z 162 stránek
Titul
1
2
3
4
Slovo úvodem
5
6
Úvod
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
Ediční zpráva
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
Edice
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
131
132
133
134
135
136
137
138
139
140
141
142
143
144
145
146
147
148
149
150
151
152
Seznam vyobrazení
153
154
155
156
157
158
159
160
161
Obsah
162
- s. 57: ...om. K — 206 operator ] rarus operator K 185 Gregorius Magnus, Homiliarium in Ezechielem, liber I, Homilia I1, PL 76, 909—910...
- s. 57: ...PL 76, 909—910 — 187 Act. 26, 27 — 195 Gregorius Magnus, Homiliarium in Ezechielem, liber I, Homilia II, PL 76, 909—910...
- s. 57: ...— 198 Prov. 6,3—4 — 200 Ezech. 3,19 — 204 Gregorius Magnus, Homiliae XL in Evangelia, liber I, Homilia 17, PL 76,...
- s. 83: ...Y 247 Matth. 13,25 — 250 Prov. 24,30—32 — 262 Gregorius Magnus, Homiliae XL in Evangelia, PL 76, 1146 — 264 Gregorius...
- s. 83: ...Magnus, Homiliae XL in Evangelia, PL 76, 1146 — 264 Gregorius Magnus, Homiliae XL in Evangelia, PL 76, 1147 —271 Gregorius Magnus,...
- s. 83: ...Gregorius Magnus, Homiliae XL in Evangelia, PL 76, 1147 —271 Gregorius Magnus, Homiliae XL in Evangelia, PL 76, 909 83 G* 149va...
- s. 95: ...600 labore ] om. K 579 Iudas 12 — 585 Gregorius Magnus, Moralium libri sive Expositio in librum B. Job., PL 75,...
- s. 95: ...Expositio in librum B. Job., PL 75, 568 — 593 Gregorius Magnus, Moralium libri sive Expositio in librum B. Job, PL 75,...
- s. 97: ...— 631 Is. 56,11 — 635 Is. 56,3—I1 — 644 Gregorius Mag- nus, Homiliae XL in Evangelia, Homilia 14, PL 76, 1127 97...
- s. 129: ...1 — 63, 68, 96 Eusebius Hieronymus v. Hieronymus Eusebius Gregorius Magnus — 55, 69, 96 Homilia 17 — 119 Homiliae XL in...
Název:
Iohannis Milicii de Cremsir Tres sermones synodales
Autor:
Mráz, Milan; Herold, Vilém
Rok vydání:
1974
Místo vydání:
Praha
Česká národní bibliografie:
Počet stran celkem:
162
Počet stran předmluvy plus obsahu:
162
Obsah:
- 1: Titul
- 5: Slovo úvodem
- 7: Úvod
- 25: Ediční zpráva
- 45: Edice
- 153: Seznam vyobrazení
- 162: Obsah
upravit
Strana 1
VILÉM HEROLD - MILAN MRÁZ IOHANNIS MILICII DE CREMSIR TRES SERMONES SYNODALES PRAGAE ACADEMIA H. E. IN AEDIBUS ACADEMIAE SCIENTIARUM BOHEMOSLOVACAE MCMLXXIV
VILÉM HEROLD - MILAN MRÁZ IOHANNIS MILICII DE CREMSIR TRES SERMONES SYNODALES PRAGAE ACADEMIA H. E. IN AEDIBUS ACADEMIAE SCIENTIARUM BOHEMOSLOVACAE MCMLXXIV
Strana 2
VILÉM HEROLD - MILAN MRAZ JANA MILÍČE Z KROMĚŘÍŽE TŘI ŘEČI SYNODNÍ PRAHA ACADEMIA NAKLADATELSTVÍ ČESKOSLOVENSKÉ AKADEMIE VĚD 1974
VILÉM HEROLD - MILAN MRAZ JANA MILÍČE Z KROMĚŘÍŽE TŘI ŘEČI SYNODNÍ PRAHA ACADEMIA NAKLADATELSTVÍ ČESKOSLOVENSKÉ AKADEMIE VĚD 1974
Strana 3
ČESKOSLOVENSKÁ AKADEMIE VĚD ÚSTAV PRO FILOSOFII A SOCIOLOGII FILOSOFICKÁ SEKCE
ČESKOSLOVENSKÁ AKADEMIE VĚD ÚSTAV PRO FILOSOFII A SOCIOLOGII FILOSOFICKÁ SEKCE
Strana 4
ČESKOSLOVENSKÁ AKADEMIE VĚD Vědecký redaktor prof. dr. Jiřina Popelová-Otáhalová, DrSc. Recenzovala dr. Anežka Vidmanová-Schmidtová, CSc. Vilém Herold — Milan Mráz 1974
ČESKOSLOVENSKÁ AKADEMIE VĚD Vědecký redaktor prof. dr. Jiřina Popelová-Otáhalová, DrSc. Recenzovala dr. Anežka Vidmanová-Schmidtová, CSc. Vilém Herold — Milan Mráz 1974
Strana 5
SLOVO UVODEM Mezi světová kulturní výročí UNESCO bylo na rok 1974 zařazeno i šestisté výročí úmrtí jednoho z nejvýraznějších předchůdců Husových a husitského revolučního hnutí — lidového kazatele Jana Milíče z Kroměříže. Jméno Milíčovo se tak dostalo do plejády vynikajících osobností a výročí, jejichž význam si právem připomíná celá světová veřejnost. Zamýšlíme-li se nad životními osudy a dílem Jana Milíče z Kroměříže, je zřejmé, že jeho jméno se ocitá v tomto kontextu zcela oprávněně. Doba, v níž Milíč žil a působil — druhé a třetí čtvrtstoletí XIV. věku — byla obdobím, kdy feudální společnost i církev navenek ještě působily dojmem univerzální nenarušitelné jednoty. Pod povrchem však narůstala nezadržitelně krize a Milíč byl jedním z prvních, kdo na tuto skutečnost dokázal otevřeně ukázat a hledat cesty k nápravě. Milíč, který byl prostého původu a vzhledem k tomu zřejmě ani nemohl absolvovat tehdy obvyklé universitní vzdělání (nedostatek „scholastické učenosti“ mu zlomyslně předhazovali jeho odpůrci), měl naopak — jistě i díky těmto skutečnostem — nejen neobyčejnou houževnatost, s níž dovedl dohnat nedostatek formálního vzdělání, takže jeho duševní schopnosti vysoko převyšovaly tehdy obvyklý průměr (svědčí o tom slova Matěje z Janova i M. Vojtěcha Raňkův z Ježova), ale i schopnost neotřelého, originálního pohledu na sociální skutečnost kolem sebe, schopnost vidět a číst v knize života, která mu byla pravou universitou, a vyvozovat z poznaného nutné konsekvence. Když zblízka poznal — v císařské kanceláři a jako pražský arcijáhen — otřesný rub feudálních pořádků a bídu utlačovaných, rozhoduje se opustit svá výhodná a významná postavení a jako nezávislý kazatel se staví po bok prostého lidu. „Ohňová slova“ Milíčova pronášená jak latinsky, tak zejména pro lid česky a německy, dokázala ve své době nejen mistrně odhalovat pravou tvář tehdejší oficiální církve a s ní tak těsně propojené vládnoucí třídy feudální společnosti, nejen odvážně pranýřovat zlořády i hluboké sociální rozpory, ale i burcovat k boji za jejich odstranění a za nastolení lepšího společenského uspořádání. Tento postup vede k opakovaným a stále více stupňovaným útokům církevní hierarchie proti Milíčovi, k opakovanému věznění a vrcholí na samém sklonku Milíčova života bulou papeže Rehoře XI. z r. 1374, v níž je přímo Milíč obviněn z kacířství a cílevědomého ohrožování církevní moci. Milíč opravdu neútočil na církevní praktiky jen slovy, ale — co je obzvláště 5
SLOVO UVODEM Mezi světová kulturní výročí UNESCO bylo na rok 1974 zařazeno i šestisté výročí úmrtí jednoho z nejvýraznějších předchůdců Husových a husitského revolučního hnutí — lidového kazatele Jana Milíče z Kroměříže. Jméno Milíčovo se tak dostalo do plejády vynikajících osobností a výročí, jejichž význam si právem připomíná celá světová veřejnost. Zamýšlíme-li se nad životními osudy a dílem Jana Milíče z Kroměříže, je zřejmé, že jeho jméno se ocitá v tomto kontextu zcela oprávněně. Doba, v níž Milíč žil a působil — druhé a třetí čtvrtstoletí XIV. věku — byla obdobím, kdy feudální společnost i církev navenek ještě působily dojmem univerzální nenarušitelné jednoty. Pod povrchem však narůstala nezadržitelně krize a Milíč byl jedním z prvních, kdo na tuto skutečnost dokázal otevřeně ukázat a hledat cesty k nápravě. Milíč, který byl prostého původu a vzhledem k tomu zřejmě ani nemohl absolvovat tehdy obvyklé universitní vzdělání (nedostatek „scholastické učenosti“ mu zlomyslně předhazovali jeho odpůrci), měl naopak — jistě i díky těmto skutečnostem — nejen neobyčejnou houževnatost, s níž dovedl dohnat nedostatek formálního vzdělání, takže jeho duševní schopnosti vysoko převyšovaly tehdy obvyklý průměr (svědčí o tom slova Matěje z Janova i M. Vojtěcha Raňkův z Ježova), ale i schopnost neotřelého, originálního pohledu na sociální skutečnost kolem sebe, schopnost vidět a číst v knize života, která mu byla pravou universitou, a vyvozovat z poznaného nutné konsekvence. Když zblízka poznal — v císařské kanceláři a jako pražský arcijáhen — otřesný rub feudálních pořádků a bídu utlačovaných, rozhoduje se opustit svá výhodná a významná postavení a jako nezávislý kazatel se staví po bok prostého lidu. „Ohňová slova“ Milíčova pronášená jak latinsky, tak zejména pro lid česky a německy, dokázala ve své době nejen mistrně odhalovat pravou tvář tehdejší oficiální církve a s ní tak těsně propojené vládnoucí třídy feudální společnosti, nejen odvážně pranýřovat zlořády i hluboké sociální rozpory, ale i burcovat k boji za jejich odstranění a za nastolení lepšího společenského uspořádání. Tento postup vede k opakovaným a stále více stupňovaným útokům církevní hierarchie proti Milíčovi, k opakovanému věznění a vrcholí na samém sklonku Milíčova života bulou papeže Rehoře XI. z r. 1374, v níž je přímo Milíč obviněn z kacířství a cílevědomého ohrožování církevní moci. Milíč opravdu neútočil na církevní praktiky jen slovy, ale — co je obzvláště 5
Strana 6
důležité — i konkrétními činy. Milíčův Jeruzalém, který byl nejen institucí sociální, ale i pokusem o určitou vzornou obec, je v tom přímým předchůdcem jak Husovy Betlémské kaple (kterou nechali po zabrání Jeruzaléma cisterciáky nedaleko postavit Milíčovi stoupenci, mj. kramář Kříž a Jan z Cách, děd Prokopa Holého), ale do určité míry i táborské komuny první doby husitského revolučního hnutí. Jan Milíč z Kroměříže ve svém díle první vyslovil a svou činností začal realizovat požadavky, které se staly nedílnou součástí husitského revolučního programu. Přispěl tak rozhodující měrou k formování revolučního vědomí, jež se pak v husitství stalo materiální silou, otřásající univerzální církví a feudálním řádem v samých základech. Milíč je tak bezesporu osobností, jejíž myšlenkový odkaz se stal trvalou součástí pokrokových tradic našeho národa. Zdeněk Nejedlý již na počátku naší cesty k socialismu zdůraznil plným právem, že komunisté jsou dědici našich velkých národních tradic. Nejedlého slova platí v neztenčené míře i v dnešní době. Je zcela zákonité, že se k Milíčovi hlásíme i dnes, v období rozvinuté výstavby socialistické společnosti, kdy aktivní role historického vědo- mí vystupuje do popředí. Toto vědomí totiž neodráží jen pasívně historické procesy společenských změn, ale má i významnou úlohu v boji za přetváření světa. Jsou to mj. i zobecněné historické zkušenosti, které umožnily vypracování teoretických základů marxismu-leninismu a politiky komunistické strany jako vedoucí síly společnosti. Před historiky české filosofie to staví závažný úkol důkladně vědecky osvětlit naše pokrokové ideové tradice a zaplnit dosud méně známá a bílá místa v dějinách našich národů. Vydání Tří synodních řečí je v jubilejním roce Milíčově jedním z našich příspěvků ke splnění tohoto úkolu. Z rozsáhlého díla Milíčova, které je v nej- lepším slova smyslu nedílnou součástí sociální filosofie své doby — té filosofie, které už nešlo jen o postižení a výklad skutečnosti, ale o to, účinně tuto skutečnost pomáhat změnit k lepšímu — byl totiž dosud vydán jen nepatrný zlomek. Přítomná edice je tedy současně i malou splátkou našeho dluhu vůči této osobnosti, která přesahuje jak český, tak dobový rámec, a jejíž dílo se stalo plným právem součástí pokrokového dědictví kultury české i světové. Ustav pro filosofii a sociologii CSAV
důležité — i konkrétními činy. Milíčův Jeruzalém, který byl nejen institucí sociální, ale i pokusem o určitou vzornou obec, je v tom přímým předchůdcem jak Husovy Betlémské kaple (kterou nechali po zabrání Jeruzaléma cisterciáky nedaleko postavit Milíčovi stoupenci, mj. kramář Kříž a Jan z Cách, děd Prokopa Holého), ale do určité míry i táborské komuny první doby husitského revolučního hnutí. Jan Milíč z Kroměříže ve svém díle první vyslovil a svou činností začal realizovat požadavky, které se staly nedílnou součástí husitského revolučního programu. Přispěl tak rozhodující měrou k formování revolučního vědomí, jež se pak v husitství stalo materiální silou, otřásající univerzální církví a feudálním řádem v samých základech. Milíč je tak bezesporu osobností, jejíž myšlenkový odkaz se stal trvalou součástí pokrokových tradic našeho národa. Zdeněk Nejedlý již na počátku naší cesty k socialismu zdůraznil plným právem, že komunisté jsou dědici našich velkých národních tradic. Nejedlého slova platí v neztenčené míře i v dnešní době. Je zcela zákonité, že se k Milíčovi hlásíme i dnes, v období rozvinuté výstavby socialistické společnosti, kdy aktivní role historického vědo- mí vystupuje do popředí. Toto vědomí totiž neodráží jen pasívně historické procesy společenských změn, ale má i významnou úlohu v boji za přetváření světa. Jsou to mj. i zobecněné historické zkušenosti, které umožnily vypracování teoretických základů marxismu-leninismu a politiky komunistické strany jako vedoucí síly společnosti. Před historiky české filosofie to staví závažný úkol důkladně vědecky osvětlit naše pokrokové ideové tradice a zaplnit dosud méně známá a bílá místa v dějinách našich národů. Vydání Tří synodních řečí je v jubilejním roce Milíčově jedním z našich příspěvků ke splnění tohoto úkolu. Z rozsáhlého díla Milíčova, které je v nej- lepším slova smyslu nedílnou součástí sociální filosofie své doby — té filosofie, které už nešlo jen o postižení a výklad skutečnosti, ale o to, účinně tuto skutečnost pomáhat změnit k lepšímu — byl totiž dosud vydán jen nepatrný zlomek. Přítomná edice je tedy současně i malou splátkou našeho dluhu vůči této osobnosti, která přesahuje jak český, tak dobový rámec, a jejíž dílo se stalo plným právem součástí pokrokového dědictví kultury české i světové. Ustav pro filosofii a sociologii CSAV
Strana 7
JAN MILÍČ Z KROMĚŘÍŽE - AUTOR TŘÍ ŘEČÍ SYNODNÍCH „Jistý kněz Milíč, někdy sakristán pražský, pod zdáním svatosti pojat du- chem vypínavým a výtržným a osobiv si úřad kazatelský, který mu nenáleží, odvážil se a odvažuje věřícím, zvláště prostším, veřejně kázati bludy netoliko výtržné a nesprávné, nýbrž přímo kacířské a rozkolnické, a tudíž pohoršlivé a nebezpečné, jimiž již mnoho lidí obojího pohlaví svedl ke své sektě i k bludům zatracení i k činům zavržení hodným na újmu katolické víry a na potupu svatých práv...“ — To jsou slova z listiny papeže Rehoře XI. z 13. ledna 1374.1 Přivádějí na samém sklonku života opět Jana Milíče z Kroměříže do vážného konfliktu s oficiální církví a jsou mimoděk výstižnou charakteristikou jednoho z nejvýraznějších předchůdců Husových, který byl kdysi nazván „otcem české reformace“. Milíč ovšem svým působením a dílem tento rámec překročil: nelítostnou kritikou soudobé církve a sociálních rozporů feudálního řádu bojoval fakticky za nápravu společenských poměrů a stal se tak i přímo jedním z nejvýznamnějších ideových iniciátorů husitského revolučního hnutí, které hluboce otřáslo feudalismem u nás i v celé Evropě. I když není možné v krátkém úvodu k edici podat vyčerpávající přehled a zhodnocení Milíčova bouřlivého života, působení a rozsáhlého díla, je přece nutno alespoň ve stručném přehledu vytknout ty základní skutečnosti, které umožní zasadit poprvé vydávané Milíčovy synodní řeči do historického a spo- lečenského kontextu, v němž vznikly a působily. Milíčovy životní osudy byly pestré, ale spojuje je pevná logická nit. Narodil se patrně ve dvacátých letech 14. stol. v moravské Kroměříži „z rodičů nikoli vznešených“, jak připomíná jeho soudobý anonymní životopisec.2 Na Moravě patrně absolvoval i školy, kde získal tehdy obvyklé základní vědomosti v sed- meru svobodných umění, teologii i kanonickém právu.3 Učených hodností universitních však Milíč zjevně po formální stránce nikdy nedosáhl a ještě po letech mu odpůrci předhazují, že se „neučený ve svatých písmech jako 1 Viz Monumenta Vaticana res gestas Bohemicas illustrantia, tomus IV, pars 2, s. 444—445; překlad dle Václava Novotného, Náboženské hnutí české ve 14. a 15. stol., část 1, Praha, J. Otto s.a., s. 76—77. Fontes rerum Bohemicarum, Tomus I, s. 404 — K datu narození nejsou žádná historická svědectví. Vedle rodné Kroměříže studoval nejspíše potom v Olomouci. Srv. k tomu František Loskot, Milíč z Kroměříže, Praha, Volná Myšlenka 1911, na s. 16—17.
JAN MILÍČ Z KROMĚŘÍŽE - AUTOR TŘÍ ŘEČÍ SYNODNÍCH „Jistý kněz Milíč, někdy sakristán pražský, pod zdáním svatosti pojat du- chem vypínavým a výtržným a osobiv si úřad kazatelský, který mu nenáleží, odvážil se a odvažuje věřícím, zvláště prostším, veřejně kázati bludy netoliko výtržné a nesprávné, nýbrž přímo kacířské a rozkolnické, a tudíž pohoršlivé a nebezpečné, jimiž již mnoho lidí obojího pohlaví svedl ke své sektě i k bludům zatracení i k činům zavržení hodným na újmu katolické víry a na potupu svatých práv...“ — To jsou slova z listiny papeže Rehoře XI. z 13. ledna 1374.1 Přivádějí na samém sklonku života opět Jana Milíče z Kroměříže do vážného konfliktu s oficiální církví a jsou mimoděk výstižnou charakteristikou jednoho z nejvýraznějších předchůdců Husových, který byl kdysi nazván „otcem české reformace“. Milíč ovšem svým působením a dílem tento rámec překročil: nelítostnou kritikou soudobé církve a sociálních rozporů feudálního řádu bojoval fakticky za nápravu společenských poměrů a stal se tak i přímo jedním z nejvýznamnějších ideových iniciátorů husitského revolučního hnutí, které hluboce otřáslo feudalismem u nás i v celé Evropě. I když není možné v krátkém úvodu k edici podat vyčerpávající přehled a zhodnocení Milíčova bouřlivého života, působení a rozsáhlého díla, je přece nutno alespoň ve stručném přehledu vytknout ty základní skutečnosti, které umožní zasadit poprvé vydávané Milíčovy synodní řeči do historického a spo- lečenského kontextu, v němž vznikly a působily. Milíčovy životní osudy byly pestré, ale spojuje je pevná logická nit. Narodil se patrně ve dvacátých letech 14. stol. v moravské Kroměříži „z rodičů nikoli vznešených“, jak připomíná jeho soudobý anonymní životopisec.2 Na Moravě patrně absolvoval i školy, kde získal tehdy obvyklé základní vědomosti v sed- meru svobodných umění, teologii i kanonickém právu.3 Učených hodností universitních však Milíč zjevně po formální stránce nikdy nedosáhl a ještě po letech mu odpůrci předhazují, že se „neučený ve svatých písmech jako 1 Viz Monumenta Vaticana res gestas Bohemicas illustrantia, tomus IV, pars 2, s. 444—445; překlad dle Václava Novotného, Náboženské hnutí české ve 14. a 15. stol., část 1, Praha, J. Otto s.a., s. 76—77. Fontes rerum Bohemicarum, Tomus I, s. 404 — K datu narození nejsou žádná historická svědectví. Vedle rodné Kroměříže studoval nejspíše potom v Olomouci. Srv. k tomu František Loskot, Milíč z Kroměříže, Praha, Volná Myšlenka 1911, na s. 16—17.
Strana 8
divoch z lesů odvážil vzít na sebe úřad kazatelský“.4 Potvrzuje to i svědectví Mistra pařížského Matěje z Janova, který obdivuje Milíčovu „přeplodnou učenost a umělost“, pozoruhodnou tím spíše, že Milíč dříve byl jen „jednodu- chý kněz a písař při dvořích knížat“.5 Otázku, zda nedostatek tehdejší „scho- lastické učenosti“ přispěl k originalitě a rozvoji individuality Milíčovy, tak jak to nadhazuje Loskot, je možno jistě do určité míry zodpovědět kladně,“ na druhé straně je však nesporné, že nedostatek formálního vzdělání dohnal Milíč svou mimořádnou vytrvalostí a pílí, takže věcně naopak jeho vědomosti a duševní schopnosti vysoko převyšovaly tehdejší průměr. Dosvědčuje to vý- mluvně i Vojtěch Raňkův z Ježova: tento muž, vynikající učenec a řečník, který byl na svůj dvojí pařížský mistrovský titul a na své vzdělání tak pyšný, vůči Milíčovi skromně přiznává, že to „co on maje kázati mužům učeným a osvíceným sotva za celý jeden měsíc sestaviti dovede, sestavuje Milíč v mysli své za hodinu“.7 Životní zkušenosti Milíčovy byly mu ovšem druhou — patrně nejcennější školou. Ze začátku působil Milíč pravděpodobně jako písař na dvoře morav- ského markraběte Jana,“ potom přešel do pražské císařské kanceláře, kde je jeho působení doloženo v letech 1358—1362: byl registrátorem, korektorem a prav- děpodobně i jedním z notářů.? Nemusíme pochybovat o tom, že raným huma- nismem ovlivněné prostředí císařské kanceláře, kterou za Karla IV. po dvacet let vedl kancléř Jan ze Středy, přítel Petrarkův,10 zanechalo své stopy i na Milíčovi: jistě tu můžeme hledat i jeden ze zdrojů jeho pozdějšího skvělého řečnického umění. Milíč ale při této činnosti měl i možnost poznat zblízka špičky tehdejší feudální společnosti, jak v Praze, tak v cizině, na cestách, při nichž doprovázel císařský dvůr. Na přímluvu Jana ze Středy se Milíčovi dostává příslibu beneficiall a stává „sed sicut singularis de silva, ferus, indoctus in sacris litteris, officium predicationis assumpsit“ — viz Loskot, Milíč, 1.c., s. 17. Matthiae de Janov Narracio de Milicio in: Vlastimil Kybal, Matěje z Janova Regulae Veteris et Novi Testamenti, sv. 3, Inšpruk 1911, s. 363. Srv. Loskot, Milíč, 1.c., s. 17. Fontes rerum Bohemicarum, tomus I, s. 406. Srv. výše citovaný text Janovův a hypotézu Palackého, Předchůdcové husitství v Čechách, in: František Palacký, Radhost, Sbírka spisů drobných, II, Praha, Tempský 1872, s. 311. Srv. k tomu Regesta diplomatica nec non epistolaria Bohemiae et Moraviae, VI: č. 853, s. 533; VII: č. 445, s. 287; č. 678, s. 409; č. 1246, s. 759. Jan ze Středy měl s italskými humanisty velmi těsné styky: v jeho knihovně byl mj. i ru- kopis Dantovy Božské komedie. — Srv. o něm mj. Eduard Winter, Frühhumanismus, Seine Entwicklung in Böhmen und deren europäische Bedeutung für die Kirchenreformbestrebungen im 14. Jahrhundert, Berlin, Akademie Verlag 1964, zejm. s. 58—64, a Johann Klapper, Johann von Neumarkt, Bischof und Hofkanzler, Religiöse Frührennaissance in Böhmen zur Zeir Kaiser Karls IV., Leipzig 1964. Listina papeže Inocence VI. z 21. 1. 1361. Viz Monumenta Vaticana res gestas Bohemicas illustrantia, tomus II, s. 471—472. 5 9 10 11 8
divoch z lesů odvážil vzít na sebe úřad kazatelský“.4 Potvrzuje to i svědectví Mistra pařížského Matěje z Janova, který obdivuje Milíčovu „přeplodnou učenost a umělost“, pozoruhodnou tím spíše, že Milíč dříve byl jen „jednodu- chý kněz a písař při dvořích knížat“.5 Otázku, zda nedostatek tehdejší „scho- lastické učenosti“ přispěl k originalitě a rozvoji individuality Milíčovy, tak jak to nadhazuje Loskot, je možno jistě do určité míry zodpovědět kladně,“ na druhé straně je však nesporné, že nedostatek formálního vzdělání dohnal Milíč svou mimořádnou vytrvalostí a pílí, takže věcně naopak jeho vědomosti a duševní schopnosti vysoko převyšovaly tehdejší průměr. Dosvědčuje to vý- mluvně i Vojtěch Raňkův z Ježova: tento muž, vynikající učenec a řečník, který byl na svůj dvojí pařížský mistrovský titul a na své vzdělání tak pyšný, vůči Milíčovi skromně přiznává, že to „co on maje kázati mužům učeným a osvíceným sotva za celý jeden měsíc sestaviti dovede, sestavuje Milíč v mysli své za hodinu“.7 Životní zkušenosti Milíčovy byly mu ovšem druhou — patrně nejcennější školou. Ze začátku působil Milíč pravděpodobně jako písař na dvoře morav- ského markraběte Jana,“ potom přešel do pražské císařské kanceláře, kde je jeho působení doloženo v letech 1358—1362: byl registrátorem, korektorem a prav- děpodobně i jedním z notářů.? Nemusíme pochybovat o tom, že raným huma- nismem ovlivněné prostředí císařské kanceláře, kterou za Karla IV. po dvacet let vedl kancléř Jan ze Středy, přítel Petrarkův,10 zanechalo své stopy i na Milíčovi: jistě tu můžeme hledat i jeden ze zdrojů jeho pozdějšího skvělého řečnického umění. Milíč ale při této činnosti měl i možnost poznat zblízka špičky tehdejší feudální společnosti, jak v Praze, tak v cizině, na cestách, při nichž doprovázel císařský dvůr. Na přímluvu Jana ze Středy se Milíčovi dostává příslibu beneficiall a stává „sed sicut singularis de silva, ferus, indoctus in sacris litteris, officium predicationis assumpsit“ — viz Loskot, Milíč, 1.c., s. 17. Matthiae de Janov Narracio de Milicio in: Vlastimil Kybal, Matěje z Janova Regulae Veteris et Novi Testamenti, sv. 3, Inšpruk 1911, s. 363. Srv. Loskot, Milíč, 1.c., s. 17. Fontes rerum Bohemicarum, tomus I, s. 406. Srv. výše citovaný text Janovův a hypotézu Palackého, Předchůdcové husitství v Čechách, in: František Palacký, Radhost, Sbírka spisů drobných, II, Praha, Tempský 1872, s. 311. Srv. k tomu Regesta diplomatica nec non epistolaria Bohemiae et Moraviae, VI: č. 853, s. 533; VII: č. 445, s. 287; č. 678, s. 409; č. 1246, s. 759. Jan ze Středy měl s italskými humanisty velmi těsné styky: v jeho knihovně byl mj. i ru- kopis Dantovy Božské komedie. — Srv. o něm mj. Eduard Winter, Frühhumanismus, Seine Entwicklung in Böhmen und deren europäische Bedeutung für die Kirchenreformbestrebungen im 14. Jahrhundert, Berlin, Akademie Verlag 1964, zejm. s. 58—64, a Johann Klapper, Johann von Neumarkt, Bischof und Hofkanzler, Religiöse Frührennaissance in Böhmen zur Zeir Kaiser Karls IV., Leipzig 1964. Listina papeže Inocence VI. z 21. 1. 1361. Viz Monumenta Vaticana res gestas Bohemicas illustrantia, tomus II, s. 471—472. 5 9 10 11 8
Strana 9
se posléze kanovníkem a sakristou v metropolitním kostele sv. Víta.12 Současný životopisec Milíčův ještě uvádí, že Milíč dosáhl arcijáhenství.13 I když ostatní historické prameny nepotvrzují toto konstatování, není třeba pochybovat o tom, že zatímco pražské arcijáhenství bylo formálně svěřeno cizinci Janovi de Marolio, zástupcem a skutečným vykonavatelem tohoto úřadu byl od podzimu 1362 do podzimu 1363 Milíč z Kroměříže.14 Jednou z hlavních povinností a práv arcijáhna byly visitace, jejichž účelem měl být dohled nad kázní kleru.15 O Milíčovi víme, že visitace konal velmi horlivě;16 patrně ihned po nabytí nových funkcí opustil Milíč, který pojímal své poslání opravdově a nechtěl hromadit obročí, jak bylo tehdy obvyklé, císařskou kancelář, kde byl, jak vzpomíná Matěj z Janova, vážen a oblíben.17 Kontrolní visitace umožnily Milíčovi poznat důvěrně navenek vnějším leskem zakrývaný hluboký úpadek kleru i celé církve v praxi, odhalily mu ale i zblízka sociální rozpory, které ve ſeudální společnosti té doby narůstaly do stále křiklavějších rozměrů.18 Toto poznání otřáslo Milíčem natolik, že se rozhodl věnovat své síly plně boji za nápravu těchto zlořádů. K tomuto rozhodnutí jistě přispělo i vystoupení Konráda Waldhausera, který přišel do Prahy právě v r. 1363 a zejména na podzim toho roku rozvinul kazatelskou činnost, v níž nebojácně pranýřoval soudobé praktiky. Sám Waldhauser vzpomíná na Milíče, který se později stal jeho dobrým přítelem, že už v době, kdy začal v Praze kázat, měl v něm svého příznivce.19 Rozhodnutí, ke kterému takto Milíč dospívá, je opravdové. Nespokojuje se 12 Tak je doložen ještě v srpnu 1363. Viz Libri confirmationum, I, pars 2, s. 16. 13 Fontes rerum Bohemicarum, tomus I, s. 404. 14 Viz k tomu Loskot, Milíč, 1.c., s. 24. 15 Srv. k tomu mj. článek Zdeňky Hledíkové, Česká visitační interrogatoria do počátku 15. století, Československý časopis historický, 16, 1968, s. 71—98. „Coepit... diligenti cura plebanos visitare,“ Fontes rerum Bohemicarum, tomus I, s. 404. Matthiae de Janov Narracio de Milicio in: Kybal, Matěje z Janova Regulae, 1.c., s. 358.— V císařské kanceláři je Milíč naposledy doložen 7. října 1362, viz Regesta diplomatica nec non epistolaria Bohemiae et Moraviae, pars VII, č. 1246, s. 759. Výmluvné svědectví v tomto směru podává jediný zachovaný visitační protokol pražského arcijáhenství. Pochází z doby jen o málo pozdější a byl nyní zpřístupněn v záslužné edici Ivana Hlaváčka a Zdeňky Hledíkové, Protocollum visitationis archidiaconatus Pragensis annis 1379—1382 per Paulum de Janowicz archidiaconum Pragensem factae, Pragae, Academia 1973, 529 s. „Fuit in principio pracdicationis meae in Praga fautor eorum, sed nunc bonus amicus meus“, Konrad Waldhausen, Apologia, ed. C. Höfler, Fontes rerum Austriacarum, VI, 2, Wien 1863, s. 31 — O pozdějším přátelství Milíče s Waldhauserem svědčí i dopis Vojtěcha Raňkova z Ježova Konrádu Waldhauserovi z 13. 12. 1365, vydaný nyní v edici Jaroslava Kadlece, Leben und Schriften des Prager Magisters Adalbert Rankonis de Ericinio, Münster 1971, s. 336—338. Srv. k tomu též stať Ferdinanda Menčíka, M. Vojtěcha Raňkova dopis Konradu Valdhauserovi, ČČM, 54, 1880, s. 558—562. 16 17 18 19 9
se posléze kanovníkem a sakristou v metropolitním kostele sv. Víta.12 Současný životopisec Milíčův ještě uvádí, že Milíč dosáhl arcijáhenství.13 I když ostatní historické prameny nepotvrzují toto konstatování, není třeba pochybovat o tom, že zatímco pražské arcijáhenství bylo formálně svěřeno cizinci Janovi de Marolio, zástupcem a skutečným vykonavatelem tohoto úřadu byl od podzimu 1362 do podzimu 1363 Milíč z Kroměříže.14 Jednou z hlavních povinností a práv arcijáhna byly visitace, jejichž účelem měl být dohled nad kázní kleru.15 O Milíčovi víme, že visitace konal velmi horlivě;16 patrně ihned po nabytí nových funkcí opustil Milíč, který pojímal své poslání opravdově a nechtěl hromadit obročí, jak bylo tehdy obvyklé, císařskou kancelář, kde byl, jak vzpomíná Matěj z Janova, vážen a oblíben.17 Kontrolní visitace umožnily Milíčovi poznat důvěrně navenek vnějším leskem zakrývaný hluboký úpadek kleru i celé církve v praxi, odhalily mu ale i zblízka sociální rozpory, které ve ſeudální společnosti té doby narůstaly do stále křiklavějších rozměrů.18 Toto poznání otřáslo Milíčem natolik, že se rozhodl věnovat své síly plně boji za nápravu těchto zlořádů. K tomuto rozhodnutí jistě přispělo i vystoupení Konráda Waldhausera, který přišel do Prahy právě v r. 1363 a zejména na podzim toho roku rozvinul kazatelskou činnost, v níž nebojácně pranýřoval soudobé praktiky. Sám Waldhauser vzpomíná na Milíče, který se později stal jeho dobrým přítelem, že už v době, kdy začal v Praze kázat, měl v něm svého příznivce.19 Rozhodnutí, ke kterému takto Milíč dospívá, je opravdové. Nespokojuje se 12 Tak je doložen ještě v srpnu 1363. Viz Libri confirmationum, I, pars 2, s. 16. 13 Fontes rerum Bohemicarum, tomus I, s. 404. 14 Viz k tomu Loskot, Milíč, 1.c., s. 24. 15 Srv. k tomu mj. článek Zdeňky Hledíkové, Česká visitační interrogatoria do počátku 15. století, Československý časopis historický, 16, 1968, s. 71—98. „Coepit... diligenti cura plebanos visitare,“ Fontes rerum Bohemicarum, tomus I, s. 404. Matthiae de Janov Narracio de Milicio in: Kybal, Matěje z Janova Regulae, 1.c., s. 358.— V císařské kanceláři je Milíč naposledy doložen 7. října 1362, viz Regesta diplomatica nec non epistolaria Bohemiae et Moraviae, pars VII, č. 1246, s. 759. Výmluvné svědectví v tomto směru podává jediný zachovaný visitační protokol pražského arcijáhenství. Pochází z doby jen o málo pozdější a byl nyní zpřístupněn v záslužné edici Ivana Hlaváčka a Zdeňky Hledíkové, Protocollum visitationis archidiaconatus Pragensis annis 1379—1382 per Paulum de Janowicz archidiaconum Pragensem factae, Pragae, Academia 1973, 529 s. „Fuit in principio pracdicationis meae in Praga fautor eorum, sed nunc bonus amicus meus“, Konrad Waldhausen, Apologia, ed. C. Höfler, Fontes rerum Austriacarum, VI, 2, Wien 1863, s. 31 — O pozdějším přátelství Milíče s Waldhauserem svědčí i dopis Vojtěcha Raňkova z Ježova Konrádu Waldhauserovi z 13. 12. 1365, vydaný nyní v edici Jaroslava Kadlece, Leben und Schriften des Prager Magisters Adalbert Rankonis de Ericinio, Münster 1971, s. 336—338. Srv. k tomu též stať Ferdinanda Menčíka, M. Vojtěcha Raňkova dopis Konradu Valdhauserovi, ČČM, 54, 1880, s. 558—562. 16 17 18 19 9
Strana 10
s lákavou nabídkou pražského arcibiskupa Arnošta z Pardubic, aby mu pomáhal v jeho reformním úsilí,2° protože dobře vidí nedostatečnost a polo- vičatost takto shora prováděných pokusů o nápravu. Setrvává na svém původ- ním rozhodnutí, a jak o něm píše Matěj z Janova, „opustiv mimo to vše co měl, i úřady i důchody i čestné postavení své při kostele pražském, zvoliv si snášeti potupu Ježíše ukřižovaného, opustiv hrady bohatých chtěl raději býti poníženým... a než bohatství a slávu dcery faraonovy míti, chtěl raději v chatrčích hříšníků trvati“.21 Milíč se tak stává nezávislým kazatelem, tj. relativně nezávislým kritikem soudobé církve i společnosti. Po krátké, asi půlroční přípravě, kterou v ústraní Horšovského Týna věnoval zejména studiu, vrací se Milíč do Prahy a začíná se svými kázáními: napřed v malostranském kostele sv. Mikuláše a ve staro- městském sv. Jiljí. I když má zpočátku málo posluchačů a někteří se mu posmívají pro jeho lidovou, asi hanáckou výslovnost,22 i když mu i přátelé domlouvají, že kázáním nic nedokáže, „přec od pevného předsevzetí svého nikterak neupouštěl, ... nevšímal si posměchu pro pravdu ani množství lidu nedbal, ... počal bez ustání hlásati slovo boží káraje pýchu, prostopášnost a lakotu... Tímto stálým kázáním jeho a přísným káráním otevřely se uši hluchých, kteří druhdy neradi poslouchali slovo boží, ale potom zapomenuvše “ 23 na své kazatele četně chodili na jeho kázání, později počal scházeti se lid... Citovaná slova soudobého životopisce Milíčova dokládají názorně, že Milíč zcela uvědoměle pochopil význam kázání jako prostředku boje za nápravu společenských poměrů,23a jímž je možno burcovat lid, pro který káže česky a později se naučí i německy. Stal se tak prvým představitelem revolučního požadavku „svobodného hlásání slova božího“, bez něhož si nelze představit ani Husa ani husitství. „Nebezpečnost“ Milíčova záměru pochopili velmi brzy jeho nepřátelé: ti, proti nimž se Milíčova kázání stále otevřeněji a důsled- 20 21 22 „Quamvis et magnis precibus post resignationem factam per reverendum dominum Arnestum, bonae memoriae archiepiscopum Pragensis ecclesiae, fuerit rogatus his verbis: domine Milici, quid melius potestis facere, quam ut pauperi archiepiscopo sibi gregem commissum pascere juvare velitis? Cui humiliter omnino non recusavit nec etiam pro tempore illo consensit, sed ... iter cito arripuit in Pilznensem provinciam...,“ Fontes rerum Bohemicarum, tomus I, s. 404—405. Matthiae de Janov Narracio de Milicio in: Kybal, Matěje z Janova Regulae, 1.c., s. 358 až 359; překlad J. Emlera viz Fontes rerum Bohemicarum, tomus I, s. 432. „... quamvis in principio suae praedicationis paucum populum habere videretur, et licet etiam ab aliquibus propter incongruentiam vulgaris sermonis derideretur,“ Fontes rerum Bohemicarum, tomus I, s. 405. 23 Ibidem, s. 405. 23а Na jiném místě, ve sbírce Gratiae Dei Milíč o tom sám říká: „Jako z malé jiskry veliký oheň bývá, tak i z malého kázání veliký oheň boží lásky v mnohém lidu se rozněcuje. Srv. V. Kybal, Milíčův sen, in: Sborník prací historických k 60. narozeninám Jaroslava Golla, Praha 1906, s. 175. 10
s lákavou nabídkou pražského arcibiskupa Arnošta z Pardubic, aby mu pomáhal v jeho reformním úsilí,2° protože dobře vidí nedostatečnost a polo- vičatost takto shora prováděných pokusů o nápravu. Setrvává na svém původ- ním rozhodnutí, a jak o něm píše Matěj z Janova, „opustiv mimo to vše co měl, i úřady i důchody i čestné postavení své při kostele pražském, zvoliv si snášeti potupu Ježíše ukřižovaného, opustiv hrady bohatých chtěl raději býti poníženým... a než bohatství a slávu dcery faraonovy míti, chtěl raději v chatrčích hříšníků trvati“.21 Milíč se tak stává nezávislým kazatelem, tj. relativně nezávislým kritikem soudobé církve i společnosti. Po krátké, asi půlroční přípravě, kterou v ústraní Horšovského Týna věnoval zejména studiu, vrací se Milíč do Prahy a začíná se svými kázáními: napřed v malostranském kostele sv. Mikuláše a ve staro- městském sv. Jiljí. I když má zpočátku málo posluchačů a někteří se mu posmívají pro jeho lidovou, asi hanáckou výslovnost,22 i když mu i přátelé domlouvají, že kázáním nic nedokáže, „přec od pevného předsevzetí svého nikterak neupouštěl, ... nevšímal si posměchu pro pravdu ani množství lidu nedbal, ... počal bez ustání hlásati slovo boží káraje pýchu, prostopášnost a lakotu... Tímto stálým kázáním jeho a přísným káráním otevřely se uši hluchých, kteří druhdy neradi poslouchali slovo boží, ale potom zapomenuvše “ 23 na své kazatele četně chodili na jeho kázání, později počal scházeti se lid... Citovaná slova soudobého životopisce Milíčova dokládají názorně, že Milíč zcela uvědoměle pochopil význam kázání jako prostředku boje za nápravu společenských poměrů,23a jímž je možno burcovat lid, pro který káže česky a později se naučí i německy. Stal se tak prvým představitelem revolučního požadavku „svobodného hlásání slova božího“, bez něhož si nelze představit ani Husa ani husitství. „Nebezpečnost“ Milíčova záměru pochopili velmi brzy jeho nepřátelé: ti, proti nimž se Milíčova kázání stále otevřeněji a důsled- 20 21 22 „Quamvis et magnis precibus post resignationem factam per reverendum dominum Arnestum, bonae memoriae archiepiscopum Pragensis ecclesiae, fuerit rogatus his verbis: domine Milici, quid melius potestis facere, quam ut pauperi archiepiscopo sibi gregem commissum pascere juvare velitis? Cui humiliter omnino non recusavit nec etiam pro tempore illo consensit, sed ... iter cito arripuit in Pilznensem provinciam...,“ Fontes rerum Bohemicarum, tomus I, s. 404—405. Matthiae de Janov Narracio de Milicio in: Kybal, Matěje z Janova Regulae, 1.c., s. 358 až 359; překlad J. Emlera viz Fontes rerum Bohemicarum, tomus I, s. 432. „... quamvis in principio suae praedicationis paucum populum habere videretur, et licet etiam ab aliquibus propter incongruentiam vulgaris sermonis derideretur,“ Fontes rerum Bohemicarum, tomus I, s. 405. 23 Ibidem, s. 405. 23а Na jiném místě, ve sbírce Gratiae Dei Milíč o tom sám říká: „Jako z malé jiskry veliký oheň bývá, tak i z malého kázání veliký oheň boží lásky v mnohém lidu se rozněcuje. Srv. V. Kybal, Milíčův sen, in: Sborník prací historických k 60. narozeninám Jaroslava Golla, Praha 1906, s. 175. 10
Strana 11
něji obracela. Kritika Milíčova byla v prvé řadě zaměřena proti poměrům v soudobé církvi, proti farářům mnohoobročníkům, tzv. žebravým mnišským řádům, proti svatokupectví a nemravnému životu pokrytců, jejichž pravou tvář Milíč v kázáních mistrně odhaloval. Ještě po letech mu „v synodě proti němu nastrojené všech farářů kromě několika málo chudých“ před arcibiskupem předhodili: „Cos začal kázati, nemáme pokoje, ale pořád samé mrzutosti.“24 Neobyčejné potíže však měl pro svou důslednost především Milíč. Matěj z Janova vzpomíná, „že mu neustále a neúnavně bojovati a hádati se bylo s mnohými falešnými proroky, mnichy a kněžími, také znalci zákonů a kleriky, a že téměř denně mu na smrt bylo zápasiti za pravdu“.25 Ohlas Milíčových kázání byl stále širší — Milíč kázal neúnavně i několikrát denně, neomezoval se jen na Prahu, ale kázal i v jiných městech a zajel i na Olomoucko.26 Milíčova slova se stále důsledněji obracela i přímo proti nejvyšším předsta- vitelům církevní hierarchie a feudální společnosti. Své kritiky nepronášel jen před prostým lidem, kterému kázal nejraději28a a kde jeho kázání měla nadšený ohlas, ale přednášel je i přímo do očí těm, jimž byly určeny, a to nejen v Praze, ale i v papežském Římě. Matěj z Janova o tom píše: „On mužně káral nejvyšší hodnostáře církevní, arcibiskupy a biskupy, z toho, v čem shledáni byli chybu- jícími, on ve své horlivosti, jako kdyby v brnění oděn byl, odvážil se i na císaře dříve jmenovaného [tj. Karla IV.] a přistoupiv k němu a ukázav na něho prstem pravil k němu přede všemi, že jest skutečný Antikrist, začež byl delší čas žalářován a vězněn. On to byl též, jenž v Římě biskupům a hodnostářům církevním vesměs kázal, že Antikrist již přišel a že oni sami, poněvadž proti Kristu Ježíši jednají, jsou údy Antikrista, a za to mu bylo opět podruhé snášeti od antikristů vězení a okovy. Konečně předstoupil před papeže a jeho kardinály a hlásal jim stejně zmužile...“27 Milíčova idea Antikrista, která v něm tak dlouho zrála, nachází své dovršení právě v Římě, kde byl Milíč „jakmile ho našli, ihned uvržen do vězení od inkvisitora z řádu kazatelského“. Vězněn v těžkých okovech u minoritů v la- teránském klášteře „Ad aram caeli“27 začal, jak sám o sobě píše, stále jasněji chápat, o čem již dříve v Čechách přemýšlel.28 Milíčovo přesvědčení o přícho- 24 Fontes rerum Bohemicarum, tomus I, s. 424. 25 Matthiae de Janov Narracio de Milicio, in: Kybal, Matěje z Janova Regulae III, 1. c., s. 360. Překlad J. Emlera Fontes rerum Bohemicarum, I, s. 433. 25 Fontes rerum Bohemicarum, tomus I, s. 410. 23a Viz na začátku citovanou listinu papeže Rehoře XI. 27 Matthiae de Janov Narracio de Milicio, in: Kybal, Matěje z Janova Regulae III, 1. c., s. 361; překlad Emlerův Fontes rerum Bohemicarum, I, s. 433. Srv. Fontes rerum Bohemicarum, tomus I, s. 411—412. „Ita ergo, quod conceperam de hac materia in Bohemia, incepi tunc in Roma clarius et cla- rius intelligere.“ Milíč, Prophecia et revelatio de Antichristo, ed. F. Menčík, Milíč a dva jeho spisy z roku 1367 in: Věstník Královské české společnosti nauk, třída filosoficko-historic- ko-filologická, 1890, s. 329. 27 28 11
něji obracela. Kritika Milíčova byla v prvé řadě zaměřena proti poměrům v soudobé církvi, proti farářům mnohoobročníkům, tzv. žebravým mnišským řádům, proti svatokupectví a nemravnému životu pokrytců, jejichž pravou tvář Milíč v kázáních mistrně odhaloval. Ještě po letech mu „v synodě proti němu nastrojené všech farářů kromě několika málo chudých“ před arcibiskupem předhodili: „Cos začal kázati, nemáme pokoje, ale pořád samé mrzutosti.“24 Neobyčejné potíže však měl pro svou důslednost především Milíč. Matěj z Janova vzpomíná, „že mu neustále a neúnavně bojovati a hádati se bylo s mnohými falešnými proroky, mnichy a kněžími, také znalci zákonů a kleriky, a že téměř denně mu na smrt bylo zápasiti za pravdu“.25 Ohlas Milíčových kázání byl stále širší — Milíč kázal neúnavně i několikrát denně, neomezoval se jen na Prahu, ale kázal i v jiných městech a zajel i na Olomoucko.26 Milíčova slova se stále důsledněji obracela i přímo proti nejvyšším předsta- vitelům církevní hierarchie a feudální společnosti. Své kritiky nepronášel jen před prostým lidem, kterému kázal nejraději28a a kde jeho kázání měla nadšený ohlas, ale přednášel je i přímo do očí těm, jimž byly určeny, a to nejen v Praze, ale i v papežském Římě. Matěj z Janova o tom píše: „On mužně káral nejvyšší hodnostáře církevní, arcibiskupy a biskupy, z toho, v čem shledáni byli chybu- jícími, on ve své horlivosti, jako kdyby v brnění oděn byl, odvážil se i na císaře dříve jmenovaného [tj. Karla IV.] a přistoupiv k němu a ukázav na něho prstem pravil k němu přede všemi, že jest skutečný Antikrist, začež byl delší čas žalářován a vězněn. On to byl též, jenž v Římě biskupům a hodnostářům církevním vesměs kázal, že Antikrist již přišel a že oni sami, poněvadž proti Kristu Ježíši jednají, jsou údy Antikrista, a za to mu bylo opět podruhé snášeti od antikristů vězení a okovy. Konečně předstoupil před papeže a jeho kardinály a hlásal jim stejně zmužile...“27 Milíčova idea Antikrista, která v něm tak dlouho zrála, nachází své dovršení právě v Římě, kde byl Milíč „jakmile ho našli, ihned uvržen do vězení od inkvisitora z řádu kazatelského“. Vězněn v těžkých okovech u minoritů v la- teránském klášteře „Ad aram caeli“27 začal, jak sám o sobě píše, stále jasněji chápat, o čem již dříve v Čechách přemýšlel.28 Milíčovo přesvědčení o přícho- 24 Fontes rerum Bohemicarum, tomus I, s. 424. 25 Matthiae de Janov Narracio de Milicio, in: Kybal, Matěje z Janova Regulae III, 1. c., s. 360. Překlad J. Emlera Fontes rerum Bohemicarum, I, s. 433. 25 Fontes rerum Bohemicarum, tomus I, s. 410. 23a Viz na začátku citovanou listinu papeže Rehoře XI. 27 Matthiae de Janov Narracio de Milicio, in: Kybal, Matěje z Janova Regulae III, 1. c., s. 361; překlad Emlerův Fontes rerum Bohemicarum, I, s. 433. Srv. Fontes rerum Bohemicarum, tomus I, s. 411—412. „Ita ergo, quod conceperam de hac materia in Bohemia, incepi tunc in Roma clarius et cla- rius intelligere.“ Milíč, Prophecia et revelatio de Antichristo, ed. F. Menčík, Milíč a dva jeho spisy z roku 1367 in: Věstník Královské české společnosti nauk, třída filosoficko-historic- ko-filologická, 1890, s. 329. 27 28 11
Strana 12
du reálného Antikrista, tak živé později i u Husa i v celém husitství (v červnu 1412 Hus přímo nazve papeže Antikristem), úzce souviselo s představou o konci světa, který na sebe nedá dlouho čekat. Milíč v římském vězení zároveň s knížkou o Antikristu píše i svůj Sermo de die novissimo.29 Představa Anti- krista a chiliastická vize skončení věků, po němž nastane vláda spravedlnosti, v dobovém kontextu implikuje přesvědčení o konci feudálního řádu a nesporně ve svých společenských důsledcích k tomuto konci přispívá.30 Uvěznění Milíče vyvolalo u jeho pražských nepřátel škodolibou radost. Jak zaznamenává životopisec Milíčův „často na kázáních žebravé mnichy byli slýchali říkati: „Nejmilejší, ejhle, již bude Milíč upálen“ “31 Naděje jeho nepřátel se ale zatím ukázaly liché: na zákrok vlivných příznivců (mezi něž patřil i bratr Urbana V.) byl Milíč propuštěn a vrátil se do Prahy.32 I když Milíč svůj názor o Antikristu modifikoval a nepojímal jej napříště již konkrétně, ale symbolicky,33 neslevuje jinak ze svého kritického postoje a nadále všemi možnými způsoby hledá cesty k obecné nápravě. Ve velmi otevřeném listu papeži Urbanovi V., napsaném patrně roku 1368,34 kritizuje současný stav v církvi snad nejostřeji: Církevní knížata nazývá společníky zlodějů, protože milují úplatky, pustoší domy, vydírají na křesťanech dávky a trýzní je. Papež by měl vyslat kazatele, kteří by proti nepravostem zakročili. Při tom mu mají pomáhati biskupové, ti však jsou nedbalí, svatokupecky světí duchovní, kostely, kalichy, trpí za odměnu nebo dle smlouvy souložné kněze, přejí lichvářům, nezastanou se svého stáda proti útiskům pánů. Příčinou toho je, že málokdo je kanonicky volen, ale stává se biskupem buď na prosbu, za odměnu, kvůli příbuzenství a nejčastěji snad pro lichocení. Papež se má postarat, aby lid byl svěřen mužům způsobilým. Kanovníci spíše se věnují bojům a turnajům než bohoslužbám. Mají své prebendy založeny na lichvě, půjčují peníze na úroky, jiní jsou mnohoobročníky a tak olupují jiné duchovní, žijí zhýrale. V mnišských řádech se svatokupectví a majetek nepokládá za hřích, podstatou řádu je lichva, řeholníci zneužívají evangelia ke svému povznesení a obohacení, udělují odpustky, k nimž nemají právo, kvůli hmot- ným výhodám dokonce i slovo boží proměnili v lež. Reholnice nežijí v klausuře, některé z nich běhají ke dvorům knížat, k turnajům, tančí se svými milenci v klášteřích a vodí je bez uzardění do svých cel. Faráři jsou buď souložníky 32 29 Vydal F. M. Bartoš, Milíčův sermo de die novissimo in: Reformační sborník 8, 1941. s. 49—58. 30 Nelze tu nepřipomenout např. táborské pouti na hory. 31 Fontes rerum Bohemicarum, tomus I, s. 413. Ibidem, s. 413. 33 Srv. Loskot, Milíč, 1. c., s. 75—76. 34 Vydal F. Menčík, Milíč a dva jeho spisy z r. 1367, 1. c., s. 318—325. Menčík datuje vznik zřejmě nesprávně do doby prvního Milíčova římského pobytu — srv. k tomu. Loskot, Milíč, 1. c., s. 79. 12
du reálného Antikrista, tak živé později i u Husa i v celém husitství (v červnu 1412 Hus přímo nazve papeže Antikristem), úzce souviselo s představou o konci světa, který na sebe nedá dlouho čekat. Milíč v římském vězení zároveň s knížkou o Antikristu píše i svůj Sermo de die novissimo.29 Představa Anti- krista a chiliastická vize skončení věků, po němž nastane vláda spravedlnosti, v dobovém kontextu implikuje přesvědčení o konci feudálního řádu a nesporně ve svých společenských důsledcích k tomuto konci přispívá.30 Uvěznění Milíče vyvolalo u jeho pražských nepřátel škodolibou radost. Jak zaznamenává životopisec Milíčův „často na kázáních žebravé mnichy byli slýchali říkati: „Nejmilejší, ejhle, již bude Milíč upálen“ “31 Naděje jeho nepřátel se ale zatím ukázaly liché: na zákrok vlivných příznivců (mezi něž patřil i bratr Urbana V.) byl Milíč propuštěn a vrátil se do Prahy.32 I když Milíč svůj názor o Antikristu modifikoval a nepojímal jej napříště již konkrétně, ale symbolicky,33 neslevuje jinak ze svého kritického postoje a nadále všemi možnými způsoby hledá cesty k obecné nápravě. Ve velmi otevřeném listu papeži Urbanovi V., napsaném patrně roku 1368,34 kritizuje současný stav v církvi snad nejostřeji: Církevní knížata nazývá společníky zlodějů, protože milují úplatky, pustoší domy, vydírají na křesťanech dávky a trýzní je. Papež by měl vyslat kazatele, kteří by proti nepravostem zakročili. Při tom mu mají pomáhati biskupové, ti však jsou nedbalí, svatokupecky světí duchovní, kostely, kalichy, trpí za odměnu nebo dle smlouvy souložné kněze, přejí lichvářům, nezastanou se svého stáda proti útiskům pánů. Příčinou toho je, že málokdo je kanonicky volen, ale stává se biskupem buď na prosbu, za odměnu, kvůli příbuzenství a nejčastěji snad pro lichocení. Papež se má postarat, aby lid byl svěřen mužům způsobilým. Kanovníci spíše se věnují bojům a turnajům než bohoslužbám. Mají své prebendy založeny na lichvě, půjčují peníze na úroky, jiní jsou mnohoobročníky a tak olupují jiné duchovní, žijí zhýrale. V mnišských řádech se svatokupectví a majetek nepokládá za hřích, podstatou řádu je lichva, řeholníci zneužívají evangelia ke svému povznesení a obohacení, udělují odpustky, k nimž nemají právo, kvůli hmot- ným výhodám dokonce i slovo boží proměnili v lež. Reholnice nežijí v klausuře, některé z nich běhají ke dvorům knížat, k turnajům, tančí se svými milenci v klášteřích a vodí je bez uzardění do svých cel. Faráři jsou buď souložníky 32 29 Vydal F. M. Bartoš, Milíčův sermo de die novissimo in: Reformační sborník 8, 1941. s. 49—58. 30 Nelze tu nepřipomenout např. táborské pouti na hory. 31 Fontes rerum Bohemicarum, tomus I, s. 413. Ibidem, s. 413. 33 Srv. Loskot, Milíč, 1. c., s. 75—76. 34 Vydal F. Menčík, Milíč a dva jeho spisy z r. 1367, 1. c., s. 318—325. Menčík datuje vznik zřejmě nesprávně do doby prvního Milíčova římského pobytu — srv. k tomu. Loskot, Milíč, 1. c., s. 79. 12
Strana 13
nebo svatokupci, spíše hatí než vzdělávají církev... atd.35 Zajímavé je řešení, které Milíč papeži navrhuje: domnívá se, že hluboký úpadek by mohl pomoci řešit všeobecný církevní sněm — Milíč se tak stává jedním z prvních hlasatelů myšlenky konciliarismu.36 Ačkoliv Milíč — dobově podmíněn — věří ještě v možnost dosažení nápravy v rámci církve a snad i kvůli tomu, kromě nutnosti hájit se před dalšími žalo- bami nepřátel, podniká v roce 1369 druhou cestu do Říma,37 přece nepřestává sám usilovat o nápravu všude tam, kde to je konkrétně možné. Nepřestává ve svém kazatelském úsilí, naopak po smrti svého přítele Waldhausera (v r. 1369) tuto činnost rozvíjí ještě horečněji a káže nyní i v Týně, bývalém působišti Konrádově. Soudobé zprávy nám ale dochovaly i řadu dokladů o Milíčově snaze přímo pomoci zmírňovat a částečně i řešit příkré sociální rozpory, s kterými se každodenně setkával. Sám žil velmi skromně, až asketicky, a vše, co získal, okamžitě rozdal strádajícím.37a Příkladem Milíčova postoje je i jeho pomoc těm nevěstkám, které se rozhodly pod dojmem Milíčových slov opustit dosavadní způsob života. Prostituce byla i ve středověku problémem v prvé řadě sociálním a Milíč to tušil, věděl, že musí řešit také tuto stránku věci. Za mnohé nevěstky vyplatil dlužné peníze, aby mohly odejít z dosavadních domů; zajistil jim ubytování, stravu a šat a staral se i o normální zpětné začlenění do společnosti.37b Odtud byla již logická cesta k založení ústavu, který Milíč nazval Jerusalém a který měl nejen poskytnout přístřeší a zaopatření potřebným — zahrnoval jak obytné budovy, tak i školu a kapli — ale měl být i pokusem o určitou vzornou obec.38 V tomto smyslu je Milíčův Jerusalém určitým předobrazem jak Husovy Betlémské kaple, tak Tábora prvních dob revolučního hnutí. Život v Jerusalémč ostře kontrastující s pokryteckou praxí v jiných farnostech 37b 38 35 Srv. k tomu citované dílo v edici Menčíkově a Loskot, Milíč, 1. c., s. 79—80. 3. Srv. k tomu Winter, Frühhumanismus, 1. c., s. 100. 37 Fontes rerum Bohemicarum, tomus I, s. 416; srv. též Loskot, Milíč, 1. c., s. 81. 37a Například chudým studentům kupoval a rozdával papír na opisování knih, půjčoval knihy i peníze na ně, s chudými se dělil o jídlo, ale často věnoval i své ošacení: sám chodil i v zimě nedostatečně oblečen a odmítl i nabídku Tomáše ze Štítného, který mu nabídl „když jednou již dosti tuhá zima nastala a on pořád nosil ještě jen spodní šat, dobrý kožich z kůže liščí“, ale s podmínkou, že si jej ponechá pro sebe. Srv. k tomu Fontes rerum Bohemicarum, tomus I, s. 410, 414, 420—422. Soudobý životopisec o tom píše: „Bývalo jich někdy jen 20, někdy 80, někdy i více neb méně, a to proto, že každého dne od hodných paní pražských brány do služby, jiné za hodné muže se vdávaly, mnohé pak vracely se k rodičům. A o všech těchto výživu a oblek a všechny ostatní potřeby staral se větším dílem sám..., za mnohé pak, aby déle nezůstávaly v hříchu, zaplaceny od domu, kde bydlely, dlužné peníze.“ Fontes rerum Bohemicarum, tomus I, s. 418. Srv. k tomu Fontes rerum Bohemicarum, tomus I, s. 418—421. Rovněž Matthiae de Janov Narracio de Milicio, in: Kybal: Matěje z Janova Regulae III, 1. c., s. 362. 13
nebo svatokupci, spíše hatí než vzdělávají církev... atd.35 Zajímavé je řešení, které Milíč papeži navrhuje: domnívá se, že hluboký úpadek by mohl pomoci řešit všeobecný církevní sněm — Milíč se tak stává jedním z prvních hlasatelů myšlenky konciliarismu.36 Ačkoliv Milíč — dobově podmíněn — věří ještě v možnost dosažení nápravy v rámci církve a snad i kvůli tomu, kromě nutnosti hájit se před dalšími žalo- bami nepřátel, podniká v roce 1369 druhou cestu do Říma,37 přece nepřestává sám usilovat o nápravu všude tam, kde to je konkrétně možné. Nepřestává ve svém kazatelském úsilí, naopak po smrti svého přítele Waldhausera (v r. 1369) tuto činnost rozvíjí ještě horečněji a káže nyní i v Týně, bývalém působišti Konrádově. Soudobé zprávy nám ale dochovaly i řadu dokladů o Milíčově snaze přímo pomoci zmírňovat a částečně i řešit příkré sociální rozpory, s kterými se každodenně setkával. Sám žil velmi skromně, až asketicky, a vše, co získal, okamžitě rozdal strádajícím.37a Příkladem Milíčova postoje je i jeho pomoc těm nevěstkám, které se rozhodly pod dojmem Milíčových slov opustit dosavadní způsob života. Prostituce byla i ve středověku problémem v prvé řadě sociálním a Milíč to tušil, věděl, že musí řešit také tuto stránku věci. Za mnohé nevěstky vyplatil dlužné peníze, aby mohly odejít z dosavadních domů; zajistil jim ubytování, stravu a šat a staral se i o normální zpětné začlenění do společnosti.37b Odtud byla již logická cesta k založení ústavu, který Milíč nazval Jerusalém a který měl nejen poskytnout přístřeší a zaopatření potřebným — zahrnoval jak obytné budovy, tak i školu a kapli — ale měl být i pokusem o určitou vzornou obec.38 V tomto smyslu je Milíčův Jerusalém určitým předobrazem jak Husovy Betlémské kaple, tak Tábora prvních dob revolučního hnutí. Život v Jerusalémč ostře kontrastující s pokryteckou praxí v jiných farnostech 37b 38 35 Srv. k tomu citované dílo v edici Menčíkově a Loskot, Milíč, 1. c., s. 79—80. 3. Srv. k tomu Winter, Frühhumanismus, 1. c., s. 100. 37 Fontes rerum Bohemicarum, tomus I, s. 416; srv. též Loskot, Milíč, 1. c., s. 81. 37a Například chudým studentům kupoval a rozdával papír na opisování knih, půjčoval knihy i peníze na ně, s chudými se dělil o jídlo, ale často věnoval i své ošacení: sám chodil i v zimě nedostatečně oblečen a odmítl i nabídku Tomáše ze Štítného, který mu nabídl „když jednou již dosti tuhá zima nastala a on pořád nosil ještě jen spodní šat, dobrý kožich z kůže liščí“, ale s podmínkou, že si jej ponechá pro sebe. Srv. k tomu Fontes rerum Bohemicarum, tomus I, s. 410, 414, 420—422. Soudobý životopisec o tom píše: „Bývalo jich někdy jen 20, někdy 80, někdy i více neb méně, a to proto, že každého dne od hodných paní pražských brány do služby, jiné za hodné muže se vdávaly, mnohé pak vracely se k rodičům. A o všech těchto výživu a oblek a všechny ostatní potřeby staral se větším dílem sám..., za mnohé pak, aby déle nezůstávaly v hříchu, zaplaceny od domu, kde bydlely, dlužné peníze.“ Fontes rerum Bohemicarum, tomus I, s. 418. Srv. k tomu Fontes rerum Bohemicarum, tomus I, s. 418—421. Rovněž Matthiae de Janov Narracio de Milicio, in: Kybal: Matěje z Janova Regulae III, 1. c., s. 362. 13
Strana 14
a úcta, jíž se toto společenství těšilo v širokých vrstvách lidu, vyvolaly u většiny pražských farářů a prelátů rychle bouři odporu proti již dlouho nenáviděnému Milíčovi. Životopisec Milíčův píše: „Posléze dostoupila zběsilost jejich tako- vého stupně, že dvanáct článků nepravých a lživých sestavili a je ke dvoru římskému jistému mistru písma svatého jménem Klonkothovi poslali. Články tyto předložil týž mistr papeži i očerněn jest takto Milíč u dvora římského nad uhlíře.“39 Reakcí na ně byla již zmíněná bula papeže Rehoře XI. z 13. led- na 1374.40 Další listinou z 10. února téhož roku vyzývá papež císaře Karla IV., aby proti Milíčovi, jeho následovníkům a příznivcům poskytl „pohotově rameno světské moci“.41 Milíč je nucen odebrat se k papežskému dvoru do Avignonu, aby se hájil proti nařčení z kacířství. Podaří se mu sice dokázat lživost některých obvinění pražských farářů a v zásadě se obhájit, ale „po tolikerých pracech a náma- hách... vysláblý a chorý“ Milíč v Avignonu 29. června 1374 umírá.4la I když se podařilo bezprostředně po smrti Milíčově jeho nepřátelům rozehnat jeho žáky a zlikvidovat nenáviděný Jerusalém (byl předán řádu cisterciáků), Milíčův odkaz nepřestal již ovlivňovat české prostředí. Byli to Milíčovi stou- penci, mezi nimi mj. kramář Kříž a Jan z Cách (děd Prokopa Holého), kteří se po marném pokusu získat soudní cestou zpět ztracený Jerusalém rozhodli vybudovat nové centrum nezávislého kazatelství. Nedaleko Milíčova Jeru- saléma získali staveniště a v roce 1394 již stála Betlémská kaple,4b v níž v březnu roku 1402 začne kázat M. Jan Hus. Símě Milíčových myšlenek zapustilo pevné kořeny. Svědčí o tom i dochované dílo Milíčovo. Ještě za jeho života se kritické myšlenky, obsažené v jeho spisech, šířily přímo lavinovitě. Milíč rád a ochotně dával všem zájemcům opisovat svá kázání a své řeči. Matěj z Janova nám zachoval zprávu, že Milíč, který „velké knihy skládal a vlastní rukou spisoval, je velkému množství kleriků, dvěma i třem stům každého dne k opisování dával, a to tak, že co dnes napsal, to že ihned druhého dne písaři zcela opsali, a tak mu bylo každého dne na každé zejtří tolik sehnati, co dobře 200 kleriků opisovati mělo“. 42 Jeho díla se nepřestala opisovat ani po jeho smrti, naopak byla velice 39 Články vydal F. Palacký, Uber Formelbücher zunächst in Bezug auf böhmische Geschichte, II, Prag 1847, s. 183—184. 40 Viz pozn. č. 1 a příslušný text. 41 Monumenta Vaticana res gestas Bohemicas illustrantia, tomus IV, pars 2, č. 792, s. 451—452. 41a Ne zcela jednoznačný zápis Milíčova životopisce o datu smrti byl upřesněn nálezem F. M. Bartoše v rukopise vídeňského kláštera ad Scotos, kde je zapsáno r. 1402: „Predictus dominus Milicius obiit in curia Avinionis a. D. 1374 in die Petri et Pauli apostolorum.“ Srv. F. M. Bartoš, Ze studií husitských, Časopis Matice moravské, 61, 1937, s. 214. 41b Srv. k tomu mj. F. M. Bartoš, Čechy v době Husově, Praha 1947, s. 252—253. 42 Matthiae de Janov Narracio de Milicio, in: Kybal, Matěje z Janova Regulae III, 1. c., s. 363—364. Český překlad Emlerův Fontes rerum Bohemicarum, tomus I, s. 435. 14
a úcta, jíž se toto společenství těšilo v širokých vrstvách lidu, vyvolaly u většiny pražských farářů a prelátů rychle bouři odporu proti již dlouho nenáviděnému Milíčovi. Životopisec Milíčův píše: „Posléze dostoupila zběsilost jejich tako- vého stupně, že dvanáct článků nepravých a lživých sestavili a je ke dvoru římskému jistému mistru písma svatého jménem Klonkothovi poslali. Články tyto předložil týž mistr papeži i očerněn jest takto Milíč u dvora římského nad uhlíře.“39 Reakcí na ně byla již zmíněná bula papeže Rehoře XI. z 13. led- na 1374.40 Další listinou z 10. února téhož roku vyzývá papež císaře Karla IV., aby proti Milíčovi, jeho následovníkům a příznivcům poskytl „pohotově rameno světské moci“.41 Milíč je nucen odebrat se k papežskému dvoru do Avignonu, aby se hájil proti nařčení z kacířství. Podaří se mu sice dokázat lživost některých obvinění pražských farářů a v zásadě se obhájit, ale „po tolikerých pracech a náma- hách... vysláblý a chorý“ Milíč v Avignonu 29. června 1374 umírá.4la I když se podařilo bezprostředně po smrti Milíčově jeho nepřátelům rozehnat jeho žáky a zlikvidovat nenáviděný Jerusalém (byl předán řádu cisterciáků), Milíčův odkaz nepřestal již ovlivňovat české prostředí. Byli to Milíčovi stou- penci, mezi nimi mj. kramář Kříž a Jan z Cách (děd Prokopa Holého), kteří se po marném pokusu získat soudní cestou zpět ztracený Jerusalém rozhodli vybudovat nové centrum nezávislého kazatelství. Nedaleko Milíčova Jeru- saléma získali staveniště a v roce 1394 již stála Betlémská kaple,4b v níž v březnu roku 1402 začne kázat M. Jan Hus. Símě Milíčových myšlenek zapustilo pevné kořeny. Svědčí o tom i dochované dílo Milíčovo. Ještě za jeho života se kritické myšlenky, obsažené v jeho spisech, šířily přímo lavinovitě. Milíč rád a ochotně dával všem zájemcům opisovat svá kázání a své řeči. Matěj z Janova nám zachoval zprávu, že Milíč, který „velké knihy skládal a vlastní rukou spisoval, je velkému množství kleriků, dvěma i třem stům každého dne k opisování dával, a to tak, že co dnes napsal, to že ihned druhého dne písaři zcela opsali, a tak mu bylo každého dne na každé zejtří tolik sehnati, co dobře 200 kleriků opisovati mělo“. 42 Jeho díla se nepřestala opisovat ani po jeho smrti, naopak byla velice 39 Články vydal F. Palacký, Uber Formelbücher zunächst in Bezug auf böhmische Geschichte, II, Prag 1847, s. 183—184. 40 Viz pozn. č. 1 a příslušný text. 41 Monumenta Vaticana res gestas Bohemicas illustrantia, tomus IV, pars 2, č. 792, s. 451—452. 41a Ne zcela jednoznačný zápis Milíčova životopisce o datu smrti byl upřesněn nálezem F. M. Bartoše v rukopise vídeňského kláštera ad Scotos, kde je zapsáno r. 1402: „Predictus dominus Milicius obiit in curia Avinionis a. D. 1374 in die Petri et Pauli apostolorum.“ Srv. F. M. Bartoš, Ze studií husitských, Časopis Matice moravské, 61, 1937, s. 214. 41b Srv. k tomu mj. F. M. Bartoš, Čechy v době Husově, Praha 1947, s. 252—253. 42 Matthiae de Janov Narracio de Milicio, in: Kybal, Matěje z Janova Regulae III, 1. c., s. 363—364. Český překlad Emlerův Fontes rerum Bohemicarum, tomus I, s. 435. 14
Strana 15
a šířila se stále dál, daleko za hranice Prahy i království, takže populární42a dodnes je lze v hojných opisech nalézti v rukopisných sbírkách nejen českých, ale i polských, maďarských, německých, rakouských atd.43 Z podaného stručného přehledu Milíčových životních osudů vyplývá, že naprostou většinu jeho literárního díla tvoří kázání a řeči, a také zachovaný písemný odkaz to potvrzuje — až na několik málo výjimek se dochovaly jen jeho řeči. Milíč už za svého života uspořádal svá kázání do určitých sbírek. Matěj z Janova o tom píše: „Knihy, které způsobem tímto sebral, jsou velmi rozsáhlé: to totiž kázání, jež z pokory předčasně narozené (Abortivum) jme- noval a postily na všecka evangelia, totiž na dny svatých a na jiné svátky po celý rok, jež nazval Gratiae Dei.“44 Abortivus a Gratiae Dei jsou opravdu nejrozsáhlejší sbírky Milíčových mistrovských kázání, těch, která na jedné straně vzbuzovala nenávist („Neboť velmi osočovali jej řádové mnichů žebravých pro kázání, která proti svato- kupeckému přijímání hodnosti, proti majetku duchovních osob, mužů i žen, míval“45), na straně druhé — u stoupenců Milíčových — vyvolávala bezmezný obdiv a úctu svou formou i obsahem. Tomáš ze Štítného na to vzpomíná: „Ó s kakú žádostí kázáše jednú šlechetný Milíč u svatého Jiljie u Prazě slovo toto! Toť plápoláše silný duch z něho v boží milosti, mnohoj' tu vydal ohňo- vých slov!“46 Z rozsáhlého díla Milíčova je vydán doposud jen nepatrný zlomek, uvedené dvě velké sbírky nebyly dodnes žádnou formou publikovány a jsou zachovány pouze v řadě středověkých rukopisných kodexů, ze kterých jen někteří badatelé použili kratší ukázky.47 Rovněž nebyly publikovány další Milíčovy sbírky kázání (Quadragesimale, Sermones super „Venite post me“) ani většina z jednotlivě zachovaných řečí. Výjimku tu činí zmíněný Sermo de die novis- simo, vydaný F. M. Bartošem v r. 1941,48 Prophecia et revelacio de Antichristo, 42a Charakteristické je např. zařazení Milíčovy synodní řeči Sacerdotes contempserunt v husitském sborníku, kterým je rkp. UK Praha X D 10 z r. 1415. Je zapsána spolu s díly Matouše z Krakova, Jana Wyclifa, Mikuláše z Drážďan, Jakoubka ze Stříbra, M. Jana Husa aj. Srv. J. Truhlář, Catalogus codicum manu scriptorum latinorum qui in c. r. Bibliotheca publica atque Universitatis Pragensis asservantur, pars posterior, Pragae 1906, s. 67—69. Soupis celého díla Milíčova i jeho rukopisného zachování podává pečlivý soupis Josefa Tříšky, Příspěvky k středověké literární universitě, III: Pragenses magistri, praedicatores, notarii, in: Acta Universitatis Carolinae, Historia Universitatis Carolinae Pragensis, 10, 1969, fasc. 1, s. 13—18. — O Milíčově vlivu v Polsku srv. B. Leszczyńska, Jan Milicz z Kromieryża i jego kontakty z ziemiami polskimi, Šląski kwartalnik historyczny Sobótka, 15, 1960, s. 15—22. Matthiae de Janov Narracio de Milicio in: Kybal, Matěje z Janova Regulae III, 1. c., s. 364; překlad J. Emlera, Fontes rerum Bohemicarum, I, s. 435—436. 45 Fontes rerum Bohemicarum, tomus I, s. 411. 46 K. J. Erben, Tomáše ze Štítného Knížky šestery o obecných věcech křesťanských, Praha 1852, s. VIII. 47 Zejména Loskot, Milíč, 1. c., částečně též V. Kybal, Milíčův sen, 1. c. 48 Viz výše pozn. č. 29. 43 44 15
a šířila se stále dál, daleko za hranice Prahy i království, takže populární42a dodnes je lze v hojných opisech nalézti v rukopisných sbírkách nejen českých, ale i polských, maďarských, německých, rakouských atd.43 Z podaného stručného přehledu Milíčových životních osudů vyplývá, že naprostou většinu jeho literárního díla tvoří kázání a řeči, a také zachovaný písemný odkaz to potvrzuje — až na několik málo výjimek se dochovaly jen jeho řeči. Milíč už za svého života uspořádal svá kázání do určitých sbírek. Matěj z Janova o tom píše: „Knihy, které způsobem tímto sebral, jsou velmi rozsáhlé: to totiž kázání, jež z pokory předčasně narozené (Abortivum) jme- noval a postily na všecka evangelia, totiž na dny svatých a na jiné svátky po celý rok, jež nazval Gratiae Dei.“44 Abortivus a Gratiae Dei jsou opravdu nejrozsáhlejší sbírky Milíčových mistrovských kázání, těch, která na jedné straně vzbuzovala nenávist („Neboť velmi osočovali jej řádové mnichů žebravých pro kázání, která proti svato- kupeckému přijímání hodnosti, proti majetku duchovních osob, mužů i žen, míval“45), na straně druhé — u stoupenců Milíčových — vyvolávala bezmezný obdiv a úctu svou formou i obsahem. Tomáš ze Štítného na to vzpomíná: „Ó s kakú žádostí kázáše jednú šlechetný Milíč u svatého Jiljie u Prazě slovo toto! Toť plápoláše silný duch z něho v boží milosti, mnohoj' tu vydal ohňo- vých slov!“46 Z rozsáhlého díla Milíčova je vydán doposud jen nepatrný zlomek, uvedené dvě velké sbírky nebyly dodnes žádnou formou publikovány a jsou zachovány pouze v řadě středověkých rukopisných kodexů, ze kterých jen někteří badatelé použili kratší ukázky.47 Rovněž nebyly publikovány další Milíčovy sbírky kázání (Quadragesimale, Sermones super „Venite post me“) ani většina z jednotlivě zachovaných řečí. Výjimku tu činí zmíněný Sermo de die novis- simo, vydaný F. M. Bartošem v r. 1941,48 Prophecia et revelacio de Antichristo, 42a Charakteristické je např. zařazení Milíčovy synodní řeči Sacerdotes contempserunt v husitském sborníku, kterým je rkp. UK Praha X D 10 z r. 1415. Je zapsána spolu s díly Matouše z Krakova, Jana Wyclifa, Mikuláše z Drážďan, Jakoubka ze Stříbra, M. Jana Husa aj. Srv. J. Truhlář, Catalogus codicum manu scriptorum latinorum qui in c. r. Bibliotheca publica atque Universitatis Pragensis asservantur, pars posterior, Pragae 1906, s. 67—69. Soupis celého díla Milíčova i jeho rukopisného zachování podává pečlivý soupis Josefa Tříšky, Příspěvky k středověké literární universitě, III: Pragenses magistri, praedicatores, notarii, in: Acta Universitatis Carolinae, Historia Universitatis Carolinae Pragensis, 10, 1969, fasc. 1, s. 13—18. — O Milíčově vlivu v Polsku srv. B. Leszczyńska, Jan Milicz z Kromieryża i jego kontakty z ziemiami polskimi, Šląski kwartalnik historyczny Sobótka, 15, 1960, s. 15—22. Matthiae de Janov Narracio de Milicio in: Kybal, Matěje z Janova Regulae III, 1. c., s. 364; překlad J. Emlera, Fontes rerum Bohemicarum, I, s. 435—436. 45 Fontes rerum Bohemicarum, tomus I, s. 411. 46 K. J. Erben, Tomáše ze Štítného Knížky šestery o obecných věcech křesťanských, Praha 1852, s. VIII. 47 Zejména Loskot, Milíč, 1. c., částečně též V. Kybal, Milíčův sen, 1. c. 48 Viz výše pozn. č. 29. 43 44 15
Strana 16
vydané jednak Menčíkem v r. 1890,49 jednak Kybalem (pod názvem Libellus de Antichristo, pod kterým jej Matěj z Janova zařadil do svých Regulí),50 List papeži Urbanu V. vydal rovněž Menčík, zároveň s knížkou o Antikristu.51 České (a německé) modlitby jsou jediná nelatinská dochovaná díla Milíčova.52 Význam českých modliteb Milíčových jako slovesného útvaru, který měl nahradit mechanické odříkávání a byl určen k šíření mezi lid a který inspiroval i k vlastní tvorbě a byl tak přechodným útvarem při vzniku lidové písně, ocenil Z. Nejedlý.53 V rkp. Archívu pražského hradu — kapitulní knihovny C 56 je ještě uveden Milíč jako autor slovníkového díla biblických citátů, kde k jednotlivým slovům jsou uváděny kontexty a za nimi následuje alegorický výklad s vysvětlením. I když patrně nejde přímo o samostatné dílo Milíčovo, přesto provedl Milíč určité úpravy předlohy a dílo hojně využíval.54 Vydání Tří synodních řečí Jana Milíče z Kroměříže má být v jubilejním roce Milíčově příspěvkem k rozšíření pramenné základny a tím i našich zna- lostí o díle tohoto velkého předchůdce Husova. Řeči „Sacerdotes contempse- runt“, „Grex perditus“ a „Audite reges“ vzbudily už v době Milíčově mimo- řádný ohlas a dlouho patřily k dílům velmi opisovaným a rozšířeným.55 Ještě začátkem XVIII. století byly natolik v povědomí, že německý racionalista a vydavatel pramenů kostnického koncilu Hermann von der Hardt vydal první z nich pod názvem „Sermo I. de corrupto ecclesiae statu saeculo XV.“56 Zbývající dvě řeči, které tvoří s první celek, nebyly vydány dosud vůbec a zachovaly se jen ve středověkých rukopisných kodexech. Řeči byly připraveny pro pražské synody a nepochybně také na těchto pra- videlných půlročních shromážděních diecézního kleru postupně prosloveny.57 49 Viz výše pozn. č. 28. Kybal, Matěje z Janova Regulae III, 1. c., na s. 368—381. Český překlad tohoto díla je obsažen v citované práci Loskotově s. 114—122, podruhé jej Loskot vydal ve své knize Milíč z Kro- měříže, Knížky o Antikristovi, Kroměříž 1929. Upravený Loskotův překlad vydal F. M. Bartoš, Spisek o Antikristovi, Praha 1948. Konečně překlad J. Vilíkovského a A. Molnára je obsažen ve Výboru z české literatury doby husitské, I, ed. B. Havránek aj., Praha 1963, s. 55—61. Viz výše pozn. č. 28. Český překlad vydal F. M. Bartoš, Spisek o Antikristovi, 1. c., s. 18—27. České modlitby vydal V. Flajšhans, Nejstarší rukopis staročeských „Modliteb“, České museum filologické 1898. Německé vydal J. Klapper, Gebete des Hofkanzlers und des Prager Kulturkreises, in: Schriften Johanns von Neumarkt 4, Vom Mittelalter zur Reformation 6/4 1935. Dvě české modlitby jsou otištěny ve Výboru z české literatury doby husitské, I, 1. c., s. 52—55. Z. Nejedlý, Dějiny husitského zpěvu, II: Předchůdci, Praha 1954, s. 95—105. Srv. k tomu Dagmar Marečková, Tzv. Milíčův Angelus, Listy filologické 81, 1958, s. 194—203. 55 O rukopisném zachování viz podrobně níže v ediční zprávě. — Srv. také pozn. č. 42a. 53 Hardt, H. v. d., Historia litteraria reformationis III, (Lipsiae) 1717, s. 3—8. — Text v této těžce dostupné edici je však na mnoha místech značně porušen. Viz o tom dále. O pražských synodách té doby viz článek Zdeňky Hledíkové Synody v pražské diecézi v le- tech 1349—1419, Československý časopis historický, 18, 1970, s. 117—146. — Pokusem o chro- nologické zařazení řečí se zabýváme v ediční zprávě. 51 52 53 54 57 50 16
vydané jednak Menčíkem v r. 1890,49 jednak Kybalem (pod názvem Libellus de Antichristo, pod kterým jej Matěj z Janova zařadil do svých Regulí),50 List papeži Urbanu V. vydal rovněž Menčík, zároveň s knížkou o Antikristu.51 České (a německé) modlitby jsou jediná nelatinská dochovaná díla Milíčova.52 Význam českých modliteb Milíčových jako slovesného útvaru, který měl nahradit mechanické odříkávání a byl určen k šíření mezi lid a který inspiroval i k vlastní tvorbě a byl tak přechodným útvarem při vzniku lidové písně, ocenil Z. Nejedlý.53 V rkp. Archívu pražského hradu — kapitulní knihovny C 56 je ještě uveden Milíč jako autor slovníkového díla biblických citátů, kde k jednotlivým slovům jsou uváděny kontexty a za nimi následuje alegorický výklad s vysvětlením. I když patrně nejde přímo o samostatné dílo Milíčovo, přesto provedl Milíč určité úpravy předlohy a dílo hojně využíval.54 Vydání Tří synodních řečí Jana Milíče z Kroměříže má být v jubilejním roce Milíčově příspěvkem k rozšíření pramenné základny a tím i našich zna- lostí o díle tohoto velkého předchůdce Husova. Řeči „Sacerdotes contempse- runt“, „Grex perditus“ a „Audite reges“ vzbudily už v době Milíčově mimo- řádný ohlas a dlouho patřily k dílům velmi opisovaným a rozšířeným.55 Ještě začátkem XVIII. století byly natolik v povědomí, že německý racionalista a vydavatel pramenů kostnického koncilu Hermann von der Hardt vydal první z nich pod názvem „Sermo I. de corrupto ecclesiae statu saeculo XV.“56 Zbývající dvě řeči, které tvoří s první celek, nebyly vydány dosud vůbec a zachovaly se jen ve středověkých rukopisných kodexech. Řeči byly připraveny pro pražské synody a nepochybně také na těchto pra- videlných půlročních shromážděních diecézního kleru postupně prosloveny.57 49 Viz výše pozn. č. 28. Kybal, Matěje z Janova Regulae III, 1. c., na s. 368—381. Český překlad tohoto díla je obsažen v citované práci Loskotově s. 114—122, podruhé jej Loskot vydal ve své knize Milíč z Kro- měříže, Knížky o Antikristovi, Kroměříž 1929. Upravený Loskotův překlad vydal F. M. Bartoš, Spisek o Antikristovi, Praha 1948. Konečně překlad J. Vilíkovského a A. Molnára je obsažen ve Výboru z české literatury doby husitské, I, ed. B. Havránek aj., Praha 1963, s. 55—61. Viz výše pozn. č. 28. Český překlad vydal F. M. Bartoš, Spisek o Antikristovi, 1. c., s. 18—27. České modlitby vydal V. Flajšhans, Nejstarší rukopis staročeských „Modliteb“, České museum filologické 1898. Německé vydal J. Klapper, Gebete des Hofkanzlers und des Prager Kulturkreises, in: Schriften Johanns von Neumarkt 4, Vom Mittelalter zur Reformation 6/4 1935. Dvě české modlitby jsou otištěny ve Výboru z české literatury doby husitské, I, 1. c., s. 52—55. Z. Nejedlý, Dějiny husitského zpěvu, II: Předchůdci, Praha 1954, s. 95—105. Srv. k tomu Dagmar Marečková, Tzv. Milíčův Angelus, Listy filologické 81, 1958, s. 194—203. 55 O rukopisném zachování viz podrobně níže v ediční zprávě. — Srv. také pozn. č. 42a. 53 Hardt, H. v. d., Historia litteraria reformationis III, (Lipsiae) 1717, s. 3—8. — Text v této těžce dostupné edici je však na mnoha místech značně porušen. Viz o tom dále. O pražských synodách té doby viz článek Zdeňky Hledíkové Synody v pražské diecézi v le- tech 1349—1419, Československý časopis historický, 18, 1970, s. 117—146. — Pokusem o chro- nologické zařazení řečí se zabýváme v ediční zprávě. 51 52 53 54 57 50 16
Strana 17
Na synodách bývala publikována závažná rozhodnutí (synodální statu- ta), týkající se předpisů o způsobu života kleru, liturgických návodů atd. Ráz synod, které se v době Arnoštově a Očkově konaly pravidelněji a — v omezeném ovšem reformním rámci — směřovaly i k nápravě určitých křiklavých případů pohoršlivého života a chování kněží, poskytoval synodnímu kazateli vítanou možnost poukázat kriticky na tyto nedostatky. Přitom byl často v těchto kázá- ních daleko překročen synodou daný rámec a mnohé synodní řeči přerostly v zásadní kritiku soudobé církve i společnosti v celku. To je dáno i jmény některých známých pražských synodních kazatelů té doby: vedle Milíče se v tomto kritickém duchu uplatnili mj. např. příznivec a přítel Waldhauserův, Milíčův, Janovův a Štítného M. Vojtěch Raňkův z Ježova (v r. 1385)58; M. Matouš z Krakova, v Praze dlouho působící a pražským prostředím inspirovaný autor slavného ostře kritického proticírkevního spisu „O zkaženosti římské kurie“ (kázání z let 1378—1389);59 učitelé Husovi M. Štěpán z Kolína (synodní řeč z r. 1393)60 a M. Stanislav ze Znojma (synodní řeč z r. 1405) 61 a konečně M. Jan Hus (synodní řeči v r. 1405 a 1407).62 Milíč z Kroměříže tak jako první z řady známých pražských synodních kazatelů vytváří nepochyb- ně i určitou tradici těchto řečí, která potom vrcholí ve skvělém bojovném synodním kázání Husově v r. 1407 „State succinti lumbos vestros“. Po formální stránce se Milíčovy synodní řeči vyznačují promyšleným členě- ním i přesným rozvrhem, který dokonale slouží svému účelu. Obsahují vždy tyto tři části: 1. Prologus, 2. Introductio thematis, 3. Divisio thematis cum partium deductione.63 Prologus přináší téma kázání, vzaté dle dobového úzu z bible, přičemž už tento citát velice jasně naznačuje kritický účel kázání. V našem případě je to obzvlášť patrné: Za téma první řeči si Milíč vybral verš z Ezechiela „Kněží 58 Reč vydána Kadlecem, Leben und Schriften des Prager Magisters Adalbert Rankonis de Ericinio, 1. c., č. 14, s. 182—196. Vydal je Wladyslaw Seňko v příloze své edice Mateusza z Krakowa De praxi Romanae Curiae, Wrocław 1969, s. 123—175. 80 Obsah řeči podává Otakar Odložilík, M. Štepán z Kolína, Praha 1924, s. 8—9. 81 Vydáno omylem jako dílo Husovo: Opera M. J. Hus v Norimberku 1558 (Vol. II, f. 25r a n.). Vydány rovněž v norimberském vydání děl Husových tomus II. f. 27v — 31v, 32r — 36v. Obsah podán u J. Sedláka, M. Jan Hus, Praha 1915, s. 118—120, a u V. Novotného, M. Jan Hus, život a učení, díl I, část 1, Praha 1919, s. 153—157 a 189—192. Toto označení jednotlivých částí Milíčových řečí přináší rkp. UK Praha XXIII D 201 (rkp. K edice). Milíč toto členění zachovával velice pravidelně i ve svých dalších kázáních, např. v Abortivu. Zajímavé by bylo provést srovnání s formální strukturou ostatních podobných promluv, řečí a kázání z té doby. Např. Husovy universitní promluvy mají některé podobné rysy schematického uspořádání, i když jsou po formální stránce zřejmě spíše inspirovány dílem Tomáše z Cadertu, Liber de arte sermocinandi, který podává poněkud jiný rozvrh částí kázání. Srv. k tomu: Anežka Schmidtová, M. J. Hus: Universitní promluvy, Praha 1958, s. 229—230. 59 62 63 17
Na synodách bývala publikována závažná rozhodnutí (synodální statu- ta), týkající se předpisů o způsobu života kleru, liturgických návodů atd. Ráz synod, které se v době Arnoštově a Očkově konaly pravidelněji a — v omezeném ovšem reformním rámci — směřovaly i k nápravě určitých křiklavých případů pohoršlivého života a chování kněží, poskytoval synodnímu kazateli vítanou možnost poukázat kriticky na tyto nedostatky. Přitom byl často v těchto kázá- ních daleko překročen synodou daný rámec a mnohé synodní řeči přerostly v zásadní kritiku soudobé církve i společnosti v celku. To je dáno i jmény některých známých pražských synodních kazatelů té doby: vedle Milíče se v tomto kritickém duchu uplatnili mj. např. příznivec a přítel Waldhauserův, Milíčův, Janovův a Štítného M. Vojtěch Raňkův z Ježova (v r. 1385)58; M. Matouš z Krakova, v Praze dlouho působící a pražským prostředím inspirovaný autor slavného ostře kritického proticírkevního spisu „O zkaženosti římské kurie“ (kázání z let 1378—1389);59 učitelé Husovi M. Štěpán z Kolína (synodní řeč z r. 1393)60 a M. Stanislav ze Znojma (synodní řeč z r. 1405) 61 a konečně M. Jan Hus (synodní řeči v r. 1405 a 1407).62 Milíč z Kroměříže tak jako první z řady známých pražských synodních kazatelů vytváří nepochyb- ně i určitou tradici těchto řečí, která potom vrcholí ve skvělém bojovném synodním kázání Husově v r. 1407 „State succinti lumbos vestros“. Po formální stránce se Milíčovy synodní řeči vyznačují promyšleným členě- ním i přesným rozvrhem, který dokonale slouží svému účelu. Obsahují vždy tyto tři části: 1. Prologus, 2. Introductio thematis, 3. Divisio thematis cum partium deductione.63 Prologus přináší téma kázání, vzaté dle dobového úzu z bible, přičemž už tento citát velice jasně naznačuje kritický účel kázání. V našem případě je to obzvlášť patrné: Za téma první řeči si Milíč vybral verš z Ezechiela „Kněží 58 Reč vydána Kadlecem, Leben und Schriften des Prager Magisters Adalbert Rankonis de Ericinio, 1. c., č. 14, s. 182—196. Vydal je Wladyslaw Seňko v příloze své edice Mateusza z Krakowa De praxi Romanae Curiae, Wrocław 1969, s. 123—175. 80 Obsah řeči podává Otakar Odložilík, M. Štepán z Kolína, Praha 1924, s. 8—9. 81 Vydáno omylem jako dílo Husovo: Opera M. J. Hus v Norimberku 1558 (Vol. II, f. 25r a n.). Vydány rovněž v norimberském vydání děl Husových tomus II. f. 27v — 31v, 32r — 36v. Obsah podán u J. Sedláka, M. Jan Hus, Praha 1915, s. 118—120, a u V. Novotného, M. Jan Hus, život a učení, díl I, část 1, Praha 1919, s. 153—157 a 189—192. Toto označení jednotlivých částí Milíčových řečí přináší rkp. UK Praha XXIII D 201 (rkp. K edice). Milíč toto členění zachovával velice pravidelně i ve svých dalších kázáních, např. v Abortivu. Zajímavé by bylo provést srovnání s formální strukturou ostatních podobných promluv, řečí a kázání z té doby. Např. Husovy universitní promluvy mají některé podobné rysy schematického uspořádání, i když jsou po formální stránce zřejmě spíše inspirovány dílem Tomáše z Cadertu, Liber de arte sermocinandi, který podává poněkud jiný rozvrh částí kázání. Srv. k tomu: Anežka Schmidtová, M. J. Hus: Universitní promluvy, Praha 1958, s. 229—230. 59 62 63 17
Strana 18
její činí násilí zákonu mému a svaté věci mé poškvrňují“, k druhé z Jeremiáše „Ovce hynoucí jsou lid můj, pastýři jejich působí to, aby bloudily“, ke třetí z Šalamounovy Knihy moudrosti „Slyšte a vězte králové, poučte se soudcové končin zemských, poskytněte sluchu vy, kdož vládnete množství a svou pýchu zakládáte na zástupech národů“. Přitom využívání úryvků ze starozákonních textů, velice často kritických vůči tehdejším kněžím i světským vládcům, slouží Milíčovi k položení rovnítka: stejně hodnotí i kněze a pány současné.64 Po uvedení citátu začíná prolog oslovením (Reverendi patres et domini) a přináší stručné zdůvodnění, proč se řeč pronáší, i určité captatio benevolentiae, resp. rozpaky, zda bude řečník moci obtížný úkol splnit, a končí výzvou ke společné modlitbě Ave Maria. Introductio thematis opakuje na začátku znovu téma kázání (úvodní citát) a na základě vlastních úvah i dokladů z autorit podává určité zdůvodnění oprávněnosti a aktuálnosti vybraného tématu řeči. Končí potvrzením správ- nosti volby tématu uvozeným slovy „ideo bene dixi“, „bene ergo dictum est apod., opětovným zopakováním úvodního citátu, po němž následují slova „que fuerunt verba vestre proposita caritati“. Divisio thematis cum partium deductione rozděluje nejprve téma (úvodní citát) na 3 části, přičemž ke každé z nich, tj. k takto vymezeným jednotlivým slovům, resp. slovním spojením se připojuje stručný výklad. Je uvozeno slovy „In quibus quidem verbis tanguntur (breviter) tria". Deductio partium — nejrozsáhlejší část řeči — potom podává podrobný výklad, někdy dále bohatě členěný a rozvětvený,65 a argumentaci jak z autorit, tak vlastní k těmto jed- notlivým 3 částem tématu podle stanoveného rozdělení. Jednotlivé tři části jsou uvozeny slovy „Primo dico", „Secundo dixi“, „Tercio dixi“ apod. Na začátku je v nich uvedena buď opět citovaná část tématu nebo alespoň výklad, podaný k ní v divisio thematis. Končí slovy „Et hoc quantum ad primum“, „Et hoc quantum ad secundum“. Na konci třetí části, kde se popř. ještě připomíná téma, se přímo připojuje stručný závěr, uvozený někdy určitou omluvou za délku řeči a končící výzvou k nápravě kritizovaných nedostatků. Reč uzavírá obligátní Amen. Hojné citování autorit, ať biblických nebo z tzv. církevních otců, je naprosto obvyklé v každém středověkém literárním díle, zejména homiletickém. U Milíče je volba těchto autorit promyšlená a záměrná: citované autority podpírají argumentaci řečníkovu a dodávají jí — zejména v těch částech, které jsou nejbojovnější a pro autora nejnebezpečnější — určitou záštitu. Přitom Milíč, cc 64 Pokud jde o takový záměrný výběr témat, bylo by možno uvést řadu dalších příkladů jak z Milíče (např. letní část Abortivu začíná veršem „Umřel bohatec a pohřben jest v pekle“), tak z řečí dalších českých předchůdců husitství. V těchto členěních se většinou jednotlivé části výkladu člení opět na 3 pododdíly, jednotlivé z nich opět na 3 atd. 65 18
její činí násilí zákonu mému a svaté věci mé poškvrňují“, k druhé z Jeremiáše „Ovce hynoucí jsou lid můj, pastýři jejich působí to, aby bloudily“, ke třetí z Šalamounovy Knihy moudrosti „Slyšte a vězte králové, poučte se soudcové končin zemských, poskytněte sluchu vy, kdož vládnete množství a svou pýchu zakládáte na zástupech národů“. Přitom využívání úryvků ze starozákonních textů, velice často kritických vůči tehdejším kněžím i světským vládcům, slouží Milíčovi k položení rovnítka: stejně hodnotí i kněze a pány současné.64 Po uvedení citátu začíná prolog oslovením (Reverendi patres et domini) a přináší stručné zdůvodnění, proč se řeč pronáší, i určité captatio benevolentiae, resp. rozpaky, zda bude řečník moci obtížný úkol splnit, a končí výzvou ke společné modlitbě Ave Maria. Introductio thematis opakuje na začátku znovu téma kázání (úvodní citát) a na základě vlastních úvah i dokladů z autorit podává určité zdůvodnění oprávněnosti a aktuálnosti vybraného tématu řeči. Končí potvrzením správ- nosti volby tématu uvozeným slovy „ideo bene dixi“, „bene ergo dictum est apod., opětovným zopakováním úvodního citátu, po němž následují slova „que fuerunt verba vestre proposita caritati“. Divisio thematis cum partium deductione rozděluje nejprve téma (úvodní citát) na 3 části, přičemž ke každé z nich, tj. k takto vymezeným jednotlivým slovům, resp. slovním spojením se připojuje stručný výklad. Je uvozeno slovy „In quibus quidem verbis tanguntur (breviter) tria". Deductio partium — nejrozsáhlejší část řeči — potom podává podrobný výklad, někdy dále bohatě členěný a rozvětvený,65 a argumentaci jak z autorit, tak vlastní k těmto jed- notlivým 3 částem tématu podle stanoveného rozdělení. Jednotlivé tři části jsou uvozeny slovy „Primo dico", „Secundo dixi“, „Tercio dixi“ apod. Na začátku je v nich uvedena buď opět citovaná část tématu nebo alespoň výklad, podaný k ní v divisio thematis. Končí slovy „Et hoc quantum ad primum“, „Et hoc quantum ad secundum“. Na konci třetí části, kde se popř. ještě připomíná téma, se přímo připojuje stručný závěr, uvozený někdy určitou omluvou za délku řeči a končící výzvou k nápravě kritizovaných nedostatků. Reč uzavírá obligátní Amen. Hojné citování autorit, ať biblických nebo z tzv. církevních otců, je naprosto obvyklé v každém středověkém literárním díle, zejména homiletickém. U Milíče je volba těchto autorit promyšlená a záměrná: citované autority podpírají argumentaci řečníkovu a dodávají jí — zejména v těch částech, které jsou nejbojovnější a pro autora nejnebezpečnější — určitou záštitu. Přitom Milíč, cc 64 Pokud jde o takový záměrný výběr témat, bylo by možno uvést řadu dalších příkladů jak z Milíče (např. letní část Abortivu začíná veršem „Umřel bohatec a pohřben jest v pekle“), tak z řečí dalších českých předchůdců husitství. V těchto členěních se většinou jednotlivé části výkladu člení opět na 3 pododdíly, jednotlivé z nich opět na 3 atd. 65 18
Strana 19
jakkoliv hojně cituje, postupuje v plánu svých řečí zcela samostatně a sleduje pevně vytčený program. O většině použitých biblických citátů lze říci zhruba totéž, co už bylo řečeno o volbě témat Milíčových synodních řečí. Bylo by velice zajímavé — i když je to mimo rámec našeho úkolu — sledovat výskyt určitých biblických citátů, které přicházejí u Milíče, a argumentaci, která je s nimi spojena, a sledovat jejich užívání i u dalších předchůdců Husových, u Husa samotného a v hu- sitství. Např. citát z Matouše „Na stolici Mojžíšově posadili se zákoníci a fa- rizcové, protož všecko, což by koli rozkázali vám zachovávati, zachovávejte a čiňte, ale podlé skutků jejich nečiňte, neboť praví, ale nečiní“ uvádí Milíč na několika místech své první synodní řeči: vždy s důrazem na začátek a konec citátu. Slouží Milíčovi k ukázání pokrytectví v soudobé církvi a obsahuje takto zdůrazněn v zárodku i revoluční požadavek vzepřít se poslušnosti nehodných kněží. Právě tak chápe tento citát i Hus. Uvádí jej v 21. kapitole svého vrcholného díla De ecclesia, přičemž ještě zajímavě ukazuje, že soudobí Husovi odpůrci záměrně vynechávali právě začátek a konec citátu a zdůrazňo- vali jen část střední, týkající se poslušnosti. 66 Podobně je tomu i s citáty z tzv. církevních otců. Milíč měl nepochybně bohatou znalost této literatury a výběr z těchto autorit sleduje cílevědomě vytčený záměr. Obliba určitých autorů, resp. děl (např. Augustin, Pseudo- -Chrysostomus, Rehoř, Bernard aj.) byla přitom typická pro celé předhusitské i husitské hnutí. Milíč je jedním z prvních, kdo je v takovém záměrném výběru u nás uvádí. Neosvětlená však zůstává dosud téměř úplně úloha tzv. florilegií, tj. sbírek autorit, které měli čeští autoři té doby k dispozici a které se dochovaly dodnes v pražských a jiných rukopisných sbírkách. Znalost určitých autorů se totiž šířila nejen přímým studiem jejich spisů, o němž nemusíme ani v pří- padě Milíčově nikterak pochybovat (většina Milíčem citovaných děl je dodnes uchována v kodexech z Milíčovy doby v našich rukopisných sbírkách), ale v určitých případech právě z těchto florilegií, která obsahovala většinou tema- ticky uspořádané výňatky z nejrůznějších děl a autorit. Tak tomu bylo v ně- kterých případech nepochybně i u Milíče, i když prokázání přesných shod by bylo otázkou další práce. Uvádíme alespoň příkladem některé zjištěné shody citátů z Milíčových synodních řečí s rkp. IV G 30 pražské universitní knihovny (pocházejícím ze XIV. stol.), který na ff. 95r — 149r obsahuje takovou sbírku autorit. Na f. 97r tohoto kodexu je shodný citát z Bernarda, Sermones in Cantica X, který nalézáme v 3. řeči Milíčově (shoduje se začátek i konec 6 Hus o tom píše: „Hic miror quare doctores Salvatoris verba a parte ante et a parte post prescinderunt. Non enim preposuerunt: ,Supra kathedram Moysi sederunt scribe et pharisei,' nec post adiecerunt: ,secundum opera eorum nolite facere,“ sed solum medium posuerunt, dicentes: �Omnia quecunque dixerint vobis, servate et facite.' Hic videtur michi, quod ideo fecerunt, quia papa et alii prelati ecclesie scribis et phariseis comparari nolunt.“ Viz S. H. Thomson, Mistr Jan Hus: Tractatus de ecclesia, Praha 1958, s. 192—193. 19
jakkoliv hojně cituje, postupuje v plánu svých řečí zcela samostatně a sleduje pevně vytčený program. O většině použitých biblických citátů lze říci zhruba totéž, co už bylo řečeno o volbě témat Milíčových synodních řečí. Bylo by velice zajímavé — i když je to mimo rámec našeho úkolu — sledovat výskyt určitých biblických citátů, které přicházejí u Milíče, a argumentaci, která je s nimi spojena, a sledovat jejich užívání i u dalších předchůdců Husových, u Husa samotného a v hu- sitství. Např. citát z Matouše „Na stolici Mojžíšově posadili se zákoníci a fa- rizcové, protož všecko, což by koli rozkázali vám zachovávati, zachovávejte a čiňte, ale podlé skutků jejich nečiňte, neboť praví, ale nečiní“ uvádí Milíč na několika místech své první synodní řeči: vždy s důrazem na začátek a konec citátu. Slouží Milíčovi k ukázání pokrytectví v soudobé církvi a obsahuje takto zdůrazněn v zárodku i revoluční požadavek vzepřít se poslušnosti nehodných kněží. Právě tak chápe tento citát i Hus. Uvádí jej v 21. kapitole svého vrcholného díla De ecclesia, přičemž ještě zajímavě ukazuje, že soudobí Husovi odpůrci záměrně vynechávali právě začátek a konec citátu a zdůrazňo- vali jen část střední, týkající se poslušnosti. 66 Podobně je tomu i s citáty z tzv. církevních otců. Milíč měl nepochybně bohatou znalost této literatury a výběr z těchto autorit sleduje cílevědomě vytčený záměr. Obliba určitých autorů, resp. děl (např. Augustin, Pseudo- -Chrysostomus, Rehoř, Bernard aj.) byla přitom typická pro celé předhusitské i husitské hnutí. Milíč je jedním z prvních, kdo je v takovém záměrném výběru u nás uvádí. Neosvětlená však zůstává dosud téměř úplně úloha tzv. florilegií, tj. sbírek autorit, které měli čeští autoři té doby k dispozici a které se dochovaly dodnes v pražských a jiných rukopisných sbírkách. Znalost určitých autorů se totiž šířila nejen přímým studiem jejich spisů, o němž nemusíme ani v pří- padě Milíčově nikterak pochybovat (většina Milíčem citovaných děl je dodnes uchována v kodexech z Milíčovy doby v našich rukopisných sbírkách), ale v určitých případech právě z těchto florilegií, která obsahovala většinou tema- ticky uspořádané výňatky z nejrůznějších děl a autorit. Tak tomu bylo v ně- kterých případech nepochybně i u Milíče, i když prokázání přesných shod by bylo otázkou další práce. Uvádíme alespoň příkladem některé zjištěné shody citátů z Milíčových synodních řečí s rkp. IV G 30 pražské universitní knihovny (pocházejícím ze XIV. stol.), který na ff. 95r — 149r obsahuje takovou sbírku autorit. Na f. 97r tohoto kodexu je shodný citát z Bernarda, Sermones in Cantica X, který nalézáme v 3. řeči Milíčově (shoduje se začátek i konec 6 Hus o tom píše: „Hic miror quare doctores Salvatoris verba a parte ante et a parte post prescinderunt. Non enim preposuerunt: ,Supra kathedram Moysi sederunt scribe et pharisei,' nec post adiecerunt: ,secundum opera eorum nolite facere,“ sed solum medium posuerunt, dicentes: �Omnia quecunque dixerint vobis, servate et facite.' Hic videtur michi, quod ideo fecerunt, quia papa et alii prelati ecclesie scribis et phariseis comparari nolunt.“ Viz S. H. Thomson, Mistr Jan Hus: Tractatus de ecclesia, Praha 1958, s. 192—193. 19
Strana 20
rozsáhlého citátu), rovněž tak jsou podstatné části Milíčem citovaných úryvků téhož autora (Sermo in conversione s. Pauli, Sermones in Cantica XXXIII) obsaženy na ff. 115v — 116r a 142r téhož rukopisu. Na f. 142v je podstatná část citátu z Pseudo-Chrysostoma (Opus imperfectum), obsaženého v řeči Grex perditus, parafráze Milíčem použitého citátu z 1. řeči je tamtéž na f. 107r. Na f. 14lv je Milíčem použitý citát z Rehoře, na f. 148r z Augustina a na ſ. 119v citát z Corpus iuris canonici. Z uvedeného vyplývá, že sice v tomto případě nemohl být rukopis IV G 30 Milíčovi předlohou, protože v něm chybí některé části citátů Milíčem uváděné, ale můžeme právem předpokládat, že alespoň ně- které z použitých autorit převzal Milíč z nějakého jiného podobného florilegia. Rovněž by bylo velice zajímavé sledovat používání určitých citátů z tzv. církevních otců (opět zároveň s použitou argumentací) v celé předhusitské a husitské době. Můžeme zde ukázat jen příkladem na několik takových pozoruhodných shod: U Vojtěcha Raňkova z Ježova v synodní řeči z r. 1385 nacházíme Milíčem použité citáty z Richarda de s. Victore, týkající se ideál- ních vlastností kněží (tolik se lišících od soudobé praxe), a z Rehořovy Ho- milie XVII. („svět je plný kněží, ale přece se na boží žni velmi zřídka najde “66а) dělník, neboť jsme sice přijali kněžský úřad, ale úkol úřadu neplníme“ Tentýž citát z Rehoře má i Hus ve své Řeči o míru, kterou si připravil pro kostnický koncil, ale nemohl ji tam ovšem přednést. V téže řeči Husově je nadto rozsáhlý citát z Bernardových (či jak Hus svého oblíbeného autora na- zýval „Bernáškových“) Sermones in Cantica, použitý rovněž téměř shodně Milíčem v Synodních řečech: „Odtud se bere ta nevěstčí nádhera, kterou na každý den vídáš, ten kejklířský převlek a královská okázalost. Odtud uzdy, sedla, ostruhy — samé zlato. Odtud skvěle prostřené stoly plné pokrmů a pohárů. Odtud tolik obžerství a opilství, tolik hluku na loutny, lyry a píšťaly. Odtud lisy přetékající vínem a plné spíže — a říhavost z přejedení i z přepití. Odtud plné bečky koření. Odtud nacpané žoky peněz. Tohle jsou důvody, proč chtějí být a proč také jsou v církvi probošty, děkany, arcijáhny a arcibiskupy. A to vše zajisté nezískali odměnou za ctnost, ale podnikáním, které se štítí světla.“68 Bernarda se proti rozmařilému kněžstvu dovolávají i husité z delegace Prokopa Holého v době vrcholu husitské moci při disputaci na basilejském koncilu a v téže věci citují i Opus imperfectum Pseudo-Chrysostoma, které s takovou oblibou používal už Milíč, 8a a tak by bylo možno pokračovat. Pokud jde o vlastní obsah vydávaných Tří synodních řečí Milíčových, není možné jej zde plně reprodukovat a omezujeme se jen na vytčení několika základních Milíčových myšlenek. Pro všechny tři řeči je typická velmi ostrá, s6a Kadlec, Leben und Schriften des Prager Magisters Adalbert Rankonis de Ericinio, 1. c., s. 188, 187. 67 Ve vydání F. M. Dobiáše a A. Molnára Sermo de pace, Praha 1963, s. 68—69. 68 Dobiáš—Molnár, M. Jan Hus, Sermo de pace, 1. c., s. 46—47. 68a Viz F. Heřmanského překlad Liber diurnus: Deník Petra Zateckého, Praha 1953, s. 142—143. 20
rozsáhlého citátu), rovněž tak jsou podstatné části Milíčem citovaných úryvků téhož autora (Sermo in conversione s. Pauli, Sermones in Cantica XXXIII) obsaženy na ff. 115v — 116r a 142r téhož rukopisu. Na f. 142v je podstatná část citátu z Pseudo-Chrysostoma (Opus imperfectum), obsaženého v řeči Grex perditus, parafráze Milíčem použitého citátu z 1. řeči je tamtéž na f. 107r. Na f. 14lv je Milíčem použitý citát z Rehoře, na f. 148r z Augustina a na ſ. 119v citát z Corpus iuris canonici. Z uvedeného vyplývá, že sice v tomto případě nemohl být rukopis IV G 30 Milíčovi předlohou, protože v něm chybí některé části citátů Milíčem uváděné, ale můžeme právem předpokládat, že alespoň ně- které z použitých autorit převzal Milíč z nějakého jiného podobného florilegia. Rovněž by bylo velice zajímavé sledovat používání určitých citátů z tzv. církevních otců (opět zároveň s použitou argumentací) v celé předhusitské a husitské době. Můžeme zde ukázat jen příkladem na několik takových pozoruhodných shod: U Vojtěcha Raňkova z Ježova v synodní řeči z r. 1385 nacházíme Milíčem použité citáty z Richarda de s. Victore, týkající se ideál- ních vlastností kněží (tolik se lišících od soudobé praxe), a z Rehořovy Ho- milie XVII. („svět je plný kněží, ale přece se na boží žni velmi zřídka najde “66а) dělník, neboť jsme sice přijali kněžský úřad, ale úkol úřadu neplníme“ Tentýž citát z Rehoře má i Hus ve své Řeči o míru, kterou si připravil pro kostnický koncil, ale nemohl ji tam ovšem přednést. V téže řeči Husově je nadto rozsáhlý citát z Bernardových (či jak Hus svého oblíbeného autora na- zýval „Bernáškových“) Sermones in Cantica, použitý rovněž téměř shodně Milíčem v Synodních řečech: „Odtud se bere ta nevěstčí nádhera, kterou na každý den vídáš, ten kejklířský převlek a královská okázalost. Odtud uzdy, sedla, ostruhy — samé zlato. Odtud skvěle prostřené stoly plné pokrmů a pohárů. Odtud tolik obžerství a opilství, tolik hluku na loutny, lyry a píšťaly. Odtud lisy přetékající vínem a plné spíže — a říhavost z přejedení i z přepití. Odtud plné bečky koření. Odtud nacpané žoky peněz. Tohle jsou důvody, proč chtějí být a proč také jsou v církvi probošty, děkany, arcijáhny a arcibiskupy. A to vše zajisté nezískali odměnou za ctnost, ale podnikáním, které se štítí světla.“68 Bernarda se proti rozmařilému kněžstvu dovolávají i husité z delegace Prokopa Holého v době vrcholu husitské moci při disputaci na basilejském koncilu a v téže věci citují i Opus imperfectum Pseudo-Chrysostoma, které s takovou oblibou používal už Milíč, 8a a tak by bylo možno pokračovat. Pokud jde o vlastní obsah vydávaných Tří synodních řečí Milíčových, není možné jej zde plně reprodukovat a omezujeme se jen na vytčení několika základních Milíčových myšlenek. Pro všechny tři řeči je typická velmi ostrá, s6a Kadlec, Leben und Schriften des Prager Magisters Adalbert Rankonis de Ericinio, 1. c., s. 188, 187. 67 Ve vydání F. M. Dobiáše a A. Molnára Sermo de pace, Praha 1963, s. 68—69. 68 Dobiáš—Molnár, M. Jan Hus, Sermo de pace, 1. c., s. 46—47. 68a Viz F. Heřmanského překlad Liber diurnus: Deník Petra Zateckého, Praha 1953, s. 142—143. 20
Strana 21
sžíravá kritika stavu v současné církvi, která ve třetí řeči do určité míry zasahuje i oblast světského feudálního panování, i když i zde jsou Milíčovi „reges myšleni hlavně jako vládci a hodnostáři církevní. Milíč se pevně drží vytčených témat a v promyšlené stavbě svých řečí sleduje pevný ideový plán. Kontra- pozicí „ideálního“ stavu původní církve se současným stavem, který demonstru- je neobyčejně živě, barvitě, ale hlavně odvážně, dochází k závěru, že je nutná radikální náprava.69 V prvé řadě ukazuje Milíč na pokrytectví kněží. Pseudo- -Chrysostomův citát: „Kněží káží víru, jednají bez víry, pokoj jiným udělují a mezi sebou ho nemají, chválí pravdu, milují lež, kárají lakomství a lakomě jednají“, který je postaven na začátku 1. řeči, rozvíjí Milíč vlastními úvahami na mnoha místech ve všech třech řečech. Příčinu pokrytectví i dalších zlořádů vidí Milíč v snadné možnosti dosáhnout kněžským úřadem bezpracných zisků („sine labore percipere mercedem laboris“). Odtud vzniká shon po výnosných obročích, k nimž se zájemci hrnou ne kvůli službě, s níž jsou tyto úřady spojeny, ale protože jsou jim pro- středkem k obohacení. V honbě za tím jsou všechny prostředky dobré: dostá- vají se k nim „ne dveřmi pravdy, ale jinudy, prostřednictvím lží, klamu, pomocí falešných titulů a falešných listin, za prokázané úsluhy a na přímluvy přátel“. Není potom divu, že „na stolci Mojžíšově“ se usazují „zákoníci a farizeové“, na které platí slova knihy Přísloví: „Pokolení, jehož zubové jsou mečové ... ke zžírání chudých na zemi a nuzných mezi lidmi“. Podle toho se také ve svých úřadech chovají: jsou nadutí, bezohledně vyžadují desátky, „ukládají nesnesitelná břemena na ramena lidí a sami nechtějí ani prstem pomoci“. Nestarají se o chudé, které nechovají ve svých domech, ale raději si vydržují psy, „pasou psy a ne chudé“, jak říká Milíč. „S vypaseným břichem hlásají Ježíše ukřižovaného a strádajícího, s nadmutými tvářemi a růžovou lící přinášejí poučení hladovějícím.“ Milíč si přitom dobře uvědomuje, že právě z práce prostých lidí pochází celé toto bohatství („ecce ex oblacione fidelium vivimus“), které je na jedné straně lakotně a neúprosně vymáháno a shromažďováno, na druhé straně rozmařile a lehkomyslně rozhazováno („quidquid ex avaricia congregant, hoc in luxuria expendunt“). Mnozí kněží a preláti se věnují obžerství a opilství, hrají v kostky, libují si v nákladných a výstředních oděvech, hostinách a pitkách, ve společnosti nevěstek atd. Za jeden z nejodpornějších prostředků, jímž se tento majetek získává, považuje Milíč svatokupectví. Ostatní zločiny jsou ve srovnání s ním nicotné, je to nejhorší kacířství, a ti, kdo je provozují, jsou horší než Jidáš. Všechny tyto praktiky vzbuzují u lidu stále větší odpor a pohoršení. Není divu: „Prostí věřící jsou na nás proto tak rozhněváni,“ říká Milíč, „poněvadž nejsme synové 69 Ideál prvotního křesťanství byl typický pro všechna středověká kacířská lidová hnutí. Srv. k tomu např. Z. Nejedlý, Den Husův, in: Z. Nejedlý, Nedělní epištolv, VI, 1951—1952, Praha 1956, s. 253. 21
sžíravá kritika stavu v současné církvi, která ve třetí řeči do určité míry zasahuje i oblast světského feudálního panování, i když i zde jsou Milíčovi „reges myšleni hlavně jako vládci a hodnostáři církevní. Milíč se pevně drží vytčených témat a v promyšlené stavbě svých řečí sleduje pevný ideový plán. Kontra- pozicí „ideálního“ stavu původní církve se současným stavem, který demonstru- je neobyčejně živě, barvitě, ale hlavně odvážně, dochází k závěru, že je nutná radikální náprava.69 V prvé řadě ukazuje Milíč na pokrytectví kněží. Pseudo- -Chrysostomův citát: „Kněží káží víru, jednají bez víry, pokoj jiným udělují a mezi sebou ho nemají, chválí pravdu, milují lež, kárají lakomství a lakomě jednají“, který je postaven na začátku 1. řeči, rozvíjí Milíč vlastními úvahami na mnoha místech ve všech třech řečech. Příčinu pokrytectví i dalších zlořádů vidí Milíč v snadné možnosti dosáhnout kněžským úřadem bezpracných zisků („sine labore percipere mercedem laboris“). Odtud vzniká shon po výnosných obročích, k nimž se zájemci hrnou ne kvůli službě, s níž jsou tyto úřady spojeny, ale protože jsou jim pro- středkem k obohacení. V honbě za tím jsou všechny prostředky dobré: dostá- vají se k nim „ne dveřmi pravdy, ale jinudy, prostřednictvím lží, klamu, pomocí falešných titulů a falešných listin, za prokázané úsluhy a na přímluvy přátel“. Není potom divu, že „na stolci Mojžíšově“ se usazují „zákoníci a farizeové“, na které platí slova knihy Přísloví: „Pokolení, jehož zubové jsou mečové ... ke zžírání chudých na zemi a nuzných mezi lidmi“. Podle toho se také ve svých úřadech chovají: jsou nadutí, bezohledně vyžadují desátky, „ukládají nesnesitelná břemena na ramena lidí a sami nechtějí ani prstem pomoci“. Nestarají se o chudé, které nechovají ve svých domech, ale raději si vydržují psy, „pasou psy a ne chudé“, jak říká Milíč. „S vypaseným břichem hlásají Ježíše ukřižovaného a strádajícího, s nadmutými tvářemi a růžovou lící přinášejí poučení hladovějícím.“ Milíč si přitom dobře uvědomuje, že právě z práce prostých lidí pochází celé toto bohatství („ecce ex oblacione fidelium vivimus“), které je na jedné straně lakotně a neúprosně vymáháno a shromažďováno, na druhé straně rozmařile a lehkomyslně rozhazováno („quidquid ex avaricia congregant, hoc in luxuria expendunt“). Mnozí kněží a preláti se věnují obžerství a opilství, hrají v kostky, libují si v nákladných a výstředních oděvech, hostinách a pitkách, ve společnosti nevěstek atd. Za jeden z nejodpornějších prostředků, jímž se tento majetek získává, považuje Milíč svatokupectví. Ostatní zločiny jsou ve srovnání s ním nicotné, je to nejhorší kacířství, a ti, kdo je provozují, jsou horší než Jidáš. Všechny tyto praktiky vzbuzují u lidu stále větší odpor a pohoršení. Není divu: „Prostí věřící jsou na nás proto tak rozhněváni,“ říká Milíč, „poněvadž nejsme synové 69 Ideál prvotního křesťanství byl typický pro všechna středověká kacířská lidová hnutí. Srv. k tomu např. Z. Nejedlý, Den Husův, in: Z. Nejedlý, Nedělní epištolv, VI, 1951—1952, Praha 1956, s. 253. 21
Strana 22
světla, ale temnot, ... nejsme odpůrci dáblovi, ale jeho pomocníci,“ a dodává: „nikde není takové nahromadění přečinů, nikde větší spousta zlých skutků, než v kněžích“. Tento obraz hlubokého úpadku v tehdejší církvi a do jisté míry i v celé feudální společnosti, který Milíč podává ve svých třech synodních řečech, není samoúčelný. Milíčovi jde o nápravu. Je mu jasné, že se „pes od tučné kůže nedá snadno zahnat“, a je mu i jasné, že jenom vlažné a slovní napomínání málo zmůže (na příkladu biblického kněze Heli, který káral jen vlažně a toliko slovy, ukazuje nedostatečnost takového postupu). Jaké vidí Milíč možnosti cesty k nápravě v církvi i společnosti? V prvé řadě je mu prostřed- kem boje proti soudobým společenským nešvarům kázání, tj. otevřené, odvážné a veřejné pranýřování všeho zlého bez ohledu na postavení kritizovaných, bez jakéhokoliv zatajování či zamlčování. To je ve shodě s celým Milíčovým život- ním úsilím. Tři synodní řeči jsou praktickým příkladem takového postupu a sám v těchto řečech nejednou vybízí své stoupence k následování: „Mějte horlivost žhavé a ohnivé výmluvnosti boží ve svých ústech, aby slovo vašeho kázání planulo jako pochodeň a zapalovalo proti neřestem,“ říká v první synodní řeči. Nestačí ale jen horlit, slova musí být ve shodě s činy. Sám Milíč je příkladem takové mravní opravdovosti. Životopisec Milíčův o něm právem napsal: „Dobře žil, dobře učil, co z úst jeho vycházelo, od toho skutky se neuchylo- val.“7 Milíčův příklad, jeho snaha vždy konkrétně a ze všech sil pomáhat těm, kteří to nejvíce potřebovali, úsilí i organizovaně řešit některé křiklavé sociální rozpory doby, příklad, k jehož následování v synodních řečech nejednou vyzývá, jistě nemálo působil na současníky. Bohatství nemá sloužit přepychu a rozmařilosti, ale k zlepšení životních podmínek strádajícího lidu. S velkou sympatií cituje Milíč v třetí řeči slova Augustinova o prvotní církvi, v níž byla společná nejen víra, ale i majetek („In ecclesia primitiva jure fraternitatis erant eis omnia conmunia, et quibus erat una fides, erat eis una substancia. Et quibus erat conmunis Cristus, conmunis erat et sumptus“). Měřítkem opravňujícím k zastávání úřadů je Milíčovi mravní kvalifikace. Spolu s Pseudo-Chrysostomem zdůrazňuje Milíč na začátku první řeči i na konci řeči druhé: „Mnoho kněží a málo kněží, mnoho podle jména, málo podle skutků, protože stolec nedává důstojnost knězi, ale kněz stolci, místo neposvěcuje člověka, ale člověk posvěcuje místo. Ne každý kněz je svatým, ale každý svatý je knězem.“ Tím jako první u nás'l staví kritérium, které později sehraje takovou roli a domyšleno v husitském programu dává lidu 71 70 Fontes rerum Bohemicarum, tomus I, s. 410. Z dalších Husových předchůdců se o něco později pronikavě zabýval tímto problémem M. Matěj z Janova. Srv. k tomu: Jana Nechutová, Zdroje nauky M. Matěje z Janova a její další působení (rkp. habilitační práce), Brno 1970, s. 70 a n. 22
světla, ale temnot, ... nejsme odpůrci dáblovi, ale jeho pomocníci,“ a dodává: „nikde není takové nahromadění přečinů, nikde větší spousta zlých skutků, než v kněžích“. Tento obraz hlubokého úpadku v tehdejší církvi a do jisté míry i v celé feudální společnosti, který Milíč podává ve svých třech synodních řečech, není samoúčelný. Milíčovi jde o nápravu. Je mu jasné, že se „pes od tučné kůže nedá snadno zahnat“, a je mu i jasné, že jenom vlažné a slovní napomínání málo zmůže (na příkladu biblického kněze Heli, který káral jen vlažně a toliko slovy, ukazuje nedostatečnost takového postupu). Jaké vidí Milíč možnosti cesty k nápravě v církvi i společnosti? V prvé řadě je mu prostřed- kem boje proti soudobým společenským nešvarům kázání, tj. otevřené, odvážné a veřejné pranýřování všeho zlého bez ohledu na postavení kritizovaných, bez jakéhokoliv zatajování či zamlčování. To je ve shodě s celým Milíčovým život- ním úsilím. Tři synodní řeči jsou praktickým příkladem takového postupu a sám v těchto řečech nejednou vybízí své stoupence k následování: „Mějte horlivost žhavé a ohnivé výmluvnosti boží ve svých ústech, aby slovo vašeho kázání planulo jako pochodeň a zapalovalo proti neřestem,“ říká v první synodní řeči. Nestačí ale jen horlit, slova musí být ve shodě s činy. Sám Milíč je příkladem takové mravní opravdovosti. Životopisec Milíčův o něm právem napsal: „Dobře žil, dobře učil, co z úst jeho vycházelo, od toho skutky se neuchylo- val.“7 Milíčův příklad, jeho snaha vždy konkrétně a ze všech sil pomáhat těm, kteří to nejvíce potřebovali, úsilí i organizovaně řešit některé křiklavé sociální rozpory doby, příklad, k jehož následování v synodních řečech nejednou vyzývá, jistě nemálo působil na současníky. Bohatství nemá sloužit přepychu a rozmařilosti, ale k zlepšení životních podmínek strádajícího lidu. S velkou sympatií cituje Milíč v třetí řeči slova Augustinova o prvotní církvi, v níž byla společná nejen víra, ale i majetek („In ecclesia primitiva jure fraternitatis erant eis omnia conmunia, et quibus erat una fides, erat eis una substancia. Et quibus erat conmunis Cristus, conmunis erat et sumptus“). Měřítkem opravňujícím k zastávání úřadů je Milíčovi mravní kvalifikace. Spolu s Pseudo-Chrysostomem zdůrazňuje Milíč na začátku první řeči i na konci řeči druhé: „Mnoho kněží a málo kněží, mnoho podle jména, málo podle skutků, protože stolec nedává důstojnost knězi, ale kněz stolci, místo neposvěcuje člověka, ale člověk posvěcuje místo. Ne každý kněz je svatým, ale každý svatý je knězem.“ Tím jako první u nás'l staví kritérium, které později sehraje takovou roli a domyšleno v husitském programu dává lidu 71 70 Fontes rerum Bohemicarum, tomus I, s. 410. Z dalších Husových předchůdců se o něco později pronikavě zabýval tímto problémem M. Matěj z Janova. Srv. k tomu: Jana Nechutová, Zdroje nauky M. Matěje z Janova a její další působení (rkp. habilitační práce), Brno 1970, s. 70 a n. 22
Strana 23
nejen možnost rozlišovat mezi knězi dobrými a špatnými, ale vede i k požadav- ku formulovanému ve čtyřech pražských artikulích, aby špatným kněžím „neřádné panovánie odjato a staveno bylo“. Milíč sám tuto možnost, k jejíž realizaci později dospěje husitské revoluční hnutí, nadhazuje: na jednom místě své třetí řeči ve spojitosti s preláty, kteří nezastávají řádně svůj úřad, a s odvoláním na Matoušovo evangelium říká: „bude odjato od vás království boží a bude dáno lidu, činícímu užitky jeho.“7la To jsou stručně shrnuto některé pozoruhodné myšlenky, které lze najít v třech synodních řečech Jana Milíče z Kroměříže. Není třeba zdůrazňovat, že v mnohém je Milíč — jak ani jinak není možné — poplatný světovému názoru své doby a prostředí, v němž žil a působil. Věřil subjektivně v možnost nápravy mírnými prostředky, šlo mu o zlepšení a spravedlivé uspořádání v rámci dané církve a společnosti. Objektivně však jeho myšlenky spoluiniciovaly hnutí, které touto církví a feudálním společenským řádem hluboce otřáslo. Bylo by zatím předčasné činit definitivní závěry, k tomu bude třeba pro- zkoumat celé rozsáhlé a dosud téměř neznámé Milíčovo dílo ve všech dobo- vých i širších souvislostech. Přesto však na základě poznatků získaných při práci na vydání tří synodních řečí a na základě ostatního dosud známého lze závěrem konstatovat asi toto: Tři synodní řeči jsou integrální součástí celého Milíčova díla i životního úsilí, vykazují stejné myšlenkové postupy a ideové zaměření jako ostatní známá Milíčova díla, vykazují i řadu konkrétních shod s ostatními díly (např. s listem papeži Urbanu V.72). Ze všech dosud vydaných Milíčových děl podávají Tři synodní řeči nejkomplexnější a nejpromyšlenější kritiku stavu v tehdejší oficiální církvi, kritiku, která už nebude do husitského revolučního hnutí zapomenuta73 a sehraje svou burcující roli. Podávají i určitý konkrétní program nápravy společenských poměrů. Srovnáme-li učení Milíčovo podané v Třech synodních řečech s husitským programem shrnutým ve čtyřech pražských artikulích z roku 1420, je zřejmé, že postuláty nejméně tří z nich jsou již implicite, i když v určité zárodečné podobě, zahrnuty v tomto Milíčově díle: 1. První z pražských artikulů požaduje: „aby slovo božie po království českém svobodně bez přékazy od křesťanských kněžie bylo zvěstováno a hlásáno“ — Milíč jako jeden z prvních plně 71a „Sed multi regimen ecclesie suscipientes non sic presunt, nec ordinant ecclesiam, ideo potest ipsis dici illud, quod scribitur Math. 21°: ,Auferetur a vobis regnum Dei et dabitur * genti, facienti fructus eius." Viz výše pozn. č. 35 a příslušný text. Ještě na basilejském koncilu vytýkají teologové, jednající z pověření koncilu s delegací Prokopa Holého, radikální kriticismus husitů: že o kněžích dobrých přednesli málo dobré- ho, ale o špatných mnoho špatného. Srv. Deník Petra Zateckého, 1. c., s. 91 a s. 170. 72 73 23
nejen možnost rozlišovat mezi knězi dobrými a špatnými, ale vede i k požadav- ku formulovanému ve čtyřech pražských artikulích, aby špatným kněžím „neřádné panovánie odjato a staveno bylo“. Milíč sám tuto možnost, k jejíž realizaci později dospěje husitské revoluční hnutí, nadhazuje: na jednom místě své třetí řeči ve spojitosti s preláty, kteří nezastávají řádně svůj úřad, a s odvoláním na Matoušovo evangelium říká: „bude odjato od vás království boží a bude dáno lidu, činícímu užitky jeho.“7la To jsou stručně shrnuto některé pozoruhodné myšlenky, které lze najít v třech synodních řečech Jana Milíče z Kroměříže. Není třeba zdůrazňovat, že v mnohém je Milíč — jak ani jinak není možné — poplatný světovému názoru své doby a prostředí, v němž žil a působil. Věřil subjektivně v možnost nápravy mírnými prostředky, šlo mu o zlepšení a spravedlivé uspořádání v rámci dané církve a společnosti. Objektivně však jeho myšlenky spoluiniciovaly hnutí, které touto církví a feudálním společenským řádem hluboce otřáslo. Bylo by zatím předčasné činit definitivní závěry, k tomu bude třeba pro- zkoumat celé rozsáhlé a dosud téměř neznámé Milíčovo dílo ve všech dobo- vých i širších souvislostech. Přesto však na základě poznatků získaných při práci na vydání tří synodních řečí a na základě ostatního dosud známého lze závěrem konstatovat asi toto: Tři synodní řeči jsou integrální součástí celého Milíčova díla i životního úsilí, vykazují stejné myšlenkové postupy a ideové zaměření jako ostatní známá Milíčova díla, vykazují i řadu konkrétních shod s ostatními díly (např. s listem papeži Urbanu V.72). Ze všech dosud vydaných Milíčových děl podávají Tři synodní řeči nejkomplexnější a nejpromyšlenější kritiku stavu v tehdejší oficiální církvi, kritiku, která už nebude do husitského revolučního hnutí zapomenuta73 a sehraje svou burcující roli. Podávají i určitý konkrétní program nápravy společenských poměrů. Srovnáme-li učení Milíčovo podané v Třech synodních řečech s husitským programem shrnutým ve čtyřech pražských artikulích z roku 1420, je zřejmé, že postuláty nejméně tří z nich jsou již implicite, i když v určité zárodečné podobě, zahrnuty v tomto Milíčově díle: 1. První z pražských artikulů požaduje: „aby slovo božie po království českém svobodně bez přékazy od křesťanských kněžie bylo zvěstováno a hlásáno“ — Milíč jako jeden z prvních plně 71a „Sed multi regimen ecclesie suscipientes non sic presunt, nec ordinant ecclesiam, ideo potest ipsis dici illud, quod scribitur Math. 21°: ,Auferetur a vobis regnum Dei et dabitur * genti, facienti fructus eius." Viz výše pozn. č. 35 a příslušný text. Ještě na basilejském koncilu vytýkají teologové, jednající z pověření koncilu s delegací Prokopa Holého, radikální kriticismus husitů: že o kněžích dobrých přednesli málo dobré- ho, ale o špatných mnoho špatného. Srv. Deník Petra Zateckého, 1. c., s. 91 a s. 170. 72 73 23
Strana 24
pochopil význam nezávislého kazatelství a stal se vzorem svým následovní- kům včetně Husa; 2. Třetí artikul zní: „že mnozí kněží a mniši světským řádem panují nad velikým zbožím těles- ným proti Kristovu přikázání a přékazu svému kněžskému úřadu a k veliké škodě stavu světského, aby takovým kněžím to neřádné panovánie odjato a staveno bylo, a aby podle Čtenie nám příkladně živi byli k stavu Kristovu a apoštolskému“ — Milíč ukázal výmluvně na prameny bohatství v soudobé církvi, ukázal, jaké důsledky vyvolává, a rozhodně je odsuzuje; staví se proti neřádným kněžím a rigorózně požaduje kněžskou i mnišskou chudobu; 3. Čtvrtý artikul požaduje: „aby všichni hřiechové zjevní a smrtedlní a jiní neřádové, zákonu božiemu odporní, řádem a rozumně od těch, jenž k tomu úřad mají, byli stavováni a kázáni“ — Milíč ukázal otevřeně a kriticky na mravní úpadek v církvi a společnosti, vystupuje neúprosně proti němu a vyvozuje i nutné konsek- vence.74 Do jisté míry stojí konečně Milíč i na počátku iniciativy častého laického přijímání, která později vyústila v husitský požadavek kalicha (druhý artikul). Milíč a jeho stoupenci praxi častého přijímání laiků v Jerusalémě jako první přes odpor církevních úřadů zaváděli.74a Jan Milíč z Kroměříže — jeden z nejvýznamnějších předchůdců Husa i husitství — dochází nezávisle k podobným závěrům, které formuluje téměř současně anglický filosof a kritik feudální společnosti Jan Wyclif. Přispívá tak jistě k tomu, že se o něco později dostalo Wyclifovi u nás takového pochopení a rozšíření. Celé Milíčovo dílo je pak v nejlepším slova smyslu nedílnou součástí sociální filosofie své doby, filosofie, pro kterou je u nás již dávno před Komen- ským typická snaha o „nápravu věcí lidských“.75 74а 75 74 Artikuly citovány podle znění u F. M. Bartoše, Do čtyř pražských artikulů, Z myšlenkových a ústavních zápasů let 1415—1420, Praha 1940, s. 61. Srv. k tomu mj. Loskot, Milíč, 1. c., s. 95 a 110. Zajímavě na tuto problematiku ukázala v diskusním vystoupení na posledním filosofickém kongresu ve Varně prof. J. Popelová. 24
pochopil význam nezávislého kazatelství a stal se vzorem svým následovní- kům včetně Husa; 2. Třetí artikul zní: „že mnozí kněží a mniši světským řádem panují nad velikým zbožím těles- ným proti Kristovu přikázání a přékazu svému kněžskému úřadu a k veliké škodě stavu světského, aby takovým kněžím to neřádné panovánie odjato a staveno bylo, a aby podle Čtenie nám příkladně živi byli k stavu Kristovu a apoštolskému“ — Milíč ukázal výmluvně na prameny bohatství v soudobé církvi, ukázal, jaké důsledky vyvolává, a rozhodně je odsuzuje; staví se proti neřádným kněžím a rigorózně požaduje kněžskou i mnišskou chudobu; 3. Čtvrtý artikul požaduje: „aby všichni hřiechové zjevní a smrtedlní a jiní neřádové, zákonu božiemu odporní, řádem a rozumně od těch, jenž k tomu úřad mají, byli stavováni a kázáni“ — Milíč ukázal otevřeně a kriticky na mravní úpadek v církvi a společnosti, vystupuje neúprosně proti němu a vyvozuje i nutné konsek- vence.74 Do jisté míry stojí konečně Milíč i na počátku iniciativy častého laického přijímání, která později vyústila v husitský požadavek kalicha (druhý artikul). Milíč a jeho stoupenci praxi častého přijímání laiků v Jerusalémě jako první přes odpor církevních úřadů zaváděli.74a Jan Milíč z Kroměříže — jeden z nejvýznamnějších předchůdců Husa i husitství — dochází nezávisle k podobným závěrům, které formuluje téměř současně anglický filosof a kritik feudální společnosti Jan Wyclif. Přispívá tak jistě k tomu, že se o něco později dostalo Wyclifovi u nás takového pochopení a rozšíření. Celé Milíčovo dílo je pak v nejlepším slova smyslu nedílnou součástí sociální filosofie své doby, filosofie, pro kterou je u nás již dávno před Komen- ským typická snaha o „nápravu věcí lidských“.75 74а 75 74 Artikuly citovány podle znění u F. M. Bartoše, Do čtyř pražských artikulů, Z myšlenkových a ústavních zápasů let 1415—1420, Praha 1940, s. 61. Srv. k tomu mj. Loskot, Milíč, 1. c., s. 95 a 110. Zajímavě na tuto problematiku ukázala v diskusním vystoupení na posledním filosofickém kongresu ve Varně prof. J. Popelová. 24
Strana 25
EDIČNÍ ZPRÁVA KODEXY — RUKOPISNÉ ZACHOVÁNÍ Text synodních řečí Jana Milíče z Kroměříže je zachován v těchto rukopis- ných kodexech, pocházejících z posledních desetiletí XIV. a prvních desetiletí XV. století: A Praha UK ID9 Grex ff. 82ra — 85vb Sacerdotes ff. 85vb — 86ra (neúplný text) Praha UK ID 37 Grex ff. 287ra — 290vb Praha UK IE 20 Sacerdotes ff. 181vb — 185rb Grex ff. 185rb — 190ra Praha UK IV C 15 Sacerdotes ff. 98va — 102ra Praha UK VIII E 25 Sacerdotes ff. 50rb — 53vb Grex ff. 53vb — 57va Praha UK VIII G 34 Sacerdotes ff. 8r — 16r Praha UK XD 5 Sacerdotes ff. 132va — 136rb Grex ff. 136rb — 141vb Audite ff. 141vb — 147rb Praha UK XD I0 Sacerdotes ff. 120ra — 122vb Praha UK XXA 2 Audite ff. 169ra — 175rb Praha UK XXB6 Sacerdotes ff. 30ra — 35ra Grex ff. 35rb — 41vb Praha UK XXIII D 201 Sacerdotes ff. 392va — 397va B C D E F G H I J K 25
EDIČNÍ ZPRÁVA KODEXY — RUKOPISNÉ ZACHOVÁNÍ Text synodních řečí Jana Milíče z Kroměříže je zachován v těchto rukopis- ných kodexech, pocházejících z posledních desetiletí XIV. a prvních desetiletí XV. století: A Praha UK ID9 Grex ff. 82ra — 85vb Sacerdotes ff. 85vb — 86ra (neúplný text) Praha UK ID 37 Grex ff. 287ra — 290vb Praha UK IE 20 Sacerdotes ff. 181vb — 185rb Grex ff. 185rb — 190ra Praha UK IV C 15 Sacerdotes ff. 98va — 102ra Praha UK VIII E 25 Sacerdotes ff. 50rb — 53vb Grex ff. 53vb — 57va Praha UK VIII G 34 Sacerdotes ff. 8r — 16r Praha UK XD 5 Sacerdotes ff. 132va — 136rb Grex ff. 136rb — 141vb Audite ff. 141vb — 147rb Praha UK XD I0 Sacerdotes ff. 120ra — 122vb Praha UK XXA 2 Audite ff. 169ra — 175rb Praha UK XXB6 Sacerdotes ff. 30ra — 35ra Grex ff. 35rb — 41vb Praha UK XXIII D 201 Sacerdotes ff. 392va — 397va B C D E F G H I J K 25
Strana 26
M N O P Q R S T U V W Grex ff. 397va — 404ra Audite ff. 406ra — 413rb Praha UK Osek 28 Audite ff. 1ra — 7rb (neúplný text) Praha KK D 77 Sacerdotes ff. 35va — 38vb Grex ff. 39ra — 45ra Praha KK E 68 Sacerdotes ff. 30rb — 34 ra Grex ff. 49ra — 52rb Praha KK E 76 Grex ff. 65r — 69v Sacerdotes ff. 69v — 73v Audite ff. 77r — 83r Audite ff. 17'r — 17'v (neúplný text — O*) Praha KK N 14 Sacerdotes ff. 54ra — 55va Grex ff. 55vb — 58ra Audite ff. 58ra — 60rb Praha KK N 40 Sacerdotes ff. 71va — 75ra Grex ff. 75ra — 79vb Audite ff. 79vb — 84ra Praha Knihovna Národního musea XIVC 6 Sacerdotes ff. 158va — 162vb Grex ff. 162vb — 169ra Audite ff. 169ra — 175rb Olomouc Státní vědecká knihovna M II 19 Sacerdotes ff. 14ra — 17va Grex ff. 17va — 22vb Wrocłav Biblioteka uniwersytecka I F 313 Sacerdotes ff. 283ra — 286vb Wrocław Biblioteka uniwersytecka I F 482 Sacerdotes ff. 299ra — 300vb (neúplný text) Grex ff. 300vb — 304vb (neúplný text) Wrocław Biblioteka uniwersytecka I F 488 Sacerdotes ff. 268ra — 271rb Grex ff. 271rb — 275rb Wrocław Biblioteka universytecka I F 489 Sacerdotes ff. 205rb — 21 1rb Grex ff. 211rb — 217va X Wrocław Biblioteka uniwersytecka I F 537 26 L
M N O P Q R S T U V W Grex ff. 397va — 404ra Audite ff. 406ra — 413rb Praha UK Osek 28 Audite ff. 1ra — 7rb (neúplný text) Praha KK D 77 Sacerdotes ff. 35va — 38vb Grex ff. 39ra — 45ra Praha KK E 68 Sacerdotes ff. 30rb — 34 ra Grex ff. 49ra — 52rb Praha KK E 76 Grex ff. 65r — 69v Sacerdotes ff. 69v — 73v Audite ff. 77r — 83r Audite ff. 17'r — 17'v (neúplný text — O*) Praha KK N 14 Sacerdotes ff. 54ra — 55va Grex ff. 55vb — 58ra Audite ff. 58ra — 60rb Praha KK N 40 Sacerdotes ff. 71va — 75ra Grex ff. 75ra — 79vb Audite ff. 79vb — 84ra Praha Knihovna Národního musea XIVC 6 Sacerdotes ff. 158va — 162vb Grex ff. 162vb — 169ra Audite ff. 169ra — 175rb Olomouc Státní vědecká knihovna M II 19 Sacerdotes ff. 14ra — 17va Grex ff. 17va — 22vb Wrocłav Biblioteka uniwersytecka I F 313 Sacerdotes ff. 283ra — 286vb Wrocław Biblioteka uniwersytecka I F 482 Sacerdotes ff. 299ra — 300vb (neúplný text) Grex ff. 300vb — 304vb (neúplný text) Wrocław Biblioteka uniwersytecka I F 488 Sacerdotes ff. 268ra — 271rb Grex ff. 271rb — 275rb Wrocław Biblioteka universytecka I F 489 Sacerdotes ff. 205rb — 21 1rb Grex ff. 211rb — 217va X Wrocław Biblioteka uniwersytecka I F 537 26 L
Strana 27
Y Z A* B* C* D* E* F* G* Sacerdotes ff. 292va — 296ra Grex ff. 296ra — 301ra Kraków Biblioteka Jagiellońska 1175 Sacerdotes ff. 363ra — 365rb Grex ff. 365rb — 369va Gdańsk Biblioteka Polskiej Akademii nauk Mar. F 58 Audite ff. 10ra — 13vb München Bayerische Staatsbibliothek Clm 8864 Grex ff. 5rb — 11rb München Bayerische Staatsbibliothek Clm 15177 Sacerdotes ff. 15r — 21v München Bayerische Staatsbibliothek Clm 16424 Sacerdotes ff. 205va — 211vb München Bayerische Staatsbibliothek Clm 26701 Sacerdotes ff. 164ra — 166ra Grex ff. 166ra — 168vb München Bayerische Staatsbibliothek Clm 26727 Sacerdotes ff. 168va — 173rb Wien Oesterreichische Nationalbibliothek Cod. Vindob. 4288 Sacerdotes ff. 13r — 20v St. Florian Stiftsbibliothek (XI) 333 Sacerdotes ff. 141ra — 146va Grex ff. 146va — 153vb Leipzig Universitätsbibliothek 181 Sacerdotes ff. 136r — 140v H * Všechny uvedené rukopisy byly pro předkládanou edici tří synodních řečí zkolacionovány a zpracovány.75 75 Za základ pro zjištění rukopisných kodexů byl vzat cenný soupis Tříškův, Příspěvky k stře- dověké literární universitě III, 1. c., s. 15—16. Pokud jde o drobné odchylky ve foliaci, lze je zjistit ve shora uvedeném výčtu kodexů. Tříškou uváděný kodex mnichovské Staats- bibliothek Clm 26827 s textem Sacerdotes má správně signaturu Clm 26727. Oproti Tříškovu seznamu byly ještě zjištěny a použity rukopisy řeči Sacerdotes z kodexu KK Praha D 77 a řeči Grex z kodexů UK Praha XX B 6, KK Praha D 77 a Stiftsbibliothek St. Florian (XI) 333. Naopak v Tříškou uváděných kodexech München Clm 15574 (Sacerdotes), Gdańsk, Biblioteka Polskiej Akademii nauk Mar. F 232 (Audite), Olomouc, Státní archiv C. O. 233 (Grex) se uvedené řeči dle sdělení příslušných institucí nenacházejí. V Tříškou uváděném kodexu KK Praha E 40 (Audite, Sacerdotes) chybí folia 111r— 120v, která mají obsahovat uvedené synodní řeči. (A. Patera — A. Podlaha, Soupis rukopisů knihovny metropolitní kapitoly pražské, I, Praha 1910, s. 454, udávají na těchto foliích řeč Audite.) V kodexu Bayerische Staatsbibliothek München Clm 15177 začíná na f. 21v ještě text řeči Grex, ale katalog Halm-Meyerův nepodává o tom žádnou bližší informaci a dotaz, zda text pokračuje na dalších foliích, resp. žádost o pořízení fotokopií, s níž jsme se pro- 27
Y Z A* B* C* D* E* F* G* Sacerdotes ff. 292va — 296ra Grex ff. 296ra — 301ra Kraków Biblioteka Jagiellońska 1175 Sacerdotes ff. 363ra — 365rb Grex ff. 365rb — 369va Gdańsk Biblioteka Polskiej Akademii nauk Mar. F 58 Audite ff. 10ra — 13vb München Bayerische Staatsbibliothek Clm 8864 Grex ff. 5rb — 11rb München Bayerische Staatsbibliothek Clm 15177 Sacerdotes ff. 15r — 21v München Bayerische Staatsbibliothek Clm 16424 Sacerdotes ff. 205va — 211vb München Bayerische Staatsbibliothek Clm 26701 Sacerdotes ff. 164ra — 166ra Grex ff. 166ra — 168vb München Bayerische Staatsbibliothek Clm 26727 Sacerdotes ff. 168va — 173rb Wien Oesterreichische Nationalbibliothek Cod. Vindob. 4288 Sacerdotes ff. 13r — 20v St. Florian Stiftsbibliothek (XI) 333 Sacerdotes ff. 141ra — 146va Grex ff. 146va — 153vb Leipzig Universitätsbibliothek 181 Sacerdotes ff. 136r — 140v H * Všechny uvedené rukopisy byly pro předkládanou edici tří synodních řečí zkolacionovány a zpracovány.75 75 Za základ pro zjištění rukopisných kodexů byl vzat cenný soupis Tříškův, Příspěvky k stře- dověké literární universitě III, 1. c., s. 15—16. Pokud jde o drobné odchylky ve foliaci, lze je zjistit ve shora uvedeném výčtu kodexů. Tříškou uváděný kodex mnichovské Staats- bibliothek Clm 26827 s textem Sacerdotes má správně signaturu Clm 26727. Oproti Tříškovu seznamu byly ještě zjištěny a použity rukopisy řeči Sacerdotes z kodexu KK Praha D 77 a řeči Grex z kodexů UK Praha XX B 6, KK Praha D 77 a Stiftsbibliothek St. Florian (XI) 333. Naopak v Tříškou uváděných kodexech München Clm 15574 (Sacerdotes), Gdańsk, Biblioteka Polskiej Akademii nauk Mar. F 232 (Audite), Olomouc, Státní archiv C. O. 233 (Grex) se uvedené řeči dle sdělení příslušných institucí nenacházejí. V Tříškou uváděném kodexu KK Praha E 40 (Audite, Sacerdotes) chybí folia 111r— 120v, která mají obsahovat uvedené synodní řeči. (A. Patera — A. Podlaha, Soupis rukopisů knihovny metropolitní kapitoly pražské, I, Praha 1910, s. 454, udávají na těchto foliích řeč Audite.) V kodexu Bayerische Staatsbibliothek München Clm 15177 začíná na f. 21v ještě text řeči Grex, ale katalog Halm-Meyerův nepodává o tom žádnou bližší informaci a dotaz, zda text pokračuje na dalších foliích, resp. žádost o pořízení fotokopií, s níž jsme se pro- 27
Strana 28
Celkově byly tedy pro edici řeči Sacerdotes contempserunt použity kodexy ACDEFGHJKM NOPQRSTUVWXYB*C*D*E*F*G*H*, tj. 29 rukopisů; pro edici řeči Grex perditus kodexy ABCEGJKMNOPQRSUVWXYA*D*G*, tj. 22 rukopisů; pro edici řeči Audite reges kodexy GIKLOO*PQRZ, tj. 10 rukopisů. DOSAVADNÍ EDICE Z tří synodních řečí byla dosud tiskem vydána jen řeč Sacerdotes contempserunt v r. 1717 Hermannem von der Hardtem pod názvem „Sermo I. de corrupto ecclesiae statu saeculo XV.“76 Za základ edice vzal Hardt jediný rukopis lipský (H*). Vzhledem k značné porušenosti tohoto rukopisu a vzhledem k některým dalším chybám, vzniklým při přepisu, není text této edice, jak bylo zjištěno při kolacích, kvalitní. AUTORSTVÍ DÍLA Milíčovo autorství tří synodních řečí je nesporné. Je potvrzeno: 1. přímým uvedením autorova jména v rukopisech: a) v rkp. Q, kde jsou zapsány všechny tři řeči, je poslední řeč zakončena: „Expliciunt sermones venerabilis viri pie recordacionis domini Milicii eximii sacre pagine predicatoris“; b) v rkp. S je řeč Sacerdotes uvozena: „Sinodalis sermo domini Mil[icii]" řeč Grex je uvedena: „Alius sermo"; c) v rkp. E* je řeč Sacerdotes nadepsána „Sequitur sermo Milicii ad cle- rum“; d) v rkp. F* je řeč Sacerdotes ukončena poznámkou in margine: „Sermo domini sive magistri de Milicii [sic!] Prage“; e) v rkp. D*, kde je zapsána řeč Sacerdotes i Grex, jsou obě řeči ukončeny: „Expliciunt sermones synodales domini Milicii pie memorie etc.“; f) rkp. P má nadpisy jednotlivých řečí i folií, kde se na několika místech u všech tří řečí uvádí zkratka jména Milíčova: např. „Sermo synodalis secundus M. de pastoribus“; 76 střednictvím Základní knihovny — ÚVI ČSAV obrátili na uvedenou knihovnu, zůstala nevyřízena. Konečně Menčík, Milíč a dva jeho spisy z r. 1367, l. c., s. 312—314, uvádí několik citátů z kodexu vídeňské Nationalbibliothek 3660, dilem shodných s textem našich synodních řečí. Katalog této knihovny Tabulae codicum manuscriptorum praeter graecos et orientales in Bibliotheca palatina Vindobonensi asservatorum, Vindobonae 1899, nepřináší přesnější údaje. Rovněž zde se nám nepodařilo získat bližší informace, resp, ſotokopie. H. v. d. Hardt, Historia litteraria reformationis, 1. c., na s. 3—8. 28
Celkově byly tedy pro edici řeči Sacerdotes contempserunt použity kodexy ACDEFGHJKM NOPQRSTUVWXYB*C*D*E*F*G*H*, tj. 29 rukopisů; pro edici řeči Grex perditus kodexy ABCEGJKMNOPQRSUVWXYA*D*G*, tj. 22 rukopisů; pro edici řeči Audite reges kodexy GIKLOO*PQRZ, tj. 10 rukopisů. DOSAVADNÍ EDICE Z tří synodních řečí byla dosud tiskem vydána jen řeč Sacerdotes contempserunt v r. 1717 Hermannem von der Hardtem pod názvem „Sermo I. de corrupto ecclesiae statu saeculo XV.“76 Za základ edice vzal Hardt jediný rukopis lipský (H*). Vzhledem k značné porušenosti tohoto rukopisu a vzhledem k některým dalším chybám, vzniklým při přepisu, není text této edice, jak bylo zjištěno při kolacích, kvalitní. AUTORSTVÍ DÍLA Milíčovo autorství tří synodních řečí je nesporné. Je potvrzeno: 1. přímým uvedením autorova jména v rukopisech: a) v rkp. Q, kde jsou zapsány všechny tři řeči, je poslední řeč zakončena: „Expliciunt sermones venerabilis viri pie recordacionis domini Milicii eximii sacre pagine predicatoris“; b) v rkp. S je řeč Sacerdotes uvozena: „Sinodalis sermo domini Mil[icii]" řeč Grex je uvedena: „Alius sermo"; c) v rkp. E* je řeč Sacerdotes nadepsána „Sequitur sermo Milicii ad cle- rum“; d) v rkp. F* je řeč Sacerdotes ukončena poznámkou in margine: „Sermo domini sive magistri de Milicii [sic!] Prage“; e) v rkp. D*, kde je zapsána řeč Sacerdotes i Grex, jsou obě řeči ukončeny: „Expliciunt sermones synodales domini Milicii pie memorie etc.“; f) rkp. P má nadpisy jednotlivých řečí i folií, kde se na několika místech u všech tří řečí uvádí zkratka jména Milíčova: např. „Sermo synodalis secundus M. de pastoribus“; 76 střednictvím Základní knihovny — ÚVI ČSAV obrátili na uvedenou knihovnu, zůstala nevyřízena. Konečně Menčík, Milíč a dva jeho spisy z r. 1367, l. c., s. 312—314, uvádí několik citátů z kodexu vídeňské Nationalbibliothek 3660, dilem shodných s textem našich synodních řečí. Katalog této knihovny Tabulae codicum manuscriptorum praeter graecos et orientales in Bibliotheca palatina Vindobonensi asservatorum, Vindobonae 1899, nepřináší přesnější údaje. Rovněž zde se nám nepodařilo získat bližší informace, resp, ſotokopie. H. v. d. Hardt, Historia litteraria reformationis, 1. c., na s. 3—8. 28
Strana 29
2. uvedením autorova jména v rukopisech pozdější rukou: a) v rkp. O jsou tři řeči nadepsány postupně 2 písaři: „Sermones synodales ad clerum Mylicii“ (rukou XV. stol.), „s. metropolitanae ecclesiae Pragensis quondam archidiaconi“ (rukou XVII. stol.); b) v rkp. F* je rukou XVII. stol. nadepsána řeč Sacerdotes: „Milicii magistri Pragensis sermo“; 3. spojením v jeden celek s jinými nespornými díly Milíčovými: a) v rkp. Qje před třemi synodními řečmi na ff. 69vb — 71va jako „Prolo- gus“ zapsán Milíčův Libellus de Antichristo, zahrnutý Matějem z Ja- nova jako Milíčovo dílo do Regulí.77 Celek je ukončen v rkp. Q tak, jak je uvedeno výše sub la); b) v rkp. K a W jsou uvedené řeči přiřazeny ke sbírce Abortivus, 78 kterou jako Milíčovo dílo zaznamenal již Matěj z Janova;79 4. obsahovými a formálními shodami s jinými díly Milíčovými.80 USPOŘÁDÁNÍ A NÁZEV DÍLA I když tři synodní řeči Milíčovy nevznikly najednou a byly nepochybně připraveny a proneseny v širším časovém rozmezí, byly již brzy po svém vzniku zapisovány a opisovány v soudobých kodexech pohromadě. Protože všechny tři řeči byly prosloveny na pražských synodách a mj. i tímto rámcem je dána jejich tematická náplň,s1 tvoří i po obsahové a formální stránce nedílný celek. Synodní řeči byly opisovány i jednotlivě, velmi často však řeč Sacerdotes a Grex dohromady, jak je tomu v kodexech ACEJMNSUVWXYD*G* sla Všechny tři řeči jsou zapsány v kodexech GKOPQR. Přitom v kodexech GPR tvoří uzavřený celek, v kodexu Q je předřazen celku tří řečí jako „Prologus“ ještě Milíčův Libellus de Antichristo,82 v rkp. K a O jsou vřazeny ještě dvě další jiné řeči Milíčovy.82a Pořadí řečí je téměř vždy stejné: u všech uvedených 77 Srv. Kybal, Matěje z Janova Regulae, 1. c., s. 368—381. 78 V rkp. K je řeč Audite nadepsána: „Item sermo alius Abortivi de synodo quocunque tempore placuerit predicandus ad clerum,“ v rkp. W, kde jsou zapsány řeči Sacerdotes a Grex, je druhá řeč ukončena: „Sub anno Domini millesimo CCC° octuagesimo quinto finita est hec pars media Abortivi hiemalis de tempore et sanctis." Matěj z Janova, Narracio de Milicio, in: Kybal, Matěje z Janova Regulae, 1. c., s. 364. so Srv. výše zejména pozn. č. 35 a 63 a příslušný text. s1 Viz výše pozn. 57 a s ní spojený text. sla Loskot, Milíč, 1. c., neznal ještě třetí synodní řeč Audite. Na Milíčovo autorství této řeči ukázal poprvé v r. 1922 Podlahův Soupis rukopisů knihovny metropolitní kapitoly pražské II, s. 414, a potom F. M. Bartoš, Ze studií husitských, 1. c., s. 215. 82 Srv. výše pozn. 77. s2a V kodexu K řeč „Videte quid faciatis", v kodexu O „Congregate illi sanctos“. 79 29
2. uvedením autorova jména v rukopisech pozdější rukou: a) v rkp. O jsou tři řeči nadepsány postupně 2 písaři: „Sermones synodales ad clerum Mylicii“ (rukou XV. stol.), „s. metropolitanae ecclesiae Pragensis quondam archidiaconi“ (rukou XVII. stol.); b) v rkp. F* je rukou XVII. stol. nadepsána řeč Sacerdotes: „Milicii magistri Pragensis sermo“; 3. spojením v jeden celek s jinými nespornými díly Milíčovými: a) v rkp. Qje před třemi synodními řečmi na ff. 69vb — 71va jako „Prolo- gus“ zapsán Milíčův Libellus de Antichristo, zahrnutý Matějem z Ja- nova jako Milíčovo dílo do Regulí.77 Celek je ukončen v rkp. Q tak, jak je uvedeno výše sub la); b) v rkp. K a W jsou uvedené řeči přiřazeny ke sbírce Abortivus, 78 kterou jako Milíčovo dílo zaznamenal již Matěj z Janova;79 4. obsahovými a formálními shodami s jinými díly Milíčovými.80 USPOŘÁDÁNÍ A NÁZEV DÍLA I když tři synodní řeči Milíčovy nevznikly najednou a byly nepochybně připraveny a proneseny v širším časovém rozmezí, byly již brzy po svém vzniku zapisovány a opisovány v soudobých kodexech pohromadě. Protože všechny tři řeči byly prosloveny na pražských synodách a mj. i tímto rámcem je dána jejich tematická náplň,s1 tvoří i po obsahové a formální stránce nedílný celek. Synodní řeči byly opisovány i jednotlivě, velmi často však řeč Sacerdotes a Grex dohromady, jak je tomu v kodexech ACEJMNSUVWXYD*G* sla Všechny tři řeči jsou zapsány v kodexech GKOPQR. Přitom v kodexech GPR tvoří uzavřený celek, v kodexu Q je předřazen celku tří řečí jako „Prologus“ ještě Milíčův Libellus de Antichristo,82 v rkp. K a O jsou vřazeny ještě dvě další jiné řeči Milíčovy.82a Pořadí řečí je téměř vždy stejné: u všech uvedených 77 Srv. Kybal, Matěje z Janova Regulae, 1. c., s. 368—381. 78 V rkp. K je řeč Audite nadepsána: „Item sermo alius Abortivi de synodo quocunque tempore placuerit predicandus ad clerum,“ v rkp. W, kde jsou zapsány řeči Sacerdotes a Grex, je druhá řeč ukončena: „Sub anno Domini millesimo CCC° octuagesimo quinto finita est hec pars media Abortivi hiemalis de tempore et sanctis." Matěj z Janova, Narracio de Milicio, in: Kybal, Matěje z Janova Regulae, 1. c., s. 364. so Srv. výše zejména pozn. č. 35 a 63 a příslušný text. s1 Viz výše pozn. 57 a s ní spojený text. sla Loskot, Milíč, 1. c., neznal ještě třetí synodní řeč Audite. Na Milíčovo autorství této řeči ukázal poprvé v r. 1922 Podlahův Soupis rukopisů knihovny metropolitní kapitoly pražské II, s. 414, a potom F. M. Bartoš, Ze studií husitských, 1. c., s. 215. 82 Srv. výše pozn. 77. s2a V kodexu K řeč „Videte quid faciatis", v kodexu O „Congregate illi sanctos“. 79 29
Strana 30
kodexů, kde jsou zapsány dvě řeči, je pořadí: Sacerdotes, Grex, jen kodex A tvoří výjimku; u všech kodexů s třemi řečmi je pořadí: Sacerdotes, Grex, Audite, jen kodex O má pořadí Grex, Sacerdotes, Audite. V rkp. P je pak v nadpisech jednotlivých listů označena řeč Sacerdotes přímo jako „sinodalis primus“, Grex jako „sermo sinodalis secundus“, Audite jako „tercius sermo“. Toto pořadí jsme také zachovali v naší edici. Ve dvou případech, v kodexu K a W, jsou synodní řeči přiřazeny k Abortivu.83 Věcně ani formálně však ke sbírce kázání Abortivus nepatří: tato sbírka je uspořádána chronologicky podle jednotlivých nedělí a svátků církevního roku, k nimž podává výklad,84 takže synodní řeči do tohoto rámce nezapadají. K výjimečnému zařazení došlo zřejmě jen vzhledem k tomu, že oba celky mají stejného autora. Soudobé kodexy nazývají naše řeči nejčastěji „Sermones synodales“ (nebo „Sermo synodalis“). Tento název mají kodexy BCHKOPSZA*D*. Kromč toho přicházejí v kodexech tyto názvy: „Sermo de synodo“ (NVYG*), „Sermo ad clerum“ (OD*E*), kodex P přináší ještě varianty: „Sermo de pastoribus sinodalis“, „Sermo de sacerdotibus sinodalis“, kodex D má název „Contra malos sacerdotes“, E „De malis sacerdotibus“, T „Tractatus de sacerdoti- bus“. Kodexy QF* mají prosté označení „Sermo“, „Sermones“ a v kodexu B* je v názvu i hodnocení: „Sermo valde bonus“. Druhé zapsání zlomku řeči Audite v rkp. O (O*) na ff. 17'r — 17'v má název „Arenga pro sermone iuve- nis“. Tento název je dán nepochybně tím, že opsaný začátek řeči Audite obsahuje právě povzbuzení mladému řečníkovi, který má mluvit ke starším a výše postaveným posluchačům. Pro edici jsme zvolili název „Tres sermones synodales“, který v obměněném slovosledu „sermones tres synodales“ přímo mají na konci textu rkp. GR a který odpovídá i nejčastěji přicházejícímu názvu „sermones synodales“, popř. „sermo synodalis“ 84a 83 Viz výše pozn. č. 78. 84 Takto jsou uspořádány shodně např. rkp. Abortiva UK Praha VIII B 26 a 1D 37 i rkp. Knihovny Národního musea Praha XVI D 5. Synodní řeči žádný z nich neobsahuje. 84a Pokud jde o jméno Milíčovo, upozornil Palacký, Předchůdcové husitství v Čechách, 1. c., s. 310 až 311, že „v žádném souvěkém spisu nedá se nalézti, že by se kdy byl ,Janem“ Milíčem jme- noval, jakž jej novější spisovatelé vesměs nazývají“. Sám jej proto nazývá jen Milíčem z Kroměříže, podobně činí Loskot, který ve své práci o Milíčovi, l. c. s. 14, vyslovil domněn- ku, že „Milíč“ bylo na Moravě často užívané synonymum křestního jména Jan Evangelista. Existuje však přesto soudobý doklad, kde se Milíč sám nazývá „Johannes Chremsir“. Je tak zapsán jako registrátor na listině Karla IV. dané v Norimberce 29. června 1358 (viz Regesta diplomatica nec non epistolaria Bohemiae et Moraviae, VI, fasc. III, ed. B. Mendl, č. 853, s. 533). Není přitom pochyby, že se jedná o Milíče: hned následujícího dne je na listině opět dané Karlem IV. v Norimberce uveden jako registrátor „Miliczius" (ibidem č. 855 s. 534). Také tento důvod nás vedl k použití plné formy jména „Jan Milíč z Kroměříže“ která je shodná s tradicí a jíž se i běžně užívá v novější české vědecké literatuře. 30
kodexů, kde jsou zapsány dvě řeči, je pořadí: Sacerdotes, Grex, jen kodex A tvoří výjimku; u všech kodexů s třemi řečmi je pořadí: Sacerdotes, Grex, Audite, jen kodex O má pořadí Grex, Sacerdotes, Audite. V rkp. P je pak v nadpisech jednotlivých listů označena řeč Sacerdotes přímo jako „sinodalis primus“, Grex jako „sermo sinodalis secundus“, Audite jako „tercius sermo“. Toto pořadí jsme také zachovali v naší edici. Ve dvou případech, v kodexu K a W, jsou synodní řeči přiřazeny k Abortivu.83 Věcně ani formálně však ke sbírce kázání Abortivus nepatří: tato sbírka je uspořádána chronologicky podle jednotlivých nedělí a svátků církevního roku, k nimž podává výklad,84 takže synodní řeči do tohoto rámce nezapadají. K výjimečnému zařazení došlo zřejmě jen vzhledem k tomu, že oba celky mají stejného autora. Soudobé kodexy nazývají naše řeči nejčastěji „Sermones synodales“ (nebo „Sermo synodalis“). Tento název mají kodexy BCHKOPSZA*D*. Kromč toho přicházejí v kodexech tyto názvy: „Sermo de synodo“ (NVYG*), „Sermo ad clerum“ (OD*E*), kodex P přináší ještě varianty: „Sermo de pastoribus sinodalis“, „Sermo de sacerdotibus sinodalis“, kodex D má název „Contra malos sacerdotes“, E „De malis sacerdotibus“, T „Tractatus de sacerdoti- bus“. Kodexy QF* mají prosté označení „Sermo“, „Sermones“ a v kodexu B* je v názvu i hodnocení: „Sermo valde bonus“. Druhé zapsání zlomku řeči Audite v rkp. O (O*) na ff. 17'r — 17'v má název „Arenga pro sermone iuve- nis“. Tento název je dán nepochybně tím, že opsaný začátek řeči Audite obsahuje právě povzbuzení mladému řečníkovi, který má mluvit ke starším a výše postaveným posluchačům. Pro edici jsme zvolili název „Tres sermones synodales“, který v obměněném slovosledu „sermones tres synodales“ přímo mají na konci textu rkp. GR a který odpovídá i nejčastěji přicházejícímu názvu „sermones synodales“, popř. „sermo synodalis“ 84a 83 Viz výše pozn. č. 78. 84 Takto jsou uspořádány shodně např. rkp. Abortiva UK Praha VIII B 26 a 1D 37 i rkp. Knihovny Národního musea Praha XVI D 5. Synodní řeči žádný z nich neobsahuje. 84a Pokud jde o jméno Milíčovo, upozornil Palacký, Předchůdcové husitství v Čechách, 1. c., s. 310 až 311, že „v žádném souvěkém spisu nedá se nalézti, že by se kdy byl ,Janem“ Milíčem jme- noval, jakž jej novější spisovatelé vesměs nazývají“. Sám jej proto nazývá jen Milíčem z Kroměříže, podobně činí Loskot, který ve své práci o Milíčovi, l. c. s. 14, vyslovil domněn- ku, že „Milíč“ bylo na Moravě často užívané synonymum křestního jména Jan Evangelista. Existuje však přesto soudobý doklad, kde se Milíč sám nazývá „Johannes Chremsir“. Je tak zapsán jako registrátor na listině Karla IV. dané v Norimberce 29. června 1358 (viz Regesta diplomatica nec non epistolaria Bohemiae et Moraviae, VI, fasc. III, ed. B. Mendl, č. 853, s. 533). Není přitom pochyby, že se jedná o Milíče: hned následujícího dne je na listině opět dané Karlem IV. v Norimberce uveden jako registrátor „Miliczius" (ibidem č. 855 s. 534). Také tento důvod nás vedl k použití plné formy jména „Jan Milíč z Kroměříže“ která je shodná s tradicí a jíž se i běžně užívá v novější české vědecké literatuře. 30
Strana 31
DATOVÁNÍ DÍLA Pro datování díla nám rukopisné kodexy nepodávají přímé svědectví. Jen v kodexu W je datováno zapsání řeči rokem 1385.85 Přitom všechny kodexy pocházejí přibližně ze stejného období posledních desetiletí XIV. a prvních desetiletí XV. století.86 Zbývají údaje nepřímé: Z podaného přehledu Milíčova života vyplývá, že řeči nevznikly dříve, než začal Milíč svou kazatelskou dráhu. Tj. datum a quo je podzim 1364, termín ad quem Milíčův odchod do Avignonu v březnu 1374. V této době jsou doloženy synody konané 16. června 1365, 18. října 1365, v roce 1366 (bez bližšího data) a v r. 1371 (rovněž bez bližšího data).87 V uvedeném období se však mohl konat větší počet synod, které z ostatních historických pramenů nejsou známy.88 Podrobným sledováním chronologie Milíčova života lze sice vyloučit v určitých letech Milíčovu účast na synodách,89 ale i tak je sotva možno stanovit s určitostí, kdy Milíč jednotlivé řeči na pražských synodách proslovil. Je možné, že chronologicky vznikly dříve řeči Sacerdotes a Grex (hojněji v rukopisech zachované), k nimž se řeč Audite připojovala méně často (viz výše). Pokud jde o tuto poslední řeč, vyslovil F. M. Bartoš domněnku, že zmínku z konce této řeči „propter plagam Slanen- sem a Deo nuper factam“ lze vztahovat na požár Slaného, který, jak zazname- nal Beneš Krabice z Veitmíle, postihl město 10. května 1371. Na základě toho datuje Bartoš řeč Audite k 15. červnu 1371.90 Proti tomu však mluví do určité míry okolnost, že v úvodu řeči Audite se řečník posluchačům dlouze omlou- vá, že se jako mladík (tj. nezkušený a neučený) odvažuje mluvit k starším a vysoko postaveným.91 Domníváme se, že přesně stanovit data Milíčových synodních řečí není zatím možné. Něco málo snad mohou naznačit synodní statuta z r. 1366 (ustanovení o zákazu návštěvy krčem) a z r. 1371 (zakazující používat klerikům psy a ptáky k lovům),32 ale s jistotou můžeme říci jenom to, že tři synodní řeči vznikly a byly prosloveny mezi lety 1364—1373. 87 88 89 90 91 92 85 Viz pozn. č. 78. 86 Část kodexu E pochází z r. 1373, část kodexu H z r. 1415, avšak ani toto vročení, které se nevztahuje na synodní řeči, při dataci nepomáhá. Srv. k tomu Z. Hledíková, Synody v pražské diecézi v letech 1349—1419, 1. c., s. 126—128. Hledíková uvádí tamtéž s. 118, že se ve zkoumané době, tj. v letech 1349—1419, mělo ve smyslu provinciálních statut konat 138 synod, ale doloženo je jich jen 40. To činí Loskot, Milíč, 1. c., s. 44. F. M. Bartoš, Milíčův Sermo de die novissimo, 1. c., s. 50, pozn. 6. „Cum me video in medio magnatorum stantem et in medio seniorum loquentem, merito obmutesco loqui non audens...“, ale dodává: „Adolescentem me dico non quidem etate, sed moribus et sciencie parvitate.“ Podobné captatio benevolentiae řeči Sacerdotes a Grex nemají. Statuta realizovala někdy určité podněty ze synodních kázání. Srv. k tomu Hledíková, Synody v pražské diecézi v letech 1349—1419, 1. c., s. 124; příslušná ustanovení synod tamtéž, 31
DATOVÁNÍ DÍLA Pro datování díla nám rukopisné kodexy nepodávají přímé svědectví. Jen v kodexu W je datováno zapsání řeči rokem 1385.85 Přitom všechny kodexy pocházejí přibližně ze stejného období posledních desetiletí XIV. a prvních desetiletí XV. století.86 Zbývají údaje nepřímé: Z podaného přehledu Milíčova života vyplývá, že řeči nevznikly dříve, než začal Milíč svou kazatelskou dráhu. Tj. datum a quo je podzim 1364, termín ad quem Milíčův odchod do Avignonu v březnu 1374. V této době jsou doloženy synody konané 16. června 1365, 18. října 1365, v roce 1366 (bez bližšího data) a v r. 1371 (rovněž bez bližšího data).87 V uvedeném období se však mohl konat větší počet synod, které z ostatních historických pramenů nejsou známy.88 Podrobným sledováním chronologie Milíčova života lze sice vyloučit v určitých letech Milíčovu účast na synodách,89 ale i tak je sotva možno stanovit s určitostí, kdy Milíč jednotlivé řeči na pražských synodách proslovil. Je možné, že chronologicky vznikly dříve řeči Sacerdotes a Grex (hojněji v rukopisech zachované), k nimž se řeč Audite připojovala méně často (viz výše). Pokud jde o tuto poslední řeč, vyslovil F. M. Bartoš domněnku, že zmínku z konce této řeči „propter plagam Slanen- sem a Deo nuper factam“ lze vztahovat na požár Slaného, který, jak zazname- nal Beneš Krabice z Veitmíle, postihl město 10. května 1371. Na základě toho datuje Bartoš řeč Audite k 15. červnu 1371.90 Proti tomu však mluví do určité míry okolnost, že v úvodu řeči Audite se řečník posluchačům dlouze omlou- vá, že se jako mladík (tj. nezkušený a neučený) odvažuje mluvit k starším a vysoko postaveným.91 Domníváme se, že přesně stanovit data Milíčových synodních řečí není zatím možné. Něco málo snad mohou naznačit synodní statuta z r. 1366 (ustanovení o zákazu návštěvy krčem) a z r. 1371 (zakazující používat klerikům psy a ptáky k lovům),32 ale s jistotou můžeme říci jenom to, že tři synodní řeči vznikly a byly prosloveny mezi lety 1364—1373. 87 88 89 90 91 92 85 Viz pozn. č. 78. 86 Část kodexu E pochází z r. 1373, část kodexu H z r. 1415, avšak ani toto vročení, které se nevztahuje na synodní řeči, při dataci nepomáhá. Srv. k tomu Z. Hledíková, Synody v pražské diecézi v letech 1349—1419, 1. c., s. 126—128. Hledíková uvádí tamtéž s. 118, že se ve zkoumané době, tj. v letech 1349—1419, mělo ve smyslu provinciálních statut konat 138 synod, ale doloženo je jich jen 40. To činí Loskot, Milíč, 1. c., s. 44. F. M. Bartoš, Milíčův Sermo de die novissimo, 1. c., s. 50, pozn. 6. „Cum me video in medio magnatorum stantem et in medio seniorum loquentem, merito obmutesco loqui non audens...“, ale dodává: „Adolescentem me dico non quidem etate, sed moribus et sciencie parvitate.“ Podobné captatio benevolentiae řeči Sacerdotes a Grex nemají. Statuta realizovala někdy určité podněty ze synodních kázání. Srv. k tomu Hledíková, Synody v pražské diecézi v letech 1349—1419, 1. c., s. 124; příslušná ustanovení synod tamtéž, 31
Strana 32
VZTAHY MEZI JEDNOTLIVÝMI RUKOPISY Při neobyčejné rozšířenosti Milíčových synodních řečí, kdy i dodnes docho- vané bohaté rukopisné svědectví je nepochybně jen zlomkem původního stavu, je otázka stanovení vzájemných souvislostí mezi jednotlivými rukopisy a jejich vztahu k archetypu a originálu neobyčejně složitá a svízelná. Práci ještě ztěžují dvě okolnosti: 1. Milíčova díla se rozšiřovala na svou dobu přímo masově. Připomínáme zde svědectví Matěje z Janova, který zaznamenal, že Milíčova kázání opisovalo najednou až 200 kleriků.93 2. Další opisy, které si vyžadoval velký zájem, následovaly v krátkém časovém období. Diktování dávalo možnost vzniku četných chyb, podmíněných často i kvalitou jednotlivých písařů, na druhé straně rozšířenost spisů však umožňovala i používání několika předloh, takže docházelo k četným kon- taminacím. Ve snaze přiblížit se co nejvíce původnímu textu Milíčovu jsme vycházeli z kombinace dvou metodologických postupů. Na základě zjištění, které po- skytly kolace všech uvedených rukopisů, jsme: a) stanovili četnost písařských chyb v jednotlivých rukopisech; b) určili hlavní zjistitelné závislosti mezi rukopisy. a) Statistika písařských chyb Pro statistiku písařských chyb jsme počítali všechny omyly vzniklé buď diktováním, nebo při opisování (špatným přečtením slova nebo rozvedením zkratky) i všechny omise nebo nenáležité přídavky, tj. vše, co zřetelně narušuje smysl textu.93a Do této statistiky jsme však nezahrnovali věcně správná, i když neautentická rozmnožení textu (o synonyma, vysvětlivky a doplňky citátů), drobné, smysl neměnící omise, gramatické chyby, pokud nemění smysl, významově přibližně stejné varianty textu, drobné stylistické změny, ale ani s. 127. První ustanovení se dobře hodí k řeči Sacerdotes i Grex, druhé ustanovení by mohlo navazovat na jednu část řeči Sacerdotes („Pascunt canes, pascunt nisos, pascunt accipitres, qui pascere deberent pauperes.“) Srv. výše pozn. 42 a příslušný text. 23a Např.: ad docendum ] ad intercedendum sortilegium ] sacrilegium polluerunt sanctuaria mea ] polluerunt sanctuaria in ea pro terra ] propterea deprehensus ] de reprehensis iniqua ] in aqua virum ] utrum prudencia ] potencia obedire ] obediri alligant onera gravia] alligant opera onera gravia atd. 93 32
VZTAHY MEZI JEDNOTLIVÝMI RUKOPISY Při neobyčejné rozšířenosti Milíčových synodních řečí, kdy i dodnes docho- vané bohaté rukopisné svědectví je nepochybně jen zlomkem původního stavu, je otázka stanovení vzájemných souvislostí mezi jednotlivými rukopisy a jejich vztahu k archetypu a originálu neobyčejně složitá a svízelná. Práci ještě ztěžují dvě okolnosti: 1. Milíčova díla se rozšiřovala na svou dobu přímo masově. Připomínáme zde svědectví Matěje z Janova, který zaznamenal, že Milíčova kázání opisovalo najednou až 200 kleriků.93 2. Další opisy, které si vyžadoval velký zájem, následovaly v krátkém časovém období. Diktování dávalo možnost vzniku četných chyb, podmíněných často i kvalitou jednotlivých písařů, na druhé straně rozšířenost spisů však umožňovala i používání několika předloh, takže docházelo k četným kon- taminacím. Ve snaze přiblížit se co nejvíce původnímu textu Milíčovu jsme vycházeli z kombinace dvou metodologických postupů. Na základě zjištění, které po- skytly kolace všech uvedených rukopisů, jsme: a) stanovili četnost písařských chyb v jednotlivých rukopisech; b) určili hlavní zjistitelné závislosti mezi rukopisy. a) Statistika písařských chyb Pro statistiku písařských chyb jsme počítali všechny omyly vzniklé buď diktováním, nebo při opisování (špatným přečtením slova nebo rozvedením zkratky) i všechny omise nebo nenáležité přídavky, tj. vše, co zřetelně narušuje smysl textu.93a Do této statistiky jsme však nezahrnovali věcně správná, i když neautentická rozmnožení textu (o synonyma, vysvětlivky a doplňky citátů), drobné, smysl neměnící omise, gramatické chyby, pokud nemění smysl, významově přibližně stejné varianty textu, drobné stylistické změny, ale ani s. 127. První ustanovení se dobře hodí k řeči Sacerdotes i Grex, druhé ustanovení by mohlo navazovat na jednu část řeči Sacerdotes („Pascunt canes, pascunt nisos, pascunt accipitres, qui pascere deberent pauperes.“) Srv. výše pozn. 42 a příslušný text. 23a Např.: ad docendum ] ad intercedendum sortilegium ] sacrilegium polluerunt sanctuaria mea ] polluerunt sanctuaria in ea pro terra ] propterea deprehensus ] de reprehensis iniqua ] in aqua virum ] utrum prudencia ] potencia obedire ] obediri alligant onera gravia] alligant opera onera gravia atd. 93 32
Strana 33
přesmyčky textu, pokud nemění nebo nenarušují smysl.94 Rovněž jsme jako chyby nezaznamenávali ambivalentní případy, které umožňují dvojí výklad, nýbrž jen případy jednoznačné. Vycházíme přitom z předpokladu, že se vzdáleností od archetypu narůstá určitou aritmetickou řadou četnost chyb, i když je ovšem třeba vzít zřetel i na další faktory (kvalita písaře — špatný písař může udělat mnoho chyb i z dobré předlohy, kontaminace atd.) 95. Přes toto určité omezení umožňuje statistika chyb stanovit se značnou mírou přesnosti, které rukopisy jsou nejkvalitnější a které nejhorší. Podáváme zde přehled zjištěných písařských chyb k jednotlivým synodním řečem podle rukopisů. U každého rukopisu uvádíme mezisoučty podle jednot- livých částí řeči, které v tabulce označujeme takto: Prologus — 1, Introductio thematis — 2, Divisio thematis + Primo dico — 3, Secundo dixi — 4, Tercio dixi — 5.96 U rukopisů neobsahujících celý text dané řeči uvádíme v konečném součtu počet chyb zvětšený o úměrný díl podle počtu chybějících řádek textu. Chybějící text je v jednotlivých sloupcích vyznačován písmenem „n“. Sacerdotes contempserunt Rkp. 2 3 4 5 Celkem A C D E G H K M N Q R Z 11 n 4n 16 n n 10 12 23 n n 8 19 16 15 16 17 12 13 6 12 47 n 5 n 8 40 33 34 20 19 16 14 22 14 12 6 14 76 27n 15 14 21 (49) 21 80 63 71 57 37 35 21 30 43 37 23 11 37 17 173 (81) 26 23 31 2 X 8 95 96 94 Všechny tyto varianty jsme ovšem soustavně sledovali, pokud jde o stanovení závislosti rukopisů — viz dále. Postupovali jsme při tom podobnou metodou jako např. W. Seňko při kritické edici Ma- teusza z Krakowa De praxi romanae curiae, 1. c., úvod s. 56—63. O formálním členění jednotlivých řečí viz výše pozn. č. 63—65 a příslušný text. 33
přesmyčky textu, pokud nemění nebo nenarušují smysl.94 Rovněž jsme jako chyby nezaznamenávali ambivalentní případy, které umožňují dvojí výklad, nýbrž jen případy jednoznačné. Vycházíme přitom z předpokladu, že se vzdáleností od archetypu narůstá určitou aritmetickou řadou četnost chyb, i když je ovšem třeba vzít zřetel i na další faktory (kvalita písaře — špatný písař může udělat mnoho chyb i z dobré předlohy, kontaminace atd.) 95. Přes toto určité omezení umožňuje statistika chyb stanovit se značnou mírou přesnosti, které rukopisy jsou nejkvalitnější a které nejhorší. Podáváme zde přehled zjištěných písařských chyb k jednotlivým synodním řečem podle rukopisů. U každého rukopisu uvádíme mezisoučty podle jednot- livých částí řeči, které v tabulce označujeme takto: Prologus — 1, Introductio thematis — 2, Divisio thematis + Primo dico — 3, Secundo dixi — 4, Tercio dixi — 5.96 U rukopisů neobsahujících celý text dané řeči uvádíme v konečném součtu počet chyb zvětšený o úměrný díl podle počtu chybějících řádek textu. Chybějící text je v jednotlivých sloupcích vyznačován písmenem „n“. Sacerdotes contempserunt Rkp. 2 3 4 5 Celkem A C D E G H K M N Q R Z 11 n 4n 16 n n 10 12 23 n n 8 19 16 15 16 17 12 13 6 12 47 n 5 n 8 40 33 34 20 19 16 14 22 14 12 6 14 76 27n 15 14 21 (49) 21 80 63 71 57 37 35 21 30 43 37 23 11 37 17 173 (81) 26 23 31 2 X 8 95 96 94 Všechny tyto varianty jsme ovšem soustavně sledovali, pokud jde o stanovení závislosti rukopisů — viz dále. Postupovali jsme při tom podobnou metodou jako např. W. Seňko při kritické edici Ma- teusza z Krakowa De praxi romanae curiae, 1. c., úvod s. 56—63. O formálním členění jednotlivých řečí viz výše pozn. č. 63—65 a příslušný text. 33
Strana 34
Rkp. 2 3 4 5 Celkem Y B* C* D E' F* G O 12 8 14 O 29 22 19 13 3 38 12 35 36 39 29 9 55 26 49 54 57 34 13 136 53 107 127 138 14 83 Grex perditus Rkp. A B C E K M N O R X A D 13 2 3 11 24 13 6 6 12 2 10 10 11 17 32 3 3 10 14 13 18 6 15 14 26 2 3 16 13 20 34 17 8n 2 38 51 4 4 16 27 17 23 12 40 28 O 15 48 57 12 14 24 36 90 56 66 32 101 53 2 22 23 35 22 (69 10 32 36 24 122 183 21 Celkem Audite reges Rkp. 2 3 5 Celkem G K L R Z 4 10 2 16 26 6 8 8 10 12 n 11 25 10 12 20 14 12 2 6 12 6 n 29 51 11 13n 15 15 19 32 n 80 126 26 (49) 8 35 36 49 65 (17) 34
Rkp. 2 3 4 5 Celkem Y B* C* D E' F* G O 12 8 14 O 29 22 19 13 3 38 12 35 36 39 29 9 55 26 49 54 57 34 13 136 53 107 127 138 14 83 Grex perditus Rkp. A B C E K M N O R X A D 13 2 3 11 24 13 6 6 12 2 10 10 11 17 32 3 3 10 14 13 18 6 15 14 26 2 3 16 13 20 34 17 8n 2 38 51 4 4 16 27 17 23 12 40 28 O 15 48 57 12 14 24 36 90 56 66 32 101 53 2 22 23 35 22 (69 10 32 36 24 122 183 21 Celkem Audite reges Rkp. 2 3 5 Celkem G K L R Z 4 10 2 16 26 6 8 8 10 12 n 11 25 10 12 20 14 12 2 6 12 6 n 29 51 11 13n 15 15 19 32 n 80 126 26 (49) 8 35 36 49 65 (17) 34
Strana 35
b) Závislosti rukopisů Při sledování vzájemné závislosti jednotlivých rukopisů a jejich skupin bylo v prvé řadě třeba věnovat pozornost tomu, zda v dochovaných kodexech je zachována 1, 2 nebo všechny 3 synodní řeči, jaké je pořadí těchto zapsaných řečí a zda v případě, kde jsou 2 nebo 3 řeči pohromadě, lze předpokládat různé předlohy pro jednotlivé z nich. Výčet dochování a pořadí byl podán výše. Lze konstatovat, že rukopis obsahující všechny 3 řeči tvoří určitý celek, který se při další analýze člení na 2 skupiny: GPQR a KO (viz dále). Rovněž kodexy se 2 zapsanými řečmi tvoří určité skupiny: zejména výrazné shody jsou u CS a JMD*; rukopisy, kde je zapsána jen řeč Sacerdotes, tvoří opět poněkud odlišné podskupiny: výrazné jsou zejména DTE*F* a B*C*H*; podobně tvoří pod- skupinu rukopisy obsahující jen řeč Audite: ILZ. Přehozené pořadí u rkp. AO svědčí o určité relativní samostatnosti této dvojice. Pokud jde o předlohy, došli jsme k závěru, že při zapsání dvou nebo tří řečí nedocházelo k opisování jednotlivých z nich z různých předloh, ale s největší pravděpodobností už také z předloh, kde byly dvě, resp. tři řeči. Nasvědčuje tomu celková vyváženost v počtu písařských chyb,37 do určité míry to potvrzuje i okolnost, že zachované celky dvou a tří řečí byly v kodexech vždy zapsány jednou písařskou rukou a zpravidla najednou.97a Konečně se při analýze ukázalo, že příbuznost jednotlivých skupin rukopisů zůstává stejná ve všech třech (resp. dvou) řečech — tj. např. skupina GPQR má výrazné shody jak v řeči Sacerdotes, tak v Grex i v Audite, skupina CS a JMD* v řeči Sacerdotes i Grex atd. (V dalších příkladech textových závislostí uvádíme vždy příklady ze všech řečí, které jsou v daných kodexech zapsány.) Uvedené zjiš- tění opačně potvrzuje, že synodní řeči byly chápány už brzy po svém vzniku jako určitý celek (ať už první dvě z nich nebo všechny tři). Shody dané názvy synodních řečí (které jsme uvedli výše) nejsou ve vztahu k jednotlivým skupinám rukopisů tak výrazné; lze jen doložit shodu v explicitu rkp. GR. Zachované texty jednotlivých řečí jsou vesměs integrální. Výjimku tvoří neúplné rukopisy: rkp. A (text Sacerdotes končí uprostřed sloupce a f. 86r, zbytek stránky je nepopsán), O* (druhé zapsání Audite na ff. 17'r — 17'v končí v horní třetině stránky, zbytek nepopsán) a rkp. U (v kodexu chybí předcházející a následující složka, takže chybí i začátek řeči Sacerdotes a konec řeči Grex). Rkp. L má neúplný text Audite, ale ukončený vlastním neautentickým závěrem; písař rkp. W v řeči Grex záměrně vynechal některá místa, která jsou v této řeči shodná s řečí Sacerdotes.98 Konečně rkp. D* má v řeči Sacerdotes sice kompletní, 97 Jedinou výjimku tvoří poměr chyb u rkp. O, kde řeč Sacerdotes má 37 zjištěných písařských omylů, Grex 2 a Audite 8. V případě řeči Grex a Audite došlo zřejmě k vylepšení kontaminací. 97a Výjimkou je rkp. M, kde se písařská ruka mění v řeči Grex. 98 Uvozuje tyto vynechávky např. takto: „etc., quere in primo sermone“, „et sic de ceteris, hec habentur in priori sermone“, „etc. require supra“ atd. 35
b) Závislosti rukopisů Při sledování vzájemné závislosti jednotlivých rukopisů a jejich skupin bylo v prvé řadě třeba věnovat pozornost tomu, zda v dochovaných kodexech je zachována 1, 2 nebo všechny 3 synodní řeči, jaké je pořadí těchto zapsaných řečí a zda v případě, kde jsou 2 nebo 3 řeči pohromadě, lze předpokládat různé předlohy pro jednotlivé z nich. Výčet dochování a pořadí byl podán výše. Lze konstatovat, že rukopis obsahující všechny 3 řeči tvoří určitý celek, který se při další analýze člení na 2 skupiny: GPQR a KO (viz dále). Rovněž kodexy se 2 zapsanými řečmi tvoří určité skupiny: zejména výrazné shody jsou u CS a JMD*; rukopisy, kde je zapsána jen řeč Sacerdotes, tvoří opět poněkud odlišné podskupiny: výrazné jsou zejména DTE*F* a B*C*H*; podobně tvoří pod- skupinu rukopisy obsahující jen řeč Audite: ILZ. Přehozené pořadí u rkp. AO svědčí o určité relativní samostatnosti této dvojice. Pokud jde o předlohy, došli jsme k závěru, že při zapsání dvou nebo tří řečí nedocházelo k opisování jednotlivých z nich z různých předloh, ale s největší pravděpodobností už také z předloh, kde byly dvě, resp. tři řeči. Nasvědčuje tomu celková vyváženost v počtu písařských chyb,37 do určité míry to potvrzuje i okolnost, že zachované celky dvou a tří řečí byly v kodexech vždy zapsány jednou písařskou rukou a zpravidla najednou.97a Konečně se při analýze ukázalo, že příbuznost jednotlivých skupin rukopisů zůstává stejná ve všech třech (resp. dvou) řečech — tj. např. skupina GPQR má výrazné shody jak v řeči Sacerdotes, tak v Grex i v Audite, skupina CS a JMD* v řeči Sacerdotes i Grex atd. (V dalších příkladech textových závislostí uvádíme vždy příklady ze všech řečí, které jsou v daných kodexech zapsány.) Uvedené zjiš- tění opačně potvrzuje, že synodní řeči byly chápány už brzy po svém vzniku jako určitý celek (ať už první dvě z nich nebo všechny tři). Shody dané názvy synodních řečí (které jsme uvedli výše) nejsou ve vztahu k jednotlivým skupinám rukopisů tak výrazné; lze jen doložit shodu v explicitu rkp. GR. Zachované texty jednotlivých řečí jsou vesměs integrální. Výjimku tvoří neúplné rukopisy: rkp. A (text Sacerdotes končí uprostřed sloupce a f. 86r, zbytek stránky je nepopsán), O* (druhé zapsání Audite na ff. 17'r — 17'v končí v horní třetině stránky, zbytek nepopsán) a rkp. U (v kodexu chybí předcházející a následující složka, takže chybí i začátek řeči Sacerdotes a konec řeči Grex). Rkp. L má neúplný text Audite, ale ukončený vlastním neautentickým závěrem; písař rkp. W v řeči Grex záměrně vynechal některá místa, která jsou v této řeči shodná s řečí Sacerdotes.98 Konečně rkp. D* má v řeči Sacerdotes sice kompletní, 97 Jedinou výjimku tvoří poměr chyb u rkp. O, kde řeč Sacerdotes má 37 zjištěných písařských omylů, Grex 2 a Audite 8. V případě řeči Grex a Audite došlo zřejmě k vylepšení kontaminací. 97a Výjimkou je rkp. M, kde se písařská ruka mění v řeči Grex. 98 Uvozuje tyto vynechávky např. takto: „etc., quere in primo sermone“, „et sic de ceteris, hec habentur in priori sermone“, „etc. require supra“ atd. 35
Strana 36
ale zcela zpřeházený text, který nesprávně navazuje uprostřed jednotlivých stránek. Tento rkp. zjevně vznikl opisováním z kodexu, kde byly chybně svázány složky nebo určitá folia. Rkp. Z má jako jediný dvě větší neautentická rozšíření textu v řeči Audite. Žádná z uvedených výjimek nenašla ohlas, resp. shodu v některém z dalších dochovaných kodexů. Při určování jednotlivých skupin rukopisů se ukázala nutnost předpokládat větší počet hyparchetypů, což je v souladu se zmíněným způsobem rozšiřování Milíčových spisů. Zjištěné souvislosti fakticky potvrzují tento předpoklad: lze stanovit větší počet na sobě relativně nezávislých skupin rukopisů, které není možno zredukovat na 2—3 větší skupiny. Neobjevuje se rovněž případ přímého opisování mezi dochovanými rukopisy,9 to také potvrzuje, že převažující část původních opisů se během staletí ztratila. Pokud jde o kodexy, kde jsou zachovány všechny tři synodní řeči, lze v prvé řadě stanovit blízké svazky mezi rkp. GPQR: ego locum messoris ] locum messoris ego GPQR super cathedram ] super cathedram Moysi GPQR infidelitatis ] infideliter GPOR spiritus est ] Spiritus Sanctus GPQR spem protinus ] protinus spem GPQR duo leguntur ] leguntur duo GPQR V rámci skupiny tvoří rkp. GR a PQ podskupiny: temere veritati PQ ] temere GR declinare PQ ] evitare et declinare GR subicitur PQ ] subditur GR inter Deum PQ ] interdum GR extinguere PQ ] excitari GR Rovněž rukopisy KO tvoří určitou skupinu: hec ille ] om. KO subdit ] ut subdit KO a monte ] de monte KO diceret ] dicat KO idem ] idem est KO V kodexech, kde jsou zachovány řeči Sacerdotes a Grex, lze stanovit zejména skupinu rkp. CS a skupinu JMD*: pro terra ] propterea CS faciant ] facerent CS libere ] om. CS debet ] sed CS e contra] hec contra JMD* * V dalších příkladech tuto skutečnost již nedokládáme, aby ediční zpráva neúměrně nenarostla. 36
ale zcela zpřeházený text, který nesprávně navazuje uprostřed jednotlivých stránek. Tento rkp. zjevně vznikl opisováním z kodexu, kde byly chybně svázány složky nebo určitá folia. Rkp. Z má jako jediný dvě větší neautentická rozšíření textu v řeči Audite. Žádná z uvedených výjimek nenašla ohlas, resp. shodu v některém z dalších dochovaných kodexů. Při určování jednotlivých skupin rukopisů se ukázala nutnost předpokládat větší počet hyparchetypů, což je v souladu se zmíněným způsobem rozšiřování Milíčových spisů. Zjištěné souvislosti fakticky potvrzují tento předpoklad: lze stanovit větší počet na sobě relativně nezávislých skupin rukopisů, které není možno zredukovat na 2—3 větší skupiny. Neobjevuje se rovněž případ přímého opisování mezi dochovanými rukopisy,9 to také potvrzuje, že převažující část původních opisů se během staletí ztratila. Pokud jde o kodexy, kde jsou zachovány všechny tři synodní řeči, lze v prvé řadě stanovit blízké svazky mezi rkp. GPQR: ego locum messoris ] locum messoris ego GPQR super cathedram ] super cathedram Moysi GPQR infidelitatis ] infideliter GPOR spiritus est ] Spiritus Sanctus GPQR spem protinus ] protinus spem GPQR duo leguntur ] leguntur duo GPQR V rámci skupiny tvoří rkp. GR a PQ podskupiny: temere veritati PQ ] temere GR declinare PQ ] evitare et declinare GR subicitur PQ ] subditur GR inter Deum PQ ] interdum GR extinguere PQ ] excitari GR Rovněž rukopisy KO tvoří určitou skupinu: hec ille ] om. KO subdit ] ut subdit KO a monte ] de monte KO diceret ] dicat KO idem ] idem est KO V kodexech, kde jsou zachovány řeči Sacerdotes a Grex, lze stanovit zejména skupinu rkp. CS a skupinu JMD*: pro terra ] propterea CS faciant ] facerent CS libere ] om. CS debet ] sed CS e contra] hec contra JMD* * V dalších příkladech tuto skutečnost již nedokládáme, aby ediční zpráva neúměrně nenarostla. 36
Strana 37
viderit ] viderint JMD* calami ] laudanti JMD* sese ] se JMD* V kodexech obsahujících pouze řeč Sacerdotes lze určit skupinu DTE*F*: propalarent ] prepararent DTE*F* ipsos] eos DTE*F* Dominus exercituum ] Dominus DTE*F* tradidit Cristum ] Cristum tradidit DTE*F* Uvnitř skupiny mají k sobě bližší vztahy rkp. TF* a DE*: temere DE* ] falsitatem TF* per prevaricacionem DE* ] prevaricacionem TF* homines DE* honores TF* coram ydolis DE* ] coreis ydolis TF* Dále zde vykazuje časté shody skupina C*H*, k těmto rukopisům častěji přistupuje i rkp. B*: te ipsum ] te C*H* verbi sive legis ] legis sive verbi C*H* servicia ] servicia turpia C*H* Domini mittunt ] mittunt Domini C*H* est gravius ] gravius est B*C*H* hodie ] homines B*H * tibi pars ] pars B*H* datus ] datus fuit B*C* U rukopisů obsahujících jen řeč Audite je patrné, že všechny (ILZ) tvoří určitou skupinu; textové shody nacházíme u dvojic rkp. IL, I a L&: inveccionis ] invencionis IL a quo ] quo IL quod ] quid IL subditur ] subdit IK vigilibus ] vigiliis IZ auro tuo ] auro I2 et predicaciones ] predicaciones L& legis ] legitur LZ precipuum ] precipue I & Všechny shora uvedené skupiny rukopisů vykazují poměrně velmi časté a velmi výrazné shody mezi svými členy. Přitem lze ke skupině DTE*F* přiřadit ještě rukopisy F a H (a patrně i neúplný rkp. U), shody však již nejsou tak časté: ergo Moysi ] Moysi DFTE*F* ibi periurium ] periurium FTF* quidquid habent ] quidquid DFT quis inquam ] quis HTE*F* 37
viderit ] viderint JMD* calami ] laudanti JMD* sese ] se JMD* V kodexech obsahujících pouze řeč Sacerdotes lze určit skupinu DTE*F*: propalarent ] prepararent DTE*F* ipsos] eos DTE*F* Dominus exercituum ] Dominus DTE*F* tradidit Cristum ] Cristum tradidit DTE*F* Uvnitř skupiny mají k sobě bližší vztahy rkp. TF* a DE*: temere DE* ] falsitatem TF* per prevaricacionem DE* ] prevaricacionem TF* homines DE* honores TF* coram ydolis DE* ] coreis ydolis TF* Dále zde vykazuje časté shody skupina C*H*, k těmto rukopisům častěji přistupuje i rkp. B*: te ipsum ] te C*H* verbi sive legis ] legis sive verbi C*H* servicia ] servicia turpia C*H* Domini mittunt ] mittunt Domini C*H* est gravius ] gravius est B*C*H* hodie ] homines B*H * tibi pars ] pars B*H* datus ] datus fuit B*C* U rukopisů obsahujících jen řeč Audite je patrné, že všechny (ILZ) tvoří určitou skupinu; textové shody nacházíme u dvojic rkp. IL, I a L&: inveccionis ] invencionis IL a quo ] quo IL quod ] quid IL subditur ] subdit IK vigilibus ] vigiliis IZ auro tuo ] auro I2 et predicaciones ] predicaciones L& legis ] legitur LZ precipuum ] precipue I & Všechny shora uvedené skupiny rukopisů vykazují poměrně velmi časté a velmi výrazné shody mezi svými členy. Přitem lze ke skupině DTE*F* přiřadit ještě rukopisy F a H (a patrně i neúplný rkp. U), shody však již nejsou tak časté: ergo Moysi ] Moysi DFTE*F* ibi periurium ] periurium FTF* quidquid habent ] quidquid DFT quis inquam ] quis HTE*F* 37
Strana 38
multiformiter ] multipliciter DHTF* tercio dixi ] dixi tercio HTF* alius furatur ] furatur DUTEF* Tato rozšířená skupina (resp. její jednotlivé rukopisy) má určité vztahy ke skupině rukopisů B*C*H* i k rukopisu E. Zároveň všechny uvedené rukopisy této velké skupiny vykazují určité shody s rukopisy V, W, X (vzhledem ke kvalitě těchto rukopisů četnost shod nemůže být tak vysoká), a tvoří tedy určitou rodinu, která je patrně závislá na jednom společném hyparchetypu. Svědčí o tom tyto příklady závislostí: aut episcopus ] episcopus TB*E*F*H* sublimiter ] om. TB*F*H* dicit sic ] sic dicit B*F*H* chorum ] coream DTB*C*F* est gravius ] gravius est DB*C*H* litteras falsas ] falsas litteras TC*H* peccatis talibus ] talibus peccatis TB*F* male expendimus ] expendimus TB*C* sicut ] quia sicut TF*H* humiles ] odibiles TC, quod quia negligimus ] om. TH* ac si illa verba ... ewangelium legitur ] om. TF*H* sed ] sed quia B*C* E* pecunia ] pecuniam HTB* predicacionis ] predicacionis officio HC- commerciis ] conviciis DETF* venator erat] venator DTWE*F* sanguinem ipsius ] sanguinem TXF* de ore ] ex ore DTW pactum Levi ] pactum TWF* benedicti] benedicte XH* in sellis ] et sellis DW non est ] non FW potes ] potest EUVX hoc est ] hoc EV introivit ] intravit EWE* si is ] is VW tempori] tempore VX Ke kvalitní skupině rukopisů KO přistupuje v řeči Grex ještě rkp. A (A má ze Sacerdotes jen začátek), shody s nimi má dále rkp. N a v určité závislosti na rukopisech této skupiny je celá podskupina JMD*: infirmum fuerit ] infirmatum fuerit AKO caritas ] largitas AKO 38
multiformiter ] multipliciter DHTF* tercio dixi ] dixi tercio HTF* alius furatur ] furatur DUTEF* Tato rozšířená skupina (resp. její jednotlivé rukopisy) má určité vztahy ke skupině rukopisů B*C*H* i k rukopisu E. Zároveň všechny uvedené rukopisy této velké skupiny vykazují určité shody s rukopisy V, W, X (vzhledem ke kvalitě těchto rukopisů četnost shod nemůže být tak vysoká), a tvoří tedy určitou rodinu, která je patrně závislá na jednom společném hyparchetypu. Svědčí o tom tyto příklady závislostí: aut episcopus ] episcopus TB*E*F*H* sublimiter ] om. TB*F*H* dicit sic ] sic dicit B*F*H* chorum ] coream DTB*C*F* est gravius ] gravius est DB*C*H* litteras falsas ] falsas litteras TC*H* peccatis talibus ] talibus peccatis TB*F* male expendimus ] expendimus TB*C* sicut ] quia sicut TF*H* humiles ] odibiles TC, quod quia negligimus ] om. TH* ac si illa verba ... ewangelium legitur ] om. TF*H* sed ] sed quia B*C* E* pecunia ] pecuniam HTB* predicacionis ] predicacionis officio HC- commerciis ] conviciis DETF* venator erat] venator DTWE*F* sanguinem ipsius ] sanguinem TXF* de ore ] ex ore DTW pactum Levi ] pactum TWF* benedicti] benedicte XH* in sellis ] et sellis DW non est ] non FW potes ] potest EUVX hoc est ] hoc EV introivit ] intravit EWE* si is ] is VW tempori] tempore VX Ke kvalitní skupině rukopisů KO přistupuje v řeči Grex ještě rkp. A (A má ze Sacerdotes jen začátek), shody s nimi má dále rkp. N a v určité závislosti na rukopisech této skupiny je celá podskupina JMD*: infirmum fuerit ] infirmatum fuerit AKO caritas ] largitas AKO 38
Strana 39
luxuriam ] luxuriem AKO condempnari ] dampnari AKO caudam ] tandem KN aut ] vel KN me forsitan ] forsitan NO moliciei ] molicie JKMD* quid est edificare ... aggerem ] om. MNO Rkp. A* (který má jen Grex) vykazuje určité shody s rkp. E: validum ] om. EA* quidem ] quidam EA* Rukopisy skupiny ILZ (obsahující jen Audite) vykazují častější shody a zá- vislosti na rukopisech skupiny GPQR: inventam ] inventa GIQ& Herodes rex ] rex Herodes GIQ cuius ] eius GIR tractari vult] vult tractari G& esse debet ] debet esse ILPQ traditoris ] traditores IPQ commandit ] cum mandit ILR propter ] propterea LQ recipiat ] accipiat LQZ venit non ] non venit QZ Kromě toho vykazují rukopisy ILZ méně časté shody s rkp. K, které však přesahují meze pouhé nahodilosti, a je patrně možno předpokládat určitou kontaminaci subhyparchetypu skupiny ILZ s rkp. K: sugillare ] sigillare IK& hoc ] ex hoc KL corrigenti ] corripienti K& Též je pravděpodobně nutné předpokládat určité kontaminace mezi hyp- archetypem rodiny rukopisů KON (+ JMD*) a subhyparchetypem skupiny rukopisů DTE*F* (HF): multi sunt ] om. DNTE*F* fastidium ] tedium DJTE*F* significavit] signavit DMNTF* criminis ] crimina MTF* est ] et KTF* Pokud jde o zbývající rukopisy, tj. skupinku CS a rkp. B, Y, G*, nevykazují ke zbývajícím skupinám rukopisů výraznější shody a je nutno nejspíše před- pokládat jejich závislost na samostatných hyparchetypech. Domníváme se, že uvedené souvislosti (s využitím statistiky chyb) lze nejlépe vystihnout stemmaty, která níže uvádíme. Jsme si ovšem vědomi, že v ne- obyčejně složitém případu dochování rukopisného svědectví, který představují 39
luxuriam ] luxuriem AKO condempnari ] dampnari AKO caudam ] tandem KN aut ] vel KN me forsitan ] forsitan NO moliciei ] molicie JKMD* quid est edificare ... aggerem ] om. MNO Rkp. A* (který má jen Grex) vykazuje určité shody s rkp. E: validum ] om. EA* quidem ] quidam EA* Rukopisy skupiny ILZ (obsahující jen Audite) vykazují častější shody a zá- vislosti na rukopisech skupiny GPQR: inventam ] inventa GIQ& Herodes rex ] rex Herodes GIQ cuius ] eius GIR tractari vult] vult tractari G& esse debet ] debet esse ILPQ traditoris ] traditores IPQ commandit ] cum mandit ILR propter ] propterea LQ recipiat ] accipiat LQZ venit non ] non venit QZ Kromě toho vykazují rukopisy ILZ méně časté shody s rkp. K, které však přesahují meze pouhé nahodilosti, a je patrně možno předpokládat určitou kontaminaci subhyparchetypu skupiny ILZ s rkp. K: sugillare ] sigillare IK& hoc ] ex hoc KL corrigenti ] corripienti K& Též je pravděpodobně nutné předpokládat určité kontaminace mezi hyp- archetypem rodiny rukopisů KON (+ JMD*) a subhyparchetypem skupiny rukopisů DTE*F* (HF): multi sunt ] om. DNTE*F* fastidium ] tedium DJTE*F* significavit] signavit DMNTF* criminis ] crimina MTF* est ] et KTF* Pokud jde o zbývající rukopisy, tj. skupinku CS a rkp. B, Y, G*, nevykazují ke zbývajícím skupinám rukopisů výraznější shody a je nutno nejspíše před- pokládat jejich závislost na samostatných hyparchetypech. Domníváme se, že uvedené souvislosti (s využitím statistiky chyb) lze nejlépe vystihnout stemmaty, která níže uvádíme. Jsme si ovšem vědomi, že v ne- obyčejně složitém případu dochování rukopisného svědectví, který představují 39
Strana 40
kodexy tří Milíčových řečí, není možno zcela důsledně a beze zbytku vyjádřit výstižně všechny složité vztahy mezi rukopisy, doložitelné na základě kolací. Zejména je třeba předpokládat, že při množství současně vznikajících opisů docházelo už k určitým těžce postižitelným kontaminacím v celé rovině hyp- archetypů. Vycházeli jsme z nejčastěji prokázaných a nejzjevnějších shod, jejichž příklady jsme výše uvedli a jejichž grafické znázornění stemmata vy- jadřují. Pokud jde o jednotlivé vrstvy rukopisů, byla hlavním podkladem statistika písařských chyb, která u souboru rukopisů vzniklých v krátkém časovém rozmezí umožňuje alespoň přibližně určit vzdálenost opisů od archetypu. Do stemmat nejsou zařazeny neúplné rukopisy, tj. rkp. A (Sacerdotes), U (Sacerdotes, Grex), O* (Audite). Rovněž ve stemmatu neuvádíme Hardtovu edici řeči Sacerdotes, která vznikla opsáním rkp. H* (viz výše pozn. č. 76 a příslušný text). Stemma I — Sacerdotes a, a ré 2 20 y 2 ( V A cw c 8c 40
kodexy tří Milíčových řečí, není možno zcela důsledně a beze zbytku vyjádřit výstižně všechny složité vztahy mezi rukopisy, doložitelné na základě kolací. Zejména je třeba předpokládat, že při množství současně vznikajících opisů docházelo už k určitým těžce postižitelným kontaminacím v celé rovině hyp- archetypů. Vycházeli jsme z nejčastěji prokázaných a nejzjevnějších shod, jejichž příklady jsme výše uvedli a jejichž grafické znázornění stemmata vy- jadřují. Pokud jde o jednotlivé vrstvy rukopisů, byla hlavním podkladem statistika písařských chyb, která u souboru rukopisů vzniklých v krátkém časovém rozmezí umožňuje alespoň přibližně určit vzdálenost opisů od archetypu. Do stemmat nejsou zařazeny neúplné rukopisy, tj. rkp. A (Sacerdotes), U (Sacerdotes, Grex), O* (Audite). Rovněž ve stemmatu neuvádíme Hardtovu edici řeči Sacerdotes, která vznikla opsáním rkp. H* (viz výše pozn. č. 76 a příslušný text). Stemma I — Sacerdotes a, a ré 2 20 y 2 ( V A cw c 8c 40
Strana 41
Stemma II — Grex cs ne AAA da Stemma III — Audite P 41
Stemma II — Grex cs ne AAA da Stemma III — Audite P 41
Strana 42
ZÁSADY EDICE Na základě všech výše uvedených zjištění, jejichž grafické vyjádření podávají stemmata, bylo postupováno při konstituci textu: Rozhodující byly nejkvalit- nější rukopisy, přičemž se dbalo toho, aby všechny předpokládané hyparche- typy, resp. z nich vycházející skupiny rukopisů byly zastoupeny svými nej- kvalitnějšími zástupci. Pro konstituci textu řeči Sacerdotes byly rozhodující rkp. CKOPQSVWXYG* pro řeč Grex ABCKOPQSVWXYG* a pro řeč Audite rkp. KOPQ. V kritickém aparátu, který by při uvedení všech textových variant u tak bohatě zachova- ného rukopisného svědectví neúměrně narostl (poměr textu a poznámkového aparátu by byl zhruba 1 : 4), uvádíme všechny textové varianty jen v Prologu každé řeči, a v ostatních částech řečí uvádíme v edici všechny textové varianty rozhodujících a nejkvalitnějších rukopisů,100 tj. pro řeč Sacerdotes textové varianty z rkp. CKOPQSVWYXG* (11 rukopisů), pro řeč Grex ABKOPQSVYG* (10 rukopisů) a pro řeč Audite KOPQ (4 rukopisy). 101 V ostatním se edice v podstatě řídí zásadami stanovenými v Československé akademii věd pro vydávání Husových Opera omnia. 102 Ponechává se původní, tj. středověká latinská ortografie, která se v této edici řídí rukopisem O, vzatým za základ paleografického přepisu. Různá znění týchž slov se nesjednocují, v případě rozvádění zkratek byla dávána přednost tvarům neasimilovaným. Interpunkce a členění do vět je modernizováno podle běžného úzu, členění do odstavců odpovídá formálnímu členění jednotlivých řečí a myšlenkovému postupu autora. Závěrem nám zbývá milá povinnost poděkovat všem, kteří přispěli k tomu, 100 101 102 99a Neuvádíme zde jen zřejmé písařské nesmysly, čtení vzniklá průhlednou dittografií nebo haplografií a grafické varianty, např.: dyaboli] dyalibo; Apostolus] Apostolus Apostolus; Augustinum ] Augustinum ustinum; tacuerit ] tafuerit; contorquent ] contor; insipien- tibus ] ubi pientibus; desinat] dedesinat; obmutesco] obmusco; tociens ] tocies; simu- lant ] similant. — Z důvodů uvedených výše (viz pozn. 46 a příslušný text) neuvádíme v prologu řeči Sacerdotes kolací zjištěné textové varianty Hardtovy edice této řeči. Vycházíme v tom z doporučení týkajících se edice starších filosofických textů vypracova- ných v rámci Société internationale pour l'étude de la philosophie médiévale A. Dondainem (Variantes de l'apparat critique dans les éditions de textes latins médiévaux in: Bulletin de la S.I.E.P.M., 4, 1962, s. 82—100). U řeči Grex nebyly do kritického aparátu edice zahrnuty rkp. CWX, použité u Sacerdotes. přibrány naopak byly kvalitní rkp. AB. Rkp. W má v řeči Grex určité záměrné vynechávky (viz výše pozn. č. 98 a příslušný text). Je přitom reprezentován rkp. V, podobně jako rkp. X, rkp. C je reprezentován rkp. S. Stručné shrnutí těchto zásad podává J. Eršil v úvodu 22. svazku Husových sebraných spisů (Magistri Iohannis Hus Opera omnia, Tomus XXII, Polemica, Ed. J. Eršil, Pragae 1966, s. 16—18). Jejich praktická aplikace se projevuje ve všech dosud vzorně vydaných svazcích (kromě citovaného svazku sv. 7, Collecta, Pragae 1959, a sv. 8, Passio Domini nostri Iesu Cristi, Pragae 1973, oba vydané A. Vidmanovou-Schmidtovou). 42
ZÁSADY EDICE Na základě všech výše uvedených zjištění, jejichž grafické vyjádření podávají stemmata, bylo postupováno při konstituci textu: Rozhodující byly nejkvalit- nější rukopisy, přičemž se dbalo toho, aby všechny předpokládané hyparche- typy, resp. z nich vycházející skupiny rukopisů byly zastoupeny svými nej- kvalitnějšími zástupci. Pro konstituci textu řeči Sacerdotes byly rozhodující rkp. CKOPQSVWXYG* pro řeč Grex ABCKOPQSVWXYG* a pro řeč Audite rkp. KOPQ. V kritickém aparátu, který by při uvedení všech textových variant u tak bohatě zachova- ného rukopisného svědectví neúměrně narostl (poměr textu a poznámkového aparátu by byl zhruba 1 : 4), uvádíme všechny textové varianty jen v Prologu každé řeči, a v ostatních částech řečí uvádíme v edici všechny textové varianty rozhodujících a nejkvalitnějších rukopisů,100 tj. pro řeč Sacerdotes textové varianty z rkp. CKOPQSVWYXG* (11 rukopisů), pro řeč Grex ABKOPQSVYG* (10 rukopisů) a pro řeč Audite KOPQ (4 rukopisy). 101 V ostatním se edice v podstatě řídí zásadami stanovenými v Československé akademii věd pro vydávání Husových Opera omnia. 102 Ponechává se původní, tj. středověká latinská ortografie, která se v této edici řídí rukopisem O, vzatým za základ paleografického přepisu. Různá znění týchž slov se nesjednocují, v případě rozvádění zkratek byla dávána přednost tvarům neasimilovaným. Interpunkce a členění do vět je modernizováno podle běžného úzu, členění do odstavců odpovídá formálnímu členění jednotlivých řečí a myšlenkovému postupu autora. Závěrem nám zbývá milá povinnost poděkovat všem, kteří přispěli k tomu, 100 101 102 99a Neuvádíme zde jen zřejmé písařské nesmysly, čtení vzniklá průhlednou dittografií nebo haplografií a grafické varianty, např.: dyaboli] dyalibo; Apostolus] Apostolus Apostolus; Augustinum ] Augustinum ustinum; tacuerit ] tafuerit; contorquent ] contor; insipien- tibus ] ubi pientibus; desinat] dedesinat; obmutesco] obmusco; tociens ] tocies; simu- lant ] similant. — Z důvodů uvedených výše (viz pozn. 46 a příslušný text) neuvádíme v prologu řeči Sacerdotes kolací zjištěné textové varianty Hardtovy edice této řeči. Vycházíme v tom z doporučení týkajících se edice starších filosofických textů vypracova- ných v rámci Société internationale pour l'étude de la philosophie médiévale A. Dondainem (Variantes de l'apparat critique dans les éditions de textes latins médiévaux in: Bulletin de la S.I.E.P.M., 4, 1962, s. 82—100). U řeči Grex nebyly do kritického aparátu edice zahrnuty rkp. CWX, použité u Sacerdotes. přibrány naopak byly kvalitní rkp. AB. Rkp. W má v řeči Grex určité záměrné vynechávky (viz výše pozn. č. 98 a příslušný text). Je přitom reprezentován rkp. V, podobně jako rkp. X, rkp. C je reprezentován rkp. S. Stručné shrnutí těchto zásad podává J. Eršil v úvodu 22. svazku Husových sebraných spisů (Magistri Iohannis Hus Opera omnia, Tomus XXII, Polemica, Ed. J. Eršil, Pragae 1966, s. 16—18). Jejich praktická aplikace se projevuje ve všech dosud vzorně vydaných svazcích (kromě citovaného svazku sv. 7, Collecta, Pragae 1959, a sv. 8, Passio Domini nostri Iesu Cristi, Pragae 1973, oba vydané A. Vidmanovou-Schmidtovou). 42
Strana 43
aby Tři synodní řeči Jana Milíče z Kroměříže mohly být v tak krátkém čase připraveny k vydání v jubilejním roce Milíčově. Dík patří v prvé řadě všem pracovníkům rukopisných oddělení v ČSSR i v zahraničí za zprostředkování milíčovských rukopisů, resp. pořízení mikrofilmů a fotokopií. Zejména pra- covníkům rukopisného oddělení Státní knihovny ČSR — Universitní knihovny, zvl. dr. E. Urbánkové, pracovníkům Kanceláře presidenta republiky — Archí- vu pražského hradu, zvl. dr. M. Kostílkové, vedoucímu rukopisného oddělení Knihovny Národního musea dr. J. Tichému a pracovníkům Státní vědecké knihovny v Olomouci. Zvláštní dík patří pracovníkům Základní knihovny — ÚVI ČSAV i jmenovitě řediteli této instituce J. Zahradilovi za pomoc při neobyčejně náročném obstarávání mikrofilmů a fotokopií z knihoven rakous- kých, NDR a NSR a za vzorné a rychlé provedení dalších fotoprací. Za obětavé zajištění mikrofilmů všech polských rukopisů synodních řečí Milíčo- vých jsme obzvláště zavázáni doc. dr. M. Markowskému, vědeckému pracov- níku Instytutu filozofii i socjologii PAN ve Varšavě. Za přátelskou pomoc s kolacemi rkp. AC (řeč. Grex) a H (řeč Sacerdotes) děkujeme pracovníku Ústavu pro filosofii a sociologii dr. Otovi Vochočovi. Za pomoc při opatřování potřebné literatury děkujeme svým spolupracovníkům z ústavní knihovny. Za pochopení a podporu naší práce jsme vděčni a děkujeme vedoucímu oddělení dějin filosofie UFS ČSAV dr. Jiřímu Černému, CSc., vedoucímu filosofické sekce dr. Zdeňku Javúrkovi, CSc., i vedení ústavu v čele s ředitelem členem kores- pondentem ČSAV Radovanem Richtou. Konečně, ale zdaleka ne na posledním místě děkujeme vědecké redaktorce tohoto díla prof. dr. Jiřině Popelové-Otá- halové, DrSc., za mnohé cenné podněty a recenzentce dr. Anežce Vidmanové- -Schmidtové, CSc., z Kabinetu pro studia řecká, římská a latinská ČSAV za neocenitelné odborné rady a konsultace i zájem, s nímž naši práci na edici po celou dobu provázela. 43
aby Tři synodní řeči Jana Milíče z Kroměříže mohly být v tak krátkém čase připraveny k vydání v jubilejním roce Milíčově. Dík patří v prvé řadě všem pracovníkům rukopisných oddělení v ČSSR i v zahraničí za zprostředkování milíčovských rukopisů, resp. pořízení mikrofilmů a fotokopií. Zejména pra- covníkům rukopisného oddělení Státní knihovny ČSR — Universitní knihovny, zvl. dr. E. Urbánkové, pracovníkům Kanceláře presidenta republiky — Archí- vu pražského hradu, zvl. dr. M. Kostílkové, vedoucímu rukopisného oddělení Knihovny Národního musea dr. J. Tichému a pracovníkům Státní vědecké knihovny v Olomouci. Zvláštní dík patří pracovníkům Základní knihovny — ÚVI ČSAV i jmenovitě řediteli této instituce J. Zahradilovi za pomoc při neobyčejně náročném obstarávání mikrofilmů a fotokopií z knihoven rakous- kých, NDR a NSR a za vzorné a rychlé provedení dalších fotoprací. Za obětavé zajištění mikrofilmů všech polských rukopisů synodních řečí Milíčo- vých jsme obzvláště zavázáni doc. dr. M. Markowskému, vědeckému pracov- níku Instytutu filozofii i socjologii PAN ve Varšavě. Za přátelskou pomoc s kolacemi rkp. AC (řeč. Grex) a H (řeč Sacerdotes) děkujeme pracovníku Ústavu pro filosofii a sociologii dr. Otovi Vochočovi. Za pomoc při opatřování potřebné literatury děkujeme svým spolupracovníkům z ústavní knihovny. Za pochopení a podporu naší práce jsme vděčni a děkujeme vedoucímu oddělení dějin filosofie UFS ČSAV dr. Jiřímu Černému, CSc., vedoucímu filosofické sekce dr. Zdeňku Javúrkovi, CSc., i vedení ústavu v čele s ředitelem členem kores- pondentem ČSAV Radovanem Richtou. Konečně, ale zdaleka ne na posledním místě děkujeme vědecké redaktorce tohoto díla prof. dr. Jiřině Popelové-Otá- halové, DrSc., za mnohé cenné podněty a recenzentce dr. Anežce Vidmanové- -Schmidtové, CSc., z Kabinetu pro studia řecká, římská a latinská ČSAV za neocenitelné odborné rady a konsultace i zájem, s nímž naši práci na edici po celou dobu provázela. 43
Strana 44
Strana 45
IOHANNIS MILICII DE CREMSIR TRES SERMONES SYNODALES Ediderunt VILÉM HEROLD et MILAN MRAZ
IOHANNIS MILICII DE CREMSIR TRES SERMONES SYNODALES Ediderunt VILÉM HEROLD et MILAN MRAZ
Strana 46
Strana 47
SACERDOTES CONTEMPSERUNT
SACERDOTES CONTEMPSERUNT
Strana 48
Strana 49
„Sacerdotes contempserunt legem meam, polluerunt sanctuaria 20 mea“ — Ezech. 22°. Reverendi patres et domini! Sicut Deus omnipotens pro salute generis humani misit patres sanctos, prophetas videlicet et apostolos, 5 ut fidei et veritatis opera suo populo propalarent, sic mendax ille ] et pater mendacii, inimicus generis humani, zizania miscens 0 70r in triticum per suos nonnullos hereticos, I sacrilegos, ypocritas C*205vb et falsos predicatores mendacium ] inmiscuit et nunc in fine seculo- K 392vb rum admiscet temere veritati, sicut prophetavit Apostolus 1a Thym. H 120rb 10 4° dicens:I „In novissimis temporibus discedent I quidam a fide N 30va 1 sacerdotes ] sacerdotes mei F — 1 meam ] meam et DTE*F* — 1 pollue- runt sanctuaria mea ] polluerunt sanctuarium in ea GR, polluerunt sanctuaria mea etc. J, om. W, polluerunt sanctuarium B*, etc. C* — 2 Ezech. 22° ] Ezech. 1° N, om. P, Ezech 23° Q, Ezech. 22° sacerdotes contempserunt legem meam etc. Ezech. 22° D* — 3 reverendi ... domini ] patres michi in Cristo reverendi ac magistri prestantissimi H, reverendi domini et patres JD*, reverendi patres ac domini T — 3 sicut ] sicut et E —3 Deus omnipotens ] Deus Pater omni- potens D, omnipotens Deus JMD*, Dominus omnipotens C*H* — 4 generis humani ] humani generis SF*, generis humane D* — 4 patres sanctos ] sanctos patres scilicet H — 4 videlicet et ] videlicet F, et HP, videlicet doctores et C* — 4 apostolos ] apostolos Veteris et Novi Testamenti P — 5 suo populo ] om. A, — 5 sic ] sicud Q, sed sua populo D — 5 propalarent ] prepararent DTE*F* T, et B* — 6 ille ] ille dyabolus M — 6 mendacii ] mendacii et DD*, om. J 6 inimicus ] inimicos X —6 generis humani ] humani generis CHMF*, generis hominum C* — 6 zizania ] et zizania H, zizaniam TB*F*, zizania mittens et C* — 7 in triticum ] om. G, triticum T — 7 per suos ] ut B* — 7 sacrilegos sortileges A, sortilegos CDOSTE*, sacrilegas B* —7 ypocritas ... predicatores 8 mendacium symoniacos predicatores falsos iniquitatis et perdicionis filios C*— inmiscuit ] mendacium miscuit DTE*F*, inmiscuit mendacium GR, inmiscuit M — 9 admiscet ... veritati ] veritati temere admiscet GR, admiscet falsitatem veritati TF* — 9 1a ] ille G — 10 dicens ] om. CSB*, dicit E* —10 tempori- bus ] diebus E* — 10 discedent ] discedet J, descendunt TB*, desidet D* descendent E* — 10 quidam ] quidem HYB* 2 Ezech. 22,26 — 9 1. Tim. 4,1—2 49
„Sacerdotes contempserunt legem meam, polluerunt sanctuaria 20 mea“ — Ezech. 22°. Reverendi patres et domini! Sicut Deus omnipotens pro salute generis humani misit patres sanctos, prophetas videlicet et apostolos, 5 ut fidei et veritatis opera suo populo propalarent, sic mendax ille ] et pater mendacii, inimicus generis humani, zizania miscens 0 70r in triticum per suos nonnullos hereticos, I sacrilegos, ypocritas C*205vb et falsos predicatores mendacium ] inmiscuit et nunc in fine seculo- K 392vb rum admiscet temere veritati, sicut prophetavit Apostolus 1a Thym. H 120rb 10 4° dicens:I „In novissimis temporibus discedent I quidam a fide N 30va 1 sacerdotes ] sacerdotes mei F — 1 meam ] meam et DTE*F* — 1 pollue- runt sanctuaria mea ] polluerunt sanctuarium in ea GR, polluerunt sanctuaria mea etc. J, om. W, polluerunt sanctuarium B*, etc. C* — 2 Ezech. 22° ] Ezech. 1° N, om. P, Ezech 23° Q, Ezech. 22° sacerdotes contempserunt legem meam etc. Ezech. 22° D* — 3 reverendi ... domini ] patres michi in Cristo reverendi ac magistri prestantissimi H, reverendi domini et patres JD*, reverendi patres ac domini T — 3 sicut ] sicut et E —3 Deus omnipotens ] Deus Pater omni- potens D, omnipotens Deus JMD*, Dominus omnipotens C*H* — 4 generis humani ] humani generis SF*, generis humane D* — 4 patres sanctos ] sanctos patres scilicet H — 4 videlicet et ] videlicet F, et HP, videlicet doctores et C* — 4 apostolos ] apostolos Veteris et Novi Testamenti P — 5 suo populo ] om. A, — 5 sic ] sicud Q, sed sua populo D — 5 propalarent ] prepararent DTE*F* T, et B* — 6 ille ] ille dyabolus M — 6 mendacii ] mendacii et DD*, om. J 6 inimicus ] inimicos X —6 generis humani ] humani generis CHMF*, generis hominum C* — 6 zizania ] et zizania H, zizaniam TB*F*, zizania mittens et C* — 7 in triticum ] om. G, triticum T — 7 per suos ] ut B* — 7 sacrilegos sortileges A, sortilegos CDOSTE*, sacrilegas B* —7 ypocritas ... predicatores 8 mendacium symoniacos predicatores falsos iniquitatis et perdicionis filios C*— inmiscuit ] mendacium miscuit DTE*F*, inmiscuit mendacium GR, inmiscuit M — 9 admiscet ... veritati ] veritati temere admiscet GR, admiscet falsitatem veritati TF* — 9 1a ] ille G — 10 dicens ] om. CSB*, dicit E* —10 tempori- bus ] diebus E* — 10 discedent ] discedet J, descendunt TB*, desidet D* descendent E* — 10 quidam ] quidem HYB* 2 Ezech. 22,26 — 9 1. Tim. 4,1—2 49
Strana 50
attendentes spiritibus erroris et doctrinis demoniorum in ypocrisi loquencium mendacium. G 132vb Ideo posuit Dominus messores, id est veritatis predicatores, I ad colligendum zizania falsitatis, ut hereticorum, phariseorum, ypocri- J 30rb tarum et pseudo apostolorum fascem de agro ecclesie removerent, proiciendam decernentes in ignem eternum, et triticum veritatis, id W 205va est populum fidelem, I in horreum nunc ecclesie! et tandem vite E 52va B* 15v reponerent ] sempiterne. Ut igitur ego locum messoris indignus occupans vestris meritis zizania falsitatis et ypocrisis, in quantum Deus concesserit, eradicare 20 et veritatis triticum valeam seminare et metere, ut prefertur, ideo veritatis auctorem suppliciter exorate, ut ] principium verborum eius et finis ex ore meo proferendus sit veritas, quam corde apprehen- datis, ore predicetis et opere compleatis, ut cooperante Sancto E* 168vb 15 11 demoniorum] demonum MD* — 11 in ] et D — 11 ypocrisi ] ypocrisi et adulacione C* — 12 loquencium mendacium ] mendacium loquencium M, loquencium TF*, loquentes mendacium C* — 13 posuit ] ponit FV — 13 Do- minus ] Deus H — 13 predicatores ] predicaciones O — 14 zizania ] zizaniam QTE*F*—14 ut ] videlicet D* — 14 phariseorum ypocritarum ] ypocritarum phariseorum D, phariseorum et ypocritarum M, et phariseorum ypocritarum D* — 15 fascem ] festo E, saltem GRTC*, falcem HPQE*F*, honorem fasce J, facem W, in honorem fascem D* —15 removerent ] removeant D, removerit F, et removerent GR, removent KE* — 15 proiciendam ] promendam A, om. DTE*F* — 16 decernentes ] deducentes H, decernendo JMD* — 17 populum fidelem ] fidelem populum P, populum scilicet TF* — 17 in ] et J — 17 nunc ecclesie ] tunc ecclesie AMO, nunc militantis ecclesie P, om. T, nunc E*, eccle- sie F* — 18 reponerent ] om. DTE*F* — 19 igitur ... indignus ] ideo ego locum messoris indigne D, legitur ego locum messoris indignus E, ego indignus locum messoris F, igitur locum messoris ego indignus GPQR, igitur locum messoris in- dignus K, igitur ego locum messoris indignissimus MD*, igitur ego locum mes- soris in agris T, ergo ego locum messoris indignus B*, ego igitur locum messoris indignus C*, et ego locum messoris in agrum F* — 19 meritis ] om. G — 20 zi- zania ] zizaniam GTE*F* — 20 et ypocrisis in ] ypocrisis DTF*, om. E*, et ypocrisim in H* —20 Deus ] om. D* —20 concesserit ] concessit GPRTC*D*F*— 20 eradicare ] om. H, hereditare F*—21 et veritatis ] et A, in B* —21 triticum] triticam O, triticum veritatis B* — 21 et metere] et mittere J, metere C* — 22 suppliciter ... ut ] suppliciter exorarent ut F, in principio humiliter exoro ut potest H, suppliciter exortare ut N, orate ut T, exorate ut E*, suppliciter orate ut F* — 22 eius ] meorum H — 23 et finis ] valeam et finis DE*, finis H, et fratres D* —23 proferendus ] proferendis N, procedant TF* —23 sit ] fit DE*, sic KO, et sic TF*, sitis D* —23 veritas] veritatis C, veritatem TF*—23 quam quia iam B*, quod E* — 23 corde apprehendatis ] apprehendatis corde C*, corde apprehenditis T, corde apprehendentis F* — 24 et ] om. PS —24 coope- rante ] cooperanti B* — 24 Sancto Spiritu ] Spiritu Sancto CDFGMPRSE*F* Spiritu T 50
attendentes spiritibus erroris et doctrinis demoniorum in ypocrisi loquencium mendacium. G 132vb Ideo posuit Dominus messores, id est veritatis predicatores, I ad colligendum zizania falsitatis, ut hereticorum, phariseorum, ypocri- J 30rb tarum et pseudo apostolorum fascem de agro ecclesie removerent, proiciendam decernentes in ignem eternum, et triticum veritatis, id W 205va est populum fidelem, I in horreum nunc ecclesie! et tandem vite E 52va B* 15v reponerent ] sempiterne. Ut igitur ego locum messoris indignus occupans vestris meritis zizania falsitatis et ypocrisis, in quantum Deus concesserit, eradicare 20 et veritatis triticum valeam seminare et metere, ut prefertur, ideo veritatis auctorem suppliciter exorate, ut ] principium verborum eius et finis ex ore meo proferendus sit veritas, quam corde apprehen- datis, ore predicetis et opere compleatis, ut cooperante Sancto E* 168vb 15 11 demoniorum] demonum MD* — 11 in ] et D — 11 ypocrisi ] ypocrisi et adulacione C* — 12 loquencium mendacium ] mendacium loquencium M, loquencium TF*, loquentes mendacium C* — 13 posuit ] ponit FV — 13 Do- minus ] Deus H — 13 predicatores ] predicaciones O — 14 zizania ] zizaniam QTE*F*—14 ut ] videlicet D* — 14 phariseorum ypocritarum ] ypocritarum phariseorum D, phariseorum et ypocritarum M, et phariseorum ypocritarum D* — 15 fascem ] festo E, saltem GRTC*, falcem HPQE*F*, honorem fasce J, facem W, in honorem fascem D* —15 removerent ] removeant D, removerit F, et removerent GR, removent KE* — 15 proiciendam ] promendam A, om. DTE*F* — 16 decernentes ] deducentes H, decernendo JMD* — 17 populum fidelem ] fidelem populum P, populum scilicet TF* — 17 in ] et J — 17 nunc ecclesie ] tunc ecclesie AMO, nunc militantis ecclesie P, om. T, nunc E*, eccle- sie F* — 18 reponerent ] om. DTE*F* — 19 igitur ... indignus ] ideo ego locum messoris indigne D, legitur ego locum messoris indignus E, ego indignus locum messoris F, igitur locum messoris ego indignus GPQR, igitur locum messoris in- dignus K, igitur ego locum messoris indignissimus MD*, igitur ego locum mes- soris in agris T, ergo ego locum messoris indignus B*, ego igitur locum messoris indignus C*, et ego locum messoris in agrum F* — 19 meritis ] om. G — 20 zi- zania ] zizaniam GTE*F* — 20 et ypocrisis in ] ypocrisis DTF*, om. E*, et ypocrisim in H* —20 Deus ] om. D* —20 concesserit ] concessit GPRTC*D*F*— 20 eradicare ] om. H, hereditare F*—21 et veritatis ] et A, in B* —21 triticum] triticam O, triticum veritatis B* — 21 et metere] et mittere J, metere C* — 22 suppliciter ... ut ] suppliciter exorarent ut F, in principio humiliter exoro ut potest H, suppliciter exortare ut N, orate ut T, exorate ut E*, suppliciter orate ut F* — 22 eius ] meorum H — 23 et finis ] valeam et finis DE*, finis H, et fratres D* —23 proferendus ] proferendis N, procedant TF* —23 sit ] fit DE*, sic KO, et sic TF*, sitis D* —23 veritas] veritatis C, veritatem TF*—23 quam quia iam B*, quod E* — 23 corde apprehendatis ] apprehendatis corde C*, corde apprehenditis T, corde apprehendentis F* — 24 et ] om. PS —24 coope- rante ] cooperanti B* — 24 Sancto Spiritu ] Spiritu Sancto CDFGMPRSE*F* Spiritu T 50
Strana 51
25 Spiritu tandem una mecum ad eternam patriam duce veritate valeatis I feliciter pervenire. Quod ut nobis prestetur, gloriosam G* 141rb virginem Mariam, matrem gracie, omnes unanimiter salutemus ] di- C* 206ra centes „Ave Maria“. „Sacerdotes I contempserunt legem meam etc.“ ubi supra. X 292vb 30 Reverendi patres et domini! Postquam genus humanum suggestione iniqua serpentis antiqui cecidit a potencia in fragilitatem, a sciencia in ignoranciam, a bonitate in maliciam, reparator eius altissimus providit ei contra hunc triplicem casum de remedio triplici, dans ei legem triformem. Ut quia in fragilitatem I cecidit, dedit ei S 14rb C 182ra 35 legem Il nature et arbitrium liberum, quo preveniente se gracia K 393ra roboratum posset, quidquid bonum eligeret, operari. Et quia cecidit in ignoranciam, ideo dedit ei legem scriptam in tabulis lapideis, l ut Y 363rb per eam sciret a malo declinare l et facere bonum. Insuper, quia V 268rb in maliciam cecidit, dedit ei ] legem ewangelicam, legem gracie, Q 72ra 40 scriptam in corde digito Dei seu Spiritu Sancto. Prime legis transgressio facta est per Cayn in occisione Abel. Secunda transgressio facta est in adoracione vituli comflatilis. Tercia transgressio nunc, id est tempore ewangelii, incipit, sed adveniente ultima persecucione sub Anticristo tunc plene perficietur. 45 Quia ergo, dilectissimi, legem Domini et nos transgressi sumus, tam naturalem, quam scriptam, quam eciam ewangelicam, ex eo, quia in nobis habundat iniquitas et refrigescit caritas, merito Dominus nobis inproperat per prophetam dicens verbum premis- sum: „Sacerdotes contempserunt legem meam, polluerunt sanctu- 25 tandem ... mecum ] eandem una mecum DE, una mecum tandem F— 25 eternam patriam ] patriam eternam H — 25 duce ] ducem F — 25 verita- te ] veritatis CFD*, veritatem T — 26 valeatis feliciter ] feliciter valeatis H* — 26 quod ut ] quod hoc H, om. T, prout D* — 26 nobis ] om. H, vobis TF* — 26 prestetur ] prediceretur CG, predicetur DH, predicatur F — 27 virginem ] om. W — 27 Mariam ] om. AH* — 27 matrem gracie omnes ] omnes D, gracie matrem GPR, matrem omnis gracie M, gracie matrem omnes QF* — 27 unani- miter ] humiliter FH, humiliter omnes G, humiliter omnes unanimiter PR — 27 salutemus ] salutetis F* — 27 dicentes ... Maria ] dicentes Ave Maria gra- cia plena C, om. GR, dicentes Ave Maria etc. MQF*G*, dicentes Ave Y, dicendo Ave Maria B*, dicentes etc. D*, dicentes Ave Maria gracia plena etc. E*, dicen- tes Ave Maria gracia plena Dominus tecum H* — 29 legem meam ] om. K, legem W—29 etc. ] om. P — 29 ubi ] ubi ut O, ut S — 30 et ] ac X—31 ser- pentis antiqui ] antiqui serpentis P — 32 a ] de Q — 34 in ] in fragili Y — 41 per ] om. G* — 42 vituli ] vitulis G* — 43 nunc ] modo S— 43 id ... ewan- gelii ] om. O — 43 adveniente ] om. K — 44 ultima ... sub ] om. O — 44 tunc] om. K — 47 in ] om. C — 48 Dominus nobis ] nobis Dominus Q — 48 dicens ] dicentem C 51
25 Spiritu tandem una mecum ad eternam patriam duce veritate valeatis I feliciter pervenire. Quod ut nobis prestetur, gloriosam G* 141rb virginem Mariam, matrem gracie, omnes unanimiter salutemus ] di- C* 206ra centes „Ave Maria“. „Sacerdotes I contempserunt legem meam etc.“ ubi supra. X 292vb 30 Reverendi patres et domini! Postquam genus humanum suggestione iniqua serpentis antiqui cecidit a potencia in fragilitatem, a sciencia in ignoranciam, a bonitate in maliciam, reparator eius altissimus providit ei contra hunc triplicem casum de remedio triplici, dans ei legem triformem. Ut quia in fragilitatem I cecidit, dedit ei S 14rb C 182ra 35 legem Il nature et arbitrium liberum, quo preveniente se gracia K 393ra roboratum posset, quidquid bonum eligeret, operari. Et quia cecidit in ignoranciam, ideo dedit ei legem scriptam in tabulis lapideis, l ut Y 363rb per eam sciret a malo declinare l et facere bonum. Insuper, quia V 268rb in maliciam cecidit, dedit ei ] legem ewangelicam, legem gracie, Q 72ra 40 scriptam in corde digito Dei seu Spiritu Sancto. Prime legis transgressio facta est per Cayn in occisione Abel. Secunda transgressio facta est in adoracione vituli comflatilis. Tercia transgressio nunc, id est tempore ewangelii, incipit, sed adveniente ultima persecucione sub Anticristo tunc plene perficietur. 45 Quia ergo, dilectissimi, legem Domini et nos transgressi sumus, tam naturalem, quam scriptam, quam eciam ewangelicam, ex eo, quia in nobis habundat iniquitas et refrigescit caritas, merito Dominus nobis inproperat per prophetam dicens verbum premis- sum: „Sacerdotes contempserunt legem meam, polluerunt sanctu- 25 tandem ... mecum ] eandem una mecum DE, una mecum tandem F— 25 eternam patriam ] patriam eternam H — 25 duce ] ducem F — 25 verita- te ] veritatis CFD*, veritatem T — 26 valeatis feliciter ] feliciter valeatis H* — 26 quod ut ] quod hoc H, om. T, prout D* — 26 nobis ] om. H, vobis TF* — 26 prestetur ] prediceretur CG, predicetur DH, predicatur F — 27 virginem ] om. W — 27 Mariam ] om. AH* — 27 matrem gracie omnes ] omnes D, gracie matrem GPR, matrem omnis gracie M, gracie matrem omnes QF* — 27 unani- miter ] humiliter FH, humiliter omnes G, humiliter omnes unanimiter PR — 27 salutemus ] salutetis F* — 27 dicentes ... Maria ] dicentes Ave Maria gra- cia plena C, om. GR, dicentes Ave Maria etc. MQF*G*, dicentes Ave Y, dicendo Ave Maria B*, dicentes etc. D*, dicentes Ave Maria gracia plena etc. E*, dicen- tes Ave Maria gracia plena Dominus tecum H* — 29 legem meam ] om. K, legem W—29 etc. ] om. P — 29 ubi ] ubi ut O, ut S — 30 et ] ac X—31 ser- pentis antiqui ] antiqui serpentis P — 32 a ] de Q — 34 in ] in fragili Y — 41 per ] om. G* — 42 vituli ] vitulis G* — 43 nunc ] modo S— 43 id ... ewan- gelii ] om. O — 43 adveniente ] om. K — 44 ultima ... sub ] om. O — 44 tunc] om. K — 47 in ] om. C — 48 Dominus nobis ] nobis Dominus Q — 48 dicens ] dicentem C 51
Strana 52
K 393rb X 293ra W 206ra C 182rb S 14va V 268va G* 141vb aria mea“. Et hoc ipsum facit per suum Apostolum Rom. 2°, ubi 50 cuilibet] nostrum sic dicit: „Si tu Judeus cognominaris“, et bene ,Judeus', id est confitens, quia professor legis, „requiescis in lege et gloriaris in Deo et nosti voluntatem eius et probas utiliora, instructus per legem, confidis te ipsum esse ducem cecorum, lumen eorum, qui in tenebris sunt, eruditorem insipiencium, magistrum 55 infancium, habentem formam sciencie et veritatis in lege. Quid ergo alium doces, te ipsum non doces, qui predicas non furandum, furaris, qui dicis non mechandum, mecharis, qui abhominaris ydola, sacrilegium facis. Qui in lege gloriaris, per prevaricacio- nem ] legis Deum inhonoras. Nomen enim Dei per vos blasphematur 60 inter gentes." Cui consonat Crisostomus Super Matheum, super illud [ Math. 23° ,dicunt enim et non faciunt' dicens: „Sacerdotes fidem predi- cant, infideliter agunt; pacem aliis dant et sibi eam non habent; veritatem laudant, mendacium diligunt; avariciam castigant, I ava- 65 riciam exercent. Quis ergo pro transgressoribus legis intercessor erit ad Dominum, cum ipsi, qui ad intercedendum sunt missi, inveniuntur legis ewangelice transgressores? Ideo Dominus conqueritur Ezech. 22° sic dicens: „Principes eius in medio eius quasi lupi rapientes predam 70 ad effundendum sanguinem ] et ad perdendas animas et avare I sec- tando lucra. Prophete autem eius liniebant eos absque tempera- mento, videntes vana et divinantes mendacium. Populi terre calumpniabantur calumpniam ] et rapiebant violenter egenum et pauperem affligebant ] et advenam opprimebant calumpnia absque 75 iudicio. Et quesivi de eis virum, qui interponeret sepem et sta- ret I oppositus contra me pro terra, ne dissiparem eam, et non inveni." G* 141va P 54rb 50 hoc ] om. C — 50 suum Apostolum ] Apostolum suum PQ — 51 cogno- minaris ] cognoveris C — 53 probas ] probras O — 53 utiliora ] uti libra K — 54 confidis ] confide CS — 54 te ipsum ] temetipsum P — 59 facis ] facit G* — 59 prevaricacionem ] varicacionem V — 60 Dei ] om. W — 60 vos ] nos Q 62 Super Matheum ] om. KQ — 62 super illud ... dicens ] super illud Math. 23" dicunt enim et non faciunt C, sic dicens O, 23° dicunt enim et non faciunt P, super illud Math. 24° dicunt enim et non faciunt Q — 64 eam ] om. W — 65 avariciam exercent ] et eam exercent P — 67 legis ] om. P— 70 sic ] om. W— 70 in ] qui O — 70 lupi ] om. X —71 effundendum ] esuriendum C —72 lucra ] lucrum O — 73 vana et ] vana ac G* — 74 calumpniam ] calumpnia W — 76 et staret ] ut staret K — 77 pro terra ] propterea CS 50 Rom. 2,17—24 — 62 Pseudo-Chrysostomus, Opus imperfectum in Matthaeum, Homilia 43, PG 56, 877 — 62 Matth. 23,3 — 69 Ezech. 22,27—30 52
K 393rb X 293ra W 206ra C 182rb S 14va V 268va G* 141vb aria mea“. Et hoc ipsum facit per suum Apostolum Rom. 2°, ubi 50 cuilibet] nostrum sic dicit: „Si tu Judeus cognominaris“, et bene ,Judeus', id est confitens, quia professor legis, „requiescis in lege et gloriaris in Deo et nosti voluntatem eius et probas utiliora, instructus per legem, confidis te ipsum esse ducem cecorum, lumen eorum, qui in tenebris sunt, eruditorem insipiencium, magistrum 55 infancium, habentem formam sciencie et veritatis in lege. Quid ergo alium doces, te ipsum non doces, qui predicas non furandum, furaris, qui dicis non mechandum, mecharis, qui abhominaris ydola, sacrilegium facis. Qui in lege gloriaris, per prevaricacio- nem ] legis Deum inhonoras. Nomen enim Dei per vos blasphematur 60 inter gentes." Cui consonat Crisostomus Super Matheum, super illud [ Math. 23° ,dicunt enim et non faciunt' dicens: „Sacerdotes fidem predi- cant, infideliter agunt; pacem aliis dant et sibi eam non habent; veritatem laudant, mendacium diligunt; avariciam castigant, I ava- 65 riciam exercent. Quis ergo pro transgressoribus legis intercessor erit ad Dominum, cum ipsi, qui ad intercedendum sunt missi, inveniuntur legis ewangelice transgressores? Ideo Dominus conqueritur Ezech. 22° sic dicens: „Principes eius in medio eius quasi lupi rapientes predam 70 ad effundendum sanguinem ] et ad perdendas animas et avare I sec- tando lucra. Prophete autem eius liniebant eos absque tempera- mento, videntes vana et divinantes mendacium. Populi terre calumpniabantur calumpniam ] et rapiebant violenter egenum et pauperem affligebant ] et advenam opprimebant calumpnia absque 75 iudicio. Et quesivi de eis virum, qui interponeret sepem et sta- ret I oppositus contra me pro terra, ne dissiparem eam, et non inveni." G* 141va P 54rb 50 hoc ] om. C — 50 suum Apostolum ] Apostolum suum PQ — 51 cogno- minaris ] cognoveris C — 53 probas ] probras O — 53 utiliora ] uti libra K — 54 confidis ] confide CS — 54 te ipsum ] temetipsum P — 59 facis ] facit G* — 59 prevaricacionem ] varicacionem V — 60 Dei ] om. W — 60 vos ] nos Q 62 Super Matheum ] om. KQ — 62 super illud ... dicens ] super illud Math. 23" dicunt enim et non faciunt C, sic dicens O, 23° dicunt enim et non faciunt P, super illud Math. 24° dicunt enim et non faciunt Q — 64 eam ] om. W — 65 avariciam exercent ] et eam exercent P — 67 legis ] om. P— 70 sic ] om. W— 70 in ] qui O — 70 lupi ] om. X —71 effundendum ] esuriendum C —72 lucra ] lucrum O — 73 vana et ] vana ac G* — 74 calumpniam ] calumpnia W — 76 et staret ] ut staret K — 77 pro terra ] propterea CS 50 Rom. 2,17—24 — 62 Pseudo-Chrysostomus, Opus imperfectum in Matthaeum, Homilia 43, PG 56, 877 — 62 Matth. 23,3 — 69 Ezech. 22,27—30 52
Strana 53
Ecce non solum ] transgressores legis nos esse ostendit, sed eciam Q 72rb so quia transgressores multos videmus et eis non resistimus et sic legem Domini contempnimus et hoc, ut in pace et carnis voluptate vivamus I et sic polluti maneamus. Ideo bene dixi: „Sacerdotes O 70v contempserunt legem meam, polluerunt sanctuaria mea“, que fuerunt verba vestre proposita caritati. Y 363va 85 In quibus quidem verbis tanguntur tria: Primo sacerdotalis dignitatis condicio, ibi ,Sacerdotes'. Secundo eiusdem condicionis abusio, cum subditur,contempserunt legem meam'. Tercio tangi- tur ] huiusmodi abusionis exaggeracio, cum subinfertur,polluerunt K 393va sanctuaria mea'. Primo dico: in verbis premissis tangitur I sacerdotalis dignitatis W 206rb condicio. Quid enim dignius sacerdotibus, in quorum laudem princeps sacerdotum Petrus apostolus, ipsos alloquens in sua Cano- nica la capitulo 2° sic dicit: „Vos estis genus electum, regale sacerdocium, gens sancta, populus acquisicionis“? Qui sunt illi 95 certe, qui super cathedram Moysi constituti a Domino president et iudicant populos, potestatem habentes ligandi et solvendi in celo pariter et in terra, quibus I precepit Dominus per omnia X 293rb obediri, dicens illud, quod scribitur Math. 23°: „Omnia quecumque dixerint vobis, servate et facite“. 100 Sed I horrendum est, quod subdit: „Secundum opera eorum G* 142ra nolite facere, dicunt enim et non faciunt, alligant onera gravia et inportabilia et inponunt in humeros hominum et digito suo nolunt ea movere“. Quod licet verum sit in omnibus mandatis ecclesie, tamen precipue in penitencia, quam aliis gravem inponunt et 105 ipsi penitenciam non portant. Super quo dicit Crisostomus 90 79 non ] nunc X — 79 nos ] non O, vos P — 81 et carnis ] et in carnis C — 81 voluptate ] voluptatibus C —82 maneamus ] manemus KO — 83 meam ] om. W — 83 que fuerunt verba] que verba fuerunt C, que sunt O — 84 vestre ... ca- ritati] etc. C, vestre caritati proposita P, vestre proposita S, vestre proposita etc. G* — 85 quidem verbis] verbis K, verbis quidem S — 85 tanguntur tria ] tria tanguntur C, breviter tanguntur tria OPQ — 88 huiusmodi ] huius CS — 88 subinfertur ] infertur C — 90 dico ] dico quod CPQS — 90 premissis ] pre- dictis C — 92 sacerdotum ] apostolorum CQS — 92 alloquens ] allocutus C — 93 sic dicit ] dicit Q, dicit sic W —96 et solvendi ] atque solvendi P — 97 pa- riter ] om. X —98 obediri] obedire OW — 99 servate et facite ] facite et serva- te P — 100 subdit ] subdidit O — 104 tamen ] tam O 92 I. Pet. 2,9 — 98 Matth. 23,3—4— 105 Pseudo-Chrysostomus, Opus imperfectum in Matthaeum, Homilia 43, PG 56, 878 53
Ecce non solum ] transgressores legis nos esse ostendit, sed eciam Q 72rb so quia transgressores multos videmus et eis non resistimus et sic legem Domini contempnimus et hoc, ut in pace et carnis voluptate vivamus I et sic polluti maneamus. Ideo bene dixi: „Sacerdotes O 70v contempserunt legem meam, polluerunt sanctuaria mea“, que fuerunt verba vestre proposita caritati. Y 363va 85 In quibus quidem verbis tanguntur tria: Primo sacerdotalis dignitatis condicio, ibi ,Sacerdotes'. Secundo eiusdem condicionis abusio, cum subditur,contempserunt legem meam'. Tercio tangi- tur ] huiusmodi abusionis exaggeracio, cum subinfertur,polluerunt K 393va sanctuaria mea'. Primo dico: in verbis premissis tangitur I sacerdotalis dignitatis W 206rb condicio. Quid enim dignius sacerdotibus, in quorum laudem princeps sacerdotum Petrus apostolus, ipsos alloquens in sua Cano- nica la capitulo 2° sic dicit: „Vos estis genus electum, regale sacerdocium, gens sancta, populus acquisicionis“? Qui sunt illi 95 certe, qui super cathedram Moysi constituti a Domino president et iudicant populos, potestatem habentes ligandi et solvendi in celo pariter et in terra, quibus I precepit Dominus per omnia X 293rb obediri, dicens illud, quod scribitur Math. 23°: „Omnia quecumque dixerint vobis, servate et facite“. 100 Sed I horrendum est, quod subdit: „Secundum opera eorum G* 142ra nolite facere, dicunt enim et non faciunt, alligant onera gravia et inportabilia et inponunt in humeros hominum et digito suo nolunt ea movere“. Quod licet verum sit in omnibus mandatis ecclesie, tamen precipue in penitencia, quam aliis gravem inponunt et 105 ipsi penitenciam non portant. Super quo dicit Crisostomus 90 79 non ] nunc X — 79 nos ] non O, vos P — 81 et carnis ] et in carnis C — 81 voluptate ] voluptatibus C —82 maneamus ] manemus KO — 83 meam ] om. W — 83 que fuerunt verba] que verba fuerunt C, que sunt O — 84 vestre ... ca- ritati] etc. C, vestre caritati proposita P, vestre proposita S, vestre proposita etc. G* — 85 quidem verbis] verbis K, verbis quidem S — 85 tanguntur tria ] tria tanguntur C, breviter tanguntur tria OPQ — 88 huiusmodi ] huius CS — 88 subinfertur ] infertur C — 90 dico ] dico quod CPQS — 90 premissis ] pre- dictis C — 92 sacerdotum ] apostolorum CQS — 92 alloquens ] allocutus C — 93 sic dicit ] dicit Q, dicit sic W —96 et solvendi ] atque solvendi P — 97 pa- riter ] om. X —98 obediri] obedire OW — 99 servate et facite ] facite et serva- te P — 100 subdit ] subdidit O — 104 tamen ] tam O 92 I. Pet. 2,9 — 98 Matth. 23,3—4— 105 Pseudo-Chrysostomus, Opus imperfectum in Matthaeum, Homilia 43, PG 56, 878 53
Strana 54
S 14vb V 268vb C 182va K 393vb Q 72va G* 142rb Super Matheum: „Quis aliquando vidit clericum cito penitentem? Etsi deprehensus humiliaverit se, non ideo dolet, quia peccavit, sed confunditur, quia perdidit gloriam suam. Erubescit enim aliquando reus videri, qui semper fuit aliorum judex.“ „Super cathedram ] ergo Moysi sederunt scribe et pharisei“ dicit ibidem 110 Crisostomus, „id est multi salcerdotes et pauci sacerdotes, ! multi nomine et pauci opere. Videte ergo, quomodo sedeatis super cathedram, quia cathedra non facit sacerdotem, sed sacerdos facit cathedram, non locus sanctificat hominem, sed homo sanctificat locum. Non omnis sacerdos sanctus est, ] sed omnis sanctus sacerdos. 115 Qui bene sederit super cathedram, honorem accipiet ab illa, qui male sederit, iniuriam facit cathedre. Ideo malus sacerdos de sacerdocio suo crimen acquirit, I non dignitatem. In judicio enim sedens, siquidem bene vixeris et bene docueris, omnium judex eris, si autem bene docueris et male vixeris, tui solius. Nam bene 120 vivendo et bene docendo populum instruis, quomodo debeat vivere, bene autem docendo et male vivendo Deum instruis, quomodo debeas condempnari.“ Hec Crisostomus. Hinc beatus Augustinus Ad Valerianum, I sacerdotalem dignitatem attendens scribit sic dicens: „Ante omnia peto, ut 125 recogitet religiosa prudencia tua nichil esse in hac vita et maxime in hoc tempore facilius, levius et hominibus acceptabilius episcopi, presbyteri ac dyaconi officio, si perfunctorie et adulatorie res agatur, sed nichil aput Deum miserabilius est, tristius et dampna- Y 363vb bilius. Item nichil est in hac vita et maxime I in hoc tempore 130 106 vidit ] videt Y — 106 cito ] om. CS, rite PQ — 107 deprehensus ] re- prehensus P — 107 se ] om. Q — 109 fuit ] fuit reus K —110 ibidem ] idem Q 111 id est ] om. PQW — 112 nomine et ] nomine S — 112 super cathedram ] super cathedram Moysi PQ — 113 facit cathedram ] cathedram C, om. G*— 114 sanctificat locum ] locum C, locum sanctificat Y — 115 est ] om. C — 115 sanctus sacerdos ] sacerdos V — 116 accipiet ] accipiat V — 118 crimen ] nomen K — 119 siquidem ] siquidem si PW— 119 judex ] Iudeus V — 120 so- lius ] solius iudex eris C, peius P — 120 nam ] non X — 121 vivendo ... popu- lum ] docendo et male vivendo Deum P — 121 debeat vivere ] debeas con- dempnari P — 122 autem docendo ... Deum ] autem vivendo et bene docendo populum P — 123 debeas condempnari ] debeat vivere P — 124 sacerdotalem dignitatem ] dignitatem sacerdotalem O — 125 scribit sic dicens ] dicit sic C, sic dicens scribit PQ — 127 levius ] et levius Q — 128 ac ] et O — 128 si ] si vero CS — 129 sed ] om. CS — 130 tempore ] tempore et P 111 Pseudo-Chrysostomus, Opus imperfectum in Matthaeum, Homilia 43, PG 56, 876— 124 Augustinus, Epistolae, classis I, Epistola 21 (Ad Valerium episcopum), PL 33, 88 54
S 14vb V 268vb C 182va K 393vb Q 72va G* 142rb Super Matheum: „Quis aliquando vidit clericum cito penitentem? Etsi deprehensus humiliaverit se, non ideo dolet, quia peccavit, sed confunditur, quia perdidit gloriam suam. Erubescit enim aliquando reus videri, qui semper fuit aliorum judex.“ „Super cathedram ] ergo Moysi sederunt scribe et pharisei“ dicit ibidem 110 Crisostomus, „id est multi salcerdotes et pauci sacerdotes, ! multi nomine et pauci opere. Videte ergo, quomodo sedeatis super cathedram, quia cathedra non facit sacerdotem, sed sacerdos facit cathedram, non locus sanctificat hominem, sed homo sanctificat locum. Non omnis sacerdos sanctus est, ] sed omnis sanctus sacerdos. 115 Qui bene sederit super cathedram, honorem accipiet ab illa, qui male sederit, iniuriam facit cathedre. Ideo malus sacerdos de sacerdocio suo crimen acquirit, I non dignitatem. In judicio enim sedens, siquidem bene vixeris et bene docueris, omnium judex eris, si autem bene docueris et male vixeris, tui solius. Nam bene 120 vivendo et bene docendo populum instruis, quomodo debeat vivere, bene autem docendo et male vivendo Deum instruis, quomodo debeas condempnari.“ Hec Crisostomus. Hinc beatus Augustinus Ad Valerianum, I sacerdotalem dignitatem attendens scribit sic dicens: „Ante omnia peto, ut 125 recogitet religiosa prudencia tua nichil esse in hac vita et maxime in hoc tempore facilius, levius et hominibus acceptabilius episcopi, presbyteri ac dyaconi officio, si perfunctorie et adulatorie res agatur, sed nichil aput Deum miserabilius est, tristius et dampna- Y 363vb bilius. Item nichil est in hac vita et maxime I in hoc tempore 130 106 vidit ] videt Y — 106 cito ] om. CS, rite PQ — 107 deprehensus ] re- prehensus P — 107 se ] om. Q — 109 fuit ] fuit reus K —110 ibidem ] idem Q 111 id est ] om. PQW — 112 nomine et ] nomine S — 112 super cathedram ] super cathedram Moysi PQ — 113 facit cathedram ] cathedram C, om. G*— 114 sanctificat locum ] locum C, locum sanctificat Y — 115 est ] om. C — 115 sanctus sacerdos ] sacerdos V — 116 accipiet ] accipiat V — 118 crimen ] nomen K — 119 siquidem ] siquidem si PW— 119 judex ] Iudeus V — 120 so- lius ] solius iudex eris C, peius P — 120 nam ] non X — 121 vivendo ... popu- lum ] docendo et male vivendo Deum P — 121 debeat vivere ] debeas con- dempnari P — 122 autem docendo ... Deum ] autem vivendo et bene docendo populum P — 123 debeas condempnari ] debeat vivere P — 124 sacerdotalem dignitatem ] dignitatem sacerdotalem O — 125 scribit sic dicens ] dicit sic C, sic dicens scribit PQ — 127 levius ] et levius Q — 128 ac ] et O — 128 si ] si vero CS — 129 sed ] om. CS — 130 tempore ] tempore et P 111 Pseudo-Chrysostomus, Opus imperfectum in Matthaeum, Homilia 43, PG 56, 876— 124 Augustinus, Epistolae, classis I, Epistola 21 (Ad Valerium episcopum), PL 33, 88 54
Strana 55
difficilius, laboriosius et periculosius episcopi, presbyteri aut dyaconi officio, sed aput Deum nichil beacius, si eo modo militetur, quo noster Imperator iubet. O quanta sacerdotalis dignitas, si racionabiliter observetur! 135 Pastores I enim gregis dominici multi sunt, sed prochdolor oves X 293va pascere dominicas nesciunt sive ] nolunt. Ecce oves fame moriuntur, W 206vb vite pascua non habentes. Et ideo, sicud dicit Gregorius: „Non debet fieri rusticus, qui nescit arare, non debet fieri miles, qui nescit pugnare, non debet fieri nauta, qui nescit pericula evitare. 140 Similiter non debet I fieri pastor, qui nescit pascere.“ O quanta K 394ra honoris sublimitas in sacerdocio, cum de eis Dominus dicit: „Ego dixi: dii estis“, quorum vita super omnes homines quasi divina debet sublimiter refulgere ! Sed horrendum est, quod super eo dicit beatus Gregorius: 145 „Audite miseri, qui vobis dixit ,dii estis', audite, quid subdit: ,Vos autem sicut homines moriemini et sicut unus de principibus cadetis.' Ac si diceret: Feceram ] vos principes ecclesie mee, feceram vos deos, feceram vos filios meos, noluistis imitari] Deum, noluis- tis I imitari Patrem, noluistis I pascere oves meas. Feci similiter 150 primum angelum quasi Deum, feci filium meum, feci unum de principibus meis. Peccavit angelus, I desiit esse Deus, desiit esse filius meus, cecidit de principatu, non tamen mortuus est, quia non erat res mortalis. Vos autem sicut homines moriemini, quia homines estis, cadetis sicut ille unus de principibus, quia peccastis. 155 Mementote ergo, unde cecidistis, et prima opera sacerdotalis dig nitatis facite, gregem Domini pascite, honorem vestrum servate, O 71r C 182vb V 269ra S 15ra G* 142va P 54 va 131 laboriosius et ] laboriosius P — 132 nichil ] nil P — 133 noster Impera- tor ] Imperator noster PW — 136 pascere dominicas ] dominicas pascere C — 136 nolunt ] nolunt si sciunt P — 136 ecce oves ] ecce oves sicut dicit beatus Gregorius OQ, sicut dicit beatus Gregorius ecce oves in P —137 ideo ] om. 0— 137 sicud dicit ] subdit OPQVW— 137 Gregorius ] beatus Gregorius OPQG*— 138 fieri miles ] esse miles S — 139 fieri nauta ] esse nauta S — 139 nescit pe- ricula ] nescit qui nescit pericula V — 140 fieri pastor ] esse pastor S — 141 di- cit ] dicat O — 142 super ] supra V — 142 omnes ] om. P — 143 refulgere ] efulgere PQ, fulgere V — 144 quod ] quid C — 144 beatus ] super eo beatus K, om. S — 147 feceram vos deos ] om. O — 148 imitari Deum ] imitare Deum KW, imitari V — 149 imitari Patrem ] imitare Patrem KW — 149 pascere oves meas ] oves pascere X — 149 similiter ] igitur S — 150 quasi Deum ] quasi Deo W — 150 feci unum ] feci quasi unum Q — 154 ille ] om. K — 155 et pri- ma opera ] et primo opera CX, et prima opera supple O, prima opera V, et digna opera W 137 Non invenimus — 141 Psal. 81,6 — 144 Non invenimus — 145 Psal. 81,7 55
difficilius, laboriosius et periculosius episcopi, presbyteri aut dyaconi officio, sed aput Deum nichil beacius, si eo modo militetur, quo noster Imperator iubet. O quanta sacerdotalis dignitas, si racionabiliter observetur! 135 Pastores I enim gregis dominici multi sunt, sed prochdolor oves X 293va pascere dominicas nesciunt sive ] nolunt. Ecce oves fame moriuntur, W 206vb vite pascua non habentes. Et ideo, sicud dicit Gregorius: „Non debet fieri rusticus, qui nescit arare, non debet fieri miles, qui nescit pugnare, non debet fieri nauta, qui nescit pericula evitare. 140 Similiter non debet I fieri pastor, qui nescit pascere.“ O quanta K 394ra honoris sublimitas in sacerdocio, cum de eis Dominus dicit: „Ego dixi: dii estis“, quorum vita super omnes homines quasi divina debet sublimiter refulgere ! Sed horrendum est, quod super eo dicit beatus Gregorius: 145 „Audite miseri, qui vobis dixit ,dii estis', audite, quid subdit: ,Vos autem sicut homines moriemini et sicut unus de principibus cadetis.' Ac si diceret: Feceram ] vos principes ecclesie mee, feceram vos deos, feceram vos filios meos, noluistis imitari] Deum, noluis- tis I imitari Patrem, noluistis I pascere oves meas. Feci similiter 150 primum angelum quasi Deum, feci filium meum, feci unum de principibus meis. Peccavit angelus, I desiit esse Deus, desiit esse filius meus, cecidit de principatu, non tamen mortuus est, quia non erat res mortalis. Vos autem sicut homines moriemini, quia homines estis, cadetis sicut ille unus de principibus, quia peccastis. 155 Mementote ergo, unde cecidistis, et prima opera sacerdotalis dig nitatis facite, gregem Domini pascite, honorem vestrum servate, O 71r C 182vb V 269ra S 15ra G* 142va P 54 va 131 laboriosius et ] laboriosius P — 132 nichil ] nil P — 133 noster Impera- tor ] Imperator noster PW — 136 pascere dominicas ] dominicas pascere C — 136 nolunt ] nolunt si sciunt P — 136 ecce oves ] ecce oves sicut dicit beatus Gregorius OQ, sicut dicit beatus Gregorius ecce oves in P —137 ideo ] om. 0— 137 sicud dicit ] subdit OPQVW— 137 Gregorius ] beatus Gregorius OPQG*— 138 fieri miles ] esse miles S — 139 fieri nauta ] esse nauta S — 139 nescit pe- ricula ] nescit qui nescit pericula V — 140 fieri pastor ] esse pastor S — 141 di- cit ] dicat O — 142 super ] supra V — 142 omnes ] om. P — 143 refulgere ] efulgere PQ, fulgere V — 144 quod ] quid C — 144 beatus ] super eo beatus K, om. S — 147 feceram vos deos ] om. O — 148 imitari Deum ] imitare Deum KW, imitari V — 149 imitari Patrem ] imitare Patrem KW — 149 pascere oves meas ] oves pascere X — 149 similiter ] igitur S — 150 quasi Deum ] quasi Deo W — 150 feci unum ] feci quasi unum Q — 154 ille ] om. K — 155 et pri- ma opera ] et primo opera CX, et prima opera supple O, prima opera V, et digna opera W 137 Non invenimus — 141 Psal. 81,6 — 144 Non invenimus — 145 Psal. 81,7 55
Strana 56
W 207ra ut digne super I cathedram sedeatis, et sic merito vocemini sacerdo- Q 72vb tes, in quo consistit vestre dignitatis ] condicio. Et hoc quantum ad primum. Secundo dixi, quod in verbis premissis tangitur sacerdotalisji6o dignitatis abusio, cum dicitur,contempserunt legem meam', quam utique portare deberent, in corde eam medullitus diligendo, in ore eam aliis predicando, in opere eam in omni vita servando. Sed quis nostrum est, patres et domini, qui eam servet in corde, ut de eo dicatur illud Psal.: ,Lex Dei eius in corde ipsius', qui eam 165 in toto corde scrutetur et de ipsa medullitus meditetur? Quis nostrum est, qui eam servet in ore, ut de eo verificetur ] illud, quod scribitur Mal. 2°: „Lex veritatis fuit in ore ipsius et iniquitas non est inventa in labiis eius et multos avertit ab iniquitate“? Quis, inquam, nostrum est, qui custodiat in opere legem Domini semper, 170 X 293vb quin pocius ,sit auditor verbi ] sive legis et non factor' ut dicitur Jac. 1°. G* 142vb Sed licet istorum quodlibet in se debeat habere sacerdos, I ne abutatur lege Dei, tamen precipue legem ipsam in ore suo debet habere, ne sit quasi,canis mutus non valens latrare'. Ideo Dominus 175 Y 364ra per prophetam Ezech.I 3° capitulo ipsum monet sic dicens: „Fili hominis, speculatorem dedi te domui Israel et audies ex ore meo verbum et annuncciabis illis ex me“. Et mox subdit: „Si dicente me ad impium: morte morieris, non annuncciaveris ei, I nec locutus fueris, ut avertatur a via sua impia et vivat, ipse impius in iniquitate 180 sua morietur, sanguinem autem eius de manu tua requiram“. In quibus verbis, ut dicit beatus Gregorius „pensandum est K 394rb W 207rb 160 quod ] quia O — 161 abusio] abusio et O — 162 portare deberent ] deberent portare W — 164 patres et ] patres ac X — 164 in corde ut de eo ... nostrum est qui eam servet ] om. K — 165 ut de co ... toto corde ] om. O — 166 in toto ] ex toto P, toto Q — 167 nostrum est qui] nostrum est ut P — 169 inventa ] inventus X — 170 in opere legem ] legem in opere W — 170 le- gem Domini ] Domini legem Y — 171 quin ] quando C — 172 1° ] om. C — 173 habere ] esse O — 174 Dei ] Domini O — 176 3° capitulo ] 3° P, 4° capi- tulo Q, capitulo 3° W — 176 sic ] om. Q — 177 dedi te ] dedit ei Y — 177 do- mui] domus G* — 179 impium ] ipsum PQ — 179 morieris ] morieris et K — 179 annuncciaveris ] nuncciaveris O — 180 a via ] ab via P — 180 ipse impius ] impius O — 180 in iniquitate ] iniquitate OPV — 181 autem ] om. C, aut Y — 182 est nobis] nobis est Q 165 Psal. 36,31 — 168 Mal. 2,6 — 171 Iac. 1,23 — 175 Is. 56,10 — 176 Ezech. 3,17—18 — 182 Gregorius Magnus, Homiliarium in Ezechielem, liber I, Homilia I1, PL 76, 909—910 56
W 207ra ut digne super I cathedram sedeatis, et sic merito vocemini sacerdo- Q 72vb tes, in quo consistit vestre dignitatis ] condicio. Et hoc quantum ad primum. Secundo dixi, quod in verbis premissis tangitur sacerdotalisji6o dignitatis abusio, cum dicitur,contempserunt legem meam', quam utique portare deberent, in corde eam medullitus diligendo, in ore eam aliis predicando, in opere eam in omni vita servando. Sed quis nostrum est, patres et domini, qui eam servet in corde, ut de eo dicatur illud Psal.: ,Lex Dei eius in corde ipsius', qui eam 165 in toto corde scrutetur et de ipsa medullitus meditetur? Quis nostrum est, qui eam servet in ore, ut de eo verificetur ] illud, quod scribitur Mal. 2°: „Lex veritatis fuit in ore ipsius et iniquitas non est inventa in labiis eius et multos avertit ab iniquitate“? Quis, inquam, nostrum est, qui custodiat in opere legem Domini semper, 170 X 293vb quin pocius ,sit auditor verbi ] sive legis et non factor' ut dicitur Jac. 1°. G* 142vb Sed licet istorum quodlibet in se debeat habere sacerdos, I ne abutatur lege Dei, tamen precipue legem ipsam in ore suo debet habere, ne sit quasi,canis mutus non valens latrare'. Ideo Dominus 175 Y 364ra per prophetam Ezech.I 3° capitulo ipsum monet sic dicens: „Fili hominis, speculatorem dedi te domui Israel et audies ex ore meo verbum et annuncciabis illis ex me“. Et mox subdit: „Si dicente me ad impium: morte morieris, non annuncciaveris ei, I nec locutus fueris, ut avertatur a via sua impia et vivat, ipse impius in iniquitate 180 sua morietur, sanguinem autem eius de manu tua requiram“. In quibus verbis, ut dicit beatus Gregorius „pensandum est K 394rb W 207rb 160 quod ] quia O — 161 abusio] abusio et O — 162 portare deberent ] deberent portare W — 164 patres et ] patres ac X — 164 in corde ut de eo ... nostrum est qui eam servet ] om. K — 165 ut de co ... toto corde ] om. O — 166 in toto ] ex toto P, toto Q — 167 nostrum est qui] nostrum est ut P — 169 inventa ] inventus X — 170 in opere legem ] legem in opere W — 170 le- gem Domini ] Domini legem Y — 171 quin ] quando C — 172 1° ] om. C — 173 habere ] esse O — 174 Dei ] Domini O — 176 3° capitulo ] 3° P, 4° capi- tulo Q, capitulo 3° W — 176 sic ] om. Q — 177 dedi te ] dedit ei Y — 177 do- mui] domus G* — 179 impium ] ipsum PQ — 179 morieris ] morieris et K — 179 annuncciaveris ] nuncciaveris O — 180 a via ] ab via P — 180 ipse impius ] impius O — 180 in iniquitate ] iniquitate OPV — 181 autem ] om. C, aut Y — 182 est nobis] nobis est Q 165 Psal. 36,31 — 168 Mal. 2,6 — 171 Iac. 1,23 — 175 Is. 56,10 — 176 Ezech. 3,17—18 — 182 Gregorius Magnus, Homiliarium in Ezechielem, liber I, Homilia I1, PL 76, 909—910 56
Strana 57
nobis, quantum sibi connexa sunt l peccata subditorum et prela- C 183ra torum sive prepositorum, quia ubi subditus ex sua culpa moritur, 185 ibi is, qui preest, quia tacuit, reus mortis tenetur.“ „O quam liber a commissorum sibi sanguine fuit predicator ille egregius, qui dicebat: ,Mundus sum a sanguine omnium. Non enim subterfugi, quominus annuncciarem omne consilium Dei vobis'. Si enim non annuncciasset, I mundus a sanguine non esset, sed quibus ] omne 190 consilium Dei annuncciare studuit, ab eorum sanguine mundus fuit. In qua voce nos convenimur, nos constringimur, nos rei esse ostendimur, qui sacerdotes vocamur, qui super ea mala, que propria habemus, alienas I quoque mortes addimus, quia tot K 394va occidimus, quot ad mortem ire cottidie tepidi et tacentes videmus. 195 „Sanguis ergo morientis de manu speculatoris relquiritur, quia G* 143ra peccatum subditi I culpe prepositi, si tacuerit, inputatur. Est Q 73ra ergo, quod faciat, ut moriente subdito se liberum reddat, surgat, invigilet, malis actibus contradicat, sicut scriptum est: ,Discurre, festina, suscita amicum tuum, ne dederis sompnum oculis tuis, I nec 200 dormitent palpebre tue!'. Unde et Ezech. eodem capitulo mox subditur: �Si autem tu annuncciaveris inpio et ille non fuerit conversus ab inpietate sua et a via sua impia, ipse quidem in “ iniquitate sua morietur, tu autem animam tuam liberasti'. Quod quia negligimus, ideo ] beatus Gregorius invehitur contra X 294ra 205 nos Omelia 17a sic dicens: „Ecce mundus sacerdotibus plenus est, sed tamen in messem Domini rarus valde invenitur operator, quia W 207va S 15rb V 269rb 183 sibi ] si W — 183 et ] om. X — 184 sive ] fine X —184 quia ubi ] quod ibi K, quia X — 185 qui ] que Y — 185 tacuit ] canit W — 186 a commisso- rum ] ex commissorum O — 186 sibi ] om. C — 186 ille egregius ] egregius ille Q — 187 omnium ] omni Q — 187 non ] nam X — 188 quominus ] cominus CS — 188 annuncciarem ] annuncciare C — 188 Dei ] de S — 190 studuit ] studuerit O — 191 convenimur ] conveniemur O, convincimur P — 192 qui sa- cerdotes ] quo sacerdotes G* — 193 quia ] quin X — 195 requiritur ] requiri- mur G* — 196 subditi ] subdidit Y — 196 prepositi ] preposita K — 197 sub- dito] subito OS — 198 invigilet ] in vigilum O, et invigilet W, et vigilet X— 198 scriptum est ] scriptum O — 199 ne dederis ] non dederis O — 200 dormi- tent ] dormient CS —200 unde ... mox ] unde 3° capitulo Ezech. eodem mox C, unde et Ezech. eodem capitulo K — 201 annuncciaveris inpio] annunccia- veris O — 202 via ] malicia Q— 202 impia] mala K —202 in iniquitate ] iniquita- te O —204 ideo ] idem X—205 17a ] 27a P, 22a Q— 206 tamen ] tam O —206 mes- sem ] messe CKS — 206 rarus valde ] om. K — 206 operator ] rarus operator K 185 Gregorius Magnus, Homiliarium in Ezechielem, liber I, Homilia I1, PL 76, 909—910 — 187 Act. 26, 27 — 195 Gregorius Magnus, Homiliarium in Ezechielem, liber I, Homilia II, PL 76, 909—910 — 198 Prov. 6,3—4 — 200 Ezech. 3,19 — 204 Gregorius Magnus, Homiliae XL in Evangelia, liber I, Homilia 17, PL 76, 1139 57
nobis, quantum sibi connexa sunt l peccata subditorum et prela- C 183ra torum sive prepositorum, quia ubi subditus ex sua culpa moritur, 185 ibi is, qui preest, quia tacuit, reus mortis tenetur.“ „O quam liber a commissorum sibi sanguine fuit predicator ille egregius, qui dicebat: ,Mundus sum a sanguine omnium. Non enim subterfugi, quominus annuncciarem omne consilium Dei vobis'. Si enim non annuncciasset, I mundus a sanguine non esset, sed quibus ] omne 190 consilium Dei annuncciare studuit, ab eorum sanguine mundus fuit. In qua voce nos convenimur, nos constringimur, nos rei esse ostendimur, qui sacerdotes vocamur, qui super ea mala, que propria habemus, alienas I quoque mortes addimus, quia tot K 394va occidimus, quot ad mortem ire cottidie tepidi et tacentes videmus. 195 „Sanguis ergo morientis de manu speculatoris relquiritur, quia G* 143ra peccatum subditi I culpe prepositi, si tacuerit, inputatur. Est Q 73ra ergo, quod faciat, ut moriente subdito se liberum reddat, surgat, invigilet, malis actibus contradicat, sicut scriptum est: ,Discurre, festina, suscita amicum tuum, ne dederis sompnum oculis tuis, I nec 200 dormitent palpebre tue!'. Unde et Ezech. eodem capitulo mox subditur: �Si autem tu annuncciaveris inpio et ille non fuerit conversus ab inpietate sua et a via sua impia, ipse quidem in “ iniquitate sua morietur, tu autem animam tuam liberasti'. Quod quia negligimus, ideo ] beatus Gregorius invehitur contra X 294ra 205 nos Omelia 17a sic dicens: „Ecce mundus sacerdotibus plenus est, sed tamen in messem Domini rarus valde invenitur operator, quia W 207va S 15rb V 269rb 183 sibi ] si W — 183 et ] om. X — 184 sive ] fine X —184 quia ubi ] quod ibi K, quia X — 185 qui ] que Y — 185 tacuit ] canit W — 186 a commisso- rum ] ex commissorum O — 186 sibi ] om. C — 186 ille egregius ] egregius ille Q — 187 omnium ] omni Q — 187 non ] nam X — 188 quominus ] cominus CS — 188 annuncciarem ] annuncciare C — 188 Dei ] de S — 190 studuit ] studuerit O — 191 convenimur ] conveniemur O, convincimur P — 192 qui sa- cerdotes ] quo sacerdotes G* — 193 quia ] quin X — 195 requiritur ] requiri- mur G* — 196 subditi ] subdidit Y — 196 prepositi ] preposita K — 197 sub- dito] subito OS — 198 invigilet ] in vigilum O, et invigilet W, et vigilet X— 198 scriptum est ] scriptum O — 199 ne dederis ] non dederis O — 200 dormi- tent ] dormient CS —200 unde ... mox ] unde 3° capitulo Ezech. eodem mox C, unde et Ezech. eodem capitulo K — 201 annuncciaveris inpio] annunccia- veris O — 202 via ] malicia Q— 202 impia] mala K —202 in iniquitate ] iniquita- te O —204 ideo ] idem X—205 17a ] 27a P, 22a Q— 206 tamen ] tam O —206 mes- sem ] messe CKS — 206 rarus valde ] om. K — 206 operator ] rarus operator K 185 Gregorius Magnus, Homiliarium in Ezechielem, liber I, Homilia I1, PL 76, 909—910 — 187 Act. 26, 27 — 195 Gregorius Magnus, Homiliarium in Ezechielem, liber I, Homilia II, PL 76, 909—910 — 198 Prov. 6,3—4 — 200 Ezech. 3,19 — 204 Gregorius Magnus, Homiliae XL in Evangelia, liber I, Homilia 17, PL 76, 1139 57
Strana 58
C 183rb K 394rb G* 143rb Y 364rb W 207rb officium quidem sacerdotale suscepimus, sed opus officii non implemus.“ „Fructus quippe sancte ecclesie in stipendio cottidiano percipimus, sed tamen pro eadem ecclesia in predicacione minime laboramus. Pensemus, cuius dampnacionis sit sine labore hic 210 percipere mercedem laboris. Ecce ex oblacione fidelium vivimus, sed quid pro animabus fidelium laboramus? Illa in stipendium nostrum sumimus, que pro redimendis peccatis suis fideles obtule- runt, nec tamen contra peccata eadem vel oracionis studio, vel predicacionis, ut dignum est, insudamus. Vix pro culpa sua quem-215 piam] aperte reprehendimus et adhuc, quod est gravius, si persona aliquando in hoc mundo potens sit, eius forsitan] et ] errata laudan- tur, ne si adversetur, per iracundiam munus subtrahat, quod inpendebat. Sed debemus sine cessacione meminisse, quod de quibusdam in Os. scriptum est: ,Peccata populi mei comedunt'. Cur 220 autem peccata ! populi commedere dicuntur, nisi quia l peccata delinquencium fovent, ne temporalia stipendia ammittant? Sed P 54vb et nos, qui ex oblacione fidelium vivimus, quas illi pro l peccatis suis obtulerunt, si comedimus et tacemus, eorum procul dubio S 15va peccata manducamus. Pensemus ergo, cuius sit aput Deum ] criminis 225 peccatorum precium manducare et nil contra peccata predicando V 269va agere.“ I „Sicut eciam Dominus per Psalmistam conqueritur dicens: ,Devorant plebem meam sicut escam panis'.“ Hec ille. Habete igitur, fratres et domini reverendi, zelum ferventis et O 71v igniti eloquii! Dei in ore vestro, ut verbum vestre predicacionis 230 quasi facula ardeat et contra vicia inflammetur! Magnum enim est et supra omnem graciam in hoc mundo zelare pro domo Dei, 207 quidem ] om. C —207 suscepimus ] suscipimus C — 207 opus ] onus P 208 implemus ] implevimus SX — 208 quippe ] quidem P —'209 percipimus percepimus X — 209 eadem ] ea C — 211 percipere ] percipe S — 211 laboris laboris ecclesie C—213 redimendis ] redimentis V — 214 nec ] ut C — 215 dig. num est ] dignum V — 217 et errata ] errata Q — 218 adversetur ] acursetur O, om. P, adversitetur Q — 218 iracundiam ] iracundiam adversetur P — 218 sub- trahat ] subtrahit K — 220 in Os. ] Os. P — 221 populi commedere ] populi mei commedere S — 222 delinquencium ] relinquencium S — 222 ne tempora- lia ... quas ] que K — 222 ammittant ] ammittunt X — 223 ex oblacione ] ob- lacione W—224 si ] sed C —225 sit ... criminis ] criminis sit aput Deum Q— 228 devorant ] devorat X —228 hec ille ] etc. hec ille C, om. KO —229 igitur ] ergo OQ — 229 reverendi ] om. PQ — 232 supra] super KPQS 208 Gregorius Magnus, Homiliae XI. in Evangelia, liber I, Homilia 17, PL 76, 1142 — 220 Os. 4,8 —227 Sicut eciam ... escam panis ] apud Gregorium Magnum l.c. non invenimus — 227 Psal. 13,4 58
C 183rb K 394rb G* 143rb Y 364rb W 207rb officium quidem sacerdotale suscepimus, sed opus officii non implemus.“ „Fructus quippe sancte ecclesie in stipendio cottidiano percipimus, sed tamen pro eadem ecclesia in predicacione minime laboramus. Pensemus, cuius dampnacionis sit sine labore hic 210 percipere mercedem laboris. Ecce ex oblacione fidelium vivimus, sed quid pro animabus fidelium laboramus? Illa in stipendium nostrum sumimus, que pro redimendis peccatis suis fideles obtule- runt, nec tamen contra peccata eadem vel oracionis studio, vel predicacionis, ut dignum est, insudamus. Vix pro culpa sua quem-215 piam] aperte reprehendimus et adhuc, quod est gravius, si persona aliquando in hoc mundo potens sit, eius forsitan] et ] errata laudan- tur, ne si adversetur, per iracundiam munus subtrahat, quod inpendebat. Sed debemus sine cessacione meminisse, quod de quibusdam in Os. scriptum est: ,Peccata populi mei comedunt'. Cur 220 autem peccata ! populi commedere dicuntur, nisi quia l peccata delinquencium fovent, ne temporalia stipendia ammittant? Sed P 54vb et nos, qui ex oblacione fidelium vivimus, quas illi pro l peccatis suis obtulerunt, si comedimus et tacemus, eorum procul dubio S 15va peccata manducamus. Pensemus ergo, cuius sit aput Deum ] criminis 225 peccatorum precium manducare et nil contra peccata predicando V 269va agere.“ I „Sicut eciam Dominus per Psalmistam conqueritur dicens: ,Devorant plebem meam sicut escam panis'.“ Hec ille. Habete igitur, fratres et domini reverendi, zelum ferventis et O 71v igniti eloquii! Dei in ore vestro, ut verbum vestre predicacionis 230 quasi facula ardeat et contra vicia inflammetur! Magnum enim est et supra omnem graciam in hoc mundo zelare pro domo Dei, 207 quidem ] om. C —207 suscepimus ] suscipimus C — 207 opus ] onus P 208 implemus ] implevimus SX — 208 quippe ] quidem P —'209 percipimus percepimus X — 209 eadem ] ea C — 211 percipere ] percipe S — 211 laboris laboris ecclesie C—213 redimendis ] redimentis V — 214 nec ] ut C — 215 dig. num est ] dignum V — 217 et errata ] errata Q — 218 adversetur ] acursetur O, om. P, adversitetur Q — 218 iracundiam ] iracundiam adversetur P — 218 sub- trahat ] subtrahit K — 220 in Os. ] Os. P — 221 populi commedere ] populi mei commedere S — 222 delinquencium ] relinquencium S — 222 ne tempora- lia ... quas ] que K — 222 ammittant ] ammittunt X — 223 ex oblacione ] ob- lacione W—224 si ] sed C —225 sit ... criminis ] criminis sit aput Deum Q— 228 devorant ] devorat X —228 hec ille ] etc. hec ille C, om. KO —229 igitur ] ergo OQ — 229 reverendi ] om. PQ — 232 supra] super KPQS 208 Gregorius Magnus, Homiliae XI. in Evangelia, liber I, Homilia 17, PL 76, 1142 — 220 Os. 4,8 —227 Sicut eciam ... escam panis ] apud Gregorium Magnum l.c. non invenimus — 227 Psal. 13,4 58
Strana 59
sicut dicit Richardus: „Ignoro, an possit hac gracia maiorem aliquam Deus homini conferre. Nescio, si I potest homo a Deo Q 73rb 235 aliquid in hac vita maius accipere, quam ut eius ministerio perversi homines in melius mutentur, ut de filiis dyaboli filii Dei efficiantur. An forte cuiquam maius videbitur esse mortuos suscitare? Ergone maius erit carnem susciltare, I iterum morituram, quam animam in eternum victuram? Ergone maius erit carni restituere bona 240 transitoria iterum peritura, quam anime restituere bona in eternum mansura?“ Quasi diceret ,non', quia finiti ad infinitum nulla est comparacio. Et iterum dicit idem Richardus sic: „Absque dubio nichil sic placet Deo et nichil sic placat Deum sicut zelus animarum. O quam 245 multi multas ceterarum virtutum proles ex Dei gracia mente conceperunt et de se genuerunt, qui hunc zelum habere non potuerunt! Quam multos videmus I hodie spiritu pauperes, spe K 395ra gaudentes, caritate ferventes, multum abstinentes, admodum pa- cientes, ad zelum tamen animarum nimis tepidos et torpentes! Alii 250 quasi ob custodiam humilitatis delinquentes increpare non presu- munt, alii, ne caritatem fraternam perturbare videantur, peccantes arguere metuunt. Sic et alii, aliis atque aliis adhuc ] modis, quod C 183va zelare pro Domino nolunt, virtutis hoc esse fingunt, vel virtutem esse credunt. E contra multi, quod absque Domino agunt, in spiritu 255 furoris agere se arbitrantur zelo rectitudinis, et quod veraciter execuntur odio hominum, exercere se putant vel simulant odio viciorum. Ecce, quis nostrum legem Domini custodit, quis nostrum non est transgressor ipsius? Et ideo bene dicebat Crisostomus Super X 294rb G* 143va W 208ra 233 dicit ] om. V — 233 ignoro ] ignorum K — 234 homini conferre ] conferre homini PQ — 234 si ] om. K — 235 aliquid ] om. C—235 maius accipere ] acci- pere maius W —236 ut de filiis ... efficiantur ] om. O — 237 maius videbitur] videbitur maius P — 237 esse ] om. CP — 239 maius ... carni ] maius est carni C, carni maius erit P — 239 restituere ... transitoria ] bona restituere transito- ria K, restituere transitoria bona P — 240 anime ... bona ] anime K —241 non ] om. Q — 243 Richardus sic ] Richardus sicud C, Richardus PQ — 245 cetera- rum ] om. K — 246 conceperunt ] conciperunt PV — 249 tamen ] autem P — 250 quasi ] autem quasi P — 252 adhuc ] adhoc adhuc C — 252 quod ] que CS — 253 nolunt ] volunt C —253 fingunt] fungunt S —254 credunt ] om. K — 256 execuntur] exequitur O, excecuntur G* —259 dicebat ] dicebat contra G* 233 Richardus a sancto Victore, De praeparatione animi ad contemplationem (Benjamin minor), PL 196, 33 — 243 Richardus a sancto Victore, De praeparatione animi ad con- templationem (Benjamin minor), PL 196, 30—31 — 259 Pseudo-Chrysostomus, Opus imperfectum in Matthaeum, Homilia 44, PG 56, 884 59
sicut dicit Richardus: „Ignoro, an possit hac gracia maiorem aliquam Deus homini conferre. Nescio, si I potest homo a Deo Q 73rb 235 aliquid in hac vita maius accipere, quam ut eius ministerio perversi homines in melius mutentur, ut de filiis dyaboli filii Dei efficiantur. An forte cuiquam maius videbitur esse mortuos suscitare? Ergone maius erit carnem susciltare, I iterum morituram, quam animam in eternum victuram? Ergone maius erit carni restituere bona 240 transitoria iterum peritura, quam anime restituere bona in eternum mansura?“ Quasi diceret ,non', quia finiti ad infinitum nulla est comparacio. Et iterum dicit idem Richardus sic: „Absque dubio nichil sic placet Deo et nichil sic placat Deum sicut zelus animarum. O quam 245 multi multas ceterarum virtutum proles ex Dei gracia mente conceperunt et de se genuerunt, qui hunc zelum habere non potuerunt! Quam multos videmus I hodie spiritu pauperes, spe K 395ra gaudentes, caritate ferventes, multum abstinentes, admodum pa- cientes, ad zelum tamen animarum nimis tepidos et torpentes! Alii 250 quasi ob custodiam humilitatis delinquentes increpare non presu- munt, alii, ne caritatem fraternam perturbare videantur, peccantes arguere metuunt. Sic et alii, aliis atque aliis adhuc ] modis, quod C 183va zelare pro Domino nolunt, virtutis hoc esse fingunt, vel virtutem esse credunt. E contra multi, quod absque Domino agunt, in spiritu 255 furoris agere se arbitrantur zelo rectitudinis, et quod veraciter execuntur odio hominum, exercere se putant vel simulant odio viciorum. Ecce, quis nostrum legem Domini custodit, quis nostrum non est transgressor ipsius? Et ideo bene dicebat Crisostomus Super X 294rb G* 143va W 208ra 233 dicit ] om. V — 233 ignoro ] ignorum K — 234 homini conferre ] conferre homini PQ — 234 si ] om. K — 235 aliquid ] om. C—235 maius accipere ] acci- pere maius W —236 ut de filiis ... efficiantur ] om. O — 237 maius videbitur] videbitur maius P — 237 esse ] om. CP — 239 maius ... carni ] maius est carni C, carni maius erit P — 239 restituere ... transitoria ] bona restituere transito- ria K, restituere transitoria bona P — 240 anime ... bona ] anime K —241 non ] om. Q — 243 Richardus sic ] Richardus sicud C, Richardus PQ — 245 cetera- rum ] om. K — 246 conceperunt ] conciperunt PV — 249 tamen ] autem P — 250 quasi ] autem quasi P — 252 adhuc ] adhoc adhuc C — 252 quod ] que CS — 253 nolunt ] volunt C —253 fingunt] fungunt S —254 credunt ] om. K — 256 execuntur] exequitur O, excecuntur G* —259 dicebat ] dicebat contra G* 233 Richardus a sancto Victore, De praeparatione animi ad contemplationem (Benjamin minor), PL 196, 33 — 243 Richardus a sancto Victore, De praeparatione animi ad con- templationem (Benjamin minor), PL 196, 30—31 — 259 Pseudo-Chrysostomus, Opus imperfectum in Matthaeum, Homilia 44, PG 56, 884 59
Strana 60
W 208rb V 269vb K 395rb Y 364va X 294va G* 144ra W 208va Matheum, super illo verbo ,colantes culicem, camelum autem 260 glucientes' sic inquiens: „Omnes, que I sua sunt, l querunt, non que lesu Cristi. Si enim episcopus debitum honoris non acceperit a presbytero, aut presbyter a dyacono, aut dyaconus a lectore, irascitur et turbatur. ] Si autem viderit aut episcopus presbyterum, aut presbyter dyaconum circa obsequium ecclesie non permanen- 265 tem, aut subditos peccantes in Deum, neque irascitur, neque curat, I quia omnes quidem de suo honore solliciti sunt, de honore autem Dei nullus. Et porciones quique suas secundum dignitates suas vigilanter aspiciunt et defendunt et secundum dignitatem suam curam inpendere circa obsequium ecclesie non attendunt. 270 Si populus decimas non obtulerit, murmurant omnes, et si peccan- tem populum viderint, nemo murmurat contra illos. Bene ergo de nobis Dominus conqueritur Ys. 5° capitulo: „Abie- cerunt legem Domini exercituum, I et eloquium I sancti Israel blasphemaverunt“. Et ut familiariter vobis loquar: Quid 1 est, 275 quod ceteri homines cuiuscunque status nobis sunt infesti? Certe, non possumus dicere, quod hec sit causa, videlicet quod filii huius seculi persequantur nos tamquam filios lucis, sicut Ysmahel perse- quebatur Ysaac, et Esau persequebatur Jacob, quod sic nunc laici sint nobis sic infesti, quia non sumus filii lucis, sed tenebrarum, quia 280 non lucent opera nostra coram hominibus, ut glorificent Patrem nostrum, qui in celis est, sed male agentes lucem odimus. Non sumus Ysaac, quia nos repromissione fraudamus, nec sumus l Jacob, quia dyabolum non supplantamus, sed coadiutores sui sumus! I Quam ergo causam allegabimus, cur seculares sint nobis infesti? 285 260 super illo verbo ] 23° P, sub illo verbo V —262 si enim ] si O — 262 acce- perit ] accepit CQS—263 a lectore ] om. G* — 264 viderit] videt P — 267 qui- dem ] quidam V — 268 autem ] om. K — 269 defendunt ] descendunt C — 270 inpendere ] intendere G* —271 obtulerit ] obtulerint C —271 et si ] et C— 273 bene ergo ] bene ergo Dominus P, questio quare lagici sint clericis infesti bene ergo X — 273 Dominus conqueritur ] conqueritur Dominus C, conqueri- tur OP —273 capitulo ] om. P — 274 et eloquium ] id est eloquium O, id est et eloquium Y —275 vobis ] nobis KOPVY — 276 homines ] omnes X — 277 hec sit ] exit X, hoc sit G* — 277 videlicet quod ] quod QY, quod videlicet S — 278 persequantur nos ] persequantur vos P, persequantur V, persequuntur nos Y — 279 Ysaac ] Isaac Gen. 21° P — 279 Esau persequebatur ] Esau C — 279 Jacob ] Jacob Gen. P — 280 sint nobis] nobis sint P — 280 sic infesti ] infesti QX — 280 sumus ] sunt S — 282 nostrum] vestrum P — 282 in celis est ] est in celis O — 283 fraudamus ] fraudavimus CKOS — 284 supplantamus] supplantavimus KS — 284 coadiutores ] quo adiutores V — 285 sint ] sunt CP, fuit O S 15vb G* 143vb 260 Matth. 23,24 — 273 Is. 5,24 60
W 208rb V 269vb K 395rb Y 364va X 294va G* 144ra W 208va Matheum, super illo verbo ,colantes culicem, camelum autem 260 glucientes' sic inquiens: „Omnes, que I sua sunt, l querunt, non que lesu Cristi. Si enim episcopus debitum honoris non acceperit a presbytero, aut presbyter a dyacono, aut dyaconus a lectore, irascitur et turbatur. ] Si autem viderit aut episcopus presbyterum, aut presbyter dyaconum circa obsequium ecclesie non permanen- 265 tem, aut subditos peccantes in Deum, neque irascitur, neque curat, I quia omnes quidem de suo honore solliciti sunt, de honore autem Dei nullus. Et porciones quique suas secundum dignitates suas vigilanter aspiciunt et defendunt et secundum dignitatem suam curam inpendere circa obsequium ecclesie non attendunt. 270 Si populus decimas non obtulerit, murmurant omnes, et si peccan- tem populum viderint, nemo murmurat contra illos. Bene ergo de nobis Dominus conqueritur Ys. 5° capitulo: „Abie- cerunt legem Domini exercituum, I et eloquium I sancti Israel blasphemaverunt“. Et ut familiariter vobis loquar: Quid 1 est, 275 quod ceteri homines cuiuscunque status nobis sunt infesti? Certe, non possumus dicere, quod hec sit causa, videlicet quod filii huius seculi persequantur nos tamquam filios lucis, sicut Ysmahel perse- quebatur Ysaac, et Esau persequebatur Jacob, quod sic nunc laici sint nobis sic infesti, quia non sumus filii lucis, sed tenebrarum, quia 280 non lucent opera nostra coram hominibus, ut glorificent Patrem nostrum, qui in celis est, sed male agentes lucem odimus. Non sumus Ysaac, quia nos repromissione fraudamus, nec sumus l Jacob, quia dyabolum non supplantamus, sed coadiutores sui sumus! I Quam ergo causam allegabimus, cur seculares sint nobis infesti? 285 260 super illo verbo ] 23° P, sub illo verbo V —262 si enim ] si O — 262 acce- perit ] accepit CQS—263 a lectore ] om. G* — 264 viderit] videt P — 267 qui- dem ] quidam V — 268 autem ] om. K — 269 defendunt ] descendunt C — 270 inpendere ] intendere G* —271 obtulerit ] obtulerint C —271 et si ] et C— 273 bene ergo ] bene ergo Dominus P, questio quare lagici sint clericis infesti bene ergo X — 273 Dominus conqueritur ] conqueritur Dominus C, conqueri- tur OP —273 capitulo ] om. P — 274 et eloquium ] id est eloquium O, id est et eloquium Y —275 vobis ] nobis KOPVY — 276 homines ] omnes X — 277 hec sit ] exit X, hoc sit G* — 277 videlicet quod ] quod QY, quod videlicet S — 278 persequantur nos ] persequantur vos P, persequantur V, persequuntur nos Y — 279 Ysaac ] Isaac Gen. 21° P — 279 Esau persequebatur ] Esau C — 279 Jacob ] Jacob Gen. P — 280 sint nobis] nobis sint P — 280 sic infesti ] infesti QX — 280 sumus ] sunt S — 282 nostrum] vestrum P — 282 in celis est ] est in celis O — 283 fraudamus ] fraudavimus CKOS — 284 supplantamus] supplantavimus KS — 284 coadiutores ] quo adiutores V — 285 sint ] sunt CP, fuit O S 15vb G* 143vb 260 Matth. 23,24 — 273 Is. 5,24 60
Strana 61
Non occurrit michi alia causa ad presens, licet multe possint assignari, nisi quia transgressores legis sumus, nec eam in corde diligimus, nec eam ore, ut dictum est, predicamus, nec eam ] opere C 183vb adinplemus, et sic abutimur sacerdocii dignitate. 290 Quod hoc sit verum, attendite, quod scribitur Mal. 2°: „Labia sacerdotis custodiunt scienciam et legem requirunt de ore eius, quia angelus Domini exercituum est“. Ubi mox subdit: „Vos autem recessistis de via et scandalizastis plurimos in lege. Irritum fecistis pactum Levi, dicit Dominus exercituum. Propter quod et 295 ego dedi vos contemptibiles et humiles omnibus I populis.“ Ecce S 16ra sacerdotalis dignitatis abusio! Et hoc quantum ad secundum, ubi dicebatur,contempserunt legem meam'. P 55ra Tercio dixi, quod in verbis premissis tangitur sacerdotalis abusionis exaggeracio, cum dicitur ,polluerunt sanctuaria mea'; 300 certe in se et in aliis. I Tollentes templa Spiritus Sancti fecerunt K 395va de ipsis speluncas latronum seu demonum. Que est maior exaggera- cio peccatorum, quis maior cumulus delictorum, ubi maior con- geries ] scelerum, quam in sacerdotibus, qui non solum in se sunt O 72r omni iniquitate repleti, sed eciam aliis sunt occasio peccati et 305 ruina dampnacionis I eterne? Quod bene Dominus significavit, V 270ra cum defleret destruccionem Ierusalem, nam I mox intravit in G* 144rb templum et corripuit sacerdotes et eorum negociatores expulit. Ac si diceret eiciens venden tes et ementes: �Vos fecistis errare W 208vb populum, vos estis casus illorum! Non fuistis solliciti de honore 310 meo et de salute ipsorum, sed de ob lacionibus et avariciis vestris, X 294vb ex quibus una cum populo in superbia, lascivia et voluptate vixistis!“ 287 nec eam in ] et eam P — 288 diligimus ] non diligimus P — 288 nec eam ore ... predicamus ] om. W —288 dictum ] diximus dictum C —289 adin- plemus ] inplemus K —290 sit verum] verum sit P —290 quod scribitur ] quid scribitur K —291 de ore ] ex ore W — 292 subdit ] ut subdit KO, subditur P — 293 scandalizastis plurimos ] scandalizatis plurimos SW, plurimos scandali- zastis C — 294 pactum Levi ] pactum meum W, planctum Levi X — 294 et ego ] ego W — 295 vos contemptibiles] contemptibiles P, vobis contemptibi- les Q — 295 populis ] om. K — 296 dignitatis ] dignitas O — 296 ubi diceba- tur ... meam ] om. W — 299 exaggeracio] exagregacio P — 301 speluncas ] speluncam P — 301 exaggeracio ] exagregacio P — 303 sacerdotibus ] sacerdo- talibus V — 303 in se sunt ] in se sine G* — 306 nam ] iam G* — 308 venden- tes ] et vendentes O —308 ementes ] emendentes P — 308 vos ... errare ] fecistis errare PQ, vos errare fecistis S — 309 solliciti ] soluciti C, sollicite W — 310 de salute ] salute O —310 avariciis ] de avariciis W — 311 lascivia ] et lascivia Q 290 Mal. 2,7 — 292 Mal. 2,8—9 61
Non occurrit michi alia causa ad presens, licet multe possint assignari, nisi quia transgressores legis sumus, nec eam in corde diligimus, nec eam ore, ut dictum est, predicamus, nec eam ] opere C 183vb adinplemus, et sic abutimur sacerdocii dignitate. 290 Quod hoc sit verum, attendite, quod scribitur Mal. 2°: „Labia sacerdotis custodiunt scienciam et legem requirunt de ore eius, quia angelus Domini exercituum est“. Ubi mox subdit: „Vos autem recessistis de via et scandalizastis plurimos in lege. Irritum fecistis pactum Levi, dicit Dominus exercituum. Propter quod et 295 ego dedi vos contemptibiles et humiles omnibus I populis.“ Ecce S 16ra sacerdotalis dignitatis abusio! Et hoc quantum ad secundum, ubi dicebatur,contempserunt legem meam'. P 55ra Tercio dixi, quod in verbis premissis tangitur sacerdotalis abusionis exaggeracio, cum dicitur ,polluerunt sanctuaria mea'; 300 certe in se et in aliis. I Tollentes templa Spiritus Sancti fecerunt K 395va de ipsis speluncas latronum seu demonum. Que est maior exaggera- cio peccatorum, quis maior cumulus delictorum, ubi maior con- geries ] scelerum, quam in sacerdotibus, qui non solum in se sunt O 72r omni iniquitate repleti, sed eciam aliis sunt occasio peccati et 305 ruina dampnacionis I eterne? Quod bene Dominus significavit, V 270ra cum defleret destruccionem Ierusalem, nam I mox intravit in G* 144rb templum et corripuit sacerdotes et eorum negociatores expulit. Ac si diceret eiciens venden tes et ementes: �Vos fecistis errare W 208vb populum, vos estis casus illorum! Non fuistis solliciti de honore 310 meo et de salute ipsorum, sed de ob lacionibus et avariciis vestris, X 294vb ex quibus una cum populo in superbia, lascivia et voluptate vixistis!“ 287 nec eam in ] et eam P — 288 diligimus ] non diligimus P — 288 nec eam ore ... predicamus ] om. W —288 dictum ] diximus dictum C —289 adin- plemus ] inplemus K —290 sit verum] verum sit P —290 quod scribitur ] quid scribitur K —291 de ore ] ex ore W — 292 subdit ] ut subdit KO, subditur P — 293 scandalizastis plurimos ] scandalizatis plurimos SW, plurimos scandali- zastis C — 294 pactum Levi ] pactum meum W, planctum Levi X — 294 et ego ] ego W — 295 vos contemptibiles] contemptibiles P, vobis contemptibi- les Q — 295 populis ] om. K — 296 dignitatis ] dignitas O — 296 ubi diceba- tur ... meam ] om. W — 299 exaggeracio] exagregacio P — 301 speluncas ] speluncam P — 301 exaggeracio ] exagregacio P — 303 sacerdotibus ] sacerdo- talibus V — 303 in se sunt ] in se sine G* — 306 nam ] iam G* — 308 venden- tes ] et vendentes O —308 ementes ] emendentes P — 308 vos ... errare ] fecistis errare PQ, vos errare fecistis S — 309 solliciti ] soluciti C, sollicite W — 310 de salute ] salute O —310 avariciis ] de avariciis W — 311 lascivia ] et lascivia Q 290 Mal. 2,7 — 292 Mal. 2,8—9 61
Strana 62
Sic et nunc sacerdotes sibi iniquitates congregant, nunc adulteriis, fornicacionibus, incestibus carnalibus, mulierum amoribus, osculis, amplexibus concubinarum, cohabitacionibus meretricum, commer- ciis, et ut abhominabiliter loquar, peccatis molliciei vel contra 315 naturam. Et quod supra maliciam hominum est, in peccatis ] stantes divinis se ingerunt. Alii autem habentes casus episcopales solis simplicibus sacerdotibus confitentes nec adeuntes auctoritatem episcopalem pluribus diebus vel annis ad mensam Domini accedunt. Numquid Judas in tantum peccavit? Certe non, quia Judas semel 320 tradidit Cristum, postea nimis doluit et penitencia ductus desperans laqueo se suspendit. Isti autem non semel, sed tociens Cristum tra- dunt, I quociens in peccatis talibus celebrant, a quibus absoluti non sunt, precipue, qui possunt ad auctoritatem mox I transire et non vadunt. At utinam illi inpenitentes, qui multo tempore sibi 325 G* 144va non providentes de absolucione sic accedunt vel alias ] non confessi, utinam, dico, suspenderent se laqueo ] sicut Judas! K 395vb W 209ra Hoc dico non eis ] hoc affectando, sed pocius condolendo. Nam tunc post unam celebracionem sive sumpcionem corporis Cristi, vel post tradicionem, I non sic profunde intrarent infernum, sicut 330 communicantes multociens in sui dampnacionem. Hoc dico de illis, quia ita diu expectant absolucionem, quod, si interim more- rentur, forte inpenitentes decederent, ex quo, dum tempus ha- buerunt, penitenciam non egerunt et sic intollerabilior esset eorum dampnacio. Nec mirentur, quod dico, quia verum est. Sicut enim 335 Judas accipiens buccellam exiit ad tradendum Cristum, quia mox post buccellam, id est sumpcionem corporis Cristi, introivit in eum Sathanas. Y 364vb C 184ra Q 73vb S 16rb 312 sic ] sicud Q — 313 osculis ] oculis X — 314 amplexibus ] amplexioni- bus P — 315 molliciei ] mollicie K — 317 divinis ] divitus S —317 ingerunt ] ingenuerunt C — 317 alii autem ] alii sunt W — 319 mensam ] missam CS — 320 numquid ] numquam Q — 321 postea ] et postea P — 321 doctus ] doctus X — 323 absoluti non sunt] absolvi non sunt QV, absolvi non possunt S, abso- luti sunt X — 324 possunt ] mox possunt P — 324 mox transire ] mox ire Q, transire P — 325 vadunt ] volunt K — 325 at ] ach C, ac QVY — 325 inpeni- tentes ] non penitentes S — 326 non confessi ] inconfessi W — 327 suspende- rent ] suspenderet V —328 hoc dico ] hec dico O —328 hoc affectando ] affec- tando C — 330 post tradicionem ] pocius tradicionem O —330 profunde intra- rent ] intrarent profunde P —330 infernum] in infernum CQ —332 quia ] qui KPWX — 332 morerentur ] morierentur C, morientur W —334 penitenciam ] penitenciam vere S — 334 sic intollerabilior ... quod dico ] om. P — 334 eo- rum ] ipsorum O—335 enim ] om. P—336 buccellam ] buccellum K —336 ad tradendum ] a tradendum VY, at tradendum X —337 Cristi ] om. S — 337 in- troivit ] intravit W 62
Sic et nunc sacerdotes sibi iniquitates congregant, nunc adulteriis, fornicacionibus, incestibus carnalibus, mulierum amoribus, osculis, amplexibus concubinarum, cohabitacionibus meretricum, commer- ciis, et ut abhominabiliter loquar, peccatis molliciei vel contra 315 naturam. Et quod supra maliciam hominum est, in peccatis ] stantes divinis se ingerunt. Alii autem habentes casus episcopales solis simplicibus sacerdotibus confitentes nec adeuntes auctoritatem episcopalem pluribus diebus vel annis ad mensam Domini accedunt. Numquid Judas in tantum peccavit? Certe non, quia Judas semel 320 tradidit Cristum, postea nimis doluit et penitencia ductus desperans laqueo se suspendit. Isti autem non semel, sed tociens Cristum tra- dunt, I quociens in peccatis talibus celebrant, a quibus absoluti non sunt, precipue, qui possunt ad auctoritatem mox I transire et non vadunt. At utinam illi inpenitentes, qui multo tempore sibi 325 G* 144va non providentes de absolucione sic accedunt vel alias ] non confessi, utinam, dico, suspenderent se laqueo ] sicut Judas! K 395vb W 209ra Hoc dico non eis ] hoc affectando, sed pocius condolendo. Nam tunc post unam celebracionem sive sumpcionem corporis Cristi, vel post tradicionem, I non sic profunde intrarent infernum, sicut 330 communicantes multociens in sui dampnacionem. Hoc dico de illis, quia ita diu expectant absolucionem, quod, si interim more- rentur, forte inpenitentes decederent, ex quo, dum tempus ha- buerunt, penitenciam non egerunt et sic intollerabilior esset eorum dampnacio. Nec mirentur, quod dico, quia verum est. Sicut enim 335 Judas accipiens buccellam exiit ad tradendum Cristum, quia mox post buccellam, id est sumpcionem corporis Cristi, introivit in eum Sathanas. Y 364vb C 184ra Q 73vb S 16rb 312 sic ] sicud Q — 313 osculis ] oculis X — 314 amplexibus ] amplexioni- bus P — 315 molliciei ] mollicie K — 317 divinis ] divitus S —317 ingerunt ] ingenuerunt C — 317 alii autem ] alii sunt W — 319 mensam ] missam CS — 320 numquid ] numquam Q — 321 postea ] et postea P — 321 doctus ] doctus X — 323 absoluti non sunt] absolvi non sunt QV, absolvi non possunt S, abso- luti sunt X — 324 possunt ] mox possunt P — 324 mox transire ] mox ire Q, transire P — 325 vadunt ] volunt K — 325 at ] ach C, ac QVY — 325 inpeni- tentes ] non penitentes S — 326 non confessi ] inconfessi W — 327 suspende- rent ] suspenderet V —328 hoc dico ] hec dico O —328 hoc affectando ] affec- tando C — 330 post tradicionem ] pocius tradicionem O —330 profunde intra- rent ] intrarent profunde P —330 infernum] in infernum CQ —332 quia ] qui KPWX — 332 morerentur ] morierentur C, morientur W —334 penitenciam ] penitenciam vere S — 334 sic intollerabilior ... quod dico ] om. P — 334 eo- rum ] ipsorum O—335 enim ] om. P—336 buccellam ] buccellum K —336 ad tradendum ] a tradendum VY, at tradendum X —337 Cristi ] om. S — 337 in- troivit ] intravit W 62
Strana 63
Ecce quomodo isti sunt peiores, quia in illum semel intravit, in 340 istos autem, quociens sumunt, intrat et eos possidet, quia judicium sibi manducant et bibunt non diiudicantes nec discernentes corpus Domini a cibo prophano et inmundo. Sicut conqueritur Dominus per Ezechielem prophetam, Ezech 22°: „Inter sanctum et pro- phanum non ] habuerunt distanciam, inter pollutum et mundum X 295ra 345 non intellexerunt“. Sicut enim bibunt calicem Babilonis, sic bibunt calicem dominice passionis. Ve ebrietati sacerdotum vel pocius sacerdotibus frequentantibus tabernas et ebrietatem sectantibus, qui potant mane — usque ad vesperam — I et vino estuant, ubi resonant cythara, lyra et tym- 350 panum ] in conviviis eorum, et opus ] Domini non respiciunt, ve, ve! Quia non sufficit talibus sacerdotibus ebrietati deservientibus ut hic dampnentur, vel communione corporis et sangwinis domi- nici priventur, sicut dicitur in Canonibus apostolorum, sed ut eciam bibant de vino ire et repleantur amaritudine fellis et inebrien- 355 tur absinthio fletu et stridore ] dencium sine fine. Propter hoc enim, Q 74ra quod premissum est, ut dicitur Ys. 5°: „Dilatavit] infernus animam K 396ra suam et apperuit os suum absque ullo termino“, quia non solum ipsi, sed et eorum subditi dampnantur, sicut ibidem dicitur „propterea captivus ductus est populus meus“, videlicet in infer- 360 num, sicut populus Iudaicus in Babilonem, „quia non habuit scienciam“, supple: a suis sacerdotibus, qui pocius student deliciis mundi principis sive dyaboli, quam predicacioni intenderent. Et qui positi sunt hominum piscatores, ipsi student esse dyaboli venatores. Pascunt canes, pascunt nisos, pascunt accipitres, qui V 270rb W 209rb G* 144vb 339 in illum ] illum S — 342 cibo ] cypho C — 342 sicut ] sic CS — 343 per Ezechielem ] per Ezechielem est X — 343 Ezech. 22° ] 22° P, Ezech. 21° S — 344 mundum ] inmundum V — 345 sic bibunt calicem ] om. K — 346 domini- ce ] Domini W, dominici X — 347 ve ] ne X — 347 ebrietati ... tabernas et ] om. Q — 347 vel ] sed V — 348 potant mane ] potant a mane P, po a meri- die [!] W — 348 ad vesperam ] vesperam P — 349 resonant ] resonat W— 349 cythara ] cythare C — 351 ut hic ] ut V, ut hii W — 352 et sangwinis do- minici ] et sangwinis Cristi dominici C, et sangwinis Cristi P, et sangwinis Do- mini Q, vel sangwinis dominici X — 356 Ys. 5° ] Ys. 2° S — 357 apperuit ] operuit C — 358 sed et ] sed CPQ — 358 dampnantur ] dampnentur X— 358 ibidem dicitur ] ibidem subditur W—359 ductus ] doctus X — 361 supple scilicet Q, semper S — 362 predicacioni] predicacionem CO — 363 esse dya- boli ] dyaboli esse OW — 364 pascunt nisos pascunt accipitres ] nisos pascunt accipitres K, pascunt accipitres pascunt nisos O 343 Ezech. 22,26 — 353 Canon 42 Dionys ed., Friedberg, Corpus iuris canonici I, Decreti Magistri Gratiani prima pars, dist. XXXV, c. 1 — 356 Is. 5,13—14 63
Ecce quomodo isti sunt peiores, quia in illum semel intravit, in 340 istos autem, quociens sumunt, intrat et eos possidet, quia judicium sibi manducant et bibunt non diiudicantes nec discernentes corpus Domini a cibo prophano et inmundo. Sicut conqueritur Dominus per Ezechielem prophetam, Ezech 22°: „Inter sanctum et pro- phanum non ] habuerunt distanciam, inter pollutum et mundum X 295ra 345 non intellexerunt“. Sicut enim bibunt calicem Babilonis, sic bibunt calicem dominice passionis. Ve ebrietati sacerdotum vel pocius sacerdotibus frequentantibus tabernas et ebrietatem sectantibus, qui potant mane — usque ad vesperam — I et vino estuant, ubi resonant cythara, lyra et tym- 350 panum ] in conviviis eorum, et opus ] Domini non respiciunt, ve, ve! Quia non sufficit talibus sacerdotibus ebrietati deservientibus ut hic dampnentur, vel communione corporis et sangwinis domi- nici priventur, sicut dicitur in Canonibus apostolorum, sed ut eciam bibant de vino ire et repleantur amaritudine fellis et inebrien- 355 tur absinthio fletu et stridore ] dencium sine fine. Propter hoc enim, Q 74ra quod premissum est, ut dicitur Ys. 5°: „Dilatavit] infernus animam K 396ra suam et apperuit os suum absque ullo termino“, quia non solum ipsi, sed et eorum subditi dampnantur, sicut ibidem dicitur „propterea captivus ductus est populus meus“, videlicet in infer- 360 num, sicut populus Iudaicus in Babilonem, „quia non habuit scienciam“, supple: a suis sacerdotibus, qui pocius student deliciis mundi principis sive dyaboli, quam predicacioni intenderent. Et qui positi sunt hominum piscatores, ipsi student esse dyaboli venatores. Pascunt canes, pascunt nisos, pascunt accipitres, qui V 270rb W 209rb G* 144vb 339 in illum ] illum S — 342 cibo ] cypho C — 342 sicut ] sic CS — 343 per Ezechielem ] per Ezechielem est X — 343 Ezech. 22° ] 22° P, Ezech. 21° S — 344 mundum ] inmundum V — 345 sic bibunt calicem ] om. K — 346 domini- ce ] Domini W, dominici X — 347 ve ] ne X — 347 ebrietati ... tabernas et ] om. Q — 347 vel ] sed V — 348 potant mane ] potant a mane P, po a meri- die [!] W — 348 ad vesperam ] vesperam P — 349 resonant ] resonat W— 349 cythara ] cythare C — 351 ut hic ] ut V, ut hii W — 352 et sangwinis do- minici ] et sangwinis Cristi dominici C, et sangwinis Cristi P, et sangwinis Do- mini Q, vel sangwinis dominici X — 356 Ys. 5° ] Ys. 2° S — 357 apperuit ] operuit C — 358 sed et ] sed CPQ — 358 dampnantur ] dampnentur X— 358 ibidem dicitur ] ibidem subditur W—359 ductus ] doctus X — 361 supple scilicet Q, semper S — 362 predicacioni] predicacionem CO — 363 esse dya- boli ] dyaboli esse OW — 364 pascunt nisos pascunt accipitres ] nisos pascunt accipitres K, pascunt accipitres pascunt nisos O 343 Ezech. 22,26 — 353 Canon 42 Dionys ed., Friedberg, Corpus iuris canonici I, Decreti Magistri Gratiani prima pars, dist. XXXV, c. 1 — 356 Is. 5,13—14 63
Strana 64
S 16va O 72v W 209vb Y 365ra P 55rb G* 145ra X 295rb K 396rb C 184rb pascere deberent ] pauperes, cum scriptum sit: „Nolite sanctum“, 365 videlicet patrimonium Cristi, „dare canibus“, sed pocius sanctis, in quibus esurit Cristus. Qualiter beatus Augustinus venacionem detestatur, audite: „Vident homines venatores et delectantur. Ve miseris, si non 1 correxerint se! Qui enim vident venatorem et delectantur, videbunt Salvatorem et contristabuntur.“ Item Je-370 ronimus ] Super Psalmo 85°: „Esau venator erat, quia I peccator erat, l et penitus non invenimus in scripturis sanctis sanctum ] ali- quem venatorem“. Ecce exaggeracio peccatorum: quidam sicl venantur feras in silvis, quidam autem feminas in coreis! O quanta insania sacerdotum 375 et clericorum! Nesciunt miseri, quia quot saltus faciunt in chorea, tot saltant passibus ad inferna. Non ducunt chorum angelicum sive oves Cristi ad dexteram ipsius in judicio collocandas, ut cum eis audiant: ,venite benedicti, percipite regnum!', sed ducunt chorum dyabolicum sive hedos ex luxuria fetentes ad sinistram, 380 ubi cum eis audiant: ,ite maledicti in ignem eternum!“. Sicut quondam Romani et precipue ] sacerdotes ydolorum ydolatrantes coram ydolis saltabant et incurvabant se flectentes ] multiformiter membra sua, ut ydola sua ad misericordiam provocarent, sic et nunc sacerdotes et clerici saltant, ut dyabolum ad sui voluntatem 385 lascivam inplendam incitarent, vel pocius, ut sibi propicias faciant meretrices. Rogo, unde est hoc, quod quidam verecundantur vocari sacer- dotes, quidam tonsuram non deferunt, quidam coronam sui capitis 365 deberent ] debent G* —365 scriptum sit ] scripsit sic C —365 sanctum ] semen O — 367 esurit Cristus ] Cristus esurit Q — 368 vident ] quidam W— 369 miseris ] miseris qui S — 369 vident venatorem ] viderint venatorem K — 371 venator erat ] venator W — 375 quidam autem ] auidem autem X — 375 feminas] feras O —377 saltant passibus I passibus appropinquant P, passi- bus propinquant Q — 378 ut cum eis ] ut cum V —379 benedicti ] benedicte X—380 chorum ] quorum Y —381 ubi cum eis ] ubi C, ubi cum S — 381 au- diant ite ] audient ite P — 381 sicut quondam ] sicut O — 383 incurvabant ] inculpabant V, incurvabunt X —383 flectentes ] plectentes Y — 383 multifor- miter ] multiuniformiter V —384 ut ydola ] et ydola G* — 384 et nunc ] nunc Q — 385 sacerdotes et clerici] clerici et sacerdotes P — 385 ad sui ] ad suam W —386 lascivam ] lasciviam PQSWY—386 faciant ] facerent CS — 388 quod ] ut O —389 coronam ] cornam Y 365 Matth. 7,6 — 367 Augustinus, Enarrationes in Psalmos, In Psalmum 147, PL 37, 1916 — 370 Eusebius Hieronymus, Breviarium in Psalmos (opus dubium), Su- per Psalmum 90, PL 26, 1163 64
S 16va O 72v W 209vb Y 365ra P 55rb G* 145ra X 295rb K 396rb C 184rb pascere deberent ] pauperes, cum scriptum sit: „Nolite sanctum“, 365 videlicet patrimonium Cristi, „dare canibus“, sed pocius sanctis, in quibus esurit Cristus. Qualiter beatus Augustinus venacionem detestatur, audite: „Vident homines venatores et delectantur. Ve miseris, si non 1 correxerint se! Qui enim vident venatorem et delectantur, videbunt Salvatorem et contristabuntur.“ Item Je-370 ronimus ] Super Psalmo 85°: „Esau venator erat, quia I peccator erat, l et penitus non invenimus in scripturis sanctis sanctum ] ali- quem venatorem“. Ecce exaggeracio peccatorum: quidam sicl venantur feras in silvis, quidam autem feminas in coreis! O quanta insania sacerdotum 375 et clericorum! Nesciunt miseri, quia quot saltus faciunt in chorea, tot saltant passibus ad inferna. Non ducunt chorum angelicum sive oves Cristi ad dexteram ipsius in judicio collocandas, ut cum eis audiant: ,venite benedicti, percipite regnum!', sed ducunt chorum dyabolicum sive hedos ex luxuria fetentes ad sinistram, 380 ubi cum eis audiant: ,ite maledicti in ignem eternum!“. Sicut quondam Romani et precipue ] sacerdotes ydolorum ydolatrantes coram ydolis saltabant et incurvabant se flectentes ] multiformiter membra sua, ut ydola sua ad misericordiam provocarent, sic et nunc sacerdotes et clerici saltant, ut dyabolum ad sui voluntatem 385 lascivam inplendam incitarent, vel pocius, ut sibi propicias faciant meretrices. Rogo, unde est hoc, quod quidam verecundantur vocari sacer- dotes, quidam tonsuram non deferunt, quidam coronam sui capitis 365 deberent ] debent G* —365 scriptum sit ] scripsit sic C —365 sanctum ] semen O — 367 esurit Cristus ] Cristus esurit Q — 368 vident ] quidam W— 369 miseris ] miseris qui S — 369 vident venatorem ] viderint venatorem K — 371 venator erat ] venator W — 375 quidam autem ] auidem autem X — 375 feminas] feras O —377 saltant passibus I passibus appropinquant P, passi- bus propinquant Q — 378 ut cum eis ] ut cum V —379 benedicti ] benedicte X—380 chorum ] quorum Y —381 ubi cum eis ] ubi C, ubi cum S — 381 au- diant ite ] audient ite P — 381 sicut quondam ] sicut O — 383 incurvabant ] inculpabant V, incurvabunt X —383 flectentes ] plectentes Y — 383 multifor- miter ] multiuniformiter V —384 ut ydola ] et ydola G* — 384 et nunc ] nunc Q — 385 sacerdotes et clerici] clerici et sacerdotes P — 385 ad sui ] ad suam W —386 lascivam ] lasciviam PQSWY—386 faciant ] facerent CS — 388 quod ] ut O —389 coronam ] cornam Y 365 Matth. 7,6 — 367 Augustinus, Enarrationes in Psalmos, In Psalmum 147, PL 37, 1916 — 370 Eusebius Hieronymus, Breviarium in Psalmos (opus dubium), Su- per Psalmum 90, PL 26, 1163 64
Strana 65
390 ] abscondunt, quidam cincinnos ex suis capillis contorquent. Ac V 270va utinam de ipsis funes fierent, unde suspenderentur, vel alligata collo ipsorum mola asinaria submergerentur, ne ceteri ab ipsis scandalum paterentur! I Quidam nitorem habent in facie velut W 209vb fucate meretrices, quidam ] resplendet in veste ut filie Babilonis Q 74rb 395 conposite, circumornate ut similitudo templi, ut sepulchra dealbata foris, intrinsecus autem plena ossibus mortuorum, sic illi ab extra decorati sunt, pleni intus luxuria et fetore. I Quidam incedunt G* 145rb nodulati, stricti, angustati in tantum, quod tunica sit striccior quam cutis sive venter eorum, breves tunicas deferentes. Non alia 400 horum omnium causa est, nisi quia luxuriosi sunt! Ita eciam quidam ornant equos in frenis, in sellis, calcaribus et militaribus sive secularibus armis et vestibus, quod vix notari possint, an sint milites dyaboli sive Cristi. Quidam cingulos aureos et argenteos sericeos deferunt l et igno rant, qualiter Judeis sit pro zona sive 405 cingulo datus in captivitate funiculus, ut scribitur Ys. 3°. Quidam ocreas pedibus diligenter adaptant, ne alique ruge appareant, et sic calceos sive sotulares strictos deferunt et rostratos, ut oculis hominum et precipue mulieribus placeant, et nesciunt miseri, quanta strages sit facta Holoferni, ! de quo scribitur Judith ultimo, K 396va 410 quia ,sandalia Judith rapuerunt oculos eius', ut placeret ei et cum ea peccare vellet, certe ex hoc ipsa ,amputavit pugione l caput Y 365rb W 210ra eius', inde cecidit] exercitus eius. Sed unde ista omnia nisi ex ocio, quia non student, non orant, non predicant! Unde adhuc ista certe ex avaricia, aliter enim vix 390 cincinnos ] cincinnus X — 390 contorquent ] extorquent W —390 ac ] at KQG* —391 utinam ] utique O —391 fierent ] fieret W —391 suspenderen- tur ] suspendentur V —392 collo ] colla W — 392 ipsis ] ipso C —393 pateren- tur ] paciantur C — 393 quidam nitorem ] quedam nitorem P — 393 habent ] om. K — 394 fucate] futate P, futates V, fatate Y — 394 quidam resplendet ] quidam resplendent K, quedam resplendet P, quidam resplendant X — 395 ut similitudo templi ] om. Q — 396 autem ] om. V — 396 illi ] illis V — 397 deco- rati ] corati V — 397 et fetore ] ac fetore S — 397 quidam ] quia iam G* — 398 angustati ] angusti OQ, angustiati W — 398 sit ] est C — 400 horum omnium ] horum O, omnium S — 401 in sellis ] et sellis W — 401 calcaribus ] et calcaribus S — 402 sive secularibus ] seu secularibus C, sive secularis W— 402 armis ] aliis W —402 notari ] vocari Q — 404 sit ] om. CSYG* — 405 da- tus ] datus fuit C — 405 scribitur Ys. ] scribitur C, scribit Ys. Q — 406 ocreas pedibus ] pedibus ocreas S — 409 sit facta ] facta sit Q — 410 rapuerunt ocu- los ] apparuerunt P — 411 pugione ] pugione id est gladio X — 412 cecidit ] cedit G* — 413 omnia ] comminacio P — 413 non orant non ] neque K — 414 adhuc ] adhoc W C 184va S 16vb 405 cf. Is. 3,24 — 409 Iud. 16,11 65
390 ] abscondunt, quidam cincinnos ex suis capillis contorquent. Ac V 270va utinam de ipsis funes fierent, unde suspenderentur, vel alligata collo ipsorum mola asinaria submergerentur, ne ceteri ab ipsis scandalum paterentur! I Quidam nitorem habent in facie velut W 209vb fucate meretrices, quidam ] resplendet in veste ut filie Babilonis Q 74rb 395 conposite, circumornate ut similitudo templi, ut sepulchra dealbata foris, intrinsecus autem plena ossibus mortuorum, sic illi ab extra decorati sunt, pleni intus luxuria et fetore. I Quidam incedunt G* 145rb nodulati, stricti, angustati in tantum, quod tunica sit striccior quam cutis sive venter eorum, breves tunicas deferentes. Non alia 400 horum omnium causa est, nisi quia luxuriosi sunt! Ita eciam quidam ornant equos in frenis, in sellis, calcaribus et militaribus sive secularibus armis et vestibus, quod vix notari possint, an sint milites dyaboli sive Cristi. Quidam cingulos aureos et argenteos sericeos deferunt l et igno rant, qualiter Judeis sit pro zona sive 405 cingulo datus in captivitate funiculus, ut scribitur Ys. 3°. Quidam ocreas pedibus diligenter adaptant, ne alique ruge appareant, et sic calceos sive sotulares strictos deferunt et rostratos, ut oculis hominum et precipue mulieribus placeant, et nesciunt miseri, quanta strages sit facta Holoferni, ! de quo scribitur Judith ultimo, K 396va 410 quia ,sandalia Judith rapuerunt oculos eius', ut placeret ei et cum ea peccare vellet, certe ex hoc ipsa ,amputavit pugione l caput Y 365rb W 210ra eius', inde cecidit] exercitus eius. Sed unde ista omnia nisi ex ocio, quia non student, non orant, non predicant! Unde adhuc ista certe ex avaricia, aliter enim vix 390 cincinnos ] cincinnus X — 390 contorquent ] extorquent W —390 ac ] at KQG* —391 utinam ] utique O —391 fierent ] fieret W —391 suspenderen- tur ] suspendentur V —392 collo ] colla W — 392 ipsis ] ipso C —393 pateren- tur ] paciantur C — 393 quidam nitorem ] quedam nitorem P — 393 habent ] om. K — 394 fucate] futate P, futates V, fatate Y — 394 quidam resplendet ] quidam resplendent K, quedam resplendet P, quidam resplendant X — 395 ut similitudo templi ] om. Q — 396 autem ] om. V — 396 illi ] illis V — 397 deco- rati ] corati V — 397 et fetore ] ac fetore S — 397 quidam ] quia iam G* — 398 angustati ] angusti OQ, angustiati W — 398 sit ] est C — 400 horum omnium ] horum O, omnium S — 401 in sellis ] et sellis W — 401 calcaribus ] et calcaribus S — 402 sive secularibus ] seu secularibus C, sive secularis W— 402 armis ] aliis W —402 notari ] vocari Q — 404 sit ] om. CSYG* — 405 da- tus ] datus fuit C — 405 scribitur Ys. ] scribitur C, scribit Ys. Q — 406 ocreas pedibus ] pedibus ocreas S — 409 sit facta ] facta sit Q — 410 rapuerunt ocu- los ] apparuerunt P — 411 pugione ] pugione id est gladio X — 412 cecidit ] cedit G* — 413 omnia ] comminacio P — 413 non orant non ] neque K — 414 adhuc ] adhoc W C 184va S 16vb 405 cf. Is. 3,24 — 409 Iud. 16,11 65
Strana 66
X 295va G* 145va V 270vb male expenderetur, nisi quod male acquisitum est. Quidquid enim 415 avaricia congregat, hoc luxuria in omni vanitate expendit. Ecce enim sicut diversimode patrimonium Cristi male expendimus, I sic diversimode illud male acquirimus. Alius enim negociatur, alius turpe lucrum facit, alius usuram exercet, alius in fraudem usura- rum I censum comparat. Audite, quam detestabiliter loquitur de 420 tali Jeronimus: „Negociatorem clericum, de ignobili nobilem, de paupere divitem factum quasi pestem fuge! Alius furatur vel furtive intrat ad beneficia, non per hostium veritatis, sed aliunde, per mendacia, falsitates vel falsas promociones sive eciam falsos titulos vel litteras falsas, alius per servicia, alius per 425 promociones amicorum, ubi non propter Deum, sed propter carnem et sanguinem tribuitur. Alius per cupiditatem, quia non recipit beneficium sive sacerdocium, ut Deo I serviat, sed ideo Deo servit, ut beneficium obtineat vel per sacerdocium lucrum temporale lucretur. Alius autem sacrilegium facit, alius ecclesiarum effractor esse W 210rb non veretur. Alius autem cum Jezi vendit Spiritus Sancti ] graciam vendendo sepulturam, sacramenta, res sacras, vel inmulgendo penitencias et quadragenas sive peregrinaciones et pro eis accipien- do I pecunias. Alius autem emit cum Simone Spiritum Sanctum 435 Q 74va sive pro ordinibus sacris dando sive pro beneficiis heresim exercendo, K 396vb non ex eo, quod tales sint I proprie heretici dicti, cum nullam habeant falsam opinionem directe, sed ex eo, quia heretici dicuntur propter similitudinem actus, quia sic operantur, ac si existimarent donum Spiritus Sancti posse pecunia possideri ] sive I eciam com- 440 parari, quia illa existimacio esset heretica. 430 C 184vb S 17ra 415 quidquid enim ] quidquid PQ — 417 sicut ] om. G* — 417 Cristi ] om. Y — 419 turpe ] certe Y —420 loquitur de tali ] de talibus loquitur P, loquitur de talibus QW, de tali loquitur S — 421 Jeronimus ] beatus Jeronimus W— 421 de ignobili ] ex ignobili CP — 421 de paupere ] ex paupere C — 424 falsi- tates ] falsitatis CKPQ — 424 promociones ] locuciones W — 425 per servicia] pro servicia V — 426 carnem et sanguinem ] sanguine et carnem P — 427 tri- buitur ] tribuuntur C — 427 quia] qui W — 428 sed ideo Deo ] et ideo Deo V, sed ideo WY — 431 alius ... facit ] om. O — 431 esse] et K — 433 sacra- menta] sacram KW — 433 inmulgendo ] in inmulgendo C, in indulgendo O — 436 sacris ] om. K — 437 non ex eo ] non G* — 437 tales ] talis Y — 437 sint sunt OS — 437 proprie ] proprii G* — 438 falsam ] om. W — 438 dicuntur om. Y — 439 sic ] ita KOV, sic sic Y — 439 ac si ] ac V — 440 eciam compa- rari ] comparari P, eciam pecuniam comparari Q, eciam operari W — 441 illa ] nulla Q 421 Non invenimus 66
X 295va G* 145va V 270vb male expenderetur, nisi quod male acquisitum est. Quidquid enim 415 avaricia congregat, hoc luxuria in omni vanitate expendit. Ecce enim sicut diversimode patrimonium Cristi male expendimus, I sic diversimode illud male acquirimus. Alius enim negociatur, alius turpe lucrum facit, alius usuram exercet, alius in fraudem usura- rum I censum comparat. Audite, quam detestabiliter loquitur de 420 tali Jeronimus: „Negociatorem clericum, de ignobili nobilem, de paupere divitem factum quasi pestem fuge! Alius furatur vel furtive intrat ad beneficia, non per hostium veritatis, sed aliunde, per mendacia, falsitates vel falsas promociones sive eciam falsos titulos vel litteras falsas, alius per servicia, alius per 425 promociones amicorum, ubi non propter Deum, sed propter carnem et sanguinem tribuitur. Alius per cupiditatem, quia non recipit beneficium sive sacerdocium, ut Deo I serviat, sed ideo Deo servit, ut beneficium obtineat vel per sacerdocium lucrum temporale lucretur. Alius autem sacrilegium facit, alius ecclesiarum effractor esse W 210rb non veretur. Alius autem cum Jezi vendit Spiritus Sancti ] graciam vendendo sepulturam, sacramenta, res sacras, vel inmulgendo penitencias et quadragenas sive peregrinaciones et pro eis accipien- do I pecunias. Alius autem emit cum Simone Spiritum Sanctum 435 Q 74va sive pro ordinibus sacris dando sive pro beneficiis heresim exercendo, K 396vb non ex eo, quod tales sint I proprie heretici dicti, cum nullam habeant falsam opinionem directe, sed ex eo, quia heretici dicuntur propter similitudinem actus, quia sic operantur, ac si existimarent donum Spiritus Sancti posse pecunia possideri ] sive I eciam com- 440 parari, quia illa existimacio esset heretica. 430 C 184vb S 17ra 415 quidquid enim ] quidquid PQ — 417 sicut ] om. G* — 417 Cristi ] om. Y — 419 turpe ] certe Y —420 loquitur de tali ] de talibus loquitur P, loquitur de talibus QW, de tali loquitur S — 421 Jeronimus ] beatus Jeronimus W— 421 de ignobili ] ex ignobili CP — 421 de paupere ] ex paupere C — 424 falsi- tates ] falsitatis CKPQ — 424 promociones ] locuciones W — 425 per servicia] pro servicia V — 426 carnem et sanguinem ] sanguine et carnem P — 427 tri- buitur ] tribuuntur C — 427 quia] qui W — 428 sed ideo Deo ] et ideo Deo V, sed ideo WY — 431 alius ... facit ] om. O — 431 esse] et K — 433 sacra- menta] sacram KW — 433 inmulgendo ] in inmulgendo C, in indulgendo O — 436 sacris ] om. K — 437 non ex eo ] non G* — 437 tales ] talis Y — 437 sint sunt OS — 437 proprie ] proprii G* — 438 falsam ] om. W — 438 dicuntur om. Y — 439 sic ] ita KOV, sic sic Y — 439 ac si ] ac V — 440 eciam compa- rari ] comparari P, eciam pecuniam comparari Q, eciam operari W — 441 illa ] nulla Q 421 Non invenimus 66
Strana 67
Unde Gregorius in Registro dicit sic: „Cum omnis avaricia sit ydolorum servitus, quisquis hanc in ecclesiasticis dignitatibus dandis non precavet, I infidelitatis perdicioni subicitur, eciam si fidem, O 73r 445 quam negligit, tenere videatur.“ O quante dampnacionis sunt isti! [ Nesciunt, quia cetera crimina in comparacione symonie quasi G* 145vb pro nichilo reputantur. Et ut de ceteris penis ipsorum taceam! Ipsi a beato Ambrosio anathematis obprobrio condempnantur, a parti- cipacione corporis et sanguinis Cristi alienantur, ] a Gelasio Symonis P 55va 450 dampnacione involvuntur, secundum Gregorium Nazanzenum in ordine sacro permanere non possunt, ab Heliseo lepra perfunduntur, a Petro in perdicione dampnantur, a Cristo vero de templo eiciuntur. Quid dicam ultra! Certe tollerabilior est inpia heresis Macedo- nii] et eorum, qui circa ipsum sunt, Spiritus Sancti inpugnatorum! w 210va 455 Illi enim creaturam et servum Dei Patris et Filii Spiritum Sanctum delirando fatentur, isti vero Spiritum Sanctum efficiunt servum suum. Sicut enim dominus vendit servum suum vel rem suam, sic isti vendunt I vel emunt Spiritum Sanctum vel eius graciam sive X 295vb sacramenta et sic Jude traditori sunt similes, qui vendidit Cristum, 460 cui Spiritus Sanctus, quem ipsi vendunt et emunt, ] consubstancialis Y 365va existit, et ideo cum Juda traditore suam in eterna dampnacione recipient porcionem. Et bene dixi, quia quid ex avaricia congregant, hoc in luxuria expendunt vel pocius in taxillis vel alea, quia quidam quidquid 465 habent sorte sacerdocii acquisitum, hoc I in sortem crucifixorum K 397ra Domini mittunt. Quanta sit illorum malediccio, non facile agnosci- tur, quia ibi mendacium, ibi periurium, ibi blasphemia, ibi lites, 443 dignitatibus ] beneficiis P — 444 precavet ] peccant Y — 444 infidelita- tis ] infideliter PQ — 444 perdicioni ] predicacioni S, perdicionum Y —444 su- bicitur ] subiciuntur Y — 445 sunt ] sint V — 446 quia cetera crimina ] quia ceca crimina O, quia cetera vicia P, qui cetera crimina Y — 447 nichilo ] ni- chil K — 447 taceam ] taceant X — 448 beato ] sancto G* — 448 a participa- cione ] et a participacione Q — 450 Nazanzenum ] Nazarenum C — 451 per- funduntur ] profunduntur S, perdunt Y — 452 perdicione ] perdicionem S — 453 Macedonii ] Macedonium Y — 455 enim ] tantum C, enim enim Y — 456 delirando ] delirendo KO — 456 vero ] vere P — 457 servum suum vel servum vel V — 457 sic isti ] sic P, et isti Q — 458 vel emunt ] et emunt PQW— 459 sacramenta ] sacram W — 459 sunt similes ] similes sunt K — 460 consub- stancialis ] et substancialis C, substancialis S — 463 quia quid ] quia quidquid KWY, quod P, quia quod Q — 463 ex avaricia ] per avariciam W — 464 vel alea ] vel in alea CW — 465 crucifixorum ] crucifixorem O — 466 Domini mittunt ] mittunt Domini C, Domini mittit W — 466 quanta ] o quanta X — 466 agnoscitur ] cognoscitur K 442 Non invenimus 67
Unde Gregorius in Registro dicit sic: „Cum omnis avaricia sit ydolorum servitus, quisquis hanc in ecclesiasticis dignitatibus dandis non precavet, I infidelitatis perdicioni subicitur, eciam si fidem, O 73r 445 quam negligit, tenere videatur.“ O quante dampnacionis sunt isti! [ Nesciunt, quia cetera crimina in comparacione symonie quasi G* 145vb pro nichilo reputantur. Et ut de ceteris penis ipsorum taceam! Ipsi a beato Ambrosio anathematis obprobrio condempnantur, a parti- cipacione corporis et sanguinis Cristi alienantur, ] a Gelasio Symonis P 55va 450 dampnacione involvuntur, secundum Gregorium Nazanzenum in ordine sacro permanere non possunt, ab Heliseo lepra perfunduntur, a Petro in perdicione dampnantur, a Cristo vero de templo eiciuntur. Quid dicam ultra! Certe tollerabilior est inpia heresis Macedo- nii] et eorum, qui circa ipsum sunt, Spiritus Sancti inpugnatorum! w 210va 455 Illi enim creaturam et servum Dei Patris et Filii Spiritum Sanctum delirando fatentur, isti vero Spiritum Sanctum efficiunt servum suum. Sicut enim dominus vendit servum suum vel rem suam, sic isti vendunt I vel emunt Spiritum Sanctum vel eius graciam sive X 295vb sacramenta et sic Jude traditori sunt similes, qui vendidit Cristum, 460 cui Spiritus Sanctus, quem ipsi vendunt et emunt, ] consubstancialis Y 365va existit, et ideo cum Juda traditore suam in eterna dampnacione recipient porcionem. Et bene dixi, quia quid ex avaricia congregant, hoc in luxuria expendunt vel pocius in taxillis vel alea, quia quidam quidquid 465 habent sorte sacerdocii acquisitum, hoc I in sortem crucifixorum K 397ra Domini mittunt. Quanta sit illorum malediccio, non facile agnosci- tur, quia ibi mendacium, ibi periurium, ibi blasphemia, ibi lites, 443 dignitatibus ] beneficiis P — 444 precavet ] peccant Y — 444 infidelita- tis ] infideliter PQ — 444 perdicioni ] predicacioni S, perdicionum Y —444 su- bicitur ] subiciuntur Y — 445 sunt ] sint V — 446 quia cetera crimina ] quia ceca crimina O, quia cetera vicia P, qui cetera crimina Y — 447 nichilo ] ni- chil K — 447 taceam ] taceant X — 448 beato ] sancto G* — 448 a participa- cione ] et a participacione Q — 450 Nazanzenum ] Nazarenum C — 451 per- funduntur ] profunduntur S, perdunt Y — 452 perdicione ] perdicionem S — 453 Macedonii ] Macedonium Y — 455 enim ] tantum C, enim enim Y — 456 delirando ] delirendo KO — 456 vero ] vere P — 457 servum suum vel servum vel V — 457 sic isti ] sic P, et isti Q — 458 vel emunt ] et emunt PQW— 459 sacramenta ] sacram W — 459 sunt similes ] similes sunt K — 460 consub- stancialis ] et substancialis C, substancialis S — 463 quia quid ] quia quidquid KWY, quod P, quia quod Q — 463 ex avaricia ] per avariciam W — 464 vel alea ] vel in alea CW — 465 crucifixorum ] crucifixorem O — 466 Domini mittunt ] mittunt Domini C, Domini mittit W — 466 quanta ] o quanta X — 466 agnoscitur ] cognoscitur K 442 Non invenimus 67
Strana 68
V 271ra G* 146ra S 17rb W 210vb C 185ra Q 74vb ibi homicidium etc., que obmitto, ne vobis audientibus fastidium generarem.] Rogo, tu lusor, quod est lucrum tuum in taxillis? Si lucraris, I restituere teneris saltem pauperibus dando, quia male 470 acquisitum tenere non potes, si perdis, tibi non restituitur, quia indignus es recipere, quod pessime perdidisti. Postremo eciam non est tibi pars in hereditate Domini, nec in dominicis sacramentis, sicut dicitur in Canonibus apostolorum:! „Episcopus ] aut presbyter aut dyaconus alee aut ebrietati deserviens aut desinat aut certe 475 dampnetur. Subdyaconus autem aut lector aut cantor, id est psalmista, similia faciens, aut desinat, aut conmunione privetur. Alii sua bona ] hystrionibus largiuntur, ut laudentur ] ab ipsis, de quibus Psalmista loquens sic dicit: „Laudatur peccator in desideriis anime sue et iniquus benedicitur". Sunt et alii sacerdotes 480 et clerici, qui sacramentis abutuntur in suis vel mulierum coniura- cionibus, in cantacionibus, sortilegiis. Sunt, qui in missis suis novis vel primis amore mulierum vel precum vel pecunia conducti cingunt se cingulis ad supersticiones faciendas. Sunt, qui scribunt contra febres vel infirmitates hominum seu animalium caracteres 485 vel scripturas super pomo, super hostia, super lauri baca, super 468 homicidium ] homicidia P — 468 audientibus ] om. Y— 469 generarem ] generarent X — 469 quod ] dic quod K, quot Y — 470 lucraris ] lucrum V — 470 teneris saltem ] defectum Psalmus X — 471 non potes ] potes O, non po- test VX — 471 tibi non ] non tibi K — 472 indignus es ] indignus est V — 472 quod ] quia C — 472 eciam non est ] eciam non W, non est Y — 473 in hereditate ] hereditatis W—473 dominicis] divinitatis X—474 dicitur ] om. S — 474 Canonibus ] canonicis CX — 474 apostolorum] apostolorum dicitur S — 474 episcopus aut ] episcopus autem OV — 475 dyaconus ] om. X — 475 aut ebrietati ] vel ebrietati K, atque ebrietati SVWX— 475 deserviens aut desinat] deserviens aut deserviet V — 475 certe] vere X — 476 autem aut ] atque P, aut aut Q, autem V — 477 similia ] similiter O—478 alii sua bona ] alii autem sua bona P, alii sua dona W — 478 ut ] quod W — 479 Psalmista ] om. W — 479 sic dicit ] dicit sic Q — 480 iniquus ] iniquos X — 481 qui sacramentis ] quia sacramentis K — 481 in suis ] in sui X — 481 coniuracionibus ] om. X — 482 sortilegiis ] et sortilegiis K, in sortilegiis V, sacrilegis X — 483 vel primis et primis P, sive primis X— 483 amore ] honore G* — 483 vel precum ] precio C, vel patrem K, vel precium vel pecuniam S — 483 pecunia ] pecuniam K, pecunia vel scripturas super X — 484 supersticiones faciendas ] supersticionis faciendas O, supersticiones factas Q — 485 caracteres vel ] caracteres seu C, vel X — 486 pomo ] poma K, pomo vel O, domo W — 486 hostia ] hostias K, hostiam X — 486 baca ] bacam K, bac W 474 Canon 42 Dionys ed., Friedberg, Corpus iuris canonici I, Decreti Magistri Gra- tiani prima pars, dist. XXXV, c. 1 — 479 Psal. 10,3 68
V 271ra G* 146ra S 17rb W 210vb C 185ra Q 74vb ibi homicidium etc., que obmitto, ne vobis audientibus fastidium generarem.] Rogo, tu lusor, quod est lucrum tuum in taxillis? Si lucraris, I restituere teneris saltem pauperibus dando, quia male 470 acquisitum tenere non potes, si perdis, tibi non restituitur, quia indignus es recipere, quod pessime perdidisti. Postremo eciam non est tibi pars in hereditate Domini, nec in dominicis sacramentis, sicut dicitur in Canonibus apostolorum:! „Episcopus ] aut presbyter aut dyaconus alee aut ebrietati deserviens aut desinat aut certe 475 dampnetur. Subdyaconus autem aut lector aut cantor, id est psalmista, similia faciens, aut desinat, aut conmunione privetur. Alii sua bona ] hystrionibus largiuntur, ut laudentur ] ab ipsis, de quibus Psalmista loquens sic dicit: „Laudatur peccator in desideriis anime sue et iniquus benedicitur". Sunt et alii sacerdotes 480 et clerici, qui sacramentis abutuntur in suis vel mulierum coniura- cionibus, in cantacionibus, sortilegiis. Sunt, qui in missis suis novis vel primis amore mulierum vel precum vel pecunia conducti cingunt se cingulis ad supersticiones faciendas. Sunt, qui scribunt contra febres vel infirmitates hominum seu animalium caracteres 485 vel scripturas super pomo, super hostia, super lauri baca, super 468 homicidium ] homicidia P — 468 audientibus ] om. Y— 469 generarem ] generarent X — 469 quod ] dic quod K, quot Y — 470 lucraris ] lucrum V — 470 teneris saltem ] defectum Psalmus X — 471 non potes ] potes O, non po- test VX — 471 tibi non ] non tibi K — 472 indignus es ] indignus est V — 472 quod ] quia C — 472 eciam non est ] eciam non W, non est Y — 473 in hereditate ] hereditatis W—473 dominicis] divinitatis X—474 dicitur ] om. S — 474 Canonibus ] canonicis CX — 474 apostolorum] apostolorum dicitur S — 474 episcopus aut ] episcopus autem OV — 475 dyaconus ] om. X — 475 aut ebrietati ] vel ebrietati K, atque ebrietati SVWX— 475 deserviens aut desinat] deserviens aut deserviet V — 475 certe] vere X — 476 autem aut ] atque P, aut aut Q, autem V — 477 similia ] similiter O—478 alii sua bona ] alii autem sua bona P, alii sua dona W — 478 ut ] quod W — 479 Psalmista ] om. W — 479 sic dicit ] dicit sic Q — 480 iniquus ] iniquos X — 481 qui sacramentis ] quia sacramentis K — 481 in suis ] in sui X — 481 coniuracionibus ] om. X — 482 sortilegiis ] et sortilegiis K, in sortilegiis V, sacrilegis X — 483 vel primis et primis P, sive primis X— 483 amore ] honore G* — 483 vel precum ] precio C, vel patrem K, vel precium vel pecuniam S — 483 pecunia ] pecuniam K, pecunia vel scripturas super X — 484 supersticiones faciendas ] supersticionis faciendas O, supersticiones factas Q — 485 caracteres vel ] caracteres seu C, vel X — 486 pomo ] poma K, pomo vel O, domo W — 486 hostia ] hostias K, hostiam X — 486 baca ] bacam K, bac W 474 Canon 42 Dionys ed., Friedberg, Corpus iuris canonici I, Decreti Magistri Gra- tiani prima pars, dist. XXXV, c. 1 — 479 Psal. 10,3 68
Strana 69
cedula, vel scribunt ,Iesus autem transiens' vel ,lutum fecit' etc., quando ewangelium legitur, ac si illa verba ewangelii non valerent alio tempore scripta, quam tunc, quando ewangelium legitur, quia 490 hoc est supersticiosum, quod tempori illi creditur, vel incidunt cruces infra Passionis leccionem in die Palmarum vel ligaturas faciunt, ut dicit Gregorius. Et sic de aliis, in quibus tempus et modus et illa, que ad Dei reverenciam non pertinent, observantur. Hii sacerdotes, qui hec supersticiosa faciunt vel fieri per]mittunt w 211ra 495 et non prohibent, I non sunt sacerdotes Domini, sed Baal, non G* 146rb Cristi, sed Belial. Vertunt enim letanias sanctorum in invocaciones demonum, Joviani sunt, non cristiani, Arioli, non presbyteri! Quid est hoc, quod feci, I quid est, quod tanta locutus sum? X 296ra Certe, aggerem comportavi, dum vobis exaggeracionem peccatorum 500 enucliavi. Dominus enim precepit predicatori per Ezechielem eiusdem 4° capitulo dicens: „Edificabis municiones et conportabis aggerem". Quid est edificare municiones et comportare aggerem, I nisi insinuari vobis, sicut insinuavit Ezechiel Ierusalem, qualiter munivimus vos et roboravimus contra Altissimum. Levavimus 505 calcaneum contra ipsum comedentes de mensa ipsius panem et vinum, videlicet corpus et sanguinem ipsius sumentes. Ut ipse Y 365vb 487 cedula ] cedulas K, cedulam Q — 487 vel scribunt] vel eciam scri- bunt C — 487 Iesus autem ] Iesus aut P — 487 transiens ] transiens etc. S— 487 fecit ] fecit Dominus PQ, facit S —488 illa ] alia X — 489 quam tunc quan- do ] quam cum W, eciam tunc quando X — 489 quia hoc est ] quia hoc V, quod hoc est W — 490 tempori ] tempore VX — 490 creditur ] predicto X — 491 infra Passionis ] infra Passionibus P, vel infra Passionis X — 491 vel ligatu- ras ] ut ligatures O — 493 illa ] ista X — 493 Dei ] om. X — 495 et non ] ut non O — 495 Baal ] dyaboli Baal P — 496 vertunt ] tunc Q, vel et V — 496 in invocaciones ] et invocaciones CS, in vacaciones X — 497 demonum] demo- num vertunt Q — 497 Joviani ] Joviniani Q — 498 quid est hoc ] quid est O— 498 quid est quod ] quod est quod C, quid est hoc quod P, quid est X — 499 exaggeracionem ] ex congregacionem X—500 precepit ] precipit KWXYG*— 500 predicatori] predicatore Y — 500 per Ezechielem ... capitulo ] per Eze- chielem 4° capitulo O, per Ezechielem 4° P, eiusdem 4° capitulo Q, per Eze- chielem eiusdem capitulo 4° W — 501 edificabis ] edificatis W, edificavit X — 501 et conportabis ] et conportatis W, obportavit X — 502 quid est ... agge- rem ] om. O, quid est et opportare aggerem X — 503 insinuari] insinuare COPQG* — 503 insinuavit ] insinuat P — 504 munivimus ] munimus C, muni- ficat X — 504 vos ] nos CVXG* — 504 roboravimus ] corroboravimus Q, robo- ramus S, roboravit X — 504 levavimus ] levamus SX — 505 comedentes ] co- medentis O — 505 et vinum ] vinum X —506 ipsius sumentes ] ipsius sumentis C, ipsius PQ, sumantes X — 506 ut ipse bene ] bene dicat ut ipse bene P, ut ipse Y 492 Non invenimus — 500 Ezech. 4,2 69
cedula, vel scribunt ,Iesus autem transiens' vel ,lutum fecit' etc., quando ewangelium legitur, ac si illa verba ewangelii non valerent alio tempore scripta, quam tunc, quando ewangelium legitur, quia 490 hoc est supersticiosum, quod tempori illi creditur, vel incidunt cruces infra Passionis leccionem in die Palmarum vel ligaturas faciunt, ut dicit Gregorius. Et sic de aliis, in quibus tempus et modus et illa, que ad Dei reverenciam non pertinent, observantur. Hii sacerdotes, qui hec supersticiosa faciunt vel fieri per]mittunt w 211ra 495 et non prohibent, I non sunt sacerdotes Domini, sed Baal, non G* 146rb Cristi, sed Belial. Vertunt enim letanias sanctorum in invocaciones demonum, Joviani sunt, non cristiani, Arioli, non presbyteri! Quid est hoc, quod feci, I quid est, quod tanta locutus sum? X 296ra Certe, aggerem comportavi, dum vobis exaggeracionem peccatorum 500 enucliavi. Dominus enim precepit predicatori per Ezechielem eiusdem 4° capitulo dicens: „Edificabis municiones et conportabis aggerem". Quid est edificare municiones et comportare aggerem, I nisi insinuari vobis, sicut insinuavit Ezechiel Ierusalem, qualiter munivimus vos et roboravimus contra Altissimum. Levavimus 505 calcaneum contra ipsum comedentes de mensa ipsius panem et vinum, videlicet corpus et sanguinem ipsius sumentes. Ut ipse Y 365vb 487 cedula ] cedulas K, cedulam Q — 487 vel scribunt] vel eciam scri- bunt C — 487 Iesus autem ] Iesus aut P — 487 transiens ] transiens etc. S— 487 fecit ] fecit Dominus PQ, facit S —488 illa ] alia X — 489 quam tunc quan- do ] quam cum W, eciam tunc quando X — 489 quia hoc est ] quia hoc V, quod hoc est W — 490 tempori ] tempore VX — 490 creditur ] predicto X — 491 infra Passionis ] infra Passionibus P, vel infra Passionis X — 491 vel ligatu- ras ] ut ligatures O — 493 illa ] ista X — 493 Dei ] om. X — 495 et non ] ut non O — 495 Baal ] dyaboli Baal P — 496 vertunt ] tunc Q, vel et V — 496 in invocaciones ] et invocaciones CS, in vacaciones X — 497 demonum] demo- num vertunt Q — 497 Joviani ] Joviniani Q — 498 quid est hoc ] quid est O— 498 quid est quod ] quod est quod C, quid est hoc quod P, quid est X — 499 exaggeracionem ] ex congregacionem X—500 precepit ] precipit KWXYG*— 500 predicatori] predicatore Y — 500 per Ezechielem ... capitulo ] per Eze- chielem 4° capitulo O, per Ezechielem 4° P, eiusdem 4° capitulo Q, per Eze- chielem eiusdem capitulo 4° W — 501 edificabis ] edificatis W, edificavit X — 501 et conportabis ] et conportatis W, obportavit X — 502 quid est ... agge- rem ] om. O, quid est et opportare aggerem X — 503 insinuari] insinuare COPQG* — 503 insinuavit ] insinuat P — 504 munivimus ] munimus C, muni- ficat X — 504 vos ] nos CVXG* — 504 roboravimus ] corroboravimus Q, robo- ramus S, roboravit X — 504 levavimus ] levamus SX — 505 comedentes ] co- medentis O — 505 et vinum ] vinum X —506 ipsius sumentes ] ipsius sumentis C, ipsius PQ, sumantes X — 506 ut ipse bene ] bene dicat ut ipse bene P, ut ipse Y 492 Non invenimus — 500 Ezech. 4,2 69
Strana 70
S 17va bene dicat de quolibet nostrum illud, quod scribitur I Psal. 40°: „Homo pacis mee, in quo sperabam, qui edebat panes meos, magnificavit super me subplantaciones“. Et iterum Psal. 54°: „Si inimicus meus maledixisset mihi, sustinuissem utique. Et si is, qui 510 oderat me, super me magna locutus fuisset, abscondissem me forsitan V 2711b ab eo. Tu vero unanimis I dux meus et notus meus: qui simul Q75ra mecum dulces capiebas cibos“, 1 supple: levasti calcaneum tuum contra me. O quanta malediccio sequitur: „veniat mors super illos W 211rb et descendant in infernum viventes“. Quare adhuc, quia ,Sacerdotes contempserunt legem meam, polluerunt sanctuaria mea'. Non sic vos, reverendi patres et domini, sed mundamini, qui G* 146va fertis vasa Domini, et si fuistis tales, iam non ] sitis! Qui furabatur, iam non furetur, qui symoniacus fuit, ] iam desinat, agat peniten- 520 C 185rb ciam. Qui legem Domini transgressus est, iam ipsam apprehendat corde meditando, ore predicando et opere adimplendo. Fugite vicia, virtutes sequamini, veritatem diligite, ut illa duce possitis I pervenire de hoc exilio ad patriam, de labore ad requiem, de morte ad vitam, de turbulento huius mundi periculo ad gaudia 525 sempiterna. Ad que nos perducat, qui vivit et regnat Deus in secula seculorum. Amen. O 73v 515 507 illud ] id P — 508 homo pacis ... Psal. 54° ] om. P — 508 sperabam ] speravi Q — 509 super me ] om. O — 509 subplantaciones ] subplantacionem KS — 509 Psal. 54° ] Psal. 55° CS — 510 sustinuissem ] sustinuisset K — 510 et si is ] et is VW — 511 oderat ] honorat C, orderant X— 511 super me magna ] super magna OS — 511 abscondissem me ] abscondissem O — 511 forsitan ] fortassis S — 512 unanimis] unanimus COQ, homo unanimis KX — 512 simul mecum ] mecum simul S — 514 o quanta ... sequitur ] om. P — 514 veniat mors ] mors veniat X — 514 illos ] eos VX — 515 descendant ] descendent X— 515 in infernum viventes ] viventes in infernum S, in infernum vivendos V— 516 adhuc ] ad hoc W — 518 non sic vos] non si vos W, non vos sic X — 518 reverendi ] om. Q — 518 sed ] om. C — 519 si fuistis ] si non fuistis W— 519 sitis ] scitis V — 520 iam non furetur] non furetur X, iam non fueretur Y— 520 desinat ] non desinat W — 521 legem Domini ] legem Dei W — 523 vicia virtutes ] virtutes vicia W — 523 sequamini] sequimini CS — 523 illa duce] ita duce X — 524 ad requiem] ad requiem de merore ad tristiciam P — 525 tur- bulento ] turgulento V, turbulendo X — 526 ad que ] ad quam X — 526 qui vivit] qui sine fine vivit P — 526 Deus ... seculorum ] om. PW, in secula secu- lorum QS — 527 amen ] om. OPQSVW 507 Psal. 40,10 — 509 Psal. 54,13—15 70
S 17va bene dicat de quolibet nostrum illud, quod scribitur I Psal. 40°: „Homo pacis mee, in quo sperabam, qui edebat panes meos, magnificavit super me subplantaciones“. Et iterum Psal. 54°: „Si inimicus meus maledixisset mihi, sustinuissem utique. Et si is, qui 510 oderat me, super me magna locutus fuisset, abscondissem me forsitan V 2711b ab eo. Tu vero unanimis I dux meus et notus meus: qui simul Q75ra mecum dulces capiebas cibos“, 1 supple: levasti calcaneum tuum contra me. O quanta malediccio sequitur: „veniat mors super illos W 211rb et descendant in infernum viventes“. Quare adhuc, quia ,Sacerdotes contempserunt legem meam, polluerunt sanctuaria mea'. Non sic vos, reverendi patres et domini, sed mundamini, qui G* 146va fertis vasa Domini, et si fuistis tales, iam non ] sitis! Qui furabatur, iam non furetur, qui symoniacus fuit, ] iam desinat, agat peniten- 520 C 185rb ciam. Qui legem Domini transgressus est, iam ipsam apprehendat corde meditando, ore predicando et opere adimplendo. Fugite vicia, virtutes sequamini, veritatem diligite, ut illa duce possitis I pervenire de hoc exilio ad patriam, de labore ad requiem, de morte ad vitam, de turbulento huius mundi periculo ad gaudia 525 sempiterna. Ad que nos perducat, qui vivit et regnat Deus in secula seculorum. Amen. O 73v 515 507 illud ] id P — 508 homo pacis ... Psal. 54° ] om. P — 508 sperabam ] speravi Q — 509 super me ] om. O — 509 subplantaciones ] subplantacionem KS — 509 Psal. 54° ] Psal. 55° CS — 510 sustinuissem ] sustinuisset K — 510 et si is ] et is VW — 511 oderat ] honorat C, orderant X— 511 super me magna ] super magna OS — 511 abscondissem me ] abscondissem O — 511 forsitan ] fortassis S — 512 unanimis] unanimus COQ, homo unanimis KX — 512 simul mecum ] mecum simul S — 514 o quanta ... sequitur ] om. P — 514 veniat mors ] mors veniat X — 514 illos ] eos VX — 515 descendant ] descendent X— 515 in infernum viventes ] viventes in infernum S, in infernum vivendos V— 516 adhuc ] ad hoc W — 518 non sic vos] non si vos W, non vos sic X — 518 reverendi ] om. Q — 518 sed ] om. C — 519 si fuistis ] si non fuistis W— 519 sitis ] scitis V — 520 iam non furetur] non furetur X, iam non fueretur Y— 520 desinat ] non desinat W — 521 legem Domini ] legem Dei W — 523 vicia virtutes ] virtutes vicia W — 523 sequamini] sequimini CS — 523 illa duce] ita duce X — 524 ad requiem] ad requiem de merore ad tristiciam P — 525 tur- bulento ] turgulento V, turbulendo X — 526 ad que ] ad quam X — 526 qui vivit] qui sine fine vivit P — 526 Deus ... seculorum ] om. PW, in secula secu- lorum QS — 527 amen ] om. OPQSVW 507 Psal. 40,10 — 509 Psal. 54,13—15 70
Strana 71
GREX PERDITUS
GREX PERDITUS
Strana 72
Strana 73
„Grex perditus factus est populus meus, pastores eorum seduxe- — Jer. 50°. runt eos“ Reverendi patres et domini! Quia secundum Gregorium Nazanzenum in Appollogia sua mundari oportet eum prius, 5 qui alios vult mundare, sapientem prius fieri et sic alios facere sapientes, lumen fieri et sic I alios illuminare, ad Deum accedere A* 5va et sic alios 1 ad Deum adducere, sanctificari et ita sanctificare, G 136va manus habere rectas et sic indigentibus porrigere manum. Quomodo ego pollutis labiis sermonem Domini promere at- 1o temptabo, per quem mundari I possitis, nisi et me et vos mundet, W 211va qui dixit: „Jam vos mundi estis propter sermonem, I quem locutus x 296rb sum vobis“. Sive enim ego, sive vos, sive I omnes per verbum E 53r Dei] mundati fuerimus. Non erit laus predicantis, sed eius, qui S 17vb est fons super nos vel per nos effundens aquam mundam, sicut 15 testatur beatus Bernhardus Super Cantica sic dicens: „Michi 1 pastores ... eos ] etc. D* — 2 Jer. 50° ] sic scribitur Jer. 5° J, Jer. 5° M, — Jer. 11° D* — 3 et domini ] ac domini Q — 4 Appologia] Appollonia D* 5 mundari ] mundare Y — 5 facere sapientes ] tunc facere sapientes M, sapien- tes facere PU — 6 sic alios illuminare ] sic potest alios illuminare E, tunc alios illuminare G, sic alios facere sapientes illuminare A* — 6 accedere ] attende- re A* — 7 ad Deum adducere] potest alios facere sapientes lumen fieri et sic alios et sic alios (!) illuminare ad Deum accedere et sic alios ad Deum adducere E, ad eum adducere N, ad Deum deducere Q, id Deum adducere U — 7 sancti- ficari ] sanctificare E, iustificari G —7 ita sanctificare ] sic iustificare G, sic alios sanctificare M, sic sanctificare PQRX, ita alios sanctificare S — 8 indigentibus aliis P — 8 porrigere manum ] manum porrigere N — 9 ego pollutis ] ergo ego pollutus GPR, ergo ego pollutis Q — 9 promere ] pronunciare X — 10 quem mundari possitis ] quam mendari possit D* — 10 et me ] om. U, me A* 11 quem locutus ] meum quem locutus C —12 enim ego ] ego EX, ego enim GR— 12 omnes ] non homines X — 12 verbum ... mundati ] verba Dei man- — date D* —13 non erit ] nisi erat E, et sit X—13 sed eius ] sed est sed eius D*- 14 vel per nos ] vel nos C, vel super vos E, om. J — 14 sicut ] sed D* 15 beatus ] om. E — 2 Ier. 50,6 — 3 Non invenimus — 11 Ioh. 15,3 — 15 Bernardus Clarae-Vallensis, Sermones in Cantica, Sermo 13, PL 183, 836—837 73
„Grex perditus factus est populus meus, pastores eorum seduxe- — Jer. 50°. runt eos“ Reverendi patres et domini! Quia secundum Gregorium Nazanzenum in Appollogia sua mundari oportet eum prius, 5 qui alios vult mundare, sapientem prius fieri et sic alios facere sapientes, lumen fieri et sic I alios illuminare, ad Deum accedere A* 5va et sic alios 1 ad Deum adducere, sanctificari et ita sanctificare, G 136va manus habere rectas et sic indigentibus porrigere manum. Quomodo ego pollutis labiis sermonem Domini promere at- 1o temptabo, per quem mundari I possitis, nisi et me et vos mundet, W 211va qui dixit: „Jam vos mundi estis propter sermonem, I quem locutus x 296rb sum vobis“. Sive enim ego, sive vos, sive I omnes per verbum E 53r Dei] mundati fuerimus. Non erit laus predicantis, sed eius, qui S 17vb est fons super nos vel per nos effundens aquam mundam, sicut 15 testatur beatus Bernhardus Super Cantica sic dicens: „Michi 1 pastores ... eos ] etc. D* — 2 Jer. 50° ] sic scribitur Jer. 5° J, Jer. 5° M, — Jer. 11° D* — 3 et domini ] ac domini Q — 4 Appologia] Appollonia D* 5 mundari ] mundare Y — 5 facere sapientes ] tunc facere sapientes M, sapien- tes facere PU — 6 sic alios illuminare ] sic potest alios illuminare E, tunc alios illuminare G, sic alios facere sapientes illuminare A* — 6 accedere ] attende- re A* — 7 ad Deum adducere] potest alios facere sapientes lumen fieri et sic alios et sic alios (!) illuminare ad Deum accedere et sic alios ad Deum adducere E, ad eum adducere N, ad Deum deducere Q, id Deum adducere U — 7 sancti- ficari ] sanctificare E, iustificari G —7 ita sanctificare ] sic iustificare G, sic alios sanctificare M, sic sanctificare PQRX, ita alios sanctificare S — 8 indigentibus aliis P — 8 porrigere manum ] manum porrigere N — 9 ego pollutis ] ergo ego pollutus GPR, ergo ego pollutis Q — 9 promere ] pronunciare X — 10 quem mundari possitis ] quam mendari possit D* — 10 et me ] om. U, me A* 11 quem locutus ] meum quem locutus C —12 enim ego ] ego EX, ego enim GR— 12 omnes ] non homines X — 12 verbum ... mundati ] verba Dei man- — date D* —13 non erit ] nisi erat E, et sit X—13 sed eius ] sed est sed eius D*- 14 vel per nos ] vel nos C, vel super vos E, om. J — 14 sicut ] sed D* 15 beatus ] om. E — 2 Ier. 50,6 — 3 Non invenimus — 11 Ioh. 15,3 — 15 Bernardus Clarae-Vallensis, Sermones in Cantica, Sermo 13, PL 183, 836—837 73
Strana 74
R 163ra G* 146vb U 301ra Y 366га J 34va K 397vb Q 75rb liquido I constat I nec de canalibus oriri rivos aquarum, nec de labiis vel dentibus verba prudencie, nec laus calami est laudabilis scripltura sive pictura, nec gloria I ligwe vel labiorum bonus sermo.“ Ubi invehitur beatus Bernhardus contra predicantem sic dicens: „Unde tibi gloria pulvis putride, unde tibi, numquid 20 de vite sanctitate?“ Ac si diceret, non'. „Sed spiritus est, qui ] sancti- ficat, I spiritus, dico, non tuus, sed Dei! An blanditur popularis favor, quod verbum bonum et forte bene deprompseris? Sed Cristus " dedit os et sapienciam! Quomodo insuper vos illuminare I potest sermo meus, cum sim 25 obcecatus tenebris viciorum, quomodo vos sapientes faciam, cum sim insipiens, quomodo vobis manum porrigam, cum ipsemet iaceam in peccatis prostratus? Sed cum audio sapientem Prov. 9°, V 271va quomodo sapiencia clamat: „Si quis parvulus est, veniat ad me. C 185va Et insipientibus locuta est,“hec sola ] spes mea, quia me insipientem 30 et sapiencia indigentem divina sapiencia non relinquet, „placuit W 211vb enim Deo per stulticiam prejdicacionis salvos facere credentes“, 16 liquido constat ] liquido hoc constat CS, liquide constat M, lique hoc constat X, loquendo constat D* — 16 nec de canalibus ] ne de carnalibus W, nec de carnalibus X, nec de canonibus D* — 16 rivos aquarum ] fontes id est quarum M, rivus aquarum X, aquarum rivos A* — 17 dentibus ] de vocibus X— 17 nec laus calami ] nec laus laudanti JMD*, vel laus calami Q — 18 sive seu J — 18 vel labiorum ] nec labiorum M — 19 beatus Bernhardus ] Bernar- dus E, beatus Ambrosius A* — 19 predicantem ] predicatorem K — 20 dicens dicit M — 20 tibi gloria ] vidi gloria X, tibi gloria sit D* — 20 gloria pulvis putride unde tibi ] om. CS — 20 pulvis ] vobis X — 21 vite] vita J — 21 sed Spiritus est ] sed ipse est E, sed Spiritus Sanctus GPQR, Spiritus est X — 21 qui sanctificat ] qui dat sanctificat PQ — 22 popularis favor ] populorum favor D* popularis vagor G* — 23 bene deprompseris ] bene promiseris J, bene promp- seris U, nude prompseris X, bene Dei prompseris D* — 25 quomodo insuper] ordinacio insuper P, quomodo michi super S, quomodo in superbos A*, quo in- super D* — 25 vos illuminare potest ] potest vos illuminare GPR — 25 sim obcecatus ] obcecatus E, sum obcecatus M, sim obsecatus D* — 26 quomodo — vos] quoniam vos A* — 26 faciam ] faciem JD* — 27 insipiens] incipiens D* 27 ipsemet ] ipsomet E — 28 iaceam in peccatis ] in peccatis iaceam C, iaceam et peccatis E, iaceo in peccatis M, iaceant in peccatis V — 28 cum au- dio ] tamen audio Q — 29 parvulus est ] parvulus Q — 29 ad me ] om. J — 30 locuta est ] locutus est JD*, hec sola locuta est M — 30 quia me ] qui me GPQR — 31 non relinquet ] om. A, derelinquet M — 32 Deo 1 et Deo Q 32 predicacionis ] predicaciones E 19 Bernardus Clarae-Vallensis, Sermones in Cantica, Sermo 13, PL 183, 836—837 — 28 Prov. 9,4 74
R 163ra G* 146vb U 301ra Y 366га J 34va K 397vb Q 75rb liquido I constat I nec de canalibus oriri rivos aquarum, nec de labiis vel dentibus verba prudencie, nec laus calami est laudabilis scripltura sive pictura, nec gloria I ligwe vel labiorum bonus sermo.“ Ubi invehitur beatus Bernhardus contra predicantem sic dicens: „Unde tibi gloria pulvis putride, unde tibi, numquid 20 de vite sanctitate?“ Ac si diceret, non'. „Sed spiritus est, qui ] sancti- ficat, I spiritus, dico, non tuus, sed Dei! An blanditur popularis favor, quod verbum bonum et forte bene deprompseris? Sed Cristus " dedit os et sapienciam! Quomodo insuper vos illuminare I potest sermo meus, cum sim 25 obcecatus tenebris viciorum, quomodo vos sapientes faciam, cum sim insipiens, quomodo vobis manum porrigam, cum ipsemet iaceam in peccatis prostratus? Sed cum audio sapientem Prov. 9°, V 271va quomodo sapiencia clamat: „Si quis parvulus est, veniat ad me. C 185va Et insipientibus locuta est,“hec sola ] spes mea, quia me insipientem 30 et sapiencia indigentem divina sapiencia non relinquet, „placuit W 211vb enim Deo per stulticiam prejdicacionis salvos facere credentes“, 16 liquido constat ] liquido hoc constat CS, liquide constat M, lique hoc constat X, loquendo constat D* — 16 nec de canalibus ] ne de carnalibus W, nec de carnalibus X, nec de canonibus D* — 16 rivos aquarum ] fontes id est quarum M, rivus aquarum X, aquarum rivos A* — 17 dentibus ] de vocibus X— 17 nec laus calami ] nec laus laudanti JMD*, vel laus calami Q — 18 sive seu J — 18 vel labiorum ] nec labiorum M — 19 beatus Bernhardus ] Bernar- dus E, beatus Ambrosius A* — 19 predicantem ] predicatorem K — 20 dicens dicit M — 20 tibi gloria ] vidi gloria X, tibi gloria sit D* — 20 gloria pulvis putride unde tibi ] om. CS — 20 pulvis ] vobis X — 21 vite] vita J — 21 sed Spiritus est ] sed ipse est E, sed Spiritus Sanctus GPQR, Spiritus est X — 21 qui sanctificat ] qui dat sanctificat PQ — 22 popularis favor ] populorum favor D* popularis vagor G* — 23 bene deprompseris ] bene promiseris J, bene promp- seris U, nude prompseris X, bene Dei prompseris D* — 25 quomodo insuper] ordinacio insuper P, quomodo michi super S, quomodo in superbos A*, quo in- super D* — 25 vos illuminare potest ] potest vos illuminare GPR — 25 sim obcecatus ] obcecatus E, sum obcecatus M, sim obsecatus D* — 26 quomodo — vos] quoniam vos A* — 26 faciam ] faciem JD* — 27 insipiens] incipiens D* 27 ipsemet ] ipsomet E — 28 iaceam in peccatis ] in peccatis iaceam C, iaceam et peccatis E, iaceo in peccatis M, iaceant in peccatis V — 28 cum au- dio ] tamen audio Q — 29 parvulus est ] parvulus Q — 29 ad me ] om. J — 30 locuta est ] locutus est JD*, hec sola locuta est M — 30 quia me ] qui me GPQR — 31 non relinquet ] om. A, derelinquet M — 32 Deo 1 et Deo Q 32 predicacionis ] predicaciones E 19 Bernardus Clarae-Vallensis, Sermones in Cantica, Sermo 13, PL 183, 836—837 — 28 Prov. 9,4 74
Strana 75
sicut scribitur 1a Cor. 1°, ideo cum beato Gregorio in prologo Super Job audenter sic dico: „Fore quippe ydoneum me ad ista 35 desperavi, sed ipsa mei desperacione robustior ad illum spem protinus errexi, per quem aperta est lingwa mutorum, qui lingwas I infancium facit dilsertas, qui inmensos brutosque asine ruditus per sensatos humani colloquii distinxit modos. I Quid igitur ] mi- rum, si intellectum michi, stulto homini, prebeat, qui I veritatem " 40 suam, cum voluerit, eciam per ora iumentorum narrat? Ad illum igitur manus et oculos erigamus, ut nos allevet, ut nos illuminet, ut nos sanctificet per veram I sapienciam verbi sui! B 287rb Et ut hoc ab ipso facilius impetrare possimus, I ipsam Dei genitricem R 136rb matrem gracie Mariam omnes unanimiter salutemus dicentes „Ave 45 Maria“. A* 5vb M 39rb D* 166rb G* 147ra U 301rb E 136vb S 18ra „Grex perditus factus est populus meus etc.“ ubi supra. 1 Reve- A 82rb rendissimi patres et domini! Paulus Apostolus, contemplator divinorum eximius archanorum et certus propheta sive prescius futurorum, previdens multos futuros in ecclesia seductores ita 33 1a Cor. 1° ] 1a Cor. E, 1a Tym. 1° X— 33 beato Gregorio ] beato Grego- rio Job M, beatus Gregorius X — 34 Super Job ] suo M — 34 audenter audetur J, audaciter X, audent D* —34 ydoneum me] me ydoneum A, ydo- neum meum K — 35 desperavi ] desperavimus K — 35 mei ... robustior ] des- peracione robustior E, mea desperacione robustior P, robustior mei despera- cione W — 35 ad illum ] ad illam KUD*, ac illud X — 35 spem protinus protinus spem GPQR —36 per quem ] super quem X — 36 mutorum ] mutuo- rum D* — 37 disertas ] esse disertas A, desertas EJXA*G* — 37 inmensos inmenses ED*, inmensis XA* — 37 brutosque ] rudesque E, brutusque X — 37 asine ] asini CM, aut in E, asino X — 37 ruditus ] eruditus E, rugitus GKR, om. M, rudico X —38 per sensatos ] per sensates E, per sensatus JX, in sensa- tos M, per pensatos S — 38 colloquii] elloquii M — 38 distinxit modos ] dis- — cerneret modus X —39 intellectum ] dictum X— 39 prebeat ] probeat D* — 39 veritatem suam ] suam veritatem C — 40 voluerit ] convaluerit D* 40 eciam ] et A* — 40 ora ] omnia D* — 40 iumentorum ] nuncciorum E, mutorum G — 41 ad illum ] ad istum X — 41 manus et oculos ] oculos et ma- nus M — 41 erigamus] attollamus GPQR — 41 ut nos illuminet ] et nos illu- minet D* — 42 ut nos sanctificet ] ut nos scilicet sanctificet C, et nos sanctifi- cet E — 42 veram ] veniam X — 43 ut hoc ] hoc ut A, ut Q — 43 ab ipso facilius ] ad ipso facilius E, facilius ab ipso GPQR, facilius M — 43 possimus possumus J — 43 ipsam ] ipsum W—44 Ave Maria ] Ave Maria gracia plena AB*, om. B, Ave Maria etc. Q, Ave Maria gracia plena Dominus tecum Amen S, Ave Maria gracia U, Ave etc. D* — 46 factus ... meus ] om. K — 47 et do- mini ] ac domini Q — 48 eximius ] et eximius S — 49 futuros ] om. AQ 33 I. Cor. 1,21 — 33 Gregorius Magnus, Moralium libri sive Expositio in librum B. Job, Epistola, PL 75, 512 — 36 cf. Sap. 10,21 — 40 cf. Num. 22,28 75
sicut scribitur 1a Cor. 1°, ideo cum beato Gregorio in prologo Super Job audenter sic dico: „Fore quippe ydoneum me ad ista 35 desperavi, sed ipsa mei desperacione robustior ad illum spem protinus errexi, per quem aperta est lingwa mutorum, qui lingwas I infancium facit dilsertas, qui inmensos brutosque asine ruditus per sensatos humani colloquii distinxit modos. I Quid igitur ] mi- rum, si intellectum michi, stulto homini, prebeat, qui I veritatem " 40 suam, cum voluerit, eciam per ora iumentorum narrat? Ad illum igitur manus et oculos erigamus, ut nos allevet, ut nos illuminet, ut nos sanctificet per veram I sapienciam verbi sui! B 287rb Et ut hoc ab ipso facilius impetrare possimus, I ipsam Dei genitricem R 136rb matrem gracie Mariam omnes unanimiter salutemus dicentes „Ave 45 Maria“. A* 5vb M 39rb D* 166rb G* 147ra U 301rb E 136vb S 18ra „Grex perditus factus est populus meus etc.“ ubi supra. 1 Reve- A 82rb rendissimi patres et domini! Paulus Apostolus, contemplator divinorum eximius archanorum et certus propheta sive prescius futurorum, previdens multos futuros in ecclesia seductores ita 33 1a Cor. 1° ] 1a Cor. E, 1a Tym. 1° X— 33 beato Gregorio ] beato Grego- rio Job M, beatus Gregorius X — 34 Super Job ] suo M — 34 audenter audetur J, audaciter X, audent D* —34 ydoneum me] me ydoneum A, ydo- neum meum K — 35 desperavi ] desperavimus K — 35 mei ... robustior ] des- peracione robustior E, mea desperacione robustior P, robustior mei despera- cione W — 35 ad illum ] ad illam KUD*, ac illud X — 35 spem protinus protinus spem GPQR —36 per quem ] super quem X — 36 mutorum ] mutuo- rum D* — 37 disertas ] esse disertas A, desertas EJXA*G* — 37 inmensos inmenses ED*, inmensis XA* — 37 brutosque ] rudesque E, brutusque X — 37 asine ] asini CM, aut in E, asino X — 37 ruditus ] eruditus E, rugitus GKR, om. M, rudico X —38 per sensatos ] per sensates E, per sensatus JX, in sensa- tos M, per pensatos S — 38 colloquii] elloquii M — 38 distinxit modos ] dis- — cerneret modus X —39 intellectum ] dictum X— 39 prebeat ] probeat D* — 39 veritatem suam ] suam veritatem C — 40 voluerit ] convaluerit D* 40 eciam ] et A* — 40 ora ] omnia D* — 40 iumentorum ] nuncciorum E, mutorum G — 41 ad illum ] ad istum X — 41 manus et oculos ] oculos et ma- nus M — 41 erigamus] attollamus GPQR — 41 ut nos illuminet ] et nos illu- minet D* — 42 ut nos sanctificet ] ut nos scilicet sanctificet C, et nos sanctifi- cet E — 42 veram ] veniam X — 43 ut hoc ] hoc ut A, ut Q — 43 ab ipso facilius ] ad ipso facilius E, facilius ab ipso GPQR, facilius M — 43 possimus possumus J — 43 ipsam ] ipsum W—44 Ave Maria ] Ave Maria gracia plena AB*, om. B, Ave Maria etc. Q, Ave Maria gracia plena Dominus tecum Amen S, Ave Maria gracia U, Ave etc. D* — 46 factus ... meus ] om. K — 47 et do- mini ] ac domini Q — 48 eximius ] et eximius S — 49 futuros ] om. AQ 33 I. Cor. 1,21 — 33 Gregorius Magnus, Moralium libri sive Expositio in librum B. Job, Epistola, PL 75, 512 — 36 cf. Sap. 10,21 — 40 cf. Num. 22,28 75
Strana 76
Y 366rb G* 147rb K 398ra scribebat suo discipulo Thymotheo: „Omnes, qui pie I volunt 50 vivere in Cristo Iesu, persecucionem pacientur. Mali autem homines et seductores proficient in peius, errantes et in errorem mittentes. Quales autem sint, potest ostendi hoc modo triplex eorum condicio per opera vite, ut sit prima eorum condicio: amor sui proprius et privatus; secunda condicio: amor rei sive comodi 55 temporalis; tercia: amor proprie excellencie sive tyrannidis. Prima condicio seductorum est amor proprius, quia omnes querunt, que sua sunt, non que lesu Cristi. De talibus dicit Aposto- lus 2a Thym. 3°: „Hoc scito, quia in novissimis diebus instabunt tempora periculosa et erunt homines se ipsos amantes“, ecce: 60 amantes se ipsos, non Deum, I „cupidi, elati, superbi, blasphemi, parentibus non obedientes“, maxime spiritualibus, ut prelatis, „ingrati, scelesti, sine affeccione, sine pace, I criminatores, inconti- nentes, inmites, sine benignitate, proditores, protervi, tumidi, volupta- tum amatores plus quam Dei, habentes speciem quidem pietatis, vir- 65 Q75va tutem ] autem eius abnegantes. Et hos devita!“ Et de hiis amatoribus voluptatum subdit: „Mali autem homines et seductores proficient“. V 271'b Non 1 enim credunt se proficere in voluptate, nisi seducant vel ad O 65v se ducant homines: ab amore Dei ad suum amorem I privatum. Secunda condicio seductorum est amor rei sive comodi tempora- 70 lis, sicut dicit Ysaias de adulatoribus, qui palpant peccata hominum et non corrigunt, capitulo 3°: „Popule meus, qui beatum te dicunt, ipsi te decipiunt et viam gressuum tuorum dissipant.“ Hii sunt, qui terrena lucra sectantur et per hoc homines a via veritatis P 56ra seducunt, sicut scribitur Apoc. 2° de angelo ] sive episcopo ecclesie 75 K 398rb Thyatire et per eum ] universali ecclesie: „Permittis mulierem S 18rb Jezabel, que se dicit prophetare, docere ] et seducere servos meos, fornicari et manducare de ydoloticis. Et dedi illi tempus, ut peni- tenciam ageret et non vult penitere a fornicacione sua. Et ecce, ego mitto eam in lectum, et qui mechantur cum ea, in tribulacione so maxima erunt, nisi penitenciam egerint ab operibus suis.“ Quod 50 suo discipulo] discipulo suo Q — 51 pacientur ] paciuntur KQ, pacien- ter S — 52 proficient ] proficiunt Q, propicient V— 53 sint ] sunt S — 54 ut sit ] et sit G* — 56 temporalis ] temporales V — 59 scito ] sito S — 62 prela- tis ] prelati Q, prelatus Y — 63 affeccione] effeccione S — 64 tumidi ] timi- di S — 66 et hos ] et os Y — 67 proficient ] proficiunt Q — 69 amorem priva- 72 corrigunt ] corriguntur G* — 72 beatum te tum ] virtutem privatam V — te beatum K — 75 ecclesie ] om. G* — 78 de ydoloticis ] ab ydoloticis A, de ydolaticis K, ab ydolaticis Q, de ydolaicis S — 81 maxima] magna P 50 2. Tim. 3,12 — 59 2. Tim. 3,1—5, 13 — 71 Is. 3,12 — 75 Apoc. 2,20—22 76
Y 366rb G* 147rb K 398ra scribebat suo discipulo Thymotheo: „Omnes, qui pie I volunt 50 vivere in Cristo Iesu, persecucionem pacientur. Mali autem homines et seductores proficient in peius, errantes et in errorem mittentes. Quales autem sint, potest ostendi hoc modo triplex eorum condicio per opera vite, ut sit prima eorum condicio: amor sui proprius et privatus; secunda condicio: amor rei sive comodi 55 temporalis; tercia: amor proprie excellencie sive tyrannidis. Prima condicio seductorum est amor proprius, quia omnes querunt, que sua sunt, non que lesu Cristi. De talibus dicit Aposto- lus 2a Thym. 3°: „Hoc scito, quia in novissimis diebus instabunt tempora periculosa et erunt homines se ipsos amantes“, ecce: 60 amantes se ipsos, non Deum, I „cupidi, elati, superbi, blasphemi, parentibus non obedientes“, maxime spiritualibus, ut prelatis, „ingrati, scelesti, sine affeccione, sine pace, I criminatores, inconti- nentes, inmites, sine benignitate, proditores, protervi, tumidi, volupta- tum amatores plus quam Dei, habentes speciem quidem pietatis, vir- 65 Q75va tutem ] autem eius abnegantes. Et hos devita!“ Et de hiis amatoribus voluptatum subdit: „Mali autem homines et seductores proficient“. V 271'b Non 1 enim credunt se proficere in voluptate, nisi seducant vel ad O 65v se ducant homines: ab amore Dei ad suum amorem I privatum. Secunda condicio seductorum est amor rei sive comodi tempora- 70 lis, sicut dicit Ysaias de adulatoribus, qui palpant peccata hominum et non corrigunt, capitulo 3°: „Popule meus, qui beatum te dicunt, ipsi te decipiunt et viam gressuum tuorum dissipant.“ Hii sunt, qui terrena lucra sectantur et per hoc homines a via veritatis P 56ra seducunt, sicut scribitur Apoc. 2° de angelo ] sive episcopo ecclesie 75 K 398rb Thyatire et per eum ] universali ecclesie: „Permittis mulierem S 18rb Jezabel, que se dicit prophetare, docere ] et seducere servos meos, fornicari et manducare de ydoloticis. Et dedi illi tempus, ut peni- tenciam ageret et non vult penitere a fornicacione sua. Et ecce, ego mitto eam in lectum, et qui mechantur cum ea, in tribulacione so maxima erunt, nisi penitenciam egerint ab operibus suis.“ Quod 50 suo discipulo] discipulo suo Q — 51 pacientur ] paciuntur KQ, pacien- ter S — 52 proficient ] proficiunt Q, propicient V— 53 sint ] sunt S — 54 ut sit ] et sit G* — 56 temporalis ] temporales V — 59 scito ] sito S — 62 prela- tis ] prelati Q, prelatus Y — 63 affeccione] effeccione S — 64 tumidi ] timi- di S — 66 et hos ] et os Y — 67 proficient ] proficiunt Q — 69 amorem priva- 72 corrigunt ] corriguntur G* — 72 beatum te tum ] virtutem privatam V — te beatum K — 75 ecclesie ] om. G* — 78 de ydoloticis ] ab ydoloticis A, de ydolaticis K, ab ydolaticis Q, de ydolaicis S — 81 maxima] magna P 50 2. Tim. 3,12 — 59 2. Tim. 3,1—5, 13 — 71 Is. 3,12 — 75 Apoc. 2,20—22 76
Strana 77
exponens Haymo Super Apocalypsim negat hoc intelligi de Jeza- bel, uxore Achab, cum sit equis ante longe tempora conculcata, sed inter cetera hoc exponit de cupidis et avaris, dicens hoc genus 85 fornicacionis esse, I ,quando terrene divicie inmoderate concu- A 82va piscuntur et creatura plus I quam creator diligitur'. Unde et G* 147va Jezabel fluxus vel sterquilinium appelatur. Ipsi enim seductores ita seducti sunt et alios seducunt inaniter, ut fluxibiles cupiditatum terrenarum opes pro eternis ament et stercora amplexantur, que 90 deberent reputare ut stercora, ut Cristum lucri facerent. In lecto ergo positi sunt, id est permissi, ut febre spirituali langwescant et audacter peccent, quia iusto Dei iudicio, qui penitere nolunt, peccare libere permittuntur. Unde mitto eam in lectum, id est permitto eam libere et sine timore peccare, vel mitto eam in lectum, 95 id est si non penituerit, mittam eam in lectum, ,ubi subter eam sternetur tinea et cooperimentum eius erunt vermes', sicut scribitur Ys. 14°. Vel in lectum imitatores eius cum ipsa positi sunt in pace optima quiescentes, ut penitenciam agerent. Nisi enim penitenciam egerint ipsi et filii eorum, quos seduxerunt, in tribulacione maxima 100 erunt, interficientur in mortem eternam, sicut ibidem subditur, videlicet Apoc. 2°. Tercia condicio seductorum est amor proprie excellencie sive tyrannidis, quia enim attendunt dominacionis potenciam. Ideo cum I austeritate imperant et timore divino postposito ita timeri K 398va 105 volunt, ut eciam] in malis et illicitis sibi velint a subditis obediri. Q 75vb De hiis dicitur Ys. 9°: „Adhuc manus eius extenta et populus non est reversus ad percucientem se et Dominum exercituum non inquisierunt. Et disperdet Dominus ab Israel caput“, supple: superbie ! et I excellencie, „et caudam“, supple: seducentem, G* 147vb Y 366va 83 cum] dum K — 84 dicens ] ita dicens P — 86 et Jezabel ] Jezabel P 88 et alios ] alios V — 88 cupiditatum terrenarum ] terrenarum cupiditatum PQ — 89 pro eternis ] per eternis V — 89 amplexantur ] amplexentur Q — 89 que ] quia G* — 91 id est ] idem O — 92 audacter ] audacienter V — 93 li- bere ] om. S — 93 id est ] idem O, et G* — 93 id est permitto ... mittam eam in lectum ] om. K — 95 ubi subter ] ut super G* — 96 cooperimentum ] operi- mentum PQ — 97 imitatores ] id est imitatores P, eius imitatores Q — 97 cum ipsa ] om. A — 99 egerint ] agerint G* —100 subditur ] scribitur S — 102 sive] om. Y — 104 imperant ] imperat A, implorant Y — 105 volunt ] om. K — 105 ut eciam ] ut G* — 105 sibi velint ] velint sibi PQ — 106 populus ] popu- lus eius PQ — 107 ad percucientem ] a percuciente PQ — 108 ab Israel caput caput ab Israel A — 109 caudam ] tandem K 82 Haymo Halberstatensis, Expositio in Apocalypsin B. Joannis, libri septem, Liber 1, PL 117, 978 — 97 Is. 14,11 — 101 cf. Apoc. 2,23 — 106 Is. 9,12—14 77
exponens Haymo Super Apocalypsim negat hoc intelligi de Jeza- bel, uxore Achab, cum sit equis ante longe tempora conculcata, sed inter cetera hoc exponit de cupidis et avaris, dicens hoc genus 85 fornicacionis esse, I ,quando terrene divicie inmoderate concu- A 82va piscuntur et creatura plus I quam creator diligitur'. Unde et G* 147va Jezabel fluxus vel sterquilinium appelatur. Ipsi enim seductores ita seducti sunt et alios seducunt inaniter, ut fluxibiles cupiditatum terrenarum opes pro eternis ament et stercora amplexantur, que 90 deberent reputare ut stercora, ut Cristum lucri facerent. In lecto ergo positi sunt, id est permissi, ut febre spirituali langwescant et audacter peccent, quia iusto Dei iudicio, qui penitere nolunt, peccare libere permittuntur. Unde mitto eam in lectum, id est permitto eam libere et sine timore peccare, vel mitto eam in lectum, 95 id est si non penituerit, mittam eam in lectum, ,ubi subter eam sternetur tinea et cooperimentum eius erunt vermes', sicut scribitur Ys. 14°. Vel in lectum imitatores eius cum ipsa positi sunt in pace optima quiescentes, ut penitenciam agerent. Nisi enim penitenciam egerint ipsi et filii eorum, quos seduxerunt, in tribulacione maxima 100 erunt, interficientur in mortem eternam, sicut ibidem subditur, videlicet Apoc. 2°. Tercia condicio seductorum est amor proprie excellencie sive tyrannidis, quia enim attendunt dominacionis potenciam. Ideo cum I austeritate imperant et timore divino postposito ita timeri K 398va 105 volunt, ut eciam] in malis et illicitis sibi velint a subditis obediri. Q 75vb De hiis dicitur Ys. 9°: „Adhuc manus eius extenta et populus non est reversus ad percucientem se et Dominum exercituum non inquisierunt. Et disperdet Dominus ab Israel caput“, supple: superbie ! et I excellencie, „et caudam“, supple: seducentem, G* 147vb Y 366va 83 cum] dum K — 84 dicens ] ita dicens P — 86 et Jezabel ] Jezabel P 88 et alios ] alios V — 88 cupiditatum terrenarum ] terrenarum cupiditatum PQ — 89 pro eternis ] per eternis V — 89 amplexantur ] amplexentur Q — 89 que ] quia G* — 91 id est ] idem O — 92 audacter ] audacienter V — 93 li- bere ] om. S — 93 id est ] idem O, et G* — 93 id est permitto ... mittam eam in lectum ] om. K — 95 ubi subter ] ut super G* — 96 cooperimentum ] operi- mentum PQ — 97 imitatores ] id est imitatores P, eius imitatores Q — 97 cum ipsa ] om. A — 99 egerint ] agerint G* —100 subditur ] scribitur S — 102 sive] om. Y — 104 imperant ] imperat A, implorant Y — 105 volunt ] om. K — 105 ut eciam ] ut G* — 105 sibi velint ] velint sibi PQ — 106 populus ] popu- lus eius PQ — 107 ad percucientem ] a percuciente PQ — 108 ab Israel caput caput ab Israel A — 109 caudam ] tandem K 82 Haymo Halberstatensis, Expositio in Apocalypsin B. Joannis, libri septem, Liber 1, PL 117, 978 — 97 Is. 14,11 — 101 cf. Apoc. 2,23 — 106 Is. 9,12—14 77
Strana 78
„incurvantem“, supple: a iusticia, „et depravantem“. Et subdit: 110 „Et erunt, qui beatificant populum istum seducentes, et qui beatificantur, l precipitati“. Illi, quia seducunt, hii, quia seductibi- les sunt. Illi, quia tyrannizant, isti, quia tyrannos dominos habere meruerunt. Iuxta illud Iob 34°: „Qui regnare ſacit hominem vpocri- tam propter peccata populi“. Unde et Dominus videns Jerusalem 115 seductam a sacerdotibus suis, deflens eos, scilicet populos, mox intravit in templum et flagello emptores et venditores eorum expulit, ac si diceret: ,Vos estis causa ruine et dampnacionis populi'. Tamquam medicus videns membra tocius corporis egrotare, stomachum prius studuit corrigere, aut sicut ortulanus videns 120 arborem sine fructu, radicem voluit reformare. Et quod faciebat Iudaicis sacerdotibus, hoc cristianis sacerdotibus innuit faciendum, sicut dicit Crisostomus: „Dum judaicos sacerdotes Cristus confundit, cristianos sacerdotes monet“. Quidquid ergo grex sive populus Domini perditur, sacerdotes ut plurimum sunt in causa. 125 Quod pulchre declarans Crisostomus Super Matheum De opere imperfecto sic dicit: „Hoc erat boni medici, ut ingressus I ad infirmam civitatem“, scilicet Jerusalem, „salvandam, primum ad originem passionis intenderet. Nam sicut de templo omne bonum egreditur, sic de templo omne malum procedit. Quemadmodum 130 K 398vb B 287vb I medicus, quando primum ingreditur ad infirmum, I statim de G* 148ra stomacho eius interrogat et eum componere I festinat, quia si O 66r stomachus I sanus fuerit, totum corpus validum est, si autem dissipatus fuerit, totum corpus est infirmum. Ita si sacerdocium integrum fuerit, tota ecclesia floret, si autem corruptum fuerit, 13 omnium fides marcida est. Cor autem et stomachus sacerdotes A 82 vb S 18va 110 incurvantem] et incurvantem S — 111 et qui ] qui S — 112 precipitati] precipitari Y — 112 quia seductibiles ] qui seductibiles Y — 113 tyrannos ] ad tyrannos Y — 114 hominem ] om. K — 116 scilicet ] videlicet P — 117 eorum ] om. PQ — 118 ruine ] ruina Y — 120 stomachum ... corrigere ] om. Y — 120 corrigere ] corripere P — 122 Iudaicis ] Iudaicus G* — 122 cristianis sacer- dotibus ] cristianis G* — 122 innuit faciendum ] faciendum innuit B —124 mo- net ] Cristus monet G* — 124 quidquid ] quid K, quod Q — 125 in causa ] om. Y — 126 quod pulchre ] pulchre Y — 128 salvandam ] sanandam K — 130 egreditur ] progreditur G* — 133 sanus fuerit ] sanus fuit S — 133 validum est] validum fuit S — 134 est infirmum ] infirmum erit Q, infirmum S 136 marcida est ] fuit S — 136 cor autem ] per cor autem P — 136 stomachus sacerdotes ] stomachum sacerdotes P, stomachus sacerdocium G* 114 lob 34,30 — 123 Pseudo-Chrysostomus, Opus imperfectum in Matthaeum, Ho- milia 44, PG 56, 880 — 126 Pseudo-Chrysostomus, Opus imperfectum in Matthaeum, Homilia 38, PG 56, 839 78
„incurvantem“, supple: a iusticia, „et depravantem“. Et subdit: 110 „Et erunt, qui beatificant populum istum seducentes, et qui beatificantur, l precipitati“. Illi, quia seducunt, hii, quia seductibi- les sunt. Illi, quia tyrannizant, isti, quia tyrannos dominos habere meruerunt. Iuxta illud Iob 34°: „Qui regnare ſacit hominem vpocri- tam propter peccata populi“. Unde et Dominus videns Jerusalem 115 seductam a sacerdotibus suis, deflens eos, scilicet populos, mox intravit in templum et flagello emptores et venditores eorum expulit, ac si diceret: ,Vos estis causa ruine et dampnacionis populi'. Tamquam medicus videns membra tocius corporis egrotare, stomachum prius studuit corrigere, aut sicut ortulanus videns 120 arborem sine fructu, radicem voluit reformare. Et quod faciebat Iudaicis sacerdotibus, hoc cristianis sacerdotibus innuit faciendum, sicut dicit Crisostomus: „Dum judaicos sacerdotes Cristus confundit, cristianos sacerdotes monet“. Quidquid ergo grex sive populus Domini perditur, sacerdotes ut plurimum sunt in causa. 125 Quod pulchre declarans Crisostomus Super Matheum De opere imperfecto sic dicit: „Hoc erat boni medici, ut ingressus I ad infirmam civitatem“, scilicet Jerusalem, „salvandam, primum ad originem passionis intenderet. Nam sicut de templo omne bonum egreditur, sic de templo omne malum procedit. Quemadmodum 130 K 398vb B 287vb I medicus, quando primum ingreditur ad infirmum, I statim de G* 148ra stomacho eius interrogat et eum componere I festinat, quia si O 66r stomachus I sanus fuerit, totum corpus validum est, si autem dissipatus fuerit, totum corpus est infirmum. Ita si sacerdocium integrum fuerit, tota ecclesia floret, si autem corruptum fuerit, 13 omnium fides marcida est. Cor autem et stomachus sacerdotes A 82 vb S 18va 110 incurvantem] et incurvantem S — 111 et qui ] qui S — 112 precipitati] precipitari Y — 112 quia seductibiles ] qui seductibiles Y — 113 tyrannos ] ad tyrannos Y — 114 hominem ] om. K — 116 scilicet ] videlicet P — 117 eorum ] om. PQ — 118 ruine ] ruina Y — 120 stomachum ... corrigere ] om. Y — 120 corrigere ] corripere P — 122 Iudaicis ] Iudaicus G* — 122 cristianis sacer- dotibus ] cristianis G* — 122 innuit faciendum ] faciendum innuit B —124 mo- net ] Cristus monet G* — 124 quidquid ] quid K, quod Q — 125 in causa ] om. Y — 126 quod pulchre ] pulchre Y — 128 salvandam ] sanandam K — 130 egreditur ] progreditur G* — 133 sanus fuerit ] sanus fuit S — 133 validum est] validum fuit S — 134 est infirmum ] infirmum erit Q, infirmum S 136 marcida est ] fuit S — 136 cor autem ] per cor autem P — 136 stomachus sacerdotes ] stomachum sacerdotes P, stomachus sacerdocium G* 114 lob 34,30 — 123 Pseudo-Chrysostomus, Opus imperfectum in Matthaeum, Ho- milia 44, PG 56, 880 — 126 Pseudo-Chrysostomus, Opus imperfectum in Matthaeum, Homilia 38, PG 56, 839 78
Strana 79
intelliguntur, quia in rebus spiritualibus per eos totus populus gubernatur. Et sicut cor sapiencie locus est, ita sacerdotes receptacu- la sunt sapiencie spiritalis, Ysaia dicente de regibus quidem,omne 140 caput langwidum', de sacerdocio autem ,omne cor merens'. Sicut enim stomachus accipiens cibum coquit ] eum in se ipsum et per Q 76ra totum corpus dispergit, sic et sacerdotes accipiunt scienciam sermonis per scripturas a Deo et incoquentes eam in se, id est tractantes et meditantes aput se, universo populo I subministraint. Et sicut stomacho subministrante unumquodque membrum suscipit nutrimentum et convertit in se secundum naturam suam, utputa quod suscipit jecur, totum fit sangwis, quod autem suscipit fel, bilis efficitur totum, quod vero ascendit in pulmonem, flegma fit, quod autem in mamillas, totum efficitur lac, sic sacerdotibus 150 in ecclesia loquentibus verbum omnes suscipiunt, unusquisque autem convertit illud secundum proprium cor. Ita, ut unum idemque verbum in cordibus quidem rectis procedat ad vitam, in cordibus autem perversis suscitet iracundiam quasi biles, in aliis autem odia quasi flegma nocivum et expuendum. Videte ergo 155 sacerdotes, quomodo vos componatis ] in verbo et opere! Quoniam sicut in corpore, si aliquod infirmum fuerit membrum, non omnino langwet et stomachus, I si I autem et stomachus languerit, omnia membra inveniuntur infirma. Sic si aliquis cristianorum peccaverit, non omnino peccant et sacerdotes, si autem et sacerdotes fuerint 160 in peccatis, totus populus convertitur ad peccandum. Ideo unus- quisque cristianorum I pro suis peccatis dat racionem, sacerdotes V 270rb 145 P 56rb S 18vb Y 366vb K 399ra G* 148rb 137 per eos ] om. P — 138 sapiencie locus est ] est sapiencie locus K — 139 sa- piencie spiritalis ] spiritalis sapiencie P — 141 se ipsum] semet ipsum Q— 142 scienciam ] sapienciam K — 143 incoquentes ] coquentes KG* — 145 et sicut stomacho subministrante ] om. P — 145 sicut stomacho ] sic stomacho Q — 145 membrum ] membris A — 148 efficitur totum ] efficitur S — 148 quod ve- ro ] quid vero S — 149 quod autem in mamillas] quod in mamillas B — 149 sic sacerdotibus ] sicut sacerdotibus G* — 150 unusquisque autem ] unus autem quisque Q — 152 procedat ] procedit G* — 153 quasi biles ] quasi bilem A, quasi biles in aliis autem operatur dileccionem dulcissimam quasi lac N (hoc supplementum in codice N respondet textui Pseudo-Chrysostomi, cf. PG 56, 839, sed secun- dum opinionem nostram non erat in sermone Milicii) — 155 sacerdotes ... in corpore] om. K — 155 vos componatis ] componatis vos Q — 156 infirmum fuerit ] infir- matum fuerit AKO, fuerit infirmum PQ — 156 membrum ] membris A — 159 peccant et sacerdotes ] peccant omnes cristiani K — 160 populus converti- tur ] convertitur populus B, populus trahitur K, peccans populus convertitur Y— 160 ad peccandum ] ad conpeccandum B — 161 dat ] dabit K 139 Is. 1,5 79
intelliguntur, quia in rebus spiritualibus per eos totus populus gubernatur. Et sicut cor sapiencie locus est, ita sacerdotes receptacu- la sunt sapiencie spiritalis, Ysaia dicente de regibus quidem,omne 140 caput langwidum', de sacerdocio autem ,omne cor merens'. Sicut enim stomachus accipiens cibum coquit ] eum in se ipsum et per Q 76ra totum corpus dispergit, sic et sacerdotes accipiunt scienciam sermonis per scripturas a Deo et incoquentes eam in se, id est tractantes et meditantes aput se, universo populo I subministraint. Et sicut stomacho subministrante unumquodque membrum suscipit nutrimentum et convertit in se secundum naturam suam, utputa quod suscipit jecur, totum fit sangwis, quod autem suscipit fel, bilis efficitur totum, quod vero ascendit in pulmonem, flegma fit, quod autem in mamillas, totum efficitur lac, sic sacerdotibus 150 in ecclesia loquentibus verbum omnes suscipiunt, unusquisque autem convertit illud secundum proprium cor. Ita, ut unum idemque verbum in cordibus quidem rectis procedat ad vitam, in cordibus autem perversis suscitet iracundiam quasi biles, in aliis autem odia quasi flegma nocivum et expuendum. Videte ergo 155 sacerdotes, quomodo vos componatis ] in verbo et opere! Quoniam sicut in corpore, si aliquod infirmum fuerit membrum, non omnino langwet et stomachus, I si I autem et stomachus languerit, omnia membra inveniuntur infirma. Sic si aliquis cristianorum peccaverit, non omnino peccant et sacerdotes, si autem et sacerdotes fuerint 160 in peccatis, totus populus convertitur ad peccandum. Ideo unus- quisque cristianorum I pro suis peccatis dat racionem, sacerdotes V 270rb 145 P 56rb S 18vb Y 366vb K 399ra G* 148rb 137 per eos ] om. P — 138 sapiencie locus est ] est sapiencie locus K — 139 sa- piencie spiritalis ] spiritalis sapiencie P — 141 se ipsum] semet ipsum Q— 142 scienciam ] sapienciam K — 143 incoquentes ] coquentes KG* — 145 et sicut stomacho subministrante ] om. P — 145 sicut stomacho ] sic stomacho Q — 145 membrum ] membris A — 148 efficitur totum ] efficitur S — 148 quod ve- ro ] quid vero S — 149 quod autem in mamillas] quod in mamillas B — 149 sic sacerdotibus ] sicut sacerdotibus G* — 150 unusquisque autem ] unus autem quisque Q — 152 procedat ] procedit G* — 153 quasi biles ] quasi bilem A, quasi biles in aliis autem operatur dileccionem dulcissimam quasi lac N (hoc supplementum in codice N respondet textui Pseudo-Chrysostomi, cf. PG 56, 839, sed secun- dum opinionem nostram non erat in sermone Milicii) — 155 sacerdotes ... in corpore] om. K — 155 vos componatis ] componatis vos Q — 156 infirmum fuerit ] infir- matum fuerit AKO, fuerit infirmum PQ — 156 membrum ] membris A — 159 peccant et sacerdotes ] peccant omnes cristiani K — 160 populus converti- tur ] convertitur populus B, populus trahitur K, peccans populus convertitur Y— 160 ad peccandum ] ad conpeccandum B — 161 dat ] dabit K 139 Is. 1,5 79
Strana 80
autem non tantum pro suis, sed et pro omnium peccatis daturi sunt racionem. Et statim subdit de Cristo intrante Ierosolimam dicens: „Vidit arborem pallentibus foliis et intellexit studiosus agricola, quia 165 lesuram in radicibus habet. Nam vere, quemadmodum cum videris arborem pallentibus foliis marcidam, intelligis, quia aliquam culpam habet circa radicem, ita cum videris populum indiscipli- natum et irreligiosum, sine dubio cognosce, quia sacerdocium non est sanum.“ Hec Crisostomus. Ecce, quomodo langwor totus ab sacerdotibus! Ecce, quomodo A 83ra seducunt I populum ab operibus iusticie et cultu divino! Bene ergo dictum est de eis: „Grex perditus factus est populus meus, pastores B 288ra eorum seduxerunt eos“, que l fuerunt verba vestre proposita caritati. 170 175 In quibus quidem verbis tria nobis breviter proponuntur: Primo peccancium fidelium dampnacio, cum dicitur ,Grex perditus'. Secundo eorumdem per penitenciam reconciliacio, cum subditur ,factus est populus meus'. Tercio et dampnacionis huiusmodi et reconciliacionis occasio, ibi ,pastores eorum seduxerunt eos'. S 19ra Primo dico, quod in verbis premissis tangitur I peccancium Q 76rb I fidelium dampnacio, cum dicitur ,Grex perditus'. Sicut enim grex tripliciter perditur, sic fideles tribus modis dampnantur. Primo ex luporum ] invasione. Secundo ex pastorum dormicione. Tercio G* 148va in precipicium impulsione. K 399rb Primo enim grex perditur ex luporum invasione. 1 Sunt autem lupi matutini, ut tyranni, exactores, principes, barones, pauperum, ecclesiarum et monasteriorum oppressores, gregem dominicum 180 185 162 non tantum ] tam K — 162 sed et pro ] sed eciam pro A, quam eciam pro K, sed pro P — 162 omnium ] omnium subditorum K — 164 vidit arborem pallentibus] vidit arborem psallentibus G* — 166 quemadmodum ] om. A — 166 cum videris arborem pallentibus ] cum videris radicem pallentibus A, vide- ris arborem pallentibus K, cum vides arborem pallentibus P, videris arborem psallentibus G* — 167 intelligis] intelliges B — 168 culpam ] lesuram S— 171 ab sacerdotibus ] a sacerdotibus A, ab sacerdotibus ortum habet K — 174 ver- ba ... caritati] verba vestris reverenciis proposita P, etc. S, verba vestre propo- sita etc. G* — 176 quidem verbis ] verbis K, verbis quidem S — 176 nobis om. PQ — 178 eorumdem ] eorum P — 178 subditur ] dicitur K — 179 fac- tus ... meus ] om. G* — 180 eos ] gregem meam G* — 181 primo] primo er- go P — 182 cum dicitur ] om. Y — 184 luporum ] lupulorum Y — 184 dormi- cione ] indormicione Q— 186 autem] aut Y —188 ecclesiarum ] et ecclesiarum S 164 Pseudo-Chrysostomus, Opus imperfectum in Matthaeum, Homilia 38, PG 56, 839 80
autem non tantum pro suis, sed et pro omnium peccatis daturi sunt racionem. Et statim subdit de Cristo intrante Ierosolimam dicens: „Vidit arborem pallentibus foliis et intellexit studiosus agricola, quia 165 lesuram in radicibus habet. Nam vere, quemadmodum cum videris arborem pallentibus foliis marcidam, intelligis, quia aliquam culpam habet circa radicem, ita cum videris populum indiscipli- natum et irreligiosum, sine dubio cognosce, quia sacerdocium non est sanum.“ Hec Crisostomus. Ecce, quomodo langwor totus ab sacerdotibus! Ecce, quomodo A 83ra seducunt I populum ab operibus iusticie et cultu divino! Bene ergo dictum est de eis: „Grex perditus factus est populus meus, pastores B 288ra eorum seduxerunt eos“, que l fuerunt verba vestre proposita caritati. 170 175 In quibus quidem verbis tria nobis breviter proponuntur: Primo peccancium fidelium dampnacio, cum dicitur ,Grex perditus'. Secundo eorumdem per penitenciam reconciliacio, cum subditur ,factus est populus meus'. Tercio et dampnacionis huiusmodi et reconciliacionis occasio, ibi ,pastores eorum seduxerunt eos'. S 19ra Primo dico, quod in verbis premissis tangitur I peccancium Q 76rb I fidelium dampnacio, cum dicitur ,Grex perditus'. Sicut enim grex tripliciter perditur, sic fideles tribus modis dampnantur. Primo ex luporum ] invasione. Secundo ex pastorum dormicione. Tercio G* 148va in precipicium impulsione. K 399rb Primo enim grex perditur ex luporum invasione. 1 Sunt autem lupi matutini, ut tyranni, exactores, principes, barones, pauperum, ecclesiarum et monasteriorum oppressores, gregem dominicum 180 185 162 non tantum ] tam K — 162 sed et pro ] sed eciam pro A, quam eciam pro K, sed pro P — 162 omnium ] omnium subditorum K — 164 vidit arborem pallentibus] vidit arborem psallentibus G* — 166 quemadmodum ] om. A — 166 cum videris arborem pallentibus ] cum videris radicem pallentibus A, vide- ris arborem pallentibus K, cum vides arborem pallentibus P, videris arborem psallentibus G* — 167 intelligis] intelliges B — 168 culpam ] lesuram S— 171 ab sacerdotibus ] a sacerdotibus A, ab sacerdotibus ortum habet K — 174 ver- ba ... caritati] verba vestris reverenciis proposita P, etc. S, verba vestre propo- sita etc. G* — 176 quidem verbis ] verbis K, verbis quidem S — 176 nobis om. PQ — 178 eorumdem ] eorum P — 178 subditur ] dicitur K — 179 fac- tus ... meus ] om. G* — 180 eos ] gregem meam G* — 181 primo] primo er- go P — 182 cum dicitur ] om. Y — 184 luporum ] lupulorum Y — 184 dormi- cione ] indormicione Q— 186 autem] aut Y —188 ecclesiarum ] et ecclesiarum S 164 Pseudo-Chrysostomus, Opus imperfectum in Matthaeum, Homilia 38, PG 56, 839 80
Strana 81
invadentes, de quibus dictum est et nobis Luc. 10°: „Ecce ego 190 mitto vos sicut agnos inter lupos“. Quia ergo talibus lupis non resistimus, videntes eos opprimere subditos, non latrantes sicut canes muti, aut timentes nobis penam inferri, aut munus, quod sperabamus, auferri, ideo grex perditur. Sunt alii lupi meridiani, heretici et ypocrite, quorum plenus est 195 mundus, qui tanto magis nocent, quanto non aperte, sed occulte et in dolo subintrant, de quibus Math. 7°: „Attendite a falsis prophetis, qui veniunt ad vos in vestimentis ovium, intrinsecus autem sunt lupi rapaces“. Sed ne quis dicat: ,Non possum eos cognoscere et sic non valeo ipsos per consequens evitare', ideo 200 Cristus subdit signa, per que luce clarius congnoscantur, dicens: „A fructibus eorum cognoscetis eos“. Ex quibus magnum signum est, quia non est cura eis de ovibus, quas pascant, sed de carnibus, quas mactent et comedant, et de velleribus, quibus non pauperes, sed se vestiant. Tales adulantur et placencia ] loquuntur, plus pro- 205 lucris temporalibus ac pecuniis, quam pro Deo hominumque salute. A talibus sponsa sive I ovis Cristi sibi caveri desiderans clamat illud Cant. 1°, dicens: „Indica michi, quem diligit anima mea, I ubi pascas, ubi cubes in meridie“, supple: tribulacionis in medio tot luporum, I „ne vagari incipiam post greges sodalium 210 tuorum“. Bene tales ,sodales‘ bonorum pastorum vocantur, quia cum ovibus simul per plana gradiuntur, postquam autem ad speluncas vel silvas et foveas veniunt, mox ! gregem et oves Domini lacerant et occidunt. Si hoc negligimus, veri pastores non sumus, qui videntes tot lupos, hec non prohibemus. 215 Sunt eciam lupi vespertini, id est dyaboli, de quorum quolibet dicitur Joh. 10°: „Lupus rapit et dispergit oves“. Dum secundum O 66v Y 367ra V 270va G* 148vb K 399va S 19rb 189 et nobis ] nobis A — 192 canes ] om. K — 192 aut timentes ] timentes Q— 194 lupi meridiani ] nudi meridiani B, lupi meridionales P, lupi meridionali V— 195 mundus ] inmundus Y — 196 de quibus ] de quibus dicitur K, om.S — 196 attendite ] attendite igitur P — 197 intrinsecus autem sunt ] intus autem P, intus enim sunt G* — 199 valeo ipsos ] valeo eos A — 201 signum ] om. K — 202 non est ] non P — 203 mactent ] mandunt vel mactent S — 205 ac pecu- niis ] aut pecuniis P, et pecuniis Q — 206 sibi caveri ] cavere sibi A, cavere P, caveri Q — 207 dicens ] om. G* — 207 michi ] michi Domine Q — 208 mea om. S—209 tot luporum ] luporum PQS — 211 plana ] plada K — 212 vel sil- vas ] sive silvas Q — 212 foveas ] foves A — 212 Domini ] dum K — 214 tot lupos ] quod lupos B — 214 hec non ] non PQ — 215 eciam ] et G* — 215 quo- libet ] quilibet V — 216 lupus rapit ] lupus rapax rapit P — 216 dum secun- dum] cum secundum G* — 216 dum secundum ... dispergit oves ] om. Q 189 Luc. 10,3 — 196 Matth. 7,15, 16 — 207 Cant. 1,6 — 216 loh. 10,12 81
invadentes, de quibus dictum est et nobis Luc. 10°: „Ecce ego 190 mitto vos sicut agnos inter lupos“. Quia ergo talibus lupis non resistimus, videntes eos opprimere subditos, non latrantes sicut canes muti, aut timentes nobis penam inferri, aut munus, quod sperabamus, auferri, ideo grex perditur. Sunt alii lupi meridiani, heretici et ypocrite, quorum plenus est 195 mundus, qui tanto magis nocent, quanto non aperte, sed occulte et in dolo subintrant, de quibus Math. 7°: „Attendite a falsis prophetis, qui veniunt ad vos in vestimentis ovium, intrinsecus autem sunt lupi rapaces“. Sed ne quis dicat: ,Non possum eos cognoscere et sic non valeo ipsos per consequens evitare', ideo 200 Cristus subdit signa, per que luce clarius congnoscantur, dicens: „A fructibus eorum cognoscetis eos“. Ex quibus magnum signum est, quia non est cura eis de ovibus, quas pascant, sed de carnibus, quas mactent et comedant, et de velleribus, quibus non pauperes, sed se vestiant. Tales adulantur et placencia ] loquuntur, plus pro- 205 lucris temporalibus ac pecuniis, quam pro Deo hominumque salute. A talibus sponsa sive I ovis Cristi sibi caveri desiderans clamat illud Cant. 1°, dicens: „Indica michi, quem diligit anima mea, I ubi pascas, ubi cubes in meridie“, supple: tribulacionis in medio tot luporum, I „ne vagari incipiam post greges sodalium 210 tuorum“. Bene tales ,sodales‘ bonorum pastorum vocantur, quia cum ovibus simul per plana gradiuntur, postquam autem ad speluncas vel silvas et foveas veniunt, mox ! gregem et oves Domini lacerant et occidunt. Si hoc negligimus, veri pastores non sumus, qui videntes tot lupos, hec non prohibemus. 215 Sunt eciam lupi vespertini, id est dyaboli, de quorum quolibet dicitur Joh. 10°: „Lupus rapit et dispergit oves“. Dum secundum O 66v Y 367ra V 270va G* 148vb K 399va S 19rb 189 et nobis ] nobis A — 192 canes ] om. K — 192 aut timentes ] timentes Q— 194 lupi meridiani ] nudi meridiani B, lupi meridionales P, lupi meridionali V— 195 mundus ] inmundus Y — 196 de quibus ] de quibus dicitur K, om.S — 196 attendite ] attendite igitur P — 197 intrinsecus autem sunt ] intus autem P, intus enim sunt G* — 199 valeo ipsos ] valeo eos A — 201 signum ] om. K — 202 non est ] non P — 203 mactent ] mandunt vel mactent S — 205 ac pecu- niis ] aut pecuniis P, et pecuniis Q — 206 sibi caveri ] cavere sibi A, cavere P, caveri Q — 207 dicens ] om. G* — 207 michi ] michi Domine Q — 208 mea om. S—209 tot luporum ] luporum PQS — 211 plana ] plada K — 212 vel sil- vas ] sive silvas Q — 212 foveas ] foves A — 212 Domini ] dum K — 214 tot lupos ] quod lupos B — 214 hec non ] non PQ — 215 eciam ] et G* — 215 quo- libet ] quilibet V — 216 lupus rapit ] lupus rapax rapit P — 216 dum secun- dum] cum secundum G* — 216 dum secundum ... dispergit oves ] om. Q 189 Luc. 10,3 — 196 Matth. 7,15, 16 — 207 Cant. 1,6 — 216 loh. 10,12 81
Strana 82
B 288rb Q 76va G* 149ra P 56va K 399vb beatum Gregorium in Omelia 14a, qui sic dicit: „Lupus rapit et dispergit oves. Lupus venit et mercenarius fugit, quia malignus I spiritus mentes fidelium in temptacione dilaniat, cum alium ad luxuriam pertrahit, alium in avariciam accendit, alium in super- 220 biam erigit, alium per iracundiam deicit. Hunc invidia ] stimulat, illum fallacia subplantat. Sed contra hec mercenarius nullo zelo accenditur et nullo fervore dileccionis excitatur, quia dum sola exteriora comoda requirit, interiora gregis dampna negligenter patitur. Ecce, quomodo perditur grex, id est quomodo fideles dampnan- tur! Et hoc deflebat ille sanctificatus in utero Jeremias, sicut scribi- tur eiusdem capitulo 14°: „Plorabit anima mea a facie superbie“, supple: et luxurie, „plorans plorabit et deducet oculus meus lacrimam, quia captus est grex Domini“. Et prochdolor, non est, 230 qui eripiat, quia vix est pastor bonus, qui animam suam ponat pro ovibus suis. Audite ergo, quomodo vobis de hoc 1 I Paulus Apostolus prophetavit dicens illud Act. 20°: „Attendite vobis et universo gregi, in quo vos Spiritus Sanctus posuit episcopos regere ecclesiam Dei, quam acquisivit sangwine suo. Ego scio, quod 235 intrabunt post discessionem meam lupi rapaces in vos, non parcentes gregi“, et subdit: „propter quod vigilate memoria retinentes, quoniam per triennium nocte et die non cessavi cum lacrimis monens unumquemque vestrum“. Secundo perditur grex I vel dampnantur fideles ex pastorum 240 negligencia seu dormicione. Ipsi enim deberent esse „pastores vigilantes et custodientes vigilias noctis super gregem suum“, sicut scribitur Luc. 2°. Unde tot errores in grege dominico, nisi quia non vigilamus, et si vigilamus, negligenter utique vigilamus, quia si attente vigilaremus, nunquam tot mala essent in plebe. 245 225 222 hec ] hoc P — 222 nullo zelo ] non zelo PQ — 224 exteriora comoda ] comoda exteriora P — 224 gregis dampna] dampna gregis A — 226 perditur grex] grex perditur S — 227 et hoc ] hoc P — 227 sanctificatus ] sanctissimus sanctificatus P — 227 sicut scribitur eiusdem] om. P — 228 plorabit anima] ploravit anima S — 229 plorans plorabit ] plorans ploravit B — 229 oculus populus S —231 pastor bonus ] bonus pastor Y — 232 quomodo vobis ] om. Q. 232 vobis de hoc ] de hoc vobis P — 232 Paulus ] quomodo Paulus Q — 233 di- cens ... Act. 20° ] Act. 20° dicens illud P — 235 sangwine ] sangwino B — — 237 memoria retinentes] memoriam habentes A, memoriam retinentes Q 238 quoniam ] quando Q — 243 scribitur ] dicitur S — 244 et si vigilamus ... utique vigilamus ] om. K — 245 tot mala] toto mala V 217 Gregorius Magnus, Homiliae XL in Evangelia, PL 76, 1128 — 227 recte Ier. 13,17 — 233 Act. 20,28—29, 31 — 243 Luc. 2,8 82
B 288rb Q 76va G* 149ra P 56va K 399vb beatum Gregorium in Omelia 14a, qui sic dicit: „Lupus rapit et dispergit oves. Lupus venit et mercenarius fugit, quia malignus I spiritus mentes fidelium in temptacione dilaniat, cum alium ad luxuriam pertrahit, alium in avariciam accendit, alium in super- 220 biam erigit, alium per iracundiam deicit. Hunc invidia ] stimulat, illum fallacia subplantat. Sed contra hec mercenarius nullo zelo accenditur et nullo fervore dileccionis excitatur, quia dum sola exteriora comoda requirit, interiora gregis dampna negligenter patitur. Ecce, quomodo perditur grex, id est quomodo fideles dampnan- tur! Et hoc deflebat ille sanctificatus in utero Jeremias, sicut scribi- tur eiusdem capitulo 14°: „Plorabit anima mea a facie superbie“, supple: et luxurie, „plorans plorabit et deducet oculus meus lacrimam, quia captus est grex Domini“. Et prochdolor, non est, 230 qui eripiat, quia vix est pastor bonus, qui animam suam ponat pro ovibus suis. Audite ergo, quomodo vobis de hoc 1 I Paulus Apostolus prophetavit dicens illud Act. 20°: „Attendite vobis et universo gregi, in quo vos Spiritus Sanctus posuit episcopos regere ecclesiam Dei, quam acquisivit sangwine suo. Ego scio, quod 235 intrabunt post discessionem meam lupi rapaces in vos, non parcentes gregi“, et subdit: „propter quod vigilate memoria retinentes, quoniam per triennium nocte et die non cessavi cum lacrimis monens unumquemque vestrum“. Secundo perditur grex I vel dampnantur fideles ex pastorum 240 negligencia seu dormicione. Ipsi enim deberent esse „pastores vigilantes et custodientes vigilias noctis super gregem suum“, sicut scribitur Luc. 2°. Unde tot errores in grege dominico, nisi quia non vigilamus, et si vigilamus, negligenter utique vigilamus, quia si attente vigilaremus, nunquam tot mala essent in plebe. 245 225 222 hec ] hoc P — 222 nullo zelo ] non zelo PQ — 224 exteriora comoda ] comoda exteriora P — 224 gregis dampna] dampna gregis A — 226 perditur grex] grex perditur S — 227 et hoc ] hoc P — 227 sanctificatus ] sanctissimus sanctificatus P — 227 sicut scribitur eiusdem] om. P — 228 plorabit anima] ploravit anima S — 229 plorans plorabit ] plorans ploravit B — 229 oculus populus S —231 pastor bonus ] bonus pastor Y — 232 quomodo vobis ] om. Q. 232 vobis de hoc ] de hoc vobis P — 232 Paulus ] quomodo Paulus Q — 233 di- cens ... Act. 20° ] Act. 20° dicens illud P — 235 sangwine ] sangwino B — — 237 memoria retinentes] memoriam habentes A, memoriam retinentes Q 238 quoniam ] quando Q — 243 scribitur ] dicitur S — 244 et si vigilamus ... utique vigilamus ] om. K — 245 tot mala] toto mala V 217 Gregorius Magnus, Homiliae XL in Evangelia, PL 76, 1128 — 227 recte Ier. 13,17 — 233 Act. 20,28—29, 31 — 243 Luc. 2,8 82
Strana 83
Inimici enim nocere I non possunt, nisi nobis dormientibus, se- Y 367rb cundum illud Math. 13°: „Cum dormirent homines, venit inimicus homo et superseminavit zizania in medio tritici“. Unde urtice in ecclesia, nisi quia agrum dominicum colimus negligenter. Ita, ut 250 possim de multis ] nostrum dicere illud, quod scribitur Prov. 24°: „Per agrum hominis pigri transivi et per vineam stulti viri. Et ecce totum repleverant urtice, operuerant superficiem eius spine et lapidum maceria destructa erat. Quod cum vidissem, posui in corde meo et exemplo didici disciplinam.“ Usque quo piger 255 dormis, quando consurges de sompno tuo, id est quando excucies negligenciam tuam? Paululum dormies, paululum dormitabis, I supple: negligendo, sed evigilabis penam paciendo. Paululum, G* 149rb inquam, conseres manum, ut dormias, et veniet tibi quasi viator I egestas et quasi vir armatus paupertas, supple: eterna, ubi est A 83va 260 defectus et penuria omnis ] boni. B 288va Sed et hic experimur multa mala ex negligencia nostra una cum grege dominico, sicut dicit beatus Gregorius Omelia 17a: „Nul- lum puto, fratres carissimi, maius preiudicium ab aliis, quam a sacerdotibus tolerat 1 Deus.“ „Quanto enim gladio mundus Q 76vb 265 feriatur, aspicitis, quibus cottidie percussionibus populus intereat, videtis. Et cuius hoc, nisi nostro precipue peccato agitur! Ecce K 400ra depopulate sunt urbes, castra, ecclesie eversa, monasteria subversa et in solitudinem agri redacta sunt! Sed nos pereunti populo auctores mortis extitimus, qui debuimus duces esse ad vitam. Ex 270 peccato enim nostro populi turba prostrata est, quia faciente nostra negligencia ad vitam erudita non est.“ „Ubi ergo subditus S 19va 246 nocere non possunt ] non possunt nocere PQ —247 Math. 13° ] Math. 13° quomodo V — 247 dormirent ] dormient P, dormierent S —247 homines ] omnes K — 248 zizania ] zizaniam Q — 249 dominicum ] Domini P — 250 pos- sim ] possum K — 250 nostrum ] de nostrum A — 250 Prov. 24° ] Prov. 14° P, 24° S — 251 hominis pigri ] pigri hominis K — 253 lapidum maceria ] ma- teria lapidum K, lapidum materia PQSG* — 253 quod cum ] quam cum S — 254 corde meo] corde me V — 256 dormies] dormies et A — 257 penam] dampnum Q — 258 veniet ] venit Q — 259 egestas et ] egestas PQ — 261 et hic ] eis K — 261 nostra una cum] vestra una cum B, nostra una Q — 263 maius ] magis G* — 264 Deus ] om. K — 265 percussionibus ] persecutori- bus P — 267 eversa] everse Q — 268 solitudinem ] solitudine Q — 268 redacta sunt ] redacti sunt AO, redacta K — 268 pereunti ] pereunte S — 269 extiti- mus ] existimus PQ — 270 peccato enim ] peccato PG*, perito enim Y 247 Matth. 13,25 — 250 Prov. 24,30—32 — 262 Gregorius Magnus, Homiliae XL in Evangelia, PL 76, 1146 — 264 Gregorius Magnus, Homiliae XL in Evangelia, PL 76, 1147 —271 Gregorius Magnus, Homiliae XL in Evangelia, PL 76, 909 83
Inimici enim nocere I non possunt, nisi nobis dormientibus, se- Y 367rb cundum illud Math. 13°: „Cum dormirent homines, venit inimicus homo et superseminavit zizania in medio tritici“. Unde urtice in ecclesia, nisi quia agrum dominicum colimus negligenter. Ita, ut 250 possim de multis ] nostrum dicere illud, quod scribitur Prov. 24°: „Per agrum hominis pigri transivi et per vineam stulti viri. Et ecce totum repleverant urtice, operuerant superficiem eius spine et lapidum maceria destructa erat. Quod cum vidissem, posui in corde meo et exemplo didici disciplinam.“ Usque quo piger 255 dormis, quando consurges de sompno tuo, id est quando excucies negligenciam tuam? Paululum dormies, paululum dormitabis, I supple: negligendo, sed evigilabis penam paciendo. Paululum, G* 149rb inquam, conseres manum, ut dormias, et veniet tibi quasi viator I egestas et quasi vir armatus paupertas, supple: eterna, ubi est A 83va 260 defectus et penuria omnis ] boni. B 288va Sed et hic experimur multa mala ex negligencia nostra una cum grege dominico, sicut dicit beatus Gregorius Omelia 17a: „Nul- lum puto, fratres carissimi, maius preiudicium ab aliis, quam a sacerdotibus tolerat 1 Deus.“ „Quanto enim gladio mundus Q 76vb 265 feriatur, aspicitis, quibus cottidie percussionibus populus intereat, videtis. Et cuius hoc, nisi nostro precipue peccato agitur! Ecce K 400ra depopulate sunt urbes, castra, ecclesie eversa, monasteria subversa et in solitudinem agri redacta sunt! Sed nos pereunti populo auctores mortis extitimus, qui debuimus duces esse ad vitam. Ex 270 peccato enim nostro populi turba prostrata est, quia faciente nostra negligencia ad vitam erudita non est.“ „Ubi ergo subditus S 19va 246 nocere non possunt ] non possunt nocere PQ —247 Math. 13° ] Math. 13° quomodo V — 247 dormirent ] dormient P, dormierent S —247 homines ] omnes K — 248 zizania ] zizaniam Q — 249 dominicum ] Domini P — 250 pos- sim ] possum K — 250 nostrum ] de nostrum A — 250 Prov. 24° ] Prov. 14° P, 24° S — 251 hominis pigri ] pigri hominis K — 253 lapidum maceria ] ma- teria lapidum K, lapidum materia PQSG* — 253 quod cum ] quam cum S — 254 corde meo] corde me V — 256 dormies] dormies et A — 257 penam] dampnum Q — 258 veniet ] venit Q — 259 egestas et ] egestas PQ — 261 et hic ] eis K — 261 nostra una cum] vestra una cum B, nostra una Q — 263 maius ] magis G* — 264 Deus ] om. K — 265 percussionibus ] persecutori- bus P — 267 eversa] everse Q — 268 solitudinem ] solitudine Q — 268 redacta sunt ] redacti sunt AO, redacta K — 268 pereunti ] pereunte S — 269 extiti- mus ] existimus PQ — 270 peccato enim ] peccato PG*, perito enim Y 247 Matth. 13,25 — 250 Prov. 24,30—32 — 262 Gregorius Magnus, Homiliae XL in Evangelia, PL 76, 1146 — 264 Gregorius Magnus, Homiliae XL in Evangelia, PL 76, 1147 —271 Gregorius Magnus, Homiliae XL in Evangelia, PL 76, 909 83
Strana 84
G* 149va Y 367va ex sua culpa moritur, ibi prepositus sive prelatus, quia tacuit, reus mortis tenetur.“ Et iterum: „Tot occidimus, quotquot tacentes ire ad mortem videmus“, sicut dicit Gregorius Super Ezechielem. Est igitur ista dormicio negligencie toti cristiano populo summe 275 dampnosa, quia ipsi pastores, vel quia ignari, vel quia negligentes, O 671 non docent salubria, non 1 arguunt vicia, non faciunt sanctitatis opera, nec ostendunt lucis exempla. Et hoc facit inpuritas conver- sacionis eorum, qua gregem Domini fedant. Tercio grex perditur, videlicet in precipicium impulsione, quia 280 ipsi pastores I scandalosa vita ipsos subditos inmundos reddunt et faciunt de vasis gracie et honoris vasa ire et inmundicie. Ut ubi deberent hospicium in cordibus fidelium Domino preparare, ibi S 19vb preparant I demonibus ad inhabitandum, per quos in mortem eternaliter precipitantur. Quod bene innuitur Math. 8°, ubi dicitur, 285 quod dum Cristus venisset in regionem Gerazenorum et occurris- sent sibi duo demoniaci, ipse expellebat illos demones, quorum numerus erat legio, videlicet sex milia ] sexcenti sexaginta sex, et erat non longe ab eis grex porcorum. Dicebant ergo demones: „Si eicis nos hinc, mitte nos in gregem porcorum“, et cum irruissent 290 K 400rb in eos magno impetu, I abiit totus grex per preceps in mare et mortui sunt in aquis, pastores autem fugerunt. Sic et nos, si conversacione gulosa et inmunda sive voluptuosa quoscunque pavimus, ut dyaboli dicant: ,Mitte nos in porcos!', id est: gulosos et voluptuosos, caveamus, ne precipitemur et sub-295 mergamur in aquis, de quibus dicitur Iob 24°: „Ad nimium calorem transiet ab aquis nivium“. Et laboremus quantumcunque possumus, 272 ibi] ubi Q — 275 ista ] ita V — 275 toti ... populo ] toti populo cristia- no Q, toto cristiano populo G* — 278 inpuritas ] inperitas AO — 279 qua] quia PQSG* — 280 grex ] grex Domini K — 283 fidelium ] hominum fide- lium P —284 ad inhabitandum ] ad habitandum P, habitaculum Q — 285 eter- naliter ] eternam Q — 285 ubi dicitur ] cum dicitur PQ — 286 dum Cristus] cum Cristus PQ — 286 et occurrissent ] occurrissent G* — 288 numerus erat legio ] legio erat P — 288 videlicet ] om. PQ — 288 sexcenti] sexigenti K — 289 non longe ab eis ] ab eis non longe Q, non lege ab eis G* — 289 dicebant ergo ... gregem porcorum ] om. A — 291 impetu ] impetu impetu Y — 291 per preceps in mare ] preceps in mare AO, per preces in mare K, per preceps PQ 292 fugerunt ] fugierunt APQSY — 293 voluptuosa ] volumnuosa B — 295 gu- losos et voluptuosos] voluptuosos et gulosos K — 295 precipitemur et submer- gamur ] submergamur et precipitemur P — 296 Iob ] om. V — 297 transiet ab transiet de A, transient ab S — 297 nivium ] nimiis A — 297 quantumcunque] quantumque BKO 285 cf. Matth. 8,28—33 — 296 Iob 24,19 84
G* 149va Y 367va ex sua culpa moritur, ibi prepositus sive prelatus, quia tacuit, reus mortis tenetur.“ Et iterum: „Tot occidimus, quotquot tacentes ire ad mortem videmus“, sicut dicit Gregorius Super Ezechielem. Est igitur ista dormicio negligencie toti cristiano populo summe 275 dampnosa, quia ipsi pastores, vel quia ignari, vel quia negligentes, O 671 non docent salubria, non 1 arguunt vicia, non faciunt sanctitatis opera, nec ostendunt lucis exempla. Et hoc facit inpuritas conver- sacionis eorum, qua gregem Domini fedant. Tercio grex perditur, videlicet in precipicium impulsione, quia 280 ipsi pastores I scandalosa vita ipsos subditos inmundos reddunt et faciunt de vasis gracie et honoris vasa ire et inmundicie. Ut ubi deberent hospicium in cordibus fidelium Domino preparare, ibi S 19vb preparant I demonibus ad inhabitandum, per quos in mortem eternaliter precipitantur. Quod bene innuitur Math. 8°, ubi dicitur, 285 quod dum Cristus venisset in regionem Gerazenorum et occurris- sent sibi duo demoniaci, ipse expellebat illos demones, quorum numerus erat legio, videlicet sex milia ] sexcenti sexaginta sex, et erat non longe ab eis grex porcorum. Dicebant ergo demones: „Si eicis nos hinc, mitte nos in gregem porcorum“, et cum irruissent 290 K 400rb in eos magno impetu, I abiit totus grex per preceps in mare et mortui sunt in aquis, pastores autem fugerunt. Sic et nos, si conversacione gulosa et inmunda sive voluptuosa quoscunque pavimus, ut dyaboli dicant: ,Mitte nos in porcos!', id est: gulosos et voluptuosos, caveamus, ne precipitemur et sub-295 mergamur in aquis, de quibus dicitur Iob 24°: „Ad nimium calorem transiet ab aquis nivium“. Et laboremus quantumcunque possumus, 272 ibi] ubi Q — 275 ista ] ita V — 275 toti ... populo ] toti populo cristia- no Q, toto cristiano populo G* — 278 inpuritas ] inperitas AO — 279 qua] quia PQSG* — 280 grex ] grex Domini K — 283 fidelium ] hominum fide- lium P —284 ad inhabitandum ] ad habitandum P, habitaculum Q — 285 eter- naliter ] eternam Q — 285 ubi dicitur ] cum dicitur PQ — 286 dum Cristus] cum Cristus PQ — 286 et occurrissent ] occurrissent G* — 288 numerus erat legio ] legio erat P — 288 videlicet ] om. PQ — 288 sexcenti] sexigenti K — 289 non longe ab eis ] ab eis non longe Q, non lege ab eis G* — 289 dicebant ergo ... gregem porcorum ] om. A — 291 impetu ] impetu impetu Y — 291 per preceps in mare ] preceps in mare AO, per preces in mare K, per preceps PQ 292 fugerunt ] fugierunt APQSY — 293 voluptuosa ] volumnuosa B — 295 gu- losos et voluptuosos] voluptuosos et gulosos K — 295 precipitemur et submer- gamur ] submergamur et precipitemur P — 296 Iob ] om. V — 297 transiet ab transiet de A, transient ab S — 297 nivium ] nimiis A — 297 quantumcunque] quantumque BKO 285 cf. Matth. 8,28—33 — 296 Iob 24,19 84
Strana 85
si eos a tali precipicio possimus retrahere. Et si nullatenus possumus, fugiamus saltem ipsorum precipicium et conversacionem, I et hoc Q 77ra soo aliis nuncciemus, ut caveant, ne simus ex illis, I de quibus Dominus V 273ra loquitur Jer. 23°: „Ve pastoribus, qui despergunt et lacerant gregem pascue mee. Vos dispersistis gregem meum et eiecistis eos et non visitastis eos. Ecce ego visitabo super vos maliciam stu- diorum vestrorum." 305 Ex quibus studiis unum] est, l quia] student calicibus epotandis et die ac nocte in tabernis, et extra bibunt et devorant sicut porci. Caveant ergo et ipsi, qui hoc faciunt, ne sint habitaculum demonum expetencium a Domino et dicencium: ,Mitte nos in porcos!". Ne et nos simus grex perditus, quantum ad nos et quantum ad alios! 310 Ideo penitendum I est, sicut scribitur Jer. 25°: „Ululate ergo B 288vb pastores et clamate, aspergite vos cinere optimates gregis, quia completi sunt dies vestri ut interficiamini! Et causa est talium, quia pascunt pecus occisionis. Qui autem occasionem dampni dat, dampnum dedisse videtur. De tali dicitur 315 Zach. 11°: „O pastor et ydolum, derelinquens gregem!“, cum in precipicium inpellitur et a lupis invaditur ex tua negligencia seu dormicione. Et hoc quantum ad primum. A 83vb P 56vb G* 149vb K 400va S 20ra Secundo dixi, quod in verbis premissis tangitur fidelium per penitenciam reconciliacio. Que fit tripliciter: Primo oracionis 320 devocione. Secundo passionis intercessione. Tercio verbi Dei predicacione. Primo dico, quod fideles reconciliantur Deo oracionis devocione, ut scribitur Eccli. 44° de Noe: „In tempore iracundie factus est reconciliacio“, dum offerens sacrificium super altare post diluvium 325 oravit et ,odoratus est Dominus odorem suavitatis“; et ibi subditur 298 precipicio ] precipio Q — 298 nullatenus possumus] nullatenus possi- mus Q — 299 ipsorum ] eorum A — 299 hoc aliis ] aliis hoc K — 300 Domi- nus ] dicitur K — 301 23° ] 24° G* — 302 gregem pascue] greges pascue B — 302 dispersistis ] aspersistis K —302 gregem meum ] gregem K — 302 eiecistis eos ] eiecistis PQ — 303 super vos] super B — 305 studiis ] studium K, stu- dii Q —306 in tabernis ] tabernis K — 307 hoc faciunt ] hec faciunt AO, faciunt hoc Y — 308 a Domino ] ab ipso Domino P — 310 ideo ] id est P — 310 sicut] om. S — 313 causa est talium ] est causa talium Y, causa talium est G* — 314 dampnum ] dampna P — 316 seu ] sive PQ — 317 primum] primum pri- mulo P — 318 verbis premissis ] premissis verbis Y — 319 tripliciter ] triplex PQY — 320 tercio ] tercia Y — 324 offerens ] afferens Y 301 Ier. 23,1—2 — 310 Ier. 25,34 — 315 Zach. 11,17 — 323 Ecclus. 44,17 — 325 Gen. 8,21 85
si eos a tali precipicio possimus retrahere. Et si nullatenus possumus, fugiamus saltem ipsorum precipicium et conversacionem, I et hoc Q 77ra soo aliis nuncciemus, ut caveant, ne simus ex illis, I de quibus Dominus V 273ra loquitur Jer. 23°: „Ve pastoribus, qui despergunt et lacerant gregem pascue mee. Vos dispersistis gregem meum et eiecistis eos et non visitastis eos. Ecce ego visitabo super vos maliciam stu- diorum vestrorum." 305 Ex quibus studiis unum] est, l quia] student calicibus epotandis et die ac nocte in tabernis, et extra bibunt et devorant sicut porci. Caveant ergo et ipsi, qui hoc faciunt, ne sint habitaculum demonum expetencium a Domino et dicencium: ,Mitte nos in porcos!". Ne et nos simus grex perditus, quantum ad nos et quantum ad alios! 310 Ideo penitendum I est, sicut scribitur Jer. 25°: „Ululate ergo B 288vb pastores et clamate, aspergite vos cinere optimates gregis, quia completi sunt dies vestri ut interficiamini! Et causa est talium, quia pascunt pecus occisionis. Qui autem occasionem dampni dat, dampnum dedisse videtur. De tali dicitur 315 Zach. 11°: „O pastor et ydolum, derelinquens gregem!“, cum in precipicium inpellitur et a lupis invaditur ex tua negligencia seu dormicione. Et hoc quantum ad primum. A 83vb P 56vb G* 149vb K 400va S 20ra Secundo dixi, quod in verbis premissis tangitur fidelium per penitenciam reconciliacio. Que fit tripliciter: Primo oracionis 320 devocione. Secundo passionis intercessione. Tercio verbi Dei predicacione. Primo dico, quod fideles reconciliantur Deo oracionis devocione, ut scribitur Eccli. 44° de Noe: „In tempore iracundie factus est reconciliacio“, dum offerens sacrificium super altare post diluvium 325 oravit et ,odoratus est Dominus odorem suavitatis“; et ibi subditur 298 precipicio ] precipio Q — 298 nullatenus possumus] nullatenus possi- mus Q — 299 ipsorum ] eorum A — 299 hoc aliis ] aliis hoc K — 300 Domi- nus ] dicitur K — 301 23° ] 24° G* — 302 gregem pascue] greges pascue B — 302 dispersistis ] aspersistis K —302 gregem meum ] gregem K — 302 eiecistis eos ] eiecistis PQ — 303 super vos] super B — 305 studiis ] studium K, stu- dii Q —306 in tabernis ] tabernis K — 307 hoc faciunt ] hec faciunt AO, faciunt hoc Y — 308 a Domino ] ab ipso Domino P — 310 ideo ] id est P — 310 sicut] om. S — 313 causa est talium ] est causa talium Y, causa talium est G* — 314 dampnum ] dampna P — 316 seu ] sive PQ — 317 primum] primum pri- mulo P — 318 verbis premissis ] premissis verbis Y — 319 tripliciter ] triplex PQY — 320 tercio ] tercia Y — 324 offerens ] afferens Y 301 Ier. 23,1—2 — 310 Ier. 25,34 — 315 Zach. 11,17 — 323 Ecclus. 44,17 — 325 Gen. 8,21 85
Strana 86
„nequaquam ultra maledicam terre“. Si Dominus suscepit sacri- ficium devocionis sue et juravit ultra diluvium non mittere super terram, non solum propter Noe, sed magis propter suam bonitatem, quanto magis, I si nos omnes oraremus, exaudiremur! Ille tollens de cunctis pecoribus et volucribus mundis obtulit et exauditus 330 est, multo magis nos, qui non quecunque pecora, sed nosmet] ipsos, ymo ipsum Filium Dei offerimus, utique exaudiremur, ut diluvium peccatorum cessaret, de quo in Psal. 31°: „Verumtamen in diluvio aquarum multarum ad Deum non approximabunt“. Quam necessarium autem sit orare, modo ostenditur nobis 335 Os. 4°, ubi dicitur: „Audite verbum Domini, filii Israel, quia judicium Domino cum habitatoribus terre. Non est enim veritas, non est misericordia ] et non est sciencia Dei in terra. Maledictum, mendacium et homicidium et furtum et adulterium inundaverunt et sangwis sangwinem tetigit. Sed quomodo orabit sacerdos pro populo, cum sit iniquitas aput eum? Si enim peccat populus, orabit sacerdos pro eo, et oracio sacerdotis salvabit infirmum. Si autem sacerdos peccaverit, quis orabit pro eo? Ideo penitens et cognoscens se infirmitate circumdatum, debet quemadmodum pro populo et pro semet 345 orare pro peccatis, I sicut scribitur Joel 2°: „Inter vestibulum et altare plorabunt sacerdotes, ministri Domini, et dicent: ,Parce V 273rb Domine, parce populo tuo et ne des ] hereditatem tuam in obpro- brium, ut dominentur eis naciones !'.“ Quomodo irascente Domino A 84ra super populum Judeorum Moyses oravit, ut eligeret deleri ! de 350 S 20rb libro vivencium, nisi eis remitteret [ offensam, sicut dicitur Ex. 32°. Sed quis est modo, qui nunc ascendat ad templum, non solum G* 150rb ad primam vel terciam, vel pocius ad] missam defunctorum, quando G* 150ra Y 367vb Q 771b K 400vb O 67v 340 326 nequaquam [ ultra nequaquam P — 327 juravit ] jurat V — 328 boni- tatem ] divinitatem K — 330 pecoribus ] pectoribus A —331 pecora ] pecto- ra A — 332 Filium Dei ] Dei Filium Q — 332 offerimus ] afferimus Y — 332 exaudiremur ] exaudiemur A — 333 cessaret ] cesset A — 334 Deum ] eum PQ — 334 approximabunt ] approximabit P — 336 quia ] qui S — 337 ha- bitatoribus ] inhabitatoribus P — 338 est misericordia ] misericordia P — 339 inundaverunt ] inundavit S — 343 infirmum] eum P — 344 se infirmitate ] se in infirmitate QG*, infirmitate S — 345 debet ] sed S — 345 et pro ] pro PQ — 345 semet] semet ipso K — 346 pro peccatis ] om. A — 347 plorabunt ] plora- bant Q — 350 Judeorum ] om. P — 351 nisi eis ] nisi Y — 351 Ex. 32° ] Ex. 34° G* — 352 quis est ] quis PQ — 352 ad templum ] ad templum Domini P, in ad templum V — 353 pocius ad missam ] ad missam pocius P — 353 quan- do ] quia PQ 333 Psal. 31,6 — 336 Os. 4,1—2 — 346 Ioel 2,17 — 351 cf. Exod. 32,32 86
„nequaquam ultra maledicam terre“. Si Dominus suscepit sacri- ficium devocionis sue et juravit ultra diluvium non mittere super terram, non solum propter Noe, sed magis propter suam bonitatem, quanto magis, I si nos omnes oraremus, exaudiremur! Ille tollens de cunctis pecoribus et volucribus mundis obtulit et exauditus 330 est, multo magis nos, qui non quecunque pecora, sed nosmet] ipsos, ymo ipsum Filium Dei offerimus, utique exaudiremur, ut diluvium peccatorum cessaret, de quo in Psal. 31°: „Verumtamen in diluvio aquarum multarum ad Deum non approximabunt“. Quam necessarium autem sit orare, modo ostenditur nobis 335 Os. 4°, ubi dicitur: „Audite verbum Domini, filii Israel, quia judicium Domino cum habitatoribus terre. Non est enim veritas, non est misericordia ] et non est sciencia Dei in terra. Maledictum, mendacium et homicidium et furtum et adulterium inundaverunt et sangwis sangwinem tetigit. Sed quomodo orabit sacerdos pro populo, cum sit iniquitas aput eum? Si enim peccat populus, orabit sacerdos pro eo, et oracio sacerdotis salvabit infirmum. Si autem sacerdos peccaverit, quis orabit pro eo? Ideo penitens et cognoscens se infirmitate circumdatum, debet quemadmodum pro populo et pro semet 345 orare pro peccatis, I sicut scribitur Joel 2°: „Inter vestibulum et altare plorabunt sacerdotes, ministri Domini, et dicent: ,Parce V 273rb Domine, parce populo tuo et ne des ] hereditatem tuam in obpro- brium, ut dominentur eis naciones !'.“ Quomodo irascente Domino A 84ra super populum Judeorum Moyses oravit, ut eligeret deleri ! de 350 S 20rb libro vivencium, nisi eis remitteret [ offensam, sicut dicitur Ex. 32°. Sed quis est modo, qui nunc ascendat ad templum, non solum G* 150rb ad primam vel terciam, vel pocius ad] missam defunctorum, quando G* 150ra Y 367vb Q 771b K 400vb O 67v 340 326 nequaquam [ ultra nequaquam P — 327 juravit ] jurat V — 328 boni- tatem ] divinitatem K — 330 pecoribus ] pectoribus A —331 pecora ] pecto- ra A — 332 Filium Dei ] Dei Filium Q — 332 offerimus ] afferimus Y — 332 exaudiremur ] exaudiemur A — 333 cessaret ] cesset A — 334 Deum ] eum PQ — 334 approximabunt ] approximabit P — 336 quia ] qui S — 337 ha- bitatoribus ] inhabitatoribus P — 338 est misericordia ] misericordia P — 339 inundaverunt ] inundavit S — 343 infirmum] eum P — 344 se infirmitate ] se in infirmitate QG*, infirmitate S — 345 debet ] sed S — 345 et pro ] pro PQ — 345 semet] semet ipso K — 346 pro peccatis ] om. A — 347 plorabunt ] plora- bant Q — 350 Judeorum ] om. P — 351 nisi eis ] nisi Y — 351 Ex. 32° ] Ex. 34° G* — 352 quis est ] quis PQ — 352 ad templum ] ad templum Domini P, in ad templum V — 353 pocius ad missam ] ad missam pocius P — 353 quan- do ] quia PQ 333 Psal. 31,6 — 336 Os. 4,1—2 — 346 Ioel 2,17 — 351 cf. Exod. 32,32 86
Strana 87
porciones pro presentibus dividuntur, sed eciam ad horam oracionis 355 nonam, cum porciones non dantur, sed claudi sanantur, ut diceret: ,argentum et aurum non est michi, quod autem habeo, oracionem videlicet, hoc tibi do!'? Quis est, inquam, qui induendo cilicium, jeuniando et affligendo se oret pro populi liberacione? Quis est, qui cum Daniele jeuniet ] et populum reconciliet dicens: „Peccavi- B 289ra 360 mus, Domine, in omnem iusticiam tuam, avertatur, obsecro, ira “ tua et furor tuus a civitate tua Jerusalem et a monte sancto tuo!“ Et merito sic orare debemus, quia subditur: „Propter peccata enim nostra et iniquitates patrum nostrorum Jerusalem et populus tuus in obprobrio sunt omnibus per circuitum nostrum“. „Aperi 365 oculos tuos et vide desolacionem nostram!“, desolacionem, inquam, terre sancte, desolacionem fidelium, qui, etsi in muris et edificiis bene stant decorati, tamen in moribus ceciderunt. Et licet sit civitas plena populo, sedet tamen sola sine adiutore Domino, quia pauci sunt intercessores pro reconciliacione. Secundo fideles reconciliantur Deo passionis intercessione, sicut scribitur Hebr. 11°, quod Moyses „fide grandis effectus negavit se esse filium filie pharaonis, magis eligens affligi cum populo Dei“, cum quo gravissime laborabat et vexatus est propter eos 1 et K 401 ra exacerbaverunt spiritum eius, et tamen, ut reconciliaret eos, 375 semper obtulit se ad passiones propter eos. Et sicut scribitur 2° P 57ra Reg. ultimo et 1° Par. 21°, cum Sathan I conJsurrexisset contra G* 150va Israel sive Judeos, ut David numeraret populum, postquam nume- rasset, ] et per Gad prophetam dedisset sibi Dominus opcionem aut Q 77va tribus annis ] famem aut tribus mensibus fugere hostes et gladium Y 368ra 380 eorum non posse evadere aut tribus diebus gladium Domini et mortem sive pestilenciam, et cum iuxta eleccionem suam pestilencia 370 356 argentum et aurum ] aurum et argentum KP — 356 oracionem videli- cet ] videlicet oracionem K — 357 induendo ... quis est qui ] om. P — 361 et furor tuus ] om. K — 361 a monte ] de monte KO — 362 peccata enim ] enim peccata Q — 363 tuus ] om. K — 365 inquam] inquit P — 367 licet sit ] licet S— 368 sedet ] sed P — 369 reconciliacione ] conciliacione B — 371 scribitur Hebr. 11° ] Hebr. 11° scribitur K — 372 affligi ] se affligi P — 377 sive ] om. P — 377 numeraret populum ] numerant populos P — 377 numerasset ] numerasset populum Q — 379 famem ] pestilenciam ABOSVYG*, circumstanciam K (etsi meliores codices,pestilenciam' contra textum Veteris Testamenti habeant, eligimus lectio- nem secundum codices PQ, cum censeamus Milicium hunc errorem non fecisse) — 380 die- bus ] mensibus P — 380 Domini] om. K 359 Dan. 9,16 — 362 Dan. 9,16 — 369 Dan. 9,18 — 371 Hebr. 11,24—25 — 376 cf. 2. Reg. 24,1—13 — 376 cf. 1. Par. 21,1—12 87
porciones pro presentibus dividuntur, sed eciam ad horam oracionis 355 nonam, cum porciones non dantur, sed claudi sanantur, ut diceret: ,argentum et aurum non est michi, quod autem habeo, oracionem videlicet, hoc tibi do!'? Quis est, inquam, qui induendo cilicium, jeuniando et affligendo se oret pro populi liberacione? Quis est, qui cum Daniele jeuniet ] et populum reconciliet dicens: „Peccavi- B 289ra 360 mus, Domine, in omnem iusticiam tuam, avertatur, obsecro, ira “ tua et furor tuus a civitate tua Jerusalem et a monte sancto tuo!“ Et merito sic orare debemus, quia subditur: „Propter peccata enim nostra et iniquitates patrum nostrorum Jerusalem et populus tuus in obprobrio sunt omnibus per circuitum nostrum“. „Aperi 365 oculos tuos et vide desolacionem nostram!“, desolacionem, inquam, terre sancte, desolacionem fidelium, qui, etsi in muris et edificiis bene stant decorati, tamen in moribus ceciderunt. Et licet sit civitas plena populo, sedet tamen sola sine adiutore Domino, quia pauci sunt intercessores pro reconciliacione. Secundo fideles reconciliantur Deo passionis intercessione, sicut scribitur Hebr. 11°, quod Moyses „fide grandis effectus negavit se esse filium filie pharaonis, magis eligens affligi cum populo Dei“, cum quo gravissime laborabat et vexatus est propter eos 1 et K 401 ra exacerbaverunt spiritum eius, et tamen, ut reconciliaret eos, 375 semper obtulit se ad passiones propter eos. Et sicut scribitur 2° P 57ra Reg. ultimo et 1° Par. 21°, cum Sathan I conJsurrexisset contra G* 150va Israel sive Judeos, ut David numeraret populum, postquam nume- rasset, ] et per Gad prophetam dedisset sibi Dominus opcionem aut Q 77va tribus annis ] famem aut tribus mensibus fugere hostes et gladium Y 368ra 380 eorum non posse evadere aut tribus diebus gladium Domini et mortem sive pestilenciam, et cum iuxta eleccionem suam pestilencia 370 356 argentum et aurum ] aurum et argentum KP — 356 oracionem videli- cet ] videlicet oracionem K — 357 induendo ... quis est qui ] om. P — 361 et furor tuus ] om. K — 361 a monte ] de monte KO — 362 peccata enim ] enim peccata Q — 363 tuus ] om. K — 365 inquam] inquit P — 367 licet sit ] licet S— 368 sedet ] sed P — 369 reconciliacione ] conciliacione B — 371 scribitur Hebr. 11° ] Hebr. 11° scribitur K — 372 affligi ] se affligi P — 377 sive ] om. P — 377 numeraret populum ] numerant populos P — 377 numerasset ] numerasset populum Q — 379 famem ] pestilenciam ABOSVYG*, circumstanciam K (etsi meliores codices,pestilenciam' contra textum Veteris Testamenti habeant, eligimus lectio- nem secundum codices PQ, cum censeamus Milicium hunc errorem non fecisse) — 380 die- bus ] mensibus P — 380 Domini] om. K 359 Dan. 9,16 — 362 Dan. 9,16 — 369 Dan. 9,18 — 371 Hebr. 11,24—25 — 376 cf. 2. Reg. 24,1—13 — 376 cf. 1. Par. 21,1—12 87
Strana 88
V 273va G* 150vb A 84rb K 401rb S 20va deseviret in populum ita, ut a matutino usque ad horam ] prandii vel paulo plus LXXa milia hominum interirent, videns David angelum cedentem populum, stans in cilicio et maiores natu similiter vestiti ciliciis, dixit ad angelum: „Vertatur, obsecro, manus tua 385 in me et in domum patris mei, populus autem tuus non per- cuciatur!“ Sic et nos, ex quo facti sumus occasio peccandi fidelibus, quia eos non ducimus ad salutem, offeramus nos, si necesse fuerit, eciam passione pro ipsis, eciam pericula non timentes, sicut fecit Aaron, 390 I qui obtulit thimiama in medium ignis vastantis populum, non timens ignem, ut populum Domino reconciliaret, sicut scribitur Num. 17°: „Cum orta fuisset sedicio et tumultus incresceret" a populo contra Moysen et Aaron, et Dominus dixisset ad eos: „Recedite de medio multitudinis huius et nunc delebo eos. Et 395 cum orantes iacerent prostrati in terra, dixit Moyses ad Aaron: ,Tolle thuribulum et hausto igne de altari mitte incensum desuper pergens cito ad populum, ut roges pro eis. Iam enim egressa est ira a Domino et plaga desevit. I Quod I cum fecisset Aaron et cucurisset ad mediam ] multitudinem, quam iam vastabat incen- 400 dium, obtulit thimiama et stans inter mortuos et viventes pro populo deprecatus est et plaga cessavit. Quis est, qui opponeret se igni pro populo sicut Aaron? Ecce, B 289rb incendium eternum vastat peccatores et I vix aliquis se opponit, cum debeat quisque prelatus, sive magnus, sive parvus, se ponere 40s murum pro domo Dei, ut reconciliaret peccatores Domino. Tercio reconciliantur fideles verbi Dei predicacione, sicut scribi- tur 2a Cor. 5°: „Deus erat in Cristo mundum sibi reconcilians, non reputans illis delicta ipsorum, posuit in nobis verbum reconciliacio- nis“, quia verbum Dei reconciliat Deo. Nos enim mediatores et 410 382 deseviret ] seviret K — 382 ita ] ut ita Y — 383 hominum interirent ] in- terirent P, hominum interierunt Q — 384 angelum ] om. P — 384 cilicio ] con- cilio G* — 385 vestiti ] vestitis P — 389 si ] eciam si P — 390 passione ] passio- ni PQ, passionem S — 390 eciam pericula] et pericula P — 391 medium ] medio KV — 393 incresceret ] cresceret Q — 398 pro eis ] pro hiis S — 400 quam iam ] quam V — 401 viventes] vivos G* — 402 deprecatus ] precatus G* — 402 et plaga cessavit ] quod plaga cessavit G*, et plaga cessat V — 403 quis] qui A — 403 opponeret se ] se opponeret PQ — 405 sive magnus ] om. B — 405 ponere murum ] ponere muris K, opponere murum S — 406 ut reconcilia- ret ] et reconciliare PQ, et reconciliaret V — 407 reconciliantur ] reconcilian- do B— 407 verbi] verbo K —408 2a Cor. 5° ] 2a Cor. 6° K — 408 mundum ] non- dum S — 410 Dei ] om. Y —410 reconciliat ] reconciliatur K — 410 Deo ] dona Q 385 2. Reg. 24,17 — 393 recte Num. 16,42, 45—48 — 408 2. Cor. 5,19 88
V 273va G* 150vb A 84rb K 401rb S 20va deseviret in populum ita, ut a matutino usque ad horam ] prandii vel paulo plus LXXa milia hominum interirent, videns David angelum cedentem populum, stans in cilicio et maiores natu similiter vestiti ciliciis, dixit ad angelum: „Vertatur, obsecro, manus tua 385 in me et in domum patris mei, populus autem tuus non per- cuciatur!“ Sic et nos, ex quo facti sumus occasio peccandi fidelibus, quia eos non ducimus ad salutem, offeramus nos, si necesse fuerit, eciam passione pro ipsis, eciam pericula non timentes, sicut fecit Aaron, 390 I qui obtulit thimiama in medium ignis vastantis populum, non timens ignem, ut populum Domino reconciliaret, sicut scribitur Num. 17°: „Cum orta fuisset sedicio et tumultus incresceret" a populo contra Moysen et Aaron, et Dominus dixisset ad eos: „Recedite de medio multitudinis huius et nunc delebo eos. Et 395 cum orantes iacerent prostrati in terra, dixit Moyses ad Aaron: ,Tolle thuribulum et hausto igne de altari mitte incensum desuper pergens cito ad populum, ut roges pro eis. Iam enim egressa est ira a Domino et plaga desevit. I Quod I cum fecisset Aaron et cucurisset ad mediam ] multitudinem, quam iam vastabat incen- 400 dium, obtulit thimiama et stans inter mortuos et viventes pro populo deprecatus est et plaga cessavit. Quis est, qui opponeret se igni pro populo sicut Aaron? Ecce, B 289rb incendium eternum vastat peccatores et I vix aliquis se opponit, cum debeat quisque prelatus, sive magnus, sive parvus, se ponere 40s murum pro domo Dei, ut reconciliaret peccatores Domino. Tercio reconciliantur fideles verbi Dei predicacione, sicut scribi- tur 2a Cor. 5°: „Deus erat in Cristo mundum sibi reconcilians, non reputans illis delicta ipsorum, posuit in nobis verbum reconciliacio- nis“, quia verbum Dei reconciliat Deo. Nos enim mediatores et 410 382 deseviret ] seviret K — 382 ita ] ut ita Y — 383 hominum interirent ] in- terirent P, hominum interierunt Q — 384 angelum ] om. P — 384 cilicio ] con- cilio G* — 385 vestiti ] vestitis P — 389 si ] eciam si P — 390 passione ] passio- ni PQ, passionem S — 390 eciam pericula] et pericula P — 391 medium ] medio KV — 393 incresceret ] cresceret Q — 398 pro eis ] pro hiis S — 400 quam iam ] quam V — 401 viventes] vivos G* — 402 deprecatus ] precatus G* — 402 et plaga cessavit ] quod plaga cessavit G*, et plaga cessat V — 403 quis] qui A — 403 opponeret se ] se opponeret PQ — 405 sive magnus ] om. B — 405 ponere murum ] ponere muris K, opponere murum S — 406 ut reconcilia- ret ] et reconciliare PQ, et reconciliaret V — 407 reconciliantur ] reconcilian- do B— 407 verbi] verbo K —408 2a Cor. 5° ] 2a Cor. 6° K — 408 mundum ] non- dum S — 410 Dei ] om. Y —410 reconciliat ] reconciliatur K — 410 Deo ] dona Q 385 2. Reg. 24,17 — 393 recte Num. 16,42, 45—48 — 408 2. Cor. 5,19 88
Strana 89
reconciliatores positi sumus loco Cristi inter Deum et populum, ut ibidem subditur, cum dicitur: „Pro Cristo ergo legacione fungimur, tamquam Deo exhortante per nos“. Ideo dicamus predicantes in populo illud, quod subditur: „Obsecramus vos pro Cristo, 415 reconciliamini Deo“. Predicemus ergo anuncciantes populo ] scelera s 20vb eorum et non adulantes nec placencia loquentes, sicut scribitur Ys. 30°: „Populus ad iracundiam ! provocans est et filii mendaces, Q 77vb filii nolentes audire legem Dei. Qui dicunt videntibus: ,nolite videre!', et aspicientibus: ,nolite aspicere nobis ea, que recta 420 sunt!', loquimini ] nobis placencia, videte nobis errores.“ Aspiciamus O 68r pocius eorum peccata, eciam ipsis invitis, ut si illi perire voluerint propter peccata, nos saltem predicando animas ] nostras liberemus, G* 151ra quia illis ] pereuntibus nos tacendo periremus, ut predictum est. Y 368rb Nec predicemus propter pecuniam et oblaciones, quia tales, 425 qui hoc faciunt, non sunt predicatores, sed negociatores, sicut dicitur Ezech. 27°: „Negociatores I populorum sibilaverunt super K 401va te“, et ibidem 13°: „Violabant me ad populum meum propter pugillum ordei et fragmen panis, ut interficerent animas, que non moriuntur, et vivificarent animas, que non vivunt“. Et contra 430 tales negociatores, qui dant indulgencias, quas non habent, pro pecuniis, pro quibus predicant, subditur: „mencientes populo meo credenti mendaciis“. De talibus eciam bene dictum est illud Mich. 3°: „Principes cius in muneribus iudicabant et sacerdotes eius mercede docebant 435 et prophete eius in pecunia divinabant et super Dominum requie- scebant, dicentes: ,Numquid ] non Dominus in medio nostrum V 273vb " est?“.“ Hii sunt, de quibus paulo ante dicitur: „Prophete, qui seducunt populum, qui mordent dentibus suis et predicant pacem, et si quis non dederit in ore eorum quippiam, sanctificant“, id est: 440 firmant, „super eum prelium“. Quidam autem excusant populum 411 Cristi ] om. Y — 411 ut ibidem ] et ibidem A — 412 cum dicitur ] om. V — 412 pro ] in Y —412 fungimur ] fundimur Y — 413 Deo ] om. B, de Q— 413 exhortante ] exhortantes G* — 413 ideo ] Deo Q — 414 in populo ] populo K, om. Y — 414 illud ] om. Q — 417 iracundiam ] iram undique Q — 417 pro- vocans ] provocatus S — 418 Dei ] om. K, nostram V — 419 nobis ea ] nobis K, vobis ea G* — 421 pocius ] pocius nobis P — 423 illis ] ipsis S — 424 pecu- niam ] pecunias K — 425 sunt ] om. S — 426 dicitur 1 scribitur P — 426 27° 17° K, 7° S — 427 te ] se Y — 427 ad ] apud S, et ad G* — 428 panis ] om. B — 429 et contra ] hec contra B — 430 quas ] que P — 433 eciam ] om. P — 434 muneribus ] muneribus eius Y — 438 seducunt ] seducant B 412 2. Cor. 5,20 — 414 2. Cor. 5,20 — 417 Is. 30,9—10 — 426 Ezech. 27,36 — 427 Ezech. 13,19 — 431 Ezech, 13,19 — 433 Mich. 3,11 — 437 Mich. 3,5 89
reconciliatores positi sumus loco Cristi inter Deum et populum, ut ibidem subditur, cum dicitur: „Pro Cristo ergo legacione fungimur, tamquam Deo exhortante per nos“. Ideo dicamus predicantes in populo illud, quod subditur: „Obsecramus vos pro Cristo, 415 reconciliamini Deo“. Predicemus ergo anuncciantes populo ] scelera s 20vb eorum et non adulantes nec placencia loquentes, sicut scribitur Ys. 30°: „Populus ad iracundiam ! provocans est et filii mendaces, Q 77vb filii nolentes audire legem Dei. Qui dicunt videntibus: ,nolite videre!', et aspicientibus: ,nolite aspicere nobis ea, que recta 420 sunt!', loquimini ] nobis placencia, videte nobis errores.“ Aspiciamus O 68r pocius eorum peccata, eciam ipsis invitis, ut si illi perire voluerint propter peccata, nos saltem predicando animas ] nostras liberemus, G* 151ra quia illis ] pereuntibus nos tacendo periremus, ut predictum est. Y 368rb Nec predicemus propter pecuniam et oblaciones, quia tales, 425 qui hoc faciunt, non sunt predicatores, sed negociatores, sicut dicitur Ezech. 27°: „Negociatores I populorum sibilaverunt super K 401va te“, et ibidem 13°: „Violabant me ad populum meum propter pugillum ordei et fragmen panis, ut interficerent animas, que non moriuntur, et vivificarent animas, que non vivunt“. Et contra 430 tales negociatores, qui dant indulgencias, quas non habent, pro pecuniis, pro quibus predicant, subditur: „mencientes populo meo credenti mendaciis“. De talibus eciam bene dictum est illud Mich. 3°: „Principes cius in muneribus iudicabant et sacerdotes eius mercede docebant 435 et prophete eius in pecunia divinabant et super Dominum requie- scebant, dicentes: ,Numquid ] non Dominus in medio nostrum V 273vb " est?“.“ Hii sunt, de quibus paulo ante dicitur: „Prophete, qui seducunt populum, qui mordent dentibus suis et predicant pacem, et si quis non dederit in ore eorum quippiam, sanctificant“, id est: 440 firmant, „super eum prelium“. Quidam autem excusant populum 411 Cristi ] om. Y — 411 ut ibidem ] et ibidem A — 412 cum dicitur ] om. V — 412 pro ] in Y —412 fungimur ] fundimur Y — 413 Deo ] om. B, de Q— 413 exhortante ] exhortantes G* — 413 ideo ] Deo Q — 414 in populo ] populo K, om. Y — 414 illud ] om. Q — 417 iracundiam ] iram undique Q — 417 pro- vocans ] provocatus S — 418 Dei ] om. K, nostram V — 419 nobis ea ] nobis K, vobis ea G* — 421 pocius ] pocius nobis P — 423 illis ] ipsis S — 424 pecu- niam ] pecunias K — 425 sunt ] om. S — 426 dicitur 1 scribitur P — 426 27° 17° K, 7° S — 427 te ] se Y — 427 ad ] apud S, et ad G* — 428 panis ] om. B — 429 et contra ] hec contra B — 430 quas ] que P — 433 eciam ] om. P — 434 muneribus ] muneribus eius Y — 438 seducunt ] seducant B 412 2. Cor. 5,20 — 414 2. Cor. 5,20 — 417 Is. 30,9—10 — 426 Ezech. 27,36 — 427 Ezech. 13,19 — 431 Ezech, 13,19 — 433 Mich. 3,11 — 437 Mich. 3,5 89
Strana 90
A 84va P 57 rb G* 151rb S 21ra Q 78ra K 401vb B 289va Y 368va predicatoribus resistentes, sicut Chore, Dathan et Abyron resisten- tes Moysi et Aaron dicebant illud, quod scribitur Num. 16°: „Sufficiat vobis, quia omnis multitudo sanctorum est et in ipsis est Dominus, cur elevamini I super populum Domini?“ Contra quos Moyses oravit dicens ad Dominum: „Ne respicias sacrificia 445 eorum“, et sacrificantibus eis „dirupta est terra sub pedibus eorum descenderuntque vivi in infernum“. Caveant sibi tales, ne vivi similiter post mortem in infernum descendant! Alii nolunt predicare, quia subditi nolunt vel tardant converti. Ad|vertant I tales, quod non solum iustis I est et penitentibus 450 predicandum, sed eciam iniustis et inpenitentibus secundum illud Ys. 6°:I „Exceca cor populi huius et aures eius aggrava et oculos eius claude, ne forte videat oculis suis et auribus suis audiat et corde suo intelligat,II et convertatur, et sanem eum“. Et hec est causa, quare talibus predicari debet, ut scilicet in die judicii 455 excusacionem non habeant et predicator tunc excusetur secundum illud Ezech. 33°: „Scient, quia propheta est inter eos!“. Alii nolunt predicare dicentes: ,nescimus', et non audiunt illud Psal. 80°: „Apperi os tuum et implebo illud". Contra tales dicitur Ezech. 3°: „Non enim ad populum profundi sermonis et ignote 460 ligwe tu mitteris“, et subditur: „et si ad illos mittereris, ipsi audirent te“. Si asina predicavit, tu, qui racionalis homo es, a predicacione non poteris excusari. Si hoc facere volueritis, populum Deo recon- ciliare potestis. Sed prochdolor, impletum est illud, quod scribitur Os. 4°: 465 „Erit sicut populus, sic I sacerdos“, ut vix aliquis sit, qui digne se pro populo ad Dominum interponat. Quod non ego, sed Dominus conqueritur per prophetam [dicens] Ezech. 22° enarrans vicia omnium et dicens: „Sacerdotes contempserunt legem meam et 441 resistentes ] resistendo A — 442 dicebant ] dicebat S — 443 omnis multi- tudo ] multitudo omnis K — 447 vivi in ] vivi ad S — 448 similiter ] om. Q — 448 post mortem in infernum ] in infernum post mortem G* — 450 et peniten- — tibus predicandum] predicandum et penitentibus P — 451 eciam ] om. P 452 6°] 60° S — 453 videat ] videant PQ — 453 audiat ] audiant PQ — 454 in- telligat ] intelligant PQ — 454 eum ] eos PQ — 459 80° ] 90° B — 461 mitte- reris ] mitteris PQSV — 461 audirent ] audient P — 462 racionalis homo es homo es racionalis A — 463 excusari ] excusare Q — 463 facere ] om. B — 465 4° ] 3° V — 466 sic ] sic et A — 466 ut ] quod G* — 466 digne ] om. S — 468 Ezech. 22° ... et dicens ] om. A — 469 et dicens ] om. P — 469 contempse- runt legem ] legem contempserunt S — 469 et polluerunt ] polluerunt Q 442 Num. 16,3 — 445 Num. 16, 15,31,33 — 452 Is. 6,10 — 457 Ezech. 33,33 — 459 Psal. 80,1I — 460 Ezech. 3,5—6 — 465 Os. 4,9 — 468 Ezech. 22,26—30 90
A 84va P 57 rb G* 151rb S 21ra Q 78ra K 401vb B 289va Y 368va predicatoribus resistentes, sicut Chore, Dathan et Abyron resisten- tes Moysi et Aaron dicebant illud, quod scribitur Num. 16°: „Sufficiat vobis, quia omnis multitudo sanctorum est et in ipsis est Dominus, cur elevamini I super populum Domini?“ Contra quos Moyses oravit dicens ad Dominum: „Ne respicias sacrificia 445 eorum“, et sacrificantibus eis „dirupta est terra sub pedibus eorum descenderuntque vivi in infernum“. Caveant sibi tales, ne vivi similiter post mortem in infernum descendant! Alii nolunt predicare, quia subditi nolunt vel tardant converti. Ad|vertant I tales, quod non solum iustis I est et penitentibus 450 predicandum, sed eciam iniustis et inpenitentibus secundum illud Ys. 6°:I „Exceca cor populi huius et aures eius aggrava et oculos eius claude, ne forte videat oculis suis et auribus suis audiat et corde suo intelligat,II et convertatur, et sanem eum“. Et hec est causa, quare talibus predicari debet, ut scilicet in die judicii 455 excusacionem non habeant et predicator tunc excusetur secundum illud Ezech. 33°: „Scient, quia propheta est inter eos!“. Alii nolunt predicare dicentes: ,nescimus', et non audiunt illud Psal. 80°: „Apperi os tuum et implebo illud". Contra tales dicitur Ezech. 3°: „Non enim ad populum profundi sermonis et ignote 460 ligwe tu mitteris“, et subditur: „et si ad illos mittereris, ipsi audirent te“. Si asina predicavit, tu, qui racionalis homo es, a predicacione non poteris excusari. Si hoc facere volueritis, populum Deo recon- ciliare potestis. Sed prochdolor, impletum est illud, quod scribitur Os. 4°: 465 „Erit sicut populus, sic I sacerdos“, ut vix aliquis sit, qui digne se pro populo ad Dominum interponat. Quod non ego, sed Dominus conqueritur per prophetam [dicens] Ezech. 22° enarrans vicia omnium et dicens: „Sacerdotes contempserunt legem meam et 441 resistentes ] resistendo A — 442 dicebant ] dicebat S — 443 omnis multi- tudo ] multitudo omnis K — 447 vivi in ] vivi ad S — 448 similiter ] om. Q — 448 post mortem in infernum ] in infernum post mortem G* — 450 et peniten- — tibus predicandum] predicandum et penitentibus P — 451 eciam ] om. P 452 6°] 60° S — 453 videat ] videant PQ — 453 audiat ] audiant PQ — 454 in- telligat ] intelligant PQ — 454 eum ] eos PQ — 459 80° ] 90° B — 461 mitte- reris ] mitteris PQSV — 461 audirent ] audient P — 462 racionalis homo es homo es racionalis A — 463 excusari ] excusare Q — 463 facere ] om. B — 465 4° ] 3° V — 466 sic ] sic et A — 466 ut ] quod G* — 466 digne ] om. S — 468 Ezech. 22° ... et dicens ] om. A — 469 et dicens ] om. P — 469 contempse- runt legem ] legem contempserunt S — 469 et polluerunt ] polluerunt Q 442 Num. 16,3 — 445 Num. 16, 15,31,33 — 452 Is. 6,10 — 457 Ezech. 33,33 — 459 Psal. 80,1I — 460 Ezech. 3,5—6 — 465 Os. 4,9 — 468 Ezech. 22,26—30 90
Strana 91
470 polluerunt sanctuaria mea. Inter sanctum et prophanum non habuerunt distanciam. Inter pollutum et mundum non intellexe- runt et a sabbatis meis averterunt oculos suos et coinquinabar in medio eorum. Principes eius in medio eius quasi lupi rapientes predam ad effundendum sanguinem et ad perdendas animas et 475 avare sectando lucra. Prophete eius liniebant] eos absque tempe- ramento, videntes vana et divinantes mendacium.“ Et subditur: „Populi terre calumpniabantur calumpniam et rapiebant violenter, egenum et pauperem affligebant et advenam opprimebant absque iudicio. Et quesivi de eis virum, qui interponeret sepem et staret 480 oppositus contra me pro terra, ne dissiparem eam, et non inveni." Ecce totus mundus sacerdotibus plenus est, et tamen rarus in messem Domini ] invenitur operator. Et pauci predicant, cum non K 402ra sit maius donum Dei pertinens ad salutem, quam convertere peccatores, sicut dicit Richardus: „Ignoro, an possit ] hac gracia S 21 1b Q 78rb 485 maiorem ] aliquam Deus homini conferre. Nescio, si potest homo V 274ra a Deo aliquid in hac vita ] maius accipere, quam ut eius ministerio O 68v perversi homines in melius mutentur, ut de filiis dyaboli filii Dei efficiantur. An forte cuiquam maius videbitur esse mortuos susci- tare? Ergone maius erit carnem suscitare, iterum morituram, quam 490 animam in eternum victuram? Ergone maius erit carni restituere bona transitoria, iterum peritura quam anime restituere bona in eternum mansura?“ Quasi diceret ,non', quia finiti ad infinitum bonum nulla est comparacio. Et hoc quantum ad secundum. Tercio dixi, quod in verbis premissis tangitur dampnacionis et 495 reconciliacionis fidelium occasio, cum dicitur ,pastores corum G* 151va 470 prophanum ] pro prophana Y — 472 averterunt ] averterant 0 — 472 suos ] meos B — 472 coinquinabar ] coinquinabor Q — 473 rapientes ] ra- paces rapientes P — 474 et avare ] est avare Q — 479 de ] ex PQ — 480 eam] eos PQ — 481 sacerdotibus plenus est ] plenus est sacerdotibus Q — 482 mes- sem ] messe PQS — 483 Dei ] om. P, Domini Q — 483 ad ] et ad A — 485 ali- quam Deus homini] aliquam homini Deus A, Deus aliquam homini P, aliquam graciam Deus homini S — 486 a Deo aliquid ] om. A — 486 accipere ] recipe- re K — 486 quam ] quod G* — 487 in melius ] om. K — 488 cuiquam maius] cuiquam P — 488 esse ] melius et maius P — 488 suscitare ergone ] suscitare ergo ut ne V — 489 morituram ] perituram K — 491 transitoria ] tempora- lia P — 493 est comparacio ] comparacio est A — 493 et hoc quantum ad se- cundum ] om. A, et hoc quantum ad secundum presentulo P — 494 dampna- cionis et reconciliacionis ] reconciliacionis et dampnacionis A 489 Richardus a sancto Victore, De praeparatione animi ad contemplationem (Benja- min minor), PL 196, 33 91
470 polluerunt sanctuaria mea. Inter sanctum et prophanum non habuerunt distanciam. Inter pollutum et mundum non intellexe- runt et a sabbatis meis averterunt oculos suos et coinquinabar in medio eorum. Principes eius in medio eius quasi lupi rapientes predam ad effundendum sanguinem et ad perdendas animas et 475 avare sectando lucra. Prophete eius liniebant] eos absque tempe- ramento, videntes vana et divinantes mendacium.“ Et subditur: „Populi terre calumpniabantur calumpniam et rapiebant violenter, egenum et pauperem affligebant et advenam opprimebant absque iudicio. Et quesivi de eis virum, qui interponeret sepem et staret 480 oppositus contra me pro terra, ne dissiparem eam, et non inveni." Ecce totus mundus sacerdotibus plenus est, et tamen rarus in messem Domini ] invenitur operator. Et pauci predicant, cum non K 402ra sit maius donum Dei pertinens ad salutem, quam convertere peccatores, sicut dicit Richardus: „Ignoro, an possit ] hac gracia S 21 1b Q 78rb 485 maiorem ] aliquam Deus homini conferre. Nescio, si potest homo V 274ra a Deo aliquid in hac vita ] maius accipere, quam ut eius ministerio O 68v perversi homines in melius mutentur, ut de filiis dyaboli filii Dei efficiantur. An forte cuiquam maius videbitur esse mortuos susci- tare? Ergone maius erit carnem suscitare, iterum morituram, quam 490 animam in eternum victuram? Ergone maius erit carni restituere bona transitoria, iterum peritura quam anime restituere bona in eternum mansura?“ Quasi diceret ,non', quia finiti ad infinitum bonum nulla est comparacio. Et hoc quantum ad secundum. Tercio dixi, quod in verbis premissis tangitur dampnacionis et 495 reconciliacionis fidelium occasio, cum dicitur ,pastores corum G* 151va 470 prophanum ] pro prophana Y — 472 averterunt ] averterant 0 — 472 suos ] meos B — 472 coinquinabar ] coinquinabor Q — 473 rapientes ] ra- paces rapientes P — 474 et avare ] est avare Q — 479 de ] ex PQ — 480 eam] eos PQ — 481 sacerdotibus plenus est ] plenus est sacerdotibus Q — 482 mes- sem ] messe PQS — 483 Dei ] om. P, Domini Q — 483 ad ] et ad A — 485 ali- quam Deus homini] aliquam homini Deus A, Deus aliquam homini P, aliquam graciam Deus homini S — 486 a Deo aliquid ] om. A — 486 accipere ] recipe- re K — 486 quam ] quod G* — 487 in melius ] om. K — 488 cuiquam maius] cuiquam P — 488 esse ] melius et maius P — 488 suscitare ergone ] suscitare ergo ut ne V — 489 morituram ] perituram K — 491 transitoria ] tempora- lia P — 493 est comparacio ] comparacio est A — 493 et hoc quantum ad se- cundum ] om. A, et hoc quantum ad secundum presentulo P — 494 dampna- cionis et reconciliacionis ] reconciliacionis et dampnacionis A 489 Richardus a sancto Victore, De praeparatione animi ad contemplationem (Benja- min minor), PL 196, 33 91
Strana 92
G* 151vb K 402rb Q 78va G* 152ra A 84'b se duxerunt eos'. Quia mali pastores seducunt fideles a bono in malum et sic sunt eis occasio dampnacionis, boni vero seducunt fideles a malo in bonum, et sic sunt eis occasio salvacionis. Qualis I fuit Cristus sacerdos ille secundum ordinem Melchise- dech, de quo dicitur Math. penultimo: „Domine, recordati sumus, 500 quod seductor ille dixit: ,Post tres dies resurgam““. Inveniuntur ergo pastores boni, inveniuntur et mali. Quamvis autem ad bonum pastorem multa pertineant, tamen ex hiis aliqua pauca dicam. Primum ad bonum pastorem spiritualem pertinet castitas, sicut B 289vb ad pastorem corporalem, ne contagione una ovis ab alia inficiatur. 505 Ideo de illo pastore eterno dicitur Cant. 2°: „Dilectus meus michi, et ego illi, qui pascitur inter lilia“. Hoc est contra luxuriosos pastores, qui oves dominicas fedant adulterii, fornica cionis sive concubina- tus contagio. Hii tollunt membra Cristi et faciunt membra meretri- cis. Inde choree et amores mulierum, quibus polluti polluunt 510 nomen Domini, sicut filii Hely „accumbebant cum mulieribus, que observabant ad ostium thabernaculi“, sicut dicitur 1a Reg. 2°. Videant superiores prelati, ut tales corrigant, ne si non correxe- rint cum effectu, veniat super eos ira Dei, sicut super Hely sacerdo- tem venit, qui licet in se sanctus existeret, quia tamen tepide et 515 S 21va solum verbotenus et non cum] effectu correxit, ideo fractis cervi- cibus expiravit. Heu, quanta est luxuria in clericis sive sacerdotibus, sive carnalis, sive spiritualis. Quidam manifeste servant concubinas in domo, quidam tonsuram non deferunt, quidam coronam sui capitis 520 abscondunt, quidam cincinnos] ex suis capillis contorquent, l qui- dam balneantur, ut fulgeant in facie velud fucate mulieres, quidam P 57va resplendent in veste I ut filie Babilonis composite, circumornate 497 vero seducunt ] vero sedunt Y — 498 occasio salvacionis ] salvacionis occasio K — 501 quod ] quia PQ — 501 dixit ] adhuc vivens dixit P — 501 tres ] tres tres P — 501 inveniuntur et ] et K — 504 primum ] om. A — 504 spiritua- lem ] om. G* — 505 ovis ] om. S — 505 ab alia ] alia A — 506 ideo ] illo K — 507 qui pascitur ] om. PQ — 507 luxuriosos ] luxuriosus S — 508 oves domini- cas] dominicas oves P — 508 adulterii] adulterio AG* — 508 sive ] om. Q 510 amores ] amaciones Q — 511 mulieribus ] mulieris V — 513 prelati ] om. P — 515 tamen ] cum P — 516 non cum ] non V — 516 correxit ] corre- xit filios P — 518 heu ] om. Q — 519 quidam manifeste ] quidam manis teste A, qui tam manifeste G* — 519 concubinas ] concubinas servant (!) V — 520 tonsuram ] enim tonsuram BSY — 521 cincinnos ] annulos K — 522 ut fulgeant ] vel fulgeant B — 522 velud ] sicud P — 523 ut filie ] sicut filie P 500 Matth. 27,63 — 506 Cant. 1,16 — 512 1. Reg. 2,22 92
G* 151vb K 402rb Q 78va G* 152ra A 84'b se duxerunt eos'. Quia mali pastores seducunt fideles a bono in malum et sic sunt eis occasio dampnacionis, boni vero seducunt fideles a malo in bonum, et sic sunt eis occasio salvacionis. Qualis I fuit Cristus sacerdos ille secundum ordinem Melchise- dech, de quo dicitur Math. penultimo: „Domine, recordati sumus, 500 quod seductor ille dixit: ,Post tres dies resurgam““. Inveniuntur ergo pastores boni, inveniuntur et mali. Quamvis autem ad bonum pastorem multa pertineant, tamen ex hiis aliqua pauca dicam. Primum ad bonum pastorem spiritualem pertinet castitas, sicut B 289vb ad pastorem corporalem, ne contagione una ovis ab alia inficiatur. 505 Ideo de illo pastore eterno dicitur Cant. 2°: „Dilectus meus michi, et ego illi, qui pascitur inter lilia“. Hoc est contra luxuriosos pastores, qui oves dominicas fedant adulterii, fornica cionis sive concubina- tus contagio. Hii tollunt membra Cristi et faciunt membra meretri- cis. Inde choree et amores mulierum, quibus polluti polluunt 510 nomen Domini, sicut filii Hely „accumbebant cum mulieribus, que observabant ad ostium thabernaculi“, sicut dicitur 1a Reg. 2°. Videant superiores prelati, ut tales corrigant, ne si non correxe- rint cum effectu, veniat super eos ira Dei, sicut super Hely sacerdo- tem venit, qui licet in se sanctus existeret, quia tamen tepide et 515 S 21va solum verbotenus et non cum] effectu correxit, ideo fractis cervi- cibus expiravit. Heu, quanta est luxuria in clericis sive sacerdotibus, sive carnalis, sive spiritualis. Quidam manifeste servant concubinas in domo, quidam tonsuram non deferunt, quidam coronam sui capitis 520 abscondunt, quidam cincinnos] ex suis capillis contorquent, l qui- dam balneantur, ut fulgeant in facie velud fucate mulieres, quidam P 57va resplendent in veste I ut filie Babilonis composite, circumornate 497 vero seducunt ] vero sedunt Y — 498 occasio salvacionis ] salvacionis occasio K — 501 quod ] quia PQ — 501 dixit ] adhuc vivens dixit P — 501 tres ] tres tres P — 501 inveniuntur et ] et K — 504 primum ] om. A — 504 spiritua- lem ] om. G* — 505 ovis ] om. S — 505 ab alia ] alia A — 506 ideo ] illo K — 507 qui pascitur ] om. PQ — 507 luxuriosos ] luxuriosus S — 508 oves domini- cas] dominicas oves P — 508 adulterii] adulterio AG* — 508 sive ] om. Q 510 amores ] amaciones Q — 511 mulieribus ] mulieris V — 513 prelati ] om. P — 515 tamen ] cum P — 516 non cum ] non V — 516 correxit ] corre- xit filios P — 518 heu ] om. Q — 519 quidam manifeste ] quidam manis teste A, qui tam manifeste G* — 519 concubinas ] concubinas servant (!) V — 520 tonsuram ] enim tonsuram BSY — 521 cincinnos ] annulos K — 522 ut fulgeant ] vel fulgeant B — 522 velud ] sicud P — 523 ut filie ] sicut filie P 500 Matth. 27,63 — 506 Cant. 1,16 — 512 1. Reg. 2,22 92
Strana 93
ut similitudo templi, ut sepulchra dealbata foris, intrinsecus autem 525 plena sunt ossibus mortuorum, sic illi ab extra ornati sunt, pleni intus luxuria et fetore. Quidam incedunt nodulati, stricti, angustati, afflicti in tantum, quod tunica sit striccior quam cutis sive venter eorum, breves tunicas hystrionum aut nimis amplas deferentes, ut a mulieribus receperunt. Ita eciam quidam ornant equos in 530 frenis, in sellis, calcaribus et militaribus sive secularibus armis, quod vix notari possint, an sint milites dyaboli ] sive Cristi. Quidam cin- gulos aureos et argenteos et sericeos deferunt et ignorant, quomodo Judeis sit pro zona sive cingulo datus in captivitate funiculus, ut scribitur Ys. 3°. Quidam ocreas pedibus suis diligenter adaptant, ne 535 alique ] ruge appareant, et sic calceos sive sotulares strictos deferunt K 402va et rostratos, ut oculis hominum et precipue mulieribus placeant. Et nesciunt ] miseri, quanta strages sit facta Holoferni, de quo scribitur Y 369ra Iud. ultimo: „Sandalia rapuerunt oculos eius et pulchritudo illius“, quia se diligenter ornaverat, „captivam fecit animam eius, amputa- 540 vit pugione cervicem eius“, inde cecidit ] exercitus eius. A 85ra Attendant prelati, quantam dignitatis graciam consecuntur a Domino, dum corrigunt concubinarios seu tales luxuriosos. Attendant, qualiter propter vindictam correccionis et ardorem zeli Phynees confirmatum I est sacerdocium, ut habetur Num. 25°, G* 152rb 545 ubi, cum pugione perfodisset fornicantem cum Madyanitide, dictum est de eo: „Erit tam I ipsi, quam semini illius pactum sacerdocii s 21vb sempiternum, quia zelatus est pro Deo suo et expiavit scelus filiorum Israel. Item ad pastorem bonum pertinet humilitas, sicut scribitur 550] Eccli. 32°: „Rectorem te posuerunt, noli extolli, esto in illis, B 290ra quasi unus ex illis“. Quod est contra superbos prelatos, de quibus V 274rb 524 intrinsecus autem ] intus autem P, intrinsecus G* — 525 ornati sunt sunt ornati PQ — 525 pleni intus ] intus autem pleni PQ — 526 angustati angusti Q — 529 receperunt ] acceperunt B, reciperentur P — 529 eciam] om. A — 529 ornant ] ornavit O — 530 sive ] seu A — 531 possint ] possunt PQ, possit G* — 532 aureos et ] aureos P — 533 captivitate ] captivitatem A — 534 pedibus suis ] suas pedibus A — 535 alique ruge appareant ] aliqua ruga appareat G* — 536 oculis ] oculos G* — 537 sit facta ] facta sit P — 539 se ] om. B — 540 inde ] exinde P — 541 dignitatis ... consecuntur ] consecuntur dignitatis graciam P — 545 pugione perfodisset] perfodisset pugione A, pu- gione perforasset K — 546 pactum ] patrum K — 547 expiavit ] expavit G* — 547 scelus ] zelus K — 549 item ] secundo P — 550 illis ] ipsis KO 534 cf. Is. 3,24 — 538 Iudith 16,11 — 544 Num. 25,13 — 550 Ecclus. 32,1 93
ut similitudo templi, ut sepulchra dealbata foris, intrinsecus autem 525 plena sunt ossibus mortuorum, sic illi ab extra ornati sunt, pleni intus luxuria et fetore. Quidam incedunt nodulati, stricti, angustati, afflicti in tantum, quod tunica sit striccior quam cutis sive venter eorum, breves tunicas hystrionum aut nimis amplas deferentes, ut a mulieribus receperunt. Ita eciam quidam ornant equos in 530 frenis, in sellis, calcaribus et militaribus sive secularibus armis, quod vix notari possint, an sint milites dyaboli ] sive Cristi. Quidam cin- gulos aureos et argenteos et sericeos deferunt et ignorant, quomodo Judeis sit pro zona sive cingulo datus in captivitate funiculus, ut scribitur Ys. 3°. Quidam ocreas pedibus suis diligenter adaptant, ne 535 alique ] ruge appareant, et sic calceos sive sotulares strictos deferunt K 402va et rostratos, ut oculis hominum et precipue mulieribus placeant. Et nesciunt ] miseri, quanta strages sit facta Holoferni, de quo scribitur Y 369ra Iud. ultimo: „Sandalia rapuerunt oculos eius et pulchritudo illius“, quia se diligenter ornaverat, „captivam fecit animam eius, amputa- 540 vit pugione cervicem eius“, inde cecidit ] exercitus eius. A 85ra Attendant prelati, quantam dignitatis graciam consecuntur a Domino, dum corrigunt concubinarios seu tales luxuriosos. Attendant, qualiter propter vindictam correccionis et ardorem zeli Phynees confirmatum I est sacerdocium, ut habetur Num. 25°, G* 152rb 545 ubi, cum pugione perfodisset fornicantem cum Madyanitide, dictum est de eo: „Erit tam I ipsi, quam semini illius pactum sacerdocii s 21vb sempiternum, quia zelatus est pro Deo suo et expiavit scelus filiorum Israel. Item ad pastorem bonum pertinet humilitas, sicut scribitur 550] Eccli. 32°: „Rectorem te posuerunt, noli extolli, esto in illis, B 290ra quasi unus ex illis“. Quod est contra superbos prelatos, de quibus V 274rb 524 intrinsecus autem ] intus autem P, intrinsecus G* — 525 ornati sunt sunt ornati PQ — 525 pleni intus ] intus autem pleni PQ — 526 angustati angusti Q — 529 receperunt ] acceperunt B, reciperentur P — 529 eciam] om. A — 529 ornant ] ornavit O — 530 sive ] seu A — 531 possint ] possunt PQ, possit G* — 532 aureos et ] aureos P — 533 captivitate ] captivitatem A — 534 pedibus suis ] suas pedibus A — 535 alique ruge appareant ] aliqua ruga appareat G* — 536 oculis ] oculos G* — 537 sit facta ] facta sit P — 539 se ] om. B — 540 inde ] exinde P — 541 dignitatis ... consecuntur ] consecuntur dignitatis graciam P — 545 pugione perfodisset] perfodisset pugione A, pu- gione perforasset K — 546 pactum ] patrum K — 547 expiavit ] expavit G* — 547 scelus ] zelus K — 549 item ] secundo P — 550 illis ] ipsis KO 534 cf. Is. 3,24 — 538 Iudith 16,11 — 544 Num. 25,13 — 550 Ecclus. 32,1 93
Strana 94
K 402vb O 691 G* 152va Y 369rb dicitur Ezech. 34°: „Cum austeritate imperabatis“. „Et hoc est contra naturam superbire, ab equali velle timeri. Ideo quantumcun- que necesse sit, ut oves a pastoribus, sive subditi a prelatis timean- tur“, quia qui eis resistit, Dei ordinacioni resistit, tamen ipsi 555 presideant plus ex humilitate, quam ex superbia, ut secundum beatum Gregorium in Pastoralibus: „Non se preesse gaudeant, sed prodesse“. Audite beatum Gregorium, quomodo terribiliter loquitur contra superbos prelatos sive quoscunque alios sacerdotes, super 560 illud Psalmi 81°: „Ego dixi, dii estis“, vocans ipsos deos, quia eorum vita debet per humilitatis divine eminenciam refulgere. „Audite I miseri, qui vobis dixit,dii estis', audite, quid subdit: ,Vos autem I sicut homines moriemini et sicut unus de principibus cadetis.' Ac si diceret: Feceram vos principes ecclesie mee, feceram vos deos, 565 feceram vos filios meos, noluistis imitari Deum, noluistis imitari Patrem, noluistis pascere oves meas. Feci similiter primum angelum quasi Deum, feci filium meum, feci unum de principibus meis. Peccavit angelus, desiit esse Deus, desiit esse filius meus, I cecidit de principatu, non tamen mortuus est, quia non erat res mortalis. 570 Vos autem sicut homines moriemini, quia homines estis. Cadetis sicut ille unus de principibus, quia peccastis.“ Licet enim multipli- citer peccent, tamen precipue ex superbia, ita ut eciam ] quidam verecundentur vocari sacerdotes, qui si sacerdocium non haberent, V 274va essent agricultores I seu trituratores. Item ad pastorem bonum pertinet frugalitas et moderatus victus 575 552 34° ] om. Q — 552 imperabatis ] imperabitis P — 553 superbire] super- bie AG*, superbiri K — 553 quantumcunque ] quantumque K — 555 qui cum A — 559 audite ] audite per V — 559 quomodo ] om. K — 561 estis ] estis et filii excelsi P — 561 vocans ipsos ] vocans eos A, vocat ipsos K — 562 debet ] deberet G* — 562 humilitatis divine ] divine humilitatis G* — 562 audite mi- seri ] augite miseri B — 563 estis ] om. B — 564 ac si diceret ] ac si dicat Q, et si diceret G* — 565 principes... deos feceram vos ] om. K — 565 feceram vos deos ] om. G* — 566 feceram vos filios ... Deum noluistis ] om. Q — 566 noluistis imitari Deum ] om. G* — 567 meas ] meas remisistis Q — 568 quasi Deum ] quasi eum B — 568 feci filium ] filium G* — 568 feci unum ] feci sicut unum P, feci quasi unum G* — 569 Deus desiit esse ] om. Q — 571 homines ] res mor- talis Q — 572 ille ] om. P — 752 peccastis ] peccatis S — 573 peccent ] pec- cem A — 573 quidam ] quidem Y — 574 verecundentur] verecundantur P — — 576 frugalitas ] frugilitas Q 576 item ] tercio P 552 Ezech. 34,4 — 537 Gregorius Magnus, Regulae pastoralis liber, PL 77, 34 — 559 Gregorius Magnus, Regulae pastoralis liber, PL 77, 34 — 561 Psal. 81,6 — 563 Psal. 81,7 94
K 402vb O 691 G* 152va Y 369rb dicitur Ezech. 34°: „Cum austeritate imperabatis“. „Et hoc est contra naturam superbire, ab equali velle timeri. Ideo quantumcun- que necesse sit, ut oves a pastoribus, sive subditi a prelatis timean- tur“, quia qui eis resistit, Dei ordinacioni resistit, tamen ipsi 555 presideant plus ex humilitate, quam ex superbia, ut secundum beatum Gregorium in Pastoralibus: „Non se preesse gaudeant, sed prodesse“. Audite beatum Gregorium, quomodo terribiliter loquitur contra superbos prelatos sive quoscunque alios sacerdotes, super 560 illud Psalmi 81°: „Ego dixi, dii estis“, vocans ipsos deos, quia eorum vita debet per humilitatis divine eminenciam refulgere. „Audite I miseri, qui vobis dixit,dii estis', audite, quid subdit: ,Vos autem I sicut homines moriemini et sicut unus de principibus cadetis.' Ac si diceret: Feceram vos principes ecclesie mee, feceram vos deos, 565 feceram vos filios meos, noluistis imitari Deum, noluistis imitari Patrem, noluistis pascere oves meas. Feci similiter primum angelum quasi Deum, feci filium meum, feci unum de principibus meis. Peccavit angelus, desiit esse Deus, desiit esse filius meus, I cecidit de principatu, non tamen mortuus est, quia non erat res mortalis. 570 Vos autem sicut homines moriemini, quia homines estis. Cadetis sicut ille unus de principibus, quia peccastis.“ Licet enim multipli- citer peccent, tamen precipue ex superbia, ita ut eciam ] quidam verecundentur vocari sacerdotes, qui si sacerdocium non haberent, V 274va essent agricultores I seu trituratores. Item ad pastorem bonum pertinet frugalitas et moderatus victus 575 552 34° ] om. Q — 552 imperabatis ] imperabitis P — 553 superbire] super- bie AG*, superbiri K — 553 quantumcunque ] quantumque K — 555 qui cum A — 559 audite ] audite per V — 559 quomodo ] om. K — 561 estis ] estis et filii excelsi P — 561 vocans ipsos ] vocans eos A, vocat ipsos K — 562 debet ] deberet G* — 562 humilitatis divine ] divine humilitatis G* — 562 audite mi- seri ] augite miseri B — 563 estis ] om. B — 564 ac si diceret ] ac si dicat Q, et si diceret G* — 565 principes... deos feceram vos ] om. K — 565 feceram vos deos ] om. G* — 566 feceram vos filios ... Deum noluistis ] om. Q — 566 noluistis imitari Deum ] om. G* — 567 meas ] meas remisistis Q — 568 quasi Deum ] quasi eum B — 568 feci filium ] filium G* — 568 feci unum ] feci sicut unum P, feci quasi unum G* — 569 Deus desiit esse ] om. Q — 571 homines ] res mor- talis Q — 572 ille ] om. P — 752 peccastis ] peccatis S — 573 peccent ] pec- cem A — 573 quidam ] quidem Y — 574 verecundentur] verecundantur P — — 576 frugalitas ] frugilitas Q 576 item ] tercio P 552 Ezech. 34,4 — 537 Gregorius Magnus, Regulae pastoralis liber, PL 77, 34 — 559 Gregorius Magnus, Regulae pastoralis liber, PL 77, 34 — 561 Psal. 81,6 — 563 Psal. 81,7 94
Strana 95
sine superfluitate conviviorum, quod est contra illos, qui dum novam missam, dedicacionem vel festum habent, postea ingurgicant se et inebriantur, de quibus dicitur in Canonica Jude 2°: „Hii sunt 580 in epulis suis macule, convivantes sine timore, semet ipsos pascen- tes“, maxime ] quia a prelatis suis superioribus hoc fieri vident, sicut S 22ra filii Job eo audacius faciebant convivia per dies suos, quo videbant seniorem fratrem hoc facere, unde et occisi sunt, cum in domo fratris primogeniti sive senioris convivabant. 585 Ideo Gregorius II. Moralium capitulo 22°: „Sed neque hoc neglecte pretereundum puto, quod filii in maioris fratris domo convivabantur, cum pereunt. Dictum namque est, quod convivia peragi sine culpa vix possunt. Unde ergo nobis sciendum est, quia quod a minoribus voluptuose agitur, maiorum ] disciplina cohibe- 590 tur. Cum vero maiores ipsi voluptati deserviunt, nimirum minori- bus lascivie frena laxantur. Quis enim sub discipline se constriccione retineat, quando et ipsi, qui ius constriccionis I accipiunt, sese Q 79ra voluptatibus relaxant?“ Et subdit: I „Tanto enim antiquus hostis G* 152vb licencius ad feriendum occupat, quanto et hii, qui inter cedere B 290rb 595 pro culpa poterant, voluptati vacant. De talibus dicit beatus Jeronimus in Micheam prophetam sic inquiens: „Ecclesie principes, qui deliciis] affluunt, et inter epulas atque delicias pudiciciam servare se credunt, propheticus sermo describit, quod eiciendi sunt de spaciosis domibus lautisque 600 conviviis et multo labore conquisitis epulis.“ Et si vis scire, quo K 403ra P 57vb A 85rb 577 quod ] hoc P — 578 missam ] missam vel Q — 578 vel ] sive S — 579 se ] om. V — 579 inebriantur ] inebriant K — 580 suis ] om. A — 581 hoc ] om. B — 582 quo] quoniam K, qui G* — 583 hoc facere ] hec facere A0, suum hoc facere Q — 583 cum ] om. A — 584 primogeniti sive ] sui primogeniti sive A, primogeniti sui P, primogeniti fratris suo Q — 584 convivabant ] cum con- vivabant A, convivebant G* — 585 ideo ] ergo A — 585 Gregorius II. ] Gre- gorius II. libro A, Gregorius secundo modo II. P — 586 maioris ] domo maio- ris A — 586 domo convivabantur ] convivantur A, domo convivabant K — 588 nobis ] vobis S — 588 quia quod ] quia quia B, quia quid Q — 589 disci- plina ] displicencia Q — 590 ipsi voluptati] hic si volutati B — 590 nimirum nimirum a A, om. B — 591 lascivie frena ] frena lascivie Q — 591 laxantur laxando B — 592 retineat ] om. B — 592 qui ius ] quis ius S, quivis G* — 593 et subdit ] subdit PQ — 593 enim ] om. BPQ — 594 quanto ] quanta B — 595 vacant ] vagant V — 596 dicit ] om. B — 597 ecclesie ] ecce KQ — 599 quod ] quod sunt P — 600 labore ] om. K 579 Iudas 12 — 585 Gregorius Magnus, Moralium libri sive Expositio in librum B. Job., PL 75, 568 — 593 Gregorius Magnus, Moralium libri sive Expositio in librum B. Job, PL 75, 568 — 596 Non invenimus 95
sine superfluitate conviviorum, quod est contra illos, qui dum novam missam, dedicacionem vel festum habent, postea ingurgicant se et inebriantur, de quibus dicitur in Canonica Jude 2°: „Hii sunt 580 in epulis suis macule, convivantes sine timore, semet ipsos pascen- tes“, maxime ] quia a prelatis suis superioribus hoc fieri vident, sicut S 22ra filii Job eo audacius faciebant convivia per dies suos, quo videbant seniorem fratrem hoc facere, unde et occisi sunt, cum in domo fratris primogeniti sive senioris convivabant. 585 Ideo Gregorius II. Moralium capitulo 22°: „Sed neque hoc neglecte pretereundum puto, quod filii in maioris fratris domo convivabantur, cum pereunt. Dictum namque est, quod convivia peragi sine culpa vix possunt. Unde ergo nobis sciendum est, quia quod a minoribus voluptuose agitur, maiorum ] disciplina cohibe- 590 tur. Cum vero maiores ipsi voluptati deserviunt, nimirum minori- bus lascivie frena laxantur. Quis enim sub discipline se constriccione retineat, quando et ipsi, qui ius constriccionis I accipiunt, sese Q 79ra voluptatibus relaxant?“ Et subdit: I „Tanto enim antiquus hostis G* 152vb licencius ad feriendum occupat, quanto et hii, qui inter cedere B 290rb 595 pro culpa poterant, voluptati vacant. De talibus dicit beatus Jeronimus in Micheam prophetam sic inquiens: „Ecclesie principes, qui deliciis] affluunt, et inter epulas atque delicias pudiciciam servare se credunt, propheticus sermo describit, quod eiciendi sunt de spaciosis domibus lautisque 600 conviviis et multo labore conquisitis epulis.“ Et si vis scire, quo K 403ra P 57vb A 85rb 577 quod ] hoc P — 578 missam ] missam vel Q — 578 vel ] sive S — 579 se ] om. V — 579 inebriantur ] inebriant K — 580 suis ] om. A — 581 hoc ] om. B — 582 quo] quoniam K, qui G* — 583 hoc facere ] hec facere A0, suum hoc facere Q — 583 cum ] om. A — 584 primogeniti sive ] sui primogeniti sive A, primogeniti sui P, primogeniti fratris suo Q — 584 convivabant ] cum con- vivabant A, convivebant G* — 585 ideo ] ergo A — 585 Gregorius II. ] Gre- gorius II. libro A, Gregorius secundo modo II. P — 586 maioris ] domo maio- ris A — 586 domo convivabantur ] convivantur A, domo convivabant K — 588 nobis ] vobis S — 588 quia quod ] quia quia B, quia quid Q — 589 disci- plina ] displicencia Q — 590 ipsi voluptati] hic si volutati B — 590 nimirum nimirum a A, om. B — 591 lascivie frena ] frena lascivie Q — 591 laxantur laxando B — 592 retineat ] om. B — 592 qui ius ] quis ius S, quivis G* — 593 et subdit ] subdit PQ — 593 enim ] om. BPQ — 594 quanto ] quanta B — 595 vacant ] vagant V — 596 dicit ] om. B — 597 ecclesie ] ecce KQ — 599 quod ] quod sunt P — 600 labore ] om. K 579 Iudas 12 — 585 Gregorius Magnus, Moralium libri sive Expositio in librum B. Job., PL 75, 568 — 593 Gregorius Magnus, Moralium libri sive Expositio in librum B. Job, PL 75, 568 — 596 Non invenimus 95
Strana 96
S 22rb K 403rb G* 153ra Y 369va V 274vb eiciendi sunt propter malas cogitaciones et opera sua, ewangelium lege: „In tenebras exteriores, ibi erit fletus et stridor dencium“. An non confusio et ignominia est Iesum crucifixum, pauperem et esurientem farsis corporibus predicare et ieiuniorum doctrinam rubentes buccas tumenciaque ora proferre? Si in apostolorum loco 605 sumus, non solum sermones eorum imitemur, sed conversacionem et abstinenciam! Sed nunc de multis nostrum potest dici illud Ezech. 34°: „Ve pastoribus domus Israel, qui pascebant semet ipsos. Nonne greges pascuntur a pastoribus?“ Ita pauperes pasci deberent a sacerdoti- 610 bus, sed soli comedunt cum ampla familia et cum canibus, quibus venantur, quia in domibus suis plures habent canes, quam pauperes. Et subditur: „Lac comedebatis et lanis operiebamini, et quod crassum est, occidebatis“. Et Psal. 13°: „Devorant plebem meam sicut escam panis“. Cavendum est I ergo nobis propter magnam 615 penam, que huic vicio debetur, ut apparet ] in divite epulone, et maxime ebrietati, sicut dicitur in Canonibus apostolorum: „Episco- pus aut presbyter aut dyaconus ] alee aut ebrietati deserviens, ] aut desinat aut certe dampnetur. Sudbyaconus autem aut lector aut cantor, id est psalmista, similia faciens ] aut desinat, aut conmunione 620 privetur“. Item ad bonum pastorem pertinet sciencia, sicut scribitur Jer. 3°: „Dabo vobis pastores iuxta cor meum, qui pascent vos sciencia et doctrina“. Qui enim nescit pascere, non debet esse pastor, sicut dicit Gregorius: „Non debet fieri rusticus, qui nescit arare, non 625 debet fieri miles, qui nescit pugnare, non debet fieri nauta, qui 601 ewangelium lege ] lege ewangelium P — 602 tenebras ] tenebris S — 602 ibi] ubi A — 603 confusio et ] om. A — 604 doctrinam ] om. K — 605 ru- bentes ] rupentes G* — 605 ora proferre ] proferre ora Q — 606 sumus ] non sumus B — 608 nunc ] om. B — 608 34° ] 33° S — 609 Israel ] Ierusalem S.— 609 pascebant ] pascebat B — 609 greges ] om. S — 610 deberent ] debent Q — 613 comedebatis ] comedabatis O — 613 lanis ] levis K — 614 crassum est ] crassum erat P — 614 13° 1 13° dicitur P — 614 devorant ] qui devorant A — 614 plebem meam ] meam plebem P — 615 est ergo ] ergo est K — 617 sicut ] ut K — 619 certe ] om. Q — 619 autem aut lector ... similia faciens ] om. Q 622 item ] quarto P — 622 bonum pastorem ] pastorem bonum G* — 622 si- cut scribitur ] ut dicitur P — 622 3° ] 13° P, 14° Q — 624 pastor sicut ] pasto- res sicuti P — 625 fieri rusticus ] esse rusticus A — 626 fieri miles ] esse miles S— 626 fieri nauta ] esse nauta Q 601 Matth. 8, 12 et 22,13 — 608 Ezech. 34,2—3 — 614 Psal. 13,4 — 617 Ca- non 42 Dionys ed., Friedberg, Corpus iuris canonici I, Decreti Magistri Gratiani prima pars, dist. XXXV, c. 1 — 622 Ier. 3,15 — 625 Non invenimus 96
S 22rb K 403rb G* 153ra Y 369va V 274vb eiciendi sunt propter malas cogitaciones et opera sua, ewangelium lege: „In tenebras exteriores, ibi erit fletus et stridor dencium“. An non confusio et ignominia est Iesum crucifixum, pauperem et esurientem farsis corporibus predicare et ieiuniorum doctrinam rubentes buccas tumenciaque ora proferre? Si in apostolorum loco 605 sumus, non solum sermones eorum imitemur, sed conversacionem et abstinenciam! Sed nunc de multis nostrum potest dici illud Ezech. 34°: „Ve pastoribus domus Israel, qui pascebant semet ipsos. Nonne greges pascuntur a pastoribus?“ Ita pauperes pasci deberent a sacerdoti- 610 bus, sed soli comedunt cum ampla familia et cum canibus, quibus venantur, quia in domibus suis plures habent canes, quam pauperes. Et subditur: „Lac comedebatis et lanis operiebamini, et quod crassum est, occidebatis“. Et Psal. 13°: „Devorant plebem meam sicut escam panis“. Cavendum est I ergo nobis propter magnam 615 penam, que huic vicio debetur, ut apparet ] in divite epulone, et maxime ebrietati, sicut dicitur in Canonibus apostolorum: „Episco- pus aut presbyter aut dyaconus ] alee aut ebrietati deserviens, ] aut desinat aut certe dampnetur. Sudbyaconus autem aut lector aut cantor, id est psalmista, similia faciens ] aut desinat, aut conmunione 620 privetur“. Item ad bonum pastorem pertinet sciencia, sicut scribitur Jer. 3°: „Dabo vobis pastores iuxta cor meum, qui pascent vos sciencia et doctrina“. Qui enim nescit pascere, non debet esse pastor, sicut dicit Gregorius: „Non debet fieri rusticus, qui nescit arare, non 625 debet fieri miles, qui nescit pugnare, non debet fieri nauta, qui 601 ewangelium lege ] lege ewangelium P — 602 tenebras ] tenebris S — 602 ibi] ubi A — 603 confusio et ] om. A — 604 doctrinam ] om. K — 605 ru- bentes ] rupentes G* — 605 ora proferre ] proferre ora Q — 606 sumus ] non sumus B — 608 nunc ] om. B — 608 34° ] 33° S — 609 Israel ] Ierusalem S.— 609 pascebant ] pascebat B — 609 greges ] om. S — 610 deberent ] debent Q — 613 comedebatis ] comedabatis O — 613 lanis ] levis K — 614 crassum est ] crassum erat P — 614 13° 1 13° dicitur P — 614 devorant ] qui devorant A — 614 plebem meam ] meam plebem P — 615 est ergo ] ergo est K — 617 sicut ] ut K — 619 certe ] om. Q — 619 autem aut lector ... similia faciens ] om. Q 622 item ] quarto P — 622 bonum pastorem ] pastorem bonum G* — 622 si- cut scribitur ] ut dicitur P — 622 3° ] 13° P, 14° Q — 624 pastor sicut ] pasto- res sicuti P — 625 fieri rusticus ] esse rusticus A — 626 fieri miles ] esse miles S— 626 fieri nauta ] esse nauta Q 601 Matth. 8, 12 et 22,13 — 608 Ezech. 34,2—3 — 614 Psal. 13,4 — 617 Ca- non 42 Dionys ed., Friedberg, Corpus iuris canonici I, Decreti Magistri Gratiani prima pars, dist. XXXV, c. 1 — 622 Ier. 3,15 — 625 Non invenimus 96
Strana 97
nescit pericula evitare. Similiter non debet fieri pastor, qui nescit pascere.“ Sacerdotis enim sive pastoris officium est de lege in- terrogatum respondere. Ideo dicit beatus Jeronimus: „Si sacerdos 630 legem Dei ] ignoret, probat se non Dei sacerdotem“. Ideo Dominus conqueritur sic dicens Ys. 56°: „Ipsi pastores ignoraverunt intel- ligenciam“. Quare hodie sunt in mundo tot heretici, tot ypocrite, tot secte, nisi quia pastores nesciunt, quomodo providere, vel scientes volunt 635 ignorare. Ideo ibi dicitur: „Omnes bestie agri“, id est: heretici et alii seductores, „venite ad devorandum“, supple: gregem do- minicum, quare quia: „speculatores eius ceci omnes, nesciunt universi, canes muti non valentes latrare, videntes vana, dormientes ac amantes sompnia. Et canes impudentissimi nesciunt saturi- 640 tatem." Item ] ad pastorem bonum pertinet caritas. Si enim iuxta veri- B 290va tatis vocem bonus pastor dat animam suam pro ovibus suis, multo amplius dare debet pro eis substanciam suam. Sed secundum beatum Gregorium in Omelia: I I „Primum est nobis exteriora nostra 645 misericorditer ovibus dominicis impendere, postremum vero, si necesse sit, eciam mortem nostram pro ovibus ministrare. A primo autem hoc minimo pervenitur ad extremum maius. Sed cum inconparabiliter longe sit melior anima, qua vivimus, quam terrena substancia, quam exterius possidemus. Et qui non dat indigenti- 650 bus I substanciam suam, quando pro hiis daturus est animam A 85va suam. Tales quidquid retinent superflui ultra necessitatem suam et non dant pauperibus, rapiunt et detinent alienum sicut fures et — 627 pericula ] navigare vel pericula Q — 627 fieri pastor ] esse pastor Q 628 interrogatum ] interroganti Q — 630 Dei ] Domini Q — 630 ignoret ] igno- rat S — 630 probat ] probet K — 631 conqueritur sic ] sic conqueritur P — 631 ignoraverunt ] inignoraverunt Y — 631 intelligenciam ] intelligencia B — 633 sunt in mundo ] in mundo sunt AKQ — 633 tot ypocrite ] et ypocrite P — 634 providere ] providere debeant K — 635 ibi ] ibidem PQ — 636 devoran- dum ] epulandum B — 639 sompnia ] omnia S — 639 saturitatem ] securita- tem A — 641 item ] quinto P — 641 caritas ] largitas AKO — 641 veritatis veritatem P — 643 amplius ] magis AK — 643 dare debet pro eis ] debet dare pro eis A, pro eis dare debet K — 643 substanciam ] scienciam PQ — 643 sed ] om. K — 646 necesse ] necessarie KQ — 646 eciam ] et S — 647 minimo ] mi- nime A — 648 sit melior ] melior sit P — 648 qua] quam G* — 650 hiis ] eis P— 653 rapiunt ] et accipiunt Y — 653 detinent ] retinent BPQ — 653 alienum ] alium K K 403va O 69v Q 79rb 629 Non invenimus — 631 Is. 56,11 — 635 Is. 56,3—I1 — 644 Gregorius Mag- nus, Homiliae XL in Evangelia, Homilia 14, PL 76, 1127 97
nescit pericula evitare. Similiter non debet fieri pastor, qui nescit pascere.“ Sacerdotis enim sive pastoris officium est de lege in- terrogatum respondere. Ideo dicit beatus Jeronimus: „Si sacerdos 630 legem Dei ] ignoret, probat se non Dei sacerdotem“. Ideo Dominus conqueritur sic dicens Ys. 56°: „Ipsi pastores ignoraverunt intel- ligenciam“. Quare hodie sunt in mundo tot heretici, tot ypocrite, tot secte, nisi quia pastores nesciunt, quomodo providere, vel scientes volunt 635 ignorare. Ideo ibi dicitur: „Omnes bestie agri“, id est: heretici et alii seductores, „venite ad devorandum“, supple: gregem do- minicum, quare quia: „speculatores eius ceci omnes, nesciunt universi, canes muti non valentes latrare, videntes vana, dormientes ac amantes sompnia. Et canes impudentissimi nesciunt saturi- 640 tatem." Item ] ad pastorem bonum pertinet caritas. Si enim iuxta veri- B 290va tatis vocem bonus pastor dat animam suam pro ovibus suis, multo amplius dare debet pro eis substanciam suam. Sed secundum beatum Gregorium in Omelia: I I „Primum est nobis exteriora nostra 645 misericorditer ovibus dominicis impendere, postremum vero, si necesse sit, eciam mortem nostram pro ovibus ministrare. A primo autem hoc minimo pervenitur ad extremum maius. Sed cum inconparabiliter longe sit melior anima, qua vivimus, quam terrena substancia, quam exterius possidemus. Et qui non dat indigenti- 650 bus I substanciam suam, quando pro hiis daturus est animam A 85va suam. Tales quidquid retinent superflui ultra necessitatem suam et non dant pauperibus, rapiunt et detinent alienum sicut fures et — 627 pericula ] navigare vel pericula Q — 627 fieri pastor ] esse pastor Q 628 interrogatum ] interroganti Q — 630 Dei ] Domini Q — 630 ignoret ] igno- rat S — 630 probat ] probet K — 631 conqueritur sic ] sic conqueritur P — 631 ignoraverunt ] inignoraverunt Y — 631 intelligenciam ] intelligencia B — 633 sunt in mundo ] in mundo sunt AKQ — 633 tot ypocrite ] et ypocrite P — 634 providere ] providere debeant K — 635 ibi ] ibidem PQ — 636 devoran- dum ] epulandum B — 639 sompnia ] omnia S — 639 saturitatem ] securita- tem A — 641 item ] quinto P — 641 caritas ] largitas AKO — 641 veritatis veritatem P — 643 amplius ] magis AK — 643 dare debet pro eis ] debet dare pro eis A, pro eis dare debet K — 643 substanciam ] scienciam PQ — 643 sed ] om. K — 646 necesse ] necessarie KQ — 646 eciam ] et S — 647 minimo ] mi- nime A — 648 sit melior ] melior sit P — 648 qua] quam G* — 650 hiis ] eis P— 653 rapiunt ] et accipiunt Y — 653 detinent ] retinent BPQ — 653 alienum ] alium K K 403va O 69v Q 79rb 629 Non invenimus — 631 Is. 56,11 — 635 Is. 56,3—I1 — 644 Gregorius Mag- nus, Homiliae XL in Evangelia, Homilia 14, PL 76, 1127 97
Strana 98
S 22va latrones, et quidquid ] ex avaricia congregant, per luxuriam dissi- pant et expendunt. Contra quos invehitur beatus Bernhardus 655 Super Cantica: „Unde clericis exuberare estimas rerum affluen- ciam, vestium splendorem, mensarum luxuriam, congeriem vasorum argenteorum et aureorum, nisi de bonis ecclesie? Inde est, quod illa pauper et inops et nuda relinquitur, facie miseranda, inculta, hispida. Propter quod non est hodie ecclesiam ornare, sed spoliare, 660 non est custodire, sed perdere, non est defendere, sed exponere, non est instituere, sed prostituere, non est pascere gregem, sed mactare et devorare." Sed utinam hec licite acquirerent, sed prochdolor, non solum per ambicionem et cupiditatem, sed per symoniam prebendas vel 665 Y 369vb I beneficia acquirunt vel sacramenta vendunt et emunt et precipue V 275ra sepulturam. Tales I non sunt sacerdotes Domini, sed Baal, non G* 153va sunt de consorcio ] apostolorum, sed Jude et phariseorum. Unde tales a beato Ambrosio anathematis obprobrio condempnantur, a participacione corporis et sanguinis Cristi alienantur, a Gelasio 670 Symonis dampnacione involvuntur, secundum Gregorium I Na- Q 79va zanzenum in ordine sacro permanere non possunt, I ab Helizeo P 58ra K 403vb lepra perfunduntur, a Petro in perdicione dampnantur, ] a Cristo vero de templo eiciuntur. Quid dicam ultra! Certe tollerabilior est impia heresis Macedonii 675 et eorum, qui circa ipsum sunt Spiritus Sancti impugnatorum. Illi enim creaturam et servum Dei Patris et Filii Spiritum Sanctum delirando fatentur, isti vero Spiritum Sanctum efficiunt servum suum. Sicut enim dominus vendit servum suum vel rem suam, sic isti vendunt vel emunt Spiritum Sanctum vel eius graciam sive 680 sacramenta. Et sic Jude traditori sunt similes, qui vendidit Cristum, cui Spiritus Sanctus, quem ipsi vendunt et emunt, consubstancialis 655 beatus ] om. K, unde G* — 656 clericis ] clericus PQS — 656 estimas ] existimas A, credens Q — 656 affluenciam ] habundanciam P — 657 luxuriam luxuriem AKO — 657 congeriem ] congruam K — 658 et aureorum ] aureo- rum P — 658 nisi ] non G* — 658 quod ] om. P — 659 relinquitur] relin- quit K — 664 hec ] hoc PQY, om. S — 665 vel beneficia ] et beneficia AK — 667 Baal ] Baal sed Y — 668 Jude ] Judei Y — 668 unde ] dum Y — 670 Cri- sti ] om. P — 672 possunt ] possum B — 673 perfunduntur ] profunduntur B — 675 impia ] ipsa P — 676 qui circa ] vici per (!) B — 676 ipsum ] eum S — 676 impugnatorum ] impugnator G* — 676 illi ] ille K — 678 efficiunt ] effi- ciant V — 680 vel emunt ] et emunt P — 681 vendidit ] vendunt A — 682 cui] qui K — 682 quem] vel B — 682 et emunt] vel emunt AQ, et emunt et V 655 Bernardus Clarae-Vallensis, Sermones in Cantica, Sermo 77, PL 183, 1155 98
S 22va latrones, et quidquid ] ex avaricia congregant, per luxuriam dissi- pant et expendunt. Contra quos invehitur beatus Bernhardus 655 Super Cantica: „Unde clericis exuberare estimas rerum affluen- ciam, vestium splendorem, mensarum luxuriam, congeriem vasorum argenteorum et aureorum, nisi de bonis ecclesie? Inde est, quod illa pauper et inops et nuda relinquitur, facie miseranda, inculta, hispida. Propter quod non est hodie ecclesiam ornare, sed spoliare, 660 non est custodire, sed perdere, non est defendere, sed exponere, non est instituere, sed prostituere, non est pascere gregem, sed mactare et devorare." Sed utinam hec licite acquirerent, sed prochdolor, non solum per ambicionem et cupiditatem, sed per symoniam prebendas vel 665 Y 369vb I beneficia acquirunt vel sacramenta vendunt et emunt et precipue V 275ra sepulturam. Tales I non sunt sacerdotes Domini, sed Baal, non G* 153va sunt de consorcio ] apostolorum, sed Jude et phariseorum. Unde tales a beato Ambrosio anathematis obprobrio condempnantur, a participacione corporis et sanguinis Cristi alienantur, a Gelasio 670 Symonis dampnacione involvuntur, secundum Gregorium I Na- Q 79va zanzenum in ordine sacro permanere non possunt, I ab Helizeo P 58ra K 403vb lepra perfunduntur, a Petro in perdicione dampnantur, ] a Cristo vero de templo eiciuntur. Quid dicam ultra! Certe tollerabilior est impia heresis Macedonii 675 et eorum, qui circa ipsum sunt Spiritus Sancti impugnatorum. Illi enim creaturam et servum Dei Patris et Filii Spiritum Sanctum delirando fatentur, isti vero Spiritum Sanctum efficiunt servum suum. Sicut enim dominus vendit servum suum vel rem suam, sic isti vendunt vel emunt Spiritum Sanctum vel eius graciam sive 680 sacramenta. Et sic Jude traditori sunt similes, qui vendidit Cristum, cui Spiritus Sanctus, quem ipsi vendunt et emunt, consubstancialis 655 beatus ] om. K, unde G* — 656 clericis ] clericus PQS — 656 estimas ] existimas A, credens Q — 656 affluenciam ] habundanciam P — 657 luxuriam luxuriem AKO — 657 congeriem ] congruam K — 658 et aureorum ] aureo- rum P — 658 nisi ] non G* — 658 quod ] om. P — 659 relinquitur] relin- quit K — 664 hec ] hoc PQY, om. S — 665 vel beneficia ] et beneficia AK — 667 Baal ] Baal sed Y — 668 Jude ] Judei Y — 668 unde ] dum Y — 670 Cri- sti ] om. P — 672 possunt ] possum B — 673 perfunduntur ] profunduntur B — 675 impia ] ipsa P — 676 qui circa ] vici per (!) B — 676 ipsum ] eum S — 676 impugnatorum ] impugnator G* — 676 illi ] ille K — 678 efficiunt ] effi- ciant V — 680 vel emunt ] et emunt P — 681 vendidit ] vendunt A — 682 cui] qui K — 682 quem] vel B — 682 et emunt] vel emunt AQ, et emunt et V 655 Bernardus Clarae-Vallensis, Sermones in Cantica, Sermo 77, PL 183, 1155 98
Strana 99
existit. Et ideo cum Juda traditore suam in eterna dampnacione recipient porcionem simul cum illis, qui „secundum multitudinem 685 fructuum sive offertorii multiplicant altaria“, ut dicitur Os. 10°. Ultimo ad bonum pastorem pertinet iusticia, ut sciat iudicare inter pecus et pecus. Si enim „difficile et ambiguum“ quid emer- serit, „eundum est ad sacerdotem Levitici generis“, ut dicitur Deut. 17°, quia ad verbum sacerdotis omne iudicium pendet. Sed 690 quomodo iudicabunt alios ipsimet ] iudicandi, quomodo seducent B 290vb ab iniusticia ad iusticiam ipsimet iniusti? Nil I enim aliud faciunt s 22vb mali sacerdotes alios iudicando, I nisi quia se ipsos condempnant, G* 153vb 20. sicut dicitur Rom. 2°: „Propter quod inexcusabilis es, o homo omnis, qui iudicas. In quo iudicas alterum, teipsum condempnas. 695 Eadem enim agis, que iudicas. Super quo Crisostomus Super Matheum sic dicit: „Multi sacerdotes et pauci sacerdotes. Multi nomine et pauci opere. Videte ergo, quomodo sedeatis super cathedram, quia non cathedra facit sacerdotem, sed sacerdos facit cathedram, non locus sanctificat 700 hominem, sed homo sanctificat locum. Non omnis sacerdos sanctus est, sed omnis sanctus sacerdos. Qui bene sederit ] super cathedram, A 85vb honorem ] recipiet ab illa, qui male sederit, iniuriam facit cathed- K 404ra re. Ideo malus sacerdos de sacerdocio suo crimen acquirit, non dignitatem. In iudicio enim sedens, siquidem bene vixeris et bene 705 docueris, omnium iudex eris, si autem bene docueris et male vixeris, tui solius. Nam bene vivendo et bene docendo populum instruis, 683 existit ] Cristo existit K — 684 recipient ] rapient B — 684 cum illis] tum illis S — 685 Os. ] Os. prophete Q — 686 ultimo ] sexto P — 686 bonum) quorum B — 688 sacerdotem ] sacerdote B — 689 17° ] 7° PQ — 689 iudicium — pendet ] iudicium pendent B, verbum dependet P, iudicium dependet Q 690 alios ] om. BK —690 quomodo ] quos PQ — 690 seducent] seducunt CPS— 691 iniusti ] enim iniusti sunt K — 693 o homo ... teipsum condempnas] om. Q — 694 omnis ] om. P — 694 qui iudicas ] qui iudica B — 694 in quo] in quo enim KV — 694 alterum teipsum ] alterum vel ipsum B, alium teipsum K, alium temet ipsum P — 694 condempnas ] contemnis G* — 697 videte] videa- tis K — 698 quia ] quomodo V — 698 quia non cathedra ... facit cathedram ] om. K — 698 facit sacerdotem ] fecit sacerdotem S —699 facit cathedram ] fe- cit cathedram K — 701 est ] om. AP — 702 recipiet ] accipit P, accipiet S, accipiat V — 702 facit cathedre ] cathedre facit S — 703 malus ] omnis G* — 704 enim sedens ] sederis K, enim sederis O — 705 bene docueris et male vixe- ris ] male docueris et male vixeris B, male vixeris et bene docueris P, bene vixe- ris et male docueris G* — 706 nam ] non K 685 Os. 10,1 — 689 Deut. 17,9 — 693 Rom. 2,1 — 696 Pseudo-Chrysostomus, Opus imperfectum in Matthaeum, Homilia 43, PG 56, 876 99
existit. Et ideo cum Juda traditore suam in eterna dampnacione recipient porcionem simul cum illis, qui „secundum multitudinem 685 fructuum sive offertorii multiplicant altaria“, ut dicitur Os. 10°. Ultimo ad bonum pastorem pertinet iusticia, ut sciat iudicare inter pecus et pecus. Si enim „difficile et ambiguum“ quid emer- serit, „eundum est ad sacerdotem Levitici generis“, ut dicitur Deut. 17°, quia ad verbum sacerdotis omne iudicium pendet. Sed 690 quomodo iudicabunt alios ipsimet ] iudicandi, quomodo seducent B 290vb ab iniusticia ad iusticiam ipsimet iniusti? Nil I enim aliud faciunt s 22vb mali sacerdotes alios iudicando, I nisi quia se ipsos condempnant, G* 153vb 20. sicut dicitur Rom. 2°: „Propter quod inexcusabilis es, o homo omnis, qui iudicas. In quo iudicas alterum, teipsum condempnas. 695 Eadem enim agis, que iudicas. Super quo Crisostomus Super Matheum sic dicit: „Multi sacerdotes et pauci sacerdotes. Multi nomine et pauci opere. Videte ergo, quomodo sedeatis super cathedram, quia non cathedra facit sacerdotem, sed sacerdos facit cathedram, non locus sanctificat 700 hominem, sed homo sanctificat locum. Non omnis sacerdos sanctus est, sed omnis sanctus sacerdos. Qui bene sederit ] super cathedram, A 85vb honorem ] recipiet ab illa, qui male sederit, iniuriam facit cathed- K 404ra re. Ideo malus sacerdos de sacerdocio suo crimen acquirit, non dignitatem. In iudicio enim sedens, siquidem bene vixeris et bene 705 docueris, omnium iudex eris, si autem bene docueris et male vixeris, tui solius. Nam bene vivendo et bene docendo populum instruis, 683 existit ] Cristo existit K — 684 recipient ] rapient B — 684 cum illis] tum illis S — 685 Os. ] Os. prophete Q — 686 ultimo ] sexto P — 686 bonum) quorum B — 688 sacerdotem ] sacerdote B — 689 17° ] 7° PQ — 689 iudicium — pendet ] iudicium pendent B, verbum dependet P, iudicium dependet Q 690 alios ] om. BK —690 quomodo ] quos PQ — 690 seducent] seducunt CPS— 691 iniusti ] enim iniusti sunt K — 693 o homo ... teipsum condempnas] om. Q — 694 omnis ] om. P — 694 qui iudicas ] qui iudica B — 694 in quo] in quo enim KV — 694 alterum teipsum ] alterum vel ipsum B, alium teipsum K, alium temet ipsum P — 694 condempnas ] contemnis G* — 697 videte] videa- tis K — 698 quia ] quomodo V — 698 quia non cathedra ... facit cathedram ] om. K — 698 facit sacerdotem ] fecit sacerdotem S —699 facit cathedram ] fe- cit cathedram K — 701 est ] om. AP — 702 recipiet ] accipit P, accipiet S, accipiat V — 702 facit cathedre ] cathedre facit S — 703 malus ] omnis G* — 704 enim sedens ] sederis K, enim sederis O — 705 bene docueris et male vixe- ris ] male docueris et male vixeris B, male vixeris et bene docueris P, bene vixe- ris et male docueris G* — 706 nam ] non K 685 Os. 10,1 — 689 Deut. 17,9 — 693 Rom. 2,1 — 696 Pseudo-Chrysostomus, Opus imperfectum in Matthaeum, Homilia 43, PG 56, 876 99
Strana 100
V 275rb quomodo debeat vivere, bene autem docendo et I male vivendo Y 370ra Deum instruis, quomodo [ debeas condempnari." Ecce, quomodo grex Domini perditur, quia nos, qui ad pascua vite deberemus eum ducere, ymmo de malo in bonum seducere, 710 ipsi nos seducimus et eum de bono ad malum ducimus. Ideo recur- ramus ad verum pastorem Cristum, qui nos una cum grege suo reducat ad ovile ] ecclesie et demum ad patriam salutis eterne, qui vivit et regnat cum Patre et Spiritu Sancto in secula seculorum. Amen. Q 79vb 715 708 condempnari] dampnari AKO — 710 eum ] eos AK —711 nos ] om. K — 714 cum Patre ... amen ] etc. A — 714 Spiritu Sancto] Sancto Spiritu K — 715 amen ] amen amen B, om. V 100
V 275rb quomodo debeat vivere, bene autem docendo et I male vivendo Y 370ra Deum instruis, quomodo [ debeas condempnari." Ecce, quomodo grex Domini perditur, quia nos, qui ad pascua vite deberemus eum ducere, ymmo de malo in bonum seducere, 710 ipsi nos seducimus et eum de bono ad malum ducimus. Ideo recur- ramus ad verum pastorem Cristum, qui nos una cum grege suo reducat ad ovile ] ecclesie et demum ad patriam salutis eterne, qui vivit et regnat cum Patre et Spiritu Sancto in secula seculorum. Amen. Q 79vb 715 708 condempnari] dampnari AKO — 710 eum ] eos AK —711 nos ] om. K — 714 cum Patre ... amen ] etc. A — 714 Spiritu Sancto] Sancto Spiritu K — 715 amen ] amen amen B, om. V 100
Strana 101
AUDITE REGES
AUDITE REGES
Strana 102
Strana 103
„Audite reges et intelligite, discite judices finium terre! Prebete aures vos, qui continetis multitudines et placetis vobis in turbis nacionum!“ — Sap. 6°. Cum me video in medio magnatorum stantem et in medio 5 seniorum loquentem, merito obmutesco, loqui non audens, cum legerim, quod scriptum est Eccli. 32°: „Adolescens, loquere in tua causa vix“, cum necesse fuerit, „si bis interrogatus fueris, habeat caput tuum responsum“. Et premittitur ibidem: „Audi tacens, et pro reverencia accedet tibi bona gracia“. Terret insuper me idem 10 concionator sic subdens: „In multis I esto quasi inscius et audi R 169rb tacens simul et querens et loqui in medio magnatorum non pre- sumas, et ubi sunt senes, non multa loquaris“. Sed confortat me verbum Apostoli scribentis Thymotheo apostolo sive episcopo, discipulo suo, sic dicentis: „Nemo adolescenciam 15 tuam contempnat, sed exemplum esto fidelium in verbo, in con- versacione, in caritate, in fide, in castitate. Dum venio, attende leccioni et exhortacioni et doctrine. Noli negligere graciam Dei, que in te est, que data est tibi per propheciam“, id est per predicacionem, 1 discite ] om. K — 2 continetis ] tenetis Z — 3 nacionum] nacionum etc. I — 3 6° ] 7° K — 4 me video] video me K — 5 loquentem ] loquente R — 5 audens ] audiens L — 6 legerim ] legerem R — 6 quod scriptum] scriptum quod P — 6 32° ] 26° Z — 7 vix ] om. G — 7 habeat ] habeas I — 8 tacens ] tacet I, tace Q — 8 et pro ] pro I — 9 bona ] gloria vel bona GR, longa I, om. L — 9 gracia ] gracia tua bona L — 9 insuper me] insuper Q — 10 concionator] concinator IQ, concienator R — 10 sic subdens ] ibidem sic dicens P, sic scri- bens Z — 10 esto quasi ] quasi esto Q — 10 inscius ] nescius Z — 11 non pre- sumas ] loqui non presumas G, ne presumas K — 13 scribentis ] conscribentis GR — 14 discipulo ] om. I — 14 sic dicentis ] dicens I, dicentis & — 15 sed ] secundum I — 15 fidelium ] om. L — 15 in conversacione ] conversacio I — 16 in caritate ] om. Z — 17 et exhortacioni] om. IKLZO* — 17 negligere gra- ciam ] neglire gracia I — 17 que in te est ] om. Z — 18 que data est tibi ] om. L —18 propheciam ] prophetum GQR — 18 id est ] et Q — 18 predicacionem ] predicacionem per I, predicaciones L 3 Sap. 6,2—3 — 6 Ecclus. 32,9—13 — 10 1. Tim. 4,12—14 103
„Audite reges et intelligite, discite judices finium terre! Prebete aures vos, qui continetis multitudines et placetis vobis in turbis nacionum!“ — Sap. 6°. Cum me video in medio magnatorum stantem et in medio 5 seniorum loquentem, merito obmutesco, loqui non audens, cum legerim, quod scriptum est Eccli. 32°: „Adolescens, loquere in tua causa vix“, cum necesse fuerit, „si bis interrogatus fueris, habeat caput tuum responsum“. Et premittitur ibidem: „Audi tacens, et pro reverencia accedet tibi bona gracia“. Terret insuper me idem 10 concionator sic subdens: „In multis I esto quasi inscius et audi R 169rb tacens simul et querens et loqui in medio magnatorum non pre- sumas, et ubi sunt senes, non multa loquaris“. Sed confortat me verbum Apostoli scribentis Thymotheo apostolo sive episcopo, discipulo suo, sic dicentis: „Nemo adolescenciam 15 tuam contempnat, sed exemplum esto fidelium in verbo, in con- versacione, in caritate, in fide, in castitate. Dum venio, attende leccioni et exhortacioni et doctrine. Noli negligere graciam Dei, que in te est, que data est tibi per propheciam“, id est per predicacionem, 1 discite ] om. K — 2 continetis ] tenetis Z — 3 nacionum] nacionum etc. I — 3 6° ] 7° K — 4 me video] video me K — 5 loquentem ] loquente R — 5 audens ] audiens L — 6 legerim ] legerem R — 6 quod scriptum] scriptum quod P — 6 32° ] 26° Z — 7 vix ] om. G — 7 habeat ] habeas I — 8 tacens ] tacet I, tace Q — 8 et pro ] pro I — 9 bona ] gloria vel bona GR, longa I, om. L — 9 gracia ] gracia tua bona L — 9 insuper me] insuper Q — 10 concionator] concinator IQ, concienator R — 10 sic subdens ] ibidem sic dicens P, sic scri- bens Z — 10 esto quasi ] quasi esto Q — 10 inscius ] nescius Z — 11 non pre- sumas ] loqui non presumas G, ne presumas K — 13 scribentis ] conscribentis GR — 14 discipulo ] om. I — 14 sic dicentis ] dicens I, dicentis & — 15 sed ] secundum I — 15 fidelium ] om. L — 15 in conversacione ] conversacio I — 16 in caritate ] om. Z — 17 et exhortacioni] om. IKLZO* — 17 negligere gra- ciam ] neglire gracia I — 17 que in te est ] om. Z — 18 que data est tibi ] om. L —18 propheciam ] prophetum GQR — 18 id est ] et Q — 18 predicacionem ] predicacionem per I, predicaciones L 3 Sap. 6,2—3 — 6 Ecclus. 32,9—13 — 10 1. Tim. 4,12—14 103
Strana 104
G 142ra prophecias ! exponentem, et subditur: „Attende tibi et doctrine, insta in illis. Hec enim faciens et te ipsum salvum facies, et eos, qui 20 L 1rb te audiunt“ — 1a 1 Thym. 4°. Ecce qualis fiducia michi et aliis adolescentibus ad predicandum in conspectu magnatorum! Adolescentem me dico non quidem etate, sed moribus et sciencie parvitate. Adhuc autem ad pre- dicandum Cristi et vestra caritas me conpellit exemplo beati 25 Augustini in 1 libro De quatuor virtutibus caritatis ] sic scriben- tis: „Temerarium esse arbitror loqui velle impericia inter eos, quos antiqua roboravit doctrina. Optabam ergo silencio preterire et locum illum tutissimum eligere, audire pocius, quam aliquid dicere. Sed quid facio? Instat vester amor, revocat meus pudor, 30 cogit sanctorum patrum iussio, a quibus, si velim, obsecrans veniam petere dicens: ,Ignoscite, parcite mee etati, maxime cum recolam vobis preceptum fuisse. Loquimini, seniores, decet enim vos!', ipsi sancta caritate, qua prevalent, respondebunt michi: ,Loquere juvenis, delectat enim nos!'. Quibus si repetam: ,Sancti 35 I patres, quid loquar?“, rursum michi respondebunt: �Quod a nobis sepe audisti. Memento fili, quia ab infancia sacras litteras didicisti!““ Hiis ergo necessitatus et caritatis vinculis coartatus, quo me R 169va conferam, nisi ad oracionem, vestre intime I caritatis supplicans 40 Z 10rb intimis penetralibus cordis mei, ut pro gracia 1 Sancti Spiritus impetranda ad salutem communem omnium nostrum dignamini K 406rb P 58rb Q 80ra 19 subditur ] subdit IZ — 19 attende tibi] attendens I — 20 insta ] et sta L, et insta Z — 20 hec enim ] hec K, hoc enim P — 20 facies ] faciens I — 21 4° ] 3° K — 22 aliis adolescentibus ] adolescentulis aliis Z — 22 predicandum] predicantis G — 23 adolescentem ] adolescentulum Z — 23 adolescentem me dico... sciencie parvitate ] om. O* — 24 sciencie parvitate ] consciencie parve- ritate (!) I — 24 adhuc ] ad hunc I — 25 Cristi ] Cristo I — 26 scribentis] scribens I — 27 impericia ] imperia I, imperitis L, impericiam Q — 27 inter eos ] in L, incertas & — 28 antiqua roboravit ] roboravit antiqua GR — 28 si- lencio ] silencia L, scire Z —29 quam aliquid ] aliquid quam GR —30 meus ] me Z — 32 dicens ] dicam P — 32 cum recolam ] recolem P — 33 preceptum fuisse ] fuisse preceptum Z — 34 respondebunt ] respondebit G — 35 nos ] te Q — 36 rursum ] rursus G, responsum P — 36 michi ] om. L — 39 necessita- tus ] necessitatibus GLQR, necessitatis I — 39 quo] quomodo G — 40 confe- ram ] conferamus Q — 41 penetralibus ] petralibus G, penetrabilibus I — 41 Sancti Spiritus ] Spiritus Sancti I — 42 impetranda ] impetrandam I — 42 sa- lutem ] sanitatem Z — 42 nostrum ] om. Y — 42 dignamini ] dignemini OZO* 21 1. Tim. 4,16 — 26 Non invenimus 104
G 142ra prophecias ! exponentem, et subditur: „Attende tibi et doctrine, insta in illis. Hec enim faciens et te ipsum salvum facies, et eos, qui 20 L 1rb te audiunt“ — 1a 1 Thym. 4°. Ecce qualis fiducia michi et aliis adolescentibus ad predicandum in conspectu magnatorum! Adolescentem me dico non quidem etate, sed moribus et sciencie parvitate. Adhuc autem ad pre- dicandum Cristi et vestra caritas me conpellit exemplo beati 25 Augustini in 1 libro De quatuor virtutibus caritatis ] sic scriben- tis: „Temerarium esse arbitror loqui velle impericia inter eos, quos antiqua roboravit doctrina. Optabam ergo silencio preterire et locum illum tutissimum eligere, audire pocius, quam aliquid dicere. Sed quid facio? Instat vester amor, revocat meus pudor, 30 cogit sanctorum patrum iussio, a quibus, si velim, obsecrans veniam petere dicens: ,Ignoscite, parcite mee etati, maxime cum recolam vobis preceptum fuisse. Loquimini, seniores, decet enim vos!', ipsi sancta caritate, qua prevalent, respondebunt michi: ,Loquere juvenis, delectat enim nos!'. Quibus si repetam: ,Sancti 35 I patres, quid loquar?“, rursum michi respondebunt: �Quod a nobis sepe audisti. Memento fili, quia ab infancia sacras litteras didicisti!““ Hiis ergo necessitatus et caritatis vinculis coartatus, quo me R 169va conferam, nisi ad oracionem, vestre intime I caritatis supplicans 40 Z 10rb intimis penetralibus cordis mei, ut pro gracia 1 Sancti Spiritus impetranda ad salutem communem omnium nostrum dignamini K 406rb P 58rb Q 80ra 19 subditur ] subdit IZ — 19 attende tibi] attendens I — 20 insta ] et sta L, et insta Z — 20 hec enim ] hec K, hoc enim P — 20 facies ] faciens I — 21 4° ] 3° K — 22 aliis adolescentibus ] adolescentulis aliis Z — 22 predicandum] predicantis G — 23 adolescentem ] adolescentulum Z — 23 adolescentem me dico... sciencie parvitate ] om. O* — 24 sciencie parvitate ] consciencie parve- ritate (!) I — 24 adhuc ] ad hunc I — 25 Cristi ] Cristo I — 26 scribentis] scribens I — 27 impericia ] imperia I, imperitis L, impericiam Q — 27 inter eos ] in L, incertas & — 28 antiqua roboravit ] roboravit antiqua GR — 28 si- lencio ] silencia L, scire Z —29 quam aliquid ] aliquid quam GR —30 meus ] me Z — 32 dicens ] dicam P — 32 cum recolam ] recolem P — 33 preceptum fuisse ] fuisse preceptum Z — 34 respondebunt ] respondebit G — 35 nos ] te Q — 36 rursum ] rursus G, responsum P — 36 michi ] om. L — 39 necessita- tus ] necessitatibus GLQR, necessitatis I — 39 quo] quomodo G — 40 confe- ram ] conferamus Q — 41 penetralibus ] petralibus G, penetrabilibus I — 41 Sancti Spiritus ] Spiritus Sancti I — 42 impetranda ] impetrandam I — 42 sa- lutem ] sanitatem Z — 42 nostrum ] om. Y — 42 dignamini ] dignemini OZO* 21 1. Tim. 4,16 — 26 Non invenimus 104
Strana 105
supplicare. Quod ut ipsa] virgo benedicta nobis impetrare digne- I 169rb tur, ipsam omnes humiliter salutemus dicentes „Ave Maria“. 45 „Audite reges et intelligite etc.“ ubi supra. Invenimus reges triplices in Scriptura secundum triplex regnum. Est enim primum regnum potencie secularis et hoc per iusticiam dirigendum. Se- cundum regnum est concupiscencie carnalis et hoc per spiritum reprimendum. Tercium excellencie spiritalis et hoc iuxta ewange- 50 lium gubernandum. De primo scribitur Psal 2°: „Astiterunt reges terre et principes convenerunt in unum adversus Dominum I et adversus Cristum K 406va eius“. Quod non solum de persecutoribus Cristi, videlicet Herode et Pylato, Anna et Caypha intelligendum est, sed eciam de perse- 55 cutoribus veritatis sive cristiane religionis, sicut dicit Bernhar- dus in Sermone de Epyphania Domini super illo verbo ,Audiens autem Herodes rex turbatus est' sic inquiens: „Videte fratres, quantum noceat iniqua potestas, quantum caput iniquum et impium subiectos quoque conformat impietati.“ Et infra: „Nam Herodiana ! malicia et Babilonica crudelitas est nascentem velle O 77 extinguere religionem et allidere parvulos Ysrahelis. Si quid enim ad salutem pertinens, si quid religionis oritur cristiane, quicunque resistit, quicunque inpugnat, plane cum Egipciis parsvulos Ysrahelitici generis necare conatur, ymmo cum Herode 65 nancentem persequitur Salvatorem. Credo autem, quod si quis coescius est huius rei, studiosius cavebit de cetero et Herodianum exIcrabitur animum, ne similem exitum sorciatur. rdem in Sermone de conversione sancti Pauli sic dicit: „Si Cristus poprium sanguinem dedit in precium redempcionis animarum, 60 43 quod ut ] quod GQ — 43 virgo benedicta ] beata L, virgo benedicta Ma- ria Q — 44 ipsam ] ipsum K — 44 dicentes Ave Maria ] om. G, dicentes Ave Maria gracia K, dicentes Ave LR, dicentes Ave Maria gracia plena Dominus tecum benedicta tu etc. Q — 45 etc. ubi supra ] ubi supra P, etc. Q — 46 pri- mum regnum ] regnum primum K — 48 hoc per spiritum ] per spiritum P, sit per spiritum Q — 52 unum ] om. P — 53 Herode et ] Herode K — 56 in ] om. K — 56 verbo] verbo Math. 2° P — 57 Herodes rex ] rex Herodes Q — 58 qu.antum ] quomodo P — 59 quoque conformat ] conformat quoque P — 61 all dere ] alludere KP — 67 execrabitur ] execrabiter K — 67 animum] excri- m nium ( !) Q — 69 precium redempcionis ] redempcionis precium P 51 Psal. 2,2 — 55 Bernardus Clarae-Vallensis, Sermones de tempore, In Epiphania Domini sermo 3, PL 183, 150 — 56 Matth. 2,3— 68 Bernardus Clarae-Vallensis, Ser- mones de sanctis, Sermo in Conversione S. Pauli, PL 183, 361 105
supplicare. Quod ut ipsa] virgo benedicta nobis impetrare digne- I 169rb tur, ipsam omnes humiliter salutemus dicentes „Ave Maria“. 45 „Audite reges et intelligite etc.“ ubi supra. Invenimus reges triplices in Scriptura secundum triplex regnum. Est enim primum regnum potencie secularis et hoc per iusticiam dirigendum. Se- cundum regnum est concupiscencie carnalis et hoc per spiritum reprimendum. Tercium excellencie spiritalis et hoc iuxta ewange- 50 lium gubernandum. De primo scribitur Psal 2°: „Astiterunt reges terre et principes convenerunt in unum adversus Dominum I et adversus Cristum K 406va eius“. Quod non solum de persecutoribus Cristi, videlicet Herode et Pylato, Anna et Caypha intelligendum est, sed eciam de perse- 55 cutoribus veritatis sive cristiane religionis, sicut dicit Bernhar- dus in Sermone de Epyphania Domini super illo verbo ,Audiens autem Herodes rex turbatus est' sic inquiens: „Videte fratres, quantum noceat iniqua potestas, quantum caput iniquum et impium subiectos quoque conformat impietati.“ Et infra: „Nam Herodiana ! malicia et Babilonica crudelitas est nascentem velle O 77 extinguere religionem et allidere parvulos Ysrahelis. Si quid enim ad salutem pertinens, si quid religionis oritur cristiane, quicunque resistit, quicunque inpugnat, plane cum Egipciis parsvulos Ysrahelitici generis necare conatur, ymmo cum Herode 65 nancentem persequitur Salvatorem. Credo autem, quod si quis coescius est huius rei, studiosius cavebit de cetero et Herodianum exIcrabitur animum, ne similem exitum sorciatur. rdem in Sermone de conversione sancti Pauli sic dicit: „Si Cristus poprium sanguinem dedit in precium redempcionis animarum, 60 43 quod ut ] quod GQ — 43 virgo benedicta ] beata L, virgo benedicta Ma- ria Q — 44 ipsam ] ipsum K — 44 dicentes Ave Maria ] om. G, dicentes Ave Maria gracia K, dicentes Ave LR, dicentes Ave Maria gracia plena Dominus tecum benedicta tu etc. Q — 45 etc. ubi supra ] ubi supra P, etc. Q — 46 pri- mum regnum ] regnum primum K — 48 hoc per spiritum ] per spiritum P, sit per spiritum Q — 52 unum ] om. P — 53 Herode et ] Herode K — 56 in ] om. K — 56 verbo] verbo Math. 2° P — 57 Herodes rex ] rex Herodes Q — 58 qu.antum ] quomodo P — 59 quoque conformat ] conformat quoque P — 61 all dere ] alludere KP — 67 execrabitur ] execrabiter K — 67 animum] excri- m nium ( !) Q — 69 precium redempcionis ] redempcionis precium P 51 Psal. 2,2 — 55 Bernardus Clarae-Vallensis, Sermones de tempore, In Epiphania Domini sermo 3, PL 183, 150 — 56 Matth. 2,3— 68 Bernardus Clarae-Vallensis, Ser- mones de sanctis, Sermo in Conversione S. Pauli, PL 183, 361 105
Strana 106
Q 80rb K 406vb nonne tibi videtur graviorem sustinere persecucionem, qui sug- 70 gestione maligna, exemplo pernicioso, scandali occasione avertit ab eo animas, quas redemit, quam a Judeo, qui sangwinem illum fudit? Agnoscite Deum, expavescite con sorcia eorum, qui salutem impediunt animarum! Horrendum penitus sacrilegium, quod et ipsorum videtur excedere facinus, qui Domino maiestatis manus 75 sacrilegas iniecerunt. Videbatur iam cessasse persecucionis tempus, sed et palam factum est. Numquam deest persecucio cristiano, sed neque Cristo. Et nunc, quod gravius ] est, Cristum persecuntur, qui ab eo utique cristiani dicuntur. Amici ergo tui Deus et proximi tui adversum te apropinquaverunt et steterunt.“ Hec Bernhardus. s0 Tale ergo regnum est per iusticiam dirigendum secundum illud, quod precipitur cuilibet in ecclesia presidenti de subditis: „Reges cos in virga ferrea!“, id est in inflexibili iusticia. Secundum regnum est concupiscencie carnalis et hoc per spiritum reprimendum. Et de hoc regno dicit Apostolus Rom. 6°: „Non 85 regnet peccatum in vestro mortali corpore, ut obediatis concupi- scenciis eius!“. Secundum enim Ambrosium super „Beati inmaculati“: „Si regnet culpa, quot sunt peccata, tot reges“. Quomodo ergo, carissimi, presidebimus ad regendum subditos virtuose, cum in nobis tot et tanta vicia regnent, ut merito de multis 90 dicatur illud Psal 78°: „Deus, venerunt gentes in hereditatem tuam, polluerunt templum sanctum tuum“. Licet enim ad litteram hoc verum sit de Antiocho rege, de quo dicitur 1° Mac. 1°: „Ascen- dit“, Antiochus scilicet, „in Jerusalem in multitudine gravi et intravit in sanctificacionem cum superbia“, et sequitur infra: 95 „contaminaverunt sanctificacionem“, tamen hoc verius est de falsis sacerdotibus et prelatis et principibus, qui ingressi in honores et ecclesiasticas dignitates polluunt ecclesiam Cristi secundum illud Jer. 23°: „Sacerdos et propheta polluti sunt et in domo mea inveni malum eorum". 100 75 ipsorum ] ipsorum penitus P — 76 iniecerunt] necerunt K — 76 tempus] om. PQ — 80 et steterunt ] om. PQ — 85 6° ] om. P — 86 ut obediatis ] ut obe- diat K, et non obediatis Q — 87 enim Ambrosium ] Ambrosium enim K, enim beatum Ambrosium P — 88 tot reges ] quod tot reges P, tot sunt reges Q— 92 ad litteram hoc ] hoc ad litteram Q — 93 verum sit ] sit verum K — 94 sci- licet in Jerusalem ] Jerusalem videlicet P — 98 ecclesiasticas ] in ecclesiasticas P — 98 polluunt ] polluerunt KQ — 99 inveni malum ... gentiliter viventes om. PQ 82 Psal. 2,9 — 85 Rom. 6,12 — 87 Non invenimus — 91 Psal. 78,1 — 93 I. Mac. 1,22—23,39 — 99 Ier. 23, II 106
Q 80rb K 406vb nonne tibi videtur graviorem sustinere persecucionem, qui sug- 70 gestione maligna, exemplo pernicioso, scandali occasione avertit ab eo animas, quas redemit, quam a Judeo, qui sangwinem illum fudit? Agnoscite Deum, expavescite con sorcia eorum, qui salutem impediunt animarum! Horrendum penitus sacrilegium, quod et ipsorum videtur excedere facinus, qui Domino maiestatis manus 75 sacrilegas iniecerunt. Videbatur iam cessasse persecucionis tempus, sed et palam factum est. Numquam deest persecucio cristiano, sed neque Cristo. Et nunc, quod gravius ] est, Cristum persecuntur, qui ab eo utique cristiani dicuntur. Amici ergo tui Deus et proximi tui adversum te apropinquaverunt et steterunt.“ Hec Bernhardus. s0 Tale ergo regnum est per iusticiam dirigendum secundum illud, quod precipitur cuilibet in ecclesia presidenti de subditis: „Reges cos in virga ferrea!“, id est in inflexibili iusticia. Secundum regnum est concupiscencie carnalis et hoc per spiritum reprimendum. Et de hoc regno dicit Apostolus Rom. 6°: „Non 85 regnet peccatum in vestro mortali corpore, ut obediatis concupi- scenciis eius!“. Secundum enim Ambrosium super „Beati inmaculati“: „Si regnet culpa, quot sunt peccata, tot reges“. Quomodo ergo, carissimi, presidebimus ad regendum subditos virtuose, cum in nobis tot et tanta vicia regnent, ut merito de multis 90 dicatur illud Psal 78°: „Deus, venerunt gentes in hereditatem tuam, polluerunt templum sanctum tuum“. Licet enim ad litteram hoc verum sit de Antiocho rege, de quo dicitur 1° Mac. 1°: „Ascen- dit“, Antiochus scilicet, „in Jerusalem in multitudine gravi et intravit in sanctificacionem cum superbia“, et sequitur infra: 95 „contaminaverunt sanctificacionem“, tamen hoc verius est de falsis sacerdotibus et prelatis et principibus, qui ingressi in honores et ecclesiasticas dignitates polluunt ecclesiam Cristi secundum illud Jer. 23°: „Sacerdos et propheta polluti sunt et in domo mea inveni malum eorum". 100 75 ipsorum ] ipsorum penitus P — 76 iniecerunt] necerunt K — 76 tempus] om. PQ — 80 et steterunt ] om. PQ — 85 6° ] om. P — 86 ut obediatis ] ut obe- diat K, et non obediatis Q — 87 enim Ambrosium ] Ambrosium enim K, enim beatum Ambrosium P — 88 tot reges ] quod tot reges P, tot sunt reges Q— 92 ad litteram hoc ] hoc ad litteram Q — 93 verum sit ] sit verum K — 94 sci- licet in Jerusalem ] Jerusalem videlicet P — 98 ecclesiasticas ] in ecclesiasticas P — 98 polluunt ] polluerunt KQ — 99 inveni malum ... gentiliter viventes om. PQ 82 Psal. 2,9 — 85 Rom. 6,12 — 87 Non invenimus — 91 Psal. 78,1 — 93 I. Mac. 1,22—23,39 — 99 Ier. 23, II 106
Strana 107
105 Gentes ergo, id est sacerdotes gentiliter viventes, polluerunt templum sanctum Domini, contra quos nimis invehitur Petrus Damiani in Epistola, quam scribit ad Nicolaum papam de [ in- P 58va continencia clericorum, sic dicens: „Sed quantum ego cristos Domini propter illud, I quod per prophetam Dominus precipit K 407ra dicens: ,Nolite tangere cristos meos' vel leviter non audeo sugillare, in luxuriantem tamen episcopum vel presbiterum quemlibet audenter iacula inveccionis transmitto. Cur ergo, o sacerdos, qui sacrum dare, hoc est sacrificium Deo offerre, debes, temet ipsum no prius maligno spiritui non vereris victimam ymmolare? Fornicans enim a Cristi te membris abscidis et meretricis corpus efficeris, Apostolo testante, qui ait: ,Qui adheret meretrici, unum corpus efficitur'. Et iterum: „Tollam', inquit, ,membra Cristi et faciam membra meretricis'. Absit! Quid ergo tibi cum corpore Cristi, qui 15 per carnis illecebrose luxuriam membrum factus es Anticristi! Que enim convencio lucis ad tenebras, aut que societas Cristi ad Belial? Nunquid ignoras Dei Filium adeo ! carnis ] elegisse mun- diciam, ut nec quidem de coniugiali pudicicia, sed pocius incarnari maluerit de clausula virginali? Et ne hoc quidem sufficere videatur, 120 ut tantummodo virgo sit mater, ecclesie fides est, ut virgo fuerit et is, qui simulatus est pater. Si igitur Redemptor noster tantopere dilexit floridi pudoris integritatem, ut non tantummodo de virgineo utero nasceretur, sed a nutricio virgine tractaretur, et hoc dum adhuc parvulus vagiret in cunis, a quibus nunc tractari vult 125 corpus suum, cum iam inmensus regnet in celis. Si mundis attingi manibus volebat in presepio positus, quantam corpori suo nunc vult adesse mundiciam, jam in paterne magestatis gloria sublimatus in celo, plane! Si pater filiam incestuose corrumpit, ] mox ab eccle- K 407rb sia proiectus excluditur ac omnimode separatur vel in carcerem O 781 Q 80va 102 templum ] om. P — 103 scribit ] scripsit O — 103 de incontinencia clericorum sic dicens ] sic dicens de incontinencia clericorum PQ — 104 quan- tum ] quomodo P, quantum et Q — 105 Dominus ] om. PQ — 106 leviter breviter K — 106 sugillare ] sigillare K — 107 in ] hinc PQ — 108 audenter ardenter Q — 109 est ] om. PQ — 109 offerre debes ] debes K, debes offerre O — 110 prius ] tamen prius K — 110 spiritui] spiritu K — 111 efficeris] efficis K — 113 tollam inquit ] inquit tollam P — 114 absit ] om. O — 119 maluerit] maluit P — 120 fides est ] fides PQ — 120 virgo fuerit ] fuerit virgo PQ — 121 tantopere ] tanto opere Q — 122 non tantummodo] tantummodo Q — 123 a nutricio ] et a nutricio K — 124 nunc tractari ] tractari nunc Q— 125 attingi manibus ] manibus attingi PQ — 126 in presepio positus ] positus in presepio P — 127 jam ] om. Q 102 Non invenimus — 106 Psal. 104,15 — 112 1. Cor. 6,15—16 107
105 Gentes ergo, id est sacerdotes gentiliter viventes, polluerunt templum sanctum Domini, contra quos nimis invehitur Petrus Damiani in Epistola, quam scribit ad Nicolaum papam de [ in- P 58va continencia clericorum, sic dicens: „Sed quantum ego cristos Domini propter illud, I quod per prophetam Dominus precipit K 407ra dicens: ,Nolite tangere cristos meos' vel leviter non audeo sugillare, in luxuriantem tamen episcopum vel presbiterum quemlibet audenter iacula inveccionis transmitto. Cur ergo, o sacerdos, qui sacrum dare, hoc est sacrificium Deo offerre, debes, temet ipsum no prius maligno spiritui non vereris victimam ymmolare? Fornicans enim a Cristi te membris abscidis et meretricis corpus efficeris, Apostolo testante, qui ait: ,Qui adheret meretrici, unum corpus efficitur'. Et iterum: „Tollam', inquit, ,membra Cristi et faciam membra meretricis'. Absit! Quid ergo tibi cum corpore Cristi, qui 15 per carnis illecebrose luxuriam membrum factus es Anticristi! Que enim convencio lucis ad tenebras, aut que societas Cristi ad Belial? Nunquid ignoras Dei Filium adeo ! carnis ] elegisse mun- diciam, ut nec quidem de coniugiali pudicicia, sed pocius incarnari maluerit de clausula virginali? Et ne hoc quidem sufficere videatur, 120 ut tantummodo virgo sit mater, ecclesie fides est, ut virgo fuerit et is, qui simulatus est pater. Si igitur Redemptor noster tantopere dilexit floridi pudoris integritatem, ut non tantummodo de virgineo utero nasceretur, sed a nutricio virgine tractaretur, et hoc dum adhuc parvulus vagiret in cunis, a quibus nunc tractari vult 125 corpus suum, cum iam inmensus regnet in celis. Si mundis attingi manibus volebat in presepio positus, quantam corpori suo nunc vult adesse mundiciam, jam in paterne magestatis gloria sublimatus in celo, plane! Si pater filiam incestuose corrumpit, ] mox ab eccle- K 407rb sia proiectus excluditur ac omnimode separatur vel in carcerem O 781 Q 80va 102 templum ] om. P — 103 scribit ] scripsit O — 103 de incontinencia clericorum sic dicens ] sic dicens de incontinencia clericorum PQ — 104 quan- tum ] quomodo P, quantum et Q — 105 Dominus ] om. PQ — 106 leviter breviter K — 106 sugillare ] sigillare K — 107 in ] hinc PQ — 108 audenter ardenter Q — 109 est ] om. PQ — 109 offerre debes ] debes K, debes offerre O — 110 prius ] tamen prius K — 110 spiritui] spiritu K — 111 efficeris] efficis K — 113 tollam inquit ] inquit tollam P — 114 absit ] om. O — 119 maluerit] maluit P — 120 fides est ] fides PQ — 120 virgo fuerit ] fuerit virgo PQ — 121 tantopere ] tanto opere Q — 122 non tantummodo] tantummodo Q — 123 a nutricio ] et a nutricio K — 124 nunc tractari ] tractari nunc Q— 125 attingi manibus ] manibus attingi PQ — 126 in presepio positus ] positus in presepio P — 127 jam ] om. Q 102 Non invenimus — 106 Psal. 104,15 — 112 1. Cor. 6,15—16 107
Strana 108
K 407va intruditur vel in exilium destinatur. Quanto ergo deterius abicien- 130 dus es, qui cum filia tua, non quidem carnali, quod minus est, sed cum spirituali pocius, coire non metuis! Omnes quippe ecclesie tue filii tui proculdubio filii sunt. Et certe perspicuum est, quia generacio spiritualis maior est, quam carnalis. Porro, cum tu sis vir et sponsus ecclesie tue, quod utique perhibent anulus despon- 135 sacionis et virga conmissionis, omnes, qui in ea regenerati sunt per baptismatis sacramentum, tibi quoque nichilominus astringuntur necessitudine filiorum. Qui ergo cum spirituali filia tua conmittis incestum, qua consciencia dominici corporis audes tractare mis- terium?“ Hec ille. O quam miser est, cuius luxuria rex est, ymmo tot reges, quot peccata perpetrat ad luxuriam venerandam! Tale regnum est per spiritum reprimendum. Omnis ergo rector subditorum audiat, ut sciat primum se regere et demum alios! Audiat, inquam, Sene- cam sic dicentem: „Vis regnum? Do tibi magnum. Rege te 145 ipsum!“. Tercium regnum est excellencie spiritalis iuxta ewangelium gubernandum. Et hoc est regnum ecclesie, de quo scribitur Math. 13°: „Mittet Filius hominis angelos suos et colligent de regno eius omnia scandala“. Et quia omnis sacerdos Dei angelus Domini 150 exercituum est, ut dicitur Mal. 2°, merito de sacerdotibus sive prelatis dicitur, quia colligent de regno ecclesie militantis omnia scandala per visitaciones, correcciones I et predicaciones, non tanquam tyranni dominantes in cleris, sed tamquam patres, pia iusticia seviendo. Sicud dicit Bernhardus Super Cantica sermone 23° adducens illud verbum Psalmiste ,et nunc reges intelligite, erudimini, qui iudicatis terram' sic inquiens: „Audiant hoc prelati, qui sibi conmissis semper volunt esse formidini, raro utilitati, discite sub- ditorum matres I vos esse debere, non dominos. Studete magis 160 140 155 Q 80vb 132 cum spirituali pocius ] pocius spirituali quod plus est P — 134 generacio) generalis K — 135 et sponsus ... desponsacionis ] om. Q — 137 tibi quoque tibique K — 139 corporis ] corpus Q — 141 miser est ] miser est hic K — 142 luxuriam ] luxuriandam P — 144 sciat ] scias P — 148 est regnum] regnum est P, regnum Q — 150 Domini] om. K — 151 2° ] 2° ubi K — 151 sive ] et O — 152 regno ecclesie ] ecclesia K — 154 in cleris ] om. O — 156 23° ] 24° 0 — 158 inquiens ] in quid P, inquit Q — 160 esse debere ] debere esse P — 160 studete magis ] magis studete K 144 Non invenimus — 148 Matth. 13,41 — 151 Mal. 2,7 — 156 Bernardus Cla- rae-Vallensis, Sermones is Cantica, Sermo 23, PL 183, 885 — 157 Psal. 2,10 108
K 407va intruditur vel in exilium destinatur. Quanto ergo deterius abicien- 130 dus es, qui cum filia tua, non quidem carnali, quod minus est, sed cum spirituali pocius, coire non metuis! Omnes quippe ecclesie tue filii tui proculdubio filii sunt. Et certe perspicuum est, quia generacio spiritualis maior est, quam carnalis. Porro, cum tu sis vir et sponsus ecclesie tue, quod utique perhibent anulus despon- 135 sacionis et virga conmissionis, omnes, qui in ea regenerati sunt per baptismatis sacramentum, tibi quoque nichilominus astringuntur necessitudine filiorum. Qui ergo cum spirituali filia tua conmittis incestum, qua consciencia dominici corporis audes tractare mis- terium?“ Hec ille. O quam miser est, cuius luxuria rex est, ymmo tot reges, quot peccata perpetrat ad luxuriam venerandam! Tale regnum est per spiritum reprimendum. Omnis ergo rector subditorum audiat, ut sciat primum se regere et demum alios! Audiat, inquam, Sene- cam sic dicentem: „Vis regnum? Do tibi magnum. Rege te 145 ipsum!“. Tercium regnum est excellencie spiritalis iuxta ewangelium gubernandum. Et hoc est regnum ecclesie, de quo scribitur Math. 13°: „Mittet Filius hominis angelos suos et colligent de regno eius omnia scandala“. Et quia omnis sacerdos Dei angelus Domini 150 exercituum est, ut dicitur Mal. 2°, merito de sacerdotibus sive prelatis dicitur, quia colligent de regno ecclesie militantis omnia scandala per visitaciones, correcciones I et predicaciones, non tanquam tyranni dominantes in cleris, sed tamquam patres, pia iusticia seviendo. Sicud dicit Bernhardus Super Cantica sermone 23° adducens illud verbum Psalmiste ,et nunc reges intelligite, erudimini, qui iudicatis terram' sic inquiens: „Audiant hoc prelati, qui sibi conmissis semper volunt esse formidini, raro utilitati, discite sub- ditorum matres I vos esse debere, non dominos. Studete magis 160 140 155 Q 80vb 132 cum spirituali pocius ] pocius spirituali quod plus est P — 134 generacio) generalis K — 135 et sponsus ... desponsacionis ] om. Q — 137 tibi quoque tibique K — 139 corporis ] corpus Q — 141 miser est ] miser est hic K — 142 luxuriam ] luxuriandam P — 144 sciat ] scias P — 148 est regnum] regnum est P, regnum Q — 150 Domini] om. K — 151 2° ] 2° ubi K — 151 sive ] et O — 152 regno ecclesie ] ecclesia K — 154 in cleris ] om. O — 156 23° ] 24° 0 — 158 inquiens ] in quid P, inquit Q — 160 esse debere ] debere esse P — 160 studete magis ] magis studete K 144 Non invenimus — 148 Matth. 13,41 — 151 Mal. 2,7 — 156 Bernardus Cla- rae-Vallensis, Sermones is Cantica, Sermo 23, PL 183, 885 — 157 Psal. 2,10 108
Strana 109
amari, quam metui, et si interdum severitate opus est, paterna sit, non tyrannica. Matres fovendo, patres vos corrigendo exhibeatis. Suspendite verbera, producite ubera, pectora lacte piguescant, non typo turgescant. Quid iugum vestrum super eos aggravatis, 165 quorum pocius onera portare debetis? Cur morsus a serpente parvulus fugit conscienciam sacerdotis, ad quam magis oportebat eum confugere, tamquam ad sinum matris? Si spirituales estis, instruite huiusmodi in spiritu levitatis, considerans unusquique se ipsum, ne et ipse temptetur. Alioquin ipse in peccato suo morietur, 170 sanguinem autem eius de manu tua requiram.“ Hec Bernhardus contra tyrannicos prelatos et sacerdotes, qui humiles opprimunt. Negligenti autem prelato et non corrigenti superbos dicitur: „Reges eos in virga ferrea!“. Tunc enim prelati iuste reges dicuntur, dum luxuriam in se et in aliis refrenant, estum avaricie temperant, 175 gloriam elacionis inclinant et ignem furoris extingunt. Sed quia multi regimen ecclesie suscipientes non sic presunt, nec ordinant ecclesiam, ideo potest ipsis dici illud, quod scribitur Math. 21°: „Auferetur a vobis regnum Dei et I dabitur genti, facienti ſruc- tus ]eius“. 180 Et quia multi plus student gubernare regnum potencie secularis et concupiscencie carnalis, quam excellencie spiritalis, ideo ad ecclesiastici regni guber nacula ordinanda excitantur, cum dicitur: „Audite reges et intelligite, discite judices finium terre, prebete aures vos, qui continetis multitudines et placetis vobis in turbis 185 nacionum“, que fuerunt verba vestre proposita caritati. In quibus verbis, prout Dominus contulit, taliter introductis tria tanguntur: Primo ad spiritualem ecclesiam ordinanda erudicio salutaris, cum dicitur ,Audite reges et intelligite'. Secundo ad popularem rem publicam disponendam admonicio singularis, cum 190 subditur ,discite iudices finium terre'. Tercio ad secularem super- K 407vb O 787 P 58vb 162 vos corrigendo] corrigendo K, vos corripiendo O — 163 pectora ] pe- cora KP — 167 si ] qui PQ — 169 et ipse ] ipse P — 169 ipse in peccato suo ] in peccato suo ipse K — 172 negligenti autem ] negligenti K, negligenda autem P — 172 corrigenti ] corripienti K — 172 dicitur ] om. PQ — 176 regimen ] — regnum KQ — 178 Dei ] om. K — 179 eius ] om. PQ — 184 vobis ] om. PQ 185 proposita ] propositati P — 186 in quibus ] audite reges et intelligite etc. ubi supra in quibus O — 186 prout Dominus ... introductis ] om. K — 186 contulit ] contulerit Q — 188 salutaris ] Salvatoris K — 188 audite ] attendite Q— 189 disponendam ] dispensandam Q — 190 subditur ] dicitur Q 173 Psal. 2,9 — 177 Matth. 21,43 109
amari, quam metui, et si interdum severitate opus est, paterna sit, non tyrannica. Matres fovendo, patres vos corrigendo exhibeatis. Suspendite verbera, producite ubera, pectora lacte piguescant, non typo turgescant. Quid iugum vestrum super eos aggravatis, 165 quorum pocius onera portare debetis? Cur morsus a serpente parvulus fugit conscienciam sacerdotis, ad quam magis oportebat eum confugere, tamquam ad sinum matris? Si spirituales estis, instruite huiusmodi in spiritu levitatis, considerans unusquique se ipsum, ne et ipse temptetur. Alioquin ipse in peccato suo morietur, 170 sanguinem autem eius de manu tua requiram.“ Hec Bernhardus contra tyrannicos prelatos et sacerdotes, qui humiles opprimunt. Negligenti autem prelato et non corrigenti superbos dicitur: „Reges eos in virga ferrea!“. Tunc enim prelati iuste reges dicuntur, dum luxuriam in se et in aliis refrenant, estum avaricie temperant, 175 gloriam elacionis inclinant et ignem furoris extingunt. Sed quia multi regimen ecclesie suscipientes non sic presunt, nec ordinant ecclesiam, ideo potest ipsis dici illud, quod scribitur Math. 21°: „Auferetur a vobis regnum Dei et I dabitur genti, facienti ſruc- tus ]eius“. 180 Et quia multi plus student gubernare regnum potencie secularis et concupiscencie carnalis, quam excellencie spiritalis, ideo ad ecclesiastici regni guber nacula ordinanda excitantur, cum dicitur: „Audite reges et intelligite, discite judices finium terre, prebete aures vos, qui continetis multitudines et placetis vobis in turbis 185 nacionum“, que fuerunt verba vestre proposita caritati. In quibus verbis, prout Dominus contulit, taliter introductis tria tanguntur: Primo ad spiritualem ecclesiam ordinanda erudicio salutaris, cum dicitur ,Audite reges et intelligite'. Secundo ad popularem rem publicam disponendam admonicio singularis, cum 190 subditur ,discite iudices finium terre'. Tercio ad secularem super- K 407vb O 787 P 58vb 162 vos corrigendo] corrigendo K, vos corripiendo O — 163 pectora ] pe- cora KP — 167 si ] qui PQ — 169 et ipse ] ipse P — 169 ipse in peccato suo ] in peccato suo ipse K — 172 negligenti autem ] negligenti K, negligenda autem P — 172 corrigenti ] corripienti K — 172 dicitur ] om. PQ — 176 regimen ] — regnum KQ — 178 Dei ] om. K — 179 eius ] om. PQ — 184 vobis ] om. PQ 185 proposita ] propositati P — 186 in quibus ] audite reges et intelligite etc. ubi supra in quibus O — 186 prout Dominus ... introductis ] om. K — 186 contulit ] contulerit Q — 188 salutaris ] Salvatoris K — 188 audite ] attendite Q— 189 disponendam ] dispensandam Q — 190 subditur ] dicitur Q 173 Psal. 2,9 — 177 Matth. 21,43 109
Strana 110
K 408ra biam destruendam excitacio specialis, cum subinfertur ,prebete aures vos, qui continetis multitudines et placetis vobis in turbis nacionum'. Quantum ad primum admonemur salubriter, ut cogitemus sa- cerdocii dignitatem, quia constituti sumus principes super omnem 195 terram et fecit nos Cristus regnum et sacerdotes Deo nostro, non, Q 81ra supple, dyabolo, l ut regnemus super terram, ut dicitur Apoc. 5°. Secundum enim Ambrosium primum sacerdocium fuit regale in Melchisedech, secundum fuit sacerdotale in Aaron, tercium fuit et sacerdotale et regale in Cristo, qui semper fuit rex secundum 200 divinitatem et humanitatem, dum a regali stirpe Juda descendit, sacerdos autem fuit secundum humanitatem, dum se hostiam pro nobis obtulit salutarem. Hoc sacerdocium regale nobis dimisit, sicut primus vicarius eius Petrus hoc considerans dicit: „Vos estis genus electum regale ] sacerdocium“ — 13 eiusdem 2°. Sed quantum gaudium est de tanta dignitate regali, tantus meror esse debet de abusione ipsius. Sunt enim multi, qui non secundum veritatis existenciam presunt ut reges, sed secundum simulacionis apparenciam. Lasciviunt sicut thauri, sicut illi Babi- lonici Judices, de quibus dicitur Dan. 13°: „Iniquitas egressa est 210 a Babilone a senioribus judicibus, qui videbantur regere populum“. Ita et isti videntur quidem regere ecclesiam sive populum Dei, sed non regunt secundum iusticiam sive ecclesiasticam disciplinam. Et de talibus rectoribus dicit Bernhardus Super Cantica sermone 79°: „Diximus hesterno sermone, quales in via hac, qua 215 ambulamus, vellemus habere duces, non quales habemus, longe dissimiles experimur. Non omnes sunt amici sponsi, quos hodie hinc inde assistere cernimus. Pauci admodum sunt, qui non, que sua sunt, querunt, ex omnibus caris eius. Diligunt munera, nec 205 195 quia ] qua Q — 196 terram ] terram ut dicitur Psalmo P — 196 reg- num ] reges K — 197 ut regnemus ... Apoc. 5° ] om. K — 197 5°] 15° Q — 198 primum ] primo O — 198 fuit regale] regale K — 200 et sacerdotale ] sacer- dotale K — 203 salutarem ] salutarem et K — 203 dimisit ] misit K — 204 vi- carius eius ] eius vicarius P — 205 1a ] id est K — 206 gaudium est ] est gau- dium Q — 207 esse debet ] debet esse PQ —208 veritatis existenciam ] existen- ciam veritatis PQ — 212 videntur quidem ] quidem videntur P — 213 iusti- ciam ] iusticiam Dei Q — 213 disciplinam ] dignitatem PQ — 215 79° ] 78° K 217 sponsi ] om. PQ 195 cf. Psal. 44,17 — 197 Apoc. 5,10 — 198 Non invenimus — 209 1. Pet. 2,9 210 Dan. 13,5 — 214 Bernardus Clarae-Vallensis, Sermones in Cantica, Sermo 77, PL 183, 1155 110
K 408ra biam destruendam excitacio specialis, cum subinfertur ,prebete aures vos, qui continetis multitudines et placetis vobis in turbis nacionum'. Quantum ad primum admonemur salubriter, ut cogitemus sa- cerdocii dignitatem, quia constituti sumus principes super omnem 195 terram et fecit nos Cristus regnum et sacerdotes Deo nostro, non, Q 81ra supple, dyabolo, l ut regnemus super terram, ut dicitur Apoc. 5°. Secundum enim Ambrosium primum sacerdocium fuit regale in Melchisedech, secundum fuit sacerdotale in Aaron, tercium fuit et sacerdotale et regale in Cristo, qui semper fuit rex secundum 200 divinitatem et humanitatem, dum a regali stirpe Juda descendit, sacerdos autem fuit secundum humanitatem, dum se hostiam pro nobis obtulit salutarem. Hoc sacerdocium regale nobis dimisit, sicut primus vicarius eius Petrus hoc considerans dicit: „Vos estis genus electum regale ] sacerdocium“ — 13 eiusdem 2°. Sed quantum gaudium est de tanta dignitate regali, tantus meror esse debet de abusione ipsius. Sunt enim multi, qui non secundum veritatis existenciam presunt ut reges, sed secundum simulacionis apparenciam. Lasciviunt sicut thauri, sicut illi Babi- lonici Judices, de quibus dicitur Dan. 13°: „Iniquitas egressa est 210 a Babilone a senioribus judicibus, qui videbantur regere populum“. Ita et isti videntur quidem regere ecclesiam sive populum Dei, sed non regunt secundum iusticiam sive ecclesiasticam disciplinam. Et de talibus rectoribus dicit Bernhardus Super Cantica sermone 79°: „Diximus hesterno sermone, quales in via hac, qua 215 ambulamus, vellemus habere duces, non quales habemus, longe dissimiles experimur. Non omnes sunt amici sponsi, quos hodie hinc inde assistere cernimus. Pauci admodum sunt, qui non, que sua sunt, querunt, ex omnibus caris eius. Diligunt munera, nec 205 195 quia ] qua Q — 196 terram ] terram ut dicitur Psalmo P — 196 reg- num ] reges K — 197 ut regnemus ... Apoc. 5° ] om. K — 197 5°] 15° Q — 198 primum ] primo O — 198 fuit regale] regale K — 200 et sacerdotale ] sacer- dotale K — 203 salutarem ] salutarem et K — 203 dimisit ] misit K — 204 vi- carius eius ] eius vicarius P — 205 1a ] id est K — 206 gaudium est ] est gau- dium Q — 207 esse debet ] debet esse PQ —208 veritatis existenciam ] existen- ciam veritatis PQ — 212 videntur quidem ] quidem videntur P — 213 iusti- ciam ] iusticiam Dei Q — 213 disciplinam ] dignitatem PQ — 215 79° ] 78° K 217 sponsi ] om. PQ 195 cf. Psal. 44,17 — 197 Apoc. 5,10 — 198 Non invenimus — 209 1. Pet. 2,9 210 Dan. 13,5 — 214 Bernardus Clarae-Vallensis, Sermones in Cantica, Sermo 77, PL 183, 1155 110
Strana 111
220 possunt pariter diligere Cristum, quia manus dederunt mammone. Intuere, quomodo incedunt nitidi et ornati, circumamicti vestimen- tis tamquam sponsa procedens de thalamo suo. Nonne, si quempiam talium repente eminus procedentem aspexeris, sponsam pocius putabis, quam sponse custodem. Unde vero hanc illis exuberare 225 existimas rerum affluenciam, vestium nitorem, mensarum luxuriem, congeriem vasorum argenteorum et aureorum, nisi de bonis sponse. Inde est, quod illa pauper et inops et nuda relinquitur, facie miseranda, inculta, hyspida, exsanguis, I propterea hoc non K 408rb est hoc tempore ornare sponsam, sed spoliare, non est custodire, sed 230 perdere, non est defendere, sed exponere, non est instruere, sed prostituere, non est pascere gregem, sed mactare et devorare dicente Domino illis: ,Qui devorant plebem meam sicut escam panis', et ,Quia comederunt Jacob et locum eius desolaverunt'. Et in alio propheta:,Peccata! populi mei comedunt', quasi diceret: O 79r 235 Peccatorum ] precia exigunt et peccantibus debitam solicitudinem Q81rb non impendunt. Quem dabis michi de numero prepositorum, qui non plus invigilet subditorum evacuandis marsupiis, quam viciis extirpandis? Ubi, qui flectat iram, qui predicet annum placabilem Domino? Leviora loquimur, gravioribus gravius manet iudicium. 240 Sine causa tamen vel hiis vel illis immoramur, quia non audiunt nos. Sed etsi litteris forsitan mandentur, ista, que dicimus, dedigna- buntur legere, aut si forte legerint, michi indignabuntur, quamvis reccius sibi hoc facerent. Propterea relinquamus istos, non inven- tores sponse, sed venditores, et inquiramus pocius illos, a quibus 245 sponsa se inventam loquitur. Et quidem illorum isti sortiti sunt ministerii locum, sed non zelum. Successores omnes cupiunt esse, imitatores pauci. O utinam tam vigiles reperirentur ad curam, quam alacres currunt ad cathedram! Vigilarent utique solicite, servantes ab illis inventam sibi creditam sponsam, ymmo vero evigilarent pro- 220 mammone ] in mammone K — 223 aspexeris ] conspexeris P — 227 pau- per et ] pauper P — 228 hyspida ] hyspida et Q — 228 propterea ] propter Q — 229 non est custodire ] non custodire PQ — 230 non est defendere ... sed prostituere ] om. PQ — 230 instruere ] instituere K — 231 et devorare dicente ... escam panis et ] om. O — 234 propheta ] prophetam P — 234 diceret ] di- cat KO — 238 ubi ] ubi est PQ — 238 flectat ] flecta O — 239 leviora ] me- liora K — 240 vel hiis ] hiis O — 243 sibi hoc ] hoc sibi PQ — 245 sponsa se ] se sponsa K — 245 inventam ] inventa Q — 247 imitatores ] sed imitatores PQ — 249 sibi creditam ] creditam sibi Q — 249 vero ] vere P 232 Psal. 13,4 — 233 Psal. 78,7 — 234 Os. 4,8 111
220 possunt pariter diligere Cristum, quia manus dederunt mammone. Intuere, quomodo incedunt nitidi et ornati, circumamicti vestimen- tis tamquam sponsa procedens de thalamo suo. Nonne, si quempiam talium repente eminus procedentem aspexeris, sponsam pocius putabis, quam sponse custodem. Unde vero hanc illis exuberare 225 existimas rerum affluenciam, vestium nitorem, mensarum luxuriem, congeriem vasorum argenteorum et aureorum, nisi de bonis sponse. Inde est, quod illa pauper et inops et nuda relinquitur, facie miseranda, inculta, hyspida, exsanguis, I propterea hoc non K 408rb est hoc tempore ornare sponsam, sed spoliare, non est custodire, sed 230 perdere, non est defendere, sed exponere, non est instruere, sed prostituere, non est pascere gregem, sed mactare et devorare dicente Domino illis: ,Qui devorant plebem meam sicut escam panis', et ,Quia comederunt Jacob et locum eius desolaverunt'. Et in alio propheta:,Peccata! populi mei comedunt', quasi diceret: O 79r 235 Peccatorum ] precia exigunt et peccantibus debitam solicitudinem Q81rb non impendunt. Quem dabis michi de numero prepositorum, qui non plus invigilet subditorum evacuandis marsupiis, quam viciis extirpandis? Ubi, qui flectat iram, qui predicet annum placabilem Domino? Leviora loquimur, gravioribus gravius manet iudicium. 240 Sine causa tamen vel hiis vel illis immoramur, quia non audiunt nos. Sed etsi litteris forsitan mandentur, ista, que dicimus, dedigna- buntur legere, aut si forte legerint, michi indignabuntur, quamvis reccius sibi hoc facerent. Propterea relinquamus istos, non inven- tores sponse, sed venditores, et inquiramus pocius illos, a quibus 245 sponsa se inventam loquitur. Et quidem illorum isti sortiti sunt ministerii locum, sed non zelum. Successores omnes cupiunt esse, imitatores pauci. O utinam tam vigiles reperirentur ad curam, quam alacres currunt ad cathedram! Vigilarent utique solicite, servantes ab illis inventam sibi creditam sponsam, ymmo vero evigilarent pro- 220 mammone ] in mammone K — 223 aspexeris ] conspexeris P — 227 pau- per et ] pauper P — 228 hyspida ] hyspida et Q — 228 propterea ] propter Q — 229 non est custodire ] non custodire PQ — 230 non est defendere ... sed prostituere ] om. PQ — 230 instruere ] instituere K — 231 et devorare dicente ... escam panis et ] om. O — 234 propheta ] prophetam P — 234 diceret ] di- cat KO — 238 ubi ] ubi est PQ — 238 flectat ] flecta O — 239 leviora ] me- liora K — 240 vel hiis ] hiis O — 243 sibi hoc ] hoc sibi PQ — 245 sponsa se ] se sponsa K — 245 inventam ] inventa Q — 247 imitatores ] sed imitatores PQ — 249 sibi creditam ] creditam sibi Q — 249 vero ] vere P 232 Psal. 13,4 — 233 Psal. 78,7 — 234 Os. 4,8 111
Strana 112
P 59ra K 408vb K 408va semet ipsis, nec sinerent de se dici: ,Amici I mei et proximi mei 250 adversum me appropinquaverunt et steterunt'. Justa omnimode querimonia, nec ad ullam iustius, quam ad nostram referenda etatem. Parum est nostris I vigilibus, quod non servant nos, nisi eciam perdant, alto quippe demersi oblivionis sompno, ad nullum dominice conminacionis tonitruum expergiscuntur, ut vel suum255 ipsorum periculum expavescant. Inde est, ut non parcant suis, qui non parcunt sibi, perimentes pariter et pereuntes.“ Hec ille. ,Audite ergo reges et intelligite', qualiter a tanta regalis sacerdocii dignitate in tantam abhominacionis et ypocrisis abusionem in- feliciter declinastis! Quis enim credidisset a primordio ecclesie 260 primitive umquam statum tante felicitatis sic potuisse quasi in nichilum defluxisse! Sicut dicit Bernhardus Super Cantica sermone 4° sic inquiens: „Videte primitivam ecclesiam, si non pervasa est acriter nimis a timore nocturno. Erat enim nox, quando omnis, qui interficeret 265 sanctos, arbitrabatur obsequium se preparare Deo. Hac autem temptacione devicta et sedata tempestate inclita facta est et iuxta promissionem ad se factam in brevi posita in superbiam seculorum. Et dolens inimicus, quod frustratus esset a timore nocturno, con- vertit se ad sagittam volantem in die et vulnerantem quosdam de 270 ecclesia. Et surrexerunt homines vani, cupidi glorie, et voluerunt sibi facere nomen. Et exeuntes de ecclesia diu eandem matrem suam afflixerunt in diversis et perversis dogmatibus. Sed hec quoque pestis depulsa est in sapiencia sanctorum sicut et prima ] in pa- ciencia martirum. Eu tempora ista, libera quidem Deo miserante 275 ab utraque illa malicia, sed plane feda a negocio perambulante Q 81va in tenebris. Ve generacioni huic a fermento phariseorum, I quod 250 dici ] dici illud Psal. P — 251 steterunt ] steterunt etc. K — 253 parum est ] parum eciam O — 254 quippe ] quidem P — 255 conminacionis ] passio- nis PQ — 255 tonitruum ] tonitru Q — 256 inde ] et inde K — 258 audite ergo ] audite K, attendite ergo Q — 258 regalis ] regularis Q — 258 sacerdocii dignitate ] dignitate sacerdocii Q — 259 ypocrisis ] ypocrisis et abhominacio- nem P — 260 dicit ] om. Q — 263 4° ] 34° K — 263 inquiens ] inquit Q — 264 pervasa ] persuasa OQ, perfusa P — 264 acriter ] acritis O — 266 obse- quium se ] se obsequium P — 267 tempestate ] om. P, temptacione Q — 268 superbiam ] superbia Q — 269 dolens ] dolenter P —270 vulnerantem ] vulne- ravit in ea K — 271 glorie ] om. P — 272 exeuntes ] existentes O — 273 sed hec ] sed et hec Q —275 libera ] om. Q — 275 miserante ] miserante sunt Q 276 malicia ] malicia purgata Q — 250 Psal. 37,12 — 260 Bernardus Clarae-Vallensis, Sermones in Cantica, Sermo 33, PL 183, 958—959 112
P 59ra K 408vb K 408va semet ipsis, nec sinerent de se dici: ,Amici I mei et proximi mei 250 adversum me appropinquaverunt et steterunt'. Justa omnimode querimonia, nec ad ullam iustius, quam ad nostram referenda etatem. Parum est nostris I vigilibus, quod non servant nos, nisi eciam perdant, alto quippe demersi oblivionis sompno, ad nullum dominice conminacionis tonitruum expergiscuntur, ut vel suum255 ipsorum periculum expavescant. Inde est, ut non parcant suis, qui non parcunt sibi, perimentes pariter et pereuntes.“ Hec ille. ,Audite ergo reges et intelligite', qualiter a tanta regalis sacerdocii dignitate in tantam abhominacionis et ypocrisis abusionem in- feliciter declinastis! Quis enim credidisset a primordio ecclesie 260 primitive umquam statum tante felicitatis sic potuisse quasi in nichilum defluxisse! Sicut dicit Bernhardus Super Cantica sermone 4° sic inquiens: „Videte primitivam ecclesiam, si non pervasa est acriter nimis a timore nocturno. Erat enim nox, quando omnis, qui interficeret 265 sanctos, arbitrabatur obsequium se preparare Deo. Hac autem temptacione devicta et sedata tempestate inclita facta est et iuxta promissionem ad se factam in brevi posita in superbiam seculorum. Et dolens inimicus, quod frustratus esset a timore nocturno, con- vertit se ad sagittam volantem in die et vulnerantem quosdam de 270 ecclesia. Et surrexerunt homines vani, cupidi glorie, et voluerunt sibi facere nomen. Et exeuntes de ecclesia diu eandem matrem suam afflixerunt in diversis et perversis dogmatibus. Sed hec quoque pestis depulsa est in sapiencia sanctorum sicut et prima ] in pa- ciencia martirum. Eu tempora ista, libera quidem Deo miserante 275 ab utraque illa malicia, sed plane feda a negocio perambulante Q 81va in tenebris. Ve generacioni huic a fermento phariseorum, I quod 250 dici ] dici illud Psal. P — 251 steterunt ] steterunt etc. K — 253 parum est ] parum eciam O — 254 quippe ] quidem P — 255 conminacionis ] passio- nis PQ — 255 tonitruum ] tonitru Q — 256 inde ] et inde K — 258 audite ergo ] audite K, attendite ergo Q — 258 regalis ] regularis Q — 258 sacerdocii dignitate ] dignitate sacerdocii Q — 259 ypocrisis ] ypocrisis et abhominacio- nem P — 260 dicit ] om. Q — 263 4° ] 34° K — 263 inquiens ] inquit Q — 264 pervasa ] persuasa OQ, perfusa P — 264 acriter ] acritis O — 266 obse- quium se ] se obsequium P — 267 tempestate ] om. P, temptacione Q — 268 superbiam ] superbia Q — 269 dolens ] dolenter P —270 vulnerantem ] vulne- ravit in ea K — 271 glorie ] om. P — 272 exeuntes ] existentes O — 273 sed hec ] sed et hec Q —275 libera ] om. Q — 275 miserante ] miserante sunt Q 276 malicia ] malicia purgata Q — 250 Psal. 37,12 — 260 Bernardus Clarae-Vallensis, Sermones in Cantica, Sermo 33, PL 183, 958—959 112
Strana 113
300 est ypocrisis. Si tamen ypocrisis dici debet, que iam latere pre habundancia non valet et pre impudencia celari non querit. 280 Serpit hodie putrida tabes per omne corpus ecclesie, et quo lacius, eo desperacius eoque periculosius, quo interius. Nam si insurgeret apertus hereticus, mitteretur foras et aresteret, si violentus, abscon- deret se forsitan ab eo. Nunc vero quem eiciet, aut a quo se abscon- det? Omnes enim amici et tamen omnes inimici, omnes necessarii 235 et omnes adversarii, omnes domestici et nulli pacifici, omnes proximi et omnes, que sua sunt, querunt. Ministri Cristi sunt et serviunt Anticristo, honarati incedunt de bonis Domini, cui honorem non deferunt. Inde is, quem cottidie vides, meretricius nitor, hystrionicus habitus, regius apparatus. Inde aurum in frenis, in 290 sellis, in calcaribus — plus calcaria quam altaria fulgent. Inde I mense splendide cibis et ciphis. Inde comessaciones et ebrietates. Inde cithara et lira et tibia. Inde redundancia torcularia plena, eructancia ex hoc in illud. Inde dolia pigmentata, inde referta marsupia. Proinde et huiusmodi volunt esse et sunt ecclesiarum 295 prelati, prepositi, decani, archidyaconi, episcopi, archyepiscopi. Nec enim hoc merito cedunt, sed negocio illi perambulante in tenebris. Olym predictum est et nunc tempus implecionis advenit, ,ecce in pace, amaritudo mea amarissima', amara prius in nece martirum, amarior post in conflictu hereticorum, amarissima nunc in moribus domesticorum. Non fugare, non fugere eos potest quis, ita invalue- runt, ita multiplicati sunt super numerum. Intestina et insanabilis est plaga ecclesie et ideo in pace amaritudo eius amarissima. Sed in qua pace? Et pax est et non est pax. Pax a paganis, pax ab here- ticis, sed non profecto a filiis. Vox plangentis ecclesie in tempore s05 isto: ,Filios enutrivi et exaltavi, ipsi autem spreverunt me', spre- verunt et maculaverunt me a turpi vita, a turpi questu a turpi conmercio, a negocio denique perambulante in tenebris. Superest, ut iam de medio fiat demonium meridianum ad seducendos, qui O 797 K 409ra 279 celari ] celare Q — 282 violentus ] violentus inimicus K — 283 se ab- scondet] abscondet se K — 284 tamen ] om. Q — 289 in frenis in sellis ] in frenis eciam sellis O, in sellis in frenis P — 290 calcaria ] calcari Q — 290 alta- ria ] altari Q — 292 et lira ] lira P — 292 torcularia ] torcularia et promptua- ria K — 294 volunt esse ] esse volunt Q — 295 prelati] om. K — 296 hoc hec OQ — 297 implecionis ] adimplecionis Q — 299 post ] prius Q — 300 quis qui PQ — 302 est plaga ] plaga est P — 308 ut iam ] iam ut iam Q — 308 ad seducendos ] et ad seducendos Q 297 Is. 38,17 — 305 Is. 1,2 113
300 est ypocrisis. Si tamen ypocrisis dici debet, que iam latere pre habundancia non valet et pre impudencia celari non querit. 280 Serpit hodie putrida tabes per omne corpus ecclesie, et quo lacius, eo desperacius eoque periculosius, quo interius. Nam si insurgeret apertus hereticus, mitteretur foras et aresteret, si violentus, abscon- deret se forsitan ab eo. Nunc vero quem eiciet, aut a quo se abscon- det? Omnes enim amici et tamen omnes inimici, omnes necessarii 235 et omnes adversarii, omnes domestici et nulli pacifici, omnes proximi et omnes, que sua sunt, querunt. Ministri Cristi sunt et serviunt Anticristo, honarati incedunt de bonis Domini, cui honorem non deferunt. Inde is, quem cottidie vides, meretricius nitor, hystrionicus habitus, regius apparatus. Inde aurum in frenis, in 290 sellis, in calcaribus — plus calcaria quam altaria fulgent. Inde I mense splendide cibis et ciphis. Inde comessaciones et ebrietates. Inde cithara et lira et tibia. Inde redundancia torcularia plena, eructancia ex hoc in illud. Inde dolia pigmentata, inde referta marsupia. Proinde et huiusmodi volunt esse et sunt ecclesiarum 295 prelati, prepositi, decani, archidyaconi, episcopi, archyepiscopi. Nec enim hoc merito cedunt, sed negocio illi perambulante in tenebris. Olym predictum est et nunc tempus implecionis advenit, ,ecce in pace, amaritudo mea amarissima', amara prius in nece martirum, amarior post in conflictu hereticorum, amarissima nunc in moribus domesticorum. Non fugare, non fugere eos potest quis, ita invalue- runt, ita multiplicati sunt super numerum. Intestina et insanabilis est plaga ecclesie et ideo in pace amaritudo eius amarissima. Sed in qua pace? Et pax est et non est pax. Pax a paganis, pax ab here- ticis, sed non profecto a filiis. Vox plangentis ecclesie in tempore s05 isto: ,Filios enutrivi et exaltavi, ipsi autem spreverunt me', spre- verunt et maculaverunt me a turpi vita, a turpi questu a turpi conmercio, a negocio denique perambulante in tenebris. Superest, ut iam de medio fiat demonium meridianum ad seducendos, qui O 797 K 409ra 279 celari ] celare Q — 282 violentus ] violentus inimicus K — 283 se ab- scondet] abscondet se K — 284 tamen ] om. Q — 289 in frenis in sellis ] in frenis eciam sellis O, in sellis in frenis P — 290 calcaria ] calcari Q — 290 alta- ria ] altari Q — 292 et lira ] lira P — 292 torcularia ] torcularia et promptua- ria K — 294 volunt esse ] esse volunt Q — 295 prelati] om. K — 296 hoc hec OQ — 297 implecionis ] adimplecionis Q — 299 post ] prius Q — 300 quis qui PQ — 302 est plaga ] plaga est P — 308 ut iam ] iam ut iam Q — 308 ad seducendos ] et ad seducendos Q 297 Is. 38,17 — 305 Is. 1,2 113
Strana 114
residui sunt in Cristo, adhuc persistentes in simplicitate sua.“ Hec Bernhardus. Et quia omnia mala hec a malis rectoribus sive spiritualibus regibus provenerunt, ideo conqueritur Dominus de eis Os. 8° sic dicens: „Ipsi regnaverunt et non ex me, principes extiterunt et non cognovi“, id est: non approbavi sed reprobavi. ,Audite ergo reges et intelligite', audite, inquam, vigiles, qui 315 custodiunt civitatem, a quibus se sponsa inventam feliciter gloriatur. Hii sunt apostoli apostolicique viri, qui eam tanto studiosius K 409rb custodiunt, quanto periculosius eam conspiciunt I in intestinis Q81vb periſculis et temptacionibus laborare. Audite, inquam, eos ad ecclesiam gubernandam, qui sicut pro 320 ea usque ad sanguinem restiterunt. Ita eam non derelinquent miserabiliter destitutam, sed suo patrocinio die ac nocte, in vita et in morte custodient et defendent zelo ferventissime caritatis. Et P 59rb hoc quantum ad primum. 310 Secundo dixi, quod in verbis premissis tangitur ad popularem 325 rem publicam disponendam admonicio singularis, cum dicitur ,discite judices finium terre'. Discite, inquam, a Domino sapienciam obtinere, per quam populum Domini iudicare possitis. „Ad verbum" enim vestrum „omne negocium“ pendet, ut ,quidquid mundum vel inmundum est, iudicetur“, sicut dicitur Deut. 21°. Sed quomodo possunt meritorie iudicare pro aliis, qui se iudicio suo propter opera sua mala condempnant. Ut dicit Crisosto- mus Super Matheum: „In iudicio sedens, siquidem bene vixeris et bene docueris, omnium index eris, si autem bene docueris et male vixeris, tui solius. Nam bene vivendo et bene docendo populum 335 instruis, quomodo debeat vivere, bene autem docendo et male vivendo Deum instruis, quomodo debeas condempnari.“ Quomodo ergo iuste et meritorie iudicabit, qui iusticiam vendit, et non habens 330 312 Dominus de eis ] de eis Dominus PQ — 312 sic dicens ] om. PQ — 314 id est ] ideo Q — 314 sed reprobavi ] om. K — 316 custodiunt ] custoditis K — 317 sunt ] om. PQ — 318 eam conspiciunt ] conspiciunt O — 318 intestinis ] intestinus P —320 inquam eos ] eos inquam Q — 321 derelinquent ] derelin- querunt P — 323 custodient ] custodiunt Q — 324 quantum ad ] quoad P — 324 primum ] primum principale P — 327 inquam ] inquam sicut Salomon O — 329 vestrum] unum Q — 329 pendet] dependet Q — 332 sua ] om. P — 334 docueris et ] docuis et O 312 Os. 8,4 — 330 Deut. 21,5 — 332 Pseudo-Chrysostomus, Opus imperfectum in Matthaeum, Homilia 43, PG 56, 876 114
residui sunt in Cristo, adhuc persistentes in simplicitate sua.“ Hec Bernhardus. Et quia omnia mala hec a malis rectoribus sive spiritualibus regibus provenerunt, ideo conqueritur Dominus de eis Os. 8° sic dicens: „Ipsi regnaverunt et non ex me, principes extiterunt et non cognovi“, id est: non approbavi sed reprobavi. ,Audite ergo reges et intelligite', audite, inquam, vigiles, qui 315 custodiunt civitatem, a quibus se sponsa inventam feliciter gloriatur. Hii sunt apostoli apostolicique viri, qui eam tanto studiosius K 409rb custodiunt, quanto periculosius eam conspiciunt I in intestinis Q81vb periſculis et temptacionibus laborare. Audite, inquam, eos ad ecclesiam gubernandam, qui sicut pro 320 ea usque ad sanguinem restiterunt. Ita eam non derelinquent miserabiliter destitutam, sed suo patrocinio die ac nocte, in vita et in morte custodient et defendent zelo ferventissime caritatis. Et P 59rb hoc quantum ad primum. 310 Secundo dixi, quod in verbis premissis tangitur ad popularem 325 rem publicam disponendam admonicio singularis, cum dicitur ,discite judices finium terre'. Discite, inquam, a Domino sapienciam obtinere, per quam populum Domini iudicare possitis. „Ad verbum" enim vestrum „omne negocium“ pendet, ut ,quidquid mundum vel inmundum est, iudicetur“, sicut dicitur Deut. 21°. Sed quomodo possunt meritorie iudicare pro aliis, qui se iudicio suo propter opera sua mala condempnant. Ut dicit Crisosto- mus Super Matheum: „In iudicio sedens, siquidem bene vixeris et bene docueris, omnium index eris, si autem bene docueris et male vixeris, tui solius. Nam bene vivendo et bene docendo populum 335 instruis, quomodo debeat vivere, bene autem docendo et male vivendo Deum instruis, quomodo debeas condempnari.“ Quomodo ergo iuste et meritorie iudicabit, qui iusticiam vendit, et non habens 330 312 Dominus de eis ] de eis Dominus PQ — 312 sic dicens ] om. PQ — 314 id est ] ideo Q — 314 sed reprobavi ] om. K — 316 custodiunt ] custoditis K — 317 sunt ] om. PQ — 318 eam conspiciunt ] conspiciunt O — 318 intestinis ] intestinus P —320 inquam eos ] eos inquam Q — 321 derelinquent ] derelin- querunt P — 323 custodient ] custodiunt Q — 324 quantum ad ] quoad P — 324 primum ] primum principale P — 327 inquam ] inquam sicut Salomon O — 329 vestrum] unum Q — 329 pendet] dependet Q — 332 sua ] om. P — 334 docueris et ] docuis et O 312 Os. 8,4 — 330 Deut. 21,5 — 332 Pseudo-Chrysostomus, Opus imperfectum in Matthaeum, Homilia 43, PG 56, 876 114
Strana 115
Deum pre oculis, sed secundum munera iudicat pro et contra? 340 Sicud dicitur Deut. 16°: „Non accipies personam nec munera, quia munera excecant oculos sapientum“. Contra quos dicit Crisostomus in tractatu De simbolo sic inquiens: „Veteri] celebratur proverbio, quia vacue manus teme- K 409va raria peticio est, et profecto inportunus precator est, qui, ut res 345 recipiat, verbis petit. Utrobique enim, scilicet apud curiales et apud medicos, optinet hoc verbum: �Pro solis verbis montanis I utuntur herbis, pro caris rebus pigmentis et speciebus'. Quis non erubescat dicere: ,Quid mihi vis dare, ut tibi iusticiam faciam', subaudis, quia dicit ore vel mente. Nonne simile est, ac si dicat: 350,Quid michi vis dare, ut me ipsum abnegem, officium prodam et Dominum vendam?“.“ Hoc beatus Eugenius non fecit, sicut subdit de ipso Crisostomus sic inquiens: „Quo beatus Eugenius munera caucius abigebat, ad eum undique eo multiplicius confluebant. Hoc quoque fere ubique accidit, ut fugiant ipsa, videlicet munera, 355 dum queruntur, et dum fugiuntur, accelerant. Cum ergo prior quidam modice facultatis cuius causam nondum audierat, marcam I auri devocione multa instanter offeret, ille respondit: ,Nondum', inquit, ,ingressus es domum et iam vis corrumpere dominum'. Corrupcionem namque vir sanctus esse credidit, quidquid offere- 360 batur lite pendente.“ Hec Cristostomus. Quod autem in vendicione iusticie symonia conmittatur, de hoc dicit Petrus Ravennas in Epistula sic inquiens: „Certe accepcior est apud Deum iusticia quam prebenda. Ideo in utroque possit symonia conmitti, dampnabilior tamen est omnis venalitas 365 in exhibicione iusticie quam in vendicione decime] aut prebende.“ K 409vb De talibus dicitur Ys. 1°: „Principes tui infideles, socii furum, omnes O 80r Q 82ra 339 sed ] iudicabit O — 339 iudicat ] om. O — 339 pro ] par K — 340 si- cud dicitur ] cum scriptum sit O—341 sapientum ] sapiencium O —342 quos] quod K — 344 precator est ] precator P — 344 qui ut ] ut qui K — 345 reci- piat ] accipiat Q — 346 verbum ] proverbium P — 347 utuntur ] utimur KQ — 348 iusticiam faciam] faciam iusticiam K — 349 vel ] et K — 350 et Do- minum ] Dominum O — 351 subdit ] om. Q — 352 Crisostomus ] Crisostomus dicit Q — 354 videlicet ] om. PQ — 355 et dum fugiuntur ] dum fugiuntur K, et dum fugiunt P — 355 accelerant ] accelerent P — 357 offeret ] offerebat PQ — 359 esse credidit ] credidit esse P — 359 offerebatur lite pendente ] offe- rebat hec perpende Q — 363 in utroque possit ] cum in utroque possit KO, in utroque potest P — 364 tamen est ] est tamen P — 365 aut ] vel P 340 Deut. 16,19 — 342 Non invenimus — 352 Non invenimus — 362 Non inve- nimus — 366 Is. 1,23 115
Deum pre oculis, sed secundum munera iudicat pro et contra? 340 Sicud dicitur Deut. 16°: „Non accipies personam nec munera, quia munera excecant oculos sapientum“. Contra quos dicit Crisostomus in tractatu De simbolo sic inquiens: „Veteri] celebratur proverbio, quia vacue manus teme- K 409va raria peticio est, et profecto inportunus precator est, qui, ut res 345 recipiat, verbis petit. Utrobique enim, scilicet apud curiales et apud medicos, optinet hoc verbum: �Pro solis verbis montanis I utuntur herbis, pro caris rebus pigmentis et speciebus'. Quis non erubescat dicere: ,Quid mihi vis dare, ut tibi iusticiam faciam', subaudis, quia dicit ore vel mente. Nonne simile est, ac si dicat: 350,Quid michi vis dare, ut me ipsum abnegem, officium prodam et Dominum vendam?“.“ Hoc beatus Eugenius non fecit, sicut subdit de ipso Crisostomus sic inquiens: „Quo beatus Eugenius munera caucius abigebat, ad eum undique eo multiplicius confluebant. Hoc quoque fere ubique accidit, ut fugiant ipsa, videlicet munera, 355 dum queruntur, et dum fugiuntur, accelerant. Cum ergo prior quidam modice facultatis cuius causam nondum audierat, marcam I auri devocione multa instanter offeret, ille respondit: ,Nondum', inquit, ,ingressus es domum et iam vis corrumpere dominum'. Corrupcionem namque vir sanctus esse credidit, quidquid offere- 360 batur lite pendente.“ Hec Cristostomus. Quod autem in vendicione iusticie symonia conmittatur, de hoc dicit Petrus Ravennas in Epistula sic inquiens: „Certe accepcior est apud Deum iusticia quam prebenda. Ideo in utroque possit symonia conmitti, dampnabilior tamen est omnis venalitas 365 in exhibicione iusticie quam in vendicione decime] aut prebende.“ K 409vb De talibus dicitur Ys. 1°: „Principes tui infideles, socii furum, omnes O 80r Q 82ra 339 sed ] iudicabit O — 339 iudicat ] om. O — 339 pro ] par K — 340 si- cud dicitur ] cum scriptum sit O—341 sapientum ] sapiencium O —342 quos] quod K — 344 precator est ] precator P — 344 qui ut ] ut qui K — 345 reci- piat ] accipiat Q — 346 verbum ] proverbium P — 347 utuntur ] utimur KQ — 348 iusticiam faciam] faciam iusticiam K — 349 vel ] et K — 350 et Do- minum ] Dominum O — 351 subdit ] om. Q — 352 Crisostomus ] Crisostomus dicit Q — 354 videlicet ] om. PQ — 355 et dum fugiuntur ] dum fugiuntur K, et dum fugiunt P — 355 accelerant ] accelerent P — 357 offeret ] offerebat PQ — 359 esse credidit ] credidit esse P — 359 offerebatur lite pendente ] offe- rebat hec perpende Q — 363 in utroque possit ] cum in utroque possit KO, in utroque potest P — 364 tamen est ] est tamen P — 365 aut ] vel P 340 Deut. 16,19 — 342 Non invenimus — 352 Non invenimus — 362 Non inve- nimus — 366 Is. 1,23 115
Strana 116
K 410ra diligunt munera, secuntur retribuciones, pupillo non iudicant, causa vidue non ingreditur ad eos. Et quia sacerdotes debent iudicare inter lepram et lepram, quomodo iudicabunt, cum multi multarum provinciarum sint 370 symonia leprosi: in prebendis, in consecracionibus ecclesiarum vel altariorum, in beneficiis, in ordinibus, in religionibus, in intitula- cionibus? Contra quos dicit Gregorius in Registro: „Sicut episcopum non decet manum, quam imponit, vendere, ita minister vel notarius non debet in ordinacione eius vocem vel calamum 375 venundare“. De quorum omnium pena dicit Hugo De sacramentis parte IVa, capitulo 2°: „Symoniace heresis contagium jam olym in Balaam pululavit, qui dominacionis precio proposito ad maledi- cendum populum Dei perrexit. Dehinc duo leguntur auctores 380 emersisse: alter sub prophetica, alter sub apostolica doctrina. Primus Gezy magister esse vendencium, deinde Symon videtur emptorum. Horum autem sectatores sicut non sunt in errore diversi, ita nec in dampnacione divisi.“ Quid dicam, nisi quia veniet, profecto veniet verus Josias, qui comburet et succendet 385 ossa symoniacorum sacerdotum in eternum arsura. Alii iudicant iustum fore, ut ipsis omnia tribuantur, et ipsi nichil tribuant pauperibus de substancia Crucifixi. Attendant ergo, non solum qui non dant elemosinas, ymmo et illi, qui multa I pos- sident et modica largiuntur. Hec enim vox Augustini, que nunc sonabit, non solum dampnabit proprietarios religionum, sed dampnandos eciam ostendet eos, qui non dant pauperibus necessitatem secundum propriam faculta- tem. Sicut dicit Augustinus in sermone primo De verbis Actuum Apostolorum: „In ecclesia primitiva jure fraternitatis erant eis 395 omnia conmunia, et quibus erat una fides, erat eis una substancia. 390 370 sint symonia leprosi ] leprosi sint symonia Q — 374 episcopum] episco- po P — 375 notarius ] vicarius P — 375 vocem ] notam K — 377 pena ] om. K — 379 proposito ] preposito KO — 380 populum Dei ] Dei populum P, po- pulo Dei Q — 380 dehinc ] deinde Q — 380 duo leguntur ] leguntur duo PQ — 382 primus ] primo Q — 384 quia ] qui P — 385 profecto veniet] veniet profecto P — 387 ipsis ] eis PQ — 389 dant ] dare K — 392 proprietarios proprietates K — 392 eciam ostendet ] ostendet eciam Q — 396 conmunia conmuna KO 373 Non invenimus — 377 Hugo de S. Victore, De Sacramentis christianae ſidei libri II, pars X, cap. II, PL 176, 477 — 394 Augustinus, Sermones (supposititii) De Tem- pore, Sermo C, De verbis Actuum, PL 39, 1937, 1938 116
K 410ra diligunt munera, secuntur retribuciones, pupillo non iudicant, causa vidue non ingreditur ad eos. Et quia sacerdotes debent iudicare inter lepram et lepram, quomodo iudicabunt, cum multi multarum provinciarum sint 370 symonia leprosi: in prebendis, in consecracionibus ecclesiarum vel altariorum, in beneficiis, in ordinibus, in religionibus, in intitula- cionibus? Contra quos dicit Gregorius in Registro: „Sicut episcopum non decet manum, quam imponit, vendere, ita minister vel notarius non debet in ordinacione eius vocem vel calamum 375 venundare“. De quorum omnium pena dicit Hugo De sacramentis parte IVa, capitulo 2°: „Symoniace heresis contagium jam olym in Balaam pululavit, qui dominacionis precio proposito ad maledi- cendum populum Dei perrexit. Dehinc duo leguntur auctores 380 emersisse: alter sub prophetica, alter sub apostolica doctrina. Primus Gezy magister esse vendencium, deinde Symon videtur emptorum. Horum autem sectatores sicut non sunt in errore diversi, ita nec in dampnacione divisi.“ Quid dicam, nisi quia veniet, profecto veniet verus Josias, qui comburet et succendet 385 ossa symoniacorum sacerdotum in eternum arsura. Alii iudicant iustum fore, ut ipsis omnia tribuantur, et ipsi nichil tribuant pauperibus de substancia Crucifixi. Attendant ergo, non solum qui non dant elemosinas, ymmo et illi, qui multa I pos- sident et modica largiuntur. Hec enim vox Augustini, que nunc sonabit, non solum dampnabit proprietarios religionum, sed dampnandos eciam ostendet eos, qui non dant pauperibus necessitatem secundum propriam faculta- tem. Sicut dicit Augustinus in sermone primo De verbis Actuum Apostolorum: „In ecclesia primitiva jure fraternitatis erant eis 395 omnia conmunia, et quibus erat una fides, erat eis una substancia. 390 370 sint symonia leprosi ] leprosi sint symonia Q — 374 episcopum] episco- po P — 375 notarius ] vicarius P — 375 vocem ] notam K — 377 pena ] om. K — 379 proposito ] preposito KO — 380 populum Dei ] Dei populum P, po- pulo Dei Q — 380 dehinc ] deinde Q — 380 duo leguntur ] leguntur duo PQ — 382 primus ] primo Q — 384 quia ] qui P — 385 profecto veniet] veniet profecto P — 387 ipsis ] eis PQ — 389 dant ] dare K — 392 proprietarios proprietates K — 392 eciam ostendet ] ostendet eciam Q — 396 conmunia conmuna KO 373 Non invenimus — 377 Hugo de S. Victore, De Sacramentis christianae ſidei libri II, pars X, cap. II, PL 176, 477 — 394 Augustinus, Sermones (supposititii) De Tem- pore, Sermo C, De verbis Actuum, PL 39, 1937, 1938 116
Strana 117
Et quibus erat conmunis Cristus, conmunis erat et sumptus. Nephas enim putabant religiosi viri eum sibi non assistere in substancia, qui partilceps erat in gracia.“ Et infra: „Nunc autem et Cristus in Q 82rb 400 nobis est idem, sed non idem animus in nobis, et eadem in plebe fides, sed non eadem in plebe largicio. Ita alter de alterius inopia non cogitat, ut illud fiat, quod dicit Apostolus: ,Alius quidem esurit, alius autem ebrius est'. Non solum iam propria non tribuunt, sed et diripiunt aliena, non solum non afferunt in conmune ! ad P 59va 405 pedes apostolicos propria, sed et afferentes abstrahunt a pedibus sacerdotum. Sic ergo impletum est: ,refrigescet caritas et habun- O 80v dabit iniquitas', quia ibi, ubi vigebat caritas, nemo erat egens inter eos in ecclesia primitiva. Nunc autem raro invenies in caritatis virtutibus locupletem. Quia etsi multi sunt divites in auro, tamen 410 in ecclesia carentes caritatis virtutibus sunt mendici.“ Audi nunc Augustinum: „Dum circa pauperes non pro eo, quod prevalent, operantur, nec hoc est gratum, quod offerunt, nec I illud est K 410rb saciabile, quod reservant. Dixit enim Dominus ad Cayn, cum offeret munera: �Si recte offeras et non recte dividas, peccasti, 415 quiesce!' Sic et tu cristiane non recte dividis, qui de tanto auro tuo maiorem partem mammone servas.“ Hec Augustinus. Quid dicam de illis, qui sunt causarum iudices propriarum, qui subditos prohibent a sacramentis et precipue communione propter iura sua? Alii autem, cum non sperant se aliquid habituros, dene- 420 gant confessiones et salutaria conmunis ecclesie sacramenta. Hii sunt Jude socii traditoris et multo peiores propter avariciam suam. Quid enim turpius sacerdotum avaricia? Sicut dicit Bernhardus Super Cantica sermone 10°: „De hiis dico, qui animas regere susceperunt, quod enim sine miserabili gemitu dicendum non est: 425 Cristi obprobria, sputa, flagella, clavos, lanceam, crucem, mortem, hec omnia in fornace avaricie conflant et liquant, in acquisicione 399 et Cristus ] Cristus K — 399 in nobis est ] nobis est in nobis est O, est in nobis Q — 400 est idem ] est idem est KO — 402 illud fiat quod ] om. P — 402 Apostolus ] beatus Apostolus et fiat illud P — 403 propria non ] non pro- pria Q — 404 afferunt ] afferant O — 405 et afferentes ] eciam afferentes K — 409 sunt divites ] divites K, divites sunt Q — 411 pro eo ] om. K — 417 qui sunt ] om. P — 418 communione ] communione sacra Q — 420 conmunis ] con- muniter Q — 421 traditoris ] traditores PQ — 421 multo ] nacio K — 422 sacerdotum avaricia ] avaricia sacerdotum O — 426 conflant et ] conflantur Q 402 1. Cor. 11,21 — 406 Matth. 24,12 — 411 Augustinus, Sermones (supposititii) De Tempore, Sermo C, De verbis Actuum, PL 39, 1938 413 cf. Gen. 4,7 — 422 Bernardus Clarae-Vallensis, Sermones in Cantica, Sermo 10, PL 183, 820 117
Et quibus erat conmunis Cristus, conmunis erat et sumptus. Nephas enim putabant religiosi viri eum sibi non assistere in substancia, qui partilceps erat in gracia.“ Et infra: „Nunc autem et Cristus in Q 82rb 400 nobis est idem, sed non idem animus in nobis, et eadem in plebe fides, sed non eadem in plebe largicio. Ita alter de alterius inopia non cogitat, ut illud fiat, quod dicit Apostolus: ,Alius quidem esurit, alius autem ebrius est'. Non solum iam propria non tribuunt, sed et diripiunt aliena, non solum non afferunt in conmune ! ad P 59va 405 pedes apostolicos propria, sed et afferentes abstrahunt a pedibus sacerdotum. Sic ergo impletum est: ,refrigescet caritas et habun- O 80v dabit iniquitas', quia ibi, ubi vigebat caritas, nemo erat egens inter eos in ecclesia primitiva. Nunc autem raro invenies in caritatis virtutibus locupletem. Quia etsi multi sunt divites in auro, tamen 410 in ecclesia carentes caritatis virtutibus sunt mendici.“ Audi nunc Augustinum: „Dum circa pauperes non pro eo, quod prevalent, operantur, nec hoc est gratum, quod offerunt, nec I illud est K 410rb saciabile, quod reservant. Dixit enim Dominus ad Cayn, cum offeret munera: �Si recte offeras et non recte dividas, peccasti, 415 quiesce!' Sic et tu cristiane non recte dividis, qui de tanto auro tuo maiorem partem mammone servas.“ Hec Augustinus. Quid dicam de illis, qui sunt causarum iudices propriarum, qui subditos prohibent a sacramentis et precipue communione propter iura sua? Alii autem, cum non sperant se aliquid habituros, dene- 420 gant confessiones et salutaria conmunis ecclesie sacramenta. Hii sunt Jude socii traditoris et multo peiores propter avariciam suam. Quid enim turpius sacerdotum avaricia? Sicut dicit Bernhardus Super Cantica sermone 10°: „De hiis dico, qui animas regere susceperunt, quod enim sine miserabili gemitu dicendum non est: 425 Cristi obprobria, sputa, flagella, clavos, lanceam, crucem, mortem, hec omnia in fornace avaricie conflant et liquant, in acquisicione 399 et Cristus ] Cristus K — 399 in nobis est ] nobis est in nobis est O, est in nobis Q — 400 est idem ] est idem est KO — 402 illud fiat quod ] om. P — 402 Apostolus ] beatus Apostolus et fiat illud P — 403 propria non ] non pro- pria Q — 404 afferunt ] afferant O — 405 et afferentes ] eciam afferentes K — 409 sunt divites ] divites K, divites sunt Q — 411 pro eo ] om. K — 417 qui sunt ] om. P — 418 communione ] communione sacra Q — 420 conmunis ] con- muniter Q — 421 traditoris ] traditores PQ — 421 multo ] nacio K — 422 sacerdotum avaricia ] avaricia sacerdotum O — 426 conflant et ] conflantur Q 402 1. Cor. 11,21 — 406 Matth. 24,12 — 411 Augustinus, Sermones (supposititii) De Tempore, Sermo C, De verbis Actuum, PL 39, 1938 413 cf. Gen. 4,7 — 422 Bernardus Clarae-Vallensis, Sermones in Cantica, Sermo 10, PL 183, 820 117
Strana 118
turpis questus et precium universitatis suis marsupiis includere festinant, hoc solo sane a Juda Scarioth differentes, quod ille horum omne emolimentum denariorum numero conpensavit, isti voraciori ingluvie lucrorum infinitas exigunt pecunias. Hiis insacia- 430 bili desiderio inhyant, pro hiis, ne amittant, timent, et cum amit- tunt, dolent; harum in amore quiescunt, quantum dumtaxat liberum eis est divicias servandi vel augendi, cura ] vero animarum nec casus reputatur, nec salus. Non sunt profecto matres, cum sint de Crucifixi patrimonio nimium incrassati, impigwati, dilatati, non 435 conpaciuntur super contricione Yoseph.“ Hec ille. Hii sunt, qui questum reputant pietatem et statuentes iusticiam suam iusticie Dei non sunt subiecti. Quando enim proprium sanguinem ] darent pro subditis, ex quo Cristi sanguinem subtra- hunt eis, quibus Cristus gratis eum dedit? Nec possessores eos fecit 440 sui sanguinis aut proprietarios, sed ministros, quando se ipsum traderet pro aliis. Qui pro suis juribus pecuniariis eciam aliis Cristum aufert et sic predator et latro efficitur spolians fideles tanto the- zauro. ,Discite ergo judices finium terre', diligite iusticiam, qui iudicatis 445 terram, ut iustos a sacramentis propter pecunias non abscidatis, ex quo Cristus a sacramento non repulit eciam Judam iniustum, sui preciosi sanguinis traditorem. Et hoc quantum ad secundum. Tercio dixi, quod in verbis premissis tangitur ad secularem superbiam destruendam excitacio specialis, cum in themate subin- 450 fertur ,prebete aures vos, qui continetis multitudines et placetis vobis in turbis nacionum'. Videte, ne ex superbia preesse velitis! Si enim David plagam populi non evasit populum numerando et sibi in multitudine populi conplacendo, quanto magis nobis timendum est, ne superbe dominantes in cleris vel in populis deiciamur cum 455 principe superborum! K 410vb Sed eligite pocius ex necessitate humilitatis I prodesse, non in K 410va Q 82va 427 turpis ] turpem P — 430 voraciori ] voracioni Q — 432 harum ] horum O — 432 quantum ] om. P — 433 vero animarum ] animarum vero O, vero Q — 434 nec casus reputatur ... cum sint ] om. Q — 436 contricione ] contricio- nem KO — 440 gratis eum ] eum gratis Q — 440 eos fecit ] om. P — 441 san- guinis aut ] sanguinis fecit eos nec P — 441 quando ] cum Q — 442 juribus ] viribus P — 443 fideles ] alios fideles P — 445 ergo ] igitur Q — 448 hoc quan- tum ad ] quantum ad O, hoc quoad P — 448 secundum ] secundum princi- pale P — 449 tercio dixi ] dixi tercio P — 451 vos ] om. P — 451 continetis continetis terram et K — 453 populi ] om. P — 453 populum] populum Do- mini P 118
turpis questus et precium universitatis suis marsupiis includere festinant, hoc solo sane a Juda Scarioth differentes, quod ille horum omne emolimentum denariorum numero conpensavit, isti voraciori ingluvie lucrorum infinitas exigunt pecunias. Hiis insacia- 430 bili desiderio inhyant, pro hiis, ne amittant, timent, et cum amit- tunt, dolent; harum in amore quiescunt, quantum dumtaxat liberum eis est divicias servandi vel augendi, cura ] vero animarum nec casus reputatur, nec salus. Non sunt profecto matres, cum sint de Crucifixi patrimonio nimium incrassati, impigwati, dilatati, non 435 conpaciuntur super contricione Yoseph.“ Hec ille. Hii sunt, qui questum reputant pietatem et statuentes iusticiam suam iusticie Dei non sunt subiecti. Quando enim proprium sanguinem ] darent pro subditis, ex quo Cristi sanguinem subtra- hunt eis, quibus Cristus gratis eum dedit? Nec possessores eos fecit 440 sui sanguinis aut proprietarios, sed ministros, quando se ipsum traderet pro aliis. Qui pro suis juribus pecuniariis eciam aliis Cristum aufert et sic predator et latro efficitur spolians fideles tanto the- zauro. ,Discite ergo judices finium terre', diligite iusticiam, qui iudicatis 445 terram, ut iustos a sacramentis propter pecunias non abscidatis, ex quo Cristus a sacramento non repulit eciam Judam iniustum, sui preciosi sanguinis traditorem. Et hoc quantum ad secundum. Tercio dixi, quod in verbis premissis tangitur ad secularem superbiam destruendam excitacio specialis, cum in themate subin- 450 fertur ,prebete aures vos, qui continetis multitudines et placetis vobis in turbis nacionum'. Videte, ne ex superbia preesse velitis! Si enim David plagam populi non evasit populum numerando et sibi in multitudine populi conplacendo, quanto magis nobis timendum est, ne superbe dominantes in cleris vel in populis deiciamur cum 455 principe superborum! K 410vb Sed eligite pocius ex necessitate humilitatis I prodesse, non in K 410va Q 82va 427 turpis ] turpem P — 430 voraciori ] voracioni Q — 432 harum ] horum O — 432 quantum ] om. P — 433 vero animarum ] animarum vero O, vero Q — 434 nec casus reputatur ... cum sint ] om. Q — 436 contricione ] contricio- nem KO — 440 gratis eum ] eum gratis Q — 440 eos fecit ] om. P — 441 san- guinis aut ] sanguinis fecit eos nec P — 441 quando ] cum Q — 442 juribus ] viribus P — 443 fideles ] alios fideles P — 445 ergo ] igitur Q — 448 hoc quan- tum ad ] quantum ad O, hoc quoad P — 448 secundum ] secundum princi- pale P — 449 tercio dixi ] dixi tercio P — 451 vos ] om. P — 451 continetis continetis terram et K — 453 populi ] om. P — 453 populum] populum Do- mini P 118
Strana 119
vobis, sed in divino auxilio confidentes, sicut Moyses fecit, qui dixit ad Dominum Num. 11°: „Cur impolsuisti pondus universi O 81' 460 populi huius super me? Numquid ego concepi omnem hanc multitudinem vel genui eam, ut dicas michi: Porta eos in synu tuo, sicut portare solet nutrix infantulum, et defer in terram, pro " qua iurasti patribus eorum? O utinam pastores summi et infimi saperent et intelligerent, 465 quomodo et quare sunt super multitudinem populi constituti! Audite nunc reges, discite nunc judices, hec est enim vera sapiencia, ut intelligatis, quia non ad portandum honores et divicias, sed peccata multitudinis populorum vocati estis a Domino et electi. Sicut dixit Dominus ad primos Testamenti Veteris sacerdotes, 470 videlicet Moysen et Aaron Num. 18°. „Tu et filii tui et domus patris tui portabitis iniquitatem sanctuarii et tu et filii tui simul sustinebitis peccata sacerdocii vestri“. Quidam ergo complacent sibi in nacionibus superborum. Quidam in nacionibus cupidorum. Quidam in nacionibus inmundorum sive 475 luxuriosorum. Et quidam in nacionibus sanctorum. De primis dicitur Prov. penultimo: „Generacio, cuius excelsi sunt oculi et palpebre eius in alta proiecte“. Hii sunt, qui de nobili- tate generis gloriantur, qui in domibus regum sunt et mollibus vestiuntur. Qui ita secularibus negociis sunt inmersi, ut dum 480 temporalia bene disponunt, eciam animabus neglectis, omnia se I perfecisse reputent, quando dicunt: ,Iste valet optime pro K 411ra ecclesia, quia] est bonus temporalis', non attendentes dictum beati Q 82vb Gregorii, quod dicit Omelia 17a, quod predicator temporalibus sumptibus occupari non debet, nedum mens eius occupatur ad 485 temporalia, minus aliis provideat eterna. Si ergo hoc de necessariis negociis dicitur, quid, rogo, de super- vacuis vanitatibus ludorum, venacionum, alearum et taxillorum et superborum gestuum, de quibus dicit Hugo in libro De 12 458 qui ] quando P — 459 Num. 11° ] om. O — 460 huius ] om. P — 460 omnem hanc ] hanc omnem P — 461 cos ] eam PQ — 462 pro ] in Q — 463 eorum ] eorum Num. 11° 0 — 470 Num. 18° ] om. O — 472 vestri ] vestri Num. 18° O — 478 regum sunt ] sunt regum Q — 479 ut dum ] et dum O — 481 se perfecisse ] perfecisse se P — 481 optime ] bene P — 482 temporalis ] temporalibus Q — 482 beati ] om. KO — 483 quod dicit ] qui dicit Q — 483 17a ] 22a K — 486 rogo de ] fiet dic rogo de K, rogo P, ergo de Q — 487 alea- rum et ] alearum P 459 Num. 11,11—12 — 470 Num. 18,1 — 476 Prov. 30,13 — 483 Non inveni- mus — 488 Non invenimus 119
vobis, sed in divino auxilio confidentes, sicut Moyses fecit, qui dixit ad Dominum Num. 11°: „Cur impolsuisti pondus universi O 81' 460 populi huius super me? Numquid ego concepi omnem hanc multitudinem vel genui eam, ut dicas michi: Porta eos in synu tuo, sicut portare solet nutrix infantulum, et defer in terram, pro " qua iurasti patribus eorum? O utinam pastores summi et infimi saperent et intelligerent, 465 quomodo et quare sunt super multitudinem populi constituti! Audite nunc reges, discite nunc judices, hec est enim vera sapiencia, ut intelligatis, quia non ad portandum honores et divicias, sed peccata multitudinis populorum vocati estis a Domino et electi. Sicut dixit Dominus ad primos Testamenti Veteris sacerdotes, 470 videlicet Moysen et Aaron Num. 18°. „Tu et filii tui et domus patris tui portabitis iniquitatem sanctuarii et tu et filii tui simul sustinebitis peccata sacerdocii vestri“. Quidam ergo complacent sibi in nacionibus superborum. Quidam in nacionibus cupidorum. Quidam in nacionibus inmundorum sive 475 luxuriosorum. Et quidam in nacionibus sanctorum. De primis dicitur Prov. penultimo: „Generacio, cuius excelsi sunt oculi et palpebre eius in alta proiecte“. Hii sunt, qui de nobili- tate generis gloriantur, qui in domibus regum sunt et mollibus vestiuntur. Qui ita secularibus negociis sunt inmersi, ut dum 480 temporalia bene disponunt, eciam animabus neglectis, omnia se I perfecisse reputent, quando dicunt: ,Iste valet optime pro K 411ra ecclesia, quia] est bonus temporalis', non attendentes dictum beati Q 82vb Gregorii, quod dicit Omelia 17a, quod predicator temporalibus sumptibus occupari non debet, nedum mens eius occupatur ad 485 temporalia, minus aliis provideat eterna. Si ergo hoc de necessariis negociis dicitur, quid, rogo, de super- vacuis vanitatibus ludorum, venacionum, alearum et taxillorum et superborum gestuum, de quibus dicit Hugo in libro De 12 458 qui ] quando P — 459 Num. 11° ] om. O — 460 huius ] om. P — 460 omnem hanc ] hanc omnem P — 461 cos ] eam PQ — 462 pro ] in Q — 463 eorum ] eorum Num. 11° 0 — 470 Num. 18° ] om. O — 472 vestri ] vestri Num. 18° O — 478 regum sunt ] sunt regum Q — 479 ut dum ] et dum O — 481 se perfecisse ] perfecisse se P — 481 optime ] bene P — 482 temporalis ] temporalibus Q — 482 beati ] om. KO — 483 quod dicit ] qui dicit Q — 483 17a ] 22a K — 486 rogo de ] fiet dic rogo de K, rogo P, ergo de Q — 487 alea- rum et ] alearum P 459 Num. 11,11—12 — 470 Num. 18,1 — 476 Prov. 30,13 — 483 Non inveni- mus — 488 Non invenimus 119
Strana 120
K 411rb O 81v Q 83ra abusionibus: „Accessit ad Ihesum Petrus, accessit et Judas, acces- serunt et discipuli, accesserunt et milites crucifigentes, accedunt 490 et perversi sacerdotes, qui ea, que offerunt in mensa Cristi, offerunt in mensa dyaboli. Ipsa est alea alphabeti. In illa Deum invocant, in ista periurant legem Dei. Nec sciunt, nec discunt, vacantes ocio. Comessacionibus et ebrietatibus student, terrenis inhyant, terrena sapiunt, assidui in plateis, in ecclesia rari. Tardi ad in- 495 vestigandum culpam peccatoris, parati ad querendum vestigia leporis, velociores ad congregandos canes quam ad vocandum pauperes, libencius porrigunt panem cani quam pauperi. Plures serviunt eis ad mensam quam ad missam. Famulos et famulas secum habere volunt, sed clericos habere non possunt, quia nolunt. 500 Hii sunt, quorum thalamus ornacior est ecclesia, mensa paracior altari, cyphus calice preciosior, equus carior missali, capa pulchrior casula, camisia delicacior alba. Ecce quomodo obscuratum 1 est aurum, mutatus est color optimus, dispersi sunt lapides sanctuarii in capite omnium platearum!“ Hec ille. Talium casum Psalmista a longe prospiciens sic dicebat: „Ascen- dunt usque ad celos et descendunt usque ad abyssos. Anima eorum in malis defecit.“ Super quo dicit Bernhardus in sermone: „Prelati quidem ipsi sunt, qui descendunt in mare facientes opera- cionem in aquis multis. Non enim circa pontis aut vadi aliqua 510 semita coartantur, ut libere possint usquequaque discurrere et occurrere singulis, ut oportet, ac dirigere pontis semitam seu vadum investigare et ordinare gradientes. Denique ascendunt usque ad celos et descendunt usque ad abyssos. Nunc quidem ] spiritualia tractantes atque sublimia, nunc infernalia et horribilia facta 515 diiudicantes. Sed que poterit navis inveniri, que tam inmanes sustineat fluctus et in tanto possit secura esse discrimine? Utique ,fortis ut mors dileccio, dura sicut infernus emulacio', de qua et alibi legis, quoniam ,aque multe non potuerunt extinguere cari- tatem'. Necessaria est, et omnino necessaria navis ista prelato tribus 520 505 490 accedunt ] et accedunt P — 492 alea ] enim alea K — 495 terrena terra K — 499 eis ] om. PQ — 499 famulas ] famules O — 506 casum ] om. K — 508 defecit ] tabescebat sive defecit K — 511 ut libere possint ] et non pos- sint libere Q — 512 seu ] aut O — 514 abyssos] infernos K — 517 secura esse] esse secura Q — 518 sicut ] ut P — 518 et alibi legis ] legis alibi P, alibi legis Q — 519 quoniam ] quomodo P — 520 necessaria est ] necessaria Q — 520 prelato ] om. K 506 Psal. 106,26 — 508 Bernardus Clarae-Vallensis, Sermones de diversis, Sermo 35, PL 183, 636—637 — 518 Cant. 8,6 — 519 Cant. 8,7 120
K 411rb O 81v Q 83ra abusionibus: „Accessit ad Ihesum Petrus, accessit et Judas, acces- serunt et discipuli, accesserunt et milites crucifigentes, accedunt 490 et perversi sacerdotes, qui ea, que offerunt in mensa Cristi, offerunt in mensa dyaboli. Ipsa est alea alphabeti. In illa Deum invocant, in ista periurant legem Dei. Nec sciunt, nec discunt, vacantes ocio. Comessacionibus et ebrietatibus student, terrenis inhyant, terrena sapiunt, assidui in plateis, in ecclesia rari. Tardi ad in- 495 vestigandum culpam peccatoris, parati ad querendum vestigia leporis, velociores ad congregandos canes quam ad vocandum pauperes, libencius porrigunt panem cani quam pauperi. Plures serviunt eis ad mensam quam ad missam. Famulos et famulas secum habere volunt, sed clericos habere non possunt, quia nolunt. 500 Hii sunt, quorum thalamus ornacior est ecclesia, mensa paracior altari, cyphus calice preciosior, equus carior missali, capa pulchrior casula, camisia delicacior alba. Ecce quomodo obscuratum 1 est aurum, mutatus est color optimus, dispersi sunt lapides sanctuarii in capite omnium platearum!“ Hec ille. Talium casum Psalmista a longe prospiciens sic dicebat: „Ascen- dunt usque ad celos et descendunt usque ad abyssos. Anima eorum in malis defecit.“ Super quo dicit Bernhardus in sermone: „Prelati quidem ipsi sunt, qui descendunt in mare facientes opera- cionem in aquis multis. Non enim circa pontis aut vadi aliqua 510 semita coartantur, ut libere possint usquequaque discurrere et occurrere singulis, ut oportet, ac dirigere pontis semitam seu vadum investigare et ordinare gradientes. Denique ascendunt usque ad celos et descendunt usque ad abyssos. Nunc quidem ] spiritualia tractantes atque sublimia, nunc infernalia et horribilia facta 515 diiudicantes. Sed que poterit navis inveniri, que tam inmanes sustineat fluctus et in tanto possit secura esse discrimine? Utique ,fortis ut mors dileccio, dura sicut infernus emulacio', de qua et alibi legis, quoniam ,aque multe non potuerunt extinguere cari- tatem'. Necessaria est, et omnino necessaria navis ista prelato tribus 520 505 490 accedunt ] et accedunt P — 492 alea ] enim alea K — 495 terrena terra K — 499 eis ] om. PQ — 499 famulas ] famules O — 506 casum ] om. K — 508 defecit ] tabescebat sive defecit K — 511 ut libere possint ] et non pos- sint libere Q — 512 seu ] aut O — 514 abyssos] infernos K — 517 secura esse] esse secura Q — 518 sicut ] ut P — 518 et alibi legis ] legis alibi P, alibi legis Q — 519 quoniam ] quomodo P — 520 necessaria est ] necessaria Q — 520 prelato ] om. K 506 Psal. 106,26 — 508 Bernardus Clarae-Vallensis, Sermones de diversis, Sermo 35, PL 183, 636—637 — 518 Cant. 8,6 — 519 Cant. 8,7 120
Strana 121
compacta lateribus, que est utique navium forma, ut sit iuxta Pauli doctrinam: ,Caritas de corde puro et consciencia bona et fide non ficta'. Puritatem quidem cordis in Deo prelatus habeat, ut prodesse desideret, non preesse, scilicet: ut proprium comodum vel honorem 525 seculi vel aliud quippiam suum in prelacione non querat preter beneplacitum Dei I et animarum salutem, sed cum intencione K 411va pura — irreprehensibilis quoque necessaria est conversacio — ut forma factus gregis incipiat facere et docere per Regulam Magistri nostri, quecunque discipulis docuerit esse contraria, hec in suis 530 actibus indicet non agenda.“ Hec ille. Sed quis est hic et laudabimus eum! Quis non sedet in insidiis cum divitibus in occultis, quis non interficit innocentem, dum videns furem currit cum eo et cum adulteris porcionem suam ponit, videns impium conculcare iustos et innocentes non con- 535 tradicit ad faciendam vindictam in nacionibus et increpaciones in populis superborum? De secundis, qui complacent sibi in nacionibus avarorum sive cupidorum, dicitur Prov. penultimo: „Generacio, que pro dentibus gladios habet et commandit molaribus suis, ut comedat inopes de 540 terra et pauperes ex hominibus". Quos describens Petrus Ble- sensis sic dicit: „Hodie in promocione quorumdam pastorum prima questio est, que sit summa redituum, non que sit conversacio subiectorum. Verumptamen Deus non irridetur? Ad honorem propter onera vos vocavit, non ad multiplicandum pecuniarum 545 numerum, nec ad exercendum superbie fastum! Maius gaudium est Deo et angelis eius, si convertatur peccator a via sua mala pastoris officio, quam si per eius industriam pompa pastoralis eminencie in censibus et familiis augeatur. Si vos illius discipulos profitemini, qui venit non ministrari, sed ministrare, sic ministretis 550 pauperibus, ut non vituperetur ministerium vestrum, ut scilicet patrimonium Crucifixi, vobis conmissum, non in extraordinarios 522 consciencia ] consciencia munda et K — 522 fide ] de K — 523 purita- tem quidem ] fraternitatem Q — 523 in Deo ] ideo Q — 524 proprium ] pre- positi K — 525 quippiam] quispiam K — 527 pura ] bona seu pura Q — 527 quoque ] om. K — 528 docere per ] docere et per KQ — 529 discipulis ] om. K — 529 docuerit ] docuit P — 532 divitibus ] divitibus suis K — 532 dum ] cum PQ — 534 impium ] ipsum P — 535 faciendam ] faciendum O — 537 compla- cent ] placent P — 544 propter ] propterea Q — 544 ad multiplicandum ] pro- pter multiplicandum P — 544 pecuniarum numerum ] numerum pecuniarum P — 549 venit non ] non venit Q — 550 scilicet ] om. Q 521 1. Tim. 1,5 — 528 Non invenimus — 538 Prov. 30,14 — 540 Non invenimus 121
compacta lateribus, que est utique navium forma, ut sit iuxta Pauli doctrinam: ,Caritas de corde puro et consciencia bona et fide non ficta'. Puritatem quidem cordis in Deo prelatus habeat, ut prodesse desideret, non preesse, scilicet: ut proprium comodum vel honorem 525 seculi vel aliud quippiam suum in prelacione non querat preter beneplacitum Dei I et animarum salutem, sed cum intencione K 411va pura — irreprehensibilis quoque necessaria est conversacio — ut forma factus gregis incipiat facere et docere per Regulam Magistri nostri, quecunque discipulis docuerit esse contraria, hec in suis 530 actibus indicet non agenda.“ Hec ille. Sed quis est hic et laudabimus eum! Quis non sedet in insidiis cum divitibus in occultis, quis non interficit innocentem, dum videns furem currit cum eo et cum adulteris porcionem suam ponit, videns impium conculcare iustos et innocentes non con- 535 tradicit ad faciendam vindictam in nacionibus et increpaciones in populis superborum? De secundis, qui complacent sibi in nacionibus avarorum sive cupidorum, dicitur Prov. penultimo: „Generacio, que pro dentibus gladios habet et commandit molaribus suis, ut comedat inopes de 540 terra et pauperes ex hominibus". Quos describens Petrus Ble- sensis sic dicit: „Hodie in promocione quorumdam pastorum prima questio est, que sit summa redituum, non que sit conversacio subiectorum. Verumptamen Deus non irridetur? Ad honorem propter onera vos vocavit, non ad multiplicandum pecuniarum 545 numerum, nec ad exercendum superbie fastum! Maius gaudium est Deo et angelis eius, si convertatur peccator a via sua mala pastoris officio, quam si per eius industriam pompa pastoralis eminencie in censibus et familiis augeatur. Si vos illius discipulos profitemini, qui venit non ministrari, sed ministrare, sic ministretis 550 pauperibus, ut non vituperetur ministerium vestrum, ut scilicet patrimonium Crucifixi, vobis conmissum, non in extraordinarios 522 consciencia ] consciencia munda et K — 522 fide ] de K — 523 purita- tem quidem ] fraternitatem Q — 523 in Deo ] ideo Q — 524 proprium ] pre- positi K — 525 quippiam] quispiam K — 527 pura ] bona seu pura Q — 527 quoque ] om. K — 528 docere per ] docere et per KQ — 529 discipulis ] om. K — 529 docuerit ] docuit P — 532 divitibus ] divitibus suis K — 532 dum ] cum PQ — 534 impium ] ipsum P — 535 faciendam ] faciendum O — 537 compla- cent ] placent P — 544 propter ] propterea Q — 544 ad multiplicandum ] pro- pter multiplicandum P — 544 pecuniarum numerum ] numerum pecuniarum P — 549 venit non ] non venit Q — 550 scilicet ] om. Q 521 1. Tim. 1,5 — 528 Non invenimus — 538 Prov. 30,14 — 540 Non invenimus 121
Strana 122
K 411vb ] usus, sed in necessitates egencium expendatur. Si vos igitur publice conmendacionis tytulos habere delectat, Cristo et hominibus placere studeatis, quod non fit in multitudine diviciarum, sed in diversitate graciarum, non in ornatu vestium, sed in nitore virtu- 555 tum. Illorum vitam detestabilem reputetis pastorum, quorum habitus in veste pompali, quorum incessus erecta cervice, quorum facies torva, truces oculi, mine terribiles, dominantes in clero, prede facti ] in populo, quorum deus venter est, quorum vita in morte sepulta est, mendaces, vaniloqui et superbi, socii furum, non college 560 Petri, sed Symonis, I non Cristi discipuli, sed Neronis. Isti dum pauperes spoliant, dum ecclesias gravant, dum diversa extorquent a populo, dum in suum questum singula trahunt et venalem Dei iusticiam faciunt, dum symoniacam heresim exercentes salutaria ecclesie sacramenta, gratis sibi data, aliis vendunt, dum ergo ] sic 565 Geziticam exercent pravitatem, eternam proculdubio merentur dampnacionem. Illud eciam certissime est credendum, quod si ad hos enormes actus manus prelatus semel extenderit, ut canis a corio non subito depellitur uncto, sic glutino malicie inviscatus de cetero respirare non poterit, et nisi cum multiplici austeritate 570 penitencie ad innocenciam non redibit.“ Hec ille. Et si quando penitenciam agunt intra se, pre angustia spiritus gementes, quia thezaurizando multos spoliaverunt et panem pu- pillorum ] abstulerunt, non tamen dolent, ut restituant, sed dolent sepius, quia thezauros perdiderunt furto illorum, quibus suam vitam 575 et animam crediderunt. De terciis, qui sibi complacent in nacionibus inmundorum sive luxuriosorum, dicitur Prov. penultimo: „Generacio, que sibi munda videtur, et tamen non est lota a sordibus suis“. Hec est nacio concubinariorum et adulterorum, de qua dicitur Sap. 2°: 580 „Filii autem adulterorum in consummacione erunt et ab iniquo Q 83rb P 60ra O 821 K 412ra 552 expendantur ] expendiatur P — 552 vos igitur ] igitur vos K — 553 re- putetis ] depuretis P — 558 mine ] vive K — 559 in morte ] morte P — 560 furum ] fures K — 560 Dei iusticiam ] iusticiam Dei PQ — 564 dum symonia- cam] symoniacam OQ — 565 vendunt ] sibi vendunt PQ — 567 est creden- dum ] credendum est K — 568 manus prelatus] prelatus manus Q — 569 a co- rio ] iocario K — 569 subito ] subdito K — 569 inviscatus ] infiscatus PQ — 571 penitencie] punitum K — 575 vitam et animam ] animam et vitam K — 576 crediderunt ] tradiderunt Q — 580 concubinariorum ] concubiniarum K — 580 adulterorum ] adulteriorum P — 580 qua] quibus Q — 581 filii autem] filii autem autem K, filii O 568 cf. Horatius, Satirae II, 5, 83 — 578 Prov. 30,12 — 580 recte Sap. 3,16—19 122
K 411vb ] usus, sed in necessitates egencium expendatur. Si vos igitur publice conmendacionis tytulos habere delectat, Cristo et hominibus placere studeatis, quod non fit in multitudine diviciarum, sed in diversitate graciarum, non in ornatu vestium, sed in nitore virtu- 555 tum. Illorum vitam detestabilem reputetis pastorum, quorum habitus in veste pompali, quorum incessus erecta cervice, quorum facies torva, truces oculi, mine terribiles, dominantes in clero, prede facti ] in populo, quorum deus venter est, quorum vita in morte sepulta est, mendaces, vaniloqui et superbi, socii furum, non college 560 Petri, sed Symonis, I non Cristi discipuli, sed Neronis. Isti dum pauperes spoliant, dum ecclesias gravant, dum diversa extorquent a populo, dum in suum questum singula trahunt et venalem Dei iusticiam faciunt, dum symoniacam heresim exercentes salutaria ecclesie sacramenta, gratis sibi data, aliis vendunt, dum ergo ] sic 565 Geziticam exercent pravitatem, eternam proculdubio merentur dampnacionem. Illud eciam certissime est credendum, quod si ad hos enormes actus manus prelatus semel extenderit, ut canis a corio non subito depellitur uncto, sic glutino malicie inviscatus de cetero respirare non poterit, et nisi cum multiplici austeritate 570 penitencie ad innocenciam non redibit.“ Hec ille. Et si quando penitenciam agunt intra se, pre angustia spiritus gementes, quia thezaurizando multos spoliaverunt et panem pu- pillorum ] abstulerunt, non tamen dolent, ut restituant, sed dolent sepius, quia thezauros perdiderunt furto illorum, quibus suam vitam 575 et animam crediderunt. De terciis, qui sibi complacent in nacionibus inmundorum sive luxuriosorum, dicitur Prov. penultimo: „Generacio, que sibi munda videtur, et tamen non est lota a sordibus suis“. Hec est nacio concubinariorum et adulterorum, de qua dicitur Sap. 2°: 580 „Filii autem adulterorum in consummacione erunt et ab iniquo Q 83rb P 60ra O 821 K 412ra 552 expendantur ] expendiatur P — 552 vos igitur ] igitur vos K — 553 re- putetis ] depuretis P — 558 mine ] vive K — 559 in morte ] morte P — 560 furum ] fures K — 560 Dei iusticiam ] iusticiam Dei PQ — 564 dum symonia- cam] symoniacam OQ — 565 vendunt ] sibi vendunt PQ — 567 est creden- dum ] credendum est K — 568 manus prelatus] prelatus manus Q — 569 a co- rio ] iocario K — 569 subito ] subdito K — 569 inviscatus ] infiscatus PQ — 571 penitencie] punitum K — 575 vitam et animam ] animam et vitam K — 576 crediderunt ] tradiderunt Q — 580 concubinariorum ] concubiniarum K — 580 adulterorum ] adulteriorum P — 580 qua] quibus Q — 581 filii autem] filii autem autem K, filii O 568 cf. Horatius, Satirae II, 5, 83 — 578 Prov. 30,12 — 580 recte Sap. 3,16—19 122
Strana 123
thoro semen exterminabitur. Et si quidem longe vite erunt, in nichilum conputabuntur et sine honore erit novissima senectus illorum. Et si celerius defuncti fuerint, non habebunt spem nec in 585 die agnicionis allocucionem. Naciones enim inique dire sunt con- summacionis. Discite hic judices consciencie, vos confessores, quomodo quosdam absolvitis, qui habentes in domibus concubinas vel alias mulier- culas quascunque in synu cordis sui accedunt post absolucionem 590 ad sacri dominici corporis sacramentum et iterum in id ipsum forni- cacionis vicium redeuntes. Non enim credere deberetis talibus, quod sint vere penitentes, quamdiu non eiciunt, nedum ancillam et filium eius, sed ipsum pocius dyabolum, qui stat a dextris eorum, id est mulier fornicaria. Considerate una cum eis judicium 595 terribile, de quo loquitur Petrus Damiani scribens ad Nicolaum papam de incontinencia clericorum sic dicens: „Veniet profecto dies, ymmo nox, quando ista libido tua vertatur in picem, qua se perpetuus ignis in tuis 1 visceribus inextinguibiliter nutriat et K 412rb medullas tuas simul et ossa indefectiva conflagracione depascat. Qui enim flamma libidinis estuas, qua fronte, qua audacia sacris altaribus appropinquas? Ignoras, quia filii Aaron, Nadab et Abiu idcirco celesti igne consumpti sunt, quoniam alienum ignem offerre Domino presumpserunt? Altaria quippe Domini 1 non Q 83va alienum, sed ignem dumtaxat divini amoris accipiunt. Quisquis 6os ergo carnalis illecebre ignibus estuat et sacris assistere misteriis non formidat, illo proculdubio divine ulcionis interim igne con- sumitur, de quo Scriptura testatur. Et nunc ignis flamma deco- quitur et postmodum nunquam finiendis atrocis gehenne incendiis necesse est comburatur. Qui ergo petulantis illecebre volutantur 510 in sceno, qua pestifere securitatis audacia salutaris eukaristie sese ingerunt sacramento, cum igitur omnes sancti patres, qui per Spiritum Sanctum Canones condiderunt, de servanda clericorum continencia non dissona invicem unanimitate concurrant. Quid 600 582 semen ] om. K — 584 celerius ] celeriter K — 590 ad ] post PQ — 591 deberetis ] debetis K, om. PQ — 592 quod sint] quod si sint O — 592 vere] veri P — 593 ipsum pocius ] pocius ipsum P — 598 nutriat ] nutriet P — 599 medullas ] medulias OP — 599 depascat ] depascet P — 602 quoniam ] quo- modo P — 602 alienum ignem ] alienum PQ — 605 ignibus ] om. PQ — 605 assistere misteriis ] misteriis assistere P — 606 illo ] ille Q — 606 consumitur consumatur O — 607 nunc ] tunc K — 609 comburatur ] ut comburatur P — 612 condiderunt ] ediderunt Q 595 Non invenimus 123
thoro semen exterminabitur. Et si quidem longe vite erunt, in nichilum conputabuntur et sine honore erit novissima senectus illorum. Et si celerius defuncti fuerint, non habebunt spem nec in 585 die agnicionis allocucionem. Naciones enim inique dire sunt con- summacionis. Discite hic judices consciencie, vos confessores, quomodo quosdam absolvitis, qui habentes in domibus concubinas vel alias mulier- culas quascunque in synu cordis sui accedunt post absolucionem 590 ad sacri dominici corporis sacramentum et iterum in id ipsum forni- cacionis vicium redeuntes. Non enim credere deberetis talibus, quod sint vere penitentes, quamdiu non eiciunt, nedum ancillam et filium eius, sed ipsum pocius dyabolum, qui stat a dextris eorum, id est mulier fornicaria. Considerate una cum eis judicium 595 terribile, de quo loquitur Petrus Damiani scribens ad Nicolaum papam de incontinencia clericorum sic dicens: „Veniet profecto dies, ymmo nox, quando ista libido tua vertatur in picem, qua se perpetuus ignis in tuis 1 visceribus inextinguibiliter nutriat et K 412rb medullas tuas simul et ossa indefectiva conflagracione depascat. Qui enim flamma libidinis estuas, qua fronte, qua audacia sacris altaribus appropinquas? Ignoras, quia filii Aaron, Nadab et Abiu idcirco celesti igne consumpti sunt, quoniam alienum ignem offerre Domino presumpserunt? Altaria quippe Domini 1 non Q 83va alienum, sed ignem dumtaxat divini amoris accipiunt. Quisquis 6os ergo carnalis illecebre ignibus estuat et sacris assistere misteriis non formidat, illo proculdubio divine ulcionis interim igne con- sumitur, de quo Scriptura testatur. Et nunc ignis flamma deco- quitur et postmodum nunquam finiendis atrocis gehenne incendiis necesse est comburatur. Qui ergo petulantis illecebre volutantur 510 in sceno, qua pestifere securitatis audacia salutaris eukaristie sese ingerunt sacramento, cum igitur omnes sancti patres, qui per Spiritum Sanctum Canones condiderunt, de servanda clericorum continencia non dissona invicem unanimitate concurrant. Quid 600 582 semen ] om. K — 584 celerius ] celeriter K — 590 ad ] post PQ — 591 deberetis ] debetis K, om. PQ — 592 quod sint] quod si sint O — 592 vere] veri P — 593 ipsum pocius ] pocius ipsum P — 598 nutriat ] nutriet P — 599 medullas ] medulias OP — 599 depascat ] depascet P — 602 quoniam ] quo- modo P — 602 alienum ignem ] alienum PQ — 605 ignibus ] om. PQ — 605 assistere misteriis ] misteriis assistere P — 606 illo ] ille Q — 606 consumitur consumatur O — 607 nunc ] tunc K — 609 comburatur ] ut comburatur P — 612 condiderunt ] ediderunt Q 595 Non invenimus 123
Strana 124
O 827 K 412va P 60rb sperandum est eis, qui Spiritum Sanctum proprie carnis illecebras adimplendo blasphemant? Hii nimirum per momentance libidinis 615 fluxum inextinguibile conbustionis eterne mercantur incendium. Nunc in luxurie fetore I sordescunt, sed tunc flammis ultricibus traditi, in torrente picis et sulphuris rotati non quiescunt. Nunc estuanti luxurie semet ipsos I exhibent tartharum, tunc in chaos eterne noctis universi trucis gehenne perferunt sine fine tormentum. 620 Nunc in semet ipsis ignem libidinis nutriunt, tunc indeficientis flammas incendii medulis suorum viscerum pascent. Et nimis infelices ac miseri servando legem putride carnis sue, que vermibus est devoraturis obnoxia, illius iura contempnunt, qui de celo venit et super angelos regnat.“ Et infra: „Ignorantes, quia pro uniuscuius- 625 que fugati voluptate concubitus mille annorum negociantur in- cendium. Et qui nunc estuant flamma luxurie, tunc conburantur igne vindicte.“ Hec ille. O quam plangenda miseria sacerdotum, aliorum quidem, quia in aliis luxuriam exemplo et verbo non destruunt, in aliis autem, 630 quia et facto scandalosissime fornicantur! Ideo et pro se et pro aliis ultimum supplicium pacientur. Hoc enim Jeremias 23° capitulo plangendo dicebat: „A prophetis Ierusalem egressa est pollucio super omnem terram“.] Sed etsi alii fornicantur, parum est respectu sacerdotalis fornicacionis et omnium abhominacionum, 635 que fiunt ab eis, quibus tamquam amicis singularis amoris insigne et precipuum suorum misteriorum archanum et saluberrimum sacramentorum antidotum tradidit aliis dispensandum. Ideo admirans Dominus, quomodo tantorum beneficiorum in- grati possunt tanta mala in scandalum ecclesie perpetrare, dicit 640 Jer. 11°: „Quid est, quod dilectus meus in domo mea facit scele- ra ] multa?“, ac si dicat: Si inimicus esset, non esset mirum, sed est dilectus. Si esset alterius, non esset mirum, nunc autem dilectus K 412vb — 614 proprie ] om. K — 618 rotati ] rotate P — 619 exhibent ] exhibunt Q 520 noctis ] mortis noctis Q — 620 universi ] inmersi K — 620 perferunt] pro- ferunt P — 622 medulis] medulas O — 622 pascent ] pacientur P — 624 est devoraturis] devoraturis est Q — 625 super] supra PQ — 627 conburantur] conburentur P — 628 vindicte ] gehenne vindicte P — 629 plangenda ] plan- genda et P — 629 aliorum quidem ] om. Q — 630 in aliis autem quia et ] om. Q — 631 et facto] eciam facto P, sed pocius facto Q — 631 scandalosissime] scandalissimo PQ — 633 enim ] autem P — 634 alii] aliquando P — 634 pa- rum ] pax Q — 637 saluberrimum ] salubrium Q — 640 possunt ] esse possunt et K — 643 esset alterius ] om. PQ — 643 nunc autem dilectus ] sed est P 632 Ier. 23,15 — 641 Ier. 11,15 124
O 827 K 412va P 60rb sperandum est eis, qui Spiritum Sanctum proprie carnis illecebras adimplendo blasphemant? Hii nimirum per momentance libidinis 615 fluxum inextinguibile conbustionis eterne mercantur incendium. Nunc in luxurie fetore I sordescunt, sed tunc flammis ultricibus traditi, in torrente picis et sulphuris rotati non quiescunt. Nunc estuanti luxurie semet ipsos I exhibent tartharum, tunc in chaos eterne noctis universi trucis gehenne perferunt sine fine tormentum. 620 Nunc in semet ipsis ignem libidinis nutriunt, tunc indeficientis flammas incendii medulis suorum viscerum pascent. Et nimis infelices ac miseri servando legem putride carnis sue, que vermibus est devoraturis obnoxia, illius iura contempnunt, qui de celo venit et super angelos regnat.“ Et infra: „Ignorantes, quia pro uniuscuius- 625 que fugati voluptate concubitus mille annorum negociantur in- cendium. Et qui nunc estuant flamma luxurie, tunc conburantur igne vindicte.“ Hec ille. O quam plangenda miseria sacerdotum, aliorum quidem, quia in aliis luxuriam exemplo et verbo non destruunt, in aliis autem, 630 quia et facto scandalosissime fornicantur! Ideo et pro se et pro aliis ultimum supplicium pacientur. Hoc enim Jeremias 23° capitulo plangendo dicebat: „A prophetis Ierusalem egressa est pollucio super omnem terram“.] Sed etsi alii fornicantur, parum est respectu sacerdotalis fornicacionis et omnium abhominacionum, 635 que fiunt ab eis, quibus tamquam amicis singularis amoris insigne et precipuum suorum misteriorum archanum et saluberrimum sacramentorum antidotum tradidit aliis dispensandum. Ideo admirans Dominus, quomodo tantorum beneficiorum in- grati possunt tanta mala in scandalum ecclesie perpetrare, dicit 640 Jer. 11°: „Quid est, quod dilectus meus in domo mea facit scele- ra ] multa?“, ac si dicat: Si inimicus esset, non esset mirum, sed est dilectus. Si esset alterius, non esset mirum, nunc autem dilectus K 412vb — 614 proprie ] om. K — 618 rotati ] rotate P — 619 exhibent ] exhibunt Q 520 noctis ] mortis noctis Q — 620 universi ] inmersi K — 620 perferunt] pro- ferunt P — 622 medulis] medulas O — 622 pascent ] pacientur P — 624 est devoraturis] devoraturis est Q — 625 super] supra PQ — 627 conburantur] conburentur P — 628 vindicte ] gehenne vindicte P — 629 plangenda ] plan- genda et P — 629 aliorum quidem ] om. Q — 630 in aliis autem quia et ] om. Q — 631 et facto] eciam facto P, sed pocius facto Q — 631 scandalosissime] scandalissimo PQ — 633 enim ] autem P — 634 alii] aliquando P — 634 pa- rum ] pax Q — 637 saluberrimum ] salubrium Q — 640 possunt ] esse possunt et K — 643 esset alterius ] om. PQ — 643 nunc autem dilectus ] sed est P 632 Ier. 23,15 — 641 Ier. 11,15 124
Strana 125
meus hoc facit. Si in prostibulo faceret, non esset mirum, nunc 645 autem in domo mea. Si fecisset et penitendo l cessasset, nec mirum Q 83vb esset, nunc autem facit non cessando, sed pertinaciter correcciones prelatorum et plagas divinas perinpendendo. Si pauca scelera faceret, non esset mirum, nunc autem facit scelera multa, nunc superbiendo, nunc lasciviendo, et ut totum conprehendam, faciem 650 peccatorum assumendo et tamquam canis impudens coram sole peccando et aperte corizando. Et nescit miser, quia quot saltus fecit in corea, tot appropinquavit passibus ad inferna, ut dicit Augustinus. Si enim coree dampnabiles sunt in nupciis, quid, rogo, in primis 655 sive novis missis, quid in conviviis et locis suspectis, quid in prosti- bulis et thabernis! Unde idem Augustinus in sermone De nupciis ostendit, quod nullus sanctorum patrum nec in nupciis corizavit, hoc excepto, quia David ante archam ad laudem Dei et in figura saltavit, sic inquiens: „Nupsit Abrahe Sara de regione 660 Caldea, accepit Ysaac Rebeccam, filiam Batuelis de Syria, duxit Jacob filias Laban de Mesopotamia, accepit Moyses Sephoram de regione Madian, accepit filius Thobie sponsante angelo alteram Saram, filiam Raguelis de regione Medea. Ecce tot nupcie anti- quorum, I et ut verius dicam, amicorum Dei, in quibus nullus K 413ra 665 invenitur saltator, nec organum palpare, nec cytharas percutere, nec tybias inflare. Ideo, fratres, exhortamur vestram devotissimam conversacionem, ut de civitate cristiana eradicentur saltaciones et omnes inmundicie seculares.“ Hec Augustinus. Et Crisostomus Super Matheum Morali 48° dicit loquens de 670 Herodiade, quomodo idem demon adhuc saltat in corizantibus, sic inquiens: „In talibus saltant demones, in talibus letantur de- monum ministri. Multa modo talia convivia efficiuntur, etsi non Johannes interficitur, sed Cristi membra. Et multo difficilius est istud: non enim caput petunt in scutella, qui nunc saltant, 1 sed O 83r 675 animas recumbencium. Cum enim meretrices construant, non 644 hoc facit ] om. P — 646 esset nunc ] esset nec P — 646 correcciones ] correpciones P — 650 sole ] plebe K — 652 appropinquavit passibus ] passibus appropinquavit P — 655 novis ] in novis K — 655 suspectis quid ] suspectis KPQ — 656 idem Augustinus ] Augustinus idem P — 667 cristiana ] Dei P — 670 quomodo ] quoniam P, quod Q — 672 talia ] clerici PQ — 672 efficiun- tur ] efficiunt P — 673 interficitur sed] interficitur tunc P — 674 petunt ] pec- cat P — 674 scutella ] scultella O — 675 meretrices ] filias suas meretrices K — 675 construant ] constituant K, corizant P 653 Non invenimus — 656 Non invenimus — 669 Non invenimus 125
meus hoc facit. Si in prostibulo faceret, non esset mirum, nunc 645 autem in domo mea. Si fecisset et penitendo l cessasset, nec mirum Q 83vb esset, nunc autem facit non cessando, sed pertinaciter correcciones prelatorum et plagas divinas perinpendendo. Si pauca scelera faceret, non esset mirum, nunc autem facit scelera multa, nunc superbiendo, nunc lasciviendo, et ut totum conprehendam, faciem 650 peccatorum assumendo et tamquam canis impudens coram sole peccando et aperte corizando. Et nescit miser, quia quot saltus fecit in corea, tot appropinquavit passibus ad inferna, ut dicit Augustinus. Si enim coree dampnabiles sunt in nupciis, quid, rogo, in primis 655 sive novis missis, quid in conviviis et locis suspectis, quid in prosti- bulis et thabernis! Unde idem Augustinus in sermone De nupciis ostendit, quod nullus sanctorum patrum nec in nupciis corizavit, hoc excepto, quia David ante archam ad laudem Dei et in figura saltavit, sic inquiens: „Nupsit Abrahe Sara de regione 660 Caldea, accepit Ysaac Rebeccam, filiam Batuelis de Syria, duxit Jacob filias Laban de Mesopotamia, accepit Moyses Sephoram de regione Madian, accepit filius Thobie sponsante angelo alteram Saram, filiam Raguelis de regione Medea. Ecce tot nupcie anti- quorum, I et ut verius dicam, amicorum Dei, in quibus nullus K 413ra 665 invenitur saltator, nec organum palpare, nec cytharas percutere, nec tybias inflare. Ideo, fratres, exhortamur vestram devotissimam conversacionem, ut de civitate cristiana eradicentur saltaciones et omnes inmundicie seculares.“ Hec Augustinus. Et Crisostomus Super Matheum Morali 48° dicit loquens de 670 Herodiade, quomodo idem demon adhuc saltat in corizantibus, sic inquiens: „In talibus saltant demones, in talibus letantur de- monum ministri. Multa modo talia convivia efficiuntur, etsi non Johannes interficitur, sed Cristi membra. Et multo difficilius est istud: non enim caput petunt in scutella, qui nunc saltant, 1 sed O 83r 675 animas recumbencium. Cum enim meretrices construant, non 644 hoc facit ] om. P — 646 esset nunc ] esset nec P — 646 correcciones ] correpciones P — 650 sole ] plebe K — 652 appropinquavit passibus ] passibus appropinquavit P — 655 novis ] in novis K — 655 suspectis quid ] suspectis KPQ — 656 idem Augustinus ] Augustinus idem P — 667 cristiana ] Dei P — 670 quomodo ] quoniam P, quod Q — 672 talia ] clerici PQ — 672 efficiun- tur ] efficiunt P — 673 interficitur sed] interficitur tunc P — 674 petunt ] pec- cat P — 674 scutella ] scultella O — 675 meretrices ] filias suas meretrices K — 675 construant ] constituant K, corizant P 653 Non invenimus — 656 Non invenimus — 669 Non invenimus 125
Strana 126
K 413rb caput interficiunt, sed animam occidunt fornicarios operantes. Etsi non filia Herodiadis adest, sed adest ille, qui per illam saltavit tunc dyabolus, eciam per hanc saltat nunc et animas convivancium captivas arripiens abit.“ Hec ille. Ergo peccatum suum sicud Sodoma predicaverunt. Unde et 680 terra data est in salsuginem a malicia inhabitancium in ea, quia sal, quo saliri debemus, propter plagam Slanensem a Deo nuper factam et alias utique non tantum propter excessus eorum, qui sic igne consumpti sunt, verum eciam propter peccata nostra, que sunt coram Deo multo graviora, infatuatum est, et ad nichilum 685 valet, nisi ut mittatur foras et conculcetur ab [ hominibus. Nos autem, karissimi, non sic, sed recogitemus, quod non sit nacio tam grandis, in qua Deo sic complaceat sicut in nobis, si sapuerimus et non fuerimus sicut statua uxoris Loth, respicientes retro. Re- cogitemus genus nostrum tam nobile, tam regale, quia non solum 690 reges, sed et deos nos constituit, omnem nobis tribuens dignitatem, eciam per nos conficiens sacramenta, quod est supra omnem honori- ficenciam angelorum, constituens nos principes super omnem terram. Et non solum hoc, sed etsi imitatores apostolorum fuerimus, eciam possumus angelos iudicare, et quod maius est, salvatores 695 mundi effici secundum participium deitatis. Sicut dicitur Abdie unico capitulo: Mittam salvatores multos, uno salvatore Cristo Ihesu nos et alios auctoritative salvante et nobis et per nos aliis salutem et vitam eternam feliciter largiente. Ad quam nos perducat, qui vivit et regnat Deus in secula seculorum. Amen. 700 676 animam ] animas Q — 676 fornicarios ] actus fornicarios K — 677 He- rodiadis adest ] Herodiadis abest Q — 678 saltat ] om. P, et Q — 679 abit ] va- dit et abit P, iugulat Q — 682 quo saliri ] qua saliri OP — 683 excessus ] om. K — 685 ad nichilum ] nichil O — 687 autem ] om. K — 687 recogitemus ] co- gitemus O — 688 Deo sic ] sic Deo Q — 691 nos constituit] constituit KQ — 692 eciam ] om. P — 692 est ] om. P — 694 etsi ] eciamsi K — 696 effici] efficimur P — 697 unico capitulo ] 8° capitulo P, 7° Q — 697 Cristo ] nostro P — 700 qui ] qui sine fine P — 700 Deus ] om. K — 700 Deus ... amen ] Deus in secula seculorum amen etc. O, etc. P 696 cf. Abdias 21 126
K 413rb caput interficiunt, sed animam occidunt fornicarios operantes. Etsi non filia Herodiadis adest, sed adest ille, qui per illam saltavit tunc dyabolus, eciam per hanc saltat nunc et animas convivancium captivas arripiens abit.“ Hec ille. Ergo peccatum suum sicud Sodoma predicaverunt. Unde et 680 terra data est in salsuginem a malicia inhabitancium in ea, quia sal, quo saliri debemus, propter plagam Slanensem a Deo nuper factam et alias utique non tantum propter excessus eorum, qui sic igne consumpti sunt, verum eciam propter peccata nostra, que sunt coram Deo multo graviora, infatuatum est, et ad nichilum 685 valet, nisi ut mittatur foras et conculcetur ab [ hominibus. Nos autem, karissimi, non sic, sed recogitemus, quod non sit nacio tam grandis, in qua Deo sic complaceat sicut in nobis, si sapuerimus et non fuerimus sicut statua uxoris Loth, respicientes retro. Re- cogitemus genus nostrum tam nobile, tam regale, quia non solum 690 reges, sed et deos nos constituit, omnem nobis tribuens dignitatem, eciam per nos conficiens sacramenta, quod est supra omnem honori- ficenciam angelorum, constituens nos principes super omnem terram. Et non solum hoc, sed etsi imitatores apostolorum fuerimus, eciam possumus angelos iudicare, et quod maius est, salvatores 695 mundi effici secundum participium deitatis. Sicut dicitur Abdie unico capitulo: Mittam salvatores multos, uno salvatore Cristo Ihesu nos et alios auctoritative salvante et nobis et per nos aliis salutem et vitam eternam feliciter largiente. Ad quam nos perducat, qui vivit et regnat Deus in secula seculorum. Amen. 700 676 animam ] animas Q — 676 fornicarios ] actus fornicarios K — 677 He- rodiadis adest ] Herodiadis abest Q — 678 saltat ] om. P, et Q — 679 abit ] va- dit et abit P, iugulat Q — 682 quo saliri ] qua saliri OP — 683 excessus ] om. K — 685 ad nichilum ] nichil O — 687 autem ] om. K — 687 recogitemus ] co- gitemus O — 688 Deo sic ] sic Deo Q — 691 nos constituit] constituit KQ — 692 eciam ] om. P — 692 est ] om. P — 694 etsi ] eciamsi K — 696 effici] efficimur P — 697 unico capitulo ] 8° capitulo P, 7° Q — 697 Cristo ] nostro P — 700 qui ] qui sine fine P — 700 Deus ] om. K — 700 Deus ... amen ] Deus in secula seculorum amen etc. O, etc. P 696 cf. Abdias 21 126
Strana 127
INDICES
INDICES
Strana 128
Strana 129
INDEX AUCTORUM (Numeris paginae huius editionis designantur. Typi inclinati ad locos non inventos pertinent.) Ambrosius Mediolanensis — 110 Super ,,Beati inmaculati** — 706 Augustinus — 125 De quatuor virtutibus caritatis — /04 Enarrationes in Psalmos In Psalmum 147 — 64 Epistolae, classis I Epistola 21 (Ad Valerium episcopum) — 54 Sermo de nuptiis — 125 Sermones (supposititii) De tempore Sermo 100 (De verbis Actuum) — 116, 117 BernardusClarae-Vallensis Sermones de diversis Sermo 35 — 120 Sermones de sanctis Sermo in Conversione S. Pauli — 105 Sermones De tempore In Epiphania Domini sermo 3 — 105 Sermones in Cantica Sermo 10 — 117 Sermo 12—73, 74 Sermo 23—108 Sermo 33—112 Sermo 77—98, 110 Chrysostomus Iohannes De symbolo — 115 Super Matthaeum — 125 (Pseudo-) Chrysostomus Opus imperfectum in Matthaeum Homilia 38 — 78, 80 Homilia 43 — 52, 53, 54, 99, 114 Homilia 44 — 59, 78 Corpus iuris canonici Decreti Magistri Gratiani prima pars dist. 35, c. 1 — 63, 68, 96 Eusebius Hieronymus v. Hieronymus Eusebius Gregorius Magnus — 55, 69, 96 Homilia 17 — 119 Homiliae XL in Evangelia — 57, 58, 82, 83, 97 Homiliarium in Ezechielem, liber I Homilia 11 — 56, 57 Moralium libri sive Expositio in librum B. Iob 75, 95 Registrum — 67, 116 Regulae pastoralis liber — 94 GregoriusNazianzenus Apologia — 73 Haymo Halberstattensis Expositio in Apocalypsin B. Iohannis Liber 1 — 77 Hieronymus Eusebius — 66, 97 Breviarium in Psalmos (opus dubium) Super Psalmum 90 — 64 In Michaeam prophetam — 95 HugodeS. Victore De XII abusionibus — /19 De sacramentis christianae fidei libri II Pars X, cap. 2 — 116 Iohannes Chrysostomus v. Chrysostomus Iohannes Petrus Blessensis — 121 Petrus Damiani Epistula ad Nicolaum papam — 107, 123 Petrus Ravennas Epistula — 115 Pseudo-Chrysostomus v. Chrysostomus Richardus a S. Victore De praeparatione animi ad contemplatio- nem (Benjamin minor) — 59, 91 Seneca — 108 129
INDEX AUCTORUM (Numeris paginae huius editionis designantur. Typi inclinati ad locos non inventos pertinent.) Ambrosius Mediolanensis — 110 Super ,,Beati inmaculati** — 706 Augustinus — 125 De quatuor virtutibus caritatis — /04 Enarrationes in Psalmos In Psalmum 147 — 64 Epistolae, classis I Epistola 21 (Ad Valerium episcopum) — 54 Sermo de nuptiis — 125 Sermones (supposititii) De tempore Sermo 100 (De verbis Actuum) — 116, 117 BernardusClarae-Vallensis Sermones de diversis Sermo 35 — 120 Sermones de sanctis Sermo in Conversione S. Pauli — 105 Sermones De tempore In Epiphania Domini sermo 3 — 105 Sermones in Cantica Sermo 10 — 117 Sermo 12—73, 74 Sermo 23—108 Sermo 33—112 Sermo 77—98, 110 Chrysostomus Iohannes De symbolo — 115 Super Matthaeum — 125 (Pseudo-) Chrysostomus Opus imperfectum in Matthaeum Homilia 38 — 78, 80 Homilia 43 — 52, 53, 54, 99, 114 Homilia 44 — 59, 78 Corpus iuris canonici Decreti Magistri Gratiani prima pars dist. 35, c. 1 — 63, 68, 96 Eusebius Hieronymus v. Hieronymus Eusebius Gregorius Magnus — 55, 69, 96 Homilia 17 — 119 Homiliae XL in Evangelia — 57, 58, 82, 83, 97 Homiliarium in Ezechielem, liber I Homilia 11 — 56, 57 Moralium libri sive Expositio in librum B. Iob 75, 95 Registrum — 67, 116 Regulae pastoralis liber — 94 GregoriusNazianzenus Apologia — 73 Haymo Halberstattensis Expositio in Apocalypsin B. Iohannis Liber 1 — 77 Hieronymus Eusebius — 66, 97 Breviarium in Psalmos (opus dubium) Super Psalmum 90 — 64 In Michaeam prophetam — 95 HugodeS. Victore De XII abusionibus — /19 De sacramentis christianae fidei libri II Pars X, cap. 2 — 116 Iohannes Chrysostomus v. Chrysostomus Iohannes Petrus Blessensis — 121 Petrus Damiani Epistula ad Nicolaum papam — 107, 123 Petrus Ravennas Epistula — 115 Pseudo-Chrysostomus v. Chrysostomus Richardus a S. Victore De praeparatione animi ad contemplatio- nem (Benjamin minor) — 59, 91 Seneca — 108 129
Strana 130
Gen. 4, 7 Exod. 32,32 Num. ll,l11—12 Deut. 16, 19 1. Reg. 2,22 2. Reg. 24, 1—13 1. Par. 21, 1—12 Iudith 16, 11 Iob 24, 19 Psal. 2,2 31, 6 36, 31 37, 12 40, 10 44, 17 54, 13—15 78, 1 78, 7 80, 11 81, 6 81, 6—7 81; 7 104, 15 106, 26 Prov. 6, 3—4 9, 4 24, 30—32 30, 12 30, 13 30, 14 130 INDEX LOCORUM BIBLIAE — 117 — 85 — 86 — 119 — 90 — 90 — 90 — 88 — 88 — 119 — 75 — 93 — 115 — 99 — 114 — 92 — 87 — 88 — 87 — 65, 93 — 78 — 105 — 106, 109 — 108 — 68 — 58, 96, 111 — 86 — 56 — 112 — 70 — 110 — 70 — 106 — 111 — 90 — 55 — 94 — 55 — 107 — 120 — 957 — 74 — 83 — 122 — 119 — 121 Cant. Sap. Ecclus. Is. Ier. Ezech. Dan. 22, 27—30 27, 36 33, 33 34, 2—3 34, 4 9, 16 9, 18 13, 5 — 81 — 92 — 120 — 122 — 103 — 75 — 93 — 103 — 85 — 113 — 79 — 115 — 76 — 65, 93 — 63 — 60 — 90 — 77 — 77 — 89 — 113 — 97 — 56 — 96 — 124 — 82 — 85 — 106 — 124 — 85 — 73 — 90 — 56 —57 — 69 — 89 — 49, 63 — 90 — 52 — 89 — 90 — 96 — 94 —87 —87 — 110
Gen. 4, 7 Exod. 32,32 Num. ll,l11—12 Deut. 16, 19 1. Reg. 2,22 2. Reg. 24, 1—13 1. Par. 21, 1—12 Iudith 16, 11 Iob 24, 19 Psal. 2,2 31, 6 36, 31 37, 12 40, 10 44, 17 54, 13—15 78, 1 78, 7 80, 11 81, 6 81, 6—7 81; 7 104, 15 106, 26 Prov. 6, 3—4 9, 4 24, 30—32 30, 12 30, 13 30, 14 130 INDEX LOCORUM BIBLIAE — 117 — 85 — 86 — 119 — 90 — 90 — 90 — 88 — 88 — 119 — 75 — 93 — 115 — 99 — 114 — 92 — 87 — 88 — 87 — 65, 93 — 78 — 105 — 106, 109 — 108 — 68 — 58, 96, 111 — 86 — 56 — 112 — 70 — 110 — 70 — 106 — 111 — 90 — 55 — 94 — 55 — 107 — 120 — 957 — 74 — 83 — 122 — 119 — 121 Cant. Sap. Ecclus. Is. Ier. Ezech. Dan. 22, 27—30 27, 36 33, 33 34, 2—3 34, 4 9, 16 9, 18 13, 5 — 81 — 92 — 120 — 122 — 103 — 75 — 93 — 103 — 85 — 113 — 79 — 115 — 76 — 65, 93 — 63 — 60 — 90 — 77 — 77 — 89 — 113 — 97 — 56 — 96 — 124 — 82 — 85 — 106 — 124 — 85 — 73 — 90 — 56 —57 — 69 — 89 — 49, 63 — 90 — 52 — 89 — 90 — 96 — 94 —87 —87 — 110
Strana 131
Ioel Abdias Mich. Zach. Mal. 1. Mac. Matth. 4, 1—2 4, 8 4, 8, 10, 2, 17 21 3, 3, 11, 9 2, 8— 1, 22—23, 39 — 2, 3 7, 6 7, 15—16 8, 12 8, 28. —33 13, 25 13, 41 21, 43 22, 13 23, 3 23, 3—4 23, 24 24, 12 27, 63 86 58, 111 90 114 99 86 126 89 89 85 56 61, 108 61 106 105 64 81 96 84 83 108 109 96 52 53 60 117 92 Luc. loh. Act. Rom. 1. Cor. 2. Cor. 1. Tim. 2. Tim. Hebr. Iac. 1. Pet. Iudas Apoc. 2, 8 10, 3 10, 12 15, 3 20, 28- 26, 27 2, 1 2, 17—24 6, 12 1, 21 6, 15. 11, 21 5, 19 5, 20 1, 5 4, 1—2 4, 12—14 4, 16 3, 1—5, 13 3, 12 11, 24—25 1, 23 2, 9 12 2, 20—22 2, 23 5, 10 —29, 31 — — 16 — — 82 81 81 73 82 57 99 52 106 75 107 117 88 89 121 49 103 104 76 76 87 56 53, 95 76 110 110 Os. 131
Ioel Abdias Mich. Zach. Mal. 1. Mac. Matth. 4, 1—2 4, 8 4, 8, 10, 2, 17 21 3, 3, 11, 9 2, 8— 1, 22—23, 39 — 2, 3 7, 6 7, 15—16 8, 12 8, 28. —33 13, 25 13, 41 21, 43 22, 13 23, 3 23, 3—4 23, 24 24, 12 27, 63 86 58, 111 90 114 99 86 126 89 89 85 56 61, 108 61 106 105 64 81 96 84 83 108 109 96 52 53 60 117 92 Luc. loh. Act. Rom. 1. Cor. 2. Cor. 1. Tim. 2. Tim. Hebr. Iac. 1. Pet. Iudas Apoc. 2, 8 10, 3 10, 12 15, 3 20, 28- 26, 27 2, 1 2, 17—24 6, 12 1, 21 6, 15. 11, 21 5, 19 5, 20 1, 5 4, 1—2 4, 12—14 4, 16 3, 1—5, 13 3, 12 11, 24—25 1, 23 2, 9 12 2, 20—22 2, 23 5, 10 —29, 31 — — 16 — — 82 81 81 73 82 57 99 52 106 75 107 117 88 89 121 49 103 104 76 76 87 56 53, 95 76 110 110 Os. 131
Strana 132
Strana 133
PEЗЮME В число международных кудьтурНьѭ Юбилеев ЮНЕСКО на 1974 год быха включена и шестисотая годовщина смерти одного из наиболее ярких предшественников Гуса и гу- ситского движения в цехом — Яна Милича из Кромержижа. Милич несомненно в решаю- щей мере способствоваА формированию революционного сознания, превратившегося в гуситском движении в материальную силу, потрясшую самые основы всеменской церкви и всего феодального строя. Вся его деятельность, и в частности его творчество, быо на- правлено на совершенствование общественных отношений и вышхо далеко за пределы чешской среды и своей зпохи, стало неотъемлемой частью прогрессивного наследства чешской и мировой кудьтурьI. Жизнь Милича богата разнообразными событиями, но за ними проступают четкие догические контуры. Родидся он — вероятно в двадцатых годах 14�го века — в моравском городе Кромержиже „от родителей не благородного сосмовия“. В Моравии, видимо, прошея он и свой курс шкодьного обучения, давший ему обыгчные в то время знания. Однако, хотя он никогда не достиг университетских ученых степеней, знания его и спо- собности значительно превысили обычный уровень. Доказательством тому может схужить, помимо прочего, и свидетельство Войтеха (Адальберта) Ранькува из Ежова, выдающегося ученого и оратора, бывшего недого даже ректором парижского университета и немало гордившегося своим образованием, увенчаным двумя высшими степенями парижского университета. И вот отот чеховек сказах о Миличе, что то, „что он сам, проповедуя ученыM и просвещенным мужам, от силы в месяц се ставить умеет, то Михич в уме своем составляет в час“. Жизненный опыт Милича быА явно второй и самой ценной школой. После своего переезда в Грагу Милич попадает в среду канцехярии императора Карда IV, долгие годы работавшей под руководством Яна из Стржеды, друга Петрарки. МиЛИЧ ВыПОАНЯА в зтой канцелярии обязанности регистратора, корректора, а в период с 1358 по 1362 год вероятно и одного из нотариусов. Мы вряд ми ошибемся, если в зтой деятельности будем искать один из источников его изумительного ораторского искусства. На зтой дохжности Михич мог хорошо познакомиться и с верхами тогдашнего феодального общества, не только в Праге, но и за рубежом, так как он сопровождаА в путешествиях императорский двор. По ходатайству Яна из Стржеды Милич позже стамзаместителем пражского архидъя- кона. В его обязанности входили и визитации епархии, т. е. надзор за соблюдением устава духовенством. Зти поездки раскрыи перед ним гхубокое падение церкви во всей наготе, обнажихи то, что скрьвахось за внешним великодепием, и одновременно позводиди ему воочию увидеть и все противоречия феодального общества, которые приобретали в то время все болсе нестерпимые формыг. Все виденное и осмысленное настолько потрясло Милича, что он реших посвятить все свои силы искоренению 9тих зох. Несомненно повлияя на его решение и Конрад Вамьдгаузер, который в то же время начах свои критические выступления в Праге и стал близким другом Милича. Его решения не смогло поколебать и заманчивое преддожение 133
PEЗЮME В число международных кудьтурНьѭ Юбилеев ЮНЕСКО на 1974 год быха включена и шестисотая годовщина смерти одного из наиболее ярких предшественников Гуса и гу- ситского движения в цехом — Яна Милича из Кромержижа. Милич несомненно в решаю- щей мере способствоваА формированию революционного сознания, превратившегося в гуситском движении в материальную силу, потрясшую самые основы всеменской церкви и всего феодального строя. Вся его деятельность, и в частности его творчество, быо на- правлено на совершенствование общественных отношений и вышхо далеко за пределы чешской среды и своей зпохи, стало неотъемлемой частью прогрессивного наследства чешской и мировой кудьтурьI. Жизнь Милича богата разнообразными событиями, но за ними проступают четкие догические контуры. Родидся он — вероятно в двадцатых годах 14�го века — в моравском городе Кромержиже „от родителей не благородного сосмовия“. В Моравии, видимо, прошея он и свой курс шкодьного обучения, давший ему обыгчные в то время знания. Однако, хотя он никогда не достиг университетских ученых степеней, знания его и спо- собности значительно превысили обычный уровень. Доказательством тому может схужить, помимо прочего, и свидетельство Войтеха (Адальберта) Ранькува из Ежова, выдающегося ученого и оратора, бывшего недого даже ректором парижского университета и немало гордившегося своим образованием, увенчаным двумя высшими степенями парижского университета. И вот отот чеховек сказах о Миличе, что то, „что он сам, проповедуя ученыM и просвещенным мужам, от силы в месяц се ставить умеет, то Михич в уме своем составляет в час“. Жизненный опыт Милича быА явно второй и самой ценной школой. После своего переезда в Грагу Милич попадает в среду канцехярии императора Карда IV, долгие годы работавшей под руководством Яна из Стржеды, друга Петрарки. МиЛИЧ ВыПОАНЯА в зтой канцелярии обязанности регистратора, корректора, а в период с 1358 по 1362 год вероятно и одного из нотариусов. Мы вряд ми ошибемся, если в зтой деятельности будем искать один из источников его изумительного ораторского искусства. На зтой дохжности Михич мог хорошо познакомиться и с верхами тогдашнего феодального общества, не только в Праге, но и за рубежом, так как он сопровождаА в путешествиях императорский двор. По ходатайству Яна из Стржеды Милич позже стамзаместителем пражского архидъя- кона. В его обязанности входили и визитации епархии, т. е. надзор за соблюдением устава духовенством. Зти поездки раскрыи перед ним гхубокое падение церкви во всей наготе, обнажихи то, что скрьвахось за внешним великодепием, и одновременно позводиди ему воочию увидеть и все противоречия феодального общества, которые приобретали в то время все болсе нестерпимые формыг. Все виденное и осмысленное настолько потрясло Милича, что он реших посвятить все свои силы искоренению 9тих зох. Несомненно повлияя на его решение и Конрад Вамьдгаузер, который в то же время начах свои критические выступления в Праге и стал близким другом Милича. Его решения не смогло поколебать и заманчивое преддожение 133
Strana 134
пражского архиепископа Арношта из Пардубиц помогать ему в его реформаторских усилиях. Милич слишком хорошо видем неудовлетворительность и половинчатость таких попыток сверху осуществить дело обновления. По словам Матвея из Янова „он покидает все, что имел, и дохжности, и доходы, и почетное место при пражском соборе... он покидает замки богатых и предпочитает быть униженным, чем богатым и знаменитыM смавой дщери фараоновой, предпочитает в хижинах убогих пребывать“. Итак Милич становится независимым проповедником, а смедовательно и относительно независимым критиком современной церкви и общества. Он полностью сознает значение проповеди в качестве средства борьбы за исправление общественных отношений, средства. которым можно поднять народ, к которому он обращается не только по�матыни, по и по�чешски и по�немецки. „Опасность“ замысла Михича поняли прежде всего его враги, против которых все более явственно и последовательно бымо направлено острие проповедей Милича. Его критика быха направлена прежде всего против современной церкви: проповедник обличах приходских священников, не довольствующихся своиM приходом, нищенствующие монашеские ордена, симонию и развратную жизнь ханж, истинный облик которых Милич мастерски обрисоваА в своих проповедях. Матвей из Янова вспоминаА, что Милич вынужден быѫ „непрерывно, без устали бороться и спорить с многочисленными фальшивыми пророками, монахами и священниками, церковниками и законниками; почти ежедневно приходилось ему на смерть стоять за истину“. Несмотря на все нападки врагов Милич до самой своей смерти продолжах свою проповедь, влияние которой все больше росAО. Свои обличения он произносиА не только перед простым народом, к которому он обра- щался с наибольшим воодушевлением и среди которого находия самый восторженный прием (помимо Праги он проповедовах и в других чешских и моравских городах), но и прямо в мицо тем, кого обличах, и опять таки не только в Праге, но и в папском Римс. Матвей из Янова в своем сочинении Narracio de Milicio пишет: „Он мужественно обличаА высших иерархов церкви, архиепископов и епископов, в том, в чем найдены они были заблуждающимися; в своем горении он быА как бы в доспехи облачен и не побояся самого упомянутого императора (т. е. Карха 1V), подойдя и которому и указав перстом среди всех сказал, что он является поддиНныM Антихристом, за что додгое время быА закмючен и находился под арестом. И именно он в Риме архиепископам и иерархам церкви пропове- доваА, что Антихрист уже явился в мир и что они сами, так как действуют вопреки Иисусу Христу, явѫяются членами Антихриста, за что вторично пришлось ему от антихристов претерпеть и тюрьмы и узы. И наконец предстаА он перед папой и кардинахами и столь же мужественно обратися Он К ним...“ Убеждение Милича в том, что в мир уже явился реахьный Антихрист, идея, которую мы весьма определенно находим и у Гуса и во всем гуситском движении (Гус в июне 1412 года прямо назвах папу римского Антихристом) тесно связано с представлением о конце мира, который не заставит себя долго ждать. В римской темнице Милич пишет одновременно и книгу об Антихристе (Libellus de Antichristo) и свой Sermo de die novis- simo. Образ Антихриста и хилиастическое видение скончания веков, после которого настанет вхасть правосудия, приводит в условиях данной зпохи к убеждению о конце феодального строя и в своих общественных последствиях несомненно способствует его концу. (В отой связи нельзя не вспомнить о более поздних „хождениях на горы“, которые переросли в образование революционного Табора.) Благодаря вмешательству вхиятельных покровителей Милич бы вышущен из тюрьМы и вернухся в Прагу. Заточение не заставило его отступить от его критического отношения и он и впредь ищет все возможные пути к исправлению. Он не ограничивается проповедя- ми, но предпринимает и практические шаги. К папе Урбану V он обращается с открытыM письмом, в котором его критика состояния церкви достигает максимальной остроты (по- 134
пражского архиепископа Арношта из Пардубиц помогать ему в его реформаторских усилиях. Милич слишком хорошо видем неудовлетворительность и половинчатость таких попыток сверху осуществить дело обновления. По словам Матвея из Янова „он покидает все, что имел, и дохжности, и доходы, и почетное место при пражском соборе... он покидает замки богатых и предпочитает быть униженным, чем богатым и знаменитыM смавой дщери фараоновой, предпочитает в хижинах убогих пребывать“. Итак Милич становится независимым проповедником, а смедовательно и относительно независимым критиком современной церкви и общества. Он полностью сознает значение проповеди в качестве средства борьбы за исправление общественных отношений, средства. которым можно поднять народ, к которому он обращается не только по�матыни, по и по�чешски и по�немецки. „Опасность“ замысла Михича поняли прежде всего его враги, против которых все более явственно и последовательно бымо направлено острие проповедей Милича. Его критика быха направлена прежде всего против современной церкви: проповедник обличах приходских священников, не довольствующихся своиM приходом, нищенствующие монашеские ордена, симонию и развратную жизнь ханж, истинный облик которых Милич мастерски обрисоваА в своих проповедях. Матвей из Янова вспоминаА, что Милич вынужден быѫ „непрерывно, без устали бороться и спорить с многочисленными фальшивыми пророками, монахами и священниками, церковниками и законниками; почти ежедневно приходилось ему на смерть стоять за истину“. Несмотря на все нападки врагов Милич до самой своей смерти продолжах свою проповедь, влияние которой все больше росAО. Свои обличения он произносиА не только перед простым народом, к которому он обра- щался с наибольшим воодушевлением и среди которого находия самый восторженный прием (помимо Праги он проповедовах и в других чешских и моравских городах), но и прямо в мицо тем, кого обличах, и опять таки не только в Праге, но и в папском Римс. Матвей из Янова в своем сочинении Narracio de Milicio пишет: „Он мужественно обличаА высших иерархов церкви, архиепископов и епископов, в том, в чем найдены они были заблуждающимися; в своем горении он быА как бы в доспехи облачен и не побояся самого упомянутого императора (т. е. Карха 1V), подойдя и которому и указав перстом среди всех сказал, что он является поддиНныM Антихристом, за что додгое время быА закмючен и находился под арестом. И именно он в Риме архиепископам и иерархам церкви пропове- доваА, что Антихрист уже явился в мир и что они сами, так как действуют вопреки Иисусу Христу, явѫяются членами Антихриста, за что вторично пришлось ему от антихристов претерпеть и тюрьмы и узы. И наконец предстаА он перед папой и кардинахами и столь же мужественно обратися Он К ним...“ Убеждение Милича в том, что в мир уже явился реахьный Антихрист, идея, которую мы весьма определенно находим и у Гуса и во всем гуситском движении (Гус в июне 1412 года прямо назвах папу римского Антихристом) тесно связано с представлением о конце мира, который не заставит себя долго ждать. В римской темнице Милич пишет одновременно и книгу об Антихристе (Libellus de Antichristo) и свой Sermo de die novis- simo. Образ Антихриста и хилиастическое видение скончания веков, после которого настанет вхасть правосудия, приводит в условиях данной зпохи к убеждению о конце феодального строя и в своих общественных последствиях несомненно способствует его концу. (В отой связи нельзя не вспомнить о более поздних „хождениях на горы“, которые переросли в образование революционного Табора.) Благодаря вмешательству вхиятельных покровителей Милич бы вышущен из тюрьМы и вернухся в Прагу. Заточение не заставило его отступить от его критического отношения и он и впредь ищет все возможные пути к исправлению. Он не ограничивается проповедя- ми, но предпринимает и практические шаги. К папе Урбану V он обращается с открытыM письмом, в котором его критика состояния церкви достигает максимальной остроты (по- 134
Strana 135
мимо прочего он требует, чтобы церковные дохжности предоставдялись лишь мюдям достойныІм, которые защищали бы свое стадо от гнета, а не принимали бы сами участия в угнетении) и в котором он предлагает папе созвать всеменский собор, который по его мнению мог бы способствовать преодохению кризиса — тем самым Милич становится Одним из первых пропагандистов идеи соборности. В сохранившихся материахах мы находим и ряд свидетельств о стремлении Милича оказать непосредственную помощь а отчасти и решать социальные противоречия, с кото- рыми он сталкивахся на каждом шагу. Сам он жи весьма скромно, скорее аскетически, и все, что приобретаА немедденно отдава� страждущим. Характерно в отом отношении то, что он сдехаА дѫя тех блудниц, которые под впечатлением его слов решили порвать с тем образом жизни, который они вели до тех пор: он оплачива» их долги, обеспечи иM помещения и одежду и заботися об их возвращении в общество. Оти стремления могически привехи к образованию учреждения, которое Милич назваА Иерусалимом, и в котором предоставляхось жительство и питание нуждающимся — ВКОМПАеКС ВхОдИЛИ ЖИАые помещения, школа и часовня — и которое одновременно домжно быАО служить некиим прообразом идеальной коммуны. В зтом смысме пражский Иеруса- Аим Милича является в опредеденной степени предшественником и Вифлеемской часовни Гуса и города Табора времен начала революционного движения. Жизнь в Иерусалиме, резко отдичающаяся от ханжеской практики прочих приходов, а также и глубокое уваже- ние к зтому сообществу среди широких народных масс, вызвали бурное сопротивление со стороны бодьшинства пражских приходских священников и прехатов, направленное против Милича, которого они уже дояго ненавидели. Они обратились с жалобой на Мили- ча к папе римскому. Григорий XI ответия на жамобу грамотой от 13 января 1374 года, в которой помимо прочего говорихось: „Некий священник Милич, под видимостью святости одержимый духом высокомерия и бесчиния, присвои, себе должность проповед- ника, которая ему не надлежит, и осмелился и осмеливается открыто проповедовать верующим, особенно из простых, заблуждения не только бесчинные и неверные, но и прямо еретические и раскохьнические, а следовательно возмутительные и опасные, которыми проповедями привлек он в свою секту и к забдуждениям окаянным и дехам предосудитедьным уже много мюдей обоего пола, в ущерб католической вере и на посрам- Аение священных прав.“ В последующей грамоте от 10 феврахя того же года папа обра- щается к императору Карху ІV с призывом направить „не мешкая десницу светской власти“ против Милича, его последователей и покровителей. Таким образом на скхоне мет Милич снова сталкивается с официальной церковью. Он вынужден отправиться к папскому двору в Авиньон и там защищать себя от обвинений в ереси. Хотя ему и удалось доказать можность ряда обвинений и в основном защитить себя он, по словам автора анонимного жития „посме стольких трудов и усилий ослабший и больной“, умирает в Авиньоне 29 июня 1374 года. Непосредственно посме смерти Милича его пражским врагам удалось разогнать его учеников и уничтожить ненавистный Иерусалим (который быгА передан ордену цистерци- аков), но хиквидировать его влияние на чешскую среду быхо уже не в их силах. Именно посмедователи Милича, среди них и купец Кржиж и Ян из Аахена (дед Прокопа Гохого), сначала безрезухьтатно попытались через суд приобрести обратно потерянный Иеруса- хим, а после неудачи решили создать новый центр независимой проповеди. Они приобрели строительный участок неподалеку от Иерусалима Милича и уже в 1394 году выстроили на нем Вифлеемскую часовню, в которой с 1402 года проповедовах Ян Гус. Семя идей Милича пало на плодородную почву и пустило крепкие корни. Об зтоM свидетельствуют и сохранившиеся труды Милича. Уже при его жизни его критические идеи распространяхись прямо хавинообразно. Iо свидетедьству Матвея из Янова Милич, который „большие книги твория и собственной рукой писах“ отдавах их ежедневно 135
мимо прочего он требует, чтобы церковные дохжности предоставдялись лишь мюдям достойныІм, которые защищали бы свое стадо от гнета, а не принимали бы сами участия в угнетении) и в котором он предлагает папе созвать всеменский собор, который по его мнению мог бы способствовать преодохению кризиса — тем самым Милич становится Одним из первых пропагандистов идеи соборности. В сохранившихся материахах мы находим и ряд свидетельств о стремлении Милича оказать непосредственную помощь а отчасти и решать социальные противоречия, с кото- рыми он сталкивахся на каждом шагу. Сам он жи весьма скромно, скорее аскетически, и все, что приобретаА немедденно отдава� страждущим. Характерно в отом отношении то, что он сдехаА дѫя тех блудниц, которые под впечатлением его слов решили порвать с тем образом жизни, который они вели до тех пор: он оплачива» их долги, обеспечи иM помещения и одежду и заботися об их возвращении в общество. Оти стремления могически привехи к образованию учреждения, которое Милич назваА Иерусалимом, и в котором предоставляхось жительство и питание нуждающимся — ВКОМПАеКС ВхОдИЛИ ЖИАые помещения, школа и часовня — и которое одновременно домжно быАО служить некиим прообразом идеальной коммуны. В зтом смысме пражский Иеруса- Аим Милича является в опредеденной степени предшественником и Вифлеемской часовни Гуса и города Табора времен начала революционного движения. Жизнь в Иерусалиме, резко отдичающаяся от ханжеской практики прочих приходов, а также и глубокое уваже- ние к зтому сообществу среди широких народных масс, вызвали бурное сопротивление со стороны бодьшинства пражских приходских священников и прехатов, направленное против Милича, которого они уже дояго ненавидели. Они обратились с жалобой на Мили- ча к папе римскому. Григорий XI ответия на жамобу грамотой от 13 января 1374 года, в которой помимо прочего говорихось: „Некий священник Милич, под видимостью святости одержимый духом высокомерия и бесчиния, присвои, себе должность проповед- ника, которая ему не надлежит, и осмелился и осмеливается открыто проповедовать верующим, особенно из простых, заблуждения не только бесчинные и неверные, но и прямо еретические и раскохьнические, а следовательно возмутительные и опасные, которыми проповедями привлек он в свою секту и к забдуждениям окаянным и дехам предосудитедьным уже много мюдей обоего пола, в ущерб католической вере и на посрам- Аение священных прав.“ В последующей грамоте от 10 феврахя того же года папа обра- щается к императору Карху ІV с призывом направить „не мешкая десницу светской власти“ против Милича, его последователей и покровителей. Таким образом на скхоне мет Милич снова сталкивается с официальной церковью. Он вынужден отправиться к папскому двору в Авиньон и там защищать себя от обвинений в ереси. Хотя ему и удалось доказать можность ряда обвинений и в основном защитить себя он, по словам автора анонимного жития „посме стольких трудов и усилий ослабший и больной“, умирает в Авиньоне 29 июня 1374 года. Непосредственно посме смерти Милича его пражским врагам удалось разогнать его учеников и уничтожить ненавистный Иерусалим (который быгА передан ордену цистерци- аков), но хиквидировать его влияние на чешскую среду быхо уже не в их силах. Именно посмедователи Милича, среди них и купец Кржиж и Ян из Аахена (дед Прокопа Гохого), сначала безрезухьтатно попытались через суд приобрести обратно потерянный Иеруса- хим, а после неудачи решили создать новый центр независимой проповеди. Они приобрели строительный участок неподалеку от Иерусалима Милича и уже в 1394 году выстроили на нем Вифлеемскую часовню, в которой с 1402 года проповедовах Ян Гус. Семя идей Милича пало на плодородную почву и пустило крепкие корни. Об зтоM свидетельствуют и сохранившиеся труды Милича. Уже при его жизни его критические идеи распространяхись прямо хавинообразно. Iо свидетедьству Матвея из Янова Милич, который „большие книги твория и собственной рукой писах“ отдавах их ежедневно 135
Strana 136
переписчикам числом до двух сот. Его сочинения переписывались и посме смерти автора. Особенно попумярны они быи в гуситскую зпоху и распространялись они все дальше, далеко за пределы Праги и чешского королевства, так что до наших дней множество списков можно найти в рукописьных собраниях не только чешских, но и польоких, венгерских, немецких, австрийских и т. д. (Описание сочинений Милича и список сохранив� шихся рукописей содержится в работе J. Тříškа приведенной в прим. 43 предисловия.) Даже из краткого обзора жизни Милича явствует, что большую часть его литературного наследия составляют проповеди и речи. Милич сам объединия их в несколько собраний, крупнейшими из которы явмяются Abortivus и Gratiae Dei. Мастерские проповеди Милича вызывали с одной стороны ненависть тех, против которыM они были направлены, с другой стороны безмерное восхищение своей формой и содержанием у его последователей (Томаш Штитны первым назвах их „огненными смовами“). Из богатого наследства Милича опубликована до сих пор хишь незначительная часть (опубликованные труды приведены в прим. 28, 29, 50, 51 и 52 предисловия). Даже круп- нейшие сборники Abortivus и Gratiae Dei остаются пока, как и большая часть прочих сочинений Милича, только в составе ряда средневековых рукописных кодексов. Настоящее издание, выходящее в юбилейном году, должно способствоватъ обогаще- нию нашей источниковедческой базы, а тем самым и наших знаний о творчестве отого крупного предшественника Гуса. Речи „Sacerdotes contempserunt“, „Grex Perditus“, „Audite reges“ вызвали живейший интерес уже при жизни Милича и домгое время отно- сились к произведениям чрезвычайно распространенным и часто переписываемым. Еще в начаме 18�го века они были еще настолько известны, что немецкий рационалист и изда- тель источников по констанцкому собору Германн фон дер Гардт напечатая первую из них под названиеM „Sermo I. de corrupto ecclesiae statu saeculo XV.“ B CвOeM трyдe Historia litteraria reformationis. (Тeкст 9того редкого уже издания однако часто неточен и искажен.) Две дальнейшие речи, образующие с первой определенное цехое, до сих пор вообщце не были опубликованы и сохранились только в средневековь рукописях. Речи быи подготовлены дАя пражских поместных соборов. Оти собрания духовенства пражской епархии проводились во второй половине 14�го века и в начаме 15�го примерно раз в поѫ года и дохжны быи способствовать, конечно в ограниченном, реформистском масштабе, исправлению хотя бы некоторьх бросающихся в глаза случаев неподобающего поведения и жизни священников. Дя проповедника в 9том собрании предоставлямась таким образом возможность критически отнестись к недостаткам. Многие проповеди на отих соборах однако вышли далеко за пределы обсуждаемых вопросов и превратились в принципиахьную критику современной церкви и общества. Милич, в качестве первого известного пражского соборного проповедника, закхадывает основы 9той традиции. Развивают ее, помимо прочих, Войтех (Адальберт) Ранькув из Ежова, Матвей из Кракова, Стефан из Колина, Станислав из Зноймо, а апогеем се является блестящая воинственная проповедь Яна Гyса в 1407 r.: „State succinti lumbos vestros“. С формальной точки зрения речи Милича выделяются продуманным построением и чет- ким делением, полностью отвечающим поставленной задаче. Во всех случаях они содержат следующие три части: 1. Prologus, 2. Introductio thematis, 3. Divisio thematis cum partium deductione. Prologus содержит тему проповеди, по обычаю взятую из бибхии, при чем избранная цитата чрезвычайно ясно указывает на критический замысех проповеди. В публикуемыѭх речах зто особенно ярко: темой первой проповеди Милич избрах слова Иезекииля „Свя- щенники ее нарушают закон мой и оскверняют святыни мои“, второй — Иеремии: „Народ мой бы как погибшие овцыl; пастыри их совратили их с пути“, третей из Премудрости Сомомона: „Схушайте и знайте цари, учитесь судьи краев земных, внемдите вы, кто 136
переписчикам числом до двух сот. Его сочинения переписывались и посме смерти автора. Особенно попумярны они быи в гуситскую зпоху и распространялись они все дальше, далеко за пределы Праги и чешского королевства, так что до наших дней множество списков можно найти в рукописьных собраниях не только чешских, но и польоких, венгерских, немецких, австрийских и т. д. (Описание сочинений Милича и список сохранив� шихся рукописей содержится в работе J. Тříškа приведенной в прим. 43 предисловия.) Даже из краткого обзора жизни Милича явствует, что большую часть его литературного наследия составляют проповеди и речи. Милич сам объединия их в несколько собраний, крупнейшими из которы явмяются Abortivus и Gratiae Dei. Мастерские проповеди Милича вызывали с одной стороны ненависть тех, против которыM они были направлены, с другой стороны безмерное восхищение своей формой и содержанием у его последователей (Томаш Штитны первым назвах их „огненными смовами“). Из богатого наследства Милича опубликована до сих пор хишь незначительная часть (опубликованные труды приведены в прим. 28, 29, 50, 51 и 52 предисловия). Даже круп- нейшие сборники Abortivus и Gratiae Dei остаются пока, как и большая часть прочих сочинений Милича, только в составе ряда средневековых рукописных кодексов. Настоящее издание, выходящее в юбилейном году, должно способствоватъ обогаще- нию нашей источниковедческой базы, а тем самым и наших знаний о творчестве отого крупного предшественника Гуса. Речи „Sacerdotes contempserunt“, „Grex Perditus“, „Audite reges“ вызвали живейший интерес уже при жизни Милича и домгое время отно- сились к произведениям чрезвычайно распространенным и часто переписываемым. Еще в начаме 18�го века они были еще настолько известны, что немецкий рационалист и изда- тель источников по констанцкому собору Германн фон дер Гардт напечатая первую из них под названиеM „Sermo I. de corrupto ecclesiae statu saeculo XV.“ B CвOeM трyдe Historia litteraria reformationis. (Тeкст 9того редкого уже издания однако часто неточен и искажен.) Две дальнейшие речи, образующие с первой определенное цехое, до сих пор вообщце не были опубликованы и сохранились только в средневековь рукописях. Речи быи подготовлены дАя пражских поместных соборов. Оти собрания духовенства пражской епархии проводились во второй половине 14�го века и в начаме 15�го примерно раз в поѫ года и дохжны быи способствовать, конечно в ограниченном, реформистском масштабе, исправлению хотя бы некоторьх бросающихся в глаза случаев неподобающего поведения и жизни священников. Дя проповедника в 9том собрании предоставлямась таким образом возможность критически отнестись к недостаткам. Многие проповеди на отих соборах однако вышли далеко за пределы обсуждаемых вопросов и превратились в принципиахьную критику современной церкви и общества. Милич, в качестве первого известного пражского соборного проповедника, закхадывает основы 9той традиции. Развивают ее, помимо прочих, Войтех (Адальберт) Ранькув из Ежова, Матвей из Кракова, Стефан из Колина, Станислав из Зноймо, а апогеем се является блестящая воинственная проповедь Яна Гyса в 1407 r.: „State succinti lumbos vestros“. С формальной точки зрения речи Милича выделяются продуманным построением и чет- ким делением, полностью отвечающим поставленной задаче. Во всех случаях они содержат следующие три части: 1. Prologus, 2. Introductio thematis, 3. Divisio thematis cum partium deductione. Prologus содержит тему проповеди, по обычаю взятую из бибхии, при чем избранная цитата чрезвычайно ясно указывает на критический замысех проповеди. В публикуемыѭх речах зто особенно ярко: темой первой проповеди Милич избрах слова Иезекииля „Свя- щенники ее нарушают закон мой и оскверняют святыни мои“, второй — Иеремии: „Народ мой бы как погибшие овцыl; пастыри их совратили их с пути“, третей из Премудрости Сомомона: „Схушайте и знайте цари, учитесь судьи краев земных, внемдите вы, кто 136
Strana 137
правите множествам и гордыню свою опираете на томы мюдские“. ГІри 9том использова- ние ветхозаветных цитат, зачастую чрезвычайно критических по отношению к тогдашниM священникам и светским правителям, позволяет Миличу ставить знак равенства между ними и современными священниками и князьями. За цитатой следует обращение (Reveren- di patres et domini), a зareм краткое обоснование произнесения речи и captatio benevolen- tiae или же выражение сомнения в том, что проповедник сумеет вышолнить свою задачу. Кончается прохог призывом к общей молитве Ave Maria. Introductio thematis открывается снова с темы проповеди (вступитехьная цитата) и на основании собственных рассуждений и ссылок на авторитеты обосновывает цемесообраз- ность и своевременность избранной темы. Закмючается зта часть утверждением правиль- ности избранной темы, открывающимся словами „ideo bene dixi“, „bene ergo dictum est“ и новыM повторением цитаты, посме которой следуют смова „que fuerunt verba vestre proposita caritati“. Divisio thematis cum partium deductione дaeт прежде всего разделение темы на три части, каждая из которых кратко комментируется. Открывастся она смовами: „In quibus quidem verbis tanguntur (breviter) tria“. Deductio partium — самая пространная часть речи — содержит подробное изможение, в некоторых случаях вновь подразделенное, с богатой аргументацией как от авторитетов, так и собственной, к указанным трем частям темы в соответствии с принятым делением, открьвающееся словами „Primo dico“, „Secundo dixi“, „Tercio dixi“. В начале всегда повторяется или цитированная часть темы, или ком- ментарий из divisio thematis. Заканчивается она словами „Et hoc quantum ad primum“, „Et hoc quantum ad secundum“. B конце третьей части, где иногда вновь напоминается тема, присоединяется краткое заключение, иногда предваряемое извинением за пространность речи и оканчивающееся призывом к устранению указанных недостатков. Кончается проповедь обычныM „аминь“. Многочисленные цитаты из бибдии или из т. наз. отцов церкви вполне обычны в сред- невековой митературе, в частности в гомилетике. У Милича выбор цитированных автори- тетов продуман и цемесообразен: избранные цитаты поддерживают аргументацию про- поведника и дают ему и некоторую защиту особенно в тех местах, в которых автор наиболее воинственен, а следовательно ему угрожает и нападение. При отом Милич несмотря на чрезвычайно многочисленные цитаты придерживается вполне самостоятель- ного плана и не отклоняется от своей программы. (Чрезвычайно интересно проследить распространение некоторых цитат, как библейских, так и отцов церкви, от Милича, через прочих предшественников Гуса до самого Гуса и гуситского ревомюционного движения. И в цитатах и в сопровождающей их аргументации мы встречаем показательные совпаде- ния: попухярность определенных авторов, сочинений и прямо отдедьных цитат типична дия всей догуситской и гуситской зпохи и Милич первыM в чешской среде дах продуман- ную подборку таких цитат.) Что касается собственно содержания публикуемых соборных речей Милича, мы не можем воспроизводить его и вынуждены ограничиться выявлением нескодьКих осHОвНыX мыслей Милича. Дя всех проповедей типична очень острая, едкая критика современного состояния церкви, которая в третьей речи начинает уже относиться и к сфере светской феодальной власти, хотя и здесь под „Reges“ Милич подразумевает в первую очередь князей церкви. Милич строго придерживается избранных тем и в продуманном построении своих речей развивает четкий идейный пхан. Противопоставлением „идеального“ состоя- ния первоначальной церкви современности, которое Милич изображает весьма живо, кра- сочно и, главное, смело, он подводит слушателей к закмючению, что необходимо коренное исправление. В первую очередь он указывает на хицемерие священников. Ци- тата из Псевдо�Златоуста — „Священники проповедуют веру, действуют без веры, мир другим сообают, а среди них нет его, истину хвалят, хожь мюбят, жадность осуждают, 137
правите множествам и гордыню свою опираете на томы мюдские“. ГІри 9том использова- ние ветхозаветных цитат, зачастую чрезвычайно критических по отношению к тогдашниM священникам и светским правителям, позволяет Миличу ставить знак равенства между ними и современными священниками и князьями. За цитатой следует обращение (Reveren- di patres et domini), a зareм краткое обоснование произнесения речи и captatio benevolen- tiae или же выражение сомнения в том, что проповедник сумеет вышолнить свою задачу. Кончается прохог призывом к общей молитве Ave Maria. Introductio thematis открывается снова с темы проповеди (вступитехьная цитата) и на основании собственных рассуждений и ссылок на авторитеты обосновывает цемесообраз- ность и своевременность избранной темы. Закмючается зта часть утверждением правиль- ности избранной темы, открывающимся словами „ideo bene dixi“, „bene ergo dictum est“ и новыM повторением цитаты, посме которой следуют смова „que fuerunt verba vestre proposita caritati“. Divisio thematis cum partium deductione дaeт прежде всего разделение темы на три части, каждая из которых кратко комментируется. Открывастся она смовами: „In quibus quidem verbis tanguntur (breviter) tria“. Deductio partium — самая пространная часть речи — содержит подробное изможение, в некоторых случаях вновь подразделенное, с богатой аргументацией как от авторитетов, так и собственной, к указанным трем частям темы в соответствии с принятым делением, открьвающееся словами „Primo dico“, „Secundo dixi“, „Tercio dixi“. В начале всегда повторяется или цитированная часть темы, или ком- ментарий из divisio thematis. Заканчивается она словами „Et hoc quantum ad primum“, „Et hoc quantum ad secundum“. B конце третьей части, где иногда вновь напоминается тема, присоединяется краткое заключение, иногда предваряемое извинением за пространность речи и оканчивающееся призывом к устранению указанных недостатков. Кончается проповедь обычныM „аминь“. Многочисленные цитаты из бибдии или из т. наз. отцов церкви вполне обычны в сред- невековой митературе, в частности в гомилетике. У Милича выбор цитированных автори- тетов продуман и цемесообразен: избранные цитаты поддерживают аргументацию про- поведника и дают ему и некоторую защиту особенно в тех местах, в которых автор наиболее воинственен, а следовательно ему угрожает и нападение. При отом Милич несмотря на чрезвычайно многочисленные цитаты придерживается вполне самостоятель- ного плана и не отклоняется от своей программы. (Чрезвычайно интересно проследить распространение некоторых цитат, как библейских, так и отцов церкви, от Милича, через прочих предшественников Гуса до самого Гуса и гуситского ревомюционного движения. И в цитатах и в сопровождающей их аргументации мы встречаем показательные совпаде- ния: попухярность определенных авторов, сочинений и прямо отдедьных цитат типична дия всей догуситской и гуситской зпохи и Милич первыM в чешской среде дах продуман- ную подборку таких цитат.) Что касается собственно содержания публикуемых соборных речей Милича, мы не можем воспроизводить его и вынуждены ограничиться выявлением нескодьКих осHОвНыX мыслей Милича. Дя всех проповедей типична очень острая, едкая критика современного состояния церкви, которая в третьей речи начинает уже относиться и к сфере светской феодальной власти, хотя и здесь под „Reges“ Милич подразумевает в первую очередь князей церкви. Милич строго придерживается избранных тем и в продуманном построении своих речей развивает четкий идейный пхан. Противопоставлением „идеального“ состоя- ния первоначальной церкви современности, которое Милич изображает весьма живо, кра- сочно и, главное, смело, он подводит слушателей к закмючению, что необходимо коренное исправление. В первую очередь он указывает на хицемерие священников. Ци- тата из Псевдо�Златоуста — „Священники проповедуют веру, действуют без веры, мир другим сообают, а среди них нет его, истину хвалят, хожь мюбят, жадность осуждают, 137
Strana 138
а в поступках жадны“ — приведенная в начале первой речи, развита в собственных рассуждениях Милича во всех трех речах неоднократно. Причину хицемерия священников, как впрочем и других зоя, Милич видит в том, что с помощью священства легко достичь нетрудовых заработков („sine labore percipere mercedem laboris“). Отсюда погоня за доходными местами, которые привлскают не служ- бой с ними связанной, а возможностью обогащения. В погоне за такими местами все позволено: доходят до них „не дверями правды, а другими путями — с помощью мжи, обмана, фадьшивых титухов и грамот, оказанных услуг и поддержки друзей“. Неудиви- тельно позтому, что „на Моисеевом седалище сели книжники и фарисеи“ и которьм вполне приложимы ветхозаветные смова: „Поколение, зубы которых — мечи... ДАя пожирания бедных на земме, убогих среди мюдей“. В соответствии с 9тим они и ведут себя на занимаемых ими домжностях: они надменны, неумолимо вымагают десятину и „накхадывают на плечи мюдей бремя невыносимое, сами же не желают падьцом шевехь- нуть, чтобы помочь“. О бедных они не заботятся, не бедных, а собак держат они в своих домах, „псов пасут они, а не бедных“ по смовам Милича. „Упитанные проповедуют они Иисуса распятого и страждущего, жирные, с цветущими щеками несут они учение годо- дающим.“ Милич хорошо осознает, что именно труд простых мюдей рождает все ото богатство („ecce ex oblacione fidelium vivimus“), которое с одной стороны жадно и не- умолимо вымогается и накапливастся, а с другой — распутно и мегкомысленно разбра- сывается („quidquid ex avaricia congregant, hoc in luxuria expedunt“). Mного священникOв и прехатов проводит дни в обжорстве и пьянстве, за игрой в кости; они находят удоводь- ствие в дорогих и крикливых костюмах, в пирах и попойках, в обществе блудниц и т. д. Одним из наиболее гнусных средств приобретения зтого имущества Милич считает симонию. По сравнению с ней прочие преступления ничтожны. Симония — худшая ересь, а те кто се используют, хуже Иуды. Ото все вызывает у народа отвращение и все бохьшее возмущение. И зто неудивительно. „Простые верующие потому так гневаются на нас,“ говорит Милич, „что мы не сыны света, а тьмьг... Мы не противники дьявола. а помощники его.“ И проповедник добавляет: „нигде не скапливается стольких злоупот- треблений, нигде стольких законопротивных поступков, как среди священников“. Ота картина глубокого упадка тогдашней церкви, а отчасти и всего феодального общества, представденная Миличем в его трех соборных проповедях, представляется проповеднику отнюдь не самоцелью. Он стремится к исправлению. Ему ясно, что „собаку не мегко прогнать от жирного куска“, а также и то, что одни смовесные и по существу равнодушные призывы мало чему помогут (он иммюстрирует недостаточность таких мер на примере библейского священника Ели, который учия равнодушно и только смовами). Какие пути видит Милич к исправлению церкви и общества? В первую очередь средствоM борьбы с современными общественными беззакониями ему кажется проповедь, т. е. от- крытое, смелое и публичное разоблачение всего зла, не взирая на дица, без каких либо умолчаний и секретов. Ото вполне отвечает устремдениям Милича в жизни. Три соборные речи являются практическим примером таких выступлений и оратор сам неоднократно призьвает слушателей подражать ему в отом: „Усердствуйте в жгучем и огненном крас- норечии божьем в устах ваших, чтобы слова проповеди вашей горели как факех и зажигали против пороков,“ говорит он в первой соборной речи. Но усердствовать в словах недостаточно, слова дохжны совпадать с дехами. Милич сам является примером такой отической правдивости. Справеддиво писах о нем его биограф: „Он вех хорошую жизнь и хорошо учи, что из уст его исходихо, от того в дехах своих он не отступах.“ Пример Милича, его стремдение непрестанно и всеми сихами помогать тем, кто в 9том нуждается больше всего, его попытки и организованно бороться с наиболее бросающимися в глаза социальными противоречиями 9похи, пример, следовать которому он в соборных речах неоднократно призываст, наверное оказывах немалое 138
а в поступках жадны“ — приведенная в начале первой речи, развита в собственных рассуждениях Милича во всех трех речах неоднократно. Причину хицемерия священников, как впрочем и других зоя, Милич видит в том, что с помощью священства легко достичь нетрудовых заработков („sine labore percipere mercedem laboris“). Отсюда погоня за доходными местами, которые привлскают не служ- бой с ними связанной, а возможностью обогащения. В погоне за такими местами все позволено: доходят до них „не дверями правды, а другими путями — с помощью мжи, обмана, фадьшивых титухов и грамот, оказанных услуг и поддержки друзей“. Неудиви- тельно позтому, что „на Моисеевом седалище сели книжники и фарисеи“ и которьм вполне приложимы ветхозаветные смова: „Поколение, зубы которых — мечи... ДАя пожирания бедных на земме, убогих среди мюдей“. В соответствии с 9тим они и ведут себя на занимаемых ими домжностях: они надменны, неумолимо вымагают десятину и „накхадывают на плечи мюдей бремя невыносимое, сами же не желают падьцом шевехь- нуть, чтобы помочь“. О бедных они не заботятся, не бедных, а собак держат они в своих домах, „псов пасут они, а не бедных“ по смовам Милича. „Упитанные проповедуют они Иисуса распятого и страждущего, жирные, с цветущими щеками несут они учение годо- дающим.“ Милич хорошо осознает, что именно труд простых мюдей рождает все ото богатство („ecce ex oblacione fidelium vivimus“), которое с одной стороны жадно и не- умолимо вымогается и накапливастся, а с другой — распутно и мегкомысленно разбра- сывается („quidquid ex avaricia congregant, hoc in luxuria expedunt“). Mного священникOв и прехатов проводит дни в обжорстве и пьянстве, за игрой в кости; они находят удоводь- ствие в дорогих и крикливых костюмах, в пирах и попойках, в обществе блудниц и т. д. Одним из наиболее гнусных средств приобретения зтого имущества Милич считает симонию. По сравнению с ней прочие преступления ничтожны. Симония — худшая ересь, а те кто се используют, хуже Иуды. Ото все вызывает у народа отвращение и все бохьшее возмущение. И зто неудивительно. „Простые верующие потому так гневаются на нас,“ говорит Милич, „что мы не сыны света, а тьмьг... Мы не противники дьявола. а помощники его.“ И проповедник добавляет: „нигде не скапливается стольких злоупот- треблений, нигде стольких законопротивных поступков, как среди священников“. Ота картина глубокого упадка тогдашней церкви, а отчасти и всего феодального общества, представденная Миличем в его трех соборных проповедях, представляется проповеднику отнюдь не самоцелью. Он стремится к исправлению. Ему ясно, что „собаку не мегко прогнать от жирного куска“, а также и то, что одни смовесные и по существу равнодушные призывы мало чему помогут (он иммюстрирует недостаточность таких мер на примере библейского священника Ели, который учия равнодушно и только смовами). Какие пути видит Милич к исправлению церкви и общества? В первую очередь средствоM борьбы с современными общественными беззакониями ему кажется проповедь, т. е. от- крытое, смелое и публичное разоблачение всего зла, не взирая на дица, без каких либо умолчаний и секретов. Ото вполне отвечает устремдениям Милича в жизни. Три соборные речи являются практическим примером таких выступлений и оратор сам неоднократно призьвает слушателей подражать ему в отом: „Усердствуйте в жгучем и огненном крас- норечии божьем в устах ваших, чтобы слова проповеди вашей горели как факех и зажигали против пороков,“ говорит он в первой соборной речи. Но усердствовать в словах недостаточно, слова дохжны совпадать с дехами. Милич сам является примером такой отической правдивости. Справеддиво писах о нем его биограф: „Он вех хорошую жизнь и хорошо учи, что из уст его исходихо, от того в дехах своих он не отступах.“ Пример Милича, его стремдение непрестанно и всеми сихами помогать тем, кто в 9том нуждается больше всего, его попытки и организованно бороться с наиболее бросающимися в глаза социальными противоречиями 9похи, пример, следовать которому он в соборных речах неоднократно призываст, наверное оказывах немалое 138
Strana 139
воздействие на современников. Богатство дохжно схужить не распутству и роскоши, а улучшению жизненных условий страждущего народа. С большой симпатией цитирует Милич в своей третьей речи слова Августина о первоначальной церкви, где общей быха не только вера, но и имущество. Мерилом, по которому следует занимать дохжности, явѫяется по Миличу моральная квалификация. Совместно с Псевдо�Златоустом подчеркивает Милич и в начале первой речи и в конце второй: „Много священников и мамо священников, много по имени, мало по демам, ибо не престоя сообщает достоинство священнику, а священник престолу, не место освящает человека, а человек место. Не всякий священник святой, но всякий святой священник.“ Таким образом Милич первыM в Чехии выдвигает критетий, который позже играет столь значительную роль и развитый в гуситской программе позвохяет народу не только размичать хороших и плохих священников, но приводит и к требованию, выражен- пому в чстырех пражских артикухах, чтобы у пхохих священников „беззаконное правление отнято и воспрещено быхо“. Милич сам указывает на зту возможность, осуществленную позже в гуситском ревомю- ционном движении: в одном месте третьей речи, в связи с прехатами, которые не вышох- няют своих обязанностей, он ссыхастся на евангелие от Матвея: „отнимется от вас царство божие и дано будет народу, приносящему пходы его“. Вот краткая сводка некоторых замечательных мыслей, которые мы находим в трех соборных речах Милича из Кромержижа. Нет нужды подчеркивать, что Милич быА во многом з ависим от мировоззрения своей зпохи и среды, в которой жих. Иначе и бытъ не может. Сам он вери в возможность исправления мирным путем, стремился он к удуч- шению и справедливости в рамках существующей церкви и общества. Объективно, однако, ето идеи способствовали зарождению движения, которое потрясхо до самых основ и цер- ковь и феодальный общественный строй. Делать окончательные выводы еще преждевременно. Прежде нужно будет изучить все творчество Милича, остающееся до сих пор почти неизвестныM, в связи с более широ- кими вопросами зпохи. И все же на основании знаний, приобретенных в ходе работы над изданисм трех соборных речей и до сих пор известных фактов можно высказать некоторые положения: Три соборные речи являются неотъемлемой частью митературного наследства Милича и его жизненных устремлений, ход мысхи и идейная направленность в них отвечают прочим известным сочинениям Милича и можно указать и на ряд конкретных совпадений. Из чисма до сих пор опубликованных сочинений Милича три соборных речи дают наиболее компхексную и продуманную критику состояния тогдашней официальной церкви, критику, которая не была до самого гуситского движения забыта и сьграла свою возбуждающую родь. В речах содержится и определенная конкретная программа исправления обществен- НыХ ДеА. Если сравнить учение Милича, содержащесся в его соборных речах, с гуситской про- граммой, сжато выраженной в четырех пражских артикухах 1420 г., становится явно, что по меньшей мере три из них (свободная проповедь слова божья, прекращение светской вмасти священников и наказание за явные смертные грехи) подразумевались уже, пусть в зачаточной форме, в 9том сочинении Милича. Милич одним из первых осозна� значение независимой проповеди и стад образцом дѫя своих последователей, в том чисме и ддя Гуса. Милич красноречиво указах на источники богатства церкви, указал на смедствия, к которым оно приводит и решительно осудиА его — он восстает против беззаконных священников и требует строго соблюдения бедности священниками и монахами. Михич открыто и критически указал на нравственный упадок церкви и общества, безжадостно бородся с ним, вывеА из него догические следствия. (В некоторой степени Милич стоит и у истоков частого причащения светских хиц, которое позже переросло в гуситское тре- 139
воздействие на современников. Богатство дохжно схужить не распутству и роскоши, а улучшению жизненных условий страждущего народа. С большой симпатией цитирует Милич в своей третьей речи слова Августина о первоначальной церкви, где общей быха не только вера, но и имущество. Мерилом, по которому следует занимать дохжности, явѫяется по Миличу моральная квалификация. Совместно с Псевдо�Златоустом подчеркивает Милич и в начале первой речи и в конце второй: „Много священников и мамо священников, много по имени, мало по демам, ибо не престоя сообщает достоинство священнику, а священник престолу, не место освящает человека, а человек место. Не всякий священник святой, но всякий святой священник.“ Таким образом Милич первыM в Чехии выдвигает критетий, который позже играет столь значительную роль и развитый в гуситской программе позвохяет народу не только размичать хороших и плохих священников, но приводит и к требованию, выражен- пому в чстырех пражских артикухах, чтобы у пхохих священников „беззаконное правление отнято и воспрещено быхо“. Милич сам указывает на зту возможность, осуществленную позже в гуситском ревомю- ционном движении: в одном месте третьей речи, в связи с прехатами, которые не вышох- няют своих обязанностей, он ссыхастся на евангелие от Матвея: „отнимется от вас царство божие и дано будет народу, приносящему пходы его“. Вот краткая сводка некоторых замечательных мыслей, которые мы находим в трех соборных речах Милича из Кромержижа. Нет нужды подчеркивать, что Милич быА во многом з ависим от мировоззрения своей зпохи и среды, в которой жих. Иначе и бытъ не может. Сам он вери в возможность исправления мирным путем, стремился он к удуч- шению и справедливости в рамках существующей церкви и общества. Объективно, однако, ето идеи способствовали зарождению движения, которое потрясхо до самых основ и цер- ковь и феодальный общественный строй. Делать окончательные выводы еще преждевременно. Прежде нужно будет изучить все творчество Милича, остающееся до сих пор почти неизвестныM, в связи с более широ- кими вопросами зпохи. И все же на основании знаний, приобретенных в ходе работы над изданисм трех соборных речей и до сих пор известных фактов можно высказать некоторые положения: Три соборные речи являются неотъемлемой частью митературного наследства Милича и его жизненных устремлений, ход мысхи и идейная направленность в них отвечают прочим известным сочинениям Милича и можно указать и на ряд конкретных совпадений. Из чисма до сих пор опубликованных сочинений Милича три соборных речи дают наиболее компхексную и продуманную критику состояния тогдашней официальной церкви, критику, которая не была до самого гуситского движения забыта и сьграла свою возбуждающую родь. В речах содержится и определенная конкретная программа исправления обществен- НыХ ДеА. Если сравнить учение Милича, содержащесся в его соборных речах, с гуситской про- граммой, сжато выраженной в четырех пражских артикухах 1420 г., становится явно, что по меньшей мере три из них (свободная проповедь слова божья, прекращение светской вмасти священников и наказание за явные смертные грехи) подразумевались уже, пусть в зачаточной форме, в 9том сочинении Милича. Милич одним из первых осозна� значение независимой проповеди и стад образцом дѫя своих последователей, в том чисме и ддя Гуса. Милич красноречиво указах на источники богатства церкви, указал на смедствия, к которым оно приводит и решительно осудиА его — он восстает против беззаконных священников и требует строго соблюдения бедности священниками и монахами. Михич открыто и критически указал на нравственный упадок церкви и общества, безжадостно бородся с ним, вывеА из него догические следствия. (В некоторой степени Милич стоит и у истоков частого причащения светских хиц, которое позже переросло в гуситское тре- 139
Strana 140
бование чаши, заключенное во втором пражском артикуме, единственном, о котором не было пока речи. Милич и его последователи на практике первыми проводили частое причащение светских хиц в Иерусалиме, несмотря на сопротивление церковных учреж- дений.) Ян Милич из Кромержижа — один из наиболсе видных предшественников Гуса и гу- ситства — независимо пришеА к сходным заключениям с Джоном Уиклифом, ангдийскиM философом и критиком феодального общцества, с которым формулироваА свои мысди почти одновременно. Зтим Милич несомненно способствовах хорошему пониманию и широкому распространению сочинений Уиклифа в Чехии в недалеком будущем. Все творчество Милича явмяется неотъемлемой частью социальной философии своей зпохи в дучшем смысме смова, философии, дѫя которой уже задохго до Коменского типично быдо стремдение к „исправлению деА дюдских“. К ПРИНЦИПАМ ИЗДАНИЯ При подготовке издания были использованы все сохранившиеся и разысканные ру- кописи соборных речей Милича, подробный список которых с принятым обозначением приведен на стр. 25—27 предисловия (срв. и примечание 75). При издании речи Sacerdotes было сравнено и обработано 29 рукописей (РукОпИCИ ACDЕFGHJKMNОPQRSТ UVWXYB*C*D*E*F*G*H*), pечи Grex 22 pукопиCИ (ABCEGJKMNOPQRSUVWXYA* D*G*), речи Audite 10 рукописей (GIКLОО*РQRZ). Принято во внимание быдо и единст- венное издание речи Sacerdotes (публикация Гардта 1717 г.). Авторство публикуемых текстов несомненно. Автор прямо назван в поддинном тексте рукописей РQSD*Е*F*, в рукописях ОF* его имя дополнено болсе поздней рукой. Сверх того речи переписывались в связи с другими несомненными произведениями Милича (в рукописях К QW) и, наконец, они содержат многочисленные соответствия с прочими творениями Милича и по�существу, и по�форме. Хотя три соборные речи возникхи и не одновременно и явно были подготовдены и про- изнесены в течение довольно ддительного периода (между 1364 и 1373 гг. — по отому вопросу см. подробнее текст предисловия, стр. 31), незадодго после своего возникно- вения они уже были записаны и переписывались совместно (все три записаны в кодексах GKОРQR, первые две в кодексах АСЕJMNSUVWХYD*G*). Так как все три речи быди произнесены на пражских поместных соборах и тем самым определялись и их темы, Они образуют и с точки зрения содержания и с точки зрения формы одно цемое. Избранное название также отвечает наибомсе распространенным названиям в ко- дексах: название „sermo synodalis“, „sermones synodales“ мыl находим в кодексах ВСНКРSZА*D*, прямо наше название (с измененным порядкоM сAOB „Sermones tres synodales“) встречается в кодексах GR. При воссоздании текста была, на основании сравнения всех приведенных рукописей, выявлена частота ошибок переписчиков и установлены основные поддающиеся опредеме- нию зависимости между отдедьными рукописями. Статистика ошибок переписчиков приведена в таб. на стр. 33—34. Анализ зависимости рукописей с соответствующими примерами из текста содержится на стр. 35—39. На основании вьявленных фактов были составлены родословные (стеммы1), которые опубликованы на стр. 40—41. (Три соборные речи сохранились во множестве разнообразных рукописей, что усложняет вопрос и не дает возможности целиком отразить все сможные отношения между отдедьны- ми рукописями, которые можно доказать на основании сравнения. В частности можно предпохожить, что при бохьем количестве одновременно возникавших списков некоторые трудно опредемимые сдвиги происходили уже во всей плоскости гипархетипов. СтеммыI 140
бование чаши, заключенное во втором пражском артикуме, единственном, о котором не было пока речи. Милич и его последователи на практике первыми проводили частое причащение светских хиц в Иерусалиме, несмотря на сопротивление церковных учреж- дений.) Ян Милич из Кромержижа — один из наиболсе видных предшественников Гуса и гу- ситства — независимо пришеА к сходным заключениям с Джоном Уиклифом, ангдийскиM философом и критиком феодального общцества, с которым формулироваА свои мысди почти одновременно. Зтим Милич несомненно способствовах хорошему пониманию и широкому распространению сочинений Уиклифа в Чехии в недалеком будущем. Все творчество Милича явмяется неотъемлемой частью социальной философии своей зпохи в дучшем смысме смова, философии, дѫя которой уже задохго до Коменского типично быдо стремдение к „исправлению деА дюдских“. К ПРИНЦИПАМ ИЗДАНИЯ При подготовке издания были использованы все сохранившиеся и разысканные ру- кописи соборных речей Милича, подробный список которых с принятым обозначением приведен на стр. 25—27 предисловия (срв. и примечание 75). При издании речи Sacerdotes было сравнено и обработано 29 рукописей (РукОпИCИ ACDЕFGHJKMNОPQRSТ UVWXYB*C*D*E*F*G*H*), pечи Grex 22 pукопиCИ (ABCEGJKMNOPQRSUVWXYA* D*G*), речи Audite 10 рукописей (GIКLОО*РQRZ). Принято во внимание быдо и единст- венное издание речи Sacerdotes (публикация Гардта 1717 г.). Авторство публикуемых текстов несомненно. Автор прямо назван в поддинном тексте рукописей РQSD*Е*F*, в рукописях ОF* его имя дополнено болсе поздней рукой. Сверх того речи переписывались в связи с другими несомненными произведениями Милича (в рукописях К QW) и, наконец, они содержат многочисленные соответствия с прочими творениями Милича и по�существу, и по�форме. Хотя три соборные речи возникхи и не одновременно и явно были подготовдены и про- изнесены в течение довольно ддительного периода (между 1364 и 1373 гг. — по отому вопросу см. подробнее текст предисловия, стр. 31), незадодго после своего возникно- вения они уже были записаны и переписывались совместно (все три записаны в кодексах GKОРQR, первые две в кодексах АСЕJMNSUVWХYD*G*). Так как все три речи быди произнесены на пражских поместных соборах и тем самым определялись и их темы, Они образуют и с точки зрения содержания и с точки зрения формы одно цемое. Избранное название также отвечает наибомсе распространенным названиям в ко- дексах: название „sermo synodalis“, „sermones synodales“ мыl находим в кодексах ВСНКРSZА*D*, прямо наше название (с измененным порядкоM сAOB „Sermones tres synodales“) встречается в кодексах GR. При воссоздании текста была, на основании сравнения всех приведенных рукописей, выявлена частота ошибок переписчиков и установлены основные поддающиеся опредеме- нию зависимости между отдедьными рукописями. Статистика ошибок переписчиков приведена в таб. на стр. 33—34. Анализ зависимости рукописей с соответствующими примерами из текста содержится на стр. 35—39. На основании вьявленных фактов были составлены родословные (стеммы1), которые опубликованы на стр. 40—41. (Три соборные речи сохранились во множестве разнообразных рукописей, что усложняет вопрос и не дает возможности целиком отразить все сможные отношения между отдедьны- ми рукописями, которые можно доказать на основании сравнения. В частности можно предпохожить, что при бохьем количестве одновременно возникавших списков некоторые трудно опредемимые сдвиги происходили уже во всей плоскости гипархетипов. СтеммыI 140
Strana 141
отражают наибомее частые и явные совпадения, примеры которых приведены на указанных страницах.) В стеммы не быи вкмючены неполные списки, т. е. рукописи A (Sacerdotes), U (Sacerdotes, Grex), O* (Audite). Не отражено в стемме и издание Гардта (pечь Sacerdotes) опубликованное на основании рукописи Н*. Из 9тих выводов, отраженных в стеммах, мы исходили при воссоздании текста. Решаю- щими быхи хучшие рукописи, при чем мы следили за тем, чтобы все предполагаемые гипархетипы, или же исходящие из них группы рукописей, быхи представлены хучшими образцами. (При воссоздании речи Sacerdotes рукописи СКОРQSVWXYG*, Grex рукописи ABCKОPQSVWXYG*, Audite рукописи КОРQ.) При искмючительном богатстве рукописей ссыки на все варианты текста увеличили бы до нежехательных размеров научный аппарат (соотношение текста и примечаний порядка 1: 4). Подтому все текстуахьные варианты приводятся только в части Prologus каждой речи. В остальных частях приводятся только варианты решающих дучших рукописей (смедовательно у речи Sacerdotes: СKОР QSVWXYG* (11), Grex: ABKOPQSVYG* (10), Audite: KOPQ (4). В остальном издание придерживается принципов, определенных Чехословацкой Ака- демией Наук дѫя издания Opera omnia Гуса. Сохранена орфография источника, т. е. средневековая хатинская орфография. В данном случае мы руководствовались рукописью О, принятой за основу памеографического воспроизведения. Различное написание слов сохранено, при восполнении сокращений предпочтение оказывамось неассимилированныM формам. Пунктация и деление на преддожения проведено по принятым нормам, разбивка на абзацы отвечает формахьному строению отдехьных речей и могической последователь- ности автора. 141
отражают наибомее частые и явные совпадения, примеры которых приведены на указанных страницах.) В стеммы не быи вкмючены неполные списки, т. е. рукописи A (Sacerdotes), U (Sacerdotes, Grex), O* (Audite). Не отражено в стемме и издание Гардта (pечь Sacerdotes) опубликованное на основании рукописи Н*. Из 9тих выводов, отраженных в стеммах, мы исходили при воссоздании текста. Решаю- щими быхи хучшие рукописи, при чем мы следили за тем, чтобы все предполагаемые гипархетипы, или же исходящие из них группы рукописей, быхи представлены хучшими образцами. (При воссоздании речи Sacerdotes рукописи СКОРQSVWXYG*, Grex рукописи ABCKОPQSVWXYG*, Audite рукописи КОРQ.) При искмючительном богатстве рукописей ссыки на все варианты текста увеличили бы до нежехательных размеров научный аппарат (соотношение текста и примечаний порядка 1: 4). Подтому все текстуахьные варианты приводятся только в части Prologus каждой речи. В остальных частях приводятся только варианты решающих дучших рукописей (смедовательно у речи Sacerdotes: СKОР QSVWXYG* (11), Grex: ABKOPQSVYG* (10), Audite: KOPQ (4). В остальном издание придерживается принципов, определенных Чехословацкой Ака- демией Наук дѫя издания Opera omnia Гуса. Сохранена орфография источника, т. е. средневековая хатинская орфография. В данном случае мы руководствовались рукописью О, принятой за основу памеографического воспроизведения. Различное написание слов сохранено, при восполнении сокращений предпочтение оказывамось неассимилированныM формам. Пунктация и деление на преддожения проведено по принятым нормам, разбивка на абзацы отвечает формахьному строению отдехьных речей и могической последователь- ности автора. 141
Strana 142
Strana 143
ZUSAMMENFASSUNG Unter die Kulturjubiläen der UNESCO von Weltgeltung wurde für das Jahr 1974 auch die 600. Wiederkehr des Todestages eines der markantesten Vorgänger Hussens und des Hus- sitentums überhaupt — des Jan Milíč von Kremsier — eingereiht. Milič war zweifelsohne eine Persönlichkeit, die in entscheidendem Masse zur Formung des revolutionären Bewusstseins beitrug, das dann im Hussitentum zu einer materiellen Kraft wurde, die die Universalkirche und die feudale Ordnung direkt in ihren Fundamenten erschütterte. Sein auf eine Besserung der gesellschaftlichen Verhältnisse abzielendes Wirken und Werk geht sowohl über den Rahmen Böhmens, wie auch über den der damaligen Zeit hinaus und wurde zu einem dauernden Bestandteil des progressiven Vermächtnisses der böhmischen und weltweiten Kultur. Die Lebensgeschicke Miličs waren mannigfaltig, stehen jedoch miteinander in fester logischer Verbindung. Er wurde — wahrscheinlich in den zwanziger Jahren des 14. Jahr- hunderts — in der mährischen Stadt Kremsier geboren und entstammte „keineswegs hoch- stehenden Eltern“. In Mähren absolvierte er offenbar auch die Schulen, wo er die damals üblichen grundlegenden Kenntnisse erwarb. Obwohl er nie akademische Würden an Uni- versitäten erreichte, gingen seine Kenntnisse und seine geistigen Fähigkeiten weit über den damaligen Durchschnitt hinaus. Dies bezeugt z. B. Miličs Zeitgenosse Vojtěch (Adalbert) Raňkův von Ježov: dieser Mann, ein hervorragender Gelehrter und Redner, der kurze Zeit lang auch Rektor der Pariser Universität war und sonst auf seinen doppelten Pariser Magister- titel und auf seine Bildung grosse Stücke hielt, räumt gegenüber Milič bescheiden ein, dass er das, „was er zum Vortrag vor gelehrten und einsichtigen Männern kaum innerhalb eines ganzen Monates zusammenzustellen vermag, Milič in seinem Kopf innerhalb einer einzigen Stunde zusammenstellt“. Die Lebenserfahrungen waren für Milič die zweite, offenbar wertvollste Schule. Er kommt nach Prag, in das Milieu der kaiserlichen Kanzlei Karls IV., die viele Jahre lang vom Kanzler Johann von Neumarkt, einem Freund Petrarkas, geleitet wurde. Milič wirkte in der Kanzlei als Registrator, Korrektor und offenbar auch als einer der Notare in den Jahren 1358—62. Sicherlich können wir hier bereits eine der Quellen für die glänzende Rednerkunst Miličs su- chen. Milič hatte aber auch die Möglichkeit, unmittelbar die Spitzen der damaligen feudalen Gesellschaft sowohl in Prag, als auch im Ausland, auf den Reisen kennenzulernen, bei denen er den kaiserlichen Hof begleitete. Auf Verwendung Johanns von Neumarkt wurde er zuletzt Vertreter des Prager Archidia- kons. Bei seinen Kontrollvisitationen, die er aufgrund seiner Funktion unternahm und die die Beaufsichtigung der Disziplin des Klerus bezweckten, lernte er ganz genau den nach aussen hin durch den ausserlichen Glanz verdeckten tiefen Verfall der ganzen Kirche in der Praxis kennen; es enthüllten sich ihm aber auch ganz nahe die sozialen Differenzen, die in der damaligen feudalen Gesellschaft immer unerträglichere Dimensionen annahmen. Diese Erkenntnis erschütterte Milíč dermassen, dass er beschloss, seine Kräfte unein- geschränkt dem Kampf für eine Besserung dieser Missstände zu widmen. Zu seiner Entschei- dung trug gewiss auch Konrad Waldhauser bei, der damals in Prag kritisch aufzutreten 143
ZUSAMMENFASSUNG Unter die Kulturjubiläen der UNESCO von Weltgeltung wurde für das Jahr 1974 auch die 600. Wiederkehr des Todestages eines der markantesten Vorgänger Hussens und des Hus- sitentums überhaupt — des Jan Milíč von Kremsier — eingereiht. Milič war zweifelsohne eine Persönlichkeit, die in entscheidendem Masse zur Formung des revolutionären Bewusstseins beitrug, das dann im Hussitentum zu einer materiellen Kraft wurde, die die Universalkirche und die feudale Ordnung direkt in ihren Fundamenten erschütterte. Sein auf eine Besserung der gesellschaftlichen Verhältnisse abzielendes Wirken und Werk geht sowohl über den Rahmen Böhmens, wie auch über den der damaligen Zeit hinaus und wurde zu einem dauernden Bestandteil des progressiven Vermächtnisses der böhmischen und weltweiten Kultur. Die Lebensgeschicke Miličs waren mannigfaltig, stehen jedoch miteinander in fester logischer Verbindung. Er wurde — wahrscheinlich in den zwanziger Jahren des 14. Jahr- hunderts — in der mährischen Stadt Kremsier geboren und entstammte „keineswegs hoch- stehenden Eltern“. In Mähren absolvierte er offenbar auch die Schulen, wo er die damals üblichen grundlegenden Kenntnisse erwarb. Obwohl er nie akademische Würden an Uni- versitäten erreichte, gingen seine Kenntnisse und seine geistigen Fähigkeiten weit über den damaligen Durchschnitt hinaus. Dies bezeugt z. B. Miličs Zeitgenosse Vojtěch (Adalbert) Raňkův von Ježov: dieser Mann, ein hervorragender Gelehrter und Redner, der kurze Zeit lang auch Rektor der Pariser Universität war und sonst auf seinen doppelten Pariser Magister- titel und auf seine Bildung grosse Stücke hielt, räumt gegenüber Milič bescheiden ein, dass er das, „was er zum Vortrag vor gelehrten und einsichtigen Männern kaum innerhalb eines ganzen Monates zusammenzustellen vermag, Milič in seinem Kopf innerhalb einer einzigen Stunde zusammenstellt“. Die Lebenserfahrungen waren für Milič die zweite, offenbar wertvollste Schule. Er kommt nach Prag, in das Milieu der kaiserlichen Kanzlei Karls IV., die viele Jahre lang vom Kanzler Johann von Neumarkt, einem Freund Petrarkas, geleitet wurde. Milič wirkte in der Kanzlei als Registrator, Korrektor und offenbar auch als einer der Notare in den Jahren 1358—62. Sicherlich können wir hier bereits eine der Quellen für die glänzende Rednerkunst Miličs su- chen. Milič hatte aber auch die Möglichkeit, unmittelbar die Spitzen der damaligen feudalen Gesellschaft sowohl in Prag, als auch im Ausland, auf den Reisen kennenzulernen, bei denen er den kaiserlichen Hof begleitete. Auf Verwendung Johanns von Neumarkt wurde er zuletzt Vertreter des Prager Archidia- kons. Bei seinen Kontrollvisitationen, die er aufgrund seiner Funktion unternahm und die die Beaufsichtigung der Disziplin des Klerus bezweckten, lernte er ganz genau den nach aussen hin durch den ausserlichen Glanz verdeckten tiefen Verfall der ganzen Kirche in der Praxis kennen; es enthüllten sich ihm aber auch ganz nahe die sozialen Differenzen, die in der damaligen feudalen Gesellschaft immer unerträglichere Dimensionen annahmen. Diese Erkenntnis erschütterte Milíč dermassen, dass er beschloss, seine Kräfte unein- geschränkt dem Kampf für eine Besserung dieser Missstände zu widmen. Zu seiner Entschei- dung trug gewiss auch Konrad Waldhauser bei, der damals in Prag kritisch aufzutreten 143
Strana 144
begann und ein guter Freund Miličs wurde. Milič liess sich von seinem Vorhaben auch durch das verlockende Angebot des Prager Erzbischofs Ernst von Pardubice nicht abbringen, ihm bei seinen Reformbestrebungen behilflich zu sein, da er die Unzulänglichkeit und Halbherzig- keit der so von oben vorgenommenen Verbesserungsversuche wohl erkannte, sondern beharrt bei seiner ursprünglichen Entscheidung: wie von ihm Matěj (Matthias) von Janov berichtet: „Er verlässt alles, was er hat, sowohl Amter als auch Einkünfte als auch seine Ehrenstellung bei der Prager Kirche ... er verlässt die Burgen der Reichen und will lieber erniedrigt sein, als den Reichtum und den Ruhm der Tochter Pharaons zu haben, er will lieber in den Hütten der Sünder verbleiben." Milič wurde so ein unabhängiger Prediger, d. h. ein relativ unabhängiger Kritiker der damaligen Kirche und Gesellschaft. Voll Uberzeugung versteht er die Bedeutung der Predigt als Kampfmittel für eine Besserung der gesellschaftlichen Verhältnisse, womit man das Volk aufrütteln kann, für das er in tschechischer und deutscher Sprache predigt. Alsbald begriffen seine Feinde die „Gefährlichkeit“ seiner Absichten: jene, gegen die sich die Predigten Miličs immer offener und konsequenter wandten. Die Kritik Miličs richtete sich in erster Linie gegen die Verhältnisse in der damaligen Kirche, gegen die Pfarrer mit vielen Pfründen, gegen die Orden der Bettelmönche, gegen die Simonie und gegen das unsittliche Leben der Heuchler, deren wahres Antlitz Milič in seinen Predigten meisterhaft enthüllte. Matěj von Janov erwähnt, Milič „habe unablässig und unermüdlich kämpfen und sich mit vielen falschen Propheten, Mönchen und Priestern, auch mit Gesetzeskundigen und Klerikern herumschlagen und habe fast täglich einen Kampf auf Leben und Tod ausfechten müssen.“ Milič hörte bis zu seinem Tode trotz der Angriffe, einer Feinde nicht auf so zu predigen, und seine Predigten fanden immer breitere Aufnahme. Er trug seine Kritiken nicht nur vor dem gemeinen Volk vor, dem er am allerliebsten predigte und wo seine Predigten begeisterte Aufnahme fanden (neben Prag predigt er auch in anderen böhmischen und mährischen Städten), er schleuderte sie sogar auch jenen ins Gesicht, für die sie bestimmt waren, und zwar nicht nur in Prag, sondern auch im päpstlichen Rom. Matěj von Janov schreibt darüber in seiner Narracio de Milicio: „Er rügte mannhaft die höchsten kirchlichen Würdenträger, Erzbischöfe und Bischöfe, für ihre Verfehlungen, er wagte sich in seinem Eifer, gleichsam als ware er gepanzert, sogar an den früher erwähnten Kaiser heran (d. h. an Karl IV.) und an ihn herantretend und mit dem Finger auf ihn weisend sagte er vor allen, dieser sei der wahre Antichrist, weswegen er längere Zeit gefangengehalten und eingekerkert wurde. Er war es auch, der in Rom den Bischöfen und kirchlichen Wür- denträgern ohne Ausnahme predigte, der Antichrist sei schon gekommen und sie selbst seien Glieder des Antichrists, da sie gegen Jesus Christus handeln; dafür habe er wiederum zum zweiten Mal von den Antichristen Gefängnis und Fesseln ertragen müssen. Schliesslich trat er vor den Papst und seine Kardinäle hin und kündete ihnen ebenso mannhaft... Die Uberzeugung Miličs von der Ankunft des realen Antichrists, wie sie später bei Hus und im ganzen Hussitentum so lebendig war (Hus nennt im Juni 1412 den Papst direkt den An- tichrist), hing eng zusammen mit der Vorstellung vom Ende der Welt, das nicht lange auf sich warten lasse. Milič schreibt im römischen Gefängnis zugleich mit dem Buch über den Antichrist (Libellus de Antichristo) auch seinen Sermo de die novissimo. Die Vorstellung vom Antichrist und die chiliastische Vision vom Ende der Welten, nach dem erst die Herrschaft der Gerechtigkeit eintreten werde, beinhaltet im zeitgenössischen Kontext die Uberzeugung vom Ende der feudalen Ordnung und zielt in ihren gesellschaftlichen Konsequenzen darauf ab. (Man kann nicht umhin, der späteren Massenwallfahrten auf die Berge zu gedenken, die zur Entstehung der revolutionären Siedlung Tábor führten.) Auf Eingreifen einflussreicher Gönner wurde Milič aus dem Kerker entlassen und kehrte nach Prag zurück. Er macht aber keinerlei Abstriche von seiner kritischen Haltung und sucht auch weiterhin in jeder erdenklichen Weise nach Wegen zur Besserung. Er beschränkt 144
begann und ein guter Freund Miličs wurde. Milič liess sich von seinem Vorhaben auch durch das verlockende Angebot des Prager Erzbischofs Ernst von Pardubice nicht abbringen, ihm bei seinen Reformbestrebungen behilflich zu sein, da er die Unzulänglichkeit und Halbherzig- keit der so von oben vorgenommenen Verbesserungsversuche wohl erkannte, sondern beharrt bei seiner ursprünglichen Entscheidung: wie von ihm Matěj (Matthias) von Janov berichtet: „Er verlässt alles, was er hat, sowohl Amter als auch Einkünfte als auch seine Ehrenstellung bei der Prager Kirche ... er verlässt die Burgen der Reichen und will lieber erniedrigt sein, als den Reichtum und den Ruhm der Tochter Pharaons zu haben, er will lieber in den Hütten der Sünder verbleiben." Milič wurde so ein unabhängiger Prediger, d. h. ein relativ unabhängiger Kritiker der damaligen Kirche und Gesellschaft. Voll Uberzeugung versteht er die Bedeutung der Predigt als Kampfmittel für eine Besserung der gesellschaftlichen Verhältnisse, womit man das Volk aufrütteln kann, für das er in tschechischer und deutscher Sprache predigt. Alsbald begriffen seine Feinde die „Gefährlichkeit“ seiner Absichten: jene, gegen die sich die Predigten Miličs immer offener und konsequenter wandten. Die Kritik Miličs richtete sich in erster Linie gegen die Verhältnisse in der damaligen Kirche, gegen die Pfarrer mit vielen Pfründen, gegen die Orden der Bettelmönche, gegen die Simonie und gegen das unsittliche Leben der Heuchler, deren wahres Antlitz Milič in seinen Predigten meisterhaft enthüllte. Matěj von Janov erwähnt, Milič „habe unablässig und unermüdlich kämpfen und sich mit vielen falschen Propheten, Mönchen und Priestern, auch mit Gesetzeskundigen und Klerikern herumschlagen und habe fast täglich einen Kampf auf Leben und Tod ausfechten müssen.“ Milič hörte bis zu seinem Tode trotz der Angriffe, einer Feinde nicht auf so zu predigen, und seine Predigten fanden immer breitere Aufnahme. Er trug seine Kritiken nicht nur vor dem gemeinen Volk vor, dem er am allerliebsten predigte und wo seine Predigten begeisterte Aufnahme fanden (neben Prag predigt er auch in anderen böhmischen und mährischen Städten), er schleuderte sie sogar auch jenen ins Gesicht, für die sie bestimmt waren, und zwar nicht nur in Prag, sondern auch im päpstlichen Rom. Matěj von Janov schreibt darüber in seiner Narracio de Milicio: „Er rügte mannhaft die höchsten kirchlichen Würdenträger, Erzbischöfe und Bischöfe, für ihre Verfehlungen, er wagte sich in seinem Eifer, gleichsam als ware er gepanzert, sogar an den früher erwähnten Kaiser heran (d. h. an Karl IV.) und an ihn herantretend und mit dem Finger auf ihn weisend sagte er vor allen, dieser sei der wahre Antichrist, weswegen er längere Zeit gefangengehalten und eingekerkert wurde. Er war es auch, der in Rom den Bischöfen und kirchlichen Wür- denträgern ohne Ausnahme predigte, der Antichrist sei schon gekommen und sie selbst seien Glieder des Antichrists, da sie gegen Jesus Christus handeln; dafür habe er wiederum zum zweiten Mal von den Antichristen Gefängnis und Fesseln ertragen müssen. Schliesslich trat er vor den Papst und seine Kardinäle hin und kündete ihnen ebenso mannhaft... Die Uberzeugung Miličs von der Ankunft des realen Antichrists, wie sie später bei Hus und im ganzen Hussitentum so lebendig war (Hus nennt im Juni 1412 den Papst direkt den An- tichrist), hing eng zusammen mit der Vorstellung vom Ende der Welt, das nicht lange auf sich warten lasse. Milič schreibt im römischen Gefängnis zugleich mit dem Buch über den Antichrist (Libellus de Antichristo) auch seinen Sermo de die novissimo. Die Vorstellung vom Antichrist und die chiliastische Vision vom Ende der Welten, nach dem erst die Herrschaft der Gerechtigkeit eintreten werde, beinhaltet im zeitgenössischen Kontext die Uberzeugung vom Ende der feudalen Ordnung und zielt in ihren gesellschaftlichen Konsequenzen darauf ab. (Man kann nicht umhin, der späteren Massenwallfahrten auf die Berge zu gedenken, die zur Entstehung der revolutionären Siedlung Tábor führten.) Auf Eingreifen einflussreicher Gönner wurde Milič aus dem Kerker entlassen und kehrte nach Prag zurück. Er macht aber keinerlei Abstriche von seiner kritischen Haltung und sucht auch weiterhin in jeder erdenklichen Weise nach Wegen zur Besserung. Er beschränkt 144
Strana 145
sich nicht nur auf Predigten, sondern unternimmt auch praktische Schritte. Er schreibt an Papst Urban V. einen offenen Brief, worin er den damaligen Zustand in der Kirche vielleicht am schärfsten kritisiert (so fordert er u. a., die Kirchenfunktionen nur befähigten Männern anzuvertrauen, die ihre Herde gegen die Unterdrückung verteidigen und sich nicht selbst an dieser Unterdrückung beteiligen sollten), und schlägt ihm die Einberufung einer all- gemeinen Kirchenversammlung vor, die nach seiner Uberzeugung zur Uberwindung der tiefen Krise beitragen könnte — Milič wird so einer der ersten Verkünder der Idee des Konziliarismus. Die damaligen Berichte haben uns auch eine ganze Reihe von Belegen über das Streben Miličs nach direkter Hilfeleistung und teilweise auch nach Lösung der schroffen sozialen Differenzen überliefert, denen er auf Schritt und Tritt begegnete. Er selbst lebte sehr be- scheiden, geradezu asketisch, und verteilte alles, was er erhielt, sofort an die Darbenden. Beispielhaft für die Einstellung Miličs ist auch seine Hilfe für jene Dirnen, die sich unter dem Eindruck seiner Worte entschlossen, ihre bisherige Lebensweise aufzugeben: er bezahlte ihre Schulden, besorgte ihnen Unterbringung und Bekleidung und sorgte für ihre neuerliche Rückgliederung in die Gesellschaft. Von hier war bereits nur mehr ein logischer Weg zur Gründung eines Instituts, das Milič Jerusalem nannte, und das den Bedürftigen nicht nur Unterkunft und Versorgung bieten — es umfasste sowohl Wohngebäude, als auch eine Schule und eine Kapelle — sondern auch ein Versuch gewissermassen mit einer Mustergemeinde sein sollte. In diesem Sinne ist das Prager Jerusalem Milíčs sowohl ein gewisses Vorbild der Bethlehemskapelle Hussens, wie auch der Siedlung Tábor aus den ersten Zeiten der Revolutionsbewegung. Das Leben in Jerusalem, das sich so deutlich von der heuchlerischen Praxis in anderen Pfarreien abhob, und die Hochachtung, deren sich diese Gemeinschaft in breiten Volksschichten erfreute, lösten bei den meisten Prager Pfarrern und Prälaten eine Flut des Unmuts gegen den schon lange gehassten Milič aus. Sie wandten sich mit einer Beschwerde an den päpstlichen Hof. Papst Gregor XI. reagierte auf die Beschwerde mit einer Urkunde vom 13. Januar 1374. Es heisst darin u. a.: „Ein gewisser Priester Milíč, einstmals Prager Sakristan, unter dem Schein der Heiligkeit von überheblichem und aufrührerischem Geist besessen, masste sich das Predigeramt an, das ihm nicht zusteht; er wagte und wagt es, den Gläubigen, insbesondere den einfacheren, öffentlich nicht nur hetzerischen und unrichtigen Irrglauben, sondern geradezu ketzerische, schismatische und demnach anstössige und gefährliche Dinge zu predi- gen, wodurch er bereits viele Menschen beiderlei Geschlechts zu seiner Sekte und zu sektiere- rischen Ansichten und verdammungswürdigen Taten zum Schaden des katholischen Glaubens und zur Schmähung der heiligen Rechte verführte.“ Mit einer weiteren Urkunde vom 10. Februar desselben Jahres fordert der Papst Kaiser Karl IV. auf, gegen Milíč, dessen Anhänger und Gönner „bereitwillig den Arm der weltlichen Macht“ zu bieten. Milič gelangt so wiederum hart an seinem Lebensende in einen ernsten Konflikt mit der offiziellen Kirche. Er sieht sich gezwungen, an den päpstlichen Hof nach Avignon zu pilgern, um sich hier gegen die Anschuldigungen der Ketzerei zu verteidigen. Es gelingt ihm zwar, die Lügenhaftigkeit einiger Anschuldigungen nachzuweisen und sich im wesentlichen erfolg- reich zu verteidigen; wie aber sein anonymer Biograph bemerkte, stirbt Milič in Avignon „nach so vielen Mühsalen und Anstrengungen, schwach und krank“ am 29. Juni 1374. Wenngleich es unmittelbar nach dem Tode Miličs seinen Prager Feinden gelang, seine Schüler zu vertreiben und das verhasste Jerusalem (das dem Zisterzienserorden übergeben wurde) zu liquidieren, hörte das Vermächtnis Miličs schon nicht mehr auf, das Milieu in Böhmen zu beeinflussen. Es waren dies die Anhänger Miličs, unter ihnen u. a. der Krämer Kříž und Jan von Aachen (Grossvater Prokops des Kahlen), die nach einem vergeblichen Versuch, auf gerichtlichem Wege das verlorene Jerusalem zurückzugewinnen, beschlossen, ein neues Zentrum des unabhängigen Predigertums zu erbauen. Unweit des Jerusalems 145
sich nicht nur auf Predigten, sondern unternimmt auch praktische Schritte. Er schreibt an Papst Urban V. einen offenen Brief, worin er den damaligen Zustand in der Kirche vielleicht am schärfsten kritisiert (so fordert er u. a., die Kirchenfunktionen nur befähigten Männern anzuvertrauen, die ihre Herde gegen die Unterdrückung verteidigen und sich nicht selbst an dieser Unterdrückung beteiligen sollten), und schlägt ihm die Einberufung einer all- gemeinen Kirchenversammlung vor, die nach seiner Uberzeugung zur Uberwindung der tiefen Krise beitragen könnte — Milič wird so einer der ersten Verkünder der Idee des Konziliarismus. Die damaligen Berichte haben uns auch eine ganze Reihe von Belegen über das Streben Miličs nach direkter Hilfeleistung und teilweise auch nach Lösung der schroffen sozialen Differenzen überliefert, denen er auf Schritt und Tritt begegnete. Er selbst lebte sehr be- scheiden, geradezu asketisch, und verteilte alles, was er erhielt, sofort an die Darbenden. Beispielhaft für die Einstellung Miličs ist auch seine Hilfe für jene Dirnen, die sich unter dem Eindruck seiner Worte entschlossen, ihre bisherige Lebensweise aufzugeben: er bezahlte ihre Schulden, besorgte ihnen Unterbringung und Bekleidung und sorgte für ihre neuerliche Rückgliederung in die Gesellschaft. Von hier war bereits nur mehr ein logischer Weg zur Gründung eines Instituts, das Milič Jerusalem nannte, und das den Bedürftigen nicht nur Unterkunft und Versorgung bieten — es umfasste sowohl Wohngebäude, als auch eine Schule und eine Kapelle — sondern auch ein Versuch gewissermassen mit einer Mustergemeinde sein sollte. In diesem Sinne ist das Prager Jerusalem Milíčs sowohl ein gewisses Vorbild der Bethlehemskapelle Hussens, wie auch der Siedlung Tábor aus den ersten Zeiten der Revolutionsbewegung. Das Leben in Jerusalem, das sich so deutlich von der heuchlerischen Praxis in anderen Pfarreien abhob, und die Hochachtung, deren sich diese Gemeinschaft in breiten Volksschichten erfreute, lösten bei den meisten Prager Pfarrern und Prälaten eine Flut des Unmuts gegen den schon lange gehassten Milič aus. Sie wandten sich mit einer Beschwerde an den päpstlichen Hof. Papst Gregor XI. reagierte auf die Beschwerde mit einer Urkunde vom 13. Januar 1374. Es heisst darin u. a.: „Ein gewisser Priester Milíč, einstmals Prager Sakristan, unter dem Schein der Heiligkeit von überheblichem und aufrührerischem Geist besessen, masste sich das Predigeramt an, das ihm nicht zusteht; er wagte und wagt es, den Gläubigen, insbesondere den einfacheren, öffentlich nicht nur hetzerischen und unrichtigen Irrglauben, sondern geradezu ketzerische, schismatische und demnach anstössige und gefährliche Dinge zu predi- gen, wodurch er bereits viele Menschen beiderlei Geschlechts zu seiner Sekte und zu sektiere- rischen Ansichten und verdammungswürdigen Taten zum Schaden des katholischen Glaubens und zur Schmähung der heiligen Rechte verführte.“ Mit einer weiteren Urkunde vom 10. Februar desselben Jahres fordert der Papst Kaiser Karl IV. auf, gegen Milíč, dessen Anhänger und Gönner „bereitwillig den Arm der weltlichen Macht“ zu bieten. Milič gelangt so wiederum hart an seinem Lebensende in einen ernsten Konflikt mit der offiziellen Kirche. Er sieht sich gezwungen, an den päpstlichen Hof nach Avignon zu pilgern, um sich hier gegen die Anschuldigungen der Ketzerei zu verteidigen. Es gelingt ihm zwar, die Lügenhaftigkeit einiger Anschuldigungen nachzuweisen und sich im wesentlichen erfolg- reich zu verteidigen; wie aber sein anonymer Biograph bemerkte, stirbt Milič in Avignon „nach so vielen Mühsalen und Anstrengungen, schwach und krank“ am 29. Juni 1374. Wenngleich es unmittelbar nach dem Tode Miličs seinen Prager Feinden gelang, seine Schüler zu vertreiben und das verhasste Jerusalem (das dem Zisterzienserorden übergeben wurde) zu liquidieren, hörte das Vermächtnis Miličs schon nicht mehr auf, das Milieu in Böhmen zu beeinflussen. Es waren dies die Anhänger Miličs, unter ihnen u. a. der Krämer Kříž und Jan von Aachen (Grossvater Prokops des Kahlen), die nach einem vergeblichen Versuch, auf gerichtlichem Wege das verlorene Jerusalem zurückzugewinnen, beschlossen, ein neues Zentrum des unabhängigen Predigertums zu erbauen. Unweit des Jerusalems 145
Strana 146
Miličs erwarben sie einen Bauplatz, und im Jahre 1394 stand bereits die Bethlehemskapelle, in der im März 1402 Magister Jan Hus zu predigen beginnt. Der Samen der Ideen Miličs verwurzelte sich fest. Dies bezeugt auch das erhaltene Werk Miličs. Noch zu seinen Lebzeiten verbreiteten sich die in seinen Schriften enthaltenen kri- tischen Gedanken geradezu lawinenartig. Nach einem Bericht des Matěj von Janov liess Milič, der „dicke Bücher verfasste und eigenhändig niederschrieb“, diese jeden Tag von auch zweihundert Klerikern abschreiben. Auch nach seinem Tode hörte man nicht auf, seine Werke abzuschreiben, sie waren in der Hussitenzeit sehr populär und wurden weiter- verbreitet, weithin über die Grenzen Prags und über das Königreich Böhmen hinaus, so dass man sie heute in unzähligen Abschriften in Handschriftensammlungen nicht nur in Böhmen, sondern auch in Polen, Ungarn, Deutschland, Österreich usw. auffinden kann, (J. Tříška gibt in seiner in Anm. Nr. 43 der Vorrede zitierten Arbeit eine Bestandaufnahme des Werkes Miličs und seiner erhaltenen Handschriften.) Aus dieser dargebotenen kurzen Ubersicht über die Lebensschicksale Miličs geht hervor, dass Predigten und Reden den absoluten Grossteil seines literarischen Werkes bilden. Milič ordnete schon zu Lebzeiten seine Reden zu gewissen Sammlungen, von denen der Abortivus und die Gratiae Dei am umfassendsten sind. Miličs meisterhafte Predigten erweckten einer- seits den Hass jener, gegen die sie sich wandten, und lösten andererseits bei den Anhängern Milíčs grenzenlose Bewunderung und Hochachtung durch Form und Inhalt aus. (Tomáš von Štítné nannte sie als erster „feurige Worte“.) Vom umfangreichen Werk Miličs wurde bisher nur ein unwesentliches Bruchstück heraus- gegeben (die in Druck erschienenen Werke sind in Anm. Nr. 28, 29, 50, 51 und 52 der Vorrede zitiert). Nicht einmal die grossen Sammlungen Abortivus und Gratiae Dei, die — ähnlich wie weitere Werke Miličs — nur in einer Reihe mittelalterlicher handschriftlicher Kodizes erhalten sind, wurden herausgegeben. Die Ausgabe der Drei Synodalreden des Jan Milíč von Kremsier soll im Jubiläumsjahr Miličs einen Beitrag zur Ausweitung der Quellengrundlage und damit auch unserer Kennt- nisse vom Werk dieses grossen Vorgängers Hussens darstellen. Die Reden „Sacerdotes con- tempserunt“, „Grex perditus“, „Audite reges“ erweckten schon zur Zeit Miličs ausser- gewöhnliches Echo und gehörten zu stark abgeschriebenen und verbreiteten Werken. Sie waren noch zu Beginn des 18. Jahrhunderts derart im Bewusstsein verankert, dass der deutsche Rationalist und Herausgeber der Quellen des Konstanzer Konzils Hermann von der Hardt eine von ihnen unter dem Titel „Sermo I. de corrupto ecclesiae statu saeculo XV.“ in seinem Werk Historia litteraria reformationis herausgab. (Der Text dieser nunmehr schwer zugängli- chen Edition ist jedoch an vielen Stellen ungenau und verballhornt.) Die restlichen zwei Reden, die mit der ersten zusammen gewissermassen ein Ganzes bilden, erschienen bisher überhaupt nicht und haben sich lediglich in mittelalterlichen Handschriften erhalten. Diese Reden waren für Prager Synoden vorbereitet. Diese in Prag in der zweiten Hälfte des 14. und zu Beginn des 15. Jahrhunderts etwa in halbjährigen Intervallen stattfindenden Versammlungen des Diözesanklerus, die — in einem allerdings beschränkten Reformrahmen — zur Besserung bestimmter greller Fälle anstössigen Lebens und Verhaltens von Priestern führen sollten, boten dem Synodalprediger eine willkommene Möglichkeit, kritisch auf diese Unzulänglichkeiten hinzuweisen. Dabei wurde oft bei solchen Predigten der von der Synode gesteckte Rahmen weit überschritten, und viele Synodalreden arteten in eine prinzipielle Kritik der damaligen Kirche und Gesellschaft aus. Milič von Kremsier schafft als erster bekannter Prager Synodalprediger in diesem Geist eine bestimmte Tradition dieser Reden. Sie werden in Prag u. a. von Vojtěch Raňkův von Ježov, Matouš von Krakov, Štěpán von Kolín, Stanislav von Znojmo fortgesetzt und erreichen dann ihren Höhepunkt in der glanz- vollen kämpferischen Synodalpredigt Magisters Jan Hus aus dem Jahre 1407 „State succinti lumbos vestros". 146
Miličs erwarben sie einen Bauplatz, und im Jahre 1394 stand bereits die Bethlehemskapelle, in der im März 1402 Magister Jan Hus zu predigen beginnt. Der Samen der Ideen Miličs verwurzelte sich fest. Dies bezeugt auch das erhaltene Werk Miličs. Noch zu seinen Lebzeiten verbreiteten sich die in seinen Schriften enthaltenen kri- tischen Gedanken geradezu lawinenartig. Nach einem Bericht des Matěj von Janov liess Milič, der „dicke Bücher verfasste und eigenhändig niederschrieb“, diese jeden Tag von auch zweihundert Klerikern abschreiben. Auch nach seinem Tode hörte man nicht auf, seine Werke abzuschreiben, sie waren in der Hussitenzeit sehr populär und wurden weiter- verbreitet, weithin über die Grenzen Prags und über das Königreich Böhmen hinaus, so dass man sie heute in unzähligen Abschriften in Handschriftensammlungen nicht nur in Böhmen, sondern auch in Polen, Ungarn, Deutschland, Österreich usw. auffinden kann, (J. Tříška gibt in seiner in Anm. Nr. 43 der Vorrede zitierten Arbeit eine Bestandaufnahme des Werkes Miličs und seiner erhaltenen Handschriften.) Aus dieser dargebotenen kurzen Ubersicht über die Lebensschicksale Miličs geht hervor, dass Predigten und Reden den absoluten Grossteil seines literarischen Werkes bilden. Milič ordnete schon zu Lebzeiten seine Reden zu gewissen Sammlungen, von denen der Abortivus und die Gratiae Dei am umfassendsten sind. Miličs meisterhafte Predigten erweckten einer- seits den Hass jener, gegen die sie sich wandten, und lösten andererseits bei den Anhängern Milíčs grenzenlose Bewunderung und Hochachtung durch Form und Inhalt aus. (Tomáš von Štítné nannte sie als erster „feurige Worte“.) Vom umfangreichen Werk Miličs wurde bisher nur ein unwesentliches Bruchstück heraus- gegeben (die in Druck erschienenen Werke sind in Anm. Nr. 28, 29, 50, 51 und 52 der Vorrede zitiert). Nicht einmal die grossen Sammlungen Abortivus und Gratiae Dei, die — ähnlich wie weitere Werke Miličs — nur in einer Reihe mittelalterlicher handschriftlicher Kodizes erhalten sind, wurden herausgegeben. Die Ausgabe der Drei Synodalreden des Jan Milíč von Kremsier soll im Jubiläumsjahr Miličs einen Beitrag zur Ausweitung der Quellengrundlage und damit auch unserer Kennt- nisse vom Werk dieses grossen Vorgängers Hussens darstellen. Die Reden „Sacerdotes con- tempserunt“, „Grex perditus“, „Audite reges“ erweckten schon zur Zeit Miličs ausser- gewöhnliches Echo und gehörten zu stark abgeschriebenen und verbreiteten Werken. Sie waren noch zu Beginn des 18. Jahrhunderts derart im Bewusstsein verankert, dass der deutsche Rationalist und Herausgeber der Quellen des Konstanzer Konzils Hermann von der Hardt eine von ihnen unter dem Titel „Sermo I. de corrupto ecclesiae statu saeculo XV.“ in seinem Werk Historia litteraria reformationis herausgab. (Der Text dieser nunmehr schwer zugängli- chen Edition ist jedoch an vielen Stellen ungenau und verballhornt.) Die restlichen zwei Reden, die mit der ersten zusammen gewissermassen ein Ganzes bilden, erschienen bisher überhaupt nicht und haben sich lediglich in mittelalterlichen Handschriften erhalten. Diese Reden waren für Prager Synoden vorbereitet. Diese in Prag in der zweiten Hälfte des 14. und zu Beginn des 15. Jahrhunderts etwa in halbjährigen Intervallen stattfindenden Versammlungen des Diözesanklerus, die — in einem allerdings beschränkten Reformrahmen — zur Besserung bestimmter greller Fälle anstössigen Lebens und Verhaltens von Priestern führen sollten, boten dem Synodalprediger eine willkommene Möglichkeit, kritisch auf diese Unzulänglichkeiten hinzuweisen. Dabei wurde oft bei solchen Predigten der von der Synode gesteckte Rahmen weit überschritten, und viele Synodalreden arteten in eine prinzipielle Kritik der damaligen Kirche und Gesellschaft aus. Milič von Kremsier schafft als erster bekannter Prager Synodalprediger in diesem Geist eine bestimmte Tradition dieser Reden. Sie werden in Prag u. a. von Vojtěch Raňkův von Ježov, Matouš von Krakov, Štěpán von Kolín, Stanislav von Znojmo fortgesetzt und erreichen dann ihren Höhepunkt in der glanz- vollen kämpferischen Synodalpredigt Magisters Jan Hus aus dem Jahre 1407 „State succinti lumbos vestros". 146
Strana 147
In formeller Hinsicht zeichnen sich die Reden Miličs durch wohlüberlegte Gliederung und durch genauen Plan aus, der seinem Zweck vollendet untergeordnet ist. Sie enthalten stets folgende drei Teile: 1. Prologus, 2. Introductio thematis, 3. Divisio thematis cum partium deductione. Der Prologus bringt das nach damaligem Brauch der Bibel entnommene Thema der Predigt, wobei dieses Zitat bereits ganz klar den kritischen Zweck der Predigt andeutet. Das ist in unserem Fall ganz besonders deutlich: als Thema der ersten Rede wählte Milič den Vers aus Ezechiel: „Seine Priester verachten mein Gesetz und entweihen meine Heiligtümer“, zur zweiten Rede aus Jeremias: „Eine verirrte Herde ist mein Volk geworden, ihre Hirten führten sie irre“, zur dritten aus dem Buch der Weisheit Salamons: „Höret also ihr Könige und nehmet Einsicht an, lernet ihr Richter der Erde weitum! Vernehmet es ihr, die ihr der Völker Menge beherrschet und euren Stolz setzet in die Scharen der Nationen!“. Dabei dient die Heranziehung der gegenüber den damaligen Priestern und weltlichen Herrschern sehr oft kritischen alttestamentarischen Texte Milič zur Setzung eines Gleichheitszeichens: in gleicher Weise wertet er Priester wie auch Adelige seiner Zeit. Nach Anführung des Zitats beginnt der Prolog mit der Anrede (Reverendi patres et domini) und bringt eine kurze Begründung dafür, weshalb die Rede gehalten wird, sowie eine gewisse captatio benevolen- tiae, bzw. Verlegenheitsäusserung, ob der Redner die schwierige Aufgabe wird erfüllen können und schliesst mit einer Aufforderung zu einem gemeinsamen Gebet des Ave Maria. Die Introductio thematis wiederholt zu Beginn neuerdings das Thema der Predigt (das einleitende Zitat) und vermittelt aufgrund eigener Erwägungen sowie nach Belegen der Autoritäten eine gewisse Begründung für die Berechtigung und Aktualität des gewählten Themas. Sie endet mit einer mit den Worten „ideo bene dixi“, „bene ergo dictum est“ eingeleiteten Bestätigung der Richtigkeit der Themenwahl und mit einer neuerlichen Wieder- holung des einleitenden Zitats, worauf die Worte folgen ,que fuerunt verba vestre proposita caritati“. Die Divisio thematis cum partium deductione teilt zunächst das Thema in drei Teile, wobei zu jedem Teil eine kurze Erläuterung beigefügt wird. Sie wird eingeleitet mit den Worten „In quibus quidem verbis tanguntur (breviter) tria“. Die Deductio partium — der umfassendste Teil der Rede — gibt sodann eine eingehende, manchmal noch weiter reich gegliederte Darstellung und eine Argumentation sowohl aufgrund der Autoritäten, als auch aus eigener Uberlegung heraus, zu diesen einzelnen drei Teilen des Themas nach der fest- gelegten Einteilung; eingeleitet wird diese Darstellung mit den Worten „Primo dico“, „Secun- do dixi“, „Tercio dixi“. Am Anfang wird stets entweder wiederum der zitierte Teil des Themas oder wenigstens die dazu in der Divisio thematis gebotene Erläuterung angeführt. Sie endet mit den Worten „Et hoc quantum ad primum“, „Et hoc quantum ad secundum“. Am Schluss des dritten Teils, wo gegebenenfalls nochmals das Thema in Erinnerung gebracht wird, fügt man einen kurzen Abschluss hinzu, der manchmal durch eine gewisse Entschuldigung wegen der Länge der Rede eingeleitet wird und mit der Aufforderung zur Abstellung der kritisierten Mängel schliesst. Die Rede wird mit dem obligaten Amen abgeschlossen. Die reichliche Zitierung von Autoritäten, sei es aus der Bibel oder aus den sog. Kirchen- vätern, ist in jedem mittelalterlichen literarischen Werk, insbesondere einem homiletischen, gang und gäbe. Bei Milič ist die Wahl dieser Autoritäten wohlüberlegt und bewusst: die zitierten Autoritäten unterstützen die Argumentation des Redners und verleihen ihr — insbesondere in jenen Teilen, die am kämpferischesten und für den Autor am gefährlichsten sind — einen gewissen Schutz. Dabei geht Milič ungeachtet seiner zahlreichen Zitate im Plan seiner Reden ganz selbständig vor und verfolgt ein fest umrissenes Programm. (Dabei ist hochinteressant, das Vorkommen bestimmter Zitate aus der Bibel und den sog. Kirchen- vätern — einschliesslich der damit verbundenen Argumentation — von Milič über die weiteren Vorgänger Hussens, Hus selbst bis zur revolutionären Hussitenbewegung zu beobachten. 147
In formeller Hinsicht zeichnen sich die Reden Miličs durch wohlüberlegte Gliederung und durch genauen Plan aus, der seinem Zweck vollendet untergeordnet ist. Sie enthalten stets folgende drei Teile: 1. Prologus, 2. Introductio thematis, 3. Divisio thematis cum partium deductione. Der Prologus bringt das nach damaligem Brauch der Bibel entnommene Thema der Predigt, wobei dieses Zitat bereits ganz klar den kritischen Zweck der Predigt andeutet. Das ist in unserem Fall ganz besonders deutlich: als Thema der ersten Rede wählte Milič den Vers aus Ezechiel: „Seine Priester verachten mein Gesetz und entweihen meine Heiligtümer“, zur zweiten Rede aus Jeremias: „Eine verirrte Herde ist mein Volk geworden, ihre Hirten führten sie irre“, zur dritten aus dem Buch der Weisheit Salamons: „Höret also ihr Könige und nehmet Einsicht an, lernet ihr Richter der Erde weitum! Vernehmet es ihr, die ihr der Völker Menge beherrschet und euren Stolz setzet in die Scharen der Nationen!“. Dabei dient die Heranziehung der gegenüber den damaligen Priestern und weltlichen Herrschern sehr oft kritischen alttestamentarischen Texte Milič zur Setzung eines Gleichheitszeichens: in gleicher Weise wertet er Priester wie auch Adelige seiner Zeit. Nach Anführung des Zitats beginnt der Prolog mit der Anrede (Reverendi patres et domini) und bringt eine kurze Begründung dafür, weshalb die Rede gehalten wird, sowie eine gewisse captatio benevolen- tiae, bzw. Verlegenheitsäusserung, ob der Redner die schwierige Aufgabe wird erfüllen können und schliesst mit einer Aufforderung zu einem gemeinsamen Gebet des Ave Maria. Die Introductio thematis wiederholt zu Beginn neuerdings das Thema der Predigt (das einleitende Zitat) und vermittelt aufgrund eigener Erwägungen sowie nach Belegen der Autoritäten eine gewisse Begründung für die Berechtigung und Aktualität des gewählten Themas. Sie endet mit einer mit den Worten „ideo bene dixi“, „bene ergo dictum est“ eingeleiteten Bestätigung der Richtigkeit der Themenwahl und mit einer neuerlichen Wieder- holung des einleitenden Zitats, worauf die Worte folgen ,que fuerunt verba vestre proposita caritati“. Die Divisio thematis cum partium deductione teilt zunächst das Thema in drei Teile, wobei zu jedem Teil eine kurze Erläuterung beigefügt wird. Sie wird eingeleitet mit den Worten „In quibus quidem verbis tanguntur (breviter) tria“. Die Deductio partium — der umfassendste Teil der Rede — gibt sodann eine eingehende, manchmal noch weiter reich gegliederte Darstellung und eine Argumentation sowohl aufgrund der Autoritäten, als auch aus eigener Uberlegung heraus, zu diesen einzelnen drei Teilen des Themas nach der fest- gelegten Einteilung; eingeleitet wird diese Darstellung mit den Worten „Primo dico“, „Secun- do dixi“, „Tercio dixi“. Am Anfang wird stets entweder wiederum der zitierte Teil des Themas oder wenigstens die dazu in der Divisio thematis gebotene Erläuterung angeführt. Sie endet mit den Worten „Et hoc quantum ad primum“, „Et hoc quantum ad secundum“. Am Schluss des dritten Teils, wo gegebenenfalls nochmals das Thema in Erinnerung gebracht wird, fügt man einen kurzen Abschluss hinzu, der manchmal durch eine gewisse Entschuldigung wegen der Länge der Rede eingeleitet wird und mit der Aufforderung zur Abstellung der kritisierten Mängel schliesst. Die Rede wird mit dem obligaten Amen abgeschlossen. Die reichliche Zitierung von Autoritäten, sei es aus der Bibel oder aus den sog. Kirchen- vätern, ist in jedem mittelalterlichen literarischen Werk, insbesondere einem homiletischen, gang und gäbe. Bei Milič ist die Wahl dieser Autoritäten wohlüberlegt und bewusst: die zitierten Autoritäten unterstützen die Argumentation des Redners und verleihen ihr — insbesondere in jenen Teilen, die am kämpferischesten und für den Autor am gefährlichsten sind — einen gewissen Schutz. Dabei geht Milič ungeachtet seiner zahlreichen Zitate im Plan seiner Reden ganz selbständig vor und verfolgt ein fest umrissenes Programm. (Dabei ist hochinteressant, das Vorkommen bestimmter Zitate aus der Bibel und den sog. Kirchen- vätern — einschliesslich der damit verbundenen Argumentation — von Milič über die weiteren Vorgänger Hussens, Hus selbst bis zur revolutionären Hussitenbewegung zu beobachten. 147
Strana 148
Es lassen sich dabei einige bemerkenswerte Ubereinstimmungen aufzeigen: die Vorliebe für gewisse Autoren, Werke und direkt Zitate ist für die ganze vorhussitische und hussitische Bewegung typisch, und Milič gehört zu den ersten, die sie im tschechischen Milieu in einer derartigen beabsichtigten Auswahl bringen.) Was den eigentlichen Inhalt der zur Edition vorbereiteten Drei Synodalreden Miličs anlangt, kann man ihn hier nicht vollauf reproduzieren und muss sich nur auf die Feststellung einiger grundlegender Gedanken Miličs beschränken. Für alle drei Reden ist die äusserst scharfe, beissende Kritik des Zustands in der damaligen Kirche typisch, die in der dritten Rede in gewissem Mass auch das Gebiet der weltlichen Feudalherrschaft umfasst, wenn auch hier unter den „reges“ Miličs hauptsächlich die kirchlichen Herrscher und Würdenträger gemeint sind. Milič hält sich unverrückbar an die aufgestellten Themen und verfolgt im wohldurchdachten Aufbau seiner Reden einen festen Ideenplan. Durch die Gegenüberstellung des „idealen“ Zustandes der ursprünglichen Kirche mit dem gegenwärtigen Stand, den Milíč ungemein lebendig, farbig, aber hauptsächlich mutig demonstriert, gelangt er zu dem Schluss, dass eine radikale Umkehr notwendig ist. In erster Linie wird hier auf die Heuchelei der Priester hingewiesen. Milič spinnt das Zitat des Pseudo-Chrysostomus: „Die Priester predigen den Glauben, handeln glaubenslos, erteilen anderen den Frieden und halten ihn nicht untereinander, loben die Wahrheit, lieben aber die Lüge, rügen den Geiz und handeln aber geizig“, das am Anfang der ersten Rede steht, durch eigene Erwägungen an vielen Stellen in allen drei Reden weiter aus. Er erblickt die Ursache für die Heuchelei und weiteren Missstände in der leichten Möglichkeit, auf dem Umweg über das Priesteramt mühelose Gewinne zu erzielen („sine labore percipere mercedem laboris“). Daraus ergibt sich die Jagd nach einträglichen Pfründen, zu denen sich die Interessenten nicht wegen des Dienstes, mit dem diese Amter verbunden sind, herandrängen, sondern weil sie ihnen ein Mittel zur Bereicherung sind. Bei der Jagd darauf sind ihnen alle Mittel gut: sie kommen an sie heran „nicht durch die Tür der Wahrheit, sondern auf anderem Weg, auf dem Umweg über Lüge, Täuschung, unter Zuhilfenahme falscher Titel und falscher Urkunden, für erwiesene Ge- fälligkeiten und auf Fürbitte von Freunden“. Es verwundert daher nicht, dass „auf dem Stuhl des Moses die Schriftgelehrten und Pharisäer“ Platz nehmen, für die die Worte des Buchs der Sprüche gelten: „Ein Geschlecht, das statt der Zähne Schwerter hat... um die Dürftigen von der Erde und die Armen aus der Mitte der Menschen wegzufressen". Danach verhalten sich diese auch in ihren Amtern: sie sind überheblich, treiben rücksichtslos Zehnte ein, „laden unerträgliche Bürden den Menschen auf und wollen nicht einmal dabei den Finger rühren, um mitzuhelfen“. Sie kümmern sicht nicht um die Armen, die sie nicht in ihren Häusern wohnen lassen, sondern halten sich lieber Hunde, „weiden Hunde und nicht die Armen“, wie Milič sagt. „Mit vollem Bauch verkünden sie Jesus, den Gekreuzigten und Darbenden, mit feisten Backen und rosigem Antlitz belehren sie die Hungernden“. Milič ist sich dabei dessen wohl bewusst, dass gerade der Arbeit der einfachen Menschen dieser ganze Reichtum ent- stammt („ecce ex oblacione fidelium vivimus“), der einerseits habgierig und unerbittlich eingetrieben und zusammengetragen, andererseits verschwenderisch und leichtfertig vertan wird („quidquid ex avaricia congregant, hoc in luxuria expendunt“). Viele Priester und Prälaten widmen sich der Völlerei und Trunksucht, betreiben Würfelspiel, finden Gefallen an kostspieligen und exzentrischen Gewändern, Gastmählern und Trinkgelagen, in Gesell- schaft von Buhlerinnen usw. Als eines der abscheulichsten Mittel zur Gewinnung dieses Besitzes bezeichnet Milič die Simonie. Die übrigen Verbrechen sind im Vergleich dazu geringfügig, es ist dies die ärgste Ketzerei, und jene, die sie betreiben, sind ärger als Judas. Alle diese Praktiken lösen bei der Bevölkerung immer mehr Widerstand und Anstoss aus. Das darf nicht verwundern: „Die schlichten Gläubigen sind gegen uns so aufgebracht,“ sagt Milič, „weil wir nicht Söhne des Lichts, sondern der Finsternis... weil wir nicht Gegner des Teufels, sondern seine Helfeshelfer sind,“ und fügt hinzu: „Nirgends gibt es eine derartige 148
Es lassen sich dabei einige bemerkenswerte Ubereinstimmungen aufzeigen: die Vorliebe für gewisse Autoren, Werke und direkt Zitate ist für die ganze vorhussitische und hussitische Bewegung typisch, und Milič gehört zu den ersten, die sie im tschechischen Milieu in einer derartigen beabsichtigten Auswahl bringen.) Was den eigentlichen Inhalt der zur Edition vorbereiteten Drei Synodalreden Miličs anlangt, kann man ihn hier nicht vollauf reproduzieren und muss sich nur auf die Feststellung einiger grundlegender Gedanken Miličs beschränken. Für alle drei Reden ist die äusserst scharfe, beissende Kritik des Zustands in der damaligen Kirche typisch, die in der dritten Rede in gewissem Mass auch das Gebiet der weltlichen Feudalherrschaft umfasst, wenn auch hier unter den „reges“ Miličs hauptsächlich die kirchlichen Herrscher und Würdenträger gemeint sind. Milič hält sich unverrückbar an die aufgestellten Themen und verfolgt im wohldurchdachten Aufbau seiner Reden einen festen Ideenplan. Durch die Gegenüberstellung des „idealen“ Zustandes der ursprünglichen Kirche mit dem gegenwärtigen Stand, den Milíč ungemein lebendig, farbig, aber hauptsächlich mutig demonstriert, gelangt er zu dem Schluss, dass eine radikale Umkehr notwendig ist. In erster Linie wird hier auf die Heuchelei der Priester hingewiesen. Milič spinnt das Zitat des Pseudo-Chrysostomus: „Die Priester predigen den Glauben, handeln glaubenslos, erteilen anderen den Frieden und halten ihn nicht untereinander, loben die Wahrheit, lieben aber die Lüge, rügen den Geiz und handeln aber geizig“, das am Anfang der ersten Rede steht, durch eigene Erwägungen an vielen Stellen in allen drei Reden weiter aus. Er erblickt die Ursache für die Heuchelei und weiteren Missstände in der leichten Möglichkeit, auf dem Umweg über das Priesteramt mühelose Gewinne zu erzielen („sine labore percipere mercedem laboris“). Daraus ergibt sich die Jagd nach einträglichen Pfründen, zu denen sich die Interessenten nicht wegen des Dienstes, mit dem diese Amter verbunden sind, herandrängen, sondern weil sie ihnen ein Mittel zur Bereicherung sind. Bei der Jagd darauf sind ihnen alle Mittel gut: sie kommen an sie heran „nicht durch die Tür der Wahrheit, sondern auf anderem Weg, auf dem Umweg über Lüge, Täuschung, unter Zuhilfenahme falscher Titel und falscher Urkunden, für erwiesene Ge- fälligkeiten und auf Fürbitte von Freunden“. Es verwundert daher nicht, dass „auf dem Stuhl des Moses die Schriftgelehrten und Pharisäer“ Platz nehmen, für die die Worte des Buchs der Sprüche gelten: „Ein Geschlecht, das statt der Zähne Schwerter hat... um die Dürftigen von der Erde und die Armen aus der Mitte der Menschen wegzufressen". Danach verhalten sich diese auch in ihren Amtern: sie sind überheblich, treiben rücksichtslos Zehnte ein, „laden unerträgliche Bürden den Menschen auf und wollen nicht einmal dabei den Finger rühren, um mitzuhelfen“. Sie kümmern sicht nicht um die Armen, die sie nicht in ihren Häusern wohnen lassen, sondern halten sich lieber Hunde, „weiden Hunde und nicht die Armen“, wie Milič sagt. „Mit vollem Bauch verkünden sie Jesus, den Gekreuzigten und Darbenden, mit feisten Backen und rosigem Antlitz belehren sie die Hungernden“. Milič ist sich dabei dessen wohl bewusst, dass gerade der Arbeit der einfachen Menschen dieser ganze Reichtum ent- stammt („ecce ex oblacione fidelium vivimus“), der einerseits habgierig und unerbittlich eingetrieben und zusammengetragen, andererseits verschwenderisch und leichtfertig vertan wird („quidquid ex avaricia congregant, hoc in luxuria expendunt“). Viele Priester und Prälaten widmen sich der Völlerei und Trunksucht, betreiben Würfelspiel, finden Gefallen an kostspieligen und exzentrischen Gewändern, Gastmählern und Trinkgelagen, in Gesell- schaft von Buhlerinnen usw. Als eines der abscheulichsten Mittel zur Gewinnung dieses Besitzes bezeichnet Milič die Simonie. Die übrigen Verbrechen sind im Vergleich dazu geringfügig, es ist dies die ärgste Ketzerei, und jene, die sie betreiben, sind ärger als Judas. Alle diese Praktiken lösen bei der Bevölkerung immer mehr Widerstand und Anstoss aus. Das darf nicht verwundern: „Die schlichten Gläubigen sind gegen uns so aufgebracht,“ sagt Milič, „weil wir nicht Söhne des Lichts, sondern der Finsternis... weil wir nicht Gegner des Teufels, sondern seine Helfeshelfer sind,“ und fügt hinzu: „Nirgends gibt es eine derartige 148
Strana 149
Anhäufung von Vergehen, nirgends eine grössere Menge schlimmer Taten als bei den Prie- stern“. Dieses Bild vom tiefen Verfall der damaligen Kirche und in gewissem Mass auch in der ganzen feudalen Gesellschaft, das Milič in seinen drei Synodalreden zeichnet, ist nicht vom Selbstzweck diktiert. Milič geht es um die Besserung. Ihm ist klar, dass sich „ein Hund nicht so leicht vom fetten Bissen verjagen lässt“; er ist sich auch dessen bewusst, dass eine nur laue und nur in Worten gehaltene Ermahnung wenig fruchtet (am Beispiel des biblischen Priesters Heli, der nur lau und nur mit Worten rügte, zeigt er die Unzulänglichkeit eines solchen Vor- gehens). Welche Möglichkeiten für einen Weg zur Umkehr in Kirche und Gesellschaft sicht Milíč? Kampfmittel gegen die zeitgenössischen gesellschaftlichen Missstände ist für ihn in erster Linie die Predigt, d. h. die offene, wagemutige und öffentliche Anprangerung allen Übels ohne Rücksicht auf die Stellung der Kritisierten, ohne jedwede Verheimlichung oder Verschweigung. Das steht in Ubereinstimmung mit dem ganzen Streben im Leben Miličs. Die drei Synodalreden sind ein praktisches Beispiel für ein solches Vorgehen, und er selbst fordert in diesen Reden mehr als einmal seine Anhänger zur Nachahmung auf: „Habt den Eifer glühender und feuriger göttlicher Beredsamkeit in euren Mündern, damit das Wort eurer Predigt wie eine Fackel lodere und gegen die Laster anfeuere“, sagt er in der ersten Synodalrede. Es genügt aber nicht, sich bloss zu ereifern, die Worte müssen mit den Taten übereinstim- men. Milič selbst ist ein Beispiel für solche ethische Wahrhaftigkeit. Der Biograph Miličs berichtet über ihn mit vollem Recht folgendes: „Er lebte gut, lehrte gut, was seinem Munde entströmte, davon wich er auch in seinen Taten nicht ab.“ Das Beispiel Miličs, sein Streben, stets konkret und nach besten Kräften jenen zu helfen, die dies am meisten brauchten, die Bemühung, sogar organisiert einige schreiende soziale Differenzen seiner Zeit zu lösen, das Beispiel, zu dessen Nachahmung er in den Synodalreden so manches Mal aufforderte, dies alles wirkte nicht wenig auf seine Zeitgenossen ein. Der Reichtum soll nicht dem Luxus und der Verschwendung, sondern zur Verbesserung der Lebensbedingungen der darbenden Bevölkerung dienen. Mit grosser Sympathie zitiert Milič in seiner dritten Rede die Worte Augustins von der Urkirche, in der nicht nur der Glaube, sondern auch der Besitz gemein- sam war. Nach Milič ist die moralische Qualifikation jener Massstab, der zur Ausübung von Amtern berechtigt. Einvernehmlich mit Pseudo-Chrysostomus betont Milíč zu Beginn der ersten und am Ende der zweiten Rede: „Viele Priester und wenige Priester, viele dem Namen nach, wenige nach ihren Taten, da nicht der Sitz dem Priester Würde verleiht, sondern der Priester dem Sitz, da nicht der Posten den Menschen heiligt, sondern der Mensch den Posten. Nicht jeder Priester ist heilig, aber jeder Heilige ist ein Priester“. So stellt er als erster bei uns jenes Kriterium auf, das später eine derartige Rolle spielt und, im hussitischen Programm geistig ausgearbeitet, der Bevölkerung nicht nur die Möglichkeit gibt, zwischen guten und schlechten Priestern zu unterscheiden, sondern auch zu dem in den vier Prager Artikeln formulierten Postulat führt, man solle den schlechten Priestern „die unordentliche Herrschaft entziehen und sistieren“. Milič wirft selbst diese Möglichkeit auf, zu deren Verwirklichung später die revolutionäre Hussitenbewegung gelangt: er sagt an einer Stelle seiner dritten Rede im Zusammenhang mit jenen Prälaten, die ihr Amt nicht ordnungsgemäss versehen, unter Hinweis auf das Evangelium des Matthäus: „Das Reich Gottes wird von euch hinweg genommen, und einem Volke gegeben werden, welches die Früchte desselben hervorbringt." Das sind, kurz zusammengefasst, einige beachtenswerte Ideen, die man in den drei Synodal- reden des Jan Milič von Kremsier vorfinden kann. Es bedarf keiner besonderen Betonung, dass Milič in manchen Belangen — wie es auch anders nicht möglich ist — im Bann der damaligen Weltanschauung und seines Lebens- und Tätigkeitsmilieus steht. Er glaubte 149
Anhäufung von Vergehen, nirgends eine grössere Menge schlimmer Taten als bei den Prie- stern“. Dieses Bild vom tiefen Verfall der damaligen Kirche und in gewissem Mass auch in der ganzen feudalen Gesellschaft, das Milič in seinen drei Synodalreden zeichnet, ist nicht vom Selbstzweck diktiert. Milič geht es um die Besserung. Ihm ist klar, dass sich „ein Hund nicht so leicht vom fetten Bissen verjagen lässt“; er ist sich auch dessen bewusst, dass eine nur laue und nur in Worten gehaltene Ermahnung wenig fruchtet (am Beispiel des biblischen Priesters Heli, der nur lau und nur mit Worten rügte, zeigt er die Unzulänglichkeit eines solchen Vor- gehens). Welche Möglichkeiten für einen Weg zur Umkehr in Kirche und Gesellschaft sicht Milíč? Kampfmittel gegen die zeitgenössischen gesellschaftlichen Missstände ist für ihn in erster Linie die Predigt, d. h. die offene, wagemutige und öffentliche Anprangerung allen Übels ohne Rücksicht auf die Stellung der Kritisierten, ohne jedwede Verheimlichung oder Verschweigung. Das steht in Ubereinstimmung mit dem ganzen Streben im Leben Miličs. Die drei Synodalreden sind ein praktisches Beispiel für ein solches Vorgehen, und er selbst fordert in diesen Reden mehr als einmal seine Anhänger zur Nachahmung auf: „Habt den Eifer glühender und feuriger göttlicher Beredsamkeit in euren Mündern, damit das Wort eurer Predigt wie eine Fackel lodere und gegen die Laster anfeuere“, sagt er in der ersten Synodalrede. Es genügt aber nicht, sich bloss zu ereifern, die Worte müssen mit den Taten übereinstim- men. Milič selbst ist ein Beispiel für solche ethische Wahrhaftigkeit. Der Biograph Miličs berichtet über ihn mit vollem Recht folgendes: „Er lebte gut, lehrte gut, was seinem Munde entströmte, davon wich er auch in seinen Taten nicht ab.“ Das Beispiel Miličs, sein Streben, stets konkret und nach besten Kräften jenen zu helfen, die dies am meisten brauchten, die Bemühung, sogar organisiert einige schreiende soziale Differenzen seiner Zeit zu lösen, das Beispiel, zu dessen Nachahmung er in den Synodalreden so manches Mal aufforderte, dies alles wirkte nicht wenig auf seine Zeitgenossen ein. Der Reichtum soll nicht dem Luxus und der Verschwendung, sondern zur Verbesserung der Lebensbedingungen der darbenden Bevölkerung dienen. Mit grosser Sympathie zitiert Milič in seiner dritten Rede die Worte Augustins von der Urkirche, in der nicht nur der Glaube, sondern auch der Besitz gemein- sam war. Nach Milič ist die moralische Qualifikation jener Massstab, der zur Ausübung von Amtern berechtigt. Einvernehmlich mit Pseudo-Chrysostomus betont Milíč zu Beginn der ersten und am Ende der zweiten Rede: „Viele Priester und wenige Priester, viele dem Namen nach, wenige nach ihren Taten, da nicht der Sitz dem Priester Würde verleiht, sondern der Priester dem Sitz, da nicht der Posten den Menschen heiligt, sondern der Mensch den Posten. Nicht jeder Priester ist heilig, aber jeder Heilige ist ein Priester“. So stellt er als erster bei uns jenes Kriterium auf, das später eine derartige Rolle spielt und, im hussitischen Programm geistig ausgearbeitet, der Bevölkerung nicht nur die Möglichkeit gibt, zwischen guten und schlechten Priestern zu unterscheiden, sondern auch zu dem in den vier Prager Artikeln formulierten Postulat führt, man solle den schlechten Priestern „die unordentliche Herrschaft entziehen und sistieren“. Milič wirft selbst diese Möglichkeit auf, zu deren Verwirklichung später die revolutionäre Hussitenbewegung gelangt: er sagt an einer Stelle seiner dritten Rede im Zusammenhang mit jenen Prälaten, die ihr Amt nicht ordnungsgemäss versehen, unter Hinweis auf das Evangelium des Matthäus: „Das Reich Gottes wird von euch hinweg genommen, und einem Volke gegeben werden, welches die Früchte desselben hervorbringt." Das sind, kurz zusammengefasst, einige beachtenswerte Ideen, die man in den drei Synodal- reden des Jan Milič von Kremsier vorfinden kann. Es bedarf keiner besonderen Betonung, dass Milič in manchen Belangen — wie es auch anders nicht möglich ist — im Bann der damaligen Weltanschauung und seines Lebens- und Tätigkeitsmilieus steht. Er glaubte 149
Strana 150
subjektiv an die Möglichkeit einer Besserung mit friedlichen Mitteln, ihm ging es um eine Besserung und gerechte Ordnung im Rahmen der bestehenden Kirche und Gesellschaft. Objektiv waren seine Ideen jedoch mitbeteiligt an der Auslösung einer Bewegung, die diese Kirche und die feudale Gesellschaftsordnung zutiefst erschütterte. Es wäre vorderhand vorzeitig, definitive Schlussfolgerungen zu ziehen, dazu bedarf es einer Untersuchung des ganzen und bislang fast unbekannten Werkes Miličs in allen zeit- bedingten und noch weitergefassten Zusammenhängen. Dennoch kann man aber aufgrund der bei der Arbeit an der Edition der drei Synodalreden gewonnenen Erkenntnisse und aufgrund der übrigen bisher bekannten Tatsachen abschliessend folgendes konstatieren: Die drei Synodalreden sind untrennbarer Bestandteil des ganzen Werkes Milíčs sowie seiner Lebensbestrebungen, sie weisen dieselben gedanklichen Prozesse und dieselbe ideologi- sche Einstellung auf wie die übrigen bekannten Werke Miličs, sie zeigen auch eine ganze Reihe konkreter Ubereinstimmungen mit seinen sonstigen Werken. Von allen bisher heraus- gegebenen Werken Miličs liefern die Drei Synodalreden die umfassendste und bestüberlegte Kritik des Zustandes der damaligen offiziellen Kirche, eine Kritik, die bis zur revolutionären Hussitenbewegung nicht mehr in Vergessenheit geraten und ihre aufrüttelnde Rolle spielen wird. Sie liefern auch ein bestimmtes konkretes Programm zur Besserung der gesellschaftlichen Verhältnisse. Wenn wir die in den Drei Synodalreden dargebotene Lehre Miličs mit dem in den vier Prager Artikeln aus dem Jahre 1420 zusammengefassten Programm der Hussiten vergleichen, wird deutlich, dass die Postulate, zumindest drei davon (Freiheit der Verkündigung des Gotteswortes, Entzug der weltlichen Herrschaft für die Priester, Bestrafung offenkundiger und Todsünden) bereits implicite, wenngleich in gewisser embryonaler Form, in diesem Werk Miličs enthalten sind : Milič begriff als einer der ersten vollauf die Bedeutung des unabhängi- gen Predigertums und wurde seinen Nachfolgern, einschliesslich Hussens, zum Vorbild; Milič wies beredt auf die Quellen des Reichtums in der damaligen Kirche hin, er zeigte auf, welche Folgen dieser Reichtum hervorruft, und verurteilt ihn und diese Folgen entschieden — er steht gegen lasterhafte Priester auf und fordert rigoros unbedingte Armut bei Priestern und Mönchen; Milič verwies offen und kritisch auf den moralischen Verfall in der Kirche und Gesellschaft, er tritt unerbittlich dagegen auf und zieht daraus auch die notwendigen Konsequenzen. (In gewissem Mass steht schliesslich Milič auch am Beginn der Initiative für eine häufige Kommunion der Laien, die später in der Forderung der Hussiten nach dem Kelch gipfelte, wie sie im restlichen zweiten Prager Artikel enthalten ist. Milič und seine Anhänger führten die Praxis der öfteren Laienkommunion in Jerusalem als erste ein, ungeach- tet des Widerstandes der kirchlichen Behörden.) Jan Milíč von Kremsier — einer der bedeutendsten Vorgänger Hussens und des Hussiten- tums — gelangt unabhängig zu ähnlichen Schlussfolgerungen, wie sie der fast gleichzeitig lebende englische Philosoph und Kritiker der feudalen Gesellschaft John Wyclif formulierte. Er trägt so sicherlich dazu bei, dass etwas später Wyclif in den böhmischen Ländern derart gut verstanden und verbreitet wird. Das ganze Werk Miličs ist sodann im besten Sinn des Wortes untrennbarer Bestandteil der Sozialphilosophie der damaligen Zeit, einer Philosophie, für die bei uns schon lange vor Komenský (Comenius) das Streben nach „Besserung der menschlichen Dinge“ typisch ist. ZU DEN GRUNDSÁTZEN DER EDITION Für die Ausgabe wurden alle erhaltenen und festgestellten Handschriften der Synodalreden Miličs herangezogen, deren eingehendes Verzeichnis und Sigel auf. S. 25—27 der Vorrede an- geführt sind. (Siehe auch Anm. Nr. 75.) Insgesamt wurden für die Rede Sacerdotes 29 Hand- 150
subjektiv an die Möglichkeit einer Besserung mit friedlichen Mitteln, ihm ging es um eine Besserung und gerechte Ordnung im Rahmen der bestehenden Kirche und Gesellschaft. Objektiv waren seine Ideen jedoch mitbeteiligt an der Auslösung einer Bewegung, die diese Kirche und die feudale Gesellschaftsordnung zutiefst erschütterte. Es wäre vorderhand vorzeitig, definitive Schlussfolgerungen zu ziehen, dazu bedarf es einer Untersuchung des ganzen und bislang fast unbekannten Werkes Miličs in allen zeit- bedingten und noch weitergefassten Zusammenhängen. Dennoch kann man aber aufgrund der bei der Arbeit an der Edition der drei Synodalreden gewonnenen Erkenntnisse und aufgrund der übrigen bisher bekannten Tatsachen abschliessend folgendes konstatieren: Die drei Synodalreden sind untrennbarer Bestandteil des ganzen Werkes Milíčs sowie seiner Lebensbestrebungen, sie weisen dieselben gedanklichen Prozesse und dieselbe ideologi- sche Einstellung auf wie die übrigen bekannten Werke Miličs, sie zeigen auch eine ganze Reihe konkreter Ubereinstimmungen mit seinen sonstigen Werken. Von allen bisher heraus- gegebenen Werken Miličs liefern die Drei Synodalreden die umfassendste und bestüberlegte Kritik des Zustandes der damaligen offiziellen Kirche, eine Kritik, die bis zur revolutionären Hussitenbewegung nicht mehr in Vergessenheit geraten und ihre aufrüttelnde Rolle spielen wird. Sie liefern auch ein bestimmtes konkretes Programm zur Besserung der gesellschaftlichen Verhältnisse. Wenn wir die in den Drei Synodalreden dargebotene Lehre Miličs mit dem in den vier Prager Artikeln aus dem Jahre 1420 zusammengefassten Programm der Hussiten vergleichen, wird deutlich, dass die Postulate, zumindest drei davon (Freiheit der Verkündigung des Gotteswortes, Entzug der weltlichen Herrschaft für die Priester, Bestrafung offenkundiger und Todsünden) bereits implicite, wenngleich in gewisser embryonaler Form, in diesem Werk Miličs enthalten sind : Milič begriff als einer der ersten vollauf die Bedeutung des unabhängi- gen Predigertums und wurde seinen Nachfolgern, einschliesslich Hussens, zum Vorbild; Milič wies beredt auf die Quellen des Reichtums in der damaligen Kirche hin, er zeigte auf, welche Folgen dieser Reichtum hervorruft, und verurteilt ihn und diese Folgen entschieden — er steht gegen lasterhafte Priester auf und fordert rigoros unbedingte Armut bei Priestern und Mönchen; Milič verwies offen und kritisch auf den moralischen Verfall in der Kirche und Gesellschaft, er tritt unerbittlich dagegen auf und zieht daraus auch die notwendigen Konsequenzen. (In gewissem Mass steht schliesslich Milič auch am Beginn der Initiative für eine häufige Kommunion der Laien, die später in der Forderung der Hussiten nach dem Kelch gipfelte, wie sie im restlichen zweiten Prager Artikel enthalten ist. Milič und seine Anhänger führten die Praxis der öfteren Laienkommunion in Jerusalem als erste ein, ungeach- tet des Widerstandes der kirchlichen Behörden.) Jan Milíč von Kremsier — einer der bedeutendsten Vorgänger Hussens und des Hussiten- tums — gelangt unabhängig zu ähnlichen Schlussfolgerungen, wie sie der fast gleichzeitig lebende englische Philosoph und Kritiker der feudalen Gesellschaft John Wyclif formulierte. Er trägt so sicherlich dazu bei, dass etwas später Wyclif in den böhmischen Ländern derart gut verstanden und verbreitet wird. Das ganze Werk Miličs ist sodann im besten Sinn des Wortes untrennbarer Bestandteil der Sozialphilosophie der damaligen Zeit, einer Philosophie, für die bei uns schon lange vor Komenský (Comenius) das Streben nach „Besserung der menschlichen Dinge“ typisch ist. ZU DEN GRUNDSÁTZEN DER EDITION Für die Ausgabe wurden alle erhaltenen und festgestellten Handschriften der Synodalreden Miličs herangezogen, deren eingehendes Verzeichnis und Sigel auf. S. 25—27 der Vorrede an- geführt sind. (Siehe auch Anm. Nr. 75.) Insgesamt wurden für die Rede Sacerdotes 29 Hand- 150
Strana 151
schriften (Sigel ACDEFGHJKMNOPQRSTUVWXYB*C*D*E*F*G*H*), für die Rede Grex 22 Handschriften (ABCEGJKMNOPQRSUVWXYA*D*G*), für die Rede Audite 10 Handschriften (GIKLOO*PQRZ) kollationiert und bearbeitet, auch wurde die einzige Edition der Rede Sacerdotes von Hardt aus dem Jahre 1717 kollationiert. Die Urheberschaft Miličs hinsichtlich der Drei Synodalreden steht ausser Zweifel. Als Bestätigung dient die direkte Anführung des Namens des Autors in den Handschriften PQSD*E*F* von zeitgenössischer Hand, in der Hs. OF* von späterer Hand. Ausserdem wurden die Reden als ein einziges Ganzes zusammen mit anderen unzweifelhaften Werken Miličs aufgezeichnet (in der Hs. KQW), und schliesslich weisen sie Ubereinstimmungen in Inhalt und Form mit den übrigen Werken Miličs auf. Auch wenn die drei Synodalreden nicht auf einmal entstanden und zweifelsohne in einem weitergefassten zeitlichen Intervall (zwischen den J. 1364—1373 — eingehender zur Frage der Datierung Text auf S. 31) vorbereitet und gehalten wurden, hatte man sie bald nach ihrer Entstehung in den damaligen Kodizes zusammen aufgezeichnet und abgeschrieben (alle drei Reden sind in den Kodizes GKOPQR, die ersten beiden in den Kodizes ACEJMNSU VWXYD*G* aufgezeichnet). Da alle drei Reden bei Prager Synoden gehalten wurden und u. a. auch durch diesen Rahmen ihr thematischer Inhalt gegeben ist, bilden sie auch in inhaltlicher und formeller Hinsicht ein unteilbares Ganzes. Der gewählte Titel des Werkes nimmt seinen Ausgang ebenfalls von den am häufigsten belegten Titeln in den Kodizes: die Bezeichnung „sermo synodalis“, „sermones synodales haben die Kodizes BCHKPSZA*D*, die wortwörtliche Bezeichnung (in variierter Wort- stellung „Sermones tres synodales“) kommt in den Kodizes GR vor. Für die Konstitution des Textes wurde aufgrund jener Feststellungen, die sich aus den Kollationen aller angeführten Handschriften ergaben, die Häufigkeit der Schreiberfehler in den einzelnen Handschriften festgesetzt; desgleichen wurden die wichtigsten feststellbaren Abhängigkeiten zwischen den Handschriften bestimmt. Die Statistik der Schreiberfehler ist auf der Tabelle auf. S. 33—34 angeführt. Eine Analyse der Abhängigkeiten der einzelnen Handschriften steht zusammen mit Textbeispielen auf S. 35—39. Aufgrund der so gewon- nenen Erkenntnisse wurden Stemmata zusammengestellt, sie sich auf S. 40—41 vorfinden. (In dem ungemein komplizierten Fall der Erhaltung des Handschriftenkomplexes bei den Drei Synodalreden lassen sich allerdings alle aufgrund der Kollationen nachweisbaren komplizierten Beziehungen zwischen den Handschriften nicht ganz konsequent und restlos zum Ausdruck bringen. Insbesondere muss angenommen werden, dass es angesichts der Menge gleichzeitig entstehender Abschriften bereits zu gewissen, schwer erfassbaren Kontaminationen in der ganzen Ebene der Hyparchetypen gekommen sein konnte. Die Stemmata bringen die am häufigsten nachgewiesenen und offensichtlichsten Ubereinstimmungen, deren Beispiele auf den erwähnten Seiten angeführt sind.) Nicht einbezogen in die Stemmata sind uvoll- ständige Handschriften, d. h. Hs. A (Sacerdotes), U (Sacerdotes, Grex), O* (Audite). Auch ist im Stemma nicht die Hardtsche Edition der Rede Sacerdotes festgehalten, die durch Ab- schreibung aus der Hs. H* entstand. Von diesen Erkenntnissen, deren graphischer Ausdruck durch die Stemmata vermittelt wird, wurde bei der Textkonstititution ausgegangen. Entscheidend waren die besten Hand- schriften, wobei darauf geachtet wurde, dass alle vorausgesetzten Hyparchetypen, bzw. die von ihnen abstammenden Handschriftengruppen, durch die besten Repräsentanten vertreten werden. (Für die Konstitution der Rede Sacerdotes die Hss. CKOPQSVWXYG*, für Grex die Hss. ABCKOPQSVWXYG*, für Audite die Hs. KOPQ.) Im kritischen Apparat, der bei Anführung aller Textvarianten bei einem so reichlich erhaltenen Handschriftenkomplex unangemessen angewachsen wäre (das Verhältnis zwischen Text und Anmerkungen wäre etwa 1 : 4), werden alle Textvarianten nur im Prolog einer jeden Rede gebracht. In den übrigen Teilen der Reden werden die Textvarianten der entscheidenden und besten Hand- 151
schriften (Sigel ACDEFGHJKMNOPQRSTUVWXYB*C*D*E*F*G*H*), für die Rede Grex 22 Handschriften (ABCEGJKMNOPQRSUVWXYA*D*G*), für die Rede Audite 10 Handschriften (GIKLOO*PQRZ) kollationiert und bearbeitet, auch wurde die einzige Edition der Rede Sacerdotes von Hardt aus dem Jahre 1717 kollationiert. Die Urheberschaft Miličs hinsichtlich der Drei Synodalreden steht ausser Zweifel. Als Bestätigung dient die direkte Anführung des Namens des Autors in den Handschriften PQSD*E*F* von zeitgenössischer Hand, in der Hs. OF* von späterer Hand. Ausserdem wurden die Reden als ein einziges Ganzes zusammen mit anderen unzweifelhaften Werken Miličs aufgezeichnet (in der Hs. KQW), und schliesslich weisen sie Ubereinstimmungen in Inhalt und Form mit den übrigen Werken Miličs auf. Auch wenn die drei Synodalreden nicht auf einmal entstanden und zweifelsohne in einem weitergefassten zeitlichen Intervall (zwischen den J. 1364—1373 — eingehender zur Frage der Datierung Text auf S. 31) vorbereitet und gehalten wurden, hatte man sie bald nach ihrer Entstehung in den damaligen Kodizes zusammen aufgezeichnet und abgeschrieben (alle drei Reden sind in den Kodizes GKOPQR, die ersten beiden in den Kodizes ACEJMNSU VWXYD*G* aufgezeichnet). Da alle drei Reden bei Prager Synoden gehalten wurden und u. a. auch durch diesen Rahmen ihr thematischer Inhalt gegeben ist, bilden sie auch in inhaltlicher und formeller Hinsicht ein unteilbares Ganzes. Der gewählte Titel des Werkes nimmt seinen Ausgang ebenfalls von den am häufigsten belegten Titeln in den Kodizes: die Bezeichnung „sermo synodalis“, „sermones synodales haben die Kodizes BCHKPSZA*D*, die wortwörtliche Bezeichnung (in variierter Wort- stellung „Sermones tres synodales“) kommt in den Kodizes GR vor. Für die Konstitution des Textes wurde aufgrund jener Feststellungen, die sich aus den Kollationen aller angeführten Handschriften ergaben, die Häufigkeit der Schreiberfehler in den einzelnen Handschriften festgesetzt; desgleichen wurden die wichtigsten feststellbaren Abhängigkeiten zwischen den Handschriften bestimmt. Die Statistik der Schreiberfehler ist auf der Tabelle auf. S. 33—34 angeführt. Eine Analyse der Abhängigkeiten der einzelnen Handschriften steht zusammen mit Textbeispielen auf S. 35—39. Aufgrund der so gewon- nenen Erkenntnisse wurden Stemmata zusammengestellt, sie sich auf S. 40—41 vorfinden. (In dem ungemein komplizierten Fall der Erhaltung des Handschriftenkomplexes bei den Drei Synodalreden lassen sich allerdings alle aufgrund der Kollationen nachweisbaren komplizierten Beziehungen zwischen den Handschriften nicht ganz konsequent und restlos zum Ausdruck bringen. Insbesondere muss angenommen werden, dass es angesichts der Menge gleichzeitig entstehender Abschriften bereits zu gewissen, schwer erfassbaren Kontaminationen in der ganzen Ebene der Hyparchetypen gekommen sein konnte. Die Stemmata bringen die am häufigsten nachgewiesenen und offensichtlichsten Ubereinstimmungen, deren Beispiele auf den erwähnten Seiten angeführt sind.) Nicht einbezogen in die Stemmata sind uvoll- ständige Handschriften, d. h. Hs. A (Sacerdotes), U (Sacerdotes, Grex), O* (Audite). Auch ist im Stemma nicht die Hardtsche Edition der Rede Sacerdotes festgehalten, die durch Ab- schreibung aus der Hs. H* entstand. Von diesen Erkenntnissen, deren graphischer Ausdruck durch die Stemmata vermittelt wird, wurde bei der Textkonstititution ausgegangen. Entscheidend waren die besten Hand- schriften, wobei darauf geachtet wurde, dass alle vorausgesetzten Hyparchetypen, bzw. die von ihnen abstammenden Handschriftengruppen, durch die besten Repräsentanten vertreten werden. (Für die Konstitution der Rede Sacerdotes die Hss. CKOPQSVWXYG*, für Grex die Hss. ABCKOPQSVWXYG*, für Audite die Hs. KOPQ.) Im kritischen Apparat, der bei Anführung aller Textvarianten bei einem so reichlich erhaltenen Handschriftenkomplex unangemessen angewachsen wäre (das Verhältnis zwischen Text und Anmerkungen wäre etwa 1 : 4), werden alle Textvarianten nur im Prolog einer jeden Rede gebracht. In den übrigen Teilen der Reden werden die Textvarianten der entscheidenden und besten Hand- 151
Strana 152
schriften angegeben (dh. bei der Rede Sacerdotes: CKOPQSVWXYG* (11 Hss.), bei Grex: ABKOPQSVYG* (10 Hss.) und bei Audite: KOPQ (4 Hss.). Im übrigen richtet sich die Edition im wesentlichen nach den bei der Tschechoslowakischen Akademie der Wissenschaften für die Ausgabe der Opera omnia Hussens festgelegten Prinzipien. Die ursprüngliche, d. h. mittelalterliche lateinische Orthographie, wird belassen; sie richtet sich in dieser Edition nach der Hs. O, die als Grundlage der paläographischen Umschreibung angenommen wurde. Verschiedener Wortlaut ein und derselben Wörter wird nicht vereinheitlicht, bei der Auflösung von Abkürzungen wurden die nichtassimilierten Formen bevorzugt. Interpunktion und Satzeingliederung wurde nach üblichem Usus mo- dernisiert, die Gliederung in Absätze entspricht der formalen Gliederung der einzelnen Reden und dem Gedankenablauf des Autors. 152
schriften angegeben (dh. bei der Rede Sacerdotes: CKOPQSVWXYG* (11 Hss.), bei Grex: ABKOPQSVYG* (10 Hss.) und bei Audite: KOPQ (4 Hss.). Im übrigen richtet sich die Edition im wesentlichen nach den bei der Tschechoslowakischen Akademie der Wissenschaften für die Ausgabe der Opera omnia Hussens festgelegten Prinzipien. Die ursprüngliche, d. h. mittelalterliche lateinische Orthographie, wird belassen; sie richtet sich in dieser Edition nach der Hs. O, die als Grundlage der paläographischen Umschreibung angenommen wurde. Verschiedener Wortlaut ein und derselben Wörter wird nicht vereinheitlicht, bei der Auflösung von Abkürzungen wurden die nichtassimilierten Formen bevorzugt. Interpunktion und Satzeingliederung wurde nach üblichem Usus mo- dernisiert, die Gliederung in Absätze entspricht der formalen Gliederung der einzelnen Reden und dem Gedankenablauf des Autors. 152
Strana 153
SEZNAM VYOBRAZENÍ 1. Rukopis E 76 (0) — Archív pražského hradu (kapitulní knihovna) Praha, f. 65r 2. Rukopis Clm 15177 (B*) — Bayerische Staatsbibliothek München, f. 15r 3. Rukopis XXIII D 201 (K) — Universitní knihovna Praha, f. 393r 4. Rukopis XIV C 6 (R) — Knihovna Národního musea Praha, f. 168v 5. Rukopis M II 19 (S) — Státní vědecká knihovna Olomouc, f. 20r 6. Rukopis I F 489 (W) — Biblioteka uniwersytecka Wrocław, f. 210r 7. Rukopis N 40 (Q) — Archív pražského hradu (kapitulní knihovna) Praha, f. 80v 8. Rukopis X D 5 (G) — Universitní knihovna Praha, f. 147r
SEZNAM VYOBRAZENÍ 1. Rukopis E 76 (0) — Archív pražského hradu (kapitulní knihovna) Praha, f. 65r 2. Rukopis Clm 15177 (B*) — Bayerische Staatsbibliothek München, f. 15r 3. Rukopis XXIII D 201 (K) — Universitní knihovna Praha, f. 393r 4. Rukopis XIV C 6 (R) — Knihovna Národního musea Praha, f. 168v 5. Rukopis M II 19 (S) — Státní vědecká knihovna Olomouc, f. 20r 6. Rukopis I F 489 (W) — Biblioteka uniwersytecka Wrocław, f. 210r 7. Rukopis N 40 (Q) — Archív pražského hradu (kapitulní knihovna) Praha, f. 80v 8. Rukopis X D 5 (G) — Universitní knihovna Praha, f. 147r
Strana 154
Symones ſwnad log addey wyße) 1. Mielny. tile pagonsis zechena khidatom Otor Pine Rils E plila mans paftoras fauperar ecerI2 Er ag. Aiá ß z5mizHená w ApRogia �ⱥ ámáwi bportacſpwilo rcpu akoo am cgwan/ Gpinc Puk ßai = ſe akioś ficz ſientzs/ kinnory �áti ſ= ſ alie llumarel a9 Buanh acta82/ ox ſle alice oAm Aduc,Smctifan. & ſuuctiRae Oaate Bva weetae 1a fie oSigenubue pornge manil/4ud ☞ włuné lábie ßmone em promerw Atiomiptaß poueh miaw 4ſitie: m�l á me Auoe mikre qu IukSAn koé nádi eſie wpir pione que ſo- cinte ſiinj uek eut necgo ſuie lie ſine omas (prßßuny el miairi firm73 aſo aue Lute pSimntis/ s aue au aft fene ſy uoé ne knoß offimane aqian miamy Gwux teſkae Btlo &n ſiw Cái ßg Bicene Dicßi ćiquiibo conſne nec AcaReue opp uus aunac Afabije vf Antbae ta pioniuu/ n ſaue mſwi oft Ludabilie ſPptula-ſwe putálnen gka kigwe nk ſábwilbn? ßmosNbi meßiu.6 an Ant Paamte ſe.9 tibi g�a pukue Pues (vn oße nilqud auite ſAmchtuterac ſi St now & ſpite E qm ſflal ope He mo tinie iß 21 Mh bCnnBi wpukwo finor/ q &bw R á fozdo ßn Lympſawe/ ß ppnɇ Aditos o Kwamł42nom niſy uoé iſkiáaie ye ßmo Apientes faaanſcí menɇ/ any ſmy Btecátus toneßyo winbⱥ/ onom ude ſi ni�rieně rquo woß manii wiigenɇámi wmet lAceAny myáe pſwu= tno Gcd c Acio ſuwiente �áy qu eupiá Ruat Sqé punſne c (vⱥmat á me/& i ſienußż focám a� ßac ſolá ſpes mea/ qá ma mſpie tonyⱥct ſzpiá woigáik/Annna ſApiá ná wfnqueolant n & pſdrkiua paineßme Akic fáck acmice Gixt ſeeiey Cop t° Ia c bo Gg my logo ſuy Io6 andmt ße w/ fi2 aimuⱥ ySnei mo ád Aſuaui A mⱥi &ſpa�ne robu�in/ á ám ſpozy Pɇmue aroxi ſPquem apta of ſingbamutor/i qu knowas nyßmał Aar dißtnⱥ yqm my miáſde buoſan ne rdiue fPfanſarve Guam eeRoquiif piſainpitwode/ aas � wePeſt me�am wcßi ſhißeo con Pbeáty qui wieie ſáw á nRát cdám pod uMeon)newntRBnRiny i5 manue ae callos aviga/ut noe aſancc/ O ż06 i�liużty v noo ſk�oce Pułmy ſwpiámy obbi ſie wß ut � aßapo fnliue mpctnwe /poſm pán m zomicemy mićmy gia cynáyome ſvká mine ſAfitemne Slechtrs Qao SmA:/ſo7 ſimz 9.72 Pauts (Gyex Paiuy fnè E plio mone 2 4 ob. ſip BenanSiſ wpßa�ſne p�uuo apſilo cncompfit Bunoneymiue AvhconL et auo Aiulon.Pwſne waloe fathos mxcia �uctece Itr ſabekat ſne viſipe (ýmotfeo Ome qui pie uckwitcowe vYpo ilju pſcalow piclent k R homice de ſoSucoce pfacne mponis-civitee de mewvis mittontes Quake ant Eue te ndi sac vid tupar oodit popon nimry Re Puua c02)covics Ywor ſát mpuo ce platue Beála &i Amoz te ſáie cmod čpako CeraA Amlu jpwe xokence �uo tymae TmácAi Nuctoz eſt amo �pnntl :Pome queſnr que ſna ſe no que in Ppi Aábné o.Apkio u°ſhy ny Hoc ſawo c2 �woiiſſimno Bßż wſubut tempa pieukſkce eiit ßoico ſaypoo Amaceo/ co ámáece ſEwob 10 Am/ Crái Cati/ Oupßi bſpßem/ſ pentißue no ocmiantedymlyyne ſpital6ž uc pſatie Ingma/ echGuc affona/ Gno pace/ Onatnce w Smiċtco iwnited ſme ſemppáitile pwdkores/pwtii rewußi wlu aill amatvres pfits & 24.Rabenccs ſam quaew Pietutio-(vwtuce aict ains ab negywires to kos Liuen/exxhijs AnAtonbz wßeptin Gedt 4)a aut-Romice e ſuctede profeiant�Ron-ncsduthpwRe muokup tum ui� Éoucin Akoßanke 28amione Sri a8 �umy knioie 1. Rukopis E 76 (0) — Archív pražského hradu (kapitulni knihovna) Praha, f. 65r
Symones ſwnad log addey wyße) 1. Mielny. tile pagonsis zechena khidatom Otor Pine Rils E plila mans paftoras fauperar ecerI2 Er ag. Aiá ß z5mizHená w ApRogia �ⱥ ámáwi bportacſpwilo rcpu akoo am cgwan/ Gpinc Puk ßai = ſe akioś ficz ſientzs/ kinnory �áti ſ= ſ alie llumarel a9 Buanh acta82/ ox ſle alice oAm Aduc,Smctifan. & ſuuctiRae Oaate Bva weetae 1a fie oSigenubue pornge manil/4ud ☞ włuné lábie ßmone em promerw Atiomiptaß poueh miaw 4ſitie: m�l á me Auoe mikre qu IukSAn koé nádi eſie wpir pione que ſo- cinte ſiinj uek eut necgo ſuie lie ſine omas (prßßuny el miairi firm73 aſo aue Lute pSimntis/ s aue au aft fene ſy uoé ne knoß offimane aqian miamy Gwux teſkae Btlo &n ſiw Cái ßg Bicene Dicßi ćiquiibo conſne nec AcaReue opp uus aunac Afabije vf Antbae ta pioniuu/ n ſaue mſwi oft Ludabilie ſPptula-ſwe putálnen gka kigwe nk ſábwilbn? ßmosNbi meßiu.6 an Ant Paamte ſe.9 tibi g�a pukue Pues (vn oße nilqud auite ſAmchtuterac ſi St now & ſpite E qm ſflal ope He mo tinie iß 21 Mh bCnnBi wpukwo finor/ q &bw R á fozdo ßn Lympſawe/ ß ppnɇ Aditos o Kwamł42nom niſy uoé iſkiáaie ye ßmo Apientes faaanſcí menɇ/ any ſmy Btecátus toneßyo winbⱥ/ onom ude ſi ni�rieně rquo woß manii wiigenɇámi wmet lAceAny myáe pſwu= tno Gcd c Acio ſuwiente �áy qu eupiá Ruat Sqé punſne c (vⱥmat á me/& i ſienußż focám a� ßac ſolá ſpes mea/ qá ma mſpie tonyⱥct ſzpiá woigáik/Annna ſApiá ná wfnqueolant n & pſdrkiua paineßme Akic fáck acmice Gixt ſeeiey Cop t° Ia c bo Gg my logo ſuy Io6 andmt ße w/ fi2 aimuⱥ ySnei mo ád Aſuaui A mⱥi &ſpa�ne robu�in/ á ám ſpozy Pɇmue aroxi ſPquem apta of ſingbamutor/i qu knowas nyßmał Aar dißtnⱥ yqm my miáſde buoſan ne rdiue fPfanſarve Guam eeRoquiif piſainpitwode/ aas � wePeſt me�am wcßi ſhißeo con Pbeáty qui wieie ſáw á nRát cdám pod uMeon)newntRBnRiny i5 manue ae callos aviga/ut noe aſancc/ O ż06 i�liużty v noo ſk�oce Pułmy ſwpiámy obbi ſie wß ut � aßapo fnliue mpctnwe /poſm pán m zomicemy mićmy gia cynáyome ſvká mine ſAfitemne Slechtrs Qao SmA:/ſo7 ſimz 9.72 Pauts (Gyex Paiuy fnè E plio mone 2 4 ob. ſip BenanSiſ wpßa�ſne p�uuo apſilo cncompfit Bunoneymiue AvhconL et auo Aiulon.Pwſne waloe fathos mxcia �uctece Itr ſabekat ſne viſipe (ýmotfeo Ome qui pie uckwitcowe vYpo ilju pſcalow piclent k R homice de ſoSucoce pfacne mponis-civitee de mewvis mittontes Quake ant Eue te ndi sac vid tupar oodit popon nimry Re Puua c02)covics Ywor ſát mpuo ce platue Beála &i Amoz te ſáie cmod čpako CeraA Amlu jpwe xokence �uo tymae TmácAi Nuctoz eſt amo �pnntl :Pome queſnr que ſna ſe no que in Ppi Aábné o.Apkio u°ſhy ny Hoc ſawo c2 �woiiſſimno Bßż wſubut tempa pieukſkce eiit ßoico ſaypoo Amaceo/ co ámáece ſEwob 10 Am/ Crái Cati/ Oupßi bſpßem/ſ pentißue no ocmiantedymlyyne ſpital6ž uc pſatie Ingma/ echGuc affona/ Gno pace/ Onatnce w Smiċtco iwnited ſme ſemppáitile pwdkores/pwtii rewußi wlu aill amatvres pfits & 24.Rabenccs ſam quaew Pietutio-(vwtuce aict ains ab negywires to kos Liuen/exxhijs AnAtonbz wßeptin Gedt 4)a aut-Romice e ſuctede profeiant�Ron-ncsduthpwRe muokup tum ui� Éoucin Akoßanke 28amione Sri a8 �umy knioie 1. Rukopis E 76 (0) — Archív pražského hradu (kapitulni knihovna) Praha, f. 65r
Strana 155
ſußuitac & pesee oſpudt Tareioud Taur Aßswuc/iái á uméAij &&amqua/lponl v genũcflidt sa xerisi snsa prullíki sicbíefla son uz � Con Kaat e) iga/pape ti wpucl opa Aci� dnuonte Geaeto in corpode vilsihaae/a musite bece ſuaſi wßono/ſucode niti ulipßime vita tpat u/2ta ninocfdioe Cßát puali2e & oruaß ein r9 audu a8 ucfan paray vinir a8 Pucia auealzz adfuturn Pßuám/ßiarzq 8z jo 6 �ig e pewás panis &endwis &ob�� evapo/ulaugwat na viole uaio Vioo/Bm Siquis no Ruce anuis tepukoz gas apt corpon ctſagna an quec byfine �ez/24 co29 Suálwo w orpat uctifleatč vlva l00 que snakuat anie uia c�6 us �g nnce Auan3 &� co ij c0/ o �y ofo viora & � ſectetas in qua coor ageciat dit738 o alia Qque Pptul vin �at upekea uasiftode Geiquis malucali��pacá ve letwic j006 qui manlducnt med ane ct Grmſag ii via ceua 22pa nos plumt Aamonsa frna uls. bor S acktes oepreef begeny ns poſlactf fActuavie ese vpad ra Rilß optnus 4 ſfate gis �ilwi wigt preßſwß ap�as c ctapłos ut Raier vilae opa fuo thapaſazct ef Miu (c ch pyuckamiwiicą gálo ßuqui zzaul wißeuc wetvittad u no vac �ihs faceegas ypodas cfte puntoee ſudand vooctat etauxxAofluc ſdaziáo. wißet-tuS/vedaii fic�auk apy adtfy wyu nouigio tp bo &kmic qus afik alenhutre ſin vtßuß cwkc & &ockwis Ricooz/ wyywci Cqaá wailr w poflt-8u6 nepes-rvlnef Pliminés a8 d viyáieⱥ fuſpf ut �ekioz//lßaziſcoⱥ yoc cuy e� krudo aßⱥ fáſe & agw ace Auouácz ictn8a 8eontes us4ga chua/seeui vánifA whifscen Ponel uar ea et taus vite vpaneht 2. Rukopis Clm 15177 (B*) — Bayerische Staatsbibliothek München, f. 15r
ſußuitac & pesee oſpudt Tareioud Taur Aßswuc/iái á uméAij &&amqua/lponl v genũcflidt sa xerisi snsa prullíki sicbíefla son uz � Con Kaat e) iga/pape ti wpucl opa Aci� dnuonte Geaeto in corpode vilsihaae/a musite bece ſuaſi wßono/ſucode niti ulipßime vita tpat u/2ta ninocfdioe Cßát puali2e & oruaß ein r9 audu a8 ucfan paray vinir a8 Pucia auealzz adfuturn Pßuám/ßiarzq 8z jo 6 �ig e pewás panis &endwis &ob�� evapo/ulaugwat na viole uaio Vioo/Bm Siquis no Ruce anuis tepukoz gas apt corpon ctſagna an quec byfine �ez/24 co29 Suálwo w orpat uctifleatč vlva l00 que snakuat anie uia c�6 us �g nnce Auan3 &� co ij c0/ o �y ofo viora & � ſectetas in qua coor ageciat dit738 o alia Qque Pptul vin �at upekea uasiftode Geiquis malucali��pacá ve letwic j006 qui manlducnt med ane ct Grmſag ii via ceua 22pa nos plumt Aamonsa frna uls. bor S acktes oepreef begeny ns poſlactf fActuavie ese vpad ra Rilß optnus 4 ſfate gis �ilwi wigt preßſwß ap�as c ctapłos ut Raier vilae opa fuo thapaſazct ef Miu (c ch pyuckamiwiicą gálo ßuqui zzaul wißeuc wetvittad u no vac �ihs faceegas ypodas cfte puntoee ſudand vooctat etauxxAofluc ſdaziáo. wißet-tuS/vedaii fic�auk apy adtfy wyu nouigio tp bo &kmic qus afik alenhutre ſin vtßuß cwkc & &ockwis Ricooz/ wyywci Cqaá wailr w poflt-8u6 nepes-rvlnef Pliminés a8 d viyáieⱥ fuſpf ut �ekioz//lßaziſcoⱥ yoc cuy e� krudo aßⱥ fáſe & agw ace Auouácz ictn8a 8eontes us4ga chua/seeui vánifA whifscen Ponel uar ea et taus vite vpaneht 2. Rukopis Clm 15177 (B*) — Bayerische Staatsbibliothek München, f. 15r
Strana 156
vak, kaváca Ačcz'y pacecer Rgva vtovat.prr &mchyctopue�e kaat cepnovahas & 2at ca Leae frrrtumy ctab.Es lo. pat at pcapxt doulo kuaea ac 20D.JP ☞tmabalu, caxt &acc. lec ca. fee&e cpta c& ax toc ſpoeo Wclcgic tſlyvento fna z eCayo tompone Me!Sch taſoveſo �oeſetacuncwc S vtue o�aklu cema ſ. po -cc :&fe bec cavaor S �� ka pſknſéſsaccp pfene rfoce Aua �° aſce A. &gea&uoe cfli cuna, t nafem � rptn éeum.&oco q enoſ Ga6.Miecqtac &.R gei caang matto .c Xsg Sperat ep s ace &s.rpfſu Setes epſueetfege) víca pottucna maana vca hoctry faat ppodapto Po..98. aus oapr Sai- S. t chag oeokkane & 8y v&cg i&je9xe qa r�eloy6 �uee ctaqe. elowawBcxo koft vo ſehotricu 6 CpRag .t. Rbvn vſhretz pſoieAonfas te cſe 2& coop Ecua cora tscc f7 cnat . veřecak ve1vtáaní. Galete bya pae kýtatic vlege an.2galraB tratonnore 42.a pan8 vo Rrnal ſan. Ant Nog no veceia.&.cchact A2s. a hoavis voſa ſalcgſa Az. Mege efoRuE ppundvy áag6 &c mopvowg Nowec co & p vo6 Sefiesceoa� AIuut Cutoconat cpifeepane23. Saccx7epott Saoe. Gabre f& Kial Mf&t- acuee piec ac,p at Tas. ca no haßet.pesatr iaox4 vcatiaegne. acaduaſh yrt anarbecvae A.ag Opoeoveſhuco ſoma tékí eit a880 t 2.9. &c&n& fi/ ..ou Mecc� li g6 cuul icf6 , &co c6 9 Behyppc2 ce6. praes cara&o cio �api vhpccs pasaeſ &23 fagrcla 9p&nl bae tauale (uetenD lc pMir ct cxxt Rcnchatroce cBp (pach w &teg vana &Ro vaateí vecanua tr ta . Eupm fpu&vap. cSat viteué 1e 7pacps, afEychat ?aRcosa)oppoe bacct calra abrs ..ao ☞aſc&cc vnp�r Hruck repew ae ſlactopepio at Icpia ve apave cawy tuoeice frescc lt. ſvcb feq s ,c cb o.& & ce � fſgmſſec Moo vRc, &ci840 ſhu 9 lpc C&c 396epec.na Ae hot Apare taneß voteptace uao tar poltnía knucale &o bv bo š4teeev Cgewca pottacnat fmadvra wca Mac Lacvut axa Ovc Pota ae. Qac.oRt'on aba gaay�ma Mono accbinkg acetan6 okno 1. Dariotch-7 pc-ſhoceoal6 Erre TUrfat Atcnorer 3. Rukopis XXIII D 201 (K) — Universitní knihovna Praha, f. 393r
vak, kaváca Ačcz'y pacecer Rgva vtovat.prr &mchyctopue�e kaat cepnovahas & 2at ca Leae frrrtumy ctab.Es lo. pat at pcapxt doulo kuaea ac 20D.JP ☞tmabalu, caxt &acc. lec ca. fee&e cpta c& ax toc ſpoeo Wclcgic tſlyvento fna z eCayo tompone Me!Sch taſoveſo �oeſetacuncwc S vtue o�aklu cema ſ. po -cc :&fe bec cavaor S �� ka pſknſéſsaccp pfene rfoce Aua �° aſce A. &gea&uoe cfli cuna, t nafem � rptn éeum.&oco q enoſ Ga6.Miecqtac &.R gei caang matto .c Xsg Sperat ep s ace &s.rpfſu Setes epſueetfege) víca pottucna maana vca hoctry faat ppodapto Po..98. aus oapr Sai- S. t chag oeokkane & 8y v&cg i&je9xe qa r�eloy6 �uee ctaqe. elowawBcxo koft vo ſehotricu 6 CpRag .t. Rbvn vſhretz pſoieAonfas te cſe 2& coop Ecua cora tscc f7 cnat . veřecak ve1vtáaní. Galete bya pae kýtatic vlege an.2galraB tratonnore 42.a pan8 vo Rrnal ſan. Ant Nog no veceia.&.cchact A2s. a hoavis voſa ſalcgſa Az. Mege efoRuE ppundvy áag6 &c mopvowg Nowec co & p vo6 Sefiesceoa� AIuut Cutoconat cpifeepane23. Saccx7epott Saoe. Gabre f& Kial Mf&t- acuee piec ac,p at Tas. ca no haßet.pesatr iaox4 vcatiaegne. acaduaſh yrt anarbecvae A.ag Opoeoveſhuco ſoma tékí eit a880 t 2.9. &c&n& fi/ ..ou Mecc� li g6 cuul icf6 , &co c6 9 Behyppc2 ce6. praes cara&o cio �api vhpccs pasaeſ &23 fagrcla 9p&nl bae tauale (uetenD lc pMir ct cxxt Rcnchatroce cBp (pach w &teg vana &Ro vaateí vecanua tr ta . Eupm fpu&vap. cSat viteué 1e 7pacps, afEychat ?aRcosa)oppoe bacct calra abrs ..ao ☞aſc&cc vnp�r Hruck repew ae ſlactopepio at Icpia ve apave cawy tuoeice frescc lt. ſvcb feq s ,c cb o.& & ce � fſgmſſec Moo vRc, &ci840 ſhu 9 lpc C&c 396epec.na Ae hot Apare taneß voteptace uao tar poltnía knucale &o bv bo š4teeev Cgewca pottacnat fmadvra wca Mac Lacvut axa Ovc Pota ae. Qac.oRt'on aba gaay�ma Mono accbinkg acetan6 okno 1. Dariotch-7 pc-ſhoceoal6 Erre TUrfat Atcnorer 3. Rukopis XXIII D 201 (K) — Universitní knihovna Praha, f. 393r
Strana 157
aco Velle 42 Rnovag a gres 9c ☞� auae afeasolo c19 owe cec no ſlulrkoifi ahuccvnn valefes ſatvaveSitlesSa ud Sawctes de awatee pma e glnes yueiuſmi neſuie ſatiitee:a8paſoi bopa uet Eitie &cM.Mpta Mvo & 6on9 paſtor. Sae dadz Fip auißue ſuis wſto aipay Ac Apele ſaam fils; F:j Beu= GgHmamekhe Geptlo va MA Mſnce� au Sne ipend pofiaae� ſncce ſe otke wany pouy niſtrae APup áie&innimo pvote Aeotinn wicke ez e Ropao.k toge ſe welez. Aina Pvie �uj frend �a & entins poſfeel &t 4n daendißetißy �ac - ſuA Gyhye aatuo/z aidu ſud &es co vetinct ſupflia Ae uetaee ſua ax pan pG vapit rvetince ale Fures � ſties &pp eoanavi aia 9Gxae pkoilaw BifPat- Uependne Corſe inveßieny fenb (i9 ſp aitica Miefey. ☞a Benire efunas te afffiien: áić Seſtw ſpßocbáe wſaw Rwn wid 9dekie Vaſo/ avßekorg ef Aurcode i Rlowé ectie p ila pane ihjopeaua re Encue filaemiſeaaTenkka ßiſpdák o nd of�odic eciiaz ánáye �ſpokáeRżeuſodwe s pæ v e� sp& ßeopore= eſkiſhele� p�itielReſe paſce grede) sMacde 78n0 vae és Siiná �e�ate áquire et � poekano �árrambicd zcupieaecßpſymowa Plerdaerl Gufaa acquwae �ol falluctápaenenka opue ſpoſinde thec f Wies Si s caafied &A áplěka sihdeApsſeorSule tice afto amevflo andchona o/peno oSpnae ayxepoonc coapis vſagme xi abenatace fazio ſymomé SProc Tuoſauc= §ay ogy nazamaese Hnotdwe ſc'piiane Roone Aeekſeo �ß penduneApet-ppeetlic Bápnakappo So Stápſo eiauk Gacyſ &e olera biſionl hpia Seße a)acedowij tedal A da upi �æſple ſanpusto araw evedcaaz wia 8 pvis t ßyſyo ſe Beſun.lo ſaeene. Sßiwb ſw ſk efiaktßaſu SARane venair �acſuvl c ſux bw iſa enePveuc ſpr ſy vte gwas ſc ſácita zſle gc enicor f fonſes o be-Sat M7 Avcſpue ſae � ☞veae teneit cobaſee siſhe Eri ex juda tvaatoe MHAwetha Sampnácoue ven pet porcm ſlacille 25:) milcituonec fuctua ſue offtoui nRiphedt AReiaw Oſec Bſab a8Bouipafoe pemet nsaiea we ſat uciwe wje pec wecué e aa faſe vaw Rigu H enſele fn 1do ſactbec beutia gyis ve�ae nei v°AuaaeiGu ſalbiie ome haa &pena s auomo iiea Bar akoé piniet wien Br 4u00 ſeucce Abunſiea a8 Afina Paz nuſti HieM Aſt faeuce maá ſactocce afce iSiczo wfq ſrpde nEpnat &Ardv°i � ThoeuſabiRie de A�s qaa nbiche mqno u mé afteal te ipi oBpnae Eace Magié �u Siené ſupg40 Orf ſup aytſle Qetax ſaclsteo : ☞ 4. Rukopis XIV C 6 (R) — Knihovna Národního musea Praha, f. 168v
aco Velle 42 Rnovag a gres 9c ☞� auae afeasolo c19 owe cec no ſlulrkoifi ahuccvnn valefes ſatvaveSitlesSa ud Sawctes de awatee pma e glnes yueiuſmi neſuie ſatiitee:a8paſoi bopa uet Eitie &cM.Mpta Mvo & 6on9 paſtor. Sae dadz Fip auißue ſuis wſto aipay Ac Apele ſaam fils; F:j Beu= GgHmamekhe Geptlo va MA Mſnce� au Sne ipend pofiaae� ſncce ſe otke wany pouy niſtrae APup áie&innimo pvote Aeotinn wicke ez e Ropao.k toge ſe welez. Aina Pvie �uj frend �a & entins poſfeel &t 4n daendißetißy �ac - ſuA Gyhye aatuo/z aidu ſud &es co vetinct ſupflia Ae uetaee ſua ax pan pG vapit rvetince ale Fures � ſties &pp eoanavi aia 9Gxae pkoilaw BifPat- Uependne Corſe inveßieny fenb (i9 ſp aitica Miefey. ☞a Benire efunas te afffiien: áić Seſtw ſpßocbáe wſaw Rwn wid 9dekie Vaſo/ avßekorg ef Aurcode i Rlowé ectie p ila pane ihjopeaua re Encue filaemiſeaaTenkka ßiſpdák o nd of�odic eciiaz ánáye �ſpokáeRżeuſodwe s pæ v e� sp& ßeopore= eſkiſhele� p�itielReſe paſce grede) sMacde 78n0 vae és Siiná �e�ate áquire et � poekano �árrambicd zcupieaecßpſymowa Plerdaerl Gufaa acquwae �ol falluctápaenenka opue ſpoſinde thec f Wies Si s caafied &A áplěka sihdeApsſeorSule tice afto amevflo andchona o/peno oSpnae ayxepoonc coapis vſagme xi abenatace fazio ſymomé SProc Tuoſauc= §ay ogy nazamaese Hnotdwe ſc'piiane Roone Aeekſeo �ß penduneApet-ppeetlic Bápnakappo So Stápſo eiauk Gacyſ &e olera biſionl hpia Seße a)acedowij tedal A da upi �æſple ſanpusto araw evedcaaz wia 8 pvis t ßyſyo ſe Beſun.lo ſaeene. Sßiwb ſw ſk efiaktßaſu SARane venair �acſuvl c ſux bw iſa enePveuc ſpr ſy vte gwas ſc ſácita zſle gc enicor f fonſes o be-Sat M7 Avcſpue ſae � ☞veae teneit cobaſee siſhe Eri ex juda tvaatoe MHAwetha Sampnácoue ven pet porcm ſlacille 25:) milcituonec fuctua ſue offtoui nRiphedt AReiaw Oſec Bſab a8Bouipafoe pemet nsaiea we ſat uciwe wje pec wecué e aa faſe vaw Rigu H enſele fn 1do ſactbec beutia gyis ve�ae nei v°AuaaeiGu ſalbiie ome haa &pena s auomo iiea Bar akoé piniet wien Br 4u00 ſeucce Abunſiea a8 Afina Paz nuſti HieM Aſt faeuce maá ſactocce afce iSiczo wfq ſrpde nEpnat &Ardv°i � ThoeuſabiRie de A�s qaa nbiche mqno u mé afteal te ipi oBpnae Eace Magié �u Siené ſupg40 Orf ſup aytſle Qetax ſaclsteo : ☞ 4. Rukopis XIV C 6 (R) — Knihovna Národního musea Praha, f. 168v
Strana 158
S Xa oSis vwſ tegc ROcCa,yian/ vwuaháo au Rig tRač EMno MBena paſoue (te ſaue Teve Bot va PBilane/nea Svo a ROiſee wonolinSco Svoie penacc v ſloCay vc emac: Iyyt waaBef e vicowciac Swij affene ſac Senua�acn poPilais onít R ainocozeněodovew ſyánć ☞ R ſuAe,Tequacu ARwe vNeBrwhev E&e Acot NeRounDe nacons ſie Zinae MA9unNAZ seate dw Ve ſaem ppoe fwacly ſux Bovloa aRauw MAG fcxhe o ciA cxkußwenáie ☞ete Soac pech Bya vaſlicſ pofeuac ex c to Magr ueccui na quecps O ßyhowickyjde Viiavßwy RRuehNaHeullcnnieln reWARaay pcheeave zedA v �o ziecheyidi wonſi. we aquar MuRu� &BeM M APVWAHME gMAáy WCO MC Oace Má śne2woGie Dzec. vh°ASAICAGW FA IQMiWBAMK mhogetooue cipime MZe Mc/M4 E Házá Men MACe BoH MBá a Gonáckm RſHC fotweQ CAHfNKiS R ſáugMaS ſangvc tetigíe/ 4Ro avalie ſaceaspoSM fé Mcrens Aees2 par ta avler ſalebepc Zdc ſuer ſiRaBy= MRei te ſácerbce pance e ove po jo pence doguaſee wi friitle du Sa aeconichenngpoßußauſe c auneApode cac svae Me LeveſubaRen Lalaave pſaveHue ſac occe Rvect pose yce we tic we as Henre Ma VoReGi Hieee.Qe ANONCS ( Maſ twte 9 � Ma.Moiioy b egee DeGr Secevi Vateeney iRei xoter AffenſauGIce eOOVAVij° euu&cna anncaſee (Ptepki ná ſoſuu 8 ßwiá nieſ enálM ponco cOyeſar dofc Oqi paxues P PMaG Hini Bwec &: caac faauyomule vwanci pavionce n acso Kanec ſanan-4☞ Pcee sgnbnn Z áuzoMacnei 22idat gedow wenAuz Heo QMecM M qu vſebo ahoai temic RaRRigude ſe cp wá koci GM CMe ccR ony Puieke Kiea yái wcmafiecs 4 Shnoma wſwád clu AR Ußſecvo WA tuAQ Rwow- o deeiviá tytií sádce ( MoA aio Nccie ScHE �HAH8k xy&& eR MRLuy ctáo Hw eo wocwtc e voopvegno ſvoubypa Wicwi w áe (enoctáe Mac a wiee Peſocacoie vrtij Boſokiaz w eve � Seſoſaco; fiSelw aa �cne if & G Sccoti 6j Cnidc� cyc ſ acecas pená ue2 ſe&ee u ſoſe ſnie dmtec naqua peeei ge cecane Aewalc& facea ſacw Ranexpaſiante vereſſiane ſime cW a HeGveoc vi° Cwoyſ Hoe gnue afina vegauee &c fR� Me Pßaonie wacek ges affRgrcu wt scom Qua gvinſſie Rhowſarawex dene we cse oadcerbankeeyi co R c ve hokw o ßMip oftuae ſe dpaffionce pere NWOW H°AzoſHioz ßwo O jeae Cw ſáe�aw cſwwiß ☞ ſ ſwe wene negano Wáwe wRwyocH właſß ſ yGa 4p.gackeiß p6: bré opráne: Mr &aums peſaet anees wſiß ßege ßoſeć zgtowucz W goſe enaSe M tw6rrc6r gtaeneDia morte ſwe poſ CMcAAA AMW e�ecroz ſMoez veſeewc Vepiee poonſe len v ccuce Ms de�o 8cc 5. Rukopis M II 19 (S) — Státní vědecká knihovna Olomouc, f. 20r
S Xa oSis vwſ tegc ROcCa,yian/ vwuaháo au Rig tRač EMno MBena paſoue (te ſaue Teve Bot va PBilane/nea Svo a ROiſee wonolinSco Svoie penacc v ſloCay vc emac: Iyyt waaBef e vicowciac Swij affene ſac Senua�acn poPilais onít R ainocozeněodovew ſyánć ☞ R ſuAe,Tequacu ARwe vNeBrwhev E&e Acot NeRounDe nacons ſie Zinae MA9unNAZ seate dw Ve ſaem ppoe fwacly ſux Bovloa aRauw MAG fcxhe o ciA cxkußwenáie ☞ete Soac pech Bya vaſlicſ pofeuac ex c to Magr ueccui na quecps O ßyhowickyjde Viiavßwy RRuehNaHeullcnnieln reWARaay pcheeave zedA v �o ziecheyidi wonſi. we aquar MuRu� &BeM M APVWAHME gMAáy WCO MC Oace Má śne2woGie Dzec. vh°ASAICAGW FA IQMiWBAMK mhogetooue cipime MZe Mc/M4 E Házá Men MACe BoH MBá a Gonáckm RſHC fotweQ CAHfNKiS R ſáugMaS ſangvc tetigíe/ 4Ro avalie ſaceaspoSM fé Mcrens Aees2 par ta avler ſalebepc Zdc ſuer ſiRaBy= MRei te ſácerbce pance e ove po jo pence doguaſee wi friitle du Sa aeconichenngpoßußauſe c auneApode cac svae Me LeveſubaRen Lalaave pſaveHue ſac occe Rvect pose yce we tic we as Henre Ma VoReGi Hieee.Qe ANONCS ( Maſ twte 9 � Ma.Moiioy b egee DeGr Secevi Vateeney iRei xoter AffenſauGIce eOOVAVij° euu&cna anncaſee (Ptepki ná ſoſuu 8 ßwiá nieſ enálM ponco cOyeſar dofc Oqi paxues P PMaG Hini Bwec &: caac faauyomule vwanci pavionce n acso Kanec ſanan-4☞ Pcee sgnbnn Z áuzoMacnei 22idat gedow wenAuz Heo QMecM M qu vſebo ahoai temic RaRRigude ſe cp wá koci GM CMe ccR ony Puieke Kiea yái wcmafiecs 4 Shnoma wſwád clu AR Ußſecvo WA tuAQ Rwow- o deeiviá tytií sádce ( MoA aio Nccie ScHE �HAH8k xy&& eR MRLuy ctáo Hw eo wocwtc e voopvegno ſvoubypa Wicwi w áe (enoctáe Mac a wiee Peſocacoie vrtij Boſokiaz w eve � Seſoſaco; fiSelw aa �cne if & G Sccoti 6j Cnidc� cyc ſ acecas pená ue2 ſe&ee u ſoſe ſnie dmtec naqua peeei ge cecane Aewalc& facea ſacw Ranexpaſiante vereſſiane ſime cW a HeGveoc vi° Cwoyſ Hoe gnue afina vegauee &c fR� Me Pßaonie wacek ges affRgrcu wt scom Qua gvinſſie Rhowſarawex dene we cse oadcerbankeeyi co R c ve hokw o ßMip oftuae ſe dpaffionce pere NWOW H°AzoſHioz ßwo O jeae Cw ſáe�aw cſwwiß ☞ ſ ſwe wene negano Wáwe wRwyocH właſß ſ yGa 4p.gackeiß p6: bré opráne: Mr &aums peſaet anees wſiß ßege ßoſeć zgtowucz W goſe enaSe M tw6rrc6r gtaeneDia morte ſwe poſ CMcAAA AMW e�ecroz ſMoez veſeewc Vepiee poonſe len v ccuce Ms de�o 8cc 5. Rukopis M II 19 (S) — Státní vědecká knihovna Olomouc, f. 20r
Strana 159
UASWH *Wal W&octo Mia wo �RwHe oMW p Sicwi MáNcociſek �te ccla gRe gyy wan copewate Mſg MA� AcßeMAQ ☞ c a cowgit �cEWpMá MGWVA ☞PMC ſSn/ �Wo& prwoMM xpr Wace ePMSyS Awiſlywec Gis Wal Aw Mwaſvé M n gocla Awe kz Riczoſ Rbiwe w�itwi chcraſc= WßeWWC Mwpa Ae áM &c �Ab ſoowe & eac 6 IHegon Acod ci &igwoá woßikw Xpin= w Swte ſidi pſko Rage aſude fiehee fin oMS Gwß no y RoſW ven ß alsty Woacia Kacctwlil pbtucepie Tea/ whe v hze fale ſiz MiA áckyywtoto AWAWrAWi Me i Rv= AHI HHCWzoyiez WWARACPMPS AVet Ghfiwftar ſdkscw w&o ſanłß & c WoB ſweac veep ſacSMeRe AM ſyMld (au ARue Wt ſccMßáRaſ- Akwb cctáreßnca E MOAIMUAAO M Mge ReMYſty Hy wwAuSpzpwſku eRiawie M & pwcekáikee ſky Mckote zyoc áccpcc perce. AW Mt ☞AVOWC ſYWſ ſnec poráiwß ſke dWßaw= ☞GMficMelhm ecenla ow cvoo op s ſwipe (iena Sc vecynekaa �EVASWá: Suweßo OuNacSW HſRi Art a ſcopWarſ Ha�er &w ſyre poſe prwke poſke e kápwac Rc Wßwoclece �ecl M & weecſo Sc AeeR &u MeWA MßciſeGu Cecaſ WaSievep fi&ae pRoM (MACT, HOV CRWA bſS&V A woeftHt te A OcſtAAvKe SM patě w ſl weßWp KdbiA Ktope ſvyno ipwweß S tcyezydccká PEWI VOTWAACCA rWWAWßwackt Sßyßio coM&Wp Má Wlut eos corleeſud Wwe bakewa Rht Cuſo ſwoM So MAKO�WWSI g YA WW wotPAá v Pi wo wyk AGcá zc0 Cß yPAdmá Wßcod SWA I&terßo acwieeks 30 ScWACcte oſace eßw piá ſkßvzccwe 6. Rukopis I F 489 (IV) — Biblioteka uniwersytecka Wroclaw. f. 210r
UASWH *Wal W&octo Mia wo �RwHe oMW p Sicwi MáNcociſek �te ccla gRe gyy wan copewate Mſg MA� AcßeMAQ ☞ c a cowgit �cEWpMá MGWVA ☞PMC ſSn/ �Wo& prwoMM xpr Wace ePMSyS Awiſlywec Gis Wal Aw Mwaſvé M n gocla Awe kz Riczoſ Rbiwe w�itwi chcraſc= WßeWWC Mwpa Ae áM &c �Ab ſoowe & eac 6 IHegon Acod ci &igwoá woßikw Xpin= w Swte ſidi pſko Rage aſude fiehee fin oMS Gwß no y RoſW ven ß alsty Woacia Kacctwlil pbtucepie Tea/ whe v hze fale ſiz MiA áckyywtoto AWAWrAWi Me i Rv= AHI HHCWzoyiez WWARACPMPS AVet Ghfiwftar ſdkscw w&o ſanłß & c WoB ſweac veep ſacSMeRe AM ſyMld (au ARue Wt ſccMßáRaſ- Akwb cctáreßnca E MOAIMUAAO M Mge ReMYſty Hy wwAuSpzpwſku eRiawie M & pwcekáikee ſky Mckote zyoc áccpcc perce. AW Mt ☞AVOWC ſYWſ ſnec poráiwß ſke dWßaw= ☞GMficMelhm ecenla ow cvoo op s ſwipe (iena Sc vecynekaa �EVASWá: Suweßo OuNacSW HſRi Art a ſcopWarſ Ha�er &w ſyre poſe prwke poſke e kápwac Rc Wßwoclece �ecl M & weecſo Sc AeeR &u MeWA MßciſeGu Cecaſ WaSievep fi&ae pRoM (MACT, HOV CRWA bſS&V A woeftHt te A OcſtAAvKe SM patě w ſl weßWp KdbiA Ktope ſvyno ipwweß S tcyezydccká PEWI VOTWAACCA rWWAWßwackt Sßyßio coM&Wp Má Wlut eos corleeſud Wwe bakewa Rht Cuſo ſwoM So MAKO�WWSI g YA WW wotPAá v Pi wo wyk AGcá zc0 Cß yPAdmá Wßcod SWA I&terßo acwieeks 30 ScWACcte oſace eßw piá ſkßvzccwe 6. Rukopis I F 489 (IV) — Biblioteka uniwersytecka Wroclaw. f. 210r
Strana 160
e cc M A < (vrhu IM ws Gat gi A hs O70 «c V «c Łe Are ^ typo ope Moro ent se eZ RE po WO mero ad freni =. зао e tvi rtu st * x GRO AB v Re Co ve x Ad na > put wi, ay — ex CES Se Xn $e Sue дс Вок POP K? ey SLM T€ = ‘О нае АСС Зе, Dia N vt ddp. (nudne uy lo yta (i e Du S ET cov OP a ne fd sa ES AP sie 4 4 D Taf ” "e Sete - Ete | eee a es eG qu ec (a ect eg asas an ah rosa BE Ds ot pal quM mg "ae f slin bum AET $c Gc » torze Safe A „DOD Glen 8° ca rat ca wie qua, co a oca po V ee 1 tL ` m Fl Os af HO Lama (A Ts... Paro tom RS es pes e ren ACT ~ WDR n Pf ENS sg, к e E «V (c wc o Re un M nue er ний "6 gn son IEEE TUS es a= + spé e eos Deco fm DE (v29 i a ovn e oe e TAU. dr pp ue Dur Vor e a Ala LORS xu R „Dew «uc eT arab vu K Es na ces t cu des na «c «o А сон 43009 wp rth ИЛ malina Veale ее Cze BE [WR oe ve. MC „нод ne Nd Сто cae -vo ENIM Quel peor bv) FOTN SE IE en ap? Jane COM KS metr On ngos emi ner peces pra Pero Al iud T 1 VA > [go io mat fra cda Da jooo Ro bo. fe Net An. eor Po: MD eo TT WR VET (E ca ) 1:08 RBB Donnino Ama dr us EC BB E tace safe ance! aio ие Ee es Vi ear? v be a m ex; VV Ae SEDES fac E free Sas DS igor gh Jo v ‘P 5 Euro gun one pot p e n poli eom, ot. Uude aUe m mí (es rit ea Sorbian ret t ^ B V pr eleg [ ER A en ipe AO w AE Ep don td ove Bh Con "výt BA ee fem nesl po re To NEC gore Wg E n dg fe ped St] plac qty Reqd M € Dae „op z mne ve fico Tace tmp. gionm v ur ue rat es cr ela pec se Si ae Ic foo IS enr fits 1,10 pr pika zT pr qo ana we. à edF t. e "a m Qa (os gin foh fin E- mma vn ple he Reg E reve om 3 a = wh "0c eren Ba una Rem s Feed os t Ue pe. AU AVE que e Ih ovt vemm que 4 5 Agnes Een € 429, ode reg UEM Estee © ES RAS Ser ec w Ade ved h m ip ER ETT n es m eec m sd sram f ce d „oo wie“ Regn cT Polato no fp aO» 8 Sl 7. Rukopis N 40 (Q ) — Archiv pražského hradu (kapitulní knihovna) Praha, f. 80v
e cc M A < (vrhu IM ws Gat gi A hs O70 «c V «c Łe Are ^ typo ope Moro ent se eZ RE po WO mero ad freni =. зао e tvi rtu st * x GRO AB v Re Co ve x Ad na > put wi, ay — ex CES Se Xn $e Sue дс Вок POP K? ey SLM T€ = ‘О нае АСС Зе, Dia N vt ddp. (nudne uy lo yta (i e Du S ET cov OP a ne fd sa ES AP sie 4 4 D Taf ” "e Sete - Ete | eee a es eG qu ec (a ect eg asas an ah rosa BE Ds ot pal quM mg "ae f slin bum AET $c Gc » torze Safe A „DOD Glen 8° ca rat ca wie qua, co a oca po V ee 1 tL ` m Fl Os af HO Lama (A Ts... Paro tom RS es pes e ren ACT ~ WDR n Pf ENS sg, к e E «V (c wc o Re un M nue er ний "6 gn son IEEE TUS es a= + spé e eos Deco fm DE (v29 i a ovn e oe e TAU. dr pp ue Dur Vor e a Ala LORS xu R „Dew «uc eT arab vu K Es na ces t cu des na «c «o А сон 43009 wp rth ИЛ malina Veale ее Cze BE [WR oe ve. MC „нод ne Nd Сто cae -vo ENIM Quel peor bv) FOTN SE IE en ap? Jane COM KS metr On ngos emi ner peces pra Pero Al iud T 1 VA > [go io mat fra cda Da jooo Ro bo. fe Net An. eor Po: MD eo TT WR VET (E ca ) 1:08 RBB Donnino Ama dr us EC BB E tace safe ance! aio ие Ee es Vi ear? v be a m ex; VV Ae SEDES fac E free Sas DS igor gh Jo v ‘P 5 Euro gun one pot p e n poli eom, ot. Uude aUe m mí (es rit ea Sorbian ret t ^ B V pr eleg [ ER A en ipe AO w AE Ep don td ove Bh Con "výt BA ee fem nesl po re To NEC gore Wg E n dg fe ped St] plac qty Reqd M € Dae „op z mne ve fico Tace tmp. gionm v ur ue rat es cr ela pec se Si ae Ic foo IS enr fits 1,10 pr pika zT pr qo ana we. à edF t. e "a m Qa (os gin foh fin E- mma vn ple he Reg E reve om 3 a = wh "0c eren Ba una Rem s Feed os t Ue pe. AU AVE que e Ih ovt vemm que 4 5 Agnes Een € 429, ode reg UEM Estee © ES RAS Ser ec w Ade ved h m ip ER ETT n es m eec m sd sram f ce d „oo wie“ Regn cT Polato no fp aO» 8 Sl 7. Rukopis N 40 (Q ) — Archiv pražského hradu (kapitulní knihovna) Praha, f. 80v
Strana 161
Scpegione medca Atyr ☞rni pac AQMOD 11e viA BolHy Aive SiMaCz wiko i ve= it ſknva necávyiy pac pacvce vehaaé poíe pccty Gae niftiic to prs Ggortriná AAcnati ſnicl an fAcww je Peouiticr vei éniscén picaç veé vamcs v misnac ſechſace Bec Ano :Ge ſy osr ayorat ( Sne Co�nes 8eRaASe Am temSenio :GGic ſakány rchocźaáié ſoniquies Zy Rbz ſſimt Semicues gmeriá6a tc cA � SeAiCMſß aneſál ne cfela a vinſacffione & �uon 3o 6e 6 migficd avpine : weiko 9.fficitae iſudiio e Ayuc reee iſeteſla qui jinc ſae lenne faccs recGeuoA Cn 6 pnemeeaſbung ito cwynt weflane ß ace ociane ſpune teß o ygnece & �Mo ßßa 60 P648 4s hdeſe ßadeſri� qy.ar fctnlt oac Seaaa AGaue Mee 1A6 Minlan ctuaé Ar2í picc �cc ifc go.pdy o eine Io nA Priwnce Saáuzacn mſaſſagne (iAciaa n AiO da v1 éA qua ſaſano ſuſ 8eGe � pecgnn &ſienſom áe mi Ved �rm 7 A Raß nipz ẃo c �12 &rcſnɇ cak qni ſigɇc Aſhy S vi 2 44 PCAHII aſnit ckám 9c0 ,.T gnámoni mýA AcH6 7 aPnic� 6i vACcHfint stit fnns : Acfe AGGot6. voeani Am nopicpvcngiee wo �e nap t ghae vjqua Pro ſ ayſacac ánic PA4C ☞t ſNyu�ána 1 50 Hilne Nice ſlrita n10t Chef reiattee ecptena/ geM4h M K Mo Geſe t egit quia no ſoGi reg/e 4 a Seee nae. ſhelni oc: váſé kGnca Segitnitř Tynos fincè ſie �ſy ameni ſſonge ficenn/ Augavaſlincencepi &yce ſwy śmem wam::4io Ciim Gcc fa NwwtAyge Apkoz EiMA 7 poſfnno ángte Mgcn eac vtá e ſásiatoce 149 effic sm ppPiaasſod 9 2692 Saic'ao aictnn ſaſu ☞ce meſkve vno ſa�acve vo n Acô 7 afos aictpituane 7 no� pug6 aGe ſacute agien e�ua'fe fiae Cargenry a9qin no6 u9nc au/Sine vig Seneſ ſcr Aev phanut ſermoes es tres ſpuodales rat finnto lbro Rlms S kglowia xpo: 8. Rukopis N D 5 (G) — Universitni knihovna Praha. f. 147r
Scpegione medca Atyr ☞rni pac AQMOD 11e viA BolHy Aive SiMaCz wiko i ve= it ſknva necávyiy pac pacvce vehaaé poíe pccty Gae niftiic to prs Ggortriná AAcnati ſnicl an fAcww je Peouiticr vei éniscén picaç veé vamcs v misnac ſechſace Bec Ano :Ge ſy osr ayorat ( Sne Co�nes 8eRaASe Am temSenio :GGic ſakány rchocźaáié ſoniquies Zy Rbz ſſimt Semicues gmeriá6a tc cA � SeAiCMſß aneſál ne cfela a vinſacffione & �uon 3o 6e 6 migficd avpine : weiko 9.fficitae iſudiio e Ayuc reee iſeteſla qui jinc ſae lenne faccs recGeuoA Cn 6 pnemeeaſbung ito cwynt weflane ß ace ociane ſpune teß o ygnece & �Mo ßßa 60 P648 4s hdeſe ßadeſri� qy.ar fctnlt oac Seaaa AGaue Mee 1A6 Minlan ctuaé Ar2í picc �cc ifc go.pdy o eine Io nA Priwnce Saáuzacn mſaſſagne (iAciaa n AiO da v1 éA qua ſaſano ſuſ 8eGe � pecgnn &ſienſom áe mi Ved �rm 7 A Raß nipz ẃo c �12 &rcſnɇ cak qni ſigɇc Aſhy S vi 2 44 PCAHII aſnit ckám 9c0 ,.T gnámoni mýA AcH6 7 aPnic� 6i vACcHfint stit fnns : Acfe AGGot6. voeani Am nopicpvcngiee wo �e nap t ghae vjqua Pro ſ ayſacac ánic PA4C ☞t ſNyu�ána 1 50 Hilne Nice ſlrita n10t Chef reiattee ecptena/ geM4h M K Mo Geſe t egit quia no ſoGi reg/e 4 a Seee nae. ſhelni oc: váſé kGnca Segitnitř Tynos fincè ſie �ſy ameni ſſonge ficenn/ Augavaſlincencepi &yce ſwy śmem wam::4io Ciim Gcc fa NwwtAyge Apkoz EiMA 7 poſfnno ángte Mgcn eac vtá e ſásiatoce 149 effic sm ppPiaasſod 9 2692 Saic'ao aictnn ſaſu ☞ce meſkve vno ſa�acve vo n Acô 7 afos aictpituane 7 no� pug6 aGe ſacute agien e�ua'fe fiae Cargenry a9qin no6 u9nc au/Sine vig Seneſ ſcr Aev phanut ſermoes es tres ſpuodales rat finnto lbro Rlms S kglowia xpo: 8. Rukopis N D 5 (G) — Universitni knihovna Praha. f. 147r
Strana 162
OBSAH Slovo úvodem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 7 Jan Milíč z Kroměříže — autor Tří řečí synodních . . . . . . . . . Ediční zpráva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 Iohannis Milicii de Cremsir Tres sermones synodales . . . . . . . . 45 Sacerdotes contempserunt . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47 Grex perditus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71 Audite reges . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 Indices . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127 Resumé rusky . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133 Resumé německy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143 Seznam vyobrazení . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153
OBSAH Slovo úvodem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 7 Jan Milíč z Kroměříže — autor Tří řečí synodních . . . . . . . . . Ediční zpráva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 Iohannis Milicii de Cremsir Tres sermones synodales . . . . . . . . 45 Sacerdotes contempserunt . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47 Grex perditus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71 Audite reges . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 Indices . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127 Resumé rusky . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133 Resumé německy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143 Seznam vyobrazení . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153
- 1: Array
- 5: Array
- 7: Array
- 25: Array
- 45: Array
- 153: Array
- 162: Array