město v Bavorsku 103, 238, 416, 457; biskupství 403 biskup: Ota v. Wolfskehl Zábřeh, město na Moravě 61, 427 Zaháň, město ve Slezsku; vévoda: Jindřich II. Zaječí ostrov (u Budína) 427 Zákupy, hrad v Čechách 233 Zapolino, město v sev. Itálii 487 Zbiroh, hrad a město v Čechách 147, 395; ze Zbiroha viz Oldřich Zajíc Zbraslav, Síň královská, Aula regia, cisterciácký klášter v Čechách 8—11, 15, 16, 21, 23—25, 27, 81—84, 86—88, 90, 97, 104—106, 108, 113, 115—118, 128—130, 133, 138, 139, 142, 144, 149—151, 160, 164, 166, 189, 217—221, 223—225, 233, 240, 245, 302, 303, 311, 315, 318, 319,321, 326, 327, 332, 340, 346, 348, 349, 354—358, 360, 362, 367—370, 378—380, 382, 383, 385, 390, 392, 394, 406, 409, 413, 414, 416, 433, 437, 454, 474, 476, 481, 493, 496, 514; opat: Konrád, Ota z Durynska, Petr Žitavský; opatský dům 106; převor: Theoderich; zbraslavský kostel (P. Marie) 93, 138, 332; oltář P. Marie 115, 318; kaple sv. Jakuba 117, 138, 327; dům viz Praha Zderaz, klášter sv. Petra, klášter křižovníků s červeným křížem za hradbami Starého Města pražského 156, 157, 322, 325, Zhořelec, město v Lužici 326, 375, 494 Zhořelecko 476, 477, 494 Ziembice viz Münsterberk Zlatá Koruna, Svatá Koruna, cisterciácký klášter v Čechách 33,88, 433 Znojmo, město na Moravě 40, 91, 93, 155, 157, 336, 365, 387, 409, 414, 431, 440, 443, 444, 480, 489, 513, 514; hrad 395
Strana 596
596 597 Zvíkov, hrad v Čechách 314, 315, 441, 449, 506 Zvířetice, hrad v sev. Čechách; ze Zvířetic viz Markvart, Heřman Žampach, hrad a město ve vých. Čechách, Žampaští 302 Žatec, město v Čechách 315, 443 Ždár, cisterciácký klášter na Moravě 45, 85, 88, 433; opat: Arnold Žeberk, hrad na Žatecku; ze Žeberka viz Albrecht Žebrák, hrad v Čechách 147; ze Žebráka viz Oldřich Zajíc, Zbyněk Železné hory 62, 213, 428 Žerotín, hrad na Lounsku 335; ze Žerotína viz Habart, Plichta Židovská ulice viz Praha Žitava, město v sev. Čechách, později v Lužici 9, 122, 315, 425, 428, 437, 451, 455, 477, 506 Žitavsko 425, 428, 451 Žleby, hrad na Čáslavsku; ze Žleb viz Václav, Čeněk Žiželice (nad Cidlinou), hrad a osada v Čechách; ze Žiželic viz Dětoch Zmuď, část sev. Litvy 492, 515
596 597 Zvíkov, hrad v Čechách 314, 315, 441, 449, 506 Zvířetice, hrad v sev. Čechách; ze Zvířetic viz Markvart, Heřman Žampach, hrad a město ve vých. Čechách, Žampaští 302 Žatec, město v Čechách 315, 443 Ždár, cisterciácký klášter na Moravě 45, 85, 88, 433; opat: Arnold Žeberk, hrad na Žatecku; ze Žeberka viz Albrecht Žebrák, hrad v Čechách 147; ze Žebráka viz Oldřich Zajíc, Zbyněk Železné hory 62, 213, 428 Žerotín, hrad na Lounsku 335; ze Žerotína viz Habart, Plichta Židovská ulice viz Praha Žitava, město v sev. Čechách, později v Lužici 9, 122, 315, 425, 428, 437, 451, 455, 477, 506 Žitavsko 425, 428, 451 Žleby, hrad na Čáslavsku; ze Žleb viz Václav, Čeněk Žiželice (nad Cidlinou), hrad a osada v Čechách; ze Žiželic viz Dětoch Zmuď, část sev. Litvy 492, 515
Strana 597
OBSAH 5 O kronice Zbraslavské a jejích autorech KNIHA PRVNÍ 20 20 Začíná se předmluva k následujícímu dílu 22 Začínají se kapitoly první knihy (jejich seznam a obsah) 27 Začátek kroniky Zbraslavské, složené panem opatem Petrem 99 Začíná se část druhá, sepsaná panem Petrem KNIHA DRUHÁ 310 310 Začíná se předmluva k druhému dílu kroniky Zbraslavské 310 Končí se předmluva, začínají se kapitoly druhého dílu kroniky (jejich seznam a obsah) 312 Začíná se druhý díl kroniky Zbraslavské KNIHA TŘETI 393 393 Začíná se předmluva k třetímu dílu kroniky Zbraslavské 393 Končí se předmluva, začínají se kapitoly (jejich seznam a obsah) Poznámky 421 421 Kniha první 469 Kniha druhá 506 Kniha třetí Věcné vysvětlivky 518 534 Seznam vyobrazení 464 Rodokmen posledních Přemyslovců a prvních Lucemburků 539 Rejstřík osob 572 Rejstřík míst
OBSAH 5 O kronice Zbraslavské a jejích autorech KNIHA PRVNÍ 20 20 Začíná se předmluva k následujícímu dílu 22 Začínají se kapitoly první knihy (jejich seznam a obsah) 27 Začátek kroniky Zbraslavské, složené panem opatem Petrem 99 Začíná se část druhá, sepsaná panem Petrem KNIHA DRUHÁ 310 310 Začíná se předmluva k druhému dílu kroniky Zbraslavské 310 Končí se předmluva, začínají se kapitoly druhého dílu kroniky (jejich seznam a obsah) 312 Začíná se druhý díl kroniky Zbraslavské KNIHA TŘETI 393 393 Začíná se předmluva k třetímu dílu kroniky Zbraslavské 393 Končí se předmluva, začínají se kapitoly (jejich seznam a obsah) Poznámky 421 421 Kniha první 469 Kniha druhá 506 Kniha třetí Věcné vysvětlivky 518 534 Seznam vyobrazení 464 Rodokmen posledních Přemyslovců a prvních Lucemburků 539 Rejstřík osob 572 Rejstřík míst
Strana 598
ČLENSKÁ KNIŽNICE 25-015-76 02/61 Kčs 85,- ZBRASLAVSKÁ KRONIKA CHRONICON AULAE REGIAE Text kroniky přeložil František Heřman- Vydalo Nakladatelství Svoboda jako svou 3881. publikaci. ský, verše Rudolf Mertlík. Předmluvu Odpovědný redaktor Ludvík Kotek. napsal, odbornou revizi překladu, rodokmenu, poznámek a vysvětlivek Technický redaktor L. Svášek. Vytisklo Rudé právo, z předchozího vydání provedl a odborný dohled měl univ. prof. Zdeněk Fiala, tiskařské závody, Praha. DrSc. Rejstřík osob a míst sestavila dr. Náklad 59 600. AA 52,62, VA 65.73. Tematická skupina 02/61. Marie Bláhová. Obálku, vazbu a Cena brož. výt. 76,70 Kčs, váz. grafickou úpravu navrhl Jiří Rathouský. Vydání II., opravené (ve Svobodě I.). výt. 85.— Kčs. 73/508-21-8.5
ČLENSKÁ KNIŽNICE 25-015-76 02/61 Kčs 85,- ZBRASLAVSKÁ KRONIKA CHRONICON AULAE REGIAE Text kroniky přeložil František Heřman- Vydalo Nakladatelství Svoboda jako svou 3881. publikaci. ský, verše Rudolf Mertlík. Předmluvu Odpovědný redaktor Ludvík Kotek. napsal, odbornou revizi překladu, rodokmenu, poznámek a vysvětlivek Technický redaktor L. Svášek. Vytisklo Rudé právo, z předchozího vydání provedl a odborný dohled měl univ. prof. Zdeněk Fiala, tiskařské závody, Praha. DrSc. Rejstřík osob a míst sestavila dr. Náklad 59 600. AA 52,62, VA 65.73. Tematická skupina 02/61. Marie Bláhová. Obálku, vazbu a Cena brož. výt. 76,70 Kčs, váz. grafickou úpravu navrhl Jiří Rathouský. Vydání II., opravené (ve Svobodě I.). výt. 85.— Kčs. 73/508-21-8.5
- 1: Titul
- 5: O kronice Zbraslavské a jejích autorech
- 20: Kniha první
- 310: Kniha druhá
- 393: Kniha třetí
- 421: Poznámky
- 518: Věcné vysvětlivky
- 534: Seznam vyobrazení
- 539: Rejstřík osob
- 572: Rejstřík míst
- 597: Obsah