z 154 stránek
Titul
1
2
3
4
Úvod
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
Edice
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
Věcné poznámky
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
131
132
133
134
135
136
Různočtení
137
138
139
140
141
142
143
144
145
146
Slovníček
147
148
149
150
Obsah
151
Obrazová příloha
152
153
154
- s. 64: ...se jim děje od pánův jich, ješto zdá mi se, Vaše Milost na jiných to dobře můžete vi- děti, ale neračte také...
- s. 67: ...v Krakově a že jest předivné svatosti a o druhém Vaše Milost pravili ste mi, že jest také pře- divné svatosti a...
- s. 72: ...užitek v potomní čas okáže se. Ale mohli byšte mně Vaše Milost říci: „Není div, že by tito neuprošo- vali, zač by...
- s. 77: ...sou od ní odstoupili pro věci napřed pověděné. A byšte Vaše Milost to pravě poznali, i sami byšte od ní odstoupili a...
- s. 77: ...pastýř a zprávce jest skrze Ducha sv. Již byšte mohli, Vaše Milost, znáti z řečí napřed povědělných, že Bratří ne z pychu...
- s. 80: ...neprodával, ale dar- mo dával podlé přikázaní božího. A jakož Vaše Milost pravíte, že by úřadná moc římským kněžím šla jako po...
- s. 84: ...Petra, ale odjinud, jakož již toho světle dovedeno. Protož již/ Vaše Milost slyšíce takové důvody již předložené, neměli byšte nám za zlé...
- s. 86: ...dělají, i ty, kdož se jim klanějí. Ale mohli byšte Vaše Milost říci, že nečiníme pocty obrazům aniž se jim modlíme, ale...
- s. 88: ...a tělesných věcí, ale království božího předkládáním. Nadarmoť tehdy i Vaše Milost usilujete trápením Bratří i jiných popouzejíce, dokudž sami neopravíte a...
- s. 91: ...činí, ruše to přikázaní z moci své. Již byšte měli Vaše Milost míti důvod, že mnozí moci úřadné k dobrému neužívají, ale...
Název:
Tůmy Přeloučského spis o původu Jednoty bratrské a o chudých lidech
Autor:
Sokol, Vojtěch
Rok vydání:
1947
Místo vydání:
Praha
Česká národní bibliografie:
Počet stran celkem:
154
Počet stran předmluvy plus obsahu:
154
Obsah:
- 1: Titul
- 5: Úvod
- 45: Edice
- 95: Věcné poznámky
- 137: Různočtení
- 147: Slovníček
- 151: Obsah
- 152: Obrazová příloha
upravit
Strana 1
TUMY PŘELOUČSKÉHO SPIS O PŮVODU JEDNOTY BRATRSKÉ A O CHUDÝCH LIDECH MELANTRICH
TUMY PŘELOUČSKÉHO SPIS O PŮVODU JEDNOTY BRATRSKÉ A O CHUDÝCH LIDECH MELANTRICH
Strana 2
Strana 3
Strana 4
Strana 5
ÚVOD Husitství, snaha o obrození křesťanského života a o návrat k čistšímu, vnitřnějšímu životu náboženskému, k plnějšímu přimknutí člověka k Bohu, nesplnilo svého vysoce pojatého programu. Chtělo k nebi, ale zůstalo svými kořeny na zemi mezi lidmi. A lidé zůstávají jen lidmi, dětmi své doby, která příliš vysoko vytyčené ideály přizpůsobuje sobě a svým názorům. Nedošlo te- dy husitství svého cíle, mravní obrody člověka, tak jako nedovedla toho učiniti ani pokračovatelka jeho strana podobojí, utrakvistická, národní to církev česká, která se úplně přizpůsobila světu. Ale myšlenka mravní obrody člověka nezanikla úplně. V lůně církve podobojí začaly se tvořiti kroužky nábo- ženských horlivců nespokojených s poměry, kteří se snažili dosáhnouti křesťanské dokonalosti a jistoty spa- sení každý svým způsobem. Takovými byli „nábožní Vi- lémovští“, „bratří Chelčičtí“; tím směrem se bralo i hnu tí vyvolané knězem Štěpánem v Kroměříži, jež se v Meziříčí, kam se musel Štěpán uchýliti, rozdvojilo pů- sobením nožíře Řehoře, když část jeho přivrženců se přiklonila k radikálnímu knězi Štěpánkovi. Když byl Štěpánek upálen, odebrali se stoupenci jeho do Čech a zbytky jich splynuly působením bratra Rehoře s Jedno- tou. Podobný kroužek náboženských horlivců byl i v Pra- ze. Seskupili se kolem Rehoře, chudého zemana, krej čího, podle pozdější tradice syna sestry Rokycanovy. Chodili na kázání Rokycany, voleného, ale nikdy ne-
ÚVOD Husitství, snaha o obrození křesťanského života a o návrat k čistšímu, vnitřnějšímu životu náboženskému, k plnějšímu přimknutí člověka k Bohu, nesplnilo svého vysoce pojatého programu. Chtělo k nebi, ale zůstalo svými kořeny na zemi mezi lidmi. A lidé zůstávají jen lidmi, dětmi své doby, která příliš vysoko vytyčené ideály přizpůsobuje sobě a svým názorům. Nedošlo te- dy husitství svého cíle, mravní obrody člověka, tak jako nedovedla toho učiniti ani pokračovatelka jeho strana podobojí, utrakvistická, národní to církev česká, která se úplně přizpůsobila světu. Ale myšlenka mravní obrody člověka nezanikla úplně. V lůně církve podobojí začaly se tvořiti kroužky nábo- ženských horlivců nespokojených s poměry, kteří se snažili dosáhnouti křesťanské dokonalosti a jistoty spa- sení každý svým způsobem. Takovými byli „nábožní Vi- lémovští“, „bratří Chelčičtí“; tím směrem se bralo i hnu tí vyvolané knězem Štěpánem v Kroměříži, jež se v Meziříčí, kam se musel Štěpán uchýliti, rozdvojilo pů- sobením nožíře Řehoře, když část jeho přivrženců se přiklonila k radikálnímu knězi Štěpánkovi. Když byl Štěpánek upálen, odebrali se stoupenci jeho do Čech a zbytky jich splynuly působením bratra Rehoře s Jedno- tou. Podobný kroužek náboženských horlivců byl i v Pra- ze. Seskupili se kolem Rehoře, chudého zemana, krej čího, podle pozdější tradice syna sestry Rokycanovy. Chodili na kázání Rokycany, voleného, ale nikdy ne-
Strana 6
potvrzeného arcibiskupa, do Týna; někteří si je i psali 21 a on někdy řeč svou opakoval „aby postihnouti mohli Chodili za ním i na faru. Snad právě příbuzenský po- měr Rehořův k Rokycanovi to usnadňoval; debatovali s ním o jeho kázáních. A tak pod kazatelnou kostela týnského a na faře týnské vznikla Jednota bratrská, která převzala mravní ideál husitství obroditi vnitřně člověka. Leč kázání Rokycanova je brzy neuspokojovala, ne- boť tento výborný lidový kazatel obával se jíti do dů- sledků, a tak pozorovali na něm nedůslednost mezi je- ho řečmi a životem. A tu Rokycana sám ukázal jim cestu, kterou se pak brali. Doporučil jim, aby čtli spisy Petra Chelčického. Návštěva u tohoto náboženského myslitele XV. stol. (o jeho názorech viz posledně Trak- táty Petra Chelčického, vydal Holinka v Odkaze minu- losti české sv. IV.) a četba jeho spisů působila na ně velmi silně, neboť nacházeli v nich vyjádřené své tužby a proto přijali jeho názory za své. Tak Chelčický stal se spoluzakladatelem Jednoty, jejímž však vlastním tvůrcem byl Rehoř, který domyslil a až do důsledků provedl názory Chelčického, když tento, jakoby obá- vaje se důsledků, zůstal někdy na polovici cesty. Spisy Chelčického jakoby otevřely kroužku Řehořo- vu oči, poznali z nich zavedení církve, „pochybili“ i o Rokycanovi, s nímž stále byli v nejlepších stycích, jak svědčí zpráva, že „někteří sstrašili se a zhrozili, žádo- stiví souce spaseni býti a zatracení ujíti a jemu se, to- tiž Rokycanovi, jako poručili a v čelednost vešli, s ním mluvení mívali, když mnoho o zavedení vypravoval... (Krasonický O učených, ruk. Národního musea V. F. 41. l. 8a.) Přesto však nastal v poměru tom obrat, který vedl k rozchodu. Bratří poznali u něho kolísavost, ne- pochopili jeho chování k církvi římské a pokládali je za nedůslednost. Objevilo se to, když se obrátili na ně- ho, aby šel jejich cestou, což Rokycana odmítl. „A když
potvrzeného arcibiskupa, do Týna; někteří si je i psali 21 a on někdy řeč svou opakoval „aby postihnouti mohli Chodili za ním i na faru. Snad právě příbuzenský po- měr Rehořův k Rokycanovi to usnadňoval; debatovali s ním o jeho kázáních. A tak pod kazatelnou kostela týnského a na faře týnské vznikla Jednota bratrská, která převzala mravní ideál husitství obroditi vnitřně člověka. Leč kázání Rokycanova je brzy neuspokojovala, ne- boť tento výborný lidový kazatel obával se jíti do dů- sledků, a tak pozorovali na něm nedůslednost mezi je- ho řečmi a životem. A tu Rokycana sám ukázal jim cestu, kterou se pak brali. Doporučil jim, aby čtli spisy Petra Chelčického. Návštěva u tohoto náboženského myslitele XV. stol. (o jeho názorech viz posledně Trak- táty Petra Chelčického, vydal Holinka v Odkaze minu- losti české sv. IV.) a četba jeho spisů působila na ně velmi silně, neboť nacházeli v nich vyjádřené své tužby a proto přijali jeho názory za své. Tak Chelčický stal se spoluzakladatelem Jednoty, jejímž však vlastním tvůrcem byl Rehoř, který domyslil a až do důsledků provedl názory Chelčického, když tento, jakoby obá- vaje se důsledků, zůstal někdy na polovici cesty. Spisy Chelčického jakoby otevřely kroužku Řehořo- vu oči, poznali z nich zavedení církve, „pochybili“ i o Rokycanovi, s nímž stále byli v nejlepších stycích, jak svědčí zpráva, že „někteří sstrašili se a zhrozili, žádo- stiví souce spaseni býti a zatracení ujíti a jemu se, to- tiž Rokycanovi, jako poručili a v čelednost vešli, s ním mluvení mívali, když mnoho o zavedení vypravoval... (Krasonický O učených, ruk. Národního musea V. F. 41. l. 8a.) Přesto však nastal v poměru tom obrat, který vedl k rozchodu. Bratří poznali u něho kolísavost, ne- pochopili jeho chování k církvi římské a pokládali je za nedůslednost. Objevilo se to, když se obrátili na ně- ho, aby šel jejich cestou, což Rokycana odmítl. „A když
Strana 7
mladý král umřel (t. j. Ladislav Pohrobek r. 1457), ti Bratří, kteříž se ho přidrželi, napomínali ho, aby v tom zavedení, kteréž poznal a o němž kázal, nesetrvával, ale z něho vyšel. A on řekl: »Není snadné, však bych všecko jako zevrub obrátiti musil.« A někdy se na ně okřikl: „Tak-li hned chcete míti všecko pojednou?“ A oni se potom jemu odpověděli: že my v tom nesmíme státi, v takovém nebezpečenství, co si důvodně zhaněl a dovodil i oznámil. I odstoupili od něho...“ (ibid. 1. 8b—9a). Někteří však Bratří již dříve neměli k němu dosti důvěry, neboť „tak ho sobě zuošklivili, že nechtě- li někteří z jeho rukú přijímati svátostí, ale z Prahy chodili do Vilémova (na jv. od Čáslavě), nejedouce ani pijíce, k přijímání těla božího“ (ibid. 1. 51a). Přesto však ve styku se svým učitelem zůstávali i nadále, k úplné roztržce došlo později, neboť vyžádali si od ně- ho přímluvu, aby jim král Jiří vykázal místo, kde by mohli žíti po svém způsobu. K usídlení vykázán jim byl ve východních Čechách Kunvald na panství Jiříkově, kamž se odebrali, neboť podle Chelčického křesťanu nejbližší je život rolnický. Co vedlo k roztržce mezi prvními Bratřími a Rokyca- nou a jeho stranou, když první Bratří se nestarali tak o otázky věroučné, když nezajímaly je subtility jed- notlivých článků víry, neboť chtěli prostě věřiti? Byly to otázky rázu více praktického. V první řadě sužovala jejich svědomí otázka, která církev — římská nebo čes- ká — je ta pravá, zaručující bezpečně spasení, po němž dychtili a jehož chtěli si svým v pravdě křesťanským životem na tomto světě zasloužiti. Žili v době prudkých útoků obou církví proti sobě. Co jedna chválila, druhá haněla, co jedna pokládala za svaté, to druhé bylo ka- cířstvím. Útoky jedněch proti druhým — na straně po- dobojí útočil Rokycana a radikální, nesmiřitelný od- půrce církve římské Martin Lupáč, na druhé straně Hi- larius, Křižanovský a j., aby byli jmenováni aspoň ti
mladý král umřel (t. j. Ladislav Pohrobek r. 1457), ti Bratří, kteříž se ho přidrželi, napomínali ho, aby v tom zavedení, kteréž poznal a o němž kázal, nesetrvával, ale z něho vyšel. A on řekl: »Není snadné, však bych všecko jako zevrub obrátiti musil.« A někdy se na ně okřikl: „Tak-li hned chcete míti všecko pojednou?“ A oni se potom jemu odpověděli: že my v tom nesmíme státi, v takovém nebezpečenství, co si důvodně zhaněl a dovodil i oznámil. I odstoupili od něho...“ (ibid. 1. 8b—9a). Někteří však Bratří již dříve neměli k němu dosti důvěry, neboť „tak ho sobě zuošklivili, že nechtě- li někteří z jeho rukú přijímati svátostí, ale z Prahy chodili do Vilémova (na jv. od Čáslavě), nejedouce ani pijíce, k přijímání těla božího“ (ibid. 1. 51a). Přesto však ve styku se svým učitelem zůstávali i nadále, k úplné roztržce došlo později, neboť vyžádali si od ně- ho přímluvu, aby jim král Jiří vykázal místo, kde by mohli žíti po svém způsobu. K usídlení vykázán jim byl ve východních Čechách Kunvald na panství Jiříkově, kamž se odebrali, neboť podle Chelčického křesťanu nejbližší je život rolnický. Co vedlo k roztržce mezi prvními Bratřími a Rokyca- nou a jeho stranou, když první Bratří se nestarali tak o otázky věroučné, když nezajímaly je subtility jed- notlivých článků víry, neboť chtěli prostě věřiti? Byly to otázky rázu více praktického. V první řadě sužovala jejich svědomí otázka, která církev — římská nebo čes- ká — je ta pravá, zaručující bezpečně spasení, po němž dychtili a jehož chtěli si svým v pravdě křesťanským životem na tomto světě zasloužiti. Žili v době prudkých útoků obou církví proti sobě. Co jedna chválila, druhá haněla, co jedna pokládala za svaté, to druhé bylo ka- cířstvím. Útoky jedněch proti druhým — na straně po- dobojí útočil Rokycana a radikální, nesmiřitelný od- půrce církve římské Martin Lupáč, na druhé straně Hi- larius, Křižanovský a j., aby byli jmenováni aspoň ti
Strana 8
nejvýznačnější — na kázáních nebo v traktátech a ostré výtky byly útočné, prudké a mnohdy odůvodněné. Kam se mají obrátiti, ke komu se přikloniti? První Bratří patrně z ohledu na poměry vedli si tu opatrně (svůj názor na církev projevili r. 1471 ve spi- sech: „Traktát Bratří starých o církvi svaté“ a „Kterak se lidé mají míti k církvi římské,“ vydal je Bidlo v Aktech I., str. 267—387); druhá generace bratrských spisovatelů, na př. Lukáš, Krasonický, Tůma, byla již přímější, jasně udává jako příčinu vzniku Jednoty spo- ry obou církví, neboť někteří členové této druhé gene- race prošli v svém nitru podobným vývojem, než se od- hodlali přistoupiti k Jednotě. Jasně je to viděti zejmé- na z projevů vynikajícího obránce Jednoty po r. 1500 Vavřince Krasonického, který ve svých spisech několi- krát vykládá důvody nejen svého rozhodnutí, ale i pří- činy vzniku Jednoty. A není důvodu, aby se zlehčovaly a méně cenily tyto projevy druhé generace bratrské ja- ko pramen k jejím dějinám, neboť měla dobré zprávy od „starých“ Bratří, jež ještě zastihla a neměla mimo to již důvodu, aby něco zapírala nebo zmírňovala, na- opak v polemikách s obojími protivníky, katolíky i utra kvisty, bylo třeba jasně uvésti příčiny, jež daly podnět k odtržení od obou. Proti církvi římské vyhledávali utrakvisté výroky spi- sovatelů církevních, kteří tepali zlořády v ní a z toho vy- vozovali, že není to církev Kristova, ale ďáblova (Anti- kristova), nevěstka, o níž vykládá sv. Jan ve Zjeveni. opilá krví svatých, že je křivé lučiště, sliny rouhání. hřích proti Duchu sv. atd. Lupáč obviňoval ji i z moru. který r. 1464 řádil v Čechách. Za druhou stranu odpo- vídal Hilarius útoky, jež citují bratrské prameny někdy v pozměněné formě jako pádný důvod proti straně čes- ké. Tak na př. Zpráva bratři Kunvaldských... (Akty III. I. 6a) uvádí útok Hilariův proti Rokycanovi takto: „Haněj, jak chceš, vždy si syn její, kdyžs vzal od ní 8
nejvýznačnější — na kázáních nebo v traktátech a ostré výtky byly útočné, prudké a mnohdy odůvodněné. Kam se mají obrátiti, ke komu se přikloniti? První Bratří patrně z ohledu na poměry vedli si tu opatrně (svůj názor na církev projevili r. 1471 ve spi- sech: „Traktát Bratří starých o církvi svaté“ a „Kterak se lidé mají míti k církvi římské,“ vydal je Bidlo v Aktech I., str. 267—387); druhá generace bratrských spisovatelů, na př. Lukáš, Krasonický, Tůma, byla již přímější, jasně udává jako příčinu vzniku Jednoty spo- ry obou církví, neboť někteří členové této druhé gene- race prošli v svém nitru podobným vývojem, než se od- hodlali přistoupiti k Jednotě. Jasně je to viděti zejmé- na z projevů vynikajícího obránce Jednoty po r. 1500 Vavřince Krasonického, který ve svých spisech několi- krát vykládá důvody nejen svého rozhodnutí, ale i pří- činy vzniku Jednoty. A není důvodu, aby se zlehčovaly a méně cenily tyto projevy druhé generace bratrské ja- ko pramen k jejím dějinám, neboť měla dobré zprávy od „starých“ Bratří, jež ještě zastihla a neměla mimo to již důvodu, aby něco zapírala nebo zmírňovala, na- opak v polemikách s obojími protivníky, katolíky i utra kvisty, bylo třeba jasně uvésti příčiny, jež daly podnět k odtržení od obou. Proti církvi římské vyhledávali utrakvisté výroky spi- sovatelů církevních, kteří tepali zlořády v ní a z toho vy- vozovali, že není to církev Kristova, ale ďáblova (Anti- kristova), nevěstka, o níž vykládá sv. Jan ve Zjeveni. opilá krví svatých, že je křivé lučiště, sliny rouhání. hřích proti Duchu sv. atd. Lupáč obviňoval ji i z moru. který r. 1464 řádil v Čechách. Za druhou stranu odpo- vídal Hilarius útoky, jež citují bratrské prameny někdy v pozměněné formě jako pádný důvod proti straně čes- ké. Tak na př. Zpráva bratři Kunvaldských... (Akty III. I. 6a) uvádí útok Hilariův proti Rokycanovi takto: „Haněj, jak chceš, vždy si syn její, kdyžs vzal od ní 8
Strana 9
ouřad kněžský a skrze něj všecky svátosti. Jest-liť pa- pež Antikrist, ty si syn Antikristů[vl, jest-liť církev řím- ská ta kurva, ty si jistě pankhart, a co nejhoršího uve- deš na svého tatíka duchovního a na svou máteř, všecko to na sebe dovedeš. Pak-li si nic od nich nevzal, také ničemný si, proč svatokrádež bludnou vedeš? A vrať Antikristu a nevěstce, což si od nich vzal, zvíš, coť Kristova zůstane, že zhola nic. Pak-li si právě vzal, ja- kož se domníváš, ošemetně si vzal, nevěře, by pravdu měli, pak-li si věřil, proč si jim se nevyjevil, ale zlo- dějsky, svatokrádežně činil, falešně si vzal a tím's lidi šálil. A tak slepý slepého veda, do jámy zatracení atd. Zvíte po smrti...“ (Srov. články Volfovy v ČČM 1906 str. 222, 1909 str. 226 a 1911 str. 33; v tomto je probrána také látka týkající se i tohoto citátu). Kraso- nický zase (uv. ruk. 1. 279a) uvádí útok Hilariův v této formě: „Vraťte Antikristovi, co jest Antikristovo, zvíte, co vám Kristova zůstane, totiž zhola nic. Když úřad kněžský jim vrátíte, kde vezmete křest, kde kněží, kde tělo boží, kde pokání, kde potvrzení manželů, kde slovo čtení? A tak zhola nic křesťanského nezůstane vám...“ K této otázce přidružila se i druhá neméně důležitá. Měli-li Bratří pochyby o pravosti obou církví, museli míti v důsledku výtek i pochybnosti o pravosti kněž- ství v nich, zvláště když i mravní stav kněží nebyl val- ný. A z toho vyvinula se u nich otázka, posluhuje-li svátostmi a kázáním stejně kněz dobrý jako zlý. Jakou váhu kladli na tuto otázku, jasně vysvítá ze „Zprávy Bratří Kunvaldských...“ (1. 7a): „A z toho je třetí příčina napřed položená [a] může světle poznána býti, že náše svědomí nemohlo toho snésti a pokoje míti při žádné té straně na falši a svodu, na lži a na bludu, na hříších a na pokrytectví etc. A naposledy tímto promluvením krátkým nyní konec činíme, že všecka pře náše jest o ouředníky pravé a posly z milosti poslané od Pána Krista a Ducha svatého církvi svaté, aby skrze ně zpravována by- O původu 2
ouřad kněžský a skrze něj všecky svátosti. Jest-liť pa- pež Antikrist, ty si syn Antikristů[vl, jest-liť církev řím- ská ta kurva, ty si jistě pankhart, a co nejhoršího uve- deš na svého tatíka duchovního a na svou máteř, všecko to na sebe dovedeš. Pak-li si nic od nich nevzal, také ničemný si, proč svatokrádež bludnou vedeš? A vrať Antikristu a nevěstce, což si od nich vzal, zvíš, coť Kristova zůstane, že zhola nic. Pak-li si právě vzal, ja- kož se domníváš, ošemetně si vzal, nevěře, by pravdu měli, pak-li si věřil, proč si jim se nevyjevil, ale zlo- dějsky, svatokrádežně činil, falešně si vzal a tím's lidi šálil. A tak slepý slepého veda, do jámy zatracení atd. Zvíte po smrti...“ (Srov. články Volfovy v ČČM 1906 str. 222, 1909 str. 226 a 1911 str. 33; v tomto je probrána také látka týkající se i tohoto citátu). Kraso- nický zase (uv. ruk. 1. 279a) uvádí útok Hilariův v této formě: „Vraťte Antikristovi, co jest Antikristovo, zvíte, co vám Kristova zůstane, totiž zhola nic. Když úřad kněžský jim vrátíte, kde vezmete křest, kde kněží, kde tělo boží, kde pokání, kde potvrzení manželů, kde slovo čtení? A tak zhola nic křesťanského nezůstane vám...“ K této otázce přidružila se i druhá neméně důležitá. Měli-li Bratří pochyby o pravosti obou církví, museli míti v důsledku výtek i pochybnosti o pravosti kněž- ství v nich, zvláště když i mravní stav kněží nebyl val- ný. A z toho vyvinula se u nich otázka, posluhuje-li svátostmi a kázáním stejně kněz dobrý jako zlý. Jakou váhu kladli na tuto otázku, jasně vysvítá ze „Zprávy Bratří Kunvaldských...“ (1. 7a): „A z toho je třetí příčina napřed položená [a] může světle poznána býti, že náše svědomí nemohlo toho snésti a pokoje míti při žádné té straně na falši a svodu, na lži a na bludu, na hříších a na pokrytectví etc. A naposledy tímto promluvením krátkým nyní konec činíme, že všecka pře náše jest o ouředníky pravé a posly z milosti poslané od Pána Krista a Ducha svatého církvi svaté, aby skrze ně zpravována by- O původu 2
Strana 10
la, když bychom jedné v tom mohli zpraveni býti Písmy svatými zákona božího v pravém jich smyslu Duchem svatým míněném, a aby nám poslouženo bylo jich služ- bou k víře. Patrno, že ke vzniku Jednoty přispěla z největší části otázka dobrého a zlého kněze, tedy praktické provádění křesťanského mravního ideálu. Otázka tato není nová, neboť objevila se již v husit- ství, kde zdůrazňována byla mravní kvalita kněze. Ta- ké Rokycana na svých kázáních ostře útočil proti špat- ným kněžím vytýkaje, „že se jich mnoho holí, ale má- lo světí, a lépe psa uvázati na faře a kostel kolem za- tlouci, nežli zlého kněze přijíti, a všecky jiné věci zha- něl...“ (ruk. V. F. 41 1. 2802 a 340a). Při tom však se neodvážil tvrditi, že by zlý kněz neproměňoval při mši, neuděloval pravoplatně svátosti atd. Podobně nenašli Bratří na tuto otázku dostatečné od- povědi ani u Chelčického, neboť ani ten nešel tak da- leko, aby prohlásil, že zlý kněz neposvěcuje. Svoje ná- zory na kněžství soustavně projevil Chelčický ve spisu O sedmi svátostech (rkp. kapitulní knihovny Pražské D 82) pojednávaje o svátosti kněžství (1. 161a—173a). Chelčický připouští zvláštní stav kněžský: „Protože... máme držeti, že s rozumnými příčinami podle Písem má býti řád kněžský mezi křesťany...“ (1. 161b). „A v té straně dlužni sme z viery držeti, že má býti ten řád kněžský, nebo od apoštolóv ustavováni sú kněžie v zbo- řiech věrného lidu...“ (1. 162a). Pravého kněze volí sám Bůh („ale k tomu, aby kto byl pravým biskupem neb knězem anebo jáhnem, k tomu tak potřebné jest bo- žie vyvolenie... 1. 162a). Vedle božího vyvolení mo- hou i lidé voliti kněze, při tom však „tyto věci sú po- třebny: modlenie, puost a pilné ptanie o hodnosti toho, kto má volen býti“ (ibid.), při čemž „volenie božie pravé a stálé jest a k němu má býti ovšem zřieno... (ibid.). Poněvadž však nevíme, koho Bůh vyvolil, nebu- 10
la, když bychom jedné v tom mohli zpraveni býti Písmy svatými zákona božího v pravém jich smyslu Duchem svatým míněném, a aby nám poslouženo bylo jich služ- bou k víře. Patrno, že ke vzniku Jednoty přispěla z největší části otázka dobrého a zlého kněze, tedy praktické provádění křesťanského mravního ideálu. Otázka tato není nová, neboť objevila se již v husit- ství, kde zdůrazňována byla mravní kvalita kněze. Ta- ké Rokycana na svých kázáních ostře útočil proti špat- ným kněžím vytýkaje, „že se jich mnoho holí, ale má- lo světí, a lépe psa uvázati na faře a kostel kolem za- tlouci, nežli zlého kněze přijíti, a všecky jiné věci zha- něl...“ (ruk. V. F. 41 1. 2802 a 340a). Při tom však se neodvážil tvrditi, že by zlý kněz neproměňoval při mši, neuděloval pravoplatně svátosti atd. Podobně nenašli Bratří na tuto otázku dostatečné od- povědi ani u Chelčického, neboť ani ten nešel tak da- leko, aby prohlásil, že zlý kněz neposvěcuje. Svoje ná- zory na kněžství soustavně projevil Chelčický ve spisu O sedmi svátostech (rkp. kapitulní knihovny Pražské D 82) pojednávaje o svátosti kněžství (1. 161a—173a). Chelčický připouští zvláštní stav kněžský: „Protože... máme držeti, že s rozumnými příčinami podle Písem má býti řád kněžský mezi křesťany...“ (1. 161b). „A v té straně dlužni sme z viery držeti, že má býti ten řád kněžský, nebo od apoštolóv ustavováni sú kněžie v zbo- řiech věrného lidu...“ (1. 162a). Pravého kněze volí sám Bůh („ale k tomu, aby kto byl pravým biskupem neb knězem anebo jáhnem, k tomu tak potřebné jest bo- žie vyvolenie... 1. 162a). Vedle božího vyvolení mo- hou i lidé voliti kněze, při tom však „tyto věci sú po- třebny: modlenie, puost a pilné ptanie o hodnosti toho, kto má volen býti“ (ibid.), při čemž „volenie božie pravé a stálé jest a k němu má býti ovšem zřieno... (ibid.). Poněvadž však nevíme, koho Bůh vyvolil, nebu- 10
Strana 11
deme si ho vážiti, ale těch, kohož lidé zvolí „těch ne- budú dokonce dbáti“ (ibid.). Proto „ale muožem prav- dě povoliti v tom, že některé nám Buoh zvoluje a ně- které lidé s Bohem zvolují, a to jest vše hodné volenie; ale těch obojích málo jest. A některé lidé sami zvoluji bez Boha a těch jest mnoho přieliš...“ (1. 162a—162b). K úřadu kněžskému nehodí se každý, neboť „kněz obec- ný lid má převýšiti svatým životem a velikú múdrostí boží aby oděn byl, aby jiným světlo ve tmách byl (ibid.). Věrný kněz uprostřed lidu věrného je jako ža- ludek v těle lidském; je-li ten zdráv, jsou zdrávy i údy a naopak. Ostatně sv. Pavel ukázal, které vlastnosti má míti pravý kněz: svatost života a „múdrost boží pravú u víeře Kristově, aby mohl právě rozeznati mezi čistým a nečistým.“ Takoví kněží od Boha vyvolení jsou pro- spěšni, neboť „jestiť rozmnoženie daruov božích skrze ně v lidu, nebo sú jako oblakové dšťoví v času potřeb- ném, a když zlí sú, tehdy lidu božiemu sú jako oblakové bez deště a studnice bez vody, ježto nižádný v své žiezni nenapie se...“ (1. 164b). Jestliže sám Bůh ve svém hněvu zvolí zlého kněze, jest to „k potrestání li- du pokrytého křesťanského, ježto jest nikdy Bohu vdě- čen nebyl z jeho mnohých daruov ani lásky přijal (1. 165a), kdežto lidé volí takového kněze pro světskou chválu a hmotné užitky, pro kteréžto věci lidé sami bě- ží ke kněžství, ač lidu více škodí než prospívají. Proto někteří tvrdí, že není dobrého kněze a že lidé nemohou býti spaseni, neodstoupí-li od kněžstva, zejména řím- ského („kteréžto volenie nehodné někteří spatřivše a všady, tvrdí, že nynie nenie nižádného kněze aniž muož býti, a ještě viece, že lidé nemohú spasení býti, neod- stúpie-li od toho všeho kněžstva, což se jeho od papeže rodí a z té jeho kacířské moci, nebo on sám je hlava všech kacířóv, kteříž z něho se rodie, skrze něho v kněž- stvie vcházejíce a že nižádný kněžstvíe Kristova nemuož býti, ale všickni, což jich jest koli přišlo z moci pape- 11
deme si ho vážiti, ale těch, kohož lidé zvolí „těch ne- budú dokonce dbáti“ (ibid.). Proto „ale muožem prav- dě povoliti v tom, že některé nám Buoh zvoluje a ně- které lidé s Bohem zvolují, a to jest vše hodné volenie; ale těch obojích málo jest. A některé lidé sami zvoluji bez Boha a těch jest mnoho přieliš...“ (1. 162a—162b). K úřadu kněžskému nehodí se každý, neboť „kněz obec- ný lid má převýšiti svatým životem a velikú múdrostí boží aby oděn byl, aby jiným světlo ve tmách byl (ibid.). Věrný kněz uprostřed lidu věrného je jako ža- ludek v těle lidském; je-li ten zdráv, jsou zdrávy i údy a naopak. Ostatně sv. Pavel ukázal, které vlastnosti má míti pravý kněz: svatost života a „múdrost boží pravú u víeře Kristově, aby mohl právě rozeznati mezi čistým a nečistým.“ Takoví kněží od Boha vyvolení jsou pro- spěšni, neboť „jestiť rozmnoženie daruov božích skrze ně v lidu, nebo sú jako oblakové dšťoví v času potřeb- ném, a když zlí sú, tehdy lidu božiemu sú jako oblakové bez deště a studnice bez vody, ježto nižádný v své žiezni nenapie se...“ (1. 164b). Jestliže sám Bůh ve svém hněvu zvolí zlého kněze, jest to „k potrestání li- du pokrytého křesťanského, ježto jest nikdy Bohu vdě- čen nebyl z jeho mnohých daruov ani lásky přijal (1. 165a), kdežto lidé volí takového kněze pro světskou chválu a hmotné užitky, pro kteréžto věci lidé sami bě- ží ke kněžství, ač lidu více škodí než prospívají. Proto někteří tvrdí, že není dobrého kněze a že lidé nemohou býti spaseni, neodstoupí-li od kněžstva, zejména řím- ského („kteréžto volenie nehodné někteří spatřivše a všady, tvrdí, že nynie nenie nižádného kněze aniž muož býti, a ještě viece, že lidé nemohú spasení býti, neod- stúpie-li od toho všeho kněžstva, což se jeho od papeže rodí a z té jeho kacířské moci, nebo on sám je hlava všech kacířóv, kteříž z něho se rodie, skrze něho v kněž- stvie vcházejíce a že nižádný kněžstvíe Kristova nemuož býti, ale všickni, což jich jest koli přišlo z moci pape- 11
Strana 12
žovy, lotři a zloději sú... a ktož se neodvrátí od nich ve všem, neuteče zatracenie.“ (1. 166a—166b). Tím ovšem „by Buoh neměl nižádného práva k lidem pro zlost papežovu“, ale přece i v nynějším čase má své kněží i lidi volené, neboť zlost papežova „Boha nemuož sstaviti, aby on v tom lidu, jímž vládne papež, neměl své zvláštnosti a volenie kněze i jiného člověka. Ač pak kněz některý zevnitř svěcen jest od papeže, však muož také svěcen býti od Ducha svatého na kněžstvie Kristovo, takže potom bude náramně kaziti kněžstvie falešné papežovo,“ neboť „jest některé kněžie od dáv- ních časóv Pán Buch zvolil a vyňal je z moci papežovy a z kněžství jeho a dal jim duch svůj, aby ohlásili pa- peže v jeho bludech až do samého kořene, z něhož on vyrostl jest“ (1. 166b—167a). „Ale těch vždy pomálu bý- vá a někdy nižádný nalezen nebude“ (1. 167b), a proto Bůh dává lidu znáti své pravdy i bez svatých kněží, jinak by „v Čechách nebyl v tomto šestém létě spasen nižádný člověk neb snad řiedký, kakžkolivěk na po- sádkách zavřených jest přielišné množstvie kněžstva, ale tam všickni jako ve jho zapřiehše lid cestú širokú v za- tracenie u prolévanie krve i zlodějství i mnohotvárné bludy ... nebude-li od nich sveden“. Proto od kněží, kteří přijali kněžství od papeže a užívají ho tělesně, Boha neznajíce „od takových ovšem odstúpiti máme ve všech věcech jako od nejvyšších kacířóv, nebo poně- vadž skrze svatokupectvie a jiné těžké hřiechy a bludy vstupují v to neužitečné kněžstvie, kacieřiť sú... nebo jiného v rukú nedržie jediné zatracenie lidské“ (1. 1685). Těžká otázka je, posvěcuje-li zlý kněz svátost těla a krve Kristovy. Někteří tvrdí, že ano, jiní to popíraji. Tu Chelčický se neodvažuje rozhodnouti („,... protož toť znám, žeť sem nikdy nesměl aniž nynie komu smiem říci, aby pro tu samotnú věc varoval se zlého kněze, drže, že on neposvěcuje, nebo sú to veliké věci a li- dem tajné... 1. 170a). Pokud se týče otázky, může-li 12
žovy, lotři a zloději sú... a ktož se neodvrátí od nich ve všem, neuteče zatracenie.“ (1. 166a—166b). Tím ovšem „by Buoh neměl nižádného práva k lidem pro zlost papežovu“, ale přece i v nynějším čase má své kněží i lidi volené, neboť zlost papežova „Boha nemuož sstaviti, aby on v tom lidu, jímž vládne papež, neměl své zvláštnosti a volenie kněze i jiného člověka. Ač pak kněz některý zevnitř svěcen jest od papeže, však muož také svěcen býti od Ducha svatého na kněžstvie Kristovo, takže potom bude náramně kaziti kněžstvie falešné papežovo,“ neboť „jest některé kněžie od dáv- ních časóv Pán Buch zvolil a vyňal je z moci papežovy a z kněžství jeho a dal jim duch svůj, aby ohlásili pa- peže v jeho bludech až do samého kořene, z něhož on vyrostl jest“ (1. 166b—167a). „Ale těch vždy pomálu bý- vá a někdy nižádný nalezen nebude“ (1. 167b), a proto Bůh dává lidu znáti své pravdy i bez svatých kněží, jinak by „v Čechách nebyl v tomto šestém létě spasen nižádný člověk neb snad řiedký, kakžkolivěk na po- sádkách zavřených jest přielišné množstvie kněžstva, ale tam všickni jako ve jho zapřiehše lid cestú širokú v za- tracenie u prolévanie krve i zlodějství i mnohotvárné bludy ... nebude-li od nich sveden“. Proto od kněží, kteří přijali kněžství od papeže a užívají ho tělesně, Boha neznajíce „od takových ovšem odstúpiti máme ve všech věcech jako od nejvyšších kacířóv, nebo poně- vadž skrze svatokupectvie a jiné těžké hřiechy a bludy vstupují v to neužitečné kněžstvie, kacieřiť sú... nebo jiného v rukú nedržie jediné zatracenie lidské“ (1. 1685). Těžká otázka je, posvěcuje-li zlý kněz svátost těla a krve Kristovy. Někteří tvrdí, že ano, jiní to popíraji. Tu Chelčický se neodvažuje rozhodnouti („,... protož toť znám, žeť sem nikdy nesměl aniž nynie komu smiem říci, aby pro tu samotnú věc varoval se zlého kněze, drže, že on neposvěcuje, nebo sú to veliké věci a li- dem tajné... 1. 170a). Pokud se týče otázky, může-li 12
Strana 13
posvěcovati svátost oltářní také obecný křesťan (lajk) spravedlivý, Chelčický odvolávaje se na starozákonní- ho Choré, který „zle jest toho požil, pyšně se pleta v kněžské oběti“, zamítá to a radí, aby „nemuož-li ni- kdiež věrných kněží naleznúti, ale tak se pokoře, ostati a zřieti k najvyššímu bískupu, knězi věčnému, ješto muož věčně spasiti...“ (1. 172b—173a). Zúmyslně jsem užil vlastních slov Chelčického, aby vynikl jeho názor a tím také i rozdíl mezi ním a Bratří- mi, kteří pokročili dále — Chelčický zakládá kněžství na vyvolení božím a na mravní kvalitě kněze, ale ne- řeší definitivně otázky pro Bratří nejdůležitější o plat- ném či neplatném udílení svátostí od zlého kněze. Bratří vyjádřili svůj názor na dobrého a zlého kněze ve dvou traktátech: „Spis o dobrých a zlých kněžiech“ a „Spis též o zlejch a dobrejch kněžiech“ otištěných Bidlem v Aktech I., str. 79—197. Spisy ty jsou nejdů- ležitější pro poznání názoru starých Bratří v této otáz- ce, neboť v nich odůvodňují, proč se odtrhli od kněž- stva římského svěcení (a tím i od utrakvistů), a odpo- vídají v nich na otázky na ně vznášené a na důvody druhé strany, zda dlužno poslouchati zlého kněze jako dobrého. Ačkoli názory obsažené v těchto spisech pro- brány byly jednak Bidlem (Akty I., předml. str. 99 sl.), jednak Müllerem (Müller-Bartoš, Dějiny Jednoty bratr- ské I., str. 65 sl.) přece podávám pro jasnější souvislost a srovnání obou názorů znova jejich obsah stejným způ- sobem jako u Chelčického. Kněží římského svěcení nemají v pravdě úřad posel- ství Kristova, ježto „nezuostali na tom základu, kterýž z Boha jest, totiž viery a lásky, a tak nepřebývají v Kri- stu Ježíši, v němž sú všickni pokladové múdrosti i umě- nie“, (str. 81) neboť skrze to všichni vyvolení božie při- cházejí zde k milosti a potom k životu blahoslavenému.“ Proto učili apoštolé následovati dobrých a vystříhali od zlých, kteří nic neprospějí k užitku spasení, ale škodí 13
posvěcovati svátost oltářní také obecný křesťan (lajk) spravedlivý, Chelčický odvolávaje se na starozákonní- ho Choré, který „zle jest toho požil, pyšně se pleta v kněžské oběti“, zamítá to a radí, aby „nemuož-li ni- kdiež věrných kněží naleznúti, ale tak se pokoře, ostati a zřieti k najvyššímu bískupu, knězi věčnému, ješto muož věčně spasiti...“ (1. 172b—173a). Zúmyslně jsem užil vlastních slov Chelčického, aby vynikl jeho názor a tím také i rozdíl mezi ním a Bratří- mi, kteří pokročili dále — Chelčický zakládá kněžství na vyvolení božím a na mravní kvalitě kněze, ale ne- řeší definitivně otázky pro Bratří nejdůležitější o plat- ném či neplatném udílení svátostí od zlého kněze. Bratří vyjádřili svůj názor na dobrého a zlého kněze ve dvou traktátech: „Spis o dobrých a zlých kněžiech“ a „Spis též o zlejch a dobrejch kněžiech“ otištěných Bidlem v Aktech I., str. 79—197. Spisy ty jsou nejdů- ležitější pro poznání názoru starých Bratří v této otáz- ce, neboť v nich odůvodňují, proč se odtrhli od kněž- stva římského svěcení (a tím i od utrakvistů), a odpo- vídají v nich na otázky na ně vznášené a na důvody druhé strany, zda dlužno poslouchati zlého kněze jako dobrého. Ačkoli názory obsažené v těchto spisech pro- brány byly jednak Bidlem (Akty I., předml. str. 99 sl.), jednak Müllerem (Müller-Bartoš, Dějiny Jednoty bratr- ské I., str. 65 sl.) přece podávám pro jasnější souvislost a srovnání obou názorů znova jejich obsah stejným způ- sobem jako u Chelčického. Kněží římského svěcení nemají v pravdě úřad posel- ství Kristova, ježto „nezuostali na tom základu, kterýž z Boha jest, totiž viery a lásky, a tak nepřebývají v Kri- stu Ježíši, v němž sú všickni pokladové múdrosti i umě- nie“, (str. 81) neboť skrze to všichni vyvolení božie při- cházejí zde k milosti a potom k životu blahoslavenému.“ Proto učili apoštolé následovati dobrých a vystříhali od zlých, kteří nic neprospějí k užitku spasení, ale škodí 13
Strana 14
a svodí (str. 82). Kdo nemá víry a lásky z ní vyplýva- jící, nestojí na základu Ježíši Kristu, neboť „slepý jest, šámaje se ve tmách“ (2. Petr. 1, 9), nemůže býti ani dobrým křesťanem, natož pak knězem, neboť jak „pís- ma apoštolská svědčie, že mají kněží býti z věrných křesťanuov z nejdokonalejších, ješto dary božie mají, aby těm, kteříž je slyšie a posluhování přijímají od nich, byli k naučení a k tresktání slovem i skutkem, na sobě příklad dávajíce dobrý, jakož to činili první vuod- ce křesťanští praví“ (str. 87). Církev římská se odvo- lává na ustanovení Starého zákona, ale ta se nehodí pro křesťany, podobně jako tomu je i při moci světa, kde papež a kněží osobili si moc nade všemi, i nad králi, kní- žaty atd. Sice i zlý kněz může mluviti slova Kristova stejně jako starozákonní falešní proroci za krále Acha- ba, podobně jako dobrý člověk, „ale on jsa zlý, mluví je v duchu svém bez pravdy slova božieho, protož nic sobě nemuož prospěti k užietku spasenie ani tomu, ktož jej slyšie, neb mrtvá věc a jalová, prázdná, jako pleva neobživuje ani posiluje protože nemá v sobě moci uči- niti zplození života vnitřního, ani posílení života nové- ho, z Boha porozeného, poněvadž jest z ducha tělesného a z smysla zatmělého“ (str. 96—97). Zlí kněží nemohou posloužiti člověku „k rození novému a k očištění ani rozeným ku posilnění...“ a proto „zlým kněžiem ne- věříme v duchu cizím bez pravdy slova živého, byť mohli míti úřad apoštolský k užitku spasitedlnému, aby mohli posluhovati k rodu novému křtem a jinými svá- tostmi, aby rozvazovali aneb svazovali. Bez moci slova božieho a bez umění múdrosti Ducha sv. známo buď, že jest zklamánie“ (102). Zlí kněží, dovodí Bratří dále po- dobně jako Chelčický ve spisu výše uvedeném, (Chel- čický tu je na rozpacích, má-li Jidášovi přiznati totéž, co sv. Petru), tvrdí, že nejhorší kněz má tutéž moc jako nejlepší; Jidáš byl žid jako druzí apoštolé volení sice již k úřadu biskupskému, které teprve po z mrtvých 14
a svodí (str. 82). Kdo nemá víry a lásky z ní vyplýva- jící, nestojí na základu Ježíši Kristu, neboť „slepý jest, šámaje se ve tmách“ (2. Petr. 1, 9), nemůže býti ani dobrým křesťanem, natož pak knězem, neboť jak „pís- ma apoštolská svědčie, že mají kněží býti z věrných křesťanuov z nejdokonalejších, ješto dary božie mají, aby těm, kteříž je slyšie a posluhování přijímají od nich, byli k naučení a k tresktání slovem i skutkem, na sobě příklad dávajíce dobrý, jakož to činili první vuod- ce křesťanští praví“ (str. 87). Církev římská se odvo- lává na ustanovení Starého zákona, ale ta se nehodí pro křesťany, podobně jako tomu je i při moci světa, kde papež a kněží osobili si moc nade všemi, i nad králi, kní- žaty atd. Sice i zlý kněz může mluviti slova Kristova stejně jako starozákonní falešní proroci za krále Acha- ba, podobně jako dobrý člověk, „ale on jsa zlý, mluví je v duchu svém bez pravdy slova božieho, protož nic sobě nemuož prospěti k užietku spasenie ani tomu, ktož jej slyšie, neb mrtvá věc a jalová, prázdná, jako pleva neobživuje ani posiluje protože nemá v sobě moci uči- niti zplození života vnitřního, ani posílení života nové- ho, z Boha porozeného, poněvadž jest z ducha tělesného a z smysla zatmělého“ (str. 96—97). Zlí kněží nemohou posloužiti člověku „k rození novému a k očištění ani rozeným ku posilnění...“ a proto „zlým kněžiem ne- věříme v duchu cizím bez pravdy slova živého, byť mohli míti úřad apoštolský k užitku spasitedlnému, aby mohli posluhovati k rodu novému křtem a jinými svá- tostmi, aby rozvazovali aneb svazovali. Bez moci slova božieho a bez umění múdrosti Ducha sv. známo buď, že jest zklamánie“ (102). Zlí kněží, dovodí Bratří dále po- dobně jako Chelčický ve spisu výše uvedeném, (Chel- čický tu je na rozpacích, má-li Jidášovi přiznati totéž, co sv. Petru), tvrdí, že nejhorší kněz má tutéž moc jako nejlepší; Jidáš byl žid jako druzí apoštolé volení sice již k úřadu biskupskému, které teprve po z mrtvých 14
Strana 15
vstání Kristus potvrdil na biskupy „dav jim moc slova svého, kteréž byli přijali a jemu místo v sobě dali (str. 112). Podobně zlé jsou důvody římských kněží, že i ďábel mluvil slova boží a Kaifáš že prorokoval. Ne- správné je z toho, že Pilát vládl tělem Kristovým, vy- vozovati, že by zlý kněz měl tělo boží a že by jím po- sluhoval. A odkud má takový kněz svou moc? Od bis- kupa a ten od papeže, o kterém doktoři píší „by nej- horšie byl, že jest v úřadě svatého Petra a náměstek jeho místo Krista, maje moc božie ke všem věcem, ja- kožto sv. Petr posvěcovati, rozvazovati i svazovati... A tú mocí úřadnú chlubie se, že nejhoršie muož jako nejlepšie prospievati lidem k spasení“ (124). Při tom ovšem píši jiní doktoři, že papež jest Antikrist a ne- věstka ze Zjevení sv. Jana. Když jsou tak rozdílní v ná- zorech mezi sebou, „kterak pak my máme o nich držeti a věřiti, že by měli takoví moc úřadnú ku posluhování, poněvadž sú Antikrist a nevěstka, kteráž napájí tráve- ninú jedovatú pod jménem pravdy slova božieho a úřa- du apoštolského?“ (125). Tak spasení lidstva pochází od Antikrista a nevěstky, a kdo by jich neposlouchal, je násilím i smrtí k tomu nucen. A z této moci úřadné, vzaté od Antikrista, má zlý kněz moc k posvěcování tě- la božího a tak měniti chléb v tělo Kristovo s kostmi, žilami atd. (str. 126). Proto „ktož nemá v pravdě posvě- cenie křesťanského života, ... také nemuož míti v pravdě úřadu kněžství posvěcenie, a tak nemá ani osvícenie ani moci úřadné k slovuom vyrčenie posvěcování svátosti, ale mluví je jako jiný člověk tak zlý, jako on... neb toliko kněz slove jménem, ale v pravdě nenie, neb ne zůstává na něm v pravdě úřad kněžstvie, poněvadž ne- má pravdy života vnitřního, z Boha rozeného“ (str. 163) a maří tedy vlastně slova pověděná Kristem k po- sluhování těla a krve Kristovy. A tak Antikrist osvojil si moc a chválu nad císaři, králi atd. místo Boha. Je tedy nedůsledné, když podobojí, kteří prohlásili pape- 15
vstání Kristus potvrdil na biskupy „dav jim moc slova svého, kteréž byli přijali a jemu místo v sobě dali (str. 112). Podobně zlé jsou důvody římských kněží, že i ďábel mluvil slova boží a Kaifáš že prorokoval. Ne- správné je z toho, že Pilát vládl tělem Kristovým, vy- vozovati, že by zlý kněz měl tělo boží a že by jím po- sluhoval. A odkud má takový kněz svou moc? Od bis- kupa a ten od papeže, o kterém doktoři píší „by nej- horšie byl, že jest v úřadě svatého Petra a náměstek jeho místo Krista, maje moc božie ke všem věcem, ja- kožto sv. Petr posvěcovati, rozvazovati i svazovati... A tú mocí úřadnú chlubie se, že nejhoršie muož jako nejlepšie prospievati lidem k spasení“ (124). Při tom ovšem píši jiní doktoři, že papež jest Antikrist a ne- věstka ze Zjevení sv. Jana. Když jsou tak rozdílní v ná- zorech mezi sebou, „kterak pak my máme o nich držeti a věřiti, že by měli takoví moc úřadnú ku posluhování, poněvadž sú Antikrist a nevěstka, kteráž napájí tráve- ninú jedovatú pod jménem pravdy slova božieho a úřa- du apoštolského?“ (125). Tak spasení lidstva pochází od Antikrista a nevěstky, a kdo by jich neposlouchal, je násilím i smrtí k tomu nucen. A z této moci úřadné, vzaté od Antikrista, má zlý kněz moc k posvěcování tě- la božího a tak měniti chléb v tělo Kristovo s kostmi, žilami atd. (str. 126). Proto „ktož nemá v pravdě posvě- cenie křesťanského života, ... také nemuož míti v pravdě úřadu kněžství posvěcenie, a tak nemá ani osvícenie ani moci úřadné k slovuom vyrčenie posvěcování svátosti, ale mluví je jako jiný člověk tak zlý, jako on... neb toliko kněz slove jménem, ale v pravdě nenie, neb ne zůstává na něm v pravdě úřad kněžstvie, poněvadž ne- má pravdy života vnitřního, z Boha rozeného“ (str. 163) a maří tedy vlastně slova pověděná Kristem k po- sluhování těla a krve Kristovy. A tak Antikrist osvojil si moc a chválu nad císaři, králi atd. místo Boha. Je tedy nedůsledné, když podobojí, kteří prohlásili pape- 15
Strana 16
že a kardinály za Antikrista, berou od něho kněžství a svátosti. Proto není možno následovati smyslů mistra Příbrama, Hilaria a Křižanovského, kteří, když hájí cír- kev římskou proti české, dovodí „že i nejhoršie pa- pež jest náměstek Kristuov, z něhož všecka moc pocho- dí církvi svaté“ (str. 167) i také vynášejí světskou moc papežovu. Petr Chelčický však psal proti tomu, „by zlý papež neb kněz měl úřad neb slova ku posluhová- ní k spasení lidem a zvláště, že nemuož zlý kněz posvě- covati, neb nemá pravdy toho, čím by posvěcoval“ (str. 169). Opakem zlých kněží jsou dobří. O nich Bratří věří „že kněží byli sú a mají býti i jiní vybíráni z lidu křes- ťanského, věrného, nejprvé zpuosobením božiem, že je k tomu (Bůh) vyvoluje a dává dary. Dále pak také, kte- řiež sú kněží starší v lidu, vyvolují je poznávajíce (skrze) dar božie, že sú k tomu hodní, aby i jiným k užitku živo- ta věčného prospievali dary božími“ (str. 131). Ovšem kdo světí, musí býti svatého života, neboť „nemá-li ten, ktož jeho posvětil, svatosti života a světla múdrosti božie, nic jemu neposlúžie k užitku spasenie, aby moc úřadu měl“ (str. 133). Proto zlý kněz „byť jej nevím kto svě- til, nebude posvěcen, ani osvícení, ani moci duchovní nižádné nenabude skrze rukú vzkládanie a mazánie, byť naň všickni biskupové římští ruce vzkládali a mazali ole- jem, třebas balzámovým, nic neprospěje, když nemá pomazánie pravdy Ducha svatého skrze slovo Boha ži- vého, v němž jest moc posvěcenie i osvěcenie. Tožť mu bude jako onomu Šimonu čarodějníku, jemuž sv. Petr řekl: „Není tobě částka ani los v řeči této“, to jest v moci slova božieho a v pomazání Ducha svatého, neb srdce tvé není pravé před Bohem“ (str. 153). Je více než na snadě, když Bratří neuznávali římské- ho kněžství, že ho neuznávali ani u české strany, která docházela svěcení způsobem, jenž nemohl býti nazván řádným; a mimo to církev římská tvrdila, že neměla 16
že a kardinály za Antikrista, berou od něho kněžství a svátosti. Proto není možno následovati smyslů mistra Příbrama, Hilaria a Křižanovského, kteří, když hájí cír- kev římskou proti české, dovodí „že i nejhoršie pa- pež jest náměstek Kristuov, z něhož všecka moc pocho- dí církvi svaté“ (str. 167) i také vynášejí světskou moc papežovu. Petr Chelčický však psal proti tomu, „by zlý papež neb kněz měl úřad neb slova ku posluhová- ní k spasení lidem a zvláště, že nemuož zlý kněz posvě- covati, neb nemá pravdy toho, čím by posvěcoval“ (str. 169). Opakem zlých kněží jsou dobří. O nich Bratří věří „že kněží byli sú a mají býti i jiní vybíráni z lidu křes- ťanského, věrného, nejprvé zpuosobením božiem, že je k tomu (Bůh) vyvoluje a dává dary. Dále pak také, kte- řiež sú kněží starší v lidu, vyvolují je poznávajíce (skrze) dar božie, že sú k tomu hodní, aby i jiným k užitku živo- ta věčného prospievali dary božími“ (str. 131). Ovšem kdo světí, musí býti svatého života, neboť „nemá-li ten, ktož jeho posvětil, svatosti života a světla múdrosti božie, nic jemu neposlúžie k užitku spasenie, aby moc úřadu měl“ (str. 133). Proto zlý kněz „byť jej nevím kto svě- til, nebude posvěcen, ani osvícení, ani moci duchovní nižádné nenabude skrze rukú vzkládanie a mazánie, byť naň všickni biskupové římští ruce vzkládali a mazali ole- jem, třebas balzámovým, nic neprospěje, když nemá pomazánie pravdy Ducha svatého skrze slovo Boha ži- vého, v němž jest moc posvěcenie i osvěcenie. Tožť mu bude jako onomu Šimonu čarodějníku, jemuž sv. Petr řekl: „Není tobě částka ani los v řeči této“, to jest v moci slova božieho a v pomazání Ducha svatého, neb srdce tvé není pravé před Bohem“ (str. 153). Je více než na snadě, když Bratří neuznávali římské- ho kněžství, že ho neuznávali ani u české strany, která docházela svěcení způsobem, jenž nemohl býti nazván řádným; a mimo to církev římská tvrdila, že neměla 16
Strana 17
ani úmyslu světiti kněží podobojí. Nedostatek řádně svě- cených kněží vedl k určitým potížím ve straně české. Po smrti arcibiskupa Konráda z Vechty r. 1431, který proto, že se přiznal ke čtyřem artikulům, byl dán do kladby, neměli utrakvisté nikoho, kdo by jim světil kně- ží. Tito dávali se proto světiti v okolních zemích, ze- jména v Německu, prohlásivše, že jsou pod jednou. Někteří na př. Jan Bechyňka, později farář u sv. Apo- lináře v Praze, s jinými druhy dal se vysvětiti r. 1499 od arménského biskupa ve Lvově — ne jak se udává, že šel až do Armenie. Když pak v Německu nemohli Če- chové dosáhnouti svěcení, uchylovali se do Italie, kde bylo dosti chudých biskupů, kteří často za úplatek pode jménem almužny je světili. A i při tom kandidati kněž- ství byli nuceni užívati různých úskoků, aby dosáhli své- ho. Názorně to líčí bratrský traktátek „ Sepsánímu- že jednoho dobrého etc podávající k sou- dukaždému muži rozumnému, jakým způ- sobem vcházejí v kněžství kněží kališní, jest-li to pravé a řádné kněžství čili ne- ní, zachovaný ve sborníku spisů Krasonického (ruk. musejní V. F. 41, 1. 115a—120b). Ač traktátek je sepsán až po r. 1507, doklady v něm uvedené jsou starší, takže již prvním Bratřím byly určitě známy. Tak na př. někte- ří svěcenci, kteří šli do Italie, vzali sebou kněze, při svě- cení přijímali pod jednou, a ač obřady nebyly dokonány, rozloučili se s biskupem, a vracejíce se domů někde ve vsi přijímali od svého kněze jen z kalicha. Jiní vzali sebou v lahvičce posvěcené víno a při svěcení po při- jímání tajně v komoře pili z lahvičky krev Kristovu, aby přijímali pod obojí. Jiné nesprávnosti dopustil se při svěcení mistr Martin z Krčína (de Svicin?), který po po- svěcení s ostatními českými svěcenci se zavřel v komoře, posvětil chléb a víno a podával druhým jen z kalicha; teprve v Čechách pak sloužil první mši, ač již nebyla první před Bohem. Veliké nepřístojnosti se dopustil 17
ani úmyslu světiti kněží podobojí. Nedostatek řádně svě- cených kněží vedl k určitým potížím ve straně české. Po smrti arcibiskupa Konráda z Vechty r. 1431, který proto, že se přiznal ke čtyřem artikulům, byl dán do kladby, neměli utrakvisté nikoho, kdo by jim světil kně- ží. Tito dávali se proto světiti v okolních zemích, ze- jména v Německu, prohlásivše, že jsou pod jednou. Někteří na př. Jan Bechyňka, později farář u sv. Apo- lináře v Praze, s jinými druhy dal se vysvětiti r. 1499 od arménského biskupa ve Lvově — ne jak se udává, že šel až do Armenie. Když pak v Německu nemohli Če- chové dosáhnouti svěcení, uchylovali se do Italie, kde bylo dosti chudých biskupů, kteří často za úplatek pode jménem almužny je světili. A i při tom kandidati kněž- ství byli nuceni užívati různých úskoků, aby dosáhli své- ho. Názorně to líčí bratrský traktátek „ Sepsánímu- že jednoho dobrého etc podávající k sou- dukaždému muži rozumnému, jakým způ- sobem vcházejí v kněžství kněží kališní, jest-li to pravé a řádné kněžství čili ne- ní, zachovaný ve sborníku spisů Krasonického (ruk. musejní V. F. 41, 1. 115a—120b). Ač traktátek je sepsán až po r. 1507, doklady v něm uvedené jsou starší, takže již prvním Bratřím byly určitě známy. Tak na př. někte- ří svěcenci, kteří šli do Italie, vzali sebou kněze, při svě- cení přijímali pod jednou, a ač obřady nebyly dokonány, rozloučili se s biskupem, a vracejíce se domů někde ve vsi přijímali od svého kněze jen z kalicha. Jiní vzali sebou v lahvičce posvěcené víno a při svěcení po při- jímání tajně v komoře pili z lahvičky krev Kristovu, aby přijímali pod obojí. Jiné nesprávnosti dopustil se při svěcení mistr Martin z Krčína (de Svicin?), který po po- svěcení s ostatními českými svěcenci se zavřel v komoře, posvětil chléb a víno a podával druhým jen z kalicha; teprve v Čechách pak sloužil první mši, ač již nebyla první před Bohem. Veliké nepřístojnosti se dopustil 17
Strana 18
svěcenec, který klečel v přední řadě při svěcení. Když jáhen podával mu neposvěcené víno, rychle odříkal po- svěcovací formuli nad kalichem, z kterého přijímali po- tom i Vlaši a Němci. Jáhen pak víno vylil. Dva z takto svěcených, jeden z nich původce, který se z toho v Če- chách zpovídal, „mohli by se ukázati prstem.“ Kolike- rá v tom byla neúcta podle Bratří! Jiní zase museli od- přisáhnouti, že nejsou kacíři, t. j. Čechové pod obojí spůsobou. A proto Římané jim vytýkali, že vylhali kněž- ství. Někteří, jako známý pražský kazatel Michal Polák, umučený na Karlštejně, a Michal, farář v Žamberce, kte- rý se přiklonil k Bratřím, ti dosáhli vysvěcení tím, že podplatili biskupa a nepřijímali vůbec. A biskupové, kteří za Vladislava přišli do Čech, Augustin Sanktu- arienský a Filip de Novavilla, nesvětili kněží z lásky k Čechům, ale pro peníze, zejména první, který zřejmě prohlašoval, že neměl toho úmyslu, a měl býti proto uto- pen „by byl jeden pán neodrazil.“ Autor traktátku, jak patrno bratr, byl velmi dobře obeznámen s pomě- ry a dovedl jich vhodně užíti proti podobojím. Kdo je ten „jeden dobrý bratr?“ Pravděpodobně Tůma Pře- loučský (viz níže). Otázka dobrého a zlého kněze, vzniklá ze sporů cír- kve české s římskou, vedla skupinu Rehořovu k odcho- du z Prahy do východních Čech, kde se usadili u Žam- berka v Kunvaldě. Tam začali žíti svým způsobem, tam vzniklo oslovování „bratře!“ „sestro!“. Tam našli i dob- rého kněze podle své představy Michala, faráře v Žam- berku, který k nim přistoupil a ke kterému se přidružil na krátký čas kněz Martin z Krčína. Ale obava, že nenajdou v budoucnosti takového kněze, vedla je po- dobně jako před tím Tábory k ustavení a zřízení vlast- ního řádu kněžského a tím k vytvoření vlastní církve. Byl to na tu dobu revoluční čin odtrhnouti se od tak ceněné apoštolské posloupnosti, na níž se zakládal po- dle mínění doby úřad kněžský. Neučinili tak chvatně, 18
svěcenec, který klečel v přední řadě při svěcení. Když jáhen podával mu neposvěcené víno, rychle odříkal po- svěcovací formuli nad kalichem, z kterého přijímali po- tom i Vlaši a Němci. Jáhen pak víno vylil. Dva z takto svěcených, jeden z nich původce, který se z toho v Če- chách zpovídal, „mohli by se ukázati prstem.“ Kolike- rá v tom byla neúcta podle Bratří! Jiní zase museli od- přisáhnouti, že nejsou kacíři, t. j. Čechové pod obojí spůsobou. A proto Římané jim vytýkali, že vylhali kněž- ství. Někteří, jako známý pražský kazatel Michal Polák, umučený na Karlštejně, a Michal, farář v Žamberce, kte- rý se přiklonil k Bratřím, ti dosáhli vysvěcení tím, že podplatili biskupa a nepřijímali vůbec. A biskupové, kteří za Vladislava přišli do Čech, Augustin Sanktu- arienský a Filip de Novavilla, nesvětili kněží z lásky k Čechům, ale pro peníze, zejména první, který zřejmě prohlašoval, že neměl toho úmyslu, a měl býti proto uto- pen „by byl jeden pán neodrazil.“ Autor traktátku, jak patrno bratr, byl velmi dobře obeznámen s pomě- ry a dovedl jich vhodně užíti proti podobojím. Kdo je ten „jeden dobrý bratr?“ Pravděpodobně Tůma Pře- loučský (viz níže). Otázka dobrého a zlého kněze, vzniklá ze sporů cír- kve české s římskou, vedla skupinu Rehořovu k odcho- du z Prahy do východních Čech, kde se usadili u Žam- berka v Kunvaldě. Tam začali žíti svým způsobem, tam vzniklo oslovování „bratře!“ „sestro!“. Tam našli i dob- rého kněze podle své představy Michala, faráře v Žam- berku, který k nim přistoupil a ke kterému se přidružil na krátký čas kněz Martin z Krčína. Ale obava, že nenajdou v budoucnosti takového kněze, vedla je po- dobně jako před tím Tábory k ustavení a zřízení vlast- ního řádu kněžského a tím k vytvoření vlastní církve. Byl to na tu dobu revoluční čin odtrhnouti se od tak ceněné apoštolské posloupnosti, na níž se zakládal po- dle mínění doby úřad kněžský. Neučinili tak chvatně, 18
Strana 19
rozmlouvali s kněžími jim nakloněnými, při čemž pů- sobily na ně zejména rady Martina Lupáče, který dá- val jim za příklad Tábory. Volba, ke které se rozhodli, jeví již prakticky projevené jejich názory na kněžství: je to podle jejich názorů vyvolení boží s volbou lidskou. R. 1467 sešlo se 60—70 zástupců bratrských ve vsi Lho- tě (v jiných pramenech Lhotce) u Rychnova u sedláka Duchka a jeho manželky Svaty a vybrali ze svého stře- du devět osob, jichž dobrý život byl jim znám. Připra- vili pak dvanáct lístků, z těch na třech bylo napsáno slůvko „jest“. Lístky složené jako k zpečetění dali do nádobky a zavolali mládence Prokopa, který o ničem nevěděl, aby rozdával lístky vybraným, kteří stáli, kdežto ostatní seděli. Než rozbalili „cedulky“ promlu- vil starší, bratr Rehoř: „Bratří milí, teď sme se svěřili Pánu Bohu, jest-li jeho svatá vůle z těchto mužů de- víti vyvoliti k úřadu apoštolství na místě syna svého Pána našeho Ježíše jednoho nebo dva aneb i tři aneb žádného. Na všem chceme přestati podlé vůle jeho. Tedy vyvolení boží, jež mělo se projeviti losem, neboť vůle boží jest v losu, který řídí Bůh. Působil tu i pří- klad vyvolení apoštola Matěje. Potom přistupovali vy- braní a odevzdávali „cedulky“, jež starší rozvinovali Všechny tři lístky označené „jest“ byly vylosovány a odevzdali je: Matěj z Kunvaldu, sedlákův syn, nej- mladší, Tůma Přeloučský, krejčí, a Eliaš z Chřenovic, mlynář. Jednota tím se ustavila jako zvláštní, samostat- ná církev se svým vlastním řádem kněžským. Bylo by sice zajímavo líčiti další osudy Jednoty, ale to není účelem tohoto úvodu, který má osvětliti životní běh a význam jednoho ze zvolených — bratra Tůmy (Tomáše) Přeloučského. Podle příjmení Přeloučský pocházel z Přelouče v Če- chách, ale Jafet bratrský historik z poč. 17. stol. v Me- či Goliášově nazývá ho někdy podle působiště Přerov- ský. Že by byl snad ze sladovnického rodu, jak se do- 19
rozmlouvali s kněžími jim nakloněnými, při čemž pů- sobily na ně zejména rady Martina Lupáče, který dá- val jim za příklad Tábory. Volba, ke které se rozhodli, jeví již prakticky projevené jejich názory na kněžství: je to podle jejich názorů vyvolení boží s volbou lidskou. R. 1467 sešlo se 60—70 zástupců bratrských ve vsi Lho- tě (v jiných pramenech Lhotce) u Rychnova u sedláka Duchka a jeho manželky Svaty a vybrali ze svého stře- du devět osob, jichž dobrý život byl jim znám. Připra- vili pak dvanáct lístků, z těch na třech bylo napsáno slůvko „jest“. Lístky složené jako k zpečetění dali do nádobky a zavolali mládence Prokopa, který o ničem nevěděl, aby rozdával lístky vybraným, kteří stáli, kdežto ostatní seděli. Než rozbalili „cedulky“ promlu- vil starší, bratr Rehoř: „Bratří milí, teď sme se svěřili Pánu Bohu, jest-li jeho svatá vůle z těchto mužů de- víti vyvoliti k úřadu apoštolství na místě syna svého Pána našeho Ježíše jednoho nebo dva aneb i tři aneb žádného. Na všem chceme přestati podlé vůle jeho. Tedy vyvolení boží, jež mělo se projeviti losem, neboť vůle boží jest v losu, který řídí Bůh. Působil tu i pří- klad vyvolení apoštola Matěje. Potom přistupovali vy- braní a odevzdávali „cedulky“, jež starší rozvinovali Všechny tři lístky označené „jest“ byly vylosovány a odevzdali je: Matěj z Kunvaldu, sedlákův syn, nej- mladší, Tůma Přeloučský, krejčí, a Eliaš z Chřenovic, mlynář. Jednota tím se ustavila jako zvláštní, samostat- ná církev se svým vlastním řádem kněžským. Bylo by sice zajímavo líčiti další osudy Jednoty, ale to není účelem tohoto úvodu, který má osvětliti životní běh a význam jednoho ze zvolených — bratra Tůmy (Tomáše) Přeloučského. Podle příjmení Přeloučský pocházel z Přelouče v Če- chách, ale Jafet bratrský historik z poč. 17. stol. v Me- či Goliášově nazývá ho někdy podle působiště Přerov- ský. Že by byl snad ze sladovnického rodu, jak se do- 19
Strana 20
haduje podle některých zápisů z r. 1502 a 1510 Leder (Dějiny města Přelouče nad Labem, str. 473, pozn. 1) je naprosto nedoložená hypothesa. Přesný rok jeho na- rození není znám, ale přibližně dá se zjistiti podle zpráv o stáří bratra Matěje, který s ním byl zvolen r. 1467 za kněze a obdržel přední místo před druhými. Ten byl nejmladší z těch tří. Podle pozdějších zpráv (Historia Fratrum, ruk. univ. knih. XVII. F 51 a. b., str. 115 a Kniha úmrtí str. 220) bylo Matějovi tehdy 25 let, ale údaj bratra Rehoře ve spisu: „Kterak se lidé mají míti k církvi římské...“ (Bidlo, Akty I. 332) z r. 1471 pra- ví, že v době volby bylo mu přes 30 let („také dobré svědectvie měl, jakož muož, ktož by chtěl, zvěděti to, kterakť jest od mladosti ctnostně se měl do let již ví- ce než třidcíti, a ještě nevieme, by mohl tresktán býti z hřiechu škodlivého k spasení...“). Dáme-li přednost starší zprávě, narodil by se Tůma kolem r. 1435, přiklo- níme-li se k mladším údajům, narodil by se před r. 1440. Zpráva starší zdá se věrohodnější, neboť r. 1509 potvrzuje jeho vysoký věk pan Kostka v listu Tůmovi: „maje lítost nad starostí a šedinami tvými...“ Zpráv o jeho životě mimo něco úředních je velmi má- lo. Z neúředních zpráv o Tůmovi přidržuji se zmínek, které o něm jaksi mimochodem zaznamenal jeho mlad- ší vrstevník Vavřinec Krasonický ve spise „O učených“; ty přešly do Blahoslavova spisu „O původu“, do His- toria Fratrum a Jafetových spisů „Hlas Strážného“ a „Meč Goliášův“, z nichž čerpala pak nová literatura. Povoláním, když přistoupil k Jednotě, (podle Blaho- slava „O původu“ str. 42 r. 1454), byl Tůma krejčím, který se teprve mezi učenými bratřími naučil latině a rád četl doktory církevní. Ta znalost byla potom jeho předností. Rozhoduji se pro tento výklad jeho povolání, ač Krasonický ve spise „O učených“ při výčtu učených bratří mluví o něm jednou (1. 9a) jako o žáku školním, který se latině naučil mezi bratřími, což opakuje i Bla- 20
haduje podle některých zápisů z r. 1502 a 1510 Leder (Dějiny města Přelouče nad Labem, str. 473, pozn. 1) je naprosto nedoložená hypothesa. Přesný rok jeho na- rození není znám, ale přibližně dá se zjistiti podle zpráv o stáří bratra Matěje, který s ním byl zvolen r. 1467 za kněze a obdržel přední místo před druhými. Ten byl nejmladší z těch tří. Podle pozdějších zpráv (Historia Fratrum, ruk. univ. knih. XVII. F 51 a. b., str. 115 a Kniha úmrtí str. 220) bylo Matějovi tehdy 25 let, ale údaj bratra Rehoře ve spisu: „Kterak se lidé mají míti k církvi římské...“ (Bidlo, Akty I. 332) z r. 1471 pra- ví, že v době volby bylo mu přes 30 let („také dobré svědectvie měl, jakož muož, ktož by chtěl, zvěděti to, kterakť jest od mladosti ctnostně se měl do let již ví- ce než třidcíti, a ještě nevieme, by mohl tresktán býti z hřiechu škodlivého k spasení...“). Dáme-li přednost starší zprávě, narodil by se Tůma kolem r. 1435, přiklo- níme-li se k mladším údajům, narodil by se před r. 1440. Zpráva starší zdá se věrohodnější, neboť r. 1509 potvrzuje jeho vysoký věk pan Kostka v listu Tůmovi: „maje lítost nad starostí a šedinami tvými...“ Zpráv o jeho životě mimo něco úředních je velmi má- lo. Z neúředních zpráv o Tůmovi přidržuji se zmínek, které o něm jaksi mimochodem zaznamenal jeho mlad- ší vrstevník Vavřinec Krasonický ve spise „O učených“; ty přešly do Blahoslavova spisu „O původu“, do His- toria Fratrum a Jafetových spisů „Hlas Strážného“ a „Meč Goliášův“, z nichž čerpala pak nová literatura. Povoláním, když přistoupil k Jednotě, (podle Blaho- slava „O původu“ str. 42 r. 1454), byl Tůma krejčím, který se teprve mezi učenými bratřími naučil latině a rád četl doktory církevní. Ta znalost byla potom jeho předností. Rozhoduji se pro tento výklad jeho povolání, ač Krasonický ve spise „O učených“ při výčtu učených bratří mluví o něm jednou (1. 9a) jako o žáku školním, který se latině naučil mezi bratřími, což opakuje i Bla- 20
Strana 21
hoslav ve spise „O původu... (str. 42); po druhé (1. 25b) při volbě kněží jmenuje ho krejčím z Přeloučí. Té- to zprávě pak dlužno dáti přednost, že i u druhých dvou zvolených uvádí jejich povolání. První bezpečné datum jeho života je rok 1467, kdy byl zvolen knězem Jednoty a potvrzen v úřadě tom od bratra Michala. O jeho čin- nosti po vysvěcení nemáme zpráv. Bidlo (Akty I., předml. 54—55) se domnívá, že Tůma byl r. 1468 ještě s jednim bratrem poslán jako mluvčí s prvním listem Bratří k Ro- kycanovi, aby vyzvěděl jeho názor o zřízení vlastního řádu kněžského v Jednotě a přičítá mu i možnou účast na stilisaci čtvrtého a šestého listu Bratří témuž. Jsou to ovšem jen domněnky. Nedostatek zpráv dá se vy- světliti tím, že se brzy odebral na Moravu, aby tam ší- řil nové učení, pro něž připravena byla půda hnutím kněží Štěpána a Štěpánka jakož i rozšířením Valden- ských, s kterými Jednota měla styky ještě před r. 1467. Z těchto podle pozdějších zpráv (Jafet Hlas 142, Stře- dovský Apographa X. 151) vznikl bratrský sbor v Hra- nicích již r. 1467. Usídlil se v Přerově, kde r. 1479 osa- zován byl „kopec Přerov“, delší dobu mimo hrad ne- obydlený. Tam byl zřízen samostatný sbor, který obno- vil krátce před r. 1500 starý opuštěný kostelík „na kop- ci“. Později (r. 1498) koupili tam Bratří dům u dolní brány, ve kterém byla soustředěna duchovní zpráva a kde bydlel též Tůma. Ve správě sboru a v jeho práci pomáhal Tůmovi bratr Jan Chelčický, který tam zemřel r. 1484 a kněz Martin Krčma (K Ú str. 219 a 222). O činnosti jeho tu zpráv nemáme. Na veřejnost vystupuje Tůma až r. 1494. Po smrti Rehořově (r. 1474) vznikly v Jednotě spory pro někte- ré články věroučné, ač se jim tato bránila, na př. o spa- sení a j. Některé názory Jednoty měly pro Bratří i prak- tické důsledky. Jednota totiž v duchu myšlenek Chel- čického zamítala stát a tedy i účast na jeho vedení, pří- sahu, službu vojenskou atd., a proto Bratří se bránili 21
hoslav ve spise „O původu... (str. 42); po druhé (1. 25b) při volbě kněží jmenuje ho krejčím z Přeloučí. Té- to zprávě pak dlužno dáti přednost, že i u druhých dvou zvolených uvádí jejich povolání. První bezpečné datum jeho života je rok 1467, kdy byl zvolen knězem Jednoty a potvrzen v úřadě tom od bratra Michala. O jeho čin- nosti po vysvěcení nemáme zpráv. Bidlo (Akty I., předml. 54—55) se domnívá, že Tůma byl r. 1468 ještě s jednim bratrem poslán jako mluvčí s prvním listem Bratří k Ro- kycanovi, aby vyzvěděl jeho názor o zřízení vlastního řádu kněžského v Jednotě a přičítá mu i možnou účast na stilisaci čtvrtého a šestého listu Bratří témuž. Jsou to ovšem jen domněnky. Nedostatek zpráv dá se vy- světliti tím, že se brzy odebral na Moravu, aby tam ší- řil nové učení, pro něž připravena byla půda hnutím kněží Štěpána a Štěpánka jakož i rozšířením Valden- ských, s kterými Jednota měla styky ještě před r. 1467. Z těchto podle pozdějších zpráv (Jafet Hlas 142, Stře- dovský Apographa X. 151) vznikl bratrský sbor v Hra- nicích již r. 1467. Usídlil se v Přerově, kde r. 1479 osa- zován byl „kopec Přerov“, delší dobu mimo hrad ne- obydlený. Tam byl zřízen samostatný sbor, který obno- vil krátce před r. 1500 starý opuštěný kostelík „na kop- ci“. Později (r. 1498) koupili tam Bratří dům u dolní brány, ve kterém byla soustředěna duchovní zpráva a kde bydlel též Tůma. Ve správě sboru a v jeho práci pomáhal Tůmovi bratr Jan Chelčický, který tam zemřel r. 1484 a kněz Martin Krčma (K Ú str. 219 a 222). O činnosti jeho tu zpráv nemáme. Na veřejnost vystupuje Tůma až r. 1494. Po smrti Rehořově (r. 1474) vznikly v Jednotě spory pro někte- ré články věroučné, ač se jim tato bránila, na př. o spa- sení a j. Některé názory Jednoty měly pro Bratří i prak- tické důsledky. Jednota totiž v duchu myšlenek Chel- čického zamítala stát a tedy i účast na jeho vedení, pří- sahu, službu vojenskou atd., a proto Bratří se bránili 21
Strana 22
přijímati a zastávati úřady; ale vrchnosti, které je chrá- nily, chtěly spořádaných a klidných poddaných využíti k svému prospěchu a nutily je, aby byli rychtáři, kon- šely a pod. a aby přísahali na mezech, při čemž musili platiti škody způsobené odepřením přísahy, a nedovo- lovaly jim, „aby užívajíce obce a spolusousedů, s nimi práce utíkali.“ Jednota, chtěla-li se zachovat, musila se rozhodnouti. Ale zatím dostaly se do ní živly vzděla- nější a pokrokovější (bakalář Lukáš, Černý, bakalář Kra- sonický, mistr Havel a j.), které nepoutala již tak auto- rita Rehořova, a ti neváhali na synodě v Brandýse nad Orlicí r. 1490 najíti kladnější poměr k „světu“. S usne- sením synody nebyli však spokojeni staří pravověrní bratří, zejména z jižních Čech, kteří, když získali pro se- be i biskupa bratra Matěje, ovládli Jednotu znovu, takže pokrokovější členové z úzké rady vystoupili. Ale pra- ktické otázky doléhaly stále usilovněji, třebas úzká ra- da radila bratřím, aby se stěhovali z měst do vesnic, ale na venkově „nechtí krávy mýdla jísti a také tam bývají konšelé ustavováni od pánů i rychtářové,“ stě- žuje si mydlář Filip. Aby rozpory byly odstraněny, sešla se nová synoda (5. května 1494) v Rychnově, kde zvítězili přívrženci smíření se světem. Stará úzká rada se vzdala a zvolena byla nová, do níž Tůma, svým cí- těním jako jeden z nejstarších členů Jednoty a z prv- ních kněží „domácího“ svěcení bližší poraženým, zdrá- hal se vstoupiti a také do ní nevstoupil. Ale právě tyto věci, jakož i jeho značné vědomosti a obliba, které se těšil mezi věřícími pro svou povahu, nutily vítěznou stra- nu, aby ho získala pro sebe, aby byl tak zdůrazněn sva- zek mezi starou a novou Jednotou. Aby skoncovali pro ně jistě obtížnou situaci, rozhodli se Bratří, že se se- jdou ještě jednou u Tůmy v Přerově. Ale i tehdy zůstá- val Tůma a s ním bratr Matěj tvrdým a vzpíral se vstou- piti do úzké rady, až mladší, rozmrzeni jsouce tím od- porem, když všichni ostatní slíbili vzíti na se úkoly na 22
přijímati a zastávati úřady; ale vrchnosti, které je chrá- nily, chtěly spořádaných a klidných poddaných využíti k svému prospěchu a nutily je, aby byli rychtáři, kon- šely a pod. a aby přísahali na mezech, při čemž musili platiti škody způsobené odepřením přísahy, a nedovo- lovaly jim, „aby užívajíce obce a spolusousedů, s nimi práce utíkali.“ Jednota, chtěla-li se zachovat, musila se rozhodnouti. Ale zatím dostaly se do ní živly vzděla- nější a pokrokovější (bakalář Lukáš, Černý, bakalář Kra- sonický, mistr Havel a j.), které nepoutala již tak auto- rita Rehořova, a ti neváhali na synodě v Brandýse nad Orlicí r. 1490 najíti kladnější poměr k „světu“. S usne- sením synody nebyli však spokojeni staří pravověrní bratří, zejména z jižních Čech, kteří, když získali pro se- be i biskupa bratra Matěje, ovládli Jednotu znovu, takže pokrokovější členové z úzké rady vystoupili. Ale pra- ktické otázky doléhaly stále usilovněji, třebas úzká ra- da radila bratřím, aby se stěhovali z měst do vesnic, ale na venkově „nechtí krávy mýdla jísti a také tam bývají konšelé ustavováni od pánů i rychtářové,“ stě- žuje si mydlář Filip. Aby rozpory byly odstraněny, sešla se nová synoda (5. května 1494) v Rychnově, kde zvítězili přívrženci smíření se světem. Stará úzká rada se vzdala a zvolena byla nová, do níž Tůma, svým cí- těním jako jeden z nejstarších členů Jednoty a z prv- ních kněží „domácího“ svěcení bližší poraženým, zdrá- hal se vstoupiti a také do ní nevstoupil. Ale právě tyto věci, jakož i jeho značné vědomosti a obliba, které se těšil mezi věřícími pro svou povahu, nutily vítěznou stra- nu, aby ho získala pro sebe, aby byl tak zdůrazněn sva- zek mezi starou a novou Jednotou. Aby skoncovali pro ně jistě obtížnou situaci, rozhodli se Bratří, že se se- jdou ještě jednou u Tůmy v Přerově. Ale i tehdy zůstá- val Tůma a s ním bratr Matěj tvrdým a vzpíral se vstou- piti do úzké rady, až mladší, rozmrzeni jsouce tím od- porem, když všichni ostatní slíbili vzíti na se úkoly na 22
Strana 23
ně vznesené, chtěli odejíti vytýkajíce jim, že chtějí „na jiné břemena klásti a sami se jich prstem nedotýkati.“ Tomuto nátlaku oba povolili. Potom rozděleny byly funkce mezi úzkou radu; bratru Matějovi zůstalo jen svěcení kněží, ostatní jeho funkce a tím první místo v radě přešly na bakaláře bratra Prokopa, který se stal sudím, to jest předsedou úzké rady. Postavení Tůmovo nebylo však určeno — ponecháno mu bylo tedy posta- vení, které měl na Moravě, jen byl mu přidán k ruce jako zpovědník pro Moravu bratr Eliáš Chřenovský a bratr Klenovský, který byl i zpovědníkem v Čechách. Ustoupil tedy Tůma, aby nekazil dílo, jež pomáhal tvo- řiti a budovati, a podepsal, ač asi s těžkým srdcem, r. 1495 usnesení v Rychnově, kterým se Jednota zříkala učení a názorů svého zakladatele bratra Rehoře. Poznali totiž Bratří, „že jsou nad míru a bez středmosti některé věci položeny, a někteří kusové z příčin tehdejších po- loženi jsou. A tehdy tak bylo potřebí, ježtoby již jinými příčinami škodu nésti mohly.“ (Gindely Dekrety str. 2). Příchylnost Tůmova k zásadám staré Jednoty a jeho působiště na Moravě byly příčinou, proč se nezúčastnil dozvuků těchto vnitřních zápasů v Jednotě, když vítěz- ná strana (větší stránka) chtěla se v Chlumci — ovšem marně — dohodnouti s odtrženci (menší stránkou). Postavení Tůmovo v Jednotě pak vzrůstalo. Bratr Matěj byl jediným biskupem a měl tudíž jediný právo světit kněží. Při jeho chatrném zdraví bylo potřebí za- bezpečiti svěcení kněží i pro budoucnost. To se stalo uprostřed února (koncem masopustu) r. 1499 na chůzi úzké rady, rozhodujícího to orgánu Jednoty, v Prostě- jově, kde bylo usneseno, aby po smrti bratra Matěje mohli Tůma a Eliáš na jeho místě ustanoviti nebo po- světiti jinou osobu, kterou by jim ukázal sněm a úzká rada (Dekr. 36), jak bylo rozhodnuto již r. 1467 bratrem Rehořem, neboť vlastně již tehdy byli ustanoveni za bis- kupy a tím dostali světící moc. Moc tuto, která však 23
ně vznesené, chtěli odejíti vytýkajíce jim, že chtějí „na jiné břemena klásti a sami se jich prstem nedotýkati.“ Tomuto nátlaku oba povolili. Potom rozděleny byly funkce mezi úzkou radu; bratru Matějovi zůstalo jen svěcení kněží, ostatní jeho funkce a tím první místo v radě přešly na bakaláře bratra Prokopa, který se stal sudím, to jest předsedou úzké rady. Postavení Tůmovo nebylo však určeno — ponecháno mu bylo tedy posta- vení, které měl na Moravě, jen byl mu přidán k ruce jako zpovědník pro Moravu bratr Eliáš Chřenovský a bratr Klenovský, který byl i zpovědníkem v Čechách. Ustoupil tedy Tůma, aby nekazil dílo, jež pomáhal tvo- řiti a budovati, a podepsal, ač asi s těžkým srdcem, r. 1495 usnesení v Rychnově, kterým se Jednota zříkala učení a názorů svého zakladatele bratra Rehoře. Poznali totiž Bratří, „že jsou nad míru a bez středmosti některé věci položeny, a někteří kusové z příčin tehdejších po- loženi jsou. A tehdy tak bylo potřebí, ježtoby již jinými příčinami škodu nésti mohly.“ (Gindely Dekrety str. 2). Příchylnost Tůmova k zásadám staré Jednoty a jeho působiště na Moravě byly příčinou, proč se nezúčastnil dozvuků těchto vnitřních zápasů v Jednotě, když vítěz- ná strana (větší stránka) chtěla se v Chlumci — ovšem marně — dohodnouti s odtrženci (menší stránkou). Postavení Tůmovo v Jednotě pak vzrůstalo. Bratr Matěj byl jediným biskupem a měl tudíž jediný právo světit kněží. Při jeho chatrném zdraví bylo potřebí za- bezpečiti svěcení kněží i pro budoucnost. To se stalo uprostřed února (koncem masopustu) r. 1499 na chůzi úzké rady, rozhodujícího to orgánu Jednoty, v Prostě- jově, kde bylo usneseno, aby po smrti bratra Matěje mohli Tůma a Eliáš na jeho místě ustanoviti nebo po- světiti jinou osobu, kterou by jim ukázal sněm a úzká rada (Dekr. 36), jak bylo rozhodnuto již r. 1467 bratrem Rehořem, neboť vlastně již tehdy byli ustanoveni za bis- kupy a tím dostali světící moc. Moc tuto, která však 23
Strana 24
mohla jim býti odňata pro hříchy, bludy nebo pro zpup- né chování k Jednotě, přenesl na ně br. Matěj rukou dá- ním. Toto rozhodnutí bylo schváleno téhož roku na sně- mě v Brandýse nad Orlicí konaném při sv. Trojici (27. května). Když pak br. Matěj v lednu r. 1500 zemřel v Lipní- ku, byl pochován v Přerově v právě zřízeném kostelíku „na kopci“, musela se Jednota postarati o nového bis- kupa. O tom se jednalo na synodě v Rychnově (20. dub. 1500) a byl zamítnut návrh, aby jen jedna osoba byla vybavena mocí v Jednotě, jako bylo za bratra Matěje, neboť jediný člověk nerozumný, domýšlivý, nepovolný atd. více uškodí než prospěje. Mimo to lidé na takové osobě žádají tolik a takové vlastnosti, jichž nikdo míti nemůže a proto bylo rozhodnuto, „aby k osobě jedné takového zření neměli a ji nepřectívali jako papeže (Dekr. 38). Nebyl přijat ani další návrh, aby světící moc byla dána všem dvanácti členům úzké rady: ježto více sobě rovných snáze unese břímě a kdyby přišla protiven- ství nebo války, snáze někteří zůstanou, aby jiného ná- městka zvolili. Na konec zvítězil návrh, aby byli zvole- ni čtyři biskupové. To se stalo odděleným hlasováním jednak všech kněží, jednak úzké rady. Zvoleni byli Tů- ma, Eliáš, Lukáš a Ambrož. První dva, kteří měli již svě- tící moc od br. Matěje, potvrdili druhé, nově zvolené, na biskupy vkládáním rukou a všichni kněží podáním ruky se jim zavázali k poslušnosti. Sídlem Tůmovým zůstal Přerov, Eliáš sídlil v Prostějově. Hned na to r. 1501, když sněm bratrský rozhodl, aby sudím byl úřadem nejstar- ší biskup, ustoupil z ní bakalář br. Prokop z Jindřichova Hradce a hlavou úzké rady se stal Tůma, a byl sudím až do své smrti 23. února (u vigilii sv. Matěje) r. 1518. (Přidržuji se tu Knihy úmrtí a Jafetova Meče Go- liášova proti Historii fratrum, která udává r. 1517. V otázce, kdy Tůma se stal sudím Jednoty, přidržuji se Golla, 1. c. str. 188, Müller-Bartoš, str. 193, píše, bez 24
mohla jim býti odňata pro hříchy, bludy nebo pro zpup- né chování k Jednotě, přenesl na ně br. Matěj rukou dá- ním. Toto rozhodnutí bylo schváleno téhož roku na sně- mě v Brandýse nad Orlicí konaném při sv. Trojici (27. května). Když pak br. Matěj v lednu r. 1500 zemřel v Lipní- ku, byl pochován v Přerově v právě zřízeném kostelíku „na kopci“, musela se Jednota postarati o nového bis- kupa. O tom se jednalo na synodě v Rychnově (20. dub. 1500) a byl zamítnut návrh, aby jen jedna osoba byla vybavena mocí v Jednotě, jako bylo za bratra Matěje, neboť jediný člověk nerozumný, domýšlivý, nepovolný atd. více uškodí než prospěje. Mimo to lidé na takové osobě žádají tolik a takové vlastnosti, jichž nikdo míti nemůže a proto bylo rozhodnuto, „aby k osobě jedné takového zření neměli a ji nepřectívali jako papeže (Dekr. 38). Nebyl přijat ani další návrh, aby světící moc byla dána všem dvanácti členům úzké rady: ježto více sobě rovných snáze unese břímě a kdyby přišla protiven- ství nebo války, snáze někteří zůstanou, aby jiného ná- městka zvolili. Na konec zvítězil návrh, aby byli zvole- ni čtyři biskupové. To se stalo odděleným hlasováním jednak všech kněží, jednak úzké rady. Zvoleni byli Tů- ma, Eliáš, Lukáš a Ambrož. První dva, kteří měli již svě- tící moc od br. Matěje, potvrdili druhé, nově zvolené, na biskupy vkládáním rukou a všichni kněží podáním ruky se jim zavázali k poslušnosti. Sídlem Tůmovým zůstal Přerov, Eliáš sídlil v Prostějově. Hned na to r. 1501, když sněm bratrský rozhodl, aby sudím byl úřadem nejstar- ší biskup, ustoupil z ní bakalář br. Prokop z Jindřichova Hradce a hlavou úzké rady se stal Tůma, a byl sudím až do své smrti 23. února (u vigilii sv. Matěje) r. 1518. (Přidržuji se tu Knihy úmrtí a Jafetova Meče Go- liášova proti Historii fratrum, která udává r. 1517. V otázce, kdy Tůma se stal sudím Jednoty, přidržuji se Golla, 1. c. str. 188, Müller-Bartoš, str. 193, píše, bez 24
Strana 25
odůvodnění, že se tak stalo až po smrti br. Prokopa r. 1507). Za Tůmova vedení přečkala Jednota nebezpečenství, jež ji ohrožovala v Čechách se strany katolické i podo- bojí. Tíha pronásledování spočívala na vůdčích osobách v Čechách; na Moravě žili Bratří v poměrném klidu. Proto jména Tůmova v těch těžkých dobách neslyšíme. Když postaveni byli Bratří před mistry a kněží strany podobojí v Praze r. 1503 a 1509, tu do popředí vystu- puje jméno br. Lukáše a jiných předáků Jednoty z Čech. Tůma ozval se jen soukromě. Když r. 1508 přijat byl sněmem českým proti Bratřím nebezpečný mandát sva- tojakubský, jehož platnost později byla rozšířena i na Moravu — kterým zakázány byly sbory bratrské a Bratří měli býti vypuzeni vrchnostmi — obratil se Tůma na pana Jana Kostku z Postupic, držitele Litomyšle, kde byl znamenitý sbor, se žádostí, aby dovolil aspoň tajná scházení, a na dávného příznivce a ochránce Jed- noty pana Viléma z Pernštejna a na Poděbradech, aby se za Bratří přimluvil u krále a jiných vrchností, jak učinil již dříve, když se přimlouval u krále Matyáše za Bratří vracející se z Multanska. Černý mrak nad Jed- notou se sice rozptýlil, ale nebezpečenství zůstalo. Také o Tůmově dlouhém působení na Moravě nevíme mnoho. Nevíme ani přesně roku, kdy tam byl poslán a po prvé slyšíme tam o něm až r. 1494, že se Bratří se- šli u něho, aby definitivně ukončili rozpor o obsazení úzké rady, jak bylo vyloženo výše. Potom vyskýtá se jméno Přerova — ne Tůmovo — častěji nejen v pra- menech bratrských, ale i u protivníků Jednoty na př. u doktora Käsenbrodta, Lilienštejna a Jindřicha Jnsti- torise, kteří vedle Litomyšle jmenují Přerov jako dů- ležité středisko bratrské; tím se stal jistě zásluhou Tů- movou. Ostatně i tam docházelo k roztržkám s protiv- níky. Jestliže v Čechách útoky na Jednotu na konci 15. a počátkem 16. stol. odrážel br. Lukáš klidně a O původu 3 25
odůvodnění, že se tak stalo až po smrti br. Prokopa r. 1507). Za Tůmova vedení přečkala Jednota nebezpečenství, jež ji ohrožovala v Čechách se strany katolické i podo- bojí. Tíha pronásledování spočívala na vůdčích osobách v Čechách; na Moravě žili Bratří v poměrném klidu. Proto jména Tůmova v těch těžkých dobách neslyšíme. Když postaveni byli Bratří před mistry a kněží strany podobojí v Praze r. 1503 a 1509, tu do popředí vystu- puje jméno br. Lukáše a jiných předáků Jednoty z Čech. Tůma ozval se jen soukromě. Když r. 1508 přijat byl sněmem českým proti Bratřím nebezpečný mandát sva- tojakubský, jehož platnost později byla rozšířena i na Moravu — kterým zakázány byly sbory bratrské a Bratří měli býti vypuzeni vrchnostmi — obratil se Tůma na pana Jana Kostku z Postupic, držitele Litomyšle, kde byl znamenitý sbor, se žádostí, aby dovolil aspoň tajná scházení, a na dávného příznivce a ochránce Jed- noty pana Viléma z Pernštejna a na Poděbradech, aby se za Bratří přimluvil u krále a jiných vrchností, jak učinil již dříve, když se přimlouval u krále Matyáše za Bratří vracející se z Multanska. Černý mrak nad Jed- notou se sice rozptýlil, ale nebezpečenství zůstalo. Také o Tůmově dlouhém působení na Moravě nevíme mnoho. Nevíme ani přesně roku, kdy tam byl poslán a po prvé slyšíme tam o něm až r. 1494, že se Bratří se- šli u něho, aby definitivně ukončili rozpor o obsazení úzké rady, jak bylo vyloženo výše. Potom vyskýtá se jméno Přerova — ne Tůmovo — častěji nejen v pra- menech bratrských, ale i u protivníků Jednoty na př. u doktora Käsenbrodta, Lilienštejna a Jindřicha Jnsti- torise, kteří vedle Litomyšle jmenují Přerov jako dů- ležité středisko bratrské; tím se stal jistě zásluhou Tů- movou. Ostatně i tam docházelo k roztržkám s protiv- níky. Jestliže v Čechách útoky na Jednotu na konci 15. a počátkem 16. stol. odrážel br. Lukáš klidně a O původu 3 25
Strana 26
věcně, činil tak Vavřinec Krasonický prudce a někdy až drsně se značnou dávkou jizlivosti, na Moravě — v hádáních, disputacích, i literárně polemisoval s pro- tivníky Tůma. Z ústních hádání, v nichž středověk a začátek novo- věku si liboval podle vzoru učených disputací universit- ních, nejdůležitější bylo „rozmlouvání“ s papežským inkvisitorem dominikánem Jindřichem Institorisem, jenž proslul již v Německu, kde zavedl soudy proti čaroděj- nicím, v jichž existenci věřil a jimž věnoval obsáhlý spis „Kladivo čarodějnic" (Malleus maleficarum...). Toho poslal papež Alexandr VI. na poč. r. 1500 na Mo- ravu, aby za pomoci biskupa olomouckého Stanislava Thurso pálil kacířské knihy; zejména měl pátrati po knize, „kterou sami Bratří jmenují kopyta“ (librum seu codicem, quem kopita ipsi nominant). Je to asi spis Chelčického „O šelmě a jejím obrazu“. Vlastní příčinou jeho poslání však bylo, aby zastavil vzrůst Jednoty; ta- to první zpráva o počtu Bratří udává počet jich, jistě upřílišněný, na sto tisíc členů. Vedle Bratří měl také bojovati proti podobojím, proti kterým již vystupoval ve svých spisech z r. 1495 a 1496. Institoris byl velmi nebezpečný protivník. Vyzval Bratří k hádání o víru. Po několika marných pokusech o schůzku byli přece jen Bratří k ní přinuceni, aby ulomili hrot jeho útokům, a poslali k němu Tůmu jako hlavu Jednoty na Moravě a bakaláře Vavřince Krasonického, správce sboru v Lito- myšli, předního člena tehdejší Jednoty. Schůzka se konala v Olomouci v dominikánském klášteře u sv. Mi- chala koncem r. 1500, nebo zač. r. 1501, neboť inkvisi- tor již r. 1501 vydal proti nim dva své latinsky psané spisy. Z těchto a ze zmínek u Tůmy a Krasonického dovídáme se, oč se přeli. Za Jednotu mluvil Krasonic- ký, který vzbudil u protivníka dosti respektu, takže mluví o něm jako o muži uhlazeném a vzdělaném, ba ve svém spise nazývá ho „milým bratrem“ (frater di- 26
věcně, činil tak Vavřinec Krasonický prudce a někdy až drsně se značnou dávkou jizlivosti, na Moravě — v hádáních, disputacích, i literárně polemisoval s pro- tivníky Tůma. Z ústních hádání, v nichž středověk a začátek novo- věku si liboval podle vzoru učených disputací universit- ních, nejdůležitější bylo „rozmlouvání“ s papežským inkvisitorem dominikánem Jindřichem Institorisem, jenž proslul již v Německu, kde zavedl soudy proti čaroděj- nicím, v jichž existenci věřil a jimž věnoval obsáhlý spis „Kladivo čarodějnic" (Malleus maleficarum...). Toho poslal papež Alexandr VI. na poč. r. 1500 na Mo- ravu, aby za pomoci biskupa olomouckého Stanislava Thurso pálil kacířské knihy; zejména měl pátrati po knize, „kterou sami Bratří jmenují kopyta“ (librum seu codicem, quem kopita ipsi nominant). Je to asi spis Chelčického „O šelmě a jejím obrazu“. Vlastní příčinou jeho poslání však bylo, aby zastavil vzrůst Jednoty; ta- to první zpráva o počtu Bratří udává počet jich, jistě upřílišněný, na sto tisíc členů. Vedle Bratří měl také bojovati proti podobojím, proti kterým již vystupoval ve svých spisech z r. 1495 a 1496. Institoris byl velmi nebezpečný protivník. Vyzval Bratří k hádání o víru. Po několika marných pokusech o schůzku byli přece jen Bratří k ní přinuceni, aby ulomili hrot jeho útokům, a poslali k němu Tůmu jako hlavu Jednoty na Moravě a bakaláře Vavřince Krasonického, správce sboru v Lito- myšli, předního člena tehdejší Jednoty. Schůzka se konala v Olomouci v dominikánském klášteře u sv. Mi- chala koncem r. 1500, nebo zač. r. 1501, neboť inkvisi- tor již r. 1501 vydal proti nim dva své latinsky psané spisy. Z těchto a ze zmínek u Tůmy a Krasonického dovídáme se, oč se přeli. Za Jednotu mluvil Krasonic- ký, který vzbudil u protivníka dosti respektu, takže mluví o něm jako o muži uhlazeném a vzdělaném, ba ve svém spise nazývá ho „milým bratrem“ (frater di- 26
Strana 27
lecte) a označuje ho za předního obránce bratrského; o Tůmovi se vůbec nezmiňuje. Krasonický vykládal mu, proč od kališníků přestoupil, tak, jak to vykládá něko- likrát ve svých spisích. Čechové berou vše, zejména kněžství, od církve římské a při tom nazývají ji nevěst- kou apokalyptickou pro množství hříchů v ní se obje- vujících. Institoris v delší řeči vyvracel, že by církev římská byla nevěstkou ze Zjevení sv. Jana a dokazoval její svatost z množství svatých v ní (místa toho se do- volává Tůma v našem spisku). Debatovalo se také o po- mluvách proti Bratřím, že prý tak jako Židé na něko- lika místech bodali do posvěcené hostie a že z ní vy- tryskla krev „a to nám doktor Jindřich... v Holomúci pod přísahou jistil“ (citovaný ruk. V. F. 41 1. 137b). Krasonický slíbil pak Jindřichovi, že dokáže-li, že cír- kev římská je skutečně svatá, že k ní přistoupí. Ač hned r. 1501 vydal inkvisitor své dva spisy, z nichž v prvním, určeném Krasonickému, dokazuje svatost církve, učinil tak nadarmo, neboť jeho důvody Krasonického nepře- svědčily, a obě strany zůstaly při svém. Blahoslav (O původu, str. 42), z něhož čerpal Jafet, má ještě zprávu, že Tůma „nějakého inquisitora haere- ticae pravitatis“, tedy Institorise, „přemohl, místně toho dokázav, že pod obojí způsobou má býti tělo a krev Páně přijímáno.“ Tomu, že by to bylo v Olomouci při hádce výše vylíčené, odporuje to, že Institoris ve svých zmíněných spisech nemluví o přijímání pod obojí způso- bou, a také to, že Krasonický, který mluví o hádkách Tůmových, toho nevzpomíná, ačkoli by jistě o ní věděl a nedal by si ujít příležitost se o ní zmínit. Mimo to Krasonický dokonale — a jistě lépe než Tůma — ovlá- dal otázku eucharistickou, neboť jí věnoval velkou část své literární činnosti. Zdá se, že tu jde o omyl buď s hádkou Tůmovou s farářem v Holešově nebo s hádkou br. Václava, písaře v Rychnově, s Institorisem. Institoris však neustal ve svých útocích na Jednotu, 27
lecte) a označuje ho za předního obránce bratrského; o Tůmovi se vůbec nezmiňuje. Krasonický vykládal mu, proč od kališníků přestoupil, tak, jak to vykládá něko- likrát ve svých spisích. Čechové berou vše, zejména kněžství, od církve římské a při tom nazývají ji nevěst- kou apokalyptickou pro množství hříchů v ní se obje- vujících. Institoris v delší řeči vyvracel, že by církev římská byla nevěstkou ze Zjevení sv. Jana a dokazoval její svatost z množství svatých v ní (místa toho se do- volává Tůma v našem spisku). Debatovalo se také o po- mluvách proti Bratřím, že prý tak jako Židé na něko- lika místech bodali do posvěcené hostie a že z ní vy- tryskla krev „a to nám doktor Jindřich... v Holomúci pod přísahou jistil“ (citovaný ruk. V. F. 41 1. 137b). Krasonický slíbil pak Jindřichovi, že dokáže-li, že cír- kev římská je skutečně svatá, že k ní přistoupí. Ač hned r. 1501 vydal inkvisitor své dva spisy, z nichž v prvním, určeném Krasonickému, dokazuje svatost církve, učinil tak nadarmo, neboť jeho důvody Krasonického nepře- svědčily, a obě strany zůstaly při svém. Blahoslav (O původu, str. 42), z něhož čerpal Jafet, má ještě zprávu, že Tůma „nějakého inquisitora haere- ticae pravitatis“, tedy Institorise, „přemohl, místně toho dokázav, že pod obojí způsobou má býti tělo a krev Páně přijímáno.“ Tomu, že by to bylo v Olomouci při hádce výše vylíčené, odporuje to, že Institoris ve svých zmíněných spisech nemluví o přijímání pod obojí způso- bou, a také to, že Krasonický, který mluví o hádkách Tůmových, toho nevzpomíná, ačkoli by jistě o ní věděl a nedal by si ujít příležitost se o ní zmínit. Mimo to Krasonický dokonale — a jistě lépe než Tůma — ovlá- dal otázku eucharistickou, neboť jí věnoval velkou část své literární činnosti. Zdá se, že tu jde o omyl buď s hádkou Tůmovou s farářem v Holešově nebo s hádkou br. Václava, písaře v Rychnově, s Institorisem. Institoris však neustal ve svých útocích na Jednotu, 27
Strana 28
užívaje i vyvrácených pomluv a činil to i veřejně, vy- věšuje listy na dveřích kostelních (náš spisek str. 87). V disputacích s Bratřími neměl však štěstí. Nepřesvěd- čil mluvčí Jednoty v Olomouci a utrpěl porážku od br. Václava, písaře v Rychnově, který dříve byl ve služ- bách krále Matyáše. S tím se sešel v jedné světnici a byv přehádán „až do mlčení“, pohaněl protivníka, „že je horší než čert“. Pohaněný mu odpověděl výrokem zná- mým již z Husa: „Tu si selhal v hlavu svou. A hned to- ho dovedu. Dábel hřeší od počátku světa a já od pade- sáti let, protož neprávem smíš křivdu svědčiti, že bych byl horší než čert.“ Působení Institorisovo Jednotu tedy nezničilo ani jí neublížilo. Obrana členů Jednoty, která se na Moravě hojně rozšířila, vedla Tůmu k sporům s římským farářem v Holešově, tedy blízko jeho sídla. S tím diskutoval před farářovou vrchností, panem Albrechtem ze Šternberka a na Holešově, o přijímání pod obojí; užívaje dokladů ze známého vykladače bible Mikuláše Liry, svého oblí- beného autora, dokazoval oprávněnost přijímání pod obojí. Tento farář byl jeden z mnohých svého času, dbal více svého dobrého bydla než prospěchu věřících, vy- máhaje tvrdě povinné dávky i na nekatolických osad- nících, jak vysvítá z listu Tůmova (str. 65 a 66). Byl to tedy podle názoru bratrského zlý kněz, který svou útoč- ností na kázáních budil nelibost nejen u nekatolíků, ale i u vlastních věřících. Krasonický (uvedený ruk. 1. 139b) uvádí příklad jeho kázání při mši novosvěcencově, v němž příliš vynášel důstojnost kněžskou. Kněz je důstojnější než Panna Maria, která Krista jen jednou porodila, a než andělé, neboť kněz kolikrát mši slouží, tolikrát Krista znovu stvořuje — běžný a často v té do- bě při podobných příležitostech opakovaný názor na kněze vzatý z velice rozšířeného spisku „Stella clerico- rum“ „Hvězda kněžská“. V Holešově byli tím dotčeni a „mluvili někteří panu Albrechtovi Holešovskému, aby 28
užívaje i vyvrácených pomluv a činil to i veřejně, vy- věšuje listy na dveřích kostelních (náš spisek str. 87). V disputacích s Bratřími neměl však štěstí. Nepřesvěd- čil mluvčí Jednoty v Olomouci a utrpěl porážku od br. Václava, písaře v Rychnově, který dříve byl ve služ- bách krále Matyáše. S tím se sešel v jedné světnici a byv přehádán „až do mlčení“, pohaněl protivníka, „že je horší než čert“. Pohaněný mu odpověděl výrokem zná- mým již z Husa: „Tu si selhal v hlavu svou. A hned to- ho dovedu. Dábel hřeší od počátku světa a já od pade- sáti let, protož neprávem smíš křivdu svědčiti, že bych byl horší než čert.“ Působení Institorisovo Jednotu tedy nezničilo ani jí neublížilo. Obrana členů Jednoty, která se na Moravě hojně rozšířila, vedla Tůmu k sporům s římským farářem v Holešově, tedy blízko jeho sídla. S tím diskutoval před farářovou vrchností, panem Albrechtem ze Šternberka a na Holešově, o přijímání pod obojí; užívaje dokladů ze známého vykladače bible Mikuláše Liry, svého oblí- beného autora, dokazoval oprávněnost přijímání pod obojí. Tento farář byl jeden z mnohých svého času, dbal více svého dobrého bydla než prospěchu věřících, vy- máhaje tvrdě povinné dávky i na nekatolických osad- nících, jak vysvítá z listu Tůmova (str. 65 a 66). Byl to tedy podle názoru bratrského zlý kněz, který svou útoč- ností na kázáních budil nelibost nejen u nekatolíků, ale i u vlastních věřících. Krasonický (uvedený ruk. 1. 139b) uvádí příklad jeho kázání při mši novosvěcencově, v němž příliš vynášel důstojnost kněžskou. Kněz je důstojnější než Panna Maria, která Krista jen jednou porodila, a než andělé, neboť kněz kolikrát mši slouží, tolikrát Krista znovu stvořuje — běžný a často v té do- bě při podobných příležitostech opakovaný názor na kněze vzatý z velice rozšířeného spisku „Stella clerico- rum“ „Hvězda kněžská“. V Holešově byli tím dotčeni a „mluvili někteří panu Albrechtovi Holešovskému, aby 28
Strana 29
nedal toho kněži kázati, těžko bylo jim slyšeti.“ Kdy se přel Tůma s farářem o přijímání a který to byl farář, nelze s jistotou říci. Údajů Volného (Kirchliche Topo- graphie von Mähren III. 257), že to bylo r. 1515, a že to byl farář Matěj, nelze kontrolovati. Ujímaje se pravděpodobně Bratří proti útočnému fa- ráři v Holešově, dostal se Tůma do styků s jejich vrch- ností, katolickým pánem Albrechtem starším ze Štern- berka a na Lukově, r. 1516 hejtmanem kraje Olomouc- kého, adresátem níže otištěného spisku. Rozmluvy, jak patrno z listu Tůmova, týkaly se dvou často diskutova- ných problémů: kněžství církve římské a její svatosti. První popíral Tůma výkladem, že apoštolské posloupno- sti nelze dokázat, neboť: „jest se již ten provázek dáv- no strhal a to tehdy, když sou počali papežové biskup- ství prodávati a biskupové kupovati ouřadův, biskupo- vé kněžím kněžství a kněží lidem svátosti.“ Tím zaniklo pravé kněžství. Je to opět diskuse o nejdůležitějším problému Jednoty, otázce dobrého a zlého kněze, a zá- roveň obrana vlastního řádu kněžského, neboť ani cír- kev podobojí ani římská neuznávala bratrských kněží za řádně svěcené. Zajisté popíral Tůma i svatost církve římské, třebaže pan Albrecht dokazoval ji podle vzoru Institorisova množstvím svatých, v ní se vyskytujících (srov. str. 67 a 80). Příležitost obšírně brániti kněžství Jednoty a ji samu naskytla se Tůmovi při vzniku sporu v Hranicích r. 1507. Příčina sporu je celkem známa. Do Hranic se přistěho- val bratr, soukeník ze Šternberka; cech soukenický ho však nechtěl přijmouti mezi sebe, že prý není řádně od- dán, neboť sňatek jeho byl uzavřen před knězem bratr- ským. Hranický farář podobojí Tomáš nechtěl ani od- dávati bratří a křtíti jejich děti. Také někteří tvrdili, že správce bratrského sboru kněz Šimon není knězem. Proto se obrátil Šimon listem na městskou radu, které již jed- nou psal, a vyložil v listě své kněžství, že v ně „všel řá- 29
nedal toho kněži kázati, těžko bylo jim slyšeti.“ Kdy se přel Tůma s farářem o přijímání a který to byl farář, nelze s jistotou říci. Údajů Volného (Kirchliche Topo- graphie von Mähren III. 257), že to bylo r. 1515, a že to byl farář Matěj, nelze kontrolovati. Ujímaje se pravděpodobně Bratří proti útočnému fa- ráři v Holešově, dostal se Tůma do styků s jejich vrch- ností, katolickým pánem Albrechtem starším ze Štern- berka a na Lukově, r. 1516 hejtmanem kraje Olomouc- kého, adresátem níže otištěného spisku. Rozmluvy, jak patrno z listu Tůmova, týkaly se dvou často diskutova- ných problémů: kněžství církve římské a její svatosti. První popíral Tůma výkladem, že apoštolské posloupno- sti nelze dokázat, neboť: „jest se již ten provázek dáv- no strhal a to tehdy, když sou počali papežové biskup- ství prodávati a biskupové kupovati ouřadův, biskupo- vé kněžím kněžství a kněží lidem svátosti.“ Tím zaniklo pravé kněžství. Je to opět diskuse o nejdůležitějším problému Jednoty, otázce dobrého a zlého kněze, a zá- roveň obrana vlastního řádu kněžského, neboť ani cír- kev podobojí ani římská neuznávala bratrských kněží za řádně svěcené. Zajisté popíral Tůma i svatost církve římské, třebaže pan Albrecht dokazoval ji podle vzoru Institorisova množstvím svatých, v ní se vyskytujících (srov. str. 67 a 80). Příležitost obšírně brániti kněžství Jednoty a ji samu naskytla se Tůmovi při vzniku sporu v Hranicích r. 1507. Příčina sporu je celkem známa. Do Hranic se přistěho- val bratr, soukeník ze Šternberka; cech soukenický ho však nechtěl přijmouti mezi sebe, že prý není řádně od- dán, neboť sňatek jeho byl uzavřen před knězem bratr- ským. Hranický farář podobojí Tomáš nechtěl ani od- dávati bratří a křtíti jejich děti. Také někteří tvrdili, že správce bratrského sboru kněz Šimon není knězem. Proto se obrátil Šimon listem na městskou radu, které již jed- nou psal, a vyložil v listě své kněžství, že v ně „všel řá- 29
Strana 30
dem pravým křesťanským, volen jsa od lidu obecného i od kněží. A neběžel sem sám ani sem se třel obyčejem svatokupeckým.“ List za přítomnosti faráře Tomáše četl na kázání farář lipenský Jindřich (Müller, str. 337, Müller-Bartoš, str. 219 nesprávně spojuje dvě osoby v jednu, nazývaje faráře hranického Tomášem Lipen- ským), známý odpůrce Bratří, s nímž před tím i potom měli Bratří co činiti, podrobil kritice kněžství bratr- ské a dotkl se i br. Šimona. Spor s původních odpůrců se přenesl na jiné. Bratr Šimon byl prostý, neučený sedlák a nestačil na chytrého a učeného Jindřicha, kte rý se ujal faráře Tomáše, asi také málo vzdělaného, neboť Tůma charakterisuje ho, že je „rozumem, odkud hus pie.“ Tak ze sporu Šimona proti Tomášovi vyvinul se spor Jindřicha Lipenského proti Tůmovi, „který se stal vartéřem Šimonovým podobně jako Jindřich Tomá- šovým.“ Polemika, v literatuře nyní známá pod jménem „Cedule bratra Šimona,“ největší dílo Tůmovo, vyšla tiskem asi ještě téhož r. 1507. A tento obránce Jednoty proti jejím protivníkům neušel sporům v Jednotě vlastní, nebyl spokojen ke konci svého života s vnitřním jejím vývojem. Vedení Jednoty a nová organisace stále více a více přecházela do rukou pokrokovějšího a energičtějšího bratra Lukáše, takže Tůma, předseda úzké rady a tedy podle jména její hlava, byl jím stále zatlačován do pozadí; k tomu přispíval jistě i jeho velmi pokročilý věk. Lukáš, tvůr- ce a organisátor Jednoty a její nejvýznačnější teo- log, uvedl v řád obřady bohoslužebné a zamezil tak li- bovůli jednotlivých správců sborů bratrských při boho- službě, přizpůsobiv se v řádech církvi podobojí. Je při- rozeno, že z řad bratrských ozval se proti těmto novo- tám odpor. Nebyl s nimi spokojen ani Tůma, staré prostnosti milovník, a tak, jak vypravuje Kniha úmrtí, „s bratrem Lukášem nevelmi dobře byli k posledku. Mládenec za ním klečívaje slýchával jej modliti se: 30
dem pravým křesťanským, volen jsa od lidu obecného i od kněží. A neběžel sem sám ani sem se třel obyčejem svatokupeckým.“ List za přítomnosti faráře Tomáše četl na kázání farář lipenský Jindřich (Müller, str. 337, Müller-Bartoš, str. 219 nesprávně spojuje dvě osoby v jednu, nazývaje faráře hranického Tomášem Lipen- ským), známý odpůrce Bratří, s nímž před tím i potom měli Bratří co činiti, podrobil kritice kněžství bratr- ské a dotkl se i br. Šimona. Spor s původních odpůrců se přenesl na jiné. Bratr Šimon byl prostý, neučený sedlák a nestačil na chytrého a učeného Jindřicha, kte rý se ujal faráře Tomáše, asi také málo vzdělaného, neboť Tůma charakterisuje ho, že je „rozumem, odkud hus pie.“ Tak ze sporu Šimona proti Tomášovi vyvinul se spor Jindřicha Lipenského proti Tůmovi, „který se stal vartéřem Šimonovým podobně jako Jindřich Tomá- šovým.“ Polemika, v literatuře nyní známá pod jménem „Cedule bratra Šimona,“ největší dílo Tůmovo, vyšla tiskem asi ještě téhož r. 1507. A tento obránce Jednoty proti jejím protivníkům neušel sporům v Jednotě vlastní, nebyl spokojen ke konci svého života s vnitřním jejím vývojem. Vedení Jednoty a nová organisace stále více a více přecházela do rukou pokrokovějšího a energičtějšího bratra Lukáše, takže Tůma, předseda úzké rady a tedy podle jména její hlava, byl jím stále zatlačován do pozadí; k tomu přispíval jistě i jeho velmi pokročilý věk. Lukáš, tvůr- ce a organisátor Jednoty a její nejvýznačnější teo- log, uvedl v řád obřady bohoslužebné a zamezil tak li- bovůli jednotlivých správců sborů bratrských při boho- službě, přizpůsobiv se v řádech církvi podobojí. Je při- rozeno, že z řad bratrských ozval se proti těmto novo- tám odpor. Nebyl s nimi spokojen ani Tůma, staré prostnosti milovník, a tak, jak vypravuje Kniha úmrtí, „s bratrem Lukášem nevelmi dobře byli k posledku. Mládenec za ním klečívaje slýchával jej modliti se: 30
Strana 31
Pane, překážel-li bych tvému dílu, vezmi mne! I tak se brzy stalo. Prostnosti byl milovník a br. Lukáš vele- bil služby, že z pěkných nádobek sloužil, ubrusův, svěc atd.... Ale i tu jako r. 1494 se Tůma podrobil a zů- stal věren tomu, co spolutvořil. Brzy potom Tůma zemřel ve vysokém věku přes osmdesát let po jedenapadesátiletém kněžství 23. úno- ra r. 1518 nejen jako poslední ze tří kněží zvolených r. 1467, ale i poslední z prvních bratří kroužku Řeho- řova. Pochován byl ve svém dlouholetém působišti v Pře- rově na místě, které pro poslední odpočinek bratrských správců za 10 kop zakoupili páni Šiškové Slavkovští. Tůma Přeloučský spiat je s osudy Jednoty v prvních jejích počátcích a jejím vzrůstu. Jeden z prvních tří kněží „domácího“ svěcení dosáhl nejvýznačnějšího mís- ta v ní, stav se biskupem a později jako sudí její hlavou. A přece osud se k němu zachoval hodně macešsky. Jmé- no jeho ustupuje později do pozadí zatlačeno velikou postavou organisátora nové Jednoty bratra Lukáše. To dá se dobře vysvětliti. V době Řehořově a Matějově rozhodovali o Jednotě tito dva mužové, třebaže po- slední byl slabý a nestačil na úkol mu svěřený, neboť nedovedl dáti své církvi pevnou organisaci v církevních řádech, v nichž panovala roztříštěnost. Byl to bratr prostého ražení, který podléhal svému okolí a bránil odkaz Rehořův, pokud mohl a pokud se dalo. A stej- ného ražení je i Tůma, třebaže nad bratra Matěje vy- nikal vzdělaností a rozumem. Také on nevykonal orga- nisačně pro Jednotu nic a svým sklonem k starověrství a k staré prostosti odcizil si pokrokovější spolupracov- níky, zejména bratra Lukáše, takže nastalo mezi nimi i ochlazení. Při tom však jako dobrý pastýř pečlivě stře- žil Jednotu, bedlivě si všímaje všeho, co se jí dotýkalo a hleděl ji převésti přes nebezpečí a pohromy, jež jí hrozily. Hleděl tak učiniti hlavně osobními prosbami a 31
Pane, překážel-li bych tvému dílu, vezmi mne! I tak se brzy stalo. Prostnosti byl milovník a br. Lukáš vele- bil služby, že z pěkných nádobek sloužil, ubrusův, svěc atd.... Ale i tu jako r. 1494 se Tůma podrobil a zů- stal věren tomu, co spolutvořil. Brzy potom Tůma zemřel ve vysokém věku přes osmdesát let po jedenapadesátiletém kněžství 23. úno- ra r. 1518 nejen jako poslední ze tří kněží zvolených r. 1467, ale i poslední z prvních bratří kroužku Řeho- řova. Pochován byl ve svém dlouholetém působišti v Pře- rově na místě, které pro poslední odpočinek bratrských správců za 10 kop zakoupili páni Šiškové Slavkovští. Tůma Přeloučský spiat je s osudy Jednoty v prvních jejích počátcích a jejím vzrůstu. Jeden z prvních tří kněží „domácího“ svěcení dosáhl nejvýznačnějšího mís- ta v ní, stav se biskupem a později jako sudí její hlavou. A přece osud se k němu zachoval hodně macešsky. Jmé- no jeho ustupuje později do pozadí zatlačeno velikou postavou organisátora nové Jednoty bratra Lukáše. To dá se dobře vysvětliti. V době Řehořově a Matějově rozhodovali o Jednotě tito dva mužové, třebaže po- slední byl slabý a nestačil na úkol mu svěřený, neboť nedovedl dáti své církvi pevnou organisaci v církevních řádech, v nichž panovala roztříštěnost. Byl to bratr prostého ražení, který podléhal svému okolí a bránil odkaz Rehořův, pokud mohl a pokud se dalo. A stej- ného ražení je i Tůma, třebaže nad bratra Matěje vy- nikal vzdělaností a rozumem. Také on nevykonal orga- nisačně pro Jednotu nic a svým sklonem k starověrství a k staré prostosti odcizil si pokrokovější spolupracov- níky, zejména bratra Lukáše, takže nastalo mezi nimi i ochlazení. Při tom však jako dobrý pastýř pečlivě stře- žil Jednotu, bedlivě si všímaje všeho, co se jí dotýkalo a hleděl ji převésti přes nebezpečí a pohromy, jež jí hrozily. Hleděl tak učiniti hlavně osobními prosbami a 31
Strana 32
přímluvami, jak učinil svými listy panu Vilémovi z Pernštejna a panu Kostkovi, kterážto péče vynesla mu i nelibost a výtku tohoto, že se stará o to, do čeho mu nic není a že „u tebe jest všech novin stok“. Byly to místní a drobnější případy, do kterých zasahoval, vel- ké řešili jiní — snad i proto, že těžiště Jednoty bylo v Čechách, Morava po této stránce pro Bratří byla přece jen klidnější. A přece, ač cítil, jak Jednota, z části jeho dílo, se odkloňuje od svých ideálů a své prostoty, jejímž mi- lovníkem nikdy nepřestal býti, přece zůstal jí věren, ač změny v ní jistě silně se ho dotýkaly. Tuto svou od- danost k Jednotě pěkně vyjádřil, třebaže pod jménem Šimonovým, v polemice s farářem hranickým. „A jakož mi žádáš lepšie múdrosti, nežli ji ukazuji a pozdviháš mé starosti bludem skloněné, abych prohlédl ku pozna- lé někdy pravdě a k nie se navrátil, milý kněže pro- sím tebe, nežádej mi toho, a naději mám, že tebe v tom neuslyším. A zachovej milý Bůh, bych se měl k tomu vrátiti.“ (Cedule 1. M 6b—M 7a). Teprve pozdější generace Jednoty vzpomínala a oce- nila jeho činnost, zejména jeho prostotu. Jafet v Meči Goliášově (1. 10b) nazývá ho „učeným a opatrným“ a v Hlase strážného (str. 115) „mužem znamenitým“, Kniha úmrtí (str. 222) cení ho jako muže dosti vzděla- ného, který po mnoho let slavným byl v Jednotě a oce- ňuje jeho prostotu, již doporučuje i pro budoucnost (Et haec simplicitas commendanda et in posterum observan- da), Historia Fratrum (str. 355) nazývá ho „svaté pa- měti“. Významné zadostiučinění nejen jemu, ale i jiným starým bratřím dal Blahoslav ve své Filipce (ČČM 1861, str. 376), kde pravi: „... item bratr Tuoma, též lati- ník ne zlý ... že ačkoli v ten čas Pán Bůh chtěl, aby tak bylo v Jednotě děláno, jakž dělal bratr Lukáš, však k našemu spůsobu a věku a nynějším příčinám mnohem by lépe se trefil ten spůsob, jakož br. Prokop, 32
přímluvami, jak učinil svými listy panu Vilémovi z Pernštejna a panu Kostkovi, kterážto péče vynesla mu i nelibost a výtku tohoto, že se stará o to, do čeho mu nic není a že „u tebe jest všech novin stok“. Byly to místní a drobnější případy, do kterých zasahoval, vel- ké řešili jiní — snad i proto, že těžiště Jednoty bylo v Čechách, Morava po této stránce pro Bratří byla přece jen klidnější. A přece, ač cítil, jak Jednota, z části jeho dílo, se odkloňuje od svých ideálů a své prostoty, jejímž mi- lovníkem nikdy nepřestal býti, přece zůstal jí věren, ač změny v ní jistě silně se ho dotýkaly. Tuto svou od- danost k Jednotě pěkně vyjádřil, třebaže pod jménem Šimonovým, v polemice s farářem hranickým. „A jakož mi žádáš lepšie múdrosti, nežli ji ukazuji a pozdviháš mé starosti bludem skloněné, abych prohlédl ku pozna- lé někdy pravdě a k nie se navrátil, milý kněže pro- sím tebe, nežádej mi toho, a naději mám, že tebe v tom neuslyším. A zachovej milý Bůh, bych se měl k tomu vrátiti.“ (Cedule 1. M 6b—M 7a). Teprve pozdější generace Jednoty vzpomínala a oce- nila jeho činnost, zejména jeho prostotu. Jafet v Meči Goliášově (1. 10b) nazývá ho „učeným a opatrným“ a v Hlase strážného (str. 115) „mužem znamenitým“, Kniha úmrtí (str. 222) cení ho jako muže dosti vzděla- ného, který po mnoho let slavným byl v Jednotě a oce- ňuje jeho prostotu, již doporučuje i pro budoucnost (Et haec simplicitas commendanda et in posterum observan- da), Historia Fratrum (str. 355) nazývá ho „svaté pa- měti“. Významné zadostiučinění nejen jemu, ale i jiným starým bratřím dal Blahoslav ve své Filipce (ČČM 1861, str. 376), kde pravi: „... item bratr Tuoma, též lati- ník ne zlý ... že ačkoli v ten čas Pán Bůh chtěl, aby tak bylo v Jednotě děláno, jakž dělal bratr Lukáš, však k našemu spůsobu a věku a nynějším příčinám mnohem by lépe se trefil ten spůsob, jakož br. Prokop, 32
Strana 33
br. Jan Táborský, ba i br. Matěj, prostý, avšak ne hlou- pý muž, nad to br. Tuoma užívali. A daleko by lépe by- lo, abychom těch spisův etc užívali ... nežli bratra Lu- kášových sepsání. Význam Tůmy Přeloučského pro Jednotu doplňuje jeho literární činnost. Pokud se nám zachovala nebo jsou o ní zmínky, není obsáhlá, ale přes to dobře cha- rakterisuje svého autora, který, dosud nedoceněn, za- ujímá tak ne poslední místo mezi bratrskými spisova- teli na poč. 16. stol. Známých nyní prací Tůmových je celkem pět. Nej- starší a nejznámější je níže otištěné Sepsáni bratra Tů- my, přijmím Přeloučského, urozenému pánu, panu Al- brechtovi z Štemberka a na Lukově leta Páně 1502 za- chované v Aktech Jednoty bratrské III. 1. 202a—224a v bratrské knihovně v Herrnhubě a v rkp. Národního musea v Praze sign. IV. H. 8. 1. 67a—106b. Popis první sbírky viz Bidlo Akty I., str. 134 sl., popis druhého Bartoš, Soupis rukopisů Národního musea v Praze I., str. 228, č. 124. Zmínka o tomto spise nachází se u br. — co se dálo mezi Krasonického a jeho „Historii — knězem Janem též Bratřími zboru Třebíčského s (rkp. musejní V. F. tu v Třebíči... 1. Páně 1519" 41 1. 280b): „Však Pán Bůh vždy brání a brániti bude, odkládaje těch, kteříž chtěli překážeti, jakož o tom bratr jeden panu Holešovskému důvodně napsal... Historia Fratrum má k r. 1508 (str. 255—256) delší vy- pravování „jako bratr Tůma, svaté paměti, napsal v knížce ku panu Holešovskému o Kunštátích... Ukázky z něho otiskl Goll, Chelčický a Jednota, str. 75, 112, 147, 154, obsah tamtéž str. 55, Palmov Českija bratja... I., str. 142 sl. a posledně Měrka v Čas. pro moderní filologii III. 1913, str. 301 sl. Spor br. Šimona, správce sboru v Hranicích s tam- ním farářem Tomášem, změnil se, jak vyloženo výše 33
br. Jan Táborský, ba i br. Matěj, prostý, avšak ne hlou- pý muž, nad to br. Tuoma užívali. A daleko by lépe by- lo, abychom těch spisův etc užívali ... nežli bratra Lu- kášových sepsání. Význam Tůmy Přeloučského pro Jednotu doplňuje jeho literární činnost. Pokud se nám zachovala nebo jsou o ní zmínky, není obsáhlá, ale přes to dobře cha- rakterisuje svého autora, který, dosud nedoceněn, za- ujímá tak ne poslední místo mezi bratrskými spisova- teli na poč. 16. stol. Známých nyní prací Tůmových je celkem pět. Nej- starší a nejznámější je níže otištěné Sepsáni bratra Tů- my, přijmím Přeloučského, urozenému pánu, panu Al- brechtovi z Štemberka a na Lukově leta Páně 1502 za- chované v Aktech Jednoty bratrské III. 1. 202a—224a v bratrské knihovně v Herrnhubě a v rkp. Národního musea v Praze sign. IV. H. 8. 1. 67a—106b. Popis první sbírky viz Bidlo Akty I., str. 134 sl., popis druhého Bartoš, Soupis rukopisů Národního musea v Praze I., str. 228, č. 124. Zmínka o tomto spise nachází se u br. — co se dálo mezi Krasonického a jeho „Historii — knězem Janem též Bratřími zboru Třebíčského s (rkp. musejní V. F. tu v Třebíči... 1. Páně 1519" 41 1. 280b): „Však Pán Bůh vždy brání a brániti bude, odkládaje těch, kteříž chtěli překážeti, jakož o tom bratr jeden panu Holešovskému důvodně napsal... Historia Fratrum má k r. 1508 (str. 255—256) delší vy- pravování „jako bratr Tůma, svaté paměti, napsal v knížce ku panu Holešovskému o Kunštátích... Ukázky z něho otiskl Goll, Chelčický a Jednota, str. 75, 112, 147, 154, obsah tamtéž str. 55, Palmov Českija bratja... I., str. 142 sl. a posledně Měrka v Čas. pro moderní filologii III. 1913, str. 301 sl. Spor br. Šimona, správce sboru v Hranicích s tam- ním farářem Tomášem, změnil se, jak vyloženo výše 33
Strana 34
(str. 29 sl.) v polemiku mezi Tůmou a Jindřichem, fará- řem lipenským, která byla tištěna asi hned r. 1507 a je známa pod titulem Cedule bratra Šimona. Výtisk její je v knihovně Národního musea sign. 25. F. 6. Spis ob- sahuje čtyři „cedule“ (= psaní) bratra Šimona, tedy Tůmovy, a dvě kněze Tomáše v tomto pořadí: „První cedule bratra Šimonova, kterúž psal pánóm starším Hra- nickým, v kterejž se zpravuje krátce o řádu kněžstvie svého“ (1. A 1—A 2), „Druhá cedule bratra Šimonova, kterúž psal knězi Thomášovi, faráři Hranickému, v kte- réž zpravuje též krátce o řádu a puovodu kněžstvie i vo- lenie, jakž za apoštoluov bývalo a tak dále“ (1. A 2—A 3); „Cedule kněze Tomášova první, kterúž psal bratru Šimonovi, odpor veda obšírně na jeho psanie etc (1. A 3—B 1, podepsán jen „farář“). „Cedule bratra Ši- mona třetí zase knězi Thomášovi a tak dále“ (1. B1—C5), „Cedule kněze Tomášova druhá zase bratru Šimonovi a tak dále“ (1. C 5—E 7, podepsán „kněz Tomáš, farář hranický“), „Cedule bratra Šimonova čtvrtá zase knězi Tomášovi etc (1. E 8—N 4). První tři cedule Šimonovy jsou podepsány jen „Šimon etc“, teprve čtvrtá: „Šimon, zprávce sboru hranického.“ Jádrem polemiky je spor o kněžství kněží bratrských a o dobrého a zlého kněze, ale rozšířil se i na otázky jiné, na př. o ideovém vzniku Jednoty (bez historických údajů), o svátosti oltářní, opětování křtu u Bratří, obřady bohoslužebné, o spa- sení atd. — Že autorem těchto „cedulí“ je Tůma, bylo známo již z Blahoslava (O původu, str. 42), Jafeta (Hlas Strážného u Golla 1. c., str. 241) a z Historie Fratrum (str. 239) jimž pramenem byl Krasonického spis „O učených“ (srov. Jireček, Rukovět II. str. 257 a 298) — že by autorem těchto cedulí byl br. Lukáš, jak se domníval farář v Třebíči Jan r. 1519 vyvrátil Kra- sonický i Lukáš sám (viz výše uvedenou „Historii... co se dálo — v Třebíči — 1. Páně 1519“, 1. 243a, 249a, 307a). Výtisk však nebyl znám, ač od dob Hankových 34
(str. 29 sl.) v polemiku mezi Tůmou a Jindřichem, fará- řem lipenským, která byla tištěna asi hned r. 1507 a je známa pod titulem Cedule bratra Šimona. Výtisk její je v knihovně Národního musea sign. 25. F. 6. Spis ob- sahuje čtyři „cedule“ (= psaní) bratra Šimona, tedy Tůmovy, a dvě kněze Tomáše v tomto pořadí: „První cedule bratra Šimonova, kterúž psal pánóm starším Hra- nickým, v kterejž se zpravuje krátce o řádu kněžstvie svého“ (1. A 1—A 2), „Druhá cedule bratra Šimonova, kterúž psal knězi Thomášovi, faráři Hranickému, v kte- réž zpravuje též krátce o řádu a puovodu kněžstvie i vo- lenie, jakž za apoštoluov bývalo a tak dále“ (1. A 2—A 3); „Cedule kněze Tomášova první, kterúž psal bratru Šimonovi, odpor veda obšírně na jeho psanie etc (1. A 3—B 1, podepsán jen „farář“). „Cedule bratra Ši- mona třetí zase knězi Thomášovi a tak dále“ (1. B1—C5), „Cedule kněze Tomášova druhá zase bratru Šimonovi a tak dále“ (1. C 5—E 7, podepsán „kněz Tomáš, farář hranický“), „Cedule bratra Šimonova čtvrtá zase knězi Tomášovi etc (1. E 8—N 4). První tři cedule Šimonovy jsou podepsány jen „Šimon etc“, teprve čtvrtá: „Šimon, zprávce sboru hranického.“ Jádrem polemiky je spor o kněžství kněží bratrských a o dobrého a zlého kněze, ale rozšířil se i na otázky jiné, na př. o ideovém vzniku Jednoty (bez historických údajů), o svátosti oltářní, opětování křtu u Bratří, obřady bohoslužebné, o spa- sení atd. — Že autorem těchto „cedulí“ je Tůma, bylo známo již z Blahoslava (O původu, str. 42), Jafeta (Hlas Strážného u Golla 1. c., str. 241) a z Historie Fratrum (str. 239) jimž pramenem byl Krasonického spis „O učených“ (srov. Jireček, Rukovět II. str. 257 a 298) — že by autorem těchto cedulí byl br. Lukáš, jak se domníval farář v Třebíči Jan r. 1519 vyvrátil Kra- sonický i Lukáš sám (viz výše uvedenou „Historii... co se dálo — v Třebíči — 1. Páně 1519“, 1. 243a, 249a, 307a). Výtisk však nebyl znám, ač od dob Hankových 34
Strana 35
byl v knihovně musejní. Teprve v dodatcích k Bidlo- vým Aktům I., str. 693, 696, 699, 701, 702 upozornil jsem na unikát musejní. Některé historické úryvky (z 1. B 5b—B 6a, B 7, D 8a, F 2a, I 2a, L 7—7b, N 3a— 3b) v latinském překladě z výpisků Balbínových uve- řejnil Šimák Neznámé inkunábule Jednoty bratrské? v Listech Filologických 1912, str. 39—41. 3. Cedule od bratra Tůmy Přeloučského panu Janovi Kostkovi, tomu tučnému (datum v Přerově in die Ag- netis) 21. ledna (1509) a Druhá cedule bratra Tůmy panu Janovi Kostkovi týkají se zavírání sborů a nesná- zí Bratří v Litomyšli po vydání mandátu svatojakubské- ho r. 1508. Oba listy zachovány jsou v Aktech III. 1. 290ab, 293b—298b a v rkp. musejním IV. H. 8. 1. 41a— 43a, 50b—65b. Mezi nimi v obou rukopisech je odpověď Kostkova Tůmovi. O listech se zmiňuje a úryvky nebo obsah podává Goll 1. c., str. 56—57, Měrka 1. c., str. 303 a posledně Müller-Bartoš Dějiny Jednoty bratrské I., str. 230—231. Oba listy i s odpovědí pana Kostky z Postupic z rukopisu musejního otiskl jsem ve Vý- roční zprávě reálky v Praze VII. 1931/1932; též sepa- rátně. 4. Psani bratra Tůmy, příjmím Přeloučského, kteréž učinil pánu, panu Vilémovi z Peršteinu etc, z příčiny pokušeni toho času na Jednotu přišlého za stavení zbo- rův a služeb Páně etc léta Páně 1509. List tento zacho- ván je v Aktech III. 1. 282a—287a a je otištěn v Archi- vu Českém XVI. str. 36—41. Psán byl tento list po první ceduli panu Kostkovi, ježto se v něm Tůma o ní zmiňuje a vysvětluje, že pan Kostka pro svou nemoc zapověděl schůzky Bratřím. Tůma poslal panu Vilémovi dva listy (tohoto pak mého psaní VMti, prvního i ny- nějšího, kořen a základ jest... A. Č. XVI., str. 40), takže zachovaný list jest již odpovědí na list pana Vi- léma, jímž tento odpovídal na první list Tůmův. 35
byl v knihovně musejní. Teprve v dodatcích k Bidlo- vým Aktům I., str. 693, 696, 699, 701, 702 upozornil jsem na unikát musejní. Některé historické úryvky (z 1. B 5b—B 6a, B 7, D 8a, F 2a, I 2a, L 7—7b, N 3a— 3b) v latinském překladě z výpisků Balbínových uve- řejnil Šimák Neznámé inkunábule Jednoty bratrské? v Listech Filologických 1912, str. 39—41. 3. Cedule od bratra Tůmy Přeloučského panu Janovi Kostkovi, tomu tučnému (datum v Přerově in die Ag- netis) 21. ledna (1509) a Druhá cedule bratra Tůmy panu Janovi Kostkovi týkají se zavírání sborů a nesná- zí Bratří v Litomyšli po vydání mandátu svatojakubské- ho r. 1508. Oba listy zachovány jsou v Aktech III. 1. 290ab, 293b—298b a v rkp. musejním IV. H. 8. 1. 41a— 43a, 50b—65b. Mezi nimi v obou rukopisech je odpověď Kostkova Tůmovi. O listech se zmiňuje a úryvky nebo obsah podává Goll 1. c., str. 56—57, Měrka 1. c., str. 303 a posledně Müller-Bartoš Dějiny Jednoty bratrské I., str. 230—231. Oba listy i s odpovědí pana Kostky z Postupic z rukopisu musejního otiskl jsem ve Vý- roční zprávě reálky v Praze VII. 1931/1932; též sepa- rátně. 4. Psani bratra Tůmy, příjmím Přeloučského, kteréž učinil pánu, panu Vilémovi z Peršteinu etc, z příčiny pokušeni toho času na Jednotu přišlého za stavení zbo- rův a služeb Páně etc léta Páně 1509. List tento zacho- ván je v Aktech III. 1. 282a—287a a je otištěn v Archi- vu Českém XVI. str. 36—41. Psán byl tento list po první ceduli panu Kostkovi, ježto se v něm Tůma o ní zmiňuje a vysvětluje, že pan Kostka pro svou nemoc zapověděl schůzky Bratřím. Tůma poslal panu Vilémovi dva listy (tohoto pak mého psaní VMti, prvního i ny- nějšího, kořen a základ jest... A. Č. XVI., str. 40), takže zachovaný list jest již odpovědí na list pana Vi- léma, jímž tento odpovídal na první list Tůmův. 35
Strana 36
Ztraceny jsou listy: 1. První list panu Albrechtovi ze Šternberka r. 1502, o němž se Tůma zmiňuje v druhém listu (viz níže str. 45). 2. Psaní jakémus panu Zikmundovi z r. 1502 (Hist. Fr. str. 122). 3. Psaní bratra Tůmy Přeloučského (bratru Vavřinci Krasonickému) r. 1506. (Hist. Fr. str. 233. V závorkách uvedené je v originále nečitelné pro vyblednutí a vy- padnutí písma; doplněno podle okrajní poznámky: Laurentius Krasonický). 4. První list panu Vilémovi z Pernštejna z konce r. 1508. Viz výše seznam zachovaných spisů č. 4. Spisy Tůmovi připisované: Historia Fratrum k r. 1503 (str. 127) označuje Tůmu jako jednoho ze tří autorů obšírného psaní „neb br. Tůmy, neb br. Prokopa neb br. Vavřince, v kterémž dává se odpověď na otázku na se- be učiněnou od svého přítele. Ta pak otázka taková by- la, proč by on mezi tak ohyzdnými a bludnými, zmaza- nými a tudíž i ke všem smrtem potupenými lidmi své přidržení i tovaryšství míti nepřestával, kteroužto otáz- ku obšírnými slovy rozvazuje a mistrně, proč jest to vše učinil, ukazuje. Je to Apologia nebo konfessi vy- daná r. 1503 (otiskl Palmov 1. c. I. 2, str. 157—246). Müller Geschichte, str. 325, (Müller-Bartoš, str. 333) pokládá za autora bratra Prokopa. Spis rozhodně není Tůmův. Müller (Gesch. I. 392, Müller-Bartoš, str. 252) při- pisuje Tůmovi podmíněně („snad od Tůmy“) polemiku bratrskou s kanovníkem v Olomouci Zoubkem ze Zdě- tína r. 1517, dosud přičítanou br. Lukášovi, že sloh není Lukášův a že spor se odehrál na Moravě. Důvody ty ne- jsou dosti přesvědčující, nehledě ani k vysokému stáří Tůmovu. Anonymní účast při opatrně stilisovaném čtvrtém a šestém listu Bratří Rokycanovi a spolupracovnictví při 36
Ztraceny jsou listy: 1. První list panu Albrechtovi ze Šternberka r. 1502, o němž se Tůma zmiňuje v druhém listu (viz níže str. 45). 2. Psaní jakémus panu Zikmundovi z r. 1502 (Hist. Fr. str. 122). 3. Psaní bratra Tůmy Přeloučského (bratru Vavřinci Krasonickému) r. 1506. (Hist. Fr. str. 233. V závorkách uvedené je v originále nečitelné pro vyblednutí a vy- padnutí písma; doplněno podle okrajní poznámky: Laurentius Krasonický). 4. První list panu Vilémovi z Pernštejna z konce r. 1508. Viz výše seznam zachovaných spisů č. 4. Spisy Tůmovi připisované: Historia Fratrum k r. 1503 (str. 127) označuje Tůmu jako jednoho ze tří autorů obšírného psaní „neb br. Tůmy, neb br. Prokopa neb br. Vavřince, v kterémž dává se odpověď na otázku na se- be učiněnou od svého přítele. Ta pak otázka taková by- la, proč by on mezi tak ohyzdnými a bludnými, zmaza- nými a tudíž i ke všem smrtem potupenými lidmi své přidržení i tovaryšství míti nepřestával, kteroužto otáz- ku obšírnými slovy rozvazuje a mistrně, proč jest to vše učinil, ukazuje. Je to Apologia nebo konfessi vy- daná r. 1503 (otiskl Palmov 1. c. I. 2, str. 157—246). Müller Geschichte, str. 325, (Müller-Bartoš, str. 333) pokládá za autora bratra Prokopa. Spis rozhodně není Tůmův. Müller (Gesch. I. 392, Müller-Bartoš, str. 252) při- pisuje Tůmovi podmíněně („snad od Tůmy“) polemiku bratrskou s kanovníkem v Olomouci Zoubkem ze Zdě- tína r. 1517, dosud přičítanou br. Lukášovi, že sloh není Lukášův a že spor se odehrál na Moravě. Důvody ty ne- jsou dosti přesvědčující, nehledě ani k vysokému stáří Tůmovu. Anonymní účast při opatrně stilisovaném čtvrtém a šestém listu Bratří Rokycanovi a spolupracovnictví při 36
Strana 37
velkých spisech Řehořových na př. při „Spise o dobrých a zlých kněžích“ připisuje Bidlo (Akty I., předml. str. 54) bratřím: Tůmovi, jenž byl „sám spisovatel dosti dobrý“, Prokopovi a Jírovi Pětikosteleckému. Je to zase jen domněnka, již těžko pevněji odůvodniti. Výše (na str. 17) vyslovil jsem domněnku, že auto- rem traktátu „Sepsání muže jednoho dobrého etc. po- dávající k soudu každému muži rozumnému, jakým způsobem vcházejí v kněžství kněží kališní, jest-li to pravé a řádné kněžství čili není“ je nejspíše Tůma, ač jsem jej připsal dříve Krasonickému (Bidlo, Akty I., 699). Traktátek dobře doplňuje a podává doklady k „Ce- dulím bratra Šimona,“ s nimiž se na nejednom místě i slovně i názorově úplně shoduje. Také doba jeho vzni- ku, — konec r. 1507 — se dobře hodí k „Cedulím“. O otázce té pojednám obšírněji při vydání spisů Vavřince Krasonického, neboť traktát je zachován v často zmí- něném sborníku prací Krasonického (knih. Národního musea V. F. 41). Potom ovšem Tůma pro svou znalost Decretu mohl by býti dobře i překladatelem výběru vý- roků o zlých kněžích, zachovaného v témže sborníku (1. 63a—66b) pod titulem: „Tito kusové jsou všichni vyhledáni z dekretův, dekretálův a z doktorův, kteréž teď níže položeny sou.“ Toto ovšem je jen domněnka. Celá literární činnost Tůmova je z části polemická, určená k hájení Jednoty, neboť toho vyžadovalo její postavení, když s jejím vzrůstáním přibývalo jí protiv- níků, jak se strany kněžstva římského tak i kališného, z části jsou to přímluvy za Jednotu, když doléhalo na ni pronásledování. V činnosti té podporovalo Tůmu značné vzdělání, kterého nabyl vlastní pílí, naučiv se mezi učenými v Jednotě latině a jeho záliba v četbě církevních spisovatelů, zvláště v té době velmi rozšíře- ného výkladu Lirova na bibli, jehož vydatně užíval jako zbraně proti protivníkům. Z vlastní četby znal Dionisia „De coelesti jerarchia“ a ví, že autorem není Dionisius 37
velkých spisech Řehořových na př. při „Spise o dobrých a zlých kněžích“ připisuje Bidlo (Akty I., předml. str. 54) bratřím: Tůmovi, jenž byl „sám spisovatel dosti dobrý“, Prokopovi a Jírovi Pětikosteleckému. Je to zase jen domněnka, již těžko pevněji odůvodniti. Výše (na str. 17) vyslovil jsem domněnku, že auto- rem traktátu „Sepsání muže jednoho dobrého etc. po- dávající k soudu každému muži rozumnému, jakým způsobem vcházejí v kněžství kněží kališní, jest-li to pravé a řádné kněžství čili není“ je nejspíše Tůma, ač jsem jej připsal dříve Krasonickému (Bidlo, Akty I., 699). Traktátek dobře doplňuje a podává doklady k „Ce- dulím bratra Šimona,“ s nimiž se na nejednom místě i slovně i názorově úplně shoduje. Také doba jeho vzni- ku, — konec r. 1507 — se dobře hodí k „Cedulím“. O otázce té pojednám obšírněji při vydání spisů Vavřince Krasonického, neboť traktát je zachován v často zmí- něném sborníku prací Krasonického (knih. Národního musea V. F. 41). Potom ovšem Tůma pro svou znalost Decretu mohl by býti dobře i překladatelem výběru vý- roků o zlých kněžích, zachovaného v témže sborníku (1. 63a—66b) pod titulem: „Tito kusové jsou všichni vyhledáni z dekretův, dekretálův a z doktorův, kteréž teď níže položeny sou.“ Toto ovšem je jen domněnka. Celá literární činnost Tůmova je z části polemická, určená k hájení Jednoty, neboť toho vyžadovalo její postavení, když s jejím vzrůstáním přibývalo jí protiv- níků, jak se strany kněžstva římského tak i kališného, z části jsou to přímluvy za Jednotu, když doléhalo na ni pronásledování. V činnosti té podporovalo Tůmu značné vzdělání, kterého nabyl vlastní pílí, naučiv se mezi učenými v Jednotě latině a jeho záliba v četbě církevních spisovatelů, zvláště v té době velmi rozšíře- ného výkladu Lirova na bibli, jehož vydatně užíval jako zbraně proti protivníkům. Z vlastní četby znal Dionisia „De coelesti jerarchia“ a ví, že autorem není Dionisius 37
Strana 38
Areopagita (Cedule br. Simona G 31), znal některé spi- sy Jana Zlatoústého, Hilaria, epištoly Cipriánovy, kro- níku Martina Polona (Martiniani), de Cassia, z českých autorů Martina Lupáče, Příbramův „Spis o poslušen- ství,“ Václava Korandy spis z r. 1493, disputaci Hila- riovu s Rokycanou r. 1465. Důkladně ovládal Decre- tum, z něhož uvádí řadu citátů (jsou odtud na př. sko- ro všecky citáty v našem spisku). Co dodává ceny jeho spisům, jsou četné narážky na současné události v obou církvích, zejména zmínky o kněžích a jejich životě (vždy špatném), jimiž dokládá své vývody, takže po- dává tím i drobné příspěvky k mravnímu stavu kněží katolických i podobojích a tím i k dějinám místopis- ným. Ale neomezuje se jen na poměry doma, všímá si i událostí v cizině, takže možno říci, že měl i dosti dob- rý rozhled po poměrech v Evropě — v tom jistě před- čil své vrstevníky bratrské. A dovedl znalostí těch dobře užiti, aby zaútočil na církev římskou na př. v našem spisku líčením smrti Savonarollovy, titulem krále fran- couzského, líčením jmění řádu německých rytířů nebo polským zrušením slova velkoknížeti moskevskému atd. Jako historik Jednoty stojí Tůma na výši svých vrstevníků Lukáše a Vavř. Krasonického, zejména po- kud se týče vědomostí o počátcích husitství a táborství. Dobře je na něm viděti, jak odstupem času, a to po- měrně nevelikým, události se zamlžují, splývají, takže někdy je dosti obtížné dobrati se jádra. Při tom však je zajímavo pozorovati, jak původní, vlivem Chelčické- ho nepříznivý, názor starých bratří na Tábory mění se u mladší generace, k níž v tomto ohledu dlužno přičísti i Tůmu, mění se v sympatie k nim, vidí v nich křesťany bližší původní církvi, kteří světleji poznali pravdu Kris- tovu než církev podobojí a tím vidí v nich jaksi i své předchůdce; tím mění se i názor na Žižku, který není již hlavou „roty krvavé“, ale bojovníkem za pravdu Kristo- vu. Přes to však i u něho, jako u druhých, najdeme drob- 38
Areopagita (Cedule br. Simona G 31), znal některé spi- sy Jana Zlatoústého, Hilaria, epištoly Cipriánovy, kro- níku Martina Polona (Martiniani), de Cassia, z českých autorů Martina Lupáče, Příbramův „Spis o poslušen- ství,“ Václava Korandy spis z r. 1493, disputaci Hila- riovu s Rokycanou r. 1465. Důkladně ovládal Decre- tum, z něhož uvádí řadu citátů (jsou odtud na př. sko- ro všecky citáty v našem spisku). Co dodává ceny jeho spisům, jsou četné narážky na současné události v obou církvích, zejména zmínky o kněžích a jejich životě (vždy špatném), jimiž dokládá své vývody, takže po- dává tím i drobné příspěvky k mravnímu stavu kněží katolických i podobojích a tím i k dějinám místopis- ným. Ale neomezuje se jen na poměry doma, všímá si i událostí v cizině, takže možno říci, že měl i dosti dob- rý rozhled po poměrech v Evropě — v tom jistě před- čil své vrstevníky bratrské. A dovedl znalostí těch dobře užiti, aby zaútočil na církev římskou na př. v našem spisku líčením smrti Savonarollovy, titulem krále fran- couzského, líčením jmění řádu německých rytířů nebo polským zrušením slova velkoknížeti moskevskému atd. Jako historik Jednoty stojí Tůma na výši svých vrstevníků Lukáše a Vavř. Krasonického, zejména po- kud se týče vědomostí o počátcích husitství a táborství. Dobře je na něm viděti, jak odstupem času, a to po- měrně nevelikým, události se zamlžují, splývají, takže někdy je dosti obtížné dobrati se jádra. Při tom však je zajímavo pozorovati, jak původní, vlivem Chelčické- ho nepříznivý, názor starých bratří na Tábory mění se u mladší generace, k níž v tomto ohledu dlužno přičísti i Tůmu, mění se v sympatie k nim, vidí v nich křesťany bližší původní církvi, kteří světleji poznali pravdu Kris- tovu než církev podobojí a tím vidí v nich jaksi i své předchůdce; tím mění se i názor na Žižku, který není již hlavou „roty krvavé“, ale bojovníkem za pravdu Kristo- vu. Přes to však i u něho, jako u druhých, najdeme drob- 38
Strana 39
né zmínky o době husitské, kterých v jiných pramenech nenajdeme, jichž pravdivost nelze podceňovati, třebaže jsou to zprávy již mladší. Zajímavo je také pozorovati, jak Tůma posuzuje ně- které události i osoby z úzkého stanoviska náboženské- ho a zejména bratrského. Kdo slouží Bohu, dostává se mu odměny od Boha jako na př. otci Jiříkovu panu Viktorinovi nebo Kostkům z Postupic, ale kdož posta- vili se proti dílu božímu — Bratřím — ty stíhá trest, ztráta jmění atd., což s oblibou ukazuje na králi Jiřím a jeho synech, kteří pozbyli majetku. Bratří těm, kdož jim ublížili, nedovedli odpouštěti a snižovali jejich pa- mátku ve svých spisích, jak zakusil to na př. Jiří a jeho manželka Johana, Rokycana a j. jen proto, že Bratří ne- pochopili nebo nedovedli porozuměti jejich činům a snahám, neboť dívali se na ně jen se svého stanoviska. Leč to je zjev, se kterým se často setkáváme v dějinách, že při oceňování osob rozhodují osobní sympatie nebo antipatie. Významné je u Tůmy, že si ve svých některých spi- sech — a zejména v našem — všímá postavení pro- stých lidí, poddaných. Jsou-li v jiných projevech jen narážky nebo drobné zmínky o nich, zejména pokud se týče jejich poměru k farářům, kteří na nich vymá- hají desátky a jiné dávky a odpírají pohřby bratřím, v listu panu Albrechtovi ujímá se Tůma vřele podda- ných proti útiskům se strany kněží — srovnej líčení fa- ráře holešovského — ale i proti vrchnostem a proti ve- likým daním, jež by jim vzešly z války proti Turkům. V tom je největší cena našeho spisku, který je i pří- spěvkem k dějinám poddanských poměrů. Při tom však je zajímavo, že Tůma ve svém názoru na poddané ne- přibližuje se názoru Chelčického, ale Štítného, uznává různost stavů, tedy nerovnost lidí, a žádá pro poddané, aby byli zachováni při smluvních povinnostech a nebylo 39
né zmínky o době husitské, kterých v jiných pramenech nenajdeme, jichž pravdivost nelze podceňovati, třebaže jsou to zprávy již mladší. Zajímavo je také pozorovati, jak Tůma posuzuje ně- které události i osoby z úzkého stanoviska náboženské- ho a zejména bratrského. Kdo slouží Bohu, dostává se mu odměny od Boha jako na př. otci Jiříkovu panu Viktorinovi nebo Kostkům z Postupic, ale kdož posta- vili se proti dílu božímu — Bratřím — ty stíhá trest, ztráta jmění atd., což s oblibou ukazuje na králi Jiřím a jeho synech, kteří pozbyli majetku. Bratří těm, kdož jim ublížili, nedovedli odpouštěti a snižovali jejich pa- mátku ve svých spisích, jak zakusil to na př. Jiří a jeho manželka Johana, Rokycana a j. jen proto, že Bratří ne- pochopili nebo nedovedli porozuměti jejich činům a snahám, neboť dívali se na ně jen se svého stanoviska. Leč to je zjev, se kterým se často setkáváme v dějinách, že při oceňování osob rozhodují osobní sympatie nebo antipatie. Významné je u Tůmy, že si ve svých některých spi- sech — a zejména v našem — všímá postavení pro- stých lidí, poddaných. Jsou-li v jiných projevech jen narážky nebo drobné zmínky o nich, zejména pokud se týče jejich poměru k farářům, kteří na nich vymá- hají desátky a jiné dávky a odpírají pohřby bratřím, v listu panu Albrechtovi ujímá se Tůma vřele podda- ných proti útiskům se strany kněží — srovnej líčení fa- ráře holešovského — ale i proti vrchnostem a proti ve- likým daním, jež by jim vzešly z války proti Turkům. V tom je největší cena našeho spisku, který je i pří- spěvkem k dějinám poddanských poměrů. Při tom však je zajímavo, že Tůma ve svém názoru na poddané ne- přibližuje se názoru Chelčického, ale Štítného, uznává různost stavů, tedy nerovnost lidí, a žádá pro poddané, aby byli zachováni při smluvních povinnostech a nebylo 39
Strana 40
od nich žádáno více, než k čemu byli zavázáni od dří- vějška. Sloh Tůmův je prostý, bez vlivu latiny, takřka lido- vý, oživený četnými příslovími a lidovou moudrostí. Na př.: Kdo chce o sobě zvěděti, jaký jest, jediné vaď se se sousedy, tu zvieš, jakýs a jakús měl matku i kterakú babku, jakého tatíka i kterakého dědka (doklady vybrá- ny jsou z Cedulí br. Šimona; 1. G 3); druh druha odra- nec a sám oplasanec; když zima přijde, zvědiet čápo- vé, coť sú v letě klektali (L 8' vzato z Husa), a toť nenie na pied měřiti, ale na všecku Žižkovu sudlici a na jeho hajtmana Bzdinovu sudlici (G 2), neb „což oni napřed odměřili, to vy na Žižkovu sudlici měříte stědře a širo- ce (D 2'). Rád užívá i přirovnání na př. beránka s vlkem (C 1), jakž z vás zlost pálá jako plamen z výhně u ko- váře (L 6'), srovnej i přirovnání o liškách (N 2). Proti útočníkovi dovede užíti i drsnějšího, ba jedova- tého slova, na př.: neměl by tak slavně vejskati a jiných potupovati, ale Pána Boha se báti a ocas pod se pod- tuliti (B 6), třebas je potom čert pobeř (C 2), duovodo- vé trefí se mierně, jakoby motovidlem střelil (K 8), dě- kanové, zač by jiného byli, než jako slaměný střelec na stohu se samostřílem (J 6'), nedělaj z lajna mušká tu, však lajnem krmě nekořenie jako muškátem (K 1), milý kněze, prosím tebe, nehlad Antikrista po hlavě ani po ocase (K 6'), ale tobě nemám tak za zlé, neb to- ho z své hlavy nemáš, neb rozumem, odkud hus pie, než ten skladač ať se viec bojí (L 7) atd. Příznačná je pro jeho tvorbu ironie, někdy i dosti útočná, ač ne drsná; Tůma je ironik mezi Bratřími. Jemně dovede vytknouti panu Kostkovi, že nabyli jeho předkové Litomyšle za neposlušnost vůči králi, zatím co on tuto poslušnost si klade za zásluhu, nebo vytýká mu, že za panství pana Jana Kostky, který má vtip i múdrost, vede se lidem špatně, takže utíkají, nebo vý- zva témuž, aby vrátil Litomyšl římské církvi (byla to- 40
od nich žádáno více, než k čemu byli zavázáni od dří- vějška. Sloh Tůmův je prostý, bez vlivu latiny, takřka lido- vý, oživený četnými příslovími a lidovou moudrostí. Na př.: Kdo chce o sobě zvěděti, jaký jest, jediné vaď se se sousedy, tu zvieš, jakýs a jakús měl matku i kterakú babku, jakého tatíka i kterakého dědka (doklady vybrá- ny jsou z Cedulí br. Šimona; 1. G 3); druh druha odra- nec a sám oplasanec; když zima přijde, zvědiet čápo- vé, coť sú v letě klektali (L 8' vzato z Husa), a toť nenie na pied měřiti, ale na všecku Žižkovu sudlici a na jeho hajtmana Bzdinovu sudlici (G 2), neb „což oni napřed odměřili, to vy na Žižkovu sudlici měříte stědře a širo- ce (D 2'). Rád užívá i přirovnání na př. beránka s vlkem (C 1), jakž z vás zlost pálá jako plamen z výhně u ko- váře (L 6'), srovnej i přirovnání o liškách (N 2). Proti útočníkovi dovede užíti i drsnějšího, ba jedova- tého slova, na př.: neměl by tak slavně vejskati a jiných potupovati, ale Pána Boha se báti a ocas pod se pod- tuliti (B 6), třebas je potom čert pobeř (C 2), duovodo- vé trefí se mierně, jakoby motovidlem střelil (K 8), dě- kanové, zač by jiného byli, než jako slaměný střelec na stohu se samostřílem (J 6'), nedělaj z lajna mušká tu, však lajnem krmě nekořenie jako muškátem (K 1), milý kněze, prosím tebe, nehlad Antikrista po hlavě ani po ocase (K 6'), ale tobě nemám tak za zlé, neb to- ho z své hlavy nemáš, neb rozumem, odkud hus pie, než ten skladač ať se viec bojí (L 7) atd. Příznačná je pro jeho tvorbu ironie, někdy i dosti útočná, ač ne drsná; Tůma je ironik mezi Bratřími. Jemně dovede vytknouti panu Kostkovi, že nabyli jeho předkové Litomyšle za neposlušnost vůči králi, zatím co on tuto poslušnost si klade za zásluhu, nebo vytýká mu, že za panství pana Jana Kostky, který má vtip i múdrost, vede se lidem špatně, takže utíkají, nebo vý- zva témuž, aby vrátil Litomyšl římské církvi (byla to- 40
Strana 41
tiž dříve majetkem biskupa Litomyšlského), že mu za to tato slíbí, že nevyhodí jeho kosti z hrobu, ač není jisté, dodrží-li slib (Listy p. Kostkovi, str. 11, 12, 16), ironicky napíše odpůrci, že nejsou u něho všecky po- klady moudrosti (Kostkovi 16, „Cedule“ B 4). I v na- šem spisku, ač praví, že mluví vážně, je možno vycí- titi ironii, když mluví o světicích, které by měly jíti pro- ti Turkům, ukázati jim stigmata, jak tito byli by po- jati hrůzou atd. Srovnáváme-li Tůmu, jeho literární činnost není ob- sáhlá, s bratrskými spisovateli začátku 16. stol., tu slo- hem, útočností, ironií, ba někdy i jedovatostí a některý- mi názory, je mu nejbližší bratr Vavřinec Krasonický, historik a obránce Jednoty, neboť také literární čin- nost tohoto je polemická proti nepřátelům Bratří a je to historik, jehož spisem „O učených“ možno končiti řadu pramenů o původu Jednoty. V mnohém tito dva jsou si podobni a blízcí, jenže rozdílní osudem. Památka tohoto byla vždy u Jednoty ceněna, kdežto Tůmova ustupovala dosti do pozadí. Snad i v tom je kus ironie, že tito dva mužové, oba „staré sprostnosti milovníci , jsou si tak blízcí — Tůma, zástance staré Jednoty Ře- hořovy a Krasonický jeden z bojovníků a spolutvůrců Jednoty Lukášovy. Použitá literatura. Netištěné prameny: Sborník prací Vavřince Krasonického, rkp. knihovny Národního musea sign. V. F. 41, jehož zprávám dávám přednost před ostatním starším historikům bratrským. Jafet, Meč Goliášův (užívám svého opisu, ač spis otištěn v ČČM 1861, avšak tak, že dvě části rukopisu byly spojeny v jeden celek). Historia Fratrum, rkp. univ. knihovny v Praze sign. XVII. F. 51ab, důležitá hlavně pro údaje bibliografické. Tištěné: Blahoslav, O původu Jednoty bratrské a řádu v ni (vyd. Jastrebov a nověji Odloži- lík v edici „Špalíček“ a ve „Věstníku král. čes. spol. O původu 4 41
tiž dříve majetkem biskupa Litomyšlského), že mu za to tato slíbí, že nevyhodí jeho kosti z hrobu, ač není jisté, dodrží-li slib (Listy p. Kostkovi, str. 11, 12, 16), ironicky napíše odpůrci, že nejsou u něho všecky po- klady moudrosti (Kostkovi 16, „Cedule“ B 4). I v na- šem spisku, ač praví, že mluví vážně, je možno vycí- titi ironii, když mluví o světicích, které by měly jíti pro- ti Turkům, ukázati jim stigmata, jak tito byli by po- jati hrůzou atd. Srovnáváme-li Tůmu, jeho literární činnost není ob- sáhlá, s bratrskými spisovateli začátku 16. stol., tu slo- hem, útočností, ironií, ba někdy i jedovatostí a některý- mi názory, je mu nejbližší bratr Vavřinec Krasonický, historik a obránce Jednoty, neboť také literární čin- nost tohoto je polemická proti nepřátelům Bratří a je to historik, jehož spisem „O učených“ možno končiti řadu pramenů o původu Jednoty. V mnohém tito dva jsou si podobni a blízcí, jenže rozdílní osudem. Památka tohoto byla vždy u Jednoty ceněna, kdežto Tůmova ustupovala dosti do pozadí. Snad i v tom je kus ironie, že tito dva mužové, oba „staré sprostnosti milovníci , jsou si tak blízcí — Tůma, zástance staré Jednoty Ře- hořovy a Krasonický jeden z bojovníků a spolutvůrců Jednoty Lukášovy. Použitá literatura. Netištěné prameny: Sborník prací Vavřince Krasonického, rkp. knihovny Národního musea sign. V. F. 41, jehož zprávám dávám přednost před ostatním starším historikům bratrským. Jafet, Meč Goliášův (užívám svého opisu, ač spis otištěn v ČČM 1861, avšak tak, že dvě části rukopisu byly spojeny v jeden celek). Historia Fratrum, rkp. univ. knihovny v Praze sign. XVII. F. 51ab, důležitá hlavně pro údaje bibliografické. Tištěné: Blahoslav, O původu Jednoty bratrské a řádu v ni (vyd. Jastrebov a nověji Odloži- lík v edici „Špalíček“ a ve „Věstníku král. čes. spol. O původu 4 41
Strana 42
nauk, třída I. r. 1928 — cituji toto vědecké vydání). Akty Jednoty bratrské I. II. vydal Bidlo J. v Prame- nech dějin moravských sv. III. a IV. Nová literatura. J. Goll, Chelčický a Jednota v XV. stol., Müller, Ge- schichte d. böhm. Brüder I. (české zpracování: Müller- Bartoš, Dějiny Jednoty bratrské I.). Novotný-Urbánek, České dějiny III. 1, 2, 3, Jireček, Rukověť k dějinám literatury české. Specielně Tůmovi Přeloučskému věno- vány jsou tyto práce: V. Měrka, Tomáš Přeloučský (Časopis pro moderní filologii III. 1913, str. 297—306. Práce tato obírá se i jazykem Tůmovým s hlediska mluvnického — ale tu bude třeba leccos opraviti, ne- boť autor chce vykonstruovati jazyk Tůmův z pozděj- ších, tedy mladších rukopisů, neznaje „Cedulí bratra Šimona“, vyšlých za života autorova). L. Calábek, Tů- ma Přeloučský. Přerovský Obzor r. VII. 1916, č. 305 a 306 — ač ne bez omylů. Ostatní literatura uvedena je na příslušných místech. Pokud způsobu vydání se týče, dlužno podotknouti toto. Za základ beru rukopis musejní, ač je mladší než text zachovaný v Aktech Jednoty bratrské v knihovně Herrnhutu. K tomu vedly mě dva důvody: jednak Akty jsou těžko přístupny a text jejich bude vydán, až se přikročí k dalšímu vydávání Aktů, jež po vydání dvou svazků v Pramenech dějin moravských uvázlo. Oba jsou dosti pozdní opisy, v nichž pronikají mladší tvary ja- zykové, ač v rkp. Aktů je více starších tvarů. Proto hleděl jsem ke znění Aktů podle opisu — jak při jiné přiležitosti měl jsem možnost poznati, spolehlivému — jenž jest v majetku archivu země České. Slova v hrana- tých závorkách Il jsou doplněna podle znění Aktů. Omyly písařské rukopisu musejního opraveny jsou dle textu Aktů, takže znění tohoto vydání vyhoví jistě poža- davkům na ně kladeným. Odchylky textové a tedy i opra- vy, jež učiněny jsou podle znění v Aktech, najde čtenář 42
nauk, třída I. r. 1928 — cituji toto vědecké vydání). Akty Jednoty bratrské I. II. vydal Bidlo J. v Prame- nech dějin moravských sv. III. a IV. Nová literatura. J. Goll, Chelčický a Jednota v XV. stol., Müller, Ge- schichte d. böhm. Brüder I. (české zpracování: Müller- Bartoš, Dějiny Jednoty bratrské I.). Novotný-Urbánek, České dějiny III. 1, 2, 3, Jireček, Rukověť k dějinám literatury české. Specielně Tůmovi Přeloučskému věno- vány jsou tyto práce: V. Měrka, Tomáš Přeloučský (Časopis pro moderní filologii III. 1913, str. 297—306. Práce tato obírá se i jazykem Tůmovým s hlediska mluvnického — ale tu bude třeba leccos opraviti, ne- boť autor chce vykonstruovati jazyk Tůmův z pozděj- ších, tedy mladších rukopisů, neznaje „Cedulí bratra Šimona“, vyšlých za života autorova). L. Calábek, Tů- ma Přeloučský. Přerovský Obzor r. VII. 1916, č. 305 a 306 — ač ne bez omylů. Ostatní literatura uvedena je na příslušných místech. Pokud způsobu vydání se týče, dlužno podotknouti toto. Za základ beru rukopis musejní, ač je mladší než text zachovaný v Aktech Jednoty bratrské v knihovně Herrnhutu. K tomu vedly mě dva důvody: jednak Akty jsou těžko přístupny a text jejich bude vydán, až se přikročí k dalšímu vydávání Aktů, jež po vydání dvou svazků v Pramenech dějin moravských uvázlo. Oba jsou dosti pozdní opisy, v nichž pronikají mladší tvary ja- zykové, ač v rkp. Aktů je více starších tvarů. Proto hleděl jsem ke znění Aktů podle opisu — jak při jiné přiležitosti měl jsem možnost poznati, spolehlivému — jenž jest v majetku archivu země České. Slova v hrana- tých závorkách Il jsou doplněna podle znění Aktů. Omyly písařské rukopisu musejního opraveny jsou dle textu Aktů, takže znění tohoto vydání vyhoví jistě poža- davkům na ně kladeným. Odchylky textové a tedy i opra- vy, jež učiněny jsou podle znění v Aktech, najde čtenář 42
Strana 43
v různočtení. V tomto bodu dalo by se snad namítnouti, že varianty textové jsou až nadbytečné, ale k tomu vedl mě ohled na filology, třebaže i nejlepší vydání nena- hradí originál. Totéž platí i o poznámkách, jež pro od- borníka jsou někdy obšírnější, než bylo by nutno, tu rozhodoval zase ohled na širší obec čtenářskou, ne tak odborně vzdělanou. Pokud se týče transkripce, držím se obvyklého způsobu vydávání starších tekstů. Na konec děkuji ředitelství knihovny Národního musea za laska- vé svolení k vydání a fotografování, podobně jako i ře- ditelství archivu země České za užívání opisů. 43
v různočtení. V tomto bodu dalo by se snad namítnouti, že varianty textové jsou až nadbytečné, ale k tomu vedl mě ohled na filology, třebaže i nejlepší vydání nena- hradí originál. Totéž platí i o poznámkách, jež pro od- borníka jsou někdy obšírnější, než bylo by nutno, tu rozhodoval zase ohled na širší obec čtenářskou, ne tak odborně vzdělanou. Pokud se týče transkripce, držím se obvyklého způsobu vydávání starších tekstů. Na konec děkuji ředitelství knihovny Národního musea za laska- vé svolení k vydání a fotografování, podobně jako i ře- ditelství archivu země České za užívání opisů. 43
Strana 44
Strana 45
Spis bratra Tůmy příjmím Přeloučského 67a urozenému pánu, panu Albrechtovi z Štemberka a na Lukově 1502. Urozenému pánu, panu Albrechtovi z Štem- 67b berka a na Lukově pánu mně příznivému. Urozený pane, pane vždy dobrého žádostivý! Ja- 68a kož sem v ceduli položil, že chci Vaší Milosti napsati o původu bratrském, že jest z Boha, a ne z lidí, to tímto psáním oznamuji, a k tomu přidám druhý kus neb arti- kul, věděti tyto časy velmi potřebný a zvláště Vašim Milostem pánům, o chudých lidech, nad kterýmiž pa- nujete. Dotknu-liť Vaší Milosti jakým slovem nelibým neb prelátů vašich (račte za zlé nemíti a odpustiti) a udeřím-liť zhlucha jako sedlák palicí, nepohybuj se umění moudrosti Vaší, neb umění mužovo po trpěli- vosti poznáno bývá a sláva jeho pominúti nepravé vě- ci, nebo v dlouhém psání není snadné se toho vyhnouti a dlouhé a široké věci krátkým psáním oznámiti. První artikul. Nejprve položím o bratrském původu, že jest z Boha, a ne z lidí a to ponechaje důvodův z Pí- sem svatých, leč nětco/ velmi málo, neb sou hluboká a nesnadná k srozumění zvláště lidem neučeným a ne- zvyklým v nich a jsou jako voskový nos, ješto jej při- lepí kdo a k čemu chce, tak Písma sv. mohou vzata 68b 45
Spis bratra Tůmy příjmím Přeloučského 67a urozenému pánu, panu Albrechtovi z Štemberka a na Lukově 1502. Urozenému pánu, panu Albrechtovi z Štem- 67b berka a na Lukově pánu mně příznivému. Urozený pane, pane vždy dobrého žádostivý! Ja- 68a kož sem v ceduli položil, že chci Vaší Milosti napsati o původu bratrském, že jest z Boha, a ne z lidí, to tímto psáním oznamuji, a k tomu přidám druhý kus neb arti- kul, věděti tyto časy velmi potřebný a zvláště Vašim Milostem pánům, o chudých lidech, nad kterýmiž pa- nujete. Dotknu-liť Vaší Milosti jakým slovem nelibým neb prelátů vašich (račte za zlé nemíti a odpustiti) a udeřím-liť zhlucha jako sedlák palicí, nepohybuj se umění moudrosti Vaší, neb umění mužovo po trpěli- vosti poznáno bývá a sláva jeho pominúti nepravé vě- ci, nebo v dlouhém psání není snadné se toho vyhnouti a dlouhé a široké věci krátkým psáním oznámiti. První artikul. Nejprve položím o bratrském původu, že jest z Boha, a ne z lidí a to ponechaje důvodův z Pí- sem svatých, leč nětco/ velmi málo, neb sou hluboká a nesnadná k srozumění zvláště lidem neučeným a ne- zvyklým v nich a jsou jako voskový nos, ješto jej při- lepí kdo a k čemu chce, tak Písma sv. mohou vzata 68b 45
Strana 46
692 69b býti jakož k důvodu pravdy, tak ku potvrzení bludův, ale samým rozumem dovoditi budu, ješto snáze budete moci srozuměti jako člověk nezvyklý v Písmích svatých, neb se více obíráte v věcech světských nežli duchovních. Protož snáze uzříte to, což na břehu jest, nežli to, což jest hluboko v moři. A to tímto příkladem Vaší Milo- sti prokáži, neb Pán Bůh všemohoucí zdaleka tomu [jest] činil cestu, aby časy od jeho svaté milosti ulo- ženými Bratří vyzdvihl. A podobně jako sv. Jana Křti- tele předeslal před příštím Syna svého, aby jemu ces- tu připravoval, také když kněžstvo římské spokojeno bylo od některých časů, všecky věci po své vůli vedou- ce a v hříších oplývajíce svatokupeckých, v pýše, v smil- ství i v jiných hříších převyšujíce jiné světské lidi takže nebyl jich kdo tresce ani jim v tom překážeje, i vzbudil proti nim Pán Bůh Wikleffa v Englandtu a mistra Matěje Pařížského a mistra Jana Husa v Če- chách, kteřížto světle oznamovali jich hříchy a pokryt- ství, jimiž připravovali lidi o statky i o duše, stavějíce je v mylné naději skrze zachování lidských ustanovení a falešné odpustky etc. A vidouce, že by jim to ško- dilo i k hanbě bylo a že by jich sláva padala a kuchyně se zle měly, i přičinili se o to velmi pilně, aby škodu a překážku s cesty složili, aby jim nezavazela, jednali, až i zjednali, že [jest] mistr Jan Hus i s tovaryšem svým mistrem Jeronýmem v Konstancí na sněmu skrze bisku- py s kněžími a mistry k smrti odsouzen a v ruce králi Zigmundovi od duchovní moci dán, kterýž jeho kázal upáliti, a potom i druhého, jichžto Čechové až do dneš- ka pyčí. Ale což Pán Bůh všemohoucí v své tajné ra- dě uložil způsobiti, žádný tomu nepřekazí, aby to ne- došlo, neb sou marná a daremná lidská myšlení i jich jednání, ale rada boží pevná a stálá. Zdaliž Ezau mohl 46
692 69b býti jakož k důvodu pravdy, tak ku potvrzení bludův, ale samým rozumem dovoditi budu, ješto snáze budete moci srozuměti jako člověk nezvyklý v Písmích svatých, neb se více obíráte v věcech světských nežli duchovních. Protož snáze uzříte to, což na břehu jest, nežli to, což jest hluboko v moři. A to tímto příkladem Vaší Milo- sti prokáži, neb Pán Bůh všemohoucí zdaleka tomu [jest] činil cestu, aby časy od jeho svaté milosti ulo- ženými Bratří vyzdvihl. A podobně jako sv. Jana Křti- tele předeslal před příštím Syna svého, aby jemu ces- tu připravoval, také když kněžstvo římské spokojeno bylo od některých časů, všecky věci po své vůli vedou- ce a v hříších oplývajíce svatokupeckých, v pýše, v smil- ství i v jiných hříších převyšujíce jiné světské lidi takže nebyl jich kdo tresce ani jim v tom překážeje, i vzbudil proti nim Pán Bůh Wikleffa v Englandtu a mistra Matěje Pařížského a mistra Jana Husa v Če- chách, kteřížto světle oznamovali jich hříchy a pokryt- ství, jimiž připravovali lidi o statky i o duše, stavějíce je v mylné naději skrze zachování lidských ustanovení a falešné odpustky etc. A vidouce, že by jim to ško- dilo i k hanbě bylo a že by jich sláva padala a kuchyně se zle měly, i přičinili se o to velmi pilně, aby škodu a překážku s cesty složili, aby jim nezavazela, jednali, až i zjednali, že [jest] mistr Jan Hus i s tovaryšem svým mistrem Jeronýmem v Konstancí na sněmu skrze bisku- py s kněžími a mistry k smrti odsouzen a v ruce králi Zigmundovi od duchovní moci dán, kterýž jeho kázal upáliti, a potom i druhého, jichžto Čechové až do dneš- ka pyčí. Ale což Pán Bůh všemohoucí v své tajné ra- dě uložil způsobiti, žádný tomu nepřekazí, aby to ne- došlo, neb sou marná a daremná lidská myšlení i jich jednání, ale rada boží pevná a stálá. Zdaliž Ezau mohl 46
Strana 47
překaziti, aby Jakobovi nedošlo požehnání? Zdali Ša- lomoun mohl vyhladiti Jeroboama, ač ho i hledal k za- hubení, aby po něm nekraloval nad desaterým pokole- ním Izdrahelským? Zdali Asverus mohl zjednati, aby Cyrus z dcery jeho nepovstal ku panování ve vší Azii i jiných království ch] a k ssazení děda svého s království i k vysvobození a k sproštění synův Izrahelských z Ba- bilóna? Zdali mohl Herodes zahubiti pána Krista, jehož Bůh Otec uložil provésti k vykoupení a k spasení po- kolení lidskému etc.? Potom vzbudil Pán Bůh ka- zatele v zemi České a v margrabství Moravském, ač ještě v malém světle, [kteříž předce, což Hus počal, oznamovali. Mezitím božím jednáním povstali bratří ve větším světlel, kteréž u Tábora ve vsi Klokotech spálili, protože proti bojům mluvili, jichžto potom ná- sledo vníci byli kněží táborští, po místech světlejí prav- du pána Krista a v něm spasení lidem oznamujíce, že v žádném jiném jménu není spasení než ve jménu pána Ježíše. A řád při svátosti posluhování vedli podlé usta- vení a vydání pána Krista a příkladu apoštolského a první církve svaté, složivše všecky slavnosti při nich lidmi ustavené i v ornátích sloužení mše, než v prostém rouše sloužili, kteříž sou potom utištěni skrze císaře Zigmunda, kterýž je ze všech měst vypověděl na Tá- bor, a potom skrze krále Jiřího a mistra Rokycana, aby přestali býti a takovým obyčejem svátostmi sloužiti, jakož potom dolejí šíře se toho dotkne etc. A potom pak po smrti krále Václava slavné paměti král Zigmund Uherský chtě se po bratru svém jako pán přirozený právem v království České uvázati a roz- broje, kteréž toho času mezi kněžími a lidmi znikly, upokojiti a kněží i lidi pod poslušenství římské uvésti, i táhl do! Čech k Praze s mocí velikou, maje na sto tisíc 702 70b 47
překaziti, aby Jakobovi nedošlo požehnání? Zdali Ša- lomoun mohl vyhladiti Jeroboama, ač ho i hledal k za- hubení, aby po něm nekraloval nad desaterým pokole- ním Izdrahelským? Zdali Asverus mohl zjednati, aby Cyrus z dcery jeho nepovstal ku panování ve vší Azii i jiných království ch] a k ssazení děda svého s království i k vysvobození a k sproštění synův Izrahelských z Ba- bilóna? Zdali mohl Herodes zahubiti pána Krista, jehož Bůh Otec uložil provésti k vykoupení a k spasení po- kolení lidskému etc.? Potom vzbudil Pán Bůh ka- zatele v zemi České a v margrabství Moravském, ač ještě v malém světle, [kteříž předce, což Hus počal, oznamovali. Mezitím božím jednáním povstali bratří ve větším světlel, kteréž u Tábora ve vsi Klokotech spálili, protože proti bojům mluvili, jichžto potom ná- sledo vníci byli kněží táborští, po místech světlejí prav- du pána Krista a v něm spasení lidem oznamujíce, že v žádném jiném jménu není spasení než ve jménu pána Ježíše. A řád při svátosti posluhování vedli podlé usta- vení a vydání pána Krista a příkladu apoštolského a první církve svaté, složivše všecky slavnosti při nich lidmi ustavené i v ornátích sloužení mše, než v prostém rouše sloužili, kteříž sou potom utištěni skrze císaře Zigmunda, kterýž je ze všech měst vypověděl na Tá- bor, a potom skrze krále Jiřího a mistra Rokycana, aby přestali býti a takovým obyčejem svátostmi sloužiti, jakož potom dolejí šíře se toho dotkne etc. A potom pak po smrti krále Václava slavné paměti král Zigmund Uherský chtě se po bratru svém jako pán přirozený právem v království České uvázati a roz- broje, kteréž toho času mezi kněžími a lidmi znikly, upokojiti a kněží i lidi pod poslušenství římské uvésti, i táhl do! Čech k Praze s mocí velikou, maje na sto tisíc 702 70b 47
Strana 48
71a jízdných popsaného žoldu lidu, k tomu Rakouského vý- vodu, zetě svého, kníže Míšenské, biskupa Vratislavské- ho se všemi knížaty Slezskými a k tomu všecky pány moravské se všemi městy, k tomu také pány země Čes- ké s městy a dva hrady v městě Pražském ku pomoci. Toliko Pán Bůh vzbudil proti němu lid chaterný v Praze a neoděný a postavil jim Žižku, hejtmana jednovokého a potom slepého, aby ten všecky boje i věci bojovné řídil a porážku činil. A tak [to] Pán Bůh způsobil, aby beze všeho podezření bylo známo, že jest jeho dílo a aby divné bylo před očima lidskýma, kteříž by se tomu dívali, Ijichžto očí zlost neoslepila, než kteréž oslepila, tiť se neumějí tomu dívati] jako někdy mistři a zákonníci oslepení i skutkům pána Krista. Potom pak ten lid chaterný i s svým hejtmanem slepým krále Zigmunda z Čech vyhnali a král před nimi s vojskem svým s hanbou i se škodou z země ven utekl, jakož o tom česká kronika nová šíře oznamuje. A potom král Zigmund země České více neuhlédal, až jej dobrovolně přijali. Potom pak všecka říše Římská [po všech ze- mích vlaských i německých] žoldnéře na Čechy 7 let zbírala, a které by země nechtěly pomoci dáti, přiká- zal papež s svou radou kněžím, aby jim dětí nekřtili ani mší sloužili ani kterého řádu křesťanského činili jako zlořečeným a prokletým. A sebravše vojsko příliš veliké s vozy připravenými, s puškami velikými a s lidem oděným vtrhli do Čech k Domažlicům pod Rychmberk. A papež poslal s nimi Juliana kardinála s křížem, aby žehnaje proklel Čechy, aby poraženi jsouce ku poslu- šenství římskému přivedeni byli. A nedali s sebou táh- nouti králi Zigmundovi pravíce, že neštěstí má. A Če- chové sebravše se v mnohem v menším počtu i vytáhli proti nim. A Pán Bůh Julianovu kládbu [Čechóm] obrá- 48
71a jízdných popsaného žoldu lidu, k tomu Rakouského vý- vodu, zetě svého, kníže Míšenské, biskupa Vratislavské- ho se všemi knížaty Slezskými a k tomu všecky pány moravské se všemi městy, k tomu také pány země Čes- ké s městy a dva hrady v městě Pražském ku pomoci. Toliko Pán Bůh vzbudil proti němu lid chaterný v Praze a neoděný a postavil jim Žižku, hejtmana jednovokého a potom slepého, aby ten všecky boje i věci bojovné řídil a porážku činil. A tak [to] Pán Bůh způsobil, aby beze všeho podezření bylo známo, že jest jeho dílo a aby divné bylo před očima lidskýma, kteříž by se tomu dívali, Ijichžto očí zlost neoslepila, než kteréž oslepila, tiť se neumějí tomu dívati] jako někdy mistři a zákonníci oslepení i skutkům pána Krista. Potom pak ten lid chaterný i s svým hejtmanem slepým krále Zigmunda z Čech vyhnali a král před nimi s vojskem svým s hanbou i se škodou z země ven utekl, jakož o tom česká kronika nová šíře oznamuje. A potom král Zigmund země České více neuhlédal, až jej dobrovolně přijali. Potom pak všecka říše Římská [po všech ze- mích vlaských i německých] žoldnéře na Čechy 7 let zbírala, a které by země nechtěly pomoci dáti, přiká- zal papež s svou radou kněžím, aby jim dětí nekřtili ani mší sloužili ani kterého řádu křesťanského činili jako zlořečeným a prokletým. A sebravše vojsko příliš veliké s vozy připravenými, s puškami velikými a s lidem oděným vtrhli do Čech k Domažlicům pod Rychmberk. A papež poslal s nimi Juliana kardinála s křížem, aby žehnaje proklel Čechy, aby poraženi jsouce ku poslu- šenství římskému přivedeni byli. A nedali s sebou táh- nouti králi Zigmundovi pravíce, že neštěstí má. A Če- chové sebravše se v mnohem v menším počtu i vytáhli proti nim. A Pán Bůh Julianovu kládbu [Čechóm] obrá- 48
Strana 49
til v požehnání (jako někdy Balámovo zlořečenství obrá- til v požehnání synům Izdrahelským), že poraženi jsouce hanebně utekli přes hory do Bavor. Potom pak kříže, kládby vydával i cruciaty! posílal, avšak nikdy nemohli Čechů poraziti a vojska slepého hejtmana všecky země okolní protahovali a nikdyž jich poraziti nemohli. Než, když čas přišel, po smrti hejtmana jich v Čechách po- raženi a padli i rozehnáni, že potom se více otaviti ne- mohli. Vidouce pak římská církev, že žádným obyčejem ne- můž Čechů mocí bojovnou podmaniti a ku poslušenství svému přivésti, i domyslila se, aby chytrostí skrze kompactata to jednala jako prve před tím s Englický- mi. A když s Čechy dokonala compactata v Jihlavě a císař Zigmund korunován a na stolici královstí Čes- kého se posadil, páni čeští před Jeho Milost předstou- pili a žádost na něho vzložili, aby to, což slíbil, podlé smluv a zápisův dokonal, aby arcibiskup volený, mistr Rokycan, a jiná dva biskupi volená, kněz Martin Lu- pač a kněz Vaněk, byli dokonáni a potvrzeni. I pronesl král chytrost kněž/skou, že to lestně jednáno, tímto podobenstvím ku pánům řka: „Panna, když by dvěma slíbila, čí má z těch dvou býti?“ Páni odpověd dali, že toho, komuž prve slíbila. A král k jich odpovědi řekl: „Vám sem slíbil a oněmno sem přisáhl.“ A páni to sly- ševše, opatřili se, vzavše Rokycana z Prahy. I jeli na své zámky a někteří víc k němu nejezdili bez klejtu až do smrti jeho. A on chtě přísaze dosti učiniti i po- čal dobývati pánův z strany české, chtě vždy ku poslu- šenství jmenovanému přivésti. I dobyl pana Roháče na hradě Sionu a kázal jej se všemi, kdož s ním byli i s knězem u Prahy na šibenici oběsiti. A že tomu pod- vedení římskému Pán Bůh nechtěl, i ukázal to zřetedlně, 71b 722 49
til v požehnání (jako někdy Balámovo zlořečenství obrá- til v požehnání synům Izdrahelským), že poraženi jsouce hanebně utekli přes hory do Bavor. Potom pak kříže, kládby vydával i cruciaty! posílal, avšak nikdy nemohli Čechů poraziti a vojska slepého hejtmana všecky země okolní protahovali a nikdyž jich poraziti nemohli. Než, když čas přišel, po smrti hejtmana jich v Čechách po- raženi a padli i rozehnáni, že potom se více otaviti ne- mohli. Vidouce pak římská církev, že žádným obyčejem ne- můž Čechů mocí bojovnou podmaniti a ku poslušenství svému přivésti, i domyslila se, aby chytrostí skrze kompactata to jednala jako prve před tím s Englický- mi. A když s Čechy dokonala compactata v Jihlavě a císař Zigmund korunován a na stolici královstí Čes- kého se posadil, páni čeští před Jeho Milost předstou- pili a žádost na něho vzložili, aby to, což slíbil, podlé smluv a zápisův dokonal, aby arcibiskup volený, mistr Rokycan, a jiná dva biskupi volená, kněz Martin Lu- pač a kněz Vaněk, byli dokonáni a potvrzeni. I pronesl král chytrost kněž/skou, že to lestně jednáno, tímto podobenstvím ku pánům řka: „Panna, když by dvěma slíbila, čí má z těch dvou býti?“ Páni odpověd dali, že toho, komuž prve slíbila. A král k jich odpovědi řekl: „Vám sem slíbil a oněmno sem přisáhl.“ A páni to sly- ševše, opatřili se, vzavše Rokycana z Prahy. I jeli na své zámky a někteří víc k němu nejezdili bez klejtu až do smrti jeho. A on chtě přísaze dosti učiniti i po- čal dobývati pánův z strany české, chtě vždy ku poslu- šenství jmenovanému přivésti. I dobyl pana Roháče na hradě Sionu a kázal jej se všemi, kdož s ním byli i s knězem u Prahy na šibenici oběsiti. A že tomu pod- vedení římskému Pán Bůh nechtěl, i ukázal to zřetedlně, 71b 722 49
Strana 50
72b 73a že krále Zigmunda pekelný oheň zapálil a skrze to v pomstě boží sšel. Potom pak vstoupil na jeho místo zeť krále Zigmun- da vývoda rakouský Albert a vsedl na stolici království Uherského a potom království Českého. A tu jediný rok kraloval. A potom v Čechách krále nebylo až do krá- le Ladislava, syna krále Albertova, děda krále Vla- dislava nynějšího, Jeho Milosti. A potom, když měl král Ladislav korunován býti v Praze na království Čes- ké, tu se divně radovalo římské kněžstvo, že skrze ně- ho dovedou všeho toho, čehož skrze první krále do- vésti nemohli, což jich pýcha a žádost lakomá žádá I starali se jemu o královnu, až i zjednali se pány dce- ru pána velikého a mocného krále franského nej- křesťanštějšího. A když svatba měla býti v Praze, tu sou teprv kněží římští radostí plesali a kněží čeští stra- chy se třásli, bojíce se svého nebezpečenství. Ale če- muž Pán Bůh nechce, tudiž to a rychle změní. Neb, když nevěstu počali nésti do Čech do Prahy králi La- dislavovi a ženich božím dopuštěním skrze smrt konec vzal, i přišel z toho římským kněžím zámutek veliký a českým obveselení, nebo bývá po jasnu mračno a po mračnu jasno. Potom pak Pán Bůh dal Čechům krále jich jazyku, pana! Jiříka z Poděbrad z rodu Kunstátův, kterýžto vsedl na stolici království Českého Čechům k veliké řa- dosti sprvu a Římanům k veliké žalosti a potom Čechům k velikému zámutku a Římanům k velikému utěšení, neb Čechové nespravovali se tím podobenstvím: »Nechval dne, když slunce vzchodí, ani chval kvasu, když na hody jedeš, ale když s hodův jedeš, teprv chval kvas, nebo častokrát lidé na počátku štěstí mívají, ale k konci neštěstí, počátek sladký, ale konec hořký, jakož 50
72b 73a že krále Zigmunda pekelný oheň zapálil a skrze to v pomstě boží sšel. Potom pak vstoupil na jeho místo zeť krále Zigmun- da vývoda rakouský Albert a vsedl na stolici království Uherského a potom království Českého. A tu jediný rok kraloval. A potom v Čechách krále nebylo až do krá- le Ladislava, syna krále Albertova, děda krále Vla- dislava nynějšího, Jeho Milosti. A potom, když měl král Ladislav korunován býti v Praze na království Čes- ké, tu se divně radovalo římské kněžstvo, že skrze ně- ho dovedou všeho toho, čehož skrze první krále do- vésti nemohli, což jich pýcha a žádost lakomá žádá I starali se jemu o královnu, až i zjednali se pány dce- ru pána velikého a mocného krále franského nej- křesťanštějšího. A když svatba měla býti v Praze, tu sou teprv kněží římští radostí plesali a kněží čeští stra- chy se třásli, bojíce se svého nebezpečenství. Ale če- muž Pán Bůh nechce, tudiž to a rychle změní. Neb, když nevěstu počali nésti do Čech do Prahy králi La- dislavovi a ženich božím dopuštěním skrze smrt konec vzal, i přišel z toho římským kněžím zámutek veliký a českým obveselení, nebo bývá po jasnu mračno a po mračnu jasno. Potom pak Pán Bůh dal Čechům krále jich jazyku, pana! Jiříka z Poděbrad z rodu Kunstátův, kterýžto vsedl na stolici království Českého Čechům k veliké řa- dosti sprvu a Římanům k veliké žalosti a potom Čechům k velikému zámutku a Římanům k velikému utěšení, neb Čechové nespravovali se tím podobenstvím: »Nechval dne, když slunce vzchodí, ani chval kvasu, když na hody jedeš, ale když s hodův jedeš, teprv chval kvas, nebo častokrát lidé na počátku štěstí mívají, ale k konci neštěstí, počátek sladký, ale konec hořký, jakož 50
Strana 51
se to Čechům s králem přihodilo. Ale kudy jest to přišlo, že král Jiří z nízka na vysoko sedl, z stolice pan- ské na království, řídký na to pomyslí. Než já k tomu takto odpovím: nebo nechce Pán Bůh, aby jemu kdo darmo sloužil. A že pan Viktorin, otec krále Jiřího, věrně a upřímně se měl s lidem chaterným a jich hejtmanem slepým, bojuje proti nepřátelům jich, věře tomu, že boj boží bojuje, nevzal za to odplaty žádné, totiž že/ zámku žádného ani místa kterého k své ruce neosadil ani kterého zboží přijal, ale ještě nětco svého ztratil; i odplatil jemu Pán Bůh, dal synu jeho za to České království. A král Jiří došel království, i neuměl se v tom zacho- vati podlé vůle boží, aby v nízkosti a v pokoře svůj běh neb život královský vedl, věře Pánu Bohu, že poněvadž jej k tomu zvolil, že cesty jeho až na konec provede ten, kterýž pokorných povyšuje a pyšných ponižuje, než opustiv Pána Boha, dal se na opatrnost svou, a od- šed po své moudrosti i počal běh svůj královský velmi vysoce vésti, takže žádný král před ním ani po něm, ani císař Zigmund ani císař Karel, žádný z nich nevedl tak slavného dvoru jako on. A nemoha tomu dosti či niti a nemaje odkud na pýchu dvoru svého nakládati i počal divně a rozličně peněz dobývati a zvláště čině- ním křivd vdovám a sirotkům. I vzbudil proti němu Pán Bůh služebníka jeho pana Zdeňka Konopištského jako někdy proti Šalamounovi pro hříchy jeho Jero- boama, syna Nabotova. A že by byl přemohl mocí svou pana Zdeňka, i pozdvihl proti němu zetě jeho, krále Matyáše Uherského, v němž prvé velikou naději zaklá- dal veliké pomoci v potřebě své. I ukázal Pán Bůh na něm, že [jest] každý zlořečený člověk, kterýž úfá v člověka a klade tělo [na] rámě své a od Boha odstu- 73b 743 51
se to Čechům s králem přihodilo. Ale kudy jest to přišlo, že král Jiří z nízka na vysoko sedl, z stolice pan- ské na království, řídký na to pomyslí. Než já k tomu takto odpovím: nebo nechce Pán Bůh, aby jemu kdo darmo sloužil. A že pan Viktorin, otec krále Jiřího, věrně a upřímně se měl s lidem chaterným a jich hejtmanem slepým, bojuje proti nepřátelům jich, věře tomu, že boj boží bojuje, nevzal za to odplaty žádné, totiž že/ zámku žádného ani místa kterého k své ruce neosadil ani kterého zboží přijal, ale ještě nětco svého ztratil; i odplatil jemu Pán Bůh, dal synu jeho za to České království. A král Jiří došel království, i neuměl se v tom zacho- vati podlé vůle boží, aby v nízkosti a v pokoře svůj běh neb život královský vedl, věře Pánu Bohu, že poněvadž jej k tomu zvolil, že cesty jeho až na konec provede ten, kterýž pokorných povyšuje a pyšných ponižuje, než opustiv Pána Boha, dal se na opatrnost svou, a od- šed po své moudrosti i počal běh svůj královský velmi vysoce vésti, takže žádný král před ním ani po něm, ani císař Zigmund ani císař Karel, žádný z nich nevedl tak slavného dvoru jako on. A nemoha tomu dosti či niti a nemaje odkud na pýchu dvoru svého nakládati i počal divně a rozličně peněz dobývati a zvláště čině- ním křivd vdovám a sirotkům. I vzbudil proti němu Pán Bůh služebníka jeho pana Zdeňka Konopištského jako někdy proti Šalamounovi pro hříchy jeho Jero- boama, syna Nabotova. A že by byl přemohl mocí svou pana Zdeňka, i pozdvihl proti němu zetě jeho, krále Matyáše Uherského, v němž prvé velikou naději zaklá- dal veliké pomoci v potřebě své. I ukázal Pán Bůh na něm, že [jest] každý zlořečený člověk, kterýž úfá v člověka a klade tělo [na] rámě své a od Boha odstu- 73b 743 51
Strana 52
74b puje srdce jeho. A prvotně na něho to Pán Bůh do- pustil, že se [jest] protivil kněžím táborským, kteříž [sou] světlejí pravdu boží zvěstovali nežli kněží Roky- canovi i svátostmi posluhovali obyčejem první církve, jakož napřed dotčeno, ješto to obojí kněží chválí, řím- ští i čeští, že jest nejlepší mistrovství života následo- vati skutků první církve. A on je pak k vůli mistru Ro- kycanovi i jiným kněžím u Hory na sněmu potupil za kacíře, nerozeznav právě, bloudí-li čili sou právi podlé Písem svatých právě a zdravě rozumějících, ješto po- tom řekl jeden mistr pražský znamenitý, že daleko sou silnější důvodové kněží táborských nežli našich mistrův. A potom je z Tábora pobral a do Prahy na rathouz do vězení dal. A když král Ladislav měl přinesen býti do Prahy k kolrunování, aby nebyli propuštěni, kázal je z Prahy s rathouzu svésti na svůj zámek Poděbrady a tu je skrze pana Hrůzu zmořil i jiné, kteříž opravdu chtěli se Pánu Bohu líbiti, aby to došlo: Kdož jiné za- rmucuje, sám zarmoucen bude. A když se blížil čas povstání bratrského, stalo se podlé podobenství: jako v noci zřídka staří kohouti zpí- vají, ale když se blíží svítání, tehdy i malí kohoutové zhusta zpívají. Tak podobně před tím, když se pravda v římské církvi zatměla, když učení pravé pána Krista opuštěno a lidská ustavení vystavena, aby se naplnila řeč Izaiáše proroka: „Přikryjí tmy zemi a mrákota li- di“, nahodil se onde i onde po zemích i po mistech doctor, mistr, kněz, mnich po rozličných klášteřích, ješto zavedení římské a jich poblouzení od víry pána Krista pravě a od ouřadu apoštolského oznamovali, ja- kož některých napřed dotčeno. Tehdy za krále Jiřího vzbudil Pán Bůh některé lidi neučené, řemeslníky roz- ličné, kteříž byli při mistru Rokycanovi a náboženství 52
74b puje srdce jeho. A prvotně na něho to Pán Bůh do- pustil, že se [jest] protivil kněžím táborským, kteříž [sou] světlejí pravdu boží zvěstovali nežli kněží Roky- canovi i svátostmi posluhovali obyčejem první církve, jakož napřed dotčeno, ješto to obojí kněží chválí, řím- ští i čeští, že jest nejlepší mistrovství života následo- vati skutků první církve. A on je pak k vůli mistru Ro- kycanovi i jiným kněžím u Hory na sněmu potupil za kacíře, nerozeznav právě, bloudí-li čili sou právi podlé Písem svatých právě a zdravě rozumějících, ješto po- tom řekl jeden mistr pražský znamenitý, že daleko sou silnější důvodové kněží táborských nežli našich mistrův. A potom je z Tábora pobral a do Prahy na rathouz do vězení dal. A když král Ladislav měl přinesen býti do Prahy k kolrunování, aby nebyli propuštěni, kázal je z Prahy s rathouzu svésti na svůj zámek Poděbrady a tu je skrze pana Hrůzu zmořil i jiné, kteříž opravdu chtěli se Pánu Bohu líbiti, aby to došlo: Kdož jiné za- rmucuje, sám zarmoucen bude. A když se blížil čas povstání bratrského, stalo se podlé podobenství: jako v noci zřídka staří kohouti zpí- vají, ale když se blíží svítání, tehdy i malí kohoutové zhusta zpívají. Tak podobně před tím, když se pravda v římské církvi zatměla, když učení pravé pána Krista opuštěno a lidská ustavení vystavena, aby se naplnila řeč Izaiáše proroka: „Přikryjí tmy zemi a mrákota li- di“, nahodil se onde i onde po zemích i po mistech doctor, mistr, kněz, mnich po rozličných klášteřích, ješto zavedení římské a jich poblouzení od víry pána Krista pravě a od ouřadu apoštolského oznamovali, ja- kož některých napřed dotčeno. Tehdy za krále Jiřího vzbudil Pán Bůh některé lidi neučené, řemeslníky roz- ličné, kteříž byli při mistru Rokycanovi a náboženství 52
Strana 53
vilémovském i jiných nejslavnějších pod náboženístvím českým i kteří byli zde na Moravě při knězi Štěpánovi i jiných kněžích, i některé také z kněží jako b[ratra] Rehoře s knězem Michalem a s jinými kněžími, kteříž byli římského svěcení, aby jako potuchlou věc vzhůru vyzdvihli a jako umrlou vzkřísili a zvláště to, což Če- chové, provedše v Bazilii čtyry kusy, i opustili etc. První jest, že má slovo boží všudy bez bránění kázáno býti, druhé, aby tělo a krev pána Krista pod obojí způsobou i obecnému lidu bylo rozdáváno, třetí, aby zjevní hří- chové skrze kněží trestáni a stavováni byli, čtvrté, aby kněží zboží a světského panování neměli. A Bratří to před se vzali, aby to k konci a k místu skutečně přivedli. A že chtěl Pán Bůh tomu povstání bratrskému, zjevný důvod jest: nebo nepovstali sou s proleváním krve a s záhubami lidskými, jako někte- rých před tím bývalo, ale příkladem pána Krista pra- vou trpělivostí. Řád pak, kterýž mezi sebou mají při řízení kněží i při posluhování svátostmi, ten sou zřídili podlé příkladu první církve svaté, jakož zapsán v kni- hách Nového zákona. A když se to povstání stalo a řádu zřízení již pově- děného, tehdy oboje kněžstvo, římské i české, jakžkoli sobě odporné, podobně jako byl Manasses proti Effrei- movi a Effreim proti Manassesovi a oba proti Judovi, tak tito jednosvorně proti Bratřím. Biskupové i mistr Rokycan s kněžími vzbuzovali krále Jiřího i knížata i pány, aby Bratří trápili, jiskru hasili a nedali se ohni rozmnožiti, neb jakž by se oheň veliký rozmohl, že by uhašen býti nemohl bez velikých škod, takéž tito roz- mohou-li se, že jim potom žádný nic neučiní, a kterak by měli býti trápeni, radu dávali. Kněz Jošt, biskup vratislavský, ten vydal radu králi se pány, aby jich 75b 752 53
vilémovském i jiných nejslavnějších pod náboženístvím českým i kteří byli zde na Moravě při knězi Štěpánovi i jiných kněžích, i některé také z kněží jako b[ratra] Rehoře s knězem Michalem a s jinými kněžími, kteříž byli římského svěcení, aby jako potuchlou věc vzhůru vyzdvihli a jako umrlou vzkřísili a zvláště to, což Če- chové, provedše v Bazilii čtyry kusy, i opustili etc. První jest, že má slovo boží všudy bez bránění kázáno býti, druhé, aby tělo a krev pána Krista pod obojí způsobou i obecnému lidu bylo rozdáváno, třetí, aby zjevní hří- chové skrze kněží trestáni a stavováni byli, čtvrté, aby kněží zboží a světského panování neměli. A Bratří to před se vzali, aby to k konci a k místu skutečně přivedli. A že chtěl Pán Bůh tomu povstání bratrskému, zjevný důvod jest: nebo nepovstali sou s proleváním krve a s záhubami lidskými, jako někte- rých před tím bývalo, ale příkladem pána Krista pra- vou trpělivostí. Řád pak, kterýž mezi sebou mají při řízení kněží i při posluhování svátostmi, ten sou zřídili podlé příkladu první církve svaté, jakož zapsán v kni- hách Nového zákona. A když se to povstání stalo a řádu zřízení již pově- děného, tehdy oboje kněžstvo, římské i české, jakžkoli sobě odporné, podobně jako byl Manasses proti Effrei- movi a Effreim proti Manassesovi a oba proti Judovi, tak tito jednosvorně proti Bratřím. Biskupové i mistr Rokycan s kněžími vzbuzovali krále Jiřího i knížata i pány, aby Bratří trápili, jiskru hasili a nedali se ohni rozmnožiti, neb jakž by se oheň veliký rozmohl, že by uhašen býti nemohl bez velikých škod, takéž tito roz- mohou-li se, že jim potom žádný nic neučiní, a kterak by měli býti trápeni, radu dávali. Kněz Jošt, biskup vratislavský, ten vydal radu králi se pány, aby jich 75b 752 53
Strana 54
762 76b nikoli nepálili ani jim smrti činili, neb jestliže jim bu- dou smrt činiti a oni budou na tom trpěti, lidé je za mučedlníky budou míti, a víte, že mučedlnictvo jest pečeňka neobhořalá. A bratr Pavel Bosák při l sjezdu králův v Holomouci k tomu podobnou radu dával, aby jim smrtí nedělali, ale dlouhým vězením trápili a z měs- teček i ze vsí aby je vypovídali a tak trápili, že sou lidé; ujdou-liť na hory, tam s liškami a s vlky dlouho býti nemohou, ale vrátíce se, musejíť s vámi neb s námi býti. Ale biskup moravský, kněz Tas, ač by byl rád upo- slechl rady kněze Jošta, ale nemohl, neb jej legát řím- ský k tomu připravil, odsoudiv bratra Jakuba na smrt i kázal jej upáliti, jakož se to stalo u Vyškova. I naho- dilo se potom, když se v Sležště zjevil jeden bratr, i řekli lidé knězi, aby jej dal, totiž kázal upáliti, a kněz jim odpověděl: „I zachovej milý Pán Bůh, ano biskup když [kněz biskup] jednoho kázal u Vyškova upáliti, ješto jich prvé nebylo číti krom toho, a potom se roz- plodili co kuřata.“ Ale král Jiří té rady poslouchaje, o to sjezdy, [sně- myl se pány činil, ač o jiné věci, však o ty napřed, jakož i na jednom sněmu znamenitě svolili se, když se rozjedou domův, aby každý pán na svém panství zjímaje Bratři [il vězil a trápil, až by musili učiniti, jakž kněží rozkáží. A Pán Bůh Bratří retoval. Než se z sněmu Ipáni] rozjeli, až králi novina přišla, že syna jeho kníže Viktorina na klášteře u Třebíče oblehli. I ne- chavše Bratří musil každý pán s svým lidem jeti reto- vati syna králova. A potom několikrát ty svolky činili na sněmích a pán Bůh vždy Bratří retoval. Po smrti pak krále Jiřího jeho královna Johanka též znamenitý sněm učinila u Hory; přede všemi věcmi o Bratří zmínku nejprvé učinila, aby ke cti a k chvále 54
762 76b nikoli nepálili ani jim smrti činili, neb jestliže jim bu- dou smrt činiti a oni budou na tom trpěti, lidé je za mučedlníky budou míti, a víte, že mučedlnictvo jest pečeňka neobhořalá. A bratr Pavel Bosák při l sjezdu králův v Holomouci k tomu podobnou radu dával, aby jim smrtí nedělali, ale dlouhým vězením trápili a z měs- teček i ze vsí aby je vypovídali a tak trápili, že sou lidé; ujdou-liť na hory, tam s liškami a s vlky dlouho býti nemohou, ale vrátíce se, musejíť s vámi neb s námi býti. Ale biskup moravský, kněz Tas, ač by byl rád upo- slechl rady kněze Jošta, ale nemohl, neb jej legát řím- ský k tomu připravil, odsoudiv bratra Jakuba na smrt i kázal jej upáliti, jakož se to stalo u Vyškova. I naho- dilo se potom, když se v Sležště zjevil jeden bratr, i řekli lidé knězi, aby jej dal, totiž kázal upáliti, a kněz jim odpověděl: „I zachovej milý Pán Bůh, ano biskup když [kněz biskup] jednoho kázal u Vyškova upáliti, ješto jich prvé nebylo číti krom toho, a potom se roz- plodili co kuřata.“ Ale král Jiří té rady poslouchaje, o to sjezdy, [sně- myl se pány činil, ač o jiné věci, však o ty napřed, jakož i na jednom sněmu znamenitě svolili se, když se rozjedou domův, aby každý pán na svém panství zjímaje Bratři [il vězil a trápil, až by musili učiniti, jakž kněží rozkáží. A Pán Bůh Bratří retoval. Než se z sněmu Ipáni] rozjeli, až králi novina přišla, že syna jeho kníže Viktorina na klášteře u Třebíče oblehli. I ne- chavše Bratří musil každý pán s svým lidem jeti reto- vati syna králova. A potom několikrát ty svolky činili na sněmích a pán Bůh vždy Bratří retoval. Po smrti pak krále Jiřího jeho královna Johanka též znamenitý sněm učinila u Hory; přede všemi věcmi o Bratří zmínku nejprvé učinila, aby ke cti a k chvále 54
Strana 55
Pána Boha svolení učinili, aby pikharty neb spálili neb z království vyhnali. I vyhnal ji Pán Bůh skrze smrt z království Českého prvé nežli Bratří. A co se při smrti její dálo a kterak mřela, ti by o tom nejlépe uměli pra- viti, kdož při tom byli. A což se potom dálo, dlouho by bylo psáti, než pro tesknost dlouhého čtení opustím. A krátce zavrouce, že ti všichni napřed jmenovaní, i v řádu duchovním i svět- ským,/ protivíce [se] Bratřím, padli v hlubokost země ja- ko kámen a kdo ví, bude-li jim dáno odpočinutí, a Bratří zůstávají mnoho v větším počtu nežli prvé byli, netoliko v království Českém a v margrabství Moravském, ale i v jiných zemích na východ i na západ slunce, na po- ledne i na půlnoci a budou do vůle boží, ačkoli v mno- hé úzkosti a s velikým protivenstvím a trápením. Však proto vždy sou bližší cesty spasení, kteříž trpí, nežli ti, kteříž trápí, jakož apoštol pověděl, že všickni, kdož chtí milostivě v Kristu Ježíši živi býti, zámutky a pro- tivenství trpěti budou, ale zlí lidé a svůdce prospívati budou ze zlého v horší [bloudíce] etc. 772 A že jest Pán Bůh věrný v slibích svých, že jest ne- opouštěl věrných svých a nedopustil na ně větších po- kušení nad to, než by snésti mohli, takéž i Bratřím uči- ní, když jemu jediné věrni budou, hříchův se varujíce a ctnostně živi jsouce, pravdu jeho od něho sobě v těch- to časích zjevenou a před mnohými moudrými a opatr- nými tohoto světa skrytou zvěstovati budou, že jich ne- opustí ani ostane! a nedopustí pokoušeti nad to více, než by mohli snésti; pak-li dopustí, ale učiní z pokušení prospěch, jakož ta předešlá léta dělal za krále Jiřího, jakož napřed položeno, kterak Bratří nad míru trápil [jest], neb za něho vždycky byli u vězení, jedni se 77b 55
Pána Boha svolení učinili, aby pikharty neb spálili neb z království vyhnali. I vyhnal ji Pán Bůh skrze smrt z království Českého prvé nežli Bratří. A co se při smrti její dálo a kterak mřela, ti by o tom nejlépe uměli pra- viti, kdož při tom byli. A což se potom dálo, dlouho by bylo psáti, než pro tesknost dlouhého čtení opustím. A krátce zavrouce, že ti všichni napřed jmenovaní, i v řádu duchovním i svět- ským,/ protivíce [se] Bratřím, padli v hlubokost země ja- ko kámen a kdo ví, bude-li jim dáno odpočinutí, a Bratří zůstávají mnoho v větším počtu nežli prvé byli, netoliko v království Českém a v margrabství Moravském, ale i v jiných zemích na východ i na západ slunce, na po- ledne i na půlnoci a budou do vůle boží, ačkoli v mno- hé úzkosti a s velikým protivenstvím a trápením. Však proto vždy sou bližší cesty spasení, kteříž trpí, nežli ti, kteříž trápí, jakož apoštol pověděl, že všickni, kdož chtí milostivě v Kristu Ježíši živi býti, zámutky a pro- tivenství trpěti budou, ale zlí lidé a svůdce prospívati budou ze zlého v horší [bloudíce] etc. 772 A že jest Pán Bůh věrný v slibích svých, že jest ne- opouštěl věrných svých a nedopustil na ně větších po- kušení nad to, než by snésti mohli, takéž i Bratřím uči- ní, když jemu jediné věrni budou, hříchův se varujíce a ctnostně živi jsouce, pravdu jeho od něho sobě v těch- to časích zjevenou a před mnohými moudrými a opatr- nými tohoto světa skrytou zvěstovati budou, že jich ne- opustí ani ostane! a nedopustí pokoušeti nad to více, než by mohli snésti; pak-li dopustí, ale učiní z pokušení prospěch, jakož ta předešlá léta dělal za krále Jiřího, jakož napřed položeno, kterak Bratří nad míru trápil [jest], neb za něho vždycky byli u vězení, jedni se 77b 55
Strana 56
78a děli čtvrt léta [půl léta], jiní rok [dvě létě], až jeden seděl 10 let v Praze na rathouze. [A] vida Pán Bůh jich trápení nesnesitedlné, aby nebyli přemoženi, i vysvobodil je, učiniv králi Jiřímu konec skrze smrt, neb za jeho kralování nikdy z vě- zení nevyšli. Po jeho pak smrti, když volen byl Vla- dislav, král Jeho Milost nynější, na království České a přenesen [jest] do Prahy k korunování, tehdy všickni vězňové, kteříž v Praze byli netoliko z zločinců, ale i Bratří, kteřížkoli v Praze i jinde byli [u vězení], všickni propuštěni sou, až i kněz Michal z Mostského hradu. A protož Jeho Milosti Pán Bůh dal za to šťastné a po- kojné i dlouhé kralování a sám ho obraňuje proti ne- přátelům, jakož se to ukázalo na králi Matyášovi, kte rýž Ijest] proti Jeho Milosti činil chytré/ a lestné úkla- dy, ješto lidskému rozumu není podobné podlé jeho spůsobení, aby byl ssazen z stolice království Českého. Však větší jest moudrost božská nežli chytrost ďábel- ská, že [jest] Pán Bůh divnou svou moudrostí a mocí ráčil to změniti a nazpátek obrátiti, takže krále Matyáše zsadil z stolice království Uherského a krále Vladisla- va Jeho Milost na ni vsadil a tak Jeho Milosti učinil, ješto žádnému z jeho bratří neučinil, aby měl tak slavné i šťastné i pokojné kralování. A bude-li Jeho Milost to uměti zachovávati a nepůjde po radě těch kněží, kteříž nic jiného nehledají než chvály své a zboží a rozkošné- ho bydla, ani po radě těch, kteříž [radyl takových kně- ží poslouchají, a nebude-li vzbuzovati nátisku Bratřím a jich puditi z království svého a bude-li k chudině při- hlédati, aby se jim spravedlivé od jich pánův dálo, mů- žeť Jeho Milosti Pán Bůh života prodlíti i pokojné kra- lování za dlouhý čas dáti etc. Pak-liť půjde po radě kněžské a po jich návodu, strach, by Jeho Milosti ne- 78b 56
78a děli čtvrt léta [půl léta], jiní rok [dvě létě], až jeden seděl 10 let v Praze na rathouze. [A] vida Pán Bůh jich trápení nesnesitedlné, aby nebyli přemoženi, i vysvobodil je, učiniv králi Jiřímu konec skrze smrt, neb za jeho kralování nikdy z vě- zení nevyšli. Po jeho pak smrti, když volen byl Vla- dislav, král Jeho Milost nynější, na království České a přenesen [jest] do Prahy k korunování, tehdy všickni vězňové, kteříž v Praze byli netoliko z zločinců, ale i Bratří, kteřížkoli v Praze i jinde byli [u vězení], všickni propuštěni sou, až i kněz Michal z Mostského hradu. A protož Jeho Milosti Pán Bůh dal za to šťastné a po- kojné i dlouhé kralování a sám ho obraňuje proti ne- přátelům, jakož se to ukázalo na králi Matyášovi, kte rýž Ijest] proti Jeho Milosti činil chytré/ a lestné úkla- dy, ješto lidskému rozumu není podobné podlé jeho spůsobení, aby byl ssazen z stolice království Českého. Však větší jest moudrost božská nežli chytrost ďábel- ská, že [jest] Pán Bůh divnou svou moudrostí a mocí ráčil to změniti a nazpátek obrátiti, takže krále Matyáše zsadil z stolice království Uherského a krále Vladisla- va Jeho Milost na ni vsadil a tak Jeho Milosti učinil, ješto žádnému z jeho bratří neučinil, aby měl tak slavné i šťastné i pokojné kralování. A bude-li Jeho Milost to uměti zachovávati a nepůjde po radě těch kněží, kteříž nic jiného nehledají než chvály své a zboží a rozkošné- ho bydla, ani po radě těch, kteříž [radyl takových kně- ží poslouchají, a nebude-li vzbuzovati nátisku Bratřím a jich puditi z království svého a bude-li k chudině při- hlédati, aby se jim spravedlivé od jich pánův dálo, mů- žeť Jeho Milosti Pán Bůh života prodlíti i pokojné kra- lování za dlouhý čas dáti etc. Pak-liť půjde po radě kněžské a po jich návodu, strach, by Jeho Milosti ne- 78b 56
Strana 57
přivedli na to, jako předkův Jeho Milosti, krále Zigmun- da Uherského a krále Ladislava, strejce Jeho Milosti, aby nebyli ukráceni dnové Jeho Milosti jako jich a ne- stalo se Jeho Milosti jako někdy králi Cyrovi, o němž psáno v Izaiášovi, kteréhož z nízka na vysoko vyzdvihl, učiniv ho monarchou všeho světa, a jediné proto, aby lid Izrahelský propustil z Babilóna, aby Pánu Bohu v Jeruzalemě zase zbořený chrám stavěli. A propustiv jej, dal jim i náklady na stavení chrámu i nádobí zlatá i stříbrná, kteráž Nabochodonozor, předek jeho pobral z chrámu jeruzalémského, vrátil a potom k žalobě úředníkův a k radě jich, a snad i kněží, když počali chrám stavěti, zastavil, a Pán Bůh chtě slib svůj splni- ti synům Izdrahelským, kterýž skrze proroky učinil, aby po vrácení se z Babilona do Jeruzalema chrám stavěli a město Jeruzalem opravili, i vzbudil proti ně- mu královnu Semirámis,/ kteráž proti Cýrovi bojem po- vstavši, jej porazivši zabila, sťavši hlavu, kázala kožen- ný sud plný krve nalíti a v ni uvrci, a řekla: „Napíž se krve, kteréž si žíznil.“ Aj, kterak jeho slavně pový- šil, tak jeho zase hanebně ponížil. Ale bude-liť král Jeho Milost jakož náměstek Cyrů Darius, kterýž vsedl na stolici království babilónského a uvázavší se ve všecka království kázal předce v Jeruzalemě chrám stavěti i náklady dávati, a maje rady a žaloby od týchž úřední- kův jako Cyrus, aby nedal chrámu stavěti a města Je- ruzalema opravovati, neobrátil se na jich žaloby ani na jich rady, než přikázal, aby jich nechali a nepřekáželi chrámu stavěti, ale radějí náklady aby dávali i k obě- tem dosti krav, volův, skopcův i jiných věcí k tomu pří- ležících, aby kněží z synův Izdrahelských Pánu Bohu nebeskýmu oběti obětovali a za něho se modlili, aby jemu neukrátil dní a s království nezsazoval skůro jako 79a O původu 5 57
přivedli na to, jako předkův Jeho Milosti, krále Zigmun- da Uherského a krále Ladislava, strejce Jeho Milosti, aby nebyli ukráceni dnové Jeho Milosti jako jich a ne- stalo se Jeho Milosti jako někdy králi Cyrovi, o němž psáno v Izaiášovi, kteréhož z nízka na vysoko vyzdvihl, učiniv ho monarchou všeho světa, a jediné proto, aby lid Izrahelský propustil z Babilóna, aby Pánu Bohu v Jeruzalemě zase zbořený chrám stavěli. A propustiv jej, dal jim i náklady na stavení chrámu i nádobí zlatá i stříbrná, kteráž Nabochodonozor, předek jeho pobral z chrámu jeruzalémského, vrátil a potom k žalobě úředníkův a k radě jich, a snad i kněží, když počali chrám stavěti, zastavil, a Pán Bůh chtě slib svůj splni- ti synům Izdrahelským, kterýž skrze proroky učinil, aby po vrácení se z Babilona do Jeruzalema chrám stavěli a město Jeruzalem opravili, i vzbudil proti ně- mu královnu Semirámis,/ kteráž proti Cýrovi bojem po- vstavši, jej porazivši zabila, sťavši hlavu, kázala kožen- ný sud plný krve nalíti a v ni uvrci, a řekla: „Napíž se krve, kteréž si žíznil.“ Aj, kterak jeho slavně pový- šil, tak jeho zase hanebně ponížil. Ale bude-liť král Jeho Milost jakož náměstek Cyrů Darius, kterýž vsedl na stolici království babilónského a uvázavší se ve všecka království kázal předce v Jeruzalemě chrám stavěti i náklady dávati, a maje rady a žaloby od týchž úřední- kův jako Cyrus, aby nedal chrámu stavěti a města Je- ruzalema opravovati, neobrátil se na jich žaloby ani na jich rady, než přikázal, aby jich nechali a nepřekáželi chrámu stavěti, ale radějí náklady aby dávali i k obě- tem dosti krav, volův, skopcův i jiných věcí k tomu pří- ležících, aby kněží z synův Izdrahelských Pánu Bohu nebeskýmu oběti obětovali a za něho se modlili, aby jemu neukrátil dní a s království nezsazoval skůro jako 79a O původu 5 57
Strana 58
80a předka jeho Cýra, ale aby jemu, milostiv jsa, Pán Bůh dal dlouhé kralování i synům/ jeho po něm, jakož se to stalo. I my též naději máme, že jest Pán Bůh mocen králi Jeho Milosti totéž učiniti, života prodlíti a kralo- vání pokojné dáti, dá-li Jeho Milost předse pod svým panováním Bratřím pokojné bydlení, poněvadž Jeho Mi- lost žádného nákladu na ně nečiní ani jich škody v svém království má etc. ani páni ani města neb městečka, ale více užitek, nebo zjevné viděti jest, kdež je vypovídají a vyhánějí buď z měst královských nebo panských po- dlé návodův kněžských, že se jim města ani městečka neopravují, ale kazí. Kněží pak na to nic nedbají; na- vedouce je na to, potom od nich odlezou, a jim oboje škoda zůstává, duchovní i tělesná. A byť Pán Bůh nyní někoho z pánův nahodil, aby předložil králi Jeho Mi- losti o Bratřích jako někdy Achior Olofernovi o synech Izdrahelských, když je chtěl podmaniti pod ruku krále Nabochodonozora, aby se vyptal pilně, učinili-li jsou jaký hřích (hodný pomsty) proti Pánu Bohu svému, aby na ně bezpečně táhl, že je Pán Bůh jich poddá v ruce jeho; pak-li sou neučinili nic hodného/ pomsty, že jim nic neučiní, než hanbu i škodu vezme, nebo bůh jich bojuje za ně. A když neuposlechl zdravé rady a učinil podlé rady nemoudré, nadut jsa pejchou a úfaje v množství vozův a jezdcův svých i táhl předce na syny Izdrahelské a božím jednáním že jest jemu žena hlavu sťala a lid jeho pobit a Izrahel vysvobozen. Neb což můž rozumíno býti a v Písmích svatých se nalézá, že vždycky králové a knížata i lid obecný biskupy a kně- žími sklamáni bývali, a zvláště kteříž sou ne podlé vů- le boží radili, jakož důvod na králích Izdrahelských na Achabovi a na Sedechiášovi, kterémuž Jeremiáš prorok zdravou radu dával, a neučíní-li podlé rady jeho, 79b 58
80a předka jeho Cýra, ale aby jemu, milostiv jsa, Pán Bůh dal dlouhé kralování i synům/ jeho po něm, jakož se to stalo. I my též naději máme, že jest Pán Bůh mocen králi Jeho Milosti totéž učiniti, života prodlíti a kralo- vání pokojné dáti, dá-li Jeho Milost předse pod svým panováním Bratřím pokojné bydlení, poněvadž Jeho Mi- lost žádného nákladu na ně nečiní ani jich škody v svém království má etc. ani páni ani města neb městečka, ale více užitek, nebo zjevné viděti jest, kdež je vypovídají a vyhánějí buď z měst královských nebo panských po- dlé návodův kněžských, že se jim města ani městečka neopravují, ale kazí. Kněží pak na to nic nedbají; na- vedouce je na to, potom od nich odlezou, a jim oboje škoda zůstává, duchovní i tělesná. A byť Pán Bůh nyní někoho z pánův nahodil, aby předložil králi Jeho Mi- losti o Bratřích jako někdy Achior Olofernovi o synech Izdrahelských, když je chtěl podmaniti pod ruku krále Nabochodonozora, aby se vyptal pilně, učinili-li jsou jaký hřích (hodný pomsty) proti Pánu Bohu svému, aby na ně bezpečně táhl, že je Pán Bůh jich poddá v ruce jeho; pak-li sou neučinili nic hodného/ pomsty, že jim nic neučiní, než hanbu i škodu vezme, nebo bůh jich bojuje za ně. A když neuposlechl zdravé rady a učinil podlé rady nemoudré, nadut jsa pejchou a úfaje v množství vozův a jezdcův svých i táhl předce na syny Izdrahelské a božím jednáním že jest jemu žena hlavu sťala a lid jeho pobit a Izrahel vysvobozen. Neb což můž rozumíno býti a v Písmích svatých se nalézá, že vždycky králové a knížata i lid obecný biskupy a kně- žími sklamáni bývali, a zvláště kteříž sou ne podlé vů- le boží radili, jakož důvod na králích Izdrahelských na Achabovi a na Sedechiášovi, kterémuž Jeremiáš prorok zdravou radu dával, a neučíní-li podlé rady jeho, 79b 58
Strana 59
že na se [pomstu] přivede. A pro předpovídání pomsty biskupové s kněžími soudili jej hodného smrti a knížata i dvořané královi [soudili], že není hoden smrti, poně- vadž mluvil ve jméno Páně etc. A zase, kteřížkoli krá- lové a knížata zdravé rady poslouchali, že sou od zlého vysvobozeni bývali, jakož Ezechiáš, král Izdrahelský, by byl poslechl Sobny, nejvyžšího biskupa s kněžími, byl by upadl v ruce králi babilónskému, ale když uposlechl Izajáše proroka, vysvobozen jest z rukou jeho. A toho by se víc nalezlo, ale pro krátkost se opouští. Já pak také Vaší Milosti toho též bych přál, aby Pán Bůh rá- čil Vaší Milosti s jinými pány otevříti oči, abyšte mohli rozeznati mezi zdravou radou, a Vaší Milosti užitečnou, a mezi nezdravou, Vaší Milosti škodlivou, a což by by- lo k dobrému, pokojnému, a ne k nátisku a k trápení Bratří. Ale kam by se písma děla pána Krista? Musíť se na někom plniti, kteráž jest předpověděl, že budou se vám protiviti a z měst do měst hnáti, jakož se pak to na Bratřích v skutku shledává, by kdo uměl na to hle- děti. A jakož oheň nerad hoří bez dejmání a podnětu, tak podobně ty věci dějí se, aby, činíce ty věci, domní- vali se, že tím Pánu Bohu slouží. To až potud Vaší Mi- losti napsal sem o původu bratrském, že z Boha jest, a ne z lidí, abyšte mohli porozuměti. [Již pak k druhému] kusu přistoupím, co se dotýče chudých lidí, kterak se jim děje od pánův jich, ješto Pán Bůh od starodávna pilně přikazoval králům, kní- žatům, pánům i všem, kdož nad lidmi vládnou, aby jim spravedlnost činili, a budou-li ji dělati, že jim chce požehnání ve všem dobrém dáti, pak-li nebudou činiti, že na ně pomstu chce přivésti. Dejž Pán Bůh všemo- houcí králi Jeho Milosti i radám jeho, aby ponechaje věcí božských a duchovních, ješto sou nesnadné k sro- 80b 81 a 59
že na se [pomstu] přivede. A pro předpovídání pomsty biskupové s kněžími soudili jej hodného smrti a knížata i dvořané královi [soudili], že není hoden smrti, poně- vadž mluvil ve jméno Páně etc. A zase, kteřížkoli krá- lové a knížata zdravé rady poslouchali, že sou od zlého vysvobozeni bývali, jakož Ezechiáš, král Izdrahelský, by byl poslechl Sobny, nejvyžšího biskupa s kněžími, byl by upadl v ruce králi babilónskému, ale když uposlechl Izajáše proroka, vysvobozen jest z rukou jeho. A toho by se víc nalezlo, ale pro krátkost se opouští. Já pak také Vaší Milosti toho též bych přál, aby Pán Bůh rá- čil Vaší Milosti s jinými pány otevříti oči, abyšte mohli rozeznati mezi zdravou radou, a Vaší Milosti užitečnou, a mezi nezdravou, Vaší Milosti škodlivou, a což by by- lo k dobrému, pokojnému, a ne k nátisku a k trápení Bratří. Ale kam by se písma děla pána Krista? Musíť se na někom plniti, kteráž jest předpověděl, že budou se vám protiviti a z měst do měst hnáti, jakož se pak to na Bratřích v skutku shledává, by kdo uměl na to hle- děti. A jakož oheň nerad hoří bez dejmání a podnětu, tak podobně ty věci dějí se, aby, činíce ty věci, domní- vali se, že tím Pánu Bohu slouží. To až potud Vaší Mi- losti napsal sem o původu bratrském, že z Boha jest, a ne z lidí, abyšte mohli porozuměti. [Již pak k druhému] kusu přistoupím, co se dotýče chudých lidí, kterak se jim děje od pánův jich, ješto Pán Bůh od starodávna pilně přikazoval králům, kní- žatům, pánům i všem, kdož nad lidmi vládnou, aby jim spravedlnost činili, a budou-li ji dělati, že jim chce požehnání ve všem dobrém dáti, pak-li nebudou činiti, že na ně pomstu chce přivésti. Dejž Pán Bůh všemo- houcí králi Jeho Milosti i radám jeho, aby ponechaje věcí božských a duchovních, ješto sou nesnadné k sro- 80b 81 a 59
Strana 60
81b zumění pravému, i obrátil se k věcem nižším, světským, ješto sou daleko snadnější, aby přihlédal podlé povin- nosti i ouřadu svého k knížatům, ku pánům, k rytířstvu i k zemanům, od nejvyžších do nejnižších, kterak se k chudým lidem mají a jak s nimi nakládají, zachová- vají-li je při spravedlnostech od starodávna vysaze- ných čili se jinak k nim mají. Nalezl by Jeho Milost, an je obtěžují mnohými robotami nespravedlivými a pla- ty divnými, znovu vymyšlovanými nad spravedlnost sta- rodávní, i povyšováním mýt, ješto již lidem pro takové věci jezditi a pěškami choditi nesnadno jest. A ty věci vždycky den ode dne rolstou a přibývá jich jako po dešti vody do řeky, že již chudí lidé nevědí sobě co dělati s takovým obtížením, jedni stóní a ku Pánu Bo- hu vzdychají [a] druzí klnou, rotí, zlořečí i pekla prosí pánům svým, a mniši v klášteřích nebe. I bude to po- dlé oné řeči Ducha svatého, jenž dí: „Když se jeden modlí a druhý klne, koho prvé Pán Bůh uslyší?“ A ta- ké děje se podlé onoho přísloví: Král daleko a Pán Bůh vysoko. Pak-li se kdy k králi Jeho Milosti z nouze své utekou a král Jeho Milost slyše jich prozbu žádostivou i dá jim list ku pánům jich, aby jich nechali při spra- vedlivém, a oni s radostí berou se domův, majíce za to, že již bude polehčení, a když list dadí tu, kdež sluší podlé řádův jich, tu je páni uhanějí a chlapův i zrádcův nadadí a dlouhou kapitolu učiní, že na svého pána ža- lovali králi, takže oni s zámutkem odtud odejdou, ano místo opravy cos jiného. A pán dočekaje jich domů, vsází a některé odře co lípu. A potom bude dvakrát hůře než prve. A tak též dě- 82a lají i biskupové, opatové, kanovníci, mniši, kteříži mají nadání, kláštery, panství, i jiní kněží též nemilostivě či- ní a někteří v tom ještě jiné světské převyšují v takové 60
81b zumění pravému, i obrátil se k věcem nižším, světským, ješto sou daleko snadnější, aby přihlédal podlé povin- nosti i ouřadu svého k knížatům, ku pánům, k rytířstvu i k zemanům, od nejvyžších do nejnižších, kterak se k chudým lidem mají a jak s nimi nakládají, zachová- vají-li je při spravedlnostech od starodávna vysaze- ných čili se jinak k nim mají. Nalezl by Jeho Milost, an je obtěžují mnohými robotami nespravedlivými a pla- ty divnými, znovu vymyšlovanými nad spravedlnost sta- rodávní, i povyšováním mýt, ješto již lidem pro takové věci jezditi a pěškami choditi nesnadno jest. A ty věci vždycky den ode dne rolstou a přibývá jich jako po dešti vody do řeky, že již chudí lidé nevědí sobě co dělati s takovým obtížením, jedni stóní a ku Pánu Bo- hu vzdychají [a] druzí klnou, rotí, zlořečí i pekla prosí pánům svým, a mniši v klášteřích nebe. I bude to po- dlé oné řeči Ducha svatého, jenž dí: „Když se jeden modlí a druhý klne, koho prvé Pán Bůh uslyší?“ A ta- ké děje se podlé onoho přísloví: Král daleko a Pán Bůh vysoko. Pak-li se kdy k králi Jeho Milosti z nouze své utekou a král Jeho Milost slyše jich prozbu žádostivou i dá jim list ku pánům jich, aby jich nechali při spra- vedlivém, a oni s radostí berou se domův, majíce za to, že již bude polehčení, a když list dadí tu, kdež sluší podlé řádův jich, tu je páni uhanějí a chlapův i zrádcův nadadí a dlouhou kapitolu učiní, že na svého pána ža- lovali králi, takže oni s zámutkem odtud odejdou, ano místo opravy cos jiného. A pán dočekaje jich domů, vsází a některé odře co lípu. A potom bude dvakrát hůře než prve. A tak též dě- 82a lají i biskupové, opatové, kanovníci, mniši, kteříži mají nadání, kláštery, panství, i jiní kněží též nemilostivě či- ní a někteří v tom ještě jiné světské převyšují v takové 60
Strana 61
ukrutnosti. A žebraví mniši, kteříž nemají panství, jako františkové, dominikové, bosákové, kteříž proto (jako o sobě praví) život chudý zvolili a panství nechtějí míti, aby každému pravdu mohli pověděti, nebojíce se ani majíce co stratiti, měli by býti jako jasné světlo a bystré oči, aby, vidouce, co se chudým lidem děje od králův, knížat, hrabat, pánův, rytířstva, zemanův, nad to od arcibiskupův, biskupův i jiných kněží v obojím stavu, jim pravili podlé oné řeči v knihách Moudrosti: „Slyšte králové a rozumějte, učte se soudcové krajin země! Na- chylte uší vašich vy, jenž vládnete nad množstvím a líbí se vám v houfích velikých, nebo dána jest vám moc ode Pána Boha a síla od nejvyžšího, kterýž se otíže na skut- ky váše a na myšlení váše ptáti se bude. Nebo když ste byli služebníci království jeho, neprávě ste soudili, aniž/ ste ostříhali zákona spravedlnosti aniž ste vedlé vůle boží chodili. Hrozně a brzce ukáže se vám, nebo nejtvrdší bude soud s těmi, ješto nad jinými vládnou. Chudému zajisté bude milosrdenství ukázáno, ale mocní mocné muky trpěti budou, nebo nebude dbáti na osobu čížkoli Bůh, kterýž jest pán všech, aniž báti se bude velikosti čížkoli, neb malého i velikého Ijest] stvořil a jednostejná mu péče o všecky.“ A opět jakož apoštol dí: že kdož takové věci činí, království božího míti ne- budou. A pán Ježíš rozkázal řka: „Zhřeší-li bratr tvůj, potresci ho mezi tebou a jím; opraví-liť, získal si duši jeho, pak-liť neopraví, přivolej dvou nebo tří; pak-li by po těch neopravil, pověz obci; pak-li by po trestání ob- ce neopravil, buď tobě jako pekelník a zjevný hříšník.“ A na takové by měli podlé příkladu apoštolského klátbu vydávati, ne jako v církvi římské dělají, že po kázaní kněží s registry vy/stupujíce, klatby vydávají na ty, kte- říž by neplatili chleba, vína, koření i jiných věcí, ješto 82b 832 61
ukrutnosti. A žebraví mniši, kteříž nemají panství, jako františkové, dominikové, bosákové, kteříž proto (jako o sobě praví) život chudý zvolili a panství nechtějí míti, aby každému pravdu mohli pověděti, nebojíce se ani majíce co stratiti, měli by býti jako jasné světlo a bystré oči, aby, vidouce, co se chudým lidem děje od králův, knížat, hrabat, pánův, rytířstva, zemanův, nad to od arcibiskupův, biskupův i jiných kněží v obojím stavu, jim pravili podlé oné řeči v knihách Moudrosti: „Slyšte králové a rozumějte, učte se soudcové krajin země! Na- chylte uší vašich vy, jenž vládnete nad množstvím a líbí se vám v houfích velikých, nebo dána jest vám moc ode Pána Boha a síla od nejvyžšího, kterýž se otíže na skut- ky váše a na myšlení váše ptáti se bude. Nebo když ste byli služebníci království jeho, neprávě ste soudili, aniž/ ste ostříhali zákona spravedlnosti aniž ste vedlé vůle boží chodili. Hrozně a brzce ukáže se vám, nebo nejtvrdší bude soud s těmi, ješto nad jinými vládnou. Chudému zajisté bude milosrdenství ukázáno, ale mocní mocné muky trpěti budou, nebo nebude dbáti na osobu čížkoli Bůh, kterýž jest pán všech, aniž báti se bude velikosti čížkoli, neb malého i velikého Ijest] stvořil a jednostejná mu péče o všecky.“ A opět jakož apoštol dí: že kdož takové věci činí, království božího míti ne- budou. A pán Ježíš rozkázal řka: „Zhřeší-li bratr tvůj, potresci ho mezi tebou a jím; opraví-liť, získal si duši jeho, pak-liť neopraví, přivolej dvou nebo tří; pak-li by po těch neopravil, pověz obci; pak-li by po trestání ob- ce neopravil, buď tobě jako pekelník a zjevný hříšník.“ A na takové by měli podlé příkladu apoštolského klátbu vydávati, ne jako v církvi římské dělají, že po kázaní kněží s registry vy/stupujíce, klatby vydávají na ty, kte- říž by neplatili chleba, vína, koření i jiných věcí, ješto 82b 832 61
Strana 62
83b to příleží světským ouředníkům, purgrabům, rychtá- řům, fojtům i jiným úředníkům. A v Římě na to tabule na domích věšejí s listy, zjednajíce klátby od papeže aneb kardinálův, kdož by koli co dlužen byl a nezaplatil. Ale vzešla jim veliká povlaka a bělmo pochlebenství oči vnitřní povléklo, že obracejíce se mezi lidmi a běžíce po žebrotě jako štěně za člověkem, že toho nic nevidí, co se chudým lidem děje od jich pánův duchovních i světských. A tu by měli klíčů sv. Petra požívati, jimiž se chlubí, neb na takové sv. Petr klátbu vydává. A sv. Pavel jiné biskupy učil, aby takové kleli, řka: „Jest-li ten, ješto mezi vámi slove bratr, a jest smilník neb la- komec neb modlář neb zloléjce neb opilec neb dráč, s takovým ani pokrmu beřte,“ aby byli netoliko kaza- telé, ale také i trestatelé. Ale velmi sou jim klíčové ze- rzavěli a znemocněli, ješto kdyby jich v té moci a v té čistotě užívali jako apoštolé, když by takoví nemi lostiví dráči a jinák hříšníci po trestání neopravili, aby je podlé řádu a poštolského z kostelů a z klášterův vy- háněli a žádnou svátostí neposluhovali ani žádného řá- du křesťanského činili, až by opravili. A tak by bylo pravé klíčův požívati. Ale nazpátek dělají, aby málo neb nic nebyli odchodni od oněch zákonníkův židov- ských, kteříž vysokým a bohatým lidem pochlebovali pro své vzatky, o nichž Pán Bůh skrze proroka mluvil, že pochlebovali lidu mému pro kus chleba a hrst ječme- ne. A opět dí, že takový lid nazývali blahoslavený, jichžto špižírny plné a oplývající z jedné do druhé. Ta- kéž tito podobně činí blahoslavíce takové lidi ukrutné a nemilostivé, nazývajíce je syny poslušné matky církve svaté, ješto mně se zdá, že nikda pán Ježíš nepřizná se k takové matce těch synů, by byla choť jeho pravá nemající poškvrny ani vrásky ani co ohyzdného, ani 62
83b to příleží světským ouředníkům, purgrabům, rychtá- řům, fojtům i jiným úředníkům. A v Římě na to tabule na domích věšejí s listy, zjednajíce klátby od papeže aneb kardinálův, kdož by koli co dlužen byl a nezaplatil. Ale vzešla jim veliká povlaka a bělmo pochlebenství oči vnitřní povléklo, že obracejíce se mezi lidmi a běžíce po žebrotě jako štěně za člověkem, že toho nic nevidí, co se chudým lidem děje od jich pánův duchovních i světských. A tu by měli klíčů sv. Petra požívati, jimiž se chlubí, neb na takové sv. Petr klátbu vydává. A sv. Pavel jiné biskupy učil, aby takové kleli, řka: „Jest-li ten, ješto mezi vámi slove bratr, a jest smilník neb la- komec neb modlář neb zloléjce neb opilec neb dráč, s takovým ani pokrmu beřte,“ aby byli netoliko kaza- telé, ale také i trestatelé. Ale velmi sou jim klíčové ze- rzavěli a znemocněli, ješto kdyby jich v té moci a v té čistotě užívali jako apoštolé, když by takoví nemi lostiví dráči a jinák hříšníci po trestání neopravili, aby je podlé řádu a poštolského z kostelů a z klášterův vy- háněli a žádnou svátostí neposluhovali ani žádného řá- du křesťanského činili, až by opravili. A tak by bylo pravé klíčův požívati. Ale nazpátek dělají, aby málo neb nic nebyli odchodni od oněch zákonníkův židov- ských, kteříž vysokým a bohatým lidem pochlebovali pro své vzatky, o nichž Pán Bůh skrze proroka mluvil, že pochlebovali lidu mému pro kus chleba a hrst ječme- ne. A opět dí, že takový lid nazývali blahoslavený, jichžto špižírny plné a oplývající z jedné do druhé. Ta- kéž tito podobně činí blahoslavíce takové lidi ukrutné a nemilostivé, nazývajíce je syny poslušné matky církve svaté, ješto mně se zdá, že nikda pán Ježíš nepřizná se k takové matce těch synů, by byla choť jeho pravá nemající poškvrny ani vrásky ani co ohyzdného, ani 62
Strana 63
k takovým troštéřům, kteříž lidi v mylné naději sta- vějí, by poslové jeho praví byli, kteříž se bojí tu, kdež není bázně, a třesou se tu, kdež není strachu, bojí se takových lidí již pověděných od svátostí odlučovati, kdež pán Ježíš rozkázal a apoštolé činili, aby omý- líce se někomu dobrému křivdy neučinili, ale tu se mýlky nebojí, když pán Ježíš mluví o koukoli řka: „Nechte obého růsti až do žní Páně“, a oni/ to pak bez strachu dělají, že koukol oběma rukama trhají, totižto moudrostí tohoto světa a mocí světskou, odsuzujíce k smrti lidi, aby chtíce zlého zabiti i nezabili někoho Pánu Bohu mi- lého. A tuť velmi na odpor proti apoštolům dělají, že takových lidí netrescí, ale pochlebují, nedbajíce, buďte oni živi, jak chcete, a dobývejte zboží, jak umí- te, když jim jediné dají, aby měli co do klášterův v pytlech na plecech nositi, na oslech i na kárách a na vozích voziti; a místo trestání, od svátostí vylučování takové v své bratrství přijímají a všeho svého nábožen- ství účastny je činí a na to zápisy pod pečetmi svými dělají; a když zemrou, slavný jim pohřeb činí, některé před oltářem aneb v kaplách v kápích a [v svých] apa- rátích mnišských kladou. Neníť kápě a mnišský aparát království boží, nětcoť musí jistšího míti, kdož má v něm býti. Strach, by se řeč boží nenaplnila na těch trošté řích a na těch, kdož na těch troštích zpoléhají, kteráž dí: „Lide můj, kteříž tě blahoslaví, tiť tě oklamají.“ I co prospěje nemilostivému slavný pohřeb a štědré ofě- ry? Mnišiť koně, čuby drahé, zlato i stříbro poberou a přátelé ostatek zboží a tělo do hrobu vloží a červům dadí. A bude-li duše pohřbena v pekle s bohatcovou, co platno? Lé(pe by bylo pohřbenu býti spravedlivému bez ofěry na rozhrání, když by jeho duše nesena byla od andělův v nebe do lůna Abrahamova. 84a 84b 63
k takovým troštéřům, kteříž lidi v mylné naději sta- vějí, by poslové jeho praví byli, kteříž se bojí tu, kdež není bázně, a třesou se tu, kdež není strachu, bojí se takových lidí již pověděných od svátostí odlučovati, kdež pán Ježíš rozkázal a apoštolé činili, aby omý- líce se někomu dobrému křivdy neučinili, ale tu se mýlky nebojí, když pán Ježíš mluví o koukoli řka: „Nechte obého růsti až do žní Páně“, a oni/ to pak bez strachu dělají, že koukol oběma rukama trhají, totižto moudrostí tohoto světa a mocí světskou, odsuzujíce k smrti lidi, aby chtíce zlého zabiti i nezabili někoho Pánu Bohu mi- lého. A tuť velmi na odpor proti apoštolům dělají, že takových lidí netrescí, ale pochlebují, nedbajíce, buďte oni živi, jak chcete, a dobývejte zboží, jak umí- te, když jim jediné dají, aby měli co do klášterův v pytlech na plecech nositi, na oslech i na kárách a na vozích voziti; a místo trestání, od svátostí vylučování takové v své bratrství přijímají a všeho svého nábožen- ství účastny je činí a na to zápisy pod pečetmi svými dělají; a když zemrou, slavný jim pohřeb činí, některé před oltářem aneb v kaplách v kápích a [v svých] apa- rátích mnišských kladou. Neníť kápě a mnišský aparát království boží, nětcoť musí jistšího míti, kdož má v něm býti. Strach, by se řeč boží nenaplnila na těch trošté řích a na těch, kdož na těch troštích zpoléhají, kteráž dí: „Lide můj, kteříž tě blahoslaví, tiť tě oklamají.“ I co prospěje nemilostivému slavný pohřeb a štědré ofě- ry? Mnišiť koně, čuby drahé, zlato i stříbro poberou a přátelé ostatek zboží a tělo do hrobu vloží a červům dadí. A bude-li duše pohřbena v pekle s bohatcovou, co platno? Lé(pe by bylo pohřbenu býti spravedlivému bez ofěry na rozhrání, když by jeho duše nesena byla od andělův v nebe do lůna Abrahamova. 84a 84b 63
Strana 64
85a Již sem Vaší Milosti, pane milý, dotekl nětco o chu- dých lidech, kterak se jim děje od pánův jich, ješto zdá mi se, Vaše Milost na jiných to dobře můžete vi- děti, ale neračte také na sebe zapomínati, neb pod Vaší Milostí, co slyšeti, také drahně stóní. A bylo by dobře opravovati, dokudž čas jest, a čas jest, dokudž ste živi, neb po smrti času nebude, neb žádný milosti boží za- sloužiti ani prosloužiti nebude moci. A farář váš měl by Vaší Milosti k tomu pomáhati i sloužiti, ale budeť z vlka oráč? neb má nad Vaší Milostí bdíti i nad jinými, kte- réž pod svou stráží má jako počet vydati maje za duši váši podlé řeči apoštola, jenž dí: „Poslouchejte před- ložených vašich a poddáni buďte jim, neb oni snažně bdí jako počet majíce vydati za duše váše, aby to či- nili ne s zámutkem, ale s radostí.“ Pak-liť obmešká a Vaší Milosti nebude napomínati ani trestati, jehoť na- před bude vina a potom váše, neb zvolující s činícími jednou kázní budeta trestáni. A že má farář nad Vaší Milostí bdíti, má ku pomoci kohouta na kostele stojící- ho/ na makovici, kterýžto znamenává bedlivého faráře nad osádkou. Ale což slyším, [a] některé věci jistě vím, víra, že radší nad tím pilně bdí, což by a odkud by mohlo přibýti do jeho měšce, buď skrze kupectví tělesné nebo duchovní i jiným během rozličným. Kterak ten Vaši Milost trestati bude, kterýž sám hoden trestání, kdyby bylo od koho? Měliť by ale ti, kteříž u Vaší Mi- losti z klášterův bývají, doplňovati to, což se faráři nedostává, kteříž často od Vaší Milosti v pytlech nosí a na vozích vozí, aby darmo chleba Vašeho nejedli. A by byli v pravdě, jakož napřed dotčeno, netoliko učitelé Vaší Milosti, ale také i trestatelé podlé řeči apoštola, kterýž dí: „Učíme a tresceme každého člově- ka, abychom vydali dokonalého Bohu.“ A má-liť kdo 64
85a Již sem Vaší Milosti, pane milý, dotekl nětco o chu- dých lidech, kterak se jim děje od pánův jich, ješto zdá mi se, Vaše Milost na jiných to dobře můžete vi- děti, ale neračte také na sebe zapomínati, neb pod Vaší Milostí, co slyšeti, také drahně stóní. A bylo by dobře opravovati, dokudž čas jest, a čas jest, dokudž ste živi, neb po smrti času nebude, neb žádný milosti boží za- sloužiti ani prosloužiti nebude moci. A farář váš měl by Vaší Milosti k tomu pomáhati i sloužiti, ale budeť z vlka oráč? neb má nad Vaší Milostí bdíti i nad jinými, kte- réž pod svou stráží má jako počet vydati maje za duši váši podlé řeči apoštola, jenž dí: „Poslouchejte před- ložených vašich a poddáni buďte jim, neb oni snažně bdí jako počet majíce vydati za duše váše, aby to či- nili ne s zámutkem, ale s radostí.“ Pak-liť obmešká a Vaší Milosti nebude napomínati ani trestati, jehoť na- před bude vina a potom váše, neb zvolující s činícími jednou kázní budeta trestáni. A že má farář nad Vaší Milostí bdíti, má ku pomoci kohouta na kostele stojící- ho/ na makovici, kterýžto znamenává bedlivého faráře nad osádkou. Ale což slyším, [a] některé věci jistě vím, víra, že radší nad tím pilně bdí, což by a odkud by mohlo přibýti do jeho měšce, buď skrze kupectví tělesné nebo duchovní i jiným během rozličným. Kterak ten Vaši Milost trestati bude, kterýž sám hoden trestání, kdyby bylo od koho? Měliť by ale ti, kteříž u Vaší Mi- losti z klášterův bývají, doplňovati to, což se faráři nedostává, kteříž často od Vaší Milosti v pytlech nosí a na vozích vozí, aby darmo chleba Vašeho nejedli. A by byli v pravdě, jakož napřed dotčeno, netoliko učitelé Vaší Milosti, ale také i trestatelé podlé řeči apoštola, kterýž dí: „Učíme a tresceme každého člově- ka, abychom vydali dokonalého Bohu.“ A má-liť kdo 64
Strana 65
koho trestati, i musíť sám bez trestání býti a na příklad se vydati, aby mohl jiné mocně napomínati a trestati, jako sv. Pavel učil Timotea biskupa. Ale má-liť kdo příkladem býti, musíť pána Krista následovati, sebe zapírati a kříž svůj nésti, nebo proto jest kříž dřevěný na kněžském domu, že znamenává útrpný život kněze. A má-liť kněz pravdu toho míti na sobě, co ten kříž znamenává, musíť mnoho nedostatkův potrpěti. A má- liť nedostatky pro odplatu věčnou trpěti, musíť s lidmi pěkně nakládati a z desátků lidí tvrdě neupomínati a svátostí neprodávati. Ale farář Vaší Milosti odporně tomu dělá a netoliko lidi hrubě tvrdě napomíná z spra- vedlivých desátků, ale i nespravedlivé chce míti z pus- tých dědin, jimž žádné služby nečiní; a desátkovéť sou za službu. A též, co má peněžitého platu na domích neb kde jinde, přičiní jich a chce více míti jako jiní světští páni a o to se s lidmi vadí. Jiným slavně káže, aby se světu nepřirovnávali, a sám svého doma nevidí. I kterak bude učení toho příjemné, kterýž mluví a ne- činí? Kterak bude mocně trestati, kterýž sám hoden trestání? A pak-li bude trestati, nespravedlivě bude činiti, jako oni zákonníci, kteříž chtěli ženu pro cizo- ložstvo ukamenovati, jimž pán Ježíš řekl: „Kdo z vás bez hříchu, hoď na ni kamenem.“ Protož nechají takoví trestání, aby sami zahanbeni nebyli, aby se na nich řeč plnila, kterouž píše Simon de Cassia libro 9. capite ulti- mo řka: „Bývaliť sou někteří a jsouť a budou, kteříž u vysokosti řečí a v kráse lekcí uši posluchačů, čtení a jiné písmo v mysl tělesnou a v chut jeho hovadně ob- racujíce a viny malé činíce a pokut za ně hodných za- pírajíce, nečistí nečistotám přejíce, ne pravdu čtení, ale což v mysli falešné složili, lidem vypravujíce. A o takových dí sv. Pavel, že sou nepřátelé boží smyslem 85b 862 65
koho trestati, i musíť sám bez trestání býti a na příklad se vydati, aby mohl jiné mocně napomínati a trestati, jako sv. Pavel učil Timotea biskupa. Ale má-liť kdo příkladem býti, musíť pána Krista následovati, sebe zapírati a kříž svůj nésti, nebo proto jest kříž dřevěný na kněžském domu, že znamenává útrpný život kněze. A má-liť kněz pravdu toho míti na sobě, co ten kříž znamenává, musíť mnoho nedostatkův potrpěti. A má- liť nedostatky pro odplatu věčnou trpěti, musíť s lidmi pěkně nakládati a z desátků lidí tvrdě neupomínati a svátostí neprodávati. Ale farář Vaší Milosti odporně tomu dělá a netoliko lidi hrubě tvrdě napomíná z spra- vedlivých desátků, ale i nespravedlivé chce míti z pus- tých dědin, jimž žádné služby nečiní; a desátkovéť sou za službu. A též, co má peněžitého platu na domích neb kde jinde, přičiní jich a chce více míti jako jiní světští páni a o to se s lidmi vadí. Jiným slavně káže, aby se světu nepřirovnávali, a sám svého doma nevidí. I kterak bude učení toho příjemné, kterýž mluví a ne- činí? Kterak bude mocně trestati, kterýž sám hoden trestání? A pak-li bude trestati, nespravedlivě bude činiti, jako oni zákonníci, kteříž chtěli ženu pro cizo- ložstvo ukamenovati, jimž pán Ježíš řekl: „Kdo z vás bez hříchu, hoď na ni kamenem.“ Protož nechají takoví trestání, aby sami zahanbeni nebyli, aby se na nich řeč plnila, kterouž píše Simon de Cassia libro 9. capite ulti- mo řka: „Bývaliť sou někteří a jsouť a budou, kteříž u vysokosti řečí a v kráse lekcí uši posluchačů, čtení a jiné písmo v mysl tělesnou a v chut jeho hovadně ob- racujíce a viny malé činíce a pokut za ně hodných za- pírajíce, nečistí nečistotám přejíce, ne pravdu čtení, ale což v mysli falešné složili, lidem vypravujíce. A o takových dí sv. Pavel, že sou nepřátelé boží smyslem 85b 862 65
Strana 66
v skutcích zlých.“ To ten. Protož kohout na kostele stojí a kříž na farářově domě na znamení, ale pravda toho kdesi, snad u sedláka některého. I strach jest, aby se na takových řeč apoštola nenaplnila, kterouž dí, že přijde Antikrist ve všelikém znamení. To buď při tom nyní. 86b Ještě uminil sem Vaší Milosti napsati o tom, jakož slyším, že král Jeho Milost příjezd sem ráčil učiniti do této země i do Čech, a slyšeti, že do Sléz Jeho Mi- lost chce jeti, nepřekazí-li nětco tomu, že Jeho Milost chtěl by rady i pomoci proti Turkům. Tu zdá mně se, že jest potřebné pánům Jich Milostem pomysliti, i Vaší Milosti, ponechajíce myšlení o Bratří, kterak by ssouženi i trápeni byli a k římskému poslušenství přinuceni, ješto pro ně můžete bezpečně na svých panstvích seděti beze vší překážky, ale dopustí-liť Pán Bůh Turky, tiť by vás z vašich panstvích ssadili a snad i o životy připravili. Protož tu by potřebnějí bylo mysliti, kterak by rada dá na byla i pomoc užitečná učiněna, bez obtížení velikého chudých lidí, králi Jeho Milosti, aby mohl odepříti pro- ti nemilostivým Turkům, kteříž o to usilují, aby ostatek křesťanův pod se podmanili, jakož sou již čtyři stoli- ce znalmenité křesťanské opanovali: jeruzalemskou, antiocenskou, alexandrinskou, konstantinopolitánskou, z dopuštění božího pro hříchy křesťanův a jedna, pátá, sama zůstává, římská. A již sou jí drahný díl utrhli. Neb račte věděti, žeť chudí lidé mají s Vašimi Milostmi dosti činiti, [pracně] odbývajíce vašeho spravedlivého i nespravedlivého; budou-liť víc obtíženi berněmi a jiný- mi platy, těžceť snesou. A není žádné potřeby jich ob- těžovati ani jiných žoldnéřů jednati, jediné hotových ponuknouti, kteříž sou od starodávna spůsobení, křižov- 66
v skutcích zlých.“ To ten. Protož kohout na kostele stojí a kříž na farářově domě na znamení, ale pravda toho kdesi, snad u sedláka některého. I strach jest, aby se na takových řeč apoštola nenaplnila, kterouž dí, že přijde Antikrist ve všelikém znamení. To buď při tom nyní. 86b Ještě uminil sem Vaší Milosti napsati o tom, jakož slyším, že král Jeho Milost příjezd sem ráčil učiniti do této země i do Čech, a slyšeti, že do Sléz Jeho Mi- lost chce jeti, nepřekazí-li nětco tomu, že Jeho Milost chtěl by rady i pomoci proti Turkům. Tu zdá mně se, že jest potřebné pánům Jich Milostem pomysliti, i Vaší Milosti, ponechajíce myšlení o Bratří, kterak by ssouženi i trápeni byli a k římskému poslušenství přinuceni, ješto pro ně můžete bezpečně na svých panstvích seděti beze vší překážky, ale dopustí-liť Pán Bůh Turky, tiť by vás z vašich panstvích ssadili a snad i o životy připravili. Protož tu by potřebnějí bylo mysliti, kterak by rada dá na byla i pomoc užitečná učiněna, bez obtížení velikého chudých lidí, králi Jeho Milosti, aby mohl odepříti pro- ti nemilostivým Turkům, kteříž o to usilují, aby ostatek křesťanův pod se podmanili, jakož sou již čtyři stoli- ce znalmenité křesťanské opanovali: jeruzalemskou, antiocenskou, alexandrinskou, konstantinopolitánskou, z dopuštění božího pro hříchy křesťanův a jedna, pátá, sama zůstává, římská. A již sou jí drahný díl utrhli. Neb račte věděti, žeť chudí lidé mají s Vašimi Milostmi dosti činiti, [pracně] odbývajíce vašeho spravedlivého i nespravedlivého; budou-liť víc obtíženi berněmi a jiný- mi platy, těžceť snesou. A není žádné potřeby jich ob- těžovati ani jiných žoldnéřů jednati, jediné hotových ponuknouti, kteříž sou od starodávna spůsobení, křižov- 66
Strana 67
níci, a na to se i oddali a proto se i nežení, aby vždycky i každý čas hotovi byli, když by potřeba přišla, o kře- sťanskou víru bojovati. A k tomu mají veliká nadání velikých zboží, země, krajiny, města, hrady po vší řím- ské církvi, aby netoliko sami měli čím živi býti, ale i o čem bojovati, jakož mistr Prusský s svými tovaryši byl nachoval na Margburce věži zlatých a sv. Barboru stří- brnou slil, a co jiných mnohých klénotův a rozličných, zlatých i stříbrných. A byť jemu předce ti důchodové stáli až do týto chvíle, byl by snad již i druhou věži nachoval zlatých, ješto by měl nač sobě ku pomoci žold- néřův najednati. Ale nač jest je naložil, toho Vaší Mi- losti není potřebí vypisovati. A co pak jiní, kteříž tak škod nebrali, nacho/vali sou, ješto mají o čem pohnouti se a o křesťanskou víru zasaditi [se] statky svými i ži- voty svými, a povinni sou to učiniti v takovou velikou a znamenitou potřebu, kteráž nyní nastala; neb bylo-lit jest kdy od počátku víry křesťanské potřebí proti Tur- kům bojovati, to jest nyní. Nechť se pohnou, však se jich můž drahně tisíců sebrati po vší římské církvi mu- žův silných, hodných k boji. A mají ku pomoci veliké množství mnichů a mnišek po klášteřích, ješto se modli vždycky ve dne i v noci, volajíce a křičíce: „Dej pokoj. Pane, ve dnech našich, neb není za nás kdo bojuje, je- diné ty, Pane Bože náš.“ A opět: „Potři, Pane, nepřá- tely církve.“ A nad to mají ve Vlaších a jinde svatosva- té lidi obojího pohlaví, mužského i ženského. O jednom sem slyšel, že jest v Krakově a že jest předivné svatosti a o druhém Vaše Milost pravili ste mi, že jest také pře- divné svatosti a že stává v moři do pasu u vodě. Pan doctor, starý vyhledavač kacířů, pravil mi v Holomouci, když sem byl u něho s tovaryšem svým, že jich jest ně- kolik takové předivné svatosti ve Vlaších. Pravil mi 87a 67
níci, a na to se i oddali a proto se i nežení, aby vždycky i každý čas hotovi byli, když by potřeba přišla, o kře- sťanskou víru bojovati. A k tomu mají veliká nadání velikých zboží, země, krajiny, města, hrady po vší řím- ské církvi, aby netoliko sami měli čím živi býti, ale i o čem bojovati, jakož mistr Prusský s svými tovaryši byl nachoval na Margburce věži zlatých a sv. Barboru stří- brnou slil, a co jiných mnohých klénotův a rozličných, zlatých i stříbrných. A byť jemu předce ti důchodové stáli až do týto chvíle, byl by snad již i druhou věži nachoval zlatých, ješto by měl nač sobě ku pomoci žold- néřův najednati. Ale nač jest je naložil, toho Vaší Mi- losti není potřebí vypisovati. A co pak jiní, kteříž tak škod nebrali, nacho/vali sou, ješto mají o čem pohnouti se a o křesťanskou víru zasaditi [se] statky svými i ži- voty svými, a povinni sou to učiniti v takovou velikou a znamenitou potřebu, kteráž nyní nastala; neb bylo-lit jest kdy od počátku víry křesťanské potřebí proti Tur- kům bojovati, to jest nyní. Nechť se pohnou, však se jich můž drahně tisíců sebrati po vší římské církvi mu- žův silných, hodných k boji. A mají ku pomoci veliké množství mnichů a mnišek po klášteřích, ješto se modli vždycky ve dne i v noci, volajíce a křičíce: „Dej pokoj. Pane, ve dnech našich, neb není za nás kdo bojuje, je- diné ty, Pane Bože náš.“ A opět: „Potři, Pane, nepřá- tely církve.“ A nad to mají ve Vlaších a jinde svatosva- té lidi obojího pohlaví, mužského i ženského. O jednom sem slyšel, že jest v Krakově a že jest předivné svatosti a o druhém Vaše Milost pravili ste mi, že jest také pře- divné svatosti a že stává v moři do pasu u vodě. Pan doctor, starý vyhledavač kacířů, pravil mi v Holomouci, když sem byl u něho s tovaryšem svým, že jich jest ně- kolik takové předivné svatosti ve Vlaších. Pravil mi 87a 67
Strana 68
88a také i o ženském pohlaví, že sou ve Vlaších některaké sestry po klášteřích životů svatých a přesvatých, nikdy od počát/ku světa takových neslýchaných ani před Zá- konem ani v Zákoně starém ani v Zákoně novém až do těchto časův, proti nimž nic nebyli v svatosti Abra- ham, Mojžíš, Aron, Eliáš, Daniel, Ezechiel ani jiní pro- roci, ano ani sv. Jan Křtitel, o němž sám Pán svědectví dal, že ljest] nepovstal světější mezi syny ženskými, ani Panna Marie ani pán Ježíš, syn její, ani který z apoštolů, že žádný již z těch pověděných nebyl [jest] takové svatosti, aby nejedl a nepil šest let neb osm a živ byl a neumřel, toliko přijímaje tělo boží, jako jedna z těch sestr, ani který z svatých napřed povědě- ných měl jízvy na těle svém jako druhá sestra, krom Františka mnicha, od umučení Syna božího, ješto se vždycky obnovují na jejím svatém těle každý pátek, až z nich krev teče. A jest jich více s takovými divy a zá- zraky, ale bylo by je dlouho připomínati. Takových pak lidí svatých a přesvatých modlitby jsou známé a zjevné před Bohem; když se modliti budou Pánu Bohu, uslyší [Pán Bůh] a vítězství dá. A můžť některá z těch jíti k boji s křižovníky jako Delbora s Barachem, když po- razili Filištínské na hůře Tábor, jakož psáno v knihách Judikum, zvláště ta, kteráž má na svém těle jízvy pá- na našeho Ježíše Kri/sta, kdyžby je jediné poodkryjíc ukázala nepřátelům a nepřátelé uzříce je a zstrašíce se ihned by prchli jako Filištínsští před Jonatou, synem Saulovým, když proti nim s pacholkem svým kozkou lezl, jakož v knihách Královských psáno. A toť by se konečně stalo, leč by marné modlitby těch svatosvatých lidí byly, tož by chybili, jako oněch kněží Baalových, kteříž se tak nábožně modlili (nožíky se řežíce a špi- cemi bodouce, až z nich krev tekla) na hoře Karmelské 87b 68
88a také i o ženském pohlaví, že sou ve Vlaších některaké sestry po klášteřích životů svatých a přesvatých, nikdy od počát/ku světa takových neslýchaných ani před Zá- konem ani v Zákoně starém ani v Zákoně novém až do těchto časův, proti nimž nic nebyli v svatosti Abra- ham, Mojžíš, Aron, Eliáš, Daniel, Ezechiel ani jiní pro- roci, ano ani sv. Jan Křtitel, o němž sám Pán svědectví dal, že ljest] nepovstal světější mezi syny ženskými, ani Panna Marie ani pán Ježíš, syn její, ani který z apoštolů, že žádný již z těch pověděných nebyl [jest] takové svatosti, aby nejedl a nepil šest let neb osm a živ byl a neumřel, toliko přijímaje tělo boží, jako jedna z těch sestr, ani který z svatých napřed povědě- ných měl jízvy na těle svém jako druhá sestra, krom Františka mnicha, od umučení Syna božího, ješto se vždycky obnovují na jejím svatém těle každý pátek, až z nich krev teče. A jest jich více s takovými divy a zá- zraky, ale bylo by je dlouho připomínati. Takových pak lidí svatých a přesvatých modlitby jsou známé a zjevné před Bohem; když se modliti budou Pánu Bohu, uslyší [Pán Bůh] a vítězství dá. A můžť některá z těch jíti k boji s křižovníky jako Delbora s Barachem, když po- razili Filištínské na hůře Tábor, jakož psáno v knihách Judikum, zvláště ta, kteráž má na svém těle jízvy pá- na našeho Ježíše Kri/sta, kdyžby je jediné poodkryjíc ukázala nepřátelům a nepřátelé uzříce je a zstrašíce se ihned by prchli jako Filištínsští před Jonatou, synem Saulovým, když proti nim s pacholkem svým kozkou lezl, jakož v knihách Královských psáno. A toť by se konečně stalo, leč by marné modlitby těch svatosvatých lidí byly, tož by chybili, jako oněch kněží Baalových, kteříž se tak nábožně modlili (nožíky se řežíce a špi- cemi bodouce, až z nich krev tekla) na hoře Karmelské 87b 68
Strana 69
proti Eliášovi volajíce a křičíce velikými a vysokými hlasy, avšak nebyl, kdo by se ozval ani je uslyšal. Prosím Vaší Milosti, neračte mne bráti, bych rouha- vě a posměšně psal o těch svatých a světicích napřed pověděných, kteréž má nyní mezi sebou církev římská, než proto píši a jich dotýkám, abych Vaší Milosti oči obrátil, i jiným, abyšte pohleděli, k čemu sou a proč sou a pro který užitek takoví svatí, neb Pán Bůh dvoje posly posílal na svět: jedny z milosti a druhé z hně- vu. Z milosti posílal, aby věřícím službu činili k spa- sení, z hněvu posílá, aby nevěřícím [lidem] službu činili k zatracení, ač v veliké svatosti a v náboženství jako an- dělském, a zvláště těm, kdož nepovolují pravdě, ale věří křivdě, o nichž sv. Pavel prorokoval, že těm, kteříž lásky pravdy nepřijali, pošle jim Bůh činitele bludův, aby věříce lži, spaseni nebyli. A od těch a takových vystříhal [všecky věrné] řka: „Žádný vás nesvoď, chtě v pokoře a v náboženství andělském, kterýchžto věcí neviděl,“ totiž na Pánu Kristu a na apoštolech, „chodě darmo, nadut jsa smyslem těla svého a nedrže se hlavy, z nížto všecko tělo skrze svazky a spojení složené a vzdělané roste v rozmnožení boží.“ Proto vystříhal, aby věrní takovými nebyli svedeni od pravdy víry a na- děje pravé, kteréž pak z milosti posílal a dary velikými daroval a velikou svatostí života, pro užitek spasitedlný lidem je posílal, aby zákon i přikázaní jeho vypravova- li jim a všemu potřebnému k spasení učili i z hříchů tre- stali, i za všecky potřeby aby modlitby činili, buď za milost k odpuštění hříchův, buď za obdarování, buď za vysvobození z nebezpečenství, buď za vítězství proti ne- přátelům, jichžto modlitby Pán Bůh slyšel, a což žádali, k prosbě jich učinil, jako Mojžíše k tomu poslal veliké svatosti, aby byl prostředníkem mezi Bohem a syny 88b 69
proti Eliášovi volajíce a křičíce velikými a vysokými hlasy, avšak nebyl, kdo by se ozval ani je uslyšal. Prosím Vaší Milosti, neračte mne bráti, bych rouha- vě a posměšně psal o těch svatých a světicích napřed pověděných, kteréž má nyní mezi sebou církev římská, než proto píši a jich dotýkám, abych Vaší Milosti oči obrátil, i jiným, abyšte pohleděli, k čemu sou a proč sou a pro který užitek takoví svatí, neb Pán Bůh dvoje posly posílal na svět: jedny z milosti a druhé z hně- vu. Z milosti posílal, aby věřícím službu činili k spa- sení, z hněvu posílá, aby nevěřícím [lidem] službu činili k zatracení, ač v veliké svatosti a v náboženství jako an- dělském, a zvláště těm, kdož nepovolují pravdě, ale věří křivdě, o nichž sv. Pavel prorokoval, že těm, kteříž lásky pravdy nepřijali, pošle jim Bůh činitele bludův, aby věříce lži, spaseni nebyli. A od těch a takových vystříhal [všecky věrné] řka: „Žádný vás nesvoď, chtě v pokoře a v náboženství andělském, kterýchžto věcí neviděl,“ totiž na Pánu Kristu a na apoštolech, „chodě darmo, nadut jsa smyslem těla svého a nedrže se hlavy, z nížto všecko tělo skrze svazky a spojení složené a vzdělané roste v rozmnožení boží.“ Proto vystříhal, aby věrní takovými nebyli svedeni od pravdy víry a na- děje pravé, kteréž pak z milosti posílal a dary velikými daroval a velikou svatostí života, pro užitek spasitedlný lidem je posílal, aby zákon i přikázaní jeho vypravova- li jim a všemu potřebnému k spasení učili i z hříchů tre- stali, i za všecky potřeby aby modlitby činili, buď za milost k odpuštění hříchův, buď za obdarování, buď za vysvobození z nebezpečenství, buď za vítězství proti ne- přátelům, jichžto modlitby Pán Bůh slyšel, a což žádali, k prosbě jich učinil, jako Mojžíše k tomu poslal veliké svatosti, aby byl prostředníkem mezi Bohem a syny 88b 69
Strana 70
89a 89b Izdrahelskými, aby byl skrze něj dán zákon s přikáza- ními, soudy, spravedlnostmi, i obyčeje posvátné, kterýž také v rozhněvání proti synům Izdrahelským Pána Bo- ha modlitbou svou ukrotil a milost uprosil, aby jich z země nevyhlazoval dokonce, ale do země zaslíbené přivedl; Jozue poslal proto, aby byl vůdcí synů Izdra- helských a po smrti Mojžíše aby je uvedl v zemi slí- benou a jim ji rozdělil, jehož modlitba byla vzáctná před Bohem, když prosil za delší den, uslyšal jej a dal, že byl jako jiná dva, když ten nestačil k pobití nepřá- tel, prosil od Pána Boha pomoci. I dal Bůh shůry krou- py kamenné, že potřely všecky nepřátely jeho. Eliáše poslal, aby proroky Bálovy trestal a od modl k poctě Pána Boha nebeského přivedl, a když neposlechli, pro- sil Pána Boha nebeského, aby dešť nepršel na zemi, zda-li by, hladem ztrápeni jsouce, srozuměli sobě. I stalo se, zač žádal. A když vždy stáli v svém zatvrzení, konajíce modloslužbu, [obětuje] oběť Pánu Bohu na hůře Karmelské proti prorokům Baalovým prosil ho, aby obět jeho byla ohněm s nebe spálena. A po zmor- dování prorokův modlil se za dešť a Pán Bůh všecko učinil, zač prosil: obět zapálil i nebe dalo déšť, jakož sv. Jakub připomíná. Král Ezechiáš, když se modlil v nemoci své za zdraví, uslyšel jej Pán Bůh a přidal mu 15 let života a z ruky krále Asyrského vysvobodil [jest] jej. Sv. Jána Křtitele poslal, by před Synem jeho cestu připravoval a jej lidu Izdrahelskému ozná- mil, a více, že jest jej prstem ukázal, že jest/ ten od Boha zaslíbený a dávno skrze proroky předpověděný, jakož to učinil, ukázav naň prstem, řekl: „Ej, beránek Boží, ej, jenž snímá hříchy světa!“ K tomu Židy i po- hany trestal, jako Erodesa, a na tom svůj život skonal. O apoštolech pak známo jest, k čemu sou byli posláni 70
89a 89b Izdrahelskými, aby byl skrze něj dán zákon s přikáza- ními, soudy, spravedlnostmi, i obyčeje posvátné, kterýž také v rozhněvání proti synům Izdrahelským Pána Bo- ha modlitbou svou ukrotil a milost uprosil, aby jich z země nevyhlazoval dokonce, ale do země zaslíbené přivedl; Jozue poslal proto, aby byl vůdcí synů Izdra- helských a po smrti Mojžíše aby je uvedl v zemi slí- benou a jim ji rozdělil, jehož modlitba byla vzáctná před Bohem, když prosil za delší den, uslyšal jej a dal, že byl jako jiná dva, když ten nestačil k pobití nepřá- tel, prosil od Pána Boha pomoci. I dal Bůh shůry krou- py kamenné, že potřely všecky nepřátely jeho. Eliáše poslal, aby proroky Bálovy trestal a od modl k poctě Pána Boha nebeského přivedl, a když neposlechli, pro- sil Pána Boha nebeského, aby dešť nepršel na zemi, zda-li by, hladem ztrápeni jsouce, srozuměli sobě. I stalo se, zač žádal. A když vždy stáli v svém zatvrzení, konajíce modloslužbu, [obětuje] oběť Pánu Bohu na hůře Karmelské proti prorokům Baalovým prosil ho, aby obět jeho byla ohněm s nebe spálena. A po zmor- dování prorokův modlil se za dešť a Pán Bůh všecko učinil, zač prosil: obět zapálil i nebe dalo déšť, jakož sv. Jakub připomíná. Král Ezechiáš, když se modlil v nemoci své za zdraví, uslyšel jej Pán Bůh a přidal mu 15 let života a z ruky krále Asyrského vysvobodil [jest] jej. Sv. Jána Křtitele poslal, by před Synem jeho cestu připravoval a jej lidu Izdrahelskému ozná- mil, a více, že jest jej prstem ukázal, že jest/ ten od Boha zaslíbený a dávno skrze proroky předpověděný, jakož to učinil, ukázav naň prstem, řekl: „Ej, beránek Boží, ej, jenž snímá hříchy světa!“ K tomu Židy i po- hany trestal, jako Erodesa, a na tom svůj život skonal. O apoštolech pak známo jest, k čemu sou byli posláni 70
Strana 71
a kterak jich modlitby před Pánem Bohem byly [sou] vzáctné, že začkolivěk prosili Otce nebeského ve jménu Syna jeho sobě i jiným potřebného, ve všem sou usly- šáni. Takéž i tito nynější svatí, jsou-liť od Boha po- sláni v takové svatosti divné, nikdý prvé na žádném svatým nebývalé ani od počátku světa slýchané, pro nětcoť sou velmi znamenitého od Boha posláni: neb aby čtení Kristovo v pravdě kázali, kteréž v tyto časy od mnohých skryto, neb aby odešlé a od víry poblouze- né navodili neb aby římské kněžstvo počnouc od vyž- ších až do nejnižších z hříchův svatokupeckých i jiných trestali, by měli na tom své životy složiti jako sv. Jan Křtitel; aneb sou posláni, aby, když by boj křesťanský nastal proti nemilostivým Turkům, modlili se, a Pán uslyše modlitby jich i dal vítězství křesťanům proti Tur- kům. Pak-liť toho napřed pověděného nedělají ani mo- dlitby činiti budou za věc napřed oznámenou, tehdy jich svatost marná jest a k ničemuž spasitedlnému uži- tečná, leč k tomu, aby se jimi církev římská chlu/bila, že má lidi veliké svatosti, nikdý nebývalé ani slýchané. A k tomuť jest Pán Bůh lidí veliké svatosti nikdý ne- poslal, aby se jimi jediné lidé chlubili. A již se zjevuje, že jest takových lidí marná svatost, jako důvod na kra- kovském svatém, když se ve vší Polské zemi postili i modlili a on s nimi netoliko postil se, ale také (jakož pravili, že nic nejí) modlil se, aby dal Pán Bůh vítěz- ství Polákům nad nepřátely jich, že nic neuprosil, neb se nejednou naspátek stalo. Proč pak se to děje, že Bůh jako i jiných modlitby neslyší, měli by se na to poptati, a zvláště ten svatý měl by se k tomu přičiniti jako Jozue, když u města Hej dvakrát neb třikrát synové Izdrahelští poraženi, doptal se, že pro Achana, kterýž v městě Jericho pobral věci 90- 71
a kterak jich modlitby před Pánem Bohem byly [sou] vzáctné, že začkolivěk prosili Otce nebeského ve jménu Syna jeho sobě i jiným potřebného, ve všem sou usly- šáni. Takéž i tito nynější svatí, jsou-liť od Boha po- sláni v takové svatosti divné, nikdý prvé na žádném svatým nebývalé ani od počátku světa slýchané, pro nětcoť sou velmi znamenitého od Boha posláni: neb aby čtení Kristovo v pravdě kázali, kteréž v tyto časy od mnohých skryto, neb aby odešlé a od víry poblouze- né navodili neb aby římské kněžstvo počnouc od vyž- ších až do nejnižších z hříchův svatokupeckých i jiných trestali, by měli na tom své životy složiti jako sv. Jan Křtitel; aneb sou posláni, aby, když by boj křesťanský nastal proti nemilostivým Turkům, modlili se, a Pán uslyše modlitby jich i dal vítězství křesťanům proti Tur- kům. Pak-liť toho napřed pověděného nedělají ani mo- dlitby činiti budou za věc napřed oznámenou, tehdy jich svatost marná jest a k ničemuž spasitedlnému uži- tečná, leč k tomu, aby se jimi církev římská chlu/bila, že má lidi veliké svatosti, nikdý nebývalé ani slýchané. A k tomuť jest Pán Bůh lidí veliké svatosti nikdý ne- poslal, aby se jimi jediné lidé chlubili. A již se zjevuje, že jest takových lidí marná svatost, jako důvod na kra- kovském svatém, když se ve vší Polské zemi postili i modlili a on s nimi netoliko postil se, ale také (jakož pravili, že nic nejí) modlil se, aby dal Pán Bůh vítěz- ství Polákům nad nepřátely jich, že nic neuprosil, neb se nejednou naspátek stalo. Proč pak se to děje, že Bůh jako i jiných modlitby neslyší, měli by se na to poptati, a zvláště ten svatý měl by se k tomu přičiniti jako Jozue, když u města Hej dvakrát neb třikrát synové Izdrahelští poraženi, doptal se, že pro Achana, kterýž v městě Jericho pobral věci 90- 71
Strana 72
90b zapověděné, a když nad ním pomstili a modlili se, po- tom dal jim Pán Bůh vítězství, též by měl tento svatý učiniti, aby darmo nebyl, ale aby nějaký užitek jeho byl; pak oněch jiných svatých a světic napřed povědě- ných užitek v potomní čas okáže se. Ale mohli byšte mně Vaše Milost říci: „Není div, že by tito neuprošo- vali, zač by se modlili, ano [sou] bývali velicí svatí a Pánu Bohu velmi milí, a ne vždy sou uprošovali, zač se modlili, jako byl Samuel přesvatý a Bohu velmi mi- lý, avšak když prosil milosti Saulovi, nemohl uprositi, neb jemu řekl Pán Bůh: „Neplač a nepros zaň, neusly- ším tebe, neb sem jej zavrhl.“ A opět když se Jeremiáš modlil za lid židovský, neuslyšel ho, ale řekl mu Pán: „Nepros zaň, neb byť s tebou stál Mojžíš a Samuel, neníť vůle má k tomuto lidu, než pověz jim: Kdo k me- či, ten k meči, kdo k smrti, ten k smrti, [a] kdo k hla- du, ten k hladu a kdo do vězení, ten do vězení.“ A mohlo by toho víc nalezeno býti, že Pán Bůh nevždy svatých lidí slyší. K tomu Vaší Milosti toto odpovím: Jestli-že sou jmenovaní svatí nevždy, modléce se, upro- šovali milosti, za kteréž se modlili, zjevně jest známo, kterým sou neuprošovali, že těm, kteréž Pán Bůh za- mítal, ale za jiné věci mnohé když sou se modlili, že sou na Pánu Bohu obdrželi, jakož svrchu položeno. A tak jeden každý z nich ouřad svůj konajíce dokazo- vali, že sou od Boha posláni, jakož o nich o každém zvláště svrchu napsáno: o Mojžíšovi, o Eliášovi i o ji- ných. Ale o těchto nynějších svatých a světicech v divné svatosti postavených žádné znamení se neukazuje, aby co znamenitého a Pánu Bohu milého v skutcích, neb v modlitbách činili, aby důvod byl, že od Boha posláni jsou, neb ani čtení káží jako apoštolé ani ku pokání napomínají (ješto by toho velmi veliká potřeba byla 72
90b zapověděné, a když nad ním pomstili a modlili se, po- tom dal jim Pán Bůh vítězství, též by měl tento svatý učiniti, aby darmo nebyl, ale aby nějaký užitek jeho byl; pak oněch jiných svatých a světic napřed povědě- ných užitek v potomní čas okáže se. Ale mohli byšte mně Vaše Milost říci: „Není div, že by tito neuprošo- vali, zač by se modlili, ano [sou] bývali velicí svatí a Pánu Bohu velmi milí, a ne vždy sou uprošovali, zač se modlili, jako byl Samuel přesvatý a Bohu velmi mi- lý, avšak když prosil milosti Saulovi, nemohl uprositi, neb jemu řekl Pán Bůh: „Neplač a nepros zaň, neusly- ším tebe, neb sem jej zavrhl.“ A opět když se Jeremiáš modlil za lid židovský, neuslyšel ho, ale řekl mu Pán: „Nepros zaň, neb byť s tebou stál Mojžíš a Samuel, neníť vůle má k tomuto lidu, než pověz jim: Kdo k me- či, ten k meči, kdo k smrti, ten k smrti, [a] kdo k hla- du, ten k hladu a kdo do vězení, ten do vězení.“ A mohlo by toho víc nalezeno býti, že Pán Bůh nevždy svatých lidí slyší. K tomu Vaší Milosti toto odpovím: Jestli-že sou jmenovaní svatí nevždy, modléce se, upro- šovali milosti, za kteréž se modlili, zjevně jest známo, kterým sou neuprošovali, že těm, kteréž Pán Bůh za- mítal, ale za jiné věci mnohé když sou se modlili, že sou na Pánu Bohu obdrželi, jakož svrchu položeno. A tak jeden každý z nich ouřad svůj konajíce dokazo- vali, že sou od Boha posláni, jakož o nich o každém zvláště svrchu napsáno: o Mojžíšovi, o Eliášovi i o ji- ných. Ale o těchto nynějších svatých a světicech v divné svatosti postavených žádné znamení se neukazuje, aby co znamenitého a Pánu Bohu milého v skutcích, neb v modlitbách činili, aby důvod byl, že od Boha posláni jsou, neb ani čtení káží jako apoštolé ani ku pokání napomínají (ješto by toho velmi veliká potřeba byla 72
Strana 73
v církvi římské) jako proroci a sv. Jan Křtitel, ani z hříchů zjelvných trescí, ješto jich všady plno v řím- ské církvi, na papeži, na kardinálích i na jiných prelá- tích, duchovních i světských, i na těch, kteříž sou v ouřa- du světském, jako na římském králi, ješto o něm praví, že jest velmi ukrutný a k tomu nešlechetný, i na jiných v světském důstojenství postavených, od nejvyšších až do nejnižších. A toť by měli z práva dělati, jsou-liť v pravdě svatí a od Boha posláni, byť měli od nich zbiti býti jako první svatí, aby sobě mučedlnické koru- ny zasloužili. Než toho nečíti, aby co takového dělali, jakož svrchu povědíno, než toliko ti svatí a světice sou podobni k svatým a k světicem krásně namalovaným na stěně, ješto stojí beze všeho užitku spasitedlného, leč jediné, aby přijdouce hloupí lidé, aby se jim poklo- nili a nětco od nich požádali, ješto jim nic nedadí, neb sami nic nemají aniž čím vládnou. Též tito jediné k to- mu jsou, aby se jimi chlubili, že mají svaté předivné svatosti, ješto k tomu nikdy Pán Bůh svatých svých neposílal a sv. Pavel vystříhá, aby se žádný lidmi ne- chlubil, než každý aby sám sebe zkusil a tak aby měl chválu z sebe, a ne z jiného, a že ne vždy ten hoden bý- vá chvály, kohož lidé chválí, ale kohož Bůh chválí. Aniž také číti, by ti/ svatí s světicemi o sobě co pravili, k če- mu a proč sou posláni, jako sou pravívali v Starém i v Novém zákoně, a netoliko oni, ale i bratr Jeroným, kazatel zákona predicatorův, přede čtyřmi snad lety pravil o sobě, že jej Bůh poslal, aby oznámil kněžstvu i lidu obecnému hříchy, kterýžto také psal [jest] listy císaři, králi franskému, králi hišpanskému Ji jiným králóm křesťanským] prose, aby concilium svolali a že by na něm chtěl provoditi na papeže, netoliko že nej- vyšším biskupem není, ale [ani] v pravdě křesťanem, 91b 91a O původu 6 73
v církvi římské) jako proroci a sv. Jan Křtitel, ani z hříchů zjelvných trescí, ješto jich všady plno v řím- ské církvi, na papeži, na kardinálích i na jiných prelá- tích, duchovních i světských, i na těch, kteříž sou v ouřa- du světském, jako na římském králi, ješto o něm praví, že jest velmi ukrutný a k tomu nešlechetný, i na jiných v světském důstojenství postavených, od nejvyšších až do nejnižších. A toť by měli z práva dělati, jsou-liť v pravdě svatí a od Boha posláni, byť měli od nich zbiti býti jako první svatí, aby sobě mučedlnické koru- ny zasloužili. Než toho nečíti, aby co takového dělali, jakož svrchu povědíno, než toliko ti svatí a světice sou podobni k svatým a k světicem krásně namalovaným na stěně, ješto stojí beze všeho užitku spasitedlného, leč jediné, aby přijdouce hloupí lidé, aby se jim poklo- nili a nětco od nich požádali, ješto jim nic nedadí, neb sami nic nemají aniž čím vládnou. Též tito jediné k to- mu jsou, aby se jimi chlubili, že mají svaté předivné svatosti, ješto k tomu nikdy Pán Bůh svatých svých neposílal a sv. Pavel vystříhá, aby se žádný lidmi ne- chlubil, než každý aby sám sebe zkusil a tak aby měl chválu z sebe, a ne z jiného, a že ne vždy ten hoden bý- vá chvály, kohož lidé chválí, ale kohož Bůh chválí. Aniž také číti, by ti/ svatí s světicemi o sobě co pravili, k če- mu a proč sou posláni, jako sou pravívali v Starém i v Novém zákoně, a netoliko oni, ale i bratr Jeroným, kazatel zákona predicatorův, přede čtyřmi snad lety pravil o sobě, že jej Bůh poslal, aby oznámil kněžstvu i lidu obecnému hříchy, kterýžto také psal [jest] listy císaři, králi franskému, králi hišpanskému Ji jiným králóm křesťanským] prose, aby concilium svolali a že by na něm chtěl provoditi na papeže, netoliko že nej- vyšším biskupem není, ale [ani] v pravdě křesťanem, 91b 91a O původu 6 73
Strana 74
92a a to Písmy svatými, divy i zázraky neobyčejnými, jichž- to Bůh skrze lidi nečinil, jediné přičinami a potřebami znamenitými, a jestliže toho neudělají, že na se pomstu ode Pána Boha uvedou, jakož blízko jest, že se to na- plnilo, nebo císaře pekelný oheň zapálil a král franský otráven; a co se jiným stalo, v těch krajinách vědí. Kte- rýžto Jeronym kázal let osm v Florencí napomínaje i kněží i lid ku pokání a k modlitbám, že nad nimi veli- ký hněv boží stojí ku pomstě. A místo pokání a opravy poslal papež místo sebe poručníka svého s mocí velikou, kterýž vzav ho z kláštera sama třetího a kázal tři kříže udělati, na nich je oběsi/ ti a potom okolo drev naklásti a po smrti spáliti a popel do vody vsypati. A tak na tom umřel, že pomsta na ně v krátkém času přijde a pravil, že se již počala a bude se konati. Ale jakož sou lidé prvním prorokům nevěřili a zvláště když sou od bludův a hříchův vystříhali, tak i nynějším. A jeden [také] před některými lety prorokoval o řím- ské církvi a v svých knihách napsal o její zkáze. A před Horou v klášteře napsáno a pro lepší jistotu Vaší Mi- losti napíši latině tak, jakž tam psáno. Vaší Milosti to farář vyloží: Roma diu titubans multis erroribus acta corruet et mundi desinet esse caput. Item. Ismahel assurget Romam detrudere querens, papa liquet Romam et gelidas transibit ad oras. A jest těchto více proroctví, ješto je mezi sebou i lidé učení pěstují. A poněvadž římská církev jest bez mi- losti boží a v hněvu jeho stojí a jest blízká pomsty po- dlé proroctví sv. Jana, kteréž napsáno v Zjevení, i to- ho bratra Jeronýma doktora, upáleného v Florencí, i 74
92a a to Písmy svatými, divy i zázraky neobyčejnými, jichž- to Bůh skrze lidi nečinil, jediné přičinami a potřebami znamenitými, a jestliže toho neudělají, že na se pomstu ode Pána Boha uvedou, jakož blízko jest, že se to na- plnilo, nebo císaře pekelný oheň zapálil a král franský otráven; a co se jiným stalo, v těch krajinách vědí. Kte- rýžto Jeronym kázal let osm v Florencí napomínaje i kněží i lid ku pokání a k modlitbám, že nad nimi veli- ký hněv boží stojí ku pomstě. A místo pokání a opravy poslal papež místo sebe poručníka svého s mocí velikou, kterýž vzav ho z kláštera sama třetího a kázal tři kříže udělati, na nich je oběsi/ ti a potom okolo drev naklásti a po smrti spáliti a popel do vody vsypati. A tak na tom umřel, že pomsta na ně v krátkém času přijde a pravil, že se již počala a bude se konati. Ale jakož sou lidé prvním prorokům nevěřili a zvláště když sou od bludův a hříchův vystříhali, tak i nynějším. A jeden [také] před některými lety prorokoval o řím- ské církvi a v svých knihách napsal o její zkáze. A před Horou v klášteře napsáno a pro lepší jistotu Vaší Mi- losti napíši latině tak, jakž tam psáno. Vaší Milosti to farář vyloží: Roma diu titubans multis erroribus acta corruet et mundi desinet esse caput. Item. Ismahel assurget Romam detrudere querens, papa liquet Romam et gelidas transibit ad oras. A jest těchto více proroctví, ješto je mezi sebou i lidé učení pěstují. A poněvadž římská církev jest bez mi- losti boží a v hněvu jeho stojí a jest blízká pomsty po- dlé proroctví sv. Jana, kteréž napsáno v Zjevení, i to- ho bratra Jeronýma doktora, upáleného v Florencí, i 74
Strana 75
jiných, o nichž napřed položeno, tehdy nebude proč pro službu spasitedlnou k nim jíti, když jí nemají, a zjevné jest, že jí nemají, ale odpornou, neb ani v pravdě Pána Boha znají, ani pravdy spasitedlné mají. Světkové jsou toho pán Ježíš a sv. Jan. Pán Ježíš dí: „Zůstanete-li vy v řeči mé, právě učedlníci moji budete, poznáte pravdu a pravdať vás vysvobodí.“ A sv. Jan:/ „Kdo dí, by Boha znal a přikázání jeho neostříhá, lhář jest a pravdy v něm není.“ A jistá jest věc, že papež s kardi- nály i [s] jinými preláty v řeči pána Ježíše neostává a přikázaní božích neplní. A když tak jest, byli bychom velmi nemoudří, kdybychom chtěli Pána Boha pozná- vati skrze ty, kteříž ho nepoznali, k spasení pomoc míti, od kterých vzdáleno jest spasení, poznati pravdu od bludných, světla nabyti od temných a slepých, přive denu býti k Bohu skrze ty, ješto od něho během běží smyslem i skutkem. Protož žádný v takových nenejde služby k spasení, neb Písma svatá plniti se musejí, neb Pán Bůh, kterýž vydal Starý i Nový zákon, pověděl obojím, židům i křesťanům, že obojí blouditi budou. Židům skrze Mojžíše pověděl, že brzo s cesty sejdou, kterouž jim ukázal, a křesťanům skrze Syna svého, že jich množství zabloudí a zablouzení mnohé svedou. A známo jest, kteříž bloudí, že ti, kteříž hřeší zjevnými hříchy smrtedlnými, neb hříchové [bludy předchá- zejí aneb] bludův následují. A o těch obojích Pán Bůh řekl, že „tito vždycky bloudí srdcem, a oni sou nepoznali cest mých, jimžto zapřisáhl sem v hněvě mém, že ne- vejdou v odpočinutí mé.“ A opět: „Bloudili, sou hříš- níci z břicha mateřina.“ A když jest tak, není se proč táhnouti k takovým pro pomoc a pro službu, neb „slepý povede-li slepého, oba do jámy upadnou,“ ale radějí utíkati a poslechnouti rady pána Krista, kterouž vydal 92b 75
jiných, o nichž napřed položeno, tehdy nebude proč pro službu spasitedlnou k nim jíti, když jí nemají, a zjevné jest, že jí nemají, ale odpornou, neb ani v pravdě Pána Boha znají, ani pravdy spasitedlné mají. Světkové jsou toho pán Ježíš a sv. Jan. Pán Ježíš dí: „Zůstanete-li vy v řeči mé, právě učedlníci moji budete, poznáte pravdu a pravdať vás vysvobodí.“ A sv. Jan:/ „Kdo dí, by Boha znal a přikázání jeho neostříhá, lhář jest a pravdy v něm není.“ A jistá jest věc, že papež s kardi- nály i [s] jinými preláty v řeči pána Ježíše neostává a přikázaní božích neplní. A když tak jest, byli bychom velmi nemoudří, kdybychom chtěli Pána Boha pozná- vati skrze ty, kteříž ho nepoznali, k spasení pomoc míti, od kterých vzdáleno jest spasení, poznati pravdu od bludných, světla nabyti od temných a slepých, přive denu býti k Bohu skrze ty, ješto od něho během běží smyslem i skutkem. Protož žádný v takových nenejde služby k spasení, neb Písma svatá plniti se musejí, neb Pán Bůh, kterýž vydal Starý i Nový zákon, pověděl obojím, židům i křesťanům, že obojí blouditi budou. Židům skrze Mojžíše pověděl, že brzo s cesty sejdou, kterouž jim ukázal, a křesťanům skrze Syna svého, že jich množství zabloudí a zablouzení mnohé svedou. A známo jest, kteříž bloudí, že ti, kteříž hřeší zjevnými hříchy smrtedlnými, neb hříchové [bludy předchá- zejí aneb] bludův následují. A o těch obojích Pán Bůh řekl, že „tito vždycky bloudí srdcem, a oni sou nepoznali cest mých, jimžto zapřisáhl sem v hněvě mém, že ne- vejdou v odpočinutí mé.“ A opět: „Bloudili, sou hříš- níci z břicha mateřina.“ A když jest tak, není se proč táhnouti k takovým pro pomoc a pro službu, neb „slepý povede-li slepého, oba do jámy upadnou,“ ale radějí utíkati a poslechnouti rady pána Krista, kterouž vydal 92b 75
Strana 76
93b 93a skrze svaltého Jana, jakož v Zjevení napsáno: „Vejděte z něho, lide můj, abyště nebyli účastni hříchův jeho a nepřijali sobě z ran jeho.“ Zjevné jest, že míní Ba- bilón západní, církev římskou, neb již byl toho času východní Babilón dávno zbořen a obývání dáblův a drakův jsa učiněn, pominul. Svědek toho Mikuláš Lira, doktor a vykladač vší bible, že míní Řím, a dovodí toho sv. Petrem, že když psal epištolu do Efezu z Babilona, že ji psal z Říma. A neměl by div býti moudrým a opa- trným lidem, zvláště kteříž se v Písmích svatých obí- rají, že by pán Ježíš, Syn boží, nazval římskou církev Babilónem skrze sv. Jána, poněvadž někdy Bůh Otec církev židovskou nazýval skrze proroky „synem vyvole- ným“ (jakož psáno: „Pusť syna mého.“ A opět: „Povo- lal sem z Egypta syna mého“), chotí svou skrze víru zasnoubenou, vinicí vyvolenou i jinými jmény chva- litebnými, a zprávce její nazval bohy, jakož v Žaltáři napsáno: „Já sem řekl: Bohové jste a synové nejvyš- šího“, a jinými jmény slavnými. A potom touž církev svou nazval ženou poběhlou a nevěstkou, vinnicí sodom- skou a zprávce její, biskupy a jiné kněží, knížaty so- domskými a lid její zvolený [a výborný] lidem gomor- ským a jinými jmény ohyzdnými. Též první církev křesťanskou skrze Syna svého ob- novenou a skrze apoštoly shromážděnou z židův i z po- hanů nazval pannou čistou, chotí Syna svého milou, jakož sv. Pavel dí: „Zasnoubil sem vás, pannu čistou, jednomu muži oddati, pánu Kristu,“ domem svým, stád- cem malým, ovčincem, vinicí i jinými jmény chvali- tebnými, jakož čtení sv. i jiná písma Bohem vdechnu- tá oznamují, a lid její, a zvláště zprávce a biskupy a kněží, že sou rod vyvolený, královské kněžstvo, lid sva- tý, lid dobytý, krví Kristovou vykoupený, pastýři stá- 76
93b 93a skrze svaltého Jana, jakož v Zjevení napsáno: „Vejděte z něho, lide můj, abyště nebyli účastni hříchův jeho a nepřijali sobě z ran jeho.“ Zjevné jest, že míní Ba- bilón západní, církev římskou, neb již byl toho času východní Babilón dávno zbořen a obývání dáblův a drakův jsa učiněn, pominul. Svědek toho Mikuláš Lira, doktor a vykladač vší bible, že míní Řím, a dovodí toho sv. Petrem, že když psal epištolu do Efezu z Babilona, že ji psal z Říma. A neměl by div býti moudrým a opa- trným lidem, zvláště kteříž se v Písmích svatých obí- rají, že by pán Ježíš, Syn boží, nazval římskou církev Babilónem skrze sv. Jána, poněvadž někdy Bůh Otec církev židovskou nazýval skrze proroky „synem vyvole- ným“ (jakož psáno: „Pusť syna mého.“ A opět: „Povo- lal sem z Egypta syna mého“), chotí svou skrze víru zasnoubenou, vinicí vyvolenou i jinými jmény chva- litebnými, a zprávce její nazval bohy, jakož v Žaltáři napsáno: „Já sem řekl: Bohové jste a synové nejvyš- šího“, a jinými jmény slavnými. A potom touž církev svou nazval ženou poběhlou a nevěstkou, vinnicí sodom- skou a zprávce její, biskupy a jiné kněží, knížaty so- domskými a lid její zvolený [a výborný] lidem gomor- ským a jinými jmény ohyzdnými. Též první církev křesťanskou skrze Syna svého ob- novenou a skrze apoštoly shromážděnou z židův i z po- hanů nazval pannou čistou, chotí Syna svého milou, jakož sv. Pavel dí: „Zasnoubil sem vás, pannu čistou, jednomu muži oddati, pánu Kristu,“ domem svým, stád- cem malým, ovčincem, vinicí i jinými jmény chvali- tebnými, jakož čtení sv. i jiná písma Bohem vdechnu- tá oznamují, a lid její, a zvláště zprávce a biskupy a kněží, že sou rod vyvolený, královské kněžstvo, lid sva- tý, lid dobytý, krví Kristovou vykoupený, pastýři stá- 76
Strana 77
da svého, jehož Pán Ježíš dobyl krví svou. I nemělo by divno býti, že ji pro zkázu její potom nazývá skrze sv. Jána nevěstkou, ženou opilou krví svatých a mu- čedlníkův Ježíšových, matkou smilství, a to obojího, duchovního i tělesného, Babilonem, kterýž má v hlubokost padnouti, z jehožto pádu mají se radovati andělé ne- beští i všichni svatí a Pána Boha chváliti, a zprávce její Antikristem a posly jeho zlými pastýři a vlky, fa- lešnými proroky, svůdcemi a jinými jmény velmi ohyzd- nými, a to proto, že sou se uvalili v louži bludův a v bahno hříchův a rozličných nepravostí, o nichž předek jich pověděl/ sv. Petr, jehož se následovníci býti praví, že „lépe by jim bylo cesty pravdy nepoznati, než po- znaje zpět se obrátiti od toho svatého přikázaní, kte- réž jest jim vydáno; neb přihází se jim ono pravé pří- sloví: „Pes navraceje se k vývratku svému a svině ob- mytá do kaliště bláta,“ kteřížto převyšují hříchy svými židy i sodomské pohany. A co sv. Pavel píše o poha- nech římských v epištole k Římanům v 1. kapitole, to se všecko vskutku shledává na těchto křesťanech vlas- kých a zvláště na zprávcích jich, i mnohem více. A ne- věříte-li, račte pout vážiti tam, uhlédáte očima, což uši- ma slyšíte, a uhlédajíce, nebudete nám za zlé míti, že se vzdalujem římské církve a k ní nepřistoupíme ani k těm, kdož sou od ní odstoupili pro věci napřed pověděné. A byšte Vaše Milost to pravě poznali, i sami byšte od ní odstoupili a pospíšili podle rady rána Ježíše, abyšte s nimi nezahynuli. Ale ačkoli se tuto dotýká hromad- ného shromáždění, však se těch nedotýká, kteréž Pán Bůh má mezi nimi své zvolené, jichžto sám pastýř a zprávce jest skrze Ducha sv. Již byšte mohli, Vaše Milost, znáti z řečí napřed povědělných, že Bratří ne z pychu ani z pohrdání nesmějí přistoupiti k zprávcům 94a 94b 77
da svého, jehož Pán Ježíš dobyl krví svou. I nemělo by divno býti, že ji pro zkázu její potom nazývá skrze sv. Jána nevěstkou, ženou opilou krví svatých a mu- čedlníkův Ježíšových, matkou smilství, a to obojího, duchovního i tělesného, Babilonem, kterýž má v hlubokost padnouti, z jehožto pádu mají se radovati andělé ne- beští i všichni svatí a Pána Boha chváliti, a zprávce její Antikristem a posly jeho zlými pastýři a vlky, fa- lešnými proroky, svůdcemi a jinými jmény velmi ohyzd- nými, a to proto, že sou se uvalili v louži bludův a v bahno hříchův a rozličných nepravostí, o nichž předek jich pověděl/ sv. Petr, jehož se následovníci býti praví, že „lépe by jim bylo cesty pravdy nepoznati, než po- znaje zpět se obrátiti od toho svatého přikázaní, kte- réž jest jim vydáno; neb přihází se jim ono pravé pří- sloví: „Pes navraceje se k vývratku svému a svině ob- mytá do kaliště bláta,“ kteřížto převyšují hříchy svými židy i sodomské pohany. A co sv. Pavel píše o poha- nech římských v epištole k Římanům v 1. kapitole, to se všecko vskutku shledává na těchto křesťanech vlas- kých a zvláště na zprávcích jich, i mnohem více. A ne- věříte-li, račte pout vážiti tam, uhlédáte očima, což uši- ma slyšíte, a uhlédajíce, nebudete nám za zlé míti, že se vzdalujem římské církve a k ní nepřistoupíme ani k těm, kdož sou od ní odstoupili pro věci napřed pověděné. A byšte Vaše Milost to pravě poznali, i sami byšte od ní odstoupili a pospíšili podle rady rána Ježíše, abyšte s nimi nezahynuli. Ale ačkoli se tuto dotýká hromad- ného shromáždění, však se těch nedotýká, kteréž Pán Bůh má mezi nimi své zvolené, jichžto sám pastýř a zprávce jest skrze Ducha sv. Již byšte mohli, Vaše Milost, znáti z řečí napřed povědělných, že Bratří ne z pychu ani z pohrdání nesmějí přistoupiti k zprávcům 94a 94b 77
Strana 78
95a římské církve a jim se svěřiti, ale s bázní boží bojíce se podvedení a oklamání hledíce ku písmům prorockým a apoštolským i k řečem samého pána Ježíše i k psaní mnohých doktorův [starých], kteraké vypravují býti falešné proroky a bludné učitele, že sou římské církve zprávcové a učitelé, biskupové a kněží velmi podobní k takovým, ačkoli toho nikoli k sobě připustiti nechtí, by oni ti byli, ale jiné o sobě praví, že by byli náměst- kové pána Krista a apoštolův a že moc ouřadnou mají k rozvázání i k svázání i k jiné službě spasitedlné, kte- rouž pán Ježíš dal sv. Petru s apoštoly, a že se jim od něho dostala jako po provázku. Ale zdá se, že sou dosti daleko od toho. Důvod toho [dosti] snadný jest a velmi zřetedlný, nebo pán Ježíš apoštolům ouřadné moci [církve] neprodal, a jim též rozkázal, aby nepro- dávali, ale darmo dávali, jakož ve čtení napsáno: „Dar- mo ste vzali, darmo dejte!“ A oni následujíce jako slu- žebníci pána a učedlníci mistra svého, jenž jest cesta, pravda i život, jakož sám řekl: „Já sem cesta, pravda i život,“ tak sou činili, jakž jim rozkázal, že ne/prodá- vali, ale darmo dávali; kteříž pak toho neostříhali, ale prodávali, těm sou za zlé měli a pravili, že takoví za- bloudili s cesty pravé na cestu bludův, a zlořečenství na ně vydávali, jakož sv. Petr píše v 2. Kanonice v 2. kap.: „Synové zlořečenství, opustivše pravou cestu zbloudili následujíce cesty Baláma z Bozor, kterýž mzdu nepravosti miloval.“ A sv. Judas praví: „Běda těm, kteříž na cestu Kajnovu odešli a bludem Balámo- vým pro zisk tělesný vylili sou se.“ A biskupové a kně- ží římské církve obé to mají; a že kdož by nesměl toho držeti srdcem o nich, by oni byli v pravdě úředníci církve svaté, majíce moc klíčův od sv. Petra k rozva- zování i k svazování, toho za kacíře ohlašují a tělo jeho 78
95a římské církve a jim se svěřiti, ale s bázní boží bojíce se podvedení a oklamání hledíce ku písmům prorockým a apoštolským i k řečem samého pána Ježíše i k psaní mnohých doktorův [starých], kteraké vypravují býti falešné proroky a bludné učitele, že sou římské církve zprávcové a učitelé, biskupové a kněží velmi podobní k takovým, ačkoli toho nikoli k sobě připustiti nechtí, by oni ti byli, ale jiné o sobě praví, že by byli náměst- kové pána Krista a apoštolův a že moc ouřadnou mají k rozvázání i k svázání i k jiné službě spasitedlné, kte- rouž pán Ježíš dal sv. Petru s apoštoly, a že se jim od něho dostala jako po provázku. Ale zdá se, že sou dosti daleko od toho. Důvod toho [dosti] snadný jest a velmi zřetedlný, nebo pán Ježíš apoštolům ouřadné moci [církve] neprodal, a jim též rozkázal, aby nepro- dávali, ale darmo dávali, jakož ve čtení napsáno: „Dar- mo ste vzali, darmo dejte!“ A oni následujíce jako slu- žebníci pána a učedlníci mistra svého, jenž jest cesta, pravda i život, jakož sám řekl: „Já sem cesta, pravda i život,“ tak sou činili, jakž jim rozkázal, že ne/prodá- vali, ale darmo dávali; kteříž pak toho neostříhali, ale prodávali, těm sou za zlé měli a pravili, že takoví za- bloudili s cesty pravé na cestu bludův, a zlořečenství na ně vydávali, jakož sv. Petr píše v 2. Kanonice v 2. kap.: „Synové zlořečenství, opustivše pravou cestu zbloudili následujíce cesty Baláma z Bozor, kterýž mzdu nepravosti miloval.“ A sv. Judas praví: „Běda těm, kteříž na cestu Kajnovu odešli a bludem Balámo- vým pro zisk tělesný vylili sou se.“ A biskupové a kně- ží římské církve obé to mají; a že kdož by nesměl toho držeti srdcem o nich, by oni byli v pravdě úředníci církve svaté, majíce moc klíčův od sv. Petra k rozva- zování i k svazování, toho za kacíře ohlašují a tělo jeho 78
Strana 79
k upálení odsuzují neb k jiné smrti. A to jest cesta Kainova, jíž Pán Ježíš nechodil ani apoštolé. Druhé, že papež úřad svůj kupuje a potom jiným moc ouřadnou prodává, jako kardinálství, alcipřištství, arci- biskupství, biskupství i jiná důstojenství, a biskupové kněžím kněžství prodávají a kněží lidu svátosti. A to jest cesta Balámova. A toho také potvrzují [i] dokto- rové staří, kteříž byli skůro po apoštolech jako Lev/ pa- pež dí: „Milost, kteráž darmo dána nebývá, není mi- lost. Ale svatokupci neberou darmo, protož milosti, kteráž nejvíce v kostelním řádu jmína bývá, neberou, ale jest-li jí neberou, tehdy jí nemají; a poněvadž jí nemají, tehdy ani darmo ani za peníze žádnému nemo- hou dáti. Protož, což tehdy dávají? Zajisté, což mají. Ale co pak mají? Zajisté ducha lži. Kterak toho dove- deme? Nebo poněvadž duch pravdy, jakož svědčí pravda, z nížto pochází, darmo dán bývá, protož bez pochybení duch lži ji spolu přemáhá, kterýž darmo dán nebývá.“ Sv. Ambrož dí a takto píše, řka: „Když po- svěcen jest biskup, což dal, zlato bylo, a co [jest] stra- til, duše byla. A když jiného posvětil, co za to vzal, zlato bylo, a co jest dal, malomocenství bylo.“ Sv. Ře- hoř dí: „Kteříž svaté ouřady prodávají neb kupují, kně- žími býti nemohou, nebo psáno [jest]: »Zlořečený, kdož dává, zlořečený, kdož béře. A to jest svatokupecké ka- cířství!« Kterakž tehdy, poněvadž zlořečení sou a svati nejsou, kterak světiti jiné mohou? Když v těle Kristově nejsou, kterak tělo Kristovo přijímati neb rozdávati mohou? Kdož zlořečený jest, kterak jiné žehnati mů- že?“ A k tomu jest mnoho jiných doktorův, ješto o témž píší, ješto by je dlouho bylo vypisovati, než Decré- ta takto krátce zavírají podlé uložení Lva papeže sva- tokupci nic jiného, jediné ducha lži berou. Podlé sv. 95b 96a 79
k upálení odsuzují neb k jiné smrti. A to jest cesta Kainova, jíž Pán Ježíš nechodil ani apoštolé. Druhé, že papež úřad svůj kupuje a potom jiným moc ouřadnou prodává, jako kardinálství, alcipřištství, arci- biskupství, biskupství i jiná důstojenství, a biskupové kněžím kněžství prodávají a kněží lidu svátosti. A to jest cesta Balámova. A toho také potvrzují [i] dokto- rové staří, kteříž byli skůro po apoštolech jako Lev/ pa- pež dí: „Milost, kteráž darmo dána nebývá, není mi- lost. Ale svatokupci neberou darmo, protož milosti, kteráž nejvíce v kostelním řádu jmína bývá, neberou, ale jest-li jí neberou, tehdy jí nemají; a poněvadž jí nemají, tehdy ani darmo ani za peníze žádnému nemo- hou dáti. Protož, což tehdy dávají? Zajisté, což mají. Ale co pak mají? Zajisté ducha lži. Kterak toho dove- deme? Nebo poněvadž duch pravdy, jakož svědčí pravda, z nížto pochází, darmo dán bývá, protož bez pochybení duch lži ji spolu přemáhá, kterýž darmo dán nebývá.“ Sv. Ambrož dí a takto píše, řka: „Když po- svěcen jest biskup, což dal, zlato bylo, a co [jest] stra- til, duše byla. A když jiného posvětil, co za to vzal, zlato bylo, a co jest dal, malomocenství bylo.“ Sv. Ře- hoř dí: „Kteříž svaté ouřady prodávají neb kupují, kně- žími býti nemohou, nebo psáno [jest]: »Zlořečený, kdož dává, zlořečený, kdož béře. A to jest svatokupecké ka- cířství!« Kterakž tehdy, poněvadž zlořečení sou a svati nejsou, kterak světiti jiné mohou? Když v těle Kristově nejsou, kterak tělo Kristovo přijímati neb rozdávati mohou? Kdož zlořečený jest, kterak jiné žehnati mů- že?“ A k tomu jest mnoho jiných doktorův, ješto o témž píší, ješto by je dlouho bylo vypisovati, než Decré- ta takto krátce zavírají podlé uložení Lva papeže sva- tokupci nic jiného, jediné ducha lži berou. Podlé sv. 95b 96a 79
Strana 80
96b Rehoře u svatokupcův kněžství nestojí, požehnání jich v zlořečenství se obracuje, zůstává v nich zlořečenství dávané a zlořečenství brané, když svatí nejsou ani v Kristově těle postaveni jsou, když sou zlořečení ani jiných světiti mohou ani těla Kristova rozdávati ani přijímati ani jiným žehnati nehodí se. Ale podlé Ambro- že sv. takoví prokletím potupeným potupeni buďte i také od účastnosti těla a krve Kristovy cizí buďte, po- něvadž se zlato béře a malomocenství se dává. Podlé Kalcedonského sněmu z takového svěcení kněžského nic nesoudí prospívati. Podlé Gelasia papeže Šimono- vým zatracením udušeni buďte. Podlé řečeného Řeho- ře Nansasena takoví v svatém řádu nižádným obyčejem zůstati nemohou, od Elizea malomocenstvím obliti bý- vají, od Petra na zatracení potupeni bývají, od Krista z chrámu vyvrženi bývají. A sv. Pavel dí, že žádný cti biskupské ani kněžské není hoden, leč by byl povo- lán jako Aron. A jistá věc, že Aron nejvyššího biskup- ství u Mojžíše nekupoval a Mojžíš jemu neprodával. Aron také nižším kněžím kněžství neprodával, ale dar- mo dával podlé přikázaní božího. A jakož Vaše Milost pravíte, že by úřadná moc římským kněžím šla jako po provázku od sv. Petra až do tohoto papeže, často sem pravíval Vaší Milosti, že jest se již ten provázek dávno strhal, a to tehdy, když sou počali papežové bis- kupství prodávati a biskupové kupovati ouřadův, bisku- pové kněžím kněžství a kněží lidem svátosti. Tehdy ten čas minulo svěcení [a požehnání] a nastalo prokletí a zlořečenství v prodávání a v kupování a to zůstává až do dnešního dne. A když jest tak podlé svědectví těchto svědkův již pověděných, tehdy moci úřadné neberou od sv. Petra z ducha Jezukristova, než odněkud od- jinud. Sv. Bernart za ně Vaší Milosti odpoví, odkud be- 80
96b Rehoře u svatokupcův kněžství nestojí, požehnání jich v zlořečenství se obracuje, zůstává v nich zlořečenství dávané a zlořečenství brané, když svatí nejsou ani v Kristově těle postaveni jsou, když sou zlořečení ani jiných světiti mohou ani těla Kristova rozdávati ani přijímati ani jiným žehnati nehodí se. Ale podlé Ambro- že sv. takoví prokletím potupeným potupeni buďte i také od účastnosti těla a krve Kristovy cizí buďte, po- něvadž se zlato béře a malomocenství se dává. Podlé Kalcedonského sněmu z takového svěcení kněžského nic nesoudí prospívati. Podlé Gelasia papeže Šimono- vým zatracením udušeni buďte. Podlé řečeného Řeho- ře Nansasena takoví v svatém řádu nižádným obyčejem zůstati nemohou, od Elizea malomocenstvím obliti bý- vají, od Petra na zatracení potupeni bývají, od Krista z chrámu vyvrženi bývají. A sv. Pavel dí, že žádný cti biskupské ani kněžské není hoden, leč by byl povo- lán jako Aron. A jistá věc, že Aron nejvyššího biskup- ství u Mojžíše nekupoval a Mojžíš jemu neprodával. Aron také nižším kněžím kněžství neprodával, ale dar- mo dával podlé přikázaní božího. A jakož Vaše Milost pravíte, že by úřadná moc římským kněžím šla jako po provázku od sv. Petra až do tohoto papeže, často sem pravíval Vaší Milosti, že jest se již ten provázek dávno strhal, a to tehdy, když sou počali papežové bis- kupství prodávati a biskupové kupovati ouřadův, bisku- pové kněžím kněžství a kněží lidem svátosti. Tehdy ten čas minulo svěcení [a požehnání] a nastalo prokletí a zlořečenství v prodávání a v kupování a to zůstává až do dnešního dne. A když jest tak podlé svědectví těchto svědkův již pověděných, tehdy moci úřadné neberou od sv. Petra z ducha Jezukristova, než odněkud od- jinud. Sv. Bernart za ně Vaší Milosti odpoví, odkud be- 80
Strana 81
rou moc ouřadnou, kterouž se chlubí, kterýž klade dvoje úředníky s úřadnou mocí: jedny zjevné hříšníky a dru- hé nábožné pokrytce; ač praví obojí škodlivé, však jed- ny škodlivější nežli druhé a dí takto, že vždycky méně uškodí zjevná zlost v církvi boží nežli tajná: „Běda národu tomuto od kvasu zákonničího, jenž jest pokryt- ství, kterýžto národ pro přemožení zlosti a nestyda- tosti nemůž se tajiti, aniž se již tajiti hledá. Rozmohl se dnešní den ten smrdutý talov po všem těle církve, a čím šíře, tím zoufalejí a čím vnitřnějí, tím nebezpeč- nějí; neb by povstal zjevný kacíř, vyvržen by byl ven a usvadl by, by povstal násilný nepřítel, skryl by se snad od něho; ale nyní, koho vyvrže, aneb kde se skry- je, ano vše přátelé a vše nepřátelé, a všecko potřební, příbuzní, a všecko protivní, všecko domácí a žádný pokojný, všecko bližní a všickni, což svého jest, hle- dají, slouhy Kristovy jsou, Antikristu sloužíc, poctiví učiněni jsou z dobrých věcí Páně a jemu poctivosti ne- ukazují, a ten, jehož na každý den vídáš, nevěstčí okrasa na něm vidí se: oděv kejklířský, aparát královský, pak zlato na uzdách, na sedlech, na ostruhách; více jich ostruhy než oltářové stkvějí se, stolové stkvostní, po- krmy a koflíky ozdobní, a z toho hodování, opilství a při tom húsle a píšťalky i jiní hudební nástrojové, li- sice oplývající, špižírny jich plné, oplývající z jedné do druhé, měšcové plní. A pro takové věci chtí býti faráři far bohatých, děkanové, biskupové i arcibiskupové; a to jim ne z zasloužení přichází, ale kupectvím tím, ješto přichází ve tmách. Dávno předpovědíno jest a nyní čas k naplnění při- šel, jakož psáno: „Aj, v pokoji hořkost má nejhořčej- ší.“ Hořká prvé byla v zabíjení mučedlníků, hořčejší pak v nesnázi kacířů, ale nejhořčejší nyní v mravích 97b 972 81
rou moc ouřadnou, kterouž se chlubí, kterýž klade dvoje úředníky s úřadnou mocí: jedny zjevné hříšníky a dru- hé nábožné pokrytce; ač praví obojí škodlivé, však jed- ny škodlivější nežli druhé a dí takto, že vždycky méně uškodí zjevná zlost v církvi boží nežli tajná: „Běda národu tomuto od kvasu zákonničího, jenž jest pokryt- ství, kterýžto národ pro přemožení zlosti a nestyda- tosti nemůž se tajiti, aniž se již tajiti hledá. Rozmohl se dnešní den ten smrdutý talov po všem těle církve, a čím šíře, tím zoufalejí a čím vnitřnějí, tím nebezpeč- nějí; neb by povstal zjevný kacíř, vyvržen by byl ven a usvadl by, by povstal násilný nepřítel, skryl by se snad od něho; ale nyní, koho vyvrže, aneb kde se skry- je, ano vše přátelé a vše nepřátelé, a všecko potřební, příbuzní, a všecko protivní, všecko domácí a žádný pokojný, všecko bližní a všickni, což svého jest, hle- dají, slouhy Kristovy jsou, Antikristu sloužíc, poctiví učiněni jsou z dobrých věcí Páně a jemu poctivosti ne- ukazují, a ten, jehož na každý den vídáš, nevěstčí okrasa na něm vidí se: oděv kejklířský, aparát královský, pak zlato na uzdách, na sedlech, na ostruhách; více jich ostruhy než oltářové stkvějí se, stolové stkvostní, po- krmy a koflíky ozdobní, a z toho hodování, opilství a při tom húsle a píšťalky i jiní hudební nástrojové, li- sice oplývající, špižírny jich plné, oplývající z jedné do druhé, měšcové plní. A pro takové věci chtí býti faráři far bohatých, děkanové, biskupové i arcibiskupové; a to jim ne z zasloužení přichází, ale kupectvím tím, ješto přichází ve tmách. Dávno předpovědíno jest a nyní čas k naplnění při- šel, jakož psáno: „Aj, v pokoji hořkost má nejhořčej- ší.“ Hořká prvé byla v zabíjení mučedlníků, hořčejší pak v nesnázi kacířů, ale nejhořčejší nyní v mravích 97b 972 81
Strana 82
98a 98b domácích zprávcí, kterýchžto ani zahnati ani utéci může, tak sou se rozmnožili nad počet. Vnitřní jest a neuzdra- vitedlná rána církve, a protož v pokoji jest hořkost její nohy nejhořčejší. A v kterém pokoji jest pokoj a není pokoje? Pokoj od pohanův, pokoj od kacířův, ale jistě není pokoj od synů domácích. Hlas žalostné církve v tomto času dí: „Syny sem vychovala a vykrmila a oni sou pohrzeli mnou, pohrzeli a poškvrňovali mrzkým životem, mrzkým ziskem, mrzkými směnami, kupeckým přeluzováním od kupčení přicházejícího v temnostech. Nad to pak, aby již v prostředku bylo dábelství po- lední k svedení, ač kteří v Kristu ostatní sou, ještě ostá- vajíce v sprostnosti své. Pohltil jest zajisté syny mou- drých a proudy mocných a má ještě naději, že i Jordán vteče v ústa jeho, totiž pokorní a sprostní, kteříž sou v církvi. On zajisté Antikrist jest, kterýž netoliko dnem se činí, ale z tmy lživé světlem.“ To ten praví. Z těchto řečí doktorův těchto zjevné jest, že úřadné moci ne- berou od sv. Petra, než strach jest, že berou od oné hvězdy, ježto jí dán klíč od propasti, jakož píše sv. Jan v Zjevení: „Když pátý anděl v troubu zatroubil, viděl sem, ana hvězda spadla na zemi a dán jest jí klíč od jámy propasti. I vyšel z propasti dým jako z pe- ci veliké, i zatmělo se [jest] slunce spravedlnosti i po- větří od dýmu propasti a z dýmu propasti vyšly ko- bylky na zemi.“ I zjevné jest, že sv. Jan míní zprávce a uči/tele křesťanské, biskupy a kněží, kteříž mají býti netoliko jako hvězdy v noci, ale jako slunce ve dne k svícení, podlé řeči pána Krista, jenž dí: „Vy ste svět- lo světa.“ A opět: „Vy jste sůl země“ etc. Takoví uči- telé mají býti světlo v učení, sůl v příkladu dobrých mravův. A když pak takoví učitelé odvracují se od Bo- ha skrze hříchy a nepravosti od nebeských věcí k zem- 82
98a 98b domácích zprávcí, kterýchžto ani zahnati ani utéci může, tak sou se rozmnožili nad počet. Vnitřní jest a neuzdra- vitedlná rána církve, a protož v pokoji jest hořkost její nohy nejhořčejší. A v kterém pokoji jest pokoj a není pokoje? Pokoj od pohanův, pokoj od kacířův, ale jistě není pokoj od synů domácích. Hlas žalostné církve v tomto času dí: „Syny sem vychovala a vykrmila a oni sou pohrzeli mnou, pohrzeli a poškvrňovali mrzkým životem, mrzkým ziskem, mrzkými směnami, kupeckým přeluzováním od kupčení přicházejícího v temnostech. Nad to pak, aby již v prostředku bylo dábelství po- lední k svedení, ač kteří v Kristu ostatní sou, ještě ostá- vajíce v sprostnosti své. Pohltil jest zajisté syny mou- drých a proudy mocných a má ještě naději, že i Jordán vteče v ústa jeho, totiž pokorní a sprostní, kteříž sou v církvi. On zajisté Antikrist jest, kterýž netoliko dnem se činí, ale z tmy lživé světlem.“ To ten praví. Z těchto řečí doktorův těchto zjevné jest, že úřadné moci ne- berou od sv. Petra, než strach jest, že berou od oné hvězdy, ježto jí dán klíč od propasti, jakož píše sv. Jan v Zjevení: „Když pátý anděl v troubu zatroubil, viděl sem, ana hvězda spadla na zemi a dán jest jí klíč od jámy propasti. I vyšel z propasti dým jako z pe- ci veliké, i zatmělo se [jest] slunce spravedlnosti i po- větří od dýmu propasti a z dýmu propasti vyšly ko- bylky na zemi.“ I zjevné jest, že sv. Jan míní zprávce a uči/tele křesťanské, biskupy a kněží, kteříž mají býti netoliko jako hvězdy v noci, ale jako slunce ve dne k svícení, podlé řeči pána Krista, jenž dí: „Vy ste svět- lo světa.“ A opět: „Vy jste sůl země“ etc. Takoví uči- telé mají býti světlo v učení, sůl v příkladu dobrých mravův. A když pak takoví učitelé odvracují se od Bo- ha skrze hříchy a nepravosti od nebeských věcí k zem- 82
Strana 83
ským, tehdy padají jako hvězdy s nebe na zemi a vchá- zejí v temnosti bludův. A přijímajíce moc ouřadnou jedni od druhých, přijímají klíče od jámy propasti, neb činí lidem službu více k zatracení než k spasení skrze učení nezdravé. A tak Lira doktor, vší biblí vykladač, vykládá dým propasti nezdravé učení a kobylky vyšlé z propasti učitele toho nezdravého, smrtedlného učení, kteřížto zatměli slunce pána Ježíše Krista s jeho za- sloužením, takže jim pán Ježíš dán jako mrtvý od srdce. A učitelé římské církve sou podobni k tomu, ne- bo málo nebo nic nevedou lidí, aby hledali milosti k odpuštění hříchům skrze zasloužení Kristovo a pří- mluvy jeho, než skrze zasloužení svatých a světic a nejvýše skrze přímluvu a orodování Panny/ Marie, ja- kož obecně kněží napomínají k modlitbám při obecné zpovědi říkajíce: „Prosme důstojné drahé Panny Ma- rie, naší veliké naděje;“ apoštolé pak zvěstovali, že Kristus jest všech zvolených naděje a ne někdo jiný, aniž také vedou lidí k pravému pokání, než ustavičně volají, aby lidé šli k zpovědi a k odpustkům; a ač to jindy vždy činili, ale nejvíce nyní, neb jakž tito přesta- li, léto milostivé nastalo, v němž mimo jiné časy provo- lávají, že jest skrze ně truhla milosti otevřína, aby jediné šli a brali odpuštění hříchův jakýchžkoli, i největších, jakož jest zjevné, neb zejména vypisují, ješto je ohyzd- no slyšeti, že všechněm rozhříšení vezmou, jediné když peníze dadí, a netoliko předešlým a minulým, ale těm, kteréž ještě činiti budou, a to lidé, nemajíce úmyslu přestati hříchův některých. A toho příkladu na apošto- lech nemají; taková rozhříšení a hříchův odpuštění jest lidem nekajícím klíč [od] propasti, neb taková služba neděje se lidem k spasení, ale více k zatracení. Protož nezdá se, by moc úřadnou, klíče království nebeského, 99a 83
ským, tehdy padají jako hvězdy s nebe na zemi a vchá- zejí v temnosti bludův. A přijímajíce moc ouřadnou jedni od druhých, přijímají klíče od jámy propasti, neb činí lidem službu více k zatracení než k spasení skrze učení nezdravé. A tak Lira doktor, vší biblí vykladač, vykládá dým propasti nezdravé učení a kobylky vyšlé z propasti učitele toho nezdravého, smrtedlného učení, kteřížto zatměli slunce pána Ježíše Krista s jeho za- sloužením, takže jim pán Ježíš dán jako mrtvý od srdce. A učitelé římské církve sou podobni k tomu, ne- bo málo nebo nic nevedou lidí, aby hledali milosti k odpuštění hříchům skrze zasloužení Kristovo a pří- mluvy jeho, než skrze zasloužení svatých a světic a nejvýše skrze přímluvu a orodování Panny/ Marie, ja- kož obecně kněží napomínají k modlitbám při obecné zpovědi říkajíce: „Prosme důstojné drahé Panny Ma- rie, naší veliké naděje;“ apoštolé pak zvěstovali, že Kristus jest všech zvolených naděje a ne někdo jiný, aniž také vedou lidí k pravému pokání, než ustavičně volají, aby lidé šli k zpovědi a k odpustkům; a ač to jindy vždy činili, ale nejvíce nyní, neb jakž tito přesta- li, léto milostivé nastalo, v němž mimo jiné časy provo- lávají, že jest skrze ně truhla milosti otevřína, aby jediné šli a brali odpuštění hříchův jakýchžkoli, i největších, jakož jest zjevné, neb zejména vypisují, ješto je ohyzd- no slyšeti, že všechněm rozhříšení vezmou, jediné když peníze dadí, a netoliko předešlým a minulým, ale těm, kteréž ještě činiti budou, a to lidé, nemajíce úmyslu přestati hříchův některých. A toho příkladu na apošto- lech nemají; taková rozhříšení a hříchův odpuštění jest lidem nekajícím klíč [od] propasti, neb taková služba neděje se lidem k spasení, ale více k zatracení. Protož nezdá se, by moc úřadnou, klíče království nebeského, 99a 83
Strana 84
100 po provázku brali od sv. Petra, ale odjinud, jakož již toho světle dovedeno. Protož již/ Vaše Milost slyšíce takové důvody již předložené, neměli byšte nám za zlé míti, že se opatru- jem, neb byť věcí napřed pověděných nebylo při kně- žích římských, nemeškali bychom podniknouti jich po- slušenství, neb nejsme lidé zatvrdilí a neústupní, než sme lidé dobré vůle a hotové, chtíce rádi všemu věřiti, což Pán Bůh chce věřeno míti, a všecko činiti, což chce činěno míti, když bychom jediné měli komu věřiti a od koho zpraveni býti. Než vidouce odporné věci býti v řím- ské církvi, nesmíme se svěřiti svého spasení zprávcím římské církve. A poněvadž sme takové vůle, hledajíce dobrého a hotoví, neměli bychom držáni býti ani jmíni za kacíře, bychom někdy v něčem vyvinuli aneb poblou- dili nevědouce podle řečí doktorův svatých starodáv- ních, jako sv. Jeronym položil v svém psání proti Pel- lagiovi: „Kdo z smrtedlných lidí některým bludem ne- bývá popaden? Koho jedovaté, kacířské a falešné učení nezmání? čas zajisté jest, aby se soud počal od domu božího.“ A sv. Augustin dí: „Nejsou to kacíři, kteříž cizím bludem jsou svedeni, kteřížkolivěk smyslu, ač- koli jest falešný a převrácený, nižádnou neústupnou smělostí nebrání, a zvláště kteréhož sou sami z své/ vše- tečnosti a smělosti nezplodili, ale od svých rodičův sve- dených a v blud upadlých přijali, a k tomu opatrnou bedlivostí hledají pravdy, hotovi jsouce opraveni býti, když ji naleznou, nikoli takoví neměli by býti mezi ka- cíři počteni.“ Glossátor na též: „A jestliže někdo drží ty věci, kteréž sou proti víře, když jedno hotov jest opraviti, nemá jmín býti za kacíře.“ Opět Augustin dí: „Kacíř jest ten, kdož pro některý zisk časný a nejvíc pro chválu a pro čest a panování nové a falešné důmysly 99b 84
100 po provázku brali od sv. Petra, ale odjinud, jakož již toho světle dovedeno. Protož již/ Vaše Milost slyšíce takové důvody již předložené, neměli byšte nám za zlé míti, že se opatru- jem, neb byť věcí napřed pověděných nebylo při kně- žích římských, nemeškali bychom podniknouti jich po- slušenství, neb nejsme lidé zatvrdilí a neústupní, než sme lidé dobré vůle a hotové, chtíce rádi všemu věřiti, což Pán Bůh chce věřeno míti, a všecko činiti, což chce činěno míti, když bychom jediné měli komu věřiti a od koho zpraveni býti. Než vidouce odporné věci býti v řím- ské církvi, nesmíme se svěřiti svého spasení zprávcím římské církve. A poněvadž sme takové vůle, hledajíce dobrého a hotoví, neměli bychom držáni býti ani jmíni za kacíře, bychom někdy v něčem vyvinuli aneb poblou- dili nevědouce podle řečí doktorův svatých starodáv- ních, jako sv. Jeronym položil v svém psání proti Pel- lagiovi: „Kdo z smrtedlných lidí některým bludem ne- bývá popaden? Koho jedovaté, kacířské a falešné učení nezmání? čas zajisté jest, aby se soud počal od domu božího.“ A sv. Augustin dí: „Nejsou to kacíři, kteříž cizím bludem jsou svedeni, kteřížkolivěk smyslu, ač- koli jest falešný a převrácený, nižádnou neústupnou smělostí nebrání, a zvláště kteréhož sou sami z své/ vše- tečnosti a smělosti nezplodili, ale od svých rodičův sve- dených a v blud upadlých přijali, a k tomu opatrnou bedlivostí hledají pravdy, hotovi jsouce opraveni býti, když ji naleznou, nikoli takoví neměli by býti mezi ka- cíři počteni.“ Glossátor na též: „A jestliže někdo drží ty věci, kteréž sou proti víře, když jedno hotov jest opraviti, nemá jmín býti za kacíře.“ Opět Augustin dí: „Kacíř jest ten, kdož pro některý zisk časný a nejvíc pro chválu a pro čest a panování nové a falešné důmysly 99b 84
Strana 85
zplozuje nebo jich následuje. Ten pak, kdož takovým lidem věří, jest před lidem velmi zdáním některakým oklamán.“ Z přivedení řečí těchto doktorův známo jest, že lidé, v těle smrtedlném přebývajíce, mohou poblu- zovati, jakož tito doktorové svatí z toho se nevynímají, apoštolé i proroci k tomu se znali, že i po přijetí Du- cha sv. to se jim přiházelo, jakož sv. Petru, kteréhož sv. Pavel od toho odvedl. A sv. Pavel pověděl, že „do- kudž sme v tomto těle smrtedlném, putujeme od Pána. Ale smíme a dobrou vůli máme radějí putovati od těla a přítomni býti Bohu.“ Ale poněvadž jest obecná věc byla, i ještě jest, netoliko zlým lidem, ale i dobrým po- bluzovati, tehdy by nemělo divno býti, že bychom někdy v něčem nevědouce pobloudili v slovích nebo v skutcích, ale kdež sami poznáváme, však opravujeme, ovšem, když by nám kdo ukázal, a my poznajíce, rádi bychom opravili, kdybychom jediné měli se komu svě- řiti, neb žádná hanba není blud opustiti a k pravdě při- stoupiti. K římské, k řecké i k arménské církvi i k čes ké jednotě nesmíme, vidouce na nich poblouzení při vě- cech znamenitých. A ta každá strana stojí při svém ne- ústupně a po žádném opraviti nechtí, by jim světle i dů- vodně bylo ukázáno, a sami, cožkoli povědí ledajaks bez důvodů jistých, chtí, aby jim bylo věřeno, a k to- mu nutí mocí ukrutnou, ješto toho příkladu na apošto- lech nemají, neb sou oni žádného mocí ukrutnou netiskli k věření sobě, než kdož dobrovolně věřil jim, a toho pé- či [sou] měli a ten [sou] příklad i potomním pozůsta- vili. By se mělo to vypisovati, kde a v čem každá ta jednota bloudí, bylo by dlouho psáti. Také římské církvi nesmíme se svěřiti pro mnohé věci, jichž se na- před dotklo a ještě se některých dotkne, ač pak ona s ouředníky svými o sobě slavně hlásá, že poblouditi 10 85
zplozuje nebo jich následuje. Ten pak, kdož takovým lidem věří, jest před lidem velmi zdáním některakým oklamán.“ Z přivedení řečí těchto doktorův známo jest, že lidé, v těle smrtedlném přebývajíce, mohou poblu- zovati, jakož tito doktorové svatí z toho se nevynímají, apoštolé i proroci k tomu se znali, že i po přijetí Du- cha sv. to se jim přiházelo, jakož sv. Petru, kteréhož sv. Pavel od toho odvedl. A sv. Pavel pověděl, že „do- kudž sme v tomto těle smrtedlném, putujeme od Pána. Ale smíme a dobrou vůli máme radějí putovati od těla a přítomni býti Bohu.“ Ale poněvadž jest obecná věc byla, i ještě jest, netoliko zlým lidem, ale i dobrým po- bluzovati, tehdy by nemělo divno býti, že bychom někdy v něčem nevědouce pobloudili v slovích nebo v skutcích, ale kdež sami poznáváme, však opravujeme, ovšem, když by nám kdo ukázal, a my poznajíce, rádi bychom opravili, kdybychom jediné měli se komu svě- řiti, neb žádná hanba není blud opustiti a k pravdě při- stoupiti. K římské, k řecké i k arménské církvi i k čes ké jednotě nesmíme, vidouce na nich poblouzení při vě- cech znamenitých. A ta každá strana stojí při svém ne- ústupně a po žádném opraviti nechtí, by jim světle i dů- vodně bylo ukázáno, a sami, cožkoli povědí ledajaks bez důvodů jistých, chtí, aby jim bylo věřeno, a k to- mu nutí mocí ukrutnou, ješto toho příkladu na apošto- lech nemají, neb sou oni žádného mocí ukrutnou netiskli k věření sobě, než kdož dobrovolně věřil jim, a toho pé- či [sou] měli a ten [sou] příklad i potomním pozůsta- vili. By se mělo to vypisovati, kde a v čem každá ta jednota bloudí, bylo by dlouho psáti. Také římské církvi nesmíme se svěřiti pro mnohé věci, jichž se na- před dotklo a ještě se některých dotkne, ač pak ona s ouředníky svými o sobě slavně hlásá, že poblouditi 10 85
Strana 86
101b nemůž, než my ušima slylšíme i očima vidíme mnohá poblouzení. A mnohá jsou zjevná, jako toto jedno, že sou pobloudili od chudoby pána Krista v bohatství to- hoto světa, druhé od pokory v pýchu, třetí od ctnosti do hříchův, a zvláště od čistoty do smilství, čtvrté od mi- losti úřadné moci darmo dávané v mrzké a hanebné sva- tokupecké kacířství, ješto v obojím zákoně jest ohyzdně mštěno, páté od pocty božské pravé v přenesení na sva- té a [na] světice, a netoliko na ně, ale na jich obrazy, jichžto plno [jest] po kostelích i po klášteřích, rytých, malovaných, na oltářích, v archách, na tabulích i po stě- nách po vší římské církvi, jimžto pravou poctu božskou činí klekáním, klaněním, modlením, všeho dobrého žá- dáním. A to jest proti zápovědi boží, jakož psáno jest v knihách Mojžíšových: „Neučiníš sobě obrazu rytého ani podobenství kterého ani z těch věcí, které sou na nebi, ani z těch věcí, které sou na zemi, nebudeš se jim klaněti ani ctíti.“ A v 3. knihách Mojžíšových: „Neuči- níte sobě modly ani obrazu rytého, abyšte se jemu kla- něli.“ A v prorocích i v žaltáři mnoho o tom napsáno, že ty hanějí, kdož je dělají, i ty, kdož se jim klanějí. Ale mohli byšte Vaše Milost říci, že nečiníme pocty obrazům aniž se jim modlíme, ale před obrazy těmi, číž sou obrazové. Vaší Milosti takto odpovím, že velmi pěkná jest omluva pod krásnou barvou, ale jiné skutkové mluví a svědectví vydávají, že obrazům se pocta činí. A důvod toho jest, že jedna a táž matka Boží jest všem křesťanům, ale že jinou moc věří v obrazu matky Boží v Celli neb v Cáchách, jinou moc v Krnově, v Častocho- vě; protož tam chodí zdaleka, doma majíce obraz matky Boží a někde dražší než tam, kamž putují od domácích, k oněmno dary a oběti nesouce, neb jim kněží o těch nětco zvláštního zklamali, protož je hledí více uctiti a 1013 86
101b nemůž, než my ušima slylšíme i očima vidíme mnohá poblouzení. A mnohá jsou zjevná, jako toto jedno, že sou pobloudili od chudoby pána Krista v bohatství to- hoto světa, druhé od pokory v pýchu, třetí od ctnosti do hříchův, a zvláště od čistoty do smilství, čtvrté od mi- losti úřadné moci darmo dávané v mrzké a hanebné sva- tokupecké kacířství, ješto v obojím zákoně jest ohyzdně mštěno, páté od pocty božské pravé v přenesení na sva- té a [na] světice, a netoliko na ně, ale na jich obrazy, jichžto plno [jest] po kostelích i po klášteřích, rytých, malovaných, na oltářích, v archách, na tabulích i po stě- nách po vší římské církvi, jimžto pravou poctu božskou činí klekáním, klaněním, modlením, všeho dobrého žá- dáním. A to jest proti zápovědi boží, jakož psáno jest v knihách Mojžíšových: „Neučiníš sobě obrazu rytého ani podobenství kterého ani z těch věcí, které sou na nebi, ani z těch věcí, které sou na zemi, nebudeš se jim klaněti ani ctíti.“ A v 3. knihách Mojžíšových: „Neuči- níte sobě modly ani obrazu rytého, abyšte se jemu kla- něli.“ A v prorocích i v žaltáři mnoho o tom napsáno, že ty hanějí, kdož je dělají, i ty, kdož se jim klanějí. Ale mohli byšte Vaše Milost říci, že nečiníme pocty obrazům aniž se jim modlíme, ale před obrazy těmi, číž sou obrazové. Vaší Milosti takto odpovím, že velmi pěkná jest omluva pod krásnou barvou, ale jiné skutkové mluví a svědectví vydávají, že obrazům se pocta činí. A důvod toho jest, že jedna a táž matka Boží jest všem křesťanům, ale že jinou moc věří v obrazu matky Boží v Celli neb v Cáchách, jinou moc v Krnově, v Častocho- vě; protož tam chodí zdaleka, doma majíce obraz matky Boží a někde dražší než tam, kamž putují od domácích, k oněmno dary a oběti nesouce, neb jim kněží o těch nětco zvláštního zklamali, protož je hledí více uctiti a 1013 86
Strana 87
moci složené v nich požíti. A tak o jiných obrazích též, při nichž mnozí modlářsky se mají etc. Ještě důvod proti těm, kteříž praví, že se obrazům neklanějí ani jich ctí, ale ty, jichž sou obrazové. Proč pak praví mnozí z nich a píší, že obrazové tou ctí mají ctěni býti, kterou ti, číž sou obrazové, jakož Tomáš Aquinský praví, kterýž jest od římské církve slavně přijat/ a těchto let mezi učenými nejvíce vzní moudrost jeho, že obraz kříže Kristova má ctěn býti ctí samému Bohu příležící, de latria. A což ústy mluví a pérem pí- ší, to skutky ukazují, jako u Veliký pátek, když kříž neb obraz umučení Kristova zdvihají, zpívají: „Aj dře- vo kříže, na němž spasení [světa] vísalo, poďte, kla- nějme se jemu.“ A potom hned skutečně dělají, klekají na kolena před tím, což zdvihají a v rukou drží. A po- tom položíce jej uprostřed kostela i jezdí na kolenou okolo něho líbajíce a plačíce, peníze a vejce dávajíce etc. Podlé těchto důvodů jistých, v nichžto nalézají se při úřednících římské církve veliká [a] znamenitá po- blouzení, tehdy nadarmo biskupové i s kněžími zbuzují proti nám krále Jeho Milost, aby nás úzkostmi a trá- peními přinutili k jich poslušenství, dokudž sami ne- obrátí se a nevejdou v poslušenství boží; než když to učiní a skutkové ukáží a my uhlédáme, bez trápení sami s milostí poběhnem k jich poslušenství. Nadarmoť tehdy i pan doktor, vyhledavač kacířův, usiluje i listy hánli- vé na kostelních dveřích lípá, chtě nás opraviti a z blu- dův vyvélsti, dokudž sám neopraví a z bludův nevyjde, a těch, kteříž sou po Vlaších a po německých zemích, nevyvede, ješto jich všudy plno a husto, že by je hra- bal jako seno v kopy. A chtěl-li by nás opraviti, musil by v škole pána Krista pobýti a v koleji apoštolské, [aby se naučil službě apoštolské], kteréž ještě v škole ně- 102 102 87
moci složené v nich požíti. A tak o jiných obrazích též, při nichž mnozí modlářsky se mají etc. Ještě důvod proti těm, kteříž praví, že se obrazům neklanějí ani jich ctí, ale ty, jichž sou obrazové. Proč pak praví mnozí z nich a píší, že obrazové tou ctí mají ctěni býti, kterou ti, číž sou obrazové, jakož Tomáš Aquinský praví, kterýž jest od římské církve slavně přijat/ a těchto let mezi učenými nejvíce vzní moudrost jeho, že obraz kříže Kristova má ctěn býti ctí samému Bohu příležící, de latria. A což ústy mluví a pérem pí- ší, to skutky ukazují, jako u Veliký pátek, když kříž neb obraz umučení Kristova zdvihají, zpívají: „Aj dře- vo kříže, na němž spasení [světa] vísalo, poďte, kla- nějme se jemu.“ A potom hned skutečně dělají, klekají na kolena před tím, což zdvihají a v rukou drží. A po- tom položíce jej uprostřed kostela i jezdí na kolenou okolo něho líbajíce a plačíce, peníze a vejce dávajíce etc. Podlé těchto důvodů jistých, v nichžto nalézají se při úřednících římské církve veliká [a] znamenitá po- blouzení, tehdy nadarmo biskupové i s kněžími zbuzují proti nám krále Jeho Milost, aby nás úzkostmi a trá- peními přinutili k jich poslušenství, dokudž sami ne- obrátí se a nevejdou v poslušenství boží; než když to učiní a skutkové ukáží a my uhlédáme, bez trápení sami s milostí poběhnem k jich poslušenství. Nadarmoť tehdy i pan doktor, vyhledavač kacířův, usiluje i listy hánli- vé na kostelních dveřích lípá, chtě nás opraviti a z blu- dův vyvélsti, dokudž sám neopraví a z bludův nevyjde, a těch, kteříž sou po Vlaších a po německých zemích, nevyvede, ješto jich všudy plno a husto, že by je hra- bal jako seno v kopy. A chtěl-li by nás opraviti, musil by v škole pána Krista pobýti a v koleji apoštolské, [aby se naučil službě apoštolské], kteréž ještě v škole ně- 102 102 87
Strana 88
103a mecké a v koleji vlaské se nenaučil, neb apoštolé k víře svaté ne hrůzami muk tělesných, ale předkládá- ním muk pekelných nutili, ne předkládáním zemských a tělesných věcí, ale království božího předkládáním. Nadarmoť tehdy i Vaše Milost usilujete trápením Bratří i jiných popouzejíce, dokudž sami neopravíte a ku po- slušenství božímu i s farářem právě nepřistoupíte. Pro- tož Vaší Milosti prosím, neračte takové daremné práce vésti a takovou službou Pánu Bohu sloužiti, radše po- starejte se o jinou, neb touto sobě nevysloužíte na Jeho Milosti králi království nebeského než nětco jiného etc. Ale nedivím se Vaší Milosti s církví vaší, že to činíte, což za spravedlivé máte, než více mistrům a kněžím českým, že nejsouce sami v poslušenství božím a [v] pa- pežově, vzbuzují proti nám/ krále Jeho Milost i se pány, aby nás trápením přinutili ku poslušenství vašemu neb jich. Odplatíť jim Pán Bůh takovou službu podlé skut- kův jich. Ale navrátím se ještě ku prvnímu, jakož sem napsal napřed Vaší Milosti o žoldnéřích starodávních, křižov- nících, jestliže by nemohli tak veliké víry býti, aby s ně- kolika tisíci mohli Turkům odolati a je poraziti jako Ge- deon, ješto se třmi sty porazil veliké množství filištín- ských pohanův, nechť by jim králové křesťanští ze všech zemí učinili pomoc žoldnéři, a budou to moci učiniti bez obtížení chudých lidí, jedné když pohnou poklady obec- nými církve, klénoty kostelními, stříbrnými a zlatými, ješto všudy jest jich veliké množství, jakož kněží pra- ví, že sou také na to, když by potřeba přišla o křesťan- skou víru bojovati, aby jimi pohnuli. A nyní jest ta potřeba, nechť tak učiní, aby nebyla toliko řeč, ale sku- tek také. A jestliže by ti žoldnéři napřed jmenovaní nechtěli se k tomu míti a kněží kostelních klénotův dá- 88
103a mecké a v koleji vlaské se nenaučil, neb apoštolé k víře svaté ne hrůzami muk tělesných, ale předkládá- ním muk pekelných nutili, ne předkládáním zemských a tělesných věcí, ale království božího předkládáním. Nadarmoť tehdy i Vaše Milost usilujete trápením Bratří i jiných popouzejíce, dokudž sami neopravíte a ku po- slušenství božímu i s farářem právě nepřistoupíte. Pro- tož Vaší Milosti prosím, neračte takové daremné práce vésti a takovou službou Pánu Bohu sloužiti, radše po- starejte se o jinou, neb touto sobě nevysloužíte na Jeho Milosti králi království nebeského než nětco jiného etc. Ale nedivím se Vaší Milosti s církví vaší, že to činíte, což za spravedlivé máte, než více mistrům a kněžím českým, že nejsouce sami v poslušenství božím a [v] pa- pežově, vzbuzují proti nám/ krále Jeho Milost i se pány, aby nás trápením přinutili ku poslušenství vašemu neb jich. Odplatíť jim Pán Bůh takovou službu podlé skut- kův jich. Ale navrátím se ještě ku prvnímu, jakož sem napsal napřed Vaší Milosti o žoldnéřích starodávních, křižov- nících, jestliže by nemohli tak veliké víry býti, aby s ně- kolika tisíci mohli Turkům odolati a je poraziti jako Ge- deon, ješto se třmi sty porazil veliké množství filištín- ských pohanův, nechť by jim králové křesťanští ze všech zemí učinili pomoc žoldnéři, a budou to moci učiniti bez obtížení chudých lidí, jedné když pohnou poklady obec- nými církve, klénoty kostelními, stříbrnými a zlatými, ješto všudy jest jich veliké množství, jakož kněží pra- ví, že sou také na to, když by potřeba přišla o křesťan- skou víru bojovati, aby jimi pohnuli. A nyní jest ta potřeba, nechť tak učiní, aby nebyla toliko řeč, ale sku- tek také. A jestliže by ti žoldnéři napřed jmenovaní nechtěli se k tomu míti a kněží kostelních klénotův dá- 88
Strana 89
ti, měl by jim vikář a sekretář pána Krista rozkázati, aby poslechli, a sám se k tomu míti, následuje vikáře a sekretáře božího Mojžíše, kterýž rozkázal Jozue s Ele- azarem, aby s vojskem táhli proti pohanům Amale- chitským a sám šel s Aronem na vrch hory modlit se, aby dal Pán Bůh vítězství, jakož/ jest učinil, že sou po- raženi pohané, též by měl papež učiniti. Ale jinak se děje nyní, že chudé lidi vyhánějí, aby jich bránili aneb z nich berně brali, aby žoldnéře najímali, a onino aby doma seděli a na celé kůži líhali, s kuběnami svými fre- jovali, ješto se Pán Bůh takové nepravosti dlouho dí- vati nebude. Ale aby v tom jich nemoudrost byla zjevena jako i v jiném, jakož sem Vaší Milosti v první ceduli řekl napsati světlejí, nejprvé tuto jest zjevena jich nemou- drost, když král Zigmund Uherský mistru Janovi Hu- sovi plný klejt dal, aby přijed svobodně do Konstancí na sněm a zase odjel s pokojem, a když přijel, tehdy biskupové navedli krále, aby jemu nezdržel klejtu, pra- více, že kacířům nemá býti držán. A on tak učinil i ká- zal jej upáliti. A skrze to pomsta od Pána Boha přišla na kněžstvo římské církve i na jiné, že se veliké krve prolévání stalo i mnoho zlého. Opět jiná nemoudrost jich, když compactata s Čechy učinili a zápisy v Jihla- vě dokonali, tehdy potom kněžským návodem té smlou- vy král nezdržel a potom naň pomsta od Pána Boha přišla, že jej pekelný oheň zapálil, jakož napřed do- tčeno. Opět potom jich nemoudrost veliká zjevena jest, když král Ladislav slavné paměti, strejc tohoto krále Jeho Milosti, učinil smlouvu a příměří s Turky pod přísahou, a papež s kardi/nály navedl jej na to, aby zrušil smlou- vu s příměřím, pravíce, že žádná smlouva ani příměři 103 104 O původu 7 89
ti, měl by jim vikář a sekretář pána Krista rozkázati, aby poslechli, a sám se k tomu míti, následuje vikáře a sekretáře božího Mojžíše, kterýž rozkázal Jozue s Ele- azarem, aby s vojskem táhli proti pohanům Amale- chitským a sám šel s Aronem na vrch hory modlit se, aby dal Pán Bůh vítězství, jakož/ jest učinil, že sou po- raženi pohané, též by měl papež učiniti. Ale jinak se děje nyní, že chudé lidi vyhánějí, aby jich bránili aneb z nich berně brali, aby žoldnéře najímali, a onino aby doma seděli a na celé kůži líhali, s kuběnami svými fre- jovali, ješto se Pán Bůh takové nepravosti dlouho dí- vati nebude. Ale aby v tom jich nemoudrost byla zjevena jako i v jiném, jakož sem Vaší Milosti v první ceduli řekl napsati světlejí, nejprvé tuto jest zjevena jich nemou- drost, když král Zigmund Uherský mistru Janovi Hu- sovi plný klejt dal, aby přijed svobodně do Konstancí na sněm a zase odjel s pokojem, a když přijel, tehdy biskupové navedli krále, aby jemu nezdržel klejtu, pra- více, že kacířům nemá býti držán. A on tak učinil i ká- zal jej upáliti. A skrze to pomsta od Pána Boha přišla na kněžstvo římské církve i na jiné, že se veliké krve prolévání stalo i mnoho zlého. Opět jiná nemoudrost jich, když compactata s Čechy učinili a zápisy v Jihla- vě dokonali, tehdy potom kněžským návodem té smlou- vy král nezdržel a potom naň pomsta od Pána Boha přišla, že jej pekelný oheň zapálil, jakož napřed do- tčeno. Opět potom jich nemoudrost veliká zjevena jest, když král Ladislav slavné paměti, strejc tohoto krále Jeho Milosti, učinil smlouvu a příměří s Turky pod přísahou, a papež s kardi/nály navedl jej na to, aby zrušil smlou- vu s příměřím, pravíce, že žádná smlouva ani příměři 103 104 O původu 7 89
Strana 90
104b nemá držáno býti pohanům. I vypravil krále na Turky s vojskem a poslal s ním Juliana kardinála s křížem, aby žehnaje proklel Turky. I přišla proto pomsta boží na ně, že král i s vojskem i s kardinálem zahynuli v Tur- cích, neb Pán Bůh požehnání kardinálovo obrátil v zlo- řečenství, aby se řeč boží naplnila pověděná skrze pro- roka, že „kněží budou žehnati a já budu zlořečiti.“ Opět nyní račte kněžskou nemoudrost velikou viděti, kterouž ukazují, že vedou na to krále Polského, aby nedržal smlouvy velikému knížeti, knězi Moskevskému, než aby jemu dceru a manželku svou proti smlouvě kázal po- křtiti, pravíce, že nemá kacíři smlouva držána býti. Což z dopuštění božího proto již zlého se stalo a děje a kdo ví, který a jaký konec to vezme! Opět jich nemoudrost velmi zjevena jest, že Čechům po mnohá léta, i compactata zdělavše, nechtěli dopustiti, aby tělo a krev pána Krista bylo rozdáváno pod obojí způsobou obecnému lidu podlé ustavení pána Krista, aby pro to rozdávání neslouli kacíři, ač toho po mnohá léta zapírali všickni kněží starší i mladší, by Pán Ježíš ustavil obecnému lidu přijímati pod obojí způsobou, je- diné kněžím, kteříž mše slouží, a na to traktáty mnohé zdělali i rozepsali. Ale nyní již mnozí proti tomu vy- znávají, k tomu se znajíce, že jest Pán Ježíš ustavil pod obojí způ/sobou netoliko kněžím, ale také i obec- nému lidu přijímati, než že potom od otcův svatých to složeno, a teprv se chystají, aby Čechům toho potvrdili, aby kacíři neslouli pro to rozdávání a přijímání, až se proto mnoho zlého stalo. Též tito králi Jeho Milosti polskému nechtí dopustiti, aby manželky své nechal při křtu řeckém, aby pak ne- bylo tak dobře, jako by mělo býti, proto by měli do- pustiti, než by mělo býti pro to krve prolévání a mnoho 90
104b nemá držáno býti pohanům. I vypravil krále na Turky s vojskem a poslal s ním Juliana kardinála s křížem, aby žehnaje proklel Turky. I přišla proto pomsta boží na ně, že král i s vojskem i s kardinálem zahynuli v Tur- cích, neb Pán Bůh požehnání kardinálovo obrátil v zlo- řečenství, aby se řeč boží naplnila pověděná skrze pro- roka, že „kněží budou žehnati a já budu zlořečiti.“ Opět nyní račte kněžskou nemoudrost velikou viděti, kterouž ukazují, že vedou na to krále Polského, aby nedržal smlouvy velikému knížeti, knězi Moskevskému, než aby jemu dceru a manželku svou proti smlouvě kázal po- křtiti, pravíce, že nemá kacíři smlouva držána býti. Což z dopuštění božího proto již zlého se stalo a děje a kdo ví, který a jaký konec to vezme! Opět jich nemoudrost velmi zjevena jest, že Čechům po mnohá léta, i compactata zdělavše, nechtěli dopustiti, aby tělo a krev pána Krista bylo rozdáváno pod obojí způsobou obecnému lidu podlé ustavení pána Krista, aby pro to rozdávání neslouli kacíři, ač toho po mnohá léta zapírali všickni kněží starší i mladší, by Pán Ježíš ustavil obecnému lidu přijímati pod obojí způsobou, je- diné kněžím, kteříž mše slouží, a na to traktáty mnohé zdělali i rozepsali. Ale nyní již mnozí proti tomu vy- znávají, k tomu se znajíce, že jest Pán Ježíš ustavil pod obojí způ/sobou netoliko kněžím, ale také i obec- nému lidu přijímati, než že potom od otcův svatých to složeno, a teprv se chystají, aby Čechům toho potvrdili, aby kacíři neslouli pro to rozdávání a přijímání, až se proto mnoho zlého stalo. Též tito králi Jeho Milosti polskému nechtí dopustiti, aby manželky své nechal při křtu řeckém, aby pak ne- bylo tak dobře, jako by mělo býti, proto by měli do- pustiti, než by mělo býti pro to krve prolévání a mnoho 90
Strana 91
zlého. A poněvadž praví, že papež má moc zákon boží proměniti a má moc menší zlé pro větší zlé dopustiti, jakož sou to učinili, že proti přikázaní božímu nevěstky v církvi své dopustili, jakož psáno v knihách Mojžíšo- vých: „Nebudeť nevěstka v lidu Izdrahelském,“ a tuto pak, ješto není žádné zápovědi zjevné o křtu, nechtí dopustiti, ješto kdyby měli pravou moudrost boží, měli by přikázati, aby král polský Jeho Milost držal smlou- vu, kterouž učinil s velikým knězem moskevským, když sou jemu prvé biskupové nezastavili, aby jí tak nedě- lal, poněvadž jest Pán Bůh chtěl tomu od počátku, aby sobě lidé smlouvy drželi, zvláště, kteréž sou pod pří sahou činili, jménem jeho potvrzujíce, neb tak příká- zal Bůh synům Izdrahelským, kteráž vydal jim skrze Mojžíše v druhém přikázaní řka: „Nevezmeš jména Pá- na Boha tvého nadarmo." A papež pak proti tomu činí, ruše to přikázaní z moci své. Již byšte měli Vaše Milost míti důvod, že mnozí moci úřadné k dobrému neužívají, ale více ke zlému. A dů- vod toho jistý, že chtěl Pán Bůh, aby smlouvy držány byly židům i pohanům i kacířům a komužkoli. Snad sou toho nečítali čili jim z paměti vyšlo, kterakou [jest Pán Bůh učinil pomstu nad syny Saulovými pro zrušení smlouvy, ješto ji zrušil otec jich Saul Gabonitským, kterouž Jozue s nimi učinil před čtyřmi sty lety, jakož napsáno v 2. knihách Královských v 21. kapitole. A z jich původu, že ruší smlouvy, mnoho zlého pošlo, i dnešní den pochází, že velicí lidé, vzavše příklad na nich, netoliko lidem cizí víry, ale i své víry zápisů ne- drží, netoliko zápisů předkův svých, ale i svých vlast- ních, kterýchž lidem svým nadělají, ještě za svého ži- vota nedrží, ale ruší. I kterak Pán Bůh takových věcí bez pomsty nechá etc? 105 91
zlého. A poněvadž praví, že papež má moc zákon boží proměniti a má moc menší zlé pro větší zlé dopustiti, jakož sou to učinili, že proti přikázaní božímu nevěstky v církvi své dopustili, jakož psáno v knihách Mojžíšo- vých: „Nebudeť nevěstka v lidu Izdrahelském,“ a tuto pak, ješto není žádné zápovědi zjevné o křtu, nechtí dopustiti, ješto kdyby měli pravou moudrost boží, měli by přikázati, aby král polský Jeho Milost držal smlou- vu, kterouž učinil s velikým knězem moskevským, když sou jemu prvé biskupové nezastavili, aby jí tak nedě- lal, poněvadž jest Pán Bůh chtěl tomu od počátku, aby sobě lidé smlouvy drželi, zvláště, kteréž sou pod pří sahou činili, jménem jeho potvrzujíce, neb tak příká- zal Bůh synům Izdrahelským, kteráž vydal jim skrze Mojžíše v druhém přikázaní řka: „Nevezmeš jména Pá- na Boha tvého nadarmo." A papež pak proti tomu činí, ruše to přikázaní z moci své. Již byšte měli Vaše Milost míti důvod, že mnozí moci úřadné k dobrému neužívají, ale více ke zlému. A dů- vod toho jistý, že chtěl Pán Bůh, aby smlouvy držány byly židům i pohanům i kacířům a komužkoli. Snad sou toho nečítali čili jim z paměti vyšlo, kterakou [jest Pán Bůh učinil pomstu nad syny Saulovými pro zrušení smlouvy, ješto ji zrušil otec jich Saul Gabonitským, kterouž Jozue s nimi učinil před čtyřmi sty lety, jakož napsáno v 2. knihách Královských v 21. kapitole. A z jich původu, že ruší smlouvy, mnoho zlého pošlo, i dnešní den pochází, že velicí lidé, vzavše příklad na nich, netoliko lidem cizí víry, ale i své víry zápisů ne- drží, netoliko zápisů předkův svých, ale i svých vlast- ních, kterýchž lidem svým nadělají, ještě za svého ži- vota nedrží, ale ruší. I kterak Pán Bůh takových věcí bez pomsty nechá etc? 105 91
Strana 92
105b 106a Opět jich nemoudrost velmi zjevná jest, že, když král Matyáš Uherský smlouvy nezdržel králi Jiřímu, kterouž učinil s ním u Vilémova, že jej z toho rozhře- šili, a netoliko z toho, ale i kteréž panny poškvrnil v Ho- lo/mouci a v Brně, že papež svou mocí navrátil jim pa- nenství skrze žehnání kněžské, ješto Pán Bůh všemo- houcí, jsa mocný všeho, [však] nikdy od počátku světa žádné panně poškvrněné panenství nenavracoval. Tuť by mělo na ně ono písmo vlastně připadnouti sv. Pavla, jenž dí: „že se zjeví člověk hřícha, syn zatracení, jenž se protiví a vyzdvihuje nade všecko, což slove Bůh, aneb čemuž se děje klanění, takže v chrámě božím sed- ne, ukazuje se, jako by on byl Bohem.“ Též rozhřešovali pány s strany římské, když u války jati jsouc od Če- chův a slibem zavázáni, aby se stavěli, že kacířům ne- jsou povinni slibu držeti. Též tuto jich nemoudrost zjevuje se, že ty, kteréž za kacíře mají, že je nutí ná- silím, vězením i jiným trápením, aby od nich brali křest dětem svým i jiné svátosti, i sami otcové s mateřemi aby od nich též služebnosti brali, a to ti, kteříž o nich nedrží, by oni byli kněží Kristovi, ani o jich svátostech, by [v] pravdě Kristovy byly. Apoštolé, kteréž býti ta- kové zvěděli, že by tak o nich nedrželi, by v pravdě poslové Kristovi byli, nedali takových věrným do domu přijímati, nad to jim sami svátostmi neposluhovali. První léta Římané, kteréž měli za kacíře, takovým do kostelův ani do klášterův choditi nedali, a pak-li kte- rý všel a oni uhlédali, hned jej vyvedli, a tuto pak na- zpátek dělají. Nás hanějí, že my se v svých věcech mě- níme, nechť sami na sebe pohledí, co dělají! My, jestli- že při kterých věcech služebných neb případných pro- měníme na čas, s rozumem činíme a víme proč a pro kterou potřebu, neb pro užitek duchovní aneb pro vý- 92
105b 106a Opět jich nemoudrost velmi zjevná jest, že, když král Matyáš Uherský smlouvy nezdržel králi Jiřímu, kterouž učinil s ním u Vilémova, že jej z toho rozhře- šili, a netoliko z toho, ale i kteréž panny poškvrnil v Ho- lo/mouci a v Brně, že papež svou mocí navrátil jim pa- nenství skrze žehnání kněžské, ješto Pán Bůh všemo- houcí, jsa mocný všeho, [však] nikdy od počátku světa žádné panně poškvrněné panenství nenavracoval. Tuť by mělo na ně ono písmo vlastně připadnouti sv. Pavla, jenž dí: „že se zjeví člověk hřícha, syn zatracení, jenž se protiví a vyzdvihuje nade všecko, což slove Bůh, aneb čemuž se děje klanění, takže v chrámě božím sed- ne, ukazuje se, jako by on byl Bohem.“ Též rozhřešovali pány s strany římské, když u války jati jsouc od Če- chův a slibem zavázáni, aby se stavěli, že kacířům ne- jsou povinni slibu držeti. Též tuto jich nemoudrost zjevuje se, že ty, kteréž za kacíře mají, že je nutí ná- silím, vězením i jiným trápením, aby od nich brali křest dětem svým i jiné svátosti, i sami otcové s mateřemi aby od nich též služebnosti brali, a to ti, kteříž o nich nedrží, by oni byli kněží Kristovi, ani o jich svátostech, by [v] pravdě Kristovy byly. Apoštolé, kteréž býti ta- kové zvěděli, že by tak o nich nedrželi, by v pravdě poslové Kristovi byli, nedali takových věrným do domu přijímati, nad to jim sami svátostmi neposluhovali. První léta Římané, kteréž měli za kacíře, takovým do kostelův ani do klášterův choditi nedali, a pak-li kte- rý všel a oni uhlédali, hned jej vyvedli, a tuto pak na- zpátek dělají. Nás hanějí, že my se v svých věcech mě- níme, nechť sami na sebe pohledí, co dělají! My, jestli- že při kterých věcech služebných neb případných pro- měníme na čas, s rozumem činíme a víme proč a pro kterou potřebu, neb pro užitek duchovní aneb pro vý- 92
Strana 93
strahu škody při věcech podstatných k spasení, ale oni nevědí, proč takové proměny dělají; jestliže pro užitek duchovní, toho neviděti, než více vše pro užitky tělesné. A to jest zjevná nemoudrost. A mnoho by se zlého ví- ce nalezlo, ješto by se jich nemoudrost zjevná ukázala, ale pro dlouhost se opustí. Toto napsáni Vaši Milosti poslané račte laskavě při- jíti a pokojně bez hněvu přečísti vědouce, že hněv rozu- mu překáží, abyšte mohli bludům i pravdě rozuměti, srozumějíc, bludu se vyhnouti a pravdy se přidržeti; neb s bludem jest věčně zahynouti, ale s pravdou na věky zůstati. A račte, komu ráčíte, ukázati. 106 Toto napsání dokonáno jest v neděli druhou po Veli- ké noci skrze bratra Tůmu Přelouckého léta od naro- zení [Syna] božího 1502 a přepsáno v outerý před pa- mátkou mistra Jana Husi léta 1581. DSR.(?) 93
strahu škody při věcech podstatných k spasení, ale oni nevědí, proč takové proměny dělají; jestliže pro užitek duchovní, toho neviděti, než více vše pro užitky tělesné. A to jest zjevná nemoudrost. A mnoho by se zlého ví- ce nalezlo, ješto by se jich nemoudrost zjevná ukázala, ale pro dlouhost se opustí. Toto napsáni Vaši Milosti poslané račte laskavě při- jíti a pokojně bez hněvu přečísti vědouce, že hněv rozu- mu překáží, abyšte mohli bludům i pravdě rozuměti, srozumějíc, bludu se vyhnouti a pravdy se přidržeti; neb s bludem jest věčně zahynouti, ale s pravdou na věky zůstati. A račte, komu ráčíte, ukázati. 106 Toto napsání dokonáno jest v neděli druhou po Veli- ké noci skrze bratra Tůmu Přelouckého léta od naro- zení [Syna] božího 1502 a přepsáno v outerý před pa- mátkou mistra Jana Husi léta 1581. DSR.(?) 93
Strana 94
Strana 95
VĚCNÉ POZNÁMKY Str. 45 Str. 46 je přirovnání vza- „ ... a udeřímliť... palicí“ té z Chelčického Repliky proti Rokycanovi. (Listy filolog. XXV., 1898, str. 261). „neb umění mužovo... nepravé věci“. Přísl. 19. 11. „a jsou jako voskový nos.“ Přirovnání toto Písma k vosku bylo u Bratří velmi oblíbené. Po prvé vyskytuje se v listu „Též pánům Mejtským“. (Akty I. 251): Protož potřebie múdře Písem požievati, poněvadž je mohú ja- ko vosk přilepiti podlé vuole své, k čemuž chtie. Srov. O dobrých a zlých kněžích (tam- též str. 130), a sborník spisů Vavřince Kraso- nického, ruk. Národního musea V. F. 41, 1. 329a. „aby časy od jeho svaté milosti uloženými Bratří vyzdvihl“ = aby v čase ustanoveném jeho svatou milostí dal vznik Bratřím. „... jako sv. Jana Křtitele předeslal“. Mat. kap. 3. Mar. kap. 1. Luk. kap. 3, Jan kap. 1. „takže nebyl jich kdo tresce“... = nebyl, kdo by jich trestal ani jim v tom překážel. John Wiklif, anglický reformátor 14. stol., jehož spisy působily velmi silně na Husa a české theology husitské. Mistr Matěj z Janova se narodil kolem r. 1350 asi v Janově u Mladé Vožice. Po krátkém po- bytu v Praze, kde podlehl vlivu Miličovu a kde si zamiloval bibli, odešel na studie do Pa- říže a stav se tam mistrem svobodných umě- ní — proto nazýván byl mistrem Pařížským — studoval theologii. Za sporů na universitě pařížské, za kterých jedni mistři se přidrželi papeže Urbana VI. v Římě, druzí uznávali 95
VĚCNÉ POZNÁMKY Str. 45 Str. 46 je přirovnání vza- „ ... a udeřímliť... palicí“ té z Chelčického Repliky proti Rokycanovi. (Listy filolog. XXV., 1898, str. 261). „neb umění mužovo... nepravé věci“. Přísl. 19. 11. „a jsou jako voskový nos.“ Přirovnání toto Písma k vosku bylo u Bratří velmi oblíbené. Po prvé vyskytuje se v listu „Též pánům Mejtským“. (Akty I. 251): Protož potřebie múdře Písem požievati, poněvadž je mohú ja- ko vosk přilepiti podlé vuole své, k čemuž chtie. Srov. O dobrých a zlých kněžích (tam- též str. 130), a sborník spisů Vavřince Kraso- nického, ruk. Národního musea V. F. 41, 1. 329a. „aby časy od jeho svaté milosti uloženými Bratří vyzdvihl“ = aby v čase ustanoveném jeho svatou milostí dal vznik Bratřím. „... jako sv. Jana Křtitele předeslal“. Mat. kap. 3. Mar. kap. 1. Luk. kap. 3, Jan kap. 1. „takže nebyl jich kdo tresce“... = nebyl, kdo by jich trestal ani jim v tom překážel. John Wiklif, anglický reformátor 14. stol., jehož spisy působily velmi silně na Husa a české theology husitské. Mistr Matěj z Janova se narodil kolem r. 1350 asi v Janově u Mladé Vožice. Po krátkém po- bytu v Praze, kde podlehl vlivu Miličovu a kde si zamiloval bibli, odešel na studie do Pa- říže a stav se tam mistrem svobodných umě- ní — proto nazýván byl mistrem Pařížským — studoval theologii. Za sporů na universitě pařížské, za kterých jedni mistři se přidrželi papeže Urbana VI. v Římě, druzí uznávali 95
Strana 96
papeže avignonského Klementa VII., opustil Paříž, vyprosiv si od papeže Urbana milost- ný list na kanovnictví u sv. Víta. Zanikly tedy u něho z velké části snahy Miličovy. Vrátiv se do Prahy byl sice přijat mezi ka- novníky, ale bez obročí, tedy bez příjmů. Čtyřikrát později se soudil o uprázdněné ob- ročí, ale vždy při prohrál a tak muž tak vy- nikajícího vzdělání zůstával dále „chudým fi- losofem“, jak se sám nazýval. Tehdy se ho ujal scholastik mistr Vojtěch Raňků, bývalý profesor a rektor university pařížské. Matěj zastával úřad zpovědníka u sv. Víta, což mno- ho nevynášelo, a proto dostal později faru ve Veliké Vsi u Podbořan, sám ji však nespra- voval, zůstávaje podle tehdejšího zvyku v Praze; zde se věnoval spisování a kazatel- ství u sv. Víta a sv. Mikuláše na Malé Stra- ně, kde kázal česky. Stav tehdejší církve, kte- rý dobře poznal za svého dvojího pobytu v Ří- mě, nutil jej srovnávati ho s biblí, která se mu podobně jako Miličovi stala těšitelkou a pramenem poučení. Ve svých českých kázá- ních vyslovoval se ostře proti tehdejšímu pří- lišnému uctívání obrazů, soch a ostatků sva- tých, že před nimi nemá býti klekáno, že mají býti spáleny, vedou-li k modlářství, a doporučoval časté, ba denní přijímání svá- tosti oltářní. Pohnán byv proto r. 1389 před soud arcibiskupský, odvolal toto učení. Po- zději (1392) musel předložiti vikářům arci- biskupa pražského dvě knihy: jednu českou na pergameně, druhou latinskou na papíru. Při třetím soudě (téhož roku) bylo mu za- staveno vykonávání úřadu kněžského a den- ně podávati svátost oltářní. Podrobil se i tu, ač proti svému přesvědčení, a proto zákaz byl odvolán. Ve své činnosti však neustal. Brzy na to v listopadu 1394 zemřel. — Myš- lenky své uložil v několika spisech, z nichž nejdůležitější je obsáhlé dílo Regulae Ve- teris et Novi testamenti (Pravidla Starého a Nového zákona), vydané dosud jen z čátsi V. Kybalem (sv. 1—4) a O. Odložilí- kem (sv. 5). Dílo toto se stalo vědeckým zá- kladem husitství a bylo velmi často citováno 96
papeže avignonského Klementa VII., opustil Paříž, vyprosiv si od papeže Urbana milost- ný list na kanovnictví u sv. Víta. Zanikly tedy u něho z velké části snahy Miličovy. Vrátiv se do Prahy byl sice přijat mezi ka- novníky, ale bez obročí, tedy bez příjmů. Čtyřikrát později se soudil o uprázdněné ob- ročí, ale vždy při prohrál a tak muž tak vy- nikajícího vzdělání zůstával dále „chudým fi- losofem“, jak se sám nazýval. Tehdy se ho ujal scholastik mistr Vojtěch Raňků, bývalý profesor a rektor university pařížské. Matěj zastával úřad zpovědníka u sv. Víta, což mno- ho nevynášelo, a proto dostal později faru ve Veliké Vsi u Podbořan, sám ji však nespra- voval, zůstávaje podle tehdejšího zvyku v Praze; zde se věnoval spisování a kazatel- ství u sv. Víta a sv. Mikuláše na Malé Stra- ně, kde kázal česky. Stav tehdejší církve, kte- rý dobře poznal za svého dvojího pobytu v Ří- mě, nutil jej srovnávati ho s biblí, která se mu podobně jako Miličovi stala těšitelkou a pramenem poučení. Ve svých českých kázá- ních vyslovoval se ostře proti tehdejšímu pří- lišnému uctívání obrazů, soch a ostatků sva- tých, že před nimi nemá býti klekáno, že mají býti spáleny, vedou-li k modlářství, a doporučoval časté, ba denní přijímání svá- tosti oltářní. Pohnán byv proto r. 1389 před soud arcibiskupský, odvolal toto učení. Po- zději (1392) musel předložiti vikářům arci- biskupa pražského dvě knihy: jednu českou na pergameně, druhou latinskou na papíru. Při třetím soudě (téhož roku) bylo mu za- staveno vykonávání úřadu kněžského a den- ně podávati svátost oltářní. Podrobil se i tu, ač proti svému přesvědčení, a proto zákaz byl odvolán. Ve své činnosti však neustal. Brzy na to v listopadu 1394 zemřel. — Myš- lenky své uložil v několika spisech, z nichž nejdůležitější je obsáhlé dílo Regulae Ve- teris et Novi testamenti (Pravidla Starého a Nového zákona), vydané dosud jen z čátsi V. Kybalem (sv. 1—4) a O. Odložilí- kem (sv. 5). Dílo toto se stalo vědeckým zá- kladem husitství a bylo velmi často citováno 96
Strana 97
Str. 47 předními theology husitskými, na př. Jakoub- kem, Rokycanou a j. Rovněž Bratří často se ho dovolávají. — O životě Matějově viz Vlastimil Kybal Mistr Matěj z Janova (Praha 1905) a populární práci Loskoto- v u Mistr Matěj z Janova. (Praha 1912), nej- nověji O. M. Petrů Matěj z Janova o čas- tém svatém přijímání. (Olomouc 1946). „a falešné odpustky“. Odpustky podle učení církevního jsou prominutí časných trestů, to je těch, které má člověk si odpykat ještě za života zde na zemi (nebo v očistci). — Tá- boři a Bratří neuznávali odpustků a proto je nazývají falešnými. „a v ruce králi Zikmundovi... dán“. Prohlá- sila-li církev někoho za kacíře, byl podle středověkých zákonů upálen. Rozsudek ten byl vykonáván mocí světskou. Říšský foit Ha- nuš Hagen, který byl na znamení Zikmundovo zavolán Ludvíkem Bádským, odevzdal Husa městským biřicům a katu. Z majetku Hu- sova nesměli nic vzíti. Popravy se zúčast- nil i Ulrich z Richenthalu, kostnický purk- mistr, který ve své veršované kronice o kon- cilu nám zachoval vedle mistra z Mladoňo- vic zprávu o popravě Husově i nejstarší jeho podobu. „a potom i druhého“; míněn je tu Jeroným Pražský upálený 30. května 1416. „Zdaliž Ezau... požehnání“. — I. Mojž. kap. 27. „Zdaliž Šalamoun... Izdrahelským“. — L Král. 11, 29 sl. „Zdali Asverus mohl zjednati, aby Cyrus z dcery jeho nepovstal“... Asverus je med- ský král Astyages II. (585—550 př. Kř.). Zba- ven byl trůnu místodržícím v Persii (Hyrka- nii) Kýrem. — Podle pověstí zaznamenaných Herodotem (kn. I. kap. 107—127) byla dcera je- ho Mandana matkou Kyra III. — Cyrus je Kyros III. (560—530 př. Kr.), zakladatel říše perské, první světové říše. Spojil Peršany v jeden celek, podmanil si Medy (r. 550 př. Kr.), zmocnil se r. 546 Lydie a záp. pobřeží Malé Asie, a r. 539 dobyl Babylona a říše babylonské. Při tom dovolil judským (židov- 97
Str. 47 předními theology husitskými, na př. Jakoub- kem, Rokycanou a j. Rovněž Bratří často se ho dovolávají. — O životě Matějově viz Vlastimil Kybal Mistr Matěj z Janova (Praha 1905) a populární práci Loskoto- v u Mistr Matěj z Janova. (Praha 1912), nej- nověji O. M. Petrů Matěj z Janova o čas- tém svatém přijímání. (Olomouc 1946). „a falešné odpustky“. Odpustky podle učení církevního jsou prominutí časných trestů, to je těch, které má člověk si odpykat ještě za života zde na zemi (nebo v očistci). — Tá- boři a Bratří neuznávali odpustků a proto je nazývají falešnými. „a v ruce králi Zikmundovi... dán“. Prohlá- sila-li církev někoho za kacíře, byl podle středověkých zákonů upálen. Rozsudek ten byl vykonáván mocí světskou. Říšský foit Ha- nuš Hagen, který byl na znamení Zikmundovo zavolán Ludvíkem Bádským, odevzdal Husa městským biřicům a katu. Z majetku Hu- sova nesměli nic vzíti. Popravy se zúčast- nil i Ulrich z Richenthalu, kostnický purk- mistr, který ve své veršované kronice o kon- cilu nám zachoval vedle mistra z Mladoňo- vic zprávu o popravě Husově i nejstarší jeho podobu. „a potom i druhého“; míněn je tu Jeroným Pražský upálený 30. května 1416. „Zdaliž Ezau... požehnání“. — I. Mojž. kap. 27. „Zdaliž Šalamoun... Izdrahelským“. — L Král. 11, 29 sl. „Zdali Asverus mohl zjednati, aby Cyrus z dcery jeho nepovstal“... Asverus je med- ský král Astyages II. (585—550 př. Kř.). Zba- ven byl trůnu místodržícím v Persii (Hyrka- nii) Kýrem. — Podle pověstí zaznamenaných Herodotem (kn. I. kap. 107—127) byla dcera je- ho Mandana matkou Kyra III. — Cyrus je Kyros III. (560—530 př. Kr.), zakladatel říše perské, první světové říše. Spojil Peršany v jeden celek, podmanil si Medy (r. 550 př. Kr.), zmocnil se r. 546 Lydie a záp. pobřeží Malé Asie, a r. 539 dobyl Babylona a říše babylonské. Při tom dovolil judským (židov- 97
Strana 98
ským) zajatcům navrátit se do vlasti a obno- viti Jeruzalem i s chrámem (srov. Ezdraš, kap. 1 a sl.). Zahynul na výpravě proti kme- nům ve střední Asii. K podmaněným náro- dům choval se mírně. „Mezi tím ... povstali bratří ... kteréž u Tá- bora ve Klokotech ... jichžto potom následov- níci byli kněží táborští.“ Podle tohoto líčení mohlo by se zdáti, že z těchto bratří vznikli Táboři. Ve skutečnosti běží tu o radikální křídlo Táborů, které bylo dotčeno pikartstvím t. j. zamítáním osobní přítomnosti Kristovy ve svátosti oltářní. Pikařství bylo spojeno s chi- liasmem, kterému z počátku podlehlo snad celé táborství, ale později oba směry se pro- jevují jen v nejradikálnějším směru tábor- ství, který hlásal, že Kristus přijde tělesně na svět a že bude založeno nové tisícileté království boží na zemi. Místo svátosti oltář- ní, která připomíná smrt Kristovu, budou li- dé „paseni“ novým pokrmem andělským, který bude připomínati Kristovo vítězství. K tomu pojily se i některé články sociální až komunistické. Z význačných mužů tohoto směru byli kněz Martin Loquis, zvaný Martí- nek, upálený r. 1421 v Roudnici a Petr Kániš. Toto radikální křídlo táborské bylo přinuce- no se vystěhovati z Tábora do Přiběnic, doby- tých Tábory v listopadu 1420, odtud za tuhé zimy se uchýlili do Dražických lesů. Tam pro- ti nim vytáhl po dobytí Berouna (1. dubna 1421) Žižka. Část jich byla zajata, a po marné snaze obrátiti je, bylo jich 50 na rozkaz Žiž- kův upáleno, mezi nimi Kániš, a později ještě 25. Srov. Palacký III. 2. str. 18—26 a Nejedlý Dějiny husitského zpěvu str. 284 sl. — Tůma na tomto místě nerozeznává přesně vlastní tá- borství a toto jeho radikální křídlo, v čemž mezi historiky bratrskými není sám; sympa- tie Bratří jsou na straně chiliastů (Adamitů); pravděpodobně rozhodoval tu radikální názor těchto na svátost oltářní. 1 „že v žádném jiném jménu není spasení... Táboři vášnivě zamítali úctu a vzývání sva- tých i Panny Marie dokazujíce, že se svatí 98
ským) zajatcům navrátit se do vlasti a obno- viti Jeruzalem i s chrámem (srov. Ezdraš, kap. 1 a sl.). Zahynul na výpravě proti kme- nům ve střední Asii. K podmaněným náro- dům choval se mírně. „Mezi tím ... povstali bratří ... kteréž u Tá- bora ve Klokotech ... jichžto potom následov- níci byli kněží táborští.“ Podle tohoto líčení mohlo by se zdáti, že z těchto bratří vznikli Táboři. Ve skutečnosti běží tu o radikální křídlo Táborů, které bylo dotčeno pikartstvím t. j. zamítáním osobní přítomnosti Kristovy ve svátosti oltářní. Pikařství bylo spojeno s chi- liasmem, kterému z počátku podlehlo snad celé táborství, ale později oba směry se pro- jevují jen v nejradikálnějším směru tábor- ství, který hlásal, že Kristus přijde tělesně na svět a že bude založeno nové tisícileté království boží na zemi. Místo svátosti oltář- ní, která připomíná smrt Kristovu, budou li- dé „paseni“ novým pokrmem andělským, který bude připomínati Kristovo vítězství. K tomu pojily se i některé články sociální až komunistické. Z význačných mužů tohoto směru byli kněz Martin Loquis, zvaný Martí- nek, upálený r. 1421 v Roudnici a Petr Kániš. Toto radikální křídlo táborské bylo přinuce- no se vystěhovati z Tábora do Přiběnic, doby- tých Tábory v listopadu 1420, odtud za tuhé zimy se uchýlili do Dražických lesů. Tam pro- ti nim vytáhl po dobytí Berouna (1. dubna 1421) Žižka. Část jich byla zajata, a po marné snaze obrátiti je, bylo jich 50 na rozkaz Žiž- kův upáleno, mezi nimi Kániš, a později ještě 25. Srov. Palacký III. 2. str. 18—26 a Nejedlý Dějiny husitského zpěvu str. 284 sl. — Tůma na tomto místě nerozeznává přesně vlastní tá- borství a toto jeho radikální křídlo, v čemž mezi historiky bratrskými není sám; sympa- tie Bratří jsou na straně chiliastů (Adamitů); pravděpodobně rozhodoval tu radikální názor těchto na svátost oltářní. 1 „že v žádném jiném jménu není spasení... Táboři vášnivě zamítali úctu a vzývání sva- tých i Panny Marie dokazujíce, že se svatí 98
Strana 99
nemohou přimlouvati u Boha za živé, že za svého života si musí každý sám zasloužiti spa- sení. Proto byli také proti obrazům a sochám jakož i proti zasvěcování kostelů svatým. Srov. v Confessio Taboritarum kapitoly De invocacione sanctorum in celo et que ma- la occasione promocionis ipsius in populo oriuntur a Circa invocacionem sanctorum (ruk. rajhradský l. 16a—20b) a zejména Responsio sacerdotum Taborensium ad culpam terciam eis obiectam. Tato „Confessio“ je odpovědí kněží táborských na Rokycanův spis z r. 1431 De septem culpis Taboritarum (ruk. knih. ka- pituly Pražské). Confessio vydána byla Fla- ciem Illyrikem r. 1568 a Lydiem ve Valden- sia 1616. 1 „ ... a řád při svátosti posluhování vedli... je narážka na obřady při mši. Táborská mše byla jednoduchá a jejím znakem je její lido- vost. Význam kněze — ač jen on posvěcuje — zaniká vedle významu celé obce. Ve své podstatě se mše skládala ze tří částí: přípra- vy, posvěcování a přijímání. Kněz a s ním všichni, kdož chtěli přijímati, se modlili nebo zpívali Otče náš. Potom kněz nad obyčej- ným chlebem a čistým vínem pronesl hlasitě česky posvěcující slova a hned na to přijímal sám, po něm přítomní kněží a lid. Zpěvy i modlitby byly jen české. — Táboři se vrátili tak ke mši sv. Petra, která záležela pouze ve vyřčení posvěcujících slov. Ještě za dob apoštolských přidán byl Otče náš a čtení evangelia a epištol. Tato mše sv. Petra ještě za života apoštolů byla rozšířena v t. zv. mši sv. Dionisia (Dionisius Areopagita, obrácený na křesťanství apoštolem Pavlem v Athenách, byl prvním biskupem tamtéž. Pod jeho jmé- nem se zachovaly čtyři spisy, z nichž ve stře- dověku nejznámější byly dva: O nebeské hie- rarchii a O církevní hierarchii“; ale již hu- manisté dokazovali, že spisy ty vznikly na sklonku V. nebo na začátku VI. st. asi v Sy- rii, aby novoplatonské filosofie bylo využito pro křesťanství. Proto neznámého autora na- zýváme Pseudodionisiem. Viz o něm: Sam- sour; Základy patrologie, str. 236, Novák: 99
nemohou přimlouvati u Boha za živé, že za svého života si musí každý sám zasloužiti spa- sení. Proto byli také proti obrazům a sochám jakož i proti zasvěcování kostelů svatým. Srov. v Confessio Taboritarum kapitoly De invocacione sanctorum in celo et que ma- la occasione promocionis ipsius in populo oriuntur a Circa invocacionem sanctorum (ruk. rajhradský l. 16a—20b) a zejména Responsio sacerdotum Taborensium ad culpam terciam eis obiectam. Tato „Confessio“ je odpovědí kněží táborských na Rokycanův spis z r. 1431 De septem culpis Taboritarum (ruk. knih. ka- pituly Pražské). Confessio vydána byla Fla- ciem Illyrikem r. 1568 a Lydiem ve Valden- sia 1616. 1 „ ... a řád při svátosti posluhování vedli... je narážka na obřady při mši. Táborská mše byla jednoduchá a jejím znakem je její lido- vost. Význam kněze — ač jen on posvěcuje — zaniká vedle významu celé obce. Ve své podstatě se mše skládala ze tří částí: přípra- vy, posvěcování a přijímání. Kněz a s ním všichni, kdož chtěli přijímati, se modlili nebo zpívali Otče náš. Potom kněz nad obyčej- ným chlebem a čistým vínem pronesl hlasitě česky posvěcující slova a hned na to přijímal sám, po něm přítomní kněží a lid. Zpěvy i modlitby byly jen české. — Táboři se vrátili tak ke mši sv. Petra, která záležela pouze ve vyřčení posvěcujících slov. Ještě za dob apoštolských přidán byl Otče náš a čtení evangelia a epištol. Tato mše sv. Petra ještě za života apoštolů byla rozšířena v t. zv. mši sv. Dionisia (Dionisius Areopagita, obrácený na křesťanství apoštolem Pavlem v Athenách, byl prvním biskupem tamtéž. Pod jeho jmé- nem se zachovaly čtyři spisy, z nichž ve stře- dověku nejznámější byly dva: O nebeské hie- rarchii a O církevní hierarchii“; ale již hu- manisté dokazovali, že spisy ty vznikly na sklonku V. nebo na začátku VI. st. asi v Sy- rii, aby novoplatonské filosofie bylo využito pro křesťanství. Proto neznámého autora na- zýváme Pseudodionisiem. Viz o něm: Sam- sour; Základy patrologie, str. 236, Novák: 99
Strana 100
Historické omyly o osobě, životě a spisech sv. Dionisia Areopagity a Pařížského. Čas. katol. duchov. 1874). Mše sv. Dionisia se skládala z Otčenáše, čtení Písma neb životů svatých, zpívání žalmů, hymnů a kázání. Po- tom jáhnové vyloučili ty, kteří z různých pří- čin nesměli býti účastni vlastní mše, při níž nejprve lid zpíval Věřím v Boha, načež vzpo- menuv utrpení Kristova kněz posvětil chléb a víno. Potom bylo přijímání. Mše byla za- končena díků vzdáním Bohu. — A této mše se drželi Táboři věříce, že je to mše prvotní apoštolské církve (t. j. církve do r. 313 do vydání ediktu Milánského Konstantinem Vel.). Vše ostatní při mši jsou prý dodatky lidské, papežské (jejich vývoj ve svých spisech Tá- boři ukazují) a proto nutno je zavrhnouti. Mi- mo to kněží táborští neužívali ornátů, nýbrž sloužili v prostých šatech, jak patrno z pra- menů, šerých, a proto jim říkali „šírkové (doklady o tom podle mého sdělení otiskl Bidlo Akty Jednoty bratrské I. 699), neboť kněze zdobí ctnosti a ne ornát; sloužili mši nejen v kostele, ale kdekoli a kdykoli, i ve- čer, užívajíce místo oltáře jen stolu bíle pro- střeného, užívali obyčejných kalichů atd. Mše byla jen jediná a proto v kostele, pokud je Táboři měli, byl také jen jediný oltář, neboť více mší dělilo by obec. A to je nejdemokra- tičtější rys táborské mše. Jak patrno zbavili Táboři mši jejího mystického rázu, ale nezba- vili jí citového působení na duši věřících. Po- drobnější popis táborské mše viz v Nejedlé- ho Dějinách husitského zpěvu, str. 133 sl. „kteříž sou potom utištěni... na Tábor“... Tůma má tu asi na mysli narovnání mezi Tá- borem a Zikmundem, který majestátem se zlatou pečetí 18. pros. 1436 prohlásil Tábor městem královským. Kněží táborští však ne- byli ze svých měst (na př. Žatce, Písku, Kla- tov a j.) vypuzeni do města Tábora, jak uka- zuje pozdější jednání na synodě v Kutné Ho- ře r. 1443, jediné v dubnu 1437 bylo zaká- záno faráři v Žatci Korandovi, aby nekázal nikde v království Českém pod trestem uto- pením. (Palacký III. 2, 242). Teprve za správy 100
Historické omyly o osobě, životě a spisech sv. Dionisia Areopagity a Pařížského. Čas. katol. duchov. 1874). Mše sv. Dionisia se skládala z Otčenáše, čtení Písma neb životů svatých, zpívání žalmů, hymnů a kázání. Po- tom jáhnové vyloučili ty, kteří z různých pří- čin nesměli býti účastni vlastní mše, při níž nejprve lid zpíval Věřím v Boha, načež vzpo- menuv utrpení Kristova kněz posvětil chléb a víno. Potom bylo přijímání. Mše byla za- končena díků vzdáním Bohu. — A této mše se drželi Táboři věříce, že je to mše prvotní apoštolské církve (t. j. církve do r. 313 do vydání ediktu Milánského Konstantinem Vel.). Vše ostatní při mši jsou prý dodatky lidské, papežské (jejich vývoj ve svých spisech Tá- boři ukazují) a proto nutno je zavrhnouti. Mi- mo to kněží táborští neužívali ornátů, nýbrž sloužili v prostých šatech, jak patrno z pra- menů, šerých, a proto jim říkali „šírkové (doklady o tom podle mého sdělení otiskl Bidlo Akty Jednoty bratrské I. 699), neboť kněze zdobí ctnosti a ne ornát; sloužili mši nejen v kostele, ale kdekoli a kdykoli, i ve- čer, užívajíce místo oltáře jen stolu bíle pro- střeného, užívali obyčejných kalichů atd. Mše byla jen jediná a proto v kostele, pokud je Táboři měli, byl také jen jediný oltář, neboť více mší dělilo by obec. A to je nejdemokra- tičtější rys táborské mše. Jak patrno zbavili Táboři mši jejího mystického rázu, ale nezba- vili jí citového působení na duši věřících. Po- drobnější popis táborské mše viz v Nejedlé- ho Dějinách husitského zpěvu, str. 133 sl. „kteříž sou potom utištěni... na Tábor“... Tůma má tu asi na mysli narovnání mezi Tá- borem a Zikmundem, který majestátem se zlatou pečetí 18. pros. 1436 prohlásil Tábor městem královským. Kněží táborští však ne- byli ze svých měst (na př. Žatce, Písku, Kla- tov a j.) vypuzeni do města Tábora, jak uka- zuje pozdější jednání na synodě v Kutné Ho- ře r. 1443, jediné v dubnu 1437 bylo zaká- záno faráři v Žatci Korandovi, aby nekázal nikde v království Českém pod trestem uto- pením. (Palacký III. 2, 242). Teprve za správy 100
Strana 101
Jiřího Poděbradského při změně poměrů utek- li se kněží táborští ze svých měst na Tábor, o jehož nedobytnosti byli přesvědčeni, když je měšťané táborští ubezpečili svou ochra- nou. (Palacký IV. 1, 268; Urbánek, Dějiny III. 2, 665). „a po smrti krále Václava“ — 16. srpna 1419. „jako pán přirozený právem ... uvázati.“ Zik- mund byl pravým dědicem Václava IV., kte- rý nezanechal potomků. „pod poslušenství římské uvésti“ t. j. pod cír- kev římskou. „ ... i táhl do Čech ... s mocí velikou, maje na sto tisíc jízdných popsaného žoldu lidu.“ To je těch, kdož byli zapsáni v registrech, aby jim byl vyplácen žold, tedy nečítaje v to ty, kdož zdarma, jen pro čest, sloužili. Líčení tý- ká se tažení Zikmundova do Čech r. 1420 (první výprava křížová) a bitvy na Vítkově hoře (Žižkově) 14. července 1420. Vévoda Ra- kouský je Albrecht V., který byl zasnouben s dcerou Zikmundovou, pozdější král český a uherský. — „Kníže Míšenské“. Výpravy zúčastnila se dvě knížata míšenská: Fridrich Bojovný a Vilém. — Biskupem vratislavským byl v letech 1417—1447 Konrád. — „Dva hrady v městě Pražském“ totiž Hradčany (hrad sv. Václava) a Vyšehrad. — O této bit- vě vedle celkových zpracování u Palackého III. 1, 386 sl., u Tomka D P. IV., — viz i spe- ciální práce: Toman: Husitské válečnictví a Frankenberger: Naše velká armáda I. 62 sl., R. Urbánek, Bitva na Vítkově (vyd. Spolek pro zbudování pomníku na Žižkově), týž, Bitva na Vítkově (Průvodce po bojištích seš. 1), Pe- kař, Zprávy pramenů o boji na hoře Vítkově 14. července 1420. — Různé údaje o síle bo- jovníků viz Palacký III. 1, 387 pozn. 453. „Potom pak lid ten chaterný i s svým hejt- — česká kronika nová manem slepým — šíře oznamuje“. Míní se tu útěk Zikmundův od Kutné Hory 6. ledna 1422 a jeho poražka u Německého Brodu (8. I. 1422), kdy Žižka byl již úplně slepý, neboť Tůma rozlišuje tu 101
Jiřího Poděbradského při změně poměrů utek- li se kněží táborští ze svých měst na Tábor, o jehož nedobytnosti byli přesvědčeni, když je měšťané táborští ubezpečili svou ochra- nou. (Palacký IV. 1, 268; Urbánek, Dějiny III. 2, 665). „a po smrti krále Václava“ — 16. srpna 1419. „jako pán přirozený právem ... uvázati.“ Zik- mund byl pravým dědicem Václava IV., kte- rý nezanechal potomků. „pod poslušenství římské uvésti“ t. j. pod cír- kev římskou. „ ... i táhl do Čech ... s mocí velikou, maje na sto tisíc jízdných popsaného žoldu lidu.“ To je těch, kdož byli zapsáni v registrech, aby jim byl vyplácen žold, tedy nečítaje v to ty, kdož zdarma, jen pro čest, sloužili. Líčení tý- ká se tažení Zikmundova do Čech r. 1420 (první výprava křížová) a bitvy na Vítkově hoře (Žižkově) 14. července 1420. Vévoda Ra- kouský je Albrecht V., který byl zasnouben s dcerou Zikmundovou, pozdější král český a uherský. — „Kníže Míšenské“. Výpravy zúčastnila se dvě knížata míšenská: Fridrich Bojovný a Vilém. — Biskupem vratislavským byl v letech 1417—1447 Konrád. — „Dva hrady v městě Pražském“ totiž Hradčany (hrad sv. Václava) a Vyšehrad. — O této bit- vě vedle celkových zpracování u Palackého III. 1, 386 sl., u Tomka D P. IV., — viz i spe- ciální práce: Toman: Husitské válečnictví a Frankenberger: Naše velká armáda I. 62 sl., R. Urbánek, Bitva na Vítkově (vyd. Spolek pro zbudování pomníku na Žižkově), týž, Bitva na Vítkově (Průvodce po bojištích seš. 1), Pe- kař, Zprávy pramenů o boji na hoře Vítkově 14. července 1420. — Různé údaje o síle bo- jovníků viz Palacký III. 1, 387 pozn. 453. „Potom pak lid ten chaterný i s svým hejt- — česká kronika nová manem slepým — šíře oznamuje“. Míní se tu útěk Zikmundův od Kutné Hory 6. ledna 1422 a jeho poražka u Německého Brodu (8. I. 1422), kdy Žižka byl již úplně slepý, neboť Tůma rozlišuje tu 101
Strana 102
Str. 48 Žižku, „hejtmana jednookého“ a „hejtmana slepého“. (Žižka oslepl při obléhání Rábí v čer- venci 1421). — O bitvě této viz vedle cel- kových zpracování uvedených v poznámce předešlé i Pekař, Zprávy pramenů o bojích u Hory a Brodu kol vánoc 1421. — Kterou „českou kroniku novou“ má Tůma na mysli, těžko určiti, neboť ze známých pramenů ne- ozývá se tu výrazněji žádný (jen snad při bitvě na Vítkově Starý kollegiát Pražský), ze- jména není tu stop po vlivu Kroniky české Eneáše Silvia. Pravděpodobně jde tu o ne- známý nám text Starých letopisů českých; že by čerpal tu Tůma z „Kroniky velmi pěk- né o Janu Žižkovi, čeledínu krále Václava (vyd. J. Goll a nověji V. Novotný), jak se domnívá Urbánek (Žižka v památkách a úctě lidu českého, str. 47) nezdá se mi pravděpo- dobno. „A potom král Zigmund ... přijali“. Po bitvě u Něm. Brodu skutečně přišel Zikmund do Čech až r. 1436, když byl v Jihlavě přijat za krále českého. „Ani kterého řádu křesťanského činili“ = aby neposluhovali obřady církevními, na př. křtem, posledním pomazáním, zpovědí, po- hřbem atd. „a sebravše vojsko... velikým“ — o počtu vojska viz níže. Rychmberk nesprávně místo Risenberk. „papež poslal... Juliána kardinála“. Julián Cesarini, předseda koncilu basilejského, jenž osobně byl přítomen při výpravě do Čech. „že neštěstí má“. Zikmund skutečně očekával výsledek výpravy v Norimberce. Odkud je tato zpráva, není mi známo. „A Čechové sebravše se mnohem v menším počtu“. Síla českého vojska se udává na 5000 jízdných, 50.000 pěších a 3000 vozů, křižácké- ho pak na 30.000—40.000 jízdných, okolo 90.000 pěších s množstvím vozů a pušek. Če- chové, všecky strany husitské, sjednoceni pod vedením Prokopa Holého vytáhli proti křižá- kům již koncem června, ale pro nedostatek potravin se rozešli. Když pak 1. srpna 1431 102
Str. 48 Žižku, „hejtmana jednookého“ a „hejtmana slepého“. (Žižka oslepl při obléhání Rábí v čer- venci 1421). — O bitvě této viz vedle cel- kových zpracování uvedených v poznámce předešlé i Pekař, Zprávy pramenů o bojích u Hory a Brodu kol vánoc 1421. — Kterou „českou kroniku novou“ má Tůma na mysli, těžko určiti, neboť ze známých pramenů ne- ozývá se tu výrazněji žádný (jen snad při bitvě na Vítkově Starý kollegiát Pražský), ze- jména není tu stop po vlivu Kroniky české Eneáše Silvia. Pravděpodobně jde tu o ne- známý nám text Starých letopisů českých; že by čerpal tu Tůma z „Kroniky velmi pěk- né o Janu Žižkovi, čeledínu krále Václava (vyd. J. Goll a nověji V. Novotný), jak se domnívá Urbánek (Žižka v památkách a úctě lidu českého, str. 47) nezdá se mi pravděpo- dobno. „A potom král Zigmund ... přijali“. Po bitvě u Něm. Brodu skutečně přišel Zikmund do Čech až r. 1436, když byl v Jihlavě přijat za krále českého. „Ani kterého řádu křesťanského činili“ = aby neposluhovali obřady církevními, na př. křtem, posledním pomazáním, zpovědí, po- hřbem atd. „a sebravše vojsko... velikým“ — o počtu vojska viz níže. Rychmberk nesprávně místo Risenberk. „papež poslal... Juliána kardinála“. Julián Cesarini, předseda koncilu basilejského, jenž osobně byl přítomen při výpravě do Čech. „že neštěstí má“. Zikmund skutečně očekával výsledek výpravy v Norimberce. Odkud je tato zpráva, není mi známo. „A Čechové sebravše se mnohem v menším počtu“. Síla českého vojska se udává na 5000 jízdných, 50.000 pěších a 3000 vozů, křižácké- ho pak na 30.000—40.000 jízdných, okolo 90.000 pěších s množstvím vozů a pušek. Če- chové, všecky strany husitské, sjednoceni pod vedením Prokopa Holého vytáhli proti křižá- kům již koncem června, ale pro nedostatek potravin se rozešli. Když pak 1. srpna 1431 102
Strana 103
Str. 49 křižáci vtrhli do Čech, opět se sešli u Cho- těšova na Plzensku, odkudž 14. srpna vytrhli k Domažlicům, ale všecko vojsko křižácké da- lo se bez bitvy na útěk. Kardinál Julián za- chránil se přestrojen za prostého vojína. Ve- dle ohromné kořisti dostala se do rukou hu- sitů bulla papežská, vyzývající k tažení proti nim, i kříž a roucho kardinálovo. „Balámovo zlořečenství“ Nehemiáš (= II. Ezdráš.) 1, 2. —“ týká se doby „Potom pak kladby — před bitvou u Domažlic, chronologie je tu popletena. „a vojska slepého hejtmana“ t. j. Jana Žižky. Výpravy do okolních zemí nekonal Žižka, nýbrž Prokop Holý, který podnikal je více z důvodů politických, chtěje donutiti knížata německá, aby přiměla církev k smíru s Čechy. Nejznámější je „spanilá jízda“ podniknutá od poloviny prosince 1429 do zač. února 1430 do Míšně, Saska až k Norimberku a Bamberku, ale ta města vedle jiných knížat vyplatila se velikými penězi. — Žižka sám za hranice té- měř netáhl; jeho tažení do Uher kladené do r. 1423 Pekař (Žižka a jeho doba III. 215 sl.) proti ostatním životopiscům popírá; klade je až do r. 1431. 1 „Než když čas přišel po smrti hejtmana jich... Žižka zemřel 11. října 1424. V dalším míní se bitva u Lipan 30. kv. 1434, v níž úplně zni- čena byla vojenská moc Tábora, ale zároveň byla zeslabena i česká posice při vyjednávání s koncilem, neboť táborská „obec polem pra- cující“ byla hlavní oporou českých požadav- ků. „aby chytrostí skrze kompaktata to jedna- la...“. Kompaktáta jsou úmluvy mezi Čechy a koncilem basilejským, který na podnět své- ho předsedy kardinála Juliana Cesariniho po- zval Čechy listem z 15. října 1431 k jednání o dohodu. Zástupcové obou stran se sešli v Chebu v květnu 1432, aby smluvili pod- mínky, pod kterými přijedou Čechové do Basileje. Po delším nesnadném jednání umlu- veno 11 článků, z nichž nejdůležitější byl sedmý, že „ve při o čtyři články, o něž se 103
Str. 49 křižáci vtrhli do Čech, opět se sešli u Cho- těšova na Plzensku, odkudž 14. srpna vytrhli k Domažlicům, ale všecko vojsko křižácké da- lo se bez bitvy na útěk. Kardinál Julián za- chránil se přestrojen za prostého vojína. Ve- dle ohromné kořisti dostala se do rukou hu- sitů bulla papežská, vyzývající k tažení proti nim, i kříž a roucho kardinálovo. „Balámovo zlořečenství“ Nehemiáš (= II. Ezdráš.) 1, 2. —“ týká se doby „Potom pak kladby — před bitvou u Domažlic, chronologie je tu popletena. „a vojska slepého hejtmana“ t. j. Jana Žižky. Výpravy do okolních zemí nekonal Žižka, nýbrž Prokop Holý, který podnikal je více z důvodů politických, chtěje donutiti knížata německá, aby přiměla církev k smíru s Čechy. Nejznámější je „spanilá jízda“ podniknutá od poloviny prosince 1429 do zač. února 1430 do Míšně, Saska až k Norimberku a Bamberku, ale ta města vedle jiných knížat vyplatila se velikými penězi. — Žižka sám za hranice té- měř netáhl; jeho tažení do Uher kladené do r. 1423 Pekař (Žižka a jeho doba III. 215 sl.) proti ostatním životopiscům popírá; klade je až do r. 1431. 1 „Než když čas přišel po smrti hejtmana jich... Žižka zemřel 11. října 1424. V dalším míní se bitva u Lipan 30. kv. 1434, v níž úplně zni- čena byla vojenská moc Tábora, ale zároveň byla zeslabena i česká posice při vyjednávání s koncilem, neboť táborská „obec polem pra- cující“ byla hlavní oporou českých požadav- ků. „aby chytrostí skrze kompaktata to jedna- la...“. Kompaktáta jsou úmluvy mezi Čechy a koncilem basilejským, který na podnět své- ho předsedy kardinála Juliana Cesariniho po- zval Čechy listem z 15. října 1431 k jednání o dohodu. Zástupcové obou stran se sešli v Chebu v květnu 1432, aby smluvili pod- mínky, pod kterými přijedou Čechové do Basileje. Po delším nesnadném jednání umlu- veno 11 článků, z nichž nejdůležitější byl sedmý, že „ve při o čtyři články, o něž se 103
Strana 104
(Čechové) zasadili, zákon boží, praxis Kristo- va, apoštolův i prvotní církve spolu s kon- cilii a doktory v nich právě se zakládajícími přijati budou za nejspravedlivějšího a nestran- ného soudce na sboru Basilejském (to je v dějinách českých známý soudce cheb- ský; pozoruhodné je ustanovení, že nebudou rozhodovati výroky všech církevních dokto- rů, nýbrž jen těch, kteří se shodují s Písmem — tedy kritika autorit církevních). Mimo to zaručovalo ujednání Čechům svobodné sly- šení, kdykoli o ně požádají. Čechové přišli na koncil nikoli jako strana souzená, ale rovno- cenná s koncilem. Tento „soudce chebský byl největším politickým vítězstvím husitů a možno říci, že mrtvý Hus zvítězil nad církví, neboť to, co jemu bylo odepřeno, svobodné slyšení, toho se dostalo zástupcům stran hu- sitských. Autorita církevní za časů Husových ještě neotřesená, byla nucena ustoupiti Če- chům. Ještě téhož roku na sněmu v Kutné Hoře zvoleno bylo české poselstvo, v němž vynikající místo měli theologové Rokycana, Payne (Engliš), Mikuláš z Pelhřimova zvaný Biskupec a Oldřich ze Znojma, kteří měli brá- niti čtyři artikule (články pražské), nábo- žensko - politicko - mravní program husit- ství). Hlavou poselstva byl Prokop Veliký. Vlastní jednání na koncilu začalo 19. ledna 1433 a skončilo se odjezdem Čechů 14. dubna z Basileje. S nimi odjela do Čech i desetičlen- ná delegace koncilu, aby dojednala tu podmín- ky smíru. Byly dohodnuty ještě téhož roku se stranou mírnější, pražskou. Výsledek však pro Čechy byl velmi hubený, takže s úmlu- vami nebyly spokojeny strany radikální (Tá- boři a Sirotci). Porážkou jich u Lipan (v květ- nu 1434) byla otevřena cesta k smíru husitů s církví. Po delších průtazích a obtížích byla kompaktáta slavnostně prohlášena v Jihlavě 5. července 1436 za přítomnosti Zikmundovy, který současně byl přijat za krále českého. Čechům dovoleno bylo přijímati pod obojí způsobou, kdo o to požádá, ovšem s vysvět- lením, že Kristus v každé způsobě je přítomen celý, což odporovalo husitskému názoru, že 104
(Čechové) zasadili, zákon boží, praxis Kristo- va, apoštolův i prvotní církve spolu s kon- cilii a doktory v nich právě se zakládajícími přijati budou za nejspravedlivějšího a nestran- ného soudce na sboru Basilejském (to je v dějinách českých známý soudce cheb- ský; pozoruhodné je ustanovení, že nebudou rozhodovati výroky všech církevních dokto- rů, nýbrž jen těch, kteří se shodují s Písmem — tedy kritika autorit církevních). Mimo to zaručovalo ujednání Čechům svobodné sly- šení, kdykoli o ně požádají. Čechové přišli na koncil nikoli jako strana souzená, ale rovno- cenná s koncilem. Tento „soudce chebský byl největším politickým vítězstvím husitů a možno říci, že mrtvý Hus zvítězil nad církví, neboť to, co jemu bylo odepřeno, svobodné slyšení, toho se dostalo zástupcům stran hu- sitských. Autorita církevní za časů Husových ještě neotřesená, byla nucena ustoupiti Če- chům. Ještě téhož roku na sněmu v Kutné Hoře zvoleno bylo české poselstvo, v němž vynikající místo měli theologové Rokycana, Payne (Engliš), Mikuláš z Pelhřimova zvaný Biskupec a Oldřich ze Znojma, kteří měli brá- niti čtyři artikule (články pražské), nábo- žensko - politicko - mravní program husit- ství). Hlavou poselstva byl Prokop Veliký. Vlastní jednání na koncilu začalo 19. ledna 1433 a skončilo se odjezdem Čechů 14. dubna z Basileje. S nimi odjela do Čech i desetičlen- ná delegace koncilu, aby dojednala tu podmín- ky smíru. Byly dohodnuty ještě téhož roku se stranou mírnější, pražskou. Výsledek však pro Čechy byl velmi hubený, takže s úmlu- vami nebyly spokojeny strany radikální (Tá- boři a Sirotci). Porážkou jich u Lipan (v květ- nu 1434) byla otevřena cesta k smíru husitů s církví. Po delších průtazích a obtížích byla kompaktáta slavnostně prohlášena v Jihlavě 5. července 1436 za přítomnosti Zikmundovy, který současně byl přijat za krále českého. Čechům dovoleno bylo přijímati pod obojí způsobou, kdo o to požádá, ovšem s vysvět- lením, že Kristus v každé způsobě je přítomen celý, což odporovalo husitskému názoru, že 104
Strana 105
je k spasení nezbytno přijímati pod oběma způsobami. O přijímání dítek není tu zmínky. Arcibiskup pražský a biskupové olomoucký a litomyšlský měli světiti kněží utrakvistické a opatřiti kostely kněžími podobojí. Spolu nařízeno, aby ti, kdož přijímají pod obojí způ- sobou byli pokládáni za dobré křesťany a aby s nimi byl zachováván pokoj a mír. — Jak patrno jsou kompaktáta hubeným kompromi- sem, který však přes to má veliký význam, neboť církev byla nucena učiniti ústupky ma- lému národu a tím byla prolomena v té do- bě všemocná autorita církve a zároveň po- loženy byly základy pro českou církev ná- rodní, jakou byla církev husitská. Pro Čechy největší důležitost mělo ustanovení, že mají býti pokládáni za dobré křesťany, čímž měla být odstraněna výtka z kacířství a Čechové měli býti opět přijati do společenství ostat- ních národů. — Kompaktáta, jež vložením do desk zemských se stala zemským záko- nem, měla odstraniti český spor s církví. Ale neodstranila jej, naopak stala se východiskem nových sporů. Čechové dívali se na ně jako na minimum toho, čeho dosáhli a doufali, že v jednotě s církví vymohou si celý svůj pro- gram, obsažený ve 4 artikulích, církev však hleděla na kompaktáta jako na maximum, které mohla povoliti doufajíc, že později ty- to ústupky zruší. Výrazem názorů církevních je přirovnání Palomarovo, jednoho z hlavních vyjednavačů koncilu v Čechách, kompaktát k ohlávce, na níž divoký kůň je uveden me- zi krotké. Když tam zkrotne, ohlávka se mu sundá. Ostatně rozpor názorů obou stran uká- zal se již v Jihlavě, takže Češi prohlašovali, že byli podvedeni. Zajímavý je i pokus pa- pežského legáta Jana Karvajala (v květnu 1448) odvézti originál kompaktát, chovaný na radnici staroměstské. — Slabostí kompaktát bylo, že nebyla potvrzena papežem — na počátku XV. stol. převládala totiž theorie kon- ciliární t. j. názor, že nejvyšší instancí v cír- kvi je koncil, proti níž stála theorie papalis- tická, že nejvyšší autoritou je papež. Když pak v církvi později převládla theorie papa- O původu 8 105
je k spasení nezbytno přijímati pod oběma způsobami. O přijímání dítek není tu zmínky. Arcibiskup pražský a biskupové olomoucký a litomyšlský měli světiti kněží utrakvistické a opatřiti kostely kněžími podobojí. Spolu nařízeno, aby ti, kdož přijímají pod obojí způ- sobou byli pokládáni za dobré křesťany a aby s nimi byl zachováván pokoj a mír. — Jak patrno jsou kompaktáta hubeným kompromi- sem, který však přes to má veliký význam, neboť církev byla nucena učiniti ústupky ma- lému národu a tím byla prolomena v té do- bě všemocná autorita církve a zároveň po- loženy byly základy pro českou církev ná- rodní, jakou byla církev husitská. Pro Čechy největší důležitost mělo ustanovení, že mají býti pokládáni za dobré křesťany, čímž měla být odstraněna výtka z kacířství a Čechové měli býti opět přijati do společenství ostat- ních národů. — Kompaktáta, jež vložením do desk zemských se stala zemským záko- nem, měla odstraniti český spor s církví. Ale neodstranila jej, naopak stala se východiskem nových sporů. Čechové dívali se na ně jako na minimum toho, čeho dosáhli a doufali, že v jednotě s církví vymohou si celý svůj pro- gram, obsažený ve 4 artikulích, církev však hleděla na kompaktáta jako na maximum, které mohla povoliti doufajíc, že později ty- to ústupky zruší. Výrazem názorů církevních je přirovnání Palomarovo, jednoho z hlavních vyjednavačů koncilu v Čechách, kompaktát k ohlávce, na níž divoký kůň je uveden me- zi krotké. Když tam zkrotne, ohlávka se mu sundá. Ostatně rozpor názorů obou stran uká- zal se již v Jihlavě, takže Češi prohlašovali, že byli podvedeni. Zajímavý je i pokus pa- pežského legáta Jana Karvajala (v květnu 1448) odvézti originál kompaktát, chovaný na radnici staroměstské. — Slabostí kompaktát bylo, že nebyla potvrzena papežem — na počátku XV. stol. převládala totiž theorie kon- ciliární t. j. názor, že nejvyšší instancí v cír- kvi je koncil, proti níž stála theorie papalis- tická, že nejvyšší autoritou je papež. Když pak v církvi později převládla theorie papa- O původu 8 105
Strana 106
listická, papež Pius II. kompaktáta r. 1462 zrušil. Přes to však kompaktáta jako zákon zemský platila dále až do r. 1567, kdy na žádost novoutrakvistických stavů byla vyma- zána z desk zemských a tím platnost jejich zrušena. Ale nejvyšší úředníci zemští popíra- li platnost tohoto zrušení. Teprve r. 1609 po vydání majestátu Rudolfova definitivně byla uznána kompaktáta za neplatná. — Kompak- táta otiskl Palacký v Archivu českém sv. III. Srovn. o nich Palacký III. 3, Urbánek, Dějiny III. 1, 88—136, týž Lipany, Bartoš, Lipany a porůznu Hrejsa, Česká konfese. „ ... jako prvé před tím s Englickými,“ míněn tu konkordát, uzavřený koncilem kostnickým r. 1418 s národem anglickým, podobně jako s německým, francouzským, italským a špa- nělským, který se týkal počtu kardinálů, roč- ních platů, reservací atd. Srov. Real-Enzyklo- pedie X. 703—33. „a císař Zigmund korunován“. Zikmund byl korunován na krále českého po bitvě na Žižkově dne 28. července 1420. Z toho, že Tů- ma po prvé na tomto místě nazývá ho císa- řem, je patrno, že myslí tu korunovaci na cí- saře 31. května 1433; dříve mluví o něm jen jako o králi. „... páni před Jeho Milost (Zikmunda) před- stoupili...“ Zikmund majestátem 6. červen- ce 1435 dovolil, aby stavové zvolili arcibisku- pa a dva biskupy tomuto podřízené (sufra- gány), o čemž jednali v jeho přítomnosti s posly koncilu již v srpnu 1434, ač poslové byli proti tomu. V důsledku toho byl sněmem zvolen se svolením Zikmundovým 21. října 1435 arcibiskupem Rokycana a jeho sufra- gány Martin Lupáč a Václav z Chocně. Po přijetí kompaktát v Jihlavě na žádost stavů žádal Zikmund v září 1436 koncil o potvrze- ní volby, neboť před tím slíbil, že bude o to státi do smrti; při tom však žádal legáty, aby koncil volbu neschválil, že prý Češi sami Ro- kycanu zabijí. — Martin I upáč byl původně kněz táborský, který se přiklonil k Rokyca- novi. Byl farářem v Chrudimi, Žatci a Klato- vech. Zvolen byv za biskupa, zúčastnil se 106
listická, papež Pius II. kompaktáta r. 1462 zrušil. Přes to však kompaktáta jako zákon zemský platila dále až do r. 1567, kdy na žádost novoutrakvistických stavů byla vyma- zána z desk zemských a tím platnost jejich zrušena. Ale nejvyšší úředníci zemští popíra- li platnost tohoto zrušení. Teprve r. 1609 po vydání majestátu Rudolfova definitivně byla uznána kompaktáta za neplatná. — Kompak- táta otiskl Palacký v Archivu českém sv. III. Srovn. o nich Palacký III. 3, Urbánek, Dějiny III. 1, 88—136, týž Lipany, Bartoš, Lipany a porůznu Hrejsa, Česká konfese. „ ... jako prvé před tím s Englickými,“ míněn tu konkordát, uzavřený koncilem kostnickým r. 1418 s národem anglickým, podobně jako s německým, francouzským, italským a špa- nělským, který se týkal počtu kardinálů, roč- ních platů, reservací atd. Srov. Real-Enzyklo- pedie X. 703—33. „a císař Zigmund korunován“. Zikmund byl korunován na krále českého po bitvě na Žižkově dne 28. července 1420. Z toho, že Tů- ma po prvé na tomto místě nazývá ho císa- řem, je patrno, že myslí tu korunovaci na cí- saře 31. května 1433; dříve mluví o něm jen jako o králi. „... páni před Jeho Milost (Zikmunda) před- stoupili...“ Zikmund majestátem 6. červen- ce 1435 dovolil, aby stavové zvolili arcibisku- pa a dva biskupy tomuto podřízené (sufra- gány), o čemž jednali v jeho přítomnosti s posly koncilu již v srpnu 1434, ač poslové byli proti tomu. V důsledku toho byl sněmem zvolen se svolením Zikmundovým 21. října 1435 arcibiskupem Rokycana a jeho sufra- gány Martin Lupáč a Václav z Chocně. Po přijetí kompaktát v Jihlavě na žádost stavů žádal Zikmund v září 1436 koncil o potvrze- ní volby, neboť před tím slíbil, že bude o to státi do smrti; při tom však žádal legáty, aby koncil volbu neschválil, že prý Češi sami Ro- kycanu zabijí. — Martin I upáč byl původně kněz táborský, který se přiklonil k Rokyca- novi. Byl farářem v Chrudimi, Žatci a Klato- vech. Zvolen byv za biskupa, zúčastnil se 106
Strana 107
jednání s koncilem basilejským. S církví řím- skou se však nesmířil nikdy, ba po zrušení kompaktát r. 1462 byl jejím vášnivým odpůr- cem, jak viděti z jeho latinských spisů — ne- váhal užíti i morové rány r. 1464 k útokům proti ní. Důležité jsou jeho styky s prvními Bratřími, neboť schvaloval jim jejich úmysl odtrhnouti se od kněžstva a zříditi si vlastní kněží. — Kněz Vaněk je Václav z Mýta ne- bo z Chocně; zemřel velmi záhy, neboť již v červnu 1437 zvolen byl na jeho místo vět- šinou sněmu jako administrator M. Křišťan z Prachatic. O volbě viz Krofta: Boj o kon- sistoř podobojí v 1. 1563—1575 (ČČH 1911, kap. I. a Urbánek, ČD III. 1, 121 sl.). „a jiná dva biskupi volená... byli dokonání a potvrzeni“ = a jiní dva biskupové zvole- ní ... byli vysvěceni a potvrzeni církví řím- skou. Srov. pozn. předcházející. „(páni) opatřili se“, totiž svou ctí, odpověděli se mu. Souvisí to s oposicí, jež proti Zik- mundovi vznikla v Čechách u horlivějších podobojí; byl to z význačných osob Diviš Bo- řek z Miletínka, Hynek Ptáček z Pirkšteina a j. Palacký III. 3, 257; Tomek D P. VI. 31. „vzavše Rokycána z Prahy“. Rokycana uprchl z Prahy 16. června 1437. Vyšel v průvodu fa- ráře u sv. Štěpána jakoby na procházku do vinic, kde čekal s jízdným průvodem pan Di- viš z Miletínka a odvezl ho na Kunětickou Horu a potom do Hradce Králové. Příčinou jeho útěku byl hněv Zikmundův proti Roky- canovi, že odmítl jeti do Basileje, aby tam s koncilem dojednal některé body nevyříze- né kompaktáty na př. o českém zpívání, při- jímání dítek atd. Měl tak býti odstraněn z Prahy, aby učinil místo nově zvolenému ad- ministratorovi mistru Křišťanovi z Prachatic. Je to zakončení ústrků, jimiž měl býti vytla- čen z pravomoci nad kněžstvem utrakvistic- kým; také fara týnská v dubnu téhož roku byla mu odňata. Tím utrakvisté byli roztrže- ni na tři části: Tábory, poslouchající Roky- canu a přívržence Křišťanovy. (Viz Palacký D III. 3, 240 sl., Tomek D P. VI. 25 sl., Ur- 107
jednání s koncilem basilejským. S církví řím- skou se však nesmířil nikdy, ba po zrušení kompaktát r. 1462 byl jejím vášnivým odpůr- cem, jak viděti z jeho latinských spisů — ne- váhal užíti i morové rány r. 1464 k útokům proti ní. Důležité jsou jeho styky s prvními Bratřími, neboť schvaloval jim jejich úmysl odtrhnouti se od kněžstva a zříditi si vlastní kněží. — Kněz Vaněk je Václav z Mýta ne- bo z Chocně; zemřel velmi záhy, neboť již v červnu 1437 zvolen byl na jeho místo vět- šinou sněmu jako administrator M. Křišťan z Prachatic. O volbě viz Krofta: Boj o kon- sistoř podobojí v 1. 1563—1575 (ČČH 1911, kap. I. a Urbánek, ČD III. 1, 121 sl.). „a jiná dva biskupi volená... byli dokonání a potvrzeni“ = a jiní dva biskupové zvole- ní ... byli vysvěceni a potvrzeni církví řím- skou. Srov. pozn. předcházející. „(páni) opatřili se“, totiž svou ctí, odpověděli se mu. Souvisí to s oposicí, jež proti Zik- mundovi vznikla v Čechách u horlivějších podobojí; byl to z význačných osob Diviš Bo- řek z Miletínka, Hynek Ptáček z Pirkšteina a j. Palacký III. 3, 257; Tomek D P. VI. 31. „vzavše Rokycána z Prahy“. Rokycana uprchl z Prahy 16. června 1437. Vyšel v průvodu fa- ráře u sv. Štěpána jakoby na procházku do vinic, kde čekal s jízdným průvodem pan Di- viš z Miletínka a odvezl ho na Kunětickou Horu a potom do Hradce Králové. Příčinou jeho útěku byl hněv Zikmundův proti Roky- canovi, že odmítl jeti do Basileje, aby tam s koncilem dojednal některé body nevyříze- né kompaktáty na př. o českém zpívání, při- jímání dítek atd. Měl tak býti odstraněn z Prahy, aby učinil místo nově zvolenému ad- ministratorovi mistru Křišťanovi z Prachatic. Je to zakončení ústrků, jimiž měl býti vytla- čen z pravomoci nad kněžstvem utrakvistic- kým; také fara týnská v dubnu téhož roku byla mu odňata. Tím utrakvisté byli roztrže- ni na tři části: Tábory, poslouchající Roky- canu a přívržence Křišťanovy. (Viz Palacký D III. 3, 240 sl., Tomek D P. VI. 25 sl., Ur- 107
Strana 108
bánek Děj. III. 1, 121 sl. a zvláště Krofta, Boj o konsistoř str. 14—16). (páni) nejezdili bez klejtu“ t. j. bezpečnost- ního listu. Učinil tak na př. sám Diviš Bo- řek r. 1437, který podal na radnici staro- městské 19 článků stížností východních Čech proti Zikmundovi. Palacký III. 3, 257. „I dobyl pana Roháče na hradě Sionu“. Jan Roháč z Dubé, jeden z mála členů panského stavu držících se strany táborské, byl zajat v bitvě u Lipan a později propuštěn. R. 1436. když Táborští začali jednati se Zikmundem, rozešel se s nimi a zavřel se se svými na hra- dě Sioně (u vsi Chlístovic u Malešova ve vých. Čechách), odkudž škodil Zikmundovi, jako jediný jeho protivník v Čechách. Proto dal Zikmund oblehnouti Sion synovcem Rohá- čovým panem Hynkem Ptáčkem, a když to nestačilo, vyžádal si proti němu zemskou ho- tovost jako proti škůdci zemskému. Obléhání trvalo 4 měsíce až do 6. září, kdy hradu by- lo dobyto. Vedle pana Roháče zajat byl pol- ský rytíř Vyšek Račinský a kněz Martin Pro- středek a puškař Zelený. Předveden před krá- le žádal prý Roháč, aby byl oslepen, aby ne- musel hleděti na Zikmunda. Téhož dne byl hrozně zmučen. Druhého dne (9. září) byla vy- konána slavnostně poprava. Na nejvyšší šibe- nici v červeném rouše se zlatým pásem a po- zlacenými řetězy oběšen byl Roháč, na nižší kněz, polský rytíř a puškař, na nejnižší 53 ostatních zajatců, což vzbudilo „veliký pláč v lidu za dlúhý čas“ (Staré letop. české, vyd. Palackého, str. 104, novější Šimkovo 78 se zajímavým dodatkem o chování se Zikmun- dově při popravě). Osud Roháčův vzbudil ve- liký odpor zejména bývalých Táborů, z nichž někteří odpověděli Zikmundovi na př. kněz Bedřich ze Strážnice, Kolda ze Žampachu a j., takže branný odpor se ozval opět. 10 „krále Zigmunda pekelný oheň zapálil“... Názvu „pekelný oheň (ignis sacer) se užívalo dříve k označení různých nemocí na př. růže (erysipel). Příčinou smrti Zikmundovy bylo kornatění tepen (arteriosklerosa), která při vysokém věku 70 let způsobila odumření no- 108
bánek Děj. III. 1, 121 sl. a zvláště Krofta, Boj o konsistoř str. 14—16). (páni) nejezdili bez klejtu“ t. j. bezpečnost- ního listu. Učinil tak na př. sám Diviš Bo- řek r. 1437, který podal na radnici staro- městské 19 článků stížností východních Čech proti Zikmundovi. Palacký III. 3, 257. „I dobyl pana Roháče na hradě Sionu“. Jan Roháč z Dubé, jeden z mála členů panského stavu držících se strany táborské, byl zajat v bitvě u Lipan a později propuštěn. R. 1436. když Táborští začali jednati se Zikmundem, rozešel se s nimi a zavřel se se svými na hra- dě Sioně (u vsi Chlístovic u Malešova ve vých. Čechách), odkudž škodil Zikmundovi, jako jediný jeho protivník v Čechách. Proto dal Zikmund oblehnouti Sion synovcem Rohá- čovým panem Hynkem Ptáčkem, a když to nestačilo, vyžádal si proti němu zemskou ho- tovost jako proti škůdci zemskému. Obléhání trvalo 4 měsíce až do 6. září, kdy hradu by- lo dobyto. Vedle pana Roháče zajat byl pol- ský rytíř Vyšek Račinský a kněz Martin Pro- středek a puškař Zelený. Předveden před krá- le žádal prý Roháč, aby byl oslepen, aby ne- musel hleděti na Zikmunda. Téhož dne byl hrozně zmučen. Druhého dne (9. září) byla vy- konána slavnostně poprava. Na nejvyšší šibe- nici v červeném rouše se zlatým pásem a po- zlacenými řetězy oběšen byl Roháč, na nižší kněz, polský rytíř a puškař, na nejnižší 53 ostatních zajatců, což vzbudilo „veliký pláč v lidu za dlúhý čas“ (Staré letop. české, vyd. Palackého, str. 104, novější Šimkovo 78 se zajímavým dodatkem o chování se Zikmun- dově při popravě). Osud Roháčův vzbudil ve- liký odpor zejména bývalých Táborů, z nichž někteří odpověděli Zikmundovi na př. kněz Bedřich ze Strážnice, Kolda ze Žampachu a j., takže branný odpor se ozval opět. 10 „krále Zigmunda pekelný oheň zapálil“... Názvu „pekelný oheň (ignis sacer) se užívalo dříve k označení různých nemocí na př. růže (erysipel). Příčinou smrti Zikmundovy bylo kornatění tepen (arteriosklerosa), která při vysokém věku 70 let způsobila odumření no- 108
Strana 109
Str. 50 hy a stařeckou snětivost (gangraenosa seni- lis). Nemoc objevila se u něho (podle St. le- top., vyd. Šimek, str. 78 a podle zpráv bratr- ských) v den popravy Roháčovy. V listo- padu odjel z Prahy do Uher, ale na cestě zemřel 9. pros. ve Znojmě. Elstein, Die letzte Krankheit des Kaisers Sigismund. M. I. f. Ö. G., sv. 27, 1906, str. 678—682. Vévoda rakouský Albert V. 1404—1439. Za manželku měl dceru Zikmundovu Alžbětu a byl proto ještě r. 1437 (v pros.) přijat za krále v Uhrách. V Čechách uznán byl teprve po delším jednání r. 1438, ježto se stavěla proti němu strana Hynce Ptáčka z Pirkšteina, kte- rá nechtěla ho přijmouti pro jeho nepřátel- ství k husitismu (zván byl „kladivem husi- tů“) a obracela se proto o krále do Polska. Do Prahy přijel 13. června 1438 a byl koru- nován 29. června. Zemřel v říjnu 1439 v Uhrách. „A potom v Čechách nebylo krále...“ Je to doba bezvládí od smrti Albrechtovy do koru- novace jeho syna Ladislava Pohrobka 28. říj- na 1453 — kdy v Čechách rozhodující slovo měl Hynek Ptáček z Pirkšteina a po jeho smrti (v srpnu 1444) Jiří z Poděbrad. „děda krále Vladislava nynějšího...“ míněn tu král Albrecht (Albert), jehož dceru Alžbě- tu, sestru Ladislava Pohrobka, měl za man- želku král polský Kazimír (1444—1492). Byl tedy Albrecht dědem českého krále Vladisla- va II. Jagellovce. 1 „tu se divně radovalo římské kněžstvo... Katolíci doufali, že Ladislav provede rekato- lisaci Čech, což asi také zamýšlel. Naděje ty skládala do něho píseň (otištěná v Čas. čes. musea 1852), která vykládá, že nevěrným „husákům“ v nynější časy bude zrušen je- jich zákon, „jich komprdáty“, že katolíci spla- tí husitům dřívější útisky, což se stane, za- chová-li Bůh Ladislava. Pak „ať to husovské plémě všecko zahyne, Amen všichni díme.“ Těmto nadějím stál v cestě správce království Jiří, jenž stál pevně na půdě kompaktát. O nadějích katolíků viz Novotný-Urbá- 109
Str. 50 hy a stařeckou snětivost (gangraenosa seni- lis). Nemoc objevila se u něho (podle St. le- top., vyd. Šimek, str. 78 a podle zpráv bratr- ských) v den popravy Roháčovy. V listo- padu odjel z Prahy do Uher, ale na cestě zemřel 9. pros. ve Znojmě. Elstein, Die letzte Krankheit des Kaisers Sigismund. M. I. f. Ö. G., sv. 27, 1906, str. 678—682. Vévoda rakouský Albert V. 1404—1439. Za manželku měl dceru Zikmundovu Alžbětu a byl proto ještě r. 1437 (v pros.) přijat za krále v Uhrách. V Čechách uznán byl teprve po delším jednání r. 1438, ježto se stavěla proti němu strana Hynce Ptáčka z Pirkšteina, kte- rá nechtěla ho přijmouti pro jeho nepřátel- ství k husitismu (zván byl „kladivem husi- tů“) a obracela se proto o krále do Polska. Do Prahy přijel 13. června 1438 a byl koru- nován 29. června. Zemřel v říjnu 1439 v Uhrách. „A potom v Čechách nebylo krále...“ Je to doba bezvládí od smrti Albrechtovy do koru- novace jeho syna Ladislava Pohrobka 28. říj- na 1453 — kdy v Čechách rozhodující slovo měl Hynek Ptáček z Pirkšteina a po jeho smrti (v srpnu 1444) Jiří z Poděbrad. „děda krále Vladislava nynějšího...“ míněn tu král Albrecht (Albert), jehož dceru Alžbě- tu, sestru Ladislava Pohrobka, měl za man- želku král polský Kazimír (1444—1492). Byl tedy Albrecht dědem českého krále Vladisla- va II. Jagellovce. 1 „tu se divně radovalo římské kněžstvo... Katolíci doufali, že Ladislav provede rekato- lisaci Čech, což asi také zamýšlel. Naděje ty skládala do něho píseň (otištěná v Čas. čes. musea 1852), která vykládá, že nevěrným „husákům“ v nynější časy bude zrušen je- jich zákon, „jich komprdáty“, že katolíci spla- tí husitům dřívější útisky, což se stane, za- chová-li Bůh Ladislava. Pak „ať to husovské plémě všecko zahyne, Amen všichni díme.“ Těmto nadějím stál v cestě správce království Jiří, jenž stál pevně na půdě kompaktát. O nadějích katolíků viz Novotný-Urbá- 109
Strana 110
nek D. Č. III. 2, 691—718, III. 3. 21—24, 194, 202 sl. 214. „I starali se jemu o královnu...“ Byla to Ma- gdalena, dcera krále francouzského Karla VII. (1422—1461). Králové francouzští užívali od dob Karla V. titulu „rex christianissimus' (král nejkřesťanštější); titul ten byl r. 1469 potvrzen Ludvíkovi XI. papežem Pavlem II.; jeho potom nástupci Ludvíkovi s malými pře- stávkami s oblibou užívali. Radost katolíků pojila se k podmínce Karla VII., aby než do- jde k sňatku, vykořeněno bylo české kacíř- ství (Novotný-Urbánek III. 3, 190) a těšili se, že sňatkem Ladislavovým splní se jejich na- děje, když při příležitosti sňatku měl býti v Praze sjezd katolických panovníků. Naproti tomu utrakvisté se obávali „krvavé lázně neodřeknou-li se kalicha. (ibid. III. 3, 200). „Neb když nevěstu počali nésti...“ Posel- ství české bylo přijato Karlem VII. v Montils 18. prosince 1457. Zpráva o smrti ženichově přišla do Francie 24. prosince, tedy dříve, než se vydal průvod na cestu. „ženich ... skrze smrt konec vzal“. Ladislav zemřel 23. listopadu 1457. Viz Novotný-Urbá- nek D č III. 3, 193, jakož i Urbánek, Konec Ladislava Pohrobka. „I přišel z toho římským kněžím zámutek ve- liký a českým obveselení“ — katolíci pozbyli jednak naděje na rekatolisaci Čech jednak truchlili nad tím, že padá hráz proti Tur- kům. — Ladislav byl panovníkem v králov- ství českém a uherském. Výrazem radosti utrakvistů je projev písaře českobrodského, který do městských knih napsal, že Bůh na- vštívil své věrné a jest jim „po mlhách... mocným a přísným pomocníkem a utěšite- lem.“ Urbánek, Husitský král 119—120; No- votný-Urbánek D Č III. 3, 212. „z rodu Kunštátův“. Kunštátové byli panský rod moravského původu, zvaný tak podle Kunštátu neb Kunina Města, který již v I. pol. XIV. stol. se zakoupil i v Čechách, ze- jména v Polabí a sv. Čechách, nabyv Podě- brad, Náchoda (směnou za Bechyni), Pardu- bic a j. Urbánek, Husitský král. str. 37 sl. 110
nek D. Č. III. 2, 691—718, III. 3. 21—24, 194, 202 sl. 214. „I starali se jemu o královnu...“ Byla to Ma- gdalena, dcera krále francouzského Karla VII. (1422—1461). Králové francouzští užívali od dob Karla V. titulu „rex christianissimus' (král nejkřesťanštější); titul ten byl r. 1469 potvrzen Ludvíkovi XI. papežem Pavlem II.; jeho potom nástupci Ludvíkovi s malými pře- stávkami s oblibou užívali. Radost katolíků pojila se k podmínce Karla VII., aby než do- jde k sňatku, vykořeněno bylo české kacíř- ství (Novotný-Urbánek III. 3, 190) a těšili se, že sňatkem Ladislavovým splní se jejich na- děje, když při příležitosti sňatku měl býti v Praze sjezd katolických panovníků. Naproti tomu utrakvisté se obávali „krvavé lázně neodřeknou-li se kalicha. (ibid. III. 3, 200). „Neb když nevěstu počali nésti...“ Posel- ství české bylo přijato Karlem VII. v Montils 18. prosince 1457. Zpráva o smrti ženichově přišla do Francie 24. prosince, tedy dříve, než se vydal průvod na cestu. „ženich ... skrze smrt konec vzal“. Ladislav zemřel 23. listopadu 1457. Viz Novotný-Urbá- nek D č III. 3, 193, jakož i Urbánek, Konec Ladislava Pohrobka. „I přišel z toho římským kněžím zámutek ve- liký a českým obveselení“ — katolíci pozbyli jednak naděje na rekatolisaci Čech jednak truchlili nad tím, že padá hráz proti Tur- kům. — Ladislav byl panovníkem v králov- ství českém a uherském. Výrazem radosti utrakvistů je projev písaře českobrodského, který do městských knih napsal, že Bůh na- vštívil své věrné a jest jim „po mlhách... mocným a přísným pomocníkem a utěšite- lem.“ Urbánek, Husitský král 119—120; No- votný-Urbánek D Č III. 3, 212. „z rodu Kunštátův“. Kunštátové byli panský rod moravského původu, zvaný tak podle Kunštátu neb Kunina Města, který již v I. pol. XIV. stol. se zakoupil i v Čechách, ze- jména v Polabí a sv. Čechách, nabyv Podě- brad, Náchoda (směnou za Bechyni), Pardu- bic a j. Urbánek, Husitský král. str. 37 sl. 110
Strana 111
Str. 51 „A že pan Viktorin, otec krále Jiřího... měl se k lidem chaterným ...“ Viktorin z K. byl nejmladším synem Bočka z K. a držel Litice a Náchod. Ač byl mlád a pán, přidržel se Táborů, bojoval r. 1423 na Moravě, kde zví- tězil u Kroměříže, v červnu 1424 pomohl Žiž- kovi z nebezpečné situace v Kostelci nad La- bem. Jak věrným byl přítelem Žižkovým, je patrno z toho, že Žižka umíraje „poručenstvie učinil svým milým věrným bratřím a Čechům panu Viktorinovi, panu Janu Bzdinkovi a Kunšovi, aby se milého Boha bojiece stále a věrně bránili pravdy boží pro věčnú odpla- tu“ (St. letop. čeští 64). Brzy se však pan Viktorin rozešel s Tábory a Sirotky. Zúčast- nil se ještě bitvy u Ústí a brzy na to v mla- dém věku zemřel 1. ledna 1427 na Poděbra- dech. Za válek ztratil Náchod. „lid chaterný“, rozuměj Tábory a Sirotky. „kterýž pokorných povyšuje“ je parafrase žalmu 17. v. 27. „... počal běh svůj královský vysoce vésti... Jiří již za svého správcovství, maje veliké jmění, vedl svůj dvůr s knížecí nádherou, jako král vystupoval pak při důležitých událostech, na př. při sjezdu knížat v Chebu a svadbách tamtéž r. 1459, podobně i r. 1461 vždy s ve- likou nádherou a okázalostí. V posledních le- tech svého života, když viděl, že synové jeho po něm nenastoupí, byl čím dále tím skrblej- ší, jak praví o něm Řehoř z Heimburga. „činěním křivd vdovám a sirotkům.“ Nezná- mo, čeho se týká tato narážka. Mohla by to být narážka na to, co se praví v Dialogu Ja- na z Rabštejna (vyd. Rybovo), str. 28/29. „I zbudil proti němu... pana Zdeňka Kono- pištského...“ Zdeněk ze Šternberka a na Konopišti, vůdce katolické strany byl v do- bě volby nejvyšším purkrabím a tedy nejvyš- ším úředníkem zemským. Získán byl pro vol- bu Jiřího, první poklekl před ním řka: „Nechť pan správce je králem naším“. Ale později se proti Jiřímu postavil a smluvil proti němu spolek katolické šlechty, Jednotu zelenohor- skou (r. 1465). Po marných pokusech o smír dal Jiří r. 1467 oblehnouti jeho hrady, z nichž 111
Str. 51 „A že pan Viktorin, otec krále Jiřího... měl se k lidem chaterným ...“ Viktorin z K. byl nejmladším synem Bočka z K. a držel Litice a Náchod. Ač byl mlád a pán, přidržel se Táborů, bojoval r. 1423 na Moravě, kde zví- tězil u Kroměříže, v červnu 1424 pomohl Žiž- kovi z nebezpečné situace v Kostelci nad La- bem. Jak věrným byl přítelem Žižkovým, je patrno z toho, že Žižka umíraje „poručenstvie učinil svým milým věrným bratřím a Čechům panu Viktorinovi, panu Janu Bzdinkovi a Kunšovi, aby se milého Boha bojiece stále a věrně bránili pravdy boží pro věčnú odpla- tu“ (St. letop. čeští 64). Brzy se však pan Viktorin rozešel s Tábory a Sirotky. Zúčast- nil se ještě bitvy u Ústí a brzy na to v mla- dém věku zemřel 1. ledna 1427 na Poděbra- dech. Za válek ztratil Náchod. „lid chaterný“, rozuměj Tábory a Sirotky. „kterýž pokorných povyšuje“ je parafrase žalmu 17. v. 27. „... počal běh svůj královský vysoce vésti... Jiří již za svého správcovství, maje veliké jmění, vedl svůj dvůr s knížecí nádherou, jako král vystupoval pak při důležitých událostech, na př. při sjezdu knížat v Chebu a svadbách tamtéž r. 1459, podobně i r. 1461 vždy s ve- likou nádherou a okázalostí. V posledních le- tech svého života, když viděl, že synové jeho po něm nenastoupí, byl čím dále tím skrblej- ší, jak praví o něm Řehoř z Heimburga. „činěním křivd vdovám a sirotkům.“ Nezná- mo, čeho se týká tato narážka. Mohla by to být narážka na to, co se praví v Dialogu Ja- na z Rabštejna (vyd. Rybovo), str. 28/29. „I zbudil proti němu... pana Zdeňka Kono- pištského...“ Zdeněk ze Šternberka a na Konopišti, vůdce katolické strany byl v do- bě volby nejvyšším purkrabím a tedy nejvyš- ším úředníkem zemským. Získán byl pro vol- bu Jiřího, první poklekl před ním řka: „Nechť pan správce je králem naším“. Ale později se proti Jiřímu postavil a smluvil proti němu spolek katolické šlechty, Jednotu zelenohor- skou (r. 1465). Po marných pokusech o smír dal Jiří r. 1467 oblehnouti jeho hrady, z nichž 111
Strana 112
nejdéle se drželo Konopiště (do pros. 1468). Jednota, když byl Jiří dán papežem do klad- by, nabízela trůn český některým panovní- kům, ale ti zachovávajíce neutralitu, odmítli. Když pak povstal proti Jiřímu Matyáš Uher- ský, vstoupil pan Zdeněk do jeho služeb — ovšem ne zadarmo — a zůstal v nich až do své smrti 4. prosince 1476. Byl to nejvášni- vější a nejnáruživější nepřítel Jiříkův, který způsobil Čechům mnoho škod a pohrom. Za- ujetí jeho proti husitům a Jiřímu je patrno z Dialogu Jana z Rabšteina, přeloženého Pa- lackým v Děj. IV. 2, 582—614, nově vydán B. Rybou. „ ... jako proti Šalamounovi... Jeroboa- ma...“ 3. Král. kap. 11. v. 26 sl. „... zetě jeho krále Matyáše Uherského... v potřebě své.“ Matyáš Korvín byl mladší syn gubernátora Jana Hunyada. Starší jeho bratr Ladislav byl pro úklady proti Ladisla- vovi Pohrobkovi — chtěl ho unésti z Budína — sťat a Matyáš byl vězněn ve Vídni, odkud byl přivezen do Prahy právě v den smrti La- dislavovy. Jiří, když se jednalo o volbu Ma- tyášovu v Uhrách, propustil ho z vězení a podporoval jeho kandidaturu. Vedle slíbené veliké peněžité odměny působily na Jiřího i momenty mravní: dobrý poměr rodu Hu- nyadů k papeži a obdobnost volby obou. Pro upevnění přátelství stala se manželkou Maty- ášovou dcera Jiříkova Kateřina, která však již r. 1464 zemřela. Tím ochlazeny byly sty- ky obou králů již nepříliš vřelé. Ctižádostivý a po rozšíření své moci dychtivý Matyáš rád vyhověl vyzvání jednoty Zelenohorské, již zastupoval biskup olomoucký Tas a Zdeněk ze Šternberka, kteří přišli za ním v březnu 1468 do Trnavy, aby zasáhl do českých po- měrů. V odpovědném listu Jiříkovi dává si Mátyáš titul ochránce katolíků. Hned potom vytáhl p. Zdeněk se silným vojskem do Ra- kous, kde bojoval syn Jiřího Viktorin, Matyáš sám vytrhl později. Palacký, Děj. IV. 2, 442 sl.; Novotný-Urbánek, D Č III. 2, týž Husitský král 115—118, 132—133. 112
nejdéle se drželo Konopiště (do pros. 1468). Jednota, když byl Jiří dán papežem do klad- by, nabízela trůn český některým panovní- kům, ale ti zachovávajíce neutralitu, odmítli. Když pak povstal proti Jiřímu Matyáš Uher- ský, vstoupil pan Zdeněk do jeho služeb — ovšem ne zadarmo — a zůstal v nich až do své smrti 4. prosince 1476. Byl to nejvášni- vější a nejnáruživější nepřítel Jiříkův, který způsobil Čechům mnoho škod a pohrom. Za- ujetí jeho proti husitům a Jiřímu je patrno z Dialogu Jana z Rabšteina, přeloženého Pa- lackým v Děj. IV. 2, 582—614, nově vydán B. Rybou. „ ... jako proti Šalamounovi... Jeroboa- ma...“ 3. Král. kap. 11. v. 26 sl. „... zetě jeho krále Matyáše Uherského... v potřebě své.“ Matyáš Korvín byl mladší syn gubernátora Jana Hunyada. Starší jeho bratr Ladislav byl pro úklady proti Ladisla- vovi Pohrobkovi — chtěl ho unésti z Budína — sťat a Matyáš byl vězněn ve Vídni, odkud byl přivezen do Prahy právě v den smrti La- dislavovy. Jiří, když se jednalo o volbu Ma- tyášovu v Uhrách, propustil ho z vězení a podporoval jeho kandidaturu. Vedle slíbené veliké peněžité odměny působily na Jiřího i momenty mravní: dobrý poměr rodu Hu- nyadů k papeži a obdobnost volby obou. Pro upevnění přátelství stala se manželkou Maty- ášovou dcera Jiříkova Kateřina, která však již r. 1464 zemřela. Tím ochlazeny byly sty- ky obou králů již nepříliš vřelé. Ctižádostivý a po rozšíření své moci dychtivý Matyáš rád vyhověl vyzvání jednoty Zelenohorské, již zastupoval biskup olomoucký Tas a Zdeněk ze Šternberka, kteří přišli za ním v březnu 1468 do Trnavy, aby zasáhl do českých po- měrů. V odpovědném listu Jiříkovi dává si Mátyáš titul ochránce katolíků. Hned potom vytáhl p. Zdeněk se silným vojskem do Ra- kous, kde bojoval syn Jiřího Viktorin, Matyáš sám vytrhl později. Palacký, Děj. IV. 2, 442 sl.; Novotný-Urbánek, D Č III. 2, týž Husitský král 115—118, 132—133. 112
Strana 113
„každý zlořečený člověk ... jeho srdce“. Je- rem. 17. 5. „kněží Rokycanovi“ jsou kněží strany pražské, mírnější to strany husitské, která si přála dohodnutí s Římem. „kněží čeští“, tak zvali Bratří kněží strany pražské. „... protivil se kněžím táborským ... obyče- jem první církve.“ Husité i Bratří podobně jako Chelčický pokládali za pravou církev křesťanskou církev do vydání ediktu milán- ského Konstantinem Vel. r. 313. Ta byla jim vzorem dokonalosti a nezkaženosti, neboť tu spravovali apoštolé a jejich žáci, po r. 313 by- la to prý ne církev Kristova ale Antikristova, neboť t. zv. darováním Konstantinovým papeži Silvestrovi (je to falešná listina až z 8 stol.) dostalo se tomuto velikých výsad; tím cír- kev opustila dřívější evangelickou chudobu. Podle legendy z konce 12. stol. bylo při ode- vzdávání darování Konstantinova slyšeti hlas anděla (podle jiných dábla): „Dnes byl vlit jed do církve“. — Středověk věřil pravosti tohoto darování. První, kdo ukázal, že donace je falsum, byl humanista Laurentius Valla r. 1440 ve spise De falso credita et ementita Constantini donatione declamatio, který byl do češtiny přeložen na zač. 16. stol. (rkp. univ. knih. v Praze XVII. D. 38). Bratří, kteří znali spis dříve, než byl přeložen, horlivě se chopili této zbraně proti církvi římské. „A on je pak k vůli mistru Rokycanovi... u Hory ... potupil za kacíře...“ Aby urov- nány byly náboženské poměry v Čechách, byli Táborští vyzváni r. 1443 panem Hynkem Ptáčkem z Pirkšteina a Rokycanou, aby jejich kněží se dostavili v květnu do Kutné Hory, kam byl položen sjezd krajů a synoda kněží; kdo se nedostaví, ukazuje svou vinu. Bylo jim vytýkáno, že neprávě věří o svátosti ol- tářní. Jednání se začalo 6. července 1443. Je to, jak správně charakterisuje Urbánek D Č III. 1, 823 toto hádání „theoretický ko- nec táborství; poslední veliké hádání, mo- hutný epilog, v němž se posledně střetl ra- dikalismus táborský s utrakvistickým kon- Str. 52 113
„každý zlořečený člověk ... jeho srdce“. Je- rem. 17. 5. „kněží Rokycanovi“ jsou kněží strany pražské, mírnější to strany husitské, která si přála dohodnutí s Římem. „kněží čeští“, tak zvali Bratří kněží strany pražské. „... protivil se kněžím táborským ... obyče- jem první církve.“ Husité i Bratří podobně jako Chelčický pokládali za pravou církev křesťanskou církev do vydání ediktu milán- ského Konstantinem Vel. r. 313. Ta byla jim vzorem dokonalosti a nezkaženosti, neboť tu spravovali apoštolé a jejich žáci, po r. 313 by- la to prý ne církev Kristova ale Antikristova, neboť t. zv. darováním Konstantinovým papeži Silvestrovi (je to falešná listina až z 8 stol.) dostalo se tomuto velikých výsad; tím cír- kev opustila dřívější evangelickou chudobu. Podle legendy z konce 12. stol. bylo při ode- vzdávání darování Konstantinova slyšeti hlas anděla (podle jiných dábla): „Dnes byl vlit jed do církve“. — Středověk věřil pravosti tohoto darování. První, kdo ukázal, že donace je falsum, byl humanista Laurentius Valla r. 1440 ve spise De falso credita et ementita Constantini donatione declamatio, který byl do češtiny přeložen na zač. 16. stol. (rkp. univ. knih. v Praze XVII. D. 38). Bratří, kteří znali spis dříve, než byl přeložen, horlivě se chopili této zbraně proti církvi římské. „A on je pak k vůli mistru Rokycanovi... u Hory ... potupil za kacíře...“ Aby urov- nány byly náboženské poměry v Čechách, byli Táborští vyzváni r. 1443 panem Hynkem Ptáčkem z Pirkšteina a Rokycanou, aby jejich kněží se dostavili v květnu do Kutné Hory, kam byl položen sjezd krajů a synoda kněží; kdo se nedostaví, ukazuje svou vinu. Bylo jim vytýkáno, že neprávě věří o svátosti ol- tářní. Jednání se začalo 6. července 1443. Je to, jak správně charakterisuje Urbánek D Č III. 1, 823 toto hádání „theoretický ko- nec táborství; poslední veliké hádání, mo- hutný epilog, v němž se posledně střetl ra- dikalismus táborský s utrakvistickým kon- Str. 52 113
Strana 114
servatismem.“ Ježto nebylo dosaženo doho- dy, rozhodl spor v lednu 1444 sněm, tedy laikové, jehož rozhodnutí se obě strany pod- daly tak, aby kněží táborští se podrobili Ro- kycanovi. Jiří neměl tu účasti, neboť hlavou utrakvistů tehdy byl ještě pan Ptáček. — Lepší odůvodnění najdeme u jiných historiků bratrských, že Jiří učinil tak k vůli Rokyca- novi, kterému svými důvody připravili Tá- boři hanbu, a on se proto na ně hněval. — Hlavním pramenem pro celý spor je třetí díl Chronicon Taboritarum (vydal Höfler: Scrip- tores rerum husiticarum II.). Mnoho materiá- lu snesl Nejedlý, Prameny k dějinám synod táborských v 1. 1443—1444. Viz Novotný- Urbánek, D Č III. 1, str. 807—883. „ješto potom řekl jeden mistr pražský zname- nitý...“ Výrok tento citují historikové bratr- ští častěji. Na př. Lukáš (Hádka Rokycanova s Tábory, Akty II., str. 89, srov. i tamtéž, str. 28 a 49). Blahoslav (O původu Jednoty bratrské vydal Odložilík ve V KČS N 1928, str. 36 a ve „Špalíčku“ sv. V., str. 51). „A potom je z Tábora pobral.“ Jiří přitáhl k Táboru 30. srpna 1452 a již 1. září město se mu vzdalo se závazkem, že 28. září Ro- kycana s 5 jinými osobami učiní výpověď ve sporech mezi stranou českou a kněžími tá- borskými. Kdyby tito se nepodrobili, nebude jich Tábor dále chrániti. Přední theologové, Mikuláš z Pelhřimova zv. Biskupec, první a poslední biskup táborský, Václav Koranda starší, Vavřinec Němec z Reichenbachu a j. byli potom uvězněni v Praze. Novotný-Urbá- nek III. 2, 665—7 a 675—678. Před příjezdem Ladislava Pohrobka ke korunovaci (do Prahy přijel 24. X. a již 28. byl korunován) dal Jiří odvézti vězně na své hrady: Mikuláš z Pel- hřimova a Vavřinec Němec dopraveni byli na Poděbrady, Koranda na Litice a jiní na Pot- štein, a zůstali tam do smrti. Domněnka, že byli odvezeni z Prahy, aby nebyli propuštěni Ladislavem na svobodu, vyskytuje se u všech historiků bratrských, ale správně podotýká Urbánek (1. c. 677, pozn. 1) při výkladu to- hoto místa, že Ladislav sám by je asi sotva 114
servatismem.“ Ježto nebylo dosaženo doho- dy, rozhodl spor v lednu 1444 sněm, tedy laikové, jehož rozhodnutí se obě strany pod- daly tak, aby kněží táborští se podrobili Ro- kycanovi. Jiří neměl tu účasti, neboť hlavou utrakvistů tehdy byl ještě pan Ptáček. — Lepší odůvodnění najdeme u jiných historiků bratrských, že Jiří učinil tak k vůli Rokyca- novi, kterému svými důvody připravili Tá- boři hanbu, a on se proto na ně hněval. — Hlavním pramenem pro celý spor je třetí díl Chronicon Taboritarum (vydal Höfler: Scrip- tores rerum husiticarum II.). Mnoho materiá- lu snesl Nejedlý, Prameny k dějinám synod táborských v 1. 1443—1444. Viz Novotný- Urbánek, D Č III. 1, str. 807—883. „ješto potom řekl jeden mistr pražský zname- nitý...“ Výrok tento citují historikové bratr- ští častěji. Na př. Lukáš (Hádka Rokycanova s Tábory, Akty II., str. 89, srov. i tamtéž, str. 28 a 49). Blahoslav (O původu Jednoty bratrské vydal Odložilík ve V KČS N 1928, str. 36 a ve „Špalíčku“ sv. V., str. 51). „A potom je z Tábora pobral.“ Jiří přitáhl k Táboru 30. srpna 1452 a již 1. září město se mu vzdalo se závazkem, že 28. září Ro- kycana s 5 jinými osobami učiní výpověď ve sporech mezi stranou českou a kněžími tá- borskými. Kdyby tito se nepodrobili, nebude jich Tábor dále chrániti. Přední theologové, Mikuláš z Pelhřimova zv. Biskupec, první a poslední biskup táborský, Václav Koranda starší, Vavřinec Němec z Reichenbachu a j. byli potom uvězněni v Praze. Novotný-Urbá- nek III. 2, 665—7 a 675—678. Před příjezdem Ladislava Pohrobka ke korunovaci (do Prahy přijel 24. X. a již 28. byl korunován) dal Jiří odvézti vězně na své hrady: Mikuláš z Pel- hřimova a Vavřinec Němec dopraveni byli na Poděbrady, Koranda na Litice a jiní na Pot- štein, a zůstali tam do smrti. Domněnka, že byli odvezeni z Prahy, aby nebyli propuštěni Ladislavem na svobodu, vyskytuje se u všech historiků bratrských, ale správně podotýká Urbánek (1. c. 677, pozn. 1) při výkladu to- hoto místa, že Ladislav sám by je asi sotva 114
Strana 115
byl propustil. — Václav Hrůza z Chelčic byl zprvu ve službách Rožmberků a potom pur- krabím na Poděbradech, (tamtéž III. 2, 677. pozn. 1). — Jinými myslí tu Tůma Bratří uvězněné za prvního pronásledování. „... řeč Izaiáše proroka: Přikryjí... lidi“. Iz. 60. 2. „Tehdy za krále Jiřího ... neučené, řemeslní- ky ..., kteří byli při mistru Rokycanovi.“ Ná- boženští horlivci, kteří nebyli spokojeni s teh- dejším stavem husitství, slyšíce vzájemná obviňování obou stran, počali míti obavy o své spasení. Proto hledali pomoci na různých stranách, na př. u Martina Lupáče, kněze Opočny ve Vilémově, v Divišově, v Chelči- cích, kde se vytvořily kroužky neboli bratr- stva těch, kdož chtěli dobře křesťansky býti živi; v Praze hlavně chodili na kázání Rokyca- nova do Týna a rozmlouvali s ním na faře o tom, co kázal. Odtud přišlo nejvíce kvasu k založení Jednoty. Bylo to r. 1453 neb 1454. Hlavou jejich byl Řehoř. Nebyli to však asi jen prostí, neučení lidé, jak tvrdí zde Tůma, nýbrž i někteří studenti a učení. K dokladům, jež snesl Urbánek Č D III. 3. 982 přidal bych ještě svědectví ve spisu Krasonického O uče- ných (rkp. Národního musea V. F. 41. l. 9a): „I odstoupili od něho (Rokycany), kteříž se v té hromádce drželi pospolu, učení i neučení a sprostní, jako byl Řehoř krejčí, zemanského stavu a řádu, Matěj mladý z Kunvaldu, Eli- áš mlynář a jiní, z učených Halar, bakalář, Jíra Kostelecký, učený a moudrý, Veliký Vít a jiní latiníci jako Tůma Přeloučský, potom Jíra bakalář z Jindřichova Hradce.“ — Ovšem Krasonický chce dokázati, že učení byli vždy v Jednotě, tedy již od samého začátku. — O počátcích Jednoty viz Go11, Chelčický a Jed- nota v XV. stol., str. 61 sl. a 78 sl., Urbá- nek D č III. 3, 980 sl. a týž Jednota bratr- ská a vyšší vzdělání až do doby Blahoslavovy, Müller-Bartoš, Děj. Jedn. bratr. I. „a náboženství vilémovském.“ Nábožní Vilémov- ští, kroužek náboženských horlivců, nazýváni byli tak podle svého sídla v utrakvistickém klášteře ve Vilémově. Tam nejedouce ani pi- Str. 53 115
byl propustil. — Václav Hrůza z Chelčic byl zprvu ve službách Rožmberků a potom pur- krabím na Poděbradech, (tamtéž III. 2, 677. pozn. 1). — Jinými myslí tu Tůma Bratří uvězněné za prvního pronásledování. „... řeč Izaiáše proroka: Přikryjí... lidi“. Iz. 60. 2. „Tehdy za krále Jiřího ... neučené, řemeslní- ky ..., kteří byli při mistru Rokycanovi.“ Ná- boženští horlivci, kteří nebyli spokojeni s teh- dejším stavem husitství, slyšíce vzájemná obviňování obou stran, počali míti obavy o své spasení. Proto hledali pomoci na různých stranách, na př. u Martina Lupáče, kněze Opočny ve Vilémově, v Divišově, v Chelči- cích, kde se vytvořily kroužky neboli bratr- stva těch, kdož chtěli dobře křesťansky býti živi; v Praze hlavně chodili na kázání Rokyca- nova do Týna a rozmlouvali s ním na faře o tom, co kázal. Odtud přišlo nejvíce kvasu k založení Jednoty. Bylo to r. 1453 neb 1454. Hlavou jejich byl Řehoř. Nebyli to však asi jen prostí, neučení lidé, jak tvrdí zde Tůma, nýbrž i někteří studenti a učení. K dokladům, jež snesl Urbánek Č D III. 3. 982 přidal bych ještě svědectví ve spisu Krasonického O uče- ných (rkp. Národního musea V. F. 41. l. 9a): „I odstoupili od něho (Rokycany), kteříž se v té hromádce drželi pospolu, učení i neučení a sprostní, jako byl Řehoř krejčí, zemanského stavu a řádu, Matěj mladý z Kunvaldu, Eli- áš mlynář a jiní, z učených Halar, bakalář, Jíra Kostelecký, učený a moudrý, Veliký Vít a jiní latiníci jako Tůma Přeloučský, potom Jíra bakalář z Jindřichova Hradce.“ — Ovšem Krasonický chce dokázati, že učení byli vždy v Jednotě, tedy již od samého začátku. — O počátcích Jednoty viz Go11, Chelčický a Jed- nota v XV. stol., str. 61 sl. a 78 sl., Urbá- nek D č III. 3, 980 sl. a týž Jednota bratr- ská a vyšší vzdělání až do doby Blahoslavovy, Müller-Bartoš, Děj. Jedn. bratr. I. „a náboženství vilémovském.“ Nábožní Vilémov- ští, kroužek náboženských horlivců, nazýváni byli tak podle svého sídla v utrakvistickém klášteře ve Vilémově. Tam nejedouce ani pi- Str. 53 115
Strana 116
jíce chodili první Bratří z Prahy přijímati svá- tost oltářní. (Rkp. Národního musea V. F. 41. 1. 280b a 340a). Leč tito nábožní Vilémovští vzbudili proti sobě odpor u Bratří vymáhá- ním platů na sedlácích a hlavně svým názo- rem na svátost oltářní, kterou podávali i hříš- ným a bojovníkům, ba „v hrdlo cpali“ i bláz- nům. Více viz o nich Goll, Chelčický a Jed- nota, str. 64—65 a 72—75 a Urbánek, D č III. 3, 645 sl. i roztroušeně. „pod náboženstvím českým“ t. j. při straně české, podobojí. „zde na Moravě při knězi Štěpánovi...“ Kněz Štěpán, farář v Kroměříži, byl představite- lem radikálního utrakvismu na Moravě. Vy- stoupil také proti Kapistránovi, když byl na Moravě. Některými názory blížil se táborství. Neuznával stupňů v kněžstvu, žádal chudobu kněží, zavrhoval mnišství, obřady mají býti jednoduché, chrámy bez obrazů. Svátost ol- tářní má býti stále vystavena a může být při- jímána od hodných i hříšných. Zavrhoval ušní zpověď a špatné kněze. Na zač. r. 1456 vy- puzen byv biskupem z Kroměříže, uchýlil se se svými přivrženci do Meziříčí. Tam se do- stal do sporu s nožířem Řehořem, pikhartem, který převedl část jeho stoupenců na svou stranu. Tito odtrženci se přidrželi potom tá- borského kněze Štěpánka, který při svátosti oltářní se přiblížil pikhartství, podávaje svým obyčejný chléb a dávaje jim píti víno z hlině- ných nádob. Působením Štěpánovým byl Ště- pánek vypuzen z Meziříčí a uchýlil se do Mor. Krumlova, kde se k němu přidružil mla- dý nadšený kněz Beneš, který byl však brzy upálen. Stoupenci jeho odešli do Čech a usa- dili se u Domažlic a později v Klatovech, kam se vraceli od Mirovic, Píseckých hor a ze Stříbra. Byli pronásledování, vězněni i muče- ni. Hrdinou jejich byl bratr Svatoň, který, ač mu byly usekány ruce i nohy, nepovolil. Část jich, když se s nimi sešel v Klatovech Řehoř, splynula s Jednotou. Viz více Goll 1. c. 80 a Urbánek III. 3, 635, kde uvedena i ostatní literatura. Rehoř byl zemanského rodu a podle pozděj- 116
jíce chodili první Bratří z Prahy přijímati svá- tost oltářní. (Rkp. Národního musea V. F. 41. 1. 280b a 340a). Leč tito nábožní Vilémovští vzbudili proti sobě odpor u Bratří vymáhá- ním platů na sedlácích a hlavně svým názo- rem na svátost oltářní, kterou podávali i hříš- ným a bojovníkům, ba „v hrdlo cpali“ i bláz- nům. Více viz o nich Goll, Chelčický a Jed- nota, str. 64—65 a 72—75 a Urbánek, D č III. 3, 645 sl. i roztroušeně. „pod náboženstvím českým“ t. j. při straně české, podobojí. „zde na Moravě při knězi Štěpánovi...“ Kněz Štěpán, farář v Kroměříži, byl představite- lem radikálního utrakvismu na Moravě. Vy- stoupil také proti Kapistránovi, když byl na Moravě. Některými názory blížil se táborství. Neuznával stupňů v kněžstvu, žádal chudobu kněží, zavrhoval mnišství, obřady mají býti jednoduché, chrámy bez obrazů. Svátost ol- tářní má býti stále vystavena a může být při- jímána od hodných i hříšných. Zavrhoval ušní zpověď a špatné kněze. Na zač. r. 1456 vy- puzen byv biskupem z Kroměříže, uchýlil se se svými přivrženci do Meziříčí. Tam se do- stal do sporu s nožířem Řehořem, pikhartem, který převedl část jeho stoupenců na svou stranu. Tito odtrženci se přidrželi potom tá- borského kněze Štěpánka, který při svátosti oltářní se přiblížil pikhartství, podávaje svým obyčejný chléb a dávaje jim píti víno z hlině- ných nádob. Působením Štěpánovým byl Ště- pánek vypuzen z Meziříčí a uchýlil se do Mor. Krumlova, kde se k němu přidružil mla- dý nadšený kněz Beneš, který byl však brzy upálen. Stoupenci jeho odešli do Čech a usa- dili se u Domažlic a později v Klatovech, kam se vraceli od Mirovic, Píseckých hor a ze Stříbra. Byli pronásledování, vězněni i muče- ni. Hrdinou jejich byl bratr Svatoň, který, ač mu byly usekány ruce i nohy, nepovolil. Část jich, když se s nimi sešel v Klatovech Řehoř, splynula s Jednotou. Viz více Goll 1. c. 80 a Urbánek III. 3, 635, kde uvedena i ostatní literatura. Rehoř byl zemanského rodu a podle pozděj- 116
Strana 117
ších zpráv sestřenec Rokycanův. Byl nějaký čas v utrakvistickém klášteře Na Slovanech. Stanul pak v čele náboženských horlivců a posluchačů kázání Rokycanových. Když Jed- nota se usídlila v Kunvaldě, nesídlil tam stá- le, cestoval s místa na místo a získával nové přívržence. Za prvního pronásledování Jedno- ty r. 1461 byl uvězněn, ale nebyl mučen, jak pozdější historikové bratrští líčí. Propuštěn byl asi po velmi mírném prohlášení o moci světa. Brzy potom uvězněn byl po druhé v Mostě, ale i odtud byl propuštěn. Při vol- bě kněží bratrských r. 1467 byl činně účas- ten, ale zvolen nebyl. V Jednotě neměl urči- tého postavení, ač byl jejím zakladatelem a prvním organisátorem — v pozdějších spisech přiléhavě nazýván byl jejím patriarchou. Za svého života ji řídil a v Jednotě se uplatňo- valy jeho názory. V jeho četných spisech a lis- tech ozývá se Chelčický, jenomže Řehoř do- mýšlí a jde často dále než jeho učitel, takže názory obou se doplňují. Zemřel r. 1474 a byl pochován ve skalním hrobě v Brandýse nad Orlicí. R. 1495 zřekla se Jednota jeho spisů, neboť „jsou nad míru a bez středmosti některé věci položeny...“ Srov. Bartoš Bratr Ře- hoř. Kněz Michal byl farářem v Kunvaldě a Žam- berce. Vysvěcen byl v Italii, když uplatil ještě s jinými (na př. Michalem Polákem) bis- kupa, aby je nechal bez přijímání. Přistoupil k Bratřím a posluhoval jim, změniv ceremo- nie při mši. Po zvolení prvních bratrských kněží r. 1467 — sám nebyl zvolen, — byl poslán k Valdenským a byl potvrzen na bis- kupa. Vrátiv se, přenesl svou moc biskup- skou na zvoleného bratra Matěje a dal se od něho znovu vysvětit na kněze, nepokládaje své první, římské, svěcení za dostatečné. Za prvního pronásledování Jednoty r. 1461 byl vězněn na radnici Nového města Pražského, za druhého byl 11/2 roku ve vězení na hradě mostském, odkudž byl propuštěn při koruno- vaci Vladislava II. Po třetí byl vězněn r. 1480 v Kladsku, takže byl celkem 4 léta ve vězení. Za sporů v Jednotě byl na straně pokrokových 117
ších zpráv sestřenec Rokycanův. Byl nějaký čas v utrakvistickém klášteře Na Slovanech. Stanul pak v čele náboženských horlivců a posluchačů kázání Rokycanových. Když Jed- nota se usídlila v Kunvaldě, nesídlil tam stá- le, cestoval s místa na místo a získával nové přívržence. Za prvního pronásledování Jedno- ty r. 1461 byl uvězněn, ale nebyl mučen, jak pozdější historikové bratrští líčí. Propuštěn byl asi po velmi mírném prohlášení o moci světa. Brzy potom uvězněn byl po druhé v Mostě, ale i odtud byl propuštěn. Při vol- bě kněží bratrských r. 1467 byl činně účas- ten, ale zvolen nebyl. V Jednotě neměl urči- tého postavení, ač byl jejím zakladatelem a prvním organisátorem — v pozdějších spisech přiléhavě nazýván byl jejím patriarchou. Za svého života ji řídil a v Jednotě se uplatňo- valy jeho názory. V jeho četných spisech a lis- tech ozývá se Chelčický, jenomže Řehoř do- mýšlí a jde často dále než jeho učitel, takže názory obou se doplňují. Zemřel r. 1474 a byl pochován ve skalním hrobě v Brandýse nad Orlicí. R. 1495 zřekla se Jednota jeho spisů, neboť „jsou nad míru a bez středmosti některé věci položeny...“ Srov. Bartoš Bratr Ře- hoř. Kněz Michal byl farářem v Kunvaldě a Žam- berce. Vysvěcen byl v Italii, když uplatil ještě s jinými (na př. Michalem Polákem) bis- kupa, aby je nechal bez přijímání. Přistoupil k Bratřím a posluhoval jim, změniv ceremo- nie při mši. Po zvolení prvních bratrských kněží r. 1467 — sám nebyl zvolen, — byl poslán k Valdenským a byl potvrzen na bis- kupa. Vrátiv se, přenesl svou moc biskup- skou na zvoleného bratra Matěje a dal se od něho znovu vysvětit na kněze, nepokládaje své první, římské, svěcení za dostatečné. Za prvního pronásledování Jednoty r. 1461 byl vězněn na radnici Nového města Pražského, za druhého byl 11/2 roku ve vězení na hradě mostském, odkudž byl propuštěn při koruno- vaci Vladislava II. Po třetí byl vězněn r. 1480 v Kladsku, takže byl celkem 4 léta ve vězení. Za sporů v Jednotě byl na straně pokrokových 117
Strana 118
Bratří. Zemřel r. 1501 v Rychnově. Byl to kněz, jakého Bratří hledali, dobrý, Krasonic- ký praví o něm: „... bych řekl u svatého Mi- chala...“ (citovaný již ruk. V. F. 41 l. 339a). Protivníci bratrští viděli v něm jednoho ze zakladatelů Jednoty (ibid. 1. 340a a Akty II. 218). „a s jinými kněžími“ míněn je tu Martin z Krčína, který se však brzy od Bratří od- vrátil. „čtyři kusy“ jsou čtyři artikule Pražské, jichž obsah tu Tůma podává celkem správně. „ ....i obecnému lidu...“ t. j. nekněžím, lai- — „a stavováni byli“ t. j. aby hří- kům — chy byly trestány od náležitých vrchností, ne- jen duchovních, ale i světských. — .... aby kněží zboží a světského panování neměli“ t. j. aby kněží neměli statků a žili v evangelic- ké (apoštolské) chudobě a nezastávali úřadů světských. „Řád pak... při řízení kněží... podlé pří- kladu první církve svaté...“ Bratří, kteří kladli veliký důraz, že jen dobrý — tedy bez hříchu — kněz pravoplatně uděluje svátosti, z obavy, že by takového kněze snad nenašli, tedy, jak sami píší „z núze spasení“, odho- dlali se po mnohých radách, zejména Martina Lupáče, k radikálnímu, ba revolučnímu kro- ku — zříditi si vlastní kněží bez ohledu na církev českou (utrakvistickou) i římskou. Sta- lo se tak r. 1467 ve vsi Lhotce nebo Lhotě (obě jsou u Rychnova), u sedláka Duchka, který nebyl členem Jednoty. Líčení volby viz v úvodě str. 19. — Že Bratří se svěřili při té- to volbě losu, vyplývá ze středověkého ná- zoru „že losové v lůno se mecí, ale Bůh je spravuje“ (Přísl. 16. 33), zvláště však řídili se příkladem apoštolů, kteří také povolali losem Matěje k apoštolství. (Skut. L, 26). „jako byl Manasses proti Efrejmovi...“ Iz. 9, 21. „Biskupové i mistr Rokycan vzbuzováli krá- le Jiřího... aby Bratří trápil...“. týká se prvního pronásledování Jednoty r. 1461. Jiří je pronásledoval, aby splnil svou přísahu ko- runovační. Názor Müllerův (Gesch. d. böhm 118
Bratří. Zemřel r. 1501 v Rychnově. Byl to kněz, jakého Bratří hledali, dobrý, Krasonic- ký praví o něm: „... bych řekl u svatého Mi- chala...“ (citovaný již ruk. V. F. 41 l. 339a). Protivníci bratrští viděli v něm jednoho ze zakladatelů Jednoty (ibid. 1. 340a a Akty II. 218). „a s jinými kněžími“ míněn je tu Martin z Krčína, který se však brzy od Bratří od- vrátil. „čtyři kusy“ jsou čtyři artikule Pražské, jichž obsah tu Tůma podává celkem správně. „ ....i obecnému lidu...“ t. j. nekněžím, lai- — „a stavováni byli“ t. j. aby hří- kům — chy byly trestány od náležitých vrchností, ne- jen duchovních, ale i světských. — .... aby kněží zboží a světského panování neměli“ t. j. aby kněží neměli statků a žili v evangelic- ké (apoštolské) chudobě a nezastávali úřadů světských. „Řád pak... při řízení kněží... podlé pří- kladu první církve svaté...“ Bratří, kteří kladli veliký důraz, že jen dobrý — tedy bez hříchu — kněz pravoplatně uděluje svátosti, z obavy, že by takového kněze snad nenašli, tedy, jak sami píší „z núze spasení“, odho- dlali se po mnohých radách, zejména Martina Lupáče, k radikálnímu, ba revolučnímu kro- ku — zříditi si vlastní kněží bez ohledu na církev českou (utrakvistickou) i římskou. Sta- lo se tak r. 1467 ve vsi Lhotce nebo Lhotě (obě jsou u Rychnova), u sedláka Duchka, který nebyl členem Jednoty. Líčení volby viz v úvodě str. 19. — Že Bratří se svěřili při té- to volbě losu, vyplývá ze středověkého ná- zoru „že losové v lůno se mecí, ale Bůh je spravuje“ (Přísl. 16. 33), zvláště však řídili se příkladem apoštolů, kteří také povolali losem Matěje k apoštolství. (Skut. L, 26). „jako byl Manasses proti Efrejmovi...“ Iz. 9, 21. „Biskupové i mistr Rokycan vzbuzováli krá- le Jiřího... aby Bratří trápil...“. týká se prvního pronásledování Jednoty r. 1461. Jiří je pronásledoval, aby splnil svou přísahu ko- runovační. Názor Müllerův (Gesch. d. böhm 118
Strana 119
Str. 54 Brüder I. 78, Müller-Bartoš 39), že činil tak proto, aby dosáhl koruny německé, není dosti ověřený. Srov. Goll 1. c. str. 97 sl. „Kněz Jošt, biskup vratislavský,“ syn Oldři- cha z Rožmberka, velmistr řádu johanitského, byl biskupem ve Vratislavi r. 1456—1467. Byl stoupencem Jiřího z Poděbrad, v je- hož prospěch jednal v Římě. K jednotě Zelenohorské přistoupil jen z náboženského přesvědčení, ne z odporu ke králi. Byl i lite- rárně činný (Jireček, Rukovět II. 201). Ve spi- sích bratrských se vyskýtá často jméno toho- to „tlustého biskupa“ a jeho rady Jiřímu, aby Bratří nepronásledoval. „Pavel bosák“ je osoba blíže neznámá. „při sjezdu králů v Holomouci“. R. 1478 v čer- venci sjeli se Vladislav II. a Matyáš Uherský v Olomouci a tam byly potvrzeny smlouvy budínské, podle nichž Vladislavovi zůstaly jen Čechy, kdežto Moravu, Slezsko a Lužice dostal Matyáš. Tas (Protáz) z Boskovic, byl biskupem olo- mouckým v letech 1457—1482. Byl stranníkem Matyášovým. „an jej legát římský k tomu připravil.“ Legá- tem tehdy byl Rudolf z Rüdesheima, biskup levantský a po smrti Jošta z Rožmberka r. 1467 biskup vratislavský. „odsoudiv bratra Jakuba... u Vyškova." Upálen byl podle Knihy úmrtí r. 1467, když před tím byl tři leta vězněn. Ač měl četnou rodinu, pět dětí, odmítl prohlásiti, že zlý kněz může tolik jako dobrý. Goll 1. c. 147—148 klade jeho smrt do druhého pronásledování, kdežto Müller-Bartoš 51 ještě do prvního. .... král Jiří... na jednom sněmu... a Pán Bůh Bratří retoval...“ Podle Jafetova Hlasu (Palacký IV. 2, 434) stalo se tak r. 1468 na sněmu v Benešově, ale již Goll (1. c. 148, pozn. 1) podotýká, že zpráva není dosti bez- pečná. O tomto sněmu nezachovalo se zpráv a pak nehodí se do tehdejších poměrů. Jiří byl se svým vojskem již 17. dubna u Znojma a před 10. květnem ustoupil do Čech, Vikto- rin pak byl obležen na klášteře v Třebíči 14. května (Palacký IV. 2, 458 sl.). — O Bratřích 119
Str. 54 Brüder I. 78, Müller-Bartoš 39), že činil tak proto, aby dosáhl koruny německé, není dosti ověřený. Srov. Goll 1. c. str. 97 sl. „Kněz Jošt, biskup vratislavský,“ syn Oldři- cha z Rožmberka, velmistr řádu johanitského, byl biskupem ve Vratislavi r. 1456—1467. Byl stoupencem Jiřího z Poděbrad, v je- hož prospěch jednal v Římě. K jednotě Zelenohorské přistoupil jen z náboženského přesvědčení, ne z odporu ke králi. Byl i lite- rárně činný (Jireček, Rukovět II. 201). Ve spi- sích bratrských se vyskýtá často jméno toho- to „tlustého biskupa“ a jeho rady Jiřímu, aby Bratří nepronásledoval. „Pavel bosák“ je osoba blíže neznámá. „při sjezdu králů v Holomouci“. R. 1478 v čer- venci sjeli se Vladislav II. a Matyáš Uherský v Olomouci a tam byly potvrzeny smlouvy budínské, podle nichž Vladislavovi zůstaly jen Čechy, kdežto Moravu, Slezsko a Lužice dostal Matyáš. Tas (Protáz) z Boskovic, byl biskupem olo- mouckým v letech 1457—1482. Byl stranníkem Matyášovým. „an jej legát římský k tomu připravil.“ Legá- tem tehdy byl Rudolf z Rüdesheima, biskup levantský a po smrti Jošta z Rožmberka r. 1467 biskup vratislavský. „odsoudiv bratra Jakuba... u Vyškova." Upálen byl podle Knihy úmrtí r. 1467, když před tím byl tři leta vězněn. Ač měl četnou rodinu, pět dětí, odmítl prohlásiti, že zlý kněz může tolik jako dobrý. Goll 1. c. 147—148 klade jeho smrt do druhého pronásledování, kdežto Müller-Bartoš 51 ještě do prvního. .... král Jiří... na jednom sněmu... a Pán Bůh Bratří retoval...“ Podle Jafetova Hlasu (Palacký IV. 2, 434) stalo se tak r. 1468 na sněmu v Benešově, ale již Goll (1. c. 148, pozn. 1) podotýká, že zpráva není dosti bez- pečná. O tomto sněmu nezachovalo se zpráv a pak nehodí se do tehdejších poměrů. Jiří byl se svým vojskem již 17. dubna u Znojma a před 10. květnem ustoupil do Čech, Vikto- rin pak byl obležen na klášteře v Třebíči 14. května (Palacký IV. 2, 458 sl.). — O Bratřích 119
Strana 120
jednalo se na sněmích několikrát, na př. r. 1473, 1478 atd. „ ... syna jeho kníže Viktorina...“ Viktorin byl druhý a pro svou odvahu nejmilejší syn Jiříkův. Hned po otcově korunovaci byl v 15 letech prohlášen za knížete Minsterberského a Opavského a brzy potom přijat od císaře Fridricha III. mezi říšská knížata. Za bojů s Matyášem dal se v květnu 1468 překvapiti v Třebíči a uchýlil se do tamního pevného kláštera, odkud se s větší částí vojska, když přišla pomoc, probil. Ostatek vojska Maty- áš propustil v červnu na závazek, že nebudou proti němu do čtyř neděl bojovati. R. 1469 svou lehkomyslností upadl do zajetí Maty- ášova ve Veselí na Moravě a odvezen byl do Uher. Tam tajně přestoupil ke katolictví a po smrti otcově se snažil, aby Matyáš byl zvolen za krále českého. Aby se vykoupil ze zajetí, vydal Matyášovi svůj majetek v Če- chách, totiž Kolín a Rataje, a 1485 musel mu postoupiti i knížectví Opavské, jež dostal při dělení rodinného majetku. Zemřel skoro v bídě u svého zetě v Těšíně r. 1500. „Po smrti Jiřího jeho královna Johanka... Johana z Rožmitálu, asi od r. 1450 druhá manželka Jiřího, byla sestra známého cesto- vatele a politika pana Lva z Rožmitálu. Po- cházela tedy z rodiny katolické, ale jako man- želka Jiřího vystupovala jako horlivá přívržen- kyně podobojí. Byla to energická a sebevě- domá žena, která se stala svému muži i svý- mi politickými schopnostmi a názory největší oporou a nejlepším rádcem. O její energii svědčí to, že r. 1470, kdy Jiří nebyl v zemi, postavila se za vpádu Matyášova do Čech sama v čelo vojska, a také její vystoupení na sněmu v Benešově r. 1473. Zemřela r. 1475 na Mělníce. — Osoba její se stala terčem po- mluv jak katolíků, kteří jí přičítali účast na smrti Ladislava Pohrobka, tak i přísných pod- obojí, jimž se nelíbilo její veřejné vystupo- vání, podmíněné jejím temperamentem, a oká- zalost při něm. Že Bratří proti ní vystupova- li, plyne nejen z jejich v té době až přísných názorů mravních, ale hlavně proto, že krá- 120
jednalo se na sněmích několikrát, na př. r. 1473, 1478 atd. „ ... syna jeho kníže Viktorina...“ Viktorin byl druhý a pro svou odvahu nejmilejší syn Jiříkův. Hned po otcově korunovaci byl v 15 letech prohlášen za knížete Minsterberského a Opavského a brzy potom přijat od císaře Fridricha III. mezi říšská knížata. Za bojů s Matyášem dal se v květnu 1468 překvapiti v Třebíči a uchýlil se do tamního pevného kláštera, odkud se s větší částí vojska, když přišla pomoc, probil. Ostatek vojska Maty- áš propustil v červnu na závazek, že nebudou proti němu do čtyř neděl bojovati. R. 1469 svou lehkomyslností upadl do zajetí Maty- ášova ve Veselí na Moravě a odvezen byl do Uher. Tam tajně přestoupil ke katolictví a po smrti otcově se snažil, aby Matyáš byl zvolen za krále českého. Aby se vykoupil ze zajetí, vydal Matyášovi svůj majetek v Če- chách, totiž Kolín a Rataje, a 1485 musel mu postoupiti i knížectví Opavské, jež dostal při dělení rodinného majetku. Zemřel skoro v bídě u svého zetě v Těšíně r. 1500. „Po smrti Jiřího jeho královna Johanka... Johana z Rožmitálu, asi od r. 1450 druhá manželka Jiřího, byla sestra známého cesto- vatele a politika pana Lva z Rožmitálu. Po- cházela tedy z rodiny katolické, ale jako man- želka Jiřího vystupovala jako horlivá přívržen- kyně podobojí. Byla to energická a sebevě- domá žena, která se stala svému muži i svý- mi politickými schopnostmi a názory největší oporou a nejlepším rádcem. O její energii svědčí to, že r. 1470, kdy Jiří nebyl v zemi, postavila se za vpádu Matyášova do Čech sama v čelo vojska, a také její vystoupení na sněmu v Benešově r. 1473. Zemřela r. 1475 na Mělníce. — Osoba její se stala terčem po- mluv jak katolíků, kteří jí přičítali účast na smrti Ladislava Pohrobka, tak i přísných pod- obojí, jimž se nelíbilo její veřejné vystupo- vání, podmíněné jejím temperamentem, a oká- zalost při něm. Že Bratří proti ní vystupova- li, plyne nejen z jejich v té době až přísných názorů mravních, ale hlavně proto, že krá- 120
Strana 121
Str. 55 Str. 56 lovna vystupovala, asi z téhož důvodu jako Jiří, proti nim nejen za života svého chotě, ale i po jeho smrti. A Bratří neradi zapomí- nali. Proto ji snižovali i klevetami, na př. u Blahoslava „O původu“ (vydal Odložilík ve Věstníku král. čes. spol. nauk 1929, str. 50, týž ve sbírce Špalíček, str. 89) a t. zv. „His- toria Fratrum“ (rkp. univ. knih. v Praze XVII. F. 51), str. 63—64 a 352. — Postavu její vy- kreslil Urbánek ve sborníku: Královny, kněžny a velké ženy české. „aby pikharty — —“. Pikharti je potupný ná- zev pro Bratří, neboť tak byli nazýváni ka- cíři, kteří nic nevěřili o svátosti oltářní. „ „a Bratří zůstávají ... i v jiných zemích.. Tvrzení toto je upřílišněno, ježto v době Tů- mově a ani potom — kromě Polska v II. pol. 16. st. — nelze mluviti o rozšíření Jednoty mimo Čechy a Moravu. Stěhování do Multan byla jen krátka episoda. „jakož apoštol pověděl, že všichni...“ II. Tim. 3, 12—13. . ... a před moudrými ... skrytou...“ para- frase Mat. 11, 25. „ ... až jeden seděl deset let v Praze...“ Byl to prostý bratr Matěj Dolanský, který byl věz- něn dvakrát. Jednou byl ve vězení 6 let, po- druhé 4 roky. O jeho výživu ve vězení se sta- rala jedna měštka, která mu posílala stravu. Služebnou, která mu ji nosila, získal pro Jednotu. Když mu bylo nejhůře, přiletěla kav- ka a položila na okno šátek, v němž byl du- kát, tedy zázračné zachránění. Z vězení byl propuštěn při smrti Jiřího, jehož smrt podle snu předpověděl. Srov. Blahoslav O původu (vydání ve V. K č S N str. 47—48). „ ... učiniv králi Jiřímu konec skrze smrt.“ Jiří zemřel 22. března 1471. Vladislav byl korunován 22. srpna 1471. „ ... kněz Michal byl propuštěn z mostského hradu“, kde byl půl druhého roku. Podle Bla- hoslava O původu (1. c. str. 48) byl propuštěn již při smrti Jiřího. „... na králi Matyášovi, kterýž ... a lestné úklady.“ Narážka patrně na domnělé poku- sy Matyášovy o zavraždění Vladislava II., pro O původu 9 121
Str. 55 Str. 56 lovna vystupovala, asi z téhož důvodu jako Jiří, proti nim nejen za života svého chotě, ale i po jeho smrti. A Bratří neradi zapomí- nali. Proto ji snižovali i klevetami, na př. u Blahoslava „O původu“ (vydal Odložilík ve Věstníku král. čes. spol. nauk 1929, str. 50, týž ve sbírce Špalíček, str. 89) a t. zv. „His- toria Fratrum“ (rkp. univ. knih. v Praze XVII. F. 51), str. 63—64 a 352. — Postavu její vy- kreslil Urbánek ve sborníku: Královny, kněžny a velké ženy české. „aby pikharty — —“. Pikharti je potupný ná- zev pro Bratří, neboť tak byli nazýváni ka- cíři, kteří nic nevěřili o svátosti oltářní. „ „a Bratří zůstávají ... i v jiných zemích.. Tvrzení toto je upřílišněno, ježto v době Tů- mově a ani potom — kromě Polska v II. pol. 16. st. — nelze mluviti o rozšíření Jednoty mimo Čechy a Moravu. Stěhování do Multan byla jen krátka episoda. „jakož apoštol pověděl, že všichni...“ II. Tim. 3, 12—13. . ... a před moudrými ... skrytou...“ para- frase Mat. 11, 25. „ ... až jeden seděl deset let v Praze...“ Byl to prostý bratr Matěj Dolanský, který byl věz- něn dvakrát. Jednou byl ve vězení 6 let, po- druhé 4 roky. O jeho výživu ve vězení se sta- rala jedna měštka, která mu posílala stravu. Služebnou, která mu ji nosila, získal pro Jednotu. Když mu bylo nejhůře, přiletěla kav- ka a položila na okno šátek, v němž byl du- kát, tedy zázračné zachránění. Z vězení byl propuštěn při smrti Jiřího, jehož smrt podle snu předpověděl. Srov. Blahoslav O původu (vydání ve V. K č S N str. 47—48). „ ... učiniv králi Jiřímu konec skrze smrt.“ Jiří zemřel 22. března 1471. Vladislav byl korunován 22. srpna 1471. „ ... kněz Michal byl propuštěn z mostského hradu“, kde byl půl druhého roku. Podle Bla- hoslava O původu (1. c. str. 48) byl propuštěn již při smrti Jiřího. „... na králi Matyášovi, kterýž ... a lestné úklady.“ Narážka patrně na domnělé poku- sy Matyášovy o zavraždění Vladislava II., pro O původu 9 121
Strana 122
Str. 57 něž byli r. 1490 popraveni dva panoši ve službách Hynka z Poděbrad, Alexander a Pod- vinský. Palacký V. 1. 296 sl. „krále Matyáše zsadil z stolice...“ Matyáš zemřel 4. dubna 1490. Vladislav zvolen byl králem Uherským 15. července téhož roku. — ježto žádnému z jeho bratří neučinil, „ aby měl... kralování.“ Vladislav II. měl pět bratří. Byli to: Kazimír, který byl prohlášen za svatého, tři byli králi polskými: Jan Al- brecht (1492—1501), Alexandr (1501—1506), Zikmund (1506—1548), Fridrich byl arcibisku- pem hnězdenským. „,... jako předků JMti krále Zigmunda Uher- ského a krále Ladislava, strejce JMti.“ Cí- sař Zikmund byl pradědem Vladislavovým a Ladislav Pohrobek, vnuk Zikmundův, strýcem, neboť sestra jeho Alžběta (Eliška), matka Vla- dislavova, byla provdána za krále polského Kazimíra (1444—1492). . ... jako někdy Cyrovi... a synům jeho po něm...“ Celé vypravování o Cyrovi a Da- reiovi je podle 1. a 4.—6. kap. knihy Ezdrá- šovy. — Kyros (Cyrus), který vládl r. 560 (559)—530 př. Kr., byl zakladatelem říše per- ské, první říše světové. Podmanil Medii, ce- lou Malou Asii, Syrii, Babylonii a Iran, takže říše jeho sahala skoro až k Indu. Zahynul na výpravě proti Massagetům v západním Tur- kestanu. Podle Herodota byl synem Manda- ny, dcery krále médského Astyaga. Semiramis, mythická královna assyrská. Tůma zaměnil ji za Tomyris, podle staroper- ské pověsti královnu Massagetů. Darius (Dareios), král perský, vládl r. 521— 486 př. Kr.; byl obnovitelem a organisátorem říše Kyrovy. Znám je tažením do Řecka, kde vojsko jeho bylo poraženo u Marathonu r. 490 př. Kr. Nabuchodonosor správně Nabukadnezar, král nové říše babylonské, r. 586 př. Kr. vyvrátil říši Judskou a pobral posvátné nádoby z chrá- mu jerusalémského. „... jako někdy Achior Olofernovi...“ Řeč Achiorova je v knize Judit kap. 5. v. 24—25. Tůma podává tu obsah celé kapitoly. Str. 58 122
Str. 57 něž byli r. 1490 popraveni dva panoši ve službách Hynka z Poděbrad, Alexander a Pod- vinský. Palacký V. 1. 296 sl. „krále Matyáše zsadil z stolice...“ Matyáš zemřel 4. dubna 1490. Vladislav zvolen byl králem Uherským 15. července téhož roku. — ježto žádnému z jeho bratří neučinil, „ aby měl... kralování.“ Vladislav II. měl pět bratří. Byli to: Kazimír, který byl prohlášen za svatého, tři byli králi polskými: Jan Al- brecht (1492—1501), Alexandr (1501—1506), Zikmund (1506—1548), Fridrich byl arcibisku- pem hnězdenským. „,... jako předků JMti krále Zigmunda Uher- ského a krále Ladislava, strejce JMti.“ Cí- sař Zikmund byl pradědem Vladislavovým a Ladislav Pohrobek, vnuk Zikmundův, strýcem, neboť sestra jeho Alžběta (Eliška), matka Vla- dislavova, byla provdána za krále polského Kazimíra (1444—1492). . ... jako někdy Cyrovi... a synům jeho po něm...“ Celé vypravování o Cyrovi a Da- reiovi je podle 1. a 4.—6. kap. knihy Ezdrá- šovy. — Kyros (Cyrus), který vládl r. 560 (559)—530 př. Kr., byl zakladatelem říše per- ské, první říše světové. Podmanil Medii, ce- lou Malou Asii, Syrii, Babylonii a Iran, takže říše jeho sahala skoro až k Indu. Zahynul na výpravě proti Massagetům v západním Tur- kestanu. Podle Herodota byl synem Manda- ny, dcery krále médského Astyaga. Semiramis, mythická královna assyrská. Tůma zaměnil ji za Tomyris, podle staroper- ské pověsti královnu Massagetů. Darius (Dareios), král perský, vládl r. 521— 486 př. Kr.; byl obnovitelem a organisátorem říše Kyrovy. Znám je tažením do Řecka, kde vojsko jeho bylo poraženo u Marathonu r. 490 př. Kr. Nabuchodonosor správně Nabukadnezar, král nové říše babylonské, r. 586 př. Kr. vyvrátil říši Judskou a pobral posvátné nádoby z chrá- mu jerusalémského. „... jako někdy Achior Olofernovi...“ Řeč Achiorova je v knize Judit kap. 5. v. 24—25. Tůma podává tu obsah celé kapitoly. Str. 58 122
Strana 123
Str. 60 Str. 61 Str. 62 „jemu žena hlavu sťala.“ Byla to Judit; lí- čení této události je obsaženo v knize Judit kap. 8—13. „ ... na Achábovi a Sedechiášovi...“ viz o prvním III. Král. kap. 21 a 22 o druhém Je- rem. kap. 26. „... by byl poslechl Sobny...“ Viz IV. Král. kap. 18 a 19; totéž viz Izaiáš kap. 36 a 37. „že budou se vám protiviti... Mat. 23, 34. „Když jeden se modlí... uslyší?“ Eccli 34, 29. „ ...a některé odře co lípu.“ Tentýž názor pánů na sedláka uvádí Chelčický v traktátě O trojím lidu (Odkaz minulosti české sv. IV.), str. 71 a O boji duchovním (vyd. Kroftovo), str. 146. — K tomu srovnej: Štítný v Knížkách šesterých (str. 153) uvádí podobný názor vrchností na sedláka: „... řie- kají bláznoví páni: chlapť jest jako vrba: čím čěstějie ji obrubáš, tiemť se húště obalí.“ Srov. V. Chaloupecký: Štítný a Chelčický v Čas. Mat. Moravské 1914 (XXXVIII.) str. 72—81. Citovaná místa jsou tam na str. 79. „ ... františkové, dominikové, bosáci“ míněny jsou tu řehole: františkánská, dominikánská (zvané tak podle svých zakladatelů), bosáky jmenováni jsou františkáni přísné observance, kteří chodili bosi. „ ... v knihách Moudrosti: Slyšte... péče o všecky“. Moudr. (Sap.) 6, 2—8. „ ... jakož apoštol dí: že kdož ... míti nebu- dou.“ I. Kor. 6, 8—9. „A pán Ježíš rozkázal... Zhřeší-li... zjevný hříšník“. Mat. 18, 15—17. „...a na takové sv. Petr klatbu vydává.“ 2. Petr. 2, 21. „A sv. Pavel... řka: Jestli ten... pokrm beřte.“ I. Kor. 1, 11. „ ...ani žádného řádu křesťanského činili, až by opravili“. Hříšníkům neměli by kněží posluhovati žádnými obřady náboženskými ja- ko se dálo v prvotní církvi, kde hříšníci ko- nali veřejné pokání. Po tu dobu nesměli se zúčastniti mše. „ ... o nichž Pán Bůh ... mluvil, že pochlebo- vali ... ječmene.“ Ezech. 13, 19. Str. 59 123
Str. 60 Str. 61 Str. 62 „jemu žena hlavu sťala.“ Byla to Judit; lí- čení této události je obsaženo v knize Judit kap. 8—13. „ ... na Achábovi a Sedechiášovi...“ viz o prvním III. Král. kap. 21 a 22 o druhém Je- rem. kap. 26. „... by byl poslechl Sobny...“ Viz IV. Král. kap. 18 a 19; totéž viz Izaiáš kap. 36 a 37. „že budou se vám protiviti... Mat. 23, 34. „Když jeden se modlí... uslyší?“ Eccli 34, 29. „ ...a některé odře co lípu.“ Tentýž názor pánů na sedláka uvádí Chelčický v traktátě O trojím lidu (Odkaz minulosti české sv. IV.), str. 71 a O boji duchovním (vyd. Kroftovo), str. 146. — K tomu srovnej: Štítný v Knížkách šesterých (str. 153) uvádí podobný názor vrchností na sedláka: „... řie- kají bláznoví páni: chlapť jest jako vrba: čím čěstějie ji obrubáš, tiemť se húště obalí.“ Srov. V. Chaloupecký: Štítný a Chelčický v Čas. Mat. Moravské 1914 (XXXVIII.) str. 72—81. Citovaná místa jsou tam na str. 79. „ ... františkové, dominikové, bosáci“ míněny jsou tu řehole: františkánská, dominikánská (zvané tak podle svých zakladatelů), bosáky jmenováni jsou františkáni přísné observance, kteří chodili bosi. „ ... v knihách Moudrosti: Slyšte... péče o všecky“. Moudr. (Sap.) 6, 2—8. „ ... jakož apoštol dí: že kdož ... míti nebu- dou.“ I. Kor. 6, 8—9. „A pán Ježíš rozkázal... Zhřeší-li... zjevný hříšník“. Mat. 18, 15—17. „...a na takové sv. Petr klatbu vydává.“ 2. Petr. 2, 21. „A sv. Pavel... řka: Jestli ten... pokrm beřte.“ I. Kor. 1, 11. „ ...ani žádného řádu křesťanského činili, až by opravili“. Hříšníkům neměli by kněží posluhovati žádnými obřady náboženskými ja- ko se dálo v prvotní církvi, kde hříšníci ko- nali veřejné pokání. Po tu dobu nesměli se zúčastniti mše. „ ... o nichž Pán Bůh ... mluvil, že pochlebo- vali ... ječmene.“ Ezech. 13, 19. Str. 59 123
Strana 124
Str. 63 Str. 64 Str. 65 Str. 66 „A opět dí, že takový lid... do druhé.“ Žalm 143, 13. „ ...že nikdá pán Ježíš nepřizná se ... ani vrásky.“ Efez. 5, 27. „Nechte obého růsti až do žní.“ Mat. 13, 30. „ ... nebo v kápích a v svých apparatích mnišských kladou.“ Tůma naráží tu na zvyk, že někteří bohatí lidé, kteří klášteru učinili značný odkaz, dávali se pochovávat v mniš- ském hávu, ač mnichy nebyli. „Lide můj, kteříž tě blahoslaví, tiť tě okla- mají.“ Izaiáš 3, 12. „A bude-li duše pohřbena v pekle s bohat- covou.“ Luk. 16, 22—23. „. ... podlé řeči apoštola... Poslouchejte.... ale s radostí.“ Žid. 13, 17. „Učíme a tresceme... Bohu. Kolos. 1, 28. „... jako sv. Pavel učil Timotea biskupa.“ I. Tim. 3. „. ... sebe zapírati a kříž svůj nésti...“ para- frase Mat. 16, 24; Mar. 8, 34. „... z pustých dědin“, ze statků opuštěných, neobydlených a tedy neobdělávaných. „Kdož z vás bez hříchu... kamenem.“ Jan 8, 7. Simon de Cassia... De religione christiana lib. IX. (De virtuosis cap. L IIII) De signis da- tis a Jesu de destructione Hierosolem. „ ... dí sv. Pavel, že sou... v skutcích zlých. Kol. 1, 21. „... řeč apoštola... že přijde Antikrist... 1. Jan 2, 18. „ ... jakož slyším, že král JMt příjezd sem ráčil učiniti do této země i do Čech...“ Vla- dislav II., přijel na Moravu v lednu 1502 (v Olomouci byl 20. ledna) a do Prahy přijel 29. ledna, aby na sněmu svolaném k 21. břez- nu se dožadoval pomoci proti Turkům; té se mu skutečně dostalo v značné výši. Pokud se týče rady, má Tůma na mysli list králův čes- kým stavům z 10. března r. 1501, v němž praví, že je vyzýván papežem k válce proti Turkům a že není neochoten ji podniknouti, „ale proto nechtěli sme toho dokonce uza- vříti, leč bychom prvé v tom radu Vaši sly- šeli a také jiných poddaných našich, kteříž 124
Str. 63 Str. 64 Str. 65 Str. 66 „A opět dí, že takový lid... do druhé.“ Žalm 143, 13. „ ...že nikdá pán Ježíš nepřizná se ... ani vrásky.“ Efez. 5, 27. „Nechte obého růsti až do žní.“ Mat. 13, 30. „ ... nebo v kápích a v svých apparatích mnišských kladou.“ Tůma naráží tu na zvyk, že někteří bohatí lidé, kteří klášteru učinili značný odkaz, dávali se pochovávat v mniš- ském hávu, ač mnichy nebyli. „Lide můj, kteříž tě blahoslaví, tiť tě okla- mají.“ Izaiáš 3, 12. „A bude-li duše pohřbena v pekle s bohat- covou.“ Luk. 16, 22—23. „. ... podlé řeči apoštola... Poslouchejte.... ale s radostí.“ Žid. 13, 17. „Učíme a tresceme... Bohu. Kolos. 1, 28. „... jako sv. Pavel učil Timotea biskupa.“ I. Tim. 3. „. ... sebe zapírati a kříž svůj nésti...“ para- frase Mat. 16, 24; Mar. 8, 34. „... z pustých dědin“, ze statků opuštěných, neobydlených a tedy neobdělávaných. „Kdož z vás bez hříchu... kamenem.“ Jan 8, 7. Simon de Cassia... De religione christiana lib. IX. (De virtuosis cap. L IIII) De signis da- tis a Jesu de destructione Hierosolem. „ ... dí sv. Pavel, že sou... v skutcích zlých. Kol. 1, 21. „... řeč apoštola... že přijde Antikrist... 1. Jan 2, 18. „ ... jakož slyším, že král JMt příjezd sem ráčil učiniti do této země i do Čech...“ Vla- dislav II., přijel na Moravu v lednu 1502 (v Olomouci byl 20. ledna) a do Prahy přijel 29. ledna, aby na sněmu svolaném k 21. břez- nu se dožadoval pomoci proti Turkům; té se mu skutečně dostalo v značné výši. Pokud se týče rady, má Tůma na mysli list králův čes- kým stavům z 10. března r. 1501, v němž praví, že je vyzýván papežem k válce proti Turkům a že není neochoten ji podniknouti, „ale proto nechtěli sme toho dokonce uza- vříti, leč bychom prvé v tom radu Vaši sly- šeli a také jiných poddaných našich, kteříž 124
Strana 125
Str. 67 příslušejí ku koruně České.“ Z Prahy král odejel 31. března 1502 do Uher. (Palacký V. 2, str. 21 a 39 sl.). „ ... jakož sou (nepřátelé) čtyři stolice zname- nité křesťanské opanovali...“ jsou to čtyři patriarcháty, jež se dostaly pod moc islamu. Stolice antiocenská je patriarchát v Antio- chii, konstantopolitánska je patriarchát v Ca- řihradě. „ ... a mistr Pruský... nachoval na Margbur- ce věži zlatých...“ Velmistr (veliký mistr) řádu Německých rytířů byl zván mistrem Prus- kým podle země, které rytíři vládli. Hlavní sídlo řádu bylo v Marienburce, kde byla sou- středěna hlavní moc vojenská i ohromné jmě- ní řádové. Zejména proslulá byla síň ve věži hradu plná zlata. Majetku toho pozbyl řád za válek s Polskem. „Dej pokoj, Pane ... jediné ty, Pane Bože náš“ církevní modlitba za mír dosud užívaná. „Potři, Pane, nepřátely církve“ modlitba při mši proti nepřátelům. „O jednom (svatém) jsem slyšel že jest v Kra- kově...“ patrně narážka na sv. Kazimíra, druhorozeného syna krále Kazimíra, který zemřel 1483, kanonisován byl 1520. — Kterého svatého, jenž stál ve vodě, myslí Tůma, jsem nemohl určiti. „Pan doctor, starý vyhledavač kacířů, pravil mi v Holomouci... s tovaryšem svým.“ Je to dominikán Jindřich Institoris narozený okolo r. 1430 v Schlettstadtu, probošt v Klosterneu- burgu. Byl inkvisitorem v Německu, kde pro- následoval též čarodějnice, v něž věřil. Spolu s Jakubem Sprengerem sepsal pověstný spis Malleus maleficarum (Kladivo čarodějnic), kte- rý byl dlouho základem procesů proti čaro- dějnicím. R. 1499 byl poslán papežem Ale- xandrem VI. na Moravu, kam přišel se zvlášt- ním breve papežským r. 1500, aby tam pátral po knize, kterou sami (totiž Bratří) nazývají Copita (librum seu codicem, quem Copita ipsi nominant); je to pravděpodobně sborník traktátů Chelčického, známý pode jménem: O šelmě a jejím obrazu. O této knize inkvisi- tor praví, že autor její, zaměstnáním švec, na 125
Str. 67 příslušejí ku koruně České.“ Z Prahy král odejel 31. března 1502 do Uher. (Palacký V. 2, str. 21 a 39 sl.). „ ... jakož sou (nepřátelé) čtyři stolice zname- nité křesťanské opanovali...“ jsou to čtyři patriarcháty, jež se dostaly pod moc islamu. Stolice antiocenská je patriarchát v Antio- chii, konstantopolitánska je patriarchát v Ca- řihradě. „ ... a mistr Pruský... nachoval na Margbur- ce věži zlatých...“ Velmistr (veliký mistr) řádu Německých rytířů byl zván mistrem Prus- kým podle země, které rytíři vládli. Hlavní sídlo řádu bylo v Marienburce, kde byla sou- středěna hlavní moc vojenská i ohromné jmě- ní řádové. Zejména proslulá byla síň ve věži hradu plná zlata. Majetku toho pozbyl řád za válek s Polskem. „Dej pokoj, Pane ... jediné ty, Pane Bože náš“ církevní modlitba za mír dosud užívaná. „Potři, Pane, nepřátely církve“ modlitba při mši proti nepřátelům. „O jednom (svatém) jsem slyšel že jest v Kra- kově...“ patrně narážka na sv. Kazimíra, druhorozeného syna krále Kazimíra, který zemřel 1483, kanonisován byl 1520. — Kterého svatého, jenž stál ve vodě, myslí Tůma, jsem nemohl určiti. „Pan doctor, starý vyhledavač kacířů, pravil mi v Holomouci... s tovaryšem svým.“ Je to dominikán Jindřich Institoris narozený okolo r. 1430 v Schlettstadtu, probošt v Klosterneu- burgu. Byl inkvisitorem v Německu, kde pro- následoval též čarodějnice, v něž věřil. Spolu s Jakubem Sprengerem sepsal pověstný spis Malleus maleficarum (Kladivo čarodějnic), kte- rý byl dlouho základem procesů proti čaro- dějnicím. R. 1499 byl poslán papežem Ale- xandrem VI. na Moravu, kam přišel se zvlášt- ním breve papežským r. 1500, aby tam pátral po knize, kterou sami (totiž Bratří) nazývají Copita (librum seu codicem, quem Copita ipsi nominant); je to pravděpodobně sborník traktátů Chelčického, známý pode jménem: O šelmě a jejím obrazu. O této knize inkvisi- tor praví, že autor její, zaměstnáním švec, na 125
Strana 126
památku svého řemesla nazval kapitoly „kopi- ty“. Rozmluvu s Tůmou a tovaryšem jeho Va- vřincem Krasonickým, správcem sboru bratr- ského v Litomyšli, vynikajícím polemikem a obráncem Jednoty, měl asi brzy po svém pří- chodu na Moravu. (Místo toto vyvrací mínění, že první zprávu o účasti Tůmově na rozmluvě má teprve Jafet v Hlasu strážného.) Větší úkol při tom měl však Krasonický, na kterého se Institoris ve svých spisech přímo a dosti po- chvalně obrací. O rozmluvě viz více v před- mluvě. Rozmluva tato byla Institorisovi podně- tem, aby vydal hned r. 1501 dva spisy, které byly vždy tištěny v jednom svazku a to: San- ctae Romanae ecclesiae lidei defensionis clype- us adversus Waldensium seu pickardorum hae- resim ... a Adversus pickardorum Waldensium in sanctam Romanam ecclesiam horrendam blasphemiam apocalypticam meretricem illam appellantium... Zejména druhý spis je jistě odezvou na námitky Krasonického, který s ob- libou církev římskou nazýval „nevěstkou apo- kalyptickou“ a který slíbil, že přestoupí k církvi římské, dokáže-li mu Institoris, že církev římská jí není. Ovšem byla to marná námaha, Krasonického nepřesvědčil. Vedle Bratří bojoval Institoris i písmem i slovem (disputací v Praze za přítomnosti krále Vladi- slava) i proti kališníkům. Brzy potom zemřel. — Obšírný životopis jeho viz u Hansena Qu- ellen und Untersuchungen zur Geschichte des Hexenwahns und der Hexenverfolgung (Bonn 1901). Rozbor výše uvedených spisů podal A. Kubíček, Jindřich Institoris, pap. inkvisitor v Čechách a na Moravě v Čas. katol. duchov. 1902 — též separátně. „ ... že jest jich několik takové předivné sva- tosti ve Vlaších.“ Jsou to pravděpodobně oso- by, které Institoris jmenuje v Clypeu (f. 22b col. 1), že nedávno zemřel aneb za časů „na- šich“: Vincencius confessor, Katherina Se- nensis, fr. Jacobus de Almania in conventu Boneniensi, fr. Anthonius, arcibiskup florent- ský, všichni z řádu dominikánského, z jiných Bernardinus, Bonaventura a Jacobus de Tho- leto. 126
památku svého řemesla nazval kapitoly „kopi- ty“. Rozmluvu s Tůmou a tovaryšem jeho Va- vřincem Krasonickým, správcem sboru bratr- ského v Litomyšli, vynikajícím polemikem a obráncem Jednoty, měl asi brzy po svém pří- chodu na Moravu. (Místo toto vyvrací mínění, že první zprávu o účasti Tůmově na rozmluvě má teprve Jafet v Hlasu strážného.) Větší úkol při tom měl však Krasonický, na kterého se Institoris ve svých spisech přímo a dosti po- chvalně obrací. O rozmluvě viz více v před- mluvě. Rozmluva tato byla Institorisovi podně- tem, aby vydal hned r. 1501 dva spisy, které byly vždy tištěny v jednom svazku a to: San- ctae Romanae ecclesiae lidei defensionis clype- us adversus Waldensium seu pickardorum hae- resim ... a Adversus pickardorum Waldensium in sanctam Romanam ecclesiam horrendam blasphemiam apocalypticam meretricem illam appellantium... Zejména druhý spis je jistě odezvou na námitky Krasonického, který s ob- libou církev římskou nazýval „nevěstkou apo- kalyptickou“ a který slíbil, že přestoupí k církvi římské, dokáže-li mu Institoris, že církev římská jí není. Ovšem byla to marná námaha, Krasonického nepřesvědčil. Vedle Bratří bojoval Institoris i písmem i slovem (disputací v Praze za přítomnosti krále Vladi- slava) i proti kališníkům. Brzy potom zemřel. — Obšírný životopis jeho viz u Hansena Qu- ellen und Untersuchungen zur Geschichte des Hexenwahns und der Hexenverfolgung (Bonn 1901). Rozbor výše uvedených spisů podal A. Kubíček, Jindřich Institoris, pap. inkvisitor v Čechách a na Moravě v Čas. katol. duchov. 1902 — též separátně. „ ... že jest jich několik takové předivné sva- tosti ve Vlaších.“ Jsou to pravděpodobně oso- by, které Institoris jmenuje v Clypeu (f. 22b col. 1), že nedávno zemřel aneb za časů „na- šich“: Vincencius confessor, Katherina Se- nensis, fr. Jacobus de Almania in conventu Boneniensi, fr. Anthonius, arcibiskup florent- ský, všichni z řádu dominikánského, z jiných Bernardinus, Bonaventura a Jacobus de Tho- leto. 126
Strana 127
Str. 68 . ... ani sv. Jan Křtitel, o němž sám svě- dectví dal“ Mat. 11, 11; Luk. 7, 28. „. ... aby nejedl a nepil šest let nebo osm... toliko přijímaje tělo boží, jako jedna z těch sestr...“ Je to Kolumba, jeptiška řádu do- minikánského, asi 24letá, která po osm let nepožila jiného pokrmu než denně svátost oltářní. Mimo to nosila žíněnou košili přepá- sanou řetězem. Navštívil ji i papež Alexandr VI. Zjištěno bylo přísežně, že jí družky nedá- vají jiného pokrmu. (Institoris Clypeus 1. 19a) „ ... ani který z svatých ... měl jízvy na těle svém jako druhá sestra krom Františka mni- cha...“ Byla to rovněž členka řádu domini- kánského Lucia, která žila nejprve ve Viterbě a potom ve Ferraře. Po prvé objevila se u ní stigmata r. 1496 na rukou, nohou a v boku. Cítila sice denně bolest, ale prudčeji ve stře- du a pátek. Ze stigmat teče krev. (Institoris Clypeus 1. 19b2, 20a2, 20b1, 21b2—22b2, Otiště- no i několik úředních listin, mezi nimi i Her- kula, vévody ferrarského). „krom Františka mnicha...“ Sv. František z Assisi, zakladatel řádu františkánského. „A jest jich více...“ Institoris uvádí ještě jednu — sestru Stephanu de Quinzanis v die- cesi Brixenské, která každý pátek při přijímá- ní vidí umučení Kristovo, jež je popsáno. (Institoris Clypeus 1. 20b2—21b2). „ ... jako Debora s Barachem ... Kniha Soud- ců, kap. 4 a 5. „ ... před Jonatou ... kozkou lezl, jakož v kni- hách Královských psáno...“ I. Král. 14. ... kněží Baalovi... III. Král. 18, 28—29. „ ...o nichž sv. Pavel prorokoval, že těm... spaseni nebyli.“ 2. Tess. 2, 10—11. „Žádný vás nesvoď... neviděl!“ Kol. 2, 18— Str. 69 Str. 70 19. (Mojžíš)... „Pána Boha ukrotil a milost uprosil...“ II. Mojž. kap. 9—13. „ ... Josue poslal, aby byl vůdcí.“ Joz. 1, 1. „ ... když prosil za další den ... nepřátely jeho.“ Joz. 10, 12—13. * „Eliáše poslal, aby proroky Balovy trestal...“ I. Král. 17, 1. 127
Str. 68 . ... ani sv. Jan Křtitel, o němž sám svě- dectví dal“ Mat. 11, 11; Luk. 7, 28. „. ... aby nejedl a nepil šest let nebo osm... toliko přijímaje tělo boží, jako jedna z těch sestr...“ Je to Kolumba, jeptiška řádu do- minikánského, asi 24letá, která po osm let nepožila jiného pokrmu než denně svátost oltářní. Mimo to nosila žíněnou košili přepá- sanou řetězem. Navštívil ji i papež Alexandr VI. Zjištěno bylo přísežně, že jí družky nedá- vají jiného pokrmu. (Institoris Clypeus 1. 19a) „ ... ani který z svatých ... měl jízvy na těle svém jako druhá sestra krom Františka mni- cha...“ Byla to rovněž členka řádu domini- kánského Lucia, která žila nejprve ve Viterbě a potom ve Ferraře. Po prvé objevila se u ní stigmata r. 1496 na rukou, nohou a v boku. Cítila sice denně bolest, ale prudčeji ve stře- du a pátek. Ze stigmat teče krev. (Institoris Clypeus 1. 19b2, 20a2, 20b1, 21b2—22b2, Otiště- no i několik úředních listin, mezi nimi i Her- kula, vévody ferrarského). „krom Františka mnicha...“ Sv. František z Assisi, zakladatel řádu františkánského. „A jest jich více...“ Institoris uvádí ještě jednu — sestru Stephanu de Quinzanis v die- cesi Brixenské, která každý pátek při přijímá- ní vidí umučení Kristovo, jež je popsáno. (Institoris Clypeus 1. 20b2—21b2). „ ... jako Debora s Barachem ... Kniha Soud- ců, kap. 4 a 5. „ ... před Jonatou ... kozkou lezl, jakož v kni- hách Královských psáno...“ I. Král. 14. ... kněží Baalovi... III. Král. 18, 28—29. „ ...o nichž sv. Pavel prorokoval, že těm... spaseni nebyli.“ 2. Tess. 2, 10—11. „Žádný vás nesvoď... neviděl!“ Kol. 2, 18— Str. 69 Str. 70 19. (Mojžíš)... „Pána Boha ukrotil a milost uprosil...“ II. Mojž. kap. 9—13. „ ... Josue poslal, aby byl vůdcí.“ Joz. 1, 1. „ ... když prosil za další den ... nepřátely jeho.“ Joz. 10, 12—13. * „Eliáše poslal, aby proroky Balovy trestal...“ I. Král. 17, 1. 127
Strana 128
Str. 71 Str. 72 Str. 73 „ ... obětuje oběť na hůře Karmel...“ — I. Král. 18, 29 sl. „A po zmordování prorokův...“ I. Král. 18, 40 sl. „,... jakož sv. Jakub připomíná.“ Jakub 5, 17 — 18. „Král Ezechiáš, když se modlil...“ IV. Král. 20, 1—6. „Svatého Jána Křtitele poslal...“ Jan 1, 29. „Ej beránek Boží... světa.“ Mat. 3, 7 sl.; Luk. 3, 7 sl. „. ... trestal jako Erodesa...“ Luk. 3, 19 sl. „ ... u města Hej“ (spr. Hai) Jos. kap. 7 a 8. „... Samuel přesvatý... když prosil milosti Šaulovi...“ I. Král. 16, 1. „A opět když se Jeremiáš modlil... ten do vězení.“ Jer. 15, 1—2. „jako na římském králi ... a k tomu nešlechet- ný.“ Podle přítomného času, kterého Tůma užil, byl by to Maxmilián I. „... a sv. Pavel vystříhá, aby se žádný lidmi nechlubil.“ I. Kor. 3, 21. „ ... než aby každý sám sebe zkusil.“ I. Kor. 11, 28. a tak aby měl chválu... kohož Bůh chvá- lí.“ II. Kor. 10, 18. „...i bratr Jeroným kazatel zákona predi- catorův...“ Jeroným Savonarola, italský re- formátor 15. stol. Narodil se r. 1452 ve Fer- raře, vstoupil do řádu dominikánského („záko- na predicatorů“) a stal se tu vynikajícím ka- zatelem, který hlásal, že nastala doba refor- my. Když se vrátil r. 1490 do Florencie — Tůma správně tu uvádí, že ve Florencii ká- zal osm let — působila na něho silně zne- mravnělost veřejného i soukromého života, v níž viděl zkázu Italie a církve. Proto volal po svolání koncilu a psal proto listy císaři, králi francouzskému, anglickému, španělskému a uherskému. Zejména brojil proti papeži Ale- xandrovi VI. a r. 1494 proti Pietro Medici, pá- nu Florencie, který byl vypuzen. To vedlo i k politickému převratu ve prospěch nižších vrstev obyvatelstva. Tak nabyl rozhodujícího postavení ve městě. Provedl nápravu mravů, zakázány bujné zábavy, páleny přepychové 128
Str. 71 Str. 72 Str. 73 „ ... obětuje oběť na hůře Karmel...“ — I. Král. 18, 29 sl. „A po zmordování prorokův...“ I. Král. 18, 40 sl. „,... jakož sv. Jakub připomíná.“ Jakub 5, 17 — 18. „Král Ezechiáš, když se modlil...“ IV. Král. 20, 1—6. „Svatého Jána Křtitele poslal...“ Jan 1, 29. „Ej beránek Boží... světa.“ Mat. 3, 7 sl.; Luk. 3, 7 sl. „. ... trestal jako Erodesa...“ Luk. 3, 19 sl. „ ... u města Hej“ (spr. Hai) Jos. kap. 7 a 8. „... Samuel přesvatý... když prosil milosti Šaulovi...“ I. Král. 16, 1. „A opět když se Jeremiáš modlil... ten do vězení.“ Jer. 15, 1—2. „jako na římském králi ... a k tomu nešlechet- ný.“ Podle přítomného času, kterého Tůma užil, byl by to Maxmilián I. „... a sv. Pavel vystříhá, aby se žádný lidmi nechlubil.“ I. Kor. 3, 21. „ ... než aby každý sám sebe zkusil.“ I. Kor. 11, 28. a tak aby měl chválu... kohož Bůh chvá- lí.“ II. Kor. 10, 18. „...i bratr Jeroným kazatel zákona predi- catorův...“ Jeroným Savonarola, italský re- formátor 15. stol. Narodil se r. 1452 ve Fer- raře, vstoupil do řádu dominikánského („záko- na predicatorů“) a stal se tu vynikajícím ka- zatelem, který hlásal, že nastala doba refor- my. Když se vrátil r. 1490 do Florencie — Tůma správně tu uvádí, že ve Florencii ká- zal osm let — působila na něho silně zne- mravnělost veřejného i soukromého života, v níž viděl zkázu Italie a církve. Proto volal po svolání koncilu a psal proto listy císaři, králi francouzskému, anglickému, španělskému a uherskému. Zejména brojil proti papeži Ale- xandrovi VI. a r. 1494 proti Pietro Medici, pá- nu Florencie, který byl vypuzen. To vedlo i k politickému převratu ve prospěch nižších vrstev obyvatelstva. Tak nabyl rozhodujícího postavení ve městě. Provedl nápravu mravů, zakázány bujné zábavy, páleny přepychové 128
Strana 129
Str. 74 Str. 75 — věci a knihy (.pálení marností“ r. 1497. Ale- xandr VI. postavil se proti němu, zakázal mu kázat a když S. neuposlechl, byl vyloučen z církve. Tu se proti němu postavily bohaté rody a také lid se od něho odvrátil a on se dvěma druhy Pesciou a Maraffim (samo třetí) zajat a 23. kv. 1498 oběšen; tělo jeho spáleno. O osudech domácích protivníků Savonarolo- vých viz Joh. Fr. Pico Vita... Hieronymi Sa- vonarolae. (Parisis 1647) díl I. kap. 23 a díl II. Additio XII. ad c. XXIII. — Bratří častěji se ho dovolávali. Autentickou zprávu o jeho čin- nosti a smrti měli od br. Lukáše, který právě v tu dobu byl ve Florencii nemocen a spolu s br. Johannesem „koupili několikery knížky jeho“ (rkp. Nár. musea V. F. 41 1. 4b a 43a). Tůmovo líčení je však obšírnější. — a před Horou v klášteře“ míněn tu klášter v Sedlci u Kutné Hory. Dlouho Řím vrávorat bude, a po mnohém bloudění uštván, klesne a přestane svět míti jej za hlavu svou. Item. Stroje se zdeptati Řím, se pozdvihne Ismahel na něj. papež, opustě Řím, odejde v studený kraj ledový. (Překlad min. r. K. Hrdiny). „... podlé proroctví sv. Jana... v Zjeve- ní ... Zjev. kap. 14. a 19. „Zůstanete-li v řeči... vysvobodí.“ Jan 8, 31 —32. „Kdo dí, by Boha znal... v něm není.“ 2. ep. Jan. 2, 4. „ ... skrze Mojžíše pověděl, že brzo s cesty... ukázal.“ Deut. 31, 29. „ ... a skrze Syna svého, že jich množství... svedou. Mat. 24, 5 a 11, Mar. 13, 6. n.... tito vždycky bloudí srdcem ... v odpo- činutí mé.“ Žalm 94, 10—11. „Bloudili sou hříšníci z břicha mateřina. Žalm 57, 4. „slepý povede-li slepého ... upadnou.“ Mat. 15, 14; Luk. 6, 39. „Vejděte z něho lide... z ran jeho.“ Zjev. 18, 4. 129
Str. 74 Str. 75 — věci a knihy (.pálení marností“ r. 1497. Ale- xandr VI. postavil se proti němu, zakázal mu kázat a když S. neuposlechl, byl vyloučen z církve. Tu se proti němu postavily bohaté rody a také lid se od něho odvrátil a on se dvěma druhy Pesciou a Maraffim (samo třetí) zajat a 23. kv. 1498 oběšen; tělo jeho spáleno. O osudech domácích protivníků Savonarolo- vých viz Joh. Fr. Pico Vita... Hieronymi Sa- vonarolae. (Parisis 1647) díl I. kap. 23 a díl II. Additio XII. ad c. XXIII. — Bratří častěji se ho dovolávali. Autentickou zprávu o jeho čin- nosti a smrti měli od br. Lukáše, který právě v tu dobu byl ve Florencii nemocen a spolu s br. Johannesem „koupili několikery knížky jeho“ (rkp. Nár. musea V. F. 41 1. 4b a 43a). Tůmovo líčení je však obšírnější. — a před Horou v klášteře“ míněn tu klášter v Sedlci u Kutné Hory. Dlouho Řím vrávorat bude, a po mnohém bloudění uštván, klesne a přestane svět míti jej za hlavu svou. Item. Stroje se zdeptati Řím, se pozdvihne Ismahel na něj. papež, opustě Řím, odejde v studený kraj ledový. (Překlad min. r. K. Hrdiny). „... podlé proroctví sv. Jana... v Zjeve- ní ... Zjev. kap. 14. a 19. „Zůstanete-li v řeči... vysvobodí.“ Jan 8, 31 —32. „Kdo dí, by Boha znal... v něm není.“ 2. ep. Jan. 2, 4. „ ... skrze Mojžíše pověděl, že brzo s cesty... ukázal.“ Deut. 31, 29. „ ... a skrze Syna svého, že jich množství... svedou. Mat. 24, 5 a 11, Mar. 13, 6. n.... tito vždycky bloudí srdcem ... v odpo- činutí mé.“ Žalm 94, 10—11. „Bloudili sou hříšníci z břicha mateřina. Žalm 57, 4. „slepý povede-li slepého ... upadnou.“ Mat. 15, 14; Luk. 6, 39. „Vejděte z něho lide... z ran jeho.“ Zjev. 18, 4. 129
Strana 130
Str. 76 Str. 77 Mikuláš Lira, zvaný tak podle svého rodiště v Normandii, františkán, byl z nejlepších vy- kladačů bible ve středověku. Že by byl půvo- dem žid, nedá se dokázati. Z jeho spisů nej- známější je Postilla, výklad na celou bibli, která je zachována ve velikém počtu ruko- pisů a v celé řadě vydání tištěných. — Citát je z výkladu na I. Petr. 5, 13. „...že by Ježíš... nazval římskou církev Babilonem skrze sv. Jana...“ Zjev. 18, 2. „Pusť syna mého.“ Exod. (II. Mojž.) 4, 23. „Povolal sem z Egypta syna mého.“ Ozeáš 11, 1. „ ... chotí svou skrze víru zasnoubenou.“ Oze- áš 2, 19. „ ... vinicí vyvolenou.“ Jer. 2, 21. „Já sem řekl: bohové jste a synové nejvyš- šího.“ Žalm 81, 6. „ ... nazval ženou poběhlou a nevěstkou. Ezech. 16; Jer. 3, 3 sl.; Eccli 9, 9—10. „vinnicí sodomskou.“ Deut. 32, 32. „ ... biskupy a jiné kněží knížaty sodomský- mi ...“ Iz. 1, 10. „... lidem gomorským ...“ Iz. 1, 10. „Zasnoubil jsem vás ... pánu Kristu.“ 2. Kor. 11, 2. „domem svým.“ Mat. 21, 13; Mar. 11, 17; Luk. 19, 46. „ ... stádcem malým ...“ Luk. 12, 32. „ ... ovčincem ...“ Jan 10, 1 a 16. „... vinicí...“ Mat. 20, 1—8, Mat. 21, 28 sl.; Mar. 12; Luk. 13, 6—7; Luk. 20. „ ... že sou rod vyvolený ... lid dobytý...“ I. Petr. 2, 9. „ ... krví Kristovou vykoupený...“ Řím. 5, 9; Efez. 1, 7. „ ... pastýři stáda svého...“ Skut. 20, 28. „ ... že ji... nazývá skrze sv. Jána... a Pá- na Boha chváliti.“ Zjev. kap. 17 a 18. „ ... a správce její Antikristem“. I. Jan. 2, 18 —22; II. Jan v. 7. ...a vlky...“ Mat. 7, 15; 10, 16; Luk. 10, 3; Skut. 20, 29. „ ... falešnými proroky...“ Mat. 7, 15. „svůdcemi...“ II. Kol. 6, 8; 2. Tim. 2, 13; Tit. 1, 10; 2. Jan. v. 7. 130
Str. 76 Str. 77 Mikuláš Lira, zvaný tak podle svého rodiště v Normandii, františkán, byl z nejlepších vy- kladačů bible ve středověku. Že by byl půvo- dem žid, nedá se dokázati. Z jeho spisů nej- známější je Postilla, výklad na celou bibli, která je zachována ve velikém počtu ruko- pisů a v celé řadě vydání tištěných. — Citát je z výkladu na I. Petr. 5, 13. „...že by Ježíš... nazval římskou církev Babilonem skrze sv. Jana...“ Zjev. 18, 2. „Pusť syna mého.“ Exod. (II. Mojž.) 4, 23. „Povolal sem z Egypta syna mého.“ Ozeáš 11, 1. „ ... chotí svou skrze víru zasnoubenou.“ Oze- áš 2, 19. „ ... vinicí vyvolenou.“ Jer. 2, 21. „Já sem řekl: bohové jste a synové nejvyš- šího.“ Žalm 81, 6. „ ... nazval ženou poběhlou a nevěstkou. Ezech. 16; Jer. 3, 3 sl.; Eccli 9, 9—10. „vinnicí sodomskou.“ Deut. 32, 32. „ ... biskupy a jiné kněží knížaty sodomský- mi ...“ Iz. 1, 10. „... lidem gomorským ...“ Iz. 1, 10. „Zasnoubil jsem vás ... pánu Kristu.“ 2. Kor. 11, 2. „domem svým.“ Mat. 21, 13; Mar. 11, 17; Luk. 19, 46. „ ... stádcem malým ...“ Luk. 12, 32. „ ... ovčincem ...“ Jan 10, 1 a 16. „... vinicí...“ Mat. 20, 1—8, Mat. 21, 28 sl.; Mar. 12; Luk. 13, 6—7; Luk. 20. „ ... že sou rod vyvolený ... lid dobytý...“ I. Petr. 2, 9. „ ... krví Kristovou vykoupený...“ Řím. 5, 9; Efez. 1, 7. „ ... pastýři stáda svého...“ Skut. 20, 28. „ ... že ji... nazývá skrze sv. Jána... a Pá- na Boha chváliti.“ Zjev. kap. 17 a 18. „ ... a správce její Antikristem“. I. Jan. 2, 18 —22; II. Jan v. 7. ...a vlky...“ Mat. 7, 15; 10, 16; Luk. 10, 3; Skut. 20, 29. „ ... falešnými proroky...“ Mat. 7, 15. „svůdcemi...“ II. Kol. 6, 8; 2. Tim. 2, 13; Tit. 1, 10; 2. Jan. v. 7. 130
Strana 131
Str. 78 Str. 79 Str. 80 .... pověděl sv. Petr... že lépe by jim by- lo ... do kaliště bláta.“ 2. Petr. 2, 21—22. „ ... abyšte s nimi nezahynuli...“ Luk. 13, 3 a 5. i „ ...že moc ouřadnou mají k rozvázání k svázání...“ Parafr. Mat. 16, 19. „Darmo ste vzali, darmo dejte.“ Mat. 10, 8. „Já sem cesta, pravda i život.“ Jan 14, 6. „Synové zlořečenství, — nepravosti miloval.“ II. Petr. 2, 14—15. „Běda těm, kteříž... vylili sou se.“ Juda v. 11. „... jako Lev“ (I. r. 441—461). Citát je z lis- tu biskupům v Africe. (Epistola ad episcopos Africae. Epistola 85 alias 87). Corpus iuris canonici (Decretum Gratiani) p. II. causa 1., quaest. 1. cap. 1. Vyd. Friedbergovo 357. — Citáty určuji podle Decreta, odkud je Tůma bral, neboť spisy uváděných autorů neznal. „Svatý Ambrož dí a takto píše řka... Citát vzat je ze spisu De ministeriis seu de digni- tate sacerdotali cap. 5, který je neprávem připisován sv. Ambroži. Decretum p. II., c. 1, q. 1. c. 14. Friedberg 361. „Svatý Řehoř dí...“ Decr. pars II. c. 1. q. 1. c. 12. Friedberg 361. Srov. tamtéž pozn. 129. „Ale podlé Ambrože svatého ...“ je vzato z jeho spisu Liber pastoralis. — Decretum pars. II. c. 1. q. 1. cap. 7. Friedberg 359. Sněm Kalcedonský (Chalcedonský) byl r. 451. Ustanovení toto je v kap. 2. Decretum pars. II. c. I. q. 1. c. 8. Friedberg 359. „Podlé Gelasia papeže...“ Úryvek je z listu papeže Gelasia I. (492—496) k biskupům v Lukanii (Ad episcopos per Lucaniam con- stitutos epist. I. c. 26) Decr. pars II. c. I. q. 1. c. 6. Friedberg 359. „Podlé řečeného Řehoře Nansasena (Řehoř Nazianský)... Není z jeho spisů, nýbrž z usnesení církevního sněmu Nicejského z r. 787. Decretum pars II. c. I. q. 1. c. 11. Fried- berg 360. „Svatý Bernart za ně VMti odpoví... Běda národu... ale z tmy lživě světlem.“ Citát vzat je ze spisu Bernarda z Clairvaux. In cantica canticorum sermo 33. kap. 15—16. Migne Pa- 131
Str. 78 Str. 79 Str. 80 .... pověděl sv. Petr... že lépe by jim by- lo ... do kaliště bláta.“ 2. Petr. 2, 21—22. „ ... abyšte s nimi nezahynuli...“ Luk. 13, 3 a 5. i „ ...že moc ouřadnou mají k rozvázání k svázání...“ Parafr. Mat. 16, 19. „Darmo ste vzali, darmo dejte.“ Mat. 10, 8. „Já sem cesta, pravda i život.“ Jan 14, 6. „Synové zlořečenství, — nepravosti miloval.“ II. Petr. 2, 14—15. „Běda těm, kteříž... vylili sou se.“ Juda v. 11. „... jako Lev“ (I. r. 441—461). Citát je z lis- tu biskupům v Africe. (Epistola ad episcopos Africae. Epistola 85 alias 87). Corpus iuris canonici (Decretum Gratiani) p. II. causa 1., quaest. 1. cap. 1. Vyd. Friedbergovo 357. — Citáty určuji podle Decreta, odkud je Tůma bral, neboť spisy uváděných autorů neznal. „Svatý Ambrož dí a takto píše řka... Citát vzat je ze spisu De ministeriis seu de digni- tate sacerdotali cap. 5, který je neprávem připisován sv. Ambroži. Decretum p. II., c. 1, q. 1. c. 14. Friedberg 361. „Svatý Řehoř dí...“ Decr. pars II. c. 1. q. 1. c. 12. Friedberg 361. Srov. tamtéž pozn. 129. „Ale podlé Ambrože svatého ...“ je vzato z jeho spisu Liber pastoralis. — Decretum pars. II. c. 1. q. 1. cap. 7. Friedberg 359. Sněm Kalcedonský (Chalcedonský) byl r. 451. Ustanovení toto je v kap. 2. Decretum pars. II. c. I. q. 1. c. 8. Friedberg 359. „Podlé Gelasia papeže...“ Úryvek je z listu papeže Gelasia I. (492—496) k biskupům v Lukanii (Ad episcopos per Lucaniam con- stitutos epist. I. c. 26) Decr. pars II. c. I. q. 1. c. 6. Friedberg 359. „Podlé řečeného Řehoře Nansasena (Řehoř Nazianský)... Není z jeho spisů, nýbrž z usnesení církevního sněmu Nicejského z r. 787. Decretum pars II. c. I. q. 1. c. 11. Fried- berg 360. „Svatý Bernart za ně VMti odpoví... Běda národu... ale z tmy lživě světlem.“ Citát vzat je ze spisu Bernarda z Clairvaux. In cantica canticorum sermo 33. kap. 15—16. Migne Pa- 131
Strana 132
Str. 81 Str, 82 Str. 83 Str. 84 Str, 85 Str. 86 trologia latina sv. 183 col. 958—9, — Cel tento citát uvádí Tůma i ve svých Cedulích proti knězi Hranickému (= Cedule bratra Ši- mona) I, F 814—G 1b (knihovna Národního mu- sea 25. F. 6). u v pokoji hořkost má nejhořčejší.“ Iz. 38, „Syny sem vychovala... pohrzeli mnou." Iz. »...Ée i Jordán vteče v ústa jeho...“ Job 40, 18. „...sv. Jan v Zjevení: „Když pátý anděl... vyšly kobylky na zemi." Zjev. 9, 1. „Vy ste svétlo svéta." Mat, 5, 14. »Vy ste sü] zemé," Mat, 5, 13, »...Lira... vykládá d$m propasti... a ko- bylky vyślć z propasti...” Zjev. 9, 2—3, tam je i výklad Lirův, Milostivé léto bylo r. 1500. „...jako svatý Jeroným položil v svém psä- ní proti Pellagiovi..." S. Eusebii Hieronymi Dialogus contra Pellagianos lib. IT. c. 5. Mig- ne, Patrologia latina sv. 23. col, 566. „A sv. Augustin dí: Nejsou to kacíři... S. Augustini epistolarum classis II. Fpist. 43. c. 1. (Epistola Glorio, Eleusio et aliis). Migne, Patrolog. lat. sv. 33 col. 160, — Tüma má pravdépodobné toto místo z Decreta pars. II. causa 23. quaest, 3. c. 29. Friedberg 998. Kterého glosátora Decreta má tu Tůma na mysli, nemohl jsem zijistiti, „A opót sv, Augustin dí; Kacíf jest ten..." S. Aurelii Augustini De utilitate credendi ad Honoratum liber unus, c. 1. Migne, Patrolog. lat, sv. 42 col. 65, Patrné opét z Decreta pars IL c. 24. q. 3. c. 28. Friedberg 998. „++..Se... pfihazelo, jakoż sv, Petru, kterć- hoż sv. Pavel od toho odvedl" Narázka na spor mezi apoštoly o obřízku těch, kdož z po- hanů přistupovali ke křesťanství. Viz ke Ga- lat. kap. 2. „A sv. Pavel pověděl, že dokudž sme v tom- to těle... IL. Kor. 5, 6—7. „psáno jest v knihách Mojžíšových: Neučiníš sobě obrazu... 2. Mojž. 20, 4—5; 5. Mojz 132
Str. 81 Str, 82 Str. 83 Str. 84 Str, 85 Str. 86 trologia latina sv. 183 col. 958—9, — Cel tento citát uvádí Tůma i ve svých Cedulích proti knězi Hranickému (= Cedule bratra Ši- mona) I, F 814—G 1b (knihovna Národního mu- sea 25. F. 6). u v pokoji hořkost má nejhořčejší.“ Iz. 38, „Syny sem vychovala... pohrzeli mnou." Iz. »...Ée i Jordán vteče v ústa jeho...“ Job 40, 18. „...sv. Jan v Zjevení: „Když pátý anděl... vyšly kobylky na zemi." Zjev. 9, 1. „Vy ste svétlo svéta." Mat, 5, 14. »Vy ste sü] zemé," Mat, 5, 13, »...Lira... vykládá d$m propasti... a ko- bylky vyślć z propasti...” Zjev. 9, 2—3, tam je i výklad Lirův, Milostivé léto bylo r. 1500. „...jako svatý Jeroným položil v svém psä- ní proti Pellagiovi..." S. Eusebii Hieronymi Dialogus contra Pellagianos lib. IT. c. 5. Mig- ne, Patrologia latina sv. 23. col, 566. „A sv. Augustin dí: Nejsou to kacíři... S. Augustini epistolarum classis II. Fpist. 43. c. 1. (Epistola Glorio, Eleusio et aliis). Migne, Patrolog. lat. sv. 33 col. 160, — Tüma má pravdépodobné toto místo z Decreta pars. II. causa 23. quaest, 3. c. 29. Friedberg 998. Kterého glosátora Decreta má tu Tůma na mysli, nemohl jsem zijistiti, „A opót sv, Augustin dí; Kacíf jest ten..." S. Aurelii Augustini De utilitate credendi ad Honoratum liber unus, c. 1. Migne, Patrolog. lat, sv. 42 col. 65, Patrné opét z Decreta pars IL c. 24. q. 3. c. 28. Friedberg 998. „++..Se... pfihazelo, jakoż sv, Petru, kterć- hoż sv. Pavel od toho odvedl" Narázka na spor mezi apoštoly o obřízku těch, kdož z po- hanů přistupovali ke křesťanství. Viz ke Ga- lat. kap. 2. „A sv. Pavel pověděl, že dokudž sme v tom- to těle... IL. Kor. 5, 6—7. „psáno jest v knihách Mojžíšových: Neučiníš sobě obrazu... 2. Mojž. 20, 4—5; 5. Mojz 132
Strana 133
Str. 87 Str. 88 Str. 89 „A v 3. knihách Mojžíšových: Neučiníš sobě modly ...“ III. Mojž. 26, 1. „... v obrazu matky boží v Celli neb Cá- chách, ... Krnově, v Častochově...“ míněna jsou tu poutní místa v Mariazell ve Štýrsku: Cáchy, Krnov a Czenstochowa. „... jakož Tomáš Aquinský praví... že ob- raz kříže Kristova má ctěn býti ctí samému Bohu příslušící (Quod autem crux Christi ho- noretur, hoc fit eodem honore, quo Christus honoratur). Summa theologica II. II. quaest. 103, art. IV. Ad tertium. — „Aj dřevo kříže ... jemu,“ dosud liturgický zpěv na Velký pátek. „... pan doktor vyhledavač kacířů“ je výše zmíněný Jindřich Institoris. Listy dle tehdej- šího zvyku „lípanými“ na dveřích chrámových vyzýval pravděpodobně Bratří k náboženským hádáním i k přátelským rozmluvám. Slíbili mu, že se dostaví do Kroměříže, ale nepřišli. Ku- bíček 1. c., str. 6. „ ... jako Gedeon, ješto se třmi sty porazil...“ Judic. k. 7. „vikář a sekretář pána Krista“ t. j. papež. 1... Mojžíše, kterýž rozkázal Josue... proti Amalechitským.“ II. Mojž. 17, 8—13. „.., když král Ladislav, strýc tohoto krále... učinil smlouvu a příměří s Turky...“ Je to Vladislav, král polský (1434—1444) a uherský (1440—1444) zv. Varnenčík. Vítězné jeho ta- žení proti Turkům na podzim r. 1443 pod- nítilo fantastické naděje, že mladý král vy- žene Turky z Evropy. To se projevilo z jara r. 1444 na jednání sněmu v Budíně, na němž se král slavnostně přísahou zavázal kardinalu Cesarinimu (viz o něm výše), největšímu za- stanci tažení proti Turkům, k nové válce pro- ti nepříteli křesťanstva, ač proti tomu byla značná část magnátů uherských a polských. Přes to zahájil srbský despot Jiří Brankovič s Turky jednání o mír, který mu měl přinésti značné výhody. Pro svůj plán získal odstou- pením svých velkých panství v Uhrách i vlast- ního vítěze nad Turky Hunyada. A tak na sněmě v Szegedině v červnu 1444 došlo k ne- dosti nám známé úmluvě s Turky — originál 133
Str. 87 Str. 88 Str. 89 „A v 3. knihách Mojžíšových: Neučiníš sobě modly ...“ III. Mojž. 26, 1. „... v obrazu matky boží v Celli neb Cá- chách, ... Krnově, v Častochově...“ míněna jsou tu poutní místa v Mariazell ve Štýrsku: Cáchy, Krnov a Czenstochowa. „... jakož Tomáš Aquinský praví... že ob- raz kříže Kristova má ctěn býti ctí samému Bohu příslušící (Quod autem crux Christi ho- noretur, hoc fit eodem honore, quo Christus honoratur). Summa theologica II. II. quaest. 103, art. IV. Ad tertium. — „Aj dřevo kříže ... jemu,“ dosud liturgický zpěv na Velký pátek. „... pan doktor vyhledavač kacířů“ je výše zmíněný Jindřich Institoris. Listy dle tehdej- šího zvyku „lípanými“ na dveřích chrámových vyzýval pravděpodobně Bratří k náboženským hádáním i k přátelským rozmluvám. Slíbili mu, že se dostaví do Kroměříže, ale nepřišli. Ku- bíček 1. c., str. 6. „ ... jako Gedeon, ješto se třmi sty porazil...“ Judic. k. 7. „vikář a sekretář pána Krista“ t. j. papež. 1... Mojžíše, kterýž rozkázal Josue... proti Amalechitským.“ II. Mojž. 17, 8—13. „.., když král Ladislav, strýc tohoto krále... učinil smlouvu a příměří s Turky...“ Je to Vladislav, král polský (1434—1444) a uherský (1440—1444) zv. Varnenčík. Vítězné jeho ta- žení proti Turkům na podzim r. 1443 pod- nítilo fantastické naděje, že mladý král vy- žene Turky z Evropy. To se projevilo z jara r. 1444 na jednání sněmu v Budíně, na němž se král slavnostně přísahou zavázal kardinalu Cesarinimu (viz o něm výše), největšímu za- stanci tažení proti Turkům, k nové válce pro- ti nepříteli křesťanstva, ač proti tomu byla značná část magnátů uherských a polských. Přes to zahájil srbský despot Jiří Brankovič s Turky jednání o mír, který mu měl přinésti značné výhody. Pro svůj plán získal odstou- pením svých velkých panství v Uhrách i vlast- ního vítěze nad Turky Hunyada. A tak na sněmě v Szegedině v červnu 1444 došlo k ne- dosti nám známé úmluvě s Turky — originál 133
Strana 134
se nezachoval — jejíž platnost byla potvrzena s obou stran přísahou. Vladislav přísahal podle jedněch zpráv na evangelium, podle jiných na hostii. Ale strana válečná vlivem Cesariniho vzrostla, zejména když papež Eugen IV. v listu kardinalovi prohlásil za neplatné smlou- vy uzavřené s nevěřícími bez jeho schválení. A tak na novém sněmu v Szegedině koncem června 1444 Cesarini zprostil krále přísahy nedávno účiněné, což ovšem Turci si vyklá- dali za věrolomnost. A na dotvrzení všeho vydal Vladislav již 4. srpna v Budíně mani- fest k nové výpravě „k zničení bezbožných Turků.“ Účast na výpravě přes všecky naděje Cesariniho byla malá, takže neskýtala výpra- va mnoho nadějí. K rozhodujícímu boji došlo 10. listopadu 1444 u Varny a Vladislav byl poražen. Mrtvola králova nebyla na bojišti nalezena, a tak vznikla pověst, že před bit- vou zmizel a žil jako poustevník ve Španěl- sku. — Rovněž i osud hlavního podněcovate- le tažení Cesariniho je nejistý. Poučení o všech otázkách skýtá práce R. Urbánka: Vladislav Varnenčík. Skutečnost i legenda. Praha 1937. Zde použito hlavně kap. III. (str. 43—94). — O Cesarinim viz tamtéž, str. 162—165. „... řeč boží... skrze proroka, že kněží bu- dou žehnati a já budu zlořečiti.“ Malach. 2, 2. „... vedou na to krále Polského, aby ne- držal smlouvy velikému knězi Moskevské- mu...“ Alexandr, král polský (1501—1506), bratr Vladislava II., krále českého, jako vel- kokníže litevský vzal si r. 1495 za manželku Helenu, dceru velikého knížete moskevského Ivana Vasiljeviče. Ve svatební smlouvě bylo stanoveno, že manžel nebude ji nutiti k pře- stoupení ke katolicismu. Otec sám dal dceři přesná naučení, jak se má chovati k církví katolické. Ale Alexandr nutil manželku k pře- stupu, na což naléhal Řím zejména r. 1500. Pronásledování pravoslavných na Litvě a to- to nucení Heleny, která nebyla pro své ná- boženství ani korunována, ke katolictví vedlo r. 1500 k válce rusko-litevské, do které za- sáhli i Tataři. Poláci zvítězili nad Tatary r. 1506. — Caro, Gesch. Polens V. 2. 766—771, 134
se nezachoval — jejíž platnost byla potvrzena s obou stran přísahou. Vladislav přísahal podle jedněch zpráv na evangelium, podle jiných na hostii. Ale strana válečná vlivem Cesariniho vzrostla, zejména když papež Eugen IV. v listu kardinalovi prohlásil za neplatné smlou- vy uzavřené s nevěřícími bez jeho schválení. A tak na novém sněmu v Szegedině koncem června 1444 Cesarini zprostil krále přísahy nedávno účiněné, což ovšem Turci si vyklá- dali za věrolomnost. A na dotvrzení všeho vydal Vladislav již 4. srpna v Budíně mani- fest k nové výpravě „k zničení bezbožných Turků.“ Účast na výpravě přes všecky naděje Cesariniho byla malá, takže neskýtala výpra- va mnoho nadějí. K rozhodujícímu boji došlo 10. listopadu 1444 u Varny a Vladislav byl poražen. Mrtvola králova nebyla na bojišti nalezena, a tak vznikla pověst, že před bit- vou zmizel a žil jako poustevník ve Španěl- sku. — Rovněž i osud hlavního podněcovate- le tažení Cesariniho je nejistý. Poučení o všech otázkách skýtá práce R. Urbánka: Vladislav Varnenčík. Skutečnost i legenda. Praha 1937. Zde použito hlavně kap. III. (str. 43—94). — O Cesarinim viz tamtéž, str. 162—165. „... řeč boží... skrze proroka, že kněží bu- dou žehnati a já budu zlořečiti.“ Malach. 2, 2. „... vedou na to krále Polského, aby ne- držal smlouvy velikému knězi Moskevské- mu...“ Alexandr, král polský (1501—1506), bratr Vladislava II., krále českého, jako vel- kokníže litevský vzal si r. 1495 za manželku Helenu, dceru velikého knížete moskevského Ivana Vasiljeviče. Ve svatební smlouvě bylo stanoveno, že manžel nebude ji nutiti k pře- stoupení ke katolicismu. Otec sám dal dceři přesná naučení, jak se má chovati k církví katolické. Ale Alexandr nutil manželku k pře- stupu, na což naléhal Řím zejména r. 1500. Pronásledování pravoslavných na Litvě a to- to nucení Heleny, která nebyla pro své ná- boženství ani korunována, ke katolictví vedlo r. 1500 k válce rusko-litevské, do které za- sáhli i Tataři. Poláci zvítězili nad Tatary r. 1506. — Caro, Gesch. Polens V. 2. 766—771, 134
Strana 135
Str. 91 786, 790. Srov. i Theiner, Monumenta Polo- niae, str. 267—299. ..... psáno v knihách Mojžíšových: Nebudeť nevěstka v lidu Izdrahelském...“ V. Mojž. 23, 17. ... v druhém přikázání řka: „Nevezmeš jmé- na ... nadarmo." II. Mojž. 20, 7. „ ...Pán Bůh učinil pomstu nad syny Saulo- vými pro zrušení smlouvy ...“ I. Král. 31, 1— 9; II. Král. 21, 2—14; Joz. 9, 15—19. „když král Matyáš Uherský smlouvy nezdržel králi Jiřímu u Vilémova...“ Začátkem r. 1469 Matyáš opanoval téměř celou Moravu, vtrhl do Čech, aby překvapil Jiřího, než tento skon- čí přípravy k válce. Jeho vojsko bylo však u Vilémova (v Železných horách) od českého vojska obklíčeno, takže mu hrozila úplná zá- huba. Na důvěrné schůzi obou panovníků, již si vyžádal Matyáš, v polospálené chatrči ve vsi Ouhrově (27. února), došlo k úmluvě, v níž Matyáš slíbil, že se zasadí o urovnání sporu Jiříkova s papežem a že odstraní obtíže, jež Jiřímu činila jednota Zelenohorská, začež svo- lil Jiří, aby se Matyáš stal králem Římským. Ale Matyáš smluv nedodržel, „vysliboval se“. — Palacký IV. 2. 487 sl. a Urbánek, Husitský král 253 sl. „ ...ale i kteréž panny poškvrnil (Matyáš) v Holomouci a Brně, že papež... navrátil jim panenství...“ Podobně, jenže drsněji o témž se zmiňuje Tůma v Cedulích bratra Šimona l. 7a, 7b. — První podobnou zmínku Oldřicha Kalenice z Kalenic má i Satyrický list Luci- perův ke Lvovi z Rožmitála (z r. 1477—1479). který vydal Nejedlý ve Věstníku král. čes. spol. nauk 1903: „Tak tvé zmilelíčky rozhříší jako onu holomúckú pannu, kterúž sú v ruo- ženém věnci jako jeptišku k vylování (= ke skládání řeholních slibů) do kostela uvedli, když jest jasný král Matiáš Uherský s ní přes noc vesel byl, a naši kněží to rozhlásili slavně v kostele, že čistá panna jest, jako by se z své mateře tepruov narodila“ (str. 24). — Jiný pří- pad z Brna uvádí Historia Fratrum (rkp. univ. knih. pražské XVII. F. 51, str. 264—265): „Ně- kterého času, když král Matyáš byl v Brně, Str. 90 135
Str. 91 786, 790. Srov. i Theiner, Monumenta Polo- niae, str. 267—299. ..... psáno v knihách Mojžíšových: Nebudeť nevěstka v lidu Izdrahelském...“ V. Mojž. 23, 17. ... v druhém přikázání řka: „Nevezmeš jmé- na ... nadarmo." II. Mojž. 20, 7. „ ...Pán Bůh učinil pomstu nad syny Saulo- vými pro zrušení smlouvy ...“ I. Král. 31, 1— 9; II. Král. 21, 2—14; Joz. 9, 15—19. „když král Matyáš Uherský smlouvy nezdržel králi Jiřímu u Vilémova...“ Začátkem r. 1469 Matyáš opanoval téměř celou Moravu, vtrhl do Čech, aby překvapil Jiřího, než tento skon- čí přípravy k válce. Jeho vojsko bylo však u Vilémova (v Železných horách) od českého vojska obklíčeno, takže mu hrozila úplná zá- huba. Na důvěrné schůzi obou panovníků, již si vyžádal Matyáš, v polospálené chatrči ve vsi Ouhrově (27. února), došlo k úmluvě, v níž Matyáš slíbil, že se zasadí o urovnání sporu Jiříkova s papežem a že odstraní obtíže, jež Jiřímu činila jednota Zelenohorská, začež svo- lil Jiří, aby se Matyáš stal králem Římským. Ale Matyáš smluv nedodržel, „vysliboval se“. — Palacký IV. 2. 487 sl. a Urbánek, Husitský král 253 sl. „ ...ale i kteréž panny poškvrnil (Matyáš) v Holomouci a Brně, že papež... navrátil jim panenství...“ Podobně, jenže drsněji o témž se zmiňuje Tůma v Cedulích bratra Šimona l. 7a, 7b. — První podobnou zmínku Oldřicha Kalenice z Kalenic má i Satyrický list Luci- perův ke Lvovi z Rožmitála (z r. 1477—1479). který vydal Nejedlý ve Věstníku král. čes. spol. nauk 1903: „Tak tvé zmilelíčky rozhříší jako onu holomúckú pannu, kterúž sú v ruo- ženém věnci jako jeptišku k vylování (= ke skládání řeholních slibů) do kostela uvedli, když jest jasný král Matiáš Uherský s ní přes noc vesel byl, a naši kněží to rozhlásili slavně v kostele, že čistá panna jest, jako by se z své mateře tepruov narodila“ (str. 24). — Jiný pří- pad z Brna uvádí Historia Fratrum (rkp. univ. knih. pražské XVII. F. 51, str. 264—265): „Ně- kterého času, když král Matyáš byl v Brně, Str. 90 135
Strana 136
Str. 92 Str. 93 přihodilo se, že nějakou městskou dceru král o panenství připravil. Ale že měl s sebou bis- kupa [Jan, biskup varadínský, rodem Mora- van z Tovačova], protož jeho k tomu spravil, aby on té porušené dceře panenství navrátil. I takž po kázání paně v neděli, když tu před lidem ta jonákyně postavena, a Jan biskup mnoho o moci kněžské a biskupské nejprve mluvil, potom vejpověd jí učinil v ten ro- zum... (rkp. na tomto místě porušen hnilo- bou) „... já tobě tvé potracené panenství zase navracuji a tebe za pravou pannu vyhlašuji. In nomine“ etc. Družičky pak tu okolo stojící hned rychle vlasy její rozčesaly a tak zase připravily, jakž obyčej jest pannám choditi. Potom při stole král biskupovi řekl: „Jene, svedl dnes takové šibalství, jako si je, jak si živ [nelsvedl.“ Biskup odpověděl: „Všaks to chtěl míti“. „ ... písmo ... sv. Pavla, jenž dí, že se zjeví člověk hřícha... jako by on byl Bohem.“ II. Tess. 2, 2—3. „Apoštolové, kteréž býti takové zvěděli... svátostmi neposluhovali.“ II. Jan v. 10. ... v neděli druhou po Veliké noci t. j. druhá neděle po velikonocích tedy 2. dubna 1502. ... v outerý před památkou mistra Jana Hu- si 1. 1581, to jest 4. července 1581. 136
Str. 92 Str. 93 přihodilo se, že nějakou městskou dceru král o panenství připravil. Ale že měl s sebou bis- kupa [Jan, biskup varadínský, rodem Mora- van z Tovačova], protož jeho k tomu spravil, aby on té porušené dceře panenství navrátil. I takž po kázání paně v neděli, když tu před lidem ta jonákyně postavena, a Jan biskup mnoho o moci kněžské a biskupské nejprve mluvil, potom vejpověd jí učinil v ten ro- zum... (rkp. na tomto místě porušen hnilo- bou) „... já tobě tvé potracené panenství zase navracuji a tebe za pravou pannu vyhlašuji. In nomine“ etc. Družičky pak tu okolo stojící hned rychle vlasy její rozčesaly a tak zase připravily, jakž obyčej jest pannám choditi. Potom při stole král biskupovi řekl: „Jene, svedl dnes takové šibalství, jako si je, jak si živ [nelsvedl.“ Biskup odpověděl: „Všaks to chtěl míti“. „ ... písmo ... sv. Pavla, jenž dí, že se zjeví člověk hřícha... jako by on byl Bohem.“ II. Tess. 2, 2—3. „Apoštolové, kteréž býti takové zvěděli... svátostmi neposluhovali.“ II. Jan v. 10. ... v neděli druhou po Veliké noci t. j. druhá neděle po velikonocích tedy 2. dubna 1502. ... v outerý před památkou mistra Jana Hu- si 1. 1581, to jest 4. července 1581. 136
Strana 137
RŮZNOČTENÍ (První slovo je z otištěného textu, slovo za A jest znění v Aktech.) Str. 47 Str. 48 Spis A Sepsání. také A takéž. a v hříších v A schází a. v smilství A v smilstvích. Wikleffa v Englandtu A Wigleffa v Giglantu. lidských ustanovení A lidských ustavení. s cesty A z cesty. v Konstancí A v Constancii. Zygmundovi A Zykmundovi. zdali Ezau A zdaliž. zdali Šalomoun A zdaliž Šalomún. zjednati A sjednati. z dcery A ze dcery. královstvích (v rkp. království) oprav. podle A i k ssazení s království A královstvích a ssa- zení s království. i k vysvobození A a k vysvobodění. a k sproštění A a k zproštění. Herodes A Erodes. proti bojům A proti bojóm. sloužení mše v obou rkp. rozbroje, kteréž... znikly A rozbroje, kte- říž... znikli. kteříž by se tomu dívali A jakož jest, že se dívají. jako někdy A jakož někdy. zbírala A zbírali. ani mší A ani mše. k Domažlicům A k Domažlicím. ku poslušenství A k poslušenství. že neštěstí má A že štěstí nemá. kládbu A klatbu. kládby A klatby. i cruciáty A a cruciáty. Str. 45 Str. 46 — Str. 49 O původu 10 137
RŮZNOČTENÍ (První slovo je z otištěného textu, slovo za A jest znění v Aktech.) Str. 47 Str. 48 Spis A Sepsání. také A takéž. a v hříších v A schází a. v smilství A v smilstvích. Wikleffa v Englandtu A Wigleffa v Giglantu. lidských ustanovení A lidských ustavení. s cesty A z cesty. v Konstancí A v Constancii. Zygmundovi A Zykmundovi. zdali Ezau A zdaliž. zdali Šalomoun A zdaliž Šalomún. zjednati A sjednati. z dcery A ze dcery. královstvích (v rkp. království) oprav. podle A i k ssazení s království A královstvích a ssa- zení s království. i k vysvobození A a k vysvobodění. a k sproštění A a k zproštění. Herodes A Erodes. proti bojům A proti bojóm. sloužení mše v obou rkp. rozbroje, kteréž... znikly A rozbroje, kte- říž... znikli. kteříž by se tomu dívali A jakož jest, že se dívají. jako někdy A jakož někdy. zbírala A zbírali. ani mší A ani mše. k Domažlicům A k Domažlicím. ku poslušenství A k poslušenství. že neštěstí má A že štěstí nemá. kládbu A klatbu. kládby A klatby. i cruciáty A a cruciáty. Str. 45 Str. 46 — Str. 49 O původu 10 137
Strana 138
Str. 50 Str. 51 Str. 52 Str. 53 Str. 54 avšak nikdy v A chybí avšak. ku poslušenství A k poslušenství. a potvrzeni A i potvrzeni. Panna, když by A Panna kdyby. slyševše ... vzavše Rokycana A slyšavše... vzemše Rokycana. zámky a někteří A nemá a. i počal oprav. podle A; v rkp. i počav. ku poslušenství A k poslušenství. o královnu A o královou. svatba A svadba. teprv A tepruv. nespravovali se A nezpravovali se. sedl A vsedl. nebo nechce A neb nechce. darmo oprav. podle A; v rkp.: marno. k lidem chaterným A s lidem chatrným. věře tomu A věřte tomu — chyba písařská. ani města oprav. podle A; v rkp. místa. zboží přijal oprav. podle A; v rkp. přijav. dal synu A dav synu. povyšuje A povyššuje. dal se A a dav se. vysoce vésti A vysoko vésti. proti Šalamounovi A Šalamúnovi. Nabotova A Nabatova. úfá A oufá. nejlepší oprav. podle A; v rkp. lepší. bloudí-li čili sou právi v A nemá. mistrův A mistrů. s rathouzu A z rathouzu. kdož jiné A kdo jiné. Nahodil se; v rkp. nahodilo se. od víry... právě A od víry ... pravé. od ouřadu A od úřadu. vzbudil A zbudil. oboje kněžstvo oprav. podle A; v rkp. kněž- ství. rozmohou-li se A rozmohouliť se, ani jim smrti činili A ani jim smrti nečinili. neobhořalá A neohořalá. odsoudiv A odsoudil. v rkp. „aby jej dal“ na okraji: t. kázal. o ty A o to. královna A králová. nejprvé A nejprv. 138
Str. 50 Str. 51 Str. 52 Str. 53 Str. 54 avšak nikdy v A chybí avšak. ku poslušenství A k poslušenství. a potvrzeni A i potvrzeni. Panna, když by A Panna kdyby. slyševše ... vzavše Rokycana A slyšavše... vzemše Rokycana. zámky a někteří A nemá a. i počal oprav. podle A; v rkp. i počav. ku poslušenství A k poslušenství. o královnu A o královou. svatba A svadba. teprv A tepruv. nespravovali se A nezpravovali se. sedl A vsedl. nebo nechce A neb nechce. darmo oprav. podle A; v rkp.: marno. k lidem chaterným A s lidem chatrným. věře tomu A věřte tomu — chyba písařská. ani města oprav. podle A; v rkp. místa. zboží přijal oprav. podle A; v rkp. přijav. dal synu A dav synu. povyšuje A povyššuje. dal se A a dav se. vysoce vésti A vysoko vésti. proti Šalamounovi A Šalamúnovi. Nabotova A Nabatova. úfá A oufá. nejlepší oprav. podle A; v rkp. lepší. bloudí-li čili sou právi v A nemá. mistrův A mistrů. s rathouzu A z rathouzu. kdož jiné A kdo jiné. Nahodil se; v rkp. nahodilo se. od víry... právě A od víry ... pravé. od ouřadu A od úřadu. vzbudil A zbudil. oboje kněžstvo oprav. podle A; v rkp. kněž- ství. rozmohou-li se A rozmohouliť se, ani jim smrti činili A ani jim smrti nečinili. neobhořalá A neohořalá. odsoudiv A odsoudil. v rkp. „aby jej dal“ na okraji: t. kázal. o ty A o to. královna A králová. nejprvé A nejprv. 138
Strana 139
Str. 56 Str. 57 Str. 58 k chvále Pána Boha A k chvále Pánu Bohu. světským A světském. mnoho v větším A v mnoho větším. netoliko A netolik. markrabství A margkrabství. úzkosti A ouzkosti. budou ze zlého v horší etc. A budou v hor- ší bloudíce etc. nedopustil A nedopouštěl. zjevenou A zjevnou. „jiní rok“ schází v A. učiniv králi Jiřímu konec skrze... A učiniv králi konec, králi Jiřímu, skrze... král Jeho Milost A Jeho Milosti. ale i Bratří A ale i bratrští. a sám ho obraňuje A a že ho sám obraňuje. úklady A ouklady. spůsobení, aby byl ssazen A způsobení, aby nebyl (chyba písařská) zsazen. a mocí A i mocí. A bude-li J Mt to uměti A I bude-li J Mt uměti toho. vzbuzovati A zbuzovati. a bude-li k... A a bude-lit k... spravedlivé A spravedlivě. předkův A předků. A propustiv jej A A propustiv je. jakož A jako. a uvázavší se A i uvázavší se. Věta „i náklady dávati; a maje rady a žaloby od týchž úředníkův jako Cyrus, aby nedal chrámu stavěti“ schází v A. nebeskýmu A nebeskému. s království A z království. skůro A skoro. I my A A my. předse A přece. etc. A schází. zůstává A ostává. učinili-li jsou A učinili-li sou. v ruce A rutce. nic neučiní A nic neudělá. pejchou a úfaje v množství A pýchou a oufaje množství. a knížata A i knížata. sklamáni A zklamáni. Str. 55 139
Str. 56 Str. 57 Str. 58 k chvále Pána Boha A k chvále Pánu Bohu. světským A světském. mnoho v větším A v mnoho větším. netoliko A netolik. markrabství A margkrabství. úzkosti A ouzkosti. budou ze zlého v horší etc. A budou v hor- ší bloudíce etc. nedopustil A nedopouštěl. zjevenou A zjevnou. „jiní rok“ schází v A. učiniv králi Jiřímu konec skrze... A učiniv králi konec, králi Jiřímu, skrze... král Jeho Milost A Jeho Milosti. ale i Bratří A ale i bratrští. a sám ho obraňuje A a že ho sám obraňuje. úklady A ouklady. spůsobení, aby byl ssazen A způsobení, aby nebyl (chyba písařská) zsazen. a mocí A i mocí. A bude-li J Mt to uměti A I bude-li J Mt uměti toho. vzbuzovati A zbuzovati. a bude-li k... A a bude-lit k... spravedlivé A spravedlivě. předkův A předků. A propustiv jej A A propustiv je. jakož A jako. a uvázavší se A i uvázavší se. Věta „i náklady dávati; a maje rady a žaloby od týchž úředníkův jako Cyrus, aby nedal chrámu stavěti“ schází v A. nebeskýmu A nebeskému. s království A z království. skůro A skoro. I my A A my. předse A přece. etc. A schází. zůstává A ostává. učinili-li jsou A učinili-li sou. v ruce A rutce. nic neučiní A nic neudělá. pejchou a úfaje v množství A pýchou a oufaje množství. a knížata A i knížata. sklamáni A zklamáni. Str. 55 139
Strana 140
Str. 59 Str. 60 Str. 61 Str. 62 Str. 63 ve jméno A ve jménu. a knížata A schází a. nejvyžšího A nejvyššího. přál bych A chyba písařská: přál byl. a mezi nezdravou, V Mti škodlivou a což by... A a nezdravou a což by... pak to na A schází to. A jakož A I jakož dejmání A dýmání. „Již pak k druhému kusu“ oprav. podle A: v rkp. M jen: A k kusu přistoupím. co se dotýče A což se dotýče. přivésti A uvésti. všemohoucí A všemohúcí nejvyžších A nejvyšších. an je A ani je. prozbu A prosbu. podlé řádův jich A podlé řádů svých. chlapův; v A chybou písařskou chlapcův. jiné světské A některé světské. jako o sobě A jakož o sobě. stratiti A ztratiti. soudcové A soudce. nejvyžšího A nejvyššího. ukázáno A okázáno. potresci ho A potresci jej. s registry A s rejstry. kteříž by A kteří by. světským ouředníkům A k světským úřední- kóm... kdož by koli co A kdož by co. zerzavěli A zerzyvěli. lidu mému oprav. podle A; v rkp. lidu své- mu. špižírny plné a oplývající A spižerně plné, oplývajíce ... nikda A nikdy. troštéřům A troštířům. apoštolové A apoštolé. do žní A do žni. A tu toho A: A tut. dají A dadí. aby měli co do... A scházi co. na plecech A na pletcech. vylučování A odlučování. troštéřích A troštěřích. 140
Str. 59 Str. 60 Str. 61 Str. 62 Str. 63 ve jméno A ve jménu. a knížata A schází a. nejvyžšího A nejvyššího. přál bych A chyba písařská: přál byl. a mezi nezdravou, V Mti škodlivou a což by... A a nezdravou a což by... pak to na A schází to. A jakož A I jakož dejmání A dýmání. „Již pak k druhému kusu“ oprav. podle A: v rkp. M jen: A k kusu přistoupím. co se dotýče A což se dotýče. přivésti A uvésti. všemohoucí A všemohúcí nejvyžších A nejvyšších. an je A ani je. prozbu A prosbu. podlé řádův jich A podlé řádů svých. chlapův; v A chybou písařskou chlapcův. jiné světské A některé světské. jako o sobě A jakož o sobě. stratiti A ztratiti. soudcové A soudce. nejvyžšího A nejvyššího. ukázáno A okázáno. potresci ho A potresci jej. s registry A s rejstry. kteříž by A kteří by. světským ouředníkům A k světským úřední- kóm... kdož by koli co A kdož by co. zerzavěli A zerzyvěli. lidu mému oprav. podle A; v rkp. lidu své- mu. špižírny plné a oplývající A spižerně plné, oplývajíce ... nikda A nikdy. troštéřům A troštířům. apoštolové A apoštolé. do žní A do žni. A tu toho A: A tut. dají A dadí. aby měli co do... A scházi co. na plecech A na pletcech. vylučování A odlučování. troštéřích A troštěřích. 140
Strana 141
Str. 65 Str. 66 Str. 67 Str. 68 Str. 69 od pánuov A od pánův. dokudž A dokud. ne s zámutkem A ne zámutkem. „neb svolující“ oprav. podle A; v rkp.: nebo zvolující. jednou kázní budeta A jednostejnou kázní bu- dete. kterýžto A který. Vaši Milost A Vaší Milosti. v pytlech nosí a na vozích vozí A v pytlích a na vozích nosí. a trestati A i trestati. na ... domu A na ... domě. co ten kříž A což ten kříž. neupomínati A nenapomínati. nespravedlivé A nespravedlivě. sou za službu A jsou za službu. jich schází v A. nepřirovnávali A nepřirovnali. posluchačů A posluchačův. falešné A falešně. složili lidem oprav. podle A; v rkp. sloužili. ale pravda A a pravda. zdá mně se A zdá mi se. panství oprav. podle A; v rkp. panstvích. sama zůstává A sama ostává. spůsobeni A způsobeni. když by A kdyby. jakož A jako. na Margburce A na Marburce. do týto chvíle A do sý chvíle. tisíců A tisícův. mnichů A mnichův. ve Vlaších A v Vlaších. kacířů A kacířův. pravil mi A chybou písařskou: převelmi. časův A časů. jsou známé a zjevné. A sou známé a čeledné. zvláště ta, kteráž A zvláště, kteráž. uslyšal A uslyšel. jako andělském A jako andělské. prosbě A prozbě. prostředníkem A prostředník. skrze něj A skrze něho. vůdcí A vůdcem. učinil opr. podle A; v rkp. učiniv. Str. 64 Str. 70 141
Str. 65 Str. 66 Str. 67 Str. 68 Str. 69 od pánuov A od pánův. dokudž A dokud. ne s zámutkem A ne zámutkem. „neb svolující“ oprav. podle A; v rkp.: nebo zvolující. jednou kázní budeta A jednostejnou kázní bu- dete. kterýžto A který. Vaši Milost A Vaší Milosti. v pytlech nosí a na vozích vozí A v pytlích a na vozích nosí. a trestati A i trestati. na ... domu A na ... domě. co ten kříž A což ten kříž. neupomínati A nenapomínati. nespravedlivé A nespravedlivě. sou za službu A jsou za službu. jich schází v A. nepřirovnávali A nepřirovnali. posluchačů A posluchačův. falešné A falešně. složili lidem oprav. podle A; v rkp. sloužili. ale pravda A a pravda. zdá mně se A zdá mi se. panství oprav. podle A; v rkp. panstvích. sama zůstává A sama ostává. spůsobeni A způsobeni. když by A kdyby. jakož A jako. na Margburce A na Marburce. do týto chvíle A do sý chvíle. tisíců A tisícův. mnichů A mnichův. ve Vlaších A v Vlaších. kacířů A kacířův. pravil mi A chybou písařskou: převelmi. časův A časů. jsou známé a zjevné. A sou známé a čeledné. zvláště ta, kteráž A zvláště, kteráž. uslyšal A uslyšel. jako andělském A jako andělské. prosbě A prozbě. prostředníkem A prostředník. skrze něj A skrze něho. vůdcí A vůdcem. učinil opr. podle A; v rkp. učiniv. Str. 64 Str. 70 141
Strana 142
Str. 71 Str. 72 Str. 73 Str. 74 uslyšal jej a dal; v rkp. na okraji: Josue 10. c. prosil ho A schází ho. s nebe A z nebe. prorokův A proroků. jakožto učinil oprav. podle A; v rkp. učiniv [sou] vzáctné A sou vzácné. na žádném svatým A na žádném svatém. od vyžších A od vyšších. na krakovském svatém oprav. podle A; v rkp. na královském sněmu. naspátek A nazpátek. u města Hej A u města Hay. okáže se A ukáže se. byšte mně A byšte mi. A opět A Opět. že P. B. nevždy svatých lidí slyší A že jest P. B. nevždy svatých lidí slyšel. toto odpovím A takto odpovím. dokazovali, že sou od Boha posláni A doka- zovali sou od Boha poslání. jakož A jako. trescí A treskcí. v ouřadu světském A v řádu světském. světicem krásně namalovaným A světicím krásně malovaným. Aniž čím A ani čím. Též tito ... jsou A Takéž tito ... sou. a ne z jiného A a ne z jiných. i v Novém A schází v. ode Pána Boha A od Pána Boha. nebo císaře A neb císaře. a co se jiným A schází se. v Florencí A v Florencii. nad nimi A nad ním. vzav ho A vzem ho. sama třetího a kázal tři kříže (v rkp. kříži) udělati, na nich je oběsiti A samotřetího a kázav tři kříže udělati, na něch ho... v krátkém času A v krátkém čase. Ismahel ... detrudere A Ismahel... ditrudere. v Florencí A Florentii. o nichž oprav. podle A; v rkp. o nich. napřed A svrchu. 142
Str. 71 Str. 72 Str. 73 Str. 74 uslyšal jej a dal; v rkp. na okraji: Josue 10. c. prosil ho A schází ho. s nebe A z nebe. prorokův A proroků. jakožto učinil oprav. podle A; v rkp. učiniv [sou] vzáctné A sou vzácné. na žádném svatým A na žádném svatém. od vyžších A od vyšších. na krakovském svatém oprav. podle A; v rkp. na královském sněmu. naspátek A nazpátek. u města Hej A u města Hay. okáže se A ukáže se. byšte mně A byšte mi. A opět A Opět. že P. B. nevždy svatých lidí slyší A že jest P. B. nevždy svatých lidí slyšel. toto odpovím A takto odpovím. dokazovali, že sou od Boha posláni A doka- zovali sou od Boha poslání. jakož A jako. trescí A treskcí. v ouřadu světském A v řádu světském. světicem krásně namalovaným A světicím krásně malovaným. Aniž čím A ani čím. Též tito ... jsou A Takéž tito ... sou. a ne z jiného A a ne z jiných. i v Novém A schází v. ode Pána Boha A od Pána Boha. nebo císaře A neb císaře. a co se jiným A schází se. v Florencí A v Florencii. nad nimi A nad ním. vzav ho A vzem ho. sama třetího a kázal tři kříže (v rkp. kříži) udělati, na nich je oběsiti A samotřetího a kázav tři kříže udělati, na něch ho... v krátkém času A v krátkém čase. Ismahel ... detrudere A Ismahel... ditrudere. v Florencí A Florentii. o nichž oprav. podle A; v rkp. o nich. napřed A svrchu. 142
Strana 143
Str. 76 Str. 77 Str. 78 Str. 79 proč A poč. světkové jsou A svědkové sou. a pravdať A a pravda. od kterých A od kterýchž. neb hříchové, v rkp. nebo neb hříchové. upadnou A upadneta. Vejděte A Vyjděte. doktor a vykladač v A schází a. i z pohanů A pohanův. a biskupy A i biskupy. že sou A že jsou. pán Ježíš oprav. podle A; v rkp. jehož Pán Bůh. matkou smilství A mateří smilství. a rozličných, oprav. podle A; v rkp.: a v roz- ličných. vydáno A vydané. do kaliště A v kaliště. od ní odstoupili a pospíšili A od ní pospíšili. kteréž Pán Ježíš má mezi nimi A kteréž Pán Bůh mezi nimi. znáti z řečí napřed pověděných A znamenati z řečí napřed položených. z pychu A z pýchy. s bázní A z bázní. zprávcové A zprávce. Pán Ježíš oprav. podle A; v rkp.: nebo Pán Bůh apoštolům. v 2. kap. A v 2ém rozdílu. na cestu Kajnovu A na cestu Balámovu. úředníci A ouředníci. klíčův A klíčů. A to jest A A toť jest; v rkp.: Kaimova. úřad A ouřad. alcipřištství A arcipřištství. skůro A skoro. a není A a neníť. v kostelním řádu A v kostelních ouřadech. Ale jestli A Ale jestliže. Ale co A Ale což. svaté úřady A svaté ouřady. nebo psáno A neb psáno. u svatokupcův A u svatokupců. dávané a zlořečenství brané A dávavé a zlo- řečenství bravé. postaveni jsou A postaveni sou. Str. 75 143
Str. 76 Str. 77 Str. 78 Str. 79 proč A poč. světkové jsou A svědkové sou. a pravdať A a pravda. od kterých A od kterýchž. neb hříchové, v rkp. nebo neb hříchové. upadnou A upadneta. Vejděte A Vyjděte. doktor a vykladač v A schází a. i z pohanů A pohanův. a biskupy A i biskupy. že sou A že jsou. pán Ježíš oprav. podle A; v rkp. jehož Pán Bůh. matkou smilství A mateří smilství. a rozličných, oprav. podle A; v rkp.: a v roz- ličných. vydáno A vydané. do kaliště A v kaliště. od ní odstoupili a pospíšili A od ní pospíšili. kteréž Pán Ježíš má mezi nimi A kteréž Pán Bůh mezi nimi. znáti z řečí napřed pověděných A znamenati z řečí napřed položených. z pychu A z pýchy. s bázní A z bázní. zprávcové A zprávce. Pán Ježíš oprav. podle A; v rkp.: nebo Pán Bůh apoštolům. v 2. kap. A v 2ém rozdílu. na cestu Kajnovu A na cestu Balámovu. úředníci A ouředníci. klíčův A klíčů. A to jest A A toť jest; v rkp.: Kaimova. úřad A ouřad. alcipřištství A arcipřištství. skůro A skoro. a není A a neníť. v kostelním řádu A v kostelních ouřadech. Ale jestli A Ale jestliže. Ale co A Ale což. svaté úřady A svaté ouřady. nebo psáno A neb psáno. u svatokupcův A u svatokupců. dávané a zlořečenství brané A dávavé a zlo- řečenství bravé. postaveni jsou A postaveni sou. Str. 75 143
Strana 144
Str. 81 Str. 82 Str. 83 nehodí se A hodí se. těla a krve A schází a. Gelasia A Gelazia. Podle řečeného Řehoře Nansasena A Podle Řehoře řečeného Nansasena. vyvrženi; v rkp. na okraji: žid. 6. sv. Pavel dí A sv. Pavel praví. ani kněžské schází v A. jako Aron A jako Aron. Židóm 5. úřadná moc A ouřadná moc. strhal A ztrhal. moci úřadné A moci ouřadné. úředníky s úřadnou A ouředníky s ouřadnou. obojí škodlivé A oboje škodlivé. nežli druhé A než druhé. čím vnitřnější tím nebezpečnější A a nebez- pečnější, čím vnitřnější. učinění jsou A učinění sou. na ostruhách, více jich ostruhy A na ostro- hách, více jich ostrohy. húsle A housle. špižírny A spižerně. kacířů A kacířův. kacířův A kacířů. ostatní sou A ostatní jsou. „a má ještě X v ústa jeho“ v A schází. ale z tmy A a z tmy. že úřadné A že ouřadné. „I vyšel“ oprav. podle bible; v rkp. vyšed. A: vejde. jenž dí. Na okraji: Mat. 5. Vy ste A Vy jste. a nejvýše A a nejvíce. zvolených naděje a ne někdo jiný A volených naděje a ne kdo jiný. neb jakž tito A schází neb. v němž mimo A schází v němž. hříchův jakýchžkoli i největších A hříchům jakýmžkoli i největším. jest zjevné A je zjevné. ohyzdno A ohyzdné. všechněm A všem. neb taková A nebo taková. moc úřadnou A moc ouřadnou. Protož již A schází již. Str. 80 144
Str. 81 Str. 82 Str. 83 nehodí se A hodí se. těla a krve A schází a. Gelasia A Gelazia. Podle řečeného Řehoře Nansasena A Podle Řehoře řečeného Nansasena. vyvrženi; v rkp. na okraji: žid. 6. sv. Pavel dí A sv. Pavel praví. ani kněžské schází v A. jako Aron A jako Aron. Židóm 5. úřadná moc A ouřadná moc. strhal A ztrhal. moci úřadné A moci ouřadné. úředníky s úřadnou A ouředníky s ouřadnou. obojí škodlivé A oboje škodlivé. nežli druhé A než druhé. čím vnitřnější tím nebezpečnější A a nebez- pečnější, čím vnitřnější. učinění jsou A učinění sou. na ostruhách, více jich ostruhy A na ostro- hách, více jich ostrohy. húsle A housle. špižírny A spižerně. kacířů A kacířův. kacířův A kacířů. ostatní sou A ostatní jsou. „a má ještě X v ústa jeho“ v A schází. ale z tmy A a z tmy. že úřadné A že ouřadné. „I vyšel“ oprav. podle bible; v rkp. vyšed. A: vejde. jenž dí. Na okraji: Mat. 5. Vy ste A Vy jste. a nejvýše A a nejvíce. zvolených naděje a ne někdo jiný A volených naděje a ne kdo jiný. neb jakž tito A schází neb. v němž mimo A schází v němž. hříchův jakýchžkoli i největších A hříchům jakýmžkoli i největším. jest zjevné A je zjevné. ohyzdno A ohyzdné. všechněm A všem. neb taková A nebo taková. moc úřadnou A moc ouřadnou. Protož již A schází již. Str. 80 144
Strana 145
Str. 85 Str. 86 Str. 87 Str. 88 zatvrdilí A zatvrzelí. nevědouce oprav. podle A; v rkp. nevidou- ce. jsou svedeni oprav. podle A; v rkp. jsa sve- deni. bedlivostí A pečlivostí. jest před lidmi v A schází jest. jakož sv. Petru A jako sv. Petru. obecná věc A obecní věc. K římské, k řecké i k arménské církvi i k čes- ké jednotě A K římské církvi, k arménské i k české jednotě. bez důvodů A bez důvodův. Ješto toho A a toho. pozůstavili A poostavili. jsou zjevná A sou zjevná. úřadné moci darmo A ouřadné darmo. přenesení A přenešení. ani z těch věcí A schází ani. které sou na nebi ani z těch věcí, které sou na zemi A: kteréž sou na nebi ani které sou na zemi. v 3. knihách Mojžíšových oprav. podle A; v rkp. Macha[bejských]. jest omluva A schází jest. v Cáchách oprav. podle A; v rkp. v Če- chách. jichž sou obrazové A číž sou obrazové. de latria A delatoria. visalo A viselo. důvodů A důvodův. úřednících A ouřednících. úzkostmi A ouzkostmi. přinutili A přinutil. ukáží A okáží. království božího A království nebeského. ku poslušenství A k poslušenství. radše A radče. ku poslušenství A k poslušenství. poklady obecnými A poklady obecními. nechť tak učiní A nechžť to učiní. též by měl A totéž by měl. jakož jsem Vaší Milosti; v rkp. Vaší Mi- lost. klejtu A glejtu. Str. 84 Str. 89 145
Str. 85 Str. 86 Str. 87 Str. 88 zatvrdilí A zatvrzelí. nevědouce oprav. podle A; v rkp. nevidou- ce. jsou svedeni oprav. podle A; v rkp. jsa sve- deni. bedlivostí A pečlivostí. jest před lidmi v A schází jest. jakož sv. Petru A jako sv. Petru. obecná věc A obecní věc. K římské, k řecké i k arménské církvi i k čes- ké jednotě A K římské církvi, k arménské i k české jednotě. bez důvodů A bez důvodův. Ješto toho A a toho. pozůstavili A poostavili. jsou zjevná A sou zjevná. úřadné moci darmo A ouřadné darmo. přenesení A přenešení. ani z těch věcí A schází ani. které sou na nebi ani z těch věcí, které sou na zemi A: kteréž sou na nebi ani které sou na zemi. v 3. knihách Mojžíšových oprav. podle A; v rkp. Macha[bejských]. jest omluva A schází jest. v Cáchách oprav. podle A; v rkp. v Če- chách. jichž sou obrazové A číž sou obrazové. de latria A delatoria. visalo A viselo. důvodů A důvodův. úřednících A ouřednících. úzkostmi A ouzkostmi. přinutili A přinutil. ukáží A okáží. království božího A království nebeského. ku poslušenství A k poslušenství. radše A radče. ku poslušenství A k poslušenství. poklady obecnými A poklady obecními. nechť tak učiní A nechžť to učiní. též by měl A totéž by měl. jakož jsem Vaší Milosti; v rkp. Vaší Mi- lost. klejtu A glejtu. Str. 84 Str. 89 145
Strana 146
Str. 90 Str. 91 Str. 92 Str. 93 aby přijel A aby přijel; v rkp. příjev. nezdržel A nezdržal. pekelný A pekelní. streje A strýc. nedržal A nedržel. Což z dopuštění A co z dopuštění. zjevena jest A zjevná jest. po mnohá léta A po mnoha letech. teprv A teprův. jako by mělo býti A jakož by — když sou jemu A kdy sou jemu. kteréž sou pod přísahou činili A kteréž sou činili. moci úřadné A moci ouřadné. otec jejich A otec jich. kterouž Jozue A kterou Jozue. zapisů předkův A zápisův předkův. panenství A pannenství. všemohoucí A všemohúcí. čemuž se děje A čemu se děje. slibů A slibův. v pravdě, oprav. podle A; v rkp. by prav- dě. kteréž býti takové, oprav. podle A; v rkp. kteréž byli. do kostelův ani do klášterův A do kostelů ani do klášterů. na sebe pohledí A na se pohledí. toho neviděti, oprav. podle A; v rkp. toho nevidíte. od narození božího 1502 A: od narození Syna božího milesimo quingentesimo secundo. — Tím končí rkp. A. 146
Str. 90 Str. 91 Str. 92 Str. 93 aby přijel A aby přijel; v rkp. příjev. nezdržel A nezdržal. pekelný A pekelní. streje A strýc. nedržal A nedržel. Což z dopuštění A co z dopuštění. zjevena jest A zjevná jest. po mnohá léta A po mnoha letech. teprv A teprův. jako by mělo býti A jakož by — když sou jemu A kdy sou jemu. kteréž sou pod přísahou činili A kteréž sou činili. moci úřadné A moci ouřadné. otec jejich A otec jich. kterouž Jozue A kterou Jozue. zapisů předkův A zápisův předkův. panenství A pannenství. všemohoucí A všemohúcí. čemuž se děje A čemu se děje. slibů A slibův. v pravdě, oprav. podle A; v rkp. by prav- dě. kteréž býti takové, oprav. podle A; v rkp. kteréž byli. do kostelův ani do klášterův A do kostelů ani do klášterů. na sebe pohledí A na se pohledí. toho neviděti, oprav. podle A; v rkp. toho nevidíte. od narození božího 1502 A: od narození Syna božího milesimo quingentesimo secundo. — Tím končí rkp. A. 146
Strana 147
arcipriś-t (alci-) aparát (mnišský) aparát (královský) archa béhem bézeti cruciáta citi čtení čuba (šuba) darmo desátek foit franský frejovati hišpanský z hlucha hodný (boje) hůra (na hůře) chaterný (lid) kapitola (— u učiniti) kázeň klejt (glejt) kněz (Moskevský) Konstancí kozkou kříž ktizovnici lektati (lekcí) lestně lisice makovice milost (s-f) mni&ka mocný (-é muky) SLOVNÍČEK arcikněz roucho (mnišské) roucho (královské) skládací oltáč malovaný nebo vyřezá- vaný rychle běžetí křížová výprava pozorovati evangelium kožich zadarmo, bez odměny plat faráři z úrody atd. vrchnostenský úředník soudní francouzský milkovati, namlouvati si španělský naplano schopný boje ora ubohý, chudý řeč (učiniti) trest, trestání ochranný list kníže (Moskevský) Kostnice jako koza, po čtyřech křížová výprava rytířské řady lehtati Istné, lstivě ohrada vrchol, helma věže láska (s -ou, rád) jeptiška velíký (veliké muky) 147
arcipriś-t (alci-) aparát (mnišský) aparát (královský) archa béhem bézeti cruciáta citi čtení čuba (šuba) darmo desátek foit franský frejovati hišpanský z hlucha hodný (boje) hůra (na hůře) chaterný (lid) kapitola (— u učiniti) kázeň klejt (glejt) kněz (Moskevský) Konstancí kozkou kříž ktizovnici lektati (lekcí) lestně lisice makovice milost (s-f) mni&ka mocný (-é muky) SLOVNÍČEK arcikněz roucho (mnišské) roucho (královské) skládací oltáč malovaný nebo vyřezá- vaný rychle běžetí křížová výprava pozorovati evangelium kožich zadarmo, bez odměny plat faráři z úrody atd. vrchnostenský úředník soudní francouzský milkovati, namlouvati si španělský naplano schopný boje ora ubohý, chudý řeč (učiniti) trest, trestání ochranný list kníže (Moskevský) Kostnice jako koza, po čtyřech křížová výprava rytířské řady lehtati Istné, lstivě ohrada vrchol, helma věže láska (s -ou, rád) jeptiška velíký (veliké muky) 147
Strana 148
nadati (nadadi) najednati nać náměstek (Cýrův) nenejde napominati nätisk neoděný (lid) nepräve nesmětí nic nesoudi prospivati odb$vati odén$ (lid) odepfiti odchodn$ oféra ohlasovati osádka otaviti se pěškami pobluzovati poddati v ruce položití potrpěti povlaka povstání (bratrské) povyšování prodlíti života provésti k vykoupení předložený přeluzování kupecké přijítí purkrabí pytiti pych registra (-y, rejstry) retovati podmaniti po ruku rytý sjiti (s3el) Slézy sliti slożiti sněm spravedlnost (vysazená) ssazení dají, vynadají najmouti za co nästupce nenajde upominati útisk, utlačování neozbrojený nespravedlivě, ne právem nemoci, neodvážití se soudí, že nic neprospívá plniti ozbrojený (lid) odporovati odlišný obět, peníze na modlení prohlasovati malá osada, farnost zotaviti se, zmoci se pěšky blouditi däti v moc napsati trochu trpeti povlak na oCich, zäkal vznik, pocätek (Bratří) zvySoväni prodloużiti Żivot zachovati, zachrániti k vykoupeni představený, vrchnost klam, podvod pfijmouti úředník panský, správce hradu a ce- lého hospodářství pykati pýcha seznamy zachräniti däti, podmaniti pod moc vyřezávaný zemfiti Slezsko uliti odstraniti shromáždění, koncil povinnost, dávka stanovená sesazení 148
nadati (nadadi) najednati nać náměstek (Cýrův) nenejde napominati nätisk neoděný (lid) nepräve nesmětí nic nesoudi prospivati odb$vati odén$ (lid) odepfiti odchodn$ oféra ohlasovati osádka otaviti se pěškami pobluzovati poddati v ruce položití potrpěti povlaka povstání (bratrské) povyšování prodlíti života provésti k vykoupení předložený přeluzování kupecké přijítí purkrabí pytiti pych registra (-y, rejstry) retovati podmaniti po ruku rytý sjiti (s3el) Slézy sliti slożiti sněm spravedlnost (vysazená) ssazení dají, vynadají najmouti za co nästupce nenajde upominati útisk, utlačování neozbrojený nespravedlivě, ne právem nemoci, neodvážití se soudí, že nic neprospívá plniti ozbrojený (lid) odporovati odlišný obět, peníze na modlení prohlasovati malá osada, farnost zotaviti se, zmoci se pěšky blouditi däti v moc napsati trochu trpeti povlak na oCich, zäkal vznik, pocätek (Bratří) zvySoväni prodloużiti Żivot zachovati, zachrániti k vykoupeni představený, vrchnost klam, podvod pfijmouti úředník panský, správce hradu a ce- lého hospodářství pykati pýcha seznamy zachräniti däti, podmaniti pod moc vyřezávaný zemfiti Slezsko uliti odstraniti shromáždění, koncil povinnost, dávka stanovená sesazení 148
Strana 149
svolek stavěti se stonati (stóni) svéfiti se tabule talov takéz tesknost (dlouhého čtení) trošt trostér (-ÿf) uhanéti uhlédati (my uhlédáme) ustavení (lidská) usvadnouti ütrpny vejděte z něho vězití Vla&i vsaditi, vsázeti výstraha škody vyvinouti se vývratek vyzdvihnouti (Bratfi) vzátky vzchoditi (slunce vzchodi) vzložiti žádost zablouzení zámutek zavazeti zbiti zboží zerzavéti (zerzivéti) zklamati zlatý znemocnětí zniknoutí zpravití zvolující žaltář žoldněř svolení, usnesení dostaviti se do zajetí sténati, nafikati dûvéfovati obraz malovanÿ na desce hnis, materie tak též, totéž únavnost, nechut, tesklivost těšení, naděje těšitel, kdo činí naděje pohanití uvidéti, poznati nařízení (církevní a papežská) uvadnouti, zaniknouti těžký, trpký, bolestný vyjděte z něho vézniti, drZeti v Zaláti Italové uvézniti uvarování se škody vymknoutí se co zvráceno, vydáveno zalożiti, ustaviti (Bratfi) co vzato, důchody, příjmy vychäzeti vznésti žádost poblouzení smutek pfekázeti, vaditi zabiti majetek, statek zrezavéti oklamati, mluviti nepravdu dukát, zlat$ peníz státi se nemocnym, pozbyti moci vzniknouti poućiti svolujici žalmy námezdný voják 149
svolek stavěti se stonati (stóni) svéfiti se tabule talov takéz tesknost (dlouhého čtení) trošt trostér (-ÿf) uhanéti uhlédati (my uhlédáme) ustavení (lidská) usvadnouti ütrpny vejděte z něho vězití Vla&i vsaditi, vsázeti výstraha škody vyvinouti se vývratek vyzdvihnouti (Bratfi) vzátky vzchoditi (slunce vzchodi) vzložiti žádost zablouzení zámutek zavazeti zbiti zboží zerzavéti (zerzivéti) zklamati zlatý znemocnětí zniknoutí zpravití zvolující žaltář žoldněř svolení, usnesení dostaviti se do zajetí sténati, nafikati dûvéfovati obraz malovanÿ na desce hnis, materie tak též, totéž únavnost, nechut, tesklivost těšení, naděje těšitel, kdo činí naděje pohanití uvidéti, poznati nařízení (církevní a papežská) uvadnouti, zaniknouti těžký, trpký, bolestný vyjděte z něho vézniti, drZeti v Zaláti Italové uvézniti uvarování se škody vymknoutí se co zvráceno, vydáveno zalożiti, ustaviti (Bratfi) co vzato, důchody, příjmy vychäzeti vznésti žádost poblouzení smutek pfekázeti, vaditi zabiti majetek, statek zrezavéti oklamati, mluviti nepravdu dukát, zlat$ peníz státi se nemocnym, pozbyti moci vzniknouti poućiti svolujici žalmy námezdný voják 149
Strana 150
Strana 151
OBSAH Úvod 5 Spis bratra Tůmy příjmím Přeloučského urozené- mu pánu, panu Albrechtovi z Štemberka a na Lukově 1502 . Věcné poznámky Různočtení . . 45 95 137 Slovníček 147
OBSAH Úvod 5 Spis bratra Tůmy příjmím Přeloučského urozené- mu pánu, panu Albrechtovi z Štemberka a na Lukově 1502 . Věcné poznámky Různočtení . . 45 95 137 Slovníček 147
Strana 152
O ptoBratra uny. prjgnijm pre= Cauteffeho. Drojenemu Panu panū Albrchywyi z Gftemberka a na Ra towé. i§ 02. Ukázka titulního listu rukopisu
O ptoBratra uny. prjgnijm pre= Cauteffeho. Drojenemu Panu panū Albrchywyi z Gftemberka a na Ra towé. i§ 02. Ukázka titulního listu rukopisu
Strana 153
tozen bane Bane wzdy do= Grego rádoſkiy Wałoż ſem wcduli rdożj? 38 Ghty waßi miłoſki nayſali opawodu braky= ſeon � �h zga a nozlidj bo kimko Yſarim o Znamaśj. A honu přidám èwßy kus ne artyluk widáti ſyło taſy welmi pohrebrzj, a 3wſ ſſti waſim mikoſtem panum � �alych lidec ned kwýmiż yanugde,/ Dotbrwlik woſi mi golym �orvem nalibym, na8 preſalu waſ�ico, (wike za ze rmili a dpuſkiki) a vdvrjmlił 3 glurßa, gało ſślał policy rayoßybug ſz. vncm muu droſki waſli. Yk vnimi wożowo/ pokryeliwo ſki poznáno ßywa: o �awa geßo pdrmráali nep= wć ſwěty. Yſbo woaußem yſán nem ſnadrie ſe boßo wyßnwki, n Rwaßé aſkirok wáey Fwlßy yſzmm ozráwili. Kwij Arłykwk: neyprwe pdożim o Bralyſkem pwwoden Z6oßa a nezlij. A lo powhage humoduw griſem ſpaiyc� leć nekro Ukázka rukopisu spisu Tůmy Přeloučského (list 68a)
tozen bane Bane wzdy do= Grego rádoſkiy Wałoż ſem wcduli rdożj? 38 Ghty waßi miłoſki nayſali opawodu braky= ſeon � �h zga a nozlidj bo kimko Yſarim o Znamaśj. A honu přidám èwßy kus ne artyluk widáti ſyło taſy welmi pohrebrzj, a 3wſ ſſti waſim mikoſtem panum � �alych lidec ned kwýmiż yanugde,/ Dotbrwlik woſi mi golym �orvem nalibym, na8 preſalu waſ�ico, (wike za ze rmili a dpuſkiki) a vdvrjmlił 3 glurßa, gało ſślał policy rayoßybug ſz. vncm muu droſki waſli. Yk vnimi wożowo/ pokryeliwo ſki poznáno ßywa: o �awa geßo pdrmráali nep= wć ſwěty. Yſbo woaußem yſán nem ſnadrie ſe boßo wyßnwki, n Rwaßé aſkirok wáey Fwlßy yſzmm ozráwili. Kwij Arłykwk: neyprwe pdożim o Bralyſkem pwwoden Z6oßa a nezlij. A lo powhage humoduw griſem ſpaiyc� leć nekro Ukázka rukopisu spisu Tůmy Přeloučského (list 68a)
Strana 154
Gwaki 6 öwilitemi oſob5 vo prawili, kremwu. a yrot ſwu po�káw, goko ſwwu prawiwali wſa vém y wnowám záloně, wnkkoliko onj, ole y Grokz Swonym kałptek Zákonⱥ predimkovumo, yrdcdyżwi ſnⱥd lery prowił oſobe ze gey GBuß goſok aby ognámił bněżſkrow y kdi obecramuu �jrßy. Rtery�k take pſof kiſy Cyſa�i. Rroli Pomſkww, krali �ßy ſſyar ſkénw, proſz aby Concilium ſwoſali a by na �ěm cák zwodiki ypawe� nekoli bo I ngryṡ�ſim 8iſkwpem niki , ale wżm dž křeſkóniwa. A to yiſmy ſwakými dżwy o �waky wobyċegźyźmi girgżko B. ſkeze lidj pečinik gdivé přinawi a pokředam Inⱥ memkymi. Algeſki �e to°lnvdēkogi� raſz yomſkw ode Iana B. vwedow. RBa= bo3 Zygko � � ſe to woylmło , ne bo Ty ſare peklny oßen zapálił, a krał Hron ky okvowen , a to ſe �nym ſkało, whécg kvaginewß wedj Rierygło dewnym ko/ Foł lek eſm yHkorency nayominage y kná= 3 9 tč tovokám a kmdkikkam ze nad rjmi wdiky kněro Bo2 ſkogj kwpomſke . � wiſko wokáni a oyyawy, po�o� porɇd miſro ſebb podučniko ſwve' o mocy podikau. Ray wywo & Ma�ſtera ſom wzeky a łázak tá Kij voěkowi, ranj se o6 ſy Ukázka rukopisu spisu Tůmy Přeloučského (list 91b),
Gwaki 6 öwilitemi oſob5 vo prawili, kremwu. a yrot ſwu po�káw, goko ſwwu prawiwali wſa vém y wnowám záloně, wnkkoliko onj, ole y Grokz Swonym kałptek Zákonⱥ predimkovumo, yrdcdyżwi ſnⱥd lery prowił oſobe ze gey GBuß goſok aby ognámił bněżſkrow y kdi obecramuu �jrßy. Rtery�k take pſof kiſy Cyſa�i. Rroli Pomſkww, krali �ßy ſſyar ſkénw, proſz aby Concilium ſwoſali a by na �ěm cák zwodiki ypawe� nekoli bo I ngryṡ�ſim 8iſkwpem niki , ale wżm dž křeſkóniwa. A to yiſmy ſwakými dżwy o �waky wobyċegźyźmi girgżko B. ſkeze lidj pečinik gdivé přinawi a pokředam Inⱥ memkymi. Algeſki �e to°lnvdēkogi� raſz yomſkw ode Iana B. vwedow. RBa= bo3 Zygko � � ſe to woylmło , ne bo Ty ſare peklny oßen zapálił, a krał Hron ky okvowen , a to ſe �nym ſkało, whécg kvaginewß wedj Rierygło dewnym ko/ Foł lek eſm yHkorency nayominage y kná= 3 9 tč tovokám a kmdkikkam ze nad rjmi wdiky kněro Bo2 ſkogj kwpomſke . � wiſko wokáni a oyyawy, po�o� porɇd miſro ſebb podučniko ſwve' o mocy podikau. Ray wywo & Ma�ſtera ſom wzeky a łázak tá Kij voěkowi, ranj se o6 ſy Ukázka rukopisu spisu Tůmy Přeloučského (list 91b),
- 1: Titul
- 5: Úvod
- 45: Edice
- 95: Věcné poznámky
- 137: Různočtení
- 147: Slovníček
- 151: Obsah
- 152: Obrazová příloha