Strana 1
ČSAV Ústav pro filosofii a sociologii FILOSOFICKÁ SEKCE MISTRA STANISLAVA ZE ZNOJMA „DE VERO ET FALSO Vilém Herold Praha 1971

Strana 2
STUDIE A PRAMENY K DĚJINÁM ČESKÉHO MYŠLENÍ

Strana 3
MEZIOBOROVÝ TÝM PRO STUDIUM DĚJIN ČESKÉ FILOSOFIE Publikace č. 2

Strana 4

Strana 5
ÚVODEM Mistr Stanislav ze Znojma je bezpochyby jednou z nej výraznějších osobností českých ideových dějin doby těsně předcházející a připravující husitskou revoluci. Jeho ži- votní osudy jsou těsně svázány s pražským vysokým učením, kde po celé čtvrtstoletí - od roku 1388, kdy dosáhl titu- lu magistra in artibus, do roku 1413 - rozvíjel bohatou a 1) plodnou pedagogickou činnost. Není zde naším úkolem zabývat se podrobněji životním během Stanislava ze Znojma. Je ale třeba připomenout, že byl jako uznávaná universitní autorita od devadesátých let 14. století a celé první desetiletí století 15. hlavou české reformní skupiny, inspirované Wyclifem. Byl jistě jedním z prvních, kdo u nás Wyclifova díla uváděl na uni- versitě - patrně ještě v devadesátých letech píše Stani- slav svůj rozsáhlý traktát o universaliích, nepochybně in- 2) spirovaný velkým Wyclifovým dílem na totéž téma - a lze právem předpokládat, že jako učitel nadchnul pro ideje Wy- clifovy i mladého Husa, o němž víme, že si v roce 1398 1) Studovat začal ve Vídni, kde je doložen v matrice ar- tistické fakulty v r. 1382 jako chudý student. Srv.: Ivan Hlaváček a Ludmila Hlaváčková: Studenti z českých zemí a Slovenska na vídeňské uni- versitě: In: AUC, Historia Universitatis Carolinae Pra- gensis, II/1, 1961, na s. 103. 2) Viz dále pozn. č. 26 a příslušný text.

Strana 6
opsal vlastnoručně celou řadu Wyclifových filosofických trektátů. 3) V roce 1403 hájí Stanislav se svými přáteli Wyclifa proti nařčení z kacířství proti německé universitní větši- ně. Pro Stanislavovo rozhodné prowyclifovské stanovis- ko není ostatně ani rozhodující, zda známý dopis z r. 1404, adresovaný původci Wyclifova pražského odsouzení z přede- šlého roku, M. Janu Hübnerovi, a hájící neohroženě Wyclifa, je dílem Stanislava ze Znojma nebo Husa, " neboť všechny ostatní historicky známé okolnosti to dosvědčují dostatečně lapidárně a nepřipouštějí v tomto směru žádnou pochybnost. V prvé řadě je možno připomenout tzv. wyclifskou mši, posměšnou parodii sestavenou pražskými německými odpůrci 4) 5) 3) Kodex obsahující Wyclifovy filosofické traktáty psané vlastní rukou Husovou se dostal jako kořist po třiceti- leté válce do Švédska. První na něj upozornil B. Du- d 1 k: Forschungen in Schweden für Mahrens Geschichte. Brünn, Winiker 1852, s.198-205. Nyní je uložen v králov- ské knihovně ve Stockholmu (Codex Holmiensis A 164, 9). Vylíčení boje o 45 artikulů Wyclifových 28. května 1403 viz např. podrobně: Václav Novotný a Vlastimil Kyba1: M. Jan Hus. Život a učení, díl 1.: Václav N o - votný: Život a dílo. Část 1. s. 109 an. Protokol teh- dejší universitní schůze vydal František Palacký: Documenta Mag. Joannis Hus vitam, doctrinam, causam ... illustrantia. Pragae, F. Tempsky 1869, na s. 327-331. Dopis je zachován v rkp. UK Praha IX B 1 a upozornil na něj kdysi J. Truhlář, který pořídil i částečnou edici. Ce- lý je vydán v přílohách monografie Jan Sedlák: M.Jan Hus. Praha 1915, s. 94 - 98 a přesněji Václavem No- votným: M.Jana Husi korespondence a dokumenty. Pra- ha 1920, č. 6, s. 11-15. - Sedlák se domníval, že tento anonymně zachovaný text lze připsat Stanislavovi ze Znoj ma, Novotný - i když ne s určitostí - jej spíše připisu- je Husovi. 6

Strana 7
Wyclifa asi v r. 1403, kde se Stanislav ze Znojma jmenuje na čelném místě mezi těmi, které zplodil "dáblův syn Wy- clif". Ještě po letech připomíná Hus v polemice Contra Stephanum Palecz Pálčovi a Stanislavovi, kteří by zatím rá- di na svou wyclifskou minulost zapomněli: "Forte meminit iste fictor misse, quam Theutonici blaspheme confinxerant, in qua per modum libri generacionis primo ponitur Stanisla- us, qui genuit Petrum de Znoyma, et Petrus de Znoyme genuit Palecz, Palecz genuit Hus."7) Stanislav ze Znojma měl také pro své wyclifské stano- visko stále větší potíže. Zvlášt výrazně se projevily v sou- vislosti s jeho traktátem De corpore Christi, inspirovaném jistě odsouzením 45 článků Wyclifových v květnu 1403, ve kte- rém Stanislav ze Znojma ve shodě s Wyclifem hlásá heterodox- 8) ní nauku o remanenci. Stanislav ze Znojma byl někdejším 6) Tak zvaná Missa Wiklefistarum byla vydána Johannem Lo- serthem z rkp. vídenské Nationalbibliothek 4941 v přílohách 1. vyd. jeho práce Hus und Wyclif. Zur Genesis der husitischen Lehre. Prag, F. Tempsky 1884, na 8.299-303. Srv.: Magistri Johannis Hus: Opera omnia. Tomus XXII.: 7) Polemica. Ed. Jaroslav Erši 1. Pragae, Academia 1966, na 8. 235. 8) Hned první 3 z odsouzených Wyclifových článků zní: 11 1.Substantia materialis panis et vini manet in sacremento altaris. 2.It. Accidentia panis non manent sine subjecto post con- secrationem in eodem sacramento. 3.Quod Christus non est in eodem sacramento identice vere et realiter in propria praesentia corporali. viz: Palacký, Documenta 1.c., s. 328. - O Stanisla- vově traktátu De corpore Christi viz též: Jan Sedlák: Eucharistické traktáty Stanislava ze Znojma, in: Hlídka, 22, 1906, s. 6-12, 186-192, 287-291, 357-360, 432-439, kde se autorovi myslím přesvědčivě podařilo prokázat závislost na Wyclifových dílech De eucharistia, De apostasia a Tria- logu. -

Strana 8
betlémským kazatelem, nyní kaplanem polské královny Hedviky a profesorem theologické fakulty obnovené university v Kra- kově, Janem Štěknou obviněn z kacířství a před komisí praž- ského arcibiskupa své názory odvolal s výmluvou, že napsaný traktát vlastně není dokončen a je jen první částí díla, ve kterém se disputativně uvádějí názory pro remanenci, zatím- 9) co v druhé - nenapsané ještě části bude podáno řešení. Stanislav ze Znojma potom svůj traktát opravdu ve smy- slu ortodoxním doplnil, ale přesto dílo jako celek nepřesta- lo budit pochybnosti, a stalo se nakonec předmětem žaloby, kterou u papežského dvora podal proti Stanislavovi pražský bakalář theologie Ludolf Meistermann. Papež Řehoř XII. před- volal Stanislava ke kurii a po určitých odkladech byl Sta- nislav ze Znojma nucen na cestu se vydat. Cestou byl se svým přítelem Pálčem, který jej na cestě doprovázel, v Bologni od odpůrců římského papeže zajat a uvězněn a teprve po něko- likaměsíčních průtazích propuštěn. Jeho dílo bylo prozkoumá- no theology boloňské university, bylo sice shledáno bez zá- vad, ale pro jistotu bylo ještě Stanislavovi přikázáno napsat 9) Sedlák, Eucharistické traktáty 1.c., s.190, uvádí z protokolu o vyšetřování, zachovaném v rkp. vídeňské Na- tionalbibliothek 4483 na f. 162v - 164r: "Predictus magi- ster coram nobis quatuor dixit, quod dictum tractatum non assertive, sed disputative et collative scripserit, nec ipsum alicui miserit ...... quia adhuc ipsum voluit perfi- cere pro secunda parte arguendo. 8

Strana 9
k traktátu doložku, že se úplně podrobuje autoritě církev- 10) ní. Do Prahy se Stanislav ze Znojma vrací až po vydání de- kretu kutnohorského, po vítězství českých mistrů nad mistry německými, které ukončilo jednu etapu půtek a sporů, v nichž záležitost Stanislavova rozhodně nestála na posledním mís- 11) tě. Co vedlo Stanislava ze Znojma k tomu, že se při rozkolu české strany po r. 1410 - nejpozději v souvislosti s Husovým bojem proti prodeji odpustků v r. 1412 - dostal spolu s Pál- čem a dalšími na stranu protivnou Husovi, že se z přívržen- ce Wyclifova stal odpůrce Wyclifův, těžko zcela jednoznačně zodpovědět; nejspíše se zalekl radikálního nástupu Husova 2 a jeho generačních přátel. Je třeba si uvědomit, že rozhodný Husův útok proti odpustkovému kramaření v červnu 1412, ve kterém Hus nazval papeže Antikristem, byl i zcela proti tehdejším intencím krále Václava IV. Opatrný, o gene- raci starší Stanislav, pamětlivý jistě i svých dřívějších 10 Srv. k tomu m.j. Sedlák, Eucharistické traktáty 1.c., s. 289 - 291. V universitní bouři, která vypukla po vydání dekretu 11) byl např. vážně zraněn původce žaloby na Stanislava L. Meistermann. Srv. k tomu také článek F.M. Barto- še: V předvečer kutnohorského dekretu. ČNM, 102, 1928, s. 97 - 113. Hus v dopisu z června 1413 daném asi na Kozím Hrádku píše v této souvislosti o Stanislavovi a Pálčovi: "Cog- novi enim ambos, quod prius vere fatebantur secundum legem Christi veritatem, sed timore percussi in adula- cionem pape et in mendacium sunt conversi." Srv. No- votný, M.Jana Husi korespondence 1.c., č. 63, 8.170. 12) 9

Strana 10
zkušeností", právě tak jako Štěpán z Pálče, který nedávno dosáhl doktorátu theologie a stal se děkanem theologické fakulty, si zjevně nechtěli v této nebezpečné záležitosti 13) pálit prsty. Jisté je, že v roce 1412 vystoupil Stanislav ze Znojma 14) poprvé veřejně proti 5 článkům Wyclifovým, a odtud ve- 14 de už nepřetržitá řada jeho polemik s wyclifstvím, zaměře- ných samozřejmě v prvé řadě proti jeho českým, stále se ra- dikalisujícím stoupencům. Mimo jiné nyní Stanislav ze Znoj- ma opakovaně napadá 45 článků Wyclifových z r. 1403 a nazý- 15) vá je kacířskými, mylnými a pohoršlivými, ačkoliv jsou to tytéž články - jak mu připomíná Hus - které někdy hájil na universitě tak horlivě, že tím pohoršil přítomné starší 16) mistry. 13) Srv. k tomu m.j. F.M. Bartoš: Čechy v době Husově. Praha, J.Laichter 1947, s. 354. Tractatus contra V articulos Wyclif vydal Jan Sed1ák in: Sbírka příloh Hlídky, 28, 1911, s. 47 an. Např. v dopisu Kateřině z Kravař, vydaném Loserthem Hus und Wyclif 1.c., s. 293-295 píše: "Item de quibusdam 45 articulis nichil teneatis, quia in veritate sunt here- tici, erronei et scandalosi, ita quod eorum nullus est cat- holicus, sed quilibet est aut hereticus aut erroneus aut scandalosus. Hus v polemice Contra Stanislaum de Znoyma píše: "Olim enim/sc. magister Stanislaus/ in congregacione universi- tatis studii Pragensis ... arguebat, quod i1li 45 articu- li non sunt ut erronei, heretici vel scandalosi condemp- nandi. Unde propter eius argumentum seniores doctores de congregacione exiverant, tollerare illud non volentes. ?" in: Hus, ..... Quis enim sibi vult credere ..... Opera omnia XXII, 1.c. s. 274-275. - Viz též pozn. č.3a. 14) 15) 16) 10

Strana 11
Spor vrcholí v roce 1413, kdy se nezdařil pro neústup- nost obou stran pokus o smíření mezi Husem a jeho stoupen- ci a fakultou theologickou, representovanou Stanislavem, Pálčem a dalšími. Nezdar přiměl na jedné straně Václava IV. k tomu, že zbavil prebend a vypověděl ze země Stanislava ze Znojma, Pálče a další, na druhé straně o něco později upadl i Hus v definitivní nemilost královu a nic už nestá- lo v cestě jeho procesu u kurie. Stanislav ze Znojma se zatím před hněvem královým i hněvem přátel Husových u- chyluje na Moravu, ale už v roce 1414 se vydává na ces- tu na kostnický koncil. Cestou náhle v Jindřichově Hradci v říjnu roku 1414 umírá. Do Kostnice však dojel proti Huso- 19 ten o němž Hus praví: "olym ami- vi svědčit Štěpán Páleč, cus meus et socius precipuus, nunc vero capciosissimus adver- 20) sarius" ..... . Stanislav ze Znojma nás ovšem v prvé řadě zajímá jako učitel Husův, Jeronýmův a mnoha dalších, jeden z objevitelů, propagátorů i horlivých zastánců Wyclifa, jako dlouho uzná- vaná vedoucí osobnost českého reformního křídla a tedy jako 19) 20) 17) Srv. k tomu Bartoš, Čechy v době Husově 1.c., s. 365-369. O Stanislavově moravském pobytu píše Jan Sedlák: 18) Stanislav ze Znojma na Moravě, in: Hlídka, 24, 1907, s. 173-177, 255-258. "Interim venit M. Stephanus Palecz Constantiam, cum M. Stanislaus de Znoyma equitans in Bohemia in Nova domo, epostemate percussus, mortuus est." píše Petr z Mlade- novic: Relatio de M.J.Hus causa, ed. Palacký, Do- cumenta 1.c., s. 246. Hu s, Contra Stephanum Palecz in: Opera omnia XXII, 1.c. s. 235. 11

Strana 12
osobnost, která stála u zrodu husitské revoluční ideologie, té, která - navzdory závěru života Stanislavova - se stala ideologickou zbraní, pomáhající lidu v revoluci otřást po- prvé v dějinách samými základy feudálního řádu nejen v na- šich zemích, ale do určité míry v celé tehdejší Evropě. Hus si Stanislava ze Znojma velmi vážil. Ještě v době, kdy Stanislav stanul v opačném táboře, vyznává Hus, že jej 21) miloval jako otce. Není důvodu v tomto nevěřit i zmínce v polemice Pálčově, který vzpomíná toho, že Hus vynášel Stanislava tak, že neuznával nikoho znamenitějšího pod 22) sluncem. Zvlášť si ovšem Hus vážil Stanislava jako uči- tele a je mu vděčný - i v době, kdy jsou již ve sporu - že 23) od něj mnoho získal. I kdybychom neměli svědectví Husova, vysoce oceňující- ho učenost Stanislava ze Znojma, nemuseli bychom o významu jeho učitelské činnosti i ohlasu jeho díla pochybovat. Je to dáno nejen tím, že Stanislav m.j. 16 let působil jako u- čitel na artistické fakultě, kde se soustřeďoval převážný 21) V polemice Contra Stanislaum de Znoyma: "quem dileximus sicut patrem" Hus, Opera omnia XXII 1.c., s. 352. "de mag. Stanislao, collega meo et magistro tuo, quem 22) prius in collacionibus et in ambone tantum magnificasti quod vix esset sibi similis sub sole, sicut rei veritas est, et iam eum, quia tuis non favet erroribus, velles si posses in lutum conculcare" Srv.: Jan Sedlák: Pálčův Antihus, in: Hlídka, 27, 1910, s. 178, pozn. č. 1. "magister meus ... a quo in suis exerciciis et actibus scolasticis multa bona didici" Hu s, Contra Stanislaum de Znoyma, in: Opera omnia XXII, 1.c. s. 273. 23) 12

Strana 13
počet posluchačů středověkých universit a kde Stanislav mo- hl vyvíjet vliv na nejširší okruh tehdejší universitní in- teligence, 24) ale svědčí o tom i rozsah jeho dochovaného rukopisného díla, rozsah úctyhodný nejen co do počtu děl, ale neobyčejně velký i v počtu rukopisů, v nichž se jeho dí- la zachovala a které dodnes svědčí o někdejším ohlasu a dy- chtivém přijímání toho, co Stanislav ze Znojma tvořil a 25) psal. Z rozsáhlého díla Stanislava ze Znojna byl vydán jen zlomek, z toho ještě některá díla vlastně nedopatřením. Tak např. velký traktát Stanislava ze Znojma De universalibus byl vydán jako dílo Wyclifovo, protože se vydavatel M.H. Dziewicki spolehl na nepřesný údaj v Shirleyově katalogu 24) Podnětně ukazuje na nedoceněný význam "propedeutického studia na artistických fakultách, které pro většinu po- sluchačů ale bylo studiem konečným a které zehrnovalo nej- širší okruh posluchačů i vtiskovalo namnoze ráz pěstová- ní "vyšších" disciplin: theologie, práv a mediciny Fran- tišek Kavka ve studii: Organisace studia na pražské artistické fakultě v době předhusitské, in: AUC, Historia Universitat is Carolinae Pragensis, Tomus VIII/1, 1967, s. 7-39. Soupis díla Stanislava ze Znojma podává Josef Tříš- k a: Literární činnost předhusitské university. Praha, Universite Karlova 1967, na s. 96-101. - Tříška shromáž- dil vše, co je t.č. známo a identifikováno. Právem však lze předpokládat, že postupujícímu bádání se podaří iden- tifikovat ještě další díla - dnes anonymní nebo zasutá - jako díla Stanislavova. To předpokládá šíře založené sou- pisové akce filosofických rukopisů asi toho druhu, jak se provádějí posledních 15 let v Polsku. K problematice sou- pisu rukopisů u nás viz shrnující a podnětný článek Jiří- ho Pražáka: Souborný katalog rukopisů, in: Studie o rukopisech 1969, s. 65-103. 25) 13

Strana 14
Wyclifových děl a sám byl přesvědčen, že vzhledem k síle a subtilitě, která z trektátu vane, i vzhledem k tomu, že není znám žádný soudobý realista hodný zmínky, jemuž by bylo mož- no traktát připsati, nemůže být pochyb o tom, že se jedná o 26) autentické dílo Wyclifovo. Tak zvaný malý traktát Stanislava ze Znojma o universá- liích z r. 1408 vydal Sedlák v přílohách ke své husovské 27) Rovněž Sedlák vydal Stanislavovy Principia monografii." in IV. libros Sententiarum a filosoficky zajímavý Tractatus 28) Tím je ale již možno i rutno výčet de sancta trinitate. spisů filosofického obsahu či dosahu, které byly z pozůstalos- 29) ti Stanislava ze Znojma vydány, uzavřít. 27) 28) 29) 26) Incipit velkého traktátu Stanislava ze Znojma: "Cum mul- tis in philosophia prima famosis" in: J. Wyclif: Miscellanea philosophica. Ed.M.H. Dziewicki. London, The Wyclif Society 1905. Vol. II, s. 1-188. (Nové reprintové vydání všech 35 svazků vydání Wyclif Society pořídila v r. 1966 Johnson Reprint Co. spolu s Minervou.) - Na omyl poukázal první už v r. 1915 Jan Sedlák, Studie a texty k náboženským dějinám českým, II, 1915, s. 118-121. Rovněž jako díla Wyclifova vydal Dziewicki tamtéž (Misce- llanea philosophica II) krátké texty: Tres sunt modi res- pondendi a 9 řádků Insolubilia pulchra (na s. 152-156), u nichž však autorství Stanislavovo není plně prokázáno. Incipit: "Quia nonnulli modernorum contra res nature co- mmuneg et universales" in: Sedlák, M.Jan Hus, 1.c. 93 . s. 81 - Principia mají incipit "Dicite bene facere" a jsou vydány ve Studiích a textech, II, 1.c. s. 373-385, tamtéž s tím souvisící Stanislavovo Recommendatio theologiae, inc. "In presenti actu" s. 373-385. Tractatus de trinitate je vydán ve Studiích a textech III, 1.c., s. 12-20. Tříška omylem uvádí, že Sedlák vydal také Tractatus de cor- pore Christi (Literární činnost 1.c., s. 98). Sedlákovy Eucharistické traktáty 1.c. jsou ale jen pojednáním o tom- to Stanislavově traktátu. - Vydány byly ještě některé drob- nější polemiky - o některých se zminuji výše - a dvě uni- versitní a synodální promluvy. Přehled edicí podává Tří- ška, Literární činnost 1.c., s. 99-101. 14

Strana 15
Vydávaný traktát Stanislava ze Znojma De vero et falso, věnovaný cele problému ontologické pravdy, traktovanému ve středověku v rámci metafysiky, je vedle velkého traktátu De universalibus teprve druhým rozsáhlejším filosofickým textem tohoto autora, který bude v edici k disposici. Bylo by pro- to předčasné činit závěry o filosofické doktrině Stanislavo- vě a jejím místu v soudobém filosofickém kontextu. Pro celis- tvější obraz bude jistě ještě třeba vydat a prostudovat ales- poň rozsáhlý Stanislavův komentář Aristotelovy Fyziky, jeho traktát De felicitate atd. Rovněž odpověď na otázku v tomto směru základní, otázku přesného poměru a vztahu mezi filo- sofickou naukou Wyclifovou a Stanislavovou (t.j. do jaké míry Stanislav Wyclifa recipoval, jak jej chápal a vykládal, jak jej modifikoval, semostatně rozvíjel atd), není zatím asi možno dát s definitivní platností, a to tím spíše, že stále ještě zůstal nevydán Wyclifův traktát De universalibus, ze kterého nepochybně Stanislav ve svém filosofickém díle vyšel. Konečně se zatím vědomě vyhýbám podrobnějšímu rozboru vydáva- ného traktátu De vero et falso, protože teprve rekonstrukce textu v edici vytváří předpoklady k jeho hlubšímu studiu. Spíše jen in mergine a útržkovitě lze snad konstatovat že Stanislav, který byl s výjimkou sklonku svého života věr- 30) ným stoupencem Wyclifových nauk, O nepřejímá přeci Wyclifa 30) Ještě v Bologni v r. 1409 si opisuje díla Wyclifova před- chůdce a oblíbeného autora Roberta Grossetesta. (Viz dále pozn. č. 44 a příslušný text.) 15

Strana 16
automaticky ani nekriticky, ale na jedné straně rozvíjí da- nou tematiku s nespornou filosofickou samostatností a přes- ností myšlení, na druhé straně zpravidla Wyclifa modifikuje a zmírňuje tam, kde se jeho nauka jeví příliš nebezpečnou, kacířskou, kde Wyclif příliš vybočuje z rámce katolické or- todoxie. 31) Rukopisné Text traktátu De vero et falso je zachován, pokud je mi známo v 5 soudobých rukopisných kodexech: z acho vání 1. Rukopis Universitní knihovny v V F 25 na f. 32) 11lr - 152v. (rukopis A). Kodex z počátku 15. století obsahuje výlučně díla Stanislava ze Znojma, kromě De vero Praze sign. 31) Lze to např. doložit na remanenční nauce i jeho prvního traktátu De corpore Christi, kde sice drží první z od- souzených kacířských článků Wyclifových, ale zdaleka to- lik nezdůraznuje článek třetí o toliko figupativní pří- tomnosti (srv. k tomu Sedlák, Eucharistické trak- táty, 1.c., s. 435-439). Také trinitarismus Stanislavův (viz např. 1. kapitolu vydávaného traktátu) je daleko více tradičně augustinský a nevede ve svých důsledcích k panteistickému materialismu, jako je tomu u Wyclifa (srv. Robert Kalivoda, Viklefova metafyzika ex- tremního realismu, in: LF 85, 1962 na s. 279), V 5. ka- pitóle De vero et falso nacházíme pak dokonce kritiku vy- clifského determinismu (Eos autem, qui sine revelacione de sua futura beatitudine credunt, omnia de necessitate absolute evenire, opportet fluctuare in fundamento reli- gionis et fidei christiane.") atd. K přesnější dataci nepřináší kodex nic, protože údaj na f. 105r "de A.D. 1410" se vztahuje zřejmě k době vzniku traktátu De gratia et peccato. Tak jej chápe také Tří- ška, Literární činnost 1.c., s. 98. 32) 16

Strana 17
et falso ještě traktáty De felicitate, De gratia et pec- cato, De corpore Christi. Z katalogu koleje národa čes- kého (rkp. VI E f 8 Lobkovické knihovny v Roudnici, ny- ní UK Praha) z 2. poloviny 15. století víme, že tento kodex byl tehdy majetkem knihovny této koleje. 33) 2. Rukopis Universitní knihovny v Praze sign. VIII G 23 na f. 139r - 180r. (rukopis B). Kodex z počátku 15. stole- tí zahrnuje kromě toho Wyclifův traktát De universalibus, Stenislavův velký traktát o universáliích (inc. Cum mul- tis in philosophia prima famosis), jeho De felicitate a 34) Wyclifův De materia et forma. 3. Rukopis Kapitulní knihovny v Praze (nyní Kancelář presi- denta republiky - Archiv pražského hradu) sign. L 36 na f. 165v - 179r. (Rukopis C). Část konvolutu je z první 35) poloviny 14. století, zbytek ze začátku 15. století. 33) Pod tehdejší signaturou P 15 je v katalogu uvedeno: "Trac- tatus magistri Stanislai de felicitate, de gracia et pec- cato, de vero et falso, de corpore Christi ... " - Viz s. 161 uvedeného rkp., ve faksimilové edici Josefa Beč ky a Enmy Urbánkové: Katalogy knihoven kolejí Karlo- vy university. Praha, Národní a Universitní knihovna 1948, na str. 74. Příznačné je zařazení děl Stanislavových mezi díla Wycli- fova. Sborník je nepochybně prowyclifovské provenience, jak je patrné i z explicitu na f. 234v. ("Explicit trac- tatus de materia et forma Mag. Johannis, veri katholici, sacreque pagine professoris egregii.") Vzhledem k tomu i vzhledem k podobně pochvalnému explicitu traktátu De ve- ro et falso ("Explicit tractatus de vero et falso reveren- di magistri Stanislai de Znoyma") lze myslím kodex datovat před rok 1412, kdy Stanislav přešel na druhou stranu. 35) Na f. 29v je vročení do r. 1415. 34) 17

Strana 18
De vero et falso je zapsáno mezi Wyclifovým a Stanisla- vovým velkým traktétem De universalibus. Kromě toho ko- dex obsahuje anonymní Tractatus de tribus naturalibus, Liber de anima Jana de Rupella, anonymní dicta super metheora a anonymní kvestie k Aristotelově Metafysice. 4. Rukopis Kapitulní knihovny v Praze (nyní Kancelář presi- denta republiky - Archiv pražského hradu) sign. M 91 na f. 1r - 32v. (Rukopis D). Sborník obsahuje výlučně díla Stanislava ze Znojma, kromě De vero et falso ještě De fe- licitate a velký traktát o universáliích. 5. Rukopis vídeňské Nationalbibliothek sign. 4002 (stará sign. Theol. 465) na f. 90r - 124v. V kodexu, který jsem neměl k disposici, jsou m.j. zapsány známé obrany Wyclifových trak- tátů Prokopa z Plzně, Zdislava ze Zvířetic, Jana z Jičína 36) a Šimona z Tišnova z r. 1410. Osmým textem v kodexu za- psaným je Wyclifův traktát De ideis, jedenáctým De vero et 37) falso. 36) V rukopise je také zmínka o pražském spálení Wyclifových knih v r. 1410, na které uvedené obrany reagují. Podstat- ný výtah z těchto obran vydal Loserth, Hus und Wy- clif 1.c., (1.vyd.), s. 270-290. - K historii obran Wycli- fav r. 1410 viz též stat v. F1ajšhanse: Spálení knih Wyclifových 1410, in: ČČH. 62, 1936, s. 77-88. Srv. katalogy rukopisů vídeňské Nationalbybliothek: T a- bulae codicum manuscriptorum praeter graecos et orien- tales in Bibliotheca palatina Vindobonensi asservatorum. Vindobonae, C.Geroldi filius 1899. Vol. III, s. 133, a star- ší, ale podrobnější katalog Michaela Denise: Codices manuscripti theologici bibliothecae palatinae Vindobonensi latini. Vindobonae, J.T.de Trattnern 1793. Vol. I, pars 1, No. 181, sl. 498-504. 37) 18

Strana 19
S t O tví, atace. A u Autorství traktátu je v tomto případě nesporné. Je dáno: a) v rkp. A odkazem v traktátu De corpore Christi, kde se 38) připisuje De vero et falso M. Stanislavovi 39) b) explicitem rkp. B. c) poznámkou na předsádce rkp. D, f. verso "Liber magistri de Znoyma de vero et falso. í 1 a, náze v d d d) doslovnými textovými shodami mezi 1. kapitolou De vero et falso a malým traktátem Stanislava ze Znojma De san- 40) cta trinitate. Název díla je nejlépe vyjádřen incipitem. Tomu odpoví- dá jak nadpis v rkp. A ("Tractatus de vero et falso"), tak explicity v rkp. A a D ("Et sic est finis tractatus de ve- ro et falso etc.", "Explicit tractatus de vero et falso"). Jen rkp. B nazývá dílo v explicitu "tractatus de veritati- bus". Rovněž katalog knihovny koleje národa českého z 2. 41) pol. 15. stol. nazývá dílo "tractatus de vero et falso". Pro edici jsem zvolil tento název s pominutím obligátního "tractatus". Datace. Pro přesnější určení doby vzniku traktátu ne- 42) Také vročení na před- přinášejí rukopisy přímých důkazů. 38) Viz J. Truhlář: Catalogus codicum manu scriptorum latinorum, qui in c.r. Bibliotheca publica atque Univer- sitatis Pragensis asservantur. Pragae, Regia Societas Scientiarum Bohemica 1905. Pars prior, s. 393. Viz výše pozn. č. 34. 39) 40) Ed. Sedlák, Studie a texty, 1.c. III, s. 12-20. Viz výše pozn. č. 32. 41) 42) Viz výše pozn. č. 33, 34, 35 a 36. 19

Strana 20
sádce rkp. D, kde je napsáno jinou rukou než tou, kterou je psán celý kodex: "Anno Domini M CCCC ", lze myslím spíše vztahovat k době pořízení (ještě nepopsaného) kodexu a ma- ximálně chápat jako terminus a quo zapisování do kodexu. i Sotva lze činit z toho závěr na vznik díla v r. 1400, 43) když je De vero et falso v rkp. D zapsáno na 1. místě. Celkem lze k dataci rukopisů říci, že text De vero et falso byl do nich vesměs zapsán v letech asi 1400 - 1412. Pro dobu vzniku traktátu zbývají jen důkazy nepřímé. Lze předpokládat, že vznikl v době působení Stanislava ze Znojma na artistické fakultě, t.j. do roku 1404, i když přímo nezapadá ani formou ani obsahem do schemat, v nichž se metafysická problematika na artistických fakultách trak- tovala, a lze jej chápat jako určité rozpracování speciál- ní tematiky, která byla jinak na artistické fakultě pojed- návána jen rámcově. A ut ograf Stanislava ze Znojma je dochován v knihovně duchovního semináře v Pelplině (o. Tezew, voj. Gdańsk) v Polsku pod sign. 237 (stará sign. 31). Celý ten- to kodex je napsán rukou Stanislava ze Znojma a vznikl za 43) To vedlo k této dataci asi Tříšku, Literární čin- nost 1.c., s. 97. - Kromě toho je nad inkoustem psaným letopočtem 1400 barvou nadepsán ještě jiný letopočet, částečně od dnes už zčásti nečitelný, protože se barva C pergamenu odpojila, ale za čitelným "MCCC" a před nade- psaným koncovým "o" je více místa než na jednu římskou stovku, tedy ještě na několik čárek některé z římských číslic. 20

Strana 21
Stanislavova pobytu v Bologni v r. 1409. To vyplývá z poznám- ky na f. 158r: "Hec epistole Linconiensis sunt conscripte Bononie per nagistrum Stanislaum de Znoyma, sacre theologie Ix° " 44) professorem, Anno Domini M CCCC IX Podle předběžného zjištění se žádná z písařských rukou rkp. A - D trektátu De vero et falso neshoduje s autografem 45) Stanislava ze Znojma. rukopisů Traktát de vero et falso se rozpadá na 14 kapitul, kte- ré jsou v rukopisech A - D naprosto shodné a svědčí o tom, 46) že vycházejí z jediné, zřejmě původní redakce díla. Č 1 enění díl a a analýza 44) Za laskavé upozornění na tento autograf děkuji Dr.A. Vid- manové a dr.P. Spunarovi. Pavel Spunar nyní o něm informoval v článku Bohemika v Pelplině, in: LF, 93, 1970, s. 289-295 (na s, 294). Srv. též katalog této kníhovny: Wladyslaw Senko: Rekopisy biblioteki seminarium du- chownego w Pelplinie. Warszawa, Biblioteka narodowa 1969. na s. 77. - K Stanislavově pobytu v Bologni viz výše pozn. č. 10 a příslušný text a pozn. č. 39. Laskavostí a ochotou doc. dr. W. Seňka podařilo se při mé poslední návštěvě ve Varšavě koncem minulého roku opatřit pro mne k nahlédnutí mikrofilm uvedeného rukopisu. Až bu- dou k disposici fotokopie, bude ještě třeba provést po- drobnější paleografické srovnání. (Rkp. pelplinský je psán kaligrafický, což je dáno opisováním z předlohy, rkp. D - i když je to velmi nepravděpodobné - při- který by mohl padat v úvahu jako autograf, naopak velmi zběžnou gotickou kursivou, což srovnávání ztěžuje.) Označení kapitul nadpisem a řadovou číslovkou není zcela důsledné. 1. kapitula není označena v žádném z rukopisů. Rkp. C neoznačuje žádnou kapitulu. Kromě toho v rkp. A není označena kapitula 2,6,8 a 14, v rkp. B kapitula 11 a 14 a v rkp. D kapitula 2. Všechny ostatní kapituly jsou označeny. 45) 46) 21

Strana 22
O kvalitě jednotlivých rukopisů a k pokusu o stanovení jejich filiace mnoho napoví tabulka četnosti písařských omy 47) lů a omisí: Rkp. Kap. 1 2 3 4 5 6 8 A B C D 11 6 1 O 16 O 14 O O 17 1 1 18 22 10 O 20 O 13 9 2 11 10 O Rkp. Kаp. 9 10 11 12 13 14 celkem A B C D 13 6 2 2 6 O O 2 O 1 12 8 8 O 7 4 O 9 O O 174 91 53 6 Výsledek je v tomto případě naprosto jednoznačný: Ruko- pis A je nejméně spolehlivý a nejvíce vzdálený od archetypu, 47) K tomuto účelu se samozřejmě nepočítají textové varianty ani gramatické chyby nebo odchylky, ani stylistické růz- nosti (např. přehození pořadí slov, vyjádření určitého pojmu jiným podobným pojmem, přidání rozvětvujících syno- nym atd.), ale jen omyly vzniklé špatným čtením nebo roz- váděním zkratek při opisování (např. quadam : contradicto- riam, possimus : pessimus, dictum : deum, exponi primi: exprimi, ex per se: expresse, quinto : commento, dicen- dum : David, ideo : in Deo, a pod.) a ovšem omise a nená- ležité opakování určitých částí textu. 22

Strana 23
rukopis D je nejkvalitnější a nejbližší originálnímu tex- 48) tu. Při analýze rukopisů lze dále v prvé řadě stanovit blízké svazky mezi rkp. BCD na jedné straně a rkp. A na straně druhé: methaphysicam BCD : mediatem A : sequeretur A videtur sequi BCD secundum quam BCD : sed qualiter A : nunerabilia A veritas BCD : rei A entis BCD : promittitur A permittitur BCD esse trinum BCD : non esse trinum A Uvedené příklady vylučují také možnost opisování písa- ře rkp. A z kteréhokoliv z rkp. BCD. Také obráceně opisová- ní BCD z A je vyloučeno jak vzhledem k četnosti chyb a omi- sí A, tak vzhledem k uvedeným příkladům. Rukopisy BC tvoří oproti D určitou příbuznou skupinu: : dicere vel credere D credere vel dicere BC : difformiter D dissimiliter BC : vel D neque BC : et se dicere obiective D om. BC : nec D neque BC : eorum D illorum BC : verbum D terminum BC : et ita D et sic BC Přitom rukopis C má oproti všem ostatním rukopisům jako jediný množství vlastních, ale neautentických přídavků, kte- 48) Klesající četnost chyb v tebulce v posledních kapitulách je dána tím, že tyto kapituly jsou rozsahem kratší. 23

Strana 24
utrumque D pulcriter D necesse D negatur D fundanda D tantum D ex omnibus hic D ymmo D multe solicitari numerare voliciones intelligibilitatem existenciam secundum descendere ré většinou nějak rozvětvují a dále rozvádějí text: : multe essencie C : inmoderari vel solicitari C : mensurare seu numerare C : voluntates seu voliciones C : noscibilitatem seu intelligi- bilitatem C : existenciam suam C : distincte secundum C : discurrere seu descendere C To vylučuje mj. možnost opisování písaře B z C. Ani opačně není možné opisování C z B vzhledem k uvedené čet- nosti chyb a omisí B. Přímé opisování C (resp. B za předpokladu značné ne- pozornosti písaře) z D je rovněž vyloučeno: : pater BC patri D secundum quod suaviter re- dolet D : que redolet B : originari B generari D : originaliter est ens C originaret ens D incommunicabiliter aliis D : incommunicabiliter cum aliis B Et ad Hebreos V° dicitur ... ...vere mortuus sit igitur D: om. BC : utrumlibet BC : pulchre B, pulcra C : necessarie BC : negato C : fundata BC : dictum B : ex omnibus BC : unde C 24

Strana 25
Na základě uvedeného se lze pokusit o stanovení toho- to stematu rukopisů: BC Zásady e d i C e Pro rekonstrukci textu byl rozhodující rukopis D jakož- to nejbližší originálu. 4 Poznámkový aparát zachycuje všechny textové varianty všech použitých rukopisů. Edice se řídí v podstatě zásadami stanovenými v Česko- slovenské akademii věd pro vydávání Husových Opera omnia. 50) Ponechává se původní ortografie, která se v této edici řídí rkp. A, který sloužil jako podklad paleografickému přepisu, různé znění týchž slov se nesjednocuje, v případě rozvádě- ní zkratek byla dávána přednost tvarům neasimilovaným. Inter- punkce a členění do vět je modernizováno podle běžného usu, 49) Od této zásady jsme se odchýlili jen zcela výjimečně tam, kde jiný rukopis pomáhá luštit smysl jinak těžko srozumitelného textu: např. animalitas substancialis ACD : animalitas, forma substancialis B. Jejich stručné shrnutí podává J. Erši1, v úvodu Hu s, Opera omnia XXII 1.c., s. 16-18. 50) 25

Strana 26
rovněž členění do odstavců, i když zde bylo přihlédnuto do značné míry k dosti důslednému členění v rkp. D. Na závěr mi zbývá milá povinnost poděkovat všem, kteří přispěli k tomu, aby uvedené dílo mohlo být připraveno k vy- dání. Dík patří pracovníkům rukopisného oddělení Universitní knihovny v Praze, zvl. Dr. E. Urbánkové a pracovníkům Archi- vu pražského hradu (Kancelář presidenta republiky) zvl. Dr. M. Kostílkové za pomoc při shromažďování pramenného materiá- lu, pracovníkům fotolaboratoře Universitní knihovny a foto- laboratoře Základní knihovny ČSAV za vzorné pořízení mikro- filmů a fotokopií, Dr. Stanislavu Sousedíkovi za pomoc s od- bornou terminologií a za mnohé cenné připomínky a konečně, ale zdaleka ne na posledním místě Dr. Anežce Vidmanové C.Sc. z Kabinetu pro studia řecká, římská a latinská Českosloven- ské akademie věd za obětavou a pečlivou jazykovou revizi ce- lého připraveného textu. 26

Strana 27
SEZNAM POUŽITÝCH ZKRATEK AUC ČČH ČNM KK Acta Universitatis Carolinae Český časopis historický Časopis Národního musea Kapitulní knihovna (Kancelář pre- sidenta republiky - Archiv praž- ského hradu) LF om. PL rkp. Listy filologické omittit Migne,J.P., Patrologiae cursus completus, series latina rukopis Thomas Aqu.,In Metaph. Thomas Aquinas, In duodecim lib- ros Metaphysicorum Aristotelis expositio UK Universitní knihovna (Praha) SIGLY POUŽITYCH RUKOPISŮ A B D UK Praha V F 25 UK Praha VIII G 23 KK Praha L 36 KK Praha M 91 SEZNAM OBRAZOVÝCH PŘÍLOH 1. Rkp. UK Praha V F 25 (A), f. 127r 2. Rkp. UK Praha VIII G 23 (B), f. 152v 3. Rkp. KK Praha L 36 (c), f. 165v 4. Rkp. KK Praha M 91 (D), f. 16v 27

Strana 28

Strana 29
MAGISTRI STANISLAI DE ZNOYMA DE VERO ET FALSO Edidit Vilém Herold

Strana 30

Strana 31
CAPITULUM PRIMUM) A 111r B 139r С 165v D 1r / De vero et falso aliqua generaliter pertra- ctare non erit inutile. Et primum quidem de vero incipiendum est. Po- nitur autem solita divisione quoddam verum entis et quoddam verum proposicionis. Verum entis modo, quo dicimus verum Deum, verum hominem, verum aurum etc. Verum autem proposicionis ponitur ipsa proposicio 10 vera, sive quidam modus in proposicione, quo ipsa denominatur vera, ultra hoc, quod ipsa est verum ens, ut vera vox, vel vera scriptura etc. Et ut reor, venit sermo, quo dicitur aliquod verum proposicionis et non entis, quia cum ab antiquo concessum est ve- 15 rum esse, quod nulla chimera est, verum esse, quod quilibet homo est animal, verum esse, quod Anticri- stus erit, et quia pluribus videtur, quod non quid- quam a parte rei est, quod nulla chimera est, quod quilibet homo est animal, quod Anticristus erit, ideo 20 est verum non entis, sed proposicionis, quod nulla chimera est, quod quodlibet ens est bonum, quod pre- 5 7 verum proposicionis/ proposicionis A - 9 ipsa/ om. C - 10 quidam/ quidem A - 12 ut vera/ vel vera B - 12 vel vera/ vel alia B - 12 ut reor/ reor C - 17 et quia pluribus ... Anticristus erit/ om. A - 17 quidquam/ quicquam B - 19 quilibet/ omnis B 31

Strana 32
20 teritum fuit et quod futurum erit etc. Verumptamen videtur distingwendum verum sive ve- ritatem in veritatem methaphysice dictam, in verita- tem loyce dictam atque in veritatem gramatice nuncu- 5 patam. Veritas metaphysice dicta non est nisi mera et pura rei entitas vel forma, et hoc substancialis vel accidentalis, positiva vel privativa. Et sic veritas est, quod homo est animal, veritas est, quod homo est albus, et veritas est, quod homo est cecus. Et prima 10 veritas est animalitas, forma substancialis ipsius ho- minis, secunda veritas est albedo, forma accidentalis positiva hominis, et tercia veritas est forma acciden- talis privativa hominis, scilicet cecitas, et ita de aliis. Et sic sicut unitas methaphysica est rei enti- 15 tas indivisa et inscissa in se ipsam rem, et divisa a qualibet alia, removens a re non esse sive dicens ip- sam rem non esse non ens, sic veritas methaphysica vi- detur mera entitas rei depurata ab omni eo, quod ipsi rei in tali entitate repungnat. Ubi advertendum, quod secundum metaphysicos unum, verum, bonum, hoc est unitas, veritas et bonitas, po- nuntur quasi per se passiones tres entis, secundum 1 et/ om. C - 10 forma/ om. ACD - 13 ita/ sic C - 15 divisa/ divisam A - 16 removens/ re removens C 18 omni/ om. B - 21 est/ ens C 32

Strana 33
D quod ens est, ita, quod oportet unumquodque ens secun- B 139v dum hoc, quod ipsum ens est, esse unum, esse verum/ et esse bonum. Esse unum relative ad memoriam, esse ve- rum relative ad intellectum seu vim congnitivam, et lv 5 esse bonum respective/ ad voluntatem. Unde cum memoria aproprietur Patri in divinis ex proprietate divine nature, racio autem Filio et volun- tas Spiritui sancto, et cum illi tres simul sint prin- cipium entis, secundum quod ens est, Pater apropriate 10 principiat ens, secundum quod unum est, Filius, secun- dum quod verum est, Spiritus sanctus, secundum quod bo- num est. Nam Pater apropriate dicitur potencia, Filius A 11lv veritas, Spiritus sanctus/ bonitas, ideo et Pater apropriate principiat ens, secundum quod unum est, cum 15 virtus unita et indivisa sit potencior divisa et sci- ssa, Filius, secundum quod verum est, Spiritus sanctus secundum quod bonum est. Unde merito memorie et potencie Patris apropria- te correspondet unitas entis, racioni et sapiencie Fi- 20 lii veritas rei, voluntati et delectacioni Spiritus sancti ipsa bonitas entis. Nam cum Pater sit apropri- ate potencia undique interminata et sic omnino insci- 1 est ita quod/ itaque B - 2 ens / om. C - 2 esse ve- rum/ et esse verum C - 3 et/ erit B - 5 respective/ om. B - 16 Spiritus/ sed Spiritus AC - 18 Patris/ Pa- tri AB - 21 Pater/ Patri AD - 21 sit apropriate/ sit A, apropriate sit BC - 22 interminata/ terminata A - 22 inscissa/ scissa A 33

Strana 34
ssa et indivisibilis sitque memoria tenacissima et in- finite cogitativa et cogitare in nobis dicitur qua- si insimul cogere intenciones rerum ad congnoscendum, C 166r sicut in nobis accidit - propter quod/oportet entita- 5 tem rei, secundum quod indivisa est in se ipsam rem neque divisa in aliam rem, apropriate correspondere Deo Patri. Hoc autem supra diximus esse unitatem methaphy- sicam, puta entitatem rei indivisam in se ipsam rem, sed neque divisam in aliam et per aliam rem. Sed ulterius, cum Filius sit apropriate racio et sapiencia infinita et splendor glorie et verbum, quod nec fallere nec falli potest, ideo oportet entitatem rei per illud verbum dictam apropriate sibi correspon- dere, secundum quod est depurata ab omni eo, quod rei 15 in tali entitate repungnat. Sed ultimo, cum Spiritus sanctus sit apropriate voluntas et delectacio ,oportet entitatem rei ab ipso delectabiliter volitam, secundum quod suaviter redo- let, apropriate sibi correspondere. Entitas autem, se- 20 cundum quod suaviter redolet, est bonitas rei. Sic itaque potencia et memoria Patris vigorando et constituendo entitatem rei apropriate reddit ipsam 10 3 insimul/ simul AB - 6 divisa/ divisam AB - 7 me- thaphysicam/ mediatam A - 10 sit apropriate/ apro- priate sit A - 11 verbum/ verum B - 13 dictam/ dic- tum B - 18 volitam/ volita C - 19 secundum ... redo- let/ que redolet AB 34

Strana 35
esse unitatem, sapiencia autem et racio Filii mundan- do et depurando entitatem rei reddit ipsam esse veri- tatem, voluntas autem et delectacio Spiritus sancti entitatem rei dulciter et delectabiliter afflando et aspirando reddit/ ipsam esse bonitatem. Et sic miro modo, ut entitas rei apropriate exempletur a potencia Patris, a sapiencia Filii et a clemencia Spiritus san- cti, ut eciam debite et decenter obiciatur memorie co- gitative Patris, racioni visive Filii et voluntati gu- 10 stative Spiritus sancti, oportet ipsam entitatem rei esse nedum unam, veram et bonam, set et unitatem, veri- D 2r tatem/ ac bonitatem. Unitas vigorem et indistraccionem rei demonstrat, et secundum hoc res apte potencie et memorie Patris 15 apropriate correspondet. Veritas mundiciam et purita- tem rei ostendit, et in hoc debite sapiencie, splendo- ri et racioni Filii correspondet. Bonitas autem suavem redolenciam insinuat et in hoc decenter voluntati et delectacioni Spiritus sancti correspondet. / Unde pulchre res per sui unitatem est vigorosa et indiscerpta ad nichilum de potencia et memoria Dei B 140r 5 A 112r 20 5 ipsam/ ipsam rem B - 6 entitas oc. exempletur/ exempletur entitas rei apropriate B - 9 racioni/ ra- cione B - 11 esse nedum/ esse negandum B, nedum C - 12 ac/ et B - 14 et secundum/ et sic secundum B - / splendor A - 19 Spiritus sancti/ san- 16 splendori D - 20 pulchre res / res pulchre A - 20 cti Spiritus est/ et C - 21 et indiscerpta/ est indiscerpta C 35

Strana 36
Patris, per sui veritatem est munda et depurata de sa- piencia, splendore et racione Filii, per sui bonitatem redolet suaviter de voluntate et delectacione Spiritus sancti. Et sufficit ex hiis utcumque introductis aliquali- ter noscere, quod veritas metaphysica rei est ipsius entitas depurata et munda ab omni eo, quod rem ipsam in tali entitate indecenter contingeret et inconveni- enter. Nec pudendum videtur, quod theologia fidelis ad 10 istam methaphysicam est introducta. Nam etsi methaphy- sici infideles noverunt, quia ita est, quod ens, secun- dum quod ens est unum, verum et bonum, fortassis tamen propter quid ens secundum quod est ens, est unum, ve- rum et bonum nesciverunt, quia Trinitatem causantem 15 ens transcendens, secundum quod ens est, et exemplan- tem entis, secundum quod ens est unitatem, veritatem ac bonitatem, atque eandem Trinitatem obiective ver- santem circa entis unitatem, veritatem ac bonitatem, ignoraverunt. 20 Et gaudeant fideles philosophi, quod adiuti fide sic aliqualiter congnoscant, quare ens, secundum quod ens est, oportet esse unum, verum et bonum. Et sicut 3 et/ om. A - 5 utcumque/ om. C - 8 contingeret/ contingenter B - 11 quia/ quod BC - 11 ita/ ista B - 13 quid ens/ quod est ens B - 13 est ens/ ens C - 14 nesciverunt/ nescierunt C - 16 quod/ om. A - 18 entis unitatem/ unitatem entis C - 18 ac/ et BD - 22 est/ om. AC 36

Strana 37
Trinitas in divinis, licet secundum unam viam causet et principiet entitatem formaliter inexistentem Deo et omnibus entibus, non tamen causat nec principiat se ipsam Trinitatem esse ens, sic quamvis eadem bene- 5 dicta Trinitas secundum eandem viam principiet et ex- emplet omnibus formaliter communem unitatem, verita- B 140v tem et bonitatem, non tamen principiat/ et exemplat se ipsam Trinitatem esse unum, verum et bonum, nec se- quitur: Trinitas Deus causat illam communem suam enti- 10 tatem et principiat, igitur causat et principiat se ipsam esse ens. Illam enim entitatem, per prius in se ipsa et posterius in aliis rebus entem, uno modo di- cendi non in se ipsa principiat et causat, sed princi- piat et causat eam in aliis rebus, dando unicuique 15 illorum esse ens, sicut Deus Pater non principiat nec originat se esse Deum, cum ipse non sit a se ipso Deus principiative et originative, sed Deus Pater principiat et originat Filium Dei esse Deum, cum Filius a Patre originative et principiative sit Deus, et sic forte, 20 si non periculose sonaret, Deus Pater deitatem princi- piat et originat in Filio, cum deitas a Patre origina- tive et principiative habet esse in Filio formaliter 3 nec/ et C - 8 unum verum et bonum/ bonum verum et unum ABD - 10 igitur/ ergo C - 13 sed principiat et causat/ sed causat et principiat B - 15 sicut/ et si- cut AC - 18 cum Filius/ cum Deus B, cuius filius C - 20 sonaret/ servaret B 37

Strana 38
D 2v et naturaliter, nequaquam tamen Deus Pater originat/ deitatem in se ipso nec originat deitatem absolute in A 112v se ipsa, cum tunc/ originaret se esse Deum. Verumptamen quia ecclesia determinavit, quod est 5 una quedam summa res, puta deitas, que neque generat neque generatur, quod firmiter tenendum est, et si sen- tencie huius determinacionis repungnat deitatem in Fi- lio originari et principiari a Patre, cum tune videtur sequi ipsam generari in Filio, omnino erit illud negan- 10 dum, sed sane dicendum, quod Deus Pater originat et principiat Filium dando sibi deitatem, quam nec in se ipsa nec in aliqua persona originat et principiat, cum sit substancia Patris inoriginabilis et inprincipiabi- lis, sicut et ipse Pater. Et sic forte consimiliter negandum esset, quod Trinitas principiaret entitatem et exemplaret unitatem, veritatem et bonitatem sibi et omnibus rebus formali- ter communem, sed quod entitatem anologam et transcen- dentem et similiter unitatem, veritatem et bonitatem 20 non sibi Trinitati, sed aliis omnibus rebus infra et 15 3 ipsa/ ipso A - 5 puta/ pura A - 8 videtur sequi/ sequeretur A - 9 generari/ originari B - 9 omnino/ ymmo B - 12 ipsa/ ipso A - 13 inoriginabilis et in- principiabilis/ inoriginalis et inprincipialis A - 15 consimiliter/ similiter C - 16 principiaret/ prin- cipiat C - 17 et omnibus/ in omnibus B - 17 formali- ter communem/ communem formaliter A, communem C - 19 similiter/ consimiliter B - 19 unitatem ... bonitatem / bonitatem unitatem et veritatem A, unitatem bonitatem et veritatem D 38

Strana 39
post ipsam formaliter communem principiat et exemplat. Et hoc sufficeret methaphysicis ad sensum supra posi- tum. B 141r 10 Et tunc addendum est, quod valde equivoce Deus, 5 Trinitas et alie res sunt unum, verum et bonum, sed ta- men res infra Deum, secundum raciones superius recita- tas,dicerentur habere unitatem, veritatem et bonitatem. Unde videtur, si principiaret communem sibi et aliis entitatem absolute in se ipsa entitate, tunc et Trini- tas principiaret/ eam in se ipsa Trinitate, et per consequens principiaret se esse ens. Si autem dicatur, quod principiat eam in aliis rebus et non in se ipsa Trinitate, sic a simili diceretur, quod Deus Pater non in se ipso, sed in Filio principiaret deitatem, sed 15 forte diceretur, quod Trinitas prius originaret ens entitate, scilicet deitate incommunicabili formaliter aliis entibus, quam ipsa Trinitas sit ens entitate com- muni sibi et aliis, et quod Trinitas, licetnon princi- piet se ipsam esse ens, principiat tamen se esse ens 20 communicabiliter cum aliis entitate sibi et aliis com- muni et sic adhuc entitatem omnibus communem principia- 2 sufficeret/ sufficienter AB - 5 tamen/ cum AB - 10 eam/ ipsam C - 12 principiat/ principiaret A - 12 in se/ se A - 15 Trinitas prius / prius Trinitas A - 15 originaret ens/ originaliter est ens C - 17 ens/ ens / entitate et sic de ali ens B - 20 cum aliis entitate A, non aliis entitate C 39

Strana 40
A 113r C 166v 10 D ret et unitatem, veritatem ac bonitatem similiter om- nibus communem exemplaret. Et sic, sicut Deus prius originaliter est Deus, quam alie res sunt encia, sic ipse prius originaliter est ens incommunicabiliter cum 5 aliis entibus, quam ipse sit ens communicabiliter cum aliis rebus. Et sic, licet non principi-/ -aret se esse ens, principiaret tamen se esse ens entitate omnibus rebus formaliter communicabili, principiando illam entitatem communissimam et exemplando/ in ea unitatem, verita- tem et bonitatem, non autem principiando entitatem, que formaliter est deitas. Entitas autem sibi et aliis communis non potest esse formaliter deitas, et sic entitas, que formaliter 3 15 est deitas, nominans Deum formaliter esse/ ens, et hoc incommunicabiliter cum aliis rebus, talis esset prior origine entitate, qua Deus communiter cum aliis rebus formaliter est ens. Nec oportet in Deo poni duas entitates, si in Deo est entitas, que formaliter est 20 deitas, et si in Deo essencialiter est entitas trans- cendens, que non formaliter est deitas, sed sufficit, 1 ac/et B - 3 sunt/ sint B - 9 communicabili/ com- municabile B - 9 principiando illam entitatem/ prin- cipiando illam entitatem principiando illam entitatem A - 14 esse formaliter/ formaliter esse C - 14 forma- liter est/ est formaliter C - 15 nominans/ denomi- nans A - 17 origine/ ostensive origine A - 20 est esset C 40

Strana 41
B 141v 15 quod entitas, que formaliter est deitas, distingwatur secundum modum sive secundum racionem ab entitate transcendente et e contra. Entitas tamen transcendens et entitas, que formaliter est deitas, sunt unica en- 5 titas in Deo, licet entitas transcendens et entitas, que formaliter est deitas, non sint formaliter illa vel illa vel quecumque entitas, sicut Deus Pater et essencia divina sunt unica essencia divina, non tamen sunt formaliter aliqua essencia, cum Pater non possit 10 esse formaliter divina essencia. Et quamvis - circumscripta gravi illa altercacio- ne iam mota - ad principale propositum sufficeret, quod Trinitas quamcumque entitatem,sive communem, sive non communem, principiat, in eadem unitatem, veritatem et bonitatem exemplat, tamen pro fulcimento/ materie pre- sentis videtur dicendum, sicut ultimo in altercacione fuit tactum, quod tota Trinitas prius originaliter est Deus, et per consequens prius originaliter est ens in- communicabiliter cum aliis rebus, quam ipsa sit ens 20 communicabiliter cum aliis rebus. Et sic entitas incom- municabilis aliis rebus, que formaliter est deitas, 2 entitate/ ente A - 4 deitas / Deus B - 4 unica/ una A, unita C - 6 sint/ sunt C - 9 possit/ potest A - 11 gravi illa/ illa gravi B - 12 principale/ principali A - 14 principiat/ principiaret C - 14 in eadem/ quod in eadem AB - 14 unitatem veritatem/ veritatem unita- tem C - 18 ens/ Deus C - 19 ens/ entitas B - 20 rebus / om. BD - 21 aliis/ cum aliis AB 41

Strana 42
originaret in Deo entitatem sibi et omnibus rebus for- maliter communicabilem et Trinitas in eadem exemplaret unitatem, veritatem et bonitatem omnibus communem. Nec sequitur, quod trinitas principiet et originet se esse 5 ens unum, verum et bonum, licet principiet et originet se esse ens unum, verum et bonum communicabiliter cum aliis. Et videtur absolute necessario decere honorem bo- A 113v nitatis et magnificencie Dei,/ quod cum ipse prius 10 origine est Deus, et sic ens incommunicabiliter cum aliis, quod reddat se posterius origine esse ens com- municabiliter cum omnibus rebus suis, sicut ipse mere graciose et contingenter ex tempore reddidit se esse hominem cum aliis de specie humana. Et videtur hic tunc addendum, quod eciam Deus, Tri- nitas et unumquodque, secundum quod est ens entitate om- nibus communi formaliter, secundum hoc ipsum a tota Tri- nitate exemplatur esse unum, verum et bonum. Et si entitas, que formaliter est deitas, est uni- 20 tas, veritas et bonitas quasi per se passionaliter,tunc forte posset dici, quod Trinitas exemplaret illam enti- 15 1 in Deo/ ideo A - 1 rebus/ om. ABD - 4 quod/ om. A - 5 licet ... bonum/ om. B - 6 cum aliis/ cum multis sive cum aliis C - 8 decere/ dicere C - 10 origine/ originaliter AC - 12 rebus suis/ rebus aliis suis C - B - 19 que formaliter est deitas 13 reddidit/ reddit que est formaliter est deitas A / 42

Strana 43
tatem esse unitatem, veritatem et bonitatem. Si autem illa entitas sit omnino essencialiter unitas,veritas et bonitas incommunicabilis aliis for- maliter a Deo, tunc Trinitas in illa entitate non exem- 5 plabit unitatem, veritatem et bonitatem. Et non modi- ca videtur difficultas in terminis talibus "unitas", "veritas", "bonitas", qui forte possunt nunc pure essencialiter, et nunc quasi per se passionaliter ac- cipi. Et entitas unitas, veritas et bonitas rei pre- 10 dicantur de se mutuo eciam in abstracto. Est tamen in- ter entitatem unitatem, veritatem et bonitatem distinc- cio racionis sive modi, sicut in Deo intelleccio est volicio et intelligere est velle, est tamen distinccio, cum contigat Deum intelligere Sortem peccare et non B 15 velle Sortem peccare./ D 3 aliis formaliter/ formaliter 2 omnino/ omne A - / non A - 6 in terminis talibus/ aliis AB - 5 et non in talibus terminis B - 9 rei/ Dei A - 11 unitatem ve- ritatem/ veritatem unitatem AD - 14 contigat/ con- tingat B 43

Strana 44
CAPITULUM SECUNDUM Sed tractando ulterius distincte et apropriate 5 de veritate dicta metaphysice et supponendo, quod ip- sa apropriate correspondet Filio in divinis, qui est racio et visus intellectualis, sapiencia atque verbum B 142r Dei Patris/ et veritas divina, videtur manifeste se- qui, quod idem Filius, cum non possit videre ut visus 10 nec dicere ut verbum, nisi ut sic videat et dicat ve- ritatem vel veritates eo, quod ut dictum est, sibi apropriate obiective correspondet veritas, sicut Patri unitas et Spiritui sancto bonitas, quod si idem Filius videt et dicit, quod quodlibet bonum est bonum, sicut 15 nos scimus, quod quodlibet bonum est bonum, quod igi- tur ille Filius ut sic videt et dicit veritatem vel veritates, quod quodlibet bonum est bonum. Et ulterius, sicut necessario absolute videt et dicit, quod omne bonum est bonum, sic necessario abso- lute est veritas vel sunt veritates,/ quod omne bonum est bonum. Sed non necessario absolute sunt veritates singulares. Omne bonum esse bonum igitur est veritas A 114r 20 6 apropriate / om. B - 8 et/ om. B - 19 necessario ab- solute/ absolute A, absolute necessario C - 21 est bo- num/ om. B 44

Strana 45
communissima, que est omne et unumquodque bonum esse bonum. Sicque eciam, quia idem verbum videt et dicit quemlibet hominem esse hominem, videt et dicit visam 5 et dictam veritatem, scilicet quemlibet hominem esse hominem. Nam cum videat et dicat hoc, scilicet, quod quilibet homo est homo, igitur videt hoc dictum et hoc visum et per consequens hanc visam et dictam veritatem quod quilibet homo est homo, igitur est veritas, quod 10 quilibet homo est homo. Et cum non possit dari perti- nens modus, quo unusquisque homo est homo, nisi huma- nitas communis cuilibet homini, igitur Filius Dei vi- dendo et dicendo hoc, quod quilibet homo est homo, ve- ritatem communem, scilicet humanitatem, exemplat in 15 quolibet homine. Nec poni debet in dubium, quin katholici et sapi- entes et simplices fateantur et dicant Filium Dei - circumscriptis signis humanis - videre et dicere, quod quilibet homo est homo. Et cum sic dixerint et alius 20 non plene audiens quesierit, quid videt et dicit Fili- us Dei, respondent: Hoc videt et dicit Filius Dei, quod 3 eciam/ om. C - 4 visam et dictam/ dictam et visam AC - 8 dictam/ hanc dictam C - 9 igitur ooo est homo / om. A - 12 cuilibet homini/ cuiuslibet hominis B - 17 simplices/ simpliciter A - 20 dicit/ dicet A - 21 respondent/ respondendum C 45

Strana 46
quilibet homo est homo, sicut et ipse Filius in ewan- gelio dicit J o h a n n i s VI , quod "hec est volun- tas Patris, ut omnis, qui videt Filium et credit in eum, habeat vitam eternam". Igitur Pater celestis vult 5 hoc, scilicet quod omnis, qui videt Filium et credit in eum, habeat vitam eternam. Et per consequens Fi- lius Dei videt et dicit hoc, scilicet, quod omnis, qui videt Filium Dei et credit in eum, habebit vitam eter- nam, et per consequens, hoc est veritas, quod omnis, 10 qui videt Filium etc. Et consimiliter Filius videt hoc, quod omnis homo B 142v est sub potestate Dei. Et si quispiam pertinaciter/ negaret, quod Filius Dei - circumscriptis signis - di- cat hoc et per consequens hanc veritatem, scilicet, 15 quod omnis, qui videt Filium et credit in eum, habebit vitam eternam, videtur fugiendus sicut hereticus, cum secundum ewangelium hec sit voluntas Patris, ut omnis, qui videt etc., et per consequens hoc vult Pater, ut omnis, qui videt Filium etc. Et per consequens:secun- 1 Filius/ Filius Dei B - 2 Jonannis VY ) onB - 2 nec est/ est hec B - 3 ut/ quod B - 4 vult/ in B - 5 quod/ om. A - 5 omnis/ omnis homo B - 6 Filius Dei videt ... eternam, et per consequens/ om. B - 7 scili- cet/ om. C - 8 Dei/ om. CD - 8 habebit/ habeat C - 9 hoc est veritas/ Filius Dei videt et dicit hoc, sci- licet quod omnis, qui videt Filium et credit in eum ha- bebit vitam eternam et per consequens hoc est veritas C — 13 negaret/ om. B - 14 scilicet/ om. B - 15 Filium / om. A - 18 videt/ videt Filium et credit C 2 loh. 6,40 46

Strana 47
dum ewangelium Filius - circumscriptis signis dicit D. 4r hoc,/ et per consequens hanc veritatem, quod omnis, qui videt Filium et credit in eum etc. Filius enim Dei secundum/ deitatem dicens hoc, 5 quod omnis, qui videt etc., non requirit in sic dicen- do dicere proposicionem mentalem, vocalem vel scriptam, sicut nec Pater in divinis, volens hoc, quod omnis, qui videt etc., non in hoc vult mentalem, vocalem vel scri- ptam proposicionem. Fugiendum igitur videtur sicut he- 10 resim pertinaciter docmatisare, quod non Filius Dei - C 167r circumscriptis signis humanis - secundum deitatem/ di- cat hoc et per consequens hanc veritatem, quod omnis, qui videt Filium et credit in eum, habebit vitam eter- nam, si credere in Filium Dei est credendo in eum ire, 15 et ipse est vita eterna, et per consequens, qui credit in Filium Dei, credendo vadit in vitam eternam. Set si prescitus ad tempus habet fidem formatam caritate, ille per ipsam bene vadit versus vitam eternam, non autem vadit in vitam eternam. Omnis enim, qui vivit et credit 20 in Cristum, non morietur in eternum, ut habetur J o - A 114v hannisXI. 2 et/ quod et A - 5 videt/ videt Filium B - 7 sicut/ et sicut C - 7 quod/ ut D - 8 videt/ videt Filium C - 14 credere/ credendo B - 17 fidem formatam caritat:/ formatam karitatem C - 20 Johannis XI/ Johannis 10 B 20 loh. 11,26 47

Strana 48
Unde, quam fugiendum sit negare, quod Filius Dei secundum deitatem - circumscriptis signis - dicat hoc et per consequens hanc veritatem, scilicet: omnis, qui est ex veritate, audit vocem meam, scilicet Cristi, 5 patet ex hoc, quia simplices fideles ewangelio Cristi scientes Cristum in ewangelio dixisse "omnis, qui est ex veritate, audit vocem meam", dicerent se velle defendere usque ad mortem hoc, quod omnis, qui est ex veritate, audit vocem Cristi, et per ly "hoc 10 non demonstrant proposicionem humanam mentalem, scrip- tam vel vocalem, cum pro tali nollent se usque ad mor- tem exponere defendendam, cum talis proposicio subito vel satis cito ab eis transeat. Veritas igitur divina dicit divinitus, non median- 15 te proposicione mentali, vocali vel scripta, hanc uni- versalem veritatem ewangelicam, quod omnis, qui est ex veritate, audit vocem eius. Et consimiliter certum est 143r katholicis, quod consimiliter/ divinitus dicit pluri- mas veritates universales, mediantibus proposicionibus 20 nostris scriptis universalibus bibliis inscriptas. Et 3 veritatem scilicet/ scilicet veritatem BCD - 4 est/ om. A - 8 defendere usque ad mortem/ usque ad mortem defendere C - 10 demonstrant/ demonstravit B - 10 hu- manem mentalem/ mentalem humanam B - 10 scriptam vel vocalem/ vocalem vel scriptam C - 11 nollent se/ vel- lent A - 13 satis/ om. B - 13 transeat/ recedat B - 14 mediante/ mediantem B - 19 veritates universales/ universales veritates C - 20 universalibus / om. A 6 loh. 18,37 48

Strana 49
per idem patet, quod verbum Dei dicit plurimas veri- tates negativas et condicionales per proposiciones no- stras scriptas negativas et condicionales bibliis in- scriptas. Et dico sicut prius, quod divinitus dicit talia, non requirendo ad taliter dicere proposiciones menta- les, vocales vel scriptas veluti instrumenta sibi di- vinitus dicendi, sicut nos facimus. Et dicere, quod Filius Dei divinitus aliquomodo 10 dicat et non sic dicat veritatem, sacrilegium esset, sicut sacrilegium esset, quod divina bonitas aliquomo- A 115r do faceret et non sic faceret/ bonitatem. Unde cum verbum Dei apropriate sit veritas divina, non potest aliquomodo dicere, ut est sic veritas divina, nisi di- 15 cat veritatem ut sic. Nam cum sit per se veritas, non potest esse nisi veridica, si tamen ipsa aliquomodo diceret et non sic diceret veritatem, non esset in sic dicendo veridica. Oportet igitur omnem modum dicendi illius veritatis divine terminari obiective ad verita- 20 tem dictam secundum talem modum dicendi. Sicque veritas D 4V illa divina,/ dicens quomodolibet, ut sic dicit verita- tem. 2 per proposiciones ... condicionales/ om. C - 7 velu- ti/ velut A - 8 nos/ et nos C - 9 aliquomodo dicat aliquomodo hoc dicat A - 20 veritas/ numerabilia id est A 49

Strana 50
Ex quibus patet, quod veritas est, quod omne ens est, cum verbum Dei dicat divinitus et veridice - cir- cumscriptis semper signis humanis - quod omne ens est eo, quod vel scit, quod omne ens est, vel scit, quod 5 non omne ens est, sed non secundum, igitur primum, igi- tur dicit veridice, quod necessario omne ens est, sicut scit, quod necessario omne ens est, igitur est veritas, quod omne ens est. Et consimiliter est veritas, quòd impossibile est idem eidem simul et per eadem, adequa- 10 ta mensura et secundum idem inesse et non inesse, et veritas est, quod nullum vacuum loci est, et veritas est, quod nemo est asinus, et veritas est, quod si chi- mera currit, chimera movetur, et veritas est, quod Cri- stus predicavit et moriebatur, et veritas est, quod 15 preteritum fuit et quod omne futurum erit. Et veritas copulativa est, quod Deus est et celum movetur,et ter- ra quiescit et mare intumescit etc. Et veritas est, quod multa possunt fieri, que nunquam erunt. Nam cum verbum Dei divinitus, preter signa proposicionalia, ve- 20 ridice dicat ista et consimilia, igitur sunt veritates. Sed de quiditatibus talium veritatum/ est diffi- B 143v 2 circumscriptis ... signis/ semper signis circumscrip- tis C - 10 et veritas est,quod nullum vacuum ... asi- nus/ et veritas est, quod nemo est asinus, et veritas est, quod nullum vacuum loci est A - 13 Cristus/ An- ticristus C - 16 et terra/ et quod terra A - 19 propo- sicionalia/ proporcionalia B - 21 sed/ om. C 50

Strana 51
cultas, ut: quid et que res est omne ens esse, que res est nullum hominem esse asinum. Et dicitur, quod prima veritas est esse sive entitas cuiuslibet entis. Sed illa veritas "nullus homo est asinus", quoad formam lo- 5 quendo et non materialiter, tune est forma negativa et est sui ipsius et nullius alterius rei forma, cui for- maliter inexisteret, sicut Petrum esse intelligibilem a Deo propriissime est propriissima intelligibilitas Petri, secundum quam est ipse intelligibilis, et est 10 forma sui ipsius et nullius alterius rei. Et nulla il- larum formarum duarum iam dictarum habet propriam in- trinsecam suam essenciam, cum tunc essent multe essen- cie eterne, sicut sunt ille veritates eterne. Et con- sequens est inconveniens. Sed essencia divina vel essen- 15 cia communissima transcendens est eis pro essencia. Et A 115v quelibet illarum duarum/ veritatum, scilicet "nullus homo est asinus" et "Petrus est intelligibilis propri- issime a Deo" non secundum formas suas proprie proprias, que ipse sunt, sed alias quomodolibet, scilicet quasi 20 essencialiter vel quasi materialiter sunt Deus et divi- na essencia et essencia communissima transcendens. 2 prima veritas/ veritas prima A - 3 entis/ rei A - 4 nullus/ om. A - 7 intelligibilem a Deo/ a Deo in- — 11 telligibilem A - 9 secundum quam/ sed qualiter A formarum duarum / formarum B, duarum formarum C - 13 veritates/ due veritates B - 13 consequens / per con- sequens B - 14 essencia/ essenciam B - 20 vel quasi et A 51

Strana 52
D Unde et illa veritas "nullus homo est asinus" qua- si materialiter est quodlibet ens mundi secundum talem divisionem, quia omne ens mundi vel est hominem esse asinum vel est nullum hominem esse asinum, quia quocum- 5 que ente signato, si ipsum non est hominem esse asinum, et ipsum est, tunc ipsum est non hominem esse asinum. Igitur de quanto ly "non hominem esse asinum" supponit materialiter significative, sic de quolibet ente verum est dicere, quod ipsum est"non hominem esse asinum", 10 sed de quanto ly "non hominem esse asinum" supponit sim- pliciter significative pro illa pura forma negativa, sic de illa sola forma verum est dicere, quod ipsa for- maliter est "non hominem esse asinum" et nec de Deo, 5r nec de lapide, nec de homine etc./ Et sic prima facie videtur, quod de proprietate 15 sermonis non sit dicendum, quod essencia divina est in- telligibilitas Petri in mente divina relucens eternali- ter, quia cum ly "intelligibilitas Petri in mente divi- na" supponat abstracte et per consequens simpliciter 20 significative, de sola illa forma poterit esse verum, quod ipsa est intelligibilitas Petri etc. 3 hominem/ omnem hominem C - 6 ipsum est/ est ipsum A, est C - 6 hominem/ nullum hominem C - 8 significative/ signative A - 9 non hominem/ neminem C - 11 significa- tive/ signative A - 15 sic/ si A, sic de B - 16 est/ sit C - 19 abstracte/ abstractive B - 20 sola/ om. C 52

Strana 53
B 144r Verumptamen, quia conceditur, quod Pater in divi- nis est divina essencia, ubi tamen ly "divina essen- cia" abstracte et simpliciter significative, solum pro divina essencia supponit, et non pro persona, et ly "pater in divinis" solum/ pro persona, et non pro es- sencia supponit, nec sequitur, illam esse falsam "pa- ter in divinis est essencia divina", quia non pro illo, pro quo supponit subiectum, supponit predicatum, nec pro quo supponit predicatum, supponit subiectum. Non 10 enim est regulariter verum, si est affirmativa proposi- cio vera, quod subiectum supponat pro illo, pro quo predicatum. Sic videtur concedendum, quod essencia di- vina est intelligibilitas Petri, licet non pro quo sup- ponit subiectum illius proposicionis "essencia divina 15 est intelligibilitas Petri", supponit predicatum et e contra. Quare autem esset concedendum, quod ydea Petri est Deus vel essencia divina est intelligibilitas Petri, forte videtur racio, quia unaqueque res habens essenci- 20 am est illa essencia et ipsa essencia est illa res. Cum autem intelligibilitas Petri non habeat essenciam pro- 4 et non pro persona ... et non pro essencia supponit Z om. A - 5 pro persona/ om. B - 8 nec pro/ nec eciam pro A - 9 supponit subiectum/ pro eo supponit subiec- tum A - 12 predicatum/ supponit predicatum C - 12 con- cedendum/ esse concedendum A - 14 essencia/ essenci- aliter A - 19 unaqueque/ unaquaque A 53

Strana 54
priam, ut dictum est, cum tunc multe essent essencie eterne, et essencia divina// sit sibi sicut pro es- sencia, propter hoc forte videtur concedendum, quod essencia divina est intelligibilitas Petri et Petri 5 intelligibilitas propria est essencia divina. Sed tamen in contrarium videtur, quod non sit concedendum, quod essencia divina sit propria intel- ligibilitas Petri, nam essencia divina non est con- cretive intelligibilis intelligibilitate propria Pe- 10 tri, ut notum est, cum tunc illa intelligibilitas non esset proprie propria intelligibilitas Petri, cum ta- men Petrus propriissime et maxime proprie sit intel- ligibilis in mente divina. Igitur videtur, quod nec ab- stractive essencia divina sit intelligibilitas Petri, 15 nec videtur simile, quod Pater in divinis est divina essencia, quia et Pater est Deus vel divinum ens, divi- na essencia concretive. Igitur non videtur simile nec videtur concludere, si arguatur: verum est dicere hoc est intelligibilitas Petri. Et quia pronomen significat 20 substanciam sine qualitate secundum gramaticos, igitur ibi demonstratur essencia sine explicita vel expressa qualitate et non datur pertinens nisi divina essencia, A 116r С 167v 1 multe / multe essencie C - 2 eterne/ divine B - 3 vi- detur/ om. C - 4 est/ sit C - 5 propria/ proprie A - / Petri ut notum est A - 8 est concretive/ con- 8 Petri cretive est C - 14 essencia/ essencialiter A - 16 et/ om. A - 20 gramaticos/ aliquos B - 22 datur/ om. C - 22 divina essencia/ essencia divina A 54

Strana 55
igitur divina essencia est intelligibilitas propria Petri. Ad hoc motum diceretur, quod sufficit gramaticis, quod pronomen aut significet essenciam sine explicita 5 qualitate, aut quod pronomen significet rem per modum essencie sine explicita qualitate. Ad primum argumentum diceretur, quod licet aliqua res, scilicet materia prima,non sit materiata, ipsa tamen est materia. Sic, si essencia divina non sit in- 10 telligibilis intelligibilitate Petri, ipsa tamen est intelligibilitas Petri. Set ad primum potest dici, quia eciam creata vi- sio Dei non videt Deum, et est tamen visio Dei. Sic in proposito. B 144V Et pro secundo diceretur,/ quod licet hoc non moveret ad concedendum, quod essencia divina est intel- ligibilitas Petri, tamen quia intelligibilitas Petri in mente divina habet essenciam divinam sicut pro tota sua D 5v essencia,/ cum illa intelligibilitas Petri sit in sola 20 essencia divina, licet non informative, nec aliam essen- ciam habeat, et unaqueque res est sua tota essencia, 15 4 significet/ significat AB - 5 significet/ signifi- cat E - 9 si/ sit B - 12 quia/ quod B - 12 eciam cre- C - 13 et/ om. C - 15 et/ om. B - 16 ata/ increata ad/ illud A - 17 Petri tamen/ tamen B - 17 tamen ... Petri/ om. A, quia tamen intelligibilitas Petri C - 18 sua essencia/ essencia sua BC - 19 illa/ om. B 55

Strana 56
cum unaqueque res habens essenciam totam in suo abso- luto esse ponit illam totam suam essenciam et nichil aliud ponit in suo absoluto esse ab illa sua essencia, igitur propter hoc videtur concedendum, quod intelli- 5 gibilitas Petri est divina essencia et e contra, non tamen est possibile, quod essencia divina est proprie formaliter intelligibilitas Petri vel e contra, cum tune non esset formalis distinccio et per consequens A 116v nulla inter/ intelligibilitatem Petri illam et divi- 10 nam essenciam, quod est inconveniens. Ulterius solet queri, que res est primum instans fuisse et que res est diem iudicii fore vel futurum esse. Et solet dici, quod primum instans fuisse est pretericio vel fuicio primi instantis et diem iudicii 15 fore est futuricio diei iudicii. Set contra: si hodie est veritas primum instans fuisse, tunc hodie est pretericio primi instantis. Igitur hodie preterit primum instans, quod tamen diu est totaliter preteritum. Eciam, si hodie est futuri- 20 cio diei iudicii, que res est illa futuricio, vel sub- stancia, vel accidens? Non substancia aliqua; si acci- 1 unaqueque/ unaquaque A - 2 ponit illam .. ponit in suo absoluto esse/ om. A -2suam/ om. C - 5 est/ sit A - 6 est proprie/ sit proprie CD - 8 distinccio/ om. B - 9 intelligibilitatem Petri illam/ intelligi- bilitatem Petri B, illam intelligibilitatem Petri C - 12 futurum esse/ futurum esse vel fuicio C - 14 vel fuicio/ om. AC, vel futuricio B 56

Strana 57
dens, igitur in subiecto aliquo, et non datur perti- nens, nisi dies iudicii, igitur hodie est dies iudi- cii. Hic potest dici, quod pretericio indifferenter de- 5 nominat rem preterire vel esse preteritam, propter quod non sequitur, si est hodie pretericio illius rei, quod igitur hodie illa res preterit, sed preterit vel est preterita hodie. Et tunc ly "fuisse" preteriti temporis formaliter dicit talem pretericionem vel fuicionem rei, 10 que fuit, et res preteribilis postquam complet suam existenciam in tempore et temporalem, derelinquit post sese tale vestigium sui esse et relacionem quandam, que dicitur pretericio rei vel fuicio. Si autem pretericio rei non est esse preteritum, 15 sicut mutari negatur esse mutatum, tunc fuisse dicit quasi sub disiunccione pretericionem et preteritum esse. Et tale esse preteritum vel pretericio est res relati- va, non substancia, nec accidens in aliquo subiective, sed sicut vestigium existencie rei denominans existen- 20 ciam rei, sicut vestigiatur. Et consimiliter futuricio existencie rei in tempore est quedam forma relativa, 1 igitur/ tunc C - 5 rem/ et est A - 6 est hodie/ hodie est B - 9 fuicionem/ futuricionem B - 10 prete- ribilis/ preteritalis C - 10 complet/ om. A - 11 de- relinquit/ dereliquit A - 11 post sese/ post se B, post se scilicet C - 14 est/ om. C - 15 fuisse/ fui- cio C - 17 esse/ est A - 17 res relativa/ relativa res C 57

Strana 58
B 14 r existens sicut quedam presagium vel prestigium rei,/ denominans eam extrinsece sicut presagialiter vel pre- stigialiter. Verum, quia videtur multum referre dicere primum 5 instans fuisse et dicere primum instans esse preteri- tum et secundum dictum primo significat pretericionem vel esse preteritum primi instantis, igitur hoc dictum primum instans fuisse non videtur primarie pretendere et significare pretericionem vel esse preteritum pri- 10 mi instantis, et per consequens non videtur satis dic- tum, quod primum instans fuisse est pretericio vel esse preteritum primi instantis. Potest hic forte dici, cum omne, quod fuit, est, et omne, quod erit, est, eo, quod nichil potest a par- 15 te ante precedere eternitatem Dei, nec a parte post se- qui eternitatem, igitur nichil potest esse futurum vel preteritum respectu eternitatis Dei, sed solum presens. A 117r Et/ per consequens existencia primi instantis est, li- cet non sit in hoc nostro tempore. Et sic primum in- 20 stans fuisse diceret existenciam primi instantis sub D 6r quadam relacione anterioritatis temporalis ad ea, que / 4 dicere/ om. A - 9 significare/ signare A - 12 pre- teritum primi instantis/ preteritum primum instantis et per consequens non videtur satis dictum, quod pri- mum instans fuisse est pretericio vel esse preteritum primi instantis B - 16 futurum vel preteritum/ prete- ritum vel futurum C 58

Strana 59
posterius temporaliter sunt, et sic, licet veritas est primum instans fuisse, non tamen in hac nostra presen- ti hora est veritas primum instans fuisse. Tamen, quia solite et vere dicitur adhuc dies iu- 5 dicii erit et iam primum instans fuit, igitur videtur, quod fuisse et fore dicant primarie pretericionem et futuricionem existenciarum temporalium, que pretericio et futuricio sunt sicut prestigium seu presignacio et vestigium eorum, quibus a parte ante vel a parte post 10 aliquando in tempore deficit existere, esse autem pre- sentis temporis dicit formam impressam ipsi rei. Hec de illo etc. 1 posterius/ post C - 2 nostra/ om. C - 4 quia/ om. C - 9 quibus/ om. A 59

Strana 60
CAPITULUM TERC IUM Veritas autem copulativa sicut ista "Deus est et 5 celum movetur" est consonancia istarum duarum verita- tum et ita de aliis copulativis. Veritas autem dis- iunctiva ut ista "Sor currit vel Sor non currit" est dissonancia sive seiunccio falsi a vero, et hoc pro- prie loquendo secundum Petrum Hispanum, 10 nam dicit ipse: "Ad veritatem disiunctive requiritur alteram partem esse veram et permittitur, quod utra- que pars sit vera." Sed non ita proprie sicut "Deus est vel homo est animal", ymmo est dare tempus, in quo est disiunctiva veritas ut illa "Sor loquitur vel Sor 15 non loquitur", et tamen in eodem tempore nec est veri- tas, quod Sor loquitur, nec est veritas, quod Sor non B 145v loquitur. Posito, quod sint due hore se sequentes,/ a et b, et in prima Sor loquatur et non loquatur in secunda, tunc in b hora est veritas, quod Sor loqui- 20 tur vel Sor non loquitur, cum illa sit veritas absolu- te necessaria "Sor loquitur vel Sor non loquitur" et 6 copulativis/ veritatibus copulativis A - 11 permi- ttitur/ promittitur A - 12 pars sit/ pars est BD, pars eius sit C - 12 sicut/ ut BD - 14 vel Sor/ vel Sortes - 16 est/ om. B - 18 a et b/ maior et minor C - 19 in b hora/ in minori hora C 9 Petrus Hispanus, Summulae Logicales, I,23 60

Strana 61
С 168r in b hora non est veritas, quod Sor loquitur, cum tunc in b hora esset Sortem loqui, et sic in b hora Sor loqueretur, quod est contra casum. Nec in b ho- ra est veritas, quod Sor non loquitur, cum nunquam 5 sit veritas, quod Sor non loquitur, cum tunc esset veritas, quod Sor non loquitur, quod est falsum, cum Sor loquitur in a hora, igitur Sor loquitur. Et fit hic sermo de ampliacione temporis presentis modo, quo supra tactum est, quod omne tempus, quod umquam fuit, 10 est vel erit,/ est presens, quia Deo presens. Advertendum tamen, quod non est possibile esse veritatem disiunctivam, nisi unum disiunctorum sit verum, quamvis in aliqua mensura est veritas disiun- ctiva, in qua non est verum aliquod disiunctorum. 15 Quia ergo dissonancia vel seiunccio contradictorie oppositorum est absolute et simpliciter necessaria, igitur talis disiunctiva est simpliciter necessaria. Sed dif-/ -ficultas est hic: "Deus est vel ce- lum movetur" est disiunctiva veritas et non est ibi A 117v 20 dissonancia vel seiunccio, ymmo consonancia veritatum. Potest dici, quod veritas illa est quedam inpropria l b hora/ b ipsa A, minori hora C - 1 cum/ om. B - 3 Sor/ Sortes B - 4 est/ esset B - 8 de/ pro B - 8 temporis presentis/ presentis temporis C - 10 est presens / presens A - 13 est/ sit B - 15 ergo/ igi- tur C 61

Strana 62
D seiunccio, et consonancia et seiunccio talis, propria vel inpropria, sunt veritates relative, non absolute. Et racionabile est, esse consonanciam veritatum, eci- am est racionabile, esse disonanciam vel seiunccionem 5 proprie dictam veri a falso, et eciam racionabiliter Deus ordinat vel permittit seiunccionem inpropriam 6v veritatis a veritate./ Veritas localis est coniunccio veritatum in eo- dem loco. Veritas temporalis est coniunccio veritatum 10 in eodem tempore. Veritas causalis est causacio unius veritatis ab alia. Et veritates coniuncte, consonanter localiter, temporaliter vel causaliter, sunt sicut ma- teriale, consonancia vero localis, temporalis vel cau- salis coniunccio, sicut forme. Et ipse veritates sunt 15 sicut materiale signatum proposicionis copulative lo- calis, causalis, temporalis, ipsa autem consonancia, localis coniunccio vel temporalis vel causalis, sicut signatum formale, racione signi coniunccionis sinka- 20 thegreumatici. Et licet sic dicendo kathegorice Sortem currere et Platonem currere, consonant, et dicendo yppoteti- ce "Sor currit et Plato currit", eadem eorumdem con- 1 talis/ tales C - 8 localis/ vocalis C - 11 con- sonanter / consonant A 62

Strana 63
B 146r sonancia designatur primarie, in una tamen per signum kathegreumaticum et in alia per sinkathegreumaticum. Et signum kathegreumaticum est sicut essenciale in oracione, sinkathegreumaticum autem sicut accidenta- le./Et eadem res potest esse et signari modo ut ma- teriale veritatis, et modo ut ipsa veritas. De quanto est et signatur ut materia vel materiale veritatis, sic est et signatur ut perfectibile essencialiter per formam essencialem veritatis, propter quod termini 10 significantes rem ut materiale veritatis possunt re- cipere per addicionem aliquid ut formale et essencia- le proposicionis kathegorice et sic kathegreumaticum signum, per quod exprimitur forma veritatis, ut sic dicendo:"Sortem currere et Platonem currere" conso- 15 nant. De quanto autem res est et signatur, ut ipsa ve- ritas, sic non potest se habere ut perfectibile essen- cialiter, sed accidentaliter, propter quod, cum dici- tur "Sor currit, Plato currit", utrumque designatur veritas per modum veritatis, ideo non potest compe- 20 tenter addi actus kathegreumaticus, quia ille designat formam ut essencialem, additam veritati modo, quo ve- ritas est, quod est inconveniens. 5 esse/ esse signum A - 6 modo/ non A - 12 kathegre- umaticum/ kathegoricum A - 16 potest/ om. C - 16 perfectibile/ perfectissime C - 21 essencialem/ essenciale B 63

Strana 64
Potest autem addi competenter actus sinkathegre- umaticus, qui consignificat aliquid ut accidentale vel A 118r extrinsecum, additum veritati ut veri-/ -tas est, ut dicendo: "Sor currit et Plato currit", vel ubi, vel 5 quando, vel quia, vel si, etc. Et sicut res ipsa po- test se habere et signari vel significari eciam per se ipsam obiective, non solum per nos et nostra signa, nunc ut materiale veritatis, nunc ut veritas, sic nunc per signum kathegreumaticum potest significari res ut 10 forma essencialis veritatis per modum, quo est veri- tas, non aliam, per modum materie requirens. Aliquan- do autem potest significari per signum sinkathegreu- maticum ut modus accidentalis veritatis vel ut modus veritatem ut materiale simpliciter vel quodammodo re- 15 quirens, et ille modus, qui est essencialis modus ve- ritatis yppotetice, est sicut accidentalis veritatis kathegorice. Exemplum per totum, ut tactum est dicen- do: "Sortem currere et Platonem currere" consonant, "Sor currit, Plato currit" etc. 20 Veritas expletiva proprie est explecio, qua una veritas per aliam expletur, ut dicendo: "Sor non dis- 2 consignificat/ consignat BC - 4 vel ubi/ ubi B - 5 sicut/ om. A - 6 significari/ signari C - 7 nostra signa nune/ signa nostra A - 8 sic/ si A - 9 kathe- greumaticum/ sinkathegreumaticum C - 9 significari/ signari A - 12 significari/ signari A - 14 vel/ om. C — 14 quodammodo/ quoddammodo AC - 18 Sortem/ Sor BC - 19 Sor/ Sortes A - 19 Plato/ et Plato B 64

Strana 65
D putat, sed ipse legit". Aliquando tamen ly "sed" tene- tur proprie expletive et tunc designat huiusmodi ex- plecionem et facit proprie expletivam proposicionem, aliquando autem tenetur magis diminutive quam expleti- ve, ut dicendo "Sor dedit michi/ pecuniam, sed ipse difficulter dedit mihi eam", vel "Sor studet, sed non vult apponere diligenciam". Et tunc videtur pocius fa- cere diminutivam quam expletivam proposicionem. Et si- cut eadem est causa oppositorum, sic idem signum po- 10 test esse sicut causa formalis oppositarum proposici- onum, ut ly "sed" proposicionis expletive et proposi- B 146v cionis/diminutive. Veritas comparativa est comparacio duarum verita- tum secundum equalitatem vel disparitatem graduum, ut 15 dicendo "tam bonus est Sor, quam bonus est Plato", "velocius Sor currit, quam Plato currat". Veritates yppotetice predicte, scilicet veritas copulativa, disiunctiva, localis, temporalis, causalis, expletiva, comparativa, sunt quidam modi relativi a 20 parte rei, preter nostra signa, quos verbum Dei apro- priate"prima veritas" dicit et dicendo causat et ex- emplat esse veritates, deductis signis mentalibus, vo- 7r 5 2 proprie/ proprie sed B - 4 tenetur/ ly "sed" tene- tur - 5 michi/ om. C - 7 videtur pocius facere/ vi- detur plus facere B, pocius facere videtur C - 16 Sor / Sortes B - 17 veritates/ veritas A - 18 disiunctiva localis/ localis disiunctiva C - 18 causalis/ om. B — 19 modi/ modus B - 20 apropriate/ a proprietate C 65

Strana 66
calibus et scriptis. Et vanum est querere, quid proprie essencialiter sit aliqua illarum veritatum. Sicut enim ydee in men- te divina non possunt habere quidditates vel essenci- 5 as proprias, cum tunc essent multe quidditates et es- sencie simpliciter eterne et proprie dicte, sic nulla illarum veritatum yppoteticarum habet essenciam vel quidditatem sibi propriam, nisi quis dicat, quod mo- dus per se primus rei esset eius adequata quiditas. Sicut est modus eius per se primus et proprius, 10 A 118v sicut forte aliqui concederent a et b differre/ qui- ditative, sed non realiter nec essencialiter, et for- te fundant se, quia talis modus per se primus et pro- prius rei est, quo res per se primo et adequate est, 15 quod est, et sic signatis ydeis in mente divina per a et b cuiuslibet illarum, per se primus modus et pro- prius est, quo per se primo et adequate est ipsa ydea, quod ipsa est, scilicet ipsamet ydea, sic extendendo nomen quidditatis, quelibet veritatum yppoteticarum 20 supradictarum habet quidditatem propriam, quia modum per se primum et proprium, quo est, quod est, si ta- 9 primus rei esset/ primus esset rei B, prius rei est C - 10 est/ enim C - 10 per se/ persone C - 11 qui- ditative/ quiditate A - 12 nec/ et C - 13 fundant/ fundat A - 13 per se/ persone C - 15 sic/ om. C - 16 cuiuslibet/ utriusque B - 16 illarum/ illarum veri- tatum A - 16 primus modus et proprius/ primus et pro- prius modus AC - 18 scilicet ipsamet/ scilicetmet ip- sa B - 21 quo est quod est ... primo est quod est / om. A 66

Strana 67
men talis veritas yppotetica per se primo est, quod est. B 147r Set quia forme in rebus per se supposicionaliter subsistentibus non proprie et per se primo sunt, quod 5 sunt, multo minus aliqua dictarum veritatum yppoteti- carum est per se primo, quod est, sed neque ipsa est C 168v modus per se primus/ eius, quod est proprie. Igitur videtur pocius standum in primo, videlicet quod vanum est de eis querere quid proprie essencialiter sunt, 10 nec proprie essenciam vel quiditatem propriam habent. Sed hic adhus circa dicta est difficultas non modica, quomodo veritas disiunctiva est seiunccio vel dissonancia veri a falso - circumscriptis signis - cum nichil sit falsum a parte rei. Et consimiliter: quomodo contradiccio veritatis, / que est "Sortem esse" ad falsum "Sortem non esse" est relacio, quomo- do talis relacio potest esse inter aliquid et nichi- lum, et idem argumentum est de dissonancia veri a fal- so. Propter illam difficultatem forte P h i l os o- 20 p hus transfert se ad signa. Describens enim contra- 15 3 set/ set causant AD - 4 subsistentibus/ persisten- tibus A - 5 sunt/ est ABD - 5 dictarum/ illarum di- ctarum A - 7 est/ om. C - 8 videtur pocius/ pocius videtur C - 8 videlicet/ scilicet C - 8 vanum/ bonum A - 9 eis/ hiis B - 11 adhuc circa dicta/ circa dic- ta adhuc A - 12 est/ om. B - 15 Sortem/ Sor A - 16 quomodo/ quam A - 17 aliquid/ aliquod B - 17 nichi- lum et/ nichil ad B, nichil et C - 20 contradiccionem / condicionem A 19 Aristoteles, De interpretatione, 17a, 31-33 67

Strana 68
diccionem dicit, quod est affirmacio et negacio oppo- site, et per affirmacionem et negacionem intelligit vocem affirmativam et vocem negativam. Nulla enim vi- detur relacio huius, quod est "Sortem esse" ad "Sor- 5 tem non esse", cum nichil sit "Sortem esse". Set hic videtur dicendum, quod sicut in genere D 7v forma est quedam positiva, quedam negativa,/ et que- dam forma absoluta est positiva, sicut visus, auditus etc., et quedam negativa sicut cecitas, surditas, sic 10 formarum relativarum quedam est positiva, et illa po- nit utrumque extremorum preter relacionem, que est ydemptitas rei penitus ad se ipsam, et cum hoc ponit denominacionem iacentem inter extrema, tenentem tamen se in denominando ad unum extremorum et non ad reli- 15 qum, sicut paternitas, filialitas etc., sic quedam est relacio privativa vel negativa, que unum extremum ponit et denominat et negat a parte rei habere sibi correspondens extremum, nec interiacet extremis, nec est relacio extremi ad extremum sibi correspondens, 20 sed relacio negativa ponens unum extremum et negans aliquod aliud extremum sibi correspondere. 1 est/ om. A - 3 vocem negativam/ negativam vocem A - 3 videtur relacio/ relacio videtur C - 4 Sortem esse ad Sortem non esse/ Sortem non esse ad Sortem esse C - 5 Sortem esse/ Sortem non esse C - 7 est quedam / quedam est CD - 9 sicut/ ut C - 14 unum/ oppositum A - 16 que/ quo B - 17 et denominat/ vel denominat B - 21 aliquod/ om. A 68

Strana 69
Et sicut forma/ absoluta privativa equivoce di- citur forma absoluta respectu forme absolute positive, sic relacio negativa equivoce dicitur relacio respectu relacionis positive. Et sic opposicio contradictoria 5 vel contradiccio - circumscriptis signis - est relacio privativa, supponens affirmacionem a parte rei, negans directam negacionem illius affirmacionis existere, vel supponens negacionem et negans affirmacionem illius negacionis existere, negans dico affirmacionem existe- 10 re conpossibiliter negacioni vel negacionem existere conpossibiliter affirmacioni. Et sic, si "Petrum esse" est, et "Petrum non esse nichil est, tunc videtur, quod proprie loquendo "Pe- trum esse" a parte rei contradicit et opponitur con- 15 tradictorie ad "Petrum non esse", et "Petrum non esse" contradicit et opponitur contradictorie ad "Petrum A 119r B 147v esse"./ Nam cum "Petrum esse" sit et "Petrum non esse" nichil sit, videtur, quod "Petrum esse" recipiat su- 20 per se illam relacionem privativam quoad denominari, scilicet opposicionem contradictoriam, et "Petrum non 2 forme/ om. C - 3 dicitur relacio/ dicitur negacio relacio A - 10 negacioni/ negam A - 11 conpossibili- ter/ conpossibilem C - 11 affirmacioni/ affirmam A - 12 esse est et/ est esse B - 13 tune/ et tunc B - 14 contradicit et/ contradicitur C - 15 et Petrum non esse/ et non Petrum esse B, et non Petrum non esse D - 19 sit/ est C - 20 denominari/ denominacionem B 69

Strana 70
esse" non recipit illam in denominacionem, cum sicut "Petrum non esse" nichil sit, vel "nullum Deum esse" cum nichil sit, non habet aliquam denominacionem. In- proprie tamen forte concederetur, quod "nullum Deum 5 esse" opponitur contradictorie ad "Deum esse", non quod opposicio contradictoria denominet "nullum Deum esse", sed ad talem sensum, quod "nullum Deum esse" est inconpossibile ad "Deum esse" et secundum se non est dare medium. Contradiccio enim est opposicio, 10 cuius secundum se non est dare medium, et per conse- quens contradiccio est incompossibilitas alicuius cum aliquo, ubi secundum se non est dare medium. Et cum contradiccio sit relacio privativa et per consequens habens se in modum relacionis, carens ta- 15 men realitate relacionis, inde est, quod quodam gene- re locucionis vere dicitur, quod "Petrum esse" opponi- tur contradictorie ad "Petrum non esse", deductis sig- nis, quamvis "Petrum non esse" non sit terminus ad quem relacionis, licet enim ly "ad" proprie sumptum 20 cum signo vere relacionis sit nota termini ad quem re- lacionis. Hic tamen distrahitur per signum eius, quod habet 1 in denominacionem/ denominacionem AC - 2 sit/ est C - 6 nullum Deum esse/ nullum Deum C - 20 ad quem/ om. A 70

Strana 71
D A 119v 8r 10 se in modum relacionis, caret tamen veritate et pro- prietate relacionis. Unde ly "opponitur contradicto- rie" in locucione superius posita, cum sit signum eius, quod habet se per modum relacionis, caret tamen veri- 5 tate et proprietate relacionis, propter primum requi- rit preposicionem "ad" vel consimilem, mediante qua construatur cum accusativo a parte post, et propter secundum distrahit ly "ad" a sua propria nota vel con- significacione.// Loquendo autem de contradiccione in signis, tunc bonam et facilem posuit Philosophus senten- ciam dicens, quod "contradiccio est affirmacio et ne- gacio opposite". Nam sicut vocem vocat affirmacionem, quia per eam vel secundum eam affirmamus, et negacio- 15 nem, quia per eam vel secundum eam negamus, sic bene et pertinenter has duas voces "Petrus est", "Petrus non est" vocat contradiccionem, quia per eas et secun- dum eas contradicimus directe. Veritas condicionalis/ videtur esse condicio ab- 20 solute necessaria, a Deo ordinata. Et talis condicio B 148r 2 opponitur/ opponuntur C - 8 consignificacione/ consignacione A - 11 posuit Philosophus/ Philosophus posuit C - 13 vocat/ vocem C - 14 affirmamus/ affir- macionem A - 15 secundum/ om. A - 16 Petrus non est / et Petrus non est AC - 11 Aristoteles, De interpretatione, 17a,31-33 7l

Strana 72
videtur esse quedam relacio totaliter non positiva. Unde quedam videtur relacio totaliter positiva, ut illa, que utrumque extremorum ponit esse et unius illorum est forma positiva, per se primo ponens mo- 5 dum rei et non per se primo negans modum rei. Sic vi- sus est forma positiva, quia per se primo ponit mo- dum rei et noi per se primo negat modum rei. Cecitas autem est forma privativa, quia per se primo negat modum rei, scimicet visum, et non ponit per se primo 10 modum rei, cum cecitas equivoce valde est nodus rei, cum pocius diceretur inmodus vel demodacio rei. Secunda videtur relacio, que aliqualiter est po- sitiva et aliqualiter negativa, quia unum extremum ponit denominandum et alterum negat, sicut contradic- 15 cio vel opposicio contradictoria, que superius dicta est relacio privativa, cum sit quedam incompossibili- tas huius ad hoc, ubi secundum se non est dare medium. Tercia videtur esse relacio totaliter non positi- va, que nec secundum se ponit extremum aliquod, set 20 tota eius racio salvatur in sola inpossibilitate essen- di "hoc sine hoc". Nuda autem inpossibilitas essendi 1 quedam relacio/ relacio quedam B - 5 negans / negat A - 5 sic visus ..o negat modum rei. Cecitas/ Cecitas A - 10 equivoce valde/ valde equivoce A - 13 unum/ primum A - 14 denominandum/ ad denominandum A, deno- minando B - 18 esse/ om. C - 20 salvatur/ salvabitur B 72

Strana 73
"hoc sine hoc" non ponit aliquod extremum, ut quia ve- rum est, quod inpossibile est chimeram currere sine hoc, quod moveatur. Illa vera inpossibilitas essendi "chimeram currere sine hoc, quod chimera moveatur" non 5 ponit extremum "chimeram currere" nec extremum "chime- ram moveri". Et veritas condicionalis non videtur se- cundum se dicere, nisi talem veram inpossibilitatem essendi "hoc sine hoc", ut cum dicitur "si chimera currit, chimera movetur", hoc videtur sonare tantum, 10 quod non potest esse, quod chimera currat sine hoc, quod moveatur, et non est pueriliter et sophistice in- ferendum, si a parte rei est inpossibilitas essendi C 169r "hoc sine hoc"./ Igitur aliqua a parte rei est in- possibilitas extra signa, et illa inpossibilitas essen- 15 di "hoc sine hoc", que est quedam relacio totaliter non positiva secundum se, eadem significatur per pro- posicionem yppoteticam condicionalem talem: "si chime- A 120r ra currit, chimera movetur", et per proposicionem/ modalem talem: "inpossibile est chimeram currere sine 20 hoc, quod moveatur" Sed varie in hiis exprimitur: in modali per modum, ac si esset modus materie veritatis, 4 chimera moveatur/ non moveatur chimera C - 13 igi- tur/ ergo C - 12 a parte/ apperte A - 13 a parte/ parte A - 15 que est quedam/ quedam est A - 16 non positiva/ positiva A - 16 significatur/ signatur AC — 19 talem/ om. B 73

Strana 74
D B 148v et in condicionali,/ ac si esset modus forme verita- tis, de quo superius aliqualiter tactum est. Et proprie loquendo videtur differencia inter ve- ritatem condicionalem et racionalem. Ita, quod veri- 5 tas condicionalis consistit formaliter in sola inpo- ssibilitate essendi "hoc sine hoc", ut cum dicitur si homo est animal, homo est substancia". Ad hanc ve- ritatem sufficit sola inpossibilitas essendi "hominem esse animal" sine "hominem esse substanciam". Veritas autem racionalis consisitit formaliter in necessitate essendi "hoc ad hoc", ut dicendo "homo est animal, igitur homo est substancia". Et sic pro- prie loquendo videtur, quod veritas racionalis presup- 8v ponit et ponit/ ut materiam veritatem utriusque ex- 15 tremi, scilicet antecedentis et consequentis a parte rei, et formaliter consisitit in necessitate conse- quentis ad antecedens. Unde licet sit veritas, quod si chimera currit, chimera movetur, cum sit vera inpossibilitas essendi 20 "chimeram currere"sine "chimeram moveri", non tamen proprie loquendo videtur veritas "chimera currit, igi- tur chimera movetur". Videtur enim aput debite intel- 10 5 inpossibilitate/ potestate C - 7 ad/ et C - 8 essendi hominem esse animal/ hominem essendi animal esse B, hominem esse animal C 74

Strana 75
ligentes et pensantes locucionem talem "chimera cur- rit, igitur chimera movetur", quod ipsa simpliciter vel ex dato presupponit chimeram currere et addit ne- cessitatem mocionis chimere ad cursum chimere. Unde, 5 si in illa oracione "chimera currit, igitur chimera movetur" antecedens tenetur indicative mere, tunc pro- posicio est falsa. Iterum, si antecedens tenetur sim- pliciter suppositive, tunc eciam est falsa in tali sensu. Si autem antecedens tenetur solum secundum quid 10 suppositive, hoc est solum quasi per ipsum supponeret chimeram esse, tunc locucio est vera, cum sapientes et simplices sic loquantur, et tunc ly "igitur" non consignat simpliciter necessitatem essendi"huius ad hoc", sed pocius inpossibilitatem essendi "huius sine 15 hoc", vel necessitatem essendi "huius ad hoc", si hoc est. Sufficit ad presens a remoto salutare difficulta- tem huius materie. Et sicut quedam est condicio absolute necessaria, sic quedam est condicio contingens non necessaria. Et 20 talem videntur homines ex pacto statuere, ut cum quis dicit alteri et promittit "si veneris ad me, dabo tibi equm". Et quando talis condicio est approbata a Deo, 8 eciam/ non A - 15 essendi/ om. B, essendi vel ne- — 17 hoc est/ est C - 17 salu- cessitatem essendi C tare/ salutarem A - 21 alteri et promittit/ et pro- mittit alteri C - 21 approbata/ apropriata AC 75

Strana 76
tunc necessitat ad posicionem consequentis vel ad equi- valens, posito antecedente. Verum est tamen, quod pan- gens illa condicione, necessitatus ex causis, ab illa 120v 149r necessitate potest absolvi. Sic enim homo/ indurans,/ 5 difficultans et debilitans se ad bonum, promptificans autem et aswescens se ad malum, necessitat sic ad pec- candum, quam necessitatem Deus potest sibi tollere. 1 posicionem/ potenciam A - 2 antecedente/ autem A - 2 tamen/ om. A - 6 se/ om. C - 6 sic/ se BC 76

Strana 77
CAPITULUM QUARTUM Et hic videtur, quod veritas methaphysice dicta 5 varias et multiplices capit differencias et divisio- nes, ut alia est veritas increata, ut "Deum esse", "Deum esse trinum et unum", et alia veritas creata, ut "mundum existere", omnem hominem esse animal". Nec oportet dicere, quod tales veritates sunt signi- 10 ficabilia complexe, que nec sunt Deus nec creatura. Sed "Deum esse" est divina essencia, et "Deum esse trinum et unum" est trinitas personarum et unitas essencie in Deo, et "mundum existere" est existencia mundi, et "omnem hominem esse animal" est animalitas 15 uniuscuiusque hominis. Item alia veritas est positiva et alia privati- va. Prima ut "hominem videre", secunda ut "hominem esse cecum". Alia substancialis sive secundum sub- stanciam dicta ut "hominem esse animal", alia acci- 20 dentalis sive secundum accidens dicta ut "hominem esse album" et tercia neutralis et media inter has ut "ho- minem esse risibilem". Et alia absoluta ut "hominem 4 hic videtur/ videtur hic B - 9 sunt/ sint A - 14 animalitas/ existencia A - 16 veritas est/ est veri- tas A - 16 et/ om. B - 16 alia privativa/ alia est veritas privativa A - 21 tercia/ alia A - 21 et me- dia/ sive media B 77

Strana 78
D esse calidum", alia respectiva ut "hominem esse simi- lem". Et aliam esse relativam totaliter positivam ut "Sortem esse patrem" et aliam esse parcialiter posi- tivam ut "Petrum esse opponere contradictorie ad Pe- 5 trum non esse". Et alia totaliter non positiva ut "si chimera volat, chimera habet pennas". Item alia kathegorica, alia yppotetica. Et kathe- goricarum alia de inesse, alia modalis. Et de inesse alia affirmativa, alia negativa - quoad qualitatem ve- 10 ritatis; alia universalis, alia particularis, alia in- definita, alia singularis - quoad quantitatem vel ma- 9r teriam veritatis./ Item de inesse alia secundum preteritum, alia se- cundum presens, alia secundum futurum tempus. Et alia 15 de simpliciter inesse, alia de necessario inesse, alia de possibiliter, alia de contingenter ad utrumlibet inesse. Videntur autem proposite veritates secundum sen- sum compositum esse vere modales et secundum sensum l esse similem/ om. B - 2 aliam/ aliamque CD - 3 esse parcialiter/ parcialiter esse CD - 4 opponere/ opponeretur A - 7 alia kathegorica/ kathegorica B - 8 alia de inesse alia modalis/ alia modalis alia de inesse C - 11 materiam veritatis/ materiam proposici- onis veritatis B - 13 de inesse alia/ de inesse alia alia D - 13 preteritum/ presens B - 14 presens/ pre- teritum B - 14 alia secundum/ et alia secundum D - 16 possibiliter/ possibili A, possibiliter inesse C — 16 contingenter/ contingenti A - 18 proposite ve- ritates He./ proposiciones veritates ABC, veritates D 78

Strana 79
B 149V divisum verius de inesse. Et veritatum modalium dis- tinccio secundum modos plures, modificantes deinde vel quoddammodo esse materiale veritatis habet atten- di. Veritatum autem yppoteticarum distinecio superi- 5 us est recitata. Item veritatum alia sensualis,/ alia intellec- tualis. Item veritataum alia per se nota, alia ocul- ta vel abscondita. Et per se notarum alia per se no- A 121r ta secundum/ sensum, alia secundum intellectum. Et 10 per se nota aput intellectum humanum dicitur princi- pium scienciarum, nec illam veritatem per se notam aput intellectum nostrum congnoscimus, inquantum ter- minos mentales, vocales vel scriptos cognoscimus. Laicus enim distincte noscit motum esse, non distin- 15 cte noscendo terminum mentalem, vocalem vel scriptum. Et veritas per se nota est principium non per acci- dens, sed per se sciendi demonstrative veritatem ab- sconditam et necessariam simpliciter vel secundum na- turam. 20 Est enim veritas per se nota quoddam lumen aput 2 deinde/ dictum AB - 3 esse/ dictum A - 4 autem/ om. B - 4 superius est/ est superius A - 9 alia/ alia nota A - 10 humanum/ humanum quantum A, om. C - 14 enim distincte noscit/ tamen noscit A, enim dis- tincte cognoscit B - 14 non/ nichil A - 15 noscendo / cognoscendo B - 15 vocalem vel scriptum/ vel scri ptum seu vocalem B - 20 enim/ autem A 79

Strana 80
intellectum humanum, manifestans sibi per se verita- tem absconditam et ocultam, dummodo debite, expresse et conveniencialiter fuerint iuxtaposite. Et hinc pre- cipue in scienciis veritates absconditas inquirimus 5 ex veritatibus per se notis, sicut sensualiter, per lumen sensibiliter per se notum, res in angulis abscon- ditas et in tenebris vel remisso lumine inquirimus et invenimus, non querentes noscere nostra signa humana vocalia, scripta vel mentalia, quamvis talia sunt no- 10 bis instrumenta et quedam media inquirendi et inveni- endi veritatem absconditam ex veritate per se nota a parte rei. 169v Et Deus, qui nos posuit secundum presentem vitam in via et non in termino cognoscendi veritatem, sicut 15 est in patria,ut/ non in vanum, sed utiliter et fru- ctuose discurreremus intellectualiter in dicta via, non omnes veritates intellectuales voluit nobis esse absconditas, nec omnes per se notas, sed paucas quidem per se notas, a quibus et ex quibus multum et fructuo- 20 se discurreremus, multas abditas et subtiles veritates 1 per se veritatem/ veritatem A, veritatem per se C - 2 debite/ debite et A - 8 noscere nostra signa/ no- - stra signa noscere B - 9 scripta/ vel scripta AB ters 11 a parte/ apperte A, ex parte B - 14 termino/ minis A - 15 ut non/ non ut A, et non B - 15 sed/ sed ut A - 16 discurreremus/ discurremus AC - 19 mul- tum et/ multum B, eciam C - 20 discurreremus/ dis- curremus AC 80

Strana 81
inveniendo, in quibus, nobis delectabiliter obiectis, ipsum Dominum veritatis, qui custodit veritatem in seculum, laudaremus salubriter. Item veritatum alia theologica, sicut veritas 5 ewangelii, veritas legis Mosayce, veritas prophetica etc., alia metaphysica, alia moralis, alia naturalis, et sic secundum diversitatem scienciarum. Nec oportet in moralibus solicitari scire principialiter signa humana, sed bonitatem et maliciam moris, in quibus B 150r 10 mors vel vita spiritualis consistunt. Et suo modo/ D 9v de veritatibus aliarum scienciarum est senciendum./ Et sicut metaphysica est per se noticia verita- tis, ita est dare per se notam veritatem methaphysi- cam. Et cum in per se notis non est procedere in in- finitum, sicut nec in per se causis,/ igitur est da- re primo per se notam veritatem in methaphysica et talis est per se primum obiectum methaphysice. Et sic veritas methaphysica communissima est primum per se obiectum methaphisice, et veritas naturalis simplici- 20 ter et incontracte existens et dicta est primum per se obiectum naturalis philosophie, et ita de aliis A 121v 15 3 seculum/ seculum seculi A - 8 solicitari/ inmode- rari vel solicitari C - 10 vita spiritualis/ spiritu- alis vita C - 10 consistunt/ consistit AC - 11 senci- endum/ sciendum A - 13 est/ est est D - 15 in per se causis/ per se in causis B - 17 per se primum/ pri- mum per se AC - 20 et incontracte/ incontracte B - 21 obiectum/ obiectum methaphysice A 81

Strana 82
scienciis. Et tunc veritas methaphysica simpliciter et in- contracte quoad suum per se primum modum essendi exi- stens et dicta dividitur in veritatem methaphysicam 5 per se notam et in veritatem methaphysicam abscondi- tam. Et veritas per se nota in veritatem primo per se notam et in veritatem secundo per se notam. Et veri- tas primo per se nota dividitur in veritatem primo per se notam via perfeccionis, et talis inter omnes 10 veritates methaphysicas distincte et apropriate in methaphysica consideratas est simpliciter optima et potissima causa posteriorum veritatum methaphysicali- um. Dividitur eciam in veritatem primo per se notam via cognicionis nostre et sic secundum Philo- 15 sophum primum ens esse est primo per se nota ve- ritas via perfeccionis in methaphysica. Et tunc hoc, scilicet "inpossibile est idem eidem secundum idem simpliciter et simul inesse et non inesse" est primo per se nota veritas in methaphysica via cognicionis 20 nostre secundum Philosophum. Videtur tamen, quod ens esse sit isto modo primo per se notum. Non enim omnes scientes aliquid in metha- 4 et/ om. A - 8 veritatem primo/ veritatem A - 9 via / viam AD - 14 et sic/ om. A - 15 primum ens o.. Phi- losophum/ om. A - 16 hoc scilicet / scilicet hoc C - 18 simpliciter/ similiter BD - 22 omnes/ om. C 17 Aristoteles, Metaphysica IV, 1005b, 19-21 82

Strana 83
physica statim sciunt habere distinctam et apropria- tam concepcionem talem "inpossibile est idem eidem secundum idem simpliciter et simul inesse et non inesse" et certum est, quod non contingit hominem 5 distincte et apropriate noscere et concipere illam veritatem sine tali concepcione, sed quidquid metha- physicus cognoverit, primo via congnicionis distin- cte et apropriate noscit ens esse, et primo radica- liter habet tales concepciones "ens" et "est" in men- 10 te sua. B 150V 20 Nam sicut ly "est" est radix omnium verborum, ita ly "ens" nominaliter captum est radix omnium no- minum. Igitur in existentibus quibuscumque concepti- bus intellectualibus primo radicaliter et ut radices 15 insunt ly "ens" et ly "est". Et veritas abscondita methaphysica eciam habet gradus suos. Alia enim prope superficiem, alia distan- cius et alia in profundo terre iacet abscondita. Et hine homines secundum diversos gradus subtilitatis et aciei mentis humane cum proporcionali/ auxilio veritatis prime, que Deus est, possunt fodiendo in- 2 est idem eidem/ idem A - 3 simpliciter/ similiter BD - 4 inesse/ esse B - 10 sua/ divina B - 11 est est/ est B - 12 ly/ om. B - 20 proporcionali/ pro- porcionabili A - 21 Deus est/ est Deus C 2 Aristoteles, Metaphysica IV, 1005b, 19-21 83

Strana 84
tellectualiter veritates illas absconditas dispari- ter invenire. Et idem est iudicium in aliis scien- A 122r ciis et breviter in toto/ genere scienciarum. Verumptamen supremus Dominus veritatis, puta 5 Deus, non licenciat quemquam ad fodiendum pro veri- D 10r tate abscondita,/ nisi tunc talis ad laudem et ho- norem Dei utiliter et nutritorie pro vita eterna fo- diat pro huiusmodi veritate. Et idem Dominus valde multos, quia omnes vanos inquisitores veritatis, per- 10 mittit inutiliter et avare fodere, et invenire sepe veritates absconditas. Ubi tamen iusto precepto pro- hibet, vel salutari consilio swadet talem fossionem et invencionem dimittere, unde, cum omnis noticia pu- ri viatoris sit sicut nichilum conparative ad plenam 15 noticiam veritatis in patria, stultum est fodere pro aliqua abdita veritate, nisi consulto summo Domino, si et quatenus cedat hoc ad laudem et honorem eiusdem Domini et sit nutritorium plene noticie veritatis in patria. Unde sepe sapiens obedienter et humiliter di- 20 mittendo fossionem et inquisicionem pro data veritate abscondita, per illam dimissionem meretur plenam no- ticiam veritatis in patria, ubi stultus superbe et 1 veritates illas/ illas veritates C - 4 puta Deus/ om. A - 8 pro/ licet pro A - 9 quia/ qui B - 9 va- nos/ bonos A - 10 avare/ vane A - 13 invencionem/ inaccionem A - 13 omnis noticia/ moticia omnis B - 14 plenam noticiam veritatis/ noticiam plenam viato- ris B - 22 stultus/ stulte A 84

Strana 85
avare fodiendo invenit eandem veritatem, et proinde perdit plenam noticiam veritatis in patria. O quam stulta comutacio! Exemplum autem patet in scienciis prohibitis ra- 5 cionabiliter ab ecclesia Dei, ymmo in scienciis gene- raliter concessis. Unus nutritorie dimittit verita- tem datam inquirere, ubi alius eam denutritorie in- venit. Sed redeundo ad quoddam dictum superius est ad- 10 vertendum, quod sicut cum substancia a parte rei divi- ditur in substanciam primam et substanciam secundam, ubi communis substancia dividitur, non communis per modum forme, sed per modum materie communis, dividi- tur in primam et secundam substanciam, sic veritas me- 15 thaphysica communis non per modum forme, sed per modum materie, dividitur in veritatem metaphysicam per se notam et in veritatem methaphysicam absconditam. Cer- tum est enim, quod esse ens est communissimum per mo- dum forme in methaphysica et est per se primo notum 20 via cognicionis humane et via generacionis. Et tamen B 151r hoc ipsum, scilicet esse ens,/ non dividitur in se ipsum per se notum et in veritatem absconditam. 2 noticiam veritatis/ veritatis noticiam B - 7 inqui- rere/ in quiete A - 7 eam denutritorie/ eandem nu- tritorie C - 10 cum/ om. A - 10 a parte/ apperte A - 11 substanciam secundam/ secundam A - 16 veritatem/ om. A - 17 methaphysicam/ om. A - 20 tamen/ cum AB - 21 esse ens/ ens esse B 85

Strana 86
Sed veritas methaphysica communis per modum ma- terie dividitur in veritatem methaphysicam per se no- tam, scilicet esse ens, et in veritatem absconditam. Videlicet in dictis secundum se idem est ipsum et ip- 5 sum esse. Et talis veritas communis + sit per modum A 122V materie, respectu/talium parcium in modo, scilicet ve- ritas methaphysica per se nota, veritas methaphysica oculta + est subiectum primum methaphysice undique in methaphysica subtilibus differenciis se obiciendo. Et 10 consimiliter in aliis scienciis est tenendum. Et bene notanda videtur distinccio de communita- te substancie per modum forme et per modum materie. Substancia enim communis per modum forme dividitur in substanciam corpoream et in substanciam incorpoream, 15 et non dividitur in substanciam secundam et substan- ciam primam, cum tunc aliquid in se ipsum divideretur, quod non convenit, et est divisio iam dicta, sicut to- cius in partes subiectivas. Sed alio modo substancia est communis per modum materie et sic dividitur sub- 20 stancia in primam et secundam, sicut totum in modo in partes in modo, vel potest dici sub aliis verbis, quod - 4 ipsum esse/ ipso esse AD - 11 distinccio/ differen- cia seu distinecio C - 15 secundam et substanciam pri- mam/ secundam et in substanciam primam A, primam et substanciam secundam C - 20 substancia in primam/ sub- stancia per primam A, in primam B - 20 in modo/ om. B 21 in/ om. D - 21 vel potest dici o.. uno modo/ om. A 86

Strana 87
substancia dupliciter est totum uno modo, ut totum universale respectu parcium subiectivarum, et sic substancia dividitur in corpoream et in incorpoream. D 10v/ Alio modo substancia dicitur ut totum in modo re- 5 spectu parcium in modo, et sic substancia dividitur in substanciam primam et secundam. Esse enim primam substanciam et esse secundam substanciam sunt quidam modi extrinsece adiacentes substancie. Et negare, quod a parte rei extra signa unomodo 10 substancia dividitur in corpoream et in incorpoream et alio modo substancia dividitur in primam et secun- dam substanciam, esset negare, quod Deus intelligeret extra signa, quod totaliter substancia corporea est substancia, et totaliter substancia incorporea est 15 substancia. Sed non totaliter substancia est substan- cia corporea, nec totaliter substancia est incorporea substancia, igitur secundum partem substancia est sub- stancia corporea et secundum partem substancia est substancia incorporea, et secundum totum substancia 20 corporea est substancia, et per consequens substancia secundum se est totum et substancia corporea secundum se est pars. Et sic de incorporea substancia. 1 dupliciter est totum/ est totum dupliciter B, est dupliciter totum C - 2 et sic/ tunc A - 3 et in4 et D - 6 substanciam/ om. A - 8 extrinsece/ extrinseci C - 9 et negare/ et est negare B - 9 a parte / apper- te A - 17 est/ non est B 87

Strana 88
Et sic patet, quod Deus extra signa dicit sub- stanciam secundum se ipsam primo acceptam aput Deum esse totum, et substanciam corpoream secundum se ip- sam primo acceptam aput Deum esse partem. Et per con- 5 sequens Deus extra signa dividit substanciam in sub- stanciam corpoream et in incorpoream. Et ex isto le- viter ulterius deducitur, quod Deus extra signa divi- B 151v С 170r dit/ substanciam in substanciam/ primam, hoc est singularem quoad formam, et substanciam secundam, hoc 10 est communem pluribus per modum forme. Ulterius dividitur veritas in veritatem absolute necessariam et in veritatem contingentem, que potest esse et potest non esse. Quod autem sit dare verita- tem absolute necessariam, patet, quia esse veritatem 15 est absolute necessarium, quia est veritas, et non po- test esse, quod non esset veritas. Igitur et secunda pars patet, quia si potest esse, quod non sit veritas, A 123r sit igitur,/ quod non sit veritas, et per consequens est veritas, quod non est veritas, quod inplicat con- 20 tradiccionem. Et quamvis sit unica essencia absolute necessaria, 2 acceptam / acceptam aput Deum esse totum, et substan- ciam corpoream secundum se ipsam primo acceptam A - 4 aput Deum esse partem/ esse partem aput Deum B - 6 in om. AC - 12 et in veritatem contingentem ooo est ab- / solute necessarium/ om. A - 19 non est/ non sit A 88

Strana 89
sunt tamen plures veritates absolute necessarie, quam nos sufficimus numerare. Cum enim uniuscuiusque rei effectibilis proprie propria intelligibilitas in men- te Dei sit absolute necessaria, quis poterit omnes 5 proprie proprias illas intelligibilitates numerare? Preterea: sicut posse effici a Deo a effectum est ab- solute necessarium, quod est racio efficiendi illum effectum, sic Deum posse efficere a effectum est veri- tas absolute necessaria. Et Deum posse efficere a ef- 10 fectum cum predicetur de Deo non per se primo, nec per accidens, sed medio modo, scilicet quasi per se secun- do, est quasi propria passio Dei illa veritas. Sicut ergo raciones ydeales sunt absolute nece- ssarie multiplicate ad tantum, quot possunt effectus 15 a Deo existere, tot habebit infinitas nobis quasi per se passiones Deus, correspondentes talibus ydealibus racionibus in mente sua. Quis tunc poterit numerare veritates negativas absolute necessarias, ut "humani- tas non potest esse deitas", "caliditas non potest 20 esse frigiditas" et sic de infinitis nobis? Quis denique numerabit veritates necessarias con- 1 quam ... numerare / quas nos non sufficimus mensura- re seu numerare C - 5 intelligibilitates/ intellectu- alitates C - 6 a/ ad C - 8 est veritas ... a effectum / om. A - 10 non/ nec C - 11 scilicet/ om. C - 13 necessarie/ necessario BD - 14 quot / quod A - 14 ef- fectus a Deo / a Deo effectus C - 16 Deus / Deo A - 21 condicionales/ condicionales ut C

Strana 90
dicionales: "si homo currit, homo movetur", "si la- pis ridet, lapis est risibilis" et sic in infinitum nobis? Ecce Dominus veritatis, puta Deus, quam latum do- 5 minium habet in pulcris absolute necessariis veritati- bus, quas principiat necessario absolute, licet liber- rime! Quis sapiens usque in finem et videbit forte nude et clare in propriis suis formis mirabiliter pulcris D 11r 10 omnes illas necessarias veritates?/ Alian diximus veritatem contingentem, que potest esse et potest non esse. Et quamvis aliqui hoc negent B 152r/ et dicant, quod sufficit veritatem esse contingentem, quia ipsa aliquando existit in propria forma et ali- 15 quando non existit in propria forma, absolute tamen necessarium est quamlibet talem existere in propria forma, quia absolute necessario oportet, quod existat suo tempore, vel in sua mensura. Et ad hoc sentencian- dum videntur esse quedam motiva nimis difficilia. Primum: quia absolute necessarium est totam mul- titudinem omnium ydearum possibilium de actu esse, et 20 4 latum/ pulcrum C - 11 diximus/ dixi A - 12 potest non/ non potest C - 13 veritatem esse/ ad veritatem esse A, esse veritatem C - 14 quia/ quod B - 15 ab- solute .., existere in propria forma/ om. B - 18 ad / om. A — 19 nimis/ magis A 90

Strana 91
possibile est illam totam multitudinem secundum se totam actualiter et exemplariter principiare ydeatum, sicut possibile est partem illius multitudinis ydea- rum vel ipsam multitudinem secundum partem principia- 5 re exemplariter ydeatum ad extra, cum res principia- tiva, pocius secundum se ipsam totam quam secundum sui partem, quomodolibet partem possit principiare. Dato autem, quod illa multitudo, videlicet ille A 123v mundus/ architipus in mente divina, secundum se totum 10 actualiter et exemplariter formet ydeatum ad extra, tunc Deus producet quecumque potest ad extra produce- re, et sic nulla veritas potest habere veritatem, que sibi posset contradicere, cum tunc alias in casu tali Deus produceret contradictorias veritates. Ex quibus, 15 si vera essent, plane sequeretur intentum. Item non est dare veritatem, quam Deus potest no- scere in propria forma, quin eam de actu noscit, cum alias, querendo a Deo "quem veritatem in propria for- ma potes noscere et non noscis?" et si Deus responde- 20 at: "istam veritatem possum noscere et illam non nos- co", contra hoc statim assummitur querendo: "quid de- l est/ esse B - 5 ydeatum/ ydeatum vel ipsam multi- tudinem secundum partem principiare exemplariter yde- atum B - 7 partem quomodolibet partem/ partem quam- libet partem A, quomodolibet partem B - 11 producet producit A - 11 quecumque potest ad extra/ ad extra que potest C - 13 posset/ potest A - 13 alias/ om. A - 14 contradictorias/ contrarias C - 15 plane/ om. B 91

Strana 92
monstras, cum dicas ’istam veritatem in propria for- ma possum noscere’?", et cum sciat dicere quid demon- strat, iam igitur noscit illam veritatem. Ex quibus arguitur: Si omnem veritatem, quam Deus noscere potest, 5 actualiter noscit in propria forma, tunc non est si- gnare contradictorias possibiles veritates, alias Deus nosceret, quod Sor currit et Sor non currit. Et per consequens omnis veritas est absolute necessaria, cum non possit esse veritas sibi contradictoria, igi- 10 tur etc. Item si Deus producit multitudinem unam totam effectuum, simul vel successive existencium, qui sunt veritates contingentes, quarum contradictorie verita- tes possunt produci, sed si priores producantur, que- 15 ritur, quare Deus pocius illam multitudinem veritatum B 152v/ producit quam oppositam multitudinem, ut quare pro- ducit pocius Iudam non esse beatum perpetuo quam ip- sum esse beatum perpetuo et sic de aliis. Videtur igitur, quod Deus producat absolute ne- 20 cessario, quidquid potest producere, et quod non in hoe sua potencia exhauriatur, que est simpliciter in- 2 quid demonstrat iam/ quod demonstrat illam B - 7 Sor currit/ Sortes currit B - 8 est absolute/ ab- solute est A - 9 possit/ posset CD - 13 et sic de aliis/ et cetera A 92

Strana 93
finita, sed quod hoc attestetur super immensa largi- tate et magnificencia Dei, cum dat omnibus suis re- ceptivis quidquid, nisi possunt capere omnino. Ymmo videtur, quod alias Deus posset in se habe- 5 re contrarias et sic dissonantes voliciones, cum pos- set velle Petrum esse et posset velle Petrum non esse, et ad quid inpossibilitaret vel necessitaret se Deus, ut non possit totam suam potenciam productivam omni- no totaliter in actu producendi reducere. Et videre- D 11v 10 tur esse invidus/ vel inpotens, si datum producibile non produceret, sicut arguit beatus Augus t i- n us "vel Pater voluit et potuit producere Filium, A 124r tunc produxit,/ si non potuit vel non voluit, in- potens vel invidus fuit".Sic et hic videtur argumen- 15 tum stare. 1 sed/ secundum A - 1 attestetur/ attestatur B - 2 dat/ datur A - 3 quidquid/ quicquid A - 3 capere/ recipere C - 5 voliciones/ voluntates seu voliciones C - 7 et/ om. B - 8 possit/ posset C - 9 videretur / videtur C - 13 vel/ et A - 13 non voluit/ non vo- luit producere Filium B 11 Augustinus, Contra Maximinum haereticum I,7 PL 42, 762 93

Strana 94
CAPITULUM QUINTUM Sed dato, quod iste et quecumque in illa materia 5 pro hac parte apparencie sint nobis nimis difficiles, ymmo et insolubiles nobis quoad sufficienciam nostram, tamen, ut verissime dicit beatus Au gust inus "demus Deo aliquid posse, et nos investigare non pos- se", et per consequens, demus Deo posse et scire in- 10 finite subtiliter et faciliter apparencias iam dictas et alias huius materie dissolvere ad plenum, et nos soluciones investigare non posse. Et cum hoc nichilominus plena fide credamus, quia Deus potest facere et producere veritatem, quam non 15 facit nec producit, et similiter suos effectus posse facere aliqua, que non faciunt, et per consequens posse esse veritates, que nunquam erunt in propriis formis, et aliquas in propriis formis existere, que possunt non existere, sed eorum contradictorie verita- 20 tes possunt existere, quod ex multiplici preciosa auc- toritate Scripture sacre firmiter tenendum est. 4 quecumque / quicumque A - 4 in illa ... parte/ om. C - 5 nimis/ magis A - 5 difficiles/ om. C - 7 ut/ et B - 8 demus / Deus B - 7 et cum hoc/ tamen C - 13 cre- damus / credere C - 14 facere et producere/ producere et facere B - 18 que ... veritates possunt existere om. C - 20 ex/ om. C 7 non inveni 94

Strana 95
Nam Mat h e i II° scribitur: "Facite dignum fructum penitencie. Et ne velitis dicere inter vos: B 153r patrem habemus Abraham./ Dico enim vobis, quia po- tens est Deus de lapidibus istis suscitare filios Ab- 5 rahe." Ubi demnostravit lapides, quos Yosue posuit circa Jordanem, cum filii Israel per eum transducti fuissent, et certum est, quod de istis lapidibus non suscitavit filios Abrahe. EtLuce XII dicit Cristus: "Dico autem vobis, 10 amicis meis, utique predestinatis: Ne terreamini ab hiis, qui occidunt corpus, et post hoc non habent am- plius, quid faciant. Ostendam autem vobis, quem time- atis: timete eum, qui, postquam occiderit, habet po- testatem mittere in gehennam, ita dico vobis, hunc 15 timete!" Ex quo patet, quod Deus eciam in illos, quos graciose predestinavit ad beatitudinem patrie, habet potestatem mittere in gehennam eos, cum alias Cristus in verbis iam recitatis minus pertinenter amicos suos faceret timere Deum, si non posset eos mittere in ge- 20 hennam. Et cum utique non mittit eos in gehennam, pa- / om. AB - 4 lapidibus istis/ lapidis B 1 scribitur - 9 dicit/ dixit C - 12 timeatis/ timueritis A - 13 eum/ illum B - 13 occiderit/ occiderit corpus A - 15 eciam in/ in B, eciam et C - 19 timere Deum/ Deum timere C - 19 posset/ potest A 1 recte Matth. 3, 8-9 - 9 Luc. 12, 4-5 95

Strana 96
tet, quod Deus habet potestatem faciendi, quod non fa- cit. SicMathe i XXVI scribitur: "An putas, quia non possum rogare patrem meum et exhibebit michi modo A 124V 5 plus quam/ duodecim legiones angelorum?" Subaudi: ad C 170v defendendum et pretegendum me contra Iudeos./ Alias non pertinenter subiungeret Cristus: "Quomodo ergo im- plebuntur scripture?" Supple: de me et morte ac passio- ne mea? Subaudi: si hoc peciero et pater michi exhibe- 10 bit. Cum igitur nec pecierit, nec pater sibi legiones ad hoc exhibuerit, potest Deus facere, quod non facit, D 12r igitur etc./ Similiter Prime Ad Corinthios IX° Pau- lus apostolus expresse dicit se non usum fuisse pote- 15 state accipiendi vice necessaria ab auditorio, cui mi- nistravit in spiritualibus ewangelizando, et tamen ibidem ostendit se habuisse potestatem sic faciendi, igitur... Item tumCristus M a r c i nono inpertinenter 20 assereret: "Bonum est tibi luscum introire in regnum 7 non pertinenter/ inpertinenter C - 8 et morte/ et de mea morte A - 10 pecierit/ pecierat C - 15 acci- piendi/ om. C - 15 auditorio/ auditore A - 20 asse- reret/ asseret C 3 Matth. 26, 53-54 - 13 1 Cor. 9, 16-19 - 19 re- 9 cte Marc. 18, 96

Strana 97
Dei, quam duos oculos habentem mitti in gehennam ig. nis", ubi vermis eorum non morietur et ignis non extin- gwetur, nisi indifferenter homo posset bene vivendo consequi vitam eternam, et idem male vivendo posset 5 consequi ignem eternum. Et non est possibile, quod ut- rumque consequatur, igitur potest fieri quod non fit, et potest non fieri quod fit. Item Ad HebreosXI scribit Apostolus in 153v hec verba: "Fide obtulit Abraham/ Ysaac, cum tempta- 10 retur, et unigenitum offerebat, qui susceperat repro- missiones, ad quem dictum est: quia in Ysaac vocabitur tibi semen, arbitrans, quia et a mortuis suscitare eum potens est Deus". Ecce comendat Apostolus Abraham de fide, quia credidit promissioni Dei, quod in Ysaac vo- 15 cabitur sibi semen, et quia cum voluit eum occidere, non illam fidem deposuit, sed racionabiliter, vere et laudabiliter arbitratus est et credidit, quia potens est eum Deus suscitare a mortuis, postquam eciam pater occideret eum, et adhuc impleri promissiones Dei in 20 Ysaac resuscitato. Cum igitur illud non sit factum et possibile fuit fieri, alias Abraham non racionabiliter 6 consequatur/ sequatur C - 7 fit/ sit C - 7 potest non fieri/ potest fieri A - 7 quod fit/ quod non fit A, quod sit C - 10 susceperat/ suscipierat C - 12 su- scitare ... Deus/ potens est Deus suscitare eum C - A - 15 eum/ om. A - 16 14 in/ om. B - 15 cum/ enim AC - 18 eum Deus/ Deus racionabiliter/racionaliter eum A - 18 eciam/ om. A - 19 occ:deret eum/ eum occi- deret A - 21 racionabiliter/ racionaliter AC 8 Hebr. 11, 17-19 97

Strana 98
arbitratus fuisset, quia potens est eum. Deus sic occi- sum a mortuis suscitare cum fide promissionis, quam tunc inconcusse servavit, quod expresse est contra Scripturam iam allegatam. Similiter David peccanti in numeracione populi datur opcio trium ut eligat unum pati, quodcunque vo- luerit, scilicet famem septem annorum, aut tribus men- sibus subieccionem persecutorum, vel pestilenciam tri- A 125r um dierum, sicut/ patet s e cund i Regum 10 ultimo. Si ergo data est sibi opcio, ut eligat unum ex hiis tribus, si solum unum illorum fuisset possi- bile, quod elegit, scilicet pestilencia trium dierum, et non alia fuissent super eum et populum suum statim post eleccionem possibilia, frustra Deus proposuisset 15 sibi eligere, quodcumque de illis tribus voluisset. Sicut stulte quis daret alicui opcionem, quod elige- ret sibi pro voluntate sua sive a, sive b, sive c, ubi tamen dans opcionem securissime sciret a esse omnino inpossibile et similiter b esse simpliciter inpossibi- 20 le, igitur etc. / intus se A - 3 est/ om. B - 5 David/ 3 inconcusse dicendum A - 9 Regum/ Regis BC - 11 unum illorun/ enim illorum A, illorum unum B,- 13 suum ... possibi- lia/ suum possibilia statim post eleccionem B - 14 proposuisset / posuisset B - 18 dans/ Deus B - 19 esse/ esset C - 20 igitur/ om. B 9 2 Reg. 24, 12-13

Strana 99
Et Ecclesiastici 31 dicitur de bea- to divite et canit ecclesia de potentatu seculi: "Qui potuit transgredi et non est transgressus, facere ma- la et non fecit". Ecce quam plane asseritur hominem 5 posse facere malum, quod non facit, igitur possibile est fieri, quod non fit. Et AdHebreos v dicitur de Cristo: "Qui in diebus carnis sue preces supplicacionesque" effu- dit "ad eum, qui possit salvum illum a morte facere". 10 Ecce, quod Deus Pater potuit Cristum a morte salvum facere, cum tamen ipse Cristus vere mortuus sit, igi- D 12v tur ... ./ B 154r Et quotlibet invenies textus sacre Scripture sentenciam istam katholicam asserentes! Ymmo si ali- 15 quis homo adultus non servierit Deo fideliter, non posset eum Deus pro illo reum tenere - nulla enim ma- ior iniquitas, quam reum aliquem teneri, quia non fe- cit, quod nullomodo facere potuit - sed iuxta oposi- tam sentenciam, quod quis non fecit, nequaquam face- re potuit,/ ut quid pocius homo ille pateretur, quia 20 5 malum/ mala B - 7 et Ad Hebreos ... mortuus sit, igitur/ om. ABC - 13 invenies/ inveniens ACD - 14 asserentes/ om. B - 15 servierit/ serviret A - 20 homo ille pateretur/ homo ille B, ille homo patere- tur C 1 Ecclus. 31, 10 - 7 Hebr. 5, 7 99

Strana 100
non fecit fideliter datum servicium corporale ipsi Deo, quam Filius Dei secundum deitatem, cum ita inpos- sibile est illi homini exercere servicium tale fidele corporale per adversarium, sicut inpossibile est Fi- 5 lio Dei secundum deitatem aliquod servicium corporale vel quodcunque exercere. Et quomodo plus est homo ille obligatus ad sic servire fideliter et prudenter, si nullo modo sic potest servire, quam Filius Dei secun- dum deitatem, vel lapis, vel alia quecumque irraciona- 10 lis creatura. Et quare pocius Deus secundum hunc erro- rem puniret hominem, quia non facit hoc servicium sibi debitum, quam ideo, quia ille homo non facit se esse Deum per essenciam, vel quia ille homo non creat to- tum mundum. A 125v 20 Ymmo contradiccionem inplicaret, quod aliquis ho- mo deberet quitquam facere, nisi de actu faciat illud, cum tamen dicatur ultimo E cclesiastes: "Ti- me Deum et mandata eius observa. Hoc est omnis homo" et probacio assumpti. Nam si debeo a opus facere, quod non facio, tunc racionabile est, quod fa-/-cerem a opus eo, quod iusto debito debeo facere a opus. Et ab 15 6 plus est/ est plus A - 12 facit/ fecit C - 17 ti- me/tunc B - 19 et/ om. C - 20 racionabile/ racio- nale C 17 Eccles. 12, 13 100

Strana 101
alia parte, quia simpliciter inpossibile est me face- re a opus, ymmo secundum hunc errorem detestabilem, si fecero vel facio a opus, Deus destruetur et omnia redigentur in nichilum, igitur non est racionabile, 5 quod ego facerem a opus, et tamen est racionabile, quia debitum,me facere a opus, igitur etc. Quod autem secundum errorem predictum sequatur? Si fecero vel facio a opus, quod Deus destruetur et omnia redigentur in nichilum, patet, quia non potest 10 esse iuxta illam viam, quod ego facio vel faciam a opus, igitur non potest esse, quod ego facio a opus, nisi De- us destruatur et omnia redigantur in nichilum, cum ex oppositio consequentis formaliter contradictorium ante- cedentis sequatur, igitur prima consequencia fuerat bo- 15 na, omnes igitur mali essent plene excusati in suis ob- missionibus et commissionibus, ymmo, si quisquam debet facere a opus, quod non facit, igitur ille debet face- re quod omnino inpossibile est eum facere, igitur de- bet facere, quod omnino est irracionale eum facere, 20 quod iterum inplicat contradiccionem. Et oporteret ulterius dici, quod homines salvandi et dampnandi non essent eiusdem speciei specialissime, 1 simpliciter/ similiter A - 2 ymmo secundum hunc/ unde secundum C - 8 Deus / om. B - 8 destruetur/ de- strueretur A - 9 quia/ quod A - 11 facio/ faciam AB — 14 fuerat/ fuerit A - 19 eum facere/ eum sic face- re B - 20 iterum/ igitur B - 21 oporteret/ oportet C 101

Strana 102
cum primi haberent potestatem substancialem, secun- dum quam possunt recipere perpetuam beatitudinem, se- B 154v cundi autem talem non haberent,/ et quilibet in via existens, cui non esset revelacio facta, dubitaret, 5 si forte eum Deus nequaquam salvare posset, et quod D 13r beata Virgo Maria et sancti nequaquam forte possent/ inpetrare beatitudinem. Nos autem istam impietatem et angustissimam dubietatem, fundamento religionis cri- stiane obviantem, plene excucientes, firmiter credi- 10 mus Deum posse salvare unumquemque hominem, cum Deus dicente A posto1 o velit omnes homines salvos fi- eri et ab unoquoque sub pena dampnacionis eterne requi- rit, quod finaliter sit in dileccione Dei,et perseve- ret, quod nulli hominum potest contingere, nisi fina- 15 liter beatitudinem accipiat. Omni igitur dubitacione postposita secure et firmiter credimus, quod Deus po- test nobis dare beatitudinem perpetuam, et sancti eam nobis possunt impetrare et ex hinc animamur ad peten- dum Deum et sanctos, ut beatitudinem consequamur. А 126r 20 Eos autem, qui sine/ revelacione de sua futura C 171r/ beatitudine credunt omnia de necessitate absolute 1 haberent/ habent C - 2 possunt/ possent B - 6 Ma- ria/ om. BC - 7 ,nos/ non B - 12 requirit/ requirat D - 14 nisi/ nisi et D - 17 eam nobis/ nobis eam C - 18 animamur/ ammiramur AB 11 1. Tim 2, 4 102

Strana 103
evenire, opportet fluctuare in fundamento religionis et fidei cristiane, quo ad se ipsos, dum advertentes non credunt aliqua firmitate, quod Deus de omnipoten- cia sua eos salvare poterit. Cum enim firmam fidem quis habuerit cristianam, per illam firmiter tendere debet versus beatitudinem eternam. Et qui nulla firmitate credit, quod Deus po- terit sibi dare beatitudinem, qua firmitate fidei ten- det versus illam? Nec oportet Deum prerevelare beati- 10 tudinem, quia per illam evacuaretur meritum firmita- tis fidei. Obviat ergo ille error eciam quoad prede- stinatos, quibus in via non revelatur futura eorum be- atitudo. Obviat, dico, fundamento, origini et firmita- ti fidei cristiane in eis. Igitur in principio totali- 15 ter a fidelibus est illa opinio excucienda, que statim fidem cristianam, qua firmiter versus beatitudinem est pergendum, in fundamento aut totaliter aut undique fa- ceret vacillare. Quomodo enim firmum edificium religio- nis cristiane in talibus fidelibus erigeretur? Igitur 20 firmiter credimus, quod Deus et nos et cetera creata multa possunt facere, que non faciunt, et multa faciunt, que possunt non facere. 4 poterit/ possit B, non poterit C - 5 firmam fidem quis/ quis firmam fidem C - 8 tendet/ tendit C, ten- det iste D - 9 prerevelare/ prerelevare B - 11 fidei/ fidei pure D - 11 ille/ i1li C - 13 dico fundamento/ dico firmitate A, dico dico fundamento B - 13 firmita- ti/ firmitate A - 16 qua/ que C - 17 fundamento/ fun- dato B - 18 enim/ ergo B - 19 erigeretur /originetur A 103

Strana 104
Igitur sunt alique veritates/ mere contingen- tes, que indifferenter possunt esse et possunt non esse in quacumque eciam mensura duracionis. Et quamvis ve- ritates sic contingentes possunt esse et possunt non 5 esse, videtur tamen esse absolute necessarium esse ve- ritatem contingentem, quia non potest esse, quod non sit contingens veritas. Si enim potest esse, quod non sit contingens veritas, sit igitur, quod non sit con- tingens veritas, tunc veritas est, quod non est con- 10 tingens veritas, vel igitur veritas absolute necessa- ria est, quod non est contingens veritas, et per con- sequens non potest esse contingens veritas, quod est contra superius dicta. Si autem est contingens veritas, quod non est contingens veritas, tunc est contingens 15 veritas et non est contingens veritas, quod est contra- diccio, igitur etc. Undelquamvis nullum contingens ad utrumlibet pos- sit esse absolute necessario, concedendum tamen vide- tur, quod contingencia ad utrumlibet est absolute ne- 20 cessario, quia esse contingens ad utrumlibet est abso- lute necessarium. Et sicut pure singulare non potest B 155r 1 sunt/ sicut B - 1 mere contingentes/ contingentes B, contingentes mere C - 3 eciam/ et C - 5 absolute/ om. B - 12 potest/ posset BD - 17 utrumlibet/ utrum- que AD - 17 possit/ posset C - 19 contingencia/ con- tingenter AD 104

Strana 105
communicari pluribus et tamen pura singularitas potest A 126v communicari pluribus singularibus,/ sic et in proposi- to. Unde sic denominacione extrinseca unum oppositorum concretive poterit predicari de opposito abstractive D 13v 5 dicto. Et licet, ut pulcre solet dici,Deus/ non possit tollere a Iuda dampnacionemsuam perpetuam, in qua est, tamen Deus hodie et semper potest eum ponere in beati- tudine perpetua omnem miseriam excludentem. Et sicut veritates absolute necessarie sunt in multitudine maxima, in qua possunt esse, sic omnes ve- ritates contingentes videntur esse in tanta multitudi- ne, quod eciam nec una potest illis omnibus superaddi. Quia si aliqua veritas poterit contingens illis omni- 15 bus superaddi, tune nec illa veritas est nec contradi- ctoria sua veritas est, vel poterit esse, quod contra- dictorie veritates in propria forma ambe existant. Ut- rumque est inconveniens. Pulcherima ergo armonia sicut veritates omnes necessarie, sic et omnes contingentes, 20 et per consequens simpliciter omnes sunt colligate. Beatus, qui clare et nude audiret illam dulcissimam 10 1 et tamen ... pluribus / om. A, et tamen pura singula- ritas potest communicari B - 2 sic et/ sic A, sic et hic B - 4 concretive / om. C - 6 ut/ om. BC - 6 Deus / quod Deus C - 7 suam perpetuam in qua est/ in qua est perpetuam suam B, suam perpetuam in qua est et C 13 illis omnibus/ om. C - 15 nec contradictoria/ ne- que contradictoria A - 17 in .. ambe/ ambe in pro- pria forma B - 18 est/ om. B - 18 ergo / igitur BC - 20 et per consequens ... colligate/ et per consequens simpliciter omnis B, om. C - 21 audiret/ audiet C 105

Strana 106
armoniam! Opporteret autem hoc fieri auditu intellec- tus incomparabiliter alciori, quam possit esse audi- tus corporeus. Sed quid ad obiectus graves, superius introduc- tos, qui videntur facere apparere omnia/ absolute ne- cessaria, quid ad illos dicetur? Sufficiet fortassis humili et simplici katholico et philosopho dicere: Cum in rebus facilibus et levibus habeam multam igno- ranciam inseparabilem in hac vita, que cura michi, si 10 in hac via non potero neque eciam illas apparencias sophisticas dissolvere? Sufficit michi, quod credam firmiter eas non concludere, et si non videam, ubi ia- cet atque lateat defectus arguendi, eciam quia ibi queritur de altissimo et secretissimo consilio Trini- 15 tatis increate, quid verius poterit fateri talis, quam se nescire altitudinem consilii summi Dei de hiis, que voluit nobis esse abdita et incognita. Verumptamen ad primum obiectum, ubi arguebatur, quod tota multitudo omnium ydearum secundum se totam 20 potest transire in actum principiandi exemplariter yde- ata, respondetur, quod non. Quia sicut totus mundus B 155v 6 8 cum/ quod cum B - 12 6 sufficiet/ sufficit BC - / excludere B - 13 lateat eas / om. C - 12 concludere / latet A - 13 ibi queritur / queritur A, ibi requi- ritur B - 18 ubi arguebatur/ quando arguitur C - 20 / principiandi/ principiandum AD - 21 respondetur respondet C 106

Strana 107
secundum partem eius potest esse in loco pedali et non A 127r secundum se totum potest esse in loco/ pedali propter angustiam loci pedalis, sic, quia contingencia ad ut- rumlibet, licet, ut tactum fuit, sit absolute necessa- 5 ria, licet eciam sit magne amplitudinis, est tamen ma- gne angustie. Primo, quia nullam de infinitis veritatibus abso- lute necessariis potest ipsa capere in se per modum formati sic, quod aliqua talis veritas absolute neces- 10 saria secundum illam contingenciam esset contingens ad utrumlibet. Secundo, quia non potest capere in se duas veri- tates contingentes contradictorias in suis propriis formis cum infinita distancia unius ad alteram, quia, 15 si caperet eas in propriis suis formis cum infinita distancia unius ad alteram, de qua distancia aliquid superius est tactum, iam tunc Petrus existeret et non Petrus existeret. Propter talem igitur angustiam con- tingencie ad utrumlibet non potest totus mundus archi- 20 tipus secundum se totum in principiacionem exemplarem ydeatorum ad extra transire, cum contingencia ad ut- 1 non secundum se totum/ secundum se totum non B, non secundum secundum se totum D - 8 in se/ nisi A - 9 absolute necessaria/ on. B - 12 capere in se/ in se capere B - 15 suis formis/ formis suis B - 16 distan- cia/ instancia AC - 18 Petrus existeret/ existere B 18 igitur/ om. C 107

Strana 108
rumlibet, que est sibi sicud locus angustus pro ydea- D 14r tis, non possit sic ydeata contradictoria/capere. Sed sicut mundus corporeus/ nunc secundum unam B 156r partem pedalem, nunc secundum aliam pedalem potest in 5 locum pedalem ingredi, non tamen potest secundum ali- quas duas pedales in eundem locum precise incidere, sic mundus architipus secundum unam ydeam potest in contingenciam ad utrumlibet quodammodo illabi, exem- plando ad extra gracia exempli Petrum existere, et po- 10 test illabi quodammodo in illam contingenciam secun- dum aliam ydeam, exemplando ad extra Petrum non exi- stere, sed non est possibile, quod secundum ambas il las ydeas in illam contingenciam illabatur ad extra exemplando. Et hec debilis sentencia sufficit ad pre- 15 sens pro occasione sapientibus in futurum, ut realius et melius dicant in hac materia. Et si diceretur, quod petitur in responsione ad argumentum esse contingenciam ad utrumlibet, dicendum est, quod ex testimonio Scripture et ex aliis superi- 20 us inductis et deductis constat, necessario esse con- tingenciam ad utrumlibet. Vocatur autem ad presens 1 sicud/ om. A - 2 possit sic/ possum sicut A - 4 nunc secundum aliam pedalem/ om. B - 5 aliquas duas / duas aliquas C - 7 sic/ sicut A - 8 contingenciam / contingencia A - 8 exemplando/ exemplandi A - 11 aliam/ illam B - 17 quod/ om. A - 18 contingenciam / contingencia C - 20 necessario esse/ esse necessa- rio C 108

Strana 109
contingencia ad utrumlibet, secundum quam res deno- minatur posse esse in propria forma et posse non esse in sua propria forma. Pro materia secundi argumenti de noticia Dei di- 5 citur, quod Deus omnem veritatem possibilem non abso- lute necessariam noscit secundum eius propriissimam A 127v intelligibilitatem, que est in mente Dei, sed non/ omnem talem noscit secundum eius propriam formam, se- cundum quam extra Deum existeret, sed poterit eam se- 10 cundum hoc noscere. Unde veritatem contingentem, existentem in pro- pria forma, illam Deus primo propriissime noscit se- cundum eius propriissimam intelligibilitatem in men- te divina, et talis vere vocatur noticia simplicis 15 apprehensionis. Secundo Deus noscit illam veritatem secundum eius formam propriam, qua ad extra existit et lucet coram Deo, et talis vocatur noticia intui- cionis. Dupliciter ergo Deus talem veritatem in propria С 171v 20 forma/ad extra coram facie Dei lucentem noscit. Pri- mo noticia simplicis apprehensionis, secundo noticia 3 sua propria forma/ propria forma sua C - 5 absolu- te necssariam/ necessariam absolute C - 6 eius pro- priissimam intelligibilitatem/ propriissimam eius noscibilitatem seu intelligibilitatem C - 8 eius pro- priam/ propriam eius C - 9 extra/ extra extra B - 12 secundum/ sed C - 16 eius formam propriam/ eius propriam formam B, formam eius propriam C 109

Strana 110
intuitiva. Veritatem autem possibilem, que non exi- stit in propria forma ad extra, Deus non noscit secun- da noticia, scilicet intuitiva, potest tamen eam eter- naliter absque sui mutacione sic noscere. Sed prima 5 noticia, scilicet simplicis apprehensionis, absolute necessario noscit illam veritatem, sicut absolute ne- B 156v cessario scit, quod illa veritas/ potest existere. De tercio, quando queritur quare Deus illam mul- titudinem veritatum contingencium producit et non mul- 10 titudinem contradictoriarum veritatum, ut, quare pro- ducit Iudam non esse beatum et non eque vel pocius producit Iudam esse beatum, si potest, et sic de aliis, respondetur: Quia certum est, quod Deus est essencia- liter simpliciter infinita sapiencia, iusticia et ra- 15 cio, igitur infinite sapienter, infinite iuste et in- finite racionabiliter facit, quidquid facit, et obmit- tit, quidquid obmittit facere. Et quia hoc quesitum est sui altissimi et secretissimi consilii, nichil er- go amplius ad nos, quare illam multitudinem veritatum 20 producit et non multitudinem oppositarum veritatum, nisi quia vult, et infinite sapienter, iuste et racio- 6 illam/ eam B - 9 veritatum/ illarum veritatum B - 10 contradictoriarum/ contrariarum B - 11 non eque/ eque B - 13 respondetur quia/ respondeturque quod B, respondet quia C - 14 simpliciter/ om. B - 16 quid- quid facit/ quicquid facit A, om. B - 17 quidquid/ quicquid AB - 18 est/ est facere A - 18 ergo/ igi.. C - 19 veritatum/ illarum veritatum C 110

Strana 111
nabiliter vult. Et sue voluntatis, secundum quam sic vult, non potest esse aliqua causa, et sola voluntate sua sim- pliciter necessaria omnes contingentes veritates simul 5 et collectim producit contingenter, sicut omnes veri- tates absolute necessarias ab illa voluntate produci- D 14v biles producit necessario. Et tam infinite/ potens est illa sola voluntate, sicut primo principio essen- ciali, quo et formali, omnes contingentes veritates 10 contingenter non necessario producere in propria for- A 128r ma, sicut potens est/ veritates necessarias necessa- rio non contingenter producere. Et qui non vult errare, ulterius secundum beatum August i n u m non debet dubitare, sed firmiter 15 scire, quia iudicia Dei abissus multa in materia pre- destinacionis et generaliter in hac materia generali. Et quomodo iudicia Dei essent abissus multa, si omnia absolute necessario evenirent? Quid oportet ita ocul- te Deum consulere de faciendis et obmittendis, si om- 20 nia absolute necessario evenirent? Unde si esset verum 4 simul ... omnes veritates / om. B - 6 producibiles / productibiles C - 10 propria forma/ forma propria BD - 13 errare/ avare C - 17 essent/ sunt C - 18 ita oculte Deum/ Deum ita oculte C - 19 obmittendis/ di- mittendis C 14 Augustinus, Enarrationes in Psalmos, In Ps. 41, PL 15 construe: multa iudicia Dei abissus — 36, 473 111

Strana 112
B 157r et omnibus promulgatum, quod omnia de necessitate ab- soluta evenirent, quomodo iudicia Dei essent abissus multa, quod latronem beatificavit et Iudam dampnavit, cum simplicissimus ydiota credens vere ex Scriptura 5 sacra,sic factum esse diceret, quia nequaquam aliter esse potuit, nisi quod illum beatificaret et istum dampnaret et ergo oportuit Deum illum beatificare et illum dampnare, et ita de quibuscumque. Ubi ergo et in quo remaneret gloria providencie Dei, si nequaquam 10 aliter posset esse, nisi quod omnia eveniencia omni- bus et singulis suis circumstanciis et modis, quibus prodessent, evenirent? Sapientes terre, diligenter, consulte/ et matu- re ordinantes facta sua et facientes, ex instinetu na- 15 ture reputarent se dehonestari in sapienti sua provi- dencia, quando ad laudem eorum diceretur: Ecce, quo- modo sapienter et quam discrete illi sic et sic et sic faciunt facta sua pulcriter; et alii assererent: Bene sic, sic et sic faciunt, quia nequaquam aliter possunt 20 facere, et ita de aliis. Iste ergo error gloriam pro- 4 cum/ nam C - 4 ydiota/ ydeota A - 5 sacra/ om. B 5 quia nequaquam aliter esse potuit/ nequaquam aliter possit esse A, quod nequaquam alter esse potuit B, quia aliter nequaquam esse potuit C - 6 illum beatificaret coo aliter posset esse nisi quod/ om. A - 8 quibuscum- que/ quibuscumque aliis C - 10 posset esse/ esse pos- set B - 10 eveniencia/ encia B - 12 prodessent/ pro- deunt A - 13 et mature ordinantes/ om. B - 17 quam om. B - 17 sic et sic et sic/ sic et sic A - 18 pu criter/ pulchre B, pulcra C - 20 gloriam providencie / providenciam B 112

Strana 113
videncie Dei capitaliter blasphemaret, dicendo: Deus sic, sic et sic facit vel permittit, quia nequaquam aliter facere vel permittere potest. Ulterius pro aliis superius in contrarium motis 5 est notandum, quod non potest transire Deus in actum suum secundum omnem potenciam suam producendi ad ex- tra, quia non est possibile, quod angustia contingen- cie capiat in se veritates contradictorias, ubi una secundum suum proprium modum existencie habet infini- 10 tam distanciam ad existere aliam secundum suum propri um modum existencie, sicut supra fuit tactum. Et sic non potest attestari super magnificenciam Dei infi- nitam, quod ipse daret omnia quecumque possunt sua receptiva recipere, repugnat enim contingencie, quod 15 receptiva recipiant omnia quecunque possunt capere a 128v Deo, sed attestatur super gloria habundancie/ Dei, quod ipse aput se habet contradictorias veritates se- cundum earum propriissimas intelligibilitates, et om- nino inpossibile est angustam contingenciam, quantum- 20 libet tamen latam, illas in se capere secundum suos proprios modos existendi. 5 1 Deus/ om. A - 3 facere/ faceret A - 5 transire De- us/ Deus transire B - 6 suam/ om. B - 13 quecumque possunt/ que possunt B, quecumque possent C - 14 con- tingencie/ contingencie eo B - 16 habundancie Dei/ / Dei habundancie C - 18 earum / eorum B - 20 capere recipere C 113

Strana 114
Et patet causa, quare non potest Deus secundum omnem suam potenciam ad extra producendi in actum pro- cedere, quia contingencia non capit aliqua secundum suos proprios modos existendi, eciam nequaquam, que 5 tamen Deus habet aput se, secundum suas primas et pro- prias intelligibilitates. Deus ergo simpliciter neces- sario producit eternaliter tantum spacium contingencie, quantum nisi esse potest,et in illud effundit magni- fice et libere contradictorie veritates contingentes 10 in propriis formis existendi in tanta copia et multi- tudine, quod eciam nec unam in propria forma existen- di superaddere illi toti multitudini est possibile, D 15r et nichilominus/ habet aput se ultra has tot secun- dum proprias suas intelligibilitates, quotquot ad ex- 15 tra in proprias existencias diffundit in lato spacio contingencie. Et patet ulterius, quod Deus non est invidus, si potest aliquam veritatem ad extra producere, et vult eam non producere in spacium contingencie, quia Deus 20 iuste et summe racionabiliter producit ad extra veri- B 157v tatem illi contradictoriam. Et non est/ possibile 5 primas et/ om. A - 8 effundit/ effudit A - 10 co- pia/ inopia A - 12 superaddere illi toti/ supraadde- re illi C - 13 possibile/ inpossibile C - 14 suas/ om. A - 14 quotquot/ quodquod A - 18 ad extra produ- cere/ producere ad extra C - 21 contradictoriam/ qua- dam C 114

Strana 115
spacium contingencie capere in se utrasque, cum una secundum proprium modum existendi simpliciter infini- te distat ab alia quoad proprium suum modum extrasi- stendi. Si tamen Deus potest producere ad extra c ve- 5 ritatem et non posset esse, quod c veritas secundum existenciam propriam esset simpliciter inconpossibi- lis alicui veritati de actu summe racionabiliter exi- stendi, ut est veritas, tunc forte esset color infe- rendi, quod Deus esset invidus. Sic autem non potest 10 esse, quod aliqua veritas contingens, que non existit, non esset incompossibilis secundum proprium modum exi- stendi veritati sue contradictorie, que racionabiliter existit, ut est veritas. Et sic forte subintellexit et subaudivit beatus 15 August inus, cum arguebat: si Pater potuit ge- nerare Filium et voluit ... . Et Filium in divinis esse, non potest esse incompossibiles alicui veritati racionabiliter existenti, ut est veritas, tunc Pater invidus fuit. Illud enim antecedens est simpliciter 20 inpossibile. Non enim Deus invide, sed summeprovide 3 suum modum/ modum suum C - 5 posset / posse C - 6 inconpossibilis/ impossibilis BC - 8 forte esset/ 10 que/ quedam B - 11 esset forte C - 9 sic/ si C - С - 14 sic/ si C — 16 incompossibilis/ inpossibilis / divinis B - 17 incom- et/et si C - 16 divinis esse possibile/ inpossibile C - 18 racionabiliter/ racio- nabili A Augustinus, Contra Maximinum haereticum I,7 PL 42, 762 115

Strana 116
non dat vel subtrahit alicui existenciam propriam, A 129r ubi/ videt, quod illud secundum existenciam propri- am inconpossibiliter et sic mere irracionabiliter exi- steret cum illo, quod de actu racionabiliter existit 5 vel racionabiliter permittitur existere. 1 existenciam propriam/ propriam existenciam C - 2 videt/ invidet A - 2 existenciam/ existenciam suam C - 4 racionabiliter/ racionabili actu A 116

Strana 117
CAPITULUM SEXTUM Sed ubi tangebatur de volicionibus Dei inconpos- 5 sibilibus, est unus modus dicendi, quod unica est vo- licio Dei et voluntas Dei secundum substanciam, et hoc est firmiter et katholice tenendum. Sed ponuntur multe voluntates in Deo secundum obiecta volita, iuxta illud Psalmi "Magna opera Domini exquisita in omnes 10 voluntates eius". Et tunc dicitur secundum illum mo- dum dicendi, quod quotquot possunt esse volita a Deo contingencia, tot possunt esse voliciones contingentes 172r/ secundum obiecta volita contingencia, ut aliud secun- dum obiectum est Deum velle me sedere et aliud secun- 15 dum obiectum est Deum velle me scribere. Et Deum velle me sedere est volicio, qua vult me sedere, et Deum velle me scribere est volicio, qua vult me scribere, et ita de aliis. Et sic sunt multe contingentes voluntates vel vo- 20 liciones in Deo, omnes tamen eterne, distincte inter se formaliter et ab essencia divina. Sunt tamen omnes 7 et katholice/ om. C - 7 multe/ plures A - 10 illum modum/ om. B - 12 tot/ tunc B - 12 contingentes / con- tingentes distincte C - 14 sedere/ scribere AC - 14 / se- aliud secundum obiectum est / om. A - 15 scribere dere AC - 15 et Deum velle me sedere/ om. A - 19 vel / et C 9 Psal. 110, 2 117

Strana 118
B 152r secundum substanciam unica voluntas et unicus actus volendi. Et secundum modum dicendi recitatum dicitur ulterius, quod volicio formalis, qua formaliter et apropriate vult me Deus sedere, et me sedere, recipro- ce se/causant, ita,quod me sedere est causa obiectiva materialis illius volicionis Dei, cum Deus non possit velle me sedere, nisi habeat volicionem in se de me sedere. Modo habere de aliquo volicionem, dicit cir- cumstanciam alicuius cause, de qua hebetur illa vo- 10 licio, et non datur pertinens nisi causa materialis; non ex qua, vel in qua, sed circa quan, et sic causa materialis obiectiva, cum sit obiectum necessarium talis volicionis formaliter dicte, que esset quidam modus respectivus ipsius substancialis voluntatis Dei 15 ad rem extra volitam. Et solum de tali respectu seu respectiva volicione Dei, et non de eius volicione substanciali esset intelligendum, quod obiective cau- saret rem ab obiecto extra volito. Et ipsa volicio Dei est principium activum, quo 20 Deus voluntarie principiat me sedere, et sic, quare Deus vult me sedere, causa obiectiva convertibilis 4 Deus sedere/ sedere Deus C - 5 obiectiva materia- lis/ materialis obiectiva C - 7 velle me/ mevelle C - 7 de/ om. A - 9 cause/ esse B - 10 materialis/ materialis modo B - 11 causa/ om. A - 13 formaliter dicte c.. ab obiecto extra volito/ om. ABC 118

Strana 119
secundum illam viam est, quia ego sedeo. Et e contra quare ego sedeo, causa convertibilis activa, que est illa formalis apropriata volicio, secundum quam Deus vult me sedere. Et secundum hanc viam cuilibet cau- 5 sato est asignare unam causam convertibilem, sine qua non potest poni in propriam existenciam. Et sic omne causatum contingens habet causam contingentem secum convertibilem in consequendo. Et ista sentencia videtur iuvare/ multum ad di- 10 cendum aliquomodo pertinenter, quomodo veritates con- A 129v tingentes procedunt ex/ voluntate Dei simpliciter necessaria in contingenciam rerum contingencium, ut tactum est, eciam necessariam. Secundum enim hanc iam recitatam sentenciam contingencia extra Deum et voli- 15 ciones formales et apropriate de talibus contingenti- bus pulcre reciprocando se causant, et non potest De- us ponere volicionem talem sineobiecto volito, nec e contra volitum sine tali adequata volicione talis vo- liti. D 15v 20 Et sic, licet substancialis voluntas Dei secundum se ipsam sit totalis et infinite sufficiens causa mee sessionis, non tamen potest causare meam sessionem si- 2 que/ quo BC - 7 causam contingentem / contingentem causam C - 11 procedunt/ precedunt A - 12 necessaria / necessaria in contingenciam necessaria A - 13 iam recitatam/ recitatam A - 14 contingencia/ contingen- ciam A 119

Strana 120
ne tali volicione contingenti secundum obiectum, se- cundum quam contingenter vult mesedere, sicut nec vo- luntas Dei sine ydea mee sessionis potest illam cau- sare in existenciam. Et sic, licet non sequatur: Deus est et Deus vult, igitur ego sedeo, sequitur tamen bene: Deus est et De- us vult et ultra hoc Deus vult me sedere, igitur ego sedeo. Et prima veritas "Deus est" et similiter secun- da "Deus vult" - quelibet illarum est per se causa suf- 10 ficiens et totalis, quare ego sedeo. Sed nulla illarum, nec ambe simul, si aliquomodo merentur dici ambe, sunt convertibilis causa, quare ego sedeo. Sed tercia veri- tas, scilicet Deum velle me sedere, est causa conver- tibilis cum "me sedere", et secundum sentenciam reci- 15 tatam Deum esse active et me sedere obiective causant simul convertibiliter Deum velle me sedere, ut quia B 158v Deus est et ego sedeo Deus vult me sedere,/ et tunc Deum esse et Deum velle me sedere simul convertibili- ter active causant me sedere, ut quia Deus est et vult 20 me sedere, ego sedeo. Nec sequitur, si me sedere est causa, scilicet materialis obiectiva, quare Deus vult 2 quam/ quem A - 2 contingenter vult/ vult contingen- ter C - 5 sequatur/ sequitur A - 6 igitur/ ergo C - 7 ultra hoc Deus/ Deus ultra hoc A - 7 igitur/ ergo C - 9 vult/ om. A - 9 per se causa/ causa per se B - 12 veritas/ om. A - 21 causa scilicet materialis ob- iectiva/ scilicet causa obiectiva A, causa materialis obiectiva C 120

Strana 121
A 130r 15 me sedere, igitur me sedere est causa voluntatis sub- stancialis ipsius Dei. Nichil enim potest aliquomodo esse causa substancialis voluntatis vel volicionis Dei, etsi me sedere sit causa, quare Deus vult me se- 5 dere. Deum enim velle me sedere, licet sit secundum obiectum quedam contingens volicio Dei, tamen aut non est substancialis voluntas vel volicio Dei, aut valde equivoce, quia secundum nullum modum per se primum sibi debitum est substancialis voluntas Dei, igitur 10 non sequitur, quod me sedere sit causa substancialis voluntatis Dei. Et quamvis Deum velle me sedere esset formaliter et mere contingenter in Deo secundum dei- tatem, non tamen ex hoc potest sequi, quod in Deo pos- sit esse accidens secundum deitatem, variatum vel mu- tatum, perfectivum vel imperfectivum ipsum Deum/ se- cundum divinam substanciam, cum secundum illam sub- stanciam sit bonum omnino incommutabile. Et ita viden- tur intelligendi theologi et philosophi negantes acci- dens posse cadere in Deum secundum divinam naturam. 20 Secundum naturam enim humanam eciam accidencia predi- camentalia in ipsum cadunt. 1 igitur/ ergo C - 2 aliquomodo esse/ esse aliquomo- do C - 4 sit/ est A - 6 quedan contingens/ quodammo- / autem A - 7 voluntas/ voluntas Dei B - do B - 6 aut 9 igitur non sequitur coo voluntatis Dei/ om. A - 12 contingenter/ et contingenter B - 15 perfectivum vel imperfectivum/ perfectum vel imperfectum BC - 16 sub- stanciam/ essenciam vel substanciam C - 20 naturam enim/ enim naturam C 121

Strana 122
Et videtur hic ulterius posse racionabiliter re- ciprocari in responsione, ut cum queritur: quare ego sedeo? - quia Deus vult me sedere; e contra: quare De- us vult me sedere? - quia ego sedeo. Et sic secundum 5 illam viam, a simpliciter prima causa - que est Deum esse - incipiendo, potest deveniri ad causam converti- bilem cuiuscumque causati quantumcumque contingentis. D 16r Et sic ulterius Deus non potest producere/ quodcumque causatum contingens, nisi eciam eternaliter vel ex 10 tempore producat causam contingentem convertibilem cum tali causato, et nunquam causat aliquod contin- gens, nisi coaptet reciprocacionem in causando inter illud contingens et aliquod aliud. Quod autem creatura temporalis sit aliquomodo velm 15 aliqua causa eterne amacionis vel volicionis Dei, vi- detur plane patere ex illa causali Johannis XVI°: "Ipse enim Pater amat vos, quia vos me amastis et credidistis, quia a Deo exivi" etc. Et Patrem amare apostolos est eterna amacio in Patre. Et sicut me se- 20 dere et me non sedere sunt incompossibilia, sic velle 1 posse racionabiliter/ posse dicere racionabiliter A - 5 simpliciter/ simplici A - 6 causam/ dictam A - cuiuscumque/ cuiusque C - 10 tempore/ parte A - 15 amacionis/ amacionis relative D - 17 XVI°/ XIIIO B - 18 quia/ et C - 19 est eterna/ eterna est B - 19 in Patre/ in Patre etc. D 16 loh. 16, 27 122

Strana 123
Deum me sedere et velle Deum me non sedere sunt in- conpossibilia. Et Deum velle me sedere et Deum velle me non sedere possunt formaliter esse in Deo, sed non simul nec successive, quia si unum illorum inest, tunc 5 ab eterno et in eternum inest. Et sicut laudabile est, quod Deus potest facere veritatem, scilicet me sedere, et potest facere veri- B 159r tatem me non sedere, sed non potest facere/ quod com- possibiliter existant, sic potest habere in se velle 10 me sedere et potest laudabiliter habere in se me velle non sedere, sed non potest in se habere compossibili- ter velle primum et velle secundum. Nec sequitur, si Deus ab eterno voluit et ordina- vit, quod ego iam loquar, et ego possum iam per totum 15 tacere, quod ergo ego possum resistere voluntati et ordinacioni Dei vel illam impedire. Si tamen possem tacere iam per totum, stante cum hoc ordinacione et voluntate Dei ab eterno, quod ego iam loquar, tunc se- A 130v queretur consequens illatum, / sed antecedens est in- 20 possibile. Et forte omnes argumentaciones zophisticas contra 1 velle Deum/ Deum velle C - 1 sunt inconpossibilia o.. me non sedere / om. C - 10 sedere/ scribere A - 11 in se habere/ habere in se B - 13 si/ om. B - 14 loquar/ loquor AB - 15 quod ergo ego soo illam im pedire/ om. C - 18 loquar/ loquor B 123

Strana 124
hanc sentenciam de contingencia veritatum factarum poterunt homines eciam in hac valle miserie ad laudem Dei et veritatis satis dissolvere. Solucionem autem questionum de altissimo et se- 5 cretissimo consilio sancte Trinitatis volumus nesci- re in hac valle miserie. In patria vero Deus Pater, qui et abditissimum verbum suum, puta Filium suum, aperte et clare valde ostendit amicis suis plene bea- tis, forte eciam omnia secreta sua et alta consilia 10 eisdem nude manifestat. Beatus enim Paul us apo- stolus, qui raptus fuit in tercium celum, dixit se vidisse, que non licet homini loqui, quia homini non licet secreta consilia divina, sibi ab aliis separatim ostensa, revelare, cum non liceret rustico secreta 15 consilia eciam terreni regis revelare. Et ad talia al- ta consilia Dei et secreta videtur ipse Apos to- 1 u s fuisse raptus. Ipse enim postea exclamavit di- cens: "0 altitudo diviciarum sapiencie et sciencie Dei, quam inconprehensibilia sunt iudicia eius et investi- 20 gabiles vie eius" etc. Sed adhuc ultimo videtur, quod C 172v effectus ad extra de necessitate/ eveniant, cum ne- 6 vero/ autem B - 6 Pater / om. B - 9 secreta sua/ sua secreta B - 12 loqui/om. B 10 2. Cor. 12, 2-4 - 14 Rom. 11, 33 124

Strana 125
cesse sit, ut scandala eveniant, et opportebat Cris- tum pati et ita intrare in gloriam suam, ut dicit e wangelium. Sed hic dicitur, quod sicut est quedam entitas 5 simpliciter et quedam entitas secundum quid, sic que- dam est necessitas simpliciter et quedam est necessi- tas secundum quid . Utraque tamen est necessitas, si- cut tam entitas secundum quid est entitas, quam enti- tas simpliciter. Et tunc necessitas secundum quid vo- 10 catur necessitas ex supposicione vel necessitas con- dicionis. Et sic Cristum pati, quod fuit simpliciter B 159v contingens, fuit/ necessarium ex supposicione vel D 16v condicione./ Voluntas enim Dei eterna inmobilis et inpedibilis , secundum quam Deus voluit, ut Cristus 15 pateretur et sic per passionem intraret in gloriam suam, qua eternaliter gloriaretur, quia per illam mi- rabiliter gravem passionem redemit et acquisivit Deo Patri regnum eternum in genere humano, illa certe vo- A 131r luntas necessitavit Cristum sic pati et/ intrare in 20 gloriam suam. Eciam Cristo fuit proposita sua futura et nunc 2 intrare/ om. A - 2 ut/ sicud D - 6 et quedam est necessitas/ et quedam AC - 13 enim/ tamen B - 13 in- mobilis/ ymo inmobilis C - 14 Patri/ om. C - 14 i1la et illa B / 3 Luc. 24, 26 125

Strana 126
eterna gloria resurreccionis ascensionis, ad dex- tris Dei sessionis et regnacionis eternalis super po- pulum plene beatum, quem durissimo et fortissimo bello acquisivit et acquisiturus fuit, si voluit; istam suam 5 gloriam desiderantissime affectavit et omnibus modis habere voluit. Et quia nequaquam ad huiusmodi gloriam suam futuram pervenire potuit, nisi mediante gloriosa voluntaria sua passione, igitur opportebat Cristum pati et sic intrare in illam gloriam suam. Ex hoc, 10 quod omnibus modis illam suam gloriam sibi propositam habere voluit, nec nisi mediante passione ad illam per- venire potuit, fuit igitur necessarium ex supposicio- ne et condicione Cristum pati, ut videlicet, si vo- luit, sicut et firmissime voluit adipisci illam suan 15 gloriam, tunc opportebat eum prius pati. Non tamen fuit simpliciter necessarium Cristum 10 pati, cum Cristus in oracione sua M ar ci XIIII dixit: "Abba Pater, omnia possibilia sunt tibi, trans- fer a me hunc calicem, sed non, quod ego volo, sed 20 quod tu". Et L u c e xxII ait: "Pater, si vis, trans- fer calicem istum a me. Verumptanen non mea voluntas, 1 ad/ a AB - 2 et/ om. BC - 4 et acquisiturus fuit/ om. B - 4 suam gloriam/ gloriam suan C - 6 ad/ om. B - 7 futuram pervenire potuit/ pervenire potuit futu- ram B - 11 nisi/ sibi A - 21 calicem istum/ hunc ca- licem A 17 Marc. 14, 36 — 20 Luc. 22, 42 126

Strana 127
sed tua fiat". Et si Criatus scivisset, quod simpli- citer necessarium fuisset ipsum pati, inpertinenter et infructuose verba ex ewangelistis iam recitata in oracione sua summe racionabili protulisset, quod omni- 5 no nephas est dicere. Et sicut opportebat Cristum pa- ti et ita intrare in gloriam suam, sic quemlibet op- portet pati, qui efficaciter vult adipisci eternam gloriam coronacionis pro legittimo certamine. Signan- cius autem hoc de capite dictum est, cum sit exemplar 10 membris inferioribus motum et vitam gracie et tandem glorie illis influens. Sic eciam, cum dicitur Mat he i XVIII°: "Ne- B 160r cesse est, / ut veniant scandala", non intelligendum est, quod simpliciter sit necesse, cum, ut iam deduc- 15 tum est, non fuit simpliciter necesse Cristum pati, sed necessarium est ex supposicione vel condicione. Deus enim, cum ab eterno imobiliter et impedibiliter firmissima voluntate et efficacissima statuit et de- crevit esse non solum graciosus premiator bonorum, sed 3 ex/ om. B - 5 nephas est/ est nephas C - 6 oppor- tet/ opportebat A - 9 hoc ... est/ hoc est de capi- te dictum C - 9 cum/ et non A - 9 exemplar/ exemp- lum B - 11 illis/ om. A, istis B, eis C - 13 veniant / eveniant B - 13 non/ nota B - 14 necesse/ necessa- rie BC - 15 necesse/ om. A, necessarie BC - 16 ne- cessarium/ necessarie B - 17 imobiliter et impedibi- liter/ imobili et impedibili A - 19 premiator/ pre- mialiter A 12 Matth. 18, 7 127

Strana 128
et iustus vindex et ultor malorum, necesse est mala et scandala evenire, sine quibus evenientibus, Deus nequaquam posset esse iustus vindex et ultor malorum. Ve tamen illis, qui liberimam et altissimam suam pote- 5 statem, scilicet voluntatem, libere, voluntarie et li- A 131v benter ad scandalum/ et malum inhonestum faciendum apponunt; et ipsi malo subiciunt, eciam cum opporte- at electos adultos ut plurimum probari, si finaliter volunt frangi et destrui vel nolunt ex maledicto vel 10 malefacto reproborum eis iuxtaposito, et si volunt fi- naliter integra, munda et sana receptacula beatitudi- nis permanere. Hoc autem inpossibile est, nisi scan- dala eveniant, igitur supposita tali probacione elec- D 17r torum necesse est, ut scandala/ eveniant. Sed forte dicit contenciosus loicus: quia non se- 15 quitur; necesse est ut scandala eveniant, stante volun- tate Dei de vindicacione et ulcione malorum et scanda- lorum et stante iam dicta probacione electorum, igitur necesse est, ut scandala eveniant, sicut non sequitur: 20 non potest esse, quod non scandala eveniant, stante illa voluntate Dei vel illa probacione electorum, igi- 1 necesse/ necessarie BC - 1 mala et scandala/ scan- dala et mala A, malicia et scandala B - 5 et/ om. C - 9 maledicto vel malefacto/ malefacto vel,maleficio A, malediccio vel malefaccio B - 14 necesse/ necessarie BC - 14 ut/ om. B - 16 necesse/ necessarie BC - 16 ut/ om. B - 17 vindicacione/ vindica mei A - 17 scan- dalorum/ scandala falsorum A - 19 necesse/ necessa- rie BC - 21 vel/ sicut vel B 128

Strana 129
tur non potest esse, quod non scandala eveniant, cum antecedens sit verum et consequens falsum, igitur nec prior consequencia valet, et per consequens non po- test fundari hec locucio esse vera: necesse est, ut 5 scandala eveniant, nisi simpliciter foret hoc necesse. Hic videtur dicendum, quod non equivocando, sed univocando tam in antecedente quam in consequente in ly "necesse" et in ly "non potest esse, quod non" utra- que consequencia est bona et utrumque consequens est 10 verum antecedente existente vero. Et tunc ly "necesse et ly "non potest esse, quod non" summitur ad designan- dum non necessitatem simpliciter et absolutam, sed ne- 160v cessitatem in genere/ et relativam unius ad alteram. Et sicut quandoque predicatur relativum de subiecto, 15 non explicando aliquod corelativum, ut cum dicitur "De- us est prima causa", ibi non exprimitur ad quid Deus est prima causa, sic necesse vel neossitas in genere et relativa potest vere predicari de suo denominato absque hoc, quod aliquomodo exprimatur illud, respectu 20 cuius denominatum ipsius relative necessitatis dicitur vel dici habet. 2 falsum/ est falsum A, om. B - 4 locucio/ om. C - 4 necesse/ necessarie BC - 5 necesse/ esse B - 6 hic videtur/ videtur hic B - 8 necesse/ necessarie BC - 8 potest/ posse C - 10 necesse/ necessarie BC - 11 potest/ posse C - 11 summitur/ summuntur B - 12 et/ eciam A - 16 ad quid/ aliquid A - 17 necesse/ necessa- rie BC - 19 quod/ om. A 129

Strana 130
Et sic potest vere dici, scandala evenire est necesse, sive, quod idem est, necesse est, ut scanda- la eveniant. Et non potest esse, quod non scandala eveniant, et non sequitur ulterius: non potest esse, 5 quod non scandala eveniant, igitur simpliciter et ab- solute non potest esse, vel nullo modo potest esse, quod non scandala eveniant, sed sufficit, quod in ge- nere et relative non potest esse, quod non scandala eveniant. Nec ibi "non potest esse, quod non scanda- 10 la eveniant", oportet, quod ly "non" neget omnem mo- dum posse cuiuscumque absoluti et simplicis vel rela- A 1321 tivi et in genere. Sicut/ enim ly "necesse" respectu certi dicti, ut respectu huius dicti "scandala evenire", racionabi- 15 liter limitatur solum ad necessitatem in genere et re- lativam, sic respectu huius dicti negativi oppositi "non scandala evenire" ly "non potest" racionabiliter limitatur solum ad negacionem posse in genere et rela- tivi. Et secundum hoc est verum, quod non potest esse, 20 quod non scandala eveniant, et tamen equivocando po- test esse, quod non scandala eveniant. Et forte, quia 1 est necesse/ est necessarie BC - idem est/ idem esse B - 11 absoluti/ et absoluti A - 13 necesse/ necessarie ABC - 15 relativam/ relativa A - 16 nega- tivi oppositi/ negacionem opposite A, relativi oppo- siti B - 18 et relativi/ et relacioni A, relativi B - 20 et tamen/ cum hoc A, et cum hoc BD 130

Strana 131
necessitas in genere et respectiva est nimis tenuis et nimis parva respectu necssitatis simpliciter et ab- solute, et similiter negatur posse in genere et rela- tivi respectu negacionis simpliciter et absolute pos- 5 se, ideo homines non faciliter capiunt locuciones ta- les: necesse est, quod scandala eveniant" et "non potest esse, quod non scandala eveniant". Sed auctor veritatis et locucionis, puta verbum Dei, istam locucionem auctorisavit "necesse est, ut 10 scandala eveniant". Et videtur, quod racionabiliter potest ex hoc trahi illa secunda, scilicet "non po- test esse, quod non eveniant scandala", cum et Cris- D 17v tus de quibusdam fratribus suis carnalibus/ hunc ser- monem: "Non potest vos odisse mundus" dixerit Jo 15 h a n n i s VII° et ibidem dixit Iudeis in hec ver- B 161r ba: "Queritis me et non invenietis, et ubi/ ego sum, vos non potestis venire". Et Johannis XVI" dixit discipulis suis: "Adhuc multa habeo vobis dice- C 173r re, sed non potestis portare modo", ubi non/ negat 20 simpliciter et absolute posse, sed exprimit quandam ne- 3 negatur/ negato C - 3 et relativi/ et realcioni A, relativi B - 4 negacionis/ negatorum B - 6 quod / ut C - 15 et/ om. B - 18 dicere/ om. C 13 Ioh. 7, 7 - 14 loh. 7, 34 - 17 loh. 16, 12 131

Strana 132
gacionem posse in genere et relativi et sic in propo- sito. Nec est dicendum, quod tales locuciones de virtu- sermonis a Cricto prolate vel ub ewangelistis scrip- te sunt false. Ymmo quelibet talis est vera de virtute sermonis, si non assit vicium male intelligentis. Ni- chil enim asseritur per auctorem Scripture secundum significacionem humane inposicionis, quod non sit ve- rum, et auctor locucionum dedit virtutem sermonis sue 10 cuiuslibet locucionis, de qua virtute ipsa est vera. Sed hic videtur notandum, quare Cristus de even- tu scandali predicat necessitatem relativam et in ge- nere, non exprimendo alterum terminur relacionis di- cendo: "necesse est, ut scandala eveniant", quod idem 15 est, ac si diceretur: "scandala evenire est necesse". Fortassis hoc fecit ad designandum, si pessimus even- 132v tus, scilicet scandali, scandalisantis et scan-/ -da- lisati offensivi, si, inquam, talis, in quantum iuste permissus est a Deo, habet necessitatem et ad tantum 0 est necessitatus, quod nec Deus sine eo iuste permisso potest in effectu demonstrare vim sue paciencie et 1 posse/ scilicet posse A - 1 et relativi/ et re- lacioni A - 4 prolate/ probate C - 6 significaaionem / signacionem A, sermonem C - 12 et/ om. A - 16 pes- simus/ possimus A - 17 scandalisantis/ scandalisa- tis A - 18 iuste pernissus est/ iustus est permissus B - 20 necessitatus / necessarius C - 21 effectu/ ef- fectum C 132

Strana 133
pulcritudinem sue iusticie vindicative, nec posset esse iustus vindex et ultor scandalorum, nec possunt electi probandi velut pociori genere probacionis exa- minari. Quomodo ergo res bone, neliores et optime non 5 habent necessitatem in genere et relativam, necessa- rie ad laudem et gloriam Dei singulariter singule, et- si hoc calculare nesciamus? Scimus tanen in universa- li, quod quelibet res creata bona, quantumcumque sin- gularis, singulariter obiectat admirabile beneplaci- 10 tum Dei de re illa bona. Unde "magna opera Domini ex- quisita in omnes voluntates eius". Predicavit eciam Cristus illam necessitatem non simpliciter et absolu- tam, sed respectivam et in genere, sine addito, for- tassis ad designandum, quod talis necessitas in gene- 15 re et respectiva est necessitas, sicut perfectum in genere eciam est perfectum, licet non simpliciter et absolute. 4 meliores/ melioris A - 5 et/ om. B - 5 necessarie / necessariam B - 7 scimus/ scio C - 10 re illa/il la re A - 11 predicavit eciam Cristus/ eciam Cristus predicavit B 133

Strana 134
CAPITULUM SEPT IMUM Et sicut omnis veritas a verbo Dei divinitus et 5 veridice dicta est veritas obiectivalis methaphysice dicta, obiectivalis, inquam, respectu verbi Dei veri- B 161v dice dicentis, sic omnis/ modus veridicencie eiusdem verbi videtur esse eius veritas formalis, non minus theologice vel methaphysice dicta, et talis formalis 10 veritas est dulcis consonancia illius verbi ad veri- tatem obiectivalem, per ipsum verbum dictam. Oportet enim verbum Dei consonare apropriate omni veritati, que per ipsum dicitur et a consonancia verbi Dei om- nis veritas a Trinitate causata habet + ut sit veri- 15 tas.† E contra autem in nobis a veritate rerum verbum nostrum mentale capit suam consonanciam et adequacio- nem ad rem extra et non contingit nos aliquomodo vere dicere verbo nostro mentali, quin Deus proporcionali- 20 ter verbo suo vere dicat veritatem. Et sicut veritas formalis in verbo Dei non potest habere falsitatem 7 modus/ veritas AB - 9 formalis veritas/ veritas formalis B - 12 omni/ om. B - 13 a consonancia ver- bi/ consonancia cum AB, a consonancia C - 14 sit/ fieret C - 17 et / om. A - 18 vere/ verum C - 21 Dei non potest/ Dei est non C 134

Strana 135
oppositam, sic non est possibile aliquam esse falsi- tatem oppositam veritati obiectivali, dicte a verbo Dei, ut ipsa huiusmodi veritas est. Et per consequens D 18r non potest/ aliquod ens esse falsum, oppositum vero 5 ut sic, nisi quis forte dicat defectum moris, qui non fit a Deo, sed a creata voluntate, quod talis esset A 133r falsitas et falsum oppositum veritati/ et vero obie- ctive dicto a verbo Dei, ut sic eciam. Et hic videtur dicendum, quod sicut Deus non fa- 10 cit verbum Dei nec facit verbum Dei esse verbum Dei, facit tamen verbum Dei esse hominem, sic utique Deus non facit peccatum vel defectum moris nec facit ipsum esse nec facit defectum moris esse defectum moris, sed forte facit defectum moris esse occasionem iuste vin- 15 dicte. Et ulterius: sicut defectus moris non est a Deo quoad esse primarium, cum non habeat esse primarium, sed deficiat ab esse primario, cum sit nude defectus moris primarie, sic defectus moris non habet esse ve- rum, sed solum esse falsum quoad modum essendi per se 20 primum, vel quoad esse primarium, cum non habeat modum essendi per se primum nec esse primarium, sed quoad 4 non / om. A - 4 ens esse/ esse ens B - 4 vero/ ve- re B - 6 fit/ sit B - 12 nec facit ipsum esse nec fa- cit defectum moris/ om. AC - 13 nec / om. B - 16 cum non habeat esse primarium / om. B - 20 cum non habeat eo nec esse primarium/ om. C 135

Strana 136
esse secundarium et modum essendi secundarium, quo est occasio iuste vindicte, vel quo est permissum iuste a Deo, tunc est ens et bonum et verum. Et quia Deus non potest iuste permittere defectum moris et 5 defectum moris esse et defectum moris esse defectum moris a voluntate creata, nisi faciat defectum moris et defectum moris esse et defectum moris esse defec- tum moris esse permissum iuste, et in hoc esse secun- dario defectus moris, esse defectum moris et defectum 10 moris esse defectum moris est verum et veritas, sic- B 162r que videtur patere, quod peccatum/ moris esse est falsum et falsitas quoad esse primarium et quoad pri- mum per se modum essendi, cum primarie non habeat esse sed deficere pure, est tamen, cum hoc "peccatum 15 moris esse" est verum et veritas quoad esse secunda- rium, scilicet quoad esse iuste permissum a Deo. Et patet, quomodo equivocando simul stant "pec- catum moris esse falsum est et falsitas" et "peccatum moris esse est verum et veritas". Accipiendo enim in 20 prima ly "peccatum moris esse" pro esse defectum ali- quo per se primo modo essendi suo, sic falsum est 1 et/ et ad A - 5 et defectum moris esse defectum/ defectum B - 7 defectum moris esse permissum/ per- missum B - 10 verum et veritas / veritas et verum B - 10 sicque/ sic quod A - 11 esse/ om. C - 13 prima- rie non habeat/ primario non habeat B, primarie non habet C - 16 permissum a Deo/ promissum a Deo A, a Deo permissum C - 17 stant/ stat B - 18 est/ om. C — 19 est/ om. C 136

Strana 137
А 133v 10 et falsitas defectum moris esse. Et accipiendo in se- cunda ly "peccatum moris esse" quoad modum quendam secundarium essendi ipsius defectus moris, sic veritas et verum est defectum moris esse. Sed hic videtur difficultas: Quare pertinencius dicitur, quod delictum Petri nichil est, et per conse- quens nec verum, et minus pertinenter dicitur "delic- tum Petri est verum"? E contra autem magis pertinen- ter dicitur "Petrum delinquere est verum", et minus pertinenter videtur esse dictum, cum dicitur/ "ni- chil est Petrum delinquere". Fortassis causa diversi- tatis hec est: Nam cum solum nominaliter dicitur sic: "delictum Petri", videtur pertinencius ibi solum de- fectus designari, defectus quoad modum essendi per se 15 primum, et minus pertinenter designari quoad esse se- cundarium vel modum essendi secundarium. Unde defec- tus ille primo est defectus, nullo tamen per se pri- mo modo essendi, sed deficiendo primo a quolibet modo essendi, secundario autem ille defectus est iuste per- 20 missus et iuste permissum, propter hoc pertinencius videtur concedendum: "delictum Petri nichil est" et 1 in secunda/ om. C - 2 peccatum/ om. C - 3 secunda- rium/ secundum secundarium B - 7 et/ nec C - 9 ,Pet- rum/ verum est Petrum C - 9 est verum ... nichil est Petrum delinquere/ om. C - 10 dictum/ Deum B - 12 hec est/ est hec AB - 18 essendi/ essendi sed defi- ciendo primo a quolibet modo essendi B - 19 est ius- te/ om. A - 21 delictum/ quod delictum AB 137

Strana 138
D 18v minus pertinenter videtur dicendum: "delictum Petri est verum et aliquid". E contra/ autem, cum dicitur nominaliter et ver- baliter simul "Petrum delinquere", et nomen, sicut ma- 5 teriale, dicat qualitatem essencialem rei, verbum ve- ro, sicut formale, actum secundum rei, sicut nomen ac- tum primum, igitur hoc totum "Petrum delinquere" pro- pter verbum, quod est formale, et quod dicit sicut ac- tum secundum, fluentem ab actu primo per nomen signi- 10 ficato, hoc certe totum pertinencius videtur designa- re delictum quoad esse secundarium, et minus pertinen- ter quoad esse primarium, igitur magis pertinenter vi- detur esse verum, quod Petrum delinquere est verum, et B 162v minus pertinenter/ videtur esse dictum, quod nichil 15 est Petrum delinquere. Sed ulterius est dubium, quare defectus moris, ut est defectus moris, est falsum et falsitas et nichil, et solum displicens Dei et non placens Deo, et tamen carencia pecunie, ut est carencia pecunie, non est sic 20 falsum et displicens Deo, sed placens, cum precipiat et velit ab aliquibus habere, ut careant pecunia etc. 5 dicat/ dicit B - 6 formale/ formalem AB - 9 secun- dum fluentem/ secundum igitur hoc totum Petrum delin- quere propter verbum subiective A - 10 totum/ per to- tum AB - 13 et minus pertinenter ... delinquere/ om. C - 17 defectus moris est/ om. B - 18 placens Deo/ placens Deo et non placens Deo A - 19 ut est carencia pecunie/ om. B - 19 est sic/ sic A 138

Strana 139
A 134r 10 Et forte differencia racionalis est propter hoc, quia carencia pecunie est solum malum pene et non ma- lum inhonestum, sicut habere pecuniam secundum se so- lum est bonum utile et non bonum honestum. Sed quia 5 habere vel habicio bonitatis moris, que habicio est ipsa bonitas moris, est et bonum utile habenti et bo- C 173v num honestum, et ut est bonum honestum,/inconparabi- liter plus placet Deo, quam ut est bonum utile haben- ti, et ut bonitas moris est bonum honestum, sic oppo- nitur sibi/ defectus moris ut huius, qui solum est malum inhonestum et non ut sic malum penale. Sed ut bonitas est bonum utile habenti, opponi- tur sibi carencia illius bonitatis, que esset malum solum penale secundum se, propter hoc ergo defectus 15 moris ut huius solum displicet et non placet Deo, et est solum falsum et nichilum, carencia autem pecunie non sic. Igitur carencia talis primo et secundum pri- mum modum suum privativum, quo est a Deo, est verum et bonum. 20 Unde sicut Deus racionabiliter et graciose facit formam positivam in re, que secundum per se primum 1 racionalis/ racionabilis D - 3 solum/ om. B - 6 habenti/ habendi B - 7 et / om. AB - 12 utile haben- ti/ om. B - 17 carencia talis primo ... quo est a Deo/ om. C - 21 secundum/ secundum se et C 139

Strana 140
modum suum ponit bonum utile ipsi rei, sic eciam ra- cionabiliter et iuste facit formam privativam in re, que secundum per se primum modum suum formaliter tol- lit bonum utile ipsi rei et non ponit aliquod bonum 5 utile secundum primum suum modum. Delictum autem sive defectus vel peccatum moris nec de benignitate gracie Dei formaliter aliquod bo- num utile ponit in re secundum per se primum modum suum, cum talem non habeat, nec eciam de decore ius- 10 ticie Dei formaliter tollit secundum suum per se pri- mum modum bonum utile, cum non opponitur ut sic bono utili ut huius, sed bono honesto, nec opponitur bono honesto ut formaliter sublatum eius, cum bonum hones- tum ut sic inconparabiliter est melius quam defectus 15 moris ut sic possit esse malus inhoneste. Et sic multum differt dicere "deficere a bono B 163r virtutis"/et "carere bono virtutis", nec potest a Deo nec a quoquam intelligi vel exprimi defectus inhones- tus vel malicia inhonesta quoad per se primum suum 20 modum, cum non possit habere aliquem suum per se pri- mum modum. Sed secundum hoc, quod talis defectus ha- 1 ipsi/ om. C - 3 per se primum/ primum per se CD - - 7 aliquod/ aliquot B - 8 5 utile/ aliquot utile B secundum/ sed A - 10 Dei / om. B - 10 suum per se primum/ per se primum B, suum primum per se CD - 12 nec opponitur bono honesto / om. C - 13 eius/ ens A — 16 et sic/ item D - 18 exprimi/ exponi primi A- 20 aliquem/ aliquem aliquem D 140

Strana 141
bet modum per se secundarium, scilicet iuste esse per- missive a Deo et esse occasionem iuste vindicte, et D 19r pacienter a Deo sufferi et iuste puniri, cum hoc,/ quod ille defectus non potest habere suum per se pri- 5 mum modum, quod alii esse primarium vocant, secundum illa simul a Deo et ab aliis potest intelligi defectus inhonestus. Et sic Deus et alii solum quasi vicarie intelligunt defectum inhonestum ut huius, cum non pos- A 134v sint capere defectum inhonestum secundum/ suum prima- 10 rium modum, quem habere non potest, sed capiunt tot modos per se secundarios illius defectus, quasi loco primarii modi, secundum quos adequate intelligunt de- fectum inhonestum ut huius. Et quando fit sermo de defectu inhonesto cum ly 15 "ut huius", ly "ut huius" non specificat primarium mo- dum illius defectus, sed quasi loco primarii modi in- portat adequatum per se esse secundarium illius defec- tus modo, quo est per se adequatum esse secundarium illius defectus. Et secundum hoc potest capi ille de- 20 fectus et potest intelligi adequate et distingwi ab omni alio, eciam a toto et a quolibet suo per se esse 1 permissive/ permissivum B, permissum C - 5 esse pri- marium vocant/ dicunt esse primarium vocant A, dicunt esse primarium seu vocant C - 5 secundum/ sed AC - 6 aliis/ hiis A - 8 possint/ possunt B - 14 inhonesto/ om. B - 14 ly ut huius ly ut huius/ ly ut huius A- 18 per se adequatum/ per se C, adequatum per se D 141

Strana 142
secundario. Ille enim modus, qui est per se secunda- rius modus vel secundarium esse illius defectus, est sui ipsius per se primarius modus et per se primarium sui ipsius esse. Et secundum hoc potest capi distinc- 5 cio inter ipsum defectum inhonestum et suum per se secundarium esse vel modum, et per consequens distinc- cio a quolibet, quod nec secundarie nec primarie est ille defectus. Quod autem defectus ille non possit habere esse 10 primarium, quo possit capi a Deo, qui tunc verbum Dei posset veridice dicere ipsum quoad talem per se pri- mum modum vel quoad per se primum suum esse, et per consequens verbum Dei posset consonare defectui quoad esse primarium defectus inhonesti, quod est inconve- 15 niens. Privaciones autem et negaciones, ut "Petrum esse surdum" et "Paulum non habere visum", sunt per se pri- mo negaciones simpliciter vel in genere, et hoc est ipsis primarie esse et habent a Deo, ut sint huiusmo- 20 di. Unde Deo placet in casu, quod Petrus est surdus, et placet Deo in casu, quod Johannes non habet visum, 2 est/ sed A - 5 inter/ circa C - 6 distinccio/ dis- tinccionem C - 9 defectus ille/ defectus B, ille de- fectus C - 9 possit/ potest A, posset D - 10 possit potest A - 11 posset/ non posset B - 11 ipsum/ om. C — 13 defectui/ defectum AB - 14 inhonesti/ inhoneste C - 19 primarie/ primario C 142

Strana 143
B 163v/ et Deo placet, quod homo non est asinus, et quod electi sui non possunt a quoquam rapi de manibus suis, et vult, quod mali inhonesti careant luce dignitatis. Ita forte dicendum est in ista difficili materia. 5 Et dato, quod hec scriptura non esset vera, poterit adhuc tollerari in papiro, cum possit dare, si non est vera, occasionem inquirendi quovismodo aliquam verita- tem illius materie. Multa de veritate obiectivali et veritate forma- 10 li verbi Dei possunt hic moveri. Sed studeamus practi- A 135r ce habere veritatem/ in honestis moribus perseveran- ter usque in finem huius vallis niserie, et indubitan- ter amplius, clarius, delectabilius, lecius et securi- us videbimus veritaten, quam desiderare possumus. Et 15 si hic deberemus per veritates undique usque ad speci- alissimas veritates inclusive descendere, opporteret nos omnes sciencias huic tractatulo inserere, quod est multipliciter inpossibile. Sed diligenter recoligamus veritates intellectua- 20 les per se notas in lumine naturali quoad sciencias humanitus invenibiles, et veritates per se notas in 2 possunt/ possent C - 6 dare/ dari B - 15 si hic/ hic si C - 15 specialissimas/ summas A - 16 inclusi- ve descendere / descendere A, inclusive discurrere seu descendere C - 16 opporteret / opportere opporteret D 143.

Strana 144
lumine fidei katholice, sicut sunt articuli fidei et alie veritates canoni Biblie inscriptas,quoad scien- cias divinas, et habeamus rectas formas silogisandi vel aliter debite arguendi. In generali habeamus sci- 5 enciam sophisticam declinantem errores et devium in discursu racionis et manifestantem veritatem a remoto. Habeamus dyaleticam manifestantem veritatem partim a longinquo et partim de propinquo. Habeamus loycam de- D 19v monstrandi ex per se notis/ veritatem de propinquo, 10 loycam arguendi veritatem partim a remoto et partim de propinquo et loycam arguendi a remoto veritatem, item loycam dividendi, loycam diffiniendi. Quanto hiis plus habundaverimus cum subtilitate ingenii, et ante omnia - gracia Dei auxiliante - tanto amplius verita- 15 tem poterimus invenire. Non veritatem dico proposiciones nostras mentales vel vocales. Hoc enim non sapit michi, quod in sciendo vacuum non esse, solum talem proposicionem scio "va- cuum non esse", sed veritatem extra necessariam, sim- 20 pliciter vel secundum naturam, vel eciam contingentem. Et est aliqua veritas contingens et semper vel frequen- 2 inscriptas/ inscripte B - 6 discursu/ cursu AB - 11 a remoto/ de propinquo a remoto B - 12 hiis plus plus hiis C - 14 veritatem poterimus/ poterimus veri- / est CD - 19 ex- tatem C - 17 michi/ om. C - 18 esse semper B - 21 tra/ extra extra D - 21 et semper/ frequenter/ frequenter contingens C 2 "alie" pro "alias" Stanislaus ipse voce "sunt" praece- dente seductus 144

Strana 145
B 164r ter in tempore, ut "esse hominem Latinum", alia au- tem est necessaria secundum naturam, et est raro in tempore, ut "solem eclipsari". Non potest enim curre- re motus siderum, nisi aliquando eveniant eclipsis solis vel eclipsis lune, / sed possunt esse universa- les mundi, stare absque hoc, quod esset homo Latinus vel Boemus. Et quicunque volunt veritatem inquirere, videant, ut hoc faciant meritorie, et si sic sive multum, sive 10 paucum de veritate invenerint in hac vita, honestum et valde fructuosum est, si sic decesserint, quia cla- re agnoscent illum, quem semel vidisse est omnia didi- cisse. Gravare autem mentem cum multa et avara noticia C 174r veritatis insipiencium est, quia/ tales propter vanam 15 et vacuam gloriam plenitudinem beatitudinis amittunt. l esse hominem/ hominem esse C - 1 autem/ om. C - 4 eveniant/ eveniat C - 10 de veritate/ om. C - 10 in- venerint in hac vita/ in hac vita invenerint B - 11 quia/ sciant quia C - 12 agnoscent/ cognoscent B - 12 didicisse/ congnovisse seu didicisse C - 13 avare avare C - 15 vacuam gloriam/ vacuam A, vacuam bea- / titudinem CD - 145

Strana 146
CAPITULUM OCTAVUM A 135v / Quamvis autem Philosophus quinto et 5 sexto Methaphysice dicat, quod ens et esse unomodo signant quod verum, ut cum dicitur "est, quod dyameter non est commensurabilis coste", et non ens et non esse unomodo signant quod falsum, ut "non est, quod dyame- ter est assimeter", tamen, quia esse est obiectum me- 10 thaphysici, dicere autem obiectum loyci et de intenci one loyca, significare autem per vocem de intencione gramatica, ideo proprie vere esse et verum esse, quod omne bonum est bonum, est veritas methaphysice dicta, et veritas sic dicta est obiectum methaphysicum a par- 15 te existencie rei se tenens. Vere autem dicere et ve- rum dicere, quod omne bonum est bonum, est veritas et verum loycum et obiectum loycum circa conposicionem et divisionem se tenens. Vere autem et verum signare gra- matice per vocem gramaticam videtur veritas et verum 20 circa oracionem gramaticam. 5 dicat/ dicant B - 6 signant/ significant C - 8 quod / om. B - 9 assimeter/ assumit A, assumunt B - 12 gramatica/ gramatici B - 16 est veritas/ et ve- ritas A - 4 Aristoteles, Metaphysica V, 1024b, 18-21; Metaphy- sica VI, 1027b, 18-19 146

Strana 147
B 164v Veritas autem secundo modo dicta, que tenet se a parte dicencie nostre, consistit circa conposicionem et divisionem, cuius signum est. Nam si Petrus dicat sic solum "esse", Paulus vero dicat sic solum "est", 5 Johannes autem dicat sic "esse est", et Jacobus dicat sic "esse non est", nemo dicit Petrum et Paulum sic dicentes vere vel verum, false vel falsum dicere, sed Johannem diceremus vere et verum dicere, Jacobum autem falsum et false dicere. Et quia nulla est a parte rei 10 realis differencia inter "esse" et "esse ipsum esse", qui solum dicit sic "esse", vel solum sic "est", non minus nec plus a parte rei dicit, quam qui sic dicit esse est". Et cum tercius dicat verum et vere, et non primus, nec secundus, igitur est quoddam verum et que- 15 dam veritas circa conposicionem et divisionem, que non est a parte rei extra, nec circa simplicem, nominalem vel verbalem diccionem. Et ulterius tale verum/ et talis veritas non est ipsa conposicio vel divisio, hoc est proposicio illa 20 eciam mentalis quam dico, quod sic videtur patere. Nam D 20r istam diccionem mentalem, gracia exempli "esse est",/ dico propter hoc, ut vere et verum dicam, sed non dico / dicimus AB - 8 vere 6 dicit/ dicet D - 8 diceremus et verum/ verum et vere A - 11 dicit/ dicat B - 11 12 qui/ si A, qui si B - 13 vere non / modo non AB - / esse AB - 21 esse est/ om. C - 22 non dico/ non dicam B 147

Strana 148
eam propter hoc, ut eam dicam, cum tunc idem esset si- bi ipsi causa finalis, quod est inconveniens. Igitur veritas vel verum tale condistinctum est ipsi dicencie, que est hoc ipsum, scilicet "esse est", et quia tale 5 verum et talis veritas non extra ponit aliquam entem naturam, ut eciam dicitur sexto Methaphysice. Ubi san- A 136r ctus/T h om as in Comento sic scribit: "Sciendum est autem, quod cum quelibet cognicio perficiatur in hoc, quod similitudo rei cognite est in congnoscente, 10 sicut perfeccio rei cognite consistit in hoc, quod ha- bet talem formam, per quam est res talis, ita perfeccio cognicionis consistit in hoc, quod habet similitudinem forme predicte. Ex hoc autem, quod res cognita habet formam sibi debitam, dicitur esse bona; et ex hoc, quod 15 aliquem eius defectum habet, dicitur esse mala. Et eo- dem modo: ex hoc, quod cognoscens habet similitudinem rei cognite, dicitur habere veram cognicionem; ex hoc vero, quod deficit a tali similitudine, dicitur falsam cognicionem habere. Sicut ergo bonum et malum designant 20 perfecciones et inperfecciones, que sunt in rebus, ita 1 hoc/ om. B - 1 cum/ tunc A - 7 Comento/ quinto C - 8 quod / om. AB - 11 perfeccio/ perfecte A - 15 eodem modo/ om. B 7 Thomas Aqu., In Metaph. VI, Lectio IV, 1234-1236 148

Strana 149
verum et falsum designant perfecciones et inperfeccio- nes cognicionum. "Licet autem in cognicione sensitiva possit esse similitudo rei cognite, non tamen racionem huius simi- 5 litudinis cognoscere ad sensum pertinet, sed solum ad intellectum. Et ideo, licet sensus de sensibili possit esse verus, tamen sensus veritatem non cognoscit, sed solus intellectus, et propter hoc hic dicitur, quod verum et falsum sunt in mente. Intellectus quidem habet aput se similitudinem rei cognite, secundum quod raciones inconplexorum con- cipit, non tamen propter hoc ipsam similitudinem diiu- dicat, sed solum conponit vel dividit. Cum enim intel- lectus concipit hoc quod est animal racionale, morta- 15 le, habet quidem aput se similitudinem hominis, sed per hoc cognoscit se hanc similitudinem habere, quod iudicat hominem esse animal racionale mortale, et in hac sola operacione intellectus est veritas et falsi- tas, secundum quam non solum intellectus habet simili- 10 20 tudinem rei intellecte, sed eciam super ipsam similitu- dinem reflectitur cognoscendo et diiudicando ipsam. 2 cognicionum/ cognitivum A - 6 ideo/ om. AB - 8 so- lus/ solum B - 12 similitudinem diiudicat/ similitu- dinem dicat diiudicat A, similitudo diiudicat C - 15 quidem/ quiddem D - 16 hanc similitudinem/ similitu- dinem hanc B - 17 iudicat/ iudicate B 149

Strana 150
"Ex hiis ergo patet," inquit sanctus T hom a s, quod veritas non est in rebus, sed solum in mente et B 165r in conposicione et divisione./ Et si res aliquando dicatur falsa, vel eciam diffinicio, hoc erit in ordi- 5 ne ad affiramcionem et negacionem. Dicitur enim res falsa, ut in fine quarti Methaphysice habitum est, aut que non est omnino, ut dyameter est comensurabilis, aut que est quidem, sed est nata videre aliud, quam sit." "Et similiter diffinicio dicitur falsa, que aut A 136v nullius, / aut que assignatur alii quam ei, cuius est. In omnibus enim hiis modis patet, quod falsum in rebus et diffinicionibus dicitur racione false enuncciacionis de ipsis. 10 15 Et similiter patet de vero. Nam res dicitur vera, que habet propriam formam, que ei videtur inesse. Et diffinicio vera, que vere conpetit ei, cui assignatur. Patet ergo, quod nichil prohibet verum esse quoddam D 20v bonum, / secundum quod intellectus cognoscens accipitur 20 ut quedam res. Sicut enim quelibet alia res dicitur 2 et/ om. C - 3 et divisione/ et in divisione A - 3 si/ om. C - 9 sit/ est C - 17 cui/ que A - 18 ergo / om. B, igitur C - 20 alia/ illa A 1 Thomas Aqu., In Metaph. VI, Lectio IV, 1236-1240 - 6 recte"quinti Methaphysice", Aristoteles, Metaphysi- ca V, 1024b, 18-23 150

Strana 151
10 esse bona sua perfeccione, ita intellectus congnos- cens sua bonitate. Apparet eciam ex hiis que hic dicuntur, quod cum verum et falsum, que sunt obiecta cognicionis, sunt in 5 mente, bonum vero et malum, que sunt obiectum appeti- tus, sunt in rebus. Quod sicut cognicio perficitur per hoc, quod res cognite sunt in cognoscente, ita appeti- tus quicunque perficitur per ordinem appetentis ad res appetibiles." Hec sanctus T h o m a s ubi supra. In istis tamen verbis videntur esse onerose dif- ficultates, ut videlicet, que res sit illo modo veri- tas intellectus que solum est in mente, et que sit ne- cessitas, quod ad hoc, quod talis veritas sit in mente, quod intellectus super eam reflectatur cognoscendo et 15 diiudicando, et quomodo in tali nuda cognicione, quan- do sic cognoscitur: "homo est animal", quomodo, cum illa sit vera, cognoscatur et diiudicetur talis veri- tas, cum per nullum talium trium terminorum mentalium, scilicet "homo", "est", "animal", videatur pertinenter 20 in mente inportari, sicut nec in voce vel in scripto. 1 esse bona/ bona esse C - 1 congnoscens / om. C - 3 hic dicuntur/ dicuntur hic B - 4 sunt/ om. AB - 6 cognicio/ cognitive A - 8 ordinem/ ordinacionem C 10 videntur o.. difficultates/ videtur esse onerosa difficultas B -13 veritas sit in/ veritas sit B, sit veritas in D - 14 intellectus .o reflectatur/ intel.- lectus super reflectatur A, res super eam reflectitur B - 20 inportari/ reportari A - 20 in scripto/ scrip- to CD 9 sc. Thomas Aqu., In Metaph. VI, Lectio IV, 1234-1240 15

Strana 152
Et quomodo simplex laycus, qui scit dicere, quod beata virgo Maria regnat in celo, et nescit dicere pertinenter, si ab eo queratur, utrum talis veritas sit in mente sua, de qua hic est sermo, quomodo illam 5 reflectendo congnoscit et diiudicat, et quo actu hoc facit, dato quod sic cognoscat et iudicet, utrum com- plexo proposicionali vel inconplexo, et utrum actu di- recto vel alio reflexo. Et suus firmus assensus et sua firma in mente assercio, quibus assentit firmiter et 10 asserit beatam virginem regnare in celo, solum ad hoc B 165v ipsum, quod a parte/ rei est beatam virginem regnare in celo, videntur terminari. Et quomodo non posset intellectus illam de qua A 137r nunc est sermo veritatem per actum simplicem sicut/ 15 alias res diiudicare, et si sic, cum haberet ibi simi- litudinem rei cognite, et cognosceret et diiudicaret C 174v ipsam/ veritatem, per actum illum quare non esset in- tellectus verus, veritate de qua loquimur sine conpo- sicione et divisione. Item quomodo actus conponendi verus, ut sic: "ho- 20 mo est animal", et quomodo actus dividendi verus, ut 1 laycus qui/ laycus laicus A, laycus B - 7 proposi- cionali/ proporcionali AB - 7 et/ vel AB - 9 firma/ forma A - 9 et asserit/ om. B - 11 rei/ om. B - 11 regnare in celo/ in celo regnare B - 15 ibi/ sibi B - 16 cognosceret/ cognoscere B - 17 non/ non non B 18 loquimur/ loquitur C 152

Strana 153
sicut dicendo: " homo non est asinus", cum illi sint tam dispares secundum affirmacionem et negacionem, quomodo utroque illorum pertinenter cognoscitur et di- iudicatur veritas, vel quis actus reflexus pertinenter 5 consequitur tam dissimiles actus naturales in mente secundum affirmacionem et negacionem, mediante quo ac- tu reflexo talis veritas cognosceretur et diiudicare- tur. Istas et consimiles difficultates sufficit hic 10 esse salutatas de longinquo. Aliquid tamen videtur ul- terius pro materia principali dicendum, si forte veri- D 21r tas illius materie posset modicum apparere./ Et primo videndum esset, quare, sicut tactum fuit, cum dicitur solum sic "esse" vel solum sic "est", non 15 dicitur verum, sed si sic dicatur "esse est", tunc di- citur verum, et similiter de falso. Secundo videndum esset, quando solet dici, quod dicens solum sic "esse" vel solum sic "est" non dicit verum, sed quando dicit sic "esse est", tunc dicit ve- 20 rum, utrum ibi dicere verum sit ipsam dicenciam termi- nare ad verum vel veritatem sicut ad obiectum ipsius 3 illorum pertinenter cognoscitur/ illo cognoscitur pertinenter C - 6 secundum/ tam secundum B - 15 sic om. AB - 16 similiter/ consimiliter B - 19 quando di cit/ quando dixit B - 19 sic esse est/ sic est esse A, sic sic est esse B - 20 ibi dicere verum/ dicere verum ibi B 153

Strana 154
15 B 166r dicencie. Et similiter, cum dicitur "ille dicit fal- sum", utrum falsum obiective per dicenciam dicatur, vel utrum hic et sic dicere verum, est nisi vere di- cere, sicut aliquando bonum facere summitur pro eo, 5 quod est bene facere, et similiter dicere falsum non est, nisi false dicere, ita quod ly "verum" et ly "falsum" teneantur modaliter, solum pro modo dicen- cie, et non nominaliter substantive pro obiecto ip- sius dicencie. Et similiter cum dicitur: Sor sic di- 10 cendo "esse est" dicit veritatem, et dicendo sic "esse non est" dicit falsitatem, quod eciam ly "veri- tatem" et ly "falsitatem" capiantur modaliter, ad de- signandum modum dicencie, et non nominaliter sub- stantive ad designandum obiectum ipsius dicencie. Item: qualis modus est talis veritas dicencie, et qualis modus est falsitas dicencie?/ De primo: quare veritas et falsitas attribuuntur solum oracioni perfecte ex verbo indicativi modi indicative tento, et aliquo reddente suppositum tali verbo, et eciam 20 aliquando attribuuntur oracioni perfecte ex verbo con- iunctivi modi, ut si Deus cessaret mundum conservare, 3 vel / om. AB - 3 vere/ verum AB - 8 ipsius dicen- cie/ illius dicencie A, dicencie illius B - 13 et non nominaliter o.. obiectum ipsius dicencie/ om. C - 19 reddente/ redendi B - 20 attribuuntur / attribuitur A 154

Strana 155
A 137v utique redigeretur in ni- / -chilum, et prius quam constanter iustus offenderet Deum per peccatum, ipse eligeret mori et sic de aliis. Non autem attribuuntur veritas et falsitas aliis 5 oracionibus neque simplicibus diccionibus. Et si de veritate essemus expediti, forte ex illo faciliter, tamen de falsitate redere possemus, cum verum et fal- sum sint opposita et talia habent fieri circa idem ge- nus. Et si veritas non habet fieri nisi circa genus 10 oracionis perfecte vel circa duo genera, de quibus iam recitatum est, tunc nec et falsitas. Et videtur ulterius expediens premittere solucio- nem ultime questionis, qua nunc supra querebatur, qua- lis modus est talis veritas dicencie, que veritas ha- 15 bet fieri circa conposicionem et divisionem et non simplicem apprehensionem, et qualis modus sit falsitas. Pro quo videtur dicendum, quod sicut fuit tactum superius, quod veritas dicencie verbi Dei, formalis scilicet veritas, secundum quam verbum Dei dicitur ve- 20 ridicum et vere dicere, quod certe talis veritas est consonancia verbi Dei ad rem dictam obiective existen- tem veritatem, sic hic veritas est quedam conformitas 1 redigeretur/ om. B - 2 constanter iustus/ iustus constanter C - 4 veritas et falsitas/ falsitas et ve- ritas CD - 8 sint/ sunt B - 12 premittere/ remitte- re C - 16 sit/ est C 155

Strana 156
dicencie humane ad veritatem obiectivam, falsitas au- tem difformitas ipsius dicencie ad veritatem obiecti- vam. Vel: veritas est quedam/ habencia vel habicio D 21v 5 ipsius dicencie, secundum quam habet veritatem obiec- tivam sibi correspondentem, falsitas autem e contra defectus vel carencia quedam ipsius dicencie, secun- dum quam deficit vel caret veritate existente, que primarie secundum illam diceretur. Talis autem conformitas vel habicio ipsius dicen- cie humane est quedam positiva relacio racionis, et non realis. Et dicitur relacio racionis, non realis, quia sicut racio ut huius solum immanenter exercet ac- cionem suam raciocinandi et non ut sic extra transcen- 15 denter agit vel facit, sic talis relacio fabricatur et dependet ab eo, quod non habet se ut extra se aliquid agendo vel faciendo, sed, ac si solum inmanenter in se exerceret accionem. Unde cum racio ponitur ut unum B 166v principium,/ et natura ut aliud principium, et natu- 20 ra ut huius agendo et faciendo extra se agit et facit actum et factum, ideo principiata et dependencia a na- 10 2 ipsius/ om. A - 2 veritatem/ formam A - 12 racio- nis non/ racionis et non B - 14 transcendenter/ transcendentis C - 15 vel/ et C - 16 extra se/ ex- tra se habet B - 17 inmanenter/ inmanerenter B - 18 accionem/ operacionem B 156

Strana 157
tura ut natura est, dicuntur encia realia et encia nature, cum natura ut sic extra se agendo vel facien- do se diffundat. Ea vero, que principiantur, fabri- cantur vel dependent a racione, ab appetitu, ab in- 5 tendente cognoscente et univeraliter a quocunque, ut A 138r aliquo modo se habet, ac si/ secundum illum modum solum inmanenter in se ipso accionem exerceret, di- cuntur esse encia racionis; sic rem esse cognitam, rem esse visam, Deum esse dilectum a me, et sic de 10 infinitis nobis veritatibus est senciendum. Et con- formiter hic de habicione vel conformitate iam supe- rius memorata. Defectus autem vel carencia vel ipsa disconformitas dicencie est quedam privativa relacio racionis. 15 Et sic illo modo verum et falsum sunt in anima tantum, hoc est sunt tantum encia racionis et non ostendunt ostensione sua primaria obiectiva extra aliquam entem naturam, sicut dicitur sexto Methaphy- sice. Non sic autem actus intelligendi est in anima. 20 Nam licet talis sit in anima informative, tamen ex- tra animam - sicut causatum extra suam causam - os- 8 sic/ sicud C - 10 senciendum/ sciendum C - 12 me- morata/ nominata AB - 13 disconformitas/ difformi- tas C - 16 non/ om. B 18 Aristoteles, Metaphysica VI, 1027b, 25-27 157

Strana 158
tendit aliquam entem naturam, cum talis actus ab in- trinseco habeat aliquam naturam sibi soli formaliter debitam, cum intellectus illum causet, ut agendo aut faciendo extra se ipsum illum actum intelligendi quo 5 accidentaliter perficitur. Sed veritatem vel falsita- tem iam dictas causat modo, quo se habet, solum ac si ab intrinseco exerceret actum, nichil extra se agendo vel faciendo. 1 aliquam/ aliquam entitatem A - 2 soli/ om. AC - 3 causet/ esset C - 5 accidentaliter/ actualiter AB - 5 vel/ et C - 6 causat/ omne C 158

Strana 159
CAPITULUM NONUM Tunc ad questionem, quando querebatur primo, qua- 5 re cum quis solum dicat sic "esse" vel solum sic "est", non in hoc dicit verum, et dicendo sic "esse est", di- cit verum, cum tamen quidquid dicit per hoc conplexum "esse est", dicit per utrumque simplex. Videtur dicen- dum pro una causa, quod dicencia humana ad hoc, quod 10 sit vera veritate conformitatis ad veritatem obiectam, debet esse conposita ex uno, quod est sicut forma, et alio, quod est sicut materia. Ex uno, quod est sicut forma non quecunque, sed sicut forma propria, et si- militer ex uno, quod est sicut materia propria. Et non 15 suficit unum tantum, quod esset sicut materia,nec unum tantum, quod esset sicut forma ad hoc, quod talis di- D 22r cencia esset vera./ Et si unum illorum esset sicut forma non propria, sed sicut aliena vel inperfecta, vel esset sicut materia non propria, sed sicud alie- 4 quando/ cum AB - 4 primo quare cum/ quare B, pri- mo cum C - 5 solum dicat/ dicat solum C - 5 vel so- lum sic est/ vel sic est solum AB - 10 vera/ neces- saria vera A - 10 obiectam/ obiectivam B - 11 ex uno quod est sicut forma et alio quod est sicut materia/ om. A - 12 sicut materia/ materia C - 12 sicut for- ma/ forma sicut AB - 13 forma propria/ ex forma — 15 nec unum/ nec una A - 16 ad hoc quod propria CD talis ... illorum esset sicut forma/ om. B - 17 es- set vera/ sit vera C - 18 non/ nec B - 18 sed/ vel C - 18 vel inperfecta ... sed sicut aliena/ om. A 159

Strana 160
B 167r na, tunc non esset/ dicencia vera, sed vel falsa vel adminus non vera. Sicut in aliis artificialibus: si esset solum materia grossi, non redderet verum grossum, vel si 5 esset sola forma grossi, iterum non redderet verum grossum, vel si esset materia in toto aliena vel for- ma in toto aliena cum materia propria, non redderet A 138v verum sed falsum grossum, vel si esset/ materia si- cut aliena, vel forma sicut aliena, vel sicud inper- 10 fecta, non redderet verum grossum, licet eciam non falsum. С 175r Et quia dicencia humana est quoddam artificiale, igitur ad hoc, quod sit vera dicencia artificialis, opportet quod aliquid habeat ut materiam per se pro- 15 priam, et aliquid ut formam per se propriam et per- fectam. Et quia in dicencia kathegorica verbum est sicut forma per se, et quod reddit suppositum verbo sicut materia per se, igitur primo opportet, ut di- cencia kathegorica sit vera, ut conponatur ex verbo 20 et reddente suppositum verbo. Et quia solum verbum/ indicativi modi sic tentum est sicut forma perfecta 4 materia/ om. B - 4 redderet/ rederet A - 5 redde- ret/ rederet A - 6 toto/ tota A - 7 redderet/ re- deret A - 14 quod / ut A - 15 per se/ sibi A - 19 ut / quod B - 20 verbo/ verbum verbo A 160

Strana 161
in dicencia kathegorica propter formas rerum intrin- secas vel inexistentes quas inportat, et verbum con- iunctivi modi aliquando sic tentum est sicut quedam forma perfecta in ipsa dicencia yppotetica propter 5 formas ydeales sive exemplares, quas proprie inpor- tat iuxta illud verbum Cristi Johan nis VIII’: "Amen, amen dico vobis, antequam Abraham fieret, ego sum". Non dixit "antequam Abraham fuit", quod tamen est verum, sed amplius posuit "antequam fieret", id 10 est: "antequam esset racio ydealis in mente divina fiendi Abraham, ego sum", cum ipse causaliter prece- dat raciones omnes ydeales creaturarum. Verba autem aliorum modorum, ut sic sunt sicut inperfecta forma, tam quoad dicenciam kathegoricam, 15 quam yppoteticam , cum inportant res non ut perfec- tas, sed ut inperfectas formas, sicut patet de modo inperativo, optativo et infinitivo volenti practi- care. Ideo secundo ut dicencia rei sit vera, opportet 2 inexistentes/ extrinsecas inexistentes A - 3 ali- quando / om. AB - 3 est/ om. A - 3 sicut/ sicut forma A - 4 ipsa/ qua A - 5 ydeales sive exemplares / exemplares sive ydeales B - 8 fuit/ fuit ego sum B - 9 antequam fieret/antequam Abraham fieret C - 15 perfectas / perfectas formas A - 17 practicare pertractare practicare A, pertractare BC 6 loh. 8, 58 161

Strana 162
eam esse ex verbo indicativi vel coniunctivi modi, sicut ex per se forma perfecta ipsius dicencie. Et primo de verbo indicativi modi est ulterius prose- quendum et dicendum, quod sicut ad hoc, quod aliqua 5 res artificialis sit vera illius vel alterius gene- ris in artificialibus, requiritur unum ut perfecta per se et propria materia, et aliud ut perfecta per se et propria forma, sic si dicencia debet esse ve- ra respectu obiecte veritatis in re, opportet, quod habeat unum,/ quod sit sicut perfecta per se et pro- pria materia, et aliud, quod sit sicut perfecta per se et propria forma, et hoc respective ad veritatem obiectam, cum dicencia non absolute sed respective dicatur vera respectu veritatis obiecte. Propter quod 15 in conposicione kathegorica si res inportata per ver- A 139r bum secundum vel tercium adiacens, si, in-/ -quam, talis res ut sic inportata per verbum simpliciter vel circumstancionatim sumptum convenit in re extra D 22v rei inportate/per illud, quod reddit suppositum ipsi 20 verbo, secundum quod talis res inportatur per illud B 167v 10 2 ex per se/ expresse A - 4 quod sicut/ quod sicut quod sicut B - 4 aliqua/ alia AD - 7 perfecta/ om. B - 8 propria forma/ forma propria ABD - 8 esse / esset A - 9 obiecte/ obiective B - 11 perfecta/ om. B - 15 si/ sit A - 17 talis res/ talis res ta- lis A - 18 in re/ in rem B - 19 reddit/ redderet B, reddat C - 20 secundum/ sed A 162

Strana 163
suppositum simpliciter vel circumstancionatim sumptum, tunc dicencia est vera. Si vero non, tunc dicencia est falsa. Dico autem verbum vel suppositum verbi simpliciter 5 sumptum, quando sine adieccione vel determinacione su- muntur, dico autem circumstancionatim sumpta, quando unum eorum vel ambo sumuntur quodlibet cum sua vel su- is quibusdam determinacionibus vel adieccionibus, vel cum determinacione totius conposicionis. Si autem fuerit divisio kathegorica ut "homo non est asinus", et si tune forma negativa inportata per verbum ut negative sumitur respectu sui suppositi, si, inquam, talis forma negativa sic inportata est forma negativa rei ipsius suppositi, secundum quod est ibi 15 suppositum verbi sumptum, tunc divisio kathegorica est vera, si autem non, tunc est falsa. Dico autem formam negativam rei ipsius suppositi verbi, aut quia est forma omnino negans rem suppositi verbi, ut hic: "chimera non est lapis", ibi illa for- 20 ma negativa, scilicet chimeram non esse lapidem, om- nino negat rem suppositi verbi, quia nulla potest esse res, que primarie significaretur per ly "chimera". 10 5 sumuntur/ summitur BC - 7 eorum/ illorum BC - vel suis/ vel cum suis A - 8 quibusdam determinacio- nibus/ determinacionibus quibusdem A - 22 significa- retur/ signaretur A 163

Strana 164
Aliquando autem est forma negativa rei supposi- ti verbi, non quia negat rem suppositi verbi, sed quia de re suppositi verbi aliquid negat ut: "homo non est lapis", ibi de homine negatur esse lapidem et illa 5 forma negativa, scilicet hominem non esse lapidem, ne- gat de homine esse lapidem. Et advertendum est, quod quando quis vult debite exprimere formam sive positivam, sive negativam, in- portatam in kathegorica conposicione vel divisione per 10 verbum affirmativum vel negativum, quod exprimat eam per oracionem infinitam, precise kathegorice conposi- cioni vel divisioni in terminis correspondentem, ut forma hic per verbum inportata: "omnis homo est ani- mal", est omnem hominem esse animal, et forma hic in- 15 portata: "nulla chimera est lapis", est nullam chime- ram esse lapidem. Unde proprie loquendo in nulla conposicione vel divisione kathegorica falsa inportatur forma negati- va vel affirmativa, que esset a parte rei, nulla talis, 20 dico, inportatur per verbum, ut ibi summitur in conpo- sicione vel divisione respectu sui suppositi. Ex istis videtur patere, quare conposicio vel di- / om. A - 8 sive negativam 7 quis/ om. B - 7 debite / negativam B - 10 verbum/ terminum BC - 14 et/ eci- am BD - 15 nullam/ nulla B - 20 dico/ dicto B 164

Strana 165
B 168r visio/ kathegorica/ est vera vel falsa. Quod si A 139v obiciatur posito, quod hec diccio vel vox a precise primarie significet Deum esse, sicut illa oracio "Deus est" significat Deum esse, tunc a erit dicen- 5 cia vera et non erit conposita vel divisa ex verbo et nomine, igitur etc. Respondetur, quod in tali ca- su ly a equiparatur et sinonimum est in vi signifi- candi cum illa kathegorica vocali "Deus est", et igi- tur, licet non secundum vocem, tamen secundum vim si- 10 gnificandi dividitur sicut in materiale et formale. Sed adhuc obicitur: quia quamvis ista sentencia aliqualiter videatur sustinenda de kathegorica propo- sicione, tamen de yppotetica fundari non poterit, vi- delicet quod ipsa sit vera dicencia rei vel veritatis 15 obiectalis, conposita ex quodam, quod haberet se ut materia propria, et quodam sicut forma propria. Hic dicitur, quod yppotetica proposicio vel di- D 23r cencia supponit oraciones indicativas vel / coniun- ctivas, vel unam coniunctivam et aliam indicativam, 20 quas coniungit sua coniunccione copulativa, disiun- ctiva, temporali, locali, expletiva, conparativa, cau- 2 obiciatur/ obicitur C - 4 significat/ signat A - 5 verbo et nomine / nomine vel verbo BC - 7 signifi- candi/ signandi A - 9 significandi/ signandi AD - 12 aliqualiter videatur/ videatur aliqualiter AD - 13 videlicet/ valde licet B - 16 quodam/ quoddam BD 19 unam/ om. B - 21 expletiva/ et expletiva C 165

Strana 166
sali, racionali vel condicionali. Et ex hinc est ve- ra vel falsa. Et oraciones vel dicencie ille, que con- iunguntur, sunt sicut per se materia, et coniunccio sicut per se forma perfecta, quod si coniunccio fue- 5 rit sicut per se propria et perfecta forma et ille oraciones sicut per se propria et perfecta materia, tunc yppotetica dicencia erit vera, si non, tunc erit falsa. Opportet auten ex parte rei sicut prius in kathe- 10 gorica attendi, quomodo coniunccio sit sicut per se propria et perfecta forma, et oraciones ille coniun- ctive sicut per se propria materia. Si enim modus per coniunccionem consignificatus fuerit sicut quedam per se propria et perfecta forma respectiva, positiva vel 15 negativa, simpliciter vel quodammodo, sicut de hoc su- pra tactum fuit, et hoc respectu ipsarum oracionum, quas coniunccio coniungit secundum modum ut coniungun- tur, tune talis yppotetica dicencia est vera, si autem non, tunc est falsa. 20 Quomodo autem et quare veritas yppotetica est si- cut quedam forma positiva vel negativa formarum exemp- 1 et/ om. A - 5 sicut/ quod sicut A - 6 propria et perfecta/ perfecta et propria A - 7 yppotetica/ con- posita BC - 9 sicut/ om. A - 10 per se propria/ pro- pria per se C - 13 consignificatus/ consignatus A, significatus C - 16 respectu/ rerum BC - 18 yppote- tica/ conposita C 166

Strana 167
B 168v 10 larium vel inexistencium, secundum quod indicative vel coniunctive, sive secundum quod per dicencias in- dicativas vel coniunctivas oraciones essent signifi- cabiles, et quomodo sit sicut quedam per se propria 5 et perfecta talis, ex dictis superius de yppoteticis veritatibus et ex dictis modicum superius ante pre- sentem passum de forma negativa rei ipsius suppositi A 140r verbi, causa brevitatis/ potest constare. Alia forte causa, quare sola conposicio et divi- sio sunt vera vel falsa ex indicativo vel/ coniunc- tivo modis constantes, quia duplici existente noti- cia, ut solet distingwi, scilicet assensiva et appre- hensiva. Et assensiva fit per conposicionem et divi- sionem factam ex verbo indicativi vel coniunctivi mo- 15 di, et non per concepciones alias non intuitivas. Et quia in sola apprehensione non est verum neque fal- sum, sed in assensione, solum enim aprehendendo, non conformatur neque difformatur intellectus veritati a parte rei, sed per conposicionem assenciendo, vel per 20 divisionem dissenciendo conformatur vel difformatur intellectus veritati a parte rei, quia intellectus so- lum aprehendendo nondum similiter neque dissimiliter 3 significabiles/ signabiles A - 12 assensiva/ ascen- siva A - 13 et divisionem/ vel divisionem B - 14 vel coniunctivi modi/ modi vel coniunctivi BC - 17 enim/ in B - 21 a parte/ ex parte B - 22 neque/ vel BC 167

Strana 168
sentenciat, sicut veritas a parte rei sentenciat et dicit, sed per conposicionem assenciendo vel divisio- nem dissenciendo, similiter vel dissimiliter senten- ciat veritati a parte rei, igitur etc. Eciam, quia intellectus humanus per conposicio- nem et divisionem - et non per alios actus suos intel- ligendi non intuitivos - sentenciat conformiter vel dissimiliter veritati a parte rei, ut docet experien- cia, igitur circa solam conposicionem et divisionem 10 est huiusmodi verum vel falsum. Nec est dubitandum, si sunt nomina et verba in mente et sinkathegreumatici actus et conposicio et di- visio kathegorica et yppotetica, cum in vocibus et scriptis habeamus nomina et verba sinkathegreumatica, 15 conposiciones et divisiones kathegoricas et yppoteti- cas, conformiterad mentem, et per solam conposicionem vel divisionem in voce, ex instinctu naturali iudica- mus aliquem per vocem sentenciare conformiter vel dis- C 175v similiter veritati ipsius rei,/ igitur etc. D 23v 20 / Unde sic videtur, quod eciam verbum Dei altis- simi noticia simplicis aprehensionis, qua solum apre- hendit possibilia non existencia, sic aprehendendo so- lum non sentenciat sic concorditer, et a maiori non 6 et divisionem/ vel divisionem B - 8 dissimiliter/ difformiter BC - 18 dissimiliter/ difformiter BC - 22 sic/ sicud C 168

Strana 169
dissimiliter veritati rei, sed intuendo, quitquid in- tuetur, sentenciat summe concorditer veritati rei ob- iecte sue sentencie. Sic communiter intellectus humanus, ubi non in- 5 tuetur veritatem nec per conposicionem vel divisionem sentenciat concorditer vel dissimiliter, sed solum est sicut in aprehendendo, non est in hoc verus neque fal- sus, cum sic neque concorditer neque discorditer sen- A 140v tenciat, sicut veritas a parte rei sentenciat sive/ 10 dicit. B 169r 15 Ubi autem intellectus intuetur rem, sicut Deus intuetur rem vel sicut sensus corporeus intuetur cor- poraliter rem,ibi haberet se in sentenciando, iudican- do sive dicendo concorditer, sicut veritas a parte rei dicit. Unde tunc intellectus humanus/ sicut divinus et sicut eciam sensus corporeus esset verus. Supponitur autem hic veritatem a parte rei se di- cere obiective, et se dicere obiective omnino sicut ipsa est. Sive igitur supradicte cause, sive alie vere 20 vel veriores currant in hac materia, tenendum est, si- cut per experienciam, quod veritas, que est conformi- 1 rei/ om. B - 5 vel/ et BC - 7 neque/ vel BC - 8 neque concorditer/ nec concorditer BC - 8 neque dis corditer/ nec discorditer BC - 13 intuetur corpora- liter/ intuetur rem sicut Deus corporaliter A - 14 sive/ se B - 18 et se dicere obiective/ om. BC 169

Strana 170
tas intellectus non intuitivi ad veritatem a parte rei, et falsitas, que est difformitas vel discrepan- cia intellectus ad veritatem rei, sunt circa conposi- cionem et divisionem, sicut circa primam materiam, 5 secundum quam debentur homini vel intellectui suo et communiter sunt in enuncciacione vocali. Unde bene dixit et descripsit Ph il o s o- phu s enuncciacionem, que extra nuncciat formaliter, quam ipsa est oracio, in qua est verum vel falsum, id 10 est veritas vel falsitas, que est conformitas vel dis- crepancia dicencie ad veritatem a parte obiecti. 4 primam materiam/ materiam primam BC - 9 verum/ om. D - 10 discrepancia/ discrepancie B - 11 a parte/ om. B 7 Aristoteles, De interpretatione, 17a, 2-3 170

Strana 171
CAPITULUM DEC IMUM Post ista ad secundam questionem superius motam 5 dicendum est. Querebatur autem, cum sic dicitur: qui sic dicit "esse est", dicit verum, et qui sic dicit "homo est asinus", dicit falsum, utrum ibi ly "verum" et ly "falsum" teneantur modaliter, sic, quod solum inportent modum dicencie, vel eciam inportant nomi- 10 naliter obiectum dictum verum vel falsum. Et videtur dicendum, quod ly "verum" potest ibi mixtim capi, et modaliter et nominaliter, ut et mo- dum dicencie et veritatem dictam inportet. Nam ad hoc, quod quis proprie dicat verum, requiritur et veritas 15 dicencie et veritas obiectalis per modum obiecti di- ci, sicut ad hoc, quod quis faciat bonum virtutis, requiritur bonitas in faccione et bonum factum per modum obiecti ipsius bone faccionis. Sed cum sic di- citur: ille sic dicendo "chimera est", dicit falsum, 20 ibi ly "falsum videtur solum modaliter tenendum, ut inportet solum falsitatem dicencie, que est discre- 8 ly/ om. A - inportant/ inportent C - 12 et/ om. om. BC - 13 inportet/ inportat C - 14 proprie/ om. B - 16 quis/ alias B 171

Strana 172
pancia dicencie ad veritatem rei, eciam generaliter in omni veritate repertam, et non aliquod falsum, ne- que aliquam falsitatem a parte obiecti, cum nulla ta- lis possit esse, neque a Deo dici. Unde sicut quis faciendo de-/ -fectum moris in hoc nichil facit, sed pocius deficit in hoc infacien- do vel a modo faciendi in moribus, sic dicere falsum non est dicere quitquam per modum obiecti, sed est D 24r solum deficere in dicencia vel a modo dicencie,/ vel 10 a dicencia alicuius per modum obiecti. Et sic videtur, quod si secundum unam viam homo B 169v diceret et posset dicere,/ quod Deus non est, quod tamen non sequeretur: iste dicit, quod Deus non est, igitur ille in sic dicendo, quod Deus non est dicit, 15 vel dicit aliquid, sicut non sequitur: iste facit de- fectum moris, igitur in sic faciendo defectum moris facit, vel aliquid facit. Verumptamen alio mododici- tur, quod sicut nemo potest dicere indicibile, cum tunc aliquis posset dicere, quod non quisquam posset 20 dicere, quod contradiccionem inplicat, sic a pari ne- mo potest dicere, quod Deus non est, quod chimera est, A 141r 1 dicencie/ solum A - 1 rei/ dicencie B - 2 in omni obiecti/ subiecti B - 6 infaciendo/ fa- / quam B - 3 ciendo C - 8 sed est/ sed AB - 9 in dicencia/ a di- cencia B, ad dicencia C - 10 obiecti/ obiecti obiecti B - 11 quod/ om. B - 13 sequeretur/ sequitur BC - 17 aliquid facit/ aliquid facere facit A, facit aliquid B - 19 aliquis/ aliquid B - 20 contradiccionem/ con- tradictorie A - 20 sic/ sicut A 172

Strana 173
quod Deus non est trinus et unus, quod Deus non pos- sit esse homo etc. Potest tamen insipiens hereticus sic dicere in corde suo:"non est Deus, non est Deus trinus et unus; 5 et dicendo sic "non est Deus", non dicit, quod non est Deus, nec dicit quidquam primarie per modum obiec- ti, sed formaliter exercet illam dicenciam mentalem falsam et inpossibilem "non est Deus". Et illa dicen- cia est falsa, inpossibilis et heretica. Est falsa, quia in ea est dissonancia ad verita- tem a parte obiecti. Est inpossibilis, quia in ea est inpossibilitas conformitatis ad veritatem a parte ob- iecti. Est heretica, quando in ea est pertinax con- trarietas ad dicenciam katholicam et fidelem. Et iuxta illam iam dictam sentenciam hereticus non tenet pertinaciter, quod Deus non est trinus et unus, cum hoc non possit tenere sicut nec dicere, sed pertinaciter tenet sic "Deus non est trinus et unus", et hoc non est aliud, nisi ipsum exercere illam per- 20 tinacem tenenciam et dicenciam, scilicet "Deus non est trinus et unus". Eciam illa valde tenax contraria di- cencia et tenencia ipsi dicencie et tenencie katholi- 10 15 1 possit/ posset B - 5 dicit/ dicit sic B - 6 prima- rie/ om. C - 10 dissonancia/ dissonancia dicencie C - 12 conformitatis/ conformiter A, formaliter seu con- formiter C - 13 in ea est/ est in ea C - 17 sicut nec/ sic A - 19 aliud/ aliud dicere B - 19 ipsum/ ipsam A - 19 pertinacem/ pertinaciter B, pertinenciam C - 21 eciam/ et A 173

Strana 174
ce, dum ecclesie constiterit, in hiis, qui baptisma perceperunt, usque ad mortem eorum, si non destite- rint, est persequenda. Non autem est dicendum iuxta hanc sentenciam, 5 ut videtur, quod sit exstirpanda per ecclesiam illa heresis, scilicet, quod Deus non est trinus et unus, quia non est exstirpandum per ecclesiam nisi pecca- tum, sed nullum peccatum potest esse, quod Deus non A 14lv est trinus et unus,/ cum tunc in casu staret, quod 10 Deum non esse trinum et unum a parte rei esset pec- catum alicuius creature racionalis. Et non loquor hic sic materialiter de ly "Deum non esse trinum et unum" quia ista dicencia "Deus non est trinus et unus" in heretico est sua heresis et suum peccatum, igitur etc. Quod si obiciatur: nam katholici vere dicunt,/ quod heretici male et pertinaciter tenent et dicunt, hoc scilicet, quod Deus non est trinus et unus, igi- tur si hoc dicunt et tenent male et reprehensibiliter, igitur bene et katholice, hoc scilicet, quod Deus non 20 est trinus et unus dictum et tentum pertinaciter, est exstirpandum radicitus. B 170r 15 3 persequenda/ prosequenda A, psequenda B - 5 quod/ ut C - 8 peccatum potest esse/ potest esse peccatum C - 12 sic/ sicut B - 14 est/ esset B, et C - 14 igitur/ om. BC - 16 tenent et dicunt hoc scilicet/ dicunt et tenent hoc est A, tenent et dicunt scilicet / tenent et dicunt C hoc B - 18 dicunt et tenent 174

Strana 175
D 24v Sed videtur posse dici, quod in hac valle mul- tiplicis ignorancie, confusionis et balbucionis ne- cessitati sunt eciam ipsi katholici et fideles ali- quando quadam ignorancia balbuciendo et confundendo / intenciones rerum cum intencionibus signorum in mente exprimere et dicere veritatem, quasi non illam veritatem pre tendencia, cum tamen solum illam pre- tendant in sensu vero. Ubi advertendum, quod sicut in proposicione ali- 10 qua kathegorica, ubi designatur veritas et forma cui deficit formatum, alterum ab illa forma, quod forma- retur illa forma, tunc talis veritas et forma est si- bi ipsi forma et de se predicatur et non de re sub- iecti signi, cum subiectum signum non possit habere 15 rem obiectam, quam primarie representaret, ut in ex- emplo "chimera potest non esse" posse non esse chime- ram est veritas et forma, sicut est veritas non esse chimeram, et cum isti forme et veritati signate per hanc proposicionem "chimera potest non esse", nullum 20 alterum a se formatum, quod significaretur per hoc subiectum signum "chimera" possit correspondere, tunc hec veritas, hec forma et hoc predicatum a parte rei, scilicet posse non esse chimeram, de se ipso solo ibi 7 pre tendencia/ pre tendenciam C - 10 et/ vel BC - 15 representaret/ presentaret A - 20 hoc/ om. B - 23 ibi/ om. BC 175

Strana 176
B 170V predicatur, sic ad propositum, quando designatur di- cencia vel tenencia, cui necessario deficit obiectum, dictum vel tentum primarie, tune talis locucio inpor- tat solum exercicium talis dicencie vel tenencie sine 5 obiecto primarie dicto vel tento, et non inportat il- lam dicenciam vel tenenciam ut terminarentur ad ali- С 176r quod dictum vel tentum primarie, et hoc locucione/ vera et racionabili. Unde cum sic dicitur: heretici male et pertinaci- A 142r 10 ter tenent hoc,scilicet, quod Deus non est trinus/ et unus, videtur, quod racionabiliter iuxta iam dicta, in uno vero sensu posset sic intelligi: heretici male et pertinaciter exercent dicenciam et tenenciam talem, scilicet, quod Deus non est trinus et unus, et tunc ly 15 "hoc" in locucione ista non capitur directe, ut signum falsum obiecti primarii talis dicencie vel tenencie, sed capitur reflexe, ut signum verum ipsius dicencie vel tenencie, cui necessario deficit primarium obiec- tum. Et tune fit locucio de ipsa dicencia vel tenencia intransitive, et non transitive ad sensum predictum/ propter defectum obiecti primarii tenencie vel dicen- 20 6 ut terminarentur/ cum terminaretur B, ut terminare- tur C - 7 vel tentum/ vel factum tentum A - 11 in uno vero sensu posset sic/ in uno sensu vero potest sic A, in uno vero sensu sic posset C, in uno sensu vera possit sic D - 14 quod/ om. CD - 15 capitur/ accipi- tur C - 16 obiecti/ obiectum A - 20 transitive/ transitiva A 176

Strana 177
cie. Et quia katholici et fideles vere sciunt et apre- hendunt per intenciones signorum, quod heretici exer- cent pertinaciter dicenciam et tenenciam istam "Deus non est trinus et unus", et confundunt tunc cum inten- 5 cione correspondente isti pronomini istam, que est ve- ra intencio signi, intencionem quandam falsam et defec- tivam directe a signato obiecto primario et concipiunt sic: heretici pertinaciter dicunt hoc, scilicet quod Deus non est trinus et unus, ubi, si utuntur hoc ver- 10 bo mentali "dicunt" transitive et non intransitive, et ly "hoc" directe, false tamen et defective, ut scili- cet falso ydolo, sine correspondencia obiecti prima- rii directi, concepcio secundum sensum iam tactum es- set falsa, si autem ly "dicunt" intransitive pro exer- D 25r 15 cicio dicencie, et ly "hoc"/ non directe, sed refle- xe pro ipsa dicencia, loco deficientis obiecti prima- rii, tunc concepcio est vera. Et similiter est dicendum de locucione ad extra, et conformiter posset dici de aliis locucionibus, ut 20 cum dicitur: Sortes dicit hoc inpossibile, scilicet quod Deus non est, unus sensus verus est, quod Sortes exercet dicenciam hanc inpossibilem "Deus non est", 3 et/ vel C - 6 quandam falsam/ falsam quandam C - 7 directe a signato/ dicenciam signato A, directe as- signato BC - 7 primario/ primaria A - 13 esset falsa / esset iam falsa C - 15 dicencie/ om. A - 18 est di- cendum/ loquendum est BC - 19 posset/ potest B 177

Strana 178
tunc locucio tali sensu est vera. Alio modo, quod Sor dicat transitive per modum obiecti primarii hoc, sci- licet Deum non esse, talis iuxta dicta sensus est fal- sus et locucio in tali sensu est falsa, sed verum est, 5 quod Sortes non potest dicere hoc, scilicet Deum non esse. Quod si queratur, cum locucio illa sit vera, Cor- tes non potest dicere hoc, scilicet Deum non esse, quid primarie demonstratur vel designatur directe per illud 10 conplexum, hoc scilicet:Deum non esse. Respondetur, quod nichil, neque aliqua nec aliquomodo ens. Sicut in A 142v simili vera est locucio, qua dicitur: Deus non/ potest designare hoc, scilicet indesignabile, quia da opposi- tum: Deus potest designare hoc, scilicet indesignabile, 15 tunc a Deo potest designari, quod non potest designa- ri, quod inplicat contradiccionem. Et in illa locucio- ne vera: Deus non potest designare hoc, scilicet inde- signabile, ly "hoc", scilicet indesignabile nichil po- test primarie demonstrare vel designare, nec aliquomo- 20 do ens. Nec opportet, si in illa locucione ly "hoc" ni- chil nec aliquomodo ens potest primarie demonstrare 2 per / secundum C - 2 hoc / om. AB - 4 sed/ scilicet B - 11 nec/ neque B - 11 in simili/ in simili dici- tur quod B - 13 oppositum/ oppositu A - 22 nec/ vel B 178

Strana 179
vel referre, quod tunc superflue vel inutiliter in B 171r illa oracione ponatur. Iuvat enim ly "hoc",/ exer- cendo directam demonstracionem suam falsam et omnino deficientem ab obiecto primarie demonstrato, illam 5 totam locucionem, scilicet "Deus non potest designare hoc, scilicet indesignabile" ad signandum primarie veritatem illam negativam laudabilem, scilicet Deum non posse designare hoc, scilicet indesignabile, quam veritatem nequaquam primarie illa locucio tota signi- 10 ficaret sine adiutorio illius pronominis "hoc", di- rectam falsam tamen et deficientem ab obiecto, demon- stracionem exercentis. Sicut cifra in algoristicis per se figurans fal- se et deficienter a figurato suo primario iuvat alias 15 figuras ad figurandum directe et primarie quotlibet numeros, quos sine cifra habente per se suam figuram falsam et deficientem non contingeret primarie algori- stice figurare, unde si peccatum moris, quod est pure falsum et defectuosum quoad esse primarium, si, inquam, 20 tale quoad esse secundarium, ut est iuste permissum et iusta occasio gloriose vindicte et pulcre pene, iuvat 2 ponatur/ ponitur BC - 3 demonstracionem suam/ suam demonstracionem A, demonstracionem C - 4 primarie/ primario significato B - 11 tamen falsam/ falsam ta- men A - 12 exercentis/ exercent A - 13 figurans false quotlibet/ quodlibet B - 16 / false figurans B - 15 figuram falsam/ falsam figuram BC 179

Strana 180
D 25v 10 A 143r et facit ad complementum decoris universi, cum non posset fulgere in universo gloriosa vindicta et ius- ta, ac per hoc pulcra pena, nisi esset peccatum mo- ris, quod esset occasio gloriose vindicte et iuste 5 ac pulcre pene, sic in signis et figuris gramaticali- bus et algoristicis non posset esse omnino conpletus decor designacionis et figuracionis, nisi essent que- dam signa gramaticalia et quedam figure algoristice false et defectuose ab obiecto primario designato et figurato, / que causaliter vel oc-/ -casionaliter iu- vant et faciunt pro conplemento decoris in talibus de- signacionibus et figuracionibus. A 2 universo/ mundo C - 3 ac/ hac B - 11 pro conple- mento decoris ... figuracionibus/ pro conplemento etc. 180

Strana 181
CAPITULUM UNDEC IMUM Sicut ergo in moralibus sunt peccata moris, que 5 sunt omnino falsa et defectuosa a primario esse ens, habent tamen esse secundarium, et secundum illud iu- vant et faciunt pro conplemento universi, sic in gra- maticalibus et loycalibus sunt quedam nomina, quedam pronomina, quedam eciam enuncciaciones false et de- 10 fectuose a signato primario, iuvant tamen et faciunt ad signandum veritates laudabiles et delectabiles, que in locucionibus sive talibus fictis nominibus etc. significari non possent. Et sicut peccata non sunt quodcumque bonum se- 15 cundum esse primarium, sunt tamen secundario bonum, B 171v scilicet occasio iuste vin-/ -dicte, quod bonum pri- mario est bonum, sic signa inconplexa et conplexa falsa et defectuosa a significatc primario,non habent aliquod verum pro primario significato, sed habent 20 verum pro secundario significato, quod tamen alteri- us est primarium signatum verum. 10 signato/ significato A - 13 significari/ signifi- care A - 14 quodcumque/ quecunque A - 14 bonum secun- dum/ om. B - 15 primarium/ primarii B - 15 sunt/ non A - 15 secundario/ secundarium A - 16 primario/ primarie A - 17 sic/ sic si A - 19 significato/ si- gnato D - 19 sed/ si A - 20 verum o. significato/ pro secundario significato verum B - 21 signatum/ si- gnificatum BC 181

Strana 182
Et sicut proposicio falsa non habet significa- tum primarium a parte rei, ita non significat prima- rium significatum, quia idem est proposicionem signi- ficare primarium significatum et ipsam habere signi- 5 ficatum primarium. Et sicut peccatum moris, falsum quoad morem, primarie est peccatum, primarie autem non est ens ne- que bonum, sed deficit primarie ab esse ens et esse bonum, sic proposicio falsa quoad significacionem 10 primarie signat falsum sive false, non autem primarie significat significatum, sed deficit primarie a sig. nificato. Et sicut hoc speciale peccatum moris, gracia ex- empli superbia, primarie est peccatum moris, scilicet 15 hec superbia, sic hec proposicio falsa, specialiter homo est asinus", significat hoc falsum, hoc scili- cet "homo est asinus". Et sicut Deus vel aliquid aliud scit, quod pecca- tum superbie primarie est peccatum superbie, non tamen 20 Deus vel aliud potest scire, quid primarie est pecca- tum moris, hoc vel illud, sic Deus vel aliud scit, 1 significatum/ signatum A - 2 significat/ signat A - 3 significatum/ signatum A - 3 significare/ signa- re A - 4 significatum et/ signatum et D - 4 habere significatum/ habere signatum A - 6 sicut/ sic B - 10 signat/ significat BC - 11 significat/ signat D - 11 significatum/ om. BC - 13 speciale peccatum/ peccatum speciale B - 14 scilicet hec/ hec scilicet A, hoc scilicet D - 15 sic hec/ sit hec A, sic B - 18 aliquid aliud/ aliud aliquid BD 182

Strana 183
quod hec proposicio falsa "homo est asinus" primarie signat hoc falsum "homo est asinus", sed nec Deus nec quidquam aliud scit, quid primarie significat hec pro- posicio "homo est asinus" sic significando primarie 5 "homo est asinus". Et sicut hoc falsum "homo est asinus" est falsum, A 143v et tamen/ nichil potest esse hoc falsum "homo est asinus", sic hec proposicio "homo est asinus" prima- rie significat hoc falsum "homo est asinus" et tamen 10 illa proposicio "homo est asinus" non potest sic pri- marie significando primarie significare aliquod obiec- tum. Et sicut Deus distinctissime congnoscit peccatum moris, non tamen potest ipsum congnoscere per modum 15 obiecti secundum esse primarium, sic hec proposicio falsa "homo est asinus" primarie significat hoc fal- sum "homo est asinus", et tamen illa proposicio non potest significare hoc falsum per modum obiecti pri- marii et per consequens nec secundarii, et sic non po- 20 test significare hoc falsum per modum obiecti. Et sic 2 signat/ significat BC - 3 significat/ signat D - 3 hec proposicio/ hec AD - 4 significando/ signando om. B - 7 hoc falsum/ falsum hoc BC A - 4 primarie/ - 9 significat/ signat D - 11 significando/ signan- do A - 11 significare/ signare A - 16 significat/ signat AD - 18 significare/ signare A - 19 secunda- rii/ significari B - 20 significare/ signare A, si- gnificari C 183

Strana 184
illa proposicio "Deus non est" significat primarie hoc falsum "Deus non est", et non significat prima- rie hoc falsum "homo est asinus". Illa tamen proposi- cio "Deus non est" non potest/ significare/ hoc 5 falsum "Deus non est" per modum obiecti primarii nec per modum cuiuscumque obiecti et per consequens nec per aliquem modum alicui rei conpetibilem. Et ita ve- B 172r detur intelligendum, quod nemo potest dicere,/ in- telligere, fantasiari, ymaginari vel per proposicio- 10 nem significare hoc falsum "Deus non est", hoc fal- sum "aliquid simul est et non est". Sed quia hec proposicio "Deus non est" signifi- cat hoc falsum "Deus non est" sine modo possibili, qui se a parte primarii significati teneret, licet 15 non sine modo a parte signi se tenentis, ideo est il- la proposicio falsa et inpossibilis. Et illa "Iudas est in regno celroum", quia significat hoc falsum "Iu- das est in regno celorum" sine modo de actu, licet non de possibili a parte huius significati "Iudas est in 20 regno celorum" se tenentis, ideo est falsa et non in- possibilis. С 176v 26r D Et sicut peccatum in superbia est primarie aliud 1 significat/ signat BD - 16 inpossibilis/ inperti- nens possibilis A - 17 significat/ sic signat B, sig nat D - 19 significati/ signati A - 22 et sicut/ et sicut aliud est AD 184

Strana 185
peccatum quam peccatum in avaricia, licet tamen pec- catum in superbia non possit esse primarie aliud quam peccatum in avaricia, sic hec proposicio falsa "homo est asinus" significat primarie aliud falsum quam 5 hec "Deus non est", quamvis nulla illarum significat primarie aliud quam reliqua. Et licet hoc falsum a parte rei "homo est asinus" sit aliud falsum quam "De- us non est", sicut aliud verum est neminem esse asi- num quam Deum esse, tamen hoc falsum "homo est asinus 10 a parte rei sicut non est quidquam, ita non est aliud A 144r quam Deum non esse. Et sicut illa vera "nullus homo/ est asinus" si- gnificat aliud verum primarie quam illa "Deus est", sic hec falsa "homo est asinus" significat primarie 15 aliud falsom quam hec "Deus non est". Et illam "homo est asinus" significare primarie aliud falsum quam il- lam "Deus non est", est primam directe deficere in si- gnificando primarie ab illa veritate significanda, scilicet "nullus homo est asinus", et secundam direc- 1 peccatum in/ peccatum aliud in D - 1 licet tamen/ sic C - 1 peccatum in superbia/ in superbia peccatum B - 2 non possit esse primarie/ non possit primarie esse A, non posset esse primarie D - 3 sic/ sed A - 5 significat/ significet A, significacionum D - 10 ita/ sic AD - 12 significat/ signat AD - 13 prima- rie/ primarium BC - 13 i1lla/ om. B - 14 significat primarie/ significat A, signat primarie D - 16 signi ficare/ signare AD - 16 illam/ i1la A - 17 signifi- cando/ signando A - 18 illa/ alia BC - 18 signifi- / signanda A canda 185

Strana 186
te deficere ab alia veritate primarie significanda, scilicet "Deus est; et ita de omnibus falsis videtur sentenciandum. Et ita videtur dicendum, quod ideo il- la vel alia proposicio significat primarie hoc vel 5 aliud falsum, quia directe et primarie deficit in si- gnificacione primaria a significando primarie illam vel aliam veritatem contradicentem directe tali fal- 80. Nam sicut proposicionem esse veram est ipsam se- 10 cundum significacionem suam primariam vel designifi- cacionem habere significatum primarium sibi directe correspondens, sic proposicionem esse falsam est ipsam secundum significacionem suam primariam vel designi- ficacionem carere vel deficere directe a primario si- 15 gnificato a parte rei existente. Sic illa "homo est asinus" est falsa, quia secundum primariam significa- B 172v cionem vel designificacionem/ suam deficit directe ab hoc primario significato a parte rei "nullus homo est asinus". 1 alia/ i1la C - 1 significanda/ signanda A - 2 vi- detur/ videtur videtur A - 3 et ita videtur dicendum / om. B - 4 significat primarie/ primarie signat AD - 6 a significando/ a signando A - 10 vel designifi- cacionem/ om. BC - 12 esse falsam/ falsam esse BC - 13 significacionem suam/ suam significacionem BC - 13 designificacionem/ designacionem A - 14 signifi- cato/ signato A - 15 sic/ sicut C - 16 significa- cionem vel designificacionem/ designacionem et sig nacionem A, significacionem vel designacionem C - 18 significato/ signato A 186

Strana 187
Unde cum sit directa contradiccio in voce vel oracione "homo est asinus", "nullus homo est asinus", et illa "nullus homo est asinus" secundum significaci- onem suam primariam directe habet pro significato suo 5 primario sibi correspondente scilicet illam veritatem D 26v/ "nullus homo est asinus", tunc talis falsa "homo est asinus" secundum significaionem suam primariam directe deficit a significacione primaria huius veri- tatis "nullus homo est asinus", et hoc est ipsam pri- 10 marie significare hoc falsum "homo est asinus". Unde sicut facere primarie peccatum suberbie est primaria faccione - ymmo pocius defeccione - directe deficere ab ordinato amore proprie excellencie, et fa- cere primarie peccatum avaricie est primaria faccione 15 - ymmo pocius defeccione - directe deficere ab ordi- nato amore temporalium etc., sic illam proposicionem falsam "homo est asinus" primarie significare hoc fal- A 144V sum hominem esse asinum, est ipsam primaria/ signi- ficacione vel pocius designificacione directe defice- 20 re ab habitu sive habicione huius veri significati primarii, scilicet "nullus homo est asinus". Sic eciam illam proposicionem "Deus non est" si- 10 homo om. C - / hoc A - 14 primaria/ prima A - 17 falsam/ 20 significati/ signati BD 187

Strana 188
gnificare primarie hoc falsum, scilicet nullum Deum esse, est ipsam primaria sua significacione vel poci- us designificacione directe deficere ab habitu huius veri signati primarii a parte rei, scilicet "Deus est" 5 et sic de aliis. Et sicut primarie facere peccatum moris non est proprie primarie facere, sed pocius primarie deficere a bono moris, sic istam proposicionem falsam "nullus Deus est" significare primarie hoc falsum, scilicet 10 nullum Deum esse, non est proprie primarie significa- re, sed pocius primarie designificare hoc verum signi- ficatum primarium, scilicet "Deus est". Sic eciam dicere vel credere primarie Deum non esse trinum et unum non est proprie dicere vel crede- 15 re primarie, cum non sit quidquam dicere vel credere primarie, sed pocius et verius est dedicere vel decre- dere hoc verum dicibile et credibile, scilicet Deum esse trinum et unum, et per consequens pertinaciter dicere, asserere, credere et defendere hunc errorem, 20 scilicet Deum non esse trinum et unum est pertinaciter dedicere, decredere, deasserere et dedefendere hanc preclaram veritatem, scilicet Deum esse trinum et unum. 1 primarie hoc falsum/ hoc falsum primarie A - 2 pri- maria/ primarie C - 4 signati/ significati C - 7 pro- prie/ proprie proprie B - 9 significare/ est signifi care B - 11 significatum/ signatum A - 13 dicere vel credere/ credere vel dicere BC - 18 esse/ non esse A — 19 credere/ et credere AB - 21 et/ om. C 188

Strana 189
Et in hoc graviter offenditur ista preclara veritas "Deus est trinus et unus", cum sic pertinaciter dedi- B 173r citur, decreditur, deasseritur/ et dedefenditur, ubi directe ex opposito debet constanter dici, credi, as- 5 seri et defendi. Et sic generaliter: quandocunque pre- sumptuose et pertinaciter dicitur falsum, tunc in hoc proprie dedicitur pertinaciter et presumptuose ipsa veritas, et per consequens in hoc offenditur. Et non est credendum, quod cum sic dicitur: illa 10 proposicio falsa "Deus non est", primarie significat hoc falsum, scilicet Deum non esse, quod ly "hoc fal- sum", scilicet Deum non esse, primarie aliquid demon- stret vel significet, sicut eciam tactum fuit superius. Sed hoc conplexum, scilicet hoc falsum Deum non 15 esse, primarie designificando hoc verum signatum, sci- D 27r licet hoc verum "Deum esse", / iuvat et facit hanc proposicionem veram: ista proposicio "Deus non est signat primarie hoc falsum, scilicet Deum non esse, A 145r iuvat, dico,/ et facit tam significare primarie hanc 20 veritatem, istam scilicet proposicionem primarie desi- gnificando directe deficere ab habitudine huius veri primarii signati, scilicet Deum esse, et ita de aliis. 1 veritas/ veritas scilicet BC - 5 defendi/ dedefen- di A - 5 sic/ sicut A - 10 significat/ signat D - 12 demonstret vel significet/ significaret vel demonstra- ret B, demonstraret vel significaret C - 15 signatum/ significatum BC - 18 signat/ significat BC - 22 signa- ti/ significati BC - 22 ita/ sic BC 189

Strana 190
CAPITULUM DUODEC IMUM Ex istis videtur patere, quomodo illa proposicio 5 falsa "Deus non est" significat primarie hoc falsum, scilicet Deum non esse, non per modum obiecti nec per aliquem modum rei a parte significati se tenentem, sed significat primarie hoc falsum, scilicet Deum non esse, quia primaria sua significacione - ymmo pocius 10 designificacione - directe deficit in habere hoc sig nificatum verum primarium, scilicet Deum esse. Sicut ergo morales philosophi dicunt, quod pri- marie facere malum moris, non est proprie nisi prima- rie deficere in habere bonum moris, sic videtur, quod 15 loyci habeant dicere, quod proposicionem primarie si- gnificare falsum proposicionale,non est proprie nisi ipsam in designificando primarie deficere directe in habere verum proposicionale per modum obiecti prima- rii significati. Quod si loyci dicunt proposicionem significare falsum proposicionale significacione primaria proprie 20 5 significat/ signat D - 7 significati/ signati AD — 7 se tenentem/ tenentem B, se tenente C - 8 signi- ficat/ significando A, signat D - 8 scilicet/ om. AB - 11 primarium/ primum A - 13 moris/ om. B - 13 pri- marie/ om. BC - 14 sic videtur/ sic videtur dicerecA - 16 non est proprie/ non proprie est BC - 17 desig- nificando/ signando A, significando B - 19 significa. ti/ signati AD 190

Strana 191
dicta per modum obiecti signati primarii, eorum di- cencia videtur esse falsa, sicut morales falsum di- cerent dicentes, quod primarie faciens peccatum moris, quod talis, proprie dicta faccione primarie faceret 5 peccatum moris per modum obiecti talis proprie dicte faccionis. Sed sicut faccio peccati moris non est proprie faccio alicuius obiecti moralis, sed solum defeccio primarie boni moris, sic primaria significacio falsi 10 proposicionalis videtur non esse proprie significacio B 173v-primaria/ alicuius obiecti proposicionalis, sed so- lum primaria designificacio veri obiecti primarii proposicionalis. Et sic, ubi proposicio vera proprie et primarie 15 signat vel dicit verum obiectum proposicionale, ibi sua contradictoria falsa proprie et primarie designi- ficat vel dedicit illud idem verum obiectum, et hoc est ipsam proposicionem falsam primarie significare C 177r falsum. Quomodo enim pertineneius proposicio falsa/ 20 contradiceret proposicioni vere, nisi quia precise hoc 2 morales/ morales philosophi A - 4 primarie/ pri- maria A - 7 est/ om. BC - 8 defeccio/ defaccio B - 10 non esse proprie/ proprie non esse B - 11 propo- sicionalis/ proposicionalis videtur proprie non es- se significacio primaria obiecti proposicionalis B - 14 sic/ om. A - 14 proprie et primarie/ primarie et proprie B - 17 illud idem o.. proposicionem falsam primarie/ om. A - 17 est/ om. B - 19 falsa/ falso C - 20 precise /precise significat B 191

Strana 192
A 145v idem, quod vera primarie significat et dicit, hoc falsa primarie designificat et dedicit. Et sicut con-/ -tingit aliquem per unum factum Deum honorare et alium per factum oppositum eundem 5 Deum non solum non honorare, sed inhonorare vel deho- norare, sic per unum signum proposicionale contingit verum proposicionale primarie significare et per sig num contradictorium falsum contingit illud idem pri- marie non solum non significare, sed designificare. Et sicut nemo potest dicere, quid primarie et formaliter est inhonorare Deum, sic forte nemo scit dicere, quid primarie et formaliter est proposicionem falsam primarie verum designificare. Verumtamen unomo- D 27v do, quo potest dici, tunc primarie/ proposicionem 15 designificare verum proposicionale est ipsam proposi- cionem directe et primarie in representancia ipsius veri proposicionalis deficere, vel est ipsam proposi- cionem per modum signi primarii vacui ipsum verum po- tencie congnitive a cognoscendo subtrahere. Sicut enim proposicio vera est signum primarium 10 20 1 significat/ significatur A - 5 vel/ et A - 7 et non significare sed designificare/ om. per signum ... C - 8 falsum/ in falsum B - 8 illud / om. B - 12 et formaliter est/ est et formaliter B - 13 verum/ om. A - 16 primarie/ primaria A - 17 est/ om. B - 19 a cognoscendo/ agnoscendo C 192

Strana 193
plenum, representans potencie cognitive ad cognoscen- dum ipsum verum, sic proposicio contradictoria falsa est signum primarium vacuum subtrahens potencie cog- nitive a cognoscendo ipsum verum. Et sic videtur illam proposicionem "Deus non est" primarie significare Deum non esse, est ipsam primarie designificare Deum esse, et proposicionem quamcunque falsam significare falsum, est ipsam designificare ve- rum. 10 Sed hic currunt dubia. Primum: Si enim illa pro- posicio "Deus non est" primarie significat Deum non esse vel quod Deus non est, igitur, quod Deus non est, est significatum, et per consequens esse significatum vere predicatur de Deum non esse, et cum omne esse si- 15 gnificatum sit veritas, sequitur, quod veritas aliqua vere dicatur de eo, quod Deus non est, et sic veritas vere convenit huic inpossibili, quod Deus non est. Hic posset forte dici unomodo, quod licet "Deum non esse" sit significatum, non tamen propter hoc esse 20 significatum predicatur de "Deum non esse", sed "Deum B 174r non esse" esse significatum/ predicatur de se ipso, et non de "Deum non esse", sicut cum dicitur "chimera 1 plenum/ verum plenum B - 5 proposicionem/ conposi- cionem B - 11 significat/ signat A - 15 sit/ est C - 22 chimera potest non esse/ chimeram non esse B 193

Strana 194
potest non esse", "posse non esse" non predicatur de chimera, sed"posse non esse chimeram" de se ipso pre- dicatur. Aliomodo fortassis dicendum est, quod cum dicitur 5 illa proposicio""Deus non est "significat primarie Deum A 146r non esse",/ quod talis locucio est distingwenda secun- dum duos sensus. Unus sensus est, quod talis proposicio "Deus non est" significaret Deum non esse per modum ob- iecti primarii significacione primaria proprie dicta. 10 Talis senus videtur falsus et non admittendus. Alius sensus est, quod talis proposicio exercet significanci- am primariam, licet vacuam, talem scilicet: "Deus non est". Vel tercius sensus, quod talis proposicio prima- rie designificat Deum esse. Secundi duo sensus videntur 15 veri. Et fundandum videtur, quod sicut facere peccatum moris, unus sensus esset faccione proprie dicta per modum obiecti facere ipsum defectum moris - talis sen- sus est falsus - alius sensus, quod facere peccatum mo- ris est deficere a bono moris fiendo, qui est verus; 20 facere enim peccatum moris est peccare moraliter, pec- care autem moraliter est deficere a bono moris fiendo. / om. A - 5 significat/ signat A - 11 1 posse non esse significanciam/ signanciam A - 12 talem scilicet/ sci licet talem BC - 13 sensus/ sensus est A - 13 primarie designificat/ designificat primarie designificat A, primarie significat C - 14 Deum esse/ Deum non esse C — 15 fundandum/ fundamentum BC 194

Strana 195
Sic videtur in proposito, quod in uno sensu vero hec proposicio "Deus non est" signat Deum non esse, hoc falsum, sit concedenda, quia pretendit, quod hec propo- sicio existens primarium signum vacuum designificat 5 primarie hoc verum, scilicet Deum esse, et ille sensus videtur verus et videtur pertinens illi proposicioni, scilicet: "Deus non est" significat Deum non esse, hoc falsum, cum primaria significancia in toto vacua, po- cius sit et magis proprie primaria designificancia ve- 10 ri et entis, quam ipsa esset proprie significancia pri- D 28r maria falsi/ et in toto nichili, cum significancia, que est relacio pocius secundum se positiva utriusque extremi quam sit privativa alicuius eorum, cum possit terminari positive ad nichilum, et eciam designifican- 15 cia pocius terminatur ad verum et aliquid, quam signi- ficancia esset relacio primaria nichili. Et sicut sepe recitatum est, facere defectum mo- ris pocius et magis proprie est deficere a bono moris fiendo et non est proprie facere formaliter nichilum, 1 vero/ vera AD - 2 signat/ significat C - 5 primarie / om. C - 5 Deum esse/ Deum non esse A - 6 illi/ is- ti A - 8 significancia/ signancia A - 9 pocius/ to- cius C - 9 et magis proprie/ et propria magis proprie A - 9 designificancia/ designancia A - 10 et entis/ edentis C - 10 significancia/ signancia A, designi- ficancia B - 11 significancia/ signancia A - 12 posi- tiva/ positive BC - 13 privativa/ primaria A - 14 de- significancia/ signancia A - 15 significancia/ sig- nancia A 195

Strana 196
cum peccatum moris sit formaliter nichilum. Et sicut cecum evacuatum a visu habere cecitatem est ipsum carere visu, sic proposicionem falsam signi- ficare falsum est ipsam designificare verum. Igitur, 5 sicut habicic cecitatis in ceco est carencia visus,sic significancia primaria falsi in proposicione falsa est A 146v primaria desi nificancia/ veri. B 174v Et sicut vacuum a gracia habere vacu tatem/ est ipsum carere plenitudine gracie, sic significancia 10 falsi est designificancia veri. Et sicut 1acere in aliquo cecitatem e t ipsum pri- vare visu vel ab eo tollere visum, sic sigi ificare fal- sum est designificare verum contradictorie significa- tum. 15 Videtur igitur, quod significancia primaria falsi pocius dicatur designificancia primaria quam primaria significancia, cum significancia primaria falsi exis- tens designificancia primaria veri. In hoc est relacio habens verum terminum, scilicet verum, cuius est desi- 2 evacuatum/ om. C - 6 significancia/ signancia A - 6 falsi/ falsa D - 7 designificancia veri/ designan- cia de designanciaveri A, designificancia B - 8 habe- re/ est habere A - 9 significancia/ signancia AB - 10 designificancia / designancia AB - 12 ab eo/ ab eodem B - 13 significatum/ signatum AD - 16 primaria significancia/ sufficiencia A, significancia primaria B, primaria signancia D - 17 significancia primaria/ signancia primaria A - 17 existens designificancia/ existente significancia C - 19 designificancia/ desi- gnancia A 196

Strana 197
gnificancia. In hoc autem, quod esset significancia primaria, esset nichili significancia primaria, et sic significancia talis primaria esset relacio pure priva- tiva respectu termini ad quem. In tota autem formali 5 racione significancie non videtur formaliter inplica- ri aliqua privativa vel negativa racio. Ideo pocius significancia primaria falsi non est primaria signi- ficancia, sed designificancia primaria, sicut habicio inpietatis non est habicio, sed pocius carencia gra- 10 cie. Vel opportet dici, quod nulla proposicio signi- ficat hoc falsum, scilicet quod Deus non est, nec in- sipiens potest in corde suo dicere, quod Deus non est, sed bene in corde suo dicit sic: "Deus non est". Un- 15 de scriptura in Ps a1 m o non dicit, quod insipiens in corde suo dixit, quod non est Deus, sed solum di- cit sic: "Dixit insipiens in corde suo: non est Deus", quod videtur sonare in tantum, quod insipiens in cor- de suo exercuit talem dicenciam "non est Deus". Si tamen dicere, quod non est Deus, est dedicere 20 1 significancia/ vera signancia A - 2 nichili signi- ficancia/ nichil signancia A - 2 sic/ sic si B - 3 pure privativa/ pure primaria A - 7 significancia primaria falsi/ signancia primarii falsa falsi A, si- gnancia primaria falsi D - 7 primarie significancia/ primarie signancia D - 8 designificancia/ designancia BD - 12 scilicet quod/ quod A, scilicet B - 13 potost in corde suo/ in corde suo potest BC - 16 dicit/ di- xit C - 19 exercuit/ exercuit in corde B 15 Psal. 52, 1 197

Strana 198
Deum esse vel esse Deum, videtur, quod insipiens de- dicat esse Deum, et per consequens dicat, quod non est Deus, nequaquam autem per modum obiecti "non esse Deum" potest dicere, sed potest vacua et omnino fal- 5 sa negacione negare hoc preclarum verum, scilicet Deum esse, sicut et hoc potest inhonorare et offen- dere, maledicere et ei contradicere. Et sic iuxta dicta videtur secundum unam viam non sequi: Ista proposicio "non est Deus" primarie 10 significat non esse Deum, igitur non esse Deum pri- marie significatur pet illam proposicionem "non est D 28v Deus". Ista enim/ proposicio "non est Deus" primarie excitat in mente talem concepcionem "non est Deus", qua vane et false negatur esse Deum, et per conse- 15 quens significat non esse Deum, non quod significet A 147r / per modum obiecti non esse Deum, cum nichil possit esse in obiecto "non esse Deum", sed significat hoc falsum, scilicet non esse Deum, quia designificat hoc verum, puta esse Deum, vel significat non esse Deum, 20 quia significat sic "non est Deus", vel significat non B 175r esse Deum, quia exercet talem significanciam/ "non est Deus", et ad ista videtur inpertinens, quod non 1 Deum esse / Deum non esse A, Deum C - 2 non est Deus / Deus non est A - 6 Deum esse /Deum non esse A, esse Deum D - 6 potest inhonorare / peccatum honorare B - 13 concepcionem/ conceptum A - 15 significat/ signat AD - 16 cum/ et cum A - 17 significat/ signat AD - 20 quia significat oo. non esse Deum / om. C - 20 sig nificat sic/ signat sic D - 20 significat non/ sig- nat non D - 22 inpertinens/ om. A 198

Strana 199
esse Deum sit significatum. Si tamen intelligeretur, non quod hoc, scilicet non esse Deum per modum obiecti esset significatum, sed quod non esse Deum est significatum, id est esse 5 Deum est designificatum, tune locucio poterit conce- di. Nec est nimia vis in verbis facienda. Non enim secundum beatum A u gus t i num est curandum, quibus verbis utamur, dum, quod senciendum est, senciamus. Sed adhuc videtur maius dubium ex pre- 10 dictis, quod videlicet iste terminus "insignificabile primarie significaret insignificabile et sic signifi- C 177v caret, quod non posset/ significari, quod contradic- cionem inplicat. Et consequencia videtur patere, quia ille terminus primarie designificat significabile, 15 igitur primarie significat insignificabile. Sicut si proposicio primarie designificat verum, tune signifi- cat falsum iuxta dicta, igitur etc. Sed forte dicere- tur, quod nullus terminus nec aliqua res potest desig- nificare significabile in communi, licet posset desig. 20 nificare hoc vel illud significabile. 1 significatum/ signatum A - 5 poterit/ poterat A - 8 verbis/ rebus A - 11 primarie/ om. B - 12 posset/ potest A - 12 significari/ significare C - 14 desig- nificat/ designat AD - 15 significat/ significatur A, signat D - 16 designificat/ designat D - 16 signi- ficat/ signat D - 18 nec aliqua res/ nec aliquis ter minus potest aliqua res B - 20 illud/ aliud A - 7 non inveni 199

Strana 200
Tunc adhuc stabit difficultas, quia tunc argue- tur sic: aliquis terminus designificat primarie sig- nificabile hoc, igitur ille primarie significabit in- significabile hoc. Hic dicitur, quod consequencia non 5 valet, quia consequens est inpertinens ad antecedens. Sive per ly "hoc" demonstretur illud significabile si- ve demonstretur non illud significabile, non ergo con- cedendum est, quod ly "insignificabile hoc" significat insignificabile hoc, quia etsi quodcunque significabi- 10 le possit designificari primarie, non tamen per talem terminum "insignificabile hoc", quia ille terminus non posset primarie designificare aliquam rem, nisi secun- dum quod ipsa designificaretur, quod videtur oppositum in adiecto, sicut quod aliquis careret visu, secundum 15 quod haberet visum. Sed remordet difficultas: si ly "insignificabile est primarium signum vacuum, tunc in hoc est primarie A 147v designificatum,/ pari racione sicut alia signa prima- ria vacua. Potest forte dici, quod primarie designifi- 20 cat, non autem significabile, secundum quod est signi- 1 arguetur/ argueretur A, arguitur B - 3 significabit / designificaret A - 6 illud/ ly C - 6 significabile / significabile sive per ly hoc demonstretur illud si- gnificabile C - 7 illud/ aliud C - 8 significat/ si- gnat D - 9 quia etsi/ et quia si C - 9 significabile / designificabile B, om. C - 12 posset/ potest A - 12 aliquam/ illam A - 13 designificaretur/ designifica- tur A, significaretur D - 14 secundum/ secundum esset B - 17 in hoc est/ est in hoc BC - 18 signa/ signata C - 20 est / om. A 200

Strana 201
ficabile, sed primarie,false tamen designificat non insignificabile, secundum quod est non insignifica- bile. Et sic forte ly "insignificabile" primarie, false tamen designificat non insignificabile, non ta- 5 men significat insignificabile, nisi talis locucio: ly "insignificabile significat insignificabile", pre- tenderet talem sensum, quod ly "insignificabile" pri- marie designificat non insignificabile, tunc videtur sensus verus et locucio vera. Si autem locucio pretendit talem sensum, quod ly "insignificabile" significat primarie aliquid, quod B 175v non potest significari,/ sensus est inpossibilis et D 29r locucio consimiliter. Hec de signis primariis vacuis./ 10 1 designificat/ designat D - 2 non insignificabile/ non insignabile A - 2 secundum / om. B - 2 est non/ non est A - 4 designificat non/ designat non AD, non designificat B - 6 significat/ signat AB - 13 consi- militer/ similiter AB - 13 hec de signis primariis vacuis/ om. BC 201

Strana 202
CAPITULUM TERCIUM DEC IMUM Et quia in re, secundum quod vacua est, nichil 5 potest reperiri, non mirum, si in valle ignorancie circumpalpitantes de talibus falsis signis proposi- cionalibus et aliis vacuis signis non sufficiunt ve- ritatem edicere expedite. Hec autem ex omnibus hic superius satis irregulariter inductis videtur suma- 10 rie dicendum de proposicionibus falsis, quod nulla proposicio significat falsum per modum obiecti, cum nulli falso, cui contradicit verum, conveniat esse obiectum, sicut nec quidquam sibi convenit, sed pro- posicio falsa primarie significat falsum, quia prima- 15 rie designificat verum. Et proposicionem falsam pri- marie significare falsum, non est ipsam primarie si- gnificare quitquam, sed est ipsam primarie designi- ficare, scilicet verum. Sicut habere cecitatem non est habere, sicut non est habere quitquam, sed est 20 carere visu, et sicut facere in aliquo cecitatem, non est facere neque dare, sicut non est facere neque da- re quitquam, sed est tollere et auferre visum, sic 5 ignorancie/ miserie et ignorancie BC - 8 edicere expedite/ expedire C - 8 hec/ hoc A - 8 hic superius satis/ superius B, superioribus C - 15 designificat / designat D - 19 habere quitquam/ habere sicut non est habere quitquam/ B - 22 est / om. B 202

Strana 203
proposicionem significare falsum, non est ipsam sig- nificare, sed designificare. Unde sicut signa primaria vera et plena, habencia significatum primarium, representant illud potencie 5 cognitive, sic e contra signa primaria falsa et vacua, sicut non habent primarie significatum, ita nec repre- A 148r sentant primarie quidquam potencie cognitive./ Sed quemadmodum cecans aliquem in hoc ipso nichil primarie dat ei, quem cecat, sed solum primarie tollit 10 ab eo visum, sic proposicio primarie significans fal- sum non primarie significat, nec primarie representat potencie cognitive ad cognoscendum, sed primarie sub- trahit verum a cognoscendo ipsi potencie,cognitive, et hoc per modum signi primarii vacui et falsi. Et sicut ex ordinacione Dei sunt signa primaria vera et plena ad primarie representandum veritatem po- tencie cognitive, sic ex permissione Dei humanitus fa- bricata sunt signa primaria falsa et vacua, in mente, in voce et in scripto, primarie subtrahencia ignoranti- 15 20 bus et errantibus veritatem, nichil penitus eis prima- rie representando. 3 vera/ vacua C - 6 representant/ reputant A - 9 so- lum/ om. C - 10 significans/ signans D - 13 ipsi / om. A - 19 primarie/ primaria A - 15 eis primarie primarie A, primarie eis D 203

Strana 204
In penam autem peccati originalis et aliorum sub- B 176r sequencium est iuste permissum/ a Deo homines pecca- tores talibus vacuis et vanis signis falsis primariis primarie spoliari veritate et cognicione eius, ubi et 5 ipsi homines credentes vel fantasiantes falsum tali credencia vel fantasia falsa nichil primarie capiunt cognitive, sed solum subtrahunt sibi ipsis formaliter veritatem et eius cognicionem. Sic credunt Deum non esse trinum et unum, falsa illa credencia nichil pri- 10 marie credentes, sed solum discredentes Deum esse tri- num et unum. Unde primi homines, quando volebant, false tamen et vacue, ascendere in sedem deitatis, volentes nul- lius superioris domini precepto racionabiliter obedi- 15 re, quod soli Deo et solum secundum deitatem potest conpetere, scilicet nullius superioris domini precepto racionabiliter obedire, illud superbum valde et valde falsum et vacuum velle supreme potestatis in homine, quod fuit nisi disvelle superioris domini precepto ra- 20 cionabiliter obedire, quod salubriter debebatur eis, illud, inquam, disvelle induxit miseriam et errorem 1 penam/ pena A - 4 primarie/ om. A - 4 veritate et cognicione/ veritati et cognicioni A - 5 vel/ et BC - 5 falsum/ om. A - 6 vel/ et D - 9 primarie/ om. C - 13 in/ ad B - 16 superioris domini/ domini su- perioris B - 17 superbum/ super bene A - 18 potesta- tis/ potestatis velle et vacuum C 204

Strana 205
D 29v in cognoscendo et volendo toti generi humano./ Il- lud eciam supervacuum et falsum velle - ascendere in sedem deitatis - non fuit primarie velle, sicut nec A 148v fuit/ primarie quidquam velle, sed fuit primarie de- 5 velle illam summam equitatem, videlicet non ascende- re illos homines in sedem deitatis. Et quando humanus sensus querit, quid voluit primus homo, quando inplicite non formaliter voluit ascendere in sedem deitatis, respondetur, quod in hoc 10 nichil voluit, quia penitus falsa et vacua voluntas fuit, sed devoluit illam equitatem iam dictam. Quod si eciam queratur, quid vane et vacue vo- luit primus homo, propter quod felicitatem perdidit, respondetur, quod nichil sic false et vacue volendo 15 voluit, et cum hoc voluit hoc, scilicet rapere dei- tatem et ascendere in sedem deitatis. Sed tamen per ly "hoc", scilicet rapere deitatem et ascendere in sedem deitatis, nichil potest demon- strari primarie, cum sit pure vacuum primarium signum. 20 Nec repugnat illa "nichil primarie voluit primus homo volendo rapere deitatem" et hoc, scilicet "rapere dei- B 176v tatem voluit primarie primus homo volendo/ rapere deitatem". In prima enim solum fit distribucio pro re- 12 vacue/ vacue vacue B - 23 solum fit/ fit solum BC 205

Strana 206
bus, et pro eisdem negacio vera vere voluntatis et plene, que non potest falsa esse et vacua nec perti- nens ad falsam voluntatem. In secunda autem proposi- cione per ly "hoc", scilicet rapere deitatem, nichil 5 primarie demonstratur, nec plena et vera volicio de aliquo et pro aliquo affirmatur, sed solum designatur exercicium vacue volicionis, que non est velle, sed develle istam laudabilem iusticiam, scilicet deitatem a primo homine non esse rapiendam. Unde primus homo devolendo deitatem non esse ra- piendam ab ipso primo homine, fuit eius recessus a iu- sticia per suam liberam et altissimam potestatem, sci- licet voluntatem. Unde et totum genus humanum iustici- am perdidit et in carenciam indebitam et iniustam ip- 15 sius iusticie originalis cecidit. Et humano genere in primo parente per illam devo- licionem recedente a iusticia obedienciali et a Deo, qui est lux et plenitudo boni undique infinita, ceci- dit ipsum sicut in vacuum infinitum, et sicut infini- te tenebrosum,/in quo nimirum fabricat cece intencio- nes, cogitaciones, credencias, fantasias, discursus, voliciones, concepciones, signa vocalia et scripta et A 149r significaciones superva-/ -cuas et falsas, quibus a С 178r 20 10 2 esse/ om. A - 7 exercicium/ officium C - 9 rapien- dam/ reprehendam A - 16 devolicionem/ divolucionem B 206

Strana 207
veritate cognoscenda et bonitate volenda distrahitur, et eisdem vacuis signis ipsum genus humanum sibi ipsi veritatem et bonitatem subtrahit et obfuscat. Quomodo autem ista signa vacua et falsa, fabri- 5 cata ab homine permittente Deo, sicut et ab ipso pec- cata fabricantur, quomodo, inquam, talia occasionali- ter iuvant et faciunt lapsos in tenebras significare et representare primarie veritates modo, quo tales in tenebris constituti ipsam veritatem possunt obscure 10 aprehendere et representare, tactum est superius. Quod si homo permansisset in luce, veritates re- rum clare cognovisset et representasset sine talibus D 30r vacuis et falsis signis, sicut et/ in patria vite eterne fiet consumate. Hic autem in penam peccati sumus necessitati in hiis vacuis et vanis signis erranter ambulare et ad tantum ignorancia hic inseparabili destituti, quod eciam quedam signa primaria vacua et falsa, que voca- mus insolubilia, cum sint circularis vacuitatis, for- 20 tassis nequaquam in hac via tenebrarum, nisi miracu- B 177r lose a patre luminum/ fuerimus illustrati, aliqua plenitudine dissolvere possumus, sicut sunt talia : 15 1 cognoscenda et/ cognoscendi A - 2 eisdem/ eis B - 7 lapsos in tenebras/ lapsos in tenebris B - 8 repre- sentare / representant A - 10 representare/ manife- stare representare A - 10 est/ esse A - 17 tantum/ dictum B - 17 ignorancia hic/ hic ignorancia hic A 207

Strana 208
hoc est falsum se ipsa proposicione primarie demon- strata, hec proposicio non primarie significat sicut est "Sortes dicit falsum", et sic de aliis, in quibus vacuitas primarie significacionis circulatur, ut ubi 5 iam creditur vacuitas signi primarii deprehendi, ibi in modum circuli aufugit, et ubi creditur plenitudo signi inveniri, apparet vacuitas et e contra. Et sicut inseparabiliter ignoramus, quot sunt stelle celi, quam multa est arena in littore maris, 10 quam magnum precise est quodcunque corpus, quod ine stans est precise medium huius vel istius temporis sensibilis, et sic de infinitis nobis, nec multum erubescimus et curamus, quia talia ignoramus, quid ergo erubescimus, si talium signorum vacuorum vacuita- 15 tem investigare in hac via non sufficimus intellectua- liter, cum nemo in hac via sui proprii corporis umbram corporaliter possit investigare. Et forte vacuitas in talibus signis insolubili- A 149v bus est quedam umbra intellectualis intellectus/ ip- 20 sam persequi et investigare conantis, quapropter quan- to eam in tali via investigare persequitur, tanto ab 1 primarie/ primaria BC - 2 significat/ signat D - 4 significacionis/ signis AB - 4 ut/ om. B - 5 de- prehendi/ dedeprehendi A - 10 precise est/ est pre- cise BC - 11 precise/ precisum B - 20 persequi/ prosequi C - 20 quapropter/ quia propter A - 21 per- sequitur/ prosequitur C 208

Strana 209
eo aufugit. Videtur enim, quod intellectus humanus quadam sua oppacitate ex peccato contracta aliquando lumini veritatis se obiciat et inde causis insolubilibus, 5 signis falsis mentalibus, vocalibus et scriptis, quan- dem sui umbram fabricando, scilicet primariam falsam significacionem talium signorum, et quanto amplius conatur umbram illam suam intellectualem in signorum spacio deprehendere intellectualiter, tanto amplius 10 illa in eadem via aufugit, quod si ita est, stultum est in hac via talibus conatibus inmorari. Unde cum fabricatur ponendo et admittendo illud insolubile: "hoc est falsum" precise primarie signi- ficare "hoc esse falsum", quando tune ulterius dis- 15 curritur sic: ista proposicio "hoc est falsum" preci- se et primarie,vel deponendo eciam ly "precise" quia in idem redit: ista proposicio "hoc est falsum" prima- rie significat "hoc esse falsum", et verum est "hoc esse falsum", igitur illa proposicio est vera "hoc 20 est falsum," forte poterit responderi concedendo conse- quenciam et negando antecedens copulativum, tamquam inplicans contradiccionem, sicut per se inpossibile. 5 quandam/ quemdam A - 12 cum/ tamen A - 18 signifi- cat/ signat D - 21 copulativum/ temquam copulativum A 209

Strana 210
Quelibet tamen pars copulative concedenda est tamquam pertinens sequens, quocienscunque per se proponitur, B 177v sed tota copulativa/ tamquam per se inpossibilis sem- per est neganda, et deficit opponens ulterius in argu- 5 endo. Videtur autem ista responsio a simili esse fun- data. Nam si alicui ab eodem ponentur pro eadem hora duo possibilia: "omnis homo currit","non omnis homo D 30v currit", habet illa ambo admittere,/ tum quia si a 10 duobus illa duo pro eadem hora, unum ab uno et aliud ab alio poneretur eidem, haberet cuilibet suum admit- tere, cum non subesset racio, quare uni pocius suum quam alteri suum positum admitteret, tum eciam, quia sic solum possibilia et nullum inpossibile sibi poni- 15 tur. Non enim ponitur sibi, quod omnis homo currit et quod non omnis homo currit, sed ponuntur sibi illa duo possibilia, quodlibet per se, ac si reliqum non esset. Nec illa duo possibilia: "omnis homo currit", "non 20 omnis homo currit", eternaliter possibilia aput Deum, A 150r possunt/ esse inpossibilia, cum nec aliquid nec ali- 6 ista / om. C - 6 fundata/ fundanda D - 9 tum/ ta- men C, minus D - 13 tum/ cum B - 15 currit/ currat C - 16 currit/ currat C - 21 inpossibilia/ inpossi- bile AD - 21 aliquid/ aliquod A 210

Strana 211
qua possunt esse inpossibile. Tali igitur casu stan- te concedendum est, quod omnis homo currit, quociens- cunque proponitur. Concedendum eciam est, quocienscum- que proponitur, quod non omnis homo currit, et non 5 conceditur in talibus concessionibus aliquod inpossi- bile nec aliqua inpossibilia, sed solum conceduntur possibilia. Sed quocienscunque proponitur copulative, quod omnis homo currit et quod non omnis homo currit, negandum est sicut per se inpossibile. Igitur in casu 10 obligacionis concedenda sunt seorsum et divisim par- tes copulative, quocienscunque libuerit, et copulati- va sicut per se inpossibilis est neganda. Igitur res- ponsio quoad hoc fundata videtur. Verumptamen responsio supradicta ad insolubilia 15 in se non videtur posse stare, nam querendo, ex qua significacione illa proposicio est falsa: "hoc est falsum", non respondebitur nisi ex illa precisa pri- maria significacione, qua precise primarie significat hoc, sive se ipsum esse falsum. Si ergo illa proposi- 3 proponitur/ om. A - 3 quocienscumque proponitur quod non omnis homo currit/ quocienscumque proponitur non omnis homo currit A, quocienscumque quod non omnis homo currit proponetur B, quod non omnis homo currit quoci- enscumque proponitur C - 10 sunt seorsum/ seorsum sunt B - 15 in/ per C - 15 posse/ om. B - 17 precisa pri- maria/ primaria A, precisa et primeria C 211

Strana 212
cio est falsa "hoc est falsum", quia ipsa precise pri- marie significat hoc esse falsum, igitur verum est hoc esse falsum, et illa proposicio precise primarie sig- nificat hoc esse falsum, et per consequens oportet 5 concedi copulativum sensum, quem responsio voluit de- clinare, igitur etc. 1 hoc est falsum/ hoc B - 2 esse/ est C - 2 igitur / ergo BC - 3 significat/ signat D - 4 oportet/ om. BC - 6 igitur etc./ om. A 212

Strana 213
CAPITULUM QUARTUM DEC IMUM B 178r 10 Aliter vero forte posset dici dubitando, si po- 5 test et quomodo potest illa oracio "hoc est falsum" precise primarie et proposicionaliter significare hoc esse falsum, eciam propter hoc non admitti casus,quia illa oracio precise primarie proposicionaliter signi- ficet hoc esse falsum, nisi certificetur prius possi- bilitas,/ casus et modus possibilitatis. Nec videtur sufficiens argumentum, si una alia oracio potest pre- cise primarie proposicionaliter significare hoc esse falsum, quod ergo et illa oraciomet poterit precise primarie et proposicionaliter significare hoc esse 15 falsum. Sicud aliud a me potest scire et credere,quod ego non existo, ergo ego possum scire, quod ego non existo, et aliud a me potest dubitare racionabiliter, si ego existo, et ego non possum dubitare racionabi- liter, si ego existo, igitur etc. Nec videtur sequi fabricata in voce tali oracio- 20 4 forte posset dici/ posset dici forte A, posset di- ci C - 6 et/ om. B - 7 hoc/ illud BC - 7 admitti ca- sus/ admitto casum A, admittitur casus B - 7 quia/ quod A - 8 significet/ significat AB - 11 potest ... proposicionaliter significare/ proposicionaliter si- gnificaret A - 14 primarie et/ primarie AB, et C - 15 potest/ poterit A - 16 quod ego/ quod BC - 19 igitur etc./ om. BC 213

Strana 214
ne "hoc est falsum" per ly "hoc" demonstrando totam A 150v illam vocem, sicut per ly "hoc", quod est / pars mun- di, possum demonstrare totum mundum; non videtur, in- quam, sequi istam oracionem experimentaliter signifi- 5 care hoc esse falsum et non percipimus aliquam aliam eius significacionem primariam, igitur ipsa primarie precise significat hoc esse falsum. Quod si ipsa pri- D 31r marie significat/ hoc esse falsum, et cum hoc prima- rie significat falsum nobis ignoranter, tune ipsa est 10 vera et falsa, nec est inconveniens eandem proposici- onem habere duas primarias significaciones proposici- C 178v onales, et secundum unam esse veram, secundum/ aliam autem esse falsam. Et sicut nos in mente multas habemus et fabrica- 15 mus intenciones et actus, quos per grossam nostram virtutem expertivam non suficimus deprehendere, et sic non eos distincte percipimus, sic videtur, quod igno- ranter fabricamus et facimus in tali proposicione "hoc est falsum" quandam falsitatem et umbram intellectua- 20 lem, quam non sufficimus persequendo intellectualiter 1 totam illam/ illam totam BC - 5 percipimus/ expri- mimus B - 6 primarie precise/ precise primario BC -.7 primarie/ precise primarie B - 9 ignoranter / ignoran- tis C - 11 habere duas/ duas habere A - 12 et/ om.A — 12 secundum aliam/ et secundum aliam BC - 13 autem / om. BC - 14 nos in mente multas/ multas nos in men- te A - 15 quos/ quas A - 16 expertivan/ operacionem B, operativam C - 17 non/ nos A - 20 persequendo/ prosequendo A 214

Strana 215
deprehendere. Sic ergo videtur, quod in tali oracione "hoc est falsum" preter significacionem illam primariam, qua significat se esse falsum et in hoc redditur proposi- 5 cio vera, fabricemus inperceptibiliter quandam signi- ficacionem primariam falsam, et sicut falsitatem, um- bram scilicet intellectualem, non possumus deprehende- re, sic nec significacionem primariam, secundum quam est falsa, scimus tamen eam esse falsam. Sed tamen contra hanc sentenciam videtur esse in- stancia in negativis. Ut summendo hanc negativam "hoc non est verum" se ipsa primarie demonstrata, vel hanc "hoc non significat primarie sicut est", ibi non est fingenda significacio primaria vera velfalsa, alia 15 quam ista, scilicet "hoc non significat primarie sicut est". Respondendum videtur, quod in illa proposicione B 178V "hoc non significat primarie sicut est"/ est una si- gnificacio primaria vera, propter quam illa redditur falsa, et illam inscie fabricat faciens hanc proposi- 20 cionem "hoc non significat primarie sicut est", sicut in priori "hoc est falsum" est una primaria significa- 10 4 significat/ signat D - 5 fabricemus/ fabricamus B - 5 significacionem/ significanciam D - 7 possumus/ possim C - 12 primarie/ om. B - 15 significat/ sig- nat D - 16 i1la/ ista A - 18 illa redditur/ redditur illa BC - 19 illam/ illa C - 21 est una/ una est BC - 21 significacio/ significancia.A 215

Strana 216
cio falsa. Unde cum eque vel magis inconveniens esset ali- quam proposicionem secundem eandem significacionem precisam primariam esse veram et esse falsam, sicut 5 in natura inconveniens est esse locum corporalem va- cuum a locato, et quia, si aliqua illarum duarum pro- posicionum: "hoc est falsum", "hoc non significat primarie sicut est" prima precise primarie signifi- A 151r caret/ se esse falsam et secunda precise primarie 10 significaret se non significare primarie sicut est, tunc eadem proposicio secundum eandem precisam prima- riam significacionem vel significanciam esset vera et esset falsa, et sic secundum eandem precisam primari- am significanciam haberet significatum primarium a 15 parte rei, et tamen careret significato primario a parte rei. Igitur sicut Deus, natura et lex universi quadam lege et vi oculta ad modicum attractum modici aeris, in cannis angulariter coniunctis et bene in angulo 20 coniunccionis obstructis inclinant, dico, multam aquam D 31v vel multum grave vinum contra propriam naturam/ per 2 magis inconveniens/ magis conveniens A, inconveni- ens C - 7 hoc non/ et hoc non A - 8 significaret/ significat B - 9 precise/ precise precise B - 11 pre- cisam primariam/ primariam precisam B - 13 precisam primariam/ primariam precisam A - 19 cannis/ caumis B - 20 dico/ a A 216

Strana 217
cannam ascendere et de vase effluere,ne vacuum comit- tatur, sic, ne fiat monstruosa significacio primaria alicuius proposicionis vera et falsa, Deus et lex uni- versi faciunt fabricantes proposiciones, quas vocamus 5 insolubiles, facere significaciones quasdam ocultas primarias, nunc veras, nunc falsas, preter specialem intencionem et distinctam, proferencium vel fabrican- cium ipsas proposiciones vocatas insolubiles. Et sicut preter solitam et apertam inclinacionem 10 aque vel vini est quedam oculta et insolita vis in aqua vel in vino ascendendi sursum ad prohibendum va- cuum monstruosum, sic in insolubilibus vocatis, pre- ter solitam et apertam significacionem primariam, est quedam significancia vel vis quedam significandi vel 15 designificandi primarie, insolita et oculta sensibus humanis , ad prohibendum monstruositatem eiusdem sig- nificacionis primarie vere et false. Et sicut vis insolita et oculta in aqua vel vino ascendendi illa sursum ad replendum vacuum non potest 20 moveri illa, ut secundum vires proprias per illam vim ascendant, sic oculta vis significandi vel designifi- 1 cannam/ cauniam B - 3 et falsa/ vel falsa B - distinctam/ distantam B - 7 proferencium/ perferen- cium A - 11 vel/ et A - 12 in/ om. C - 14 signifi- cancia/ signancia A - 14 significandi vel designifi- candi/ signandi vel dessignandi A, designificandi vel significandi B, designandi vel signandi C - 16 significacionis/ signacionis A - 19 illa/ illamB 21 sic/ sicut BC - 21 significandi/ signandi A - 217

Strana 218
A 151v candi primarie in insolubilibus non potest movere ho- B 179r mines,/ ut secundum vires proprias per illam vel ex illa vi significandi vel designificandi distincte pri- marie concipiant. Nec est illa vis significandi vel designificandi in insolubilibus frustra, tum quia valet ad hoc, quod supra dictum est, tum eciam, quia potest homines a Deo subtiliatos movere, ut distincte concipiant per illam vim significandi. Unde forte: sicut corpus glo-/ -rificatum, quod secundum sui quandam naturalitatem faceret umbram, quam non posset secundum virtutem naturalem investigare et deprehendere, posset autem eam secundum vim glorifica- cionis, agilitatis et subtilitatis investigare et de- 15 prehendere, sic intellectus humanus quadam sui opaci- tate quasi naturali, faciens in insolubilibus quandam suam umbram, puta umbrosam vim significandi primarie, non sufficit illam per virtutem suam naturalem inves- tigare et deprehendere, ut per illam distincte conci- 20 piat, ipse autem intellectus subtiliatus et quodammo- do glorificatus per vim sublimacionis et subtiliacio- 10 l in/ de A, om. BC - 3 significandi vel designifican- di/ signandi vel designandi A - 5 significandi vel designificandi/ signandi vel designandi A - 8 ut/ aut A - 9 significandi/ signandi A - 13 eam/ om. C - 14 agilitatis/ et agilitatis B 218

Strana 219
nis posset illam vim significandi primarie investiga- re et deprehendere. Sicut autem corpus naturale opacitate sua facit umbram suam corporalem, que est quoddam lumen corpo- 5 rale diminutum, sicut dicunt perspectivi, sic non nunquam intellectus humanus sua quadam opacitate fa- cit umbram suam,que est quoddam lumen diminutum, quod est umbrosa vis significandi et representandi vel de- significandi primarie, cum lumen sit quedam vis sig 10 nificandi et manifestandi. Pocius autem videtur intellectus humanus suam umbram et umbrosam significacionem vel designifica- cionem proposicionalem primariam proicere ad insolu- bilia vocata quam ad alias proposiciones, cum ipse in- 15 tellectus humanus per talia insolubilia et significa- ciones primarias illorum solitas et apertas quodammo- do reflectitur et recurvatur super talia insolubilia, a directa via intelligencie quasi cadendo repercussus. Unde et luci directe intelligencie quasi obvians D 32r 20 et quasi medius/ inter illam lucem directe intelli- gencie et proposicionem insolubilem, super quam re- flectitur, iacens, opacitate sua videtur causare in 1 significandi/ signandi A - 5 perspectivi/ perspec- tivum A - 5 non nunquam/ non unquam AB - 8 et/ om. C - 10 et/ vel B - 12 significacionem vel dosignifica- cionem/ significanciam vel designificanciam A - 18 via/ vie A 219

Strana 220
illam proposicionem insolubilem necessitate urgente B 179v quandam suam umbram seu significacionem umbrosam pro- posicionalem, nunc significacionem primariam veram, nunc autem falsam, secundum quod requiritur pro tol- 5 lenda monstruositate in significacione primaria, de qua monstruositate superius est tactum. De istis autem proposicionibus/ "hec proposi- cio est", "hec proposicio significat", "hec proposi- cio precise primarie significat sicut est" cum non 10 sit tendencia intellectus, circa illas proposiciones ultra esse, significare vel significacionem precise A 152r primariam proposicionis vere non requiritur,/ quod intellectus faciat quandam umbrosam significacionem primariam, aliam, quam est solita et consweta esse 15 in illis et similibus sibi in voce proposicionibus. Sed de illa "hoc precise primarie significat sicut non est" opportet, quod fiat una quedam signi- ficacio primaria vera, alia a consweta et solita in istis terminis haberi, quia si non fieret alia signi- 20 ficacio primaria vera, tunc illa proposicio secundum illam conswetam et solitam significacionem primariam secundum illos terminos esset vera et eciam falsa, / significaret A 3 nunc/ nec B - 3 significacionem — 4 pro/ proro A - 6 superius est / est superius BC - 9 precise/ om. A - 11 precise/ precisam BD - 14 primariam/ om. C - 17 sicut/ om. A 220

Strana 221
quod est inconveniens. Et in illa "hoc non precise primarie significat sicut est" opportet esse aliam significanciam prima- riam falsam. Et sic illa est vera: "hoc non precise 5 primarie significat sicut est", et illa est falsa "hoc non significat", et non videtur requirere aliam significacionem primariam, quam iuxta terminos soli- tum est habere. Sed illa: "hoc non significat sicut est" est 10 falsa, et illam oportet habere significacionem pri- mariam aliam a solita et consweta. Et attendendum, quod sicut vis ascendendi aquam vel vinum in canna contra naturam propriam non inest vino vel aque secundum eorum proprias naturas et pro- 15 pria principia, sed aliunde, sic eciam vis significan- di primarie verum vel falsum preter solitam et conswe- tam significanciam in insolubilibus non est in ipsis C 179r insolubilibus/ secundum propria sua principia et su- os proprios terminos, sed a quadam lege communi, qua 20 providetur significanciis vel designificanciis prima- riis proposicionum, ne monstruose eadem significancia 2 significat/ signat D - 4 hoc non precise ... et illa est falsa hoc non significat/ om. B - 7 signi- ficacionem/ signanciam D - 7 terminos/ terminum B — 10 primariam aliam/ aliam primariam B - 13 inest est BC - 14 secundum/ sed A - 15 significandi/ sig- nandi A - 17 significanciam/ signanciam A - 20 sig- nificanciic vel designificanciis/ signanciis vel de- signanciis A - 21 proposicionum ne/ proposicione B - 21 significancia/ signancia AC 221

Strana 222
primaria esset vera et esset falsa. Sic ergo secundum quid solvens insolubilia non admittitur aliquod tale precise primarie significare secundum propria sua principia materialia et formalia 5 sive secundum proprios suos terminos solite et aper- te, ubi sequeretur eandem precisam primariam signi- ficanciam esse veram et esse falsam, sed iuxta senten- ciam nunc recitatam, nunc proposicio primarie insoli- te et oculte nobis significat quadam significacione 10 primarie verum, nunc autem falsum, et comittitur cau- sa brevitatis calculacioni et practice illius, qui hoc vellet calculare. Ad presens ergo propter inpedimentum ignorancie A 152v et tedii et inpossibilitatis cuiusdam plenarie/ in- 15 vestigandi hanc materiam, elegi hanc viam circa res- ponsionem ad insolubilia sicut magis humilem et, ut ad presens videtur, minus ceteris inpugnabilem et sic B 180r securiorem/ atque ceteris faciliorem. D 32v / De veritate et falsitate gramaticalibus, que po- 20 nuntur signa proposicionalia vera et falsa, non est 1 esset falsa/ falsa AB - 2 secundum quid solvens in- solubilia/ solvens insolubilia secundum quida, secun- dum quid solvendo insolubilia BC - 6 significanciam/ signanciam A - 8 nunc recitatam/ iam recitatam A - 9 quadam/ quandam A - 10 primarie/ primaria A - 14 et tedii/ tedii C - 14 cuiusdam/ eiusdem A - 15 materi- am elegi hanc / om. A - 15 circa responsionem ad/ circa responsionem A, ad respondendum ad BC - 17 inpu- gnabilem/ inpropugnabilem B - 17 sic/ sicut C - 19 gramaticalibus/ gramaticalibus gramaticalibus A 222

Strana 223
nimium solicitandum, sed si proposicio secundum pri- mariam eius significacionem habet primarium signifi- catum a parte rei, tunc est vera, si autem caret si- gnificato primario a parte rei, tunc est falsa, vel 5 si primarie designificat veritatem a parte rei, si, dico, illam designificat, sicut tactum fuit supra, tunc est falsa. Et ad hoc sonat auctoritas Philosophi in Predicamentis: "Ab eo, quod res est vel non est, 10 oracio dicitur vera vel falsa", ut si significatum primarium proposicionis est, proposicio dicitur vera, si autem non est significatum primarium proposicio- nis, tune ipsa dicitur falsa. Illam autem veritatem studeamus agnoscere, quam semel vidisse est omnia di- 15 dicisse. Cui laus est, honor et gloria eternaliter. Amen. Explicit tractatus De vero et falso. 3 si autem/ sed si B - 5 designificat/ designat AD - 5 si dico/ dico si C - 9 res est/ est res A - 10 oracio dicitur/ dicitur oracio A - 10 significatum/ signatum B - 14 agnoscere/ congnoscere C - 15 laus est/ laus A, laus est et C - 15 eternaliter/ eterna- liter in seculorum secula C - 17 Explicit tractatus De vero et falso/ Et sic est finis tractatus De vero et falso etc. A, Explicit tractatus de veritatibus reve- rendi Magistri Stanislay de Znoyma etc. B, om. C 8 Aristoteles, Praedicamenta, 4b, 6-8 223

Strana 224

Strana 225
INDEX LOCORUM BIBLIAE 2. Reg. Psal. Eccles. Ecclus. Matth. Marc. Luc. 24,12-13 98 197 52,1 117 110,2 12,13 100 99 31,10 95 3,8-9 127 18,7 96 26,53-54 126 14,36 96 18,9 95 12,4-5 126 22,42 125 24,26 Rom. 1. Cor. 2. Cor. 1. Tim. Hebr. 6,40 7,7 7,34 8,58 11,26 16,12 16,27 18,37 11,33 9,16-19 12,2-4 2,4 5,7 11,17-19 46 131 131 161 47 131 122 48 124 96 124 102 99 97 Ioh. INDEX AUCTORUM Aristoteles De interpretatione Metaphysica: IV V VI Praedicamenta Augustinus Contra Maximinum haereticum Enarrationes in Psalmos Petrus Hispanus Summulae Logicales Thomas Aquinas In duodecim libros Metaphysicorum Aristotelis expositio 67, 71, 170 82, 83 146, 150 146, 157 223 93, 115 111 60 148-151 225

Strana 226

Strana 227
PEЗЮME Магистр Станислав иа Зноймо несомненно принадлежит к числу науболее видннх деятелей в истории идейного движения зпохи непосредственно предшествовавшей и готовившей гуситс- кур революцию. Его судьба неразривно связана с пракским уни- верситетом, в котором он в течение двадцати пяти лет - с 1388 по 1413 год - развивал богатур и плодотворнуь педа- гогическую деятельность. Одним из первых он начал знако- мить своих слушателей с сочинениями Уиклифа, вдохновив им и своего ученика — молодого Гуса. В 1403 году он вместе со своими друзьями решительно защищал Уиклифа от обвинения в ереси, видвинутого немецки- ми магистрами прахского университета. Вскоре после зтого в едкой пародии, составленной немецкими противниками Уикли- фа и известной под названием “уиклифовской месси", имя Ста- нислава из Зноймо стоит уже на одном ма первих мест в спис- ке порожденннх "исчадием сатани, Уиклифом". Немногим позхе и сам Станислав был обвинен в ереси в связи с его трактатом "De corpore Christi" в котором он проповедовал заимствованное ма Уиклифа неортодоксальное учение отвергакщее пресуществление, в частности излохенное и в первнх трех из 45 осужденннх полохений Уиклифа. Не- смотря на то, что Станислав отказался от своего учения пе- ред комиссией прахского архепископа и дополнил свой трак- тат в строго ортодоксальном гухе, творчество его осталось под подозрением и в 1408 году последовало новое обвинение в ереси и вмаов, на зтот раз к римской курии. По пути Рим он был схвачен противниками римского папи и на несколь- ко месяцев заточен, а после рассмотрения его трудов тео- логами болонского университета вннухден бил написать доба- вление к своему трактату, в котором объявлял о своем пол- ном подчинении авторитету церкви. 227

Strana 228
В 1412 году в лизни Станислава произошел перелом. Ви- димо он испугался все нараставшего радикализма тех, кто во главе с его учеником Яном Гусом уже открьто внступал против авторитета церкви и видвигал все более революцион- нне требования. Так летом 1412 года Гус не только осудил тогр индульгенциями, но и прямо назвал папу Антихристом. И вот на склоне лет Станислав (умер в 1414 году по пути на собор в Констанце) начал все решительнее внступать про- тив Уиклифа и, главное, против его радикальнѭх чешских сторонников. Но нас Станислав интересует пренде всего как учитель Гуса (уле в то время, когда Станислав из Зноймо оказался во вралдебнои лагере, Гус повторял, что дюбил его как отца и многому хорошему у него научился) и целого поколе- ния его единонншленников, которнѫ он вдохновлял и которн- ми руководил в течение нескольких лет. Именно они, во- преки более поздним установкам своего учителя, внработа- ли революционнуD идеологиD, которая стала вскоре действен- ним оружием и помогла народу в ходе гуситской револоции потрясти самне основн феодального строя. Иа богатого литературного наследства Станислава на Зноймо издано очень мало. Единственное более крупное его произведение издал в 1905 году м. Г. Дзиевицки, но по ошибке приписал его Уиклифу: издаваемнй им трактат "Dе universalibus" дншит такой силой в сочетании с тонким анализом, что мадатель, считавший, что во времена Уикли- фа не било другого представителя схоластического реализна, заслуливавшего внимания, в авторстве не сомневался. Решение издать ннне трактат "De vero et falso" в ко- тором рассматривается проблема онтологической истинн, вхо- дившая в средние века в преднет метафизики, вытекает из стремления ввести в научннй оборот еще хотя би один из 228

Strana 229
аначительннх трудов зтого крупного чешского философа до- гуситской епохи. Наиболее вероятно, что трактат бнл на- писан в годи деятельности Станислава на факультете сво- бодных искусств праиского университета, т.е. до 1404 го- да. Сохранился он в пяти списках начала 15 века и нине иадается впервне. В издании учтенн 4 списка: рукописи Университетской библиотеки в Праге (шифр V F 25/А/ и VIII G 23 /B/) и Капитульной библиотеки в Праге (ни- не Канцелярия президента республики — Архив прахского кремля, шифр L 36 /C/ и м 91 /D/ ). Рукописи Нацио- нальной библиотеки в Вене (шифр 4002) не било в распо- ряжении издателя. В основном в издании соблюденн правила, принятне Чехословацкой Академией Наук для издания "Opега omnia" Гуса. Язнкоую ревизиь текста осуществила доктор Анехка Видманова, кандидат наук, работник Кабинета по изученио греко�римского мира и латинской литературн Чехословацкой Акадении Наук. 229

Strana 230
ZUSAMMENFASSUNG Magister Stanislaus von Znaim ist zweifellos eine der hervorragendsten Persönlichkeiten der tschechischen Ideengeschichte der Zeit, die der hussitischen Revolu- tion vorangeht und sie vorbereitet. Seine Lebensgeschich- te ist eng mit der Prager Universität - wo er ein ganzes Vierteljahrhundert (in den Jahren 1388 - 1413) eine rei- che und fruchtbare padagogische Tätigkeit ausgeübt hat - verbunden. Er führt ale einer der ersten die Werke von Wyclif an der Prager Universität ein, und für Wyclif hat er auch seinen Schüler, den jungen Hus, begeistert. Im Jahre 1403 verteidigt er mit seinen Freunden ent- schieden Wyclif vor einer Bezichtigung der Ketzerei, die die Prager deutschen Universitätsmeister gegen ihn erho- ben haben. In einer höhnischen Parodie, in der sogenann- ten Wyclifisten-Messe, wird kurz danach Stanislaus von Znaim an der Spitze deren angeführt, die "Teufels Sohn Wyclif" geboren hat. Auch Stanislaus selbst wird etwas spater - im Zu- sammenhang mit seinem Traktat De corpore Christi - di- rekt der Ketzerei beschuldigt. In diesem Werke vertei- digt er die heterodoxe Remanenzlehre, die er von Wyclif übergenommen hat, und die auch die ersten drei der 45 230

Strana 231
verurteilten Artikeln von Wyclif enthalten. Obwohl Sta- nislaus seine Lehre vor der Kommission des Prager Erz- bischofs zurückgezogen und seinen Traktat im orthodo- xen Sinne ergänzt hat, blieb doch sein Werk verdächtig. Im Jahre 1408 wurde er auf s neue der Ketzerei beschul- digt, und diesmal zur papstlichen Kurie nach Rom vorge- rufen. Während seiner Reisewurde er von den Gegnern des römischen Papstes einige Monate festgehalten und nach einer genauen Prüfung seines Werkes durch die Theologen der Universität in Bologna musste er zu seinem Traktat noch einen Zusatz schreiben, dass er sich gänzlich der kirchlichen Autorität unterwirft. Im Jahre 1412 kam es in seinem Leben zu einer Wen- de. Zweifellos ist er vor dem steigernden Radikalismus derer, die unter der Führung seines Schülers M. Johann Hus direkt die Autorität der Kirche anfechten und mit immer mehr revolutionären Forderungen auftreten, er- schrocken. So im Sommer 1412 ist Hus nicht nur entschie- den gegen das Ablassgeschäft aufgetreten, aber er hat auch direkt den Papst als Antichrist bezeichnet. Stani- slaus wendet sich an der Neige seines Lebens - er stirbt in 1414 während seiner Reise zum Konstanzer Konzil - im- mer mehr entschieden gegen Wyclif und hauptsächlich ge- gen seine radikalen tschechischen Anhänger. Stanislaus von Znaim interessiert uns in erster Rei- 231

Strana 232
he als Lehrer von Hus (noch in der Zeit, wenn Stanisla- us im Lager der Gegner gestanden ist, bekennt sich Hus, dass er Stanislaus wie einen Vater geliebt hat und dass er von ihm viel Gutes gelernt hat), als Lehrer der gan- zen Generation derer, die - von Stanislaus inspiriert und lange Zeit auch geführt - die revolutionäre Ideolo- gie geformt haben, welche etwas später - trotz Stani- slaus letzten Lebensphase - eine ideologische Waffe ge- worden ist, die in der hussitischen Revolution dem ge- meinen Volke im Kampfe gegen die Grundfesten des feuda- len Ordens helfen wird. Vom Stanislaus umfangreichen literarischen Werk wurde bisher nur eine kleine Bruchzahl herausgegeben. Das einzige umfangreichere Werk - der grosse Traktat De universalibus - wurde (im Jahre 1905) irrtümlicherweise als Wyclif ’s Werk herausgegeben. Sein Editor M.H.Dzie- wicki meinte, dass - im Hinblick auf die Kraft und Sub- tilität, die der Traktat bezeugt, und angesichts der Tat- sache, dass kein nennenswerter Realist dieser Zeit be- kannt ist - es sich zweifellos um ein authentisches Werk von Wyclif handelt. Der Grund unseres Entschlusses den Traktat De vero et falso - der sich mit dem Problem der ontologischen Wahrheit, das im Mittelalter im Rahmen der Metaphysik traktiert wurde, befasst - herauszugeben, war die Bestre- 232

Strana 233
bung, der wissenchaftlichen Forschung mindestens noch einen umfangreicheren Text des hervorragenden tschechi- schen Philosophen der vorhussitischen Epoche zugänglich zu machen. Der Traktat De vero et falso, der aller Wahrschein- lichkeit nach während Stanislaus Tätigkeit an der Pra- ger Artistenfakultät entstand (vermutlich vor dem Jahre 1404), wird überhaupt das erstemal herausgegeben. Er ist bis zum heutigen Tage in fünf handschriftlichen Kodexen, die vom Anfang des XV. Jahrhunderts stammen, enthalten. Zur Edition wurden vier Handschriften benutzt: die Hand- schriften der Prager Universitätsbibliothek V F 25 (A) und VIII G 23 (B) und die Handschriften der Prager Me- tropolitänkapitelbibliothek (jetzt Kanzlei des Präsiden- ten der Republik - Archiv der Prager Burg) L 36 (C) und M 91 (D). Die Handschrift der Wiener Nationalbibliothek 4002 stand dem Herausgeber nicht zur Verfügung. Die Edi- tion hält sich im Prinzip an den Grundsätzen, die in der Tschechoslowakischen Akademie der Wissenschaften für die Herausgabe von Hus Opera omnia festgelegt wurden. Der philologischen Revision des vorbereiteten Textes hat sich PhDr Anežka Vidmanová CSc. vom Kabinett für griechische, römische und lateinische Studien der Tschechoslowakischen Akademie der Wissenschaften angenommen. 233

Strana 234

Strana 235
ravanian kon pedake ſoq imigun pedaſ aonele: Aicew cm ſine ſwaſſoſe nan Rar ena ſ magne awpknisie eſi magne eign ſe Pmo qna wiſi &mſine/vnanß aßſolutc wwzyg Przwa wye yſ Pyiośwfowciá Swy alna 4 vwnß aßſake ná ßwiká wniyia c Oſ oigenß adankßy/&c ymá no Ptm pe w�śnac vkaws yágwies �tOivlaß wſmoß kwß Prymg/ Mu wfiniu Oána w�ádakáz � ſi cipet ens iMys ſwo fornus in nſmun aſ tnna vn9ádakim Scmna mſnná áomi8 ſwynß cf ic vam Mr penné cpniet ono Perils opſ= twtop mkem wz byguſká weienⱥc á8mzkbyno pr�woco wino crpupns/�w ſe wimo TPhopa tone cyewpkne ywzpdevtá iſe v wige ná wwnácz pńe Cſ km Rochſuc pykonis wo poſmi ſw ydaniá wyaukem tpe/ cz �e vidn6 mrpownc/wi ynvna piem pokákk mi RAn Aká polaſem po wloni pedakz vgáh n0 ty pkecy Anas was polallo woncchkore pr ſ wade N wádus crwpno gnowwá yom Pkniwnágwna ádnwádz ofááyio áki o Ewpſndo abywia gni onempá/parn awſá zpe= �ábi wdámo w i wmgeniá om alk yd oompkindo áśwea petwu no ewpb &z no ef poſbik/ w ßM ámßno wac yboáa iMgwege na i�abne/abena cwomplmſb z�bißc ſwi= ſwfint aspno pomſoné �rwcßm ßiwlu we te Aub 2 mokne San mſoou mRocmocla:Aſ aee-pen=wanſone Magnoc, ee 9gene adnanká/ 9e y cotoſnowio ſkpone zowelijo Quyms Tncs : &ncs oat nad &c Pnong na advanß8 vomzáne aspns Onagea winkbz �n cyná a0s Scnonnat/ poſe eſſe Dha forma vPoſſe no će mſamniá fwwcſPomwanh ſa amenn Senonaa 8a acvw 8o Gm watem vog mo nbſolie wáám woßßw a aiſma máigbas� e vwonte 8 ſá no OBRAZOVÁ PŘÍLOHA Č. 1

Strana 236

Strana 237
pluat ouá ow wakke wqui pdack pinue= du wooſk kew wonio quiiym eſſe bewupche łoſo bicclh q dello pduce Ae k o� pr yduck r no w�o ſuá po oßamak & pwpy wſunta ß �e átwſákſup dwieſá Lueninte wag A áde obuⱥ ſls Wepid cpcy wſ pnetape owo Tmo v byalo Lud poſſzy wſe ßi quas � Rſſonáwk wlitonce tá poſßey velle petz o zpoſſer ucke petry ná eſſe/ ádoh wpo Billinor ak Máner e Ruo urvo poſſu widi= Ká pow pSuewz on welke ſaetle PuceN lull An egekvdus ak mpowo ran� puſe no pSueck kou an ßwo Algⱥ nk pr ubkut walat p8u & ſu ák pduy ſyß ponáe wyo uoſic y duck ßɇá wrotno &vlvßbus Ruk ſik wie ve= avtevon� ſiuwe Capuolum qumtum kuo y ſwaquenà wiſá wiá poc D pt anae ſme nobiɇ nio Suficz v Sáoſolkiko nobio q° ádſuſſaj Vnany = wáſkue I ok Bud Rugo &ld&o alqui ſagáeno poſⱥ zpo Sumus o wſe noo Tuc= poße oſdo inßluw ſubuy �akɇ aywac Kwoo oſue Apledonoo ſliduon v zala auova veſugák vo ro zác &akom9 plna ßkoc An� q.ané pē poud oale vincqulna Adaſaq ne pouci 2 �ud ſuos offáſo poſ= n� onut- �nz ßáut wpáno poſk & ww § li wyyiło bwáiⱥ zákico nagww ſprnie O�d � poe pu osl vo pſl ßoo Huio° wncez ſaepec nulſap pan oc peſu anctow vd a B ſlb. Raite ban fluct�pnawe uelitwo Ac wl ado Pi Riblnu gvaßcon OBRAZOVÁ PŘÍLOHA Č. 2

Strana 238

Strana 239
alios kfatⱥ Ryß pluc wteronie wáz� woniá ſwiáeſk aya�ſano Oiklanɇ & pr — Pytie funda wyi vowáo pdas Ráwkand &ikpowoukⱥckzy= wßAßrian ue abic ßyß wnis no pē ſákag gnc áto /ß yicdnctoz nż wg° cſimo ykaw/Roſke puety wß bowiſo i�/bowid/yodágic �é Gykouá A/yßſßo krospowt ſantoſe y poſoi= Kw A ſnie płowo H8i/ brw ow Hoſ Ewkki mo pre 0; fork yie ße u Rzzwek &rná á cockwe Mow tupid ßo yáie ßoſe powoke yⱥ ſy ſubktále/ká:ut So A°no rwe Xffick/ Máw á ßrn-Sioza Ewno c�ßw foż ſaß forno� wank ſiRe vzviátes pſ wAßbunoſ �ue fáiſpaká ſu= wck cyſábo táewß n wccpy Ovei ſofſne wſyydrtade) power IA/ßat wcpß now ycie A� ruße7quo ylas i� �iiad fane cul /Qote � o olie vßioad Aſłuß � tdie Ná Mote ż64y omie tawe ßyco ooke�ne bd � fies/ Pi-n Reßepneconacice 2pt Twolky ßiW tábo á wokⱥ Gat tedak ßć ww ßiáe ßiAiYvić ie Hw ċatdaz z wiſ 2 wiſki á8 ßycá ydwiak/ Gwzaydwvcz ſ tAß weſfee/ weteſßtatſnuci �c� QwyſkA iiá váio wa� ßt wái Apolſy Rtákiky Miaz & Et k yaky wod yu w p/8 v'e ar repſfftowes vory wo wiß pkwá prſuni/ ayAfete towih wez Ráſiowiß 2�.ffiekkunßy Iáodie płrw ſliw/wiyIáe ſwá ſevßoce/ Mccs vQwent RReaty vnkes weſſPRucaia ſi Aſſis �V ſkre galk Rakie �onehſ ACiA wła ykwSAAKpáwak ſc fribks xRonick) BiRs/Twih= ynuek Adi*Aniáz wowech vwlde ty 4wo áyinád Pw/ y Aſmá ſt- Pdicniw/Puzponickh/ná we/ ſucnɇ draſe affures vanA Me I/Aneſ wwa wo�/nokiodákey pfenß zoaſrutá/ſupowß akak/ċátydc ża Nyfficknß widc wß wA áwMże iwde ykabike�Hz wiáuie ſoneie/ = iynePwe Akis WAcr Viffis bdáie/valan Itaely oy tátkj aßßi bá kze v ſn= i ßwic ſußeiⱥſ Meyl Fuo afla ali� gual phactal do eunlecttaus & As Aupeheſudat ſpita Siu�oweasá váy cutkizp8á ven= utiuljenk/wld �eRaAvwj Raywily H Ranai aupa Aiiák aparpzuyo wa nue �at wa/Qponog yaknova= ſwa �a pá z wiy cißnb vá wyał uá ſa Race vc fond �9 aly ve Mowia ane otfiar abaag'hceſpe� vá ceyn4 hava& q quiß &á caßvá c y diw Coákqz tbug via no chⱥcia apc wiTyn4á by 4ueß Rá całia aco &vil, i nlePaa nAd Erv aoſnj oua &6on4 plita fintia ful ciMa tjve afsva ſue viwc8mdoßul bgá Awiypákoz ☞Saapatn mine wie Sadon d wen spud wi enntf af pronua tz c rsalio af adtfyefieal uf puatarfuinsc o�ē afp�co �caywMeq Rȧc tnisct v6 c akins (as poaae vioc aPra an epaſuen R�ret taMe fonna puntá qds eontaen Raſia &ſic ſveng ma aalr a.Aſußa kſeupce Aquaſ; aliart vonninich Am no Ioue Nco qas 124 00Ovl6. ecAciut" vrBopuelta aśonů on a ei Iann repugatskei Aáisa/ ea bua vl Bangrens vistns vis zhece pann�pse pacves an�o cus Efien q os vii 9eu6/6c�o vya, & eus ce vanſzey wl we aitoaviſa vſhe anuchnadfae áinſe Abuneevin ailtan/z6eRe respesle Avetaij el mossAet n 3 Siauc cpieſáa Rpoák ſioſzud ſec ſornl ſ kes ſue ſue panleuefy veus &for aulale pûat eus ſr vnn & Fái7g o vd cypo ſá ßwyßoriá nApy aiane 9a parsnh váps ſs Gasnampi va�aus �o wad &edens vonta apiane ſ* yacoor Spi zſuguſubß y va, Sfi wo ſBfqaaSij wollo sochde pka/piio axpan corricce wasfkcost/ lkalee zſupſ ſ(vanse Saſira :Rſadni nd ſu'sya Raeoueſna n phanlate ſu pa viSoy táàmpſle oni �áziuſao ſs ncatbottácighinA Aefnihc ogen�. egune Tonfis Rui Taf wße wch A4A4raradueeq. OBRAZOVÁ PŘÍLOHA Č. 3

Strana 240

Strana 241
— Awal teAAlopl repery hace ekan ſliich Anaffiut FiarA paceaag Lw k aav&sanlAi& oſalg uclantrrl pepie —aviérotieo er ple pleci1: a a AMaftccae 7 AMphne Aáſpáclo horr wo ytaecily &upe u purso Ra. u yliin kpahie lig Be aue/1. A Aa Ran ſuA Ruuni pade pracipáegě Laoa epe x7pl tamenki ar ſpc & alj Aai nd pta elar kevebale — lo pe x k Fu aa rork re voea/c/ Auaut epeale pf & reií eeefHrl pr ßur- rr Bulde eA Mi ViIAa HOTrL po n krra juc elea)A & De rAr ſivie EFr Alic iaevrs VAG B KA Palé- 3 � * ſhuiß Eiſß p / ee? � Ruchier a 40.cIRaVN HeueATAuau E ſume wBili peai :5i Rrhu ; ScH Tpni Zanne ko ſelſncy cpar pas �u lfine eg asrp álolurluuidlaulegcAh Agu c zi (euge ecár ee reepocuheby Ehkg- Hepsij Ae 3 RuacsAS yy pp seu&2 Muet 1e Frr ☞p v BIn/ßA r Auliu Saáaku kob uřuuee litest v knale p áeffien pœnlee Qulſe — veſy vnao vulevy ak Inue 3 =káu ſushita tude fá tryoáci tuy. án wſ /Aſy onk z vhVllzA ☞uu aeee lur albcdah1 (leſac NA pr& ) R0vcf Gba Aspuua hen I& ARTE R Apeur, vap mál Pcicut Fea g pau dare Act haeaagaepán Antt Rreamé a�mofatl Ro cad n TKna TAe páia Tuc gRyaſiſyFaeckpAu OBRAZOVÁ PŘÍLOHA Č. 4

Strana 242

Strana 243
OBSAH Úvodem Seznam použitých zkratek, sigly použitých ruko- pisů, seznam obrazových příloh Magistri Stanislai de Znoyma "De vero et falso" Capitulum Capitulum Capitulum Capitulum Capitulum Capitulum Capitulum Capitulum Capitulum Capitulum Capitulum Capitulum Capitulum Capitulum primum secundum tertium guartum quintum sextum septimum octavum nonum decimum undecimum duodecimum tertium decimum quartum decimum Index locorum bibliae Index auctorum Resumé rusky Resumé německy Obrazové přílohy 117 134 146 1.59 171 181 190 202 213 225 225 227 230 235