z 59 stránek
Titul
1
2
Edice
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
Název:
Nový Hus, Nepoznané universitní promluvy Mistra Jana
Autor:
Ryba, Bohumil
Rok vydání:
1948
Místo vydání:
Praha
Česká národní bibliografie:
Počet stran celkem:
59
Počet stran předmluvy plus obsahu:
59
Obsah:
- 1: Titul
- 3: Edice
upravit
Strana 1
BOHUMIL RYBA NOVÝHUS NEPOZNANÉ UNIVERSITNÍ PROMLUVY MISTRA JANA Věnováno universitě Karlově k oslavě jejích dovršených šesti století JEDNOTA ČESKÝCH FILOLOGŮ PRAHA 1948
BOHUMIL RYBA NOVÝHUS NEPOZNANÉ UNIVERSITNÍ PROMLUVY MISTRA JANA Věnováno universitě Karlově k oslavě jejích dovršených šesti století JEDNOTA ČESKÝCH FILOLOGŮ PRAHA 1948
Strana 2
Strana 3
V souvislosti s vydáním Husova Quodlibetu z r. 1411, při- pravovaným k oslavě 600. výročí založení university Karlovy, probíral jsem se známými rukopisy, obsahujícími kvestie z té doby. V jednom z nich, NUK X E 24, rozpoznal jsem v anepi- grafickém textu rozsáhlé rekommendace licenciátů dílo Husovo. Toto rozpoznání bylo umožněno teprve znalostí Quodlibetu, objeveného V. Flajšhansem (ČČH XLIV, 1938). Při provádění objektivního důkazu Husova autorství jevilo se mi záhodným přezkoumati v rukopisech některá místa Husových akade- mických projevů, dosud známých a vydaných (K. Höfler FRA VI2, 95 nn.; J. Sedlák, Studie a texty I 119 nn.). A tak vlastně této opatrnosti vděčím za to, že se mi původní objev rozrostl v celou řadu dalších. Začnu raději s těmi promluvami, kde pro- kázati Husovo původství je stejně jednoduché jako naprosto bezpečné a kde jen jakoby z učarování uniklo tolika badatelům, jejichž rukama prošel rukopisný sborník s literárním odkazem Mistrovým. Přitom hned první z nich přináší opravdové pře- kvapení. I. Husova promluva z 22. ledna 1400 při determinaci bakaláře Václava ze Sušice. Mezi bakaláři, jejichž determinace výslovně uvádí Liber decanorum jako akty Husovy, je jediný křestním jménem Václav: „Item 22. die mensis Januarii (1400) Wenceslaus de Sicca det. sub mag. Joanne de Hussynecz“ (I 347). Protože se v rukopise NUK X D 10 f. 114b—114c zachoval se jménem Husovým text kratičké promluvy na thema Recte vivas (Höfler II 95), v níž je determinant dvakrát osloven Wenceslae, byla vyslovena domněnka, že zde máme text Husův z 22. března 1400. Odchylné mínění Sedlákovo (uv. m. I 123), spojující promluvu Recte vivas s promocí Václava z Chebu z 20. února 1402 (Lib. dec. I 369), byl pouhý omyl, vzniklý záměnou determinace s incepcí; Sedlák je po upozornění V. Novotného (ČMM 1914, 436) Nový Hus.
V souvislosti s vydáním Husova Quodlibetu z r. 1411, při- pravovaným k oslavě 600. výročí založení university Karlovy, probíral jsem se známými rukopisy, obsahujícími kvestie z té doby. V jednom z nich, NUK X E 24, rozpoznal jsem v anepi- grafickém textu rozsáhlé rekommendace licenciátů dílo Husovo. Toto rozpoznání bylo umožněno teprve znalostí Quodlibetu, objeveného V. Flajšhansem (ČČH XLIV, 1938). Při provádění objektivního důkazu Husova autorství jevilo se mi záhodným přezkoumati v rukopisech některá místa Husových akade- mických projevů, dosud známých a vydaných (K. Höfler FRA VI2, 95 nn.; J. Sedlák, Studie a texty I 119 nn.). A tak vlastně této opatrnosti vděčím za to, že se mi původní objev rozrostl v celou řadu dalších. Začnu raději s těmi promluvami, kde pro- kázati Husovo původství je stejně jednoduché jako naprosto bezpečné a kde jen jakoby z učarování uniklo tolika badatelům, jejichž rukama prošel rukopisný sborník s literárním odkazem Mistrovým. Přitom hned první z nich přináší opravdové pře- kvapení. I. Husova promluva z 22. ledna 1400 při determinaci bakaláře Václava ze Sušice. Mezi bakaláři, jejichž determinace výslovně uvádí Liber decanorum jako akty Husovy, je jediný křestním jménem Václav: „Item 22. die mensis Januarii (1400) Wenceslaus de Sicca det. sub mag. Joanne de Hussynecz“ (I 347). Protože se v rukopise NUK X D 10 f. 114b—114c zachoval se jménem Husovým text kratičké promluvy na thema Recte vivas (Höfler II 95), v níž je determinant dvakrát osloven Wenceslae, byla vyslovena domněnka, že zde máme text Husův z 22. března 1400. Odchylné mínění Sedlákovo (uv. m. I 123), spojující promluvu Recte vivas s promocí Václava z Chebu z 20. února 1402 (Lib. dec. I 369), byl pouhý omyl, vzniklý záměnou determinace s incepcí; Sedlák je po upozornění V. Novotného (ČMM 1914, 436) Nový Hus.
Strana 4
4 Bohumil Ryba: odvolal (Studie a texty II 168) a přiklonil se rovněž k Václavu ze Sušice. A přece je tato identifikace (naposled u V. Flajšhanse, Matice lidu XLIX, 1915, 95, omezená slovem „nejspíše“, a u V. Novotného, M. Jan Hus I 1, 1919, 64 bez omezení) ne- správná. Text skutečné promluvy Husovy z 22. ledna 1400 je zachován, ale jinde. Není to stručná řeč na thema Recte vivas, nýbrž dosti obšírná promluva na thema Fulget virtute modestus, zachovaná v rukopise NUK X C 3 f. 158b—159b na 35. místě z oněch 38 akademických promluv, z nichž Sedlák ve čtrnácté rozpoznal a vydal Husovu řeč k determinaci Matěje z Knína. Husovo autorství textu, který níže otiskuji, je naprosto zaru- čeno jednoduchým spojením výše citovaného úředního záznamu v Lib. dec. s dvojí narážkou na jméno determinantovo (f. 158d siccam Deus manibus suis plasmavit. Hic est Sicca, de quo sic scribitur, viz níže str. 7, pozn. 18 a 19; f. 159b Wence- slaus, quod interpretatur venatus cesaream laudem) a nadto ještě pojištěno užitím Husova známého bezmála kryptogramu auca (f. 159b, viz níže str. 8, pozn. 30). Hlavní význam nového zjištění spočívá v textu samém. Promluva vrhá nové světlo na Husa z doby před dosažením kněžství, v níž ho známe nejméně a spíše jen z pozdějších ka- jícných doznání. Projev, vyplynulý z plnosti mladistvého, takřka ještě zcela neasketického temperamentu, projev, v němž svěží, i když středověky jadrný vtip stíhá vtip, projev, který by později jeho původce jistě nebyl zařadil mezi svá Opera, kdyby je byl sám pořádal, ukazuje nám, jak blízko měl ještě na za- čátku r. 1400 Hus i na slavnostní akademické půdě k Husovi, kterého známe takto jen z ryze soukromých přípisků stockholm- ských z r. 1398. Přesvědčujeme se, jak nebezpečná byla genera- lisace dosavadních úsudků, opírajících se o promoční promluvu z r. 1399 a několik jiných pozdějších. Plný dosah změny obrazu, kterého nyní nabýváme, lze postihnouti nejlépe, připomeneme-li si charakteristiku, kterou v svém pojednání o Husových promlu- vách promočních napsal jinak pronikavý badatel Sedlák: „O Hu- sových promluvách nutno s pochvalou říci, že všecky známé jsou provanuty duchem vážným, přísně mravným“ (uv. m. 1 122), a uvědomíme-li si, že onen Sedlákův neznámý „rozpustilý mistr s tónem promluvy „až triviálním“ nebyl nikdo jiný, než právě Hus — ukázky „málo vhodných vtipů“ i „nesalonního přísloví“, jež Sedlák stavěl proti vážnosti projevů Husových, vzal právě z našeho textu, jehož autora nezjistil. Nevšednost a netuctovost projevu Husova při promoci ba- kaláře Václava ze Sušice nutně předpokládá hlubší osobní zájem promotorův o determinanta. Kdybychom chtěli vstoupit na půdu nejistých domněnek, mohli bychom se dohadovati, že přátelsky si dobírat Sušičana usnadňovalo Husovi společné kra- janství. Václav ze Sušice byl mladík nepochybně čiperný —
4 Bohumil Ryba: odvolal (Studie a texty II 168) a přiklonil se rovněž k Václavu ze Sušice. A přece je tato identifikace (naposled u V. Flajšhanse, Matice lidu XLIX, 1915, 95, omezená slovem „nejspíše“, a u V. Novotného, M. Jan Hus I 1, 1919, 64 bez omezení) ne- správná. Text skutečné promluvy Husovy z 22. ledna 1400 je zachován, ale jinde. Není to stručná řeč na thema Recte vivas, nýbrž dosti obšírná promluva na thema Fulget virtute modestus, zachovaná v rukopise NUK X C 3 f. 158b—159b na 35. místě z oněch 38 akademických promluv, z nichž Sedlák ve čtrnácté rozpoznal a vydal Husovu řeč k determinaci Matěje z Knína. Husovo autorství textu, který níže otiskuji, je naprosto zaru- čeno jednoduchým spojením výše citovaného úředního záznamu v Lib. dec. s dvojí narážkou na jméno determinantovo (f. 158d siccam Deus manibus suis plasmavit. Hic est Sicca, de quo sic scribitur, viz níže str. 7, pozn. 18 a 19; f. 159b Wence- slaus, quod interpretatur venatus cesaream laudem) a nadto ještě pojištěno užitím Husova známého bezmála kryptogramu auca (f. 159b, viz níže str. 8, pozn. 30). Hlavní význam nového zjištění spočívá v textu samém. Promluva vrhá nové světlo na Husa z doby před dosažením kněžství, v níž ho známe nejméně a spíše jen z pozdějších ka- jícných doznání. Projev, vyplynulý z plnosti mladistvého, takřka ještě zcela neasketického temperamentu, projev, v němž svěží, i když středověky jadrný vtip stíhá vtip, projev, který by později jeho původce jistě nebyl zařadil mezi svá Opera, kdyby je byl sám pořádal, ukazuje nám, jak blízko měl ještě na za- čátku r. 1400 Hus i na slavnostní akademické půdě k Husovi, kterého známe takto jen z ryze soukromých přípisků stockholm- ských z r. 1398. Přesvědčujeme se, jak nebezpečná byla genera- lisace dosavadních úsudků, opírajících se o promoční promluvu z r. 1399 a několik jiných pozdějších. Plný dosah změny obrazu, kterého nyní nabýváme, lze postihnouti nejlépe, připomeneme-li si charakteristiku, kterou v svém pojednání o Husových promlu- vách promočních napsal jinak pronikavý badatel Sedlák: „O Hu- sových promluvách nutno s pochvalou říci, že všecky známé jsou provanuty duchem vážným, přísně mravným“ (uv. m. 1 122), a uvědomíme-li si, že onen Sedlákův neznámý „rozpustilý mistr s tónem promluvy „až triviálním“ nebyl nikdo jiný, než právě Hus — ukázky „málo vhodných vtipů“ i „nesalonního přísloví“, jež Sedlák stavěl proti vážnosti projevů Husových, vzal právě z našeho textu, jehož autora nezjistil. Nevšednost a netuctovost projevu Husova při promoci ba- kaláře Václava ze Sušice nutně předpokládá hlubší osobní zájem promotorův o determinanta. Kdybychom chtěli vstoupit na půdu nejistých domněnek, mohli bychom se dohadovati, že přátelsky si dobírat Sušičana usnadňovalo Husovi společné kra- janství. Václav ze Sušice byl mladík nepochybně čiperný —
Strana 5
Nový Hus. 5 podle lokace složil bakalářskou zkoušku jako šestý mezi 21 (Lib. dec. I 346). Nevíme však, zda snad u něho právě líbivé šviháctví nebylo silnější než láska k vědám. Mezi magistrandy se s jeho jménem nesetkáváme, takže zřejmě nedostihl studij- ními úspěchy svých starších rodáků, z nichž Nicolaus de Sicca, bakalář z r. 1378 (Lib. dec. I 182), se stal 1380 mistrem (ib. 196) a následujícího roku byl již promotorem při determi- naci (ib. 201), nebo Jacobus de Sicca, bakalář z r. 1385 (ib. 231), dosáhl mistrského biretu r. 1389 (ib. 261). Fulget virtute modestus. Hec verba scribit magister 158 b Allexander in secunda parte sui libri 1. R(everendi) M agistri) et d(omini)! Sicut vestra plenius novit sapiencia ac reverencia, quod qui decora corporis est adornatus venustate quique bona dotatus est animi honestate, qui morum amplectitur copiositate(m), ille fulget virtute mo- destus. Qualis est presens determinans 2, in sequentibus patenter ut deducam. Merito ergo fulget virtute modestus. Cuncti ergo hunc | diligenter aspicite, qualem habeat corporis disposicionem, qualique forma venustatis induitur, certo discutite iudicio. Ecce, quam mediocris magnitudinis natura sibi corpus exhibuit, ne forte brevitas nimia stantem ipsum sedere faciat iuxta illud Ovidii De amore 3 158c Si brevis es, sedeas, ne stans videare sedere. Et ne eciam cum Pigmeis in clibano posset triturare 4, natura sibi exhibuit dicente Allexandro 5 longam elis et olis, id est extensam corporis disposicionem magnificate molis. Cernite eciam caput ipsius rotundum! Sicut nobilissimam figuram obti- net, sic nobilissimis virtutum scienciarumque thesauris se fore inpletum demonstrat. Nam sicud figura sperica omnium figu- rarum est figura capacissima, sic ipsius caput rotundum omnium 1 Alexandri de Villa-Dei Doctrinale, pars II, cap. 8, v. 1320 (ed. Reich- ling). 2 Wenceslaus de Sicca. 3 Ovidius, Ars am. III 263. Jiná úsloví o pidimužících v. A. Otto, Die Sprichwörter 292. 5 Alexander v cit. díle, pars I, cap. 1, v. 107 n. al alis longam dat neutrum, cetera curtam; curtam pone salis; el, ol dant elis et olis poučuje o kvantitě v nepřímých pádech (vyjádřeno příklady: animal, -älis; Hannibal, -alis; sal, salis; Daniël, söl mají gen. Daniëlis, sölis). Hus, kryje se autoritou gramatikovou, humorně navozuje u svých posluchačů představu českého feminina, zakončeného -el (doloženého již v Klaretově Gl. 1310). Mohl předpokládati, že znali didaktické verše z Doctrinale nazpaměť a že již studentům, odříkávajícím onen verš, netanul na mysli jako mluvnický příklad vždy jen Daniel nebo Michael.
Nový Hus. 5 podle lokace složil bakalářskou zkoušku jako šestý mezi 21 (Lib. dec. I 346). Nevíme však, zda snad u něho právě líbivé šviháctví nebylo silnější než láska k vědám. Mezi magistrandy se s jeho jménem nesetkáváme, takže zřejmě nedostihl studij- ními úspěchy svých starších rodáků, z nichž Nicolaus de Sicca, bakalář z r. 1378 (Lib. dec. I 182), se stal 1380 mistrem (ib. 196) a následujícího roku byl již promotorem při determi- naci (ib. 201), nebo Jacobus de Sicca, bakalář z r. 1385 (ib. 231), dosáhl mistrského biretu r. 1389 (ib. 261). Fulget virtute modestus. Hec verba scribit magister 158 b Allexander in secunda parte sui libri 1. R(everendi) M agistri) et d(omini)! Sicut vestra plenius novit sapiencia ac reverencia, quod qui decora corporis est adornatus venustate quique bona dotatus est animi honestate, qui morum amplectitur copiositate(m), ille fulget virtute mo- destus. Qualis est presens determinans 2, in sequentibus patenter ut deducam. Merito ergo fulget virtute modestus. Cuncti ergo hunc | diligenter aspicite, qualem habeat corporis disposicionem, qualique forma venustatis induitur, certo discutite iudicio. Ecce, quam mediocris magnitudinis natura sibi corpus exhibuit, ne forte brevitas nimia stantem ipsum sedere faciat iuxta illud Ovidii De amore 3 158c Si brevis es, sedeas, ne stans videare sedere. Et ne eciam cum Pigmeis in clibano posset triturare 4, natura sibi exhibuit dicente Allexandro 5 longam elis et olis, id est extensam corporis disposicionem magnificate molis. Cernite eciam caput ipsius rotundum! Sicut nobilissimam figuram obti- net, sic nobilissimis virtutum scienciarumque thesauris se fore inpletum demonstrat. Nam sicud figura sperica omnium figu- rarum est figura capacissima, sic ipsius caput rotundum omnium 1 Alexandri de Villa-Dei Doctrinale, pars II, cap. 8, v. 1320 (ed. Reich- ling). 2 Wenceslaus de Sicca. 3 Ovidius, Ars am. III 263. Jiná úsloví o pidimužících v. A. Otto, Die Sprichwörter 292. 5 Alexander v cit. díle, pars I, cap. 1, v. 107 n. al alis longam dat neutrum, cetera curtam; curtam pone salis; el, ol dant elis et olis poučuje o kvantitě v nepřímých pádech (vyjádřeno příklady: animal, -älis; Hannibal, -alis; sal, salis; Daniël, söl mají gen. Daniëlis, sölis). Hus, kryje se autoritou gramatikovou, humorně navozuje u svých posluchačů představu českého feminina, zakončeného -el (doloženého již v Klaretově Gl. 1310). Mohl předpokládati, že znali didaktické verše z Doctrinale nazpaměť a že již studentům, odříkávajícím onen verš, netanul na mysli jako mluvnický příklad vždy jen Daniel nebo Michael.
Strana 6
6 Bohumil Ryba: 158d scienciarum capacissimum. Frons 6 eius stricta, que teste Phi- losopho 7 ingeniosum demonstrat. Oculi clari animum clarum indicant. Capilli plani planam mentem, non fallacem ostendunt. Alba facies audacem significat, illum tamen, qui propter mures non audet solus dormire in comodo 8; sed palor faciei hoc excusat, ut non tantum murem, sed virginem Benignam nomine accedere [non] timeat. Collum breve temperanciam — non enim est ille vorax philosophus, qui propter delectacionem ciborum non verebatur guttur gruis appetere, de quo dicit Aristotiles 3° Ethicorum 9. Os artum, non latum prudentem indicat, scilicet ut auribus multa percipiat, ore pauca proferat. Et ne sit vorax Milo, de quo dicit Philosophus 1°, qui bovem ad prelibacionem recipiens — ventri suo aduc 11 modicum posuit fundamentum. Oculos eciam parvos et profundos retinet, ut acucius Scripturam intueatur, eo quod oculos profundos habentes secundum per- spectivos 1la perspicacius vident, et propter hoc Magister meus Gregorius 12 sepius de multis dixit: hledii yako z krbu, quod tantum sonat in Latino, quasi dicas: respicit sicut de epicauterio, id est de profunda olla, ut melius rem visibilem comprehendat. Ecce, quam I pulchra disposicio corporis, que animi bonam disposicionem insinuat, ut de ipso bene potest dici — 2° De anima 13: Pulcros corpore aptos 14 mente dicimus, et secundum vulgare proverbium: Distortum vultum sequitur distorcio morum; ergo ab opposito per regulam topicam, scilicet: dispositum vultum sequitur disposicio morum. Ecce, quam pulchre fulget corporis disposicione! Sed aliquis dicet: ,Multum commendas eum de conposicione crinium et aliorum, et tales non sunt amabiles a dominabus et virginibus, eo quod dicunt secundum Ovidium in Epistola 15. Sint procul a nobis iuvenes ut femina compti. 6 Frons] fraus C (tak i dále označuji čtení rkpu NUKX C 3). Neshoduje se s Aristot. Physiogn. 6 p. 811 b 28 nn; viz níže str. 39. 8 Pro com(m)odum ve význ.,pokoj, světnice“ je v materiálu akad. Slov- níku střv. lat. mnoho dokladů, zvlášť jasný: corpore sum adeo debilis..., quod vix in ipsa mea domo de commodo ad commodum... transire valeam Canc. Ioh. Nov. p. 85 n. 94. 9 Aristot. Eth. Eud. IIJ 2 p. 1231 a 15 n. 10 Bližší výklad o Milonovi z Krotona není z Aristotela, nýbrž nejspíše z komentáře k Eth. Nik. II 5 p. 1106 b 3. 11 Zde i jinde = adhuc. 11a T. j. podle učitelů optiky (perspectiva), jako byl Peckam a Witelo. 12 Mistrem Řehořem je míněn patrně Husův starší kolega ze sboru artistické fakulty Gregorius Leonis de Praga, který dosáhl bakalářství již 1389 (Lib. dec. I 264), ale mistrem se stal teprve současně s Husem 1396 (tamže I 309). 13 Viz níže str. 39, pozn. 37 a 41. 14 aptos] aptus C. 15 Ovidius, Her. IV 75.
6 Bohumil Ryba: 158d scienciarum capacissimum. Frons 6 eius stricta, que teste Phi- losopho 7 ingeniosum demonstrat. Oculi clari animum clarum indicant. Capilli plani planam mentem, non fallacem ostendunt. Alba facies audacem significat, illum tamen, qui propter mures non audet solus dormire in comodo 8; sed palor faciei hoc excusat, ut non tantum murem, sed virginem Benignam nomine accedere [non] timeat. Collum breve temperanciam — non enim est ille vorax philosophus, qui propter delectacionem ciborum non verebatur guttur gruis appetere, de quo dicit Aristotiles 3° Ethicorum 9. Os artum, non latum prudentem indicat, scilicet ut auribus multa percipiat, ore pauca proferat. Et ne sit vorax Milo, de quo dicit Philosophus 1°, qui bovem ad prelibacionem recipiens — ventri suo aduc 11 modicum posuit fundamentum. Oculos eciam parvos et profundos retinet, ut acucius Scripturam intueatur, eo quod oculos profundos habentes secundum per- spectivos 1la perspicacius vident, et propter hoc Magister meus Gregorius 12 sepius de multis dixit: hledii yako z krbu, quod tantum sonat in Latino, quasi dicas: respicit sicut de epicauterio, id est de profunda olla, ut melius rem visibilem comprehendat. Ecce, quam I pulchra disposicio corporis, que animi bonam disposicionem insinuat, ut de ipso bene potest dici — 2° De anima 13: Pulcros corpore aptos 14 mente dicimus, et secundum vulgare proverbium: Distortum vultum sequitur distorcio morum; ergo ab opposito per regulam topicam, scilicet: dispositum vultum sequitur disposicio morum. Ecce, quam pulchre fulget corporis disposicione! Sed aliquis dicet: ,Multum commendas eum de conposicione crinium et aliorum, et tales non sunt amabiles a dominabus et virginibus, eo quod dicunt secundum Ovidium in Epistola 15. Sint procul a nobis iuvenes ut femina compti. 6 Frons] fraus C (tak i dále označuji čtení rkpu NUKX C 3). Neshoduje se s Aristot. Physiogn. 6 p. 811 b 28 nn; viz níže str. 39. 8 Pro com(m)odum ve význ.,pokoj, světnice“ je v materiálu akad. Slov- níku střv. lat. mnoho dokladů, zvlášť jasný: corpore sum adeo debilis..., quod vix in ipsa mea domo de commodo ad commodum... transire valeam Canc. Ioh. Nov. p. 85 n. 94. 9 Aristot. Eth. Eud. IIJ 2 p. 1231 a 15 n. 10 Bližší výklad o Milonovi z Krotona není z Aristotela, nýbrž nejspíše z komentáře k Eth. Nik. II 5 p. 1106 b 3. 11 Zde i jinde = adhuc. 11a T. j. podle učitelů optiky (perspectiva), jako byl Peckam a Witelo. 12 Mistrem Řehořem je míněn patrně Husův starší kolega ze sboru artistické fakulty Gregorius Leonis de Praga, který dosáhl bakalářství již 1389 (Lib. dec. I 264), ale mistrem se stal teprve současně s Husem 1396 (tamže I 309). 13 Viz níže str. 39, pozn. 37 a 41. 14 aptos] aptus C. 15 Ovidius, Her. IV 75.
Strana 7
Nový Hus. Ibi dico, quod quedam hoc dixit et non quelibet. Et cum se- cundum Aristotilem 1° Ethicorum 16 una irundo non facit ver vel estatem 17, ergo nec una virgo facit displicenciam nostri determinantis, cum alia eum multum recommendat, que pro nunc caret nomine, sed Benigna appellatur. Et dato illo, quod singuli ipsius pulcritudinem inprobent, non restat solucio argu- menti, eo quod siccam Deus manibus suis plasmavit 18. Hic est Sicca, de quo sic scribitur 19. Ipsum enim Deus plasmavit, ne in ipso aliquid deforme posset ostendi, sed ut fulgeret non tantum corporis disposicione, sed mentis, nec tantum corporis nec tantum mentis, sed mentis et corporis simul (virtute) mo- destus. Quare pro nostro themate assumptum fuerat: Fulget virtute modestus, que fuerunt verba vestris reverenciis debiliter proposita. In quibus verbis tria brevissime innuuntur: 1° corporis elegans disposicio, (quia fulget), 20 mentis illustrans operacio, quia virtute, 3° conpositi flagrans quietacio, quia modestus. Dixi primo, quod in verbis nostri thematis innuitur cor- poris elegans disposicio, quia fulget, et bene, cum omne fulgens, quanto magis est fulgens, tanto clarius, eo quod quanto magis aliquid obscuratur, tanto obscurius. In nostro autem determi- nante, sicut ostensum est, fulget facies mixta albedine et rube- dine, fulget stature medio critas, cum nec nimis sit longus, ne 159 a excedat medium sicut Athlas 20, nec nimis parvus, ut deficiat a medio, sicut aliqui hic presentes, qui possunt cum Pigmeis in clibano triturare, nec calvus cum ceteris, ne noctue lumen lune credentes insultarent, sed mediocris ostenditur, ut regula Aristotilis perfruatur dicente 21: In medio virtus consistit, et vulgare proverbium 22. Medium tenuere beati, sed non beani, qui nostri determinantis pulcherrimam corporis disposicionem invide detestantur. Quia fulget capitis rotunditas, crinium planicies, rubor faciei, oris rotunditas et facunditas, 16 Aristot. Eth. Nik. I6 p. 1098 a 18. 17 Zdá se, že Hus přizpůsobuje citát českým klimatickým poměrům. 18 Srov. Gen. 2, 7 Formavit igitur dominus Deus hominem de limo terrae; Žalm 118, 73 manus tuae fecerunt me et plasmaverunt me. 19 V předchozí větě sicca bylo appellativem (suchá země, hlína“), zde je jménem vlastním, při čemž se podle středověkého zvyku užívá jména míst- ního za osobní (Sicca = Wenceslaus de Sicca, jako na př. často Broda = Andreas de Broda). 20 Athlas] athlos C. Srv. již v starém věku Iuvenalis 8, 33 nanum... Atlanta vocamus, kde scholia: ut si nanum gigantem vocemus. 21 Aristot. Eth. Nik. II 5 p. 1106 b 27. 22 Citát (odkud?) se uvádívá jako heslo vitemberského humanisty F. Taubmanna (1565—1613); srv. C. J. Weber, Demokritos XII 34.
Nový Hus. Ibi dico, quod quedam hoc dixit et non quelibet. Et cum se- cundum Aristotilem 1° Ethicorum 16 una irundo non facit ver vel estatem 17, ergo nec una virgo facit displicenciam nostri determinantis, cum alia eum multum recommendat, que pro nunc caret nomine, sed Benigna appellatur. Et dato illo, quod singuli ipsius pulcritudinem inprobent, non restat solucio argu- menti, eo quod siccam Deus manibus suis plasmavit 18. Hic est Sicca, de quo sic scribitur 19. Ipsum enim Deus plasmavit, ne in ipso aliquid deforme posset ostendi, sed ut fulgeret non tantum corporis disposicione, sed mentis, nec tantum corporis nec tantum mentis, sed mentis et corporis simul (virtute) mo- destus. Quare pro nostro themate assumptum fuerat: Fulget virtute modestus, que fuerunt verba vestris reverenciis debiliter proposita. In quibus verbis tria brevissime innuuntur: 1° corporis elegans disposicio, (quia fulget), 20 mentis illustrans operacio, quia virtute, 3° conpositi flagrans quietacio, quia modestus. Dixi primo, quod in verbis nostri thematis innuitur cor- poris elegans disposicio, quia fulget, et bene, cum omne fulgens, quanto magis est fulgens, tanto clarius, eo quod quanto magis aliquid obscuratur, tanto obscurius. In nostro autem determi- nante, sicut ostensum est, fulget facies mixta albedine et rube- dine, fulget stature medio critas, cum nec nimis sit longus, ne 159 a excedat medium sicut Athlas 20, nec nimis parvus, ut deficiat a medio, sicut aliqui hic presentes, qui possunt cum Pigmeis in clibano triturare, nec calvus cum ceteris, ne noctue lumen lune credentes insultarent, sed mediocris ostenditur, ut regula Aristotilis perfruatur dicente 21: In medio virtus consistit, et vulgare proverbium 22. Medium tenuere beati, sed non beani, qui nostri determinantis pulcherrimam corporis disposicionem invide detestantur. Quia fulget capitis rotunditas, crinium planicies, rubor faciei, oris rotunditas et facunditas, 16 Aristot. Eth. Nik. I6 p. 1098 a 18. 17 Zdá se, že Hus přizpůsobuje citát českým klimatickým poměrům. 18 Srov. Gen. 2, 7 Formavit igitur dominus Deus hominem de limo terrae; Žalm 118, 73 manus tuae fecerunt me et plasmaverunt me. 19 V předchozí větě sicca bylo appellativem (suchá země, hlína“), zde je jménem vlastním, při čemž se podle středověkého zvyku užívá jména míst- ního za osobní (Sicca = Wenceslaus de Sicca, jako na př. často Broda = Andreas de Broda). 20 Athlas] athlos C. Srv. již v starém věku Iuvenalis 8, 33 nanum... Atlanta vocamus, kde scholia: ut si nanum gigantem vocemus. 21 Aristot. Eth. Nik. II 5 p. 1106 b 27. 22 Citát (odkud?) se uvádívá jako heslo vitemberského humanisty F. Taubmanna (1565—1613); srv. C. J. Weber, Demokritos XII 34.
Strana 8
8 Bohumil Ryba: nasi mediocritas — non enim habet nasum, retro quem cacans se absconderet, nec symum, ex quo symee similis appareret, sed in singulis medium retinet —, ideo fulget corporis dispo- sicione. Sequitur ergo nostri thematis membrum, quo 23 innuitur corporis elegans 24 disposicio. Secundo in nostris verbis ostenditur mentis illustrans ope- racio, quia dicitur virtute, eo quod virtus consistit principaliter in operacione 25. Idcirco fulget virtute, nam si pulcritudo corporis mentis pulchram disposicionem non haberet, homo ineptus diceretur, cum a principaliori semper fiat denominacio 28; sed palam est animam esse partem principaliorem hominis; ergo si pulchra anima, homo pulcher, et non a corpore tantum. Stat ergo hominem esse pulchrum sine pulcritudine corporis. Et non con- vertitur, propter quod dicit Seneca Epistola 66a 27: Non enim deformitate corporis anima fedatur, sed pulcritudine animi corpus ornatur. Sed dices tu, quod pulcri frequenter sunt viciosi teste Ovidio libro 1° De fastis dicente 28: Fastus inest pulchris sequitur(que) superbia formam. Respondeo, quod verum est de pulcris tantum corpore, sed non mente. Quapropter dicebatur in themate: Fulget virtute, ut exinde mentis illustracio ostendatur, quod secundum in thematis sentencia intellexi. Dixi tercio, quod verbis propositis tangitur conpositi flagrans quietacio, quia modestus, et recte, cum nec tantum in 159b corporis pulcritudine nec dumtaxat mentis claritate, 1 sed utriusque coniunctim in decore animus plenissimam quietem assequatur. Dicitur ergo modestus. Et cum modestia sit virtus moralis, eo quod non deviat a medio, dicente Oracio in libro Sermonum epistola 2a 29. Est modus (i. e. modestia) in rebus, sunt certi denique fines, quos ultra citraque nescit consistere rectum, exhinc comuniter dicitur: Dum satis est, cessa, ne te derideat auc a 30, 23 quo] quod C. 1 elegans] elongans C. 25 Názor v podstatě aristotelský, srv. Eth. Nik. II 1 p. 1103 a 31 a Beda Venerabilis, Sententiae ex Aristot. etc. (Migne PL 90, 1053 B): Virtus moralis in medio consistit quoad nos. 26 Taktéž, srv. u Bedy (tamže 968 C): A maiori debet fleri denominatio. 27 Sen. Epist. 66, 4 ut scire possemus non d. c. foedari animum, sed pulchritudine a. c. ornari. 28 Ov. Fast. I 419. 29 Hor. Serm. I 1, 106—107, ovšem nequit místo metricky nesprávného nescit. 30 Srv. V. Flajšhanse v úvodu k vyd. Super IV Sentenciarum, str. X, kde mezi jinými doklady ,auca = Hus“ uvádí týž verš z jeho Enarracio Psal- morum (Opp. 11 279 b).
8 Bohumil Ryba: nasi mediocritas — non enim habet nasum, retro quem cacans se absconderet, nec symum, ex quo symee similis appareret, sed in singulis medium retinet —, ideo fulget corporis dispo- sicione. Sequitur ergo nostri thematis membrum, quo 23 innuitur corporis elegans 24 disposicio. Secundo in nostris verbis ostenditur mentis illustrans ope- racio, quia dicitur virtute, eo quod virtus consistit principaliter in operacione 25. Idcirco fulget virtute, nam si pulcritudo corporis mentis pulchram disposicionem non haberet, homo ineptus diceretur, cum a principaliori semper fiat denominacio 28; sed palam est animam esse partem principaliorem hominis; ergo si pulchra anima, homo pulcher, et non a corpore tantum. Stat ergo hominem esse pulchrum sine pulcritudine corporis. Et non con- vertitur, propter quod dicit Seneca Epistola 66a 27: Non enim deformitate corporis anima fedatur, sed pulcritudine animi corpus ornatur. Sed dices tu, quod pulcri frequenter sunt viciosi teste Ovidio libro 1° De fastis dicente 28: Fastus inest pulchris sequitur(que) superbia formam. Respondeo, quod verum est de pulcris tantum corpore, sed non mente. Quapropter dicebatur in themate: Fulget virtute, ut exinde mentis illustracio ostendatur, quod secundum in thematis sentencia intellexi. Dixi tercio, quod verbis propositis tangitur conpositi flagrans quietacio, quia modestus, et recte, cum nec tantum in 159b corporis pulcritudine nec dumtaxat mentis claritate, 1 sed utriusque coniunctim in decore animus plenissimam quietem assequatur. Dicitur ergo modestus. Et cum modestia sit virtus moralis, eo quod non deviat a medio, dicente Oracio in libro Sermonum epistola 2a 29. Est modus (i. e. modestia) in rebus, sunt certi denique fines, quos ultra citraque nescit consistere rectum, exhinc comuniter dicitur: Dum satis est, cessa, ne te derideat auc a 30, 23 quo] quod C. 1 elegans] elongans C. 25 Názor v podstatě aristotelský, srv. Eth. Nik. II 1 p. 1103 a 31 a Beda Venerabilis, Sententiae ex Aristot. etc. (Migne PL 90, 1053 B): Virtus moralis in medio consistit quoad nos. 26 Taktéž, srv. u Bedy (tamže 968 C): A maiori debet fleri denominatio. 27 Sen. Epist. 66, 4 ut scire possemus non d. c. foedari animum, sed pulchritudine a. c. ornari. 28 Ov. Fast. I 419. 29 Hor. Serm. I 1, 106—107, ovšem nequit místo metricky nesprávného nescit. 30 Srv. V. Flajšhanse v úvodu k vyd. Super IV Sentenciarum, str. X, kde mezi jinými doklady ,auca = Hus“ uvádí týž verš z jeho Enarracio Psal- morum (Opp. 11 279 b).
Strana 9
Nový Hus. 9 et Bohemice: Wsye whod dobro, sobye rzyt lowca 31 Noster vero presens pulcher determinans modestus audiens Senecam De quattuor virtutibus cardinalibus 32: Sales tui (i. e (non) seria) sint sine dente, iocos tenuit et aduc tenebit sine vilitate, risus sine cachino, vocem sine clamore, incessus sine tu- multu — nisi forsitan velit in posterum cum Benigna corisare 33, quod tamen non credo; sed habebit quietem sine desidia 34, audienciam sine loquacitate, cum sit modestus. Modestus non mirum, quia Wenceslaus, quod interpretatur venatus cesaream laudem. Cesarea autem laus principalissime in modestia con- sistit, sicut ostendit Aristotiles in De regimine principum 35 Quare sequitur conpositi (i. e. singularis persone) flagrans quietacio. Ergo fulget virtute modestus. Quia fulget, ergo amabilis; et quia virtute, ideo laudabilis; et quia modestus, ideo premiabilis. Ergo fulget virtute modestus. Propter primum, ipsum rogo ametis; propter secundum, laudetis; propter tercium, premietis, quia fulget virtute modestus. Ut ergo fulgeat virtute modestus, ego auctoritate michi in 36 hac parte con(cessa) etc. Nové bezpečné poznání skutečné Husovy promluvy, před- nesené 22. ledna 1400, vyvažuje doufám bohatě negativní dů- sledek našeho zjištění, podle něhož se v protikladu k obecnému mínění promluva Recte vivas nemůže vztahovati k determinaci Václava ze Sušice. Tím však nemá být vysloveno podezření proti správnosti rukopisného údaje, který promluvu Recte vivas výslovně označuje za Husovu. Naopak, její souvislosti s jinými rekommendacemi Husovými, jak dobře postřehl V. Flajšhans, Lit. činnost 96 nn., jsou nepochybné. Vztahuje se tedy Recte vivas k některému z těch bakalářů Václavů, o jejichž determinaci se záznamy v Lib. dec., jak známo, neúplně prováděné, výslovně nezmiňují. Z několika bakalářů Václavů, kteří jsou z doby Hu- 31 Jiné doklady prvního přísloví (též odjinud z Husa) má V. Flajšhans, Čes. přísloví, sub vhod 4, druhého sub řit 8. 32 Martini Dumiensis De formula honestae vitae IV 8 (p. 472 ed. Haase): Sales tui sine dente sint, ioci sine vilitate, risus sine cachinno, vox sine cla- more, incessus sine tumultu. 3a Žertovná zmínka o tanci vyvolána posledním členem incessus sine tumultu. Srv. Hus De corea (NUK IV G 15 f. 84 b = Sedlák, Studie a texty I 432): Peccant in corea gressu... nullum enim gressum faciunt, qui non superbia mensuretur. 34 desidia] desideria C. 35 Ps.-Aristot. De regimine princ. Kapit. Pr. M 115 f. 35a. 36 Závěrečnou formuli bakalářské promoce, kterou písař neopsal, mů- žeme doplniti podle jiného aktu NUK X H 18 f. 157 b takto: confero ei gra- dum bacalarii in artibus, ut possit legere, disputare ceterosque actus ad hunc gradum pertinentes exercere hic et ubique locorum. In nomine Patris et Filii et Spiritus sancti amen.
Nový Hus. 9 et Bohemice: Wsye whod dobro, sobye rzyt lowca 31 Noster vero presens pulcher determinans modestus audiens Senecam De quattuor virtutibus cardinalibus 32: Sales tui (i. e (non) seria) sint sine dente, iocos tenuit et aduc tenebit sine vilitate, risus sine cachino, vocem sine clamore, incessus sine tu- multu — nisi forsitan velit in posterum cum Benigna corisare 33, quod tamen non credo; sed habebit quietem sine desidia 34, audienciam sine loquacitate, cum sit modestus. Modestus non mirum, quia Wenceslaus, quod interpretatur venatus cesaream laudem. Cesarea autem laus principalissime in modestia con- sistit, sicut ostendit Aristotiles in De regimine principum 35 Quare sequitur conpositi (i. e. singularis persone) flagrans quietacio. Ergo fulget virtute modestus. Quia fulget, ergo amabilis; et quia virtute, ideo laudabilis; et quia modestus, ideo premiabilis. Ergo fulget virtute modestus. Propter primum, ipsum rogo ametis; propter secundum, laudetis; propter tercium, premietis, quia fulget virtute modestus. Ut ergo fulgeat virtute modestus, ego auctoritate michi in 36 hac parte con(cessa) etc. Nové bezpečné poznání skutečné Husovy promluvy, před- nesené 22. ledna 1400, vyvažuje doufám bohatě negativní dů- sledek našeho zjištění, podle něhož se v protikladu k obecnému mínění promluva Recte vivas nemůže vztahovati k determinaci Václava ze Sušice. Tím však nemá být vysloveno podezření proti správnosti rukopisného údaje, který promluvu Recte vivas výslovně označuje za Husovu. Naopak, její souvislosti s jinými rekommendacemi Husovými, jak dobře postřehl V. Flajšhans, Lit. činnost 96 nn., jsou nepochybné. Vztahuje se tedy Recte vivas k některému z těch bakalářů Václavů, o jejichž determinaci se záznamy v Lib. dec., jak známo, neúplně prováděné, výslovně nezmiňují. Z několika bakalářů Václavů, kteří jsou z doby Hu- 31 Jiné doklady prvního přísloví (též odjinud z Husa) má V. Flajšhans, Čes. přísloví, sub vhod 4, druhého sub řit 8. 32 Martini Dumiensis De formula honestae vitae IV 8 (p. 472 ed. Haase): Sales tui sine dente sint, ioci sine vilitate, risus sine cachinno, vox sine cla- more, incessus sine tumultu. 3a Žertovná zmínka o tanci vyvolána posledním členem incessus sine tumultu. Srv. Hus De corea (NUK IV G 15 f. 84 b = Sedlák, Studie a texty I 432): Peccant in corea gressu... nullum enim gressum faciunt, qui non superbia mensuretur. 34 desidia] desideria C. 35 Ps.-Aristot. De regimine princ. Kapit. Pr. M 115 f. 35a. 36 Závěrečnou formuli bakalářské promoce, kterou písař neopsal, mů- žeme doplniti podle jiného aktu NUK X H 18 f. 157 b takto: confero ei gra- dum bacalarii in artibus, ut possit legere, disputare ceterosque actus ad hunc gradum pertinentes exercere hic et ubique locorum. In nomine Patris et Filii et Spiritus sancti amen.
Strana 10
10 Bohumil Ryba: sova akademického působení pro nás v této situaci, mohl by si tuším činiti největší nárok Václav z Police ze zimního semestru 1401/2 (Lib. dec. I 368), a to z toho důvodu, který uváděl Sedlák (uv. m. I 123) mylně pro licenciáta Václava z Chebu, že totiž tehdy byl Hus děkanem a že to „unavení neustálými křiky (lassatus continuis clamoribus), jímž odůvodňuje výjimečnou stručnost svého projevu, je tehdy zvlášt dobře pochopitelné. II. Husova promluva z 5. března 1402 při determinaci bakaláře Martina z Križevců. 130 a V Lib. dec. čteme k r. 1402: „Sub mag. Joanne de Hussy- necz Martinus de Krizio det. in die dominico Laetare“ (I 370). Původ bakalářův byl dosud neznám. Úzkostlivě opatrný V. No- votný naznačil nedostatek přesvědčivého výkladu místního jména tím, že je ponechal při zmínce o Husově účasti na tomto aktu (M. Jan Hus I 1, 97; I 2, 529) v českém textu beze změny: Martin de Krizio. Před ním Sedlák (Studie a texty I 122) baka- láře ukvapeně počeštil na „Martina z Kříže“ a tím si již předem zahradil cestu, aby mohl dospěti k určení deváté z oné řady pro- močních promluv opět z téhož rukopisu NUK X C 3, f. 130a— 130d. Nuže, stačí zkombinovati údaj z Lib. dec. s heslem Konst. Jirečka OSN XV, 1900, 218b o chorvatském městě Križevci („... vzniklo okolo kostela sv. Kříže a vzpomíná se od XII. stol. co Cris, Crisium... V XVI.—XVII. stol. Križevci nalézaly se na pomezí tureckém a nezřídka bývaly znepokojovány nájezdy Turkův“) a s anonymním textem promoční promluvy, v němž bakaláře, jménem Martinus ... quasi Martem tenens, pražská fakulta de partibus vocavit remotis, quia de Dalma- cia, que Turcis inmediate quasi est coniuncta (f. 130 c), abychom vyložili provenienci determinanta a zároveň zjistili Husa jakožto původce bakalářské promoční promluvy. Nová promluva Husova se celým rázem svého vlastního jádra přimyká k jeho promluvám, již dříve známým. Bohatší je o vstupní partii, jaké písaři pro jejich předepsaně šroubovaný sloh obyčejně vynechávali. Svým začátkem poněkud připomíná, aspoň syntakticky, pozdější úvod Husova traktátu De sanguine Cristi (§ 5 vyd. Flajšhansova). Škoda, že málo inteligentní písař rukopisu X C 3 ji uchoval značně chatrně. Quia campis messe1 maturata uberantibus messorem licet pro fructu laboris aliquid decerpere, cum fructus finis laboris prenoscatur, et de via peregrinanti2 magna[m] pre distancia[m consolacio expectatur; ym(m)o longa mercandi absencia terri- 1 messe] in esse C 2 peregrinanti] peregrinandi C
10 Bohumil Ryba: sova akademického působení pro nás v této situaci, mohl by si tuším činiti největší nárok Václav z Police ze zimního semestru 1401/2 (Lib. dec. I 368), a to z toho důvodu, který uváděl Sedlák (uv. m. I 123) mylně pro licenciáta Václava z Chebu, že totiž tehdy byl Hus děkanem a že to „unavení neustálými křiky (lassatus continuis clamoribus), jímž odůvodňuje výjimečnou stručnost svého projevu, je tehdy zvlášt dobře pochopitelné. II. Husova promluva z 5. března 1402 při determinaci bakaláře Martina z Križevců. 130 a V Lib. dec. čteme k r. 1402: „Sub mag. Joanne de Hussy- necz Martinus de Krizio det. in die dominico Laetare“ (I 370). Původ bakalářův byl dosud neznám. Úzkostlivě opatrný V. No- votný naznačil nedostatek přesvědčivého výkladu místního jména tím, že je ponechal při zmínce o Husově účasti na tomto aktu (M. Jan Hus I 1, 97; I 2, 529) v českém textu beze změny: Martin de Krizio. Před ním Sedlák (Studie a texty I 122) baka- láře ukvapeně počeštil na „Martina z Kříže“ a tím si již předem zahradil cestu, aby mohl dospěti k určení deváté z oné řady pro- močních promluv opět z téhož rukopisu NUK X C 3, f. 130a— 130d. Nuže, stačí zkombinovati údaj z Lib. dec. s heslem Konst. Jirečka OSN XV, 1900, 218b o chorvatském městě Križevci („... vzniklo okolo kostela sv. Kříže a vzpomíná se od XII. stol. co Cris, Crisium... V XVI.—XVII. stol. Križevci nalézaly se na pomezí tureckém a nezřídka bývaly znepokojovány nájezdy Turkův“) a s anonymním textem promoční promluvy, v němž bakaláře, jménem Martinus ... quasi Martem tenens, pražská fakulta de partibus vocavit remotis, quia de Dalma- cia, que Turcis inmediate quasi est coniuncta (f. 130 c), abychom vyložili provenienci determinanta a zároveň zjistili Husa jakožto původce bakalářské promoční promluvy. Nová promluva Husova se celým rázem svého vlastního jádra přimyká k jeho promluvám, již dříve známým. Bohatší je o vstupní partii, jaké písaři pro jejich předepsaně šroubovaný sloh obyčejně vynechávali. Svým začátkem poněkud připomíná, aspoň syntakticky, pozdější úvod Husova traktátu De sanguine Cristi (§ 5 vyd. Flajšhansova). Škoda, že málo inteligentní písař rukopisu X C 3 ji uchoval značně chatrně. Quia campis messe1 maturata uberantibus messorem licet pro fructu laboris aliquid decerpere, cum fructus finis laboris prenoscatur, et de via peregrinanti2 magna[m] pre distancia[m consolacio expectatur; ym(m)o longa mercandi absencia terri- 1 messe] in esse C 2 peregrinanti] peregrinandi C
Strana 11
Nový Hus. 11 . ....) adveniente mercatore prestolatur; ymmo puero- genas rum mens adhuc parvula, matre de foro ventura, quamvis ignara de empto, spe tamen firmior de suo puerili donario 3: sed quia nunc messis non maturata albescit 4, sed yemps coma irsuta nivis stillicidio pluvieque tempore turbulenta perdurans nobis se tamquam iracunda ostentat, idcirco fructus messis forsitan retardatur. Et cum noster presens determinans 6 per multorum anno- rum spacium messor existeret, quamvis non calamorum in terra crescencium, sed calamorum in campo Universitatis nostre de pectore facultatis arcium emanancium (messorem) se esse firmiter probaret, tamen posset de nivis cadentis assiduitate perturbari, ne ipsius mercedem et meritum coram multis ydoneis obumbraret. Sed quid, dilecte domine Mar(tine), si yemps irsuta messem estatis destruit, numquid et messem tuam valet de campo cordis tui educere, quam per multa tempora excoluisti scienciarum semina inserendo? Absit. Nam ver propinquat teste Ovidio libello De kuculo7 dicente : Ver (quo)que florigero succinctus scemate venit. Ecce ver venit florens succincto, qui yemis frigora et ista nym- bosa tempora acurtabit. Et si veris non gliscis favorem, tunc matris expecta amorem, quia filius es, ipsa emit et venit grata dabitque optata, iussis si obtemperes, que suis dilectis filiis precio diutino comparavit. Nam genitrix munera prestat monens prius, ut filius mala de vitans in bonis quiescat. Mater ergo 130b vestra facultas arcium, ex cuius uberibus lac scienciarum habunde suxistis, tamquam fidelis mater suo filio, ymmo quasi denovo genito cupiens conferre donarium, vocem suam dirigit, sic inquiens: Filius esto bonus. R(everendi) p(atres), M(agistri) dominique venerandi! Verba predicta scribit Marcialis cocuss, ille consultor optimus, cuilibet parentes habenti dicens: Filius esto bonus. Nam [si parens malus est, tu filius esto bonus] si parens bonus est, tu filius esto bonus et dilige, quia bonus est; et si parens malus est vel mala est, tu filius esto bonus, quia dicit idem Marcialis: 3 donario] denario C 4 Srv. OV. Fast. V 357 an quia maturis albescit messis aristis. 5 Srv. OV. Met. I1 30 Hiems canos hirsuta capillos, Fast. 111 332 hirsutae deriguere comae, ještě spíše Ps.-Ov. (Alcuin?) Conflictus Veris et Hiemis 7 (Migne PL 121, 983 a lépe PLCar 1271) frigida venit Hiems canos hirsuta capillos. 6 Martinus de Krizio. Ps.-OV. Conflictus Veris et Hiemis 6. 8 Godefrid of Winchester Epigr. 140, 3—4 (v textu, který vydal Th. Wright, The Anglo-Latin Satirical Poets and Epigrammatists II 124, je jediná odchylka tolera místo metricky stejně oprávněného toleres).
Nový Hus. 11 . ....) adveniente mercatore prestolatur; ymmo puero- genas rum mens adhuc parvula, matre de foro ventura, quamvis ignara de empto, spe tamen firmior de suo puerili donario 3: sed quia nunc messis non maturata albescit 4, sed yemps coma irsuta nivis stillicidio pluvieque tempore turbulenta perdurans nobis se tamquam iracunda ostentat, idcirco fructus messis forsitan retardatur. Et cum noster presens determinans 6 per multorum anno- rum spacium messor existeret, quamvis non calamorum in terra crescencium, sed calamorum in campo Universitatis nostre de pectore facultatis arcium emanancium (messorem) se esse firmiter probaret, tamen posset de nivis cadentis assiduitate perturbari, ne ipsius mercedem et meritum coram multis ydoneis obumbraret. Sed quid, dilecte domine Mar(tine), si yemps irsuta messem estatis destruit, numquid et messem tuam valet de campo cordis tui educere, quam per multa tempora excoluisti scienciarum semina inserendo? Absit. Nam ver propinquat teste Ovidio libello De kuculo7 dicente : Ver (quo)que florigero succinctus scemate venit. Ecce ver venit florens succincto, qui yemis frigora et ista nym- bosa tempora acurtabit. Et si veris non gliscis favorem, tunc matris expecta amorem, quia filius es, ipsa emit et venit grata dabitque optata, iussis si obtemperes, que suis dilectis filiis precio diutino comparavit. Nam genitrix munera prestat monens prius, ut filius mala de vitans in bonis quiescat. Mater ergo 130b vestra facultas arcium, ex cuius uberibus lac scienciarum habunde suxistis, tamquam fidelis mater suo filio, ymmo quasi denovo genito cupiens conferre donarium, vocem suam dirigit, sic inquiens: Filius esto bonus. R(everendi) p(atres), M(agistri) dominique venerandi! Verba predicta scribit Marcialis cocuss, ille consultor optimus, cuilibet parentes habenti dicens: Filius esto bonus. Nam [si parens malus est, tu filius esto bonus] si parens bonus est, tu filius esto bonus et dilige, quia bonus est; et si parens malus est vel mala est, tu filius esto bonus, quia dicit idem Marcialis: 3 donario] denario C 4 Srv. OV. Fast. V 357 an quia maturis albescit messis aristis. 5 Srv. OV. Met. I1 30 Hiems canos hirsuta capillos, Fast. 111 332 hirsutae deriguere comae, ještě spíše Ps.-Ov. (Alcuin?) Conflictus Veris et Hiemis 7 (Migne PL 121, 983 a lépe PLCar 1271) frigida venit Hiems canos hirsuta capillos. 6 Martinus de Krizio. Ps.-OV. Conflictus Veris et Hiemis 6. 8 Godefrid of Winchester Epigr. 140, 3—4 (v textu, který vydal Th. Wright, The Anglo-Latin Satirical Poets and Epigrammatists II 124, je jediná odchylka tolera místo metricky stejně oprávněného toleres).
Strana 12
12 Bohumil Ryba: Dilige, si bonus est, iusta pietate parentem. Si malus est, tol[iJeres, filius esto bonus. Ergo filius esto bonus, quia Katho iubet dicens 9: Bonus esto. Nam racionem subdit Catho dicens: Sic bonus esto bonis, ne te mala dampna sequantur. Tu ergo, Mar(tine), filius esto bonus, quia iubet Catho 10: Fer matris imperium, cum verbis exit in iram. Filius ergo esto bonus, si mater tua facultas arcium exiit verbis examinatorum vel arguencium quasi in iram, in moribus et obediencia te probando, volens, ut esses filius bonus. Ut sis bonus, iubet Catho dicens 11: Cum bonis ambula. Ut sis melior, suadet Aristotiles 9° Ethicorum dicens: In omnibus imitare meliores 12. Ut sis optimus, audi Philosophum 5° Ethico- rum: Optimus est ille, qui non solum utitur bonitate ad se, se eciam ad alios 13, et talis dicitur iustus, legalis 14. Fac ergo primum, quia dicitur tibi: Filius esto bonus. Fac secundum, ut sis melior, quia dicit Allexander: Res bona, res melior 15. Fac tercium, quia dicitur per eundem: Res bona, res melior, (res) optima rerum. Ergo filius esto bonus, non malus, quia adhuc non incitaris, ne malorum secte comiscearis, sicut faciunt, prochdolor, multi, qui relictis sociis virtutum sociis nequiciarum coniunguntur. Quos retrahit Katho dicens 16: Cum bonis ambula, et auctor Astrolabi dicens 17. Infames fugiat tua conversacio semper et socio gaude te meliore frui, quia malus efficitur, qui sociatur malo, ] ut dicit auctor Rudi- um 18. Tu ergo filius esto bonus. Si prius, ut spero, fuisti 130 c bonus, adhuc filius esto bonus, et si, quod absit, unquam fuisti 9 Cato Dist. 1 11, 2 ed. Baehrens. 10 Tamže Dist. IV 6, 2, arci Fer patris imp. etc. Hus z obsahových důvodů nahradil patris slovem matris, ovšem metricky vadným. 11 Cato Sent. 6 (p. 215 Baehrens). 12 Nezjistil jsem. 13 Aristot. Eth. Nic. V 3 p. 1130 a 7 n. 14 Aristot. Eth. Nic. V 2 p. 1129 a 33. 15 Doctrinale v. 486 n. (ed. Reichling): res bona, res melior, res optima, res mala, peior, pessima, res magna, res maior, maxima rerum. Hus cituje zpaměti a v úplnější podobě v následující větě kontaminuje Alexandrûv superlativ adj. bonus se superlativem adj. magnus z dalšího verše. 16 Viz pozn. 11. 17 Petri Abelardi Monita ad astralabium v. 85 n. (Migne PL 178, 1761 B). — gaude te] gaudente C. 18 Nezjistil jsem.
12 Bohumil Ryba: Dilige, si bonus est, iusta pietate parentem. Si malus est, tol[iJeres, filius esto bonus. Ergo filius esto bonus, quia Katho iubet dicens 9: Bonus esto. Nam racionem subdit Catho dicens: Sic bonus esto bonis, ne te mala dampna sequantur. Tu ergo, Mar(tine), filius esto bonus, quia iubet Catho 10: Fer matris imperium, cum verbis exit in iram. Filius ergo esto bonus, si mater tua facultas arcium exiit verbis examinatorum vel arguencium quasi in iram, in moribus et obediencia te probando, volens, ut esses filius bonus. Ut sis bonus, iubet Catho dicens 11: Cum bonis ambula. Ut sis melior, suadet Aristotiles 9° Ethicorum dicens: In omnibus imitare meliores 12. Ut sis optimus, audi Philosophum 5° Ethico- rum: Optimus est ille, qui non solum utitur bonitate ad se, se eciam ad alios 13, et talis dicitur iustus, legalis 14. Fac ergo primum, quia dicitur tibi: Filius esto bonus. Fac secundum, ut sis melior, quia dicit Allexander: Res bona, res melior 15. Fac tercium, quia dicitur per eundem: Res bona, res melior, (res) optima rerum. Ergo filius esto bonus, non malus, quia adhuc non incitaris, ne malorum secte comiscearis, sicut faciunt, prochdolor, multi, qui relictis sociis virtutum sociis nequiciarum coniunguntur. Quos retrahit Katho dicens 16: Cum bonis ambula, et auctor Astrolabi dicens 17. Infames fugiat tua conversacio semper et socio gaude te meliore frui, quia malus efficitur, qui sociatur malo, ] ut dicit auctor Rudi- um 18. Tu ergo filius esto bonus. Si prius, ut spero, fuisti 130 c bonus, adhuc filius esto bonus, et si, quod absit, unquam fuisti 9 Cato Dist. 1 11, 2 ed. Baehrens. 10 Tamže Dist. IV 6, 2, arci Fer patris imp. etc. Hus z obsahových důvodů nahradil patris slovem matris, ovšem metricky vadným. 11 Cato Sent. 6 (p. 215 Baehrens). 12 Nezjistil jsem. 13 Aristot. Eth. Nic. V 3 p. 1130 a 7 n. 14 Aristot. Eth. Nic. V 2 p. 1129 a 33. 15 Doctrinale v. 486 n. (ed. Reichling): res bona, res melior, res optima, res mala, peior, pessima, res magna, res maior, maxima rerum. Hus cituje zpaměti a v úplnější podobě v následující větě kontaminuje Alexandrûv superlativ adj. bonus se superlativem adj. magnus z dalšího verše. 16 Viz pozn. 11. 17 Petri Abelardi Monita ad astralabium v. 85 n. (Migne PL 178, 1761 B). — gaude te] gaudente C. 18 Nezjistil jsem.
Strana 13
Nový Hus. 13 malus, iam filius esto bonus. Esto ergo bonus, ut donarium matris tue benignissime consequaris, que tibi mercedis et premii infalli- bile medium per me proposuit, dicens in themate: Filius esto bonus. In quibus verbis tria brevissime innuuntur: 1° facultatis benignitas allectiva, cum dicitur filius; 2° stabilitatis hortacio imperativa, cum dicitur esto; 3° utriusque bonitas perfectiva, cum dicitur bonus. Filius ergo esto bonus, quia mater facultas arcium benigne te 19 in gremium suum allicit, quia filios suos de omnibus mundi partibus in unum colligit dicens: „Ad me convenite, scolares caste vite,“ inquit, „sciencia vos inebriabo 20, lac potum vobis dabo 21 cum affluencia“ et collectos in mundum dispergit 22 ad prolificandum partibus ceteris filios destinando. Unde et te, domine Mar(tine), de partibus vocavit remotis, quia de Dalmacia, que Turcis 23 inmediate quasi est coniuncta. Ne tamen operibus eorum comunices, dixit ad te: Filius esto bonus, matri tue fideliter adherendo et adversariis fortiter resistendo. Nam et nomen tuum profitetur, cum Martinus voceris. Martinus enim dicitur quasi Martem tenens, qui Mars est deus belli, eo quod bellis adversus vicia debes inyare 24, quia tibi dicitur pungna propria, ut sic matris gremio uniaris, quia nisi constans fueris, premium non consequeris. Et ideo dicitur imperative esto. Et hoc iubet Catho moralissimus di- cens 25: Constans esto. Et quia neque filialis eleccio neque stabi- litatis perfeccio ad vitam proficit, cum potest esse filius et sta- bilis, sed in malo, ideo additur utriusque vera bonitas per- fectiva, cum finaliter adiungitur: bonus. Filius esto bonus, et cum fueris filius bonus, meritum nostra facultas donarium non negabit, ym(m)o dicet tibi: accipe gratis 26. Tu ergo iuxta consilium facultatis filius esto bonus et iuxta consilium Computi filius esto Dei, quia| subditur: 130 d celum bonus accipe gratis. 19 benigne te] benigniter C 20 Srv. Jerem. 31, 14 inebriabo animam sacerdotum pinguedine. 21 Srv. Pavel 1 Cor. 3, 2 lac vobis potum dedi. 22 Obráceně Izaiáš 11, 12 dispersos ... colliget a quattuor plagis terrae. 23 Turcis] turris C 24 Zde i jinde = inhiare. 25 Cato Dist. I 7, 1 Clemens et constans, ut res expostulat, esto. Celý verš — v podobě metricky vadné: Constans et levis, ut r. e., esto — citoval Hus již při determinaci Knínově 9. března 1399 (NUK X C 3 f. 134 d = Sedlák, Studie a texty I 126). 26 Závěr verše filius esto Dei, celum bonus accipe gratis; původ verše jsem nezjistil — všechna mně známá zpracování komputistická jsou vesměs prosaická.
Nový Hus. 13 malus, iam filius esto bonus. Esto ergo bonus, ut donarium matris tue benignissime consequaris, que tibi mercedis et premii infalli- bile medium per me proposuit, dicens in themate: Filius esto bonus. In quibus verbis tria brevissime innuuntur: 1° facultatis benignitas allectiva, cum dicitur filius; 2° stabilitatis hortacio imperativa, cum dicitur esto; 3° utriusque bonitas perfectiva, cum dicitur bonus. Filius ergo esto bonus, quia mater facultas arcium benigne te 19 in gremium suum allicit, quia filios suos de omnibus mundi partibus in unum colligit dicens: „Ad me convenite, scolares caste vite,“ inquit, „sciencia vos inebriabo 20, lac potum vobis dabo 21 cum affluencia“ et collectos in mundum dispergit 22 ad prolificandum partibus ceteris filios destinando. Unde et te, domine Mar(tine), de partibus vocavit remotis, quia de Dalmacia, que Turcis 23 inmediate quasi est coniuncta. Ne tamen operibus eorum comunices, dixit ad te: Filius esto bonus, matri tue fideliter adherendo et adversariis fortiter resistendo. Nam et nomen tuum profitetur, cum Martinus voceris. Martinus enim dicitur quasi Martem tenens, qui Mars est deus belli, eo quod bellis adversus vicia debes inyare 24, quia tibi dicitur pungna propria, ut sic matris gremio uniaris, quia nisi constans fueris, premium non consequeris. Et ideo dicitur imperative esto. Et hoc iubet Catho moralissimus di- cens 25: Constans esto. Et quia neque filialis eleccio neque stabi- litatis perfeccio ad vitam proficit, cum potest esse filius et sta- bilis, sed in malo, ideo additur utriusque vera bonitas per- fectiva, cum finaliter adiungitur: bonus. Filius esto bonus, et cum fueris filius bonus, meritum nostra facultas donarium non negabit, ym(m)o dicet tibi: accipe gratis 26. Tu ergo iuxta consilium facultatis filius esto bonus et iuxta consilium Computi filius esto Dei, quia| subditur: 130 d celum bonus accipe gratis. 19 benigne te] benigniter C 20 Srv. Jerem. 31, 14 inebriabo animam sacerdotum pinguedine. 21 Srv. Pavel 1 Cor. 3, 2 lac vobis potum dedi. 22 Obráceně Izaiáš 11, 12 dispersos ... colliget a quattuor plagis terrae. 23 Turcis] turris C 24 Zde i jinde = inhiare. 25 Cato Dist. I 7, 1 Clemens et constans, ut res expostulat, esto. Celý verš — v podobě metricky vadné: Constans et levis, ut r. e., esto — citoval Hus již při determinaci Knínově 9. března 1399 (NUK X C 3 f. 134 d = Sedlák, Studie a texty I 126). 26 Závěr verše filius esto Dei, celum bonus accipe gratis; původ verše jsem nezjistil — všechna mně známá zpracování komputistická jsou vesměs prosaická.
Strana 14
14 Bohumil Ryba: Et quia spero, quod fuisti et eris filius bonus, ideo accipe gradum baccalarii, ut possis etc. 27. Významnost nově zjištěného textu zvyšuje to, že je zároveň cenným dokladem kulturních styků česko-jugoslávských. Char- vátský determinant studoval ve vzdálené Praze, a jak je zřejmé z osoby promotorovy, hlásil se k universitní nacio Bohemica. Byl to beze sporu student nevšední — při bakalářské zkoušce zaujal první místo mezi 15 kandidáty (Lib. dec. I 369). O deset let později, r. 1412, již na universitě téměř bezvýjimečně české, dosáhl bakalářského gradu jiný bratrský příchozí z Križevců: Michael de Krisio (Lib. dec. I 419). III. Husova promluva z jara 1398 při determinaci bakaláře Jana Černého z Rečice. V Husově promluvě na thema Discens factus est sciens, před- nesené 9. března 1399 k bakalářské determinaci Matěje z Knína, řečeného Pater, kterou zapsal písař 38 universitních řečí v ruko- pise NUK X C 3 na čtrnáctém místě (fol. 134a-135a) a kterou rozpoznal i otiskl Sedlák, Studie a texty I 124-128, jsou nadutí a neznalí studenti srovnáváni jednak s želvou, jednak s žábou z bajek Avianových, příslušné verše z 2. a 6. bajky jsou tu in ex- tenso citovány a v aplikaci na studenty podrobně vykládány (Ecce testudo, vermis pigerrimus, cupiebat volare atd.). Na obojí výklad této Husovy rekomendace, a to v obráceném pořadí, zprvu na výklad o žábě a potom o želvě, výslovně odka- zuje písař téhož rukopisu, vědomě krátě předlohu, kterou sem o několik listů později (fol. 137b-138c) přepisoval jako sedm- náctou řeč. Odkazy jsou zřetelné a jednoznačné. Kde tu je řeč o neznalých studentech, čteme v textu: Qui se assimilantur rane, que se optimum medicum (asserebat), de qua scribit Avianus etc., ut supra eciam recitatum est in illa recommendacione Dis- cens factus est sciens. Hii eciam similes sunt tes ti tudini, de qua dicit Avianus, ut eciam patet in loco allegato etc. Ecce tes ti]- tudo, non habens pennas, conchis voluit volare (f. 138 ab). Oba odkazy, jež písař našeho rukopisu nebo ještě spíše již písař ztracené předlohy, kterou náš rukopis se značnou dáv- kou zpozdilosti reprodukoval, učinil zřejmě proto, aby nemusil oněch dost obsáhlých partií opakovati, jsou pro nás cenné — ukazují k Husovi jakožto autoru také této rekomendace, v níž se čtou. Proto neváháme také sedmnáctou rekomendaci našeho souboru, složenou na thema Studuit agere, quod iustum est, po- kládati v podstatě za Husovu.*) Přihlížíme-li k časovému pořadí, *) Husovu autorství nasvědčují i některé stilistické podobnosti. Srov. v Husově Korespondenci (č. 1, str. 2 vyd. V. Novotného). elliptické: Non sic tu, sed..., tamže č. 9, str. 25 Ale ty ne tak, str. 26 Ale ne tak člověk nela-
14 Bohumil Ryba: Et quia spero, quod fuisti et eris filius bonus, ideo accipe gradum baccalarii, ut possis etc. 27. Významnost nově zjištěného textu zvyšuje to, že je zároveň cenným dokladem kulturních styků česko-jugoslávských. Char- vátský determinant studoval ve vzdálené Praze, a jak je zřejmé z osoby promotorovy, hlásil se k universitní nacio Bohemica. Byl to beze sporu student nevšední — při bakalářské zkoušce zaujal první místo mezi 15 kandidáty (Lib. dec. I 369). O deset let později, r. 1412, již na universitě téměř bezvýjimečně české, dosáhl bakalářského gradu jiný bratrský příchozí z Križevců: Michael de Krisio (Lib. dec. I 419). III. Husova promluva z jara 1398 při determinaci bakaláře Jana Černého z Rečice. V Husově promluvě na thema Discens factus est sciens, před- nesené 9. března 1399 k bakalářské determinaci Matěje z Knína, řečeného Pater, kterou zapsal písař 38 universitních řečí v ruko- pise NUK X C 3 na čtrnáctém místě (fol. 134a-135a) a kterou rozpoznal i otiskl Sedlák, Studie a texty I 124-128, jsou nadutí a neznalí studenti srovnáváni jednak s želvou, jednak s žábou z bajek Avianových, příslušné verše z 2. a 6. bajky jsou tu in ex- tenso citovány a v aplikaci na studenty podrobně vykládány (Ecce testudo, vermis pigerrimus, cupiebat volare atd.). Na obojí výklad této Husovy rekomendace, a to v obráceném pořadí, zprvu na výklad o žábě a potom o želvě, výslovně odka- zuje písař téhož rukopisu, vědomě krátě předlohu, kterou sem o několik listů později (fol. 137b-138c) přepisoval jako sedm- náctou řeč. Odkazy jsou zřetelné a jednoznačné. Kde tu je řeč o neznalých studentech, čteme v textu: Qui se assimilantur rane, que se optimum medicum (asserebat), de qua scribit Avianus etc., ut supra eciam recitatum est in illa recommendacione Dis- cens factus est sciens. Hii eciam similes sunt tes ti tudini, de qua dicit Avianus, ut eciam patet in loco allegato etc. Ecce tes ti]- tudo, non habens pennas, conchis voluit volare (f. 138 ab). Oba odkazy, jež písař našeho rukopisu nebo ještě spíše již písař ztracené předlohy, kterou náš rukopis se značnou dáv- kou zpozdilosti reprodukoval, učinil zřejmě proto, aby nemusil oněch dost obsáhlých partií opakovati, jsou pro nás cenné — ukazují k Husovi jakožto autoru také této rekomendace, v níž se čtou. Proto neváháme také sedmnáctou rekomendaci našeho souboru, složenou na thema Studuit agere, quod iustum est, po- kládati v podstatě za Husovu.*) Přihlížíme-li k časovému pořadí, *) Husovu autorství nasvědčují i některé stilistické podobnosti. Srov. v Husově Korespondenci (č. 1, str. 2 vyd. V. Novotného). elliptické: Non sic tu, sed..., tamže č. 9, str. 25 Ale ty ne tak, str. 26 Ale ne tak člověk nela-
Strana 15
Nový Hus. 15 byly ony partie v rekomendaci Studuit na místě původním, protože tato promluva, jejíž text byl v našem rukopise zapsán později, byla ve skutečnosti proslovena dříve než rekomendace Discens. Týká se totiž promluva Studuit, jak je patrné z obšírného etymologického výkladu vlastního jména determinantova (138bc), studenta Jana Černého z Řečice**), kterého Liber decanorum (1331) uvádí mezi 24 kandidáty druhého termínu bakalářských zkoušek v zimním semestru 1397-98, tedy ve dnech od 27. února do 2. března 1398. Jména promotorova musili jsme se tenkráte dobrati uvedenou cestou, protože v Liber decanorum nebyly v onom období, jako i jindy často, zaznamenány podrobnosti o determinacích, uskutečněných teprve jednotlivě po hromadné zkoušce. Jedinou výjimku z oněch 24 bakalářů činí tu Liber de- canorum u Norimberčana Konráda Konhofra, o němž výslovně připomíná, že determinoval 13. března 1398 pod mistrem Janem Pfistrem (1 330). Proto nelze ani determinaci Jana z Rečice dato- vati na den přesně. Ale přibližné určení na jaře 1398 opíráme o obdobu případů, které lze pokládati za normální. Na př. v témž druhém termínu byly v zimním semestru 1398-99 bakalářské zkoušky ve dnech 19.-22. února 1399 a jednotlivé determinace, jak vyplývá z přesnějších záznamů o tomto údobí, provedeny od 4. března do 4. května 1399; podobně v zimním semestru 1400-01 bakaláři, vyzkoušení ve dnech 23.-26. února 1401, determinovali od 7. března do 24. května 1401. Řidčeji se některá determinace opozdila, jako se stalo u bakalářů, vyzkoušených v témž období zimního semestru 1399-1400 ve dnech 10.- 13. března 1400, z nichž první determinoval 4. dubna, poslední teprve 20. září 1400. Tak se jen výjímečně překračovala čtvrtletní lhůta, předpisovaná statuty. V promluvě Studuit získáváme, byť v nepůvodní krácené podobě, znění nejstaršího z dosud zjištěných universitních projevů Husových. V úředním Liber decanorum se Hus od složení svých mistrských zkoušek (v lednu 1396, údaj o incepci chybí) objevuje po prvé teprve jako volený examinátor bakalářů v prosincovém termínu 1398 (1 309, 336). Na tom, že nyní poznáváme Husa jako promotora Řečicova již v době, než po prvé zkoušel bakaláře, nelze shledávati nic výjimečného. Obdobný zjev by bylo možno doložiti z doby starší i pozdější. Přestanu na dvou dokladech, jež se pojí v obou případech k Husovým přímým učitelům. Mikuláš z Litomyšle, který se stal mistrem na jaře 1378 (I 180), byl po prvé volen za examinátora bakalářů 16. května 1380 (I 194), ale komý, zde 138b: Non sic autem noster determinans, sed...; v Husově promluvě k determinaci Martina z Križevců 130b (výše str. 12): non ma- lus..., sicut faciunt, prochdolor, multi..., zde 138a: Non enim fecit, sicut multi faciunt, ... **) Určení totožnosti osoby Jana z Řečice správně již u Sedláka uv. m. 120, pozn. 1. Se jménem Černý (Niger) seznamujeme se teprve z textu pro- moční řeči samé.
Nový Hus. 15 byly ony partie v rekomendaci Studuit na místě původním, protože tato promluva, jejíž text byl v našem rukopise zapsán později, byla ve skutečnosti proslovena dříve než rekomendace Discens. Týká se totiž promluva Studuit, jak je patrné z obšírného etymologického výkladu vlastního jména determinantova (138bc), studenta Jana Černého z Řečice**), kterého Liber decanorum (1331) uvádí mezi 24 kandidáty druhého termínu bakalářských zkoušek v zimním semestru 1397-98, tedy ve dnech od 27. února do 2. března 1398. Jména promotorova musili jsme se tenkráte dobrati uvedenou cestou, protože v Liber decanorum nebyly v onom období, jako i jindy často, zaznamenány podrobnosti o determinacích, uskutečněných teprve jednotlivě po hromadné zkoušce. Jedinou výjimku z oněch 24 bakalářů činí tu Liber de- canorum u Norimberčana Konráda Konhofra, o němž výslovně připomíná, že determinoval 13. března 1398 pod mistrem Janem Pfistrem (1 330). Proto nelze ani determinaci Jana z Rečice dato- vati na den přesně. Ale přibližné určení na jaře 1398 opíráme o obdobu případů, které lze pokládati za normální. Na př. v témž druhém termínu byly v zimním semestru 1398-99 bakalářské zkoušky ve dnech 19.-22. února 1399 a jednotlivé determinace, jak vyplývá z přesnějších záznamů o tomto údobí, provedeny od 4. března do 4. května 1399; podobně v zimním semestru 1400-01 bakaláři, vyzkoušení ve dnech 23.-26. února 1401, determinovali od 7. března do 24. května 1401. Řidčeji se některá determinace opozdila, jako se stalo u bakalářů, vyzkoušených v témž období zimního semestru 1399-1400 ve dnech 10.- 13. března 1400, z nichž první determinoval 4. dubna, poslední teprve 20. září 1400. Tak se jen výjímečně překračovala čtvrtletní lhůta, předpisovaná statuty. V promluvě Studuit získáváme, byť v nepůvodní krácené podobě, znění nejstaršího z dosud zjištěných universitních projevů Husových. V úředním Liber decanorum se Hus od složení svých mistrských zkoušek (v lednu 1396, údaj o incepci chybí) objevuje po prvé teprve jako volený examinátor bakalářů v prosincovém termínu 1398 (1 309, 336). Na tom, že nyní poznáváme Husa jako promotora Řečicova již v době, než po prvé zkoušel bakaláře, nelze shledávati nic výjimečného. Obdobný zjev by bylo možno doložiti z doby starší i pozdější. Přestanu na dvou dokladech, jež se pojí v obou případech k Husovým přímým učitelům. Mikuláš z Litomyšle, který se stal mistrem na jaře 1378 (I 180), byl po prvé volen za examinátora bakalářů 16. května 1380 (I 194), ale komý, zde 138b: Non sic autem noster determinans, sed...; v Husově promluvě k determinaci Martina z Križevců 130b (výše str. 12): non ma- lus..., sicut faciunt, prochdolor, multi..., zde 138a: Non enim fecit, sicut multi faciunt, ... **) Určení totožnosti osoby Jana z Řečice správně již u Sedláka uv. m. 120, pozn. 1. Se jménem Černý (Niger) seznamujeme se teprve z textu pro- moční řeči samé.
Strana 16
16 Bohumil Ryba: 137b již 16. ledna 1380 pod ním determinoval bakalář Štěpán z Vlašimě (1 191). Jan z Mýta, mistr z 22. dubna 1387 (1251), po prvé zkoušel bakaláře v období 15.- 18. prosince 1389 (1 265), ale již 28. února 1389 uváděl na kathedru dokonce inceptora Petra z Hradce (1262). Zjev ten byl vlastně přímým důsledkem sta- rého, teprve pozdějí zrušeného kandidátova práva svobodné vol- by: examinati sibi eligent Magistrum, qui eos titulo baccalaure- atus donare possit (Mon. un. Prag. I, 1, 127). Řeč při bakalářské promoci Řečicově nedosahuje ještě oné jasnosti a přehlednosti disposice, byt již moderní, jakou právem chválí Sedlák při determinaci Matěje z Knína, o rok pozdější. Méně propracovanou disposicí řeči Studuit nemůže býti vinna jenom úprava krátícího písaře, jež tu je prokázána. Také přemíra i obsáhlost citátů, nepříznivě převládající nad vlastní výmluv- ností, dá se dobře pochopiti u řečníka, který je teprve na začátku svých zkušeností se slavnostními akademickými projevy. Ko- nečně i to, že kandidát byl asi již letitější (satis senex, 138b), mohlo na mladého promotora působiti brzdivě. Teprv když na akademické půdě více zdomácněl a měl před sebou kandidáta ze svých mladých žáků, s nimiž se důvěrněji znal, rozhovořila se nenuceněji jeho výmluvnost, omezila poněkud rozsah veršových citátů a popřála místa i živému humoru, s jakým jsme se sezná- mili v I. kapitole při promoci Václava ze Sušice z ledna 1400 a jaký poznáme z doby o málo pozdější v kapitole následující. Studuit agere, quod iustum est.1 Quoad tercium restat nostrum determinantem breviter commendare. Pro cuius recom- mendacione brevissima sumo verba nostri Kathonis sic dicentis: Illud stude agere, quod iustum est. [Reverendi Magistri et dominil] Quamvis verba predicta ad quemlibet hortative, consultive et preceptive dirigantur, tamen nostro determinanti competencius eadem cum verbo preteriti temporis possum licite adaptare sic dicendo: Studuit agere, quod iustum est. Reverendi Magistri et domini! Cum nemo laude dignus cen- seatur nisi bonis moribus, studiis et virtutibus adornatus, eo quod secundum Aristotilem 2° Rethorice sue laus est sermo eluci- dans magnitudinem virtutis2, quare is, qui laudari desiderat, pre- dictis tribus, scilicet studio, moribus bonis et virtutibus firmiter decoretur. 1 Thema je úmyslnou obměnou jedné ze sentencí, které v rukopisech předcházejí před Distichy Catonovými (sent. 55, str. 216 vyd. Baehrensova): Illud stude agere, quod iustum est. 2 Arist. Rhet. 1 9 p. 1367b 27. V rukopisné sbírce „auctoritatum“ ze 14. stol. praž. kapit. M 115 fol. 29b čteme mezi „Flores primi Retorice“: Laus est sermo elucidans magnitudinem virtutis.
16 Bohumil Ryba: 137b již 16. ledna 1380 pod ním determinoval bakalář Štěpán z Vlašimě (1 191). Jan z Mýta, mistr z 22. dubna 1387 (1251), po prvé zkoušel bakaláře v období 15.- 18. prosince 1389 (1 265), ale již 28. února 1389 uváděl na kathedru dokonce inceptora Petra z Hradce (1262). Zjev ten byl vlastně přímým důsledkem sta- rého, teprve pozdějí zrušeného kandidátova práva svobodné vol- by: examinati sibi eligent Magistrum, qui eos titulo baccalaure- atus donare possit (Mon. un. Prag. I, 1, 127). Řeč při bakalářské promoci Řečicově nedosahuje ještě oné jasnosti a přehlednosti disposice, byt již moderní, jakou právem chválí Sedlák při determinaci Matěje z Knína, o rok pozdější. Méně propracovanou disposicí řeči Studuit nemůže býti vinna jenom úprava krátícího písaře, jež tu je prokázána. Také přemíra i obsáhlost citátů, nepříznivě převládající nad vlastní výmluv- ností, dá se dobře pochopiti u řečníka, který je teprve na začátku svých zkušeností se slavnostními akademickými projevy. Ko- nečně i to, že kandidát byl asi již letitější (satis senex, 138b), mohlo na mladého promotora působiti brzdivě. Teprv když na akademické půdě více zdomácněl a měl před sebou kandidáta ze svých mladých žáků, s nimiž se důvěrněji znal, rozhovořila se nenuceněji jeho výmluvnost, omezila poněkud rozsah veršových citátů a popřála místa i živému humoru, s jakým jsme se sezná- mili v I. kapitole při promoci Václava ze Sušice z ledna 1400 a jaký poznáme z doby o málo pozdější v kapitole následující. Studuit agere, quod iustum est.1 Quoad tercium restat nostrum determinantem breviter commendare. Pro cuius recom- mendacione brevissima sumo verba nostri Kathonis sic dicentis: Illud stude agere, quod iustum est. [Reverendi Magistri et dominil] Quamvis verba predicta ad quemlibet hortative, consultive et preceptive dirigantur, tamen nostro determinanti competencius eadem cum verbo preteriti temporis possum licite adaptare sic dicendo: Studuit agere, quod iustum est. Reverendi Magistri et domini! Cum nemo laude dignus cen- seatur nisi bonis moribus, studiis et virtutibus adornatus, eo quod secundum Aristotilem 2° Rethorice sue laus est sermo eluci- dans magnitudinem virtutis2, quare is, qui laudari desiderat, pre- dictis tribus, scilicet studio, moribus bonis et virtutibus firmiter decoretur. 1 Thema je úmyslnou obměnou jedné ze sentencí, které v rukopisech předcházejí před Distichy Catonovými (sent. 55, str. 216 vyd. Baehrensova): Illud stude agere, quod iustum est. 2 Arist. Rhet. 1 9 p. 1367b 27. V rukopisné sbírce „auctoritatum“ ze 14. stol. praž. kapit. M 115 fol. 29b čteme mezi „Flores primi Retorice“: Laus est sermo elucidans magnitudinem virtutis.
Strana 17
Nový Hus. 17 Studio enim debet insistere triplici de causa: 1°, ut animum perficiat et ignoranciam expellat; 2°, ut virtutem acquirat; 3°, ut felix efficiatur. De primo dicit Aristotilis 4° Thopicorum: Studere debemus, ut ingeniosi efficiamurs, et Seneca Epistola 1a: Certis ingeniis denutriri oportet, si vis aliquid trahere, quod in animo fideliter sedeat. Nusquam est, qui ubique est. Nam in peregrinacione agen- tibus hoc evenit, ut multa hospicia habeant, nullas amicicias4. Idem alibi: Necesse est, ut hiis accidat, qui nullius ingenio se familiariter applicant, sed omnia cursim et properanter transmiltunt, non quod prodesset cibus nec corpori accedat, qui statim sumptus emittitur. Nichil eque sanitatem impedit quam remediorum crebra transmutacio5. Non convalescit planta, que sepe transfertur. Nichil est tam utile, quod in transitu (prosit). Distringit librorum multi- tudos. Fastidientis est stomachi multa degustare; que ubi varia sunt et diversa, inquinant, non alunt'. Tu multa percurrens unum accipe, quod illa decoquas mentes. Idem Epistola 33a: Sicut omnibus annis studere honestum est, ita non omnibus instrui ridi- cula res est9. Idem Epistola 75a dicit sic: Et quid stulcius, quam (quia) diu non didiceris, nolle discere!1°. Quamdiu vivis, tamdiu discendum est, quemadmodum vivasii. Et Plato ait litteras insi- 137e 3 Arist. Top. I112 p. 118a 22, ač u Aristotela jde o popírání pracné námahy za týmž účelem. V rukopisné sbírce, citované v předešlé poznámce, čteme fol. 34a mezi výňatky z III. kn. Topik správně: studere negamus, ut ingeniosi videamur. 4 Sen. Epist. ad Lucil. 2, 2. Odchylky: denutriri C] inmorari et innu- triri; vis C ] velis; Nam C ] Vitam; agentibus C] exigentibus; ut ] nec C. 5 Ve skutečnosti přímé pokračování Sen. Ep. 2, 2—3, začínající slovy Idem accidat necesse est iis, qui... Řečník necitoval přímo ze Seneky a ne- utrum Idem chápal jako masc. Idem (= Seneca). Další odchylky: ingenio se C] se ingenio; cursim ] cursum C; properanter C] properantes; non quod prodesset C ] non prodest; accedat C ] accedit; aeque] est quod C; transmuta- cio C ] mutatio. 8 Po vynechané větě pokračuje citát ze Sen. Ep. 2, 3. Odchylky: est tam utile C ] tam utile est; quod C ] ut. 7 Po vynechaných dvou větách pokračuje citát ze Sen. Ep. 2, 4. Od- chylky: est stomachi C] stomachi est; ubi varia ] nisi vana C. 8 Opět po vypuštění dvou vět je citován konec § 4. Odchylky: Tu multa percurrens C ] Et cum multa percurrer is; accipe C] excerpe; illa d- coquas mente C] illo die concoquas. a Sen. Ep. 36, 4. Odchylky: Sicut C] Sed quemadmodum; smysl dá- lejšku pokažen, u Seneky bylo: ita non omnibus institui (sc. honestum est). Turpis et ridicula res est elementarius senex. 10 Sen. Ep. 76, 1. Odchylky: Et quid Cl Quid autem Sen.; stul- cius quam quia] stulcius quam C, stultius est quam quia Sen.; nolle C ] non Sen. 11 Sen. Ep. 76, 3: Tamdiu discendum est, quamdiu nescias: si prover- bio credimus, quamdiu vivas. Nec ulli hoc rei magis convenit quam huic: tamdiu discendum est, quemadmodum vivas, quamdiu vivas (vivis). Nový Hus. 2
Nový Hus. 17 Studio enim debet insistere triplici de causa: 1°, ut animum perficiat et ignoranciam expellat; 2°, ut virtutem acquirat; 3°, ut felix efficiatur. De primo dicit Aristotilis 4° Thopicorum: Studere debemus, ut ingeniosi efficiamurs, et Seneca Epistola 1a: Certis ingeniis denutriri oportet, si vis aliquid trahere, quod in animo fideliter sedeat. Nusquam est, qui ubique est. Nam in peregrinacione agen- tibus hoc evenit, ut multa hospicia habeant, nullas amicicias4. Idem alibi: Necesse est, ut hiis accidat, qui nullius ingenio se familiariter applicant, sed omnia cursim et properanter transmiltunt, non quod prodesset cibus nec corpori accedat, qui statim sumptus emittitur. Nichil eque sanitatem impedit quam remediorum crebra transmutacio5. Non convalescit planta, que sepe transfertur. Nichil est tam utile, quod in transitu (prosit). Distringit librorum multi- tudos. Fastidientis est stomachi multa degustare; que ubi varia sunt et diversa, inquinant, non alunt'. Tu multa percurrens unum accipe, quod illa decoquas mentes. Idem Epistola 33a: Sicut omnibus annis studere honestum est, ita non omnibus instrui ridi- cula res est9. Idem Epistola 75a dicit sic: Et quid stulcius, quam (quia) diu non didiceris, nolle discere!1°. Quamdiu vivis, tamdiu discendum est, quemadmodum vivasii. Et Plato ait litteras insi- 137e 3 Arist. Top. I112 p. 118a 22, ač u Aristotela jde o popírání pracné námahy za týmž účelem. V rukopisné sbírce, citované v předešlé poznámce, čteme fol. 34a mezi výňatky z III. kn. Topik správně: studere negamus, ut ingeniosi videamur. 4 Sen. Epist. ad Lucil. 2, 2. Odchylky: denutriri C] inmorari et innu- triri; vis C ] velis; Nam C ] Vitam; agentibus C] exigentibus; ut ] nec C. 5 Ve skutečnosti přímé pokračování Sen. Ep. 2, 2—3, začínající slovy Idem accidat necesse est iis, qui... Řečník necitoval přímo ze Seneky a ne- utrum Idem chápal jako masc. Idem (= Seneca). Další odchylky: ingenio se C] se ingenio; cursim ] cursum C; properanter C] properantes; non quod prodesset C ] non prodest; accedat C ] accedit; aeque] est quod C; transmuta- cio C ] mutatio. 8 Po vynechané větě pokračuje citát ze Sen. Ep. 2, 3. Odchylky: est tam utile C ] tam utile est; quod C ] ut. 7 Po vynechaných dvou větách pokračuje citát ze Sen. Ep. 2, 4. Od- chylky: est stomachi C] stomachi est; ubi varia ] nisi vana C. 8 Opět po vypuštění dvou vět je citován konec § 4. Odchylky: Tu multa percurrens C ] Et cum multa percurrer is; accipe C] excerpe; illa d- coquas mente C] illo die concoquas. a Sen. Ep. 36, 4. Odchylky: Sicut C] Sed quemadmodum; smysl dá- lejšku pokažen, u Seneky bylo: ita non omnibus institui (sc. honestum est). Turpis et ridicula res est elementarius senex. 10 Sen. Ep. 76, 1. Odchylky: Et quid Cl Quid autem Sen.; stul- cius quam quia] stulcius quam C, stultius est quam quia Sen.; nolle C ] non Sen. 11 Sen. Ep. 76, 3: Tamdiu discendum est, quamdiu nescias: si prover- bio credimus, quamdiu vivas. Nec ulli hoc rei magis convenit quam huic: tamdiu discendum est, quemadmodum vivas, quamdiu vivas (vivis). Nový Hus. 2
Strana 18
18 pienti animo tamquam baculum infirmo corpori repertas essel2. Quod eciam advertens Oracius in Epistola 3a sic inquit: Hoc opus, hoc studium parvi properemus et ampli, si patrie volumus, si nobis vivere cari13 Et Ovidius De Ponto sic ait: Sic perit ingenium, studii si dempseris usum. Scilicet est cupidus studiorum quilibet(!) suorum, tempora et assueta ponere in arte iuvat14. Bohumil Ryba: 137d Quo advertens Catho sic consulit: Instrue preceptis animum, ne discere cesses. Nam sine doctrina vita est quasi mortis ymago15. Quare, qui laudari cupit, studiis debet insistere, ut ignoranciam expellat. Secundo debet studiis insistere, ut virtutem acquirat. Virtutem enim habens studiosus est, ut ait Philosophus in Predica- mentis, capitulo De qualitatel6, et Commentatori7 1° Phisicorum: Philosophus sive sapiens naturaliter est virtuosus secundum omnes virtutes, que sunt: iusticia, castitas, liberalitas etc. Et quia non potest philosophus esse aut sapiens, nisi studiosus, ut est preal- legatum - Aristotiles IIII° Topicorum: studere debemus, ut inge- niosi efficiamur1s . (Tercio . . . . . . . .) . . . . Quare qui virtuosus esse cupit, studiis debet insistere, ut felix efficiatur. Unde Aristotiles 3° Ethicorum sic inquit: Studiosus enim omnia recte iudicat et in singulis ei verum apparet19. Est enim quasi regula et mensura operabilium2°, quia vivit secundum racio- nem; racio autem est regula omnium humanorum. Quare stu- dium tamquam regula (ad) attingendum felicitatem per Philoso- phum ostenditur. Et hinc est, quod 9° Ethicorum felicius ponit consistere in contemplacione21 et ultimo Politicorum ait: Felicitas est finis, quem non cum tristicia, sed cum delectacione, scilicet studii, putant omnes esse22. Et cum felicitatem necessario virtus 12 Nezjistil jsem. 13 Hor. Epist. 13, 28—29. 14 Elegické distichon je z Ovid. Ex Ponto 15, 35—36; odchylky: quilibet (proti metru) C ] quisque; tempora et C] tempus et. Odkud je první hexametr, nevím. 15 Dist. Cat. III 1, 1—2. Verše ty zvolil Hus později za thema baka- lářské rekomendace faráře Pavla NUK X D 10 fol.116c—117b (= Höfler II 100—103). 16 Arist. Kateg. 8 p. 10b 7. Týž citát má na mysli v mistrské rekomen- otištěné níže str. 38. daci, 17 Averroes. 18 Viz str. 17, pozn. 3. 19 Arist. Eth. Nik. III 6 p. 1113a 29. 20 Arist. Eth. Nik. III 6 p. 1113a 33. 21 Arist. Eth. Nik. X 8 p. 1178b 7. 22 Arist. Polit. VIII 3 p. 1338a 5.
18 pienti animo tamquam baculum infirmo corpori repertas essel2. Quod eciam advertens Oracius in Epistola 3a sic inquit: Hoc opus, hoc studium parvi properemus et ampli, si patrie volumus, si nobis vivere cari13 Et Ovidius De Ponto sic ait: Sic perit ingenium, studii si dempseris usum. Scilicet est cupidus studiorum quilibet(!) suorum, tempora et assueta ponere in arte iuvat14. Bohumil Ryba: 137d Quo advertens Catho sic consulit: Instrue preceptis animum, ne discere cesses. Nam sine doctrina vita est quasi mortis ymago15. Quare, qui laudari cupit, studiis debet insistere, ut ignoranciam expellat. Secundo debet studiis insistere, ut virtutem acquirat. Virtutem enim habens studiosus est, ut ait Philosophus in Predica- mentis, capitulo De qualitatel6, et Commentatori7 1° Phisicorum: Philosophus sive sapiens naturaliter est virtuosus secundum omnes virtutes, que sunt: iusticia, castitas, liberalitas etc. Et quia non potest philosophus esse aut sapiens, nisi studiosus, ut est preal- legatum - Aristotiles IIII° Topicorum: studere debemus, ut inge- niosi efficiamur1s . (Tercio . . . . . . . .) . . . . Quare qui virtuosus esse cupit, studiis debet insistere, ut felix efficiatur. Unde Aristotiles 3° Ethicorum sic inquit: Studiosus enim omnia recte iudicat et in singulis ei verum apparet19. Est enim quasi regula et mensura operabilium2°, quia vivit secundum racio- nem; racio autem est regula omnium humanorum. Quare stu- dium tamquam regula (ad) attingendum felicitatem per Philoso- phum ostenditur. Et hinc est, quod 9° Ethicorum felicius ponit consistere in contemplacione21 et ultimo Politicorum ait: Felicitas est finis, quem non cum tristicia, sed cum delectacione, scilicet studii, putant omnes esse22. Et cum felicitatem necessario virtus 12 Nezjistil jsem. 13 Hor. Epist. 13, 28—29. 14 Elegické distichon je z Ovid. Ex Ponto 15, 35—36; odchylky: quilibet (proti metru) C ] quisque; tempora et C] tempus et. Odkud je první hexametr, nevím. 15 Dist. Cat. III 1, 1—2. Verše ty zvolil Hus později za thema baka- lářské rekomendace faráře Pavla NUK X D 10 fol.116c—117b (= Höfler II 100—103). 16 Arist. Kateg. 8 p. 10b 7. Týž citát má na mysli v mistrské rekomen- otištěné níže str. 38. daci, 17 Averroes. 18 Viz str. 17, pozn. 3. 19 Arist. Eth. Nik. III 6 p. 1113a 29. 20 Arist. Eth. Nik. III 6 p. 1113a 33. 21 Arist. Eth. Nik. X 8 p. 1178b 7. 22 Arist. Polit. VIII 3 p. 1338a 5.
Strana 19
Nový Hus. 19 precedat et virtutem studium, igitur non nisi studiosus et virtuo- sus felicitatem assequitur, ut scribit Prosper in libro Epigra- matum: Qui se peccatis gaudet feliciter uti infelix nimis est prosperitate sua23. Unde comuniter tres infelices ponimus, de quibus ait Mo- ralis24. Tres infelices in mundo dicimus esse: Infelix, qui pauca sapit spernitque doceri - ecce primus; infelix, qui recta docet, operatur iniqua - ecce secundus; infelix, cui nulla sapiencia prodest - ecce tercius. Quare ab opposito tres felices in mundo dicimus: Felix, qui multa sapit cupitque doceri - ecce primus; felix, qui iusta docens iustis se occupat ille - ecce se- cundus; felix, cui sapiencia prodest - ecce tercius. Quare quilibet studiis debet insistere, ut felix efficiatur, que fuerunt verba vestris reverenciis in principio proposita [etc.]. In quibus quidem verbis sic principaliter introductis tria brevissime innuuntur: Primo nostri determinantis frequens animi et vehemens ad scienciam applicacio, cum dicitur studuit. Nam secundum Tulium 1° Rethorice studium est assidua animi et vehemens ad aliquam 138a rem cum voluntate applicacio25. Secundo tangitur nostri determinantis virtutis adepcio, (cum dicitur) agere. Virtus enim secundum Aristotilem 3° Ethico- rum consistit in operacione26. Tercio tangitur felicitatis assecucio, cum dicitur agere, quod iustum est, i. e. facere iusticiam. Iusticiam enim facientes amor Dei consequitur, ut ait Seneca De copia verborum: Iusticia non nostra constitucio est, sed lex divina et vinculum societatis hu- mane. Iusticiam ergo qui sectari desiderat, timebit deum prius et amabit, ut ametur a deo27. Sed hoc ipsum imitabitur, ut velit omnibus 23 Prosper Aquit., Epigr. 1., c. XLII (PL 51, 511 A). 24 Ps.-Joh. de Garlandia, Facetus (alio vocabulo Moralis), ve vyd. C. Schroedera (Palaestra LXXXVI, 1911, str. 25) č. 152; čtvrtý verš má podle něho v rkpné vulgátě stejně vadnou podobu jako v C. Verše bývají citovány porůznu i o sobě, srv. B. Hauréau, Notices et extraits de quelques manuscrits V, 1892, 32. — Obměna veršů „ab opposito“ podobně jako v Husově determinaci Václava ze Sušice fol. 158d (= výše str. 6). 25 Cic. Rhet. (De inv.) 1 25, 36. Odchylky: est C]est autem; assidua animi C] animi assidua; vehemens C ] vehementer; cum voluntate applica- cio C] applicata magna cum voluptate occupatio. 26 Arist. Eth. Nik. I1 1 p. 1103a 31. 27 Mart. Dumiensis De formula vitae honestae V 1 (p. 473 ed. Haase). Odchylky: Iusticia non C] quid est iustitia nisi; est sed C ] seu; lex divina C ] divina lex; et Cl aut. Po vynechané větě následuje z V 2: Iusticiam ergo
Nový Hus. 19 precedat et virtutem studium, igitur non nisi studiosus et virtuo- sus felicitatem assequitur, ut scribit Prosper in libro Epigra- matum: Qui se peccatis gaudet feliciter uti infelix nimis est prosperitate sua23. Unde comuniter tres infelices ponimus, de quibus ait Mo- ralis24. Tres infelices in mundo dicimus esse: Infelix, qui pauca sapit spernitque doceri - ecce primus; infelix, qui recta docet, operatur iniqua - ecce secundus; infelix, cui nulla sapiencia prodest - ecce tercius. Quare ab opposito tres felices in mundo dicimus: Felix, qui multa sapit cupitque doceri - ecce primus; felix, qui iusta docens iustis se occupat ille - ecce se- cundus; felix, cui sapiencia prodest - ecce tercius. Quare quilibet studiis debet insistere, ut felix efficiatur, que fuerunt verba vestris reverenciis in principio proposita [etc.]. In quibus quidem verbis sic principaliter introductis tria brevissime innuuntur: Primo nostri determinantis frequens animi et vehemens ad scienciam applicacio, cum dicitur studuit. Nam secundum Tulium 1° Rethorice studium est assidua animi et vehemens ad aliquam 138a rem cum voluntate applicacio25. Secundo tangitur nostri determinantis virtutis adepcio, (cum dicitur) agere. Virtus enim secundum Aristotilem 3° Ethico- rum consistit in operacione26. Tercio tangitur felicitatis assecucio, cum dicitur agere, quod iustum est, i. e. facere iusticiam. Iusticiam enim facientes amor Dei consequitur, ut ait Seneca De copia verborum: Iusticia non nostra constitucio est, sed lex divina et vinculum societatis hu- mane. Iusticiam ergo qui sectari desiderat, timebit deum prius et amabit, ut ametur a deo27. Sed hoc ipsum imitabitur, ut velit omnibus 23 Prosper Aquit., Epigr. 1., c. XLII (PL 51, 511 A). 24 Ps.-Joh. de Garlandia, Facetus (alio vocabulo Moralis), ve vyd. C. Schroedera (Palaestra LXXXVI, 1911, str. 25) č. 152; čtvrtý verš má podle něho v rkpné vulgátě stejně vadnou podobu jako v C. Verše bývají citovány porůznu i o sobě, srv. B. Hauréau, Notices et extraits de quelques manuscrits V, 1892, 32. — Obměna veršů „ab opposito“ podobně jako v Husově determinaci Václava ze Sušice fol. 158d (= výše str. 6). 25 Cic. Rhet. (De inv.) 1 25, 36. Odchylky: est C]est autem; assidua animi C] animi assidua; vehemens C ] vehementer; cum voluntate applica- cio C] applicata magna cum voluptate occupatio. 26 Arist. Eth. Nik. I1 1 p. 1103a 31. 27 Mart. Dumiensis De formula vitae honestae V 1 (p. 473 ed. Haase). Odchylky: Iusticia non C] quid est iustitia nisi; est sed C ] seu; lex divina C ] divina lex; et Cl aut. Po vynechané větě následuje z V 2: Iusticiam ergo
Strana 20
20 Bohumil Ryba: prodesse et nulli obesse, testimonium non amicicie, sed veritati reddere. Qui autem sic facit, amatur a Deo et per consequens ille felix est. Felicem enim esse est a Deo amari. Dixi primo, quod in verbis thematis tangitur nostri deter- minantis frequens animi et vehemens ad scienciam applicacio, cum dicitur studuit. Re vera studuit, nam vultus eius id ipsum ostendit. Studiosus enim in vultu cognoscitur, ut ait Allexander28: O quam difficile est studium non prodere vultu! Livida nocturnam sapiebant ora lucernam seque maritabat tenui discrimine pellis ossibus i n vultu partesque effusa per omnes articulos manuum macies ieiuna premebat, nulla repellebat a pelle par(e)ntesis ossa. Nam vehemens studii macie labor otterit artus et mol[I]em cornis et que manus educat extra interior sibi sumit homo fomenta laboris. Cui alludit pauper Henricus sic inquiens: Nam facies habitu(m) mentis studiumque fatetur mensque quod intus agit, nuncciat illa foris et subdit: 1385 internique status liber est et pagina vultus29. Ex signis ergo vultus nostri determinantis congnoscimus, quia studuit. Non enim fecit, sicut multi faciunt, (qui) non cognoscentes se esse discipulos, volunt se ostendere magistros. Qui se assimi- lantur rane, que se optimum medicum (asserebat), de qua scribit Avianus3° etc., ut supra eciam recitatum est in illa recommendacione „Discens factus est sciens“31. Hii eciam similes sunt tes tiltudini, de qua dicit Avianus32, ut eciam patet in loco allegato etc.33. Ecce tes[ti]tudo, non habens pennas, conchis voluit volare! Sic multi non habentes sciencias se volunt exaltare. Quos deridet Gamfredus in Nova poetria sic dicens34. qui C ] Quisquis ergo hanc; desiderat C] desideras; timebit deum prius et amabit C ] time prius et ama deum; ametur a deo C] ameris ab eo. Násle- duje u Mart.: Amabis enim deum, si illum in hoc imitaberis, ut velis omnibus prodesse, nulli nocere. Zde nulli ] mille C. 28 Gualtheri de Castellione Alexandreis I 63—71 ed. Mueldener (= PL 209, 465). Celou pasáž Alexandreidy cituje též F. J. E. Raby, A History of Secular Latin Poetry II, 1934, 73. Odchylky: 67 macies ] macres(!) C; 69 macie ] macre(!) C; 69 atterit C ] afficit; 70 que manus C] quod cibus. 29 Henrici Septimellensis Elegia de diversitate fortunae et philosophiae consolatione I 73—75 (Leyser 457, PL 204, 845 B). 30 Avianus 6, 1—8 (ed. Hervieux III 268). 31 Odkaz na fol. 134b (= Sedlák, Studie a texty I 125). 32 Avianus 2, 1—4, 9—12 (ed. Hervieux III 265). 33 Odkaz na fol. 134a (= Sedlák 1 124). 34 Geoffroi de Vinsauf, Poetria nova v. 438—456 ed. Faral (v. 436—454 ed. Lyser). Odchylky (mimo případy, kde se text Husův shoduje s některým
20 Bohumil Ryba: prodesse et nulli obesse, testimonium non amicicie, sed veritati reddere. Qui autem sic facit, amatur a Deo et per consequens ille felix est. Felicem enim esse est a Deo amari. Dixi primo, quod in verbis thematis tangitur nostri deter- minantis frequens animi et vehemens ad scienciam applicacio, cum dicitur studuit. Re vera studuit, nam vultus eius id ipsum ostendit. Studiosus enim in vultu cognoscitur, ut ait Allexander28: O quam difficile est studium non prodere vultu! Livida nocturnam sapiebant ora lucernam seque maritabat tenui discrimine pellis ossibus i n vultu partesque effusa per omnes articulos manuum macies ieiuna premebat, nulla repellebat a pelle par(e)ntesis ossa. Nam vehemens studii macie labor otterit artus et mol[I]em cornis et que manus educat extra interior sibi sumit homo fomenta laboris. Cui alludit pauper Henricus sic inquiens: Nam facies habitu(m) mentis studiumque fatetur mensque quod intus agit, nuncciat illa foris et subdit: 1385 internique status liber est et pagina vultus29. Ex signis ergo vultus nostri determinantis congnoscimus, quia studuit. Non enim fecit, sicut multi faciunt, (qui) non cognoscentes se esse discipulos, volunt se ostendere magistros. Qui se assimi- lantur rane, que se optimum medicum (asserebat), de qua scribit Avianus3° etc., ut supra eciam recitatum est in illa recommendacione „Discens factus est sciens“31. Hii eciam similes sunt tes tiltudini, de qua dicit Avianus32, ut eciam patet in loco allegato etc.33. Ecce tes[ti]tudo, non habens pennas, conchis voluit volare! Sic multi non habentes sciencias se volunt exaltare. Quos deridet Gamfredus in Nova poetria sic dicens34. qui C ] Quisquis ergo hanc; desiderat C] desideras; timebit deum prius et amabit C ] time prius et ama deum; ametur a deo C] ameris ab eo. Násle- duje u Mart.: Amabis enim deum, si illum in hoc imitaberis, ut velis omnibus prodesse, nulli nocere. Zde nulli ] mille C. 28 Gualtheri de Castellione Alexandreis I 63—71 ed. Mueldener (= PL 209, 465). Celou pasáž Alexandreidy cituje též F. J. E. Raby, A History of Secular Latin Poetry II, 1934, 73. Odchylky: 67 macies ] macres(!) C; 69 macie ] macre(!) C; 69 atterit C ] afficit; 70 que manus C] quod cibus. 29 Henrici Septimellensis Elegia de diversitate fortunae et philosophiae consolatione I 73—75 (Leyser 457, PL 204, 845 B). 30 Avianus 6, 1—8 (ed. Hervieux III 268). 31 Odkaz na fol. 134b (= Sedlák, Studie a texty I 125). 32 Avianus 2, 1—4, 9—12 (ed. Hervieux III 265). 33 Odkaz na fol. 134a (= Sedlák 1 124). 34 Geoffroi de Vinsauf, Poetria nova v. 438—456 ed. Faral (v. 436—454 ed. Lyser). Odchylky (mimo případy, kde se text Husův shoduje s některým
Strana 21
Nový Hus. 21 Moveat dominacio risum: Nam sedet egregie donatus honore magistri, aptus adhuc ferule. Laicis autenticat illum pileus in capite, species in vestibus, aurum in digitis, sedes in summo, plebs numerosa in studio. Ridere potes de ridiculoso. Quoddam ridiculum est: Tam se quam iudice vulgo doctus homo! Sed idem sentis, quod sencio: quedam symea doctorum est. Clam dixi, ne quis aperte audiat. Ipse tamen se iactitat osque resolvens mira quidem spondet. Omnes accurrite: iam mons parturiet, sed erit tandem mus filius eius. Preveniens illum salvere iubeto magistrum. Nec minus in tergum transverso lumine ride; vel quodam rostro manum tuam (!) pinge; vel oris rictum distorque; vel nares contrahe: tales ad formas non ore decet, sed naribus (uti). Sic igitur vultum variat vel more magistri corripit errorem pravum etc. Hec ille. Non sic autem noster determinans, sed35 primum studuit quam alios docere voluit. Et licet satis senex sit, non tamen studere erubuit. Fecit enim sicut Tulius, qui de se solus ait36. Ego litteras Grecas senex didici. Quid enim iocundius senectute37 stipata studiis iuventutis? Noster autem determinans perpendens fructuositatem studii studuit. (Dixi secundo, quod in verbis thematis innuitur nostri determinantis virtutis adepcio, cum dicitur agere . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Dixi tercio, quod .... tangitur felicitatis assecucio, cum dicitur agere, quod iustum est . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Unde et nominis sui interpretacio profitetur. Vocatur enim Rzyeczycz Ioh(annes) Niger. Unde rzyeczycz38 per syncopam in Boemico est ,cribrum‘ in Latino. Et sic dicitur Rzyeczycz, [ i. e. de cribro. Et iuste: cribrum enim est instru- mentum, quo malum semen emittitur, ut lolium, et bonum re- servatur, ut triticum. Ipse igitur est de cribro, i. e. de examine, cribrancium, i. e. examinancium magistrorum subtilium, preser- 138c z Leyserových a Faralových rukopisů, uváděných v jejich aparátě): 439 Nam C] Iam; 444 ridiculum] rediculum C; 448 accurrite] occurrite C; 450 salvere ] solvere C; 452 manum tuam (!)C] manuum quasi; 454 ore decet] decet ore C. 35 Srv. v Husově Korespondenci (vyd. V. Novotný, č. 1, str. 2): Non sic tu, sed... 36 U Cic. Cato Mai. 8, 26 praví ovšem Cato (nikoli Cicero) o sobě: et ego feci, qui litteras Graecas senex didici. 37 senectute] senectuti C. 38 Stč. řie(d)čicě, nč. řítice; srv. V. Flašjhanse, Klaret II 427a.
Nový Hus. 21 Moveat dominacio risum: Nam sedet egregie donatus honore magistri, aptus adhuc ferule. Laicis autenticat illum pileus in capite, species in vestibus, aurum in digitis, sedes in summo, plebs numerosa in studio. Ridere potes de ridiculoso. Quoddam ridiculum est: Tam se quam iudice vulgo doctus homo! Sed idem sentis, quod sencio: quedam symea doctorum est. Clam dixi, ne quis aperte audiat. Ipse tamen se iactitat osque resolvens mira quidem spondet. Omnes accurrite: iam mons parturiet, sed erit tandem mus filius eius. Preveniens illum salvere iubeto magistrum. Nec minus in tergum transverso lumine ride; vel quodam rostro manum tuam (!) pinge; vel oris rictum distorque; vel nares contrahe: tales ad formas non ore decet, sed naribus (uti). Sic igitur vultum variat vel more magistri corripit errorem pravum etc. Hec ille. Non sic autem noster determinans, sed35 primum studuit quam alios docere voluit. Et licet satis senex sit, non tamen studere erubuit. Fecit enim sicut Tulius, qui de se solus ait36. Ego litteras Grecas senex didici. Quid enim iocundius senectute37 stipata studiis iuventutis? Noster autem determinans perpendens fructuositatem studii studuit. (Dixi secundo, quod in verbis thematis innuitur nostri determinantis virtutis adepcio, cum dicitur agere . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Dixi tercio, quod .... tangitur felicitatis assecucio, cum dicitur agere, quod iustum est . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Unde et nominis sui interpretacio profitetur. Vocatur enim Rzyeczycz Ioh(annes) Niger. Unde rzyeczycz38 per syncopam in Boemico est ,cribrum‘ in Latino. Et sic dicitur Rzyeczycz, [ i. e. de cribro. Et iuste: cribrum enim est instru- mentum, quo malum semen emittitur, ut lolium, et bonum re- servatur, ut triticum. Ipse igitur est de cribro, i. e. de examine, cribrancium, i. e. examinancium magistrorum subtilium, preser- 138c z Leyserových a Faralových rukopisů, uváděných v jejich aparátě): 439 Nam C] Iam; 444 ridiculum] rediculum C; 448 accurrite] occurrite C; 450 salvere ] solvere C; 452 manum tuam (!)C] manuum quasi; 454 ore decet] decet ore C. 35 Srv. v Husově Korespondenci (vyd. V. Novotný, č. 1, str. 2): Non sic tu, sed... 36 U Cic. Cato Mai. 8, 26 praví ovšem Cato (nikoli Cicero) o sobě: et ego feci, qui litteras Graecas senex didici. 37 senectute] senectuti C. 38 Stč. řie(d)čicě, nč. řítice; srv. V. Flašjhanse, Klaret II 427a.
Strana 22
22 Bohumil Ryba: vatus ut triticum, quos alma nostra facultas arcium cribrare de- crevit. Sic igitur dicitur Rzyeczycz, i. e. de subtili examine. Sed quo modo plus ipsum ex nomine suo commendem, timeo39, cum vocetur Iohannes Niger. Que quasi opposita sunt: Iohannes enim interpretatur ,in quo gracia 40, niger autem vel nigredo ut frequenter malum significat. Unde Ovidius sine tytulo41 sic ait de nigro: Qui non defendit alios culpave solutos qui captat risus hominum famamque dicacis, fingere qui non visa potest, conmissa tacere qui nequit, hic niger est, hunc tu, Romane, caveto. Respondeo, quod duplex est nigredo, scilicet propria et similitu- dinaria. Propria est accidens reale, et talis42 inheret nostro deter- minanti; alia similitudinaria, que pocius debet appellari morum obscuritas sive tenebre, et talis non est nostro determinanti. Quare illa duo, Iohannes, Niger, sibi non repungnant. Si quis autem [autem] proterve instet, sic hoc illi respondebo dicens: Opposita iuxta se posita magis elucescunt43. Ex eius ergo nominis interpretacione thema concluditur. Quia de Rzyeczycz studuit et quia Iohannes agere quod iustum est, noster igitur determinans studuit agere, quod iustum est. Ne ergo labor suus diligens frustretur, ego auctoritate facul- tatis nostre arcium confero sibi gradum baccalarii in artibus, ut possit 44 legere et disputare et alios actus ad hunc gradum perti- nentes exercere hic et ubique locorum, et hoc in nomine etc.45 IV. Husova promluva o kukačce, pravděpodobně k deter- minaci Martina Kunšova z Prahy 15. července 1400. Stejnou methodou, jako u Husových promluv při determi- naci Václava ze Sušice a Martina z Križevců, totiž spojením na- 39 Srv. v následující kapitole v promluvě NUK XC 3 f. 161cd: Sed, heu, magis paveo, quod... 40 Běžnou etymologii jména Janova (na př. Pseudo-Beda s. v. Iohan- nes: domini gracia vel in quo est gracia) má Hus i jinde; srv. Sermones de sanctis VIII 4 (str. 30, 22 vyd. Flajšh.) Iohannes autem interpretatur ,in quo gracia', XLVIII 8 (str. 247, 32 vyd. Flajšh.) Iohannes qui interpretatur ,in quo gracia'. 41 Ve skutečnosti Horatius Serm. 1 4, 82—85. U Horatia: amicum qui non defendit alio culpante, solutos qui captat risus etc.; 83 qui] que C; dicacis ] ditans C; 85 hic ] hec C. 42 talis ] tales C. 43 Arist. De caelo 11 6 p. 289a 7; odtud Beda v uv. sbírce PL 90, 1032 C: Opposita iuxta se posita magis elucescunt. Taktéž doslovně v rukopisném florilegiu z Aristotela v rkpu praž. kapit. M 115 fol. 23a mezi flores z II. kn. De caelo. Později u Husa v jiné rekomendaci viz níže str. 33. 44 possit] posset C. 45 Viz výše str. 9 pozn. 36.
22 Bohumil Ryba: vatus ut triticum, quos alma nostra facultas arcium cribrare de- crevit. Sic igitur dicitur Rzyeczycz, i. e. de subtili examine. Sed quo modo plus ipsum ex nomine suo commendem, timeo39, cum vocetur Iohannes Niger. Que quasi opposita sunt: Iohannes enim interpretatur ,in quo gracia 40, niger autem vel nigredo ut frequenter malum significat. Unde Ovidius sine tytulo41 sic ait de nigro: Qui non defendit alios culpave solutos qui captat risus hominum famamque dicacis, fingere qui non visa potest, conmissa tacere qui nequit, hic niger est, hunc tu, Romane, caveto. Respondeo, quod duplex est nigredo, scilicet propria et similitu- dinaria. Propria est accidens reale, et talis42 inheret nostro deter- minanti; alia similitudinaria, que pocius debet appellari morum obscuritas sive tenebre, et talis non est nostro determinanti. Quare illa duo, Iohannes, Niger, sibi non repungnant. Si quis autem [autem] proterve instet, sic hoc illi respondebo dicens: Opposita iuxta se posita magis elucescunt43. Ex eius ergo nominis interpretacione thema concluditur. Quia de Rzyeczycz studuit et quia Iohannes agere quod iustum est, noster igitur determinans studuit agere, quod iustum est. Ne ergo labor suus diligens frustretur, ego auctoritate facul- tatis nostre arcium confero sibi gradum baccalarii in artibus, ut possit 44 legere et disputare et alios actus ad hunc gradum perti- nentes exercere hic et ubique locorum, et hoc in nomine etc.45 IV. Husova promluva o kukačce, pravděpodobně k deter- minaci Martina Kunšova z Prahy 15. července 1400. Stejnou methodou, jako u Husových promluv při determi- naci Václava ze Sušice a Martina z Križevců, totiž spojením na- 39 Srv. v následující kapitole v promluvě NUK XC 3 f. 161cd: Sed, heu, magis paveo, quod... 40 Běžnou etymologii jména Janova (na př. Pseudo-Beda s. v. Iohan- nes: domini gracia vel in quo est gracia) má Hus i jinde; srv. Sermones de sanctis VIII 4 (str. 30, 22 vyd. Flajšh.) Iohannes autem interpretatur ,in quo gracia', XLVIII 8 (str. 247, 32 vyd. Flajšh.) Iohannes qui interpretatur ,in quo gracia'. 41 Ve skutečnosti Horatius Serm. 1 4, 82—85. U Horatia: amicum qui non defendit alio culpante, solutos qui captat risus etc.; 83 qui] que C; dicacis ] ditans C; 85 hic ] hec C. 42 talis ] tales C. 43 Arist. De caelo 11 6 p. 289a 7; odtud Beda v uv. sbírce PL 90, 1032 C: Opposita iuxta se posita magis elucescunt. Taktéž doslovně v rukopisném florilegiu z Aristotela v rkpu praž. kapit. M 115 fol. 23a mezi flores z II. kn. De caelo. Později u Husa v jiné rekomendaci viz níže str. 33. 44 possit] posset C. 45 Viz výše str. 9 pozn. 36.
Strana 23
Nový Hus. 23 rážek na jméno determinantovo s údajem o determinaci v Liber decanorum, lze s úplnou bezpečností nově určiti autora anepi- grafického rukopisného textu ještě v několika vzácných případech universitních řečí. Z nich jinde otisknu elaboráty Husových učitelů, řeč mistra Mikuláše z Litomyšle, proslovenou 16. ledna 1386 při hromadné determinaci Mikuláše z Budějovic a Václava z Roudnice (zachovanou v praž. kapit. rkpech F 14, fol. 116ab a N 14, fol. 45cd) a čtyři řeči mistra Jana z Mýta, pronesené vesměs na podzim 1393 při bakalářských determina- cích Jana z Litoměřic (praž. kapit. N 14, fol. 47bc), Jakoubka ze Stříbra (tamže, 47d-48b), Václava Berana z Prahy (tamže, 49ac) a Jana Husi (tamže, 48cd), z nichž jenom u posledně jmenované byl dosud rozpoznán autor, jakož i z pozdější doby řeč mistra Mikuláše z Ledče, přednesenou za okolností zvlášt slavnost- ních 27. června 1458 při incepci pana Beneše z Valdštejna (praž. kapit. N 58, fol. 108a-110b). V jiných případech se nám nedostává jednoho z připome- nutých údajů nebo dokonce obou a nepřistupuje ani výslovný odkaz, který je schopen nahraditi jeden z nich, jako jsme po- znali výše u Husovy promluvy k bakalářské determinaci Jana z Řečice. Někdy lze při kusosti záznamů o determinačních podrobnos- tech, jak se uchovaly v Liber decanorum, stanoviti aspoň jméno bakaláře nebo licenciáta, jehož se rukopisně dochovaná řeč týkala, aniž tím zvíme osobu promotorovu. Tak mezi rekomendacemi v NUKXC 3 správně rozpoznal již Sedlák, Studie a texty, I 120, že šestá (fol. 128b-129b, na thema Vires metire tuas) se týká bakalářské promoce Jana Kbela ze zimy 1401-2, osmá (fol. 129c-130a, na thema Consilio pollet, cui vim natura negavit) bakaláře Ctibora z Radče z podzima 1403, dvacátá pátá (fol. 149a-149d, na thema Dulce est meminisse laborum) bakaláře Mi- kuláše z Kralovic z podzima 1404, třicátá čtvrtá (fol. 157b- 158b, na thema De preteritis Petrum sequar atque supinis) baka- láře Petra z Rakovníka ze zimy 1399-1400. Při rekomendaci dvacáté čtvrté (fol. 147b-149a, na thema Audentes Deus ipse tuvat), z níž jméno kandidátovo vyplývá rovněž dostatečně zře- telně (fol. 148c: dicitur enim Martinus ... dicitur de Zacz), zmýlil se Sedlák tím, že zaměnil bakalářskou determinaci Martina z Žatce s jeho licenciátskou incepcí; tímto omylem kladl řeč do 7. dubna 1410 a za jejího autora označoval mistra Michala Čížka z Malenic. Ve skutečnosti však jde o řeč při Martinově bakalářství, tedy z podzima 1405 (Lib. dec. I 386). Tím se ovšem stává Malenicovo autorství, výslovně dosvědčené jen pro Marti- novu incepci z r. 1410 (Lib. dec. I 409n.), sporným pro bakalář- skou rekomendaci z r. 1405. Máme totiž vedle případů shody i případy rozdílů; tak měli jiného profesora při determinaci a jiného při incepci na př. Václav z Chebu (Lib. dec. 1337, 369), Rehoř
Nový Hus. 23 rážek na jméno determinantovo s údajem o determinaci v Liber decanorum, lze s úplnou bezpečností nově určiti autora anepi- grafického rukopisného textu ještě v několika vzácných případech universitních řečí. Z nich jinde otisknu elaboráty Husových učitelů, řeč mistra Mikuláše z Litomyšle, proslovenou 16. ledna 1386 při hromadné determinaci Mikuláše z Budějovic a Václava z Roudnice (zachovanou v praž. kapit. rkpech F 14, fol. 116ab a N 14, fol. 45cd) a čtyři řeči mistra Jana z Mýta, pronesené vesměs na podzim 1393 při bakalářských determina- cích Jana z Litoměřic (praž. kapit. N 14, fol. 47bc), Jakoubka ze Stříbra (tamže, 47d-48b), Václava Berana z Prahy (tamže, 49ac) a Jana Husi (tamže, 48cd), z nichž jenom u posledně jmenované byl dosud rozpoznán autor, jakož i z pozdější doby řeč mistra Mikuláše z Ledče, přednesenou za okolností zvlášt slavnost- ních 27. června 1458 při incepci pana Beneše z Valdštejna (praž. kapit. N 58, fol. 108a-110b). V jiných případech se nám nedostává jednoho z připome- nutých údajů nebo dokonce obou a nepřistupuje ani výslovný odkaz, který je schopen nahraditi jeden z nich, jako jsme po- znali výše u Husovy promluvy k bakalářské determinaci Jana z Řečice. Někdy lze při kusosti záznamů o determinačních podrobnos- tech, jak se uchovaly v Liber decanorum, stanoviti aspoň jméno bakaláře nebo licenciáta, jehož se rukopisně dochovaná řeč týkala, aniž tím zvíme osobu promotorovu. Tak mezi rekomendacemi v NUKXC 3 správně rozpoznal již Sedlák, Studie a texty, I 120, že šestá (fol. 128b-129b, na thema Vires metire tuas) se týká bakalářské promoce Jana Kbela ze zimy 1401-2, osmá (fol. 129c-130a, na thema Consilio pollet, cui vim natura negavit) bakaláře Ctibora z Radče z podzima 1403, dvacátá pátá (fol. 149a-149d, na thema Dulce est meminisse laborum) bakaláře Mi- kuláše z Kralovic z podzima 1404, třicátá čtvrtá (fol. 157b- 158b, na thema De preteritis Petrum sequar atque supinis) baka- láře Petra z Rakovníka ze zimy 1399-1400. Při rekomendaci dvacáté čtvrté (fol. 147b-149a, na thema Audentes Deus ipse tuvat), z níž jméno kandidátovo vyplývá rovněž dostatečně zře- telně (fol. 148c: dicitur enim Martinus ... dicitur de Zacz), zmýlil se Sedlák tím, že zaměnil bakalářskou determinaci Martina z Žatce s jeho licenciátskou incepcí; tímto omylem kladl řeč do 7. dubna 1410 a za jejího autora označoval mistra Michala Čížka z Malenic. Ve skutečnosti však jde o řeč při Martinově bakalářství, tedy z podzima 1405 (Lib. dec. I 386). Tím se ovšem stává Malenicovo autorství, výslovně dosvědčené jen pro Marti- novu incepci z r. 1410 (Lib. dec. I 409n.), sporným pro bakalář- skou rekomendaci z r. 1405. Máme totiž vedle případů shody i případy rozdílů; tak měli jiného profesora při determinaci a jiného při incepci na př. Václav z Chebu (Lib. dec. 1337, 369), Rehoř
Strana 24
24 Bohumil Ryba: z Budína (1334, 369), Matěj z Knína (1339, 378), Mikuláš z Deštné (1 346, 408)*). Z ostatních, posud nezjištěných, lze snadno určiti tyto: třináctá řeč (fol. 132d-133d, na thema Ecce vir illustris) je z jara 1399 a týkala se bakaláře Oldřicha z Holedče (Lib. dec. I 339), jak zřejmě plyne ze zmínky o vlastním jméně Holedeč, které je v pro- mluvě fol. 133cd několikerým způsobem „etymologisováno“**) jednadvacátá (fol. 141a-144d) je obsáhlá promluva, určená sedmi licenciátům, tedy z jara 1406 (srov. Lib. dec. 1388); dva- advacátá (fol. 144d-145d na thema Hii duo corporibus, mentibus unus erant) se týká hromadné bakalářské promoce dvou Janů (fol. 145a: ut hic Iohannes, sic et alius Iohannes nuncupatur), z nichž jeden je de Bohemia; jejich jména bychom dovedli restituovati z porušeného znění rkpného kontextu fol. 145bc primus enim dicitur dezkiticz (!), quod sonat glaucum, qui est color auri ... , alius vero de erpurga, i kdybychom neměli opory v Lib. dec. I 389, kde jsou jmenováni Ioh. de Zlutycz (= Žlutic) a Ioh. de Er- purga mezi bakaláři druhého údobí zimního semestru 1405-6, tedy promovaní na jaře 1406; dvaatřicátá (fol. 155d-156b, na thema Gabriel notato) dá se při řídkosti kandidátů, pojme- novaných podle archanděla, snadno položiti na zimu 1404-5, v níž dosáhl bakalářství Gabriel de Ewanczicz (Lib. dec. I 383). Není pochyby, že z 38 akademických řečí, zaznamenaných v rukopise NUKX C 3, fol. 123a-162d, z nichž jen jediná je zřejmě cizího původu (dvacátá, fol. 140c-141a, In Rectoratus *) Petrarkovce si dovoluji upozorniti na to, že v této i jiných promlu- vách, proslovených na Karlově universitě v době kolem r. 1400, je Petrarca přibírán k oblíbeným starověkým a středověkým autoritám. Tak čteme v této 24. promluvě k bakalářství Martina z Žatce z podzima 1405, NUK X C 3, fol. 149a: dicit Patriarcha(!) Franciscus, poeta laureatus. Podobně v 25. promluvě k bakalářství Mikuláše z Kralovic, fol. 149a: verbo venera- bilis Francisci Patriarche(!), poete laureati, in suis Eglogis. V bakalářské re- komendaci kapit. N 14 fol. 46d (na thema Infans efficitur vir) čteme: cuius alludit Franciseus Tus(c)us in suis Eglogis; v rekomendaci licenciátů kapit. F 14 fol. 119a = N 14 fol. 50a (na thema Sapientissimi artis sue professores sunt): iuxta sentenciam Tusci in 1a suarum Eglogarum. Také 21. promluva ve sborníku NUK X C 3, fol. 141b je osnována na slova Petrarkova: occurrunt michi verba venerabilis Francisci Patriarce (!), poete laureati, in suo bucolico carmine e[ulgloga 32 sic dicentis: Alta petunt omnes. **) Čteme tu výklad, před koncem dochovaný porušeně: nam hole (= holé) ,rasum‘ Latine dicitur, decz vero,cooperculum' Bavarice inter- pretatur...; Holedecz sincopatum (t. j. s krátkou samohláskou), per appo- copam dictum deponendo finem (t. j. s odsutím koncového č) holede sonat Boemice ,plane vadit‘ (t. j. hole de, od slovesa jiti); aut Ungarice halede per- mutacione o in a sonat (.......) halide(......); vel conversive (t. j. pře- vrácením obou polovin) deczhole. — Pozoruhodný je tu i ve zmínce o uro- zenosti bakalářově vtip 133d: vir probe gentis non Zlechoviensis, sed Brandicensis (srv. v známé makaronské básni: Non licet nomen prete- risse,/ z Zléchovať jsme tovařišě); pro studentský Zlíchov získáváme tu doklad starší (z r. 1399), než které znal J. Vilikovský, Sbor. fil. fak. univ. Kom. VIII 207 (61).
24 Bohumil Ryba: z Budína (1334, 369), Matěj z Knína (1339, 378), Mikuláš z Deštné (1 346, 408)*). Z ostatních, posud nezjištěných, lze snadno určiti tyto: třináctá řeč (fol. 132d-133d, na thema Ecce vir illustris) je z jara 1399 a týkala se bakaláře Oldřicha z Holedče (Lib. dec. I 339), jak zřejmě plyne ze zmínky o vlastním jméně Holedeč, které je v pro- mluvě fol. 133cd několikerým způsobem „etymologisováno“**) jednadvacátá (fol. 141a-144d) je obsáhlá promluva, určená sedmi licenciátům, tedy z jara 1406 (srov. Lib. dec. 1388); dva- advacátá (fol. 144d-145d na thema Hii duo corporibus, mentibus unus erant) se týká hromadné bakalářské promoce dvou Janů (fol. 145a: ut hic Iohannes, sic et alius Iohannes nuncupatur), z nichž jeden je de Bohemia; jejich jména bychom dovedli restituovati z porušeného znění rkpného kontextu fol. 145bc primus enim dicitur dezkiticz (!), quod sonat glaucum, qui est color auri ... , alius vero de erpurga, i kdybychom neměli opory v Lib. dec. I 389, kde jsou jmenováni Ioh. de Zlutycz (= Žlutic) a Ioh. de Er- purga mezi bakaláři druhého údobí zimního semestru 1405-6, tedy promovaní na jaře 1406; dvaatřicátá (fol. 155d-156b, na thema Gabriel notato) dá se při řídkosti kandidátů, pojme- novaných podle archanděla, snadno položiti na zimu 1404-5, v níž dosáhl bakalářství Gabriel de Ewanczicz (Lib. dec. I 383). Není pochyby, že z 38 akademických řečí, zaznamenaných v rukopise NUKX C 3, fol. 123a-162d, z nichž jen jediná je zřejmě cizího původu (dvacátá, fol. 140c-141a, In Rectoratus *) Petrarkovce si dovoluji upozorniti na to, že v této i jiných promlu- vách, proslovených na Karlově universitě v době kolem r. 1400, je Petrarca přibírán k oblíbeným starověkým a středověkým autoritám. Tak čteme v této 24. promluvě k bakalářství Martina z Žatce z podzima 1405, NUK X C 3, fol. 149a: dicit Patriarcha(!) Franciscus, poeta laureatus. Podobně v 25. promluvě k bakalářství Mikuláše z Kralovic, fol. 149a: verbo venera- bilis Francisci Patriarche(!), poete laureati, in suis Eglogis. V bakalářské re- komendaci kapit. N 14 fol. 46d (na thema Infans efficitur vir) čteme: cuius alludit Franciseus Tus(c)us in suis Eglogis; v rekomendaci licenciátů kapit. F 14 fol. 119a = N 14 fol. 50a (na thema Sapientissimi artis sue professores sunt): iuxta sentenciam Tusci in 1a suarum Eglogarum. Také 21. promluva ve sborníku NUK X C 3, fol. 141b je osnována na slova Petrarkova: occurrunt michi verba venerabilis Francisci Patriarce (!), poete laureati, in suo bucolico carmine e[ulgloga 32 sic dicentis: Alta petunt omnes. **) Čteme tu výklad, před koncem dochovaný porušeně: nam hole (= holé) ,rasum‘ Latine dicitur, decz vero,cooperculum' Bavarice inter- pretatur...; Holedecz sincopatum (t. j. s krátkou samohláskou), per appo- copam dictum deponendo finem (t. j. s odsutím koncového č) holede sonat Boemice ,plane vadit‘ (t. j. hole de, od slovesa jiti); aut Ungarice halede per- mutacione o in a sonat (.......) halide(......); vel conversive (t. j. pře- vrácením obou polovin) deczhole. — Pozoruhodný je tu i ve zmínce o uro- zenosti bakalářově vtip 133d: vir probe gentis non Zlechoviensis, sed Brandicensis (srv. v známé makaronské básni: Non licet nomen prete- risse,/ z Zléchovať jsme tovařišě); pro studentský Zlíchov získáváme tu doklad starší (z r. 1399), než které znal J. Vilikovský, Sbor. fil. fak. univ. Kom. VIII 207 (61).
Strana 25
Nový Hus. 25 assumcione. Acquievi postulacioni ...)*), kdežto ostatní byly prosloveny na universitě Karlově, je Husových víc nežli čtyři (jedna, prokázaná Sedlákem, a tři, které jsme vrátili Husovi v předchozích kapitolách). V jedné z nich, třicáté páté (fol. 158b—159b) na thema Fulget virtute modestus, dovodili jsme autorství Husovo spojením jména determinujícího Václava ze Sušice se záznamem v Liber decanorum a připomněli jsme, že je nadto pojištěno původcovým jménem, skrytým ve verši Dum satis est, cessa, ne te derideal auca (viz výše str. 4, 8). Týž verš jako autorská značka, badateli zde dosud přehlédnutá, zaručuje také Husovo autorství promluvy páté (fol. 127b-128b) na thema Forcia adversis opponite pectora rebus; její text přineseme níže (str. 46nn.) S relativní jistotou se dá Husovo autorství prokázati u pro- mluvy třicáté sedmé (fol. 160c-162a, promluvy při bakalářské determinaci na thema Veniat cuculus clarissimus) a u druhé (fol. 124a-125a, promluvy při mistrské incepci na thema Proice omnia ista). K rukopisu NUKX C 3 přistupuje tu jiný rukopis téže knihovny, X H 18, který vedle kvestií z university Karlovy, též Husových, obsahuje necelých šest rekomendací. J. Truhlář, Catalogus... II 115 svými údaji „f. 2b-4a Recommendatio novi magistri super ,Proice omnia ista“ a „f. 13a-15b Recommenda- tiones determinantium duae (prior caret initio)“ nepostřehl jejich vztahu k rukopisu X C 3. Ve skutečnosti nemá X H 18 - s výjim- kou f. 156b-157b (Laudamus hunc iuvenem) - rekomendačních textů, které by nebyly obsaženy v X C 3, a vztah je takovýto: X H 18 f. 2b-4a (Proice omnia ista) = X C 3 f. 124a-125a (pro- mluva 2.) X H 18 f. 13a (konec Veniat cuculus) = X C 3 f. 162a (konec promluvy 37.) X H 18 f. 13a-14a (Brevitas fecit coniungere binos = X C 3 f. 123a-124a (promluva 1.) X H 18 f. 14b-15b (Indilate dabit subitam victoria laudem) = X C 3 f. 125a-125d (promluva 3.) X H 18 f. 158ab + 154b + 155a (Omnia virtutis sensu calcate fideli) = X C 3 f. 150c—151c (promluva 27.) Text rukopisu H není vzat z C ani obráceně, ale oba jsou ze spo- lečné předlohy, protože oba ponechávají volné spatium místo jména autority v řeči Proice (viz níže str. 40, pozn. 74). V promluvě na thema Veniat cuculus, plně zachované v rkpe C a pouhým koncem v rkpe H, poznáváme Husa jako autora dosti bezpečně již podle stilu. Rozpoznávací kriteria Flajšhansova *) Vzešla patrně z university v Padui, srov. fol. 141a: per sacram uni- versitatem citramontanam iuris utriusque studencium huius felicissimi pattã (1) studii nuperime sum electus ... a explicit: Anthonius de Sancto Angelo, iuris utriusque doctor etc.
Nový Hus. 25 assumcione. Acquievi postulacioni ...)*), kdežto ostatní byly prosloveny na universitě Karlově, je Husových víc nežli čtyři (jedna, prokázaná Sedlákem, a tři, které jsme vrátili Husovi v předchozích kapitolách). V jedné z nich, třicáté páté (fol. 158b—159b) na thema Fulget virtute modestus, dovodili jsme autorství Husovo spojením jména determinujícího Václava ze Sušice se záznamem v Liber decanorum a připomněli jsme, že je nadto pojištěno původcovým jménem, skrytým ve verši Dum satis est, cessa, ne te derideal auca (viz výše str. 4, 8). Týž verš jako autorská značka, badateli zde dosud přehlédnutá, zaručuje také Husovo autorství promluvy páté (fol. 127b-128b) na thema Forcia adversis opponite pectora rebus; její text přineseme níže (str. 46nn.) S relativní jistotou se dá Husovo autorství prokázati u pro- mluvy třicáté sedmé (fol. 160c-162a, promluvy při bakalářské determinaci na thema Veniat cuculus clarissimus) a u druhé (fol. 124a-125a, promluvy při mistrské incepci na thema Proice omnia ista). K rukopisu NUKX C 3 přistupuje tu jiný rukopis téže knihovny, X H 18, který vedle kvestií z university Karlovy, též Husových, obsahuje necelých šest rekomendací. J. Truhlář, Catalogus... II 115 svými údaji „f. 2b-4a Recommendatio novi magistri super ,Proice omnia ista“ a „f. 13a-15b Recommenda- tiones determinantium duae (prior caret initio)“ nepostřehl jejich vztahu k rukopisu X C 3. Ve skutečnosti nemá X H 18 - s výjim- kou f. 156b-157b (Laudamus hunc iuvenem) - rekomendačních textů, které by nebyly obsaženy v X C 3, a vztah je takovýto: X H 18 f. 2b-4a (Proice omnia ista) = X C 3 f. 124a-125a (pro- mluva 2.) X H 18 f. 13a (konec Veniat cuculus) = X C 3 f. 162a (konec promluvy 37.) X H 18 f. 13a-14a (Brevitas fecit coniungere binos = X C 3 f. 123a-124a (promluva 1.) X H 18 f. 14b-15b (Indilate dabit subitam victoria laudem) = X C 3 f. 125a-125d (promluva 3.) X H 18 f. 158ab + 154b + 155a (Omnia virtutis sensu calcate fideli) = X C 3 f. 150c—151c (promluva 27.) Text rukopisu H není vzat z C ani obráceně, ale oba jsou ze spo- lečné předlohy, protože oba ponechávají volné spatium místo jména autority v řeči Proice (viz níže str. 40, pozn. 74). V promluvě na thema Veniat cuculus, plně zachované v rkpe C a pouhým koncem v rkpe H, poznáváme Husa jako autora dosti bezpečně již podle stilu. Rozpoznávací kriteria Flajšhansova *) Vzešla patrně z university v Padui, srov. fol. 141a: per sacram uni- versitatem citramontanam iuris utriusque studencium huius felicissimi pattã (1) studii nuperime sum electus ... a explicit: Anthonius de Sancto Angelo, iuris utriusque doctor etc.
Strana 26
26 Bohumil Ryba: (Spisy, č. 4—6, 1904, XLI), jako cursus velox (napořád) nebo et presertim (161d), lze rozšířiti dalšími, na př. postposicí spojek (srv. v promluvě k determinaci Václava ze Sušice 158b, výše str. 5: Qualis est presens determinans, in sequentibus patenter ut dedu- cam, zde 160c: noster presens determinans virtuosus est, acta ut probant et merita; v promluvě k determinaci Martina z Križevců 130a, výše str. 11: iussis si obtemperes, zde 160c: merito si laudis privetur titulo); obdobnou formulací v námitkách (srv. v pro- mluvě k determinaci Václava ze Sušice 158d, výše str. 6: Sed aliquis dicet: ,Multum commendas eum de composicione crinium et aliorum, et tales non sunt amabiles a dominabus et virginibus'; zde 161b: Sed diceres: ,Tu es macer, et tales non sunt bene dispo- siti“) a j. Obsahově, zcela nekáravými narážkami na šviháckou módu (161a, 161c) a humorným tónem velmi početných vtipů ukazuje text promluvy k tomu, že nemohla být proslovena v příliš velké časové vzdálenosti od bujaré řeči Husovy z 22. ledna 1400 Fulget virtute modestus (výše str. 5nn.). S tím se shoduje i ruko- pisné umístění, které sice v celku nedbá chronologie, ale v men- ších úsecích zaznamenává řeči přibližně z téže doby (na př. 13. promluva je z jara 1399, 14. z 9. III. 1399, 17. z jara 1398, nebo: 22. promluva je z jara 1406, 24. z podzima 1405, 25. z podzima 1404). V závěrečné partii sborníku je 34. promluva ze zimy 1399-1400, 35. z ledna 1400 a naše promluva Veniat cuculus je 37. K témuž závěru ukazuje i pozorování literární. V Husově promluvě z 5. III. 1402 (výše str. 11) jsme shledali dvě narážky na Ps.-Ovidiovu, ve skutečnosti teprve karolinskou, báseň De kukulo. Jsou tu proneseny takřka již jen mimochodem; proto je vnitřně pravděpodobné, že promluva Veniat cuculus, veskrze založená na úplném textu této básně a posluchače podrobně s ní seznamující, musila předcházeti před promluvou z 5. III. 1402. Podle výslovných zmínek řeči jmenoval se determinující bakalář Martin (scilicet kukuli Martini 161c, kukule, scilicet Martine 162a). Snad bylo jeho osobní jméno Pilát (161d), po- dobně jako se Jan z Řečice podle předchozí promluvy jmenoval Černý. Ale Martina Piláta nenacházíme mezi bakaláři v Liber decanorum, jako tam není zapsán Jan Černý, nýbrž Jan z Řečice. Pro dobu, jíž nasvědčují svrchu uvedené důvody datovací, nabízí se takřka sám údaj v Liber decanorum 1 353, podle něhož 15. čer- vence 1400 determinoval pod Husem bakalář Martinus Cun- ssonis de Praga, pozdější mistr university Karlovy. Pravdě- podobnost identifikace našeho Martina (Piláta) s Martinem, synem Kunšovým, stoupá ještě, uvážíme-li, že se obraz o přátel- ské atmosféře mezi učitelem a žákem, jaká se podle naší promluvy projevovala již od počátku (161b) Martinova šestiletého studia (162a), dobře hodí k pozdějším přátelským vztahům mezi Husem a Martinem Kunšovým, jak jsou dosvědčeny odjinud (od r. 1403, viz V. Novotný, M. Jana Husi Koresp. 8, 119). Konečně není
26 Bohumil Ryba: (Spisy, č. 4—6, 1904, XLI), jako cursus velox (napořád) nebo et presertim (161d), lze rozšířiti dalšími, na př. postposicí spojek (srv. v promluvě k determinaci Václava ze Sušice 158b, výše str. 5: Qualis est presens determinans, in sequentibus patenter ut dedu- cam, zde 160c: noster presens determinans virtuosus est, acta ut probant et merita; v promluvě k determinaci Martina z Križevců 130a, výše str. 11: iussis si obtemperes, zde 160c: merito si laudis privetur titulo); obdobnou formulací v námitkách (srv. v pro- mluvě k determinaci Václava ze Sušice 158d, výše str. 6: Sed aliquis dicet: ,Multum commendas eum de composicione crinium et aliorum, et tales non sunt amabiles a dominabus et virginibus'; zde 161b: Sed diceres: ,Tu es macer, et tales non sunt bene dispo- siti“) a j. Obsahově, zcela nekáravými narážkami na šviháckou módu (161a, 161c) a humorným tónem velmi početných vtipů ukazuje text promluvy k tomu, že nemohla být proslovena v příliš velké časové vzdálenosti od bujaré řeči Husovy z 22. ledna 1400 Fulget virtute modestus (výše str. 5nn.). S tím se shoduje i ruko- pisné umístění, které sice v celku nedbá chronologie, ale v men- ších úsecích zaznamenává řeči přibližně z téže doby (na př. 13. promluva je z jara 1399, 14. z 9. III. 1399, 17. z jara 1398, nebo: 22. promluva je z jara 1406, 24. z podzima 1405, 25. z podzima 1404). V závěrečné partii sborníku je 34. promluva ze zimy 1399-1400, 35. z ledna 1400 a naše promluva Veniat cuculus je 37. K témuž závěru ukazuje i pozorování literární. V Husově promluvě z 5. III. 1402 (výše str. 11) jsme shledali dvě narážky na Ps.-Ovidiovu, ve skutečnosti teprve karolinskou, báseň De kukulo. Jsou tu proneseny takřka již jen mimochodem; proto je vnitřně pravděpodobné, že promluva Veniat cuculus, veskrze založená na úplném textu této básně a posluchače podrobně s ní seznamující, musila předcházeti před promluvou z 5. III. 1402. Podle výslovných zmínek řeči jmenoval se determinující bakalář Martin (scilicet kukuli Martini 161c, kukule, scilicet Martine 162a). Snad bylo jeho osobní jméno Pilát (161d), po- dobně jako se Jan z Řečice podle předchozí promluvy jmenoval Černý. Ale Martina Piláta nenacházíme mezi bakaláři v Liber decanorum, jako tam není zapsán Jan Černý, nýbrž Jan z Řečice. Pro dobu, jíž nasvědčují svrchu uvedené důvody datovací, nabízí se takřka sám údaj v Liber decanorum 1 353, podle něhož 15. čer- vence 1400 determinoval pod Husem bakalář Martinus Cun- ssonis de Praga, pozdější mistr university Karlovy. Pravdě- podobnost identifikace našeho Martina (Piláta) s Martinem, synem Kunšovým, stoupá ještě, uvážíme-li, že se obraz o přátel- ské atmosféře mezi učitelem a žákem, jaká se podle naší promluvy projevovala již od počátku (161b) Martinova šestiletého studia (162a), dobře hodí k pozdějším přátelským vztahům mezi Husem a Martinem Kunšovým, jak jsou dosvědčeny odjinud (od r. 1403, viz V. Novotný, M. Jana Husi Koresp. 8, 119). Konečně není
Strana 27
Nový Hus. 27 nemožné, že k nápadu, připodobniti v promluvě syna Kunšova k ptáku kukulus, mohla přispěti zvuková shoda v první slabice. Opatrnost, s níž je připodobnění v promluvě podáno (figurative et ex similitudine ipsum kukulo proposui similare, 160d), vy- lučuje vůbec možnost, pomýšleti na pouhý přímý překlad vlast- ního jména Zezhule, byť bylo, podobně jako jméno Pilát, mezi pražskými jmény ze zač. 15. stol. dosvědčeno, arci bez spojení s křestním jménem Martin. Z přátelských výtek, pronesených na adresu determinují- cího bakaláře Martina, byla nejzávažnější výtka ospalosti, kterou prý sdílí s kukačkou: libenter dormit et est piger 161c, v promluvě podrobně rozváděná. Nemůže být tuším vítanějším posílením pravděpodobnosti naší identifikace bakaláře Martina s Martinem Kunšovým, než čteme-li, že po letech, r. 1411, je mistr Martin Kunšův v Husově kvodlibetu charakterisován právě touž vlast- ností a jediné ji: reverendus Magister noster, Magister Martinus de Praga, qui non cessat a studio, dum dormit, qui sepe cittatus ad studium cogitavit et dubitavit se posse de lecto moveri (rkp praž. KNM V C 42 fol. 34b). Posléze je třeba se zmíniti o českých slovech, která jsou pojata do kontextu promluvy. Jde o passus, umístěný po vý- kladu o lidových dotazech, s jakými se venkované obracejí na kukačku, aby zvěděli délku svého života (161b). O mladých lidech se tu potom praví: De quibus est noster presens determinans, qui non tantum kuku kuku, sed frequentissime desiderans bibere, protulit mama prtu prtu. Tak je vskutku psáno v rukopise, tak tiskl i Sedlák, Studie a texty I 121, pozn. 3, uváděje úryvek mezi ukázkami vtipů jiných mistrů než Husa, málo vhodných na akademické půdě. Ale zdá se mi, že je věc tentokrát mno- hem nevinnější. Hus sám si musil při své bakalářské determi- naci r. 1393 (viz výše str. 23) dát líbit z úst svého promotora vtipkování o svém jméně (auca) a mezi jiným i žertovný překlad onomatopoického zvuku pipi latinským imperativem bibe, jako by šlo o zdvojený český imperativ pí = pij! Máme-li na paměti tento výklad a vzpomeneme-li, že písař rkpu C v některých slo- vech, kterým nerozuměl, zaměňoval r a i (psal macres místo macies, macre místo macie, viz výše str. 20, pozn. 28) — ostatně omylem u písařů nikoli ojedinělým (viz v mých klaretovských 59 výkladech ČČF II 222) —, nespokojíme se, aby nebylo zjistitel- ného vztahu mezi lat. desiderans bibere a čes. zvoláním v rkpné podobě prtu prtu, a budeme emendovati pitu pitu (= pítu pítu), podotýkajíce, že koncové -u je zaručeno pendantem kuku kuku. Získáváme tak patrně stč. tvar žvatlavého dětského slova na -u, významově pochopitelný a připomínající nč. bumbu ,píti, papu ,jísti“. Při známém Husově zájmu o dětskou řeč je to o dů- vod víc pro jeho autorství promluvy o kukačce. V celku neznám universitní promluvy, v níž by se půvabněji
Nový Hus. 27 nemožné, že k nápadu, připodobniti v promluvě syna Kunšova k ptáku kukulus, mohla přispěti zvuková shoda v první slabice. Opatrnost, s níž je připodobnění v promluvě podáno (figurative et ex similitudine ipsum kukulo proposui similare, 160d), vy- lučuje vůbec možnost, pomýšleti na pouhý přímý překlad vlast- ního jména Zezhule, byť bylo, podobně jako jméno Pilát, mezi pražskými jmény ze zač. 15. stol. dosvědčeno, arci bez spojení s křestním jménem Martin. Z přátelských výtek, pronesených na adresu determinují- cího bakaláře Martina, byla nejzávažnější výtka ospalosti, kterou prý sdílí s kukačkou: libenter dormit et est piger 161c, v promluvě podrobně rozváděná. Nemůže být tuším vítanějším posílením pravděpodobnosti naší identifikace bakaláře Martina s Martinem Kunšovým, než čteme-li, že po letech, r. 1411, je mistr Martin Kunšův v Husově kvodlibetu charakterisován právě touž vlast- ností a jediné ji: reverendus Magister noster, Magister Martinus de Praga, qui non cessat a studio, dum dormit, qui sepe cittatus ad studium cogitavit et dubitavit se posse de lecto moveri (rkp praž. KNM V C 42 fol. 34b). Posléze je třeba se zmíniti o českých slovech, která jsou pojata do kontextu promluvy. Jde o passus, umístěný po vý- kladu o lidových dotazech, s jakými se venkované obracejí na kukačku, aby zvěděli délku svého života (161b). O mladých lidech se tu potom praví: De quibus est noster presens determinans, qui non tantum kuku kuku, sed frequentissime desiderans bibere, protulit mama prtu prtu. Tak je vskutku psáno v rukopise, tak tiskl i Sedlák, Studie a texty I 121, pozn. 3, uváděje úryvek mezi ukázkami vtipů jiných mistrů než Husa, málo vhodných na akademické půdě. Ale zdá se mi, že je věc tentokrát mno- hem nevinnější. Hus sám si musil při své bakalářské determi- naci r. 1393 (viz výše str. 23) dát líbit z úst svého promotora vtipkování o svém jméně (auca) a mezi jiným i žertovný překlad onomatopoického zvuku pipi latinským imperativem bibe, jako by šlo o zdvojený český imperativ pí = pij! Máme-li na paměti tento výklad a vzpomeneme-li, že písař rkpu C v některých slo- vech, kterým nerozuměl, zaměňoval r a i (psal macres místo macies, macre místo macie, viz výše str. 20, pozn. 28) — ostatně omylem u písařů nikoli ojedinělým (viz v mých klaretovských 59 výkladech ČČF II 222) —, nespokojíme se, aby nebylo zjistitel- ného vztahu mezi lat. desiderans bibere a čes. zvoláním v rkpné podobě prtu prtu, a budeme emendovati pitu pitu (= pítu pítu), podotýkajíce, že koncové -u je zaručeno pendantem kuku kuku. Získáváme tak patrně stč. tvar žvatlavého dětského slova na -u, významově pochopitelný a připomínající nč. bumbu ,píti, papu ,jísti“. Při známém Husově zájmu o dětskou řeč je to o dů- vod víc pro jeho autorství promluvy o kukačce. V celku neznám universitní promluvy, v níž by se půvabněji
Strana 28
28 Bohumil Ryba: 160c spojovala radostná pohoda dobré nálady s realistickou živostí ná- hledu do ovzduší středověké koleje, nežli tomu je v této jedinečné Husově řeči na thema karolinské básně. Restat quoad tercium nostri determinantis gracia virtuose operacionis laudem attollere, laboris eius merita non negando. Nam [si] is, qui virtuose longis temporibus se virtutibus et studiis exercuit, merito si laudis privetur titulo, quis, inquam, virtutibus inherebit? cum vulgare clamat continue proverbium: Me gravat ille labor, quem premia nulla secunturl, sicut et Alanus in suis Probleumatibus testatur dicens: Quid prodest arare solum vel scindere vitem, cum nichil (hoc) frugis, nil habet illa meri2. Merito ergo virtutum decore et studiorum flore insigniti pre cete- ris digna laude sunt pro meritis premiandi. Sed quia nullus virtuosus honori se prius debet ingerere, nisi prius (ad) excellen- ciam honoris invitetur, sicut nec quisquam ab excellencia debet discedere, nisi repulsam paciatur — propter quod virtuosi invitan- tur ad honorem, turpes vero et viciosi3 repelluntur ob errorem, eo quod secundum Aristotilem in Poetria laus bonis, vituperium malis coequatur4. Sicut et Cassiodorus libro 5° Epistolarum, epistola 2a, ait:5 Bonos laus, malos querela comitaturs. [Sicud et Cassiodorus libro 5° Epistolarum, epistola 2a, ait ]. Omnes igitur virtuosi invitantur ad premium. Sed quia noster presens determi- nans virtuosus est, acta ut probant et merita, igitur ad premium invitatur. Pro ipsius igitur laude et merito michi verba presencia occurrerunt: Veniat cuculus, clarissimus ales'. Que verba scribit poeta eximius Naso Ovidius in libello suo, quem De kukulo appellavits. 1 V podobě: Me gravat ille labor, sub cuius pondere labor z autora 12. stol. Serlona z Wiltonu uvádí B. Hauréau, Notices et extraits des manu- scrits, XXVIII, 2e partie, 1878, str. 431, a z basilejského abecedně uspořáda- ného florilegia z první čtvrtiny 15. stol. J. Werner, Lat. Sprichwörter und Sinnsprüche 1912, m 20. 2 Alani ab Insulis Liber parabolarum V 3—4 (Leyser 1083, Migne PL 210, 589D); v rkpe praž. kapit. N 40 fol. 68d. Z variant: scindere C, N, Leyser ] fodere Migne; vitem N, Leyser, Migne ] tritem C; nichil hoc Migne] nichil C, nil hoc N, nil habet Leyser; frugis C, N, Leyser] fructus Migne; habet illa C, Leyser ] facit illa N, ferat illa Migne. s viciosi ] viciose C. 4 Není v starověkém textu Aristotelovy Poetiky. 5 Cassiodorus, Var. V 27, 2: bonos enim laus, malos querela comitatur. comitatur Cass. ] coequatur (z předchozího) C. Conflictus Veris et Hiemis (Migne PL 121, 983 n., PLCar I 270 n.) v. 10: Opto meus veniat cuculus, carissimus ales. 8 Viz výše, str. 11, pozn. 5.
28 Bohumil Ryba: 160c spojovala radostná pohoda dobré nálady s realistickou živostí ná- hledu do ovzduší středověké koleje, nežli tomu je v této jedinečné Husově řeči na thema karolinské básně. Restat quoad tercium nostri determinantis gracia virtuose operacionis laudem attollere, laboris eius merita non negando. Nam [si] is, qui virtuose longis temporibus se virtutibus et studiis exercuit, merito si laudis privetur titulo, quis, inquam, virtutibus inherebit? cum vulgare clamat continue proverbium: Me gravat ille labor, quem premia nulla secunturl, sicut et Alanus in suis Probleumatibus testatur dicens: Quid prodest arare solum vel scindere vitem, cum nichil (hoc) frugis, nil habet illa meri2. Merito ergo virtutum decore et studiorum flore insigniti pre cete- ris digna laude sunt pro meritis premiandi. Sed quia nullus virtuosus honori se prius debet ingerere, nisi prius (ad) excellen- ciam honoris invitetur, sicut nec quisquam ab excellencia debet discedere, nisi repulsam paciatur — propter quod virtuosi invitan- tur ad honorem, turpes vero et viciosi3 repelluntur ob errorem, eo quod secundum Aristotilem in Poetria laus bonis, vituperium malis coequatur4. Sicut et Cassiodorus libro 5° Epistolarum, epistola 2a, ait:5 Bonos laus, malos querela comitaturs. [Sicud et Cassiodorus libro 5° Epistolarum, epistola 2a, ait ]. Omnes igitur virtuosi invitantur ad premium. Sed quia noster presens determi- nans virtuosus est, acta ut probant et merita, igitur ad premium invitatur. Pro ipsius igitur laude et merito michi verba presencia occurrerunt: Veniat cuculus, clarissimus ales'. Que verba scribit poeta eximius Naso Ovidius in libello suo, quem De kukulo appellavits. 1 V podobě: Me gravat ille labor, sub cuius pondere labor z autora 12. stol. Serlona z Wiltonu uvádí B. Hauréau, Notices et extraits des manu- scrits, XXVIII, 2e partie, 1878, str. 431, a z basilejského abecedně uspořáda- ného florilegia z první čtvrtiny 15. stol. J. Werner, Lat. Sprichwörter und Sinnsprüche 1912, m 20. 2 Alani ab Insulis Liber parabolarum V 3—4 (Leyser 1083, Migne PL 210, 589D); v rkpe praž. kapit. N 40 fol. 68d. Z variant: scindere C, N, Leyser ] fodere Migne; vitem N, Leyser, Migne ] tritem C; nichil hoc Migne] nichil C, nil hoc N, nil habet Leyser; frugis C, N, Leyser] fructus Migne; habet illa C, Leyser ] facit illa N, ferat illa Migne. s viciosi ] viciose C. 4 Není v starověkém textu Aristotelovy Poetiky. 5 Cassiodorus, Var. V 27, 2: bonos enim laus, malos querela comitatur. comitatur Cass. ] coequatur (z předchozího) C. Conflictus Veris et Hiemis (Migne PL 121, 983 n., PLCar I 270 n.) v. 10: Opto meus veniat cuculus, carissimus ales. 8 Viz výše, str. 11, pozn. 5.
Strana 29
Nový Hus. 29 Reverendi Magistri et domini! Quamvis predicta, ut ibidem tradit Ovidius, sint ipsius Veris ad cuculum — eo quod in vere convenerant pastores u(n) a die sub umbrame, de quorum numero erant duo, scilicet Athus et Palemon1°, qui laudabant cuculumi1. Tandem venit Ver florigero succinctus scemate,12 venit] et 160d Yemps rigidis irsuta capillis. Hiis certamen erat cuculi de carmine grande13 Nam Ver laudavit kukulum, sed Yemps vituperavit. Unde Ver tres protulit versus dicens14. Opto meis, veniat kukulus, clarissimus ales. Omnibus iste solet fieri gratissimus hospes in silvis modulans ritu bona carmina rostro15 Yemps vero vituperavit kukulum optans, ne veniret. Dixit: Non veniat kukulus, generat quia forte labores, omnia disturbat: pelagi terreque laborant, prelia continuat, requiem diffundit amicam16. Ecce res mira agitur de kukulo: invitat et laudat Ver kukulum, repudiat et vituperat Yemps. Sed quid, si volumus parumper perpendere? Lis fit de kukulo, Palemon preses Yemis causam dampnat, Veris laudat et approbat dicens: Desine plura modo, Yemps. Ecce inponit silencium Yemi. Eciam veniet kukulus 17. Ecce senten- ciam prebet Veri, propter quod bene invitabat Ver kukulum dicens: Veniat cuculus, clarissimus ales. Que verba nostro actui possunt deservire. Quid enim ver, [quid enim ver,] nisi studii diligencia, et quid yemps, nisi studii negli- gencia? Kukulus — noster presens determinans — a diligencia vocatur, a negligencia vituperatur, cui voluit consentire, et lite facta de kukulo, i. e. examine de ipso, fert Palemon, i. e. diligens » Confl. v. 1n.: Conveniunt ... pastores pecudum vernali luce sub umbra arborea. 10 Confl. v. 4: Adfuit et iuvenis Dafnis seniorque Palemon. 11 Confl. v. 5: Omnes hi cuculo laudes cantare parabant. 12 Confl. v. 6: Ver quoque florigero succinctus stemmate venit. 13 Confl. v. 7n.: Frigida venit Hiems, rigidis hirsuta capillis. His certamen erat cuculi de carmine grande. 14 Confl. v. 9: Ver prior adlusit ternos modulamine versus. 15 Confl. v. 10-12. Různočtení: meis C] meus; clarissimus C] carissimus; silvis C ] tectos; ritu C] rutilo. 18 Confl. v. 19, 21, 20. Různočtení: continuat C] congeminat; diffundit amicam C] disiungit amatam. 17 Confl. v. 43n.: Tum respondit ovans sublimi e sede Palemon et Dafnis pariter, pastorum et turba piorum: ,Desine plura, Hiems: rerum tu prodigus, atrox. Et veniat cuculus etc.“
Nový Hus. 29 Reverendi Magistri et domini! Quamvis predicta, ut ibidem tradit Ovidius, sint ipsius Veris ad cuculum — eo quod in vere convenerant pastores u(n) a die sub umbrame, de quorum numero erant duo, scilicet Athus et Palemon1°, qui laudabant cuculumi1. Tandem venit Ver florigero succinctus scemate,12 venit] et 160d Yemps rigidis irsuta capillis. Hiis certamen erat cuculi de carmine grande13 Nam Ver laudavit kukulum, sed Yemps vituperavit. Unde Ver tres protulit versus dicens14. Opto meis, veniat kukulus, clarissimus ales. Omnibus iste solet fieri gratissimus hospes in silvis modulans ritu bona carmina rostro15 Yemps vero vituperavit kukulum optans, ne veniret. Dixit: Non veniat kukulus, generat quia forte labores, omnia disturbat: pelagi terreque laborant, prelia continuat, requiem diffundit amicam16. Ecce res mira agitur de kukulo: invitat et laudat Ver kukulum, repudiat et vituperat Yemps. Sed quid, si volumus parumper perpendere? Lis fit de kukulo, Palemon preses Yemis causam dampnat, Veris laudat et approbat dicens: Desine plura modo, Yemps. Ecce inponit silencium Yemi. Eciam veniet kukulus 17. Ecce senten- ciam prebet Veri, propter quod bene invitabat Ver kukulum dicens: Veniat cuculus, clarissimus ales. Que verba nostro actui possunt deservire. Quid enim ver, [quid enim ver,] nisi studii diligencia, et quid yemps, nisi studii negli- gencia? Kukulus — noster presens determinans — a diligencia vocatur, a negligencia vituperatur, cui voluit consentire, et lite facta de kukulo, i. e. examine de ipso, fert Palemon, i. e. diligens » Confl. v. 1n.: Conveniunt ... pastores pecudum vernali luce sub umbra arborea. 10 Confl. v. 4: Adfuit et iuvenis Dafnis seniorque Palemon. 11 Confl. v. 5: Omnes hi cuculo laudes cantare parabant. 12 Confl. v. 6: Ver quoque florigero succinctus stemmate venit. 13 Confl. v. 7n.: Frigida venit Hiems, rigidis hirsuta capillis. His certamen erat cuculi de carmine grande. 14 Confl. v. 9: Ver prior adlusit ternos modulamine versus. 15 Confl. v. 10-12. Různočtení: meis C] meus; clarissimus C] carissimus; silvis C ] tectos; ritu C] rutilo. 18 Confl. v. 19, 21, 20. Různočtení: continuat C] congeminat; diffundit amicam C] disiungit amatam. 17 Confl. v. 43n.: Tum respondit ovans sublimi e sede Palemon et Dafnis pariter, pastorum et turba piorum: ,Desine plura, Hiems: rerum tu prodigus, atrox. Et veniat cuculus etc.“
Strana 30
30 Bohumil Ryba: 161а examen, sentenciam, ut veniat kukulus, clarissimus ales. Sed mira res agitur: ,Homo kukulus appellatur?' inquis. ,Hic est kukulus; nam si ku(kulus), igitur avis; igitur irracionalis'. Ad primam con- sequenciam potest dici primo negando consequenciam, cum non omnis kukulus sit avis. Nam quidquid dicit kuku kuku1s, hoc est kukulus; noster autem determinans protulit sepissime kuku kuku; igitur est kukulus. Attamen figurative et ex similitudine ipsum kukulo proposui similare, ut exemplum bonum appareat virtutis et premietur, malum (..... ............) elucescat; ut bonitas confortetur et vicium pre scindatur. Unde kukulus agricolas vocat ad laborem19, frigora repellit20 et torporem, agros vestit21, fert flores22, pastores letificat23, domos edificat24, canit pulch- re25, annos distribuit, niger est colore, medioris stature, rubum diligit, macer in corpore, longus in cauda 26, fugit umbram, Phe- bum letificat 27. Hec omnia patent in libello De kukulo. Noster autem presens determinans nonne monet agricolas, i. e. studentes, ad laborem studii, dicens cum Cathone: Discere ne cesses: cura sapiencia crescit, rara datur longo prudencia temporis usu28 Secundo: Kukulus vestit agros. Unde Ovidius De kukulo: et generet soboles, letos et vestiat agros29. Noster determinans vestivit agrum suum virtutibus, scienciis et moribus et specialiter, quamvis apparet humilis, tamen vestit agrum suum multiplicibus iopulis cum diversis manicis, pedes diversis calligis et sotularibus, sicud patet michi et suis sociis. Ex quo iudico, quod vel cupit procari vel sciens apparere. In primo audivit Marcialem cocum dicentem: In tenui panno nulla est facundia, Pel[lJeu, sed cum purpurea veste parata venit 30. 18 Srv. glossu v Klaretově Physiolog. k v. 276 (vyd. Flajšhans II, str. 30): Dum iam per multos cuculus cantaverat annos, discere nescit adhuc aliud plus quam nisi kukku. 19 Confl. v. 19 (Hiems:) generat quia forte labores. 20 Confl. v. 17 (Ver:) frigora depellat. 21 Confl. v. 30 (Ver:) laetos et vestiet agros. 22 Confl. v. 28 (Ver:) ore feret flores cuculus. 23 Confl. v. 11 (Ver:) Omnibus iste solet fieri gratissimus hospes; v. 46 (Palemon:) et veniat cuculus, pastorum dulcis amicus. 24 Confl. v. 29 (Ver:) aedificatque domus. 25 Confl. v. 12 (Ver:) modulans ... bona carmina. 26 Pro všechny tyto znaky, záměrně volené, aby usnadnily — vyslo- venou i nevyslovenou — aplikaci na determinanta, není dokladu v básni Confl., jejíž autoritou (Hec omnia...) se řečník úmyslně kryje. Viz výše str. 5, pozn. 5. 27 Teprve poslední znak se opět skutečně opírá o Confl. v. 17 (Ver:) Phoebo comes almus in aevum. 28 Dist. Cat. IV 27; rara ] raro C. 29 Confl. v. 30. Různočteni: generet C ] generat; vestiat C] vestiet. 30 Godefrid of Winchester Epigr. 180, 1—2 (Th. Wright 1. c. II 132).
30 Bohumil Ryba: 161а examen, sentenciam, ut veniat kukulus, clarissimus ales. Sed mira res agitur: ,Homo kukulus appellatur?' inquis. ,Hic est kukulus; nam si ku(kulus), igitur avis; igitur irracionalis'. Ad primam con- sequenciam potest dici primo negando consequenciam, cum non omnis kukulus sit avis. Nam quidquid dicit kuku kuku1s, hoc est kukulus; noster autem determinans protulit sepissime kuku kuku; igitur est kukulus. Attamen figurative et ex similitudine ipsum kukulo proposui similare, ut exemplum bonum appareat virtutis et premietur, malum (..... ............) elucescat; ut bonitas confortetur et vicium pre scindatur. Unde kukulus agricolas vocat ad laborem19, frigora repellit20 et torporem, agros vestit21, fert flores22, pastores letificat23, domos edificat24, canit pulch- re25, annos distribuit, niger est colore, medioris stature, rubum diligit, macer in corpore, longus in cauda 26, fugit umbram, Phe- bum letificat 27. Hec omnia patent in libello De kukulo. Noster autem presens determinans nonne monet agricolas, i. e. studentes, ad laborem studii, dicens cum Cathone: Discere ne cesses: cura sapiencia crescit, rara datur longo prudencia temporis usu28 Secundo: Kukulus vestit agros. Unde Ovidius De kukulo: et generet soboles, letos et vestiat agros29. Noster determinans vestivit agrum suum virtutibus, scienciis et moribus et specialiter, quamvis apparet humilis, tamen vestit agrum suum multiplicibus iopulis cum diversis manicis, pedes diversis calligis et sotularibus, sicud patet michi et suis sociis. Ex quo iudico, quod vel cupit procari vel sciens apparere. In primo audivit Marcialem cocum dicentem: In tenui panno nulla est facundia, Pel[lJeu, sed cum purpurea veste parata venit 30. 18 Srv. glossu v Klaretově Physiolog. k v. 276 (vyd. Flajšhans II, str. 30): Dum iam per multos cuculus cantaverat annos, discere nescit adhuc aliud plus quam nisi kukku. 19 Confl. v. 19 (Hiems:) generat quia forte labores. 20 Confl. v. 17 (Ver:) frigora depellat. 21 Confl. v. 30 (Ver:) laetos et vestiet agros. 22 Confl. v. 28 (Ver:) ore feret flores cuculus. 23 Confl. v. 11 (Ver:) Omnibus iste solet fieri gratissimus hospes; v. 46 (Palemon:) et veniat cuculus, pastorum dulcis amicus. 24 Confl. v. 29 (Ver:) aedificatque domus. 25 Confl. v. 12 (Ver:) modulans ... bona carmina. 26 Pro všechny tyto znaky, záměrně volené, aby usnadnily — vyslo- venou i nevyslovenou — aplikaci na determinanta, není dokladu v básni Confl., jejíž autoritou (Hec omnia...) se řečník úmyslně kryje. Viz výše str. 5, pozn. 5. 27 Teprve poslední znak se opět skutečně opírá o Confl. v. 17 (Ver:) Phoebo comes almus in aevum. 28 Dist. Cat. IV 27; rara ] raro C. 29 Confl. v. 30. Různočteni: generet C ] generat; vestiat C] vestiet. 30 Godefrid of Winchester Epigr. 180, 1—2 (Th. Wright 1. c. II 132).
Strana 31
Nový Hus. 31 Pro secundo audivit Facetum dicentem: Vir pulchre vestitus pro vestibus esse peritus creditur a mille, quamvis ydiota sit ille31 Sed ipse sepius dixit, quod propter aliam causam se sic vestit, allegans Facetum dicentem: Exornet corpus, ne contempnatur ab ullo. Non tamen officium deserat ipse suum32 Tercio: Kukulus fert flores dicente Ovidio: Quique ferat flores kukulus vel mella ministrat 33 Hic vero vetus kukulus flores ferens scienciarum et virtutum, de quibus dicit auctor generalissimus Hos morum flores si carpseris, ut rosa flores34 et Galtherus in Allexandreidos libro 1° de floribus bonis sic inquit: Quem virtus extollit, habet quod preferat auro35. Quarto: Kukulus pastores letificat dicente Ovidio Omnibus iste solet fieri gratissimus hospes36 Et quid hic? Nonne letificat sepius magistros? Ym(m)o cum ante longa tempora legissem sibi illud dicterium: 161b Ergo discipuli letum servare magistrum perstudiant, ut sic grata dogmata sumant 37 et ipse coram multis Magistris cantavit et agiligisavit 38 audiens Ovidium De remedio dicentem: 31 Čtyřverší leoninských hexametrů, z nichž první v metricky správ- nější podobě: Vir bene vestitus pro vestibus esse peritus a p o druhém pokra- čování: Si careat veste, nec sit vestitus honeste, nullius est laudis, quamvis sciat omne quod audis, uvádí B. Hauréau, Notices et extraits de quelques manuscrits I, 1890, 23 z rkpu pařížské Bibl. nat. 8433 a J. Werner v cit. sbírce, v 48. 32 Elegické distichon zřejmě ještě z jiného „Faceta“ než v předchozím příkladě, v obou případech odlišného od nejrozšířenější skladby, neprávem přičítané Janu z Garlandie (Cum nihil utilius...); v druhém případě snad z elegické básně Moribus et vita quisquis vult esse facetus, me legat et discat, quod mea musa docet. 33 Confl. v. 28. Různočtení: Quique ferat C ] Ore feret; vel C ] et. 34 Nezjistil jsem. 35 Gualtheri de Castellione Alexandreis I 100 (ed. Mueldener). Týž verš citoval Hus později r. 1405 při bakalářské determinaci pana Zdislava ze Zvířetic (NUK X D 10 fol. 116a; že jde o verš, nerozpoznal v otisku Höfler II 98, ř. 7—8). Stejně tak ještě jednou v jiné Husově determinaci (NUKXE 24 fol. 306b = NUK X D 10 fol. 114a = Höfler II 105, ř. 17—18). V obou případech šlo o úryvky z rozsáhlejšího textu Alex. I 99—104. 36 Confl. v. 11. 37 Nezjistil jsem; druhý hexametr porušen. 38 Podle následujícího dokladu očekáváme nějaké sloveso ve význ. ,po- skakoval“, na př. agilissime giravit?
Nový Hus. 31 Pro secundo audivit Facetum dicentem: Vir pulchre vestitus pro vestibus esse peritus creditur a mille, quamvis ydiota sit ille31 Sed ipse sepius dixit, quod propter aliam causam se sic vestit, allegans Facetum dicentem: Exornet corpus, ne contempnatur ab ullo. Non tamen officium deserat ipse suum32 Tercio: Kukulus fert flores dicente Ovidio: Quique ferat flores kukulus vel mella ministrat 33 Hic vero vetus kukulus flores ferens scienciarum et virtutum, de quibus dicit auctor generalissimus Hos morum flores si carpseris, ut rosa flores34 et Galtherus in Allexandreidos libro 1° de floribus bonis sic inquit: Quem virtus extollit, habet quod preferat auro35. Quarto: Kukulus pastores letificat dicente Ovidio Omnibus iste solet fieri gratissimus hospes36 Et quid hic? Nonne letificat sepius magistros? Ym(m)o cum ante longa tempora legissem sibi illud dicterium: 161b Ergo discipuli letum servare magistrum perstudiant, ut sic grata dogmata sumant 37 et ipse coram multis Magistris cantavit et agiligisavit 38 audiens Ovidium De remedio dicentem: 31 Čtyřverší leoninských hexametrů, z nichž první v metricky správ- nější podobě: Vir bene vestitus pro vestibus esse peritus a p o druhém pokra- čování: Si careat veste, nec sit vestitus honeste, nullius est laudis, quamvis sciat omne quod audis, uvádí B. Hauréau, Notices et extraits de quelques manuscrits I, 1890, 23 z rkpu pařížské Bibl. nat. 8433 a J. Werner v cit. sbírce, v 48. 32 Elegické distichon zřejmě ještě z jiného „Faceta“ než v předchozím příkladě, v obou případech odlišného od nejrozšířenější skladby, neprávem přičítané Janu z Garlandie (Cum nihil utilius...); v druhém případě snad z elegické básně Moribus et vita quisquis vult esse facetus, me legat et discat, quod mea musa docet. 33 Confl. v. 28. Různočtení: Quique ferat C ] Ore feret; vel C ] et. 34 Nezjistil jsem. 35 Gualtheri de Castellione Alexandreis I 100 (ed. Mueldener). Týž verš citoval Hus později r. 1405 při bakalářské determinaci pana Zdislava ze Zvířetic (NUK X D 10 fol. 116a; že jde o verš, nerozpoznal v otisku Höfler II 98, ř. 7—8). Stejně tak ještě jednou v jiné Husově determinaci (NUKXE 24 fol. 306b = NUK X D 10 fol. 114a = Höfler II 105, ř. 17—18). V obou případech šlo o úryvky z rozsáhlejšího textu Alex. I 99—104. 36 Confl. v. 11. 37 Nezjistil jsem; druhý hexametr porušen. 38 Podle následujícího dokladu očekáváme nějaké sloveso ve význ. ,po- skakoval“, na př. agilissime giravit?
Strana 32
32 Bohumil Ryba: 1610 Si vox est, canta, si brachia mollia, salta3a. Ecce kukulus letificans! Quinto: Kukulus annos distribuit. Nam secundum opinio- nem pastorum, dum kukulus incipit kukulare, si quis quesierit a kukulo dicens: „Kukule, quot annos ad vivendum vis michi dare?"et quociens kukulus responderit kuku kuku, tot et annos vivendi pastor querens deputavit. Exinde forte trahitur, quod senes, qui parum debent vivere, raro proferunt kuku; iuvenes vero, tamquam naturaliter prescii longe vite, dicunt ad se mutuo sepissime kuku kuku. De quibus est noster presens determinans, qui non tantum kuku kuku, sed frequentissime desiderans bibere, protulit mama, pitu pitu 40. Item sexto: Hic eciam niger et macer modo kukuli, in quo eius constancia et temperancia designatur. Nam secundum Ovidium libro 2° Metham. corwus prius erat albus, sed mutatus est in nigrum41. Sic hic de inconstancia ad constanciam. Albi enim inconstantes sunt teste Virgilio in Buccol. dicente: O formose puer, nimium ne crede decori. Alba ligustra cadunt, vaccinia nigra leguntur42. Ecce, alba cadunt, i. e. deficiunt a constancia, nigra vero leguntur, i. e. colliguntur, i. e. constantes in sportam facultatis nostre arcium. Sed diceres: ,Tu es macer, et tales non sunt bene dispositi'. Dico, quod illi sunt optime dispositi principaliter a(d) duo, scilicet ad scienciam et virtutes, et tercio ad faciliter omnia operandum. De primo dicit Catho: — Herbarum vires Macer tibi carmina dicet 43 ecce sciens. De secundo, quod incautum est esse pigwem, ostendit Oracius Epistola VIIa ponens, quomodo vulpecula macra intra- verat horreum per foramen et ibi depasta in pullis non poterat exire. Ideo dicit ibi: Ire foras pleno tendebat corpore frustra44. Sed mustela, amica eius, dedit ei consilium dicens: ,Si vis', ait ,effugere istinc, macra cawum repetas artum, quem macra subisti“ 45. 30 Ovid. Ars I 595. Odchylky: est] sit C; brachia mollia C] mollia bracchia. Ve stejné souvislosti čteme v zaručeně Husově promluvě našeho sborníku páté, fol. 128a: est hylaris, a quo didicit ab Ovidio De arte dicente: Si vox est, canta, si brachia mollia, salta. 40 pitu pitu] prtu prtu C; viz výše v úvodu str. 27. 41 Ovid. Metam. II 534 n. cum candidus ante fuisses, corve loquax, subito nigrantes versus in alas. 42 Verg. Ecl. 2, 17 n. Odchylka: decori C ] colori. 43 Dist. Cat. II, prol. 2 n. quodsi mage nosse laboras herbarum vires, Macer (t. j. Aemilius Macer) haec tibi carmina dicet. Metricky nutné haec chybí ve většině rukopisů Distich. 44 Hor. Epist. I7, 31; foras ] foris C. 45 Hor. Epist. I7, 32 n. 48 Confl. v. 13—15, 19—21, 25—27, 31—33, 37—39.
32 Bohumil Ryba: 1610 Si vox est, canta, si brachia mollia, salta3a. Ecce kukulus letificans! Quinto: Kukulus annos distribuit. Nam secundum opinio- nem pastorum, dum kukulus incipit kukulare, si quis quesierit a kukulo dicens: „Kukule, quot annos ad vivendum vis michi dare?"et quociens kukulus responderit kuku kuku, tot et annos vivendi pastor querens deputavit. Exinde forte trahitur, quod senes, qui parum debent vivere, raro proferunt kuku; iuvenes vero, tamquam naturaliter prescii longe vite, dicunt ad se mutuo sepissime kuku kuku. De quibus est noster presens determinans, qui non tantum kuku kuku, sed frequentissime desiderans bibere, protulit mama, pitu pitu 40. Item sexto: Hic eciam niger et macer modo kukuli, in quo eius constancia et temperancia designatur. Nam secundum Ovidium libro 2° Metham. corwus prius erat albus, sed mutatus est in nigrum41. Sic hic de inconstancia ad constanciam. Albi enim inconstantes sunt teste Virgilio in Buccol. dicente: O formose puer, nimium ne crede decori. Alba ligustra cadunt, vaccinia nigra leguntur42. Ecce, alba cadunt, i. e. deficiunt a constancia, nigra vero leguntur, i. e. colliguntur, i. e. constantes in sportam facultatis nostre arcium. Sed diceres: ,Tu es macer, et tales non sunt bene dispositi'. Dico, quod illi sunt optime dispositi principaliter a(d) duo, scilicet ad scienciam et virtutes, et tercio ad faciliter omnia operandum. De primo dicit Catho: — Herbarum vires Macer tibi carmina dicet 43 ecce sciens. De secundo, quod incautum est esse pigwem, ostendit Oracius Epistola VIIa ponens, quomodo vulpecula macra intra- verat horreum per foramen et ibi depasta in pullis non poterat exire. Ideo dicit ibi: Ire foras pleno tendebat corpore frustra44. Sed mustela, amica eius, dedit ei consilium dicens: ,Si vis', ait ,effugere istinc, macra cawum repetas artum, quem macra subisti“ 45. 30 Ovid. Ars I 595. Odchylky: est] sit C; brachia mollia C] mollia bracchia. Ve stejné souvislosti čteme v zaručeně Husově promluvě našeho sborníku páté, fol. 128a: est hylaris, a quo didicit ab Ovidio De arte dicente: Si vox est, canta, si brachia mollia, salta. 40 pitu pitu] prtu prtu C; viz výše v úvodu str. 27. 41 Ovid. Metam. II 534 n. cum candidus ante fuisses, corve loquax, subito nigrantes versus in alas. 42 Verg. Ecl. 2, 17 n. Odchylka: decori C ] colori. 43 Dist. Cat. II, prol. 2 n. quodsi mage nosse laboras herbarum vires, Macer (t. j. Aemilius Macer) haec tibi carmina dicet. Metricky nutné haec chybí ve většině rukopisů Distich. 44 Hor. Epist. I7, 31; foras ] foris C. 45 Hor. Epist. I7, 32 n. 48 Confl. v. 13—15, 19—21, 25—27, 31—33, 37—39.
Strana 33
Nový Hus- 33 Ecce proficuum esse macrum ostenditur, sicut noster presens determinans cernitur. Vero, ne nimis macer appareat, ioppam stuppa in pectore duplat; ne caliga decidat, septem ligis caudulam ligat; plantula si deficit, straminibus ocreas implet. Propter quod kukulo, ut predixi, eo quod macer, verissime similatur. Sed dicet aliquis: ,Tu laudas kukulum et solum virtutes eius enumeras, de viciis autem, que Yemps ascribit kukulo46, verba suffocas et taces'. Respondeo, quod cupio edisserere vicia kukuli, ut exinde cognoscatur virtus Martini. Namque per opposicionem cognoscitur omne bonum47. Kukulus autem, ut patet in libro De kukulo, primo libenter dormit et est piger. Unde Yemps con- tendens cum Vere dixit: Non veniat kukulus, sed nigris dormiat antris48 Hic kukulus est noster determinans, de quo dicit Gamfredus in sua Poetria49. Scisne moram pigri? — scilicet kukuli Martini — Si mane vocetur, obaudit. Si citetur aduc iterata voce sonora, nare vigil stertit tandemque timore coatus, ore tamen lento ligwam movet et: Michi quid vis? inquit. Ad quem dixi: „Surge, veni! Respondit: „Nox est, permitte quiescam! „Ym(m)o dies est. Surge [venij! Respondit: ,Deus meus, en ego surgo. Vade: sequar." Nec me sequitur. Sic me decipit. Dixi: „Et tu non venies? Ait: ,Dudum venissem, sed michi vestes quero, sed non invenio. „Nichil est. (Te), Birea, novi. 47 Srv. výše str. 22 pozn. 43. 48 Confl. v. 14; sed nigris C ] nigris sed. 49 Geoffroi de Vinsauf, Poetria nova, v. 1366—1380 ed. Faral (1367- 1381 ed. Leyser). Různočtení (mimo případy, o nichž je řeč výše str. 63 pozn. 34): 1366 citetur C] vocetur; 1368 tandemque timore C ] tandem cla- more; 1370 Ad quem dixi C] inquit; respondit prid. C; 1372 me C ] eum; sic me C] quem; dixi přid. C; 1373 ail přid. C; 1374 sed non C] nec; 1375 Magister C ] Dominé; Nec C] ve vyd. Faralově jistě omylem Non, Leyser má správně Nec; 1378 morulas ] monilos C; Semper ] sepe C. Později citoval Hus v. 1366—1369 ve výtahu při bakalářské rekomendaci Zdislava ze Zví- řetic (NUK X D 10 fol. 116b = Höfler II 99). Nový Hus. 3
Nový Hus- 33 Ecce proficuum esse macrum ostenditur, sicut noster presens determinans cernitur. Vero, ne nimis macer appareat, ioppam stuppa in pectore duplat; ne caliga decidat, septem ligis caudulam ligat; plantula si deficit, straminibus ocreas implet. Propter quod kukulo, ut predixi, eo quod macer, verissime similatur. Sed dicet aliquis: ,Tu laudas kukulum et solum virtutes eius enumeras, de viciis autem, que Yemps ascribit kukulo46, verba suffocas et taces'. Respondeo, quod cupio edisserere vicia kukuli, ut exinde cognoscatur virtus Martini. Namque per opposicionem cognoscitur omne bonum47. Kukulus autem, ut patet in libro De kukulo, primo libenter dormit et est piger. Unde Yemps con- tendens cum Vere dixit: Non veniat kukulus, sed nigris dormiat antris48 Hic kukulus est noster determinans, de quo dicit Gamfredus in sua Poetria49. Scisne moram pigri? — scilicet kukuli Martini — Si mane vocetur, obaudit. Si citetur aduc iterata voce sonora, nare vigil stertit tandemque timore coatus, ore tamen lento ligwam movet et: Michi quid vis? inquit. Ad quem dixi: „Surge, veni! Respondit: „Nox est, permitte quiescam! „Ym(m)o dies est. Surge [venij! Respondit: ,Deus meus, en ego surgo. Vade: sequar." Nec me sequitur. Sic me decipit. Dixi: „Et tu non venies? Ait: ,Dudum venissem, sed michi vestes quero, sed non invenio. „Nichil est. (Te), Birea, novi. 47 Srv. výše str. 22 pozn. 43. 48 Confl. v. 14; sed nigris C ] nigris sed. 49 Geoffroi de Vinsauf, Poetria nova, v. 1366—1380 ed. Faral (1367- 1381 ed. Leyser). Různočtení (mimo případy, o nichž je řeč výše str. 63 pozn. 34): 1366 citetur C] vocetur; 1368 tandemque timore C ] tandem cla- more; 1370 Ad quem dixi C] inquit; respondit prid. C; 1372 me C ] eum; sic me C] quem; dixi přid. C; 1373 ail přid. C; 1374 sed non C] nec; 1375 Magister C ] Dominé; Nec C] ve vyd. Faralově jistě omylem Non, Leyser má správně Nec; 1378 morulas ] monilos C; Semper ] sepe C. Později citoval Hus v. 1366—1369 ve výtahu při bakalářské rekomendaci Zdislava ze Zví- řetic (NUK X D 10 fol. 116b = Höfler II 99). Nový Hus. 3
Strana 34
34 Bohumil Ryba: Surge cito!“, Magister, sum presto.' Nec [hoc] est tamen. Ym(m)o vel caput huc illuc vertit, vel brachia scalpit, membra vel in longum distendit. Sic sibi quasdam undelibet morulas querit. Semper venit ore, non pede; sic veniens nunquam venit ipse; coactus forte movens gressu(m) trahit a testudine motum. 161d Et propter hoc Yemps dixit: Non veniat kukulus, sed nigris dormiat antris50 Quem tamen Ver excitat dicens: Opto meus veniat kukulus cum germine leto51. Sed, [ heu, magis paveo, quod duo locuntur de kukulo, scili- cet Athus et Palemon. Hii duo pastores cantabant kukulo. Unde Palemon per commutacionem a in i erit Pilemon, reponendo Pil ad Athus sonabit nobis et causabitur diccio Pilatus composita52 Qui est noster determinans, ab hiis duobus pastoribus, scilicet Palemon corrupto et Atus integro, verissime nuncupatus. Ex quo videtur, quod non (ad honorem) vocandus, sed magis a premio removendus. Sed quia secundum regulam Aristotilis e duobus malis minus malum est eligendum53 et bonum ex se est eligibile54, ergo positis virtutibus et bonis condicionibus kukuli, qui est determinans, laudibus eius magis est inherendum et eligendum; propter quod Ver vel alma nostra facultas arcium sub forma Veris optative alloquitur nostrum kukulum inquiens: Veniat kukulus, clarissimus ales, que fuerunt verba vestris reverenciis pueri- liter in principio preassumpta. In quibus verbis duo brevissime ostenduntur: primo ad gradum dignitatis invitacio optativa, cum dicitur: Veniat ku- kulus; secundo gradus et dignitatis radicacio effectiva, quia cla- rissimus ales. Dixi primo, quod in verbis thematis tangitur [primo] ad gradum dignitatis invitacio optativa, quia (venial) kukulus. Non inmerito, cum secundum prius declarata kukulum multa bona insignia decorent, et presertim cum kukulus cibum et leti- ciam afferat, ut testatur Ovidius de kukulo dicens: 50 Confl. v. 14; sed nigris C ] nigris sed. 51 Confl. v. 16; germine ] gramine C. 52 Spor Jara se Zimou v Confl. rozhodli Dafnis (u Husa Athus) a Pale- mon. Tím získal cuculus vítězství z jejich rukou Ale ona dvojice jmen roz- hodčích, z níž se dá (násilným) složením — předsunutím Pil- místo Pal- před jméno Athus — získati vlastní jméno, jež je zároveň ominosním jménem prokurátora v Judei Pontia Pilata, který dal ukřižovati Krista, mohla by podle mínění promotorova býti uváděna v neprospěch determinantův. 53 Arist. Eth. Nik. V 7 p. 1131b 22; Beda v uv. sbírce PL 90, 1015 B: Minus malum est eligibilius magis malo. 54 Arist. Top. III 4 p. 119a 10; eligibile ] elegibile C.
34 Bohumil Ryba: Surge cito!“, Magister, sum presto.' Nec [hoc] est tamen. Ym(m)o vel caput huc illuc vertit, vel brachia scalpit, membra vel in longum distendit. Sic sibi quasdam undelibet morulas querit. Semper venit ore, non pede; sic veniens nunquam venit ipse; coactus forte movens gressu(m) trahit a testudine motum. 161d Et propter hoc Yemps dixit: Non veniat kukulus, sed nigris dormiat antris50 Quem tamen Ver excitat dicens: Opto meus veniat kukulus cum germine leto51. Sed, [ heu, magis paveo, quod duo locuntur de kukulo, scili- cet Athus et Palemon. Hii duo pastores cantabant kukulo. Unde Palemon per commutacionem a in i erit Pilemon, reponendo Pil ad Athus sonabit nobis et causabitur diccio Pilatus composita52 Qui est noster determinans, ab hiis duobus pastoribus, scilicet Palemon corrupto et Atus integro, verissime nuncupatus. Ex quo videtur, quod non (ad honorem) vocandus, sed magis a premio removendus. Sed quia secundum regulam Aristotilis e duobus malis minus malum est eligendum53 et bonum ex se est eligibile54, ergo positis virtutibus et bonis condicionibus kukuli, qui est determinans, laudibus eius magis est inherendum et eligendum; propter quod Ver vel alma nostra facultas arcium sub forma Veris optative alloquitur nostrum kukulum inquiens: Veniat kukulus, clarissimus ales, que fuerunt verba vestris reverenciis pueri- liter in principio preassumpta. In quibus verbis duo brevissime ostenduntur: primo ad gradum dignitatis invitacio optativa, cum dicitur: Veniat ku- kulus; secundo gradus et dignitatis radicacio effectiva, quia cla- rissimus ales. Dixi primo, quod in verbis thematis tangitur [primo] ad gradum dignitatis invitacio optativa, quia (venial) kukulus. Non inmerito, cum secundum prius declarata kukulum multa bona insignia decorent, et presertim cum kukulus cibum et leti- ciam afferat, ut testatur Ovidius de kukulo dicens: 50 Confl. v. 14; sed nigris C ] nigris sed. 51 Confl. v. 16; germine ] gramine C. 52 Spor Jara se Zimou v Confl. rozhodli Dafnis (u Husa Athus) a Pale- mon. Tím získal cuculus vítězství z jejich rukou Ale ona dvojice jmen roz- hodčích, z níž se dá (násilným) složením — předsunutím Pil- místo Pal- před jméno Athus — získati vlastní jméno, jež je zároveň ominosním jménem prokurátora v Judei Pontia Pilata, který dal ukřižovati Krista, mohla by podle mínění promotorova býti uváděna v neprospěch determinantův. 53 Arist. Eth. Nik. V 7 p. 1131b 22; Beda v uv. sbírce PL 90, 1015 B: Minus malum est eligibilius magis malo. 54 Arist. Top. III 4 p. 119a 10; eligibile ] elegibile C.
Strana 35
Nový Hus. 35 Nec te iam poteris ulla parte pascere tantu(m), ni kukulus tibi que veniunt alimenta ministret.55 Ecce plane leticiam et alimenta kukuli notificat, ym(m)o (de) tempore kukuli ait Palemon: Pascua sunt pecori, requies et dulcis in arwis, et virides rami prestant umbracula fessis56 Quapropter subdit Palemon: Quapropter, kukule, cicius nunc cito venito.57 Ecce ad gradum dignitatis invitacio optativa. Et tantum de primo. Dixi secundo, quod in verbis predictis ostenditur gradus et dignitatis radicacio effectiva, quia clarissimus ales. Re vera 162a claritas est radix effectiva dignitatis et non claritas corporis vel non progenitorum cla(ro)rum, sed claritas virtutis et ingenii ex- cellentis inducunt dignitatem teste Ovidio De Ponto: Non census nec clarum nomen aworum, sed probitas magnos ingeniumque facit 58 et subdit: Nobilitas hominis virtutum clara propago59. Propter quod dicit Aristotilis 4° Ethicorum: „Secundum veritatem solus bonus honorandus est“60. Ecce, ponitur claritas virtutis pro fundamento adipiscende dignitatis. Noster autem mox baccalarius se ingenii exercicio per sex annos excercuit, virtutum et morum honestate fulcivit, quia clarissimus ales et non ales corwus, qui 61 cum pigris crocitans 55 Confl. v. 41 n. (Ver:) Nec te iam poteris per te tu pascere tantum, ni tibi qui veniet cuculus alimonia prestet. V citátu zpaměti kontaminován asi konec druhého verše s veršem Dist. Cat. I, 2, 2 Nam diuturna quies vitiis alimenta ministrat. 56 Confl. v. 48 n. (Palaemon); sunt C ] sint; prestant C1 prestent. 57 Confl. v. 52 (Palaemon:) Quapropter citius cuculus nunc ecce venito. 58 Ovid. Ex Ponto 19, 39 n.; magnos ] magnas C. 5 Ve skutečnosti není již pokračování Ovidiovo na uv. m., nýbrž sou- část středověkého čtyřverší Nobilitas hominis mens est deitatis imago, nobilitas hominis virtutum clara propago; nobilitas hominis mentem frenare furentem, nobilitas hominis humilem relevare iacentem, které cituje z paříž. rkpu Bibl. Nat. 14923 B. Hauréau, Notices et extraits de quelques manuscrits III, 1891, 305. 60 Aristot. Eth. Nik. IV 8 p. 1124a 25. 61 Tímto slovem se začíná fragment NUK X H 18 fol. 13a (dále označ. H).
Nový Hus. 35 Nec te iam poteris ulla parte pascere tantu(m), ni kukulus tibi que veniunt alimenta ministret.55 Ecce plane leticiam et alimenta kukuli notificat, ym(m)o (de) tempore kukuli ait Palemon: Pascua sunt pecori, requies et dulcis in arwis, et virides rami prestant umbracula fessis56 Quapropter subdit Palemon: Quapropter, kukule, cicius nunc cito venito.57 Ecce ad gradum dignitatis invitacio optativa. Et tantum de primo. Dixi secundo, quod in verbis predictis ostenditur gradus et dignitatis radicacio effectiva, quia clarissimus ales. Re vera 162a claritas est radix effectiva dignitatis et non claritas corporis vel non progenitorum cla(ro)rum, sed claritas virtutis et ingenii ex- cellentis inducunt dignitatem teste Ovidio De Ponto: Non census nec clarum nomen aworum, sed probitas magnos ingeniumque facit 58 et subdit: Nobilitas hominis virtutum clara propago59. Propter quod dicit Aristotilis 4° Ethicorum: „Secundum veritatem solus bonus honorandus est“60. Ecce, ponitur claritas virtutis pro fundamento adipiscende dignitatis. Noster autem mox baccalarius se ingenii exercicio per sex annos excercuit, virtutum et morum honestate fulcivit, quia clarissimus ales et non ales corwus, qui 61 cum pigris crocitans 55 Confl. v. 41 n. (Ver:) Nec te iam poteris per te tu pascere tantum, ni tibi qui veniet cuculus alimonia prestet. V citátu zpaměti kontaminován asi konec druhého verše s veršem Dist. Cat. I, 2, 2 Nam diuturna quies vitiis alimenta ministrat. 56 Confl. v. 48 n. (Palaemon); sunt C ] sint; prestant C1 prestent. 57 Confl. v. 52 (Palaemon:) Quapropter citius cuculus nunc ecce venito. 58 Ovid. Ex Ponto 19, 39 n.; magnos ] magnas C. 5 Ve skutečnosti není již pokračování Ovidiovo na uv. m., nýbrž sou- část středověkého čtyřverší Nobilitas hominis mens est deitatis imago, nobilitas hominis virtutum clara propago; nobilitas hominis mentem frenare furentem, nobilitas hominis humilem relevare iacentem, které cituje z paříž. rkpu Bibl. Nat. 14923 B. Hauréau, Notices et extraits de quelques manuscrits III, 1891, 305. 60 Aristot. Eth. Nik. IV 8 p. 1124a 25. 61 Tímto slovem se začíná fragment NUK X H 18 fol. 13a (dále označ. H).
Strana 36
36 Bohumil Ryba: dicit: Cras, cras sepe studebos2, nec vultur aut strucio piger et pigwis63 nec irundo64 subito volans, una estate non faciens ver85, sed kukulus clarissimus, quem vocat Ver. ut in themate: Venial cuculus, clarissimus ales, et quem extollit 66 Palemon dicens: Tu iam dulcis amor, cunctis clarissimus ales. Omnia (te) expectant, pelagus tellusque polusques7 — te ergo expectavit dignitas, kukule6s, scilicet Martine — Dulce decus, kukule, salve, per secula salve! 69 Salve ergo accipiendo gradus baccalarii, quos ego tibi 7 confero auctoritate 71 etc.72 V. Husova promluva k mistrské incepci. Dvojnásobné rukopisné dochování (NUKX C 3 fol. 124a- 125a = X H 18 fol. 2b-4a), jako u Veniat cuculus, příznačné osobité stopy v dikci (srov. v promluvě o kukačce: Noster autem mox baccalarius 162a, zde: Noster autem mox magister 124b; opět postposici spojek actus eius ut probarunt 124b, conversa- cio vestra pluribus ut probavit 124d, in themate ut deducebatur 124d; záliba v kursu passim, podmiňující i pořádek slov, na př.: ne amiciciam firmissimam dissolverem et benignam), obdoba celkového ustrojení a především obsahová shoda citátových do- kladů a někdy i jejich zařadění (podrobnosti viz v poznámkách), přirovnáváme-li jiné promluvy bezpečně Husovy, zvláště pro- 62 Stejně v rekomendaci bakaláře Václava NUK X E 24 fol. 305a: Nec dicas: Discam cras. Noli per „cras, cras" longas tibi ponere metas, nam per „cras, cras, cras“ omnis consumitur etas. V podobě mírně obměněné byly zapsány tyto verše v abecední sbírce basi- lejské ze zač. 15. stol., odkud je otiskl Werner na uv. m., n 93: Noli per „cras, cras" differre tuas, rogo, metas, nam per „cras, cras, cras“ omnis consumitur etas. Srv. i tamže, c 116: „Cras, cras, cras“, dicit reprobus, „de crimine surgo“, donec cras, cras, cras nox sibi claudit iter. 63 pigwis C] pingwis H. 64 irundo C] yrundo H. 65 Aristot. Eth. Nik. 16 p. 1098a 18; srv. ve sbírce „auctoritatum“ v rkpe praž. kapit. M 115 fol. 27b mezi výňatky z I. kn. Ethiky: Sicut una yrundo non facit ver nec modicum tempus, sic nec una dies frigida vel mo- dicum tempus facit hyemem felicem. Předtím užil Hus téhož citátu z Aristo- tela při bakalářské determinaci Václava ze Sušice, viz výše str. 7. 66 extollit C] extolit H. 67 Confl. 53—54; clarissimus ales CH ] gratissimus hospes Confl.; pelagus C ] pellagus H; tellusque C] tellus quoque H. 68 Zde i o něco dále kukule C] cucule H. 69 Confl. 55: Salve, dulce decus, cuculus, per saccula salve! 70 tibi H] tibi tibi C. 71 auctoritate H] vyn. C. 72 O doplnění závěrečné formule viz výše str. 9, pozn. 36.
36 Bohumil Ryba: dicit: Cras, cras sepe studebos2, nec vultur aut strucio piger et pigwis63 nec irundo64 subito volans, una estate non faciens ver85, sed kukulus clarissimus, quem vocat Ver. ut in themate: Venial cuculus, clarissimus ales, et quem extollit 66 Palemon dicens: Tu iam dulcis amor, cunctis clarissimus ales. Omnia (te) expectant, pelagus tellusque polusques7 — te ergo expectavit dignitas, kukule6s, scilicet Martine — Dulce decus, kukule, salve, per secula salve! 69 Salve ergo accipiendo gradus baccalarii, quos ego tibi 7 confero auctoritate 71 etc.72 V. Husova promluva k mistrské incepci. Dvojnásobné rukopisné dochování (NUKX C 3 fol. 124a- 125a = X H 18 fol. 2b-4a), jako u Veniat cuculus, příznačné osobité stopy v dikci (srov. v promluvě o kukačce: Noster autem mox baccalarius 162a, zde: Noster autem mox magister 124b; opět postposici spojek actus eius ut probarunt 124b, conversa- cio vestra pluribus ut probavit 124d, in themate ut deducebatur 124d; záliba v kursu passim, podmiňující i pořádek slov, na př.: ne amiciciam firmissimam dissolverem et benignam), obdoba celkového ustrojení a především obsahová shoda citátových do- kladů a někdy i jejich zařadění (podrobnosti viz v poznámkách), přirovnáváme-li jiné promluvy bezpečně Husovy, zvláště pro- 62 Stejně v rekomendaci bakaláře Václava NUK X E 24 fol. 305a: Nec dicas: Discam cras. Noli per „cras, cras" longas tibi ponere metas, nam per „cras, cras, cras“ omnis consumitur etas. V podobě mírně obměněné byly zapsány tyto verše v abecední sbírce basi- lejské ze zač. 15. stol., odkud je otiskl Werner na uv. m., n 93: Noli per „cras, cras" differre tuas, rogo, metas, nam per „cras, cras, cras“ omnis consumitur etas. Srv. i tamže, c 116: „Cras, cras, cras“, dicit reprobus, „de crimine surgo“, donec cras, cras, cras nox sibi claudit iter. 63 pigwis C] pingwis H. 64 irundo C] yrundo H. 65 Aristot. Eth. Nik. 16 p. 1098a 18; srv. ve sbírce „auctoritatum“ v rkpe praž. kapit. M 115 fol. 27b mezi výňatky z I. kn. Ethiky: Sicut una yrundo non facit ver nec modicum tempus, sic nec una dies frigida vel mo- dicum tempus facit hyemem felicem. Předtím užil Hus téhož citátu z Aristo- tela při bakalářské determinaci Václava ze Sušice, viz výše str. 7. 66 extollit C] extolit H. 67 Confl. 53—54; clarissimus ales CH ] gratissimus hospes Confl.; pelagus C ] pellagus H; tellusque C] tellus quoque H. 68 Zde i o něco dále kukule C] cucule H. 69 Confl. 55: Salve, dulce decus, cuculus, per saccula salve! 70 tibi H] tibi tibi C. 71 auctoritate H] vyn. C. 72 O doplnění závěrečné formule viz výše str. 9, pozn. 36.
Strana 37
Nový Hus. 37 mluvu Fulget virtute modestus (výše str. 5 nn.; m. j. jako tam při zmínce o očích české jadrné úsloví, tentokrát drastičtější) — to vše nás dostatečně opravňuje k tomu, abychom také promluvu Proice omnia ista připsali mladému Husovi. Jako třetí rukopis, k němuž se ještě vrátíme, přistupuje tu NUK VIIIE5 f. 49a-50a (E), zcela blízký H. Na rozdíl od předchozích promluv nešlo tentokráte o uvedení nastávajícího bakaláře, nýbrž o řeč k povýšení na mistra artis- tické fakulty. Pozoru si zasluhuje dobře dochovaná závěrečná partie o insigniích, novému mistru odevzdávaných. Litovati je jen, že tu není narážky na vlastní jméno licenciáta, jež by umož- nila poznati, kterého muže si promotor dobíral pro exces v hos- tinci, a též přesněji řeč datovati. Podle celkového rázu bychom ji sotva správně umisťovali do větší vzdálenosti od r. 1400. [Recommendacio magistri.1) Restat nostrum dominum2 inceptorem meritis virtutum exi- gentibus laudum preconiis extollere postremoque finem inpo- nendo labori strenuo condignum premium non negare, ne ceteris ad torporem prestetur occasio 3, si laboranti merces congrua de- negetur. Iam enim ad tantum diligencia studiorum 4 inolevit, quod non propter scire sciencia queratur 5, sed ut cupidius 6 marsupium 7 inpleatur 8. Cuius facti noster presens inceptor, ut puto, inmunis extitit, sed aliis se ponens in exemplum scire tan- tum et statum dignitatis virtuosissime affectavit, ut si quispiam sequeretur ipsum in talibus, dignitatis ? culmina conscenderet et mercedem laudis condignam sum(m)opere mereretur 1°. Pro ipsius igitur laude promerita 11l occurrerunt 12 michi verba vene- rabilis philosophi, moralissimi 13 Senece, que scribit in Epistola ad Lucillum sic inquiens 14. C 124a H 2b E 49a Proice omnia ista, si sapis15, in uno sapias et ad bonam mentem totis viribus tende. 1 Recommendacio magistri H] vyn. CE nostrum dominum CE ] d. n. H; exigentibus CH ] exigendo E 3 occasio C ]ocasio EH “diligencia studiorum EH] studiorum diligencia C 5 queratur EH] queritur C cupidius C ] cupidus EH marsupium EH2 ] marsubium CH1 8 inpleatur EH ] impleatur C ' dignitatis H] dignitatibus C; ipsum in --- et mercedem vyn. E 10 mereretur H] meretur CE 11 promerita EH] vyn. C 12 occurrerunt H] occurrunt CE 13 moralissimi C] et moralissimi H; venerabilissimi (přeskočením) E 14 Sen. Ep. ad Lucilium 17, 1: Proice omnia ista, si sapis, immo ut sapias, etc. Hus patrně převzal citát ze Seneky již v podobě pokažené. 15 sapis C ] sapias H; (pro)ice omnia --- ad bonam vyn. E.
Nový Hus. 37 mluvu Fulget virtute modestus (výše str. 5 nn.; m. j. jako tam při zmínce o očích české jadrné úsloví, tentokrát drastičtější) — to vše nás dostatečně opravňuje k tomu, abychom také promluvu Proice omnia ista připsali mladému Husovi. Jako třetí rukopis, k němuž se ještě vrátíme, přistupuje tu NUK VIIIE5 f. 49a-50a (E), zcela blízký H. Na rozdíl od předchozích promluv nešlo tentokráte o uvedení nastávajícího bakaláře, nýbrž o řeč k povýšení na mistra artis- tické fakulty. Pozoru si zasluhuje dobře dochovaná závěrečná partie o insigniích, novému mistru odevzdávaných. Litovati je jen, že tu není narážky na vlastní jméno licenciáta, jež by umož- nila poznati, kterého muže si promotor dobíral pro exces v hos- tinci, a též přesněji řeč datovati. Podle celkového rázu bychom ji sotva správně umisťovali do větší vzdálenosti od r. 1400. [Recommendacio magistri.1) Restat nostrum dominum2 inceptorem meritis virtutum exi- gentibus laudum preconiis extollere postremoque finem inpo- nendo labori strenuo condignum premium non negare, ne ceteris ad torporem prestetur occasio 3, si laboranti merces congrua de- negetur. Iam enim ad tantum diligencia studiorum 4 inolevit, quod non propter scire sciencia queratur 5, sed ut cupidius 6 marsupium 7 inpleatur 8. Cuius facti noster presens inceptor, ut puto, inmunis extitit, sed aliis se ponens in exemplum scire tan- tum et statum dignitatis virtuosissime affectavit, ut si quispiam sequeretur ipsum in talibus, dignitatis ? culmina conscenderet et mercedem laudis condignam sum(m)opere mereretur 1°. Pro ipsius igitur laude promerita 11l occurrerunt 12 michi verba vene- rabilis philosophi, moralissimi 13 Senece, que scribit in Epistola ad Lucillum sic inquiens 14. C 124a H 2b E 49a Proice omnia ista, si sapis15, in uno sapias et ad bonam mentem totis viribus tende. 1 Recommendacio magistri H] vyn. CE nostrum dominum CE ] d. n. H; exigentibus CH ] exigendo E 3 occasio C ]ocasio EH “diligencia studiorum EH] studiorum diligencia C 5 queratur EH] queritur C cupidius C ] cupidus EH marsupium EH2 ] marsubium CH1 8 inpleatur EH ] impleatur C ' dignitatis H] dignitatibus C; ipsum in --- et mercedem vyn. E 10 mereretur H] meretur CE 11 promerita EH] vyn. C 12 occurrerunt H] occurrunt CE 13 moralissimi C] et moralissimi H; venerabilissimi (přeskočením) E 14 Sen. Ep. ad Lucilium 17, 1: Proice omnia ista, si sapis, immo ut sapias, etc. Hus patrně převzal citát ze Seneky již v podobě pokažené. 15 sapis C ] sapias H; (pro)ice omnia --- ad bonam vyn. E.
Strana 38
38 Bohumil Ryba: Reverendi 16 M(agistri) et domini! Quamvis prefata 17 verba sint Senece 18 ad Lucillum, eius discipulum, possunt tamen esse verba consultoria nostre alme facultatis arcium ad quemlibet eius diligentem alumpnum, specialiter tamen ad nostrum domi- num presentem 19 inceptorem. Ad quem ego auctoritate facultatis nostre tamquam eius nunccius dico: Proice omnia ista. Que autem sunt proicienda, dicit in eadem epistola Seneca 20: Si quid est, H 3a quo teneris au(t)21 inpediris22, in cide. Frequenter autem homines vicio inpendiuntur 23 et torpore detinentur, ne ad bonam mentem totis viribus tendant, et specialiter ne scienciarum habitibus de- corentur. Unde et regulariter Aristotiles 24 dicit studiosum 25 esse 28 denominatum a virtute, quasi diceret per modum comu- nem: qui est virtuosus, est studiosus. Ecce vicii remocio et tor- poris expulsio, cum non possit esse studiosus; nisi sit studio plenus secundum regulam gramaticorum. Noster autem dominus in- C124b ceptor studiosus et per consequens virtuosus esse dinoscitur, actus eius 27 ut probarunt. Sed forte michi protinus in faciem opponitur: ,Cur facio aut iubeo, quod proiciat omnia ista, scilicet vicium et torporem et cetera28, cum illis ipse careat? Respondeo, quod 29 sub condicione dubitando dico, scilicet3°: Si habes, proice omnia ista 31, aut si non habes, proice, i. e. a te incumbere volen- cia remove iuxta dictum Ovidii De remediis dicentis 32: Principiis obsta, sero medicina paratur, cum mala per 33 longas invaluere 34 moras. Recte ergo vicium abicit, qui vicio non consentit. Noster autem mox magister non consensit vicio, ut probat 35 eius disposicio extrinseca, que forme 36 intrinsece est indicativa, ut dicit Aristo- 16 Reverendi C] Reverendi igitur EH 17 prefata EH] prestita C 18 sint Senece C ] sunt Senece EH 19 nostrum dominum presentem C] dominum nostrum EH 20 Sen. Ep. 17, 1: Si quid est, quo teneris, aut expedi aut incide. 21 au(t) ] an CEH 22 inpediris EH ] inpedieris C; incide CH ] in corde E 23 inpediuntur EH impediuntur C 24 Aristot. Kateg. 8 p. 10b 7. Viz výše str. 18 pozn. 16. studiosum H] studiosis C, studiosissimum E esse C ] vyn. EH; vicii remocio --- esse studiosus vyn. E 27 eius C] ipsius EH; protinus vyn. E; proiciat --- ipse vyn. E 28 torporem et cetera H ] torporem C quod C ] vyn. EH scilicet C ] vyn. EH 31 omnia ista H]ista omnia C; omnia --- volencia vyn. E 32 Ovid. Rem. 91 n. per EH ] pro C invaluere CEH, též NUK XC3 f. 154a ] convaluere Ov. probat C] apparet EH 36 forme C] fortune EH 25 26 29 80 33 34 35
38 Bohumil Ryba: Reverendi 16 M(agistri) et domini! Quamvis prefata 17 verba sint Senece 18 ad Lucillum, eius discipulum, possunt tamen esse verba consultoria nostre alme facultatis arcium ad quemlibet eius diligentem alumpnum, specialiter tamen ad nostrum domi- num presentem 19 inceptorem. Ad quem ego auctoritate facultatis nostre tamquam eius nunccius dico: Proice omnia ista. Que autem sunt proicienda, dicit in eadem epistola Seneca 20: Si quid est, H 3a quo teneris au(t)21 inpediris22, in cide. Frequenter autem homines vicio inpendiuntur 23 et torpore detinentur, ne ad bonam mentem totis viribus tendant, et specialiter ne scienciarum habitibus de- corentur. Unde et regulariter Aristotiles 24 dicit studiosum 25 esse 28 denominatum a virtute, quasi diceret per modum comu- nem: qui est virtuosus, est studiosus. Ecce vicii remocio et tor- poris expulsio, cum non possit esse studiosus; nisi sit studio plenus secundum regulam gramaticorum. Noster autem dominus in- C124b ceptor studiosus et per consequens virtuosus esse dinoscitur, actus eius 27 ut probarunt. Sed forte michi protinus in faciem opponitur: ,Cur facio aut iubeo, quod proiciat omnia ista, scilicet vicium et torporem et cetera28, cum illis ipse careat? Respondeo, quod 29 sub condicione dubitando dico, scilicet3°: Si habes, proice omnia ista 31, aut si non habes, proice, i. e. a te incumbere volen- cia remove iuxta dictum Ovidii De remediis dicentis 32: Principiis obsta, sero medicina paratur, cum mala per 33 longas invaluere 34 moras. Recte ergo vicium abicit, qui vicio non consentit. Noster autem mox magister non consensit vicio, ut probat 35 eius disposicio extrinseca, que forme 36 intrinsece est indicativa, ut dicit Aristo- 16 Reverendi C] Reverendi igitur EH 17 prefata EH] prestita C 18 sint Senece C ] sunt Senece EH 19 nostrum dominum presentem C] dominum nostrum EH 20 Sen. Ep. 17, 1: Si quid est, quo teneris, aut expedi aut incide. 21 au(t) ] an CEH 22 inpediris EH ] inpedieris C; incide CH ] in corde E 23 inpediuntur EH impediuntur C 24 Aristot. Kateg. 8 p. 10b 7. Viz výše str. 18 pozn. 16. studiosum H] studiosis C, studiosissimum E esse C ] vyn. EH; vicii remocio --- esse studiosus vyn. E 27 eius C] ipsius EH; protinus vyn. E; proiciat --- ipse vyn. E 28 torporem et cetera H ] torporem C quod C ] vyn. EH scilicet C ] vyn. EH 31 omnia ista H]ista omnia C; omnia --- volencia vyn. E 32 Ovid. Rem. 91 n. per EH ] pro C invaluere CEH, též NUK XC3 f. 154a ] convaluere Ov. probat C] apparet EH 36 forme C] fortune EH 25 26 29 80 33 34 35
Strana 39
Nový Hus. 39 tiles 1° De anima: molles carne bene aptos mente esse 37. Ipse autem sic dispositus cernitur, ymmo 38 cum secundum 39 comunem 40 regulam 41 distortum vultum sequitur distorcio 42 morum. A contrario sequitur, quod dispositum vultum sequitur disposicio morum. Unde disposicio corporis ornativa est mentis, conpositiva humilitatis, inductiva honestatis, abductiva 43 vanitatis, destruc- tiva loquacitatis, bonitatis positiva et felicitatis attractiva. Non credis? Respice hunc, quem primo cernis. Numquid 44 natura dormivit, dum ipsum in esse produxit? Certe non, sed secundum debitam proporcionem vigilantissime eum produxit et 45 dis- posuit. Nam stature medius, ut in medio virtuosus consisteret; capite rotundus, quo capacissimus omnium virtutum existeret; fronte mediocriter lata, ut eum 46 natura ingeniosum 47 teste Philosopho 48 ostenderet; oculi clari 49, ut archana conspiceret, iuxta illud comune metrum 50: Sunt oculos clari, qui cernunt 51 sydera 52 tamquam, de quibus oculis dicunt vulgariter: dayss53, nebot 54 sam vezmu 55. Os rotundum, rubicundum, facundiam ipsius elo- E 49b 37 Arist. De anima I1 9 p. 421a 25. V obsáhlých „auctoritates“ v praž. kapit. rukopisu M 115 čteme fol. 24a mezi výňatky z II. knihy De anima: Molles carne aptos mente dicimus, duros autem ineptos. V nepřesnější po- době Pulcros corpore aptos mente dicimus užil Hus tohoto citátu při deter- minaci Václava ze Sušice, viz výše str. 6. 38 ymmo EH ]ymo C 30 cum secundum C] secundum EH 40 comunem EH ] quendam(1) C 41 Následující verš cituje z rukopisné basilejské abecední sbírky J. Werner, Lat. Sprichwörter und Sinnsprüche, d 115. Také tohoto verše v téže souvislosti — po předchozím citátu z Aristotela — dovolával se Hus při determinaci Václava ze Sušice, viz výše str. 6. 42 distorcio EH] distorcia C 43 abductiva EH ] adductiva C; vanitatis CH] vyn. E 44 numquid C] necquam H, nuncquam E 45 produxit et EH ] vyn. C; consisteret CH] existeret E 46 fronte mediocriter lata, ut eum EH] fronte lata, ut mediari (!) eum C 47 ingeniosum EH] ingeniosus (!) C 48 Srv. v rekomendaci na thema Bene est v rukopise praž. kapit. F 14 fol. 32a: Frontes enim stricti(!) teste Philosopho ingeniosos demonstrant. Hus užil při determinaci Václava ze Sušice: Frons eius stricta, que teste Philosopho ingeniosum demonstrat. Viz výše str. 6. 49 clari EH ] clare(!) C 50 Původ jsem nezjistil. 51 oculos CH ] oculi E; cernunt C ] cernis EH 52 sydera C] sidera EH 53 dayss EH ] days C 54 nebot EH] nebt C 55 vezmu H, wezmu E] wezmo(1) C. K významu sloves dáti a vzíti srv. ve Flajšhansových Českých příslovích sub dáti 19: Milá paní, daj mi, nevezmu-liť, vzlaj mi! Snad se nemýlím, že v žertovném úsloví českého promotora je skryt týž smysl, který v urputnější formulaci vyjádřil Goethův verš: und bist du nicht willig, so brauch ich Gewalt.
Nový Hus. 39 tiles 1° De anima: molles carne bene aptos mente esse 37. Ipse autem sic dispositus cernitur, ymmo 38 cum secundum 39 comunem 40 regulam 41 distortum vultum sequitur distorcio 42 morum. A contrario sequitur, quod dispositum vultum sequitur disposicio morum. Unde disposicio corporis ornativa est mentis, conpositiva humilitatis, inductiva honestatis, abductiva 43 vanitatis, destruc- tiva loquacitatis, bonitatis positiva et felicitatis attractiva. Non credis? Respice hunc, quem primo cernis. Numquid 44 natura dormivit, dum ipsum in esse produxit? Certe non, sed secundum debitam proporcionem vigilantissime eum produxit et 45 dis- posuit. Nam stature medius, ut in medio virtuosus consisteret; capite rotundus, quo capacissimus omnium virtutum existeret; fronte mediocriter lata, ut eum 46 natura ingeniosum 47 teste Philosopho 48 ostenderet; oculi clari 49, ut archana conspiceret, iuxta illud comune metrum 50: Sunt oculos clari, qui cernunt 51 sydera 52 tamquam, de quibus oculis dicunt vulgariter: dayss53, nebot 54 sam vezmu 55. Os rotundum, rubicundum, facundiam ipsius elo- E 49b 37 Arist. De anima I1 9 p. 421a 25. V obsáhlých „auctoritates“ v praž. kapit. rukopisu M 115 čteme fol. 24a mezi výňatky z II. knihy De anima: Molles carne aptos mente dicimus, duros autem ineptos. V nepřesnější po- době Pulcros corpore aptos mente dicimus užil Hus tohoto citátu při deter- minaci Václava ze Sušice, viz výše str. 6. 38 ymmo EH ]ymo C 30 cum secundum C] secundum EH 40 comunem EH ] quendam(1) C 41 Následující verš cituje z rukopisné basilejské abecední sbírky J. Werner, Lat. Sprichwörter und Sinnsprüche, d 115. Také tohoto verše v téže souvislosti — po předchozím citátu z Aristotela — dovolával se Hus při determinaci Václava ze Sušice, viz výše str. 6. 42 distorcio EH] distorcia C 43 abductiva EH ] adductiva C; vanitatis CH] vyn. E 44 numquid C] necquam H, nuncquam E 45 produxit et EH ] vyn. C; consisteret CH] existeret E 46 fronte mediocriter lata, ut eum EH] fronte lata, ut mediari (!) eum C 47 ingeniosum EH] ingeniosus (!) C 48 Srv. v rekomendaci na thema Bene est v rukopise praž. kapit. F 14 fol. 32a: Frontes enim stricti(!) teste Philosopho ingeniosos demonstrant. Hus užil při determinaci Václava ze Sušice: Frons eius stricta, que teste Philosopho ingeniosum demonstrat. Viz výše str. 6. 49 clari EH ] clare(!) C 50 Původ jsem nezjistil. 51 oculos CH ] oculi E; cernunt C ] cernis EH 52 sydera C] sidera EH 53 dayss EH ] days C 54 nebot EH] nebt C 55 vezmu H, wezmu E] wezmo(1) C. K významu sloves dáti a vzíti srv. ve Flajšhansových Českých příslovích sub dáti 19: Milá paní, daj mi, nevezmu-liť, vzlaj mi! Snad se nemýlím, že v žertovném úsloví českého promotora je skryt týž smysl, který v urputnější formulaci vyjádřil Goethův verš: und bist du nicht willig, so brauch ich Gewalt.
Strana 40
40 Bohumil Ryba: C 124c H 3b quentissimam 56 demonstrat. Et quid, si descendam per singula eius 57 membra? De Ulixe dicit Ovidius in 58 De amore 59. Non formosus erat, sed erat facundus 60 Ulixes. Sed de ipso nobis testantibus licite posset dici: Formosus erat et facundus erat hic ipse 61. Sed quid? Ex hiis, domine inceptor, non te extollas, quia pulcra disposicio est humilitatis conpositiva. Igitur secundum inicium [ thematis propositi: Proice omnia ista, et sequitur: si sapis, in uno sapias 62. scilicet proposito bono, et ad bonam mentem totis viribus lende. Que fuerunt verba vestris reverenciis pueriliter proposita. In quibus verbis tria brevissime 63 innuuntur: 1° racio consultiva ad malum repellendum'4, cum dicitur: Proice omnia ista; 2° hortacio fortificativa ad bonum prosequendum, cum dicitur: si sapis 65, in uno sapias; 30 66 direccio ratificativa ad finaliter in bono persistendum, cum dicitur: et ad bonam mentem totis viribus tende. Dixi primo67, quod in verbis nostri thematis tangitur racio consultiva ad malum repellendum 68. Malum autem, ymmo '9 pes- 70 simum vicium teste Gamfredo in Poetria dicente: Servemus honesta et mala vitemus 71, quia virtus optima rerum. Pessima res vicium; nichil est tam perniciosum. Propria quemque 72 gravat sordes. Propter quod removendum est vicium, specialiter autem a vobis, domine inceptor, cum iam aliorum gliscitis esse doctor et magister. Magister autem quis bonus?73 Qui vita bonus, teste (Valerio)74 dicente: Magister vite eloquentissimam CE] elloquentissimam H eius EH] vyn. C in H] vyn. CE Ovid. Ars am. II 123. erat, sed erat facundus H ] sed facundus erat CE Sed de ipso ... hic ipse EH] vyn. C; disposicio est CH] est d. E sapias C] vyn. EH; Que CH ] Hec E; pueriliter prop. CH] prop. amen E 63 brevissime C ] principaliter EH 64 repellendum EH] refellendum C 65 sapis C] sapias EH es tercio C ] tercium EH 67 Dixi primo C ] De primo dixi EH 68 repellendum EH] refellendum C 69 ymmo EHI ymo C 70 Geoffroi de Vinsauf, Poetria nova v. 1129—1131 (ed. Faral); 1131 est tam CH ] eque Leyser, Faral. 71 vitemus EH ] victus(!) C 72 quemque C ] quemquam EH 73 bonus CE ] bona H 74 Valerio ] prázdné místo CEH. Jde o místo Val. Max. III 4 ext. 1: si virtus per se ipsa aestimetur, vitae magister optimus. Srov. NUKXC 3 fol.154b: Magister vite optimus — scribit venerabilis et magnilogus Valerius 61 60 62 58 59 56 57
40 Bohumil Ryba: C 124c H 3b quentissimam 56 demonstrat. Et quid, si descendam per singula eius 57 membra? De Ulixe dicit Ovidius in 58 De amore 59. Non formosus erat, sed erat facundus 60 Ulixes. Sed de ipso nobis testantibus licite posset dici: Formosus erat et facundus erat hic ipse 61. Sed quid? Ex hiis, domine inceptor, non te extollas, quia pulcra disposicio est humilitatis conpositiva. Igitur secundum inicium [ thematis propositi: Proice omnia ista, et sequitur: si sapis, in uno sapias 62. scilicet proposito bono, et ad bonam mentem totis viribus lende. Que fuerunt verba vestris reverenciis pueriliter proposita. In quibus verbis tria brevissime 63 innuuntur: 1° racio consultiva ad malum repellendum'4, cum dicitur: Proice omnia ista; 2° hortacio fortificativa ad bonum prosequendum, cum dicitur: si sapis 65, in uno sapias; 30 66 direccio ratificativa ad finaliter in bono persistendum, cum dicitur: et ad bonam mentem totis viribus tende. Dixi primo67, quod in verbis nostri thematis tangitur racio consultiva ad malum repellendum 68. Malum autem, ymmo '9 pes- 70 simum vicium teste Gamfredo in Poetria dicente: Servemus honesta et mala vitemus 71, quia virtus optima rerum. Pessima res vicium; nichil est tam perniciosum. Propria quemque 72 gravat sordes. Propter quod removendum est vicium, specialiter autem a vobis, domine inceptor, cum iam aliorum gliscitis esse doctor et magister. Magister autem quis bonus?73 Qui vita bonus, teste (Valerio)74 dicente: Magister vite eloquentissimam CE] elloquentissimam H eius EH] vyn. C in H] vyn. CE Ovid. Ars am. II 123. erat, sed erat facundus H ] sed facundus erat CE Sed de ipso ... hic ipse EH] vyn. C; disposicio est CH] est d. E sapias C] vyn. EH; Que CH ] Hec E; pueriliter prop. CH] prop. amen E 63 brevissime C ] principaliter EH 64 repellendum EH] refellendum C 65 sapis C] sapias EH es tercio C ] tercium EH 67 Dixi primo C ] De primo dixi EH 68 repellendum EH] refellendum C 69 ymmo EHI ymo C 70 Geoffroi de Vinsauf, Poetria nova v. 1129—1131 (ed. Faral); 1131 est tam CH ] eque Leyser, Faral. 71 vitemus EH ] victus(!) C 72 quemque C ] quemquam EH 73 bonus CE ] bona H 74 Valerio ] prázdné místo CEH. Jde o místo Val. Max. III 4 ext. 1: si virtus per se ipsa aestimetur, vitae magister optimus. Srov. NUKXC 3 fol.154b: Magister vite optimus — scribit venerabilis et magnilogus Valerius 61 60 62 58 59 56 57
Strana 41
Nový Hus. 41 optimus. Nam qui 75 aliorum magister et doctor 78 esse 7 deside- rat se non docendo, vitam propriam et statum inculpat teste Kathone 78 dicente 79. Que culpare soles, ea tu ne feceris ipse: Turpe est doctori, cum culpa redarguit ipsum. Idcirco vicium rescindite 80, quia dignitatem magnam satagi- tis 81 conscendere. Staturam namque magistralem vestra exterion forma ostendit teste Persio 82. Barbatum crede magistrum, nisi forma interior e3 similem se ostendat, ut magisterium vite magisterio sciencie se conformet, ut status magisterii honoretur. Nam secundum auctorem Quinque clavium 84: Quisque vicem domini retinet de iure magister, dignus honoris ob hoc quisque magister erit. Unde subdit: Semper crescit honor et gloria celsa 85 magistro, scilicet magistro vita et sciencia 8s, propter que assequenda in nostri thematis principio tangitur racio consultiva ad malum repellendum 87. Et tantum de primo. Dixi secundo, quod in themate 88 tangitur hortacio forti- in De memora(bi) libus dictis et factis antiquorum, libro tercio, rubrica de humili loco natis. 75 qui EH2] si CHI. 76 magister et doctor C ] doctor et magister EH 77 esse EH] vyn. C 78 Kathone CE] Catone H 70 Dist. Cat. 130, 1—2. 80 rescindite EH] est rescindite C 81 satagitis C] sathagitis H; ostendit CH] vyn. E 82 Pers. 4, 1 n.: barbatum haec credo magistrum dicere. V středověké podobě Barbato crede magistro cituje bez poznámky z paříž. rkpu 18522, f. 112d B. Hauréau, Notices et extraits de quelques manuscrits VI, 1893, str. 123. 83 interior C] exterior EH 34 Autora Quinque clavium se dovolával Hus také v své rektorské řeči (srov. Jihočes. sbor. X, 1937, 14); stejně s Bartošem nedovedu jej určiti. O tom, co jsou quinque claves, poučuje komentář v Liber Faceti docens mo- res, vyd. Colonie per Martinum de Werdena 1509, fol. A5r: Quinque assi- gnantur esse claves sapientie. Prima est honorare doctorem suum cum timore et amore. Secunda discere et assignare differentiam inter dictionem et dictionem, aliquando ratione accentus. Tertia est frequenter querere ea, que ignorantur. Quarta est memorie commendare ea, que quis scivit. Quinta est indefesse relegere et frequenter in usum continuum convertere ea, que quis scivit. Et iste quinque claves finguntur a poetis fuisse in pede equi Pegasi, qui erat Perseo militi, dum ipse equus percussit pede suo mon- tem Heliconem, ex qua percussione ortus est fons Musarum. 85 celsa EH ] celso (!) C se scilicet --- sciencia C] vyn. EH 87 repellendum ] refellendum CEH themate EH] thematis(!) C 88
Nový Hus. 41 optimus. Nam qui 75 aliorum magister et doctor 78 esse 7 deside- rat se non docendo, vitam propriam et statum inculpat teste Kathone 78 dicente 79. Que culpare soles, ea tu ne feceris ipse: Turpe est doctori, cum culpa redarguit ipsum. Idcirco vicium rescindite 80, quia dignitatem magnam satagi- tis 81 conscendere. Staturam namque magistralem vestra exterion forma ostendit teste Persio 82. Barbatum crede magistrum, nisi forma interior e3 similem se ostendat, ut magisterium vite magisterio sciencie se conformet, ut status magisterii honoretur. Nam secundum auctorem Quinque clavium 84: Quisque vicem domini retinet de iure magister, dignus honoris ob hoc quisque magister erit. Unde subdit: Semper crescit honor et gloria celsa 85 magistro, scilicet magistro vita et sciencia 8s, propter que assequenda in nostri thematis principio tangitur racio consultiva ad malum repellendum 87. Et tantum de primo. Dixi secundo, quod in themate 88 tangitur hortacio forti- in De memora(bi) libus dictis et factis antiquorum, libro tercio, rubrica de humili loco natis. 75 qui EH2] si CHI. 76 magister et doctor C ] doctor et magister EH 77 esse EH] vyn. C 78 Kathone CE] Catone H 70 Dist. Cat. 130, 1—2. 80 rescindite EH] est rescindite C 81 satagitis C] sathagitis H; ostendit CH] vyn. E 82 Pers. 4, 1 n.: barbatum haec credo magistrum dicere. V středověké podobě Barbato crede magistro cituje bez poznámky z paříž. rkpu 18522, f. 112d B. Hauréau, Notices et extraits de quelques manuscrits VI, 1893, str. 123. 83 interior C] exterior EH 34 Autora Quinque clavium se dovolával Hus také v své rektorské řeči (srov. Jihočes. sbor. X, 1937, 14); stejně s Bartošem nedovedu jej určiti. O tom, co jsou quinque claves, poučuje komentář v Liber Faceti docens mo- res, vyd. Colonie per Martinum de Werdena 1509, fol. A5r: Quinque assi- gnantur esse claves sapientie. Prima est honorare doctorem suum cum timore et amore. Secunda discere et assignare differentiam inter dictionem et dictionem, aliquando ratione accentus. Tertia est frequenter querere ea, que ignorantur. Quarta est memorie commendare ea, que quis scivit. Quinta est indefesse relegere et frequenter in usum continuum convertere ea, que quis scivit. Et iste quinque claves finguntur a poetis fuisse in pede equi Pegasi, qui erat Perseo militi, dum ipse equus percussit pede suo mon- tem Heliconem, ex qua percussione ortus est fons Musarum. 85 celsa EH ] celso (!) C se scilicet --- sciencia C] vyn. EH 87 repellendum ] refellendum CEH themate EH] thematis(!) C 88
Strana 42
42 Bohumil Ryba: C124d ficativa ad bonum prosequendum, quia dicitur: si sapis 39, in uno sapias, videlicet bonum prosequendo. Re vera magistri veri interest bonum prosequi dupliciter, videlicet in aliorum informa- cione diligenti et 90 in propria operacione virtuosa frequenti. Hoc enim est duplex magisterii officium, alios in virtutibus et scienciis fideliter informare et se principaliter in bonis operibus exercere. Nam vicium discipuli pudor dicitur esse magistri, sicut testatur auctor Quinque clavium dicens91. Moribus et pravis fuerit si forte repletus, scilicet discipulus, ipsius in culpa [de] iure magister erit. Et 92 ab opposito virtus discipuli honor dicitur esse magistri teste eodem auctore dicente: Semper crescit honor et gloria celsa magistro, cuius discipulus noscitur esse probus. E 50a H 4a Ecce, plane patet officium primum magistri. Et secundum officium magistri docet Alanus in Probleumatibus dicens 93. Ulceribus plenum primo se liberet ipsum, postea ver(r)ucas rideat ipse 94 meas. Nam ridiculum est alios docere, se ipsum non docere. De quibus dicit Ovidius De arte 95: Quique aliis canit, non canit ille sibi. Magisterii ergo et doctoris vos nunc attingetis gradum 9s Propter quod ad vos specialiter dirigitur hortacio fortificativa ad bonum prosequendum. Quod tamen, spero, per ante continue 97 egistis, conversacio vestra pluribus ut probavit 9s, cum in quo- dam hospicio lacte barbam lavistis, manu de vitro cervisiam hauriendo 99 bibistis 100 et pulmento super digitis recepto vos tamquam sordida vetula puerum nutrivistis. Scirem tamen ali- quid de vobis dicere, sed taceo, ne amiciciam firmissimam dis- solverem et benignam. Et tantum de secundo1o1. 8° sapis C] sapias EH 90 et C ] et aliter EH 91 dicens EH] vyn. C 92 Et EH] vyn. C; primum vyn. E; off. magistri CH] off. E 93 Alani ab Insulis Parab. cap. V, v. 39—40 (Leyser 1084, PL 210, 590 C). Týž citát čteme v jiné rekomendaci Husově NUK X D 10 fol. 117a = Höfler II 103 a tamže hned dále týž verš Ovidiův v podobě stejně zkažené. 94 ipse CH, též Alanus v praž. kapit. N 40 fol. 68d ]ille Leyser, Migne. 95 Ovid. Ars am. I84: Quique aliis cavit, non cavet ipse sibi. Viz p. 93. 9s vos nunc attingetis gradum] vos nunc attingetis gradus H, gradum vos nunc attingetis C, vos atingitis gradum E 97 continue HE ] continue continue C 98 probavit C ] approbavit H, approbat E 99 cervisiam hauriendo C ] hauriendo cervisiam EH 100 bibistis EH ] potastis C 101 tantum de secundo C] hoc tantum de secundo principali etc. EH
42 Bohumil Ryba: C124d ficativa ad bonum prosequendum, quia dicitur: si sapis 39, in uno sapias, videlicet bonum prosequendo. Re vera magistri veri interest bonum prosequi dupliciter, videlicet in aliorum informa- cione diligenti et 90 in propria operacione virtuosa frequenti. Hoc enim est duplex magisterii officium, alios in virtutibus et scienciis fideliter informare et se principaliter in bonis operibus exercere. Nam vicium discipuli pudor dicitur esse magistri, sicut testatur auctor Quinque clavium dicens91. Moribus et pravis fuerit si forte repletus, scilicet discipulus, ipsius in culpa [de] iure magister erit. Et 92 ab opposito virtus discipuli honor dicitur esse magistri teste eodem auctore dicente: Semper crescit honor et gloria celsa magistro, cuius discipulus noscitur esse probus. E 50a H 4a Ecce, plane patet officium primum magistri. Et secundum officium magistri docet Alanus in Probleumatibus dicens 93. Ulceribus plenum primo se liberet ipsum, postea ver(r)ucas rideat ipse 94 meas. Nam ridiculum est alios docere, se ipsum non docere. De quibus dicit Ovidius De arte 95: Quique aliis canit, non canit ille sibi. Magisterii ergo et doctoris vos nunc attingetis gradum 9s Propter quod ad vos specialiter dirigitur hortacio fortificativa ad bonum prosequendum. Quod tamen, spero, per ante continue 97 egistis, conversacio vestra pluribus ut probavit 9s, cum in quo- dam hospicio lacte barbam lavistis, manu de vitro cervisiam hauriendo 99 bibistis 100 et pulmento super digitis recepto vos tamquam sordida vetula puerum nutrivistis. Scirem tamen ali- quid de vobis dicere, sed taceo, ne amiciciam firmissimam dis- solverem et benignam. Et tantum de secundo1o1. 8° sapis C] sapias EH 90 et C ] et aliter EH 91 dicens EH] vyn. C 92 Et EH] vyn. C; primum vyn. E; off. magistri CH] off. E 93 Alani ab Insulis Parab. cap. V, v. 39—40 (Leyser 1084, PL 210, 590 C). Týž citát čteme v jiné rekomendaci Husově NUK X D 10 fol. 117a = Höfler II 103 a tamže hned dále týž verš Ovidiův v podobě stejně zkažené. 94 ipse CH, též Alanus v praž. kapit. N 40 fol. 68d ]ille Leyser, Migne. 95 Ovid. Ars am. I84: Quique aliis cavit, non cavet ipse sibi. Viz p. 93. 9s vos nunc attingetis gradum] vos nunc attingetis gradus H, gradum vos nunc attingetis C, vos atingitis gradum E 97 continue HE ] continue continue C 98 probavit C ] approbavit H, approbat E 99 cervisiam hauriendo C ] hauriendo cervisiam EH 100 bibistis EH ] potastis C 101 tantum de secundo C] hoc tantum de secundo principali etc. EH
Strana 43
Nový Hus 43 Dixi tercio, quod in verbis nostri thematis ostenditur di- reccio ratificativa ad finaliter in bono persistendum. Nam finis est bonum unius cuiusque rei et universaliter optimum in omni natura — 1° Methaphisice 102. Propter quod nec reieccio vicii nec prosecucio boni profuerit, si finalis persistencia non sequatur. Propter quod dicit Commentator 103 2° Methaphisice: Qui deseruit finem, deseruit omne bonum et nichil percipit. Et quia noster in- ceptor finem non deseruit, quem cupit attingere, vicium et tor- porem deseruit virtutisque bonum est secutus sufficienter, in themate ut 104 deducebatur. Necessarium est, ut virtus] non lateat, sed singulis prodeat C 125a in exemplum et profectum. Quapropter trado sibi insignia magi- stralia, ipsum pronunccians magistrum in artibus: primo bire- tum, ut aliis ostendatur autenticus, vicia omnia proiciendo — quoad primum; secundo anulum aureum, ut fulgeat aliis in exemplum, virtutem sequendo — quoad secundum; tercio librum apertum, ut alios doceat 105, in hoc finaliter persistendo propter bonum attingendum — quoad tercium. Nunc igitur, Magister reverende, incipiatis etc. in nomine P(atris) et Fi(lii) et S«piritus) s(ancti) 106 (amen) 107. VI. Husova promluva z léta r. 1409 při determinaci bakalářů Petra z Mladoňovic a Jana z Příbramě. Zaručeně Husovou promluvou, kolem níž přešlo dosavadní bádání úplně bez povšimnutí, je promluva zapsaná ve sborníku NUK X C 3 na místě pátém, fol. 127b—128b; zjištění jejího autora i s odůvodněním jsme přinesli výše na str. 25. Rozpoznati příležitost, při které byla proslovena, je poněkud složitější. Text sice již na první pohled ukazuje, že jde o promluvu při současném povýšení dvou kandidátů na bakaláře, ale Petr a Jan - tak se v textu jmenují - jsou jména začátkem 15. stol. příliš běžná a častá, aby sama o sobě dovolila pomýšleti na určité osoby, a kusé údaje v Liber decanorum nás tu opouštějí, zaznamenavše obdobný případ hromadné bakalářské determinace pod Husem jenom u dvou Mikulášů, Mikuláše z Jistebnice a Mikuláše z Mili- 102 Aristot. Metaf. 12 p. 982 b 6. Stejně jako v textu podán je citát v rekomendaci licenciátů NUK X E 24 fol. 304a. Věcnou nepřesností byl zřejmě vinen již původce latinského překladu z překladu arabského. Srv. i ve sbírce „auctoritatum“ v kapit. rkpe N 31 fol. 38b (v oddílu „Primo Metaphisice“) : Finis est bonus(!) uniuscuiusque et universaliter est optimum in omni natura. 103 Averroes; deseruit omne CH] destruet omne E 104 in themate ut C ] ut in themate EH; trado sibi CH ] trado tibi E 105 ut alios doceat EH ] vyn. C 106 etc. --- sancti H]etc. E, vyn. C amen ] vyn. CEH 107
Nový Hus 43 Dixi tercio, quod in verbis nostri thematis ostenditur di- reccio ratificativa ad finaliter in bono persistendum. Nam finis est bonum unius cuiusque rei et universaliter optimum in omni natura — 1° Methaphisice 102. Propter quod nec reieccio vicii nec prosecucio boni profuerit, si finalis persistencia non sequatur. Propter quod dicit Commentator 103 2° Methaphisice: Qui deseruit finem, deseruit omne bonum et nichil percipit. Et quia noster in- ceptor finem non deseruit, quem cupit attingere, vicium et tor- porem deseruit virtutisque bonum est secutus sufficienter, in themate ut 104 deducebatur. Necessarium est, ut virtus] non lateat, sed singulis prodeat C 125a in exemplum et profectum. Quapropter trado sibi insignia magi- stralia, ipsum pronunccians magistrum in artibus: primo bire- tum, ut aliis ostendatur autenticus, vicia omnia proiciendo — quoad primum; secundo anulum aureum, ut fulgeat aliis in exemplum, virtutem sequendo — quoad secundum; tercio librum apertum, ut alios doceat 105, in hoc finaliter persistendo propter bonum attingendum — quoad tercium. Nunc igitur, Magister reverende, incipiatis etc. in nomine P(atris) et Fi(lii) et S«piritus) s(ancti) 106 (amen) 107. VI. Husova promluva z léta r. 1409 při determinaci bakalářů Petra z Mladoňovic a Jana z Příbramě. Zaručeně Husovou promluvou, kolem níž přešlo dosavadní bádání úplně bez povšimnutí, je promluva zapsaná ve sborníku NUK X C 3 na místě pátém, fol. 127b—128b; zjištění jejího autora i s odůvodněním jsme přinesli výše na str. 25. Rozpoznati příležitost, při které byla proslovena, je poněkud složitější. Text sice již na první pohled ukazuje, že jde o promluvu při současném povýšení dvou kandidátů na bakaláře, ale Petr a Jan - tak se v textu jmenují - jsou jména začátkem 15. stol. příliš běžná a častá, aby sama o sobě dovolila pomýšleti na určité osoby, a kusé údaje v Liber decanorum nás tu opouštějí, zaznamenavše obdobný případ hromadné bakalářské determinace pod Husem jenom u dvou Mikulášů, Mikuláše z Jistebnice a Mikuláše z Mili- 102 Aristot. Metaf. 12 p. 982 b 6. Stejně jako v textu podán je citát v rekomendaci licenciátů NUK X E 24 fol. 304a. Věcnou nepřesností byl zřejmě vinen již původce latinského překladu z překladu arabského. Srv. i ve sbírce „auctoritatum“ v kapit. rkpe N 31 fol. 38b (v oddílu „Primo Metaphisice“) : Finis est bonus(!) uniuscuiusque et universaliter est optimum in omni natura. 103 Averroes; deseruit omne CH] destruet omne E 104 in themate ut C ] ut in themate EH; trado sibi CH ] trado tibi E 105 ut alios doceat EH ] vyn. C 106 etc. --- sancti H]etc. E, vyn. C amen ] vyn. CEH 107
Strana 44
44 čina r. 1401 (1 363). Ale není třeba předčasně resignovati. Na- štěstí máme vedle kusých zpráv o provedených promocích zacho- vány seznamy kandidátů, kteří se s úspěchem podrobili bakalář- ským zkouškám, a tyto seznamy jsou nejenom úplné, nýbrž ucho- vávají i lokační pořadí prospěchové. A to nám přijde velmi vhod právě při této promluvě Husově, věnujeme-li jí pozornost tam, kde zřejmě naráží na lokaci. Jak je známo ze souborné studie P. Lehmanna o latinské parodii (1922), doprovozené sbírkou parodistických textů (1923), byla v středověku parodie nebo travestie také biblických a jiných bohoslužebných textů neobyčejně oblíbena a v takovémto jejich literárním užití naprosto nebyla shledávána nějaká profanace. Účinek parodií toho druhu byl tehdy o to pronikavější, oč lepší a obecnější byla tenkrát známost textů, k nimž se bez vnějšího výslovného upozornění připínaly. V Husově promluvě shledává- me taková místa dvě. Ve vypravování evangelia Janova o Maří Magdaleně u hrobu Ježíšova se čte (20, 4): Currebant autem duo simul, et ille alius discipulus (totiž Jan) praecucurrit citius Petro et venit primus ad monumentum. Hus předpokládá u svých po- sluchačů znalost tohoto textu a aplikuje jej na oba bakaláře (fol. 128a): Currebant duo simul (společně se účastnili konkursu), scilicet Petrus et Iohannes, et alius discipulus, non Iohannes, sed Petrus, precucurrit cicius et venit ad locum, tedy — odchylně od pořadí biblického příběhu — dříve doběhl Petr a dosáhl předního místa v lokaci. Ale Hus nepřestává na parodii jediného biblického místa, nýbrž hned vzápětí paroduje jiné místo ze Skutků apo- štolských (3, 1): Petrus et Iohannes ascendebant in templum ad horam orationis nonam, při čemž místo in templum klade in lecto- rium a časový ranní údaj přizpůsobuje době universitní deter- minace: ut determinarent ad horam comestionis. Po této interpretaci se nám počet možných kombinací roz- ličných Petrů a Janů podstatně zmenší. Zjištěné podmínce lepší lokace Petrovy před Janem vyhovují mezi kandidáty, kteří do- sáhli bakalářství v době Husova působení na universitě a u kte- rých není z úředních zápisů známo jméno promotorovo, jenom tři skupiny možnosti. Z nich třeba vyloučiti případ z druhého údobí bakalářských zkoušek zimního semestru r. 1405-6, kdy se Petr z Litoměřic umístil jako první před Janem ze Žlutic (I 388-9), protože, jak jsme výše zjistili (str. 24), Jan ze Žlutic měl společnou promoci s jiným svým jmenovcem, nikoli s Petrem. Zbývají jen dvě skupiny: v prvním údobí bakalářských zkoušek letního semestru 1405 se umístil jako první Petr z Hradce před Janem z Němčic, Janem z Prahy a Janem ze Sezimova Ústí (I 386), v prvním údobí bakalářských zkoušek letního semestru 1409 opět jako první Petr z Mladoňovic před Janem z Jageru, Janem z Vysokého Mýta, Janem z Příbramě, Janem z Přelouče, Janem z Předhoře a Janem ze Salepurku (I 404). O Petru Bohumil Ryba:
44 čina r. 1401 (1 363). Ale není třeba předčasně resignovati. Na- štěstí máme vedle kusých zpráv o provedených promocích zacho- vány seznamy kandidátů, kteří se s úspěchem podrobili bakalář- ským zkouškám, a tyto seznamy jsou nejenom úplné, nýbrž ucho- vávají i lokační pořadí prospěchové. A to nám přijde velmi vhod právě při této promluvě Husově, věnujeme-li jí pozornost tam, kde zřejmě naráží na lokaci. Jak je známo ze souborné studie P. Lehmanna o latinské parodii (1922), doprovozené sbírkou parodistických textů (1923), byla v středověku parodie nebo travestie také biblických a jiných bohoslužebných textů neobyčejně oblíbena a v takovémto jejich literárním užití naprosto nebyla shledávána nějaká profanace. Účinek parodií toho druhu byl tehdy o to pronikavější, oč lepší a obecnější byla tenkrát známost textů, k nimž se bez vnějšího výslovného upozornění připínaly. V Husově promluvě shledává- me taková místa dvě. Ve vypravování evangelia Janova o Maří Magdaleně u hrobu Ježíšova se čte (20, 4): Currebant autem duo simul, et ille alius discipulus (totiž Jan) praecucurrit citius Petro et venit primus ad monumentum. Hus předpokládá u svých po- sluchačů znalost tohoto textu a aplikuje jej na oba bakaláře (fol. 128a): Currebant duo simul (společně se účastnili konkursu), scilicet Petrus et Iohannes, et alius discipulus, non Iohannes, sed Petrus, precucurrit cicius et venit ad locum, tedy — odchylně od pořadí biblického příběhu — dříve doběhl Petr a dosáhl předního místa v lokaci. Ale Hus nepřestává na parodii jediného biblického místa, nýbrž hned vzápětí paroduje jiné místo ze Skutků apo- štolských (3, 1): Petrus et Iohannes ascendebant in templum ad horam orationis nonam, při čemž místo in templum klade in lecto- rium a časový ranní údaj přizpůsobuje době universitní deter- minace: ut determinarent ad horam comestionis. Po této interpretaci se nám počet možných kombinací roz- ličných Petrů a Janů podstatně zmenší. Zjištěné podmínce lepší lokace Petrovy před Janem vyhovují mezi kandidáty, kteří do- sáhli bakalářství v době Husova působení na universitě a u kte- rých není z úředních zápisů známo jméno promotorovo, jenom tři skupiny možnosti. Z nich třeba vyloučiti případ z druhého údobí bakalářských zkoušek zimního semestru r. 1405-6, kdy se Petr z Litoměřic umístil jako první před Janem ze Žlutic (I 388-9), protože, jak jsme výše zjistili (str. 24), Jan ze Žlutic měl společnou promoci s jiným svým jmenovcem, nikoli s Petrem. Zbývají jen dvě skupiny: v prvním údobí bakalářských zkoušek letního semestru 1405 se umístil jako první Petr z Hradce před Janem z Němčic, Janem z Prahy a Janem ze Sezimova Ústí (I 386), v prvním údobí bakalářských zkoušek letního semestru 1409 opět jako první Petr z Mladoňovic před Janem z Jageru, Janem z Vysokého Mýta, Janem z Příbramě, Janem z Přelouče, Janem z Předhoře a Janem ze Salepurku (I 404). O Petru Bohumil Ryba:
Strana 45
Nový Hus. 45 z Hradce, bakaláři z r. 1405, není ve vztahu k Husovi nic známo; také bychom očekávali, že spíše promoval pod mistrem Markem z Hradce nebo mistrem Janem z Hradce. Naproti tomu text promluvy předpokládá velmi důvěrný vztah mezi oběma žáky a promotorem. V této situaci není zajisté nijak dobrodružné sou- diti, že Hus svou velmi nevšední promluvu pronesl při determi- naci známého svého stoupence a pozdějšího martyrografa Petra z Mladoňovic a že ten se sdružil s Janem z Příbramě, o němž je známo, že se ještě před dosažením bakalářství účastnil památné schůze U černé růže v květnu 1408, jsa „tenkrát Husovi slepě oddán“ (V. Novotný, M. J. Hus I, 1, str. 221). Bakalářské zkouš- ky se konaly „post pentecostis“ (I 404), tedy v posledních dnech května 1409, a byly to první zkoušky po odchodů cizinců z uni- versity Karlovy. Také tím se vysvětluje neobyčejně veselý ráz Husovy promluvy, přednesené někdy v létě 1409. Jak veliký byl časový interval mezi zkouškou a promocí, nelze ovšem říci. Bylo by sice možné poukázati k tomu, že místo ze Skutků Petrus et Iohannes etc. bylo již tehdy epištolní perikopou in vigilia s. Petri et Pauli, jak se lze přesvědčiti ze soudobých Zpravidel (na př. v musejním rkpe XII E 8, fol. 219a-227b), takže by vznik Husova nápadu, parodovati tento text, i vyhlídky na jeho půso- bivost získaly na pravděpodobnosti, byla-li řeč pronesena brzy po 28. červnu, ale nutné to není, a pokud jde o tento detail, nijak nechceme trvati na průkaznosti svého dohadu. Po literární stránce je v promluvě důležité zvlášť silné uplat- nění dialogu se smyšleným interlokutorem. Čteme-li v ní věty jako (fol. 128a): Dic plus de Petro! - Libenter. — Audivitne Ka- thonem recte? — Sic. - Quid? - Didicit versum. — Quem? atd., nemůžeme nevzpomenouti na verše Consocii, quid iter rapiamus? - Quia placet ire ad sacra. — Quando? — Modo. - Quo? — Prope. - Fiat ita, jež Documentum de arte versificandi G. de Vinsauf uvádí jakožto exemplum iocosae materiae (E. Faral, Les arts poétiques, str. 317). Vskutku celou partii, v níž Hus v duchu příbuzném antické- mu hominem te esse memento satirickými poznámkami brzdil omamné štěstí triumfujících bakalářů při prvním veřejném úspěchu jejich osmiletého studia, zpracoval jakožto iocosam materiam, ba na jednom místě si i sám zaveršoval, když se chtěl dotknouti příhody, nám blíže neznámé, při níž bakalaureand Petr vzal nestatečně do zaječích (fol. 128a). Projevem škádlivého humoru, byť již na několika místech jemně tlumeného s přibývající autorovou produševnělostí, je i tentokráte česká věta v latinském kontextu (fol. 128a): Ridetne, an sye sklyebii yako czrt zelezko nalez? K náležitému odhadu překvapivosti výroku u posluchačů mohu uvésti velmi příbuznou (a pokud vím, zcela neznámou) paralelu z jiné
Nový Hus. 45 z Hradce, bakaláři z r. 1405, není ve vztahu k Husovi nic známo; také bychom očekávali, že spíše promoval pod mistrem Markem z Hradce nebo mistrem Janem z Hradce. Naproti tomu text promluvy předpokládá velmi důvěrný vztah mezi oběma žáky a promotorem. V této situaci není zajisté nijak dobrodružné sou- diti, že Hus svou velmi nevšední promluvu pronesl při determi- naci známého svého stoupence a pozdějšího martyrografa Petra z Mladoňovic a že ten se sdružil s Janem z Příbramě, o němž je známo, že se ještě před dosažením bakalářství účastnil památné schůze U černé růže v květnu 1408, jsa „tenkrát Husovi slepě oddán“ (V. Novotný, M. J. Hus I, 1, str. 221). Bakalářské zkouš- ky se konaly „post pentecostis“ (I 404), tedy v posledních dnech května 1409, a byly to první zkoušky po odchodů cizinců z uni- versity Karlovy. Také tím se vysvětluje neobyčejně veselý ráz Husovy promluvy, přednesené někdy v létě 1409. Jak veliký byl časový interval mezi zkouškou a promocí, nelze ovšem říci. Bylo by sice možné poukázati k tomu, že místo ze Skutků Petrus et Iohannes etc. bylo již tehdy epištolní perikopou in vigilia s. Petri et Pauli, jak se lze přesvědčiti ze soudobých Zpravidel (na př. v musejním rkpe XII E 8, fol. 219a-227b), takže by vznik Husova nápadu, parodovati tento text, i vyhlídky na jeho půso- bivost získaly na pravděpodobnosti, byla-li řeč pronesena brzy po 28. červnu, ale nutné to není, a pokud jde o tento detail, nijak nechceme trvati na průkaznosti svého dohadu. Po literární stránce je v promluvě důležité zvlášť silné uplat- nění dialogu se smyšleným interlokutorem. Čteme-li v ní věty jako (fol. 128a): Dic plus de Petro! - Libenter. — Audivitne Ka- thonem recte? — Sic. - Quid? - Didicit versum. — Quem? atd., nemůžeme nevzpomenouti na verše Consocii, quid iter rapiamus? - Quia placet ire ad sacra. — Quando? — Modo. - Quo? — Prope. - Fiat ita, jež Documentum de arte versificandi G. de Vinsauf uvádí jakožto exemplum iocosae materiae (E. Faral, Les arts poétiques, str. 317). Vskutku celou partii, v níž Hus v duchu příbuzném antické- mu hominem te esse memento satirickými poznámkami brzdil omamné štěstí triumfujících bakalářů při prvním veřejném úspěchu jejich osmiletého studia, zpracoval jakožto iocosam materiam, ba na jednom místě si i sám zaveršoval, když se chtěl dotknouti příhody, nám blíže neznámé, při níž bakalaureand Petr vzal nestatečně do zaječích (fol. 128a). Projevem škádlivého humoru, byť již na několika místech jemně tlumeného s přibývající autorovou produševnělostí, je i tentokráte česká věta v latinském kontextu (fol. 128a): Ridetne, an sye sklyebii yako czrt zelezko nalez? K náležitému odhadu překvapivosti výroku u posluchačů mohu uvésti velmi příbuznou (a pokud vím, zcela neznámou) paralelu z jiné
Strana 46
46 Bohumil Ryba: anonymní universitní promluvy na thema Ut rosa flores v rkpe NUK VIII E 5, fol. 77b: Dixi primo, quod thematis verbo nostri determinantis tangitur publica laudis decantacio ex ipsius re- splendenti iocunditate. Resplendens enim iocunditas satis patule in ipso publicatur, cum sit pulcher et rubicundus yako owesna kyselycze. Est eciam hilaris facie et letabundus yako swynye wdescz, ut vos ipsi intuemini oculata fide. Všecky tři příklady rozmnožují dosavadní znalost českých přísloví. 127 b lam quoad tercium restaret nostros presentes determinantes laudum preconiis extollere, quibus auditis ceteri fervencius studio forsitan insisterent, quo mediante ad honorem similem valerent facilius pervenire. Sed quia ex ipsorum determinacione succincta michi via laudanti precluditur, cum non sciam certitudinaliter, an sint iusti, ideo non assertive ipsorum laudi cupio incumbere iuxta dictum Oracii in Epistola: Quales commendes aspice, ne mox incuciant aliena tibi peccata pudorem 127 c Similiter iuxta dictum Senece De moribus: Neminem cito lauda- veris, neminem cito vituperaveris 2. Que verba (caucionem) 3 ori meo inponunt, ne accelerem [ laudes presencium baccalariorum propalare. Ne tamen omnino sic incogniti discederent 4 et forsitan laude privati, quam querebant, a ceptis studiorum laboribus resilirent, compellor aliqua in medium proponere, ut virtus non lateat, sed ceteris prodeat in exemplum, ut ipsi ac singuli spem tamquam anchoram 5 teneant laboribus insistendo. Nam iuxta dictum Senece spes premii solacium prestat laboris. Ad ipsorum igitur hortacionem parvulam verba michi brevia occurrerunt: Forcia adversis opponite pectora rebus. Hec verba scribit Oracius 6 poeta eximius, que ad nostros baccalarios specialiter possunt converti, quibus auditis tenderent illicitis contraire. Quare ego, tamquam minimus nunccius alme nostre facultatis ac allumpnus, preceptum implere cupiens, ad vos hortacionem defero dicens: Forcia adversis opponite pectora rebus. Venerabiles patres, M agistri) ac domini! Vestra nolit vene- rabilitas mirari, quod ipsos verbo consultivo sive imperativo 1 Hor. Epist. I 18, 76 n. Odchylka: Qualem commendes, etiam atque etiam aspice ... Hor. Se zřením k tomu, že i jindy je v našich středověkých památkách citát v podobě v textu uvedené, nedoplňuji. Sen. De morib. 76. Odchylka: vituperaveris C] accusaveris Sen. 3 Prázdné spatium C, doplňuji z dohadu. discederent ] descenderent C, kde první n dodatečně expungováno. 5 Srv. Žid. 6, 18 n.: qui confugimus ad tenendam propositam spem, quam sicut anchoram habemus animae tutam et firmam. Hor. Sermones II 2, 136. Odchylka: Forcia C ] fortiaque Hor.
46 Bohumil Ryba: anonymní universitní promluvy na thema Ut rosa flores v rkpe NUK VIII E 5, fol. 77b: Dixi primo, quod thematis verbo nostri determinantis tangitur publica laudis decantacio ex ipsius re- splendenti iocunditate. Resplendens enim iocunditas satis patule in ipso publicatur, cum sit pulcher et rubicundus yako owesna kyselycze. Est eciam hilaris facie et letabundus yako swynye wdescz, ut vos ipsi intuemini oculata fide. Všecky tři příklady rozmnožují dosavadní znalost českých přísloví. 127 b lam quoad tercium restaret nostros presentes determinantes laudum preconiis extollere, quibus auditis ceteri fervencius studio forsitan insisterent, quo mediante ad honorem similem valerent facilius pervenire. Sed quia ex ipsorum determinacione succincta michi via laudanti precluditur, cum non sciam certitudinaliter, an sint iusti, ideo non assertive ipsorum laudi cupio incumbere iuxta dictum Oracii in Epistola: Quales commendes aspice, ne mox incuciant aliena tibi peccata pudorem 127 c Similiter iuxta dictum Senece De moribus: Neminem cito lauda- veris, neminem cito vituperaveris 2. Que verba (caucionem) 3 ori meo inponunt, ne accelerem [ laudes presencium baccalariorum propalare. Ne tamen omnino sic incogniti discederent 4 et forsitan laude privati, quam querebant, a ceptis studiorum laboribus resilirent, compellor aliqua in medium proponere, ut virtus non lateat, sed ceteris prodeat in exemplum, ut ipsi ac singuli spem tamquam anchoram 5 teneant laboribus insistendo. Nam iuxta dictum Senece spes premii solacium prestat laboris. Ad ipsorum igitur hortacionem parvulam verba michi brevia occurrerunt: Forcia adversis opponite pectora rebus. Hec verba scribit Oracius 6 poeta eximius, que ad nostros baccalarios specialiter possunt converti, quibus auditis tenderent illicitis contraire. Quare ego, tamquam minimus nunccius alme nostre facultatis ac allumpnus, preceptum implere cupiens, ad vos hortacionem defero dicens: Forcia adversis opponite pectora rebus. Venerabiles patres, M agistri) ac domini! Vestra nolit vene- rabilitas mirari, quod ipsos verbo consultivo sive imperativo 1 Hor. Epist. I 18, 76 n. Odchylka: Qualem commendes, etiam atque etiam aspice ... Hor. Se zřením k tomu, že i jindy je v našich středověkých památkách citát v podobě v textu uvedené, nedoplňuji. Sen. De morib. 76. Odchylka: vituperaveris C] accusaveris Sen. 3 Prázdné spatium C, doplňuji z dohadu. discederent ] descenderent C, kde první n dodatečně expungováno. 5 Srv. Žid. 6, 18 n.: qui confugimus ad tenendam propositam spem, quam sicut anchoram habemus animae tutam et firmam. Hor. Sermones II 2, 136. Odchylka: Forcia C ] fortiaque Hor.
Strana 47
Nový Hus. 47 moneo, tamquam non fortiter se malis opposuissent, sed . . . . . . . ... . . . . ... ) ut, non retro gradientes tamquam cancer s, gran- diora accederent, vicia propellentes. Nam, heu, quam plurimi propter exercitacionem gravem virtutes deserunt, ignorantes, quod virtus est circa difficilima 9. Propter quod ad ipsos dicitur: Forcia adversis opponite pectora rebus, quasi diceretur: Vicistis gravia, sed restant graviora; idcirco forcia adversis opponite pec- tora rebus. Sed dicet aliquis: ,Quid vicerunt?“ Pro ipsis respondeo dicens: Vicerunt inconstanciam, diu in universitatis nostre studio permanentes. Nam octo annis continuis diligenter didicerunt, non sicut filius inconstancie, qui non valens illico omnem scien- ciam capere, postea humanam naturam voluit exuere et asininam induere, ignorans, quod paulatim sciencia cumulatur, ut Alanus peritissimus in suis Probleumatibus profitetur dicens: Non opus est sompno Syrenes ingredienti nec sibi qui studio falsa cavere velit. Sepe stilum vertit, qui versum fingere debet 10 Unde non mirum, quod ingeniosi sepius obtusos in scienciis non excedunt, quia iuxta dictum Boecii ! De disciplina scolarium 127 d diligencia cuiuslibet operis obtusitas permollitur 11. Unde et Facetus dicit: Et durum lapidem gutta cadendo cavat 12 Heu, sed multi sunt, qui constanciam relinquentes inconstancie subditi studia percurrerunt. De quibus dicit Alanus in Probleu- matibus: Non discunt, quicumque scolas ubicumque frequentant, 13 sed veniunt plures, ut videantur ibi Non sic autem nostri determinantes 14, sed constanciam tenentes cupiunt alciora fortiter amplexari. Propter quod ipsis proponitur: Forcia adversis opponite pectora rebus. Secundo vicerunt torporem labore diligenti; ideo promo- Zdá se, že chybí positivní výraz, jako na př.: ideo id facio. 8 Srv. Henricus Septimellensis IV 75: Nam dator ablator cancrum gra- diendo figurat. 9 Srv. Aristot. Eth. Nik. II 5, p. 1106b 31. 10 Alanus ab Insulis, Lib. parabolarum, cap. 3 (PL 210, 5860); odchylky: velit C ] volet Migne; fingere C, Leyser ] vertere Migne. 1 Pseudo-Boethius, De disciplina scholarium, c. 1 (PL 64, 1225 C); diligencia C ] Diligentiam(!) enim Migne. 12 Středověký verš podle Ovid. Ex P. IV 10, 5; lapidem ] lapidum C; cadendo 1 tacendo C. 13 Alanus ab Insulis, Liber parabolarum, cap. 4 (PL 210, 588 D); sed C ] nam Migne; veniunt plures C ] plures veniunt Migne. 14 Srv. výše str. 21 a tamže pozn. 35.
Nový Hus. 47 moneo, tamquam non fortiter se malis opposuissent, sed . . . . . . . ... . . . . ... ) ut, non retro gradientes tamquam cancer s, gran- diora accederent, vicia propellentes. Nam, heu, quam plurimi propter exercitacionem gravem virtutes deserunt, ignorantes, quod virtus est circa difficilima 9. Propter quod ad ipsos dicitur: Forcia adversis opponite pectora rebus, quasi diceretur: Vicistis gravia, sed restant graviora; idcirco forcia adversis opponite pec- tora rebus. Sed dicet aliquis: ,Quid vicerunt?“ Pro ipsis respondeo dicens: Vicerunt inconstanciam, diu in universitatis nostre studio permanentes. Nam octo annis continuis diligenter didicerunt, non sicut filius inconstancie, qui non valens illico omnem scien- ciam capere, postea humanam naturam voluit exuere et asininam induere, ignorans, quod paulatim sciencia cumulatur, ut Alanus peritissimus in suis Probleumatibus profitetur dicens: Non opus est sompno Syrenes ingredienti nec sibi qui studio falsa cavere velit. Sepe stilum vertit, qui versum fingere debet 10 Unde non mirum, quod ingeniosi sepius obtusos in scienciis non excedunt, quia iuxta dictum Boecii ! De disciplina scolarium 127 d diligencia cuiuslibet operis obtusitas permollitur 11. Unde et Facetus dicit: Et durum lapidem gutta cadendo cavat 12 Heu, sed multi sunt, qui constanciam relinquentes inconstancie subditi studia percurrerunt. De quibus dicit Alanus in Probleu- matibus: Non discunt, quicumque scolas ubicumque frequentant, 13 sed veniunt plures, ut videantur ibi Non sic autem nostri determinantes 14, sed constanciam tenentes cupiunt alciora fortiter amplexari. Propter quod ipsis proponitur: Forcia adversis opponite pectora rebus. Secundo vicerunt torporem labore diligenti; ideo promo- Zdá se, že chybí positivní výraz, jako na př.: ideo id facio. 8 Srv. Henricus Septimellensis IV 75: Nam dator ablator cancrum gra- diendo figurat. 9 Srv. Aristot. Eth. Nik. II 5, p. 1106b 31. 10 Alanus ab Insulis, Lib. parabolarum, cap. 3 (PL 210, 5860); odchylky: velit C ] volet Migne; fingere C, Leyser ] vertere Migne. 1 Pseudo-Boethius, De disciplina scholarium, c. 1 (PL 64, 1225 C); diligencia C ] Diligentiam(!) enim Migne. 12 Středověký verš podle Ovid. Ex P. IV 10, 5; lapidem ] lapidum C; cadendo 1 tacendo C. 13 Alanus ab Insulis, Liber parabolarum, cap. 4 (PL 210, 588 D); sed C ] nam Migne; veniunt plures C ] plures veniunt Migne. 14 Srv. výše str. 21 a tamže pozn. 35.
Strana 48
48 Bohumil Ryba: veri licite meruerunt, non sicut quidam, de quibus dicit Occultus: Cattis esse pares tales dico esse scolares, qui prandere volunt, sed pisces capere (!) nolunt 15 Sed quia nostris restat currere ad graviora, ideo ipsis verbum proponitur: Forcia adversis opponite pectora rebus. Sed forsitan aliquis michi obiceret: ,Non tibi creditur, quod dicis; nam recepisti, ut laudares.' Obicienti dicerem: Non festi- na 16, ascende paulatim, ut per singula discurramus! Nam adhuc multa in ipsorum actibus restant declaranda. Respice duos! ,Accipe Petrum! Quid sentis de Petro?“ queris; ,estne audax? Respondeo: Maxime. Dicis: ,Qualiter?' Sicut pauper, qui vadens inter latrones nichil pavet, ut dicit pauper Henricus: Quid faciet vacuus coram latrone viator? Letus et intrepidus fundet in astra melos 17 Dicis: ,Estne sic de Petro?“ Dico: Ut tu vis. Dicis: ,Da exemplum!" 2. Audi me! Petrus amputavit auriculam dextram 18. - ,Este sic? dicis tu; ,Petrus fugit ab eo, quin eciam vocem ancille expavit.' 19 — Concordemus, ut utrumque sit verum. - �Sit ita.' — Dicamus: Petrus unus amputavit; sed noster, Petrus secundus, evasit.20 - 15 Srv. ve sbírce Wernerově, c 24: Cattus amat piscem, sed non vult tangere flumen. Verše Cattis esse pares . .. úplně stejně, též s metricky chyb- ným capere, jenom se sing. piscem místo pisces jsou citovány také v dva- cáté sedmé promluvě téhož sborníku NUK X C 3, fol. 151 ab (na thema ze Sedulia Omnia virtutis sensu calcate fideli), určené dvěma licenciátům, z nichž jeden slul Mikuláš, druhý je označován jako dlouholetý kazatel (ad vos, domine predicator, qui longis temporibus solide saltem verbum ewange- licum predicastis, fol. 151c). V této promluvě je zajímavý passus, kterým jsou oba licenciáti představováni jako absolvovaní studenti oxfordští (qui annis plus quam denis, non tamen in studio Pragensi, sed ambo Oxoniensi dogmata arcium liberalium inhauserunt, fol. 151a). Odtud je patrné, že vedle Mikuláše Faulfiše a Jiřího z Knínic, jichž se tato promluva k licen- ciátu nemůže týkati, ještě jiní čeští studenti studovali tehdy v Oxfordě a mohli prostředkovati znalost wyclifismu. Kterých dvou současně promo- vaných licenciátů se promluva týká, nedovedu pověděti s bezpečností. Pod Husem promovali 7. II. 1404 licenciáti Mikuláš z Jistebice a Jan Kardinál z Rejnštejna (I 378), z nichž pro Jana Kardinála vskutku není doložen předchozí pražský bakalaureát; ale Mikuláš z Jistebnice determinoval v Praze pod Husem 11. III. 1401 (I 363). Teprve kdyby bylo možno oba zjistiti mezi oxfordskými posluchači a připustiti u Mikuláše přerušení studij- ního pobytu se složením bakalářské zkoušky v Praze, získali bychom v nich ranější prostředkovatele Wyclifových knih a v promluvě text Husův. 16 Srv. štokholmský rkpný přípisek Husův z r. 1398 (51): nechwatay non intelligentibus dawaty (V. Novotný, M. Jan Hus I, 1, str. 60: K. Novák, Slovník k čes. spisům Husovým, str. 37b). 17 Henricus Septimellensis III 171-172 (str. 483 Leyser, PL 204, 860 B); in astra C] ad astra Henr. 18 Luc. 22, 50 amputavit auriculam eius dexteram. 19 Luc. 22, 56 n. 20 Šibalské řešení vyhrazuje statečný zásah mečem biblickému Petrovi. kdežto nestatečný útěk přišívá determinantovi Petrovi.
48 Bohumil Ryba: veri licite meruerunt, non sicut quidam, de quibus dicit Occultus: Cattis esse pares tales dico esse scolares, qui prandere volunt, sed pisces capere (!) nolunt 15 Sed quia nostris restat currere ad graviora, ideo ipsis verbum proponitur: Forcia adversis opponite pectora rebus. Sed forsitan aliquis michi obiceret: ,Non tibi creditur, quod dicis; nam recepisti, ut laudares.' Obicienti dicerem: Non festi- na 16, ascende paulatim, ut per singula discurramus! Nam adhuc multa in ipsorum actibus restant declaranda. Respice duos! ,Accipe Petrum! Quid sentis de Petro?“ queris; ,estne audax? Respondeo: Maxime. Dicis: ,Qualiter?' Sicut pauper, qui vadens inter latrones nichil pavet, ut dicit pauper Henricus: Quid faciet vacuus coram latrone viator? Letus et intrepidus fundet in astra melos 17 Dicis: ,Estne sic de Petro?“ Dico: Ut tu vis. Dicis: ,Da exemplum!" 2. Audi me! Petrus amputavit auriculam dextram 18. - ,Este sic? dicis tu; ,Petrus fugit ab eo, quin eciam vocem ancille expavit.' 19 — Concordemus, ut utrumque sit verum. - �Sit ita.' — Dicamus: Petrus unus amputavit; sed noster, Petrus secundus, evasit.20 - 15 Srv. ve sbírce Wernerově, c 24: Cattus amat piscem, sed non vult tangere flumen. Verše Cattis esse pares . .. úplně stejně, též s metricky chyb- ným capere, jenom se sing. piscem místo pisces jsou citovány také v dva- cáté sedmé promluvě téhož sborníku NUK X C 3, fol. 151 ab (na thema ze Sedulia Omnia virtutis sensu calcate fideli), určené dvěma licenciátům, z nichž jeden slul Mikuláš, druhý je označován jako dlouholetý kazatel (ad vos, domine predicator, qui longis temporibus solide saltem verbum ewange- licum predicastis, fol. 151c). V této promluvě je zajímavý passus, kterým jsou oba licenciáti představováni jako absolvovaní studenti oxfordští (qui annis plus quam denis, non tamen in studio Pragensi, sed ambo Oxoniensi dogmata arcium liberalium inhauserunt, fol. 151a). Odtud je patrné, že vedle Mikuláše Faulfiše a Jiřího z Knínic, jichž se tato promluva k licen- ciátu nemůže týkati, ještě jiní čeští studenti studovali tehdy v Oxfordě a mohli prostředkovati znalost wyclifismu. Kterých dvou současně promo- vaných licenciátů se promluva týká, nedovedu pověděti s bezpečností. Pod Husem promovali 7. II. 1404 licenciáti Mikuláš z Jistebice a Jan Kardinál z Rejnštejna (I 378), z nichž pro Jana Kardinála vskutku není doložen předchozí pražský bakalaureát; ale Mikuláš z Jistebnice determinoval v Praze pod Husem 11. III. 1401 (I 363). Teprve kdyby bylo možno oba zjistiti mezi oxfordskými posluchači a připustiti u Mikuláše přerušení studij- ního pobytu se složením bakalářské zkoušky v Praze, získali bychom v nich ranější prostředkovatele Wyclifových knih a v promluvě text Husův. 16 Srv. štokholmský rkpný přípisek Husův z r. 1398 (51): nechwatay non intelligentibus dawaty (V. Novotný, M. Jan Hus I, 1, str. 60: K. Novák, Slovník k čes. spisům Husovým, str. 37b). 17 Henricus Septimellensis III 171-172 (str. 483 Leyser, PL 204, 860 B); in astra C] ad astra Henr. 18 Luc. 22, 50 amputavit auriculam eius dexteram. 19 Luc. 22, 56 n. 20 Šibalské řešení vyhrazuje statečný zásah mečem biblickému Petrovi. kdežto nestatečný útěk přišívá determinantovi Petrovi.
Strana 49
Nový Hus. 49 Da exemplum!' — Quando semel, cum in multitudine 21 transiret 22 ad domum quendam, propter levia verba cuiusdam layci ceteros relinquens, vix spiritum anhelans domum pervenit. Ecce, quam audax! Sed dicis: �Quare ergo versus Henrici 23 male 1 [male] 128 a allegasti?' Dilecte socie, ne irascaris, versificabo sic: Quid faciet tremulus coram minante Petraczko? Tristis ac pallidus dabit in ardua gressus 24. Sta contentus! - ,Dic plus de Petro!' — Libenter. - ,Audivitne Kathonem recte?“ — Sic. —,Quid?‘ - Didicit versum. - �Quem? Virtutem primam puto, compescere ligwam 25 „Fecitne recte?“ 26 - Sic. - ,Da exemplum!' — Cum incipit irasci socio, non loquitur ad medium annum. -,O quam bene didicit! — Si tamen talia per amplius non servabit! ,Descende, rogo, ad Iohannem!' — Libenter. Si queris, quid sit, quantum homo, rectissime respondebo. - �Non michi cura quantum homo, sed qualis sit, a te requiro‘. - Respondeo: Sangui- neus 27 est, saltem secundum barbam. Versus: largus, amans, hilaris, ridens rubeique coloris 28 Exemplum primi: 29 plus promittit dare, quam potest solus habere. De secundo 30 taceo propter dictum Kathonis dicentis: Quod pudeat, socios libens celare memento! 31 „De tercio quid sentis?“ — Dico: Est hylaris, a quo didicit ab Ovidio De arte dicente: Si vox est, canta, si brachia mollia, salta! 32 Salta, exulta, ut talpa non palpa, resulta! — a1 Patrně se zástupem jiných studentů. 22 transiret ] transiit C 23 Naráží na slova letus et intrepidus veršů předtím citovaných. 24 Narážka snad jen současníkům srozumitelná; Petráček je patrně onen quidam laycus. Druhý verš je metricky vadný, snad bez viny opisova- čovy, přirovnáme-li Husovy verše v jednom z jeho listů z Kostnice (Koresp., V. Novotný, č. 118, str. 255). vyd. 25 Dist. Cat. 13, 1; primam C] primam esse Ps.-Cato. 26 T. j. Compescuitne linguam? 27 T. j. complexionis sanguineae. 28 První verš z charakteristických příznaků sanguinika podle učení salernského, u nás citovaný již v Klaretově Complexion. 338 (str. 218 vyd. Flajšhansova). Srv. i Compendium de occultis nature magistri Iohannis de Prosschido (rkp. praž. kapit. G 21, fol. 202a): Nunc dicamus proprietates complexionum, que continentur hiis versibus: Largus, amans, hilaris [rubens aut] ridens rubeique coloris etc. 29 T. j. largus. 30 T. j. amans. 31 Dist. Cat. I1 7, 1; libens C 1 prudens Ps.-Cato. 32 Ovid. Ars I 595; viz výše str. 32. pozn. 39. Druhý „verš“ ovšem není již Ovidiův. Nový Hus. 4
Nový Hus. 49 Da exemplum!' — Quando semel, cum in multitudine 21 transiret 22 ad domum quendam, propter levia verba cuiusdam layci ceteros relinquens, vix spiritum anhelans domum pervenit. Ecce, quam audax! Sed dicis: �Quare ergo versus Henrici 23 male 1 [male] 128 a allegasti?' Dilecte socie, ne irascaris, versificabo sic: Quid faciet tremulus coram minante Petraczko? Tristis ac pallidus dabit in ardua gressus 24. Sta contentus! - ,Dic plus de Petro!' — Libenter. - ,Audivitne Kathonem recte?“ — Sic. —,Quid?‘ - Didicit versum. - �Quem? Virtutem primam puto, compescere ligwam 25 „Fecitne recte?“ 26 - Sic. - ,Da exemplum!' — Cum incipit irasci socio, non loquitur ad medium annum. -,O quam bene didicit! — Si tamen talia per amplius non servabit! ,Descende, rogo, ad Iohannem!' — Libenter. Si queris, quid sit, quantum homo, rectissime respondebo. - �Non michi cura quantum homo, sed qualis sit, a te requiro‘. - Respondeo: Sangui- neus 27 est, saltem secundum barbam. Versus: largus, amans, hilaris, ridens rubeique coloris 28 Exemplum primi: 29 plus promittit dare, quam potest solus habere. De secundo 30 taceo propter dictum Kathonis dicentis: Quod pudeat, socios libens celare memento! 31 „De tercio quid sentis?“ — Dico: Est hylaris, a quo didicit ab Ovidio De arte dicente: Si vox est, canta, si brachia mollia, salta! 32 Salta, exulta, ut talpa non palpa, resulta! — a1 Patrně se zástupem jiných studentů. 22 transiret ] transiit C 23 Naráží na slova letus et intrepidus veršů předtím citovaných. 24 Narážka snad jen současníkům srozumitelná; Petráček je patrně onen quidam laycus. Druhý verš je metricky vadný, snad bez viny opisova- čovy, přirovnáme-li Husovy verše v jednom z jeho listů z Kostnice (Koresp., V. Novotný, č. 118, str. 255). vyd. 25 Dist. Cat. 13, 1; primam C] primam esse Ps.-Cato. 26 T. j. Compescuitne linguam? 27 T. j. complexionis sanguineae. 28 První verš z charakteristických příznaků sanguinika podle učení salernského, u nás citovaný již v Klaretově Complexion. 338 (str. 218 vyd. Flajšhansova). Srv. i Compendium de occultis nature magistri Iohannis de Prosschido (rkp. praž. kapit. G 21, fol. 202a): Nunc dicamus proprietates complexionum, que continentur hiis versibus: Largus, amans, hilaris [rubens aut] ridens rubeique coloris etc. 29 T. j. largus. 30 T. j. amans. 31 Dist. Cat. I1 7, 1; libens C 1 prudens Ps.-Cato. 32 Ovid. Ars I 595; viz výše str. 32. pozn. 39. Druhý „verš“ ovšem není již Ovidiův. Nový Hus. 4
Strana 50
50 Bohumil Ryba: ,Fecitne primum?“ 33 — Omnino. — ,Estne vox sibi?“ — Optima. ,Ergo musicus?“ - Ym(m)o peroptimus 34, de quo dicit Alanus De planctu nature: Illic asinus, clamoribus ociosis aures fasti- diens delicatas, quasi per antifrasim organisans, barbarismum faciebat in musica 35. Ecce, musicus! -,Iam consencio'. ,Quid de quarto?' 36 Ridens est, quia audivit Philosophum IIII° Ethicorum dicentem: Qui neque ipsi dicunt aliquid ridiculum et dicentibus molesti sunt, agrestes et duri videntur esse, moderate autem ludentes eutrapelli sunt 37. De quarto, ymmo de tercio simi- liter; si non credis, palpa 38, respice ipsum! Ridetne, an sye sklyebii yako czrt zelezko nalez? „Adhuc vellem plura scrutari'. Ya 39, bone socie 40, dum satis est cessa, ne te derideat auc a 41. 128 b Sed iam collectim, quid ambobus competit, require! „Bene rogo, dic!‘ — Libenter. Currebant duo semel simul, scilicet Petrus et Iohannes, et alius discipulus, non Iohannes, sed Petrus, precucurrit cicius et venit ad locum 43. Sed amplius: Petrus et Iohannes 44 ascen|derunt in lectorium, ut determinarent ad ho- ram comestionis. I a 45, sed adhuc restat graviora transcendere 46; ideo forcia adversis opponite pectora rebus. In quibus verbis duo brevissime innuuntur: primo consultiva et utilis hortacio ad moraliter agendum, cum dicitur opponite 33 T. j. Cantavitne? 34 peroptimus I preoptimus C. 35 Alanus ab Insulis, De planctu naturae, str. 441-2. vyd. Wright; ociosis C ] horridis Al; delicatas C ] vyn. Al. Týchž slov Alanových v téže textové podobě užil Hus o málo později r. 1411 k žertovné charakteristice Jakoubka ze Stříbra v Quodlibetu (rkp mus. VC 42, fol. 23b) a ještě mezitím v promluvě z 6. VII. 1410, jejíž text přineseme níže (str. 58). 36 quarto ] 3° C. 37 Aristot. Eth. Nik. IV 14, p. 1128 a 7. 38 Také tento slovní obrat i jinde u Husa, srv. Opp. II 309. Pozoru- hodně se čte i v promluvě třicáté první (NUK X C 3, fol. 154a-155b, na thema z Valeria Maxima Magister vite optimus, viz výše str. 83, k promoci nejmenovaného licenciáta): Si non credis, palpal (f. 155b). 39 Srv. Gebauerův SS. I 586b s. v. ja (interj.) s dokladem ze Štítného. 40 Myšleno po česku, totiž milý brachu; srv. doklady u K. Nováka, Slovník k čes. sp. Husovým, str. 8a. 41 Autorská značka Husova, viz výše str. 4, 8, 25. 42 Jan 20, 4: Currebant autem duo simul, et ille alius discipulus (sc. Iohannes) praecucurrit citius Petro et venit primus ad monumentum. Viz výše v úvodě str. 270. — Byl jsem v pokušení athetovati semel před simul ale srv. Wyclif, De materia et forma 7 (Wyclif's Latin Works XVII, str. 224, 27 vyd. Dziewicki): ignis et aqua, sed non simul et semel et secundum idem. 43 T. j. Petr dosáhl při bakalářských zkouškách lepší lokace než Jan. 44 Skut. ap. 3, 1 Petrus et lohannes ascendebant in templum ad ho- ram orationis nonam. 45 Viz výše pozn. 39. 46 Míněna snad především příprava k licenciátu.
50 Bohumil Ryba: ,Fecitne primum?“ 33 — Omnino. — ,Estne vox sibi?“ — Optima. ,Ergo musicus?“ - Ym(m)o peroptimus 34, de quo dicit Alanus De planctu nature: Illic asinus, clamoribus ociosis aures fasti- diens delicatas, quasi per antifrasim organisans, barbarismum faciebat in musica 35. Ecce, musicus! -,Iam consencio'. ,Quid de quarto?' 36 Ridens est, quia audivit Philosophum IIII° Ethicorum dicentem: Qui neque ipsi dicunt aliquid ridiculum et dicentibus molesti sunt, agrestes et duri videntur esse, moderate autem ludentes eutrapelli sunt 37. De quarto, ymmo de tercio simi- liter; si non credis, palpa 38, respice ipsum! Ridetne, an sye sklyebii yako czrt zelezko nalez? „Adhuc vellem plura scrutari'. Ya 39, bone socie 40, dum satis est cessa, ne te derideat auc a 41. 128 b Sed iam collectim, quid ambobus competit, require! „Bene rogo, dic!‘ — Libenter. Currebant duo semel simul, scilicet Petrus et Iohannes, et alius discipulus, non Iohannes, sed Petrus, precucurrit cicius et venit ad locum 43. Sed amplius: Petrus et Iohannes 44 ascen|derunt in lectorium, ut determinarent ad ho- ram comestionis. I a 45, sed adhuc restat graviora transcendere 46; ideo forcia adversis opponite pectora rebus. In quibus verbis duo brevissime innuuntur: primo consultiva et utilis hortacio ad moraliter agendum, cum dicitur opponite 33 T. j. Cantavitne? 34 peroptimus I preoptimus C. 35 Alanus ab Insulis, De planctu naturae, str. 441-2. vyd. Wright; ociosis C ] horridis Al; delicatas C ] vyn. Al. Týchž slov Alanových v téže textové podobě užil Hus o málo později r. 1411 k žertovné charakteristice Jakoubka ze Stříbra v Quodlibetu (rkp mus. VC 42, fol. 23b) a ještě mezitím v promluvě z 6. VII. 1410, jejíž text přineseme níže (str. 58). 36 quarto ] 3° C. 37 Aristot. Eth. Nik. IV 14, p. 1128 a 7. 38 Také tento slovní obrat i jinde u Husa, srv. Opp. II 309. Pozoru- hodně se čte i v promluvě třicáté první (NUK X C 3, fol. 154a-155b, na thema z Valeria Maxima Magister vite optimus, viz výše str. 83, k promoci nejmenovaného licenciáta): Si non credis, palpal (f. 155b). 39 Srv. Gebauerův SS. I 586b s. v. ja (interj.) s dokladem ze Štítného. 40 Myšleno po česku, totiž milý brachu; srv. doklady u K. Nováka, Slovník k čes. sp. Husovým, str. 8a. 41 Autorská značka Husova, viz výše str. 4, 8, 25. 42 Jan 20, 4: Currebant autem duo simul, et ille alius discipulus (sc. Iohannes) praecucurrit citius Petro et venit primus ad monumentum. Viz výše v úvodě str. 270. — Byl jsem v pokušení athetovati semel před simul ale srv. Wyclif, De materia et forma 7 (Wyclif's Latin Works XVII, str. 224, 27 vyd. Dziewicki): ignis et aqua, sed non simul et semel et secundum idem. 43 T. j. Petr dosáhl při bakalářských zkouškách lepší lokace než Jan. 44 Skut. ap. 3, 1 Petrus et lohannes ascendebant in templum ad ho- ram orationis nonam. 45 Viz výše pozn. 39. 46 Míněna snad především příprava k licenciátu.
Strana 51
Nový Hus. 51 forcia pectora; secundo fructuosa et finalis probacio ad meritum sumendum, cum dicitur adversis rebus. Dixi primo, quod tangitur consultiva et utilis hortacio ad moraliter agendum. Revera utile est fortiter laborare, specialiter in moribus et scienciis. Nam sine virtutum operibus premia non donantur iuxta regulam Aristotilis, cum solum virtuosus est premiandus 47. Et de tali labore dicit Pamphilus: Providel et tribuit Deus et labor omnia nobis 48. Et ideo laborandum est fortiter in studiis iuxta documentum Kathonis dicentis: Exerce studium, quamvis perceperis artem 49. Ergo ad vos dico, domini: forcia adversis opponite pectora rebus! Dixi secundo et brevius, quod in verbis predictis tangitur fructuosa et finalis probacio ad premium seu meritum assumen- dum, quia resistere adversis rebus. Et recte, cum virtus in ad- versis probatur, eo quod est circa difficillima, et per consequens sic resistentibus merces condonatur. Unde autor Rudium 50 dicit: Non datur extimplo bona post primordia merces congrua, sed rectus premia finis habet. Et quia ipsi specialiter in studio diucius laborarunt, ideo merces congrua ipsis debetur. Ergo secundum Phylosophum in Ycono- mica sua merces est danda 51, hoc (est) autem honor et gloria. 53 Ego igitur auctoritate michi 52 etc. VII. Husova promluva z 6. července 1410 při současné in- cepci licenciáta Mikuláše ze Stojčína a determinaci bakaláře Zikmunda z Brodu. V závěrečné kapitole hodlám čtenáře seznámiti s promluvou na thema ze Senecových Quaestiones naturales Si vultis nichil timere, cogitate omnia esse timenda, neúplně a chatrně zachovanou 47 Aristot. Eth. Nik. IV 7, p. 1123b 35. 48 Nejspíše verš ze středověké komedie Pamphilus. Vydání v II. svazku Cohenovy La comédie latine en France au XIIe siècle (Paris 1931) bylo mi pohříchu nedostupno. 49 Dist. Cat. IV 21, 1. 50 Stejně tak již v promluvě třicáté čtvrté ze zimy 1399-1400 k de- terminaci Petra z Rakovníka (srv. výše str. 23): propter quod dicit autor Rudium: Non datur extimplo bona post primordia merces ] congrua, sed rectus premia finis habet (NUKX C 3, fol. 157c). 51 Aristot. Oikon. 1 5, p. 1344b 3. 52 auctoritate michi] michi auctoritate C. 53 K závěrečné formuli srv. výše str. 9 a tamže pozn. 36.
Nový Hus. 51 forcia pectora; secundo fructuosa et finalis probacio ad meritum sumendum, cum dicitur adversis rebus. Dixi primo, quod tangitur consultiva et utilis hortacio ad moraliter agendum. Revera utile est fortiter laborare, specialiter in moribus et scienciis. Nam sine virtutum operibus premia non donantur iuxta regulam Aristotilis, cum solum virtuosus est premiandus 47. Et de tali labore dicit Pamphilus: Providel et tribuit Deus et labor omnia nobis 48. Et ideo laborandum est fortiter in studiis iuxta documentum Kathonis dicentis: Exerce studium, quamvis perceperis artem 49. Ergo ad vos dico, domini: forcia adversis opponite pectora rebus! Dixi secundo et brevius, quod in verbis predictis tangitur fructuosa et finalis probacio ad premium seu meritum assumen- dum, quia resistere adversis rebus. Et recte, cum virtus in ad- versis probatur, eo quod est circa difficillima, et per consequens sic resistentibus merces condonatur. Unde autor Rudium 50 dicit: Non datur extimplo bona post primordia merces congrua, sed rectus premia finis habet. Et quia ipsi specialiter in studio diucius laborarunt, ideo merces congrua ipsis debetur. Ergo secundum Phylosophum in Ycono- mica sua merces est danda 51, hoc (est) autem honor et gloria. 53 Ego igitur auctoritate michi 52 etc. VII. Husova promluva z 6. července 1410 při současné in- cepci licenciáta Mikuláše ze Stojčína a determinaci bakaláře Zikmunda z Brodu. V závěrečné kapitole hodlám čtenáře seznámiti s promluvou na thema ze Senecových Quaestiones naturales Si vultis nichil timere, cogitate omnia esse timenda, neúplně a chatrně zachovanou 47 Aristot. Eth. Nik. IV 7, p. 1123b 35. 48 Nejspíše verš ze středověké komedie Pamphilus. Vydání v II. svazku Cohenovy La comédie latine en France au XIIe siècle (Paris 1931) bylo mi pohříchu nedostupno. 49 Dist. Cat. IV 21, 1. 50 Stejně tak již v promluvě třicáté čtvrté ze zimy 1399-1400 k de- terminaci Petra z Rakovníka (srv. výše str. 23): propter quod dicit autor Rudium: Non datur extimplo bona post primordia merces ] congrua, sed rectus premia finis habet (NUKX C 3, fol. 157c). 51 Aristot. Oikon. 1 5, p. 1344b 3. 52 auctoritate michi] michi auctoritate C. 53 K závěrečné formuli srv. výše str. 9 a tamže pozn. 36.
Strana 52
52 Bohumil Ryba: na třicátém místě rkpu NUK X C 3, fol. 153a—154a. Štastná náhoda dovoluje u ní určiti vlastní jména, promotorovo i obou kandidátů, třebaže žádné z nich není v rukopisném textu ani vý- slovně ani narážkou uvedeno. Husa jakožto autora textu dochovaného mezi kusy, z nichž některé jsou nesporně Husovy, poznáváme ze shodného užití del- šího prosaického citátu z Alanovy skladby De planctu nature, k němuž se přidružují citáty z Ovidiových Remedií, z Faceta a z Vergiliových Eclog v podobě u Husa jinde doložené (podrobnosti a odkazy viz v poznámkách), jakož i ze skladebních i slohových příznačností — připomínám aspoň vyspělé užívání cursu, způso- bující i změny v pořádku slov (srv. ve větních závěrech: magnam cautelam habere debeat et timorem f. 153b, arrogancie in errorem f. 153a, seculi ad honores f. 153b). Ode všech ostatních dochovaných promluv se nápadně liší tato promluva tím, že se obrací ke dvěma graduandům nestejného stupně: jeden z nich je nastávající bakalář (noster determinans... ostendit, quod omnis actus moralis fieri debeat cum timore), druhý licenciát (dominus inceptor declaravit philosophice, quod non omni timori est cedendum, sed refrenato timore illicito viri- liter est agendum, f. 153b), při čemž themata jejich kvestií — obou o bázni — byla zřejmě volena se záměrnou souvislostí a po- skytla promotorovi možnost, aby pro nerovnou dvojici gradu- andů vypracoval řeč společnou, opět na thema o bázni a s po- vzbudivým úmyslem, aby oba v bázni pevněji stáli (Pro quorum informacione, ut ipsi stent in timore stabilius, verba... assumpsi, f. 153b). Případy, kdy týž mistr v týž den promoval jednak bakaláře, jednak mistra, byly vzácné. V starší době byly to nepochybně dva sukcesivní akty a ke každému proslovena zvláštní promluva promotorova. Jestliže nyní víme, že mistr Jan z Mýta složil indi- viduálně zabarvené promoční promluvy zvlášt pro každého ze čtyř bakalářů, které k témuž akademickému gradu promoval na podzim r. 1393 (viz výše str. 23 a plný text v mé publikaci, vydá- vané Českou akademií), můžeme tím spíše předpokládati, že jed- notlivě oslovil 5. listopadu 1398 nastávajícího mistra Václava z Větřína a bakaláře Ondřeje z Třebonína, o jejichž promocích se dočítáme v Liber decanorum I 334: Wenceslaus de Wyetrzyn, licentiatus, incepit sub mag. Ioanne de Mutha die 5. Novembris. Eadem die sub eodem promotus est Andreas de Trzebonyn in baccalarium. Hus však sdružil své dva nestejně pokročilé žáky a dal oběma doplňující se themata o bázni a lidském postoji k ní. Obíral-li se nastávající bakalář, jak se zdá, více bázní Boží, směřoval kandi- dát hodnosti mistrské, jak se ze zmínky promotorovy výslovně dovídáme, k důkazu o tom, že se nesmí ustoupiti každé bázni, nýbrž že potlačení nenáležitého strachu má vésti k mužnému
52 Bohumil Ryba: na třicátém místě rkpu NUK X C 3, fol. 153a—154a. Štastná náhoda dovoluje u ní určiti vlastní jména, promotorovo i obou kandidátů, třebaže žádné z nich není v rukopisném textu ani vý- slovně ani narážkou uvedeno. Husa jakožto autora textu dochovaného mezi kusy, z nichž některé jsou nesporně Husovy, poznáváme ze shodného užití del- šího prosaického citátu z Alanovy skladby De planctu nature, k němuž se přidružují citáty z Ovidiových Remedií, z Faceta a z Vergiliových Eclog v podobě u Husa jinde doložené (podrobnosti a odkazy viz v poznámkách), jakož i ze skladebních i slohových příznačností — připomínám aspoň vyspělé užívání cursu, způso- bující i změny v pořádku slov (srv. ve větních závěrech: magnam cautelam habere debeat et timorem f. 153b, arrogancie in errorem f. 153a, seculi ad honores f. 153b). Ode všech ostatních dochovaných promluv se nápadně liší tato promluva tím, že se obrací ke dvěma graduandům nestejného stupně: jeden z nich je nastávající bakalář (noster determinans... ostendit, quod omnis actus moralis fieri debeat cum timore), druhý licenciát (dominus inceptor declaravit philosophice, quod non omni timori est cedendum, sed refrenato timore illicito viri- liter est agendum, f. 153b), při čemž themata jejich kvestií — obou o bázni — byla zřejmě volena se záměrnou souvislostí a po- skytla promotorovi možnost, aby pro nerovnou dvojici gradu- andů vypracoval řeč společnou, opět na thema o bázni a s po- vzbudivým úmyslem, aby oba v bázni pevněji stáli (Pro quorum informacione, ut ipsi stent in timore stabilius, verba... assumpsi, f. 153b). Případy, kdy týž mistr v týž den promoval jednak bakaláře, jednak mistra, byly vzácné. V starší době byly to nepochybně dva sukcesivní akty a ke každému proslovena zvláštní promluva promotorova. Jestliže nyní víme, že mistr Jan z Mýta složil indi- viduálně zabarvené promoční promluvy zvlášt pro každého ze čtyř bakalářů, které k témuž akademickému gradu promoval na podzim r. 1393 (viz výše str. 23 a plný text v mé publikaci, vydá- vané Českou akademií), můžeme tím spíše předpokládati, že jed- notlivě oslovil 5. listopadu 1398 nastávajícího mistra Václava z Větřína a bakaláře Ondřeje z Třebonína, o jejichž promocích se dočítáme v Liber decanorum I 334: Wenceslaus de Wyetrzyn, licentiatus, incepit sub mag. Ioanne de Mutha die 5. Novembris. Eadem die sub eodem promotus est Andreas de Trzebonyn in baccalarium. Hus však sdružil své dva nestejně pokročilé žáky a dal oběma doplňující se themata o bázni a lidském postoji k ní. Obíral-li se nastávající bakalář, jak se zdá, více bázní Boží, směřoval kandi- dát hodnosti mistrské, jak se ze zmínky promotorovy výslovně dovídáme, k důkazu o tom, že se nesmí ustoupiti každé bázni, nýbrž že potlačení nenáležitého strachu má vésti k mužnému
Strana 53
Nový Hus. 53 činu. Promotor sám oslovil oba společně jedinou řečí, dotýkající se téhož thematu, s akademickým klidem, opatrně varovnou rozvahou, především pak s pokorou duchovního člověka, vzdále- ného světské ctižádosti a marnosti. Přehlídkou všech dochovaných záznamů o Husových pro- mocích v Liber decanorum shledáváme, že jediný případ, kdy v týž den promoval nerovnou dvojici, mistra a bakaláře, je zazna- menán k 6. červenci 1410: Item eodem anno sexta die mensis Iulii Nicolaus de Stoyczyn, licentiatus in artibus, incepit sub mag. Ioanne de Husynecz. Item eodem die Sigismundus de Broda Plznensis tracti det. sub mag. Ioanne de Husynecz (1 412). Li- cenciát Mikuláš Ondřejův ze Stojčína*, bakalář z podzimu 1405 (1 386), složil mistrské zkoušky již v povánočním termínu 1409/10 (1 407), ale na mistra byl promován teprve po půl roce, 6. července 1410, současně s bakalářskou promocí Zikmunda z Brodu, vy- zkoušeného teprve ve dnech 14.—17. května 1410 (in quatuor temporibus festi penticostis sive Trinitatis, I 412). O Zikmundovi z Brodu po jeho bakalářství není z universit- ních análů nic známo; záliba v loutně, kterou mu promotor vy- týká (f. 154a), může nám snad býti náznakem světských sklonů, pro něž — za předpokladu, že nezemřel předčasně — nevytrval v dalším studiu a nebyl přitahován vyhlídkou na život celibát- níka. Zato mistr Mikuláš ze Stojčína, činný později jako profesor artistické fakulty, doloženě v letech 1413—1445 (Lib. dec. I 422, II 25), je v svých mladších letech dobře znám jako stoupenec Husův, prokazatelně již od května 1408 (V. Novotný, M. J. Hus I 1, 220). Je-li správná naše identifikace osloveného magistranda se Stojčínem, děkuje Hus Stojčínovi za pečlivé léčebné ošetřo- vání (Scio enim ab experiencia, quam in me habui, quod sitis meus optimus medicus ... dum pocionibus graviter purgantibus me sanastis . . . f. 153d) — snad v době těžké choroby na počátku r. 1409 (o ní V. Novotný, M. J. Hus I 1, 317 a 319; F. M. Bartoš, Čechy v době Husově 309), ale přeje si, aby Stojčín byl především věrným lékařem jeho duše, jejíž utrpení je těžší (sitis fidelis me- dicus, non tamen corporis, sed anime, et principaliter nostre, f. 154a). I tyto nové podrobnosti dají se velmi dobře srovnati s tím, co je známo o Stojčínovi z nejbližších let po jeho vstupu mezi mistry universitní. Od koho spíše mohl Hus takovouto po- silu očekávati než od jednoho ze svých budoucích prokurátorů u římské kurie? Komu více mohl důvěřovati, než muži, který se jeho přičiněním o necelý rok později stal vedoucím mistrem nově založené koleje královny Hedviky? Koho mohl o málo později pokládati za vhodnějšího pomocníka pro obranu vlastní pře, než muže, jehož mistrská these proklamovala spoutání nepatřičného strachu a odhodlání k mužnému činu? * Viz o něm V. Novotný, M. J. Husi Korespondence, str. 245, pozn. 6, M. J. Hus, život a učení I 1, str. 220, 417, 453, 474, 1 2, str. 390, pozn. 3 a j.
Nový Hus. 53 činu. Promotor sám oslovil oba společně jedinou řečí, dotýkající se téhož thematu, s akademickým klidem, opatrně varovnou rozvahou, především pak s pokorou duchovního člověka, vzdále- ného světské ctižádosti a marnosti. Přehlídkou všech dochovaných záznamů o Husových pro- mocích v Liber decanorum shledáváme, že jediný případ, kdy v týž den promoval nerovnou dvojici, mistra a bakaláře, je zazna- menán k 6. červenci 1410: Item eodem anno sexta die mensis Iulii Nicolaus de Stoyczyn, licentiatus in artibus, incepit sub mag. Ioanne de Husynecz. Item eodem die Sigismundus de Broda Plznensis tracti det. sub mag. Ioanne de Husynecz (1 412). Li- cenciát Mikuláš Ondřejův ze Stojčína*, bakalář z podzimu 1405 (1 386), složil mistrské zkoušky již v povánočním termínu 1409/10 (1 407), ale na mistra byl promován teprve po půl roce, 6. července 1410, současně s bakalářskou promocí Zikmunda z Brodu, vy- zkoušeného teprve ve dnech 14.—17. května 1410 (in quatuor temporibus festi penticostis sive Trinitatis, I 412). O Zikmundovi z Brodu po jeho bakalářství není z universit- ních análů nic známo; záliba v loutně, kterou mu promotor vy- týká (f. 154a), může nám snad býti náznakem světských sklonů, pro něž — za předpokladu, že nezemřel předčasně — nevytrval v dalším studiu a nebyl přitahován vyhlídkou na život celibát- níka. Zato mistr Mikuláš ze Stojčína, činný později jako profesor artistické fakulty, doloženě v letech 1413—1445 (Lib. dec. I 422, II 25), je v svých mladších letech dobře znám jako stoupenec Husův, prokazatelně již od května 1408 (V. Novotný, M. J. Hus I 1, 220). Je-li správná naše identifikace osloveného magistranda se Stojčínem, děkuje Hus Stojčínovi za pečlivé léčebné ošetřo- vání (Scio enim ab experiencia, quam in me habui, quod sitis meus optimus medicus ... dum pocionibus graviter purgantibus me sanastis . . . f. 153d) — snad v době těžké choroby na počátku r. 1409 (o ní V. Novotný, M. J. Hus I 1, 317 a 319; F. M. Bartoš, Čechy v době Husově 309), ale přeje si, aby Stojčín byl především věrným lékařem jeho duše, jejíž utrpení je těžší (sitis fidelis me- dicus, non tamen corporis, sed anime, et principaliter nostre, f. 154a). I tyto nové podrobnosti dají se velmi dobře srovnati s tím, co je známo o Stojčínovi z nejbližších let po jeho vstupu mezi mistry universitní. Od koho spíše mohl Hus takovouto po- silu očekávati než od jednoho ze svých budoucích prokurátorů u římské kurie? Komu více mohl důvěřovati, než muži, který se jeho přičiněním o necelý rok později stal vedoucím mistrem nově založené koleje královny Hedviky? Koho mohl o málo později pokládati za vhodnějšího pomocníka pro obranu vlastní pře, než muže, jehož mistrská these proklamovala spoutání nepatřičného strachu a odhodlání k mužnému činu? * Viz o něm V. Novotný, M. J. Husi Korespondence, str. 245, pozn. 6, M. J. Hus, život a učení I 1, str. 220, 417, 453, 474, 1 2, str. 390, pozn. 3 a j.
Strana 54
54 Bohumil Ryba: 153b Quoad tercium restat nostros exaltandos breviter premunire, ne gradu et fama laudabili iam adepta succumbant arrogancie in errorem. Nam unus quisque aliis prepositis tociens ad culpam confusionis dilabitur, quociens aliis preponi superbiter delectatur. Necesse est enim, ut hiis, quibus preponitur, exempla vite lauda- bilis solerter prebeat et se vigilanter inspiciat, ne in eo, quod aliis prepositus est, intumescat et ne in conspectu aliorum vivens turpiter corda ipsorum quasi insanabiliter sauciet, que debet doctrinis sanis ac moribus reformare. Qui igitur in gradu dignitatis et fama casus deorsum latitat, quivis ascendens vigilanter aspi- ciat, ne celsa conscendens cacumina in ymis casum dolenter reti- neat graviorem. Si enim in plano grave est corruere, multo gravius de alto. Sic qui de sublimi dignitate vicio corruit, graviori casu colliditur. Honor namque temporalis coram hominibus preclarus est, sed si ruinam sustinuerit, dolor est magnus. Et quanto pre ceteris gradus temporalis alcior] est, tanto, si per negligenciam dillabitur, ruina gravior est. Nec est tanti gaudii excelsa tenere, quanti meroris de excelsis corruere, presertim si casus fuerit vicio- sus. Cum igitur magna sublimitas magnam cautelam habere de- beat et timorem, recte noster determinans, sublimitatem cupiens conscendere, ostendit, quod omnis actus moralis fieri debeat cum timore. Sed quia timor multos ab actibus fortitudinis et sic a di- gnitate deicit, ne alii timentes, ubi non erat timor, deficia (n)t, do- minus inceptor declaravit philosophice, quod non omni timori est cedendum, sed refrenato timore illicito viriliter est agendum. Pro- quorum confirmacione, ut ipsi stent in timore stabilius, verba ad timorem ortancia, qui ab illicitis cohibet, iam assumpsi: 153 a Si vultis nichil timere, cogitate omnia esse timenda. Venerabiles domini et Magistri! Verba proposita scribit Se- neca, zelator virtutum moralissimus, libro tercio Questionum na- turalium 1. Quibus verbis singulos homines, sed presertim illos alloquitur, qui properant seculi ad honores. De quibus Galtherus in Allexandreidos 10° sic inquit: Dum petimus profugos qui nunc venduntur honores, verrimus equoreos fluctus vitamque perosi et caput et merces tumidis committimus undis. Cumque per Alpinas yemes turbamque latronum Romuleas arces et avare menia Rome cernere sol(l)iciti, si cursu forte beato ad natale solum patriumque revertimur orbem, 1 Seneca, Quaest. nat. VI 2, 3. Tuto VI. knihu označuje jako III. a zá- roveň má také čtení timenda místo původního metuenda Senecův cod. Pari- sinus 6386 z XIII. stol.
54 Bohumil Ryba: 153b Quoad tercium restat nostros exaltandos breviter premunire, ne gradu et fama laudabili iam adepta succumbant arrogancie in errorem. Nam unus quisque aliis prepositis tociens ad culpam confusionis dilabitur, quociens aliis preponi superbiter delectatur. Necesse est enim, ut hiis, quibus preponitur, exempla vite lauda- bilis solerter prebeat et se vigilanter inspiciat, ne in eo, quod aliis prepositus est, intumescat et ne in conspectu aliorum vivens turpiter corda ipsorum quasi insanabiliter sauciet, que debet doctrinis sanis ac moribus reformare. Qui igitur in gradu dignitatis et fama casus deorsum latitat, quivis ascendens vigilanter aspi- ciat, ne celsa conscendens cacumina in ymis casum dolenter reti- neat graviorem. Si enim in plano grave est corruere, multo gravius de alto. Sic qui de sublimi dignitate vicio corruit, graviori casu colliditur. Honor namque temporalis coram hominibus preclarus est, sed si ruinam sustinuerit, dolor est magnus. Et quanto pre ceteris gradus temporalis alcior] est, tanto, si per negligenciam dillabitur, ruina gravior est. Nec est tanti gaudii excelsa tenere, quanti meroris de excelsis corruere, presertim si casus fuerit vicio- sus. Cum igitur magna sublimitas magnam cautelam habere de- beat et timorem, recte noster determinans, sublimitatem cupiens conscendere, ostendit, quod omnis actus moralis fieri debeat cum timore. Sed quia timor multos ab actibus fortitudinis et sic a di- gnitate deicit, ne alii timentes, ubi non erat timor, deficia (n)t, do- minus inceptor declaravit philosophice, quod non omni timori est cedendum, sed refrenato timore illicito viriliter est agendum. Pro- quorum confirmacione, ut ipsi stent in timore stabilius, verba ad timorem ortancia, qui ab illicitis cohibet, iam assumpsi: 153 a Si vultis nichil timere, cogitate omnia esse timenda. Venerabiles domini et Magistri! Verba proposita scribit Se- neca, zelator virtutum moralissimus, libro tercio Questionum na- turalium 1. Quibus verbis singulos homines, sed presertim illos alloquitur, qui properant seculi ad honores. De quibus Galtherus in Allexandreidos 10° sic inquit: Dum petimus profugos qui nunc venduntur honores, verrimus equoreos fluctus vitamque perosi et caput et merces tumidis committimus undis. Cumque per Alpinas yemes turbamque latronum Romuleas arces et avare menia Rome cernere sol(l)iciti, si cursu forte beato ad natale solum patriumque revertimur orbem, 1 Seneca, Quaest. nat. VI 2, 3. Tuto VI. knihu označuje jako III. a zá- roveň má také čtení timenda místo původního metuenda Senecův cod. Pari- sinus 6386 z XIII. stol.
Strana 55
Nový Hus. 55 ecce repentine modiceque occasio febris dissolvit, toto quecumque paravimus ewo 2. Hec ille. Huius autem dicti nobis ocularis est probacio, qui cer- nimus quasi cottidie amatores honorum seculi velociter decidere, quorum in brevi memoria est extincta. Nec tamen a [s]sequela huiusmodi desinimus, sed continue, quasi papilionem pueri, fa- mam seculi volatilem agitamus, non advertentes illud dictum Faceti: Fama repleta malis velocibus evolat alis 3 Fama autem, que debetur ex virtutum merito, lentis gressibus sequitur, ym(m)o cum tes tiltudine quasi insensibiliter inmobi- 153: les imitamur, cum sit permanens ex virtute, teste ipso Faceto dicente: Fama boni lente volat invidia retinente 4. Cum igitur honor exaltacio atque fama seculi et sic grad(u) acio sco- lastica sepe ducit ad interitum, pro certo bene alloquitur Seneca scolasticos dicens: Si vultis nichil timere, cogitate omnia esse timen- da. Ergo vos, nostri graduandi, si nichil vultis timere, cogitate omnia esse timenda. Res bona est graduacio, sed cogitate: Latet agwis in herba 5. Navis est, qua vehimur, dignitas; si nichil vultis timere, cogitate, ne mergamur. Ventus flat, Syrtis occurrit, Syren involvitur et procellis navem querit subvertere. Cogitate hec omnia esse ti- menda. Graduacio cathedra, ym(m)o turris est alta: cogitate, ne casus veniat gravior quam status in terra declivis. Cogitate dic- tum peritissimi Alani in Problematibus: Tucior in terra locus est quam (in) turribus altis. Qui iacet in terra, non habet, unde cadat. 2 Gualteri de Castellione Alexandreis X 439—447 ed. Mueldener; v. 440 verrimus] ferrimus C; 441 tumidis] timidis C; 445 patriumque] plerumque C; 447 quecumque paravimus] quidquid raperamus(1) C. 3 V cit. sbírce Wernerově f 17,2. Týž verš citoval Hus v jiné promluvě NUK X D 10, fol. 115 d = Höfler II 97. V cit. sbírce Wernerově f 17, 1. Oba citáty z Faceta s podobným přechodem čtou se již v třicáté čtvrté promluvě NUK X C 3, fol. 157c: Propter quod dicit Facetus: Fama repleta malis velocibus evolat alis. Laus autem vera est permanens teste Facelo dicente: Fama boni lente volat. Je to promluva k bakalářské promoci Petra z Rakovníka r. 1399/1400 (viz výše str. 23), v níž je podána tato etymologie: Rakownik, quod est sincopatum per deposicionem V, consone vim retinentis, nam deberet dici Rakow wnik, i. e. introitus cancri. 5 Verg. Ecl. 3, 93. Později citoval Hus stejně v dopisu mistru Křišťanovi z r. 1413 (Korespondence č. 60, str. 164 vyd. V. Novotného).
Nový Hus. 55 ecce repentine modiceque occasio febris dissolvit, toto quecumque paravimus ewo 2. Hec ille. Huius autem dicti nobis ocularis est probacio, qui cer- nimus quasi cottidie amatores honorum seculi velociter decidere, quorum in brevi memoria est extincta. Nec tamen a [s]sequela huiusmodi desinimus, sed continue, quasi papilionem pueri, fa- mam seculi volatilem agitamus, non advertentes illud dictum Faceti: Fama repleta malis velocibus evolat alis 3 Fama autem, que debetur ex virtutum merito, lentis gressibus sequitur, ym(m)o cum tes tiltudine quasi insensibiliter inmobi- 153: les imitamur, cum sit permanens ex virtute, teste ipso Faceto dicente: Fama boni lente volat invidia retinente 4. Cum igitur honor exaltacio atque fama seculi et sic grad(u) acio sco- lastica sepe ducit ad interitum, pro certo bene alloquitur Seneca scolasticos dicens: Si vultis nichil timere, cogitate omnia esse timen- da. Ergo vos, nostri graduandi, si nichil vultis timere, cogitate omnia esse timenda. Res bona est graduacio, sed cogitate: Latet agwis in herba 5. Navis est, qua vehimur, dignitas; si nichil vultis timere, cogitate, ne mergamur. Ventus flat, Syrtis occurrit, Syren involvitur et procellis navem querit subvertere. Cogitate hec omnia esse ti- menda. Graduacio cathedra, ym(m)o turris est alta: cogitate, ne casus veniat gravior quam status in terra declivis. Cogitate dic- tum peritissimi Alani in Problematibus: Tucior in terra locus est quam (in) turribus altis. Qui iacet in terra, non habet, unde cadat. 2 Gualteri de Castellione Alexandreis X 439—447 ed. Mueldener; v. 440 verrimus] ferrimus C; 441 tumidis] timidis C; 445 patriumque] plerumque C; 447 quecumque paravimus] quidquid raperamus(1) C. 3 V cit. sbírce Wernerově f 17,2. Týž verš citoval Hus v jiné promluvě NUK X D 10, fol. 115 d = Höfler II 97. V cit. sbírce Wernerově f 17, 1. Oba citáty z Faceta s podobným přechodem čtou se již v třicáté čtvrté promluvě NUK X C 3, fol. 157c: Propter quod dicit Facetus: Fama repleta malis velocibus evolat alis. Laus autem vera est permanens teste Facelo dicente: Fama boni lente volat. Je to promluva k bakalářské promoci Petra z Rakovníka r. 1399/1400 (viz výše str. 23), v níž je podána tato etymologie: Rakownik, quod est sincopatum per deposicionem V, consone vim retinentis, nam deberet dici Rakow wnik, i. e. introitus cancri. 5 Verg. Ecl. 3, 93. Později citoval Hus stejně v dopisu mistru Křišťanovi z r. 1413 (Korespondence č. 60, str. 164 vyd. V. Novotného).
Strana 56
56 Bohumil Ryba: Imbres et venti, tonitrus et fulmina turres fluctibus evertunt, stare sed yma sinunt 6 Cogitate ergo: Vos, graduandi, volare cupitis7, alas vestri habi- tus extenditis. Si nichil vultis timere, cogitate, quid dicit Alanus, ubi supra: Non adeo sublime levat levis ala volucrem, quin redeat rursus (rura) relicta petens. Non ita subvectos rota surgens tollit in altum, quin v(e)rgens illos rursus ad yma ferat s Si vultis nichil timere, cogitate, quia ascenditis. Cogitate omnia esse timenda, si ascenditis aliunde, quam ut sitis in moribus principa- liter stantes et proficientes ceteris, quia non veri lectores sed leccatores, non digniores sed turpiores deformiter estis facti. Si ergo vultis nichil timere, cogitate omnia esse timenda. Sed dicet ex vobis quis: ,Terrores continue incutis, laqueos in gradu ponis; in lucidum ergo sequitur turbacio et tristicia, ut ait Philosophus in Rethoricorum diffiniens timorem, quod sit tur- 153 d bacio et tristicia mali futuri et contristativi9. Quis ergo debet ascendere ad quem gradum?“ Tibi obicienti dico: Caute ambula, leteris in virtute, sed casu(m) cave! Noli ergo timere, sed timo- rem tuum fortitudo preponderet, ut miliciam consequaris. Non enim bonum est in eodem statu propter timorem pendere, sed timiditate deposita conscendere alciorem. Nam dicit Seneca epis- tola 14a: Nemo tam timidus est, ut malit semper pendere quam semel cadere 1°. Quare si vultis nichil timere, cogitate omnia esse timenda! Vos ergo, domine Magistrande, cogitate 11, unde applicare medicinam, si vultis nichil timere. Scio enim ab experiencia, quam 6 Alani ab Insulis Parabolae, cap. II (PL 210, 584A); Imbres C] Impetus Migne; tonitrus Migne] tonitri C; fluctibus C] flatibus Migne. Srv. Hus v rekomendaci Matěje z Knína 9. III. 1399 (NUK XC3 fol. 134ab = Sedlák, Studie a texty I 124 n.): Ecce testudo, vermis pigerrimus, cupiebat volare... Ecce testudo alta conscenderat, sed yma repeciit! Propter quod metrum trutannicum dicit: O fili care, non cupias alta volare. Nam alis si cares, gravius inde cades. 8 Alani ab Insulis Parabolae, cap. II (PL 210, 584 C); relicta Migne] relecta C; subvectos Migne] subiectos C. 9 Aristot. Rhet. II 5 p. 1382a 21. 10 Seneca Epist. 22, 3. 11 Hus někdy střídal (oficiální) vykání a (důvěrnější) tykání. Témuž příteli Křišťanovi psal r. 1412 Venerabilis domine rector, magister et pater graciose! Valde consolatus sum ex vestra litera, in qua ... scribitis (Kores- pondence č. 53, str. 153), r. 1415 Magister Cristanne, mi magister et benefac- tor specialissime! Sta in veritate Cristi ... Saluta, dilectissime, Magistrum Iacobellum ...
56 Bohumil Ryba: Imbres et venti, tonitrus et fulmina turres fluctibus evertunt, stare sed yma sinunt 6 Cogitate ergo: Vos, graduandi, volare cupitis7, alas vestri habi- tus extenditis. Si nichil vultis timere, cogitate, quid dicit Alanus, ubi supra: Non adeo sublime levat levis ala volucrem, quin redeat rursus (rura) relicta petens. Non ita subvectos rota surgens tollit in altum, quin v(e)rgens illos rursus ad yma ferat s Si vultis nichil timere, cogitate, quia ascenditis. Cogitate omnia esse timenda, si ascenditis aliunde, quam ut sitis in moribus principa- liter stantes et proficientes ceteris, quia non veri lectores sed leccatores, non digniores sed turpiores deformiter estis facti. Si ergo vultis nichil timere, cogitate omnia esse timenda. Sed dicet ex vobis quis: ,Terrores continue incutis, laqueos in gradu ponis; in lucidum ergo sequitur turbacio et tristicia, ut ait Philosophus in Rethoricorum diffiniens timorem, quod sit tur- 153 d bacio et tristicia mali futuri et contristativi9. Quis ergo debet ascendere ad quem gradum?“ Tibi obicienti dico: Caute ambula, leteris in virtute, sed casu(m) cave! Noli ergo timere, sed timo- rem tuum fortitudo preponderet, ut miliciam consequaris. Non enim bonum est in eodem statu propter timorem pendere, sed timiditate deposita conscendere alciorem. Nam dicit Seneca epis- tola 14a: Nemo tam timidus est, ut malit semper pendere quam semel cadere 1°. Quare si vultis nichil timere, cogitate omnia esse timenda! Vos ergo, domine Magistrande, cogitate 11, unde applicare medicinam, si vultis nichil timere. Scio enim ab experiencia, quam 6 Alani ab Insulis Parabolae, cap. II (PL 210, 584A); Imbres C] Impetus Migne; tonitrus Migne] tonitri C; fluctibus C] flatibus Migne. Srv. Hus v rekomendaci Matěje z Knína 9. III. 1399 (NUK XC3 fol. 134ab = Sedlák, Studie a texty I 124 n.): Ecce testudo, vermis pigerrimus, cupiebat volare... Ecce testudo alta conscenderat, sed yma repeciit! Propter quod metrum trutannicum dicit: O fili care, non cupias alta volare. Nam alis si cares, gravius inde cades. 8 Alani ab Insulis Parabolae, cap. II (PL 210, 584 C); relicta Migne] relecta C; subvectos Migne] subiectos C. 9 Aristot. Rhet. II 5 p. 1382a 21. 10 Seneca Epist. 22, 3. 11 Hus někdy střídal (oficiální) vykání a (důvěrnější) tykání. Témuž příteli Křišťanovi psal r. 1412 Venerabilis domine rector, magister et pater graciose! Valde consolatus sum ex vestra litera, in qua ... scribitis (Kores- pondence č. 53, str. 153), r. 1415 Magister Cristanne, mi magister et benefac- tor specialissime! Sta in veritate Cristi ... Saluta, dilectissime, Magistrum Iacobellum ...
Strana 57
Nový Hus. 57 in me habui, quod sitis meus optimus medicus. Sed in medendo audistis Cathonis regulam: Vulnera dum sanas, dolor est medicina doloris 12, dum pocionibus graviter purgantibus me sanastis, non tamen ad plenum. Heu me, quid faciam? Porto sub pectore plagam, tamquam si portem sub eodem pectore mortem. Et quociens lavi, quociens emplastra ligavi, a corruptela tociens [est] corrupta medela (est). Semper rupta cutis, semper vis nulla salutis. Sic totis horis est mens mea plena timoris. Ergo cogitate, quomodo me sanastis! Audite et cogitate verbum Alani doctissimi dicentis: Quid prodest medico plagas sanare ducentas, si maneat quedam, qua moriatur homo? 13 Ym(mo) non medicus, sed medulus vel mediculus est censendus, propter quod inquit Brunellus: Dicimur a populo medi(ci), sed nomine solo. Sed Deus est medicus nomine reque simul 14 Huic ergo medico 15 me committo, qui sine montanis erbis 16 et pigmentis corpori[s] et anime tribuit sanitatem. Unde Brunellus: Hii herbis variis, pigmentis et speciebus, hic ver(b)o solo singula sana facit 17. Ergo et de hoc medico forte Catho intendit, cum dicit: Corporis auxilium medico conmitte fideli 18. 154 a Vos, domine Magistrande, sitis fidelis medicus, non tamen corpo- ris, sed anime, et principaliter nostre. Nam hoc suadet Facetus: Antidotum nunquam datur falsum vivat hospes(1). Qui bonus est medicus, propter honesta facit 19. 12 Disticha Catonis IV 40, 2. 13 Alani ab Insulis Parabolae, cap. IV (PL 210, 588 A). Totéž místo citováno Husem v Serm. in Bethlehem XVII A (I 111 vyd. Flajšhansova) a přesněji LXXXIII (III 52); medico C2, Bethl.] medicus C1, medicum Migne; sanare C, Bethl.] sanasse Migne. 14 Nigelli Speculum stultorum (Th. Wright, The Anglo-Latin Satirical Poets I str. 15). 15 Srv. Hus, Serm. in Bethlehem CLXVI (IV 97 vyd. Flajšhansova): Dominus Deus, prudens medicus; v listě z r. 1413 (Korespondence č. 70, str. 180): Venit ingens medicus, ut vulnus nostrum grande medeatur. 16 erbis] rebus C. 17 Nigelli Speculum stultorum 1. c.; Hii C] Nos Wright; herbis Wright] verbis C; pentametr zní u Wrighta: utimur, hic verbo singula sana facit. 18 Disticha Catonis II 22, 2. 1° Hexametr těžce porušen.
Nový Hus. 57 in me habui, quod sitis meus optimus medicus. Sed in medendo audistis Cathonis regulam: Vulnera dum sanas, dolor est medicina doloris 12, dum pocionibus graviter purgantibus me sanastis, non tamen ad plenum. Heu me, quid faciam? Porto sub pectore plagam, tamquam si portem sub eodem pectore mortem. Et quociens lavi, quociens emplastra ligavi, a corruptela tociens [est] corrupta medela (est). Semper rupta cutis, semper vis nulla salutis. Sic totis horis est mens mea plena timoris. Ergo cogitate, quomodo me sanastis! Audite et cogitate verbum Alani doctissimi dicentis: Quid prodest medico plagas sanare ducentas, si maneat quedam, qua moriatur homo? 13 Ym(mo) non medicus, sed medulus vel mediculus est censendus, propter quod inquit Brunellus: Dicimur a populo medi(ci), sed nomine solo. Sed Deus est medicus nomine reque simul 14 Huic ergo medico 15 me committo, qui sine montanis erbis 16 et pigmentis corpori[s] et anime tribuit sanitatem. Unde Brunellus: Hii herbis variis, pigmentis et speciebus, hic ver(b)o solo singula sana facit 17. Ergo et de hoc medico forte Catho intendit, cum dicit: Corporis auxilium medico conmitte fideli 18. 154 a Vos, domine Magistrande, sitis fidelis medicus, non tamen corpo- ris, sed anime, et principaliter nostre. Nam hoc suadet Facetus: Antidotum nunquam datur falsum vivat hospes(1). Qui bonus est medicus, propter honesta facit 19. 12 Disticha Catonis IV 40, 2. 13 Alani ab Insulis Parabolae, cap. IV (PL 210, 588 A). Totéž místo citováno Husem v Serm. in Bethlehem XVII A (I 111 vyd. Flajšhansova) a přesněji LXXXIII (III 52); medico C2, Bethl.] medicus C1, medicum Migne; sanare C, Bethl.] sanasse Migne. 14 Nigelli Speculum stultorum (Th. Wright, The Anglo-Latin Satirical Poets I str. 15). 15 Srv. Hus, Serm. in Bethlehem CLXVI (IV 97 vyd. Flajšhansova): Dominus Deus, prudens medicus; v listě z r. 1413 (Korespondence č. 70, str. 180): Venit ingens medicus, ut vulnus nostrum grande medeatur. 16 erbis] rebus C. 17 Nigelli Speculum stultorum 1. c.; Hii C] Nos Wright; herbis Wright] verbis C; pentametr zní u Wrighta: utimur, hic verbo singula sana facit. 18 Disticha Catonis II 22, 2. 1° Hexametr těžce porušen.
Strana 58
58 Hec cogitate, si nichil vultis timere. Cogitate hec duo et tercio re- gulam. ,Quam?“ Istam: Audacter interfice, non hominem, sed mor- bum, et presertim vicium, quod impulsat. Cogitate illud Ovidii De remediis: Bohumil Ryba: Nový Hus. Principiis obsta, sero medicina paratur, cum mala per longas invaluere moras 20. Vos eciam, domine baccalariande, si vultis nichil timere, cogi- tate [citarisarel, cum sitis citharedus, quam inpossibile est citha- (ris)are, dum qui non cithar(is)avit — 9° Methaphisice — nam a(d)discens citharisare citharisat ad sciendum citharisare 21. Vos ergo cogitate, quociens discendo citharisare me et socios inpe- distis, et quantum tempus (in)utiliter consumpsistis 22! Si ergo vultis nichil pati, cogitate omnia illa esse timenda. Et si non vultis cessare citharisare, dicam vobis illud trutannicum: Sis citharista, si non vis esse sophista. Discas tu flare et organa pedibus calcare 23 Et si citharedus, ergo musicus, de quo Alanus De planctu nature: Illic asinus clamoribus ociosis aures fastidiens delicatas quasi per antifrasim organizans barbarismum faciebat in musica 24. Vos ergo musicus et ille medicus. Si vultis nichil timere, cogi- tate omnia esse timenda. Kvapem se blížící doba oslav 600. výročí university Karlovy, k nimž chtějí přispěti i tyto řádky, nutí mne, abych před úplným vyčerpáním látky uzavřel tyto kapitoly, v nichž jsem chtěl upo- zorniti na nepoznané akademické projevy jejího Mistra Jana Husi. Pokud jde o text, o němž se zmiňuji na začátku těchto pří- spěvků, odkazuji nyní na úvod svého knižního vydání Quodlibetu. 20 Ovid. Rem. 91 n. Se stejnou odchylkou (invaluere místo convaluere) v jiné promluvě Husově, výše str. 38. 21 Aristot. Metaph. VIII (IX) 7 p. 1049b 29 nn. V lat. překl. Bessario- nově: videtur impossibile esse... citharoedum, qui nihil citharizaverit; qui enim discit citharizare, citharizando discit citharizare. K středověké hře na loutnu srv. NUK X D 10 fol. 110a: musicus suavissimus, quia voce brunellina tempore carnispriviali acutas cum gravibus deprimit, et si vox deficiat, lautnis non parcet. 22 K slovnímu výrazu srv. Husův list z r. 1414 (Korespondence č. 86, str. 205): proch dolor, ante sacerdocium meum libenter et sepe schacos lusi, tempus neglexi et sepe alios et me ad iracundiam per illum ludum infeliciter provocavi; též Husovu radu bakaláři Zdislavovi ze Zvířetic r. 1405 (NUK XD 10, fol. 116b = Höfler II 99): nec multum consumas tempus in organis. 23 Jiné „metrum trutannicum“ citoval Hus v rekomendaci bakaláře Matěje z Knína r. 1399, viz výše str. 56, pozn. 7. 24 Oblíbený citát Husův, doklady z r. 1409 a 1411 viz výše str. 50, pozn. 35; druhý doklad nyní v mém vydání Quodlibetu str. 85.
58 Hec cogitate, si nichil vultis timere. Cogitate hec duo et tercio re- gulam. ,Quam?“ Istam: Audacter interfice, non hominem, sed mor- bum, et presertim vicium, quod impulsat. Cogitate illud Ovidii De remediis: Bohumil Ryba: Nový Hus. Principiis obsta, sero medicina paratur, cum mala per longas invaluere moras 20. Vos eciam, domine baccalariande, si vultis nichil timere, cogi- tate [citarisarel, cum sitis citharedus, quam inpossibile est citha- (ris)are, dum qui non cithar(is)avit — 9° Methaphisice — nam a(d)discens citharisare citharisat ad sciendum citharisare 21. Vos ergo cogitate, quociens discendo citharisare me et socios inpe- distis, et quantum tempus (in)utiliter consumpsistis 22! Si ergo vultis nichil pati, cogitate omnia illa esse timenda. Et si non vultis cessare citharisare, dicam vobis illud trutannicum: Sis citharista, si non vis esse sophista. Discas tu flare et organa pedibus calcare 23 Et si citharedus, ergo musicus, de quo Alanus De planctu nature: Illic asinus clamoribus ociosis aures fastidiens delicatas quasi per antifrasim organizans barbarismum faciebat in musica 24. Vos ergo musicus et ille medicus. Si vultis nichil timere, cogi- tate omnia esse timenda. Kvapem se blížící doba oslav 600. výročí university Karlovy, k nimž chtějí přispěti i tyto řádky, nutí mne, abych před úplným vyčerpáním látky uzavřel tyto kapitoly, v nichž jsem chtěl upo- zorniti na nepoznané akademické projevy jejího Mistra Jana Husi. Pokud jde o text, o němž se zmiňuji na začátku těchto pří- spěvků, odkazuji nyní na úvod svého knižního vydání Quodlibetu. 20 Ovid. Rem. 91 n. Se stejnou odchylkou (invaluere místo convaluere) v jiné promluvě Husově, výše str. 38. 21 Aristot. Metaph. VIII (IX) 7 p. 1049b 29 nn. V lat. překl. Bessario- nově: videtur impossibile esse... citharoedum, qui nihil citharizaverit; qui enim discit citharizare, citharizando discit citharizare. K středověké hře na loutnu srv. NUK X D 10 fol. 110a: musicus suavissimus, quia voce brunellina tempore carnispriviali acutas cum gravibus deprimit, et si vox deficiat, lautnis non parcet. 22 K slovnímu výrazu srv. Husův list z r. 1414 (Korespondence č. 86, str. 205): proch dolor, ante sacerdocium meum libenter et sepe schacos lusi, tempus neglexi et sepe alios et me ad iracundiam per illum ludum infeliciter provocavi; též Husovu radu bakaláři Zdislavovi ze Zvířetic r. 1405 (NUK XD 10, fol. 116b = Höfler II 99): nec multum consumas tempus in organis. 23 Jiné „metrum trutannicum“ citoval Hus v rekomendaci bakaláře Matěje z Knína r. 1399, viz výše str. 56, pozn. 7. 24 Oblíbený citát Husův, doklady z r. 1409 a 1411 viz výše str. 50, pozn. 35; druhý doklad nyní v mém vydání Quodlibetu str. 85.
Strana 59
Bohumil Ryba: Nový Hus. Nepoznané universitní promluvy Mistra Jana. Druhé vydání jakožto zvláštní otisk z 71. a 72. ročníku Listů filologických. Uni- versitě Karlově k oslavě jejích dovršených šesti století věnovala Jednota českých filologů v Praze. Vyšlo ve 100 výtiscích. Tiskem České grafické Unie v Praze v dubnu 1948. Cena Kčs 25,—.
Bohumil Ryba: Nový Hus. Nepoznané universitní promluvy Mistra Jana. Druhé vydání jakožto zvláštní otisk z 71. a 72. ročníku Listů filologických. Uni- versitě Karlově k oslavě jejích dovršených šesti století věnovala Jednota českých filologů v Praze. Vyšlo ve 100 výtiscích. Tiskem České grafické Unie v Praze v dubnu 1948. Cena Kčs 25,—.
- 1: Array
- 3: Array