z 87 stránek
Titul
1
2
Úvod
3
4
5
6
Duch a povaha Žižkova
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
Žižkovy projevy a zápisy
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
Obsah
86
87
Název:
Žižkův duch, povaha a listy
Autor:
Toman, Hugo; Bartoš, František
Rok vydání:
1924
Místo vydání:
Praha
Česká národní bibliografie:
Počet stran celkem:
87
Počet stran předmluvy plus obsahu:
87
Obsah:
- 1: Titul
- 3: Úvod
- 7: Duch a povaha Žižkova
- 66: Žižkovy projevy a zápisy
- 86: Obsah
upravit
Strana 1
ŽIŽKŮV DUCH POVAHA A LISTY Napsal Dr. HUGO TOMAN Druhé vydání Upravil Dr. F. M. BARTOŠ 1 9 2 4 Státní nakladatelství v Praze
ŽIŽKŮV DUCH POVAHA A LISTY Napsal Dr. HUGO TOMAN Druhé vydání Upravil Dr. F. M. BARTOŠ 1 9 2 4 Státní nakladatelství v Praze
Strana 2
PATISK ZAKAZAN KNIHTISKÁRNA STÁTNÍHO NAKLADATELSTVI V PRAZE
PATISK ZAKAZAN KNIHTISKÁRNA STÁTNÍHO NAKLADATELSTVI V PRAZE
Strana 3
Dosah husitské revoluce. I. ÚVOD. Osobnost Žižkova roste, čím velkolepějším jeví se nám pozadí, z kterého vyniká: onen obrovský boj duševní i fysický národa českého za vznešené ideály člověčenstva: rovnost před zákonem a svobodu myšlenky. Ačkoliv myšlenky tyto měly na sobě ještě známku mládí, vyspěly jen ve směrech některých a obmezovaly se na vyhledávání nápravy jen tam, kde se jí podle povahy doby zdálo nejvíce třeba: poznali nepřátelé jejich ku podivu jasně a určitě povšechné nebezpečenství, které z nich hrozilo spo- lečnosti středověké. Významná a velezajímavá jest řeč, kterou posel kardinála Brandy vede u krále Vladislava Polského chtěje jej přiměti k polnímu tažení v době r. 1424 proti husitům. Poselství jeho děje se prý pro slávu boží, pro víru a církev svatou a pro zachránění lidské společnosti (conseruacio societatis humane), neboť prý velká část těch kacířů tvrdí, že vše má býti společné a že vrchnostem odepírati se maji dávky, platy i po- slušnost; těmi zásadami prý lidská vzdělanost, pak i všechen umělý i osvědčený řád, kterým lidskému pokoleni se panuje, jest ohrožen.1) Ať se husitské hnutí se stanovisk a hledišť rozličných rozličně posuzuje; ať se vytýká, že osobnosti i strany častěji nadšení 1) Palacký. Urk. Beiträge zur Gesch. d. Hussitenkrieges, I, 309 a d.
Dosah husitské revoluce. I. ÚVOD. Osobnost Žižkova roste, čím velkolepějším jeví se nám pozadí, z kterého vyniká: onen obrovský boj duševní i fysický národa českého za vznešené ideály člověčenstva: rovnost před zákonem a svobodu myšlenky. Ačkoliv myšlenky tyto měly na sobě ještě známku mládí, vyspěly jen ve směrech některých a obmezovaly se na vyhledávání nápravy jen tam, kde se jí podle povahy doby zdálo nejvíce třeba: poznali nepřátelé jejich ku podivu jasně a určitě povšechné nebezpečenství, které z nich hrozilo spo- lečnosti středověké. Významná a velezajímavá jest řeč, kterou posel kardinála Brandy vede u krále Vladislava Polského chtěje jej přiměti k polnímu tažení v době r. 1424 proti husitům. Poselství jeho děje se prý pro slávu boží, pro víru a církev svatou a pro zachránění lidské společnosti (conseruacio societatis humane), neboť prý velká část těch kacířů tvrdí, že vše má býti společné a že vrchnostem odepírati se maji dávky, platy i po- slušnost; těmi zásadami prý lidská vzdělanost, pak i všechen umělý i osvědčený řád, kterým lidskému pokoleni se panuje, jest ohrožen.1) Ať se husitské hnutí se stanovisk a hledišť rozličných rozličně posuzuje; ať se vytýká, že osobnosti i strany častěji nadšení 1) Palacký. Urk. Beiträge zur Gesch. d. Hussitenkrieges, I, 309 a d.
Strana 4
Bezold o husitské revolucí. národního k vlastním a jen sobeckým prospěchům užily; že mělo v zápětí zkázu blahobytu a štěstí národa, v kterém vzniklo, že bylo nerozumným a zpozdilým počínáním proti převážné přesile tehdejšího světa a pod.: nelze jemu upříti, že bylo smělým a světodějným krokem na dráze vývoje člověčenstva. „Nelze pochybovati, že revolucí husitskou započala doba zevnější slávy české, jako že bezprostřední následky její byly pro tuto zemi nanejvýš smutné a zkázonosné. Bývá to již tragickým osudem některých národů, že vedou hrozné boje s obětováním nejlepšího květu i sil svých pro dobré celého člověčenstva. Tak vítězil sice husitský bojovník a vítězství za vítězstvím dobýval. však nikoliv pro osvobození a štěstí svého národa, ale aby osvo- bodil a probudil odpůrce své, především Němce.“ Tyto myšlenky pronesl badatel — německý,2) který nejhloub mezi krajany svými pronikl a nejobjektivněji posuzuje hnutí husitské, neštítiv se ani učiti se jazyku českému, aby našich pramenů dovedl plně užíti. Na jiném místě opět uvádí přípis Pražanů Benátčanům, daný dne 10. července 1420, v době ovšem velkého vzrušení a nadšení národního, v době slavných bojův proti křižáckému vojsku před Prahou, kdež píší, „že odjakživa lidé mysli šlechetné milovali vlast svoji a v čestném boji krev i život svůj za vlast. jako nejdražší klenot svůj, obětovali, pročež jim za to také po smrti slavná jména jejich památka u potomků se zachovává „A nemysliž nikdo,“ pokračuje tentýž učenec německý, Friedrich von Bezold, „že by slova ta byla bývala planou frází; bylať nejslavnějšími činy a největšími obětmí zpečetěna. Hrdost ná- rodní, žárlivá péče o čest národa a radostná obětavost pro věc národní jsou úkazy hnutí husitského, zvláště v prvních letech válečných, které u každého nepředpojatého radostný a velkolepý 3) Bezold. K dějinám husitství (přel. A. Chytil 1904). str. 118.
Bezold o husitské revolucí. národního k vlastním a jen sobeckým prospěchům užily; že mělo v zápětí zkázu blahobytu a štěstí národa, v kterém vzniklo, že bylo nerozumným a zpozdilým počínáním proti převážné přesile tehdejšího světa a pod.: nelze jemu upříti, že bylo smělým a světodějným krokem na dráze vývoje člověčenstva. „Nelze pochybovati, že revolucí husitskou započala doba zevnější slávy české, jako že bezprostřední následky její byly pro tuto zemi nanejvýš smutné a zkázonosné. Bývá to již tragickým osudem některých národů, že vedou hrozné boje s obětováním nejlepšího květu i sil svých pro dobré celého člověčenstva. Tak vítězil sice husitský bojovník a vítězství za vítězstvím dobýval. však nikoliv pro osvobození a štěstí svého národa, ale aby osvo- bodil a probudil odpůrce své, především Němce.“ Tyto myšlenky pronesl badatel — německý,2) který nejhloub mezi krajany svými pronikl a nejobjektivněji posuzuje hnutí husitské, neštítiv se ani učiti se jazyku českému, aby našich pramenů dovedl plně užíti. Na jiném místě opět uvádí přípis Pražanů Benátčanům, daný dne 10. července 1420, v době ovšem velkého vzrušení a nadšení národního, v době slavných bojův proti křižáckému vojsku před Prahou, kdež píší, „že odjakživa lidé mysli šlechetné milovali vlast svoji a v čestném boji krev i život svůj za vlast. jako nejdražší klenot svůj, obětovali, pročež jim za to také po smrti slavná jména jejich památka u potomků se zachovává „A nemysliž nikdo,“ pokračuje tentýž učenec německý, Friedrich von Bezold, „že by slova ta byla bývala planou frází; bylať nejslavnějšími činy a největšími obětmí zpečetěna. Hrdost ná- rodní, žárlivá péče o čest národa a radostná obětavost pro věc národní jsou úkazy hnutí husitského, zvláště v prvních letech válečných, které u každého nepředpojatého radostný a velkolepý 3) Bezold. K dějinám husitství (přel. A. Chytil 1904). str. 118.
Strana 5
— Zanedbanost husitských dějin. dojem budí. I později, kdy vášnivé boje stran vlastní zemi roz- rývaly, spojili se vždy, kdykoli cizí blížil se nepřítel, Pražané a Táboři, páni a sedláci, a veškeré zbraně obracely se proti zhoubci českého jazyka. Český husita měl právě vlast, na kterou byl pyšným! Jak hluboko pod ním shledáváme velkou masu jeho německých odpůrců!“3) Zdá se nám, když naproti tomu slyšíme tu a tam a bohužel u nás odchylné náhledy, jakoby tlumenou moudrostí pronášené, že jest to odvěká neplecha mezi námi zakořeněná, že dříve cizinec musí pochváliti, než my sami dovedeme sobě plně vážiti toho, což by mělo býti největší naší pýchou a chloubou. A kdyby Němci mohli nazývati husitské hnutí svým, jak by je byli pro- badali, v každé jednotlivosti prozpytovali, se všech možných hledisek vylíčili a jednotlivé osobnosti, v obrovském tom boji duchů a meče bojovavší, neskonalými vavříny ověnčili! A u nás od padesáti let mimo Palackého a Tomka, kteří ovšem hlavní položili základy dějin těch, nenalezl se nikdo, kdo by se byl pokusil o paběrkování nebo doplňování mezer přece ještě se vyskytujících. Ba podrobnější vyličování neb oceňování vynika- jících osobností a životopisy jejich též leží u nás skoro úplně ladem. A přece bylo husitské hnutí ve svých počátcích tak ideální a ve svém průběhu tak mocné a podivuhodné; tak bohaté no- vými ušlechtilými myšlenkami a tak rozmanité v pohnutkách lidského činění! Obsahuje snad veškeré zjevy, kterých dějiny dovedou poskytovati; a ukazuje nám v jasných obrazích charak- tery převahou opravdové a šlechetné. Jest proto nevyčerpatelným zdrojem pravd a zkušeností dějepisných a životních a mělo by býti povždy učebnou knihou a školou tomu národu, v němž vzniklo a jehož věrný obraz jako v zrcadle ukazuje. 3) Bezold. 108.
— Zanedbanost husitských dějin. dojem budí. I později, kdy vášnivé boje stran vlastní zemi roz- rývaly, spojili se vždy, kdykoli cizí blížil se nepřítel, Pražané a Táboři, páni a sedláci, a veškeré zbraně obracely se proti zhoubci českého jazyka. Český husita měl právě vlast, na kterou byl pyšným! Jak hluboko pod ním shledáváme velkou masu jeho německých odpůrců!“3) Zdá se nám, když naproti tomu slyšíme tu a tam a bohužel u nás odchylné náhledy, jakoby tlumenou moudrostí pronášené, že jest to odvěká neplecha mezi námi zakořeněná, že dříve cizinec musí pochváliti, než my sami dovedeme sobě plně vážiti toho, což by mělo býti největší naší pýchou a chloubou. A kdyby Němci mohli nazývati husitské hnutí svým, jak by je byli pro- badali, v každé jednotlivosti prozpytovali, se všech možných hledisek vylíčili a jednotlivé osobnosti, v obrovském tom boji duchů a meče bojovavší, neskonalými vavříny ověnčili! A u nás od padesáti let mimo Palackého a Tomka, kteří ovšem hlavní položili základy dějin těch, nenalezl se nikdo, kdo by se byl pokusil o paběrkování nebo doplňování mezer přece ještě se vyskytujících. Ba podrobnější vyličování neb oceňování vynika- jících osobností a životopisy jejich též leží u nás skoro úplně ladem. A přece bylo husitské hnutí ve svých počátcích tak ideální a ve svém průběhu tak mocné a podivuhodné; tak bohaté no- vými ušlechtilými myšlenkami a tak rozmanité v pohnutkách lidského činění! Obsahuje snad veškeré zjevy, kterých dějiny dovedou poskytovati; a ukazuje nám v jasných obrazích charak- tery převahou opravdové a šlechetné. Jest proto nevyčerpatelným zdrojem pravd a zkušeností dějepisných a životních a mělo by býti povždy učebnou knihou a školou tomu národu, v němž vzniklo a jehož věrný obraz jako v zrcadle ukazuje. 3) Bezold. 108.
Strana 6
6 Ze středu tohoto hnutí vystupuje velebná postava slepého vojevůdce, zakladatele válečné moci husitův, největšího jejich bohatýra, nejpřísnějšího mstitele a nejvěrnějšího syna a obránce vlasti. Při tom nemáme v dějepise svém osobnosti, jejíž fysická i duševní podoba byla by nám byla po věky více hyzděna, kace- řována a ostouzena bývala, nežli právě podoba Žižkova. Při zlomkovitosti a nedostatečnosti pramenů právě vzhledem k ži- votu jeho jest nám proto každý pablesk pravdy o něm a každý ohlas jeho slov nanejvýš cenný. Při tomto pokusu nehleděl jsem sobě oboru, v kterém jest nej- slavnější a nejproslulejší — válečnictví! Ono jest svým obsahem tak obšírné, osobité a znamenité, že ovšem zvláštní píli a vlastní knihu*) žádá. V Podhoří, 8. listopadu 1893. Spisovatel. 1) Jest jí Husitské válečnictvi, životní to dílo Tomanovo, vyšlé 1898 nákladem Král. čes. Společností nauk.
6 Ze středu tohoto hnutí vystupuje velebná postava slepého vojevůdce, zakladatele válečné moci husitův, největšího jejich bohatýra, nejpřísnějšího mstitele a nejvěrnějšího syna a obránce vlasti. Při tom nemáme v dějepise svém osobnosti, jejíž fysická i duševní podoba byla by nám byla po věky více hyzděna, kace- řována a ostouzena bývala, nežli právě podoba Žižkova. Při zlomkovitosti a nedostatečnosti pramenů právě vzhledem k ži- votu jeho jest nám proto každý pablesk pravdy o něm a každý ohlas jeho slov nanejvýš cenný. Při tomto pokusu nehleděl jsem sobě oboru, v kterém jest nej- slavnější a nejproslulejší — válečnictví! Ono jest svým obsahem tak obšírné, osobité a znamenité, že ovšem zvláštní píli a vlastní knihu*) žádá. V Podhoří, 8. listopadu 1893. Spisovatel. 1) Jest jí Husitské válečnictvi, životní to dílo Tomanovo, vyšlé 1898 nákladem Král. čes. Společností nauk.
Strana 7
Trocnov a jeho osudy. II. DUCH A POVAHA ŽIŽKOVA. Půl hodiny na západ od Borovan, překročíme-li malou rokli. kterou beře se potůček, tekoucí od Radostic směrem poledním do Borovanského potoka, stojíme hned za potůčkem, již na po- zemcích, k nynějšímu dvoru Trocnovu patřících. Popojdeme-li pak, jsme brzo uprostřed mělké uzavřené kotliny, obroubené jehličnatými lesy s vyhlídkou, otevřenou pouze na západ na pásmo hor Krumlovských. Jest to jako velký palouk uprostřed lesů, na němž střídají se role a louky, ovlažené opět potůčkem, kotlinou směrem jihozápadním tekoucím, který hned u vzniku svém na pokraji lesa tvoří rybníček a doleji ještě tři rybníky. Tam na pokraji lesa nad prvním rybníčkem ukazují místo, kde prý pod dubem narodil se Žižka. Na samotě této stály v 14. století dva dvorce zemanské, bez- pochyby dřevěné, které s několika chýžkami pro čeleď neb pod- sedníky tvořily malou vísku jménem Trocnov. Ke každému z těchto dvorců počítalo se po lánu polností, mimo něco luk. rybníků a lesů zvláště dubových, v jejichž mýtině dle jména i polohy nepříliš stará osada tato byla založena. Podle staré zprávy z r. 1569 narodil se Žižka v jednom z těchto dvorců; na něm tenkráte seděl ještě jakýsi starý dvořák a patřily k němu lesy dubové, z kterých duby prodával, tak velké, že dvě
Trocnov a jeho osudy. II. DUCH A POVAHA ŽIŽKOVA. Půl hodiny na západ od Borovan, překročíme-li malou rokli. kterou beře se potůček, tekoucí od Radostic směrem poledním do Borovanského potoka, stojíme hned za potůčkem, již na po- zemcích, k nynějšímu dvoru Trocnovu patřících. Popojdeme-li pak, jsme brzo uprostřed mělké uzavřené kotliny, obroubené jehličnatými lesy s vyhlídkou, otevřenou pouze na západ na pásmo hor Krumlovských. Jest to jako velký palouk uprostřed lesů, na němž střídají se role a louky, ovlažené opět potůčkem, kotlinou směrem jihozápadním tekoucím, který hned u vzniku svém na pokraji lesa tvoří rybníček a doleji ještě tři rybníky. Tam na pokraji lesa nad prvním rybníčkem ukazují místo, kde prý pod dubem narodil se Žižka. Na samotě této stály v 14. století dva dvorce zemanské, bez- pochyby dřevěné, které s několika chýžkami pro čeleď neb pod- sedníky tvořily malou vísku jménem Trocnov. Ke každému z těchto dvorců počítalo se po lánu polností, mimo něco luk. rybníků a lesů zvláště dubových, v jejichž mýtině dle jména i polohy nepříliš stará osada tato byla založena. Podle staré zprávy z r. 1569 narodil se Žižka v jednom z těchto dvorců; na něm tenkráte seděl ještě jakýsi starý dvořák a patřily k němu lesy dubové, z kterých duby prodával, tak velké, že dvě
Strana 8
8 Žižkův rodný dvorec i tři rakve z jednoho dubu se dělávaly. Do dneška stojí duby na březích jmenovaných rybníků a tu a tam i po lukách se pamatují. Po třicetileté válce okolo r. 1654 byly dvorce ty, odpolou opuštěné a sešlé, snešeny a zrušeny, a nový panský dvůr uprostřed kotliny popsané vystavěn, k němuž polnosti oboje byly přiděleny. Počítalo se tenkráte k tomuto panskému dvoru celkem sto korců polí, čtyři polohy luk, pak lesy a rybníky, celkem opět dva lány. Rodný dvorec Žižkův stával bezpochyby nad horním ryb- níčkem, který ještě ke konci 17. století zván byl Žižkovým, asi na místě, kde nyní místo narození jeho ukazují. Pověst teprv v druhé polovici 17. století běžná, že by se byl Žižka pod dubem narodil, povstala asi před nedávnem a to tenkráte, když starý dvorec Žižkův byl snešen, a místo jeho zůstalo označeno nějakým starým osamělým dubem, který dříve podle domu stál. Když pak i dub vzal za své, vystavěl probošt kláštera Borovanského. jemuž Trocnov tenkráte náležel, na místě dubu pro paměť kapličku.5) Rum z kapličky té, prý zlomyslností lidskou povalené, dosud mezi dvěma sešlými lipami jest znatelný. Nepatrné zboží Trocnovské, k němuž náleželo také některé zboží v blízkých vsech Vrcově a Čeřejově, a snad i jiných, bylo již za mládí Žižkova rozdělen a seděli na něm zemané Mikeš a Pešek z Trocnova. Roku 1381 zemřel Mikeš bez dědiců, a podíl jeho na krále spadlý obdržel výprosou Ješek z Trocnova, jak se podobá, Žižkův otec, který v r. 1378 vystupuje v několika listi- nách jako svědek sousedů a 1384 prodává čeřejovský svůj lán; tehdy se jmenuje i jeho choť Kateřina. Žižka sám objevuje se 5) Mezi lety 1677—1693. O tom o všem srovn. články mé ve Věstníku spol. nauk r. 1890 a přednášku prof. Kalouska tamtéž.
8 Žižkův rodný dvorec i tři rakve z jednoho dubu se dělávaly. Do dneška stojí duby na březích jmenovaných rybníků a tu a tam i po lukách se pamatují. Po třicetileté válce okolo r. 1654 byly dvorce ty, odpolou opuštěné a sešlé, snešeny a zrušeny, a nový panský dvůr uprostřed kotliny popsané vystavěn, k němuž polnosti oboje byly přiděleny. Počítalo se tenkráte k tomuto panskému dvoru celkem sto korců polí, čtyři polohy luk, pak lesy a rybníky, celkem opět dva lány. Rodný dvorec Žižkův stával bezpochyby nad horním ryb- níčkem, který ještě ke konci 17. století zván byl Žižkovým, asi na místě, kde nyní místo narození jeho ukazují. Pověst teprv v druhé polovici 17. století běžná, že by se byl Žižka pod dubem narodil, povstala asi před nedávnem a to tenkráte, když starý dvorec Žižkův byl snešen, a místo jeho zůstalo označeno nějakým starým osamělým dubem, který dříve podle domu stál. Když pak i dub vzal za své, vystavěl probošt kláštera Borovanského. jemuž Trocnov tenkráte náležel, na místě dubu pro paměť kapličku.5) Rum z kapličky té, prý zlomyslností lidskou povalené, dosud mezi dvěma sešlými lipami jest znatelný. Nepatrné zboží Trocnovské, k němuž náleželo také některé zboží v blízkých vsech Vrcově a Čeřejově, a snad i jiných, bylo již za mládí Žižkova rozdělen a seděli na něm zemané Mikeš a Pešek z Trocnova. Roku 1381 zemřel Mikeš bez dědiců, a podíl jeho na krále spadlý obdržel výprosou Ješek z Trocnova, jak se podobá, Žižkův otec, který v r. 1378 vystupuje v několika listi- nách jako svědek sousedů a 1384 prodává čeřejovský svůj lán; tehdy se jmenuje i jeho choť Kateřina. Žižka sám objevuje se 5) Mezi lety 1677—1693. O tom o všem srovn. články mé ve Věstníku spol. nauk r. 1890 a přednášku prof. Kalouska tamtéž.
Strana 9
Žizkovy boje s Rožmberskými. 9 asi 1406") z čista jasna opět v těchto krajinách jako opovědník pana Jindřicha z Rožmberka a rovněž v nepřátelství s Budějo- vickými a to ve srozumění se šlechtici některými v Čechách i na Moravě, jako Alšíkem a Lipoltem z Lichtenburka, seděním na Bítově na Moravě a na nedaleké Lomnici, mladým panem Krajířem na Bystřici nedaleko Třeboně, Erhartem Puškou z Kun- štátu a na Bechyni, Zajímačem z Kunštátu na Jevišovicích, panem Valkúnem z Adlaru a jinými. Dost možná, že bezprávi nějaké některému příbuznému, snad bratru jeho učiněné, zavdalo příčinu a jeho k návratu přimělo. Bratr Žižkův, nevíme který a snad i zeť jeho, Jindřich z Dubé, jemu při tom pomáhali Při pestrém takovém životě malého opovědníka byla otužilost, smělost a odhodlanost vlastnostmi nezbytnými. Často bylo jim hledati na samotách a v lesích bezpečného úkrytu. Padl-li kdo z nich do rukou Rožmberských, skončil v mučírně neb na popravišti. Roku 1410 vzplanula opět válka na jiné straně a to krále Vladislava Polského s řádem německých křižovníkův, proslulá krvavou bitvou a porážkou rytířů u Tannenberku či Grunvaldu. Tenkráte celé prapory českých žoldnéřův a pomocníků bojovaly na straně polské. Jest pozoruhodno, že vedle Žižky více jiných účastníků zmíněné malé války proti Rožmberkům a německým městům na rozhraní moravskočeském jmenuje se mezi vynikají- cími válečníky na straně polské. Vedle Popravčí knihy nalézáme ) Zde jsem si dovolil zkrátit a pozměnit obšírný výklad (str. 56—58) o poměrech na Trocnově, založený hlavně na zmíněných listinách. Porušujeť jednak přílišnou svou zevrubností souměrnost statí, jednak vychází z pře- svědčení, že Ješek z Trocnova je slavný Jan, z mínění, které nelze dnes považovati za nesporné. Těžkými záhadami nejtemnější této doby Žižkova života zabývá se, shrnujíc zároveň nové badání o otázce, moje práce Z Žižkových mladých let (Praha 1922, A. B. Černý).
Žizkovy boje s Rožmberskými. 9 asi 1406") z čista jasna opět v těchto krajinách jako opovědník pana Jindřicha z Rožmberka a rovněž v nepřátelství s Budějo- vickými a to ve srozumění se šlechtici některými v Čechách i na Moravě, jako Alšíkem a Lipoltem z Lichtenburka, seděním na Bítově na Moravě a na nedaleké Lomnici, mladým panem Krajířem na Bystřici nedaleko Třeboně, Erhartem Puškou z Kun- štátu a na Bechyni, Zajímačem z Kunštátu na Jevišovicích, panem Valkúnem z Adlaru a jinými. Dost možná, že bezprávi nějaké některému příbuznému, snad bratru jeho učiněné, zavdalo příčinu a jeho k návratu přimělo. Bratr Žižkův, nevíme který a snad i zeť jeho, Jindřich z Dubé, jemu při tom pomáhali Při pestrém takovém životě malého opovědníka byla otužilost, smělost a odhodlanost vlastnostmi nezbytnými. Často bylo jim hledati na samotách a v lesích bezpečného úkrytu. Padl-li kdo z nich do rukou Rožmberských, skončil v mučírně neb na popravišti. Roku 1410 vzplanula opět válka na jiné straně a to krále Vladislava Polského s řádem německých křižovníkův, proslulá krvavou bitvou a porážkou rytířů u Tannenberku či Grunvaldu. Tenkráte celé prapory českých žoldnéřův a pomocníků bojovaly na straně polské. Jest pozoruhodno, že vedle Žižky více jiných účastníků zmíněné malé války proti Rožmberkům a německým městům na rozhraní moravskočeském jmenuje se mezi vynikají- cími válečníky na straně polské. Vedle Popravčí knihy nalézáme ) Zde jsem si dovolil zkrátit a pozměnit obšírný výklad (str. 56—58) o poměrech na Trocnově, založený hlavně na zmíněných listinách. Porušujeť jednak přílišnou svou zevrubností souměrnost statí, jednak vychází z pře- svědčení, že Ješek z Trocnova je slavný Jan, z mínění, které nelze dnes považovati za nesporné. Těžkými záhadami nejtemnější této doby Žižkova života zabývá se, shrnujíc zároveň nové badání o otázce, moje práce Z Žižkových mladých let (Praha 1922, A. B. Černý).
Strana 10
10 Žižka v Polsku. jména jejich v zápiskách za podobným účelem založených a v seznamech „loupežníků“ také v městské knize Jihlavské.) Tak dle Dlugoše vedl Helm, Moravan, čtyřidcátý devátý prapor, vypravený moravským pánem Janem Jenčíkovic na pomoc králi Vladislavovi v bitvě u Tannenberku. Tam též bojoval v čele čtvrtého praporu pod korouhví svatého Jiří Jan Sokol z Lamberka. jehož vzácných vlastností sobě Vladislav zvláště vážil a jej také do své osobní stráže šedesáti kopiníkův přijal. Žižku. Sokola a jistého Angela (ze Sumerpurka?) jmenuje Dlugoš v posádce krátce potom dobytého hradu Radzině3), a všecky tři uvádí seznam Jihlavský mezi „loupežníky“ (predones). Angel opět jmenuje se ve sbírce vyznání zločinců v řečené městské knize Jihlavské. Žižka a Sokol jest nám znám z Popravčí knihy Rožm- berské, a v téže činí se zmínka o Helmovi, který s jinými tovaryši ve spolku se Sokolem a Suchým Čertem výprav proti panu Jindřichu z Rožmberka se účastnil.9) Jiné vynikající válečníky české a moravské jmenuje nám Dlugoš, jako: Jana Sarnovského, pana Salavu z domu Tovačov- ského, rytíře Javora, Rakovce z Rakova, konečně Hynčíka, kterémuž po bitvě Tannenberské dán byl dobytý hrad Rogozno ve správu, Jošta ze Zelče, Jana Jenčíkovic z Moravy, Zbislávka. Kostku a Stanislávka. Není pochybnosti, že mnozí tovaryši z válek polských později opět bojovali pod prapory s kalichem ve válkách v Čechách Z nich nejslovutnější jest jméno knížete Zikmunda Korybuta 1°) Jen mimochodem připomínám, s některými jeho společníky. 7) Osvěta, XXI, 1027 v pozn. 8) V záp. Prusku v Povislí mezi Kvidzinem (Marienwerder) a Rogoznem 9) O tom o všem srovn. v Osvětě. 1. c. str. 1021 a p. 10) Přání po prozkoumání české účastí na „velké vojně“, které tu spiso-
10 Žižka v Polsku. jména jejich v zápiskách za podobným účelem založených a v seznamech „loupežníků“ také v městské knize Jihlavské.) Tak dle Dlugoše vedl Helm, Moravan, čtyřidcátý devátý prapor, vypravený moravským pánem Janem Jenčíkovic na pomoc králi Vladislavovi v bitvě u Tannenberku. Tam též bojoval v čele čtvrtého praporu pod korouhví svatého Jiří Jan Sokol z Lamberka. jehož vzácných vlastností sobě Vladislav zvláště vážil a jej také do své osobní stráže šedesáti kopiníkův přijal. Žižku. Sokola a jistého Angela (ze Sumerpurka?) jmenuje Dlugoš v posádce krátce potom dobytého hradu Radzině3), a všecky tři uvádí seznam Jihlavský mezi „loupežníky“ (predones). Angel opět jmenuje se ve sbírce vyznání zločinců v řečené městské knize Jihlavské. Žižka a Sokol jest nám znám z Popravčí knihy Rožm- berské, a v téže činí se zmínka o Helmovi, který s jinými tovaryši ve spolku se Sokolem a Suchým Čertem výprav proti panu Jindřichu z Rožmberka se účastnil.9) Jiné vynikající válečníky české a moravské jmenuje nám Dlugoš, jako: Jana Sarnovského, pana Salavu z domu Tovačov- ského, rytíře Javora, Rakovce z Rakova, konečně Hynčíka, kterémuž po bitvě Tannenberské dán byl dobytý hrad Rogozno ve správu, Jošta ze Zelče, Jana Jenčíkovic z Moravy, Zbislávka. Kostku a Stanislávka. Není pochybnosti, že mnozí tovaryši z válek polských později opět bojovali pod prapory s kalichem ve válkách v Čechách Z nich nejslovutnější jest jméno knížete Zikmunda Korybuta 1°) Jen mimochodem připomínám, s některými jeho společníky. 7) Osvěta, XXI, 1027 v pozn. 8) V záp. Prusku v Povislí mezi Kvidzinem (Marienwerder) a Rogoznem 9) O tom o všem srovn. v Osvětě. 1. c. str. 1021 a p. 10) Přání po prozkoumání české účastí na „velké vojně“, které tu spiso-
Strana 11
Stavovské rozpory v Čechách. 11 že i v bratrském sdružení Žižkově z r. 1423 nalézáme šlechtice polského Vavřince z Paňova. Z našeho kruhu českých váleč- níkův lze nám tu jmenovati jen oba syny Jana Sokola z Lamberka. Byliť to Mikuláš a bratr jeho Jaroslav Sokolové z Lamberka. Když otec jejich r. 1410, byv od jistého měšťana v Toruni úkladně otráven, zahynul, dal král Vladislav oba syny jeho v Krakově pečlivě vychovati. Oba přidrželi se později strany Táborské. seděli na někdy arcibiskupském statku Řečici a bojovali r. 1431 v nešťastné bitvě u Bejdova v Rakousích, kde mladší Jaroslav byl zajat, kdežto starší Mikuláš spasil se útěkem. Bojovnost šlechty české byla válkami v posledních desítiletích panování krále Václava IV. valně probuzena. Zvlášté války domácí, které měly počátek ve svárech členů panující rodiny lucemburské a stranictví šlechty české, zvláště Rožmberků proti králi Václavovi, prodlužovaly se i po uzavření míru s králem a trvaly mezi jednotlivými pány a zvláště zemany na rozhraní Čech a Moravy proti Rožmberkům a některým německým městům dále. Shledáváme ovšem příčinu toho v soukromých sporech a roz- míškách; tím však není s dostatek vysvětleno, proč tyto spory se bez ustání opakovaly. Za vlády Karlovy těšila se Praha i Čechy vynikajícím posta- vením; stalyť se středem všech stykův alespoň střední Evropy. Postavení toto mělo v zápětí nahromadění velkého bohatství. průmyslem a obchodem rostoucího zvláště v městech. Z důvodů částečně jiných nastřádaly též kněžské korporace a nadání ne- mírné množství statkův pozemských; podobným bohatstvím vy- nikali též někteří rodové panští; v jižních Čechách jmenovitě vatel vyslovuje, vyhověla krásná kniha Jar. Golla, Čechy a Prusy ve středo- věku, 1897. Leccos z Tomanových pozorování je proto překonáno a zde tedy vynecháno.
Stavovské rozpory v Čechách. 11 že i v bratrském sdružení Žižkově z r. 1423 nalézáme šlechtice polského Vavřince z Paňova. Z našeho kruhu českých váleč- níkův lze nám tu jmenovati jen oba syny Jana Sokola z Lamberka. Byliť to Mikuláš a bratr jeho Jaroslav Sokolové z Lamberka. Když otec jejich r. 1410, byv od jistého měšťana v Toruni úkladně otráven, zahynul, dal král Vladislav oba syny jeho v Krakově pečlivě vychovati. Oba přidrželi se později strany Táborské. seděli na někdy arcibiskupském statku Řečici a bojovali r. 1431 v nešťastné bitvě u Bejdova v Rakousích, kde mladší Jaroslav byl zajat, kdežto starší Mikuláš spasil se útěkem. Bojovnost šlechty české byla válkami v posledních desítiletích panování krále Václava IV. valně probuzena. Zvlášté války domácí, které měly počátek ve svárech členů panující rodiny lucemburské a stranictví šlechty české, zvláště Rožmberků proti králi Václavovi, prodlužovaly se i po uzavření míru s králem a trvaly mezi jednotlivými pány a zvláště zemany na rozhraní Čech a Moravy proti Rožmberkům a některým německým městům dále. Shledáváme ovšem příčinu toho v soukromých sporech a roz- míškách; tím však není s dostatek vysvětleno, proč tyto spory se bez ustání opakovaly. Za vlády Karlovy těšila se Praha i Čechy vynikajícím posta- vením; stalyť se středem všech stykův alespoň střední Evropy. Postavení toto mělo v zápětí nahromadění velkého bohatství. průmyslem a obchodem rostoucího zvláště v městech. Z důvodů částečně jiných nastřádaly též kněžské korporace a nadání ne- mírné množství statkův pozemských; podobným bohatstvím vy- nikali též někteří rodové panští; v jižních Čechách jmenovitě vatel vyslovuje, vyhověla krásná kniha Jar. Golla, Čechy a Prusy ve středo- věku, 1897. Leccos z Tomanových pozorování je proto překonáno a zde tedy vynecháno.
Strana 12
12 Národnostní napěti doby. Rožmberkové. Bohatství to záleželo větším dílem v statcích ne- movitých, k vlastním rukoum spravovaných nebo dle německého práva pod úrok daných. Tato převaha kapitálu v třídách jedněch měla nutně v zápětí chudnutí nenáhlé ostatních, počtem ovšem daleko četnějších vrstev národa, zvláště zemanstva a ovšem také změnu sociálních jejich poměrův. Jak jeden zemanský rod chudl a druhý nepoměrně bohall, jak statky zemanské měnily se v pozemky poplatné, a svobodníci v poplatníky; jak konečně chudší zemané nuceni byli hledati v službách panských nebo jako dobrodruhové ve válkach svoje živobytí, o tom naskytl se nám tuším dosti jasný příklad při zemanech z Trocnova a v sousedství jejich při rodu Licků ze Dvorce, který nebyl ojedinělý, ale v dobách těch často se opakoval. Tento obrat sociální nebyl těm, kteří velké hnutí náboženské připravovali a řídili, nepovědomým. Alespoň soudil bych tak z třetího článku pražského, který žehrá nad velikým zbožím kněžským a mnišským „k veliké škodě stavu světského 11). Ovšem že při ruchu doby té mravním a náboženském, při všeobecném hlasu po nápravě v stavu kněžském bouře především stihla bohatá nadání kněžská. Právě v dobách těch (r. 1409) dobojován byl dlouho trvající ne- krvavý boj o právo českého národa na vysokém učení pražském. který zajisté odedávna čeřil vlny i v jiných vrstvách lidu českého. Také v městech vládli všude Němci, a živel český, třeba dostí četný, byl zde jako v podruží. Což divu, že národ český cítil se v nejednom směru ve svém vlastním domově odstrkovaným. 11) Není bez významu, že původní znění zmíněného článku Pražského z 3. července 1420 bylo: k velké škodě pánům stavu světského. Vyznačené slovo při redakci tohoto článku na sněmu Čáslavském bylo vynecháno.
12 Národnostní napěti doby. Rožmberkové. Bohatství to záleželo větším dílem v statcích ne- movitých, k vlastním rukoum spravovaných nebo dle německého práva pod úrok daných. Tato převaha kapitálu v třídách jedněch měla nutně v zápětí chudnutí nenáhlé ostatních, počtem ovšem daleko četnějších vrstev národa, zvláště zemanstva a ovšem také změnu sociálních jejich poměrův. Jak jeden zemanský rod chudl a druhý nepoměrně bohall, jak statky zemanské měnily se v pozemky poplatné, a svobodníci v poplatníky; jak konečně chudší zemané nuceni byli hledati v službách panských nebo jako dobrodruhové ve válkach svoje živobytí, o tom naskytl se nám tuším dosti jasný příklad při zemanech z Trocnova a v sousedství jejich při rodu Licků ze Dvorce, který nebyl ojedinělý, ale v dobách těch často se opakoval. Tento obrat sociální nebyl těm, kteří velké hnutí náboženské připravovali a řídili, nepovědomým. Alespoň soudil bych tak z třetího článku pražského, který žehrá nad velikým zbožím kněžským a mnišským „k veliké škodě stavu světského 11). Ovšem že při ruchu doby té mravním a náboženském, při všeobecném hlasu po nápravě v stavu kněžském bouře především stihla bohatá nadání kněžská. Právě v dobách těch (r. 1409) dobojován byl dlouho trvající ne- krvavý boj o právo českého národa na vysokém učení pražském. který zajisté odedávna čeřil vlny i v jiných vrstvách lidu českého. Také v městech vládli všude Němci, a živel český, třeba dostí četný, byl zde jako v podruží. Což divu, že národ český cítil se v nejednom směru ve svém vlastním domově odstrkovaným. 11) Není bez významu, že původní znění zmíněného článku Pražského z 3. července 1420 bylo: k velké škodě pánům stavu světského. Vyznačené slovo při redakci tohoto článku na sněmu Čáslavském bylo vynecháno.
Strana 13
Pohnutky bojů Žižkova mladi. 13 Pro tyto zde jen jako letem dotknuté poměry mám za to, že v Cechách pohnutky národní i sociální k budoucímu velkému boji dlouho před jeho početím již vřely, a strany byly rozděleny. Proto také nebylo asi náhodou, že Žižka se svou družinou již před r. 1409 vypověděl nepřátelství Rožmberkům a německým městům, že r. 1410—11 bojoval proti německým rytířům v Prusích, a že konečně proti všem těmto nepřátelům o mnoho let později spojeným zdvihl prapor s kalichem. I dle pozdějších jeho slov a skutků nelze nám pochybovati, že již r. 1410 bojoval plným vědomím jako Slovan v řadách polských u Tannenberka. Když pak muže, jako byl Jan Sokol z Lamberka, jehož služeb král Václav sobě vážil a král polský Vladislav zvláštní svojí přízní vyznamenal, aneb muže ryzostí mravní vynikajícího, jako byl Jan Žižka a j., zapisovali sobě Jihlavané, Budějovičtí, Německobrodští a Rožmberkové do svých seznamů „loupežníků“ a pak tyto psance, když jich do svých rukou dostali, nečiníce rozdílu se zločinci, ve svých mučírnách trápili a utracovali: nemýlí nás to v úsudku našem, neboť máme plné právo nevěřiti ve správnost právních náhledů německých měšťáků. Vímeť, jak Kutnohorští zachovávali se k nešťastným a tenkráte ještě bez- branným husitům, a jaký shon strhl se i v ostatních německých městech, a jakých zločinů páchalo se proti českým kacířům. A o ničemnostech pana Oldřicha z Rožmberka svědčí jeho vlastní koncept vůbec známého, ale vždy přepamátného psaní z r. 1425 králi Zikmundovi, kde mezi jiným píše: „Také žeť tak znamenitě jako prve nepřátelům pro jich velikou sílu nemohu překážeti, tak mnoho jako prve lidí nemaje: než což jediné kradi mohú okolo vojsky ..., byť je věšeli jako prvé zjevně nesmíme, 12) než podtají, kohož lapi, utopí neb umoři. )Arch Č. III 7. a 8.
Pohnutky bojů Žižkova mladi. 13 Pro tyto zde jen jako letem dotknuté poměry mám za to, že v Cechách pohnutky národní i sociální k budoucímu velkému boji dlouho před jeho početím již vřely, a strany byly rozděleny. Proto také nebylo asi náhodou, že Žižka se svou družinou již před r. 1409 vypověděl nepřátelství Rožmberkům a německým městům, že r. 1410—11 bojoval proti německým rytířům v Prusích, a že konečně proti všem těmto nepřátelům o mnoho let později spojeným zdvihl prapor s kalichem. I dle pozdějších jeho slov a skutků nelze nám pochybovati, že již r. 1410 bojoval plným vědomím jako Slovan v řadách polských u Tannenberka. Když pak muže, jako byl Jan Sokol z Lamberka, jehož služeb král Václav sobě vážil a král polský Vladislav zvláštní svojí přízní vyznamenal, aneb muže ryzostí mravní vynikajícího, jako byl Jan Žižka a j., zapisovali sobě Jihlavané, Budějovičtí, Německobrodští a Rožmberkové do svých seznamů „loupežníků“ a pak tyto psance, když jich do svých rukou dostali, nečiníce rozdílu se zločinci, ve svých mučírnách trápili a utracovali: nemýlí nás to v úsudku našem, neboť máme plné právo nevěřiti ve správnost právních náhledů německých měšťáků. Vímeť, jak Kutnohorští zachovávali se k nešťastným a tenkráte ještě bez- branným husitům, a jaký shon strhl se i v ostatních německých městech, a jakých zločinů páchalo se proti českým kacířům. A o ničemnostech pana Oldřicha z Rožmberka svědčí jeho vlastní koncept vůbec známého, ale vždy přepamátného psaní z r. 1425 králi Zikmundovi, kde mezi jiným píše: „Také žeť tak znamenitě jako prve nepřátelům pro jich velikou sílu nemohu překážeti, tak mnoho jako prve lidí nemaje: než což jediné kradi mohú okolo vojsky ..., byť je věšeli jako prvé zjevně nesmíme, 12) než podtají, kohož lapi, utopí neb umoři. )Arch Č. III 7. a 8.
Strana 14
14 Žižkův odpor ke králi Žikmundovi. Nevlastenecké a sobecké počínání rodu Rožmberského vůbec bylo Žižkovi zblízka povědomo, jako povaha jejich osobní nej- spíše také z vlastní zkušenosti známa. Nepochybuji, že staré ne- přátelství Žižkovo k Rožmberkům mělo odtud počátek a příčínu. Můžeme již zde zaznamenati pozoruhodný zjev, jejž životopis Žižkův naveskrz potvrzuje, že komu Žižka byl nepřítelem ne- smiřitelným, ten také neobstojí mravní soud dějepisu, kdežto naproti tomu na přátele Žižkovy ani nejmenší stín úhony nepadá. Z pozorování toho plyne nezvratný důsledek, že mravní povaha byla v osobním i politickém přátelství jeho základní výminkou a tudy také mravnost hlavní pohnutkou všech úmyslů i činů jeho Proto také Žižka, kde se o lehkosti, nevěře neb nespolehlivosti přesvědčil, tam se ani přáteliti, ba ani mířiti nechtěl. Nejpamátnější v tom směru jest nenávisť, kterou Žižka choval k Zikmundovi, králi uherskému, „králi antikristovi“, jak říkával. Vrátiv se z Polska — ač neumíme říci, do kterého roku návrat jeho připadá — přijat byl za velitele posádky na dvoře krále Václava; víme totiž, že r. 1419 ze služeb královských přímo vstoupil na dějiště světové. Mohl znáti Zikmunda krále dle nepříznivých o něm posudkův u dvora Václavova zajisté panu- jících, zdá se však spíše, že jej také poznal z osobního pozoro- vání, snad již v dřívějších letech u dvora Václavova. Nesmiři- telnou zášť tuto dědili vesměs také bližší jeho stoupenci, Sirotci. Tak i Královéhradečtí nejdéle odpírali Zikmundovi, a příbuzný Žižkův, Roháč z Dubé, strašlivě odpykal zděděnou zášť svoji na popravišti. Žižka znal, jak z jeho pobytu ve vojskách polských spolehlivě můžeme souditi, z vlastního pozorování i sdělení svých krajanů v Polsku dopodrobna povahu jak krále polského Vladislava, tak
14 Žižkův odpor ke králi Žikmundovi. Nevlastenecké a sobecké počínání rodu Rožmberského vůbec bylo Žižkovi zblízka povědomo, jako povaha jejich osobní nej- spíše také z vlastní zkušenosti známa. Nepochybuji, že staré ne- přátelství Žižkovo k Rožmberkům mělo odtud počátek a příčínu. Můžeme již zde zaznamenati pozoruhodný zjev, jejž životopis Žižkův naveskrz potvrzuje, že komu Žižka byl nepřítelem ne- smiřitelným, ten také neobstojí mravní soud dějepisu, kdežto naproti tomu na přátele Žižkovy ani nejmenší stín úhony nepadá. Z pozorování toho plyne nezvratný důsledek, že mravní povaha byla v osobním i politickém přátelství jeho základní výminkou a tudy také mravnost hlavní pohnutkou všech úmyslů i činů jeho Proto také Žižka, kde se o lehkosti, nevěře neb nespolehlivosti přesvědčil, tam se ani přáteliti, ba ani mířiti nechtěl. Nejpamátnější v tom směru jest nenávisť, kterou Žižka choval k Zikmundovi, králi uherskému, „králi antikristovi“, jak říkával. Vrátiv se z Polska — ač neumíme říci, do kterého roku návrat jeho připadá — přijat byl za velitele posádky na dvoře krále Václava; víme totiž, že r. 1419 ze služeb královských přímo vstoupil na dějiště světové. Mohl znáti Zikmunda krále dle nepříznivých o něm posudkův u dvora Václavova zajisté panu- jících, zdá se však spíše, že jej také poznal z osobního pozoro- vání, snad již v dřívějších letech u dvora Václavova. Nesmiři- telnou zášť tuto dědili vesměs také bližší jeho stoupenci, Sirotci. Tak i Královéhradečtí nejdéle odpírali Zikmundovi, a příbuzný Žižkův, Roháč z Dubé, strašlivě odpykal zděděnou zášť svoji na popravišti. Žižka znal, jak z jeho pobytu ve vojskách polských spolehlivě můžeme souditi, z vlastního pozorování i sdělení svých krajanů v Polsku dopodrobna povahu jak krále polského Vladislava, tak
Strana 15
Žizka a panovnici jagelonsti. 15 velikého knížete Vitolda a strýčence jeho Korybuta, který již v bitvě u Tannenberka měl prapor svůj s vlastní korouhví. Že krále Vladislava osobně sobě vážil, můžeme souditi z roz- hodnosti, jakou přál jeho kandidatuře na trůn český. Hned v srpnu r. 1420 smluvil se s Pražany, aby byl požádán Vladislav na trůn český a bez vědomí předního tehdáž ještě politického vůdce Táborův přitiskl pečeť táborskou na dotyčný zápis o tom učiněný. Marně odpíral v listopadu téhož roku Mikuláš z Husi kandidatuře té, dovolávaje se vůle obce Táborské. Teprve když mu pečeť ukázali, v souhlasu s ostatními přítisknutou, umlkl. Rozumíme-li dobře událostem pozdějším, neměl Žižka velkého knížete Litevského Vitolda v stejné přízni. Povaha polo- pohanského knížete toho lstivá a úskočná, nelišící se v tomto směru mnoho od povahy Zikmunda krále, byla toho příčinou. Nevíme alespoň o tom, že by se byl Žižka, když na místě krále Vladislava od Čechů požádán byl, oň nějakým způsobem přičinil. Když pak strýčenec Vitoldův, kníže Zikmund Korybutovič, jeda do Čech, Žižkovi několikráte (asi v dubnu r. 1422) poněkud zvysoka psal, „aby země nehubil a neplenil“, odpověděl mu přímý a bezohledný a k tomu nedůtklivý vůdce, cítě se způ- sobem tím uraženým, „co mohl nejukrutněji sám od sebe na všecka ta psaní,“ nazývaje jej knížetem vražedlným a paličem proklatým, „při sobě samém maje, což mu na mysli bylo“ t. j. plným proudem hněvu daleko přes meze vlastního o něm v srdci přesvědčení šlehajícím, tak že se tomu kníže podivilo. Když pak Korybut byl zpraven, že jest Žižka „vítězný v bojích a šťastný. ve válkách nepřemožený“, a rovněž doslechl také o citlivosti slepého vojevůdce, který v návalu prchlosti užitých slov ani tak doopravdy nemínil, „snesl to kníže“. A potom, když se spolu
Žizka a panovnici jagelonsti. 15 velikého knížete Vitolda a strýčence jeho Korybuta, který již v bitvě u Tannenberka měl prapor svůj s vlastní korouhví. Že krále Vladislava osobně sobě vážil, můžeme souditi z roz- hodnosti, jakou přál jeho kandidatuře na trůn český. Hned v srpnu r. 1420 smluvil se s Pražany, aby byl požádán Vladislav na trůn český a bez vědomí předního tehdáž ještě politického vůdce Táborův přitiskl pečeť táborskou na dotyčný zápis o tom učiněný. Marně odpíral v listopadu téhož roku Mikuláš z Husi kandidatuře té, dovolávaje se vůle obce Táborské. Teprve když mu pečeť ukázali, v souhlasu s ostatními přítisknutou, umlkl. Rozumíme-li dobře událostem pozdějším, neměl Žižka velkého knížete Litevského Vitolda v stejné přízni. Povaha polo- pohanského knížete toho lstivá a úskočná, nelišící se v tomto směru mnoho od povahy Zikmunda krále, byla toho příčinou. Nevíme alespoň o tom, že by se byl Žižka, když na místě krále Vladislava od Čechů požádán byl, oň nějakým způsobem přičinil. Když pak strýčenec Vitoldův, kníže Zikmund Korybutovič, jeda do Čech, Žižkovi několikráte (asi v dubnu r. 1422) poněkud zvysoka psal, „aby země nehubil a neplenil“, odpověděl mu přímý a bezohledný a k tomu nedůtklivý vůdce, cítě se způ- sobem tím uraženým, „co mohl nejukrutněji sám od sebe na všecka ta psaní,“ nazývaje jej knížetem vražedlným a paličem proklatým, „při sobě samém maje, což mu na mysli bylo“ t. j. plným proudem hněvu daleko přes meze vlastního o něm v srdci přesvědčení šlehajícím, tak že se tomu kníže podivilo. Když pak Korybut byl zpraven, že jest Žižka „vítězný v bojích a šťastný. ve válkách nepřemožený“, a rovněž doslechl také o citlivosti slepého vojevůdce, který v návalu prchlosti užitých slov ani tak doopravdy nemínil, „snesl to kníže“. A potom, když se spolu
Strana 16
16 Žižkův poměr ke Korybutovi. seznámili a v přízni sešli, kníže říkalo Žižkovi otče, a Žižka knížeti „pane synu! Tento přátelský poměr sotva dlouho přetrval dobu prvního setkání, při kterém zajisté Korybut hleděl smířiti starého bojovníka. Smysl a tón dopisů Korybutových, v kterých Žižku, jak jsme se zmínili, napomínal, a příkrá odpověď Žižkova zdá se mně, že najisto dokazuje, že Žižka nebyl mezi těmi, jenž Vitolda do země zvali. Totéž také vysvítá ze známého listu Pražanům z 11. června 1422, dle kterého přijímá se stranou svou knížete „za pomocníka a za správce nejvyššího této země. Chceme Jmti rádi poslúchati. ve všech řádných věcech pomocni a radni býti věrně buohdá“. O Vitoldovi pak nečiní se žádná zmínka. Poslušenství, ba i spo- jenství slibuje Žižka s Tábory jen pod výminkou. Poznáváme z dopisu samého, že bylo odporu a rozdvojení v té věci na Táboře; jest patrno, že sice města spolku Táborského, která se dobrovolným poslušenstvím hejtmanům Táborským svěřila, šla za Žižkou, že však jistá část samé obce Táborské, vedena kněž- stvem, Žižkovi ne ve všem povolným, pak Bohuslav ze Švamberka a Jan Bzdinka Korybuta přijmouti nechtěli a poslušenstvím se jemu nezavázali. Tím patrně také omlouvali útok, který později na podzim vpádem svým do Prahy proti Pražanům a Korybutovi učinili. Kníže Korybut brzy po svém příjezdu do Prahy obnovil radu v spojených obcích Pražských tím způsobem, že Šrol a Charvát i přivrženstvo jejich, byvši po smrti kněze Jana vzbouřením lidu na konšelská místa povoláno, nyní o svoje panování přišlo, a mírná strana tudy opětně k veslu se dostala. Proto jest také velmi významné příkré napomenutí, které Žižka v dopisu svém obci činí, „abyšte všickni vespolek po dnešní den věrně všecky
16 Žižkův poměr ke Korybutovi. seznámili a v přízni sešli, kníže říkalo Žižkovi otče, a Žižka knížeti „pane synu! Tento přátelský poměr sotva dlouho přetrval dobu prvního setkání, při kterém zajisté Korybut hleděl smířiti starého bojovníka. Smysl a tón dopisů Korybutových, v kterých Žižku, jak jsme se zmínili, napomínal, a příkrá odpověď Žižkova zdá se mně, že najisto dokazuje, že Žižka nebyl mezi těmi, jenž Vitolda do země zvali. Totéž také vysvítá ze známého listu Pražanům z 11. června 1422, dle kterého přijímá se stranou svou knížete „za pomocníka a za správce nejvyššího této země. Chceme Jmti rádi poslúchati. ve všech řádných věcech pomocni a radni býti věrně buohdá“. O Vitoldovi pak nečiní se žádná zmínka. Poslušenství, ba i spo- jenství slibuje Žižka s Tábory jen pod výminkou. Poznáváme z dopisu samého, že bylo odporu a rozdvojení v té věci na Táboře; jest patrno, že sice města spolku Táborského, která se dobrovolným poslušenstvím hejtmanům Táborským svěřila, šla za Žižkou, že však jistá část samé obce Táborské, vedena kněž- stvem, Žižkovi ne ve všem povolným, pak Bohuslav ze Švamberka a Jan Bzdinka Korybuta přijmouti nechtěli a poslušenstvím se jemu nezavázali. Tím patrně také omlouvali útok, který později na podzim vpádem svým do Prahy proti Pražanům a Korybutovi učinili. Kníže Korybut brzy po svém příjezdu do Prahy obnovil radu v spojených obcích Pražských tím způsobem, že Šrol a Charvát i přivrženstvo jejich, byvši po smrti kněze Jana vzbouřením lidu na konšelská místa povoláno, nyní o svoje panování přišlo, a mírná strana tudy opětně k veslu se dostala. Proto jest také velmi významné příkré napomenutí, které Žižka v dopisu svém obci činí, „abyšte všickni vespolek po dnešní den věrně všecky
Strana 17
Korybuí a Táboři. 17 nechuti, hněvy ... odpustili, tak abyšte mohli spravedlivě páteř péti, řkúce: odpusť nám naše viny, jakož i my odpúštíme. A jest- líže toho neučiníte, a budete chtíti které búře neb které lži a sváry, rotíce se mezi obcemi, vésti: tehdy my s boži pomocí, s kněze milostí, s pány konšely a jinými pány, rytíři, panošemi ... chceme se k tomu přičiniti a mstíti, buď kdož buď, žádné osoby nevynímajíc ... a starší své, jakožto purkmistry, konšely, obecné i rychtáře, aby v čest měli a milovali za jeden člověk“. Není sebemenší pochybnosti, které straně toto přísné napome- nutí platilo, a jakou autoritu Žižka v Praze chrániti a podporovati mínil. Proto také konšelé Pražští dali asi list tento Žižkův se zvláštní spokojeností do památní knihy městské vepsati. Z dopisu toho poznáváme také, jak asi sobě Žižka dosah moci Korybutovičovy v zemi představoval. Nemínil zajisté nikterak ani předčasně, ani bez výhrad podříditi moc sdružení Táborského novému „nejvyššímu správci“ zemskému. On představoval sobě Korybuta jen jako pomocníka, jako spojence, který své straně, jež jej povolala, sice vlásti měl a mohl, jemuž ale strana Táborská od případu k případu jen ve věcech dle svého opět uznání řádných pomáhati slíbila. Jinak zajisté sobě představovali ti, jenž Korybuta jako zástupce požádaného krále Vítolda do země přivedli. Byla to bez odporu strana panská, která by se tímto spůsobem ovšem ráda byla nepovolaného samozvance zba- vila. Když pak Korybut z počátku, neznaje ovšem poměry v zemi s dostatek, spustíl na Žižku po spůsobu pána, který žádá poslu- šenství, nepochodil. Jest důkazem důvtipu a obratnosti Korybu- tovy, že záhy omyl svůj poznal a hleděl Žižku smířiti a získati, co se mu ovšem podařilo tak dalece, pokud jen při okolnostech a povaze Žižkově možno bylo. Žižka z počátku roku vítěz u Německého Brodu jako „správce Temant Žižkův duch, povaha a listy.
Korybuí a Táboři. 17 nechuti, hněvy ... odpustili, tak abyšte mohli spravedlivě páteř péti, řkúce: odpusť nám naše viny, jakož i my odpúštíme. A jest- líže toho neučiníte, a budete chtíti které búře neb které lži a sváry, rotíce se mezi obcemi, vésti: tehdy my s boži pomocí, s kněze milostí, s pány konšely a jinými pány, rytíři, panošemi ... chceme se k tomu přičiniti a mstíti, buď kdož buď, žádné osoby nevynímajíc ... a starší své, jakožto purkmistry, konšely, obecné i rychtáře, aby v čest měli a milovali za jeden člověk“. Není sebemenší pochybnosti, které straně toto přísné napome- nutí platilo, a jakou autoritu Žižka v Praze chrániti a podporovati mínil. Proto také konšelé Pražští dali asi list tento Žižkův se zvláštní spokojeností do památní knihy městské vepsati. Z dopisu toho poznáváme také, jak asi sobě Žižka dosah moci Korybutovičovy v zemi představoval. Nemínil zajisté nikterak ani předčasně, ani bez výhrad podříditi moc sdružení Táborského novému „nejvyššímu správci“ zemskému. On představoval sobě Korybuta jen jako pomocníka, jako spojence, který své straně, jež jej povolala, sice vlásti měl a mohl, jemuž ale strana Táborská od případu k případu jen ve věcech dle svého opět uznání řádných pomáhati slíbila. Jinak zajisté sobě představovali ti, jenž Korybuta jako zástupce požádaného krále Vítolda do země přivedli. Byla to bez odporu strana panská, která by se tímto spůsobem ovšem ráda byla nepovolaného samozvance zba- vila. Když pak Korybut z počátku, neznaje ovšem poměry v zemi s dostatek, spustíl na Žižku po spůsobu pána, který žádá poslu- šenství, nepochodil. Jest důkazem důvtipu a obratnosti Korybu- tovy, že záhy omyl svůj poznal a hleděl Žižku smířiti a získati, co se mu ovšem podařilo tak dalece, pokud jen při okolnostech a povaze Žižkově možno bylo. Žižka z počátku roku vítěz u Německého Brodu jako „správce Temant Žižkův duch, povaha a listy.
Strana 18
— 18 Rozpóry mezi Tábory a Žižkol. obcí České země, příchylných a plnících zákona buožího“ byl sobě dobře vědom váhy svého meče, svého vlivu a moci. Jest velmi významné, v jakém pořadí jmenuje autority, které o svor- nost a řád se starati míní: „Tehdy my s boži pomocí, z kněze milostí, s pány konšely i jinými pány, rytíři, panošemi i se všemi věrnými obcemi chceme se k tomu přičiniti a mstíti...“ Toto spojenství s knížetem Korybutovičem bylo velké části Táborů proti mysli. Mnohem více však rozčilovalo vystupování Žižkovo proti stoupencům Jana Želivského v Praze. Co se na Táboře v dobách těch mezi Žižkou a obcí jednalo, nevíme, pouze jest nám známo, že od této doby nechuť Žižky proti některým kněžím Táborským, zvláště hlavě mezi nimi nejpokročilejsi neb nejrozhodnější, Václavovi Korandovi, jehož nazýval kacírem a pikhartem, otevřeně se jevila. Není nepodobné, jak Tomek se domýšlí, že Žižka hleděl nějakým způsobem mezi Tábory zjed- nati platnosti nálezům synody Pražské z r. 1422, na jejímž základě byl v Praze přičiněním knížete Zikmunda zaveden nový řád v duchovenstvu, a novoty Táborské přísněji v městé potla- čovány než před tím. Víme, že byl Žižka od počátku nepřítelem výstředností kněží Táborských a také rozhodně se stavěl proti vystupování jejich z mezí povolání kněžského a vkládání se do záležitostí světských. Žižka, jak se zdá, až do té doby trpěl aneb částečně sám zachovával některé puritánské zvyklosti Táborské a méně se staral o zásady v učení, vyjma pouze pikhartství, které vždy pronásledoval. Toto však nebylo nikdy zjevně a úředně od kněží Táborských přijato. V době však, o které právě jednáme. učinil asi nějaký rozhodnější krok nebo prohlášení. Na tuto událost, nám ovšem neznámou, vztahuje se asi paměť bratrská. která se zmiňuje: „že prý se i ti našli, kteří Žižku, vůdce Tábor- 13) Komenský, Historie o protivenstvích církve české, 1922, 39.
— 18 Rozpóry mezi Tábory a Žižkol. obcí České země, příchylných a plnících zákona buožího“ byl sobě dobře vědom váhy svého meče, svého vlivu a moci. Jest velmi významné, v jakém pořadí jmenuje autority, které o svor- nost a řád se starati míní: „Tehdy my s boži pomocí, z kněze milostí, s pány konšely i jinými pány, rytíři, panošemi i se všemi věrnými obcemi chceme se k tomu přičiniti a mstíti...“ Toto spojenství s knížetem Korybutovičem bylo velké části Táborů proti mysli. Mnohem více však rozčilovalo vystupování Žižkovo proti stoupencům Jana Želivského v Praze. Co se na Táboře v dobách těch mezi Žižkou a obcí jednalo, nevíme, pouze jest nám známo, že od této doby nechuť Žižky proti některým kněžím Táborským, zvláště hlavě mezi nimi nejpokročilejsi neb nejrozhodnější, Václavovi Korandovi, jehož nazýval kacírem a pikhartem, otevřeně se jevila. Není nepodobné, jak Tomek se domýšlí, že Žižka hleděl nějakým způsobem mezi Tábory zjed- nati platnosti nálezům synody Pražské z r. 1422, na jejímž základě byl v Praze přičiněním knížete Zikmunda zaveden nový řád v duchovenstvu, a novoty Táborské přísněji v městé potla- čovány než před tím. Víme, že byl Žižka od počátku nepřítelem výstředností kněží Táborských a také rozhodně se stavěl proti vystupování jejich z mezí povolání kněžského a vkládání se do záležitostí světských. Žižka, jak se zdá, až do té doby trpěl aneb částečně sám zachovával některé puritánské zvyklosti Táborské a méně se staral o zásady v učení, vyjma pouze pikhartství, které vždy pronásledoval. Toto však nebylo nikdy zjevně a úředně od kněží Táborských přijato. V době však, o které právě jednáme. učinil asi nějaký rozhodnější krok nebo prohlášení. Na tuto událost, nám ovšem neznámou, vztahuje se asi paměť bratrská. která se zmiňuje: „že prý se i ti našli, kteří Žižku, vůdce Tábor- 13) Komenský, Historie o protivenstvích církve české, 1922, 39.
Strana 19
— Rozchod a smír r. 1423. 19 ského, omámili, že ke kališným přistoupil“. Za nepřítomnosti Žižky na Táboře, kdy v létě a na podzim zaměstnán byl zvláště válkou v jižních Čechách, zosnováno bylo, a Bohuslavem ze Švamberka a Janem Bzdinkou jako vůdci provedeno 1. října ono vpadnutí mocné do měst Pražských, kdež se pomocí svých stra- níků pokoušeli zvrátiti pořádek, knížetem Korybutem ve spojen- ství s Žižkou zavedený. Tím byl učiněn osudný počátek nepřá- telství a válek mezi Táborem a Pražany. Tím musilo povstati mezi Žižkou s jedné, a vlastními Tábory z Hory Hradiště a jmenovanými vůdci jejich s druhé strany napětí patrné. Žižka, jak se zdá, obrátil se k věrným spojencům svým spolku Tábor- ského a nechal jíti Tábory na ten čas vlastní cestou jejich do doby, až by vystřízlivěli. Dne 22. listopadu 1422 vydal z Prachatic s Chvalem z Machovic a Jeníkem hejtmanem tamějším někte- rému městu sousednímu svědčící list napomínací, aby se k bratřím přidali a čtyří články přijali. Odtud vytrhl pak ke Klatovům, odkud se ku konci téhož měsíce vrátil a ležel opět okolo Rábí. bezpochyby s nevelkým počtem lidu svého, kam se proti němu lantfrid Plzeňský chystal. Dne 26. března následujícího roku byl již na Vilémově, odkudž dával bratřím z menšího Tábora zprávu, že se s Tábory smířil, že ho slíbili poslouchati jakožto kdy, že jim kázal pole sbírati a že tak činiti počínají. Toto smíření s Tábory bylo bezpochyby uspíšeno valnou změ- nou poměrů zevnějších i vnitřních, která se mezi tím udála. Korybut v rukou šlechty, smlouvání jeho na podzim minulého roku se stranou pod jednou i Němci, smíření Vladislava Pol- ského i Vitoldovo s králem uherským Zikmundem a neupřímné chování obou k Čechům Žižku dojista úplně a nadobro od nich odvrátilo. Když tu Pražané počátkem roku po vzdálení se Kory- butoviče ze země opět k Vitoldovi za příčinou přijetí koruny se
— Rozchod a smír r. 1423. 19 ského, omámili, že ke kališným přistoupil“. Za nepřítomnosti Žižky na Táboře, kdy v létě a na podzim zaměstnán byl zvláště válkou v jižních Čechách, zosnováno bylo, a Bohuslavem ze Švamberka a Janem Bzdinkou jako vůdci provedeno 1. října ono vpadnutí mocné do měst Pražských, kdež se pomocí svých stra- níků pokoušeli zvrátiti pořádek, knížetem Korybutem ve spojen- ství s Žižkou zavedený. Tím byl učiněn osudný počátek nepřá- telství a válek mezi Táborem a Pražany. Tím musilo povstati mezi Žižkou s jedné, a vlastními Tábory z Hory Hradiště a jmenovanými vůdci jejich s druhé strany napětí patrné. Žižka, jak se zdá, obrátil se k věrným spojencům svým spolku Tábor- ského a nechal jíti Tábory na ten čas vlastní cestou jejich do doby, až by vystřízlivěli. Dne 22. listopadu 1422 vydal z Prachatic s Chvalem z Machovic a Jeníkem hejtmanem tamějším někte- rému městu sousednímu svědčící list napomínací, aby se k bratřím přidali a čtyří články přijali. Odtud vytrhl pak ke Klatovům, odkud se ku konci téhož měsíce vrátil a ležel opět okolo Rábí. bezpochyby s nevelkým počtem lidu svého, kam se proti němu lantfrid Plzeňský chystal. Dne 26. března následujícího roku byl již na Vilémově, odkudž dával bratřím z menšího Tábora zprávu, že se s Tábory smířil, že ho slíbili poslouchati jakožto kdy, že jim kázal pole sbírati a že tak činiti počínají. Toto smíření s Tábory bylo bezpochyby uspíšeno valnou změ- nou poměrů zevnějších i vnitřních, která se mezi tím udála. Korybut v rukou šlechty, smlouvání jeho na podzim minulého roku se stranou pod jednou i Němci, smíření Vladislava Pol- ského i Vitoldovo s králem uherským Zikmundem a neupřímné chování obou k Čechům Žižku dojista úplně a nadobro od nich odvrátilo. Když tu Pražané počátkem roku po vzdálení se Kory- butoviče ze země opět k Vitoldovi za příčinou přijetí koruny se
Strana 20
20 Žižkův rozchod s Pražany. poselství vypravili, velmi těžce to nesl Žižka a poslal k Pra- žanům, omlouvaje ono vtržení do Prahy, a napomínal jich, aby onoho Vitolda nepřijímali, že by on (Žižka) pomocí svých věrných jich proti králi Zikmundovi hájiti a chrániti a toho opatřiti mínil, aby oni jsouce svobodni, žádného krále zapotřebi neměli. Žížka učinil asi sám první krok ke smíření; byl to upřímný pokus šlechetného vlastence, který pro dobrou věc sebe sama zapřel, ale jak často bývá, potkal se s nedůvěrou stranickou a jizlivými výklady.) Zamítavá a ironicky přibarvená odpověď Pražanů Žižku ovšem nanejvýš popudila, že pozdvihl hůl svoji a pohrozil jim zničením. Proto však netřeba míti Žižku od těch dob za nepřítele krá- lovské vlády v Čechách ze zásady čili za republikána. On ovšem jako muž k praktickým potřebám hledicí uznával potřebu jednotné královské vlády za příčinou obrany vlasti a hájení pravd, které národ český heslem v boji sobě byl učinil. Když však poznal neschopnost těch, jenž o vládu stáli, jakož i obo- jetnost mezi šlechtou, což divu, že pomýšlel na spojení všech demokratických živlů proti odporné šlechtě a králům v trvalejší spolek pod správcovstvím vlastním. Důvěra v boha, který Žižku nikdy neopustil, vzbudila také sebevědomí vlastní váhy a síly. kterému v obou dopisech k Pražanům jasného a přímo pyšného dal výrazu. Když Žižka 26. března 1423 z Vilémova psal bratřím Valečov- ským, chystal výpravu proti straně Opočenské a svolával zároveň hotovost měst spolku bratrstva Orebského čili Menšího Tábora. aby se po Velkonocích u Německého Brodu sešli, kdežby ostatní ujednati se mělo. Byl tedy Žižka tehdáž, a jak se zdá, od doby 14) O tom viz v Čas. mus. r. 1893, str. 215 a p. (Po mém názoru stal se tu spisovatel obětí přílišné důvěry k tendenčním výmyslům Eneáše Sylvía.)
20 Žižkův rozchod s Pražany. poselství vypravili, velmi těžce to nesl Žižka a poslal k Pra- žanům, omlouvaje ono vtržení do Prahy, a napomínal jich, aby onoho Vitolda nepřijímali, že by on (Žižka) pomocí svých věrných jich proti králi Zikmundovi hájiti a chrániti a toho opatřiti mínil, aby oni jsouce svobodni, žádného krále zapotřebi neměli. Žížka učinil asi sám první krok ke smíření; byl to upřímný pokus šlechetného vlastence, který pro dobrou věc sebe sama zapřel, ale jak často bývá, potkal se s nedůvěrou stranickou a jizlivými výklady.) Zamítavá a ironicky přibarvená odpověď Pražanů Žižku ovšem nanejvýš popudila, že pozdvihl hůl svoji a pohrozil jim zničením. Proto však netřeba míti Žižku od těch dob za nepřítele krá- lovské vlády v Čechách ze zásady čili za republikána. On ovšem jako muž k praktickým potřebám hledicí uznával potřebu jednotné královské vlády za příčinou obrany vlasti a hájení pravd, které národ český heslem v boji sobě byl učinil. Když však poznal neschopnost těch, jenž o vládu stáli, jakož i obo- jetnost mezi šlechtou, což divu, že pomýšlel na spojení všech demokratických živlů proti odporné šlechtě a králům v trvalejší spolek pod správcovstvím vlastním. Důvěra v boha, který Žižku nikdy neopustil, vzbudila také sebevědomí vlastní váhy a síly. kterému v obou dopisech k Pražanům jasného a přímo pyšného dal výrazu. Když Žižka 26. března 1423 z Vilémova psal bratřím Valečov- ským, chystal výpravu proti straně Opočenské a svolával zároveň hotovost měst spolku bratrstva Orebského čili Menšího Tábora. aby se po Velkonocích u Německého Brodu sešli, kdežby ostatní ujednati se mělo. Byl tedy Žižka tehdáž, a jak se zdá, od doby 14) O tom viz v Čas. mus. r. 1893, str. 215 a p. (Po mém názoru stal se tu spisovatel obětí přílišné důvěry k tendenčním výmyslům Eneáše Sylvía.)
Strana 21
Správcem obojího Tábora. 21 velké výpravy proti králi Zikmundovi a bitvy u Německého Brodu skutečnou hlavou čili nejvyšším správcem také bratrstva Orebského neboliž Menšího Tábora, jinak by nebyl mohl u nich nařizovati přímo hotovost a žádati od nich poslušenství. Tutéž nejvyšší vojenskou, a tudy i politickou nadvládu zachoval Žižka při smíření svém i nad spolkem Velkého Tábora, a opustiv tehdáž Tábor na delší dobu, vzdal se zajisté zároveň svého hejtmanování na vlastním Hradišti Hory Tábor. Od této doby nikdy více ani sám sebe nejmenuje správcem lidu Táborského. nýbrž píše se pouze Jan Žižka z Kalichu. I Táboři, kteří jej v této době podobně jmenují, od té doby nikdy více bezprostředně pod ním v poli nestáli, ale měli odtud své zvláštní hejtmany; tak hned od léta r. 1423 pana Bohuslava ze Švamberka a od podzima téhož roku Jana Bzdinku. Místními hejtmany vlastní obce Hradiště Hory Tábor zbyli pouze Chval a Buchovec.13) Ačkoli Žižka jako válečník a bojovník boží musel sobě přáti, aby zůstal v čele lidu pro zákon boží a obecné dobro bojujícího, neměl zajisté úmyslův ctižádostivých obyčejného druhu. Ačkoliv prováděl na Velkém i Malém Táboře moc takořka královskou, zůstal chudým a věrným bratrem Žižkou až do smrti. Podobnou moc Žižka po dvakráte provozoval i nad všemi stranami husit- skými, a to když jako správce všech obcí zákonu božímu pří- chylných vedl všecky vyznavače kalicha proti králi Zikmundovi k vítězství u Německého Brodu, a po druhé, když po vzdání se Prahy mírem na Špitálském poli veškerá vojska česká vedl rovněž proti králi Zikmundovi a zeti jeho Albrechtovi pro vy- bavení Moravy z moci jejich. Když pak jednou dne 1. prosince 15) Že Žižka dojista na podzim r. 1424 hejtmanem Táborským víc nebyl. jasně zdá se mně vysloveno v lístině o příměří strany Táborské dne 10. září 1424 v Arch. Česk. III. 245.
Správcem obojího Tábora. 21 velké výpravy proti králi Zikmundovi a bitvy u Německého Brodu skutečnou hlavou čili nejvyšším správcem také bratrstva Orebského neboliž Menšího Tábora, jinak by nebyl mohl u nich nařizovati přímo hotovost a žádati od nich poslušenství. Tutéž nejvyšší vojenskou, a tudy i politickou nadvládu zachoval Žižka při smíření svém i nad spolkem Velkého Tábora, a opustiv tehdáž Tábor na delší dobu, vzdal se zajisté zároveň svého hejtmanování na vlastním Hradišti Hory Tábor. Od této doby nikdy více ani sám sebe nejmenuje správcem lidu Táborského. nýbrž píše se pouze Jan Žižka z Kalichu. I Táboři, kteří jej v této době podobně jmenují, od té doby nikdy více bezprostředně pod ním v poli nestáli, ale měli odtud své zvláštní hejtmany; tak hned od léta r. 1423 pana Bohuslava ze Švamberka a od podzima téhož roku Jana Bzdinku. Místními hejtmany vlastní obce Hradiště Hory Tábor zbyli pouze Chval a Buchovec.13) Ačkoli Žižka jako válečník a bojovník boží musel sobě přáti, aby zůstal v čele lidu pro zákon boží a obecné dobro bojujícího, neměl zajisté úmyslův ctižádostivých obyčejného druhu. Ačkoliv prováděl na Velkém i Malém Táboře moc takořka královskou, zůstal chudým a věrným bratrem Žižkou až do smrti. Podobnou moc Žižka po dvakráte provozoval i nad všemi stranami husit- skými, a to když jako správce všech obcí zákonu božímu pří- chylných vedl všecky vyznavače kalicha proti králi Zikmundovi k vítězství u Německého Brodu, a po druhé, když po vzdání se Prahy mírem na Špitálském poli veškerá vojska česká vedl rovněž proti králi Zikmundovi a zeti jeho Albrechtovi pro vy- bavení Moravy z moci jejich. Když pak jednou dne 1. prosince 15) Že Žižka dojista na podzim r. 1424 hejtmanem Táborským víc nebyl. jasně zdá se mně vysloveno v lístině o příměří strany Táborské dne 10. září 1424 v Arch. Česk. III. 245.
Strana 22
22 Žižkův demokratism. 1421 a po druhé dne 15. září 1424 se svými bratřími a sestrami, jízdou i vozy, s kněžími v čele velebnou svátost dle zvyku jejich před sebou nesoucími, při hlaholu zvonův na radnici a kostelích vtáhl do Prahy a zde procesím s kněžstvem i podobně velebnou svátost nesoucím a množstvím lidu obojího pohlaví jako kníže s veškerou slávou přijat byl, tu nejen zvoleným a přijatým nejvyšším správcem, ale mnohým přímo jakoby králem zdál se býti.1*) Žižka byl křesťanskou naukou o bratrství a rovnosti všech spravedlivých hluboce prodchnut, a veškeré své jednání a činy dle této zásady zařizoval. Před zákonem bozským jako světským měl pán neb nepán, chudý i bohatý na osobu nehledíc stejně spravedlivého míti zastání, stejným podléhati trestům a rovný míti podíl na odměně. Zvláště ve vojště přísně prováděl stejné povinnosti, odměny a tresty. Tu právě setkáváme se s onou bezohlednou spravedlností a rovností, jakou každý bratr ve vojsku byl kárán neb odmě- ňován, „buď kdož buď, kteréhokoliv řádu, žádných osob nevyní- majíc ..., buď kníže, buď pán neb kdožkolivěk“. Tak zvláště kořisti měly rozdělovány býti „od staršich, ze všech obcí k tomu vydaných, panských, ryliřských, městských i robotězův, aby věrně spůsobili ty věci chudým i bohatým, jakž na koho sluší“. Jest to velevýznamná zásada o zastoupení všech stavův od nejvyššího do nejnižšího u vykonávání spravedlnosti. A opět, „kdožby co zpronevěřil a usvědčen byl, k tomu jako k zloději boźímu a obecnému má popraveno býti, buď to kníže. pán, rytíř nebo panoše, měštěnín, řemeslník nebo sedlák, nižádného nevymlávajíce, a bez zření neb hledění k osobám 16) Srovn. citáty u Bezolda, K dějinám husitství, 76 v poznám. pak též u Dobnera VI, str. 490: et postea omnium hereticorum effectus est dux.
22 Žižkův demokratism. 1421 a po druhé dne 15. září 1424 se svými bratřími a sestrami, jízdou i vozy, s kněžími v čele velebnou svátost dle zvyku jejich před sebou nesoucími, při hlaholu zvonův na radnici a kostelích vtáhl do Prahy a zde procesím s kněžstvem i podobně velebnou svátost nesoucím a množstvím lidu obojího pohlaví jako kníže s veškerou slávou přijat byl, tu nejen zvoleným a přijatým nejvyšším správcem, ale mnohým přímo jakoby králem zdál se býti.1*) Žižka byl křesťanskou naukou o bratrství a rovnosti všech spravedlivých hluboce prodchnut, a veškeré své jednání a činy dle této zásady zařizoval. Před zákonem bozským jako světským měl pán neb nepán, chudý i bohatý na osobu nehledíc stejně spravedlivého míti zastání, stejným podléhati trestům a rovný míti podíl na odměně. Zvláště ve vojště přísně prováděl stejné povinnosti, odměny a tresty. Tu právě setkáváme se s onou bezohlednou spravedlností a rovností, jakou každý bratr ve vojsku byl kárán neb odmě- ňován, „buď kdož buď, kteréhokoliv řádu, žádných osob nevyní- majíc ..., buď kníže, buď pán neb kdožkolivěk“. Tak zvláště kořisti měly rozdělovány býti „od staršich, ze všech obcí k tomu vydaných, panských, ryliřských, městských i robotězův, aby věrně spůsobili ty věci chudým i bohatým, jakž na koho sluší“. Jest to velevýznamná zásada o zastoupení všech stavův od nejvyššího do nejnižšího u vykonávání spravedlnosti. A opět, „kdožby co zpronevěřil a usvědčen byl, k tomu jako k zloději boźímu a obecnému má popraveno býti, buď to kníže. pán, rytíř nebo panoše, měštěnín, řemeslník nebo sedlák, nižádného nevymlávajíce, a bez zření neb hledění k osobám 16) Srovn. citáty u Bezolda, K dějinám husitství, 76 v poznám. pak též u Dobnera VI, str. 490: et postea omnium hereticorum effectus est dux.
Strana 23
Jeho pokles na Táboře v době pozdější. 23 a stejným řádem proti všem těmto hleděno býti má, kdyby kdo z vojska se kradl. A k dotvrzení této stejné spravedlnosti ke všem stavům jsou v zápise bratrstva Žižkova, nebo jak říkáme, ve vojenském jeho řádu, vedle Žižky, pánů, hejtmanů, rytířů, panoší a měštan také řemeslníci i robotězi dle jmen svých uvedeni. Bez předsudků stavovských vážil sobě bratr Žižka také stejně rozumu chudých jako vznešených, hledě ovšem v radách k jádru, a nikoliv k osobám těch neb oněch. Po pohromě Lipanské toužili ještě na Táboře po Žižkovi. Z malých a nepatrných počátků bratra Žižky a jiných bratři dodělali prý se velké moci, že sousedním zemím silni jsouce, jimi vládli, ba i k poplatkům jich přiváděli, a to prý jen proto, že k osobám zření neměli, ale přímo jen ku pravdě. Vyzývají k následování Žižky a jiných předních hájitelů zákona božího, kteří na osoby nehledíce, nikdy by nebyli k moci pomáhali těm, kteří z bázně neb zisku k nim se přidávali, „jmenovitě ne těm, kteří urozenými, statečnými a slovutnými se jmenují“. Jest to důkazem, v jakém duchu prováděl Žižka vládu na Táboře, dokud tam jako místní hejtman rozhodoval. Žižka byl jako muž zkušený a světa tehdejšího znalec k pánům a vyšším stavům spíše ne- důvěřivý a jim méně přístupný. Dle toho všeho můžeme plným právem Žižku jmenovati demo- kratem v nejušlechtilejším smyslu toho slova. Žižka nemínil rušiti rozdílu stavů ani práva jejich uznaná, ani jejich přednosti obecně zvyklé, právě tak jako nebyl ze zásady odpůrcem moci královské. On bojoval proti králům, knížatům, pánům a Pra- žanům, pokud je měl za vlažné, nevěrné neb zrádné přivržence 17) Tak píše bratřím Valečovským (č. 8): abychom ... tu zůstalí za jeden člověk ... podle zákona svatého a rady chudých i bohatých.
Jeho pokles na Táboře v době pozdější. 23 a stejným řádem proti všem těmto hleděno býti má, kdyby kdo z vojska se kradl. A k dotvrzení této stejné spravedlnosti ke všem stavům jsou v zápise bratrstva Žižkova, nebo jak říkáme, ve vojenském jeho řádu, vedle Žižky, pánů, hejtmanů, rytířů, panoší a měštan také řemeslníci i robotězi dle jmen svých uvedeni. Bez předsudků stavovských vážil sobě bratr Žižka také stejně rozumu chudých jako vznešených, hledě ovšem v radách k jádru, a nikoliv k osobám těch neb oněch. Po pohromě Lipanské toužili ještě na Táboře po Žižkovi. Z malých a nepatrných počátků bratra Žižky a jiných bratři dodělali prý se velké moci, že sousedním zemím silni jsouce, jimi vládli, ba i k poplatkům jich přiváděli, a to prý jen proto, že k osobám zření neměli, ale přímo jen ku pravdě. Vyzývají k následování Žižky a jiných předních hájitelů zákona božího, kteří na osoby nehledíce, nikdy by nebyli k moci pomáhali těm, kteří z bázně neb zisku k nim se přidávali, „jmenovitě ne těm, kteří urozenými, statečnými a slovutnými se jmenují“. Jest to důkazem, v jakém duchu prováděl Žižka vládu na Táboře, dokud tam jako místní hejtman rozhodoval. Žižka byl jako muž zkušený a světa tehdejšího znalec k pánům a vyšším stavům spíše ne- důvěřivý a jim méně přístupný. Dle toho všeho můžeme plným právem Žižku jmenovati demo- kratem v nejušlechtilejším smyslu toho slova. Žižka nemínil rušiti rozdílu stavů ani práva jejich uznaná, ani jejich přednosti obecně zvyklé, právě tak jako nebyl ze zásady odpůrcem moci královské. On bojoval proti králům, knížatům, pánům a Pra- žanům, pokud je měl za vlažné, nevěrné neb zrádné přivržence 17) Tak píše bratřím Valečovským (č. 8): abychom ... tu zůstalí za jeden člověk ... podle zákona svatého a rady chudých i bohatých.
Strana 24
24 Náboženský ráz táborské demokracie. zákona božího, on nebyl a nechtěl býti zásadním nepřítelem ani šlechty, ani kněžstva, nýbrž, jak sám praví v listu prachatickém: „Vězte, že jsme nepřátelé všech zlých kněží a světských lidí. kteří proti nám a proti svatému evangeliu píší a stojí. Demokracie Žižkova a Táborův vůbec dělí se ovšem od obecných v moderní době panujících názorů. Zásada plné spravedlnosti dle zásluh i provinění, beze zření na osobu nebo stav, na chudobu neb bohatství, zásada rovnosti a bratrství byla čerpána z pisma a vzory jeji hledány v učení Kristově a prvnich obcích křesťanských. První křesťané však rozuměli toto bratrství mezi sebou vůčí otci nebeskému, tuto rovnost vůči bohu, a nemínili ji zaváděti na úkor platných zákonův občanských. Dejte Bohu i císaři, což jeho jest.18) Husité však zaváděli zákon boží, plnou spravedlnost k oso- bám beze zření na osobu i stav, bratrství a rovnost na úkor platných zákonův na rozličné sociální poměry světské. Tak dle 4. článku Pražského měly býti zjevné hříchy smrtelné a jiní ne- řádové trestáni ve všech stavech od nejvyššího do nejnižšího od těch, kterým souditi příslušelo. Mezi dvanácti články, jichž provádění Táboři, počátkem srpna r. 1420 v Praze meškající, od Pražanů žádali a společně se svými hejtmany, tedy i Žižkou. předložili, zněl jeden v ten smysl, „aby práva pohanská a ně- mecká, jenž se zákonem božím se nesrovnávají, byla zrušena. a aby zákonem božím se vládlo, soudilo a vše řídilo“ 12) Žižka 18) O chiliasmu čili komunismu, který byl výronem prvního dětinného nadšení a sebezapření na Táboře, který také ze stejného pramene vzešel. brzo však skutečným poměrům musil ustoupiti, netřeba se zmiňovati, po- něvadž nezachovala se nám sebemenší paměť, jak asi Žižka k němu se zachoval. 19) Vavřinec z Březové v Pramenech děj. čes. V. 398. Zákonem božím
24 Náboženský ráz táborské demokracie. zákona božího, on nebyl a nechtěl býti zásadním nepřítelem ani šlechty, ani kněžstva, nýbrž, jak sám praví v listu prachatickém: „Vězte, že jsme nepřátelé všech zlých kněží a světských lidí. kteří proti nám a proti svatému evangeliu píší a stojí. Demokracie Žižkova a Táborův vůbec dělí se ovšem od obecných v moderní době panujících názorů. Zásada plné spravedlnosti dle zásluh i provinění, beze zření na osobu nebo stav, na chudobu neb bohatství, zásada rovnosti a bratrství byla čerpána z pisma a vzory jeji hledány v učení Kristově a prvnich obcích křesťanských. První křesťané však rozuměli toto bratrství mezi sebou vůčí otci nebeskému, tuto rovnost vůči bohu, a nemínili ji zaváděti na úkor platných zákonův občanských. Dejte Bohu i císaři, což jeho jest.18) Husité však zaváděli zákon boží, plnou spravedlnost k oso- bám beze zření na osobu i stav, bratrství a rovnost na úkor platných zákonův na rozličné sociální poměry světské. Tak dle 4. článku Pražského měly býti zjevné hříchy smrtelné a jiní ne- řádové trestáni ve všech stavech od nejvyššího do nejnižšího od těch, kterým souditi příslušelo. Mezi dvanácti články, jichž provádění Táboři, počátkem srpna r. 1420 v Praze meškající, od Pražanů žádali a společně se svými hejtmany, tedy i Žižkou. předložili, zněl jeden v ten smysl, „aby práva pohanská a ně- mecká, jenž se zákonem božím se nesrovnávají, byla zrušena. a aby zákonem božím se vládlo, soudilo a vše řídilo“ 12) Žižka 18) O chiliasmu čili komunismu, který byl výronem prvního dětinného nadšení a sebezapření na Táboře, který také ze stejného pramene vzešel. brzo však skutečným poměrům musil ustoupiti, netřeba se zmiňovati, po- něvadž nezachovala se nám sebemenší paměť, jak asi Žižka k němu se zachoval. 19) Vavřinec z Březové v Pramenech děj. čes. V. 398. Zákonem božím
Strana 25
Meze táborské demokracie. 25 opět, jak jsme již viděli, zaváděl úplnou rovnost trestů a odměn — která ovšem na samém Táboře ve smyslu zákona božího platila — pro všecky stavy a bez ohledu na osoby ve vlastním svém vojště bratrském. Avšak tuto křesťanskou mravní zásadu neprováděli ani Táboři ještě ve svých sociálních poměrech, nýbrž jen tam, kde potřeba její za příčinou opravy mravů dle poměrů doby tehdejší nejci- telněji se jevila. Proto také nesmíme se diviti, že v obcích bra- trských veškeré tehdáž uznané stavy, jich rozdíly a práva, před- nosti a titule se objevují a zachovávají. V době moderní ovšem zde rozuměny pravdy a zásady v písmu svatém nového zákona obsažené; k starému zákonu mělo jen potud hleděno býti, pokud jeho Kristus pán schválil a původní církev skutečně zachovávala. Táboři zamýšleli, aby pismo svaté v míře právě určené bylo zavedeno jako základní pramen práva zvláště při soudech, kdežto práva římská a německá měla platiti pouze subsidiárně. Jest patrno, že kněžím při tomto řádu připadla nejdůležitější úloha, vykládati, jak se zákonu božímu rozuměti má. Obšírnější výklad o tom, co a jak dle úředního prohlášení alespoň zákonem božím se rozuměti mělo, nalezneme v čtvrtém článku synody Táborské u Höflera, Geschicht- schreiber d. hus. Bew. II, 484, který zde pro důležitost v úplnosti kladu: Quarto praedicti sacerdotes respicientes excessus in vindictis publicandum judicarunt, quod nec in condemnatione reorum nec in occisione lex vetus ut hujusmodi in singulis suis judiciariis est exequenda, neque leges humanae evangelio contrariae sequendae sunt et allegandae, nec ipsa occisio unquam in aliqua causa alicui infligenda, nisi si et in quantum urgente necessitate lex nova occidere et condemnare licenciat et per pote- states legitimas suadet et autorizat, aut illa deficiente populus, aut quicunque spiritu dei agitatus, et sic quod lex vetus de tanto in judiciariis sit sequenda, de quanto eam Christus licentiat et ecclesia primitiva declarat et ostendit, ita tamen, quod circa praedicta sedecim conditiones caritatis observentur et ipsa legis naturae regula: Quid tibi non vis, rationabiliter alteri ne feceris. Z ustanovení toho synody Táborské poznáváme, že měla učiněna býti přítrž přílišnostem, které na základě písma zvláště při trestech dle učení kněžstva a výkladů jeho se páchaly při vojskách.
Meze táborské demokracie. 25 opět, jak jsme již viděli, zaváděl úplnou rovnost trestů a odměn — která ovšem na samém Táboře ve smyslu zákona božího platila — pro všecky stavy a bez ohledu na osoby ve vlastním svém vojště bratrském. Avšak tuto křesťanskou mravní zásadu neprováděli ani Táboři ještě ve svých sociálních poměrech, nýbrž jen tam, kde potřeba její za příčinou opravy mravů dle poměrů doby tehdejší nejci- telněji se jevila. Proto také nesmíme se diviti, že v obcích bra- trských veškeré tehdáž uznané stavy, jich rozdíly a práva, před- nosti a titule se objevují a zachovávají. V době moderní ovšem zde rozuměny pravdy a zásady v písmu svatém nového zákona obsažené; k starému zákonu mělo jen potud hleděno býti, pokud jeho Kristus pán schválil a původní církev skutečně zachovávala. Táboři zamýšleli, aby pismo svaté v míře právě určené bylo zavedeno jako základní pramen práva zvláště při soudech, kdežto práva římská a německá měla platiti pouze subsidiárně. Jest patrno, že kněžím při tomto řádu připadla nejdůležitější úloha, vykládati, jak se zákonu božímu rozuměti má. Obšírnější výklad o tom, co a jak dle úředního prohlášení alespoň zákonem božím se rozuměti mělo, nalezneme v čtvrtém článku synody Táborské u Höflera, Geschicht- schreiber d. hus. Bew. II, 484, který zde pro důležitost v úplnosti kladu: Quarto praedicti sacerdotes respicientes excessus in vindictis publicandum judicarunt, quod nec in condemnatione reorum nec in occisione lex vetus ut hujusmodi in singulis suis judiciariis est exequenda, neque leges humanae evangelio contrariae sequendae sunt et allegandae, nec ipsa occisio unquam in aliqua causa alicui infligenda, nisi si et in quantum urgente necessitate lex nova occidere et condemnare licenciat et per pote- states legitimas suadet et autorizat, aut illa deficiente populus, aut quicunque spiritu dei agitatus, et sic quod lex vetus de tanto in judiciariis sit sequenda, de quanto eam Christus licentiat et ecclesia primitiva declarat et ostendit, ita tamen, quod circa praedicta sedecim conditiones caritatis observentur et ipsa legis naturae regula: Quid tibi non vis, rationabiliter alteri ne feceris. Z ustanovení toho synody Táborské poznáváme, že měla učiněna býti přítrž přílišnostem, které na základě písma zvláště při trestech dle učení kněžstva a výkladů jeho se páchaly při vojskách.
Strana 26
26 Žižkovo náboženské přesvědčení. myšlenka demokratické rovnosti proklestila sobě cestu a dosáhla uznání v kruzích a oborech sociálních, kde by se toho středověk nikdy nebyl nadál; nicméně však zdá se, že jest lidské společnosti souzeno, o tento ideál věčně bojovati. Nadvláda stavův a pod- danství objevuje se vždy opět ve formách nových! Třeba že Táboři a Žižka nebyli demokraté zrovna dle našich názorů moderních, byli jimi neméně upřímně, věrně a opravdově, než nejryzejší idealisté naší doby. Oni obětovali pro své mravní tužby vše, statky i život! Mezi nimi byl, jak jsme již řekli, Žižka demokratem nejušlechtilejším, nebo ani nejmenší stín podezření naň nepadá, že by byl on, chudý slepý bratr, pro světský klam bojoval, a ne pro pravdu. Pokud se týče víry, neobíral se Žižka asi nikdy hloubáním náboženským. Tím dělil se podstatně od pokročilejších Táborů, kteří se záhy odchylovali v rozličných kusech věroučných, což vedlo k provedení úplné roztržky v církvi, kdežto strana Pražská povždy zůstati chtěla ve svazku církve, přestávajíc na tom, co ve čtyřech kusech k opravě církve mezi stranami bylo smluveno. Ačkoliv byl hejtmanem Táborským, nebyl tedy co do víry ani pravým Táborem, byl však pravým následovatelem mravokárce Jana Husa. Hus kázal, učil i trpěl, aby obětí svojí dal podnět k opravě mravů a vyklestění neřádův, v lidské společnosti vůbec a církvi zvláště za dob jeho zakořeněných. Tuto opravu mravův a odstranění zlořádův Žížka jako bojovník boží ve skutek uváděl silou podivuhodnou, přímostí bezohlednou, pomocí úžasného na- dání vojenského. Žižkovo úsilí jevilo se zvláště při provádění čtyř článků Pražských, které zajisté i jeho přispěním od Pražanů i Táborů přijaty byly. Mimo přijímání těla i krve Kristovy obsahují
26 Žižkovo náboženské přesvědčení. myšlenka demokratické rovnosti proklestila sobě cestu a dosáhla uznání v kruzích a oborech sociálních, kde by se toho středověk nikdy nebyl nadál; nicméně však zdá se, že jest lidské společnosti souzeno, o tento ideál věčně bojovati. Nadvláda stavův a pod- danství objevuje se vždy opět ve formách nových! Třeba že Táboři a Žižka nebyli demokraté zrovna dle našich názorů moderních, byli jimi neméně upřímně, věrně a opravdově, než nejryzejší idealisté naší doby. Oni obětovali pro své mravní tužby vše, statky i život! Mezi nimi byl, jak jsme již řekli, Žižka demokratem nejušlechtilejším, nebo ani nejmenší stín podezření naň nepadá, že by byl on, chudý slepý bratr, pro světský klam bojoval, a ne pro pravdu. Pokud se týče víry, neobíral se Žižka asi nikdy hloubáním náboženským. Tím dělil se podstatně od pokročilejších Táborů, kteří se záhy odchylovali v rozličných kusech věroučných, což vedlo k provedení úplné roztržky v církvi, kdežto strana Pražská povždy zůstati chtěla ve svazku církve, přestávajíc na tom, co ve čtyřech kusech k opravě církve mezi stranami bylo smluveno. Ačkoliv byl hejtmanem Táborským, nebyl tedy co do víry ani pravým Táborem, byl však pravým následovatelem mravokárce Jana Husa. Hus kázal, učil i trpěl, aby obětí svojí dal podnět k opravě mravů a vyklestění neřádův, v lidské společnosti vůbec a církvi zvláště za dob jeho zakořeněných. Tuto opravu mravův a odstranění zlořádův Žížka jako bojovník boží ve skutek uváděl silou podivuhodnou, přímostí bezohlednou, pomocí úžasného na- dání vojenského. Žižkovo úsilí jevilo se zvláště při provádění čtyř článků Pražských, které zajisté i jeho přispěním od Pražanů i Táborů přijaty byly. Mimo přijímání těla i krve Kristovy obsahují
Strana 27
Ausitský program. 27 první, třetí a čtvrtý článek jen praktické zásady v duchu Husově nebo Viklefově, které vésti měly k opravě mravův u kněží i laikův. Články tyto dle znění, na sněmu Čáslavském přijatého,“ 2) jsou: „Nejprvé: aby slovo boží po království Českém svobodně bez přékazy od křesťanských kněží bylo zvěstováno a kázáno. Druhé: aby velebná svátost těla a krve pána našeho Jesu Krista pod oběma spósobama chleba a vína všem věrným křesťanům starým i mladým svobodně byla rozdávána. Třetí: že mnozí kněží a mníši světským řádem panují nad velkým zbožím tělesným proti Kristovu přikázání a na přékazu svému kněžskému úřadu a k veliké škodě stavu světského, aby takovým kněžím to neřádné panování odjato a staveno bylo, a aby podle čtení nám příkladně živi byli k stavu Kristovu a apoštolskému. Čtvrté: aby všichni hříchové zjevní smrtedlní i jiní neřádové, zákonu božímu odporní, řádem a rozumně od těch, jenž úřad k tomu mají, v každém stavu byli stavováni a kázáni, a zlá a křivá pověst o této zemi České aby očištěna byla, tak aby se obecné dobré království a jazyku Českému dálo. Tedy zkaženost a lakomství kněžstva zvláště vyššího, pak zne- mravnělost vyšších stavův vůbec, kterým dle řádův tehdejších snadno bylo beztrestně a veřejně neřesti páchati, a obecné dobré království a jazyka českého byly hlavním ostnem hnutí husit- ského. Z mravního pohoršení, které zlořády těmi bylo vzbuzo- váno, pak útisků tříd nepanujících, kterých pociťoval sám národ ) Znění těchto čtyř kusův, jak byly původně přijaty (latinsky u Höflera, II. str. 480), pak prohlášeny později a sice 3. července 1420 (Arch. Č. III, 214) a konečně též na sněmu Čáslavském (Arch. Č. III. 227) až na nepatrné od- chylky ve čtení souhlasí vespolek.
Ausitský program. 27 první, třetí a čtvrtý článek jen praktické zásady v duchu Husově nebo Viklefově, které vésti měly k opravě mravův u kněží i laikův. Články tyto dle znění, na sněmu Čáslavském přijatého,“ 2) jsou: „Nejprvé: aby slovo boží po království Českém svobodně bez přékazy od křesťanských kněží bylo zvěstováno a kázáno. Druhé: aby velebná svátost těla a krve pána našeho Jesu Krista pod oběma spósobama chleba a vína všem věrným křesťanům starým i mladým svobodně byla rozdávána. Třetí: že mnozí kněží a mníši světským řádem panují nad velkým zbožím tělesným proti Kristovu přikázání a na přékazu svému kněžskému úřadu a k veliké škodě stavu světského, aby takovým kněžím to neřádné panování odjato a staveno bylo, a aby podle čtení nám příkladně živi byli k stavu Kristovu a apoštolskému. Čtvrté: aby všichni hříchové zjevní smrtedlní i jiní neřádové, zákonu božímu odporní, řádem a rozumně od těch, jenž úřad k tomu mají, v každém stavu byli stavováni a kázáni, a zlá a křivá pověst o této zemi České aby očištěna byla, tak aby se obecné dobré království a jazyku Českému dálo. Tedy zkaženost a lakomství kněžstva zvláště vyššího, pak zne- mravnělost vyšších stavův vůbec, kterým dle řádův tehdejších snadno bylo beztrestně a veřejně neřesti páchati, a obecné dobré království a jazyka českého byly hlavním ostnem hnutí husit- ského. Z mravního pohoršení, které zlořády těmi bylo vzbuzo- váno, pak útisků tříd nepanujících, kterých pociťoval sám národ ) Znění těchto čtyř kusův, jak byly původně přijaty (latinsky u Höflera, II. str. 480), pak prohlášeny později a sice 3. července 1420 (Arch. Č. III, 214) a konečně též na sněmu Čáslavském (Arch. Č. III. 227) až na nepatrné od- chylky ve čtení souhlasí vespolek.
Strana 28
28 Táborské požadavky r. 1420. český ve vlastní zemi odstrkovaný, vznikalo ono hnutí v národě českém, které vyburácelo v děsných válkách husitských. Kněži a hejtmané Táborští (tedy patrně s Žižkou v čele) před- ložili 4. srpna r. 1420 po odtržení německých vojsk od Prahy jiných zvláštních dvanácte kusův obci Pražské, žádajíce, aby jich schválila, vedla a hájila, jinak že by nemínili děle v Praze zůstati. Kusové ti jeví se býti doplněním čtyř článků Pražských ve smyslu táborském a týkají se v podstatě jen veřejné kázně, jak při kněžstvu tak světských lidech. Žádají předně, aby zápis mezi Tábory a obcí Pražskou učiněný s obou stran neporušeně byl zachováván.21) Za druhé zmiňují se též o [čtyřech) článcích (Pražských), ke kterým prý hejtmané, starší i obec přistoupila. a které kazateli již dávno ohlašovány jsou, aby byly držány pod pokutami ohlášenými. Dále doléhali na to, aby se trestalo cizo- ložství a jiná smilstva, zahálka a lotrovství, pití po krčmách, pak nošení všelijakého oděvu skvostného, pásů stříbrných neb zlatých, rouch kropených neb krumpovaných, nebo jak byla v nich jiná tehdejší obliba; rovněž všeliké podvody a lichvy v řemeslích a na trzích; aby platy, duchovním svědčící, byly obráceny k obecnému dobrému, a lichvářské úroky na domích, krámích a kdekoli jinde aby byly jako veškeré lichvářské zápisy vůbec rušeny; aby zá- kona božího v řízení a soudech i veškeré správě bylo užíváno a práva pohanská a německá, pokud se zákonem božím se ne- srovnávají, aby byla zdvižena; i mistři Pražští aby se podřídili zákonu božímu jako jiní křesťané, a zápisy své aby zařídili dle vůle boží a na radnici jich na prozkoumání položili; také mají Pražané protivníky pravdy boží vyhostiti a zběhlé a vypověděné 21) Znění zápisu toho neznáme, není však pochybnosti, že v něm byly stanoveny výminky vzájemné pro případ potřeby pomoci vojenské.
28 Táborské požadavky r. 1420. český ve vlastní zemi odstrkovaný, vznikalo ono hnutí v národě českém, které vyburácelo v děsných válkách husitských. Kněži a hejtmané Táborští (tedy patrně s Žižkou v čele) před- ložili 4. srpna r. 1420 po odtržení německých vojsk od Prahy jiných zvláštních dvanácte kusův obci Pražské, žádajíce, aby jich schválila, vedla a hájila, jinak že by nemínili děle v Praze zůstati. Kusové ti jeví se býti doplněním čtyř článků Pražských ve smyslu táborském a týkají se v podstatě jen veřejné kázně, jak při kněžstvu tak světských lidech. Žádají předně, aby zápis mezi Tábory a obcí Pražskou učiněný s obou stran neporušeně byl zachováván.21) Za druhé zmiňují se též o [čtyřech) článcích (Pražských), ke kterým prý hejtmané, starší i obec přistoupila. a které kazateli již dávno ohlašovány jsou, aby byly držány pod pokutami ohlášenými. Dále doléhali na to, aby se trestalo cizo- ložství a jiná smilstva, zahálka a lotrovství, pití po krčmách, pak nošení všelijakého oděvu skvostného, pásů stříbrných neb zlatých, rouch kropených neb krumpovaných, nebo jak byla v nich jiná tehdejší obliba; rovněž všeliké podvody a lichvy v řemeslích a na trzích; aby platy, duchovním svědčící, byly obráceny k obecnému dobrému, a lichvářské úroky na domích, krámích a kdekoli jinde aby byly jako veškeré lichvářské zápisy vůbec rušeny; aby zá- kona božího v řízení a soudech i veškeré správě bylo užíváno a práva pohanská a německá, pokud se zákonem božím se ne- srovnávají, aby byla zdvižena; i mistři Pražští aby se podřídili zákonu božímu jako jiní křesťané, a zápisy své aby zařídili dle vůle boží a na radnici jich na prozkoumání položili; také mají Pražané protivníky pravdy boží vyhostiti a zběhlé a vypověděné 21) Znění zápisu toho neznáme, není však pochybnosti, že v něm byly stanoveny výminky vzájemné pro případ potřeby pomoci vojenské.
Strana 29
Povaha programu táborského. 29 sousedy nepřijímati, a konečně že mají býti kacířské kláštery22) a zbytečné kostely a oltáře i obrazy buď veřejně vystavené buď ukryté, rovněž ornáty nádherné, kalichy zlaté a stříbrné a vůbec veškerá setba antikristova, která od Boha nepochází, nešlechetné modlářství a svatokupectví kaženo. V článcích těch obráži se po mém náhledu dosti jasně řád ve- řejné kázně a poměrů společenských na Táboře, pokud byl vůbec přijat. V nich jeví se nám také přísný onen duch učení táborského, ke kterému Žižka dle povahy své se klonil, a v skutcích jeho dobře dá se sledovati. Také z důvodův zevnějších a dle příleži- tosti, při které články tyto jako nezbytná podmínka byly sdělány, nadějeme se, že v nich složeny jsou zásady, proti kterým žádný odstín straníků táborských, ovšem tedy aní Žižka sám se ne- vzpouzel. Také tyto články mají na zřeteli pouze mravní nápravu a zří- zení řádův veřejných dle zákona božího.23) Dogmat církevních se nedotýkají; leč v poslední větě ohlašuje se jasně již zavrho- vání veškerých autorit lidských ve víře, tedy i autority církve římské, mimo jediný zákon boží. Jest pozoruhodno, že ve čtyrech kusech Pražských, tak i v dvanácí článcích, od Táborů Pražanům později předložených, nikde nemluví se o tom, co by kdo věřiti měl, nýbrž pouze o tom, jakým způsobem měli by se věrní křesťané mravně zachovávati. Jen o přijetí těchto článků, ba vlastně vždy jen o přijetí čtyř článků Pražských jednalo se mezi stranami a nejen přivrženci strany Pražské, ale Žižka a Táboři žádali od odpůrců svých pod jednou vždy jen přijetí čtyř článků Pražských. Nejednalo se vlastně nikdy mezi stranami o věrouku, nýbrž vždy jen o přijetí *) Rozuměj ty, které čtyry kusy Pražské dosud nepřijaly. ) O významu „zákona božího“ dle učení Táborského shora pozn. 19.
Povaha programu táborského. 29 sousedy nepřijímati, a konečně že mají býti kacířské kláštery22) a zbytečné kostely a oltáře i obrazy buď veřejně vystavené buď ukryté, rovněž ornáty nádherné, kalichy zlaté a stříbrné a vůbec veškerá setba antikristova, která od Boha nepochází, nešlechetné modlářství a svatokupectví kaženo. V článcích těch obráži se po mém náhledu dosti jasně řád ve- řejné kázně a poměrů společenských na Táboře, pokud byl vůbec přijat. V nich jeví se nám také přísný onen duch učení táborského, ke kterému Žižka dle povahy své se klonil, a v skutcích jeho dobře dá se sledovati. Také z důvodův zevnějších a dle příleži- tosti, při které články tyto jako nezbytná podmínka byly sdělány, nadějeme se, že v nich složeny jsou zásady, proti kterým žádný odstín straníků táborských, ovšem tedy aní Žižka sám se ne- vzpouzel. Také tyto články mají na zřeteli pouze mravní nápravu a zří- zení řádův veřejných dle zákona božího.23) Dogmat církevních se nedotýkají; leč v poslední větě ohlašuje se jasně již zavrho- vání veškerých autorit lidských ve víře, tedy i autority církve římské, mimo jediný zákon boží. Jest pozoruhodno, že ve čtyrech kusech Pražských, tak i v dvanácí článcích, od Táborů Pražanům později předložených, nikde nemluví se o tom, co by kdo věřiti měl, nýbrž pouze o tom, jakým způsobem měli by se věrní křesťané mravně zachovávati. Jen o přijetí těchto článků, ba vlastně vždy jen o přijetí čtyř článků Pražských jednalo se mezi stranami a nejen přivrženci strany Pražské, ale Žižka a Táboři žádali od odpůrců svých pod jednou vždy jen přijetí čtyř článků Pražských. Nejednalo se vlastně nikdy mezi stranami o věrouku, nýbrž vždy jen o přijetí *) Rozuměj ty, které čtyry kusy Pražské dosud nepřijaly. ) O významu „zákona božího“ dle učení Táborského shora pozn. 19.
Strana 30
30 Mraoni cile husttske. praktických řádův mravních. Jako vznik, tak byly i účely celého hnutí jen sociální, mravní náprava. Zákon boži, osvobozený od přímětkův lidských, byl formuli nalezenou v písmě svatém; život v původních apoštolských církvích přikladem. Dle této formule a dle tohoto příkladu mínili husité provésti nápravu zkažené společnosti lidské. Jest to úkaz pozoruhodný, který se jeví ve čtyřech kusech Pražských, jako v dvanácti článcích dodalečných, že Táboři i Pražané nalezli formule pouze veřejného mravního řádu, o které se smluvili nebo smlouvali, pustivše věrouku úplně z jednání. jakoby měla býti věcí pouze vnitřního přesvědčení. Byl to ne nepatrný výsledek diplomacie husitské, že nalezli základ veřejno- právní, na kterém shoda obou stran byla možna. Zásluha ta patří zajisté laikům na obou stranách, o kterou bezpochyby Mikuláš z Husi měl největší zásluhu. Kněžstvo alespoň obou stran, z velké části vášnivé a obmezené, majíc na své straně masu lidu, sobě dětinsky oddaného, rádo počínalo sváry a rozbroje, zvláště tam. kde odchylky jevily se názorně lidu obecnému. Podobně pozorujeme, když vznikl spor mezi Tábory a Pražany. mají-li kněží sloužiti v ornátech či bez ornátů. Divíme se tomu jak otázka přece jen malicherná nabyla takové důležitosti a bý- vala stavěna v popředí. A za naší doby někteři, jímž se jedná o to. aby chudobu snah husitských dokázali, ukazují na toto prý mali- cherné hašteření. Myslím, že se tak děje neprávem. Ani zde nebyla příčina sporu v rozdíle mínění, jako spíše v rozdíle obyčeje, u Pražan a Táborů jinak ustáleného. Dle povahy své byl to rozdíl názorný, i nejprostějšímu patrný, který byl sobě lid zvykl bráti za heslo, jako v jiném směru přijímání pod obojí a pod jednou. Proto byl zvyk ten mezi lidem obou stran neko- nečnou příčinou škádlení, ústrkův a pohoršení. Nesmíme zapo-
30 Mraoni cile husttske. praktických řádův mravních. Jako vznik, tak byly i účely celého hnutí jen sociální, mravní náprava. Zákon boži, osvobozený od přímětkův lidských, byl formuli nalezenou v písmě svatém; život v původních apoštolských církvích přikladem. Dle této formule a dle tohoto příkladu mínili husité provésti nápravu zkažené společnosti lidské. Jest to úkaz pozoruhodný, který se jeví ve čtyřech kusech Pražských, jako v dvanácti článcích dodalečných, že Táboři i Pražané nalezli formule pouze veřejného mravního řádu, o které se smluvili nebo smlouvali, pustivše věrouku úplně z jednání. jakoby měla býti věcí pouze vnitřního přesvědčení. Byl to ne nepatrný výsledek diplomacie husitské, že nalezli základ veřejno- právní, na kterém shoda obou stran byla možna. Zásluha ta patří zajisté laikům na obou stranách, o kterou bezpochyby Mikuláš z Husi měl největší zásluhu. Kněžstvo alespoň obou stran, z velké části vášnivé a obmezené, majíc na své straně masu lidu, sobě dětinsky oddaného, rádo počínalo sváry a rozbroje, zvláště tam. kde odchylky jevily se názorně lidu obecnému. Podobně pozorujeme, když vznikl spor mezi Tábory a Pražany. mají-li kněží sloužiti v ornátech či bez ornátů. Divíme se tomu jak otázka přece jen malicherná nabyla takové důležitosti a bý- vala stavěna v popředí. A za naší doby někteři, jímž se jedná o to. aby chudobu snah husitských dokázali, ukazují na toto prý mali- cherné hašteření. Myslím, že se tak děje neprávem. Ani zde nebyla příčina sporu v rozdíle mínění, jako spíše v rozdíle obyčeje, u Pražan a Táborů jinak ustáleného. Dle povahy své byl to rozdíl názorný, i nejprostějšímu patrný, který byl sobě lid zvykl bráti za heslo, jako v jiném směru přijímání pod obojí a pod jednou. Proto byl zvyk ten mezi lidem obou stran neko- nečnou příčinou škádlení, ústrkův a pohoršení. Nesmíme zapo-
Strana 31
Kněžský spor o ornáty. 31 menouti, že masa lidu, s kterým vůdcové hnutí husitského v 15. století pracovali, byla povahou a vzdéláním mnohem prost- nější a dětinnější, než v naší době sečtené a rafinovaně. Proto forma, nám málo významná, měla u prostého lidu tehdáž váhu kromobyčejnou. Kněz a kazatel býval nositelem vzdělání a du- ševních snah jeho. Přitom však byla velká část kněžstva, jak jsme již řekli, vášnivá a obmezená. Klidnější pozorovatel Vavřinec z Březové, příčinu všech výstředností jak v učení, tak jednání, dává táborským kněžím. Ovšem, že zamlčuje, že těmto poměrům nezadala prostřednost a úzkoprsost v cechu mistrů Pražských. Víme, že Žižka, ač i v jeho vojště byli kněží důležitým činitelem,24) snažil se obmezovati vliv kněží ve věcech světských vůbec, a chtěl jen k výkladu zákona a na požádání jich při- pouštěti. Ze zkušeností dobře věděl, proč tak jednal. Podobně konšelé pražští, když (8. pros. 1420), chtíce ve schůzi stran zvě- děti, ač je mezi nimi a Tábory vlastně spor, a zameziti napřed chystaný rozstrk: pod trestem zapověděli, aby k roku tomu žádná žena ani kněz kteréžkoli strany se nepřimísil, a to proto, aby ani vyzýváním (suasionibus) kněží, ani křikem ženským k ostřejším hádkám nepřišlo.23). Uváživše tyto věci, pochopíme také vášnivost, s jakou onen spor o ornáty veden byl, ač víme, že osvicenější na obou stranách o věci té smýšleli právě jako my. Způsob, jakým spor ten v míru Konopišťském byl urovnán, potvrzuje náhled náš, a okolnost ta vyjasní nám smysl výroku Žižkova, který při míru na Špitálském poli pronesl, že jeho bude tak dlouho, jako míru u Konopiště. Dobrý znatel lidí a stran dobře prorokoval. Jest patrno, že v hnutí husitském ve veřejném jednání mezi 21) Srovn. dopis Domažlickým č. 6. 25) Vavřinec uv. 452.
Kněžský spor o ornáty. 31 menouti, že masa lidu, s kterým vůdcové hnutí husitského v 15. století pracovali, byla povahou a vzdéláním mnohem prost- nější a dětinnější, než v naší době sečtené a rafinovaně. Proto forma, nám málo významná, měla u prostého lidu tehdáž váhu kromobyčejnou. Kněz a kazatel býval nositelem vzdělání a du- ševních snah jeho. Přitom však byla velká část kněžstva, jak jsme již řekli, vášnivá a obmezená. Klidnější pozorovatel Vavřinec z Březové, příčinu všech výstředností jak v učení, tak jednání, dává táborským kněžím. Ovšem, že zamlčuje, že těmto poměrům nezadala prostřednost a úzkoprsost v cechu mistrů Pražských. Víme, že Žižka, ač i v jeho vojště byli kněží důležitým činitelem,24) snažil se obmezovati vliv kněží ve věcech světských vůbec, a chtěl jen k výkladu zákona a na požádání jich při- pouštěti. Ze zkušeností dobře věděl, proč tak jednal. Podobně konšelé pražští, když (8. pros. 1420), chtíce ve schůzi stran zvě- děti, ač je mezi nimi a Tábory vlastně spor, a zameziti napřed chystaný rozstrk: pod trestem zapověděli, aby k roku tomu žádná žena ani kněz kteréžkoli strany se nepřimísil, a to proto, aby ani vyzýváním (suasionibus) kněží, ani křikem ženským k ostřejším hádkám nepřišlo.23). Uváživše tyto věci, pochopíme také vášnivost, s jakou onen spor o ornáty veden byl, ač víme, že osvicenější na obou stranách o věci té smýšleli právě jako my. Způsob, jakým spor ten v míru Konopišťském byl urovnán, potvrzuje náhled náš, a okolnost ta vyjasní nám smysl výroku Žižkova, který při míru na Špitálském poli pronesl, že jeho bude tak dlouho, jako míru u Konopiště. Dobrý znatel lidí a stran dobře prorokoval. Jest patrno, že v hnutí husitském ve veřejném jednání mezi 21) Srovn. dopis Domažlickým č. 6. 25) Vavřinec uv. 452.
Strana 32
32 Žižka a kněži. stranami celkem věrouka ustupovala do pozadí a na rozdíly v ná- hledech jednotlivců se méně hledělo, a při relativní svobodě, která výkladu písma byla puštěna, ani hleděti nemohlo. Pouze v otázkách základních, jako jest dogma o Kristově přítomnosti u večeři Páně, trestána nevěra alespoň v prvních létech jako ohavnost patrná. Proto bylo zachovávání veřejně zavedeného pořádku mravního všech věrných hlavní věcí. Těmito poměry dovedeme sobě také vysvětliti, proč Žižka, který dle přesvědčení věroučného nelišil se, pokud víme, mnoho ani od Pražanů a jen dle mravouky byl přísným Táborem, mohl po tři léta býti hejtmanem lidu táborského a do smrti své nej- vyšším jeho vůdcem. Ovšem, že povaze a názorům jeho demo- kratickým přísnost a jednoduchost mravů Táborských mnohem více lahodila, než nevázanost a nádhera Pražská. Proto také, zachovávaje přísnější formy táborské právě asi v mezích oněch zmíněných článků, asi málo se staral o kněžská dogmata a hádky, pokud neměly praktických následků. Od Pražské strany dělil se tedy Žižka a jeho stoupenci sotva jinak, leč rozhodností a demo- kratickou opravdovostí, kterou prováděl čtyři kusy Pražské. Jakkoli tedy hlavním cílem celého hnutí v Čechách byla mravní náprava lidské společnosti a zároveň podařilo se nalézti formule, v kterých věrouka ustupovala do pozadí, a tím nalezen základ. na němž mezi stranami Táborskou, Pražskou ba i stranou pod jednou jednání a zevní shoda byla možnou: nechybělo ovšem ostrých hádek a krutých rozbrojů mezi kněžstvem a vzájemného mezi nimi kaceřování. Zavdali-li k tomu kněží táborští volnějším učením svým příčinu, přičinili se naproti tomu zvláště mistři Pražští, aby, vyhledávajíce se zvláštní pílí odchylky dogmatické a bludy Táborů, je postavili do zvláště křiklavého světla. Když
32 Žižka a kněži. stranami celkem věrouka ustupovala do pozadí a na rozdíly v ná- hledech jednotlivců se méně hledělo, a při relativní svobodě, která výkladu písma byla puštěna, ani hleděti nemohlo. Pouze v otázkách základních, jako jest dogma o Kristově přítomnosti u večeři Páně, trestána nevěra alespoň v prvních létech jako ohavnost patrná. Proto bylo zachovávání veřejně zavedeného pořádku mravního všech věrných hlavní věcí. Těmito poměry dovedeme sobě také vysvětliti, proč Žižka, který dle přesvědčení věroučného nelišil se, pokud víme, mnoho ani od Pražanů a jen dle mravouky byl přísným Táborem, mohl po tři léta býti hejtmanem lidu táborského a do smrti své nej- vyšším jeho vůdcem. Ovšem, že povaze a názorům jeho demo- kratickým přísnost a jednoduchost mravů Táborských mnohem více lahodila, než nevázanost a nádhera Pražská. Proto také, zachovávaje přísnější formy táborské právě asi v mezích oněch zmíněných článků, asi málo se staral o kněžská dogmata a hádky, pokud neměly praktických následků. Od Pražské strany dělil se tedy Žižka a jeho stoupenci sotva jinak, leč rozhodností a demo- kratickou opravdovostí, kterou prováděl čtyři kusy Pražské. Jakkoli tedy hlavním cílem celého hnutí v Čechách byla mravní náprava lidské společnosti a zároveň podařilo se nalézti formule, v kterých věrouka ustupovala do pozadí, a tím nalezen základ. na němž mezi stranami Táborskou, Pražskou ba i stranou pod jednou jednání a zevní shoda byla možnou: nechybělo ovšem ostrých hádek a krutých rozbrojů mezi kněžstvem a vzájemného mezi nimi kaceřování. Zavdali-li k tomu kněží táborští volnějším učením svým příčinu, přičinili se naproti tomu zvláště mistři Pražští, aby, vyhledávajíce se zvláštní pílí odchylky dogmatické a bludy Táborů, je postavili do zvláště křiklavého světla. Když
Strana 33
Zižkova nesndsetiVost. 33 při hádání v domě Zmrzlíkově v Praze mistři Pražští dali před- čítati oněch 75 článkův, kterým prý kněží táborští učí a které obsahují všecky bludy táborské, z katolického stanoviska ka- cířské, kdekoliv se dotud vyskytly, zvláště též učení pikhartské, ukázalo se také, jak asi nesrovnalé a rozdílné bylo o nich mínění u jednotlivců, zvláště laiků na Táboře. Tak na příklad Chval z Machovic, hejtman Táborský, který se Žižkou byl v ustavičném styku, směl zvolati: „A já je držím všecky“; naproti čemuž biskup Táborský, Mikuláš z Pelhřimova, ovšem jen povšechně některé kusy nazval škodlivými; Roháč z Dubé, příbuzný Žižkův, jen podivení vyslovil, že v Kostnici jim jen 40 kusů, dnes však přes 70 vytýkají. Tak zajisté zvláště na Táboře od počátku hleděno na přísnost mravů veřejnými řády zavedenou mnohem více než na věroučné přesvědčení jednotlivcův. Když Žižka svého času s některými kněžími sobě oddanými se zvyklou svoji přísností vyhledával přivržence učení pikhartského a zatvrzelé vyhnanstvím neb ohněm nemilosrdně trestal, ba když v létě r. 1421 na Pražanech žádal, aby kněze Martina příjmím Loquis, původce pikhartského učení, uprostřed náměstí pro strach jiným spálili, našli se mezi Tábory jejich orodovníci. Žižka naproti tomu považoval pikhart- ství asi za podobnou neřest, jako blouznění společnosti vskutku nebezpečné, nešťastných Adamníkův, které do posledního mečem i ohněm vyhubil. Tato jeho činnost líbila se dojista rovněž nesná- šelivým mistrům pražským mnohem více, než jeho vlastním Táborům. Až na tyto chvíle Žižkovy nepodává nám historie táborská důkazy nesnášelivosti nebo pronásledováni nábo- ženského. Jest jisto, že svobodné kázání slova božího — mimo obyčejný smysl, jaký článku tomu připisován byl — mělo na Táboře
Zižkova nesndsetiVost. 33 při hádání v domě Zmrzlíkově v Praze mistři Pražští dali před- čítati oněch 75 článkův, kterým prý kněží táborští učí a které obsahují všecky bludy táborské, z katolického stanoviska ka- cířské, kdekoliv se dotud vyskytly, zvláště též učení pikhartské, ukázalo se také, jak asi nesrovnalé a rozdílné bylo o nich mínění u jednotlivců, zvláště laiků na Táboře. Tak na příklad Chval z Machovic, hejtman Táborský, který se Žižkou byl v ustavičném styku, směl zvolati: „A já je držím všecky“; naproti čemuž biskup Táborský, Mikuláš z Pelhřimova, ovšem jen povšechně některé kusy nazval škodlivými; Roháč z Dubé, příbuzný Žižkův, jen podivení vyslovil, že v Kostnici jim jen 40 kusů, dnes však přes 70 vytýkají. Tak zajisté zvláště na Táboře od počátku hleděno na přísnost mravů veřejnými řády zavedenou mnohem více než na věroučné přesvědčení jednotlivcův. Když Žižka svého času s některými kněžími sobě oddanými se zvyklou svoji přísností vyhledával přivržence učení pikhartského a zatvrzelé vyhnanstvím neb ohněm nemilosrdně trestal, ba když v létě r. 1421 na Pražanech žádal, aby kněze Martina příjmím Loquis, původce pikhartského učení, uprostřed náměstí pro strach jiným spálili, našli se mezi Tábory jejich orodovníci. Žižka naproti tomu považoval pikhart- ství asi za podobnou neřest, jako blouznění společnosti vskutku nebezpečné, nešťastných Adamníkův, které do posledního mečem i ohněm vyhubil. Tato jeho činnost líbila se dojista rovněž nesná- šelivým mistrům pražským mnohem více, než jeho vlastním Táborům. Až na tyto chvíle Žižkovy nepodává nám historie táborská důkazy nesnášelivosti nebo pronásledováni nábo- ženského. Jest jisto, že svobodné kázání slova božího — mimo obyčejný smysl, jaký článku tomu připisován byl — mělo na Táboře
Strana 34
34 Snášelivost na Táboře. i význam skutečné svobody výkladům z písma a i odchylným o nich přesvědčení. Od dob Žižkových až do doby dobytí Tábora správcem zemským Jiříkem z Kunštátu panovala na Táboře, ovšem v mezích přísných řádů, veřejně zavedených, skutečná svoboda náboženství. O tom podává nám svědectví klasické, ač jinak dle názoru svého přibarvené, na základě vlastní zkušenosti Eneáš Sylvius: „Tak vešli jsme,“ praví, „do města (Tábora), které jiným jménem leda hradem a útočištěm kacířů nazvati nemohu. Nebo jakékoli shledali bychom mezi křesťany způsoby bezbožnosti a rouhání se bohu, sem se utíkají a zde ochrany požívají, kde kolik hlav, tolik najdeš kacířství, a svobodu máš věřiti, co ti libo.“26) A nikdo nebude moci tvrditi, že by úkazy zmíněné o mírnosti a snášelivosti Táborské měly se snad vysvětliti nedostatkem pramenův nebo povrchním pozorováním Sylviovým; neboť manifest Táborský z roku 1431 zásadně zavrhuje proná- sledování kacířů, an prý ten, kdo jiné pronásleduje, sám je kacíř, a hlásá, že každé trestání bludů ve víře na hrdle jest proti zákonu božímu a proti zvyku staré církve; kacíři prý pronásledují křesťany, nikoliv však tito kacíře. Jest to patrně zásada, kterou již Hus dne 8. června 1415 před koncilem Kostnickým hájil.27) Tužby, obsažené ve čtyřech článcích Pražských, za které Hus slovem a Žižka mečem bojovali, neztratily až do naší doby své 26) Ve známém listě kardinálovi Karvajalovi 21. srpna 1451. 27) Palacký, Documenta M. J. Hus, str. 293. Pozoruhodný jest také rozdíl. jaký Táboři činili mezi písmem a zákonem božím. Viz o tom Mon. conc. I 167 a p.: In veteri enim testamento haeretici occidebantur,... propter quod presbyteri et Pharisei imponebant Christo crimina, dum dicebant, legem habemus, et secundum hanc debet mori; sed in nova lege non legitur, haereticos fore occidendos judicialiter a Christianis. K tomu všemu srovnati sluší u Bezolda str. 35 et passim.
34 Snášelivost na Táboře. i význam skutečné svobody výkladům z písma a i odchylným o nich přesvědčení. Od dob Žižkových až do doby dobytí Tábora správcem zemským Jiříkem z Kunštátu panovala na Táboře, ovšem v mezích přísných řádů, veřejně zavedených, skutečná svoboda náboženství. O tom podává nám svědectví klasické, ač jinak dle názoru svého přibarvené, na základě vlastní zkušenosti Eneáš Sylvius: „Tak vešli jsme,“ praví, „do města (Tábora), které jiným jménem leda hradem a útočištěm kacířů nazvati nemohu. Nebo jakékoli shledali bychom mezi křesťany způsoby bezbožnosti a rouhání se bohu, sem se utíkají a zde ochrany požívají, kde kolik hlav, tolik najdeš kacířství, a svobodu máš věřiti, co ti libo.“26) A nikdo nebude moci tvrditi, že by úkazy zmíněné o mírnosti a snášelivosti Táborské měly se snad vysvětliti nedostatkem pramenův nebo povrchním pozorováním Sylviovým; neboť manifest Táborský z roku 1431 zásadně zavrhuje proná- sledování kacířů, an prý ten, kdo jiné pronásleduje, sám je kacíř, a hlásá, že každé trestání bludů ve víře na hrdle jest proti zákonu božímu a proti zvyku staré církve; kacíři prý pronásledují křesťany, nikoliv však tito kacíře. Jest to patrně zásada, kterou již Hus dne 8. června 1415 před koncilem Kostnickým hájil.27) Tužby, obsažené ve čtyřech článcích Pražských, za které Hus slovem a Žižka mečem bojovali, neztratily až do naší doby své 26) Ve známém listě kardinálovi Karvajalovi 21. srpna 1451. 27) Palacký, Documenta M. J. Hus, str. 293. Pozoruhodný jest také rozdíl. jaký Táboři činili mezi písmem a zákonem božím. Viz o tom Mon. conc. I 167 a p.: In veteri enim testamento haeretici occidebantur,... propter quod presbyteri et Pharisei imponebant Christo crimina, dum dicebant, legem habemus, et secundum hanc debet mori; sed in nova lege non legitur, haereticos fore occidendos judicialiter a Christianis. K tomu všemu srovnati sluší u Bezolda str. 35 et passim.
Strana 35
Svoboda kázání a chudoba kněžstva. 35 aktuality a budou míti moc a váhu, dokud společnost lidská státi bude na základech mravných, křesťanských. V naší době jest svoboda myšlenky prohlášením svobody vědy a její nauky, uvolněním kritiky všech poměrů lidských a veřejným tiskem a do nejposlednější chaty vesnické provedena. My tuto svobodu myšlenky nazýváme in praxi svobodou tisku. Zmínili jsme se již, že v počátku 15. století byl kněz a kazatel takřka jediným šiřitelem vzdělání v širších kruzích lidu a skutečným apoštolem duševních snah jeho. První článek Pražský měl dle výkladů současných pramenů formální význam ten, aby biskupové a faráři, kteří právo kázati každý pro sebe ve svých diecésích a kolaturách hájili, nesměli brániti žádnému řádnému knězi kdekoliv slovo boží svobodně kázati. Měl tedy tento způsob censury biskupů a farářů vzhledem ku kazatelům přestati. Není tedy žádné po- chybnosti, že první článek Pražský měl pro dobu tehdejší podobný význam, jaký má za našich dob — svoboda tisku. Apoštolská chudoba kněžstva nemá ovšem za naší doby té důležitosti a váhy, jako měla při přepyšném způsobu života vyš- šího kněžstva v 14. a 15. století. Avšak právě proto, že pokračo- váním sekularisace statků kněžských povolným sice, ale od 15. století vždy od věku k věku se obnovujícím byla vlastně myšlenka ta provedena. Sekularisace státu papežského provedena byla teprve r. 1870. Nebude snad šíře známo, že byl Žižka první, který myšlenku tu ve svém listě prachatickém výslovně pronesl. Článek Pražský, týkající se panství kněžského, neměl ten rozum, aby kněz neměl být schopen nabývati jmění vůbec; jednaloť se pouze o to, že kněz nemá panovati, t. j. vládnouti statky nemovi- tými neb platy, na nich zapsanými. Stíhání zjevných hříchův smrtelných mocí veřejnou bez rozdílu osob a stavů jest v našich moderních státech vůbec provedeno
Svoboda kázání a chudoba kněžstva. 35 aktuality a budou míti moc a váhu, dokud společnost lidská státi bude na základech mravných, křesťanských. V naší době jest svoboda myšlenky prohlášením svobody vědy a její nauky, uvolněním kritiky všech poměrů lidských a veřejným tiskem a do nejposlednější chaty vesnické provedena. My tuto svobodu myšlenky nazýváme in praxi svobodou tisku. Zmínili jsme se již, že v počátku 15. století byl kněz a kazatel takřka jediným šiřitelem vzdělání v širších kruzích lidu a skutečným apoštolem duševních snah jeho. První článek Pražský měl dle výkladů současných pramenů formální význam ten, aby biskupové a faráři, kteří právo kázati každý pro sebe ve svých diecésích a kolaturách hájili, nesměli brániti žádnému řádnému knězi kdekoliv slovo boží svobodně kázati. Měl tedy tento způsob censury biskupů a farářů vzhledem ku kazatelům přestati. Není tedy žádné po- chybnosti, že první článek Pražský měl pro dobu tehdejší podobný význam, jaký má za našich dob — svoboda tisku. Apoštolská chudoba kněžstva nemá ovšem za naší doby té důležitosti a váhy, jako měla při přepyšném způsobu života vyš- šího kněžstva v 14. a 15. století. Avšak právě proto, že pokračo- váním sekularisace statků kněžských povolným sice, ale od 15. století vždy od věku k věku se obnovujícím byla vlastně myšlenka ta provedena. Sekularisace státu papežského provedena byla teprve r. 1870. Nebude snad šíře známo, že byl Žižka první, který myšlenku tu ve svém listě prachatickém výslovně pronesl. Článek Pražský, týkající se panství kněžského, neměl ten rozum, aby kněz neměl být schopen nabývati jmění vůbec; jednaloť se pouze o to, že kněz nemá panovati, t. j. vládnouti statky nemovi- tými neb platy, na nich zapsanými. Stíhání zjevných hříchův smrtelných mocí veřejnou bez rozdílu osob a stavů jest v našich moderních státech vůbec provedeno
Strana 36
36 Stiháni zjevných hříchů. tím, že zločiny, které společnost ohrožují, veřejná moc sama od sebe bez ohledu na stav a osoby trestati má. Zjevné hříchy měly asi pro společnost středověku nemnoho rozdílný význam, než jaký mají za naší doby zločiny vůbec. V čtvrtém článku Pražském jest zásada jasně vyslovena, že hříchy zjevné8), tedy ovšem zločiny, mají býti z moci úřední těch, již právo k tomu mají, stíhány a trestány. V středověkém právě vůbec a v českém zvláště panovala celkem zásada obžaloby, t. j. zásada, že poškozený měl k právu vinníka sám poháněti a průvody o víně jeho přivésti. Panovala tedy tato zásada soukromého práva také při právě trestním. Nejen tato okolnost, ale mnohé jiné nedokonalosti řádův trestních měly v zápětí, že zpravidla u vyšších stavův zločiny a hříchy pohoršlivé zůstávaly bez trestu. Jednak tedy ustanovení, že stíhání z moci úřední mělo býti prováděno, jinak opět požadavek, aby tresty ty „v každém stavu“, nebo, jak Žižkovy řády hlásají, „bez rozdílu stavu, osoby neb pohlaví“ stejně, to jest spravedlivě byly vykonávány, tento požadavek praktické mravnosti má velký význam kulturně historický. Kdežto Žižka jako hejtman vojsk táborských, „správce obcí české země příchylných a plnících zákona buožího“ nebo správce bratrstva Orebského bral sobě právo k provádění trestů těchto. které dle zákona božího „na zlé slušejí“, zachovaly se nám, ač skrovné a nedostatečné, paměti o tom, že byli v Praze a jak se zdá, i v jiných městech na radnicích zvláštní soudové duchovní k trestání zjevných hříchův ve smyslu čtvrtého článku Pražského ustanovení. Příslušelo jim dle všeho právo z vlastní moci vinníky před se poháněti. Již za knížete Zikmunda Korybutoviče (r. 1427) bylo proti soudu neb úřadu tomu v Praze brojeno. Po nastoupení vlády krále Zikmunda (r. 1436) zanikl aneb pozbyl své moci 25) Seznam jejich v Arch. Č. III. str. 216.
36 Stiháni zjevných hříchů. tím, že zločiny, které společnost ohrožují, veřejná moc sama od sebe bez ohledu na stav a osoby trestati má. Zjevné hříchy měly asi pro společnost středověku nemnoho rozdílný význam, než jaký mají za naší doby zločiny vůbec. V čtvrtém článku Pražském jest zásada jasně vyslovena, že hříchy zjevné8), tedy ovšem zločiny, mají býti z moci úřední těch, již právo k tomu mají, stíhány a trestány. V středověkém právě vůbec a v českém zvláště panovala celkem zásada obžaloby, t. j. zásada, že poškozený měl k právu vinníka sám poháněti a průvody o víně jeho přivésti. Panovala tedy tato zásada soukromého práva také při právě trestním. Nejen tato okolnost, ale mnohé jiné nedokonalosti řádův trestních měly v zápětí, že zpravidla u vyšších stavův zločiny a hříchy pohoršlivé zůstávaly bez trestu. Jednak tedy ustanovení, že stíhání z moci úřední mělo býti prováděno, jinak opět požadavek, aby tresty ty „v každém stavu“, nebo, jak Žižkovy řády hlásají, „bez rozdílu stavu, osoby neb pohlaví“ stejně, to jest spravedlivě byly vykonávány, tento požadavek praktické mravnosti má velký význam kulturně historický. Kdežto Žižka jako hejtman vojsk táborských, „správce obcí české země příchylných a plnících zákona buožího“ nebo správce bratrstva Orebského bral sobě právo k provádění trestů těchto. které dle zákona božího „na zlé slušejí“, zachovaly se nám, ač skrovné a nedostatečné, paměti o tom, že byli v Praze a jak se zdá, i v jiných městech na radnicích zvláštní soudové duchovní k trestání zjevných hříchův ve smyslu čtvrtého článku Pražského ustanovení. Příslušelo jim dle všeho právo z vlastní moci vinníky před se poháněti. Již za knížete Zikmunda Korybutoviče (r. 1427) bylo proti soudu neb úřadu tomu v Praze brojeno. Po nastoupení vlády krále Zikmunda (r. 1436) zanikl aneb pozbyl své moci 25) Seznam jejich v Arch. Č. III. str. 216.
Strana 37
Dnešní stihání zločinů. 3 a působnosti. Později byl, jak se zdá, opět zřízen, bral však zřetel, pokud víme, alespoň v této době jen na cizoložství, smilství, hry o peníze, nepoctivé zpěvy a podobné lehkosti.20 Ještě v průběhu 15. století zanikla zásada tato husitská úplně, a po celé 16. století panuje na veskrz opět princip soukromé obžaloby při trestních skutcích, takže bez žaloby poškozeného nebylo trestu. V 16. století rychtáři královští jen z fiskálních ohledů vyhledávali ve městech některé viny, aby mohli sobě pokut dobývati. Princip inkvisiční a stíhání zločinů z moci úřední jako právo lidské společnosti k sebeobraně ujal se velmi pozdě obecně, a v tom směru ustanovení zřízení zemských a práv městských opravena jsou teprve novým právem hrdelním r. 1708 kde přijata vedle procesu obžalovacího subsidiární platnost principu inkvisičního, kterážto teprve řádem Tereziánským z r. 1768 až na nepatrné zbytky, a teprv soudním řádem Jose- finským z r. 1788 vymizela úplně.30) Mluvíme-li o vině a trestu, nemůžeme pominouti také známou krutost trestů v středověku. Chceme-li pak býti spravedlivi, nesmíme viniti tam, kde se jen užívalo práva a zvyku, v středo- věku panujícího; a kárati smíme pouze tam, kde kdo takových, pokrokem a moderním vzděláním zavržených prostředkův užil z pohnutek nekalých, ze msty nebo jakékoliv vášně neb zlosti, bez potřeby neb účelu. Jen tam opět jest dovoleno vytknouti zásluhu o pokrok, dobu předstihující, kde cit lidskosti proti ustálenému právu nebo zvyku vedl na cesty mírnosti a shovíva- vostí. A ku podivu, jako jsme shora vytkli snášelivost na Táboře. tak zde opět ukázati musíme na jasné stopy šlechetných a dobu 29) Tomkův děj. Pr. IX 175 a 176. 30) Čelakovský, České dějiny právní, zvláštní otisk z Ottova slovníku. str 22.
Dnešní stihání zločinů. 3 a působnosti. Později byl, jak se zdá, opět zřízen, bral však zřetel, pokud víme, alespoň v této době jen na cizoložství, smilství, hry o peníze, nepoctivé zpěvy a podobné lehkosti.20 Ještě v průběhu 15. století zanikla zásada tato husitská úplně, a po celé 16. století panuje na veskrz opět princip soukromé obžaloby při trestních skutcích, takže bez žaloby poškozeného nebylo trestu. V 16. století rychtáři královští jen z fiskálních ohledů vyhledávali ve městech některé viny, aby mohli sobě pokut dobývati. Princip inkvisiční a stíhání zločinů z moci úřední jako právo lidské společnosti k sebeobraně ujal se velmi pozdě obecně, a v tom směru ustanovení zřízení zemských a práv městských opravena jsou teprve novým právem hrdelním r. 1708 kde přijata vedle procesu obžalovacího subsidiární platnost principu inkvisičního, kterážto teprve řádem Tereziánským z r. 1768 až na nepatrné zbytky, a teprv soudním řádem Jose- finským z r. 1788 vymizela úplně.30) Mluvíme-li o vině a trestu, nemůžeme pominouti také známou krutost trestů v středověku. Chceme-li pak býti spravedlivi, nesmíme viniti tam, kde se jen užívalo práva a zvyku, v středo- věku panujícího; a kárati smíme pouze tam, kde kdo takových, pokrokem a moderním vzděláním zavržených prostředkův užil z pohnutek nekalých, ze msty nebo jakékoliv vášně neb zlosti, bez potřeby neb účelu. Jen tam opět jest dovoleno vytknouti zásluhu o pokrok, dobu předstihující, kde cit lidskosti proti ustálenému právu nebo zvyku vedl na cesty mírnosti a shovíva- vostí. A ku podivu, jako jsme shora vytkli snášelivost na Táboře. tak zde opět ukázati musíme na jasné stopy šlechetných a dobu 29) Tomkův děj. Pr. IX 175 a 176. 30) Čelakovský, České dějiny právní, zvláštní otisk z Ottova slovníku. str 22.
Strana 38
38 Husitské zmírňování frestů. předstihujících zjevův při vykonávání mírnějších trestův u zlo- činů ve společnosti husitské vůbec, zjevů ne jako pouze osamělých událostí, ale skutečného zásadného učení lidskosti. Jako náhodou zachovala se nám o tom slova Rokycanova, na koncilu Basilej- ském dne 4. dubna 1433 pronesená31), ze kterých se dovídáme, že působením kněžstva strany pod obojí zmenšil se velice počet poprav v Praze podle zásady od nich hájené, že na hrdle nemá být nikdo trestán, než o kom nebylo by se nadíti žádným způ- sobem polepšení. Popravy pro pouhé zlodějství, jindy velmi obyčejné, byly jmenovitě zamítány. Odvolávali se při tom na Starý zákon, že ani jím nebyl na zlodějství, jakožto věc pouze jmění se týkající, uložen trest smrti, než toliko náhrada několika- násobná, a poukazovali k tomu, že ani jiné ohavnější zločiny. jako na příklad cizoložství nebyly trestány ztrátou života. Vynasnažení to mělo také účinek, že po více let nebyl v Praze žádný zloděj oběšen dle staršího obyčeje. Ale na dlouho se toto naklonění k větší lidskosti nezachovalo. Po nastoupení krále Zikmunda v panství starší krutější řád, jinde zvyklý, v té i jiných věcech zase byl obnoven.32) Když totéž mínění zastávali později Bratří čeští a Chelčický ve své Síti víry pravé o tom psal, a ještě v 16. století tam, kde Bratří panovali, mírněji se zločinci se nakládalo: můžeme to míti za doklad, že ušlechtilý zjev tento a probuzená lidskost nebyla pouze zásluhou Pražských kněží, ale zásadou husitskou vůbec. která jako v Praze, tak na Táboře i jinde ovládla řády veřejné Ostatně dle nálezů synod Táborských v letech 1421—142433) 31) Mon. con. I. str. 341. 32) Tomek, Děj. Pr. IV. 572, pak VIII, 318. (O době vladislavské však ještě Bohuslav Hasištejnský v Listáři, 25.) 33) Höfler II. 484.
38 Husitské zmírňování frestů. předstihujících zjevův při vykonávání mírnějších trestův u zlo- činů ve společnosti husitské vůbec, zjevů ne jako pouze osamělých událostí, ale skutečného zásadného učení lidskosti. Jako náhodou zachovala se nám o tom slova Rokycanova, na koncilu Basilej- ském dne 4. dubna 1433 pronesená31), ze kterých se dovídáme, že působením kněžstva strany pod obojí zmenšil se velice počet poprav v Praze podle zásady od nich hájené, že na hrdle nemá být nikdo trestán, než o kom nebylo by se nadíti žádným způ- sobem polepšení. Popravy pro pouhé zlodějství, jindy velmi obyčejné, byly jmenovitě zamítány. Odvolávali se při tom na Starý zákon, že ani jím nebyl na zlodějství, jakožto věc pouze jmění se týkající, uložen trest smrti, než toliko náhrada několika- násobná, a poukazovali k tomu, že ani jiné ohavnější zločiny. jako na příklad cizoložství nebyly trestány ztrátou života. Vynasnažení to mělo také účinek, že po více let nebyl v Praze žádný zloděj oběšen dle staršího obyčeje. Ale na dlouho se toto naklonění k větší lidskosti nezachovalo. Po nastoupení krále Zikmunda v panství starší krutější řád, jinde zvyklý, v té i jiných věcech zase byl obnoven.32) Když totéž mínění zastávali později Bratří čeští a Chelčický ve své Síti víry pravé o tom psal, a ještě v 16. století tam, kde Bratří panovali, mírněji se zločinci se nakládalo: můžeme to míti za doklad, že ušlechtilý zjev tento a probuzená lidskost nebyla pouze zásluhou Pražských kněží, ale zásadou husitskou vůbec. která jako v Praze, tak na Táboře i jinde ovládla řády veřejné Ostatně dle nálezů synod Táborských v letech 1421—142433) 31) Mon. con. I. str. 341. 32) Tomek, Děj. Pr. IV. 572, pak VIII, 318. (O době vladislavské však ještě Bohuslav Hasištejnský v Listáři, 25.) 33) Höfler II. 484.
Strana 39
39 Úsili o lidské vedení válek. mélo za umírněním trestů vůbec upuštěno býti od zákonů lidských a i od zákona starého, pokud jej pán Kristus neschválil nebo prvotní církev v platnost neuvedla, a vůbec trest smrti měl jen v nutné potřebě býti prováděn. Avšak nejen ve směru vykonávání spravedlnosti zasazovali se husité v duchu moderním o demokratickou rovnost před zákonem a zároveň též o umírnění trestu ve prospěch lidskosti. Též vedení války mělo se díti oproti krutým zvykům současným ve způsobu lidštějším. Jest vůbec známé prohlášení Prokopovo na koncilu Basilejském roku 1433 o příčinách a účelu, pro kterou Čechové válku do sousedních zemí zavedli, a rovněž způsob, kterým válka ta v sousedních zemích vedena byla. Čechové vůbec skutečně šetřívali venkovského lidu, takže se zde onde s nimi proti vlastním pánům svým spolčoval, pak též žen, dětí a nedospělých; záhubě propadaly zvláště kostely, kláštery, panská sídla a krčmy. A co v skutcích jejich sledujeme, bylo u nich též stanoveno zákonem. Ve vojenských řádech husitských nalézáme překvapu- jící pro dobu tu ustanovení k ochraně rolnického hospodářství, krbu domácího, žen a rodiny, a to nejen na přátelském, ale též na nepřátelském. Aby pak nikdo nemohl popříti, že zásluha a prvenství v tomto směru náleží Čechům, mohl jsem též ukázati34) na pamětihodný další zjev, že sice sousedé a zvláště Němci nejen zbraně a vojska sobě dle vzorů českých upravovali, ale také své řády vojenské spisovali, při tom však bez výmimky vynechávali právě to, co duch český na umírnění hrůz války ve prospěch lidskosti byl vymyslil a u sebe ve skutek uvedl! Žižka byl sice v názorech svých jak politických, tak nábožen- ských umírněný a střízlivý, nepřítel nepořádku a nezřízeností nerozumných všeho druhu, ale v provádění toho, co za dobré — *) Husitské válečnictví 33 a d.
39 Úsili o lidské vedení válek. mélo za umírněním trestů vůbec upuštěno býti od zákonů lidských a i od zákona starého, pokud jej pán Kristus neschválil nebo prvotní církev v platnost neuvedla, a vůbec trest smrti měl jen v nutné potřebě býti prováděn. Avšak nejen ve směru vykonávání spravedlnosti zasazovali se husité v duchu moderním o demokratickou rovnost před zákonem a zároveň též o umírnění trestu ve prospěch lidskosti. Též vedení války mělo se díti oproti krutým zvykům současným ve způsobu lidštějším. Jest vůbec známé prohlášení Prokopovo na koncilu Basilejském roku 1433 o příčinách a účelu, pro kterou Čechové válku do sousedních zemí zavedli, a rovněž způsob, kterým válka ta v sousedních zemích vedena byla. Čechové vůbec skutečně šetřívali venkovského lidu, takže se zde onde s nimi proti vlastním pánům svým spolčoval, pak též žen, dětí a nedospělých; záhubě propadaly zvláště kostely, kláštery, panská sídla a krčmy. A co v skutcích jejich sledujeme, bylo u nich též stanoveno zákonem. Ve vojenských řádech husitských nalézáme překvapu- jící pro dobu tu ustanovení k ochraně rolnického hospodářství, krbu domácího, žen a rodiny, a to nejen na přátelském, ale též na nepřátelském. Aby pak nikdo nemohl popříti, že zásluha a prvenství v tomto směru náleží Čechům, mohl jsem též ukázati34) na pamětihodný další zjev, že sice sousedé a zvláště Němci nejen zbraně a vojska sobě dle vzorů českých upravovali, ale také své řády vojenské spisovali, při tom však bez výmimky vynechávali právě to, co duch český na umírnění hrůz války ve prospěch lidskosti byl vymyslil a u sebe ve skutek uvedl! Žižka byl sice v názorech svých jak politických, tak nábožen- ských umírněný a střízlivý, nepřítel nepořádku a nezřízeností nerozumných všeho druhu, ale v provádění toho, co za dobré — *) Husitské válečnictví 33 a d.
Strana 40
40 Žižka mužem činu. uznal, jako i v pronásledování toho, co zavrhoval, byl nejen věrný, opravdový a neoblomný, ale také přísný a nesnášelivý. Bylť především mužem činu. Čtyří kusy Pražské byly předním heslem jeho, o které se vším úsilím se zasazoval. Čtyřikráte nalézáme je v listech jeho uvedeny. Ale jaký rozdíl jest ve čtení těchto článků ve znění jejich na příklad na sněmu v Čáslaví při- jatém a v listě Žižkově, vydaném v Prachaticích v listopadu r. 1422, a konečně v jeho řádě vojenském! Všude klade důraz na skutečné jich provádění, bezohledné a bezvýminečné, po dobrém i po zlém! Největší poplach a hrůzu rozšiřovalo ovšem provádění třetího a čtvrtého článku Pražského v rukou Žižkových. Tyto pravdy a zásady mínil Žižka nejen u národa českého, ale i slovanského a po všem křesťanství nejen rozšiřovati, lidí k tomu vedením a učenim, ale skutkem prováděti nucenim, puzením, kažením a rušením jako mstěním a trestáním. K tomu měl se také bratr Žižka s bratřimi svými za povolána. „A kdož by těchto kusův držeti a jich skutečně vésti a plniti nechtěl, toho, žádného ne- vymíně, aniž chceme trpěti mezi sebú i u vojště s boží pomocí a na hradích, na tvrzech, městech, městečkách hrazených i otevřených, ve vsech i dvořích, žádného místa nevymiňujíce ani nevymlúvajíce, všecky všudy napomínati, raditi, puditi k tomu dobrému pomocí pána boha našeho. „Míníť také bratr Žižka i jiní páni, hejtmané, rytíři, panoše, měšťané, řemeslníci i robotězi svrchu psaní a jmenovaní i všecky obce s pomocí boží a obecní ze všech neřádův trestati i bíti trestáním honiti, mrskati, bíti i zabíjeti, stínati, věšeti, topiti, páliti i všemi pomstami mstíti, kteréž pomsty na zlé slušejí vedle zákona božího.“ „A tak budeme-li zachovávati, činiti a plniti
40 Žižka mužem činu. uznal, jako i v pronásledování toho, co zavrhoval, byl nejen věrný, opravdový a neoblomný, ale také přísný a nesnášelivý. Bylť především mužem činu. Čtyří kusy Pražské byly předním heslem jeho, o které se vším úsilím se zasazoval. Čtyřikráte nalézáme je v listech jeho uvedeny. Ale jaký rozdíl jest ve čtení těchto článků ve znění jejich na příklad na sněmu v Čáslaví při- jatém a v listě Žižkově, vydaném v Prachaticích v listopadu r. 1422, a konečně v jeho řádě vojenském! Všude klade důraz na skutečné jich provádění, bezohledné a bezvýminečné, po dobrém i po zlém! Největší poplach a hrůzu rozšiřovalo ovšem provádění třetího a čtvrtého článku Pražského v rukou Žižkových. Tyto pravdy a zásady mínil Žižka nejen u národa českého, ale i slovanského a po všem křesťanství nejen rozšiřovati, lidí k tomu vedením a učenim, ale skutkem prováděti nucenim, puzením, kažením a rušením jako mstěním a trestáním. K tomu měl se také bratr Žižka s bratřimi svými za povolána. „A kdož by těchto kusův držeti a jich skutečně vésti a plniti nechtěl, toho, žádného ne- vymíně, aniž chceme trpěti mezi sebú i u vojště s boží pomocí a na hradích, na tvrzech, městech, městečkách hrazených i otevřených, ve vsech i dvořích, žádného místa nevymiňujíce ani nevymlúvajíce, všecky všudy napomínati, raditi, puditi k tomu dobrému pomocí pána boha našeho. „Míníť také bratr Žižka i jiní páni, hejtmané, rytíři, panoše, měšťané, řemeslníci i robotězi svrchu psaní a jmenovaní i všecky obce s pomocí boží a obecní ze všech neřádův trestati i bíti trestáním honiti, mrskati, bíti i zabíjeti, stínati, věšeti, topiti, páliti i všemi pomstami mstíti, kteréž pomsty na zlé slušejí vedle zákona božího.“ „A tak budeme-li zachovávati, činiti a plniti
Strana 41
Zižkova přisnost ke kněžím. 41 artikule svrchupsané a spasitedlné, pán bůh bude s námi svú svatú milostí a pomocí. V těchto větách řádu bratrstva Žižkova jest jasně naznačen veškerý úkol a poslání, které Žižka ve věcech náboženských nebo raději mravních na sebe vzal a provésti usiloval. S hlubokým přesvědčením, se zapřením veškerých osobních žádostí a s nadšením opravdovým bojoval slepý vojevůdce hájením a rozšiřováním těchto uznaných pravd pro zákon boží, pro obecné dobré a obranu jazyka českého a slovanského. Kdo nezná a nectí tyto ideály Žižkovy: jeho náboženské, mravní a národní přesvědčení, kdo není schopen jeho pro ně nadšení, bude ovšem z jiného stanoviska slepého bratra Žižku posuzovati. bude jemu však také vždycky křivditi. Hleděli jsme dotud vylíčiti duševní obzor Žižkův, jeho úmysly a přesvědčení jednak přímo, jednak vysvětlením poměrů, v okolí jeho panujících, pokud se dotýkaly velkých otázek, které za dob válek a bouří husitských národem českým hýbaly. Zbývá nám promluviti ještě o oněch zvláštnostech ducha a povahy Žižkovy, které osobnost jeho doplňují. Žižka jmenuje se sám nepřítelem všech zlých kněží. A vskutku s přísností obzvláštní trestal odpadlictví, zradu a jiné zločiny a poklesky na kněžích. Na hrob jeho v Čáslavi napsali, že byl pýchy a lakomství kněžského přísný mstitel. Žižka vyslovuje kdesi náhled svůj o povinnostech dvojnásob se scházejících. a tento náhled choval zajisté o kněžích, že oni měli býti lidu příkladem. Dějepisci 16. století podkládali mimo to zvláštní příčiny jeho přísnosti. Nám nelze ze spolehlivých pramenů na tuto otázku odpověděti.
Zižkova přisnost ke kněžím. 41 artikule svrchupsané a spasitedlné, pán bůh bude s námi svú svatú milostí a pomocí. V těchto větách řádu bratrstva Žižkova jest jasně naznačen veškerý úkol a poslání, které Žižka ve věcech náboženských nebo raději mravních na sebe vzal a provésti usiloval. S hlubokým přesvědčením, se zapřením veškerých osobních žádostí a s nadšením opravdovým bojoval slepý vojevůdce hájením a rozšiřováním těchto uznaných pravd pro zákon boží, pro obecné dobré a obranu jazyka českého a slovanského. Kdo nezná a nectí tyto ideály Žižkovy: jeho náboženské, mravní a národní přesvědčení, kdo není schopen jeho pro ně nadšení, bude ovšem z jiného stanoviska slepého bratra Žižku posuzovati. bude jemu však také vždycky křivditi. Hleděli jsme dotud vylíčiti duševní obzor Žižkův, jeho úmysly a přesvědčení jednak přímo, jednak vysvětlením poměrů, v okolí jeho panujících, pokud se dotýkaly velkých otázek, které za dob válek a bouří husitských národem českým hýbaly. Zbývá nám promluviti ještě o oněch zvláštnostech ducha a povahy Žižkovy, které osobnost jeho doplňují. Žižka jmenuje se sám nepřítelem všech zlých kněží. A vskutku s přísností obzvláštní trestal odpadlictví, zradu a jiné zločiny a poklesky na kněžích. Na hrob jeho v Čáslavi napsali, že byl pýchy a lakomství kněžského přísný mstitel. Žižka vyslovuje kdesi náhled svůj o povinnostech dvojnásob se scházejících. a tento náhled choval zajisté o kněžích, že oni měli býti lidu příkladem. Dějepisci 16. století podkládali mimo to zvláštní příčiny jeho přísnosti. Nám nelze ze spolehlivých pramenů na tuto otázku odpověděti.
Strana 42
42 Husitské knežstvo. Kněžstvo bylo jednak vlivem, kterého sobě hned při počátcích probouzejícího se hnutí v Čechách dobylo, jakož i relativní učeností a sběhlostí v písmě autoritou, u víře a výkladu zákona božího jediné možnou, a tudy přirozeným a rozhodujícím vůdcem lidu obecného. Když pak provedením revoluce zanikly dosavadní řády církevní a autorita rozdělila se na tolik dílů, kolik nalezlo se vykladačů písma svatého a zákona božího, v něm obsaženého: tu musily ovšem také vzniknouti rozdílné výklady a náhledy. Právě pak, že kněžstvo tehdáž, zvláště nižší, které přilnulo k novým proudům sociálním a náboženským, zčásti vyzname- návalo se vášnivostí, svárlivostí a umíněností a tudy i obmeze- ností, vábilo bez ohledu na velké cíle znamenitých a šlechetných vůdců a ředitelů celého hnutí z ohledů osobních rozličnými hesly přivržence, a opanováním jich vyvinovalo činnost namnoze zhoubnou. Podněcovalo zhusta k svárům, rocení a nepokojům. Naproti tomu Žižka, jemuž jako hejtmanu vojenskému nejvíce záleželo na svornosti, řádu a poslušenství ve vojště, musil z hloubi srdce svého malicherné hádky kněžské a libovolná hesla jejich nenáviděti; pouze nerozum jejich a zhoubnost chápal a zatracoval. A při tom při všem byl nucen autority kněží do jisté míry nejen šetřiti, ba jí častěji k účelům svým užítí. Což divu, že duši jeho opanovala nenávist proti strůjcům neplech těch buď nerozumným a přemrštěným, anebo jinde opět nevěrným a pokryteckým. Myslím, že se nám tím s dostatek přísnost Žiž- kova vůči kněžím vysvětluje. Proto také přísnost jeho neobmezo- vala se pouze na kněze strany protivné, ale stejně stíhala kněze z vlastního tábora. Obzvláště bránil tomu, aby kněží mísili se v záležitosti světské. Když Žižka v únoru 1422 s jinými hejtmany a vůdci jako roz- sudí mezi Pražany Staro- a Novoměstskými konšelům obojích
42 Husitské knežstvo. Kněžstvo bylo jednak vlivem, kterého sobě hned při počátcích probouzejícího se hnutí v Čechách dobylo, jakož i relativní učeností a sběhlostí v písmě autoritou, u víře a výkladu zákona božího jediné možnou, a tudy přirozeným a rozhodujícím vůdcem lidu obecného. Když pak provedením revoluce zanikly dosavadní řády církevní a autorita rozdělila se na tolik dílů, kolik nalezlo se vykladačů písma svatého a zákona božího, v něm obsaženého: tu musily ovšem také vzniknouti rozdílné výklady a náhledy. Právě pak, že kněžstvo tehdáž, zvláště nižší, které přilnulo k novým proudům sociálním a náboženským, zčásti vyzname- návalo se vášnivostí, svárlivostí a umíněností a tudy i obmeze- ností, vábilo bez ohledu na velké cíle znamenitých a šlechetných vůdců a ředitelů celého hnutí z ohledů osobních rozličnými hesly přivržence, a opanováním jich vyvinovalo činnost namnoze zhoubnou. Podněcovalo zhusta k svárům, rocení a nepokojům. Naproti tomu Žižka, jemuž jako hejtmanu vojenskému nejvíce záleželo na svornosti, řádu a poslušenství ve vojště, musil z hloubi srdce svého malicherné hádky kněžské a libovolná hesla jejich nenáviděti; pouze nerozum jejich a zhoubnost chápal a zatracoval. A při tom při všem byl nucen autority kněží do jisté míry nejen šetřiti, ba jí častěji k účelům svým užítí. Což divu, že duši jeho opanovala nenávist proti strůjcům neplech těch buď nerozumným a přemrštěným, anebo jinde opět nevěrným a pokryteckým. Myslím, že se nám tím s dostatek přísnost Žiž- kova vůči kněžím vysvětluje. Proto také přísnost jeho neobmezo- vala se pouze na kněze strany protivné, ale stejně stíhala kněze z vlastního tábora. Obzvláště bránil tomu, aby kněží mísili se v záležitosti světské. Když Žižka v únoru 1422 s jinými hejtmany a vůdci jako roz- sudí mezi Pražany Staro- a Novoměstskými konšelům obojích
Strana 43
Žižkovy srázky s kněžimi. 43 měst nařídili, „aby nižádnému mistru ani knězi, ani na nižádném rathouse ani kde jinde k sobě do nižádné rady nedali choditi, leč by který byl pro zprávu ze zákona božího od nich povolán. a toto bylo potřebí, a tu kněz radu svou tu učiniv aneb k otázce odpověděv, aby hned pryč šel“, byl to zajisté Žižka, který názoru tomu průchod zjednal. Jest z příhody té patrno, že i Žižka uznával hlavní úkol, který kněžím připadal, aby v případech konání spravedlnosti i jiných potřebách obecných výklad zákona božího z písma činili. Výklad takový o Achiorovi nalézáme v řádu bratrstva Žižkova. Zmínili jsme se již, jak příkře Žižka se zachoval proti výstřed- ním kněžím i samému Korandovi, svému dříve blízkému druhu. V tom měl zajisté Žižka již před tím s některými kněžími tábor- skými rozličné obtíže. Tak když Žižka dne 26. března r. 1421 mínil s Pražany vytáhnouti proti Berounu, počal jakýsi kněz táborský Antoch na rynku Staroměstském kázati o dvou rozích šelmy dle zjevení sv. Jana a brojiti proti mistrům a konšelům Pražským, anť se prý protiví pravdě, nechtíce dopustiti sloužení bez ornátů, což prý jest kacířství tak zjevné, jako kdyby řekl. že prase lítá. Namlouval pak bratřím, aby Pražanům nepomáhali, ale s ním na Tábor se vrátili. Skutečně také někteří vytáhli s knězem Antochem a jinými, nesoucími svátost před vojskem, z Prahy. Žižka uslyšev o tom, rozjel se za nimi a dohoniv je, ve spravedlivém hněvu vlastní pěstí kněžím natloukl. Jest to zají- mavý doklad, že Žižka stavěl svůj vlastní, praktický rozum nad kněžské výklady zákona božího. Jindy opět Žižka vykonal trest na knězi přímo svou rukou. Kněze, který v bitvě u Stráchova dvora u Hradce Králové z Pražské strany nesl archu, zabil slepý Žižka palcátem. Tenkráte šla po prvé archa proti arše, to jest, po prvé bojovali pod obojí
Žižkovy srázky s kněžimi. 43 měst nařídili, „aby nižádnému mistru ani knězi, ani na nižádném rathouse ani kde jinde k sobě do nižádné rady nedali choditi, leč by který byl pro zprávu ze zákona božího od nich povolán. a toto bylo potřebí, a tu kněz radu svou tu učiniv aneb k otázce odpověděv, aby hned pryč šel“, byl to zajisté Žižka, který názoru tomu průchod zjednal. Jest z příhody té patrno, že i Žižka uznával hlavní úkol, který kněžím připadal, aby v případech konání spravedlnosti i jiných potřebách obecných výklad zákona božího z písma činili. Výklad takový o Achiorovi nalézáme v řádu bratrstva Žižkova. Zmínili jsme se již, jak příkře Žižka se zachoval proti výstřed- ním kněžím i samému Korandovi, svému dříve blízkému druhu. V tom měl zajisté Žižka již před tím s některými kněžími tábor- skými rozličné obtíže. Tak když Žižka dne 26. března r. 1421 mínil s Pražany vytáhnouti proti Berounu, počal jakýsi kněz táborský Antoch na rynku Staroměstském kázati o dvou rozích šelmy dle zjevení sv. Jana a brojiti proti mistrům a konšelům Pražským, anť se prý protiví pravdě, nechtíce dopustiti sloužení bez ornátů, což prý jest kacířství tak zjevné, jako kdyby řekl. že prase lítá. Namlouval pak bratřím, aby Pražanům nepomáhali, ale s ním na Tábor se vrátili. Skutečně také někteří vytáhli s knězem Antochem a jinými, nesoucími svátost před vojskem, z Prahy. Žižka uslyšev o tom, rozjel se za nimi a dohoniv je, ve spravedlivém hněvu vlastní pěstí kněžím natloukl. Jest to zají- mavý doklad, že Žižka stavěl svůj vlastní, praktický rozum nad kněžské výklady zákona božího. Jindy opět Žižka vykonal trest na knězi přímo svou rukou. Kněze, který v bitvě u Stráchova dvora u Hradce Králové z Pražské strany nesl archu, zabil slepý Žižka palcátem. Tenkráte šla po prvé archa proti arše, to jest, po prvé bojovali pod obojí
Strana 44
44 Žižkova napominani. mezi sebou, a tu, jak se zdá, Žižka po bitvě, spravedlivým hněvem jsa pohnut, vykonal soud nad knězem nevěrným. Mimo ty a podobné příhody, kde Žižka prudkostí hněvu svého spravedlivého meče trestával, bylo vždy zvykem jeho dříve po- učovati, napomínati, prositi neb hroziti. V nejednom z listů jeho setkáváme se s tímto pochodem myšlenek. Tak zejména v listé Pražanům (č. 5): „A jestliže toho neučiníte a budete chtíti které búře, neb které lži a sváry, rotíce se mezi obcemi, vésti po dnešní den; tehdy my chceme se k tomu přičiniti a mstíti buď kdož buď žádné osoby nevynímajíce.“ A opět v listu Prachatickém (č. 7) „Pakli byste toho neučinili, tehdy bychom věděli, že nepřátel božími a všech bratří Táborských býti chcete.“ Tak i nešťastné. zbloudilé Adamníky teprve pak osudu jejich upálení vydal, když všecko jeho osobní jich napomínání marným zůstalo. Když však dle svého přesvědčení mínil, že nápravy nebo polepšení nadíti se nelze, pak vykonával trest krutě a bez milosrdenství, slibu a proseb nehledě. O tom praví nám již uvedený německý badatel Friedrich von Bezold: „Ohledně ukrutností již dříve jsme na- značili, že jich nelze husitům nikterak větší měrou, než odpůrcům vytýkati. Jednak právě v tomto směru učinili katolíci a Němci počátek, jinak opět husité, vždycky vítězní, ovšem musili dáti průchod hrůzám, které by v opačném případě oni sami nebo ještě ukrutněji byli zkoušeti musili. Dostačí jeden příklad: Na podzim r. 1421 ohlásili kurfiřtové ve vojsku křižáckém, že v zemi české má být vražděno všecko napořád mimo děti, kteří rozum nemají Že pak tento rozkaz nebyl pouhou hrozbou, dokazuje krátce na to zpráva Norimberských, že vše, co německy neumí nebo Čechu se podobá, schytávají, zabíjejí neb upalují. Tyto z německé strany dosvědčené události nemají, pokud nám známo, na straně husítů
44 Žižkova napominani. mezi sebou, a tu, jak se zdá, Žižka po bitvě, spravedlivým hněvem jsa pohnut, vykonal soud nad knězem nevěrným. Mimo ty a podobné příhody, kde Žižka prudkostí hněvu svého spravedlivého meče trestával, bylo vždy zvykem jeho dříve po- učovati, napomínati, prositi neb hroziti. V nejednom z listů jeho setkáváme se s tímto pochodem myšlenek. Tak zejména v listé Pražanům (č. 5): „A jestliže toho neučiníte a budete chtíti které búře, neb které lži a sváry, rotíce se mezi obcemi, vésti po dnešní den; tehdy my chceme se k tomu přičiniti a mstíti buď kdož buď žádné osoby nevynímajíce.“ A opět v listu Prachatickém (č. 7) „Pakli byste toho neučinili, tehdy bychom věděli, že nepřátel božími a všech bratří Táborských býti chcete.“ Tak i nešťastné. zbloudilé Adamníky teprve pak osudu jejich upálení vydal, když všecko jeho osobní jich napomínání marným zůstalo. Když však dle svého přesvědčení mínil, že nápravy nebo polepšení nadíti se nelze, pak vykonával trest krutě a bez milosrdenství, slibu a proseb nehledě. O tom praví nám již uvedený německý badatel Friedrich von Bezold: „Ohledně ukrutností již dříve jsme na- značili, že jich nelze husitům nikterak větší měrou, než odpůrcům vytýkati. Jednak právě v tomto směru učinili katolíci a Němci počátek, jinak opět husité, vždycky vítězní, ovšem musili dáti průchod hrůzám, které by v opačném případě oni sami nebo ještě ukrutněji byli zkoušeti musili. Dostačí jeden příklad: Na podzim r. 1421 ohlásili kurfiřtové ve vojsku křižáckém, že v zemi české má být vražděno všecko napořád mimo děti, kteří rozum nemají Že pak tento rozkaz nebyl pouhou hrozbou, dokazuje krátce na to zpráva Norimberských, že vše, co německy neumí nebo Čechu se podobá, schytávají, zabíjejí neb upalují. Tyto z německé strany dosvědčené události nemají, pokud nám známo, na straně husítů
Strana 45
Ukrutnosti za válek. 45 žádné obdoby, neboť jednotlivé zločiny z nenávisti a rozčilenosti nedají se s tím nikterak srovnávati. Potud německý učenec.35) Táboři sami na synodách svých, jak jsme se shora zmínili. upřímně želeli zločinů takových, jako výprav válečných nespra- vedlivě podniknutých; ale shledali jsme také, že takovéto zločiny byly skutečně jen výminkou. Vždyť husité vůbec a Táboři zvláště první počali hlásati zásadně a prováděti zákonem i skutkem mírnost při trestech, lidskost ve válce a snášelivost u víře. Na- proti tomu nelze upříti, že v téže době Řím kázal a německá říše pokoušela se nelítostným mečem kacířský český národ z obzoru světa vyhubiti úplně! A pokud se samého Žižky týče, máme i souvěkého svědka, kterého nikdo ze strannosti viniti nebude. Opat Ludolf Zaháňský, jenž současné události dosti věrně spisoval, ovšem tak, jak jemu zprávy z doslechu se dostaly, a jehož vypravování jest také věrným ohlasem, jak ještě za živobytí Žižkova o něm ve Slezsku se mluvilo, mezi jiným píše, „že prý Žižka za kněze, kdo by mu jeho přivedl, po dvou kopách grošů sliboval; že je pak ponejvíce pálil, leda když od pravé víry ustoupili a husitské bludy přijali, vyznávali a uznávali a dále hájiti slíbili. Když se prý však o ně- kterém z takových obrácenců později dozvěděl, že od jejich bludů opět odstoupil, tu prý takového jako odpadlíka beze všeho 36) ohledu o život připravil, maje jen sebe a své za pravověrné.“ Nevěříme sice, že by byl Žižka sobě bral příklad z německých sousedů Kutnohorských a že by byl z chudé vojenské pokladny —- 35) O otázce té šíře jedná Palacký, Zur Geschichte des Husitentums, pod záhlavím: Die Gräuel der Husitenkriege, 1868. [Stať vyšla v překladě v čas. Havlíček, 1923, č. 14.] 3*) Tractatus de longaevo schismate v Arch. f. österr. Gesch. 60, 494.
Ukrutnosti za válek. 45 žádné obdoby, neboť jednotlivé zločiny z nenávisti a rozčilenosti nedají se s tím nikterak srovnávati. Potud německý učenec.35) Táboři sami na synodách svých, jak jsme se shora zmínili. upřímně želeli zločinů takových, jako výprav válečných nespra- vedlivě podniknutých; ale shledali jsme také, že takovéto zločiny byly skutečně jen výminkou. Vždyť husité vůbec a Táboři zvláště první počali hlásati zásadně a prováděti zákonem i skutkem mírnost při trestech, lidskost ve válce a snášelivost u víře. Na- proti tomu nelze upříti, že v téže době Řím kázal a německá říše pokoušela se nelítostným mečem kacířský český národ z obzoru světa vyhubiti úplně! A pokud se samého Žižky týče, máme i souvěkého svědka, kterého nikdo ze strannosti viniti nebude. Opat Ludolf Zaháňský, jenž současné události dosti věrně spisoval, ovšem tak, jak jemu zprávy z doslechu se dostaly, a jehož vypravování jest také věrným ohlasem, jak ještě za živobytí Žižkova o něm ve Slezsku se mluvilo, mezi jiným píše, „že prý Žižka za kněze, kdo by mu jeho přivedl, po dvou kopách grošů sliboval; že je pak ponejvíce pálil, leda když od pravé víry ustoupili a husitské bludy přijali, vyznávali a uznávali a dále hájiti slíbili. Když se prý však o ně- kterém z takových obrácenců později dozvěděl, že od jejich bludů opět odstoupil, tu prý takového jako odpadlíka beze všeho 36) ohledu o život připravil, maje jen sebe a své za pravověrné.“ Nevěříme sice, že by byl Žižka sobě bral příklad z německých sousedů Kutnohorských a že by byl z chudé vojenské pokladny —- 35) O otázce té šíře jedná Palacký, Zur Geschichte des Husitentums, pod záhlavím: Die Gräuel der Husitenkriege, 1868. [Stať vyšla v překladě v čas. Havlíček, 1923, č. 14.] 3*) Tractatus de longaevo schismate v Arch. f. österr. Gesch. 60, 494.
Strana 46
- — Kněží a kázeň. 46 bratrské mohl takových nákladů vésti; ale kdyby líčení opatovo i doslovně na pravdě se zakládalo, byl by Žižka prováděl jen slabou odvetu za to, co tehdáž Němci domácí, vojska cizí neb i strana pod jednou v Čechách proti husitům páchala. Tolik však pravdy můžeme s jistotou ze zprávy té čerpati, že Žižka jen odpadlictví, když polepšení již neočekával, aneb zjevné hříchy a pak ovšem bez milosti na kněžích trestal. V tomto smyslu pak svědectví to úplně se shoduje s činy jeho a zprávami, odjinud nám známými. Že zásada tato nebyla pouze osobním názorem Žižkovým, ale že jiní vyčetli ji ze zákona božího a obecně schvalovali, toho na- lézám doklad ve výpovědi devatenácti rozsudí mezi Pražany Staro- i Novoměstskými, dne 5. února 1422 vydané, mezi kterými ovšem vedle Žižky, vítěze u Habrů, seděli nejpřednější z panstva strany pod obojí v Čechách, i též dva páni moravští, zemané češti a hejtmané Jan Roháč a Zbyněk z Buchova, a Pražský hejtman Jan Hvězda z Vícemilic. Tam čteme, že kdyby který kněz nechtěl poslušen býti čtyř mistrův ustanovených a mimo jich vůli které kusy vedl neřádně nebo búřil kterú obec nebo kázal věci, které by ze zákona božího dovésti nemohl, a to těmi čtyřmi mistry uká- záno bylo a provedeno, takový každý má z obcí vyhnán býti. a pak-li by od těch mistrův k tomu usazených shledán byl neustupně, tehdy buď nad jeho životem popraveno, jakožto nad bludným, neustupným sluší.“ Dost možná, že právě v tomto přísném nařízení ohlašoval se vliv a náhled Žižkův, ačkoliv zvláště na straně pražské bylo. jak ze svědectví Vavřince z Březové souditi můžeme, mnoho jiných mužů, kteří počátek všeho zlého hledali v přílišnostech kněžstva zvláště táborského. Mimo náboženské přesvědčení měl Žižka ještě jiný důvod, pro který jej přílišnosti a nerozum jisté
- — Kněží a kázeň. 46 bratrské mohl takových nákladů vésti; ale kdyby líčení opatovo i doslovně na pravdě se zakládalo, byl by Žižka prováděl jen slabou odvetu za to, co tehdáž Němci domácí, vojska cizí neb i strana pod jednou v Čechách proti husitům páchala. Tolik však pravdy můžeme s jistotou ze zprávy té čerpati, že Žižka jen odpadlictví, když polepšení již neočekával, aneb zjevné hříchy a pak ovšem bez milosti na kněžích trestal. V tomto smyslu pak svědectví to úplně se shoduje s činy jeho a zprávami, odjinud nám známými. Že zásada tato nebyla pouze osobním názorem Žižkovým, ale že jiní vyčetli ji ze zákona božího a obecně schvalovali, toho na- lézám doklad ve výpovědi devatenácti rozsudí mezi Pražany Staro- i Novoměstskými, dne 5. února 1422 vydané, mezi kterými ovšem vedle Žižky, vítěze u Habrů, seděli nejpřednější z panstva strany pod obojí v Čechách, i též dva páni moravští, zemané češti a hejtmané Jan Roháč a Zbyněk z Buchova, a Pražský hejtman Jan Hvězda z Vícemilic. Tam čteme, že kdyby který kněz nechtěl poslušen býti čtyř mistrův ustanovených a mimo jich vůli které kusy vedl neřádně nebo búřil kterú obec nebo kázal věci, které by ze zákona božího dovésti nemohl, a to těmi čtyřmi mistry uká- záno bylo a provedeno, takový každý má z obcí vyhnán býti. a pak-li by od těch mistrův k tomu usazených shledán byl neustupně, tehdy buď nad jeho životem popraveno, jakožto nad bludným, neustupným sluší.“ Dost možná, že právě v tomto přísném nařízení ohlašoval se vliv a náhled Žižkův, ačkoliv zvláště na straně pražské bylo. jak ze svědectví Vavřince z Březové souditi můžeme, mnoho jiných mužů, kteří počátek všeho zlého hledali v přílišnostech kněžstva zvláště táborského. Mimo náboženské přesvědčení měl Žižka ještě jiný důvod, pro který jej přílišnosti a nerozum jisté
Strana 47
47 Žižkovy tresty jsou odvety. části kněží táborských naplňoval hořkostí a hněvem. Bylo to právě zření jeho ke skutkům a praktickým výsledkům, kterých sí hleděl nejvíce, a při kterých jemu kněží byli často překážkou — jak jsme viděli při knězi Antochovi — nepředvídanou a tudy tím mrzutější. Nazvali jsme již Žižku ve věcech náboženského přesvědčení nesnášelivým a zmínili jsme se také, že právě opravdovost pře- svědčení jeho byla toho příčinou, že ty, kteří čtyři kusy Pražské nevedli a nehájili, přímo měl za kacíře. Přece však způsob pokračování jeho proti nevěrným laikům lišil se podstatně a byl mnohem mírnější, než proti kněžím. Platný o tom důkaz po- dává nám zásada v manifestu jeho strany vyslovená, že nechtí mezi sebou, ani u vojště, v hradech, tvrzích, městečkách a vsich jich trpěti, „ale všecky všude napomínati, raditi, puditi, honiti k tomu dobrému pomocí pána boha“. Proto zdá se mně výrok o něm pronesený?7) až příliš přísný, dle něhož prý „pro zákon boží plnil a vraždil nemilosrdně všecky ty, kteří dle něho živi nebyli“ Kdyby letopisci dob těch nebyli zpravidla zaznamenávali holé události a jen pouze jako výminkou uváděli, proč se tak a nejinak stalo, mohli bychom dojista provésti důkazy podrobné, že pří- pady ukrutného řádění mečem i ohněm, které se neděly proti vůli Žižkově zuřivým vojskem, nýbrž přímo nebo patrně z jeho vůle, byly vždy jen trestem neb odvetou v duchu jeho doby zaslouženou. Takovou výminkou jest na příklad paměť starého letopisu českého, že Žižka kázal v Libochovicích (r. 1424) veřejně upáliti čtyry mnichy, protože byli násilníci panen a pani. Uvedu jiný případ podrobnější. Vavřinec z Březové vypravuje o ukrutnostech Táborů, že prý 87) Palacký, III, 1. 533.
47 Žižkovy tresty jsou odvety. části kněží táborských naplňoval hořkostí a hněvem. Bylo to právě zření jeho ke skutkům a praktickým výsledkům, kterých sí hleděl nejvíce, a při kterých jemu kněží byli často překážkou — jak jsme viděli při knězi Antochovi — nepředvídanou a tudy tím mrzutější. Nazvali jsme již Žižku ve věcech náboženského přesvědčení nesnášelivým a zmínili jsme se také, že právě opravdovost pře- svědčení jeho byla toho příčinou, že ty, kteří čtyři kusy Pražské nevedli a nehájili, přímo měl za kacíře. Přece však způsob pokračování jeho proti nevěrným laikům lišil se podstatně a byl mnohem mírnější, než proti kněžím. Platný o tom důkaz po- dává nám zásada v manifestu jeho strany vyslovená, že nechtí mezi sebou, ani u vojště, v hradech, tvrzích, městečkách a vsich jich trpěti, „ale všecky všude napomínati, raditi, puditi, honiti k tomu dobrému pomocí pána boha“. Proto zdá se mně výrok o něm pronesený?7) až příliš přísný, dle něhož prý „pro zákon boží plnil a vraždil nemilosrdně všecky ty, kteří dle něho živi nebyli“ Kdyby letopisci dob těch nebyli zpravidla zaznamenávali holé události a jen pouze jako výminkou uváděli, proč se tak a nejinak stalo, mohli bychom dojista provésti důkazy podrobné, že pří- pady ukrutného řádění mečem i ohněm, které se neděly proti vůli Žižkově zuřivým vojskem, nýbrž přímo nebo patrně z jeho vůle, byly vždy jen trestem neb odvetou v duchu jeho doby zaslouženou. Takovou výminkou jest na příklad paměť starého letopisu českého, že Žižka kázal v Libochovicích (r. 1424) veřejně upáliti čtyry mnichy, protože byli násilníci panen a pani. Uvedu jiný případ podrobnější. Vavřinec z Březové vypravuje o ukrutnostech Táborů, že prý 87) Palacký, III, 1. 533.
Strana 48
48 Prachaticke ukrutnosti. nejvíce kostely a kláštery, ale i lid světský i duchovní nelidsky upalovali. Tak právě prý v Prachaticích krvavé ruce Táborů, dobyvše města, 135 lidí cepy a mečem jako prý zvěř v ulicích ukrutně pobili, a 85 v sakristii kostela, sudy a slámu zapálivše, beze všeho milosrdenství upálili, ačkoliv na kolenou, sepnutýma a k nebi zdviženýma rukama usedavě prosili, aby nebohým dali času na pokání, že vše chtí činiti, čeho sobé přejí. Kdyby tentýž Vavřinec z Březové tutéž událost na jiném místě se vším, co předcházelo, nevypravoval, byl by dojem tohoto krvavého díla ovšem ještě hroznější. Slyšme, jak tu vypravuje: „Táboři, majíce tenkrát Písek osazený, želeli nátisků svých sousedů Prachatických, kterými věrné zákonu božímu pronásle- dovali. Když Táboři (v dubnu r. 1420). spálivše a částečně pobořivše zdi města Prachatic, odtud se vzdálili, vrátili se někteří z protivníků opět, kteří strachem před Tábory byli utekli, a spravivše poněkud domy a zdi zouplna, počali veškeré pod obojí způsobou hrozně pronásledovati; některé uvrhli do žaláře, aby je k odpřisáhnutí přinutili, jiné, vzavše jim jejich statky, z města vyhnali, a co horšího jest, dva neb tři horlitele zákona nevinně spálili, mezi nimiž byl kněz Ondřej z Výrova, dříve zvoník Prachatický, jehož z pole jeho zdvihli, a že obrazy ničil, nelidsky spálili. Pročež Žižka, hejtman Táborský, svrchupsaného dne (12. listopadu 1420) s bratřími a sestrami s tělem božím v čele vytrhl proti Prachaticům; to měšťané zvěděvše, zavřeli brány a k obraně na zdech se hotovili. Tu Žižka přiblíživ se, je zprvu smířlivě oslovil, řka: „Otevřte brány a nechte nás pokojně s tělem božím a kněžími do města, slibujeme vám, že nemáte ani na těle ani na statcích škod utrpěti.“ Tito však rouhajíce se, odpověděli: „Není nám třeba vašeho těla Kristova, ani vašich kněží, máme tělo Kristovo i kněze, kteří nám dostačí.“
48 Prachaticke ukrutnosti. nejvíce kostely a kláštery, ale i lid světský i duchovní nelidsky upalovali. Tak právě prý v Prachaticích krvavé ruce Táborů, dobyvše města, 135 lidí cepy a mečem jako prý zvěř v ulicích ukrutně pobili, a 85 v sakristii kostela, sudy a slámu zapálivše, beze všeho milosrdenství upálili, ačkoliv na kolenou, sepnutýma a k nebi zdviženýma rukama usedavě prosili, aby nebohým dali času na pokání, že vše chtí činiti, čeho sobé přejí. Kdyby tentýž Vavřinec z Březové tutéž událost na jiném místě se vším, co předcházelo, nevypravoval, byl by dojem tohoto krvavého díla ovšem ještě hroznější. Slyšme, jak tu vypravuje: „Táboři, majíce tenkrát Písek osazený, želeli nátisků svých sousedů Prachatických, kterými věrné zákonu božímu pronásle- dovali. Když Táboři (v dubnu r. 1420). spálivše a částečně pobořivše zdi města Prachatic, odtud se vzdálili, vrátili se někteří z protivníků opět, kteří strachem před Tábory byli utekli, a spravivše poněkud domy a zdi zouplna, počali veškeré pod obojí způsobou hrozně pronásledovati; některé uvrhli do žaláře, aby je k odpřisáhnutí přinutili, jiné, vzavše jim jejich statky, z města vyhnali, a co horšího jest, dva neb tři horlitele zákona nevinně spálili, mezi nimiž byl kněz Ondřej z Výrova, dříve zvoník Prachatický, jehož z pole jeho zdvihli, a že obrazy ničil, nelidsky spálili. Pročež Žižka, hejtman Táborský, svrchupsaného dne (12. listopadu 1420) s bratřími a sestrami s tělem božím v čele vytrhl proti Prachaticům; to měšťané zvěděvše, zavřeli brány a k obraně na zdech se hotovili. Tu Žižka přiblíživ se, je zprvu smířlivě oslovil, řka: „Otevřte brány a nechte nás pokojně s tělem božím a kněžími do města, slibujeme vám, že nemáte ani na těle ani na statcích škod utrpěti.“ Tito však rouhajíce se, odpověděli: „Není nám třeba vašeho těla Kristova, ani vašich kněží, máme tělo Kristovo i kněze, kteří nám dostačí.“
Strana 49
Důvod krutého ztrestáni Prachatic. 49 Když to Žižka uslyšel, zvolal vysokým hlasem: „Přisahám dnes bohu, jestli vás dnes mocí dobudu, nebudu z vás žádného živiti, ale všecky dám utratiti, kolikž vás bude.“ Tu hned dal znamení bratřím k útoku, a ti, se všech stran na město udeřivše, brzo na mnohých místech řebříky postavivše, mocí přes zdě do města se dostali, neboť střelci a pračata táborští zabraňovali sousedům, kteří puškami, smolou a kameny se bránili, aby nemohli ani přes zeď vyhlédnouti. Když Táboři takto na několika místech zeď slezli, některé hned na zdi cepy skolili, jiné pronásledujíce v ulicích, jako zvěř pobilí. Když pak otevřeli bránu, vešli ostatní bratří a sestry s tělem Kristovým zpívajíce do města; zde pak rozdělivše se po domech, plenili; tu a tam, kde skryté muže nalezli, odpouštějíce ženám i dětem, ukrutně ubíjeli nebo zajaté před Žižku vedli. Ty všecky až asi na sedm věrných Žižka kázal v sakristii zavříti; a když 85 muži těsně stojícími byla naplněna, Žižka všecky kázal spáliti, ačkoliv sepiatýma rukama pro lásku boží prosili, aby jim život byl darován, aby svých hříchů mohli se káti a veškerou vůli jejich vyplniti. Táboři však jakoby hluší, slzavých těchto proseb neslyšíce, vysmolené sudy se slámou zapálenou nad hlavy v sakristii zavřených házeli a je tak kouřem i ohněm zadusili a pak sbořivše nad sakristií klenutí, hrob jim připravili. Ze zabitých asi 130 po ulicích ležících některé pohřbili, jiné do studně jednoho občana uvrhli, a vyhnavše ženy a dětí, sami město osadili a ohradili se příkopy pilně vlastní rukou zdělanými. Z dvojího vypravování Vavřincova o příběhu tomto dobře můžeme poznati, do jaké míry žaloby jeho na ukrutnosti Táborské bývají odůvodněny. Vynecháním toho, co předcházelo, nabývá událost jiného světla. Z vypravování Vavřincova srozumívám, že mimo vše, co před-
Důvod krutého ztrestáni Prachatic. 49 Když to Žižka uslyšel, zvolal vysokým hlasem: „Přisahám dnes bohu, jestli vás dnes mocí dobudu, nebudu z vás žádného živiti, ale všecky dám utratiti, kolikž vás bude.“ Tu hned dal znamení bratřím k útoku, a ti, se všech stran na město udeřivše, brzo na mnohých místech řebříky postavivše, mocí přes zdě do města se dostali, neboť střelci a pračata táborští zabraňovali sousedům, kteří puškami, smolou a kameny se bránili, aby nemohli ani přes zeď vyhlédnouti. Když Táboři takto na několika místech zeď slezli, některé hned na zdi cepy skolili, jiné pronásledujíce v ulicích, jako zvěř pobilí. Když pak otevřeli bránu, vešli ostatní bratří a sestry s tělem Kristovým zpívajíce do města; zde pak rozdělivše se po domech, plenili; tu a tam, kde skryté muže nalezli, odpouštějíce ženám i dětem, ukrutně ubíjeli nebo zajaté před Žižku vedli. Ty všecky až asi na sedm věrných Žižka kázal v sakristii zavříti; a když 85 muži těsně stojícími byla naplněna, Žižka všecky kázal spáliti, ačkoliv sepiatýma rukama pro lásku boží prosili, aby jim život byl darován, aby svých hříchů mohli se káti a veškerou vůli jejich vyplniti. Táboři však jakoby hluší, slzavých těchto proseb neslyšíce, vysmolené sudy se slámou zapálenou nad hlavy v sakristii zavřených házeli a je tak kouřem i ohněm zadusili a pak sbořivše nad sakristií klenutí, hrob jim připravili. Ze zabitých asi 130 po ulicích ležících některé pohřbili, jiné do studně jednoho občana uvrhli, a vyhnavše ženy a dětí, sami město osadili a ohradili se příkopy pilně vlastní rukou zdělanými. Z dvojího vypravování Vavřincova o příběhu tomto dobře můžeme poznati, do jaké míry žaloby jeho na ukrutnosti Táborské bývají odůvodněny. Vynecháním toho, co předcházelo, nabývá událost jiného světla. Z vypravování Vavřincova srozumívám, že mimo vše, co před-
Strana 50
50 SVedecivi Vabrince z Brezově. cházelo, rouhání se Prachatických tělu božímu, které v pokři- kování jejich shledával. Žižku o zlomyslnosti a nepolepšitel- nosti jejich úplně přesvědčilo a k strašné přísaze, kterou pak doslovně dodržel, přimělo. Zneuctění těla božího považováno bylo za nejtěžší zločin a hřích smrtelný, a z vypravování kronikářů doby té dobře cítíme hrůzu, s kterou o podobných činech, které se tu a tam v bouřlivých těch dobách sběhly, vypravují.5) Žižka bojoval za svoje hesla mečem i ohněm, ovšem krutě. však ve způsobu svého věku. A při tom prováděl úkol tento s opravdovostí a důsledností neobyčejnou. Není tedy divu, že byl od svých nepřátel právě tak rozhodně za živa i po smrti ne- náviděn a haněn, jako od svých jako věrný bratr milován, ba zbožňován. Významné jest, že na příklad Vavřinec z Březové rozhodný straník Pražských mistrů, který nejtěžší žaloby v ne- prospěch Táborů pronáší, jejich ukrutnosti a výstřednosti do nejhoršího světla staví a tím se stal žalobníkem jejich nejne- bezpečnějším, s úctou mluví o Žižkovi, jeho neobyčejnou odvahu a udatnost a velké činy vojenské při úplné slepotě vykonané na několika místech velebí, jej horlitelem pro zákon boží obzvlášt- ním nazývaje. Okolnost ta potvrzuje jednak, co jsme nahoře již pověděli, že Žižka v názorech svých věroučných nelišil se od mírných kališníkův a nebyl přivržencem novot Táborských, jednak však též dokazuje, že Žižka nebyl v jednání svém zu- řivcem, jak pozdější věk neustále zvykl sobě jej líčiti, aneb - . 38) Nepochybuji také, že zprávy, jak Vavřince z Březové, tak Bartoška z Drahonic o účastenství Žižky při vybití radnice novoměstské v čer- venci r. 1420 a pomstě na konšelích, kterým ovšem vina zneuctění procesi s tělem božím v čele dávána byla, zakládají se na pravdě, a že Žižka, účastniv se průvodu toho, byl nejpřednějším mezi těmi, jenž ohavnost tu hned na místě pomstili.
50 SVedecivi Vabrince z Brezově. cházelo, rouhání se Prachatických tělu božímu, které v pokři- kování jejich shledával. Žižku o zlomyslnosti a nepolepšitel- nosti jejich úplně přesvědčilo a k strašné přísaze, kterou pak doslovně dodržel, přimělo. Zneuctění těla božího považováno bylo za nejtěžší zločin a hřích smrtelný, a z vypravování kronikářů doby té dobře cítíme hrůzu, s kterou o podobných činech, které se tu a tam v bouřlivých těch dobách sběhly, vypravují.5) Žižka bojoval za svoje hesla mečem i ohněm, ovšem krutě. však ve způsobu svého věku. A při tom prováděl úkol tento s opravdovostí a důsledností neobyčejnou. Není tedy divu, že byl od svých nepřátel právě tak rozhodně za živa i po smrti ne- náviděn a haněn, jako od svých jako věrný bratr milován, ba zbožňován. Významné jest, že na příklad Vavřinec z Březové rozhodný straník Pražských mistrů, který nejtěžší žaloby v ne- prospěch Táborů pronáší, jejich ukrutnosti a výstřednosti do nejhoršího světla staví a tím se stal žalobníkem jejich nejne- bezpečnějším, s úctou mluví o Žižkovi, jeho neobyčejnou odvahu a udatnost a velké činy vojenské při úplné slepotě vykonané na několika místech velebí, jej horlitelem pro zákon boží obzvlášt- ním nazývaje. Okolnost ta potvrzuje jednak, co jsme nahoře již pověděli, že Žižka v názorech svých věroučných nelišil se od mírných kališníkův a nebyl přivržencem novot Táborských, jednak však též dokazuje, že Žižka nebyl v jednání svém zu- řivcem, jak pozdější věk neustále zvykl sobě jej líčiti, aneb - . 38) Nepochybuji také, že zprávy, jak Vavřince z Březové, tak Bartoška z Drahonic o účastenství Žižky při vybití radnice novoměstské v čer- venci r. 1420 a pomstě na konšelích, kterým ovšem vina zneuctění procesi s tělem božím v čele dávána byla, zakládají se na pravdě, a že Žižka, účastniv se průvodu toho, byl nejpřednějším mezi těmi, jenž ohavnost tu hned na místě pomstili.
Strana 51
Pražská nesnášelivost a surovost ciziny. 51 alespoň nebyl horším, než „umírnění“ straníci jeho v Praze. On byl jen přísným, důsledným a bezohledným vykonavatelem trestů, jak přesvědčen byl, spravedlivých dle zákona božího. Nesmíme při posuzování jeho nikdy zapomínati na názory věku jeho, v kterém žil, kde na příklad Vavřinec z Březové, tentýž mistr Pražský, mírný kališník a žalobník na Tábory, provází zprávu o pobití všech Adamníkův obojího pohlaví až na jednoho slovy: Gloria tibi Domine! Sláva Bohu! a podobně na jiném místě zprávu o spálení ševce Václava v sudě pro jeho přesvědčení pikartské rovněž povzdechem: Deo gracias! Z těchto vzdechův stranického mistra Pražského poznáváme, že sdílel úplně slabost při straně Pražské obyčejnou: nesnášelivost, a z nesrovnalosti. s jakou vypravuje o příběhu prachatickém — jen Tábory vině, ačkoliv nemohl zamlčeti, že vše dělo se na přímý rozkaz Žizkův — můžeme směle souditi, že by byl Žižkovi krutost z podobného pramene vzniklou rád odpustil, jen kdyby jemu tím nebyla ušla příležitost. Táborům opět jednou zatopiti. K charakteristice 15. století dotýkám se zběžně jediným pří- kladem, že dle řádů vojenských u Švýcarů psaným bylo zákonem ještě ve válkách burgundských (v létech 1468—1484), že v boji nemá nikdo živen býti, ale že sluší pokud možná každého ne- přítele zabíti. Dle zvyku jejich bývaly také posádky hradů a tvrzí dobytých napořád pobíjeny a zajatí popravování. Staly-li se po- dobné porážky od husitů, bylo to výminkou, zaviněnou poraže- nými nepřáteli vlastní ukrutností neb urputností. Žižka byl brzy po svém veřejném vystoupení postrachem svých nepřátel. Nebylo to zajisté pouze pro tvrdost jeho válečné me- tody a krutost jeho vojska, nýbrž rovněž a ještě spíše pro pádnost jeho cepů, hbitost jeho vojsk a nevyčerpatelný vojenský důvtip, kterým dovedl vždy a vždycky s hrstkou svých bratří nejen ne-
Pražská nesnášelivost a surovost ciziny. 51 alespoň nebyl horším, než „umírnění“ straníci jeho v Praze. On byl jen přísným, důsledným a bezohledným vykonavatelem trestů, jak přesvědčen byl, spravedlivých dle zákona božího. Nesmíme při posuzování jeho nikdy zapomínati na názory věku jeho, v kterém žil, kde na příklad Vavřinec z Březové, tentýž mistr Pražský, mírný kališník a žalobník na Tábory, provází zprávu o pobití všech Adamníkův obojího pohlaví až na jednoho slovy: Gloria tibi Domine! Sláva Bohu! a podobně na jiném místě zprávu o spálení ševce Václava v sudě pro jeho přesvědčení pikartské rovněž povzdechem: Deo gracias! Z těchto vzdechův stranického mistra Pražského poznáváme, že sdílel úplně slabost při straně Pražské obyčejnou: nesnášelivost, a z nesrovnalosti. s jakou vypravuje o příběhu prachatickém — jen Tábory vině, ačkoliv nemohl zamlčeti, že vše dělo se na přímý rozkaz Žizkův — můžeme směle souditi, že by byl Žižkovi krutost z podobného pramene vzniklou rád odpustil, jen kdyby jemu tím nebyla ušla příležitost. Táborům opět jednou zatopiti. K charakteristice 15. století dotýkám se zběžně jediným pří- kladem, že dle řádů vojenských u Švýcarů psaným bylo zákonem ještě ve válkách burgundských (v létech 1468—1484), že v boji nemá nikdo živen býti, ale že sluší pokud možná každého ne- přítele zabíti. Dle zvyku jejich bývaly také posádky hradů a tvrzí dobytých napořád pobíjeny a zajatí popravování. Staly-li se po- dobné porážky od husitů, bylo to výminkou, zaviněnou poraže- nými nepřáteli vlastní ukrutností neb urputností. Žižka byl brzy po svém veřejném vystoupení postrachem svých nepřátel. Nebylo to zajisté pouze pro tvrdost jeho válečné me- tody a krutost jeho vojska, nýbrž rovněž a ještě spíše pro pádnost jeho cepů, hbitost jeho vojsk a nevyčerpatelný vojenský důvtip, kterým dovedl vždy a vždycky s hrstkou svých bratří nejen ne-
Strana 52
52 Žižka postrachem nepřátel. příteli odolati, ale je zpravidla též k hanebnému útěku přivésti. Přepamátné boje u Nekměře, u Sudoměře, na hoře Vítkově a u Boru, které vítězně a vždy proti mnohonásobně četnějšímu nepříteli slavně skončil, staly se brzo pověstnými. Již u Sudo- měře pán bůh divem pomáhal, že slunce zašlo před časem za horu, a nepřátelé to vidouce, v mnoho hlasův mluvili: Mé kopí jich nebode, můj meč jich neseče a můj samostříl jich nestřílí! Tak víra i pověra rozšiřovala postrach před jeho vojsky. Z dopisu Vodňanských (28. srpna 1420) panu Oldřichovi z Rožmberka mluví neméně zvláštní úzkost před Žižkou: — — a takéť, pane .. ... Jistáť jest věc, žeť jest na Písku Žižka — milý, žalujemť na své žoldnéře, že když sú zvěděli Žižku na Písku, tehdáž sú od nás pryč odjeli ihned. Protož milý pane, rač spomenúti naši sirobu a rač nás opatřiti; neb nebude-li boha a TMti, tehdy my zahynem a králův zámek ztratíme.“ A Žižka byl sobě vědom této moci svého jména a dovedl jeho užíti. Když rok potom, ztrativ před Rabím druhé oko své, v Praze se hojil a lékaři žádnou naději, že by zraku nabyl, nedávali, vyjel úplný slepec s Pražany po neštěstí jejich u Mostu proti Míšňanům, aby prý Němcům alespoň strachu nahnal. A Míšňané o tom uslyševše dříve než vojsko k Lounům dojelo, ze země se vytratili. Když Žižka, dobývaje Krasikova, vojskem již hřeben hory byl obsadil, obával se právem Bohuslav ze Švamberka, že kdyby jeho Táboři mocí dobyli, ani posádku, ani jeho by neživili. Na jeho naléhání dosáhl toho, ač prý s obtíží pan Petr Zmrzlík u Táborů. že mu život darovali. Mělť ovšem pan Bohuslav, do té doby nej- úhlavnější protivník husitů, špatné svědomí. Podobně Litoměřičtí vzdali se raději Pražanům než Žižkovi. který jich obléhal. Také jim asi tanuly na mysli hříchy, kterých
52 Žižka postrachem nepřátel. příteli odolati, ale je zpravidla též k hanebnému útěku přivésti. Přepamátné boje u Nekměře, u Sudoměře, na hoře Vítkově a u Boru, které vítězně a vždy proti mnohonásobně četnějšímu nepříteli slavně skončil, staly se brzo pověstnými. Již u Sudo- měře pán bůh divem pomáhal, že slunce zašlo před časem za horu, a nepřátelé to vidouce, v mnoho hlasův mluvili: Mé kopí jich nebode, můj meč jich neseče a můj samostříl jich nestřílí! Tak víra i pověra rozšiřovala postrach před jeho vojsky. Z dopisu Vodňanských (28. srpna 1420) panu Oldřichovi z Rožmberka mluví neméně zvláštní úzkost před Žižkou: — — a takéť, pane .. ... Jistáť jest věc, žeť jest na Písku Žižka — milý, žalujemť na své žoldnéře, že když sú zvěděli Žižku na Písku, tehdáž sú od nás pryč odjeli ihned. Protož milý pane, rač spomenúti naši sirobu a rač nás opatřiti; neb nebude-li boha a TMti, tehdy my zahynem a králův zámek ztratíme.“ A Žižka byl sobě vědom této moci svého jména a dovedl jeho užíti. Když rok potom, ztrativ před Rabím druhé oko své, v Praze se hojil a lékaři žádnou naději, že by zraku nabyl, nedávali, vyjel úplný slepec s Pražany po neštěstí jejich u Mostu proti Míšňanům, aby prý Němcům alespoň strachu nahnal. A Míšňané o tom uslyševše dříve než vojsko k Lounům dojelo, ze země se vytratili. Když Žižka, dobývaje Krasikova, vojskem již hřeben hory byl obsadil, obával se právem Bohuslav ze Švamberka, že kdyby jeho Táboři mocí dobyli, ani posádku, ani jeho by neživili. Na jeho naléhání dosáhl toho, ač prý s obtíží pan Petr Zmrzlík u Táborů. že mu život darovali. Mělť ovšem pan Bohuslav, do té doby nej- úhlavnější protivník husitů, špatné svědomí. Podobně Litoměřičtí vzdali se raději Pražanům než Žižkovi. který jich obléhal. Také jim asi tanuly na mysli hříchy, kterých
Strana 53
*- Žižkova přisnost a kázeň. 53 se za doby pobytu u nich krále Zikmunda byli proti spolu- sousedům pod obojí dopustili! Žižka byl povoláním vojín. Veškeré jednání jeho řídilo se spravedlivou přísností, stavu tomu přiměřenou. Proto hájil uznané řády a autority vrchností, chtěl, aby čest byla vzdávána i poslušnost zachována, a zvláště ve vojště žádal neobmezenou poslušnost k starším nebo-li k hejtmanům od kohokolivěk, bez rozdílu řádu, žádných osob nevyjímaje. O řádném poslušenství a úctě k vrchnosti vícekráte horlí v listech svých. Tak (11. června 1422) Pražanům přísně při- kazuje, aby starší své, jakožto purkmistry, konšely, obecné a rychtáře v čest měli, a aby před těmito, kdožby měli s kým co činiti, buďto o zboží nebo o jiné věci, bez rocení, bez sbírání byli před nimi, řádně každý se svú pří. S důrazem zvěstuje přátelům svým, že s Táborskými se srovnal, že se dobrovolně poddali, chtíce jemu býti poslušni jakožto kdy. A ve vojenském řádu svém zvláště připomíná řádné poslušenství, neboť prý skrze neposlušenství a neřádné výtržky veliké škody brávali na bratřích i na statcích a hanbu od nepřátel božích a svých trpěli. Tvrdá kázeň jeho byla také vůbec v ústech lidu známá. Zdá se nám a není divu, že Žižka jako vojevůdce a jako ne- přemožený vojevůdce nerad jinou autoritu mimo pána boha a své vlastní opravdové přesvědčení uznával. Alespoň odporu nikde netrpěl a štěstí zbraní jeho ovšem dávalo jemu naveskrz za právo. Co do povahy nebyl člověkem chladným, vypočítavým, ale temperamentem živý a přímý a nepřítel pokrytství. Při vznětli- vosti povahy své byl nedůtklivý, někdy snad i prchlý, a snadno zaplála tvář jeho hněvem spravedlivým. Nebyl diplomat aniž přítel chladných forem zdvořilých. Tuto drsnost povahy své Žižka ani v dopisech svých netajil a rád pouštěl bez ohledu na
*- Žižkova přisnost a kázeň. 53 se za doby pobytu u nich krále Zikmunda byli proti spolu- sousedům pod obojí dopustili! Žižka byl povoláním vojín. Veškeré jednání jeho řídilo se spravedlivou přísností, stavu tomu přiměřenou. Proto hájil uznané řády a autority vrchností, chtěl, aby čest byla vzdávána i poslušnost zachována, a zvláště ve vojště žádal neobmezenou poslušnost k starším nebo-li k hejtmanům od kohokolivěk, bez rozdílu řádu, žádných osob nevyjímaje. O řádném poslušenství a úctě k vrchnosti vícekráte horlí v listech svých. Tak (11. června 1422) Pražanům přísně při- kazuje, aby starší své, jakožto purkmistry, konšely, obecné a rychtáře v čest měli, a aby před těmito, kdožby měli s kým co činiti, buďto o zboží nebo o jiné věci, bez rocení, bez sbírání byli před nimi, řádně každý se svú pří. S důrazem zvěstuje přátelům svým, že s Táborskými se srovnal, že se dobrovolně poddali, chtíce jemu býti poslušni jakožto kdy. A ve vojenském řádu svém zvláště připomíná řádné poslušenství, neboť prý skrze neposlušenství a neřádné výtržky veliké škody brávali na bratřích i na statcích a hanbu od nepřátel božích a svých trpěli. Tvrdá kázeň jeho byla také vůbec v ústech lidu známá. Zdá se nám a není divu, že Žižka jako vojevůdce a jako ne- přemožený vojevůdce nerad jinou autoritu mimo pána boha a své vlastní opravdové přesvědčení uznával. Alespoň odporu nikde netrpěl a štěstí zbraní jeho ovšem dávalo jemu naveskrz za právo. Co do povahy nebyl člověkem chladným, vypočítavým, ale temperamentem živý a přímý a nepřítel pokrytství. Při vznětli- vosti povahy své byl nedůtklivý, někdy snad i prchlý, a snadno zaplála tvář jeho hněvem spravedlivým. Nebyl diplomat aniž přítel chladných forem zdvořilých. Tuto drsnost povahy své Žižka ani v dopisech svých netajil a rád pouštěl bez ohledu na
Strana 54
54 Žižkova osobní povaha. osoby uzdu nevoli své, vůbec rád sobě zaláteřil. Tak Táborským kněžím pikartů, kacířů a ševců dával; vynadal Korybutovi, na- zývaje ho knížetem vražedlným a paličem proklatým; podobně učinil v srpnu r. 1421 v odpovědném listu svém markrabím Míšenským a Fridrichovi mladšímu, lantkrabí Durynskému, za- tvrzelých kacířů, vražedníků a nectných krve prolévačů jim dávaje. Pro tuto právě zmíněnou povahu svoji nebyl ani zarputilým, ani nepřístupným. Mírnými domluvami s důvody, zvláště při styku osobním ne nesnadno dával se udobřiti. Tak dovedl Korybut hněv jeho při osobním styku ukonejšiti, až i v srdečnou laskavost obrátiti. A mladý kněz Rokycana dovedl výmluvnosti svojí na Špitálském poli a zajisté dotknutím se jemnějších strun citu v srdci jeho odvrátiti zkázu slepým vojevodou nevěrné Praze připravovanou.39) Žižka byl upřímným přesvědčením a hlubokým citem věřící křesťan. Velice dojímavá jest vroucí zbožnost a nezvratná dů- věra v boha, která ze všech listů Žižkových dýše: „Neb to pří- sluší k boji božímu tak činiti, dobře, křesťansky, v lásce zřízení, v bázni boží živu býti, své žádosti, potřeby i naději v pána boha setrvale bez pochybení položiti, čekajíce od něho věčné odplaty. Jako vůbec tak i křesťanem nebyl jen slovem, ale i činem: on vykonával křesťanské ctnosti. Jako sám vyzýval na příklad Prahu: „I vás také prosím všech. abyšte všichni vespolek . . . nechuti, hněvy, kyselosti konečně odpustili, tak abyšte mohli spravedlivě páteř pěti, a řkúce: odpusť nám naše viny, jakožť i my odpouštíme,“ podobně sám odpouštěl. Tak po míru na Špitálském poli, když výminky míru 39) Úmysl ten přičítá Žižkovi arci jen stranický Eneáš Sylvius, jistě neprávem.
54 Žižkova osobní povaha. osoby uzdu nevoli své, vůbec rád sobě zaláteřil. Tak Táborským kněžím pikartů, kacířů a ševců dával; vynadal Korybutovi, na- zývaje ho knížetem vražedlným a paličem proklatým; podobně učinil v srpnu r. 1421 v odpovědném listu svém markrabím Míšenským a Fridrichovi mladšímu, lantkrabí Durynskému, za- tvrzelých kacířů, vražedníků a nectných krve prolévačů jim dávaje. Pro tuto právě zmíněnou povahu svoji nebyl ani zarputilým, ani nepřístupným. Mírnými domluvami s důvody, zvláště při styku osobním ne nesnadno dával se udobřiti. Tak dovedl Korybut hněv jeho při osobním styku ukonejšiti, až i v srdečnou laskavost obrátiti. A mladý kněz Rokycana dovedl výmluvnosti svojí na Špitálském poli a zajisté dotknutím se jemnějších strun citu v srdci jeho odvrátiti zkázu slepým vojevodou nevěrné Praze připravovanou.39) Žižka byl upřímným přesvědčením a hlubokým citem věřící křesťan. Velice dojímavá jest vroucí zbožnost a nezvratná dů- věra v boha, která ze všech listů Žižkových dýše: „Neb to pří- sluší k boji božímu tak činiti, dobře, křesťansky, v lásce zřízení, v bázni boží živu býti, své žádosti, potřeby i naději v pána boha setrvale bez pochybení položiti, čekajíce od něho věčné odplaty. Jako vůbec tak i křesťanem nebyl jen slovem, ale i činem: on vykonával křesťanské ctnosti. Jako sám vyzýval na příklad Prahu: „I vás také prosím všech. abyšte všichni vespolek . . . nechuti, hněvy, kyselosti konečně odpustili, tak abyšte mohli spravedlivě páteř pěti, a řkúce: odpusť nám naše viny, jakožť i my odpouštíme,“ podobně sám odpouštěl. Tak po míru na Špitálském poli, když výminky míru 39) Úmysl ten přičítá Žižkovi arci jen stranický Eneáš Sylvius, jistě neprávem.
Strana 55
Žižkovo křesťanstvi. » byl Pražanům ustanovil, zvolal: „A křivdy, které jste mně uči- nili, ty vám odpouštím.“ Jako upřímný křesťan ujímal se vdov a sirotků. Po dobytí hradu Rábí r. 1420 dostali se mladí synové pana Jana Krka z Rižmberka v zajetí vojínů táborských. Aby jim ublíženo nebylo divokou rotou vojenskou, vzal je Žižka do své zvláštní ochrany. Později ukázalo se, že vzal Žižka do ochrany zuřivé nepřátele kalicha! A pro peřiny a šatství nebožce Kuštejnovy ženy píše zvlášť Domažlickým a prosí jich, „aby jí vydali, což jest jejího“. I v pověsti zachoval se nejeden hlas, že Žižka rád bránil spoustě, pokud toho nežádala krutá nutnost vojenska. Ku po- divu, že se pověsti podobné udržely v dobách, kdy Žižka platil za ďábla vtěleného. Tak pověst, že krutě potrestati dal vojína, který bez rozkazu v požeh dal nádherný chrám Sedlecký, jehož prý zachovati chtěl. Dle těcho několika málo zmínek, intimní povahy jeho se týkajících, jen jako náhodou nám v dopisích jeho neb zprávách současníků zachovaných, nemůžeme dáti za pravdu, že by shoví- vavost a slitování bylo jemu bývalo ctností neznámou. Spíše dle všech svých zkušeností budeme souditi, že pod drsným ze- vnějškem starého vojína bilo v hrudi srdce dobré a všem šlechet- ným citům přístupné. A ve styku se svými věrnými bratřími přímo jako něžný otec oplývá bohatstvím srdce i ducha svého. Tak odpovídá z hradu Orlíku Domažlickým, jenž žalovali na útisky, které jim Němci, chystající tenkráte denní válku proti Čechům, připravovali: „Prosím vás pro pána boha, abyšte v bázni boží jakožto synové nejmilejší trvali a nestýskali sobě, když od něho trestáni býváte, ale rozpomínajíce se na rozmnožitele víry naší, pána Jesu Krista, proti takovým zlostem, které se od těch
Žižkovo křesťanstvi. » byl Pražanům ustanovil, zvolal: „A křivdy, které jste mně uči- nili, ty vám odpouštím.“ Jako upřímný křesťan ujímal se vdov a sirotků. Po dobytí hradu Rábí r. 1420 dostali se mladí synové pana Jana Krka z Rižmberka v zajetí vojínů táborských. Aby jim ublíženo nebylo divokou rotou vojenskou, vzal je Žižka do své zvláštní ochrany. Později ukázalo se, že vzal Žižka do ochrany zuřivé nepřátele kalicha! A pro peřiny a šatství nebožce Kuštejnovy ženy píše zvlášť Domažlickým a prosí jich, „aby jí vydali, což jest jejího“. I v pověsti zachoval se nejeden hlas, že Žižka rád bránil spoustě, pokud toho nežádala krutá nutnost vojenska. Ku po- divu, že se pověsti podobné udržely v dobách, kdy Žižka platil za ďábla vtěleného. Tak pověst, že krutě potrestati dal vojína, který bez rozkazu v požeh dal nádherný chrám Sedlecký, jehož prý zachovati chtěl. Dle těcho několika málo zmínek, intimní povahy jeho se týkajících, jen jako náhodou nám v dopisích jeho neb zprávách současníků zachovaných, nemůžeme dáti za pravdu, že by shoví- vavost a slitování bylo jemu bývalo ctností neznámou. Spíše dle všech svých zkušeností budeme souditi, že pod drsným ze- vnějškem starého vojína bilo v hrudi srdce dobré a všem šlechet- ným citům přístupné. A ve styku se svými věrnými bratřími přímo jako něžný otec oplývá bohatstvím srdce i ducha svého. Tak odpovídá z hradu Orlíku Domažlickým, jenž žalovali na útisky, které jim Němci, chystající tenkráte denní válku proti Čechům, připravovali: „Prosím vás pro pána boha, abyšte v bázni boží jakožto synové nejmilejší trvali a nestýskali sobě, když od něho trestáni býváte, ale rozpomínajíce se na rozmnožitele víry naší, pána Jesu Krista, proti takovým zlostem, které se od těch
Strana 56
50 Žižkovo osobni kouzlo. Němců dějí, statečně se postavili, vezmúc staré Čechy (za příklad), ježto zatknúce klánici za škorni, netolíko (ne tak) o boži, ale o svú při bili sú se. A my pak, milí bratři, hledíce k zákonu božímu a k obecnému dobrému, větší snažnost máme naložití, aby kdož můž kej v ruku vzíti a kamenem lúčiti, vzhůru byl A myť k vám bůhdá brzo přijdeme ... pomněte na váš první boj. ježto jste malí proti velikým, nemnozí proti mnohým, neodění proti oděným statečně bojovali; však ještě ruka boží není ukrá- cena! Protož doufajíce v boha buďtež hotovi! Pán bůh rač vás posilniti!" Které české srdce nedojala by i dnes tato vřelá řeč Žižkova zdáť se nám, jako bychom přímo slyšeli hlas nadšeného slepce samého! Z dopisu tohoto vyjasní se nám poměr spojených obci k Žižkovi a hejtmanům Táborským, kterým se byli „dobrovolně svěřili“. Jest to vskutku poměr rodiny, jehož svazky tvořilo bratrství a láska otcovská. Odtud má také původ ona srdečná náklonnost a úcta bratří k věrnému bratru Žižkovi za života i po smrti jeho. Pouhá vítězství a sláva, která bez ustání kynula bojovníkům pod praporem Žižkovým, ani milost boží, která očividně prová- zela bohabojného vůdce, nebyla by sama vzbudila onen jemný cit uprostřed děsných výjevů války v srdcích drsných bojov- níků; vždyť nehověl Žižka nerozvážnosti a výstřednostem, ne- hověl vášni obecného lidu, ba naopak přísnou vedl kázeň a bez milosti káral hříchy všude, kde jich nalezl. Mám za to, že kouzlo osobnosti Žižkovy hlavně hledati sluší v jeho upřímné, věrné a nezvratné spravedlnosti, kterou cenil a odměňoval zásluhy, dělil svoji lásku a káral hříchy u všech bez rozdílu stavu, buď kníže, pán nebo sedlák. Tak jeho v upřímně prová-
50 Žižkovo osobni kouzlo. Němců dějí, statečně se postavili, vezmúc staré Čechy (za příklad), ježto zatknúce klánici za škorni, netolíko (ne tak) o boži, ale o svú při bili sú se. A my pak, milí bratři, hledíce k zákonu božímu a k obecnému dobrému, větší snažnost máme naložití, aby kdož můž kej v ruku vzíti a kamenem lúčiti, vzhůru byl A myť k vám bůhdá brzo přijdeme ... pomněte na váš první boj. ježto jste malí proti velikým, nemnozí proti mnohým, neodění proti oděným statečně bojovali; však ještě ruka boží není ukrá- cena! Protož doufajíce v boha buďtež hotovi! Pán bůh rač vás posilniti!" Které české srdce nedojala by i dnes tato vřelá řeč Žižkova zdáť se nám, jako bychom přímo slyšeli hlas nadšeného slepce samého! Z dopisu tohoto vyjasní se nám poměr spojených obci k Žižkovi a hejtmanům Táborským, kterým se byli „dobrovolně svěřili“. Jest to vskutku poměr rodiny, jehož svazky tvořilo bratrství a láska otcovská. Odtud má také původ ona srdečná náklonnost a úcta bratří k věrnému bratru Žižkovi za života i po smrti jeho. Pouhá vítězství a sláva, která bez ustání kynula bojovníkům pod praporem Žižkovým, ani milost boží, která očividně prová- zela bohabojného vůdce, nebyla by sama vzbudila onen jemný cit uprostřed děsných výjevů války v srdcích drsných bojov- níků; vždyť nehověl Žižka nerozvážnosti a výstřednostem, ne- hověl vášni obecného lidu, ba naopak přísnou vedl kázeň a bez milosti káral hříchy všude, kde jich nalezl. Mám za to, že kouzlo osobnosti Žižkovy hlavně hledati sluší v jeho upřímné, věrné a nezvratné spravedlnosti, kterou cenil a odměňoval zásluhy, dělil svoji lásku a káral hříchy u všech bez rozdílu stavu, buď kníže, pán nebo sedlák. Tak jeho v upřímně prová-
Strana 57
Láska a úcta k Žižkovi. 5 děném křesťanství zakotvená demokratická stránka jeho citění, myšlení a jednání dobyla mu lásku nejen lidu obecného, ale i jednotlivých šlechetně soudících lidí všech stavů. Máme výslovnou pamět4), že nedlouho po neštěstí Lipanském Táboři v tajných svých radách zjevně želeli, že opustivše zásady Žižkovy, pracovitý lid sobě odvrátili, jej utiskovavše, vyšší stavy, kterým hověli, tím nezískavše. Mstilo se i na Táborech, jako při každé straně, když stává se nevěrnou zásadám, z kterých vyrostla. O Táborských víme, že Žižku okolo polovice století přímo zbožňovali. O tom i o velké vážnosti a lásce k Žižkovi za doby života jeho i po smrti promluvili jsme s dostatek na jiném místě.“1) Budiž zde jen ještě zmínka učiněna o dopisu Hra- deckých z listopadu r. 1423. Píší narychlo zvěsť bratru Žižkovi do vojsk, že ve vojsku jeho je prý úkladný vrah, který najat od Opočenské strany za peníze a jej má zavražditi. Odesílají ještě pozdě večer posla, kterého Žižka zná, a který má ho dopodrobna o všem zpraviti. „Pán všemohúcí rač tě zachovati k své chvále a k prospěchu věrným obcem! Rukú tvého kněze Ambrože.“ Pak následují podpisy: „Janek Hvězda, purkmistr, konšelé a tvój kněz Ambrož.“ Tenkráte nebylo slovo „tvůj ještě planou frází v dopisech užívanou. Dle toho, co jsme o Žižkovi pověděli, tuším, dostačí nám k víře, že ač při dvoře krále Václava místo zastával, sotva byl uhla- zeným dvořanem, neboť svojí přímou, vojenskou, drsnou a opravdovou povahou ve svém jednání nedovedl se ani pře- tvařovati. 20) Mon. conc. 1, 329 a p. 31) V článku o pravé podobě Žižkově, v Květech 1892.
Láska a úcta k Žižkovi. 5 děném křesťanství zakotvená demokratická stránka jeho citění, myšlení a jednání dobyla mu lásku nejen lidu obecného, ale i jednotlivých šlechetně soudících lidí všech stavů. Máme výslovnou pamět4), že nedlouho po neštěstí Lipanském Táboři v tajných svých radách zjevně želeli, že opustivše zásady Žižkovy, pracovitý lid sobě odvrátili, jej utiskovavše, vyšší stavy, kterým hověli, tím nezískavše. Mstilo se i na Táborech, jako při každé straně, když stává se nevěrnou zásadám, z kterých vyrostla. O Táborských víme, že Žižku okolo polovice století přímo zbožňovali. O tom i o velké vážnosti a lásce k Žižkovi za doby života jeho i po smrti promluvili jsme s dostatek na jiném místě.“1) Budiž zde jen ještě zmínka učiněna o dopisu Hra- deckých z listopadu r. 1423. Píší narychlo zvěsť bratru Žižkovi do vojsk, že ve vojsku jeho je prý úkladný vrah, který najat od Opočenské strany za peníze a jej má zavražditi. Odesílají ještě pozdě večer posla, kterého Žižka zná, a který má ho dopodrobna o všem zpraviti. „Pán všemohúcí rač tě zachovati k své chvále a k prospěchu věrným obcem! Rukú tvého kněze Ambrože.“ Pak následují podpisy: „Janek Hvězda, purkmistr, konšelé a tvój kněz Ambrož.“ Tenkráte nebylo slovo „tvůj ještě planou frází v dopisech užívanou. Dle toho, co jsme o Žižkovi pověděli, tuším, dostačí nám k víře, že ač při dvoře krále Václava místo zastával, sotva byl uhla- zeným dvořanem, neboť svojí přímou, vojenskou, drsnou a opravdovou povahou ve svém jednání nedovedl se ani pře- tvařovati. 20) Mon. conc. 1, 329 a p. 31) V článku o pravé podobě Žižkově, v Květech 1892.
Strana 58
58 Žižkova výmluvnost. Také nezdá se, že by byl zvláštního vzdělání na školách nabyl. Bezpochyby také latinsky nerozuměl. Listy Žižkovy, které patrně sám diktoval, vyznamenávají se sice bezprostředností a tudy i nemalou dojímavostí myšlenek; nejsou však po školském způsobu srovnány, ale častěji jdou na přeskáčku, tak, jak se byly zrodily. Proto někdy myšlenka o všedních věcech jednající, zabloudila mezi jiné, s nadšením pronesené. Na rozhodné nadání řečnické, kterým Žižka dle po- dání vládl, jsa při tom přirozeným mocným hlasem podporován, můžeme plným právem souditi dle listů Pražanům a nejvíce opět dle právě uvedeného listu Domažlickým. To však není výmluv- nost ve škole naučená, což dokazuje právě ona úchvatnost a síla myšlenek, jejíž chudé, ale významné ukázky se nám zachovaly a k nimž příkladů z onoho věku marně v písemnostech hledáme. Mají svůj původ pouze v přesvědčení a temperamentu. Proto dovedl také bojovníky své uchvátiti. Nebyl-li sobě sám vědom, že temperament jej unáší přes chladnou rozvahu? Zdá se nám alespoň, že starý letopisec něco podobného myslil, kde o příkrých dopisech Korybutovi se zmiňuje. Palackému největší zásluha náleží, že první osobu Žižkovu a nejúčinněji od staletých pomluv, lží a kalů očistil. Nicméně mu velmi závažné vady vytýká, které tím šířeji a hlouběji u nás utkvěly, čím vznešenější jest osoba, která je pronesla. Palacký vytýká Žižkovi, že byl neoblomný fanatik pro nábožnost, že snášelivost a shovívavost byly jemu ctnosti neznámé, že pro zákon boží plenil a vraždil nemilosrdně všecky ty, kteří dle něho živi nebyli a že chtěl míti v Čechách jen lidi věrné a rozhodné, třeba jich málo bylo — a dále, že se jemu naprosto nedostávalo
58 Žižkova výmluvnost. Také nezdá se, že by byl zvláštního vzdělání na školách nabyl. Bezpochyby také latinsky nerozuměl. Listy Žižkovy, které patrně sám diktoval, vyznamenávají se sice bezprostředností a tudy i nemalou dojímavostí myšlenek; nejsou však po školském způsobu srovnány, ale častěji jdou na přeskáčku, tak, jak se byly zrodily. Proto někdy myšlenka o všedních věcech jednající, zabloudila mezi jiné, s nadšením pronesené. Na rozhodné nadání řečnické, kterým Žižka dle po- dání vládl, jsa při tom přirozeným mocným hlasem podporován, můžeme plným právem souditi dle listů Pražanům a nejvíce opět dle právě uvedeného listu Domažlickým. To však není výmluv- nost ve škole naučená, což dokazuje právě ona úchvatnost a síla myšlenek, jejíž chudé, ale významné ukázky se nám zachovaly a k nimž příkladů z onoho věku marně v písemnostech hledáme. Mají svůj původ pouze v přesvědčení a temperamentu. Proto dovedl také bojovníky své uchvátiti. Nebyl-li sobě sám vědom, že temperament jej unáší přes chladnou rozvahu? Zdá se nám alespoň, že starý letopisec něco podobného myslil, kde o příkrých dopisech Korybutovi se zmiňuje. Palackému největší zásluha náleží, že první osobu Žižkovu a nejúčinněji od staletých pomluv, lží a kalů očistil. Nicméně mu velmi závažné vady vytýká, které tím šířeji a hlouběji u nás utkvěly, čím vznešenější jest osoba, která je pronesla. Palacký vytýká Žižkovi, že byl neoblomný fanatik pro nábožnost, že snášelivost a shovívavost byly jemu ctnosti neznámé, že pro zákon boží plenil a vraždil nemilosrdně všecky ty, kteří dle něho živi nebyli a že chtěl míti v Čechách jen lidi věrné a rozhodné, třeba jich málo bylo — a dále, že se jemu naprosto nedostávalo
Strana 59
Palackeho vytky a obrana Tomkova. 59 ducha onoho, kterým někdy Římané a Němci uměli dobývati a tvrditi sobě panství nad národy. Čechové prý Žižkou vedení uměli vítěziti, ale k politickým účelům vítězství užívati neuměli.42) Hleděli jsme nejen přednosti osoby Žižkovy a povahy jeho, kterými možno vysvětliti a odůvodniti oblibu a ohromné výsledky muže tohoto, čtenáři svému před oči postaviti, nezamlčujíce ani vad a slabostí, pokud jsme jich nalezli. Ukazovali jsme beze vší vědomé předpojatosti na zvláště charakteristické zjevy v řeči i činech jeho, a dle tohoto, jak myslíme, věrného podání stínu a světla, výčitka, že by byl býval zuřivým fanatikem, nejen skutkem, ale i smýšlením a věřením, značně na vyslovené své rozhodnosti ztrácí. Obráncem Jana Žižky v tomto směru nejplatnějším jest děje- pisec Prahy V. V. Tomek, který však, vždy věren jsa způsobu svému, vypravovati pouhé skutky, úsudek čtenáři zanechává. Není snad zbytečné, když hledíme charakteristikou osobnosti Žižkovy náhledy ty také vysloviti. Umírněnost Žižkova v zásadách náboženských jest nám známa. Nevybočil přes snahy mistra Jana Husi na opravu mravův křesťanské společnosti hlásané. Ale tyto zásady prováděl ovšem dle způsobu svého. Shora jsme ukázali, že ve čtyřech článcích Pražských v zá- rodcích neb i více méně vyslovené myšlenky pokroku moderního jsou obsaženy, ovšem ve formě, jaká s dobou se srovnávala. Proto ani ona krutá síla, kterou ve všech těchto směrech a to z upřím- ného a opravdového přesvědčení svého pronásledoval, hubil a po- tíral, a to ve formách dle zvyků a zákonů v době jeho obyčejných, nedává nám ještě práva, prohlašovati Žižku za ztřeštěnce. lanatika. Snahy Žižkovy nebyly jednostranné, nikoliv prostě 2) Pal. Děj. III. 1. 533 a 334 a jinde.
Palackeho vytky a obrana Tomkova. 59 ducha onoho, kterým někdy Římané a Němci uměli dobývati a tvrditi sobě panství nad národy. Čechové prý Žižkou vedení uměli vítěziti, ale k politickým účelům vítězství užívati neuměli.42) Hleděli jsme nejen přednosti osoby Žižkovy a povahy jeho, kterými možno vysvětliti a odůvodniti oblibu a ohromné výsledky muže tohoto, čtenáři svému před oči postaviti, nezamlčujíce ani vad a slabostí, pokud jsme jich nalezli. Ukazovali jsme beze vší vědomé předpojatosti na zvláště charakteristické zjevy v řeči i činech jeho, a dle tohoto, jak myslíme, věrného podání stínu a světla, výčitka, že by byl býval zuřivým fanatikem, nejen skutkem, ale i smýšlením a věřením, značně na vyslovené své rozhodnosti ztrácí. Obráncem Jana Žižky v tomto směru nejplatnějším jest děje- pisec Prahy V. V. Tomek, který však, vždy věren jsa způsobu svému, vypravovati pouhé skutky, úsudek čtenáři zanechává. Není snad zbytečné, když hledíme charakteristikou osobnosti Žižkovy náhledy ty také vysloviti. Umírněnost Žižkova v zásadách náboženských jest nám známa. Nevybočil přes snahy mistra Jana Husi na opravu mravův křesťanské společnosti hlásané. Ale tyto zásady prováděl ovšem dle způsobu svého. Shora jsme ukázali, že ve čtyřech článcích Pražských v zá- rodcích neb i více méně vyslovené myšlenky pokroku moderního jsou obsaženy, ovšem ve formě, jaká s dobou se srovnávala. Proto ani ona krutá síla, kterou ve všech těchto směrech a to z upřím- ného a opravdového přesvědčení svého pronásledoval, hubil a po- tíral, a to ve formách dle zvyků a zákonů v době jeho obyčejných, nedává nám ještě práva, prohlašovati Žižku za ztřeštěnce. lanatika. Snahy Žižkovy nebyly jednostranné, nikoliv prostě 2) Pal. Děj. III. 1. 533 a 334 a jinde.
Strana 60
60 Domnělý Žižkův tanatism. náboženské, nýbrž zároveň sociální (politické) a dále i národní. Nejen zákon boží, ale též obecné dobré, obrana jazyka českého a slovanského, stejná ke všem spravedlnost, bratrství atd. byly jeho hesly, které vždy stejnou silou sledoval. To vše povyšuje ducha jeho vysoko nad obzor jednostranného blouznivce. Těm však stoupencům nové školy, jimiž zásady, víra a ideály jsou jen prostředkem k dosažení cílů jiných a kteří dle zvyku otřelého světa nynějšího nazývají každé upřímné přesvědčení nebo nezištné a opravdové snažení zpozdilosti, a je-li spojené s pevnou vůlí a eneržií — fanatismem, povahu Žižkovu nikterak vymlouvati nemíníme. Mnohem více ještě zdá se nám Žižkovi křivděno výčitkou, že vítězství svých užívati nedovedl. Důvody proti tomu dlužno ovšem čerpati v oboru, o kterém zde není na místě se šířiti; však několik slov míním otázce té přece věnovati. Nesmíme zapomenouti, že v prvních dobách vystoupení Žižkova jeho moc byla velmi nepatrná a záležela zpravidla jen z několika set neoděného, necvičeného a velmi nedostatečně ozbrojeného lidu obecného. Válečné divy, které vykonal Žižka u Nekměře, Sudoměře a Boru, provedl jen nepatrnou hrstkou lidí proti desateronásobné přesile. Těmito nepatrnými bitvami však byl rozhodnut osud husitství a pamatováno jich proto a z dobrého poznání jejich důležitosti téměř ve všech kronikách tehdejšího věku. Při tom při všem byl nový způsob bojování v začátcích. a Žižka nemaje s počátku ani jízdy, musil se obmezovati ve svých vozích na pouhou obranu. Teprv když se podařilo hejtmanům táborským, ovšem nejvíce úsilím Žižkovým, utvořiti spolek ně- kolika měst a přidružením se okolního zemanstva zesíliti obec táborskou, a když spojením s Pražany a i ostatním sdružením bratří ve východních a severozápadních Čechách podařilo se pro
60 Domnělý Žižkův tanatism. náboženské, nýbrž zároveň sociální (politické) a dále i národní. Nejen zákon boží, ale též obecné dobré, obrana jazyka českého a slovanského, stejná ke všem spravedlnost, bratrství atd. byly jeho hesly, které vždy stejnou silou sledoval. To vše povyšuje ducha jeho vysoko nad obzor jednostranného blouznivce. Těm však stoupencům nové školy, jimiž zásady, víra a ideály jsou jen prostředkem k dosažení cílů jiných a kteří dle zvyku otřelého světa nynějšího nazývají každé upřímné přesvědčení nebo nezištné a opravdové snažení zpozdilosti, a je-li spojené s pevnou vůlí a eneržií — fanatismem, povahu Žižkovu nikterak vymlouvati nemíníme. Mnohem více ještě zdá se nám Žižkovi křivděno výčitkou, že vítězství svých užívati nedovedl. Důvody proti tomu dlužno ovšem čerpati v oboru, o kterém zde není na místě se šířiti; však několik slov míním otázce té přece věnovati. Nesmíme zapomenouti, že v prvních dobách vystoupení Žižkova jeho moc byla velmi nepatrná a záležela zpravidla jen z několika set neoděného, necvičeného a velmi nedostatečně ozbrojeného lidu obecného. Válečné divy, které vykonal Žižka u Nekměře, Sudoměře a Boru, provedl jen nepatrnou hrstkou lidí proti desateronásobné přesile. Těmito nepatrnými bitvami však byl rozhodnut osud husitství a pamatováno jich proto a z dobrého poznání jejich důležitosti téměř ve všech kronikách tehdejšího věku. Při tom při všem byl nový způsob bojování v začátcích. a Žižka nemaje s počátku ani jízdy, musil se obmezovati ve svých vozích na pouhou obranu. Teprv když se podařilo hejtmanům táborským, ovšem nejvíce úsilím Žižkovým, utvořiti spolek ně- kolika měst a přidružením se okolního zemanstva zesíliti obec táborskou, a když spojením s Pražany a i ostatním sdružením bratří ve východních a severozápadních Čechách podařilo se pro
Strana 61
čeho státnické činy. 61 čas potřeby pojistiti značnou sílu vojska do pole, počali husité společným úsilím dobývati německá a jim nepřátelská města a vůbec přemáhati odpor strany pod jednou především v zemi. Povážiti sluší však také způsob a složení tehdejších vojsk zvláště v prvních letech branného husitského odporu. Nebyla to vojska stálá, ale vojska skládající se ze sousedův z měst, s lidem spojených několika pánů, pak zemanů a zvláště sedláků a dobrovolného lidu obecného venkovského. Větší vojska po- stavila se vždy jen na základě společné úmluvy a na dobu oby- čejně jen několika týdnů, zvláště jen k obraně a za příčinou napřed ujednaného společného cíle. V Čechách, kde bylo k větším podnikům třeba sdružení několika samostatných stran, bylo spojení všech možno zpravidla jen v dobách nebezpečenství všem stejně hrozícího. Jindy ovšem větší výpravy za dob Žižkových dály se obyčejně po nějakém smíření stran. Tak po smíření u Konopiště vpád na Moravu, po obležení Žižky v Čáslavi a urovnání na to učiněném následovala velká výprava Žižkova na Moravu a do Uher, a konečně po míru na Špitálském poli opět velká výprava všech tří stran společná na Moravu. Zápisy o mírech těch zajisté učiněné se nám sice nezachovaly, ale z okol- ností můžeme dobře souditi, že o výpravy ty právě Žižka se při- činil, neboť jemu všude a vždy šlo o zesílení a spojení všech stran husitských v Čechách, a potom nejvice o vybavení Moravy z rukou krále Zikmunda a zetě jeho Albrechta Rakouského. Dokud nebyla moc husitská pevně v Čechách a na Moravě založena, byly by bývaly útočné podniky mimo země české, jak toho prý Němci a Římané k podmaňování národů činili, pouhým bláhovým pomyšlením. Výpravy daleké a dlouhotrvající byly tehdáž pro nedostatek stálého a vycvičeného vojska skoro nemožné. Vojska po porážce
čeho státnické činy. 61 čas potřeby pojistiti značnou sílu vojska do pole, počali husité společným úsilím dobývati německá a jim nepřátelská města a vůbec přemáhati odpor strany pod jednou především v zemi. Povážiti sluší však také způsob a složení tehdejších vojsk zvláště v prvních letech branného husitského odporu. Nebyla to vojska stálá, ale vojska skládající se ze sousedův z měst, s lidem spojených několika pánů, pak zemanů a zvláště sedláků a dobrovolného lidu obecného venkovského. Větší vojska po- stavila se vždy jen na základě společné úmluvy a na dobu oby- čejně jen několika týdnů, zvláště jen k obraně a za příčinou napřed ujednaného společného cíle. V Čechách, kde bylo k větším podnikům třeba sdružení několika samostatných stran, bylo spojení všech možno zpravidla jen v dobách nebezpečenství všem stejně hrozícího. Jindy ovšem větší výpravy za dob Žižkových dály se obyčejně po nějakém smíření stran. Tak po smíření u Konopiště vpád na Moravu, po obležení Žižky v Čáslavi a urovnání na to učiněném následovala velká výprava Žižkova na Moravu a do Uher, a konečně po míru na Špitálském poli opět velká výprava všech tří stran společná na Moravu. Zápisy o mírech těch zajisté učiněné se nám sice nezachovaly, ale z okol- ností můžeme dobře souditi, že o výpravy ty právě Žižka se při- činil, neboť jemu všude a vždy šlo o zesílení a spojení všech stran husitských v Čechách, a potom nejvice o vybavení Moravy z rukou krále Zikmunda a zetě jeho Albrechta Rakouského. Dokud nebyla moc husitská pevně v Čechách a na Moravě založena, byly by bývaly útočné podniky mimo země české, jak toho prý Němci a Římané k podmaňování národů činili, pouhým bláhovým pomyšlením. Výpravy daleké a dlouhotrvající byly tehdáž pro nedostatek stálého a vycvičeného vojska skoro nemožné. Vojska po porážce
Strana 62
62 Žižka dovede využiti vítězstuí. se rozešla, a čeleď aneb i žoldnéři zavřeli se v pevných místech Dobývání měst a pevných míst bylo při nedostatečnosti tehdejších prostředkův válečných nejtěžší úlohou válečníkův. Na to pak z příčin shora naznačených i vítězná vojska rozešla se obyčejně, vzavše v plen zvlášť otevřené krajiny nebo nejvýše po dobytí některého pevného místa, a to proto, že dobývání a zmocnění se rozlehlejších krajin nebo zemí mohlo se právě díti pouze osa- zením většího počtu pevných míst, k čemuž však pro zmíněné obtíže zpravidla nepřišlo, aneb pokračovalo se v něm velmi po- malu a znenáhla. Ostatně krátký poměrně čas, který Žižkovi osudem byl k dílu dopřán, k takovým cílům výbojným ani nestačil. Že konečně Žižka dovedl po vítězství užíti zděšení poražených a využitkovati vítězství svého, to dokazuje, abych jen jediného pří- kladu užil, dobytí Kutné Hory v samý ještě den bitvy u Malešova. Neméně dovedl Žižka v čele vítězných vůdců po bitvě u Habru učiniti také pořádek doma, zvláště v Praze, zkrocením výtržné strany Jana Želivského řádem, obsaženým ve výpovědi roz- hodčích dne 5. února 1422. Třeba v té příčině odvolati se vůbec na skutky Žižkovy, jejichž souvislost a účelnost daleko jasněji se nám zjevuje, než před padesáti lety možno bylo poznati. Tenkráte ovšem na základě nesouvislých a nedostatečných dějepisných zpráv utkvěla u nás představa o Žižkovi jen ve spojení s dobýváním a vypalováním hradů bez účelu a konce, a bitev, bez významu a celkového plánu svedených. Tyto názory, doufám, budou brzo překonány. Po- znáváme alespoň již spojitost a účelnost činův Žižkových, ač daleci jsme dosud a snad navždy zůstaneme, abychom přibližně dokonalou osnovu jejich dovedli podati. Tak plyne již nyní z událostí, že právě Žižka to byl, jenž cítil nedostatečnost vojenské organisace k útoku a proto společně
62 Žižka dovede využiti vítězstuí. se rozešla, a čeleď aneb i žoldnéři zavřeli se v pevných místech Dobývání měst a pevných míst bylo při nedostatečnosti tehdejších prostředkův válečných nejtěžší úlohou válečníkův. Na to pak z příčin shora naznačených i vítězná vojska rozešla se obyčejně, vzavše v plen zvlášť otevřené krajiny nebo nejvýše po dobytí některého pevného místa, a to proto, že dobývání a zmocnění se rozlehlejších krajin nebo zemí mohlo se právě díti pouze osa- zením většího počtu pevných míst, k čemuž však pro zmíněné obtíže zpravidla nepřišlo, aneb pokračovalo se v něm velmi po- malu a znenáhla. Ostatně krátký poměrně čas, který Žižkovi osudem byl k dílu dopřán, k takovým cílům výbojným ani nestačil. Že konečně Žižka dovedl po vítězství užíti zděšení poražených a využitkovati vítězství svého, to dokazuje, abych jen jediného pří- kladu užil, dobytí Kutné Hory v samý ještě den bitvy u Malešova. Neméně dovedl Žižka v čele vítězných vůdců po bitvě u Habru učiniti také pořádek doma, zvláště v Praze, zkrocením výtržné strany Jana Želivského řádem, obsaženým ve výpovědi roz- hodčích dne 5. února 1422. Třeba v té příčině odvolati se vůbec na skutky Žižkovy, jejichž souvislost a účelnost daleko jasněji se nám zjevuje, než před padesáti lety možno bylo poznati. Tenkráte ovšem na základě nesouvislých a nedostatečných dějepisných zpráv utkvěla u nás představa o Žižkovi jen ve spojení s dobýváním a vypalováním hradů bez účelu a konce, a bitev, bez významu a celkového plánu svedených. Tyto názory, doufám, budou brzo překonány. Po- znáváme alespoň již spojitost a účelnost činův Žižkových, ač daleci jsme dosud a snad navždy zůstaneme, abychom přibližně dokonalou osnovu jejich dovedli podati. Tak plyne již nyní z událostí, že právě Žižka to byl, jenž cítil nedostatečnost vojenské organisace k útoku a proto společně
Strana 63
Politický význam polních vojsk. 63 s Janem Bzdinkou položil základ k stálým polním vojskům bratrským. Jedno, a to Žižkovo, pozdější Sirotci, povstalo na základě uzavřeného spolku Žižkova na počátku září r. 1423, jehož zápis se nám zachoval v známém „zřízení vojenském“ (č. 10)43) Druhé povstalo z pomocného vojska táborského, které vedením Bzdinkovým as od téže doby, větším dílem společně se Žižkou. v poli stálo až do smrti jeho. A ihned po učiněném zápisu „zřízení vojenského“ následovala veliká výprava jakoby na zkoušku přes Moravu do Uher, kdež Žižka na zpátečním tažení svém proslavil se svým nevyčerpatelným válečným důvtipem, že Uhři o něm pravili, nemohouce mu nic učiniti, „že není člověk, než že je čert, že mu ty rozumy dává“. Když pak opětně Žižka o rok později v čele mnohem četnějších vojsk a všech stran pod obojí po míru na Špitálském poli vytáhl mocně k vybavení Moravy, učinila smrt vítěznému pochodu i úmyslům jeho náhlý konec. Vedle obrany vlasti proti vpádům cizích nepřátel jednalo se Žižkovi o zorganisování moci národní na základech moderního vedení války, pak o spojení všech sil národa pod společným praporem kalicha, aby osvobodil a získal země ke koruně české náležité zákonu božímu. Další myšlenky jeho a úmysly týkaly se nejen papeže v Římě, ale i celého národa slovanského. Organi- sace vojsk a nového způsobu bojování, Žižkou zavedeného, mohli ovšem k dokonání díla toho a k větším podnikům snadno užíti váleční jeho potomci — polní vojska Táborská i Sirotčí, hlavně pak světem proslulý Prokop Holý. Žižka byl muž opravdového přesvědčení, a proto nevěřil v trvalost smíření, kde byly rozpory zásadní; nemiloval kompro- misy, ani klamavé umění diplomatické; obojetníkům nikdy ne- věřil a stál pevně na svém. S hrstkou odhodlaného a oddaného 13) Projev, jak níže vydán, je již z jara.
Politický význam polních vojsk. 63 s Janem Bzdinkou položil základ k stálým polním vojskům bratrským. Jedno, a to Žižkovo, pozdější Sirotci, povstalo na základě uzavřeného spolku Žižkova na počátku září r. 1423, jehož zápis se nám zachoval v známém „zřízení vojenském“ (č. 10)43) Druhé povstalo z pomocného vojska táborského, které vedením Bzdinkovým as od téže doby, větším dílem společně se Žižkou. v poli stálo až do smrti jeho. A ihned po učiněném zápisu „zřízení vojenského“ následovala veliká výprava jakoby na zkoušku přes Moravu do Uher, kdež Žižka na zpátečním tažení svém proslavil se svým nevyčerpatelným válečným důvtipem, že Uhři o něm pravili, nemohouce mu nic učiniti, „že není člověk, než že je čert, že mu ty rozumy dává“. Když pak opětně Žižka o rok později v čele mnohem četnějších vojsk a všech stran pod obojí po míru na Špitálském poli vytáhl mocně k vybavení Moravy, učinila smrt vítěznému pochodu i úmyslům jeho náhlý konec. Vedle obrany vlasti proti vpádům cizích nepřátel jednalo se Žižkovi o zorganisování moci národní na základech moderního vedení války, pak o spojení všech sil národa pod společným praporem kalicha, aby osvobodil a získal země ke koruně české náležité zákonu božímu. Další myšlenky jeho a úmysly týkaly se nejen papeže v Římě, ale i celého národa slovanského. Organi- sace vojsk a nového způsobu bojování, Žižkou zavedeného, mohli ovšem k dokonání díla toho a k větším podnikům snadno užíti váleční jeho potomci — polní vojska Táborská i Sirotčí, hlavně pak světem proslulý Prokop Holý. Žižka byl muž opravdového přesvědčení, a proto nevěřil v trvalost smíření, kde byly rozpory zásadní; nemiloval kompro- misy, ani klamavé umění diplomatické; obojetníkům nikdy ne- věřil a stál pevně na svém. S hrstkou odhodlaného a oddaného 13) Projev, jak níže vydán, je již z jara.
Strana 64
64 Žizkova politická proziravost. lidu, silou vůle a nadáním úžasným, pak v pevné posilující dů- věře v boha a pravdu jednou poznanou nikdy se neklamal, vždy vítězil a porážel mnohonásobné síly nepřátel. Byl by musil býti bláhovým, kdyby byl jiným způsobem doufal provésti myšlenky své, leč mocným zlomením odporu kast a stran nepřátelských. Nikde také nebývá odpor houževnatější, než kde se jedná o za- chování výsad a nadpráví sebe nemravnějších, když spojeny jsou s prospěchy hmotnými. Dějepis všech dob a národů dává mu za pravdu, neboť nikde velké myšlenky nezvítězily kompromisy, ovšem však mučednictvím jednotlivců, velkými obětmi národů nebo konečným rozhodnutím na bojišti, to jest nepřekonatelným odporem mravní síly nebo mečem. Pravdu těchto úvah dokázal rozvoj dějin českých po celé desítiletí po smrti Žižkově. Když totiž nakonec po dlouhém omráčení strana panská dočkala se doby ustavičnou válkou vysíleného a částečně i ochablého národa, tu podařilo se pomocí živlův, kteří každé reakci sloužívají, pak pomocí strany pod jednou v Čechách, hierarchie římské, ba i zjevných nepřátel jazyka českého, zvítěziti u Lipan. Dle roz- dělení stran, které zde proti sobě v šiku stály, a zvláště také dle toho, co po vítězství onom následovalo, můžeme jasně poznati, oč se ode dávna mezi stranami v Čechách bojovalo a oč také koalici živlů sobě v několika směrech odporujících vlastně šlo. Společný měly jen jediný cíl: konečné potlačení nebezpečných nových myšlenek husitských. Nelze upříti, že panská strana pod obojí zapřela skutkem svým pravdy, pro které se na počátku hnutí v čelo národa byla postavila, neboť učinila úspěch ten možným a při tom nehledíc oslabení ná- roda, prospěchu celku, hleděla sobě pouze prospěchu svého sta- vovského. Jednání o jalová kompaktáta, třeba na oko sebe horli- vější, vzbuzuje v očích našich pouze pocit útrpnosti nad krátko-
64 Žizkova politická proziravost. lidu, silou vůle a nadáním úžasným, pak v pevné posilující dů- věře v boha a pravdu jednou poznanou nikdy se neklamal, vždy vítězil a porážel mnohonásobné síly nepřátel. Byl by musil býti bláhovým, kdyby byl jiným způsobem doufal provésti myšlenky své, leč mocným zlomením odporu kast a stran nepřátelských. Nikde také nebývá odpor houževnatější, než kde se jedná o za- chování výsad a nadpráví sebe nemravnějších, když spojeny jsou s prospěchy hmotnými. Dějepis všech dob a národů dává mu za pravdu, neboť nikde velké myšlenky nezvítězily kompromisy, ovšem však mučednictvím jednotlivců, velkými obětmi národů nebo konečným rozhodnutím na bojišti, to jest nepřekonatelným odporem mravní síly nebo mečem. Pravdu těchto úvah dokázal rozvoj dějin českých po celé desítiletí po smrti Žižkově. Když totiž nakonec po dlouhém omráčení strana panská dočkala se doby ustavičnou válkou vysíleného a částečně i ochablého národa, tu podařilo se pomocí živlův, kteří každé reakci sloužívají, pak pomocí strany pod jednou v Čechách, hierarchie římské, ba i zjevných nepřátel jazyka českého, zvítěziti u Lipan. Dle roz- dělení stran, které zde proti sobě v šiku stály, a zvláště také dle toho, co po vítězství onom následovalo, můžeme jasně poznati, oč se ode dávna mezi stranami v Čechách bojovalo a oč také koalici živlů sobě v několika směrech odporujících vlastně šlo. Společný měly jen jediný cíl: konečné potlačení nebezpečných nových myšlenek husitských. Nelze upříti, že panská strana pod obojí zapřela skutkem svým pravdy, pro které se na počátku hnutí v čelo národa byla postavila, neboť učinila úspěch ten možným a při tom nehledíc oslabení ná- roda, prospěchu celku, hleděla sobě pouze prospěchu svého sta- vovského. Jednání o jalová kompaktáta, třeba na oko sebe horli- vější, vzbuzuje v očích našich pouze pocit útrpnosti nad krátko-
Strana 65
Politické omyly Prokopa Holého. 65 zrakostí, malicherností nebo neupřímností smlouvajících stran. Síla národa byla podlomena a troufalost nepřátel ducha jeho rostla očividně. Po nastoupení vlády Zikmunda krále braly zavedené řády husitské — jak i z chudých shora uvedených příkladů souditi nám lze — rychle za své, a z husitského ducha zbyly ke konci 15. století pouze plané formy kališnické. Myšlenky ducha Tá- borského živořily pouze v pronásledovaných jednotách bratrských. Muž, který po Žižkově smrti podobným způsobem ovládal osudy české, byl kněz Prokop Holý. On dovedl — ovšem v po- měrech valně pokročilých a tudy celkem příznivějších — užíti mnohem účinněji dědictví Žižkova a nepřátelům mnohem silněji převahu zbraní českých dáti pocítíti. A vskutku přinutil protivníky k poznání, že není možno svorný národ český moci udolati. Avšak dílo Žižkovo, které směřovalo k zničení všeho odporu proti pravdám novým, k zavedení pevného řádu a vlády v zemi, konečně spojení všech sil národa pod jediným praporem — zůstalo nedokonáno. Když pak v poslední době, r. 1433, úsilovným dobýváním pevné bašty strany pod jednou — Plzně — polní vojska vrátila se, jak se zdá, k myšlenkám Žižkovým, byla země vysílena, nadšení lidu ochablé, a reakce všude probuzena — bylo pozdě! Duch a povaha Prokopova byla mnohem světštější než Žižkova. Hájil sice rozhodně zásady a novoty Táborské, byl přivržencem rovnosti práv lidských, protivníkem krále Zikmunda a šlechty, a přece doufal v upřímnou shodu s oběma; byl konečně velkým válečníkem, nedovedl však zachovati kázeň v polních vojskách svých. Zdá se nám, že by Žižka, kdyby jej smrt nebyla z vítězného postupu vytrhla, spíše byl veškeré snahy a síly národa ve svých rukou spojil a tudy trvalejší dílo pokroku lidského národu svému zachoval, než jemu bylo během událostí pozdějších souzeno.
Politické omyly Prokopa Holého. 65 zrakostí, malicherností nebo neupřímností smlouvajících stran. Síla národa byla podlomena a troufalost nepřátel ducha jeho rostla očividně. Po nastoupení vlády Zikmunda krále braly zavedené řády husitské — jak i z chudých shora uvedených příkladů souditi nám lze — rychle za své, a z husitského ducha zbyly ke konci 15. století pouze plané formy kališnické. Myšlenky ducha Tá- borského živořily pouze v pronásledovaných jednotách bratrských. Muž, který po Žižkově smrti podobným způsobem ovládal osudy české, byl kněz Prokop Holý. On dovedl — ovšem v po- měrech valně pokročilých a tudy celkem příznivějších — užíti mnohem účinněji dědictví Žižkova a nepřátelům mnohem silněji převahu zbraní českých dáti pocítíti. A vskutku přinutil protivníky k poznání, že není možno svorný národ český moci udolati. Avšak dílo Žižkovo, které směřovalo k zničení všeho odporu proti pravdám novým, k zavedení pevného řádu a vlády v zemi, konečně spojení všech sil národa pod jediným praporem — zůstalo nedokonáno. Když pak v poslední době, r. 1433, úsilovným dobýváním pevné bašty strany pod jednou — Plzně — polní vojska vrátila se, jak se zdá, k myšlenkám Žižkovým, byla země vysílena, nadšení lidu ochablé, a reakce všude probuzena — bylo pozdě! Duch a povaha Prokopova byla mnohem světštější než Žižkova. Hájil sice rozhodně zásady a novoty Táborské, byl přivržencem rovnosti práv lidských, protivníkem krále Zikmunda a šlechty, a přece doufal v upřímnou shodu s oběma; byl konečně velkým válečníkem, nedovedl však zachovati kázeň v polních vojskách svých. Zdá se nám, že by Žižka, kdyby jej smrt nebyla z vítězného postupu vytrhla, spíše byl veškeré snahy a síly národa ve svých rukou spojil a tudy trvalejší dílo pokroku lidského národu svému zachoval, než jemu bylo během událostí pozdějších souzeno.
Strana 66
— 66 Táborské přiměři s Rožmberkem. III. ŽIŽKOVY PROJEVY A ZÁPISY. 1. Hejtmané Táborští a obec Pisecká činí při- měří s Oldřichem z Rožmberka. V Písku, 18. listopadu 1420. My Jan řečený Žižka z Trocnova, Chval z Machovic, Zbyněk z Buchova, Pavlík z Mužic i obec Piesecká, jistci, tímto listem obecně vyznáváme přede všemi, ktož jej uzří neb čtůce slyšeti budú, že jsme vstúpili a vstupujem mocí tohoto listu u pravé křesťanské příměřie až do masopusta, a ten den v úterý celý, s urozeným pánem Oldřichem z Rozmberka i s jeho se všemi. A to jisté příměřie slibujeme jemu sdržeti naší dobrú věrú křesťanskú i s našimi se všemi obcemi, a pod základem deset tisícuov kop grošóv dobrých střiebrných rázu Pražského. A my svrchupsaní jistci i rukojmě i hajtmané z Pieska města, rychtář, burgmistr, konšelé i všecka obec toho města podle nich i za ně společně jednú rukú nerozdielnú slibujem, ty umluvy svrchu- psané pod deseti tisíci držeti. Ale že svrchupsaný urozený pán Oldřich z Rozmberka má nám držeti tyto čtyry kusy na všem svém panství: aby slovo božie svobodu mělo; druhé, aby tělo božie a krev jeho svatá byla dávána všem věrným, osob nevy- nímajíc; třetie, aby kněžská nadánie byla rušena; čtvrté,
— 66 Táborské přiměři s Rožmberkem. III. ŽIŽKOVY PROJEVY A ZÁPISY. 1. Hejtmané Táborští a obec Pisecká činí při- měří s Oldřichem z Rožmberka. V Písku, 18. listopadu 1420. My Jan řečený Žižka z Trocnova, Chval z Machovic, Zbyněk z Buchova, Pavlík z Mužic i obec Piesecká, jistci, tímto listem obecně vyznáváme přede všemi, ktož jej uzří neb čtůce slyšeti budú, že jsme vstúpili a vstupujem mocí tohoto listu u pravé křesťanské příměřie až do masopusta, a ten den v úterý celý, s urozeným pánem Oldřichem z Rozmberka i s jeho se všemi. A to jisté příměřie slibujeme jemu sdržeti naší dobrú věrú křesťanskú i s našimi se všemi obcemi, a pod základem deset tisícuov kop grošóv dobrých střiebrných rázu Pražského. A my svrchupsaní jistci i rukojmě i hajtmané z Pieska města, rychtář, burgmistr, konšelé i všecka obec toho města podle nich i za ně společně jednú rukú nerozdielnú slibujem, ty umluvy svrchu- psané pod deseti tisíci držeti. Ale že svrchupsaný urozený pán Oldřich z Rozmberka má nám držeti tyto čtyry kusy na všem svém panství: aby slovo božie svobodu mělo; druhé, aby tělo božie a krev jeho svatá byla dávána všem věrným, osob nevy- nímajíc; třetie, aby kněžská nadánie byla rušena; čtvrté,
Strana 67
t. Manitest svazu plzeňskému. 67 hřiechy smrtedlné na všem zboží aby stavoval, což móž najdál; a to pod základem svrchupsaným. Pakli bychom nezdrželi příměřie svrchupsaného, jehožto bože nedaj: tehdy máme i slibujem základ svrchupsaný od napomenutie v měsíci splniti na Krumlově neb na Novém Hradě, kdež nám naši věřitelové ukáží. Pakli bychom základu svrchupsaného v měsíci nesplnili, tehdy jim dáváme plnú moc svrchupsaným, urozenému pánu Oldřichovi z Rozmberka neb jeho purkrabiem, aby mohli napřed nám i našim všem láti, přimlúvati, stavovati, jímati, šacovati tak dlúho, dokudž bychom jim svrchupsaného základu nevyplnili. A k tomu ke všemu na potvrzenie své jsme pečeti k tomuto listu přivěsili. Jenž jest dán léta ot narozenie božieho tisícieho čtyřstého a dvúdcátého, ten pondělí oktav svatého Martina. 2. Manifest katolickému svazu plzeňskému. Z počátku února 1421. My, Jan Žižka, Chval z Machovic, hejtmani a správce lidu táborského, pravě českého v naději boží, napomínámeť vás pro boží umučení, všecky rytíře, panoše, měšťany i sedláky landfrídu plzeňského, abyšte se Pánu Bohu neprotivili více a přikázání jeho svatému ani těm čtyřem kusům spasitedlným, o kteréž my bojujeme s boží pomocí. A vy se jim protivíte a nás tisknete od toho dobrého a od našich duší spasení. Nejprve od slova božího slyšení, druhé od těla božího a krve boží přijímání; sami tak přijímati nechcete a nám i jiným věrným bráníte. Třetí kněžstva nadání, ježto byšte je měli rušiti jako kacířská, proti Pánu Bohu nadání těch bráníte a chcete na tom umříti a nebezpečně smrt chcete trpěti v kacířství. Čtvrtý kus. Hříchy smrtedlné měli byste
t. Manitest svazu plzeňskému. 67 hřiechy smrtedlné na všem zboží aby stavoval, což móž najdál; a to pod základem svrchupsaným. Pakli bychom nezdrželi příměřie svrchupsaného, jehožto bože nedaj: tehdy máme i slibujem základ svrchupsaný od napomenutie v měsíci splniti na Krumlově neb na Novém Hradě, kdež nám naši věřitelové ukáží. Pakli bychom základu svrchupsaného v měsíci nesplnili, tehdy jim dáváme plnú moc svrchupsaným, urozenému pánu Oldřichovi z Rozmberka neb jeho purkrabiem, aby mohli napřed nám i našim všem láti, přimlúvati, stavovati, jímati, šacovati tak dlúho, dokudž bychom jim svrchupsaného základu nevyplnili. A k tomu ke všemu na potvrzenie své jsme pečeti k tomuto listu přivěsili. Jenž jest dán léta ot narozenie božieho tisícieho čtyřstého a dvúdcátého, ten pondělí oktav svatého Martina. 2. Manifest katolickému svazu plzeňskému. Z počátku února 1421. My, Jan Žižka, Chval z Machovic, hejtmani a správce lidu táborského, pravě českého v naději boží, napomínámeť vás pro boží umučení, všecky rytíře, panoše, měšťany i sedláky landfrídu plzeňského, abyšte se Pánu Bohu neprotivili více a přikázání jeho svatému ani těm čtyřem kusům spasitedlným, o kteréž my bojujeme s boží pomocí. A vy se jim protivíte a nás tisknete od toho dobrého a od našich duší spasení. Nejprve od slova božího slyšení, druhé od těla božího a krve boží přijímání; sami tak přijímati nechcete a nám i jiným věrným bráníte. Třetí kněžstva nadání, ježto byšte je měli rušiti jako kacířská, proti Pánu Bohu nadání těch bráníte a chcete na tom umříti a nebezpečně smrt chcete trpěti v kacířství. Čtvrtý kus. Hříchy smrtedlné měli byste
Strana 68
68 Pověřující list Rybkovi. rušiti a tupiti a těch jste pomocni pohříchu. Nejprv králi Zikmun- dovi uherskému, kacířskému králi, zrádci Pána Boha i čtení jeho svatého, násilníku panen i paní, mordéři, žháři, zhoubci jazyka českého, a s ním pánům Švamberkovi a Švihovským, Henrichoví Elstrberkovi, Kolovratům pomahali jste se jim postaviti proti Pánu Bohu i proti čtení a ustavení božímu a přikázání. A chtí vás zavésti o vaše duše i o vaše statky a vámi chtí sobě před králem čest činiti, vy abyšte věrně sloužili a pracovali a o své duše přišli etc. I nedivíme se tomu, že kdož Bohu věren není, také lidem nebude. A tak třebať se jich vám vystříhati, aťby vás více nezrazovali o vaše duše; a takéť i nám to činí aneb činiti chtí, nebudeliť pomoci boží. A věřímeť Pánu Bohu našemu, žeť nás jich chytrostí a úkladův vystříže. A Pane Bože, dejž vám, abyšte z jich osidel také vypadli a k Pánu Bohu hleděli, jenž jest vám dal tělo i duši. A chtěli(-li) byšte, abychom nepálili a nebrali i země nehubili, i čemu jste Pánu Bohu svobody nedali a těm čtyřem artikulím spasitedlným ut supra, o nichž jste prvé slyšeli? A k nám mluvili, že jim chtí svobodu dáti, a chválíce, že jest to dobré. A toť jsou selhali před tváří boží i před námi. 3. Pověřující list Rybkovi z Lužnice k Třeboňským. V poli u Německého Brodu, 10. ledna 1422. Pán buoh všemohúcí rač býti s vámi i s námi svú svatu milostí. Bratří v pánu bohu! Jan Žižka z hradu Kalichu, zprávce obcí České země příchylných a plnících zákona buožieho v naději buoží, rychtáři, purkmistru, konšelóm i obci města Třeboňského Posielám k vám Rybku z Lužnice, ukazatele listu tohoto, svých úmyslóv zpraveného; i žádámť, abyste jemu věřili, což bude
68 Pověřující list Rybkovi. rušiti a tupiti a těch jste pomocni pohříchu. Nejprv králi Zikmun- dovi uherskému, kacířskému králi, zrádci Pána Boha i čtení jeho svatého, násilníku panen i paní, mordéři, žháři, zhoubci jazyka českého, a s ním pánům Švamberkovi a Švihovským, Henrichoví Elstrberkovi, Kolovratům pomahali jste se jim postaviti proti Pánu Bohu i proti čtení a ustavení božímu a přikázání. A chtí vás zavésti o vaše duše i o vaše statky a vámi chtí sobě před králem čest činiti, vy abyšte věrně sloužili a pracovali a o své duše přišli etc. I nedivíme se tomu, že kdož Bohu věren není, také lidem nebude. A tak třebať se jich vám vystříhati, aťby vás více nezrazovali o vaše duše; a takéť i nám to činí aneb činiti chtí, nebudeliť pomoci boží. A věřímeť Pánu Bohu našemu, žeť nás jich chytrostí a úkladův vystříže. A Pane Bože, dejž vám, abyšte z jich osidel také vypadli a k Pánu Bohu hleděli, jenž jest vám dal tělo i duši. A chtěli(-li) byšte, abychom nepálili a nebrali i země nehubili, i čemu jste Pánu Bohu svobody nedali a těm čtyřem artikulím spasitedlným ut supra, o nichž jste prvé slyšeli? A k nám mluvili, že jim chtí svobodu dáti, a chválíce, že jest to dobré. A toť jsou selhali před tváří boží i před námi. 3. Pověřující list Rybkovi z Lužnice k Třeboňským. V poli u Německého Brodu, 10. ledna 1422. Pán buoh všemohúcí rač býti s vámi i s námi svú svatu milostí. Bratří v pánu bohu! Jan Žižka z hradu Kalichu, zprávce obcí České země příchylných a plnících zákona buožieho v naději buoží, rychtáři, purkmistru, konšelóm i obci města Třeboňského Posielám k vám Rybku z Lužnice, ukazatele listu tohoto, svých úmyslóv zpraveného; i žádámť, abyste jemu věřili, což bude
Strana 69
Přímluva za vdovi peřiny. 69 s vámi mluviti nenie v tejto mieře, jako bych já sám s vámi mluvil osobně. Dán list nenie v sobotu u Německého Brodu na poli. 4. Žižka přimlouvá se u Domažlických za vdovu Kuštajnovu. Nejspíše z dubna 1422. Pozdravenie vám od boha otce a pána našeho Jesu Krista, jenž sě jest dal za naše hřiechy, a netoliko za nás, ale za vešken svět, aby nás z tohoto světa zlostného vysvobodil, jemuž jest čest a chvála na věky věkóv amen. Žádosť všeho dobrého, v pánu bohu bratřie milí! A vědětiť vám dávám, žeť mě jest zpravila nebošce Kuštajnova žena ze Dvorce, že jest dala schovati peřiny a šatstvie své tu u vás Šprochovi. Protož vás prosím, abyšte jí to propustili, což jest jejieho. Jan Žižka z Kalichu, zprávce lidu Táborského v naději boží. Hejtmanóm i všie obci města Domažlického buď tento list dán. 5. Žižka a Táborští přijímají knižete Zikmunda Korybutoviče za pomocníka a správce země České. Bez místa, 11. června 1422. S boží pomocí amen! Račtež slyšeti, páni a bratřie, že my s bratřími Táborskými, Domažlice, Klatovy, Sušice, Piesek, i jiní páni, rytieři, panoše i jiné obce, Prachatice a Horažděvice, kteréžto dobrovolně k vám hledie, k Chvalovi, k Buchovcovi,
Přímluva za vdovi peřiny. 69 s vámi mluviti nenie v tejto mieře, jako bych já sám s vámi mluvil osobně. Dán list nenie v sobotu u Německého Brodu na poli. 4. Žižka přimlouvá se u Domažlických za vdovu Kuštajnovu. Nejspíše z dubna 1422. Pozdravenie vám od boha otce a pána našeho Jesu Krista, jenž sě jest dal za naše hřiechy, a netoliko za nás, ale za vešken svět, aby nás z tohoto světa zlostného vysvobodil, jemuž jest čest a chvála na věky věkóv amen. Žádosť všeho dobrého, v pánu bohu bratřie milí! A vědětiť vám dávám, žeť mě jest zpravila nebošce Kuštajnova žena ze Dvorce, že jest dala schovati peřiny a šatstvie své tu u vás Šprochovi. Protož vás prosím, abyšte jí to propustili, což jest jejieho. Jan Žižka z Kalichu, zprávce lidu Táborského v naději boží. Hejtmanóm i všie obci města Domažlického buď tento list dán. 5. Žižka a Táborští přijímají knižete Zikmunda Korybutoviče za pomocníka a správce země České. Bez místa, 11. června 1422. S boží pomocí amen! Račtež slyšeti, páni a bratřie, že my s bratřími Táborskými, Domažlice, Klatovy, Sušice, Piesek, i jiní páni, rytieři, panoše i jiné obce, Prachatice a Horažděvice, kteréžto dobrovolně k vám hledie, k Chvalovi, k Buchovcovi,
Strana 70
Z0 Přijetí Korybuta 1422. a nám sebe svěřili, kněze milost sme přijeli za pomocníka a za zprávci najvyššího této země. I chceme jeho milosti rádi poslú- chati, ve všech řádných věcech pomocni a radni býti věrně buohdá; i vás také prosíme všech, abyšte jeho milosti poslušni byli, jakož jste slíbili před pánem bohem. Dále také prosímeť vás, abyšte všichni ve spolek po dnešní den věrně všecky nechuti, hněvy, kyselosti, kteréžto ste mezi sebú, jakž jste živi, od roka nebo nynie měli, konečně odpustili, tak abyšte mohli spravedlivě páteř pěti a řkúce: „odpusť nám naše viny, jakožť i my odpúštíme“. A jestliže toho neučiníte a budete chtieti které búře neb které lži a sváry, rotiece se mezi obcemi, vésti po dnešní den: tehdy my s boží pomocí, s kněze milostí, s pány konšely i jinými pány, rytieři, panošemi i se všemi věrnými obcemi chceme se k tomu přičiniti a mstíti, buď ktož buď, ižádné osoby nevynímajíc. Slibujete-li nám toho pomocni býti? A ktožby měli s kým co činiti, buďto o zbožie nebo o jiné věci, abyšte bez rocenie, bez zbierání byli před purkmistry, před konšely a před rychtáři řádně každý s svú pří. A starší své, jakožto purkmistry, konšely, obecné a rychtáře, aby v čest měli, a milovali se za jeden člověk. A tak pán buch bude s námi i jeho svatá milost, a prospěch nám dá ke všemu dobrému etc. 6. Žižka povolává Domažlické do pole. Na Orlíku, 11. září 1422. Bože dejž, byšte se navrátili ku první lásce, abyšte hodné skutky první činili. Bratří v boze milí! Prosím vás pro pána boha, abyšte v bázni boží jakožto synové nejmilejší trvali a nestýskali sobě, když od něho trestáni býváte; ale rozpomínajíce se na rozmnožitele víry naší, pana Jesu Krista, proti takovým zlostem,
Z0 Přijetí Korybuta 1422. a nám sebe svěřili, kněze milost sme přijeli za pomocníka a za zprávci najvyššího této země. I chceme jeho milosti rádi poslú- chati, ve všech řádných věcech pomocni a radni býti věrně buohdá; i vás také prosíme všech, abyšte jeho milosti poslušni byli, jakož jste slíbili před pánem bohem. Dále také prosímeť vás, abyšte všichni ve spolek po dnešní den věrně všecky nechuti, hněvy, kyselosti, kteréžto ste mezi sebú, jakž jste živi, od roka nebo nynie měli, konečně odpustili, tak abyšte mohli spravedlivě páteř pěti a řkúce: „odpusť nám naše viny, jakožť i my odpúštíme“. A jestliže toho neučiníte a budete chtieti které búře neb které lži a sváry, rotiece se mezi obcemi, vésti po dnešní den: tehdy my s boží pomocí, s kněze milostí, s pány konšely i jinými pány, rytieři, panošemi i se všemi věrnými obcemi chceme se k tomu přičiniti a mstíti, buď ktož buď, ižádné osoby nevynímajíc. Slibujete-li nám toho pomocni býti? A ktožby měli s kým co činiti, buďto o zbožie nebo o jiné věci, abyšte bez rocenie, bez zbierání byli před purkmistry, před konšely a před rychtáři řádně každý s svú pří. A starší své, jakožto purkmistry, konšely, obecné a rychtáře, aby v čest měli, a milovali se za jeden člověk. A tak pán buch bude s námi i jeho svatá milost, a prospěch nám dá ke všemu dobrému etc. 6. Žižka povolává Domažlické do pole. Na Orlíku, 11. září 1422. Bože dejž, byšte se navrátili ku první lásce, abyšte hodné skutky první činili. Bratří v boze milí! Prosím vás pro pána boha, abyšte v bázni boží jakožto synové nejmilejší trvali a nestýskali sobě, když od něho trestáni býváte; ale rozpomínajíce se na rozmnožitele víry naší, pana Jesu Krista, proti takovým zlostem,
Strana 71
Povoláni do pole. 71 které se od těch Němců dějí, statečně se postavili, vezmúc staré Čechy, ježto zatknúce klanici za škorni, netoliko o boží při, ale i o svú bili sú se. A my pak, milí bratří! hledíce k zákonu božímu a k obecnému dobrému, větší snažnosť máme naložiti, aby kdož můž kej v ruku vzíti a kamenem lúčiti, vzhůru byl. A protož, milí bratří, věděti vám dávám, že lid sbíráme ze všech stran proti takovým nepřátelům a zhůbcím České země; protož i vy kažte kněžím, ať na kázání lid vzbuzují k boji proti takovému antikristu, a sami trhem volejte, ať všichni, kteří mohú pro starosť a mladosť, vzhůru jsú na každú hodinu. A myť k vám bůhdá brzy přijedeme; jedno mějte chleb, pivo, obrok koňům připravený, a všichni braň vojenskú; neb již jest čas netoliko proti domácím, ale i proti cizozemcům. Pomněte na váš první boj, ješto jste malí proti velikým, nemnozí proti mnohým, neodění proti oděným statečně bojovali; však ještě ruka boží není ukrácena! Protož doufajíce v boha, buďtež hotovi. Pán bůh rač vás posilniti. Datum Orlík f. VI. post nativitatis Mariae anno 1422. Jan Žižka z Kalichu, zprávce lidu Táborského v naději boží. Statečným hauptmanům a obci města Domažlického, bratřím milým. 7. Žižka a jiní hejtmané vyzývají sousedy Prachatických, aby se přiznali ke čtyřem článkům Pražským. Překlad z němčiny. V Prachaticích, 20. listopadu 1422. Pán náš, Jesus Kristus, jenž pro nás pro všecky krev svou přehořce prolil, budiž s námi i s vámi se všemi amen!
Povoláni do pole. 71 které se od těch Němců dějí, statečně se postavili, vezmúc staré Čechy, ježto zatknúce klanici za škorni, netoliko o boží při, ale i o svú bili sú se. A my pak, milí bratří! hledíce k zákonu božímu a k obecnému dobrému, větší snažnosť máme naložiti, aby kdož můž kej v ruku vzíti a kamenem lúčiti, vzhůru byl. A protož, milí bratří, věděti vám dávám, že lid sbíráme ze všech stran proti takovým nepřátelům a zhůbcím České země; protož i vy kažte kněžím, ať na kázání lid vzbuzují k boji proti takovému antikristu, a sami trhem volejte, ať všichni, kteří mohú pro starosť a mladosť, vzhůru jsú na každú hodinu. A myť k vám bůhdá brzy přijedeme; jedno mějte chleb, pivo, obrok koňům připravený, a všichni braň vojenskú; neb již jest čas netoliko proti domácím, ale i proti cizozemcům. Pomněte na váš první boj, ješto jste malí proti velikým, nemnozí proti mnohým, neodění proti oděným statečně bojovali; však ještě ruka boží není ukrácena! Protož doufajíce v boha, buďtež hotovi. Pán bůh rač vás posilniti. Datum Orlík f. VI. post nativitatis Mariae anno 1422. Jan Žižka z Kalichu, zprávce lidu Táborského v naději boží. Statečným hauptmanům a obci města Domažlického, bratřím milým. 7. Žižka a jiní hejtmané vyzývají sousedy Prachatických, aby se přiznali ke čtyřem článkům Pražským. Překlad z němčiny. V Prachaticích, 20. listopadu 1422. Pán náš, Jesus Kristus, jenž pro nás pro všecky krev svou přehořce prolil, budiž s námi i s vámi se všemi amen!
Strana 72
72 Manifest prachatický. Bratří a sousedé milí! Věděti vám dáváme, že jakož o pánu slyšíme, (že o nás mluví), že bychom vám byli nepřáteli: věříme vám jako svým milým sousedům, že toho nikterak do nás věřiti nebudete. Ale vězte, že jsme nepřátelé všech zlých kněží a světských lidí, kteří proti nám a proti svatému evangeliu píší a stojí. A takéť věděti vám dáváme, že proti sobě máme všecky zlé křesťany, pro tyto čtyry kusy. Za prvé, aby slovo boží všudy bylo kázáno po celém křesťanství, což se však neděje; druhé, aby pravé tělo Kristovo a jeho svatá krev všem věrným křesťanům, starým i mladým, bylo podáváno; třetí, aby všecko kněžské panování od nejvyššího kněze, tudy i papeže, až do nejnižšího a nejmenšího nebylo trpíno, ani na statcích ani na úrocích, a aby toto panování kněžské světští lidé kazili; čtvrté, aby všickni zjevní hříchové byli stavováni, budiž na králích, na pánech, vladykách anebo farářích, na duchovních i na světských. Proto vám cele jako svým milým bratřím důvěřujeme, že pravdy ty přijmete a nám v tom pomocni budete proti všem pokrytcům a nevěrným křesťanům, duchovním i světským, kteří těmto svatým pravdám odporují. O tom nám listy svými odpověď dejte! Ne- učiníte-li tak, tu budeme míti za to, že býti chcete nepřáteli božími a všech bratří Táborských. Dáno v Prachaticích, v pátek před sv. Kateřinou. Jan Žižka z Kalichu. Chval (z Machovic), zprávce lidu Táborského, Jeník hejtman v Prachaticích.
72 Manifest prachatický. Bratří a sousedé milí! Věděti vám dáváme, že jakož o pánu slyšíme, (že o nás mluví), že bychom vám byli nepřáteli: věříme vám jako svým milým sousedům, že toho nikterak do nás věřiti nebudete. Ale vězte, že jsme nepřátelé všech zlých kněží a světských lidí, kteří proti nám a proti svatému evangeliu píší a stojí. A takéť věděti vám dáváme, že proti sobě máme všecky zlé křesťany, pro tyto čtyry kusy. Za prvé, aby slovo boží všudy bylo kázáno po celém křesťanství, což se však neděje; druhé, aby pravé tělo Kristovo a jeho svatá krev všem věrným křesťanům, starým i mladým, bylo podáváno; třetí, aby všecko kněžské panování od nejvyššího kněze, tudy i papeže, až do nejnižšího a nejmenšího nebylo trpíno, ani na statcích ani na úrocích, a aby toto panování kněžské světští lidé kazili; čtvrté, aby všickni zjevní hříchové byli stavováni, budiž na králích, na pánech, vladykách anebo farářích, na duchovních i na světských. Proto vám cele jako svým milým bratřím důvěřujeme, že pravdy ty přijmete a nám v tom pomocni budete proti všem pokrytcům a nevěrným křesťanům, duchovním i světským, kteří těmto svatým pravdám odporují. O tom nám listy svými odpověď dejte! Ne- učiníte-li tak, tu budeme míti za to, že býti chcete nepřáteli božími a všech bratří Táborských. Dáno v Prachaticích, v pátek před sv. Kateřinou. Jan Žižka z Kalichu. Chval (z Machovic), zprávce lidu Táborského, Jeník hejtman v Prachaticích.
Strana 73
Svolávaci listy na sjezd. 73 8. Žižka povolává bratří Bartoše a Bernarta z bratrstva menšiho Tábora na sjezd do Německého Brodu. Na Vilémově 26. března 1423. Milosť ducha svatého račiž přebývati s vámi i s námi a osvietiti srdce i rozumy naše k vuoli synu všemohúcímu! Bratřie v pánu bohu nejmilejšie! Dávám vám věděti, žeť sem nynie na Vilémově, a žádám vás některého, abyšte ke mně přijeli jeden z vás, abychom spolu rozmluvili o poctivé a líbezné našeho pána boha všemohúcieho. A takéť vám věděti dávám, žeť sem s Tábor- ským(i) zóstal za jeden člověk, a poddali sú sě dobrovolně mne poslušni býti jakožto kdy; i kázalť sem pole sbierati, a počeliť sú. I také posielám do vašich měst, ať by všickni věrní byli nynie s veliký noci v středu neb konečně ve čtvrtek u Brodu Německého, abychom se pokáli, tu kdež sme zhřešili, a tu zóstali podle rady božie za jeden člověk, a podle jeho zákona svatého a rady chudých i bohatých, v pravdách otce našeho pána všemohúcieho, proti nevěrným pokryvačem domácím i cizozemciem. Takéť věděti vám dávám, žeť jest knieže vyjelo pryč z země. A příměřie aby se panem Čeňkem nečinili, leč byšte měli i s jinými súsedy okolo sebe. A o ty věci bohdá rozmluvíme. Datum in Vilémov feria sexta post annunciacionen Marie virginis gloriose. Jan Žižka z Kalichu. Slovútným, statečným bratří v naději božie Bartošěvi, Bernar- tovi z menšieho Tábora na Valečově buď dán.
Svolávaci listy na sjezd. 73 8. Žižka povolává bratří Bartoše a Bernarta z bratrstva menšiho Tábora na sjezd do Německého Brodu. Na Vilémově 26. března 1423. Milosť ducha svatého račiž přebývati s vámi i s námi a osvietiti srdce i rozumy naše k vuoli synu všemohúcímu! Bratřie v pánu bohu nejmilejšie! Dávám vám věděti, žeť sem nynie na Vilémově, a žádám vás některého, abyšte ke mně přijeli jeden z vás, abychom spolu rozmluvili o poctivé a líbezné našeho pána boha všemohúcieho. A takéť vám věděti dávám, žeť sem s Tábor- ským(i) zóstal za jeden člověk, a poddali sú sě dobrovolně mne poslušni býti jakožto kdy; i kázalť sem pole sbierati, a počeliť sú. I také posielám do vašich měst, ať by všickni věrní byli nynie s veliký noci v středu neb konečně ve čtvrtek u Brodu Německého, abychom se pokáli, tu kdež sme zhřešili, a tu zóstali podle rady božie za jeden člověk, a podle jeho zákona svatého a rady chudých i bohatých, v pravdách otce našeho pána všemohúcieho, proti nevěrným pokryvačem domácím i cizozemciem. Takéť věděti vám dávám, žeť jest knieže vyjelo pryč z země. A příměřie aby se panem Čeňkem nečinili, leč byšte měli i s jinými súsedy okolo sebe. A o ty věci bohdá rozmluvíme. Datum in Vilémov feria sexta post annunciacionen Marie virginis gloriose. Jan Žižka z Kalichu. Slovútným, statečným bratří v naději božie Bartošěvi, Bernar- tovi z menšieho Tábora na Valečově buď dán.
Strana 74
74 Svolávaci listy na sjezd. 9. Žižka věrné ze Skalice a Náchoda a vůbec z České země svolává na sjezd do Německého Brodu. Na Vilémově 1. dubna 1423. S boží pomocí Jan Žižka z Kalicha, slúha nestatečný v naději boží. Milost ducha svatého rač přebývati s vámi i s námi a rač osvítiti srdce i rozumy naše i všech věrných, kteříž sú se zasadili o pravdu pána našeho všemohúcího. Všem a ke všem, žádných osob nevymiňujíc, v Skalici a v Náchodě, i jiným všem v České zemi přebývajícím, příchylným k pravdám pána boha vše- mohúcího, služba má s požádáním všeho dobrého! Nejmilejší bratří! Napomínámť vás skrze dobrodiní pána našeho vše- mohúcího, kterýž jest nám mnoho pomáhal i osvobozoval od nepřátel velikých, jakož jest ráčil učiniti u Brodu Německého mocí svú nad nepřátely svými, že sám za nás ráčil bojovati. A my toho vděčně nepřijali sme, ani jeho milosti chvály vzdali sme na tom místě. Ale v lakomství, v lúpeže, v pýchu a v nevěru dali sme se, a tudy sme pána boha rozhněvali, a od toho času málo sme co dobrého učinili. A pán Bůh mstí spravedlivě nad námi pro naše hříchy. I napomínámť ještě všecky pro boží umučení a pro osvo- bození jeho svatých pravd k prospěchu věrným v svaté církvi, a zlým a nevěrným kacířům k zkažení, s pomocí boží abychom se sešli i sjeli nyní mezi hody v středu s velikénoci do Brodu totiž Německého, kdež sme zhřešili, abychme na témž místě pokání učinili, svých hříchův želejíc, pánu bohu poděkovali z toho daru velikého a nesmírného, jenž jest nám ráčil dáti nestatečným náš nejdobrotivější otec, kterémuž jest chvála na věky věkuov amen. Dále abychom se ustanovili tudyž na témž místě s radou pána boha a jeho svatým zákonem i s jeho se všemi věrnými, radou chudých
74 Svolávaci listy na sjezd. 9. Žižka věrné ze Skalice a Náchoda a vůbec z České země svolává na sjezd do Německého Brodu. Na Vilémově 1. dubna 1423. S boží pomocí Jan Žižka z Kalicha, slúha nestatečný v naději boží. Milost ducha svatého rač přebývati s vámi i s námi a rač osvítiti srdce i rozumy naše i všech věrných, kteříž sú se zasadili o pravdu pána našeho všemohúcího. Všem a ke všem, žádných osob nevymiňujíc, v Skalici a v Náchodě, i jiným všem v České zemi přebývajícím, příchylným k pravdám pána boha vše- mohúcího, služba má s požádáním všeho dobrého! Nejmilejší bratří! Napomínámť vás skrze dobrodiní pána našeho vše- mohúcího, kterýž jest nám mnoho pomáhal i osvobozoval od nepřátel velikých, jakož jest ráčil učiniti u Brodu Německého mocí svú nad nepřátely svými, že sám za nás ráčil bojovati. A my toho vděčně nepřijali sme, ani jeho milosti chvály vzdali sme na tom místě. Ale v lakomství, v lúpeže, v pýchu a v nevěru dali sme se, a tudy sme pána boha rozhněvali, a od toho času málo sme co dobrého učinili. A pán Bůh mstí spravedlivě nad námi pro naše hříchy. I napomínámť ještě všecky pro boží umučení a pro osvo- bození jeho svatých pravd k prospěchu věrným v svaté církvi, a zlým a nevěrným kacířům k zkažení, s pomocí boží abychom se sešli i sjeli nyní mezi hody v středu s velikénoci do Brodu totiž Německého, kdež sme zhřešili, abychme na témž místě pokání učinili, svých hříchův želejíc, pánu bohu poděkovali z toho daru velikého a nesmírného, jenž jest nám ráčil dáti nestatečným náš nejdobrotivější otec, kterémuž jest chvála na věky věkuov amen. Dále abychom se ustanovili tudyž na témž místě s radou pána boha a jeho svatým zákonem i s jeho se všemi věrnými, radou chudých
Strana 75
Zapis německobrodského sjezdu. 75 i bohatých, a zuostali za jeden člověk proti všem pokrytcům do- mácím i cizozemcům. A vždy s pomocí trojice svaté, jednoho pána vysvoboditele všech v něho ufajících. Dán na Vilémově leta naro- zení buožího 1422 (sic) u veliký čtvrtek. 10. Zápis německobrodského sněmu čiřád a ma- nifest bratrstva Žižkova (Žižkův t. zv. řád vo- jenský). Smluven kolem 7. dubna 1423. I. Z milosti a z daru otce a pána boha všemohúcího uvěřívše a přijevše osvícení jisté, stálé, ohlášené a důvodné pravdy a zá- kona božího: Nejprve, abychom slovu božímu svobodu dali v kázáni všudy. žádného místa nevymlúvajíce, a to v svých srdcích mile přijí- majíce, skutečně plnili a drželi, potom i jiné k tomu vedli a učili. Druhé, abychme tělo a krev pána našeho Ježíše Krista, boha všemohúcího, všickni přijímali s bázní, s náboženstvím a s pocti- vostí, staří i mladí, dítky hned po křtu, a potom vždy dítky, žádných osob nevymiňujíce, je k tomu raději nutili a pudili, nejméně v neděli každý týden. Třetí, abychme kněžstvo přivedli a uvedli k životu syna božího, pána Jesu Krista, a k životu apoštolskému, a nadání jich a sboží svatokupectví rušili a zkazili s pomocí boží. Čtvrté, abychme sami na sobě napřed i v sobě hříchy smrtedlné i všední stavovali, rušili a kazili; potom na králích, na knížatech i na páních, na měšťanech, na řemeslnících, na robotězích i na všech lidech mužského i ženského pohlaví a pokolení, žádných osob nevymiňujíce, starých ani mladých, a vždy s pomocí pána boha všemohúcího.
Zapis německobrodského sjezdu. 75 i bohatých, a zuostali za jeden člověk proti všem pokrytcům do- mácím i cizozemcům. A vždy s pomocí trojice svaté, jednoho pána vysvoboditele všech v něho ufajících. Dán na Vilémově leta naro- zení buožího 1422 (sic) u veliký čtvrtek. 10. Zápis německobrodského sněmu čiřád a ma- nifest bratrstva Žižkova (Žižkův t. zv. řád vo- jenský). Smluven kolem 7. dubna 1423. I. Z milosti a z daru otce a pána boha všemohúcího uvěřívše a přijevše osvícení jisté, stálé, ohlášené a důvodné pravdy a zá- kona božího: Nejprve, abychom slovu božímu svobodu dali v kázáni všudy. žádného místa nevymlúvajíce, a to v svých srdcích mile přijí- majíce, skutečně plnili a drželi, potom i jiné k tomu vedli a učili. Druhé, abychme tělo a krev pána našeho Ježíše Krista, boha všemohúcího, všickni přijímali s bázní, s náboženstvím a s pocti- vostí, staří i mladí, dítky hned po křtu, a potom vždy dítky, žádných osob nevymiňujíce, je k tomu raději nutili a pudili, nejméně v neděli každý týden. Třetí, abychme kněžstvo přivedli a uvedli k životu syna božího, pána Jesu Krista, a k životu apoštolskému, a nadání jich a sboží svatokupectví rušili a zkazili s pomocí boží. Čtvrté, abychme sami na sobě napřed i v sobě hříchy smrtedlné i všední stavovali, rušili a kazili; potom na králích, na knížatech i na páních, na měšťanech, na řemeslnících, na robotězích i na všech lidech mužského i ženského pohlaví a pokolení, žádných osob nevymiňujíce, starých ani mladých, a vždy s pomocí pána boha všemohúcího.
Strana 76
76 Zápis brodského sjezdu. A kdožby těchto kusuov a artikuluov svrchu psaných držeti a jich skutečně vésti i plniti, jich pomáhati, hájiti a brániti nechtěl, toho žádného nevymíně, aniž chceme trpěti mezi sebú i u vojště s boží pomocí a na hradích, na tvrzech, v městech, v městečkách hrazených i otevřených, ve vsích i ve dvořích, žádného místa ne- vymiňujíce ani vymlúvajíce, ale nevynímajíce, všecky všudy, na- pomínati, raditi, puditi, honiti k tomu dobrému s pomocí pána boha našeho. II. A protož hnuti jsúce duchem dobrým, vědúce a rozomějice. že všecky tohoto světa věci jsú padúcí a minulé, ale pravda pána Jesu Krista, boha všemohúcího, zůstává na věky: My Jan bratr Žižka z Kalichu, Jan Roháč z Dubé, Aleš z Rysmburka a z Vřešťova, Jan z Potštaina na Žampachu, Boček z Kunstatu a od jinud z Jevišovic, Bartoš a Bernart bratří z Vale- čova, Bartoš, Jan, Martin bratří z Vysoké; my purkmistři a konšelé i všecky obce města Hradce nad Labem a Čáslavi; my Beneš z Mokrovús, Jaroslav z Kalichu, Václav Horyna z Honbic, Křištan z Žernosek, Frencl z Litožnic, Jíra z Řečice, Jan z Studené; a my purkmistr a konšelé i všecka obec města Jaroměře; my Zdislav Zeman, Vavřinec Polák z Paňova, Blažek z Kralup, Jakub z Bře- zové, Petřík Kralovec z Příbramě, Jan z Domažlic, Jan z Tehova Martin z Borovnice, Havel Orebský; a my purkmistr a konšelé i všecka obec města Dvora; a my Chústník z Košova, Ondřej z Stu- dené, Šárka z Slavného, Kříž setník, Beneš setník, Mikát Brada Odraný, Aleš z Hostačova, Polévka z Hoštky, Mikuláš Orebský Veta z Chlumčan, Litobor z Trubče, Linhart z Sleze, Beneš z Horo- šovic, Jan Baštín, Mařík Velek Šeňk, Jíra Roh, Mikuláš Brada hejtmané, páni, rytíři, panoše, purkmistři, konšelé i všecky obce panské, rytířské, panošské, městské, žádných nevymiňujíce ani vymlúvajíce; my všickni svrchupsaní ke všem i všech prosíme.
76 Zápis brodského sjezdu. A kdožby těchto kusuov a artikuluov svrchu psaných držeti a jich skutečně vésti i plniti, jich pomáhati, hájiti a brániti nechtěl, toho žádného nevymíně, aniž chceme trpěti mezi sebú i u vojště s boží pomocí a na hradích, na tvrzech, v městech, v městečkách hrazených i otevřených, ve vsích i ve dvořích, žádného místa ne- vymiňujíce ani vymlúvajíce, ale nevynímajíce, všecky všudy, na- pomínati, raditi, puditi, honiti k tomu dobrému s pomocí pána boha našeho. II. A protož hnuti jsúce duchem dobrým, vědúce a rozomějice. že všecky tohoto světa věci jsú padúcí a minulé, ale pravda pána Jesu Krista, boha všemohúcího, zůstává na věky: My Jan bratr Žižka z Kalichu, Jan Roháč z Dubé, Aleš z Rysmburka a z Vřešťova, Jan z Potštaina na Žampachu, Boček z Kunstatu a od jinud z Jevišovic, Bartoš a Bernart bratří z Vale- čova, Bartoš, Jan, Martin bratří z Vysoké; my purkmistři a konšelé i všecky obce města Hradce nad Labem a Čáslavi; my Beneš z Mokrovús, Jaroslav z Kalichu, Václav Horyna z Honbic, Křištan z Žernosek, Frencl z Litožnic, Jíra z Řečice, Jan z Studené; a my purkmistr a konšelé i všecka obec města Jaroměře; my Zdislav Zeman, Vavřinec Polák z Paňova, Blažek z Kralup, Jakub z Bře- zové, Petřík Kralovec z Příbramě, Jan z Domažlic, Jan z Tehova Martin z Borovnice, Havel Orebský; a my purkmistr a konšelé i všecka obec města Dvora; a my Chústník z Košova, Ondřej z Stu- dené, Šárka z Slavného, Kříž setník, Beneš setník, Mikát Brada Odraný, Aleš z Hostačova, Polévka z Hoštky, Mikuláš Orebský Veta z Chlumčan, Litobor z Trubče, Linhart z Sleze, Beneš z Horo- šovic, Jan Baštín, Mařík Velek Šeňk, Jíra Roh, Mikuláš Brada hejtmané, páni, rytíři, panoše, purkmistři, konšelé i všecky obce panské, rytířské, panošské, městské, žádných nevymiňujíce ani vymlúvajíce; my všickni svrchupsaní ke všem i všech prosíme.
Strana 77
Vojenský řád vyšlý ze sjezdu. 77 řádně napomínajíce přikazujeme, i chceme tomu, aby řádné poslu- šenství bylo; nebo skrze neposlušenství a neřádné výtržky veliké škody sme brávali na bratřích i na statcích, a hanbu často od ne- přátel božích a našich trpěli. Již s pomocí boží a vaší i všech věrných míníce se toho vystříci těmito obyčeji: 1. Nejprvé, když bychom chtěli vytrhnúti z města kterého, nebo-li kde se hnúti chtěli z místa, kdež bychom polem leželi, aby nižádný napřed nejezdil k městu, ani šel, aniž se vezl, sobě místa aneb hospody zastávat, ani se kde polem klad bez dopuštění a roz- kázání města jmenovaného od jmenovaných starších hejtmanův, kteříž na to a k tomu vydáni a jmenováni budú! A jest-li žeby se kdo jinde položil a vytrhl neboli postavil bez rozkázání těch starších, chtěli bychom pomstiti a popraviti nad ním i nad takovým. i k jeho statku i k jeho hrdlu, jakožto k neposlušným, buď kdož buď, kteréhožkoli řádu, žádných osob nevynímajíce. 2. A kdyžby se chtěli hnúti z toho místa, kdežby polem leželi, s dopuštěním a rozkázáním těch starších jmenovaných, aby vytrhli na pole, kdežby místo podobné a hodné bylo k tomu, a tu sebe zčekali, aby se všecko vojsko hnulo z stanoviště. 3. A žádný aby nezapaloval bud, ani kde jinde pálil, kde bychme táhli neb leželi, jedno ti, ježto k tomu vydáni a ustaveni budú, a to pod velikú pokutú, aby toho žádní jiní nečinili. 4. Potom nežby se ihned s místa hnuli, prvé nežby které věci činili a rozkázali, aby se nejprv pánu bohu modlili, kleknúc a padnúc před tělem božím a před tváří boží, když vytržení bude z vojska anebo z města, aby pán buch všemohúcí ráčil svú pomoc dáti, a tu při svú svatú provésti k své svaté chvále a k rozmnožení toho dobrého a věrným k spasení a ku pomoci. 5. Pak potom aby lidi šikovali nebo zřídili, každú rotu pod své korúhve, heslo aby bylo povědíno, a potom aby se ihned hnulí
Vojenský řád vyšlý ze sjezdu. 77 řádně napomínajíce přikazujeme, i chceme tomu, aby řádné poslu- šenství bylo; nebo skrze neposlušenství a neřádné výtržky veliké škody sme brávali na bratřích i na statcích, a hanbu často od ne- přátel božích a našich trpěli. Již s pomocí boží a vaší i všech věrných míníce se toho vystříci těmito obyčeji: 1. Nejprvé, když bychom chtěli vytrhnúti z města kterého, nebo-li kde se hnúti chtěli z místa, kdež bychom polem leželi, aby nižádný napřed nejezdil k městu, ani šel, aniž se vezl, sobě místa aneb hospody zastávat, ani se kde polem klad bez dopuštění a roz- kázání města jmenovaného od jmenovaných starších hejtmanův, kteříž na to a k tomu vydáni a jmenováni budú! A jest-li žeby se kdo jinde položil a vytrhl neboli postavil bez rozkázání těch starších, chtěli bychom pomstiti a popraviti nad ním i nad takovým. i k jeho statku i k jeho hrdlu, jakožto k neposlušným, buď kdož buď, kteréhožkoli řádu, žádných osob nevynímajíce. 2. A kdyžby se chtěli hnúti z toho místa, kdežby polem leželi, s dopuštěním a rozkázáním těch starších jmenovaných, aby vytrhli na pole, kdežby místo podobné a hodné bylo k tomu, a tu sebe zčekali, aby se všecko vojsko hnulo z stanoviště. 3. A žádný aby nezapaloval bud, ani kde jinde pálil, kde bychme táhli neb leželi, jedno ti, ježto k tomu vydáni a ustaveni budú, a to pod velikú pokutú, aby toho žádní jiní nečinili. 4. Potom nežby se ihned s místa hnuli, prvé nežby které věci činili a rozkázali, aby se nejprv pánu bohu modlili, kleknúc a padnúc před tělem božím a před tváří boží, když vytržení bude z vojska anebo z města, aby pán buch všemohúcí ráčil svú pomoc dáti, a tu při svú svatú provésti k své svaté chvále a k rozmnožení toho dobrého a věrným k spasení a ku pomoci. 5. Pak potom aby lidi šikovali nebo zřídili, každú rotu pod své korúhve, heslo aby bylo povědíno, a potom aby se ihned hnulí
Strana 78
- 78 Ustanovení o kořistech. a tak táhli, která napřed rota bude šikována ten den pod svými korúhvemi; a jiní aby se v ně nemísili, ani jim překáželi, ani se kam odtrhali; jakož komu kde a jakž které roty nebo korúhve sšikovány budú, aby tak táhli v svém šiku a pohromadě, jedni k druhým se nemísejíce, a to opatrně, napřed i nazad i na stranách vojska ostří- hajíce i sami sebe, jakož komu kde od starších poručeno bude. 6. A jest-li žeby bůh neuchoval, žeby kteru škodu vzeli skrze jich neopatrnosti a zmeškání které, neb těch hejtmanuov, u vojště, nebo-li na vartách, nebo na poli, neb v strážech, kde jim poručeno bude a svěřeno od starších a od obcí: žádných osob nevymiňujíce, míníť i chtí nad nimi hejtmané i všecky obce k nim toho zříti i jim k hrdlóm popraviti i k statkuom a pomstiti, buď kníže, pán, nebo ktož kolivěk, žádných osob nevymiňujíce, ani vymlúvajíce. 7. A jest-li žeby kde pán buoh dal nepřátely přemoci a po- raziti, města, tvrze, hradu dobýti, táhnúce polem nebo polem le- žíce, kterých kořistí dobýti: aby ten vzatek a ty kořisti sneseny. svedeny, svezeny a na hromadu skladeny byly, kdežby bylo tomu místo ukázáno a jmenováno od starších, buďto mnoho nebo málo. a k tomu aby byli vydáni a voleni starší ze všech obcí, panských, rytířských, městských i robotězuov, aby věrně spósobili ty věci chudým i bohatým, a spravedlivě, jakž na koho sluši, rozdány a rozděleny byly, aby nižádný sám sobě nebral, ani co kdo za- choval. Jest-li pak žeby co kto vzal nebo-li zachoval, a to bylo usvědčeno dobrým svědomím: k tomu takovému chtěli by popra- viti, a k jeho hrdlu i statku, buď kdož buď, žádných osob nevyní- majíce, jakožto k zloději božímu a obecnému; jakož se jest stalo Achiorovi pro čepici dcer královských a pro plášť; nebo-li jinú smrtí, buďto kníže, pán, rytíř, nebo panoše, měštěnín, řemeslník, nebo sedlák, ižádného nevymlúvajíce, ani k osobám hledíce a zříce, s pomocí boží takovú činiti nad nimi pomstu.
- 78 Ustanovení o kořistech. a tak táhli, která napřed rota bude šikována ten den pod svými korúhvemi; a jiní aby se v ně nemísili, ani jim překáželi, ani se kam odtrhali; jakož komu kde a jakž které roty nebo korúhve sšikovány budú, aby tak táhli v svém šiku a pohromadě, jedni k druhým se nemísejíce, a to opatrně, napřed i nazad i na stranách vojska ostří- hajíce i sami sebe, jakož komu kde od starších poručeno bude. 6. A jest-li žeby bůh neuchoval, žeby kteru škodu vzeli skrze jich neopatrnosti a zmeškání které, neb těch hejtmanuov, u vojště, nebo-li na vartách, nebo na poli, neb v strážech, kde jim poručeno bude a svěřeno od starších a od obcí: žádných osob nevymiňujíce, míníť i chtí nad nimi hejtmané i všecky obce k nim toho zříti i jim k hrdlóm popraviti i k statkuom a pomstiti, buď kníže, pán, nebo ktož kolivěk, žádných osob nevymiňujíce, ani vymlúvajíce. 7. A jest-li žeby kde pán buoh dal nepřátely přemoci a po- raziti, města, tvrze, hradu dobýti, táhnúce polem nebo polem le- žíce, kterých kořistí dobýti: aby ten vzatek a ty kořisti sneseny. svedeny, svezeny a na hromadu skladeny byly, kdežby bylo tomu místo ukázáno a jmenováno od starších, buďto mnoho nebo málo. a k tomu aby byli vydáni a voleni starší ze všech obcí, panských, rytířských, městských i robotězuov, aby věrně spósobili ty věci chudým i bohatým, a spravedlivě, jakž na koho sluši, rozdány a rozděleny byly, aby nižádný sám sobě nebral, ani co kdo za- choval. Jest-li pak žeby co kto vzal nebo-li zachoval, a to bylo usvědčeno dobrým svědomím: k tomu takovému chtěli by popra- viti, a k jeho hrdlu i statku, buď kdož buď, žádných osob nevyní- majíce, jakožto k zloději božímu a obecnému; jakož se jest stalo Achiorovi pro čepici dcer královských a pro plášť; nebo-li jinú smrtí, buďto kníže, pán, rytíř, nebo panoše, měštěnín, řemeslník, nebo sedlák, ižádného nevymlúvajíce, ani k osobám hledíce a zříce, s pomocí boží takovú činiti nad nimi pomstu.
Strana 79
Konecna ustanoveni radu. 79 8. Dále sváruov, křikuov a potrhání aby žádných nebylo u vojště, ani mezi námi. 9. Jest-li že by kto koho bil, ranil, ochromil, nebo zabil, buď nad ním pomstěno podle zákona božího, jako pán Buoh dopustí. žádného nevymiňujíce ani k osobám zříce. 10. Dále vězte, že kdoby se kolivěk kradl, nebo šel, nebo jel. aneb vezl od nás z vojsky, když bychom polem táhli nebo leželi. bez odpuštění starších jmenovaných svrchu, a znamení jistého nebude míti, buď kníže, pán, rytíř, panoše, měštěnín, řemeslník. nebo robotěz, nebo kterýž kolivěk člověk, a bylby popaden, že chtí k jeho hrdlu i k statku popraviti, jakožto nad zlodějem nevěrným. jenž se krade od pře boží a věrných bratří z vojsky, kdež vojsko bude neb leží. 11. Také nechcem trpěti mezi sebú nevěrných, neposlušných lhářuov, zlodějuov, kostkářuov, lúpežníkuov, plundréřuov, opil- cuov, lajcí, smilníkuov, cizoložníkuov, smilnic a cizoložnic, i všech zjevných hříšníkův a hříšnic: ty všecky z sebe chcme puditi a ho- niti, nad nimi popravovati s pomocí trojice svaté vedle zákona božího. 12. Míníť také bratr Žižka i jiní páni, hejtmané, rytíří, panoše. měšťané, řemeslníci i robotězi svrchu psaní a jmenovaní, i všecky obce s pomocí boží a obecní ze všech neřáduov trestati i bíti, tre- stáním honiti, mrskati, bíti i zabíjeti, stínati, věšeti, topiti, páliti i všemi pomstami mstíti, keréž pomsty na zlé slušejí vedlé zákona božího, nižádných osob nevynímajíce ze všech stavuov, mužského i ženského pohlaví. III. A tak budeme-li zachovávati, činiti a plniti artikule svrchu psané a spasitedlné, pán buoh bude s námi a svú milostí a pomocí; neb to přísluší k boji božímu tak činiti, dobře křesťansky, v lásce zřízeni, v bázni boží živu býti, své žádosti, potřeby i naděje v pánu
Konecna ustanoveni radu. 79 8. Dále sváruov, křikuov a potrhání aby žádných nebylo u vojště, ani mezi námi. 9. Jest-li že by kto koho bil, ranil, ochromil, nebo zabil, buď nad ním pomstěno podle zákona božího, jako pán Buoh dopustí. žádného nevymiňujíce ani k osobám zříce. 10. Dále vězte, že kdoby se kolivěk kradl, nebo šel, nebo jel. aneb vezl od nás z vojsky, když bychom polem táhli nebo leželi. bez odpuštění starších jmenovaných svrchu, a znamení jistého nebude míti, buď kníže, pán, rytíř, panoše, měštěnín, řemeslník. nebo robotěz, nebo kterýž kolivěk člověk, a bylby popaden, že chtí k jeho hrdlu i k statku popraviti, jakožto nad zlodějem nevěrným. jenž se krade od pře boží a věrných bratří z vojsky, kdež vojsko bude neb leží. 11. Také nechcem trpěti mezi sebú nevěrných, neposlušných lhářuov, zlodějuov, kostkářuov, lúpežníkuov, plundréřuov, opil- cuov, lajcí, smilníkuov, cizoložníkuov, smilnic a cizoložnic, i všech zjevných hříšníkův a hříšnic: ty všecky z sebe chcme puditi a ho- niti, nad nimi popravovati s pomocí trojice svaté vedle zákona božího. 12. Míníť také bratr Žižka i jiní páni, hejtmané, rytíří, panoše. měšťané, řemeslníci i robotězi svrchu psaní a jmenovaní, i všecky obce s pomocí boží a obecní ze všech neřáduov trestati i bíti, tre- stáním honiti, mrskati, bíti i zabíjeti, stínati, věšeti, topiti, páliti i všemi pomstami mstíti, keréž pomsty na zlé slušejí vedlé zákona božího, nižádných osob nevynímajíce ze všech stavuov, mužského i ženského pohlaví. III. A tak budeme-li zachovávati, činiti a plniti artikule svrchu psané a spasitedlné, pán buoh bude s námi a svú milostí a pomocí; neb to přísluší k boji božímu tak činiti, dobře křesťansky, v lásce zřízeni, v bázni boží živu býti, své žádosti, potřeby i naděje v pánu
Strana 80
80 Závěrečné provolání sjezdového zápisu. bohu setrvale bez pochybení položiti, čekajíce od něho věčné odplaty. I prosímeť vás milé obce, ve všech a ze všech krajin, knížat, pánuov, rytířuov, panoší, měšťanuov, řemeslníkuov, robotězuov, sedlákuov, i lidí všech stavuov, a zvláště napřed všech věrných Čechův, abyšte se k tomu dobrému svolili a nám toho radni a pomocni byli. A my vám zase též držeti, plniti i mstíti (chceme), pro milého pána boha, pro jeho svaté umučení, pro vysvobození pravdy zákona božího, svatých a jich zvelebení, ku pomoci věrným církvi svaté a zvláště jazyka českého i slovenského, i všeho křesťanství, ku pozdvižení věrným a ku potupě neústupným a zjevným kacířům a pokrytým a zloskvrníkům, aby pán buoh všemohúcí nám i vám ráčil svú pomoc dáti i zvítězíti nad ne- přátely svými i našimi, a za nás i s vámi bojovati svú mocí a ne- odlučovati nás své svaté milosti. Amen. Budiž pán buoh s námi i s vámi, v nichž jste, a kdež se líbí trojici svaté! A toho pro lepší svědomí a potvrzení a jistotu s větší pilností vedle duchovenství nad bídný rozum světa tohoto, my svrchu psaní s dobrým rozmyslem vědomě, dobrú volí k tomuto zápisu a listu svolujeme, a svolujeme jej skutečně držeti a zacho- vati i ostříhati s pomocí nestvořené a na věky požehnané trojice svaté. Amen. Tak pán buoh dej! 11. Výstraha Hradeckých Žižkovi před úkladným vrahem. V Králové Hradci, 22. listopadu 1423. Pán buoh všemohúcí rač býti s tebú, se všemi bratřími věrnými i s námi hříšnými svú svatú milostí a pomocí. Bratře Žižko i bratří naši nejmilejší! Věz, že jsme jednoho Opočenských strany jali,
80 Závěrečné provolání sjezdového zápisu. bohu setrvale bez pochybení položiti, čekajíce od něho věčné odplaty. I prosímeť vás milé obce, ve všech a ze všech krajin, knížat, pánuov, rytířuov, panoší, měšťanuov, řemeslníkuov, robotězuov, sedlákuov, i lidí všech stavuov, a zvláště napřed všech věrných Čechův, abyšte se k tomu dobrému svolili a nám toho radni a pomocni byli. A my vám zase též držeti, plniti i mstíti (chceme), pro milého pána boha, pro jeho svaté umučení, pro vysvobození pravdy zákona božího, svatých a jich zvelebení, ku pomoci věrným církvi svaté a zvláště jazyka českého i slovenského, i všeho křesťanství, ku pozdvižení věrným a ku potupě neústupným a zjevným kacířům a pokrytým a zloskvrníkům, aby pán buoh všemohúcí nám i vám ráčil svú pomoc dáti i zvítězíti nad ne- přátely svými i našimi, a za nás i s vámi bojovati svú mocí a ne- odlučovati nás své svaté milosti. Amen. Budiž pán buoh s námi i s vámi, v nichž jste, a kdež se líbí trojici svaté! A toho pro lepší svědomí a potvrzení a jistotu s větší pilností vedle duchovenství nad bídný rozum světa tohoto, my svrchu psaní s dobrým rozmyslem vědomě, dobrú volí k tomuto zápisu a listu svolujeme, a svolujeme jej skutečně držeti a zacho- vati i ostříhati s pomocí nestvořené a na věky požehnané trojice svaté. Amen. Tak pán buoh dej! 11. Výstraha Hradeckých Žižkovi před úkladným vrahem. V Králové Hradci, 22. listopadu 1423. Pán buoh všemohúcí rač býti s tebú, se všemi bratřími věrnými i s námi hříšnými svú svatú milostí a pomocí. Bratře Žižko i bratří naši nejmilejší! Věz, že jsme jednoho Opočenských strany jali,
Strana 81
Vystraha Zižkovi pred vranem. 81 vězně dosti znamenitého, kterýž jesti nás za jisté zpravil, že již jeden jest s tebú u vojště, kterýž tě má zamordovatí; a za to má ještě třiceti kop vzíti, a jíž deset kop hotových vzal. Pak toho jistého mordéře zná Pavel s černú hlavů kadeřavú, tohoto listu ukazatel. A protoť sme my jeho k tobě vypravili, kterýž tě má všeho úplně zpraviti, kdož to jednají a kterak to má jednáno býti a kto to má učiniti, toho tobě ukázati. Kterémužto Pavlovi prosíme, aby jemu věřil, což s tebú od nás o té věci mluviti bude. Pán vše- mohúcí rač tě zachovati k své chvále a k prospěchu věrným obcem. Dán v Hradci nad Labem, v pondělí v třeli hodinu v noci před sv. Kateřinú, rukú tvého kněze Ambrože. Janek Hvězda, purkmistr, konšelé a tvój kněz Ambrož. 12. Válečná piseň táborská 1. Ktož jsú boží bojovnici a zákona jeho, prostež od boha pomoci a úfajte v něho, že konečně vždycky s ním zvítězíte! 2. Kristusť vám za škody stojí, stokrát víec slibuje; pakli kto proň život složí, věčný mieti bude; blaze každému, ktož na pravdě sejde. 3. Tenť pán velíť se nebáti záhubcí tělesných, velíť i život složiti pro lásku svých blížních.
Vystraha Zižkovi pred vranem. 81 vězně dosti znamenitého, kterýž jesti nás za jisté zpravil, že již jeden jest s tebú u vojště, kterýž tě má zamordovatí; a za to má ještě třiceti kop vzíti, a jíž deset kop hotových vzal. Pak toho jistého mordéře zná Pavel s černú hlavů kadeřavú, tohoto listu ukazatel. A protoť sme my jeho k tobě vypravili, kterýž tě má všeho úplně zpraviti, kdož to jednají a kterak to má jednáno býti a kto to má učiniti, toho tobě ukázati. Kterémužto Pavlovi prosíme, aby jemu věřil, což s tebú od nás o té věci mluviti bude. Pán vše- mohúcí rač tě zachovati k své chvále a k prospěchu věrným obcem. Dán v Hradci nad Labem, v pondělí v třeli hodinu v noci před sv. Kateřinú, rukú tvého kněze Ambrože. Janek Hvězda, purkmistr, konšelé a tvój kněz Ambrož. 12. Válečná piseň táborská 1. Ktož jsú boží bojovnici a zákona jeho, prostež od boha pomoci a úfajte v něho, že konečně vždycky s ním zvítězíte! 2. Kristusť vám za škody stojí, stokrát víec slibuje; pakli kto proň život složí, věčný mieti bude; blaze každému, ktož na pravdě sejde. 3. Tenť pán velíť se nebáti záhubcí tělesných, velíť i život složiti pro lásku svých blížních.
Strana 82
82 Husitská pisen valečná. 4. Protož střelci, kopiníci řádu rytieřského, sudličníci a cepníci lidu rozličného, pomnětež všichni na pána štědrého! 5. Nepřátel se nelekajte, na množstvie nehleďte, pána svého v srdci mějte, proň a s ním bojujte a před nepřáteli neutiekajte! 6. Dávno Čechové řiekali a příslovie měli, že podle dobrého pána dobrá jiezda bývá. 7. Vy pakosti a drabanti na duše pomněte, pro lakomstvie a lúpeže životóv netraťte, a na kořistech se nezastavujte! 8. Heslo všichni pamatujte, kteréž vám vydáno, svých hauptmanóv pozorujte, retuj druh druhého; hlediž a drž se každý šiku svého! 9. A s tiem vesele křikněte, řkúc: Na ně, hr na ně! Braň svú rukama chutnejte, bóh pán náš! křikněte.
82 Husitská pisen valečná. 4. Protož střelci, kopiníci řádu rytieřského, sudličníci a cepníci lidu rozličného, pomnětež všichni na pána štědrého! 5. Nepřátel se nelekajte, na množstvie nehleďte, pána svého v srdci mějte, proň a s ním bojujte a před nepřáteli neutiekajte! 6. Dávno Čechové řiekali a příslovie měli, že podle dobrého pána dobrá jiezda bývá. 7. Vy pakosti a drabanti na duše pomněte, pro lakomstvie a lúpeže životóv netraťte, a na kořistech se nezastavujte! 8. Heslo všichni pamatujte, kteréž vám vydáno, svých hauptmanóv pozorujte, retuj druh druhého; hlediž a drž se každý šiku svého! 9. A s tiem vesele křikněte, řkúc: Na ně, hr na ně! Braň svú rukama chutnejte, bóh pán náš! křikněte.
Strana 83
Nápěv pisně. 83 Piseň: Kdož jste boží bojovnici. Věrně dle Jistebnického kancionálu, toliko s přidáním paus, transkribováno prof. Ot. Hostinským. R Kdo jste bo - ží bo -jo - vní - ci a zá-ko -na je - ho, pro-stež od Bo- E O- ha po - mo-ci a dou-fej-te v ně-ho, že ko-ne-čně vždycky s ním . zví-tě -zí -te. Ro. Tenť pán ve - líť se ne-bá s ti zá- hubci tě- le - sných, ve-líť i ži -vot slo-ží-ti pro lá-sku svých blíž-ních. Poznámka. Z původního vydání vynechány zde sporné právní listiny Žižkova, jak za to mám, otce a rovněž nejednou sporné projevy, známé pouze u výtahu. Zato přibylo č. 2, zachované v „Hlase strážného“ bratrského dějepisce Jafeta; znění podává se tu podle přepisu v ruk. Národního musea IVA 6. — Tomanův text zpravidla ponechán beze změny; pouze č. 12 upraveno podle Z. Nejedlého (Dějiny husitského zpěvu za válek husitských, 1913, 910-1). Důvody odchylného zařazení i pojmenování č. 10 najde čtenář v Časopise Národ. musea 1924. Účel tohoto vydání vyžádal si obětování důmyslné a důkladné studie, kterou se Toman pokusil o nové datování a výklad listů. Kritické tyto úvahy o listáři (str. 24.—54) jsou tu vynechány. Mohly by však zaujmouti jen málo čtenářů a ne všude již představují, jak je přirozené, dnešní mínění vědy. Proto zkrácen byl tu i úvod o prvé tři odstavce, týkající se této vynechané části.
Nápěv pisně. 83 Piseň: Kdož jste boží bojovnici. Věrně dle Jistebnického kancionálu, toliko s přidáním paus, transkribováno prof. Ot. Hostinským. R Kdo jste bo - ží bo -jo - vní - ci a zá-ko -na je - ho, pro-stež od Bo- E O- ha po - mo-ci a dou-fej-te v ně-ho, že ko-ne-čně vždycky s ním . zví-tě -zí -te. Ro. Tenť pán ve - líť se ne-bá s ti zá- hubci tě- le - sných, ve-líť i ži -vot slo-ží-ti pro lá-sku svých blíž-ních. Poznámka. Z původního vydání vynechány zde sporné právní listiny Žižkova, jak za to mám, otce a rovněž nejednou sporné projevy, známé pouze u výtahu. Zato přibylo č. 2, zachované v „Hlase strážného“ bratrského dějepisce Jafeta; znění podává se tu podle přepisu v ruk. Národního musea IVA 6. — Tomanův text zpravidla ponechán beze změny; pouze č. 12 upraveno podle Z. Nejedlého (Dějiny husitského zpěvu za válek husitských, 1913, 910-1). Důvody odchylného zařazení i pojmenování č. 10 najde čtenář v Časopise Národ. musea 1924. Účel tohoto vydání vyžádal si obětování důmyslné a důkladné studie, kterou se Toman pokusil o nové datování a výklad listů. Kritické tyto úvahy o listáři (str. 24.—54) jsou tu vynechány. Mohly by však zaujmouti jen málo čtenářů a ne všude již představují, jak je přirozené, dnešní mínění vědy. Proto zkrácen byl tu i úvod o prvé tři odstavce, týkající se této vynechané části.
Strana 84
82 H. TOMAN. Knížka tato, pokus to, jak pěkně pověděl autor, o nakreslení duševní Žižkovy podobizny — jediný, možno dodati, svého druhu — je nejcennější z četných a bohatých prací Tomanových o Slepém bohatýrovi. Spolu s největším jeho dílem, s „Husitským válečnictvím“, je zároveň z nejvýznamnějších spisův o Žižkovi a táborství vůbec. Hned v ranním dětství přilnul Hugo Toman dojemnou laskou k největší době našich dějin, jak ji živelně probudil převratný rok 1848 a husitské svazky Palackého Dejin, vyšlé ještě včas v smutném jeho soumraku; jako studentík dal poslední nastřádaný peníz za „husitský“ šíp a po celý život, nešetře námahy ni peněz. sbíral starožitnosti a knihy. Jako 19letý posluchač na un versitě pokusil se již ve spisovatelství popisem památek svého rodiště Rychnova nad Kněžnou. Pouze rušný život prvých let šedesátých strhl ho načas v horlivou činnost politickou. Leč právě za to zbaven byl středoškolské profesury a donucen obrátiti se na práva. I stal se nezávislým advokátem. Dlouho spojoval dávnou svoji lásku k dějinám s novým bezděkým povoláním. Vzniklo tak několik vynikajících jeho studií z dějin českého státního práva. jehož byl, jak vzpomínají na př. paměti L. Legera, zaníceným obráncem. Hojivou útěchou za bolestnou ztrátu bylo mu i úspěšné studium dějin umění, jehož byl znamenitým znalcem. Překročiv však padesátku a nabyv dosti na to pokdy, vrátil se s mladistvým zápalem k nezapomenutelné lásce dětství, od níž byl odveden životem a jejíž velký národní smysl nikdy ho nepřestal vzrušovat. Žalostnou zanedbalost husitského badání považoval zajisté, jak výmluvně praví v úvodě této práce, za nebezpečí pro celý národ a zdá se vůbec, že to byl pověstný výrok K. Schwarzenberka
82 H. TOMAN. Knížka tato, pokus to, jak pěkně pověděl autor, o nakreslení duševní Žižkovy podobizny — jediný, možno dodati, svého druhu — je nejcennější z četných a bohatých prací Tomanových o Slepém bohatýrovi. Spolu s největším jeho dílem, s „Husitským válečnictvím“, je zároveň z nejvýznamnějších spisův o Žižkovi a táborství vůbec. Hned v ranním dětství přilnul Hugo Toman dojemnou laskou k největší době našich dějin, jak ji živelně probudil převratný rok 1848 a husitské svazky Palackého Dejin, vyšlé ještě včas v smutném jeho soumraku; jako studentík dal poslední nastřádaný peníz za „husitský“ šíp a po celý život, nešetře námahy ni peněz. sbíral starožitnosti a knihy. Jako 19letý posluchač na un versitě pokusil se již ve spisovatelství popisem památek svého rodiště Rychnova nad Kněžnou. Pouze rušný život prvých let šedesátých strhl ho načas v horlivou činnost politickou. Leč právě za to zbaven byl středoškolské profesury a donucen obrátiti se na práva. I stal se nezávislým advokátem. Dlouho spojoval dávnou svoji lásku k dějinám s novým bezděkým povoláním. Vzniklo tak několik vynikajících jeho studií z dějin českého státního práva. jehož byl, jak vzpomínají na př. paměti L. Legera, zaníceným obráncem. Hojivou útěchou za bolestnou ztrátu bylo mu i úspěšné studium dějin umění, jehož byl znamenitým znalcem. Překročiv však padesátku a nabyv dosti na to pokdy, vrátil se s mladistvým zápalem k nezapomenutelné lásce dětství, od níž byl odveden životem a jejíž velký národní smysl nikdy ho nepřestal vzrušovat. Žalostnou zanedbalost husitského badání považoval zajisté, jak výmluvně praví v úvodě této práce, za nebezpečí pro celý národ a zdá se vůbec, že to byl pověstný výrok K. Schwarzenberka
Strana 85
- 85 o Husitech jako „bandě lupičů a žhárů z r. 1889, co Tomana přimělo k jeho pozdním studiím o velkém hrdinovi husilské revo- luce. Uprostřed krásné té práce, nad posledními archy „Husitského válečnictví“, zastihla Tomana, právě šedesátiletého, 1898 smrt. Je tomu právě čtvrtstoletí. Tichá ta vzpomínka padá právě v předvečer pětistého výročí Žižkova skonu, které oslaví osvobo- zený již národ. Práce Tomanovy většinou ostatně rozebrané, jsou dnes známy téměř jen odborníkům. Konám tedy, myslím, pouze povinnost husitského badání požehnané pamatce Tomanově, při- pomínám-li v tuto slavnostní chvíli jméno zvěčnělého zesnulého vydáním skvělé této obrany Žižkovy osobnosti v nové, dnešku i účelu přizpůsobené úpravě. Vychází ve Státním nakladatelství, které tím prokazuje poctu statečnému obhájci statního českého práva. Knížka vyšla původně ve Věstníku Král. čes. společnosti nauk. F. M. Bartoš. Od téhož spisovatele bylo také uveřejněno: O rodu a přibuzenstvu Jana Žižky z Trocnova, ve Věstníku Kr. č. spol. nauk, 1890, str. 44; pak O Žižkovi i jeho rodišti a o pozdějším rodu Žižků z Trocnova podnes kvetoucím, tamže, 337. — O bitvě u Lipan, v Osvětě, XX, 861 a 1083. O významu přijmení Žižkova, tamže XXI, 779. O dobro- družstvích a válečných jízdách Jana Žižky před vypuknutím bouří husitských, tamže. XXI, 1021. — O podobiznách a pravé podobě Jana Žižky z Trosnova, ve Květech, XIV, str. 350. 472 a 567, a též o sobě (Bursík a Kohout). Bojiště Žižkovo u Panského Boru, ve Věstníku Kr. č. spol. nauk, 1892, 258. — Některé zprávy o poměru Jana Žižky k Pražanům, v Čas. Mus. LXVII. str. 212. — Památky Žižkova hradu Kalicha, v Pelclově Almanachu v Rychnově, 1893, str. 212.
- 85 o Husitech jako „bandě lupičů a žhárů z r. 1889, co Tomana přimělo k jeho pozdním studiím o velkém hrdinovi husilské revo- luce. Uprostřed krásné té práce, nad posledními archy „Husitského válečnictví“, zastihla Tomana, právě šedesátiletého, 1898 smrt. Je tomu právě čtvrtstoletí. Tichá ta vzpomínka padá právě v předvečer pětistého výročí Žižkova skonu, které oslaví osvobo- zený již národ. Práce Tomanovy většinou ostatně rozebrané, jsou dnes známy téměř jen odborníkům. Konám tedy, myslím, pouze povinnost husitského badání požehnané pamatce Tomanově, při- pomínám-li v tuto slavnostní chvíli jméno zvěčnělého zesnulého vydáním skvělé této obrany Žižkovy osobnosti v nové, dnešku i účelu přizpůsobené úpravě. Vychází ve Státním nakladatelství, které tím prokazuje poctu statečnému obhájci statního českého práva. Knížka vyšla původně ve Věstníku Král. čes. společnosti nauk. F. M. Bartoš. Od téhož spisovatele bylo také uveřejněno: O rodu a přibuzenstvu Jana Žižky z Trocnova, ve Věstníku Kr. č. spol. nauk, 1890, str. 44; pak O Žižkovi i jeho rodišti a o pozdějším rodu Žižků z Trocnova podnes kvetoucím, tamže, 337. — O bitvě u Lipan, v Osvětě, XX, 861 a 1083. O významu přijmení Žižkova, tamže XXI, 779. O dobro- družstvích a válečných jízdách Jana Žižky před vypuknutím bouří husitských, tamže. XXI, 1021. — O podobiznách a pravé podobě Jana Žižky z Trosnova, ve Květech, XIV, str. 350. 472 a 567, a též o sobě (Bursík a Kohout). Bojiště Žižkovo u Panského Boru, ve Věstníku Kr. č. spol. nauk, 1892, 258. — Některé zprávy o poměru Jana Žižky k Pražanům, v Čas. Mus. LXVII. str. 212. — Památky Žižkova hradu Kalicha, v Pelclově Almanachu v Rychnově, 1893, str. 212.
Strana 86
s OBSAH: Strana I. Uvod II. Duch a povaha Žižkova. Trocnov a jeho osudy Žižka odpovídá Rožmberkov Žižka a čeští válečníci v Polsku Poměry a strany v Čechách Žižkovy mravní pohnutky k boji s německými městy a Rožmberky Nenávist proti králi Zikmundovi . Poměr k Vladislavovi polskému, Vitoldovi a Korybutovi Názor Žižkův o dosahu moci Korybutovy Napětí mezi Žižkou a Tábory: smíření Žižkův poměr k Pražanům . Zprávce všech obcí zákonu božímu příchylných Jeho zásady demokratické a náboženský jejich původ Žižkovo přesvědčení náboženské Čtyry kusy Pražské, husitský společný program . Dvanácte dalších kusův Táborských z r. 1420 Mravní cíle husitské Spor o ornáty Kněžské hádky a nesnášelivost Žižkova Svoboda u víře na Táboře . Význam a obsah čtyř článků Pražských . Lidskosť u vedení válek . 10 1 1 13 14 15 17 18 20 21 22 26 27 28 30 31 32 34 35 39
s OBSAH: Strana I. Uvod II. Duch a povaha Žižkova. Trocnov a jeho osudy Žižka odpovídá Rožmberkov Žižka a čeští válečníci v Polsku Poměry a strany v Čechách Žižkovy mravní pohnutky k boji s německými městy a Rožmberky Nenávist proti králi Zikmundovi . Poměr k Vladislavovi polskému, Vitoldovi a Korybutovi Názor Žižkův o dosahu moci Korybutovy Napětí mezi Žižkou a Tábory: smíření Žižkův poměr k Pražanům . Zprávce všech obcí zákonu božímu příchylných Jeho zásady demokratické a náboženský jejich původ Žižkovo přesvědčení náboženské Čtyry kusy Pražské, husitský společný program . Dvanácte dalších kusův Táborských z r. 1420 Mravní cíle husitské Spor o ornáty Kněžské hádky a nesnášelivost Žižkova Svoboda u víře na Táboře . Význam a obsah čtyř článků Pražských . Lidskosť u vedení válek . 10 1 1 13 14 15 17 18 20 21 22 26 27 28 30 31 32 34 35 39
Strana 87
Žižka mužem činu Přísnosť proti kněžím Žižka trestá krutě jen odvetou Žižka postrachem svých nepřátel Řádné poslušenstvi a kázeň jeho Jeho povaha osobní Žižkovo křesťanství . Žižka mezi svými, jako v rodině Láska a úcta k němu . Žižkova výmluvnosť. Úvahy o výtkách Palackého, především o fanatismu . Žižkovy činy státnické . Žižkovy úmysly a jich provádění Politické omyly Prokopa Holého Strana 40 . 41 47 52 53 54 55 56 57 58 58 60 61 . 65 III. Žižkovy projevy a zápisy. 1. Táborské příměři s Rožmberkem (18. listopadu 1420) 2. Žižkův manifest plzeňskému svazu (únor 1421) 3. Pověřující list Rybkovi do Třeboně (10. ledna 1422) 4. Přímluva za vdovu Kuštajnovu (asi duben 1422) 5. Žižka s Tábory uznává Korybuta (11. června 1422) 6. Povolání Domažlických do pole (11. září 1422) 7. Prachatické provolání (20. listopadu 1422) 8. Pozvání bratří Valečovských na sjezd (26. března 1423) . 9. Pozvání Skalickým a Náchodským (1. dubna 1423) 10. Zápis německobrodského sněmu či t. zv. Žižkův vojenský řád (asi 7. dubna 1423] 11. Výstraha Hradeckých Žižkovi (22. listopadu 1423) . 12. Válečná píseň táborská . Poznámka vydavatelova Hugo Toman 66 67 68 69 69 70 71 73 74 . - 75 80 81 83 84
Žižka mužem činu Přísnosť proti kněžím Žižka trestá krutě jen odvetou Žižka postrachem svých nepřátel Řádné poslušenstvi a kázeň jeho Jeho povaha osobní Žižkovo křesťanství . Žižka mezi svými, jako v rodině Láska a úcta k němu . Žižkova výmluvnosť. Úvahy o výtkách Palackého, především o fanatismu . Žižkovy činy státnické . Žižkovy úmysly a jich provádění Politické omyly Prokopa Holého Strana 40 . 41 47 52 53 54 55 56 57 58 58 60 61 . 65 III. Žižkovy projevy a zápisy. 1. Táborské příměři s Rožmberkem (18. listopadu 1420) 2. Žižkův manifest plzeňskému svazu (únor 1421) 3. Pověřující list Rybkovi do Třeboně (10. ledna 1422) 4. Přímluva za vdovu Kuštajnovu (asi duben 1422) 5. Žižka s Tábory uznává Korybuta (11. června 1422) 6. Povolání Domažlických do pole (11. září 1422) 7. Prachatické provolání (20. listopadu 1422) 8. Pozvání bratří Valečovských na sjezd (26. března 1423) . 9. Pozvání Skalickým a Náchodským (1. dubna 1423) 10. Zápis německobrodského sněmu či t. zv. Žižkův vojenský řád (asi 7. dubna 1423] 11. Výstraha Hradeckých Žižkovi (22. listopadu 1423) . 12. Válečná píseň táborská . Poznámka vydavatelova Hugo Toman 66 67 68 69 69 70 71 73 74 . - 75 80 81 83 84
- 1: Titul
- 3: Úvod
- 7: Duch a povaha Žižkova
- 66: Žižkovy projevy a zápisy
- 86: Obsah