z 107 stránek
Titul
I
II
Úvod
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
Edice
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
Rejstřík
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
- s. 1: ...— Třída filosoficko-historicko-filologická. — Ročník 1951. I. Staročeský překlad spisu Jana Guallensis O čtyřech stěžejných ctnostech František ŠIMEK (Předloženo na schůzi dne...
- s. 3: ...mysli. třetie smiernost nebo skrovnost, čtvrtá spravedlivost“ Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 3 de Cessolis byl Valerius Maximus (Factorum et dictorum memorabilinm...
- s. 5: ...1866, zvl. str. 391 a 394— 397). Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 5 dokonce dvakrát; jeden překlad je dochován jen v jediném...
- s. 7: ...odd. III 202 (má starou sign. 768). Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 3. Rukopis N je rovněž v knihovně Nár. musea, sign....
- s. 9: ...Pro iniciálku ponecháno místo, ale není vykreslena. Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 9 Výborná a užitečná kniha o čtyřech veřejných neb stežejných...
- s. 11: ...M) stojí chybně „Dionides“, N spr.: Diomedes. Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 11 Třeba tedy předpokládati, že rukopisy K i N měly...
- s. 13: ...než aby připustili existenci podivného slova „padstvie". Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 13 vidíme, že český překladatel vládl hojným slovním pokladem, který...
- s. 15: ...1. c. (Hermes I p. 395) — Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 15 tresktáše, vece Dionidovi: „Zkusím toho, budeš-li lepší; proměním tvé...
- s. 17: ...a Jer. 52, 31 až 34 — Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 17 uměti nebude moci, jediné leč by se jemu poddal...
- s. 19: ...de Ces. (p. 275) - 55 75 Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 19 a svobodnost. Pakli takoví nebudú, tak přiházie se někdy,...
- s. 21: ...est noci- vum collegium quam notariorum... 25 Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 21 a k protivným jako nepřiezen. Kterakž tehdy život povýšených...
- s. 23: ...ib. II 8, 1268b 26 ss. — Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 23 neb jiná práva slušejí rytieřóm, jiná sedlákóm, jiná řemeslníkóm,...
- s. 25: ...Rom. (Oesterley c. 50. Novák XXXIV) — Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 25 Též Římené pro časté sváry a rozbroj měšťanóv takové...
- s. 27: ...po předcházejícím (a u Štítného str. 478n.) Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 27 nenských.“ A proto i manželku svú, jenž ho objieti...
- s. 29: ...21. Augustinus. De civitate Dei 1. c. Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 29 Také píše se o jednom konšelu, jenž slovieše Carius....
- s. 31: ...(p. 311) (cum Phalistos [var. Faliscos] obsideret...) Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 31 jeden mistr, jenž učieše a pěstováše děti Falistských. Ten...
- s. 33: ...asi převzato z Cess. (p. 533) 50 Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 33 Též píše se o césaři Juliovi, že nikdy neřiekal...
- s. 35: ...nichž oba přátelé — nejmenovaní pochá- zeli) Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 35 Tehdy třetí, kterýž byl vinen, vida tovařišóv věrných nevinnost...
- s. 37: ...(Voborník str. 64 a pozn. ib.) 80 Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 37 váše, přisahaje naň, že jest podávil dceru královu. Ametus...
- s. 39: ...analogickém místě také: Johannes de Janua — Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 39 na jehožto držadle bylo napsáno: „Já Jan z Januy...
- s. 41: ...v Polikr. 1. V c. 8 — Staročeský překlad spisu Jana Guallensis 41 vzdáváchu staří povýšeným a dóstojným, tato bieše: Jakož svědčí...
- s. 43: ...lenter applaudunt, rapi feceris ad tormenta .. Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 43 se múdrost tvá, že pochlebníci tito tebe sú nepodtrhli...
- s. 45: ...tome II. Paris 1894 (Deuxième edition) — Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 45 Tak nepraví súdce častokrát pro malú vinu chudé a...
- s. 47: ...354 s. - Jméno krále spr. Agathocles Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 47 za muže, neměli sú co po nich dáti. Ale...
- s. 49: ...1 c. 1 ext. 3 - 65 Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 49 toho boha, jenž slove Jupiter, a oděl ji plátnem....
- s. 51: ...res magnae geruntur, sed consilio, auctoritate, sententia Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 51 nenie rady. Jakož praví Tulius: „Mudrci viece sú činili...
- s. 53: ...zase z Cess. (p. l1ln.) 30 Sta ročeský překlad spisu Jana Guallensis. 53 tu mezi jinými vězni přivedena jest jemu panna přéliš...
- s. 55: ...Štítného (str. 398): vrah miesto hosti — Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 55 smrti. Bratřie, přietelé, příbuzní i všichni, ktož při tom...
- s. 57: ...svatby“ (ed. Vrťátko p. 29) — 65 Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 57 jest ot svých družic, skóro-li přestane kvielenie svého; otpověděla:...
- s. 59: ...silentio praeterire septem Milesias virgines ... . Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 59 umrtvichu, příklad na sobě všem pannám potomním ostavivše. Nebo...
- s. 61: ...9; zase však z Cess. (p. 325) Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 61 K témuž píše Valerius o jednom konšelu římském, jenž...
- s. 63: ...byla chyba už v latinské předloze — Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 63 K témuž podobně týž Tulius píše o mudrci Platovi,...
- s. 65: ...(p. 347 s.), soudě podle pořadu — Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 65 Opět týž Valerius píše, že Aristipus jednomu, ješto jej...
- s. 67: ...sv. Otců (ed. Smetánka) str. 161 — Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 67 let, scizoložil jest s ženú pěstúna svého. To zvěděv...
- s. 69: ...K: umieně M — 13. ode K: Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 69 ote M - 13. In marg. M: Nota primum...
- s. 71: ...In marg. K: In Historia tripartita — Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 71 39. a potřiena K: vyn. M 40. ustúpiti MN...
- s. 73: ...M — 26. bohyni K: bohuom M. Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 73 bohóm N — In marg. K: Veste — 27....
- s. 77: ...216 deváty num. 155 devět num. 216 Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 77 diäbel, däbel m. 191 Dido f. jm. os. 232...
- s. 79: ...jm. os. 185 groš m. 179, 180 Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 79 hořkostí. Nad M 37a hofky adj. 145, M 39b...
- s. 81: ...Cato) 166, 224, stvo n. 171, 202, Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 81 komora f. 193 komornik m. 146, 187 kóń m....
- s. 83: ...237 a M ad 237 (spr. 180, Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 83 město n. 136, 137, 139 a j. městský adj....
- s. 85: ...neobykly,neobvykly adj. 222 (rudi-) ueohrazeny adj. 139 SNtaročoský překlad spisu Jana Guallensis. 85 neopatrnost f. 222 neopravitedlny adj. 1507 nepoéestny adj. 162...
- s. 87: ...ozd— nedok. 131 204 a t 39u Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 87 osel m. 205, 207 (asinus) osěnie n. M 36a...
- s. 89: ...j. počstivost, poctivost f. 141, 147 počstivý,poctivýadj.156,163,236aj. Nturočeský překlad spisu Jana Guallensis. 89 počúti, počíti dok. 221 pod praep. — S instr....
- s. 91: ...1497, 211, 224, 226 a j. 187. Staročeský pieklad spisu Jana Guallensis. 91 prácé f. 145, 154, 180 a j. pracovati nedok....
- s. 93: ...143 pfitületi nedok. 234 pfivázati dok. 160 Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 93 přivésti dok. 174; — 1497, 149"? a j. péivoditinedok....
- s. 95: ...133, 135, 138, 158 a j. č. Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 95 setřieti dok. M 38b Sextus m., jm. os. 229...
- s. 97: ...strom m. 133, 145, 224 a j. Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 97 strpěti dok. M 37a, M 37b strvalý v. setrvalý...
- s. 99: ...m. 135 tfidsóti, tFidceti num. 187, 238 Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 99 tfie num. 135/6, 146, 187 a. j. třieti nedok....
- s. 103: ...196, 213 (v)zpét adv. 160 s6 222 Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. vzploditi dok. 145 (v)zpomanüti, — menüti dok. 179, 190 a...
- s. 105: ...v. vzradovati sé zrak m. 158, 225 Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 105 zrcadlo n. 212 zrušiti dok. 140, 152, 233 a...
Název:
Staročeský překlad O čtyřech stěžejních ctnostech (Věstníku Královské české společnosti nauk)
Autor:
Šimek, František
Rok vydání:
1952
Místo vydání:
Praha
Počet stran celkem:
107
Počet stran předmluvy plus obsahu:
II+105
Obsah:
- I: Titul
- 1: Úvod
- 14: Edice
- 74: Rejstřík
upravit
Strana I
VĚSTNÍK KRÁLOVSKÉ ČESKÉ SPOLEČNOSTI NAUK TŘÍDA FILOSOFICKO-HISTORICKO-FILOLOGICKÁ ROČNÍK 1951 —ČÍSLO I STAROČESKÝ PŘEKLAD SPISU JANA GUALLENSIS 7 O ČTYŘECH STĚŽEJNÝCH CTNOSTECH FRANTIŠEK ŠIMEK PRAHA 1952 NÁKLADEM KRÁLOVSKÉ ČESKÉ SPOLEČNOSTI NAUK GENERÁLNÍ KOMISIONÁŘ „KNIHA“ NÁR. PODNIK, PRAHA XII, JANA MASARYKA 56
VĚSTNÍK KRÁLOVSKÉ ČESKÉ SPOLEČNOSTI NAUK TŘÍDA FILOSOFICKO-HISTORICKO-FILOLOGICKÁ ROČNÍK 1951 —ČÍSLO I STAROČESKÝ PŘEKLAD SPISU JANA GUALLENSIS 7 O ČTYŘECH STĚŽEJNÝCH CTNOSTECH FRANTIŠEK ŠIMEK PRAHA 1952 NÁKLADEM KRÁLOVSKÉ ČESKÉ SPOLEČNOSTI NAUK GENERÁLNÍ KOMISIONÁŘ „KNIHA“ NÁR. PODNIK, PRAHA XII, JANA MASARYKA 56
Strana II
Strana 1
Věstník Královské české společnosti nauk. — Třída filosoficko-historicko-filologická. — Ročník 1951. I. Staročeský překlad spisu Jana Guallensis O čtyřech stěžejných ctnostech František ŠIMEK (Předloženo na schůzi dne 13. prosince 1950.) Isidorus vero secundo Etymologiarum1) sic ait: ethicam Socrates primus ad corrigendos componendosque mores instituit ac omne studium eius ad bene vivendi disputa- cionem perduxit, dividens eam in quatuor virtutes anime, scil. prudenciam, iusticiam, fortitudinem et tem- peranciam. (Gualteri Burlaei Liber de vita et moribus philosophorum, ed. Knust p. 110). Jak viděti ze slov Isidorových, citovaných Burlejem v jeho spise, jenž byl ve středověku hojně rozšířen četnými rukopisy a po vynálezu knihtisku i tisky, přičítalo se už Sokratovi rozdělení ethiky na čtyři ctnosti duševní, křesťanskými theology přezvané na hlavní neboli stě- žejní (virtutes principales seu cardinales)2). Latinsky se nazývají pru- dentia, iustitia, fortitudo, temperantia, novočesky opatrnost, spravedlnost, statečnost, mírnost (v staré češtině múdrost, spravedlnost. síla, skrovnost). Podle Vřešťála3) název „hlavní ctnosti „nesnižuje nikterak ostatních ctností na vedlejší (máť zajisté každá ctnost krásu a důstojnost svou), nýbrž jen označuje důležitost jich předmětů; názvem pak stěžejné ctnosti chceme vysloviti, že celý mravní život na nich jako na stěžejích spočívá a kolem nich se točí.“4) 1) Isidor. Etym. II 24, 5 (ed. Lindsay). Toto místo znal a citoval (z Burleje) u nás také Hus v Quodlibetu z r. 1411 (ed. Ryba p. 32). 2) Sr. PODLAHŮV Český slovník bohovědný s. v. ctnost str. 236 n. 3) A. VREŠŤÁL, Katolická mravouka, díl I. (v Praze 1909) str. 277. 1) Srov. o nich obšírné pojednání ve spise Ethica catholica generalis. Praelec- tiones academicae. Auctore Dre JOSEPHO KACHNÍK. Olomucii 1910, p. 488— 528. (P. 488: Virtutes cardinales vocantur virtutes morales, quae ... quasi cardines sint, in quibus vita moralis hominum volvitur, vel sint quasi ostium ad ceteras virtutes).
Věstník Královské české společnosti nauk. — Třída filosoficko-historicko-filologická. — Ročník 1951. I. Staročeský překlad spisu Jana Guallensis O čtyřech stěžejných ctnostech František ŠIMEK (Předloženo na schůzi dne 13. prosince 1950.) Isidorus vero secundo Etymologiarum1) sic ait: ethicam Socrates primus ad corrigendos componendosque mores instituit ac omne studium eius ad bene vivendi disputa- cionem perduxit, dividens eam in quatuor virtutes anime, scil. prudenciam, iusticiam, fortitudinem et tem- peranciam. (Gualteri Burlaei Liber de vita et moribus philosophorum, ed. Knust p. 110). Jak viděti ze slov Isidorových, citovaných Burlejem v jeho spise, jenž byl ve středověku hojně rozšířen četnými rukopisy a po vynálezu knihtisku i tisky, přičítalo se už Sokratovi rozdělení ethiky na čtyři ctnosti duševní, křesťanskými theology přezvané na hlavní neboli stě- žejní (virtutes principales seu cardinales)2). Latinsky se nazývají pru- dentia, iustitia, fortitudo, temperantia, novočesky opatrnost, spravedlnost, statečnost, mírnost (v staré češtině múdrost, spravedlnost. síla, skrovnost). Podle Vřešťála3) název „hlavní ctnosti „nesnižuje nikterak ostatních ctností na vedlejší (máť zajisté každá ctnost krásu a důstojnost svou), nýbrž jen označuje důležitost jich předmětů; názvem pak stěžejné ctnosti chceme vysloviti, že celý mravní život na nich jako na stěžejích spočívá a kolem nich se točí.“4) 1) Isidor. Etym. II 24, 5 (ed. Lindsay). Toto místo znal a citoval (z Burleje) u nás také Hus v Quodlibetu z r. 1411 (ed. Ryba p. 32). 2) Sr. PODLAHŮV Český slovník bohovědný s. v. ctnost str. 236 n. 3) A. VREŠŤÁL, Katolická mravouka, díl I. (v Praze 1909) str. 277. 1) Srov. o nich obšírné pojednání ve spise Ethica catholica generalis. Praelec- tiones academicae. Auctore Dre JOSEPHO KACHNÍK. Olomucii 1910, p. 488— 528. (P. 488: Virtutes cardinales vocantur virtutes morales, quae ... quasi cardines sint, in quibus vita moralis hominum volvitur, vel sint quasi ostium ad ceteras virtutes).
Strana 2
2 I. František Šimek: Proto sv. Tomáš Akvinský všechny t. zv. mravní ctnosti seskupil kolem těchto čtyř stěžejných ctností5). Mnozí vynikající učenci církevní se jimi obírali a všestranně je vykládali6). Jinak tomu bylo u kazatelů, kteří měli za svou povinnost i svým posluchačům, lidem namnoze prostým a často téměř úplně nevzdělaným, vysvětliti význam těchto ctností. Chtěli-li si zjednati pověst vynikají- cích kazatelů a získati přízeň nejširších vrstev, byli nuceni vábiti poslu- chačstvo nejen skvělou a uhlazenou formou svých kázání, ale i udržo- vati jeho pozornost poutavými příběhy buď z historie nebo ze součas- ného života. Při výkladech Písma měli po ruce Pasionál, životy sv. Otců a ostatní legendární a apokryfní literaturu. Hůře tomu bylo, zabočili-li na pole mravouky — tu neměli podobných pomůcek. Aby i tomuto nedostatku bylo odpomoženo, byly skládány rozmanité sbírky historek, čerpaných v době, kdy přicházela v oblibu zase kultura antická, hlavně ze spisovatelů řeckých a římských. Tak vznikla zejména Gesta Romano- rum (asi v první čtvrti XIV. stol.), příručka pro kazatele přímo stvořená. Živá kázání mnicha dominikánského Jakuba de Cessolis o hře šachové byla protkána rovněž četnými příběhy a historkami (čerpanými větši- nou také z klasických spisovatelů) a těšila se takové oblibě, že Jacobus de Cessolis na přání svých přátel a posluchačů je sepsal a vydal knižně (někdy okolo r. 1250, podle jiných 1275). Hlavním pramenem Jakuba 5) Sr. J. KACHNÍK, Ctnosti mravní u sv. Tomáše Akvinského (Čas. kat. duch. LXVII (XCII), 1926, str. 589. Sr. ib. i str. 591: Základní mravní ctnosti jsou ctnostmi vzornými a pilíři občanského, politického i mravně očistného života“. Týž sutor v ročníku následujícím (1927) podrobně pojednává podle Tomáše Akv. o opatrnosti (str. 384—389, 542—550, 792—804), o spravedlnosti v ročníku 1928 str. 134. 524—540, 887—891, 1029—1033) a v ročníku 1929 str. 183—189, 517—522. 912—920, o statečnosti v ročníku 1930 str. 332—343, 400—409, o mírnosti v ročníku 1931 str. 40—47 a v roč. 1932 str. 165—171. 6) Píše o nich na př. i ROBERT GROSSETESTE (Lincolniensis); ef. Dicta Linco- niensis v rkpise NUK III A 24 (nyní č. 409) str. 102 a a podle něho náš Rokycana v Naučeních spasitelných, jež bývají připojovány k jeho Postile (v. mou edici Postilly str. 935—937); čtyři ctnosti stežejní — píše Rokycana — „jsou jako oděv poctivý člověka, v němž má poctivě jíti před tvář všemohúcieho Boha“ (dále vypi- suje jejich znaky a účinky). — Rokycana píše o nich i dále tamtéž (str. 938-9). uváděje knihu Moudrosti (8, 7), kde jsou už tyto čtyři ctnosti vypočteny, a šíří se o nich dále podle sv. Augustina a Rehoře Velikého. — Také Tomáš ze Štítného se nejednou zmiňuje o těchto čtyřech základních ctnostech v svých spisech (na př. v Knížkách o hře šachové, LF 29, 1902, str. 258. 265, 488), v Knihách naučení křesťanského pak jim věnoval celou kapitolu pod názvem „O jiných čtyřech ctnostech“ (Vrťátkovo vyd. str. 201—207); začátek zní: „Jsú opět čtyři ctnosti velmi potřebné ke všem jiným, a slovú čtyři stěžejné ctnosti, neb jakož vrata obracejí sě na stežeji, tak ctnost všech jiných šlechetností záleží ve čtyřech těchto. Jedna jest rozšafnost aneb opatrnost, druhá jest udatná mysl neb síla mysli. třetie smiernost nebo skrovnost, čtvrtá spravedlivost“
2 I. František Šimek: Proto sv. Tomáš Akvinský všechny t. zv. mravní ctnosti seskupil kolem těchto čtyř stěžejných ctností5). Mnozí vynikající učenci církevní se jimi obírali a všestranně je vykládali6). Jinak tomu bylo u kazatelů, kteří měli za svou povinnost i svým posluchačům, lidem namnoze prostým a často téměř úplně nevzdělaným, vysvětliti význam těchto ctností. Chtěli-li si zjednati pověst vynikají- cích kazatelů a získati přízeň nejširších vrstev, byli nuceni vábiti poslu- chačstvo nejen skvělou a uhlazenou formou svých kázání, ale i udržo- vati jeho pozornost poutavými příběhy buď z historie nebo ze součas- ného života. Při výkladech Písma měli po ruce Pasionál, životy sv. Otců a ostatní legendární a apokryfní literaturu. Hůře tomu bylo, zabočili-li na pole mravouky — tu neměli podobných pomůcek. Aby i tomuto nedostatku bylo odpomoženo, byly skládány rozmanité sbírky historek, čerpaných v době, kdy přicházela v oblibu zase kultura antická, hlavně ze spisovatelů řeckých a římských. Tak vznikla zejména Gesta Romano- rum (asi v první čtvrti XIV. stol.), příručka pro kazatele přímo stvořená. Živá kázání mnicha dominikánského Jakuba de Cessolis o hře šachové byla protkána rovněž četnými příběhy a historkami (čerpanými větši- nou také z klasických spisovatelů) a těšila se takové oblibě, že Jacobus de Cessolis na přání svých přátel a posluchačů je sepsal a vydal knižně (někdy okolo r. 1250, podle jiných 1275). Hlavním pramenem Jakuba 5) Sr. J. KACHNÍK, Ctnosti mravní u sv. Tomáše Akvinského (Čas. kat. duch. LXVII (XCII), 1926, str. 589. Sr. ib. i str. 591: Základní mravní ctnosti jsou ctnostmi vzornými a pilíři občanského, politického i mravně očistného života“. Týž sutor v ročníku následujícím (1927) podrobně pojednává podle Tomáše Akv. o opatrnosti (str. 384—389, 542—550, 792—804), o spravedlnosti v ročníku 1928 str. 134. 524—540, 887—891, 1029—1033) a v ročníku 1929 str. 183—189, 517—522. 912—920, o statečnosti v ročníku 1930 str. 332—343, 400—409, o mírnosti v ročníku 1931 str. 40—47 a v roč. 1932 str. 165—171. 6) Píše o nich na př. i ROBERT GROSSETESTE (Lincolniensis); ef. Dicta Linco- niensis v rkpise NUK III A 24 (nyní č. 409) str. 102 a a podle něho náš Rokycana v Naučeních spasitelných, jež bývají připojovány k jeho Postile (v. mou edici Postilly str. 935—937); čtyři ctnosti stežejní — píše Rokycana — „jsou jako oděv poctivý člověka, v němž má poctivě jíti před tvář všemohúcieho Boha“ (dále vypi- suje jejich znaky a účinky). — Rokycana píše o nich i dále tamtéž (str. 938-9). uváděje knihu Moudrosti (8, 7), kde jsou už tyto čtyři ctnosti vypočteny, a šíří se o nich dále podle sv. Augustina a Rehoře Velikého. — Také Tomáš ze Štítného se nejednou zmiňuje o těchto čtyřech základních ctnostech v svých spisech (na př. v Knížkách o hře šachové, LF 29, 1902, str. 258. 265, 488), v Knihách naučení křesťanského pak jim věnoval celou kapitolu pod názvem „O jiných čtyřech ctnostech“ (Vrťátkovo vyd. str. 201—207); začátek zní: „Jsú opět čtyři ctnosti velmi potřebné ke všem jiným, a slovú čtyři stěžejné ctnosti, neb jakož vrata obracejí sě na stežeji, tak ctnost všech jiných šlechetností záleží ve čtyřech těchto. Jedna jest rozšafnost aneb opatrnost, druhá jest udatná mysl neb síla mysli. třetie smiernost nebo skrovnost, čtvrtá spravedlivost“
Strana 3
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 3 de Cessolis byl Valerius Maximus (Factorum et dictorum memorabilinm libri novem) a Joannes Saresberiensis, který žil od r. 1110—1180 (Policraticus sive De nugis curialium et vestigiis philosophorum libri octo). I čtyřem stěžejným ctnostem dostalo se podobného zpracování: ke každé z nich je připojena řada kratších neb delších historek, jež mají dokazovati její význam. Nejde tu o stručný spisek De quattuor virtutibus cardinalibus, připisovaný mylně Senekovi, nýbrž o spis stejného názvu, za jehož autora se dnes všeobecně pokládá (ač to někteří popírali Angličan JOANNES GUALLENSIS (Vallensis), mnich františkánský, který působil jako magister regens od r. 1259—1262 v Oxfordu, od r. 1283 v Paříži. Zemřel r. 1285.7) Napsal řadu spisů a byl pojmenován pro svou „božskou učenost“ čestným názvem „Arbor vitae“.3) Jeho díla byla vydávána později souborně tiskem (v Benátkách 1499, v Paříži 1616 a j.), mezi nimi pak i spis výše uvedený (obyčejně s titulem Breviloquium de quatuor virtutibus cardinalibus, De virtutibus antiquorum principum et philosophorum a pod.). Rukopisů jeho děl se uvádí na sto9), ale je jich dochováno jistě mnohem více; vždyť jen spisu De quattuor virtutibus máme rukopisně v pražské NUK latinských 12 exemplářů (I F9, III A10, III C15, IV A15, VII E13, VIII A19, VIII A25, V E12, X H5, X H7, XII B20, XIII G18), vesměs ze 14. nebo 15. století, v pražské kapitulní knihovně nejméně 4 latinské (Patera-Podlaha v Soupise je uváději v Rejstříku na př. sub Breviloquium, virtutes — snad i pod jinými hesly; tak jsem zjistil:) A LXIX 1 (str. 181—194), E XXVI (163—181), G XXIX (220—240), G XXXVII (131—155) — jen ve dvou našich knihovnách tedy 16 lat. rukopisů. Jeden lat. rukopis je i v knihovně Nár. musea sign. XIII F8 (Bartoš, Soupis 3355). K tomu přistupuje řada tisků, z nich některé už prvotisky (1496, sr. Hain Repert. 7446; Buchberger 1. c. uvádí tisk benátský o dva roky mladší). Jak viděti z různících se dat o Janově smrti i z nejistoty, jsou-li některá jemu přičítaná díla opravdu jeho, zůstává ještě leccos záhadného o jeho osobě i díle. Nejlepší poučení o něm podal Sbaralea v dodatcích (Supplementa) k dílu literárního historika minoritů L. WADDINGA, 7) SR. BUCHBERGER, Lexikon für Theologie und Kirche2 5. Bd (1933) p. 502 s. s. v. Johannes Guallensis; Dictionary of National Biography LIX p. 119 s. s. v. Wallensis or Waleys John. Dříve se uváděl rok smrti asi 1303 (sr. Wetzer und Welte's Kirchenlexikon VI. s. v. Johannes Guallensis; už zde se uvádí, že není jisté, byl-li autorem spisu Quaestiones de quat aor virtutibus cardinalibus). 8) Sr. ALBERTI FABRICII, Bibliotheca Latina, tomus III, p. 103 n. (Florentiae 1858). 2) BUCHBERGER, 1. c.
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 3 de Cessolis byl Valerius Maximus (Factorum et dictorum memorabilinm libri novem) a Joannes Saresberiensis, který žil od r. 1110—1180 (Policraticus sive De nugis curialium et vestigiis philosophorum libri octo). I čtyřem stěžejným ctnostem dostalo se podobného zpracování: ke každé z nich je připojena řada kratších neb delších historek, jež mají dokazovati její význam. Nejde tu o stručný spisek De quattuor virtutibus cardinalibus, připisovaný mylně Senekovi, nýbrž o spis stejného názvu, za jehož autora se dnes všeobecně pokládá (ač to někteří popírali Angličan JOANNES GUALLENSIS (Vallensis), mnich františkánský, který působil jako magister regens od r. 1259—1262 v Oxfordu, od r. 1283 v Paříži. Zemřel r. 1285.7) Napsal řadu spisů a byl pojmenován pro svou „božskou učenost“ čestným názvem „Arbor vitae“.3) Jeho díla byla vydávána později souborně tiskem (v Benátkách 1499, v Paříži 1616 a j.), mezi nimi pak i spis výše uvedený (obyčejně s titulem Breviloquium de quatuor virtutibus cardinalibus, De virtutibus antiquorum principum et philosophorum a pod.). Rukopisů jeho děl se uvádí na sto9), ale je jich dochováno jistě mnohem více; vždyť jen spisu De quattuor virtutibus máme rukopisně v pražské NUK latinských 12 exemplářů (I F9, III A10, III C15, IV A15, VII E13, VIII A19, VIII A25, V E12, X H5, X H7, XII B20, XIII G18), vesměs ze 14. nebo 15. století, v pražské kapitulní knihovně nejméně 4 latinské (Patera-Podlaha v Soupise je uváději v Rejstříku na př. sub Breviloquium, virtutes — snad i pod jinými hesly; tak jsem zjistil:) A LXIX 1 (str. 181—194), E XXVI (163—181), G XXIX (220—240), G XXXVII (131—155) — jen ve dvou našich knihovnách tedy 16 lat. rukopisů. Jeden lat. rukopis je i v knihovně Nár. musea sign. XIII F8 (Bartoš, Soupis 3355). K tomu přistupuje řada tisků, z nich některé už prvotisky (1496, sr. Hain Repert. 7446; Buchberger 1. c. uvádí tisk benátský o dva roky mladší). Jak viděti z různících se dat o Janově smrti i z nejistoty, jsou-li některá jemu přičítaná díla opravdu jeho, zůstává ještě leccos záhadného o jeho osobě i díle. Nejlepší poučení o něm podal Sbaralea v dodatcích (Supplementa) k dílu literárního historika minoritů L. WADDINGA, 7) SR. BUCHBERGER, Lexikon für Theologie und Kirche2 5. Bd (1933) p. 502 s. s. v. Johannes Guallensis; Dictionary of National Biography LIX p. 119 s. s. v. Wallensis or Waleys John. Dříve se uváděl rok smrti asi 1303 (sr. Wetzer und Welte's Kirchenlexikon VI. s. v. Johannes Guallensis; už zde se uvádí, že není jisté, byl-li autorem spisu Quaestiones de quat aor virtutibus cardinalibus). 8) Sr. ALBERTI FABRICII, Bibliotheca Latina, tomus III, p. 103 n. (Florentiae 1858). 2) BUCHBERGER, 1. c.
Strana 4
I. František Šimek: Scriptores ordinis Minorum10); bohužel tyto dodatky v pražských knihovnách nejsou. Čerpal z nich však k své práci R. GALLE 11), který uvádí rok smrti autorovy 1303 v Paříži; na jeho náhrobku byl symbo- licky znázorněn Arbor vitae. Galle se zabývá obšírněji jiným dílem Janovým, zvaným Summa collationum, jinak Communiloquium, v němž se spisovatel několikrát odvolává na své starší dílo (dokonce je to prý nejstarší jeho práce) Breviloquium de virtutibus antiquorum. Hlavním pramenem mu byl prý Jan ze Salisbury (Sarisberiensis), zejména jeho dílo Policraticus (ostatní prameny spisů Jana Guall. uvádí Galle na str. 549 s.) a nazývá příklady (exempla), které autor uvádí, vzhledem k jejich počtu a výběru do jisté míry originální. Sr. i J. Th. WELTER, L'ex- emplum dans la Littérature religieuse et didactique du moyen age (Pa- ris—Toulous 1927) p. 77, 98 a j. (Rok smrti Jana Guall. uveden tu 1302). Kdo srovnává spis O čtyřech ctnostech se Šachovými knížkami Jakuba de Cessolis, neubrání se dojmu, že jeden z nich přebíral četná exempla od druhého. Je těžko říci, který to byl, protože oba byli téměř současníci a rok, kdy tato jejich díla vznikla, není přesně znám. Mám za to, že spis Jakuba de Cessolis je starší, protože exempla, s nimiž se setkáváme i ve spise O čtyřech ctnostech, jsou u Jak. de Ces. zařazena leckdy vhodněji než u Jana Guall. Takové přejímání látky se u středověkých spisovatelů nebralo za hřích; pokud je mi známo, dosud nikdo na tyto četné shody neukázal, proto na ně upozorňuji v otisku textu pod čarou. Za své prameny uvádí Jan Guallensis Aristotela, Cicerona („Tullia“), Ovidia, Seneku, Boetia, sv. Augustina a Jeronyma, Helinanda („Eli- manda“), Justina, Macrobia, Solina, Vegetia a j., často pak Valeria Maxima — mnohde jsou však tyto prameny převzaty až z druhé neb třetí ruky; Jana ze Salisbury na př. vůbec nejmenuje, ač z něho nejednou čerpal. Chudé zprávy o Janu Guall. ani neuvádějí překlady Breviloquia do jiných jazyků, jen v BUCHBERGEROVI se dočítáme, že čtyři z jeho spisů byly převedeny do italštiny. Tím pozoruhodnější je, že Breviloquium bylo do češtiny přeloženo 10) WADDINGUS sám v uvedeném díle (Romae 1650 p. 209 s.) píše, že Joannes Guallensis vel Valleis, Anglus, byl „vir in sacris et profanis litteris excellenter doctus“, zná i jeho přídomek „Arbor vitae“, ale nezná dobře rok jeho smrti; uvádí rok 1270, ale snad prý i 1360. Náš spis uvádí pod titulem „De virtutibus antiquorum lib. 3.“ 11) R. GALLE, Eine geistliche Bildungslehre des Mittelalters. Aus der Geschichte der Predigt. (Zeitschrift für Kirchengeschichte, XXXI Bd, Gotha 1910, p. 523— 555). — Kromě toho je stručně o literární činnosti pojednáno i v BATESON F. W., The Cambridge Bibliography of English Literature. Volume 1, Cambridge 1940 p. 293 pod heslem „John of Wales“. — Sr. i. VALENTIN ROSE, Die Lücke im Diogenes Laërtius und der alte Ubersetzer (Hermes I, 1866, zvl. str. 391 a 394— 397).
I. František Šimek: Scriptores ordinis Minorum10); bohužel tyto dodatky v pražských knihovnách nejsou. Čerpal z nich však k své práci R. GALLE 11), který uvádí rok smrti autorovy 1303 v Paříži; na jeho náhrobku byl symbo- licky znázorněn Arbor vitae. Galle se zabývá obšírněji jiným dílem Janovým, zvaným Summa collationum, jinak Communiloquium, v němž se spisovatel několikrát odvolává na své starší dílo (dokonce je to prý nejstarší jeho práce) Breviloquium de virtutibus antiquorum. Hlavním pramenem mu byl prý Jan ze Salisbury (Sarisberiensis), zejména jeho dílo Policraticus (ostatní prameny spisů Jana Guall. uvádí Galle na str. 549 s.) a nazývá příklady (exempla), které autor uvádí, vzhledem k jejich počtu a výběru do jisté míry originální. Sr. i J. Th. WELTER, L'ex- emplum dans la Littérature religieuse et didactique du moyen age (Pa- ris—Toulous 1927) p. 77, 98 a j. (Rok smrti Jana Guall. uveden tu 1302). Kdo srovnává spis O čtyřech ctnostech se Šachovými knížkami Jakuba de Cessolis, neubrání se dojmu, že jeden z nich přebíral četná exempla od druhého. Je těžko říci, který to byl, protože oba byli téměř současníci a rok, kdy tato jejich díla vznikla, není přesně znám. Mám za to, že spis Jakuba de Cessolis je starší, protože exempla, s nimiž se setkáváme i ve spise O čtyřech ctnostech, jsou u Jak. de Ces. zařazena leckdy vhodněji než u Jana Guall. Takové přejímání látky se u středověkých spisovatelů nebralo za hřích; pokud je mi známo, dosud nikdo na tyto četné shody neukázal, proto na ně upozorňuji v otisku textu pod čarou. Za své prameny uvádí Jan Guallensis Aristotela, Cicerona („Tullia“), Ovidia, Seneku, Boetia, sv. Augustina a Jeronyma, Helinanda („Eli- manda“), Justina, Macrobia, Solina, Vegetia a j., často pak Valeria Maxima — mnohde jsou však tyto prameny převzaty až z druhé neb třetí ruky; Jana ze Salisbury na př. vůbec nejmenuje, ač z něho nejednou čerpal. Chudé zprávy o Janu Guall. ani neuvádějí překlady Breviloquia do jiných jazyků, jen v BUCHBERGEROVI se dočítáme, že čtyři z jeho spisů byly převedeny do italštiny. Tím pozoruhodnější je, že Breviloquium bylo do češtiny přeloženo 10) WADDINGUS sám v uvedeném díle (Romae 1650 p. 209 s.) píše, že Joannes Guallensis vel Valleis, Anglus, byl „vir in sacris et profanis litteris excellenter doctus“, zná i jeho přídomek „Arbor vitae“, ale nezná dobře rok jeho smrti; uvádí rok 1270, ale snad prý i 1360. Náš spis uvádí pod titulem „De virtutibus antiquorum lib. 3.“ 11) R. GALLE, Eine geistliche Bildungslehre des Mittelalters. Aus der Geschichte der Predigt. (Zeitschrift für Kirchengeschichte, XXXI Bd, Gotha 1910, p. 523— 555). — Kromě toho je stručně o literární činnosti pojednáno i v BATESON F. W., The Cambridge Bibliography of English Literature. Volume 1, Cambridge 1940 p. 293 pod heslem „John of Wales“. — Sr. i. VALENTIN ROSE, Die Lücke im Diogenes Laërtius und der alte Ubersetzer (Hermes I, 1866, zvl. str. 391 a 394— 397).
Strana 5
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 5 dokonce dvakrát; jeden překlad je dochován jen v jediném rukopise, druhý v několika. Vidíme z toho, že se knížka našim předkům líbila. Že si s tímto spisem ani JUNGMANN dobře nevěděl rady, vidíme z toho, že jej registruje na třech místech v Historii lit. čes.2 První zmínku o něm má v odd. III 202; v ní uvádí jednak rukopis Pelclův, dnes NUK XIXB9 (viz níže), jednak rukopis musejní N 768, t. j. dnešní I F23 (o něm v. níže); druhá i třetí zmínka (III 207 a IV 724) se týká rukopisu NUK XVII F12. Dnes je známo rukopisů více, totiž: I. Rukopis NUK XIX B9 (označuji jej D) pochází z knihovny v Děčíně, jak vidíme z exlibris na předním přídeští, kde vedle znaku čte se: „Ex libris Franc. com. a Thun-Hohenstein. Tetschen.“12) Listy rukopisu jsou označovány tužkou v pravém rohu nahoře (1—81), potom začíná číslování nové (1—47). Na každé straně jsou dva sloupce. Celý rukopis je psán touž rukou; písmo je velmi úhledné. Ruko- pis obsahuje: 1.) Spis, jejž JUNGMANN nazývá „Mudrcové“ (Hist. 2 odd. II č. 78) na str. 1—48b1. 2.) O čtyřech ctnostech (str. 48b1—81a1). 3.) Dalimil (str. 1—43b2). 4.) Jakýsi traktát bez titulu o ostříhání (kázni) jazyka (str. 44a1 až 47; listy 45—47 nejsou číslovány). Poslední půllist (48, zase cifrou neoznačený) obsahuje dva české recepty, psané jinou rukou než ostatní rukopis. Náš „traktát “začíná tedy na str. 48b1, kde je název, psaný červeně: „Tuto se počínají knihy o čtyřech ctnostech základních, točíž o opatr nosti, o skrovnosti, o síle a o spravedlivosti, mnohými jistými příklady. duovody a rozumy sepsané, čtúcím a slyšícím velmi úžitečné.“ Vlastní incipit je na str. 48b2: „Poněvadž, jakož praví Šalomún v Přísloví“ explicit na str. 8la1: „nás rač dovésti ten, kterýž jest počátek ctností všech i konec. Amen. Bud Buoh pochválen. Rukopis pochází asi z 1. pol. 15. století, ale překlad našeho traktátu, místy sice dosti plynný, někdy však přece málo obratný, vznikl asi už v 2. pol. 14. století. Text tohoto překladu se značně liší od ostatních dochovaných rukopisů, proto k němu nepřihlížím, jen tu a tam se ho dovolávám v poznámkách k textu. Tento rukopis je patrně onen, jejž nazývá JUNGMANN (odd. III 202) PELCLOVÝM (v odd. II 78: „Pelel měl rkp. počínající ...); z nadpisu našeho „traktátu“ vynechává Jungmann začátek („Tuto se počínají“ 12) Sr. K. HRDINA, Seneca v nejstarších českých překladech (ČČF II, 1943/44) str. 149 pozn. 2 (Hrdina tu uvádí starou signaturu děčínskou 113).
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 5 dokonce dvakrát; jeden překlad je dochován jen v jediném rukopise, druhý v několika. Vidíme z toho, že se knížka našim předkům líbila. Že si s tímto spisem ani JUNGMANN dobře nevěděl rady, vidíme z toho, že jej registruje na třech místech v Historii lit. čes.2 První zmínku o něm má v odd. III 202; v ní uvádí jednak rukopis Pelclův, dnes NUK XIXB9 (viz níže), jednak rukopis musejní N 768, t. j. dnešní I F23 (o něm v. níže); druhá i třetí zmínka (III 207 a IV 724) se týká rukopisu NUK XVII F12. Dnes je známo rukopisů více, totiž: I. Rukopis NUK XIX B9 (označuji jej D) pochází z knihovny v Děčíně, jak vidíme z exlibris na předním přídeští, kde vedle znaku čte se: „Ex libris Franc. com. a Thun-Hohenstein. Tetschen.“12) Listy rukopisu jsou označovány tužkou v pravém rohu nahoře (1—81), potom začíná číslování nové (1—47). Na každé straně jsou dva sloupce. Celý rukopis je psán touž rukou; písmo je velmi úhledné. Ruko- pis obsahuje: 1.) Spis, jejž JUNGMANN nazývá „Mudrcové“ (Hist. 2 odd. II č. 78) na str. 1—48b1. 2.) O čtyřech ctnostech (str. 48b1—81a1). 3.) Dalimil (str. 1—43b2). 4.) Jakýsi traktát bez titulu o ostříhání (kázni) jazyka (str. 44a1 až 47; listy 45—47 nejsou číslovány). Poslední půllist (48, zase cifrou neoznačený) obsahuje dva české recepty, psané jinou rukou než ostatní rukopis. Náš „traktát “začíná tedy na str. 48b1, kde je název, psaný červeně: „Tuto se počínají knihy o čtyřech ctnostech základních, točíž o opatr nosti, o skrovnosti, o síle a o spravedlivosti, mnohými jistými příklady. duovody a rozumy sepsané, čtúcím a slyšícím velmi úžitečné.“ Vlastní incipit je na str. 48b2: „Poněvadž, jakož praví Šalomún v Přísloví“ explicit na str. 8la1: „nás rač dovésti ten, kterýž jest počátek ctností všech i konec. Amen. Bud Buoh pochválen. Rukopis pochází asi z 1. pol. 15. století, ale překlad našeho traktátu, místy sice dosti plynný, někdy však přece málo obratný, vznikl asi už v 2. pol. 14. století. Text tohoto překladu se značně liší od ostatních dochovaných rukopisů, proto k němu nepřihlížím, jen tu a tam se ho dovolávám v poznámkách k textu. Tento rukopis je patrně onen, jejž nazývá JUNGMANN (odd. III 202) PELCLOVÝM (v odd. II 78: „Pelel měl rkp. počínající ...); z nadpisu našeho „traktátu“ vynechává Jungmann začátek („Tuto se počínají“ 12) Sr. K. HRDINA, Seneca v nejstarších českých překladech (ČČF II, 1943/44) str. 149 pozn. 2 (Hrdina tu uvádí starou signaturu děčínskou 113).
Strana 6
6 I. František Šimek: místo „točíž“ píše „totiž“ a m. „spravedlivosti“ „spravedlnosti“, konec nadpisu pak (patrně pro stručnost) také vypouští. II. Druhý překlad je dochován ve třech starých rukopisech a byl třikrát tištěn. Jsou to rukopisy: 1. Rukopis, jejž označuji K, je v NUK pod sign. XVII F12 (Truhlář, Katalog čes. rkpisů č. 242, tam i popis a obsah).13) Rukopis je stránkován, ale ciframi 149 a 150 jsou omylem označeny listy, nikoli stránky, takže ve skutečnosti má rukopis 240 stran (Truhlář uvádí 238 podle označení poslední stránky.) Náš text je na str. 131—238 (spr. 240); nápis spisu (velmi pozdní) zní (str. 131): „Tuto se obsahují mnohé chvalitebné (!) naučení z mnohých filosofů a doktorů Písem svatých vybraná.“ Incipit (ib.): „Jakož praví Šalomún v Příslovích“, konec (str. 238): „aby panenstvie skrze smrt zachovaly. Též Dometonova dcera“ (ostatek chybí, asi 7 listů je tam vytrženo). Marginálie jsou namnoze shodné s margináliemi rukopisu M a vztahují se k obsahu. Pravopis (spřežkový) a rovněž jazyk ukazují na počátek století 15. (vždy téměř ó, zřídka vo, ú, nikdy au; je nebo é, nikdy í; skoro vždy nrav, nravný atd.). O provenienci rukopisu sr. TRUHLÁŘE 1. c. 2. Rukopis M je majetkem knihovny Nár. musea v Praze, sign. I F23 (BARTOŠ, Soupis č. 215)14). Obsah i popis u Bartoše. Spis náš je tu na prvním místě (1. 1—40). Titul na 1. 13 pochází od Hanky: „Knížky o čtyřech ctnostech stežejných“, rovněž od něho je poznámka za tím: „Již také vytištěny v Plzni 1529“. Incipit (la): „Jakož praví Šalomún“. explicit (402): „aby toho pravého života dosáhli“. Ukázky z tohoto rukopisu otištěny v Erbenově Výboru II 653—662; Bartoš uvádí, že jsou i v (Hanušově) Malém výboru 79—86, ale to je omyl, protože to je otisk ukázek ze stejnojmenného díla Pseudosenekova. Marginálie, psané pův. rukou (zprvu červené, potom černé) jsou namnoze shodné s margináliemi rukopisu K — byly už patrně v předloze obou. Iniciály zůstávají mnohdy nevyplněny, je pro ně ponecháno jen místo. Podle Bartoše pochází rukopis z poč. 16. století, ale spis „O čtyřech ctnostech“ hlásí se pravopisem i jazykem spíše do 2. pol. 15. stol. Ostatní kusy rukopisu, zejména konečné, náleží ovšem na zač. stol. 16. Rukopis dostal se museu darem arcibiskupa V. L. Chlumčanského 28. února 1827 (BARTOŠ 1. c.). 13) JUNGMANN, odd. III 207 a IV 724. HRDINA 1. c. omylem má sign. XVII F13. 14) JUNGMANN, Hist. odd. III 202 (má starou sign. 768).
6 I. František Šimek: místo „točíž“ píše „totiž“ a m. „spravedlivosti“ „spravedlnosti“, konec nadpisu pak (patrně pro stručnost) také vypouští. II. Druhý překlad je dochován ve třech starých rukopisech a byl třikrát tištěn. Jsou to rukopisy: 1. Rukopis, jejž označuji K, je v NUK pod sign. XVII F12 (Truhlář, Katalog čes. rkpisů č. 242, tam i popis a obsah).13) Rukopis je stránkován, ale ciframi 149 a 150 jsou omylem označeny listy, nikoli stránky, takže ve skutečnosti má rukopis 240 stran (Truhlář uvádí 238 podle označení poslední stránky.) Náš text je na str. 131—238 (spr. 240); nápis spisu (velmi pozdní) zní (str. 131): „Tuto se obsahují mnohé chvalitebné (!) naučení z mnohých filosofů a doktorů Písem svatých vybraná.“ Incipit (ib.): „Jakož praví Šalomún v Příslovích“, konec (str. 238): „aby panenstvie skrze smrt zachovaly. Též Dometonova dcera“ (ostatek chybí, asi 7 listů je tam vytrženo). Marginálie jsou namnoze shodné s margináliemi rukopisu M a vztahují se k obsahu. Pravopis (spřežkový) a rovněž jazyk ukazují na počátek století 15. (vždy téměř ó, zřídka vo, ú, nikdy au; je nebo é, nikdy í; skoro vždy nrav, nravný atd.). O provenienci rukopisu sr. TRUHLÁŘE 1. c. 2. Rukopis M je majetkem knihovny Nár. musea v Praze, sign. I F23 (BARTOŠ, Soupis č. 215)14). Obsah i popis u Bartoše. Spis náš je tu na prvním místě (1. 1—40). Titul na 1. 13 pochází od Hanky: „Knížky o čtyřech ctnostech stežejných“, rovněž od něho je poznámka za tím: „Již také vytištěny v Plzni 1529“. Incipit (la): „Jakož praví Šalomún“. explicit (402): „aby toho pravého života dosáhli“. Ukázky z tohoto rukopisu otištěny v Erbenově Výboru II 653—662; Bartoš uvádí, že jsou i v (Hanušově) Malém výboru 79—86, ale to je omyl, protože to je otisk ukázek ze stejnojmenného díla Pseudosenekova. Marginálie, psané pův. rukou (zprvu červené, potom černé) jsou namnoze shodné s margináliemi rukopisu K — byly už patrně v předloze obou. Iniciály zůstávají mnohdy nevyplněny, je pro ně ponecháno jen místo. Podle Bartoše pochází rukopis z poč. 16. století, ale spis „O čtyřech ctnostech“ hlásí se pravopisem i jazykem spíše do 2. pol. 15. stol. Ostatní kusy rukopisu, zejména konečné, náleží ovšem na zač. stol. 16. Rukopis dostal se museu darem arcibiskupa V. L. Chlumčanského 28. února 1827 (BARTOŠ 1. c.). 13) JUNGMANN, odd. III 207 a IV 724. HRDINA 1. c. omylem má sign. XVII F13. 14) JUNGMANN, Hist. odd. III 202 (má starou sign. 768).
Strana 7
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 3. Rukopis N je rovněž v knihovně Nár. musea, sign. IV G4 (BARTOŠ, Soupis č. 1182; tam popis i obsah rukopisu). Náš spis je na začátku, na 1. 1—72b, ale první list celý je z doby nové, z 19. století, psán Hankou 15) který tak nahradil list patrně vytržený nebo ztracený. Od Hanky je i titul na str. la: „Knížky o čtyřech ctnostech stežejných“ i poznámka za titulem: „Vytištěny v Plzni 1529.“ Explicit (71a): „pravého a věčného života dosáhl. Amen. Tak Buoh daj“. Potom — hned na str. 71a — začíná (stejnou rukou jako ostatní rukopis) „Registrum“ (rejstřík, přehled obsahu), jež pokračuje až na 1. 72b16). Tento rejstřík není v K ani v M, je však v jediném dochovaném tisku (málo pozměněn) z r. 1505 a byl jistě i v obou dalších tiscích, jež dnes neznáme. V rukopise N jsou zase četné marginálie stejného rázu jako v K a M. O době vzniku je záznam Bartošův neurčitý. Poznamenává hned pod signaturou „XV. XVII.“ (= století); první cifra se vztahuje nejspíše na náš spis, druhá na druhý spis obsažený v tomto rukopise. Ale po popisu „Knížek o čtyřech ctnostech“ dodává: „Opis tisku plzeňského z r. 1528" (což je zřejmě omyl m. 1529 — o tisku z r. 1528 není nic známo). Nevím, odkud čerpal Bartoš tento dodatek (nesouhlasící s datová- ním na začátku popisu). „Registrum“, připojené tu k rukopisu jako v dochovaném tisku z r. 1505, může opravňovati k této domněnce, ač není nemožné, že právě tento rukopis byl předlohou tisku z r. 1529. Jazyk i pravopis rukopisu nejsou v rozporu s tímto datováním, ukazují asi do doby okolo r. 1525.17) Rukopis N dostal se museu darem realisty F. Karáska 20. června 1853 (BARTOŠ I. c.), nemohl tedy být ještě registrován JUNGMANNEM.18) Písař rukopisu N modernisuje jazyk, proto z něho uvádím jen důležitější varianty, významné buď pro filiaci rukopisů nebo pro slovník. Nejcennější je konec rukopisu, protože pro ztrátu posledních stran rukopisu K je tu N jediným representantem jedné skupiny rukopisné. 4. Kromě toho máme dochován novodobý opis (z pol. 19. stol.) tohoto spisu v knihovně Nár. musea sign. 11I D13 (Bartoš č. 608, —— 15) Hanka opsal tento list z rkpisu M, jak dokazuje srovnání i slovo „hohyzd- nější“ jehož začáteční (neobvyklé a řídké) h je v Ml. la i v přepisu Hankově. 16) Začátek (červeně): „Registrum a správa na knížky o čtyřech ctnostech stežených (!), jenž sú tyto: spravedlnost, múdrost, skrovnost a síla. A najprvé o spravedlnosti jest deset kapitol takto: (černě) „Prvnie kapitola o tom, kterak mudrci pohanští směle tresktali sú ze zlých činuov krále ... atd. 17) Podle ZíBRTA (ČČM 1912 str. 424) je rukopis tento „ze začátku věku XVI.“ 18) Škrtni u Bartoše: „Část ve Výboru II, 653-62 a v Malém výboru 79—86“ (Ukázky ve Výboru jsou z rukopisu M. v Malém výboru jsou to ukázky z Pseudo- seneky).
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 3. Rukopis N je rovněž v knihovně Nár. musea, sign. IV G4 (BARTOŠ, Soupis č. 1182; tam popis i obsah rukopisu). Náš spis je na začátku, na 1. 1—72b, ale první list celý je z doby nové, z 19. století, psán Hankou 15) který tak nahradil list patrně vytržený nebo ztracený. Od Hanky je i titul na str. la: „Knížky o čtyřech ctnostech stežejných“ i poznámka za titulem: „Vytištěny v Plzni 1529.“ Explicit (71a): „pravého a věčného života dosáhl. Amen. Tak Buoh daj“. Potom — hned na str. 71a — začíná (stejnou rukou jako ostatní rukopis) „Registrum“ (rejstřík, přehled obsahu), jež pokračuje až na 1. 72b16). Tento rejstřík není v K ani v M, je však v jediném dochovaném tisku (málo pozměněn) z r. 1505 a byl jistě i v obou dalších tiscích, jež dnes neznáme. V rukopise N jsou zase četné marginálie stejného rázu jako v K a M. O době vzniku je záznam Bartošův neurčitý. Poznamenává hned pod signaturou „XV. XVII.“ (= století); první cifra se vztahuje nejspíše na náš spis, druhá na druhý spis obsažený v tomto rukopise. Ale po popisu „Knížek o čtyřech ctnostech“ dodává: „Opis tisku plzeňského z r. 1528" (což je zřejmě omyl m. 1529 — o tisku z r. 1528 není nic známo). Nevím, odkud čerpal Bartoš tento dodatek (nesouhlasící s datová- ním na začátku popisu). „Registrum“, připojené tu k rukopisu jako v dochovaném tisku z r. 1505, může opravňovati k této domněnce, ač není nemožné, že právě tento rukopis byl předlohou tisku z r. 1529. Jazyk i pravopis rukopisu nejsou v rozporu s tímto datováním, ukazují asi do doby okolo r. 1525.17) Rukopis N dostal se museu darem realisty F. Karáska 20. června 1853 (BARTOŠ I. c.), nemohl tedy být ještě registrován JUNGMANNEM.18) Písař rukopisu N modernisuje jazyk, proto z něho uvádím jen důležitější varianty, významné buď pro filiaci rukopisů nebo pro slovník. Nejcennější je konec rukopisu, protože pro ztrátu posledních stran rukopisu K je tu N jediným representantem jedné skupiny rukopisné. 4. Kromě toho máme dochován novodobý opis (z pol. 19. stol.) tohoto spisu v knihovně Nár. musea sign. 11I D13 (Bartoš č. 608, —— 15) Hanka opsal tento list z rkpisu M, jak dokazuje srovnání i slovo „hohyzd- nější“ jehož začáteční (neobvyklé a řídké) h je v Ml. la i v přepisu Hankově. 16) Začátek (červeně): „Registrum a správa na knížky o čtyřech ctnostech stežených (!), jenž sú tyto: spravedlnost, múdrost, skrovnost a síla. A najprvé o spravedlnosti jest deset kapitol takto: (černě) „Prvnie kapitola o tom, kterak mudrci pohanští směle tresktali sú ze zlých činuov krále ... atd. 17) Podle ZíBRTA (ČČM 1912 str. 424) je rukopis tento „ze začátku věku XVI.“ 18) Škrtni u Bartoše: „Část ve Výboru II, 653-62 a v Malém výboru 79—86“ (Ukázky ve Výboru jsou z rukopisu M. v Malém výboru jsou to ukázky z Pseudo- seneky).
Strana 8
8 I. František Šimek: tam i popis). Celý tento objemný sborník opsal známý vlastenec Václav Krolmus Březinský. Text dílka O čtyřech ctnostech stěžejných je na začátku (str. 1—343). Podle Bartoše 1. c. je to opis rukopisu musejního I F23 (= M, o němž výše). Krolmus pod závěrem spisu připojil (str. 343): „Opsáno podlé Rkp. od roku circa 1470—1490. Jazyk a sám obsah asi o 100 let starší. Viz Jungm. literat. III 51. Na str. 344 Krolmus učinil poznámku, vztahující se k zakončení díla: „Poznam. A poněvadž učenník Platóv atd. Co tuto na poslední stránce pověděno, má rozuměno býti o učenníku Sokratově Kleom- brotovi, soudruhu pak Platově, o čemž Cicero Quest. Tusc. L. 1 cp 34 svědectví dává, a Kallimach v jednom nápisu zpomíná takto“: (potom řecký text a český překlad): „Zdráv, světe, volaje Kleombrot z Ambrakie, skočil s vysoké zdi v říši stínů, ne jako by cos smrti hodného trpěl, ale že četl spis Platonův o duši (Faidona)“. Pro kolaci ovšem tento opis nemá významu. O českých tiscích tohoto dílka nás zpravuje podrobně ZD. TOBOLKA, Knihopis českých a slovenských tisků od doby nejstarší až do konce XVIII. století díl. II. část 3. str. 492 pod č. 3578 (tisk z r. 1505) č. 3579 (tisk z r. 1529) a č. 3580 (tisk z r. 1558). 1. Tisk plzeňský z r. 1505 je dochován v NUK sign. 54 G87 (pokud ho použito, je pod čarou označen písmenem t). Je bez titulního listu, titul je uveden až na poslední straně tisku: „Kroniky římské o čtyřech stežejných ctnostech, v nichžto mnozí ctnostní skutkové starých k našemu naučení se vypisují. A jsú tištěny v Novém Plzni od Mikuláše Bakaláře léta Krista 1505“. Formát tisku je 8°, listů XC (+ 2 listy Registrum). Písmo je gotické, římské listování uprostřed hořejšího okraje po obou str., živá záhlaví, místo pro iniciálky, registrum (obsah). Jungmann III. 202. Začátek zní: „O čtyřech stežejných ctnostech knihy, v nichžto mnohá naučenie příkladná, kterak dřevní kniežata a lidé povýšení sami se a sobě poddané řádně zpravováchu, vypisují se. A počínají se takto: „(P)raví19 Šalomún v Příslovích... Konec: „Registrum na tyto knihy: O Spravedlivosti v X kapitolach (!). První ka: Kterak mudrci pohanští směle tresktali ze zlých činóv krále, kniežata i jiné povýšené lidi, stojí psáno na prvniem listu. Druhá ka: Kterak staří řádně mezi sebú ustavovali práva ..“ atd. 2. Tisk plzeňský (u Jana Peka v Novém Plzni r. 1529 v 8°), nezjiš- těn žádný výtisk. Jungmann III 202. 3. Tisk pražský z r. 1558 s titulem: 19) Pro iniciálku ponecháno místo, ale není vykreslena.
8 I. František Šimek: tam i popis). Celý tento objemný sborník opsal známý vlastenec Václav Krolmus Březinský. Text dílka O čtyřech ctnostech stěžejných je na začátku (str. 1—343). Podle Bartoše 1. c. je to opis rukopisu musejního I F23 (= M, o němž výše). Krolmus pod závěrem spisu připojil (str. 343): „Opsáno podlé Rkp. od roku circa 1470—1490. Jazyk a sám obsah asi o 100 let starší. Viz Jungm. literat. III 51. Na str. 344 Krolmus učinil poznámku, vztahující se k zakončení díla: „Poznam. A poněvadž učenník Platóv atd. Co tuto na poslední stránce pověděno, má rozuměno býti o učenníku Sokratově Kleom- brotovi, soudruhu pak Platově, o čemž Cicero Quest. Tusc. L. 1 cp 34 svědectví dává, a Kallimach v jednom nápisu zpomíná takto“: (potom řecký text a český překlad): „Zdráv, světe, volaje Kleombrot z Ambrakie, skočil s vysoké zdi v říši stínů, ne jako by cos smrti hodného trpěl, ale že četl spis Platonův o duši (Faidona)“. Pro kolaci ovšem tento opis nemá významu. O českých tiscích tohoto dílka nás zpravuje podrobně ZD. TOBOLKA, Knihopis českých a slovenských tisků od doby nejstarší až do konce XVIII. století díl. II. část 3. str. 492 pod č. 3578 (tisk z r. 1505) č. 3579 (tisk z r. 1529) a č. 3580 (tisk z r. 1558). 1. Tisk plzeňský z r. 1505 je dochován v NUK sign. 54 G87 (pokud ho použito, je pod čarou označen písmenem t). Je bez titulního listu, titul je uveden až na poslední straně tisku: „Kroniky římské o čtyřech stežejných ctnostech, v nichžto mnozí ctnostní skutkové starých k našemu naučení se vypisují. A jsú tištěny v Novém Plzni od Mikuláše Bakaláře léta Krista 1505“. Formát tisku je 8°, listů XC (+ 2 listy Registrum). Písmo je gotické, římské listování uprostřed hořejšího okraje po obou str., živá záhlaví, místo pro iniciálky, registrum (obsah). Jungmann III. 202. Začátek zní: „O čtyřech stežejných ctnostech knihy, v nichžto mnohá naučenie příkladná, kterak dřevní kniežata a lidé povýšení sami se a sobě poddané řádně zpravováchu, vypisují se. A počínají se takto: „(P)raví19 Šalomún v Příslovích... Konec: „Registrum na tyto knihy: O Spravedlivosti v X kapitolach (!). První ka: Kterak mudrci pohanští směle tresktali ze zlých činóv krále, kniežata i jiné povýšené lidi, stojí psáno na prvniem listu. Druhá ka: Kterak staří řádně mezi sebú ustavovali práva ..“ atd. 2. Tisk plzeňský (u Jana Peka v Novém Plzni r. 1529 v 8°), nezjiš- těn žádný výtisk. Jungmann III 202. 3. Tisk pražský z r. 1558 s titulem: 19) Pro iniciálku ponecháno místo, ale není vykreslena.
Strana 9
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 9 Výborná a užitečná kniha o čtyřech veřejných neb stežejných ctnostech. V Praze 1558 v 8°. Nezjištěn žádný výtisk. Jungmann III 202. Tyto tři tisky se řadí k druhému překladu, representovanému rukopisy KMN. Bezpečně to ovšem můžeme tvrditi jen o dochovaném tisku z r. 1505, ale je svrchovaně pravděpodobné, že i oba tisky měly stejné čtení a že nesouvisí s prvním překladem, representovaným ruko- pisem D. Soudíme tak z toho, že tisk z r. 1529 je rovněž plzeňský jako tisk z r. 1505 —patrně to byl pouhý přetisk prvního (nehledě ani k tomu, že rukopis N, který podle Bartoše je opisem tisku z r. 1529, sem najisto náleží). Třetí tisk sice byl pořízen v Praze, ale je velmi pravděpodobné, že i při něm byl vzat za základ první nebo druhý tisk plzeňský. Aby bylo znázorněno, jak si počínal autor při přejímání cizího pra- mene a jak tlumočili jeho latinský text oba čeští překladatelé, klademe tu jako ukázku tyto iuxtaposice: Hieronymus Adversus Iovinianum l. I 41 (ML 23 c. 283): Certe Romanus populus quanto honore virgines semper habuerit, hinc apparet, quod consules et imperatores, et in curribus triumphantes, qui de superatis gentibus trophaea referebant, et omnis dignitatis gra- dus, eis de via cedere solitus sit. Lat. text Joannis Gual. (rkp. NUK I F9, p. 112v Čes. překlad I (D) (rkp. NUK XIX B9) str. 112v Čes. překlad II (K) (rkp. NUK XVII F12) str. 238 Romanus philosophus (!) in quanto honore semper virgines habuerit, hinc ap- paret; cumque (!) imperator aliquis triumphans [aliquis] de superatis hostibus tro- pheam Romam referebat, se- debat in curru, cui omnis dignitatis gradus solicitus(!) (m. solitus) erat de via cedere preter virgines, qui- bus ipse cessit de via. Romanus mudřec (!) v kte- raké cti po všecky časy jmějieše panny, z toho se okazuje: Když který ciesař po vítěžství, poraziv nepřá- tely, do Říma se navraco- váše, sedě na voze, jemužto všelikého duostojenstvie stavové s cesty se vyhybo- váchu krom panen, jimž se on s cesty vyhnul. Římené kterak měli sú v čest panny, o tom se tuto píše: Kdyžto ciesař některý po vítěžství vracováše se s velikú ctí do Říma na voze sedě, tomu lidé všech stavóv postupováchu s cesty krom samých panen, jimžto on vyhyboval jest s cesty. Text latinského rukopisu I F9 je zřejmě zkomolen, jak vidíme hned ze začátku (philosophus místo spr. populus), ale první český překla- datel měl patrně buď právě tento rukopis (nebo jiný stejné třídy) za předlohu, protože překládá „mudřec“. Vzájemný poměr rukopisů. Nepřihlížíme-li k rukopisu D, jenž má jiný původ, všechny tři staré rukopisy pocházejí ze společné předlohy, již nazveme A. Ukazují to zřejmě některé omyly a nedostatky, společné všem třem rukopisům:
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 9 Výborná a užitečná kniha o čtyřech veřejných neb stežejných ctnostech. V Praze 1558 v 8°. Nezjištěn žádný výtisk. Jungmann III 202. Tyto tři tisky se řadí k druhému překladu, representovanému rukopisy KMN. Bezpečně to ovšem můžeme tvrditi jen o dochovaném tisku z r. 1505, ale je svrchovaně pravděpodobné, že i oba tisky měly stejné čtení a že nesouvisí s prvním překladem, representovaným ruko- pisem D. Soudíme tak z toho, že tisk z r. 1529 je rovněž plzeňský jako tisk z r. 1505 —patrně to byl pouhý přetisk prvního (nehledě ani k tomu, že rukopis N, který podle Bartoše je opisem tisku z r. 1529, sem najisto náleží). Třetí tisk sice byl pořízen v Praze, ale je velmi pravděpodobné, že i při něm byl vzat za základ první nebo druhý tisk plzeňský. Aby bylo znázorněno, jak si počínal autor při přejímání cizího pra- mene a jak tlumočili jeho latinský text oba čeští překladatelé, klademe tu jako ukázku tyto iuxtaposice: Hieronymus Adversus Iovinianum l. I 41 (ML 23 c. 283): Certe Romanus populus quanto honore virgines semper habuerit, hinc apparet, quod consules et imperatores, et in curribus triumphantes, qui de superatis gentibus trophaea referebant, et omnis dignitatis gra- dus, eis de via cedere solitus sit. Lat. text Joannis Gual. (rkp. NUK I F9, p. 112v Čes. překlad I (D) (rkp. NUK XIX B9) str. 112v Čes. překlad II (K) (rkp. NUK XVII F12) str. 238 Romanus philosophus (!) in quanto honore semper virgines habuerit, hinc ap- paret; cumque (!) imperator aliquis triumphans [aliquis] de superatis hostibus tro- pheam Romam referebat, se- debat in curru, cui omnis dignitatis gradus solicitus(!) (m. solitus) erat de via cedere preter virgines, qui- bus ipse cessit de via. Romanus mudřec (!) v kte- raké cti po všecky časy jmějieše panny, z toho se okazuje: Když který ciesař po vítěžství, poraziv nepřá- tely, do Říma se navraco- váše, sedě na voze, jemužto všelikého duostojenstvie stavové s cesty se vyhybo- váchu krom panen, jimž se on s cesty vyhnul. Římené kterak měli sú v čest panny, o tom se tuto píše: Kdyžto ciesař některý po vítěžství vracováše se s velikú ctí do Říma na voze sedě, tomu lidé všech stavóv postupováchu s cesty krom samých panen, jimžto on vyhyboval jest s cesty. Text latinského rukopisu I F9 je zřejmě zkomolen, jak vidíme hned ze začátku (philosophus místo spr. populus), ale první český překla- datel měl patrně buď právě tento rukopis (nebo jiný stejné třídy) za předlohu, protože překládá „mudřec“. Vzájemný poměr rukopisů. Nepřihlížíme-li k rukopisu D, jenž má jiný původ, všechny tři staré rukopisy pocházejí ze společné předlohy, již nazveme A. Ukazují to zřejmě některé omyly a nedostatky, společné všem třem rukopisům:
Strana 10
10 I. František Šimek: 1. Tak v K 155 (a v MiNitna analogickém místě) čteme: „králóm (dal Lykurgos )moc bojovánie, mudrcóm súdy a určená (t: urozená (!) posviecenie a hody“; v latině: magistratibus iudicia ...). Patrně byla už v latinské předloze chyba (magistris místo magistratibus, anebo četl překladatel chybně zkratku slova magistratibus). 2. Na str. K 149° je v latinské předloze zmínka o Astyagovi a Kyrovi, kterou český překladatel buď úmyslně nebo nedopatřením vynechal. poněvadž není v K ani v M ani v N ani v t. 3. Na str. K 198 není ani v K ani v M ani v N přeložen důležitý passus, bez něhož je kontext zkomolen; v latině stojí: „Quid, inquit illa, si non redieris? Successor meus, ait Traianus, satisfaciet tibi.“ Ať už to překladatel vynechal omylem či vinou předlohy, jisté je, že všechny tři rukopisy (it) vyšly z původní předlohy, kde tato chyba byla. Všechny tři rukopisy jsou opisy. Z těchto tří rukopisů spolu těsněji souvisí rukopisy K a N, protože mají některé chyby společné, kde rukopis M má správné čtení: Tak KN vynechávají (ad K 182): „nepochybuje nic o jeho příchodu (v M jest, rovněž v t); (ad K 188) je v K i N vynecháno: „k umytí rukú, Adelricus poče naň žalovati, že jest porušil dceru královu“ — bez těchto slov je text nesrozumitelný (v M i t jest); stejně vynechávají K i N (ad K 194): „má péči od jiných, a nemúdrý skutek jest to“ (v Mt jest); rovněž (ad K 234) mají K i N zkomolený text vynecháním slov: „budúcí čistoty. A tak, když umře muž kteréj“ (v Mt jest) atd. V KN (ad K 200) čteme: „lid s velikým a spěšným vstřéc proti vítězi vycházéchu“: je to chyba místo: „s veselím a s pěním“, jak čteme správně v M;v KiN (ad K 230) čteme chybně: „na příčinu smilstva jejého se vztázachu“ „smilstva“ je zřejmý omyl m. „smutka“, jak správně čte se v Mitatd. Z toho je jasné, že K i N vznikly ze společné předlohy, protože K nemohlo vzniknouti opisem z N ani naopak: K nevzniklo z N už proto, že rukopis K je hodně starší než N; kromě toho je v N hojně chyb, které v K nejsou (nehledě k četným starším formám, jež nejsou už v N). Tak N vynechává (ad K 140): „lidi dobré aby ctil, zlé tresktal, utiščených hájil“ (je v K i M); N vynechává (ad K 147): „a k jejiemu zamúcení smucováše se král“ (je v Ki M); N vyne- chává (ad K 1497): „byl jest čtyřidceti dní s Bohem, když jest napsaný zákon od Boha přijal, v němžto času“ (je v Ki M) atd. Ale ani rukopis N nebyl opsán z K, protože K má některé chyby, jež nejsou v N. V K 193 čteme: „otieží ho, drahných peněz schoval do škříně“; „drahných“ je zřejmý omyl m. „drahně-li“, jak čteme spr. v N (i v M); K 205: „kněžstva“ (Nspr.: kniežetstva); v K 230 čteme chybně „um“ m. spr. „úmysl“ (tak v M i N); v K 136 (i v M) stojí chybně „Dionides“, N spr.: Diomedes.
10 I. František Šimek: 1. Tak v K 155 (a v MiNitna analogickém místě) čteme: „králóm (dal Lykurgos )moc bojovánie, mudrcóm súdy a určená (t: urozená (!) posviecenie a hody“; v latině: magistratibus iudicia ...). Patrně byla už v latinské předloze chyba (magistris místo magistratibus, anebo četl překladatel chybně zkratku slova magistratibus). 2. Na str. K 149° je v latinské předloze zmínka o Astyagovi a Kyrovi, kterou český překladatel buď úmyslně nebo nedopatřením vynechal. poněvadž není v K ani v M ani v N ani v t. 3. Na str. K 198 není ani v K ani v M ani v N přeložen důležitý passus, bez něhož je kontext zkomolen; v latině stojí: „Quid, inquit illa, si non redieris? Successor meus, ait Traianus, satisfaciet tibi.“ Ať už to překladatel vynechal omylem či vinou předlohy, jisté je, že všechny tři rukopisy (it) vyšly z původní předlohy, kde tato chyba byla. Všechny tři rukopisy jsou opisy. Z těchto tří rukopisů spolu těsněji souvisí rukopisy K a N, protože mají některé chyby společné, kde rukopis M má správné čtení: Tak KN vynechávají (ad K 182): „nepochybuje nic o jeho příchodu (v M jest, rovněž v t); (ad K 188) je v K i N vynecháno: „k umytí rukú, Adelricus poče naň žalovati, že jest porušil dceru královu“ — bez těchto slov je text nesrozumitelný (v M i t jest); stejně vynechávají K i N (ad K 194): „má péči od jiných, a nemúdrý skutek jest to“ (v Mt jest); rovněž (ad K 234) mají K i N zkomolený text vynecháním slov: „budúcí čistoty. A tak, když umře muž kteréj“ (v Mt jest) atd. V KN (ad K 200) čteme: „lid s velikým a spěšným vstřéc proti vítězi vycházéchu“: je to chyba místo: „s veselím a s pěním“, jak čteme správně v M;v KiN (ad K 230) čteme chybně: „na příčinu smilstva jejého se vztázachu“ „smilstva“ je zřejmý omyl m. „smutka“, jak správně čte se v Mitatd. Z toho je jasné, že K i N vznikly ze společné předlohy, protože K nemohlo vzniknouti opisem z N ani naopak: K nevzniklo z N už proto, že rukopis K je hodně starší než N; kromě toho je v N hojně chyb, které v K nejsou (nehledě k četným starším formám, jež nejsou už v N). Tak N vynechává (ad K 140): „lidi dobré aby ctil, zlé tresktal, utiščených hájil“ (je v K i M); N vynechává (ad K 147): „a k jejiemu zamúcení smucováše se král“ (je v Ki M); N vyne- chává (ad K 1497): „byl jest čtyřidceti dní s Bohem, když jest napsaný zákon od Boha přijal, v němžto času“ (je v Ki M) atd. Ale ani rukopis N nebyl opsán z K, protože K má některé chyby, jež nejsou v N. V K 193 čteme: „otieží ho, drahných peněz schoval do škříně“; „drahných“ je zřejmý omyl m. „drahně-li“, jak čteme spr. v N (i v M); K 205: „kněžstva“ (Nspr.: kniežetstva); v K 230 čteme chybně „um“ m. spr. „úmysl“ (tak v M i N); v K 136 (i v M) stojí chybně „Dionides“, N spr.: Diomedes.
Strana 11
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 11 Třeba tedy předpokládati, že rukopisy K i N měly společnou předlohu, dnes ztracenou, z níž byly opsány; nazveme ji X. Jaký je poměr rukopisu M k této předloze? Protože má M mnohde správné čtení, kde KN má chybné (sr. výše), nemohlo vzniknouti M opsáním z X, kde už tyto chyby byly. Naopak zase má M leckde chybné čtení, kde KN má náležité; na př. K 148 (a N) mají čtení „než ku přiezni“, jež M vynechává. K 195 (a N) mají passus: „Tehdy syn její věda, že pokolení ženskému hotovo a snadno jest pronésti tajnost“, což celé je v M vynecháno (je to typická písařská chyba: před těmito slovy předchází slovo „tajnost“ a týmž slovem se končí vynechaný passus — písař od prvního „tajnost“ přeskočil k dru- hému stejnému slovu; M (ad K 150") má čtení: „znamenita“ m. „zamie- tána“, jak čteme spr. v KN; atd. Mělo tedy zřejmě M předlohu jinou než X; v této předpokládané předloze pro M nebyly chyby, které jsou v KN. Lze tedy graficky znázorniti filiaci rukopisů asi takto: A K Kdo spisek přeložil do češtiny, nevíme. Jak rukopis D, representující první překlad, tak rukopisy KMN, representující druhý překlad, nemají o překladateli zmínky, rovněž ne jediný dochovaný tisk. Oba překlady vznikly asi už v druhé polovici století 14. Lákavá byla by domněnka, že překladatelem byl sám Štítný: dílko zasahuje plně do jeho sféry—má tendenci povznésti mravy tehdejší společnosti — a je velmi podobné právě touto tendencí Knížkám o hře šachové, jež Štítný volně zpracoval z Jak. de Cessolis, kde je rovněž plno mravoučných motivů s četnými vloženými historkami; mohl by tomu nasvědčovati i dvojí překlad (stejně jako u Zjevení sv. Brigity a u Barlaama a Josafata — Štítný s oblibou tutéž látku zpracovával dvakrát). Nevadilo by, že v dochovaných rukopisech jsou setřeny zvláštnosti štítenského jazyka — to mohli učiniti písaři (tak v druhé recensi Barlaama a Josafata se s nimi už také skoro nepotkáváme). Ale přesťo by bylo těžké tuto hypothesu hájiti, protože Štítný v svých zpracováních cizích látek rád leccos vypouštěl (to by bylo lze snad připustiti na několika místech i v našem dílku), leccos přidával, přemisťo- val a nejednou se v pozdějších pracích svých dřívějších „překladů“ (lépe „zpracování“) dovolával — a to vše nám tu chybí20). Jméno N M
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 11 Třeba tedy předpokládati, že rukopisy K i N měly společnou předlohu, dnes ztracenou, z níž byly opsány; nazveme ji X. Jaký je poměr rukopisu M k této předloze? Protože má M mnohde správné čtení, kde KN má chybné (sr. výše), nemohlo vzniknouti M opsáním z X, kde už tyto chyby byly. Naopak zase má M leckde chybné čtení, kde KN má náležité; na př. K 148 (a N) mají čtení „než ku přiezni“, jež M vynechává. K 195 (a N) mají passus: „Tehdy syn její věda, že pokolení ženskému hotovo a snadno jest pronésti tajnost“, což celé je v M vynecháno (je to typická písařská chyba: před těmito slovy předchází slovo „tajnost“ a týmž slovem se končí vynechaný passus — písař od prvního „tajnost“ přeskočil k dru- hému stejnému slovu; M (ad K 150") má čtení: „znamenita“ m. „zamie- tána“, jak čteme spr. v KN; atd. Mělo tedy zřejmě M předlohu jinou než X; v této předpokládané předloze pro M nebyly chyby, které jsou v KN. Lze tedy graficky znázorniti filiaci rukopisů asi takto: A K Kdo spisek přeložil do češtiny, nevíme. Jak rukopis D, representující první překlad, tak rukopisy KMN, representující druhý překlad, nemají o překladateli zmínky, rovněž ne jediný dochovaný tisk. Oba překlady vznikly asi už v druhé polovici století 14. Lákavá byla by domněnka, že překladatelem byl sám Štítný: dílko zasahuje plně do jeho sféry—má tendenci povznésti mravy tehdejší společnosti — a je velmi podobné právě touto tendencí Knížkám o hře šachové, jež Štítný volně zpracoval z Jak. de Cessolis, kde je rovněž plno mravoučných motivů s četnými vloženými historkami; mohl by tomu nasvědčovati i dvojí překlad (stejně jako u Zjevení sv. Brigity a u Barlaama a Josafata — Štítný s oblibou tutéž látku zpracovával dvakrát). Nevadilo by, že v dochovaných rukopisech jsou setřeny zvláštnosti štítenského jazyka — to mohli učiniti písaři (tak v druhé recensi Barlaama a Josafata se s nimi už také skoro nepotkáváme). Ale přesťo by bylo těžké tuto hypothesu hájiti, protože Štítný v svých zpracováních cizích látek rád leccos vypouštěl (to by bylo lze snad připustiti na několika místech i v našem dílku), leccos přidával, přemisťo- val a nejednou se v pozdějších pracích svých dřívějších „překladů“ (lépe „zpracování“) dovolával — a to vše nám tu chybí20). Jméno N M
Strana 12
12 I. František Šimek: skromného překladatele, který byl patrně prost ctižádosti zachovati je potomstvu, zůstane asi navždy neznámo, nepřispěje-li šťastná náhoda k jeho zjištění. Přesto, že spisek tento je kompilace, je pozoruhodný tím, že — jako proslulý spis Burleyův asi o půl století mladší — budí zájem pro kul- turu starých Řeků a Římanů v době, kdy ještě o renesanci a humanismu nebylo potuchy. Je prost středověké scholastické dialektiky, v níž se utápěla téměř veškera tehdejší literatura, a má na mysli cíl jistě důstojný — zušlechtění mravů, které v celé tehdejší společnosti byly v naprostém úpadku. Leckterá exempla zde uváděná jsou dodnes živá a působivá, tak jako čtyři hlavní ctnosti, jež tvoří rámec díla, zdobily a budou vždy zdobiti každého ušlechtilého člověka, ať už pohana, křesťana či atheistu. Pro nás Čechy pak má spis tento — vlastně jeho české zpracování — význam nejen po stránce obsahové, ale především po stránce formální: je to jeden ze spisů, jež chtějí poučovati čtenáře o věcech duchovních českým jazykem, kteréžto počínání v té době u valné většiny tehdejších představitelů vědy, uznávajících jen latinu za schopnou a důstojnou psáti o takových věcech, setkávalo se jen s pohrdáním a protestem. jak to na sobě pocítil Štítný. Kromě toho tu najde lexikograf nejedno slovo, které jinde není vůbec doloženo nebo jen velmi zřídka.21) Proto připojujeme k edici i index všech slov v rukopisech překladu se vysky- tujících. Z tohoto indexu — v poměru k malému spisu dost rozsáhlému — 20) Pozoru však zaslouží, že u Štítného v Knížkách o hře šachové je historka o opilém Filipovi (sr. LF29, 1902 str. 261), která v Jak. de Cessolis není, ale je v našem spise (rkp. K str. 214); je tedy pravděpodobné, že Štítný znal lat. spis Jana Guall. O čtyřech ctnostech. 21) Tak hned na první straně českých rukopisů nalézáme záhadné slovo „padstvie . JUNGMANN toto slovo v Slovníku vůbec nemá, má je však KOTT (1880, str. 469 s. v. Padství) z našeho spisu. Je ve všech rukopisech na třech místech (i v dochovaném tisku), ale na prvním místě v rukopise K původní písař vsunul po „d“ dodatečně „u“, chtěje zřejmě, aby se čtlo „padú(š)stvie“; na druhém místě pak, kde se vyskytuje toto slovo, píše písař K zkratkou, takže i zde se má čísti „padúšstvie“. Je to překlad latinského „latrocinia“, a protože latro v padúch (Sr. JUNGMANN S. v. padauch a ČMF 32, 1949 str. 64), tedy latrocinium - padúšstvie, kdežto pro češtinu neústrojné „padstvie“ je patrně omyl. Chyba vznikla beze vši pochyby tím, že si písaři nepovšimli v své předloze, kde bylo asi psáno padstwic že je to zkratka, (s psané § dosahovalo hodně níže, a tak si snadno vysvětlíme omyl). — Slovo „padoušství“ máme sice doloženo až z doby hodně pozdější (KOTT v Dodat- cích III, 1906 — až ze Sládkova překladu Shakespeara; Příruční slov. jaz. čes. má však doklady starší, z Erbena a z Havlíčka), ale přesto, doufám, odborníci budou spíše nakloněni k mému výkladu, než aby připustili existenci podivného slova „padstvie".
12 I. František Šimek: skromného překladatele, který byl patrně prost ctižádosti zachovati je potomstvu, zůstane asi navždy neznámo, nepřispěje-li šťastná náhoda k jeho zjištění. Přesto, že spisek tento je kompilace, je pozoruhodný tím, že — jako proslulý spis Burleyův asi o půl století mladší — budí zájem pro kul- turu starých Řeků a Římanů v době, kdy ještě o renesanci a humanismu nebylo potuchy. Je prost středověké scholastické dialektiky, v níž se utápěla téměř veškera tehdejší literatura, a má na mysli cíl jistě důstojný — zušlechtění mravů, které v celé tehdejší společnosti byly v naprostém úpadku. Leckterá exempla zde uváděná jsou dodnes živá a působivá, tak jako čtyři hlavní ctnosti, jež tvoří rámec díla, zdobily a budou vždy zdobiti každého ušlechtilého člověka, ať už pohana, křesťana či atheistu. Pro nás Čechy pak má spis tento — vlastně jeho české zpracování — význam nejen po stránce obsahové, ale především po stránce formální: je to jeden ze spisů, jež chtějí poučovati čtenáře o věcech duchovních českým jazykem, kteréžto počínání v té době u valné většiny tehdejších představitelů vědy, uznávajících jen latinu za schopnou a důstojnou psáti o takových věcech, setkávalo se jen s pohrdáním a protestem. jak to na sobě pocítil Štítný. Kromě toho tu najde lexikograf nejedno slovo, které jinde není vůbec doloženo nebo jen velmi zřídka.21) Proto připojujeme k edici i index všech slov v rukopisech překladu se vysky- tujících. Z tohoto indexu — v poměru k malému spisu dost rozsáhlému — 20) Pozoru však zaslouží, že u Štítného v Knížkách o hře šachové je historka o opilém Filipovi (sr. LF29, 1902 str. 261), která v Jak. de Cessolis není, ale je v našem spise (rkp. K str. 214); je tedy pravděpodobné, že Štítný znal lat. spis Jana Guall. O čtyřech ctnostech. 21) Tak hned na první straně českých rukopisů nalézáme záhadné slovo „padstvie . JUNGMANN toto slovo v Slovníku vůbec nemá, má je však KOTT (1880, str. 469 s. v. Padství) z našeho spisu. Je ve všech rukopisech na třech místech (i v dochovaném tisku), ale na prvním místě v rukopise K původní písař vsunul po „d“ dodatečně „u“, chtěje zřejmě, aby se čtlo „padú(š)stvie“; na druhém místě pak, kde se vyskytuje toto slovo, píše písař K zkratkou, takže i zde se má čísti „padúšstvie“. Je to překlad latinského „latrocinia“, a protože latro v padúch (Sr. JUNGMANN S. v. padauch a ČMF 32, 1949 str. 64), tedy latrocinium - padúšstvie, kdežto pro češtinu neústrojné „padstvie“ je patrně omyl. Chyba vznikla beze vši pochyby tím, že si písaři nepovšimli v své předloze, kde bylo asi psáno padstwic že je to zkratka, (s psané § dosahovalo hodně níže, a tak si snadno vysvětlíme omyl). — Slovo „padoušství“ máme sice doloženo až z doby hodně pozdější (KOTT v Dodat- cích III, 1906 — až ze Sládkova překladu Shakespeara; Příruční slov. jaz. čes. má však doklady starší, z Erbena a z Havlíčka), ale přesto, doufám, odborníci budou spíše nakloněni k mému výkladu, než aby připustili existenci podivného slova „padstvie".
Strana 13
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 13 vidíme, že český překladatel vládl hojným slovním pokladem, který ještě rozhojnili opisovači, nahrazujíce leckdy některé slovo jiným výraz- nějším (aspoň podle svého domnění) nebo novějším. Uvádění četných zkomolených jmen vlastních může se zdáti čtenáři plýtváním místem, ale není tomu tak. Tato zkomolená jména mohou býti důležitým vodít- kem při filiaci (a zejména i v poměru k latinskému textu, který bohužel dosud není kriticky ani nově vydán); kromě toho v tehdejší středověké latině byly podobné zkomoleniny buď běžné (na př. Xerses m. Xerxes) nebo se častěji vyskytovaly (na př. Elimandus = Helinandus). Za mnohé cenné pokyny děkuji univ. prof. Dr BOHUMILU RYBOVI. František Šimek. Prameny častěji citované: CESS(OLINI) V. VETTER (JUSTINUS), M. JUNIANI JUSTINI, Epitoma historiarum Philippicarum Pompei Trogi ex recensione Francisci Ruehl (Lipsiae 1886) MACROBIUS, Franciscus Eyssenhardt iterum recognovit. (Lipsiae 1893). JOANNIS SARESBERIENSIS. episcopi Carnotensis, Policratici seu de nugis curialium et vestigiis philosophorum libri VIII. Recognovit Clemens C. J. Webb. Tom. I. II. (Oxonii 1909) (Zkratka: Policr., Polikr.) MIGNE, Patrologiae Cursus completus. Series Latina (Zkratka: ML) POLIKR(ATICUS) v. Joannis Saresberiensis ... SOLINUS C. JULIUS, Collectanea rerum memorabilium. Recognovit Th. Mommsen (Berolini 1864) VALERII MAXIMI, Factorum et dictorum memorabilium libri novem, ed. Carolus Kempf (Lipsiae 1888) VEGETI FLAVII RENATI, Epitoma rei militaris, ed. Carolus Lang (Lipsiae 1885). VETTER FERDINAND, Das Schachzabellbuch Kunrats von Ammenhausen ... Nebst den Schachbüchern des Jakob von Cessole und des Jakob Mennel (Frauenfeld 1892) (Zkratka: Ces., Cess.) Ostatní literatura: GUALTERI BURLAEI, Liber de vita et moribus philosophorum, ed. Hermann Knust (Tübingen 1886) VINCENTIUS BELLOVACENSIS, Bibliotheca mundi seu Speculi maioris ... tomus II, qui Speculum doctrinale inscribitur (Duasi 1624) GESTA ROMANORUM, ed. Hermann Oesterley (Berlin 1872); Staročeská Gesta Romanorum, ed. J. V. Novák (V Praze 1895) MAGISTRI JOHANNIS HUS, Quodlibet. Edidit Bohumil Ryba. Pragae 1948. ŠTÍTNÝ TOMÁŠ, Kniežky o hře šachové (LF29, 1902, str. 255 nn).
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 13 vidíme, že český překladatel vládl hojným slovním pokladem, který ještě rozhojnili opisovači, nahrazujíce leckdy některé slovo jiným výraz- nějším (aspoň podle svého domnění) nebo novějším. Uvádění četných zkomolených jmen vlastních může se zdáti čtenáři plýtváním místem, ale není tomu tak. Tato zkomolená jména mohou býti důležitým vodít- kem při filiaci (a zejména i v poměru k latinskému textu, který bohužel dosud není kriticky ani nově vydán); kromě toho v tehdejší středověké latině byly podobné zkomoleniny buď běžné (na př. Xerses m. Xerxes) nebo se častěji vyskytovaly (na př. Elimandus = Helinandus). Za mnohé cenné pokyny děkuji univ. prof. Dr BOHUMILU RYBOVI. František Šimek. Prameny častěji citované: CESS(OLINI) V. VETTER (JUSTINUS), M. JUNIANI JUSTINI, Epitoma historiarum Philippicarum Pompei Trogi ex recensione Francisci Ruehl (Lipsiae 1886) MACROBIUS, Franciscus Eyssenhardt iterum recognovit. (Lipsiae 1893). JOANNIS SARESBERIENSIS. episcopi Carnotensis, Policratici seu de nugis curialium et vestigiis philosophorum libri VIII. Recognovit Clemens C. J. Webb. Tom. I. II. (Oxonii 1909) (Zkratka: Policr., Polikr.) MIGNE, Patrologiae Cursus completus. Series Latina (Zkratka: ML) POLIKR(ATICUS) v. Joannis Saresberiensis ... SOLINUS C. JULIUS, Collectanea rerum memorabilium. Recognovit Th. Mommsen (Berolini 1864) VALERII MAXIMI, Factorum et dictorum memorabilium libri novem, ed. Carolus Kempf (Lipsiae 1888) VEGETI FLAVII RENATI, Epitoma rei militaris, ed. Carolus Lang (Lipsiae 1885). VETTER FERDINAND, Das Schachzabellbuch Kunrats von Ammenhausen ... Nebst den Schachbüchern des Jakob von Cessole und des Jakob Mennel (Frauenfeld 1892) (Zkratka: Ces., Cess.) Ostatní literatura: GUALTERI BURLAEI, Liber de vita et moribus philosophorum, ed. Hermann Knust (Tübingen 1886) VINCENTIUS BELLOVACENSIS, Bibliotheca mundi seu Speculi maioris ... tomus II, qui Speculum doctrinale inscribitur (Duasi 1624) GESTA ROMANORUM, ed. Hermann Oesterley (Berlin 1872); Staročeská Gesta Romanorum, ed. J. V. Novák (V Praze 1895) MAGISTRI JOHANNIS HUS, Quodlibet. Edidit Bohumil Ryba. Pragae 1948. ŠTÍTNÝ TOMÁŠ, Kniežky o hře šachové (LF29, 1902, str. 255 nn).
Strana 14
14 I. František Šimek: [Knížky o čtyřech ctnostech stežejných.] K[131]. Jakož praví Šalomún v Příslovích: „Milosrdenstvie a pravda ostřiehají krále a tvrdí se milosrdenstvím trón jeho“. Ale že jsú čtyři ctnosti stežejné, kteréžto všelikého krále neb kniežete velebie, povyšují i ozdobují, točíž spravedlivost, múdrost, skrovnost a síla, protož o nich některé rozprávky příkladné a výstražné v těchto knížkách se vypisují, jakož jest sebráno z skutkóv kniežat a mudrcóv pohanských. Neb příkladové svatých dosti známi jsú v skutciech jich a v knihách Písma svatého. A že spravedlivost jest najčistčie všech jiných ctností 10 a v nie jest všeliká ctnost, o niežto mudrci dějí, že by měla tvář zlatú, protož o nie bude najprvé praveno etc. 5 (I.) „Spravedlivost bude-li vzdálena od království, tehdy co sú králov- stvie, jediné veliká padústvie nebo roztrženie? A co sú padúšstvie, 15 jediné malá a chudá královstvie?“ Jakož praví sv. Augustin, podo- benstvie přivodě o jednom zběhu mořském, jemuž diechu Dionides, neb jednú lodí na moři překážieše lidem a mnohé časy lúpieše plavce. Jehožto Alexander král na mnohých lodech kázal honiti; kterýžto když byl popaden, otázal ho Alexander, proč by lúpil na moři. Dionides svo- 20 bodnú smělostí odpovědě: „Proč i ty všecek svět lúpíš; ale že [132] já, čině to lodíčkú jednú, nazván sem lotr, ale ty velikým vojskem též čině, nazván jsi ciesařem. By Dionidovi mnozí lidé slúžili, byl by Dionides ciesařem; bude-li Alexander lán sám jediný, budeť lotrem. Neb jelikož kromě nenie rozdielu, jediné že ohyzdnější jest, ktož násilím lapá, ne- 25 šlechetnější, ktož spravedlivost opúštie a ktož zjevně protiví se právóm: protož právóm, jichž já pobiehám, ty se protivíš. Já varuji se obého. a ty zhrzieš; mě neščestie a chudoba činí lotra, tě povýšenie pýchy a lakomstvie nenasycené zlodějem činí. By sčestie mně shovievalo, by bych snad lepší; ale ty, čím bohatější jsi, tiem horší budeš“. A podiviv 30 se Alexander ustavičnosti Dionida a řeči jeho dóvodnéj, že právě jej 2. Přísl. 20, 28 — 13. Známá slova sv. Augustina (De civitate Dei IV, 4): Remota itaque iustitia quid sunt regna nisi magna latrocinia? quia et ipsa latro- cinia quid sunt nisi parva regna (tam stručně i o pirátovi, ale jeho jméno neuvedeno). Citát z Augustina i vypravování o pirátu (Diomedovi) přejal asi autor z Poli- kratika Jana Saresberiensis 1. III c. 14. a ten z „Caecilia Balba“ (De nugis philo- sophorum, ed. Ed. Wölfflin p. 5). Je i u Jak. de Cessolis (ed. Vetter p. 103 ss.) Ve zpracování Kniežek šachových Štítný vypustil citát Augustinův, celou historku o pirátovi uvedl jen stručně a přesunul ji až mnohem dále (do kapitoly o roších), než je u Jak. de Ces. (LF 1. c. 480). Sr. i Rose 1. c. (Hermes I p. 395) —
14 I. František Šimek: [Knížky o čtyřech ctnostech stežejných.] K[131]. Jakož praví Šalomún v Příslovích: „Milosrdenstvie a pravda ostřiehají krále a tvrdí se milosrdenstvím trón jeho“. Ale že jsú čtyři ctnosti stežejné, kteréžto všelikého krále neb kniežete velebie, povyšují i ozdobují, točíž spravedlivost, múdrost, skrovnost a síla, protož o nich některé rozprávky příkladné a výstražné v těchto knížkách se vypisují, jakož jest sebráno z skutkóv kniežat a mudrcóv pohanských. Neb příkladové svatých dosti známi jsú v skutciech jich a v knihách Písma svatého. A že spravedlivost jest najčistčie všech jiných ctností 10 a v nie jest všeliká ctnost, o niežto mudrci dějí, že by měla tvář zlatú, protož o nie bude najprvé praveno etc. 5 (I.) „Spravedlivost bude-li vzdálena od království, tehdy co sú králov- stvie, jediné veliká padústvie nebo roztrženie? A co sú padúšstvie, 15 jediné malá a chudá královstvie?“ Jakož praví sv. Augustin, podo- benstvie přivodě o jednom zběhu mořském, jemuž diechu Dionides, neb jednú lodí na moři překážieše lidem a mnohé časy lúpieše plavce. Jehožto Alexander král na mnohých lodech kázal honiti; kterýžto když byl popaden, otázal ho Alexander, proč by lúpil na moři. Dionides svo- 20 bodnú smělostí odpovědě: „Proč i ty všecek svět lúpíš; ale že [132] já, čině to lodíčkú jednú, nazván sem lotr, ale ty velikým vojskem též čině, nazván jsi ciesařem. By Dionidovi mnozí lidé slúžili, byl by Dionides ciesařem; bude-li Alexander lán sám jediný, budeť lotrem. Neb jelikož kromě nenie rozdielu, jediné že ohyzdnější jest, ktož násilím lapá, ne- 25 šlechetnější, ktož spravedlivost opúštie a ktož zjevně protiví se právóm: protož právóm, jichž já pobiehám, ty se protivíš. Já varuji se obého. a ty zhrzieš; mě neščestie a chudoba činí lotra, tě povýšenie pýchy a lakomstvie nenasycené zlodějem činí. By sčestie mně shovievalo, by bych snad lepší; ale ty, čím bohatější jsi, tiem horší budeš“. A podiviv 30 se Alexander ustavičnosti Dionida a řeči jeho dóvodnéj, že právě jej 2. Přísl. 20, 28 — 13. Známá slova sv. Augustina (De civitate Dei IV, 4): Remota itaque iustitia quid sunt regna nisi magna latrocinia? quia et ipsa latro- cinia quid sunt nisi parva regna (tam stručně i o pirátovi, ale jeho jméno neuvedeno). Citát z Augustina i vypravování o pirátu (Diomedovi) přejal asi autor z Poli- kratika Jana Saresberiensis 1. III c. 14. a ten z „Caecilia Balba“ (De nugis philo- sophorum, ed. Ed. Wölfflin p. 5). Je i u Jak. de Cessolis (ed. Vetter p. 103 ss.) Ve zpracování Kniežek šachových Štítný vypustil citát Augustinův, celou historku o pirátovi uvedl jen stručně a přesunul ji až mnohem dále (do kapitoly o roších), než je u Jak. de Ces. (LF 1. c. 480). Sr. i Rose 1. c. (Hermes I p. 395) —
Strana 15
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 15 tresktáše, vece Dionidovi: „Zkusím toho, budeš-li lepší; proměním tvé ne- ščestie, aby potom nevymlúval se chudobú, což by zlého činil.“ I kázal jej připsati k svému dvoru, aby mohl svobodně podlé pravdy panovati. A tak stalo se, že ten, jenž prvé byl zběh a lotr moře, bieše potom správce najvy[133Jšší Alexandrova dvora a divný milovník spraved- 35 livosti. Z téjto řeči má býti věděno, že kniežata a králové mají mieti trpě- livost, přijímajíc spravedlivé káranie, a k těm, ktož je treskcí, mají býti dobrotivi, zbožím je darujíc. Jakož o tom svědčí Valerius, že jeden urozený rytieř Alexandróv, chtě jej tresktati z toho, že přieliš světské 40 moci a cti žádáše, takže netolik pozdravovati, ale jakožto boha ctíti se přikazováše; jemužto vece: „By bohové tělo tvé malé vedlé žádosti mysli tvéj u povětří chtěli nositi, tehdy všecken svět nemohl by tobě miesta dáti; nebo rukú pravú sáhl by až na východ a levú až na západ slunce. A poněvadž tělo tvé s úmyslem nemóž se sjednati ani bohóm 45 se přirovnati, pročež o také veliké cti takovým úsilím pracuješ? Proč neznamenáš stromóv na výsosti dlúho rósti, a jednéj hodiny vyvráceni bývají? Znamenaj aspoň, že ty nebo jsi bóh neb člověk anebo nic: [134) jsi-li bóh, tehdy bohóv v tom následuj, aby lidem dobrodienie rozdával a jim jich statkóv nepobieral; jsi-li pak člověk, znamenajž, že jsi smrte- 50 dlný, přélišnéj věci žádati přestaň; pakli nejsi nic, pomni, aby sám sebú pohrdal a nepečoval o těch věcech, jenžto sú minuté. Nebo nic nenie tak silné a mocné, by někdy škody nevzalo od mdlého; ano lev, král všech zvieřat, někdy najmenších ptáčkóv bývá pokrm Protož kniežata a lidé urození mají věděti, že nade vše toto zvláštné 55 zlé jest na člověku, když kto nebojí se Boha rozhněvati skrze vinu a lidí pohoršovati skrze zlý život, když kto netolik zmeškává, ale také zdaluje se od tresktánie. Jakož píše se o Nerovi, vnuku Gaje ciesaře, jenž byl horší děda svého: Seneku, mistra svého, zabil, protože tresktánie od něho trpěti nemohl; máteř svú, tetu, ženu, bratra zahubil, větčí stranu měšťan 60 římských zbil jest, Řím zapálil, aby podobenstvie Troje hořícieho viděl. Tak byl nešlechetný, že nezdálo se jemu, by kto mohl dobrý býti. Všeliké hřiechy páchati přepustil [135]. Tak veliké pýchy byl, že zlatými sietmi lovil ryby a provazy u sieti zlatohlavové. Nižádného rúcha dvakrát neoblačil, střébrné třevíce nosil. A když pro svú zlost 65 měl zahuben býti, utekl na púšť, a tam zabiv se, od vlkóv sněden jest. Též mnozí skutkové ukrutní vypisují se o jednom králi babylon- 39. U Valeria Maxima není; sr. Burleye (sub Calisthenes) c. LXVI. ed. Knust p. 278 s. Autor čerpal asi z Jak. de Ces. (cf. Vetter p. 62 s.) — 63. Pramenem tu byl asi Policraticus l. VIII c. 18 (ed. Webb p. 362 et 366 s.)— 67nn. Celou tuto partii o hře šachové převzal autor nejspíše z Jak. de Ces. (1. c. p. 37 ss. et 823 ss.): u Štítného l. c. p. 256 ss.
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 15 tresktáše, vece Dionidovi: „Zkusím toho, budeš-li lepší; proměním tvé ne- ščestie, aby potom nevymlúval se chudobú, což by zlého činil.“ I kázal jej připsati k svému dvoru, aby mohl svobodně podlé pravdy panovati. A tak stalo se, že ten, jenž prvé byl zběh a lotr moře, bieše potom správce najvy[133Jšší Alexandrova dvora a divný milovník spraved- 35 livosti. Z téjto řeči má býti věděno, že kniežata a králové mají mieti trpě- livost, přijímajíc spravedlivé káranie, a k těm, ktož je treskcí, mají býti dobrotivi, zbožím je darujíc. Jakož o tom svědčí Valerius, že jeden urozený rytieř Alexandróv, chtě jej tresktati z toho, že přieliš světské 40 moci a cti žádáše, takže netolik pozdravovati, ale jakožto boha ctíti se přikazováše; jemužto vece: „By bohové tělo tvé malé vedlé žádosti mysli tvéj u povětří chtěli nositi, tehdy všecken svět nemohl by tobě miesta dáti; nebo rukú pravú sáhl by až na východ a levú až na západ slunce. A poněvadž tělo tvé s úmyslem nemóž se sjednati ani bohóm 45 se přirovnati, pročež o také veliké cti takovým úsilím pracuješ? Proč neznamenáš stromóv na výsosti dlúho rósti, a jednéj hodiny vyvráceni bývají? Znamenaj aspoň, že ty nebo jsi bóh neb člověk anebo nic: [134) jsi-li bóh, tehdy bohóv v tom následuj, aby lidem dobrodienie rozdával a jim jich statkóv nepobieral; jsi-li pak člověk, znamenajž, že jsi smrte- 50 dlný, přélišnéj věci žádati přestaň; pakli nejsi nic, pomni, aby sám sebú pohrdal a nepečoval o těch věcech, jenžto sú minuté. Nebo nic nenie tak silné a mocné, by někdy škody nevzalo od mdlého; ano lev, král všech zvieřat, někdy najmenších ptáčkóv bývá pokrm Protož kniežata a lidé urození mají věděti, že nade vše toto zvláštné 55 zlé jest na člověku, když kto nebojí se Boha rozhněvati skrze vinu a lidí pohoršovati skrze zlý život, když kto netolik zmeškává, ale také zdaluje se od tresktánie. Jakož píše se o Nerovi, vnuku Gaje ciesaře, jenž byl horší děda svého: Seneku, mistra svého, zabil, protože tresktánie od něho trpěti nemohl; máteř svú, tetu, ženu, bratra zahubil, větčí stranu měšťan 60 římských zbil jest, Řím zapálil, aby podobenstvie Troje hořícieho viděl. Tak byl nešlechetný, že nezdálo se jemu, by kto mohl dobrý býti. Všeliké hřiechy páchati přepustil [135]. Tak veliké pýchy byl, že zlatými sietmi lovil ryby a provazy u sieti zlatohlavové. Nižádného rúcha dvakrát neoblačil, střébrné třevíce nosil. A když pro svú zlost 65 měl zahuben býti, utekl na púšť, a tam zabiv se, od vlkóv sněden jest. Též mnozí skutkové ukrutní vypisují se o jednom králi babylon- 39. U Valeria Maxima není; sr. Burleye (sub Calisthenes) c. LXVI. ed. Knust p. 278 s. Autor čerpal asi z Jak. de Ces. (cf. Vetter p. 62 s.) — 63. Pramenem tu byl asi Policraticus l. VIII c. 18 (ed. Webb p. 362 et 366 s.)— 67nn. Celou tuto partii o hře šachové převzal autor nejspíše z Jak. de Ces. (1. c. p. 37 ss. et 823 ss.): u Štítného l. c. p. 256 ss.
Strana 16
16 I. František Šimek: ském, jenž slúl Evilmerodach, synu Nabochodonozorovu, člověku smil- ném, nespravedlivém, nemilostivém a ukrutném, kterýžto, když byl 70 osočen před svým otcem, že by chtěl uvázati se v královstvie, upuštěn jest v žalář, v němžto Joachim, král Juda, vězieše, a s ním až do smrti otcovy v žaláři bieše. Ale po smrti otcově počev kralovati vyprostil jest Joachim, tovařiše svého, z žaláře, kterýžto po všecky dni života svého u krále přebýváše. Tehdy Evilmerodach boje se, by nevstal z mrtvých 75 otec jeho, poradil se s Joachim, kterak by měl s ním učiniti; a po jeho radě vykopal tělo otcovo, rozdělil na tři sta kusóv, a sebrav [136] tři sta supóv, dal každému jeden kus sniesti. I vece Joachim králi: „Neoživeť otec tvój, jediné leč by se tito supové vespolek sebrali." Pro tresktánie toho krále hra šachóv jest složena, ale ne tak, jakož so někteří domnievají se, by u města Troja hra šachóv byla vymyšlena. Neb, jakož die Diomedes, že od Kaldejských přišla jest k Řekóm. Neb téj hry první skladatel byl jest jeden mudřec od východa slunce, jménem Kserses. Jehož pověst u Babylonských, v Řeciech, v Athénách tak velmi roznesena bieše, že svým dětem jméno jeho vzdieváchu 85 Tak veliký milovník byl spravedlivosti, že zvolil mnohokrát radějí umřéti, než by pokrytý život v rozkošech královských zachoval, spra- vedlivostí pohrdaje. A když mudřec znamenal králóv zlý život, a nižádný ho tresktati nesměl pro ukrutnost jeho, kterúžto činieše, hubě mnohé múdré lidi, 90 jenžto jeho tresktáchu, toho mudrce všickni, jižto mútiechu se pro zlý život králóv, prosiechu, aby krále [137] z jeho zlých skutkóv tresktal. Mudřec poče se před nimi vymlúvati řka, že by toho učiniti jemu neslu- šalo, nebo, tresktal-li by krále, tehdy by smrt musil inhed podstúpiti. K téj řeči mudrcově vecechu: „Znamenaj, že pověst běží ve všem lidu 95 o tobě, že králóv život jest nešlechetný nebo z tvéj rady anebo z tvého netbánie. Protož lépe jest tobě smrt voliti nežli také pomlúvanie o sobě slyšeti, poňavadž život králóv ty máš tresktati“. To uslyšev mudřec, zastydě se i slíbil jest, že chce tresktati krále. a opustiv život svój, vydal se na smrt, chtě radějí umřieti pro spravedlivost 100 nežli skutkóv hovadných na králi netresktati. I poče mysliti, kterak by smrti utekl a lidu slib naplnil. Protož mudřec počal hru šachóv skládati, čtyři a šestdesát polí znamenav podlé zpósobu města babylonského širokého a čtyřhranného. A když mudřec všecku hru dokona a již před mnohými v sieni králově 5 poče hráti, slíbi se hra všem, ktož ji viděchu. Uzřev také i král novú hru a neslýchanú [138] kratochvíl, slíbila se i jemu hra taková, jiežto žádaše naučiti se, aby s mudrcem uměl hráti. To uslyšev mudřec vece, že jinak 71. Sr. 2. (4.) Král. 24, 15 — 73. Sr. ib. 25, 27 a Jer. 52, 31 až 34 —
16 I. František Šimek: ském, jenž slúl Evilmerodach, synu Nabochodonozorovu, člověku smil- ném, nespravedlivém, nemilostivém a ukrutném, kterýžto, když byl 70 osočen před svým otcem, že by chtěl uvázati se v královstvie, upuštěn jest v žalář, v němžto Joachim, král Juda, vězieše, a s ním až do smrti otcovy v žaláři bieše. Ale po smrti otcově počev kralovati vyprostil jest Joachim, tovařiše svého, z žaláře, kterýžto po všecky dni života svého u krále přebýváše. Tehdy Evilmerodach boje se, by nevstal z mrtvých 75 otec jeho, poradil se s Joachim, kterak by měl s ním učiniti; a po jeho radě vykopal tělo otcovo, rozdělil na tři sta kusóv, a sebrav [136] tři sta supóv, dal každému jeden kus sniesti. I vece Joachim králi: „Neoživeť otec tvój, jediné leč by se tito supové vespolek sebrali." Pro tresktánie toho krále hra šachóv jest složena, ale ne tak, jakož so někteří domnievají se, by u města Troja hra šachóv byla vymyšlena. Neb, jakož die Diomedes, že od Kaldejských přišla jest k Řekóm. Neb téj hry první skladatel byl jest jeden mudřec od východa slunce, jménem Kserses. Jehož pověst u Babylonských, v Řeciech, v Athénách tak velmi roznesena bieše, že svým dětem jméno jeho vzdieváchu 85 Tak veliký milovník byl spravedlivosti, že zvolil mnohokrát radějí umřéti, než by pokrytý život v rozkošech královských zachoval, spra- vedlivostí pohrdaje. A když mudřec znamenal králóv zlý život, a nižádný ho tresktati nesměl pro ukrutnost jeho, kterúžto činieše, hubě mnohé múdré lidi, 90 jenžto jeho tresktáchu, toho mudrce všickni, jižto mútiechu se pro zlý život králóv, prosiechu, aby krále [137] z jeho zlých skutkóv tresktal. Mudřec poče se před nimi vymlúvati řka, že by toho učiniti jemu neslu- šalo, nebo, tresktal-li by krále, tehdy by smrt musil inhed podstúpiti. K téj řeči mudrcově vecechu: „Znamenaj, že pověst běží ve všem lidu 95 o tobě, že králóv život jest nešlechetný nebo z tvéj rady anebo z tvého netbánie. Protož lépe jest tobě smrt voliti nežli také pomlúvanie o sobě slyšeti, poňavadž život králóv ty máš tresktati“. To uslyšev mudřec, zastydě se i slíbil jest, že chce tresktati krále. a opustiv život svój, vydal se na smrt, chtě radějí umřieti pro spravedlivost 100 nežli skutkóv hovadných na králi netresktati. I poče mysliti, kterak by smrti utekl a lidu slib naplnil. Protož mudřec počal hru šachóv skládati, čtyři a šestdesát polí znamenav podlé zpósobu města babylonského širokého a čtyřhranného. A když mudřec všecku hru dokona a již před mnohými v sieni králově 5 poče hráti, slíbi se hra všem, ktož ji viděchu. Uzřev také i král novú hru a neslýchanú [138] kratochvíl, slíbila se i jemu hra taková, jiežto žádaše naučiti se, aby s mudrcem uměl hráti. To uslyšev mudřec vece, že jinak 71. Sr. 2. (4.) Král. 24, 15 — 73. Sr. ib. 25, 27 a Jer. 52, 31 až 34 —
Strana 17
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 17 uměti nebude moci, jediné leč by se jemu poddal v učenie. Odpovědě král: „Podobné jest, by se tak stalo.“ A žádaje se naučiti, všelikak zpósob učedlníka přijal jest na se. To znamenav mudřec, vece: „Ó králi pane! 10 Život tvój slavný by se ctnostmi stkvěl, toho žádám; jenž býti to nemóž, leč prvé svých zlých činóv necháš, a tak uměním a dobrými mravy ozdoben jsa, ote všeho lidu milován budeš. Najprvé, králi, příslušie tobě, aby panoval sobě viece nežli jiným; nebo neslušie každému králi pano- vati všelikým násilím nad svými poddanými. Neb nespravedlivé jest 15 to panstvie, by jinými panoval, když by sám sobě panovati nemohl. Pomni, že násilná panovánie dlúho trváti nemohú. Králové také s velikú pilností mají se ostřéhati, aby lidské krve neprolévali a mudrcóv svých [139] tresktání aby poslúchali trpělivě. Tato zajisté naučenie jsú tvého urozenie vysokého“. Když mudřec tak směle tresktal krále, král vztáza na mudrci, aby pod pokutú hlavy stětie jemu pověděl, proč by takovú hru nalezl a pro kterú věc hnul by se k tomu skládaní. Tehdy mudřec, boje se smrti, odpověděl: „Věz Velebnost Tvá, ó králi, žeť sem slíbil lidu, abych tě z tvých zlých činóv tresktal, ale s velikým strachem, mysliv, kterak si 25 mnohé mudrce zhubil, protože sú tě směli tresktati. A tak jsa v úzkosti vymyslil sem tuto hru, abych svój život zachoval a pěkný obyčej k tvému káraní nalezl. Protož, ó králi, tato hra pro tě jest nalezena, k jejiežto zpósobě život tvój a nravi mají složeni býti. Nebo k téjto hře najprvé dcka příslušie, na niežto mnohá pole 30 jsú znamenána, jež móžeš přirovnati tvému království, v němžto hradové, města hrazená i neohrazená mnohá sú ustavena. A v pro- středce [140] jich ty si postaven za najvyššieho, aby činil spravedlivost, násilé zahlazoval, práva spravedlivá ustavoval a jich ostřiehal, lidi dobré aby ctil, zlé tresktal, utiščených hájil, lidu všemu ochotný byl. 35 Ale králová, jenž v koruně sedí u tvého boku, má býti múdrá, čistá, nravná, z počestných rodičóv pošlá, synóv a dcer chovatedlná, v nraviech a v řečech stydlivá, mlčelivá; nebo ozdoba ženská jestiť mlčelivost. A jest na levé straně u krále posazena a skrze milost k vysokéj cti a chvále přijata, jenž dána jest králi po přirození. Nebo lépe jest krále mieti po 40 rodu dědóv a otcóv sešlých než panským neb obecním volením. Nebo častokrát páni a zemené, pro rozličné příčiny svévolné jsúce roztrženi mezi sebú, volé ne lepšieho neb dóstojnějšieho, ale mocnějšieho, nepokoj- ného, násilného, purného nebo nešlechetného. Protož takové volenie brzo bývá zrušeno. Protož králová, jenž tak [141] velikým dóstojenstvím 45 jest z milosti obdarována, má býti všemu lidu příklad v svém životě. Potom, ó králi, dva popy znamenají súdce konšely, jimž potřebie jest, aby byli spravedlivi, jistých řečí a múdři. Takové v království tvém ustanov. Těch úřad jest raditi králi, práva obecnieho dobrého 20
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 17 uměti nebude moci, jediné leč by se jemu poddal v učenie. Odpovědě král: „Podobné jest, by se tak stalo.“ A žádaje se naučiti, všelikak zpósob učedlníka přijal jest na se. To znamenav mudřec, vece: „Ó králi pane! 10 Život tvój slavný by se ctnostmi stkvěl, toho žádám; jenž býti to nemóž, leč prvé svých zlých činóv necháš, a tak uměním a dobrými mravy ozdoben jsa, ote všeho lidu milován budeš. Najprvé, králi, příslušie tobě, aby panoval sobě viece nežli jiným; nebo neslušie každému králi pano- vati všelikým násilím nad svými poddanými. Neb nespravedlivé jest 15 to panstvie, by jinými panoval, když by sám sobě panovati nemohl. Pomni, že násilná panovánie dlúho trváti nemohú. Králové také s velikú pilností mají se ostřéhati, aby lidské krve neprolévali a mudrcóv svých [139] tresktání aby poslúchali trpělivě. Tato zajisté naučenie jsú tvého urozenie vysokého“. Když mudřec tak směle tresktal krále, král vztáza na mudrci, aby pod pokutú hlavy stětie jemu pověděl, proč by takovú hru nalezl a pro kterú věc hnul by se k tomu skládaní. Tehdy mudřec, boje se smrti, odpověděl: „Věz Velebnost Tvá, ó králi, žeť sem slíbil lidu, abych tě z tvých zlých činóv tresktal, ale s velikým strachem, mysliv, kterak si 25 mnohé mudrce zhubil, protože sú tě směli tresktati. A tak jsa v úzkosti vymyslil sem tuto hru, abych svój život zachoval a pěkný obyčej k tvému káraní nalezl. Protož, ó králi, tato hra pro tě jest nalezena, k jejiežto zpósobě život tvój a nravi mají složeni býti. Nebo k téjto hře najprvé dcka příslušie, na niežto mnohá pole 30 jsú znamenána, jež móžeš přirovnati tvému království, v němžto hradové, města hrazená i neohrazená mnohá sú ustavena. A v pro- středce [140] jich ty si postaven za najvyššieho, aby činil spravedlivost, násilé zahlazoval, práva spravedlivá ustavoval a jich ostřiehal, lidi dobré aby ctil, zlé tresktal, utiščených hájil, lidu všemu ochotný byl. 35 Ale králová, jenž v koruně sedí u tvého boku, má býti múdrá, čistá, nravná, z počestných rodičóv pošlá, synóv a dcer chovatedlná, v nraviech a v řečech stydlivá, mlčelivá; nebo ozdoba ženská jestiť mlčelivost. A jest na levé straně u krále posazena a skrze milost k vysokéj cti a chvále přijata, jenž dána jest králi po přirození. Nebo lépe jest krále mieti po 40 rodu dědóv a otcóv sešlých než panským neb obecním volením. Nebo častokrát páni a zemené, pro rozličné příčiny svévolné jsúce roztrženi mezi sebú, volé ne lepšieho neb dóstojnějšieho, ale mocnějšieho, nepokoj- ného, násilného, purného nebo nešlechetného. Protož takové volenie brzo bývá zrušeno. Protož králová, jenž tak [141] velikým dóstojenstvím 45 jest z milosti obdarována, má býti všemu lidu příklad v svém životě. Potom, ó králi, dva popy znamenají súdce konšely, jimž potřebie jest, aby byli spravedlivi, jistých řečí a múdři. Takové v království tvém ustanov. Těch úřad jest raditi králi, práva obecnieho dobrého 20
Strana 18
18 I. František Šimek: 50 vynášeti, kniežata stvrzovati, královstvie dobrým nravóm učiti, pře spravedlivé držeti, rady pravé vydávati, od pravdy nikoli se neuchylo- vati, přijímanie osob vystřéhati se, dary zhrzeti, lakomstvic utiekati, nenávist odvrci, urozenie nešetřiti, v myšlení ustavičnu býti, aby, což jiní usilujíc rukama dělají, tito myslí a múdrostí svú to zpósobte. Potom rytieře dva v odění a zlatem ozdobení znamenáta stav uro- zených lidí. Nebo jakož oděním okrášleni sú tělesným, též nravy stkvieti mají se, ctnostmi. Neb jakož dóstojenstvie šlechticóv převyšuje jiné lidi poctivostí, takéž viece má se ohraditi ctnostmi a dobrotú. Protož [142 v šlechticiech a v urozených lidech má býti múdrost, věrnost a svobodnost, 60 dobrota, síla, milosrdenstvie, ostraha lidu, oblíbenie práv. A poňavadž život bojujících záleží v rukú urozených a rytieřóv, protož najprvé ry- tieři potřebie jest, aby byl múdrý a v boji umělý. Čáka zajisté jest lidu poraženu býti, kdyžto vódce vojska ne podlé múdrosti, ale samú smě- lostí usiluje přemoci nepřátely. Protož každý, ktož boje vede, nemá 65 mladých rytieřóv strojiti k šikování boje, protože nejsú opatrní. Ale- xander z Macedonie jezdě po krajinách na východ slunce, v Ejiptu, v Židovstvu, v Azí, v Kalidení, v Indí, a přibrav se do vlasti Bragmanskéj, viece múdrostí starých rytieřóv nežli silú mladcóv svítězil jest. Šlechtici také mají býti milosrdni. Neb nic nenie tak sličného na 70 člověku urozeném, než obdrže vítěžstvie živiti přemoženého; neb naj- větčí obyčej jest pomsty, kto moha zahubiti i odpustí. Urození také mají býti strážce chudiny. Neb [143] řemeslník nemóž řemesla a války spolu vésti; a kterak v čas války oráč móž bezpečen býti, jediné leč stráže pánóv bude jich zbraňovati? Jakož sláva krále jsú rytieři, tak potřeba jest rytieřóm chudina; a jakož nižádný nerytěřuje o svých žoldech, též všeliký řemeslník nedělá sobě. Protož šlechtici ostřiehajte chudiny, aby, majíce pokoj. pánóv úrokóv a ztravy mohli dobývati. Královo jméno bez královstvic marné jest a neúžitečné; též šlechta bez nravóv a ctností a bez sbožic 80 bláznovstvie a mrzká chudoba viece nazvána jest než urozenie. Neb bez statku hojnosti královstvie sú padstvie a bez sbožie šlechta urozených jest marnost a ohyzda. Potom rochové královy posly a úředníky znamenají. A že král v svém království přítomen všudy a vždycky nemóž býti, protož potřebic 85 jest, aby moc jeho pošla k jiným, kteřížto královstvie navštěvovali by a vóli Velebnosti královy všem [144] zvěstovali by. V takových má být spravedlivost, dobrotivost, pokora, trpělivost, dobrovolná chudoba 65nn. Je čerpáno asi z Jak. de Ces. (p. 229): Alexander Macedo orientis partes transiens Egiptum, Iudeam, Asiam (var.), Caldeam et usque ad confinia Bragman- norum veniens magis prudentia antiquorum militum quam tironum fortitudine devicit (var.) — I další je z Jak. de Ces. (p. 275) - 55 75
18 I. František Šimek: 50 vynášeti, kniežata stvrzovati, královstvie dobrým nravóm učiti, pře spravedlivé držeti, rady pravé vydávati, od pravdy nikoli se neuchylo- vati, přijímanie osob vystřéhati se, dary zhrzeti, lakomstvic utiekati, nenávist odvrci, urozenie nešetřiti, v myšlení ustavičnu býti, aby, což jiní usilujíc rukama dělají, tito myslí a múdrostí svú to zpósobte. Potom rytieře dva v odění a zlatem ozdobení znamenáta stav uro- zených lidí. Nebo jakož oděním okrášleni sú tělesným, též nravy stkvieti mají se, ctnostmi. Neb jakož dóstojenstvie šlechticóv převyšuje jiné lidi poctivostí, takéž viece má se ohraditi ctnostmi a dobrotú. Protož [142 v šlechticiech a v urozených lidech má býti múdrost, věrnost a svobodnost, 60 dobrota, síla, milosrdenstvie, ostraha lidu, oblíbenie práv. A poňavadž život bojujících záleží v rukú urozených a rytieřóv, protož najprvé ry- tieři potřebie jest, aby byl múdrý a v boji umělý. Čáka zajisté jest lidu poraženu býti, kdyžto vódce vojska ne podlé múdrosti, ale samú smě- lostí usiluje přemoci nepřátely. Protož každý, ktož boje vede, nemá 65 mladých rytieřóv strojiti k šikování boje, protože nejsú opatrní. Ale- xander z Macedonie jezdě po krajinách na východ slunce, v Ejiptu, v Židovstvu, v Azí, v Kalidení, v Indí, a přibrav se do vlasti Bragmanskéj, viece múdrostí starých rytieřóv nežli silú mladcóv svítězil jest. Šlechtici také mají býti milosrdni. Neb nic nenie tak sličného na 70 člověku urozeném, než obdrže vítěžstvie živiti přemoženého; neb naj- větčí obyčej jest pomsty, kto moha zahubiti i odpustí. Urození také mají býti strážce chudiny. Neb [143] řemeslník nemóž řemesla a války spolu vésti; a kterak v čas války oráč móž bezpečen býti, jediné leč stráže pánóv bude jich zbraňovati? Jakož sláva krále jsú rytieři, tak potřeba jest rytieřóm chudina; a jakož nižádný nerytěřuje o svých žoldech, též všeliký řemeslník nedělá sobě. Protož šlechtici ostřiehajte chudiny, aby, majíce pokoj. pánóv úrokóv a ztravy mohli dobývati. Královo jméno bez královstvic marné jest a neúžitečné; též šlechta bez nravóv a ctností a bez sbožic 80 bláznovstvie a mrzká chudoba viece nazvána jest než urozenie. Neb bez statku hojnosti královstvie sú padstvie a bez sbožie šlechta urozených jest marnost a ohyzda. Potom rochové královy posly a úředníky znamenají. A že král v svém království přítomen všudy a vždycky nemóž býti, protož potřebic 85 jest, aby moc jeho pošla k jiným, kteřížto královstvie navštěvovali by a vóli Velebnosti královy všem [144] zvěstovali by. V takových má být spravedlivost, dobrotivost, pokora, trpělivost, dobrovolná chudoba 65nn. Je čerpáno asi z Jak. de Ces. (p. 229): Alexander Macedo orientis partes transiens Egiptum, Iudeam, Asiam (var.), Caldeam et usque ad confinia Bragman- norum veniens magis prudentia antiquorum militum quam tironum fortitudine devicit (var.) — I další je z Jak. de Ces. (p. 275) - 55 75
Strana 19
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 19 a svobodnost. Pakli takoví nebudú, tak přiházie se někdy, že pro la- komstvie a nešlechetnost úředníkóv a sluh převrácena bývá spravedlivost a bez viny kniežete královstvie bývají zlúpena. Neb nespravedlivý 90 slúha viní krále svého v spravedlivosti. Jakýž zajisté král jest, takovéž sú i slúhy; a když služebníci sú zlí, i jich král nešlechetný zdá se; též zase, když slúhy ostřiehají spravedlivosti, král spravedlivý nazván bude, ač pak bude nespravedlivý. Potom a naposledy pěšcové, skrze něžto zpósob všeho lidu, všech 95 úředníkóv a všech řemeslníkóv znamená se. Jakož vlna a len příslušie k řemeslu tkadlčiemu, ale železo a zlato a střébro slušie k kovářstvu, ale rolí země příleží k oráčóm a k těm, jenž ji kopají; jichžto první oráč byl jest syn Adamóv [145] prvorozený jménem Kain. Ale potřebie jest nade všecka řemesla v práci země usilovati; neb z nie rodí se nám potřeba 200 životu a ona jest mátě všech nás. Jakož zajisté všickni vzali smy z země počátek životu a na skonání bude dóm našeho života, tak, dokudž sme živi, k úsilí našemu navracuje pokrm. Robotěz neb oráč Boha svého má znáti, jemu chválu a čest vzdávaje z toho, že má tělesnú potřebu; desátky z najlepších věcí aby dal, aby 5 jako Kain nebyl pohrzien. K robotězu příslušie stromy saditi, vinnice štěpovati a obřezovati. Jakožto Noe byl jest najprvnější vinař, jenž najprv nalezl jest kořen vinný hořký; i vzal jest krev čtvera pokolenie dobytčieho, točíž lvovú, beraní, vepřovú a opičí, a z té krve učinil hnój, smiesiv z zemí, a obložil kořen vinný i vzplodil jest sladké hrozny: 10 tehdy Noe pil jest víno a opiv se obnažil [146] jest hanbu těla svého v stanovišči a posmieván jest od syna svého Cham, a když střiezev bieše, vypsal přirozenie vína přede všemi řka: „Někdy lidé pro víno bývají lvové skrze hněv, někdy beranové skrze srdnatost, někdy vepřové skrze smilstvo a někdy opice skrze všetečnost.“ Valerius píše, že víno řím- 15 ským paniem nebieše známo ku požívaní, aby se nedopustily nižádné hanby. Darius, král perský, učinil hody veliké a zpozval ze sta a ze dvúdcát 90nn. Pramenem zase byl asi Cess. (p. 303): Iniustus enim minister principem de iniusticia inculpat. Qualis enim rex, talis minister. Cum igitur ministri sunt impii, et impius rex ipse putatur; ac econtra cum ministri iusticiam omnimode custodiant, miustus rex si fuerit, iustus protinus ab omnibus opinatur — (U Štítného str. 265) 98nn. Pramenem byl Cessolis (p. 379) — 4nn. Zase z Cess. (p. 381) — 7nn. Tak doslovně i u Cess. (p. 409 s.). Sr. k tomu pozn. Vetterovu 353 (na str. 429). Je i v Gestech Rom. (Oesterley c. 159) a u Husa, Quodlibet (ed. Ryba p. 55) — 15. Valerius Maximus l. II c. 1; ale autor čerpal i tuto zmínku z Cess. (p. 413), kde je v souvislosti s předcházejícím jako zde — 18nn. Sr. 3. Ezdr. 3, Inn. a 4. lnn. — Sr. i Gesta Rom. (stručně, Oesterley 258, app. 62); v staročeských Gestech 26 —
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 19 a svobodnost. Pakli takoví nebudú, tak přiházie se někdy, že pro la- komstvie a nešlechetnost úředníkóv a sluh převrácena bývá spravedlivost a bez viny kniežete královstvie bývají zlúpena. Neb nespravedlivý 90 slúha viní krále svého v spravedlivosti. Jakýž zajisté král jest, takovéž sú i slúhy; a když služebníci sú zlí, i jich král nešlechetný zdá se; též zase, když slúhy ostřiehají spravedlivosti, král spravedlivý nazván bude, ač pak bude nespravedlivý. Potom a naposledy pěšcové, skrze něžto zpósob všeho lidu, všech 95 úředníkóv a všech řemeslníkóv znamená se. Jakož vlna a len příslušie k řemeslu tkadlčiemu, ale železo a zlato a střébro slušie k kovářstvu, ale rolí země příleží k oráčóm a k těm, jenž ji kopají; jichžto první oráč byl jest syn Adamóv [145] prvorozený jménem Kain. Ale potřebie jest nade všecka řemesla v práci země usilovati; neb z nie rodí se nám potřeba 200 životu a ona jest mátě všech nás. Jakož zajisté všickni vzali smy z země počátek životu a na skonání bude dóm našeho života, tak, dokudž sme živi, k úsilí našemu navracuje pokrm. Robotěz neb oráč Boha svého má znáti, jemu chválu a čest vzdávaje z toho, že má tělesnú potřebu; desátky z najlepších věcí aby dal, aby 5 jako Kain nebyl pohrzien. K robotězu příslušie stromy saditi, vinnice štěpovati a obřezovati. Jakožto Noe byl jest najprvnější vinař, jenž najprv nalezl jest kořen vinný hořký; i vzal jest krev čtvera pokolenie dobytčieho, točíž lvovú, beraní, vepřovú a opičí, a z té krve učinil hnój, smiesiv z zemí, a obložil kořen vinný i vzplodil jest sladké hrozny: 10 tehdy Noe pil jest víno a opiv se obnažil [146] jest hanbu těla svého v stanovišči a posmieván jest od syna svého Cham, a když střiezev bieše, vypsal přirozenie vína přede všemi řka: „Někdy lidé pro víno bývají lvové skrze hněv, někdy beranové skrze srdnatost, někdy vepřové skrze smilstvo a někdy opice skrze všetečnost.“ Valerius píše, že víno řím- 15 ským paniem nebieše známo ku požívaní, aby se nedopustily nižádné hanby. Darius, král perský, učinil hody veliké a zpozval ze sta a ze dvúdcát 90nn. Pramenem zase byl asi Cess. (p. 303): Iniustus enim minister principem de iniusticia inculpat. Qualis enim rex, talis minister. Cum igitur ministri sunt impii, et impius rex ipse putatur; ac econtra cum ministri iusticiam omnimode custodiant, miustus rex si fuerit, iustus protinus ab omnibus opinatur — (U Štítného str. 265) 98nn. Pramenem byl Cessolis (p. 379) — 4nn. Zase z Cess. (p. 381) — 7nn. Tak doslovně i u Cess. (p. 409 s.). Sr. k tomu pozn. Vetterovu 353 (na str. 429). Je i v Gestech Rom. (Oesterley c. 159) a u Husa, Quodlibet (ed. Ryba p. 55) — 15. Valerius Maximus l. II c. 1; ale autor čerpal i tuto zmínku z Cess. (p. 413), kde je v souvislosti s předcházejícím jako zde — 18nn. Sr. 3. Ezdr. 3, Inn. a 4. lnn. — Sr. i Gesta Rom. (stručně, Oesterley 258, app. 62); v staročeských Gestech 26 —
Strana 20
20 I. František Šimek: vlastí panstvie svého urozenějších vládařóv, mistróv a konšelóv, i těch 20 z královstvie Múřenského. A druhéj noci nespal jest. vydav pohádku třem komorníkóm a strážným těla svého, co by zdálo se jim silnějšieho, točíž král, víno čili žena, slibuje mnohé dary tomu, kdož by najmúdřejie odpověděl. Nazajtřie všedše mezi hodovany i vece první, že král jest silnější nežli víno ani žena; [147] neb poňavadž člověk panuje všemu stvoření a král má moc i nad člověkem a k jeho přikázaní vše se stane. Druhý převýšil jest sílu vína a řka, poněvadž člověk nemóž panovati jiným jediné silú rozumu, ale víno přemáhá moc rozumu. Ale třetí, jemuž Zorobabel dějiechu, pravieše: „Žena jest najsilnějšie obého toho: neb ona vládne nad králi i nad těmi, ktož víno sadie, nébrž lidé pro ženy 30 nestrachují se vydati na smrt.“ I pravieše přede všemi, že viděl, ano jedno- ho krále ženima poličkuje; a když ona smála se, smál se král, a k jejiemu zamúcení smucováše se král. Také k spósobu pěšcóv příslušejí písaři a úředníci obecného dobrého; takovým příslušie úřad svój věrně vésti. V takových má býti věrná 35 přiezen, poctivost, zachovánie věrnosti a pravda v řeči. Mají se také [148 vystřéhati, aby sobě nesobili, což jest obecného. Takoví úředníci, jsú-li dobří, tehdy sú najúžitečnější; pakli sú zlí, tehdyť sú najškodlivější obecnému dobrému. Také k jich úřadu příslušie, aby spisovali pře, kteréž se před súdcemi dějí. Viece slušie k nim, aby byli snažni, upřiemí 40 konati poselstvie; mají být také upřiemí zhrzitelé daróv, práva městská často aby čtli, kterážto když by poznali, že sú proti Bohu, tehdy lid a zprávce naučiti mají, aby taková ustavenie opravili; nebo právo nemá prospěchu, kteréž proti zákonu Božiemu a proti dobrým nravóm jest ustaveno. Ale pohřiechu tyto časy ti, jenž mnoho vědie obecného 45 dobrého, opovrhše bázeň Boží, nižšie a spravedlivé lidi sprostné svodie k šeradným přísahám a k sboróm nesličným ponúkají a tak spojujíc je vespolek viece k roztržení než ku přiezni přivodie. Nižádný sbor těchto časóv nenie škodnější nežli [149r] konšelský a písařský, v nichžto nalézá se nesvornost u vóli, přijímanie osob, nenaplněná žádost daróv. Nic 50 zajisté nenie tak úžitečno přirození k věcem sčastným, jakož jest přiezen, 35nn. Doslovně jako v Cess. (p. 467 ss.) až do konce odstavce: začátek: Notarii vero rei publice multum utiles caveant sibi, ne approprient sibi, que commu- nitatis sunt. Hi enim, qui si boni sunt, optimi sunt, si mali, rei publice pessimi sunt. Cum enim per cos cause et questiones sub iudicibus tractate sunt et scribantur ... Statuta civitatum cum cottidie perlegant, ea discant noverintque; que si contra deum et iura ea esse confecta noverunt, populum ac rectores alliciant ad mutandum. lus non habet vinculum, quod contra fidem et bonos mores factum est. Sed heu. hodie, qui plura de re publica noverunt bona agere, pretermisso dei timore infirmio- res et inscios seducunt, ad iurationes et inepta collegia attrahunt et seditiones in civitate pocius quam amicicias nutriunt (var.) Nullum hodie ... tam est noci- vum collegium quam notariorum... 25
20 I. František Šimek: vlastí panstvie svého urozenějších vládařóv, mistróv a konšelóv, i těch 20 z královstvie Múřenského. A druhéj noci nespal jest. vydav pohádku třem komorníkóm a strážným těla svého, co by zdálo se jim silnějšieho, točíž král, víno čili žena, slibuje mnohé dary tomu, kdož by najmúdřejie odpověděl. Nazajtřie všedše mezi hodovany i vece první, že král jest silnější nežli víno ani žena; [147] neb poňavadž člověk panuje všemu stvoření a král má moc i nad člověkem a k jeho přikázaní vše se stane. Druhý převýšil jest sílu vína a řka, poněvadž člověk nemóž panovati jiným jediné silú rozumu, ale víno přemáhá moc rozumu. Ale třetí, jemuž Zorobabel dějiechu, pravieše: „Žena jest najsilnějšie obého toho: neb ona vládne nad králi i nad těmi, ktož víno sadie, nébrž lidé pro ženy 30 nestrachují se vydati na smrt.“ I pravieše přede všemi, že viděl, ano jedno- ho krále ženima poličkuje; a když ona smála se, smál se král, a k jejiemu zamúcení smucováše se král. Také k spósobu pěšcóv příslušejí písaři a úředníci obecného dobrého; takovým příslušie úřad svój věrně vésti. V takových má býti věrná 35 přiezen, poctivost, zachovánie věrnosti a pravda v řeči. Mají se také [148 vystřéhati, aby sobě nesobili, což jest obecného. Takoví úředníci, jsú-li dobří, tehdy sú najúžitečnější; pakli sú zlí, tehdyť sú najškodlivější obecnému dobrému. Také k jich úřadu příslušie, aby spisovali pře, kteréž se před súdcemi dějí. Viece slušie k nim, aby byli snažni, upřiemí 40 konati poselstvie; mají být také upřiemí zhrzitelé daróv, práva městská často aby čtli, kterážto když by poznali, že sú proti Bohu, tehdy lid a zprávce naučiti mají, aby taková ustavenie opravili; nebo právo nemá prospěchu, kteréž proti zákonu Božiemu a proti dobrým nravóm jest ustaveno. Ale pohřiechu tyto časy ti, jenž mnoho vědie obecného 45 dobrého, opovrhše bázeň Boží, nižšie a spravedlivé lidi sprostné svodie k šeradným přísahám a k sboróm nesličným ponúkají a tak spojujíc je vespolek viece k roztržení než ku přiezni přivodie. Nižádný sbor těchto časóv nenie škodnější nežli [149r] konšelský a písařský, v nichžto nalézá se nesvornost u vóli, přijímanie osob, nenaplněná žádost daróv. Nic 50 zajisté nenie tak úžitečno přirození k věcem sčastným, jakož jest přiezen, 35nn. Doslovně jako v Cess. (p. 467 ss.) až do konce odstavce: začátek: Notarii vero rei publice multum utiles caveant sibi, ne approprient sibi, que commu- nitatis sunt. Hi enim, qui si boni sunt, optimi sunt, si mali, rei publice pessimi sunt. Cum enim per cos cause et questiones sub iudicibus tractate sunt et scribantur ... Statuta civitatum cum cottidie perlegant, ea discant noverintque; que si contra deum et iura ea esse confecta noverunt, populum ac rectores alliciant ad mutandum. lus non habet vinculum, quod contra fidem et bonos mores factum est. Sed heu. hodie, qui plura de re publica noverunt bona agere, pretermisso dei timore infirmio- res et inscios seducunt, ad iurationes et inepta collegia attrahunt et seditiones in civitate pocius quam amicicias nutriunt (var.) Nullum hodie ... tam est noci- vum collegium quam notariorum... 25
Strana 21
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 21 a k protivným jako nepřiezen. Kterakž tehdy život povýšených neb konšelóv obecnému dobrému móž prospěšen býti, když nesvoluje se " přéznivú dobrotivostí? Uslyšev král Evilmerodach, že v zpósobu hry šachóv mnohá nau- čenie dobrá k jeho polepšení jsú přivedena, od toho času požíval rady 55 úžitečnéj a proměnil život svój v lepšie. Spravedlivost mají mieti králové při ustavování práv, aby s velikú pilností byla držána. Nebo zprávce obecného dobrého při ustavování práv troji věc mají od sebe zavrci, točíž hněv, nenávist a chvátavost; a čtveru věc mají zachovati: najprvé, aby byla ustavena řádně, [1497] 60 druhé s dobrým rozmyslem, třetie bezpečné přebývanie, čtvrté rovnost rozdávanie. Nebo chvátavě a brzce práva nemohú býti ustavena úži- tečně; a ku podobenství toho Mojžieš byl jest čtyřidceti dní s Bohem, když jest napsaný zákon od Boha přijal, v němžto času Mojžieš postil se na znamenie, že vynositelé práv střiezvosti mají se přídržeti, ale ne 65 opilstvie, ani krměmi rozličnými ni hrú ani marnostmi ani hodováním mají se zaneprázdniti, a najviece v ty časy, když nalézají práva. Protož Justinianus s velikú pilností, s mnohým bděním skrze pilnost mužóv najmúdřejších vydal jest zákon. Ale velmi potřebie jest všelikéj obci, aby zprávce jich byli múdří 70 a dobří, jenž svými radami, svým naučením a svými příklady přivedli by lid k ctnostem a k dobrým nravóm. Nebo nenie dosti ku polepšení lidu sama řeč a rada, ale potřeben jest [150r] také obyčej dobrý, skrzeňž žádost hnula by se k dobrému. Protož potřebie jest, aby zprávce byli múdří, tiší a rozumní: najprv 75 pro všecky lidi v jednéj obci bydlície, aby skrze dobrá práva dobří obyčejové v nich tvrdili se: druhé pro mladce, kteřížto bez nesnáze nemohú odtrženi býti od zlých obyčejóv. Z nichžto někteří sú svobodní, někteří neposlušní a někteří zatvrzení. Svobodní jsú, jenž pro stud utie- kají mrzkých kochání a rozkoší; takovým dosti jest sama řeč a rada, 80 nebo znamenajíce mrzkost zlého kochánie a dobrotu ctnosti, inhed chopie se šlechetnosti. Neposlušní nebo neródní sú, jenž všelikých kochání a roz- koší přídržie se a těch nechtie ostati, jediné leč nad nimi bude pomštěno odjetím statku aneb vazbú. Zatvrzení nebo neopravitedlní sú, jenž ani radú ani pomstú od zlých činóv odtrženi mohú býti; k takovým 85 slušie poprava smrti [150" A jakož s velikú pilností a s mnohými radami práva vydána mají býti, též bez velikých příčin nemají rušena a zamietána býti. Protož Aristo- Po ř. 56 je v lat. originále zmínka o Astyagovi a Kyrovi, kterou český překla- — datel buď omylem nebo úmyslně vynechal 68. O Iustinianovi podobně v Polikratiku 1. IV c. 6 — 88. Aristoteles (o Hippodamovi Milétském) Politika II 8. 1268 a 6 —
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 21 a k protivným jako nepřiezen. Kterakž tehdy život povýšených neb konšelóv obecnému dobrému móž prospěšen býti, když nesvoluje se " přéznivú dobrotivostí? Uslyšev král Evilmerodach, že v zpósobu hry šachóv mnohá nau- čenie dobrá k jeho polepšení jsú přivedena, od toho času požíval rady 55 úžitečnéj a proměnil život svój v lepšie. Spravedlivost mají mieti králové při ustavování práv, aby s velikú pilností byla držána. Nebo zprávce obecného dobrého při ustavování práv troji věc mají od sebe zavrci, točíž hněv, nenávist a chvátavost; a čtveru věc mají zachovati: najprvé, aby byla ustavena řádně, [1497] 60 druhé s dobrým rozmyslem, třetie bezpečné přebývanie, čtvrté rovnost rozdávanie. Nebo chvátavě a brzce práva nemohú býti ustavena úži- tečně; a ku podobenství toho Mojžieš byl jest čtyřidceti dní s Bohem, když jest napsaný zákon od Boha přijal, v němžto času Mojžieš postil se na znamenie, že vynositelé práv střiezvosti mají se přídržeti, ale ne 65 opilstvie, ani krměmi rozličnými ni hrú ani marnostmi ani hodováním mají se zaneprázdniti, a najviece v ty časy, když nalézají práva. Protož Justinianus s velikú pilností, s mnohým bděním skrze pilnost mužóv najmúdřejších vydal jest zákon. Ale velmi potřebie jest všelikéj obci, aby zprávce jich byli múdří 70 a dobří, jenž svými radami, svým naučením a svými příklady přivedli by lid k ctnostem a k dobrým nravóm. Nebo nenie dosti ku polepšení lidu sama řeč a rada, ale potřeben jest [150r] také obyčej dobrý, skrzeňž žádost hnula by se k dobrému. Protož potřebie jest, aby zprávce byli múdří, tiší a rozumní: najprv 75 pro všecky lidi v jednéj obci bydlície, aby skrze dobrá práva dobří obyčejové v nich tvrdili se: druhé pro mladce, kteřížto bez nesnáze nemohú odtrženi býti od zlých obyčejóv. Z nichžto někteří sú svobodní, někteří neposlušní a někteří zatvrzení. Svobodní jsú, jenž pro stud utie- kají mrzkých kochání a rozkoší; takovým dosti jest sama řeč a rada, 80 nebo znamenajíce mrzkost zlého kochánie a dobrotu ctnosti, inhed chopie se šlechetnosti. Neposlušní nebo neródní sú, jenž všelikých kochání a roz- koší přídržie se a těch nechtie ostati, jediné leč nad nimi bude pomštěno odjetím statku aneb vazbú. Zatvrzení nebo neopravitedlní sú, jenž ani radú ani pomstú od zlých činóv odtrženi mohú býti; k takovým 85 slušie poprava smrti [150" A jakož s velikú pilností a s mnohými radami práva vydána mají býti, též bez velikých příčin nemají rušena a zamietána býti. Protož Aristo- Po ř. 56 je v lat. originále zmínka o Astyagovi a Kyrovi, kterou český překla- — datel buď omylem nebo úmyslně vynechal 68. O Iustinianovi podobně v Polikratiku 1. IV c. 6 — 88. Aristoteles (o Hippodamovi Milétském) Politika II 8. 1268 a 6 —
Strana 22
22 I. František Šimek: tileš potupil ustavenie Ipodomia tak řečeného, jenž bieše jeden z starých 90 mudrcóv a takový byl zákon vydal, že, když by někto vymyslil co nového a městu úžitečného, aby za to přijal čest a chválu i odplatu. A že takový zákon zdá se býti dobrý a rozumně vydaný, protož Aristotileš vypisuje otázku a řka: „Slušie-li městu kterému měniti často ustavenie předkóv pro nález ustavenie lepšieho? A zdá se, že má to býti, poněvadž mnohá 95 práva stará jsú velmi hlúpá a nesmyslná. Jakož jest bylo ustaveno, že měštěné své manželky mohli sú prodávati za železo; proto také, že lidé staří biechu jako hovada a nerozumní, aneb proto, že práva sta- rých obecná biechu, ale skutkové lidští rozliční a rozdielní sú, a protož nemohú zpravovati se zákonem jednostajným.“ Vykládaje [151] tu 300 otázku i die, že pro nižádnú věc neslušie všelikému městu snadně měniti starých práv pro nález nových, ač by pak městu přišel některaký úžitek z vymyšlenie nových práv. A protož die, že ten zákon Ipodomia jest zavržený; neb když by každý měl odplatu, že by vymyslil nětco nového a městu úžitečného, tehdy z toho mladí lidé vtipní pečovali by vymýšleti 5 nových práv pro úžitek obecný ku potupě práv starých, a z toho mohlo by přijíti zkaženie všie správy. Protož die Aristotileš, že práva stará mají býti u velikéj pocti a pevnosti. Protož tvořiti lehce nová práva a stará rušiti jest škodno rozličně městu všelikému; neb to nic jiného nenie než obyčej rušiti práva a nevážnosti k nim mieti. A protož lépe 10 jest trpěti některé bludy malé, než rušiti ustavenie starých. Neb ktož stará [152] práva měnie, viec škodie než úžitečni jsú, nebo sú příčina měšťanóm nezachování ustavení kniežat a přikázaní starších. Protož svědčí Aristotileš, že, ktož právo rušie snadně, tiť moc práva rušie; aniž ten dóvod jest pravý, že některá práva starých jsú odporna 15 rozumu, nebo mnohá sú ustavenie nemajíc základu na rozumu, jediné toliko z obyčeje a z dávnieho zachovánie trvají. A protož změniti obyčej jest umdliti právo. Nebo ne ke všemu, což od starších ustaveno jest, potřebie jest dóvodu; a protož neslušie se ptáti o dóvodu těch věcí, kteréž usta- veny sú, jinak mnohé pravé věci měly by býti zrušeny. Pakli by byla 20 která stará práva, ješto by z nich pošlo zahynutie města, takové právo s múdrým potazem má zrušeno býti. A ku podobenství toho zákon Mojžiešóv na kameni vyryt bieše. [153] Římská také práva na dvúnásti dckách slonových popsána biechu na znamenie pevnosti a nesmazánie budúcieho. Práva také potřebují rovnosti, miery a rozdielu, točíž aby obecna byla všem, ktož jsú řádu jednostajného, že, což slušie jednomu, aby všem slušalo, a což jednomu zapovědieno jest, všickni též nečinili. Všakž to nemá tak rozuměno býti, by všecka práva slušala ke všem jednostajně: 25 93. Aristoteles ib. II 8, 1268b 26 ss. —
22 I. František Šimek: tileš potupil ustavenie Ipodomia tak řečeného, jenž bieše jeden z starých 90 mudrcóv a takový byl zákon vydal, že, když by někto vymyslil co nového a městu úžitečného, aby za to přijal čest a chválu i odplatu. A že takový zákon zdá se býti dobrý a rozumně vydaný, protož Aristotileš vypisuje otázku a řka: „Slušie-li městu kterému měniti často ustavenie předkóv pro nález ustavenie lepšieho? A zdá se, že má to býti, poněvadž mnohá 95 práva stará jsú velmi hlúpá a nesmyslná. Jakož jest bylo ustaveno, že měštěné své manželky mohli sú prodávati za železo; proto také, že lidé staří biechu jako hovada a nerozumní, aneb proto, že práva sta- rých obecná biechu, ale skutkové lidští rozliční a rozdielní sú, a protož nemohú zpravovati se zákonem jednostajným.“ Vykládaje [151] tu 300 otázku i die, že pro nižádnú věc neslušie všelikému městu snadně měniti starých práv pro nález nových, ač by pak městu přišel některaký úžitek z vymyšlenie nových práv. A protož die, že ten zákon Ipodomia jest zavržený; neb když by každý měl odplatu, že by vymyslil nětco nového a městu úžitečného, tehdy z toho mladí lidé vtipní pečovali by vymýšleti 5 nových práv pro úžitek obecný ku potupě práv starých, a z toho mohlo by přijíti zkaženie všie správy. Protož die Aristotileš, že práva stará mají býti u velikéj pocti a pevnosti. Protož tvořiti lehce nová práva a stará rušiti jest škodno rozličně městu všelikému; neb to nic jiného nenie než obyčej rušiti práva a nevážnosti k nim mieti. A protož lépe 10 jest trpěti některé bludy malé, než rušiti ustavenie starých. Neb ktož stará [152] práva měnie, viec škodie než úžitečni jsú, nebo sú příčina měšťanóm nezachování ustavení kniežat a přikázaní starších. Protož svědčí Aristotileš, že, ktož právo rušie snadně, tiť moc práva rušie; aniž ten dóvod jest pravý, že některá práva starých jsú odporna 15 rozumu, nebo mnohá sú ustavenie nemajíc základu na rozumu, jediné toliko z obyčeje a z dávnieho zachovánie trvají. A protož změniti obyčej jest umdliti právo. Nebo ne ke všemu, což od starších ustaveno jest, potřebie jest dóvodu; a protož neslušie se ptáti o dóvodu těch věcí, kteréž usta- veny sú, jinak mnohé pravé věci měly by býti zrušeny. Pakli by byla 20 která stará práva, ješto by z nich pošlo zahynutie města, takové právo s múdrým potazem má zrušeno býti. A ku podobenství toho zákon Mojžiešóv na kameni vyryt bieše. [153] Římská také práva na dvúnásti dckách slonových popsána biechu na znamenie pevnosti a nesmazánie budúcieho. Práva také potřebují rovnosti, miery a rozdielu, točíž aby obecna byla všem, ktož jsú řádu jednostajného, že, což slušie jednomu, aby všem slušalo, a což jednomu zapovědieno jest, všickni též nečinili. Všakž to nemá tak rozuměno býti, by všecka práva slušala ke všem jednostajně: 25 93. Aristoteles ib. II 8, 1268b 26 ss. —
Strana 23
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 23 neb jiná práva slušejí rytieřóm, jiná sedlákóm, jiná řemeslníkóm, jiná pánóm, jiná sluhám — ale všem jednostajného řádu a stavu právo obecné 30 má býti. Protož kto chce jinak obecného dobré ustanoviti z uosob řádóv a stavóv nerovných, takový ruší řád a sličnost obecného dobrého, jenž záleží na srovnání rozličných řádóv. Protož svatý Augustin praví: „Pokoj všech věcí jest bezpečnost řádu. [154] Ale řád jest zpósob pravý rovných a nerovných věcí, dávaje 35 každému svá miesta; a kdež nenie rovnost, tu nenie ižádného řádu.“ O tom svědčí Trogus Po peius o jednom mudrci a kniežeti jménem Ligurtus, jenž Lacedemonským ustanovil úžitečná práva, pro něžto, aby zrušena potom nebyla, bral se jest na púšť a tam věčně ostal. Najprv lid v službu kniežat poddal jest a kniežata ku pomstě zlých učinil jest. 40 Druhé všem lidem přikázal dielu obykati věda, že stav rytieřský umělejší a dospělejší jest u boji, kdyžto v úsilí a v častéj práci oblomuje se, než když prázdnosti a lenosti poddává se. Třetie všelikú kúpi ne za penieze, ale sbožím jiným odměniti kázal. Čtvrté zpósob zlata a střiebra jakožto zlosti všeliké potupil jest. Páté přisluhovánie obecnieho dobrého rozdělil 45 po řádech: králóm moc [155] bojovánie, mudrcóm (!) súdy a učená posviecenie a hody, konšelóm stráži práv, lidu obecniemu dal moc voliti konšely a usaditi mistry a mudrce, kteréž by chtěli. Šesté všecky lány rozdělil jednostajně, aby nerovné dědičstvie jedněch nad druhé nepozdví- halo. Sedmé přikázal všem hodovati zjevně, aby nižádného sbožie neb 50 smilstvie nebylo skryté. Osmé mladým lidem nic viece než jediné rúcho celý rok mieti propustil. Deváté děti mladé ne mezi lidi, ale na samotu kázal vésti, aby prvnie léta ne v smilství ani ve hrách, ale v dobrých skutciech a v diele strávily; přikázal také žádného lože nemieti jim ke spání ani kterého vařenie jiesti ani do města se vrátiti, leč by dřéve 55 mužie byli. Desáté panny přikázal vdávati za muže bez věna. Jedenádcté, aby nepojímali žen pro sbožie. Dvanádsté najvětčie počest ne bohatým ani mocným, [156] ale starým lidem vzdávati kázal, a aby nižádný kromě starých nedržal poctivého miesta. 34. Augustinus, De civitate Dei 1. XIX c. 13: Pax omnium rerum, tranquilli- tas ordinis. Ordo est parium dispariumque rerum sua cuique loca tribuens dispo- sitio... 37. Trogus Pompeius (= Iustinův výtah z Troga III 2 ss.); autor našeho spisku jej cituje stejně jako později Burlaeus (ed. Knust p. 60 s.). Zde zřejmě je vypravování o Lykurgovi (refert Trogus Pompeius ...) z Cess. (p. 277 ss.). U Burleye (z něhož Hus, Quodlibet 75) je pořad poněkud jiný — 45nn. Cess. p. 279: Quintam administrationem rei publice per ordinem divisit, quia regibus potestatem bellorum, magistratibus iudicia et annuas sanctiones, senatui custodiam legum, populo eligendi vel creandi quos velit in magistratus potestatem permisit. Sexta fundos omnes equaliter divisit... —
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 23 neb jiná práva slušejí rytieřóm, jiná sedlákóm, jiná řemeslníkóm, jiná pánóm, jiná sluhám — ale všem jednostajného řádu a stavu právo obecné 30 má býti. Protož kto chce jinak obecného dobré ustanoviti z uosob řádóv a stavóv nerovných, takový ruší řád a sličnost obecného dobrého, jenž záleží na srovnání rozličných řádóv. Protož svatý Augustin praví: „Pokoj všech věcí jest bezpečnost řádu. [154] Ale řád jest zpósob pravý rovných a nerovných věcí, dávaje 35 každému svá miesta; a kdež nenie rovnost, tu nenie ižádného řádu.“ O tom svědčí Trogus Po peius o jednom mudrci a kniežeti jménem Ligurtus, jenž Lacedemonským ustanovil úžitečná práva, pro něžto, aby zrušena potom nebyla, bral se jest na púšť a tam věčně ostal. Najprv lid v službu kniežat poddal jest a kniežata ku pomstě zlých učinil jest. 40 Druhé všem lidem přikázal dielu obykati věda, že stav rytieřský umělejší a dospělejší jest u boji, kdyžto v úsilí a v častéj práci oblomuje se, než když prázdnosti a lenosti poddává se. Třetie všelikú kúpi ne za penieze, ale sbožím jiným odměniti kázal. Čtvrté zpósob zlata a střiebra jakožto zlosti všeliké potupil jest. Páté přisluhovánie obecnieho dobrého rozdělil 45 po řádech: králóm moc [155] bojovánie, mudrcóm (!) súdy a učená posviecenie a hody, konšelóm stráži práv, lidu obecniemu dal moc voliti konšely a usaditi mistry a mudrce, kteréž by chtěli. Šesté všecky lány rozdělil jednostajně, aby nerovné dědičstvie jedněch nad druhé nepozdví- halo. Sedmé přikázal všem hodovati zjevně, aby nižádného sbožie neb 50 smilstvie nebylo skryté. Osmé mladým lidem nic viece než jediné rúcho celý rok mieti propustil. Deváté děti mladé ne mezi lidi, ale na samotu kázal vésti, aby prvnie léta ne v smilství ani ve hrách, ale v dobrých skutciech a v diele strávily; přikázal také žádného lože nemieti jim ke spání ani kterého vařenie jiesti ani do města se vrátiti, leč by dřéve 55 mužie byli. Desáté panny přikázal vdávati za muže bez věna. Jedenádcté, aby nepojímali žen pro sbožie. Dvanádsté najvětčie počest ne bohatým ani mocným, [156] ale starým lidem vzdávati kázal, a aby nižádný kromě starých nedržal poctivého miesta. 34. Augustinus, De civitate Dei 1. XIX c. 13: Pax omnium rerum, tranquilli- tas ordinis. Ordo est parium dispariumque rerum sua cuique loca tribuens dispo- sitio... 37. Trogus Pompeius (= Iustinův výtah z Troga III 2 ss.); autor našeho spisku jej cituje stejně jako později Burlaeus (ed. Knust p. 60 s.). Zde zřejmě je vypravování o Lykurgovi (refert Trogus Pompeius ...) z Cess. (p. 277 ss.). U Burleye (z něhož Hus, Quodlibet 75) je pořad poněkud jiný — 45nn. Cess. p. 279: Quintam administrationem rei publice per ordinem divisit, quia regibus potestatem bellorum, magistratibus iudicia et annuas sanctiones, senatui custodiam legum, populo eligendi vel creandi quos velit in magistratus potestatem permisit. Sexta fundos omnes equaliter divisit... —
Strana 24
24 I. František Šimek: Též Solon mudřec Aténským ustanovil tato práva: Ktož by rodičóv svých a přátel potřebných neživil a jim nepomáhal, takový aby prokletý byl. Druhé sirotci, jichžto rodičové sešli sú pro obecní dobré, aby obec- ním pokladem chováni byli a učeni. Třetie, ktož by oko vyrazil jedno- okému, ten buď zbaven obú. Čtvrté král nebo knieže bude-li opilec. 65 takový má smrtí zahuben býti. Též Pitakus, knieže a mudřec, vida Mytilenské, ani mají vína hojnost a často se zapíjejí, chtě opilstvie jich zatratiti, takové právo ustavil. každý, ktož se opie, aby dvoji pomstu trpěl. Též Denuscides, mudřec a knieže Athénských, ustanovil, mistři, mudrci a zprávce všech her i vše- 70 likakých lehkostí aby utiekali, aby obecné dobré nebylo [157] vidieno hráti a zprávce obecného dobrého opustiece vážnosti aby nedali svým poddaným příkladu zlého v lehkosti. Též Philo mudřec, když od Aténských byl poslán do Korintu, aby je spojil u přiezeň a v tovařistvo, a on nalez tam vódce a staršie lidu 75 hrajíce u vrchcáby, protož poselstvie toho pósobiti nechtěv, vrátil se a řekl jim: „Nenie hodné, by chvála Aténských poškvrněna byla pověstí takovú, že by se s vrchcábníky spojili. 60 Staří jsú měli velikú vážnost. Staří měli sú velikú vážnost při ustavování práv a slušnú hrózu k zachování těch práv. Jakož o tom 80 svědčí Valerius, že Caletus, římský měštěnín znamenitý, byl vydal úžitečná práva Římenínóm, mezi nimižto jedno právo bieše takové. ktož by cizoložstva se dopustil, aby ztratil obě oči. A když syn jeho popaden bieše v cizoložstvi a všecko množstvie města pro počest [158 otcovu prosiechu, aby jinochovi pomstu viny odpustil, ale otec dlúho 85 odpieraje naposledy, prosbú obce přemožen jsa, aby právo nebylo ovšem porušeno, najprv sobě jedno a potom synu svému vyvrhl oko, že oba zachovala sta zrak a právu sličným prostředkem dosti učinili sú. Tak podlé milosrdenstvie pomsty a podlé spravedlnosti práva učinil s svým synem, aby divným prostředkem miery utrpenie viny neotpustil a právu 90 tvrdému dosti učinil. 60. O Solonovi sr. Burleve c. Il (Knust p. 16). z něhož to přejal Hus (Quodli- bet 170). 66. I vypravování o Pittakovi je u Burleye (c. IV, Knust p. 30) — 68. Denuscides, spr. Themistokles. Autor čerpal patrně zase z Cess. (p. 305): čte se i v Polikratiku 1. I c. 4 73. Philo, spr. Chilon (Lacedaemonius); je v Polikratiku l. I c. 5 (později i u Burleye, z něhož Hus, Quodlibet 167) — 80. Caletus, spr. Zaleucus (u Lokrů, nikoli u Rímanů); čte se u Valeria Maxima 1. VI c. 5 ext. 3. Ale pramenem byl našemu autoru asi zase Cess. (p. 197 s.). Je i v Polikratiku 1. VIII c. 14 a v Gestech Rom. (Oesterley c. 50. Novák XXXIV) —
24 I. František Šimek: Též Solon mudřec Aténským ustanovil tato práva: Ktož by rodičóv svých a přátel potřebných neživil a jim nepomáhal, takový aby prokletý byl. Druhé sirotci, jichžto rodičové sešli sú pro obecní dobré, aby obec- ním pokladem chováni byli a učeni. Třetie, ktož by oko vyrazil jedno- okému, ten buď zbaven obú. Čtvrté král nebo knieže bude-li opilec. 65 takový má smrtí zahuben býti. Též Pitakus, knieže a mudřec, vida Mytilenské, ani mají vína hojnost a často se zapíjejí, chtě opilstvie jich zatratiti, takové právo ustavil. každý, ktož se opie, aby dvoji pomstu trpěl. Též Denuscides, mudřec a knieže Athénských, ustanovil, mistři, mudrci a zprávce všech her i vše- 70 likakých lehkostí aby utiekali, aby obecné dobré nebylo [157] vidieno hráti a zprávce obecného dobrého opustiece vážnosti aby nedali svým poddaným příkladu zlého v lehkosti. Též Philo mudřec, když od Aténských byl poslán do Korintu, aby je spojil u přiezeň a v tovařistvo, a on nalez tam vódce a staršie lidu 75 hrajíce u vrchcáby, protož poselstvie toho pósobiti nechtěv, vrátil se a řekl jim: „Nenie hodné, by chvála Aténských poškvrněna byla pověstí takovú, že by se s vrchcábníky spojili. 60 Staří jsú měli velikú vážnost. Staří měli sú velikú vážnost při ustavování práv a slušnú hrózu k zachování těch práv. Jakož o tom 80 svědčí Valerius, že Caletus, římský měštěnín znamenitý, byl vydal úžitečná práva Římenínóm, mezi nimižto jedno právo bieše takové. ktož by cizoložstva se dopustil, aby ztratil obě oči. A když syn jeho popaden bieše v cizoložstvi a všecko množstvie města pro počest [158 otcovu prosiechu, aby jinochovi pomstu viny odpustil, ale otec dlúho 85 odpieraje naposledy, prosbú obce přemožen jsa, aby právo nebylo ovšem porušeno, najprv sobě jedno a potom synu svému vyvrhl oko, že oba zachovala sta zrak a právu sličným prostředkem dosti učinili sú. Tak podlé milosrdenstvie pomsty a podlé spravedlnosti práva učinil s svým synem, aby divným prostředkem miery utrpenie viny neotpustil a právu 90 tvrdému dosti učinil. 60. O Solonovi sr. Burleve c. Il (Knust p. 16). z něhož to přejal Hus (Quodli- bet 170). 66. I vypravování o Pittakovi je u Burleye (c. IV, Knust p. 30) — 68. Denuscides, spr. Themistokles. Autor čerpal patrně zase z Cess. (p. 305): čte se i v Polikratiku 1. I c. 4 73. Philo, spr. Chilon (Lacedaemonius); je v Polikratiku l. I c. 5 (později i u Burleye, z něhož Hus, Quodlibet 167) — 80. Caletus, spr. Zaleucus (u Lokrů, nikoli u Rímanů); čte se u Valeria Maxima 1. VI c. 5 ext. 3. Ale pramenem byl našemu autoru asi zase Cess. (p. 197 s.). Je i v Polikratiku 1. VIII c. 14 a v Gestech Rom. (Oesterley c. 50. Novák XXXIV) —
Strana 25
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 25 Též Římené pro časté sváry a rozbroj měšťanóv takové ustanovili právo, ktož by kolivěk všel do rady s mečem, takový aby zahuben byl inhed. A po malém času jeden měštěnín z najurozenějších, jménem Xerses, vrátiv se s poselstvím, jež jest pósobil od Římenóv, chvátaje brzo zdieti, prvé než se doma stavil, zapomenuv meče odpásati, vstúpil 95 jest do rady. Uzřevše to měštěné, želéchu toho velmi [159] pro ustavenie práva toho a jako za hodinu v téj úžesti sediechu. Potom řečeno jest jemu, proč by šel do rady s mečem proti ustavení práva. Tehdy on tepruv — ale pozdě — zpomenuv, že jest s mečem, vece: „Já jiným příklad dám a sám v sobě právo naplním!“ A vytrh meč, proklal sám se. A ačkoli 400 mohl jest nevinnost svú ohraditi a zapomenutím právu se brániti, však radějí chtěl jest umřéti, než by dal příčinu potomním proti spravedl- nosti některé lsti vymýšleti. K témuž praví Valerius, že Malius Torquatus, konšel římský a knieže, jednoho maje syna, přikázal jemu pro zachovánie života na 5 dlúhé časy, aby nechodil u boj proti nepřátelóm. Toho syn nepodbav, ale zhrzev přikázaním otcovým, jednoho času šel u boj a po vítěžství vesel vrátil se k otci, maje náději, že viece proto bude milován. Ale otec, uzřev syna, vece jemu: „I kterak budú se mne báti moji [160] poddací vládařstvie mého, poňavadž ty, jsa mój syn jednorozený, nebál si se mne 10 rozhněvati? Anebo kterak mých přikázaní pozorovali by jiní, poňavadž ty, jenž obykal si na mém lónu odpočívati, řeči přikázanie mého nepo- slúchal si? Protož budeš na příklad jiným, aby všickni potomní učili se na tobě králóv a otcóv svých báti se a jich přikázaní snažně poslúchati. I přikázal syna svého zabiti, aby jiným dal příklad, kterak by měli 15 synové netolik rodičóv poslúchati, ale také právóm poddáni býti. Ale nynie zpět kniežata a mocní práv a ustavení nedržie, k nimžto nižšie a poddané nutie. Protož Solon mudřec práva přirovnal jest pavu- činám: nebo jakož v pavučinách mušky mdlejšie vieznú, ale silnějšie protrhnú je, též jedno sprostní lidé ku právóm sú přivázáni, ale mocnější 20 a zpurní nechtie ku právóm zavázáni [161] býti. Protož pohřiechu již bojové se množie, hněv mezi přátely se rozněcuje, nad nižšími dějí se násilná panovánie, chudí na statciech trpie újmu, urození k lúpeži chýlé se, vymýšlejí bezprávné služby, tak chudé mučie, tepú, obtěžují, utiskují, 91 nn. Valerius 1. VI c. 5 ext. 4 (Xerses, spr. Charondas v Thuriích). Autor čerpal asi zase z Cess. (p. 199 s.), kde to čteme hned po předchozím vyprávění. Sr. i Vetterovu pozn. 147 na str. 219 — 4. Valerius Max. 1. VI c. 9, 1 - 18nn. Valerius Max. 7, 2 ext. 14, ale je tu jen část. Autor měl za pramen patrně zase Cess. (p. 201, sr. i pozn. Vetterovu 148 na str. 219), kde je i ostatek. Jak u Valeria, tak i u Ces. je ovšem m. chybného Solon spr. Anacharsis. U Štítného str. 475 totéž z Cess.
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 25 Též Římené pro časté sváry a rozbroj měšťanóv takové ustanovili právo, ktož by kolivěk všel do rady s mečem, takový aby zahuben byl inhed. A po malém času jeden měštěnín z najurozenějších, jménem Xerses, vrátiv se s poselstvím, jež jest pósobil od Římenóv, chvátaje brzo zdieti, prvé než se doma stavil, zapomenuv meče odpásati, vstúpil 95 jest do rady. Uzřevše to měštěné, želéchu toho velmi [159] pro ustavenie práva toho a jako za hodinu v téj úžesti sediechu. Potom řečeno jest jemu, proč by šel do rady s mečem proti ustavení práva. Tehdy on tepruv — ale pozdě — zpomenuv, že jest s mečem, vece: „Já jiným příklad dám a sám v sobě právo naplním!“ A vytrh meč, proklal sám se. A ačkoli 400 mohl jest nevinnost svú ohraditi a zapomenutím právu se brániti, však radějí chtěl jest umřéti, než by dal příčinu potomním proti spravedl- nosti některé lsti vymýšleti. K témuž praví Valerius, že Malius Torquatus, konšel římský a knieže, jednoho maje syna, přikázal jemu pro zachovánie života na 5 dlúhé časy, aby nechodil u boj proti nepřátelóm. Toho syn nepodbav, ale zhrzev přikázaním otcovým, jednoho času šel u boj a po vítěžství vesel vrátil se k otci, maje náději, že viece proto bude milován. Ale otec, uzřev syna, vece jemu: „I kterak budú se mne báti moji [160] poddací vládařstvie mého, poňavadž ty, jsa mój syn jednorozený, nebál si se mne 10 rozhněvati? Anebo kterak mých přikázaní pozorovali by jiní, poňavadž ty, jenž obykal si na mém lónu odpočívati, řeči přikázanie mého nepo- slúchal si? Protož budeš na příklad jiným, aby všickni potomní učili se na tobě králóv a otcóv svých báti se a jich přikázaní snažně poslúchati. I přikázal syna svého zabiti, aby jiným dal příklad, kterak by měli 15 synové netolik rodičóv poslúchati, ale také právóm poddáni býti. Ale nynie zpět kniežata a mocní práv a ustavení nedržie, k nimžto nižšie a poddané nutie. Protož Solon mudřec práva přirovnal jest pavu- činám: nebo jakož v pavučinách mušky mdlejšie vieznú, ale silnějšie protrhnú je, též jedno sprostní lidé ku právóm sú přivázáni, ale mocnější 20 a zpurní nechtie ku právóm zavázáni [161] býti. Protož pohřiechu již bojové se množie, hněv mezi přátely se rozněcuje, nad nižšími dějí se násilná panovánie, chudí na statciech trpie újmu, urození k lúpeži chýlé se, vymýšlejí bezprávné služby, tak chudé mučie, tepú, obtěžují, utiskují, 91 nn. Valerius 1. VI c. 5 ext. 4 (Xerses, spr. Charondas v Thuriích). Autor čerpal asi zase z Cess. (p. 199 s.), kde to čteme hned po předchozím vyprávění. Sr. i Vetterovu pozn. 147 na str. 219 — 4. Valerius Max. 1. VI c. 9, 1 - 18nn. Valerius Max. 7, 2 ext. 14, ale je tu jen část. Autor měl za pramen patrně zase Cess. (p. 201, sr. i pozn. Vetterovu 148 na str. 219), kde je i ostatek. Jak u Valeria, tak i u Ces. je ovšem m. chybného Solon spr. Anacharsis. U Štítného str. 475 totéž z Cess.
Strana 26
26 I. František Šimek: 25 v službu podrobují, Boha v jeho údech nebojie se urážeti, spravedli- vosti pobiehají, posmievají a pohrzejí, obyčeje vlastnie zlé a převrácené jiným jako úžitečné přivodie, činie a bránie k obtiežení poddaným, k převrácení viery křesťanské, k záhubě dušem svým, k zkáze vlastí mnohých. Protož styďte se nynějšíeho času kniežata, urození a súdce, 30 že v skutciech spravedlivosti staří pohané biechu upřiemější, jenž svá práva v súdu a vdycky držéchu spravedlivě a pevně. Nebo bieše u nich příslovie obecné, že všecko jest nehodné a neúžitečné, což by koli bylo bez spravedlnosti. Protož píše [162] Valerius, že, když Denuscides mudřec pravieše 35 Aténským, že by věděl radu úžitečnú proti jich nepřátelóm, aby točíž spálili bárky a lodie Lacedemonských, v nichžto své sbožie najlepšie jmějiechu, ješto, učinie-li tak, tehdy veliký úžitek z toho vezmú; ani jest chtěl zjeviti rady takové, ale požádal, aby jemu dali jednoho z najmúd- řejších, jemuž by radu pověděl tajně. I dán jest jemu Aristides, kterýžto, 40 když uslyšel radu, vrátil se k starším, chtě zjeviti tajnost rady. I vece: „Denuscides úžitečnú vydal radu, ale ne spravedlivú. Protož rozvažtež na svéj mysli, co bychme učinili.“ Tehdy všickni vecechu, že by to bylo nespravedlivé a nepočestné. A tak vyrčením všech měšťan spra- vedlivost převýšena jest Denuscidově múdrosti, nébrž viece chytrost 45 než múdrost jeho radu nazvali sú, jenž spravedlivosti otporna jest. Tak [163] u starých lidí nic nezdálo se úžitečné a pravé, což jest nebylo spravedlivé, poctivé a nravné. Předkové staří tak velikú péči měli sú při obecném dobrém, že úžitky cizie vážiechu viece nežli své vlastnie. Jakož svědčí svatý Augus- 50 tin o jednom králíku, jenž slúl Markus, kterýžto bojoval na moři s Kartaginenskými, a přemožen jsa vzat jest do jich vlasti. Potom při- jemše slib ot něho, poslali ho do Říma, aby Římené propustili vězně Kartaginenských, že by oni chtěli propustiti všecky, kteréž by měli z Říma. Markus, vrátiv se do Říma, žádost Kartaginenských zvěstoval 55 měšťanóm. Oni vecechu Markovi, aby jim k tomu sám poradil. Markus odpověděl: „Nezdá mi se úžitečné býti, byšte učinili to, což žádají Kartaginenští, protože Římené, kteříž sú zjímáni, jsú nestateční k boji, jedni mladci a jiní přestaralí, z nichto já jsem jeden; ale kteréž vy máte Kartaginenských u vězení, jsú silní, múdří a najurozenější.“ A kdy známí 60 [164] a přietelé držiechu ho k tomu, aby se Karthaginenským nestavěl. vece k nim: „Nejsem Římenín od toho času, jakž sem u moci Karthagi- 34. Denuscides, spr. Themistokles. — Cte se u Valeria 1. VI c. 5 ext. 2, v Polikr. I. VIII, 14, později u Burleye c. XLI; ale je zase i u Cess. (p. 305). odkud to přejal patrně i náš autor — 49 nn. Augustinus, De civitate Dei I c. 15 (o Marku Regulovi). Je to však zase i u Cess. (p. 307) hned po předcházejícím (a u Štítného str. 478n.)
26 I. František Šimek: 25 v službu podrobují, Boha v jeho údech nebojie se urážeti, spravedli- vosti pobiehají, posmievají a pohrzejí, obyčeje vlastnie zlé a převrácené jiným jako úžitečné přivodie, činie a bránie k obtiežení poddaným, k převrácení viery křesťanské, k záhubě dušem svým, k zkáze vlastí mnohých. Protož styďte se nynějšíeho času kniežata, urození a súdce, 30 že v skutciech spravedlivosti staří pohané biechu upřiemější, jenž svá práva v súdu a vdycky držéchu spravedlivě a pevně. Nebo bieše u nich příslovie obecné, že všecko jest nehodné a neúžitečné, což by koli bylo bez spravedlnosti. Protož píše [162] Valerius, že, když Denuscides mudřec pravieše 35 Aténským, že by věděl radu úžitečnú proti jich nepřátelóm, aby točíž spálili bárky a lodie Lacedemonských, v nichžto své sbožie najlepšie jmějiechu, ješto, učinie-li tak, tehdy veliký úžitek z toho vezmú; ani jest chtěl zjeviti rady takové, ale požádal, aby jemu dali jednoho z najmúd- řejších, jemuž by radu pověděl tajně. I dán jest jemu Aristides, kterýžto, 40 když uslyšel radu, vrátil se k starším, chtě zjeviti tajnost rady. I vece: „Denuscides úžitečnú vydal radu, ale ne spravedlivú. Protož rozvažtež na svéj mysli, co bychme učinili.“ Tehdy všickni vecechu, že by to bylo nespravedlivé a nepočestné. A tak vyrčením všech měšťan spra- vedlivost převýšena jest Denuscidově múdrosti, nébrž viece chytrost 45 než múdrost jeho radu nazvali sú, jenž spravedlivosti otporna jest. Tak [163] u starých lidí nic nezdálo se úžitečné a pravé, což jest nebylo spravedlivé, poctivé a nravné. Předkové staří tak velikú péči měli sú při obecném dobrém, že úžitky cizie vážiechu viece nežli své vlastnie. Jakož svědčí svatý Augus- 50 tin o jednom králíku, jenž slúl Markus, kterýžto bojoval na moři s Kartaginenskými, a přemožen jsa vzat jest do jich vlasti. Potom při- jemše slib ot něho, poslali ho do Říma, aby Římené propustili vězně Kartaginenských, že by oni chtěli propustiti všecky, kteréž by měli z Říma. Markus, vrátiv se do Říma, žádost Kartaginenských zvěstoval 55 měšťanóm. Oni vecechu Markovi, aby jim k tomu sám poradil. Markus odpověděl: „Nezdá mi se úžitečné býti, byšte učinili to, což žádají Kartaginenští, protože Římené, kteříž sú zjímáni, jsú nestateční k boji, jedni mladci a jiní přestaralí, z nichto já jsem jeden; ale kteréž vy máte Kartaginenských u vězení, jsú silní, múdří a najurozenější.“ A kdy známí 60 [164] a přietelé držiechu ho k tomu, aby se Karthaginenským nestavěl. vece k nim: „Nejsem Římenín od toho času, jakž sem u moci Karthagi- 34. Denuscides, spr. Themistokles. — Cte se u Valeria 1. VI c. 5 ext. 2, v Polikr. I. VIII, 14, později u Burleye c. XLI; ale je zase i u Cess. (p. 305). odkud to přejal patrně i náš autor — 49 nn. Augustinus, De civitate Dei I c. 15 (o Marku Regulovi). Je to však zase i u Cess. (p. 307) hned po předcházejícím (a u Štítného str. 478n.)
Strana 27
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 27 nenských.“ A proto i manželku svú, jenž ho objieti chtieše, odstrčil, chtě radějí postaviti se do vězenie, nežli slibem oklamati nepřátely a přísahu přerušiti, věda, že do vymyšlených a přeukrutných muk má jíti. A když se postavil Karthaginenským, na jednom úzkém dřevě 65 postaven jest, v němžto na vše strany hřebíkóv ostrých bylo nabito, pro kteréžto nemohl se na ižádnú stranu bez těžkého zbodenie pohnúti, a tak v těch mukách umřel jest. O témž píše sv. Augustin o jednom králi aténském, jenž slúl Codrus; kterýžto vida, ano silní nepřietelé osadili jeho královstvie, a nemoha jim 70 odolati, utekl se k modle Apollonově a otázal jie, která strana u boji, jenž se má státi, svítězí. I vzal [165] jest odpověd takovúto, že vítěžstvo obdržie, jichžto král bude zabit. A když ta odpověd přišla ku Polipotu králi, jenž byl nepřietel Codrovi, přikázal vojsku svému, aby nezabíjeli u boji krále aténského. Tehdy věda Codrus, že země jeho nemóž u pokoji býti, jediné leč by on zabit byl od nepřátel, složil s sebe rúcho královské a vzal na se rúcho sprostné, a šed k nepřátelóm, jež byl na vojnu zbudil, od nich zabit jest; po jehožto smrti lid jeho nad nepřátely vítězil jest. Tak chtěl jest radějé sám umřéti, aby jeho lidé živi ostali, než by živ ostal a jeho přemoženi byli. Pěkné zajisté a chutné jest spravedlivým a ctným kniežatóm pro svú vlast a za svój lid umřieti; nebo nižádný nevydává se na smrt bez náděje úžitku velikého. K témuž čte se v jedněch knihách římských, že jednoho času Římené velmi mřiechu a druhého léta znamenie [166] hrozné hořícieho 85 ohně ukázalo se prostřed města. Tehdy zlí lidé praviechu, že peklo žádá jednoho člověka. Tehdy Marcus upustil se v oheň brzo, a tak zavřela se inhed země. Tak chtěl jest sám umřieti, aby všecko město od nebezpečen- stvie bylo zproštěno. Dále slušie znamenati, že Plato dvoje přikázanie byl vydal těm, 90 jenž vládnú nad jinými: Jedno, aby tak městský úžitek zpravovali, 69nn. Augustinus, De civitate Dei 1. XVIII, c. 19 a u Ces. p. 269 (ale u Ces. není zmínky o Augustinovi), v obou pramenech stručněji. Čte se i u Valeria Max. 5, 6 ext. 1 a v Gestech Rom. c. 41 (v staroč. c. XCVI) — 81. Ces. (l. c.): Dulce est et decorum pro patria mori (cf. Horat. Ody 3, 2, 13). Nemo enim sine spe magne felicitatis propriam se offert ad mortem — 84nn. Vypravování o Curtiovi je i v Gestech Rom. 43 (v staročeských c. XXIII), ale poněkud jinak. Patrně tu měl autor některou z četných předloh, jež uvádí Oesterley ve své knize na str. 718 — Sr. i Livia 7, 6, Valeria Max. 1. V c. 6, 2, Augustina De civ. Dei 5, 18 — 90nn. Cf. Burlaeus c. LII: Qui reipublice prefuturi sunt, duo precepta teneant: unum: ut utilitatem sic tueantur civium, quod quecunque agunt, ad eam referant, obliti commodorum suorum; alterum: ut totum corpus reipublice curent, ne, dum aliquam partem tuentur, totum deserant — 75 80
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 27 nenských.“ A proto i manželku svú, jenž ho objieti chtieše, odstrčil, chtě radějí postaviti se do vězenie, nežli slibem oklamati nepřátely a přísahu přerušiti, věda, že do vymyšlených a přeukrutných muk má jíti. A když se postavil Karthaginenským, na jednom úzkém dřevě 65 postaven jest, v němžto na vše strany hřebíkóv ostrých bylo nabito, pro kteréžto nemohl se na ižádnú stranu bez těžkého zbodenie pohnúti, a tak v těch mukách umřel jest. O témž píše sv. Augustin o jednom králi aténském, jenž slúl Codrus; kterýžto vida, ano silní nepřietelé osadili jeho královstvie, a nemoha jim 70 odolati, utekl se k modle Apollonově a otázal jie, která strana u boji, jenž se má státi, svítězí. I vzal [165] jest odpověd takovúto, že vítěžstvo obdržie, jichžto král bude zabit. A když ta odpověd přišla ku Polipotu králi, jenž byl nepřietel Codrovi, přikázal vojsku svému, aby nezabíjeli u boji krále aténského. Tehdy věda Codrus, že země jeho nemóž u pokoji býti, jediné leč by on zabit byl od nepřátel, složil s sebe rúcho královské a vzal na se rúcho sprostné, a šed k nepřátelóm, jež byl na vojnu zbudil, od nich zabit jest; po jehožto smrti lid jeho nad nepřátely vítězil jest. Tak chtěl jest radějé sám umřéti, aby jeho lidé živi ostali, než by živ ostal a jeho přemoženi byli. Pěkné zajisté a chutné jest spravedlivým a ctným kniežatóm pro svú vlast a za svój lid umřieti; nebo nižádný nevydává se na smrt bez náděje úžitku velikého. K témuž čte se v jedněch knihách římských, že jednoho času Římené velmi mřiechu a druhého léta znamenie [166] hrozné hořícieho 85 ohně ukázalo se prostřed města. Tehdy zlí lidé praviechu, že peklo žádá jednoho člověka. Tehdy Marcus upustil se v oheň brzo, a tak zavřela se inhed země. Tak chtěl jest sám umřieti, aby všecko město od nebezpečen- stvie bylo zproštěno. Dále slušie znamenati, že Plato dvoje přikázanie byl vydal těm, 90 jenž vládnú nad jinými: Jedno, aby tak městský úžitek zpravovali, 69nn. Augustinus, De civitate Dei 1. XVIII, c. 19 a u Ces. p. 269 (ale u Ces. není zmínky o Augustinovi), v obou pramenech stručněji. Čte se i u Valeria Max. 5, 6 ext. 1 a v Gestech Rom. c. 41 (v staroč. c. XCVI) — 81. Ces. (l. c.): Dulce est et decorum pro patria mori (cf. Horat. Ody 3, 2, 13). Nemo enim sine spe magne felicitatis propriam se offert ad mortem — 84nn. Vypravování o Curtiovi je i v Gestech Rom. 43 (v staročeských c. XXIII), ale poněkud jinak. Patrně tu měl autor některou z četných předloh, jež uvádí Oesterley ve své knize na str. 718 — Sr. i Livia 7, 6, Valeria Max. 1. V c. 6, 2, Augustina De civ. Dei 5, 18 — 90nn. Cf. Burlaeus c. LII: Qui reipublice prefuturi sunt, duo precepta teneant: unum: ut utilitatem sic tueantur civium, quod quecunque agunt, ad eam referant, obliti commodorum suorum; alterum: ut totum corpus reipublice curent, ne, dum aliquam partem tuentur, totum deserant — 75 80
Strana 28
28 I. František Šimek: že, což by kolivěk činili, aby to vše obrátili k obecnému dobrému, zapo- manúce úžitkóv svých. Druhé, aby nižádné částky obecného dobrého neopúštěli; nebo, když by jednéj strany ostřiehali druhú opustiec, tak 95 by obecné dobré pomalu scházelo a hynulo. Jakož o tom praví Katún mudřec (a tu řeč jeho zpomíná sv. Augustin): „Nedomnievajte se, byť starší a předkové naši obecné dobré mocí a oděním zvelebili. Nebo. by tak bylo, mnohem sličnějšie [167] my měli bychom, poněvadž měščenóv. lidí urozených, oděnie a koní viece máme než oni. Ale jinéť jest, skrzežto 500 oni byli sú mocní a velicí: doma opatrnost, jinde spravedlivost, mysl v radách upřiemá, ne smilstvu ani hřiechu poddaná kterému. Miesto toho my máme smilstvo, lakomstvo, obecně chudobu, zvláště hojnost; chválíme bohatstvie, lenost následujem; mezi dobrými a zlými nemáme nižádného rozdielu; všemi ctnostmi vládne nešlechetnost.“ A když 5 obecnice bohata bieše, zvláštně chudi biechu, ale zase jakž zvláštně počechu bohatstvie mieti, tak obecně chudi biechu. Staří předkové vší pilností usilováchu o to, aby obecné dobré bylo zpravováno řádně. Jakož praví sv. Augustin, že Lucius Valerius, když umřel, jsa konšelem římským, tak byl jest chud, že sebravše [168] mezi 10 lidmi penieze, učinili sú jemu pohřeb. O témž sv. Augustin píše, že někdy kniežata a urození úžitek obecného dobrého svému sboží předkládáchu. Nebo jeden knieže římský. obdržev vítěžstvie nad nepřátely, vrátil se do Říma a vdav dceru svú za muž, neměl co po nie dáti, jedno což měštěné z svého milosrdenstvie 15 dali sú dceři jeho. Tudiež píše se o jednom, jenž slúl Quincius, že měl rolé čtyři jitra, jíž se živil s svú čeledí. I vzat jest od pluhu a učiněn jest v Římě písařem, kterýžto úřad byl jest větčí než konšelstvie. Ten když přemohl nepřátely, moha skrze to čest velikú mieti, však jest v své chudobě 20 ostal. Opět tudiež sv. Augustin die, že jeden byl jest konšelem v Římě dvakrát, a zavržen jest od rady, protože sú nalezli u něho deset ker střiebra. Nebo nechtěli [160] sú panovati pro své úžitky, ale pro cizie. Nebo panstvie přijatá pro úžitky své nebiechu u nich slavna, ale ohyzdna. 95nn. Augustinus. De civitate Dei l. V c. 12 (citoval z řeči Catonovy u Sallustia Catil. 52, 19—23). Z Augustina převzal Burley (c. XCVI) do výkladu o mudrci Catonovi — 8. Augustinus, De civitate Dei 1. V c. 18. 2 11. Augustinus l. I De opere monachorum (ML 40 c. 572) 16. Augustinus. De civitate Dei I. V c. 18. 2 (o Quintiu Cincinnatovi: dictator písař!!) — 21. Augustinus. De civitate Dei 1. c.
28 I. František Šimek: že, což by kolivěk činili, aby to vše obrátili k obecnému dobrému, zapo- manúce úžitkóv svých. Druhé, aby nižádné částky obecného dobrého neopúštěli; nebo, když by jednéj strany ostřiehali druhú opustiec, tak 95 by obecné dobré pomalu scházelo a hynulo. Jakož o tom praví Katún mudřec (a tu řeč jeho zpomíná sv. Augustin): „Nedomnievajte se, byť starší a předkové naši obecné dobré mocí a oděním zvelebili. Nebo. by tak bylo, mnohem sličnějšie [167] my měli bychom, poněvadž měščenóv. lidí urozených, oděnie a koní viece máme než oni. Ale jinéť jest, skrzežto 500 oni byli sú mocní a velicí: doma opatrnost, jinde spravedlivost, mysl v radách upřiemá, ne smilstvu ani hřiechu poddaná kterému. Miesto toho my máme smilstvo, lakomstvo, obecně chudobu, zvláště hojnost; chválíme bohatstvie, lenost následujem; mezi dobrými a zlými nemáme nižádného rozdielu; všemi ctnostmi vládne nešlechetnost.“ A když 5 obecnice bohata bieše, zvláštně chudi biechu, ale zase jakž zvláštně počechu bohatstvie mieti, tak obecně chudi biechu. Staří předkové vší pilností usilováchu o to, aby obecné dobré bylo zpravováno řádně. Jakož praví sv. Augustin, že Lucius Valerius, když umřel, jsa konšelem římským, tak byl jest chud, že sebravše [168] mezi 10 lidmi penieze, učinili sú jemu pohřeb. O témž sv. Augustin píše, že někdy kniežata a urození úžitek obecného dobrého svému sboží předkládáchu. Nebo jeden knieže římský. obdržev vítěžstvie nad nepřátely, vrátil se do Říma a vdav dceru svú za muž, neměl co po nie dáti, jedno což měštěné z svého milosrdenstvie 15 dali sú dceři jeho. Tudiež píše se o jednom, jenž slúl Quincius, že měl rolé čtyři jitra, jíž se živil s svú čeledí. I vzat jest od pluhu a učiněn jest v Římě písařem, kterýžto úřad byl jest větčí než konšelstvie. Ten když přemohl nepřátely, moha skrze to čest velikú mieti, však jest v své chudobě 20 ostal. Opět tudiež sv. Augustin die, že jeden byl jest konšelem v Římě dvakrát, a zavržen jest od rady, protože sú nalezli u něho deset ker střiebra. Nebo nechtěli [160] sú panovati pro své úžitky, ale pro cizie. Nebo panstvie přijatá pro úžitky své nebiechu u nich slavna, ale ohyzdna. 95nn. Augustinus. De civitate Dei l. V c. 12 (citoval z řeči Catonovy u Sallustia Catil. 52, 19—23). Z Augustina převzal Burley (c. XCVI) do výkladu o mudrci Catonovi — 8. Augustinus, De civitate Dei 1. V c. 18. 2 11. Augustinus l. I De opere monachorum (ML 40 c. 572) 16. Augustinus. De civitate Dei I. V c. 18. 2 (o Quintiu Cincinnatovi: dictator písař!!) — 21. Augustinus. De civitate Dei 1. c.
Strana 29
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 29 Také píše se o jednom konšelu, jenž slovieše Carius. Když jednoho 25 času Samité ti lidé kru zlatú jemu dáváchu, odpověděl jim: „Nežádám mieti zlata, ale žádám panovati těm, ješto mají zlato.“ O témž píše Vegecius řka, že jeden posel epiratských lidí Fabriciovi konšelu veliký kus zlata dáváše, a on pohrzev zlatem vece: „Viece žádám panovati těm, ktož zlato mají, než bych je sám měl. K témuž praví Vegecius tudiež o jednom králíku, jemuž Aurelius dějiechu; kterýžto, když za dlúhé časy velikým panstvím vládl, potom v takéj chudobě ostal, že musil jest s ženú svú i s dětmi bydliti na jednéj rolíci, na niež jeden chudý ratajík živil se. Nebo nechtěl jest bohatější [170] býti v svém dóstojenství, než jest prvé byl. Tak Římené, když obecné dobré měli sú bohato, tehdy v domiech svých biechu chudi, a když chudobu předkládáchu zvláštniemu sboží, tehdy všemu světu kralováchu. Opět staří předkové ani sami sobě ani dětem svým dopustili sú panovati, jediné leč by obecniemu dobrému mohli prospěšni býti. Jakož 40 svědčí Valerius o jednom, jenž Cornelius Cipio slúl, kterémužto dostalo se nad Hispaní panovati; ale on odpieraje řekl jest: „Nechci tam jeti, protože neumiem činiti spravedlivě. O témž píše Elimandus o jednom, jemuž Elius Adrianus řékali, kterýžto z konšela proti vóli jeho učiněn jest ciesařem. A když prosiechu 45 ho všickni starší, aby ženě své převzděl jmě [171] ciesařovna a syna svého aby učinil po sobě ciesařem, odpověděl: „Dosti buď na tom, že já sám nerad kraluji, nejsa toho hoden. Nebo kniežetstvie nepříleží rodu po krvi přirozenéj, ale viece zaslúžení ctnostnému; a nehodně kraluje, ktož narodil se králem nezaslúživ. Protož děti najprvé mají vedeny 50 býti k ctnostem a v nich obvykati, a když by v nich prospievaly, mají zkušeny býti a tehdy teprv mají vyzdviženy býti a přijaty.“ Nebo die Šalomún: „Nebývaj súdcí, leč by prvé ctností mohl přemoci nešle- chetnost." Tento Elius nazván byl neústupný, protože kralovati protivil se 55 neústupně. Ten také od nižádného nebral daróv nikdy, nikdy ku pomstě nemohl připraven býti. 30 35 25. Autor čerpal asi z Cess. (p. 173), kde se mluví o Marku Curtiovi. U Valeria l. 4. 3, 5 — 28. Vegecius; vskutku Valerius Max. IV 4, 6 (o Atiliu Regulovi!) — 36—38. Podle Augustina 1. c.: Nam illud, quod rempublicam, id est rem populi ... cum haberent opulentissimam atque ditissimam, sic ipsi in suis domibus pauperes erant ... 41. Valerius l. VI c. 11I, 3 (o Cn. Corneliu Scipionovi) — 43. Valerius: quod recte tacere nesciret 44. Stejný tvar Elimandus (= Helinandus, † 1227) viz Hus, Quodlibet (ed. Ryba p. 105). — Čte se v Polikratiku l. IV c. 11 —
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 29 Také píše se o jednom konšelu, jenž slovieše Carius. Když jednoho 25 času Samité ti lidé kru zlatú jemu dáváchu, odpověděl jim: „Nežádám mieti zlata, ale žádám panovati těm, ješto mají zlato.“ O témž píše Vegecius řka, že jeden posel epiratských lidí Fabriciovi konšelu veliký kus zlata dáváše, a on pohrzev zlatem vece: „Viece žádám panovati těm, ktož zlato mají, než bych je sám měl. K témuž praví Vegecius tudiež o jednom králíku, jemuž Aurelius dějiechu; kterýžto, když za dlúhé časy velikým panstvím vládl, potom v takéj chudobě ostal, že musil jest s ženú svú i s dětmi bydliti na jednéj rolíci, na niež jeden chudý ratajík živil se. Nebo nechtěl jest bohatější [170] býti v svém dóstojenství, než jest prvé byl. Tak Římené, když obecné dobré měli sú bohato, tehdy v domiech svých biechu chudi, a když chudobu předkládáchu zvláštniemu sboží, tehdy všemu světu kralováchu. Opět staří předkové ani sami sobě ani dětem svým dopustili sú panovati, jediné leč by obecniemu dobrému mohli prospěšni býti. Jakož 40 svědčí Valerius o jednom, jenž Cornelius Cipio slúl, kterémužto dostalo se nad Hispaní panovati; ale on odpieraje řekl jest: „Nechci tam jeti, protože neumiem činiti spravedlivě. O témž píše Elimandus o jednom, jemuž Elius Adrianus řékali, kterýžto z konšela proti vóli jeho učiněn jest ciesařem. A když prosiechu 45 ho všickni starší, aby ženě své převzděl jmě [171] ciesařovna a syna svého aby učinil po sobě ciesařem, odpověděl: „Dosti buď na tom, že já sám nerad kraluji, nejsa toho hoden. Nebo kniežetstvie nepříleží rodu po krvi přirozenéj, ale viece zaslúžení ctnostnému; a nehodně kraluje, ktož narodil se králem nezaslúživ. Protož děti najprvé mají vedeny 50 býti k ctnostem a v nich obvykati, a když by v nich prospievaly, mají zkušeny býti a tehdy teprv mají vyzdviženy býti a přijaty.“ Nebo die Šalomún: „Nebývaj súdcí, leč by prvé ctností mohl přemoci nešle- chetnost." Tento Elius nazván byl neústupný, protože kralovati protivil se 55 neústupně. Ten také od nižádného nebral daróv nikdy, nikdy ku pomstě nemohl připraven býti. 30 35 25. Autor čerpal asi z Cess. (p. 173), kde se mluví o Marku Curtiovi. U Valeria l. 4. 3, 5 — 28. Vegecius; vskutku Valerius Max. IV 4, 6 (o Atiliu Regulovi!) — 36—38. Podle Augustina 1. c.: Nam illud, quod rempublicam, id est rem populi ... cum haberent opulentissimam atque ditissimam, sic ipsi in suis domibus pauperes erant ... 41. Valerius l. VI c. 11I, 3 (o Cn. Corneliu Scipionovi) — 43. Valerius: quod recte tacere nesciret 44. Stejný tvar Elimandus (= Helinandus, † 1227) viz Hus, Quodlibet (ed. Ryba p. 105). — Čte se v Polikratiku l. IV c. 11 —
Strana 30
30 I. František Šimek: O témž píše Valerius, že jeden římský konšel, jménem Fruto, otázán byl, kto zdál by se jemu hodným súdcím býti. On vece, že by 60 syn [172] jeho byl hodný rychtář. Kterýž když byl učiněn súdcím a nebyl nalezen taký, jakéhož otec pravieše býti, upečen jest a dán otci k sně- dení, aby usty nepravými syna jedl, jimiž pravieše syna svého dobrým súdcím býti. Týž Valerius praví, že v Římě dva konšely vadiešta se, chtě každý 65 proti nepřátelóm na vojnu vstáti do Hispanie. Tehdy všech konšelóv vyrčenie bylo, aby ten jel do Hispanie proti Variakovi, kteréhož by z těch dvú Cipio Emilianský jmenoval. Tehdy Cipio vece: „Nikterého z těchto dvú nezdá mi se dobré poslati. Nebo jeden nic nemá aniž jest zkušený v ctnostech, druhý nikdy nemóž dosti mieti.“ Jednostajné 70 zlé pokládáše chudobu a lakomstvie. Tak nikterý z těch dvú nenie poslán. K témuž praví sv. Augustin o jednom, jemuž Torquatus řékali. k němužto, když byl obža[173]lován syn jeho a u vině přemožen, vydal o něm súd otec a řka: „Když sem uptal se, že Silvanus, syn mój, pobral 75 jest tovařišóm svým penieze, protož jej od obecného dobrého, od dědič- stvie i od synovstvie zamietám.“ A uslyšav syn, že jest tak odsúzen, zatesk sobě oběsil se. Také slušie věděti, že ani syn nemá trpěti otci svému, když by škodil obecnému dobrému. Jakož o tom činí otázku Tulius: „Když by otec so chtěl zraditi cizím vlast svú, má-li to syn zatajiti?“ A odpoviedaje k tomu i die, že najprvé syn prositi má otce, aby toho nečinil; pakli by nechtěl, tehdy má jemu i pohroziti, že to naň pronésti chce. A jestliže by vždy otec nechtěl přestati a syn viděl by zahynutie své vlasti, tehdy zacho- vánie vlasti má předložiti zdraví otce svého. Jako když by dva múdrá 85 člověky tápala na hluboké [174] vodě tonúce a nelze by spomoci bylo než jednomu, tehdy méně múdrý má opuštěn býti a múdřejší zproštěn, protože ten úžitečnější jest obecnému dobrému. Předkové staří spravedlivost zachovávali netolik k sobě, ale také k svým nepřátelóm. Jakož svědčí Valerius o jednom vévodě římském. 90 jemuž Kamilus dějiechu: Ten když byl oblehl město Falistských, byl 53. Ecclesiastici 7, 6 — 64. Valerius Max. 1. VI c. 4, 2. Konsulové svářící se byli Ser. Sulpicius Galba a L. Aurelius Cotta. — Čte se i u Cess. (p. 173 s.) — 72. Augustinus, De civitate Dei 1. I c. 23 a 1. V c. 18, ale zde jen stručně; auto- rovo vypravování se shoduje s Valeriem 1. V c. 8, 3: cum Silanum filium meum pecunias a sociis accepisse probatum mihi sit, et republica eum et domo mea indig- num iudico protinusque e conspectu meo abire iubeo — 79nn. Cicero, De officiis l. III, 90 — 89. Valerius Max. 1. VI c. 5, 1: Camillo consule Falerios circumsedente... — Čte se i u Cess. (p. 311) (cum Phalistos [var. Faliscos] obsideret...)
30 I. František Šimek: O témž píše Valerius, že jeden římský konšel, jménem Fruto, otázán byl, kto zdál by se jemu hodným súdcím býti. On vece, že by 60 syn [172] jeho byl hodný rychtář. Kterýž když byl učiněn súdcím a nebyl nalezen taký, jakéhož otec pravieše býti, upečen jest a dán otci k sně- dení, aby usty nepravými syna jedl, jimiž pravieše syna svého dobrým súdcím býti. Týž Valerius praví, že v Římě dva konšely vadiešta se, chtě každý 65 proti nepřátelóm na vojnu vstáti do Hispanie. Tehdy všech konšelóv vyrčenie bylo, aby ten jel do Hispanie proti Variakovi, kteréhož by z těch dvú Cipio Emilianský jmenoval. Tehdy Cipio vece: „Nikterého z těchto dvú nezdá mi se dobré poslati. Nebo jeden nic nemá aniž jest zkušený v ctnostech, druhý nikdy nemóž dosti mieti.“ Jednostajné 70 zlé pokládáše chudobu a lakomstvie. Tak nikterý z těch dvú nenie poslán. K témuž praví sv. Augustin o jednom, jemuž Torquatus řékali. k němužto, když byl obža[173]lován syn jeho a u vině přemožen, vydal o něm súd otec a řka: „Když sem uptal se, že Silvanus, syn mój, pobral 75 jest tovařišóm svým penieze, protož jej od obecného dobrého, od dědič- stvie i od synovstvie zamietám.“ A uslyšav syn, že jest tak odsúzen, zatesk sobě oběsil se. Také slušie věděti, že ani syn nemá trpěti otci svému, když by škodil obecnému dobrému. Jakož o tom činí otázku Tulius: „Když by otec so chtěl zraditi cizím vlast svú, má-li to syn zatajiti?“ A odpoviedaje k tomu i die, že najprvé syn prositi má otce, aby toho nečinil; pakli by nechtěl, tehdy má jemu i pohroziti, že to naň pronésti chce. A jestliže by vždy otec nechtěl přestati a syn viděl by zahynutie své vlasti, tehdy zacho- vánie vlasti má předložiti zdraví otce svého. Jako když by dva múdrá 85 člověky tápala na hluboké [174] vodě tonúce a nelze by spomoci bylo než jednomu, tehdy méně múdrý má opuštěn býti a múdřejší zproštěn, protože ten úžitečnější jest obecnému dobrému. Předkové staří spravedlivost zachovávali netolik k sobě, ale také k svým nepřátelóm. Jakož svědčí Valerius o jednom vévodě římském. 90 jemuž Kamilus dějiechu: Ten když byl oblehl město Falistských, byl 53. Ecclesiastici 7, 6 — 64. Valerius Max. 1. VI c. 4, 2. Konsulové svářící se byli Ser. Sulpicius Galba a L. Aurelius Cotta. — Čte se i u Cess. (p. 173 s.) — 72. Augustinus, De civitate Dei 1. I c. 23 a 1. V c. 18, ale zde jen stručně; auto- rovo vypravování se shoduje s Valeriem 1. V c. 8, 3: cum Silanum filium meum pecunias a sociis accepisse probatum mihi sit, et republica eum et domo mea indig- num iudico protinusque e conspectu meo abire iubeo — 79nn. Cicero, De officiis l. III, 90 — 89. Valerius Max. 1. VI c. 5, 1: Camillo consule Falerios circumsedente... — Čte se i u Cess. (p. 311) (cum Phalistos [var. Faliscos] obsideret...)
Strana 31
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 31 jeden mistr, jenž učieše a pěstováše děti Falistských. Ten děti před město jako na hru vylúdil a lahodnú řečí až do stanóv římenských přivedl, a postaviv je před Kamila, vece: „Aj, v moc tvú poddávám Falistské; nebo otcové těchto držie město, u něhožto ležíš.“ To uslyšev Kamilus vece: „Ty nešlechetníče, novú zlostí chtěl by zraditi Falistské? Myť boj 95 i mier vedem spravedlivě, oděnie nenosíme [175] proti dětem, nebo také těch netepem města vybojujíc; ale mámeť oděnie a braň proti mužóm a oděncóm, ježto mocí a bojem přemohú beze všech úkladóv.“ A tak netolik jest pohrzel úkladem toho pěstúna, ale přikázal, aby jemu ruce svázali szadu a děti aby mrskaly metlami prorádci svého až do města. 600 Tu spravedlivost znamenavše Falistové, viece skutkem té dobrotivosti přemoženi jsú než mocí: tak, jenž předtiem proti Římenóm myslí biechu pozdviženi a nenávistí i hněvem zapáleni, potom žádali pokoje a dobro- volně brány městské Římenóm otevřeli sú. Dále slušie znamenati, že trojím obyčejem Římené panovali sú 5 nepřátelóm svým: uměním, častým vítěžstvím bojóv a věrú. [176] Jakož se přihodilo jednoho času, že Hanibal král byl jal jednoho z Římenínóv. A když jest držán u vojště za některý čas, tehdy ten jistý, zastaviv čest a vieru, vrátil se do Říma, aby jmenovaný den určené penieze šacunkové poslal Hanibalovi; pakli by peněz neměl, ale sám aby se postavil. To uči- 10 niv chlubil se, že jest oklamal Hanibala křivým slibem a že by tiem měl prázden býti. A když ten účinek přišel před staršie, přikázachu jeho jieti, a když byl jat, poslán jest k Hanibalovi, aby nepřerušil viery a slibu k hanbě Římenóv. O témž praví Valerius, že jeden římský konšel, řečený Fabius, 15 byl vyručil z vězenie některé Římeníny od Hanibale pod úmluvú urče- ných peněz. A když přišel čas plněnie, [177] vida, že sú ho jistci nevyvadili, prodal jest své dědičstvie a Hanibalovi penieze dal, chtě radějie všeho statku pozbyti, než by on a jeho vlast v které nevěře a necti narčeni byli, pamatuje ono příslovie: „Ktož ztratí vieru, ten viece ztratiti nemóž 20 a nemá miesta řeč jeho, ktož jest shledán v kteréj křivdě. Ještě k témuž praví týž Valerius, že Dimokrates, lékař toho krále, jenž slúl Pyrus, přišed v noci k Fabriciovi, slíbil otráviti krále svého Pyrra jedem, jestliže by mu vděk bylo a chtěl-li by jemu to poslúženie 7nn. U Cicerona, De officiis 3, 32; u Cess. (p. 309 s.) a z něho u Štítného (str. — 478) 15. Valerius Max. 1. IV c. 8, 1 (o Q. Fabiu Maximovi). Je i u Cess. (p. 435), který ovšem sám uvádí, že to čerpal z Valeria (zde jen: Fabius) — 22. Valerius 1. VI c. 5, 1 (ale vypravování se liší). Autor asi převzal toto vy- pravování snad zase z Cess. (p. 315), kde je za pramen udán Annaeus Florus (1, 18) (sr. naši marginálii!). V. i pozn. 230 (p. 365) v edici Vetterově. Sr. i Polikr. l. V. 7— Cess.: Ille Fabricius est, qui difficilius a legalitate quam sol a suo averti cursu I celý odstavec následující je zřejmě z Cess. (p. 315—318) potest.
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 31 jeden mistr, jenž učieše a pěstováše děti Falistských. Ten děti před město jako na hru vylúdil a lahodnú řečí až do stanóv římenských přivedl, a postaviv je před Kamila, vece: „Aj, v moc tvú poddávám Falistské; nebo otcové těchto držie město, u něhožto ležíš.“ To uslyšev Kamilus vece: „Ty nešlechetníče, novú zlostí chtěl by zraditi Falistské? Myť boj 95 i mier vedem spravedlivě, oděnie nenosíme [175] proti dětem, nebo také těch netepem města vybojujíc; ale mámeť oděnie a braň proti mužóm a oděncóm, ježto mocí a bojem přemohú beze všech úkladóv.“ A tak netolik jest pohrzel úkladem toho pěstúna, ale přikázal, aby jemu ruce svázali szadu a děti aby mrskaly metlami prorádci svého až do města. 600 Tu spravedlivost znamenavše Falistové, viece skutkem té dobrotivosti přemoženi jsú než mocí: tak, jenž předtiem proti Římenóm myslí biechu pozdviženi a nenávistí i hněvem zapáleni, potom žádali pokoje a dobro- volně brány městské Římenóm otevřeli sú. Dále slušie znamenati, že trojím obyčejem Římené panovali sú 5 nepřátelóm svým: uměním, častým vítěžstvím bojóv a věrú. [176] Jakož se přihodilo jednoho času, že Hanibal král byl jal jednoho z Římenínóv. A když jest držán u vojště za některý čas, tehdy ten jistý, zastaviv čest a vieru, vrátil se do Říma, aby jmenovaný den určené penieze šacunkové poslal Hanibalovi; pakli by peněz neměl, ale sám aby se postavil. To uči- 10 niv chlubil se, že jest oklamal Hanibala křivým slibem a že by tiem měl prázden býti. A když ten účinek přišel před staršie, přikázachu jeho jieti, a když byl jat, poslán jest k Hanibalovi, aby nepřerušil viery a slibu k hanbě Římenóv. O témž praví Valerius, že jeden římský konšel, řečený Fabius, 15 byl vyručil z vězenie některé Římeníny od Hanibale pod úmluvú urče- ných peněz. A když přišel čas plněnie, [177] vida, že sú ho jistci nevyvadili, prodal jest své dědičstvie a Hanibalovi penieze dal, chtě radějie všeho statku pozbyti, než by on a jeho vlast v které nevěře a necti narčeni byli, pamatuje ono příslovie: „Ktož ztratí vieru, ten viece ztratiti nemóž 20 a nemá miesta řeč jeho, ktož jest shledán v kteréj křivdě. Ještě k témuž praví týž Valerius, že Dimokrates, lékař toho krále, jenž slúl Pyrus, přišed v noci k Fabriciovi, slíbil otráviti krále svého Pyrra jedem, jestliže by mu vděk bylo a chtěl-li by jemu to poslúženie 7nn. U Cicerona, De officiis 3, 32; u Cess. (p. 309 s.) a z něho u Štítného (str. — 478) 15. Valerius Max. 1. IV c. 8, 1 (o Q. Fabiu Maximovi). Je i u Cess. (p. 435), který ovšem sám uvádí, že to čerpal z Valeria (zde jen: Fabius) — 22. Valerius 1. VI c. 5, 1 (ale vypravování se liší). Autor asi převzal toto vy- pravování snad zase z Cess. (p. 315), kde je za pramen udán Annaeus Florus (1, 18) (sr. naši marginálii!). V. i pozn. 230 (p. 365) v edici Vetterově. Sr. i Polikr. l. V. 7— Cess.: Ille Fabricius est, qui difficilius a legalitate quam sol a suo averti cursu I celý odstavec následující je zřejmě z Cess. (p. 315—318) potest.
Strana 32
32 I. František Šimek: 25 zaplatiti. To uslyšev Fabricius, kázal ho sviežíce dovésti ku pánu jeho a to vše kázal pověděti Pyrrovi, což jest mluvil lékař o jeho umrtvení. Tehdy Pyrrus, podiviv se nad dobrotú Fabricia, vece: „Snáze slunce móž běh svój změniti, než Fabricius od své dobrotivosti převrácen býti.“ Tak Rímené nechtěli sú jedem bojovati, ale oděním; a tak sú milo- 30 vali spravedlivost, že svých nepřátel nižádnú lstí [178] nechtěli sú hubiti a těch, jenž sú nebyli hodni smrti, nechtěli zahladiti. Protož, poněvadž pohané, neznajíc Božích přikázaní, byli sú slovútní a velicí v skutciech spravedlivých tolik pro zvelebenie vlasti své a pro marnú chválu, čím lepší a větší mají býti křesťané v skutciech spravedlivosti Božie! Ale že 35 všichni hledie svého, netbajíc o Bohu, protož jsú chudí a obecné dobré hyne. Neb, poněvadž každý svého hledí úžitku, táhne k sobě i cizie Protož pohřéchu časté trú boje, zrady, lsti a podtrženie rostú; nižádného práva ani přísahy ani viery držie tyto časy již lidé proti běhu přiroze- nému a proti zákonu Božiemu, povstávají proti pánom svým a chtie 40 svobodu mieti, aby svévolně, což by koli chtěli, páchali. V Skutciech římských píše se, že Titus césař, syn Vespesianóv. tak byl štědrý a svobodný, že všelikému, ktož požádal a prosil u něho daróv, ihned dal anebo slíbil dáti. Protož ustavil právo, aby každý ktož přijde prosit [179] k němu, měl plnú náději, že ho nepustí ot sebe 45 prázdna, ale dá jemu to, což prosí, anebo slíbí dáti. A otázán jsa ot přáte svých, proč by sliboval viece, než by dáti mohl, otpověděl: „Neslušie, by kto šel od tváři kniežetcie jsa zamúcen.“ A když jednoho času sedě za večeří zpomenul bieše, že toho dne ižádného nepodařil, zamútiv se povědě: „O přételé, tento den zmrhal sem, nic dobrého v štědrosti neučiniv! Též píše Seneka o králi Alexandrovi, když jeden prosil ho za jediný groš, a on dal jemu jedno město; ale ten vece: „Já nejsem hoden daru tak velikého“. Alexander vece: „Já netbám na to, čehos' hoden ty přijieti. ale šetřím toho, co já mohu dáti. Opět Seneka praví o jednom králi, jenž Antigenus slúl, že jeden 55 chudý, jménem Trinitus, proséše ho za jednu hřivnu. Pohrzen jest u prosbě, protože je mnoho požádal. A přišed po druhé, prosil jest ho za jeden groš. Antigenus otpověděl: „Neslušie na krále tak [180] málem dařiti“. Ohyzdný dóvod výmluvy, že nalezl příčinu, aby nic nedal, poně- vadž mohl groš jelikožto chudému a hřivnu jako král dáti. 37nn. Cess. (p. 317): proditiones, dolositates, fraudulentie cottidie crescunt .... nulla lex, nulla fidelitas, nulla iuramenta, nulla pacta custodiuntur... 41nn. Autor čerpal asi zase z Cess. (p. 357), protože je tu shodné vypravováni 50. Seneca, De beneficiis l. II, 16, 1. Totéž čteme u Štítného v Řečech neděl- ních a svátečních (ed. Straka str. 34) - 54. Seneca, De beneficiis 1. II, 17, 1 (Ab Antigono Cynicus petit talentum ...; repulsus petit denarium ...) Zase asi převzato z Cess. (p. 533) 50
32 I. František Šimek: 25 zaplatiti. To uslyšev Fabricius, kázal ho sviežíce dovésti ku pánu jeho a to vše kázal pověděti Pyrrovi, což jest mluvil lékař o jeho umrtvení. Tehdy Pyrrus, podiviv se nad dobrotú Fabricia, vece: „Snáze slunce móž běh svój změniti, než Fabricius od své dobrotivosti převrácen býti.“ Tak Rímené nechtěli sú jedem bojovati, ale oděním; a tak sú milo- 30 vali spravedlivost, že svých nepřátel nižádnú lstí [178] nechtěli sú hubiti a těch, jenž sú nebyli hodni smrti, nechtěli zahladiti. Protož, poněvadž pohané, neznajíc Božích přikázaní, byli sú slovútní a velicí v skutciech spravedlivých tolik pro zvelebenie vlasti své a pro marnú chválu, čím lepší a větší mají býti křesťané v skutciech spravedlivosti Božie! Ale že 35 všichni hledie svého, netbajíc o Bohu, protož jsú chudí a obecné dobré hyne. Neb, poněvadž každý svého hledí úžitku, táhne k sobě i cizie Protož pohřéchu časté trú boje, zrady, lsti a podtrženie rostú; nižádného práva ani přísahy ani viery držie tyto časy již lidé proti běhu přiroze- nému a proti zákonu Božiemu, povstávají proti pánom svým a chtie 40 svobodu mieti, aby svévolně, což by koli chtěli, páchali. V Skutciech římských píše se, že Titus césař, syn Vespesianóv. tak byl štědrý a svobodný, že všelikému, ktož požádal a prosil u něho daróv, ihned dal anebo slíbil dáti. Protož ustavil právo, aby každý ktož přijde prosit [179] k němu, měl plnú náději, že ho nepustí ot sebe 45 prázdna, ale dá jemu to, což prosí, anebo slíbí dáti. A otázán jsa ot přáte svých, proč by sliboval viece, než by dáti mohl, otpověděl: „Neslušie, by kto šel od tváři kniežetcie jsa zamúcen.“ A když jednoho času sedě za večeří zpomenul bieše, že toho dne ižádného nepodařil, zamútiv se povědě: „O přételé, tento den zmrhal sem, nic dobrého v štědrosti neučiniv! Též píše Seneka o králi Alexandrovi, když jeden prosil ho za jediný groš, a on dal jemu jedno město; ale ten vece: „Já nejsem hoden daru tak velikého“. Alexander vece: „Já netbám na to, čehos' hoden ty přijieti. ale šetřím toho, co já mohu dáti. Opět Seneka praví o jednom králi, jenž Antigenus slúl, že jeden 55 chudý, jménem Trinitus, proséše ho za jednu hřivnu. Pohrzen jest u prosbě, protože je mnoho požádal. A přišed po druhé, prosil jest ho za jeden groš. Antigenus otpověděl: „Neslušie na krále tak [180] málem dařiti“. Ohyzdný dóvod výmluvy, že nalezl příčinu, aby nic nedal, poně- vadž mohl groš jelikožto chudému a hřivnu jako král dáti. 37nn. Cess. (p. 317): proditiones, dolositates, fraudulentie cottidie crescunt .... nulla lex, nulla fidelitas, nulla iuramenta, nulla pacta custodiuntur... 41nn. Autor čerpal asi zase z Cess. (p. 357), protože je tu shodné vypravováni 50. Seneca, De beneficiis l. II, 16, 1. Totéž čteme u Štítného v Řečech neděl- ních a svátečních (ed. Straka str. 34) - 54. Seneca, De beneficiis 1. II, 17, 1 (Ab Antigono Cynicus petit talentum ...; repulsus petit denarium ...) Zase asi převzato z Cess. (p. 533) 50
Strana 33
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 33 Též píše se o césaři Juliovi, že nikdy neřiekal rytieřóm svým: „Děte 60 pryč, nemám co dávati!“, ale pravieše jim: „Poďte a beřte dary!“, pravě, že když peniezi hojně rozdávají se, tehdy také rytieřóm všeliká práce i úsilé jest sladšie, lehčejšé i menšie. O témž Juliovi píše se, že když jednoho času člověk jeden sešlý, nemoha pravdy požiti v súdě, prosil césaře, aby jemu dopomohl pravdy. 65 Jemužto césař dal dobrého přímluvci; ale on vece: „Ó césaři, když si jednú tápal v Azí u boji, já nehledal sem jiného, by tebe bránil, ale sám sem bojoval o tě, ať bych spomohl.“ A to řek, otkryl znamenie ran svých, jimiž bieše raněn pro něho. Tehdy césař zastyděv se šel jest k súdu s tiem člověkem a mluvil jest sám o jeho při. Nebo stydieše se ciesař 70 ne tolik za hrdost, ale viece za nevděčnost, by byl raněnému pro se neoplatil se dobrodiením. [181] Protož i řekl: „Ktož nečiní tak, aby se líbil rytieřóm svým, ten jich milovati neumie. Ten Julius, když jednoho času proti Rímenóm starším nepovstal jest, jenž biechu k němu přišli, spikše se proti němu, třmimezcétma ranami 75 jej probodše, umrtvili muže, jemuž v Římě nikdy u bojiech rovný nebyl, nebo padesátkrát sedal jest v šranciech; ižádný rychlejie jeho psáti neuměl; čtyři listy pojednú rozkazoval. Tak byl dobrotivý, že lidi, kteréž sobě podmanil, ty jest milostivostí viece přemáhal než ukrutností. Předkové staří tak sú svorni byli mezi sebú, že jednostajně plodili sú 80 obecné dobré a netrpěli sú vládařóv nehodných. Jakož píše Solinus, že u vlasti Bragmanskéj na jednom ostrově lidé držie obyčej takovýto, že při volení královém nešetřie urozenie a moci, ale viece volé zachovalého, ctnostmi ozdobeného, v dobrotivosti strvalého, v letech dospělého, života dobrého, bezdětka, aby královstvie nebylo dědičné, nebo někdy 85 60nn. Autor zase to převzal asi z Cess. (p. 357 s.): Legitur de Julio Caesare ...— 64nn. Čte se zase u Cess. (p. 359) hned po předcházejícím; za pramen uvádí Ces. Polikr. [I. III c. 14]: cum quidam veteranus periclitaretur coram iudicibus, vocavit Cesarem, ut se in iudicio adiuvaret. Cui Caesar dedit bonum advocatum. At ille ait: „O Cesar, te periclitante in bello [Asiatico] non quesivi vicarium, sed pro te ipse pungnavi“; detexitque cicatrices vulnerum ... 76n. Cf. Solinus 1, 106 s. (ed. Mommsen p. 27): Huius (Caesaris) ductibus undecies centena XC et II milia caesa hostium ... Signis conlatis quinquagies et bis dimicavit ..., nullus celerius scripsit ...: quaternas etiam epistulas perhibetur simul dictasse: benignitate adeo praeditus, ut quos armis subegerat, clementia — magis vicerit 81. Solinus 53, 14 s. (1. c. p. 198); (Taprobane insula): In regis electione non nobilitas praevalet, sed suffragium universorum. Populus eligit spectatum moribus et inveterata clementia, etiam annis gravem. Sed hoc in eo quaeritur, cui liberi nulli sunt: nam qui pater fuerit, etiamsi vita spectetur, non admittitur ad regen- dum ... idque co maxime custoditur, ne fiat hereditarium regnum. (Cteme to — později i v Utopii Tomáše Mora, sr. překlad B. Ryby 1950 str. 21 a pozn 23)
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 33 Též píše se o césaři Juliovi, že nikdy neřiekal rytieřóm svým: „Děte 60 pryč, nemám co dávati!“, ale pravieše jim: „Poďte a beřte dary!“, pravě, že když peniezi hojně rozdávají se, tehdy také rytieřóm všeliká práce i úsilé jest sladšie, lehčejšé i menšie. O témž Juliovi píše se, že když jednoho času člověk jeden sešlý, nemoha pravdy požiti v súdě, prosil césaře, aby jemu dopomohl pravdy. 65 Jemužto césař dal dobrého přímluvci; ale on vece: „Ó césaři, když si jednú tápal v Azí u boji, já nehledal sem jiného, by tebe bránil, ale sám sem bojoval o tě, ať bych spomohl.“ A to řek, otkryl znamenie ran svých, jimiž bieše raněn pro něho. Tehdy césař zastyděv se šel jest k súdu s tiem člověkem a mluvil jest sám o jeho při. Nebo stydieše se ciesař 70 ne tolik za hrdost, ale viece za nevděčnost, by byl raněnému pro se neoplatil se dobrodiením. [181] Protož i řekl: „Ktož nečiní tak, aby se líbil rytieřóm svým, ten jich milovati neumie. Ten Julius, když jednoho času proti Rímenóm starším nepovstal jest, jenž biechu k němu přišli, spikše se proti němu, třmimezcétma ranami 75 jej probodše, umrtvili muže, jemuž v Římě nikdy u bojiech rovný nebyl, nebo padesátkrát sedal jest v šranciech; ižádný rychlejie jeho psáti neuměl; čtyři listy pojednú rozkazoval. Tak byl dobrotivý, že lidi, kteréž sobě podmanil, ty jest milostivostí viece přemáhal než ukrutností. Předkové staří tak sú svorni byli mezi sebú, že jednostajně plodili sú 80 obecné dobré a netrpěli sú vládařóv nehodných. Jakož píše Solinus, že u vlasti Bragmanskéj na jednom ostrově lidé držie obyčej takovýto, že při volení královém nešetřie urozenie a moci, ale viece volé zachovalého, ctnostmi ozdobeného, v dobrotivosti strvalého, v letech dospělého, života dobrého, bezdětka, aby královstvie nebylo dědičné, nebo někdy 85 60nn. Autor zase to převzal asi z Cess. (p. 357 s.): Legitur de Julio Caesare ...— 64nn. Čte se zase u Cess. (p. 359) hned po předcházejícím; za pramen uvádí Ces. Polikr. [I. III c. 14]: cum quidam veteranus periclitaretur coram iudicibus, vocavit Cesarem, ut se in iudicio adiuvaret. Cui Caesar dedit bonum advocatum. At ille ait: „O Cesar, te periclitante in bello [Asiatico] non quesivi vicarium, sed pro te ipse pungnavi“; detexitque cicatrices vulnerum ... 76n. Cf. Solinus 1, 106 s. (ed. Mommsen p. 27): Huius (Caesaris) ductibus undecies centena XC et II milia caesa hostium ... Signis conlatis quinquagies et bis dimicavit ..., nullus celerius scripsit ...: quaternas etiam epistulas perhibetur simul dictasse: benignitate adeo praeditus, ut quos armis subegerat, clementia — magis vicerit 81. Solinus 53, 14 s. (1. c. p. 198); (Taprobane insula): In regis electione non nobilitas praevalet, sed suffragium universorum. Populus eligit spectatum moribus et inveterata clementia, etiam annis gravem. Sed hoc in eo quaeritur, cui liberi nulli sunt: nam qui pater fuerit, etiamsi vita spectetur, non admittitur ad regen- dum ... idque co maxime custoditur, ne fiat hereditarium regnum. (Cteme to — později i v Utopii Tomáše Mora, sr. překlad B. Ryby 1950 str. 21 a pozn 23)
Strana 34
34 František Šimek: 700 5 spadlo by [182] na zlého dědice. Protož nenie nic tak úžitečného obecnému dobrému jako svornost. K témuž praví Valerius o přézni dvú tovařiší. Jeden byl Amones a druhý Fizerus; jenž tak věrná sobě biešta, že, když Dionysius ukrutník 90 jednoho chtěl zabiti, a ten prosil ukrutníka, chtěl-li by ho prvé odpustiti domóv, aby o svém statku zpósobil a rozkázal, Dionysius vece: „Zastav mi jiného miesto sebe a jdiž, kam chceš!“ Tehdy jeho tovařiš dal se v moc ukrutníka, maje jistú náději, že se vrátí tovařiš jeho. A když přijíde určený den a ten přijíti meškáše, každý pravieše tomu, jenž vězal miesto tova- 95 řiše, že by nemúdrý a všetečný slib učinil; ale potvrzováše on viery tovařiše svého, nepochybuje nic o jeho příchodu. A téj hodiny, již by ukrutník jmenoval, přišed vyvadil jest tovařiše svého od slibu. Tehdy podiviv se Dionyzius nad ustavičností a věrú těchto, otpustil pomstu prose jich, aby jej třetieho přijeli v tovařistvie viery a přézni. O témž píše jeden mistr, jménem Petr [183] Alphonský: Byla sta dva tovařiše kupce, jeden Blandanus a druhý Egipcius. Ta biešta spojena v takéj přézni, že, když Egipcius měl pojéti jednu pannu sobě u manželstvo snúbenú, tehdy Blandanus tak velmi zamiloval tu jistú, až jest v nemoc upadl. Povolán jest lékař, příčina neduhu zjevena jest. To uslyšev Egipcius, vzdal jest nevěstu Blandanovi u manželstvie i to vše, což jest měla, chtě radějie ženy zbýti než tovařiše věrného. A když Blandanus s ženú vrátil se do svéj vlasti, zbohatěl jest velmi. A po některém času Egipcius upadl jest v chudobu přélišnú, takže jda po světu žebráše; a pro stud veliký nesměl jíti k tovařiši svému. I přihodilo 10 se, že nemaje noclehu, kde by otpočinul, všel jest do jednoho chrámu a tu přes noc ležal. A zatiem u dveří toho chrámu zabit jest člověk A když by den, vyšed ze dveří, popaden jest, jsa narčen vraždú, a před súdci postaven. A když jest [184] otázán, věděl-li by co o tom, a on přizna se, že jest vinen, chtě radějé, než by trpěl takú chudobu, umřéti. 15 A stalo se, že Blandanus přihodil se v tu hodinu, když mělo nad tiem popraveno býti, a poznav Egipcia, ihned skočil u prostřed lidu pravě, že jest on vraždú vinen, chtě zprostiti Egipcia a sám za něho smrt vzéti. 88nn. Valerius 1. IV, c. 7 ext. 1 (jména obou přátel spr.: Damon et Phintias). Cte se i u Cess. (p. 243 ss.), kde už jsou jména ta zkomolena v některých rukopisech (Amon, Phisias atp.) a odtud i Štítný (str. 478). Rozšířené (beze jmen přátel) v Gestech Rom. 108 a u Vinc. Bellovacensis, Speculum doctrinale l. V c. 84 (Damon et Phitias) — 700nn. Vypravování o Baldachovi a Egyptanu je v Disciplina clericalis od Petra Alfonsi, Exemplum II De integro amico (ed. Alfons Hilka u. Werner Söder- hjelm, Heidelberg 1911, p. 4 ss.). Autor to však převzal asi zase z Cess. (p. 483 ss.); sr. k tomu Vetterovu pozn. 481 na str. 521. Později i v Gestech Rom. c. 171 (zde Baldach i Egyptus jsou jména zemí, z nichž oba přátelé — nejmenovaní pochá- zeli)
34 František Šimek: 700 5 spadlo by [182] na zlého dědice. Protož nenie nic tak úžitečného obecnému dobrému jako svornost. K témuž praví Valerius o přézni dvú tovařiší. Jeden byl Amones a druhý Fizerus; jenž tak věrná sobě biešta, že, když Dionysius ukrutník 90 jednoho chtěl zabiti, a ten prosil ukrutníka, chtěl-li by ho prvé odpustiti domóv, aby o svém statku zpósobil a rozkázal, Dionysius vece: „Zastav mi jiného miesto sebe a jdiž, kam chceš!“ Tehdy jeho tovařiš dal se v moc ukrutníka, maje jistú náději, že se vrátí tovařiš jeho. A když přijíde určený den a ten přijíti meškáše, každý pravieše tomu, jenž vězal miesto tova- 95 řiše, že by nemúdrý a všetečný slib učinil; ale potvrzováše on viery tovařiše svého, nepochybuje nic o jeho příchodu. A téj hodiny, již by ukrutník jmenoval, přišed vyvadil jest tovařiše svého od slibu. Tehdy podiviv se Dionyzius nad ustavičností a věrú těchto, otpustil pomstu prose jich, aby jej třetieho přijeli v tovařistvie viery a přézni. O témž píše jeden mistr, jménem Petr [183] Alphonský: Byla sta dva tovařiše kupce, jeden Blandanus a druhý Egipcius. Ta biešta spojena v takéj přézni, že, když Egipcius měl pojéti jednu pannu sobě u manželstvo snúbenú, tehdy Blandanus tak velmi zamiloval tu jistú, až jest v nemoc upadl. Povolán jest lékař, příčina neduhu zjevena jest. To uslyšev Egipcius, vzdal jest nevěstu Blandanovi u manželstvie i to vše, což jest měla, chtě radějie ženy zbýti než tovařiše věrného. A když Blandanus s ženú vrátil se do svéj vlasti, zbohatěl jest velmi. A po některém času Egipcius upadl jest v chudobu přélišnú, takže jda po světu žebráše; a pro stud veliký nesměl jíti k tovařiši svému. I přihodilo 10 se, že nemaje noclehu, kde by otpočinul, všel jest do jednoho chrámu a tu přes noc ležal. A zatiem u dveří toho chrámu zabit jest člověk A když by den, vyšed ze dveří, popaden jest, jsa narčen vraždú, a před súdci postaven. A když jest [184] otázán, věděl-li by co o tom, a on přizna se, že jest vinen, chtě radějé, než by trpěl takú chudobu, umřéti. 15 A stalo se, že Blandanus přihodil se v tu hodinu, když mělo nad tiem popraveno býti, a poznav Egipcia, ihned skočil u prostřed lidu pravě, že jest on vraždú vinen, chtě zprostiti Egipcia a sám za něho smrt vzéti. 88nn. Valerius 1. IV, c. 7 ext. 1 (jména obou přátel spr.: Damon et Phintias). Cte se i u Cess. (p. 243 ss.), kde už jsou jména ta zkomolena v některých rukopisech (Amon, Phisias atp.) a odtud i Štítný (str. 478). Rozšířené (beze jmen přátel) v Gestech Rom. 108 a u Vinc. Bellovacensis, Speculum doctrinale l. V c. 84 (Damon et Phitias) — 700nn. Vypravování o Baldachovi a Egyptanu je v Disciplina clericalis od Petra Alfonsi, Exemplum II De integro amico (ed. Alfons Hilka u. Werner Söder- hjelm, Heidelberg 1911, p. 4 ss.). Autor to však převzal asi zase z Cess. (p. 483 ss.); sr. k tomu Vetterovu pozn. 481 na str. 521. Později i v Gestech Rom. c. 171 (zde Baldach i Egyptus jsou jména zemí, z nichž oba přátelé — nejmenovaní pochá- zeli)
Strana 35
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 35 Tehdy třetí, kterýž byl vinen, vida tovařišóv věrných nevinnost a boje se súdu Božého velikéj pomsty, před súdci přiběhl a tato dva nevinná ot smrti vysvobodil. Tehdy súdce, vida dvú tovařiší velikú ustavičnost 20 viery, pomstu viny proměnil u milosrdenstvie, propustiv vražedníka. Potom stalo se, že Blandanus s Egipciem rozdělil statek svój napoly a sestru svú dal jemu u manželstvo. Dále slušé znamenati, že pro přézen a pro tovařistvie ižádný nemá zlé učiniti, jakož praví Tulius, neb to nenie přéznivost, ale šibalstvo. 25 Protož takový obyčej u přézni má býti zachován, abychom nepocti- vého nic neprosili [185] anebo prošeni jsúc též nečinili. Nebo ohyzdna jest řeč taková, když kto učiní zlé a vymlúvá se přételem. Protož praví Alphuncius, že, když Rezilius prošen jest za nepodobnú věc ot jednoho přétele svého, i nechtěl toho učiniti, tehdy ten rozhněvav se vece: „Čemuž 30 mi jest přézen tvá, když pro mě nechceš toho učiniti?“ Rezilius otpově- děl: „Ovšem i jáť nežádám přézni tvéj, než bych pro tě co nepoctivého učinil. Též píše se v jedněch knihách, že ciesař jeden jménem Valens, pohan a křesťanóv veliký protivník, když jedny lidi zbudil proti sobě, 35 jichžto sílu uzřev a vida, že nemóž jim odolati, poslal jest k bratru svému Gracianovi, prose ot něho spomoci. Ale on otepsal jemu a řka: „Nespra- vedlivú věc žádáš; neb nenie hodné pomoci tobě, jenž protivíš se Bohu, ale viece hodné jest, aby tvá pýcha byla skrocena a potřiena.“ Tehdy ten hubený Valens, své zlosti nechtě sstúpiti, proti pravdě čelil, a všed 40 u boj [186] proti těm lidem z vlasti Gottorum, ot nich zabit jest. Aj, muž spravedlivý radějie chtěl bratra ztratiti než Božiemu nepřieteli pomoci. Opět milost přézni velikéj a viery připomíná se o dvú tovařišiech 25. Tulius = Cicero, Laelius de amicitia 40. Autor má zase asi z Cess. (p. 475), kde je i citát z Cicerona. Sr. k tomu i Vetterovu pozn. 459 (na str. 517) 27. Cess. 1. c.: Turpis est excusatio..., si quis contra rem publicam amicicie causa se fecisse profiteatur — 29. Alphuncius; spr. Valerius VI, 4, 4; ale autor to převzal zřejmě z Cess. (p. 475 s.), kde to navazuje hned na předchozí slova citovaná z Cess. (Rezilius, spr. Rutilius, v rukopisech Cess. namnoze už také zkomoleno). Jméno (Petrus) Alfusus (var. Alphonsius, Alf ins s a pod.) se sem autoru připletlo z Cess. o málo dále (p. 479). Totéž čte se pozd. i u Vincence Bellov. 1. c. 1. V p. 452 — 34nn. M. Aurelii Cassiodori Historia ecclesiastica vocata tripartita 1. VIII c. 13 et c. 15 — 43nn. Tato pověst je jádrem Zeyerova Románu o věrném přátelství Amise a Amila. Zeyer arci znal tuto pověst z nějakého rozhojněného latinského nebo francouzského pramene; sám o tom píše (sr. Voborník, Julius Zeyer, Praha 1907, str. 71): „Udati Vám všechny prameny k Amisu a Amilu nedovedu. Už ani sám nevím, co jsem k vůli tomu všecko přečetl...“ A na str. 70: „Velkou práci mi dal román o věrném přátelství. Konal jsem dosti namáhavé studie.“ Voborník se snaží zjistiti tyto Zeyerovy prameny a uvádí řadu spisů l. c. na str. 64 až 72. — U Jak.
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 35 Tehdy třetí, kterýž byl vinen, vida tovařišóv věrných nevinnost a boje se súdu Božého velikéj pomsty, před súdci přiběhl a tato dva nevinná ot smrti vysvobodil. Tehdy súdce, vida dvú tovařiší velikú ustavičnost 20 viery, pomstu viny proměnil u milosrdenstvie, propustiv vražedníka. Potom stalo se, že Blandanus s Egipciem rozdělil statek svój napoly a sestru svú dal jemu u manželstvo. Dále slušé znamenati, že pro přézen a pro tovařistvie ižádný nemá zlé učiniti, jakož praví Tulius, neb to nenie přéznivost, ale šibalstvo. 25 Protož takový obyčej u přézni má býti zachován, abychom nepocti- vého nic neprosili [185] anebo prošeni jsúc též nečinili. Nebo ohyzdna jest řeč taková, když kto učiní zlé a vymlúvá se přételem. Protož praví Alphuncius, že, když Rezilius prošen jest za nepodobnú věc ot jednoho přétele svého, i nechtěl toho učiniti, tehdy ten rozhněvav se vece: „Čemuž 30 mi jest přézen tvá, když pro mě nechceš toho učiniti?“ Rezilius otpově- děl: „Ovšem i jáť nežádám přézni tvéj, než bych pro tě co nepoctivého učinil. Též píše se v jedněch knihách, že ciesař jeden jménem Valens, pohan a křesťanóv veliký protivník, když jedny lidi zbudil proti sobě, 35 jichžto sílu uzřev a vida, že nemóž jim odolati, poslal jest k bratru svému Gracianovi, prose ot něho spomoci. Ale on otepsal jemu a řka: „Nespra- vedlivú věc žádáš; neb nenie hodné pomoci tobě, jenž protivíš se Bohu, ale viece hodné jest, aby tvá pýcha byla skrocena a potřiena.“ Tehdy ten hubený Valens, své zlosti nechtě sstúpiti, proti pravdě čelil, a všed 40 u boj [186] proti těm lidem z vlasti Gottorum, ot nich zabit jest. Aj, muž spravedlivý radějie chtěl bratra ztratiti než Božiemu nepřieteli pomoci. Opět milost přézni velikéj a viery připomíná se o dvú tovařišiech 25. Tulius = Cicero, Laelius de amicitia 40. Autor má zase asi z Cess. (p. 475), kde je i citát z Cicerona. Sr. k tomu i Vetterovu pozn. 459 (na str. 517) 27. Cess. 1. c.: Turpis est excusatio..., si quis contra rem publicam amicicie causa se fecisse profiteatur — 29. Alphuncius; spr. Valerius VI, 4, 4; ale autor to převzal zřejmě z Cess. (p. 475 s.), kde to navazuje hned na předchozí slova citovaná z Cess. (Rezilius, spr. Rutilius, v rukopisech Cess. namnoze už také zkomoleno). Jméno (Petrus) Alfusus (var. Alphonsius, Alf ins s a pod.) se sem autoru připletlo z Cess. o málo dále (p. 479). Totéž čte se pozd. i u Vincence Bellov. 1. c. 1. V p. 452 — 34nn. M. Aurelii Cassiodori Historia ecclesiastica vocata tripartita 1. VIII c. 13 et c. 15 — 43nn. Tato pověst je jádrem Zeyerova Románu o věrném přátelství Amise a Amila. Zeyer arci znal tuto pověst z nějakého rozhojněného latinského nebo francouzského pramene; sám o tom píše (sr. Voborník, Julius Zeyer, Praha 1907, str. 71): „Udati Vám všechny prameny k Amisu a Amilu nedovedu. Už ani sám nevím, co jsem k vůli tomu všecko přečetl...“ A na str. 70: „Velkou práci mi dal román o věrném přátelství. Konal jsem dosti namáhavé studie.“ Voborník se snaží zjistiti tyto Zeyerovy prameny a uvádí řadu spisů l. c. na str. 64 až 72. — U Jak.
Strana 36
36 I. František Šimek: k sobě velmi podobných, takže, když sta se oblékla v jednostajné rúcho. 45 tehdy jeden od druhého nemohl rozeznán býti. Ta urodila sta se za času krále franckého, řečeného Pipinus. Jednoho otec byl jest jeden hrabie z Almanie, druhý měl otce jednoho rytieře z Britanie. Ty jisté rodičové jich vypravili spolu do Říma, aby tam pokřtěni byli a múdrosti se učili. Ta jinochy scházéšta se často do jednéj ulice a u vieře se potvrzovášta, 50 takže jeden bez druhého nechtěl ani jiesti ani píti. Ta pokřštěna jsta v chrámě Božém ot papeže jménem Deodatus, kterýžto synu hrabovu vzděl jméno Amelius a synu rytieřovu Ametus. Ta po některém času vrátila sta se domóv. Ale Ameta jako druhého Šalomúna obdařil [187 jest Buoh múdrostí. A když byl ve třidceti letech, umřel jest otec jeho. 55 A po malém času skrze zlost nenávistných lidí vyhnán jest z dědičstvic svého. Jenž přijav deset služebníkóv k sobě, umienil jest jíti k svému tovařiši Ameliovi. A přihodil se na cestě k jednomu člověku urozenému a bohatému; a ten, uslyšav o jeho příhodě, dal jemu dceru svú u manžel- stvo. A po puol létě šel jest hledat Amelia; a též Amelius hledáše Ameta. 60 A nalezše se u města Paříže, šla sta oba k dvoru Krále Velikého. A tu ctnostně přebývajíc a udatně sobě činiec, Amelius kraječem a Ametus komorníkem učiněn jest. A po třech letech Ametus, chtě navštieviti ženu svú, prosil Amelia, aby se varoval ot dcery královy, jménem Elixen, a od jednoho hrabic. 65 řečeného Adelricus. A když otjíde Ametus, tehdy Amelius brzo oboji radu přestúpil. Nebo dceru královu poznal jest tělesně, sesmilniv s ní. a spřéznil se u vieře a v sprostnosti s Adelrickem, [188] jemuž zjevil jest tajemstvie své. A když jednoho času Amelius držieše vodu před králem k umytí 70 rukú, Adelricus poče naň žalovati, že jest porušil dceru královu. Kte- rýžto velikú bázní užas se padl jest na zemi; jehožto král pozdvih ruka ma svýma potvrzováše, aby se toho narčenie očistil, želeje dcery své. i jeho. A uprosiv sobě některý čas a příročie Amelius, aby ukázal nevin- nost svú, šel jest k Ametovi. A nalez jeho na cestě, pověděl jemu svú 75 všecku příhodu. Tehdy Ametus miesto Amelia pójde k dvoru královu v osobě Amelia, ale Amelius miesto Ameta s jeho čeledí pójde k jeho ženě. Kterážto mnějíc, by její muž byl, chtieše jej objieti; k niežto vece Ame lius: „Neniet mi čas veselé, ale zamúcenie.“ A položil jest v noci meč nahý mezi sebú a ženú na loži tak dlúho, dokudž tu přebýváše. A když Ametus přijíde k dvoru královu, opět Adelricus též žalo- de Cessolis tato pověst není; Vetter však v pozn. 481 (na str. 521) k pověsti o Bal- dachovi a Egypťanu (sr. výše pozn. k ř. 700), uvádí hojnou literaturu této látky se týkající: z pův. pramene řeckého byla prý vzdělávána německy a kdosi neznámý zpracoval pověst prosou (Amicus und Amelius). Na tomto zpracování se zakládá povídka Konráda z Würzburka Von höher triuwe (Voborník str. 64 a pozn. ib.) 80
36 I. František Šimek: k sobě velmi podobných, takže, když sta se oblékla v jednostajné rúcho. 45 tehdy jeden od druhého nemohl rozeznán býti. Ta urodila sta se za času krále franckého, řečeného Pipinus. Jednoho otec byl jest jeden hrabie z Almanie, druhý měl otce jednoho rytieře z Britanie. Ty jisté rodičové jich vypravili spolu do Říma, aby tam pokřtěni byli a múdrosti se učili. Ta jinochy scházéšta se často do jednéj ulice a u vieře se potvrzovášta, 50 takže jeden bez druhého nechtěl ani jiesti ani píti. Ta pokřštěna jsta v chrámě Božém ot papeže jménem Deodatus, kterýžto synu hrabovu vzděl jméno Amelius a synu rytieřovu Ametus. Ta po některém času vrátila sta se domóv. Ale Ameta jako druhého Šalomúna obdařil [187 jest Buoh múdrostí. A když byl ve třidceti letech, umřel jest otec jeho. 55 A po malém času skrze zlost nenávistných lidí vyhnán jest z dědičstvic svého. Jenž přijav deset služebníkóv k sobě, umienil jest jíti k svému tovařiši Ameliovi. A přihodil se na cestě k jednomu člověku urozenému a bohatému; a ten, uslyšav o jeho příhodě, dal jemu dceru svú u manžel- stvo. A po puol létě šel jest hledat Amelia; a též Amelius hledáše Ameta. 60 A nalezše se u města Paříže, šla sta oba k dvoru Krále Velikého. A tu ctnostně přebývajíc a udatně sobě činiec, Amelius kraječem a Ametus komorníkem učiněn jest. A po třech letech Ametus, chtě navštieviti ženu svú, prosil Amelia, aby se varoval ot dcery královy, jménem Elixen, a od jednoho hrabic. 65 řečeného Adelricus. A když otjíde Ametus, tehdy Amelius brzo oboji radu přestúpil. Nebo dceru královu poznal jest tělesně, sesmilniv s ní. a spřéznil se u vieře a v sprostnosti s Adelrickem, [188] jemuž zjevil jest tajemstvie své. A když jednoho času Amelius držieše vodu před králem k umytí 70 rukú, Adelricus poče naň žalovati, že jest porušil dceru královu. Kte- rýžto velikú bázní užas se padl jest na zemi; jehožto král pozdvih ruka ma svýma potvrzováše, aby se toho narčenie očistil, želeje dcery své. i jeho. A uprosiv sobě některý čas a příročie Amelius, aby ukázal nevin- nost svú, šel jest k Ametovi. A nalez jeho na cestě, pověděl jemu svú 75 všecku příhodu. Tehdy Ametus miesto Amelia pójde k dvoru královu v osobě Amelia, ale Amelius miesto Ameta s jeho čeledí pójde k jeho ženě. Kterážto mnějíc, by její muž byl, chtieše jej objieti; k niežto vece Ame lius: „Neniet mi čas veselé, ale zamúcenie.“ A položil jest v noci meč nahý mezi sebú a ženú na loži tak dlúho, dokudž tu přebýváše. A když Ametus přijíde k dvoru královu, opět Adelricus též žalo- de Cessolis tato pověst není; Vetter však v pozn. 481 (na str. 521) k pověsti o Bal- dachovi a Egypťanu (sr. výše pozn. k ř. 700), uvádí hojnou literaturu této látky se týkající: z pův. pramene řeckého byla prý vzdělávána německy a kdosi neznámý zpracoval pověst prosou (Amicus und Amelius). Na tomto zpracování se zakládá povídka Konráda z Würzburka Von höher triuwe (Voborník str. 64 a pozn. ib.) 80
Strana 37
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 37 váše, přisahaje naň, že jest podávil dceru královu. Ametus otepřel a přisáhl, že na něho lživě [189] praví. Položen jim den sedánie v šran- ciech, kteréhož Adelricus přemožen jest a zabit od Ameta. A dána jest dcera králova Ametovi u manželstvo a jedno město se vší krajinú, jenž k němu příležéše. Ale Ametus, vrátiv se domóv, poslal Amelia ke dceři 85 králově, jménem Lycen, kterúž vzal za ženu miesto něho. Potom Ametus malomocenstvím poražen jest tak velmi, že jeho vlastnie žena měla ho u velikú nenávist, a tak, že mysléše jej umořiti. To věda Ametus, postúpil zlosti ženskéj, a přišed do Říma, od papeže Konstantina a ot mnohých jiných urozených, jenž ho byli pokřtili, 90 poctivě přijat jest a po tři léta milostivě chován. A když byl veliký hlad v Římě, takže otec syna a syn otce pryč ot sebe honieše, tehdy, přinucen jsa ot svých sluh, musil jítí k Ameliovi. Jehožto Amelius dobrotivě přijel, a pomně na dobrodienie, ješto od něho měl, dobře jemu zase činieše. Tehdy jednéj noci anděl zjevil se Ametovi [190] a řekl: „Jestliže Amelius zabije svá dva syny a zmyje tě v krvi jich, budeš zdráv.“ To Ametus uslyšev ot anjela, s velikú bázní pověděl Ameliovi. Tehdy Ame- lius nerad té řeči uslyšel, avšak rozpomenuv se na dobrodienie Ametovo, šed k synóm svým, jenž biechu ve třech letech, a přistúpiv k loži, ana 800 spíta, zabil jest oba a jich krví zmyl jest Ameta a řekl: „Pane Jezukriste, jenžs' slovem malomocného očistil si, uzdrav i tohoto mého tovařiše, pro něhožto zabil sem syny svá.“ Kterýžto ihned uzdraven jest ot malomo- censtvie a očištěn. A když jdiechu do kostela, aby Boha chválili a jemu poděkovali, tehdy zvonové sami ot sebe zvoniechu. Uslyševše to lidé, 5 přiběžechu, diviece se tomu. A když se vrátichu domóv a hodováchu, Amelius, vzpomenuv na smrt synóv svých, vzdeše. Mezi tiem žena jeho vece: „Přineste děti naše, ať se také poradují zdraví Ameta!“ Otec vece: „Nechajte jich spáti, ažť já sám zbudím je.“ [191] K nimžto, aby jich plakal, všel jest a nalezl je, any sú živy. A od toho času Amelius 10 hrabie s ženú svú v čistotě přebývášta a Bohu nábožně slúžiešta. Ale žena Ametova, ďáblem jsúc obsedena, umřela jest. Ale Ametus, sebrav lid s pomocí Amelia, táhl jest do Britanie proti těm lidem,jižto biechu jej vyhnali z dědičstvie, a tak dlúho vedl s nimi válku, až se musili poddati panování jeho. Tehdy těch časuov král Karel k žádosti toho papeže, jménem Adrianus, s vojskem velikým táhl jest do vlasti Longobardie proti králi řečenému Desiderius, jenž kostelnie klénoty v veliké moci byl pobral, a tak přemohl jest krále Dezideria. Ale v tom pobití zabita sta Ametus a Amelius, jenž sta byla vódce nad vojskem Velikého Karla, 20 a mnoho jiných s uobú stranú sešlo jest v ty časy. Vida Deziderius, že nemóž odolati moci králově, utekl do jednéj krajiny, jménem Papia; 95 15
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 37 váše, přisahaje naň, že jest podávil dceru královu. Ametus otepřel a přisáhl, že na něho lživě [189] praví. Položen jim den sedánie v šran- ciech, kteréhož Adelricus přemožen jest a zabit od Ameta. A dána jest dcera králova Ametovi u manželstvo a jedno město se vší krajinú, jenž k němu příležéše. Ale Ametus, vrátiv se domóv, poslal Amelia ke dceři 85 králově, jménem Lycen, kterúž vzal za ženu miesto něho. Potom Ametus malomocenstvím poražen jest tak velmi, že jeho vlastnie žena měla ho u velikú nenávist, a tak, že mysléše jej umořiti. To věda Ametus, postúpil zlosti ženskéj, a přišed do Říma, od papeže Konstantina a ot mnohých jiných urozených, jenž ho byli pokřtili, 90 poctivě přijat jest a po tři léta milostivě chován. A když byl veliký hlad v Římě, takže otec syna a syn otce pryč ot sebe honieše, tehdy, přinucen jsa ot svých sluh, musil jítí k Ameliovi. Jehožto Amelius dobrotivě přijel, a pomně na dobrodienie, ješto od něho měl, dobře jemu zase činieše. Tehdy jednéj noci anděl zjevil se Ametovi [190] a řekl: „Jestliže Amelius zabije svá dva syny a zmyje tě v krvi jich, budeš zdráv.“ To Ametus uslyšev ot anjela, s velikú bázní pověděl Ameliovi. Tehdy Ame- lius nerad té řeči uslyšel, avšak rozpomenuv se na dobrodienie Ametovo, šed k synóm svým, jenž biechu ve třech letech, a přistúpiv k loži, ana 800 spíta, zabil jest oba a jich krví zmyl jest Ameta a řekl: „Pane Jezukriste, jenžs' slovem malomocného očistil si, uzdrav i tohoto mého tovařiše, pro něhožto zabil sem syny svá.“ Kterýžto ihned uzdraven jest ot malomo- censtvie a očištěn. A když jdiechu do kostela, aby Boha chválili a jemu poděkovali, tehdy zvonové sami ot sebe zvoniechu. Uslyševše to lidé, 5 přiběžechu, diviece se tomu. A když se vrátichu domóv a hodováchu, Amelius, vzpomenuv na smrt synóv svých, vzdeše. Mezi tiem žena jeho vece: „Přineste děti naše, ať se také poradují zdraví Ameta!“ Otec vece: „Nechajte jich spáti, ažť já sám zbudím je.“ [191] K nimžto, aby jich plakal, všel jest a nalezl je, any sú živy. A od toho času Amelius 10 hrabie s ženú svú v čistotě přebývášta a Bohu nábožně slúžiešta. Ale žena Ametova, ďáblem jsúc obsedena, umřela jest. Ale Ametus, sebrav lid s pomocí Amelia, táhl jest do Britanie proti těm lidem,jižto biechu jej vyhnali z dědičstvie, a tak dlúho vedl s nimi válku, až se musili poddati panování jeho. Tehdy těch časuov král Karel k žádosti toho papeže, jménem Adrianus, s vojskem velikým táhl jest do vlasti Longobardie proti králi řečenému Desiderius, jenž kostelnie klénoty v veliké moci byl pobral, a tak přemohl jest krále Dezideria. Ale v tom pobití zabita sta Ametus a Amelius, jenž sta byla vódce nad vojskem Velikého Karla, 20 a mnoho jiných s uobú stranú sešlo jest v ty časy. Vida Deziderius, že nemóž odolati moci králově, utekl do jednéj krajiny, jménem Papia; 95 15
Strana 38
38 František Šimek: jehožto král stíháše a tu jej jal i s ženú jeho, a přines ho do Paříže, choval jest jeho až do smrti. Tehdy v Papí [192] postavena sta dva 25 kostely, jeden kázaním krále Karla ve jmě svatého Euzebia, v němžto Amelius, zet Karlóv, pochován jest, druhý přikázala ustaviti králová ke cti a chvále svatých Petra a Pavla apoštolóv, v němžto Ametus pohřeben jest. A když by nazajtřie, nalezeno jest tělo Amelia podlé těla Ametova v kostele královéj. Opět čte se v kronikách, že v městě řečeném Janua jeden bohatý měštěnín jménem Jan měl jest dvě dceři, kteréžto vdal jest za muže vzácné toho města, jimžto zlato a střébro i všecek svój statek vzdal jest. A tak stalo se, že, dokudž otec měl svú potřebu, dcery a zeťové činiechu s ním dobrotivě, ale když byl chud a potřeben, tak milost jich a péče 35 přesta a o něm nice netbáchu; a netolik to, ale často protivenstvie jemu činiechu. Ale otec, jsa múdrý, chtě své núzi spomoci a biedě, šel jest k jednomu kupci bohatému, s nímž měl známost ot dávna, a vzal u něho deset tisíc hřiven, po třech dnech penieze vrátiti slíbiv. [193] A když měl doma ty penieze, na jeden hod určený učinil veliké hody dcerám a zetóm 40 svým. A mezi tiem, všed tajně do komory, zavřel o sobě dveře, aty penieze bera z truhly, na polštářích rozkládáše, aby dcery skrze dveře a skuly ty penieze mohly viděti. To učiniv opět penieze schoval do téhož miesta a potom tomu kupci tajně všecky vrátil. A druhého dne zeťové a dcery otieží ho, drahně-li peněz schoval do škříně. On vece: „Deset 45 tisíc hřiven vložil sem do truhly a chci je rozkázati za života zdravého; k vám pak zvláště obrátil sem větčí diel, ač však chtěli-li by o mně péči mieti a dobrotivě se mnú nakládati.“ To oni uslyševše zradovachu se a slíbichu jemu, že, což kolivěk slušelo by ke cti a ku potřebě jeho. buďto v ztravě nebo v rúše a v oděvě, to vše až do jeho smrti chtie 50 zpósobiti dobrotivě. A když smrt jeho přicházéše, přivolav k sobě zeťóv a dcer svých, a vece k nim: „Rozkázanie takové činím před vámi: Sto hřiven predikatéřóm, sto hřiven [194] bosákóm a padesáte hřiven mezi jiné zákonníky rozdělte. A když umru a pohřeben budu, klíče ot mých pokladóv, jež oni mají, vezmete a podlé rozkázanie učiniec, jiné vše sobě 55 ostavte. A zvláště, donidž ještě živ jsem, dajte každému kostelu deset hřiven.“ Kteréžto penieze ještě před smrtí dcery rozdaly kostelóm. A když otec skonal den poslední a služba slavná jemu učiněna jest a dokonána, dcery a zeťové požádachu klíčóv od bratří predikatéřóv A vzemše otevřeli truhlu, a nic jiného nenalezli kromě řemdih veliký. 30 30. „v kronikách“; autor čerpal zřejmě z Ces. (p. 705 ss.), kde začátek zní: Cum quidam nomine Johannes Cauacia ditissimus esset nec haberet nisi duas filias ... Sr. k tomu Vetterovu pozn. 742 (p. 731 s). — V lat. originále Jana Guall. (rkp. NUK I F9) čteme však na analogickém místě také: Johannes de Janua —
38 František Šimek: jehožto král stíháše a tu jej jal i s ženú jeho, a přines ho do Paříže, choval jest jeho až do smrti. Tehdy v Papí [192] postavena sta dva 25 kostely, jeden kázaním krále Karla ve jmě svatého Euzebia, v němžto Amelius, zet Karlóv, pochován jest, druhý přikázala ustaviti králová ke cti a chvále svatých Petra a Pavla apoštolóv, v němžto Ametus pohřeben jest. A když by nazajtřie, nalezeno jest tělo Amelia podlé těla Ametova v kostele královéj. Opět čte se v kronikách, že v městě řečeném Janua jeden bohatý měštěnín jménem Jan měl jest dvě dceři, kteréžto vdal jest za muže vzácné toho města, jimžto zlato a střébro i všecek svój statek vzdal jest. A tak stalo se, že, dokudž otec měl svú potřebu, dcery a zeťové činiechu s ním dobrotivě, ale když byl chud a potřeben, tak milost jich a péče 35 přesta a o něm nice netbáchu; a netolik to, ale často protivenstvie jemu činiechu. Ale otec, jsa múdrý, chtě své núzi spomoci a biedě, šel jest k jednomu kupci bohatému, s nímž měl známost ot dávna, a vzal u něho deset tisíc hřiven, po třech dnech penieze vrátiti slíbiv. [193] A když měl doma ty penieze, na jeden hod určený učinil veliké hody dcerám a zetóm 40 svým. A mezi tiem, všed tajně do komory, zavřel o sobě dveře, aty penieze bera z truhly, na polštářích rozkládáše, aby dcery skrze dveře a skuly ty penieze mohly viděti. To učiniv opět penieze schoval do téhož miesta a potom tomu kupci tajně všecky vrátil. A druhého dne zeťové a dcery otieží ho, drahně-li peněz schoval do škříně. On vece: „Deset 45 tisíc hřiven vložil sem do truhly a chci je rozkázati za života zdravého; k vám pak zvláště obrátil sem větčí diel, ač však chtěli-li by o mně péči mieti a dobrotivě se mnú nakládati.“ To oni uslyševše zradovachu se a slíbichu jemu, že, což kolivěk slušelo by ke cti a ku potřebě jeho. buďto v ztravě nebo v rúše a v oděvě, to vše až do jeho smrti chtie 50 zpósobiti dobrotivě. A když smrt jeho přicházéše, přivolav k sobě zeťóv a dcer svých, a vece k nim: „Rozkázanie takové činím před vámi: Sto hřiven predikatéřóm, sto hřiven [194] bosákóm a padesáte hřiven mezi jiné zákonníky rozdělte. A když umru a pohřeben budu, klíče ot mých pokladóv, jež oni mají, vezmete a podlé rozkázanie učiniec, jiné vše sobě 55 ostavte. A zvláště, donidž ještě živ jsem, dajte každému kostelu deset hřiven.“ Kteréžto penieze ještě před smrtí dcery rozdaly kostelóm. A když otec skonal den poslední a služba slavná jemu učiněna jest a dokonána, dcery a zeťové požádachu klíčóv od bratří predikatéřóv A vzemše otevřeli truhlu, a nic jiného nenalezli kromě řemdih veliký. 30 30. „v kronikách“; autor čerpal zřejmě z Ces. (p. 705 ss.), kde začátek zní: Cum quidam nomine Johannes Cauacia ditissimus esset nec haberet nisi duas filias ... Sr. k tomu Vetterovu pozn. 742 (p. 731 s). — V lat. originále Jana Guall. (rkp. NUK I F9) čteme však na analogickém místě také: Johannes de Janua —
Strana 39
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 39 na jehožto držadle bylo napsáno: „Já Jan z Januy toto rozkázanie činím, 60 aby všeliký byl zabit túto palicí, ktož opustě sám se, má péči od jiných, a nemúdrý skutek jest to, ktož utratě své, cizého žádá, a neřádná přézeň dědicóm své vzdáti a potom chudu býti. Proto lépe jest, ať synové hledie v tvoji ruce, než by ty hleděl v cizí ruku. Dále slušie znamenati, že k jednotě, přézni a svornosti příslušie 65 všeliké rady skryté zatajiti. Protož Římené ustavili sú právo, ktož by kolivěk pronesl rady tajnost, takovému [195] aby jazyk byl vyvlečen nebo hlava sťata. Jakož o tom píše Macrobius, že jedno robě římské jménem Papirius jednoho času s otcem svým všel jest do radného domu mezi konšely, kdežto dálo se nětco velmi tajného, jež pod zápovědí 70 hlavy stětie ižádný neměl na jevo vynésti. A když Papirius domóv přijde, poče ho tázati matka jeho, kde by tak dlúho byl. Mládenec otpovědě, že jest byl tu, kdež se konšelé radie. Tehdy ona vece: „Pověz mi, kterak se tam dálo a co jest mluveno v radě.“ K tomu jí otpovědě: „Neslušie toho praviti, ješto pod zápovědí hlavy stětie má zatajeno býti“. Ale mátě, žádostivějšé a pilnějšé slyšeti tajnost, jednak prosbú, jednak hrózú usiluje přemoci mládence, aby jí pověděl tajnost. Tehdy syn její věda, že pokolení ženskému hotovo a snadno jest pronésti tajnost, protož opět prosil mateře, aby ho netiskla k tomu, že jí pověděti nechce. Ale ona nechtiec přestati, přéliš náramně syna mútieše, chtieci vždy [196] zvěděti, co se 80 jest v radě dálo. A vida mládenec, že nemóž jinak mateřiny prchlivosti zniknúti, jednu lživú řeč vymyslil, aby tak pomsty konšelské ušel a mateře nepokojné utekl a radu skrytú zachoval. I řekl jest Papirius mateři: „V radě toto jest mluveno: Co by zdálo se lépe: aby jeden muž jměl dvě ženě, čili jedna žena dva muže? A v najprvnie radě, na 85 čemž ostanú, má dokonáno býti. To ona uslyševši, inhed jiným ženám urozenějším pověděla tak, jakož jest slyšala od syna svého, proséc jich, aby se poradily, kterak by s tiem měly učiniti. A když by nazajtřie, téměř všeckny panie sebravše se jdiechu před 90 konšely prosiec, aby jednéj ženě každé dali dva muže radějie, než by každý muž měl dvě ženě. Tehdy všickni, jenž v radě biechu, s velikú úžestí podivichu se, proč by taková búře nová vznikla a co by zbor 60. Cess.: Ego ... condo testamentum, ut quilibet mactetur hac clava, qui se ipso neglecto alterius curam gerit... 68nn. Macrobins in libro de sompno Cipionis (sr. naši marginálii); tak čteme i u Cess. (p. 125), ale Vetter spr. poznamenává (na str. 159 pozn. 72), že to není v komentáři k Somn. Scipionis u Macrobia, ale v Saturnalia 1, 6, 20. Náš autor čerpal asi zase z Cess. (a z něho i Štítný str. 399, ač sám uvádí, že „Čte se v Řím- ských skutciech“; jak vidíme, nelze spoléhati na pod. údaje ve středověku). V Gestech Rom. je ovšem tato historie (Oesterley 126) — 75
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 39 na jehožto držadle bylo napsáno: „Já Jan z Januy toto rozkázanie činím, 60 aby všeliký byl zabit túto palicí, ktož opustě sám se, má péči od jiných, a nemúdrý skutek jest to, ktož utratě své, cizého žádá, a neřádná přézeň dědicóm své vzdáti a potom chudu býti. Proto lépe jest, ať synové hledie v tvoji ruce, než by ty hleděl v cizí ruku. Dále slušie znamenati, že k jednotě, přézni a svornosti příslušie 65 všeliké rady skryté zatajiti. Protož Římené ustavili sú právo, ktož by kolivěk pronesl rady tajnost, takovému [195] aby jazyk byl vyvlečen nebo hlava sťata. Jakož o tom píše Macrobius, že jedno robě římské jménem Papirius jednoho času s otcem svým všel jest do radného domu mezi konšely, kdežto dálo se nětco velmi tajného, jež pod zápovědí 70 hlavy stětie ižádný neměl na jevo vynésti. A když Papirius domóv přijde, poče ho tázati matka jeho, kde by tak dlúho byl. Mládenec otpovědě, že jest byl tu, kdež se konšelé radie. Tehdy ona vece: „Pověz mi, kterak se tam dálo a co jest mluveno v radě.“ K tomu jí otpovědě: „Neslušie toho praviti, ješto pod zápovědí hlavy stětie má zatajeno býti“. Ale mátě, žádostivějšé a pilnějšé slyšeti tajnost, jednak prosbú, jednak hrózú usiluje přemoci mládence, aby jí pověděl tajnost. Tehdy syn její věda, že pokolení ženskému hotovo a snadno jest pronésti tajnost, protož opět prosil mateře, aby ho netiskla k tomu, že jí pověděti nechce. Ale ona nechtiec přestati, přéliš náramně syna mútieše, chtieci vždy [196] zvěděti, co se 80 jest v radě dálo. A vida mládenec, že nemóž jinak mateřiny prchlivosti zniknúti, jednu lživú řeč vymyslil, aby tak pomsty konšelské ušel a mateře nepokojné utekl a radu skrytú zachoval. I řekl jest Papirius mateři: „V radě toto jest mluveno: Co by zdálo se lépe: aby jeden muž jměl dvě ženě, čili jedna žena dva muže? A v najprvnie radě, na 85 čemž ostanú, má dokonáno býti. To ona uslyševši, inhed jiným ženám urozenějším pověděla tak, jakož jest slyšala od syna svého, proséc jich, aby se poradily, kterak by s tiem měly učiniti. A když by nazajtřie, téměř všeckny panie sebravše se jdiechu před 90 konšely prosiec, aby jednéj ženě každé dali dva muže radějie, než by každý muž měl dvě ženě. Tehdy všickni, jenž v radě biechu, s velikú úžestí podivichu se, proč by taková búře nová vznikla a co by zbor 60. Cess.: Ego ... condo testamentum, ut quilibet mactetur hac clava, qui se ipso neglecto alterius curam gerit... 68nn. Macrobins in libro de sompno Cipionis (sr. naši marginálii); tak čteme i u Cess. (p. 125), ale Vetter spr. poznamenává (na str. 159 pozn. 72), že to není v komentáři k Somn. Scipionis u Macrobia, ale v Saturnalia 1, 6, 20. Náš autor čerpal asi zase z Cess. (a z něho i Štítný str. 399, ač sám uvádí, že „Čte se v Řím- ských skutciech“; jak vidíme, nelze spoléhati na pod. údaje ve středověku). V Gestech Rom. je ovšem tato historie (Oesterley 126) — 75
Strana 40
40 I. František Šimek: těchto žen mienil. A když zvěděchu žádost jich, kázachu jim ven vystú- 95 piti, aby se rozmysléc odpověd k tomu sličnú dali. A mezi tiem [197 Papirius všed do rady vece:„ Já boje se mateře své, jenž mě prosbú a hrózami nutieše, abych jí pověděl, co se u vaší radě dálo, tú sem jie řečí zbyl, aby rada vaše ostala skryta. Tehdy konšelé velmi chváléchu múdrost mládence a ustavichu 900 právo, aby potom ižádné robě nechodilo s otcem do rady kromě Papiria. jehož připsali sú, aby po otci svém miesto držal v radě. Tehdy ženy prosiechu konšelóv, aby jim otpustili ostati při dávniem právu, slibujíce mužóv svých nehněvati ničímž a jsúce vděčny po jednom muži jmieti. Kterak předkové staří měli sú se k svým nižším, o tom znamenitě 5 píše se v mnohých knihách. Nebo oni byli sú milostivi k svým poddaným. a proto všem lidem byli vzácni. I protož slušie věděti, co jest milostivost: jest vzácná žádost všem z sladkosti dobrotivéj mysli. Nebo takto: milostivost jest v žádosti skrze litovánie, v skutku skrze odpuštěnie, skrze udělenie a skrze sstúpenie. Jakož píše [198] Elimandus o jednom 10 césaři jménem Traianus, když jednoho času byl tresktán od svých přátel, že ctil lidi zavržené přéliš, jenžto neslušelo jeho dóstojenství, otpověděl. že by chtěl všem vóbec vzácen býti i každému zvláště. A viece praví o něm, že, když jednoho času Traianus na kuoň vsedáše. chtě jeti u boj, tehdy vdova jedna, chopivši jej za nohu, prosieše, aby jie 15 učinil spravedlivost k tomu, jenž zabil syna jejieho, řkúci: „Ó ciesaři. učiň mi spravedlivost k vrahu syna mého!“ K niežto ciesař vece: „Až se z boje vrátím, učinímť spravedlivost.“ Ona vece: „Co jest tobě platno. učiní-li kto jiný dobře? Tenť vezme odplatu, ale ne ty. Ty jsi mně dlužen. protož učiň mi spravedlivost; nebo zajisté křivda jest to, ktož nenavrátí 20 dluhu, jemuž jest povinen. Náměstek tvój učiní-li spravedlivost těm, ješto křivdu trpie, onť se sám od smrti zprostí; ale toběť nespomóž spra- vedlivost [199] jiného.“ Túto řečí hnut jsa Traianus, ssedl s koně a při vdovinu sám osobně súdil. Protož na prostřed města postaven byl slúp jemu a provoláno přede všemi bylo, že nižádný nenie lepší a zčastnější 25 Trajana césaře. Také se o něm píše, že, když syn jeho projéžděl se na bujném koni a běže velikú prudkostí, syna jednéj vdově potlačil jest a umrtvil, tehdy césař dal jest syna svého vdově miesto syna jejieho. Spravedlivost jest ctnost navracujíc každému, což jeho jest, točíž 30 větčiemu, rovnému a menšiemu: vyššiemu slušie poslušenstvie a pocta, rovnému rada a spomoc, nižšému ostraha a kázeň. Protož počest, již 9. Elimandus; viz výše pozn. k ř. 544. — Autor asi čerpal z Cess. (p. 329). Sr. i Polikr. 1. IV c. 8 — 13nn. Vypravování je v Polikr. 1. V c. 8 —
40 I. František Šimek: těchto žen mienil. A když zvěděchu žádost jich, kázachu jim ven vystú- 95 piti, aby se rozmysléc odpověd k tomu sličnú dali. A mezi tiem [197 Papirius všed do rady vece:„ Já boje se mateře své, jenž mě prosbú a hrózami nutieše, abych jí pověděl, co se u vaší radě dálo, tú sem jie řečí zbyl, aby rada vaše ostala skryta. Tehdy konšelé velmi chváléchu múdrost mládence a ustavichu 900 právo, aby potom ižádné robě nechodilo s otcem do rady kromě Papiria. jehož připsali sú, aby po otci svém miesto držal v radě. Tehdy ženy prosiechu konšelóv, aby jim otpustili ostati při dávniem právu, slibujíce mužóv svých nehněvati ničímž a jsúce vděčny po jednom muži jmieti. Kterak předkové staří měli sú se k svým nižším, o tom znamenitě 5 píše se v mnohých knihách. Nebo oni byli sú milostivi k svým poddaným. a proto všem lidem byli vzácni. I protož slušie věděti, co jest milostivost: jest vzácná žádost všem z sladkosti dobrotivéj mysli. Nebo takto: milostivost jest v žádosti skrze litovánie, v skutku skrze odpuštěnie, skrze udělenie a skrze sstúpenie. Jakož píše [198] Elimandus o jednom 10 césaři jménem Traianus, když jednoho času byl tresktán od svých přátel, že ctil lidi zavržené přéliš, jenžto neslušelo jeho dóstojenství, otpověděl. že by chtěl všem vóbec vzácen býti i každému zvláště. A viece praví o něm, že, když jednoho času Traianus na kuoň vsedáše. chtě jeti u boj, tehdy vdova jedna, chopivši jej za nohu, prosieše, aby jie 15 učinil spravedlivost k tomu, jenž zabil syna jejieho, řkúci: „Ó ciesaři. učiň mi spravedlivost k vrahu syna mého!“ K niežto ciesař vece: „Až se z boje vrátím, učinímť spravedlivost.“ Ona vece: „Co jest tobě platno. učiní-li kto jiný dobře? Tenť vezme odplatu, ale ne ty. Ty jsi mně dlužen. protož učiň mi spravedlivost; nebo zajisté křivda jest to, ktož nenavrátí 20 dluhu, jemuž jest povinen. Náměstek tvój učiní-li spravedlivost těm, ješto křivdu trpie, onť se sám od smrti zprostí; ale toběť nespomóž spra- vedlivost [199] jiného.“ Túto řečí hnut jsa Traianus, ssedl s koně a při vdovinu sám osobně súdil. Protož na prostřed města postaven byl slúp jemu a provoláno přede všemi bylo, že nižádný nenie lepší a zčastnější 25 Trajana césaře. Také se o něm píše, že, když syn jeho projéžděl se na bujném koni a běže velikú prudkostí, syna jednéj vdově potlačil jest a umrtvil, tehdy césař dal jest syna svého vdově miesto syna jejieho. Spravedlivost jest ctnost navracujíc každému, což jeho jest, točíž 30 větčiemu, rovnému a menšiemu: vyššiemu slušie poslušenstvie a pocta, rovnému rada a spomoc, nižšému ostraha a kázeň. Protož počest, již 9. Elimandus; viz výše pozn. k ř. 544. — Autor asi čerpal z Cess. (p. 329). Sr. i Polikr. 1. IV c. 8 — 13nn. Vypravování je v Polikr. 1. V c. 8 —
Strana 41
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis 41 vzdáváchu staří povýšeným a dóstojným, tato bieše: Jakož svědčí sv. Augustin, že Římené za časóv dávních Ctnost a Čest jako bohy ctiechu [200] a jim dva chrámy postavili tak spojená a zpósobená, aby nižádný nemohl vníti do chrámu Cti, jediné leč by prvé prošel chrám Ctnosti; 35 nebo sama ctnost činí člověka hodna cti. Nižádný zajisté zlý nenie hoden cti. Nebo otplata ctnosti jestiť čest a příleží k dobrým. A na znamenie toho Římené nectili sú ižádného, jediné leč jest kto prvé zaslúžil skrze ctnosti. A ačkoli zaslúženie ctnosti jest otplata cti, však častokrát čest protiví se ctnosti, kdyžto mysl toho, jenž ho ctie, pozdvíhá se u pýchu. 40 Protož čte se, že troji čest Římené vzdáváchu vítězóm, kdyžto se domóv vracováchu: První, že lid s veselím a s pěním vstřéc proti vítězi vycházéchu. Druhé, že všichni vězněvé, majíc svázanie ruce nazad, jdiechu za jeho vozem. Třetie, že ten vítěz sedieše na voze, jejž vezéchu čtyřé koni bielí, a vezen jest až do domu radného. Ale aby se nepozdvíhal 45 a sám sebe nezapomenul, jsa povýšen tak velikú ctí, toho [201] dne trpěl jest troje protivenstvie: Prvnie, že seděl s ním jeden člověk chudý a zavr- žené postavy; na znamenie, aby všeliký člověk, kterakž kolivěk chudý, měl náději dosáhnúti cti takovéj, ač by prvé ctnostmi se ušlechtil. Druhé, že ten člověk, sedě na voze s ním, často jej poličkováše a k němu takto 50 mluvieše: „Poznaj sám se a nechtěj pýchati z takovéj cti tobě učiněnéj a pomni na to, že člověk jsi“. Třetie, že toho dne každý, ktož jest chtěl, bez přékazy mohl protivné a hanebné řeči k tomu vítězu mluviti. Jakož Juliovi ciesaři, když po mnohých vítěžstvích do Říma jedieše, rozličné protivenstvie beze všie pomsty jemu činiechu. Protož čest a chvála povýšených lidí jest úzkost velikých pečli- vostí. Jakož svědčí Valerius o jednom králi, jenž měl korunován býti; drže v ruce dlúho korunu, řekl jest: „Ó koruno, ušlechtilá viece než zčastná! Nebo, by kto věděl, kterak mnohých nebezpečenství a pečli- vostí jsi plna, i s země nezdvihl by tebe. Též [202] Fabius, když ote všeho lidu volen byl kniežetem římským, vymlúval se jim a řka, že nemóž pro starost kralovati; a čím viece otpie- ráše, tiem viece jej nabádáchu, aby přijal kniežetstvo. A vida jich prosbu 55 60 33. Augustinus, De civitate Dei 1. IV c. 20 — 41nn. Sr. Gesta Romanorum (Oesterley 30. tam i prameny na str. 717), Staroč. Gesta 15 (zkomoleno) — 43. Lat. orig.: omnes captivi ligatis post tergum manibus sequebantur; v Stč. Gestech: všichni vězňové, jenž byli svázáni, byli rozvázáni (!) a jeho následovati — 57. Valerius 1. VII c. 2 ext. 5, ale autor to převzal asi z Cess. (p. 337), z něhož čerpal i Štítný (str. 265) — 61. Valerius l. VI c. 4, 1; ale autor čerpal patrně zase z Cess. (p. 335 ss.), jak můžeme souditi i z toho, že u Valeria se mluví o Manliovi Torquatovi, kdežto u Cess. (jako zde) o Fabiovi —
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis 41 vzdáváchu staří povýšeným a dóstojným, tato bieše: Jakož svědčí sv. Augustin, že Římené za časóv dávních Ctnost a Čest jako bohy ctiechu [200] a jim dva chrámy postavili tak spojená a zpósobená, aby nižádný nemohl vníti do chrámu Cti, jediné leč by prvé prošel chrám Ctnosti; 35 nebo sama ctnost činí člověka hodna cti. Nižádný zajisté zlý nenie hoden cti. Nebo otplata ctnosti jestiť čest a příleží k dobrým. A na znamenie toho Římené nectili sú ižádného, jediné leč jest kto prvé zaslúžil skrze ctnosti. A ačkoli zaslúženie ctnosti jest otplata cti, však častokrát čest protiví se ctnosti, kdyžto mysl toho, jenž ho ctie, pozdvíhá se u pýchu. 40 Protož čte se, že troji čest Římené vzdáváchu vítězóm, kdyžto se domóv vracováchu: První, že lid s veselím a s pěním vstřéc proti vítězi vycházéchu. Druhé, že všichni vězněvé, majíc svázanie ruce nazad, jdiechu za jeho vozem. Třetie, že ten vítěz sedieše na voze, jejž vezéchu čtyřé koni bielí, a vezen jest až do domu radného. Ale aby se nepozdvíhal 45 a sám sebe nezapomenul, jsa povýšen tak velikú ctí, toho [201] dne trpěl jest troje protivenstvie: Prvnie, že seděl s ním jeden člověk chudý a zavr- žené postavy; na znamenie, aby všeliký člověk, kterakž kolivěk chudý, měl náději dosáhnúti cti takovéj, ač by prvé ctnostmi se ušlechtil. Druhé, že ten člověk, sedě na voze s ním, často jej poličkováše a k němu takto 50 mluvieše: „Poznaj sám se a nechtěj pýchati z takovéj cti tobě učiněnéj a pomni na to, že člověk jsi“. Třetie, že toho dne každý, ktož jest chtěl, bez přékazy mohl protivné a hanebné řeči k tomu vítězu mluviti. Jakož Juliovi ciesaři, když po mnohých vítěžstvích do Říma jedieše, rozličné protivenstvie beze všie pomsty jemu činiechu. Protož čest a chvála povýšených lidí jest úzkost velikých pečli- vostí. Jakož svědčí Valerius o jednom králi, jenž měl korunován býti; drže v ruce dlúho korunu, řekl jest: „Ó koruno, ušlechtilá viece než zčastná! Nebo, by kto věděl, kterak mnohých nebezpečenství a pečli- vostí jsi plna, i s země nezdvihl by tebe. Též [202] Fabius, když ote všeho lidu volen byl kniežetem římským, vymlúval se jim a řka, že nemóž pro starost kralovati; a čím viece otpie- ráše, tiem viece jej nabádáchu, aby přijal kniežetstvo. A vida jich prosbu 55 60 33. Augustinus, De civitate Dei 1. IV c. 20 — 41nn. Sr. Gesta Romanorum (Oesterley 30. tam i prameny na str. 717), Staroč. Gesta 15 (zkomoleno) — 43. Lat. orig.: omnes captivi ligatis post tergum manibus sequebantur; v Stč. Gestech: všichni vězňové, jenž byli svázáni, byli rozvázáni (!) a jeho následovati — 57. Valerius 1. VII c. 2 ext. 5, ale autor to převzal asi z Cess. (p. 337), z něhož čerpal i Štítný (str. 265) — 61. Valerius l. VI c. 4, 1; ale autor čerpal patrně zase z Cess. (p. 335 ss.), jak můžeme souditi i z toho, že u Valeria se mluví o Manliovi Torquatovi, kdežto u Cess. (jako zde) o Fabiovi —
Strana 42
42 I. František Šimek: ustavičnú, řekl jim: „Hledajte sobě jiného, k němuž byšte tu čest obrátili. 65 Nebo, budu-li přinucen, abych vládl nad vámi, tehdy já nebudu moci vašich obyčejóv převrácených trpěti, ani vy mohli byšte snésti kázni mé.“ Oni vecechu: „Čím jasnější a čistčí budeš v úmysle, tiem viece musíš býti pečlivý v panování. Dále slušie znamenati, že dřevní kniežata měli sú pamět o smrti 70 budúcie. Nebo když ciesaře korunováchu, ihned přijdiechu k němu hrob- níci, tiežíce ho, z kterého kovu chtěl by hrob mieti; a také jeho život porušitedlný a minutý připomínáchu řkúce: „Zpósobuj královstvie své dobrotivě a měj péči o duši tvé.“ Také k spravedlnosti kniežat slušie pochlebníkóv neposlúchati. 75 Jakož svědčí Tulius o jednom ukrutníku jménem Dionyzius, jehož jeden přétel jeho, [203] řečený Damodes, pochlebuje přéliš chváléše sbožie jeho, velebnost povýšenie a hojnost jměnie jeho veličéše, a nadto pravieše nade všecky najlepším jeho býti. K němuž Dionyzius otpovědě: „Ukáži tobě zčestie mé a velebnost mú.“ A kázal přétele svého v sieni svéj pozla- 80 cenéj posaditi a oběd hojný připraviti a kázal mládencóm nádobným jemu slúžiti; a potom kázal nahý meč na koňskéj vlasině nad hlavu Dameda pověsiti. A když on pro velikú bázen ani služebníkóv pěkných patřieše, ani sáhnúti na stuol smějéše, ani okrasy séni tbáše, boje se meče, aby naň nespadl, tehdy řekl ukrutník: „Takovýť jest byt mój, 85 jejž ty sčastným býti nazýváš.“ Ale Damodes proséše ukrutníka, aby kázal vzieti meč ten, jenž viséše nad ním, a pryč otložiti. Protož vědomé jest, že takový život nenie zčastný, při němž jest strach a bázen. Tak Dionyzius, ačkoli byl jest ukrutník, však jest zhrzel pochlebenstvím. Nebo pochlebníci sú [204] ochechule lidi sladkými 90 řečmi svodiec, jichžto vší pilností slušé se vystřéhati a jich podtržení srozoměti. Jakož i Pseuzippus mudřec řekl jest pochlebníku jednomu: „Pochlebníče, mlč a přestaň! Nic neprospěješ; nebť rozomiem tobě.“ Též také Alimandus řekl jest: „Mocný ciesaři, najviece v tom stkví 75. Cicero Tuscul. 5, 61. Sr. i Cess. p. 673 s. (ale vypravování se liší) — 91. Spr. Speusippus. Čte se později u Burleye c. LVII: Adulator, desine utrosque fallere. Nichil proficis, cum te intelligam — 93. Alimandus = Elimandus = Helinandus, sr. výše pozn. k ř. 544 Čte se v Polikr. 1. III 14. Sr. Eduardus Wölfflin, Caecilii Balbi De nugis philosophorum quae supersunt (Basiliae 1855 p. 3); cituje z označeného místa v Polikr.: Egregie quidem Caecilius Balbus, Imperator, inquit, Auguste, tum in multis, tum in eo maxime elucet prudentia tua, quod isti nondum te omnino insa- num reddiderunt, qui ut tibi applaudant, non modo diis, sed tibi et populo iniuriam faciunt. Deorum siquidem minuunt reverentiam, quo parificant tibi ... Sane in eo aliquid divinum tibi inesse monstrabis, si omnes istos, qui divinitati tuae fraudu- lenter applaudunt, rapi feceris ad tormenta ..
42 I. František Šimek: ustavičnú, řekl jim: „Hledajte sobě jiného, k němuž byšte tu čest obrátili. 65 Nebo, budu-li přinucen, abych vládl nad vámi, tehdy já nebudu moci vašich obyčejóv převrácených trpěti, ani vy mohli byšte snésti kázni mé.“ Oni vecechu: „Čím jasnější a čistčí budeš v úmysle, tiem viece musíš býti pečlivý v panování. Dále slušie znamenati, že dřevní kniežata měli sú pamět o smrti 70 budúcie. Nebo když ciesaře korunováchu, ihned přijdiechu k němu hrob- níci, tiežíce ho, z kterého kovu chtěl by hrob mieti; a také jeho život porušitedlný a minutý připomínáchu řkúce: „Zpósobuj královstvie své dobrotivě a měj péči o duši tvé.“ Také k spravedlnosti kniežat slušie pochlebníkóv neposlúchati. 75 Jakož svědčí Tulius o jednom ukrutníku jménem Dionyzius, jehož jeden přétel jeho, [203] řečený Damodes, pochlebuje přéliš chváléše sbožie jeho, velebnost povýšenie a hojnost jměnie jeho veličéše, a nadto pravieše nade všecky najlepším jeho býti. K němuž Dionyzius otpovědě: „Ukáži tobě zčestie mé a velebnost mú.“ A kázal přétele svého v sieni svéj pozla- 80 cenéj posaditi a oběd hojný připraviti a kázal mládencóm nádobným jemu slúžiti; a potom kázal nahý meč na koňskéj vlasině nad hlavu Dameda pověsiti. A když on pro velikú bázen ani služebníkóv pěkných patřieše, ani sáhnúti na stuol smějéše, ani okrasy séni tbáše, boje se meče, aby naň nespadl, tehdy řekl ukrutník: „Takovýť jest byt mój, 85 jejž ty sčastným býti nazýváš.“ Ale Damodes proséše ukrutníka, aby kázal vzieti meč ten, jenž viséše nad ním, a pryč otložiti. Protož vědomé jest, že takový život nenie zčastný, při němž jest strach a bázen. Tak Dionyzius, ačkoli byl jest ukrutník, však jest zhrzel pochlebenstvím. Nebo pochlebníci sú [204] ochechule lidi sladkými 90 řečmi svodiec, jichžto vší pilností slušé se vystřéhati a jich podtržení srozoměti. Jakož i Pseuzippus mudřec řekl jest pochlebníku jednomu: „Pochlebníče, mlč a přestaň! Nic neprospěješ; nebť rozomiem tobě.“ Též také Alimandus řekl jest: „Mocný ciesaři, najviece v tom stkví 75. Cicero Tuscul. 5, 61. Sr. i Cess. p. 673 s. (ale vypravování se liší) — 91. Spr. Speusippus. Čte se později u Burleye c. LVII: Adulator, desine utrosque fallere. Nichil proficis, cum te intelligam — 93. Alimandus = Elimandus = Helinandus, sr. výše pozn. k ř. 544 Čte se v Polikr. 1. III 14. Sr. Eduardus Wölfflin, Caecilii Balbi De nugis philosophorum quae supersunt (Basiliae 1855 p. 3); cituje z označeného místa v Polikr.: Egregie quidem Caecilius Balbus, Imperator, inquit, Auguste, tum in multis, tum in eo maxime elucet prudentia tua, quod isti nondum te omnino insa- num reddiderunt, qui ut tibi applaudant, non modo diis, sed tibi et populo iniuriam faciunt. Deorum siquidem minuunt reverentiam, quo parificant tibi ... Sane in eo aliquid divinum tibi inesse monstrabis, si omnes istos, qui divinitati tuae fraudu- lenter applaudunt, rapi feceris ad tormenta ..
Strana 43
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 43 se múdrost tvá, že pochlebníci tito tebe sú nepodtrhli v nemúdrost, jenž, když lahodie tobě, netolik bohóm, ale také tobě i lidu činie bezprá- 95 vie. Neb bohóm pocty ujímají, je tobě rovnajíc. Tvéj přirozenie křehkéj povahy oklamávají, když tě smějí bohóm rovnati. Lid k modloslúžení přivodie, když smrtedlné velejí jako nesmrtedlné ctíti. V tom na sobě moc božskú ukážeš, ač všecky tyto, jenž dóstojenství tvému lstivě laho- die, kážeš na múky dáti. O témž píše Valerius, že Athénští jednoho úředníka svého Dyma- gora, jenž pochlebováše králi Dariovi, jali sú a nad ním pomstili hlavy stětím. 1000 (1I.) Múdrost kniežatóm a súdcém velmi jest potřebna. [205] Jakož praví Vegecius, nižádný nemá tak mnoho věděti a činiti dobrého jako knieže neb súdce, jehožto život všem poddaným má se stkvieti a skutkové prospěšni býti. A tak nevolé lidé mladých súdcí, nebo nemají múdrosti. 5 Protož čte se, dokudž v Římě kniežata a konšelé biechu učení a v múdrosti dospělí, dotud obecné dobré u nich rozmáhalo se; a jakž netbáchu učiti se literám, tak kořen kněžstva podřezán jest a moc rytieřstva umdlena jest. A nenie div, že kniežatstva a súdové nemohú státi bez múdrosti. Jakož praví Plato, tehdy blahoslavená jest země 10 všeho světa, kdyžto kralují mudrci. Protož král římský napomínal krále francského, aby kázal syny své učiti múdroštěm, a řka, že král, kterýž nenie literát, jest jako osel korunovaný. A protož kniežata dřevní měli sú mistry své; jako Trajan měl Plutarka, Nero Seneku, Alexander Aristotileše. A tak Oktavian ciesař syny své učiti kázal skutkóm rytieř- 15 ským, střieleti, běhati, skákati a kamením metati, [206] ale dcerám kázal šíti, přésti, tkáti a což příleží k řemeslu vlny a lnu, kázal jim naučiti 1001. Valerius l. VI c. 3, ext. 2 (Athéňan spr. se jmenuje Timagoras) — 3. Vegetius, Epitoma rei mil. I, praef.: neque quemquam magis decet vel meliora scire vel plura quam principem, cuius doctrina omnibus potest prodesse subiectis — 10. Plato; jeho výrok u Valeria 1. VII c. 2, ext. 4: Plato tum demum beatum orbem futurum praedicabat, cum aut sapientes regnare aut reges sapere coepissent — 11n. Policraticus 1. IV c. 6: Unde et in literis, quas regem Romanorum ad Francorum regem transmisisse recolo, qui hortabatur, ut liberos suos liberalibus disciplinis institui procuraret, hoc inter caetera eleganter adiecit, quia rex illiteratus est quasi asinus coronatus. — Autor to zase vypsal asi z Cess. (p. 151) — 15. Oktavian atd.; čte se u Suetonia, Octavius 64 (ale ne o dětech, nýbrž o vnucích a vnučkách Oktavianových). Autor čerpal zřejmě zase z Cess. (p. 151), kde to následuje hned po předcházejícím (a píše se tu o synech a dcerách Oktavia- nových jako zde). Sr. Vetterovu pozn. 94 na str. 163 —
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 43 se múdrost tvá, že pochlebníci tito tebe sú nepodtrhli v nemúdrost, jenž, když lahodie tobě, netolik bohóm, ale také tobě i lidu činie bezprá- 95 vie. Neb bohóm pocty ujímají, je tobě rovnajíc. Tvéj přirozenie křehkéj povahy oklamávají, když tě smějí bohóm rovnati. Lid k modloslúžení přivodie, když smrtedlné velejí jako nesmrtedlné ctíti. V tom na sobě moc božskú ukážeš, ač všecky tyto, jenž dóstojenství tvému lstivě laho- die, kážeš na múky dáti. O témž píše Valerius, že Athénští jednoho úředníka svého Dyma- gora, jenž pochlebováše králi Dariovi, jali sú a nad ním pomstili hlavy stětím. 1000 (1I.) Múdrost kniežatóm a súdcém velmi jest potřebna. [205] Jakož praví Vegecius, nižádný nemá tak mnoho věděti a činiti dobrého jako knieže neb súdce, jehožto život všem poddaným má se stkvieti a skutkové prospěšni býti. A tak nevolé lidé mladých súdcí, nebo nemají múdrosti. 5 Protož čte se, dokudž v Římě kniežata a konšelé biechu učení a v múdrosti dospělí, dotud obecné dobré u nich rozmáhalo se; a jakž netbáchu učiti se literám, tak kořen kněžstva podřezán jest a moc rytieřstva umdlena jest. A nenie div, že kniežatstva a súdové nemohú státi bez múdrosti. Jakož praví Plato, tehdy blahoslavená jest země 10 všeho světa, kdyžto kralují mudrci. Protož král římský napomínal krále francského, aby kázal syny své učiti múdroštěm, a řka, že král, kterýž nenie literát, jest jako osel korunovaný. A protož kniežata dřevní měli sú mistry své; jako Trajan měl Plutarka, Nero Seneku, Alexander Aristotileše. A tak Oktavian ciesař syny své učiti kázal skutkóm rytieř- 15 ským, střieleti, běhati, skákati a kamením metati, [206] ale dcerám kázal šíti, přésti, tkáti a což příleží k řemeslu vlny a lnu, kázal jim naučiti 1001. Valerius l. VI c. 3, ext. 2 (Athéňan spr. se jmenuje Timagoras) — 3. Vegetius, Epitoma rei mil. I, praef.: neque quemquam magis decet vel meliora scire vel plura quam principem, cuius doctrina omnibus potest prodesse subiectis — 10. Plato; jeho výrok u Valeria 1. VII c. 2, ext. 4: Plato tum demum beatum orbem futurum praedicabat, cum aut sapientes regnare aut reges sapere coepissent — 11n. Policraticus 1. IV c. 6: Unde et in literis, quas regem Romanorum ad Francorum regem transmisisse recolo, qui hortabatur, ut liberos suos liberalibus disciplinis institui procuraret, hoc inter caetera eleganter adiecit, quia rex illiteratus est quasi asinus coronatus. — Autor to zase vypsal asi z Cess. (p. 151) — 15. Oktavian atd.; čte se u Suetonia, Octavius 64 (ale ne o dětech, nýbrž o vnucích a vnučkách Oktavianových). Autor čerpal zřejmě zase z Cess. (p. 151), kde to následuje hned po předcházejícím (a píše se tu o synech a dcerách Oktavia- nových jako zde). Sr. Vetterovu pozn. 94 na str. 163 —
Strana 44
44 I. František Šimek: se. A když otázán jest, proč by to učinil, otpověděl: „Ač nynie sem pán všeho světa, však synové moji a dcery mohli by v chudobu upadnúti. 20 a budú-li uměti řemeslo které, budú se moci tiem živiti počestně. Dále slušie věděti, že kniežata dřevní byli sú v súdiech upřémí. Jakož píše Valerius o jednom králi z Persie, jménem Kambyzes, že byl jest tak stálý a upřémý, jenž súdci jednoho nepravého kázal odřieti a jeho koží kázal přikryti stolici súdní; a na téj stolici posadil syna jeho miesto 25 otce řka: „Vystřéhaj se vždy súdu nepravého, aby netrpěl také pomsty jako otec.“ Versus: 30 Sede sedens ista iudex inflexibilis sta. A manibus reseces munus animeque preces. Sit tibi lucerna sedes pellisque paterna, qua resides natus pro patre sponte donatus. Výklad těchto veršíkóv latinských: „Synu, jenž súdíš sedě na kóži otcově, pomniž a měj na příklad [207] tu stolici a buď upřémý v súdu. netbaje daróv ani přézni. Též zákon Boží přikazuje: „Súdce a mistry postavíš ve všech 35 branách tvých, aby súdili lid súdem pravým, na ižádnú stranu neodchy- lujíc se.“ Protož praví Aristotileš, že mistři arabští daróm řékáchu púta a svazkové. Nebo jakož spatý nemóž volně choditi, kamž chce. tak ti, jenž milují dary; ačkoli sú mocni a múdři, však úmysl jich svázán jest přijímaním daróv, aby nemohli súditi právě a upřémě. Též píše se v jednéj básni, že jednoho času lev, král zvieřat. seděl jest na súdě, kdežto žalováno jest na vlka a na osla z bezprávie. Otázal lev osla, co jest učinil zlého. Osel vece: „Byl sem lačen, i snědl sem drobet sena, ješto vypadlo z jednoho vozu. Jemuž lev řekl jest: „Osle zlý, učinil si proti zápovědi, že si zdvihl to, jenž jest bylo cizé. 45 I otsúdil osla, aby za to smrt trpěl. Otázán jest také vlk, kterú by měl vinu do sebe. On otpověděl: „Pane, lapal jsem v stádech ovce i krávy. kolikrát kolivěk byl sem lačen, a ty sem zadávě [208] jedl, kdy mi se líbilo.“ Vece k němu lev: „Přirozenoť jest tobě, aby tak činil. A ktož činí podlé vuole přirozenie, tenť nehřeší. Protož nečiň sobě v tom svědomie. 50 a nemáš hřéchu ižádného, neb přirozenie tvé k tomu tě táhne. 40 22. Valerius l. VI c. 3, ext. 3; Cess. p. 195 s. (zde za pramen udán „Heliman- dus“, ale verše nejsou ani u Valeria ani u Cess. Sr. Herodota 5, 25 a Lucan. 10. K tomu pozn. Vetterova 144 na str. 219. Čte se i v Gestech Rom. 29. v Staroč. 14 34. 5. M. 16, 18n. — 36. Aristoteles; asi středověký výklad k Arist. Rhet. 1 5, 1361 a 37 - 40. Sr. podobnou bajku XXXIX (Leo, lupus, vulpes et asinus) na str. 313 práce Leopolda Hervieux. Les fabutistes Latins, tome II. Paris 1894 (Deuxième edition) —
44 I. František Šimek: se. A když otázán jest, proč by to učinil, otpověděl: „Ač nynie sem pán všeho světa, však synové moji a dcery mohli by v chudobu upadnúti. 20 a budú-li uměti řemeslo které, budú se moci tiem živiti počestně. Dále slušie věděti, že kniežata dřevní byli sú v súdiech upřémí. Jakož píše Valerius o jednom králi z Persie, jménem Kambyzes, že byl jest tak stálý a upřémý, jenž súdci jednoho nepravého kázal odřieti a jeho koží kázal přikryti stolici súdní; a na téj stolici posadil syna jeho miesto 25 otce řka: „Vystřéhaj se vždy súdu nepravého, aby netrpěl také pomsty jako otec.“ Versus: 30 Sede sedens ista iudex inflexibilis sta. A manibus reseces munus animeque preces. Sit tibi lucerna sedes pellisque paterna, qua resides natus pro patre sponte donatus. Výklad těchto veršíkóv latinských: „Synu, jenž súdíš sedě na kóži otcově, pomniž a měj na příklad [207] tu stolici a buď upřémý v súdu. netbaje daróv ani přézni. Též zákon Boží přikazuje: „Súdce a mistry postavíš ve všech 35 branách tvých, aby súdili lid súdem pravým, na ižádnú stranu neodchy- lujíc se.“ Protož praví Aristotileš, že mistři arabští daróm řékáchu púta a svazkové. Nebo jakož spatý nemóž volně choditi, kamž chce. tak ti, jenž milují dary; ačkoli sú mocni a múdři, však úmysl jich svázán jest přijímaním daróv, aby nemohli súditi právě a upřémě. Též píše se v jednéj básni, že jednoho času lev, král zvieřat. seděl jest na súdě, kdežto žalováno jest na vlka a na osla z bezprávie. Otázal lev osla, co jest učinil zlého. Osel vece: „Byl sem lačen, i snědl sem drobet sena, ješto vypadlo z jednoho vozu. Jemuž lev řekl jest: „Osle zlý, učinil si proti zápovědi, že si zdvihl to, jenž jest bylo cizé. 45 I otsúdil osla, aby za to smrt trpěl. Otázán jest také vlk, kterú by měl vinu do sebe. On otpověděl: „Pane, lapal jsem v stádech ovce i krávy. kolikrát kolivěk byl sem lačen, a ty sem zadávě [208] jedl, kdy mi se líbilo.“ Vece k němu lev: „Přirozenoť jest tobě, aby tak činil. A ktož činí podlé vuole přirozenie, tenť nehřeší. Protož nečiň sobě v tom svědomie. 50 a nemáš hřéchu ižádného, neb přirozenie tvé k tomu tě táhne. 40 22. Valerius l. VI c. 3, ext. 3; Cess. p. 195 s. (zde za pramen udán „Heliman- dus“, ale verše nejsou ani u Valeria ani u Cess. Sr. Herodota 5, 25 a Lucan. 10. K tomu pozn. Vetterova 144 na str. 219. Čte se i v Gestech Rom. 29. v Staroč. 14 34. 5. M. 16, 18n. — 36. Aristoteles; asi středověký výklad k Arist. Rhet. 1 5, 1361 a 37 - 40. Sr. podobnou bajku XXXIX (Leo, lupus, vulpes et asinus) na str. 313 práce Leopolda Hervieux. Les fabutistes Latins, tome II. Paris 1894 (Deuxième edition) —
Strana 45
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 45 Tak nepraví súdce častokrát pro malú vinu chudé a sprostné lidi odsuzují na smrt, ale bohaté a mocné vymlúvají a sprošťují ot velikých hřiechóv. Také slušie věděti o dobrých súdciech. Jakož čte se v knihách O římských skutciech, že sú ruce svoji odtahovali ote všech daróv. 55 Když jednoho času svatá Elena s mistry židovskými přijela do Říma, aby se hádala o vieru s svatým Silvestrem před Konstantinem, synem jejím, a před Římeníny, tehdy Konstantin a matka jeho vydali sú dva súdce, jenž sú ani Židé ani křesťané byli, aby některý nepřichýlil se k straně roty svéj. Jeden z nich byl jest Craton, mudřec veliký a súdce 60 spravedlivý, kterýžto nikdy nemohl namluven býti, by chtěl od koho dary bráti, ani kdy v súdu šetřil jest [209] osoby krále neb kteréž kolivěk moci. A jsa přétel moci zemskéj, však zemského nic nechtěl mieti. Druhý súdce byl jest Zenofilus, kterýžto, když také často súdieše, však jest nikdy ot nižádného nechtěl daróv bráti. Těch dvú řeč a nález jako zákon 65 jest držána a vše, což jest jich súdem rozváženo, nebylo jest v žádnéj pochybnosti. Ta dva, přeslyševše hádanie, vypověděla sta, že viera, kte- rúž vyznává svatý Silvester, jest pravá a téj viery křesťanskéj, jéž dovodí rozomně, všickni měli by se silně přídržeti. Aj, pohané, že sú pohrzeli dary v súdech a mocných osob nešetřili sú 70 jako spravedliví súdce, zaslúžili sú býti křesťané a viery křesťanské silní obránce! K témužť čte se o jednom súdci spravedlivém. Když jednoho času Alexander, chtě zvěděti, kterak se zpravují královstva jeho, proměnil se a k jednomu [210] súdci přišel, jenž se před ním dva súdiešta. Jeden z nich 75 řekl: „Kúpil sem duom u tohoto a nalezl sem poklad v zemi zakopaný, a prosil sem ho, aby jej vzal, neb jest jeho, a nechtěl jest vzéti.“ Druhý otpověděl: „Já neschoval sem pokladu ižádného aniž jest mój; protož nechci ho vzéti, neb nepříleží ke mně.“ Tehdy ona vecesta k súdci, proséc jeho, aby vzal k sobě ten poklad a učinil s ním, jakž by se jemu 80 zdálo. Súdce ot pověděl jima: „Vy ot viny lakomstvie utiekáte, mě chtiece v ten hřiech uvésti? Žádáte-li pravdy, učiňtež, jakž mně zdá se.“ Tehdy súdce řekl prvniemu: „Máš-li syna kterého?“ Otpověděl: „Mám.“ Řekl jest i druhému: „Ty máš-li dceru?“ On vece: „Mám.“ Súdce řekl: „Jdětež a oddajtež je spolu, a budiž jich poklad ten. 85 Alexander to uslyšav a podiviv se vece k súdci: „Nikdy sem neviděl lidí, by tak súdili a tak činili!“ Jemuž súdce otpovědě, neznaje ho: „A jsú-li kde, ješto neprávě súdie?“ Alexander vece: „Cele jsú.“ Súdce řekl: „Bývá-li dešť v jich zemi?“ [211] Tehdy viece podivil se Alexander a řekl: „Přesčastní králi, jenž hodni sú mieti takové súdce!“ Protož 90 dal se jemu znáti Alexander a pro takové rozsúzenie dal jemu jedno
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 45 Tak nepraví súdce častokrát pro malú vinu chudé a sprostné lidi odsuzují na smrt, ale bohaté a mocné vymlúvají a sprošťují ot velikých hřiechóv. Také slušie věděti o dobrých súdciech. Jakož čte se v knihách O římských skutciech, že sú ruce svoji odtahovali ote všech daróv. 55 Když jednoho času svatá Elena s mistry židovskými přijela do Říma, aby se hádala o vieru s svatým Silvestrem před Konstantinem, synem jejím, a před Římeníny, tehdy Konstantin a matka jeho vydali sú dva súdce, jenž sú ani Židé ani křesťané byli, aby některý nepřichýlil se k straně roty svéj. Jeden z nich byl jest Craton, mudřec veliký a súdce 60 spravedlivý, kterýžto nikdy nemohl namluven býti, by chtěl od koho dary bráti, ani kdy v súdu šetřil jest [209] osoby krále neb kteréž kolivěk moci. A jsa přétel moci zemskéj, však zemského nic nechtěl mieti. Druhý súdce byl jest Zenofilus, kterýžto, když také často súdieše, však jest nikdy ot nižádného nechtěl daróv bráti. Těch dvú řeč a nález jako zákon 65 jest držána a vše, což jest jich súdem rozváženo, nebylo jest v žádnéj pochybnosti. Ta dva, přeslyševše hádanie, vypověděla sta, že viera, kte- rúž vyznává svatý Silvester, jest pravá a téj viery křesťanskéj, jéž dovodí rozomně, všickni měli by se silně přídržeti. Aj, pohané, že sú pohrzeli dary v súdech a mocných osob nešetřili sú 70 jako spravedliví súdce, zaslúžili sú býti křesťané a viery křesťanské silní obránce! K témužť čte se o jednom súdci spravedlivém. Když jednoho času Alexander, chtě zvěděti, kterak se zpravují královstva jeho, proměnil se a k jednomu [210] súdci přišel, jenž se před ním dva súdiešta. Jeden z nich 75 řekl: „Kúpil sem duom u tohoto a nalezl sem poklad v zemi zakopaný, a prosil sem ho, aby jej vzal, neb jest jeho, a nechtěl jest vzéti.“ Druhý otpověděl: „Já neschoval sem pokladu ižádného aniž jest mój; protož nechci ho vzéti, neb nepříleží ke mně.“ Tehdy ona vecesta k súdci, proséc jeho, aby vzal k sobě ten poklad a učinil s ním, jakž by se jemu 80 zdálo. Súdce ot pověděl jima: „Vy ot viny lakomstvie utiekáte, mě chtiece v ten hřiech uvésti? Žádáte-li pravdy, učiňtež, jakž mně zdá se.“ Tehdy súdce řekl prvniemu: „Máš-li syna kterého?“ Otpověděl: „Mám.“ Řekl jest i druhému: „Ty máš-li dceru?“ On vece: „Mám.“ Súdce řekl: „Jdětež a oddajtež je spolu, a budiž jich poklad ten. 85 Alexander to uslyšav a podiviv se vece k súdci: „Nikdy sem neviděl lidí, by tak súdili a tak činili!“ Jemuž súdce otpovědě, neznaje ho: „A jsú-li kde, ješto neprávě súdie?“ Alexander vece: „Cele jsú.“ Súdce řekl: „Bývá-li dešť v jich zemi?“ [211] Tehdy viece podivil se Alexander a řekl: „Přesčastní králi, jenž hodni sú mieti takové súdce!“ Protož 90 dal se jemu znáti Alexander a pro takové rozsúzenie dal jemu jedno
Strana 46
46 I. František Šimek: 100 město a svobodné rychtářstvie, aby s něho viec ižádných daní neplatil. Též čte se o jednom césaři, řečeném Elius Adrianský, jemuž řékáchu 95 neústupný, protože nikdy nebral jest daróv od nižádného aniž jest kdy mohl připraven býti ku pomstě. Opět čte se o jednom kniežeti římském, jemuž Fabricius Lucinský řé- káchu; jemužto když velicí darové posláni jsú ot jedněch lidí samantských, všecko odeslal zase a řka: „Nepotřebuji daróv těch, neb sem přebohatý. Aj, tento za veliké bohatstvie sobě pokládáše ne mnoho žádati, ale málem vládnúti! Tudiež čte se o jednom konšelu římském, jemuž Tibio Quincius dějéchu. Ten na stolici dřevěné sedáše a při stolu svém nádobie hlině- ného požíváše. To uslyševše lidé theologščí poslali jemu mnoho zlatnic 5 i střébrnic s velikým pokladem jiných daróv. Ale on, maje péči o úžitku obec- ném [212] větčí nežli o svém, kázal poslóm, aby vrátili dary pánóm svým, aby věděli, že on chudobu miluje pro zdrželivost viece než pro nedosta- tek, maje za to, že lépe jest stkvieti se ctnostmi než sbožím. Protož i řekl jest: „Jděte pryč s zlatem svým! Nebo Římené viece žádají pano- 10 vati nad těmi, ješto mají zlato, nežli nad zlatem. A pomněte na Tibiona, že ani zlatem ani nepřátely móž přemožen býti. K témuž svědčí Macrobius o jednom králi z Sicilie jménem Anatolea, jenž nikdy nedal sobě slúžiti jiným nádobím v jédle a u pití kromě hli- něným. A když byl otázán ot jednoho služebníka, proč by tak činil, 15 otpověděl: „Ač nynie sem král Sicilie, však sem jednoho hrnčéře syn. Ale pro povýšenie stavu královského, abych se u pýchu nepozdvihl. zpósobil sem, aby v hrnciech bylo mi slúženo." Aj, zřejmo jest, že kniežata dřevní byli sú zdrželiví a skrovní. netbajíce lakomstvie a pýchy, a zvláště konšelé římští, nebo pro sbožie 20 nepanováchu, ale viece usilováchu a bojováchu, aby dobývali sobě cti a dobré [213] pověsti a svobody a pro zachovánie obecného dobrého. A když tak předkládáchu chudobu úžitkóm svým, jsúce v dóstojenství a v řádech, všemu světu panováchu Římené. Nebo jich pověst bieše řehola spravedlivá, zrcadlo síly a zdrželivost od lakomstvie. Nebo čte se. 25 že mnozí z konšelóv římských byli sú tak chudi, že, vdávajíce své dcery 94. Totéž už výše (ř. 555n.) — 97. Spr. Fabricius Luscinus; čte se u Valeria 1. IIII c. 3, 6 — 102. Spr. Q. Aelius Tubero; čte se u Valeria 1. IIII c. 3, 7 (Lidé theologšči = = Aetolorum gens, Aetolici), ale závěr je z Valeria 1. IIII 3, 5, z vypravování o M'Curiovi Dentatovi. Sr. i Cess. (p. 171 s.) a pozn. 105 ib. od Vettera na str. 215 - 12. U Macrobia není, ale v Polikrat. 1. V c. 17 ve verších z Ausonia (Epigr. II). Náš autor čerpal však patrně z Cess., kde je totéž na str. 354 s. - Jméno krále spr. Agathocles
46 I. František Šimek: 100 město a svobodné rychtářstvie, aby s něho viec ižádných daní neplatil. Též čte se o jednom césaři, řečeném Elius Adrianský, jemuž řékáchu 95 neústupný, protože nikdy nebral jest daróv od nižádného aniž jest kdy mohl připraven býti ku pomstě. Opět čte se o jednom kniežeti římském, jemuž Fabricius Lucinský řé- káchu; jemužto když velicí darové posláni jsú ot jedněch lidí samantských, všecko odeslal zase a řka: „Nepotřebuji daróv těch, neb sem přebohatý. Aj, tento za veliké bohatstvie sobě pokládáše ne mnoho žádati, ale málem vládnúti! Tudiež čte se o jednom konšelu římském, jemuž Tibio Quincius dějéchu. Ten na stolici dřevěné sedáše a při stolu svém nádobie hlině- ného požíváše. To uslyševše lidé theologščí poslali jemu mnoho zlatnic 5 i střébrnic s velikým pokladem jiných daróv. Ale on, maje péči o úžitku obec- ném [212] větčí nežli o svém, kázal poslóm, aby vrátili dary pánóm svým, aby věděli, že on chudobu miluje pro zdrželivost viece než pro nedosta- tek, maje za to, že lépe jest stkvieti se ctnostmi než sbožím. Protož i řekl jest: „Jděte pryč s zlatem svým! Nebo Římené viece žádají pano- 10 vati nad těmi, ješto mají zlato, nežli nad zlatem. A pomněte na Tibiona, že ani zlatem ani nepřátely móž přemožen býti. K témuž svědčí Macrobius o jednom králi z Sicilie jménem Anatolea, jenž nikdy nedal sobě slúžiti jiným nádobím v jédle a u pití kromě hli- něným. A když byl otázán ot jednoho služebníka, proč by tak činil, 15 otpověděl: „Ač nynie sem král Sicilie, však sem jednoho hrnčéře syn. Ale pro povýšenie stavu královského, abych se u pýchu nepozdvihl. zpósobil sem, aby v hrnciech bylo mi slúženo." Aj, zřejmo jest, že kniežata dřevní byli sú zdrželiví a skrovní. netbajíce lakomstvie a pýchy, a zvláště konšelé římští, nebo pro sbožie 20 nepanováchu, ale viece usilováchu a bojováchu, aby dobývali sobě cti a dobré [213] pověsti a svobody a pro zachovánie obecného dobrého. A když tak předkládáchu chudobu úžitkóm svým, jsúce v dóstojenství a v řádech, všemu světu panováchu Římené. Nebo jich pověst bieše řehola spravedlivá, zrcadlo síly a zdrželivost od lakomstvie. Nebo čte se. 25 že mnozí z konšelóv římských byli sú tak chudi, že, vdávajíce své dcery 94. Totéž už výše (ř. 555n.) — 97. Spr. Fabricius Luscinus; čte se u Valeria 1. IIII c. 3, 6 — 102. Spr. Q. Aelius Tubero; čte se u Valeria 1. IIII c. 3, 7 (Lidé theologšči = = Aetolorum gens, Aetolici), ale závěr je z Valeria 1. IIII 3, 5, z vypravování o M'Curiovi Dentatovi. Sr. i Cess. (p. 171 s.) a pozn. 105 ib. od Vettera na str. 215 - 12. U Macrobia není, ale v Polikrat. 1. V c. 17 ve verších z Ausonia (Epigr. II). Náš autor čerpal však patrně z Cess., kde je totéž na str. 354 s. - Jméno krále spr. Agathocles
Strana 47
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 47 za muže, neměli sú co po nich dáti. Ale chudobě takových lidí slovútných pomáhali sú z pokladnice obecné a dcery jich poctivě vdávali sú. Ale jakž Římené obrátili sú se k lakomství, tak vždycky přemáháni sú a moc jich všudy mdléše. Protož die sv. Augustin, že ktož chtie právě znamenati, viece 30 želejí zahynutie chudoby Říman než bohatstvie. Nebo v chudobě celost nravóv zachována jest, ale hojnost sbožie, jenž jest horšie nepřétele všelikého, netolik zdi města, ale mysli lidské porušila jest. Tak Římené, jakž zavrhli sú chudobu a přichopili se bohatstvie, tak vznikli sú ukrutní bojové [214] a rozliční hřéchové počeli se. A jakž chudoba Římenóv 35 pohynula jest, tak všeliký hřéch počeli sú páchati. Někdy zajisté Římené, nebojéc se nikohého, činili sú sobě pokoj, a nic nežádajíce sobě, rozmnožo- váchu veliká bohatstvie. Kniežata a súdce troji věc mají od sebe zavrci, točíš hněv, opilstvie, lakomstvie, a čtvrté, aby nebyli násilníci. Protož praví Valerius, že král 40 Filip jednoho času opiv se vydal křivý súd proti jednéj vdově, kterážto inhed přistúpivši k němu řekla, že se otvolává ot Filipa opilého k střéz- vému Filipovi. Kterýžto, když jest střézvěl vína, otvolal jest otsúzenie nepravé. O hněvu jednoho súdce nešlechetného Seneka píše k Donatovi(!), 45 že jednoho času zapáliv se hněvem otsúdil na smrt tři rytieře nevinné takto: Prvnieho kázal zabiti proto, že se vrátil domóv bez tovařiše svého, domnievaje se o něm, že by ho zabil na cestě; protož přikázal jinému rytieři, aby ihned vyvedl jej na [215] popravu a zabil. A když byl vyveden, v tu hodinu vrátil se rytieř ten, pro něhožto veden jest k smrti. To uzřev 50 rytieř ten, ješto měl zabiti nevinného, vrátil se k súdci a oba dva rytieře před ním postavil. A uzřev je ukrutník, takto vydal na ně otsúzenie: Prvniemu řekl: „Těť kazuji zabiti proto, žes' nepopravil nad tiem tak, jakožť bylo jest rozkázáno.“ Druhému vece: „Tě přikazuji zabiti proto, že si na smrt odsúzen.“ Třetiemu řekl: „Tě kazuji zabiti přoto, žes' byl 55 příčina odsúzenie tovařiše tvého.“ Protož Seneka dokonávaje řeč tu i die: „Ó, kterak hotova jest hněvivost k ohrazování příčiny prchlivosti! Opět píše Seneka o hněvu, že Gaius césař učinil hody veliké svým 30nn. Zase převzato z Cess. (p. 355), kde to následuje hned po předcházejícím. Vetter v pozn. 300 (na str. 375) uvádí, že marně hledal tento citát u Augustina; je však u něho (Augustinus ad Marcellinum c. III, Epistolarum classis III, Epistola CXXXVIII, ML 33 c. 533): quandoquidem et ipsi, qui aliquanto prudentius at- tenderunt, plus dolendum viderunt paupertatem quam opulentiam periisse Roma- nam? In illa enim morum integritas servabatur; per hanc autem non muros urbis, sed mentes ipsius civitatis dira nequitia omni hoste pejor irrupit — 40. Valerius 1. VI c. 2, ext. 1. U Cess. není, ačkoli Štítný (LF I. c. str. 261) tuto historku uvádí. Znal tedy Štítný náš spis? - 45. Seneca Ad Noratum De ira l. 1, 18, 3 ss. -
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 47 za muže, neměli sú co po nich dáti. Ale chudobě takových lidí slovútných pomáhali sú z pokladnice obecné a dcery jich poctivě vdávali sú. Ale jakž Římené obrátili sú se k lakomství, tak vždycky přemáháni sú a moc jich všudy mdléše. Protož die sv. Augustin, že ktož chtie právě znamenati, viece 30 želejí zahynutie chudoby Říman než bohatstvie. Nebo v chudobě celost nravóv zachována jest, ale hojnost sbožie, jenž jest horšie nepřétele všelikého, netolik zdi města, ale mysli lidské porušila jest. Tak Římené, jakž zavrhli sú chudobu a přichopili se bohatstvie, tak vznikli sú ukrutní bojové [214] a rozliční hřéchové počeli se. A jakž chudoba Římenóv 35 pohynula jest, tak všeliký hřéch počeli sú páchati. Někdy zajisté Římené, nebojéc se nikohého, činili sú sobě pokoj, a nic nežádajíce sobě, rozmnožo- váchu veliká bohatstvie. Kniežata a súdce troji věc mají od sebe zavrci, točíš hněv, opilstvie, lakomstvie, a čtvrté, aby nebyli násilníci. Protož praví Valerius, že král 40 Filip jednoho času opiv se vydal křivý súd proti jednéj vdově, kterážto inhed přistúpivši k němu řekla, že se otvolává ot Filipa opilého k střéz- vému Filipovi. Kterýžto, když jest střézvěl vína, otvolal jest otsúzenie nepravé. O hněvu jednoho súdce nešlechetného Seneka píše k Donatovi(!), 45 že jednoho času zapáliv se hněvem otsúdil na smrt tři rytieře nevinné takto: Prvnieho kázal zabiti proto, že se vrátil domóv bez tovařiše svého, domnievaje se o něm, že by ho zabil na cestě; protož přikázal jinému rytieři, aby ihned vyvedl jej na [215] popravu a zabil. A když byl vyveden, v tu hodinu vrátil se rytieř ten, pro něhožto veden jest k smrti. To uzřev 50 rytieř ten, ješto měl zabiti nevinného, vrátil se k súdci a oba dva rytieře před ním postavil. A uzřev je ukrutník, takto vydal na ně otsúzenie: Prvniemu řekl: „Těť kazuji zabiti proto, žes' nepopravil nad tiem tak, jakožť bylo jest rozkázáno.“ Druhému vece: „Tě přikazuji zabiti proto, že si na smrt odsúzen.“ Třetiemu řekl: „Tě kazuji zabiti přoto, žes' byl 55 příčina odsúzenie tovařiše tvého.“ Protož Seneka dokonávaje řeč tu i die: „Ó, kterak hotova jest hněvivost k ohrazování příčiny prchlivosti! Opět píše Seneka o hněvu, že Gaius césař učinil hody veliké svým 30nn. Zase převzato z Cess. (p. 355), kde to následuje hned po předcházejícím. Vetter v pozn. 300 (na str. 375) uvádí, že marně hledal tento citát u Augustina; je však u něho (Augustinus ad Marcellinum c. III, Epistolarum classis III, Epistola CXXXVIII, ML 33 c. 533): quandoquidem et ipsi, qui aliquanto prudentius at- tenderunt, plus dolendum viderunt paupertatem quam opulentiam periisse Roma- nam? In illa enim morum integritas servabatur; per hanc autem non muros urbis, sed mentes ipsius civitatis dira nequitia omni hoste pejor irrupit — 40. Valerius 1. VI c. 2, ext. 1. U Cess. není, ačkoli Štítný (LF I. c. str. 261) tuto historku uvádí. Znal tedy Štítný náš spis? - 45. Seneca Ad Noratum De ira l. 1, 18, 3 ss. -
Strana 48
48 I. František Šimek: šlechticóm a rytieřóm. I přihodilo se, že toho dne bylo jest veliké blýska- 60 nie, hromobitie a přévalové dšťoví. Tehdy Gaius zbudil boj proti bohóm a kázal z pušek a z samostřielóv i z lučišť vzhuoru střéleti a z prakóv kázal metati proti nebi. Tehdy služebníci nemúdří, uposlechše přikázanie krále svého a chtiece ukrotiti hněvivost jeho, púštěli [216] sú kamenie a jiné střelby u výsost, a to vše jda dolóv zase množstvie lidu zbilo jest O témž píše Ovidius, přivodě dvój příklad o ukrutníciech. Jednoho času v Ejiptě byla jest náramná suchota, takže za devět let nebylo ižádného děště. I byl jest v Ejiptě jeden ukrutník mocný, jménem Buziridis. K tomu přistúpiv jeden muž, řečený Trasius, i řekl: „Jestliže vyléš krev některého hosti příščého a obětuješ jej bohóm, ihned dešť 70 hojný dadie.“ Buziridis jemu otpovědě: „Ty jsi host, ty budeš obětován bohóm, ty krví svú dáš dešť Ejiptu!“ A inhed zabiv jej obětoval bohóm. — Druhý příklad jest tento: „Byl jeden král sicilský, veliký ukrutník. jménem Falare. Ten vymyšlováše nové ukrutnosti, aby lidi mučil. Tehdy přišed k němu jeden muž, řečený Perillus, řekl králi: „Jáť učiním 75 tobě jeden vuol z mědi dutý; a když budeš chtieti někoho zabiti, vsadíš jej v ten vuol oknem pobočním a roznietíš oheň pod ním. A když se dobře rozpálí, tehdy ten člověk [217] pro velikú bolest bude křičeti, a tak hrozný a divný zvuk z toho volu puojde.“ To uslyšev král, podě- koval jemu a prosil ho, aby to učinil spieše. A když jest dokonal to řemeslo. 80 tehdy najprvé přede všemi kázal v ten vuol uvrci řemeslníka, aby tú mukú umřel, již byl na jiné vymyslil. — A tak hodné jest, aby všeliký tú smrtí zahynul, jakúž on jiným ukládá. Dále o lakomství píše Valerius, že Tiberius césař řédko měnil súdce v svých vlastech, protože noví sú pilni dránie a úžitkóv svých, 85 přivodě příklad o jednom člověku raněném. Jehožto když bieše přisedlo množstvie much a jsú sehnány ot druhého, řekl jest rančný: „Zle si učinil; nebo tyto múchy byly sú již plny, aniž sú mne velmi štípaly, ale již připadnú lačné a budú mě ssáti tieže a viece než prvnie. K témuž svědčí Valerius o Dionyziovi ukrutníku, kterýžto byl 90 jest lakomec takový, že okrasy bohóv v chrámiech pobieral. Ten všed do chrámu bohóv [218] svých, sebral jest oděv zlatý a těžký s jednéj modly 65. Ovidius, Ars amatoria I, 647 ss. (spr. Busiris. Thrasius). Sr. i Ovidiovy Heroid. ep. IX, 69 a Cicero, De re publica 3, 9 — 72. Ovidius, Ars amatoria I, 653 ss. (jméno spr. Phalaris), ale je to u něho jen stručně. Autor měl zá pramen asi Cess. (p. 99 ss.), kde jsou citovány i uvedené verše Ovidiovy. — Čte se i v Gestech Rom. (c. 48). - Sr. obsáhlou pozn. 63 na str. 118 k Cess. od Vettera — 83. U Valeria není; vypravování je u Cess. (p. 339 s.), který uvádí za svuj pramen Josefa Flavia (Antiquit. 18, 6. 5). Sr. Vetterovu pozn. 268 na str. 371. Z Cess. má i Štítný (str. 480) — 89. Valerius l. 1 c. 1 ext. 3 - 65
48 I. František Šimek: šlechticóm a rytieřóm. I přihodilo se, že toho dne bylo jest veliké blýska- 60 nie, hromobitie a přévalové dšťoví. Tehdy Gaius zbudil boj proti bohóm a kázal z pušek a z samostřielóv i z lučišť vzhuoru střéleti a z prakóv kázal metati proti nebi. Tehdy služebníci nemúdří, uposlechše přikázanie krále svého a chtiece ukrotiti hněvivost jeho, púštěli [216] sú kamenie a jiné střelby u výsost, a to vše jda dolóv zase množstvie lidu zbilo jest O témž píše Ovidius, přivodě dvój příklad o ukrutníciech. Jednoho času v Ejiptě byla jest náramná suchota, takže za devět let nebylo ižádného děště. I byl jest v Ejiptě jeden ukrutník mocný, jménem Buziridis. K tomu přistúpiv jeden muž, řečený Trasius, i řekl: „Jestliže vyléš krev některého hosti příščého a obětuješ jej bohóm, ihned dešť 70 hojný dadie.“ Buziridis jemu otpovědě: „Ty jsi host, ty budeš obětován bohóm, ty krví svú dáš dešť Ejiptu!“ A inhed zabiv jej obětoval bohóm. — Druhý příklad jest tento: „Byl jeden král sicilský, veliký ukrutník. jménem Falare. Ten vymyšlováše nové ukrutnosti, aby lidi mučil. Tehdy přišed k němu jeden muž, řečený Perillus, řekl králi: „Jáť učiním 75 tobě jeden vuol z mědi dutý; a když budeš chtieti někoho zabiti, vsadíš jej v ten vuol oknem pobočním a roznietíš oheň pod ním. A když se dobře rozpálí, tehdy ten člověk [217] pro velikú bolest bude křičeti, a tak hrozný a divný zvuk z toho volu puojde.“ To uslyšev král, podě- koval jemu a prosil ho, aby to učinil spieše. A když jest dokonal to řemeslo. 80 tehdy najprvé přede všemi kázal v ten vuol uvrci řemeslníka, aby tú mukú umřel, již byl na jiné vymyslil. — A tak hodné jest, aby všeliký tú smrtí zahynul, jakúž on jiným ukládá. Dále o lakomství píše Valerius, že Tiberius césař řédko měnil súdce v svých vlastech, protože noví sú pilni dránie a úžitkóv svých, 85 přivodě příklad o jednom člověku raněném. Jehožto když bieše přisedlo množstvie much a jsú sehnány ot druhého, řekl jest rančný: „Zle si učinil; nebo tyto múchy byly sú již plny, aniž sú mne velmi štípaly, ale již připadnú lačné a budú mě ssáti tieže a viece než prvnie. K témuž svědčí Valerius o Dionyziovi ukrutníku, kterýžto byl 90 jest lakomec takový, že okrasy bohóv v chrámiech pobieral. Ten všed do chrámu bohóv [218] svých, sebral jest oděv zlatý a těžký s jednéj modly 65. Ovidius, Ars amatoria I, 647 ss. (spr. Busiris. Thrasius). Sr. i Ovidiovy Heroid. ep. IX, 69 a Cicero, De re publica 3, 9 — 72. Ovidius, Ars amatoria I, 653 ss. (jméno spr. Phalaris), ale je to u něho jen stručně. Autor měl zá pramen asi Cess. (p. 99 ss.), kde jsou citovány i uvedené verše Ovidiovy. — Čte se i v Gestech Rom. (c. 48). - Sr. obsáhlou pozn. 63 na str. 118 k Cess. od Vettera — 83. U Valeria není; vypravování je u Cess. (p. 339 s.), který uvádí za svuj pramen Josefa Flavia (Antiquit. 18, 6. 5). Sr. Vetterovu pozn. 268 na str. 371. Z Cess. má i Štítný (str. 480) — 89. Valerius l. 1 c. 1 ext. 3 - 65
Strana 49
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 49 toho boha, jenž slove Jupiter, a oděl ji plátnem. Tehdy ti, jenž při tom biechu, diviece se mluviechu, proč by tak bez bázni bohy své směl lúpiti? Otpověděl, že jest to učinil vděk bohu svému, řka, že rúcho zlaté jest mu těžko v létě a v zimě studeno; ale oděv plátněný hodí se jemu 95 po vše časy. Též Esculapiovi tomu bohu utrhl jest bradu zlatú řka, že Apolo, otec jeho, nebyl jest bradatý. Také koruny drahé a rozličné okrasy zlaté, jež modly na svú rukú mějéchu, pobral řka, že jim toho bezděky neotjímá, ale přijímá vděk jakožto dary; neb pravieše, že blázni sú všickni, jenž nechtie vzéti, vidúce, ano jim podávají. Též nynějšého času lidé ve všelikých zlostech vymlúvají se a každý hřiech sobě oblehčují. Jsú zajisté mnozí světští mudrci, v práviech svěckých dospělí a mocí královstvie zemského utvrzení, že, cožkolivěk učinie zlého, vše dóvody ohradie křivými, [219] aby tak ze všech zlostí vyvedli se před lidmi nevinní. Takoví přirovnávají se Dionyziovi ukrut- 5 níku. Ten Dionyzius byl jest král sicilský, a přéliš nešlechetný, že příjmie ukrutník skrze to sobě obdržal. Ten věda, že pro své zlosti měl ote všech nepřézen, všecky své přátely ot sebe zahnal a neznámé ukrutníky miesto nich přijal a v stráž jich se poručil. Také pro strach holičóv dcerám svým bradu sobě holiti kázal; a když staršie biechu, tak ihned nesměl jim svěřiti 10 sebe, ale dubovými a ořechovými korami sám sobě bradu i vlasy opalo- váše. Lože své jako hrad okopal přékopem, a když šel spat, tehdy vnitř most o sobě zdvihl a zevnitř mnohým vší pilností sebe ostrahovati přikázal. A když jezdil po svých městech, tehdy se všech strán ohrazoval se množstvím strážných, boje se pro své zlosti a ukrutenstvie. A když 15 ho uzřel Plato tak chodiece, řekl jemu: „I co si učinil zlého, že tak mnoho strážných potřebuješ okolo sebe mieti? Pak o všech vuobec kniežatech [220] a súdciech Seneka přivodí jeden příklad, že dievka jedna u jeho ženy oslnula jest vnáhle; ale v tom se nedala znáti, než ustavičně prosila jinéj dievky, aby ji vyvedla z domu, 20 pravieci, že jest tmavý. Protož každý znamenaj, že častokrát přiházé 5nn. Valerius l. VIIII c. 13 ext. 4; autor však čerpal zřejmě zase z Cess. (p. 441), kde je i závěr (ř. 16n.), který u Valeria není (je také pozd. u Burleye c. LII) — 18. Seneca Epist. 50, 2 až 4: Harpasten, uxoris meae fatuam, scis heredita- rium onus in domo mea remansisse ... Haec fatua subito desiit videre ... nescit esse se caecam. Subinde paedagogum suum rogat, ut migret. Ait domum tene- brosam esse. Hoc, quod in illa ridemus, omnibus nobis accidere liqueat tibi: nemo se avarum esse intellegit, nemo cupidum. Caeci tamen ducem quaerunt, nos sine duce erramus et dicimus: „... Non ego sumptuosus sum, sed urbs ipsa magnas inpensas exigit. Non est meum vitium, quod iracundus sum, quod nondum constitui certum genus vitae: adulescentia haec facit“. (V suvce o čeledi nic neodpovídá u Seneky, který pokračuje hned dále:) Quid nos decipimus? Non est extrinsecus malum nostrum: intra nos est, in visceribus ipsis sedet, et ideo difficulter ad sani- tatem pervenimus, quia nos aegrotare nescimus — 200
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 49 toho boha, jenž slove Jupiter, a oděl ji plátnem. Tehdy ti, jenž při tom biechu, diviece se mluviechu, proč by tak bez bázni bohy své směl lúpiti? Otpověděl, že jest to učinil vděk bohu svému, řka, že rúcho zlaté jest mu těžko v létě a v zimě studeno; ale oděv plátněný hodí se jemu 95 po vše časy. Též Esculapiovi tomu bohu utrhl jest bradu zlatú řka, že Apolo, otec jeho, nebyl jest bradatý. Také koruny drahé a rozličné okrasy zlaté, jež modly na svú rukú mějéchu, pobral řka, že jim toho bezděky neotjímá, ale přijímá vděk jakožto dary; neb pravieše, že blázni sú všickni, jenž nechtie vzéti, vidúce, ano jim podávají. Též nynějšého času lidé ve všelikých zlostech vymlúvají se a každý hřiech sobě oblehčují. Jsú zajisté mnozí světští mudrci, v práviech svěckých dospělí a mocí královstvie zemského utvrzení, že, cožkolivěk učinie zlého, vše dóvody ohradie křivými, [219] aby tak ze všech zlostí vyvedli se před lidmi nevinní. Takoví přirovnávají se Dionyziovi ukrut- 5 níku. Ten Dionyzius byl jest král sicilský, a přéliš nešlechetný, že příjmie ukrutník skrze to sobě obdržal. Ten věda, že pro své zlosti měl ote všech nepřézen, všecky své přátely ot sebe zahnal a neznámé ukrutníky miesto nich přijal a v stráž jich se poručil. Také pro strach holičóv dcerám svým bradu sobě holiti kázal; a když staršie biechu, tak ihned nesměl jim svěřiti 10 sebe, ale dubovými a ořechovými korami sám sobě bradu i vlasy opalo- váše. Lože své jako hrad okopal přékopem, a když šel spat, tehdy vnitř most o sobě zdvihl a zevnitř mnohým vší pilností sebe ostrahovati přikázal. A když jezdil po svých městech, tehdy se všech strán ohrazoval se množstvím strážných, boje se pro své zlosti a ukrutenstvie. A když 15 ho uzřel Plato tak chodiece, řekl jemu: „I co si učinil zlého, že tak mnoho strážných potřebuješ okolo sebe mieti? Pak o všech vuobec kniežatech [220] a súdciech Seneka přivodí jeden příklad, že dievka jedna u jeho ženy oslnula jest vnáhle; ale v tom se nedala znáti, než ustavičně prosila jinéj dievky, aby ji vyvedla z domu, 20 pravieci, že jest tmavý. Protož každý znamenaj, že častokrát přiházé 5nn. Valerius l. VIIII c. 13 ext. 4; autor však čerpal zřejmě zase z Cess. (p. 441), kde je i závěr (ř. 16n.), který u Valeria není (je také pozd. u Burleye c. LII) — 18. Seneca Epist. 50, 2 až 4: Harpasten, uxoris meae fatuam, scis heredita- rium onus in domo mea remansisse ... Haec fatua subito desiit videre ... nescit esse se caecam. Subinde paedagogum suum rogat, ut migret. Ait domum tene- brosam esse. Hoc, quod in illa ridemus, omnibus nobis accidere liqueat tibi: nemo se avarum esse intellegit, nemo cupidum. Caeci tamen ducem quaerunt, nos sine duce erramus et dicimus: „... Non ego sumptuosus sum, sed urbs ipsa magnas inpensas exigit. Non est meum vitium, quod iracundus sum, quod nondum constitui certum genus vitae: adulescentia haec facit“. (V suvce o čeledi nic neodpovídá u Seneky, který pokračuje hned dále:) Quid nos decipimus? Non est extrinsecus malum nostrum: intra nos est, in visceribus ipsis sedet, et ideo difficulter ad sani- tatem pervenimus, quia nos aegrotare nescimus — 200
Strana 50
50 I. František Šimek: se též nám; nebo ižádný nechce poznati se v lakomství a v skúposti. Slepí zajisté žádají vódce, ale my bez něho blúdieme. Protož i řékáme: „Já nejsem lakomý, ale město mé mnohéj potřebuje ztravy a útraty. 25 Jiný die: „Nenie má vina, že sem hněvivý, nebo ještě sem nedošel pravého věku mužstvie, ale mladost má přemáhá mě.“ Pakli jest muž, tehdy vymlúvá se a řka: „Musím se hněvati, nebo potřebie jest čeled mieti v hróze, jinak mne by se nebáli a přikázanie mého netbali.“ Což tehdy sami se klamámy? Nenieť zevnitř zlost naše, ale vnitř v srdci přebývá. 30 A protož těžce uzdraveni býváme, nebo sami neduhu svého neznáme. 35 Opatrnost při dřevních správciech stkvěla se slavně, [221] bez niežto všeliká moc v žádnéj správě nemóž trváti dlúho. Protož čte se, že Xerses, král médský, pozval Rekóv proti sobě, aby s ním boj vzali Tehdy jeden z jeho služebníkóv, sebrav převelmi mnoho lidu, k němu vece: „Králi, jáť vědě, že Rekové nedočekají času boje, ale jakž počijí tě proti sobě, takť ihned chřbet obrátie.“ Jiný řekl: „Netolik přemóžeš Řeky, ale vše vojsko jich jako prach potřeš.“ Jiný řekl: „Bojím se, by nenadšel měst pustých, nemaje proti komu vyliti moci své.“ Jiný řekl jest: „Moci tvé vše stvořenie nemóž odolati; lodem a bárkám tvým 40 úzko jest moře, rytieřóm nestačie stanové, jézdní jedvy směsknají se na poli; nebe sotně vidieno bude pro střelbu.“ Když tak přielišným úfaním podněcováchu krále, tehdy jeden, Domacius jménem, otpovědě: „Ó králi! Množstvie toto, jenž se líbí tobě, jestiť nebezpečné; neb nemóž řádem šikováno a zřézeno býti aniž muož dlúho trváti. A nic nenie tak velikého 45 a mocného, což nemóž [222] zpraveno a zřiezeno býti, by nezahynulo.“ I přihodilo se, jakož svědčí Donatus, že ten zástup tak veliký pro nedostatek opatrnosti a správy byl jest přemožen a poražen od nemnohých múdře šikovaných. A když byl jat král Xerses, ihned vyznal se v své neopatrnosti a řka: „V tom oklamán jsem, že sem měl mnoho lidu přéliš. 50 a neposlušného. Protož vědomé jest, že všeliké množstvie nic nenie platno bez zprávy opatrnosti. Jakož svědčí Vegecius: „Malý počet lidu zpósobený a zku- šený hotovějí jest k vítěžství než množstvie neobyklé a neumělé. Jakož píše Tulius: „Veliké věci nebývají pósobeny mocí ani rych- 55 lostí ani silú, ale radú, vahú a uměním.“ Nebo ten, jenž umie raditi. viece dělá než mnoho silných. Protož v boji nadarmo jest oděnie, kdežto 33nn. Seneca, De beneficiis 6, 31. — 42. Domacius, spr. Demaratus 52. Vegetius, Epitoma rei milit. 1. 1, 1, 5: Etenim in certamine bellorum exercitata paucitas ad victoriam promptior est, rudis et indocta multitudo expo- sita semper ad caedem — 54. Cicero, Cato maior (De senectute) 17: Non viribus aut velocitate aut celeritate corporum res magnae geruntur, sed consilio, auctoritate, sententia
50 I. František Šimek: se též nám; nebo ižádný nechce poznati se v lakomství a v skúposti. Slepí zajisté žádají vódce, ale my bez něho blúdieme. Protož i řékáme: „Já nejsem lakomý, ale město mé mnohéj potřebuje ztravy a útraty. 25 Jiný die: „Nenie má vina, že sem hněvivý, nebo ještě sem nedošel pravého věku mužstvie, ale mladost má přemáhá mě.“ Pakli jest muž, tehdy vymlúvá se a řka: „Musím se hněvati, nebo potřebie jest čeled mieti v hróze, jinak mne by se nebáli a přikázanie mého netbali.“ Což tehdy sami se klamámy? Nenieť zevnitř zlost naše, ale vnitř v srdci přebývá. 30 A protož těžce uzdraveni býváme, nebo sami neduhu svého neznáme. 35 Opatrnost při dřevních správciech stkvěla se slavně, [221] bez niežto všeliká moc v žádnéj správě nemóž trváti dlúho. Protož čte se, že Xerses, král médský, pozval Rekóv proti sobě, aby s ním boj vzali Tehdy jeden z jeho služebníkóv, sebrav převelmi mnoho lidu, k němu vece: „Králi, jáť vědě, že Rekové nedočekají času boje, ale jakž počijí tě proti sobě, takť ihned chřbet obrátie.“ Jiný řekl: „Netolik přemóžeš Řeky, ale vše vojsko jich jako prach potřeš.“ Jiný řekl: „Bojím se, by nenadšel měst pustých, nemaje proti komu vyliti moci své.“ Jiný řekl jest: „Moci tvé vše stvořenie nemóž odolati; lodem a bárkám tvým 40 úzko jest moře, rytieřóm nestačie stanové, jézdní jedvy směsknají se na poli; nebe sotně vidieno bude pro střelbu.“ Když tak přielišným úfaním podněcováchu krále, tehdy jeden, Domacius jménem, otpovědě: „Ó králi! Množstvie toto, jenž se líbí tobě, jestiť nebezpečné; neb nemóž řádem šikováno a zřézeno býti aniž muož dlúho trváti. A nic nenie tak velikého 45 a mocného, což nemóž [222] zpraveno a zřiezeno býti, by nezahynulo.“ I přihodilo se, jakož svědčí Donatus, že ten zástup tak veliký pro nedostatek opatrnosti a správy byl jest přemožen a poražen od nemnohých múdře šikovaných. A když byl jat král Xerses, ihned vyznal se v své neopatrnosti a řka: „V tom oklamán jsem, že sem měl mnoho lidu přéliš. 50 a neposlušného. Protož vědomé jest, že všeliké množstvie nic nenie platno bez zprávy opatrnosti. Jakož svědčí Vegecius: „Malý počet lidu zpósobený a zku- šený hotovějí jest k vítěžství než množstvie neobyklé a neumělé. Jakož píše Tulius: „Veliké věci nebývají pósobeny mocí ani rych- 55 lostí ani silú, ale radú, vahú a uměním.“ Nebo ten, jenž umie raditi. viece dělá než mnoho silných. Protož v boji nadarmo jest oděnie, kdežto 33nn. Seneca, De beneficiis 6, 31. — 42. Domacius, spr. Demaratus 52. Vegetius, Epitoma rei milit. 1. 1, 1, 5: Etenim in certamine bellorum exercitata paucitas ad victoriam promptior est, rudis et indocta multitudo expo- sita semper ad caedem — 54. Cicero, Cato maior (De senectute) 17: Non viribus aut velocitate aut celeritate corporum res magnae geruntur, sed consilio, auctoritate, sententia
Strana 51
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 51 nenie rady. Jakož praví Tulius: „Mudrci viece sú činili u bojích radami svými než kniežata oděním.“ Jakož die Šalomún: „S rozšafenstvím jde se u boj, a kdež jest [223] mnoho rad, tu jest bezpečnost i zdravie. A tak Alexander vítězil jest u bojích, nebo radú zpravoval jest 60 vojsko své. Jakož o tom píše Trogus Pompeius, že, když šel Alexander u boj proti králi Dariovi, nevybral jest mladcóv a silných, ale ostaružné, točíš mudrce, a tak špic vojska vedli sú lidé staří v letech šedesáti, aby ižádný z nich nepomyslil z boje utéci, ale stálostí a setrváním nepřátely své usiloval přemoci. Ale s strany otpornéj vódce z boje poběhl jest, 65 neb jest vojska Dariova zřéditi neuměl. A protož Alexander vítězil, ale Darius přemožen jest. (III.) Skrovnost kniežatóm jest velmi potřebna. Jakož radí Šalomún řka: „Králóm nedávaj vína.“ Nebo kdež panuje opilstvie, tu nenie tajemstvie ižádného, „nebo zpijíce se zapomenuli by pravých súdóv a změnili by chudých při. Nebo skrovnost jest zdrženie od lakoty, od smilstvie, od lakomstvie, ot pýchy, ničehéhož nežádati škodného, v ničemž miery střédmosti nepřestupovati. Tenť [224] zajisté jest skrovný, ktož zádosti své přemáhá. Jakož píše Vegecius, že Alexander jezdě po světu samého chleba i s svými rytieři požívati obykl bieše. Též král Katún téhož vína požíval 10 jest jakožto najmenší čeledín jeho. Tudiež čte se o vojsku jednoho krále, řečeného Markus, že, když sú položili se u jednoho stromu, na němž bieše ovoce sezrálé, nazajtřie hnuvše se pryč celé ostavili sú ovoce. Opět tudiež píše se o jednom králi jménem Nonagenariovi, kterýžto o poledni toliko nebo stoje nebo chodě pokrm přijímal. Z těchto řečí známo jest, že předkové staří, a zvláště kniežata netbali sú na krmě rozkošné a drahé, ale užívali sú pokrmu obecného 57. Cf. Cicero, De officiis I, 76, 22; II, 16, 5 — 58. Sr. Přísl. 11, 14 a 24, 6 — 61. Trogus Pompeius (= Iustinův výtah z Troga) 1. XI, 6, 4 ss.: non iuvenes robustos nec primum florem aetatis, sed veteranos ... elegit, ut non tam milites quam magistros militiae lectos putares — 3. Podle Přísl. 31, 4 a 5 - 9. U Vegetia není — 10. Původní zpráva je o starším Catonovi (Valerius Max. IV, 3, 11): si quis hoc saeculo vir inluster ... eodem cibo eodemque vino quo nautae contentus sit. nonne miserabilis existimetur? Atqui ista patientissime superior Cato toleravit — 14. Zřejmě nonagenarius (90letý) pokládáno za vlastní jméno (v orig.: de quodam rege nonagenario) 15
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 51 nenie rady. Jakož praví Tulius: „Mudrci viece sú činili u bojích radami svými než kniežata oděním.“ Jakož die Šalomún: „S rozšafenstvím jde se u boj, a kdež jest [223] mnoho rad, tu jest bezpečnost i zdravie. A tak Alexander vítězil jest u bojích, nebo radú zpravoval jest 60 vojsko své. Jakož o tom píše Trogus Pompeius, že, když šel Alexander u boj proti králi Dariovi, nevybral jest mladcóv a silných, ale ostaružné, točíš mudrce, a tak špic vojska vedli sú lidé staří v letech šedesáti, aby ižádný z nich nepomyslil z boje utéci, ale stálostí a setrváním nepřátely své usiloval přemoci. Ale s strany otpornéj vódce z boje poběhl jest, 65 neb jest vojska Dariova zřéditi neuměl. A protož Alexander vítězil, ale Darius přemožen jest. (III.) Skrovnost kniežatóm jest velmi potřebna. Jakož radí Šalomún řka: „Králóm nedávaj vína.“ Nebo kdež panuje opilstvie, tu nenie tajemstvie ižádného, „nebo zpijíce se zapomenuli by pravých súdóv a změnili by chudých při. Nebo skrovnost jest zdrženie od lakoty, od smilstvie, od lakomstvie, ot pýchy, ničehéhož nežádati škodného, v ničemž miery střédmosti nepřestupovati. Tenť [224] zajisté jest skrovný, ktož zádosti své přemáhá. Jakož píše Vegecius, že Alexander jezdě po světu samého chleba i s svými rytieři požívati obykl bieše. Též král Katún téhož vína požíval 10 jest jakožto najmenší čeledín jeho. Tudiež čte se o vojsku jednoho krále, řečeného Markus, že, když sú položili se u jednoho stromu, na němž bieše ovoce sezrálé, nazajtřie hnuvše se pryč celé ostavili sú ovoce. Opět tudiež píše se o jednom králi jménem Nonagenariovi, kterýžto o poledni toliko nebo stoje nebo chodě pokrm přijímal. Z těchto řečí známo jest, že předkové staří, a zvláště kniežata netbali sú na krmě rozkošné a drahé, ale užívali sú pokrmu obecného 57. Cf. Cicero, De officiis I, 76, 22; II, 16, 5 — 58. Sr. Přísl. 11, 14 a 24, 6 — 61. Trogus Pompeius (= Iustinův výtah z Troga) 1. XI, 6, 4 ss.: non iuvenes robustos nec primum florem aetatis, sed veteranos ... elegit, ut non tam milites quam magistros militiae lectos putares — 3. Podle Přísl. 31, 4 a 5 - 9. U Vegetia není — 10. Původní zpráva je o starším Catonovi (Valerius Max. IV, 3, 11): si quis hoc saeculo vir inluster ... eodem cibo eodemque vino quo nautae contentus sit. nonne miserabilis existimetur? Atqui ista patientissime superior Cato toleravit — 14. Zřejmě nonagenarius (90letý) pokládáno za vlastní jméno (v orig.: de quodam rege nonagenario) 15
Strana 52
52 I. František Šimek: a přirození potřebného. Jakož čte se v knihách O skutcéch římských, že Julius césař prostého a obecného pokrmu užíváše, točíš chleba. 20 rybic, sýra buvolového a fíkóv zelených, a to v ty časy, kdyžto žaludek lačen jsa potřeboval posilněnie, ale ne v ta doby, když by lakota chtěla naplněnie. [225] Zdrželivost také při starých předcích stkvěla se chvalně. Jakož svědčí Valerius, že když Cipio Africanus poslán byl z Říma 25 s vojskem, aby vybojoval Hispaní, kterýžto, jakž jest všel do stanóv, tak ihned všeliké věci, kteréž biechu příčina rozkoší, z svého vojska vyvrci kázal; a tak dva tisíce ženek prázdných ot sebe jest zahnal. Nebo věděl jest muž opatrný, že skrze rozkoš ženského kochánie netoliko lid obecný, ale také mocní, nravní i múdří bývají umdleni a převráceni. Týž Valerius o jednom jinochu řečeném Spurius píše, že byl přepěkný a sličné zpósoby, takže pro jeho krásu mnohé ženy velikú žádostí a milostí skrze zrak k němu zapáleny biechu. A když proto ot manželóv jich a ot příbuzných v nenávisti a ve zlém domnění bieše, tehdy on usta svá a pysky zbodl jest ranami mnohými a tvář 35 svú zedral jest rozličnými šrámy, chtě radějí skrze takovú nesličnost čistotu a zdrželivost zachovati, než by skrze krásu jiným byl příčina a zbuzenie smilstva. Také čte se, [226] že Plato, mudřec bohatý, opustiv vlast svú a dě- dičstvie, zvolil jest přebývati v jednéj vsi jménem Athademia, v kraji 40 nezdravém a ve zlém povětří, aby tak skrze časté neduhy a nemoci žádosti smilné těla svého mohl přemoci. A tak pro též mnozí z učedlníkóv jeho svoji oči vymietali sú. Též o zdrželivosti Alexandrově píše Vegecius, že, když jedná přivedena bieše jemu panna překrásná, jenž byla smluvena za jedno 45 kňéže, tehdy on zdržel se ot nie tak, že na ni i pohleděti nechtěl, ale k jejiemu manželu kázal ji oteslati. A tak skrze tu zdrželivost přézen všeho lidu i kniežat té vlasti obdržel jest. K témuž píše Valerius o jednom kniežeti římském, řečeném Cipio, kterýžto, když v Hispaní vybojoval jedno město jménem Karthago, 19. Původní zpráva o Augustovi je u Suetonia, Aug. 76. I: Cibi ... minimi erat atque vulgaris fere. Secundarium panem et pisciculos imninutos et caseum bubu- lum manu pressum et ficos virides biferas maxime appetebat; vescebaturque et ante cenam quocumque tempore et loco. quo stomachus desiderasset— 24. Valerius Max. II. 7, 1 (ale vypravování se liší); autor čerpal asi z Cess. — (p. 597 s.) 30. Valerius Max. IV, 5 ext. I (adulescens nomine Spurinna). Ale autorovi byl předlohou zřejmě Cess. (p. 495), kde se jinoch nazývá Spuria 38. Sr. později u Burleye c. LII 43. U Vegetia není. Čte se v Polikrat. 1. V. 7 48. Valerius I. IIII 3, 1. Autor to má asi zase z Cess. (p. l1ln.) 30
52 I. František Šimek: a přirození potřebného. Jakož čte se v knihách O skutcéch římských, že Julius césař prostého a obecného pokrmu užíváše, točíš chleba. 20 rybic, sýra buvolového a fíkóv zelených, a to v ty časy, kdyžto žaludek lačen jsa potřeboval posilněnie, ale ne v ta doby, když by lakota chtěla naplněnie. [225] Zdrželivost také při starých předcích stkvěla se chvalně. Jakož svědčí Valerius, že když Cipio Africanus poslán byl z Říma 25 s vojskem, aby vybojoval Hispaní, kterýžto, jakž jest všel do stanóv, tak ihned všeliké věci, kteréž biechu příčina rozkoší, z svého vojska vyvrci kázal; a tak dva tisíce ženek prázdných ot sebe jest zahnal. Nebo věděl jest muž opatrný, že skrze rozkoš ženského kochánie netoliko lid obecný, ale také mocní, nravní i múdří bývají umdleni a převráceni. Týž Valerius o jednom jinochu řečeném Spurius píše, že byl přepěkný a sličné zpósoby, takže pro jeho krásu mnohé ženy velikú žádostí a milostí skrze zrak k němu zapáleny biechu. A když proto ot manželóv jich a ot příbuzných v nenávisti a ve zlém domnění bieše, tehdy on usta svá a pysky zbodl jest ranami mnohými a tvář 35 svú zedral jest rozličnými šrámy, chtě radějí skrze takovú nesličnost čistotu a zdrželivost zachovati, než by skrze krásu jiným byl příčina a zbuzenie smilstva. Také čte se, [226] že Plato, mudřec bohatý, opustiv vlast svú a dě- dičstvie, zvolil jest přebývati v jednéj vsi jménem Athademia, v kraji 40 nezdravém a ve zlém povětří, aby tak skrze časté neduhy a nemoci žádosti smilné těla svého mohl přemoci. A tak pro též mnozí z učedlníkóv jeho svoji oči vymietali sú. Též o zdrželivosti Alexandrově píše Vegecius, že, když jedná přivedena bieše jemu panna překrásná, jenž byla smluvena za jedno 45 kňéže, tehdy on zdržel se ot nie tak, že na ni i pohleděti nechtěl, ale k jejiemu manželu kázal ji oteslati. A tak skrze tu zdrželivost přézen všeho lidu i kniežat té vlasti obdržel jest. K témuž píše Valerius o jednom kniežeti římském, řečeném Cipio, kterýžto, když v Hispaní vybojoval jedno město jménem Karthago, 19. Původní zpráva o Augustovi je u Suetonia, Aug. 76. I: Cibi ... minimi erat atque vulgaris fere. Secundarium panem et pisciculos imninutos et caseum bubu- lum manu pressum et ficos virides biferas maxime appetebat; vescebaturque et ante cenam quocumque tempore et loco. quo stomachus desiderasset— 24. Valerius Max. II. 7, 1 (ale vypravování se liší); autor čerpal asi z Cess. — (p. 597 s.) 30. Valerius Max. IV, 5 ext. I (adulescens nomine Spurinna). Ale autorovi byl předlohou zřejmě Cess. (p. 495), kde se jinoch nazývá Spuria 38. Sr. později u Burleye c. LII 43. U Vegetia není. Čte se v Polikrat. 1. V. 7 48. Valerius I. IIII 3, 1. Autor to má asi zase z Cess. (p. l1ln.) 30
Strana 53
Sta ročeský překlad spisu Jana Guallensis. 53 tu mezi jinými vězni přivedena jest jemu panna přéliš nádobná, aby jé 50 k své žádosti požíval, jenž byla již snúbena jednomu mladci urozenému toho města. Však Cipio, ačkoli byl jest vítězem a mladý, točíš ve čtr- mezcétma letech, ukázal jest na sobě moc [227] zdrželivosti, že netolik vrátil ji neposkvrněnu, ale viece přivolal rodiče jejie i manžela i přidal jima ty penieze, kteréž přinesli za vyplacenie té jisté dievky. Tú zdržedli- 55 vostí a dobrotivostí hnuti jsúce téj vlasti lidé, i poddali se Římenínóm a jich panování. Opět k témuž praví Iustorinus o jednom mudrci, jenž slúl Pyta- gorus, kterýžto, když zvěděl, že v městě řečeném Cretona lid poddán jest přélišně smilství, bral se jest tam a po vše jich dni smilné skutky 60 hyzdil a tak chválil ctnost zdrželivosti, že svým učením ženy od svých mužóv k stydlivosti a děti od rodičóv jich k učení přivedl jest. A všem vóbec pravieše, aby práznosti utiekali, řka, že práce a úsilé jest mátě všech jiných ctností. A tak pilen jsa naučil je ctnostem, že mnohé panie rúcho drahé i jiné přípravy ozdobené jakožto nástroj smilstva zamietáchu 65 a některé bohyni svéj v chrámě obětováchu, neb ot mudrce slyšely biechu, že pravý oděv a okrasa všeliké ženě má býti stydlivost, [228] ale ne rúcho drahé a přípravné. A chtě mudřec, aby to učenie bylo potvrzeno jeho příkladem dobrým, všelikého masa nejedl jest po všecky dni života svého. Sv. Jeronym píše o jednom římském kniežeti, řečeném Duellius. Ten obdržel jest první boj na moři. A po vítěžství vzel sobě u manželstvo jednu pannu, jiež diechu Ilia. Ta byla dievka stydlivá a všem paniem zdrželivým příkladná. A když jednoho času Duellius, jsa již stár, ot jednoho protivníka trpieše úkoru, že by měl duch smrdutý, tehdy on 75 zamútiv se šel domóv a své ženě proto přimlúval, že tak dlúho s ním jsúci, nic jemu o tom nepravila. Vece k němu ona: „Byla bych tě toho vystřiehla ráda, bychť nemněla, že každému muži usta tak smrdie. Aj, stydlivá a ctná žena! Dvojé chvály jest hodna: v tom točíš, že jest nevěděla a nepoznala smradu muže svého, a v tom, že jest dlúho trpěla, so a že Duellius prvé poznal jest nedostatek těla svého skrze zahanbenie jeho nepřétele než skrze ošklivost ženy svéj. K témuž [229] píše sv. Augustin: „Byla jest v Římě urozená žena, jménem Lucrecia, ctnostná a šlechetná. Muž její slúl jest Collatinus. Ten jednoho času pozval jest na svój hrad syna césaře římského, aby 85 58. Spr. Iustinus XX, 4, 5 n.; sr. Burleye c. XVII. Město se spr. nazývá Grotona) 71. Hieronymus, Adversus Iovinianum l. I 46 (ML 23 c. 287 s.) Čte se i u Cess. (p. 131 ss.) — 73. Biliam virginem duxit uxorem — 83. Augustinus, De civitate Dei 1 c. 19. Autor zase to asi převzal z Cess. (p. 137 ss.) stejně jako Štítný (str. 398n.) — Torquinus (tak i dále), spr. Tarquinius— 70
Sta ročeský překlad spisu Jana Guallensis. 53 tu mezi jinými vězni přivedena jest jemu panna přéliš nádobná, aby jé 50 k své žádosti požíval, jenž byla již snúbena jednomu mladci urozenému toho města. Však Cipio, ačkoli byl jest vítězem a mladý, točíš ve čtr- mezcétma letech, ukázal jest na sobě moc [227] zdrželivosti, že netolik vrátil ji neposkvrněnu, ale viece přivolal rodiče jejie i manžela i přidal jima ty penieze, kteréž přinesli za vyplacenie té jisté dievky. Tú zdržedli- 55 vostí a dobrotivostí hnuti jsúce téj vlasti lidé, i poddali se Římenínóm a jich panování. Opět k témuž praví Iustorinus o jednom mudrci, jenž slúl Pyta- gorus, kterýžto, když zvěděl, že v městě řečeném Cretona lid poddán jest přélišně smilství, bral se jest tam a po vše jich dni smilné skutky 60 hyzdil a tak chválil ctnost zdrželivosti, že svým učením ženy od svých mužóv k stydlivosti a děti od rodičóv jich k učení přivedl jest. A všem vóbec pravieše, aby práznosti utiekali, řka, že práce a úsilé jest mátě všech jiných ctností. A tak pilen jsa naučil je ctnostem, že mnohé panie rúcho drahé i jiné přípravy ozdobené jakožto nástroj smilstva zamietáchu 65 a některé bohyni svéj v chrámě obětováchu, neb ot mudrce slyšely biechu, že pravý oděv a okrasa všeliké ženě má býti stydlivost, [228] ale ne rúcho drahé a přípravné. A chtě mudřec, aby to učenie bylo potvrzeno jeho příkladem dobrým, všelikého masa nejedl jest po všecky dni života svého. Sv. Jeronym píše o jednom římském kniežeti, řečeném Duellius. Ten obdržel jest první boj na moři. A po vítěžství vzel sobě u manželstvo jednu pannu, jiež diechu Ilia. Ta byla dievka stydlivá a všem paniem zdrželivým příkladná. A když jednoho času Duellius, jsa již stár, ot jednoho protivníka trpieše úkoru, že by měl duch smrdutý, tehdy on 75 zamútiv se šel domóv a své ženě proto přimlúval, že tak dlúho s ním jsúci, nic jemu o tom nepravila. Vece k němu ona: „Byla bych tě toho vystřiehla ráda, bychť nemněla, že každému muži usta tak smrdie. Aj, stydlivá a ctná žena! Dvojé chvály jest hodna: v tom točíš, že jest nevěděla a nepoznala smradu muže svého, a v tom, že jest dlúho trpěla, so a že Duellius prvé poznal jest nedostatek těla svého skrze zahanbenie jeho nepřétele než skrze ošklivost ženy svéj. K témuž [229] píše sv. Augustin: „Byla jest v Římě urozená žena, jménem Lucrecia, ctnostná a šlechetná. Muž její slúl jest Collatinus. Ten jednoho času pozval jest na svój hrad syna césaře římského, aby 85 58. Spr. Iustinus XX, 4, 5 n.; sr. Burleye c. XVII. Město se spr. nazývá Grotona) 71. Hieronymus, Adversus Iovinianum l. I 46 (ML 23 c. 287 s.) Čte se i u Cess. (p. 131 ss.) — 73. Biliam virginem duxit uxorem — 83. Augustinus, De civitate Dei 1 c. 19. Autor zase to asi převzal z Cess. (p. 137 ss.) stejně jako Štítný (str. 398n.) — Torquinus (tak i dále), spr. Tarquinius— 70
Strana 54
54 I. František Šimek: hodoval s ním a s ženú jeho. Ten slúl jest Sextus, otci jeho, ciesaři, řékáchu Torquinus. Ale hrad jměl jest jméno Colacius. Tehdy Sextus, když bieše všel na hrad, viděl jest tu Lucrecí mezi jinými paniemi poctivě sediece. A když tak myslí svú obyčeje jejie a skutky znamenáše, 90 pro přélišnú krásu těla jejého smilnú žádostí k nie velmi se zapálil. A dočekav času, když otec jeho Torquinus a Colatinus, manžel té Lucrecie, ležéchu spolu dobývajíc jednoho města, bral se na hrad s svými služebníky a tu ot Lucrecie přijat jest milostivě a počtivě čtěn jest. Tehdy Sextus — viece nepřétel než host — znamenav prvé miesto, kdež Lucrecia léháše, 95 v noci, kdyžto všickni zesnuli biechu, všel jest tajně do pokoje jejého, a ujav jí levú rukú a v pravéj meč nahý drže, řekl jest: „Mlč, Lucrecia! Jáť sem Sextus, syn Torquinóv. Meč mám u sebe vytržený; budeš-li křičeti, zabiem tě!“ Tehdy ona [230] užasši se ze sna, mlčela jest. Sextus ihned usiluje, kterak by mysl její jednak hrózami, jednak prosbú a dary 100 mohl ku přivolení žádosti svéj přichýliti. A když úmysl její bieše usta- vičný a srdce tvrdé jako kámen mramorový, řekl jest k ní: „Jestliže nesvolíš mně, zabiemť najprvé tě a potom služebníka tvého, i položím tělo jeho nahé podlé těla tvého na jednom loži, aby se pověst o tobě roznesla, že si zabita, hřešiec s svým služebníkem.“ Tehdy ona, bojieci 5 se narčenie takového, bezděky jemu svolila jest. A když Sextus, učiniv jí násilé, vrátil se domóv, tehdy Lucrecia ihned nazajtřie poslala k otci svému, jemuž Brutus dějéchu, a k muži i k jiným příbuzným žádajíc. aby ihned bez meškánie k ní přijeli. A když všichni přijedechu, Lucrecí pláčíc a na posteli sediec nadjidechu, na příčinu smutka jejého se vztázachu, tehdy ona otpovědě: „I která radost móž býti ženě, kteráž potratí čistotu svú? Protož věz, muži najmilejší, že tělo mé toliko poškvrněno jest, ale [231] duše má nikoli nesvolila jest. A tohoť dokáži smrtí svú. Nebo Sextus, syn Torquinóv, včera přišed do domu mého — nepřétel miesto hosti — i otjal mi radost mé cti. Protož, mužie, cizoložstva bez 15 pomsty nenechajte! To uslyševše, všickni slíbichu, že chtie toho pomstiti, a tak těšiechu smutnú řkúce, že to nenie ižádná poškvrna, ač tělo bude porušeno, kdyžto duše k tomu nepřivolí. Tehdy ona vece: „Ot viny pomsty chci ostati čísta, ale utrpenie musím přijéti, aby příkladem mým ižádná potomnie v též upadnúci živa neostala. A kteráž bude příklad bráti na skutku, vezmiž také na utrpení!“ A ihned sobě srdce nožem probodla a padši na ránu umřela jest. Tehdy Brutus, otec její, nóž z nie vytrhl. Manžel nad tělem ženy své najmilejší kvielí, bratřie a přietelé a příbuzní všickni pláčí. A tak přestavše ot pláče, zbudili se v hněv a v prchlivost 25 náramnú. Otec s mužem jejím zapřisáhla sta se, aby pomstila jejie 10 20 13/14. nepřétel miesto hosti; sr. Štítného (str. 398): vrah miesto hosti —
54 I. František Šimek: hodoval s ním a s ženú jeho. Ten slúl jest Sextus, otci jeho, ciesaři, řékáchu Torquinus. Ale hrad jměl jest jméno Colacius. Tehdy Sextus, když bieše všel na hrad, viděl jest tu Lucrecí mezi jinými paniemi poctivě sediece. A když tak myslí svú obyčeje jejie a skutky znamenáše, 90 pro přélišnú krásu těla jejého smilnú žádostí k nie velmi se zapálil. A dočekav času, když otec jeho Torquinus a Colatinus, manžel té Lucrecie, ležéchu spolu dobývajíc jednoho města, bral se na hrad s svými služebníky a tu ot Lucrecie přijat jest milostivě a počtivě čtěn jest. Tehdy Sextus — viece nepřétel než host — znamenav prvé miesto, kdež Lucrecia léháše, 95 v noci, kdyžto všickni zesnuli biechu, všel jest tajně do pokoje jejého, a ujav jí levú rukú a v pravéj meč nahý drže, řekl jest: „Mlč, Lucrecia! Jáť sem Sextus, syn Torquinóv. Meč mám u sebe vytržený; budeš-li křičeti, zabiem tě!“ Tehdy ona [230] užasši se ze sna, mlčela jest. Sextus ihned usiluje, kterak by mysl její jednak hrózami, jednak prosbú a dary 100 mohl ku přivolení žádosti svéj přichýliti. A když úmysl její bieše usta- vičný a srdce tvrdé jako kámen mramorový, řekl jest k ní: „Jestliže nesvolíš mně, zabiemť najprvé tě a potom služebníka tvého, i položím tělo jeho nahé podlé těla tvého na jednom loži, aby se pověst o tobě roznesla, že si zabita, hřešiec s svým služebníkem.“ Tehdy ona, bojieci 5 se narčenie takového, bezděky jemu svolila jest. A když Sextus, učiniv jí násilé, vrátil se domóv, tehdy Lucrecia ihned nazajtřie poslala k otci svému, jemuž Brutus dějéchu, a k muži i k jiným příbuzným žádajíc. aby ihned bez meškánie k ní přijeli. A když všichni přijedechu, Lucrecí pláčíc a na posteli sediec nadjidechu, na příčinu smutka jejého se vztázachu, tehdy ona otpovědě: „I která radost móž býti ženě, kteráž potratí čistotu svú? Protož věz, muži najmilejší, že tělo mé toliko poškvrněno jest, ale [231] duše má nikoli nesvolila jest. A tohoť dokáži smrtí svú. Nebo Sextus, syn Torquinóv, včera přišed do domu mého — nepřétel miesto hosti — i otjal mi radost mé cti. Protož, mužie, cizoložstva bez 15 pomsty nenechajte! To uslyševše, všickni slíbichu, že chtie toho pomstiti, a tak těšiechu smutnú řkúce, že to nenie ižádná poškvrna, ač tělo bude porušeno, kdyžto duše k tomu nepřivolí. Tehdy ona vece: „Ot viny pomsty chci ostati čísta, ale utrpenie musím přijéti, aby příkladem mým ižádná potomnie v též upadnúci živa neostala. A kteráž bude příklad bráti na skutku, vezmiž také na utrpení!“ A ihned sobě srdce nožem probodla a padši na ránu umřela jest. Tehdy Brutus, otec její, nóž z nie vytrhl. Manžel nad tělem ženy své najmilejší kvielí, bratřie a přietelé a příbuzní všickni pláčí. A tak přestavše ot pláče, zbudili se v hněv a v prchlivost 25 náramnú. Otec s mužem jejím zapřisáhla sta se, aby pomstila jejie 10 20 13/14. nepřétel miesto hosti; sr. Štítného (str. 398): vrah miesto hosti —
Strana 55
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 55 smrti. Bratřie, přietelé, příbuzní i všichni, ktož při tom biechu, sobě spolu slíbichu, že Torquina se vším jeho národem [232] chtie zahladiti, aby ižádný z jeho rodu v Římě viec nekraloval. Tehdy všichni jedno- stajně vzemše oděnie a meče připásavše, šli sú do Říma a tělo Lucrecie na tržišti položili, aby pro takový neobyčejný účinek všech lidí ponukli 30 ku pomstě. Nóž krvavý konšelóm okázali, skutek ten mrzký na Sexta pokázali a dovedli. A tak lid po všem Římě zbúřil se. Co potom? Torqui- nus ciesař musil jest z Říma utéci a v dalekých vlastech vedlé města řečeného Ardua svój život skonal jest; ale Sextus, syn jeho, jenž bieše to zlé učinil, mečem zabit jest a všickni, kteříž z pokolenie toho biechu, 35 shlazeni jsú. Ženy dřevnie čistotu milováchu tak velmi, že mnohé, potrativše své manžely, nechtěly sú po druhé vdávati se. Jakož o tom píše sv. Jeronym řka: „Dido tak řečená, sestra Pygmaleonova, ta shromazdivši mnoho zlata a střébra, plavila se, po moři do té vlasti, ješto slove Afrika, a tu 40 ustavila město jménem Kartako. A když jeden král z Libye, řečený Jarba, [233] požádal jé u manželstvo, ona meškala jest otpovědí, donidž město nenie ustaveno. A když by vše skonáno, dala jest otpověd, že na památku muže umrlého chce se zdržeti v čistotě ot jiného. Aj, žena čistá město postavila, aby tvrdostí jeho čistoty své hájiti mohla, a opět 45 též město v paměti druhé ženy čistéj zrušeno jest. Nebo žena Astubalova vidúc, ano Římené do města upadli a je zajžhli, bojéci se, aby ot ne- přátel násilé netrpěla, pro milost čistoty v oheň skočila jest. Též Artimisia, královna a žena Manseolenova (!), jejížto zdrželivost mnozí mudrci v svých skládaních k jejie chvále zpomínají, a zvláště v tom, že manžela svého 50 po smrti jeho milovala jest tak velmi, jako by ho vždy živa měla; je- mužto veliký a krásný hrob vysoký vzdělala jest, takže do dnešnieho dne každý hrob drahý od jeho jména latině slove mauseolum. O témž. „Z Indie ti lidé a téměř všichni pohané mají ten obyčej, že všeliký muž, kolikož chce, tolik mievá žen. Ale toto držie za právo 55 mezi sebú, aby [234] každý měl jednu zvláštní a otdanú; a když muž umře, tehdy ta otdaná má s tělem mrtvým muže svého upálena býti. Avšak obecně vadie se mezi sebú, každá chtieci mieti muže otdaného na znamenie viery velikéj k muži svému a chvátá umřéti podlé manže- la svého na svědečstvie budúcí čistoty. A tak, když umře muž kteréj, 60 tu ihned u pěkném rúše posadie vedlé něho, kterážto přitúlejíci tělo mrtvé a líbajíc neleká se ohně zapáleného pro čest čistoty a zdrželi- 38. Hieronymus, Adversus Iovinianum l. I 43 (ML 23 c. 286) — 39 soror Pygmalionis - 46. in castitatis laude finita est — 54nn. Hieronymus ib. 1. I 44 (ML 23 c. 286 s.) — 61. Itaque victrix in habitu ornatuque pristino iuxta cadaver accubat, amplexans illud et deosculans. et sup- positos ignes pudicitiae laude contemnens —
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 55 smrti. Bratřie, přietelé, příbuzní i všichni, ktož při tom biechu, sobě spolu slíbichu, že Torquina se vším jeho národem [232] chtie zahladiti, aby ižádný z jeho rodu v Římě viec nekraloval. Tehdy všichni jedno- stajně vzemše oděnie a meče připásavše, šli sú do Říma a tělo Lucrecie na tržišti položili, aby pro takový neobyčejný účinek všech lidí ponukli 30 ku pomstě. Nóž krvavý konšelóm okázali, skutek ten mrzký na Sexta pokázali a dovedli. A tak lid po všem Římě zbúřil se. Co potom? Torqui- nus ciesař musil jest z Říma utéci a v dalekých vlastech vedlé města řečeného Ardua svój život skonal jest; ale Sextus, syn jeho, jenž bieše to zlé učinil, mečem zabit jest a všickni, kteříž z pokolenie toho biechu, 35 shlazeni jsú. Ženy dřevnie čistotu milováchu tak velmi, že mnohé, potrativše své manžely, nechtěly sú po druhé vdávati se. Jakož o tom píše sv. Jeronym řka: „Dido tak řečená, sestra Pygmaleonova, ta shromazdivši mnoho zlata a střébra, plavila se, po moři do té vlasti, ješto slove Afrika, a tu 40 ustavila město jménem Kartako. A když jeden král z Libye, řečený Jarba, [233] požádal jé u manželstvo, ona meškala jest otpovědí, donidž město nenie ustaveno. A když by vše skonáno, dala jest otpověd, že na památku muže umrlého chce se zdržeti v čistotě ot jiného. Aj, žena čistá město postavila, aby tvrdostí jeho čistoty své hájiti mohla, a opět 45 též město v paměti druhé ženy čistéj zrušeno jest. Nebo žena Astubalova vidúc, ano Římené do města upadli a je zajžhli, bojéci se, aby ot ne- přátel násilé netrpěla, pro milost čistoty v oheň skočila jest. Též Artimisia, královna a žena Manseolenova (!), jejížto zdrželivost mnozí mudrci v svých skládaních k jejie chvále zpomínají, a zvláště v tom, že manžela svého 50 po smrti jeho milovala jest tak velmi, jako by ho vždy živa měla; je- mužto veliký a krásný hrob vysoký vzdělala jest, takže do dnešnieho dne každý hrob drahý od jeho jména latině slove mauseolum. O témž. „Z Indie ti lidé a téměř všichni pohané mají ten obyčej, že všeliký muž, kolikož chce, tolik mievá žen. Ale toto držie za právo 55 mezi sebú, aby [234] každý měl jednu zvláštní a otdanú; a když muž umře, tehdy ta otdaná má s tělem mrtvým muže svého upálena býti. Avšak obecně vadie se mezi sebú, každá chtieci mieti muže otdaného na znamenie viery velikéj k muži svému a chvátá umřéti podlé manže- la svého na svědečstvie budúcí čistoty. A tak, když umře muž kteréj, 60 tu ihned u pěkném rúše posadie vedlé něho, kterážto přitúlejíci tělo mrtvé a líbajíc neleká se ohně zapáleného pro čest čistoty a zdrželi- 38. Hieronymus, Adversus Iovinianum l. I 43 (ML 23 c. 286) — 39 soror Pygmalionis - 46. in castitatis laude finita est — 54nn. Hieronymus ib. 1. I 44 (ML 23 c. 286 s.) — 61. Itaque victrix in habitu ornatuque pristino iuxta cadaver accubat, amplexans illud et deosculans. et sup- positos ignes pudicitiae laude contemnens —
Strana 56
56 I. František Šimek: vosti. I coť se zdá? Kteráž tak umierá a chce upálena býti, mním, že taková druhého muže pojieti nemiení. K témuž. „Alcibiades mudřec ot Athénských pro nepřézen utekl jest k Lacedemonským, jenž biechu nepřételé Aténských. A po malém času u Lacedemonských ctnost jeho a výmluvnost viece jemu nenávisti než přézni přispořováše. To zvěděv Alcibiades od ženy krále Auguta, s níž jest přebýval v cizoložství, kterážto také po smrti králově přídržela 70 se jeho, i utekl jest k jednomu vládaři krále Daria, jenž slúl Fabatus. A ten vzal jest penieze od Lysandra, kniežete Lacedemonských, aby mudrce zahubil. [235] I stalo se, že hlavu Alcibiadovu poslal jest Lysan- drovi na znamenie jeho stětie. A když tak tělo bez hlavy ležéše, ižádný ho pochovati nesměl. Tehdy ženima jeho proti zápovědi nepřétele ukrut- 75 ného a jsúc v cizé vlasti, však pohřebla jest tělo jeho, hotova jsúc s ním umřieti, jehožto milováše živého. Ó, by ženy křesťanské aspoň následo- valy viery ženimy této a — svobodny jsúc — svým mužóm věrnost zdr- žaly, co tato učinila jest, otváživši se smrti! „Též králík jeden sidonský, jménem Strator, vida, že nemóž odolati 80 moci krále perského, chtěl jest sám se zabiti, aby nebyl u posměch nepřátelóm, ale jsa hnut strachem smrti, maje vytržený meč, dočekal jest nepřátel k sobě. Tehdy žena jeho vidúc, že měl již jat býti, vydřevši jemu meč i proklala bok muži svému; a bojieci se, aby čistota zdrželi- vosti jejie ot nepřátel nebyla porušena, vedlé těla muže svého svú rukú 85 sama se zabila. „Též Pancia, šlechetná žena, když Xenofon zabil muže jejého. ta pro velikú milost položila se vedlé těla jeho, [236] a proklavši prsi své, krev svú vytočila jest na jeho rány. Též Rogdoma, dcera krále Daria, po smrti muže svého chovačku svú zabila jest, protože jí radila muže 90 druhého pojieti." „Též Marcia, dcera krále Katúna, když otázána jest, proč by po smrti mužově nechtěla jiného pojéti, otpověděla, že nemóž takového naleznúti, jenž by chtěl jie radějí než sboží jejiemu. Tú řečí dovedla jest, že viece hlédají sbožie na ženách než manželstva a mnozí ženie se viece sbožím 95 než očima. Táž Marcia, když častokrát plakáše po svém muži, otázána 65nn. Hieronymus ib. (ML 23 c. 287) — 79nn. Hieronymus ib. 1. I 45 (ML 23 c. 287) — Strato, regulus Sidonis — 86. Hieronymus ib.: Xenophon in Cyri maioris scribit infantia, occiso Abra- dote viro, quem Panthea uxor miro amore dilexerat, collocasse se iuxta corpus lacerum ... — 88. Rhodogune (var.: Rhodone), filia Darii ... nutricem ... occidit 91nn. Hieronymus ib. 1. I 46 (ML 23 c. 288): Marcia, Catonis filia minor ... Sr. Štítného Knížky šestery, O stavu vdoviem (ed. Erben p. 83) a téhož Knihy naučení křesťanského, „Že nejsú slušné druhé svatby“ (ed. Vrťátko p. 29) — 65
56 I. František Šimek: vosti. I coť se zdá? Kteráž tak umierá a chce upálena býti, mním, že taková druhého muže pojieti nemiení. K témuž. „Alcibiades mudřec ot Athénských pro nepřézen utekl jest k Lacedemonským, jenž biechu nepřételé Aténských. A po malém času u Lacedemonských ctnost jeho a výmluvnost viece jemu nenávisti než přézni přispořováše. To zvěděv Alcibiades od ženy krále Auguta, s níž jest přebýval v cizoložství, kterážto také po smrti králově přídržela 70 se jeho, i utekl jest k jednomu vládaři krále Daria, jenž slúl Fabatus. A ten vzal jest penieze od Lysandra, kniežete Lacedemonských, aby mudrce zahubil. [235] I stalo se, že hlavu Alcibiadovu poslal jest Lysan- drovi na znamenie jeho stětie. A když tak tělo bez hlavy ležéše, ižádný ho pochovati nesměl. Tehdy ženima jeho proti zápovědi nepřétele ukrut- 75 ného a jsúc v cizé vlasti, však pohřebla jest tělo jeho, hotova jsúc s ním umřieti, jehožto milováše živého. Ó, by ženy křesťanské aspoň následo- valy viery ženimy této a — svobodny jsúc — svým mužóm věrnost zdr- žaly, co tato učinila jest, otváživši se smrti! „Též králík jeden sidonský, jménem Strator, vida, že nemóž odolati 80 moci krále perského, chtěl jest sám se zabiti, aby nebyl u posměch nepřátelóm, ale jsa hnut strachem smrti, maje vytržený meč, dočekal jest nepřátel k sobě. Tehdy žena jeho vidúc, že měl již jat býti, vydřevši jemu meč i proklala bok muži svému; a bojieci se, aby čistota zdrželi- vosti jejie ot nepřátel nebyla porušena, vedlé těla muže svého svú rukú 85 sama se zabila. „Též Pancia, šlechetná žena, když Xenofon zabil muže jejého. ta pro velikú milost položila se vedlé těla jeho, [236] a proklavši prsi své, krev svú vytočila jest na jeho rány. Též Rogdoma, dcera krále Daria, po smrti muže svého chovačku svú zabila jest, protože jí radila muže 90 druhého pojieti." „Též Marcia, dcera krále Katúna, když otázána jest, proč by po smrti mužově nechtěla jiného pojéti, otpověděla, že nemóž takového naleznúti, jenž by chtěl jie radějí než sboží jejiemu. Tú řečí dovedla jest, že viece hlédají sbožie na ženách než manželstva a mnozí ženie se viece sbožím 95 než očima. Táž Marcia, když častokrát plakáše po svém muži, otázána 65nn. Hieronymus ib. (ML 23 c. 287) — 79nn. Hieronymus ib. 1. I 45 (ML 23 c. 287) — Strato, regulus Sidonis — 86. Hieronymus ib.: Xenophon in Cyri maioris scribit infantia, occiso Abra- dote viro, quem Panthea uxor miro amore dilexerat, collocasse se iuxta corpus lacerum ... — 88. Rhodogune (var.: Rhodone), filia Darii ... nutricem ... occidit 91nn. Hieronymus ib. 1. I 46 (ML 23 c. 288): Marcia, Catonis filia minor ... Sr. Štítného Knížky šestery, O stavu vdoviem (ed. Erben p. 83) a téhož Knihy naučení křesťanského, „Že nejsú slušné druhé svatby“ (ed. Vrťátko p. 29) — 65
Strana 57
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 57 jest ot svých družic, skóro-li přestane kvielenie svého; otpověděla: „Když konec bude života mého." „Též Amila, jsúci pěkna přéliš a ještě mláda, otázána jest ot přátel jejích, proč by nechtěla vdáti se za muže jiného; otpověděla: „Nikoli neučiním toho. Nebo nahodil-li by mi se tak dobrý, jakéhož sem měla, 200 vždy bych bála se ztratiti jeho; pakli by byl zlý, přetěžko by bylo po dobrém trpěti zlého. O témž. „Když jedna urozená paní jménem Porcina uslyšala, ano chválé jednu ženu, že jest nravna a poctiva a že má druhého muže, otpověděla: „Zčestná [237] a čistá žena nikdy druhé se neotdává. Též 5 Marcella otázána jest od mateře své, ráda-li chce za muž jíti. Otpověděla: A já raduji se, abych po tomto neměla jiného“.“ K témuž: „Valeria otázána jest, proč by, ztrativši muže svého Meselaria, nechce jíti za jiného, otpověděla: „Ač vám zdá se, by umřel, ale mně vždy živ jest“. Též jednoho času tři sta žen pohanských zjímáno jest ot nepřátel, 10 kteréžto, aby zachovaly čistotu, děti své najprv a potom samy se zbily sú. O témž: Byla jest v Římě jedna žena mladá ve dvúdcát letech, jenž o takovéj nenie slýcháno, kterážto pro milost viery přijala na se znamenie kříže svatého a po vše dny své želela jest ne tolik muže svého, ale ztra- cenie panenstvie svého. Opět o témž: Svatá Melania muže mrtvého ještě nepochovavši, ztratila jest dva syny v túž hodinu. Kto by neřekl, by v ty časy neměla zámutku hrozného, derúc s sebe vlasy a rúcho své a s velikým pláčem tepúc se u prsi, by velikéj žalosti netrpěla? Však byla jest vesela a usta- vična a zasmievši se řekla: „Svobodnějé budu slúžiti tobě, Pane Bože, 20 jenž si mě zprostil od toho břemene těžkého. [238] Římené kterak měli sú v čest panny, o tom se tuto píše: Kdyžto ciesař některý po vítěžství vracováše se s velikú ctí do Říma na voze sedě, tomu lidé všech stavóv postupováchu s cesty krom samých panen, jimžto on vyhyboval jest s cesty. A když některá panna slíbila 25 jest panenstvie zachovati, ta obětovala jest rúcho své bohyni na svědeč- stvie zdrženie slibu svého; pakli jest potom přerušila, taková za živa 98. Amila, spr. Annia (Hieronymus ib.). Totéž čte se i u Cess. (p. 137); žena se tu nazývá Amma (var. Anima, Amina(?), Alia). Vetter (Einleitung p. XX) má za to, že u Cessolis byla vdova beze jména (Alia vidua, t. j. jiná vdova), sveden poslední variantou. To je ovšem omyl; u Jeronyma, z něhož čerpal Jakub de Cessolis (ač ho neuvádí), čte se Annia, nikoli Alia. Sr. i pozn. Vetterovu 76 na str. 161. (Vetter nezjistil, že pramenem Jakuba de Cess. byl Jeronym). Ruko- pisy ovšem jméno Annia zkomolily. Čte se (beze jmen) i v Gestech Rom. 75 - 3nn. Hieronymus ib. (Porcia) — 7n. Hieronymus: Valeria Messalarum soror, amisso Servio viro nulli volebat nubere — 22nn. Hieronymus l. c. l. I 41 (ML 23, c. 283) — 29n. fertur cingulo duxisse navem, quam multa milia hominum trahere nequiverant — 15
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 57 jest ot svých družic, skóro-li přestane kvielenie svého; otpověděla: „Když konec bude života mého." „Též Amila, jsúci pěkna přéliš a ještě mláda, otázána jest ot přátel jejích, proč by nechtěla vdáti se za muže jiného; otpověděla: „Nikoli neučiním toho. Nebo nahodil-li by mi se tak dobrý, jakéhož sem měla, 200 vždy bych bála se ztratiti jeho; pakli by byl zlý, přetěžko by bylo po dobrém trpěti zlého. O témž. „Když jedna urozená paní jménem Porcina uslyšala, ano chválé jednu ženu, že jest nravna a poctiva a že má druhého muže, otpověděla: „Zčestná [237] a čistá žena nikdy druhé se neotdává. Též 5 Marcella otázána jest od mateře své, ráda-li chce za muž jíti. Otpověděla: A já raduji se, abych po tomto neměla jiného“.“ K témuž: „Valeria otázána jest, proč by, ztrativši muže svého Meselaria, nechce jíti za jiného, otpověděla: „Ač vám zdá se, by umřel, ale mně vždy živ jest“. Též jednoho času tři sta žen pohanských zjímáno jest ot nepřátel, 10 kteréžto, aby zachovaly čistotu, děti své najprv a potom samy se zbily sú. O témž: Byla jest v Římě jedna žena mladá ve dvúdcát letech, jenž o takovéj nenie slýcháno, kterážto pro milost viery přijala na se znamenie kříže svatého a po vše dny své želela jest ne tolik muže svého, ale ztra- cenie panenstvie svého. Opět o témž: Svatá Melania muže mrtvého ještě nepochovavši, ztratila jest dva syny v túž hodinu. Kto by neřekl, by v ty časy neměla zámutku hrozného, derúc s sebe vlasy a rúcho své a s velikým pláčem tepúc se u prsi, by velikéj žalosti netrpěla? Však byla jest vesela a usta- vična a zasmievši se řekla: „Svobodnějé budu slúžiti tobě, Pane Bože, 20 jenž si mě zprostil od toho břemene těžkého. [238] Římené kterak měli sú v čest panny, o tom se tuto píše: Kdyžto ciesař některý po vítěžství vracováše se s velikú ctí do Říma na voze sedě, tomu lidé všech stavóv postupováchu s cesty krom samých panen, jimžto on vyhyboval jest s cesty. A když některá panna slíbila 25 jest panenstvie zachovati, ta obětovala jest rúcho své bohyni na svědeč- stvie zdrženie slibu svého; pakli jest potom přerušila, taková za živa 98. Amila, spr. Annia (Hieronymus ib.). Totéž čte se i u Cess. (p. 137); žena se tu nazývá Amma (var. Anima, Amina(?), Alia). Vetter (Einleitung p. XX) má za to, že u Cessolis byla vdova beze jména (Alia vidua, t. j. jiná vdova), sveden poslední variantou. To je ovšem omyl; u Jeronyma, z něhož čerpal Jakub de Cessolis (ač ho neuvádí), čte se Annia, nikoli Alia. Sr. i pozn. Vetterovu 76 na str. 161. (Vetter nezjistil, že pramenem Jakuba de Cess. byl Jeronym). Ruko- pisy ovšem jméno Annia zkomolily. Čte se (beze jmen) i v Gestech Rom. 75 - 3nn. Hieronymus ib. (Porcia) — 7n. Hieronymus: Valeria Messalarum soror, amisso Servio viro nulli volebat nubere — 22nn. Hieronymus l. c. l. I 41 (ML 23, c. 283) — 29n. fertur cingulo duxisse navem, quam multa milia hominum trahere nequiverant — 15
Strana 58
58 I. František Šimek: zakopána jest. Jakož čte se, že Claudia panna upadla jest v narčenie křivé, že by své panenstvie přerušila; ta na očistu nevinnosti své páskem 30 táhla jest lodí převelikú, jiež mnoho tisíc lidí nemohlo pohnúti. Též třidceti ukrutníkóv athénských, když na jednom kvasu zamordo- vali člověka slovútného, jemuž Sidon jmě bieše, i kázali dcery jeho při- vésti, a obnaživše je jako ženky nečisté přinutili je, aby na podlaze skákaly v krvi otcově, a tak jsúce zkrvaveny, připuděny sú šerední 35 nekázen s nimi ploditi; kteréžto pořekše se na tělesnú potřebu vyjíti a objemše se vespolek, do studnice vskočily sú, aby panenstvie skrze smrt zachovaly. Též Dometonova dcera, [M33a] když uslyšala jest, že manžel její Leosterus u boji zahynul bieše, bojéci se, aby nepojala jiného, sama se 40 zabila jest řkúci: „Ačkoli v panenství nejsem poškvrněna tělesně, však myslí svú svolila sem muži prvniemu, abych viec neměla jiného. Též Aristomones, muž spravedlivý, přemohl jest Lacedomonské. A když jednoho času Lacedomonští činiechu hody v městě Jacintoria a tu jsúce veseli jechu se spolu tancovati, [M33b] a když Aristomones 45 do města vnide, uzřev, ano skáčí, uchvátil jim z tance patnácte panen a celú noc utiekal jest s nimi z jich krajiny. Tehdy tovaryšie jeho pannám chtiechu čistotu odjieti, ale on zbraňoval jim, aby toho nečinili, tak dlúho, až některé zbil jest a některé odhrozil. Protož Aristomones uhoněn jest a jat od přátel těch panen, jehožto ihned zabiti chtiechu. To když 50 uzřechu panny, padaly sú k nohám jich prosiece, aby jemu nic zlého nečinili, aniž chtěly se vrátiti do vlasti své, doniž by zbranitel jich pa- nenstvie nebyl propuštěn. Též kterak veliké chvály hodny sú dcery Setlaziovy, kteréžto jednoho času, jsúce samy jediné v domu, přijaly dva jinochy pútníky, aby v domu 55 jich nocovali; jenž, opivše se přieliš vínem, přes celú noc činili sú násilé pannám, kteréžto, potrativše čistotu, nechtěly sú déle živy býti, a tak samy se zabily sú. Též slušie přimieniti sedm tisíc (!) panen, kteréžto vidúc, ano silní pohané, upadše do jich vlasti, vše popleňují a rozličné mrzkosti páší. 60 bojíce se, aby od nepřátel netrpěly téhož, samy mezi sebú se všecky 31nn. Hieronymus ib. (ML 23 c. 283 s.) — 32 cum Phidonem (var.: Phedonem) in convivio necassent... 38nn. Hieronymus ib. (ML 23 c. 284): Demotionis Areopagitarum principis virgo filia, audito sponsi Leosthenis interitu... — 42nn. Hieronymus ib.: Aristomenes Messenius ... victis Lacedaemoniis et quodam tempore nocturna sacra celebrantibus, quae vocabantur Hyacinthia, rapuit de choris ludentium virgines quindecim — 53nn. Hieronymus ib. (Scedasi filiae) — 58nn. Hieronymus l. c. (ML 23 c. 285): Quis valeat silentio praeterire septem Milesias virgines ... .
58 I. František Šimek: zakopána jest. Jakož čte se, že Claudia panna upadla jest v narčenie křivé, že by své panenstvie přerušila; ta na očistu nevinnosti své páskem 30 táhla jest lodí převelikú, jiež mnoho tisíc lidí nemohlo pohnúti. Též třidceti ukrutníkóv athénských, když na jednom kvasu zamordo- vali člověka slovútného, jemuž Sidon jmě bieše, i kázali dcery jeho při- vésti, a obnaživše je jako ženky nečisté přinutili je, aby na podlaze skákaly v krvi otcově, a tak jsúce zkrvaveny, připuděny sú šerední 35 nekázen s nimi ploditi; kteréžto pořekše se na tělesnú potřebu vyjíti a objemše se vespolek, do studnice vskočily sú, aby panenstvie skrze smrt zachovaly. Též Dometonova dcera, [M33a] když uslyšala jest, že manžel její Leosterus u boji zahynul bieše, bojéci se, aby nepojala jiného, sama se 40 zabila jest řkúci: „Ačkoli v panenství nejsem poškvrněna tělesně, však myslí svú svolila sem muži prvniemu, abych viec neměla jiného. Též Aristomones, muž spravedlivý, přemohl jest Lacedomonské. A když jednoho času Lacedomonští činiechu hody v městě Jacintoria a tu jsúce veseli jechu se spolu tancovati, [M33b] a když Aristomones 45 do města vnide, uzřev, ano skáčí, uchvátil jim z tance patnácte panen a celú noc utiekal jest s nimi z jich krajiny. Tehdy tovaryšie jeho pannám chtiechu čistotu odjieti, ale on zbraňoval jim, aby toho nečinili, tak dlúho, až některé zbil jest a některé odhrozil. Protož Aristomones uhoněn jest a jat od přátel těch panen, jehožto ihned zabiti chtiechu. To když 50 uzřechu panny, padaly sú k nohám jich prosiece, aby jemu nic zlého nečinili, aniž chtěly se vrátiti do vlasti své, doniž by zbranitel jich pa- nenstvie nebyl propuštěn. Též kterak veliké chvály hodny sú dcery Setlaziovy, kteréžto jednoho času, jsúce samy jediné v domu, přijaly dva jinochy pútníky, aby v domu 55 jich nocovali; jenž, opivše se přieliš vínem, přes celú noc činili sú násilé pannám, kteréžto, potrativše čistotu, nechtěly sú déle živy býti, a tak samy se zabily sú. Též slušie přimieniti sedm tisíc (!) panen, kteréžto vidúc, ano silní pohané, upadše do jich vlasti, vše popleňují a rozličné mrzkosti páší. 60 bojíce se, aby od nepřátel netrpěly téhož, samy mezi sebú se všecky 31nn. Hieronymus ib. (ML 23 c. 283 s.) — 32 cum Phidonem (var.: Phedonem) in convivio necassent... 38nn. Hieronymus ib. (ML 23 c. 284): Demotionis Areopagitarum principis virgo filia, audito sponsi Leosthenis interitu... — 42nn. Hieronymus ib.: Aristomenes Messenius ... victis Lacedaemoniis et quodam tempore nocturna sacra celebrantibus, quae vocabantur Hyacinthia, rapuit de choris ludentium virgines quindecim — 53nn. Hieronymus ib. (Scedasi filiae) — 58nn. Hieronymus l. c. (ML 23 c. 285): Quis valeat silentio praeterire septem Milesias virgines ... .
Strana 59
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 59 umrtvichu, příklad na sobě všem pannám potomním ostavivše. Nebo počstivé panny viece čistotu milovati mají než život svój. Též neslušie zatajiti skutku znamenitého té panny, jiež Tebea dějíchu, kterúžto jeden nepřietel z Macedonie porušil bieše. A když jest usnul, tehdy ona najprvé jeho a potom sama se zabila mečem. 65 A tak po ztracení čistoty [M34a] nechtěla jest živa býti ani prvé umřieti, dokudž by nepomstila panenstvie svého. O témž. Když král anglický v jednom klášteře uzřel jest pannu jménem Valetu, zapáliv se k nie žádostí nečistú, vzkázal jest abatyši, aby jemu pannu poslala; pakli toho neučiní, že chce klášter spáliti 70 i s nimi. To uslyševši panna, jižto král milováše, káza vztázati na králi, co by se jemu na nie líbilo. Odpověděl král, že oči její. Tehdy ona té noci oči sobě vylúpila a je králi poslala řkúci, aby se očí jejiech nasytil. A tak chtěla je radějí očí zbýti než čistotu potratiti. K témuž: Jednoho času, když Athénští od nepřátel sú přemoženi 75 a zjímáni, tehdy jedna krásná dievka a urozená přivedena jest před žoldána, krále babylonského; kterážto vidúci, že má od krále porušena býti, řekla jest k němu: „Mámť jeden prsten moci takové, že, když jej vzděješ na prst člověka umrlého, ihned obžive. A chceš-li to v jistotě uzřieti, pokusiž toho najprv na mně.“ A ihned kázal jest hlavu její 80 stieti; kterážto, když tak mrtva ležieše, položiechu prsten na jejie prst, ale ona nikoli neožila jest. Tak zvolila jest radějie umřieti, než od krále poškvrněna býti. Protož, poněvadž panny pohanské pro zachovánie čistoty tak směle umieráchu, i kterakú žádost a péči mají mieti panny křesťanské, aby 85 bedlivě a snažně chovaly čistoty své! Nebo duostojnost chvály panenské takto se vypisuje: „Ó [34b] čistoto panenská! Ty sama hodna si nésti palmu stydlivosti nepoškvrněné! Ó čistoto panenská! Tys' všudy vzácna, v tobě stkvie se vážnost a mrzí tě lehkost. Řeč čistú ráda slyšieš, a mrzkú pohrzieš. Smiech u tebe miesta nemá, ale milost chvály Božie plodí se 90 a ustavičnost bděnie veždy trvá. Ó čistoto panenská, jenž choti smrtedl- ného nemiluješ, ale nesmrtedlného, jenž se s smrtí nespojuješ, ale od smrti věčné zproštěna býváš; jenž skutky temnými se nepřikrýváš, ale vždy v světlé čistotě svelíčíš se! Protož, ó čistoto panenská, buď bedliva, buď pečliva a nebezpečuj se. Nebo čímž viece máš krásy a pový- 300 šenie, tiem viece máš ostřéhati, aby neztratila. Opět psáno jest v knihách jedněch, že Římené někdy, chtiece 63. Hieronymus ib.: Narrant scriptores Graeci et aliam Thebanam virgi- nem ... — 68nn. U Cess. (p. 495) o sv. Amalii (ale stručněji). Sr. k tomu Vetterovu pozn. 508 na str. 525, kde je uvedena i literatura o této legendě (spr. prý má být sv. Lucie nebo Otilie) —
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 59 umrtvichu, příklad na sobě všem pannám potomním ostavivše. Nebo počstivé panny viece čistotu milovati mají než život svój. Též neslušie zatajiti skutku znamenitého té panny, jiež Tebea dějíchu, kterúžto jeden nepřietel z Macedonie porušil bieše. A když jest usnul, tehdy ona najprvé jeho a potom sama se zabila mečem. 65 A tak po ztracení čistoty [M34a] nechtěla jest živa býti ani prvé umřieti, dokudž by nepomstila panenstvie svého. O témž. Když král anglický v jednom klášteře uzřel jest pannu jménem Valetu, zapáliv se k nie žádostí nečistú, vzkázal jest abatyši, aby jemu pannu poslala; pakli toho neučiní, že chce klášter spáliti 70 i s nimi. To uslyševši panna, jižto král milováše, káza vztázati na králi, co by se jemu na nie líbilo. Odpověděl král, že oči její. Tehdy ona té noci oči sobě vylúpila a je králi poslala řkúci, aby se očí jejiech nasytil. A tak chtěla je radějí očí zbýti než čistotu potratiti. K témuž: Jednoho času, když Athénští od nepřátel sú přemoženi 75 a zjímáni, tehdy jedna krásná dievka a urozená přivedena jest před žoldána, krále babylonského; kterážto vidúci, že má od krále porušena býti, řekla jest k němu: „Mámť jeden prsten moci takové, že, když jej vzděješ na prst člověka umrlého, ihned obžive. A chceš-li to v jistotě uzřieti, pokusiž toho najprv na mně.“ A ihned kázal jest hlavu její 80 stieti; kterážto, když tak mrtva ležieše, položiechu prsten na jejie prst, ale ona nikoli neožila jest. Tak zvolila jest radějie umřieti, než od krále poškvrněna býti. Protož, poněvadž panny pohanské pro zachovánie čistoty tak směle umieráchu, i kterakú žádost a péči mají mieti panny křesťanské, aby 85 bedlivě a snažně chovaly čistoty své! Nebo duostojnost chvály panenské takto se vypisuje: „Ó [34b] čistoto panenská! Ty sama hodna si nésti palmu stydlivosti nepoškvrněné! Ó čistoto panenská! Tys' všudy vzácna, v tobě stkvie se vážnost a mrzí tě lehkost. Řeč čistú ráda slyšieš, a mrzkú pohrzieš. Smiech u tebe miesta nemá, ale milost chvály Božie plodí se 90 a ustavičnost bděnie veždy trvá. Ó čistoto panenská, jenž choti smrtedl- ného nemiluješ, ale nesmrtedlného, jenž se s smrtí nespojuješ, ale od smrti věčné zproštěna býváš; jenž skutky temnými se nepřikrýváš, ale vždy v světlé čistotě svelíčíš se! Protož, ó čistoto panenská, buď bedliva, buď pečliva a nebezpečuj se. Nebo čímž viece máš krásy a pový- 300 šenie, tiem viece máš ostřéhati, aby neztratila. Opět psáno jest v knihách jedněch, že Římené někdy, chtiece 63. Hieronymus ib.: Narrant scriptores Graeci et aliam Thebanam virgi- nem ... — 68nn. U Cess. (p. 495) o sv. Amalii (ale stručněji). Sr. k tomu Vetterovu pozn. 508 na str. 525, kde je uvedena i literatura o této legendě (spr. prý má být sv. Lucie nebo Otilie) —
Strana 60
60 I. František Šimek: u městě lid rozmnožiti, aby sobě vešken svět podmanili, ustavili právo, že všickni, ktož by nezženili se do čtyřmezitcietma let, aby potom 5 neměli v manželských svobodách nižádného práva; a ktož pak neostavili sú synóv po sobě, těm polovici statkóv odjali sú. To vida Konstantin, ciesař veliký, že se děje křivda těm, kteříž pro Buoh v čistotě panenské stáchu, nemúdré právo súdieše býti, aby lidským zámyslem nebo vólí mohli se lidé rozmnožiti, poněvadž přirozenie všeliké darem Božím se 10 množí i menší. Protož všemu lidu jednostajné právo vzdal jest, aby svobody obecně užívali tak dobře neženatí a bezdětkové jakožto i ženatí, nébrž těm, jenž v čistotě a v zdrželivosti stáchu, větčí svobodu dal jest, aby své dědičstvie vzdali, komu by [35a] se jim zdálo. Tak Konstantin ve všem plodil jest vieru křesťanskú; neb byla jest v ty časy slavná pro 15 ctnosti mnohých, jenž se jimi chvalně stviechu. Dobrotivost zvláště mají mieti kniežata a lidé povýšení, nebo dobrotivost všecky jiné ctnosti osvěcuje. A takto se vypisuje: Dobrotivost jest moc duše, jenž krotí hněv pomsty proti zavinění. Neb takto: Dobrotivost jest vyššieho proti 20 nižšiemu pokorné níženie. A jest plnější a počstivějšie než odpuštěnie; nebo odpuštěnie jest polehčenie pomsty hodné, ale dobrotivost má slitovánie nad cizí škodú, brzo odpúštie viníkóm svým, nehodným a nevděčným dary dává a ve všem sebe pokorně ustúpí. A tak těmi obyčeji předkové staří dobrotivost k svým nižším uka- 25 zováchu. Jakož o tom píše Seneka, že nic nenie sličného na králi bez dobrotivosti; a klade příklad o matce včelnie, že jest bez žahadla: též kniežata mají býti bez pomsty a bez hněvu. K témuž pieše Valerius, že když jednoho času Marek Marcelinský byl zjímal množstvie Syrakuzanských a s jednoho vysokého miesta 30 v Římě uzřel biedu a utrpenie vězňóv, nemohl se zdržeti od pláče. Opět tudiež píše, že, když Pompeius přemohl krále jednoho, kterýžto proti Římenóm mnoho bojóv byl obdržal, a toho maje v svém vězení, však nedal jest jemu mnoho núze trpěti, ale řečí dobrotivů jej těšil a korunu královskú kázal vstaviti na hlavu jeho; a potom navrá- 35 til královstvie mu jeho řka, že to jest počstivý skutek, přemoci nepřietele a potom dobrotivě [35b] s ním naložiti. 25. Seneca De clementia I 19, 2 s. — Autor tu čerpal patrně zase z Cess. (p. 325), stejně i Štítný (str. 261n.)- 28. Valerius V c. 1, 4; ale autor to převzal zřejmě z Cess. (p. 325) jako před- cházející citát i oba následující, jak vidíme z pořadu i ze stilisace 30. v Římě: spr.: v Syrakusách — 31. Valerius V c. 1, 9; zase však z Cess. (p. 325)
60 I. František Šimek: u městě lid rozmnožiti, aby sobě vešken svět podmanili, ustavili právo, že všickni, ktož by nezženili se do čtyřmezitcietma let, aby potom 5 neměli v manželských svobodách nižádného práva; a ktož pak neostavili sú synóv po sobě, těm polovici statkóv odjali sú. To vida Konstantin, ciesař veliký, že se děje křivda těm, kteříž pro Buoh v čistotě panenské stáchu, nemúdré právo súdieše býti, aby lidským zámyslem nebo vólí mohli se lidé rozmnožiti, poněvadž přirozenie všeliké darem Božím se 10 množí i menší. Protož všemu lidu jednostajné právo vzdal jest, aby svobody obecně užívali tak dobře neženatí a bezdětkové jakožto i ženatí, nébrž těm, jenž v čistotě a v zdrželivosti stáchu, větčí svobodu dal jest, aby své dědičstvie vzdali, komu by [35a] se jim zdálo. Tak Konstantin ve všem plodil jest vieru křesťanskú; neb byla jest v ty časy slavná pro 15 ctnosti mnohých, jenž se jimi chvalně stviechu. Dobrotivost zvláště mají mieti kniežata a lidé povýšení, nebo dobrotivost všecky jiné ctnosti osvěcuje. A takto se vypisuje: Dobrotivost jest moc duše, jenž krotí hněv pomsty proti zavinění. Neb takto: Dobrotivost jest vyššieho proti 20 nižšiemu pokorné níženie. A jest plnější a počstivějšie než odpuštěnie; nebo odpuštěnie jest polehčenie pomsty hodné, ale dobrotivost má slitovánie nad cizí škodú, brzo odpúštie viníkóm svým, nehodným a nevděčným dary dává a ve všem sebe pokorně ustúpí. A tak těmi obyčeji předkové staří dobrotivost k svým nižším uka- 25 zováchu. Jakož o tom píše Seneka, že nic nenie sličného na králi bez dobrotivosti; a klade příklad o matce včelnie, že jest bez žahadla: též kniežata mají býti bez pomsty a bez hněvu. K témuž pieše Valerius, že když jednoho času Marek Marcelinský byl zjímal množstvie Syrakuzanských a s jednoho vysokého miesta 30 v Římě uzřel biedu a utrpenie vězňóv, nemohl se zdržeti od pláče. Opět tudiež píše, že, když Pompeius přemohl krále jednoho, kterýžto proti Římenóm mnoho bojóv byl obdržal, a toho maje v svém vězení, však nedal jest jemu mnoho núze trpěti, ale řečí dobrotivů jej těšil a korunu královskú kázal vstaviti na hlavu jeho; a potom navrá- 35 til královstvie mu jeho řka, že to jest počstivý skutek, přemoci nepřietele a potom dobrotivě [35b] s ním naložiti. 25. Seneca De clementia I 19, 2 s. — Autor tu čerpal patrně zase z Cess. (p. 325), stejně i Štítný (str. 261n.)- 28. Valerius V c. 1, 4; ale autor to převzal zřejmě z Cess. (p. 325) jako před- cházející citát i oba následující, jak vidíme z pořadu i ze stilisace 30. v Římě: spr.: v Syrakusách — 31. Valerius V c. 1, 9; zase však z Cess. (p. 325)
Strana 61
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 61 K témuž píše Valerius o jednom konšelu římském, jenž slúl Pavel. Kterýžto když jednoho času uslyšel, že vedú předeň jednoho vězně, vyšel jest proti němu; a uzřev, že chtěl před ním padnúti na svoji koleně, nepřepustil jest, ale rukú svú jeho pozdvihl, velikú nádějí těše 40 jej, a potom za stolem svým a v radě s sebú jej sázieše, ve všie cti jej hodna maje. Opět o témž píše Valerius: Když jednoho času Kartaginenští poslali Římenóm veliké peníze za výplatu vězňóv, tehdy Římené beze všech peněz propustili sú darmo vězňóv dva tisíce sedm set šedesát a tři. 45 I. cožť se zdá, tolik lidu darmo propustiti, tak mnoho peněz odpustiti, byť se poslové nepodivili řkúc mezi sebú: „Ó velikost lidu římského, jenž dobrotivosti božské jsi přirovnána! Dále slušie znamenati, že, ačkoli múdrý král skrze dobrá práva, skrze moc přikazovánie a skrze spravedlivú pomstu kraluje, však mnohem 50 viece odpuštěním a dobrotivostí panuje. Nebo — jakož svědčí Seneka - nic nenie tak slušného na králi jako dobrotivost. Nebo ohyzdná moc jest k škození a ukrutnost kniežat jestiť boj, ale dobrotivost pokojna a bez- pečna činí. Poněvadž bohové sú dobrotiví, že hřiechóv mocných lidí ne ihned mstie, čím viece člověk má milostivějí panovati poddanému! 55 Nebo Valerius píše o Alexandrovi řka: „Jakož Alexander převelikú čest jest obdržel skrze moc boje, též milosti kniežat došel jest skrze dobrotivost.“ Ale Seneka píše proti králóm přieliš ukrutným, jenž bez milosti mstie se nad těmi, ktož sú jim provinnili, mnějíce, by sobě tak pokoj zjednali; [36a] ale u větčí nebezpečnost upadují a nepřátel viece 60 sobě dobývají. Jakožto strom podrubený mnoho jiných prútkóv z kořene vypustí a rozličná osenie, aby hustě rostla, lidé sřezují, též moc královská rozmnožuje sobě nepřátely, kdyžto bez milosti hubí lidi, jichžto synové, přietelé a příbuzní jich miesta obdržie, a tak zahubě jednoho nepřietele, rozmnoží sobě mnoho jiných. Protož die Seneka: „Knieže tak má se 65 mieti k lidem, jakž žádá bohy k sobě mieti. 37. Valerius V c. 1, 8: zase z Cess. (p. 327), kde to následuje hned po předcho- zím 43. Valerius V c. 1. la 47n. Valerius: o munificentiam gentis Romanae deorum benignitati aequandam! 51. Seneca De clementia I 19, 1 s8. — 56. Valerius V 1 ext. 1 58. Seneca De clementia I 8. 7: ... quemadmodum praecisae arbores plurimis ramis repullulant et multa satorum genera, ut densiora surgant, reciduntur, ita regia crudelitas auget inimicorum numerum tollendo; parentes enim liberique corum. qui interfecti sunt, et propinqui et amici in locum singulorum succedunt 65. Sencca De clementia 1 7, 1: optimum hoc exemplum principi constituam. ad quod formetur, ut se talem esse civibus, quales sibi deos velit
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 61 K témuž píše Valerius o jednom konšelu římském, jenž slúl Pavel. Kterýžto když jednoho času uslyšel, že vedú předeň jednoho vězně, vyšel jest proti němu; a uzřev, že chtěl před ním padnúti na svoji koleně, nepřepustil jest, ale rukú svú jeho pozdvihl, velikú nádějí těše 40 jej, a potom za stolem svým a v radě s sebú jej sázieše, ve všie cti jej hodna maje. Opět o témž píše Valerius: Když jednoho času Kartaginenští poslali Římenóm veliké peníze za výplatu vězňóv, tehdy Římené beze všech peněz propustili sú darmo vězňóv dva tisíce sedm set šedesát a tři. 45 I. cožť se zdá, tolik lidu darmo propustiti, tak mnoho peněz odpustiti, byť se poslové nepodivili řkúc mezi sebú: „Ó velikost lidu římského, jenž dobrotivosti božské jsi přirovnána! Dále slušie znamenati, že, ačkoli múdrý král skrze dobrá práva, skrze moc přikazovánie a skrze spravedlivú pomstu kraluje, však mnohem 50 viece odpuštěním a dobrotivostí panuje. Nebo — jakož svědčí Seneka - nic nenie tak slušného na králi jako dobrotivost. Nebo ohyzdná moc jest k škození a ukrutnost kniežat jestiť boj, ale dobrotivost pokojna a bez- pečna činí. Poněvadž bohové sú dobrotiví, že hřiechóv mocných lidí ne ihned mstie, čím viece člověk má milostivějí panovati poddanému! 55 Nebo Valerius píše o Alexandrovi řka: „Jakož Alexander převelikú čest jest obdržel skrze moc boje, též milosti kniežat došel jest skrze dobrotivost.“ Ale Seneka píše proti králóm přieliš ukrutným, jenž bez milosti mstie se nad těmi, ktož sú jim provinnili, mnějíce, by sobě tak pokoj zjednali; [36a] ale u větčí nebezpečnost upadují a nepřátel viece 60 sobě dobývají. Jakožto strom podrubený mnoho jiných prútkóv z kořene vypustí a rozličná osenie, aby hustě rostla, lidé sřezují, též moc královská rozmnožuje sobě nepřátely, kdyžto bez milosti hubí lidi, jichžto synové, přietelé a příbuzní jich miesta obdržie, a tak zahubě jednoho nepřietele, rozmnoží sobě mnoho jiných. Protož die Seneka: „Knieže tak má se 65 mieti k lidem, jakž žádá bohy k sobě mieti. 37. Valerius V c. 1, 8: zase z Cess. (p. 327), kde to následuje hned po předcho- zím 43. Valerius V c. 1. la 47n. Valerius: o munificentiam gentis Romanae deorum benignitati aequandam! 51. Seneca De clementia I 19, 1 s8. — 56. Valerius V 1 ext. 1 58. Seneca De clementia I 8. 7: ... quemadmodum praecisae arbores plurimis ramis repullulant et multa satorum genera, ut densiora surgant, reciduntur, ita regia crudelitas auget inimicorum numerum tollendo; parentes enim liberique corum. qui interfecti sunt, et propinqui et amici in locum singulorum succedunt 65. Sencca De clementia 1 7, 1: optimum hoc exemplum principi constituam. ad quod formetur, ut se talem esse civibus, quales sibi deos velit
Strana 62
62 I. František Šimek: (IV.) Naposledy slušie zvěděti o síle — ne o té, ješto jest tělesná, ale o té, ješto slove mravná a duchovnie. A takto ji vypisuje Macrobius: „Síla duše jest protivné věci jednostajně trpěti jako libé a zčastné, a nečiniti zlé. Nebo takto: Síla jest velikých věcí žádanie, zavržených pohrzenie a všelikých úsilí pro úžitek snesenie. A jiným jménem slove veliká myslnost, jenž jest vyso- kých věcí řádné pósobenie: slavnú mysl mieti, počstivě živu býti, hřiechóm a mrzkým činóm odpornu býti, poddánu býti k větším a úžitečnějším věcem vždy se táhnúti.“ Jakož praví Seneka: „Narodil sem se slúha 10 života mého, abych k vyšším věcem povzdvíhal se.“ A jinde die: „Bych věděl, že by mi bohové odpustili a lidé že by nezvěděli, ještě pro mrzkost hřiechu nechtěl bych hřešiti.“ Protož o síle předkóv dávných slušie věděti. Jakož svědčí Valerius, že když všichni Syrakuzánští čakáchu 15 a žádáchu smrti Dionysia ukrutníka pro velikú ukrutnost, tvrdost jeho zlých obyčejóv, [36b] tehdy jedna stará žena modlila se zaň k bohuom, aby ještě živ a zdráv pobyl. To uslyšel Dionysius; podivil se přízni nezaslúžené a zavolal té ženy i otázal jie řka: „Zdať sem čím zaslúžil. že se modlíš za mé zdravie?“ Ona odpověděla: „Když sem ještě mláda 20 byla, panoval jest nade mnú těžký ukrutník a tomu žádala sem smrti; kterýžto když byl zabit, přijal jest panstvie horší, a tomu též přála sem smrti a života skončenie. Tě pak, třetího a horšieho prvních žádám ještě mieti bojéci se, aby po tvé smrti horší nevklonul na tvé miesto.“ Uslyšev Dionysius, že tak směle jej tresktala a tak pravdu vyznala. 25 zjevně nesměl jest nad ní žádné pomsty učiniti. Též Tulius píše o Alexandrově doufání. Kterýžto když byl nemocen a všickni lékaři jeho vespolek jeden mu trank pošlí a toho nápoje měl jemu dodati Filip lékař, tehdy Aprimenští po listech napomenú Alexandra. aby se varoval lékařstvie Filipova. A když Alexander listy přečíte, prvé 30 vypil jest trank a potom ukázal listy Filipovi. A tak ustavičným doufá- ním prvé přijal nápoj, než jest zjevil lékaři zlé domněnie; nebo velikú náději měl jest u přieteli, a protož nechtěl věřiti, by lékař mienil o něm co zlého. 5 3. Macrobius, Commentariorum in Somnium Scipionis I 8, 7 9. Cf. Seneca Epist. 44, 4 s. — 10. Seneca (?) (cituje i Hus, Sermoncs in Bethl. ed. Flajšhans VKČSN 1941 p. 111); u Seneky jsem citát nenašel — 14. Valerius VI 2, ext. 2; ale autor čerpal snad zase z Cess. (p. 501 ss.) 26. Tullius; asi omyl m. Valerius (III 8, ext. 6). Dopis poslal Parmenion: překladatel patrně zkomolil „a Parmenione missae (litterae)“ v „Aprimenské“, nebo byla chyba už v latinské předloze —
62 I. František Šimek: (IV.) Naposledy slušie zvěděti o síle — ne o té, ješto jest tělesná, ale o té, ješto slove mravná a duchovnie. A takto ji vypisuje Macrobius: „Síla duše jest protivné věci jednostajně trpěti jako libé a zčastné, a nečiniti zlé. Nebo takto: Síla jest velikých věcí žádanie, zavržených pohrzenie a všelikých úsilí pro úžitek snesenie. A jiným jménem slove veliká myslnost, jenž jest vyso- kých věcí řádné pósobenie: slavnú mysl mieti, počstivě živu býti, hřiechóm a mrzkým činóm odpornu býti, poddánu býti k větším a úžitečnějším věcem vždy se táhnúti.“ Jakož praví Seneka: „Narodil sem se slúha 10 života mého, abych k vyšším věcem povzdvíhal se.“ A jinde die: „Bych věděl, že by mi bohové odpustili a lidé že by nezvěděli, ještě pro mrzkost hřiechu nechtěl bych hřešiti.“ Protož o síle předkóv dávných slušie věděti. Jakož svědčí Valerius, že když všichni Syrakuzánští čakáchu 15 a žádáchu smrti Dionysia ukrutníka pro velikú ukrutnost, tvrdost jeho zlých obyčejóv, [36b] tehdy jedna stará žena modlila se zaň k bohuom, aby ještě živ a zdráv pobyl. To uslyšel Dionysius; podivil se přízni nezaslúžené a zavolal té ženy i otázal jie řka: „Zdať sem čím zaslúžil. že se modlíš za mé zdravie?“ Ona odpověděla: „Když sem ještě mláda 20 byla, panoval jest nade mnú těžký ukrutník a tomu žádala sem smrti; kterýžto když byl zabit, přijal jest panstvie horší, a tomu též přála sem smrti a života skončenie. Tě pak, třetího a horšieho prvních žádám ještě mieti bojéci se, aby po tvé smrti horší nevklonul na tvé miesto.“ Uslyšev Dionysius, že tak směle jej tresktala a tak pravdu vyznala. 25 zjevně nesměl jest nad ní žádné pomsty učiniti. Též Tulius píše o Alexandrově doufání. Kterýžto když byl nemocen a všickni lékaři jeho vespolek jeden mu trank pošlí a toho nápoje měl jemu dodati Filip lékař, tehdy Aprimenští po listech napomenú Alexandra. aby se varoval lékařstvie Filipova. A když Alexander listy přečíte, prvé 30 vypil jest trank a potom ukázal listy Filipovi. A tak ustavičným doufá- ním prvé přijal nápoj, než jest zjevil lékaři zlé domněnie; nebo velikú náději měl jest u přieteli, a protož nechtěl věřiti, by lékař mienil o něm co zlého. 5 3. Macrobius, Commentariorum in Somnium Scipionis I 8, 7 9. Cf. Seneca Epist. 44, 4 s. — 10. Seneca (?) (cituje i Hus, Sermoncs in Bethl. ed. Flajšhans VKČSN 1941 p. 111); u Seneky jsem citát nenašel — 14. Valerius VI 2, ext. 2; ale autor čerpal snad zase z Cess. (p. 501 ss.) 26. Tullius; asi omyl m. Valerius (III 8, ext. 6). Dopis poslal Parmenion: překladatel patrně zkomolil „a Parmenione missae (litterae)“ v „Aprimenské“, nebo byla chyba už v latinské předloze —
Strana 63
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 63 K témuž podobně týž Tulius píše o mudrci Platovi, kterýžto, když uslyšal, že Zenokrates, učenník jeho, mnohé řeči hanebné o něm mluvieše, 35 pohrzel jest žalobníkem a nechtěl jemu věřiti; ale ten ustavičně v žalobě trváše a divieše se, proč by jemu věřiti nechtěl. Řekl k němu Plato: „Nenieť podobné, byť o mně [M37a] mluvil ten tak, jehož ot dávných časuov já miloval sem. A když ten sok viece a viece řeči své potvrzováše řka, že jest pravdu mluvil, odpověděl Plato: „Viem, že nemluví Zenokra- 40 tes nic jiného kromě toho, čímž by právě byl ujištěn.“ Opět Valerius píše, že Xenofon té hodiny, kdyžto činil oběti bohuom svým, uslyšev o smrti syna svého, jenž byl zabit u boji, korunu toliko sněl jest s hlavy své, a dokonav oběti otázal, kterak jest umřel syn jeho; a když jest zvěděl, že bojuje udatně zabit jest, vstavil zase 45 korunu na hlavu řka: „Větčí radost mám z jeho síly a z udatenstvie, nežli hořkost a smutek z jeho smrti. Ještě k témuž píše Valerius: „Když Alexander jednoho času oběti činieše bohuom svým, stál jest podlé něho mládenec drže kadidlnici, z niežto uhel hořící upadl jest na rameno Alexandrovo, kterýžto, když 50 hořieše, takže všichni, kteříž při tom biechu, čili smrad jeho zápalu, však bolest zatajil jest a tak dlúho ramenem nepohnul, až by prvé oběti bohuom svým dokonal. Trpělivost, jakož praví Tulius, jest velikých a nesnadných věcí pro čest a pro úžitek dobrovolné a dlúhé trpenie. Jakož jednoho času 55 Antigonus, služebník Alexandróv, húsle jeho rozbil a řekl: „Tvé starosti vieceť již slušie kralovati než v hudbách a v smilství svój věk dokonati. Tu řeč Alexander strpěl jest dobrotivě. Též Tulius píše o trpělivosti ciesaře Julia. Kterýžto když styděl se za to, že jest byl lysý, a vlasy z týlu zavěšoval sobě na čelo, tehdy 60 rytieř jeden pohaněv ho vece: „Ó ciesaři! [37b] Jakož nepodobné jest, bych já kdy u vojště římském něco báznivého a strašlivého učinil neb mohl učiniti, též nesnadno jest tobě lysu nebýti.“ Tu řeč strpěl jest pokorně a nic k tomu neodpověděl. 34. Tullius, zase omyl. Je u Valeria IIII 1, ext. 2. Učedník Platonův spr.: Xenocrates. (Čte se pozd. i u Burleye c. LII) — 42. Valerius V 10, ext. 2 — 48. Valerius III 3, ext. 1 (ale hořící uhel padl na rámě chlapcovo, nikoliv Alexandrovo. Text v českém překladu je zřejmě porušen) — Čte se i v Gestech Romanorum 184, v staročeských 20 56. Vypravování je v Polikr. III c. 14. Sr. i Cess. (p. 343) 59. Historka rovněž v Polikr. ib. a rovněž u Cess. hned po předchozí (p. 343 s8.). Chybná marginálie „Tulius ... De nugis philosophorum“ má patrně zníti: Balbus...
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 63 K témuž podobně týž Tulius píše o mudrci Platovi, kterýžto, když uslyšal, že Zenokrates, učenník jeho, mnohé řeči hanebné o něm mluvieše, 35 pohrzel jest žalobníkem a nechtěl jemu věřiti; ale ten ustavičně v žalobě trváše a divieše se, proč by jemu věřiti nechtěl. Řekl k němu Plato: „Nenieť podobné, byť o mně [M37a] mluvil ten tak, jehož ot dávných časuov já miloval sem. A když ten sok viece a viece řeči své potvrzováše řka, že jest pravdu mluvil, odpověděl Plato: „Viem, že nemluví Zenokra- 40 tes nic jiného kromě toho, čímž by právě byl ujištěn.“ Opět Valerius píše, že Xenofon té hodiny, kdyžto činil oběti bohuom svým, uslyšev o smrti syna svého, jenž byl zabit u boji, korunu toliko sněl jest s hlavy své, a dokonav oběti otázal, kterak jest umřel syn jeho; a když jest zvěděl, že bojuje udatně zabit jest, vstavil zase 45 korunu na hlavu řka: „Větčí radost mám z jeho síly a z udatenstvie, nežli hořkost a smutek z jeho smrti. Ještě k témuž píše Valerius: „Když Alexander jednoho času oběti činieše bohuom svým, stál jest podlé něho mládenec drže kadidlnici, z niežto uhel hořící upadl jest na rameno Alexandrovo, kterýžto, když 50 hořieše, takže všichni, kteříž při tom biechu, čili smrad jeho zápalu, však bolest zatajil jest a tak dlúho ramenem nepohnul, až by prvé oběti bohuom svým dokonal. Trpělivost, jakož praví Tulius, jest velikých a nesnadných věcí pro čest a pro úžitek dobrovolné a dlúhé trpenie. Jakož jednoho času 55 Antigonus, služebník Alexandróv, húsle jeho rozbil a řekl: „Tvé starosti vieceť již slušie kralovati než v hudbách a v smilství svój věk dokonati. Tu řeč Alexander strpěl jest dobrotivě. Též Tulius píše o trpělivosti ciesaře Julia. Kterýžto když styděl se za to, že jest byl lysý, a vlasy z týlu zavěšoval sobě na čelo, tehdy 60 rytieř jeden pohaněv ho vece: „Ó ciesaři! [37b] Jakož nepodobné jest, bych já kdy u vojště římském něco báznivého a strašlivého učinil neb mohl učiniti, též nesnadno jest tobě lysu nebýti.“ Tu řeč strpěl jest pokorně a nic k tomu neodpověděl. 34. Tullius, zase omyl. Je u Valeria IIII 1, ext. 2. Učedník Platonův spr.: Xenocrates. (Čte se pozd. i u Burleye c. LII) — 42. Valerius V 10, ext. 2 — 48. Valerius III 3, ext. 1 (ale hořící uhel padl na rámě chlapcovo, nikoliv Alexandrovo. Text v českém překladu je zřejmě porušen) — Čte se i v Gestech Romanorum 184, v staročeských 20 56. Vypravování je v Polikr. III c. 14. Sr. i Cess. (p. 343) 59. Historka rovněž v Polikr. ib. a rovněž u Cess. hned po předchozí (p. 343 s8.). Chybná marginálie „Tulius ... De nugis philosophorum“ má patrně zníti: Balbus...
Strana 64
64 I. František Šimek: A opět jiný vece jemu: „Ciesaři ukrutníče! Kým se mníš býti?“ Julius odpověděl trpělivě: „Bychť byl, nesměl by mi tak řéci. Tudiež píše se o jednom Římenínu znamenitém, jenž slúl Cipio Afrikánský, kterýžto byl jest bojovník silný, aniž kto byl jemu roven v udatství. K němužto jeden vece, že jest v uodění špatný rytieř 70 a že u boji jest pravá deketa. Odpověděl trpělivě a řka: „Neporodila jest mne má matka k bojování, ale k kralování“. V týchž knihách píše se o jednom ciesaři řečeném Theodosius, jenž o trpělivosti takto mluvieše: „Ač kto jménu našemu utrhal by, nad takovým pomsty neučiníme. Nebo jest-li z lehkosti a z kunštu mlu- 75 veno, to nemá váženo býti; pakli z nemúdrosti, to má odpuštěno býti; pakli ze zlosti, tehdy má býti přetrpieno. Též čte se v kronice římské o Theodoziovi mladšiem: Když otázán jest od jednoho služebníka svého, proč by všem, ktož jeho hanějí, viny odpúštěl a proč by nižádnému smrti neučinil, odpověděl: „A já bych s0 rád, by všickni mrtví, jenž sú mě hněvali, z mrtvých vstali!“ Tudiež čte se o Vespezianovi, že jeden řekl k němu, protože byl lakomý a starý: „Vlk muož proměniti srst svú, ačkoli přirozenie lakotného nemóže ostati, ale jemu obého nelze proměniti,“ totíž lakomstvie ani starosti. A tak jest mienil, že, jakož jest nemohl proměniti starosti své, 85 též ani lakomstvie mohl jesti ostati. K těm řečem [M38a] Vespezianus odpověděl: „Takovú řeč máme obrátiti v smiech a sobě vzieti polepšenie a zlým dáti pomstu. O trpělivosti krále Antigona píše Seneka: Když jednú Antigonus slyšel, ano někteří o něm hanebně mluví, ale on jako v uosobě někoho 90 jiného skrze zástěru kobercovú tajně jim pošeptal a řka: „Náhle jděte odtud, aby snad král vás neslyšel mluvících! Též Valerius píše o Anaxartovi. Kteréhožto jeden ukrutník když kázal mučiti a nad to nade vše hrozil jemu, že chce uřezati jazyk jeho, on odpověděl: „Ta částka těla mého nenieť v tvé moci,“ a ihned překusiv 95 jazyk svój, plinul jest v tvář ukrutníka. 65 65. Vypravování o C. Juliovi Caesarovi je v Polikr. ib. a v Čess. p. 345; u Štítného str. 480 - 68nn. Je v Polikr. 1. c. i u Cess. (hned po předcházejícím. p. 345) 72. O Theodosiovi v Polikr. 1. c. — 81. O Vespasianovi v Polikr. 1. c. (Vulpem pilum posse mutare), ale čerpáno patrně z Cess. (p. 345 ss.), kde čteme jako zde: lupum posse mutare pilum (var.: pellem) — 88. Seneca De ira III 22, 2; autor však to převzal patrně zase z Cess.. (p. 347), kde to následuje hned po předcházející historce o Vespasianovi. Z Cess. i u Štítného (str. 263) - 92. Valerius III 3, ext. 4; ale zase čerpáno asi z Cess. (p. 347 s.), soudě podle pořadu —
64 I. František Šimek: A opět jiný vece jemu: „Ciesaři ukrutníče! Kým se mníš býti?“ Julius odpověděl trpělivě: „Bychť byl, nesměl by mi tak řéci. Tudiež píše se o jednom Římenínu znamenitém, jenž slúl Cipio Afrikánský, kterýžto byl jest bojovník silný, aniž kto byl jemu roven v udatství. K němužto jeden vece, že jest v uodění špatný rytieř 70 a že u boji jest pravá deketa. Odpověděl trpělivě a řka: „Neporodila jest mne má matka k bojování, ale k kralování“. V týchž knihách píše se o jednom ciesaři řečeném Theodosius, jenž o trpělivosti takto mluvieše: „Ač kto jménu našemu utrhal by, nad takovým pomsty neučiníme. Nebo jest-li z lehkosti a z kunštu mlu- 75 veno, to nemá váženo býti; pakli z nemúdrosti, to má odpuštěno býti; pakli ze zlosti, tehdy má býti přetrpieno. Též čte se v kronice římské o Theodoziovi mladšiem: Když otázán jest od jednoho služebníka svého, proč by všem, ktož jeho hanějí, viny odpúštěl a proč by nižádnému smrti neučinil, odpověděl: „A já bych s0 rád, by všickni mrtví, jenž sú mě hněvali, z mrtvých vstali!“ Tudiež čte se o Vespezianovi, že jeden řekl k němu, protože byl lakomý a starý: „Vlk muož proměniti srst svú, ačkoli přirozenie lakotného nemóže ostati, ale jemu obého nelze proměniti,“ totíž lakomstvie ani starosti. A tak jest mienil, že, jakož jest nemohl proměniti starosti své, 85 též ani lakomstvie mohl jesti ostati. K těm řečem [M38a] Vespezianus odpověděl: „Takovú řeč máme obrátiti v smiech a sobě vzieti polepšenie a zlým dáti pomstu. O trpělivosti krále Antigona píše Seneka: Když jednú Antigonus slyšel, ano někteří o něm hanebně mluví, ale on jako v uosobě někoho 90 jiného skrze zástěru kobercovú tajně jim pošeptal a řka: „Náhle jděte odtud, aby snad král vás neslyšel mluvících! Též Valerius píše o Anaxartovi. Kteréhožto jeden ukrutník když kázal mučiti a nad to nade vše hrozil jemu, že chce uřezati jazyk jeho, on odpověděl: „Ta částka těla mého nenieť v tvé moci,“ a ihned překusiv 95 jazyk svój, plinul jest v tvář ukrutníka. 65 65. Vypravování o C. Juliovi Caesarovi je v Polikr. ib. a v Čess. p. 345; u Štítného str. 480 - 68nn. Je v Polikr. 1. c. i u Cess. (hned po předcházejícím. p. 345) 72. O Theodosiovi v Polikr. 1. c. — 81. O Vespasianovi v Polikr. 1. c. (Vulpem pilum posse mutare), ale čerpáno patrně z Cess. (p. 345 ss.), kde čteme jako zde: lupum posse mutare pilum (var.: pellem) — 88. Seneca De ira III 22, 2; autor však to převzal patrně zase z Cess.. (p. 347), kde to následuje hned po předcházející historce o Vespasianovi. Z Cess. i u Štítného (str. 263) - 92. Valerius III 3, ext. 4; ale zase čerpáno asi z Cess. (p. 347 s.), soudě podle pořadu —
Strana 65
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 65 Opět týž Valerius píše, že Aristipus jednomu, ješto jej zlořečieše, takto odpověděl: „I jakž ty jazykem svým, též já ušima svýma vládnu.“ Jako by chtěl řéci: „Jakož ty muožeš láti jazykem svým, též já mohu slyšeti ušima svýma“. Tudiež čte se, že jeden k Antinadovi řekl: „Onenno o tobě nectně 100 mluví.“ Odpověděl: „Já netbaji na to, neb sluch silnější má býti než jazyk; poněvadž každý vždy člověk má dvě uši a jazyk jediný, protož každý viece má slyšeti než mluviti“. Též píše se, že Titus řečený Tacius Meteliovi, jenž ho zlořečíše, odpověděl: „Snadnoť jest tobě láti, když žádný neodpoviedá. Opět tudiež čte se, že jeden přietel řekl Diogenovi: „Všickni lají tobě“. On odpověděl: „Musí to býti, aby múdří přehověli nemúdrým. A zlý jazyk ukáže dobrotu toho, komuž utrhá; neb svědomie mravné přemóž řeč jazyka lživého. Ještě tudiež píše se, že Xenofon jednomu přimlúvajíciemu sobě 10 odpověděl: „Ty naučil si se [M38b] láti, já přivykl sem láním pohrdati. Cicero píše o chvalách ciesařových (!) i die, že nic tak mnoho neza- pomenul jest jako protivenstvie a bezprávie. Protož die sv. Augustin: „Múdrý netoliko zapomíná bezprávie, ale nad to zapierá jeho, když se jemu od někoho přihodí.“ Jakož Seneka píše o Katúnovi; kterýžto, když bit jest po ustech, on nepomstil se aniž jest odbíjel, nébrž odpieral jest řka, že nic netrpí protivného. Tudiež píše o králi Filipovi, k němužto Athénští poselstvie učinili sú. Tehdy král, rozmluviv s jich posly, odeslal je zase řka: „Povězte pánóm svým, že chci učiniti, cožkoli jim líbo jest.“ K němužto jeden z poslóv vece: „Athénských vuole jest, aby ty oběšen byl.“ Tehdy služebníci královi ihned jej chtiechu jieti, ale král Filip řekl jim: „Nechajte ho u pokoji!“ I propustil jest jej a řekl poslóm jiným: „Pověztež Athén- 25 15 20 96. U Valeria není; je v Polikr. III c. 14 - 100. Rovněž v Polikr. ib. hned po předcházejícím (spr.: Antitanes) — 4. Polikr. ib., hned po předcházejícím — 6. Zase v Polikr. ib. (dříve je tam však o Xenofontovi, zde až po něm) — 10. Polikr. ib. — 12. Citát z Cicerona (Pro Ligario 35) je u sv. Augustina. Epist. CXXXVIII c. 2 (ML 33 c. 529): quo nodo Caesari administratori utique rei publicae, mores eius extollens Cicero dicebat, quod nihil oblivisci soleret nisi iniurias — 16. Seneca Dialog. II 14, 3 — 20. Seneca De ira III 23, 2 ss.: audita benigne legatione Philippus: „Dicite“. inquit, „mihi, facere quid possim, quod sit Atheniensibus gratum“, excepit Demo- chares et: „Te, inquit, suspendere““ — 25. (Seneca:) nuntiate Atheniensibus multo superbiores esse, qui ista dicunt, quam qui inpune dicta audiunt —
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 65 Opět týž Valerius píše, že Aristipus jednomu, ješto jej zlořečieše, takto odpověděl: „I jakž ty jazykem svým, též já ušima svýma vládnu.“ Jako by chtěl řéci: „Jakož ty muožeš láti jazykem svým, též já mohu slyšeti ušima svýma“. Tudiež čte se, že jeden k Antinadovi řekl: „Onenno o tobě nectně 100 mluví.“ Odpověděl: „Já netbaji na to, neb sluch silnější má býti než jazyk; poněvadž každý vždy člověk má dvě uši a jazyk jediný, protož každý viece má slyšeti než mluviti“. Též píše se, že Titus řečený Tacius Meteliovi, jenž ho zlořečíše, odpověděl: „Snadnoť jest tobě láti, když žádný neodpoviedá. Opět tudiež čte se, že jeden přietel řekl Diogenovi: „Všickni lají tobě“. On odpověděl: „Musí to býti, aby múdří přehověli nemúdrým. A zlý jazyk ukáže dobrotu toho, komuž utrhá; neb svědomie mravné přemóž řeč jazyka lživého. Ještě tudiež píše se, že Xenofon jednomu přimlúvajíciemu sobě 10 odpověděl: „Ty naučil si se [M38b] láti, já přivykl sem láním pohrdati. Cicero píše o chvalách ciesařových (!) i die, že nic tak mnoho neza- pomenul jest jako protivenstvie a bezprávie. Protož die sv. Augustin: „Múdrý netoliko zapomíná bezprávie, ale nad to zapierá jeho, když se jemu od někoho přihodí.“ Jakož Seneka píše o Katúnovi; kterýžto, když bit jest po ustech, on nepomstil se aniž jest odbíjel, nébrž odpieral jest řka, že nic netrpí protivného. Tudiež píše o králi Filipovi, k němužto Athénští poselstvie učinili sú. Tehdy král, rozmluviv s jich posly, odeslal je zase řka: „Povězte pánóm svým, že chci učiniti, cožkoli jim líbo jest.“ K němužto jeden z poslóv vece: „Athénských vuole jest, aby ty oběšen byl.“ Tehdy služebníci královi ihned jej chtiechu jieti, ale král Filip řekl jim: „Nechajte ho u pokoji!“ I propustil jest jej a řekl poslóm jiným: „Pověztež Athén- 25 15 20 96. U Valeria není; je v Polikr. III c. 14 - 100. Rovněž v Polikr. ib. hned po předcházejícím (spr.: Antitanes) — 4. Polikr. ib., hned po předcházejícím — 6. Zase v Polikr. ib. (dříve je tam však o Xenofontovi, zde až po něm) — 10. Polikr. ib. — 12. Citát z Cicerona (Pro Ligario 35) je u sv. Augustina. Epist. CXXXVIII c. 2 (ML 33 c. 529): quo nodo Caesari administratori utique rei publicae, mores eius extollens Cicero dicebat, quod nihil oblivisci soleret nisi iniurias — 16. Seneca Dialog. II 14, 3 — 20. Seneca De ira III 23, 2 ss.: audita benigne legatione Philippus: „Dicite“. inquit, „mihi, facere quid possim, quod sit Atheniensibus gratum“, excepit Demo- chares et: „Te, inquit, suspendere““ — 25. (Seneca:) nuntiate Atheniensibus multo superbiores esse, qui ista dicunt, quam qui inpune dicta audiunt —
Strana 66
66 I. František Šimek: ským, že ti, ktož takové řeči mluvie, mnohem horší sú než ti, ješto sly- šiece mluviti jich nemstie. Tudiež píše o králi Antigonovi, kterýžto oblehl bieše Řeky na jednom hradě; a ti úfajíce v tvrdý hrad, hančivé řeči proti němu mluviechu. 30 Tehdy Antigonus vece: „Raduji se z toho a něco dobrého úfám do sebe, ač nejsú-li na mých hradiech lájce takoví a nemluvie-li o mně nic zlého. Ještě tudiež píše a řka: „Nechceš-li býti hněvivý, nebývaj všetečný. Neb některé sú řeči, ješto mají býti oslyšieny, některé v smiech obráceny a některé opuštěny a zapomenuty.“ Neb zapomenutie jest lékařstvie 35 všeliké křivdy. Protož „múdrý netbá na střely řečí lácích, poněvadž jemu uškoditi nemohú.“ Nebo přirozenie kamene některého jest tvrzšie než železo, jako jest adamas, kterýžto najtvrzšie železo setře. [M39a] A některý kámen jest, ješto před ohněm nepohne se. Též úmysl múdrého pevný a ustavičný jest, že nižádným protivenstvím ani bez- 40 právím nemóž přemožen býti. Opět píše Valerius, že Archyta, řečený Tarentinus, když zvěděl, že dědina jeho opuštěna jest netbáním rataje lénieho, přivolav ho před se, řekl jemu: „Pomstil bych se nad tebú, bych nebyl hněviv.“ A tak muž trpělivý odpustil vinu služebníkovi, aby v hněviech nemstil ukrutnějie, 45 než hodné bylo by. Protož die Seneka: „Nic neslušie učiniti v hněvu; pakli chceš, aby slušalo, bojujž s hněvem, a jestliže ty nepřemóžeš jeho, ale on pře- móž tě.“ Avšak z této řeči nemá rozoměno býti tak sprostně, aby otec čelední ovšem nemstil nad svým služebníkem, neb tak zahynula by 50 spravedlivost, jenž jest navrátiti kázen poddanému, jakož o tom svrchu stojí psáno. Dále píše Valerius, že v bráně města athénského seděl jeden starý muž na to vydaný, aby trápil haněním ty všecky, ješto pro naučenie do města vcháziechu. A tak nižádného do města nepustil jest, jediné toho, 55 kterýž žehránie jeho přetrpěl jest; pakli na kom viděl jest některé zname- nie netrpělivosti, takového zahnal jest jako nemúdrého a nehodného múdrosti. I přihodilo se jednoho času, že mudřec jeden chtě umřieti poručil bieše syna svého jinému mudrci. A když byl vychován z mladých 28. Seneca De ira III 22, 4 — 32. Seneca De ira III I1, I — 35. Seneca De const. sap. 2, 3 41. Valerius IIII 1, ext. 1 (Tarentinus Archytas); čte se i u Cess. (p. 350) a z něho narážka u Štítného (str. 480) — 46. Seneca De ira III 12; 13, 1 — I u Cess. variant (p. 373 pozn. 292): Nihil tibi liceat, dum irasceris, quare? quia vis omnia licere. Pugna tecum ipse; si iram — vincere non potes, illa te incipit vincere 57nn. Rosweyde, Vitae patrum (1628) III č. 84 (ML 73 c. 775). V Staročeských Životech sv. Otců (ed. Smetánka) str. 161 —
66 I. František Šimek: ským, že ti, ktož takové řeči mluvie, mnohem horší sú než ti, ješto sly- šiece mluviti jich nemstie. Tudiež píše o králi Antigonovi, kterýžto oblehl bieše Řeky na jednom hradě; a ti úfajíce v tvrdý hrad, hančivé řeči proti němu mluviechu. 30 Tehdy Antigonus vece: „Raduji se z toho a něco dobrého úfám do sebe, ač nejsú-li na mých hradiech lájce takoví a nemluvie-li o mně nic zlého. Ještě tudiež píše a řka: „Nechceš-li býti hněvivý, nebývaj všetečný. Neb některé sú řeči, ješto mají býti oslyšieny, některé v smiech obráceny a některé opuštěny a zapomenuty.“ Neb zapomenutie jest lékařstvie 35 všeliké křivdy. Protož „múdrý netbá na střely řečí lácích, poněvadž jemu uškoditi nemohú.“ Nebo přirozenie kamene některého jest tvrzšie než železo, jako jest adamas, kterýžto najtvrzšie železo setře. [M39a] A některý kámen jest, ješto před ohněm nepohne se. Též úmysl múdrého pevný a ustavičný jest, že nižádným protivenstvím ani bez- 40 právím nemóž přemožen býti. Opět píše Valerius, že Archyta, řečený Tarentinus, když zvěděl, že dědina jeho opuštěna jest netbáním rataje lénieho, přivolav ho před se, řekl jemu: „Pomstil bych se nad tebú, bych nebyl hněviv.“ A tak muž trpělivý odpustil vinu služebníkovi, aby v hněviech nemstil ukrutnějie, 45 než hodné bylo by. Protož die Seneka: „Nic neslušie učiniti v hněvu; pakli chceš, aby slušalo, bojujž s hněvem, a jestliže ty nepřemóžeš jeho, ale on pře- móž tě.“ Avšak z této řeči nemá rozoměno býti tak sprostně, aby otec čelední ovšem nemstil nad svým služebníkem, neb tak zahynula by 50 spravedlivost, jenž jest navrátiti kázen poddanému, jakož o tom svrchu stojí psáno. Dále píše Valerius, že v bráně města athénského seděl jeden starý muž na to vydaný, aby trápil haněním ty všecky, ješto pro naučenie do města vcháziechu. A tak nižádného do města nepustil jest, jediné toho, 55 kterýž žehránie jeho přetrpěl jest; pakli na kom viděl jest některé zname- nie netrpělivosti, takového zahnal jest jako nemúdrého a nehodného múdrosti. I přihodilo se jednoho času, že mudřec jeden chtě umřieti poručil bieše syna svého jinému mudrci. A když byl vychován z mladých 28. Seneca De ira III 22, 4 — 32. Seneca De ira III I1, I — 35. Seneca De const. sap. 2, 3 41. Valerius IIII 1, ext. 1 (Tarentinus Archytas); čte se i u Cess. (p. 350) a z něho narážka u Štítného (str. 480) — 46. Seneca De ira III 12; 13, 1 — I u Cess. variant (p. 373 pozn. 292): Nihil tibi liceat, dum irasceris, quare? quia vis omnia licere. Pugna tecum ipse; si iram — vincere non potes, illa te incipit vincere 57nn. Rosweyde, Vitae patrum (1628) III č. 84 (ML 73 c. 775). V Staročeských Životech sv. Otců (ed. Smetánka) str. 161 —
Strana 67
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 67 let, scizoložil jest s ženú pěstúna svého. To zvěděv mudřec, vyhnal jest sirotka z domu svého. A po malém času mládenec vrátil se, prose za milost. 60 Tehdy mudřec dal jemu za pokánie, aby po tři léta bydlil s jedněmi na smrt odsúzenými, jenž rozličné kovy přetěžkým úsilím v oheň metáchu. I učinil jest tak. A když po třech letech [M39b] vrátil se, opět kázal jemu mudřec a řka: „Jdiž a trp haněnie jiná tři léta a zaplacuj těm, ktož tě zlořečiti budú.“ A učinil jest tak. A když jednoho času šel jest 65 do Athén, chtě učiti se múdroštěm, i bieše u brány ten mudřec, ješto trápieše protivenstvím ty všecky, ktož tam pro uměnie vcháziechu. I zlořečil jest jinocha toho; ale on smál se, jako by slyšal řeči líbezné. Tehdy starec vece jemu: „I co jest to, že já tobě činím protivenstvie, a ty směješ se? já tobě laji, a ty netbáš?“ Odpověděl jinoch: „I proč 70 bych se mútil, poněvadž za tři léta těm, ktož sú mě zlořečili a proti- venstvie činili, platil sem, a dnes to vše darmo přijímám?“ Tehdy řekl jest mudřec: „Jdiž do města, utěšený mládenče! Ty si hoden vzieti čest múdrosti! Opět čte se, že pohané staří před chrámem toho boha, ješto Jupiter 75 slove, měli sú dvě kádi: v jedné byl nápoj hořký a v druhé sladký; z nichžto každý, když vcházieše do chrámu, musil jest prvé píti. A to znamenalo jest, že skrze chrám miení se tento svět, a skrze dvě kádi znamená se sčestie a nesčestie, jehož musí okusiti všickni, ktož na svět přichodie. A tak praví Seneka, že nenie větčieho nesčestie než to, komuž nikdy 80 nepřihodí se nic protivného. A poněvadž oni staří pohané, nejsúc osvie- ceni věrú ani nádějí utvrzeni ani láskú zřiezeni, byli sú slavní v skut- ciech ctnostných toliko pro žádost marné chvály a druzí pro obecné dobré a druzí pro čest života nynějšieho, i což pak mnohem viece nadto mají mravnější a ctnostnější býti [M40a] křesťané, jsúc obdarováni věrú, 85 nádějí a láskú a čekajíce za to odplaty větčie než pohané, totíž života věčného! Protož praví sv. Augustin: „Ctnosti budú-li obráceny k čemu jinému kromě Boha, tehdy hřiechové viec nazváni budú než ctnosti. Neb ctnost v tomto životě nenie jiného než milovati to, což má býti milováno. Jakož svědčí sv. Augustinřka: „Boha milovati múdrost jest; v sčestí nevyliti se, ale v čistotě přídržeti se jeho skrovnost jest; ve všech proti- 90 75. Cf. Notae ad Boetii De consolatione philosophiae l. II Prosa II (ML 63 c. 667 ss): duo dolia, unum quidem malorum, alterum autem bonorum; a ib. Mur- mellii Commentaria k témuž místu (ML 63 c. 957): Duo enim dolia in Iovis limine sidunt plena munerum ..., malorum alterum, alterum bonorum — 80. Seneca De provid. 3,3: „Nihil“ inquit „mihi videtur infelicius eo, cui nihil — unquam evenit adversi“ 87. Augustinus De civitate Dei 1. XX c. 25: Proinde virtutes ... nisi ad Deum retulerit, etiam ipsae vitia sunt potius quam virtutes — 91. Augustinus De moribus ecclesiae catholicae 1. I c. 15 —
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 67 let, scizoložil jest s ženú pěstúna svého. To zvěděv mudřec, vyhnal jest sirotka z domu svého. A po malém času mládenec vrátil se, prose za milost. 60 Tehdy mudřec dal jemu za pokánie, aby po tři léta bydlil s jedněmi na smrt odsúzenými, jenž rozličné kovy přetěžkým úsilím v oheň metáchu. I učinil jest tak. A když po třech letech [M39b] vrátil se, opět kázal jemu mudřec a řka: „Jdiž a trp haněnie jiná tři léta a zaplacuj těm, ktož tě zlořečiti budú.“ A učinil jest tak. A když jednoho času šel jest 65 do Athén, chtě učiti se múdroštěm, i bieše u brány ten mudřec, ješto trápieše protivenstvím ty všecky, ktož tam pro uměnie vcháziechu. I zlořečil jest jinocha toho; ale on smál se, jako by slyšal řeči líbezné. Tehdy starec vece jemu: „I co jest to, že já tobě činím protivenstvie, a ty směješ se? já tobě laji, a ty netbáš?“ Odpověděl jinoch: „I proč 70 bych se mútil, poněvadž za tři léta těm, ktož sú mě zlořečili a proti- venstvie činili, platil sem, a dnes to vše darmo přijímám?“ Tehdy řekl jest mudřec: „Jdiž do města, utěšený mládenče! Ty si hoden vzieti čest múdrosti! Opět čte se, že pohané staří před chrámem toho boha, ješto Jupiter 75 slove, měli sú dvě kádi: v jedné byl nápoj hořký a v druhé sladký; z nichžto každý, když vcházieše do chrámu, musil jest prvé píti. A to znamenalo jest, že skrze chrám miení se tento svět, a skrze dvě kádi znamená se sčestie a nesčestie, jehož musí okusiti všickni, ktož na svět přichodie. A tak praví Seneka, že nenie větčieho nesčestie než to, komuž nikdy 80 nepřihodí se nic protivného. A poněvadž oni staří pohané, nejsúc osvie- ceni věrú ani nádějí utvrzeni ani láskú zřiezeni, byli sú slavní v skut- ciech ctnostných toliko pro žádost marné chvály a druzí pro obecné dobré a druzí pro čest života nynějšieho, i což pak mnohem viece nadto mají mravnější a ctnostnější býti [M40a] křesťané, jsúc obdarováni věrú, 85 nádějí a láskú a čekajíce za to odplaty větčie než pohané, totíž života věčného! Protož praví sv. Augustin: „Ctnosti budú-li obráceny k čemu jinému kromě Boha, tehdy hřiechové viec nazváni budú než ctnosti. Neb ctnost v tomto životě nenie jiného než milovati to, což má býti milováno. Jakož svědčí sv. Augustinřka: „Boha milovati múdrost jest; v sčestí nevyliti se, ale v čistotě přídržeti se jeho skrovnost jest; ve všech proti- 90 75. Cf. Notae ad Boetii De consolatione philosophiae l. II Prosa II (ML 63 c. 667 ss): duo dolia, unum quidem malorum, alterum autem bonorum; a ib. Mur- mellii Commentaria k témuž místu (ML 63 c. 957): Duo enim dolia in Iovis limine sidunt plena munerum ..., malorum alterum, alterum bonorum — 80. Seneca De provid. 3,3: „Nihil“ inquit „mihi videtur infelicius eo, cui nihil — unquam evenit adversi“ 87. Augustinus De civitate Dei 1. XX c. 25: Proinde virtutes ... nisi ad Deum retulerit, etiam ipsae vitia sunt potius quam virtutes — 91. Augustinus De moribus ecclesiae catholicae 1. I c. 15 —
Strana 68
68 I. František Šimek: venstvích od něho neodchylovati se síla jest; jeho následovati spravedli- vost jest. Neb zde ctnosti sú na cestě, ale tam u vlasti; zde skutkové 95 ctností sú v práci, tam v odpočívaní; zde v úsilí, tam v odplatě, kdežto jedna a celá ctnost jest milovati, což vidíš, a mieti, což miluješ." A poněvadž učenník Platóv, jsa pohan, měl jest tak velikú žádost budúcieho života, že přečet knihy Platovy O nesmrtedlnosti duše, pustiv se se zdi život sám sobě odjal, aby všel do lepšieho, čím větčí 100 žádost křesťan má mieti, aby toho pravého života dosáhl! 97. Cicero Tusc. disput. I 84: Callimachi quidem epigramma (Epigr. 24) in Ambraciotam Cleombrotum est, quem ait... e muro se in mare abiecisse lecto Platonis libro. — V zkažené podobě Theobrotus u Burleye c. LII TEXTOVÝ APARÁT K = rkp. praž. NUK XVII F 12, str. 131—238. M = rkp. praž. Nár. mus. I F 23, fol. 1 —40. N = rkp. praž. Nár. mus. IV G 4, fol. 1—72b. D = rkp. praž. NUK XIX B 9, str. 48b1—81a1. Ry = Ryba. Ši = Šimek. 1. Titul spisu v závorkách ll je v M (červeně) až z doby nové (od Hanky): za ním, rovněž rukou Hankovou, je psáno: (Již také vytištěny v Plzni 1529). K má nadpis (rovněž z doby mladší): Tuto se obsahují mnohé chvalitebné (!) naučení z mnohých filosofů a doktorů Písem svatých vybraná. — 2. Pro iniciálku J pone- cháno v M místo, ale není vyplněna — 7. sepsáno M — 9. najčisčie K: najčistčje M — 12. (I.) Ši; v M (červeně): O spravedlnosti — 14. padstvie K M t (ale v Kpův. rukou mezid a s napsáno u: lotrovské činěnie D — KiMit: padstvie (v K zkratkou padíte: lotrovské činěnie D — 16. In marg. M (červeně, pův. rukou): O zběhu morském — 21. ale ty K: ty pak M — 23. lán sám jediný KM: jedinú sám lapen ! — 23/4. jelikož kromě KM: žádného t — 24. rozdiela k vinně (!) t — hohyzdnější M 32. což by KM: kdyby co N — 37. téjto Ši; tezžto K (ale mezi z ž je nadepsáno y této M, těchto N — řečí N — 38. k těm K: těm M — 43. chtěli M: chtěli by K 50. a jim ... nepobieral KM: vyn. N — 53. mdlého M: mleho (!) K, někoho N 54. někdy MN: nieky (sic) K — 54. ptákóv M — 56. lidu M — 58. Neerowi N In marg. K (pův. rukou?): O Nerovi znamenaj — 61. hořícieho KM: ohně hořícieho N — 65. neobláčel N — 66. zabiv K: zahubiv M — 79. In marg. K (mladší rukou): Šachóv nalezenie; in marg. M: (červeně pův. r.) Hra šachuov — 81. Diomedes ND: Dionides KMt — 82. východa M: východ K — 88. a K: ano M — 91. z K: a M — 96. promlúvanie M — 97. tresktati M: treskati K — 100. netresktati M: netreskati K — 5. hru M: vyn. KN — 12. uměním K: umieně M — 13. ode K:
68 I. František Šimek: venstvích od něho neodchylovati se síla jest; jeho následovati spravedli- vost jest. Neb zde ctnosti sú na cestě, ale tam u vlasti; zde skutkové 95 ctností sú v práci, tam v odpočívaní; zde v úsilí, tam v odplatě, kdežto jedna a celá ctnost jest milovati, což vidíš, a mieti, což miluješ." A poněvadž učenník Platóv, jsa pohan, měl jest tak velikú žádost budúcieho života, že přečet knihy Platovy O nesmrtedlnosti duše, pustiv se se zdi život sám sobě odjal, aby všel do lepšieho, čím větčí 100 žádost křesťan má mieti, aby toho pravého života dosáhl! 97. Cicero Tusc. disput. I 84: Callimachi quidem epigramma (Epigr. 24) in Ambraciotam Cleombrotum est, quem ait... e muro se in mare abiecisse lecto Platonis libro. — V zkažené podobě Theobrotus u Burleye c. LII TEXTOVÝ APARÁT K = rkp. praž. NUK XVII F 12, str. 131—238. M = rkp. praž. Nár. mus. I F 23, fol. 1 —40. N = rkp. praž. Nár. mus. IV G 4, fol. 1—72b. D = rkp. praž. NUK XIX B 9, str. 48b1—81a1. Ry = Ryba. Ši = Šimek. 1. Titul spisu v závorkách ll je v M (červeně) až z doby nové (od Hanky): za ním, rovněž rukou Hankovou, je psáno: (Již také vytištěny v Plzni 1529). K má nadpis (rovněž z doby mladší): Tuto se obsahují mnohé chvalitebné (!) naučení z mnohých filosofů a doktorů Písem svatých vybraná. — 2. Pro iniciálku J pone- cháno v M místo, ale není vyplněna — 7. sepsáno M — 9. najčisčie K: najčistčje M — 12. (I.) Ši; v M (červeně): O spravedlnosti — 14. padstvie K M t (ale v Kpův. rukou mezid a s napsáno u: lotrovské činěnie D — KiMit: padstvie (v K zkratkou padíte: lotrovské činěnie D — 16. In marg. M (červeně, pův. rukou): O zběhu morském — 21. ale ty K: ty pak M — 23. lán sám jediný KM: jedinú sám lapen ! — 23/4. jelikož kromě KM: žádného t — 24. rozdiela k vinně (!) t — hohyzdnější M 32. což by KM: kdyby co N — 37. téjto Ši; tezžto K (ale mezi z ž je nadepsáno y této M, těchto N — řečí N — 38. k těm K: těm M — 43. chtěli M: chtěli by K 50. a jim ... nepobieral KM: vyn. N — 53. mdlého M: mleho (!) K, někoho N 54. někdy MN: nieky (sic) K — 54. ptákóv M — 56. lidu M — 58. Neerowi N In marg. K (pův. rukou?): O Nerovi znamenaj — 61. hořícieho KM: ohně hořícieho N — 65. neobláčel N — 66. zabiv K: zahubiv M — 79. In marg. K (mladší rukou): Šachóv nalezenie; in marg. M: (červeně pův. r.) Hra šachuov — 81. Diomedes ND: Dionides KMt — 82. východa M: východ K — 88. a K: ano M — 91. z K: a M — 96. promlúvanie M — 97. tresktati M: treskati K — 100. netresktati M: netreskati K — 5. hru M: vyn. KN — 12. uměním K: umieně M — 13. ode K:
Strana 69
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 69 ote M - 13. In marg. M: Nota primum ze quolibet rege quo ad subditos — 16. jinými K: jiným M — 17. In marg. M (červeně): Násilná panovánie — Králové K: vyn. M — 19. tresktání M: treskání K — 21. vztáza K, vztázal M, vytázal N — 26. zhubil K: zahubil M — 30. In marg. M (červeně): Dcka šachová — k téjto K: v této M — 31. tvému K: k tvému M — 33. In marg. M (červeně): Král — 36. In marg. M (červeně): Královna — 37. pošlá K: přišlá M — 42. svévolné K: svévolně MN — 44. purného KM: zpurného N — 47. In marg. M (červeně): Popy — 55. In marg. M (červeně): Rytieři — 60. dobrotu K: dobrota M — 67. Kalidení KM: Kaldei N — 68. In marg. M (pův. rukou): De victoria belli — 69. tak sličného K: vyn. M — 70. urozeném K: urození sličnějšieho M — 71. In marg. M (červeně, pův. rukou): Urození — 77/78. aby ... dobývati K: vyn. M — 81. padstvie KMN: lotrovánie D — bezbožie (sic) K — 83. In marg. M (červeně): Rochové — úředníky MN: učedlníky K — 85. kteryžto (sic) K — 91. Jakýž KN: Jakož M — In marg. M (červeně): Qualis rex. tales subditi — 95. In marg. M (červeně, pův. rukou): Pěšcové — pieškové N — 97. tkadlicskému N — kovářstvu K: k kovářstvu M — 204. Robotieczz (sic) K: Robotěz M, Robotězci N — 7. In marg. M (černě, pův. rukou): Noe první oráč byl — 8. In marg. M: Víno odkavad pošlo jest a z čeho — 18. zpozval K: pozval MN — 20. Múřenského KN: Múřenínského M — 21. třem K: těm MN — strážciem M — 23. hodovníky N — In marg. M (pův. r.): Co jest vína silnějšie — 28. In marg. M (červeně): Žena — 32. zamúcení K: smucování M — smucováše K: zamucováše M — 33. pieškuov N — 40. poselstvie K: pře M — 46. ponukují M — je K: se M — 47. než ku přiezni K: vyn. M — 54. puosobu M — 55. jeho MNt: jejieho K — Po ř. 56. je v latinském originále navíc zmínka o Astyagovi a Kyrovi, kterou český překladatel, ať omylem či úmyslně, vynechal — 57. V M červeně (pů . r.) nadepsáno: Zvláště k králuom příslušie spravedlivost (a in marg., zase červeně): Práva s pilností držána mají býti — 63/64. byl jest ... času KM: vyn. N = 65. střiezlivostí (!) N — 68. Justinianus N: Justimianus KM — 70. velmě M - 77. mládence N - 84. In marg. M (červeně): Vazba — 88. zamietána KN: znamenita (!) M - 89. Ypodemia N — 95. ustaveno K: ustavenie M — 98. a rozdielní K: vyn. M -307. pocti K: poctivosti M — 13. moc K: vyn. M — 17. právo; koncové so v K nejasné. patrně opravou z pův.-a — starších K: starých M — 27. též K: aby téhož M — 31. obecné dobré M: obecného dobré K, obecného dobrého N — ustavovati M — 34. Po levé straně textu psáno (pův. r.) v K: Augustinus De civitate Dei libro IX° (!) — 41. obvykati MN — 42. oblomují M — 45. všeliké M: vyn. KN 49 nad K: na M (ale i v K bylo pův. jen na, d je (asi pozd. rukou) při- psáno nad řádku — pozdvíhalo (!) M -52. propustil K: dopustil M. přepustil N — 58/59. kromě starých KN: mimo staré M — 60. Ktož K: když M — 61. potřebných KN: příbuzných M — 67. zatratiti KM: zahladiti N — 68. Denuscides K, Domusa- des M r 69. mistry M - mudrce M — 69/70. všelikakých M: wffelikahych(!) K. všelijakých N — 71. vážnosti K: marnost M — 72. lehkosti MN: hlehkosti K 74. naleze M, nalezl N — 77. spojili MN: spojili se K — 78. Před „Staří“ v K nadpis: Staří jsú měli velikú vážnost (červeně) — 79. ustanovení M — 80. In — marg. M (červeně): libro VI° - 81. Římenóm M — 83. počest KM: čest N 89. neopustil MN - 96. ustanovenie M - 97. jest M: vyn. K — 99. zapomenuov (!) M - 409. moji K: jiní M 12/13. neuposlúchal N — 18. Solon t: Salon KMN 20. právu M — 27. podanym (sic) K: poddaným MN — 30. upřiemnější M — 31. v súdu K: všudy M — vždycky MN — 34. Demusades M — 35. věděl K: viděl MN — 36. Lacedemonským M 37. vezmú K: přijmú M — 39. tajně K: vyn. M — 41. Demusades M. Demuscides N — 44. Denuscidově múdrosti Ši: Denus- cidovú múdrostí K. Demusadově múdrosti MN — 45. spravedlivosti MN: spra-
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 69 ote M - 13. In marg. M: Nota primum ze quolibet rege quo ad subditos — 16. jinými K: jiným M — 17. In marg. M (červeně): Násilná panovánie — Králové K: vyn. M — 19. tresktání M: treskání K — 21. vztáza K, vztázal M, vytázal N — 26. zhubil K: zahubil M — 30. In marg. M (červeně): Dcka šachová — k téjto K: v této M — 31. tvému K: k tvému M — 33. In marg. M (červeně): Král — 36. In marg. M (červeně): Královna — 37. pošlá K: přišlá M — 42. svévolné K: svévolně MN — 44. purného KM: zpurného N — 47. In marg. M (červeně): Popy — 55. In marg. M (červeně): Rytieři — 60. dobrotu K: dobrota M — 67. Kalidení KM: Kaldei N — 68. In marg. M (pův. rukou): De victoria belli — 69. tak sličného K: vyn. M — 70. urozeném K: urození sličnějšieho M — 71. In marg. M (červeně, pův. rukou): Urození — 77/78. aby ... dobývati K: vyn. M — 81. padstvie KMN: lotrovánie D — bezbožie (sic) K — 83. In marg. M (červeně): Rochové — úředníky MN: učedlníky K — 85. kteryžto (sic) K — 91. Jakýž KN: Jakož M — In marg. M (červeně): Qualis rex. tales subditi — 95. In marg. M (červeně, pův. rukou): Pěšcové — pieškové N — 97. tkadlicskému N — kovářstvu K: k kovářstvu M — 204. Robotieczz (sic) K: Robotěz M, Robotězci N — 7. In marg. M (černě, pův. rukou): Noe první oráč byl — 8. In marg. M: Víno odkavad pošlo jest a z čeho — 18. zpozval K: pozval MN — 20. Múřenského KN: Múřenínského M — 21. třem K: těm MN — strážciem M — 23. hodovníky N — In marg. M (pův. r.): Co jest vína silnějšie — 28. In marg. M (červeně): Žena — 32. zamúcení K: smucování M — smucováše K: zamucováše M — 33. pieškuov N — 40. poselstvie K: pře M — 46. ponukují M — je K: se M — 47. než ku přiezni K: vyn. M — 54. puosobu M — 55. jeho MNt: jejieho K — Po ř. 56. je v latinském originále navíc zmínka o Astyagovi a Kyrovi, kterou český překladatel, ať omylem či úmyslně, vynechal — 57. V M červeně (pů . r.) nadepsáno: Zvláště k králuom příslušie spravedlivost (a in marg., zase červeně): Práva s pilností držána mají býti — 63/64. byl jest ... času KM: vyn. N = 65. střiezlivostí (!) N — 68. Justinianus N: Justimianus KM — 70. velmě M - 77. mládence N - 84. In marg. M (červeně): Vazba — 88. zamietána KN: znamenita (!) M - 89. Ypodemia N — 95. ustaveno K: ustavenie M — 98. a rozdielní K: vyn. M -307. pocti K: poctivosti M — 13. moc K: vyn. M — 17. právo; koncové so v K nejasné. patrně opravou z pův.-a — starších K: starých M — 27. též K: aby téhož M — 31. obecné dobré M: obecného dobré K, obecného dobrého N — ustavovati M — 34. Po levé straně textu psáno (pův. r.) v K: Augustinus De civitate Dei libro IX° (!) — 41. obvykati MN — 42. oblomují M — 45. všeliké M: vyn. KN 49 nad K: na M (ale i v K bylo pův. jen na, d je (asi pozd. rukou) při- psáno nad řádku — pozdvíhalo (!) M -52. propustil K: dopustil M. přepustil N — 58/59. kromě starých KN: mimo staré M — 60. Ktož K: když M — 61. potřebných KN: příbuzných M — 67. zatratiti KM: zahladiti N — 68. Denuscides K, Domusa- des M r 69. mistry M - mudrce M — 69/70. všelikakých M: wffelikahych(!) K. všelijakých N — 71. vážnosti K: marnost M — 72. lehkosti MN: hlehkosti K 74. naleze M, nalezl N — 77. spojili MN: spojili se K — 78. Před „Staří“ v K nadpis: Staří jsú měli velikú vážnost (červeně) — 79. ustanovení M — 80. In — marg. M (červeně): libro VI° - 81. Římenóm M — 83. počest KM: čest N 89. neopustil MN - 96. ustanovenie M - 97. jest M: vyn. K — 99. zapomenuov (!) M - 409. moji K: jiní M 12/13. neuposlúchal N — 18. Solon t: Salon KMN 20. právu M — 27. podanym (sic) K: poddaným MN — 30. upřiemnější M — 31. v súdu K: všudy M — vždycky MN — 34. Demusades M — 35. věděl K: viděl MN — 36. Lacedemonským M 37. vezmú K: přijmú M — 39. tajně K: vyn. M — 41. Demusades M. Demuscides N — 44. Denuscidově múdrosti Ši: Denus- cidovú múdrostí K. Demusadově múdrosti MN — 45. spravedlivosti MN: spra-
Strana 70
70 I. František Šimek: vedlivost K — 49. In marg. K i M: Augustinus, De civitate Dei libro 1° — 58. nichžto M — 66. hřebuov N — 69. In marg. K i M: Augustinus De civitate Dei libro XIIII° (!) — 76. rúcho K: oděv M — královský M — 78. svítězil MN — 79. ostali K: zóstali M — ostal KM: byl ostál (ps.: oftaal) N — 84. In marg. Ki M: Simile legitur in historia Romanorum in (vyn. M) anno (vyn. M) ab Urbe condita CCC LXX°. — 87. vpustil N — 95. ucházelo M — 96. In marg. K i M: Augustinus De civitate Dei libro quinto — 98. měštanóv M — 99. skrzežto K, skrze to MN — 502. obecní M — zvláštní M — 3. lenosti M — Před ř. 7. je v K (červeně) nadpis: O spravování obecného dobrého (vyn. MN) — 7. Iniciálka S červeně na dvou řád- cích K — 8. In marg. K i M: Augustinus De civitate Dei libro VIII°. (!) — 11. In marg. K i M: Augustinus libro primo De opere monachorum — 12. římské M — 18. konšelstvo M — 22. ker] kop N, kruhuov t — 25. Carius M: Caranis Kt — 26. kru zlatú KM: kruh (!) zlata t — odpověděl M: odpověděv KN — 28. In marg. K: Vege- cius libro IIII°. De re militari; in marg. M: Vegerius (!) libro IIII°. — Vegerius (!) M — epiratských KMNt; spr. má být: epirotských Ry — 29. zlatem K: darem M — 31. Vegerius (!) M — 32. dlúhý čas M — 34. rolí N — 39. In marg. M: Valerius libro VI°. — 41. In marg. K: Valerius libro VI°.; in marg. M: Pilně znamenaj o panovániem (!) světském — Scipio N — 44. In marg. K: Elimandus historiogra- fus — řékali M: řekli K — 46. jmě K: vyn. M — ciesařová M — 49. přirozenéj K: přirozenie M — 53. In marg. K i M: Ecci VII°. — 56. nikdy, nikdy K: nikdy M — 59 by (první) M: vyn. KN — súdcím KM, súdcem N — 60. súdcí MN — 61. takým M, takový N — 62. jimž (!) M — súdcí M, súdcem N — 66. Varaakovi M (spr.: Viriathovi) — 67 Spr. = Scipio Aemilianus — Některého M — 70. některý M — 72. In marg. K i M: Valerius libro VI°. et Augustinus De civitate Dei libro quinto — Spr. = Manlius Torquatus — řékali Ši: řekli K, řiekali MN — 74. ptal M — 79. In marg. K: Tulius libro III. De officiis; in marg. M: Tulius in De officiis — 81. neučinil M — 83/84. zachovánie vlasti K: pro zachování vlasti své M — 86. zproš- těn býti M — 88. Před „Předkové“ je v M červeně nadpis: Spravedlivosti zacho- vánie: vyn. KN — 89. In marg. K: Valerius libro sexto, in marg. M: Valerius libro III°. — svým M: jich KN — 90. diechu M — Falitských M — 91. Falitských M — 92. římských MN — 93. Falitské M — 94. něhožto K: něhož ty M — 95. Falitské M — 600. prozrádci M — 2. Římenínóm M — 4. Římenínóm M — 11. Hanibale M — 16. některý Římeny M — 17. vida M: věda KN — 22. In marg. K: Valerius et Anccius (!) Florus — Dimokrates = spr. Timochares — 23. Pyrus M: Pyreus KN — 32. Boží M — 37. potrženie M — 41. Před „V Skutciech“ je v M (červeně) nadpis: O svobodě a o štědrosti jejie (vyn. KN) — 42. požádal a M: vyn. KN — 44. prosit k němu K: k němu a prosil (!) M — 47. šel K: vyn. M - zamúcen K: zamúcen odšel M — 48. nižádného M — 50. In marg. K i M: Seneca libro secundo De benefi- ciis — 51. daru M: dání K, k dání N — 52. čehos' K: čehož M, čehožs' N — při- jieti K: přijieti nejsi M — 54. že K: a M — 55. Tunictus (!) N — 55/56. jednu... prosil jest ho KM: vyn. N — 57. otpověděl K: odpověděl, že M — 62. že M: vyn. KN — penieze N — 77. jeho K: nadeň M — 80. In marg. M (červeně): Tuto se píše o svornosti etc. — Iniciálka Pv K i M červeně — 81. In marg. K: Solinus libro ultimo — 84. setrvalého M — 88. In marg. K: Valerius libro IIII°. de amicicia — tovaryšuov N — 92. mi K: vyn. M — 93/4. určený den K: určený čas den M, určený čas a den N — 94. přijíti K: vyn. M — obmeškával N — každý K: i M — věza KM: byl u vězení N — 95. on M: vyn. K — 96. nepochybuje ... příchodu Mt: vyn. KN — téj K: též M — 705. Blandanovi M: Bladanovi K, Blandovi N — 14. přizna se K: die M — 16. u prostřed KM: v prostředek N — 24. nižádný M — 29. Rezilius MN: Bezilius K (spr.: Rutilius) — 34. In marg. K: In Historia tripartita —
70 I. František Šimek: vedlivost K — 49. In marg. K i M: Augustinus, De civitate Dei libro 1° — 58. nichžto M — 66. hřebuov N — 69. In marg. K i M: Augustinus De civitate Dei libro XIIII° (!) — 76. rúcho K: oděv M — královský M — 78. svítězil MN — 79. ostali K: zóstali M — ostal KM: byl ostál (ps.: oftaal) N — 84. In marg. Ki M: Simile legitur in historia Romanorum in (vyn. M) anno (vyn. M) ab Urbe condita CCC LXX°. — 87. vpustil N — 95. ucházelo M — 96. In marg. K i M: Augustinus De civitate Dei libro quinto — 98. měštanóv M — 99. skrzežto K, skrze to MN — 502. obecní M — zvláštní M — 3. lenosti M — Před ř. 7. je v K (červeně) nadpis: O spravování obecného dobrého (vyn. MN) — 7. Iniciálka S červeně na dvou řád- cích K — 8. In marg. K i M: Augustinus De civitate Dei libro VIII°. (!) — 11. In marg. K i M: Augustinus libro primo De opere monachorum — 12. římské M — 18. konšelstvo M — 22. ker] kop N, kruhuov t — 25. Carius M: Caranis Kt — 26. kru zlatú KM: kruh (!) zlata t — odpověděl M: odpověděv KN — 28. In marg. K: Vege- cius libro IIII°. De re militari; in marg. M: Vegerius (!) libro IIII°. — Vegerius (!) M — epiratských KMNt; spr. má být: epirotských Ry — 29. zlatem K: darem M — 31. Vegerius (!) M — 32. dlúhý čas M — 34. rolí N — 39. In marg. M: Valerius libro VI°. — 41. In marg. K: Valerius libro VI°.; in marg. M: Pilně znamenaj o panovániem (!) světském — Scipio N — 44. In marg. K: Elimandus historiogra- fus — řékali M: řekli K — 46. jmě K: vyn. M — ciesařová M — 49. přirozenéj K: přirozenie M — 53. In marg. K i M: Ecci VII°. — 56. nikdy, nikdy K: nikdy M — 59 by (první) M: vyn. KN — súdcím KM, súdcem N — 60. súdcí MN — 61. takým M, takový N — 62. jimž (!) M — súdcí M, súdcem N — 66. Varaakovi M (spr.: Viriathovi) — 67 Spr. = Scipio Aemilianus — Některého M — 70. některý M — 72. In marg. K i M: Valerius libro VI°. et Augustinus De civitate Dei libro quinto — Spr. = Manlius Torquatus — řékali Ši: řekli K, řiekali MN — 74. ptal M — 79. In marg. K: Tulius libro III. De officiis; in marg. M: Tulius in De officiis — 81. neučinil M — 83/84. zachovánie vlasti K: pro zachování vlasti své M — 86. zproš- těn býti M — 88. Před „Předkové“ je v M červeně nadpis: Spravedlivosti zacho- vánie: vyn. KN — 89. In marg. K: Valerius libro sexto, in marg. M: Valerius libro III°. — svým M: jich KN — 90. diechu M — Falitských M — 91. Falitských M — 92. římských MN — 93. Falitské M — 94. něhožto K: něhož ty M — 95. Falitské M — 600. prozrádci M — 2. Římenínóm M — 4. Římenínóm M — 11. Hanibale M — 16. některý Římeny M — 17. vida M: věda KN — 22. In marg. K: Valerius et Anccius (!) Florus — Dimokrates = spr. Timochares — 23. Pyrus M: Pyreus KN — 32. Boží M — 37. potrženie M — 41. Před „V Skutciech“ je v M (červeně) nadpis: O svobodě a o štědrosti jejie (vyn. KN) — 42. požádal a M: vyn. KN — 44. prosit k němu K: k němu a prosil (!) M — 47. šel K: vyn. M - zamúcen K: zamúcen odšel M — 48. nižádného M — 50. In marg. K i M: Seneca libro secundo De benefi- ciis — 51. daru M: dání K, k dání N — 52. čehos' K: čehož M, čehožs' N — při- jieti K: přijieti nejsi M — 54. že K: a M — 55. Tunictus (!) N — 55/56. jednu... prosil jest ho KM: vyn. N — 57. otpověděl K: odpověděl, že M — 62. že M: vyn. KN — penieze N — 77. jeho K: nadeň M — 80. In marg. M (červeně): Tuto se píše o svornosti etc. — Iniciálka Pv K i M červeně — 81. In marg. K: Solinus libro ultimo — 84. setrvalého M — 88. In marg. K: Valerius libro IIII°. de amicicia — tovaryšuov N — 92. mi K: vyn. M — 93/4. určený den K: určený čas den M, určený čas a den N — 94. přijíti K: vyn. M — obmeškával N — každý K: i M — věza KM: byl u vězení N — 95. on M: vyn. K — 96. nepochybuje ... příchodu Mt: vyn. KN — téj K: též M — 705. Blandanovi M: Bladanovi K, Blandovi N — 14. přizna se K: die M — 16. u prostřed KM: v prostředek N — 24. nižádný M — 29. Rezilius MN: Bezilius K (spr.: Rutilius) — 34. In marg. K: In Historia tripartita —
Strana 71
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 71 39. a potřiena K: vyn. M 40. ustúpiti MN 53. sta K: ste M — 60. Krále K: Karla M — 61. a udatně K: udatně M — činiechu M — 64. Ulixen M — 69/70. k umytí ... královu Mt: vyn. KN - 71. užas KM: ulekv N — pozdvih KM: po- zdvihv N — 77. mnějíci M — 83. Aldericus M — 86. Lixen M — 91. schován M — 94. a K: ale M — 97. zabie M — svá K: vyn. M — 99. Ametovo M (spr.): Ameliovo K — 808. Ameta M: Ametu K — 11. nábožně K: vyn. M — 13. jižto K: ješto M — 18. v M: vyn. K — 19. v tom K: wofmy (sic) M — 23. přines M: přinesl K — 26. Karlóv K: králuov M — králová Ši: karlowa K, královna M — 30. In marg. K: In historiis — 33. svú K: svój statek a M — 35. a netolik M: netolik K — 44. drahně-li MN: drahných K — v skříni M — 50. přivolal M — 51. před vámi K: vyn. M — 52. predikátoróm M — 53. rozdělte K: vyn. M — umru M, smru K — 54. jež: (psáno) geez K — 55. každému K: k každému MN — 56. kostelóm K: k kostelóm MN — 58. predikatéřóv M: predikarzow (sic) K, predikátoruov N — 59. truhlu K: vyn. M — 60. toto M: vyn. KN — 61/2. má péči ... jest to M: vyn. KN — 67. po „pronesl“ čte se v K (nejasně, je tu radováno): pravdu — 68. In marg. K i M: Macrobius in libro De somno Cipionis — 69. Papirius M: Papinus K — vešel M — 71. Papirius M: Papinus K — přijíde MN — 77/8. Tehdy ... tajnost KN: vyn. M - 80. nutieše N — 93. podivili M — 94/5. vystúpiti K: vypustiti (!) M — 97. nutieše K: mútieše M — aby M — 902. dávniem KM: dřevním N — 7. vzácná; v K opravou z pův. věčná (a i na okraji připsáno: vzácná) — 9. In marg. M: Eli- mandus in Gestis Romanorum - 17. Po „spravedlivost“ zřejmě chybí v KMN i t část textu, snad zaviněním překladatelovým (v Policratiku 1. V c. 8: Quid, inquit illa, si non redieris? Successor meus, ait Traianus, satisfaciet tibi) — 20. jemuž K: jímž M — 28. „miesto“ připsáno v K jinou rukou až dodatečně: za M — 29. Před „Spravedlivost“ je v M červeně nadpis: O spravedlivosti (vyn. KN) — 33. In marg. K i M: Augustinus, De civitate Dei libro V°. (!) — 40. mysl K: úmysl M — 42. veselím a s pěním M: velikým a spěšným (welikym a ſpieffnym) (!) KN, s velikým veselím t (omyl v KN vznikl jistě z pův.: veselím a s piesněmi) (Ry), sr. Staročeská Gesta Romanorum, ed. Novák, XV: s piesněmi, s veselím) (v lat. orig.: cum iubilo, v Gestech, Oesterley p. 238: cum leticia) — 43. vězňové M — svázané MN 47/8. zavržený KMN, ale v N opraveno v „zavržené“ — 53. vítězu KN: vítězi M. — 57. In marg. K: Valerius libro VII°. — 65. vámi K: námi M — 69. In marg. K i M: Prout legitur in vita Johannis Ellemosinarii — 70/1. hrobníci; v lat. orig.: aedifi- catores monumentorum — 71. kovu t: rovu KIM, kamenu K2, kamení N (de quali metallo) — 75. In marg. K: Tulius libro primo (!) de Tusculanis questionibus — 76. Damodes (vzniklo patrně chybným čtením z Damocles) K: Damedes M — 80. nádobným KM: ušlechtilým N — 85. Damedes M — 89. ochochule t — 93. In marg. K: Ut dicitur libro De nugis philosophorum: Alimandus KM iN (v lat. předloze: Elimandus — Helinandus) — 1001. In marg. K i M: Valerius libro VI°. — 1. (II.) Ši - In marg. M (červeně): Tuto praví se o múdrosti — 6. In marg. K: Unde in Policrato libro IIII°. dicitur — 8/9. podřezán ... kniežatstva K: vyn. MN — 12. franského M — 16. skákati a K: vyn. MPod textem v K: Simea in ludo, rex stultus in solio sedens — 18. činil M — 21. upřímní M — 23. súdce M — 24. súdnú M — 29. tibi M: vyn. K — 31. těchto K: takto M — súdíš K: sedieš M — 34. Též K: Též jakož M — In marg. K: Deutronomii XVI°. 36. In marg. K: — Aristoteles in Poetica sua — 40. In marg. K: Nota 46. stádě M — 47. zdávě M jedl MN: ty sem jedl K když M — 54. In marg. K: In historiis Romanis — 68. jiež M — 73. In marg. K i M: Prout legitur in Vita Alexandri — 76. pokopaný M - 78. nezachoval (!) M 80. s ním K: vyn. M 89. dešč M — 90. jenž K: ješto M 97. In marg. K: In historia Romanorum; in marg. M: Legitur in historia Romano-
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 71 39. a potřiena K: vyn. M 40. ustúpiti MN 53. sta K: ste M — 60. Krále K: Karla M — 61. a udatně K: udatně M — činiechu M — 64. Ulixen M — 69/70. k umytí ... královu Mt: vyn. KN - 71. užas KM: ulekv N — pozdvih KM: po- zdvihv N — 77. mnějíci M — 83. Aldericus M — 86. Lixen M — 91. schován M — 94. a K: ale M — 97. zabie M — svá K: vyn. M — 99. Ametovo M (spr.): Ameliovo K — 808. Ameta M: Ametu K — 11. nábožně K: vyn. M — 13. jižto K: ješto M — 18. v M: vyn. K — 19. v tom K: wofmy (sic) M — 23. přines M: přinesl K — 26. Karlóv K: králuov M — králová Ši: karlowa K, královna M — 30. In marg. K: In historiis — 33. svú K: svój statek a M — 35. a netolik M: netolik K — 44. drahně-li MN: drahných K — v skříni M — 50. přivolal M — 51. před vámi K: vyn. M — 52. predikátoróm M — 53. rozdělte K: vyn. M — umru M, smru K — 54. jež: (psáno) geez K — 55. každému K: k každému MN — 56. kostelóm K: k kostelóm MN — 58. predikatéřóv M: predikarzow (sic) K, predikátoruov N — 59. truhlu K: vyn. M — 60. toto M: vyn. KN — 61/2. má péči ... jest to M: vyn. KN — 67. po „pronesl“ čte se v K (nejasně, je tu radováno): pravdu — 68. In marg. K i M: Macrobius in libro De somno Cipionis — 69. Papirius M: Papinus K — vešel M — 71. Papirius M: Papinus K — přijíde MN — 77/8. Tehdy ... tajnost KN: vyn. M - 80. nutieše N — 93. podivili M — 94/5. vystúpiti K: vypustiti (!) M — 97. nutieše K: mútieše M — aby M — 902. dávniem KM: dřevním N — 7. vzácná; v K opravou z pův. věčná (a i na okraji připsáno: vzácná) — 9. In marg. M: Eli- mandus in Gestis Romanorum - 17. Po „spravedlivost“ zřejmě chybí v KMN i t část textu, snad zaviněním překladatelovým (v Policratiku 1. V c. 8: Quid, inquit illa, si non redieris? Successor meus, ait Traianus, satisfaciet tibi) — 20. jemuž K: jímž M — 28. „miesto“ připsáno v K jinou rukou až dodatečně: za M — 29. Před „Spravedlivost“ je v M červeně nadpis: O spravedlivosti (vyn. KN) — 33. In marg. K i M: Augustinus, De civitate Dei libro V°. (!) — 40. mysl K: úmysl M — 42. veselím a s pěním M: velikým a spěšným (welikym a ſpieffnym) (!) KN, s velikým veselím t (omyl v KN vznikl jistě z pův.: veselím a s piesněmi) (Ry), sr. Staročeská Gesta Romanorum, ed. Novák, XV: s piesněmi, s veselím) (v lat. orig.: cum iubilo, v Gestech, Oesterley p. 238: cum leticia) — 43. vězňové M — svázané MN 47/8. zavržený KMN, ale v N opraveno v „zavržené“ — 53. vítězu KN: vítězi M. — 57. In marg. K: Valerius libro VII°. — 65. vámi K: námi M — 69. In marg. K i M: Prout legitur in vita Johannis Ellemosinarii — 70/1. hrobníci; v lat. orig.: aedifi- catores monumentorum — 71. kovu t: rovu KIM, kamenu K2, kamení N (de quali metallo) — 75. In marg. K: Tulius libro primo (!) de Tusculanis questionibus — 76. Damodes (vzniklo patrně chybným čtením z Damocles) K: Damedes M — 80. nádobným KM: ušlechtilým N — 85. Damedes M — 89. ochochule t — 93. In marg. K: Ut dicitur libro De nugis philosophorum: Alimandus KM iN (v lat. předloze: Elimandus — Helinandus) — 1001. In marg. K i M: Valerius libro VI°. — 1. (II.) Ši - In marg. M (červeně): Tuto praví se o múdrosti — 6. In marg. K: Unde in Policrato libro IIII°. dicitur — 8/9. podřezán ... kniežatstva K: vyn. MN — 12. franského M — 16. skákati a K: vyn. MPod textem v K: Simea in ludo, rex stultus in solio sedens — 18. činil M — 21. upřímní M — 23. súdce M — 24. súdnú M — 29. tibi M: vyn. K — 31. těchto K: takto M — súdíš K: sedieš M — 34. Též K: Též jakož M — In marg. K: Deutronomii XVI°. 36. In marg. K: — Aristoteles in Poetica sua — 40. In marg. K: Nota 46. stádě M — 47. zdávě M jedl MN: ty sem jedl K když M — 54. In marg. K: In historiis Romanis — 68. jiež M — 73. In marg. K i M: Prout legitur in Vita Alexandri — 76. pokopaný M - 78. nezachoval (!) M 80. s ním K: vyn. M 89. dešč M — 90. jenž K: ješto M 97. In marg. K: In historia Romanorum; in marg. M: Legitur in historia Romano-
Strana 72
72 I. František Šimek: rum — 98. samantských K i M; spr.: samnitských — 99. oteslal M — 102. Quinci- nus MN — 4. uslyševše N: uslyše (!) K, uslyšavše M — thelogščí K: theoloiščí M, theologští t — 7. věděli K: viděli M — 9.s N, i s M: vyn. K — 10. Tobiana M — 12. In marg. K: Macrobius libro IIII°. — Silicie M — Anatoklea MN — 15. Silicie N — 16. nepozdviehal M — 17. aby v hrnciech MN: abych (!) v hrnciech K — 22. dóstojenství; v K pův. jen: genftwij; dofto - je připsáno až pozd. rukou nad řádku — 23. řádech K: úřadech MN — 30. In marg. K: Augustinus in Epistolis — 39. Před „Kniežata“ je v M červeně nadpis: O ukrutenství (vyn. MN) — 43. jest střézvěl K: střiezvil M — 45. In marg. K: Seneca ad Donatum (!), De ira libro primo — 50/51. pro něhožto ... rytieř ten KN: vyn. M — 56. tvého M: vyn KN — 57. příčin M — 58. In marg. K i M: Seneca libro primo De ira — 60. dšťové M — 62. uposluchše M — 64. jiné střelby K: jinú střelbu M — 65. In marg. K i M: Ovidius libro primo De arte amandi — 68. Buzradis M — 69. dešč M — 71. dešč M — 83. In marg. M: O lakomství — 85. Jehož M — 88. ssáti KM: štípati N — tieže M: viece N, vyn. K — 89. In marg. M: Valerius libro primo — 95. plátěnný M — 97. drahé M: druhé KN — 200. dávají M — 3. světských M — mocí K: mocní M - 8. ot sebe K: vyn. M — 23. blúdieme M: bydlíme KN — 28. netbali K: netbali by M — 31. Před „Opatrnost“ je v M červeně nadpis: Tuto se pokládá o opatrnosti etc. (vyn. KN) — 33. In marg. K i M: In morali dogmate philosophorum — 41. přielišným N, přílišným M: přesilným K (ale je to podtečkováno a nad tím pozd. rukou: přielišným) — „úfaním“ omylem opak. K — 46. In marg. K: Ut dicit. Donatus — 50. a K: ale M — 51. vědomo M — 52. opatrnosti K: vyn. M — 54. In marg. K: Tulius De senectute — 57. In marg. K: Tulius libro 1°. De officiis .. 58. In marg. K: Proverbiorum XXIIII°. (!) — 61. In marg. K: Trogus Pompeius libro XI°. — 62. mládencuov N — obstaružné N - 1. (III.) Ši: O skrovnosti (červeně) MN, vyn. K — 9. In marg. K: Libro IIII°. De re militari — světě M 10. obvykl N — 15. stoje K: chodě M — chodě K: sedě M — 18. In marg. K: In Gestis Romanorum — 23. předcích; v K pozd. opravou, nejspíše z pův. „před- céch“ — 24. In marg. K: Valerius libro I°. (!) — 25. vybojoval K: bojoval M — 26. biechu; v K opraveno pozd. nešetrnou rukou v: „byly“ — 30. In marg. K: Valerius libro IIII°. — 31. sličné M: sličný KN — 33. domněním (!) M — 39. Achademia MN — 41. učenníkóv M — 43. In marg. K: Vegecius libro V°. — 44. In marg. K: Quod iuvat exiguum, plus est, quod ledit amantes — jedno M: jednoho KN — 45. knieže M — 45. In marg. K: Est virtus placidis (!) abstinuisse bonis — 50. jemu K- k němu M — nádobná KM: pěkná N — 52/3. čtrmezcétma K: třimezcítma M - 55/6. zdrželivostí MN — 56. Římenóm M — 67. okrasa M: kr sa KN — 71. In marg. K i M: Jeronymus contra Iovinianum — 72. prvý M — 80. dlúho K: vyn. M — 96. ujav K: jav M — 98. „ona“ omylem opak. K — užasši KM: ulekši N 100. úmysl NM: um K — 6. otci NM: oci K — 9. smutka M: smilstva KN — 14. Protož K: Jestli (!) M — 19. ižádný (!) M — 39. In marg. K: Jeronymus contra Iovinianum — Spr. Pygmalionova — 41. Kartago N — 42. donidž KM: dokavadž N — 43. poustaveno M — 46. Spr. Hasdrubalova — 47. zažhli M — ot K: vyn. M — 48n. Artemisia ... uxor Mausoli (Hieronymus) — 53. manseolum MN — 60. budúcí ... kteréj M: vyn. KN — 65. ot K: vyn. M — 68. Augusta MN (spr.: Agida) — 69. nímž M — přebývala M — 70. Fabatus; spr. Pharnabazus — 77. věrnost N: vyn. KM — 79. Spr.: Strato — 95. otázána; v K pův. oczima, ale to je podtečkováno a spr. opraveno pozd. rukou nad slovem — 98. Anula MN přepěkna M — 203. Spr.: Porcia — 4. že má K: žena M — 5. Sčastná M, Počestná N — 6. muže M — 8. by K: vyn. M — Messolaria M (Hieronymus: Messalarum soror) — 18. s sebe MN: sebe K — 24. kromě M — 26. bohyni K: bohuom M.
72 I. František Šimek: rum — 98. samantských K i M; spr.: samnitských — 99. oteslal M — 102. Quinci- nus MN — 4. uslyševše N: uslyše (!) K, uslyšavše M — thelogščí K: theoloiščí M, theologští t — 7. věděli K: viděli M — 9.s N, i s M: vyn. K — 10. Tobiana M — 12. In marg. K: Macrobius libro IIII°. — Silicie M — Anatoklea MN — 15. Silicie N — 16. nepozdviehal M — 17. aby v hrnciech MN: abych (!) v hrnciech K — 22. dóstojenství; v K pův. jen: genftwij; dofto - je připsáno až pozd. rukou nad řádku — 23. řádech K: úřadech MN — 30. In marg. K: Augustinus in Epistolis — 39. Před „Kniežata“ je v M červeně nadpis: O ukrutenství (vyn. MN) — 43. jest střézvěl K: střiezvil M — 45. In marg. K: Seneca ad Donatum (!), De ira libro primo — 50/51. pro něhožto ... rytieř ten KN: vyn. M — 56. tvého M: vyn KN — 57. příčin M — 58. In marg. K i M: Seneca libro primo De ira — 60. dšťové M — 62. uposluchše M — 64. jiné střelby K: jinú střelbu M — 65. In marg. K i M: Ovidius libro primo De arte amandi — 68. Buzradis M — 69. dešč M — 71. dešč M — 83. In marg. M: O lakomství — 85. Jehož M — 88. ssáti KM: štípati N — tieže M: viece N, vyn. K — 89. In marg. M: Valerius libro primo — 95. plátěnný M — 97. drahé M: druhé KN — 200. dávají M — 3. světských M — mocí K: mocní M - 8. ot sebe K: vyn. M — 23. blúdieme M: bydlíme KN — 28. netbali K: netbali by M — 31. Před „Opatrnost“ je v M červeně nadpis: Tuto se pokládá o opatrnosti etc. (vyn. KN) — 33. In marg. K i M: In morali dogmate philosophorum — 41. přielišným N, přílišným M: přesilným K (ale je to podtečkováno a nad tím pozd. rukou: přielišným) — „úfaním“ omylem opak. K — 46. In marg. K: Ut dicit. Donatus — 50. a K: ale M — 51. vědomo M — 52. opatrnosti K: vyn. M — 54. In marg. K: Tulius De senectute — 57. In marg. K: Tulius libro 1°. De officiis .. 58. In marg. K: Proverbiorum XXIIII°. (!) — 61. In marg. K: Trogus Pompeius libro XI°. — 62. mládencuov N — obstaružné N - 1. (III.) Ši: O skrovnosti (červeně) MN, vyn. K — 9. In marg. K: Libro IIII°. De re militari — světě M 10. obvykl N — 15. stoje K: chodě M — chodě K: sedě M — 18. In marg. K: In Gestis Romanorum — 23. předcích; v K pozd. opravou, nejspíše z pův. „před- céch“ — 24. In marg. K: Valerius libro I°. (!) — 25. vybojoval K: bojoval M — 26. biechu; v K opraveno pozd. nešetrnou rukou v: „byly“ — 30. In marg. K: Valerius libro IIII°. — 31. sličné M: sličný KN — 33. domněním (!) M — 39. Achademia MN — 41. učenníkóv M — 43. In marg. K: Vegecius libro V°. — 44. In marg. K: Quod iuvat exiguum, plus est, quod ledit amantes — jedno M: jednoho KN — 45. knieže M — 45. In marg. K: Est virtus placidis (!) abstinuisse bonis — 50. jemu K- k němu M — nádobná KM: pěkná N — 52/3. čtrmezcétma K: třimezcítma M - 55/6. zdrželivostí MN — 56. Římenóm M — 67. okrasa M: kr sa KN — 71. In marg. K i M: Jeronymus contra Iovinianum — 72. prvý M — 80. dlúho K: vyn. M — 96. ujav K: jav M — 98. „ona“ omylem opak. K — užasši KM: ulekši N 100. úmysl NM: um K — 6. otci NM: oci K — 9. smutka M: smilstva KN — 14. Protož K: Jestli (!) M — 19. ižádný (!) M — 39. In marg. K: Jeronymus contra Iovinianum — Spr. Pygmalionova — 41. Kartago N — 42. donidž KM: dokavadž N — 43. poustaveno M — 46. Spr. Hasdrubalova — 47. zažhli M — ot K: vyn. M — 48n. Artemisia ... uxor Mausoli (Hieronymus) — 53. manseolum MN — 60. budúcí ... kteréj M: vyn. KN — 65. ot K: vyn. M — 68. Augusta MN (spr.: Agida) — 69. nímž M — přebývala M — 70. Fabatus; spr. Pharnabazus — 77. věrnost N: vyn. KM — 79. Spr.: Strato — 95. otázána; v K pův. oczima, ale to je podtečkováno a spr. opraveno pozd. rukou nad slovem — 98. Anula MN přepěkna M — 203. Spr.: Porcia — 4. že má K: žena M — 5. Sčastná M, Počestná N — 6. muže M — 8. by K: vyn. M — Messolaria M (Hieronymus: Messalarum soror) — 18. s sebe MN: sebe K — 24. kromě M — 26. bohyni K: bohuom M.
Strana 73
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 73 bohóm N — In marg. K: Veste — 27. přerušila KN: porušila M — 29. křivé MN: křivě K — přerušila K: porušila MN — 30. lidí M: vyn. KN — 33. nečisté M: nečistě KN — je K: vyn. M — 34. připuzeny MN — 35. ploditi KM: činiti a ploditi N — 38. Dometanova N (Hieronymus: Demotionis ... filia) — Slovem „dcera" končí se rkpis K, několík listů je vytrženo a vyříznuto. Pokračování tu otiskujeme z rukopisu M — 39. Leostetus N (spr. Leosthenes) — zhynul N — 41. neměla KM: nemienila N — 43. Jacinetina N — 49. nepřátel (!) N — 52. propuštěn N: porušen propuštěn M — 53. veliké N: veliký M — 54. jediné M: toliko N — 59. rozličné mrzkosti páší N: rozličných mrzkostí panny (!) M — 63. Tebea N: Tedea M — 86. panenské M: panenstvie N — 91. veždy M: všudy N — 92. s Ší: vyn. MN — 98/9. nepřikrýváš ... čistotě M: vyn. N — 99. svelíčíš se M: neveličíš N — 300. neubez- pečuj N — 6. statku N — 7. kteříž N: kteréž M — 10. umenšuje N — vydal N — 15. chvalně Ší: chalnie (!) M, chvalitebně N — 16. Před „Dobrotivost“ je v M čer- veně nadpis: Tuto se pokládá o dobrotivosti etc. (vyn. N) — 19. jest N: vyn. M — 20. pokorné N: pokojné M — 24. tiem obyčejem N — 26. žehadla N — 29. Syra- kuzanských Ši: Syratuzanských MN — 41. svým M: s svými N — 53. škození M: zkažení (!) N — boj M: vyn. N — 65. rozmnoží M: přispoří N — 1. (IV.) Ši: v M červeně: Tuto se píše o síle; vyn. N — 6/7. A jiným ... pósobenie M: vyn. N — 8. větším D: wffim M, vyšším N — 10. vyšším N: fwim (patrně omyl m. vyšším) M — 14. Syrakuzanští Ši: Syratuzanští NM — 15. ukrutnost M: vyn. N - 17. uslyšev N — 18. nezaslúžené M: neslušné (!) N — 22/3. ještě mieti N: živu býti N — 23. by M, by se N — nevklonul M: nedostal N — 28. Apinenští N — 35. hanebné N: hanebně M — 40. nemluví M: nemluvil by N — 46. na hlavu N: vyn. M — 46/7. síly ... z jeho N: vyn. M — 48. In marg. M: Valerius libro III°. — 54. Před „Trpělivost“ je v M červeně nadpis: Tuto mluví se o trpělivosti (vyn. N) — jest N: vyn. M — 59. Tulius M: vyn. N — In marg. M: Tulius libro II° De nugis philosophorum — 62. báznivého N: blaznieweho (sic) M — 69. udatenství N — 72. Theodosius N: Theodocius M — 74. nečiníme N — 76. pakli ze zlosti ... přetrpieno N: vyn. M — 78. hanějí M: hněvají N — 80. hněvali M: hanievali N — 88. In marg. M: Seneca libro III°. De ira — 89. někteří M: někteří mezi sebau N — někoho M: některého N — 95. plinul jest M: vyplinul jej N — 98. též M: takéž N — 110. Xenofon Ši: Scenophon M, Scenephon N — 12. mnoho M: brzo N - 13. In marg. M: Augustinus epistola Vta — 17. nemstil N — 20. In marg. M: Libro II°. De ira — 29. hanlivé N — 34. a zapomenuty N: zapomenuty M — 35. všeliké M (opravou z pův. všeliký): všelijaké N — lajících N — 37. najtvrzšie Ši: naitwrffie (sic) M, najtvrdší N — 41. In marg. M: Valerius libro IIII°. — Archyta N: Archia M — 45. hodno N — 51. stojí M: vyn. N — 56. a nehodného N: vyn. M — In marg. M: Prout legitur in Vita patrum — 62. v oheň N: vyn. M — 71/2. a protivenstvie činili N: vyn. M — 75. In marg. M: Ut ait expositor super Boecii De consolacione philosophie — 77. když M: ktož N — znamenávalo N — 78. znamenává N — 80. než to M: vyn. N — 84. druzí M: někteří N — viece M: vyn. N — 88. nazváni; v M nejasně psáno — 91. múdrost N i M (zde nejasně) — 92. nevyliti M: nevýšiti M — ale M: vyn. N — jeho N: vyn. M — 98. přečet Ši: přečetl MN — 100. pravého M: pravého a věčného N — dosáhl N: dosáhli (!) M — Po „dosáhl“ v N: Amen. Tak Buoh daj! (Potom červeně:) Registrum a správa na Knížky o čtyřech ctnostech steže j) ných, jenž sú tyto: spravedlnost, múdrost, skrovnost a síla. A najprvé o spravedlnosti jest deset kapitol takto (potom násle- duje registrum, t. j. stručný obsah) —
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 73 bohóm N — In marg. K: Veste — 27. přerušila KN: porušila M — 29. křivé MN: křivě K — přerušila K: porušila MN — 30. lidí M: vyn. KN — 33. nečisté M: nečistě KN — je K: vyn. M — 34. připuzeny MN — 35. ploditi KM: činiti a ploditi N — 38. Dometanova N (Hieronymus: Demotionis ... filia) — Slovem „dcera" končí se rkpis K, několík listů je vytrženo a vyříznuto. Pokračování tu otiskujeme z rukopisu M — 39. Leostetus N (spr. Leosthenes) — zhynul N — 41. neměla KM: nemienila N — 43. Jacinetina N — 49. nepřátel (!) N — 52. propuštěn N: porušen propuštěn M — 53. veliké N: veliký M — 54. jediné M: toliko N — 59. rozličné mrzkosti páší N: rozličných mrzkostí panny (!) M — 63. Tebea N: Tedea M — 86. panenské M: panenstvie N — 91. veždy M: všudy N — 92. s Ší: vyn. MN — 98/9. nepřikrýváš ... čistotě M: vyn. N — 99. svelíčíš se M: neveličíš N — 300. neubez- pečuj N — 6. statku N — 7. kteříž N: kteréž M — 10. umenšuje N — vydal N — 15. chvalně Ší: chalnie (!) M, chvalitebně N — 16. Před „Dobrotivost“ je v M čer- veně nadpis: Tuto se pokládá o dobrotivosti etc. (vyn. N) — 19. jest N: vyn. M — 20. pokorné N: pokojné M — 24. tiem obyčejem N — 26. žehadla N — 29. Syra- kuzanských Ši: Syratuzanských MN — 41. svým M: s svými N — 53. škození M: zkažení (!) N — boj M: vyn. N — 65. rozmnoží M: přispoří N — 1. (IV.) Ši: v M červeně: Tuto se píše o síle; vyn. N — 6/7. A jiným ... pósobenie M: vyn. N — 8. větším D: wffim M, vyšším N — 10. vyšším N: fwim (patrně omyl m. vyšším) M — 14. Syrakuzanští Ši: Syratuzanští NM — 15. ukrutnost M: vyn. N - 17. uslyšev N — 18. nezaslúžené M: neslušné (!) N — 22/3. ještě mieti N: živu býti N — 23. by M, by se N — nevklonul M: nedostal N — 28. Apinenští N — 35. hanebné N: hanebně M — 40. nemluví M: nemluvil by N — 46. na hlavu N: vyn. M — 46/7. síly ... z jeho N: vyn. M — 48. In marg. M: Valerius libro III°. — 54. Před „Trpělivost“ je v M červeně nadpis: Tuto mluví se o trpělivosti (vyn. N) — jest N: vyn. M — 59. Tulius M: vyn. N — In marg. M: Tulius libro II° De nugis philosophorum — 62. báznivého N: blaznieweho (sic) M — 69. udatenství N — 72. Theodosius N: Theodocius M — 74. nečiníme N — 76. pakli ze zlosti ... přetrpieno N: vyn. M — 78. hanějí M: hněvají N — 80. hněvali M: hanievali N — 88. In marg. M: Seneca libro III°. De ira — 89. někteří M: někteří mezi sebau N — někoho M: některého N — 95. plinul jest M: vyplinul jej N — 98. též M: takéž N — 110. Xenofon Ši: Scenophon M, Scenephon N — 12. mnoho M: brzo N - 13. In marg. M: Augustinus epistola Vta — 17. nemstil N — 20. In marg. M: Libro II°. De ira — 29. hanlivé N — 34. a zapomenuty N: zapomenuty M — 35. všeliké M (opravou z pův. všeliký): všelijaké N — lajících N — 37. najtvrzšie Ši: naitwrffie (sic) M, najtvrdší N — 41. In marg. M: Valerius libro IIII°. — Archyta N: Archia M — 45. hodno N — 51. stojí M: vyn. N — 56. a nehodného N: vyn. M — In marg. M: Prout legitur in Vita patrum — 62. v oheň N: vyn. M — 71/2. a protivenstvie činili N: vyn. M — 75. In marg. M: Ut ait expositor super Boecii De consolacione philosophie — 77. když M: ktož N — znamenávalo N — 78. znamenává N — 80. než to M: vyn. N — 84. druzí M: někteří N — viece M: vyn. N — 88. nazváni; v M nejasně psáno — 91. múdrost N i M (zde nejasně) — 92. nevyliti M: nevýšiti M — ale M: vyn. N — jeho N: vyn. M — 98. přečet Ši: přečetl MN — 100. pravého M: pravého a věčného N — dosáhl N: dosáhli (!) M — Po „dosáhl“ v N: Amen. Tak Buoh daj! (Potom červeně:) Registrum a správa na Knížky o čtyřech ctnostech steže j) ných, jenž sú tyto: spravedlnost, múdrost, skrovnost a síla. A najprvé o spravedlnosti jest deset kapitol takto (potom násle- duje registrum, t. j. stručný obsah) —
Strana 74
74 T. František Šimek: INDEX Obsahuje všechna slova ve spisu doložená. Cifry označují stránky rukopisu A. doklady z rukopisů M a N mají vždy připojeno toto označení, rovněž z rukopisu D a z tisku Z, jichž užito zřídka. Latinský překlad je vzat 7 předlohy spisu. Zkratky jsou obvyklé při pracích slovnikářských. a conj. 131, 144, 145, 147 a j.č. — Ale 222 a j. — Tedy 184 — Ano 136 -- Po- lysynd. 144 a j. abatyše f. M 34a abych v. bych ač, —koli(v) conj. 144, 151, 159; — 193 a j. Adam m., jm. os.— Adj.poss. Adamóv 144 adamas m. = diamant M 38b Adelricus, Adalricus M ad 188 a j. adriansky adj; Elius Adriansky = Aelius Hadrianus 211 Adrianus adj. (Elius Adrianus) 191 Africanus adj. v. Cipio Afrika f., jm. země 232 afrikánský v. Cipio Agathocles v. Anato(k)lea Achademia, Athademia ( demia) 226 a MN ad 226 aj interj. 174, 186, 209 a j. Alcibiades m., jm. os. 224 a j. - Adj. poss. Alcibiadóv ib. ale conj. 131, 131/2, 135, 198; — 134 a j. Alexander m., jm. os. 131, 142, 179 a j. — Adj. póss. Alexandróv 133 a j. Alimandus m., jm. os. — (Helinandus) 204 Almanie f., jm. zemé 186 Alphonsky adj. (Petr) = Alphonsus 183 Alphuncius m., jm. os. (omyl) 185 Amelius m., jm. os. 187 a j. — Adj. poss. Amelióv 190 Ametus m., jm. os. 186 a j. poss. Ametóv 191 a j. Amila, Anula f., jm. os. (spr. Annia) 236 a M ad 236 Amones m., jm. os. (spr. Damon) 182 an conj. 134, 147, 156, 190 a j. č. Anaio(k)lea m., jm. os. (spr. Aga- thocles) 212 a MN ad 212 m., jm. os. Aca- Petrus Adj. Anaxartus m., jm. os. chus) M 38a anděl v. anjel aneb(o) v. neb(o) anglićsky, anglicky adj. M 34a ani, —2Z conj. 133, 146, 1497, 172 aj. č. anjel, anděl m. 189, 190 Antigonus, Antigenus m., jm. os. 179, M 37a, M 38a a j. Antinades m., jm. os. (spr. Antitanes) M 38a Anula v. Amila Apollo m., jm. os. 218. — Adj. poss. .-Apollonóv 164 apoštol m. 192 Aprimenéti (Apinenstf) pl.m.(omyl) M 36h arabsky adj. 207 Ardua f., jm. míst. 232 Archytam., jm. os. (spr. Archytas) XV ad M 39a. Aristides m., jm. os. 162 Aristipus m., jm. os. M 38a Aristomones m., jm. os. (spr. Aristo- menes) M 33a Aristotileś, Aristoteles m., jm. os. 1509 a MN ad 150? a j. Artimisia f., jm. os. (spr. Artemisia) 233 aspoň adv. 133, 235 Astubal m., jm. os. (spr. Hasdrubal) — Adj. poss. Astubalóv 233 at v. ati at(h)énsky adj. 164 a j. - 156, 157 a j. Athény pl. f., jm. míst. 136, M 39b. ati, ať conj. 180, 190, 194 a j. Augustin m., jm. os. 131, 153 a |. August, Augut m., jm. os. (spr. Agis) 234 a MN ad 234 Aurelius m., jm. os. 169 avšak con]. 190, 234 a ]. (spr. Anaxar- 152, M. z adj. >
74 T. František Šimek: INDEX Obsahuje všechna slova ve spisu doložená. Cifry označují stránky rukopisu A. doklady z rukopisů M a N mají vždy připojeno toto označení, rovněž z rukopisu D a z tisku Z, jichž užito zřídka. Latinský překlad je vzat 7 předlohy spisu. Zkratky jsou obvyklé při pracích slovnikářských. a conj. 131, 144, 145, 147 a j.č. — Ale 222 a j. — Tedy 184 — Ano 136 -- Po- lysynd. 144 a j. abatyše f. M 34a abych v. bych ač, —koli(v) conj. 144, 151, 159; — 193 a j. Adam m., jm. os.— Adj.poss. Adamóv 144 adamas m. = diamant M 38b Adelricus, Adalricus M ad 188 a j. adriansky adj; Elius Adriansky = Aelius Hadrianus 211 Adrianus adj. (Elius Adrianus) 191 Africanus adj. v. Cipio Afrika f., jm. země 232 afrikánský v. Cipio Agathocles v. Anato(k)lea Achademia, Athademia ( demia) 226 a MN ad 226 aj interj. 174, 186, 209 a j. Alcibiades m., jm. os. 224 a j. - Adj. poss. Alcibiadóv ib. ale conj. 131, 131/2, 135, 198; — 134 a j. Alexander m., jm. os. 131, 142, 179 a j. — Adj. póss. Alexandróv 133 a j. Alimandus m., jm. os. — (Helinandus) 204 Almanie f., jm. zemé 186 Alphonsky adj. (Petr) = Alphonsus 183 Alphuncius m., jm. os. (omyl) 185 Amelius m., jm. os. 187 a j. — Adj. poss. Amelióv 190 Ametus m., jm. os. 186 a j. poss. Ametóv 191 a j. Amila, Anula f., jm. os. (spr. Annia) 236 a M ad 236 Amones m., jm. os. (spr. Damon) 182 an conj. 134, 147, 156, 190 a j. č. Anaio(k)lea m., jm. os. (spr. Aga- thocles) 212 a MN ad 212 m., jm. os. Aca- Petrus Adj. Anaxartus m., jm. os. chus) M 38a anděl v. anjel aneb(o) v. neb(o) anglićsky, anglicky adj. M 34a ani, —2Z conj. 133, 146, 1497, 172 aj. č. anjel, anděl m. 189, 190 Antigonus, Antigenus m., jm. os. 179, M 37a, M 38a a j. Antinades m., jm. os. (spr. Antitanes) M 38a Anula v. Amila Apollo m., jm. os. 218. — Adj. poss. .-Apollonóv 164 apoštol m. 192 Aprimenéti (Apinenstf) pl.m.(omyl) M 36h arabsky adj. 207 Ardua f., jm. míst. 232 Archytam., jm. os. (spr. Archytas) XV ad M 39a. Aristides m., jm. os. 162 Aristipus m., jm. os. M 38a Aristomones m., jm. os. (spr. Aristo- menes) M 33a Aristotileś, Aristoteles m., jm. os. 1509 a MN ad 150? a j. Artimisia f., jm. os. (spr. Artemisia) 233 aspoň adv. 133, 235 Astubal m., jm. os. (spr. Hasdrubal) — Adj. poss. Astubalóv 233 at v. ati at(h)énsky adj. 164 a j. - 156, 157 a j. Athény pl. f., jm. míst. 136, M 39b. ati, ať conj. 180, 190, 194 a j. Augustin m., jm. os. 131, 153 a |. August, Augut m., jm. os. (spr. Agis) 234 a MN ad 234 Aurelius m., jm. os. 169 avšak con]. 190, 234 a ]. (spr. Anaxar- 152, M. z adj. >
Strana 75
Staročeský překlad spisu Jana Gunllensis. 75 Azief., jm. země 142, 180 aZ conj. 133, 135, 174, 190, 191, 198 a j. babylonsky adj. 135, 137 a j. — PL. m. Babylonščí, — ští 136 Baldachus v. Blandan bárka f. 162, 221 básn, básen f. 207 bátisč nedok. 134, 135, 139 a j. bázn, bázen, bázeň f. 148, 188, 190 aj. báznivý adj. N ad M 37b. bd&nien, 149%, M 34b bedlivě adv. M 34a bedlivý adj. M 34b béh m. 177, 178 béhati nedok. 205 beran m. 146 beraní adj. 145 bez praep. 143, 1507, 155, M 35b a j. bezdéky adv. 218, 230 bezdétek m. 181, M 34b bezpećnost f. 153 (tranquillitas). 223 bezpečný adj. 143, 149%, M 35b bezpełovati s6 M 34b bezprávie n. 204, 207, M 38b a j. bezprávný adj. 161 bé£Zéti nedok. 137, 199 bieda f. 192, M 35a biely adj. 200 bíti nedok. M 38b blahoslavený adj. 205 Blandan(us) m. (spr. Baldachus) 183 aj. bláz(e)n 218 bláznivý adj. (omyl) M 37b bláznovstvien 143 blud m. 151 blüditi nedok. M «d 220 blyskanie n. 215 bóh, Bóh m. 133, 134, 145, M 34b a j. bohatstvie n. 167, 211, 213 a j. bohaty adj. 132, 155, 167, 169 a j. bohyni f. 227, 238 boj m. 142, 154 a j. €. bojovánien. 155, M 37b bojovati nedok. 163, 177, 180, M 39a bojovník m. M 37b bojujücí, —ící adj. 142 bok m. 140, 235 bolestf. 217, M 37a bosák m. 194 boZí adj. 148, 178 a j. boźsky adj. 204, M 35b brada f. 218, 219 bradaty adj. 218 bragmansky adj. 142, 181 bran, brań f. 175 brána f. 175, 207, M 39a a j. bránitinedok. 161, 180. — B. sé 159 bráti nedok. 171, 180, 193 à j. — B. sé 154, 227, 229 bratr m. 134, 185, 186 a j. bratfie (f.) pl. m. 194 Britanief., jm. zemó 186, 191 Brutus m., jm. os. 230, 231 brzc6 adv. 149% brzo adv. 140, 158, 166 a j. břieměn. 237 buďto conj. 193 budůúcíadj. 153, 202, 234 a j. bujny adj. 199 büfé f. 196 buvolovy adj. 224 (bubulus) Buziridis, Buzradis m., jm. os. (spr. Busiris) 216 bydliti nedok. 169, 220, M 39a bydl’ûci, — tci adj. 1507 bych aor. významu conj. 131, 162; — 132, 134 a j. č. — Abych 132, 134 aj. è. byt m. 203 byti nedok. 131, 133, 134; — 131, 132 aj. è. byvati nedok. 134, 171, 210; — 133, 140, 144 a j. Caletus, Caletas m., jm. os. (spr. Zaleucus )157 a M ad 157 Carius, Caranis m., jm. os. Curius) 169 a M ad 169 c&le, cele adv. 210 célost, celost t. (integritas) 213 cély, cely adj. 155, M 33b; — 224 a j. césta, cesta f. 187, 188, 214, 238 a j. Cicero m., jm. os. M 38b ciesař m. 132, 134, 170 a j. č. — Adj. poss. ciesaïôv M 38h ciesafové f. M ad 171 ciesafovna f. 171 Cipio m., jm. os. (spr. Seipio) 170 a N ad 170 (Scipio), 172, 225 (Cipio (spr.
Staročeský překlad spisu Jana Gunllensis. 75 Azief., jm. země 142, 180 aZ conj. 133, 135, 174, 190, 191, 198 a j. babylonsky adj. 135, 137 a j. — PL. m. Babylonščí, — ští 136 Baldachus v. Blandan bárka f. 162, 221 básn, básen f. 207 bátisč nedok. 134, 135, 139 a j. bázn, bázen, bázeň f. 148, 188, 190 aj. báznivý adj. N ad M 37b. bd&nien, 149%, M 34b bedlivě adv. M 34a bedlivý adj. M 34b béh m. 177, 178 béhati nedok. 205 beran m. 146 beraní adj. 145 bez praep. 143, 1507, 155, M 35b a j. bezdéky adv. 218, 230 bezdétek m. 181, M 34b bezpećnost f. 153 (tranquillitas). 223 bezpečný adj. 143, 149%, M 35b bezpełovati s6 M 34b bezprávie n. 204, 207, M 38b a j. bezprávný adj. 161 bé£Zéti nedok. 137, 199 bieda f. 192, M 35a biely adj. 200 bíti nedok. M 38b blahoslavený adj. 205 Blandan(us) m. (spr. Baldachus) 183 aj. bláz(e)n 218 bláznivý adj. (omyl) M 37b bláznovstvien 143 blud m. 151 blüditi nedok. M «d 220 blyskanie n. 215 bóh, Bóh m. 133, 134, 145, M 34b a j. bohatstvie n. 167, 211, 213 a j. bohaty adj. 132, 155, 167, 169 a j. bohyni f. 227, 238 boj m. 142, 154 a j. €. bojovánien. 155, M 37b bojovati nedok. 163, 177, 180, M 39a bojovník m. M 37b bojujücí, —ící adj. 142 bok m. 140, 235 bolestf. 217, M 37a bosák m. 194 boZí adj. 148, 178 a j. boźsky adj. 204, M 35b brada f. 218, 219 bradaty adj. 218 bragmansky adj. 142, 181 bran, brań f. 175 brána f. 175, 207, M 39a a j. bránitinedok. 161, 180. — B. sé 159 bráti nedok. 171, 180, 193 à j. — B. sé 154, 227, 229 bratr m. 134, 185, 186 a j. bratfie (f.) pl. m. 194 Britanief., jm. zemó 186, 191 Brutus m., jm. os. 230, 231 brzc6 adv. 149% brzo adv. 140, 158, 166 a j. břieměn. 237 buďto conj. 193 budůúcíadj. 153, 202, 234 a j. bujny adj. 199 büfé f. 196 buvolovy adj. 224 (bubulus) Buziridis, Buzradis m., jm. os. (spr. Busiris) 216 bydliti nedok. 169, 220, M 39a bydl’ûci, — tci adj. 1507 bych aor. významu conj. 131, 162; — 132, 134 a j. č. — Abych 132, 134 aj. è. byt m. 203 byti nedok. 131, 133, 134; — 131, 132 aj. è. byvati nedok. 134, 171, 210; — 133, 140, 144 a j. Caletus, Caletas m., jm. os. (spr. Zaleucus )157 a M ad 157 Carius, Caranis m., jm. os. Curius) 169 a M ad 169 c&le, cele adv. 210 célost, celost t. (integritas) 213 cély, cely adj. 155, M 33b; — 224 a j. césta, cesta f. 187, 188, 214, 238 a j. Cicero m., jm. os. M 38b ciesař m. 132, 134, 170 a j. č. — Adj. poss. ciesaïôv M 38h ciesafové f. M ad 171 ciesafovna f. 171 Cipio m., jm. os. (spr. Seipio) 170 a N ad 170 (Scipio), 172, 225 (Cipio (spr.
Strana 76
76 I. Františok Simok: Africanus). M 37b (Cipio Afrikán- ský) a j. ciz — v. cuz — cketa, deketa f. M 37b Claudia f., jm. os. 238 Codrus m,, jm. os. 164 a j. Colacius m., jm. míst. 229 Col(l)atinus m., jm. os. 229 Cornelius m., jm. os. 170 Craton m., jm. os. 208 Cretona f., jm. míst. (spr. Crotona) 227 etíti v. éstité cuzi, cizi adj. 163, 169, 178 a j. — M. z adj. 173 cuzolożstvo, cizolożstvo, —stvie n. 157, 231 a j. 6áka f. 142 čas m. 131, 143, 148 a j. částkaf. 166, M 38a často, — krát adv. 140, 148, 150? a j. éasty adj. 154, 158, 175 a j. čekati nedok. M 36a, M 40a teled f. 168, 188, 220 a j. čeledín m. 224 čelední adj.; otec čelední M 39x čeliti nedok. 185 čelo n. M 37a Gestf. 133, 140, 145, 150%, 176 a j. č. — Personif. Čest (bohyně) 200 či, — li partikule interrog. 146, 196 čin m. 138, 139 150" a j. činiti nedok. 132 (3x), 192, a j. č. — Č. sobě 187, 208, 214 čísti nedok. 148 (perlegere), 165 (legere), 192 a j. č. čistotaf. 191, 225, 230 a j. čistý adj. 131, 140, 202, 231 a j. — 237 (pudieus) M 34b člověk m. 133, 134, 142, 147, 173 a. j. éso, co, —Ż pron. 131, 132, 150%, 177 aj.6. — Proč, pročež 131, 133 a j. Gstiti, etiti nedok. 133, 140, 198, 229 a.j. ćstnost, etnost f. 131, 138 a j. č. — Personifik. Čstnost (bohyně) 200 čstnostně, etnostně adv. 187 ćstnostny, ctnostny adj. 171. 229. M 39b aj. ćstny, ctny adj. 228 Gtrmezcietma v. čtyřiemezidstetma Ctver, étvery num. 145, 1497 čtvrtý num. 149% aj. čtyřhranný adj. 137 Gtyfidséti, —dceeti num. 1499 čtyřie num. 131, 137, 168 a j. 6tyfiemezidsietma, — mezitciet- ma, ćtrmezcietma num. M 34b; 226 čúti, číti nedok. M 37a daleko adv.; kompar. dále 166, 194 daleky adj. 232 Damodes, Damedes m., jm. os. (spr. Damokles) 203 a M ad 203 a j. dan, dań f. 211 danie n. 179 dar m. 141, 146, 148 a j. Darius m., jm. os. 146, 204 à j. — Adj. poss. Darióv 223 darmo adv. M 35b, M 39h darovati nedok. 133 dafiti nedok. 180 dáti dok. 133, 136. 140, 145, 155, 150. 178, 211 aj. č. dávati nedok. 154 (tribuere). 169, 180, 223 a j. dávní,dávnv adj. 152. 197, 199, M 36a aj. dávnon.zadj. — Otdávna 192 dcera f. 140, 168, 187, 238 a j. č. dei f. 168, 192 deketa v. cketu děd m. 134, 140 dědic m. 182, 194 dědičný adj. 181 (hereditarius) dědičstvie n. 155, 173, 177 a j. dédina f. M 39a (agri) délatinedok. 141, 143, 222 déle kompar. adv. M 33b den m. 135, 149%, 176 a j. — 183 Denuscides m., jm. os. (spr. Themisto- kles) 156, 162 Deodatus m., jm. os. 186 desátek m. 145 desáty num. 155 desét, deset num. 168, 187, 192 à |. Desiderius, Dez — m. 191 dóéšč, dešť m. 210 a M ad 210. 216 a M ad 216 deváty num. 155 devět num. 216
76 I. Františok Simok: Africanus). M 37b (Cipio Afrikán- ský) a j. ciz — v. cuz — cketa, deketa f. M 37b Claudia f., jm. os. 238 Codrus m,, jm. os. 164 a j. Colacius m., jm. míst. 229 Col(l)atinus m., jm. os. 229 Cornelius m., jm. os. 170 Craton m., jm. os. 208 Cretona f., jm. míst. (spr. Crotona) 227 etíti v. éstité cuzi, cizi adj. 163, 169, 178 a j. — M. z adj. 173 cuzolożstvo, cizolożstvo, —stvie n. 157, 231 a j. 6áka f. 142 čas m. 131, 143, 148 a j. částkaf. 166, M 38a často, — krát adv. 140, 148, 150? a j. éasty adj. 154, 158, 175 a j. čekati nedok. M 36a, M 40a teled f. 168, 188, 220 a j. čeledín m. 224 čelední adj.; otec čelední M 39x čeliti nedok. 185 čelo n. M 37a Gestf. 133, 140, 145, 150%, 176 a j. č. — Personif. Čest (bohyně) 200 či, — li partikule interrog. 146, 196 čin m. 138, 139 150" a j. činiti nedok. 132 (3x), 192, a j. č. — Č. sobě 187, 208, 214 čísti nedok. 148 (perlegere), 165 (legere), 192 a j. č. čistotaf. 191, 225, 230 a j. čistý adj. 131, 140, 202, 231 a j. — 237 (pudieus) M 34b člověk m. 133, 134, 142, 147, 173 a. j. éso, co, —Ż pron. 131, 132, 150%, 177 aj.6. — Proč, pročež 131, 133 a j. Gstiti, etiti nedok. 133, 140, 198, 229 a.j. ćstnost, etnost f. 131, 138 a j. č. — Personifik. Čstnost (bohyně) 200 čstnostně, etnostně adv. 187 ćstnostny, ctnostny adj. 171. 229. M 39b aj. ćstny, ctny adj. 228 Gtrmezcietma v. čtyřiemezidstetma Ctver, étvery num. 145, 1497 čtvrtý num. 149% aj. čtyřhranný adj. 137 Gtyfidséti, —dceeti num. 1499 čtyřie num. 131, 137, 168 a j. 6tyfiemezidsietma, — mezitciet- ma, ćtrmezcietma num. M 34b; 226 čúti, číti nedok. M 37a daleko adv.; kompar. dále 166, 194 daleky adj. 232 Damodes, Damedes m., jm. os. (spr. Damokles) 203 a M ad 203 a j. dan, dań f. 211 danie n. 179 dar m. 141, 146, 148 a j. Darius m., jm. os. 146, 204 à j. — Adj. poss. Darióv 223 darmo adv. M 35b, M 39h darovati nedok. 133 dafiti nedok. 180 dáti dok. 133, 136. 140, 145, 155, 150. 178, 211 aj. č. dávati nedok. 154 (tribuere). 169, 180, 223 a j. dávní,dávnv adj. 152. 197, 199, M 36a aj. dávnon.zadj. — Otdávna 192 dcera f. 140, 168, 187, 238 a j. č. dei f. 168, 192 deketa v. cketu děd m. 134, 140 dědic m. 182, 194 dědičný adj. 181 (hereditarius) dědičstvie n. 155, 173, 177 a j. dédina f. M 39a (agri) délatinedok. 141, 143, 222 déle kompar. adv. M 33b den m. 135, 149%, 176 a j. — 183 Denuscides m., jm. os. (spr. Themisto- kles) 156, 162 Deodatus m., jm. os. 186 desátek m. 145 desáty num. 155 desét, deset num. 168, 187, 192 à |. Desiderius, Dez — m. 191 dóéšč, dešť m. 210 a M ad 210. 216 a M ad 216 deváty num. 155 devět num. 216
Strana 77
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 77 diäbel, däbel m. 191 Dido f. jm. os. 232 diel m. 193 dielo n. 154, 155 dieté& n. 136, 155, 169 a j. dieti nedok. 131, 136, 147, a j. c. dieti só nedok. 148. 161, 195 a j. dievka f. 220, 227, M 34u a J. Dimokrates m., jin. os. (spr. Timo- chares) 177 Diogenes m., jm. os. M 38a Diomedes m., jm. os. N ad 136 Dionides m., jm. os. 131. 132 a j. Dionysius m., jm. os. 182 div m. 205 diviti sč nedok. 190, 218, M 36b divny adj. 133, 158, 217 a j. dlub m. 198 dlûho adv. 133, 138, 158, 188 à |. dlühy adj. 159, 169, M 37a dluźny adj. 198 dnes adv. M 39b dneśni adj. 233 do praep. 135, 142, 157, 158, 207 w j. à. doba €; v ta doby 224 dobrodienie n. 134, 180, 189 a j. dobrota f. 141, 1507, 177 à j. dobrotivé adv. 189, 192, 202 à j. dobrotivostf. 144, 1497, 177 a j. dobrotivy adj. 133, 181, 197 a j. dobrovolně adv. 175 dobrovolny adj. 144, M 37u dobry adj. 134, 138, 148, 1507, 180. 149? aj. -- N.zadj. obecnie (obec- né) dobré -. res publica 141,147 aj. dobřč adv. 189, 198. 216, M 34b dobytčí adj. 145 dobyvuti nedok. 143, 229. — D.sobě 212, M 36a dotekati dok. 221, 229, 235 dodati dok. M 36b dojíti dok. 220, M 35b dokavad, —2Z conj. N ad 233 dokázati dok. 231 dokonati dok. 137, 194, 196 a j. dokonávati nedok. 215 dokud, —ž eonj. 145. 188, 192 a j. dolóv adv. 216 dóm m. 145, 170, 210, 220a j.- Radny dóm 195, 200 a j. doma adv. 158, 167, 193 a j. Domacius m., jm. os. 221 Dometon m., jm. os. (spr. Demotion). — Adj. poss. Dometonóv 238 domnáénie n. 225, M 36b domnievati sé nedok. 136, 166 (existi- mare) 214 domóv adv. 182, 186, 189 a j. Donatus m., jm. os. 222; (omyl m. Novatus) 214 dońudź, donidZ, doniZ conj. 194, 233, M 33b dopomoci dok. 180 dopustiti dok. M ad 155; Dopustiti s6 146, 157 dosáhnütidok. 201, M 40a dospély adj. 154, 205, 181 (v letech dospély — annis gravis) a j. dostatisé dok. 170 dostiadv. 131, 149». — Dostiuéciniti 158 aj. dóstojenstvie n. 141, 170 a j. dóstojnost f. M 34a dóstojny adj. 140; — dotud adv. 205 doufánie n. M 36b dovésti dok. 177; -— dere) dóvod m. 152 a j. dovoditi nedok. 200 dóvodny adj. 132 drahné adv. MN ad 193 drahny adj. 193 (omyl) drahy adj. 220, 227, M ad 218 a j. dránie n. 217 dráti nedok. 237 drobet adv. z m. 207 druhy num. 146, 147, 155, 165, 186 - druhé 149%, 237; — podruhé 179; — druzi (== někteří) M 39b aj. družieč f. 236 držadlo n. 194 drZéti nedok. 188; -— 174. 141, 149r, 156, 160; — 164a j. diéve adv. 155 dfévény adj. 211 dfevní adj. N ad 197, 202, 205 u j. dfévo n. 164 dfvi. dveri, dvere pl. f. 183, 193 u j. dska, deka f. 139 a M ad 139, 153 170. — 199 (m. z adj.) 232, 236 (osten-
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 77 diäbel, däbel m. 191 Dido f. jm. os. 232 diel m. 193 dielo n. 154, 155 dieté& n. 136, 155, 169 a j. dieti nedok. 131, 136, 147, a j. c. dieti só nedok. 148. 161, 195 a j. dievka f. 220, 227, M 34u a J. Dimokrates m., jin. os. (spr. Timo- chares) 177 Diogenes m., jm. os. M 38a Diomedes m., jm. os. N ad 136 Dionides m., jm. os. 131. 132 a j. Dionysius m., jm. os. 182 div m. 205 diviti sč nedok. 190, 218, M 36b divny adj. 133, 158, 217 a j. dlub m. 198 dlûho adv. 133, 138, 158, 188 à |. dlühy adj. 159, 169, M 37a dluźny adj. 198 dnes adv. M 39b dneśni adj. 233 do praep. 135, 142, 157, 158, 207 w j. à. doba €; v ta doby 224 dobrodienie n. 134, 180, 189 a j. dobrota f. 141, 1507, 177 à j. dobrotivé adv. 189, 192, 202 à j. dobrotivostf. 144, 1497, 177 a j. dobrotivy adj. 133, 181, 197 a j. dobrovolně adv. 175 dobrovolny adj. 144, M 37u dobry adj. 134, 138, 148, 1507, 180. 149? aj. -- N.zadj. obecnie (obec- né) dobré -. res publica 141,147 aj. dobřč adv. 189, 198. 216, M 34b dobytčí adj. 145 dobyvuti nedok. 143, 229. — D.sobě 212, M 36a dotekati dok. 221, 229, 235 dodati dok. M 36b dojíti dok. 220, M 35b dokavad, —2Z conj. N ad 233 dokázati dok. 231 dokonati dok. 137, 194, 196 a j. dokonávati nedok. 215 dokud, —ž eonj. 145. 188, 192 a j. dolóv adv. 216 dóm m. 145, 170, 210, 220a j.- Radny dóm 195, 200 a j. doma adv. 158, 167, 193 a j. Domacius m., jm. os. 221 Dometon m., jm. os. (spr. Demotion). — Adj. poss. Dometonóv 238 domnáénie n. 225, M 36b domnievati sé nedok. 136, 166 (existi- mare) 214 domóv adv. 182, 186, 189 a j. Donatus m., jm. os. 222; (omyl m. Novatus) 214 dońudź, donidZ, doniZ conj. 194, 233, M 33b dopomoci dok. 180 dopustiti dok. M ad 155; Dopustiti s6 146, 157 dosáhnütidok. 201, M 40a dospély adj. 154, 205, 181 (v letech dospély — annis gravis) a j. dostatisé dok. 170 dostiadv. 131, 149». — Dostiuéciniti 158 aj. dóstojenstvie n. 141, 170 a j. dóstojnost f. M 34a dóstojny adj. 140; — dotud adv. 205 doufánie n. M 36b dovésti dok. 177; -— dere) dóvod m. 152 a j. dovoditi nedok. 200 dóvodny adj. 132 drahné adv. MN ad 193 drahny adj. 193 (omyl) drahy adj. 220, 227, M ad 218 a j. dránie n. 217 dráti nedok. 237 drobet adv. z m. 207 druhy num. 146, 147, 155, 165, 186 - druhé 149%, 237; — podruhé 179; — druzi (== někteří) M 39b aj. družieč f. 236 držadlo n. 194 drZéti nedok. 188; -— 174. 141, 149r, 156, 160; — 164a j. diéve adv. 155 dfévény adj. 211 dfevní adj. N ad 197, 202, 205 u j. dfévo n. 164 dfvi. dveri, dvere pl. f. 183, 193 u j. dska, deka f. 139 a M ad 139, 153 170. — 199 (m. z adj.) 232, 236 (osten-
Strana 78
78 I. František Šimek: dščový, dšťový adj. 215 dubový adj. 219 Duellius m., jm. os. 228 a j. duch m. 228 duchovní adj. M 36a dušě, duše f. 161, 202, 231, M 35a a j.; — M 40а dutý adj. 216 dva num. 141, 172 a j. dvadsěti, dvadcěti num. 146, 237 dvakrát num. 135, 168 dvaná (d)ste num. 153 dvanádstý num. 155 dveře v. dřvi dvój, dvojí num. 156, 166, 216 a j. dvór m. 132, 133, 187 a j. Dimagoras m., jm. os. (spr. Timago- ras) 204 Egipcius m., jm. os. 183 a j. Ejipt m., jm. země 142, 216 a j. Elena f., jm. os. (= Helena) 208 Elimandus m., jm. os. (spr. Helinan- dus) 170, 198 a j. Elius m., jm. os. (= Aelius) 170, 171 a j. Elixen (Ulixen, Lycen, Lixen) f., jm. os. 187 a M ad 187, 189 a M ad 189 Emilianský adj. (Aemilianus) 172 epiratský (m. epirotský = epirský) 169 Esculapius m., jm. os. (Aesculapius) 218 Euzebius m., jm. os. 192 Evilmerodach m., jm. os.135 a j. Fabatus m., jm. os. (spr. Pharnabazus) 234 Fabius m., jm. os. 176, 202 Fabricius m., jm. os. 169, 177; — Fabricius Lucinský (spr. F. Lus- cinus) 211 Falare m., jm. os. (spr. Phalaris) 216 Fali(s)tský m. z adj. (Falerius) 174 a M ad 174 a j. Falist(us) m. (= Falerius) 175 fík m. 224 Filip m., jm. os. 214, M 36b a j. — Adj. poss. Filipóv M 36b Fizerus m., jm. os. (spr. Phintias) 182 frančský, francký, franský adj. 186, 205 a M ad 205 Frutom., jm. os. 171 hádanie n. 209 hádati sě nedok. 208 hájiti nedok. 140, 233 hanba f. 146, 176; — 146 (pohlavní úd) hančivý adj. M 38b hanebně adv. M 38a hanebný adj. 201, N ad M 36b haněnie n. M 39a, M 39b haněti nedok. M 37b Hanibal m., jm. os. 176, 177 a j. hanievati nedok. N ad 37b hanlivý adj. N ad M 38b Hispanie f., jm. země 170, 172 a j. hlad m. 189 hlava f. 139, 195, 203 a j. hlédati, hledati nedok. 180, 187, 202, 236 a j. hleděti nedok. 178, 194 a j. hliněný adj. 211, 212 hluboký adj. 173 hlúpý adj. 1500 hněv m. 146, 149r (ira) 161, M 39a a j. č. hněvat i nedok. 197, M 37b. — H. sč 220 hněvivost f. 215 hněvivý adj. M 38b, M 39a hnój m. 145 hnúti dok. 199, 227 a j. — H. sč 139, 1507, 224 a j. hod m. 155, 193; — 215 a j. hodina f. 133, 159, 182, 184 a j. hoditi sě nedok. 218 hodný adj. 157. 171, 172, 178, M 35a hodovan m. 146 hodovánie n. 1497 hodovati nedok. 155, 190, 229 a j. hodovník m. N ad 146 hohyzdný v. ohyzdný hojně adv. 180 hojnost f. 143, 156, 167, 203 a j. hojný adj. 216 holič m. 219 holiti nedok. 219 honiti nedok. 131, 189 hořěti nedok. M 37a hoří, horší kompar. adj. 132, 134, 213 a j. Gajus m., jm. os. 134, 215 a j. Gotm., jm. nár. 186 Gracian(us) m., jm. os. 185 groš m. 179, 180
78 I. František Šimek: dščový, dšťový adj. 215 dubový adj. 219 Duellius m., jm. os. 228 a j. duch m. 228 duchovní adj. M 36a dušě, duše f. 161, 202, 231, M 35a a j.; — M 40а dutý adj. 216 dva num. 141, 172 a j. dvadsěti, dvadcěti num. 146, 237 dvakrát num. 135, 168 dvaná (d)ste num. 153 dvanádstý num. 155 dveře v. dřvi dvój, dvojí num. 156, 166, 216 a j. dvór m. 132, 133, 187 a j. Dimagoras m., jm. os. (spr. Timago- ras) 204 Egipcius m., jm. os. 183 a j. Ejipt m., jm. země 142, 216 a j. Elena f., jm. os. (= Helena) 208 Elimandus m., jm. os. (spr. Helinan- dus) 170, 198 a j. Elius m., jm. os. (= Aelius) 170, 171 a j. Elixen (Ulixen, Lycen, Lixen) f., jm. os. 187 a M ad 187, 189 a M ad 189 Emilianský adj. (Aemilianus) 172 epiratský (m. epirotský = epirský) 169 Esculapius m., jm. os. (Aesculapius) 218 Euzebius m., jm. os. 192 Evilmerodach m., jm. os.135 a j. Fabatus m., jm. os. (spr. Pharnabazus) 234 Fabius m., jm. os. 176, 202 Fabricius m., jm. os. 169, 177; — Fabricius Lucinský (spr. F. Lus- cinus) 211 Falare m., jm. os. (spr. Phalaris) 216 Fali(s)tský m. z adj. (Falerius) 174 a M ad 174 a j. Falist(us) m. (= Falerius) 175 fík m. 224 Filip m., jm. os. 214, M 36b a j. — Adj. poss. Filipóv M 36b Fizerus m., jm. os. (spr. Phintias) 182 frančský, francký, franský adj. 186, 205 a M ad 205 Frutom., jm. os. 171 hádanie n. 209 hádati sě nedok. 208 hájiti nedok. 140, 233 hanba f. 146, 176; — 146 (pohlavní úd) hančivý adj. M 38b hanebně adv. M 38a hanebný adj. 201, N ad M 36b haněnie n. M 39a, M 39b haněti nedok. M 37b Hanibal m., jm. os. 176, 177 a j. hanievati nedok. N ad 37b hanlivý adj. N ad M 38b Hispanie f., jm. země 170, 172 a j. hlad m. 189 hlava f. 139, 195, 203 a j. hlédati, hledati nedok. 180, 187, 202, 236 a j. hleděti nedok. 178, 194 a j. hliněný adj. 211, 212 hluboký adj. 173 hlúpý adj. 1500 hněv m. 146, 149r (ira) 161, M 39a a j. č. hněvat i nedok. 197, M 37b. — H. sč 220 hněvivost f. 215 hněvivý adj. M 38b, M 39a hnój m. 145 hnúti dok. 199, 227 a j. — H. sč 139, 1507, 224 a j. hod m. 155, 193; — 215 a j. hodina f. 133, 159, 182, 184 a j. hoditi sě nedok. 218 hodný adj. 157. 171, 172, 178, M 35a hodovan m. 146 hodovánie n. 1497 hodovati nedok. 155, 190, 229 a j. hodovník m. N ad 146 hohyzdný v. ohyzdný hojně adv. 180 hojnost f. 143, 156, 167, 203 a j. hojný adj. 216 holič m. 219 holiti nedok. 219 honiti nedok. 131, 189 hořěti nedok. M 37a hoří, horší kompar. adj. 132, 134, 213 a j. Gajus m., jm. os. 134, 215 a j. Gotm., jm. nár. 186 Gracian(us) m., jm. os. 185 groš m. 179, 180
Strana 79
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 79 hořkostí. Nad M 37a hofky adj. 145, M 39b horücí, —ícíadj. 134, 166, M 374 host m. 216, 229 a |. hotovy adj. 195, 215, 222, 235 a j. hovadny adj. 137 hovado n. 150? hra, hráti v. jhr hrabie m. 186, 187 à j. — Adj. poss. hrabóv 186 hrad m. 139, 219, 229 a j. hrazeny adj. 139 hrdost f. 180 hirnéier m. 212 hrnec m. 212 lirob m. 202, 233 hrobnik m. 202 mentorum) hromobitie n. 215 hroza Ff. L57, 220; - 195, 197 w i. hroziti nedok. M 38a hrozn, hrozen m. 145 hrozny adj. 160, 217; - 237 hirób am. N ad 164 hióbik m. 164 Hřčk, Řek m. jin. nar. 136, 22L. - Pl. jin. země 136 4 j. hřčšítí nedok. 208, 230 hriech m. 134, 167, 208 a ]. hiivnaf. 179, 180, 192, 193 a J. hubeny adj. 185 hubiti nedok. 136, 178, M 36a hudba à. M 37a hüsli, hásle pl. f. M 37a bustě adv. M 36a hynuüti nedok. 166, 178 hyzditi nedok. 227 (aedificator monu- Cham u., jm. os. 146 chléb m. 224 a j. chlubiti sé nedok. 176 choditi nedok. 159, 197, 207, 224 u j. chopitidok. 198 — Ch. sé 1507 chot m. M 34b chovaécka f. 236 (nutrix) chovatedlny adj. 140 chovati nedok. 156 189; — M 34a chrám m. 183, 186 a j. chébet m. 221 chtieti nedok. 133, 137. 164; — 201a ].C. (nutrire), 191; chudina f. 142, 143 u j. chudoba f. 132, 143 à j. chudy adj. 131, 167 a j. — M. z adj. 161, 179 a j. chutný adj. 165 chvála f. 140, 145, 150% 157, M 38b aj. chvalitebné adv. N ad M 35a chválitinedok. 167, 190, 196 a j. chvalné adv. 225 chvátati nedok. 158, 234 ehvátavé adv. 149" chvátavost f. 149" (festinantia) chyliti s6 nedok. 161 chytrost f. 162 i conj. 131, 132, 136; — 137; — 142, 146, 151 à j. ©. llia f., jm. os. (spr. Bilia) 228 Indie f., jum. zemé 142, 233 inhed, ihned adv. 137 a M ad 137, 1507 1 M ad 1507, 158 a j. Lpodomius, Ipodemius m., jm. os. (spr. Hippodamos) 150% a N ad 150%, 151 lustorinus m., jm. os. (spr. Iustinus) 227 iZadny pron. 154, L64, 195 a j. č. Jacintoria, Jacinetina jm. míst. (chybně, spr. slavnost zv. Hyacinthia) M 33a a N ad M 33a Jako conj. 145. 174; — 159. Jak(o)Z, —to 131, 133, 136, 141; — 164, 167 aj. č. jaký, —ž pron. 144, 172, 217 aj. Jan m. jm., os. 192, 194 Janua f., jm. míst. 192, 104 J arba ni., jm. os. 232 jasny adj. 202 javo n.; na javo (jévo) vynósti 195 jà(z) pron. 132 a j. é. jazyk m. 195, M 38a à j. jéd m. 177 jeden num. 131, 133, 159, 165; — 155, 163 a j. č. jedenádstý, — dety num. 155 jediné adv. 131, 136 a j. jediný adj. 132, 155, 179 a j. jednak adv. 195, 230 jeduo adv. 160, 168 jednooky adj. 156
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 79 hořkostí. Nad M 37a hofky adj. 145, M 39b horücí, —ícíadj. 134, 166, M 374 host m. 216, 229 a |. hotovy adj. 195, 215, 222, 235 a j. hovadny adj. 137 hovado n. 150? hra, hráti v. jhr hrabie m. 186, 187 à j. — Adj. poss. hrabóv 186 hrad m. 139, 219, 229 a j. hrazeny adj. 139 hrdost f. 180 hirnéier m. 212 hrnec m. 212 lirob m. 202, 233 hrobnik m. 202 mentorum) hromobitie n. 215 hroza Ff. L57, 220; - 195, 197 w i. hroziti nedok. M 38a hrozn, hrozen m. 145 hrozny adj. 160, 217; - 237 hirób am. N ad 164 hióbik m. 164 Hřčk, Řek m. jin. nar. 136, 22L. - Pl. jin. země 136 4 j. hřčšítí nedok. 208, 230 hriech m. 134, 167, 208 a ]. hiivnaf. 179, 180, 192, 193 a J. hubeny adj. 185 hubiti nedok. 136, 178, M 36a hudba à. M 37a hüsli, hásle pl. f. M 37a bustě adv. M 36a hynuüti nedok. 166, 178 hyzditi nedok. 227 (aedificator monu- Cham u., jm. os. 146 chléb m. 224 a j. chlubiti sé nedok. 176 choditi nedok. 159, 197, 207, 224 u j. chopitidok. 198 — Ch. sé 1507 chot m. M 34b chovaécka f. 236 (nutrix) chovatedlny adj. 140 chovati nedok. 156 189; — M 34a chrám m. 183, 186 a j. chébet m. 221 chtieti nedok. 133, 137. 164; — 201a ].C. (nutrire), 191; chudina f. 142, 143 u j. chudoba f. 132, 143 à j. chudy adj. 131, 167 a j. — M. z adj. 161, 179 a j. chutný adj. 165 chvála f. 140, 145, 150% 157, M 38b aj. chvalitebné adv. N ad M 35a chválitinedok. 167, 190, 196 a j. chvalné adv. 225 chvátati nedok. 158, 234 ehvátavé adv. 149" chvátavost f. 149" (festinantia) chyliti s6 nedok. 161 chytrost f. 162 i conj. 131, 132, 136; — 137; — 142, 146, 151 à j. ©. llia f., jm. os. (spr. Bilia) 228 Indie f., jum. zemé 142, 233 inhed, ihned adv. 137 a M ad 137, 1507 1 M ad 1507, 158 a j. Lpodomius, Ipodemius m., jm. os. (spr. Hippodamos) 150% a N ad 150%, 151 lustorinus m., jm. os. (spr. Iustinus) 227 iZadny pron. 154, L64, 195 a j. č. Jacintoria, Jacinetina jm. míst. (chybně, spr. slavnost zv. Hyacinthia) M 33a a N ad M 33a Jako conj. 145. 174; — 159. Jak(o)Z, —to 131, 133, 136, 141; — 164, 167 aj. č. jaký, —ž pron. 144, 172, 217 aj. Jan m. jm., os. 192, 194 Janua f., jm. míst. 192, 104 J arba ni., jm. os. 232 jasny adj. 202 javo n.; na javo (jévo) vynósti 195 jà(z) pron. 132 a j. é. jazyk m. 195, M 38a à j. jéd m. 177 jeden num. 131, 133, 159, 165; — 155, 163 a j. č. jedenádstý, — dety num. 155 jediné adv. 131, 136 a j. jediný adj. 132, 155, 179 a j. jednak adv. 195, 230 jeduo adv. 160, 168 jednooky adj. 156
Strana 80
80 1. František Šimek: Jednorozený adj. 160 jednostajně adv. 153, 155, 181 a j. jednostajný adj. 150%, 153, 186 (con- similis) a j. jednota f. 194 jednú adv. 180, 226, M 38a jedvy adv. 221 jejie. pron. 147, 226 a j. jelikož, — to conj. 132, 180 jenz, — to pcon. 131, 132, 138; — 134, 136 a j. à. Jeronym m., jm. os. 228 a j. jestli, —Ze conj. 173, 177, 216 a j. ješče, ještě adv. 194, 220 a j. ješto pron. 152, 207, 210 a j. č. jétinedok. 170, 172, 198, 201 a j. jézditi nedok. 142, 219, 224 a j. Jezukrist m., jin. os. 190 (j)hra f. 136, 174 u j. à. (j) hráti nedok. 137, 157 a j. jiedlo n. 212 jiestinedok. 155, 172, 186 a j. jietidok. 176, 191; — M ad 229 a j. — J.sé M 33a jiezdny m. z adj. 221 jin— v.ijun— jinak(o) adv. 138, 152, 153 a j. jinde adv. 167; M 36a jiny adj. 131, 138, 141, 154, 163 a j. jistec m. 177 jistota f. M 34a jisty adj. 141, 176, 182, 183 a j. jíti nedok. 159, 179, 180, 237 a j. €. jm, jméno n. 136, 145, 170 a j. jmónie n. 203 jmenovany adj. 176 jmenovati nedok. 172, 182 (j)mieti nedok. 131, 133, 155, 162 a j. č. — 212. — J. 6 M 36a (j)) mievati nedok. 233 Joachim m., jm. os. 135 a j. Juda m., jm. nár. 135 Julius m., jm. os. 180 a j. Junoch, jinoch m. 158, 186, 225 u j. Jupiter m., jm. os. 218, M 239b Justinianus m., jm. os. 149" jutro, jitro n. 168 juz, ji£ adv. 137, 161, 178 a j. k, ke, ku, praep. 132, 136, 142; .— 133, 137, 139, 146, 149%, 160 a j. C. kád t. M 39b (dolium) kadidlnieé f. M 37a Kain m., jm. os. 145 Kaldea f., jm. zemé N ad 142 (142: Kalidenie) (Caldea) Kaldejsky in. v adj. - 136 Kalidenie v. Kaldea Kambyzes m., jm. os. 206 kámen m. 152, 230, N 38b a j. kamenie n. 205, 216 Kamilus m., jm. os. (- 174 a j. kam(o), —£ adv. 132, 207 káranien. 133, 139 Karel m., jm. os. M 187, 191 a j. Adj. poss. Karlöv 192 Kartaginenský m. z adj. 163 a j. Karthago, Kartako n, jm. míst. 226, 232 Katun m., jm. os. (=: 236, M 38b kázanie n. 192 kázati nedok. 131, 132, 154 a j. kázn, kázen, kázeň f. 199, 202, M 39u kazovati nedok. 215 (2x) každý pron. 136, 138, 142 aj. - Jeden každý 196 kde, — Z, — to adv. 154, 183, 195 a j. kdy adv. a conj.163, 184, 208 a j. když, —to conj. 131, 134, 137, 142 aj. č. klamati nedok. 220 klásti nedok. M 35a klášter m. M 34a klónot, klenot m. 191 kľúč, klíč m. 194 kněžstvo n. 205 (omyl) knieZé n. à m. 131, 133 a j. č. knieZéci adj. 179 knieZötstvie, - 205 a j. kniha f. 131, 165, 185 a j. knížky pl. f. 131 kobercovy adj. M 38a kochanie n. 150, 225 a j. koleno n. M 35b koli, — vék partikule 158, 161, 178 a j. koliko, —Z adv. 233 kolik(ok)rát, — koliv&k conj. 207 chaldejsky Camillus) Cato) 166, 224, stvo n. 171, 202,
80 1. František Šimek: Jednorozený adj. 160 jednostajně adv. 153, 155, 181 a j. jednostajný adj. 150%, 153, 186 (con- similis) a j. jednota f. 194 jednú adv. 180, 226, M 38a jedvy adv. 221 jejie. pron. 147, 226 a j. jelikož, — to conj. 132, 180 jenz, — to pcon. 131, 132, 138; — 134, 136 a j. à. Jeronym m., jm. os. 228 a j. jestli, —Ze conj. 173, 177, 216 a j. ješče, ještě adv. 194, 220 a j. ješto pron. 152, 207, 210 a j. č. jétinedok. 170, 172, 198, 201 a j. jézditi nedok. 142, 219, 224 a j. Jezukrist m., jin. os. 190 (j)hra f. 136, 174 u j. à. (j) hráti nedok. 137, 157 a j. jiedlo n. 212 jiestinedok. 155, 172, 186 a j. jietidok. 176, 191; — M ad 229 a j. — J.sé M 33a jiezdny m. z adj. 221 jin— v.ijun— jinak(o) adv. 138, 152, 153 a j. jinde adv. 167; M 36a jiny adj. 131, 138, 141, 154, 163 a j. jistec m. 177 jistota f. M 34a jisty adj. 141, 176, 182, 183 a j. jíti nedok. 159, 179, 180, 237 a j. €. jm, jméno n. 136, 145, 170 a j. jmónie n. 203 jmenovany adj. 176 jmenovati nedok. 172, 182 (j)mieti nedok. 131, 133, 155, 162 a j. č. — 212. — J. 6 M 36a (j)) mievati nedok. 233 Joachim m., jm. os. 135 a j. Juda m., jm. nár. 135 Julius m., jm. os. 180 a j. Junoch, jinoch m. 158, 186, 225 u j. Jupiter m., jm. os. 218, M 239b Justinianus m., jm. os. 149" jutro, jitro n. 168 juz, ji£ adv. 137, 161, 178 a j. k, ke, ku, praep. 132, 136, 142; .— 133, 137, 139, 146, 149%, 160 a j. C. kád t. M 39b (dolium) kadidlnieé f. M 37a Kain m., jm. os. 145 Kaldea f., jm. zemé N ad 142 (142: Kalidenie) (Caldea) Kaldejsky in. v adj. - 136 Kalidenie v. Kaldea Kambyzes m., jm. os. 206 kámen m. 152, 230, N 38b a j. kamenie n. 205, 216 Kamilus m., jm. os. (- 174 a j. kam(o), —£ adv. 132, 207 káranien. 133, 139 Karel m., jm. os. M 187, 191 a j. Adj. poss. Karlöv 192 Kartaginenský m. z adj. 163 a j. Karthago, Kartako n, jm. míst. 226, 232 Katun m., jm. os. (=: 236, M 38b kázanie n. 192 kázati nedok. 131, 132, 154 a j. kázn, kázen, kázeň f. 199, 202, M 39u kazovati nedok. 215 (2x) každý pron. 136, 138, 142 aj. - Jeden každý 196 kde, — Z, — to adv. 154, 183, 195 a j. kdy adv. a conj.163, 184, 208 a j. když, —to conj. 131, 134, 137, 142 aj. č. klamati nedok. 220 klásti nedok. M 35a klášter m. M 34a klónot, klenot m. 191 kľúč, klíč m. 194 kněžstvo n. 205 (omyl) knieZé n. à m. 131, 133 a j. č. knieZéci adj. 179 knieZötstvie, - 205 a j. kniha f. 131, 165, 185 a j. knížky pl. f. 131 kobercovy adj. M 38a kochanie n. 150, 225 a j. koleno n. M 35b koli, — vék partikule 158, 161, 178 a j. koliko, —Z adv. 233 kolik(ok)rát, — koliv&k conj. 207 chaldejsky Camillus) Cato) 166, 224, stvo n. 171, 202,
Strana 81
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 81 komora f. 193 komornik m. 146, 187 kóń m. 167, 198, 199 aj. konati nedok. 148 konec m. 236 końsky adj. 203 Konstantin m., jm. os. 189, 208 a j. konéel m. 141, 146, 1497, 155, 159 (consul) a j. č. konselsky adj. 149, 196 konáelstvie, —stvo n. 168 a M ad 168 kopa f. N ad 168 kopati nedok. 144 kóra f. 219 Korint m., jin. míst. 157 koruna f. 140, 201, 218 a j. — M 37a korunovany adj. 205 (coronatus) korunovati nedok. 201, 202 kofen m. 145, M 36a, 205 kostel m. 190, 192 a. j. kostelni adj. 191 kov in. M 398, t ad 202 kováfsstvie, —stvo n. 144 kózé f. 206 kra f. 168, 169 kraj m. 226 krajčč m. 187 krajina f. 142, 189, 191 a j. král m. 131, 134 aj. č. — Král jm. os. (== Karel) 187. — Adj. poss. krá- lóv 136, 137 a j. králík m. 163, 169, 235 (regulus) králová f. 140, 192 a j. kralovánie n. M 37b kralovati nedok. 135, 170, 171 a j. královna f. 192, 233 královsky adj. 136, 165, 212 à j. krélovstvie. — st vo n. 131, 139, 141, 209 a j. královy adj. 181 krása f. 225, 229 a j. krásny adj. 233, M 34a kratochvíl(e) f. 138 kráva tf. 207 krev f. 138, 145, 171, 190 a j. krmë f. 1499, 224 kromé, krom adv. a praep. 132 (jelikož kromě nenie rozdielu quoad cau- 144 a N ad sam non differunt), 194; — 156, 197, 212, 238 a j. kronika f. 192 (historia), M 37b krotiti nedok. M 35a krvavy adj. 232 křehký adj. 204 křesťan m. 178, 185, 208 a j. křesťanský adj. 161, 209 a j. kfiééti nedok. 217, 229 kfivda f. 177, 198 a j. kfivé adv. 238 kfivy adj. 176, 214 kříž m. 237 Kserses m., jm. os. (= Xerxes) 136 kterak(o), —Z, —koliv&k adv. 135, 137, 143, 1497, 195, 201 a j. kteraky pron. M 34a který, —ž, — to pron. 139, 164; — 131, 136; — 152, 206 a j. ¢. kto, —z pron. 171; — 133, 137, 142; -- 134 a j. 6. kunšt m. M 37b küpef. 154 kupec m. 183, 192 a j. kipiti dok. 210 kus m. 135/6, 169 kvas m. 238 (convivium) kvílenie, kvielenie n. 236 kvíliti, kvieliti nedok. 231 Lacedemonsky m. z adj. 154, 162 234 a j. laény adj. 207, 217, 224 lahoditi nedok. 204 lahodný adj. 174 lájcě m. M 3sb lakomec m. 217 lakomstvie, —stvo n. 132, 141, 144, 167 a j. lakomy adj. 220, M 37b lakota f. 223, 224 lakotny adj. M 37h lán m. 155 (fundus) lánie n. M 38b lapati nedok. 132, 207 laska f. M 39b, M 40a láti nedok. 132, M 38a, M 38b latině adv. 233 latinský adj. 206 leč conj. 136, 138 a j. léhati nedok. 229
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 81 komora f. 193 komornik m. 146, 187 kóń m. 167, 198, 199 aj. konati nedok. 148 konec m. 236 końsky adj. 203 Konstantin m., jm. os. 189, 208 a j. konéel m. 141, 146, 1497, 155, 159 (consul) a j. č. konselsky adj. 149, 196 konáelstvie, —stvo n. 168 a M ad 168 kopa f. N ad 168 kopati nedok. 144 kóra f. 219 Korint m., jin. míst. 157 koruna f. 140, 201, 218 a j. — M 37a korunovany adj. 205 (coronatus) korunovati nedok. 201, 202 kofen m. 145, M 36a, 205 kostel m. 190, 192 a. j. kostelni adj. 191 kov in. M 398, t ad 202 kováfsstvie, —stvo n. 144 kózé f. 206 kra f. 168, 169 kraj m. 226 krajčč m. 187 krajina f. 142, 189, 191 a j. král m. 131, 134 aj. č. — Král jm. os. (== Karel) 187. — Adj. poss. krá- lóv 136, 137 a j. králík m. 163, 169, 235 (regulus) králová f. 140, 192 a j. kralovánie n. M 37b kralovati nedok. 135, 170, 171 a j. královna f. 192, 233 královsky adj. 136, 165, 212 à j. krélovstvie. — st vo n. 131, 139, 141, 209 a j. královy adj. 181 krása f. 225, 229 a j. krásny adj. 233, M 34a kratochvíl(e) f. 138 kráva tf. 207 krev f. 138, 145, 171, 190 a j. krmë f. 1499, 224 kromé, krom adv. a praep. 132 (jelikož kromě nenie rozdielu quoad cau- 144 a N ad sam non differunt), 194; — 156, 197, 212, 238 a j. kronika f. 192 (historia), M 37b krotiti nedok. M 35a krvavy adj. 232 křehký adj. 204 křesťan m. 178, 185, 208 a j. křesťanský adj. 161, 209 a j. kfiééti nedok. 217, 229 kfivda f. 177, 198 a j. kfivé adv. 238 kfivy adj. 176, 214 kříž m. 237 Kserses m., jm. os. (= Xerxes) 136 kterak(o), —Z, —koliv&k adv. 135, 137, 143, 1497, 195, 201 a j. kteraky pron. M 34a který, —ž, — to pron. 139, 164; — 131, 136; — 152, 206 a j. ¢. kto, —z pron. 171; — 133, 137, 142; -- 134 a j. 6. kunšt m. M 37b küpef. 154 kupec m. 183, 192 a j. kipiti dok. 210 kus m. 135/6, 169 kvas m. 238 (convivium) kvílenie, kvielenie n. 236 kvíliti, kvieliti nedok. 231 Lacedemonsky m. z adj. 154, 162 234 a j. laény adj. 207, 217, 224 lahoditi nedok. 204 lahodný adj. 174 lájcě m. M 3sb lakomec m. 217 lakomstvie, —stvo n. 132, 141, 144, 167 a j. lakomy adj. 220, M 37b lakota f. 223, 224 lakotny adj. M 37h lán m. 155 (fundus) lánie n. M 38b lapati nedok. 132, 207 laska f. M 39b, M 40a láti nedok. 132, M 38a, M 38b latině adv. 233 latinský adj. 206 leč conj. 136, 138 a j. léhati nedok. 229
Strana 82
82 I. František Šimek: leheé adv. 151 lehkost f. 156, 157; — M 34b, M 37b lehký adj. 180 lókaf m. 177, 183 a j. lékafstvie n. M 36b, M 38b lekatisó nedok. 234 len m. 144, 206 léní adj. M 39a lenost f. 154, 167 Leosterus (Leostetus) m., jm. os. (spr. Leosthenes) M 33a a N ad 33a lépe kompar. adv. 137, 140, 151 a j. lepy adj., kompar. lepáí 132, 140 a j.; superl. najlepší 145 a j. lest f. 159, 177, 178 (dolositas) léto n. 155, 165, 181 à j.; — 218 Jev m. 134, 146, 207 a j. levy adj. 133, 140, 229 lezéti nedok. 183, 235 a j., — 174, 229 -li conj. 131, 132 a j. č. lib— v. l’ub— Libyef., jm. zemó 232 lid— v. Pud — Ligurtus m., jm. os. (spr. Lykurgus) 154 list m. 181, M 36b lit — v. i l’ut— litera f., pl. litery 205 (litterae) literát m. 205 (král, kterýž nenie literát = rex illiteratus) lodi, lod f. 131, 162, 221 a j. lodiëka f. 132 Longobardie f., jm. zemé 191 lóno n. 160 lotr m. 132 loviti nedok. (ryby) 135 (piscari) loże n. 155, 188, 190 4 j. lstivě adv. 204 l’übati, líbati nedok. 234 (deosculari) Púbezný, líbezný adj. M 39b l'àbiti, líbiti só nedok. 181, 208, 221 aj. Puby, liby adj. M 36a, M 38b (gratus) lucinsky adj.; Fabricius L. v. Fabricius Lucius m., jm. os., L. Valerius 167 Luerecia f., jm. os. 229 a j. lučišče, lučiště n. 215 Pud, lid m. 137, 154, a j. č. pl. Pudie 131, 132, 134 a j. č. Pudský, lidský adj. 138, 150%, 213 a j. lúpež m. 161 lüpiti nedok. 131, 218 a j. l'utovánie, litovánie n. 197 Ivovy adj. 145 Lycen v. Elixen Lysander m., jm. os. 234, 235 lysy adj. M 37a, M 37b lživě adv. 188 lživý adj. 196, M 38a Macedonie f., jm. zemé 142, M 33b Macrobius m., jm. os. 195, 212, M 36a Malius m., jm. os. (- Manlius) 159 malo n. z adj. 180, 211 malomocenstvie n. 189, 190 malomoeny adj. 190 maly adj. 131, 133,151, 158, 208, 222 à j. Manseolen m., jm. os. — Adj. poss. Manseolenóv 233 manžel m. 225, 231; — 226 a j. manželka f. 150%, 164 manželský adj. M 34b manželstvo, —stvien. 183, 184 a |. Marcelinsky adj. v. Marek Marcella f., jm. os. 237 Marcia f., jin. os. 236 Marcus m., jm. os. 163 a j. Marek m., jm. os. (= Marcus); Marek Marcelinsky M 35u marnost f., 143, 149" marny adj. 143, 178, M 39b maso n. 228 máti, mátěf. 134, 145, 195, 196 a j. Adj. poss. mateřin 196 matka t. 195, 208, M 37b; — matku včelnie M 35a (rex apium) mauseolum, manseolum n. mausoleum) 233 a MN ad 233 mdléti nedok. 213 mdly adj. 134 (invalicus), L60 meć m. 158, 159, 188 a j. mód f. 216 médsky adj. 221 Melania f., jm. os. 237 méñe kompar. adv. 174 (mení,) menší kompar. adj. 199; superl. najmensi 134 a j. mčniti nedok. 150%, 151, 152; — 217 mensiti sé nedok. M 34b Meselarius, Messolarius m., jm. os. (omyl!) 237 a M ad 237 (spr. 180,
82 I. František Šimek: leheé adv. 151 lehkost f. 156, 157; — M 34b, M 37b lehký adj. 180 lókaf m. 177, 183 a j. lékafstvie n. M 36b, M 38b lekatisó nedok. 234 len m. 144, 206 léní adj. M 39a lenost f. 154, 167 Leosterus (Leostetus) m., jm. os. (spr. Leosthenes) M 33a a N ad 33a lépe kompar. adv. 137, 140, 151 a j. lepy adj., kompar. lepáí 132, 140 a j.; superl. najlepší 145 a j. lest f. 159, 177, 178 (dolositas) léto n. 155, 165, 181 à j.; — 218 Jev m. 134, 146, 207 a j. levy adj. 133, 140, 229 lezéti nedok. 183, 235 a j., — 174, 229 -li conj. 131, 132 a j. č. lib— v. l’ub— Libyef., jm. zemó 232 lid— v. Pud — Ligurtus m., jm. os. (spr. Lykurgus) 154 list m. 181, M 36b lit — v. i l’ut— litera f., pl. litery 205 (litterae) literát m. 205 (král, kterýž nenie literát = rex illiteratus) lodi, lod f. 131, 162, 221 a j. lodiëka f. 132 Longobardie f., jm. zemé 191 lóno n. 160 lotr m. 132 loviti nedok. (ryby) 135 (piscari) loże n. 155, 188, 190 4 j. lstivě adv. 204 l’übati, líbati nedok. 234 (deosculari) Púbezný, líbezný adj. M 39b l'àbiti, líbiti só nedok. 181, 208, 221 aj. Puby, liby adj. M 36a, M 38b (gratus) lucinsky adj.; Fabricius L. v. Fabricius Lucius m., jm. os., L. Valerius 167 Luerecia f., jm. os. 229 a j. lučišče, lučiště n. 215 Pud, lid m. 137, 154, a j. č. pl. Pudie 131, 132, 134 a j. č. Pudský, lidský adj. 138, 150%, 213 a j. lúpež m. 161 lüpiti nedok. 131, 218 a j. l'utovánie, litovánie n. 197 Ivovy adj. 145 Lycen v. Elixen Lysander m., jm. os. 234, 235 lysy adj. M 37a, M 37b lživě adv. 188 lživý adj. 196, M 38a Macedonie f., jm. zemé 142, M 33b Macrobius m., jm. os. 195, 212, M 36a Malius m., jm. os. (- Manlius) 159 malo n. z adj. 180, 211 malomocenstvie n. 189, 190 malomoeny adj. 190 maly adj. 131, 133,151, 158, 208, 222 à j. Manseolen m., jm. os. — Adj. poss. Manseolenóv 233 manžel m. 225, 231; — 226 a j. manželka f. 150%, 164 manželský adj. M 34b manželstvo, —stvien. 183, 184 a |. Marcelinsky adj. v. Marek Marcella f., jm. os. 237 Marcia f., jin. os. 236 Marcus m., jm. os. 163 a j. Marek m., jm. os. (= Marcus); Marek Marcelinsky M 35u marnost f., 143, 149" marny adj. 143, 178, M 39b maso n. 228 máti, mátěf. 134, 145, 195, 196 a j. Adj. poss. mateřin 196 matka t. 195, 208, M 37b; — matku včelnie M 35a (rex apium) mauseolum, manseolum n. mausoleum) 233 a MN ad 233 mdléti nedok. 213 mdly adj. 134 (invalicus), L60 meć m. 158, 159, 188 a j. mód f. 216 médsky adj. 221 Melania f., jm. os. 237 méñe kompar. adv. 174 (mení,) menší kompar. adj. 199; superl. najmensi 134 a j. mčniti nedok. 150%, 151, 152; — 217 mensiti sé nedok. M 34b Meselarius, Messolarius m., jm. os. (omyl!) 237 a M ad 237 (spr. 180,
Strana 83
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 83 město n. 136, 137, 139 a j. městský adj. 148, 166, 175 a j. měščěnín, měštěnín m. 134, 1500, 152, 157, 162, 167 a j. č. meškánie n. 230 meškati nedok. 182, 233 metati nedok. 205, 215, M 39a Metelius m., jm. os. (spr. Metellus) М 38а mezi praep. — S ak. 146, 155, 194 a j.; - S instr. 188, 140, 157, 161, 167, М 33b a j. mieniti nedok. 196, 234, M 36b, M 39b a j. miera f. 153, 158, 223 a j. miesto n. 193, 133, 154, 156; — 177 a j. — Praep. s g. 167, 182 a j. — mieti, mievati v. jmie milosrdenstvie n. 131, 142, 158 a j. milosrdný adj. 142 milost f. 140, 141, 186, 192: — M 36а, M 39a a j. č. milostivě adv. 189, 229, M 35b milostivost f. 181 (clementia), 197 a j. milostivý adj. 197 milovati nedok. 138, 159, 177 a j. milovník m. 133 (adamator), 136 milý adj. 230, 231 mimo praep. M ad 156 minutý adj. 134, 202 mír, mier m. 174 a M ad 174 mistr m. 134, 174; — 146, 155 a j. mladec m. 142 (tiro), 150r (iuvenis), 163, 223 a j. mládenec m. N ad 142 a ad 150r, 195, 196 a j. mladost f. 220 mladý adj. 142, 151, 155, 236 a j. mlčělivost f. 140 mlčělivý adj. 140 mlčěti nedok. 204, 229, 230 mluviti nedok. 177, 180, 195 a j. mnieti nedok. 188, 228, 234, M 37b a j. mnoho n. z adj. 148, 166, 179, 211 a j. mnohokrát num. 136 mnohý num. 131, 132 a j. č. množiti sě nedok. 161, M 34b množstvie n. 157, 216, 217 a j. moc f. 133, 143, 147, 152, M 35a a j. moci nedok. 132, 134, 138, 143 a j. č. mocný adj. 134, 140, 155 a j. — M. z adj. 160 modla f. 164, 218 a j. modliti sě nedok. M 36b modloslúženie n. 204 mój pron. 159, 160, 203 a j. č. Mojžieš m., jm. os. 149v. — Adj. poss. Mojžiešóv 152 moře n. 131, 163 a j. mořský adj. 131 most m. 219 mramorový adj. 230 mrav — v. nrav — mrskati nedok. 175 mrtvý adj. 234 a j. — Z mrtvých vstáti 135 a j. — M. z adj. M 37b mrzěti nedok. M 34b mrzkost f. 150", M 33b, M 36a mrzký adj. 143, 1507, 232 a j. mřieti nedok. 165 mstíti nedok. M 35b, M 38b, M 39a a j. — M. sč M 35b mučiti nedok. 161, 216, M 38a múdrostf. 131 (prudentia), 141, 142 a j. múdroščě, —ště pl. f. 205 (liberales disciplinae) M 39b múdrý adj. 136, 140, 141, 152 a j. — M. z adj. 162 a j. múdřě adv. 146, 222 mudřec m. 131, 136, 137 a j. č. — Adj. poss. mudrcóv 137 múcha f. 217 múka f. 164, 204 a j. múřěnský, múřěnínský adj. 146 a M ad 146 musiti nedok. 137, 169, 189 a j. muška f. 160 mútiti nedok. 195. — M. sč 136, M 39b muž m. 149°, 155, 168 a j. — Adj. poss. mužóv 236 mužstvie n. 220 my pron. 145, 166, 167 a j. č. mysl f. 133, 141, 162, 213 a j. mysliti nedok. 137, 139, 189 a j. myslnost f. M 36a myšlenie n. 141 Mytilenský m. z adj. 156 na praep. — S ak. 133, 135, 137, 159,198, 138, 1497, 155 a j. č. — S lok. 131, 133, 134, 139, 140, 152 a j. č.
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 83 město n. 136, 137, 139 a j. městský adj. 148, 166, 175 a j. měščěnín, měštěnín m. 134, 1500, 152, 157, 162, 167 a j. č. meškánie n. 230 meškati nedok. 182, 233 metati nedok. 205, 215, M 39a Metelius m., jm. os. (spr. Metellus) М 38а mezi praep. — S ak. 146, 155, 194 a j.; - S instr. 188, 140, 157, 161, 167, М 33b a j. mieniti nedok. 196, 234, M 36b, M 39b a j. miera f. 153, 158, 223 a j. miesto n. 193, 133, 154, 156; — 177 a j. — Praep. s g. 167, 182 a j. — mieti, mievati v. jmie milosrdenstvie n. 131, 142, 158 a j. milosrdný adj. 142 milost f. 140, 141, 186, 192: — M 36а, M 39a a j. č. milostivě adv. 189, 229, M 35b milostivost f. 181 (clementia), 197 a j. milostivý adj. 197 milovati nedok. 138, 159, 177 a j. milovník m. 133 (adamator), 136 milý adj. 230, 231 mimo praep. M ad 156 minutý adj. 134, 202 mír, mier m. 174 a M ad 174 mistr m. 134, 174; — 146, 155 a j. mladec m. 142 (tiro), 150r (iuvenis), 163, 223 a j. mládenec m. N ad 142 a ad 150r, 195, 196 a j. mladost f. 220 mladý adj. 142, 151, 155, 236 a j. mlčělivost f. 140 mlčělivý adj. 140 mlčěti nedok. 204, 229, 230 mluviti nedok. 177, 180, 195 a j. mnieti nedok. 188, 228, 234, M 37b a j. mnoho n. z adj. 148, 166, 179, 211 a j. mnohokrát num. 136 mnohý num. 131, 132 a j. č. množiti sě nedok. 161, M 34b množstvie n. 157, 216, 217 a j. moc f. 133, 143, 147, 152, M 35a a j. moci nedok. 132, 134, 138, 143 a j. č. mocný adj. 134, 140, 155 a j. — M. z adj. 160 modla f. 164, 218 a j. modliti sě nedok. M 36b modloslúženie n. 204 mój pron. 159, 160, 203 a j. č. Mojžieš m., jm. os. 149v. — Adj. poss. Mojžiešóv 152 moře n. 131, 163 a j. mořský adj. 131 most m. 219 mramorový adj. 230 mrav — v. nrav — mrskati nedok. 175 mrtvý adj. 234 a j. — Z mrtvých vstáti 135 a j. — M. z adj. M 37b mrzěti nedok. M 34b mrzkost f. 150", M 33b, M 36a mrzký adj. 143, 1507, 232 a j. mřieti nedok. 165 mstíti nedok. M 35b, M 38b, M 39a a j. — M. sč M 35b mučiti nedok. 161, 216, M 38a múdrostf. 131 (prudentia), 141, 142 a j. múdroščě, —ště pl. f. 205 (liberales disciplinae) M 39b múdrý adj. 136, 140, 141, 152 a j. — M. z adj. 162 a j. múdřě adv. 146, 222 mudřec m. 131, 136, 137 a j. č. — Adj. poss. mudrcóv 137 múcha f. 217 múka f. 164, 204 a j. múřěnský, múřěnínský adj. 146 a M ad 146 musiti nedok. 137, 169, 189 a j. muška f. 160 mútiti nedok. 195. — M. sč 136, M 39b muž m. 149°, 155, 168 a j. — Adj. poss. mužóv 236 mužstvie n. 220 my pron. 145, 166, 167 a j. č. mysl f. 133, 141, 162, 213 a j. mysliti nedok. 137, 139, 189 a j. myslnost f. M 36a myšlenie n. 141 Mytilenský m. z adj. 156 na praep. — S ak. 133, 135, 137, 159,198, 138, 1497, 155 a j. č. — S lok. 131, 133, 134, 139, 140, 152 a j. č.
Strana 84
84 [. Frantiáek Simek: n&bádati nedok. 202 nabiti dok. 164 Nabochodonozor m., jm. os. — Adj. poss. N&bochodonozoróv 135 náboZnóé adv. 191 nad, nade praep. — S ak. 203, 134, 145, 155, 203 à j. — S instr. 138, 147, 161, 165 a j. é. nadarmo adv. 222 nádéjé f. 159, 165, 179, M 36b u j. nadjíti dok. 221, 230 nádobie n. 211, 212 nádobny adj. 203, 226 nadto adv. 203, M 39h náhle adv. M 38a nahoditi sé dok. 236 nahý adj. 230; — 188, 203, 229 nakládati nedok. 193 nález m. 1507, 151; — 209 nalózati nedok. 1497, 149^ naleznüti, nalézti dok. 139, 145, 157, 168, 210, 236; — 172a j. nalożiti dok. M 35b náméstek m. 198 (successor) namluviti dok. 208 naplñenie n. 224 naplniti dok. 137, 150 nápoj m. M 36b, M 39b napoly adv. 184 napomandti, napomenuti dok. M 36b napominati nedok. 205 (hortari) naposledy adv. 144, 158, M 36a napsaný adj. 147? napsati dok. 194 náramně adv. 195 náramny adj. 216, 231 národ m. 232 n&roditi só dok. 171, M 36a naféenie, naréenie n. 188, 230, 238 naféci dok. 177, 183 násilé n. 132, 138, 140; -- 230 à j. násilník m. 214 násilny adj. 138, 140, 161 a j. uásledovati nedok. 134, 167. M 40a nástroj m. 227 nasytiti s6 dok. M 34a náš pron. 145, 190 a j. nauéenie n. 139, 1497, M 39a u j. nauéiti dok. 148, 227. — N. sé 138, 2006 a j. navracovati nedok. 145, 199 navrátiti dok. 198, M 35a, M 39a navščšvovati,navštěvovati nedok. 143 nav&éieviti, navátieviti dok. 187 nazad adv. 200 nazajtiie adv. 146, 192, 196 a j. nazvati dok. 132, 143, 144 a j. nazyvati nedok. 203 ne adv. 136, 140 a j. č. nebe n. 215, 221 nebezpelonstvie n. 166, 201 nebezpećnost f. M 36a nebezpečný adj. 221 ueb(o) aneb(o) conj. 131, 140; 133, 137 a j. €. ućbrź(e) conj. 147, 162, M 34b nečestí. 177 neéisté adv. (asi omyl m. nečistý, v. t.) necisty adj. 238 a M ad 238, M 34a. něčso, něco pron. 195, M 37b nečstně, nectně adv. M 38a nedostatek m. 212, 222, 228 à |. ueduh m. 183, 220, 226 uehodné adv. 171 nehodny adj. 161, 131, N ad M 39a M. adj. M 35a nechati dok. 138, 190, 231 a j. nekäzn, nekäzen f. 238 uckd y adv. 134, 144, 146, 168 a j. nókteraky pron. 151 néktery pron. 131, 136, 1507, 176 a j. nékto pron. 1509", M 38a. M 38b a j. nelzó adv. 174 nemilostivy adj. 135 nemnohy adj. 222 nemoc f. 183, 226 nemoeny adj. M 30b nemüdrost f. 204, M 37b nemüdry adj. 182, M ad 194, 215 a |. — M. z udj. M 38a nenapláeny adj. 149 (inexplebilis) nenasyceny adj. 132 nenavist f. 141. 1497 (odium), 189 a j.- nenávistný adj. 187 neobyééjny adj. 232 neobykly,neobvykly adj. 222 (rudi-) ueohrazeny adj. 139
84 [. Frantiáek Simek: n&bádati nedok. 202 nabiti dok. 164 Nabochodonozor m., jm. os. — Adj. poss. N&bochodonozoróv 135 náboZnóé adv. 191 nad, nade praep. — S ak. 203, 134, 145, 155, 203 à j. — S instr. 138, 147, 161, 165 a j. é. nadarmo adv. 222 nádéjé f. 159, 165, 179, M 36b u j. nadjíti dok. 221, 230 nádobie n. 211, 212 nádobny adj. 203, 226 nadto adv. 203, M 39h náhle adv. M 38a nahoditi sé dok. 236 nahý adj. 230; — 188, 203, 229 nakládati nedok. 193 nález m. 1507, 151; — 209 nalózati nedok. 1497, 149^ naleznüti, nalézti dok. 139, 145, 157, 168, 210, 236; — 172a j. nalożiti dok. M 35b náméstek m. 198 (successor) namluviti dok. 208 naplñenie n. 224 naplniti dok. 137, 150 nápoj m. M 36b, M 39b napoly adv. 184 napomandti, napomenuti dok. M 36b napominati nedok. 205 (hortari) naposledy adv. 144, 158, M 36a napsaný adj. 147? napsati dok. 194 náramně adv. 195 náramny adj. 216, 231 národ m. 232 n&roditi só dok. 171, M 36a naféenie, naréenie n. 188, 230, 238 naféci dok. 177, 183 násilé n. 132, 138, 140; -- 230 à j. násilník m. 214 násilny adj. 138, 140, 161 a j. uásledovati nedok. 134, 167. M 40a nástroj m. 227 nasytiti s6 dok. M 34a náš pron. 145, 190 a j. nauéenie n. 139, 1497, M 39a u j. nauéiti dok. 148, 227. — N. sé 138, 2006 a j. navracovati nedok. 145, 199 navrátiti dok. 198, M 35a, M 39a navščšvovati,navštěvovati nedok. 143 nav&éieviti, navátieviti dok. 187 nazad adv. 200 nazajtiie adv. 146, 192, 196 a j. nazvati dok. 132, 143, 144 a j. nazyvati nedok. 203 ne adv. 136, 140 a j. č. nebe n. 215, 221 nebezpelonstvie n. 166, 201 nebezpećnost f. M 36a nebezpečný adj. 221 ueb(o) aneb(o) conj. 131, 140; 133, 137 a j. €. ućbrź(e) conj. 147, 162, M 34b nečestí. 177 neéisté adv. (asi omyl m. nečistý, v. t.) necisty adj. 238 a M ad 238, M 34a. něčso, něco pron. 195, M 37b nečstně, nectně adv. M 38a nedostatek m. 212, 222, 228 à |. ueduh m. 183, 220, 226 uehodné adv. 171 nehodny adj. 161, 131, N ad M 39a M. adj. M 35a nechati dok. 138, 190, 231 a j. nekäzn, nekäzen f. 238 uckd y adv. 134, 144, 146, 168 a j. nókteraky pron. 151 néktery pron. 131, 136, 1507, 176 a j. nékto pron. 1509", M 38a. M 38b a j. nelzó adv. 174 nemilostivy adj. 135 nemnohy adj. 222 nemoc f. 183, 226 nemoeny adj. M 30b nemüdrost f. 204, M 37b nemüdry adj. 182, M ad 194, 215 a |. — M. z udj. M 38a nenapláeny adj. 149 (inexplebilis) nenasyceny adj. 132 nenavist f. 141. 1497 (odium), 189 a j.- nenávistný adj. 187 neobyééjny adj. 232 neobykly,neobvykly adj. 222 (rudi-) ueohrazeny adj. 139
Strana 85
SNtaročoský překlad spisu Jana Guallensis. 85 neopatrnost f. 222 neopravitedlny adj. 1507 nepoéestny adj. 162 nepoćstivy, nepoctivy adj. 184, 185 nepodobný adj. 185, M 37b nepokojný adj. 140, 196 neposkvrüeny. 227, M 34b neposlusny adj. 150, 222 neprávě adv. 210 nepravý adj. 172, 206 a j. neptietel m. 142, 159, 162, 228 a j. č. neptiezn, neptiezen f. 149, 219, 234 nerad adj. 171. 190 Nero, Néro ni, jm. os. 134. 205 a j. nerédny adj. 1507 nerovny adj. 153, 154 (dispar), 155 nerozumný adj. 1507 nefádny adj. 104 nesééstie, neSécestie n. neposkvr— adj. 132. M 39b aj. nesdravý, nezdravý adj. 226 nesliénost f. 225 nesliény adj. 148 (ineptus) nesluśny adj. N aa M 36b (omy) neslychany adj. 137 nesmazánio n. 153 nesmrtedlnost f. M 40a nesmrtediny adj. M 34b. 204 nesmyslny adj. 1507 nesnadny adj. M 378, M 37h nesnázé f. 1507 (difficultas) 135, 138. 144 - M. z uj. nespravedlivy adj. (iniustus) a j. nestateény adj. 163 nésti nedok. M 34b nesvornost f. 149 neślechetnik m. 174 neślechetnost f. 144, 167 (ambitio). 171 a j. neslechetny adj. 132, 134, 137 à j. netbánie n. 137, M 39a (negligentia) netolik(o) adv. 133, 134, 160, 174 a j. netrpélivost f. M 39a neumóly adj. 222 (indoctus) neustupné adv. 171 neustupny adj. 171, 211 nelużitetny adj. 143. 161 nevá£nost f. 151 nevdéénost f. 180 nevdéény m. z adj. M 35a nevéra f. 177 nevésta f. 183 nevinnost f. 159, 184, 188 a j. nevinny adj. 184, 214, 215 a j. nezachovánie n. 152 nezasliżeny adj. M 36b neznámý adj. 219 než, — li conj. 136, 137. 138. 146, 151 aj. à. neżenaty m. z adj. M 34b ni conj. 149* | niés, nie pron. 133, 134. 155, 172. 192 aj. č. nikdy adv. 171, 172, 180 a j. nikoli adv. 141, 231, 236 a j. nikterý pron. 172 nikto pron. 214 nízky adj. 148. — Kompar. nižší m. 7, adj. 160, 161, 197 a j. niZádny pron. 135, 136, 143 a j. níZenie n. M 35a noc f. 146, 177, 183 a j. nocleh m. 183 nocovati nedok. M 33b Noe m., jm. os. 145. noha f. 198, M 33b Nonagenarius m., jm. os. 224 (omyl) nositi nedok. 133, 135, 174 novy adj. 137, 150%, 151. 174. 199. 217 nóż m. 231, 232 nrav, mr&v m. 138,139 (a M N ad 139). 140 (a MN ad 140) nravný, mravný adj. 140 (a MN ad 140), 163, 225, M 36a nutiti nedok. 160, 197 nüzéf. 192. M 35a nynéj&í adj. 161, 218 a j. nvnie adv. 160, 206. 212 a j. o praep. — Sak. 167, 180, 208 a j.—, S lok. 131, 133. 137, 143, 152, 182. 193, 219 a j. à. 6 iuterj. 139, 179 a j. oba num.156 (gemini), 157, 158, 215 à j. obeé f. 149?, 1507, 158 obdarovati dok. 141, M 40a obdařití dok. 186/7 obdrZéti dok. 142, 165, 168, 219, 226, 228 a j.
SNtaročoský překlad spisu Jana Guallensis. 85 neopatrnost f. 222 neopravitedlny adj. 1507 nepoéestny adj. 162 nepoćstivy, nepoctivy adj. 184, 185 nepodobný adj. 185, M 37b nepokojný adj. 140, 196 neposkvrüeny. 227, M 34b neposlusny adj. 150, 222 neprávě adv. 210 nepravý adj. 172, 206 a j. neptietel m. 142, 159, 162, 228 a j. č. neptiezn, neptiezen f. 149, 219, 234 nerad adj. 171. 190 Nero, Néro ni, jm. os. 134. 205 a j. nerédny adj. 1507 nerovny adj. 153, 154 (dispar), 155 nerozumný adj. 1507 nefádny adj. 104 nesééstie, neSécestie n. neposkvr— adj. 132. M 39b aj. nesdravý, nezdravý adj. 226 nesliénost f. 225 nesliény adj. 148 (ineptus) nesluśny adj. N aa M 36b (omy) neslychany adj. 137 nesmazánio n. 153 nesmrtedlnost f. M 40a nesmrtediny adj. M 34b. 204 nesmyslny adj. 1507 nesnadny adj. M 378, M 37h nesnázé f. 1507 (difficultas) 135, 138. 144 - M. z uj. nespravedlivy adj. (iniustus) a j. nestateény adj. 163 nésti nedok. M 34b nesvornost f. 149 neślechetnik m. 174 neślechetnost f. 144, 167 (ambitio). 171 a j. neslechetny adj. 132, 134, 137 à j. netbánie n. 137, M 39a (negligentia) netolik(o) adv. 133, 134, 160, 174 a j. netrpélivost f. M 39a neumóly adj. 222 (indoctus) neustupné adv. 171 neustupny adj. 171, 211 nelużitetny adj. 143. 161 nevá£nost f. 151 nevdéénost f. 180 nevdéény m. z adj. M 35a nevéra f. 177 nevésta f. 183 nevinnost f. 159, 184, 188 a j. nevinny adj. 184, 214, 215 a j. nezachovánie n. 152 nezasliżeny adj. M 36b neznámý adj. 219 než, — li conj. 136, 137. 138. 146, 151 aj. à. neżenaty m. z adj. M 34b ni conj. 149* | niés, nie pron. 133, 134. 155, 172. 192 aj. č. nikdy adv. 171, 172, 180 a j. nikoli adv. 141, 231, 236 a j. nikterý pron. 172 nikto pron. 214 nízky adj. 148. — Kompar. nižší m. 7, adj. 160, 161, 197 a j. niZádny pron. 135, 136, 143 a j. níZenie n. M 35a noc f. 146, 177, 183 a j. nocleh m. 183 nocovati nedok. M 33b Noe m., jm. os. 145. noha f. 198, M 33b Nonagenarius m., jm. os. 224 (omyl) nositi nedok. 133, 135, 174 novy adj. 137, 150%, 151. 174. 199. 217 nóż m. 231, 232 nrav, mr&v m. 138,139 (a M N ad 139). 140 (a MN ad 140) nravný, mravný adj. 140 (a MN ad 140), 163, 225, M 36a nutiti nedok. 160, 197 nüzéf. 192. M 35a nynéj&í adj. 161, 218 a j. nvnie adv. 160, 206. 212 a j. o praep. — Sak. 167, 180, 208 a j.—, S lok. 131, 133. 137, 143, 152, 182. 193, 219 a j. à. 6 iuterj. 139, 179 a j. oba num.156 (gemini), 157, 158, 215 à j. obeé f. 149?, 1507, 158 obdarovati dok. 141, M 40a obdařití dok. 186/7 obdrZéti dok. 142, 165, 168, 219, 226, 228 a j.
Strana 86
86 I. František Šimek: obecně adv. 167 (publice), 167, 234, M 34b obecni adj. 140, 141 (obecnie dobró — res publica), 154 a j. obeenieó f. 167 (aerarium) obecný adj. 148, 150% — 147 (obecné dobré = res publica), 148; — 153, 161, 224 a j. oběd m. 203 oběsiti dok. M 38b (suspendere). — O. sě 173 obét f. M 37a a j. obétovati nedok. i dok. 216, 227 a j. objieti dok. 164, 188. — O. sé 238 obláóéti nedok. N ad 135 oblačiti nedok. 135 obléci sě dok. 186 oblehčovati sobě nedok. 218 oblehnüti dok. 174 (cireumsedere), M 38b oblomovati sé nedok. 154 oblożiti dok. 145 obl'ábenie, oblíbenie n. 142 obme£Ékávati nedok. N ad 182 obnaziti dok. 145, 238 obój, obojí num. 132, 147, 187 a j. obränc& m. 209 obrátiti dok. M 38a, 166, 193, 202, 221 aj. — O. sč 213 obfézovati nedok. 145 obsiesti dok.191 obstaru£Zny v. ostaruznij obté£ovatinedok. 161 obtie£Zenie n. 161 obvykati v. obykati obyéëj m. 139, 142, 150" a j. &. obykati, obvykatinedok. 154 (a MN ad 154), 160, 171 obyknuti, obvyknuti dok. 224 (a N ad 224) obZalovati dok. 172/3 obZiti dok..M 34a očista f. 238 očistiti dok. 190. — O. s8 188 od— v.iot— oděnec m. 175 oděnie n. 141, 166 (arma), 167, 222, M 37b aj. odév m. M ad 165, 193, 218 a j. odieti dok. 218 odolati dok. 164, 185, 191 a. j. oheň m. 166, 216 a j. ohraditi dok. 141, 159, 218 ohrazovánie n. 215 ohrazovati sě nedok. 219 ohyzda f. 143 (despectus) ohyzdny, hoh— adj. 132 a M ad 132, 169, 180, 185 a j. ochochule, ochechule f. ad 204 ochotny adj. 140 okäzati dok. 232 oklamati dok. 164, 176, 222 a j. oklamávati nedok. 204 okno n. 216 oko n. 156, 157, 158, 236 a j. okolo praep. s g. 219 okopati dok. 219 okrasa f. 203, 217, 218 a j. okrásliti dok. 141 Oktavian m., jm. os. 205 okusiti dok. M 39b on pron. 131, 134, 136 a j. é. onen, — no pron. 177, M 38a a j. opalovati nedok. 219 opatrnost f. 167 (industria), 220, 222 aj. opatrný adj. 142, 225 opét adv. 170, 179, 186, 193 a j. opieé f. 146 opičí adj. 145 opilec m. 156 (ebriosus) opilstvie n. 156 (ebrietas) 214 a j. opily adj. 214 opiti sě dok. 145, 156, 214 a j. oplatiti sé dok. 180 opovrei dok. 148 (praetermittere) opraviti dok. 148 (mutare) opustiti dok. 137, 157, 166. 174, 194 aj. opuśteny, opuśtóny adj. M (destructus) opusééti, opustéti nedok. 132, 166 oráč m. 143, 144 a j. ofóchovy adj. 219 osaditi dok. 164 osdoba, ozdoba f. 140* osdobeny, ozd— adj. 141, 181, 227 osdobiti, ozd— dok. 138 osdobovati, ozd— nedok. 131 204 a t 39u
86 I. František Šimek: obecně adv. 167 (publice), 167, 234, M 34b obecni adj. 140, 141 (obecnie dobró — res publica), 154 a j. obeenieó f. 167 (aerarium) obecný adj. 148, 150% — 147 (obecné dobré = res publica), 148; — 153, 161, 224 a j. oběd m. 203 oběsiti dok. M 38b (suspendere). — O. sě 173 obét f. M 37a a j. obétovati nedok. i dok. 216, 227 a j. objieti dok. 164, 188. — O. sé 238 obláóéti nedok. N ad 135 oblačiti nedok. 135 obléci sě dok. 186 oblehčovati sobě nedok. 218 oblehnüti dok. 174 (cireumsedere), M 38b oblomovati sé nedok. 154 oblożiti dok. 145 obl'ábenie, oblíbenie n. 142 obme£Ékávati nedok. N ad 182 obnaziti dok. 145, 238 obój, obojí num. 132, 147, 187 a j. obränc& m. 209 obrátiti dok. M 38a, 166, 193, 202, 221 aj. — O. sč 213 obfézovati nedok. 145 obsiesti dok.191 obstaru£Zny v. ostaruznij obté£ovatinedok. 161 obtie£Zenie n. 161 obvykati v. obykati obyéëj m. 139, 142, 150" a j. &. obykati, obvykatinedok. 154 (a MN ad 154), 160, 171 obyknuti, obvyknuti dok. 224 (a N ad 224) obZalovati dok. 172/3 obZiti dok..M 34a očista f. 238 očistiti dok. 190. — O. s8 188 od— v.iot— oděnec m. 175 oděnie n. 141, 166 (arma), 167, 222, M 37b aj. odév m. M ad 165, 193, 218 a j. odieti dok. 218 odolati dok. 164, 185, 191 a. j. oheň m. 166, 216 a j. ohraditi dok. 141, 159, 218 ohrazovánie n. 215 ohrazovati sě nedok. 219 ohyzda f. 143 (despectus) ohyzdny, hoh— adj. 132 a M ad 132, 169, 180, 185 a j. ochochule, ochechule f. ad 204 ochotny adj. 140 okäzati dok. 232 oklamati dok. 164, 176, 222 a j. oklamávati nedok. 204 okno n. 216 oko n. 156, 157, 158, 236 a j. okolo praep. s g. 219 okopati dok. 219 okrasa f. 203, 217, 218 a j. okrásliti dok. 141 Oktavian m., jm. os. 205 okusiti dok. M 39b on pron. 131, 134, 136 a j. é. onen, — no pron. 177, M 38a a j. opalovati nedok. 219 opatrnost f. 167 (industria), 220, 222 aj. opatrný adj. 142, 225 opét adv. 170, 179, 186, 193 a j. opieé f. 146 opičí adj. 145 opilec m. 156 (ebriosus) opilstvie n. 156 (ebrietas) 214 a j. opily adj. 214 opiti sě dok. 145, 156, 214 a j. oplatiti sé dok. 180 opovrei dok. 148 (praetermittere) opraviti dok. 148 (mutare) opustiti dok. 137, 157, 166. 174, 194 aj. opuśteny, opuśtóny adj. M (destructus) opusééti, opustéti nedok. 132, 166 oráč m. 143, 144 a j. ofóchovy adj. 219 osaditi dok. 164 osdoba, ozdoba f. 140* osdobeny, ozd— adj. 141, 181, 227 osdobiti, ozd— dok. 138 osdobovati, ozd— nedok. 131 204 a t 39u
Strana 87
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 87 osel m. 205, 207 (asinus) osěnie n. M 36a (sata) oslnúti dok. 220 oslyšěti dok. M 38b osmý num. 155 osoba f. 141, 149, 153; — 188, M 38а osobně adv. 199 osočiti dok. 135 ostaružný, obstaružný adj. 223 a N ad 223 (veteranus) ostati dok. 1507, 196; — 154, 165, 168 a j. ostaviti dok. 194, 224, M 33b, M 34b a j. ostraha f. 142, 199 ostrahovati nedok. 219 ostrov m. 181 ostrý adj. 164 ostřiehanie n. N ad 142 ostřiehati nedok. 131, 140, 143 a j. — O. sč 138 osvěcovati nedok. M 35a osvietiti dok. M 39b ošklivost f. 228 ot, od (ote, ode) praep. s g. 131, 134, 135, 136, 138 (a M ad 138), 141, 157, 163, 164, 184, 190, 202 a j. č. otázati dok. 131, 164, 171 a j. otázka f. 1507, 151, 173 a j. otbíjěti, od — M 38b otdaný adj. 234 otdati dok. 210 otdávati sě nedok. 237 otec m. 135, 136, 140 a j.; otec čelední M 39a. — Adj. poss.otcóv 135, 158a j. otepřieti dok. 188 otepsati dok. 185 oteslati, odeslati dok. 211, 226, 38b otevřieti dok. 175, 194 othroziti, od — dok. M 33b otchylovati, od — sě nedok. 207, M 40a otjětie, od — n. 150r otjieti, od — dok. 231, M 33b, M 34b, М 40а otjímati nedok. 218 otjíti, od — dok. M ad 179, 187 otkavad, od — adv. M ad 145 (margi- nálie) otkázati, od — dok. N ad 193 otkryti dok. 180 (detegere) otložiti dok. 203 otměniti, od — dok. 154 otpásati, od — dok. 158 otpierati, od — nedok. 158, 170, 202, M 38b a j. otplata, od — f. 150", 151, 198 a j. otpočinúti dok. 183 otpočívanie, od — n. M 40a otpočívati, od — nedok. 160 otporný, od — adj. 152, 162, 223, М 36а otpověd, od — f. 165, 196 a j. otpověděti, od — dok. 131, 138, 139, 146, 185 a j. č. otpoviedati, od — nedok. 173, M 38a otpustiti, od — dok. 142, 158; — 182, 197, M 35b a j. otpuščenie, odpuštěnie n. 197, М 35а a j. otpúščěti, od — nedok. M 35a, M 37b otráviti dok. 177 otstrčiti, od — dok. 164. otsúditi, od — dok. 173, 207, 214 a j. otsúzenie, od — n. 214, 215 a j. otsúzený, od — adj. M 39a otsuzovati, od — nedok. 208 ottahovati, od — nedok. 208 ottrhnúti, od — dok. 150r (retrahere) ottud, od — adv. M 38a otvážiti sě dok. 235 otvolati dok. 214 otvolávati sě nedok. 214 otvrci, od — dok. 141 ovcě f. 207 Ovidius m., jm. os. 216 ovoce n. 224 ovšem adv. 158, 185, M 39a ozdob — v. osdob- ožiti dok. 136, M 34a padati nedok. M 33b padesát — v. patdesát — padnúti dok. M 35b. — V. i pásti padstvie n., asi omyl m. padúšstvie, v. t. padúšstvie (většinou psáno padstvie) 131 (latrocinium) (2x), 143 (D: lotro- vánie); sr. poslední pozn. úvodu. páchati nedok. 134, 178, 214 a j.
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 87 osel m. 205, 207 (asinus) osěnie n. M 36a (sata) oslnúti dok. 220 oslyšěti dok. M 38b osmý num. 155 osoba f. 141, 149, 153; — 188, M 38а osobně adv. 199 osočiti dok. 135 ostaružný, obstaružný adj. 223 a N ad 223 (veteranus) ostati dok. 1507, 196; — 154, 165, 168 a j. ostaviti dok. 194, 224, M 33b, M 34b a j. ostraha f. 142, 199 ostrahovati nedok. 219 ostrov m. 181 ostrý adj. 164 ostřiehanie n. N ad 142 ostřiehati nedok. 131, 140, 143 a j. — O. sč 138 osvěcovati nedok. M 35a osvietiti dok. M 39b ošklivost f. 228 ot, od (ote, ode) praep. s g. 131, 134, 135, 136, 138 (a M ad 138), 141, 157, 163, 164, 184, 190, 202 a j. č. otázati dok. 131, 164, 171 a j. otázka f. 1507, 151, 173 a j. otbíjěti, od — M 38b otdaný adj. 234 otdati dok. 210 otdávati sě nedok. 237 otec m. 135, 136, 140 a j.; otec čelední M 39a. — Adj. poss.otcóv 135, 158a j. otepřieti dok. 188 otepsati dok. 185 oteslati, odeslati dok. 211, 226, 38b otevřieti dok. 175, 194 othroziti, od — dok. M 33b otchylovati, od — sě nedok. 207, M 40a otjětie, od — n. 150r otjieti, od — dok. 231, M 33b, M 34b, М 40а otjímati nedok. 218 otjíti, od — dok. M ad 179, 187 otkavad, od — adv. M ad 145 (margi- nálie) otkázati, od — dok. N ad 193 otkryti dok. 180 (detegere) otložiti dok. 203 otměniti, od — dok. 154 otpásati, od — dok. 158 otpierati, od — nedok. 158, 170, 202, M 38b a j. otplata, od — f. 150", 151, 198 a j. otpočinúti dok. 183 otpočívanie, od — n. M 40a otpočívati, od — nedok. 160 otporný, od — adj. 152, 162, 223, М 36а otpověd, od — f. 165, 196 a j. otpověděti, od — dok. 131, 138, 139, 146, 185 a j. č. otpoviedati, od — nedok. 173, M 38a otpustiti, od — dok. 142, 158; — 182, 197, M 35b a j. otpuščenie, odpuštěnie n. 197, М 35а a j. otpúščěti, od — nedok. M 35a, M 37b otráviti dok. 177 otstrčiti, od — dok. 164. otsúditi, od — dok. 173, 207, 214 a j. otsúzenie, od — n. 214, 215 a j. otsúzený, od — adj. M 39a otsuzovati, od — nedok. 208 ottahovati, od — nedok. 208 ottrhnúti, od — dok. 150r (retrahere) ottud, od — adv. M 38a otvážiti sě dok. 235 otvolati dok. 214 otvolávati sě nedok. 214 otvrci, od — dok. 141 ovcě f. 207 Ovidius m., jm. os. 216 ovoce n. 224 ovšem adv. 158, 185, M 39a ozdob — v. osdob- ožiti dok. 136, M 34a padati nedok. M 33b padesát — v. patdesát — padnúti dok. M 35b. — V. i pásti padstvie n., asi omyl m. padúšstvie, v. t. padúšstvie (většinou psáno padstvie) 131 (latrocinium) (2x), 143 (D: lotro- vánie); sr. poslední pozn. úvodu. páchati nedok. 134, 178, 214 a j.
Strana 88
88 I. František Šimek: pak adv. a conj. M ad 132, 134, 144 a j. — Pakli 134, 144, 148 (si) a j. palieé f. 194 (clava) palma f. M 34b památka f. 233 pamatovati nedok. 177 pamét f. 202, 233 pan m. 138, 140, 153, 190, 206 a j. Pancia f. jm. os. (spr. Panthea) 235 panensky adj. M 34a, M 34b a j. panenstvie n. 237, 238 a j. paní f. 146, 196, 227 a j. panna f. 155, 183, 226 a j. panovánie n. 138, 161, 191, 202 a j. panovati nedok. 138, 212 a j. pansky adj. 140 panstvie n. 138, 146, 169 a j. papež m. 186, 189, 191 Papiaf., jm. země 191 (2x) Papirius, Papinus (!) m., jm. os. 195 a M ad 195, 196 a j. Paříž f., jm. míst. 187, 191 pásek m. 238 (cingulum) pásti (padnüti?) dok. 188, 231 pa(t)desät num. 194 pa(t)desátkrát num. 181 patnädste, —cte num. M 33h patriti nedok. 203 páty num. 154 Pavel m., jm. os. 192, M 35h pa(v)uéina f. 160 pééé f. 163, 192, 202 a j. peélivost f. 201 (2x) pečlivý adj. 202, M 34b peéovati nedok. 134, 151 peklo n. 166 pěkný adj. 139, 165, 203, 236 a j. pénie n. M ad 200 peniez m. 154, 167, 173, 180 a j. Perillus m., jm. os. 216 Persie f., jm. zemé 206 persky adj. 146, 235 péstovati nedok. 174 péstün m. 175, M 39a pěšec m. 144. 147 Petr m., jm. os. 182, 192 pevné adv. 161 pevnost f. 151, 153 pevny adj. M 39a Philo m., jm. os. (spr. Chilon) 157 piesek m. N ad 144 pilnost f. 138, 1497, 149? a j. pilny adj. 195, 217, 227 a j. Pipinus m., jm. os. 186 písař m., 147 (notarius); 108 (dictator) písafsky adj. 149 Písmo svaté 131 Pitakus m., jm. os. (Pittacus) 156 píti nedok. 145, 186, M 39b pitie n. 212 pláé m. 231, 237, M 35a plakati nedok. 191, 230, 231, 236 pláténny v. plátnénsj platiti nedok. 211, M 39b plátnény, pláténny adj. 218 a M ad 218 plátno n. 218 platny adj. 198, 222 Plato m., jm. os. 205, 219, M 36b a j. Adj. poss. Platóv M 40a plavec m. 131 plaviti sé nedok. 232 pláenie n. 176 plny adj. 201, 217; — 179, M 35a u j. ploditi nedok. 181, 238, M 34b, M 35% pluh m. 168 plunüti, plináti dok. M 38a Plutark m., jm. os. (Plutarch) 205 po praep. — S ak. 135, 189 à j. — S lok. 135, 140, 142, 154, 168, 171, 197 a j. à. pobéhnüti dok. 223 pobiehati nedok. 132, 161 pobierati nedok. 134, 217 pobitie n. 191 poboéní adj. 216 pobrati dok. 173, 191, 218 a j. pobyti dok. M 36b počátek m. 145 poéest f. 151, 155, 157 a j. po&estné adv. 206 poéestnost f. N ad 155 poéestny adj. 140 pocet m. 222 (maly p. — paucitas) potieti dok. 135, 137 a j. — P. sé 214 počsta, pocta f. 199, 204 poéstivé, poctivé adv. 189, 213a M ad 213, 229 a j. počstivost, poctivost f. 141, 147 počstivý,poctivýadj.156,163,236aj.
88 I. František Šimek: pak adv. a conj. M ad 132, 134, 144 a j. — Pakli 134, 144, 148 (si) a j. palieé f. 194 (clava) palma f. M 34b památka f. 233 pamatovati nedok. 177 pamét f. 202, 233 pan m. 138, 140, 153, 190, 206 a j. Pancia f. jm. os. (spr. Panthea) 235 panensky adj. M 34a, M 34b a j. panenstvie n. 237, 238 a j. paní f. 146, 196, 227 a j. panna f. 155, 183, 226 a j. panovánie n. 138, 161, 191, 202 a j. panovati nedok. 138, 212 a j. pansky adj. 140 panstvie n. 138, 146, 169 a j. papež m. 186, 189, 191 Papiaf., jm. země 191 (2x) Papirius, Papinus (!) m., jm. os. 195 a M ad 195, 196 a j. Paříž f., jm. míst. 187, 191 pásek m. 238 (cingulum) pásti (padnüti?) dok. 188, 231 pa(t)desät num. 194 pa(t)desátkrát num. 181 patnädste, —cte num. M 33h patriti nedok. 203 páty num. 154 Pavel m., jm. os. 192, M 35h pa(v)uéina f. 160 pééé f. 163, 192, 202 a j. peélivost f. 201 (2x) pečlivý adj. 202, M 34b peéovati nedok. 134, 151 peklo n. 166 pěkný adj. 139, 165, 203, 236 a j. pénie n. M ad 200 peniez m. 154, 167, 173, 180 a j. Perillus m., jm. os. 216 Persie f., jm. zemé 206 persky adj. 146, 235 péstovati nedok. 174 péstün m. 175, M 39a pěšec m. 144. 147 Petr m., jm. os. 182, 192 pevné adv. 161 pevnost f. 151, 153 pevny adj. M 39a Philo m., jm. os. (spr. Chilon) 157 piesek m. N ad 144 pilnost f. 138, 1497, 149? a j. pilny adj. 195, 217, 227 a j. Pipinus m., jm. os. 186 písař m., 147 (notarius); 108 (dictator) písafsky adj. 149 Písmo svaté 131 Pitakus m., jm. os. (Pittacus) 156 píti nedok. 145, 186, M 39b pitie n. 212 pláé m. 231, 237, M 35a plakati nedok. 191, 230, 231, 236 pláténny v. plátnénsj platiti nedok. 211, M 39b plátnény, pláténny adj. 218 a M ad 218 plátno n. 218 platny adj. 198, 222 Plato m., jm. os. 205, 219, M 36b a j. Adj. poss. Platóv M 40a plavec m. 131 plaviti sé nedok. 232 pláenie n. 176 plny adj. 201, 217; — 179, M 35a u j. ploditi nedok. 181, 238, M 34b, M 35% pluh m. 168 plunüti, plináti dok. M 38a Plutark m., jm. os. (Plutarch) 205 po praep. — S ak. 135, 189 à j. — S lok. 135, 140, 142, 154, 168, 171, 197 a j. à. pobéhnüti dok. 223 pobiehati nedok. 132, 161 pobierati nedok. 134, 217 pobitie n. 191 poboéní adj. 216 pobrati dok. 173, 191, 218 a j. pobyti dok. M 36b počátek m. 145 poéest f. 151, 155, 157 a j. po&estné adv. 206 poéestnost f. N ad 155 poéestny adj. 140 pocet m. 222 (maly p. — paucitas) potieti dok. 135, 137 a j. — P. sé 214 počsta, pocta f. 199, 204 poéstivé, poctivé adv. 189, 213a M ad 213, 229 a j. počstivost, poctivost f. 141, 147 počstivý,poctivýadj.156,163,236aj.
Strana 89
Nturočeský překlad spisu Jana Guallensis. 89 počúti, počíti dok. 221 pod praep. — S instr. 139, 176 a j. podažiti dok. 179 podávati nedok. 218 podáviti dok. 188 poddací m. z adj. 160 poddaný adj. 160, 167, — M. z adj. 138, 157, 160 a j. poddati dok. 154. 227 a j. poddávati nedok. 174. — P. sě 154 podékovati dok. 190, 217 podiviti só dok. 132, 177, 182 a j. podlaha f. 238 podlé praep. s g. 132, 137. 142, 158, 192 a j. podmaniti sobě dok. 181 (subigere), M 34b podnécovati nedok. 221 podobenstvie n. 131, 134, 149? a j. podobné adv. M 36b podobny adj. 138; — 186: — M 36b podrobovati nedok. 161 podrubeny adj. M 36a (praecisus) podiézati dok. 205 podstupiti dok. 137 podtrhnüti dok. 204 podtrZenie n. 178 (fraudulentia), 204 pohádka f. 146 pohan m. 161, 178, 185 a j. pohanéti dok. M 37a pohansky adj. 131, 237, M 34a pohledéti dok. 226 pohnütidok. 238, M 37a. — P. sé 164, M 39a pohoršovati nedok. 134 pohrdati nedok. 134, 136, M 38b pohrdnüti dok. 179 pohroziti dok. 173 pohrzönien. M 36a pohrzéti nedok. 145, 161, 169, 175 a j. pohřeb m., f. 167 pohřésti dok. 192, 194, 235 pohřiechu interj. 148 (heu), 161, 178 a j. pohynüti dok. 214 pochlebenstvie n. 203 pochlebník m. 202, 203, 204 a j. pochlebovati nedok. 203, 204 pochovati dok. 192, 235, 237 — P. sé 138, 191, pochybnost f. 209 pochybovati nedok. M ad 182 pojednu adv. 181 (simul) pojieti dok. 183, 234, 236 a j. pojímati nedok. 155 pojíti dok. 143, 152; — 180, 188; — 217 aj. pokánie n. M 39a pokázati dok. 232 poklad m. 156, 194, 210 aj. pokládati nedok. 172, 211; — M ad 220, M 35a a j. pokladnicé f. 213 pokoj m. 143, 153, 165; — 229 a j. pokojny adj. M 35a (omyl), M 35b pokolenie n. 145, 195, 232 pokopany adj. M ad 210 pokora f. 144 pokornáé adv. M 35a, M 37b pokorny adj. N ad M 35a pokrm m. 134, 145, 224 a j. pokrstiti, pokżtiti dok. 186, 189 a j. pokryty adj. 136 pokusiti dok. M 34a pokuta f. 139 pól m. 187. — V. i napoly pole n. 137, 139, 221 a j. poledne n. 224 polehéenie n. M 35a polepsenie m. 140" (emendatio), 149", M 38a poličkovati nedok. 147, 201 Polipotus m., jm. os. 165 polovieé f. M 34b poloZitidok. 188, 230, 232; — 189 a j. — P. sé 224, 235 polštář m. 193 pomáhati nedok. 156, 213 pomalu adv. 166 pomlúvanien. 137 pomnieti dok. i nedok. 134, 138, 189, 201 aj. pomocí. 191 pomoci dok. 185, 186 Pompeius m., jm. os. M 35a; — Tro- gus P. M 35a pomsta f. 142, 1507, 156; — 154 (iusti- tia) pomstiti dok. 1507, 204, 231 d j. — P. sé M 38b, M 39a
Nturočeský překlad spisu Jana Guallensis. 89 počúti, počíti dok. 221 pod praep. — S instr. 139, 176 a j. podažiti dok. 179 podávati nedok. 218 podáviti dok. 188 poddací m. z adj. 160 poddaný adj. 160, 167, — M. z adj. 138, 157, 160 a j. poddati dok. 154. 227 a j. poddávati nedok. 174. — P. sě 154 podékovati dok. 190, 217 podiviti só dok. 132, 177, 182 a j. podlaha f. 238 podlé praep. s g. 132, 137. 142, 158, 192 a j. podmaniti sobě dok. 181 (subigere), M 34b podnécovati nedok. 221 podobenstvie n. 131, 134, 149? a j. podobné adv. M 36b podobny adj. 138; — 186: — M 36b podrobovati nedok. 161 podrubeny adj. M 36a (praecisus) podiézati dok. 205 podstupiti dok. 137 podtrhnüti dok. 204 podtrZenie n. 178 (fraudulentia), 204 pohádka f. 146 pohan m. 161, 178, 185 a j. pohanéti dok. M 37a pohansky adj. 131, 237, M 34a pohledéti dok. 226 pohnütidok. 238, M 37a. — P. sé 164, M 39a pohoršovati nedok. 134 pohrdati nedok. 134, 136, M 38b pohrdnüti dok. 179 pohroziti dok. 173 pohrzönien. M 36a pohrzéti nedok. 145, 161, 169, 175 a j. pohřeb m., f. 167 pohřésti dok. 192, 194, 235 pohřiechu interj. 148 (heu), 161, 178 a j. pohynüti dok. 214 pochlebenstvie n. 203 pochlebník m. 202, 203, 204 a j. pochlebovati nedok. 203, 204 pochovati dok. 192, 235, 237 — P. sé 138, 191, pochybnost f. 209 pochybovati nedok. M ad 182 pojednu adv. 181 (simul) pojieti dok. 183, 234, 236 a j. pojímati nedok. 155 pojíti dok. 143, 152; — 180, 188; — 217 aj. pokánie n. M 39a pokázati dok. 232 poklad m. 156, 194, 210 aj. pokládati nedok. 172, 211; — M ad 220, M 35a a j. pokladnicé f. 213 pokoj m. 143, 153, 165; — 229 a j. pokojny adj. M 35a (omyl), M 35b pokolenie n. 145, 195, 232 pokopany adj. M ad 210 pokora f. 144 pokornáé adv. M 35a, M 37b pokorny adj. N ad M 35a pokrm m. 134, 145, 224 a j. pokrstiti, pokżtiti dok. 186, 189 a j. pokryty adj. 136 pokusiti dok. M 34a pokuta f. 139 pól m. 187. — V. i napoly pole n. 137, 139, 221 a j. poledne n. 224 polehéenie n. M 35a polepsenie m. 140" (emendatio), 149", M 38a poličkovati nedok. 147, 201 Polipotus m., jm. os. 165 polovieé f. M 34b poloZitidok. 188, 230, 232; — 189 a j. — P. sé 224, 235 polštář m. 193 pomáhati nedok. 156, 213 pomalu adv. 166 pomlúvanien. 137 pomnieti dok. i nedok. 134, 138, 189, 201 aj. pomocí. 191 pomoci dok. 185, 186 Pompeius m., jm. os. M 35a; — Tro- gus P. M 35a pomsta f. 142, 1507, 156; — 154 (iusti- tia) pomstiti dok. 1507, 204, 231 d j. — P. sé M 38b, M 39a
Strana 90
90 I. František Šimek: pomysliti dok. 223 poněvadž, poňavadž, conj. 133, 137, 142 a j. ponükati nedok. 148 (attrahere) ponuknüti dok. 232 ponukovati nedok. M ad 148 pop m. 141 popadnuti dok. 131, 183; — 157 popleňovati nedok. M 33b poprava f. 1507, 215 popraviti dok. 184, 215 popsati dok. 153 poraditi dok. 163. — P. sé 135, 196 poradovatisé dok. 190 poraziti dok. 142, 222; — 189 a j. Porcina f., jm. os. (spr. Porcia) 236 poroditi dok. M 37b poruéiti dok. M 39a. — P. sé 219 porusitedlny adj. 202 porusiti dok. 158, 213, M ad 188, 231 aj. pofóci s6 dok. 238 posaditi dok. 140, 203, 206 a j. posdravovati, pozdr — nedok. 133 posel m. 143, 169, 212 a. j. poselstvie n. 157, 158, M 38b; — 148 posilñenie n. 224 poslati dok. 157, 163, 172, 211 a j. poslední adj. 194 posláehati nedok. 139, 160, 202 a j. poslusenstvie n. 199 poslüZenie n. 177 posměch m. 235 posmievati nedok. 146, 161 pósobenie n. M 36a pósobiti nedok. 157, 158, 222 a j. postava f. 201 postaviti dok. 192; — 140, 174, 183 aj. — P.sé164a j. postele f. 230 postiti sé nedok. 149% postûpiti dok. 189 postupovati nedok. 238 (cedere) posviecenie n. 155 poseptati dok. M 38a poÉkvrna f. 231 pośskwrniti dok. 157, 230, M 33a a j. pośly adj. 140 potaz m. 152 potbati, podbati dok. 159 potlaćiti dok. 199 potom adv. 132, 158 a j. č. potomni adj. M 33b. — M. a f. z adj.: 159, 160, 231 potratiti dok. 230, 232, M 33b a j. potióba f. 143, 145 a j. — Tělesná potiéba 238 potfóbie n. 141, 142, 145, 149? a j. potfébny adj. 149*, 156 (indigens), 192, 224 a j. potfébovati nedok. 224 a j. potrieti dok. 185. 221 potupa f. 151 potupiti dok. 150%, 154 potvrditi dok. 228 potvrzovati nedok. 182, M 37a poustaviti dok. M ad 233 povaha f. 204 povédéti dok. 139, 162, 177 à j. povésiti dok. 203 pověst f. 136, 137, 157, 213 a |. povétrie n. 133, 226 povinny adj. 198 povolati dok. 183 (povraz), provaz m. 135 (funis) povstati dok. 181 povstávati nedok, 178 povýšenie n. 132, 203, 212 aj. povýšený adj. 1497, 199,201, M 35a aj. povýšiti dok. 200 povyšovati nedok. 131 153, 211, 219, 186, 188, po(v)zdvíhati nedok. 155. — JP. sé 200, M 36a po(v)zdvihnüti dok. 175, 188, M 35b. — P.sé 212 pozbyti dok. 177 pozdé adv. 159 pozdrav — v. posdrav - pozdv — v. povzdv - - pozlaceny adj. 203 poznati dok. 148, 184, 201: P. sé 220 pozorovati nedok. 160 pozvatidok. MN ad 146, 229; — 221 po£Zádati dok. 162, 179, 194, 233 pożiti dok. 180 pożivanie n. 146 požívati nedok. 1497, 211, 224, 226 a j. 187.
90 I. František Šimek: pomysliti dok. 223 poněvadž, poňavadž, conj. 133, 137, 142 a j. ponükati nedok. 148 (attrahere) ponuknüti dok. 232 ponukovati nedok. M ad 148 pop m. 141 popadnuti dok. 131, 183; — 157 popleňovati nedok. M 33b poprava f. 1507, 215 popraviti dok. 184, 215 popsati dok. 153 poraditi dok. 163. — P. sé 135, 196 poradovatisé dok. 190 poraziti dok. 142, 222; — 189 a j. Porcina f., jm. os. (spr. Porcia) 236 poroditi dok. M 37b poruéiti dok. M 39a. — P. sé 219 porusitedlny adj. 202 porusiti dok. 158, 213, M ad 188, 231 aj. pofóci s6 dok. 238 posaditi dok. 140, 203, 206 a j. posdravovati, pozdr — nedok. 133 posel m. 143, 169, 212 a. j. poselstvie n. 157, 158, M 38b; — 148 posilñenie n. 224 poslati dok. 157, 163, 172, 211 a j. poslední adj. 194 posláehati nedok. 139, 160, 202 a j. poslusenstvie n. 199 poslüZenie n. 177 posměch m. 235 posmievati nedok. 146, 161 pósobenie n. M 36a pósobiti nedok. 157, 158, 222 a j. postava f. 201 postaviti dok. 192; — 140, 174, 183 aj. — P.sé164a j. postele f. 230 postiti sé nedok. 149% postûpiti dok. 189 postupovati nedok. 238 (cedere) posviecenie n. 155 poseptati dok. M 38a poÉkvrna f. 231 pośskwrniti dok. 157, 230, M 33a a j. pośly adj. 140 potaz m. 152 potbati, podbati dok. 159 potlaćiti dok. 199 potom adv. 132, 158 a j. č. potomni adj. M 33b. — M. a f. z adj.: 159, 160, 231 potratiti dok. 230, 232, M 33b a j. potióba f. 143, 145 a j. — Tělesná potiéba 238 potfóbie n. 141, 142, 145, 149? a j. potfébny adj. 149*, 156 (indigens), 192, 224 a j. potfébovati nedok. 224 a j. potrieti dok. 185. 221 potupa f. 151 potupiti dok. 150%, 154 potvrditi dok. 228 potvrzovati nedok. 182, M 37a poustaviti dok. M ad 233 povaha f. 204 povédéti dok. 139, 162, 177 à j. povésiti dok. 203 pověst f. 136, 137, 157, 213 a |. povétrie n. 133, 226 povinny adj. 198 povolati dok. 183 (povraz), provaz m. 135 (funis) povstati dok. 181 povstávati nedok, 178 povýšenie n. 132, 203, 212 aj. povýšený adj. 1497, 199,201, M 35a aj. povýšiti dok. 200 povyšovati nedok. 131 153, 211, 219, 186, 188, po(v)zdvíhati nedok. 155. — JP. sé 200, M 36a po(v)zdvihnüti dok. 175, 188, M 35b. — P.sé 212 pozbyti dok. 177 pozdé adv. 159 pozdrav — v. posdrav - pozdv — v. povzdv - - pozlaceny adj. 203 poznati dok. 148, 184, 201: P. sé 220 pozorovati nedok. 160 pozvatidok. MN ad 146, 229; — 221 po£Zádati dok. 162, 179, 194, 233 pożiti dok. 180 pożivanie n. 146 požívati nedok. 1497, 211, 224, 226 a j. 187.
Strana 91
Staročeský pieklad spisu Jana Guallensis. 91 prácé f. 145, 154, 180 a j. pracovati nedok. 133 prach m. 221 prak m. 215 pravda f. 131, 132, 141, 147, 180 a j. právé adv. 132, 207, 213, M 37a a j. praviti nedok. 131, 147, 159, 166, 189 aj. è. právo n. 132, 140, 141, 148 (statuta) aj. pravý adj. 133, 229; — 141, 152, 163, 220; — M 37b, M 40a à j. préz(d)nost f. 154, 227 prázdný adj. 176, 179. — prázdná 225 predikátor, predikatéf m. 193 a M ad 193, 194 a MN ad 194 prehlivost f. 196, 215, 231 pro praep. s ak. 135, 136, 146, 169 a j. è. probósti dok. 181, 231 proč, pročež v. čso prodati dok. 177 prodávati nedok. 150% projieZdéti sáó nedok. 199 projíti dok. 200 proklati dok. 159, 235, 236 proklety adj. 156 prolévati nedok. 138 proméniti dok. 132, 1497, 184 à j. — P. sé 209 promlüvanie n. M ad 137 pronésti dok. 173, 194, 195 a j. propustiti dok. 155, 163, 184 a j. prorádcó, prozrádcó m. 175 a M ad 175 prosba f. 158, 179, 195 a j. prositi nedok. 136, 158, 170, 178 a j. prospéch m. 148 (vinculum) prospóśny adj. 1497, 170, 205 a j. prospéti dok. 204 (proficere) prospievati nedok. 171 prostféd m. 184, 199. — Adv. 166 prostiédek m. 139, 158, N ad 184 a j. prosty adj. 224 proti praep.s d. 148, 159, 170, 200 a j. č. protivenstvie n. 192, 201 aj. protiviti sé nedok. 132, 171, 185 a j. protivník m. 185, 228 protivny adj. 201, M 36a; — 149 a j. proto, — Z conj. 159; — 131, 132 a j. ¢. Zenka protože conj. 134, 139 a j. č. protrhnúti dok. 160 provaz v. povraz proviniti dok. M 35b provolati dok. 199 prozrádeč v. prorádcé prs m. 236, 237 prst m. M 34a prsten m. M 34a prudkost f. 199 prütek m. M 36a (ramus) prvé adv. 132, 138 a j. — Najprv(é) 131, 138, 139, 145, 1507 a. j. první num. 136, 144, 145, 155 a j. — Najprvni 196 prvorozený adj. 145 prvý num. M ad 228 pryč, preč adv. 180 a M ad 180, 189, 203 a j. piè f. 141, 148 (causae et quaestiones), 180 a j. pfébohaty adj. 211 pfébyvanie n. 149* (habitatio) píébyvati nedok. 135, 187, 188, 220, 234 a j. přčščísti dok. M 36b, M 40a pféd praep. — Sak. 174, 176, 183 a j. — S instr. 135, 137, 188 a j. piódek m. 1507, 163, 166 a j. pfédkládati nedok. 168, 170, 213 a j. přčdložiti dok. 173 přčdtiem adv. 175 přčhověti dok. M 38a pfékáZóti nedok. 131 pfókrásny adj. 226 přčkusiti dok. M 38a pfémáhati nedok. 147, 181, 213, 220 aj. pfómoci dok. 142,158, 163, 171,173 a j. pfómożeny adj. 142 piópókny adj. 225 pfópustiti dok. 134, M 35b piórusiti dok. 164, 176, 238 a j. pfés praep. s ak. 183 pféséastny adj. 211 pfésilny adj. 221 pfésly&eti dok. 209 pféstaraly adj. 163 płóstati dok. 134, 173, (desinere), 231, 236 a j. 192, 204
Staročeský pieklad spisu Jana Guallensis. 91 prácé f. 145, 154, 180 a j. pracovati nedok. 133 prach m. 221 prak m. 215 pravda f. 131, 132, 141, 147, 180 a j. právé adv. 132, 207, 213, M 37a a j. praviti nedok. 131, 147, 159, 166, 189 aj. è. právo n. 132, 140, 141, 148 (statuta) aj. pravý adj. 133, 229; — 141, 152, 163, 220; — M 37b, M 40a à j. préz(d)nost f. 154, 227 prázdný adj. 176, 179. — prázdná 225 predikátor, predikatéf m. 193 a M ad 193, 194 a MN ad 194 prehlivost f. 196, 215, 231 pro praep. s ak. 135, 136, 146, 169 a j. è. probósti dok. 181, 231 proč, pročež v. čso prodati dok. 177 prodávati nedok. 150% projieZdéti sáó nedok. 199 projíti dok. 200 proklati dok. 159, 235, 236 proklety adj. 156 prolévati nedok. 138 proméniti dok. 132, 1497, 184 à j. — P. sé 209 promlüvanie n. M ad 137 pronésti dok. 173, 194, 195 a j. propustiti dok. 155, 163, 184 a j. prorádcó, prozrádcó m. 175 a M ad 175 prosba f. 158, 179, 195 a j. prositi nedok. 136, 158, 170, 178 a j. prospéch m. 148 (vinculum) prospóśny adj. 1497, 170, 205 a j. prospéti dok. 204 (proficere) prospievati nedok. 171 prostféd m. 184, 199. — Adv. 166 prostiédek m. 139, 158, N ad 184 a j. prosty adj. 224 proti praep.s d. 148, 159, 170, 200 a j. č. protivenstvie n. 192, 201 aj. protiviti sé nedok. 132, 171, 185 a j. protivník m. 185, 228 protivny adj. 201, M 36a; — 149 a j. proto, — Z conj. 159; — 131, 132 a j. ¢. Zenka protože conj. 134, 139 a j. č. protrhnúti dok. 160 provaz v. povraz proviniti dok. M 35b provolati dok. 199 prozrádeč v. prorádcé prs m. 236, 237 prst m. M 34a prsten m. M 34a prudkost f. 199 prütek m. M 36a (ramus) prvé adv. 132, 138 a j. — Najprv(é) 131, 138, 139, 145, 1507 a. j. první num. 136, 144, 145, 155 a j. — Najprvni 196 prvorozený adj. 145 prvý num. M ad 228 pryč, preč adv. 180 a M ad 180, 189, 203 a j. piè f. 141, 148 (causae et quaestiones), 180 a j. pfébohaty adj. 211 pfébyvanie n. 149* (habitatio) píébyvati nedok. 135, 187, 188, 220, 234 a j. přčščísti dok. M 36b, M 40a pféd praep. — Sak. 174, 176, 183 a j. — S instr. 135, 137, 188 a j. piódek m. 1507, 163, 166 a j. pfédkládati nedok. 168, 170, 213 a j. přčdložiti dok. 173 přčdtiem adv. 175 přčhověti dok. M 38a pfékáZóti nedok. 131 pfókrásny adj. 226 přčkusiti dok. M 38a pfémáhati nedok. 147, 181, 213, 220 aj. pfómoci dok. 142,158, 163, 171,173 a j. pfómożeny adj. 142 piópókny adj. 225 pfópustiti dok. 134, M 35b piórusiti dok. 164, 176, 238 a j. pfés praep. s ak. 183 pféséastny adj. 211 pfésilny adj. 221 pfésly&eti dok. 209 pféstaraly adj. 163 płóstati dok. 134, 173, (desinere), 231, 236 a j. 192, 204
Strana 92
92 I. Františok Šimek: pféstüpiti dok..187 pféstupovati nedok. 223 pfétéZko adv. 236 prétézky adj. M 39a pfétrpéti dok. N ad 37b, M 39a pféukrutny adj. 164 pféveliky adj. 238. M 35b prévelmi adv. 221 pfévrácenie n. 161 pfévráceny adj. 161, 202 pfévrátiti dok. 144, 225: -- 177 prévysiti dok. 147, 162 prévysovati nedok. 141 pfóvzdieti dok. 170 pfi praep. s l. 1497, 181, 203 a j. pfibéhnüti dok. 184, 190 přibrati sě dok. 142 příbuz — v. přivwuz— příčina f. 140, 150%, 152, 159, 180 a j. přidati dok. 227 pfídrZéti sé nedok. 149" (insistere). 1507, 209, 234 a j. pfiekaza f. 201 pfiekop m. 219 přieliš adv. 133, 195, 198. 226 a j. pfieliáné adv. 227 pfieliÉny adj. 134, 183, M ad 221. 229 a j. přiesti nedok. 206 pfietelm. 156, 161, 164, 179, 185 a j. €. pfieti nedok. M 36b pfieval m. 215 pfiezn, pfiezen f. 147, 148, 149, 207, M 36b a j. pfieznivost f. 184 pfieznivy adj. 1497 piihazóti s6 nedok. 144, 220) příhoda f. 187, 188 přihoditisě dok. 176, 183, 215: — 184. 187; — M 38b a j. prieházéti nedok. 193 příchod m. M ad 182 přichoditi nedok. M 39b přichopiti sě dok. 213 pfiehyliti dok. 230. — P. sé 208 přijatý adj. 169 pfijéti dok. 208, 230 a j. pfijieti dok. 138, 140, 149% 150%, 179, 229 a j. prijímanie n. 141, 149 (acceptio), 207 péijfmati nedok. 133, 218, 221 a j. prijiti dok. 177, 178, 136, 151, 165, 176 aj... prijmie n. 219 prikäzanie n. 147, 152, 159, 178 & j. přikázati dok. 154, 155, 159 à j. přikazovánie n. M 35b pfikazovati nedok. 133, 207, 215 a j. příklad m. 131, 141, 159, J60 aj. příkladný adj. 131, 228 přikryti dok. 206 pfikryvati só nedok. M 34b pfíleZéti nedok. 144, 171, 189 a j. pfimieniti dok. M 33b pfimlávati nedok. 228, M 38a přímluvcě m. 180 (advocatus) pfinósti dok. 227; — 191 prinutiti dok. 189, 202, 238 pripadnuti dok. 217 pfipásati dok. 232 pripominati nedok. 186, 202 pfíprava f. 227 pfipraviti dok. 171, 203. 211 pfípravny adj. 228 pfipsati dok. 132, 197 pfipuditi dok. 238 příročie n. 188 pfirovnati dok. 139, 160, M 35b. P. sé 133 pfirovnávati sé nedok. 219 pfirozenie n. 140, 204: — 146, 149, 208; — M 34b a j. pfirozeny adj. 171, 178, 208 prisaha f. 148 (iuratio), 164, 178 pfisahati nedok. 188 pfisáhnüti dok. 188 pfisiesti dok. 217 príslovie n. 161, 177. Příslovie pl. n. 131 přisluhovánie n. 154 (administratio) přísluššti nedok. 138, 139, 144, 147 (pertinere), 194 a j. přispořiti dok. N ad M 36a přispořovati nedok. 234 pfistüpiti dok. 190, 214, 216 a j. příščí adj. 216 přišlý adj. M ad 140 přítomný adj. 143 pfitületi nedok. 234 pfivázati dok. 160
92 I. Františok Šimek: pféstüpiti dok..187 pféstupovati nedok. 223 pfétéZko adv. 236 prétézky adj. M 39a pfétrpéti dok. N ad 37b, M 39a pféukrutny adj. 164 pféveliky adj. 238. M 35b prévelmi adv. 221 pfévrácenie n. 161 pfévráceny adj. 161, 202 pfévrátiti dok. 144, 225: -- 177 prévysiti dok. 147, 162 prévysovati nedok. 141 pfóvzdieti dok. 170 pfi praep. s l. 1497, 181, 203 a j. pfibéhnüti dok. 184, 190 přibrati sě dok. 142 příbuz — v. přivwuz— příčina f. 140, 150%, 152, 159, 180 a j. přidati dok. 227 pfídrZéti sé nedok. 149" (insistere). 1507, 209, 234 a j. pfiekaza f. 201 pfiekop m. 219 přieliš adv. 133, 195, 198. 226 a j. pfieliáné adv. 227 pfieliÉny adj. 134, 183, M ad 221. 229 a j. přiesti nedok. 206 pfietelm. 156, 161, 164, 179, 185 a j. €. pfieti nedok. M 36b pfieval m. 215 pfiezn, pfiezen f. 147, 148, 149, 207, M 36b a j. pfieznivost f. 184 pfieznivy adj. 1497 piihazóti s6 nedok. 144, 220) příhoda f. 187, 188 přihoditisě dok. 176, 183, 215: — 184. 187; — M 38b a j. prieházéti nedok. 193 příchod m. M ad 182 přichoditi nedok. M 39b přichopiti sě dok. 213 pfiehyliti dok. 230. — P. sé 208 přijatý adj. 169 pfijéti dok. 208, 230 a j. pfijieti dok. 138, 140, 149% 150%, 179, 229 a j. prijímanie n. 141, 149 (acceptio), 207 péijfmati nedok. 133, 218, 221 a j. prijiti dok. 177, 178, 136, 151, 165, 176 aj... prijmie n. 219 prikäzanie n. 147, 152, 159, 178 & j. přikázati dok. 154, 155, 159 à j. přikazovánie n. M 35b pfikazovati nedok. 133, 207, 215 a j. příklad m. 131, 141, 159, J60 aj. příkladný adj. 131, 228 přikryti dok. 206 pfikryvati só nedok. M 34b pfíleZéti nedok. 144, 171, 189 a j. pfimieniti dok. M 33b pfimlávati nedok. 228, M 38a přímluvcě m. 180 (advocatus) pfinósti dok. 227; — 191 prinutiti dok. 189, 202, 238 pripadnuti dok. 217 pfipásati dok. 232 pripominati nedok. 186, 202 pfíprava f. 227 pfipraviti dok. 171, 203. 211 pfípravny adj. 228 pfipsati dok. 132, 197 pfipuditi dok. 238 příročie n. 188 pfirovnati dok. 139, 160, M 35b. P. sé 133 pfirovnávati sé nedok. 219 pfirozenie n. 140, 204: — 146, 149, 208; — M 34b a j. pfirozeny adj. 171, 178, 208 prisaha f. 148 (iuratio), 164, 178 pfisahati nedok. 188 pfisáhnüti dok. 188 pfisiesti dok. 217 príslovie n. 161, 177. Příslovie pl. n. 131 přisluhovánie n. 154 (administratio) přísluššti nedok. 138, 139, 144, 147 (pertinere), 194 a j. přispořiti dok. N ad M 36a přispořovati nedok. 234 pfistüpiti dok. 190, 214, 216 a j. příščí adj. 216 přišlý adj. M ad 140 přítomný adj. 143 pfitületi nedok. 234 pfivázati dok. 160
Strana 93
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 93 přivésti dok. 174; — 1497, 149"? a j. péivoditinedok. 131, 148, 161, 204 a j. přivolati dok. 193, 227, M 394 přivolenie n. 230 přivoliti dok. 231 přívuzný, příbuzný adj. M ad 156. — M. z adj. 225, 230, 231 à j. pfivyknüti dok. M 38b piiznati sé dok. 184 psáti nedok. 134, 146, 161, 181 a j. Pseuzippus m., jm. os. (spr. Speusip- pus) 204 ptáček m. 134 pták m. M ad 134 ptáti sé nedok. 152 purny adj. 140 pustiti dok. 179, M 39a. — P.s6 M 40a pusty adj. 221 püác(ó), pü&t f. 135, 154 púščšti, púštčti nedok. 215/0 puška f. 215 pútník m. M 33b рабо п. 207 Pygmaleon m., jm. vs. (= Pygma- lion) — Adj. poss. Pygmaleonóv 232 pycha f. 132, 135, 185 a J. pychati nedok. 201 Pyr(r)us, Pyreus m., jm. os. (=- Pyr- rhus) 177 a M ad 177 pysk m. 225 Pytugorus m., jm. os. (— Pythagoras) 227 Quincius m., jm. os. (— L. Quintius Cincinnatus) 168; Tibio Quincius (= Quintus Aelius Úubero) 211 rad adj. 156, 237; — 136, 137, 165 a j. €. rada f. 135, 137, 141, 158 a j. raditi nedok. 141. 222, 223 a j. — R. sé 195 vadný adj.; r. dóm 195, 200 radost f. 230, 231, M 37a radovati s6 nedok. M 38b rámé, ruineno n. M 37a rána f. 180 (vulnus), 181, 225 a j. rańeny adj. 180, 217. — M. z adj. 217 raniti dok. 180 rataj m. M 39a (villicus) ratajik m. 169 Kezilius m., jm. os. (spr. Rutilius) 185 a MN ad 185 robé n. 195, 197 robotóz m. 145 à M ad 145 rod m. 140, 171, 232 a j. rodič m. 140, 156 (parens) a j. roditi sé nedok. 145 Rogdoma f., jm. os. (spr. Rhodogune) 236 roch m. 143 rok m. 155 roli f. 144, 168 rolicé f. 169 rósti nedok. 133, 178, M 36a rota f. 208 rov m. 202 (omyl m. kov) rovnati nedok. 204 rovnost f. 149* (aequalitas), 153, 154 rovny adj. 154 (par), 181, 199, M 37b rozbiti dok. M 37a rozbroj m. 158 rozdati dok. 194 rozdávanie n. 149? (distributio) rozdávati nedok. 134, 180 rozdéliti dok. 135, 154 (dividere). 155, 184, 194 rozdiel m. 132, 153, 167 a j. rozdielny adj. 150% rozeznati dok. 186 rozhnévati dok. 134, 160, 185 a j. rozkazanie n. 193, 194 (testamen- tum) rozkazati dok. 182, 193 (N: odkazati); — 215 rozkazovati nedok. 181 (dictare) rozkládati nedok. 193 rozkoś f. 136, 150”, 225 a j. rozkośny adj. 224 rozliéné adv. 151 rozliény adj. 140, 149^, 150" a j. rozméhati sé nedok. 205 rozmluviti dok. M 38b rozmnożiti dok. M 34b, M 36a. — R. sě M 34b rozmnozovati nedok. 214, M 36a rozmyslm. 149? rozmysliti sé dok. 196 roznécovati nedok. 161 roznésti dok. 136, 230 roznietiti dok. 216
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 93 přivésti dok. 174; — 1497, 149"? a j. péivoditinedok. 131, 148, 161, 204 a j. přivolati dok. 193, 227, M 394 přivolenie n. 230 přivoliti dok. 231 přívuzný, příbuzný adj. M ad 156. — M. z adj. 225, 230, 231 à j. pfivyknüti dok. M 38b piiznati sé dok. 184 psáti nedok. 134, 146, 161, 181 a j. Pseuzippus m., jm. os. (spr. Speusip- pus) 204 ptáček m. 134 pták m. M ad 134 ptáti sé nedok. 152 purny adj. 140 pustiti dok. 179, M 39a. — P.s6 M 40a pusty adj. 221 püác(ó), pü&t f. 135, 154 púščšti, púštčti nedok. 215/0 puška f. 215 pútník m. M 33b рабо п. 207 Pygmaleon m., jm. vs. (= Pygma- lion) — Adj. poss. Pygmaleonóv 232 pycha f. 132, 135, 185 a J. pychati nedok. 201 Pyr(r)us, Pyreus m., jm. os. (=- Pyr- rhus) 177 a M ad 177 pysk m. 225 Pytugorus m., jm. os. (— Pythagoras) 227 Quincius m., jm. os. (— L. Quintius Cincinnatus) 168; Tibio Quincius (= Quintus Aelius Úubero) 211 rad adj. 156, 237; — 136, 137, 165 a j. €. rada f. 135, 137, 141, 158 a j. raditi nedok. 141. 222, 223 a j. — R. sé 195 vadný adj.; r. dóm 195, 200 radost f. 230, 231, M 37a radovati s6 nedok. M 38b rámé, ruineno n. M 37a rána f. 180 (vulnus), 181, 225 a j. rańeny adj. 180, 217. — M. z adj. 217 raniti dok. 180 rataj m. M 39a (villicus) ratajik m. 169 Kezilius m., jm. os. (spr. Rutilius) 185 a MN ad 185 robé n. 195, 197 robotóz m. 145 à M ad 145 rod m. 140, 171, 232 a j. rodič m. 140, 156 (parens) a j. roditi sé nedok. 145 Rogdoma f., jm. os. (spr. Rhodogune) 236 roch m. 143 rok m. 155 roli f. 144, 168 rolicé f. 169 rósti nedok. 133, 178, M 36a rota f. 208 rov m. 202 (omyl m. kov) rovnati nedok. 204 rovnost f. 149* (aequalitas), 153, 154 rovny adj. 154 (par), 181, 199, M 37b rozbiti dok. M 37a rozbroj m. 158 rozdati dok. 194 rozdávanie n. 149? (distributio) rozdávati nedok. 134, 180 rozdéliti dok. 135, 154 (dividere). 155, 184, 194 rozdiel m. 132, 153, 167 a j. rozdielny adj. 150% rozeznati dok. 186 rozhnévati dok. 134, 160, 185 a j. rozkazanie n. 193, 194 (testamen- tum) rozkazati dok. 182, 193 (N: odkazati); — 215 rozkazovati nedok. 181 (dictare) rozkládati nedok. 193 rozkoś f. 136, 150”, 225 a j. rozkośny adj. 224 rozliéné adv. 151 rozliény adj. 140, 149^, 150" a j. rozméhati sé nedok. 205 rozmluviti dok. M 38b rozmnożiti dok. M 34b, M 36a. — R. sě M 34b rozmnozovati nedok. 214, M 36a rozmyslm. 149? rozmysliti sé dok. 196 roznécovati nedok. 161 roznésti dok. 136, 230 roznietiti dok. 216
Strana 94
94 I. František Šimek: rozpáliti dok. 216 rozpomanúti, rozpomenúti sě dok. 190 rozprávka f. 131 rozsúzenie n. 211 rozšafenstvie n. 222 roztrhnúti dok. 140 roztrženie n. 131, 148 (seditio) rozum m. 147, 152 rozuměti, rozoměti nedok. 153, 204 (intelligere), M 39a rozumně, rozomně adv. 1507, 209 rozumný adj. 150r rozvážiti dok. 162, 209 rúcho n. 135, 155, 165 a j. ruka f. 133, 141, 175; — 142, 194, 208 a j. rušiti nedok. 150°, 151 a j. ryba f. 135 rybice f. 224 (pisciculus) rychle adv. 181 rychlost f. 222 rychtář m. 172 rychtářstvie n. 211 rytěřovati nedok. 143 rytieř n. 133, 142, 143; — 141. — Adj. poss. rytieřóv 186 rytieřský adj. 154, 205 rytieřstvo n. 205 řád m. 153, 153/4 (ordo), 221 řádně v. řiedně řádný adj. M 36a řéci nedok. i dok. 137, 159, 180 a j. č. řěč f. 132, 137, 140, 147 a j. řečený adj. 1507, 176, 186 a j. řehola f. 213 Řek v. Hřěk řemdih m. 194 řemeslník m. 143, 144 a j. řemeslo n. 143, 144, 145 a j. — 217 řiedko adv. 217 řiedně, řádně adv. 149r, 167 řiekati nedok. MN ad 172, 180, 207, 229 a j. Řím m., jm. míst. 134, 163 a j. římenský adj. 174 Říměnín m., jm. nár. 157, 158 a j. č. římský adj. 134, 146, 153, 157 a j. č. saditi nedok. 145, 147 sáhnúti dok. 133, 203 Salon v. Solon sám pron. 134, 138, 159 a j.; — 132, 142, 1497; — 224 a j. č. samantský adj. (spr. samnitský) 211 Samité pl. m., jm. vl. (= Samnité) 169 samostřiel m. 215 samota f. 155 (ager) sázěti nedok. M 35b sbor, zbor m. 148 (collegium), 196 sbožie, zbožie n. 133, 143, 154 a j. č. Scenophon m., jm. os. (spr. Xenofon) М 38а Scipio v. Cipio scuzoložiti, sciz — dok. M 39a sčastný, zčastný adj. 199, 201, 203, 236 (felix); — 149 a j. sčěstie, zč — n. 132, 203, M 39b a j. sde, zde adv. M 40a sdieti, zdieti dok. 158 sdravie, zdravie n. 173, 190, 223, M 36b sdravý, zdravý adj. 190, 193, M 36b sě, se pron. 133, 134, 135,137, 159, 190 a j. č. sebrati dok. 131, 135/6, 167, 191, 218 a j. — S. sč 136, 196 sědánie n. 189 sědati nedok. 211; — 181 seděti nedok. 140, 159, 179, 206, 207 a j. sedlák m. 153 sedm num. M 33b, M 35b sedmý num. 155 sehnati dok. 217 sen m. 230 Senekam., jm. os. 134, 179 a j. sěno n. 207 sepsati dok. M ad 131 sesmilniti v. ssmilniti sestra f. 184, 232 sešlý adj. 140; — člověk sešlý 180 (= veteranus) Setlazius m., jm. os. (spr. Scedasus). — Adj. poss. Setlazióv M 33b setrvalý, strvalý adj. 181 a M ad 181 (inveteratus) setrvánie n. 223 s praep. — S gen. 165, 199, 201, 211 a j. — S instr. 133, 135, 138, 158 a j. č.
94 I. František Šimek: rozpáliti dok. 216 rozpomanúti, rozpomenúti sě dok. 190 rozprávka f. 131 rozsúzenie n. 211 rozšafenstvie n. 222 roztrhnúti dok. 140 roztrženie n. 131, 148 (seditio) rozum m. 147, 152 rozuměti, rozoměti nedok. 153, 204 (intelligere), M 39a rozumně, rozomně adv. 1507, 209 rozumný adj. 150r rozvážiti dok. 162, 209 rúcho n. 135, 155, 165 a j. ruka f. 133, 141, 175; — 142, 194, 208 a j. rušiti nedok. 150°, 151 a j. ryba f. 135 rybice f. 224 (pisciculus) rychle adv. 181 rychlost f. 222 rychtář m. 172 rychtářstvie n. 211 rytěřovati nedok. 143 rytieř n. 133, 142, 143; — 141. — Adj. poss. rytieřóv 186 rytieřský adj. 154, 205 rytieřstvo n. 205 řád m. 153, 153/4 (ordo), 221 řádně v. řiedně řádný adj. M 36a řéci nedok. i dok. 137, 159, 180 a j. č. řěč f. 132, 137, 140, 147 a j. řečený adj. 1507, 176, 186 a j. řehola f. 213 Řek v. Hřěk řemdih m. 194 řemeslník m. 143, 144 a j. řemeslo n. 143, 144, 145 a j. — 217 řiedko adv. 217 řiedně, řádně adv. 149r, 167 řiekati nedok. MN ad 172, 180, 207, 229 a j. Řím m., jm. míst. 134, 163 a j. římenský adj. 174 Říměnín m., jm. nár. 157, 158 a j. č. římský adj. 134, 146, 153, 157 a j. č. saditi nedok. 145, 147 sáhnúti dok. 133, 203 Salon v. Solon sám pron. 134, 138, 159 a j.; — 132, 142, 1497; — 224 a j. č. samantský adj. (spr. samnitský) 211 Samité pl. m., jm. vl. (= Samnité) 169 samostřiel m. 215 samota f. 155 (ager) sázěti nedok. M 35b sbor, zbor m. 148 (collegium), 196 sbožie, zbožie n. 133, 143, 154 a j. č. Scenophon m., jm. os. (spr. Xenofon) М 38а Scipio v. Cipio scuzoložiti, sciz — dok. M 39a sčastný, zčastný adj. 199, 201, 203, 236 (felix); — 149 a j. sčěstie, zč — n. 132, 203, M 39b a j. sde, zde adv. M 40a sdieti, zdieti dok. 158 sdravie, zdravie n. 173, 190, 223, M 36b sdravý, zdravý adj. 190, 193, M 36b sě, se pron. 133, 134, 135,137, 159, 190 a j. č. sebrati dok. 131, 135/6, 167, 191, 218 a j. — S. sč 136, 196 sědánie n. 189 sědati nedok. 211; — 181 seděti nedok. 140, 159, 179, 206, 207 a j. sedlák m. 153 sedm num. M 33b, M 35b sedmý num. 155 sehnati dok. 217 sen m. 230 Senekam., jm. os. 134, 179 a j. sěno n. 207 sepsati dok. M ad 131 sesmilniti v. ssmilniti sestra f. 184, 232 sešlý adj. 140; — člověk sešlý 180 (= veteranus) Setlazius m., jm. os. (spr. Scedasus). — Adj. poss. Setlazióv M 33b setrvalý, strvalý adj. 181 a M ad 181 (inveteratus) setrvánie n. 223 s praep. — S gen. 165, 199, 201, 211 a j. — S instr. 133, 135, 138, 158 a j. č.
Strana 95
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 95 setřieti dok. M 38b Sextus m., jm. os. 229 a j. sezralý adj. 224 shladiti dok. 232 shledati dok. 177 shovievati nedok. 132 shromazditi dok. 232 scházěti nedok. 166. — S. sč 186 schovati dok. 193, 210 a j. Sicilie, Silicie f., jm. země 212 a MN ad 212 sicilský adj. 216. 219 Sidon m., jm. os., spr. Phido(n) 238 sidonský adj. 235 sien f. 137, 203 a j. siet f. 135 (rete) síla f. 131, 142 (fortitudo), 147 a j. silně adv. 209 silný adj. 134, 146, 147, 160 a j. Silvanus m., jm. os. 173 Silvester m., jm. os. 208, 209 sirotek m. 156, M 39a sjednati sě dok. 133 skákati nedok. 205, 238, M 33b skládanie n. 139; — 233 skladatel m. 136 skládati nedok. 137 skočiti dok. 184, 233 skonánie n. 145 skonati dok. 194, 232, 233 skončenien. M 36b skóro adv. 236 skrotiti, zkrotiti dok. 185 skrovnost f. 131 (temperantia), 223, 233 a j. skrovný adj. 212, 224 skrytý adj. 155, 194, 196 a j. skrzě praep. s ak. 193; — 134, 140, 144 a j. skříně v. škříně skula f. 193 skúpost f. 220 skutek m. 131, 135 a j. — Skutci římščí (titul spisu) 178, 208 sladkost f. 197 sladký adj. 145, M 39b; — 180, 204 sláva f. 143 slavně adv. 220 slavný adj. 138, 169, 194, M 35a, M36a slepým. z adj. 220 slib—, slíb— v. sl'ub— sličnost f. 153 sličný adj. 142, 158, 166 (pulcher), 196 a j. slit — v. sl'ut — slonový adj. 153 slovo n. 190 slovútný adj. 178, 213, 238 složiti dok. 136, 139; — 165 sl'ub, slib m. 137, 163, 164, 238 a j. sl'úbiti, slibiti dok. 137, 139, 177, 231 a j. — S. sč 138 slubovati, slibovati nedok. 146, 179, 197 a j. slúha f. a m. 144 (minister), M 36a a j. sluch m. M 38a slunce n. 133, 136, 177 a j. slúp v. stlúp slušěti nedok. 137, 138, 144, 148, 1507, 179 a j. č. slušný adj. 157, M 35b slúti nedok. 135, 163, 169 a j. sl'utovánie, slitovánie n. M 35a služba f. 154 (obsequium), 161, 194 služebník m. N ad 144, 144 (minister), 187 a j. slúžiti nedok. 132, 191, 203, 212 a j. slýchati nedok. 237 slyšěti nedok. 137, 195, 196 a j. směle adv. 139, M 34a, M 36b smělost f. 131, 142 směs (t) knati sě dok. 221 smiech m. M 34b, M 38a, M 38b smiesiti dok. 145 smieti nedok. 136, 139, 183 a j. smieti (smáti) sě nedok. 147, M 39b smilný adj. 135, 226. 227 a j. smilstvie n. 155, 223 a j. smilstvo n. 146 (luxuria), 167 a j. smluviti dok. 226 smrad m. 228, M 37a smrděti nedok. 228 smrdutý adj. 228 smrt f. 135, 137 a j. č. smrtedlný adj. 134, M 34b.— M. z adj. 204 smřieti dok. 194 smucovánie n. M ad 147 smucovati sě nedok. 147 a j.
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 95 setřieti dok. M 38b Sextus m., jm. os. 229 a j. sezralý adj. 224 shladiti dok. 232 shledati dok. 177 shovievati nedok. 132 shromazditi dok. 232 scházěti nedok. 166. — S. sč 186 schovati dok. 193, 210 a j. Sicilie, Silicie f., jm. země 212 a MN ad 212 sicilský adj. 216. 219 Sidon m., jm. os., spr. Phido(n) 238 sidonský adj. 235 sien f. 137, 203 a j. siet f. 135 (rete) síla f. 131, 142 (fortitudo), 147 a j. silně adv. 209 silný adj. 134, 146, 147, 160 a j. Silvanus m., jm. os. 173 Silvester m., jm. os. 208, 209 sirotek m. 156, M 39a sjednati sě dok. 133 skákati nedok. 205, 238, M 33b skládanie n. 139; — 233 skladatel m. 136 skládati nedok. 137 skočiti dok. 184, 233 skonánie n. 145 skonati dok. 194, 232, 233 skončenien. M 36b skóro adv. 236 skrotiti, zkrotiti dok. 185 skrovnost f. 131 (temperantia), 223, 233 a j. skrovný adj. 212, 224 skrytý adj. 155, 194, 196 a j. skrzě praep. s ak. 193; — 134, 140, 144 a j. skříně v. škříně skula f. 193 skúpost f. 220 skutek m. 131, 135 a j. — Skutci římščí (titul spisu) 178, 208 sladkost f. 197 sladký adj. 145, M 39b; — 180, 204 sláva f. 143 slavně adv. 220 slavný adj. 138, 169, 194, M 35a, M36a slepým. z adj. 220 slib—, slíb— v. sl'ub— sličnost f. 153 sličný adj. 142, 158, 166 (pulcher), 196 a j. slit — v. sl'ut — slonový adj. 153 slovo n. 190 slovútný adj. 178, 213, 238 složiti dok. 136, 139; — 165 sl'ub, slib m. 137, 163, 164, 238 a j. sl'úbiti, slibiti dok. 137, 139, 177, 231 a j. — S. sč 138 slubovati, slibovati nedok. 146, 179, 197 a j. slúha f. a m. 144 (minister), M 36a a j. sluch m. M 38a slunce n. 133, 136, 177 a j. slúp v. stlúp slušěti nedok. 137, 138, 144, 148, 1507, 179 a j. č. slušný adj. 157, M 35b slúti nedok. 135, 163, 169 a j. sl'utovánie, slitovánie n. M 35a služba f. 154 (obsequium), 161, 194 služebník m. N ad 144, 144 (minister), 187 a j. slúžiti nedok. 132, 191, 203, 212 a j. slýchati nedok. 237 slyšěti nedok. 137, 195, 196 a j. směle adv. 139, M 34a, M 36b smělost f. 131, 142 směs (t) knati sě dok. 221 smiech m. M 34b, M 38a, M 38b smiesiti dok. 145 smieti nedok. 136, 139, 183 a j. smieti (smáti) sě nedok. 147, M 39b smilný adj. 135, 226. 227 a j. smilstvie n. 155, 223 a j. smilstvo n. 146 (luxuria), 167 a j. smluviti dok. 226 smrad m. 228, M 37a smrděti nedok. 228 smrdutý adj. 228 smrt f. 135, 137 a j. č. smrtedlný adj. 134, M 34b.— M. z adj. 204 smřieti dok. 194 smucovánie n. M ad 147 smucovati sě nedok. 147 a j.
Strana 96
96 I. František Šimek: smutek m. M ad 230, N ad M 37a smutný adj. 231 snad adv. 132, M 38a snadně, snadno adv. 151, 152, M 38a — Kompar. snáze 177 snadný adj. 195 snažně adv. 160, M 34a snažný adj. 148 snědenie n. 172 snesenie n. M 36a snésti dok. 202 sniesti dok. 135, 136, 207 a j. snieti dok. M 37a sníti, sjíti dok. 156 (obire), 191 snúbený adj. 183 snúbiti nedok. 226 sobiti sobě nedok. 148 (appropriare sibi) sokm. M 37а Solinus m., jm. os. 181 Solon, Salon m., jm. os. 156, 160 sotně adv. 221 spadnúti dok. 203; - 181 spáliti dok. 162. M 34a spánie n. 155 spáti nedok. 190, 219 spatý adj. 207 spieše adv. 217 spiknúti sě dok. 181 spisovati nedok. 148 spojený adj. 200 spojiti dok. 157, 183. — S. sč 157 spojovati nedok. 148. S. sč M 34b spolu adv. 143, 186; — 210 spomoc f. 185, 199 spomoci dok. 174, 180, 192 a j. spósob - v. zpósob — sprav— v. i zprav- spravedlivě adv. N ad 141, 161, 170, 174 a j. spravedlivost, spravedlnost f. 131, M ad 131 (iustitia), 159, 198 a j. č. spravedlivý adj. 133, 140, 141 a j. č. sprostně adv. M 39a sprostnost f. 187 sprostný adj. 148 (inscius), 160, 165 a j. spřiezniti sě dok. 187 Spurius m., jm. os. (spr. Spurinna) 225 srdce n. 220, 230, 231 srdnatost f. 146 srovnánie n. 153 srozuměti, srozoměti dok. 204 srst f. M 37b sřězovati nedok. M 36a (recidere) ssáti nedok. 217 ssiesti dok. 199 ssmilniti, sesmilniti dok. 187 (s)stálost f. 223 (s)stálý adj. 206 sstúpenie n. 197 sstúpiti dok. 185 stačiti v. statčiti stádo n. 207 stál — v. sstál— stan m. 174, 221, 225 stanovišče n. 146 starost f. 202, M 37a, M 37b a j. starý adj. 142 (antiquus), 1507; — 228 a j. — Starý (a kompar. starší) m. z adj. 152, 162 a j. stařec m. M 39b sta(t) čiti nedok. 221 statek m. 134, 143, 1507, 161 a j. státi nedok. 224; — 205, M 34h, М 39а a j. státi sě dok. 132, 138, 147, 164 a j. stav m. 141, 153 a j. stavěti sě nedok. 164 staviti sě dok. i nedok. 158 stětie n. 139, 195 a j. stežejný adj. 131 (cardinalis) stieti dok. 195, M 34a stíhati nedok. 191 stlúp, slúp m. 199 ston., num. 135, 136. 146, 193 a j. stól m. 203, 211, M 35b stolicě f. 206, 207, 211 a j. strach m. 139, 203, 219 a j. strachovati sč nedok. 147 strana f. 134, 164, 191; — 207; — 140, 164 a j. strašlivý adj. M 37b Strator m., jm. os. (spr. Strato) 235 strav—, stráv v. ztrav — strážce m. 142 strážě f. 143, 155 (custodia) 219 strážný m. z adj. 146, 219 strojiti nedok. 142 strom m. 133, 145, 224 a j.
96 I. František Šimek: smutek m. M ad 230, N ad M 37a smutný adj. 231 snad adv. 132, M 38a snadně, snadno adv. 151, 152, M 38a — Kompar. snáze 177 snadný adj. 195 snažně adv. 160, M 34a snažný adj. 148 snědenie n. 172 snesenie n. M 36a snésti dok. 202 sniesti dok. 135, 136, 207 a j. snieti dok. M 37a sníti, sjíti dok. 156 (obire), 191 snúbený adj. 183 snúbiti nedok. 226 sobiti sobě nedok. 148 (appropriare sibi) sokm. M 37а Solinus m., jm. os. 181 Solon, Salon m., jm. os. 156, 160 sotně adv. 221 spadnúti dok. 203; - 181 spáliti dok. 162. M 34a spánie n. 155 spáti nedok. 190, 219 spatý adj. 207 spieše adv. 217 spiknúti sě dok. 181 spisovati nedok. 148 spojený adj. 200 spojiti dok. 157, 183. — S. sč 157 spojovati nedok. 148. S. sč M 34b spolu adv. 143, 186; — 210 spomoc f. 185, 199 spomoci dok. 174, 180, 192 a j. spósob - v. zpósob — sprav— v. i zprav- spravedlivě adv. N ad 141, 161, 170, 174 a j. spravedlivost, spravedlnost f. 131, M ad 131 (iustitia), 159, 198 a j. č. spravedlivý adj. 133, 140, 141 a j. č. sprostně adv. M 39a sprostnost f. 187 sprostný adj. 148 (inscius), 160, 165 a j. spřiezniti sě dok. 187 Spurius m., jm. os. (spr. Spurinna) 225 srdce n. 220, 230, 231 srdnatost f. 146 srovnánie n. 153 srozuměti, srozoměti dok. 204 srst f. M 37b sřězovati nedok. M 36a (recidere) ssáti nedok. 217 ssiesti dok. 199 ssmilniti, sesmilniti dok. 187 (s)stálost f. 223 (s)stálý adj. 206 sstúpenie n. 197 sstúpiti dok. 185 stačiti v. statčiti stádo n. 207 stál — v. sstál— stan m. 174, 221, 225 stanovišče n. 146 starost f. 202, M 37a, M 37b a j. starý adj. 142 (antiquus), 1507; — 228 a j. — Starý (a kompar. starší) m. z adj. 152, 162 a j. stařec m. M 39b sta(t) čiti nedok. 221 statek m. 134, 143, 1507, 161 a j. státi nedok. 224; — 205, M 34h, М 39а a j. státi sě dok. 132, 138, 147, 164 a j. stav m. 141, 153 a j. stavěti sě nedok. 164 staviti sě dok. i nedok. 158 stětie n. 139, 195 a j. stežejný adj. 131 (cardinalis) stieti dok. 195, M 34a stíhati nedok. 191 stlúp, slúp m. 199 ston., num. 135, 136. 146, 193 a j. stól m. 203, 211, M 35b stolicě f. 206, 207, 211 a j. strach m. 139, 203, 219 a j. strachovati sč nedok. 147 strana f. 134, 164, 191; — 207; — 140, 164 a j. strašlivý adj. M 37b Strator m., jm. os. (spr. Strato) 235 strav—, stráv v. ztrav — strážce m. 142 strážě f. 143, 155 (custodia) 219 strážný m. z adj. 146, 219 strojiti nedok. 142 strom m. 133, 145, 224 a j.
Strana 97
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 97 strpěti dok. M 37a, M 37b strvalý v. setrvalý střčlaf. M 38b stfélba f. 216, 221 stfiebrnicá f. 211 stfiebrny adj. 135 stfiebro n. 144, 154, 168 a j. stfiedmost f. 223 střieleti nedok. 205, 215 stfiezlivost f. N ad 149? strfiezvéti, striezviti nedok. (dok.), 214 a M ad 214 stfiezvost f. 149? (sobrietas) stfiezvy adj. 214 stud m. 1507, 183 studeny adj. 218 studnieé f. 238 st(k)vieti sé M 35a stvofenie n. 147, 221 stvrzovati nedok. 141 stydéti sé nedok. 161, 180, M 37a siydlivost f. 227, M 34b stydlivy adj. 140, 228 súd m. 155 (iudicium), 161, 173, 180 a j. suüudc6 m. 141, 148 (iudex), 161, 171 a j. süditi nedok. 199, 206, 209: — M 34b aj. — 5. s6 210 sudni, sudny adj. 206 a M ad 206 suchota f. 216 sup m. 136 svar an. 158 svaty adj. 131, 153, 237 a j. — M. z adj. 131 svázany adj. 200 3vázati dok. 175, 177, 207 svazek m. 207 svôdéiti nedok. 133, 152, 154 a j. svédeécstvie n. 234, 238 svódomie n. 208, M 38a svelíáóéti só nedok. M 34b 3véfiti dok. 219 svět m. 131, 133, 170, 183, 206 u j. světlý adj. M 34b světský adj. 133, 218 svévolně adv. MN ad 140, 178 svévolný adj. 140 svitéziti dok. 142 (devincere), 164 Svoboda f. 178, 213, M 34b a j. svobodné adv. 132, 237 nedok. 141, 204, 205, Svobodnost f. 142, 144 svobodny adj. 131, 1507, 178, 211 a j. svoditi nedok. 148 (seducere), 204 svój pron. 132, 134, 135 a j. č. svoliti dok. 230, 231, M 33a svolovati sé nedok. 1497 Svornost f. 182, 194 svorny adj. 181 svrchu adv. M 39% syn m. 135, 140, 144 a j. synovstvie n. 173 syr m. 224 Syratuzansky (spr. Syrakuzansky) m. z adj. M 35a, M 36a szadu adv. 185 Sacunkovy adj. 176 šach m. 136, 137 a j. Salomün m., jm. os. 131, 171, 186 a j. ščedrost, štědrost f. M ad 178, 179 ščedrý, štědrý adj. 178 Séépovati, stépovati nedok. 145 Stipati, Stipati nedok. 217 seradny, seredny adj. 148 (ineptus), 238 sestdesót, šedesát num. 137, 223, M 35b šestý num. 155 šetřiti nedok. 141, 179, 181, 208 a j. šibalstvo n. 184 šikovánie n. 142 šikovaný adj. 222 šikovati nedok. 221 široký adj. 137 šíti nedok. 206 Skoda f. 134, M 35a Skoditi nedok. 152, 173 škodlivý adj. 148 škodný adj. 148 (nocivus), 151, 223 škozenie n. M 35b škříně, skříně f. 193, a M ad 193 ślechetnost f. 150” ślechetny adj. 229, 235 ślechta f. 143 (2x) šlechtic m. 141, 142 a j. špatný adj. M 37b špic m. 223 šrám m. 225 árank m. 181, 189 šť— v. šč— à enkl. 132, 139, 140, 174 a j. č.
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 97 strpěti dok. M 37a, M 37b strvalý v. setrvalý střčlaf. M 38b stfélba f. 216, 221 stfiebrnicá f. 211 stfiebrny adj. 135 stfiebro n. 144, 154, 168 a j. stfiedmost f. 223 střieleti nedok. 205, 215 stfiezlivost f. N ad 149? strfiezvéti, striezviti nedok. (dok.), 214 a M ad 214 stfiezvost f. 149? (sobrietas) stfiezvy adj. 214 stud m. 1507, 183 studeny adj. 218 studnieé f. 238 st(k)vieti sé M 35a stvofenie n. 147, 221 stvrzovati nedok. 141 stydéti sé nedok. 161, 180, M 37a siydlivost f. 227, M 34b stydlivy adj. 140, 228 súd m. 155 (iudicium), 161, 173, 180 a j. suüudc6 m. 141, 148 (iudex), 161, 171 a j. süditi nedok. 199, 206, 209: — M 34b aj. — 5. s6 210 sudni, sudny adj. 206 a M ad 206 suchota f. 216 sup m. 136 svar an. 158 svaty adj. 131, 153, 237 a j. — M. z adj. 131 svázany adj. 200 3vázati dok. 175, 177, 207 svazek m. 207 svôdéiti nedok. 133, 152, 154 a j. svédeécstvie n. 234, 238 svódomie n. 208, M 38a svelíáóéti só nedok. M 34b 3véfiti dok. 219 svět m. 131, 133, 170, 183, 206 u j. světlý adj. M 34b světský adj. 133, 218 svévolně adv. MN ad 140, 178 svévolný adj. 140 svitéziti dok. 142 (devincere), 164 Svoboda f. 178, 213, M 34b a j. svobodné adv. 132, 237 nedok. 141, 204, 205, Svobodnost f. 142, 144 svobodny adj. 131, 1507, 178, 211 a j. svoditi nedok. 148 (seducere), 204 svój pron. 132, 134, 135 a j. č. svoliti dok. 230, 231, M 33a svolovati sé nedok. 1497 Svornost f. 182, 194 svorny adj. 181 svrchu adv. M 39% syn m. 135, 140, 144 a j. synovstvie n. 173 syr m. 224 Syratuzansky (spr. Syrakuzansky) m. z adj. M 35a, M 36a szadu adv. 185 Sacunkovy adj. 176 šach m. 136, 137 a j. Salomün m., jm. os. 131, 171, 186 a j. ščedrost, štědrost f. M ad 178, 179 ščedrý, štědrý adj. 178 Séépovati, stépovati nedok. 145 Stipati, Stipati nedok. 217 seradny, seredny adj. 148 (ineptus), 238 sestdesót, šedesát num. 137, 223, M 35b šestý num. 155 šetřiti nedok. 141, 179, 181, 208 a j. šibalstvo n. 184 šikovánie n. 142 šikovaný adj. 222 šikovati nedok. 221 široký adj. 137 šíti nedok. 206 Skoda f. 134, M 35a Skoditi nedok. 152, 173 škodlivý adj. 148 škodný adj. 148 (nocivus), 151, 223 škozenie n. M 35b škříně, skříně f. 193, a M ad 193 ślechetnost f. 150” ślechetny adj. 229, 235 ślechta f. 143 (2x) šlechtic m. 141, 142 a j. špatný adj. M 37b špic m. 223 šrám m. 225 árank m. 181, 189 šť— v. šč— à enkl. 132, 139, 140, 174 a j. č.
Strana 98
98 I. Tacius m., jm. os. M 384 táhnůúti nedok. 238 (ducere); — 178; — 191, 208 a j. — T. sé M 36a tajemstvie n. 188, 223 tajné adv. 162, 193 a j. tajnost f. 162, 194, 195 a j. tajny adj. 195 tak v. tako take, —Z adv. 134, 137, 142 a j. 6. — Jakož — takéž 141 tako, tak adv. 132, Jakož — tak 143 takovy, —2, — to pron. 133, 138, 140 aj. — 140; — 165 a j. takto adv. 214, 215, M 35a a j. taký adj. 133, 137, 169 a j. także conj. 133, 183 a j. tam adv. 135, 154, 157, 170 a j. tancovati nedok. M 33a tanec m. M 33b tápati nedok. 173, 180 Tarentinus adj. M 39a tázati nedok. 195, 202 tbáti nedok. 178, 179, 192, 203, 207, M 38a a j. Tebea, Tedea à, jm. os. 33b a N ad 33b tehdy adv. 131, 133, 134; — 135, 139 a j. €. télesné adv. M 33a; — 187 tólesny adj. 141, 145, M 36a. — T'éles- ná potřčba 238 télo n. 133, 135 à j. téměř adv. 196, 233 temný adj. M 34b ten pron. 132, 136 a j. č. tento pron. 131, 134, 136 a j. č. tepati nedok. 161, 175, 237 teprv,tepruv adv. 159, 171 à M ad 171 té&iti nedok. 231, M 35a, M 35b teta f. 134 též adv. 135, 144. — Jakož — tóZ 141 aj. tóżed adv. 220; — kompar. tieże M ad 217 téZky adj. 164, 218, 237; — M 36b a j. Theodosius, Theodocius m.. jm. os. M 37b a N ad M 37b the(o)logsky, theoloisky adj. (zko- moleno z aetolsky) 211 a MN ad 211 134 a j. © — (omyl) M František Šimek: Tiberius m., jm. os. 217 Tibio m., jm. os. (spr. Tubero) 211, 212 tichý adj. 150" (mansuetus) tisknuti nedok. 195 tisúc, tisíc m., num. 192, 193, 225 a j. Titus m., jm. os. 178, M 38a tkadléí adj. 144 tkadliésky, —icky adj. N ad 144 tkáti nedok. 206 tmavy adj. 220 točůúš, točíš, totíž, toťjiž adv. 131, 145, 146, 153 a MN ad 153, 162a N ad 162 (v N téměř důsledně to£ji£) a j. tolik(o) adv. 152, 224; — 178, 180 a j. — Kolikoż — tolik 233 tonüti nedok. 174 "Torquatus m., jin. os. 159, 172 Torquinus m., jm. os. (spr. Tarqui- nius) 229, 232 a j. - Adj. poss. Torquinóv 229 a j. Lovatis, tovaryś m., 135 a M ad 135, 173, 182 à N ad 182 à |. Vovali($stvo, --stvie n. 157, 182, 184 a j. Traianus, Trajan m., ju. os. L98, 199, 205 a j. trank, trank m. M 36h träpitinedok. M 39a, M 39b Trasius mn., jm. os. (= Tnrasius) 216 tresktánie, treskánie n. 134, 136. 139 tresktati, treskati nedok. 132, 133, 136, 137 a j. Trinitus m., jm. os. (spr. Cynicus) 179 Trogus m., jm.os. 154, 223 trój, troji num. 1497, 175, 200, 201 u j. Troja, Troj f. (n?) jm. míst. 134. 136 trón m. 13l trpélivé adv. 139, M 37b trpélivost f. 133, 144, M 37a a |. trpělivý adj. M 39a trpenie n. M 37a trpěti nedok. 134, 151, 156; — 161, 173. 181 a j. trubla f. 193, 194 trváti nedok. 138, 152, 221, M 36b a j. tržišče, — ště n. 232 tfetínum. 147, 182; — 149% aj. tfévíc m. 135 tfidsóti, tFidceti num. 187, 238
98 I. Tacius m., jm. os. M 384 táhnůúti nedok. 238 (ducere); — 178; — 191, 208 a j. — T. sé M 36a tajemstvie n. 188, 223 tajné adv. 162, 193 a j. tajnost f. 162, 194, 195 a j. tajny adj. 195 tak v. tako take, —Z adv. 134, 137, 142 a j. 6. — Jakož — takéž 141 tako, tak adv. 132, Jakož — tak 143 takovy, —2, — to pron. 133, 138, 140 aj. — 140; — 165 a j. takto adv. 214, 215, M 35a a j. taký adj. 133, 137, 169 a j. także conj. 133, 183 a j. tam adv. 135, 154, 157, 170 a j. tancovati nedok. M 33a tanec m. M 33b tápati nedok. 173, 180 Tarentinus adj. M 39a tázati nedok. 195, 202 tbáti nedok. 178, 179, 192, 203, 207, M 38a a j. Tebea, Tedea à, jm. os. 33b a N ad 33b tehdy adv. 131, 133, 134; — 135, 139 a j. €. télesné adv. M 33a; — 187 tólesny adj. 141, 145, M 36a. — T'éles- ná potřčba 238 télo n. 133, 135 à j. téměř adv. 196, 233 temný adj. M 34b ten pron. 132, 136 a j. č. tento pron. 131, 134, 136 a j. č. tepati nedok. 161, 175, 237 teprv,tepruv adv. 159, 171 à M ad 171 té&iti nedok. 231, M 35a, M 35b teta f. 134 též adv. 135, 144. — Jakož — tóZ 141 aj. tóżed adv. 220; — kompar. tieże M ad 217 téZky adj. 164, 218, 237; — M 36b a j. Theodosius, Theodocius m.. jm. os. M 37b a N ad M 37b the(o)logsky, theoloisky adj. (zko- moleno z aetolsky) 211 a MN ad 211 134 a j. © — (omyl) M František Šimek: Tiberius m., jm. os. 217 Tibio m., jm. os. (spr. Tubero) 211, 212 tichý adj. 150" (mansuetus) tisknuti nedok. 195 tisúc, tisíc m., num. 192, 193, 225 a j. Titus m., jm. os. 178, M 38a tkadléí adj. 144 tkadliésky, —icky adj. N ad 144 tkáti nedok. 206 tmavy adj. 220 točůúš, točíš, totíž, toťjiž adv. 131, 145, 146, 153 a MN ad 153, 162a N ad 162 (v N téměř důsledně to£ji£) a j. tolik(o) adv. 152, 224; — 178, 180 a j. — Kolikoż — tolik 233 tonüti nedok. 174 "Torquatus m., jin. os. 159, 172 Torquinus m., jm. os. (spr. Tarqui- nius) 229, 232 a j. - Adj. poss. Torquinóv 229 a j. Lovatis, tovaryś m., 135 a M ad 135, 173, 182 à N ad 182 à |. Vovali($stvo, --stvie n. 157, 182, 184 a j. Traianus, Trajan m., ju. os. L98, 199, 205 a j. trank, trank m. M 36h träpitinedok. M 39a, M 39b Trasius mn., jm. os. (= Tnrasius) 216 tresktánie, treskánie n. 134, 136. 139 tresktati, treskati nedok. 132, 133, 136, 137 a j. Trinitus m., jm. os. (spr. Cynicus) 179 Trogus m., jm.os. 154, 223 trój, troji num. 1497, 175, 200, 201 u j. Troja, Troj f. (n?) jm. míst. 134. 136 trón m. 13l trpélivé adv. 139, M 37b trpélivost f. 133, 144, M 37a a |. trpělivý adj. M 39a trpenie n. M 37a trpěti nedok. 134, 151, 156; — 161, 173. 181 a j. trubla f. 193, 194 trváti nedok. 138, 152, 221, M 36b a j. tržišče, — ště n. 232 tfetínum. 147, 182; — 149% aj. tfévíc m. 135 tfidsóti, tFidceti num. 187, 238
Strana 99
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 99 tfie num. 135/6, 146, 187 a. j. třieti nedok. 178 třimezidsietma atp. num. 181 a M ad 181 tu adv. 154, 223 a j. Tubero v. Tibio tudieZ adv. 168, 169a j. Tulius m., jm. os. (= M. Tullius Cicero) 173, 184 a. j. tuto adv. M ad 181 (marginálie), M ad 220, 238 a j. tvářf. 131, 179, 225, M 38a tvój pron. 132, 133, 136 a j. tvofiti nedok. 151 tvrditi nedok. 131 tvrdost f. 233, M 36a tvrdý adj. 230, M 38b; — 158a j. ty pron. 131, 132 a j. &. tyl m. M 37a tyż pron. 132, 159, 172, 193 a j. €. u praep. s g. 135. 136, 140 a j. — Um. vv.v ubezpečovati sě nedok. N ad M 34b učedlník, učenník m. 138 (a M ad 138), 226 (a M ad 226). M 36b a j. učenie n. 138, 227, 228 učený adj. 205 účinek m. 176, 232 učiňený adj. 201 učiniti dok. 135, 137, 145, 146, 154, 168 a j. &. — Dosti učinit; 158 a j. uCitinedok. 141, 156, 174 a j. - U. sé 160, 186 a j. úd m. 161 udatenstvien. V ad M 37a udatnd adv. 187, M 37a udatstvie n. M 37b udólenie n. 197 üfanie n. 221 ûfati nedok. M 38b uhel m. M 37a uhoniti dok. M 33b uchózóti nedok. M ad 166 ucho n. M 38a a |. uchvátiti dok. M 33b uchylovati sé nedok. 141 ujieti dok. 229 ujímati nedok. 204 ujistiti dok. M 37 a ujiti dok. 196 ujma f. 161 ukázati dok. 203, M 36b; — 188, 226 aj. — U. s6 166 ukazovati nedok. M 35a üklad m. 175 ukládati nedok. 217 ükora f. 228 ukrotiti dok. 215 ukrutenstvie n. M ad 214, 219 ukrutnó adv. M 39a ukrutník m. 182, 215 a j. ukrutnostf. 136, 181, 216a j. ukrutny adj. 135, 213, 235 a j. uleknüti sé dok. N ad 188 ulicé f. 186 umdliti dok. 152, 205, 226 umělý adj. 142, 154 uměnien. 138, 175, 222 a j. umenšovati nedok. N ad M 34b uměti nedok. 138, 170, 181, 206 a j. umieniti dok. M ad 138, 187 umierati nedok. 234, M 34a ümluva f. 176 umofiti dok. 189 umrly adj. 233. M 34a umrtvenie n. 177 umrtviti dok. 181, 199, M 33b umřieti dok. 136, 137, 187 a j. č. úmysl m. 133, 202, 207 a j. umytien. M ad 188 upadnuti dok. M 37a, 233: — 183, 206, 231 a j. upadovati nedok. M 36a upaliti dok. 234 upóci dok. 172 uposlechniti dok. 215 (M: uposluch- nüti) uposlichati dok. N ad 160 uprositi sobě dok. 188 upřiemě adv. 207 upřiemý, upřiemný adj. 148, 161 (a M ad 161). 167 (liber), 206 (a M ad 206) a j. uptati sé dok. 173 upustiti , vpustiti dok. 135 (a .N ad 135) — U. sé 166 (a N ad 166) urazéti nedok. 161 určený adj. 155, 176 a j. uroditi sć dok. 186 urok m. 143
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 99 tfie num. 135/6, 146, 187 a. j. třieti nedok. 178 třimezidsietma atp. num. 181 a M ad 181 tu adv. 154, 223 a j. Tubero v. Tibio tudieZ adv. 168, 169a j. Tulius m., jm. os. (= M. Tullius Cicero) 173, 184 a. j. tuto adv. M ad 181 (marginálie), M ad 220, 238 a j. tvářf. 131, 179, 225, M 38a tvój pron. 132, 133, 136 a j. tvofiti nedok. 151 tvrditi nedok. 131 tvrdost f. 233, M 36a tvrdý adj. 230, M 38b; — 158a j. ty pron. 131, 132 a j. &. tyl m. M 37a tyż pron. 132, 159, 172, 193 a j. €. u praep. s g. 135. 136, 140 a j. — Um. vv.v ubezpečovati sě nedok. N ad M 34b učedlník, učenník m. 138 (a M ad 138), 226 (a M ad 226). M 36b a j. učenie n. 138, 227, 228 učený adj. 205 účinek m. 176, 232 učiňený adj. 201 učiniti dok. 135, 137, 145, 146, 154, 168 a j. &. — Dosti učinit; 158 a j. uCitinedok. 141, 156, 174 a j. - U. sé 160, 186 a j. úd m. 161 udatenstvien. V ad M 37a udatnd adv. 187, M 37a udatstvie n. M 37b udólenie n. 197 üfanie n. 221 ûfati nedok. M 38b uhel m. M 37a uhoniti dok. M 33b uchózóti nedok. M ad 166 ucho n. M 38a a |. uchvátiti dok. M 33b uchylovati sé nedok. 141 ujieti dok. 229 ujímati nedok. 204 ujistiti dok. M 37 a ujiti dok. 196 ujma f. 161 ukázati dok. 203, M 36b; — 188, 226 aj. — U. s6 166 ukazovati nedok. M 35a üklad m. 175 ukládati nedok. 217 ükora f. 228 ukrotiti dok. 215 ukrutenstvie n. M ad 214, 219 ukrutnó adv. M 39a ukrutník m. 182, 215 a j. ukrutnostf. 136, 181, 216a j. ukrutny adj. 135, 213, 235 a j. uleknüti sé dok. N ad 188 ulicé f. 186 umdliti dok. 152, 205, 226 umělý adj. 142, 154 uměnien. 138, 175, 222 a j. umenšovati nedok. N ad M 34b uměti nedok. 138, 170, 181, 206 a j. umieniti dok. M ad 138, 187 umierati nedok. 234, M 34a ümluva f. 176 umofiti dok. 189 umrly adj. 233. M 34a umrtvenie n. 177 umrtviti dok. 181, 199, M 33b umřieti dok. 136, 137, 187 a j. č. úmysl m. 133, 202, 207 a j. umytien. M ad 188 upadnuti dok. M 37a, 233: — 183, 206, 231 a j. upadovati nedok. M 36a upaliti dok. 234 upóci dok. 172 uposlechniti dok. 215 (M: uposluch- nüti) uposlichati dok. N ad 160 uprositi sobě dok. 188 upřiemě adv. 207 upřiemý, upřiemný adj. 148, 161 (a M ad 161). 167 (liber), 206 (a M ad 206) a j. uptati sé dok. 173 upustiti , vpustiti dok. 135 (a .N ad 135) — U. sé 166 (a N ad 166) urazéti nedok. 161 určený adj. 155, 176 a j. uroditi sć dok. 186 urok m. 143
Strana 100
100 urozenie n. 139, 141, 143, 181 (nobi- litas) a j. urozeny adj. 133, 134, 141 a j. — M. z adj. 142 a j. úřad m. 141, 147, 148 a j. üfédník m. M ad 143, 141, 147 a j. ufézati dok. M 38a usaditi dok. 155 usdraviti, uzdraviti dok. 190, 220 ûsilé n. 133, 145, 154, 180 a j. usilovati nedok. 141, 142, 145, 195 a j. uslyáéóti dok. 137, 138, 173 a j. 6. usnütidok. M 33b usta pl. n. 172, 225, 228 a j. ustanovenie n. N ad 150* ustanovitidok. 141, 153, 154 a j. ustavenie n. 148, 150" a j. ustavióné adv. 220, M 36b ustaviénost f. 132, 182, 184 a j. ustaviény adj. 141, 102, 230 a j. ustaviti dok. 139, 232; — 148, 1497 aj. ustavovánie n. 1497, 157 a j. ustavovati nedok. 140 ustüpiti dok. MN ad 185, M 35a uÉkoditi dok. M 38b u&lechtily adj. 201 uślechtiti s6 dok. 201 utóci dok. 135, 137. 191, 196 a j. — U. sé 164 utéseny adj. M 39b utiekati nedok. M 33b; — 141. 1507, 156, 210 a j. utiskovati nedok. 161 utisteny adj. 140 ütrata f. 220 utratiti dok. 194 utrhati nedok. M 37b, M 38a utrhnüti dok. 218 utrpenie n. 158, 231 a j. utvrditi dok. M 39b utvrzeny adj. 218 uvázatisé dok. 135 uvésti dok. 210 uvrei dok. 217 uzdrav — v. usdrav — üzkost f. 139, 201 üzky adj. 164, 221 uzfieti dok. 137, 158, 159 a j. uZasnüti sé dok. 188, 230 |. Franti&ek Simek: uzést f. 159, 196 ü£iteóné adv. 149" uzitedny adj. 148, 1497, 150% a j. üZitek m. 151, 162, 166 (utilitas, commodum) užívati nedok, 224; — M 34b v, ve, před retnicemi často u. — Sak. 159, 135, 138, 143, 157 a j. — S lok. 131, 133, 137, 151 a j. č. vaditi sé nedok. 172, 234 váha f. 222 Valens m., jm. os. 185 Valeria f., jm. os. 237 Valerius m., jm. os. 133 à j. €; — 167 Valeta f., jm. os. M 34a válka f. 143, 191 Variakus, Varaakus m., jm os.. (spr. Viriathus) 172 a M ad 172 varovati sě nedok. 132, 187, M 36b vařenie n. 155 vazba f. 1507 váznúti nedok. 160 vážiti nedok. 163, M 37b vá£nostf. 157, M 34b véelní adj.; matka véelnie M 35a véera adv. 231 vdáti dok. 168, 192. — V. sé 236 vdávati nedok. 155, 213 à j. - V. sé 232 vděčný adj. 197 vděk adv. 177, 218 aj. vdova f. 198, 199 a j. — Adj. poss. vdovin 199 véc f. 134, 139, 145; — 149 a j. vécéti dok. 132, 136, 137 a j. vecefó f. 179 věčně adv. 154 věčný adj. M 34b, M 40a védéti nedok. 133, 139, 148, 162, 208, 221 aj. č. vedlé praep. s g. 133, 232 védomy adj. 203, 222 Vegecius m., jm. os. 169 a j. vék m. 220, M 37& velebiti nedok. 131 velebnost f. 203; — 139, 143 veleti nedok. 204 veliéiti nedok. 203. — V. s6 N ad M 34b velikost f. M 35b (munificentia)
100 urozenie n. 139, 141, 143, 181 (nobi- litas) a j. urozeny adj. 133, 134, 141 a j. — M. z adj. 142 a j. úřad m. 141, 147, 148 a j. üfédník m. M ad 143, 141, 147 a j. ufézati dok. M 38a usaditi dok. 155 usdraviti, uzdraviti dok. 190, 220 ûsilé n. 133, 145, 154, 180 a j. usilovati nedok. 141, 142, 145, 195 a j. uslyáéóti dok. 137, 138, 173 a j. 6. usnütidok. M 33b usta pl. n. 172, 225, 228 a j. ustanovenie n. N ad 150* ustanovitidok. 141, 153, 154 a j. ustavenie n. 148, 150" a j. ustavióné adv. 220, M 36b ustaviénost f. 132, 182, 184 a j. ustaviény adj. 141, 102, 230 a j. ustaviti dok. 139, 232; — 148, 1497 aj. ustavovánie n. 1497, 157 a j. ustavovati nedok. 140 ustüpiti dok. MN ad 185, M 35a uÉkoditi dok. M 38b u&lechtily adj. 201 uślechtiti s6 dok. 201 utóci dok. 135, 137. 191, 196 a j. — U. sé 164 utéseny adj. M 39b utiekati nedok. M 33b; — 141. 1507, 156, 210 a j. utiskovati nedok. 161 utisteny adj. 140 ütrata f. 220 utratiti dok. 194 utrhati nedok. M 37b, M 38a utrhnüti dok. 218 utrpenie n. 158, 231 a j. utvrditi dok. M 39b utvrzeny adj. 218 uvázatisé dok. 135 uvésti dok. 210 uvrei dok. 217 uzdrav — v. usdrav — üzkost f. 139, 201 üzky adj. 164, 221 uzfieti dok. 137, 158, 159 a j. uZasnüti sé dok. 188, 230 |. Franti&ek Simek: uzést f. 159, 196 ü£iteóné adv. 149" uzitedny adj. 148, 1497, 150% a j. üZitek m. 151, 162, 166 (utilitas, commodum) užívati nedok, 224; — M 34b v, ve, před retnicemi často u. — Sak. 159, 135, 138, 143, 157 a j. — S lok. 131, 133, 137, 151 a j. č. vaditi sé nedok. 172, 234 váha f. 222 Valens m., jm. os. 185 Valeria f., jm. os. 237 Valerius m., jm. os. 133 à j. €; — 167 Valeta f., jm. os. M 34a válka f. 143, 191 Variakus, Varaakus m., jm os.. (spr. Viriathus) 172 a M ad 172 varovati sě nedok. 132, 187, M 36b vařenie n. 155 vazba f. 1507 váznúti nedok. 160 vážiti nedok. 163, M 37b vá£nostf. 157, M 34b véelní adj.; matka véelnie M 35a véera adv. 231 vdáti dok. 168, 192. — V. sé 236 vdávati nedok. 155, 213 à j. - V. sé 232 vděčný adj. 197 vděk adv. 177, 218 aj. vdova f. 198, 199 a j. — Adj. poss. vdovin 199 véc f. 134, 139, 145; — 149 a j. vécéti dok. 132, 136, 137 a j. vecefó f. 179 věčně adv. 154 věčný adj. M 34b, M 40a védéti nedok. 133, 139, 148, 162, 208, 221 aj. č. vedlé praep. s g. 133, 232 védomy adj. 203, 222 Vegecius m., jm. os. 169 a j. vék m. 220, M 37& velebiti nedok. 131 velebnost f. 203; — 139, 143 veleti nedok. 204 veliéiti nedok. 203. — V. s6 N ad M 34b velikost f. M 35b (munificentia)
Strana 101
Staročeský překlad spisu Jana Guallonsis. 101 veliký adj. 131, 132, 134, 135, 142, 168 a j. č. — Král (Karel) Veliký 187 velmi, velmé adv. 136. 14979 a M ad 149 a j. ven adv. 196 véno n. 155 vepf m. 146 (porcus) vepfovy adj. 145. vérné adv. 147 (fideliter) vérnost f. 142, 147 vérny adj. 147, 182, 183 a j. уег К т. 206 věřiti nedok. M 36b (3x) ves f. 226 veselé n. 188 veselý adj. 159, 237, M 33a a j. Vespesian, Vespezian(us) m., jm. os. M 37b, M 38a. — Adj. poss. Ve- spesianóv 178 vespolek adv. 136, 148, 238 a j. vésti nedok. 185, 215; — 142, 143, 147, 171, 174, 191 aj. veš, —cek, váecek, váecken num. 131, 133, 135, 137. 144; — 131, 134 aj. è. vévoda m. 174 vězeň m. 163, 200, 226 a j. vězenie n. 163, 164, 176 a j. vézéti nedok. 135, 182 vézti nedok. 200 v(e)ády, —cky. vdyeky adv. 161. 213, M 34b; — 173, 195 a j. €. veházéti nedok. M 39a, M 39b vidéti nedok. 134,.137, 147, 221 a j. 6. viec(e) kompar. adv. 167; — 138, 141, 142, 143, 211 a j. &. — Viece a viece M 37a. — Superl. najviec(e) 1497 aj. viera f. 161; — 175, 176 a j. vina f. 134, 144, 158, 173, 220, 231 a j. viniti nedok. 144 (inculpare) vinnicé f. 145 vin(n)ík m. M 35a vinny adj. 145; — 184 a j. vino n. 145, 146 a j. viséti nedok. 203 vítóz m. 200 a j. vítéziti nedok. 165, 223 a j. vítéóZstvie n. 142, 159, 165 a j. vklonüti dok. M 36b (succedere) vládať m. 146, 181, 234 vládnúti nedok. 147, 166, 167, 169, 211, M 38a vlas m. 219, 237, M 37a vlasinaf. 203 vlast f. 142, 146, 161, 232 a j. vlastní adj. 161, 163, 189 vlk m. 135, 207 a j. vlna f. 144, 206 vložiti dok. 193 vnáhle adv. 220 vniti dok. 146, 158, 185, 191, M 33b, M 40a a j. vnuk m. 134 vňutř, vnitř adv. 219, 220 vóbec adv. 198, 219, 227 a j. voda f. 174, 188 убасё m. 142, 157, 191, 220 a j. vojna f. 165, 172 vojsko n. 132, 142, 165 a j. völ m. 216, 217 vóle f. 143, 149, 170, 208, M 38b a j. volenie n. 140, 181 (electio) voliti nedok. 137, 140. 155 a j. volné adv. 207 vóz m. 200, 201 a j. vpustiti v. upustiti vracovati sé nedok. 200, 238 vrah m. 198 vrátiti dok. 192, 193, 212 a j. — V. sé 155. 157, 158, 159 a j. vražda f. 188, 184 vražedník m. 184 vrhcáb m. 157 vrhcábník m. 157 vsaditi dok. 216 vsědati nedok. 198 vskočiti dok. 238 vstáti dok. 135, 172, M 37b vstaviti dok. M 35a, M 37a vstřiec adv. 200 v8tüpiti dok. 158 váak, —£ adv. 153, 168, 203 a j. vÉelikak(o) adv. 138 vÉelikaky, vselijaky adj. 156 a MN ad 156, N ad M 38b vÉeliky adj. 131, 134, 138 a j. č. vsetelnost f. 146 vsetećny adj. 182, M 38b
Staročeský překlad spisu Jana Guallonsis. 101 veliký adj. 131, 132, 134, 135, 142, 168 a j. č. — Král (Karel) Veliký 187 velmi, velmé adv. 136. 14979 a M ad 149 a j. ven adv. 196 véno n. 155 vepf m. 146 (porcus) vepfovy adj. 145. vérné adv. 147 (fideliter) vérnost f. 142, 147 vérny adj. 147, 182, 183 a j. уег К т. 206 věřiti nedok. M 36b (3x) ves f. 226 veselé n. 188 veselý adj. 159, 237, M 33a a j. Vespesian, Vespezian(us) m., jm. os. M 37b, M 38a. — Adj. poss. Ve- spesianóv 178 vespolek adv. 136, 148, 238 a j. vésti nedok. 185, 215; — 142, 143, 147, 171, 174, 191 aj. veš, —cek, váecek, váecken num. 131, 133, 135, 137. 144; — 131, 134 aj. è. vévoda m. 174 vězeň m. 163, 200, 226 a j. vězenie n. 163, 164, 176 a j. vézéti nedok. 135, 182 vézti nedok. 200 v(e)ády, —cky. vdyeky adv. 161. 213, M 34b; — 173, 195 a j. €. veházéti nedok. M 39a, M 39b vidéti nedok. 134,.137, 147, 221 a j. 6. viec(e) kompar. adv. 167; — 138, 141, 142, 143, 211 a j. &. — Viece a viece M 37a. — Superl. najviec(e) 1497 aj. viera f. 161; — 175, 176 a j. vina f. 134, 144, 158, 173, 220, 231 a j. viniti nedok. 144 (inculpare) vinnicé f. 145 vin(n)ík m. M 35a vinny adj. 145; — 184 a j. vino n. 145, 146 a j. viséti nedok. 203 vítóz m. 200 a j. vítéziti nedok. 165, 223 a j. vítéóZstvie n. 142, 159, 165 a j. vklonüti dok. M 36b (succedere) vládať m. 146, 181, 234 vládnúti nedok. 147, 166, 167, 169, 211, M 38a vlas m. 219, 237, M 37a vlasinaf. 203 vlast f. 142, 146, 161, 232 a j. vlastní adj. 161, 163, 189 vlk m. 135, 207 a j. vlna f. 144, 206 vložiti dok. 193 vnáhle adv. 220 vniti dok. 146, 158, 185, 191, M 33b, M 40a a j. vnuk m. 134 vňutř, vnitř adv. 219, 220 vóbec adv. 198, 219, 227 a j. voda f. 174, 188 убасё m. 142, 157, 191, 220 a j. vojna f. 165, 172 vojsko n. 132, 142, 165 a j. völ m. 216, 217 vóle f. 143, 149, 170, 208, M 38b a j. volenie n. 140, 181 (electio) voliti nedok. 137, 140. 155 a j. volné adv. 207 vóz m. 200, 201 a j. vpustiti v. upustiti vracovati sé nedok. 200, 238 vrah m. 198 vrátiti dok. 192, 193, 212 a j. — V. sé 155. 157, 158, 159 a j. vražda f. 188, 184 vražedník m. 184 vrhcáb m. 157 vrhcábník m. 157 vsaditi dok. 216 vsědati nedok. 198 vskočiti dok. 238 vstáti dok. 135, 172, M 37b vstaviti dok. M 35a, M 37a vstřiec adv. 200 v8tüpiti dok. 158 váak, —£ adv. 153, 168, 203 a j. vÉelikak(o) adv. 138 vÉelikaky, vselijaky adj. 156 a MN ad 156, N ad M 38b vÉeliky adj. 131, 134, 138 a j. č. vsetelnost f. 146 vsetećny adj. 182, M 38b
Strana 102
102 všudy adv. 143, 213, M 34b a j. vtipny adj. 151 vy pron. 163 a j. &. vybojovati dok. 175, 225, 226 a j. vybrati dok. 223 (eligere) vydaný adj. 150", M 39a vydati dok. 149%, 150%, 173, 208 a j.; — 146. — V. sé 137, 147 vydávati nedok. 141. — V. sé 165 vydfieti dok. 235 vyhnati dok. 187, 191, M 39a vyhybovati nedok. 238 (cedere) vycházéti nedok. 200 vychod m. 133, 136, 142 vychovati dok. M 39a vyjiti dok. 183, 238, M 35b vyklad m. 206 vykládati nedok. 150% vykopati dok. 135 vyliti dok. 216, 221. — V. só M 40a vyladiti dok. 174 vylúpiti dok. M 34a vymietati nedok. 226 výmluva f. 180 vymlúvati nedok. 208. — V. sé 132, 137, 185, 202 a j. vymluvnost f. 234 vymysliti dok. 136, 139, 150? a j. vymyślenie n. 151 vymyšlený adj. 164 vymýšleti nedok. 151, 159, 161 a j. vymyślovati nedok. 216 vynáščti nedok. 141 vynésti dok. 195 vynositel m. 149? (v. práv — legisla- tor) vypadnuti dok. 207 vypisovati nedok. 131. 35a a j. vypiti dok. 36b vyplacenie n. 227 výplata f. M 35b vyplunüti, vyplinüti dok. N ad M 38a vypovédéti dok. 209 vypraviti dok. 186 vyprositi v. vyprostiti vyprostiti dok. 135 (M vyprositi) vypsati dok. 146 135, 150*, .M omvlem: I. František Šimek: vypustiti dok. M 36a vyraziti dok. (oko = privare) 156 vyrčenien. 162, 172 vyručiti dok. 176 vyryti dok. 152 vysoký adj. 199, 233, M 35a; — 132/3, 139, 140 a j. vysost f. 133, 216 výstražný adj. 131 vystfieci dok. 228 vystfiehati sá nedok. 141, 148, 204, 206, vystupiti dok. 196 vysvoboditi dok. 184 vyśiti s6 nedok. N ad M 40a vytázati dok. N ad 139 vytočiti dok. 236 vytrhnúti dok. 159, 231 vytržený adj. 229, 235 vyvaditi dok. 177, 182 vyvésti dok. 214, 215, 220. — V.s& 219 vy vléci dok. 195 vyvrátiti dok. 133 vyvrci dok. 158, 225 vy(v)zdvihnüti dok. 171 vyznati dok. M 36b. -. V. vyznávati nedok. 209 vzácny adj. 192, 197, 198, M 34b (v)zbuditi dok. 165, 185, 215: - 190 aj. — V. s6 231 (v)zbúžiti sč dok. 232 (v)zbuzenie n. 225 vzdáliti dok. 131 (v)zdalovati sé nedok. 134 vzdáti dok. 183, 192, 194, M 34b a j. vzdávati nedok. 145, 156, 199 a j. vzdechnüti dok. 190 vzdélati dok. 233 vzdieti dok. 186; — M 34a vzdievati nedok. 136 (v)zdvihnüti dok. 201, 207, 219 a j. vzhóru adv. 215 (v)zhrzóti nedok. 132, 14], 159, 203 vzhrzitel m. 148 vzieti dok. 134, 145, 162, 163, 164, 165. 168 a j. (v)zjednati dok. M 35b vzkázati dok. M 34a vzniknüti dok. 196, 213 (v)zpét adv. 160 s6 222
102 všudy adv. 143, 213, M 34b a j. vtipny adj. 151 vy pron. 163 a j. &. vybojovati dok. 175, 225, 226 a j. vybrati dok. 223 (eligere) vydaný adj. 150", M 39a vydati dok. 149%, 150%, 173, 208 a j.; — 146. — V. sé 137, 147 vydávati nedok. 141. — V. sé 165 vydfieti dok. 235 vyhnati dok. 187, 191, M 39a vyhybovati nedok. 238 (cedere) vycházéti nedok. 200 vychod m. 133, 136, 142 vychovati dok. M 39a vyjiti dok. 183, 238, M 35b vyklad m. 206 vykládati nedok. 150% vykopati dok. 135 vyliti dok. 216, 221. — V. só M 40a vyladiti dok. 174 vylúpiti dok. M 34a vymietati nedok. 226 výmluva f. 180 vymlúvati nedok. 208. — V. sé 132, 137, 185, 202 a j. vymluvnost f. 234 vymysliti dok. 136, 139, 150? a j. vymyślenie n. 151 vymyšlený adj. 164 vymýšleti nedok. 151, 159, 161 a j. vymyślovati nedok. 216 vynáščti nedok. 141 vynésti dok. 195 vynositel m. 149? (v. práv — legisla- tor) vypadnuti dok. 207 vypisovati nedok. 131. 35a a j. vypiti dok. 36b vyplacenie n. 227 výplata f. M 35b vyplunüti, vyplinüti dok. N ad M 38a vypovédéti dok. 209 vypraviti dok. 186 vyprositi v. vyprostiti vyprostiti dok. 135 (M vyprositi) vypsati dok. 146 135, 150*, .M omvlem: I. František Šimek: vypustiti dok. M 36a vyraziti dok. (oko = privare) 156 vyrčenien. 162, 172 vyručiti dok. 176 vyryti dok. 152 vysoký adj. 199, 233, M 35a; — 132/3, 139, 140 a j. vysost f. 133, 216 výstražný adj. 131 vystfieci dok. 228 vystfiehati sá nedok. 141, 148, 204, 206, vystupiti dok. 196 vysvoboditi dok. 184 vyśiti s6 nedok. N ad M 40a vytázati dok. N ad 139 vytočiti dok. 236 vytrhnúti dok. 159, 231 vytržený adj. 229, 235 vyvaditi dok. 177, 182 vyvésti dok. 214, 215, 220. — V.s& 219 vy vléci dok. 195 vyvrátiti dok. 133 vyvrci dok. 158, 225 vy(v)zdvihnüti dok. 171 vyznati dok. M 36b. -. V. vyznávati nedok. 209 vzácny adj. 192, 197, 198, M 34b (v)zbuditi dok. 165, 185, 215: - 190 aj. — V. s6 231 (v)zbúžiti sč dok. 232 (v)zbuzenie n. 225 vzdáliti dok. 131 (v)zdalovati sé nedok. 134 vzdáti dok. 183, 192, 194, M 34b a j. vzdávati nedok. 145, 156, 199 a j. vzdechnüti dok. 190 vzdélati dok. 233 vzdieti dok. 186; — M 34a vzdievati nedok. 136 (v)zdvihnüti dok. 201, 207, 219 a j. vzhóru adv. 215 (v)zhrzóti nedok. 132, 14], 159, 203 vzhrzitel m. 148 vzieti dok. 134, 145, 162, 163, 164, 165. 168 a j. (v)zjednati dok. M 35b vzkázati dok. M 34a vzniknüti dok. 196, 213 (v)zpét adv. 160 s6 222
Strana 103
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. vzploditi dok. 145 (v)zpomanüti, — menüti dok. 179, 190 a j. (v)zpominati nedok. 166, 233 (v)zpurny adj. N ad 140, 160 (V)zradovati só dok. 193 vztézati dok. 139, M 34a. — V.só 230 (v)zvédéti dok. 196, 209 a j. (v)zvelebenie n. 178 (v)zvelebiti dok. 166 (v)zvéstovati nedok. i dok. 144, 163 (v)zvoliti dok. 136, 226, M 34a vżdy(cky) v. veżdy 159, Xenofon m., jm. os. 235 (ounyl), M 3Ta- — V. i Scenophon Xerses m., jm. os. (omyl), 221 a j. (^ Xerxes) 158 z. ze praep. s. g. 131, 135, 137, 140, 170, 183, 207 a j. č. ^a praep. — S g. 193. — S ak. 140, 150", 155, 159, 168, 176, 198 a j. č. — S. instr. 200 a j. 7zabíjéti nedok. 165 zabiti dok. 134, 135, 160, zudáviti dok. 207 zahanbenie n. 228 zahladiti dok. N ad 156, 178, 231 a j. zahlazovati nedok. 140 zahnati dok. 219, 225, M 39a záhuba f. 161 zahubiti dok. 134, 135, 142, 156 a | zahyndóti dok. 217, 222, M 33a, M 39a zahynutie n. 152, 173, 218 a j. zachovaly adj. I81 zaehovánie n. 147, 152, 157, 159 a j. zachovati dok. 136, 139, 1497 (obser- vare), 158, 238 a j. zachovävati nedok. 174 zajisté adv. 139, 142, 144, 145 a j. základ m. 152 zákon m. 148, 149? a j. zákonník m. 194 zakopany adj. 210 zakopati dok. 238 záležčti nedok. 142, 153 zamietati nedok. 150% 173, 227 zamilovati dok. 183 zamordovati dok. 238 zamůúcenie n. 147, 188 229 a j. č. 103 zamucovati sě nedok. M ad 147 zámutek m. 237 zamuütiti dok. 179. zámysl m. M 34b zaneprézdniti sé dok. 149? západ m. 133 zápal m. M 374 zapálený adj. 234 zapáliti dok. 134; — 175, 225. — Z. sě 214, 229, M 34a zapierati nedok. M 38b zapijéti sé nedok. 156 zaplacovati nedok. M 39h zaplatiti dok. 177 zapomanuti, —menúti dok. 158, 166 (obliviscor), 200 a j. zapomanutie, —menutie n. M 38b zapominati nedok. M 38a zépovéd f. 195, 207 a j. zapovédéti dok. 153 zaprisieci (zapfisáhnüti) sě dok. 231 zasč adv. 144 (econtra), 167, 189; — 211 a j. zaslá£enie n. 171, 200 zaslúžiti dok. 171, 200, 209, M 36b zusmieti sé dok. 237 zastaviti dok. 176, 182 zástěra f. M 38a zástup m. 222 zastyděti sě dok. 137, 180 zatajiti dok. 173, 194, 195, M 33b, M 37a zatesknüti sobé dok. 173 zatiem adv. 183 zatratiti dok. 156 (praecavere) zatvrzeny adj. 1507 zavázatidok. 160 zavěšovati nedok. M 37a zavińenie n. M 35a zavolati dok. M 36b zavrei dok. 1497, 168, 213 a j. zavrżeny adj. 151, 198, 201, M 36a zaviieti dok. 193. — Z. sć 166 zaŻóci dok. 233 zbaviti dok. 156 zbéh m. 131, 132 zbitidok. 134 (interficere), 216, 237 a j. zbodenie n. 164 — 4. sé 179, 228 159,
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. vzploditi dok. 145 (v)zpomanüti, — menüti dok. 179, 190 a j. (v)zpominati nedok. 166, 233 (v)zpurny adj. N ad 140, 160 (V)zradovati só dok. 193 vztézati dok. 139, M 34a. — V.só 230 (v)zvédéti dok. 196, 209 a j. (v)zvelebenie n. 178 (v)zvelebiti dok. 166 (v)zvéstovati nedok. i dok. 144, 163 (v)zvoliti dok. 136, 226, M 34a vżdy(cky) v. veżdy 159, Xenofon m., jm. os. 235 (ounyl), M 3Ta- — V. i Scenophon Xerses m., jm. os. (omyl), 221 a j. (^ Xerxes) 158 z. ze praep. s. g. 131, 135, 137, 140, 170, 183, 207 a j. č. ^a praep. — S g. 193. — S ak. 140, 150", 155, 159, 168, 176, 198 a j. č. — S. instr. 200 a j. 7zabíjéti nedok. 165 zabiti dok. 134, 135, 160, zudáviti dok. 207 zahanbenie n. 228 zahladiti dok. N ad 156, 178, 231 a j. zahlazovati nedok. 140 zahnati dok. 219, 225, M 39a záhuba f. 161 zahubiti dok. 134, 135, 142, 156 a | zahyndóti dok. 217, 222, M 33a, M 39a zahynutie n. 152, 173, 218 a j. zachovaly adj. I81 zaehovánie n. 147, 152, 157, 159 a j. zachovati dok. 136, 139, 1497 (obser- vare), 158, 238 a j. zachovävati nedok. 174 zajisté adv. 139, 142, 144, 145 a j. základ m. 152 zákon m. 148, 149? a j. zákonník m. 194 zakopany adj. 210 zakopati dok. 238 záležčti nedok. 142, 153 zamietati nedok. 150% 173, 227 zamilovati dok. 183 zamordovati dok. 238 zamůúcenie n. 147, 188 229 a j. č. 103 zamucovati sě nedok. M ad 147 zámutek m. 237 zamuütiti dok. 179. zámysl m. M 34b zaneprézdniti sé dok. 149? západ m. 133 zápal m. M 374 zapálený adj. 234 zapáliti dok. 134; — 175, 225. — Z. sě 214, 229, M 34a zapierati nedok. M 38b zapijéti sé nedok. 156 zaplacovati nedok. M 39h zaplatiti dok. 177 zapomanuti, —menúti dok. 158, 166 (obliviscor), 200 a j. zapomanutie, —menutie n. M 38b zapominati nedok. M 38a zépovéd f. 195, 207 a j. zapovédéti dok. 153 zaprisieci (zapfisáhnüti) sě dok. 231 zasč adv. 144 (econtra), 167, 189; — 211 a j. zaslá£enie n. 171, 200 zaslúžiti dok. 171, 200, 209, M 36b zusmieti sé dok. 237 zastaviti dok. 176, 182 zástěra f. M 38a zástup m. 222 zastyděti sě dok. 137, 180 zatajiti dok. 173, 194, 195, M 33b, M 37a zatesknüti sobé dok. 173 zatiem adv. 183 zatratiti dok. 156 (praecavere) zatvrzeny adj. 1507 zavázatidok. 160 zavěšovati nedok. M 37a zavińenie n. M 35a zavolati dok. M 36b zavrei dok. 1497, 168, 213 a j. zavrżeny adj. 151, 198, 201, M 36a zaviieti dok. 193. — Z. sć 166 zaŻóci dok. 233 zbaviti dok. 156 zbéh m. 131, 132 zbitidok. 134 (interficere), 216, 237 a j. zbodenie n. 164 — 4. sé 179, 228 159,
Strana 104
104 zbohatěti dok. 183 zbósti dok. 225 zbor v. sbor zbožie v. sbožie zbranitel m. M 33b zbraňovati nedok. 143; — M 33b zbyti dok. 183, M 34a; — 197 zdalovati v. vzdalovati zda, — t€ conj. M 36b zdátisé nedok. 134, 144, 146, 150*, 172 aj. zdáviti dok. M ad 207 zde v. sde zdieti v. sdieti zdrav — v. edrav — zdrZélivost f. 212, 213, 225, 227 a j. zdrźólivy adj. 212, 228 zdrZénie n. 223; — 238 zdržčti dok. 235. — Z. sé 226, 233. M 35a zed f. 213 (murus), M 40a zedrati dok. 225 zeleny adj. 224 (viridis) zemó f. 144, 145, 165, 201; — 160, 188; — 145a j. zemónin m. 140 zemsky adj. 209, 218 Zenofilus m., jm. os. 209 Zenocrates m., jm. os. (spr. Xeno- erates) M 36b, M 37a zesniuti dok. 229 zét m. 192, 193 a j. zÉviti, zjéviti dok. 162, 188; — 183 aj. — Z. s6 189 zévné, zjévnèé adv. 132, 155, M 36b zevňutř, zevnitř adv. 219, 220 zhrz — v. vzhrz— zhubiti dok. 139 zhynüti dok. N ad .M 33a zima f. 218 zjed—, zjev — v. vzjed —, zév— zjímati dok. 163, 237, M 34a, M 35a zkáza f. 161 zkaženie n. 151 zkrvaviti dok. 238 zkusiti dok. 132; — 171 zkuáeny adj. 172; — 222 (exercitatus) zlatnicé f. 211 zlato n. 141, 144, 154 a j. zlatohlavovy adj. 135 (purpureus) I. František Šimek: zlatý adj. 131, 135, 169 a j. zle adv. 217 zloděj m. 132 zlořečiti nedok. M 38a, M 39b a j. zlost f. 135, 185; — 154, 174, 218 a j. zlüpiti dok. 144 zly adj. 134, 137, 144 (impius) a j. — M.zadj. 154. — N.z adj. z16 132, 134 aj. zméniti dok. 152, 177, 223 zmeškávati nedok. 134 zmrhati dok. 179 (perdere) zmyti dok. 190 znamenati nedok. 133, 134 (conside- rare), 136, 137, 139 a j. — 141, M 39b znamenávati nedok. N ad M 39b znamenie n. 1497, 153, 165, 237; — 180 (cicatrix) a j. znamenité adv. 197 znamenitý adj. 157, M 33b, M 37b znämost f. 192 známy adj. 131, 146, 224 u j. -- M. z adj. 163 znáti nedok. 145,178, 210, 211,220 a j. zniknuüti dok. 196 Zorobabel m., jin. os. 147 zpět v. vzpět zpiti 86 dok. 223 zpósob, spósob m. 149%; — 138, 144. 147, 154 (dispositio), 154 (usus) a j. zpósoba f. 139, 225 zpósobeny adj. 200, 222 zpósobiti dok. 141, 182, 193, 212 a J. zpósobovati nedok: 202 zpozvati dok. 146 zpráva, správa ft. 151, 221, 222 a). zpraveé, spraved mm. 132, 148 (rector). 1497, 149" a j. zpraviti dok. 222 zpravovánie, spravovánie n. 167 zpravovati nedok. 150”, 166, 167 a j. zprostiti dok.166, 174, 184, 198, 237 à j. zprośćovati, sprośtovati nedok. 208 zpurny v. vzpurný zrada f. 178 (proditio) zraditi dok. 173, 174 zradovati sé v. vzradovati sé zrak m. 158, 225
104 zbohatěti dok. 183 zbósti dok. 225 zbor v. sbor zbožie v. sbožie zbranitel m. M 33b zbraňovati nedok. 143; — M 33b zbyti dok. 183, M 34a; — 197 zdalovati v. vzdalovati zda, — t€ conj. M 36b zdátisé nedok. 134, 144, 146, 150*, 172 aj. zdáviti dok. M ad 207 zde v. sde zdieti v. sdieti zdrav — v. edrav — zdrZélivost f. 212, 213, 225, 227 a j. zdrźólivy adj. 212, 228 zdrZénie n. 223; — 238 zdržčti dok. 235. — Z. sé 226, 233. M 35a zed f. 213 (murus), M 40a zedrati dok. 225 zeleny adj. 224 (viridis) zemó f. 144, 145, 165, 201; — 160, 188; — 145a j. zemónin m. 140 zemsky adj. 209, 218 Zenofilus m., jm. os. 209 Zenocrates m., jm. os. (spr. Xeno- erates) M 36b, M 37a zesniuti dok. 229 zét m. 192, 193 a j. zÉviti, zjéviti dok. 162, 188; — 183 aj. — Z. s6 189 zévné, zjévnèé adv. 132, 155, M 36b zevňutř, zevnitř adv. 219, 220 zhrz — v. vzhrz— zhubiti dok. 139 zhynüti dok. N ad .M 33a zima f. 218 zjed—, zjev — v. vzjed —, zév— zjímati dok. 163, 237, M 34a, M 35a zkáza f. 161 zkaženie n. 151 zkrvaviti dok. 238 zkusiti dok. 132; — 171 zkuáeny adj. 172; — 222 (exercitatus) zlatnicé f. 211 zlato n. 141, 144, 154 a j. zlatohlavovy adj. 135 (purpureus) I. František Šimek: zlatý adj. 131, 135, 169 a j. zle adv. 217 zloděj m. 132 zlořečiti nedok. M 38a, M 39b a j. zlost f. 135, 185; — 154, 174, 218 a j. zlüpiti dok. 144 zly adj. 134, 137, 144 (impius) a j. — M.zadj. 154. — N.z adj. z16 132, 134 aj. zméniti dok. 152, 177, 223 zmeškávati nedok. 134 zmrhati dok. 179 (perdere) zmyti dok. 190 znamenati nedok. 133, 134 (conside- rare), 136, 137, 139 a j. — 141, M 39b znamenávati nedok. N ad M 39b znamenie n. 1497, 153, 165, 237; — 180 (cicatrix) a j. znamenité adv. 197 znamenitý adj. 157, M 33b, M 37b znämost f. 192 známy adj. 131, 146, 224 u j. -- M. z adj. 163 znáti nedok. 145,178, 210, 211,220 a j. zniknuüti dok. 196 Zorobabel m., jin. os. 147 zpět v. vzpět zpiti 86 dok. 223 zpósob, spósob m. 149%; — 138, 144. 147, 154 (dispositio), 154 (usus) a j. zpósoba f. 139, 225 zpósobeny adj. 200, 222 zpósobiti dok. 141, 182, 193, 212 a J. zpósobovati nedok: 202 zpozvati dok. 146 zpráva, správa ft. 151, 221, 222 a). zpraveé, spraved mm. 132, 148 (rector). 1497, 149" a j. zpraviti dok. 222 zpravovánie, spravovánie n. 167 zpravovati nedok. 150”, 166, 167 a j. zprostiti dok.166, 174, 184, 198, 237 à j. zprośćovati, sprośtovati nedok. 208 zpurny v. vzpurný zrada f. 178 (proditio) zraditi dok. 173, 174 zradovati sé v. vzradovati sé zrak m. 158, 225
Strana 105
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 105 zrcadlo n. 212 zrušiti dok. 140, 152, 233 a j. zřějmý adj. 212 zřiediti nedok. i dok. 221, 222, 223, М 39b ztracenie n. 237, M 33b ztratiti dok. 157, 177, 186 a j. ztrava f. 143, 193, 220 a j. ztráviti, stráviti dok. 155 zveleb — v. vzveleb — zvěstovati v. vzvěstovati zvieřě n. 134, 207 zvláščě, zvláště adv. 193, 194, 198 a j. zvláščně, zvláštně adv. 167 (pri- vatim) 167 zvlášční, zvláščný, zvlášt — adj. 134, 170, 234 zvol — v. vzvol— zvon m. 190 zvoniti nedok. 190 zvuk m. 217 zženiti sě dok. M 34b žádanie n. M 36a žádati nedok. 133, 134, 138 a j. žádný adj. 155, 209 a j. žádost f. 133, 149, 150r, 163 a j. žádostivý adj. 195 žahadlo, žeh — n. M 35a a N ad M 35a žalář m. 135 žaloba m. M 36b žalobník m. M 36b žalost f. 237 žalovati nedok. M ad 188, 188, 207 žaludek m. 224 že conj. 131, 132, 133, 135, 138 a j. č. žebrati nedok. 183 žehránie n. M 39a žěleti nedok. 158, 188, 213 (dolere) a j. železo n. 144, 150", M 38b a j. žena f. 146, 147; — 134, 155, 169 a j. ženatý m. z adj. M 34b ženima f. 147, 235 ženiti sě nedok. 236 ženka f.; ženka prázdná, nečistá 225, 238 ženský adj. 140, 189, 195 a j. žid m. 208 židovský adj. 208 Židovstvo m., jm. země 142 (Iudea) — živiti nedok. 142; — 156 (alere). Ž. sč 168, 169 a j. život m. 134, 135, 145, 193 a j. živý adj. 145, 165, 191, M 36a a j. č. — Za živa 238 žold m. 143 žoldán m. M 34a
Staročeský překlad spisu Jana Guallensis. 105 zrcadlo n. 212 zrušiti dok. 140, 152, 233 a j. zřějmý adj. 212 zřiediti nedok. i dok. 221, 222, 223, М 39b ztracenie n. 237, M 33b ztratiti dok. 157, 177, 186 a j. ztrava f. 143, 193, 220 a j. ztráviti, stráviti dok. 155 zveleb — v. vzveleb — zvěstovati v. vzvěstovati zvieřě n. 134, 207 zvláščě, zvláště adv. 193, 194, 198 a j. zvláščně, zvláštně adv. 167 (pri- vatim) 167 zvlášční, zvláščný, zvlášt — adj. 134, 170, 234 zvol — v. vzvol— zvon m. 190 zvoniti nedok. 190 zvuk m. 217 zženiti sě dok. M 34b žádanie n. M 36a žádati nedok. 133, 134, 138 a j. žádný adj. 155, 209 a j. žádost f. 133, 149, 150r, 163 a j. žádostivý adj. 195 žahadlo, žeh — n. M 35a a N ad M 35a žalář m. 135 žaloba m. M 36b žalobník m. M 36b žalost f. 237 žalovati nedok. M ad 188, 188, 207 žaludek m. 224 že conj. 131, 132, 133, 135, 138 a j. č. žebrati nedok. 183 žehránie n. M 39a žěleti nedok. 158, 188, 213 (dolere) a j. železo n. 144, 150", M 38b a j. žena f. 146, 147; — 134, 155, 169 a j. ženatý m. z adj. M 34b ženima f. 147, 235 ženiti sě nedok. 236 ženka f.; ženka prázdná, nečistá 225, 238 ženský adj. 140, 189, 195 a j. žid m. 208 židovský adj. 208 Židovstvo m., jm. země 142 (Iudea) — živiti nedok. 142; — 156 (alere). Ž. sč 168, 169 a j. život m. 134, 135, 145, 193 a j. živý adj. 145, 165, 191, M 36a a j. č. — Za živa 238 žold m. 143 žoldán m. M 34a
- I: Titul
- 1: Úvod
- 14: Edice
- 74: Rejstřík