z 172 stránek
Titul
1
2
3
4
Předmluva
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
Teologická lit. francouzská
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
131
132
133
134
135
136
137
138
139
140
Vyprávěcí prameny
141
142
143
144
145
146
Dodatky
147
148
149
150
151
152
153
154
155
156
157
158
159
160
161
162
163
164
165
166
167
Rejstřík
168
169
170
171
Obsah
172
- s. 18: ...Jest to list benátského dóže Krištofa Mora ke králi francouzskému Ludvíkovi XI. Obsahem svým potvrzuje mínění Tomkovo,1 dle něhož český posel, Martin...
- s. 19: ...d., 97. 18 Prameny týkající se jednání Jiříka Poděbradského s Ludvíkem XI. vydal před lety Pažout.1 Doplňuji dokumenty jím otištěné pověřo- vacím...
- s. 22: ...údaj se týká apologie pařížských nominalistů z roku 1473. Když Ludvík XI. zapověděl nominalismus, stoupenci onoho směru podali králi obranný spis, v...
- s. 161: ...Pohrobka při svém kon- fliktu s kurií, neboť poslal k Ludvíkovi XI. téhož zástupce, jakého použil před léty i jeho mladistvý předchůdce....
Název:
Francouzská hussitica. Řada druhá, Akta z doby poděbradské, theologická literatura francouzská, a vyprávěcí prameny
Autor:
Neumann, Augustin Alois
Rok vydání:
1925
Místo vydání:
Olomouc
Česká národní bibliografie:
Počet stran celkem:
172
Počet stran předmluvy plus obsahu:
172
Obsah:
- 1: Titul
- 5: Předmluva
- 47: Teologická lit. francouzská
- 141: Vyprávěcí prameny
- 147: Dodatky
- 168: Rejstřík
- 172: Obsah
upravit
Strana 1
FRANCOUZSKÁ HUSSITICA
FRANCOUZSKÁ HUSSITICA
Strana 2
Strana 3
Ročník IV. Číslo 3.-4. STUDIE A TEXTY K NABOŽENSKÝM DĚJINÁM ČESKÝM FRANCOUZSKÁ HUSSITICA Řada druhá Akta z doby poděbradské, theologická literatura francouzská, a vyprávěcí prameny Podává P. Augustin Neumann, O. S. A. Přispěl Ph. Dr. Josef Kratochvil universitní knihovník v Brně 1 92 5 OLOMOUC Nákladem Matice cyrilometodějské v Olomouci Tiskem Arcibiskupské knih- a kamenotiskárny v Olomouci
Ročník IV. Číslo 3.-4. STUDIE A TEXTY K NABOŽENSKÝM DĚJINÁM ČESKÝM FRANCOUZSKÁ HUSSITICA Řada druhá Akta z doby poděbradské, theologická literatura francouzská, a vyprávěcí prameny Podává P. Augustin Neumann, O. S. A. Přispěl Ph. Dr. Josef Kratochvil universitní knihovník v Brně 1 92 5 OLOMOUC Nákladem Matice cyrilometodějské v Olomouci Tiskem Arcibiskupské knih- a kamenotiskárny v Olomouci
Strana 4
IMPRIMATUR Olomucii, die 21. Augusti 1923 Vicarius generalis Dr. Leopoldus Prečan Josephus Vyvlečka, cancellarius
IMPRIMATUR Olomucii, die 21. Augusti 1923 Vicarius generalis Dr. Leopoldus Prečan Josephus Vyvlečka, cancellarius
Strana 5
PŘEDMLUVA PODÁVÁM tímto druhou část francouzských husitik. Obsahuje akta k dějinám doby poděbradské a theologickou literaturu francouzskou od XV. století až do druhé polovice věku XVII. Jako ve svazku prvém, tak i v tomto mínil jsem vydati všechny neznámé příspěvky k dějinám husitství bez rozdílu provenience. Proto kromě písemných památek francouzských otiskuji i doklady německé, ba dokonce i jed- nu práci italskou. Nové doklady, pokud nebyly předmětem úvodní statě prvního dílu, zasazuji vždy do rámce příslušného oddílu čes- kých dějin. Co do rozsahu lze říci, že prameny k dějinám husitství jsou obohaceny dvěma druhy nových aktů: doklady starofrancouz- skými a italskými. Dle slibu v prvním svazku učiněného podávám popis nejdůleži- tějších husitských rukopisů francouzských. Jsem však nucen něco k tomu předeslati. Katalogy francouzských knihoven nejsou praco- vány dle jednoho systému, nýbrž každý knihovník se řídil svým osobním vkusem. Jelikož mi nebylo možno dáti si všechny ven- kovské kodexy poslati do Paříže, tedy jsem byl nucen podati jejich popis dle vydaných seznamů. Tím jest zaviněn jejich nestejný po- pis i v této úvodní části edice. Co do původu lze naše rukopisy rozděliti na tyto skupiny: 1. Pařížské, jež byly kdysi součástí knihov- ny známého nám Jiljího Carleria, po jehož smrti připadly královské koleji navarské, odkudž přešly částečně do knihovny mazarinské, částečně do národní bibliotéky. Do téže knihovny přišly i kodexy z Cluny. 2. Dijonské, jež náležely kdysi opatství v Citeaux. Ostatní rukopisy nepatřily do žádné zvláštní skupiny. SCHISMA ZÁPADNÍ Bibliothèque mazarine,1 Ms. 1687 (1010). 9. Fol. 172-190. [Konrád z Gelnhausenu]. „Alius tractatulus, eodem scismate durante editus per prepositum Wormacensem, qui intitula- tur „Spes concordie“. Incipit: „Serenissimo principi, domino Karolo, regi Francorum gloriosissimo, Conradus de Gerlenhusen, prepositus ecclesie Wormacensis. Ms. 1688 (1187). 29. Fol. 56-75. Totéž. 1 Molinier, Auguste, Catalogue des manuscrits de la bibliothèque mazarine, sv. II. (Paris, 1886). 5
PŘEDMLUVA PODÁVÁM tímto druhou část francouzských husitik. Obsahuje akta k dějinám doby poděbradské a theologickou literaturu francouzskou od XV. století až do druhé polovice věku XVII. Jako ve svazku prvém, tak i v tomto mínil jsem vydati všechny neznámé příspěvky k dějinám husitství bez rozdílu provenience. Proto kromě písemných památek francouzských otiskuji i doklady německé, ba dokonce i jed- nu práci italskou. Nové doklady, pokud nebyly předmětem úvodní statě prvního dílu, zasazuji vždy do rámce příslušného oddílu čes- kých dějin. Co do rozsahu lze říci, že prameny k dějinám husitství jsou obohaceny dvěma druhy nových aktů: doklady starofrancouz- skými a italskými. Dle slibu v prvním svazku učiněného podávám popis nejdůleži- tějších husitských rukopisů francouzských. Jsem však nucen něco k tomu předeslati. Katalogy francouzských knihoven nejsou praco- vány dle jednoho systému, nýbrž každý knihovník se řídil svým osobním vkusem. Jelikož mi nebylo možno dáti si všechny ven- kovské kodexy poslati do Paříže, tedy jsem byl nucen podati jejich popis dle vydaných seznamů. Tím jest zaviněn jejich nestejný po- pis i v této úvodní části edice. Co do původu lze naše rukopisy rozděliti na tyto skupiny: 1. Pařížské, jež byly kdysi součástí knihov- ny známého nám Jiljího Carleria, po jehož smrti připadly královské koleji navarské, odkudž přešly částečně do knihovny mazarinské, částečně do národní bibliotéky. Do téže knihovny přišly i kodexy z Cluny. 2. Dijonské, jež náležely kdysi opatství v Citeaux. Ostatní rukopisy nepatřily do žádné zvláštní skupiny. SCHISMA ZÁPADNÍ Bibliothèque mazarine,1 Ms. 1687 (1010). 9. Fol. 172-190. [Konrád z Gelnhausenu]. „Alius tractatulus, eodem scismate durante editus per prepositum Wormacensem, qui intitula- tur „Spes concordie“. Incipit: „Serenissimo principi, domino Karolo, regi Francorum gloriosissimo, Conradus de Gerlenhusen, prepositus ecclesie Wormacensis. Ms. 1688 (1187). 29. Fol. 56-75. Totéž. 1 Molinier, Auguste, Catalogue des manuscrits de la bibliothèque mazarine, sv. II. (Paris, 1886). 5
Strana 6
SBÍRKA O JEDNÁNÍ HUSITUS KONCILEM Dijon, Ms. 577 (337). 1. Fol. 1-100 [Jan Picard] „Contra primum articulum Hussitarum“. Incipit: „Reverendissimi reverendique patres... Vyd. Hommey Jacques, Supplementum Patrum, p. 660. 2. Fol. 100-144 [Jan Palomar]. „Responsio contra quartum articu- lum Bohemorum ...“ Incipit: „Deus in adjutorium...“ Vyd. Labbe, Concilia Galliae, XII, 1364-1419. Rkp. XV. stol., papír, 144 folií, 278x218 mm. Kožená vazba se znakem opatství v Citeaux. Ms. 578-581. Fol. 12. Promluva kard. Juliana Cesariniho při příchodu husitů. 21. Jeho předloha Čechům. 22. Kázání opata ze Citeaux v týž den. 27. Kázání legáta Juliana k husitům. 35. Předloha Jana Rokycany (17. ledna, 1434). 38. Reč Petra Payna (L'Anglois). (16. ledna, 1433-34). 40. Předloha opata ze Citeaux podaná husitům. 58.-95. Hádání husitů s koncilem. Fol. 1. Jana Stojkoviče odpověď Janovi „de Roquisano". 78. Odpověď Carleriova na II. článek pražský s poznámkou o Carleriovi. 148. Odpověď Kalteisenova na III. artikul. 216. Jiná odpověď husitům: „Deus in adjutorium meum inten- de... Rkp: XV. stol., papír, 256 folií. Fol. 156 nese poznámku: „Pre- sentem librum scripsit magister Stephanus Selier, de Marchia, clericus magistri Guillelmi de Chavey, canonici et officialis Virdunensis. Dijon, Ms. 233 (195). 1. Fol. 1-142. [Páleč Štěpán] „Contra hereticos Hussitas“. Incipit: „Ubi sana fides non est“, „et errores Johannis que in suo tractatu „de Ecclesia“ ponit a venerabili magistro Scamslao (sic)... sacre theologie professore editi et comp[illati. Scriptum Basilee, anno etc. XXXII, prima die Decembris, sacro concilio Basiliensi durante“. Fol. 142. [Jeroným Pražský, O. Camald?] „Traktát proti podá- vání z kalicha.“ Incipit: „Debemus invicem diligere... 6
SBÍRKA O JEDNÁNÍ HUSITUS KONCILEM Dijon, Ms. 577 (337). 1. Fol. 1-100 [Jan Picard] „Contra primum articulum Hussitarum“. Incipit: „Reverendissimi reverendique patres... Vyd. Hommey Jacques, Supplementum Patrum, p. 660. 2. Fol. 100-144 [Jan Palomar]. „Responsio contra quartum articu- lum Bohemorum ...“ Incipit: „Deus in adjutorium...“ Vyd. Labbe, Concilia Galliae, XII, 1364-1419. Rkp. XV. stol., papír, 144 folií, 278x218 mm. Kožená vazba se znakem opatství v Citeaux. Ms. 578-581. Fol. 12. Promluva kard. Juliana Cesariniho při příchodu husitů. 21. Jeho předloha Čechům. 22. Kázání opata ze Citeaux v týž den. 27. Kázání legáta Juliana k husitům. 35. Předloha Jana Rokycany (17. ledna, 1434). 38. Reč Petra Payna (L'Anglois). (16. ledna, 1433-34). 40. Předloha opata ze Citeaux podaná husitům. 58.-95. Hádání husitů s koncilem. Fol. 1. Jana Stojkoviče odpověď Janovi „de Roquisano". 78. Odpověď Carleriova na II. článek pražský s poznámkou o Carleriovi. 148. Odpověď Kalteisenova na III. artikul. 216. Jiná odpověď husitům: „Deus in adjutorium meum inten- de... Rkp: XV. stol., papír, 256 folií. Fol. 156 nese poznámku: „Pre- sentem librum scripsit magister Stephanus Selier, de Marchia, clericus magistri Guillelmi de Chavey, canonici et officialis Virdunensis. Dijon, Ms. 233 (195). 1. Fol. 1-142. [Páleč Štěpán] „Contra hereticos Hussitas“. Incipit: „Ubi sana fides non est“, „et errores Johannis que in suo tractatu „de Ecclesia“ ponit a venerabili magistro Scamslao (sic)... sacre theologie professore editi et comp[illati. Scriptum Basilee, anno etc. XXXII, prima die Decembris, sacro concilio Basiliensi durante“. Fol. 142. [Jeroným Pražský, O. Camald?] „Traktát proti podá- vání z kalicha.“ Incipit: „Debemus invicem diligere... 6
Strana 7
Rkp. XV. stol., papír, 169 folií, 209x205. Kožená vazba se zna- kem opatství v Citeaux. Marseille, Ms. 514. 1. Fol. 1-12. „Relatione delle discordie trà predicanti in Olanda, nel secolo XVII. 2. Fol. 12-81. Šest italských řečí proti učení Viklefovu a Hu- sovu. Srov. Neumann, Francouzská hussitica, II. (Studie a texty, IV). 3. Fol. 81-konec. Otázky z občanského práva: „De justitia et jure, de jure naturali, gentium et civili, de jure personarum, de in- genuis, etc... Rkp. XVII. stol., papír, italské písmo. 236 folií, 270x200 mm. Dříve majetek semináře v Aix (Provençe). Bibliothèque municipale, Valenciennes, Ms. 223. B, 3, 91. 1. Fol. 1-52. Liber Prosperi de vita contemplativa. 2. Fol. 52-63. Tractatus de poenitencia et SS. Eucharistia: „Omnis utriusque sexus“. 3. Fol. 64-78. Responsio magistri Nicolai de Lyra contra quen- dam Judeum arguentem. 4. Fol. 79-82. Sermo super verba Lucae: „Cum fortis arma- tus“. 5. Fol. 82-85. Incipit declaracio magistrorum sacre theologie sancte Universitatis studii Pragensis de articulis anno domini 1386 in Swe- wia exortis et ad dictam Universitatem transmissis, et eodem anno in die sancti Blasii expeditis. Vyd. Neumann, Francouzská hussitica, I. (Studie a texty III) 59—72. 6. Fol. 86-91. Series alphabetica explicans nomina peregrina sacrae scripturae. 7. Fol. 106-162. Alia series alphabetica s úvodem, v němž čteme: „Ego Johannes Calderini, minimus doctorum doctor. 8. Fol. 163-172. Dicta de viciis et virtutibus secundum sanctum Thomam de Aquino. Rkp. XIV. stol. Papír. 172 folií. Dřívější majitel: Maison de Croy. Bibliothèque de Méjanes, Aix (Provençe), Ms. 1195. 1. Stručný úvod k nauce o antických medaliích. Sepsal M. Ma- hudet (1708).
Rkp. XV. stol., papír, 169 folií, 209x205. Kožená vazba se zna- kem opatství v Citeaux. Marseille, Ms. 514. 1. Fol. 1-12. „Relatione delle discordie trà predicanti in Olanda, nel secolo XVII. 2. Fol. 12-81. Šest italských řečí proti učení Viklefovu a Hu- sovu. Srov. Neumann, Francouzská hussitica, II. (Studie a texty, IV). 3. Fol. 81-konec. Otázky z občanského práva: „De justitia et jure, de jure naturali, gentium et civili, de jure personarum, de in- genuis, etc... Rkp. XVII. stol., papír, italské písmo. 236 folií, 270x200 mm. Dříve majetek semináře v Aix (Provençe). Bibliothèque municipale, Valenciennes, Ms. 223. B, 3, 91. 1. Fol. 1-52. Liber Prosperi de vita contemplativa. 2. Fol. 52-63. Tractatus de poenitencia et SS. Eucharistia: „Omnis utriusque sexus“. 3. Fol. 64-78. Responsio magistri Nicolai de Lyra contra quen- dam Judeum arguentem. 4. Fol. 79-82. Sermo super verba Lucae: „Cum fortis arma- tus“. 5. Fol. 82-85. Incipit declaracio magistrorum sacre theologie sancte Universitatis studii Pragensis de articulis anno domini 1386 in Swe- wia exortis et ad dictam Universitatem transmissis, et eodem anno in die sancti Blasii expeditis. Vyd. Neumann, Francouzská hussitica, I. (Studie a texty III) 59—72. 6. Fol. 86-91. Series alphabetica explicans nomina peregrina sacrae scripturae. 7. Fol. 106-162. Alia series alphabetica s úvodem, v němž čteme: „Ego Johannes Calderini, minimus doctorum doctor. 8. Fol. 163-172. Dicta de viciis et virtutibus secundum sanctum Thomam de Aquino. Rkp. XIV. stol. Papír. 172 folií. Dřívější majitel: Maison de Croy. Bibliothèque de Méjanes, Aix (Provençe), Ms. 1195. 1. Stručný úvod k nauce o antických medaliích. Sepsal M. Ma- hudet (1708).
Strana 8
2. Str. 363. „Conférence d' un ancien catholique romain avec une dame calviniste, sur les hérésies de Jean Hus. Vyd. Neumann, Francouzská hussitica, II. (Studie a texty IV.). 3. Rozprava o hranicích Gallie a římské provincie a zpráva o ob- léhání Alesie. Rkp. XVIII. stol. Papír. 223x160 mm. Bibliothèque mazarine, Ms. 1683 (1185)1 Sborník dokladů, týkajících se kostnického a basilejského koncilu, pořízený Jiljím Carlier-em, děkanem z Cambrai. 1. Fol. 2-6. Petr z Ailly. „Errores secte hominum intelligencie et processus factus „contra fratrem Guillelmum de Hildenissem, ordinis beate Marie de Monte carmelo“. (Vyd. Baluze, Miscellanea, II, 277-297, edice 80.) 2. Fol. 6-34. Petr d' Ailly, „Scriptum contra Waldenses et eorum articulos.“ Incipit: „Dum dormirent homines, venit inimicus eius...“ 3. Fol. 34-50. Errores Bohemorum sive libellus famosus eorum. Incipit: „Quod omnipotens Deus pater dilectum filium Jhesum Christum ...“ (Na fol. 49 husitské články). 4. Fol. 50-68. Geoffroy, opat v Lérins: „Libellus contra errores seu libellum famosum Bohemorum“. Incipit: „Pro laboribus multis, pro moribus castis, pro actibus eciam strennis .. (Vyd. Neumann, Francouzská hussitica II, Studie a texty, IV.) 5. Fol. 68-79. Sequuntur extracta a libro de Christo integro, ma- gistri Augustini de Roma, condempnato in sacro Basiliensi concilio." (Labbe, Concilia Galliae, XII, 555-556.) 6. Fol. 79-97, Jan Palomar, „Pulcra positio pro temporalitate et juri[s]dictione ecclesie et deffentio (sic) ejusdem“. Pozměněný text, vydání u Labbe-ho, o. c., XII, 1364-1419. 7. Fol. 97-99. „Superscripcio epistole: Infideli Procopio contra Christum in campis degenti.“ Incipit: „Jhesum Christum et hunc crucifixum ...“ Vyd. Neumann, Francouzská hussitica I (Studie a texty III, 2, 103-108). 8. Fol. 99-103. „Dyalogus inter venerabilem dominum Johannem de Palomar, sacri palacii auditorem doctoremque decretorum, et Ja- cobum, suum discipulum, habitus in sacro Basiliensi concilio anno Domini 1433, de auctoritate pape.“ Incipit: „Jacobus: Cum hoc sacrum generale concilium.“ 1 Molinier, o. c., II. 8
2. Str. 363. „Conférence d' un ancien catholique romain avec une dame calviniste, sur les hérésies de Jean Hus. Vyd. Neumann, Francouzská hussitica, II. (Studie a texty IV.). 3. Rozprava o hranicích Gallie a římské provincie a zpráva o ob- léhání Alesie. Rkp. XVIII. stol. Papír. 223x160 mm. Bibliothèque mazarine, Ms. 1683 (1185)1 Sborník dokladů, týkajících se kostnického a basilejského koncilu, pořízený Jiljím Carlier-em, děkanem z Cambrai. 1. Fol. 2-6. Petr z Ailly. „Errores secte hominum intelligencie et processus factus „contra fratrem Guillelmum de Hildenissem, ordinis beate Marie de Monte carmelo“. (Vyd. Baluze, Miscellanea, II, 277-297, edice 80.) 2. Fol. 6-34. Petr d' Ailly, „Scriptum contra Waldenses et eorum articulos.“ Incipit: „Dum dormirent homines, venit inimicus eius...“ 3. Fol. 34-50. Errores Bohemorum sive libellus famosus eorum. Incipit: „Quod omnipotens Deus pater dilectum filium Jhesum Christum ...“ (Na fol. 49 husitské články). 4. Fol. 50-68. Geoffroy, opat v Lérins: „Libellus contra errores seu libellum famosum Bohemorum“. Incipit: „Pro laboribus multis, pro moribus castis, pro actibus eciam strennis .. (Vyd. Neumann, Francouzská hussitica II, Studie a texty, IV.) 5. Fol. 68-79. Sequuntur extracta a libro de Christo integro, ma- gistri Augustini de Roma, condempnato in sacro Basiliensi concilio." (Labbe, Concilia Galliae, XII, 555-556.) 6. Fol. 79-97, Jan Palomar, „Pulcra positio pro temporalitate et juri[s]dictione ecclesie et deffentio (sic) ejusdem“. Pozměněný text, vydání u Labbe-ho, o. c., XII, 1364-1419. 7. Fol. 97-99. „Superscripcio epistole: Infideli Procopio contra Christum in campis degenti.“ Incipit: „Jhesum Christum et hunc crucifixum ...“ Vyd. Neumann, Francouzská hussitica I (Studie a texty III, 2, 103-108). 8. Fol. 99-103. „Dyalogus inter venerabilem dominum Johannem de Palomar, sacri palacii auditorem doctoremque decretorum, et Ja- cobum, suum discipulum, habitus in sacro Basiliensi concilio anno Domini 1433, de auctoritate pape.“ Incipit: „Jacobus: Cum hoc sacrum generale concilium.“ 1 Molinier, o. c., II. 8
Strana 9
9. Fol. 103-113. Joannes de Turrecremata, O. Praed., Tractatus de aqua benedicta.“ Incipit: „Injunxit michi...“ Srov.: Quétif et Échard, Scriptores O. P., I, 839. 10. Fol. 113-121. Jiljí Carlier: „Prefacio in posicionem de punici- one peccatorum notoriorum.“ Incipit: „Dum mente sepius revolvemus." S autografem Carlierovým. 11. Fol. 121-139. „Incipit disputacio ab eodem sub forma dyalogi. Incipit: „Ut veritas magis pateat." 12. Fol. 139-172. Jiljí Carlier, Collacio preambula posicioni pro veritate super punicione peccatorum mortalium publicorum." Vyd. Labbe, o. c., XII, 1159-1248. 13. 172-193. Jiljí Carlier, „Prefacio in responsionem ad replicas domini Nicolai [Biskupec].“ Incipit: „Cum excrescit ignis..." Psáno autorem. Rkp. XV. stol., papír, 193 folií, 220x309 mm. Na foliu 193 vlastní rukou majitelovou: „J. Carlerii, precii III scutorum.“ Později majetek král. koleje navarské. Stará signatura: 899. Ms. 1684 (1186). 1. Fol. 1—9. [Julian Cesarini]. „Propositio facta per dominum lega- tum in concilio Basiliensi in „primo ingressu Bohemorum in perso- nam Ecclesie in publica congregatione.“ Incipit: Loquturus pro pu- blica . . . 2. Fol. 9—20. „Sequitur alia proposicio facta per dominum legatum „ambaxiatoribus domini Eugenii pape IIII., in publica... die mensis“ (sic). Incipit: „Cogitanti huic sacre generali synodo...“ 3. Fol. 20—23. Akt týkající se kardinala Capranicy, červen, 1, 1426. 4. Fol. 23—26. „Responsio sacri concilii Basiliensis, facta orato- ribus pape Eugenii quarti, nona Junii millesimo IIIIC XXXIII°. Incipit: „Speravit hactenus ... 5. Fol. 26 —27. [Julian Cesarini]. „Sequitur proposicio domini le- gati ad Bohemos, die Mercurii XXVIIIa Januarii, post declaracionem eorum IIII'r articulorum.“ Incipit: „Audivit hec sancta synodus...“ 6. Fol. 27—31. [Jan Picart] „Proposicio facta per dominum abba- tem Cisterciensem, „quando magister Jo. de Ragusio incepit respon- dere quatuor principalibus articulis pro parte concilii.“ Incipit: „Sa- crosancta synodus Basiliensis... 7. Fol. 31—37. [Jan Tagliacotti]. „Sequitur proposicio per reveren- dissimum archiepiscopum Tarentinum.“ Incipit: Humanissimam ac sanctissimam.“ 9
9. Fol. 103-113. Joannes de Turrecremata, O. Praed., Tractatus de aqua benedicta.“ Incipit: „Injunxit michi...“ Srov.: Quétif et Échard, Scriptores O. P., I, 839. 10. Fol. 113-121. Jiljí Carlier: „Prefacio in posicionem de punici- one peccatorum notoriorum.“ Incipit: „Dum mente sepius revolvemus." S autografem Carlierovým. 11. Fol. 121-139. „Incipit disputacio ab eodem sub forma dyalogi. Incipit: „Ut veritas magis pateat." 12. Fol. 139-172. Jiljí Carlier, Collacio preambula posicioni pro veritate super punicione peccatorum mortalium publicorum." Vyd. Labbe, o. c., XII, 1159-1248. 13. 172-193. Jiljí Carlier, „Prefacio in responsionem ad replicas domini Nicolai [Biskupec].“ Incipit: „Cum excrescit ignis..." Psáno autorem. Rkp. XV. stol., papír, 193 folií, 220x309 mm. Na foliu 193 vlastní rukou majitelovou: „J. Carlerii, precii III scutorum.“ Později majetek král. koleje navarské. Stará signatura: 899. Ms. 1684 (1186). 1. Fol. 1—9. [Julian Cesarini]. „Propositio facta per dominum lega- tum in concilio Basiliensi in „primo ingressu Bohemorum in perso- nam Ecclesie in publica congregatione.“ Incipit: Loquturus pro pu- blica . . . 2. Fol. 9—20. „Sequitur alia proposicio facta per dominum legatum „ambaxiatoribus domini Eugenii pape IIII., in publica... die mensis“ (sic). Incipit: „Cogitanti huic sacre generali synodo...“ 3. Fol. 20—23. Akt týkající se kardinala Capranicy, červen, 1, 1426. 4. Fol. 23—26. „Responsio sacri concilii Basiliensis, facta orato- ribus pape Eugenii quarti, nona Junii millesimo IIIIC XXXIII°. Incipit: „Speravit hactenus ... 5. Fol. 26 —27. [Julian Cesarini]. „Sequitur proposicio domini le- gati ad Bohemos, die Mercurii XXVIIIa Januarii, post declaracionem eorum IIII'r articulorum.“ Incipit: „Audivit hec sancta synodus...“ 6. Fol. 27—31. [Jan Picart] „Proposicio facta per dominum abba- tem Cisterciensem, „quando magister Jo. de Ragusio incepit respon- dere quatuor principalibus articulis pro parte concilii.“ Incipit: „Sa- crosancta synodus Basiliensis... 7. Fol. 31—37. [Jan Tagliacotti]. „Sequitur proposicio per reveren- dissimum archiepiscopum Tarentinum.“ Incipit: Humanissimam ac sanctissimam.“ 9
Strana 10
8. Fol. 37—44. „Sequitur alia proposicio reverendissimi episcopi Colocensis.“ Incipit: „Maximam . .. 9. Fol. 44—51. [Julian Cesarini]. „Proposicio facta per d. legatum in concilio Basiliensi in „publica congregatione ambaxiatoribus Gre- corum.“ Incipit: „Mos est magna... Vyd. Mansi, Suppl., IV, c. 880. 10. Fol. 51—63. [Julian Cesarini]. Disputatio habita per dominum legatum cum „ambaxiatoribus pape super dissolucione concilii.“ Inci- pit: „In nomine... Vyd. Mansi, Suppl., IV, 851—874. 11. Fol. 63—75. List Jana, patriarchy antiochenského, ke koncilu. 12. Fol. 75—80. [Jan Rokycana]. „Arenga facta per dominum Jo- hannem de Roquesana domino legato in domo sua.“ Incipit: Ipse do- minus Jhesus...“ Na konci Rokycanova předloha koncilu „ex parte Bohemorum.“ 13. Fol. 80—88. Poselství císaře Zikmunda k papeži Eugeniovi IV. 14. Fol. 88—92. Bula, jíž Eugen IV. rozpouští koncil. 15. Fol. 92—95. Dva listy koncilu k husitům. Datum druhého: Březen, 8, 1432—3. 16. Fol. 95—97. Různá akta koncilu, mezi nimiž průvodní list po- slaný husitům (1432). 17. Fol. 97—116. [Ondřej Didaci.] „Incipit tractatus decimarum pro presbyteris curatis omnium ecclesiarum christifidelium in insula maris Corsice per in theologia magistrum Andream Hyspanum, ordi- nis Sancti Benedicti, pauperem episcopum Ayacensem, olim Civi- tatensem." 18. Fol. 116—142. 18 dopisů poslaných a odeslaných z Basileje. 19. Fol. 142—154. Prázdné. 20. Fol. 154—211. [Mikuláš Tedeschi]. „Proposicio per reverend. Patrem dominum cardinalem Panormitanum, legatum sacri concilii, in presencia oratorum serenissimi domini Romanorum regis et domi- norum electorum, de mense Junii anno Domini millesimo quadringen- tesimo quadragesimo secundo." 21. Fol. 212—213. Prázdné. 22. Fol. 214—217. Tractatus de potestate concilii. Incipit: „Con- cilium. Quid sit concilium ... 23. Fol. 217—218. Prázdné. 24. Fol. 218—228. Jiný traktát o téže otázce. Incipit: „Papa. An papa possit alicui... 25. Fol. 228—232. Prázdné. 26. Fol. 233—246. Jiný traktát o téže věci. Incipit: Ecclesia. An papa possit alicui... 10
8. Fol. 37—44. „Sequitur alia proposicio reverendissimi episcopi Colocensis.“ Incipit: „Maximam . .. 9. Fol. 44—51. [Julian Cesarini]. „Proposicio facta per d. legatum in concilio Basiliensi in „publica congregatione ambaxiatoribus Gre- corum.“ Incipit: „Mos est magna... Vyd. Mansi, Suppl., IV, c. 880. 10. Fol. 51—63. [Julian Cesarini]. Disputatio habita per dominum legatum cum „ambaxiatoribus pape super dissolucione concilii.“ Inci- pit: „In nomine... Vyd. Mansi, Suppl., IV, 851—874. 11. Fol. 63—75. List Jana, patriarchy antiochenského, ke koncilu. 12. Fol. 75—80. [Jan Rokycana]. „Arenga facta per dominum Jo- hannem de Roquesana domino legato in domo sua.“ Incipit: Ipse do- minus Jhesus...“ Na konci Rokycanova předloha koncilu „ex parte Bohemorum.“ 13. Fol. 80—88. Poselství císaře Zikmunda k papeži Eugeniovi IV. 14. Fol. 88—92. Bula, jíž Eugen IV. rozpouští koncil. 15. Fol. 92—95. Dva listy koncilu k husitům. Datum druhého: Březen, 8, 1432—3. 16. Fol. 95—97. Různá akta koncilu, mezi nimiž průvodní list po- slaný husitům (1432). 17. Fol. 97—116. [Ondřej Didaci.] „Incipit tractatus decimarum pro presbyteris curatis omnium ecclesiarum christifidelium in insula maris Corsice per in theologia magistrum Andream Hyspanum, ordi- nis Sancti Benedicti, pauperem episcopum Ayacensem, olim Civi- tatensem." 18. Fol. 116—142. 18 dopisů poslaných a odeslaných z Basileje. 19. Fol. 142—154. Prázdné. 20. Fol. 154—211. [Mikuláš Tedeschi]. „Proposicio per reverend. Patrem dominum cardinalem Panormitanum, legatum sacri concilii, in presencia oratorum serenissimi domini Romanorum regis et domi- norum electorum, de mense Junii anno Domini millesimo quadringen- tesimo quadragesimo secundo." 21. Fol. 212—213. Prázdné. 22. Fol. 214—217. Tractatus de potestate concilii. Incipit: „Con- cilium. Quid sit concilium ... 23. Fol. 217—218. Prázdné. 24. Fol. 218—228. Jiný traktát o téže otázce. Incipit: „Papa. An papa possit alicui... 25. Fol. 228—232. Prázdné. 26. Fol. 233—246. Jiný traktát o téže věci. Incipit: Ecclesia. An papa possit alicui... 10
Strana 11
27. Fol. 246—248. Prázdné. 28. Fol. 250. [Franciscus de Zabarellis]. „Repetitio super capit. „Perpendimus.“ Tisk. Rkp. XV. stol. Papír. 277 folií, 279x201 mm. Na fol. 277b souvě- kou rukou: „Pro magistro Odoberto Catin.“ Dříve majetek král. koleje navarské. 1685 (1188). Sbírka dokladů k dějinám basilejského koncilu a zvláště stran jed- nání s husity. 1. Fol. 1—7. [Jean Picart, řeč. Aulnet]. „Oracio preambula respon- sionibus deputatorum sacri Basiliensis concilii ad articulos Bohemo- rum per dominum abbatem Cisterciensem.“ Incipit: „Sacrosancta Ba- siliensis sinodus, in Spiritu sancto...“ Vyd. Jacques Hommey, Supplementum patrum, 665—682. 2. Fol. 7— 116. [Jan Stojkovič]. „Proposicio de communione divi- nissime Eukaristie, facta per mag. Joannem de Ragusio, ordinis Pre- dicatorum, sacre theologie professorem contra mag. Jo. de Rokesana, oratorem Bohemorum, habita in presencia sacri concilii Basiliensis." Incipit: „Reverendissimi reverendique patres... Vyd. Labbe, Concilia Galliae, XII, 1013—1158. 3. Fol. 116—167. [Jiljí Carlier]. „Collacio preambula positioni pro veritate super punicione peccatorum mortalium publicorum, facta per mag. Egidium Carlerii, decanum Cameracensem, in concilio Basi- liensi, presentibus oratoribus Bohemorum, contra dominum Nicolaum Taboritam, unum ex illis.“ Incipit: „Ad declaracionem materie se- cundi articuli...“ Vyd. Labbe, o. c., XII, 1159—1248. 4. Fol. 167. „Collacio preambula positioni super predicatione verbi Dei.“ Incipit: „Patres et domini reverendissimi. 5. Fol. 168—220 [Jindřich Kalteisen]. „Positio de predicatione verbi Dei facta per magistrum Henricum Kaltisen, ordinis Predicatorum, sacre theologie in studio Coloniensi professorem, contra dominum Vulricum, de secta Orphanorum, unum ex oratoribus Bohemorum, habita in presencia sacri generalis Basiliensis concilii.“ Incipit: „Quem- admodum Deus et natura nichil. Vyd. Labbe, o. c., XII, 1249 - 1364. 6. Fol. 220—255. [Jan Palomar]. „Invocacio divini auxilii preambula ad posicionem de possessione bonorum temporalium ab ecclesia fac- tam per dominum Johannem de Palomar, doctorem decretorum, audi- torem domini cardinalis Sancti Angeli, legati, contra mag. Petrum 11
27. Fol. 246—248. Prázdné. 28. Fol. 250. [Franciscus de Zabarellis]. „Repetitio super capit. „Perpendimus.“ Tisk. Rkp. XV. stol. Papír. 277 folií, 279x201 mm. Na fol. 277b souvě- kou rukou: „Pro magistro Odoberto Catin.“ Dříve majetek král. koleje navarské. 1685 (1188). Sbírka dokladů k dějinám basilejského koncilu a zvláště stran jed- nání s husity. 1. Fol. 1—7. [Jean Picart, řeč. Aulnet]. „Oracio preambula respon- sionibus deputatorum sacri Basiliensis concilii ad articulos Bohemo- rum per dominum abbatem Cisterciensem.“ Incipit: „Sacrosancta Ba- siliensis sinodus, in Spiritu sancto...“ Vyd. Jacques Hommey, Supplementum patrum, 665—682. 2. Fol. 7— 116. [Jan Stojkovič]. „Proposicio de communione divi- nissime Eukaristie, facta per mag. Joannem de Ragusio, ordinis Pre- dicatorum, sacre theologie professorem contra mag. Jo. de Rokesana, oratorem Bohemorum, habita in presencia sacri concilii Basiliensis." Incipit: „Reverendissimi reverendique patres... Vyd. Labbe, Concilia Galliae, XII, 1013—1158. 3. Fol. 116—167. [Jiljí Carlier]. „Collacio preambula positioni pro veritate super punicione peccatorum mortalium publicorum, facta per mag. Egidium Carlerii, decanum Cameracensem, in concilio Basi- liensi, presentibus oratoribus Bohemorum, contra dominum Nicolaum Taboritam, unum ex illis.“ Incipit: „Ad declaracionem materie se- cundi articuli...“ Vyd. Labbe, o. c., XII, 1159—1248. 4. Fol. 167. „Collacio preambula positioni super predicatione verbi Dei.“ Incipit: „Patres et domini reverendissimi. 5. Fol. 168—220 [Jindřich Kalteisen]. „Positio de predicatione verbi Dei facta per magistrum Henricum Kaltisen, ordinis Predicatorum, sacre theologie in studio Coloniensi professorem, contra dominum Vulricum, de secta Orphanorum, unum ex oratoribus Bohemorum, habita in presencia sacri generalis Basiliensis concilii.“ Incipit: „Quem- admodum Deus et natura nichil. Vyd. Labbe, o. c., XII, 1249 - 1364. 6. Fol. 220—255. [Jan Palomar]. „Invocacio divini auxilii preambula ad posicionem de possessione bonorum temporalium ab ecclesia fac- tam per dominum Johannem de Palomar, doctorem decretorum, audi- torem domini cardinalis Sancti Angeli, legati, contra mag. Petrum 11
Strana 12
Anglicum, oratorem Bohemorum, habita in presencia concilii Basi- liensis. Vyd. Labbe, o. c., 1367—1419. 7. Fol. 256—294. [Jiljí Carlier]. „Prefacio in responsionem pro veri- tate ad replicas super 2° articulo Bohemorum, qui est [de] punicione peccatorum publicorum.“ Incipit: „Cum excrescit ignis in universum." Vyd. Mansi, Supplem., IV, 573—643. 8. Fol. 294—332. [Jindřich Kalteisen]. „Collacio preambula respon- sioni pro veritate ad replicas factas super predicacione verbi Dei.“ 9. Fol. 332—341. [Jan Palomar]. „Prefacio in responsionem ad re- plicas magistri Petri Anglici, oratoris Bohemorum, super eorum arti- culo.“ Incipit: „In nomine sancte. Rkp. XV. stol., papír, 341 folií, 305x221 mm. Majetek Jiljího Car- liera, později král. koleje navarské. 1686 (1189). CARLIEROVA SBÍRKA DOKLADŮ O KONCILU BASILEJSKÉM 1. Fol. 5—22. [Julian Cesarini]. „Proposicio facta per dominum cardinalem Sancti Angeli, legatum, presidentem sacri concilii.“ Incipit: „Locuturus pro publica christiani populi utilitate." 2. Fol. 22—49. [Jan Rokycana]. „Proposicio mag. Johannis de Ro- kasana, Pragensis, coram patribus sacri concilii Basiliensis, pro parte Bohemorum proposita.“ Incipit: „Communio divinissime Eukaristie... Vyd. Mansi, Supplem., IV., 443—483. 3. Fol. 49—69. [Oldřich ze Znojma]. „3us articulus Bohemorum, pro- positus in sacro Basiliensi concilio per dominum Vulricum, unum ex oratoribus Boemorum premissorum.“ Incipit: „In nomine... Locu- turus in hoc venerando concilio...“ Vyd. Mansi, o. c., 483—516. 4. Fol. 69—71. [Julian Cesarini]. „Proposicio domini cardinalis Sancti Angeli, legati et presidentis concilii Basiliensis, ad oratores Bohemorum, postquam proposuerant in eodem concilio suos 4°r arti- culos.“ Incipit: „Audivit hec sancta synodus ... 5. Fol. 71—100. [Mikuláš Biskupec]. „Replica contra positionem mag. Egidii Carlerii predicti, facta per dominum Nicolaum, unum ex oratoribus Bohemorum pro secundo articulo eorumdem.“ Incipit: „Ostenso, quod articulus...“ Vyd. Mansi, o. c., 517—570. 6. Fol. 100—114. [Oldřich ze Znojma]. „Replica domini Vulrici, de 12
Anglicum, oratorem Bohemorum, habita in presencia concilii Basi- liensis. Vyd. Labbe, o. c., 1367—1419. 7. Fol. 256—294. [Jiljí Carlier]. „Prefacio in responsionem pro veri- tate ad replicas super 2° articulo Bohemorum, qui est [de] punicione peccatorum publicorum.“ Incipit: „Cum excrescit ignis in universum." Vyd. Mansi, Supplem., IV, 573—643. 8. Fol. 294—332. [Jindřich Kalteisen]. „Collacio preambula respon- sioni pro veritate ad replicas factas super predicacione verbi Dei.“ 9. Fol. 332—341. [Jan Palomar]. „Prefacio in responsionem ad re- plicas magistri Petri Anglici, oratoris Bohemorum, super eorum arti- culo.“ Incipit: „In nomine sancte. Rkp. XV. stol., papír, 341 folií, 305x221 mm. Majetek Jiljího Car- liera, později král. koleje navarské. 1686 (1189). CARLIEROVA SBÍRKA DOKLADŮ O KONCILU BASILEJSKÉM 1. Fol. 5—22. [Julian Cesarini]. „Proposicio facta per dominum cardinalem Sancti Angeli, legatum, presidentem sacri concilii.“ Incipit: „Locuturus pro publica christiani populi utilitate." 2. Fol. 22—49. [Jan Rokycana]. „Proposicio mag. Johannis de Ro- kasana, Pragensis, coram patribus sacri concilii Basiliensis, pro parte Bohemorum proposita.“ Incipit: „Communio divinissime Eukaristie... Vyd. Mansi, Supplem., IV., 443—483. 3. Fol. 49—69. [Oldřich ze Znojma]. „3us articulus Bohemorum, pro- positus in sacro Basiliensi concilio per dominum Vulricum, unum ex oratoribus Boemorum premissorum.“ Incipit: „In nomine... Locu- turus in hoc venerando concilio...“ Vyd. Mansi, o. c., 483—516. 4. Fol. 69—71. [Julian Cesarini]. „Proposicio domini cardinalis Sancti Angeli, legati et presidentis concilii Basiliensis, ad oratores Bohemorum, postquam proposuerant in eodem concilio suos 4°r arti- culos.“ Incipit: „Audivit hec sancta synodus ... 5. Fol. 71—100. [Mikuláš Biskupec]. „Replica contra positionem mag. Egidii Carlerii predicti, facta per dominum Nicolaum, unum ex oratoribus Bohemorum pro secundo articulo eorumdem.“ Incipit: „Ostenso, quod articulus...“ Vyd. Mansi, o. c., 517—570. 6. Fol. 100—114. [Oldřich ze Znojma]. „Replica domini Vulrici, de 12
Strana 13
secta Orphanorum, contra dicta mag. Henrici Kaltisen, ordinis Predi- catorum, facta.“ Incipit: „In nomine... Quia veritas sepius.. Vyd. Mansi, o. c., 643—663. (Defektní v rkpe. i u Mansiho.) Rkp. XV. stol., papír, 114 folií, 298X219. Na fol. 1.: G. Carlerii, precii II saluciorum.“ Později majetek král. koleje navarské. 1687 (1010). 14. Fol. 264—275. [Julian Cesarini]. „Proposicio facta in con- cilio Basiliensi coram ambaxiatoribus regni Bohemie, anno Domini MCCCCXXXIII. Incipit: „Locuturus pro publica populi christiani utilitate . . .“ 15. Fol. 275—277. List Karla VII., krále francouzského, husitům do Basileje. Incipit: „Karolus, etc., carissimis in Christo fratribus qui coequalem . . . Vyd. Neumann, Francouzská hussitica I, Studie a texty, III, 2, 129—133. 16. Fol. 277—295. [Geoffroy de Monte, opat v Lérins]. „Libellus adversus hereses Bohemorum.“ Incipit: "Pro laboribus multis... Vyd. Neumann, o. c., II., Studie a texty, IV. Rkp. z polovice XV. stol., papír, 295 folií, 283x203. Kdysi majet- kem „Ludovici Pinelle, doctoris theologi, magistri principalis regalis collegii Navarre Parisius, et eo defuncto pro libraria regalis collegii Navarre." 1688 (1187). SBÍRKA DOKLADŮ O KONCILU BASILEJSKÉM. 1. Fol. 1—3. „Isti articuli Pragensium. 2. Fol. 3 a. Septem conclusiones pro tenendo concilium generale." [Listopad, 8, 1431.] 3. Fol. 3b— 8. Různá (známá) akta o povolání husitů. 4. Fol. 8b — 9. Svolání basilejského koncilu. 5. Fol. 9—12. Bula, jíž papež Eugen IV. překládá koncil z Basileje do Ferrary. 6. Fol. 12—13. Protest koncilu proti rozpuštění papežem. 8. Fol. 13—15. Třetí zasedání sboru. 8. Fol. 15-17. Avisamenta císaře Zikmunda. 9. Fol. 17—18. List Rainauda, arcibiskupa remešského, králov- skému kancléři francouzskému a kapitole remešské. 10. Fol. 18a — 18b. List nejmenovaného dominikána (sic) poslaný z Prahy do Basileje převorovi téhož řádu. 13
secta Orphanorum, contra dicta mag. Henrici Kaltisen, ordinis Predi- catorum, facta.“ Incipit: „In nomine... Quia veritas sepius.. Vyd. Mansi, o. c., 643—663. (Defektní v rkpe. i u Mansiho.) Rkp. XV. stol., papír, 114 folií, 298X219. Na fol. 1.: G. Carlerii, precii II saluciorum.“ Později majetek král. koleje navarské. 1687 (1010). 14. Fol. 264—275. [Julian Cesarini]. „Proposicio facta in con- cilio Basiliensi coram ambaxiatoribus regni Bohemie, anno Domini MCCCCXXXIII. Incipit: „Locuturus pro publica populi christiani utilitate . . .“ 15. Fol. 275—277. List Karla VII., krále francouzského, husitům do Basileje. Incipit: „Karolus, etc., carissimis in Christo fratribus qui coequalem . . . Vyd. Neumann, Francouzská hussitica I, Studie a texty, III, 2, 129—133. 16. Fol. 277—295. [Geoffroy de Monte, opat v Lérins]. „Libellus adversus hereses Bohemorum.“ Incipit: "Pro laboribus multis... Vyd. Neumann, o. c., II., Studie a texty, IV. Rkp. z polovice XV. stol., papír, 295 folií, 283x203. Kdysi majet- kem „Ludovici Pinelle, doctoris theologi, magistri principalis regalis collegii Navarre Parisius, et eo defuncto pro libraria regalis collegii Navarre." 1688 (1187). SBÍRKA DOKLADŮ O KONCILU BASILEJSKÉM. 1. Fol. 1—3. „Isti articuli Pragensium. 2. Fol. 3 a. Septem conclusiones pro tenendo concilium generale." [Listopad, 8, 1431.] 3. Fol. 3b— 8. Různá (známá) akta o povolání husitů. 4. Fol. 8b — 9. Svolání basilejského koncilu. 5. Fol. 9—12. Bula, jíž papež Eugen IV. překládá koncil z Basileje do Ferrary. 6. Fol. 12—13. Protest koncilu proti rozpuštění papežem. 8. Fol. 13—15. Třetí zasedání sboru. 8. Fol. 15-17. Avisamenta císaře Zikmunda. 9. Fol. 17—18. List Rainauda, arcibiskupa remešského, králov- skému kancléři francouzskému a kapitole remešské. 10. Fol. 18a — 18b. List nejmenovaného dominikána (sic) poslaný z Prahy do Basileje převorovi téhož řádu. 13
Strana 14
Vyd. Neumann, Francouzská hussitica I., Studie a texty, III, 2, 128 až 129. 11. Fol. 18b—19a. List koncilu kardinálům. 12. Fol. 19b—21. List sboru husitům. 13. Fol. 21. Ctyry artikule pražské s odpověďmi Jana Stojkoviče. Rkp. XV. stol., papír, 180 folií, 301220 mm. Sbírku dokladů asi pořídil některý klerik arcidiecése remešské. Na konec vzdávám srdečné díky všem, kdož mi přispěli laskavou pomocí při vydávání těchto pramenů. Jsou to hlavně páni: C. Couderc, přednosta oddělení rukopisů národní knihovny pařížské, dr. Bretholz, ředitel zemského archivu moravského, dr. Kratochvil, universitní kni- hovník v Brně, a dr. Petrželka, profesor theologie v Brně. V BRNĚ dne 24. října 1924.
Vyd. Neumann, Francouzská hussitica I., Studie a texty, III, 2, 128 až 129. 11. Fol. 18b—19a. List koncilu kardinálům. 12. Fol. 19b—21. List sboru husitům. 13. Fol. 21. Ctyry artikule pražské s odpověďmi Jana Stojkoviče. Rkp. XV. stol., papír, 180 folií, 301220 mm. Sbírku dokladů asi pořídil některý klerik arcidiecése remešské. Na konec vzdávám srdečné díky všem, kdož mi přispěli laskavou pomocí při vydávání těchto pramenů. Jsou to hlavně páni: C. Couderc, přednosta oddělení rukopisů národní knihovny pařížské, dr. Bretholz, ředitel zemského archivu moravského, dr. Kratochvil, universitní kni- hovník v Brně, a dr. Petrželka, profesor theologie v Brně. V BRNĚ dne 24. října 1924.
Strana 15
I. AKTA Z DOBY PODĚBRADSKÉ
I. AKTA Z DOBY PODĚBRADSKÉ
Strana 16
Strana 17
1. FRANCOUZSKÉ PRAMENY O DOBĚ PODĚBRADSKÉ PŘÁTELSKÉ styky česko-francouzské za doby poděbradské jsou sdostatek již známy. Jest to pravý opak vzhledem k předchozímu období husitských vojen. Zůstává zde až dosud nezodpověděna jedna otázka: Jak se udál tak pronikavý převrat ve stycích obou států? Doklady v první části francouzských husitik otištěné nám tuto zá- hadu dosti jasně vysvětlují. Dokud husité byli v kontliktu s celým tehdejším křesťanským svě- tem, potud Francouzi považovali Čechy za národ kacířský, s nímž nemožno udržovati přátelské styky. Jakmile však projevili ochotu dostaviti se do Basileje a tam vyjednávati o spojení s katolickou církví, pozorujeme ihned obrat ve smýšlení Francouzů vůči Čechům. Nejsou již prohlašováni za národ barbarský, nýbrž sám král Karel VII. v listě jim adresovaném vzpomíná „preclare... peramabilis nacionis Boemorum“.1 V tom ohledu působil i sám koncil, a sice jmenovitě na francouzské kněžstvo. Klerus, jenž kdysi hlásal kříž proti husitům, dostal od církevního sboru rozkaz, aby se modlil za jejich obrácení.2 Přiblížení husitů ke katolictví bylo tedy zároveň i jejich sblížením s katolickou Evropou. Když pak později, za vyjednávání s koncilem, ukázalo se všechno smlouvání s radikálními frakcemi marným, tu nejmenovanému pozorovateli francouzskému zůstali v srdci zase je- nom čeští katolíci — hlavně plzeňští — kteří učinili u Lipan (dle jeho domnění) konec českému kacířství.3 Definitivně přátelské styky počaly teprve tehdy, až na českém trůně se usadil opět katolický vladař v osobě Ladislava Pohrobka. Jenom za těch okolností mohlo dojíti k jednání o sňatek krále českého s francouzskou princeznou. Jest opravdu nápadno, že ve francouzských archivech a knihovnách zachovalo se poměrně tak málo dokladů k dějinám styků česko- francouzských, jež byly tehdy přece tak čilé. Přátelské styky mezi Francií a Čechami potrvaly i za Jiříka z Po- děbrad. Přichází předně v úvahu, kterých osob používal král český při diplomatickém jednání s Francií. Potkáváme se s dvěma osobami. První jest Martin Marini z Grenoblu, druhým jest osoba méně známá, Span z Barštejna, dvořan královny Anny. 1 Francouzská hussitica I. (Studie a texty, III, 2), 129. 2 U d., 138 3 Bibl. mazarine, Ms. 1683, 130a . 17
1. FRANCOUZSKÉ PRAMENY O DOBĚ PODĚBRADSKÉ PŘÁTELSKÉ styky česko-francouzské za doby poděbradské jsou sdostatek již známy. Jest to pravý opak vzhledem k předchozímu období husitských vojen. Zůstává zde až dosud nezodpověděna jedna otázka: Jak se udál tak pronikavý převrat ve stycích obou států? Doklady v první části francouzských husitik otištěné nám tuto zá- hadu dosti jasně vysvětlují. Dokud husité byli v kontliktu s celým tehdejším křesťanským svě- tem, potud Francouzi považovali Čechy za národ kacířský, s nímž nemožno udržovati přátelské styky. Jakmile však projevili ochotu dostaviti se do Basileje a tam vyjednávati o spojení s katolickou církví, pozorujeme ihned obrat ve smýšlení Francouzů vůči Čechům. Nejsou již prohlašováni za národ barbarský, nýbrž sám král Karel VII. v listě jim adresovaném vzpomíná „preclare... peramabilis nacionis Boemorum“.1 V tom ohledu působil i sám koncil, a sice jmenovitě na francouzské kněžstvo. Klerus, jenž kdysi hlásal kříž proti husitům, dostal od církevního sboru rozkaz, aby se modlil za jejich obrácení.2 Přiblížení husitů ke katolictví bylo tedy zároveň i jejich sblížením s katolickou Evropou. Když pak později, za vyjednávání s koncilem, ukázalo se všechno smlouvání s radikálními frakcemi marným, tu nejmenovanému pozorovateli francouzskému zůstali v srdci zase je- nom čeští katolíci — hlavně plzeňští — kteří učinili u Lipan (dle jeho domnění) konec českému kacířství.3 Definitivně přátelské styky počaly teprve tehdy, až na českém trůně se usadil opět katolický vladař v osobě Ladislava Pohrobka. Jenom za těch okolností mohlo dojíti k jednání o sňatek krále českého s francouzskou princeznou. Jest opravdu nápadno, že ve francouzských archivech a knihovnách zachovalo se poměrně tak málo dokladů k dějinám styků česko- francouzských, jež byly tehdy přece tak čilé. Přátelské styky mezi Francií a Čechami potrvaly i za Jiříka z Po- děbrad. Přichází předně v úvahu, kterých osob používal král český při diplomatickém jednání s Francií. Potkáváme se s dvěma osobami. První jest Martin Marini z Grenoblu, druhým jest osoba méně známá, Span z Barštejna, dvořan královny Anny. 1 Francouzská hussitica I. (Studie a texty, III, 2), 129. 2 U d., 138 3 Bibl. mazarine, Ms. 1683, 130a . 17
Strana 18
První doklad se týká usilování Jiříka z Poděbrad o uzavření spolku evropských knížat k vůli výpravě proti Turkům. Jest to list benátského dóže Krištofa Mora ke králi francouzskému Ludvíkovi XI. Obsahem svým potvrzuje mínění Tomkovo,1 dle něhož český posel, Martin Marini nalezl v Benátkách dosti dobré vůle. Do vlastního, až dosud nejasného jednání vrhá dopis dosti světla. Dovídáme se tolik: Marini přišel do Benátek se zprávou i dopisem od krále francouzského, dle něhož jest Ludvík ochoten vstoupiti do spolku křesťanských panovníků za účelem vypravení vojska proti Turkům. Král by býval učinil tak hned, kdyby Marini býval měl k tomu plnou moc. Kdyby k něčemu podobnému v budoucnosti přece jenom došlo, pak Benátky postaví proti nevěřícím silné loďstvo. Při tom vyslovil svůj úplný souhlas s jednáním Ludvíkovým, jenž vzhle- dem k nebezpečnému postavení Uher dopsal králi českému a polské- mu, aby vyslali poselstvo k Matyášovi, by jej povzbudili. Podotýká, že za jeho příkladem i on psal oběma panovníkům a kromě toho i rozhodl se poslati k Matyášovi své zástupce za týmže účelem, ujišťuje, že učiní vše možné pro záchranu Uher. Druhý doklad jest zpráva štrasburského měšťana Valtera Riffa o u- dálostech v Rakousích, odeslaná z Nového Města vídeňského dne 2. března 1465. Jádrem listu jest vypravování o bojích vedených „bratřími“ ve službách Zdeňka ze Šternberka stojícími. Ti, jak známo, činili do země vpády ze zámku vitorazského, škodíce všemožně císaři.2 Podrobností o této drobné válce se nám nedostává. Náš dopis vrhá něco světla do událostí odehravších se v okolí města Ibisu. Bratří v počtu pěti set mužů zmocnili se města Ibisu, k jehož zpět- nému dobytí vyslal císař patnácte set zbrojných. Ti oblehli město s úspěchem ne právě velikým. Během třináctinedělního obležení po- dařilo se jim obsaditi pouze předměstí. Bratří ustoupili do Čech, odkud za vedení Vlčkova a Švehlova vpadli 29. ledna v počtu jednoho tisíce mužů do tulnského pole, vypálivše a vydrancovavše řadu bohatých obcí. Císařovo vojsko bylo nuceno za takových okolností ustoupiti, čímž bratrské roty úplně ovládly tulnské pole a vůbec zemi nad Enží. Událostí českých se dotýká sdělením, že se očekává ve Vídni pří- chod papežského legáta, jenž prý prohlásí krále Jiříka za kacíře a při tom počne proti němu hlásati kříž. Dodává k tomu, že neví, zda- li k něčemu podobnému dojde. Víme, že se jedná o legáta Rudolfa Rovarellu, jenž brzy nato (14. března) přijel, a sice právě do vídeň- ského Nového Města, sídla císařova.3 1 Dějepis města Prahy, VII, 78 — 79. 2 Tomek, u. d., 99. 3 Tomek, u. d., 97. 18
První doklad se týká usilování Jiříka z Poděbrad o uzavření spolku evropských knížat k vůli výpravě proti Turkům. Jest to list benátského dóže Krištofa Mora ke králi francouzskému Ludvíkovi XI. Obsahem svým potvrzuje mínění Tomkovo,1 dle něhož český posel, Martin Marini nalezl v Benátkách dosti dobré vůle. Do vlastního, až dosud nejasného jednání vrhá dopis dosti světla. Dovídáme se tolik: Marini přišel do Benátek se zprávou i dopisem od krále francouzského, dle něhož jest Ludvík ochoten vstoupiti do spolku křesťanských panovníků za účelem vypravení vojska proti Turkům. Král by býval učinil tak hned, kdyby Marini býval měl k tomu plnou moc. Kdyby k něčemu podobnému v budoucnosti přece jenom došlo, pak Benátky postaví proti nevěřícím silné loďstvo. Při tom vyslovil svůj úplný souhlas s jednáním Ludvíkovým, jenž vzhle- dem k nebezpečnému postavení Uher dopsal králi českému a polské- mu, aby vyslali poselstvo k Matyášovi, by jej povzbudili. Podotýká, že za jeho příkladem i on psal oběma panovníkům a kromě toho i rozhodl se poslati k Matyášovi své zástupce za týmže účelem, ujišťuje, že učiní vše možné pro záchranu Uher. Druhý doklad jest zpráva štrasburského měšťana Valtera Riffa o u- dálostech v Rakousích, odeslaná z Nového Města vídeňského dne 2. března 1465. Jádrem listu jest vypravování o bojích vedených „bratřími“ ve službách Zdeňka ze Šternberka stojícími. Ti, jak známo, činili do země vpády ze zámku vitorazského, škodíce všemožně císaři.2 Podrobností o této drobné válce se nám nedostává. Náš dopis vrhá něco světla do událostí odehravších se v okolí města Ibisu. Bratří v počtu pěti set mužů zmocnili se města Ibisu, k jehož zpět- nému dobytí vyslal císař patnácte set zbrojných. Ti oblehli město s úspěchem ne právě velikým. Během třináctinedělního obležení po- dařilo se jim obsaditi pouze předměstí. Bratří ustoupili do Čech, odkud za vedení Vlčkova a Švehlova vpadli 29. ledna v počtu jednoho tisíce mužů do tulnského pole, vypálivše a vydrancovavše řadu bohatých obcí. Císařovo vojsko bylo nuceno za takových okolností ustoupiti, čímž bratrské roty úplně ovládly tulnské pole a vůbec zemi nad Enží. Událostí českých se dotýká sdělením, že se očekává ve Vídni pří- chod papežského legáta, jenž prý prohlásí krále Jiříka za kacíře a při tom počne proti němu hlásati kříž. Dodává k tomu, že neví, zda- li k něčemu podobnému dojde. Víme, že se jedná o legáta Rudolfa Rovarellu, jenž brzy nato (14. března) přijel, a sice právě do vídeň- ského Nového Města, sídla císařova.3 1 Dějepis města Prahy, VII, 78 — 79. 2 Tomek, u. d., 99. 3 Tomek, u. d., 97. 18
Strana 19
Prameny týkající se jednání Jiříka Poděbradského s Ludvíkem XI. vydal před lety Pažout.1 Doplňuji dokumenty jím otištěné pověřo- vacím listem posla krále českého. Jedna věc uvádí při tom historika do rozpaků: Pažout nazývá posla, Spana z Barnštejna rytířem a dvo- řanem královny Anny, kdežto průvodní list zná „abbatem Nove Celle“. Jednalo-li se skutečně o opata,2 pak by bylo možno se domnívati, že Jiřík v tomto případě asi navazoval na staré styky česko-fran- couzské z dob dřívějších, neboť opat téhož kláštera, Nové Cely v Míšni, byl již za Ladislava Pohrobka s důležitým posláním na dvoře krále francouzského (1457). V této věci bude třeba hledati další doklady. — Jiné doklady téže kategorie jsou pověřovací listy českých a francouzských diplomatů pro obnovení přátelských smluv mezi oběma státy. Francouzská plnomoc jest datována v Dieppe, 14. července 1467. česká v Praze, 16. května. V rukopise na to následuje znění oné přátelské smlouvy. V listině se ani slovem neděje zmínky o sporu Jiříkově s kurií, nýbrž vzpomíná se starého přátelství česko-fran- couzského. Po jedné stránce chápeme však zcela dobře, proč fran- couzský klerus činil smlouvě tak veliké potíže. Oba králové totiž sobě slíbili věrnost „tam pro bono, utilitate et honestate regnorum perso- narumque suarum, quam fidei catholice et totius rei publice christiane“. Byl-li Jiřík ve smlouvě spolu s Ludvikem XI. označován za ochránce církve katolické, pak ovšem chápeme, že (dle deníku poselstva ke králi francouzskému) biskupové francouzští „ohledavše ty složené spisy, ihned sě jest nelíbil ten spis v mnohých kusiech“.3 Kromě otázek církevně politických byly při jednání v Dieppe ještě jiné potíže. Jednalo se o Lucembursko, což jevilo se na venek ve sporu o tom, má-li míti titul vévody lucemburského král francouzský anebo český. To mělo vliv i na pověřovací listy, neboť dle deníku „nazejtřie v středu (18. července) psali sme znovu litteram commissoriam“.4 Ale ani ten se nelíbil a proto poslové vyhotovili 19. července list jiný, jenž dle přání francouzských biskupů měl v intitulaci pouze „Jiří boží milostí král český“. Podobného znění byl i titul krále francouz- ského na jeho pověřovacím listě. Intitulace našich listů nesouhlasí s touto zprávou, protože list krále Ludvíka nesoucí pouze intitulaci „Ludovicus Dei gracia Francorum rex“ jest datován o pět dní dříve, český pak list není opsán věrně, jelikož za „Dei gracia rex Boemie“ stojí psáno: „etc“, což v originálu zajisté nebylo. 1 König Georg von Böhmen und die Concilfrage im Jahre 1467. (AOG., XL), 325. 2 Dle sdělení dp. knihovníka kláštera vyšnobrodského nelze osobu onoho opata identifikovati. s AČ, VII, 438. 4 U. d., 439. 19
Prameny týkající se jednání Jiříka Poděbradského s Ludvíkem XI. vydal před lety Pažout.1 Doplňuji dokumenty jím otištěné pověřo- vacím listem posla krále českého. Jedna věc uvádí při tom historika do rozpaků: Pažout nazývá posla, Spana z Barnštejna rytířem a dvo- řanem královny Anny, kdežto průvodní list zná „abbatem Nove Celle“. Jednalo-li se skutečně o opata,2 pak by bylo možno se domnívati, že Jiřík v tomto případě asi navazoval na staré styky česko-fran- couzské z dob dřívějších, neboť opat téhož kláštera, Nové Cely v Míšni, byl již za Ladislava Pohrobka s důležitým posláním na dvoře krále francouzského (1457). V této věci bude třeba hledati další doklady. — Jiné doklady téže kategorie jsou pověřovací listy českých a francouzských diplomatů pro obnovení přátelských smluv mezi oběma státy. Francouzská plnomoc jest datována v Dieppe, 14. července 1467. česká v Praze, 16. května. V rukopise na to následuje znění oné přátelské smlouvy. V listině se ani slovem neděje zmínky o sporu Jiříkově s kurií, nýbrž vzpomíná se starého přátelství česko-fran- couzského. Po jedné stránce chápeme však zcela dobře, proč fran- couzský klerus činil smlouvě tak veliké potíže. Oba králové totiž sobě slíbili věrnost „tam pro bono, utilitate et honestate regnorum perso- narumque suarum, quam fidei catholice et totius rei publice christiane“. Byl-li Jiřík ve smlouvě spolu s Ludvikem XI. označován za ochránce církve katolické, pak ovšem chápeme, že (dle deníku poselstva ke králi francouzskému) biskupové francouzští „ohledavše ty složené spisy, ihned sě jest nelíbil ten spis v mnohých kusiech“.3 Kromě otázek církevně politických byly při jednání v Dieppe ještě jiné potíže. Jednalo se o Lucembursko, což jevilo se na venek ve sporu o tom, má-li míti titul vévody lucemburského král francouzský anebo český. To mělo vliv i na pověřovací listy, neboť dle deníku „nazejtřie v středu (18. července) psali sme znovu litteram commissoriam“.4 Ale ani ten se nelíbil a proto poslové vyhotovili 19. července list jiný, jenž dle přání francouzských biskupů měl v intitulaci pouze „Jiří boží milostí král český“. Podobného znění byl i titul krále francouz- ského na jeho pověřovacím listě. Intitulace našich listů nesouhlasí s touto zprávou, protože list krále Ludvíka nesoucí pouze intitulaci „Ludovicus Dei gracia Francorum rex“ jest datován o pět dní dříve, český pak list není opsán věrně, jelikož za „Dei gracia rex Boemie“ stojí psáno: „etc“, což v originálu zajisté nebylo. 1 König Georg von Böhmen und die Concilfrage im Jahre 1467. (AOG., XL), 325. 2 Dle sdělení dp. knihovníka kláštera vyšnobrodského nelze osobu onoho opata identifikovati. s AČ, VII, 438. 4 U. d., 439. 19
Strana 20
Ostatní doklady pocházejí z městského archivu štrasburského a souvisí přímo s událostmi českými. Můžeme je rozděliti na dvě skupiny. První obsahuje zprávy podávané městu o českých věcech, druhá podává materiál o účasti štrasburských na jednání a tažení proti Jiříkovi. Možno při tom stopovati cesty, jimiž šly do ciziny zprávy o našich událostech. Některé noviny přicházely do Štrasburku od vratislavských, jiné od pana Bohuslava ze Švamberka. Prostřed- níky při tom byli norimberští. Ze Štrasburku šly noviny dále, na území francouzské. Nemáme sice přímých k tomu dokladů, ale vy- svítá to z listu norimberských, jímž se štrasburští prosí o dodání zpráv, jaká jest nálada na burgundském dvoře. Středem štrasburské korespondence jest sněmování v Norimberce. Městu se dostalo dvojího pozvání, a sice od legáta Vavřince Rova- relly a hraběte z Monfortu. Druhé pozvání nám dává tušiti, jaký asi význam byl přikládán českým věcem. Spatřovalť v nich legát ne- bezpečí pro tamější katolíky a kromě toho i pro okolní země. Proto prosí, by se jistě dostavili, aby „dy widerwartigen zu Beheim“ byli osamotněni a poraženi. Štrasburští uposlechli, ale ze zachované instrukce vysvítá, že při jednání o výpravu proti Jiříkovi nezapo- mínali při obraně víry (jak se domnívali) na obranu zájmů vlastních. Poslové byli zmocněni k prohlášení ve prospěch výpravy proti Čechám, ale jenom tehdy, když i kurfiřti a ostatní německá šlechta k tomu dají souhlas. Stejně opatrnicky zní pokyn ohledně počtu ozbrojenců, jež může město postaviti do pole. V tom ohledu má sloužiti za pod- klad dřívější účast města na taženích do Čech. Štrasburští dodávali šestnácte jízdných z každé čtvrti, což obnášelo úhrnem šedesát mužů a koní. Nutno ale vzíti při tom v úvahu, že domácí poměry jsou daleko bouřlivější, nežli před třiceti lety. Šlechta vede v bezprostřed- ním okolí města drobné boje, což přímo nutká, by se štrasburští měli na pozoru. Kdyby chtěli na sněmě věděti přesný počet ozbro- jenců, pak mají sobě vyžádati lhůtu na rozmyšlenou. Pouze v nej- lepším případě, mohou slíbiti oněch šedesát jízdných. Na sněmě norimberském nejednalo se pouze o vypravení křižáků do Čech, nýbrž i o organisaci tažení. Podařilo se nám nalézti jakýsi návrh vojenského řádu vypracovaný někdy před 15. květnem 1469. V tom smyslu byla vystižena povaha tohoto dokladu již ve století XVII., kdy některý milovník minulosti připsal na rub obálky: „Wasz auff dem Tag zu Nürenberg wegen des Hussitenkriegs zu deliberiren sein würt.“ Návrh onen se zabývá výhradně vedením expedice, upouštěje úplně od technické a taktické otázky. Vojsko mělo čítati aspoň 20—24000 mužů, z čeho mělo připad- nouti 6000 na jízdné. Vytrhnutí bylo stanoveno na sv. Jana Křtitele, 20
Ostatní doklady pocházejí z městského archivu štrasburského a souvisí přímo s událostmi českými. Můžeme je rozděliti na dvě skupiny. První obsahuje zprávy podávané městu o českých věcech, druhá podává materiál o účasti štrasburských na jednání a tažení proti Jiříkovi. Možno při tom stopovati cesty, jimiž šly do ciziny zprávy o našich událostech. Některé noviny přicházely do Štrasburku od vratislavských, jiné od pana Bohuslava ze Švamberka. Prostřed- níky při tom byli norimberští. Ze Štrasburku šly noviny dále, na území francouzské. Nemáme sice přímých k tomu dokladů, ale vy- svítá to z listu norimberských, jímž se štrasburští prosí o dodání zpráv, jaká jest nálada na burgundském dvoře. Středem štrasburské korespondence jest sněmování v Norimberce. Městu se dostalo dvojího pozvání, a sice od legáta Vavřince Rova- relly a hraběte z Monfortu. Druhé pozvání nám dává tušiti, jaký asi význam byl přikládán českým věcem. Spatřovalť v nich legát ne- bezpečí pro tamější katolíky a kromě toho i pro okolní země. Proto prosí, by se jistě dostavili, aby „dy widerwartigen zu Beheim“ byli osamotněni a poraženi. Štrasburští uposlechli, ale ze zachované instrukce vysvítá, že při jednání o výpravu proti Jiříkovi nezapo- mínali při obraně víry (jak se domnívali) na obranu zájmů vlastních. Poslové byli zmocněni k prohlášení ve prospěch výpravy proti Čechám, ale jenom tehdy, když i kurfiřti a ostatní německá šlechta k tomu dají souhlas. Stejně opatrnicky zní pokyn ohledně počtu ozbrojenců, jež může město postaviti do pole. V tom ohledu má sloužiti za pod- klad dřívější účast města na taženích do Čech. Štrasburští dodávali šestnácte jízdných z každé čtvrti, což obnášelo úhrnem šedesát mužů a koní. Nutno ale vzíti při tom v úvahu, že domácí poměry jsou daleko bouřlivější, nežli před třiceti lety. Šlechta vede v bezprostřed- ním okolí města drobné boje, což přímo nutká, by se štrasburští měli na pozoru. Kdyby chtěli na sněmě věděti přesný počet ozbro- jenců, pak mají sobě vyžádati lhůtu na rozmyšlenou. Pouze v nej- lepším případě, mohou slíbiti oněch šedesát jízdných. Na sněmě norimberském nejednalo se pouze o vypravení křižáků do Čech, nýbrž i o organisaci tažení. Podařilo se nám nalézti jakýsi návrh vojenského řádu vypracovaný někdy před 15. květnem 1469. V tom smyslu byla vystižena povaha tohoto dokladu již ve století XVII., kdy některý milovník minulosti připsal na rub obálky: „Wasz auff dem Tag zu Nürenberg wegen des Hussitenkriegs zu deliberiren sein würt.“ Návrh onen se zabývá výhradně vedením expedice, upouštěje úplně od technické a taktické otázky. Vojsko mělo čítati aspoň 20—24000 mužů, z čeho mělo připad- nouti 6000 na jízdné. Vytrhnutí bylo stanoveno na sv. Jana Křtitele, 20
Strana 21
jako při výpravách předešlých. O počtu vůdců expedice, zdali má býti pouze jeden nejvyšší hejtman, či má-li býti několik vyšších velitelů, mělo se teprve jednati. Každý měl své ozbrojence vybaviti tak, aby mohli v Čechách zůstati až do sv. Martina. Kdyby do té doby nebyla vojna ukončena, pak část německého vojska měla zů- stati v Čechách k vůli vedení denní války. Počítalo se, že by v tom případě stačilo, kdyby v Čechách zůstaly asi 4000, však bylo by před tím záhodno domluviti se s králem uherským, kolik vojska on nechá v Čechách přezimovati. Kdyby ani v zimě nedošlo k uzavření míru, pak nemá se ustati po tak dlouho ve válčení, dokud nebude české kacířstvo vypleněno. Proto se navrhovalo nové tažení, a to ke sv. Jiří 1470. Dle našeho návrhu mělo expedici předcházeti diplomatické jed- nání Němců se spojenci, t. j. s Matyášem Korvínem, Jednotou ze- lenohorskou a Slezáky. Cíl jeho měl býti dvojí: Dohodnouti se, kdy se má společně vpadnouti do Čech, a ujednati smlouvu, jíž všichni se zaváží vzájemně si pomáhati. Ohledně organisace dovídáme se tolik: Každý z nejvyšších veli- telů měl míti k ruce jednoho zástupce císařova a jednoho papežova a měl míti plnou moc psáti do říše o nové vojsko v případě, že by potřeboval posily. Vrchnímu hejtmanovi měli podléhati velitelé sto- jící v čele oddílů z jednotlivých měst anebo zemí vypravení. Tyto hejtmany měli jmenovati buď náčelníci příslušných států anebo kon- šelé. Před nastoupením služby ve vojště bylo jim složiti přísahu, jíž se měli zavázati, že nebudou nikoho šetřiti, že vyplení kacířství, jakož i že nastoupí, jakmile se jim o tom dostane uvědomění. Sestavování vojsk křižáckých mělo se konati takto: Nikdo nesměl přijati znamení kříže, kdo nebyl svou vrchností označen za schop- ného. K tomu bylo třeba, aby každý se vykázal náležitou zbrojí, jakož i aby slíbil, že chce v poli setrvati až do sv. Martina. Tako- vému se pak mělo dostati odznaku a doporučovacího listu, s nímž měl jíti k hejtmanovi. Přišedše k veliteli, měli do jeho rukou složiti přísahu, jíž se zavázali k těmto věcem: Vyplení kacíře, budou chrá- niti poctivých křesťanů, zachovají všechny rozkazy v tajnosti, ve všem budou poslouchati, jmenovitě nikdy se nedají do boje bez ob- držení rozkazu a nikdy neopustí svého hejtmana. Zásobování vojska souviselo s článkem o německých kupcích. Aby mohlo míti vojsko všeho dosti, tedy mělo míti německé kupectvo volný příjezd do všech ležení. Proto se doporučovalo střežiti pilně silnice k vojsku vedoucí, aby bezpečnost dovozu byla úplně za- ručena. Po stránce formální lze podotknouti, že návrh neměl za předlohu 21
jako při výpravách předešlých. O počtu vůdců expedice, zdali má býti pouze jeden nejvyšší hejtman, či má-li býti několik vyšších velitelů, mělo se teprve jednati. Každý měl své ozbrojence vybaviti tak, aby mohli v Čechách zůstati až do sv. Martina. Kdyby do té doby nebyla vojna ukončena, pak část německého vojska měla zů- stati v Čechách k vůli vedení denní války. Počítalo se, že by v tom případě stačilo, kdyby v Čechách zůstaly asi 4000, však bylo by před tím záhodno domluviti se s králem uherským, kolik vojska on nechá v Čechách přezimovati. Kdyby ani v zimě nedošlo k uzavření míru, pak nemá se ustati po tak dlouho ve válčení, dokud nebude české kacířstvo vypleněno. Proto se navrhovalo nové tažení, a to ke sv. Jiří 1470. Dle našeho návrhu mělo expedici předcházeti diplomatické jed- nání Němců se spojenci, t. j. s Matyášem Korvínem, Jednotou ze- lenohorskou a Slezáky. Cíl jeho měl býti dvojí: Dohodnouti se, kdy se má společně vpadnouti do Čech, a ujednati smlouvu, jíž všichni se zaváží vzájemně si pomáhati. Ohledně organisace dovídáme se tolik: Každý z nejvyšších veli- telů měl míti k ruce jednoho zástupce císařova a jednoho papežova a měl míti plnou moc psáti do říše o nové vojsko v případě, že by potřeboval posily. Vrchnímu hejtmanovi měli podléhati velitelé sto- jící v čele oddílů z jednotlivých měst anebo zemí vypravení. Tyto hejtmany měli jmenovati buď náčelníci příslušných států anebo kon- šelé. Před nastoupením služby ve vojště bylo jim složiti přísahu, jíž se měli zavázati, že nebudou nikoho šetřiti, že vyplení kacířství, jakož i že nastoupí, jakmile se jim o tom dostane uvědomění. Sestavování vojsk křižáckých mělo se konati takto: Nikdo nesměl přijati znamení kříže, kdo nebyl svou vrchností označen za schop- ného. K tomu bylo třeba, aby každý se vykázal náležitou zbrojí, jakož i aby slíbil, že chce v poli setrvati až do sv. Martina. Tako- vému se pak mělo dostati odznaku a doporučovacího listu, s nímž měl jíti k hejtmanovi. Přišedše k veliteli, měli do jeho rukou složiti přísahu, jíž se zavázali k těmto věcem: Vyplení kacíře, budou chrá- niti poctivých křesťanů, zachovají všechny rozkazy v tajnosti, ve všem budou poslouchati, jmenovitě nikdy se nedají do boje bez ob- držení rozkazu a nikdy neopustí svého hejtmana. Zásobování vojska souviselo s článkem o německých kupcích. Aby mohlo míti vojsko všeho dosti, tedy mělo míti německé kupectvo volný příjezd do všech ležení. Proto se doporučovalo střežiti pilně silnice k vojsku vedoucí, aby bezpečnost dovozu byla úplně za- ručena. Po stránce formální lze podotknouti, že návrh neměl za předlohu 21
Strana 22
žádný předešlý vojenský řád. Z hlásání bezohledného boje chápeme ukrutnosti, jichž se potom křižáci u nás dopouštěli. II. FRANCIE A HUSITSTVÍ V DRUHÉ POLOVICI XV. STOLETÍ O TÉTO věci jsem podal některé zprávy v první části edice. 1 Třeba dodati ještě některé drobnosti. První údaj se týká apologie pařížských nominalistů z roku 1473. Když Ludvík XI. zapověděl nominalismus, stoupenci onoho směru podali králi obranný spis, v němž kromě jiného se hájili i poukazem na české poměry na počátku století patnáctého. Poukazují na ne- blahé následky kutnohorského dekretu. Vylíčivše jeho genesi dle vypravování Sylviova, 2 ukazují králi, jaké následky mělo vypuzení nominalistů z Čech pro další myšlenkový vývoj země. Od té doby se kacířství nerušeně šířilo po celé zemi, ale řízením Božím se stalo, že učení nominalisté byli pozváni na koncil kostnický. Byl to pře- devším Petr z Alliacu a Gerson. V Kostnici se oba učenci utkali s Husem a Jeronymem. Zápas trval plných čtyřicet dní a skončil tak, že oba kacíři kapitulovali před d'Aillym. Ó deset let později (1485) ozývá se husitská propaganda opět z Flandrů. Zdá se, že tehdy byli „husité“ flanderští ještě odvážnější nežli před šedesáti lety jejich předkové v Tournai. Ti se potýkali 1 Studie a texty, III, 35—36. 2 Duplessis d' Argentre, Collectio de novis erroribus, I, 286—287. Item se- cundo legimus, nominales expulsos de Bohemia eo tempore, quo heretici volue- runt Bohemicum regnum suis haeresibus inficere, ut colligitur ex historia Pii papae, quam de Bohemia conscripsit, ita quod dicti haeretici non possent supra- dictum disputandum superare, impetrarunt ab Wenceslao principe Bohemiae, ut gubernarentur studia Pragensia ritu Parisiensium. Quo edicto, ut ibidem habetur (Srov. Historie česká [Přel. Vičar] Světová knihovna čís. 856—858, str. 78—79) coacti sunt supradicti nominales Pragensem civitatem relinquere, et se transtule- runt ad Lipzitam (sic) civitatem et ibidem universitatem erexerunt solemnissimam. Quibus expulsis, heretici per regnum Bohemicum suas haereses seminaverunt. Eo tempore Deus ita providit fidei ecclesiae suae, ut cum apud Bohemiam regendo studia secundum ritum Parisiensium suscitavit Deus doctores catholicos, Petrum de Alliaco, Johannem de Gersonio et alios quam plures doctissimos viros nomi- nales, qui convocati ad concilium Constanciense, ad quod citati fuerant haeretici, et nominatim Hieronymus et Johannes, ii fidem Christi defenderunt, et dictos haereticos publice per quadraginta dies disputando superaverunt ita et confun- derunt, ut dicti haeretici se argumentis Petri de Alliaco victos confiterentur. 22
žádný předešlý vojenský řád. Z hlásání bezohledného boje chápeme ukrutnosti, jichž se potom křižáci u nás dopouštěli. II. FRANCIE A HUSITSTVÍ V DRUHÉ POLOVICI XV. STOLETÍ O TÉTO věci jsem podal některé zprávy v první části edice. 1 Třeba dodati ještě některé drobnosti. První údaj se týká apologie pařížských nominalistů z roku 1473. Když Ludvík XI. zapověděl nominalismus, stoupenci onoho směru podali králi obranný spis, v němž kromě jiného se hájili i poukazem na české poměry na počátku století patnáctého. Poukazují na ne- blahé následky kutnohorského dekretu. Vylíčivše jeho genesi dle vypravování Sylviova, 2 ukazují králi, jaké následky mělo vypuzení nominalistů z Čech pro další myšlenkový vývoj země. Od té doby se kacířství nerušeně šířilo po celé zemi, ale řízením Božím se stalo, že učení nominalisté byli pozváni na koncil kostnický. Byl to pře- devším Petr z Alliacu a Gerson. V Kostnici se oba učenci utkali s Husem a Jeronymem. Zápas trval plných čtyřicet dní a skončil tak, že oba kacíři kapitulovali před d'Aillym. Ó deset let později (1485) ozývá se husitská propaganda opět z Flandrů. Zdá se, že tehdy byli „husité“ flanderští ještě odvážnější nežli před šedesáti lety jejich předkové v Tournai. Ti se potýkali 1 Studie a texty, III, 35—36. 2 Duplessis d' Argentre, Collectio de novis erroribus, I, 286—287. Item se- cundo legimus, nominales expulsos de Bohemia eo tempore, quo heretici volue- runt Bohemicum regnum suis haeresibus inficere, ut colligitur ex historia Pii papae, quam de Bohemia conscripsit, ita quod dicti haeretici non possent supra- dictum disputandum superare, impetrarunt ab Wenceslao principe Bohemiae, ut gubernarentur studia Pragensia ritu Parisiensium. Quo edicto, ut ibidem habetur (Srov. Historie česká [Přel. Vičar] Světová knihovna čís. 856—858, str. 78—79) coacti sunt supradicti nominales Pragensem civitatem relinquere, et se transtule- runt ad Lipzitam (sic) civitatem et ibidem universitatem erexerunt solemnissimam. Quibus expulsis, heretici per regnum Bohemicum suas haereses seminaverunt. Eo tempore Deus ita providit fidei ecclesiae suae, ut cum apud Bohemiam regendo studia secundum ritum Parisiensium suscitavit Deus doctores catholicos, Petrum de Alliaco, Johannem de Gersonio et alios quam plures doctissimos viros nomi- nales, qui convocati ad concilium Constanciense, ad quod citati fuerant haeretici, et nominatim Hieronymus et Johannes, ii fidem Christi defenderunt, et dictos haereticos publice per quadraginta dies disputando superaverunt ita et confun- derunt, ut dicti haeretici se argumentis Petri de Alliaco victos confiterentur. 22
Strana 23
s tamní městskou radou a inkvisitorem, oni však se odvážili do- konce učiniti i spiknutí proti své vrchnosti. Dovídáme se o tom z protokolu datovaného v Brugách (5. července).1 Dle něho prý bylo husitství ve Flandrech velice rozšířeno. Přivržencem jeho byl jakýsi Petr van der Eecken (de Quercu), jenž vyčítal, že kněží prý nelámou beránka s krví. 2 Dogmatické názory sekty zaznamenal ne- jmenovaný pisatel proto, aby mohli dle nich býti poznáni ti, kteří ukládají o život arcivévodovi Maximiliánovi a jeho synovi Filipovi Sličnému. Úkolem těchto lidí bylo podvrátiti veškeren stávající řád flanderský.3 Při tom podává jejich příznačnou vlastnost. Jsou to lidé stejně zarytí, jako opatrní: Rádi by totiž prolili krev arcivé- vodovu, ale to by raději učinili, nežli aby s Jeronymem pražským vystoupili na hranici. 4 Přiložený seznam jejich článků obsahuje valnou většinou odsou- zené názory Viklefovy, pouze zajímavo jest, že poslední čtyry jsou pražské artikule. Pro nás má tato věc ještě jinou zajímavost. Jako před půl sto- letím, tak i tehdy šly nitky propagandy pravděpodobně do Porýní, neboť jako tehdy byl do oněch končin poslán převor kolínských dominikánů Kalteisen, tak i tehdy souviselo kacířské hnutí ve Fland- rech s kolínským inkvisitorem známým později svou činností i u nás. Byl to Jindřich Institoris, jenž spolu s jiným dominikánem, Jakubem Springerem, byl jmenován inkvisitorem pro diecési mohučskou, ko- línskou, trevírskou, solnohradskou a brémskou. To jest věc již známá. Jest však při věci té něco nápadného. Oběma řeholníkům zaručil císař Maximilián ochranu,5 ale nikoliv jako takový, nýbrž jako vévoda burgundský a kníže flanderský. Další doklady se nám po- hříchu nedochovaly. 1 Frédéricq, Corpus documentorum etc. III, 141—143. 2 U. d., 142. Petrus de Quercu dixit, sacerdotes modernos paschalem agnum non cum sanguine dilacerare... sed videbatur eidem modernis diebus parum disceptasse quosdam ab haeresibus Bohemorum, qui sacramentum unctionis sacrae posuerunt esse supervacuum in hiis, qui baptizati sunt semel. 3 143. Alia postremo dogmatizata per Bohemos repperit scriptor, ad quos prae- buisse suas aures de coniuratis intellexit... Ad istius articuli conspiratores Flandriae contra ducem illustrissimum Austriae et filium eius Philippum, Bur- gundiae ducem. Flandriae comitem tenorem prosequendum subornarunt quosdam contra veritatem praedicandum fore, quod michi scriptori dictamenti huius ab- surdissimum visum est, nisi malitia eorum ad totius Flandriae subversionem, prout res innotuit, a posteris tandem defenderetur. 4 U. m. ... Praefati coniurati in archiducem sanguinem suum fundere ma- luerint, quam rogum ingredi cum Jeronimo, discipulo Wycleff... 5 U. d 144. Majestát jest datován v Kolíně, 19. května 1487.
s tamní městskou radou a inkvisitorem, oni však se odvážili do- konce učiniti i spiknutí proti své vrchnosti. Dovídáme se o tom z protokolu datovaného v Brugách (5. července).1 Dle něho prý bylo husitství ve Flandrech velice rozšířeno. Přivržencem jeho byl jakýsi Petr van der Eecken (de Quercu), jenž vyčítal, že kněží prý nelámou beránka s krví. 2 Dogmatické názory sekty zaznamenal ne- jmenovaný pisatel proto, aby mohli dle nich býti poznáni ti, kteří ukládají o život arcivévodovi Maximiliánovi a jeho synovi Filipovi Sličnému. Úkolem těchto lidí bylo podvrátiti veškeren stávající řád flanderský.3 Při tom podává jejich příznačnou vlastnost. Jsou to lidé stejně zarytí, jako opatrní: Rádi by totiž prolili krev arcivé- vodovu, ale to by raději učinili, nežli aby s Jeronymem pražským vystoupili na hranici. 4 Přiložený seznam jejich článků obsahuje valnou většinou odsou- zené názory Viklefovy, pouze zajímavo jest, že poslední čtyry jsou pražské artikule. Pro nás má tato věc ještě jinou zajímavost. Jako před půl sto- letím, tak i tehdy šly nitky propagandy pravděpodobně do Porýní, neboť jako tehdy byl do oněch končin poslán převor kolínských dominikánů Kalteisen, tak i tehdy souviselo kacířské hnutí ve Fland- rech s kolínským inkvisitorem známým později svou činností i u nás. Byl to Jindřich Institoris, jenž spolu s jiným dominikánem, Jakubem Springerem, byl jmenován inkvisitorem pro diecési mohučskou, ko- línskou, trevírskou, solnohradskou a brémskou. To jest věc již známá. Jest však při věci té něco nápadného. Oběma řeholníkům zaručil císař Maximilián ochranu,5 ale nikoliv jako takový, nýbrž jako vévoda burgundský a kníže flanderský. Další doklady se nám po- hříchu nedochovaly. 1 Frédéricq, Corpus documentorum etc. III, 141—143. 2 U. d., 142. Petrus de Quercu dixit, sacerdotes modernos paschalem agnum non cum sanguine dilacerare... sed videbatur eidem modernis diebus parum disceptasse quosdam ab haeresibus Bohemorum, qui sacramentum unctionis sacrae posuerunt esse supervacuum in hiis, qui baptizati sunt semel. 3 143. Alia postremo dogmatizata per Bohemos repperit scriptor, ad quos prae- buisse suas aures de coniuratis intellexit... Ad istius articuli conspiratores Flandriae contra ducem illustrissimum Austriae et filium eius Philippum, Bur- gundiae ducem. Flandriae comitem tenorem prosequendum subornarunt quosdam contra veritatem praedicandum fore, quod michi scriptori dictamenti huius ab- surdissimum visum est, nisi malitia eorum ad totius Flandriae subversionem, prout res innotuit, a posteris tandem defenderetur. 4 U. m. ... Praefati coniurati in archiducem sanguinem suum fundere ma- luerint, quam rogum ingredi cum Jeronimo, discipulo Wycleff... 5 U. d 144. Majestát jest datován v Kolíně, 19. května 1487.
Strana 24
DOKLADY 1. HUGO Z BOURNASEL, SENEŠALK TOLOSÁNSKÝ A ALBI- GENSKÝ A ROBERT VIOTE VIDUJÍ SMLOUVY MEZI JIŘÍKEM PODĚBRADSKÝM A LUDVÍKEM XI. (1464) Červenec, 29., 1500 [Pařížl. Bibliothèque municipale. Carpentras, Ms. 1783, fol. 425—426. Universis presentes litteras inspecturis. Nos Hugo de Bournasel miles, dominus dicti loci de Bournasel et de la Badie senescallus Tholosannis (sic) et Albigensis, Robertus Viote, dominus de la Roque et de Montisreal magister requestarum hospicii consiliariique christianissimi domini Ludovici Dei gracia Francorum regis, domini nostri supremi, commissariique et deputati pro parte ejusdem domini nostri regis per suas litteras patentes tenoris sequentis: LUDOVICUS Dei gratia Francorum rex. Dilectis ac fidelibus consi- liariis nostris Hugoni de Bournasel militi, domino dicti loci de Bour- nasel et de la Badie, senescallo nostro Tholosano et Albigensi, et magistro Roberto Viote, domino de la Roche et de Montereal, ma- gistro requestarum hospicii nostri salutem et dilectionem. Conside- rantes, quod cum inter inclite recordationis Francorum reges chri- stianissimos nostros predecessores et serenissimos inclitissimosque Boemie reges lige, confederationes et amicitie per longa tempora hactenus firme inviolabilesque extiterint et nuper nobilis baro Al- bertus de Postupicz, marchionatus Lusacie advocatus et strenuus et egregius miles Anthonius Marini de Gracianopoli consiliarii, am- basiatores et oratores carissimi et dilectissimi fratris nostri Georgii regis Boemie ad nos destinati cum potestate sufficienti nobis verbo exposuerunt, predictum fratrem nostrum renovationem ac continua- tionem predictarum ligarum, amicitiarum et fraternitatum desiderare. Nos in re tam laudabili et rei publice christiane congrua regnisque et subditis nostris hinc inde profutura simili voto concurrere cupientes, confidentes ad plenum de vestris fidelitate, diligencia, probitate et industria, vos procuratores nostros generales et nuncios speciales facimus, constituimus, creamus ac etiam ordinamus per presentes, dantes per eosdem vobis plenam et liberam potestatem nomine nostro cum predictis oratoribus carissimi fratris nostri Boemie regis ligas, pacem, federa, amicitias et uniones jam dictas, dudum 24
DOKLADY 1. HUGO Z BOURNASEL, SENEŠALK TOLOSÁNSKÝ A ALBI- GENSKÝ A ROBERT VIOTE VIDUJÍ SMLOUVY MEZI JIŘÍKEM PODĚBRADSKÝM A LUDVÍKEM XI. (1464) Červenec, 29., 1500 [Pařížl. Bibliothèque municipale. Carpentras, Ms. 1783, fol. 425—426. Universis presentes litteras inspecturis. Nos Hugo de Bournasel miles, dominus dicti loci de Bournasel et de la Badie senescallus Tholosannis (sic) et Albigensis, Robertus Viote, dominus de la Roque et de Montisreal magister requestarum hospicii consiliariique christianissimi domini Ludovici Dei gracia Francorum regis, domini nostri supremi, commissariique et deputati pro parte ejusdem domini nostri regis per suas litteras patentes tenoris sequentis: LUDOVICUS Dei gratia Francorum rex. Dilectis ac fidelibus consi- liariis nostris Hugoni de Bournasel militi, domino dicti loci de Bour- nasel et de la Badie, senescallo nostro Tholosano et Albigensi, et magistro Roberto Viote, domino de la Roche et de Montereal, ma- gistro requestarum hospicii nostri salutem et dilectionem. Conside- rantes, quod cum inter inclite recordationis Francorum reges chri- stianissimos nostros predecessores et serenissimos inclitissimosque Boemie reges lige, confederationes et amicitie per longa tempora hactenus firme inviolabilesque extiterint et nuper nobilis baro Al- bertus de Postupicz, marchionatus Lusacie advocatus et strenuus et egregius miles Anthonius Marini de Gracianopoli consiliarii, am- basiatores et oratores carissimi et dilectissimi fratris nostri Georgii regis Boemie ad nos destinati cum potestate sufficienti nobis verbo exposuerunt, predictum fratrem nostrum renovationem ac continua- tionem predictarum ligarum, amicitiarum et fraternitatum desiderare. Nos in re tam laudabili et rei publice christiane congrua regnisque et subditis nostris hinc inde profutura simili voto concurrere cupientes, confidentes ad plenum de vestris fidelitate, diligencia, probitate et industria, vos procuratores nostros generales et nuncios speciales facimus, constituimus, creamus ac etiam ordinamus per presentes, dantes per eosdem vobis plenam et liberam potestatem nomine nostro cum predictis oratoribus carissimi fratris nostri Boemie regis ligas, pacem, federa, amicitias et uniones jam dictas, dudum 24
Strana 25
habitas inter dictas domos illustrissimas Francie et Boemie inno- vandi, faciendi, agendi; ordinandi, concludendi et disponendi inno- vatas, factas, actas, ordinatas, conclusas et dispositas litteris, pactis, juramentis, promissionibus, sponsionibus et aliis juris vel facti clau- sulis opportunis consumandi atque nos cum prefato fratre nostro carissimo Boemie rege, si presentes essemus, faceremus, ageremus et firmaremus pro bono et felicissimo statu regnorum christianorum rei publice ac fidei hortodoxe prout vobis melius expedians (sic) et utilius videbitur expedire, promittentes nihilominus bona fide et verbo nostro regio ratum, gratum, firmum et acceptum nos pro nobis et successoribus nostris regibus Francie habituros, quitquid per vos in premissis ordinatum, actum factumque fuerit et con- clusum. Datum in villa de Dieppe, die decima quarta mensis Julii, anno Domini millesimo quadragentesimo sexagesimo quarto et regni nostro tercio." Sic signata per regem, patriarcha, episcopo Bajocensi, episcopo Broicensi (sic), Admicaldo (sic), dominis Dulan (sic) et de Basoges, magistro Stephano chevalier, Guilbermo de Vario et aliis presentibus... Et nos Albertus de Postupicz, marchionatus Lusacie advocatus et Anthoninus Marini de Gracianopoli, milites, consiliarii ambassiatoresque et nuncii serenis- simi principis domini nostri, domini Georgii Dei gratia Boemie regis etc. similiter ordinati per prefatum serenissimum et illustrissimum regem Boemie cum suis patentibus litteris, quarum tenor sequitur in hec verba: Georgius Dei gratia rex Boemie etc. Notum facimus tenore presentium universis, quod cum inter christianissimum regnum, domum ac reges Francie et inter serenissimos reges Boemie, predecessores nostros lige, federa, et amicitie indissolubiles etiam juramentis, penis, litteris, sigillis, vallete ac obligationibus studiſosi]ssimis firmate fuissent, ut regna tanta, talique optima faustaque amicitia conjuncta vi (!) exti- tissent, quibus una anima, unaque pro fide orthodoxa et republica voluntas extitisset. Nos predecessorum nostrorum vestigiisque in- herere volentes, ut nostri tempore ita regnum nostrum cum christi- anis regibus jungatur, quatinus hostibus religionis christiane facilius resistere possit, et ipsa, ne dum domestica, verum esterna (!) pace et amicorum numero felici letari habentes, plenam constantemque fidu- ciam de legalitate et prudencia nobilis baronis Alberti de Postupicz, marchionatus nostri Lusacie advocati, et strenui et egregii militis Anthonii Marini de Gracionopoli, consiliariorum nostrorum fidelium dilectorum, ipsos animo deliberato de certa nostra sciencia aucto- ritate regia facimus, creamus et constituimus meliori modo, via, jure et forma, quibus potest et debet fieri, nostros viros legitimos et 25
habitas inter dictas domos illustrissimas Francie et Boemie inno- vandi, faciendi, agendi; ordinandi, concludendi et disponendi inno- vatas, factas, actas, ordinatas, conclusas et dispositas litteris, pactis, juramentis, promissionibus, sponsionibus et aliis juris vel facti clau- sulis opportunis consumandi atque nos cum prefato fratre nostro carissimo Boemie rege, si presentes essemus, faceremus, ageremus et firmaremus pro bono et felicissimo statu regnorum christianorum rei publice ac fidei hortodoxe prout vobis melius expedians (sic) et utilius videbitur expedire, promittentes nihilominus bona fide et verbo nostro regio ratum, gratum, firmum et acceptum nos pro nobis et successoribus nostris regibus Francie habituros, quitquid per vos in premissis ordinatum, actum factumque fuerit et con- clusum. Datum in villa de Dieppe, die decima quarta mensis Julii, anno Domini millesimo quadragentesimo sexagesimo quarto et regni nostro tercio." Sic signata per regem, patriarcha, episcopo Bajocensi, episcopo Broicensi (sic), Admicaldo (sic), dominis Dulan (sic) et de Basoges, magistro Stephano chevalier, Guilbermo de Vario et aliis presentibus... Et nos Albertus de Postupicz, marchionatus Lusacie advocatus et Anthoninus Marini de Gracianopoli, milites, consiliarii ambassiatoresque et nuncii serenis- simi principis domini nostri, domini Georgii Dei gratia Boemie regis etc. similiter ordinati per prefatum serenissimum et illustrissimum regem Boemie cum suis patentibus litteris, quarum tenor sequitur in hec verba: Georgius Dei gratia rex Boemie etc. Notum facimus tenore presentium universis, quod cum inter christianissimum regnum, domum ac reges Francie et inter serenissimos reges Boemie, predecessores nostros lige, federa, et amicitie indissolubiles etiam juramentis, penis, litteris, sigillis, vallete ac obligationibus studiſosi]ssimis firmate fuissent, ut regna tanta, talique optima faustaque amicitia conjuncta vi (!) exti- tissent, quibus una anima, unaque pro fide orthodoxa et republica voluntas extitisset. Nos predecessorum nostrorum vestigiisque in- herere volentes, ut nostri tempore ita regnum nostrum cum christi- anis regibus jungatur, quatinus hostibus religionis christiane facilius resistere possit, et ipsa, ne dum domestica, verum esterna (!) pace et amicorum numero felici letari habentes, plenam constantemque fidu- ciam de legalitate et prudencia nobilis baronis Alberti de Postupicz, marchionatus nostri Lusacie advocati, et strenui et egregii militis Anthonii Marini de Gracionopoli, consiliariorum nostrorum fidelium dilectorum, ipsos animo deliberato de certa nostra sciencia aucto- ritate regia facimus, creamus et constituimus meliori modo, via, jure et forma, quibus potest et debet fieri, nostros viros legitimos et 25
Strana 26
certos procuratores negocia[tolres, testores, ambasiatores, nuncios et oratores speciales, dantes et concedentes eisdem plenam et omni- modam potestatem, autoritatem et facultatem nostro nomine cum christianissimo principe et domino, domino Ludovico rege Franco- rum, consanguineo nostro et fratre carissimo, ligas, pacem, federa, amicitiaſs] et uniones veteres et habitas inter domos inclitissimos Francie et Boemie innovandi, faciendi, agendi, ordinandi, concludendi et disponendi innovatas, factas, actas, ordinatas, conclusas et dispo- sitas litteris, pactis, juramentis, promissionnibus, sponsionibus et aliis juris vel facti clausulis opportunis consumandi, que nos cum prefato domino rege, si presentes essemus, faceremus, ageremus et firmaremus pro bono et felicissimo statu regnorum christianorum, rei publice ac fidei orthodoxe, prout ipsis melius expediens et uti- lius videbitur expedire, promittentes nihilominus bona fide in verbo nostro regio ratum, gratum, firmum, acceptum nos pro nobis et successoribus nostris regibus Boemie habituros et tenturos quitquid per prefatos oratores, ambasiatores et consiliarios nostros ordinatum, actum, factum, habitum et conclusum fuerit, quomodo in premissis presentium sub appensione nostri regalis sigilli testimonio litterarum. Datum Prage, die sexta decima Maii anno Domini millesimo quad- ringentesimo sexagesimo quarto regni nostri anno septimo. Sic subscripta ad mandatum domini regis, vigore quarum quidem literarum et virtute potestatis nobis per eas attribute convenientes in unum nos commissarii predicti post multas communicationes, matura deliberatione inter nos habita, atten- dentes et considerantes antiquas ligas confederationes et amicitias inter reges et regna et Francie et Boemie retroactis temporibus initas, factas et inviolabiliter observatas, ipsas ad honorem Dei omnipotentis pro bono et utilitate fidei catho- lice et rei publice christiane et conservatione regnorum, subditorum regum pre- dictorum virtute dictarum nostrarum commissionum, et in quantum per eas nobis concessum est, innovamus, facimus, ordinamus, concludimus ac de novo, in quan- tum opus est, facimus, firmamus et statuimus, promittentes nominibus, quibus supra quod a modo futurisque temporibus dicti reges inter se invicem amorem, dilectionem et fraternam caritatem mutuo observabunt, eruntque fratres, amici et colligati perpetuis temporibus tam pro bono, utilitate et honestate regnorum per- sonarumque suarum, quam fidei catholice et totius reipublice christiane. Et ita nos predicti commissarii virtute jam dictarum potestatum predictis dominis regi- bus eorumque successoribus regibus Francie et Boemie in animam prefatorum regum nos constituentium, et nobis potestatem concedencium volumus, promitti- mus et juramus ad sacrosancta Dei evangelia per nos corporaliter tacta, in cujus rei testimonium predictas literas signis nostris manualibus signavimus et sigillo- rum nostrorum appensione. Datum in villa de Diepe die decima octava mensis julii in Normendia (sic), anno domini millesimo quadringentesimo sexagesimo quarto.“ Et erat scriptum supra plicam ex uno latere: „Albertus Kostka de Postupicz, advocatus marchionatus Lusacie manu propria“ et ex altero: „Anthonius Marini miles de Gracianopoli, supremus magister omnium fodinarum, que sunt in regno Boemie et suis dominiis, manu propria scripsi.“ 26
certos procuratores negocia[tolres, testores, ambasiatores, nuncios et oratores speciales, dantes et concedentes eisdem plenam et omni- modam potestatem, autoritatem et facultatem nostro nomine cum christianissimo principe et domino, domino Ludovico rege Franco- rum, consanguineo nostro et fratre carissimo, ligas, pacem, federa, amicitiaſs] et uniones veteres et habitas inter domos inclitissimos Francie et Boemie innovandi, faciendi, agendi, ordinandi, concludendi et disponendi innovatas, factas, actas, ordinatas, conclusas et dispo- sitas litteris, pactis, juramentis, promissionnibus, sponsionibus et aliis juris vel facti clausulis opportunis consumandi, que nos cum prefato domino rege, si presentes essemus, faceremus, ageremus et firmaremus pro bono et felicissimo statu regnorum christianorum, rei publice ac fidei orthodoxe, prout ipsis melius expediens et uti- lius videbitur expedire, promittentes nihilominus bona fide in verbo nostro regio ratum, gratum, firmum, acceptum nos pro nobis et successoribus nostris regibus Boemie habituros et tenturos quitquid per prefatos oratores, ambasiatores et consiliarios nostros ordinatum, actum, factum, habitum et conclusum fuerit, quomodo in premissis presentium sub appensione nostri regalis sigilli testimonio litterarum. Datum Prage, die sexta decima Maii anno Domini millesimo quad- ringentesimo sexagesimo quarto regni nostri anno septimo. Sic subscripta ad mandatum domini regis, vigore quarum quidem literarum et virtute potestatis nobis per eas attribute convenientes in unum nos commissarii predicti post multas communicationes, matura deliberatione inter nos habita, atten- dentes et considerantes antiquas ligas confederationes et amicitias inter reges et regna et Francie et Boemie retroactis temporibus initas, factas et inviolabiliter observatas, ipsas ad honorem Dei omnipotentis pro bono et utilitate fidei catho- lice et rei publice christiane et conservatione regnorum, subditorum regum pre- dictorum virtute dictarum nostrarum commissionum, et in quantum per eas nobis concessum est, innovamus, facimus, ordinamus, concludimus ac de novo, in quan- tum opus est, facimus, firmamus et statuimus, promittentes nominibus, quibus supra quod a modo futurisque temporibus dicti reges inter se invicem amorem, dilectionem et fraternam caritatem mutuo observabunt, eruntque fratres, amici et colligati perpetuis temporibus tam pro bono, utilitate et honestate regnorum per- sonarumque suarum, quam fidei catholice et totius reipublice christiane. Et ita nos predicti commissarii virtute jam dictarum potestatum predictis dominis regi- bus eorumque successoribus regibus Francie et Boemie in animam prefatorum regum nos constituentium, et nobis potestatem concedencium volumus, promitti- mus et juramus ad sacrosancta Dei evangelia per nos corporaliter tacta, in cujus rei testimonium predictas literas signis nostris manualibus signavimus et sigillo- rum nostrorum appensione. Datum in villa de Diepe die decima octava mensis julii in Normendia (sic), anno domini millesimo quadringentesimo sexagesimo quarto.“ Et erat scriptum supra plicam ex uno latere: „Albertus Kostka de Postupicz, advocatus marchionatus Lusacie manu propria“ et ex altero: „Anthonius Marini miles de Gracianopoli, supremus magister omnium fodinarum, que sunt in regno Boemie et suis dominiis, manu propria scripsi.“ 26
Strana 27
[Collatio facta est cum litteris originalibus in thesauro cartarum domini nostri regis existentibus per nos custodes ac thesaurarios dicti thesauri die XXIX° Julii anno millesimo quingentesimo. Louet Bude.] 2. VALTER RIFF OZNAMUJE BERNARDOVI URMESROVI NOVINY Z RAKOUS: PANSTVO PŘÍTOMNÉ VE VÍDEŇSKÉM NOVÉM MĚSTĚ, PUSTOŠENÍ RAKOUS BRATRSKÝMI ROTAMI, CHYSTANÉ HLÁSÁNÍ KŘÍŽE PROTI JIŘÍKOVI, ŽIVOT NA DVOŘE CÍSAŘSKÉM Březen, 1465, 2, Vídeňské Nové Město. Archives de ville, Strasbourg, A A. 211, Nr. 3. MIN frintlichen, willigen dienst zu voran. Lieber Bernhart! Ich fuieg dir zü wissen, das herr Filppis (sic) von Muilheim vnd ich alle har zü der Nwenstat komen sint uff mitthevoch nehest vor vnser lieben frowen dag der lichtmess mit vnser lib vnd hab friss vnd gesund. Desglichen beger ich von dir vnd min lieben heren, herrn Jocop ouch zü wissen vnd von allen den so zü vich ge- hoeren vnd viel liep sint. Lieber Bernhart! Vnsers enpfelle[n]s halp hant wir vnsern heren geschriben vnd doch noch nit endeliches vnd also wolt ich doch nit lossen. Uch wolt dir den gescheft halp in disen landen ouch schriben vnd fuieg dir zü wissen: Also wir zu der Nwenstat komen sint, ist fast fil herschaft vnd rittherschaft alle hie gewesen vnd noch sint, mit namen der bischoff von Eistet, der bischoff von Passowg, der bischoff von Gvrck. Ouch dise noch- geschriben groffen vnd heren, mit namen: der von Britthendorff, der von Stubenberg, der von Ruckendorff, der von Unschowenburg, der von Bücheim, der von Kregen, der von Blanckenstein. Item der grüff Rüdolff von Sultz, groffe Ulrich von Werdenberg, groffe Huck von Werdenberg, groffe Sigemund von Luppfen, juncker Schoffrit von Lingen, der herr von Winsperg, der her von Barbar, der groff von Sunenberg vnd sus vil heren, ritther vnd kneht der ich nit aller her kenen kan.— Ouch, lieber Bernhart, also du lang zit wol hast gehoert sagen von den bruidern so über unserm heren, dem keiser gelegen sint, die er also mit guiet und mit argem ouch mit koufft von im gewisen gehebet hat, bitz wol uff fuinf huindert, die 27
[Collatio facta est cum litteris originalibus in thesauro cartarum domini nostri regis existentibus per nos custodes ac thesaurarios dicti thesauri die XXIX° Julii anno millesimo quingentesimo. Louet Bude.] 2. VALTER RIFF OZNAMUJE BERNARDOVI URMESROVI NOVINY Z RAKOUS: PANSTVO PŘÍTOMNÉ VE VÍDEŇSKÉM NOVÉM MĚSTĚ, PUSTOŠENÍ RAKOUS BRATRSKÝMI ROTAMI, CHYSTANÉ HLÁSÁNÍ KŘÍŽE PROTI JIŘÍKOVI, ŽIVOT NA DVOŘE CÍSAŘSKÉM Březen, 1465, 2, Vídeňské Nové Město. Archives de ville, Strasbourg, A A. 211, Nr. 3. MIN frintlichen, willigen dienst zu voran. Lieber Bernhart! Ich fuieg dir zü wissen, das herr Filppis (sic) von Muilheim vnd ich alle har zü der Nwenstat komen sint uff mitthevoch nehest vor vnser lieben frowen dag der lichtmess mit vnser lib vnd hab friss vnd gesund. Desglichen beger ich von dir vnd min lieben heren, herrn Jocop ouch zü wissen vnd von allen den so zü vich ge- hoeren vnd viel liep sint. Lieber Bernhart! Vnsers enpfelle[n]s halp hant wir vnsern heren geschriben vnd doch noch nit endeliches vnd also wolt ich doch nit lossen. Uch wolt dir den gescheft halp in disen landen ouch schriben vnd fuieg dir zü wissen: Also wir zu der Nwenstat komen sint, ist fast fil herschaft vnd rittherschaft alle hie gewesen vnd noch sint, mit namen der bischoff von Eistet, der bischoff von Passowg, der bischoff von Gvrck. Ouch dise noch- geschriben groffen vnd heren, mit namen: der von Britthendorff, der von Stubenberg, der von Ruckendorff, der von Unschowenburg, der von Bücheim, der von Kregen, der von Blanckenstein. Item der grüff Rüdolff von Sultz, groffe Ulrich von Werdenberg, groffe Huck von Werdenberg, groffe Sigemund von Luppfen, juncker Schoffrit von Lingen, der herr von Winsperg, der her von Barbar, der groff von Sunenberg vnd sus vil heren, ritther vnd kneht der ich nit aller her kenen kan.— Ouch, lieber Bernhart, also du lang zit wol hast gehoert sagen von den bruidern so über unserm heren, dem keiser gelegen sint, die er also mit guiet und mit argem ouch mit koufft von im gewisen gehebet hat, bitz wol uff fuinf huindert, die 27
Strana 28
hoben ein stat genant Ibes in gehaben und wolthen die ouch nit úbergeben und hant einen houptmann, heisset der Witthr, er der hat sich also darin gehalten, unsers heren, des Keisers folck ist ouch vor die selbe stat Ybis gezowgen wol mit XV hundert manen und die sint wol XIII wochen dar vor gelegen und hant die forstat in gehaben und zü allen mollen mit einander gescharmvitzellet. Es ist aber uff zistag nehest noch unser lieben frowen dag der lichtmess komen der von vertriebenen bruiedern, die hant sich gesamelt in Behem und mit namen der (Watthr) Watzela, ein Behem, der ober- houptman und der Swehele ouch ein houptman wol mit M manen zü ross und zü fúss und hant das Thuller felt in genomen und hant etthiewie manigen richen marckt beroubet und darnoch ge- brantzetund domit gemaht das des Keisers folck das felt geruimet hat und wider huinder sich gezowgen, und also sint die bruieder gen Ibes zü samen komen und herschen also uff dem Thuller feld und in dem land der Entz. Unser herr, der keiser under stot sich dar wider zü settzen, aber also es mich an syht gemechelich. Item, die von Wien sint ouch in grosser ungenoden des keisers und wie wol in verzigen sin sol, so findet er doch fuind dar inn alle mol einer zü sinen handen komet, dan er hat ir vier oder fuinfe zü der Nwenstat in dem thurn ligen. — Man seit auch alle hie, das ein legat von dem bobest komen sol und der sol den kuinig von Behem in den unglouben verkuinden und das cruitz uber in geben, ob das aber beschit oder nit, kan ich nit wissen. — Es hat auch unser her der keiser einer siner hoffe junckfrowen genant die Nideckerin einen man geben, heisset der Ceppele und ist ein Behem, und hat unser her der keiser und die keiserin inen das hochzit gehalthen und ist ein huibesch koestlich leben gewesen. — Man stechet ouch alle mal und renen mit gleven und solt uff mendag nehest vor der fastnaht ein gross gesellenstechen alle hie gewesen sin. Hat unser her der keiser mit wellen gestatthen, dan die Swab und Ostericher sint fast uneins und slahen sich dag und nahtz. Das suy in hudeln, hangen und do gethar nieman noch dem „Awe Marige“ froelich uff de gassen gegon, ouch suss pferd uss den stellen (stellen) und in dem feld den luitthen nemen, was suy hant ist degelich und ist kein stroff. Lieber Bernhart! Was ich dir enpfollen hab, zwifelt mir gantz nit, es siy versorget, wellest ouch dem Senger und Hans von Northuss disen brieff ouch lossen hoeren und nit suy fast griuessen. Geben zu der Nwenstat in Oesterrich uff Samstag nehest vor der grossen fastnaht in dem LXV. jar. Walther Riff at. 28
hoben ein stat genant Ibes in gehaben und wolthen die ouch nit úbergeben und hant einen houptmann, heisset der Witthr, er der hat sich also darin gehalten, unsers heren, des Keisers folck ist ouch vor die selbe stat Ybis gezowgen wol mit XV hundert manen und die sint wol XIII wochen dar vor gelegen und hant die forstat in gehaben und zü allen mollen mit einander gescharmvitzellet. Es ist aber uff zistag nehest noch unser lieben frowen dag der lichtmess komen der von vertriebenen bruiedern, die hant sich gesamelt in Behem und mit namen der (Watthr) Watzela, ein Behem, der ober- houptman und der Swehele ouch ein houptman wol mit M manen zü ross und zü fúss und hant das Thuller felt in genomen und hant etthiewie manigen richen marckt beroubet und darnoch ge- brantzetund domit gemaht das des Keisers folck das felt geruimet hat und wider huinder sich gezowgen, und also sint die bruieder gen Ibes zü samen komen und herschen also uff dem Thuller feld und in dem land der Entz. Unser herr, der keiser under stot sich dar wider zü settzen, aber also es mich an syht gemechelich. Item, die von Wien sint ouch in grosser ungenoden des keisers und wie wol in verzigen sin sol, so findet er doch fuind dar inn alle mol einer zü sinen handen komet, dan er hat ir vier oder fuinfe zü der Nwenstat in dem thurn ligen. — Man seit auch alle hie, das ein legat von dem bobest komen sol und der sol den kuinig von Behem in den unglouben verkuinden und das cruitz uber in geben, ob das aber beschit oder nit, kan ich nit wissen. — Es hat auch unser her der keiser einer siner hoffe junckfrowen genant die Nideckerin einen man geben, heisset der Ceppele und ist ein Behem, und hat unser her der keiser und die keiserin inen das hochzit gehalthen und ist ein huibesch koestlich leben gewesen. — Man stechet ouch alle mal und renen mit gleven und solt uff mendag nehest vor der fastnaht ein gross gesellenstechen alle hie gewesen sin. Hat unser her der keiser mit wellen gestatthen, dan die Swab und Ostericher sint fast uneins und slahen sich dag und nahtz. Das suy in hudeln, hangen und do gethar nieman noch dem „Awe Marige“ froelich uff de gassen gegon, ouch suss pferd uss den stellen (stellen) und in dem feld den luitthen nemen, was suy hant ist degelich und ist kein stroff. Lieber Bernhart! Was ich dir enpfollen hab, zwifelt mir gantz nit, es siy versorget, wellest ouch dem Senger und Hans von Northuss disen brieff ouch lossen hoeren und nit suy fast griuessen. Geben zu der Nwenstat in Oesterrich uff Samstag nehest vor der grossen fastnaht in dem LXV. jar. Walther Riff at. 28
Strana 29
In dorso: „Dem fromen und westen Bernhart Wrmesser, min sundern güthen frund und fast lieben gesellen, at. at. Orig., pap., stopa zelené pečetě. Č. 4 kopie téhož. Hejtman bratří v ní nazýván: Watzela (= Václav Vlček). 3. JIŘÍ Z PODĚBRAD DÁVÁ POVĚŘOVACÍ LIST SPANOVI Z BAR- ŠTEJNA, OPATOVI Z NOVÉ CELY, POSLU KE KRÁLI FRAN- COUZSKÉMU LUDVÍKU XI. Leden, 4, 1467, Praha. Bibliothèque nationale, Paris, Ms. français, 5044, No. 118. SERENISSIMO principi domino Ludovico, Dei gracia regi Franco- rum christianissimo, domino et fratri nostro carissimo. Georgius, ea- dem gracia rex Bohemie, marchio Moravie, Lucemburgii et S[illesie dux ac Lusaciae marchio etc., salutem et omnis boni continuum in- crementum necnon prosperos ad vota successus. Serenissime princeps! Mittimus ad Vestram Celsitudinem honorabilem et religiosum domi- num (sic) Span, abbatem Nove Celle, consiliarium nostrum devotum, dilectum, presencium exhibitorem, ipsique iniunximus nonnulla ardua Vestre Serenitati referre. Rogamus igitur, ut in his, que pro presenti Vestre Celsitudini nostro nomine dicet, ac si vobiscum coram loque- remur, velitis fidem integram adhibere. Datum Prage, die quarta lanu- arii, anno Domini etc. sexagesimo septimo, regni vero nostri anno Commissio propria nono. domini regis. In dorso: „Serenissimo principi domino Ludovico, regi Francorum christianissimo, domino et fratri nostro carissimo.“ Nad tím mono- gram : L R. Originál na pergamenu, přitisknutá pečeť odloupnuta. Srov.: Pažout, König Georg v. Böhmen und die Concilfrage i. J. 1467. (AOG, XL., 357—371). 29
In dorso: „Dem fromen und westen Bernhart Wrmesser, min sundern güthen frund und fast lieben gesellen, at. at. Orig., pap., stopa zelené pečetě. Č. 4 kopie téhož. Hejtman bratří v ní nazýván: Watzela (= Václav Vlček). 3. JIŘÍ Z PODĚBRAD DÁVÁ POVĚŘOVACÍ LIST SPANOVI Z BAR- ŠTEJNA, OPATOVI Z NOVÉ CELY, POSLU KE KRÁLI FRAN- COUZSKÉMU LUDVÍKU XI. Leden, 4, 1467, Praha. Bibliothèque nationale, Paris, Ms. français, 5044, No. 118. SERENISSIMO principi domino Ludovico, Dei gracia regi Franco- rum christianissimo, domino et fratri nostro carissimo. Georgius, ea- dem gracia rex Bohemie, marchio Moravie, Lucemburgii et S[illesie dux ac Lusaciae marchio etc., salutem et omnis boni continuum in- crementum necnon prosperos ad vota successus. Serenissime princeps! Mittimus ad Vestram Celsitudinem honorabilem et religiosum domi- num (sic) Span, abbatem Nove Celle, consiliarium nostrum devotum, dilectum, presencium exhibitorem, ipsique iniunximus nonnulla ardua Vestre Serenitati referre. Rogamus igitur, ut in his, que pro presenti Vestre Celsitudini nostro nomine dicet, ac si vobiscum coram loque- remur, velitis fidem integram adhibere. Datum Prage, die quarta lanu- arii, anno Domini etc. sexagesimo septimo, regni vero nostri anno Commissio propria nono. domini regis. In dorso: „Serenissimo principi domino Ludovico, regi Francorum christianissimo, domino et fratri nostro carissimo.“ Nad tím mono- gram : L R. Originál na pergamenu, přitisknutá pečeť odloupnuta. Srov.: Pažout, König Georg v. Böhmen und die Concilfrage i. J. 1467. (AOG, XL., 357—371). 29
Strana 30
4. KRIŠTOF MORO, DóŽE BENÁTSKÝ, KE KRÁLI FRANCOUZSKÉ- MU LUDVÍKOVI XI. O POSLÁNÍ ANTONÍNA MARINIHO Březen, 17., 1467, [Benátkyl. Bibl. nationale, Paris, Ms. italien No. 2189, str. 195—196. SERENISSIMO domino Ludovico, Francorum regi. Rediens a con- spectu Maiestatis Vestre sapiens miles dominus Antonius de Gra- tianopoli orator serenissimi domini regis Bohemie, plurima nobis retulit de ferventi dispositione optimoque proposito christianissime Serenitatis Vestre in omnibus, que honorem Dei fideique defen- sionem concernant. Id ipsum quoque literis Maiestatis Vestre per oratorem ipsum nobis exhibitis plane cognovimus. Nos profecto dicere non satis possemus, quantum ista omnia gratissima nobis fuerint, quandoquidem vere digna sint Excelentissimo principe, quem meritis preconiis ac laudibus extolli non posse, censendum est. At quoniam Maiestas Vestra in confirmationem huius sincerissime men- tis sanctique propositi sui ad nos perscribit, quod si idem orator ad hoc mandatum habuisset, libenter cum Serenissimo rege Bohemie et aliis regibus et potentatibus colligatis ad confederationem deve- nisset, dicimus, quod in hoc etiam quam maxime laudanda subliman- daque est Vestra Serenitas, ut, unitis viribus christianis, iam tandem contra saevissimum hostem nominis christiani procedi possit, certique reddimur quod Maiestas Vestra libenti animo rem istam aggredietur, amplecteturque hoc sanctum opus eo ardenti animo, ac ferventissimo zelo quo christianissimi eius predecessores id semper cunctis eorum studiis effecisse, certissimum est. Nos, Serenissime princeps, cum po- tenti classe nostra maritima, quicquid in nobis est, pro Redemptoris nostri gloria in hac expeditione prompto animo pollicemur. Interea vero propter magnum periculum, quod imminet regno Hungarie, ne huic communi hosti succumbere compellatur, sequentes commemora- tionem, quam Vestra Maiestas fieri facere instituit Serenissimis Bohe- mie et Polonie regibus circa missionem oratorum suorum, ad exhor- tandum regem Hungarie şcripsimus id ipsum et suasimus eisdem Se- renissimis regibus, quod profecto magnopere necessarium esse cogno- scimus. Decrevimus quoque et nos ob id solum oratorem nostrum quamprimum mittere ad ipsam regiam Maiestatem Hungarie, ut ex parte nostra nihil pretermittatur, ut regnum illud cum tanto periculo totius christianitatis [in] infidelium manus non incidat. 30
4. KRIŠTOF MORO, DóŽE BENÁTSKÝ, KE KRÁLI FRANCOUZSKÉ- MU LUDVÍKOVI XI. O POSLÁNÍ ANTONÍNA MARINIHO Březen, 17., 1467, [Benátkyl. Bibl. nationale, Paris, Ms. italien No. 2189, str. 195—196. SERENISSIMO domino Ludovico, Francorum regi. Rediens a con- spectu Maiestatis Vestre sapiens miles dominus Antonius de Gra- tianopoli orator serenissimi domini regis Bohemie, plurima nobis retulit de ferventi dispositione optimoque proposito christianissime Serenitatis Vestre in omnibus, que honorem Dei fideique defen- sionem concernant. Id ipsum quoque literis Maiestatis Vestre per oratorem ipsum nobis exhibitis plane cognovimus. Nos profecto dicere non satis possemus, quantum ista omnia gratissima nobis fuerint, quandoquidem vere digna sint Excelentissimo principe, quem meritis preconiis ac laudibus extolli non posse, censendum est. At quoniam Maiestas Vestra in confirmationem huius sincerissime men- tis sanctique propositi sui ad nos perscribit, quod si idem orator ad hoc mandatum habuisset, libenter cum Serenissimo rege Bohemie et aliis regibus et potentatibus colligatis ad confederationem deve- nisset, dicimus, quod in hoc etiam quam maxime laudanda subliman- daque est Vestra Serenitas, ut, unitis viribus christianis, iam tandem contra saevissimum hostem nominis christiani procedi possit, certique reddimur quod Maiestas Vestra libenti animo rem istam aggredietur, amplecteturque hoc sanctum opus eo ardenti animo, ac ferventissimo zelo quo christianissimi eius predecessores id semper cunctis eorum studiis effecisse, certissimum est. Nos, Serenissime princeps, cum po- tenti classe nostra maritima, quicquid in nobis est, pro Redemptoris nostri gloria in hac expeditione prompto animo pollicemur. Interea vero propter magnum periculum, quod imminet regno Hungarie, ne huic communi hosti succumbere compellatur, sequentes commemora- tionem, quam Vestra Maiestas fieri facere instituit Serenissimis Bohe- mie et Polonie regibus circa missionem oratorum suorum, ad exhor- tandum regem Hungarie şcripsimus id ipsum et suasimus eisdem Se- renissimis regibus, quod profecto magnopere necessarium esse cogno- scimus. Decrevimus quoque et nos ob id solum oratorem nostrum quamprimum mittere ad ipsam regiam Maiestatem Hungarie, ut ex parte nostra nihil pretermittatur, ut regnum illud cum tanto periculo totius christianitatis [in] infidelium manus non incidat. 30
Strana 31
5. ZAPIS O ODJEZDU ČESKÉHO POSLA Z FRANCIE Bibliothèque nationale, Paris, Ms. français, 6974, fol. 290 a. HOSSEVIN Span (sic), ambassadeur du roy de Bohême s'en retourne en avril, le 28 [1467. 6. LEGÁT VAVŘINEC ROVARELLA, BISKUP FERRARSKÝ ZVE MĚSTO ŠTRASBURK K JEDNÁNÍ NA SNĚMĚ NORIMBERSKÉM PROTI JIŘÍMU Z PODĚBRAD Březen, 12, 1469, Řezno. Archives de ville, Strasbourg, AA, 213, No 3. CIRCUMSPECTI ac providi viri, amici dilecti, salvete! Lice(a)t ea sit existimatio de vestra inclyta civitate, quod et christianissima sit et adversus fidei hostes promptissima, necesseque minime sit sua sponte currentes calcar adicere, tamen, ut officio nostro satis faciamus, quo et debitores omnium et potissimum Germanie nationis populorum deputamur et sumus vel his paucis voluimus vestram etiam com- munitatem ad ea, quae professionis christianae sunt, pro viribus exhortari, sperantes in Domino, quod ea debita pro fidei defensione subsidia vestra etiam ex parte nusquam deerunt, nec degenerem credimus modernam potentiam vestram a maioribus vestris, quorum robur et vires, armorumque exercitatam fortitudinem ipsa gens in- fidelium fidem Christi impugnantium aliquando experta est, quem- admodum magnificus comes Vgo de Montfort, orator imperialis uni- versitati vestrae significat. Indicta est quaedam dieta pro felici ex- peditione, proque fidei sanctae defensione adversus Hussitanae per- fidiae sectarios qui partes Bohemiae occupant ad festum Ascensionis Domini proxime futurum in Norimberga, ad quam principes omnes, pariter et communitates per oratores pleno mandato suffultos convenire debent. Quare hortamur universitatem vestram et ex Sanctissimo domino nostro requirimus, ut et ipsi tempore dato in eundem locum oratores suos huiusmodi transmittere velit et rem hanc eo christianis- simo animo complecti, de quo sanctissimus dominus noster plurimum confidit. Cedet enim et ad singularem laudem vestram nomenque 31
5. ZAPIS O ODJEZDU ČESKÉHO POSLA Z FRANCIE Bibliothèque nationale, Paris, Ms. français, 6974, fol. 290 a. HOSSEVIN Span (sic), ambassadeur du roy de Bohême s'en retourne en avril, le 28 [1467. 6. LEGÁT VAVŘINEC ROVARELLA, BISKUP FERRARSKÝ ZVE MĚSTO ŠTRASBURK K JEDNÁNÍ NA SNĚMĚ NORIMBERSKÉM PROTI JIŘÍMU Z PODĚBRAD Březen, 12, 1469, Řezno. Archives de ville, Strasbourg, AA, 213, No 3. CIRCUMSPECTI ac providi viri, amici dilecti, salvete! Lice(a)t ea sit existimatio de vestra inclyta civitate, quod et christianissima sit et adversus fidei hostes promptissima, necesseque minime sit sua sponte currentes calcar adicere, tamen, ut officio nostro satis faciamus, quo et debitores omnium et potissimum Germanie nationis populorum deputamur et sumus vel his paucis voluimus vestram etiam com- munitatem ad ea, quae professionis christianae sunt, pro viribus exhortari, sperantes in Domino, quod ea debita pro fidei defensione subsidia vestra etiam ex parte nusquam deerunt, nec degenerem credimus modernam potentiam vestram a maioribus vestris, quorum robur et vires, armorumque exercitatam fortitudinem ipsa gens in- fidelium fidem Christi impugnantium aliquando experta est, quem- admodum magnificus comes Vgo de Montfort, orator imperialis uni- versitati vestrae significat. Indicta est quaedam dieta pro felici ex- peditione, proque fidei sanctae defensione adversus Hussitanae per- fidiae sectarios qui partes Bohemiae occupant ad festum Ascensionis Domini proxime futurum in Norimberga, ad quam principes omnes, pariter et communitates per oratores pleno mandato suffultos convenire debent. Quare hortamur universitatem vestram et ex Sanctissimo domino nostro requirimus, ut et ipsi tempore dato in eundem locum oratores suos huiusmodi transmittere velit et rem hanc eo christianis- simo animo complecti, de quo sanctissimus dominus noster plurimum confidit. Cedet enim et ad singularem laudem vestram nomenque 31
Strana 32
et gloriam, si rem hanc ipsam, ut decet, prosequamini et totis viribus expeditionem ipsam complectamini, quae quidem, cum et pro gloria Dei et pro fide Christi et pro reverentia sedis apostolicae atque pro dignitate sacri Romani imperii peragenda sit in ea ultra praemium, quod maximum a Deo consequamini, laudemque etiam et no- men immortale comparabitis. Bene valete. Ratisbonae, XII Martii, MCCCCLVIIII. L[aurencius], episcopus Ferrariensis, etc., legatus apostolicus. In dorso: Strenuis ac circumspectis viris, dominis, magistro civium et consulibus civitatis Argentinae, amicis. Orig. na papíře, na plikatuře malá pečeť. 7. HRABĚ Z MONTFORTU OZNAMUJE ŠTRASBURSKÝM SVO- LÁNÍ ŘÍŠSKÉHO SNĚMU DO NORIMBERKA SE ŽÁDOSTÍ, BY SE JISTĚ JEDNÁNÍ SUČASTNILI Březen, 21, 1469. Řezno. Archives de ville, Strasbourg, AA. 213. No. 14. VNSER fruntlich grus zuvor. Gestrengen, fursichtigen vnd weysen, guten frund! Wir versehen vnns ir seyent wol bericht, das vnnser hailiger vater, der bapst den Gorsicken, auch alle die so im rate, hillff vnd beystand in seinem uncristenlichen furnemen tun, in den sweren ban verkundiget vnd erclaret, auch zu aus reutung der ketzerey vnnsern allergnedigisten hern, den Römischen kaiser, als vogt vnd schirmer vnnsers cristenlichen gloubens hoch ersucht. Also hat sein Maiestat die pflicht seiner kayserlichen obrichait vnd wirde zu hertzen genomen vnd dabey betrachtet, wa dem obgemellten des Görsicken furnemen nicht fruchtparlich widerstannd beschach, das dardurch die bapstlichen process vnd gebot verachtet, die vngehorsam wachssen, die cristenmenschen in dem kunigreich zu Beheim vnd den lannden dartzu gehörende wonend, verdruckt, ketzerey erweitert, vnd sunst manicherley übel vnd vnrate volgen vnd enstan wurde; vnd auff das nun söllichem begegnet, die cristenhait beschützt vnd ketzerey ausgereütet vnd vertilget werde, so hat sein kaiserlich Maiestat Got dem almechtigen zu lob, der cristenhait zu besterkung, vnserm hailigen vater dem bapst zu gehorsam vnd zu volstreckung seiner kaiser- 32
et gloriam, si rem hanc ipsam, ut decet, prosequamini et totis viribus expeditionem ipsam complectamini, quae quidem, cum et pro gloria Dei et pro fide Christi et pro reverentia sedis apostolicae atque pro dignitate sacri Romani imperii peragenda sit in ea ultra praemium, quod maximum a Deo consequamini, laudemque etiam et no- men immortale comparabitis. Bene valete. Ratisbonae, XII Martii, MCCCCLVIIII. L[aurencius], episcopus Ferrariensis, etc., legatus apostolicus. In dorso: Strenuis ac circumspectis viris, dominis, magistro civium et consulibus civitatis Argentinae, amicis. Orig. na papíře, na plikatuře malá pečeť. 7. HRABĚ Z MONTFORTU OZNAMUJE ŠTRASBURSKÝM SVO- LÁNÍ ŘÍŠSKÉHO SNĚMU DO NORIMBERKA SE ŽÁDOSTÍ, BY SE JISTĚ JEDNÁNÍ SUČASTNILI Březen, 21, 1469. Řezno. Archives de ville, Strasbourg, AA. 213. No. 14. VNSER fruntlich grus zuvor. Gestrengen, fursichtigen vnd weysen, guten frund! Wir versehen vnns ir seyent wol bericht, das vnnser hailiger vater, der bapst den Gorsicken, auch alle die so im rate, hillff vnd beystand in seinem uncristenlichen furnemen tun, in den sweren ban verkundiget vnd erclaret, auch zu aus reutung der ketzerey vnnsern allergnedigisten hern, den Römischen kaiser, als vogt vnd schirmer vnnsers cristenlichen gloubens hoch ersucht. Also hat sein Maiestat die pflicht seiner kayserlichen obrichait vnd wirde zu hertzen genomen vnd dabey betrachtet, wa dem obgemellten des Görsicken furnemen nicht fruchtparlich widerstannd beschach, das dardurch die bapstlichen process vnd gebot verachtet, die vngehorsam wachssen, die cristenmenschen in dem kunigreich zu Beheim vnd den lannden dartzu gehörende wonend, verdruckt, ketzerey erweitert, vnd sunst manicherley übel vnd vnrate volgen vnd enstan wurde; vnd auff das nun söllichem begegnet, die cristenhait beschützt vnd ketzerey ausgereütet vnd vertilget werde, so hat sein kaiserlich Maiestat Got dem almechtigen zu lob, der cristenhait zu besterkung, vnserm hailigen vater dem bapst zu gehorsam vnd zu volstreckung seiner kaiser- 32
Strana 33
lichen obrichait des ersten fur sich selbst gewilligt vnd zugesagt: mit ainem mercklichen geraisigen zeug vnd volk aus seinem erblichen lannden wider die ketzer zu chriegen vnd dartzu vnns mitsampt dem hochwirdigen in Got vater vnd herrn, herrn Laurentien, bischouen zu Ferrara, bapstlichen legaten, vnd dem erwirdigen herrn Gorigen, brobst zu Bressburgk, des durchluchtigsten fursten und herrn, herrn Mathias, Kunig zu Hungern etc., vnsers gnedigisten herrn volmachtig bottschafft in das hailig reich gesanndt vnd bevolhen, getrewen vnd emsigen fleis zu tun, damit ir uch auch des reichs curfursten, fursten vnd vndertan als cristenlich menschen erhebet, getrew hillff vnd beystand zu furdrung des obgemellten lóblichen cristenlichen wercks wider die vngehorsamen ketzerey tut; vnd nach dem yetz auff den vergangen sontag „Invocavit“ ain tage hie, zu Regenspurg gehall- ten worden ist, daruf dann ettlich fursten in aigner person, auch ettlichen curfursten, fursten vnd stette, rate vnd battschafften erschi- nen sind, denselben ein furhallten ettlicher capitel vnd auch aines andern tagshalben bescheen ist, so ir in diser ingeschlossen abschrifft klarlich vernemen werdent. Darumb an stat vnd von wegen vnsers allergnedigisten hern, des Römischen kaysers begern wir an uch ernstlich, das ir auff dem selben tage nach innhalt des ingeschlossen zedels erscheinent, vnd uch nichts daran verhindern lassent, auff das mit ewrem rate auch ander hillf vnd beystand, die sach geendet vnd volfürt werde; vnd sein on zweivel, ir werdent zu hertzen nemen, das sollich sach Gottes des almechtigen, dartzu dann ain yeder cristenmensch schuldig ist, hillff vnd beystand zu tun, vnd also nicht allain die cristenhait zu beschutzen, sunder auch euch selbst vnd die ewern. Dann wa die cristenlichen menschen, die dy widerwartigen zu Beheim bechriegen, verlassen und dieselben widerwartigen den sig, den sy yetze vast verloren haben widerumb da Got vor sey gewunnen vnd uberhannd nemen wurden, das söllichs nicht allain Got vnd dem cristenglauben zu verachtunge, sunder auch vnserm hailigen vater, dem bapst vnd vnserm allergnedigisten herrn, dem Römischen kayser zu vngehorsam, den cristenmenschen zu Beheim, Marhern, Slesien vnd Lausitz zu verdruckung, auch euch selbst, fursten, herrn vnd andern stetten bevorab vmb das kunigreiche zu Beheim in der nahe wonend vnd gelegen zu mercklichem grossen schaden dienen vnd chomen möchte, vnd werdet sollichs alles zu verhuten nachvolgen, den fusstapffen vnd guten cristenlichen wercken, ewr vorfarn, vnd als diser ingeschlosser zedel innen hallt, auff dem tage erscheinen vnd nicht verziehen haben, auff das die sach zu loblichem vnd begerlichem ende gepracht, vnd ewrtails kain sawmnuss noch vngehorsam darinn vermerckt werde. Davon empfachet ir lon 33
lichen obrichait des ersten fur sich selbst gewilligt vnd zugesagt: mit ainem mercklichen geraisigen zeug vnd volk aus seinem erblichen lannden wider die ketzer zu chriegen vnd dartzu vnns mitsampt dem hochwirdigen in Got vater vnd herrn, herrn Laurentien, bischouen zu Ferrara, bapstlichen legaten, vnd dem erwirdigen herrn Gorigen, brobst zu Bressburgk, des durchluchtigsten fursten und herrn, herrn Mathias, Kunig zu Hungern etc., vnsers gnedigisten herrn volmachtig bottschafft in das hailig reich gesanndt vnd bevolhen, getrewen vnd emsigen fleis zu tun, damit ir uch auch des reichs curfursten, fursten vnd vndertan als cristenlich menschen erhebet, getrew hillff vnd beystand zu furdrung des obgemellten lóblichen cristenlichen wercks wider die vngehorsamen ketzerey tut; vnd nach dem yetz auff den vergangen sontag „Invocavit“ ain tage hie, zu Regenspurg gehall- ten worden ist, daruf dann ettlich fursten in aigner person, auch ettlichen curfursten, fursten vnd stette, rate vnd battschafften erschi- nen sind, denselben ein furhallten ettlicher capitel vnd auch aines andern tagshalben bescheen ist, so ir in diser ingeschlossen abschrifft klarlich vernemen werdent. Darumb an stat vnd von wegen vnsers allergnedigisten hern, des Römischen kaysers begern wir an uch ernstlich, das ir auff dem selben tage nach innhalt des ingeschlossen zedels erscheinent, vnd uch nichts daran verhindern lassent, auff das mit ewrem rate auch ander hillf vnd beystand, die sach geendet vnd volfürt werde; vnd sein on zweivel, ir werdent zu hertzen nemen, das sollich sach Gottes des almechtigen, dartzu dann ain yeder cristenmensch schuldig ist, hillff vnd beystand zu tun, vnd also nicht allain die cristenhait zu beschutzen, sunder auch euch selbst vnd die ewern. Dann wa die cristenlichen menschen, die dy widerwartigen zu Beheim bechriegen, verlassen und dieselben widerwartigen den sig, den sy yetze vast verloren haben widerumb da Got vor sey gewunnen vnd uberhannd nemen wurden, das söllichs nicht allain Got vnd dem cristenglauben zu verachtunge, sunder auch vnserm hailigen vater, dem bapst vnd vnserm allergnedigisten herrn, dem Römischen kayser zu vngehorsam, den cristenmenschen zu Beheim, Marhern, Slesien vnd Lausitz zu verdruckung, auch euch selbst, fursten, herrn vnd andern stetten bevorab vmb das kunigreiche zu Beheim in der nahe wonend vnd gelegen zu mercklichem grossen schaden dienen vnd chomen möchte, vnd werdet sollichs alles zu verhuten nachvolgen, den fusstapffen vnd guten cristenlichen wercken, ewr vorfarn, vnd als diser ingeschlosser zedel innen hallt, auff dem tage erscheinen vnd nicht verziehen haben, auff das die sach zu loblichem vnd begerlichem ende gepracht, vnd ewrtails kain sawmnuss noch vngehorsam darinn vermerckt werde. Davon empfachet ir lon 33
Strana 34
von dem almechtigen Got, lob vnd preys, von vnnserm hern kaiser vnd allen cristenmenschen, machet uch auch ain ewig gutsalig ge- dachtnusse. Datum Regenspurgk auff mittwuchen nach „Letare“, anno etc. LXmo nono. Hawg, grave zu Montfort, herre zu Rottenfelss, atc. In dorso: „Den gestrengen, fursichtigen vnd weysen, vnnsern guten frunden burgermaistern vnd rate der stat zu Strassburg. In margine rukou XVI. století: „21 Mertz, 1469. Graff zu Montfort ladet auff den tag zu Regenspurg. 8. OLOMOUČTÍ OZNAMUJÍ PETROVI HARSTORFROVÍ, MĚŠŤANU NORIMBERSKÉMU, ŽE MATYÁŠ KORVÍN BYL JEDNOMYSLNĚ ZVOLEN ZA KRÁLE ČESKÉHO Květen 4, 1469, Olomouc. Archives de ville, Strasbourg, AA, 213, Nr. 24. DEM namhafftigen Petro Harstorffer, burger zu Nurmberg, vnserm sunder lieben freundt. Vnsern dienst bevor. Namhafftiger, sonnder lieber freund! Von newer Zeyttung, als ir vnns zuschreybet, wollet wissen, das des kunigs gnad von Vnngern am mittwoch des hailigen Crewtz er- findung tag fur einen kunig zu Beheim vnd marggrafen zu Merhern aintrechtigklich erwolt vnd durch die legaten bestettigt worden ist, vnd sein kuniglich gnad das guttwilligklich uffgenomen vnd sich des vnnderwunnden hat, vnd auch darezu getan, als vil, als recht ist und gar grosse frod in manicherlay weys gescheen ist. Wir hoffen zu Gott, der gannczen Cristenhait zu trost vnd merung. Datum Olmuntz, feria quinta post invencionis sancte crucis, anno etc. LXIX. Burgermaister vnd rat der statt Olomuntz. Souvěká kopie na papíře. 34
von dem almechtigen Got, lob vnd preys, von vnnserm hern kaiser vnd allen cristenmenschen, machet uch auch ain ewig gutsalig ge- dachtnusse. Datum Regenspurgk auff mittwuchen nach „Letare“, anno etc. LXmo nono. Hawg, grave zu Montfort, herre zu Rottenfelss, atc. In dorso: „Den gestrengen, fursichtigen vnd weysen, vnnsern guten frunden burgermaistern vnd rate der stat zu Strassburg. In margine rukou XVI. století: „21 Mertz, 1469. Graff zu Montfort ladet auff den tag zu Regenspurg. 8. OLOMOUČTÍ OZNAMUJÍ PETROVI HARSTORFROVÍ, MĚŠŤANU NORIMBERSKÉMU, ŽE MATYÁŠ KORVÍN BYL JEDNOMYSLNĚ ZVOLEN ZA KRÁLE ČESKÉHO Květen 4, 1469, Olomouc. Archives de ville, Strasbourg, AA, 213, Nr. 24. DEM namhafftigen Petro Harstorffer, burger zu Nurmberg, vnserm sunder lieben freundt. Vnsern dienst bevor. Namhafftiger, sonnder lieber freund! Von newer Zeyttung, als ir vnns zuschreybet, wollet wissen, das des kunigs gnad von Vnngern am mittwoch des hailigen Crewtz er- findung tag fur einen kunig zu Beheim vnd marggrafen zu Merhern aintrechtigklich erwolt vnd durch die legaten bestettigt worden ist, vnd sein kuniglich gnad das guttwilligklich uffgenomen vnd sich des vnnderwunnden hat, vnd auch darezu getan, als vil, als recht ist und gar grosse frod in manicherlay weys gescheen ist. Wir hoffen zu Gott, der gannczen Cristenhait zu trost vnd merung. Datum Olmuntz, feria quinta post invencionis sancte crucis, anno etc. LXIX. Burgermaister vnd rat der statt Olomuntz. Souvěká kopie na papíře. 34
Strana 35
9. PROGRAM JEDNÁNÍ NA SNĚMĚ NORIMBERSKÉM STRAN KRÁLE ČESKÉHO Před 11. květnem, 1469. Archives de ville, Strasbourg, AA, 213, Nr. 6. VON disen hernach geschriben stucken vnd capiteln ist zw reden vnd zw ratschlagen, dach dem bäpstlichen legaten vnd kayserlichen anwalt an iren bäpstlichen vnd kayserlichen bevelhen, massen vnd ordnungen wie dann das die bullen vnd brieffe daruber gegeben innen halten, gantz vnvergriffenlich. Des ersten, das in dem schierstkunfftigen summer, vmb sand Johannem baptisten tage ain mercklich volk zu ross vnd fuss, mit namen auf das mynst zwainczigk oder vier vnd zwainzigk tausent manne, der sechs tausent zü ross, vnd die andern zu fuss, die dann zw der were geschickt vnd mit harnasch, buchsen vnd andern sachen darzü gehörende wol versehen sein, den Gorsicken vnd sein anhanng zü beziehen gesandt werden sollen. Item dem selben volk sollen etlich namhafftig curfursten oder fursten, des oder der man sich dann verainigt, zü obristen haupt- lüten von vnsers hailigen vaters, des bapstes vnd vnsers herren, des kaysers wegen gegeben werden. Item, ob man in rate fund, das mer dann ain hauptman sein solt, das dann ainem yedem hauptman ain nemlich anzale des vorge- melten volks zü ross vnd fuss zugeordnet wurde, das vnder seiner hauptmanschafft vnder im in den sachen wider den Görsicken vnd seinen anhanngk gehorsam vnd gewärtig wäre. Nemlich so solt auch ain yeder curfurst, furst, grave, herr, ritter, knecht, stat vnd ander das volk, so er vnd sy also schicken wur- den, mit gelt, harnasch vnd andern notturfften zü den sachen ge- hörende also versehen, das er zum mynsten bis sand Martins tage schierstkommend zu Beheim, bey seinem häuptman bleiben vnd den krieg wider den Görsicken vnd seinen anhanngk, wie hernach steet, üben möchte. Es solt auch da bey gehanndelt werden, ob die sach durch den krieg oder sunst hie zwischen sand Martins tage nicht geendet wurde, das ain yeder hauptman ain anzale seines volkes zw fuss von vorigten (sic) winter im kunigkreich lies die mit sampt dem volk, so der durchlúchtigist kunigk zw Hungern etc. auch zw Beheim 35
9. PROGRAM JEDNÁNÍ NA SNĚMĚ NORIMBERSKÉM STRAN KRÁLE ČESKÉHO Před 11. květnem, 1469. Archives de ville, Strasbourg, AA, 213, Nr. 6. VON disen hernach geschriben stucken vnd capiteln ist zw reden vnd zw ratschlagen, dach dem bäpstlichen legaten vnd kayserlichen anwalt an iren bäpstlichen vnd kayserlichen bevelhen, massen vnd ordnungen wie dann das die bullen vnd brieffe daruber gegeben innen halten, gantz vnvergriffenlich. Des ersten, das in dem schierstkunfftigen summer, vmb sand Johannem baptisten tage ain mercklich volk zu ross vnd fuss, mit namen auf das mynst zwainczigk oder vier vnd zwainzigk tausent manne, der sechs tausent zü ross, vnd die andern zu fuss, die dann zw der were geschickt vnd mit harnasch, buchsen vnd andern sachen darzü gehörende wol versehen sein, den Gorsicken vnd sein anhanng zü beziehen gesandt werden sollen. Item dem selben volk sollen etlich namhafftig curfursten oder fursten, des oder der man sich dann verainigt, zü obristen haupt- lüten von vnsers hailigen vaters, des bapstes vnd vnsers herren, des kaysers wegen gegeben werden. Item, ob man in rate fund, das mer dann ain hauptman sein solt, das dann ainem yedem hauptman ain nemlich anzale des vorge- melten volks zü ross vnd fuss zugeordnet wurde, das vnder seiner hauptmanschafft vnder im in den sachen wider den Görsicken vnd seinen anhanngk gehorsam vnd gewärtig wäre. Nemlich so solt auch ain yeder curfurst, furst, grave, herr, ritter, knecht, stat vnd ander das volk, so er vnd sy also schicken wur- den, mit gelt, harnasch vnd andern notturfften zü den sachen ge- hörende also versehen, das er zum mynsten bis sand Martins tage schierstkommend zu Beheim, bey seinem häuptman bleiben vnd den krieg wider den Görsicken vnd seinen anhanngk, wie hernach steet, üben möchte. Es solt auch da bey gehanndelt werden, ob die sach durch den krieg oder sunst hie zwischen sand Martins tage nicht geendet wurde, das ain yeder hauptman ain anzale seines volkes zw fuss von vorigten (sic) winter im kunigkreich lies die mit sampt dem volk, so der durchlúchtigist kunigk zw Hungern etc. auch zw Beheim 35
Strana 36
den winter lassen solt vnd auch mit hilff vnd beystandt der cri- stenlichen Beheim, Marhern, Slesiern, Lausiczer vnd der Sechs- stete gen dem Görsicken vnd seinem anhanngk den täglichen krieg übten vnd sy also gancz zu helligen mit ernst vnd fleys vnder steen söllten. Vnd wan derselben, die also die hauptlute hinter ine den winter verliessen aller zu ross vnd züfuss, als bey vier tausent aus tüt- schen lannden zu Beheim bliben, maint man das der gnug wär, doch das bey dem kunig zw Hungern fleyss beschech, das er auch ettlich tausent werlicher manne zu ross vnd fuss mit den vorge- nannten Beheim, Slesiern etc. hinter im dem winter verliess. Item man sol auch ratschlagen, wes sich die hauptlute mit dem tütschen volk, auch der kunig von Hungern vnd darzw die cristen- lichen Beheim, Märhern, Slesiern vnd Lausiczer vndersteen, wohin vnd wann ain yeder mit seinem volk komen, was er gen dem Görsicken vnd seinem anhanngk üben vnd sich zw den andern cristenlichen heren vnd menschen hallten vnd vertrösten möcht. Mer ist ain notturfft, das man sich verainig, wie uil here die Tütschen, Hungern, Beheim, Märhern, Slesiern, Lausiczer vnd die andern haben, vnd an wellichem ende ain yedes sich in anefangk halten soll, das sy auch alle auf ainen tage hinein gen Beheim zúgen, ain yedes an dem ende, so ym bevolhen wäre. So ist auch dabey zu bedencken, das zwischen des künigs zw Hunge rn, der tütschen hauptlute, der cristenlichen Beheim, Märhern, Slesiern vnd Lausiczern ain notturfftig ainung vnd verschreibung gemacht werde, der halben sy sich gegen einander in fruntlichem wesen hallten, ain yder sich nach dem andern wisse zürichten vnd ainander, so es not tün werde, nicht verlassen, auch was sich hin- fure der sachen halben begeben wúrde, das sy darinnen widerein- ander darumb nicht sein söllen in dhainem wege, als dann solichss in den artikeln derselben verschreibung gar lauter zw seczen ist. Furten[s], von der menschen wegen die das creutz annemen als wol versehenlich ist, so die sach tappferlichen furgnomen, ir vast vil tün wurden, wär gut das ain sollich ordnung darinne gemacht wurde, das man nymant das crucz angeb, er wär dann züvoran von dem burgermaister vnd rate der stat oder marckt oder da er sein wesen hette, für tüglich zw den sachen erchant werden; vnd die selben burgermaister vnd räte sollen kainen tüglich erchennen, er sey dann von person geschickt auch mit harnasch vnd gelt ver- sehen, vnd wöll die obgemelten zeyte auff das mynst bis auf sand Märtins tage mit sampt dem hauptman vnd andern des kriegs aus- worten, vnd dem hauptman, dem er zugegeben wurde, als ander 36
den winter lassen solt vnd auch mit hilff vnd beystandt der cri- stenlichen Beheim, Marhern, Slesiern, Lausiczer vnd der Sechs- stete gen dem Görsicken vnd seinem anhanngk den täglichen krieg übten vnd sy also gancz zu helligen mit ernst vnd fleys vnder steen söllten. Vnd wan derselben, die also die hauptlute hinter ine den winter verliessen aller zu ross vnd züfuss, als bey vier tausent aus tüt- schen lannden zu Beheim bliben, maint man das der gnug wär, doch das bey dem kunig zw Hungern fleyss beschech, das er auch ettlich tausent werlicher manne zu ross vnd fuss mit den vorge- nannten Beheim, Slesiern etc. hinter im dem winter verliess. Item man sol auch ratschlagen, wes sich die hauptlute mit dem tütschen volk, auch der kunig von Hungern vnd darzw die cristen- lichen Beheim, Märhern, Slesiern vnd Lausiczer vndersteen, wohin vnd wann ain yeder mit seinem volk komen, was er gen dem Görsicken vnd seinem anhanngk üben vnd sich zw den andern cristenlichen heren vnd menschen hallten vnd vertrösten möcht. Mer ist ain notturfft, das man sich verainig, wie uil here die Tütschen, Hungern, Beheim, Märhern, Slesiern, Lausiczer vnd die andern haben, vnd an wellichem ende ain yedes sich in anefangk halten soll, das sy auch alle auf ainen tage hinein gen Beheim zúgen, ain yedes an dem ende, so ym bevolhen wäre. So ist auch dabey zu bedencken, das zwischen des künigs zw Hunge rn, der tütschen hauptlute, der cristenlichen Beheim, Märhern, Slesiern vnd Lausiczern ain notturfftig ainung vnd verschreibung gemacht werde, der halben sy sich gegen einander in fruntlichem wesen hallten, ain yder sich nach dem andern wisse zürichten vnd ainander, so es not tün werde, nicht verlassen, auch was sich hin- fure der sachen halben begeben wúrde, das sy darinnen widerein- ander darumb nicht sein söllen in dhainem wege, als dann solichss in den artikeln derselben verschreibung gar lauter zw seczen ist. Furten[s], von der menschen wegen die das creutz annemen als wol versehenlich ist, so die sach tappferlichen furgnomen, ir vast vil tün wurden, wär gut das ain sollich ordnung darinne gemacht wurde, das man nymant das crucz angeb, er wär dann züvoran von dem burgermaister vnd rate der stat oder marckt oder da er sein wesen hette, für tüglich zw den sachen erchant werden; vnd die selben burgermaister vnd räte sollen kainen tüglich erchennen, er sey dann von person geschickt auch mit harnasch vnd gelt ver- sehen, vnd wöll die obgemelten zeyte auff das mynst bis auf sand Märtins tage mit sampt dem hauptman vnd andern des kriegs aus- worten, vnd dem hauptman, dem er zugegeben wurde, als ander 36
Strana 37
gehorsam vnd gewärtig sein ; vnd wellichen sy also tüglich erchannten, dem selben sollten sy des ir insigel vnd brieff geben die solt er furter (sic) dem hauptman zw bringen, ine dar mit zu berichten, das er zw den sachen tuglich wäre vnd demnach komen wölt wie vor steet. Vnd so die ordnung also furgnomen, so ist an zweiuel, es wur- den vil treffenlichen lute das crucz annemen, die dann zw den kriegslüffen tüglich vnd auch mit zerung versehen wärn; vnd des- halben so wurd die obgemalt zale der zwainczigk oder vier vnd zwanczigk tausent vast erhöhet vnd gemeret. Item es söllen auch einem yeden öbristen hauptman zwien, ainer von vnsers hailigen vaters des baptes, vnd der ander von (von) vnsers herren des kaysers wegen, zügegeben werden; mit der selben hilff vnd beystandt sol der hauptman sein volk ordnen, den krieg, wie der auff den täge alhie furzunemen beschlossen wurdet, hanndeln vnd vben; vnd dieselben zwien sollen auch, wann sy von dem hauptman darumb ersucht werden, der cristenhait zü gut, ir öbrig- kait vnd der straff gegen den vngehorsam vnd vnderwärtigen prau- chen vnd des von bapsts vnd kaysers vollenn gantzen gewalt vnd macht haben, auff das vnder dem volk gehorsam gehannthabt vnd zwiträcht verchomen werde. Ob man mer lüte not sein wurde, sol der hauptman mitsampt den zwayen, so ym von bapst vnd kayser zugeordnet wurden, vollen ge- walt vnd macht haben, weyter vmb hilff vnd beystandt in das gancz reich auszwschreiben vnd bey penen zu gepieten. Vnd ainem yedlichen öbristen hauptman sol ain auszaygen ettli- cher lannde bescheen vnd die cruczen, so aus denselben lannden vnd steten darinne gelegen, wider den Görsicken vnd seinen anhanngk ziehen werden, sollen vnder dem hauptman sein, dem dieselben lannde oder stete angezaygt werden. Item man maint auch, ob in dem kunfftigen summer vnd winter die sach wie vorstat nicht geendet wurde, das man damit nicht ab- lassen, sunder die keczerey in Beheim geleichwol darnach auszwrew- ten mit getrewen fleys vnd ernst sich vndersteen soll, vnd dem nach das den obgemelten hauptlüten die vorgenante zale zw ros vnd zw fuss ainem yeden auf den summer, als man in dem sibentzigisten jare zelen in allermassen zugegeben wurde, als er die auf disen nachst- kunfftigisten summer, als oben gesaczt ist, haben sol. Also das er auf sand Jörgen tage desselben sibentzigisten järigen summers mit der gemelten anzale volks vnd vmb zu Beheim erschein den sachen mit dem krieg vnd ernst denselben summer vnd winter darnach ferrer nachzügeen gleicher weyse er in dem nachstkunfftigen summer vnd winter wie vorsteat tun soll. 37
gehorsam vnd gewärtig sein ; vnd wellichen sy also tüglich erchannten, dem selben sollten sy des ir insigel vnd brieff geben die solt er furter (sic) dem hauptman zw bringen, ine dar mit zu berichten, das er zw den sachen tuglich wäre vnd demnach komen wölt wie vor steet. Vnd so die ordnung also furgnomen, so ist an zweiuel, es wur- den vil treffenlichen lute das crucz annemen, die dann zw den kriegslüffen tüglich vnd auch mit zerung versehen wärn; vnd des- halben so wurd die obgemalt zale der zwainczigk oder vier vnd zwanczigk tausent vast erhöhet vnd gemeret. Item es söllen auch einem yeden öbristen hauptman zwien, ainer von vnsers hailigen vaters des baptes, vnd der ander von (von) vnsers herren des kaysers wegen, zügegeben werden; mit der selben hilff vnd beystandt sol der hauptman sein volk ordnen, den krieg, wie der auff den täge alhie furzunemen beschlossen wurdet, hanndeln vnd vben; vnd dieselben zwien sollen auch, wann sy von dem hauptman darumb ersucht werden, der cristenhait zü gut, ir öbrig- kait vnd der straff gegen den vngehorsam vnd vnderwärtigen prau- chen vnd des von bapsts vnd kaysers vollenn gantzen gewalt vnd macht haben, auff das vnder dem volk gehorsam gehannthabt vnd zwiträcht verchomen werde. Ob man mer lüte not sein wurde, sol der hauptman mitsampt den zwayen, so ym von bapst vnd kayser zugeordnet wurden, vollen ge- walt vnd macht haben, weyter vmb hilff vnd beystandt in das gancz reich auszwschreiben vnd bey penen zu gepieten. Vnd ainem yedlichen öbristen hauptman sol ain auszaygen ettli- cher lannde bescheen vnd die cruczen, so aus denselben lannden vnd steten darinne gelegen, wider den Görsicken vnd seinen anhanngk ziehen werden, sollen vnder dem hauptman sein, dem dieselben lannde oder stete angezaygt werden. Item man maint auch, ob in dem kunfftigen summer vnd winter die sach wie vorstat nicht geendet wurde, das man damit nicht ab- lassen, sunder die keczerey in Beheim geleichwol darnach auszwrew- ten mit getrewen fleys vnd ernst sich vndersteen soll, vnd dem nach das den obgemelten hauptlüten die vorgenante zale zw ros vnd zw fuss ainem yeden auf den summer, als man in dem sibentzigisten jare zelen in allermassen zugegeben wurde, als er die auf disen nachst- kunfftigisten summer, als oben gesaczt ist, haben sol. Also das er auf sand Jörgen tage desselben sibentzigisten järigen summers mit der gemelten anzale volks vnd vmb zu Beheim erschein den sachen mit dem krieg vnd ernst denselben summer vnd winter darnach ferrer nachzügeen gleicher weyse er in dem nachstkunfftigen summer vnd winter wie vorsteat tun soll. 37
Strana 38
Vnd darauf so sol yeder hauptman den fursten, herren vnd ste- ten, die im auf den schierstkunfftigen summer vnd winter ir volk zu schicken werden, in dem schierstkunfffigen jare widervmb schreiben, vnd ir yeden vnd yeder ain nemlich stat vnd vor dem gemelten sand Jörgen tage ain zeyte vnd stat benennen, auf vnd in den sy ir volk also zw im sennden söllen, in obgemelten massen geschick mit im (sic) sandt Jorigen tage zu Beheim an dem ende zu sein vnd den krieg furen des volks halben vnuerhindert nachzukomen, wie man sich dann söllichs verainigen wurdet. Vnd zu bevestigung des obgemelten kriegs so söllten die hauptlute auf das hailig ewangeli sweren, das sy wider den Görsicken vnd seinen anhanngk getrulich vechten, ir nit nicht schonen, den cristen- glauben an dem ende nach irem vermugen schirmen, die keczerey ausrewten vnd von sollichem cristenlichen züg vnd furnemen in zeyte, der man sich, als vor stet, verainigen wurdet, nicht abstellen; auch die lute, so inen von den curfursten, fursten vnd andern beuolhen mit zugegeben werden, beschuczen, beschirmen vnd ine die lassen beuolhen sein, auch sunst zu tun vnd zw handeln, das innen nach laut der abrede, so auf dem tage alhie beschlossen wurdet, gepurt alles trulich vnd ongeuerlich. Aber die lute, so den hauptluten beuolhen wurden, sollen auch aur das hailig ewangeli sweren, das sy vmb cristenglaubens willen wider die keczer, die nach irem vermugen, auszwreuten, vechten, die cristen- menschen beschirmen, iren hauptluten gehorsam vnd gewärtig sein, die haimligkait, so sy vernemen, den keczern vnd veinden nicht offen- baren, noch on sunder erlaubnuss irs hauptmans vor der zeyte, der man sich verainigt, von demselben hauptman nicht ziehen, nach in verlassen, auch kain mercklich schlagen nach sach gegen den veind- ten ane der hauptlute willen nicht ansahen wollen alles getrulich vnd ongeuerlich. Item, das ain ordnung gemacht wurde dardurch ain yeder furst, grave, her, ritter, knecht vnd stat den iren vorgemelt speys vnd an- der kauffmanschafft vnd gewerb aus tutschen lannden in die cristen- lichen here zü furen vnd das die stras also beseczt vnd verhüet wurdt, damit man aus vnd inn die here sicher vnd fridlich wanndeln vnd chomen möchte ongeuörde. Item so des hailigen reichs curfursten, fursten vnd die von steten, als sy her geuordert sind vnd dise kristenlich sach notturfftig wäre, chomen oder doch ir botschafften all mit ganczer vnderrichtung vnd volmächtigem gewalt geschickt wären, der bäpstlich legat vnd kay- serlich anwalt wilig vnd berait gewest sollich sachen yecz auff disem tage zw beschliessen, so sich aber die sachen anders dann obge- 38
Vnd darauf so sol yeder hauptman den fursten, herren vnd ste- ten, die im auf den schierstkunfftigen summer vnd winter ir volk zu schicken werden, in dem schierstkunfffigen jare widervmb schreiben, vnd ir yeden vnd yeder ain nemlich stat vnd vor dem gemelten sand Jörgen tage ain zeyte vnd stat benennen, auf vnd in den sy ir volk also zw im sennden söllen, in obgemelten massen geschick mit im (sic) sandt Jorigen tage zu Beheim an dem ende zu sein vnd den krieg furen des volks halben vnuerhindert nachzukomen, wie man sich dann söllichs verainigen wurdet. Vnd zu bevestigung des obgemelten kriegs so söllten die hauptlute auf das hailig ewangeli sweren, das sy wider den Görsicken vnd seinen anhanngk getrulich vechten, ir nit nicht schonen, den cristen- glauben an dem ende nach irem vermugen schirmen, die keczerey ausrewten vnd von sollichem cristenlichen züg vnd furnemen in zeyte, der man sich, als vor stet, verainigen wurdet, nicht abstellen; auch die lute, so inen von den curfursten, fursten vnd andern beuolhen mit zugegeben werden, beschuczen, beschirmen vnd ine die lassen beuolhen sein, auch sunst zu tun vnd zw handeln, das innen nach laut der abrede, so auf dem tage alhie beschlossen wurdet, gepurt alles trulich vnd ongeuerlich. Aber die lute, so den hauptluten beuolhen wurden, sollen auch aur das hailig ewangeli sweren, das sy vmb cristenglaubens willen wider die keczer, die nach irem vermugen, auszwreuten, vechten, die cristen- menschen beschirmen, iren hauptluten gehorsam vnd gewärtig sein, die haimligkait, so sy vernemen, den keczern vnd veinden nicht offen- baren, noch on sunder erlaubnuss irs hauptmans vor der zeyte, der man sich verainigt, von demselben hauptman nicht ziehen, nach in verlassen, auch kain mercklich schlagen nach sach gegen den veind- ten ane der hauptlute willen nicht ansahen wollen alles getrulich vnd ongeuerlich. Item, das ain ordnung gemacht wurde dardurch ain yeder furst, grave, her, ritter, knecht vnd stat den iren vorgemelt speys vnd an- der kauffmanschafft vnd gewerb aus tutschen lannden in die cristen- lichen here zü furen vnd das die stras also beseczt vnd verhüet wurdt, damit man aus vnd inn die here sicher vnd fridlich wanndeln vnd chomen möchte ongeuörde. Item so des hailigen reichs curfursten, fursten vnd die von steten, als sy her geuordert sind vnd dise kristenlich sach notturfftig wäre, chomen oder doch ir botschafften all mit ganczer vnderrichtung vnd volmächtigem gewalt geschickt wären, der bäpstlich legat vnd kay- serlich anwalt wilig vnd berait gewest sollich sachen yecz auff disem tage zw beschliessen, so sich aber die sachen anders dann obge- 38
Strana 39
melt ist hallten, wöllen sy von diser sammnung dannach gern hören, was furbasser in disem hailigen werck furzwnemen vnd zu tun sey. Vnd auf das ist ain tage, nemlichen auf den schierstkunfftigen auffertage gen Nurnbergk furgenommen, alldahin curfursten, fursten, graven vnd herren in aigner person chömen vnd die stet durch ir treffenlich bottschafften mit vollem gewalt abgeuertigt erscheinen, daselbst söllen alsdann die sachen an vernren verzug vnd hinder sich bringen entlichen vol zogen vnd beschlossen werden etc. Na rubu druhé obálky rukou XVII. století: „Wasz auff dem Tag zu Nürenberg wegen des Hussiten-Kriegs zu deliberiren sein würt. Souvěká kopie. 10. INSTRUKCE ŠTRASBURSKÉHO POSELSTVA KE SNĚMU NORIMBERSKÉMU STRAN KRÍŽOVÉHO TAŽEN PROTI JIŘÍMU Z PODĚBRAD. Kolem 11. května, 1469. Archives de ville, Strasbourg, AA. 213, No. 14. GEN Nurenberg, der Beheimen halp zum tage, nemlich uff vnsers her- ren uffart tage, LXVIIII, vnd her Ludwig von Mulheim. Zum ersten, zum burgermeister zu Nürenberg zu gen, im in namen der rate vnd auch donoch dem rat selber fleissiglich zu dancken in redelichen vbunge vnd rehtlichen stroffe, so su gegen dem Gulden noch sinem myssehandel löbelich getan haben, dz begere die stat Strasburg in solichen oder andern sachen ouch fruntlich zu verdienen vnd dem burgermaister auch zu verkunden, das ir zu dem tage der Beheim halben gevordert sind vnd inen zü, wo der bebestlich legatt vnd die keiserlichen rete zü herbergen ligent, vnd auch was stette botschafften doselbst sient. Item, darnach zu gen zu dem legaten vnd zu den keiserlichen reten vnd ieglichem teil zu verkunden, das ir von der stat Stras- burg wegen als ir ratz botschafft zu dem tage geordent sint, vnd warten wellent, wann man uch verkunden werde zu kumen von den sachen, darvmb tag geseczet sü zu reden. Item, obe gemeinen stete ratzfrunde zusamen kumen, sich von den sachen zu vnderreden oder zu rat werden einer gemeinen antwurt. Ist es dann, das man uch noch alter gewohnheit zum ersten ratz froget, so mógent ir sagen: uwer rat sii, das man antwurt: so verne 39
melt ist hallten, wöllen sy von diser sammnung dannach gern hören, was furbasser in disem hailigen werck furzwnemen vnd zu tun sey. Vnd auf das ist ain tage, nemlichen auf den schierstkunfftigen auffertage gen Nurnbergk furgenommen, alldahin curfursten, fursten, graven vnd herren in aigner person chömen vnd die stet durch ir treffenlich bottschafften mit vollem gewalt abgeuertigt erscheinen, daselbst söllen alsdann die sachen an vernren verzug vnd hinder sich bringen entlichen vol zogen vnd beschlossen werden etc. Na rubu druhé obálky rukou XVII. století: „Wasz auff dem Tag zu Nürenberg wegen des Hussiten-Kriegs zu deliberiren sein würt. Souvěká kopie. 10. INSTRUKCE ŠTRASBURSKÉHO POSELSTVA KE SNĚMU NORIMBERSKÉMU STRAN KRÍŽOVÉHO TAŽEN PROTI JIŘÍMU Z PODĚBRAD. Kolem 11. května, 1469. Archives de ville, Strasbourg, AA. 213, No. 14. GEN Nurenberg, der Beheimen halp zum tage, nemlich uff vnsers her- ren uffart tage, LXVIIII, vnd her Ludwig von Mulheim. Zum ersten, zum burgermeister zu Nürenberg zu gen, im in namen der rate vnd auch donoch dem rat selber fleissiglich zu dancken in redelichen vbunge vnd rehtlichen stroffe, so su gegen dem Gulden noch sinem myssehandel löbelich getan haben, dz begere die stat Strasburg in solichen oder andern sachen ouch fruntlich zu verdienen vnd dem burgermaister auch zu verkunden, das ir zu dem tage der Beheim halben gevordert sind vnd inen zü, wo der bebestlich legatt vnd die keiserlichen rete zü herbergen ligent, vnd auch was stette botschafften doselbst sient. Item, darnach zu gen zu dem legaten vnd zu den keiserlichen reten vnd ieglichem teil zu verkunden, das ir von der stat Stras- burg wegen als ir ratz botschafft zu dem tage geordent sint, vnd warten wellent, wann man uch verkunden werde zu kumen von den sachen, darvmb tag geseczet sü zu reden. Item, obe gemeinen stete ratzfrunde zusamen kumen, sich von den sachen zu vnderreden oder zu rat werden einer gemeinen antwurt. Ist es dann, das man uch noch alter gewohnheit zum ersten ratz froget, so mógent ir sagen: uwer rat sii, das man antwurt: so verne 39
Strana 40
der cristenlich herezug wider die keczer von Beheim furgang gewyn- net durch vnsere herren die kurfursten, auch andern des heiligen richs fursten in mercklicher zal, das dann die stette noch irem harkummen auch willig vnd gehorsam sient vnd sin wellent dozu zu dienen vnd zu helffen als fromme cristen. Item, obe nu gefroget wurde, was der stette meynung were noch irem harkummen zü dienen oder zü helffen, so mögent ir daruff sa- gen: jeglich statt wisse wol, mit wie vil vormals in andern herzugen gedienet habe wider Beheim. Do sie dann zu riten mit macht sterckr vnd ir vil ine mitteinander daran worent wann jetzt, nach dem su jetz geteile oder gezweyet sint, das ir vil es mit der heiligen Römischen kirchen halten vnd selbs im krieg wider die ketzer sient, deshalp uch bedunk, das man nit so starck oder so gross macht notdurfft sii, als man vor zite gehebt habe. Item, obe gefraget wurde, wie vil die stat Strasburg vor ziten wider die Beheim geschickt habe, so mugent ir sagen: XVI mit gleuen, jeglich solch vierde, das were LX pferde. Aber so viel móge die stat Strasburg jetz nit entberen, manigerley vffrüre vnd samelunge halp, so sich in dutschen vnd welschen landen gröslich zu diser zit herhebe ; auch bestand jetz erlich (sic) fursten by sechs mylen weges von Strasburg vil volcks zu velde ligen, haben vor eim sloss mit bussen vnd gezúge noch dem dann rouberij vnd grossen beschedigunge uss demselben slosse und auch aus andern slossern bitzhar gescheen ist, vnd sich derselben beschediger anhanger dogegen bewerben; auch sich sust ander kriegsloüffe in Niderlant jetz treffenlich handeln vnd vil volcks züzihet, so besorgt man sich auch teglich, das sich in Ober- lant aber swere treffenlich kriege kürtzlich erheben werden; so ist auch der stat Strasburg sunder ernstlich warnunge offenbar vnd heimlich getan, wie das man sie vndersten welle, zü beschedigen. Des- halb der rat Strasburg notdurfft heischet, die iren deste me by ir zu behalten vnd zü ir selbs notdurfft zü gebruchen, doch so sint die rete der stat Strasburg nit deste myner gütwillich als frommen cristen zu dem cristenlichen herezug, ist es das der in egemelter mossen fúrgang gewynnet, ouch ettlich die iren, nemlich irr reisigen geziget zu schicken, so vil sie dann ir anligunge oder not halp enperen mö- gend vnd besunder in sollicher redelicher zale wol gerústet, das su hoffent, das su des ere vnd danck haben. Item, obe man aber vber ein wissen wolt, wie vil oder, obe man die stat Strasburg vber ein zü hoch anslahen wolt, so nement es hinder sich an die rete der stat Strasburg zü bringen, es sii durch uch muntlich oder sust durch uwer geschrifft, uff das man uch so- lichs alsdann mag zu wissen tun, (das nach aller gestalt vnd han- 40
der cristenlich herezug wider die keczer von Beheim furgang gewyn- net durch vnsere herren die kurfursten, auch andern des heiligen richs fursten in mercklicher zal, das dann die stette noch irem harkummen auch willig vnd gehorsam sient vnd sin wellent dozu zu dienen vnd zu helffen als fromme cristen. Item, obe nu gefroget wurde, was der stette meynung were noch irem harkummen zü dienen oder zü helffen, so mögent ir daruff sa- gen: jeglich statt wisse wol, mit wie vil vormals in andern herzugen gedienet habe wider Beheim. Do sie dann zu riten mit macht sterckr vnd ir vil ine mitteinander daran worent wann jetzt, nach dem su jetz geteile oder gezweyet sint, das ir vil es mit der heiligen Römischen kirchen halten vnd selbs im krieg wider die ketzer sient, deshalp uch bedunk, das man nit so starck oder so gross macht notdurfft sii, als man vor zite gehebt habe. Item, obe gefraget wurde, wie vil die stat Strasburg vor ziten wider die Beheim geschickt habe, so mugent ir sagen: XVI mit gleuen, jeglich solch vierde, das were LX pferde. Aber so viel móge die stat Strasburg jetz nit entberen, manigerley vffrüre vnd samelunge halp, so sich in dutschen vnd welschen landen gröslich zu diser zit herhebe ; auch bestand jetz erlich (sic) fursten by sechs mylen weges von Strasburg vil volcks zu velde ligen, haben vor eim sloss mit bussen vnd gezúge noch dem dann rouberij vnd grossen beschedigunge uss demselben slosse und auch aus andern slossern bitzhar gescheen ist, vnd sich derselben beschediger anhanger dogegen bewerben; auch sich sust ander kriegsloüffe in Niderlant jetz treffenlich handeln vnd vil volcks züzihet, so besorgt man sich auch teglich, das sich in Ober- lant aber swere treffenlich kriege kürtzlich erheben werden; so ist auch der stat Strasburg sunder ernstlich warnunge offenbar vnd heimlich getan, wie das man sie vndersten welle, zü beschedigen. Des- halb der rat Strasburg notdurfft heischet, die iren deste me by ir zu behalten vnd zü ir selbs notdurfft zü gebruchen, doch so sint die rete der stat Strasburg nit deste myner gütwillich als frommen cristen zu dem cristenlichen herezug, ist es das der in egemelter mossen fúrgang gewynnet, ouch ettlich die iren, nemlich irr reisigen geziget zu schicken, so vil sie dann ir anligunge oder not halp enperen mö- gend vnd besunder in sollicher redelicher zale wol gerústet, das su hoffent, das su des ere vnd danck haben. Item, obe man aber vber ein wissen wolt, wie vil oder, obe man die stat Strasburg vber ein zü hoch anslahen wolt, so nement es hinder sich an die rete der stat Strasburg zü bringen, es sii durch uch muntlich oder sust durch uwer geschrifft, uff das man uch so- lichs alsdann mag zu wissen tun, (das nach aller gestalt vnd han- 40
Strana 41
del der wilden laiff vnd sunder der manigfaltigen warnunge halp uch irn solches mit wissen kainer nit witer zu saye habena) (besi- chert oder vollgewisset zu tun oderb) zu volle bringen. Zu leste, obe er des kein uffslag erlangen mócht, wurt im be- stympt XL pferd zuzusagen vnd ist im das empfolhen durch die XIII sex (sic) Marti, LXVIIII. Souvěká kopie na papíře a koncept. 11. JOŠT TETZEL OZNAMUJE LUDVÍKOVI Z MÜHLEIMU, ŽE KRÁL FRANCOUZSKÝ A VÉVODA BURGUNDSKÝ ČINÍ ZNAČNÉ VOJENSKÉ PŘÍPRAVY, A PŘIKLÁDÁ OPISY LEGÁTOVÝCH LISTŮ Červen, 12., 1469, Norimberk. Archives de ville, Strasbourg, Nr. AA, 213, Nr. 23. MEIN gar willig dienste zu vor. Gestrenger, erber und bester, gun- stiger herre! Des erstreckten tags der ungeleubigen zu Beheim halb, uff sant Michels tag schierst erlengt, ist meinen freúnden, einem rate zu Nuremberg schrift der innligenden copien von dem babstli- chen legaten zu komen, die ich euch zu verkünden nicht verhalten han wollen, und so auch mancherley rede hie zu Nuremberg er- lauten, wie mein gnedige herren, der konig von Franckreich und der hertzog von Burgund in grossen mercklichen uffpoten und sambnugen sein, und wirdet doch dabei nicht gesagt, an welchen enden, uber wen, und wahin die geen sollen, und so ich uw des gerne eigentschaft berichtet sein wolte, darumb aus besunderm gu- tem vertrawen, so bit ich euch mit besunderm vleiss, ir wolt mir des, so vil euch ze thun gepúrlich ist, bei disem meinem botten in schriften eigentlich underrichtung zusenden, und ob euch hier- nach ichzit mer davon zu wissen wurde mir das bei eigner bot- schaft, uff mein botten lon auch zu verkunden nicht verhalten, als ich euch sunder zweifels wol getraw, wil ich in der gleichen und merern sachen umb ewr erberkeit gerne mit willen verdienen. Geben am montag vor Viti martyris, anno Domini etc. LXIX." Jobs Tetzel, zu Nuremberg. a) Pouze v konceptu. b) Koncept in margarine. 41
del der wilden laiff vnd sunder der manigfaltigen warnunge halp uch irn solches mit wissen kainer nit witer zu saye habena) (besi- chert oder vollgewisset zu tun oderb) zu volle bringen. Zu leste, obe er des kein uffslag erlangen mócht, wurt im be- stympt XL pferd zuzusagen vnd ist im das empfolhen durch die XIII sex (sic) Marti, LXVIIII. Souvěká kopie na papíře a koncept. 11. JOŠT TETZEL OZNAMUJE LUDVÍKOVI Z MÜHLEIMU, ŽE KRÁL FRANCOUZSKÝ A VÉVODA BURGUNDSKÝ ČINÍ ZNAČNÉ VOJENSKÉ PŘÍPRAVY, A PŘIKLÁDÁ OPISY LEGÁTOVÝCH LISTŮ Červen, 12., 1469, Norimberk. Archives de ville, Strasbourg, Nr. AA, 213, Nr. 23. MEIN gar willig dienste zu vor. Gestrenger, erber und bester, gun- stiger herre! Des erstreckten tags der ungeleubigen zu Beheim halb, uff sant Michels tag schierst erlengt, ist meinen freúnden, einem rate zu Nuremberg schrift der innligenden copien von dem babstli- chen legaten zu komen, die ich euch zu verkünden nicht verhalten han wollen, und so auch mancherley rede hie zu Nuremberg er- lauten, wie mein gnedige herren, der konig von Franckreich und der hertzog von Burgund in grossen mercklichen uffpoten und sambnugen sein, und wirdet doch dabei nicht gesagt, an welchen enden, uber wen, und wahin die geen sollen, und so ich uw des gerne eigentschaft berichtet sein wolte, darumb aus besunderm gu- tem vertrawen, so bit ich euch mit besunderm vleiss, ir wolt mir des, so vil euch ze thun gepúrlich ist, bei disem meinem botten in schriften eigentlich underrichtung zusenden, und ob euch hier- nach ichzit mer davon zu wissen wurde mir das bei eigner bot- schaft, uff mein botten lon auch zu verkunden nicht verhalten, als ich euch sunder zweifels wol getraw, wil ich in der gleichen und merern sachen umb ewr erberkeit gerne mit willen verdienen. Geben am montag vor Viti martyris, anno Domini etc. LXIX." Jobs Tetzel, zu Nuremberg. a) Pouze v konceptu. b) Koncept in margarine. 41
Strana 42
In dorso: „Dem gestrengen, erbern und besten herren Ludwigen von Mülheym, ritter, meinem gunstigen, lieben herren und in sei- nem abwesen dem meister zu Strassburg." Originál na papíře, zbytek přitisknuté zelené pečetě. 12. VRATISLAVSKÉ ZPRÁVY O UDÁLOSTECH ČESKÝCH Červen, 18., 1469, [Vratislav]. Archives de ville, Strasbourg. AA, 211, Nr. 21. NACHDEM, als ir wisset, der durchleuchtigst furste vnd herre, her' Mathias kunig zu Vngern auff den verschinenen vnd gehaltenen tag zu Olmunz, vnd nemlich auff des heiligen creuztag erfindung nechstvergangen von allen cristenlichen behemischen herren vnd gemeinden, auch von allen zure cron zu Beheim gehorenden fursten, prelaten, herren, mannen vnd steten in gegenwurtigkait vnd mit verwilligung der bebstlichen vnd keyserlichen legaten vnd macht- botten etc. mit geburlicher vnd loblichen solemnitet zu kunig zu Be- heim gekoren vnd erwelt vnd darauff seinen koniglichen gnaden gor nahe von dem gontzen masr]ggraffthumb zu Merhern huldung vnd gehorsam beschehen ist, — Item darnoch vnd nemlich auff frytag vor vnsers Herrn fronlaichnamstag vergongen sein koniglich gnod mitsompt den bebstlichen vnd keyserlichen legaten vnd retten mit grosser vnd solicher macht, die vormals hie zu Preslaw ny geschen ist hye eingeritten vnd do die gontzen Slesien in gehorsam auffge- nommen vnd von allen fursten, prelaten, ritterschaft der Ober-vnd Nyder-Lusitz vnd der Sechslande vnd stette und der Gerlitz etc. erbhuldigung entphangen. Desglaichen hat auch sin königlich gnade vndter sein gehorsam das grost vnd beste teil des landes zu Be- heim. Dadurch zu hoffen ist, das Got der ketzerey zu Beheim ein furderlich vnd selig ende verleyhen werde. Item seinen koniglichen gnaden haben erbhuldigund die nachge- schriebn hertzogen vnd fursten, mit namen: herren Balthasar zum Sagan, herr Heinrich zu Grossen Glogau, her Friderich von Lignitz, her Conradt der Weysse, her Conrad der Swartze, herrn zu Olsen Wartemberg, Przimko von Teschen, herrn Niclas von Oppul vnd andere oberfursten der Sechstette, Ober- vnd Nyder-Lusitz, die man- [nJen vnd stette der furstenthumb Sweydnicz vnd Jawer. Item marggraff Friderich von Brandenburgk, kurfurst, ist mitsampt 42
In dorso: „Dem gestrengen, erbern und besten herren Ludwigen von Mülheym, ritter, meinem gunstigen, lieben herren und in sei- nem abwesen dem meister zu Strassburg." Originál na papíře, zbytek přitisknuté zelené pečetě. 12. VRATISLAVSKÉ ZPRÁVY O UDÁLOSTECH ČESKÝCH Červen, 18., 1469, [Vratislav]. Archives de ville, Strasbourg. AA, 211, Nr. 21. NACHDEM, als ir wisset, der durchleuchtigst furste vnd herre, her' Mathias kunig zu Vngern auff den verschinenen vnd gehaltenen tag zu Olmunz, vnd nemlich auff des heiligen creuztag erfindung nechstvergangen von allen cristenlichen behemischen herren vnd gemeinden, auch von allen zure cron zu Beheim gehorenden fursten, prelaten, herren, mannen vnd steten in gegenwurtigkait vnd mit verwilligung der bebstlichen vnd keyserlichen legaten vnd macht- botten etc. mit geburlicher vnd loblichen solemnitet zu kunig zu Be- heim gekoren vnd erwelt vnd darauff seinen koniglichen gnaden gor nahe von dem gontzen masr]ggraffthumb zu Merhern huldung vnd gehorsam beschehen ist, — Item darnoch vnd nemlich auff frytag vor vnsers Herrn fronlaichnamstag vergongen sein koniglich gnod mitsompt den bebstlichen vnd keyserlichen legaten vnd retten mit grosser vnd solicher macht, die vormals hie zu Preslaw ny geschen ist hye eingeritten vnd do die gontzen Slesien in gehorsam auffge- nommen vnd von allen fursten, prelaten, ritterschaft der Ober-vnd Nyder-Lusitz vnd der Sechslande vnd stette und der Gerlitz etc. erbhuldigung entphangen. Desglaichen hat auch sin königlich gnade vndter sein gehorsam das grost vnd beste teil des landes zu Be- heim. Dadurch zu hoffen ist, das Got der ketzerey zu Beheim ein furderlich vnd selig ende verleyhen werde. Item seinen koniglichen gnaden haben erbhuldigund die nachge- schriebn hertzogen vnd fursten, mit namen: herren Balthasar zum Sagan, herr Heinrich zu Grossen Glogau, her Friderich von Lignitz, her Conradt der Weysse, her Conrad der Swartze, herrn zu Olsen Wartemberg, Przimko von Teschen, herrn Niclas von Oppul vnd andere oberfursten der Sechstette, Ober- vnd Nyder-Lusitz, die man- [nJen vnd stette der furstenthumb Sweydnicz vnd Jawer. Item marggraff Friderich von Brandenburgk, kurfurst, ist mitsampt 42
Strana 43
marggraff Johannsen seinen vettern mit IIIIe pferden bey vnsern her- ren dem konig hie zu Preslaw gewesen vnd yn grossen gnaden vnd freuntschafft von sein gnaden abgeschiden. Item vnser herr, der konig hat alle lontschafft in Merhern gen Prun geuordert auff visitacionis Marie, vnd ist die rede, dos sein gnade dornach zu vnserm gnedigen herrn dem kayser sich fugen sulle. Item vnser herr, der konig hat mit rate willen vnd wissen der bebstlichen legaten vnd keyserlichen rete mercklichen vrsach halben mit dem Jersicken vnd seinem anhang einen fride geslossen vnd auffgenommen bis auff den newen jars tag schierst, doch vnauffge- halten vnd vnauffgeschoben des banns auff die ketzer gelegt, der nichtz dest mynder seinen furgang vnd ubung dazwischen haben solle. Item der Jersick hat dazwischen alle die, die auff seinen seitten sein vom adel vnd ausser der stetten zu im gen Prag geuordert, daselbst sie von newen wider zusamen gesworen bey irem glouben in dem itlich geborse]n vnd bisher gestanden sein, bis in dem tode zu bleiben. Item so ist ein sage, das der Jersick in beweglicher auffrut sey wider zu velde ze zichen vnd den angerurtten, gesetzten fride[n] mitzehalten, ob dem also sey oder nit, wirdet in kurtz ausbrechen. Item in der gemeinde ist ein rede, der Jersick vnd sein anhang wollen des königssun zu Polan einlassen, vnd der konig von Polan schick sich dornach aber dogegen etlich die innerhalb XIIII tag von Polan heraus komen sein, das sie davon, im land zu Polan gar nichtz vernemen haben. Item es ist ein treffenliche potschafft zu dem konig von Polan geschickt, doch allain von dem behemischen herren vnd nicht dem konig, als ich vermein, dann sich sein gnade deshalb nit ferchsteen vermerken lassen wolle. Datum am suntag nach Viti martyris, anno etc. LXIX° Souvěká kopie na papíře. 43
marggraff Johannsen seinen vettern mit IIIIe pferden bey vnsern her- ren dem konig hie zu Preslaw gewesen vnd yn grossen gnaden vnd freuntschafft von sein gnaden abgeschiden. Item vnser herr, der konig hat alle lontschafft in Merhern gen Prun geuordert auff visitacionis Marie, vnd ist die rede, dos sein gnade dornach zu vnserm gnedigen herrn dem kayser sich fugen sulle. Item vnser herr, der konig hat mit rate willen vnd wissen der bebstlichen legaten vnd keyserlichen rete mercklichen vrsach halben mit dem Jersicken vnd seinem anhang einen fride geslossen vnd auffgenommen bis auff den newen jars tag schierst, doch vnauffge- halten vnd vnauffgeschoben des banns auff die ketzer gelegt, der nichtz dest mynder seinen furgang vnd ubung dazwischen haben solle. Item der Jersick hat dazwischen alle die, die auff seinen seitten sein vom adel vnd ausser der stetten zu im gen Prag geuordert, daselbst sie von newen wider zusamen gesworen bey irem glouben in dem itlich geborse]n vnd bisher gestanden sein, bis in dem tode zu bleiben. Item so ist ein sage, das der Jersick in beweglicher auffrut sey wider zu velde ze zichen vnd den angerurtten, gesetzten fride[n] mitzehalten, ob dem also sey oder nit, wirdet in kurtz ausbrechen. Item in der gemeinde ist ein rede, der Jersick vnd sein anhang wollen des königssun zu Polan einlassen, vnd der konig von Polan schick sich dornach aber dogegen etlich die innerhalb XIIII tag von Polan heraus komen sein, das sie davon, im land zu Polan gar nichtz vernemen haben. Item es ist ein treffenliche potschafft zu dem konig von Polan geschickt, doch allain von dem behemischen herren vnd nicht dem konig, als ich vermein, dann sich sein gnade deshalb nit ferchsteen vermerken lassen wolle. Datum am suntag nach Viti martyris, anno etc. LXIX° Souvěká kopie na papíře. 43
Strana 44
13. NORIMBERŠTÍ POSÍLAJÍ ŠTRASBURSKÝM NOVINY OD PANA BOHUSLAVA ZE ŠVAMBERKA SE ŽÁDOSTÍ O ZPRÁVY Z BURGUNDSKA Srpen, 7. 1469, Norimberk. Strasbourg, Archives de ville, AA. 213, Nr. 4. VNSER freuntlich, willig dinst ewr fursichticheit voran bereit. Fur- sichtigen, erbern vnd weysen besunder lieben vnd guten freunde! Vnns sind auf heut ergangen geschichten die sich zu Beheim kurtz- lich begeben haben sollen von dem edeln Bohuslaw herren zu Svamberg, obersten hofmeister des konigreichs zu Beheim newe zeitung vnd schrifften der innligenden copeyen zugesannt am datum auf donerstag vor vnser lieben frawen tag sneefeyer, das wir auf donerstag vor Sixti sinde bericht worden, das wir ewr lieb zum kunden nicht verhalten haben wollen, freuntlich bitende, ob eyni- cherley hoffmere vnd newer zeytung aus Burgundien oder annder leuffte euch kundig wern, vns die bey diesem vnserm potten auch zuzeschickenn. Solichs wollen wir vmb ewr lieb mit willen verdie- nen. Geben am montag nach Sixt, anno Domini etc. LXVIIII. Burgermaistere vnd rate zu Nurmberg. In dorso: Den fursichtigen, erbern vnd weisen burgermeistern vnd rate der stat zu Straspurg, vnsern besunderlichen vnd guten freunden. Originál na pergamenu, pečeť přitisknutá. 14. ANONYMNÍ ZPRÁVA O UDÁLOSTECH V ČECHÁCH Kolem roku 1469. Archives de ville, Strasbourg, AA, 213, No. 26. ITEM, Hofmer der kunig von Beheim ist vor XX tagen kront word in B€rlien (sic) vnd ist darnoch ausgezogen auff den Wiennberg vnd sich do hin geleit mit einer wagenburg vnd mit VIIIIM mannen. 44
13. NORIMBERŠTÍ POSÍLAJÍ ŠTRASBURSKÝM NOVINY OD PANA BOHUSLAVA ZE ŠVAMBERKA SE ŽÁDOSTÍ O ZPRÁVY Z BURGUNDSKA Srpen, 7. 1469, Norimberk. Strasbourg, Archives de ville, AA. 213, Nr. 4. VNSER freuntlich, willig dinst ewr fursichticheit voran bereit. Fur- sichtigen, erbern vnd weysen besunder lieben vnd guten freunde! Vnns sind auf heut ergangen geschichten die sich zu Beheim kurtz- lich begeben haben sollen von dem edeln Bohuslaw herren zu Svamberg, obersten hofmeister des konigreichs zu Beheim newe zeitung vnd schrifften der innligenden copeyen zugesannt am datum auf donerstag vor vnser lieben frawen tag sneefeyer, das wir auf donerstag vor Sixti sinde bericht worden, das wir ewr lieb zum kunden nicht verhalten haben wollen, freuntlich bitende, ob eyni- cherley hoffmere vnd newer zeytung aus Burgundien oder annder leuffte euch kundig wern, vns die bey diesem vnserm potten auch zuzeschickenn. Solichs wollen wir vmb ewr lieb mit willen verdie- nen. Geben am montag nach Sixt, anno Domini etc. LXVIIII. Burgermaistere vnd rate zu Nurmberg. In dorso: Den fursichtigen, erbern vnd weisen burgermeistern vnd rate der stat zu Straspurg, vnsern besunderlichen vnd guten freunden. Originál na pergamenu, pečeť přitisknutá. 14. ANONYMNÍ ZPRÁVA O UDÁLOSTECH V ČECHÁCH Kolem roku 1469. Archives de ville, Strasbourg, AA, 213, No. 26. ITEM, Hofmer der kunig von Beheim ist vor XX tagen kront word in B€rlien (sic) vnd ist darnoch ausgezogen auff den Wiennberg vnd sich do hin geleit mit einer wagenburg vnd mit VIIIIM mannen. 44
Strana 45
Item, als der kunig do lag, komen dem keiser ware kuntschafft, das graff Wilhelm von Tierstein belegt sie inn einem sloss genannt Kündstain von konig von Vngern. Do hat der keyser mit sompt dem kunig von Behaim in dovon geschlugen, vnd das sloss noch notturft besetzt vnd gespeist, vnd als ettlich aus den keiserlichen vnd des kunig von Peheim auff der futerung sind gewesen, sind die vngrischen vber sich gerendt. Hat groff Wilhelm von Tierstein dar ob gehalten mit IIM pferd in hannelichen halt vnd hat der vn- grischen ob IIIIC edeler vnd vnedeler erstochen und gefangen. Item, der kunig von Vngern vnd herczog Cristoff vnd vil ander sind des keisers veind worden mit groffen, rittern vnd knechten vnd sind in grosser samlung wider in. Item, der kunig von Poland, zeucht herus mit grossem her dem keiser zu hilff wider den kunig von Vngern. Item, der kunig von Napols ist by dem kunig von Vngern, vnd hat der pabst ein legatten geschickt, der arbeit in den sachen, vnd wo dass mit den IIIIC pferden nit geschehen wer, so weren sy ge- richt worden, aber vmb das ist der kunig von Vngern fast zornig. Souvěká kopie na papíře. In dorso rukou 18. století: Hoff mär.
Item, als der kunig do lag, komen dem keiser ware kuntschafft, das graff Wilhelm von Tierstein belegt sie inn einem sloss genannt Kündstain von konig von Vngern. Do hat der keyser mit sompt dem kunig von Behaim in dovon geschlugen, vnd das sloss noch notturft besetzt vnd gespeist, vnd als ettlich aus den keiserlichen vnd des kunig von Peheim auff der futerung sind gewesen, sind die vngrischen vber sich gerendt. Hat groff Wilhelm von Tierstein dar ob gehalten mit IIM pferd in hannelichen halt vnd hat der vn- grischen ob IIIIC edeler vnd vnedeler erstochen und gefangen. Item, der kunig von Vngern vnd herczog Cristoff vnd vil ander sind des keisers veind worden mit groffen, rittern vnd knechten vnd sind in grosser samlung wider in. Item, der kunig von Poland, zeucht herus mit grossem her dem keiser zu hilff wider den kunig von Vngern. Item, der kunig von Napols ist by dem kunig von Vngern, vnd hat der pabst ein legatten geschickt, der arbeit in den sachen, vnd wo dass mit den IIIIC pferden nit geschehen wer, so weren sy ge- richt worden, aber vmb das ist der kunig von Vngern fast zornig. Souvěká kopie na papíře. In dorso rukou 18. století: Hoff mär.
Strana 46
Strana 47
II. THEOLOGICKÁ LITERATURA FRANCOUZSKÁ
II. THEOLOGICKÁ LITERATURA FRANCOUZSKÁ
Strana 48
Strana 49
ANONYMI „TRACTATUS DE IUSTIFICATIONE VOCATIONIS BOHEMORUM“ Bibliothèque nationale. Paris, Ms. latin No. 1584. SACRUM generale concilium legitime apud Basileam congregatum, inter alia sanctitatis opera principaliter intendens ad extirpandas hereses, presertim Boemicam longe aliis periculosiorem, pro re- ducendis ipsis Boemis eos ad se paterna caritate vocavit, ut audien- tes sanctas concilii instituciones, facilius viam veritatis agnoscerent, existimans, hanc fore saluberrimam viam ex plurimis, que infra seria- tim explicabuntur causis. [Sequitur tenor epistolel prime misse ad Boemos hereticos ex parte concilii Basiliensis.]a) Quidam dubitare videntur, an huiusmodi vocacio fuerit, cum dis- putacionis speciem sapere videatur, quam in pertinentibus ad fidem prohibitam esse dicunt per legem, que incipit „Nemo situatam“, c. de Summa Trinitate. Omnibus vero Germanie principibus ac populis et aliis quibusque audientibus videtur huiusmodi vocacio non solum licita, sed sancta et necessaria, quod evidentissimis racionibus, auc- toritatibus ac exemplis luculenter probatur. Et quoniam dicta lex inducta est in contrarium, ostendamus, eam congruentius allegari debere pro hac parte, sive asserrere velimus, Boemos vocatos ad informandum, prout veritas est, sive ad disputandum. Et, ut ipsius legis intellectus clarius aperiatur, expedit verba inserere. Inquit textus: „Nemo clericus vel militaris vel alterius cuiuslibet condicionis de fide christiana publice turbis coadunatis et audientibus tractare culrletur, in posterum/ ex hoc tumultus ac perfidie occasionem requirens. Nam et iniuriam facit iudicio reverendissime synodi, si quis semel iudicata ac recte disposita revolvere et publice disputare contendat. Ecce!, vocacio Boemorum per sanctam universalem synodumb) decreta est! Ergo, si in dubium revocetur, an licuerit, iniuria fit iudicio ipsius synodi. Et quoniam concilium generale representat ecclesiam catholicam, quam credimus in hiis, que ad fidem pertinent, non posse errare, cum secundum promissionem Cristi, qui mentiri non potest, Spiritus sanctus eam doceat omnem veritatem, nemo dubitare debet de eo, quod ipsa decernit gracia Spiritus sancti Ab inicio ecclesie non fuit hactenus aliquod concilium legitime congregatum, in quo contra fidei veritatem quitquit sancitum sit. Alioquin si de gestis Fol. 43a Fol. 44a 1 M C, I, 135 a) In marg: „Prima epistola vocacionis Bohemorum“. b) sinodum. 49
ANONYMI „TRACTATUS DE IUSTIFICATIONE VOCATIONIS BOHEMORUM“ Bibliothèque nationale. Paris, Ms. latin No. 1584. SACRUM generale concilium legitime apud Basileam congregatum, inter alia sanctitatis opera principaliter intendens ad extirpandas hereses, presertim Boemicam longe aliis periculosiorem, pro re- ducendis ipsis Boemis eos ad se paterna caritate vocavit, ut audien- tes sanctas concilii instituciones, facilius viam veritatis agnoscerent, existimans, hanc fore saluberrimam viam ex plurimis, que infra seria- tim explicabuntur causis. [Sequitur tenor epistolel prime misse ad Boemos hereticos ex parte concilii Basiliensis.]a) Quidam dubitare videntur, an huiusmodi vocacio fuerit, cum dis- putacionis speciem sapere videatur, quam in pertinentibus ad fidem prohibitam esse dicunt per legem, que incipit „Nemo situatam“, c. de Summa Trinitate. Omnibus vero Germanie principibus ac populis et aliis quibusque audientibus videtur huiusmodi vocacio non solum licita, sed sancta et necessaria, quod evidentissimis racionibus, auc- toritatibus ac exemplis luculenter probatur. Et quoniam dicta lex inducta est in contrarium, ostendamus, eam congruentius allegari debere pro hac parte, sive asserrere velimus, Boemos vocatos ad informandum, prout veritas est, sive ad disputandum. Et, ut ipsius legis intellectus clarius aperiatur, expedit verba inserere. Inquit textus: „Nemo clericus vel militaris vel alterius cuiuslibet condicionis de fide christiana publice turbis coadunatis et audientibus tractare culrletur, in posterum/ ex hoc tumultus ac perfidie occasionem requirens. Nam et iniuriam facit iudicio reverendissime synodi, si quis semel iudicata ac recte disposita revolvere et publice disputare contendat. Ecce!, vocacio Boemorum per sanctam universalem synodumb) decreta est! Ergo, si in dubium revocetur, an licuerit, iniuria fit iudicio ipsius synodi. Et quoniam concilium generale representat ecclesiam catholicam, quam credimus in hiis, que ad fidem pertinent, non posse errare, cum secundum promissionem Cristi, qui mentiri non potest, Spiritus sanctus eam doceat omnem veritatem, nemo dubitare debet de eo, quod ipsa decernit gracia Spiritus sancti Ab inicio ecclesie non fuit hactenus aliquod concilium legitime congregatum, in quo contra fidei veritatem quitquit sancitum sit. Alioquin si de gestis Fol. 43a Fol. 44a 1 M C, I, 135 a) In marg: „Prima epistola vocacionis Bohemorum“. b) sinodum. 49
Strana 50
huius concilii dubitetur, consequenter tibi dubitari poterit de gestis aliorum conciliorum, cum eiusdem sint auctoritatis, et si incipit vacil- lare fides unius concilii, vacillabunt eadem racione reliqua omnia secundum argumentacionem beati Augustini ad beatum Jeronimum et habetur 1. c. „Si ad scripturas,“ IX di. Quis autem hesitare pote- rit, an hoc concilium legitime sit congregatum, cum auctoritate duorum generalium conciliorum, Constanciensis et Senensis, indictum fuerit, ac deinde per duos Romanos pontifices Martinum et Eugenium con- firmatum? Forsitan vix legi poterit, aliquod concilium tot auctorita- tibus innixum, quemadmodum hoc Basiliense. Nec quisquam dicere presumat, non esse tanti roboris huiusmodi vocacionem Boemorum, quoniam, cum decernebatur, non aderat ea multitudo prelatorum, que in aliis conciliis. Nam, cum concilia non virtute humana, sed divina per assistenciam Spiritus sancti regantur, non ad multitudinem (ho- minum)a) qui persepe errant, sed adb) Spiritum sanctum, qui errare non potest, respiciendum) est. Ipse enim semper presto adest con- ciliis legitime congregatis, ea salubriter regens atque gubernans. Hoc clare testatur epistola Celestini pape ad synodumd) Ephesinam transmissa, ut refert beatus Ysidorus in libro conciliorum. Inquit Ce- lestinus:1 „Spiritus sancti testatur presenciam congregacio sacerdotum. Certum est enim quod legimus, quia non potest veritas nostra mentiri, cuius in evangelio ista sunt signa: „Ubi duovel tres fuerint con- gregati innominemeo, ibiegosuminmedio eorum.“ Quod cum ita sit, nam si] nec huic brevi numero Spiritus sanctus deest, quanto magis eum nunc interesse credamus in unum conventum turbe sanctorum? Sanctum namque concilium est pro debita veneracione collectum, in quo utique nunc apostolorum frequentissime illius, quam legimus congregacionis aspicienda reverencia est.“ Et ideme) Ysidorus in eodem libro, in gestis tercie synodi Tolletane inquit:2 „Unde valde necessarium esse prospexi vestram in unum que iure beatitu- a) In margine. b) ad (ipsum). c) Orig. recipiendum. d) Orig. sinodum. e) ydem. 1 Migne, P L, 50, 505. Spiritus sancti testatur presenciam congregatio sacerdotum. ... cuius in evangelio ista sententia est: „Ubi duo vel tres congregati fuerint in nomine meo, ibi et ego sum in medio eorum.“ Quod cum ita sit, si nec huic tam brevi numero Spiritus sanctus deest, quando magis eum nunc interesse credamus, quando in unum convenit tanta turba sanctorum? Sanctum namque est pro de- bita veneratione collegium, in quo utique nunc apostolorum frequentissime illius quam legimus congregationis aspicienda reverentia est." 2 U d., 84, 344: „Unde valde pernecessarium esse prospexi vestram in unum convenire beatitudinem, habens sententiae dominicae“... 50
huius concilii dubitetur, consequenter tibi dubitari poterit de gestis aliorum conciliorum, cum eiusdem sint auctoritatis, et si incipit vacil- lare fides unius concilii, vacillabunt eadem racione reliqua omnia secundum argumentacionem beati Augustini ad beatum Jeronimum et habetur 1. c. „Si ad scripturas,“ IX di. Quis autem hesitare pote- rit, an hoc concilium legitime sit congregatum, cum auctoritate duorum generalium conciliorum, Constanciensis et Senensis, indictum fuerit, ac deinde per duos Romanos pontifices Martinum et Eugenium con- firmatum? Forsitan vix legi poterit, aliquod concilium tot auctorita- tibus innixum, quemadmodum hoc Basiliense. Nec quisquam dicere presumat, non esse tanti roboris huiusmodi vocacionem Boemorum, quoniam, cum decernebatur, non aderat ea multitudo prelatorum, que in aliis conciliis. Nam, cum concilia non virtute humana, sed divina per assistenciam Spiritus sancti regantur, non ad multitudinem (ho- minum)a) qui persepe errant, sed adb) Spiritum sanctum, qui errare non potest, respiciendum) est. Ipse enim semper presto adest con- ciliis legitime congregatis, ea salubriter regens atque gubernans. Hoc clare testatur epistola Celestini pape ad synodumd) Ephesinam transmissa, ut refert beatus Ysidorus in libro conciliorum. Inquit Ce- lestinus:1 „Spiritus sancti testatur presenciam congregacio sacerdotum. Certum est enim quod legimus, quia non potest veritas nostra mentiri, cuius in evangelio ista sunt signa: „Ubi duovel tres fuerint con- gregati innominemeo, ibiegosuminmedio eorum.“ Quod cum ita sit, nam si] nec huic brevi numero Spiritus sanctus deest, quanto magis eum nunc interesse credamus in unum conventum turbe sanctorum? Sanctum namque concilium est pro debita veneracione collectum, in quo utique nunc apostolorum frequentissime illius, quam legimus congregacionis aspicienda reverencia est.“ Et ideme) Ysidorus in eodem libro, in gestis tercie synodi Tolletane inquit:2 „Unde valde necessarium esse prospexi vestram in unum que iure beatitu- a) In margine. b) ad (ipsum). c) Orig. recipiendum. d) Orig. sinodum. e) ydem. 1 Migne, P L, 50, 505. Spiritus sancti testatur presenciam congregatio sacerdotum. ... cuius in evangelio ista sententia est: „Ubi duo vel tres congregati fuerint in nomine meo, ibi et ego sum in medio eorum.“ Quod cum ita sit, si nec huic tam brevi numero Spiritus sanctus deest, quando magis eum nunc interesse credamus, quando in unum convenit tanta turba sanctorum? Sanctum namque est pro de- bita veneratione collegium, in quo utique nunc apostolorum frequentissime illius quam legimus congregationis aspicienda reverentia est." 2 U d., 84, 344: „Unde valde pernecessarium esse prospexi vestram in unum convenire beatitudinem, habens sententiae dominicae“... 50
Strana 51
dinem habens sentencie divine fidem que dicit: „Ubi fuerint duo vel tres collecti in nomine meo, ibi ero in medio eorum. Credo enim beatam sancte Trinitatis divinitatem huic sancto/ vestro interesse concilio etita tanquam ante conspectum Dei in medio vestri fidem meam protuli“. Ecce!, beatus papa Celestinus eam reverenciam habendam esse dicit congregacioni concilii, que debetur collegio apostolorum, ymo, ut plus dicamus, que debetur Christo et Spiritui sancto et sancte Trinitati. Hec sola considera- cio omne genus probacionis superare deberet ad ostendendum, pre- dictam vocacionem non posse nisi iustam et licitam fore, ut in si- mili inquit beatus Jeronimus in fine disputacionis contra Luciferi- anum:1 „Poteram omnium proposicionum (tuarum)b) rivos hoc uno ecclesiec) (sole) siccare“, de auctoritate concilii loquens. Et quia pre- dicta lex in medium adducta est, examinetur diligenter, ut constet, nullatenus huic vocacioni contradicere, ut ait beatus Ylarius:2 „In- telligencia verborum ex causis est assumenda dicendi“, ut inest „Intelli- gencia“ de v[erborum] sig[nificacione]. Et utrumque ius, canonicum et civile, pro regula hoc habet, quod causa seu racio legis est ipsa lex, qua causa vel racione cessante, cessat ipsa legis disposicio, presertim quando causa vel racio legis est utilis, expressa in ipsa lege. Ex verbis autem dicte legis nemo (!) aperte liquet, interdici dis- putationem de fide quoad illos, qui ex hoc querunt occasionem tu- multus et perfidie; quod autem presumi debeat de sacro generali concilio ecclesiam Dei representante, nullius in mentem cadere debet. Unde accursius glos[sJator dicit, quod disputatio de fide fiat in scolis causa discendi vel, si fiat causa convincendi hereticum, non (est) d) prohibita, allegat liber „Nemo“, c. de libertate] et electione, ubi est ca- sus expressus3, quod Flavianus episcopus in concilio disputavit de fide cum Eutico heretico. Utinam, qui primo allegavit illam legem, ponde- rasset racionem legis et illam glos[s]am legisset! Item et verba ipsius legis recte intellecta aperte indicant, eam disputacionem de fide esse prohibitam, que procedit ex dubitacione fidei, non autem illam, que est ad fidei conservacionem, unde idem accursius exponit verbum „revolvere“, id est: in dubium revocare. Ita et alii doctores tam iuris civilis quam canonici, quorum nomina inferius exprimentur. Fol. 44.b a) fuerunt. b) In margine. c) Škrtnuto „sancte“. d) Interpolováno 1 Migne, PL, 23, 190: „Poteram diem istiusmodi eloquio ducere, et omnes propositionum rivulos uno ecclesie sole siccare“. 3 Na synodě cařihradské (448). 51
dinem habens sentencie divine fidem que dicit: „Ubi fuerint duo vel tres collecti in nomine meo, ibi ero in medio eorum. Credo enim beatam sancte Trinitatis divinitatem huic sancto/ vestro interesse concilio etita tanquam ante conspectum Dei in medio vestri fidem meam protuli“. Ecce!, beatus papa Celestinus eam reverenciam habendam esse dicit congregacioni concilii, que debetur collegio apostolorum, ymo, ut plus dicamus, que debetur Christo et Spiritui sancto et sancte Trinitati. Hec sola considera- cio omne genus probacionis superare deberet ad ostendendum, pre- dictam vocacionem non posse nisi iustam et licitam fore, ut in si- mili inquit beatus Jeronimus in fine disputacionis contra Luciferi- anum:1 „Poteram omnium proposicionum (tuarum)b) rivos hoc uno ecclesiec) (sole) siccare“, de auctoritate concilii loquens. Et quia pre- dicta lex in medium adducta est, examinetur diligenter, ut constet, nullatenus huic vocacioni contradicere, ut ait beatus Ylarius:2 „In- telligencia verborum ex causis est assumenda dicendi“, ut inest „Intelli- gencia“ de v[erborum] sig[nificacione]. Et utrumque ius, canonicum et civile, pro regula hoc habet, quod causa seu racio legis est ipsa lex, qua causa vel racione cessante, cessat ipsa legis disposicio, presertim quando causa vel racio legis est utilis, expressa in ipsa lege. Ex verbis autem dicte legis nemo (!) aperte liquet, interdici dis- putationem de fide quoad illos, qui ex hoc querunt occasionem tu- multus et perfidie; quod autem presumi debeat de sacro generali concilio ecclesiam Dei representante, nullius in mentem cadere debet. Unde accursius glos[sJator dicit, quod disputatio de fide fiat in scolis causa discendi vel, si fiat causa convincendi hereticum, non (est) d) prohibita, allegat liber „Nemo“, c. de libertate] et electione, ubi est ca- sus expressus3, quod Flavianus episcopus in concilio disputavit de fide cum Eutico heretico. Utinam, qui primo allegavit illam legem, ponde- rasset racionem legis et illam glos[s]am legisset! Item et verba ipsius legis recte intellecta aperte indicant, eam disputacionem de fide esse prohibitam, que procedit ex dubitacione fidei, non autem illam, que est ad fidei conservacionem, unde idem accursius exponit verbum „revolvere“, id est: in dubium revocare. Ita et alii doctores tam iuris civilis quam canonici, quorum nomina inferius exprimentur. Fol. 44.b a) fuerunt. b) In margine. c) Škrtnuto „sancte“. d) Interpolováno 1 Migne, PL, 23, 190: „Poteram diem istiusmodi eloquio ducere, et omnes propositionum rivulos uno ecclesie sole siccare“. 3 Na synodě cařihradské (448). 51
Strana 52
Fol. 45.a Ita eciam respondet ad illam legem beatus Thomas,I secunda secun- de, q. 4, 72, VII. Et quod hec lex sic intelligi debeat, apercius colli- gitur ex ipsa lege originali, que in codice Justin[iJano truncate po- nitur, sed in libro conciliorum beati Ysidori integra explicatur, in fine autem legis adiciuntur hec verba2: „Universi autem, que a sancta Cal- cedonensi synodo statuta sunt, custodire debeant, nichil postea dubi- taturi;“ an autem synodus generalis de fide dubitet et in ambiguum revocet ea, que precedens synodus circa fidem decreverat, non est fas suspicari, ymo evidentissimum signum ostendit, quod minime dubitet, dum episcopos hereticos ausa est vocare ad instruendum eosa) de veritate vel saltem ad convincendum et confundendum; fuissent fortasse aliqui, qui ipsam synodum pocius dubitare ac difidere iudicassent, si hereticis corrumpere nitentibus fidem et tam in- stanter ubique locorum audienciam petentibus et nos publice provo- cantibus audienciam denegasset. Judicium profecto magne confidencie fuit, certitudinisque et firmitatis, offerre illis audiendi facultatem, ut vel ipsos instrueret vel confunderet, quod totum in defensionem, conser- vacionem et augmentum fidei redundat. Quonam modo dici potest, hanc synodum Basiliensem iniuriam irrogare synodo Constanciensi, ut aliqui asserunt, cum eius decreta satagat non solum confirmare, sed et defendere et ita palam cunctis patefacere veritatem, ut ipsi he- retici, qui hactenus de illius synodi decretis dubitarunt, deinceps du- bitare non possint, quinymo maximum honorem ac reverenciam illi synodo fecisse extimanda est, dum tanto opere curavit, ut qui doc- trinam illius synodi non susceperunt, eam suscipiant, et quod antea contempserunt, amodo instruccione adhibita revereantur. Quis, queso, ex duobus filiis aut servis patrem ac dominum magis honorare ac diligere probatur? An is, qui circumventum ab hostibus et in peri- culo vite constitutum deserit, an in medium (aciei)b) audax prorumpit, ut eum suis viribus liberet? Quis militum duci exercitus in bello ma- gis parere dicendus est? An qui in castra)e) hostium securus ir- ruit, an qui audito primo tube sonitu pavidus fugit? Quamquam eciam synodus Constanciensis de articulis Boemorum, quos dampnavit, omninod) disputari prohibuisset, huiusmodi prohi- 1Q. X, VII: „... ex parte disputantis est consideranda intentio; si enim dis- putet tamquam de fide dubitans, et veritatem fidei pro certo non supponens, sed argumentis experiri intendens, procul dubio peccat, tamquam dubius in fide, et infidelis; si autem disputet aliquis de fide ad confutandum errores vel etiam ad exercitium, laudabile est ... 2 Migne, PL, 84, 174. a) Za tím škrtnuto: vos. b) In margine. c) Idem. d) Pod tímto škrtnuto: non. 52
Fol. 45.a Ita eciam respondet ad illam legem beatus Thomas,I secunda secun- de, q. 4, 72, VII. Et quod hec lex sic intelligi debeat, apercius colli- gitur ex ipsa lege originali, que in codice Justin[iJano truncate po- nitur, sed in libro conciliorum beati Ysidori integra explicatur, in fine autem legis adiciuntur hec verba2: „Universi autem, que a sancta Cal- cedonensi synodo statuta sunt, custodire debeant, nichil postea dubi- taturi;“ an autem synodus generalis de fide dubitet et in ambiguum revocet ea, que precedens synodus circa fidem decreverat, non est fas suspicari, ymo evidentissimum signum ostendit, quod minime dubitet, dum episcopos hereticos ausa est vocare ad instruendum eosa) de veritate vel saltem ad convincendum et confundendum; fuissent fortasse aliqui, qui ipsam synodum pocius dubitare ac difidere iudicassent, si hereticis corrumpere nitentibus fidem et tam in- stanter ubique locorum audienciam petentibus et nos publice provo- cantibus audienciam denegasset. Judicium profecto magne confidencie fuit, certitudinisque et firmitatis, offerre illis audiendi facultatem, ut vel ipsos instrueret vel confunderet, quod totum in defensionem, conser- vacionem et augmentum fidei redundat. Quonam modo dici potest, hanc synodum Basiliensem iniuriam irrogare synodo Constanciensi, ut aliqui asserunt, cum eius decreta satagat non solum confirmare, sed et defendere et ita palam cunctis patefacere veritatem, ut ipsi he- retici, qui hactenus de illius synodi decretis dubitarunt, deinceps du- bitare non possint, quinymo maximum honorem ac reverenciam illi synodo fecisse extimanda est, dum tanto opere curavit, ut qui doc- trinam illius synodi non susceperunt, eam suscipiant, et quod antea contempserunt, amodo instruccione adhibita revereantur. Quis, queso, ex duobus filiis aut servis patrem ac dominum magis honorare ac diligere probatur? An is, qui circumventum ab hostibus et in peri- culo vite constitutum deserit, an in medium (aciei)b) audax prorumpit, ut eum suis viribus liberet? Quis militum duci exercitus in bello ma- gis parere dicendus est? An qui in castra)e) hostium securus ir- ruit, an qui audito primo tube sonitu pavidus fugit? Quamquam eciam synodus Constanciensis de articulis Boemorum, quos dampnavit, omninod) disputari prohibuisset, huiusmodi prohi- 1Q. X, VII: „... ex parte disputantis est consideranda intentio; si enim dis- putet tamquam de fide dubitans, et veritatem fidei pro certo non supponens, sed argumentis experiri intendens, procul dubio peccat, tamquam dubius in fide, et infidelis; si autem disputet aliquis de fide ad confutandum errores vel etiam ad exercitium, laudabile est ... 2 Migne, PL, 84, 174. a) Za tím škrtnuto: vos. b) In margine. c) Idem. d) Pod tímto škrtnuto: non. 52
Strana 53
bicio ad privatas tantum personas se extenderet. Non enim per hoc ablata est potestas sequenti synodo disputacionem cum hereticis in- dicere, non quidem ad aliam fidem profitendam, sed ad eandem ma- gis exponendam et elucidandam, prout in simili inquit beatus Tho- masl, secunda secunde, q. 1., articulo decimo, et quia premissum est, quod sive (ad)a) informandum sive ad disputandum vocacio facta fuerit, licita est, si sigillatim ista tractentur, ut utriusque articuli magis veritas elucescat. Et primo quidem vocacio hereticorum instruendi et informandi causa meritoria, utilis et necessaria esse probatur. Quid enim magis meritorium quam errantem ad viam veritatis reducere? Secundum beatum Jacobum,2 epistola ultima: „Si quis erraverit a veritate et converterit, quis enim salvabit animam eius a morte et operiet multi- tudinem peccatorum“? et Danielem3: „Qui plurimos erudiunt ad iusticiam, erunt sicut stelle in perpetuas eternitates“. Quid eciam utilius ecclesie Dei, quam tot anime euntes in viam perdicionis, erroribus resipiscant? Quid autem magis necessarium, ut qui tam atrociter fidem et ecclesiam impugnant, convertantur vel saltem! confu- tentur, tum propter ipsorum confusionem, tum ob confirmacionem catholicorum, quos ipsi heretici suis versuciis pervertere moliuntur. Quid preterea officio prelatorum magis necessarium, quam iuxta sen- tenciam Domini nostri Jhesu Christi ovem (perditam)b humeris suis ad proprium ovile seducere et eos, qui veritatem impugnant, confu- tare iuxta beatum Paulum ad Tytum:4 „Oportet episcopum“ etc. et subdit: „Ut potens sit exhortari in doctrina sana et eos, qui con- tradicunt arguere“ et catholicos in fide roborare, iuxta illud Sal- vatoris ad Petrum:5 „Et tu aliquando conversus, confirma fratres tuos“. Sic legimus fecisse Christum, qui se testatur non venisse, nisi ad salvandas oves, que perierant de domo Israel. Sic et apostolos et alios sanctos, quibus nil aliud cure erat, nisi quomodo animas Christo luc[r ifacerent. Quomodo pastores ecclesie iuxta sentenciam Salvatoris ponent animas suas pro ovibus suis, si recusent verba expendere? Qualiter auderent loqui coram Diocleciano et aliis atro- 1 . .. non enim per huiusmodi sententiam synodi novam editionem symboli fa- cere, non quidem aliam fidem continentem, sed eamdem magis expositam... 2 V, 19:... si quis ex vobis erraverit a veritate, et converterit quis eum, scire debet, quoniam qui converti fecerit peccatorem ab errore viae suae, salva- bit animam eius a morte, et operiet multitudinem peccatorum. 3 XII, 3 . .. „qui ad justitiam erudiunt multos“ ... 4 I. 7. 5 Luc. XXII, 32 a) Interpolováno. b In margine. V textu škrtnuto: predictam. Fol. 45b. 53
bicio ad privatas tantum personas se extenderet. Non enim per hoc ablata est potestas sequenti synodo disputacionem cum hereticis in- dicere, non quidem ad aliam fidem profitendam, sed ad eandem ma- gis exponendam et elucidandam, prout in simili inquit beatus Tho- masl, secunda secunde, q. 1., articulo decimo, et quia premissum est, quod sive (ad)a) informandum sive ad disputandum vocacio facta fuerit, licita est, si sigillatim ista tractentur, ut utriusque articuli magis veritas elucescat. Et primo quidem vocacio hereticorum instruendi et informandi causa meritoria, utilis et necessaria esse probatur. Quid enim magis meritorium quam errantem ad viam veritatis reducere? Secundum beatum Jacobum,2 epistola ultima: „Si quis erraverit a veritate et converterit, quis enim salvabit animam eius a morte et operiet multi- tudinem peccatorum“? et Danielem3: „Qui plurimos erudiunt ad iusticiam, erunt sicut stelle in perpetuas eternitates“. Quid eciam utilius ecclesie Dei, quam tot anime euntes in viam perdicionis, erroribus resipiscant? Quid autem magis necessarium, ut qui tam atrociter fidem et ecclesiam impugnant, convertantur vel saltem! confu- tentur, tum propter ipsorum confusionem, tum ob confirmacionem catholicorum, quos ipsi heretici suis versuciis pervertere moliuntur. Quid preterea officio prelatorum magis necessarium, quam iuxta sen- tenciam Domini nostri Jhesu Christi ovem (perditam)b humeris suis ad proprium ovile seducere et eos, qui veritatem impugnant, confu- tare iuxta beatum Paulum ad Tytum:4 „Oportet episcopum“ etc. et subdit: „Ut potens sit exhortari in doctrina sana et eos, qui con- tradicunt arguere“ et catholicos in fide roborare, iuxta illud Sal- vatoris ad Petrum:5 „Et tu aliquando conversus, confirma fratres tuos“. Sic legimus fecisse Christum, qui se testatur non venisse, nisi ad salvandas oves, que perierant de domo Israel. Sic et apostolos et alios sanctos, quibus nil aliud cure erat, nisi quomodo animas Christo luc[r ifacerent. Quomodo pastores ecclesie iuxta sentenciam Salvatoris ponent animas suas pro ovibus suis, si recusent verba expendere? Qualiter auderent loqui coram Diocleciano et aliis atro- 1 . .. non enim per huiusmodi sententiam synodi novam editionem symboli fa- cere, non quidem aliam fidem continentem, sed eamdem magis expositam... 2 V, 19:... si quis ex vobis erraverit a veritate, et converterit quis eum, scire debet, quoniam qui converti fecerit peccatorem ab errore viae suae, salva- bit animam eius a morte, et operiet multitudinem peccatorum. 3 XII, 3 . .. „qui ad justitiam erudiunt multos“ ... 4 I. 7. 5 Luc. XXII, 32 a) Interpolováno. b In margine. V textu škrtnuto: predictam. Fol. 45b. 53
Strana 54
Fol. 46a. cissimis persecutoribus ecclesie fidem Christi inter gladios et tor- menta profiteri, si in terra propria, ubi dominantur et regnant, coram paucis nec multum eruditis hereticis non audeant proferre sermo- nem? Si pro una vilissima dragma (sic) mulier accendit lucernam et evertit totam domum, ut illam reperiat, cur et nos (non) a) ac- cendimus lucernas sacre scripture, ut infinitas animas tenebris er- rorum demersas lumine veritatis illustremus? Forsitan diceret aliquis: „Boemi heretici in concilio Constan- ciensi condempnati sunt“. Quid ergo? Numquid propterea conversi sunt? Condempnacio ideo fit, ut de articulis condempnatis amplius non dubitetur. Sed adhuc restat sollicitudo reconciliandi animas. Quidquit facit, eciam hoc intendit, ut anime non pereant, quia Deus non vult „mortem peccatoris, sed, ut magis convertatur et vivat“ 1 Ergo, si condempnacio non prodest, laborandum est aliis remediis ad convertendum, licet lecta sit condempnacionis sentencia. Num- quid propterea quiescendum est ad recuperandum animas, pro qui- bus mortuus est Christus? Numquid, ut, sicut indicitur bellum ad- versus eos et congregantur exercitus armati, potest indici caritativa instruccio, prout et congregari magistri ad ipsos erudiendos, ex quo in concilio Constanciensi errores [Hlussitarum dampnati sunt. Que diligencia adhibita est reducendi eos per pacificos doctrine et ad- monicionis tractatus? Armis dumtaxat actum est, sed frustra et infeliciter cum dampno et dedecore catholicorum. Arma pocius eos indurarunt, irritarunt et exasperarunt. Nam/ proxima estate, dum copiosus exercitus manu armata Boemiam ingressus est, destinate sunt Boemis litere ex parte catholicorum offerentes pacem. Responderunt illi: „Huius- modi pacem cum gladio venientem non admittimus“. Nunc, memo- ratis literis concilii audienciam et pacem offerentibus, respondent: „Oblate pacis desideria amplectimur.“ Quis hinc finis sequatur? Nescimus, nuncia tamen bona sunt, et magis in humilitate et pie- tate scripte litere corda eorum emolierunt, quam innumerabilium militum armata manus terruerit. Quid propterea obest temptare (hanc) a) viam paterne instruccionis, in qua nec pecunias expendere, nec sanguinem effundere necesse est? Nec quemquam moveat, quod apostolus inquit:2 „Hereticum hominem postprimam et secundam correccionem devita,“ quoniam vitari iubemur in hiis, que ad familiarem convictum et mutuum com[m]er- a) In margine. b) In margine. 1 Ezech, XXIII, 11. 2 Ad Tit, III, 10. 54
Fol. 46a. cissimis persecutoribus ecclesie fidem Christi inter gladios et tor- menta profiteri, si in terra propria, ubi dominantur et regnant, coram paucis nec multum eruditis hereticis non audeant proferre sermo- nem? Si pro una vilissima dragma (sic) mulier accendit lucernam et evertit totam domum, ut illam reperiat, cur et nos (non) a) ac- cendimus lucernas sacre scripture, ut infinitas animas tenebris er- rorum demersas lumine veritatis illustremus? Forsitan diceret aliquis: „Boemi heretici in concilio Constan- ciensi condempnati sunt“. Quid ergo? Numquid propterea conversi sunt? Condempnacio ideo fit, ut de articulis condempnatis amplius non dubitetur. Sed adhuc restat sollicitudo reconciliandi animas. Quidquit facit, eciam hoc intendit, ut anime non pereant, quia Deus non vult „mortem peccatoris, sed, ut magis convertatur et vivat“ 1 Ergo, si condempnacio non prodest, laborandum est aliis remediis ad convertendum, licet lecta sit condempnacionis sentencia. Num- quid propterea quiescendum est ad recuperandum animas, pro qui- bus mortuus est Christus? Numquid, ut, sicut indicitur bellum ad- versus eos et congregantur exercitus armati, potest indici caritativa instruccio, prout et congregari magistri ad ipsos erudiendos, ex quo in concilio Constanciensi errores [Hlussitarum dampnati sunt. Que diligencia adhibita est reducendi eos per pacificos doctrine et ad- monicionis tractatus? Armis dumtaxat actum est, sed frustra et infeliciter cum dampno et dedecore catholicorum. Arma pocius eos indurarunt, irritarunt et exasperarunt. Nam/ proxima estate, dum copiosus exercitus manu armata Boemiam ingressus est, destinate sunt Boemis litere ex parte catholicorum offerentes pacem. Responderunt illi: „Huius- modi pacem cum gladio venientem non admittimus“. Nunc, memo- ratis literis concilii audienciam et pacem offerentibus, respondent: „Oblate pacis desideria amplectimur.“ Quis hinc finis sequatur? Nescimus, nuncia tamen bona sunt, et magis in humilitate et pie- tate scripte litere corda eorum emolierunt, quam innumerabilium militum armata manus terruerit. Quid propterea obest temptare (hanc) a) viam paterne instruccionis, in qua nec pecunias expendere, nec sanguinem effundere necesse est? Nec quemquam moveat, quod apostolus inquit:2 „Hereticum hominem postprimam et secundam correccionem devita,“ quoniam vitari iubemur in hiis, que ad familiarem convictum et mutuum com[m]er- a) In margine. b) In margine. 1 Ezech, XXIII, 11. 2 Ad Tit, III, 10. 54
Strana 55
cium pertinent, ne inficiat, non autem prohibet instruccionem et informacionem, ex qua duplex bonum procedit. Primum, quod ille, qui perditus erat, recuperatur. Aliud, quod iam illo reconciliato, cessat timor, ne alii inficiantur. Plus rei publice prodesse ille putandus est, qui serpentem venenosum interficit, quam qui dumtaxat vitat. Unde dicit glossa in capite „Dixit apostolus“, XXIIII, q. III, quod quantum ad monicionem faciendam possum communicare cum heretico quo- ciensqumque visum fuerit, quod hoc exemplo luculenter probatur: Macharius hereticus a sancta sexta syno[do] condempnatus extitit et Rome exulatus, nichilominus sanctus papa Benedictus quotidie per XL dies mittebat (ad) a) eum Bonifacium conciliarium suum et instruebat eum commonitoriis verbis ex divina scriptura, ut habetur in c. „Convenientibus“, 1., q. VII. Eciam quibuscumque excommu- nicatis communicari non licet, nichilominus auctoritate ecclesie potest eis predicari verbum Dei et cum ipsis conversari, ad eos instruendos et convertendos, ut in c. „Responso“ et c. „Cum voluntati“ de sen. et frustra ecclesia publice oraret pro hereticis, Iudeis et infidelibus, ut viam veritatis agnoscant, si nolet eos per viros ydoneos instrui de veritate atque converti. Si angeli in celo maxime gaudent de uno peccatore penitenciam agente, et hereticus gravius aliis pecca- toribus delinquat, profecto multum merebitur, qui non solum unum hominem, sed multos populos ab errore convertere et tantum gau- dium in celestibus facere curaverit. Si ele[e mosina corporalis est tam grata Deo, si pecuniam dat, mandat bene facere hiis, qui ode- runt nos, quanto gracior sue maiestati erit ele[e mosina spiritualis, que pro conversione peccatorum impenditur? Si pium est visitare aliquem in carceribus hominem, quanto magis visitare animam a dyabolo obsessam ac ligatam! Quid aliud redolet vita Christi et sanctorum omnium, nisi conversacionem peccatorum et salutem animarum? Quid aliud resonat sacra scriptura, ut inquit apostolus:1 „Omnis scriptura divinitus inspirata utilis est ad docendum arguen- dum, corripiendum et instruendum." Sed forsitan erit,qui dicat:/ „Frustra predicabitur Boemis hereticis, Fol. 46b qui diu in pertinacia permanserunt.“ Huic respondeo, quod diutur- nitas temporis non abreviat manus Domini. Plurimi a iuventute sua peccatores lapsi diutiva consuetudine in profundum ceciderunt u) malorum et nichilominus sanctis predicacionibus et admonicionibus reversi sunt ad cor. Longe diucius multi heretici et infideles, et qui videbantur obstinaciores Boemis, in errore perstiterunt, nec propte- 1 II Tim. III. 16. a) Interpolováno. b) In margine. 55
cium pertinent, ne inficiat, non autem prohibet instruccionem et informacionem, ex qua duplex bonum procedit. Primum, quod ille, qui perditus erat, recuperatur. Aliud, quod iam illo reconciliato, cessat timor, ne alii inficiantur. Plus rei publice prodesse ille putandus est, qui serpentem venenosum interficit, quam qui dumtaxat vitat. Unde dicit glossa in capite „Dixit apostolus“, XXIIII, q. III, quod quantum ad monicionem faciendam possum communicare cum heretico quo- ciensqumque visum fuerit, quod hoc exemplo luculenter probatur: Macharius hereticus a sancta sexta syno[do] condempnatus extitit et Rome exulatus, nichilominus sanctus papa Benedictus quotidie per XL dies mittebat (ad) a) eum Bonifacium conciliarium suum et instruebat eum commonitoriis verbis ex divina scriptura, ut habetur in c. „Convenientibus“, 1., q. VII. Eciam quibuscumque excommu- nicatis communicari non licet, nichilominus auctoritate ecclesie potest eis predicari verbum Dei et cum ipsis conversari, ad eos instruendos et convertendos, ut in c. „Responso“ et c. „Cum voluntati“ de sen. et frustra ecclesia publice oraret pro hereticis, Iudeis et infidelibus, ut viam veritatis agnoscant, si nolet eos per viros ydoneos instrui de veritate atque converti. Si angeli in celo maxime gaudent de uno peccatore penitenciam agente, et hereticus gravius aliis pecca- toribus delinquat, profecto multum merebitur, qui non solum unum hominem, sed multos populos ab errore convertere et tantum gau- dium in celestibus facere curaverit. Si ele[e mosina corporalis est tam grata Deo, si pecuniam dat, mandat bene facere hiis, qui ode- runt nos, quanto gracior sue maiestati erit ele[e mosina spiritualis, que pro conversione peccatorum impenditur? Si pium est visitare aliquem in carceribus hominem, quanto magis visitare animam a dyabolo obsessam ac ligatam! Quid aliud redolet vita Christi et sanctorum omnium, nisi conversacionem peccatorum et salutem animarum? Quid aliud resonat sacra scriptura, ut inquit apostolus:1 „Omnis scriptura divinitus inspirata utilis est ad docendum arguen- dum, corripiendum et instruendum." Sed forsitan erit,qui dicat:/ „Frustra predicabitur Boemis hereticis, Fol. 46b qui diu in pertinacia permanserunt.“ Huic respondeo, quod diutur- nitas temporis non abreviat manus Domini. Plurimi a iuventute sua peccatores lapsi diutiva consuetudine in profundum ceciderunt u) malorum et nichilominus sanctis predicacionibus et admonicionibus reversi sunt ad cor. Longe diucius multi heretici et infideles, et qui videbantur obstinaciores Boemis, in errore perstiterunt, nec propte- 1 II Tim. III. 16. a) Interpolováno. b) In margine. 55
Strana 56
rea sancti Patres zelum gerentes animarum desierunt eos hortari, instruere et cum omni diligencia ad viam veritatis reducere. Per quot non dicam annos, sed etates laborarunt sancti martires ante- quam populos gentilium ad fidem converterent, quamquam non lon- gum tempus dicendum est, quo Boemi manserunt in hoc errore, si ad alios comparentur hereticos. Vix enim quintus decimus annus elapsus est, quo regnum illud Boemie perverti cepit, sed si de Gre- corum conversione speratur, qui ultra trecentos annos a fidei veri- tate deviarunt, cur (non)a) de istis qui vix XV excedunt annos? Et [si] pro illis iam inveteratis hereticis novum indicitur concilium, cur pro istis novellis, ex quibus maius timetur periculum, non per- mittitur manere concilium ceptum et longe ante indictum? Labore- mus igitur, dum tempus habemus et speremus in Domino. Ipse est, qui, si volet, ex lapidibus suscitare homines poterit. Si quis vero est. qui hanc viam pacifice instruccionis dissuadeat, dicendum ei foret, ut ipse pugnandum cum hereticis armatus (prodeat).") Si non vult verbis agere, pugnet, si non vult pugnare, sinat alios loqui et docere. Hanc viam caritative instruccionis multa suaserunt: Primo, spes et fiducia quam merito sancta synodus in Spiritu sancto habet. Ipse enim semper in conciliis profectum fidei et salu- tem animarum promovere consuevit. Non legimus, hereses vel erro- res aliquos in ecclesia pullulasse, qui per sacra concilia extincti non fuerint. 2° Iam quinquies magni et generales exercitus manu potentissima in Boemiam frustra profecti sunt et cum confusione reversi [sunt]. Unde actum est, ut ex huiusmodi eventibus illi audacissimi, nostri vero timidissimi facti sunt, a quorum facie omnes iam fugere vi- dentur. Iam peccatis nostris exigentibus verificatume) illud in nobis videmus, quod dicitur:1) „Quomodo persequitur unus mille et duo fugabunt decem millia?“ Ex quo tociens infeliciter arma temptata sunt et iam omnis spes in expedicione bellica defecisse videtur. Quis non videat, quam tucius et utilius sit pacifica remedia que- rere, in quibus non preda, non sanguis, non mors animarum ac corporum, sed pax et utriusque hominis salus fraterna queritur caritate? 3° dubius est/ eventus belli, cum illi supramodum animosis et exerciftaltissimi[s] armis, qui sicut desperati principum in populum Fol. 47a a) Idem. b) In margine. V textu škrtnuto: Perdit. c) Orig.: exugentibus virificatum. 1Ž, 90, 7. 56
rea sancti Patres zelum gerentes animarum desierunt eos hortari, instruere et cum omni diligencia ad viam veritatis reducere. Per quot non dicam annos, sed etates laborarunt sancti martires ante- quam populos gentilium ad fidem converterent, quamquam non lon- gum tempus dicendum est, quo Boemi manserunt in hoc errore, si ad alios comparentur hereticos. Vix enim quintus decimus annus elapsus est, quo regnum illud Boemie perverti cepit, sed si de Gre- corum conversione speratur, qui ultra trecentos annos a fidei veri- tate deviarunt, cur (non)a) de istis qui vix XV excedunt annos? Et [si] pro illis iam inveteratis hereticis novum indicitur concilium, cur pro istis novellis, ex quibus maius timetur periculum, non per- mittitur manere concilium ceptum et longe ante indictum? Labore- mus igitur, dum tempus habemus et speremus in Domino. Ipse est, qui, si volet, ex lapidibus suscitare homines poterit. Si quis vero est. qui hanc viam pacifice instruccionis dissuadeat, dicendum ei foret, ut ipse pugnandum cum hereticis armatus (prodeat).") Si non vult verbis agere, pugnet, si non vult pugnare, sinat alios loqui et docere. Hanc viam caritative instruccionis multa suaserunt: Primo, spes et fiducia quam merito sancta synodus in Spiritu sancto habet. Ipse enim semper in conciliis profectum fidei et salu- tem animarum promovere consuevit. Non legimus, hereses vel erro- res aliquos in ecclesia pullulasse, qui per sacra concilia extincti non fuerint. 2° Iam quinquies magni et generales exercitus manu potentissima in Boemiam frustra profecti sunt et cum confusione reversi [sunt]. Unde actum est, ut ex huiusmodi eventibus illi audacissimi, nostri vero timidissimi facti sunt, a quorum facie omnes iam fugere vi- dentur. Iam peccatis nostris exigentibus verificatume) illud in nobis videmus, quod dicitur:1) „Quomodo persequitur unus mille et duo fugabunt decem millia?“ Ex quo tociens infeliciter arma temptata sunt et iam omnis spes in expedicione bellica defecisse videtur. Quis non videat, quam tucius et utilius sit pacifica remedia que- rere, in quibus non preda, non sanguis, non mors animarum ac corporum, sed pax et utriusque hominis salus fraterna queritur caritate? 3° dubius est/ eventus belli, cum illi supramodum animosis et exerciftaltissimi[s] armis, qui sicut desperati principum in populum Fol. 47a a) Idem. b) In margine. V textu škrtnuto: Perdit. c) Orig.: exugentibus virificatum. 1Ž, 90, 7. 56
Strana 57
nichil inter vitam mortem existimantes, a quibus, si vel semel acies nostre prosternerentur, actum esset de religione christiana. 4° quia iam principes ac populi ex tot militaribus expedicionibus exhausti sunt pecuniis et nimium non solum defatigati, sed eciam, quod deinceps timendum est, dif[fliculter ad exercitum [possunt] congregari; quod eciamsi fiat, oporteret ecclesiam, prout dignum est, plurimas pecunias contribuere, que sine magno labore et inter- vallo temporis reperiri non poterunt. Quinto infamia, quam illi heretici de episcopis et sacerdotibus nostris ubique diffundunt, divulgantes, ideo nostros non audere illis audienciam concedere, nec cum eis conferre, quia nec scirent, nec possent eorum racionibus respondere. Sexto infestacio, qua nostros catholicos cotidie heretici exagitant, destinando ad singulas civitates articulos eorum venenosos et cum omni astucia satagendo catholicos inficere. Quamobrem non parvus scrupulus iniectus cordibus popularium esse videbatur, dum tales articulos legerent et audienciam, quam illi ab ecclesia petebant, denegari perciperent. Ideo admodum sanctum et necessarium visum est hunc scrupulum ac vacillacionem tollere de mentibus hominum et ostendere confidenciam veritatis et fidei nostre offerendo illis audienciam, ut vel instruantur vel confutentur. Ex quo, etsi nil aliud secuſtulrum sit, hoc saltem lucrati sumus, quod sola huius- modi vocacionis forma catholicos multum solidare ac confirmare in fide visa est, nam omnis Germania, ut primum memoratas literas audivit, (miro)a) gaudio repleta est. Plerique illas legentes, vix pro leticia potuerunt a(c)lacrimis abstinere et quidam illas sanguine Christi, aliqui digito Spiritus sancti scriptas esse dicunt, tantam re- dolent pietatem et caritatem, laudantes et benedicentes omnes Deum, tum pro certitudine et firmitate fidei, qua vident innixam ecclesiam, tum pro caritate, quam ad reconciliandos hereticos exe[r]ceri intel- ligunt. Nec tamen propter huiusmodi vocacionem sacrum concilium alia facti remedia pretermisit, ut, si forsitan oblacio audiencie non prosit, agatur postea vi coactiva et brachio seculari. Requisiti enim sunt militares et nobiles Almanie (sic) et oblatum eis est subsidium ex- pensarum, si proxima estate velint pro tuicione fidei exercitum in Boemiam ducere, qui iam huc literas destinarunt, paratos se esse dicentes, ad hanc expedicionem suscipiendam nichil aliud prestolari, nisi quod domini electores imperii simul conveniant, quatenus, ipsis consencientibus, res tam grandis maturius concludatur. Requisitus eciam est ad eandem expedicionem illustris princeps, dominus dux a) In margine. 57
nichil inter vitam mortem existimantes, a quibus, si vel semel acies nostre prosternerentur, actum esset de religione christiana. 4° quia iam principes ac populi ex tot militaribus expedicionibus exhausti sunt pecuniis et nimium non solum defatigati, sed eciam, quod deinceps timendum est, dif[fliculter ad exercitum [possunt] congregari; quod eciamsi fiat, oporteret ecclesiam, prout dignum est, plurimas pecunias contribuere, que sine magno labore et inter- vallo temporis reperiri non poterunt. Quinto infamia, quam illi heretici de episcopis et sacerdotibus nostris ubique diffundunt, divulgantes, ideo nostros non audere illis audienciam concedere, nec cum eis conferre, quia nec scirent, nec possent eorum racionibus respondere. Sexto infestacio, qua nostros catholicos cotidie heretici exagitant, destinando ad singulas civitates articulos eorum venenosos et cum omni astucia satagendo catholicos inficere. Quamobrem non parvus scrupulus iniectus cordibus popularium esse videbatur, dum tales articulos legerent et audienciam, quam illi ab ecclesia petebant, denegari perciperent. Ideo admodum sanctum et necessarium visum est hunc scrupulum ac vacillacionem tollere de mentibus hominum et ostendere confidenciam veritatis et fidei nostre offerendo illis audienciam, ut vel instruantur vel confutentur. Ex quo, etsi nil aliud secuſtulrum sit, hoc saltem lucrati sumus, quod sola huius- modi vocacionis forma catholicos multum solidare ac confirmare in fide visa est, nam omnis Germania, ut primum memoratas literas audivit, (miro)a) gaudio repleta est. Plerique illas legentes, vix pro leticia potuerunt a(c)lacrimis abstinere et quidam illas sanguine Christi, aliqui digito Spiritus sancti scriptas esse dicunt, tantam re- dolent pietatem et caritatem, laudantes et benedicentes omnes Deum, tum pro certitudine et firmitate fidei, qua vident innixam ecclesiam, tum pro caritate, quam ad reconciliandos hereticos exe[r]ceri intel- ligunt. Nec tamen propter huiusmodi vocacionem sacrum concilium alia facti remedia pretermisit, ut, si forsitan oblacio audiencie non prosit, agatur postea vi coactiva et brachio seculari. Requisiti enim sunt militares et nobiles Almanie (sic) et oblatum eis est subsidium ex- pensarum, si proxima estate velint pro tuicione fidei exercitum in Boemiam ducere, qui iam huc literas destinarunt, paratos se esse dicentes, ad hanc expedicionem suscipiendam nichil aliud prestolari, nisi quod domini electores imperii simul conveniant, quatenus, ipsis consencientibus, res tam grandis maturius concludatur. Requisitus eciam est ad eandem expedicionem illustris princeps, dominus dux a) In margine. 57
Strana 58
Fol. 47b Burgundie, qui iam rescripsit, se missurum ambasiatores ad trac- tandum hanc rem cum concilio. Cum eciam serenissimus princeps, dominus rex Romanorum ex Urbe Romana, suscepto imperiali dya- demate, redierit, ipsum I exacte sacrum concilium obsecravit, ut, si Boemi instruccionem concilii amplecti nolint, adversus eos omnem suam potenciam excitet. Inter alias item causas, quibus sacrum (concilium)a) omni diligencia exoptat: pacem componere in regno Francie hec non ultima est, ut, placato illo preclarissimo regno, cuius principes hereditario quodam iure ad fidem tuendam et ultra mare et citra sepe numero, manu potentissima profecti sunt, chris- tianissimus rex modernus et sui barones, expediti a bellis intesti- vis, omnem suam miliciam contra Boemie hereticos convertant. Laborat eciam sacrum concilium ad pacem Polonie, ut inde presi- dium militare ad extirpandam hanc heresim haberi posset. Supplicavit pro hac eadem causa concilium sanctissimo domino nostro pape, ut literas apostolicas pro imponendo subsidio in cunctis ecclesiis concederet, ut, si ipsi heretici (omnino) redire ad gremium con- tempnant, conduci possit aliquis ex predictis vel aliis principibus potens vi armorum ad illos expugnandos. Ecce!, iam universus cognoscit orbis, sacrum concilium hoc mo- dico tempore non dormitasse, nec solum de caritativa instrucci- one, sed de aliis opſplortunis remediis cum magna diligencia co- gitasse. Postquam satis ostensum est, vocacionem Boemorum informandi causa licitam esse, et explicatis, quibus ex causis necessario vocati sint, iam videndum restat, an disputandi causa eos convenire licu- erit. Et quidem eadem racio, que vocacionem ad informandum lici- tam facit et similiter ad disputandum licitam reddet, cum huius- modi disputacio, si per ecclesiam decernatur, non ad aliud tendat, nisi ad informandum eos vel saltem ad convincendum et con- fundendum et utro videlicet sic) subest racio defendende, con- servande et augende fidei catholice, et si disputandum fuerit, eo animo et firmitate disputabit ecclesia, et eo duce et magistro, sancto videlicet Spiritu, quo disputabat beatus Stephanus cum Judeis, „Dis- putantes cum Stephano, non poterant resistere sapiencie et spiritui, quem loquebatur“ et quemadmodum beatus Paulus, de quo dicitur Act. VII.1: „Saulus loquebatur cum gentibus et disputabat cum Gre- cis“ et Act. XVII2 disputabat Paulus in synagoga cum Judeis et colentibus Deum in foro per omnes dies, quod eciam Epicurei, a) Interpolováno. 1 Act., VI. 9. 2 Ibid., XVII, 17. 58
Fol. 47b Burgundie, qui iam rescripsit, se missurum ambasiatores ad trac- tandum hanc rem cum concilio. Cum eciam serenissimus princeps, dominus rex Romanorum ex Urbe Romana, suscepto imperiali dya- demate, redierit, ipsum I exacte sacrum concilium obsecravit, ut, si Boemi instruccionem concilii amplecti nolint, adversus eos omnem suam potenciam excitet. Inter alias item causas, quibus sacrum (concilium)a) omni diligencia exoptat: pacem componere in regno Francie hec non ultima est, ut, placato illo preclarissimo regno, cuius principes hereditario quodam iure ad fidem tuendam et ultra mare et citra sepe numero, manu potentissima profecti sunt, chris- tianissimus rex modernus et sui barones, expediti a bellis intesti- vis, omnem suam miliciam contra Boemie hereticos convertant. Laborat eciam sacrum concilium ad pacem Polonie, ut inde presi- dium militare ad extirpandam hanc heresim haberi posset. Supplicavit pro hac eadem causa concilium sanctissimo domino nostro pape, ut literas apostolicas pro imponendo subsidio in cunctis ecclesiis concederet, ut, si ipsi heretici (omnino) redire ad gremium con- tempnant, conduci possit aliquis ex predictis vel aliis principibus potens vi armorum ad illos expugnandos. Ecce!, iam universus cognoscit orbis, sacrum concilium hoc mo- dico tempore non dormitasse, nec solum de caritativa instrucci- one, sed de aliis opſplortunis remediis cum magna diligencia co- gitasse. Postquam satis ostensum est, vocacionem Boemorum informandi causa licitam esse, et explicatis, quibus ex causis necessario vocati sint, iam videndum restat, an disputandi causa eos convenire licu- erit. Et quidem eadem racio, que vocacionem ad informandum lici- tam facit et similiter ad disputandum licitam reddet, cum huius- modi disputacio, si per ecclesiam decernatur, non ad aliud tendat, nisi ad informandum eos vel saltem ad convincendum et con- fundendum et utro videlicet sic) subest racio defendende, con- servande et augende fidei catholice, et si disputandum fuerit, eo animo et firmitate disputabit ecclesia, et eo duce et magistro, sancto videlicet Spiritu, quo disputabat beatus Stephanus cum Judeis, „Dis- putantes cum Stephano, non poterant resistere sapiencie et spiritui, quem loquebatur“ et quemadmodum beatus Paulus, de quo dicitur Act. VII.1: „Saulus loquebatur cum gentibus et disputabat cum Gre- cis“ et Act. XVII2 disputabat Paulus in synagoga cum Judeis et colentibus Deum in foro per omnes dies, quod eciam Epicurei, a) Interpolováno. 1 Act., VI. 9. 2 Ibid., XVII, 17. 58
Strana 59
Stoyci et pharisei dissociebant cum illo, et Act. XIXI: „Paulus cum fiducia loquebatur per tres menses, disputans et suadens de regno Dei,“ et Act. XX:2 „Paulus disputabat cum eis profecturus in crasti- num, protraxitque sermonem usque ad mediam noctem“. Sole he auctoritates ad hoc probandum satis esse deberent, sed ut polliciti sumus, per ordinem demonstremus racionibus dictisque doctorum et exemplis. Et prima racione manifestum est, quod quidquit (sic) sit ad argumen- tum fidei ortodoxe seu defensionem et elucidacionem/ veritatis seu reduccionem errancium, seu confusionem infidelium vel hereti- corum, seu confirmacionem catholicorum, adhibitis debitis circum- stanciis, id sanctum et licitum est. Sed vocacio ista disputandi causa cum hereticis Boemie ad predictam tendit, igitur sancta et licita est, utrumque horum satis supra deductum est. Que autem circumstancie requirantur, infra patebit per beatum Thomam. Item, quitquid tenetur facere prelatus erga subditos, id licitum est, sed prelatus, si petatur, tenetur reddere racionem de ea, que in eo est fide secundum illud Petri:3 „Pater, redde racionem omni pos- centi de ea, que in nobis est fide“, et sepe et non solum omni pos- centi, sed (ultro)a) tenetur erudire, instruere, docere et arguere, con- futare et convincere resistentes, ut predictum est. Cum igitur heretici Boemie ab ecclesia petant audienciam et racionem de fide, non est eis deneganda. Item, cum correccio fraterna licita sit et iussa a salutare (sic) nostro iuxta illud:4 „Si peccaverit in te frater tuus“, etc. et huius- modi disputacio ab ecclesia instituta ad correccionem fratrum nostro- rum errancium tendat, ergo licita est. Item, id licitum esse constat et necessarium, cuius transgressio peccatum inducit, sed non ex taciturnitate et silencio prelatorum. Hoc tempore supra modum lederetur fides, ipsi eciam heretici fierent proterviores ac catholici infirmiores. Ergo necessarium est frangere silencium et disputare cum eis ad instruendum vel convincendum, saltem ad confirmandum catholicos. Alioquin ipsis prelatis culpa omnis dampni, quod inde sequeretur, esset imputanda, qui non pasto- res, sed mercenarii vocandi essent. [qui veniente lupo fugiunt, et canes muti non valentes latrare, contra quos Dominus in Ezechiele5 invehit: „Non ascendistis ex adverso, neque opposuistis vos murum 1 Act. XIX, 8. 2 V. 7. 3 I Petri III, 15 4 Mat, XVIII, 15. 5 XIII, 5. a) Interpolováno. Fol. 48a 59
Stoyci et pharisei dissociebant cum illo, et Act. XIXI: „Paulus cum fiducia loquebatur per tres menses, disputans et suadens de regno Dei,“ et Act. XX:2 „Paulus disputabat cum eis profecturus in crasti- num, protraxitque sermonem usque ad mediam noctem“. Sole he auctoritates ad hoc probandum satis esse deberent, sed ut polliciti sumus, per ordinem demonstremus racionibus dictisque doctorum et exemplis. Et prima racione manifestum est, quod quidquit (sic) sit ad argumen- tum fidei ortodoxe seu defensionem et elucidacionem/ veritatis seu reduccionem errancium, seu confusionem infidelium vel hereti- corum, seu confirmacionem catholicorum, adhibitis debitis circum- stanciis, id sanctum et licitum est. Sed vocacio ista disputandi causa cum hereticis Boemie ad predictam tendit, igitur sancta et licita est, utrumque horum satis supra deductum est. Que autem circumstancie requirantur, infra patebit per beatum Thomam. Item, quitquid tenetur facere prelatus erga subditos, id licitum est, sed prelatus, si petatur, tenetur reddere racionem de ea, que in eo est fide secundum illud Petri:3 „Pater, redde racionem omni pos- centi de ea, que in nobis est fide“, et sepe et non solum omni pos- centi, sed (ultro)a) tenetur erudire, instruere, docere et arguere, con- futare et convincere resistentes, ut predictum est. Cum igitur heretici Boemie ab ecclesia petant audienciam et racionem de fide, non est eis deneganda. Item, cum correccio fraterna licita sit et iussa a salutare (sic) nostro iuxta illud:4 „Si peccaverit in te frater tuus“, etc. et huius- modi disputacio ab ecclesia instituta ad correccionem fratrum nostro- rum errancium tendat, ergo licita est. Item, id licitum esse constat et necessarium, cuius transgressio peccatum inducit, sed non ex taciturnitate et silencio prelatorum. Hoc tempore supra modum lederetur fides, ipsi eciam heretici fierent proterviores ac catholici infirmiores. Ergo necessarium est frangere silencium et disputare cum eis ad instruendum vel convincendum, saltem ad confirmandum catholicos. Alioquin ipsis prelatis culpa omnis dampni, quod inde sequeretur, esset imputanda, qui non pasto- res, sed mercenarii vocandi essent. [qui veniente lupo fugiunt, et canes muti non valentes latrare, contra quos Dominus in Ezechiele5 invehit: „Non ascendistis ex adverso, neque opposuistis vos murum 1 Act. XIX, 8. 2 V. 7. 3 I Petri III, 15 4 Mat, XVIII, 15. 5 XIII, 5. a) Interpolováno. Fol. 48a 59
Strana 60
Fol. 48b pro domo Israel, ut staretis in prelio in die Domini“, que ad propo- situm optime deducit beatus Gregorius! in pastorali, et habetur XLIII di. c. „Sit rector“. Item disputare cum hereticis ad defendendam fidei veritatem est confiteri Christum coram hominibus. Qui hoc agit, meritum expectat, et qui me erubuerit, erubescam et ego illum.2 Preterea si omni iure licet vim vi repellere, cur non licet verba blasfemie (sic) verbis veritatis disputando retundere? Si licet indicere adversus hereticos bellum, ubi imminet periculum mortis ex utraque parte, cur non licet indicere certamen pacifice disputacionis, in qua huiusmodi [non solum] tenetur, sed speratur animarum salus? Si licet effundere sanguinem pro fidei defensione, cur similiter non licet et verba? Si licet captum hereticum vexare et eius carnem affligere et tandem curie seculari ad ultimum supplicium tradere, ne alios inficiat, et, ut aliis metus/ inferratur, cur non licet secum loqui, respondere et replicare, „ut convertatur et vivat?“ Sed etsi omnes Boemos in carcere reclusos haberemus, et ipsi ad nos dicerent: „Cur nos captivos detinetis, facimus ut iussit Christus, Johannis VI3: „Ni- si manducaveritis carnem filii hominis et biberitis eius sanguinem, non habebitis vitam in vobis. Declarate, verba hec aliter intelligi debere!“ Numquid ecclesia silebit, numquid ipsos negliget, an potius eos mori permittet in dampnacionem animarum suarum? Eiusmodi instruccio- nem solet adhibere ecclesia, pia mater, que numquam claudit gre- mium redeunti antequam tradat hereticos curie seculari. Et [si] hoc fit hereticis captis, quanto magis his, qui cottlidie pullulant et alios inficiunt, de quibus satis formidari potest, ne postea capiant nos. Ita per XL dies continuos erga Macharium hereticum dampnatum actum fuisse, supra memoratum est. Supra dicte raciones eodem modo militant sive heretici, cum quibus disputatur, fuerint prius dampnati sive non, cum utroque animas lucrifacere teneamur, ymo cum ipsis dampnatis eo confidencius disputari potest, quo clarius convinci atque confundi valent.4 Explicit tractatus super iustificacione vocacionis Boemorum facte a sacro Basiliensi concilio, anno Verbi incarnati 1431, mensis Octo- bris die 14. 1 Srov. Migne, PL., 77, 30. 2 Cf Luc., IX, 26. 3 V. 56. 4 Vypouštím následující snůšku citátů mluvících ve prospěch disputací s he- retiky. 60
Fol. 48b pro domo Israel, ut staretis in prelio in die Domini“, que ad propo- situm optime deducit beatus Gregorius! in pastorali, et habetur XLIII di. c. „Sit rector“. Item disputare cum hereticis ad defendendam fidei veritatem est confiteri Christum coram hominibus. Qui hoc agit, meritum expectat, et qui me erubuerit, erubescam et ego illum.2 Preterea si omni iure licet vim vi repellere, cur non licet verba blasfemie (sic) verbis veritatis disputando retundere? Si licet indicere adversus hereticos bellum, ubi imminet periculum mortis ex utraque parte, cur non licet indicere certamen pacifice disputacionis, in qua huiusmodi [non solum] tenetur, sed speratur animarum salus? Si licet effundere sanguinem pro fidei defensione, cur similiter non licet et verba? Si licet captum hereticum vexare et eius carnem affligere et tandem curie seculari ad ultimum supplicium tradere, ne alios inficiat, et, ut aliis metus/ inferratur, cur non licet secum loqui, respondere et replicare, „ut convertatur et vivat?“ Sed etsi omnes Boemos in carcere reclusos haberemus, et ipsi ad nos dicerent: „Cur nos captivos detinetis, facimus ut iussit Christus, Johannis VI3: „Ni- si manducaveritis carnem filii hominis et biberitis eius sanguinem, non habebitis vitam in vobis. Declarate, verba hec aliter intelligi debere!“ Numquid ecclesia silebit, numquid ipsos negliget, an potius eos mori permittet in dampnacionem animarum suarum? Eiusmodi instruccio- nem solet adhibere ecclesia, pia mater, que numquam claudit gre- mium redeunti antequam tradat hereticos curie seculari. Et [si] hoc fit hereticis captis, quanto magis his, qui cottlidie pullulant et alios inficiunt, de quibus satis formidari potest, ne postea capiant nos. Ita per XL dies continuos erga Macharium hereticum dampnatum actum fuisse, supra memoratum est. Supra dicte raciones eodem modo militant sive heretici, cum quibus disputatur, fuerint prius dampnati sive non, cum utroque animas lucrifacere teneamur, ymo cum ipsis dampnatis eo confidencius disputari potest, quo clarius convinci atque confundi valent.4 Explicit tractatus super iustificacione vocacionis Boemorum facte a sacro Basiliensi concilio, anno Verbi incarnati 1431, mensis Octo- bris die 14. 1 Srov. Migne, PL., 77, 30. 2 Cf Luc., IX, 26. 3 V. 56. 4 Vypouštím následující snůšku citátů mluvících ve prospěch disputací s he- retiky. 60
Strana 61
GAUFREDI, ABBATIS LIRINENSIS „LIBELLUS CONTRA ERRO- RES SEU LIBELLUM FAMOSUM BOHEMORUM“. Bibliothèque nationale, Paris, Ms. latin No. 1506 (A). Bibl. mazarine. Ms. No. 1683 (B). Prologus. PRO laboribus multis, pro moribus castis,a) pro actibus eciam strenuis, viro honore et commendacione digno, magistro Nicolao de Capella, in divinis humanisque legibus potenter erudito, ecclesie beatissimi Martini Turonensisb) canonico ac scolastico. Gaufredus, Dei tolle- rancia abbas Lirinensis,) inter decretorum doctores novissimus, bac- calarius in theologia, sempiterne salutis effectum. Cum vestri pii desiderii felici consummacione ex intimis cordis medullis et totali mentis annisu non quas debeo, sed quas valeo, debitas vobis refero graciarum acciones, quia non immemor antique nostre amicicie inter nos Christo medio ab ineunte etate contracte, vestrad gracia me dignatus estis in hoc longinca regione! proiectum personaliter visitare et adversus diras, quas pertuli corporis et anime passiones dulcia consolacionis remedia adhibere. In vestro autem disgressu recolo de manu vestra me recipisse quoddam transsumptum vel exemplar epistole seu, ut verius dicam, libelli famosi, quemadmodum asseritur, pro parte populi Bohemorume) ad diversa mundi loca desti- nati. Cuius perlecto tenore et in archanis cordis propensius revoluto, duplici animus meus urgetur affectu, admiracionis pariter et doloris, dum elevata mentis acie considero populum precioso Christi sanguine redemptum in tam profundum iniquitatis baratrum incidisse, ut pro suis crudelibus et inauditis homicidiis colorandis, suisque sacrilegiis et ecclesiarum violacionibus, aliisque per eos notorie commissis sceleribus paliandis, sane doctrine adversantes pertinaciter asserere dicatur, opiniones non solum erroneas, sed eciam temerarias et in- sanas et a multis, ut opinor, eciam infidelibus soli racioni naturali inherentibus reprobandas.") Sed hanc meam in hac parte admiracionem, et si non dolorem, aliquantulum mitigat et reprimit considerata illius Fol. 126a" a) A, B. In margine: LXI di. „Miramur." b) A, B. De sancto Martino habes de renunciacionibus, „Nisi“ c. „Pridem“. c) A, B. De monasterio Lirinensi Gregorius in registro. d) B. Vestri gracia. e) A, B. Propter libellum famosum incurrunt in penam excommunicacionis; caput de libello famoso „Vel si quis“ V, q. 1. quasi per totum. f) A, B. Iuxta c. „Secuti“, 2, q. 7. B. — Boemorum. 61
GAUFREDI, ABBATIS LIRINENSIS „LIBELLUS CONTRA ERRO- RES SEU LIBELLUM FAMOSUM BOHEMORUM“. Bibliothèque nationale, Paris, Ms. latin No. 1506 (A). Bibl. mazarine. Ms. No. 1683 (B). Prologus. PRO laboribus multis, pro moribus castis,a) pro actibus eciam strenuis, viro honore et commendacione digno, magistro Nicolao de Capella, in divinis humanisque legibus potenter erudito, ecclesie beatissimi Martini Turonensisb) canonico ac scolastico. Gaufredus, Dei tolle- rancia abbas Lirinensis,) inter decretorum doctores novissimus, bac- calarius in theologia, sempiterne salutis effectum. Cum vestri pii desiderii felici consummacione ex intimis cordis medullis et totali mentis annisu non quas debeo, sed quas valeo, debitas vobis refero graciarum acciones, quia non immemor antique nostre amicicie inter nos Christo medio ab ineunte etate contracte, vestrad gracia me dignatus estis in hoc longinca regione! proiectum personaliter visitare et adversus diras, quas pertuli corporis et anime passiones dulcia consolacionis remedia adhibere. In vestro autem disgressu recolo de manu vestra me recipisse quoddam transsumptum vel exemplar epistole seu, ut verius dicam, libelli famosi, quemadmodum asseritur, pro parte populi Bohemorume) ad diversa mundi loca desti- nati. Cuius perlecto tenore et in archanis cordis propensius revoluto, duplici animus meus urgetur affectu, admiracionis pariter et doloris, dum elevata mentis acie considero populum precioso Christi sanguine redemptum in tam profundum iniquitatis baratrum incidisse, ut pro suis crudelibus et inauditis homicidiis colorandis, suisque sacrilegiis et ecclesiarum violacionibus, aliisque per eos notorie commissis sceleribus paliandis, sane doctrine adversantes pertinaciter asserere dicatur, opiniones non solum erroneas, sed eciam temerarias et in- sanas et a multis, ut opinor, eciam infidelibus soli racioni naturali inherentibus reprobandas.") Sed hanc meam in hac parte admiracionem, et si non dolorem, aliquantulum mitigat et reprimit considerata illius Fol. 126a" a) A, B. In margine: LXI di. „Miramur." b) A, B. De sancto Martino habes de renunciacionibus, „Nisi“ c. „Pridem“. c) A, B. De monasterio Lirinensi Gregorius in registro. d) B. Vestri gracia. e) A, B. Propter libellum famosum incurrunt in penam excommunicacionis; caput de libello famoso „Vel si quis“ V, q. 1. quasi per totum. f) A, B. Iuxta c. „Secuti“, 2, q. 7. B. — Boemorum. 61
Strana 62
Fol. 126b' populi stolida ingenii obstusio et incorrupta morum barbaries ab universis aliis nacionibus fidei soliditate, acumine ingenii ac morum honestate vigentibus procul dubio confutanda. Nam, ut multorum tide dignorum, qui inter eos fuere conversati, testimonio didici, po- pulus ille hebes sensu, rudis ingenio, obscurus intellectu, voce bo- vinus, sermone barbarus, ipsa eciam corporis forma aliis dissimilis, morum qualitate deformis, merito videtur equiparandus illi stul- to/ populo qui habitabat in Sichimis, quem inter ceteros et pre ceteris rex sapiensa) vilipendit dicens:1 „Duas gentes odivit anima mea, tercia non est gens, quam oderim qui sedent in monte Seir et Philistiim“ et „Stultus qui habitat in Sichimis“,2 et forte non sine rei ac no- minis consonancia a „boando“,b) quod est proprium pecoris, dicti sunt „Boemi". Non est ergo mirum, si plebs illa feralis ferales ac beluinas sequitur opiniones. Illorum tamen est dolendum perdicione, c) qui cum post et tantas talesd) perpetratas iniquitates debuissent ad dignos penitencie recurrere fructus et ab ipsa, quam tam enormiter offenderunt ecclesiam humiliter veniam postulare. E contrario „co- gitaverunt et locuti sunt nequiciam, iniquitatem in excelso locuti sunt“,3 ac posuerunt in celum os suum, et contra illius consilium qui „dixit iniquis: „Nolite inique agere“ et delinquentibus: „Noliie exaltare cornu“,4 suos notorios ac manifestos errores et horrores non currant corrigere,e) sed, quod peius est, eis pertinaciter inherentes, hos co- nantur defendere, populosque fideles satagunt in ipsam, quam sibi fecerunt, paraverunt et inciderunt dampnacionis foveam impellere. Notorium est enim, prout eciam non negant, quod ipsi ecclesias et monasteria tam virorum quam mulierum destruxerunt, sacerdotes, religiosasque personas scelestis ac cruentis manibus trucidarunt, f) nulli parcentes sexui vel etati, et tam clericorum quam laicorum multum sanguinem effuderunt, loca ipsa divino cultui mancipata temerare ac poluere presumpserunt, et post tot et tantas atrocitates a) A, B. ECc. VI. b) A, B. Non consonat re iusti de donacionibus, § „Aliam“ et a propria signi- ficacione vocabuli, licet arguere, lex 2., § „Appellata“. c) B. Perdicioni. d) B. Tantas et tales. e) A, B. In margine: „Propterea sunt reales heretici, ut 24., q. ultima, c. „Qui in ecclesia“ et c. „Se“, et nihil est eis licitum possidere, 23., q. 5. „Si vos“, 2., q. 7, c. 1 et 2. f) A, B. In margine: „Propterea incurrunt in penam juris 7., q. 4., c. „Omnis“ et c. „Se et quasi“ per totum...“ Eccl. 50, 28. 2 Tamže. 3 Z. 72, 8. Ž. 74, 2. 62
Fol. 126b' populi stolida ingenii obstusio et incorrupta morum barbaries ab universis aliis nacionibus fidei soliditate, acumine ingenii ac morum honestate vigentibus procul dubio confutanda. Nam, ut multorum tide dignorum, qui inter eos fuere conversati, testimonio didici, po- pulus ille hebes sensu, rudis ingenio, obscurus intellectu, voce bo- vinus, sermone barbarus, ipsa eciam corporis forma aliis dissimilis, morum qualitate deformis, merito videtur equiparandus illi stul- to/ populo qui habitabat in Sichimis, quem inter ceteros et pre ceteris rex sapiensa) vilipendit dicens:1 „Duas gentes odivit anima mea, tercia non est gens, quam oderim qui sedent in monte Seir et Philistiim“ et „Stultus qui habitat in Sichimis“,2 et forte non sine rei ac no- minis consonancia a „boando“,b) quod est proprium pecoris, dicti sunt „Boemi". Non est ergo mirum, si plebs illa feralis ferales ac beluinas sequitur opiniones. Illorum tamen est dolendum perdicione, c) qui cum post et tantas talesd) perpetratas iniquitates debuissent ad dignos penitencie recurrere fructus et ab ipsa, quam tam enormiter offenderunt ecclesiam humiliter veniam postulare. E contrario „co- gitaverunt et locuti sunt nequiciam, iniquitatem in excelso locuti sunt“,3 ac posuerunt in celum os suum, et contra illius consilium qui „dixit iniquis: „Nolite inique agere“ et delinquentibus: „Noliie exaltare cornu“,4 suos notorios ac manifestos errores et horrores non currant corrigere,e) sed, quod peius est, eis pertinaciter inherentes, hos co- nantur defendere, populosque fideles satagunt in ipsam, quam sibi fecerunt, paraverunt et inciderunt dampnacionis foveam impellere. Notorium est enim, prout eciam non negant, quod ipsi ecclesias et monasteria tam virorum quam mulierum destruxerunt, sacerdotes, religiosasque personas scelestis ac cruentis manibus trucidarunt, f) nulli parcentes sexui vel etati, et tam clericorum quam laicorum multum sanguinem effuderunt, loca ipsa divino cultui mancipata temerare ac poluere presumpserunt, et post tot et tantas atrocitates a) A, B. ECc. VI. b) A, B. Non consonat re iusti de donacionibus, § „Aliam“ et a propria signi- ficacione vocabuli, licet arguere, lex 2., § „Appellata“. c) B. Perdicioni. d) B. Tantas et tales. e) A, B. In margine: „Propterea sunt reales heretici, ut 24., q. ultima, c. „Qui in ecclesia“ et c. „Se“, et nihil est eis licitum possidere, 23., q. 5. „Si vos“, 2., q. 7, c. 1 et 2. f) A, B. In margine: „Propterea incurrunt in penam juris 7., q. 4., c. „Omnis“ et c. „Se et quasi“ per totum...“ Eccl. 50, 28. 2 Tamže. 3 Z. 72, 8. Ž. 74, 2. 62
Strana 63
per eos, ut premittitur, attemptatas iuxta prophetel vocem a) „frons mulieris meretricis factus est“, illis „noluerunt erubescere“ I nec ad penitencie lamenta redire. Quinymo, ut ait idem propheta,2 b) „confusione non sunt confusi et erubescere nescierunt“, sed dampnatis ac dampnandis assercionibus nituntur suas in hac parte malicias colorare,«) contra quorum asserciones aliqua scribere sub vestra et veritatis correccione disposui, ne tam nephandos errores conniven- tibus oculis videar pertransisse, allegaciones seu connotaciones, ne verborum sensum impediant non in linea, sed in margine signaturus et per paucas, nam, ut audio, populus ille Iudaico imbutus spiritu, soli litteràli adherens sensui sanctorum doctorum ab ecclesia appro- batorum exposiciones non admittit. Prout ex ipsius libelli continencia elicere potui,d) ipse populus Boemorum presupponit, quod sacerdotes eorum erant mali et pec- catores, et propterea asserunt, quod licuit eis ipsos occidere, eccle- sias et monasteria destruere, quemadmodum et fecerunt. Nunc ergo, licet absens corpore, presens tamen spiritu more poetico te alloquor: „Generacio prava atque perversa,“ 3 popule stulte et insipiens, ut primo te apostolica feriam sentencia: 4 „Tu quis es, qui judicas alienum servum?e) Suo domino stat aut cadit,“ vel iuxta alium apostolum:51) „Tu quis es, qui iudicas proximum tuum?“ g) Nam qui detrahit fratri aut qui iudicat fratrem, detrahit legi et iu- dicat legem, si autem iudicas legem, non es factor legis, sed iudex. Unus est (enim) legislator et iudex, qui potest perdere et liberare h) aut iuxta illam evangelicam parabolam:6 „Quid vides festucam in oculo fratris tui, trabem autem,i) qui in oculo tuo est, non conside- 1) ras?“ Ut quid vis tu ante tempus iudicare, falcem tuam mittere Fol. 126b“ 1 Jer. III, 3. 2 Jer. VI, 15. 3 Ž. 77, 8. 4 Rom., XIV, 4. 5 Jac. IV, 13. 6 Luc. VI, 41. a) A in margine, B interpolováno: „Regum, 3.“ b) A in margine, B interpolováno: „O. c." c) A, B in margine „Et ob hoc tamquam reales heretici sunt excommunicati cum omnibus eorum fautoribus et omnia eorum bona confiscata. De hereticis „Excommunicamus“ et c „Cum secundum.“ d) A, B. Primus error Bohemorum e) A B. 2., q. 1. „Multi“ et c. „Deus omnipotens“ in fine, 2., q. 7 „Accusacio.“. B: Na druhé straně in margine: „10, 14.“ f) B tamže: Jacobi 4. g B: proximum (suum) tuum. h) A, B in marg : „Luc. 6. 1) B. Luc. 6. Na druhé straně in margine: I., q. 1. „Multi“. j) B. mittens 63
per eos, ut premittitur, attemptatas iuxta prophetel vocem a) „frons mulieris meretricis factus est“, illis „noluerunt erubescere“ I nec ad penitencie lamenta redire. Quinymo, ut ait idem propheta,2 b) „confusione non sunt confusi et erubescere nescierunt“, sed dampnatis ac dampnandis assercionibus nituntur suas in hac parte malicias colorare,«) contra quorum asserciones aliqua scribere sub vestra et veritatis correccione disposui, ne tam nephandos errores conniven- tibus oculis videar pertransisse, allegaciones seu connotaciones, ne verborum sensum impediant non in linea, sed in margine signaturus et per paucas, nam, ut audio, populus ille Iudaico imbutus spiritu, soli litteràli adherens sensui sanctorum doctorum ab ecclesia appro- batorum exposiciones non admittit. Prout ex ipsius libelli continencia elicere potui,d) ipse populus Boemorum presupponit, quod sacerdotes eorum erant mali et pec- catores, et propterea asserunt, quod licuit eis ipsos occidere, eccle- sias et monasteria destruere, quemadmodum et fecerunt. Nunc ergo, licet absens corpore, presens tamen spiritu more poetico te alloquor: „Generacio prava atque perversa,“ 3 popule stulte et insipiens, ut primo te apostolica feriam sentencia: 4 „Tu quis es, qui judicas alienum servum?e) Suo domino stat aut cadit,“ vel iuxta alium apostolum:51) „Tu quis es, qui iudicas proximum tuum?“ g) Nam qui detrahit fratri aut qui iudicat fratrem, detrahit legi et iu- dicat legem, si autem iudicas legem, non es factor legis, sed iudex. Unus est (enim) legislator et iudex, qui potest perdere et liberare h) aut iuxta illam evangelicam parabolam:6 „Quid vides festucam in oculo fratris tui, trabem autem,i) qui in oculo tuo est, non conside- 1) ras?“ Ut quid vis tu ante tempus iudicare, falcem tuam mittere Fol. 126b“ 1 Jer. III, 3. 2 Jer. VI, 15. 3 Ž. 77, 8. 4 Rom., XIV, 4. 5 Jac. IV, 13. 6 Luc. VI, 41. a) A in margine, B interpolováno: „Regum, 3.“ b) A in margine, B interpolováno: „O. c." c) A, B in margine „Et ob hoc tamquam reales heretici sunt excommunicati cum omnibus eorum fautoribus et omnia eorum bona confiscata. De hereticis „Excommunicamus“ et c „Cum secundum.“ d) A, B. Primus error Bohemorum e) A B. 2., q. 1. „Multi“ et c. „Deus omnipotens“ in fine, 2., q. 7 „Accusacio.“. B: Na druhé straně in margine: „10, 14.“ f) B tamže: Jacobi 4. g B: proximum (suum) tuum. h) A, B in marg : „Luc. 6. 1) B. Luc. 6. Na druhé straně in margine: I., q. 1. „Multi“. j) B. mittens 63
Strana 64
Fol.127a in mensem alienam,a) cum nullam in hac parte tibi possis de iure vendicare potestatem, divinum tibi usurpas iudicium, vis nempe se- parare/ granum a palea, zizaniam a tritico, oves ab [hjedis, bonos pisces a malis vel, ut clarius loquar, reprobos ab electis, quod re- servatum est in consummacione seculi, cum, Domino iubente, exi- bunt angeli et separabunt malos de medio iustorum, cum dixerit messoribus, id est angelis :1 „Colligite zizaniam et alligate ea in fasci- culos ad comburendum, triticum autem congregate in horreum meum,“ b) et hoc tempore messis, videlicet in fine mundi et non ante et tunc unusquisque onus suum portabit.“) Quamd) in hac parte presumpcionis audaciam Augustinus2 ve- hementer admirando detestatur dicens in libro de baptismo:e) „Quan- tus arrogancie tumor, quanta humilitatis et levitatis oblivio et arro- gancie, quanta iactancia, ut quis se posse credat facere quod nec apo- stolis concessit Dominus, ut zizania scilicet a frumento putet se posse discernere?“ Cuius sentencie Gregorius) aplaudit, cum dicit:3 „Hic presens vita, que inter celum et infernum sita est, sicut in medio sub- stit, ita utrarumque parcium cives communiter admittit,8) quos tamen sancta ecclesia nunc indiscrete suscipit, postmodum in egressione dis- cernet. Si igitur boni estis in hac vita quamdiu subsistitis, equani- miter tolerate malos, nam quisquis malos non tolerat, ipse sibi per intoleranciam testis est, quia bonus non est.“ Hec Gregorius. Si ergo sacra exhibenten) Scriptura non dicet tibi iudicare proximum tuum, quanto minus magistrum tuum? Si prohiberis de tuo equali iudi- care, numquid tu permitteris contra superiorem tuum sentenciam iudicii dare? Audi, quod dicit ille iudex vivorum et mortuorum et princeps regum terre:4 „Nolite,“ inquit „iudicare et non iudicabi- mini.") „Nolite condempnare et non condempnabimini,“k) quia, ut ali- bi dixit:5 „Non est discipulus super magistrum necl) servus/ ma- a) A, B in margine: 7., q. 3 „Scriptum est,“ 28. di. „Consulendum.“ b) A, B in margine: 23., q. 1., §. 1. Item cum paterfamilias. c) A, B. 23., q. 4. „Forte." d) B. Tuam. e) A, B in margine: Augustinus. B: „C. quantus“, 23, q. 1. f) B in marg.: Gregorius. g) A, B in marg.: 23., q. 1. „Hec autem.“ h) B. prohibente. i) A, B in marg.: 96. di. „Quis dubitet“ in auctoritatem. de nupciis, § „Si vero“. j) A, B in marg.: Luc. 6. k) A, B in marg.: C. „Oves“, c. „Laici“, 2., q. 1. 1) B. neque. 1 Mat. XIII, 30. 2 Migne, PL., 43, 165. Fol. 127 a' 3 4 Luc. VI, 37. 5 Mat. X, 24. 64
Fol.127a in mensem alienam,a) cum nullam in hac parte tibi possis de iure vendicare potestatem, divinum tibi usurpas iudicium, vis nempe se- parare/ granum a palea, zizaniam a tritico, oves ab [hjedis, bonos pisces a malis vel, ut clarius loquar, reprobos ab electis, quod re- servatum est in consummacione seculi, cum, Domino iubente, exi- bunt angeli et separabunt malos de medio iustorum, cum dixerit messoribus, id est angelis :1 „Colligite zizaniam et alligate ea in fasci- culos ad comburendum, triticum autem congregate in horreum meum,“ b) et hoc tempore messis, videlicet in fine mundi et non ante et tunc unusquisque onus suum portabit.“) Quamd) in hac parte presumpcionis audaciam Augustinus2 ve- hementer admirando detestatur dicens in libro de baptismo:e) „Quan- tus arrogancie tumor, quanta humilitatis et levitatis oblivio et arro- gancie, quanta iactancia, ut quis se posse credat facere quod nec apo- stolis concessit Dominus, ut zizania scilicet a frumento putet se posse discernere?“ Cuius sentencie Gregorius) aplaudit, cum dicit:3 „Hic presens vita, que inter celum et infernum sita est, sicut in medio sub- stit, ita utrarumque parcium cives communiter admittit,8) quos tamen sancta ecclesia nunc indiscrete suscipit, postmodum in egressione dis- cernet. Si igitur boni estis in hac vita quamdiu subsistitis, equani- miter tolerate malos, nam quisquis malos non tolerat, ipse sibi per intoleranciam testis est, quia bonus non est.“ Hec Gregorius. Si ergo sacra exhibenten) Scriptura non dicet tibi iudicare proximum tuum, quanto minus magistrum tuum? Si prohiberis de tuo equali iudi- care, numquid tu permitteris contra superiorem tuum sentenciam iudicii dare? Audi, quod dicit ille iudex vivorum et mortuorum et princeps regum terre:4 „Nolite,“ inquit „iudicare et non iudicabi- mini.") „Nolite condempnare et non condempnabimini,“k) quia, ut ali- bi dixit:5 „Non est discipulus super magistrum necl) servus/ ma- a) A, B in margine: 7., q. 3 „Scriptum est,“ 28. di. „Consulendum.“ b) A, B in margine: 23., q. 1., §. 1. Item cum paterfamilias. c) A, B. 23., q. 4. „Forte." d) B. Tuam. e) A, B in margine: Augustinus. B: „C. quantus“, 23, q. 1. f) B in marg.: Gregorius. g) A, B in marg.: 23., q. 1. „Hec autem.“ h) B. prohibente. i) A, B in marg.: 96. di. „Quis dubitet“ in auctoritatem. de nupciis, § „Si vero“. j) A, B in marg.: Luc. 6. k) A, B in marg.: C. „Oves“, c. „Laici“, 2., q. 1. 1) B. neque. 1 Mat. XIII, 30. 2 Migne, PL., 43, 165. Fol. 127 a' 3 4 Luc. VI, 37. 5 Mat. X, 24. 64
Strana 65
ior domino suo.“a) Et apostolus ait: 1 „ Qui iudicat me, Dominus est." Esto igitur sine preiudicio, quod sacerdotes tue regionis forent mali, utpote similes tibi,b) et sic verificetur ille sermo propheticus:2 „Erit sicut populus, sic sacerdos.“c) Et quia sacerdotes tui non aliunde quam ex tuis filiis a tuo venenato germine naturaliter procreati nos- cuntur assumpti, procedat alia Scripture sacre3 sentencia:d) „Ex radice colubri nascitur regulus,“ et quod per sapientem4 dicitur filii abhominacionum sunt filii peccatorum et tamen cum semine illorum assiduitas opprobrii. Numquid tamen tibi licuit eos propria auctoritate perimere aut ecclesias ac monasteria propter eorum culpam destruere?e) Nonne legisti,5 quia quicumque effuderit humanum sanguinem, fun- detur sanguis eius? Et in utroque Testamento, novo scilicet et veteri, negativum habes preceptum :6 „Non occides!“ Numquid Christus Ju- dam occidit? Christus enim non solum impium illum traditorem pa- cienter toleravit,7 sed eciam hunc in collegio apostolorum suorum adesse permisit,") potestatem solvendi et ligandi, predicandi, miracula operandi, sicut aliis apostolis, eidem concessit, eumque sui corporis et sanguinis sacramento cibavit, et secundum aliquorum sanctorum doctorum fidem, ne a Petro vel aliquo aliorum discipulorum Christum vehementer amancium occideretur, hunc prodicionis malum cogitan- tem publicare noluit, nobis prebens exemplum, quod malos sacerdotes nostros non licet occidere, sed quamdiu a Domino et eius ecclesia tolerantur,g) debemus eis humiliter ac reverenter obedire, et in hoc co- piosa merces apud Dominum acquiritur, cum pro illius reverencia vi- lis et contemptibilis servus/ honoratur. Unde ipse Salvator noster, cuius omnis accio nostra diciturh) esse instruccio, quamvis scribas et phariseos, ceterosque illius temporis sacerdotes reprobos esse sci- ret et pessimos, nullum tamen ipsorum interfecit aut interfici precepit, sed pocius eis reverenciam et honorem exhibuit ac exhiberi mandavit, Fol. 127 b' a A, B: Mt. X, Lu 6. b) B similes (similes) tibi. c) A, B. Jsa. 24 dA, B. Ecci. 41, 56. di. „Si gens Anglorum." e, A, B. Ad hoc 23., q 5., c. „Si non licet“ circa medium, et c. „Miles“. f) A, B. In c. „Christus“, 1., q. 1., „Tu bonus“, 23., q. 4. g) A, B. C „Quid ergo“, 24, q. 4., c. „Sacerdotibus,“ 11., q. 1. h B debet esse A, B in marg.: 2., q. 1., „Deus omnipotens“. i) A, B: 93 di. „Dominus noster.“ 1 I Cor , IV, 4. 2 Is, XXIV, 2. 3 Is. XXIV. 2. 4 Ecci. XLI, 8. 5 Gen. IX, 6. 6 Exod., XX, 13. 7 Srov. Migne, P. L., 33, 329. 65
ior domino suo.“a) Et apostolus ait: 1 „ Qui iudicat me, Dominus est." Esto igitur sine preiudicio, quod sacerdotes tue regionis forent mali, utpote similes tibi,b) et sic verificetur ille sermo propheticus:2 „Erit sicut populus, sic sacerdos.“c) Et quia sacerdotes tui non aliunde quam ex tuis filiis a tuo venenato germine naturaliter procreati nos- cuntur assumpti, procedat alia Scripture sacre3 sentencia:d) „Ex radice colubri nascitur regulus,“ et quod per sapientem4 dicitur filii abhominacionum sunt filii peccatorum et tamen cum semine illorum assiduitas opprobrii. Numquid tamen tibi licuit eos propria auctoritate perimere aut ecclesias ac monasteria propter eorum culpam destruere?e) Nonne legisti,5 quia quicumque effuderit humanum sanguinem, fun- detur sanguis eius? Et in utroque Testamento, novo scilicet et veteri, negativum habes preceptum :6 „Non occides!“ Numquid Christus Ju- dam occidit? Christus enim non solum impium illum traditorem pa- cienter toleravit,7 sed eciam hunc in collegio apostolorum suorum adesse permisit,") potestatem solvendi et ligandi, predicandi, miracula operandi, sicut aliis apostolis, eidem concessit, eumque sui corporis et sanguinis sacramento cibavit, et secundum aliquorum sanctorum doctorum fidem, ne a Petro vel aliquo aliorum discipulorum Christum vehementer amancium occideretur, hunc prodicionis malum cogitan- tem publicare noluit, nobis prebens exemplum, quod malos sacerdotes nostros non licet occidere, sed quamdiu a Domino et eius ecclesia tolerantur,g) debemus eis humiliter ac reverenter obedire, et in hoc co- piosa merces apud Dominum acquiritur, cum pro illius reverencia vi- lis et contemptibilis servus/ honoratur. Unde ipse Salvator noster, cuius omnis accio nostra diciturh) esse instruccio, quamvis scribas et phariseos, ceterosque illius temporis sacerdotes reprobos esse sci- ret et pessimos, nullum tamen ipsorum interfecit aut interfici precepit, sed pocius eis reverenciam et honorem exhibuit ac exhiberi mandavit, Fol. 127 b' a A, B: Mt. X, Lu 6. b) B similes (similes) tibi. c) A, B. Jsa. 24 dA, B. Ecci. 41, 56. di. „Si gens Anglorum." e, A, B. Ad hoc 23., q 5., c. „Si non licet“ circa medium, et c. „Miles“. f) A, B. In c. „Christus“, 1., q. 1., „Tu bonus“, 23., q. 4. g) A, B. C „Quid ergo“, 24, q. 4., c. „Sacerdotibus,“ 11., q. 1. h B debet esse A, B in marg.: 2., q. 1., „Deus omnipotens“. i) A, B: 93 di. „Dominus noster.“ 1 I Cor , IV, 4. 2 Is, XXIV, 2. 3 Is. XXIV. 2. 4 Ecci. XLI, 8. 5 Gen. IX, 6. 6 Exod., XX, 13. 7 Srov. Migne, P. L., 33, 329. 65
Strana 66
predicavit et docuit dicens:1 „Super cathedram Moysi sederunt scribe et pharisei, omnia quecumque dixerint vobis servate et facite,“a) unde et leproso seu leprosis quos sanavit, precepit dicens:2 Ite, ostendite vos sacerdotibus". Et si forte dicis,b) quod sacerdotes tui malum tibi prebent exemplum, quia dicunt et non faciunt, et ita tibi preiudicant, respondeo c) „Paratum habes remedium ex ipso evangelico textu,3 cum subditur: „Secundum opera eorum nolite facere.“d) Sed adhuc forsan declinabis cor tuum in verba malicie „ad ex- cusandas excusaciones in peccatis“, et dices:e) „In preceptis Domini ambulare desidero, peccata vitare cupio, sed propter sacerdotum meorum culpam, qui contra precepta Dei faciunt, ipsa Dei precepta non agnosco. Ego laycus et illiteratus inter virtutes et vicia discer- nere nescio.“1) Si hoc dicis, evangelico te aggredior loquendi modo, s) de ore tuo te iudico. Serve nequam, sacerdotum tuorum vicia co- gnoscis et reprehendis et tua propria fingis ignorare? Eorum peccata tanto odio persequeris, ut eciam velis perimere personas!h) Ergo, que sunt vitanda peccata perpendis et agnoscis, si eos contra Dei precepta facere, ut premittitur, affirmas, profecto convinceris, quia ipsa Dei precepta, que, ut asseris, illi contempnunt, non ignoras. Crassa igitur est et supina ista tue ignorancie excusacio et te po- cius accusat quam excusat.) Propterea si saperes et de tua pro- pria salute sollicitus esses, in te pocius quam in aliis peccata et vicia persequi studeres, quia non te reputo sancciorem discipulo illo, quem propter specialem castimonie prerogativam specialiter di- ligebat Jhesus,4 qui ait:) „Si dicimus, quod peccatum non habemus, ipsi nos seducimus et veritas in nobis non est.“ Nec poterunt aliena tibi peccata nocere, quia verax est qui dicit:5 „Filius non portabit iniquitatem patris, et pater non portabit iniquitatem filii. Iusticia iusti “k) super eum erit, et impietas impii erit super eum. 1 Mat XXIII, 2. 2 Luc, XVII. 14. 3 Mat, XXIII, 3. 4 I Jo, 1, 8 5 Ezech., XVIII, 20. a) A, B. Mt. 23. b) A, B: „Obieccio Bohemorum“. c) B: Responsio. d) A, B: C „Significastis“ et c. „Non quales“ 1., q. 1. e) A, B: Obieccio Bohemorum. f) A. B: Contra eos facit 1., q. 4., c. „Ignorancia“, et c. „Se“. g) A, B: Solucio. h) A, B: Contra 86 di „Odio“. i) A, B Fundatum de iure et facsti] ignofrancia], licet nec supina et licet re- gula. § „Sed iuris“. j) A, B: De penitencia di. 2., „Ubi“. Item secundum. k) A, B: C. „Non nocet“, 2. c. „Dominus“ in fine 1., q. 1. 66
predicavit et docuit dicens:1 „Super cathedram Moysi sederunt scribe et pharisei, omnia quecumque dixerint vobis servate et facite,“a) unde et leproso seu leprosis quos sanavit, precepit dicens:2 Ite, ostendite vos sacerdotibus". Et si forte dicis,b) quod sacerdotes tui malum tibi prebent exemplum, quia dicunt et non faciunt, et ita tibi preiudicant, respondeo c) „Paratum habes remedium ex ipso evangelico textu,3 cum subditur: „Secundum opera eorum nolite facere.“d) Sed adhuc forsan declinabis cor tuum in verba malicie „ad ex- cusandas excusaciones in peccatis“, et dices:e) „In preceptis Domini ambulare desidero, peccata vitare cupio, sed propter sacerdotum meorum culpam, qui contra precepta Dei faciunt, ipsa Dei precepta non agnosco. Ego laycus et illiteratus inter virtutes et vicia discer- nere nescio.“1) Si hoc dicis, evangelico te aggredior loquendi modo, s) de ore tuo te iudico. Serve nequam, sacerdotum tuorum vicia co- gnoscis et reprehendis et tua propria fingis ignorare? Eorum peccata tanto odio persequeris, ut eciam velis perimere personas!h) Ergo, que sunt vitanda peccata perpendis et agnoscis, si eos contra Dei precepta facere, ut premittitur, affirmas, profecto convinceris, quia ipsa Dei precepta, que, ut asseris, illi contempnunt, non ignoras. Crassa igitur est et supina ista tue ignorancie excusacio et te po- cius accusat quam excusat.) Propterea si saperes et de tua pro- pria salute sollicitus esses, in te pocius quam in aliis peccata et vicia persequi studeres, quia non te reputo sancciorem discipulo illo, quem propter specialem castimonie prerogativam specialiter di- ligebat Jhesus,4 qui ait:) „Si dicimus, quod peccatum non habemus, ipsi nos seducimus et veritas in nobis non est.“ Nec poterunt aliena tibi peccata nocere, quia verax est qui dicit:5 „Filius non portabit iniquitatem patris, et pater non portabit iniquitatem filii. Iusticia iusti “k) super eum erit, et impietas impii erit super eum. 1 Mat XXIII, 2. 2 Luc, XVII. 14. 3 Mat, XXIII, 3. 4 I Jo, 1, 8 5 Ezech., XVIII, 20. a) A, B. Mt. 23. b) A, B: „Obieccio Bohemorum“. c) B: Responsio. d) A, B: C „Significastis“ et c. „Non quales“ 1., q. 1. e) A, B: Obieccio Bohemorum. f) A. B: Contra eos facit 1., q. 4., c. „Ignorancia“, et c. „Se“. g) A, B: Solucio. h) A, B: Contra 86 di „Odio“. i) A, B Fundatum de iure et facsti] ignofrancia], licet nec supina et licet re- gula. § „Sed iuris“. j) A, B: De penitencia di. 2., „Ubi“. Item secundum. k) A, B: C. „Non nocet“, 2. c. „Dominus“ in fine 1., q. 1. 66
Strana 67
Aliam fortasse assumes excusandi formam,a) quam plures alii qui catholici dicuntur, frequenter arripiunt, videlicet: „Scio, quod ego multipliciter pecco, sepe sepius contra Dei precepta ago, sed peccata mea levia sunt comparacione peccatorum episcoporum, prelatorum, sacerdotum, religiosorum et aliarum ecclesiasticarum personarum, qui in maioribus dignitatibus constituti, michi bene agendi prebere debent exemplum, ac racione ordinis, gradus seu professionis magis sunt astricti, quam ego laicus illiteratus et privata persona.“b) Sed, obsecro, attende,«) tu quicunque ille es, qui talia in corde tuo meditaris et agnosce, quia secundum veridicam doctorum de- terminacionem quantitas culparum, quantum ad iudicium ecclesie triumphantis, non tantum attenditur circa ordinem, gradum, digni- tatem seu professionem, sed pocius attenditur iuxta quantitatem contemptus et secundum quod peccator habet voluntatem magis fir- matam in peccato, et ideo si laicus peccatd cum maiori contemptu et cum firmiori proposito persistendi in peccato, ceteris paribus gravius peccat, quam clericus in eodem genere peccati, ymo, ut estimo, raro contingit, quod homo ecclesiasticus sive religiosa per- sona, que timet Deum et habet periciam scripturarum, peccet ex contemptu, sed pocius aut ex vehemencia/ temptacionis vel assi- duitate male consuetudinis seu infirmate natore iuxta dictum apostoli Jacobil in primo capitulo „a sua propria concupiscencia astractus (sic) et illectus“, et hoc non sine remorsu consciencie et cum proposito penitendi et abstinendi quandoque a peccato ac veniam promerendi; et tales circumstancie alleviantes multum diminuunt de quantitate culpe.e) Nec te moneat, quod communiter dicitur, videlicet quod peccare sub spe venie est species peccati in Spiritum sanctum, quia illud excedit, quando aliquis peccat sub spe obtinendi ve- niam a Dominos) sine penitencia et in peccato perseverando, quasi iusticie Dei illudere videatur, quod muitum aggravat peccatum,) sed Fol. 128 a a) B: Obieccio b) A, B: Ista fundant se super hoc quod dicit lex, quia augetur peccatum dignitate potestatis, finis de re militari, lex Omne“, § „Augetur“ et de peniten- cia di 5. „Consideret“, sed Glossa ibi sol it contrarium. c) B: Solucio. d) A, B: Hoc tenet glossa in c. „Homo christianus“, 40. di. et Gofffredus] in summa de penitencia et remissione. e) A, B: In glossa finali, c. „Non afferamus“ 24., q. 1. f) B: procedit. g) A, B: Quomodo peccare sub specie venie est species peccati in Spiritum sanctum, et quomodo non. h) A, B: Hoc tenet Thomas, secunda secunde, q. 21., art. 2. in solucione ultimi articuli. 1I, 14. 67
Aliam fortasse assumes excusandi formam,a) quam plures alii qui catholici dicuntur, frequenter arripiunt, videlicet: „Scio, quod ego multipliciter pecco, sepe sepius contra Dei precepta ago, sed peccata mea levia sunt comparacione peccatorum episcoporum, prelatorum, sacerdotum, religiosorum et aliarum ecclesiasticarum personarum, qui in maioribus dignitatibus constituti, michi bene agendi prebere debent exemplum, ac racione ordinis, gradus seu professionis magis sunt astricti, quam ego laicus illiteratus et privata persona.“b) Sed, obsecro, attende,«) tu quicunque ille es, qui talia in corde tuo meditaris et agnosce, quia secundum veridicam doctorum de- terminacionem quantitas culparum, quantum ad iudicium ecclesie triumphantis, non tantum attenditur circa ordinem, gradum, digni- tatem seu professionem, sed pocius attenditur iuxta quantitatem contemptus et secundum quod peccator habet voluntatem magis fir- matam in peccato, et ideo si laicus peccatd cum maiori contemptu et cum firmiori proposito persistendi in peccato, ceteris paribus gravius peccat, quam clericus in eodem genere peccati, ymo, ut estimo, raro contingit, quod homo ecclesiasticus sive religiosa per- sona, que timet Deum et habet periciam scripturarum, peccet ex contemptu, sed pocius aut ex vehemencia/ temptacionis vel assi- duitate male consuetudinis seu infirmate natore iuxta dictum apostoli Jacobil in primo capitulo „a sua propria concupiscencia astractus (sic) et illectus“, et hoc non sine remorsu consciencie et cum proposito penitendi et abstinendi quandoque a peccato ac veniam promerendi; et tales circumstancie alleviantes multum diminuunt de quantitate culpe.e) Nec te moneat, quod communiter dicitur, videlicet quod peccare sub spe venie est species peccati in Spiritum sanctum, quia illud excedit, quando aliquis peccat sub spe obtinendi ve- niam a Dominos) sine penitencia et in peccato perseverando, quasi iusticie Dei illudere videatur, quod muitum aggravat peccatum,) sed Fol. 128 a a) B: Obieccio b) A, B: Ista fundant se super hoc quod dicit lex, quia augetur peccatum dignitate potestatis, finis de re militari, lex Omne“, § „Augetur“ et de peniten- cia di 5. „Consideret“, sed Glossa ibi sol it contrarium. c) B: Solucio. d) A, B: Hoc tenet glossa in c. „Homo christianus“, 40. di. et Gofffredus] in summa de penitencia et remissione. e) A, B: In glossa finali, c. „Non afferamus“ 24., q. 1. f) B: procedit. g) A, B: Quomodo peccare sub specie venie est species peccati in Spiritum sanctum, et quomodo non. h) A, B: Hoc tenet Thomas, secunda secunde, q. 21., art. 2. in solucione ultimi articuli. 1I, 14. 67
Strana 68
Fol. 128 a peccare cum proposito penitendi et sic veniam obtinendi non est species peccati in Spiritum sanctum, sed est circumstancia allevi- ans culpe gravitatem, quia ex hoc constat, quod peccator habet voluntatem minus firmatam in peccato; propterea dicebat Augusti- nus,1 quod Adam minus peccavit, quia cum spe venie peccavit. Et hoc modo arbitror peccare multas honestas ac religiosas personas magis quam ex contemptu, secus autem, ut plurimum accidere po- test in laicis, qui cum tanta exultacione et obstinacione peccant, ut non solum inde erubescant, sed eciam de peccatis suis glorientur et publice se iactent, aliosque diiudicent atque despiciant, quemad- modum faciunt isti Boemi quibus bene congruit illa prophetica2 re- prehencio (sic):a) „Peccatum suum sicut Sodoma predicarunt, nec absconderunt.“ Hii sunt „qui letantur b'3 cum male fecerint et exultant in rebus pessimis, quorum vie perverse et infames gressus eorum“, et quia se laicos esse considerant, de peccatis suis magnis modi- cam faciunt conscienciam, sed personarum ecclesiasticarum peccata pocius quam sua propria discussiunt (sic)e) non absque ingenti erro- rislaberinto (sic), arbitrantes peccata/ suaaliorum consideracione effici leviora, cum tamen phariseus ille bona opera fecerat et de hoc gracias Deo agebat, iustificatus apud Deum non fuit pro eo, quia publicanum peccatorem in sui comparacione contempsit, Et in hoc duplici se iniquitatis vinculo invovunt, peccatum videlicet commit- tendo et contra Dei preceptum non solum proximos, sed quod peius est, superiores temere iudicando, non attendentes quod per beatum Gregorium4 in moralibus dicitur:d) „Quia rectores habent iudicem suum, magna cautela est subditorum non temere vitam iudicare re- gencium, nevee) enim frustra per semetipsum Dominus aes nummula- riorum fudit et cathedras vendencium columbas evertit,? nimirum sig- nans, quia per magistros quidam vitam iudicat plebium, sed per se- metipsum facta examinat magistrorum.“ Constat ergo, quod dignitas, sciencia, professio et hiis similia, que sunt dona Dei et de genere bonorum, non augent tantum culpam, sed pocius contemptus, et ob hoc beatus Anselmusg) variis probat exemplis,5 quod monachus 1?. 2 Is. III, 9. 3 Prov. II, 14 15. ?) 5 Migne, P L., 159, 654-655. a) A, B: Jsa. 3. b) A, B. Proverbiorum, 2. c) B. discuciunt. d) A, B: Gregorius. e) B. neque. f) A, B. C. „Accusantem“, 2., q. 1. 4 g) A, B. Libro de similitudinibus. 68
Fol. 128 a peccare cum proposito penitendi et sic veniam obtinendi non est species peccati in Spiritum sanctum, sed est circumstancia allevi- ans culpe gravitatem, quia ex hoc constat, quod peccator habet voluntatem minus firmatam in peccato; propterea dicebat Augusti- nus,1 quod Adam minus peccavit, quia cum spe venie peccavit. Et hoc modo arbitror peccare multas honestas ac religiosas personas magis quam ex contemptu, secus autem, ut plurimum accidere po- test in laicis, qui cum tanta exultacione et obstinacione peccant, ut non solum inde erubescant, sed eciam de peccatis suis glorientur et publice se iactent, aliosque diiudicent atque despiciant, quemad- modum faciunt isti Boemi quibus bene congruit illa prophetica2 re- prehencio (sic):a) „Peccatum suum sicut Sodoma predicarunt, nec absconderunt.“ Hii sunt „qui letantur b'3 cum male fecerint et exultant in rebus pessimis, quorum vie perverse et infames gressus eorum“, et quia se laicos esse considerant, de peccatis suis magnis modi- cam faciunt conscienciam, sed personarum ecclesiasticarum peccata pocius quam sua propria discussiunt (sic)e) non absque ingenti erro- rislaberinto (sic), arbitrantes peccata/ suaaliorum consideracione effici leviora, cum tamen phariseus ille bona opera fecerat et de hoc gracias Deo agebat, iustificatus apud Deum non fuit pro eo, quia publicanum peccatorem in sui comparacione contempsit, Et in hoc duplici se iniquitatis vinculo invovunt, peccatum videlicet commit- tendo et contra Dei preceptum non solum proximos, sed quod peius est, superiores temere iudicando, non attendentes quod per beatum Gregorium4 in moralibus dicitur:d) „Quia rectores habent iudicem suum, magna cautela est subditorum non temere vitam iudicare re- gencium, nevee) enim frustra per semetipsum Dominus aes nummula- riorum fudit et cathedras vendencium columbas evertit,? nimirum sig- nans, quia per magistros quidam vitam iudicat plebium, sed per se- metipsum facta examinat magistrorum.“ Constat ergo, quod dignitas, sciencia, professio et hiis similia, que sunt dona Dei et de genere bonorum, non augent tantum culpam, sed pocius contemptus, et ob hoc beatus Anselmusg) variis probat exemplis,5 quod monachus 1?. 2 Is. III, 9. 3 Prov. II, 14 15. ?) 5 Migne, P L., 159, 654-655. a) A, B: Jsa. 3. b) A, B. Proverbiorum, 2. c) B. discuciunt. d) A, B: Gregorius. e) B. neque. f) A, B. C. „Accusantem“, 2., q. 1. 4 g) A, B. Libro de similitudinibus. 68
Strana 69
in peccatum lapsus, si penituerit, facilius invenit misericordiam apud Deum, quam laycus vel secularis, quia professio et alia bona que fecit pro Dei amore non debent sibi esse nociva, verumptamen quia de quanti tate contemptus, qui latet in animo, non constat ecclesie mi- litanti, que simpliciter non iudicat de occultis, propterea magis pre- sumitur contra illos, qui sunt in maioribus dignitatibus constituti et eos iudicat amplius esse puniendos, licet aliter sit in iudicio ecclesie triumphantis. Et sic omnes auctoritates, que videntur dicere contrarium, debent intelligi secundum iudicium ecclesie militantis, quod pauci advertunt et ob hoc multi in erroris abyssum dilabuntur. Idem ex illius libelli inspeccione colligitur, quod prefati Boemi innunt/ non esse obediendum pape, episcopis vel aliis ecclesi- arum prelatis, nisi fuerint sancti et iusti,a) ipsosque aliter non posse excommunicare, indulgencias dare vel alia sacramenta ministrare, et an fuerint iusti et sancti, hoc suo arbitrio videntur reservare. Quod quam sit falsum, quam temerarium et insanum asserere,b) sa- tis ex hiis, que supra scripta sunt, possunt apparere cuilibet intu- enti ex eo maxime, quia ipse Dominus noster Jhesus Christus de ipsis perversis sacerdotibus ad turbas et ad discipulos suos lo- quens,1 precipiendo dicit:) „Omnia quecumque dixerint vobis servate et facite.“d) Et beatus Petrus,2 1. Petri, 2.e) admonebat servos subici dominis non solum bonis et modestis, sed eciam discolis, affirmans, hoc esse graciam in Christo Jhesu Domino nostro. Beatus eciam Paulus,3 vas eleccionis et doctor gencium, cum recto veritatis iudi- cio principi sacerdotum iniquo et reprobo dixisset:f) „Percuciet te Dominus, paries dealbata, quia tu sedens iudicas me secundum legem et contra legem iubes me percuti?“ A circumstantibus reprehensus, quia principi maldixisset,“g) humiliter respondit dicens:4 „Nesciebam, fratres, quia princeps sacerdotum esset." Scriptum Exodi 225 est enim: „Principi populi tui non maledices.“ Super hoc eciam patens habe- mus exemplum in Saul et David qui iuxta beatum Gregoriumh) in Fol. 128b' a) A, B. Secundus error Bohemorum. b) A, B. Impugnacio. c) A, B. C Non quales“, 1., q. 1. d) A, B. Mat. 23 e) B. Et beatus Petrus (prima Petri, 2.) admonebat... f) A, B. Act. 23. g) B. principi sacerdotum maledixisset. h) A, B. Gregorius in pastorali. 1 Mat., XXIII, 3. 2 II, 13 3 Act., XXIII, 3. 4 Act., XXIII, 5. 5 XхII, 28. 69
in peccatum lapsus, si penituerit, facilius invenit misericordiam apud Deum, quam laycus vel secularis, quia professio et alia bona que fecit pro Dei amore non debent sibi esse nociva, verumptamen quia de quanti tate contemptus, qui latet in animo, non constat ecclesie mi- litanti, que simpliciter non iudicat de occultis, propterea magis pre- sumitur contra illos, qui sunt in maioribus dignitatibus constituti et eos iudicat amplius esse puniendos, licet aliter sit in iudicio ecclesie triumphantis. Et sic omnes auctoritates, que videntur dicere contrarium, debent intelligi secundum iudicium ecclesie militantis, quod pauci advertunt et ob hoc multi in erroris abyssum dilabuntur. Idem ex illius libelli inspeccione colligitur, quod prefati Boemi innunt/ non esse obediendum pape, episcopis vel aliis ecclesi- arum prelatis, nisi fuerint sancti et iusti,a) ipsosque aliter non posse excommunicare, indulgencias dare vel alia sacramenta ministrare, et an fuerint iusti et sancti, hoc suo arbitrio videntur reservare. Quod quam sit falsum, quam temerarium et insanum asserere,b) sa- tis ex hiis, que supra scripta sunt, possunt apparere cuilibet intu- enti ex eo maxime, quia ipse Dominus noster Jhesus Christus de ipsis perversis sacerdotibus ad turbas et ad discipulos suos lo- quens,1 precipiendo dicit:) „Omnia quecumque dixerint vobis servate et facite.“d) Et beatus Petrus,2 1. Petri, 2.e) admonebat servos subici dominis non solum bonis et modestis, sed eciam discolis, affirmans, hoc esse graciam in Christo Jhesu Domino nostro. Beatus eciam Paulus,3 vas eleccionis et doctor gencium, cum recto veritatis iudi- cio principi sacerdotum iniquo et reprobo dixisset:f) „Percuciet te Dominus, paries dealbata, quia tu sedens iudicas me secundum legem et contra legem iubes me percuti?“ A circumstantibus reprehensus, quia principi maldixisset,“g) humiliter respondit dicens:4 „Nesciebam, fratres, quia princeps sacerdotum esset." Scriptum Exodi 225 est enim: „Principi populi tui non maledices.“ Super hoc eciam patens habe- mus exemplum in Saul et David qui iuxta beatum Gregoriumh) in Fol. 128b' a) A, B. Secundus error Bohemorum. b) A, B. Impugnacio. c) A, B. C Non quales“, 1., q. 1. d) A, B. Mat. 23 e) B. Et beatus Petrus (prima Petri, 2.) admonebat... f) A, B. Act. 23. g) B. principi sacerdotum maledixisset. h) A, B. Gregorius in pastorali. 1 Mat., XXIII, 3. 2 II, 13 3 Act., XXIII, 3. 4 Act., XXIII, 5. 5 XхII, 28. 69
Strana 70
Fol. 122b. suo pastoralil malorum prelatorum et bonorum subditorum tenent figuram. Nam quamvis Saul, per quem figurantur mali prelati, per- versus esset, adeo derelictus atque reprobatus et a maligno spiritu pro sua nequicia exagitatus, David tamen, per quem boni subditi designantur, ei humiliter atque fideliter obediebat in tantum, ut de ipso David Jonatas patri suo Saul diceret: „Quis enim in omnibus, sicut David fidelis inventus est in regno tuo egrediens et regregiens et pergens ad imperium regis?“2/ Et quamvis Saul iniquo odio et iniusta de causa hostiliter et cum proposito occidendi persequere- tur David et multis vicibus in manibus ipsius David incidisset, ita ut posset eum libere interficere, David tamen noluit mittere manum in Christum Domini, sed dixit:3 „Propicius sit michi Deus, non faciam hanc rem Domino meo, Christo Domini, ut mittam in eum manum meam.“ Et quasi se interrogaretur: Quare hunc virum pesti- lentem, a Deo reprobatum, te hostiliter sine causa persequentem, tu qui iustus es et sanctus propheta et a Deo in regem electus et de mandato Domini iam inunctus, non audaciter interficis et tronum regni, quod Dei ordinacione tibi debetur, non ascendis?“ Tali igitur quasi tacite questioni respondendo subiunxit, quoniam Christus Do- mini est, ac si aperte dicat:a) „Virum hunc malum ac perver- sumb) scio, eum dignum fore morte cognosco, sed propter reveren- ciam sacre unccionis, quam accepit, manum meam in eum mittere recuso.“ Quod valde confundit Boemorum truculentam rabiem, qui christos Domini, id est presbyteros sive sacerdotes, qui dominicum corpus conficiendi a Deo per ordinatoris medium una cum sacra unccione acceperunt potestatem, impudenter et irreverenter sacrilegis mamibus occiderunt et non unum solum. sed plures et in ommbus hiis, ut dicitur:4 „Non est adversus furor eorum, sed ad peiora fa- cienda adhuc manus eorum extenta“. Propterea convenit illis, quod scriptum est:) „Maledicta ira eorum quia pertinax et indignacio eorum quia dura,“5 et quod per prophetamô interminatur:d) „Ve genti peccatrici, populo gravi iniquitate, semini nequam, filiis sceleratis, quia vere tot facinora comſmlittendo dereliquerunt Dominum, blasphe- maverunt sanctum Israel, alienati sunt retrorsum. 1 Srov. Migne, P L., 77, 17. 2 1 Reg, XXII, 14. 3 I Reg. XXIV, 7. 4 Is., IX, 12. 5 Gen, 49, 7. 6 Is. I, 4. a) A, B. In c. „Dominus“, circa medium, 1, q. 1. b) B. atque perversum. c) A, B. Isa. 1. d) A, B. Genesis, 49. 70
Fol. 122b. suo pastoralil malorum prelatorum et bonorum subditorum tenent figuram. Nam quamvis Saul, per quem figurantur mali prelati, per- versus esset, adeo derelictus atque reprobatus et a maligno spiritu pro sua nequicia exagitatus, David tamen, per quem boni subditi designantur, ei humiliter atque fideliter obediebat in tantum, ut de ipso David Jonatas patri suo Saul diceret: „Quis enim in omnibus, sicut David fidelis inventus est in regno tuo egrediens et regregiens et pergens ad imperium regis?“2/ Et quamvis Saul iniquo odio et iniusta de causa hostiliter et cum proposito occidendi persequere- tur David et multis vicibus in manibus ipsius David incidisset, ita ut posset eum libere interficere, David tamen noluit mittere manum in Christum Domini, sed dixit:3 „Propicius sit michi Deus, non faciam hanc rem Domino meo, Christo Domini, ut mittam in eum manum meam.“ Et quasi se interrogaretur: Quare hunc virum pesti- lentem, a Deo reprobatum, te hostiliter sine causa persequentem, tu qui iustus es et sanctus propheta et a Deo in regem electus et de mandato Domini iam inunctus, non audaciter interficis et tronum regni, quod Dei ordinacione tibi debetur, non ascendis?“ Tali igitur quasi tacite questioni respondendo subiunxit, quoniam Christus Do- mini est, ac si aperte dicat:a) „Virum hunc malum ac perver- sumb) scio, eum dignum fore morte cognosco, sed propter reveren- ciam sacre unccionis, quam accepit, manum meam in eum mittere recuso.“ Quod valde confundit Boemorum truculentam rabiem, qui christos Domini, id est presbyteros sive sacerdotes, qui dominicum corpus conficiendi a Deo per ordinatoris medium una cum sacra unccione acceperunt potestatem, impudenter et irreverenter sacrilegis mamibus occiderunt et non unum solum. sed plures et in ommbus hiis, ut dicitur:4 „Non est adversus furor eorum, sed ad peiora fa- cienda adhuc manus eorum extenta“. Propterea convenit illis, quod scriptum est:) „Maledicta ira eorum quia pertinax et indignacio eorum quia dura,“5 et quod per prophetamô interminatur:d) „Ve genti peccatrici, populo gravi iniquitate, semini nequam, filiis sceleratis, quia vere tot facinora comſmlittendo dereliquerunt Dominum, blasphe- maverunt sanctum Israel, alienati sunt retrorsum. 1 Srov. Migne, P L., 77, 17. 2 1 Reg, XXII, 14. 3 I Reg. XXIV, 7. 4 Is., IX, 12. 5 Gen, 49, 7. 6 Is. I, 4. a) A, B. In c. „Dominus“, circa medium, 1, q. 1. b) B. atque perversum. c) A, B. Isa. 1. d) A, B. Genesis, 49. 70
Strana 71
In hoc eciam, quod virtutem sacramentorum meritis ministrorum attribuunt, quanta sint / digni reprehensione, quantum a veritate longinqui, quam ingenti falsitate seducti, nullus sane mentis igno- rat. Illum errorem incurrunt, quem beatus Gregoriusa) hiis verbis reprehendit:1 „Multi“, inquit,b) „secularium hominum, cum plus sacer- dotum vitam, quam suam discuciunt, in magnum contempcionis di- vinorum sacramentorum crimen incurrunt. Magna enim trabe vulne- ratos habentes oculos, eamque negligentes festucam, temere in aliorum conspiciunt oculis, quam dum incaute festinant avellere, erroris in foveam dilabuntur, minus quidem consiaerantes, quod non eos sacer- dotum vita lederet, si ipsis bonis sacerdotum admonicionibus aurem accomodarent, sed dum ypocritarum more plus illorum famam vel vite negligencias quam propriam vitam diiudicant, spernunt sancta monita et spiritualia dona. Unde fit, ut non solum ab eis dicta re- spuant, sed (quod est deterius) divina eciam precepta contempnant, ut nec corporis et sanguinis Domini nostri Jhesu Christi communionem eorum ministerio confectam assumant, putantes, hanc minus esse sancti- ficatam, si illorum fiat officio, quorum vita eorum oculis videtur ignobilis. Heu! in quam magnum laqueum incidunt, ut divina et oc- culta mysteria plus ab aliis sanctificata posse fieri credant, cum unus et idem Spiritus sanctus in ecclesia diffusa per totum orbem terrarum incomprehensibiliter ea mysteria) et occulte atque invisibili- ter et operando sanctificet et benedicendo benedicat.“ Et sequitur aliquibus interpositis: „Sive ergo per bonos, sive per malos ministros intra ecclesiam dispensentur, sacramenta tamen sunt, quia Spiritus sanctus mysticed) illa vivificat, cum apostolico quondam in tempore visibilibus apparebat operibus, nec bonorum meritis dispensatorum ampliantur, neci malorum actenuantur, quia neque qui plantat est aliquid, neque qui rigat, sed qui incrementum dat, Deus.“ Hec Gre- gorius. Idem eciam tenet ibi de omnibus aliis sacramentis et sacerdota- libus officis, cui concordant doctores sancti Augustinus, Jeronymus, Ambrosius, quorum auctoritates in libro decretorume) habentur an- notate, quas hic de verbo ad verbum inserere gracia brevitatis obmitto. Insaniunt igitur Boemi, dum dicunt, papam vel alios ecclesie prelatos, quamvis forte peccatores, ea que ad officium sacerdotale spectant, exercere non posse, et dum pertinaciter recusant, eis hu- a) A, B. Gregorius b) A, B 1., q. 1. „Multi“. c) A, B. misteria d) A, B. mistice. e) A, B C. „Intra catholicam“, 2. sex, c. „Se“ 1., q. 1. 1?. Fol. 129a' Fol. 129a" 71
In hoc eciam, quod virtutem sacramentorum meritis ministrorum attribuunt, quanta sint / digni reprehensione, quantum a veritate longinqui, quam ingenti falsitate seducti, nullus sane mentis igno- rat. Illum errorem incurrunt, quem beatus Gregoriusa) hiis verbis reprehendit:1 „Multi“, inquit,b) „secularium hominum, cum plus sacer- dotum vitam, quam suam discuciunt, in magnum contempcionis di- vinorum sacramentorum crimen incurrunt. Magna enim trabe vulne- ratos habentes oculos, eamque negligentes festucam, temere in aliorum conspiciunt oculis, quam dum incaute festinant avellere, erroris in foveam dilabuntur, minus quidem consiaerantes, quod non eos sacer- dotum vita lederet, si ipsis bonis sacerdotum admonicionibus aurem accomodarent, sed dum ypocritarum more plus illorum famam vel vite negligencias quam propriam vitam diiudicant, spernunt sancta monita et spiritualia dona. Unde fit, ut non solum ab eis dicta re- spuant, sed (quod est deterius) divina eciam precepta contempnant, ut nec corporis et sanguinis Domini nostri Jhesu Christi communionem eorum ministerio confectam assumant, putantes, hanc minus esse sancti- ficatam, si illorum fiat officio, quorum vita eorum oculis videtur ignobilis. Heu! in quam magnum laqueum incidunt, ut divina et oc- culta mysteria plus ab aliis sanctificata posse fieri credant, cum unus et idem Spiritus sanctus in ecclesia diffusa per totum orbem terrarum incomprehensibiliter ea mysteria) et occulte atque invisibili- ter et operando sanctificet et benedicendo benedicat.“ Et sequitur aliquibus interpositis: „Sive ergo per bonos, sive per malos ministros intra ecclesiam dispensentur, sacramenta tamen sunt, quia Spiritus sanctus mysticed) illa vivificat, cum apostolico quondam in tempore visibilibus apparebat operibus, nec bonorum meritis dispensatorum ampliantur, neci malorum actenuantur, quia neque qui plantat est aliquid, neque qui rigat, sed qui incrementum dat, Deus.“ Hec Gre- gorius. Idem eciam tenet ibi de omnibus aliis sacramentis et sacerdota- libus officis, cui concordant doctores sancti Augustinus, Jeronymus, Ambrosius, quorum auctoritates in libro decretorume) habentur an- notate, quas hic de verbo ad verbum inserere gracia brevitatis obmitto. Insaniunt igitur Boemi, dum dicunt, papam vel alios ecclesie prelatos, quamvis forte peccatores, ea que ad officium sacerdotale spectant, exercere non posse, et dum pertinaciter recusant, eis hu- a) A, B. Gregorius b) A, B 1., q. 1. „Multi“. c) A, B. misteria d) A, B. mistice. e) A, B C. „Intra catholicam“, 2. sex, c. „Se“ 1., q. 1. 1?. Fol. 129a' Fol. 129a" 71
Strana 72
Fol. 129b militer ac reverenter obedire. Et circa hec multum deberent advertere domini imperator, reges, duces, comites, barones, milites, iudices, rectores, alieque brachii secularis potestates, quia si predicta vulgaris plebis assercio procederet, ut videlicet non sit pape vel aliis ecclesie prelatis obediencia prestanda, nisi fuerint iusti et sancti, eadem posset racione concludi,a) non esse parendum potestatibus seculari- bus, nisi in quantum forent veri et efficaces iusticie ministri. Certis- simum est enim, quod sicut ecclesie prelati sunt deputati ad di- reccionem et ministerium in spiritualibus, ita eciam potestates se- culares ordinantur ad utilitatem publicam et iusticie ministracionem in temporalibus, ut videlicet iuris precepta custodiantur, que sunt hec: honeste vivere, alterum non ledere, ius suum unicuique tribu- ere,b) unde Jeronymusl super Jeremiam:) „Regum est proprium fa- cere iudicium et iusticiam, et liberare de manu calumpniancium vi oppressos, peregrino pupilloved) et vidue, que facilius opprimuntur a potentibus, prebere auxilium, et ut curam divinorum preceptorum maio- rem iniceret, ait::) „Nolite contristrare, ut non solum eripiatis, sed ne paciamini contristari, sanguinem innocentem non effundatis in loco isto,“ et paulo post: „Si,“ inquit, „hoc feceritis, o, reges luda, tenebitis pristinam potestatem!“ Cui concordat optime textus sacri canonis2 dicens: „Boni principis est ecclesias contritas atque concissas restaurare novasque edificare, Dei sacerdotes honorare atque tueri. Unde sanctos apostolos1) eorumque successores sub divina con- testacione constitutos precepisse legimus, non debere fieri persecuciones nec inferri fluctuaciones, nec invidere laborantibus in agro dominico, nec expelli eterni regis dispensatores", et iuxta apostoli Petri testimo- nium potestates seculares ordinantur ad vindictam malefactorum, a) A, B. Iuxta c. „Inter corporalia“, de translacione episcoporum. b) A, B. De tribus preceptis jurisnatur alis. c) A, B. Jeronimus. d) B pupilloque. e) A, B. In c. „Regum“, 23., q. 4. f) A, B. 96. di „Boni“. 1 Migne, PL, 24, 811. Citát zkomolen: „Regum autem proprium est facere ju- dicium et iusticiam, et liberare de manu calumniatorum, et peregrino, pupilloque et viduae (qui facilius opprimuntur a potentibus) praebere auxilium. Et ut curam eis praeceptorum Dei maiorem iniiceret, intulit: „Nolite contristrari“, ut non so- lum non eripiatis, sed ne patiamini quidem per vestram conniventiam ab aliis contristrari: „Et sanguinem innocentem non effundatis in loco isto.“ Homicidas enim et sacrilegos et venenarios punire, non est effusio sanguinis, sed legum ministerium. Si, inquit, haec feceritis, o reges Juda, tenebitis pristinam potesta- tem, et cum ambitione ingrediemini portas Jerusalem." 2 c. XVI, 96. Boni principis est ac religiosi ecclesias contritas atque conscissas restaurare, novas aedificare et Dei sacerdotes honorare atque tueri Unde sanctos apostolos eorumque successores sub divina contestatione constituisse legimus... 72
Fol. 129b militer ac reverenter obedire. Et circa hec multum deberent advertere domini imperator, reges, duces, comites, barones, milites, iudices, rectores, alieque brachii secularis potestates, quia si predicta vulgaris plebis assercio procederet, ut videlicet non sit pape vel aliis ecclesie prelatis obediencia prestanda, nisi fuerint iusti et sancti, eadem posset racione concludi,a) non esse parendum potestatibus seculari- bus, nisi in quantum forent veri et efficaces iusticie ministri. Certis- simum est enim, quod sicut ecclesie prelati sunt deputati ad di- reccionem et ministerium in spiritualibus, ita eciam potestates se- culares ordinantur ad utilitatem publicam et iusticie ministracionem in temporalibus, ut videlicet iuris precepta custodiantur, que sunt hec: honeste vivere, alterum non ledere, ius suum unicuique tribu- ere,b) unde Jeronymusl super Jeremiam:) „Regum est proprium fa- cere iudicium et iusticiam, et liberare de manu calumpniancium vi oppressos, peregrino pupilloved) et vidue, que facilius opprimuntur a potentibus, prebere auxilium, et ut curam divinorum preceptorum maio- rem iniceret, ait::) „Nolite contristrare, ut non solum eripiatis, sed ne paciamini contristari, sanguinem innocentem non effundatis in loco isto,“ et paulo post: „Si,“ inquit, „hoc feceritis, o, reges luda, tenebitis pristinam potestatem!“ Cui concordat optime textus sacri canonis2 dicens: „Boni principis est ecclesias contritas atque concissas restaurare novasque edificare, Dei sacerdotes honorare atque tueri. Unde sanctos apostolos1) eorumque successores sub divina con- testacione constitutos precepisse legimus, non debere fieri persecuciones nec inferri fluctuaciones, nec invidere laborantibus in agro dominico, nec expelli eterni regis dispensatores", et iuxta apostoli Petri testimo- nium potestates seculares ordinantur ad vindictam malefactorum, a) A, B. Iuxta c. „Inter corporalia“, de translacione episcoporum. b) A, B. De tribus preceptis jurisnatur alis. c) A, B. Jeronimus. d) B pupilloque. e) A, B. In c. „Regum“, 23., q. 4. f) A, B. 96. di „Boni“. 1 Migne, PL, 24, 811. Citát zkomolen: „Regum autem proprium est facere ju- dicium et iusticiam, et liberare de manu calumniatorum, et peregrino, pupilloque et viduae (qui facilius opprimuntur a potentibus) praebere auxilium. Et ut curam eis praeceptorum Dei maiorem iniiceret, intulit: „Nolite contristrari“, ut non so- lum non eripiatis, sed ne patiamini quidem per vestram conniventiam ab aliis contristrari: „Et sanguinem innocentem non effundatis in loco isto.“ Homicidas enim et sacrilegos et venenarios punire, non est effusio sanguinis, sed legum ministerium. Si, inquit, haec feceritis, o reges Juda, tenebitis pristinam potesta- tem, et cum ambitione ingrediemini portas Jerusalem." 2 c. XVI, 96. Boni principis est ac religiosi ecclesias contritas atque conscissas restaurare, novas aedificare et Dei sacerdotes honorare atque tueri Unde sanctos apostolos eorumque successores sub divina contestatione constituisse legimus... 72
Strana 73
laudem vero bonorum et secundum Paulil sentenciama) ista de causa solvuntur eis tributa, quia ministri Dei sunt in hoc ipsum servien- tes. Quod si aliter fecerint, non sunt principes, sed tiranni, unde dicebat Augustinus 4. de civitate [Dei], 4. c.2: „Sine iusticia quid sunt magna dominia, nisi magna latrocinia?“ Et sicut in principio christianitatis ecclesiarum prelati et sacerdotes fuerunt pauperes, postmodum tractu temporis augmentati,b) similiter principes seculi et domini temporales primo pauperes fuerunt et de statu pauperum assumpti et electi, ut patet de Saul, primo rege Israel, qui curam habebat asinarum,“) et cuius cognacio, ut scriptum est, minima erat inter omnes familias Israel et David, qui fuit pastor ovium, sicut scriptum est:3 „Elegit David servum suum et sustulit eum de gregi- bus ovium etc.“ Et quemadmodum meliores fuere christiani tempore sue paupertatis, quam post, ita etd) principes tempore, quo erant pauperes, fuerunt iusti et sancti, sed postea, accepta potestate, effecti sunt tiranni,e) ut constat manifeste in illis duobus regibus supra- dictis. Nam de primo legitur, quod antequam esset sublimatus in regnum, erat Saul electus in bonis et non erat de filiis Israel me- lior illo. De David eciam testatur Dominus, invenisse se virum se- cundum cor suum, de quo nimirum scriptum est :4 „Quis in ómnibus fidelis sicut David?“ etc. / et tamen Saul, accepto regno versus in tirannidem usque ad interfeccionem sacerdotum Domini prosiliit et cum ingenti detrimento populi, qui eum elegerat, mala et detes- tabili morte periit. Pari forma David, qui pauper existens crudellissi- mo hosti pepercit,) postea dives effectus proditorie devotum suum militem adulter extinxit,") et pro peccato alio per ipsum commisso infra trium dierum spaciumh) LXX mil[Ilia hominum de populo suo perierunt. Ex quibus aperte colligitur, quod principes populi, qui in paupertate constituti sancti et iusti extiterunt, occasione terrene Fol. 129b" 1 I. Rom., V, 20. 2 Migne, P L., 41, 115. 3 Ž. 77, 70. 4 I Reg. XXII, 14. a) A, B 2., q 7, § „Sed et beatus“, II., q. 3. „Magnum“. b) B. Quomodo sicut ecclesiastici fuerunt primo pauperes, post divites, sic principes temporales. A) Quomodo fuerint pauperes, boni, extiterunt effecti di- vites, facti sunt deteriores. c) B. 1. Reg., 9. d) B. est. e) B. Quomodo, quamdiu fuerint pauperes, boni, extiterunt effecti divites, facti sint deteriores. f) A, B. Reg., 24. et 26. g) A, B. 2. Reg, 11. h A, B. 1., q. 4. „Dicendi“. 73
laudem vero bonorum et secundum Paulil sentenciama) ista de causa solvuntur eis tributa, quia ministri Dei sunt in hoc ipsum servien- tes. Quod si aliter fecerint, non sunt principes, sed tiranni, unde dicebat Augustinus 4. de civitate [Dei], 4. c.2: „Sine iusticia quid sunt magna dominia, nisi magna latrocinia?“ Et sicut in principio christianitatis ecclesiarum prelati et sacerdotes fuerunt pauperes, postmodum tractu temporis augmentati,b) similiter principes seculi et domini temporales primo pauperes fuerunt et de statu pauperum assumpti et electi, ut patet de Saul, primo rege Israel, qui curam habebat asinarum,“) et cuius cognacio, ut scriptum est, minima erat inter omnes familias Israel et David, qui fuit pastor ovium, sicut scriptum est:3 „Elegit David servum suum et sustulit eum de gregi- bus ovium etc.“ Et quemadmodum meliores fuere christiani tempore sue paupertatis, quam post, ita etd) principes tempore, quo erant pauperes, fuerunt iusti et sancti, sed postea, accepta potestate, effecti sunt tiranni,e) ut constat manifeste in illis duobus regibus supra- dictis. Nam de primo legitur, quod antequam esset sublimatus in regnum, erat Saul electus in bonis et non erat de filiis Israel me- lior illo. De David eciam testatur Dominus, invenisse se virum se- cundum cor suum, de quo nimirum scriptum est :4 „Quis in ómnibus fidelis sicut David?“ etc. / et tamen Saul, accepto regno versus in tirannidem usque ad interfeccionem sacerdotum Domini prosiliit et cum ingenti detrimento populi, qui eum elegerat, mala et detes- tabili morte periit. Pari forma David, qui pauper existens crudellissi- mo hosti pepercit,) postea dives effectus proditorie devotum suum militem adulter extinxit,") et pro peccato alio per ipsum commisso infra trium dierum spaciumh) LXX mil[Ilia hominum de populo suo perierunt. Ex quibus aperte colligitur, quod principes populi, qui in paupertate constituti sancti et iusti extiterunt, occasione terrene Fol. 129b" 1 I. Rom., V, 20. 2 Migne, P L., 41, 115. 3 Ž. 77, 70. 4 I Reg. XXII, 14. a) A, B 2., q 7, § „Sed et beatus“, II., q. 3. „Magnum“. b) B. Quomodo sicut ecclesiastici fuerunt primo pauperes, post divites, sic principes temporales. A) Quomodo fuerint pauperes, boni, extiterunt effecti di- vites, facti sunt deteriores. c) B. 1. Reg., 9. d) B. est. e) B. Quomodo, quamdiu fuerint pauperes, boni, extiterunt effecti divites, facti sint deteriores. f) A, B. Reg., 24. et 26. g) A, B. 2. Reg, 11. h A, B. 1., q. 4. „Dicendi“. 73
Strana 74
Fol. 130a' potencie cum maximo subditorum dampno horribiliter peccaverunt. Propterea in aliquibus mundi partibusa) populus non patitur habere dominos sive rectores perpetuos, sed temporales et mutabiles, ut tempore sui regiminis caveant a tirannide et efficiantur miciores, et in hoc magis regimen politicum quam despoticum amplectun- tur,b) timentes, ne regimen despoticum quandoque verteretur in tiran- nicum, sicut aliquando fieri experiencia rerum magistra docente agnoscimus. Et sicut populus conqueritur de pompis et aliis ecclesiasticorum virorum excessibus, non minorem forte reperirent occasionem quere- landi de guerris, oppressionibus, violenciis, tailliis, exaccionibus, aliis- que oneribus et gravaminibus,) ipsorumque dominorum temporalium superfluis expensis, ceterisque eorum viciis et peccatis, propter que aliquando populus multipliciter gravatur, opprimitur et vexatur, et quia eos tangit de propinquo, maius interesse videntur habere. Ideo, si populus non teneatur obedire potestatibus spiritualibus, nisi iudi- cio eorum sancte et iuste vixerint, et si liceat ipsos occidere, ec- clesias ac monasteria eorum demoliri, resque et bona sua occupare, simili racionis argumento poterit vulgaris populus nobiles ac tempo- rales dominos malos et perversos tamquam tirannos interficere, eo- rum castra et fortalicia/ diruere et redditus eis non solvere ac novos principes et dominos temporales iustos et sanctos sibi constituere, quia potestates spirituales non minus a Deo suntd) institute quam tem- porales,e) ymo quanta est differencia inter solem et lunam, quantum anima prefertur corpori, tanta est inter pontificaiem dignitatem et regiam potestatem distancia. Quod exinde apparet quia dictum est non a quolibet, sed a Deo non regi, sed sacerdoti, non de regia sed sacerdotali stirpe descendenti:1 „Ecce, constitui te super gentes et super regna, ut evellas et destruas et disperdas et dissipes et edi- fices et plantes.“ Et, ut beatus testatur2 Ambrosius,) aurum non tam precio[s]ius esses) plumbo, quam regia potestate est alcior ordo sacerdotalis.h) Propterea ad reprimendos huiusmodi mobilis et in- a) A, B. Ut in Florencia b) A, B. Vide S. Thomam. . . c) A, B Super hiis tenentur ad restitucionem, 24, q. 5, c. „Non sane“ in fine. d) B. non minus sunt a Deo. e) A, B. Jn c. „Solite“ de maioritate et obediencia. f) B. Ambrosius. g) B. est h) A, B. In c „Duo sunt“, 96. di. 1 Jerem. I. 10. 2 Srov. Migne, P L., 17, 569—570. 74
Fol. 130a' potencie cum maximo subditorum dampno horribiliter peccaverunt. Propterea in aliquibus mundi partibusa) populus non patitur habere dominos sive rectores perpetuos, sed temporales et mutabiles, ut tempore sui regiminis caveant a tirannide et efficiantur miciores, et in hoc magis regimen politicum quam despoticum amplectun- tur,b) timentes, ne regimen despoticum quandoque verteretur in tiran- nicum, sicut aliquando fieri experiencia rerum magistra docente agnoscimus. Et sicut populus conqueritur de pompis et aliis ecclesiasticorum virorum excessibus, non minorem forte reperirent occasionem quere- landi de guerris, oppressionibus, violenciis, tailliis, exaccionibus, aliis- que oneribus et gravaminibus,) ipsorumque dominorum temporalium superfluis expensis, ceterisque eorum viciis et peccatis, propter que aliquando populus multipliciter gravatur, opprimitur et vexatur, et quia eos tangit de propinquo, maius interesse videntur habere. Ideo, si populus non teneatur obedire potestatibus spiritualibus, nisi iudi- cio eorum sancte et iuste vixerint, et si liceat ipsos occidere, ec- clesias ac monasteria eorum demoliri, resque et bona sua occupare, simili racionis argumento poterit vulgaris populus nobiles ac tempo- rales dominos malos et perversos tamquam tirannos interficere, eo- rum castra et fortalicia/ diruere et redditus eis non solvere ac novos principes et dominos temporales iustos et sanctos sibi constituere, quia potestates spirituales non minus a Deo suntd) institute quam tem- porales,e) ymo quanta est differencia inter solem et lunam, quantum anima prefertur corpori, tanta est inter pontificaiem dignitatem et regiam potestatem distancia. Quod exinde apparet quia dictum est non a quolibet, sed a Deo non regi, sed sacerdoti, non de regia sed sacerdotali stirpe descendenti:1 „Ecce, constitui te super gentes et super regna, ut evellas et destruas et disperdas et dissipes et edi- fices et plantes.“ Et, ut beatus testatur2 Ambrosius,) aurum non tam precio[s]ius esses) plumbo, quam regia potestate est alcior ordo sacerdotalis.h) Propterea ad reprimendos huiusmodi mobilis et in- a) A, B. Ut in Florencia b) A, B. Vide S. Thomam. . . c) A, B Super hiis tenentur ad restitucionem, 24, q. 5, c. „Non sane“ in fine. d) B. non minus sunt a Deo. e) A, B. Jn c. „Solite“ de maioritate et obediencia. f) B. Ambrosius. g) B. est h) A, B. In c „Duo sunt“, 96. di. 1 Jerem. I. 10. 2 Srov. Migne, P L., 17, 569—570. 74
Strana 75
constantis vulgi temerarios aususâ) deberent principes et temporales potestates, pretermissis aliis, brachio fortitudinis assurgere. Similiter et nobiles atque catholici egregiarum civitatum communitates, quia posset agi de non modico eorum preiudicio.b) Testes enim sunt Oriens et Occidens quam sepe conati sunt aliqui de vulgo contra nobiles insurgere et pauperes adversus diciores, ac de eorum morte ac totali destruccione tractare, prout est notissimum in diversis mundi climatibus. Et hoc sibi licere arbitrantur iuxta allegaciones Boemorum, que revera sunt false et dampnate, nam beatus apo- stolus precipiebat obedire potestatibus secularibus) non solum prop- ter iram, sed [eciam] propter conscienciam, eisque tributa, vectigalia et alia eis debita praestari atque reddi iubebat, licet, qui tunc tem- poris erant in potestate constituti. essent infideles et iniqui. Et ipse Salvator ait: 1 „Reddite que sunt Cesaris, Cesari, et que sunt Dei, Deo.“ Nam, ut ait Ambrosius,d)2 Julianus imperator, quamvis esset apostolata,e) habuit tamen sub sechristianos milites quibus, I cum dicebat: „Producite aciem pro defensione rei publice“, obediebant ei, cum autem diceret eis: „Producite arma in christianos“, tunc agnos- cebant Imperatorem celi. Obediendum est ergo principibus et pote- statibus secularibus, eisque tributa et alia debita persolvendum, non solum bonis et modestis, sed eciam discolis, quitquid dicat Boe- morum insania. Defendant igitur atque sustineant hii,!) qui sunt in temporalibus dignitatibus constituti, potestates spirituales eciam cum gladio materiali, si sit opus, quia hoc ad eorum spectat officium, et super hoc reddituri sunt Deo racionem, ut testatur Ysidorus3 di- a) Na spodku folia (B, 56b') připsána k tomuto místu souvěkou rukou po- známka: „Non est litera, sanum concilium est istud; et sic fecerunt barones ac nobiles, Maior Praga, fidelissimi Plznenses, plurimeque bone communitates regni Bohemie, anno 1434, dominica infra octavam sacramenti que fuit 30. dies Maii, ad- versus exercitus campestres Taboritarum et Orphandrum cupiencium Piznensem civitatem et exinde servituti subicere omne robur nobilium illius regionis, quibus dedit Dominus triumphum ita, ut de parte exercituum illorum ceciderunt 13000 hominum et fuerunt 700 captivati. Cecidit ibi Procopius rasus, sacerdos Taborita, et Jacobus Lupi, sacerdos de secta Orphanorum, pauci vero de nobilibus ipsis et eis adherentibus, nullus vero, ut fertur, de constantissimis Plznensibus qui tamen erant in prima acie ex adverso horum pessimorum exercituum, a quibus paulo ante decem mensibus et amplius fuerant obsessi." b) A, B Ad hoc 23, q. 4 „Sicut c) A. B Ad hoc c. „Quo iure“, 8 di., 11., q. 1. „Magnum.“ d) A, B. C „Conveni r“, 23, q. ultima. e) A. B C. „Julianus“, c. „Jmperatores“, 11., q. 3 f) A. B Alias fecerunt proditores, 11., q. 3 „Nolite." 1 Luc. XX, 25. 2? 3 Migne, PL., 83, 723—724 „Cognoscant principes seculi, Deo debere se ra- tionem reddere propter ecclesiam, quam a Christo tuendam suscipiunt... Fol. 130a" 75
constantis vulgi temerarios aususâ) deberent principes et temporales potestates, pretermissis aliis, brachio fortitudinis assurgere. Similiter et nobiles atque catholici egregiarum civitatum communitates, quia posset agi de non modico eorum preiudicio.b) Testes enim sunt Oriens et Occidens quam sepe conati sunt aliqui de vulgo contra nobiles insurgere et pauperes adversus diciores, ac de eorum morte ac totali destruccione tractare, prout est notissimum in diversis mundi climatibus. Et hoc sibi licere arbitrantur iuxta allegaciones Boemorum, que revera sunt false et dampnate, nam beatus apo- stolus precipiebat obedire potestatibus secularibus) non solum prop- ter iram, sed [eciam] propter conscienciam, eisque tributa, vectigalia et alia eis debita praestari atque reddi iubebat, licet, qui tunc tem- poris erant in potestate constituti. essent infideles et iniqui. Et ipse Salvator ait: 1 „Reddite que sunt Cesaris, Cesari, et que sunt Dei, Deo.“ Nam, ut ait Ambrosius,d)2 Julianus imperator, quamvis esset apostolata,e) habuit tamen sub sechristianos milites quibus, I cum dicebat: „Producite aciem pro defensione rei publice“, obediebant ei, cum autem diceret eis: „Producite arma in christianos“, tunc agnos- cebant Imperatorem celi. Obediendum est ergo principibus et pote- statibus secularibus, eisque tributa et alia debita persolvendum, non solum bonis et modestis, sed eciam discolis, quitquid dicat Boe- morum insania. Defendant igitur atque sustineant hii,!) qui sunt in temporalibus dignitatibus constituti, potestates spirituales eciam cum gladio materiali, si sit opus, quia hoc ad eorum spectat officium, et super hoc reddituri sunt Deo racionem, ut testatur Ysidorus3 di- a) Na spodku folia (B, 56b') připsána k tomuto místu souvěkou rukou po- známka: „Non est litera, sanum concilium est istud; et sic fecerunt barones ac nobiles, Maior Praga, fidelissimi Plznenses, plurimeque bone communitates regni Bohemie, anno 1434, dominica infra octavam sacramenti que fuit 30. dies Maii, ad- versus exercitus campestres Taboritarum et Orphandrum cupiencium Piznensem civitatem et exinde servituti subicere omne robur nobilium illius regionis, quibus dedit Dominus triumphum ita, ut de parte exercituum illorum ceciderunt 13000 hominum et fuerunt 700 captivati. Cecidit ibi Procopius rasus, sacerdos Taborita, et Jacobus Lupi, sacerdos de secta Orphanorum, pauci vero de nobilibus ipsis et eis adherentibus, nullus vero, ut fertur, de constantissimis Plznensibus qui tamen erant in prima acie ex adverso horum pessimorum exercituum, a quibus paulo ante decem mensibus et amplius fuerant obsessi." b) A, B Ad hoc 23, q. 4 „Sicut c) A. B Ad hoc c. „Quo iure“, 8 di., 11., q. 1. „Magnum.“ d) A, B. C „Conveni r“, 23, q. ultima. e) A. B C. „Julianus“, c. „Jmperatores“, 11., q. 3 f) A. B Alias fecerunt proditores, 11., q. 3 „Nolite." 1 Luc. XX, 25. 2? 3 Migne, PL., 83, 723—724 „Cognoscant principes seculi, Deo debere se ra- tionem reddere propter ecclesiam, quam a Christo tuendam suscipiunt... Fol. 130a" 75
Strana 76
Fol. 130 b cens:a) „Cognoscant principes seculi, Deo se debere esse reddituros racionem propter ecclesiam quam Christo tuendam susceperunt, nam sive augeaturb) pax et disciplina ecclesie per fideles principes sive solvatur, ille ab eis racionem exiget qui eorum potestati suam eccle- siam tuendam tradidit.“ Hec Ysidorus. Quinymo et eorum temporalis potestas ex spiritualis potestatis pendet iudicio vel gracia.) Sacratissimus atque serenissimus impetator,d) semper augustus, unde habuit vel habet ius seu titulum in imperio? Certe ab eccle- sia, que aliquibus de causis iustis et racionabilibus imperium de Grecis transtulit in Germanose) in persona Karoli Magni impera- toris, per cuius translacionis medium est attributa potestas eligendi imperatorem certis Germanie principibus et prelatis, ius tamen exa- minandi personam electam, inungendi, conservandi atque coronandi apud sedem remanet apostolicam. Sub isto ergo titulo multo glori- osius, multoque felicius, iustius atque racionabilius clementissimus imperator sua cezarea et augustali potitur dignitate quam fecerint/ illi.qui propria lenitatel) cum tirannide et humani sanguinis effu- sione hanc sibi leguntur usurpasse, ut Julius Cesar et alii quam plures fecisse referuntur. Propterea, ut ait Scriptura, non sine san- guine ad inferos descenderunt et alii loco eorum surrexerunt. Rex eciam Francie christianissimuss) et singularis ecclesiastice libertatis protector et defensor, qua auctoritate, iure aut titulo fun- gitur, ut tanti regni gubernacula obt nere mereatur? Profecto iuva- turh) et fulcitur ex auctoritate ecclesie que Childebertum regem Fran- corum non tam pro suis iniquitatibus, quam ex eo, quod tante po- testati erat inutilis, a regno deposuit, omnesque Francigenas a iu- ramento fidelitatis absolvit et Pipinum, Karoli imperatoris patrem, in eius loco substituit, de cuius inclyta stirpe reges Francie nos- cuntur hucusque processisse, quinymo et ex illo sacro et celesti, qui in Remensi civitate conservatur, liquore consecrantur atque inunguntur,i) non tamen per alios quam per sancte ecclesie prelatos atque sacerdotes. Rex vero Sicilie,) quod (ad) maiorem eius gloriam cedit, non im- a) B: In margine: Ysidorus. b) A, B C. „Principes“, 23., q. 5. c) A, B. Vide modo c. „Licet“ de foro comp., et c. „Ad apostolice“ super verbo „Privamus,“ de renunciacionibus li. 6. d) B Exemplum de imperatore e) A, B. In c „Venerabilem“, de eleccionibus et ibi per glossam. f) B. temeritate cum tirannide. g) A, B Exemplum de rege Francorum. h) A, B. In c. „Alius“, 15., 9. 7. i) A, B. Iuxta c. 1. de sacra unccione. j) A, B. Exemplum de rege Sicilie. 76
Fol. 130 b cens:a) „Cognoscant principes seculi, Deo se debere esse reddituros racionem propter ecclesiam quam Christo tuendam susceperunt, nam sive augeaturb) pax et disciplina ecclesie per fideles principes sive solvatur, ille ab eis racionem exiget qui eorum potestati suam eccle- siam tuendam tradidit.“ Hec Ysidorus. Quinymo et eorum temporalis potestas ex spiritualis potestatis pendet iudicio vel gracia.) Sacratissimus atque serenissimus impetator,d) semper augustus, unde habuit vel habet ius seu titulum in imperio? Certe ab eccle- sia, que aliquibus de causis iustis et racionabilibus imperium de Grecis transtulit in Germanose) in persona Karoli Magni impera- toris, per cuius translacionis medium est attributa potestas eligendi imperatorem certis Germanie principibus et prelatis, ius tamen exa- minandi personam electam, inungendi, conservandi atque coronandi apud sedem remanet apostolicam. Sub isto ergo titulo multo glori- osius, multoque felicius, iustius atque racionabilius clementissimus imperator sua cezarea et augustali potitur dignitate quam fecerint/ illi.qui propria lenitatel) cum tirannide et humani sanguinis effu- sione hanc sibi leguntur usurpasse, ut Julius Cesar et alii quam plures fecisse referuntur. Propterea, ut ait Scriptura, non sine san- guine ad inferos descenderunt et alii loco eorum surrexerunt. Rex eciam Francie christianissimuss) et singularis ecclesiastice libertatis protector et defensor, qua auctoritate, iure aut titulo fun- gitur, ut tanti regni gubernacula obt nere mereatur? Profecto iuva- turh) et fulcitur ex auctoritate ecclesie que Childebertum regem Fran- corum non tam pro suis iniquitatibus, quam ex eo, quod tante po- testati erat inutilis, a regno deposuit, omnesque Francigenas a iu- ramento fidelitatis absolvit et Pipinum, Karoli imperatoris patrem, in eius loco substituit, de cuius inclyta stirpe reges Francie nos- cuntur hucusque processisse, quinymo et ex illo sacro et celesti, qui in Remensi civitate conservatur, liquore consecrantur atque inunguntur,i) non tamen per alios quam per sancte ecclesie prelatos atque sacerdotes. Rex vero Sicilie,) quod (ad) maiorem eius gloriam cedit, non im- a) B: In margine: Ysidorus. b) A, B C. „Principes“, 23., q. 5. c) A, B. Vide modo c. „Licet“ de foro comp., et c. „Ad apostolice“ super verbo „Privamus,“ de renunciacionibus li. 6. d) B Exemplum de imperatore e) A, B. In c „Venerabilem“, de eleccionibus et ibi per glossam. f) B. temeritate cum tirannide. g) A, B Exemplum de rege Francorum. h) A, B. In c. „Alius“, 15., 9. 7. i) A, B. Iuxta c. 1. de sacra unccione. j) A, B. Exemplum de rege Sicilie. 76
Strana 77
peratorem vel alium quemcumque recognovit superiorem in terris, nisi illum, cui Dominus celestis atque terreni imperii iura commisit, summum videlicet sancte Romane ecclesie pontificem,a) cuius solius, teste iuris textu, est subditus et vassalus(!), et qui in concilio Lug- dunensib) Fredericum imperatorem suis exigentibus demeritis ipso regno sentencialiter privavit, et postmodume) illud magno Karolo, fratri regis Francie et comiti Andegavie contulit et hunc de ipso regno investivit, de cuius clara prosapia I rex iste modernus des- cendisse non ambigitur. Olim siquidem regno Portugalie, causante regis insufficiencia, ob defectum regiminis periculo destruccionis exposito ecclesia providit, dum eidem regi curatorem seu coadiutorem deputavit et omnes ipsius regni proceres, vasallos et incolas, non obstante iuramento fidelitatis ipsi regi prestito, prefato curatori obedire coegit, per quod et regis statui ac regni periculo paterna providencia consuluit. Legitur insuper,e) quod sanctus Germanus Antissiodorensis epi- scopus regem Britan[nlie, que nunc „A glia“ dicitur, de regno de- posuit et quemdam Bubulcum cum evidenti miraculorum operacione in regem ordinavit,") et ex tunc reges ex illius Bubules) genere pro- deuntes in regno Britan[n] rum dominantur, quod ad eorum spectat honorem, quia non ab humana presumcione, sed a divina ordina- cione regnum eorum habuit inicium. Hic gracia exempli pauca de multis inseruimus, ut quanta cura temporales potestates spiritales (sic) potestates defendere debeant monstremus nam ista sunt duo dona Dei, quibus iste mundus prin- cipaliter regitur, videlicet auctoritas sacra pontificum et regni po- testas h) Hii igitur duo gladii, due scilicet a Deo ordinate potestates, spi- ri ualis et temporalis, tamquam duo luminaria magnai) in firmamento celi et regine,) militantis ecclesie locata se mutua subvencione ad invicem suffragentur, nec se permittant subici vulgi iudicio. Quoniam et ille novus poeta et auctor insignis ait:k) „Raro quitquam ex ani- a) A, B. In c. „Omnis“, 12. di. b) In Clementina. . c) A, B. In c „Ad apostolice“ li. 6. d) A, B. Exemplum de rege Portugalie. e) A, B Vide legendam ipsius in Floribus sanctorum. f) A, B. 25, q. 1. „In Galliarum“ in glossa super verbo „Britannorum." g) B Bubulci. h) A, B. 96 di „Duo sunt“ in auctentica que oportet episcopum in principio c „Res omnis“, 23., q. 4. i) A, B Inc „Solite“ de maioritate et obediencia. j) B regine, id est militantis ecclesie. k) A, B. Franciscus Petrarcha in li. „De remedio utriusque forstune].“ Fol. 130 b“. et 77
peratorem vel alium quemcumque recognovit superiorem in terris, nisi illum, cui Dominus celestis atque terreni imperii iura commisit, summum videlicet sancte Romane ecclesie pontificem,a) cuius solius, teste iuris textu, est subditus et vassalus(!), et qui in concilio Lug- dunensib) Fredericum imperatorem suis exigentibus demeritis ipso regno sentencialiter privavit, et postmodume) illud magno Karolo, fratri regis Francie et comiti Andegavie contulit et hunc de ipso regno investivit, de cuius clara prosapia I rex iste modernus des- cendisse non ambigitur. Olim siquidem regno Portugalie, causante regis insufficiencia, ob defectum regiminis periculo destruccionis exposito ecclesia providit, dum eidem regi curatorem seu coadiutorem deputavit et omnes ipsius regni proceres, vasallos et incolas, non obstante iuramento fidelitatis ipsi regi prestito, prefato curatori obedire coegit, per quod et regis statui ac regni periculo paterna providencia consuluit. Legitur insuper,e) quod sanctus Germanus Antissiodorensis epi- scopus regem Britan[nlie, que nunc „A glia“ dicitur, de regno de- posuit et quemdam Bubulcum cum evidenti miraculorum operacione in regem ordinavit,") et ex tunc reges ex illius Bubules) genere pro- deuntes in regno Britan[n] rum dominantur, quod ad eorum spectat honorem, quia non ab humana presumcione, sed a divina ordina- cione regnum eorum habuit inicium. Hic gracia exempli pauca de multis inseruimus, ut quanta cura temporales potestates spiritales (sic) potestates defendere debeant monstremus nam ista sunt duo dona Dei, quibus iste mundus prin- cipaliter regitur, videlicet auctoritas sacra pontificum et regni po- testas h) Hii igitur duo gladii, due scilicet a Deo ordinate potestates, spi- ri ualis et temporalis, tamquam duo luminaria magnai) in firmamento celi et regine,) militantis ecclesie locata se mutua subvencione ad invicem suffragentur, nec se permittant subici vulgi iudicio. Quoniam et ille novus poeta et auctor insignis ait:k) „Raro quitquam ex ani- a) A, B. In c. „Omnis“, 12. di. b) In Clementina. . c) A, B. In c „Ad apostolice“ li. 6. d) A, B. Exemplum de rege Portugalie. e) A, B Vide legendam ipsius in Floribus sanctorum. f) A, B. 25, q. 1. „In Galliarum“ in glossa super verbo „Britannorum." g) B Bubulci. h) A, B. 96 di „Duo sunt“ in auctentica que oportet episcopum in principio c „Res omnis“, 23., q. 4. i) A, B Inc „Solite“ de maioritate et obediencia. j) B regine, id est militantis ecclesie. k) A, B. Franciscus Petrarcha in li. „De remedio utriusque forstune].“ Fol. 130 b“. et 77
Strana 78
Fol. 131a Fol. 131a mo facit vulgus, nisi tumultuari, furire et sevire. Semper enim alte- rum extremorum tenet, medium vero numquam. Itaque vulgi sentencia veros inter iudices contrarii argumentum est.“ Hinc dicit lex civilis, quod varie voces populi audiende non sunt, cui lex concordat ca- nonicaa) patenter insinuans, quia docendus est populus, non sequen- dus. Audeob) nempe ! dicere, quia una ipsarum duarum potestatum deficiente, altera diu non subsistet illesa. Quod forte peccatis exi- gentibus accidere poterit in adventu Antichristi, cuius faciem teste Deo precedet egestas, et cuius vias preparare videntur isti, qui ut- pote laici nullo dogmate suffulti, de subtilibus fidei questionibus iudicare contendunt, quod eis omni iure prohibetur.“) Non contenti usu et consuetudine ecclesie generali, sacramentum corporis et san- guinis Domini sub utraque specie percipere ambiunt ex ipso suo facto innuentes, quod verum corpus Christi esse sub qualibet specie non credunt, quod tamen pia fides ecclesie universalis affirmat.d) Circa igitur tempus adventus illius perdicionis filii qui extolletur super omne quod colitur vel creditur Deus,1 causantibus demeritis, divino permittende iudicio fieri poterit, quod depresso sacerdocio infirmataque manu terrene potencie, absque disciplina vel doctrina remanebit mobile vulgus quod propter ipsius instabilitatem, discor- diam et ignominiame) poterit ille iniquus de facili subicere et omni vento doctrine circumferre, quia tunc videbit, quod infirmata sit ma- nus, clausi quoque defecerint, residuique consumpti sint, hoc est: infirmata manu valida utriusque potestatis sive gladii, spiritualis vi- delicet et temporalis, non erit qui ascendat ex adverso et opponat se murum pro domo Israel) et tunc ille impius pacifice dominabitur quousque hunc Dominus Jhesus interficiat spiritu oris sui et adven- tus sui illustracione defficiat, destruat.g) Et hoc est forsitan, quod propheta2 prenunciat dicens: „Sol convertetur in tenebras et luna in sanguinem antequam veniat dies Domini magnus et manifestus", per solem, spiritualem, per lunam, temporalem volens intelligi potesta- tem.1) Et revera, quia talibus emergentibus preludiis ! aperte vide- a) A, B. C. de penitencia, lex „Decurionum“, 63. di. „Nostis“ et 62 di „Do- cendus“. b) B Audio. c) A, B. C. de lex penultima, De hereticis, „Quicumque“, liber 6. d) A, B. Istud consonat dictis beati Jeronimi super illo 2. ad Thesallonicenses, „Nisi ven[erlit discessio primum“, et Glossa super eodem. e) B. ignoranciam f) A, B. Ad hoc c. „Salvator“, 1, q. 3. g) B. sui illustracione destruat. h) A, B C „Solite“. de maioritate et obediencia. 1 II. Thes. II, 4. 2 Joel, II, 31. 2° 78
Fol. 131a Fol. 131a mo facit vulgus, nisi tumultuari, furire et sevire. Semper enim alte- rum extremorum tenet, medium vero numquam. Itaque vulgi sentencia veros inter iudices contrarii argumentum est.“ Hinc dicit lex civilis, quod varie voces populi audiende non sunt, cui lex concordat ca- nonicaa) patenter insinuans, quia docendus est populus, non sequen- dus. Audeob) nempe ! dicere, quia una ipsarum duarum potestatum deficiente, altera diu non subsistet illesa. Quod forte peccatis exi- gentibus accidere poterit in adventu Antichristi, cuius faciem teste Deo precedet egestas, et cuius vias preparare videntur isti, qui ut- pote laici nullo dogmate suffulti, de subtilibus fidei questionibus iudicare contendunt, quod eis omni iure prohibetur.“) Non contenti usu et consuetudine ecclesie generali, sacramentum corporis et san- guinis Domini sub utraque specie percipere ambiunt ex ipso suo facto innuentes, quod verum corpus Christi esse sub qualibet specie non credunt, quod tamen pia fides ecclesie universalis affirmat.d) Circa igitur tempus adventus illius perdicionis filii qui extolletur super omne quod colitur vel creditur Deus,1 causantibus demeritis, divino permittende iudicio fieri poterit, quod depresso sacerdocio infirmataque manu terrene potencie, absque disciplina vel doctrina remanebit mobile vulgus quod propter ipsius instabilitatem, discor- diam et ignominiame) poterit ille iniquus de facili subicere et omni vento doctrine circumferre, quia tunc videbit, quod infirmata sit ma- nus, clausi quoque defecerint, residuique consumpti sint, hoc est: infirmata manu valida utriusque potestatis sive gladii, spiritualis vi- delicet et temporalis, non erit qui ascendat ex adverso et opponat se murum pro domo Israel) et tunc ille impius pacifice dominabitur quousque hunc Dominus Jhesus interficiat spiritu oris sui et adven- tus sui illustracione defficiat, destruat.g) Et hoc est forsitan, quod propheta2 prenunciat dicens: „Sol convertetur in tenebras et luna in sanguinem antequam veniat dies Domini magnus et manifestus", per solem, spiritualem, per lunam, temporalem volens intelligi potesta- tem.1) Et revera, quia talibus emergentibus preludiis ! aperte vide- a) A, B. C. de penitencia, lex „Decurionum“, 63. di. „Nostis“ et 62 di „Do- cendus“. b) B Audio. c) A, B. C. de lex penultima, De hereticis, „Quicumque“, liber 6. d) A, B. Istud consonat dictis beati Jeronimi super illo 2. ad Thesallonicenses, „Nisi ven[erlit discessio primum“, et Glossa super eodem. e) B. ignoranciam f) A, B. Ad hoc c. „Salvator“, 1, q. 3. g) B. sui illustracione destruat. h) A, B C „Solite“. de maioritate et obediencia. 1 II. Thes. II, 4. 2 Joel, II, 31. 2° 78
Strana 79
mus, quod iam mysteriuma) operatur iniquitas, dubito, quod iuxta sit dies illa perdicionis et adesse festinent tempora, et quod in brevi iudi- cabit Dominus populum suum, tamen me aliquantulum consolatur hoc, quod sequitur:1 „Quia in servis suis ipse Dominus miserebitur.“ Item aliam videntur tenere opinionem Boemi b) Hussiste, quod ab ecclesia debent tolli divicie et decime non solvi, iudicantes, sacer- dotes et alias personas ecclesiasticas administracionis bonorum tem- poralium fore incapaces, et in argumentum sui erroris adducunt in medium statum Christi et discipulorum eius ac primitive ecclesie. Iste modus loquendi non est recens vel novus, sed ab antiquis retro temporibus per Julianum apostatam practicatus. Legitur enim, quod postquam Julianus ille apostata,c) derelicto monasterio et fide Christi abnegata, pervenit ad imperium, ecclesiam Christi persequi imanis- sime cepit, et captus cupiditate sacrilega avariciam suam evangelii testimonio colorabat. Unde christianis dicebat: „Christus vester dicit in evangelio suo: „Nisi quis renunciaverit omnibus, que possidet, non potest esse meus discipulus.“2 Si ergo illius Christi vestri vultis esse discipuli, possessiones sive facultates temporales non potestis ha- bere.“ Et sub isto colore christianis suas facultates auferebat, quem- admodum isti Boemi volunt facere et ideo non tantum Hussiste, sed pocius Julianiste merentur appellari. Talis eciam fuit error Aposto- licorum, quos Isidorus3 VIIIO ethimologiarum libro inter heresiarchas aperte connumerat. Sed si rectis oculis et incorrupta fide sacre Scripture testimoniis attenderent,) procul dubio reperirent, quia nullum fuit/ umquam Fol. 131b' tempus sive sub lege nature sive Scripture vel eciam gracie, in quo sacerdotes et ministri Domini in regimine et administracione rerum temporalium non fuerint principales. Videamus igitur et veritatem huius questionis subti ius inquiramus. Iuxta dictum Jeronimi:e) „Non afferamus stateras dolosas, sed afferamus stateram divinam de Scrip- turis sanctis tamquam de thesauris divinis et in illa, quid tenendum, senciendumve sit, appendamus.“4 a) A, B misterium b) A, B Tercius error Bohemorum c) A, B. De Juliano apostata in legenda sanctorum Petri et Pauli. d) A, B. Impugnacio e) A, B. 23, q 3 „Non afferamus“. 1 Deut XXXII, 36. 2 Luc XIV, 33. 3 Migne, P L, 82, 299. 4 Migne, PL., 43, 132. Sv. Augustin, De baptismo: „Non afferamus stateras dolosas, ubi appendamus quod volumus, et quoniam volumus, pro arbitrio nostro dicentes: „Hoc grave, hoc leve est“, sed afferamus divinam siateram de Scripturis sanctis tamquam de thesauris dominicis, et in illa, quid sit gravius, appendamus. 79
mus, quod iam mysteriuma) operatur iniquitas, dubito, quod iuxta sit dies illa perdicionis et adesse festinent tempora, et quod in brevi iudi- cabit Dominus populum suum, tamen me aliquantulum consolatur hoc, quod sequitur:1 „Quia in servis suis ipse Dominus miserebitur.“ Item aliam videntur tenere opinionem Boemi b) Hussiste, quod ab ecclesia debent tolli divicie et decime non solvi, iudicantes, sacer- dotes et alias personas ecclesiasticas administracionis bonorum tem- poralium fore incapaces, et in argumentum sui erroris adducunt in medium statum Christi et discipulorum eius ac primitive ecclesie. Iste modus loquendi non est recens vel novus, sed ab antiquis retro temporibus per Julianum apostatam practicatus. Legitur enim, quod postquam Julianus ille apostata,c) derelicto monasterio et fide Christi abnegata, pervenit ad imperium, ecclesiam Christi persequi imanis- sime cepit, et captus cupiditate sacrilega avariciam suam evangelii testimonio colorabat. Unde christianis dicebat: „Christus vester dicit in evangelio suo: „Nisi quis renunciaverit omnibus, que possidet, non potest esse meus discipulus.“2 Si ergo illius Christi vestri vultis esse discipuli, possessiones sive facultates temporales non potestis ha- bere.“ Et sub isto colore christianis suas facultates auferebat, quem- admodum isti Boemi volunt facere et ideo non tantum Hussiste, sed pocius Julianiste merentur appellari. Talis eciam fuit error Aposto- licorum, quos Isidorus3 VIIIO ethimologiarum libro inter heresiarchas aperte connumerat. Sed si rectis oculis et incorrupta fide sacre Scripture testimoniis attenderent,) procul dubio reperirent, quia nullum fuit/ umquam Fol. 131b' tempus sive sub lege nature sive Scripture vel eciam gracie, in quo sacerdotes et ministri Domini in regimine et administracione rerum temporalium non fuerint principales. Videamus igitur et veritatem huius questionis subti ius inquiramus. Iuxta dictum Jeronimi:e) „Non afferamus stateras dolosas, sed afferamus stateram divinam de Scrip- turis sanctis tamquam de thesauris divinis et in illa, quid tenendum, senciendumve sit, appendamus.“4 a) A, B misterium b) A, B Tercius error Bohemorum c) A, B. De Juliano apostata in legenda sanctorum Petri et Pauli. d) A, B. Impugnacio e) A, B. 23, q 3 „Non afferamus“. 1 Deut XXXII, 36. 2 Luc XIV, 33. 3 Migne, P L, 82, 299. 4 Migne, PL., 43, 132. Sv. Augustin, De baptismo: „Non afferamus stateras dolosas, ubi appendamus quod volumus, et quoniam volumus, pro arbitrio nostro dicentes: „Hoc grave, hoc leve est“, sed afferamus divinam siateram de Scripturis sanctis tamquam de thesauris dominicis, et in illa, quid sit gravius, appendamus. 79
Strana 80
Fol. 131b Quis igitura) in veteri Testamento primo legitur officium sacerdo- tale exercuisse?b) Profecto Cayn et Abel, nam scriptum est in Ge- nesil 4.c) c., quia ambo munera, id est sacrificia Domino obtulerunt, quod est proprie officium sacerdotum. Nunquid propterea terrenis possessionibus caruerunt, ymo et temporales possessiones habuerunt, et rerum temporalium administratores extiterunt?d) Legitur enim, quia Abel erat pastor omnium, Cayn vero agricola, et uterque munera Domino obtulit de primiciis rerum suarum, non alienarum, ut ibi expresse reperitur. Similiter Noe, Melchisedech, Abraham, Ysaac, Jacob et qui sub lege nature sacrificia offerendo leguntur, sacerdo- tis officium exercuisse, possessiones multas, amplasque divicias nos- cuntur habuisse. Sed ad legem Scripture, que Mosaica nuncupatur, accedamuse) et brevitatis gracia paucos illius temporis iustos et sanctos in exemplum adducamus! Moyses, Aaron, Samuel, numquid non sacerdotes fuere? Audi psalmistam2 dicentem: „Moyses et Aaron in sacerdotibus eius," et „Samuel inter eos, qui invocant nomen eius." Verumptamen et in regimine populi et bonorum temporalium dispensacione precipui fue- runt atque principales, ymo valde Deo displicuit, quando populus suus regem sibi constitui! postulavit et per sacerdotes amplius regi noluit, quamvis qui tunc regebant sacerdotes, mali essent et peccato- res, de quibus scriptum3 est:) „Quia cum senuisset Samuel, posuit duos filios suos tudices in Israel“, qui non ambulaverunt in viis eius, sed declinaverunt post avariciam, acceperuntque munera et perveterunt iudicium, quod autem Domino displicuerit, quia populus, abiecto regimine sacerdotum et presbyterorum, peciit sibi regem. Ipse Samuel verbis et miraculis patefecit, unde dicitg) ad populum:4 „Numquid non messis tritici est hodie? Invocabo Dominum et dabit voces et pluvias et scietis et videbitis, quia grande malum feceritis vobis in conspectu Domini petentes super vos regem.“ Quod eciam univer- sus populus, viso miraculo vocum et pluviarum, confessus est di- cens ad Samuelem:5 „Ora pro servis tuis ad Dominum Deum tuum, a) B ergo. b) A, B Prima racio contra errorem c) A, B. Modo in c. „Licet“ de .. . d) A, B Genesis 4., de quibus habetur 23., q. 5. „Scriptum est“. e) B. Tercio f) A, B. 1. Reg., 8. g) B dixit. 1 V. 12. 2 Ž. 98, 6. 3 1. Reg., VIII, 1. 4 1 Reg. XII, 17. 5 Tamže, v. 19. 80
Fol. 131b Quis igitura) in veteri Testamento primo legitur officium sacerdo- tale exercuisse?b) Profecto Cayn et Abel, nam scriptum est in Ge- nesil 4.c) c., quia ambo munera, id est sacrificia Domino obtulerunt, quod est proprie officium sacerdotum. Nunquid propterea terrenis possessionibus caruerunt, ymo et temporales possessiones habuerunt, et rerum temporalium administratores extiterunt?d) Legitur enim, quia Abel erat pastor omnium, Cayn vero agricola, et uterque munera Domino obtulit de primiciis rerum suarum, non alienarum, ut ibi expresse reperitur. Similiter Noe, Melchisedech, Abraham, Ysaac, Jacob et qui sub lege nature sacrificia offerendo leguntur, sacerdo- tis officium exercuisse, possessiones multas, amplasque divicias nos- cuntur habuisse. Sed ad legem Scripture, que Mosaica nuncupatur, accedamuse) et brevitatis gracia paucos illius temporis iustos et sanctos in exemplum adducamus! Moyses, Aaron, Samuel, numquid non sacerdotes fuere? Audi psalmistam2 dicentem: „Moyses et Aaron in sacerdotibus eius," et „Samuel inter eos, qui invocant nomen eius." Verumptamen et in regimine populi et bonorum temporalium dispensacione precipui fue- runt atque principales, ymo valde Deo displicuit, quando populus suus regem sibi constitui! postulavit et per sacerdotes amplius regi noluit, quamvis qui tunc regebant sacerdotes, mali essent et peccato- res, de quibus scriptum3 est:) „Quia cum senuisset Samuel, posuit duos filios suos tudices in Israel“, qui non ambulaverunt in viis eius, sed declinaverunt post avariciam, acceperuntque munera et perveterunt iudicium, quod autem Domino displicuerit, quia populus, abiecto regimine sacerdotum et presbyterorum, peciit sibi regem. Ipse Samuel verbis et miraculis patefecit, unde dicitg) ad populum:4 „Numquid non messis tritici est hodie? Invocabo Dominum et dabit voces et pluvias et scietis et videbitis, quia grande malum feceritis vobis in conspectu Domini petentes super vos regem.“ Quod eciam univer- sus populus, viso miraculo vocum et pluviarum, confessus est di- cens ad Samuelem:5 „Ora pro servis tuis ad Dominum Deum tuum, a) B ergo. b) A, B Prima racio contra errorem c) A, B. Modo in c. „Licet“ de .. . d) A, B Genesis 4., de quibus habetur 23., q. 5. „Scriptum est“. e) B. Tercio f) A, B. 1. Reg., 8. g) B dixit. 1 V. 12. 2 Ž. 98, 6. 3 1. Reg., VIII, 1. 4 1 Reg. XII, 17. 5 Tamže, v. 19. 80
Strana 81
ut non moriamur. Addidimus enim universis peccatis nostris malum, ut peteremus nobis regem." Forsitan dicet Boemus:a) „Secus hic, secus ibi, alia racio resolvit. Pactum hoc licitum fuit in veteri Lege, sed in nova Lege prohibitum." — Respondeo:b) „In societate Christi, a quo novum incepit Testa- mentum, quis extitit bonorum temporalium dispensator? Judas dis- pensator!e) Judas utique qui non solum discipulus, sed eciam apostolus fuit, de quo legitur,d) quod loculos habebat, et ea que mittebantur, portabat, et non tantum modo portabat, sed eciam, que necessaria erant, providebat.1 Unde, cum audisset a Christo: „Quod facis, fac cicius,“ quidam putaverunt, quod dixisset ei: „Eme ea, que opus sunt nobis ad diem festum, aut ut egenis aliquid daret pro eo, quod loculos habens hoc facere solitus erat. Vides ergo, quia non laico aut extraneo, sed apostolo atque discipulo administracionem bonorum temporalium Christus commisit.“ Sed forsitan/ opponis:e) „Judas malus fuit proditor et dampna- Fol. 132a" tus, ut quid ergo hunc in exemplum adducis?“ Solucio:" „Fateor, quia Ju- das malus fuit et dampnatus non propter bonam rerum temporalium administracionem, que sibi fuisset iniuncta," sed propter Christi vendicionem atque tradicionem vel eciam propter (furtum) quod in sua administracione faciebat.“ Verum ad ulteriorem procedentes, in primitiva ecclesia, ad quam de omni statu et genere hominum multi confluebant et cuius formam tu, Boeme, in exemplum adducis. Qui fuerunt principales bonorum temporalium dispensatores?h) Rectel) non layci, sed sacerdotes atque levite, apostoli videlicet qui erant summi sacerdotes et septem dya- cones per ipsos apostolos ad hoc deputati. Legitur enim in Actibus2 apostolorum,) 4. c., quia quotquot erant possessores agrorum aut domorum, vendebant et afferebant precia, eaque non per seipsos dispensabant vel alteri cuicumque dispensanda tradebant, sed pone- bant ea ante pedes apostolorum pro libito eorumk) dividenda. Et a) B. Obleccio b) B. Solucio. c) B. nemá. d) A, B. Johannis, 13. e) B. Obieccio. f) B. Solucio. g) B. fuisset meritoria. h) B. Quarto. i) B. Certe. j) A, B. In c. „Dilectissimis“, 12., q. 1. k) B pro libito eorum (disponendo) dividenda. 1 Joan, XIII, 27. 2 IV, 35. 81
ut non moriamur. Addidimus enim universis peccatis nostris malum, ut peteremus nobis regem." Forsitan dicet Boemus:a) „Secus hic, secus ibi, alia racio resolvit. Pactum hoc licitum fuit in veteri Lege, sed in nova Lege prohibitum." — Respondeo:b) „In societate Christi, a quo novum incepit Testa- mentum, quis extitit bonorum temporalium dispensator? Judas dis- pensator!e) Judas utique qui non solum discipulus, sed eciam apostolus fuit, de quo legitur,d) quod loculos habebat, et ea que mittebantur, portabat, et non tantum modo portabat, sed eciam, que necessaria erant, providebat.1 Unde, cum audisset a Christo: „Quod facis, fac cicius,“ quidam putaverunt, quod dixisset ei: „Eme ea, que opus sunt nobis ad diem festum, aut ut egenis aliquid daret pro eo, quod loculos habens hoc facere solitus erat. Vides ergo, quia non laico aut extraneo, sed apostolo atque discipulo administracionem bonorum temporalium Christus commisit.“ Sed forsitan/ opponis:e) „Judas malus fuit proditor et dampna- Fol. 132a" tus, ut quid ergo hunc in exemplum adducis?“ Solucio:" „Fateor, quia Ju- das malus fuit et dampnatus non propter bonam rerum temporalium administracionem, que sibi fuisset iniuncta," sed propter Christi vendicionem atque tradicionem vel eciam propter (furtum) quod in sua administracione faciebat.“ Verum ad ulteriorem procedentes, in primitiva ecclesia, ad quam de omni statu et genere hominum multi confluebant et cuius formam tu, Boeme, in exemplum adducis. Qui fuerunt principales bonorum temporalium dispensatores?h) Rectel) non layci, sed sacerdotes atque levite, apostoli videlicet qui erant summi sacerdotes et septem dya- cones per ipsos apostolos ad hoc deputati. Legitur enim in Actibus2 apostolorum,) 4. c., quia quotquot erant possessores agrorum aut domorum, vendebant et afferebant precia, eaque non per seipsos dispensabant vel alteri cuicumque dispensanda tradebant, sed pone- bant ea ante pedes apostolorum pro libito eorumk) dividenda. Et a) B. Obleccio b) B. Solucio. c) B. nemá. d) A, B. Johannis, 13. e) B. Obieccio. f) B. Solucio. g) B. fuisset meritoria. h) B. Quarto. i) B. Certe. j) A, B. In c. „Dilectissimis“, 12., q. 1. k) B pro libito eorum (disponendo) dividenda. 1 Joan, XIII, 27. 2 IV, 35. 81
Strana 82
Fol. 132a quia Ananias et Saphira, coniuges qui laicorum formam tenent ali- ter facere voluerunt, et se temporalium bonorum dispensatores consti- tuere, reprehensi a Petro subita morte perierunt. Non enim alia de causaa) partem precii agri venditi retinuisse videntur, nisi ut per seipsos, non per apostolos, quod retinuerant, dispensaretur. Post- modum vero crescente numero discipulorum, cum apostoli vellent omnes dispensaciones rerum temporalium deponere, ut liberius pos- sent oracioni ac mysteriob) Verbi vacare, non quoslibet de populo, sed septem dyacones ad bonorum temporalium dispensacionem con- stituerunt. Et nota, tu Boeme, quod illi septem viri, quamvis teste Scriptura essent boni testimonii, pleni fide et Spiritu sancto atque sapiencia, non prius fuerint bonorum temporalium administrato- res constituti, quam per oracionem et imposicionem manus aposto- lorum in dyacones ordinati. Constat ergo manifeste, quod tu insensate Boeme, non mediocriter erras, dum sacerdotes, ecclesiasticasque personas dispensacionis bo- norum temporalium incapaces vel indignos iudicas, et adverte quod, prout legitur, talis et tanta fuit sanctorum providencia, quod nullus erat egens inter illos, sed de communi populi substancia dividebatur singulis prout unicuique opus erat,c) per quod tu patenter errare conviceris. (ideo) cum tuos episcopos reprehendisd) ex eo, quia no- lunt aliquem ordinare, nisi aut ex beneficio vel patrimonio habuerint, unde possint absque egestate vivere. Etenime) bona ecclesiarum, que Domino sunt perpetuo dedicata pro sacerdotum sustentacione, et ut nullus sit egens, inter eos ab ecclesiis conaris aufferre.f) Et cum decimas, quas in signum universalis dominii Deus ipsi sibi reser- vavit, g) pretendis de iure non deberi, asserendo mandatum de deci- mis solvendis, sicut circumcisionem in novo Testamento finem ha- buisse, nec Christum super hiis in evangelio aliquam mencionem fecisse, in quo tu perniciosius erras nesciens Scripturas, neque vir- tutem Dei, non attendens,1) quod licet precepta veteris Legis, i) que solum erant cerimonialia) vel sacramentalia, cessaverunt saltem quoad fidemk) littere, quamvis non cessaverint1) quantum ad my- a) A, B Nota opus huius doctoris. b) A B misterio c) A, B. De 3 erroribus Bohemorum circa possessiones ecclesiasticorum. d) A, B Primus. e) B Et com bona ecclesiarum ... f) A B. Secundus. Contra eos facit 12., q. 1. et 10. „Sequentibus“. g) A, B Tercius. De decimis tria (sic). h) B actendens. i) B. veteris (Testamenti) legis.. i) A, B. 6. di, § „Hiis ita“, iuncta glossa ibidem. k) B superficiem. 1) cessaverunt. 82
Fol. 132a quia Ananias et Saphira, coniuges qui laicorum formam tenent ali- ter facere voluerunt, et se temporalium bonorum dispensatores consti- tuere, reprehensi a Petro subita morte perierunt. Non enim alia de causaa) partem precii agri venditi retinuisse videntur, nisi ut per seipsos, non per apostolos, quod retinuerant, dispensaretur. Post- modum vero crescente numero discipulorum, cum apostoli vellent omnes dispensaciones rerum temporalium deponere, ut liberius pos- sent oracioni ac mysteriob) Verbi vacare, non quoslibet de populo, sed septem dyacones ad bonorum temporalium dispensacionem con- stituerunt. Et nota, tu Boeme, quod illi septem viri, quamvis teste Scriptura essent boni testimonii, pleni fide et Spiritu sancto atque sapiencia, non prius fuerint bonorum temporalium administrato- res constituti, quam per oracionem et imposicionem manus aposto- lorum in dyacones ordinati. Constat ergo manifeste, quod tu insensate Boeme, non mediocriter erras, dum sacerdotes, ecclesiasticasque personas dispensacionis bo- norum temporalium incapaces vel indignos iudicas, et adverte quod, prout legitur, talis et tanta fuit sanctorum providencia, quod nullus erat egens inter illos, sed de communi populi substancia dividebatur singulis prout unicuique opus erat,c) per quod tu patenter errare conviceris. (ideo) cum tuos episcopos reprehendisd) ex eo, quia no- lunt aliquem ordinare, nisi aut ex beneficio vel patrimonio habuerint, unde possint absque egestate vivere. Etenime) bona ecclesiarum, que Domino sunt perpetuo dedicata pro sacerdotum sustentacione, et ut nullus sit egens, inter eos ab ecclesiis conaris aufferre.f) Et cum decimas, quas in signum universalis dominii Deus ipsi sibi reser- vavit, g) pretendis de iure non deberi, asserendo mandatum de deci- mis solvendis, sicut circumcisionem in novo Testamento finem ha- buisse, nec Christum super hiis in evangelio aliquam mencionem fecisse, in quo tu perniciosius erras nesciens Scripturas, neque vir- tutem Dei, non attendens,1) quod licet precepta veteris Legis, i) que solum erant cerimonialia) vel sacramentalia, cessaverunt saltem quoad fidemk) littere, quamvis non cessaverint1) quantum ad my- a) A, B Nota opus huius doctoris. b) A B misterio c) A, B. De 3 erroribus Bohemorum circa possessiones ecclesiasticorum. d) A, B Primus. e) B Et com bona ecclesiarum ... f) A B. Secundus. Contra eos facit 12., q. 1. et 10. „Sequentibus“. g) A, B Tercius. De decimis tria (sic). h) B actendens. i) B. veteris (Testamenti) legis.. i) A, B. 6. di, § „Hiis ita“, iuncta glossa ibidem. k) B superficiem. 1) cessaverunt. 82
Strana 83
sticum 3) intellectum, moralia tamen absque inmutacioneb) firma et inconcussa permanserunt, de quibus ipse Dominus dixit:1 „Non veni solvere legem, sed adimplere.“ Et si recte divinarum Scripturarumc) sensum intelligeres, procul dubio reperires, quod mandatum de de- cimis solvendis non solum fuit sacramentale, vel eciam cerimonialed) sed pocius morale, ex dictamine naturalis racionis,/ robur habens. Racio enim naturalis dictat, ut hii, qui divino cultui inserviunt et sacramenta conficiunt ac ministrant ad salutem tocius populi, a po- pulo necessaria, victus accipiant, sicut ut hiis, qui communi utilitati invigilant, ut principibus, militibus et aliis huiusmodi stipendia, victus debentur a populo,e) quod probat apostolus2 per exemplum huma- narum consuetudinum dicens: „ Quis militat suis stipendiis unquam? 1) Quis plantat vineam et de fructibus eius non edit?“ g) Propter quod alibi dicebat:3 „Communicet autem is, qui catechizatur verbo ei, qui se catechizat in omnibus bonis,“ quia iuxta verbum Salvatoris h) „dignus est operarius mercede sua.“4 Et hoc suadet racio naturalis, que nullo unquam tempore fallit, que quidem racio seu causa in novo Testamento non cessavit, ideo nec effectus cessare debuit. 1) Causa enim institucionis decimarum est signum universalis dominii, et ut sacerdotes et ministri) habeant unde sustententur, ac eciam ut solventes decimas spirituali atque temporali remuneracione diten- tur, prout ipse Dominus dixit per prophetam:k) „Hortor vos atque commoneo, ut inferatis decimas in horrea mea, ut habeant sacerdotes atque levite, qui michi ministrant, cibos“. 5 Et sequitur retribucio:6 „Et probate me, si non tantas pluvias effundero, ut catarasclte celi aperte esse credantur, et effundam vobis benediccionem usque ad ha- bundanciam“. Super quol dicit Jeronimus:m) „Si quando fames et Fol. 132b. a) A, B. misticum. b) B. immutacione. c) A, B. Raciones pro decimis ex nfovo] Testamento]. d) B. vel cerimoniale. e) A. 1. Cor., 9. f) A. B. Primo. 8) A. B. Secundo. — 12., q. 1. „Ex hiis“. 13., q. 1., § „Quia ergo“. h) A, B. Tercio. i) A, B. C. „Cum infirmitas“, de poenitenciis et remissionibus, cum ibi no- veritis (sic). D) B. ministri Domini. k) A. Malachias, 3. — A, B. 16., q. 1. „Revertimini“. 1) A, B. Quarto m) A, B. Jeronimus de decimis. 1 Mat. V, 17. 2 I. Cor, IX, 7. 3 Galat. VI, 6. 4 Luc. X, 7. 5 Malach. III 10. 6 U. m. 83
sticum 3) intellectum, moralia tamen absque inmutacioneb) firma et inconcussa permanserunt, de quibus ipse Dominus dixit:1 „Non veni solvere legem, sed adimplere.“ Et si recte divinarum Scripturarumc) sensum intelligeres, procul dubio reperires, quod mandatum de de- cimis solvendis non solum fuit sacramentale, vel eciam cerimonialed) sed pocius morale, ex dictamine naturalis racionis,/ robur habens. Racio enim naturalis dictat, ut hii, qui divino cultui inserviunt et sacramenta conficiunt ac ministrant ad salutem tocius populi, a po- pulo necessaria, victus accipiant, sicut ut hiis, qui communi utilitati invigilant, ut principibus, militibus et aliis huiusmodi stipendia, victus debentur a populo,e) quod probat apostolus2 per exemplum huma- narum consuetudinum dicens: „ Quis militat suis stipendiis unquam? 1) Quis plantat vineam et de fructibus eius non edit?“ g) Propter quod alibi dicebat:3 „Communicet autem is, qui catechizatur verbo ei, qui se catechizat in omnibus bonis,“ quia iuxta verbum Salvatoris h) „dignus est operarius mercede sua.“4 Et hoc suadet racio naturalis, que nullo unquam tempore fallit, que quidem racio seu causa in novo Testamento non cessavit, ideo nec effectus cessare debuit. 1) Causa enim institucionis decimarum est signum universalis dominii, et ut sacerdotes et ministri) habeant unde sustententur, ac eciam ut solventes decimas spirituali atque temporali remuneracione diten- tur, prout ipse Dominus dixit per prophetam:k) „Hortor vos atque commoneo, ut inferatis decimas in horrea mea, ut habeant sacerdotes atque levite, qui michi ministrant, cibos“. 5 Et sequitur retribucio:6 „Et probate me, si non tantas pluvias effundero, ut catarasclte celi aperte esse credantur, et effundam vobis benediccionem usque ad ha- bundanciam“. Super quol dicit Jeronimus:m) „Si quando fames et Fol. 132b. a) A, B. misticum. b) B. immutacione. c) A, B. Raciones pro decimis ex nfovo] Testamento]. d) B. vel cerimoniale. e) A. 1. Cor., 9. f) A. B. Primo. 8) A. B. Secundo. — 12., q. 1. „Ex hiis“. 13., q. 1., § „Quia ergo“. h) A, B. Tercio. i) A, B. C. „Cum infirmitas“, de poenitenciis et remissionibus, cum ibi no- veritis (sic). D) B. ministri Domini. k) A. Malachias, 3. — A, B. 16., q. 1. „Revertimini“. 1) A, B. Quarto m) A, B. Jeronimus de decimis. 1 Mat. V, 17. 2 I. Cor, IX, 7. 3 Galat. VI, 6. 4 Luc. X, 7. 5 Malach. III 10. 6 U. m. 83
Strana 84
Fol. 132b". penuria et rerum omnium egestas opprimit mundum, sciamus hoc ex ira Dei a) descendere, qui se in pauperibus fraudari loquitur, et suas possessiones possumus decimas et primicias interpretari.“ 1 De ista eciam remuneracione, quam solventes decimas consequuntur, b) ait Augustinus:) „Decime tributa sunt I egencium animarum; quod si decimam dederis, non solum habundanciam fructuum accipies, sed eciam sanitatem corporis consequeris.“2 Non igitur Dominus Deus premium postulat, sed honorem. Deus enim noster, qui dignatus est totum dare, decimam a nobis dignatur recipere, non sibi, sed nobis procul dubio profuturam. Sed si tardius dare peccatum est, quanto magis peius est peccatum: non dedisse? De milicia, de negocio, de artificio redde decimas! Cum enim decimas dando et terrena et celestia possis premia promereri, pro avaricia duplici benediccione fraudaris. Hec est enim Domini iustissima consuetudo, ut si tu illi decimam non dederis, tu ad decimam revoceris.d) Dabis impio mi- liti, quod non vis dare sacerdoti. Benefacere semper Deus paratus est, sed hominum malicia prohibetur. Decime etenim ex debito re- quiruntur et qui eas dare noluerint, res alienas invadunt." Idem eciam Augustinus alibi3 dixit:e) „Maiores nostri in copiis omnibus habundabant, quia Deo decimas dabant") et cesari censum reddebant. Modo autem, quia discessit devocio Dei, accessit indiccio fisci. Nolumus cum Deo partiri decimas, modo autem tolitur totum, hoc tolit fiscus, quod non accipit Christus.“ Hec Augustinus.s) — Vi- des ergo causas et raciones tam impulsivas quam eciam finales in- stitucionis solvendarum decimarum,b) que sunt honor Dei, sustentacio ministrorum Dei ac multiplex utilitas populi Dei.") Que quidem cause in novo Testamento non cessant, sed tanto forcius urgent, quanto populus christianus ceteris retrogeneracionibus de divina gracia participat uberius, et quanto sacerdocium nove a) B. ex Dei ira. b) A, B. Quinto. — Augustinus de eodem. c) A, B. 16., q. 1. „Decime“. d) B. (renoveris) revoceris. e) A, B. Idem de eodem. f) A, B. Sexto. g) B. 16., q. 7. „Maiores“. h) A, B. De 3 causis impulsivis et finalibus institucionis decimarum.“ i) B. populi (Christi). In margine: „Dei“. 1 ? 2 Migne, PL., 39, 2267. „Decimae enim tributa sunt animarum... Ecce, habes de Scripturis sanctis cautionem Domini tui, per quam tibi promisit, quod si de- cimas dederis, non solum abundantiam fructuum recipies, sed etiam sanitatem corporis consequeris.“ 3 ? 84
Fol. 132b". penuria et rerum omnium egestas opprimit mundum, sciamus hoc ex ira Dei a) descendere, qui se in pauperibus fraudari loquitur, et suas possessiones possumus decimas et primicias interpretari.“ 1 De ista eciam remuneracione, quam solventes decimas consequuntur, b) ait Augustinus:) „Decime tributa sunt I egencium animarum; quod si decimam dederis, non solum habundanciam fructuum accipies, sed eciam sanitatem corporis consequeris.“2 Non igitur Dominus Deus premium postulat, sed honorem. Deus enim noster, qui dignatus est totum dare, decimam a nobis dignatur recipere, non sibi, sed nobis procul dubio profuturam. Sed si tardius dare peccatum est, quanto magis peius est peccatum: non dedisse? De milicia, de negocio, de artificio redde decimas! Cum enim decimas dando et terrena et celestia possis premia promereri, pro avaricia duplici benediccione fraudaris. Hec est enim Domini iustissima consuetudo, ut si tu illi decimam non dederis, tu ad decimam revoceris.d) Dabis impio mi- liti, quod non vis dare sacerdoti. Benefacere semper Deus paratus est, sed hominum malicia prohibetur. Decime etenim ex debito re- quiruntur et qui eas dare noluerint, res alienas invadunt." Idem eciam Augustinus alibi3 dixit:e) „Maiores nostri in copiis omnibus habundabant, quia Deo decimas dabant") et cesari censum reddebant. Modo autem, quia discessit devocio Dei, accessit indiccio fisci. Nolumus cum Deo partiri decimas, modo autem tolitur totum, hoc tolit fiscus, quod non accipit Christus.“ Hec Augustinus.s) — Vi- des ergo causas et raciones tam impulsivas quam eciam finales in- stitucionis solvendarum decimarum,b) que sunt honor Dei, sustentacio ministrorum Dei ac multiplex utilitas populi Dei.") Que quidem cause in novo Testamento non cessant, sed tanto forcius urgent, quanto populus christianus ceteris retrogeneracionibus de divina gracia participat uberius, et quanto sacerdocium nove a) B. ex Dei ira. b) A, B. Quinto. — Augustinus de eodem. c) A, B. 16., q. 1. „Decime“. d) B. (renoveris) revoceris. e) A, B. Idem de eodem. f) A, B. Sexto. g) B. 16., q. 7. „Maiores“. h) A, B. De 3 causis impulsivis et finalibus institucionis decimarum.“ i) B. populi (Christi). In margine: „Dei“. 1 ? 2 Migne, PL., 39, 2267. „Decimae enim tributa sunt animarum... Ecce, habes de Scripturis sanctis cautionem Domini tui, per quam tibi promisit, quod si de- cimas dederis, non solum abundantiam fructuum recipies, sed etiam sanitatem corporis consequeris.“ 3 ? 84
Strana 85
Legis veteris Testamenti sacerdocio dignius esse comprobatur, 1 Fol. 133a." quanto eciam plebs christiana non minus meretur divinis frui bene- diccionibus quam Hebrea. Mentiris eciam salva gracia tua, cum dicis, Christum de decimis in ev[a]ngelio nullam fecisse mencionem, a) quia ipse scribas et phariseos mentam et aventum et cuminum de- cimantes non reprehendit ex eo, quia decimas de minutis eciam rebus exigebant, sed quia ea, que graviora sunt legis, dimitstjebant, videlicet iudicium, misericordiam et fidem; et attende, quid in fine concludit: „Hec oportuit facere et illa non obmittere,b) hec oportuit facere, videlicet iudicium, misericordiam et fidem et alia non obmit- tere, hoc est decimas Deo debitas non retinere, sed eas integre persolvere. Ipse eciam Salvator nosterc) in parabola 1 pharisei et pu- blicani, quam proposuit inter ceteras illius pharisei commendaciones, hanc notanter expressit, videlicet quod decimas dabat omnium, que possidebat,) quo[d] utique non fecisset, si decimarum solucionem prohibere voluisset, nec eundem phariseum ideo redarguit, quia, ut premittitur, decimas dabat omnium que possidebat, sed quia in super- biam elatuse), publicanum peccatorem despiciebat. Cum ergo, ut iam probavi teste Augustino, decime sint tributa Dei in signum univer- salis dominii retenta ab ipso Deof), cuius „est terra et plenitudo 2 eius"g) sub illa Christi missione noscuntur esse comprehense, qua dicit:3 „Reddite, que sunt cesaris, cesari, et que sunt Dei, Deo,“h) quasi velit dicere: „Censum sive tributum, de quo me interrogatis, reddite cesari, quia cesaris est, et cesari debetur in recognicionem sui dominii temporalis“, „et que sunt Dei,“ scilicet decime, primicie et oblaciones reddite Deo1), quia tributa sunt Dei in signum sui do- minii universalis, nec aliter secundum sensum I litteralem potest ille textus intelligi, quia aliud temporale tributum preter decimas, primicias et oblationes non reperitur in lege, quod proprie diceretur esse Dei. Et sicut prima pars illius sentencie intelligitur litteraliter Fol. 133 a) A, B. Septimo b) A, B. Ubi precipitur solucio decimarum a Christo. — Mt. 23. c) A, B. Octavo. d) A, B. Lu[c]. 18. e) B. in superbiam (allatus) elatus. 1) B. ab ipso (Domino) Deo. g) A, B. Ubi precipiuntur decime a Christo. — Nono. h) A, B. 23., q ultima „Convenior“. i) A, B Comprehenduntur sub precepto de dileccione Dei et proximi, cum sint institute ad honorem Dei et sustentacionem proximi, de decimis, „Cum non ab homine“ et c. „Tua“. 1 Le, XVIII, 12. 2 Ž, XXIII, 1. 3 Mt. XXII, 21. 85
Legis veteris Testamenti sacerdocio dignius esse comprobatur, 1 Fol. 133a." quanto eciam plebs christiana non minus meretur divinis frui bene- diccionibus quam Hebrea. Mentiris eciam salva gracia tua, cum dicis, Christum de decimis in ev[a]ngelio nullam fecisse mencionem, a) quia ipse scribas et phariseos mentam et aventum et cuminum de- cimantes non reprehendit ex eo, quia decimas de minutis eciam rebus exigebant, sed quia ea, que graviora sunt legis, dimitstjebant, videlicet iudicium, misericordiam et fidem; et attende, quid in fine concludit: „Hec oportuit facere et illa non obmittere,b) hec oportuit facere, videlicet iudicium, misericordiam et fidem et alia non obmit- tere, hoc est decimas Deo debitas non retinere, sed eas integre persolvere. Ipse eciam Salvator nosterc) in parabola 1 pharisei et pu- blicani, quam proposuit inter ceteras illius pharisei commendaciones, hanc notanter expressit, videlicet quod decimas dabat omnium, que possidebat,) quo[d] utique non fecisset, si decimarum solucionem prohibere voluisset, nec eundem phariseum ideo redarguit, quia, ut premittitur, decimas dabat omnium que possidebat, sed quia in super- biam elatuse), publicanum peccatorem despiciebat. Cum ergo, ut iam probavi teste Augustino, decime sint tributa Dei in signum univer- salis dominii retenta ab ipso Deof), cuius „est terra et plenitudo 2 eius"g) sub illa Christi missione noscuntur esse comprehense, qua dicit:3 „Reddite, que sunt cesaris, cesari, et que sunt Dei, Deo,“h) quasi velit dicere: „Censum sive tributum, de quo me interrogatis, reddite cesari, quia cesaris est, et cesari debetur in recognicionem sui dominii temporalis“, „et que sunt Dei,“ scilicet decime, primicie et oblaciones reddite Deo1), quia tributa sunt Dei in signum sui do- minii universalis, nec aliter secundum sensum I litteralem potest ille textus intelligi, quia aliud temporale tributum preter decimas, primicias et oblationes non reperitur in lege, quod proprie diceretur esse Dei. Et sicut prima pars illius sentencie intelligitur litteraliter Fol. 133 a) A, B. Septimo b) A, B. Ubi precipitur solucio decimarum a Christo. — Mt. 23. c) A, B. Octavo. d) A, B. Lu[c]. 18. e) B. in superbiam (allatus) elatus. 1) B. ab ipso (Domino) Deo. g) A, B. Ubi precipiuntur decime a Christo. — Nono. h) A, B. 23., q ultima „Convenior“. i) A, B Comprehenduntur sub precepto de dileccione Dei et proximi, cum sint institute ad honorem Dei et sustentacionem proximi, de decimis, „Cum non ab homine“ et c. „Tua“. 1 Le, XVIII, 12. 2 Ž, XXIII, 1. 3 Mt. XXII, 21. 85
Strana 86
Fol. 133b de temporali tributo cesaris, sic veraciter ad litteram ultima pars debet intelligi de exteriori tributo Creatoris, a) quod sint decime pri- micie et oblaciones, ut dictum est. Similiter, quia decime debentur Deo et ministris eius et pro Dei honore sunt institute, comprehen- duntur sub illo apostolib) precepto, quo dicitur:1 „Reddite omnibus debita.) Cui tributum, tributum, cui honorem, honorem“ etc. Male eciam intellexisti, quo ille apostolus 2 aperte predicavit: „Qui in sacrario operantur, que de sacrario sunt,d) edunt, et qui altari de- serviunt, cum altari participant“, quod utique de decimis, primiciis et oblacionibus intelligi nullus ambigit.e) Ita et Dominus ordinavit hos, qui evangelium adnunciant, de evangelio vivere, ac si dicat apostolus: „Non debent deterioris esse condicionis sacerdotes, mi- nistri Domini qui tempore evangelii deserviunt ecclesie Christi, quam illi, qui olim serviebant in templo Salomonis, quod sacrarium dice- batur sub lege Moysi. Oblaciones eciam Christus approbavit,) cum mittentese) nummam in gazophilacium gratanter respexit et pauperem viduam, que ibi totum victum suum posuerat, pre ceterio laudavit.h) Et si queris: "Cur tempore apostolorum ecclesia non habuit reddi- tus et possessiones sicut nunc videtur habere?“ Audi non meam, sed sanctorum Patrum super hoc prolatam claram et veridicam sen- tenciam. Ecce, quid sanctus Melchiadesi) papa et martir super hoc aperte pronunciat? Futuram ecclesiam in gentibus apostoli previde- bant, idcirco predia in Judea minime sunt adepti,) sed precia tan- tummodo ad fovendos egentes, at vero cum inter turbines et ad- versa / mundi succresceret, ecclesia adhoc usque pervenit, ut non solum gentes, sed eciam Romani principes, qui tocius orbis monarchiam tenebant,k) ad fidem Christi et baptismi sacramenta concurrerent. Ex quibus vir religiosissimus Constantinus primus fidem veritatis patenter adeptus, licenciam dedit per universum or- bem suo degentibus imperio non solum fieri christianos, sed eciam a) A, B. Hoc tenet magister historie scolastice super illo passu. b) B. Ubi ab apostolo decime precipiuntur. c) A, B. Decimo. d) A, B. 12, q. 1. „Ex hiis“, 13., q. 1. § „Quia ergo“. e) A, B undecimo. 1) A, B. Duodecimo. g) A, B. 23., q. 1., „Odi“ in fine. h) B. Ubi Christus approbavit oblaciones. i) A, B Vel secundum alios Augustinus. j) A, B. Sexta racio contra tercium errorem. k) A, B, C. „Futurum“, 12., q. 1. 1 Rom., XIII, 7. 2 I. Cor., IX., 13. 86
Fol. 133b de temporali tributo cesaris, sic veraciter ad litteram ultima pars debet intelligi de exteriori tributo Creatoris, a) quod sint decime pri- micie et oblaciones, ut dictum est. Similiter, quia decime debentur Deo et ministris eius et pro Dei honore sunt institute, comprehen- duntur sub illo apostolib) precepto, quo dicitur:1 „Reddite omnibus debita.) Cui tributum, tributum, cui honorem, honorem“ etc. Male eciam intellexisti, quo ille apostolus 2 aperte predicavit: „Qui in sacrario operantur, que de sacrario sunt,d) edunt, et qui altari de- serviunt, cum altari participant“, quod utique de decimis, primiciis et oblacionibus intelligi nullus ambigit.e) Ita et Dominus ordinavit hos, qui evangelium adnunciant, de evangelio vivere, ac si dicat apostolus: „Non debent deterioris esse condicionis sacerdotes, mi- nistri Domini qui tempore evangelii deserviunt ecclesie Christi, quam illi, qui olim serviebant in templo Salomonis, quod sacrarium dice- batur sub lege Moysi. Oblaciones eciam Christus approbavit,) cum mittentese) nummam in gazophilacium gratanter respexit et pauperem viduam, que ibi totum victum suum posuerat, pre ceterio laudavit.h) Et si queris: "Cur tempore apostolorum ecclesia non habuit reddi- tus et possessiones sicut nunc videtur habere?“ Audi non meam, sed sanctorum Patrum super hoc prolatam claram et veridicam sen- tenciam. Ecce, quid sanctus Melchiadesi) papa et martir super hoc aperte pronunciat? Futuram ecclesiam in gentibus apostoli previde- bant, idcirco predia in Judea minime sunt adepti,) sed precia tan- tummodo ad fovendos egentes, at vero cum inter turbines et ad- versa / mundi succresceret, ecclesia adhoc usque pervenit, ut non solum gentes, sed eciam Romani principes, qui tocius orbis monarchiam tenebant,k) ad fidem Christi et baptismi sacramenta concurrerent. Ex quibus vir religiosissimus Constantinus primus fidem veritatis patenter adeptus, licenciam dedit per universum or- bem suo degentibus imperio non solum fieri christianos, sed eciam a) A, B. Hoc tenet magister historie scolastice super illo passu. b) B. Ubi ab apostolo decime precipiuntur. c) A, B. Decimo. d) A, B. 12, q. 1. „Ex hiis“, 13., q. 1. § „Quia ergo“. e) A, B undecimo. 1) A, B. Duodecimo. g) A, B. 23., q. 1., „Odi“ in fine. h) B. Ubi Christus approbavit oblaciones. i) A, B Vel secundum alios Augustinus. j) A, B. Sexta racio contra tercium errorem. k) A, B, C. „Futurum“, 12., q. 1. 1 Rom., XIII, 7. 2 I. Cor., IX., 13. 86
Strana 87
fabricandi ecclesias et predia tribuenda constituit. Denique idem pre- fatus princeps donaria in mensa contulit et fabricam templi prime sedis beati Petri instituit adeo, ut sedem imperialem relinqueret et beato Petro, suisque successoribus profuturam concederet. Idem vero [plresidens sancte synodo, que apud Niceama) congregata est, cum querelam quorundam sacerdotum conspiceret coram se deferendam, ait:1 „Vos a nemine diiudicari potestis, quia Dei solius iudicio re- servamini, „dii enim vocati estis“b) et idcirco non potestis ab hominibus iudicari.“ Ab illo etenim tempore et deinceps viri religiosi non so- lum possessiones et predia, que possederant, sed eciam semetipsos Domino consecraverunt, edificantes basilicas in suis fundis in ho- nore[m] sanctorum martyrum per civitates ac monasteria immunia, in quibus cetus Domino serviencium conveniret. Huic concordat sanctus Urbanus«) dicens 2: „Videntes autem summi sacerdotes atque levite et reliqui fideles plus utilitatis posse conferre, si hereditates et agros, quos vendebant ecclesiis, quibus presidebant, episcopiſs] traderent, eo quod ex sumptibus eorum tam presentibus, quam futuris temporibus plura et eleganciora possent ministrare fidelibus commu- nem vitam ducentibus, quam ex precio ipsorum ceperunt predia et agros, quos vendere solebant/ matricibus ecclesiis tradere et ex sumptibus eorum vivere. Ipse vero res iurisdiccioni episcoporum singu- larum parochiarum (qui locum tenent apostolorum) erant et sunt us- que adhuc et futuris semper debent esse temporibus; ex quibus epi- scopi et fideles dispensatores eorum omnibus communi vita degere volentibus ministrare cuncta necessaria debent, prout melius potuerint, ut nemo in eis egenus inveniatur. Ipse enim res fidelium „oblaciones“ appellantur, que Domino a fidelibus offeruntur. Memoratis ergo aug- mentacionibus in tantum ecclesie, quibus episcopi president, Domino aminiculante creverunt et in tantis maxima pars eorum habundat re- bus, ut nullus sit in eis communem vitam ducens, indigens, sed omnia necessaria ab episcopo, suisque ministris percipiat, ideoque si alias extiterit, modernis aut futuris temporibus qui hoc avellere nitatur, eterna dampnacione feriatur. Exegit itaque racio temporis, ut primitiva ecclesia possessiones vel dominia temporalia non haberet,d) quia necdum completum erat, Fol. 1335" a) B. Niceam. b) A, B. 12., q. 1. „Sacerdotibus“. c) B. Urbanus. — A, B. 12., q. 1. „Videntes“. d) A. B Septima racio. 1 c XL, 1, 11. „Vos dii estis a vero Deo constituti. Ite et inter vos causas vestras discutite, quia dignum non est, ut nos judicemus deos.“ 2 Migne, 163, 1338. Není. 87
fabricandi ecclesias et predia tribuenda constituit. Denique idem pre- fatus princeps donaria in mensa contulit et fabricam templi prime sedis beati Petri instituit adeo, ut sedem imperialem relinqueret et beato Petro, suisque successoribus profuturam concederet. Idem vero [plresidens sancte synodo, que apud Niceama) congregata est, cum querelam quorundam sacerdotum conspiceret coram se deferendam, ait:1 „Vos a nemine diiudicari potestis, quia Dei solius iudicio re- servamini, „dii enim vocati estis“b) et idcirco non potestis ab hominibus iudicari.“ Ab illo etenim tempore et deinceps viri religiosi non so- lum possessiones et predia, que possederant, sed eciam semetipsos Domino consecraverunt, edificantes basilicas in suis fundis in ho- nore[m] sanctorum martyrum per civitates ac monasteria immunia, in quibus cetus Domino serviencium conveniret. Huic concordat sanctus Urbanus«) dicens 2: „Videntes autem summi sacerdotes atque levite et reliqui fideles plus utilitatis posse conferre, si hereditates et agros, quos vendebant ecclesiis, quibus presidebant, episcopiſs] traderent, eo quod ex sumptibus eorum tam presentibus, quam futuris temporibus plura et eleganciora possent ministrare fidelibus commu- nem vitam ducentibus, quam ex precio ipsorum ceperunt predia et agros, quos vendere solebant/ matricibus ecclesiis tradere et ex sumptibus eorum vivere. Ipse vero res iurisdiccioni episcoporum singu- larum parochiarum (qui locum tenent apostolorum) erant et sunt us- que adhuc et futuris semper debent esse temporibus; ex quibus epi- scopi et fideles dispensatores eorum omnibus communi vita degere volentibus ministrare cuncta necessaria debent, prout melius potuerint, ut nemo in eis egenus inveniatur. Ipse enim res fidelium „oblaciones“ appellantur, que Domino a fidelibus offeruntur. Memoratis ergo aug- mentacionibus in tantum ecclesie, quibus episcopi president, Domino aminiculante creverunt et in tantis maxima pars eorum habundat re- bus, ut nullus sit in eis communem vitam ducens, indigens, sed omnia necessaria ab episcopo, suisque ministris percipiat, ideoque si alias extiterit, modernis aut futuris temporibus qui hoc avellere nitatur, eterna dampnacione feriatur. Exegit itaque racio temporis, ut primitiva ecclesia possessiones vel dominia temporalia non haberet,d) quia necdum completum erat, Fol. 1335" a) B. Niceam. b) A, B. 12., q. 1. „Sacerdotibus“. c) B. Urbanus. — A, B. 12., q. 1. „Videntes“. d) A. B Septima racio. 1 c XL, 1, 11. „Vos dii estis a vero Deo constituti. Ite et inter vos causas vestras discutite, quia dignum non est, ut nos judicemus deos.“ 2 Migne, 163, 1338. Není. 87
Strana 88
Fol. 134a' quod in eius figuram per Ezechielem! fuerat prophetatum sic dicen- tem: „„Multiplicatum quasi germen agri dedi te, dicit Dominus“ et „multiplicata es et grandis effecta.“ Et postea, aliquibus interpositis: „Et ornavi te et dedi coronam decoris in capite tuo,a) et ornata es auro et argento et decora facta es vehementer nimis et profecisti in regnum et egressum est nomen tuum in gentes propter speciem tuam, quam posueram super te, dicitb) Dominus.“ Que omnia per Dei gra- ciam completa videmus in conversione gencium et fidei christiane per universum orbem dilatacione et) exaltacione ecclesie catholice, super quo non invidere seu murmurare debent, qui veri christiani esse desiderant, sed pocius congaudere et Deo gracias agere, qui eos/ de errore ydolatrie, cui cum magnis sumptibus antiqui servie- bant, misericorditer eripuit et iuxta dictum apostoli de tenebris eos vocavit in admirabile lumen suum. Nec minorem debent christiani exhibere reverenciam ecclesiis vel ministris Dei, quam faciebant gentilesd) ydolorum cultores templis et sacerdotibus dyaboli. Nam gentilitatis tempore templis et phanis ydolorume) tantus deferebatur honor, maxime apud Gallias, ut templorum pontifices qui „druydes“ appellabantur in regimine populi et utriusque gladii exercicio sup- remam haberent potestatem, ita ut nullus esset, qui posset iudicare de persona vel statu hominis druydibus inconsultis. Distingue ergo tempora, Boeme, Julianista, Apostolice, Hussista, heretice, et concordabis Scripturas) quia pro varietate temporum varia invenitur dispensatio conditoris, animadverte et considera, quia non maius est possessiones habere quam pecunias, dicente Domino:2 „Noliſte] possidere aurum vel argentum“, etc. Ipse tamen Christus et apostoli pecunias habuisse noscuntur,g) unde Augusti- nus :b) 3 „Loculos habebat Dominus a fidelibus oblata, conservans et suorum necessitatibus et aliis indigentibus tribuebat; tunc primum ecclesiastice pecunie forma est instituta, ut intelligeremus, quod pre- cepit, non est cogitandum de crastino, non ad hoc fuisse preceptum, 1 XVI, 7. 2 Mt. X, 9. 3 Migne, PL, 35, 1762—1763. Není. a) A, B. Ad hoc 23., q, 4. „Displicet“ in fine, etc. „Non invenitur“ etc. „Si ecclesia“ in fine. b) B dixit. c) B. ac. d) A, B. 11., q. 1. „Sacerdotibus“. e) A, B Octava racio. f) A, B. 2., q. 1. „Si peccaverit“. 23., q. 8. „Occidit“ et q. 4. „Si ecclesia“. g) A. B „Nona racio“. h) A, B, C. „Habebat“ et c. „Exemplum“, 12., q. 1. — B. Augustinus. 88
Fol. 134a' quod in eius figuram per Ezechielem! fuerat prophetatum sic dicen- tem: „„Multiplicatum quasi germen agri dedi te, dicit Dominus“ et „multiplicata es et grandis effecta.“ Et postea, aliquibus interpositis: „Et ornavi te et dedi coronam decoris in capite tuo,a) et ornata es auro et argento et decora facta es vehementer nimis et profecisti in regnum et egressum est nomen tuum in gentes propter speciem tuam, quam posueram super te, dicitb) Dominus.“ Que omnia per Dei gra- ciam completa videmus in conversione gencium et fidei christiane per universum orbem dilatacione et) exaltacione ecclesie catholice, super quo non invidere seu murmurare debent, qui veri christiani esse desiderant, sed pocius congaudere et Deo gracias agere, qui eos/ de errore ydolatrie, cui cum magnis sumptibus antiqui servie- bant, misericorditer eripuit et iuxta dictum apostoli de tenebris eos vocavit in admirabile lumen suum. Nec minorem debent christiani exhibere reverenciam ecclesiis vel ministris Dei, quam faciebant gentilesd) ydolorum cultores templis et sacerdotibus dyaboli. Nam gentilitatis tempore templis et phanis ydolorume) tantus deferebatur honor, maxime apud Gallias, ut templorum pontifices qui „druydes“ appellabantur in regimine populi et utriusque gladii exercicio sup- remam haberent potestatem, ita ut nullus esset, qui posset iudicare de persona vel statu hominis druydibus inconsultis. Distingue ergo tempora, Boeme, Julianista, Apostolice, Hussista, heretice, et concordabis Scripturas) quia pro varietate temporum varia invenitur dispensatio conditoris, animadverte et considera, quia non maius est possessiones habere quam pecunias, dicente Domino:2 „Noliſte] possidere aurum vel argentum“, etc. Ipse tamen Christus et apostoli pecunias habuisse noscuntur,g) unde Augusti- nus :b) 3 „Loculos habebat Dominus a fidelibus oblata, conservans et suorum necessitatibus et aliis indigentibus tribuebat; tunc primum ecclesiastice pecunie forma est instituta, ut intelligeremus, quod pre- cepit, non est cogitandum de crastino, non ad hoc fuisse preceptum, 1 XVI, 7. 2 Mt. X, 9. 3 Migne, PL, 35, 1762—1763. Není. a) A, B. Ad hoc 23., q, 4. „Displicet“ in fine, etc. „Non invenitur“ etc. „Si ecclesia“ in fine. b) B dixit. c) B. ac. d) A, B. 11., q. 1. „Sacerdotibus“. e) A, B Octava racio. f) A, B. 2., q. 1. „Si peccaverit“. 23., q. 8. „Occidit“ et q. 4. „Si ecclesia“. g) A. B „Nona racio“. h) A, B, C. „Habebat“ et c. „Exemplum“, 12., q. 1. — B. Augustinus. 88
Strana 89
ut nichil pecunie servetur a sanctis, sed ne Deo propter ista serviatur.“ Hec Augustinus. Vides igitur causas iustas et racionabiles, quare ecclesia redditus et possessiones habeat, quos tamen in principio propter temporis qualitatem habere nolebat, nec mireris, si sancta ecclesia, que in sui ortus primordio,a) dum erant omnes pariter in eadem civitate vel provincia et in parvo numero, possessiones, agros, domos et cetera que habere videbatur, vendebat et precium rerum venditarum dum- taxat in communi retinebat, postea tamen per tocius vasti orbis spacia dilatata, edocta a Spiritu sancto illum vivendi modum mu- taverit, cum non solum in terrenis possessionibus, sed eciam in divinis sacramentis conferendis formam ab ipso Domino traditam alterare minime dubitaverint, nam licet Christus Dominus iusserit apostolis baptizare gentes in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti, b) nihilominus tamen obmissa illa forma, ceperunt baptizare in nomine Jhesu Christi, et hoc instinctu Spiritus sancti, ut nomen Jhesu Christi redderetur amabile et gentibus innotesceret universis vel eciam for- sitan, ne conversi gentiles, qui soliti erant colere plures deos, au- dientes nomen Trinitatis et mysterium unitatis necdum intelligentes, in pristino errore remanerent. Sed postquam christifideles Domino concedente fuerunt in omni- bus catholice veritatis mysteri[i]se) sufficienter informati, sancta mater ecclesia a sancto Spiritu edocta, pristinam formam ab ipso Domino ordinatam reassumpsit. Quid ergo mirum,d) si sancta mater ecclesia circa possessiones et rerum temporalium usum pro temporis quali- tate alium vivendi modum susceperit, que magisterio sancti Spiritus interius erudita propter temporis exigenciam substancialem formam tanti sacramenti mutavit. Sed fortassis oppones:e) „Quomodo cum tot et tantis redditibus, possessionibus, dominiis aliisque bonis temporalibus, que ecclesia nunc possidet, poterunt ad culmen evangelice perfeccionis attingere, de qua Dominus dixit:1 „Beati pauperes spiritu?“ Ecce! quid doctor sanctus et egregius Prosper*) ille famosus inde sentit, adducens in exemplum sanctum Hylarium«) Arelatensem episcopum, olim nostri monasterii Lirinensis monachum, nostrique eximii Patris sancti Ho- Fol. 134a" a) A, B. Decima racio. b) A, B Act. 2. c) A, B. misteriis. d) A, B Argumentacio a forciori, de eleccione „Cum in cunctis“. e) A, B. Obieccio Bohemorum. f) A, B. Solucio ostendens, qualiter cum diviciis potest stare perfeccio ewan- gelica. — B Prosper. g) B. Ylarium. Mt., V, 3. 89
ut nichil pecunie servetur a sanctis, sed ne Deo propter ista serviatur.“ Hec Augustinus. Vides igitur causas iustas et racionabiles, quare ecclesia redditus et possessiones habeat, quos tamen in principio propter temporis qualitatem habere nolebat, nec mireris, si sancta ecclesia, que in sui ortus primordio,a) dum erant omnes pariter in eadem civitate vel provincia et in parvo numero, possessiones, agros, domos et cetera que habere videbatur, vendebat et precium rerum venditarum dum- taxat in communi retinebat, postea tamen per tocius vasti orbis spacia dilatata, edocta a Spiritu sancto illum vivendi modum mu- taverit, cum non solum in terrenis possessionibus, sed eciam in divinis sacramentis conferendis formam ab ipso Domino traditam alterare minime dubitaverint, nam licet Christus Dominus iusserit apostolis baptizare gentes in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti, b) nihilominus tamen obmissa illa forma, ceperunt baptizare in nomine Jhesu Christi, et hoc instinctu Spiritus sancti, ut nomen Jhesu Christi redderetur amabile et gentibus innotesceret universis vel eciam for- sitan, ne conversi gentiles, qui soliti erant colere plures deos, au- dientes nomen Trinitatis et mysterium unitatis necdum intelligentes, in pristino errore remanerent. Sed postquam christifideles Domino concedente fuerunt in omni- bus catholice veritatis mysteri[i]se) sufficienter informati, sancta mater ecclesia a sancto Spiritu edocta, pristinam formam ab ipso Domino ordinatam reassumpsit. Quid ergo mirum,d) si sancta mater ecclesia circa possessiones et rerum temporalium usum pro temporis quali- tate alium vivendi modum susceperit, que magisterio sancti Spiritus interius erudita propter temporis exigenciam substancialem formam tanti sacramenti mutavit. Sed fortassis oppones:e) „Quomodo cum tot et tantis redditibus, possessionibus, dominiis aliisque bonis temporalibus, que ecclesia nunc possidet, poterunt ad culmen evangelice perfeccionis attingere, de qua Dominus dixit:1 „Beati pauperes spiritu?“ Ecce! quid doctor sanctus et egregius Prosper*) ille famosus inde sentit, adducens in exemplum sanctum Hylarium«) Arelatensem episcopum, olim nostri monasterii Lirinensis monachum, nostrique eximii Patris sancti Ho- Fol. 134a" a) A, B. Decima racio. b) A, B Act. 2. c) A, B. misteriis. d) A, B Argumentacio a forciori, de eleccione „Cum in cunctis“. e) A, B. Obieccio Bohemorum. f) A, B. Solucio ostendens, qualiter cum diviciis potest stare perfeccio ewan- gelica. — B Prosper. g) B. Ylarium. Mt., V, 3. 89
Strana 90
Fol. 134b' norati discipulum atque genere propinquum? „Expedit“,1 inquit,a) ,fa- cultates ecclesie possideri et proprias perfeccionis amore contempni. b) Non enim proprie sunt, sed communes ecclesie facultates, et ideo quis- quis omnibus/ que habuerit, dimissis aut venditis, fit rei sue con- temptor, cum prepositus factus fuerit ecclesie, omnium que habet eccle- sia efficitur dispensator.“ Denique sanctus Paulinus,2 ut ipsi melius nostis, ingencia predia, que fuerunt sua, vendita pauperibus erogavit, sed cum factus esset episcopus, non contempsit ecclesie facultates, sed fidelissime dispensavit. Quo facto satis ostendit, et propria de- bere propter perfeccionem contempni et sine impedimento perfeccio- nis posse ecclesie facultates, que sunt profecto communes, possideri. Quid sanctus Hylarius? Nonne et ipse omnia sua aut parentibus reliquit aut vendita pauperibus erogavit? Is tamen, cum merito sue perfeccionis fieret ecclesie Arelatensis episcopus, que illa tunc ha- bebat ecclesia non solum possedit, sed eciam, acceptis fidelium nu- merosis hereditatibus, ampliavit. Vide ergo, quod absque preiudicio perfeccionis possunt ecclesiastice persone bona ecclesiarum non solum possidere, sed eciam augere, et ea que in evangelio legis de omnium rerum abdicacione, ad effectum maxime noscuntur perti- nere. Ideo non simpliciter dicitur: „Beati pauperes“, sed notanter additur: „Spiritu“ ex eo, quia paupertas spiritualis prodest pocius quam indigencia rerum. Sed postquam forma° illa primitive ecclesie tantum tibi placet, ob- serva illam, Boeme et tu, qui domos vel agros possides, vade et vende omnia et affer precium et mitte ante pedes episcoporum et aliorum qui locum apostolorum tenent, qui etsi non sint equales meritis, sunt tamen ordine et potestate pares.d) Excusabis te forsi- tan et dices:e) „Ad hoc non teneor, quia laycus ego sum“. Dico tibi,) quia tempore illius primitive ecclesie, quantum ad hoc, inter clericos et laycos nulla erat differencia, quia omnes, tam clerici, quam layci, tam viri, quam mulieres, tam soluti, quam eciam con- iugati illam formam I observabant,g) ut omnia, que in evangelio dic- ta leguntur a Christo super rerum temporalium renunciacione sive abdicacione, omnibus christianis dirigebantur nulla habita differen- Fol. 134b“ 1 ? 2 Srov. Migne, PL, 61, 30. a) B. inquid. b) A, B In c. „Expedit“, 12., q 1. c) A, B. Ad hominem inveccio. d) A, B. 21. di, in mono. e) A, B. Responsio (sic) Bohemi. f) B. Replica. 8) A, B. Ad hoc 12., q. 1. „Scimus“, in principio. 90
Fol. 134b' norati discipulum atque genere propinquum? „Expedit“,1 inquit,a) ,fa- cultates ecclesie possideri et proprias perfeccionis amore contempni. b) Non enim proprie sunt, sed communes ecclesie facultates, et ideo quis- quis omnibus/ que habuerit, dimissis aut venditis, fit rei sue con- temptor, cum prepositus factus fuerit ecclesie, omnium que habet eccle- sia efficitur dispensator.“ Denique sanctus Paulinus,2 ut ipsi melius nostis, ingencia predia, que fuerunt sua, vendita pauperibus erogavit, sed cum factus esset episcopus, non contempsit ecclesie facultates, sed fidelissime dispensavit. Quo facto satis ostendit, et propria de- bere propter perfeccionem contempni et sine impedimento perfeccio- nis posse ecclesie facultates, que sunt profecto communes, possideri. Quid sanctus Hylarius? Nonne et ipse omnia sua aut parentibus reliquit aut vendita pauperibus erogavit? Is tamen, cum merito sue perfeccionis fieret ecclesie Arelatensis episcopus, que illa tunc ha- bebat ecclesia non solum possedit, sed eciam, acceptis fidelium nu- merosis hereditatibus, ampliavit. Vide ergo, quod absque preiudicio perfeccionis possunt ecclesiastice persone bona ecclesiarum non solum possidere, sed eciam augere, et ea que in evangelio legis de omnium rerum abdicacione, ad effectum maxime noscuntur perti- nere. Ideo non simpliciter dicitur: „Beati pauperes“, sed notanter additur: „Spiritu“ ex eo, quia paupertas spiritualis prodest pocius quam indigencia rerum. Sed postquam forma° illa primitive ecclesie tantum tibi placet, ob- serva illam, Boeme et tu, qui domos vel agros possides, vade et vende omnia et affer precium et mitte ante pedes episcoporum et aliorum qui locum apostolorum tenent, qui etsi non sint equales meritis, sunt tamen ordine et potestate pares.d) Excusabis te forsi- tan et dices:e) „Ad hoc non teneor, quia laycus ego sum“. Dico tibi,) quia tempore illius primitive ecclesie, quantum ad hoc, inter clericos et laycos nulla erat differencia, quia omnes, tam clerici, quam layci, tam viri, quam mulieres, tam soluti, quam eciam con- iugati illam formam I observabant,g) ut omnia, que in evangelio dic- ta leguntur a Christo super rerum temporalium renunciacione sive abdicacione, omnibus christianis dirigebantur nulla habita differen- Fol. 134b“ 1 ? 2 Srov. Migne, PL, 61, 30. a) B. inquid. b) A, B In c. „Expedit“, 12., q 1. c) A, B. Ad hominem inveccio. d) A, B. 21. di, in mono. e) A, B. Responsio (sic) Bohemi. f) B. Replica. 8) A, B. Ad hoc 12., q. 1. „Scimus“, in principio. 90
Strana 91
cia gradus, ordinis, sexus vel condicionis. In hoc solum erat diffe- rencia, quia soli sacerdotes, videlicet apostoli et alii per ipsos ad hoc constituti, bona temporalia christianorum dispensabant, soli eci- am sacramenta conferebant, quod ipse Dominus ascensurus in ce- lum aperte declaravit, cum dixit discipulis suis:1 „Euntes, docete om- nes gentes, baptizantes eos in nomine Patris et Filii et Spiritus san- cti, docentes eos servare omnia quecumque mandavi vobis“. Et nota, quod non dixit specialiter: „Docete episcopos, presbyteros vel cle- ricos“, sed generaliter: „Omnes gentes“ neminem excipiendo. Nec eciam dixit: „Docete eos servare aliqua“, sed universaliter: „Omnia quecumque mandavi vobis.“2a) Ideo, si tu vis mundum reformari, ad statum illum primitive ecclesie oportet te facere, sicut faciebant om- nes, qui tunc temporis veniebant ad fidem Christi, alias non poteris esse de numero discipulorum Christi, inter quos, ut iam predixi, quantum ad abdicacionem proprietatis nulla erat differencia condi- cionis sexus, graduumb) vel ordinis. Videtur tamen michi,«) quod tibi sufficere debuerat doctrina sanctorum doctorum ab ecclesia appro- batorum expresse dicencium, quia eorum, que in evangelio conti- nentur, aliqua sunt concilia (sic), alia vero precepta, sed quia more iudaico sanctorum determinacionibus acquiescere renuis, fructu sue sancte doctrine gaudere non mereris.d) Dices interim:e) „Si episcopi, religiosi, alieque persone ecclesias- tice, quos dicis apostolorum locum vel figuram tenere, essent iusti et sancti, sicut apostoli et eorum dyacones fuerunt, paratus essem omnia, que possideo, vendere et precium ante eorum pedes ponere, quemadmodum in primitiva fiebat ecclesia, sed scio, quod episcopi et alii viri ecclesiastici qui nunc vivunt, sunt/ mali et pessimi, pec- catis omnibus involuti et bona mea dissiparent“. A[u]sculta, Boeme,1) fateor tibi, quod apostoli et dyaconi eorum fuerunt iusti et sancti, sed non omnes.8) Ideo dixit eis Christus:3 „Vos mundi estis, sed non omnes“. Judas nempe, qui, ut iam tibi probavi, apostolus fuit, malus extitit in superlativo gradu et tamen solus rerum temporalium dispensator fuit, volentibus atque toleran- 1 Mt, XXVIII, 19. 2 Tamže, v 20. 3 Joan , XIII, 10. a) A, B. Nec nos excipere debemus, de coniugia leprosorum, c. 2. b) B. gradus. c) A, B. 14., q. 1., § „Illud“ et c., „Quisquis“. d) A, B. In regula ex eo... e) B. Obieccio. f) B. Solucio. g) A, B. Qualiter mali, apostolus et dyaconus, fuerunt dispensatores bonorum temporalium. Fol. 135 a' 91
cia gradus, ordinis, sexus vel condicionis. In hoc solum erat diffe- rencia, quia soli sacerdotes, videlicet apostoli et alii per ipsos ad hoc constituti, bona temporalia christianorum dispensabant, soli eci- am sacramenta conferebant, quod ipse Dominus ascensurus in ce- lum aperte declaravit, cum dixit discipulis suis:1 „Euntes, docete om- nes gentes, baptizantes eos in nomine Patris et Filii et Spiritus san- cti, docentes eos servare omnia quecumque mandavi vobis“. Et nota, quod non dixit specialiter: „Docete episcopos, presbyteros vel cle- ricos“, sed generaliter: „Omnes gentes“ neminem excipiendo. Nec eciam dixit: „Docete eos servare aliqua“, sed universaliter: „Omnia quecumque mandavi vobis.“2a) Ideo, si tu vis mundum reformari, ad statum illum primitive ecclesie oportet te facere, sicut faciebant om- nes, qui tunc temporis veniebant ad fidem Christi, alias non poteris esse de numero discipulorum Christi, inter quos, ut iam predixi, quantum ad abdicacionem proprietatis nulla erat differencia condi- cionis sexus, graduumb) vel ordinis. Videtur tamen michi,«) quod tibi sufficere debuerat doctrina sanctorum doctorum ab ecclesia appro- batorum expresse dicencium, quia eorum, que in evangelio conti- nentur, aliqua sunt concilia (sic), alia vero precepta, sed quia more iudaico sanctorum determinacionibus acquiescere renuis, fructu sue sancte doctrine gaudere non mereris.d) Dices interim:e) „Si episcopi, religiosi, alieque persone ecclesias- tice, quos dicis apostolorum locum vel figuram tenere, essent iusti et sancti, sicut apostoli et eorum dyacones fuerunt, paratus essem omnia, que possideo, vendere et precium ante eorum pedes ponere, quemadmodum in primitiva fiebat ecclesia, sed scio, quod episcopi et alii viri ecclesiastici qui nunc vivunt, sunt/ mali et pessimi, pec- catis omnibus involuti et bona mea dissiparent“. A[u]sculta, Boeme,1) fateor tibi, quod apostoli et dyaconi eorum fuerunt iusti et sancti, sed non omnes.8) Ideo dixit eis Christus:3 „Vos mundi estis, sed non omnes“. Judas nempe, qui, ut iam tibi probavi, apostolus fuit, malus extitit in superlativo gradu et tamen solus rerum temporalium dispensator fuit, volentibus atque toleran- 1 Mt, XXVIII, 19. 2 Tamže, v 20. 3 Joan , XIII, 10. a) A, B. Nec nos excipere debemus, de coniugia leprosorum, c. 2. b) B. gradus. c) A, B. 14., q. 1., § „Illud“ et c., „Quisquis“. d) A, B. In regula ex eo... e) B. Obieccio. f) B. Solucio. g) A, B. Qualiter mali, apostolus et dyaconus, fuerunt dispensatores bonorum temporalium. Fol. 135 a' 91
Strana 92
Fol. 135a tibus Christo et universis apostolis. Septem eciam dyaconorum ab apostolis pro bonorum temporalium dispensacione ordinatorum unus malus fuit atque hereticus, Nicholaus videlicet, ille advena Antio- chenus, a quo secta illa Nicholaitarum qui dicebant, mulieres debere esse communes, ortum habuit, quos beatus Johannes in Apocalipsil sepius reprehendendo percutit,a) qui tamen sicut iusti dispensator bonorum temporalium fuit, nec ab ipso dispensacionis officio repul- sus, et sicut in primitiva ecclesia non omnes dispensatores fuerunt boni, propter quod dicebat apostolus:2 ,„Iam queritur inter dispen- satores, ut fidelis quis inveniatur". Ita in hac finitiva ecclesia non omnes sunt mali, sed constat quia aliqui sunt boni, et si rari sunt vel pauci noli mirari, quia scriptum est: „Multi vocati, pauci vero electi."3 Sed si mirarisb) super raritate bonorum sacerdotum, obsecro eciam, considera in isto moderno et si fas est dicere, antichristiano tempore paucitatem bonorum laicorum et multitudinem malorum. Attende, quam pauci reperiuntur fidi et iusti mercatores, quam rari probi et veraces artiste vel agricole, quam pauci sunt coniugati sine adulterio, sine avaricia, sine fraude, sine crapula vel ebrietate, sine blasphemia, absque periurio, furto vel rapina, ita ut modo iam videasd) pro magna iam parte completum hoc, quod Pauluse) pre- dixit apostolus:4 „Scio,“ inquit, „quia in novissimis diebus instabunt tempora/ periculosa et erunt homines semetipsos) amantes, cupidi, elati, superbi, blasphemi, parentibus non obedientes, ingrati, scelesti, sine affeccione, sine pace, criminatores, incontinentes, invites, sine bo- nitate, proditores, protervi, timidi, voluptatum amatores magis quam Dei, habentes speciem quidem pietatis, virtutem autem eius abnegan- tes“,g) et propterea quia sacerdotes tuos de multis accusas et arguis criminibus, ipsos illi mulieri in adulterio deprehense, quamb) sine mora vel misericordia iudicabant Judei lapidandam, volo equiparari et iudicio Salvatoris, dico tibi, Boemorum popule:1) „Qui sine pec- Apoc. II, 6 a II. 15. 2 I. Cor., IV, 2. s Mt., XXII, 14. 4 II. Tim., III, 1 a) A, B. C. „Quidem“ verbum (sic) „Nicholaite“, 23., q. 1. b) A, B. De paucitate bonorum laycorum. c) A. B. d) B. ut modo videas. e) A. B. 2. Thi. 3. — C. „Salvator“, 1., q. 3. f) B. seipsos. g) A, B. Nescio, si forte hec ultima particula comprehenderet aliquos de istis novissimis observanciis. h) B. quem. i), B. C. „Qui sine“, c. „Judicet“, c. „Post latus“, 3., q. 7. 92
Fol. 135a tibus Christo et universis apostolis. Septem eciam dyaconorum ab apostolis pro bonorum temporalium dispensacione ordinatorum unus malus fuit atque hereticus, Nicholaus videlicet, ille advena Antio- chenus, a quo secta illa Nicholaitarum qui dicebant, mulieres debere esse communes, ortum habuit, quos beatus Johannes in Apocalipsil sepius reprehendendo percutit,a) qui tamen sicut iusti dispensator bonorum temporalium fuit, nec ab ipso dispensacionis officio repul- sus, et sicut in primitiva ecclesia non omnes dispensatores fuerunt boni, propter quod dicebat apostolus:2 ,„Iam queritur inter dispen- satores, ut fidelis quis inveniatur". Ita in hac finitiva ecclesia non omnes sunt mali, sed constat quia aliqui sunt boni, et si rari sunt vel pauci noli mirari, quia scriptum est: „Multi vocati, pauci vero electi."3 Sed si mirarisb) super raritate bonorum sacerdotum, obsecro eciam, considera in isto moderno et si fas est dicere, antichristiano tempore paucitatem bonorum laicorum et multitudinem malorum. Attende, quam pauci reperiuntur fidi et iusti mercatores, quam rari probi et veraces artiste vel agricole, quam pauci sunt coniugati sine adulterio, sine avaricia, sine fraude, sine crapula vel ebrietate, sine blasphemia, absque periurio, furto vel rapina, ita ut modo iam videasd) pro magna iam parte completum hoc, quod Pauluse) pre- dixit apostolus:4 „Scio,“ inquit, „quia in novissimis diebus instabunt tempora/ periculosa et erunt homines semetipsos) amantes, cupidi, elati, superbi, blasphemi, parentibus non obedientes, ingrati, scelesti, sine affeccione, sine pace, criminatores, incontinentes, invites, sine bo- nitate, proditores, protervi, timidi, voluptatum amatores magis quam Dei, habentes speciem quidem pietatis, virtutem autem eius abnegan- tes“,g) et propterea quia sacerdotes tuos de multis accusas et arguis criminibus, ipsos illi mulieri in adulterio deprehense, quamb) sine mora vel misericordia iudicabant Judei lapidandam, volo equiparari et iudicio Salvatoris, dico tibi, Boemorum popule:1) „Qui sine pec- Apoc. II, 6 a II. 15. 2 I. Cor., IV, 2. s Mt., XXII, 14. 4 II. Tim., III, 1 a) A, B. C. „Quidem“ verbum (sic) „Nicholaite“, 23., q. 1. b) A, B. De paucitate bonorum laycorum. c) A. B. d) B. ut modo videas. e) A. B. 2. Thi. 3. — C. „Salvator“, 1., q. 3. f) B. seipsos. g) A, B. Nescio, si forte hec ultima particula comprehenderet aliquos de istis novissimis observanciis. h) B. quem. i), B. C. „Qui sine“, c. „Judicet“, c. „Post latus“, 3., q. 7. 92
Strana 93
cato est vestrum, primus in eos lapidem mittat, et videbitur, quis erit ille! Et tu, si ista attencius considerares, de malicia prelatorum tuorum vel sacerdotum ulterius non querelares, quia scriptum re- perires, quod omnipotens Deus iusto suo iudicio regnare facit ypo- critam propter peccata populi.a) Quod exponens Gregorius in mora- libus ait:b) „Qui malum rectorem patitur, non eum quem patitur ac- cuset, quia nimirum sui fuit meriti perversi rectoris subiacere dictio- ni.") Culpam ergo proprii magis accuset operis quam iniusticiam gu- bernantis. Scriptum namque est: Dabo tibi reges in furore meo et principes in ira mea.“ Quid ergo illos nobis preesse despicimus, quo- rum super nos regimina ex Dei furore suscipimus? Si ergo irascente Deo secundum merita nostrad) rectores accipimus, in illorum accione colligamus, quid ex nostra extimacione pensemus?“1 Cui optime con- cordant verba Jeronimi2 dicentis: „Audacter fortasse aliquid dicimus,e) tamen quod scriptum est, dicimus. Non semper princeps populi et iudex ecclesiae per Dei arbitrium datur, sed prout merita nostra de- poscunt. Si mali sunt actus nostri et operamur maligna in conspectu Dei," dantur/ nobis principes secundum cor nostrum. Et hoc tibi de Scripturis probabo. Audi namque, quid Dominus dicat3 „Fecerunt sibi regem et non per me principem, et non per concilium (sic)s) meum“. Et hoc dictum videtur de Saulo illo, quem utique ipse Dominus ele- gerat, et regem fieri iusserat, sed quoniam non secundum Dei volun- tatem, sed secundum peccatoris populi meritum fuerat electus, ne- gat eum cum sua voluntate vel consilio constitutum. Tale ergo ali- quid intelligamus eciam in ecclesiis fieri, ut, si malignum faciat po- pulus in conspectu Domini, talis ecclesie iudex datur, sub quo fa- mem et sitim populus paciatur“. Hec Jeronimus. Sed est adhuc quid formidolosius in hac materia. Pensare debe- mus, quia omnipotens Deus terribili et occulto sue dispensacionis iudicio quandoque permittit, ut propter peccata subiectorum unus bonus princeps vel prelatus efficiatur malus, quod beatus Greg rius4 uti suprah) aperte demonstrat dicens: „Sic pro qualitate subditorum Fol. 135b a) A, B. Job, 33. b) B Gregorius. c) A, B. Quomodo propter peccata subditorum interdum malus rector preficitur. d) B. nostra merita. e] A, B. 8., q. 1. „Audacter“. f) A, B. Jeronimus de eodem. g) B. consilium. h) A, B. In c. „Non est“, 2., q. 7. — B. Gregorius 1? 93
cato est vestrum, primus in eos lapidem mittat, et videbitur, quis erit ille! Et tu, si ista attencius considerares, de malicia prelatorum tuorum vel sacerdotum ulterius non querelares, quia scriptum re- perires, quod omnipotens Deus iusto suo iudicio regnare facit ypo- critam propter peccata populi.a) Quod exponens Gregorius in mora- libus ait:b) „Qui malum rectorem patitur, non eum quem patitur ac- cuset, quia nimirum sui fuit meriti perversi rectoris subiacere dictio- ni.") Culpam ergo proprii magis accuset operis quam iniusticiam gu- bernantis. Scriptum namque est: Dabo tibi reges in furore meo et principes in ira mea.“ Quid ergo illos nobis preesse despicimus, quo- rum super nos regimina ex Dei furore suscipimus? Si ergo irascente Deo secundum merita nostrad) rectores accipimus, in illorum accione colligamus, quid ex nostra extimacione pensemus?“1 Cui optime con- cordant verba Jeronimi2 dicentis: „Audacter fortasse aliquid dicimus,e) tamen quod scriptum est, dicimus. Non semper princeps populi et iudex ecclesiae per Dei arbitrium datur, sed prout merita nostra de- poscunt. Si mali sunt actus nostri et operamur maligna in conspectu Dei," dantur/ nobis principes secundum cor nostrum. Et hoc tibi de Scripturis probabo. Audi namque, quid Dominus dicat3 „Fecerunt sibi regem et non per me principem, et non per concilium (sic)s) meum“. Et hoc dictum videtur de Saulo illo, quem utique ipse Dominus ele- gerat, et regem fieri iusserat, sed quoniam non secundum Dei volun- tatem, sed secundum peccatoris populi meritum fuerat electus, ne- gat eum cum sua voluntate vel consilio constitutum. Tale ergo ali- quid intelligamus eciam in ecclesiis fieri, ut, si malignum faciat po- pulus in conspectu Domini, talis ecclesie iudex datur, sub quo fa- mem et sitim populus paciatur“. Hec Jeronimus. Sed est adhuc quid formidolosius in hac materia. Pensare debe- mus, quia omnipotens Deus terribili et occulto sue dispensacionis iudicio quandoque permittit, ut propter peccata subiectorum unus bonus princeps vel prelatus efficiatur malus, quod beatus Greg rius4 uti suprah) aperte demonstrat dicens: „Sic pro qualitate subditorum Fol. 135b a) A, B. Job, 33. b) B Gregorius. c) A, B. Quomodo propter peccata subditorum interdum malus rector preficitur. d) B. nostra merita. e] A, B. 8., q. 1. „Audacter“. f) A, B. Jeronimus de eodem. g) B. consilium. h) A, B. In c. „Non est“, 2., q. 7. — B. Gregorius 1? 93
Strana 94
Fol. 135b' disponuntur acta regencium,a) ne sepe pro malo gregis eciam vere boni mutetur vita pastoris, quia videlicet secundum merita plebium disponuntur acta rectorum“, cuius sentenciam confirmat Augustinus! sic inquiens: „Ex merito plebis nonnumquam episcopi depravantur, b) quatenus proclivius cadant qui sequuntur, nam capite languescente, cetera membrac) corporis inficiuntur.“ Si ergo, o Boeme, malos pre- latos vel sacerdotes te habere perpendis, accusa temetipsum et age penitenciam de peccatis tuis, illis maxime que contra Deum et ec- clesiam eius, ecclesiasticas personas occidendo, loca Deo dedicata prophanando et bona ecclesiarum usurpando, tam enormiter perpe- trasti. Revertere in toto corde tuo ad obedienciam sancte matris ec- clesie, obtempera decretis et ordinacionibus sacri generalis concilii et Dominus tibi providebit de bonis sacerdotibus. Cum iustus fueris atque emendatus, sicut psalmista canit, quia „non relinquet Dominus virgam peccatorum super sortem iustorum ut non extendant iusti ad iniquitalem manus suas.“2 Considera igitur, quia quitquid (sic) pa- teris, peccata sua meruerunt, et in te ac de te completur quod per Sapientem dicitur: „Qualis rector civitatis, tales inhabitantes in ea“. Dicis ulterius,d) quod divicie et possesiones personis ecclesiasticis tribuunt occasionem peccandi et propterea debent ab eis auferri.e) Tibi respondeo,") quod sicut propter divicias perverse mentes mate- riam inveniunt delinquendi, sic bone intencionis homines ex eis assumunt occasionem merendi et melius operandis) et sic terrene divicie inter bonos et malos tamquam instrumenta virtutum et vi- ciorum in medio sunt posite, iuxta quod Sapiensh) ait:3 „Inicium ne- cessarie rei vite hominum: aqua, ignis et fertum, lac et panis simila- gineus et mel et botrus vinee, oleum et vestimentum,“ et sequitur: „Hec omnia sanctis in bona, set impiis et peccatoribus in mala con- vertentur." Cui concordat apostolus,4 cum dicit: „Scimus quoniam diligentibus Deum omnia cooperantur in bonum, hiis qui secundum propositum vocati sunt sancti.“ Similiter sicut voluntaria paupertas et indigencia rerum viris perfectis, qui hanc propter Deum eligunt a) A, B. Quomodo peccatum populi interdum prelati boni vita pervertitur. b) A, B. 6, q 1. „Ex merito.“ c) B. corporis membra. d) B Obieccio e) A, B Hec cogitacio dyabolica arte suggeritur, 14., q. 5. „Forte“ 1) B. Solucio g) B. oppe randi. h) Ecci. 39 1? 2 Ž. 124, 3. 3 Prov. XXX, 9. 4 Rom. VIII, 28. 94
Fol. 135b' disponuntur acta regencium,a) ne sepe pro malo gregis eciam vere boni mutetur vita pastoris, quia videlicet secundum merita plebium disponuntur acta rectorum“, cuius sentenciam confirmat Augustinus! sic inquiens: „Ex merito plebis nonnumquam episcopi depravantur, b) quatenus proclivius cadant qui sequuntur, nam capite languescente, cetera membrac) corporis inficiuntur.“ Si ergo, o Boeme, malos pre- latos vel sacerdotes te habere perpendis, accusa temetipsum et age penitenciam de peccatis tuis, illis maxime que contra Deum et ec- clesiam eius, ecclesiasticas personas occidendo, loca Deo dedicata prophanando et bona ecclesiarum usurpando, tam enormiter perpe- trasti. Revertere in toto corde tuo ad obedienciam sancte matris ec- clesie, obtempera decretis et ordinacionibus sacri generalis concilii et Dominus tibi providebit de bonis sacerdotibus. Cum iustus fueris atque emendatus, sicut psalmista canit, quia „non relinquet Dominus virgam peccatorum super sortem iustorum ut non extendant iusti ad iniquitalem manus suas.“2 Considera igitur, quia quitquid (sic) pa- teris, peccata sua meruerunt, et in te ac de te completur quod per Sapientem dicitur: „Qualis rector civitatis, tales inhabitantes in ea“. Dicis ulterius,d) quod divicie et possesiones personis ecclesiasticis tribuunt occasionem peccandi et propterea debent ab eis auferri.e) Tibi respondeo,") quod sicut propter divicias perverse mentes mate- riam inveniunt delinquendi, sic bone intencionis homines ex eis assumunt occasionem merendi et melius operandis) et sic terrene divicie inter bonos et malos tamquam instrumenta virtutum et vi- ciorum in medio sunt posite, iuxta quod Sapiensh) ait:3 „Inicium ne- cessarie rei vite hominum: aqua, ignis et fertum, lac et panis simila- gineus et mel et botrus vinee, oleum et vestimentum,“ et sequitur: „Hec omnia sanctis in bona, set impiis et peccatoribus in mala con- vertentur." Cui concordat apostolus,4 cum dicit: „Scimus quoniam diligentibus Deum omnia cooperantur in bonum, hiis qui secundum propositum vocati sunt sancti.“ Similiter sicut voluntaria paupertas et indigencia rerum viris perfectis, qui hanc propter Deum eligunt a) A, B. Quomodo peccatum populi interdum prelati boni vita pervertitur. b) A, B. 6, q 1. „Ex merito.“ c) B. corporis membra. d) B Obieccio e) A, B Hec cogitacio dyabolica arte suggeritur, 14., q. 5. „Forte“ 1) B. Solucio g) B. oppe randi. h) Ecci. 39 1? 2 Ž. 124, 3. 3 Prov. XXX, 9. 4 Rom. VIII, 28. 94
Strana 95
ac libenter amplectuntur, est meritorie, et inde accipiunt occasionem in melius proficiendi, sic e converso infirmis et indisciplinatis animis est causa seu occasio peiora faciendi, quod patenter rex Salo- mona) ostendit, cum neque divicias, neque paupertates a Domino postulavit, racionem assignans, cum adiunxit: „Ne forte saturatus aliciar ad negandum et dicam, quis est Deus aut egestate compul- sus furor et periurem nomen Dei mei.“ Ex quibus verbis constat manifeste, quod sicut diviciarum habundancia potest esse causa vel occasio fastus et voluptatis, sic eciam paupertas/ et indigencia prebere potest occasionem furti et periurii,b) ymo eciam similacionis men- dacii, fraudis, ypocrisis,) incontinencie, presertim in mulieribus et quam plurium aliarum iniquitatum, quemadmodum vir Sapiensl testa- tur, dicens, quod „propter inopiam multi deliquerunt“d) et iuxta bea- tum Gregorium2 „religiosam vitam eligentes occasio necessitatise) aut desides facit aut in eis robur conversacionis infringit," unde ipsa, que propter indigenciam solent committi peccata, rex sapiens) conside- rans et ea suadens evitare, dicebat:3 „Fili, in tempore vite tue, ne indi- geas, melius est enim mori quam indigere". Cuius sapienciam inmitati apostoli in primitiva ecclesia, cum prudenter providebant, ut nullus esset egens inter illos,g) sed dividebant singulis prout unicuique opus erat, sicut in libro de eorum actibus invenitur. Eius eciam doctrinam non contempserunt gloriosi principes christiani et alii fidei catholice zelatores, cum ecclesias ac monasteria tam munifice ac maglnifice pro honore Dei et sanctorum eius dotaverunt, ut sacerdotes et alii ecclesiarum ministri non solum possint inde absque egestate vivere, sed eciam habeant unde congruum et honestum statum secundum exigenciam sacerdotalis excellencie, cui magnus honor debetur, te- nere valeant et indigentibus necessitatis tempore subvenire, recolen- tes quia beatus apostolus testatur,h) Christum dixisse :4 „Beacius est dare quam accipere,“ unde sequitur, quod divicie nec bonos faciunt Fol. 136a a) A, B Prov. 30. b) A, B. Ad hoc 4., q. § „In criminibus in Glossa. c) A, B. 12., q. 2. „Fraternitas“. d) A, B. Ecci. 27. e) А, B. 12., q. 2. „Religiosam.“ f) A, B. Ecci. 40. g) A, B. 12., q. 1. „Dilectissimis“ h) A, B. 16., q. 1. „Predicator“ Ad hoc 40. di. "Quod dicit“. 1 Ecci XXVII, 1. 2 Migne, P L., 77, 617. „Religiosam vitam eligentibus congrua nos oportet con- sideratione prospicere, ne cuiusdam necessitatis occasio aut desides faciat aut robur, quod absit, conversationis infringat“. 3 Ecci. XL, 29. 4 Act. XX, 35, 95
ac libenter amplectuntur, est meritorie, et inde accipiunt occasionem in melius proficiendi, sic e converso infirmis et indisciplinatis animis est causa seu occasio peiora faciendi, quod patenter rex Salo- mona) ostendit, cum neque divicias, neque paupertates a Domino postulavit, racionem assignans, cum adiunxit: „Ne forte saturatus aliciar ad negandum et dicam, quis est Deus aut egestate compul- sus furor et periurem nomen Dei mei.“ Ex quibus verbis constat manifeste, quod sicut diviciarum habundancia potest esse causa vel occasio fastus et voluptatis, sic eciam paupertas/ et indigencia prebere potest occasionem furti et periurii,b) ymo eciam similacionis men- dacii, fraudis, ypocrisis,) incontinencie, presertim in mulieribus et quam plurium aliarum iniquitatum, quemadmodum vir Sapiensl testa- tur, dicens, quod „propter inopiam multi deliquerunt“d) et iuxta bea- tum Gregorium2 „religiosam vitam eligentes occasio necessitatise) aut desides facit aut in eis robur conversacionis infringit," unde ipsa, que propter indigenciam solent committi peccata, rex sapiens) conside- rans et ea suadens evitare, dicebat:3 „Fili, in tempore vite tue, ne indi- geas, melius est enim mori quam indigere". Cuius sapienciam inmitati apostoli in primitiva ecclesia, cum prudenter providebant, ut nullus esset egens inter illos,g) sed dividebant singulis prout unicuique opus erat, sicut in libro de eorum actibus invenitur. Eius eciam doctrinam non contempserunt gloriosi principes christiani et alii fidei catholice zelatores, cum ecclesias ac monasteria tam munifice ac maglnifice pro honore Dei et sanctorum eius dotaverunt, ut sacerdotes et alii ecclesiarum ministri non solum possint inde absque egestate vivere, sed eciam habeant unde congruum et honestum statum secundum exigenciam sacerdotalis excellencie, cui magnus honor debetur, te- nere valeant et indigentibus necessitatis tempore subvenire, recolen- tes quia beatus apostolus testatur,h) Christum dixisse :4 „Beacius est dare quam accipere,“ unde sequitur, quod divicie nec bonos faciunt Fol. 136a a) A, B Prov. 30. b) A, B. Ad hoc 4., q. § „In criminibus in Glossa. c) A, B. 12., q. 2. „Fraternitas“. d) A, B. Ecci. 27. e) А, B. 12., q. 2. „Religiosam.“ f) A, B. Ecci. 40. g) A, B. 12., q. 1. „Dilectissimis“ h) A, B. 16., q. 1. „Predicator“ Ad hoc 40. di. "Quod dicit“. 1 Ecci XXVII, 1. 2 Migne, P L., 77, 617. „Religiosam vitam eligentibus congrua nos oportet con- sideratione prospicere, ne cuiusdam necessitatis occasio aut desides faciat aut robur, quod absit, conversationis infringat“. 3 Ecci. XL, 29. 4 Act. XX, 35, 95
Strana 96
Fol. 136a malos, nec coacta paupertas seu rerum indigencia malos facit bonos, sed perverse intencionis homines bonis et malis abutuntur, iuxta quod scriptum est:a) „Bona bonis creata sunt ab inicio, sic nequissi- mis bona et mala,“1 et iterum:b) „Bona est substancia cui non est peccatum in consciencia et nequissima paupertas in ore impii.“2 Et ob hoc, quantum ad opus virtutis, divitem et pauperem/ pacificat divina Scriptura dicens:3 „Divitis et pauperis cor bonum,) in omni tempore vultus illorum illares (sic) sunt“. Sed inter hec, quia bona ecclesiarum predicas aufferenda eo, quod clericis dant occasionem malicie, interrogo te, O, Boeme: „Numquid tibi layco, terrene divicie possunt esse occasio mali, sicut et clerico possunt sine dubio? Nam de laicis recte potest intelligi illud psal- miste:4 „Qui confidunt in virtute sua“ et „in multitudine diviciarum suarum gloriantur,“ et quod per Sapientem dicitur: „O, mors, quam amara est memoria tuad) homini iniusto, et pacem habenti in substan- ciis suis!“5 et quod ait Jacobuse) apostolus:6 „Nonne divites per po- tenciam opprimunt vos? Ipsi sunt, qui blasphemant bonum nomen“: „Velles, ne igitur eas tibi tolli, ne propter has habeas materiam de- linquendi, dubito, quod non libenter tollentibus acquiesceres, et tamen animam tuam salvare et eternam dampnacionem evitare, quamvis laycus, indiges quemadmodum et clericus. Et sic in illud naturale preceptum, ad quod omnes homines obligantur," offendis quod est: „Non facias aliis quod tibi non vis fieri." Pari modo dicere poteris de sciencia que eciam prebet occasio- nem superbie, apostolo attestante qui ait7: „Sciencia inflat“, ex qua similiter dolor et indignacio causantur, iuxta quode Salomon ait:8 „In multa sapiencia multa est indignacio, et qui addit scienciam, addit et dolorem“. Nonne propterea clerici et alie ecclesiastice persone debent a studio et sciencie acquisicione prohiberi pro eo, quia sci- a) A, B. Ecci. 39. b) A, Ecci. 16 B Ecci. 18. c) A, B. Ecci. 26. d) A, B. Ecci. 40. e) A, B Jacobi 2. f) A, B di C. 1., 50 di „Ponderet“. g) A, B. de renunciacione, Nisi cum pridem. — Ecces. 1. 1 Ecci. XXXIX, 30. 2 Ibidem XIII, 30. 3 Ibidem, XXVI, 4. Ž. XLVIII, 7. 4 5 Ecci. XLI, 1. 6 II, 6 7. „Nonne divites per potenciam opprimunt vos, et ipsi trahunt vos ad judicia? Nonne ipsi blasphemant bonum nomen, quod invocatum est super vos?" 7 I Cor., VIII, 1. 8 Eccl. I, 18. 96
Fol. 136a malos, nec coacta paupertas seu rerum indigencia malos facit bonos, sed perverse intencionis homines bonis et malis abutuntur, iuxta quod scriptum est:a) „Bona bonis creata sunt ab inicio, sic nequissi- mis bona et mala,“1 et iterum:b) „Bona est substancia cui non est peccatum in consciencia et nequissima paupertas in ore impii.“2 Et ob hoc, quantum ad opus virtutis, divitem et pauperem/ pacificat divina Scriptura dicens:3 „Divitis et pauperis cor bonum,) in omni tempore vultus illorum illares (sic) sunt“. Sed inter hec, quia bona ecclesiarum predicas aufferenda eo, quod clericis dant occasionem malicie, interrogo te, O, Boeme: „Numquid tibi layco, terrene divicie possunt esse occasio mali, sicut et clerico possunt sine dubio? Nam de laicis recte potest intelligi illud psal- miste:4 „Qui confidunt in virtute sua“ et „in multitudine diviciarum suarum gloriantur,“ et quod per Sapientem dicitur: „O, mors, quam amara est memoria tuad) homini iniusto, et pacem habenti in substan- ciis suis!“5 et quod ait Jacobuse) apostolus:6 „Nonne divites per po- tenciam opprimunt vos? Ipsi sunt, qui blasphemant bonum nomen“: „Velles, ne igitur eas tibi tolli, ne propter has habeas materiam de- linquendi, dubito, quod non libenter tollentibus acquiesceres, et tamen animam tuam salvare et eternam dampnacionem evitare, quamvis laycus, indiges quemadmodum et clericus. Et sic in illud naturale preceptum, ad quod omnes homines obligantur," offendis quod est: „Non facias aliis quod tibi non vis fieri." Pari modo dicere poteris de sciencia que eciam prebet occasio- nem superbie, apostolo attestante qui ait7: „Sciencia inflat“, ex qua similiter dolor et indignacio causantur, iuxta quode Salomon ait:8 „In multa sapiencia multa est indignacio, et qui addit scienciam, addit et dolorem“. Nonne propterea clerici et alie ecclesiastice persone debent a studio et sciencie acquisicione prohiberi pro eo, quia sci- a) A, B. Ecci. 39. b) A, Ecci. 16 B Ecci. 18. c) A, B. Ecci. 26. d) A, B. Ecci. 40. e) A, B Jacobi 2. f) A, B di C. 1., 50 di „Ponderet“. g) A, B. de renunciacione, Nisi cum pridem. — Ecces. 1. 1 Ecci. XXXIX, 30. 2 Ibidem XIII, 30. 3 Ibidem, XXVI, 4. Ž. XLVIII, 7. 4 5 Ecci. XLI, 1. 6 II, 6 7. „Nonne divites per potenciam opprimunt vos, et ipsi trahunt vos ad judicia? Nonne ipsi blasphemant bonum nomen, quod invocatum est super vos?" 7 I Cor., VIII, 1. 8 Eccl. I, 18. 96
Strana 97
encia prebet occasionem superbiendi? Nequaquam, quia ille meretur repelli ab officio sacerdocii,a) qui scienciam a se repulisse convin- citur, dicente Domino per prophetam:1 „Quia tu scienciam repulisti, repellam te, ne sacerdocio fungaris michi“, in cuius rei figuram pre- cepit Dominus in lege/ ne animal cecum offerretur sibi.„Deciperis ergo ultra dimidium precii cum bona ecclesiarum, que pia fidelium devocione in honore[m] Dei et sanctorum eius collata fuere credis, posse ab ipsis ecclesiis impugne aufferri propter hoc, quia possunt aliquibus esse occasio mali, et ut beati Augustini2 sermonibus utar,b)si omnia que possunt esse causa mali oporteret tolli de medio, ergo „nec feramenta domestica aut agrestia sunt habenda, ne quis ex eis vel se vel alterum interimat, nec arbores plantande, ne quis ex eis se inde suspendat, nec fenestra facienda, ne per hanc se quisquam pre- cipitet. Et quid plura commemorem, quid est in usu hominum bo- num ac licitum, unde non possit pernicies irrogari.“ Hec Augustinus. Ex quibus concluditur, quod enormiter falleris, dum sanctas eccle- sias defraudando,) putas te earum providere ministris. Gracia exempli scio, quod in aliquibus mundi partibus proventus ecclesiarum sunt tenues et exiles, verumptamen ecclesiastice persone non sunt ibi vel saltimd non apparent propterea sancciores, ymo raro in eis reperiuntur persone alicuius excellencie moribus vel sciencia com- mendande,e) sed quod peius est,) pauci inibi se faciunt ascribi cle- ricali milicie, nisi viles et contemptibiles persone, nam doctores et viri litterati, quibus maxime indiget ecclesia,8) malunt uxores habere et sub habitu seculari laycaliter vivere, quam pauperes ecclesias officiando, perpetua egestate laborare. E contrario, in aliquibus mundi regionibus, sicut in cristianissimo regno Francie, ecclesie sunt insignes et oppulente, magnifice atque eleganter edificate, nu- merosis dotate redditibus et amplis diviciarum habundanciis iuxta illius cristianissimi populi decenciam dilatate, in quibus, salva alio- rum pace, per sublimes litteratos ac magne auctoritatis viros omni- potenti Deo! deservitur cum maiori solempnitate, mundicia, ho- Fol. 136b" a) A, B. 38 di., c. „Omnis“, 50. „De sacerdotibus.“ b) A, B. 23, q. 3. „De occidendis“. c) B. deffondando. d) B. saltim. e) B. commendanda. f) A, B. Quia occasio necessitatis fregit robur conversacionis, c. „Religiosam“ in principio, 12., q. 2. g) B De mag., c. ultimum, de eleccione, „Cum ex eo“, ti. 6. 1 Os. IV, 6. 2 Migne, PL., 33, 187. Alioquin nec ferramenta domestica et agrestia sunt ha- benda, ne quis ex eis vel se vel alterum interimat; nec arbor aut restis, ne quis se inde suspendat; nec fenestra facienda est, ne per hanc se quisque precipitet. Fol. 136b 97
encia prebet occasionem superbiendi? Nequaquam, quia ille meretur repelli ab officio sacerdocii,a) qui scienciam a se repulisse convin- citur, dicente Domino per prophetam:1 „Quia tu scienciam repulisti, repellam te, ne sacerdocio fungaris michi“, in cuius rei figuram pre- cepit Dominus in lege/ ne animal cecum offerretur sibi.„Deciperis ergo ultra dimidium precii cum bona ecclesiarum, que pia fidelium devocione in honore[m] Dei et sanctorum eius collata fuere credis, posse ab ipsis ecclesiis impugne aufferri propter hoc, quia possunt aliquibus esse occasio mali, et ut beati Augustini2 sermonibus utar,b)si omnia que possunt esse causa mali oporteret tolli de medio, ergo „nec feramenta domestica aut agrestia sunt habenda, ne quis ex eis vel se vel alterum interimat, nec arbores plantande, ne quis ex eis se inde suspendat, nec fenestra facienda, ne per hanc se quisquam pre- cipitet. Et quid plura commemorem, quid est in usu hominum bo- num ac licitum, unde non possit pernicies irrogari.“ Hec Augustinus. Ex quibus concluditur, quod enormiter falleris, dum sanctas eccle- sias defraudando,) putas te earum providere ministris. Gracia exempli scio, quod in aliquibus mundi partibus proventus ecclesiarum sunt tenues et exiles, verumptamen ecclesiastice persone non sunt ibi vel saltimd non apparent propterea sancciores, ymo raro in eis reperiuntur persone alicuius excellencie moribus vel sciencia com- mendande,e) sed quod peius est,) pauci inibi se faciunt ascribi cle- ricali milicie, nisi viles et contemptibiles persone, nam doctores et viri litterati, quibus maxime indiget ecclesia,8) malunt uxores habere et sub habitu seculari laycaliter vivere, quam pauperes ecclesias officiando, perpetua egestate laborare. E contrario, in aliquibus mundi regionibus, sicut in cristianissimo regno Francie, ecclesie sunt insignes et oppulente, magnifice atque eleganter edificate, nu- merosis dotate redditibus et amplis diviciarum habundanciis iuxta illius cristianissimi populi decenciam dilatate, in quibus, salva alio- rum pace, per sublimes litteratos ac magne auctoritatis viros omni- potenti Deo! deservitur cum maiori solempnitate, mundicia, ho- Fol. 136b" a) A, B. 38 di., c. „Omnis“, 50. „De sacerdotibus.“ b) A, B. 23, q. 3. „De occidendis“. c) B. deffondando. d) B. saltim. e) B. commendanda. f) A, B. Quia occasio necessitatis fregit robur conversacionis, c. „Religiosam“ in principio, 12., q. 2. g) B De mag., c. ultimum, de eleccione, „Cum ex eo“, ti. 6. 1 Os. IV, 6. 2 Migne, PL., 33, 187. Alioquin nec ferramenta domestica et agrestia sunt ha- benda, ne quis ex eis vel se vel alterum interimat; nec arbor aut restis, ne quis se inde suspendat; nec fenestra facienda est, ne per hanc se quisque precipitet. Fol. 136b 97
Strana 98
Fol. 135a* nestate et reverencia, quam in aliis ecclesiis, in quibus viget assidua egestatis et penurie miseria. Resipisce et redi ad mentem tuama) popule dure cervicis et incir- cumcise cordibus et auribus, et noli extollere in altum cor tuum, noli adversus Deum vel ecclesiam eius, que te baptizavit, te erudivit, vitalibus te insignivit sacramentis, loqui iniquitatem, nec patrimo- nium crucifixib) quod ipse et sancti eius proprii effusione sanguinis acquisierunt, presumas invadere. Noli esse homo austerus, tollens, quod non posuisti, et metens, quod non seminasti, sed pocius eccle- siis et aliis Deo dicatis locise) largas eleemosinas conficiendo, fac tibi de mammona iniquititatis amicos sanctos, videlicet apostolos, martires, confessores, virgines, in quorum nomine ecclesie sunt edifi- cate, ut cum defeceris, recipiant te in eterna tabernacula,d) ipsorum te commenda suffragiis, quos iam in eterna leticia regnare cum Christo non dubitas, vitam atque mores pro tuo exemplo considera precedencium sanctorum magis, quam vicia et imperfecciones homi- num modernorum, et sic benefaciendo ecclesiis sive locis edificatis in sanctorum honore[m] pro bonis, que eorum intuitu feceris,e) abs- que mercede esse non poteris, dicente Domino sanctis apostolis eorumque sequacibus:1 „Quicumque potum dederit uni ex minimis istis, calicem aque frigide tantum in nomine discipuli, amen dico vobis non perdet mercedem suam.“ Honora igitur sacri ordinis personas, qualescumque sint, et si non propter earum merita sive virtutes, saltem propter illius reverenciam, cuius auctoritate funguntur, et honorem sanctorum, in quorum loco Domino permittente suces- serunt, et sufficit tibi.) Et si in illis peccata et vicia consideras, non illum filium Noe infrenitum, sed pudoratos alios/ filios qui ve- renda patris contexerunt et ob hoc benediccionem habere meruerunt, inmitare. Si nobilis es corde, illius gloriosi imperatoris exemplum sequi non dedigneris, qui dicebat: „Vere si propriis oculis viderem sacerdotem Dei aut aliquem virum, qui habitu monachico circum- amicti sunt, peccantem,& clamidem meam explicarem et cooperirem illum, ne ab aliquo videretur a cuius fidei ac nobilitatis tramite a) A, B. Exhortacio ad Bohemos usque ad finem. b) A, B. Dominium bonorum ecclesie remanet apud Christum, de eleccione, „Cum ex eo, ti 6. c) A, B. In c. „Qui habetis“ et §. „Se“, 14., q. 4. d) A. B. Quia scriptum est: „Deus oraciones iustorum exaudiet“, 14., q. 5. „Scriptum est“ in fine. e) A, B. Ad hoc 26. di. "Deinde“ versus finem. f) A, B. 2, q 7. „Sentencia“. 8) A, B 36. di. „In scripturis“. 1 Mt. X, 42. 98
Fol. 135a* nestate et reverencia, quam in aliis ecclesiis, in quibus viget assidua egestatis et penurie miseria. Resipisce et redi ad mentem tuama) popule dure cervicis et incir- cumcise cordibus et auribus, et noli extollere in altum cor tuum, noli adversus Deum vel ecclesiam eius, que te baptizavit, te erudivit, vitalibus te insignivit sacramentis, loqui iniquitatem, nec patrimo- nium crucifixib) quod ipse et sancti eius proprii effusione sanguinis acquisierunt, presumas invadere. Noli esse homo austerus, tollens, quod non posuisti, et metens, quod non seminasti, sed pocius eccle- siis et aliis Deo dicatis locise) largas eleemosinas conficiendo, fac tibi de mammona iniquititatis amicos sanctos, videlicet apostolos, martires, confessores, virgines, in quorum nomine ecclesie sunt edifi- cate, ut cum defeceris, recipiant te in eterna tabernacula,d) ipsorum te commenda suffragiis, quos iam in eterna leticia regnare cum Christo non dubitas, vitam atque mores pro tuo exemplo considera precedencium sanctorum magis, quam vicia et imperfecciones homi- num modernorum, et sic benefaciendo ecclesiis sive locis edificatis in sanctorum honore[m] pro bonis, que eorum intuitu feceris,e) abs- que mercede esse non poteris, dicente Domino sanctis apostolis eorumque sequacibus:1 „Quicumque potum dederit uni ex minimis istis, calicem aque frigide tantum in nomine discipuli, amen dico vobis non perdet mercedem suam.“ Honora igitur sacri ordinis personas, qualescumque sint, et si non propter earum merita sive virtutes, saltem propter illius reverenciam, cuius auctoritate funguntur, et honorem sanctorum, in quorum loco Domino permittente suces- serunt, et sufficit tibi.) Et si in illis peccata et vicia consideras, non illum filium Noe infrenitum, sed pudoratos alios/ filios qui ve- renda patris contexerunt et ob hoc benediccionem habere meruerunt, inmitare. Si nobilis es corde, illius gloriosi imperatoris exemplum sequi non dedigneris, qui dicebat: „Vere si propriis oculis viderem sacerdotem Dei aut aliquem virum, qui habitu monachico circum- amicti sunt, peccantem,& clamidem meam explicarem et cooperirem illum, ne ab aliquo videretur a cuius fidei ac nobilitatis tramite a) A, B. Exhortacio ad Bohemos usque ad finem. b) A, B. Dominium bonorum ecclesie remanet apud Christum, de eleccione, „Cum ex eo, ti 6. c) A, B. In c. „Qui habetis“ et §. „Se“, 14., q. 4. d) A. B. Quia scriptum est: „Deus oraciones iustorum exaudiet“, 14., q. 5. „Scriptum est“ in fine. e) A, B. Ad hoc 26. di. "Deinde“ versus finem. f) A, B. 2, q 7. „Sentencia“. 8) A, B 36. di. „In scripturis“. 1 Mt. X, 42. 98
Strana 99
turpiter degen[erlans“, dum usque ad externas naciones sacerdotum tuorum vicia ad ignominiam tue regionis publicas, nam audeo di- cere, quod si tuis forsam (sic) causantibus demeritis malos habueris principes et sacerdotes, contra eos rebellionem assumendo, ipsos violenter depauperando, bona ecclesiarum diripiendo, decimas vel alia eorum iura retinendo, hos propterea non facies meliores, quia solius Dei est impios iustificare et iustos in sua iusticia conservare. Et tibi nocebis et illis minime proficies, venerabiles ecclesias, que sunt decus et honor tue regionis, destruere forte poteris, et nichil aliud in hoc seculo contra vituperabilem confusionem et in futuro, quam eterne dampnacionis supplicia reportabis, quod misericors Deus dulcedine sue pietatis advertat, qui mentes vestras infusione sancti Spiritus paracliti, qui ab ipso procedit, illuminet et inducat in omnem, quam unigenitus eius promisit filius veritatem. Amen. Explicit libellus adversus libellum famosum, erroribus plenum Boemorum, editus a domino Gaufredo, abbate Lirinensi, decretorum doctore et sacra theologia baccalario.a) Z AKT SYNODY V BOURGES. (1432). (Bibliothèque mazarine, Ms. 1688.) PROPOSICIO solemnis facta Bituris in presencia regis in concilio ecclesie Gallicane per famosissimum doctorem masgistrum] Thomam de Corricellis in theologia doctore, inimicum concilii Basiliensis. Post hec omnia papa Martinus cum toto concilio dedit litteras ad prelatos et inquisitores, in quibus continentur articuli Joannis Wiclet et Joannis Hus, inter quos iste ponitur: „Non est de necessitate salutis credere, Romanam ecclesiam esse supremam inter alias eccle- sias.“ Super quo dicit papa, approbante concilio: „Error, si per Romanam ecclesiam intelligatur venerabilis ecclesia aut concilium generale vel pro quanto negaver[unt] primatum summi pontificis super alias ecclesias particulares.“ Deinde interrogatoria in eisdem litteris posita, super quibus haberent interrogari ecclesie suspecti de heresi Hus[slistarum, ponitur sequencia: „Interrogetur, utrum quod- libet concilium generale, eciam Constanciense venerabilem ecclesiam representetur?“ Ex quibus manifestum est, quod per papam Martinum et cardinales, qui tunc ibi communiter aderant XXXIII, una cum toto concilio fuit approbatum, quod concilium generale habeat supremitatem in eccle- a) B. bachalario. 99
turpiter degen[erlans“, dum usque ad externas naciones sacerdotum tuorum vicia ad ignominiam tue regionis publicas, nam audeo di- cere, quod si tuis forsam (sic) causantibus demeritis malos habueris principes et sacerdotes, contra eos rebellionem assumendo, ipsos violenter depauperando, bona ecclesiarum diripiendo, decimas vel alia eorum iura retinendo, hos propterea non facies meliores, quia solius Dei est impios iustificare et iustos in sua iusticia conservare. Et tibi nocebis et illis minime proficies, venerabiles ecclesias, que sunt decus et honor tue regionis, destruere forte poteris, et nichil aliud in hoc seculo contra vituperabilem confusionem et in futuro, quam eterne dampnacionis supplicia reportabis, quod misericors Deus dulcedine sue pietatis advertat, qui mentes vestras infusione sancti Spiritus paracliti, qui ab ipso procedit, illuminet et inducat in omnem, quam unigenitus eius promisit filius veritatem. Amen. Explicit libellus adversus libellum famosum, erroribus plenum Boemorum, editus a domino Gaufredo, abbate Lirinensi, decretorum doctore et sacra theologia baccalario.a) Z AKT SYNODY V BOURGES. (1432). (Bibliothèque mazarine, Ms. 1688.) PROPOSICIO solemnis facta Bituris in presencia regis in concilio ecclesie Gallicane per famosissimum doctorem masgistrum] Thomam de Corricellis in theologia doctore, inimicum concilii Basiliensis. Post hec omnia papa Martinus cum toto concilio dedit litteras ad prelatos et inquisitores, in quibus continentur articuli Joannis Wiclet et Joannis Hus, inter quos iste ponitur: „Non est de necessitate salutis credere, Romanam ecclesiam esse supremam inter alias eccle- sias.“ Super quo dicit papa, approbante concilio: „Error, si per Romanam ecclesiam intelligatur venerabilis ecclesia aut concilium generale vel pro quanto negaver[unt] primatum summi pontificis super alias ecclesias particulares.“ Deinde interrogatoria in eisdem litteris posita, super quibus haberent interrogari ecclesie suspecti de heresi Hus[slistarum, ponitur sequencia: „Interrogetur, utrum quod- libet concilium generale, eciam Constanciense venerabilem ecclesiam representetur?“ Ex quibus manifestum est, quod per papam Martinum et cardinales, qui tunc ibi communiter aderant XXXIII, una cum toto concilio fuit approbatum, quod concilium generale habeat supremitatem in eccle- a) B. bachalario. 99
Strana 100
Fol. 135a. Fol. 135b. sia et quod venerabilem ecclesiam representat. Et quia aliqui volunt dicere, quod declaracio supraposita de potestate immediate a Christo etc. non fuit facta per ecclesiam, eo quod tunc non erant in Con- stancia omnes obedientes, sed sola obediencia Johannis XXIII., patet quod ex istis/ litteris Martini pape et tocius concilii aperte con- futantur, nam in predictis interrogatoriis ponuntur sequencia: „Item interrogetur, utrum credit, quod sentencia lata super condempnacione articulorum Johannis Hus et Johannis Wiclef per sacrum concilium fuit rite et legitime lata?“ Et tamen manifestum est, quod illa sen- tencia fuit lata antequam essent ibi tres obediencie. Similiter eciam ponit interrogatorium de declaratione facta in concilio Constanciensi super communione divine eukaristie sub utraque specie, que fuit facta, dum adhuc ibi erat sola obediencia Johannis. Et sic apparet ex decursu litterarum predictarum, quod Martinus approbat, fuisse verum concilium Constanciense representans venerabilem ecclesiam, non solum pro tempore, quo iam erant tres obediencie, sed eciam pro tempore precedenti... . .. dicunt, quod si concilia generalia possent corrigere et deponere summos pontifices, pari racione populi habe rentur corrigere et deponere principes seculares. Qui enim talia dicunt, manifesto auc- toritatem conciliorum ... destruunt... clare quoque negant, conci- lium habere immediate auctoritatem a Christo. Nam ipsum conci- lium Constanciense reprobavit illum articulum inter articulos Johannis Hus contentum, quod principes haberent puniri ad arbitrium populi, et in alterum approbavit, quod concilium habet immediate potestatem a Christo etc.. .. Fol. 139b. ITALSKÉ POLEMIKY PROTI HUSITŮM. O POMĚRU Italie k husitství nevíme až dosud skoro ničeho. Potkáváme se pouze s osobami representujícími církev, jako Fer- nand z Luky, Julian Cesarini, Aeneas Sylvius a Jan Kapistrán, ale ničeho se nedovídáme o vlivech husitství na veřejné mínění italské. Ani ve vyprávěcích pramenech italských se o této věci nedočítáme. V celé veliké sbírce „Rerum italicarum scriptores“ podařilo se mi nalézti všeho všudy tři velmi skromné zmínky o počátcích husit- ského hnutí. První dvě zprávy pocházejí z kroniky Filipa de Lig- namine, dle jehož mínění Hus a Jeronym rozšířili učení Viklefovo po Čechách. Co jim velmi napomáhalo, byly zmatky v církvi vy- volané schismatem. Účelem nového hnutí bylo podvrátiti postavení kněžstva. Pisateli se tedy jeví husitství nikoliv jako hnutí reformní, 100
Fol. 135a. Fol. 135b. sia et quod venerabilem ecclesiam representat. Et quia aliqui volunt dicere, quod declaracio supraposita de potestate immediate a Christo etc. non fuit facta per ecclesiam, eo quod tunc non erant in Con- stancia omnes obedientes, sed sola obediencia Johannis XXIII., patet quod ex istis/ litteris Martini pape et tocius concilii aperte con- futantur, nam in predictis interrogatoriis ponuntur sequencia: „Item interrogetur, utrum credit, quod sentencia lata super condempnacione articulorum Johannis Hus et Johannis Wiclef per sacrum concilium fuit rite et legitime lata?“ Et tamen manifestum est, quod illa sen- tencia fuit lata antequam essent ibi tres obediencie. Similiter eciam ponit interrogatorium de declaratione facta in concilio Constanciensi super communione divine eukaristie sub utraque specie, que fuit facta, dum adhuc ibi erat sola obediencia Johannis. Et sic apparet ex decursu litterarum predictarum, quod Martinus approbat, fuisse verum concilium Constanciense representans venerabilem ecclesiam, non solum pro tempore, quo iam erant tres obediencie, sed eciam pro tempore precedenti... . .. dicunt, quod si concilia generalia possent corrigere et deponere summos pontifices, pari racione populi habe rentur corrigere et deponere principes seculares. Qui enim talia dicunt, manifesto auc- toritatem conciliorum ... destruunt... clare quoque negant, conci- lium habere immediate auctoritatem a Christo. Nam ipsum conci- lium Constanciense reprobavit illum articulum inter articulos Johannis Hus contentum, quod principes haberent puniri ad arbitrium populi, et in alterum approbavit, quod concilium habet immediate potestatem a Christo etc.. .. Fol. 139b. ITALSKÉ POLEMIKY PROTI HUSITŮM. O POMĚRU Italie k husitství nevíme až dosud skoro ničeho. Potkáváme se pouze s osobami representujícími církev, jako Fer- nand z Luky, Julian Cesarini, Aeneas Sylvius a Jan Kapistrán, ale ničeho se nedovídáme o vlivech husitství na veřejné mínění italské. Ani ve vyprávěcích pramenech italských se o této věci nedočítáme. V celé veliké sbírce „Rerum italicarum scriptores“ podařilo se mi nalézti všeho všudy tři velmi skromné zmínky o počátcích husit- ského hnutí. První dvě zprávy pocházejí z kroniky Filipa de Lig- namine, dle jehož mínění Hus a Jeronym rozšířili učení Viklefovo po Čechách. Co jim velmi napomáhalo, byly zmatky v církvi vy- volané schismatem. Účelem nového hnutí bylo podvrátiti postavení kněžstva. Pisateli se tedy jeví husitství nikoliv jako hnutí reformní, 100
Strana 101
nýbrž jako hnutí revoluční.1 Jiné dílo nadepsané „Annales Boni- contrii“ 2 mluví o Husovi. Ten učil, že kněží nesmějí ničeho míti a proto (prý) byl na koncilu odsouzen. Hus položil za své učení život, a sice prý to učinil s radostnou tváří a pěje hymny. Přes to však nebylo možno učení Husovo v Čechách vypleniti, to žilo dále. To jest vše, čeho se v kronikách italských o husitství dočítáme. Patrno z toho jest, že jako ve Francii, tak i v Italii přihlíželo se k sociální povaze husitství, jež mohla podvrátiti v oněch dálných končinách všechen společenský řád tehdejší. Po této stránce jsou velmi pozoruhodny dva doklady: 1. Kázání Ondřeje biskupa v Ajaciu proti nauce Viklefově o desátcích. Doka- zuje se v nich oprávněnost žádati placení desátků. Jméno Husovo (a tuším že ani Viklefovo) se při tom sice nevyslovuje, ale třeba zdůrazniti, že kodex pařížské knihovny mazarínské (1684), v němž ona kázání se zachovala, obsahuje četné kopie dokladů ohledně vyjednávání s husity na koncilu basilejském. Okolnost tato má, ne- mýlím-li se, asi takovou právě váhu, jako věci husitské vyskytující se v rukopisech jugoslávských a uherských po boku traktátů proti- patarenských. Jiný, daleko zajímavější doklad se nám zachoval v rukopise kni- hovny v Marseille. Dle katalogu obsahuje šestero italských kázání proti nauce viklefsko-husovské o desátcích. Budeme se nejprve za- bývati vnější stránkou řečí. Kapitola druhá počíná slovy, dle nichž „asi před třemi sty lety povstal v Anglii lupič“ Jan Viklef. Dle toho se dá souditi, že všechny tyto invektivy spadají do druhé polovice století XVII. Tomu však zdají se stavěti na odpor slova první kapitoly, jež v oné době nikdy pronesena býti nemohla. Čteme: „Jest jisto, že kdyby se k obraně spojili všichni, kdož mají o to zájem, pak pouhý jejich počet by stačil, aby byla vyražena z ruky zbraň každé naději svatokrádežné... národy by nenechaly veřejně vyloupiti statky otců. Nikdy se mi nenaskytla nauka tak nestoudná, jež by se odvážila zakazovati de- sátky.“ Při těchto slovech jest záhodno vzíti v úvahu dvojí věc: Názor o desátcích a praktické důsledky z něho plynoucí. Dá se souditi, že by býval v druhé polovici XVII. století šířil někdo po 1 U. d., IX, 266: „Haeresis perversa Joannis Wyclef in Anglia et Joannis Hus in Bohemia a Hieronymo de Praga pullulavit et multos infecit, et sub habitu ovino lupinam crudelitatem abscondens, totum ecclesiasticum statum subvertere nitebatur, adiuvit eos tempus pessimum propter schisma.“ 2 U. d., XXI, 113: „Iisdem temporibus Johannes Hussius Boemus haeresis damnatus est in concilio, quod asserebat, clericos nil habere apud se debere. Nec ea haeresis, quamquam crematus, extirpari prorsus a Boemis potuit. Mortuus est hilari vultu, cantans hymnum, quem fumus et ignis vis intercepit.“ 101
nýbrž jako hnutí revoluční.1 Jiné dílo nadepsané „Annales Boni- contrii“ 2 mluví o Husovi. Ten učil, že kněží nesmějí ničeho míti a proto (prý) byl na koncilu odsouzen. Hus položil za své učení život, a sice prý to učinil s radostnou tváří a pěje hymny. Přes to však nebylo možno učení Husovo v Čechách vypleniti, to žilo dále. To jest vše, čeho se v kronikách italských o husitství dočítáme. Patrno z toho jest, že jako ve Francii, tak i v Italii přihlíželo se k sociální povaze husitství, jež mohla podvrátiti v oněch dálných končinách všechen společenský řád tehdejší. Po této stránce jsou velmi pozoruhodny dva doklady: 1. Kázání Ondřeje biskupa v Ajaciu proti nauce Viklefově o desátcích. Doka- zuje se v nich oprávněnost žádati placení desátků. Jméno Husovo (a tuším že ani Viklefovo) se při tom sice nevyslovuje, ale třeba zdůrazniti, že kodex pařížské knihovny mazarínské (1684), v němž ona kázání se zachovala, obsahuje četné kopie dokladů ohledně vyjednávání s husity na koncilu basilejském. Okolnost tato má, ne- mýlím-li se, asi takovou právě váhu, jako věci husitské vyskytující se v rukopisech jugoslávských a uherských po boku traktátů proti- patarenských. Jiný, daleko zajímavější doklad se nám zachoval v rukopise kni- hovny v Marseille. Dle katalogu obsahuje šestero italských kázání proti nauce viklefsko-husovské o desátcích. Budeme se nejprve za- bývati vnější stránkou řečí. Kapitola druhá počíná slovy, dle nichž „asi před třemi sty lety povstal v Anglii lupič“ Jan Viklef. Dle toho se dá souditi, že všechny tyto invektivy spadají do druhé polovice století XVII. Tomu však zdají se stavěti na odpor slova první kapitoly, jež v oné době nikdy pronesena býti nemohla. Čteme: „Jest jisto, že kdyby se k obraně spojili všichni, kdož mají o to zájem, pak pouhý jejich počet by stačil, aby byla vyražena z ruky zbraň každé naději svatokrádežné... národy by nenechaly veřejně vyloupiti statky otců. Nikdy se mi nenaskytla nauka tak nestoudná, jež by se odvážila zakazovati de- sátky.“ Při těchto slovech jest záhodno vzíti v úvahu dvojí věc: Názor o desátcích a praktické důsledky z něho plynoucí. Dá se souditi, že by býval v druhé polovici XVII. století šířil někdo po 1 U. d., IX, 266: „Haeresis perversa Joannis Wyclef in Anglia et Joannis Hus in Bohemia a Hieronymo de Praga pullulavit et multos infecit, et sub habitu ovino lupinam crudelitatem abscondens, totum ecclesiasticum statum subvertere nitebatur, adiuvit eos tempus pessimum propter schisma.“ 2 U. d., XXI, 113: „Iisdem temporibus Johannes Hussius Boemus haeresis damnatus est in concilio, quod asserebat, clericos nil habere apud se debere. Nec ea haeresis, quamquam crematus, extirpari prorsus a Boemis potuit. Mortuus est hilari vultu, cantans hymnum, quem fumus et ignis vis intercepit.“ 101
Strana 102
Italii Viklefovy názory o desátcích? Proto dobře chápeme, že řeč- níkovi se nejeví tyto názory jako něco již dávno odbytého, nýbrž jako něco nového, neboť dle jeho vlastních slov jest podobné na- zírání něčím zcela novým. Prý se mu nikdy nenaskytla nauka tak nestoudná. Ještě větší váhy jest důsledek, jejž vyvozuje ze své teo- retické úvahy. Sám počet věřících katolíků by stačil k vyplenění viklefství, jež veřejně vyloupilo statky církevní. Sekularisace na pod- kladě viklefsko-husovské nauky a tažení proti jejím stoupencům, to jsou věci, které se dají ještě méně zasaditi do rámce XVII. století. K tomu přistupuje povaha pramene. Jedná se o řeči, o kázání proti názorům Viklefovým a Husovým o desátcích. Jest nemyslitelno, že by kazatel XVII. století brojil proti věci, jež byla akutní před dvěma věky, ve století XV! Chronologicky důležitou jest narážka na ja- kousi výpravu odhlasovanou sněmem proti barbarům. Těžko říci, zda se jedná o výpravu nařízenou koncilem basilejským, či o ta- žení ujednané o třicet let později na říšském sněmě norimberském. Nelze rovněž opominouti vnější stránky rukopisu. V posledních kapitolách zejí v něm mezery a z porušené tím souvislosti textu se dá souditi, že opisovači dříve vše věrně reprodukujícímu nebylo možno předlohu dobře přečísti, což zdá se ukazovati na nějaký starý rukopis. Na základě těchto známek se domnívám, že se asi jedná o opis protihusitských kázání italských, k nimž písař XVII. století přiklá- dal své poznámky. Připadá tu ještě úloha filologům, by zjistili, zda se v tomto textu dají zjistiti stopy italštiny z XV. století. Jelikož se jedná o doklad časově sporný, tedy jej kladu mezi prameny v době husitské skutečně sepsané na poslední místo. Obsah jest následující: Na církevní pokladnu desátků dozírá rozum, autorita Boží a obyčej. Kdyby se spojili všichni obhájcové desátků, pak samotný jejich počet stačil by k úplnému vyhlazení názorů proti odvádění dávek. Brojení proti desátkům jest dílem dáblovým a nástrahou bezbožných hlav usilujících o odstranění pokladů z těch míst, na nichž mohou sloužiti účelům posvátným. Dábel jednoduše nechápe, že by bylo možno přispěti ke spáse duší těmi poklady, jež bývají nástrojem k zavržení duší. Tolik praví první úvaha. V oddílu druhém se mluví o původci nauky proti odvádění de- sátků. Byl to lupič, jenž povstal před třemi sty lety v Anglii. Jme- noval se Jan Viklef. Ten zahájil s katedry tažení proti pokladům církevním, ale byl dle zásluhy odsouzen a Anglie se rehabilitovala tím, že vyvrhla z hrobu jeho kosti a spálila jeho spisy. V části následující se dovídáme o propagaci učení Viklefova. Sa- tanovi velmi záleželo na rozšíření knih kacířských. Proto sobě vy- 102
Italii Viklefovy názory o desátcích? Proto dobře chápeme, že řeč- níkovi se nejeví tyto názory jako něco již dávno odbytého, nýbrž jako něco nového, neboť dle jeho vlastních slov jest podobné na- zírání něčím zcela novým. Prý se mu nikdy nenaskytla nauka tak nestoudná. Ještě větší váhy jest důsledek, jejž vyvozuje ze své teo- retické úvahy. Sám počet věřících katolíků by stačil k vyplenění viklefství, jež veřejně vyloupilo statky církevní. Sekularisace na pod- kladě viklefsko-husovské nauky a tažení proti jejím stoupencům, to jsou věci, které se dají ještě méně zasaditi do rámce XVII. století. K tomu přistupuje povaha pramene. Jedná se o řeči, o kázání proti názorům Viklefovým a Husovým o desátcích. Jest nemyslitelno, že by kazatel XVII. století brojil proti věci, jež byla akutní před dvěma věky, ve století XV! Chronologicky důležitou jest narážka na ja- kousi výpravu odhlasovanou sněmem proti barbarům. Těžko říci, zda se jedná o výpravu nařízenou koncilem basilejským, či o ta- žení ujednané o třicet let později na říšském sněmě norimberském. Nelze rovněž opominouti vnější stránky rukopisu. V posledních kapitolách zejí v něm mezery a z porušené tím souvislosti textu se dá souditi, že opisovači dříve vše věrně reprodukujícímu nebylo možno předlohu dobře přečísti, což zdá se ukazovati na nějaký starý rukopis. Na základě těchto známek se domnívám, že se asi jedná o opis protihusitských kázání italských, k nimž písař XVII. století přiklá- dal své poznámky. Připadá tu ještě úloha filologům, by zjistili, zda se v tomto textu dají zjistiti stopy italštiny z XV. století. Jelikož se jedná o doklad časově sporný, tedy jej kladu mezi prameny v době husitské skutečně sepsané na poslední místo. Obsah jest následující: Na církevní pokladnu desátků dozírá rozum, autorita Boží a obyčej. Kdyby se spojili všichni obhájcové desátků, pak samotný jejich počet stačil by k úplnému vyhlazení názorů proti odvádění dávek. Brojení proti desátkům jest dílem dáblovým a nástrahou bezbožných hlav usilujících o odstranění pokladů z těch míst, na nichž mohou sloužiti účelům posvátným. Dábel jednoduše nechápe, že by bylo možno přispěti ke spáse duší těmi poklady, jež bývají nástrojem k zavržení duší. Tolik praví první úvaha. V oddílu druhém se mluví o původci nauky proti odvádění de- sátků. Byl to lupič, jenž povstal před třemi sty lety v Anglii. Jme- noval se Jan Viklef. Ten zahájil s katedry tažení proti pokladům církevním, ale byl dle zásluhy odsouzen a Anglie se rehabilitovala tím, že vyvrhla z hrobu jeho kosti a spálila jeho spisy. V části následující se dovídáme o propagaci učení Viklefova. Sa- tanovi velmi záleželo na rozšíření knih kacířských. Proto sobě vy- 102
Strana 103
volil za nástroj oxfordského studenta Jeronyma pražského, jenž přenesl Viklifovy knihy do Německa až do té doby pravověrného. Prvním vykladačem bludného učení stal se Jan Hus, s nímž spojil se jmenovaný Jeronym. Byla to dvojice démonů, jež pod rouškou svatosti se proměnila v pár andělů. Ducha svatého však tito dva tovaryši oklamati nedovedli. Řídilť on koncil kostnický, na němž oba byli vyslýcháni, odsouzeni a odpraveni. Tím učení Viklefovu nebylo nikterak konce. Mělať ona drzá bezbožnost mnoho přivrženců po Čechách, jež až po dnešní dobu jsou v tom ohledu známy. Viklef, ač již jest dávno mrtev, mluví ve svých českých stoupencích. Nato uvádí slova, jimiž viklefisté pracují: Desátky kněžské prý jsou výplodem lakoty a krádeží. O, prodavači evangelia a svátostí! Kdy přijde z Říma exkomunikační bula, odsuzující tento nešvar a zdůrazňující slova: „Zdarma jste obdrželi, zdarma dejte?“ Nadbytek by se měl odděliti mečem a nikoliv slovem. Národům ochuzeným se při tom dostane charitativní podpory a lidstvu pravdy, jež osvo- bodí ducha a zajistí majetek. Řečník vytyčuje při tom tři body, jež při desátcích nutno vzíti v úvahu: 1. Desátky se mají odváděti dobrovolně. 2. Jest hříchem dávati kněžím hříšným. 3. Jest hloupostí platiti kněžím bohatým. V následující, páté části reprodukuje neznámý autor slova Vikle- fových náhončích: „Uvádím rozhodnutí Kristovo a výklad Pavla vyučeného těmito naukami neklamnými a volám: „Slyšte, obyvatelé země, poslouchejte, věrní církve, rozdavači tajemství, žádající desátků z majetku. Vybírati dary násilím jest barbarství a zrovna tak i vy- bírati almužny jako nějaké poplatky. Jaký povyk asi strhne kněž- stvo názory těmito postižené! Nebojím se množství bezbožných, všechny zaženu sílou dvou slov: „Zdarma dejte!“ Slyšeli jste? Jest třeba snad vyložiti tuto hádanku? Jaké vytáčky budou kdy moci zatemniti výrok tak jasný?“ Jest tudíž jasno, že kněží nemohou žádati peněz, ale není méně jasno, že lidé též nejsou povinni jich platiti. Již Isaiáš napsal slova, jež by měla býti nad branou každého chrámu: „Přijďte, kupte beze stříbra a bez výměny.“ Než věrolomnost kněží prodejných nechce (prý) poučovati stranu protivnou a nestoudná nenasytnost církev- ních celníků byla by několika slovy usvědčena ze mnoha lží. Jaká jest síla pravdy, jak rychle usuzuje! Spor jest již ukončen a může býti pronesen neodvolatelný rozsudek: Desátky nejsou úvěrem kněží ani povinností věřících. Pokračováním tohoto ostrého útoku jest následující (VI.) kapitola. Od půdy kanonického práva přechází k praxi, řka: „Já o sobě řeknu vážně své mínění, jež bude snad někomu méně příjemno, ale které 103
volil za nástroj oxfordského studenta Jeronyma pražského, jenž přenesl Viklifovy knihy do Německa až do té doby pravověrného. Prvním vykladačem bludného učení stal se Jan Hus, s nímž spojil se jmenovaný Jeronym. Byla to dvojice démonů, jež pod rouškou svatosti se proměnila v pár andělů. Ducha svatého však tito dva tovaryši oklamati nedovedli. Řídilť on koncil kostnický, na němž oba byli vyslýcháni, odsouzeni a odpraveni. Tím učení Viklefovu nebylo nikterak konce. Mělať ona drzá bezbožnost mnoho přivrženců po Čechách, jež až po dnešní dobu jsou v tom ohledu známy. Viklef, ač již jest dávno mrtev, mluví ve svých českých stoupencích. Nato uvádí slova, jimiž viklefisté pracují: Desátky kněžské prý jsou výplodem lakoty a krádeží. O, prodavači evangelia a svátostí! Kdy přijde z Říma exkomunikační bula, odsuzující tento nešvar a zdůrazňující slova: „Zdarma jste obdrželi, zdarma dejte?“ Nadbytek by se měl odděliti mečem a nikoliv slovem. Národům ochuzeným se při tom dostane charitativní podpory a lidstvu pravdy, jež osvo- bodí ducha a zajistí majetek. Řečník vytyčuje při tom tři body, jež při desátcích nutno vzíti v úvahu: 1. Desátky se mají odváděti dobrovolně. 2. Jest hříchem dávati kněžím hříšným. 3. Jest hloupostí platiti kněžím bohatým. V následující, páté části reprodukuje neznámý autor slova Vikle- fových náhončích: „Uvádím rozhodnutí Kristovo a výklad Pavla vyučeného těmito naukami neklamnými a volám: „Slyšte, obyvatelé země, poslouchejte, věrní církve, rozdavači tajemství, žádající desátků z majetku. Vybírati dary násilím jest barbarství a zrovna tak i vy- bírati almužny jako nějaké poplatky. Jaký povyk asi strhne kněž- stvo názory těmito postižené! Nebojím se množství bezbožných, všechny zaženu sílou dvou slov: „Zdarma dejte!“ Slyšeli jste? Jest třeba snad vyložiti tuto hádanku? Jaké vytáčky budou kdy moci zatemniti výrok tak jasný?“ Jest tudíž jasno, že kněží nemohou žádati peněz, ale není méně jasno, že lidé též nejsou povinni jich platiti. Již Isaiáš napsal slova, jež by měla býti nad branou každého chrámu: „Přijďte, kupte beze stříbra a bez výměny.“ Než věrolomnost kněží prodejných nechce (prý) poučovati stranu protivnou a nestoudná nenasytnost církev- ních celníků byla by několika slovy usvědčena ze mnoha lží. Jaká jest síla pravdy, jak rychle usuzuje! Spor jest již ukončen a může býti pronesen neodvolatelný rozsudek: Desátky nejsou úvěrem kněží ani povinností věřících. Pokračováním tohoto ostrého útoku jest následující (VI.) kapitola. Od půdy kanonického práva přechází k praxi, řka: „Já o sobě řeknu vážně své mínění, jež bude snad někomu méně příjemno, ale které 103
Strana 104
jest pravdivé.“ Vstupuje nato v mysli do biskupských paláců, do bank, kde se obcházejí shovívavé předpisy pro dlužníky, a pln hněvu volá: „Apoštole nejnezištnější, jenž jsi odešel s lavice (obžalova- ných) do nebe, ty vidíš tyto spousty a mlčíš? Nechceš-li vymoci od ruky Všemohoucí blesky, pak vezmi aspoň od Krista dutky! Co děláš? Či nepozoruješ, že tento zvyk jest docela opačný našemu obrácení? Převrhněte již jednou v domě Božím stoly kupecké, vždyť je třeba nějakého zvláštního trestu k poučení pobloudilého kleru, jelikož v knize života jsou neslučitelny pojmy: kněz a vydřiduch, svátost a peníze, Simon kouzelník a Ježíš Kristus. Jak jest možno, že se nestydí? Chtějí desátky od toho, kdo chce požehnání oltáře!“ Své ostré mínění opírá v dalším oddílu argumentem pro XIV. a XV. století příznačným, praxí církve prvotní. Dle jeho mínění může ona rozhodnouti přítomné spory. Jak známo, nebylo (prý) v prv- ních dobách křesťanství žádných vymahatelů, nýbrž vše bylo (prý) řízeno dobrou vůlí. Ten blažený stav trval jenom krátkou dobu a udržel se později pouze na některých místech. Karatel se domnívá, že by onen prostředek v církvi apoštolské platný mohl býti apli- kován i na souvěké poměry. Jak známo, bylo ve středověku používáno při dodržování peně- žitých závazků exkomunikace. Největší tento trest církevní měl nut- kati stranu k dodržení závazku. Proti tomu se pisatel obrací v další části a to zase svým sanguinistickým způsobem. Vybírání desátků (prý) jest krádeží, ale ještě horší nežli krádež jest to, co nepřímo z klatby nad neplatícími vyřknuté vysvítá: Kde prý dýchá exkomunikovaný, tam jest vzduch otráven, kam vkročí, tam prý se stává půda neplodnou, a kdyby prý to šlo, ne třetinu, ale všechny hvězdy s nebe by ta klatba strhla. Exkomunikace je ďábelská furie, jež se utrhla z kněžských dekretů proti všem, kdož neplatí desátků, vylučujíc ho z církve, jako lupiče z nebe. Pln roz- hořčení volá: „Jsi vyloučen z církve, poněvadž jsi neplatil, nepři- jmeš svátosti, protože nepřinášíš peníze,“ a táže se, jaký výsledek z toho může plynouti. Odpovídá, že tím bude poškozeno veřejné blaho, neboť zajatci klatbou sváz aní nebudou osvobozeni a loupežná výprava odhlasovaná na sněmě proti barbarům nebude odzbrojena. Nenasytnost zvítězí nad rozumem. Pak útočí přímo na kurii. Poukázav na biskupské paláce, v nichž k vůli pouhým dvěma penízům jsou lidé vyobcováváni, praví, že tak tomu jest i v Římě. Duše, za niž Kristus prolil všechnu svou krev, jest zatracována pro dva peníze! Sluch je tím urážen, má-li takové věci poslouchati, ale proč se neurážejí též oči, které to vidí, a proč se nehorší lidé, jimž to jest snášeti? Volá při tom: „Petře, 104
jest pravdivé.“ Vstupuje nato v mysli do biskupských paláců, do bank, kde se obcházejí shovívavé předpisy pro dlužníky, a pln hněvu volá: „Apoštole nejnezištnější, jenž jsi odešel s lavice (obžalova- ných) do nebe, ty vidíš tyto spousty a mlčíš? Nechceš-li vymoci od ruky Všemohoucí blesky, pak vezmi aspoň od Krista dutky! Co děláš? Či nepozoruješ, že tento zvyk jest docela opačný našemu obrácení? Převrhněte již jednou v domě Božím stoly kupecké, vždyť je třeba nějakého zvláštního trestu k poučení pobloudilého kleru, jelikož v knize života jsou neslučitelny pojmy: kněz a vydřiduch, svátost a peníze, Simon kouzelník a Ježíš Kristus. Jak jest možno, že se nestydí? Chtějí desátky od toho, kdo chce požehnání oltáře!“ Své ostré mínění opírá v dalším oddílu argumentem pro XIV. a XV. století příznačným, praxí církve prvotní. Dle jeho mínění může ona rozhodnouti přítomné spory. Jak známo, nebylo (prý) v prv- ních dobách křesťanství žádných vymahatelů, nýbrž vše bylo (prý) řízeno dobrou vůlí. Ten blažený stav trval jenom krátkou dobu a udržel se později pouze na některých místech. Karatel se domnívá, že by onen prostředek v církvi apoštolské platný mohl býti apli- kován i na souvěké poměry. Jak známo, bylo ve středověku používáno při dodržování peně- žitých závazků exkomunikace. Největší tento trest církevní měl nut- kati stranu k dodržení závazku. Proti tomu se pisatel obrací v další části a to zase svým sanguinistickým způsobem. Vybírání desátků (prý) jest krádeží, ale ještě horší nežli krádež jest to, co nepřímo z klatby nad neplatícími vyřknuté vysvítá: Kde prý dýchá exkomunikovaný, tam jest vzduch otráven, kam vkročí, tam prý se stává půda neplodnou, a kdyby prý to šlo, ne třetinu, ale všechny hvězdy s nebe by ta klatba strhla. Exkomunikace je ďábelská furie, jež se utrhla z kněžských dekretů proti všem, kdož neplatí desátků, vylučujíc ho z církve, jako lupiče z nebe. Pln roz- hořčení volá: „Jsi vyloučen z církve, poněvadž jsi neplatil, nepři- jmeš svátosti, protože nepřinášíš peníze,“ a táže se, jaký výsledek z toho může plynouti. Odpovídá, že tím bude poškozeno veřejné blaho, neboť zajatci klatbou sváz aní nebudou osvobozeni a loupežná výprava odhlasovaná na sněmě proti barbarům nebude odzbrojena. Nenasytnost zvítězí nad rozumem. Pak útočí přímo na kurii. Poukázav na biskupské paláce, v nichž k vůli pouhým dvěma penízům jsou lidé vyobcováváni, praví, že tak tomu jest i v Římě. Duše, za niž Kristus prolil všechnu svou krev, jest zatracována pro dva peníze! Sluch je tím urážen, má-li takové věci poslouchati, ale proč se neurážejí též oči, které to vidí, a proč se nehorší lidé, jimž to jest snášeti? Volá při tom: „Petře, 104
Strana 105
vrat se do Říma, naučíš se novým věcem od toho, jenž se domnívá, že jest týmž ubohým rybářem, jako ty, jenž jsi pravil: „Stříbra a zlata nemám, co však mám, to ti dám.“ Podiv se, kolik vyzískají nyní žáci opravou starého tisku, již volají: „Nemáš-li stříbra a zlata, co mám, tělo Kristovo ti nedám!“ Bože prodaný, jak škodí tvá trpělivost! Nechybělo v mnišstvu žebravém bohosloví, jež se snažilo o výklady sofistické, aby se shodly skutky špatné se slovy dobrými. Potom ale zmizel úplně všechen stud, takže zbohatlý představený synagogy nestydí se vymalovati dva (měšce?), jeden se zlatem, druhý se stříbrem, řka, že bez nich nelze vejíti do ko- stela ani do nebe. Volám k vykládání onoho obrazu, jenž před- stavuje, že není nedobytné tvrze od té doby, co se útočí kopím zlatým. Jest již čas i místo, aby se nalezl lék proti takové svato- krádeži, jež dává zlatu tituly patřící samotnému Spasiteli. Zlato není vykupitelem lidí!“ Ostrou tuto úvahu končí slovy: „Udělujme kněž- stvu desátky, ale jenom jako z lásky plynoucí almužnu, nikoliv ale jako poplatky nuceně vymáhané úřadem. Ať není loupeží, lakoty ani klateb." Tón spisu nese se tedy zcela po viklefsku. Prohlašuje desátky za pouhé almužny a zamítá klatbu. Poukazy na kanonické právo, anti- these a rafinované výklady působí na nás dojmem, jako by k nám mluvil nějaký italský Mikuláš z Drážďan. Katolický apologeta odpovídá řízně sice, ne však vždy přilehavě. Počíná totiž po každé ostrou invektivou, jež po stránce věcné oby- čejně nevydá tolik, kolik si čtenář do ní slibuje. Uvodem praví, že bezbožný Viklef vytknul si útočiti na církev. Jako žádný rozumný vůdce nečeká až bude napaden, tak také i on vytýká sobě za úkol podniknouti útok na Viklefa. Poukazuje předně, že Viklef vlastně šílel. Vždyť zkušenost do- kazuje, že všichni téměř národové se shodli na tom, aby pořízen byl společný majetek, jímž by bylo postaráno o potřeby chudých. Anonym se nato táže, co praví Viklef? Popírá-li potřebu toho, tu se táže, zdali by se mu líbilo býti hladovým. Nechce věřiti, že by na tuto otázku odpověděl kladně, neboť pak by jej řečník odevzdal chudákům. Viklef by se mu v tom případě jistě odměnil, jakožto zrádci lidskosti. Přiznává-li naproti tomu reformátor užitečnost ta- kového společného majetku, pak on k tomu dodává, že Spasitel sám a po něm církev římská uznala za vhodné provedení podobného cíle. Tím dán byl vznik majetku nazývanému církevním jměním. Když počala církev shromažďovati jmění k cílům tak šlechetným, byla nucena zaujmouti konkretní stanovisko. Nemohla přece (jako v nějaké pohádce) čekati, až jí naprší zlato, nýbrž bylo jí počítati 105
vrat se do Říma, naučíš se novým věcem od toho, jenž se domnívá, že jest týmž ubohým rybářem, jako ty, jenž jsi pravil: „Stříbra a zlata nemám, co však mám, to ti dám.“ Podiv se, kolik vyzískají nyní žáci opravou starého tisku, již volají: „Nemáš-li stříbra a zlata, co mám, tělo Kristovo ti nedám!“ Bože prodaný, jak škodí tvá trpělivost! Nechybělo v mnišstvu žebravém bohosloví, jež se snažilo o výklady sofistické, aby se shodly skutky špatné se slovy dobrými. Potom ale zmizel úplně všechen stud, takže zbohatlý představený synagogy nestydí se vymalovati dva (měšce?), jeden se zlatem, druhý se stříbrem, řka, že bez nich nelze vejíti do ko- stela ani do nebe. Volám k vykládání onoho obrazu, jenž před- stavuje, že není nedobytné tvrze od té doby, co se útočí kopím zlatým. Jest již čas i místo, aby se nalezl lék proti takové svato- krádeži, jež dává zlatu tituly patřící samotnému Spasiteli. Zlato není vykupitelem lidí!“ Ostrou tuto úvahu končí slovy: „Udělujme kněž- stvu desátky, ale jenom jako z lásky plynoucí almužnu, nikoliv ale jako poplatky nuceně vymáhané úřadem. Ať není loupeží, lakoty ani klateb." Tón spisu nese se tedy zcela po viklefsku. Prohlašuje desátky za pouhé almužny a zamítá klatbu. Poukazy na kanonické právo, anti- these a rafinované výklady působí na nás dojmem, jako by k nám mluvil nějaký italský Mikuláš z Drážďan. Katolický apologeta odpovídá řízně sice, ne však vždy přilehavě. Počíná totiž po každé ostrou invektivou, jež po stránce věcné oby- čejně nevydá tolik, kolik si čtenář do ní slibuje. Uvodem praví, že bezbožný Viklef vytknul si útočiti na církev. Jako žádný rozumný vůdce nečeká až bude napaden, tak také i on vytýká sobě za úkol podniknouti útok na Viklefa. Poukazuje předně, že Viklef vlastně šílel. Vždyť zkušenost do- kazuje, že všichni téměř národové se shodli na tom, aby pořízen byl společný majetek, jímž by bylo postaráno o potřeby chudých. Anonym se nato táže, co praví Viklef? Popírá-li potřebu toho, tu se táže, zdali by se mu líbilo býti hladovým. Nechce věřiti, že by na tuto otázku odpověděl kladně, neboť pak by jej řečník odevzdal chudákům. Viklef by se mu v tom případě jistě odměnil, jakožto zrádci lidskosti. Přiznává-li naproti tomu reformátor užitečnost ta- kového společného majetku, pak on k tomu dodává, že Spasitel sám a po něm církev římská uznala za vhodné provedení podobného cíle. Tím dán byl vznik majetku nazývanému církevním jměním. Když počala církev shromažďovati jmění k cílům tak šlechetným, byla nucena zaujmouti konkretní stanovisko. Nemohla přece (jako v nějaké pohádce) čekati, až jí naprší zlato, nýbrž bylo jí počítati 105
Strana 106
s obětavostí věřících. Pak bylo nutno vydati administrativní před- pisy ohledně příjmů, t. j. předpisování poplatků a vydání, čili roz- dělování podpor. Kdyby nebylo ve správě církevního majetku spra- vedlnosti, pak by se celá věc zvrhla v lupičství. Řím dobře po- střehnul tyto dvě věci, totiž že vůle lidu jest nestálá a zájem lakoty stejně vrtkavý a proto se náležitě zařídil. Aby dobročinné příspěvky nebyly vydány v nebezpečí, tedy je prohlásila za povinné ve formě desátků, nařídila, aby ve všech krajích byly odváděny jenom urči- tým osobám, které je měly rozdíleti chudým. Takové byly úmysly římské charity, pokud se týkala církevního majetku. Církev chtěla, aby jako starostlivá matka mohla pomoci svým synům v každé chvíli. Zatím ale, co církev se starala o tak veliké depositum, a zatím co lid křesťanský se těšil z něho, povstal jakýsi Viklef a předložil národům i jejich vladařům tento návrh: „Správa společného majetku budiž ponechána choutce lidu! Budiž proto spo- lečný majetek církevní zrušen co nejdříve a co nejbezohledněji!“ Své zavrženíhodné mínění snažil se obhajovati způsobem nestoud- ným. O jasnosti tohoto faktu jest autor tak pevně přesvědčen, že chce býti považován za nepříčetného, nedokáže-li svatokrádežnost Viklefovu. Kázání Viklefova, jejichž obsahem jest samá zloba, sestavena jsou ze samých klateb a výronů zbožnosti, jimiž se snaží zjednati sobě důvěru. Po svých úvodních pozdravech nazývá Viklef kněze obchod- níky evangeliem, věda dobře, že kde se jedná o peníze, tam že se dá velmi snadno lidu vsugerovati, jako by se obchodovalo milosr- denstvím. Než tentokráte mu zlomyslné chytráctví nepřinese jiného užitku než hanbu, jaké si zasluhuje podvodník a člověk nestydatý. Pokud se týká obchodování, kdo by nevěděl, že kněžím se za- kazuje všeliké obchodování? Rovněž jest dobře známo, že osoby duchovní, dávající do obchodu své vlastní peníze, bývají trestány, jako by ukradly cizí. Obchodní místnosti sv. konstitucemi kněžím pro obchod vykázané jsou chrámy. V nich mají obchodovati s Bo- hem v takové měně, která jest běžná i u andělů a jež nese jistě úrok sto z jedné. Obchod onen jest určen dvěma větami: „Gratis accepistis, gratis date!“ Tato první jest pro kněžstvo, druhá pak jest pro lid. Ta pak zní: „Emite absque ulla commutatione!“ To jest podklad „obchodu“ vedeného mezi klerem a lidem. Nejsou-li tato hesla napsána nad každým chrámem, jistě jsou zaznamenána v nesčetných knihách a mají býti i vtisknuta do všech srdcí. Proč tedy čekáš, že právě tyto dekrety budou z Říma postiženy exko- munikacemi? Namítá se, že oněch ustanovení si nikdo nevšímá. Kdo tak mluví, 106
s obětavostí věřících. Pak bylo nutno vydati administrativní před- pisy ohledně příjmů, t. j. předpisování poplatků a vydání, čili roz- dělování podpor. Kdyby nebylo ve správě církevního majetku spra- vedlnosti, pak by se celá věc zvrhla v lupičství. Řím dobře po- střehnul tyto dvě věci, totiž že vůle lidu jest nestálá a zájem lakoty stejně vrtkavý a proto se náležitě zařídil. Aby dobročinné příspěvky nebyly vydány v nebezpečí, tedy je prohlásila za povinné ve formě desátků, nařídila, aby ve všech krajích byly odváděny jenom urči- tým osobám, které je měly rozdíleti chudým. Takové byly úmysly římské charity, pokud se týkala církevního majetku. Církev chtěla, aby jako starostlivá matka mohla pomoci svým synům v každé chvíli. Zatím ale, co církev se starala o tak veliké depositum, a zatím co lid křesťanský se těšil z něho, povstal jakýsi Viklef a předložil národům i jejich vladařům tento návrh: „Správa společného majetku budiž ponechána choutce lidu! Budiž proto spo- lečný majetek církevní zrušen co nejdříve a co nejbezohledněji!“ Své zavrženíhodné mínění snažil se obhajovati způsobem nestoud- ným. O jasnosti tohoto faktu jest autor tak pevně přesvědčen, že chce býti považován za nepříčetného, nedokáže-li svatokrádežnost Viklefovu. Kázání Viklefova, jejichž obsahem jest samá zloba, sestavena jsou ze samých klateb a výronů zbožnosti, jimiž se snaží zjednati sobě důvěru. Po svých úvodních pozdravech nazývá Viklef kněze obchod- níky evangeliem, věda dobře, že kde se jedná o peníze, tam že se dá velmi snadno lidu vsugerovati, jako by se obchodovalo milosr- denstvím. Než tentokráte mu zlomyslné chytráctví nepřinese jiného užitku než hanbu, jaké si zasluhuje podvodník a člověk nestydatý. Pokud se týká obchodování, kdo by nevěděl, že kněžím se za- kazuje všeliké obchodování? Rovněž jest dobře známo, že osoby duchovní, dávající do obchodu své vlastní peníze, bývají trestány, jako by ukradly cizí. Obchodní místnosti sv. konstitucemi kněžím pro obchod vykázané jsou chrámy. V nich mají obchodovati s Bo- hem v takové měně, která jest běžná i u andělů a jež nese jistě úrok sto z jedné. Obchod onen jest určen dvěma větami: „Gratis accepistis, gratis date!“ Tato první jest pro kněžstvo, druhá pak jest pro lid. Ta pak zní: „Emite absque ulla commutatione!“ To jest podklad „obchodu“ vedeného mezi klerem a lidem. Nejsou-li tato hesla napsána nad každým chrámem, jistě jsou zaznamenána v nesčetných knihách a mají býti i vtisknuta do všech srdcí. Proč tedy čekáš, že právě tyto dekrety budou z Říma postiženy exko- munikacemi? Namítá se, že oněch ustanovení si nikdo nevšímá. Kdo tak mluví, 106
Strana 107
nemá pravdu. Vždyť jest celá spousta zámožných lidí, kteří, vstou- pivše do stavu duchovního, vzdali se všeho majetku, opustili vše, aby se věnovali spáse duší! Dobrovolná chudoba má však i svůj kulturní význam. Kolik vysokých církevních hodnostářů dává si do Říma dopravovati své jmění, jež ve svěm zbožném zanícení věnují na výzdobu chrámů! Kromě toho má evangelická chudoba i důležitost pro život charitativní. Takoví bohatí hodnostáři církevní používají totiž zhusta majetku po rodičích k odměně ctnosti a na podporu chudiny. Je tohle obchodování evangeliem? Tito všichni rozdávají zdarma, přisluhujíce svátostmi, rozdávajíce almužny, ba v jistém smyslu lze s jistotou říci, že zdarma dávají, ačkoliv ne- obdrželi zadarmo. Vždyť řeholníci, aby se stali rozdavači milosti Boží, vzdali se majetku, vysocí hodnostáři pak majetek rozdávají, kde mohou. Pisatel při tom volá: „Ukaž se, kdokoliv jsi žalobcem- husitou, a vzdej se očerňování kněží nejchudších. DISCORSO PRIMO. CAPO PRIMO. SE le decime siano debiti legitimi, o vero limosine voluntarie, si propre l'eresia di Vicleffo, degli Hussitti. Fanno la guardia perpetua all'erario ecclesiastico delli stipendii decimali la ragione della natura, l'authorità di Dio e la consuetu- dine del mondo. Pare impossibile che si ritrovono sofismi tanto te- merarii che si mettono ad impugnare una cosi ben presidiata verità. Certo se alla difesa dovessero confederarsi tutti gl'interessati il nu- meragli solamente dourebbe bastare per far cader l'armi di mano ad ogni speranza sacrilega, le legioni delli angeli lasserebbero ru- bure il tributo a Dio le nationi delli huomini non lasciarebbero sac- cheggiare il patrimonio al publico. Non mi sovviene dottrina tanto sfacciata che si ardisca di prohibire le decime. Non mancò gia una fraude diabolica, che con protesto di zelo le conditionava in maniera che le annullava, e chi vol maraviarsene? Conosce pur troppo l'in- ferno che nelli negotii della salute universale l'inopia riesce spesso impossibilità. Pero macchina sempre strattagemini ne i cervelli empii accio le richezze si levino da quei luoghi dove si sanctificano non sapendo comportare che le armi di luce vi si possono fundare an- cora con quei metalli con i quali suol fabricare per tutte le catene della dannatione. Саpo 2.° Per questo effetto resuscitò poco meno di trecento! anni fà un Fol. 38.3 107
nemá pravdu. Vždyť jest celá spousta zámožných lidí, kteří, vstou- pivše do stavu duchovního, vzdali se všeho majetku, opustili vše, aby se věnovali spáse duší! Dobrovolná chudoba má však i svůj kulturní význam. Kolik vysokých církevních hodnostářů dává si do Říma dopravovati své jmění, jež ve svěm zbožném zanícení věnují na výzdobu chrámů! Kromě toho má evangelická chudoba i důležitost pro život charitativní. Takoví bohatí hodnostáři církevní používají totiž zhusta majetku po rodičích k odměně ctnosti a na podporu chudiny. Je tohle obchodování evangeliem? Tito všichni rozdávají zdarma, přisluhujíce svátostmi, rozdávajíce almužny, ba v jistém smyslu lze s jistotou říci, že zdarma dávají, ačkoliv ne- obdrželi zadarmo. Vždyť řeholníci, aby se stali rozdavači milosti Boží, vzdali se majetku, vysocí hodnostáři pak majetek rozdávají, kde mohou. Pisatel při tom volá: „Ukaž se, kdokoliv jsi žalobcem- husitou, a vzdej se očerňování kněží nejchudších. DISCORSO PRIMO. CAPO PRIMO. SE le decime siano debiti legitimi, o vero limosine voluntarie, si propre l'eresia di Vicleffo, degli Hussitti. Fanno la guardia perpetua all'erario ecclesiastico delli stipendii decimali la ragione della natura, l'authorità di Dio e la consuetu- dine del mondo. Pare impossibile che si ritrovono sofismi tanto te- merarii che si mettono ad impugnare una cosi ben presidiata verità. Certo se alla difesa dovessero confederarsi tutti gl'interessati il nu- meragli solamente dourebbe bastare per far cader l'armi di mano ad ogni speranza sacrilega, le legioni delli angeli lasserebbero ru- bure il tributo a Dio le nationi delli huomini non lasciarebbero sac- cheggiare il patrimonio al publico. Non mi sovviene dottrina tanto sfacciata che si ardisca di prohibire le decime. Non mancò gia una fraude diabolica, che con protesto di zelo le conditionava in maniera che le annullava, e chi vol maraviarsene? Conosce pur troppo l'in- ferno che nelli negotii della salute universale l'inopia riesce spesso impossibilità. Pero macchina sempre strattagemini ne i cervelli empii accio le richezze si levino da quei luoghi dove si sanctificano non sapendo comportare che le armi di luce vi si possono fundare an- cora con quei metalli con i quali suol fabricare per tutte le catene della dannatione. Саpo 2.° Per questo effetto resuscitò poco meno di trecento! anni fà un Fol. 38.3 107
Strana 108
latrone nell' Inghilterra che non potendo convocare esserciti assoldò argumenti Giuvanni Vicleffo fù il suo nome parrocchiano, che in- furiato per la repulsa di un vescovado intimò sopra la catrede (sic) scommunicate un saccho universale a tutti i tesori ecclesiastichi costui dannato dalla Britania in un sinodo dalla Francia, in una università da Roma, in uno concilio, terminò con morte repentina quella vita, che era debita al supplicio, però quaranta anni doppò sen' abbneggiarono l'ossa e i libri volendo la patria offesa estin- gnere con quel fuoco l'infamie participate. Fol. 38b Саро 3. Ma troppo importavano al diavolo quelle scritture che recondu- cevono tosto dalla regia alla capanna, e caciavono il sacerdotio nella mendicità Ne rapi alcune copie con le mani di Girolamo da Praga che all'hora studente in Oxonia le portò ad appestare con le prime heresie la Germania fino all'hora immaculata. L'interprete pri- mario di queste bestemie fù ne i polpiti di Praga Giov. Hus col quale il sopradetto Girolamo si confederò coppia di demonii che con ostentatione di santimonia si transfigurava in coppia d'angeli. Non per questo le riuscì di ingannare lo Spirito santo presidente nel concilio di Costanza. Qui furo no prima uditi, e poi condennati i due sedutori/ e vi meritarono nell' ostinatione impenitente per pre- ludio del fuoco sempiterno, il fuoco del carnefice. Hora chi lo cre- derebbe! Una impietà, tanto sfrontata trovò moltitudine di heredi nella Boemia sedotta, dove fino a i nostri tempi hanno acquistato il nome e il terrore alla factione Hussita, non meno le battaglie che le sce- leraggini. Questo Vicleffo, che parla ne suoi sequaci ben che morto sprigionisi per hora nelle nostre meditationi dell' inferno, e faccia sentire con eloquenza anco imprestata le sue calunnie. Vorei che in questo campo egli le schierasse con tale apparenza, che l'im- pietà nel vederle le giudicasse inespugnabili e pronosticasse loro accanti al conflitto il trionfo. Non deve negarmisi questa licenza dalla devotione scropulosa. Soprabbondano forze aluero, ne sarebbe riputatione della causa cattolica il contraporle ad argumenti ô deboli in sustanza, o disarmati di facondia. Egli dunque comincia cosi: Capſo] 40. „Le decime del sacerdotio sono latrocinii di avaritia i populi ci mettono la robba, et i clerici ci perdono l'anima“. O, mercanti di evangelio con trafico di sacramenti, e quando verrà fuori di Roma quell' editto scommunichi, quelle parole condennatrici del costume ecclesiastico: „Gratis accepistis, gratis date“. Superfluità tanto inte- 108
latrone nell' Inghilterra che non potendo convocare esserciti assoldò argumenti Giuvanni Vicleffo fù il suo nome parrocchiano, che in- furiato per la repulsa di un vescovado intimò sopra la catrede (sic) scommunicate un saccho universale a tutti i tesori ecclesiastichi costui dannato dalla Britania in un sinodo dalla Francia, in una università da Roma, in uno concilio, terminò con morte repentina quella vita, che era debita al supplicio, però quaranta anni doppò sen' abbneggiarono l'ossa e i libri volendo la patria offesa estin- gnere con quel fuoco l'infamie participate. Fol. 38b Саро 3. Ma troppo importavano al diavolo quelle scritture che recondu- cevono tosto dalla regia alla capanna, e caciavono il sacerdotio nella mendicità Ne rapi alcune copie con le mani di Girolamo da Praga che all'hora studente in Oxonia le portò ad appestare con le prime heresie la Germania fino all'hora immaculata. L'interprete pri- mario di queste bestemie fù ne i polpiti di Praga Giov. Hus col quale il sopradetto Girolamo si confederò coppia di demonii che con ostentatione di santimonia si transfigurava in coppia d'angeli. Non per questo le riuscì di ingannare lo Spirito santo presidente nel concilio di Costanza. Qui furo no prima uditi, e poi condennati i due sedutori/ e vi meritarono nell' ostinatione impenitente per pre- ludio del fuoco sempiterno, il fuoco del carnefice. Hora chi lo cre- derebbe! Una impietà, tanto sfrontata trovò moltitudine di heredi nella Boemia sedotta, dove fino a i nostri tempi hanno acquistato il nome e il terrore alla factione Hussita, non meno le battaglie che le sce- leraggini. Questo Vicleffo, che parla ne suoi sequaci ben che morto sprigionisi per hora nelle nostre meditationi dell' inferno, e faccia sentire con eloquenza anco imprestata le sue calunnie. Vorei che in questo campo egli le schierasse con tale apparenza, che l'im- pietà nel vederle le giudicasse inespugnabili e pronosticasse loro accanti al conflitto il trionfo. Non deve negarmisi questa licenza dalla devotione scropulosa. Soprabbondano forze aluero, ne sarebbe riputatione della causa cattolica il contraporle ad argumenti ô deboli in sustanza, o disarmati di facondia. Egli dunque comincia cosi: Capſo] 40. „Le decime del sacerdotio sono latrocinii di avaritia i populi ci mettono la robba, et i clerici ci perdono l'anima“. O, mercanti di evangelio con trafico di sacramenti, e quando verrà fuori di Roma quell' editto scommunichi, quelle parole condennatrici del costume ecclesiastico: „Gratis accepistis, gratis date“. Superfluità tanto inte- 108
Strana 109
ressate/ doverebbero risecarsi con la spada, non che con la lingua. Fol. 39a Non mancheranno i miei studi di portare il caritativo soccorso a i popoli depredati. Riceva il mondo per ministerio della mia voce la theologica verità, che liberando gli ingegni, assicura i patrimonii. Nella pratica delle decime deveno escludersi tre errori incomporta- bili. Propongo però tre conclusioni corrective del clero, e con elle recupero il possesso delle proprie sostanze a gli spogliati padroni. Prima: le decime devono contribuirsi ad arbitrio. Seconda: è peccato darle a i sacerdoti peccatori. Terza e sproposito pagarle a i sa- cerdoti ricchi. Саpо 5.° Discerniamo della prima. Io non pongo le manette alla miseri- cordia spontanea, io in quest controverse la decisione di Christo, e le glose di Paolo ammaestrato da quelle dottrine non erranti alzò la voce et esclamo: „Udite habitatori della terra, obedite fedele della chiesa, i dispensatori de i misterii si dovono le decime delle possessioni. Potrà dirsi, che questo sia un parlare d'antropofago barbaro!“ Barbario e il volere i doni con la violenza il riscuotere per debiti le limosine. Assentite dunque, o popoli, esorto a donar le decime, non constringo a pagarle. La pietà ve li consiglia non ve li comanda la conscienza. Che tumulto farà contro/ a questa conclusione la preterita interessata. Non mi spaventa la moltitudine de i iniqui gli metterò tutti in fuga con la forza di due paroli: „Gratis date!“ Havete inteso!? Ha forsi bisogno d'edipo questo enigma? Che cavellationi potranno mai intorbidare in oraculo tanto chiaro? Hon lo farebbe tutto il cielo che la mente del mente del legislatore mentre commanda il donare dia jurisditione di vendere questa novità cuore della controversia non occorre stancare con più colpi il voto. Dunque e chiaro, che i sacerdoti non possono pre- tendere il danaro. Mà non è men chiaro che i popoli anco non devono pagarlo. Isaia compose già il motto che doverebbe leggersi sopra la porta d'ogni tempi: „Venite, emite absque argento et abs- que ulla commutatione.“ Ma la perfidia cautelata dei sacerdoti ve- nali non vuole instruire con ragioni di tanto pregiuditio la parte avversa, e la sfrontata ingordigia de i doganieri ecclesiastici senti- rebbe darsi troppo mentite da i pochi parole. Quanta è la forza della verità! come presto conclude! Già la lite è finita e la sen- tenza si può pronunciare senza appello, non sono ne i crediti del sacerdotio, ne debiti nel popolo le decime. Fol. 39b 109
ressate/ doverebbero risecarsi con la spada, non che con la lingua. Fol. 39a Non mancheranno i miei studi di portare il caritativo soccorso a i popoli depredati. Riceva il mondo per ministerio della mia voce la theologica verità, che liberando gli ingegni, assicura i patrimonii. Nella pratica delle decime deveno escludersi tre errori incomporta- bili. Propongo però tre conclusioni corrective del clero, e con elle recupero il possesso delle proprie sostanze a gli spogliati padroni. Prima: le decime devono contribuirsi ad arbitrio. Seconda: è peccato darle a i sacerdoti peccatori. Terza e sproposito pagarle a i sa- cerdoti ricchi. Саpо 5.° Discerniamo della prima. Io non pongo le manette alla miseri- cordia spontanea, io in quest controverse la decisione di Christo, e le glose di Paolo ammaestrato da quelle dottrine non erranti alzò la voce et esclamo: „Udite habitatori della terra, obedite fedele della chiesa, i dispensatori de i misterii si dovono le decime delle possessioni. Potrà dirsi, che questo sia un parlare d'antropofago barbaro!“ Barbario e il volere i doni con la violenza il riscuotere per debiti le limosine. Assentite dunque, o popoli, esorto a donar le decime, non constringo a pagarle. La pietà ve li consiglia non ve li comanda la conscienza. Che tumulto farà contro/ a questa conclusione la preterita interessata. Non mi spaventa la moltitudine de i iniqui gli metterò tutti in fuga con la forza di due paroli: „Gratis date!“ Havete inteso!? Ha forsi bisogno d'edipo questo enigma? Che cavellationi potranno mai intorbidare in oraculo tanto chiaro? Hon lo farebbe tutto il cielo che la mente del mente del legislatore mentre commanda il donare dia jurisditione di vendere questa novità cuore della controversia non occorre stancare con più colpi il voto. Dunque e chiaro, che i sacerdoti non possono pre- tendere il danaro. Mà non è men chiaro che i popoli anco non devono pagarlo. Isaia compose già il motto che doverebbe leggersi sopra la porta d'ogni tempi: „Venite, emite absque argento et abs- que ulla commutatione.“ Ma la perfidia cautelata dei sacerdoti ve- nali non vuole instruire con ragioni di tanto pregiuditio la parte avversa, e la sfrontata ingordigia de i doganieri ecclesiastici senti- rebbe darsi troppo mentite da i pochi parole. Quanta è la forza della verità! come presto conclude! Già la lite è finita e la sen- tenza si può pronunciare senza appello, non sono ne i crediti del sacerdotio, ne debiti nel popolo le decime. Fol. 39b 109
Strana 110
Cap[o] 6. Fol. 40b Questa propositione resta cosi ben fortificata. Ma può vietare il commercio christiano da tutto il/ conciliabulo degli abusi Roma- neschi, se le decime non sono dovute per altra legge che di vo- luntà certo non devè erigersi dal tribunale. Voglio però hora che è finita la guerra condurre le mie militie a passegiare nel campo della vittoria. Vedete, che feducia di forze! Dato e non concesso che le decime siano debiti di conscienza, dico: „Non per questo devono esser debiti di tribunale. Alessandro terzo quando tu ne permetesti essatione juridica insegnasti l'arte del latrocinio all' autho- rità della giustitia! Il ecco decreto registrato ne i canoni è un libello famoso contro al nome sacerdotale. O, quanto vituperato ministe- rium nostrum mentre teco al suon del oro si accordarono in unisono tanti sinodi e tanti theologhi, io per me confessarò con sincerità un mio senzo forse delicato ma giusto, mi vergogno propriamente dell' indecenza ecclesiastica, quando mi contro a vedere nelle vi- carie de i vescovadi de banchi, de criminalisti, dove si rilassano i mandati esecutivi contro i morosi pagatori della carita pigliano a punto combriccole di arpie pace parano le mente all' avidità con le rapine. O, apostolo disinteressatissimo che vi partisti dal banco per incaminarvi al cielo, vedete queste abominationi e tacete? Se non volete impetrare/ i fulmini dal braccio omnipotente pigliare al meno dal invitato Christo il flagello de funicolii, che fate! E non vi accorgete che questa consuetudine è totalmente contraria alla nostra conversione? Chi rovinate una volta nella casa di Dio i banchi di mercanzia qualche castigo memorando ci vuole per errudire il clero delirante, che nel libro della vita sono titoli incompatibili sacerdote gabelliere sacramento e moneta, Simon mago, e Giesu Christo come è possibile che non si vergognano! Vogliono argento di decima da chi vuole beneditione d'altare, e chi non le paga aspettesi sbirri, pigni, e prigione sentite che vocaboli di consagratione che prattiche di santuario il cielo non impiega l' angoli per violentare la volontà e Roma per violentar le borse impiega i sbirri? Non si può tacere non un ministero tanto sordido se il rifama troppo il trionfo della croce che elegge per sue spoglie i cuori (sic) e non i quatrini. Fol. 40. Cap[o] 7. Appello al giudicio sempre regnante della primitiva chiesa che con i dogmi antichi può decidere le liti moderne. O, secolo beato, quando la volontà serviva per legge, ne in questo commertio si introducevano altri essatori che i beneplaciti. Ne questa religiosa 110
Cap[o] 6. Fol. 40b Questa propositione resta cosi ben fortificata. Ma può vietare il commercio christiano da tutto il/ conciliabulo degli abusi Roma- neschi, se le decime non sono dovute per altra legge che di vo- luntà certo non devè erigersi dal tribunale. Voglio però hora che è finita la guerra condurre le mie militie a passegiare nel campo della vittoria. Vedete, che feducia di forze! Dato e non concesso che le decime siano debiti di conscienza, dico: „Non per questo devono esser debiti di tribunale. Alessandro terzo quando tu ne permetesti essatione juridica insegnasti l'arte del latrocinio all' autho- rità della giustitia! Il ecco decreto registrato ne i canoni è un libello famoso contro al nome sacerdotale. O, quanto vituperato ministe- rium nostrum mentre teco al suon del oro si accordarono in unisono tanti sinodi e tanti theologhi, io per me confessarò con sincerità un mio senzo forse delicato ma giusto, mi vergogno propriamente dell' indecenza ecclesiastica, quando mi contro a vedere nelle vi- carie de i vescovadi de banchi, de criminalisti, dove si rilassano i mandati esecutivi contro i morosi pagatori della carita pigliano a punto combriccole di arpie pace parano le mente all' avidità con le rapine. O, apostolo disinteressatissimo che vi partisti dal banco per incaminarvi al cielo, vedete queste abominationi e tacete? Se non volete impetrare/ i fulmini dal braccio omnipotente pigliare al meno dal invitato Christo il flagello de funicolii, che fate! E non vi accorgete che questa consuetudine è totalmente contraria alla nostra conversione? Chi rovinate una volta nella casa di Dio i banchi di mercanzia qualche castigo memorando ci vuole per errudire il clero delirante, che nel libro della vita sono titoli incompatibili sacerdote gabelliere sacramento e moneta, Simon mago, e Giesu Christo come è possibile che non si vergognano! Vogliono argento di decima da chi vuole beneditione d'altare, e chi non le paga aspettesi sbirri, pigni, e prigione sentite che vocaboli di consagratione che prattiche di santuario il cielo non impiega l' angoli per violentare la volontà e Roma per violentar le borse impiega i sbirri? Non si può tacere non un ministero tanto sordido se il rifama troppo il trionfo della croce che elegge per sue spoglie i cuori (sic) e non i quatrini. Fol. 40. Cap[o] 7. Appello al giudicio sempre regnante della primitiva chiesa che con i dogmi antichi può decidere le liti moderne. O, secolo beato, quando la volontà serviva per legge, ne in questo commertio si introducevano altri essatori che i beneplaciti. Ne questa religiosa 110
Strana 111
libertà vissi poco tempo ò dimorò/ in un luogo solo, vi parerà strano Fol. 41a ò Romani domandatimi. Nun quid monstri affert Africa? Alla vostra tirannica parerà certamente una bestialità portentosa quella norma sopra humana di contributioni ecclesiastiche che fà vedere nell' Africa l' antichissimo Tertuliano, e che dice? Aprite l'orecchie: „Nemo invitus cogitur, sed sponte confera arbitrio relinquentis.“ Quid et quantum non sò qual grammatica di latinità habbia insegnato alla chiesa latina il tradurre sbirro quel vocabolo arbitrio. Cap[o] 8. Ma queste essecutioni al fine sono più tosto furto che estermi- nio cie peggio, peggio assai, peggio infinitamente. Piu credono che l'inferno non habbia dragoni più spavente vole che la scommunica. Appesta l'aria dove rispira secca i fiumi, dove passa, insterilisce il terreno che calpestra, che più desole le regie dove entra. Se arri- vasse al cielo farebbe precipitare non la terza parte, ma tutta l' universita delle stelle. Hora questa furia di Satanasso si scatena da i decreti sacerdo- tali contro ad ogni pigro pagatore delle decime. L' esclude dalla chiesa per bandirlo dal cielo, è possibile! Sei communicato per che non hai pagato?! Non haverai il sacramento per che non porti de- naro! Hora qual somma sarà mai quella che merita non un tanto disturbo talmente che riconsegni ad intentum Satane, chi recusa di pagarla? La ragione naturale risponderà subito: Altra somma non può essere, se non quella che pregiudicasse alla sicurezza della salute publica, che impedisse la redentione de cattivi, che disarmasse una cruciata bandita in un concilio contro a i barbari. Ma se cosi decreta la ragione, altrimente calcola l' ingordigia. Trovansi (che l' crederebbe) molti vescovati ne i quali col consiglio de canonisti accreditati si fulmina la scommunica, per quanto? Non si crede- rebbero le mie parole se non se ne difendessero i fatti. Per la meschi- nità di doi giulii. Tanto si stima un anima in Roma, si vende al diavolo per doi giulii soli un anima che Christo ricomprò con tutto il suo sangue l'offendono l'orecchie in sentire queste disonanze. Mà per che non s' offendono gl'occhi in vederle non si sdegnono i po- poli incomportarle. O, Pietro, torna pure à Roma, imparerai nuove lectioni da quella cathedra, che si presume esser tuo povero pesca- tore, che dicevi „argentum et aurum non est mihi, quod autem habeo, hec tibi do“, senti horo lamentatione del testo, estupisci quanto i discepoli moderni si approfettino nel corregere la stampa antica, le opere loro / dechiarono cosi: „Si argentum et aurum non erit tibi, quod habeo, corpus Christi, non tibi dabo!“ O, Dio Fol. 42a Fol. 41b 111
libertà vissi poco tempo ò dimorò/ in un luogo solo, vi parerà strano Fol. 41a ò Romani domandatimi. Nun quid monstri affert Africa? Alla vostra tirannica parerà certamente una bestialità portentosa quella norma sopra humana di contributioni ecclesiastiche che fà vedere nell' Africa l' antichissimo Tertuliano, e che dice? Aprite l'orecchie: „Nemo invitus cogitur, sed sponte confera arbitrio relinquentis.“ Quid et quantum non sò qual grammatica di latinità habbia insegnato alla chiesa latina il tradurre sbirro quel vocabolo arbitrio. Cap[o] 8. Ma queste essecutioni al fine sono più tosto furto che estermi- nio cie peggio, peggio assai, peggio infinitamente. Piu credono che l'inferno non habbia dragoni più spavente vole che la scommunica. Appesta l'aria dove rispira secca i fiumi, dove passa, insterilisce il terreno che calpestra, che più desole le regie dove entra. Se arri- vasse al cielo farebbe precipitare non la terza parte, ma tutta l' universita delle stelle. Hora questa furia di Satanasso si scatena da i decreti sacerdo- tali contro ad ogni pigro pagatore delle decime. L' esclude dalla chiesa per bandirlo dal cielo, è possibile! Sei communicato per che non hai pagato?! Non haverai il sacramento per che non porti de- naro! Hora qual somma sarà mai quella che merita non un tanto disturbo talmente che riconsegni ad intentum Satane, chi recusa di pagarla? La ragione naturale risponderà subito: Altra somma non può essere, se non quella che pregiudicasse alla sicurezza della salute publica, che impedisse la redentione de cattivi, che disarmasse una cruciata bandita in un concilio contro a i barbari. Ma se cosi decreta la ragione, altrimente calcola l' ingordigia. Trovansi (che l' crederebbe) molti vescovati ne i quali col consiglio de canonisti accreditati si fulmina la scommunica, per quanto? Non si crede- rebbero le mie parole se non se ne difendessero i fatti. Per la meschi- nità di doi giulii. Tanto si stima un anima in Roma, si vende al diavolo per doi giulii soli un anima che Christo ricomprò con tutto il suo sangue l'offendono l'orecchie in sentire queste disonanze. Mà per che non s' offendono gl'occhi in vederle non si sdegnono i po- poli incomportarle. O, Pietro, torna pure à Roma, imparerai nuove lectioni da quella cathedra, che si presume esser tuo povero pesca- tore, che dicevi „argentum et aurum non est mihi, quod autem habeo, hec tibi do“, senti horo lamentatione del testo, estupisci quanto i discepoli moderni si approfettino nel corregere la stampa antica, le opere loro / dechiarono cosi: „Si argentum et aurum non erit tibi, quod habeo, corpus Christi, non tibi dabo!“ O, Dio Fol. 42a Fol. 41b 111
Strana 112
venduto, o Christo assassinato, quanto pregiudica la tua patienza? Non mancarà nel monacismo mendicante una theologia adolatrice che studierà interpretationi sofistiche per concordare con le opere male le parole buone, che dico io? Poco ancora si gradira questo palliamento, si è perduta talmente l'erubescienza, che l'archisinagogo arricchito non si vergogna di dipingere per sua impresa un paco di chiavi, una d'oro, et una d'argento, e predica che senza quelle non puo entrarsi In chiesa, non può aprirsi il cielo. Chiamo à glo- sare questo emblema quel ce che diceva non trovarsi fortezza ines- pugnabile, mentre si assaltavi con una lancia d'oro. E' tempo, hora mai di metter rimedio a tanto sacrilegio, che attribuisce all'oro quei titoli, che sono proprii di Christo, l'oro non è il redentore degli huomini, non è il pozzo di sacramenti. Però non deve questi inter- dirsi à chi non lo porta, concludiamo dunque questo primo discorso e diciamo contribuiscanti le meritate decime al sacerdotio tutelare mà le porti la carità come limosine, non le riscuota il tribunale come debiti. Non siamo archidiaconi del tempo li sbini, non siamo rapine d'avaritia le scommuniche. Discorso 2°. SI RESPONDE DI VICLEFFO CHE FALSAMENTE CHIAMO I CLERICI DI ROMA MERCANTI D'EVANGELIO. Capſo] primo. HA latrato pur troppo la mordacità di Vicleffo. E' tempo ho mai che quel gusto che i maligni han sentito ne i sofismi della perfidia lo prendono nelle dimostrationi della verità. Quel empio propose tre assalti però sarà bene far resistenza al primo avantiche sopra- venga il secondo. Non per che manchino le forze al vero, mà per che non si diferiscano le consolationi alla pietà, oltre che sarebbe consiglio troppo stolido in un generale di esserciti aspettare per- metter mano alle difese che i nemici pongono fine all'oppugnationi. Cosi potrebbe intervenire, che la piazza fosse prima sacrileggiata che saccorsa. Divideremo dunque in tre giornate le nostre factioni contro alle tre falsità di Vicleffo diasi principio alla prima. Саро 2°. Avanti che io dia le precise risposte alle calunnie particolari, voglio su la frontiera del discorso fabricare una torre di David che si 112
venduto, o Christo assassinato, quanto pregiudica la tua patienza? Non mancarà nel monacismo mendicante una theologia adolatrice che studierà interpretationi sofistiche per concordare con le opere male le parole buone, che dico io? Poco ancora si gradira questo palliamento, si è perduta talmente l'erubescienza, che l'archisinagogo arricchito non si vergogna di dipingere per sua impresa un paco di chiavi, una d'oro, et una d'argento, e predica che senza quelle non puo entrarsi In chiesa, non può aprirsi il cielo. Chiamo à glo- sare questo emblema quel ce che diceva non trovarsi fortezza ines- pugnabile, mentre si assaltavi con una lancia d'oro. E' tempo, hora mai di metter rimedio a tanto sacrilegio, che attribuisce all'oro quei titoli, che sono proprii di Christo, l'oro non è il redentore degli huomini, non è il pozzo di sacramenti. Però non deve questi inter- dirsi à chi non lo porta, concludiamo dunque questo primo discorso e diciamo contribuiscanti le meritate decime al sacerdotio tutelare mà le porti la carità come limosine, non le riscuota il tribunale come debiti. Non siamo archidiaconi del tempo li sbini, non siamo rapine d'avaritia le scommuniche. Discorso 2°. SI RESPONDE DI VICLEFFO CHE FALSAMENTE CHIAMO I CLERICI DI ROMA MERCANTI D'EVANGELIO. Capſo] primo. HA latrato pur troppo la mordacità di Vicleffo. E' tempo ho mai che quel gusto che i maligni han sentito ne i sofismi della perfidia lo prendono nelle dimostrationi della verità. Quel empio propose tre assalti però sarà bene far resistenza al primo avantiche sopra- venga il secondo. Non per che manchino le forze al vero, mà per che non si diferiscano le consolationi alla pietà, oltre che sarebbe consiglio troppo stolido in un generale di esserciti aspettare per- metter mano alle difese che i nemici pongono fine all'oppugnationi. Cosi potrebbe intervenire, che la piazza fosse prima sacrileggiata che saccorsa. Divideremo dunque in tre giornate le nostre factioni contro alle tre falsità di Vicleffo diasi principio alla prima. Саро 2°. Avanti che io dia le precise risposte alle calunnie particolari, voglio su la frontiera del discorso fabricare una torre di David che si 112
Strana 113
faccia riconoscere per inespugnabile e manifesti il nemico per de- lirante; parlero per hora con termini più tosto politici che ecclesi- astici per non aprir sutterfugio di nuove liti all'imp eta l'esperienza m'insegna a discorrer cosi si sono acòrdate le nationi del mondo ad accumulare un patrimonio commune nel quale/ non manchino mai gli alimenti alla povertà, et i premii alla vista. Che dice Vicleffo? Se niega il fatto, io l'interrogarò, li piacerebbe quando si affaticasse? Non credo che ardisse repugnare altrimente, io lo lasciarei nelle mani a tutti poveri, et a tutti i virtuosi. Non è periculo che non sapessiro fare vendetta memorabile contro ad un traditore dell' humanità, e della virtù. Ma le confessi che sarebbe utile il farlo io ti soggiongo l'hà saputo fare Giesu Christo se recusi in questo negotio, questo nome, l'hà saputo fare la chiesa Romana questo che può negarlo? Con tutta la robba che si chiama ecclesias- tica, si è formato questo tesoro universale. Capso] 3°. Hora quando Roma cominciò ad accumularlo ella non aspettava l'oro d'alle pioggie favolose (?) ma si bene le contributioni delli fideli caritativi. Bisognava dunque acciò questo gran negotio si gover- nasse con rettitudine prescrivere leggi essatissime tanto nel contri- buire, quanto nel distribuire, mancando la certezza delli contribu- tioni, non si poteva assicurare quel patrimonio, mancando la giustitia delli distributioni, quel patrímonio diventirebbe un latrocinio. Quanto al assicurarlo conobbe (sic) Roma con salutifera providenza queste due cose, che la volontà della moltitudine, e poco stabile, che l'inte- resse dell avaritia e troppo impermansibile. Per questo risolve, che i pro vedimenti della salute publica non si auenturassero (sic) nella mano poco fidata dell' arbitrio popolare e dichiarando le decime per debiti chiamo la forza per custode della ragione, ne vigilo con men gelosa cauthela nel ordinare li scom- partimenti di questo patrimonio, comandò che in ogni paese le sue portioni nonsi conregnasse ad altri che alla virtù, dichiarò la virtù depositaria, e non padrona e l'obligo à provederne gli alimenti alla povertà. Questa è stata l'intentione della carità Romana nella robba ecclesiasticha. Fol. 43a Fol. 43b Саpо 4°. „Audite gentes“ e ralegresi l'università de viventi, e qual popolo, non deve ringratiare il cielo, che faccia vivere sopra la terra una madre commune. Come beneficenza illimitata abbracciando per figli tutti li christiani, e deseriderando per figli tutti l'huomini habbia 113
faccia riconoscere per inespugnabile e manifesti il nemico per de- lirante; parlero per hora con termini più tosto politici che ecclesi- astici per non aprir sutterfugio di nuove liti all'imp eta l'esperienza m'insegna a discorrer cosi si sono acòrdate le nationi del mondo ad accumulare un patrimonio commune nel quale/ non manchino mai gli alimenti alla povertà, et i premii alla vista. Che dice Vicleffo? Se niega il fatto, io l'interrogarò, li piacerebbe quando si affaticasse? Non credo che ardisse repugnare altrimente, io lo lasciarei nelle mani a tutti poveri, et a tutti i virtuosi. Non è periculo che non sapessiro fare vendetta memorabile contro ad un traditore dell' humanità, e della virtù. Ma le confessi che sarebbe utile il farlo io ti soggiongo l'hà saputo fare Giesu Christo se recusi in questo negotio, questo nome, l'hà saputo fare la chiesa Romana questo che può negarlo? Con tutta la robba che si chiama ecclesias- tica, si è formato questo tesoro universale. Capso] 3°. Hora quando Roma cominciò ad accumularlo ella non aspettava l'oro d'alle pioggie favolose (?) ma si bene le contributioni delli fideli caritativi. Bisognava dunque acciò questo gran negotio si gover- nasse con rettitudine prescrivere leggi essatissime tanto nel contri- buire, quanto nel distribuire, mancando la certezza delli contribu- tioni, non si poteva assicurare quel patrimonio, mancando la giustitia delli distributioni, quel patrímonio diventirebbe un latrocinio. Quanto al assicurarlo conobbe (sic) Roma con salutifera providenza queste due cose, che la volontà della moltitudine, e poco stabile, che l'inte- resse dell avaritia e troppo impermansibile. Per questo risolve, che i pro vedimenti della salute publica non si auenturassero (sic) nella mano poco fidata dell' arbitrio popolare e dichiarando le decime per debiti chiamo la forza per custode della ragione, ne vigilo con men gelosa cauthela nel ordinare li scom- partimenti di questo patrimonio, comandò che in ogni paese le sue portioni nonsi conregnasse ad altri che alla virtù, dichiarò la virtù depositaria, e non padrona e l'obligo à provederne gli alimenti alla povertà. Questa è stata l'intentione della carità Romana nella robba ecclesiasticha. Fol. 43a Fol. 43b Саpо 4°. „Audite gentes“ e ralegresi l'università de viventi, e qual popolo, non deve ringratiare il cielo, che faccia vivere sopra la terra una madre commune. Come beneficenza illimitata abbracciando per figli tutti li christiani, e deseriderando per figli tutti l'huomini habbia 113
Strana 114
Fol. 44a pensato à tener aperto in ogni tempo un erario indeficiente al servi- tio universale? Hora mentre le legi sacerdotali erano le guardie sicure di questo gran deposito, mentre il mondo christiano godeva il pacifico possesso di un tanto bene, alza la voce nell' Inghilterra un Vicleffo, e propone a popoli et a i prencipi questo partito. Per- mettasi al capriccio della plebe la conservatione del patrimonio publico, e questo torna il medesimo, che dire. Si dissipi con pres- tezza, e senza rimedio! il patrimonio publico. In favore di una pro- posta tanto detestabile impertinentemente si affaticò quella sacrilega diceria se io non lo mostro con evidenza, mi contento d'esser cri- bilato (sic) senza discretione venghino al conflitto, che subito appa- rirà, che io condussi il nemico in campo per la sicurezza di ster- minarlo. Саро 5. La sua concione essendo tutta malignità vien composta con doi ingredienti assai diversi bestemie, e devotioni, studia conciliarsi il credito con l' ostentare il zelo per condurre poi men sospetta la trama del tradimento. Il suo esordio saluta con l'impertinenze inti- tola sfacciatomente i sacerdoti di Roma mercanti d'evangelio, haveva avvertito che quel che si pronuntia con resolutione suole trà la moltitudine passar senza controversia e prevedeva (sic) ancora, che dove si tratta di moneta, non è difficile il fare apparer mercantia la carità. Mà questa volta l'artifitio maligno non li fruttirà altro che infamia di falzario, e di svergognato. Mercante i clerici? Trafichi i sacramenti? Conducati Vicleffo all'essame rigoroso, che il perdono di questa bestia sarebbe un tradimento del sacerdotio. Otri (sic) intendi che questa mercantia si permetta da canoni, che si esserciti dalle prevaricationi, nel un mondo, e nel altro resterai convinto per mentitore. Саро 6. Quanto al primo e chi non sà che al clero si prohibisce il ne- gotio? E che gli ecclesiastici trafficando il proprio denaro si punis- cano come se rubbassero l'atrui, le piazzi mercantili che dalle sacre constitutioni si assegnano alla negotiatione sacerdotale non sono altro che il tempio, et il cielo trattino con Dio, quei talenti che hanno lo spaccio fra gli angeli, che non manchiranno loro quelle usurie che fruttano cento per uno, le poi si considera il comertio che passa trà il clero, e tra il popolo. Ecco le due formale da con- tratti salutiferi, ecco i due editti del pretore omnipotente al clero: „Gratis accepistis, gratis date!“, al popolo: „Venite, emite absque 114
Fol. 44a pensato à tener aperto in ogni tempo un erario indeficiente al servi- tio universale? Hora mentre le legi sacerdotali erano le guardie sicure di questo gran deposito, mentre il mondo christiano godeva il pacifico possesso di un tanto bene, alza la voce nell' Inghilterra un Vicleffo, e propone a popoli et a i prencipi questo partito. Per- mettasi al capriccio della plebe la conservatione del patrimonio publico, e questo torna il medesimo, che dire. Si dissipi con pres- tezza, e senza rimedio! il patrimonio publico. In favore di una pro- posta tanto detestabile impertinentemente si affaticò quella sacrilega diceria se io non lo mostro con evidenza, mi contento d'esser cri- bilato (sic) senza discretione venghino al conflitto, che subito appa- rirà, che io condussi il nemico in campo per la sicurezza di ster- minarlo. Саро 5. La sua concione essendo tutta malignità vien composta con doi ingredienti assai diversi bestemie, e devotioni, studia conciliarsi il credito con l' ostentare il zelo per condurre poi men sospetta la trama del tradimento. Il suo esordio saluta con l'impertinenze inti- tola sfacciatomente i sacerdoti di Roma mercanti d'evangelio, haveva avvertito che quel che si pronuntia con resolutione suole trà la moltitudine passar senza controversia e prevedeva (sic) ancora, che dove si tratta di moneta, non è difficile il fare apparer mercantia la carità. Mà questa volta l'artifitio maligno non li fruttirà altro che infamia di falzario, e di svergognato. Mercante i clerici? Trafichi i sacramenti? Conducati Vicleffo all'essame rigoroso, che il perdono di questa bestia sarebbe un tradimento del sacerdotio. Otri (sic) intendi che questa mercantia si permetta da canoni, che si esserciti dalle prevaricationi, nel un mondo, e nel altro resterai convinto per mentitore. Саро 6. Quanto al primo e chi non sà che al clero si prohibisce il ne- gotio? E che gli ecclesiastici trafficando il proprio denaro si punis- cano come se rubbassero l'atrui, le piazzi mercantili che dalle sacre constitutioni si assegnano alla negotiatione sacerdotale non sono altro che il tempio, et il cielo trattino con Dio, quei talenti che hanno lo spaccio fra gli angeli, che non manchiranno loro quelle usurie che fruttano cento per uno, le poi si considera il comertio che passa trà il clero, e tra il popolo. Ecco le due formale da con- tratti salutiferi, ecco i due editti del pretore omnipotente al clero: „Gratis accepistis, gratis date!“, al popolo: „Venite, emite absque 114
Strana 115
ulla comunatione (sic)“. Questi oracoli se non se togliono sopra ogni porta si stampano, in molti libri, e si imprimino in tutti i cuori e per che aspetti scommunicati da Roma questi decreti? „Dilexisti verba precipitationis, lingua dolosa.“ Quelle parole nonvisi tacciono, ma si predicano, mà vi si comandino li senzo, o Vicleffo soggiungi ma nonvi si osservano. Саро 7°. Confuso dunque dalla santità della lege si fai forte nella trans- gressione dell'osservanza vederai che ancora in questa prevarichi, non si osservino quei canoni in Roma, a questa risposta si potrebbe dare una mentita ben giustificata da tante migliaia de religiosi, sa- cerdoti, che con povertà votiva hanno abbandonato l' heredita pa- terna per servir l'anime. Potrebbe con accenti si ben diversi non però dissonanti cantarsi col choro religioso il clero opulento./ Fol. 45a Quanti prelati invece di lasciare i patrimonii nella patria, gli trasferis- cono in Roma? Et ivi spontaneamente gli spendono nella devotione con l'abbellimento de templi nella magnificenza con lo stipendio della virtù nella misericordia con il sussidio (sic) povertà, E forse che questi sono heperboli di facondia, e non consuetudini di esperienza? Qui mercantia di evangelio? O, malignità che serra gl' occhi per adoprare la lingua questi tutti non solo gratis dant mentre ammi- nistrano i sacramenti, e distribiuscono le limosine, mà in un'altro senzo si puô più tosto affermare, che „gratis non acceperunt“, mentre per diventare dispensatori dei misterii i religiosi lasciano la robba, et i prelati la spendono che più? Comparisca ogni accusatore Hus- sita, evada seracinando i sacerdoti più bisognosi. Ben che l'inopia in essi possa farsi soggestione di venalità, durerà fatica a convin- cere un solo che ardisca far mercenari i sacramenti. Come esclama Vicleffo si è dunque dismesso l'abuso di pagar moneta per far ce- lebrar una messa? Risponda per hora con una breve decisione l'angelico dottore, che quel denaro ben che concertato, non est pretium sacramenti, sed stipendium necessitatis riserbo in locho più oportuno questa materia di contratione simoniache per hora respondevo no] solamente al l'imperti nentissimo saluto di qu el premio si è mostrato che è per lege, è per osservanza non sono (sic) li clerici mercanti d'evangel ilo con trafico da sacramenti eben Vicleffo per ogni titolo mercante d'ipocresia con trafico di falsità. Fol. 45b Саро 8. Avanti che io porto da quel esordio voglio permettere uno aver- timento che servira per fortificatione de molti discorsi. In ogni 115
ulla comunatione (sic)“. Questi oracoli se non se togliono sopra ogni porta si stampano, in molti libri, e si imprimino in tutti i cuori e per che aspetti scommunicati da Roma questi decreti? „Dilexisti verba precipitationis, lingua dolosa.“ Quelle parole nonvisi tacciono, ma si predicano, mà vi si comandino li senzo, o Vicleffo soggiungi ma nonvi si osservano. Саро 7°. Confuso dunque dalla santità della lege si fai forte nella trans- gressione dell'osservanza vederai che ancora in questa prevarichi, non si osservino quei canoni in Roma, a questa risposta si potrebbe dare una mentita ben giustificata da tante migliaia de religiosi, sa- cerdoti, che con povertà votiva hanno abbandonato l' heredita pa- terna per servir l'anime. Potrebbe con accenti si ben diversi non però dissonanti cantarsi col choro religioso il clero opulento./ Fol. 45a Quanti prelati invece di lasciare i patrimonii nella patria, gli trasferis- cono in Roma? Et ivi spontaneamente gli spendono nella devotione con l'abbellimento de templi nella magnificenza con lo stipendio della virtù nella misericordia con il sussidio (sic) povertà, E forse che questi sono heperboli di facondia, e non consuetudini di esperienza? Qui mercantia di evangelio? O, malignità che serra gl' occhi per adoprare la lingua questi tutti non solo gratis dant mentre ammi- nistrano i sacramenti, e distribiuscono le limosine, mà in un'altro senzo si puô più tosto affermare, che „gratis non acceperunt“, mentre per diventare dispensatori dei misterii i religiosi lasciano la robba, et i prelati la spendono che più? Comparisca ogni accusatore Hus- sita, evada seracinando i sacerdoti più bisognosi. Ben che l'inopia in essi possa farsi soggestione di venalità, durerà fatica a convin- cere un solo che ardisca far mercenari i sacramenti. Come esclama Vicleffo si è dunque dismesso l'abuso di pagar moneta per far ce- lebrar una messa? Risponda per hora con una breve decisione l'angelico dottore, che quel denaro ben che concertato, non est pretium sacramenti, sed stipendium necessitatis riserbo in locho più oportuno questa materia di contratione simoniache per hora respondevo no] solamente al l'imperti nentissimo saluto di qu el premio si è mostrato che è per lege, è per osservanza non sono (sic) li clerici mercanti d'evangel ilo con trafico da sacramenti eben Vicleffo per ogni titolo mercante d'ipocresia con trafico di falsità. Fol. 45b Саро 8. Avanti che io porto da quel esordio voglio permettere uno aver- timento che servira per fortificatione de molti discorsi. In ogni 115
Strana 116
Fol. 46a principio è (sic) assai più facile l'accusare i costumi che le leggi. Non sono questi di tal terrore che possono promettere l'innocentia nella moltitudine assai operano mentre mediante loro non manca lo spavento all' audacia, et al debito di castigo. Per supposto questo io voglio con occasione del suo esordio rompere i denti à Vicleffo con un altra pietra del Giordano esagera l'inosservanza di Roma. Mà quando anco questo in qualche parte si verificasse che Roma sia il bide (sic). Diciamo, che fundaccio tassò altissimus, con tutto ciò si confessa che homo, et homo commoratur in ea huomini non santificati nell'utero, non confermati in gratia, et huomini bisognosi di riprensione, e spesso de pena che conducerai di qua? Altro dis- petto tu sei pur necessitato à confessare, che in. Roma sarebbe biasmevole non l'instituto, mà la trangressione sentite, che aviso inaspettato a Vicleffo dunque dispiacciono quelle che di subediscono à Roma ci accorgeremo, ecco!/ dispiaciono ancora à noi, e dispia- ciono talmente, che si può conoscere l'ira della chiesa nella gra- vezza del castigo. Mostri (sic) quantità di delitti? Ci rammenti la miseria del huomo, il mancamento di correctioni sarebbe colpa di magistrato per che una patienza perni ciosa, e quasi equivalente ad un consenso iniquo. Hora in quelle mercantie sacrileghe non si tralascia certo da Roma il veridicace il bid quai a chi restasse con- vinto in un tribunale per venditori di sacramenti. Non solo perdi- rebbe la robba, mà la riputatione esitiato (sic) dal commertio, frustato dalla fama. Quando poi questi latrocinii non possono accursarsi nel fore, si tormentano nel cuore si penitentiano i fraudolenti nelli confessionarii si spaventano sopra i pulpiti, coinquietati dallo scru- pulo, odono continuamente intonarsi dentro all'orecchie quella sen- tenza condennatoria della venalità abbominata „gratis accepfis]tis, gratis date“. Саро 9. Fol. 46b Hai spiritu d'eloquenza, hai fulmini di zelo, o Vicleffo! Non so lamente si ricusa il tuo aiuto anzi si implora compatisci sopra i pulpiti di Roma, che se lodando li leggi detesterai le transgressi- oni, tisi muterà i nomi di maligno zelante potrebbe à questo invito risponder Vicleffo. Io parlare in Roma dove alla liberta/ si divido- no le fauci con i capeatri (sic). O, mentitore! e dove sogni che se n'impedisca la libertà delle riprensione contro all'ostinatoine de peccati? Vi si interdice la malignità contro alla prelatura anzi forte troppo vi si comperta vi si castiga l'impietà contro à Dio ma la libertà contro il vitio? Mentecato, e non sai che in Roma sono de- dicati gli altri a S. Girolamo, ed i S. Bernardo, epure Girolamo 116
Fol. 46a principio è (sic) assai più facile l'accusare i costumi che le leggi. Non sono questi di tal terrore che possono promettere l'innocentia nella moltitudine assai operano mentre mediante loro non manca lo spavento all' audacia, et al debito di castigo. Per supposto questo io voglio con occasione del suo esordio rompere i denti à Vicleffo con un altra pietra del Giordano esagera l'inosservanza di Roma. Mà quando anco questo in qualche parte si verificasse che Roma sia il bide (sic). Diciamo, che fundaccio tassò altissimus, con tutto ciò si confessa che homo, et homo commoratur in ea huomini non santificati nell'utero, non confermati in gratia, et huomini bisognosi di riprensione, e spesso de pena che conducerai di qua? Altro dis- petto tu sei pur necessitato à confessare, che in. Roma sarebbe biasmevole non l'instituto, mà la trangressione sentite, che aviso inaspettato a Vicleffo dunque dispiacciono quelle che di subediscono à Roma ci accorgeremo, ecco!/ dispiaciono ancora à noi, e dispia- ciono talmente, che si può conoscere l'ira della chiesa nella gra- vezza del castigo. Mostri (sic) quantità di delitti? Ci rammenti la miseria del huomo, il mancamento di correctioni sarebbe colpa di magistrato per che una patienza perni ciosa, e quasi equivalente ad un consenso iniquo. Hora in quelle mercantie sacrileghe non si tralascia certo da Roma il veridicace il bid quai a chi restasse con- vinto in un tribunale per venditori di sacramenti. Non solo perdi- rebbe la robba, mà la riputatione esitiato (sic) dal commertio, frustato dalla fama. Quando poi questi latrocinii non possono accursarsi nel fore, si tormentano nel cuore si penitentiano i fraudolenti nelli confessionarii si spaventano sopra i pulpiti, coinquietati dallo scru- pulo, odono continuamente intonarsi dentro all'orecchie quella sen- tenza condennatoria della venalità abbominata „gratis accepfis]tis, gratis date“. Саро 9. Fol. 46b Hai spiritu d'eloquenza, hai fulmini di zelo, o Vicleffo! Non so lamente si ricusa il tuo aiuto anzi si implora compatisci sopra i pulpiti di Roma, che se lodando li leggi detesterai le transgressi- oni, tisi muterà i nomi di maligno zelante potrebbe à questo invito risponder Vicleffo. Io parlare in Roma dove alla liberta/ si divido- no le fauci con i capeatri (sic). O, mentitore! e dove sogni che se n'impedisca la libertà delle riprensione contro all'ostinatoine de peccati? Vi si interdice la malignità contro alla prelatura anzi forte troppo vi si comperta vi si castiga l'impietà contro à Dio ma la libertà contro il vitio? Mentecato, e non sai che in Roma sono de- dicati gli altri a S. Girolamo, ed i S. Bernardo, epure Girolamo 116
Strana 117
partendosene sdegnato verso la sua Gierusalem alzo rugiti memo- randi contro i costumi scoretti di Roma la dichiaro già aliena dai cantici dal signore ce stupore ananiatia (sic), intitolo Babylonia. Bernardo fatto recensore de pontefici flagella con tanta acutezza dis- ciplina le pompe della corte, che quel zello dalli heretici si interpreta per odio. Ma pare mentre essi prendono dalli libri di considerationi tante armi di salute per avere farto (sic) col fiele dell'impietà con constretta a bon fenare(!) che Roma venerando quello scritto gradisce la riprensione, etinvero qual altra monarchia comportarebbe quel apparenze di biasmo se non quella sola alla quale più dell'ossequio piace infinitamente la verità? E che occorre essendovi più? Sentite, che cita, impiacente di voci libere. Il pontefice ne preme altre nella vigilanza propria prende ! nella oportunità de tempi, la tromba del cielo e convoca i potentati et i sacerdoti. Che piu! In fine li eresiarchi nel conseglio generale. E per che? Per che la libertà ecclesiastica si faccia sentire senza pericolo in quel mondo com- pendiato. Procurando che con i lavori delle riforme si estirpono li scandali della chiesa, ne questi rimedii sono di rigore memorie del antiche. Non è molto che il cielo testificò il treto, che i defetti degli ecclesiastici non hanno bisogno di havere li esserciti per correttori il consesso de prelati diventò legislatore contro all'abuso del clero. In somma in niuno interesse si preme più quanto in procurare che il secolo deviato si riduca ad esser nell'osservanza delle legi pro- priamente Romane. Che diremo dell'et à presente! Introducasi la curiosità nell'udienza si sarebbe chiarito Vicleffo, che se in Roma voleva biasimare l'osservanza, ex non la legge, la libertà nonvisi strangola, mà nisi glorifica. Haviamo quei sacri censori ò incoro- narsi con la porpora ò corteggiarsi dalla potenza nuntii di Dio, come conversatori della christianità. Fol. 472 Discorso 3. SEGUITA LA RISPOSTA ALL'INVETTIVA DE VICLEFFO, LE DECIME SONO DEBITI, NON LIMOSINE PERO DIVENDOSI PER CONSCIENZA RAGIONEVOLMENTE SI RISCUOTONO DAL TRIBUNALE. Capſo] 1° QUEL proemio di Vicleffo comparve come un dragone velenoso vomitando ingiurie, mà hora rimane alla campagna un cadavere 117
partendosene sdegnato verso la sua Gierusalem alzo rugiti memo- randi contro i costumi scoretti di Roma la dichiaro già aliena dai cantici dal signore ce stupore ananiatia (sic), intitolo Babylonia. Bernardo fatto recensore de pontefici flagella con tanta acutezza dis- ciplina le pompe della corte, che quel zello dalli heretici si interpreta per odio. Ma pare mentre essi prendono dalli libri di considerationi tante armi di salute per avere farto (sic) col fiele dell'impietà con constretta a bon fenare(!) che Roma venerando quello scritto gradisce la riprensione, etinvero qual altra monarchia comportarebbe quel apparenze di biasmo se non quella sola alla quale più dell'ossequio piace infinitamente la verità? E che occorre essendovi più? Sentite, che cita, impiacente di voci libere. Il pontefice ne preme altre nella vigilanza propria prende ! nella oportunità de tempi, la tromba del cielo e convoca i potentati et i sacerdoti. Che piu! In fine li eresiarchi nel conseglio generale. E per che? Per che la libertà ecclesiastica si faccia sentire senza pericolo in quel mondo com- pendiato. Procurando che con i lavori delle riforme si estirpono li scandali della chiesa, ne questi rimedii sono di rigore memorie del antiche. Non è molto che il cielo testificò il treto, che i defetti degli ecclesiastici non hanno bisogno di havere li esserciti per correttori il consesso de prelati diventò legislatore contro all'abuso del clero. In somma in niuno interesse si preme più quanto in procurare che il secolo deviato si riduca ad esser nell'osservanza delle legi pro- priamente Romane. Che diremo dell'et à presente! Introducasi la curiosità nell'udienza si sarebbe chiarito Vicleffo, che se in Roma voleva biasimare l'osservanza, ex non la legge, la libertà nonvisi strangola, mà nisi glorifica. Haviamo quei sacri censori ò incoro- narsi con la porpora ò corteggiarsi dalla potenza nuntii di Dio, come conversatori della christianità. Fol. 472 Discorso 3. SEGUITA LA RISPOSTA ALL'INVETTIVA DE VICLEFFO, LE DECIME SONO DEBITI, NON LIMOSINE PERO DIVENDOSI PER CONSCIENZA RAGIONEVOLMENTE SI RISCUOTONO DAL TRIBUNALE. Capſo] 1° QUEL proemio di Vicleffo comparve come un dragone velenoso vomitando ingiurie, mà hora rimane alla campagna un cadavere 117
Strana 118
Fol. 47a Fol. 48a putrido, sconguassato dala verità. Passiamo à romper quelle forze, che si affatigano non per far parere argomenti le calunnie si negò sul principio che le decime siano debiti di conscienza, notate che misericordia di latrone si contenta questo caritativo, che à quelli eretici i quali procura la salute altrui abbandonono i negotii proprii, si possa dalla gratitudine christiana offerir qualche elemosina non meriti per questo detto il nome di antropofago ò Vicleffo. Nò sò che sei un benefattore eroico del sacerdotio tuterale. E come no! Distinguo i parochiani residenti dai latroni forasciti. Vedete, quanto è pio. Si prohibisce dalle leggi la liberalità volontaria certo verso l'assassini diffidati, acciò non si si venga à forsentare nella vita loro pestifera cortesia, l'esterminio publico li mette Vicleffo tribunale, e decreto non tanto/ rigore col clero, non s'interdice il conservare con amore volezze capriciose nelle presidie curate la salute spiri- tuale. Poi donare il tuo ad un artista, ad un servo, ad un indegno? Sarebbe troppo stranezza il ligarsi le mani,/ che tù non potesse do- nare le decime al sacerdote. Sentiamo il resto. Deve pagar il tuo ad un artista chi lavora per te, ad un servo che ti assiste, ad ... che ti accompagna, e qui non entra contra la purità. Non devi pagar la decima al clero che si ministra i sacramenti che si predica l'evan- gelio, che si diffende con l'horationi. Fol. 48b Cap[o] 2° O barbara ingiustitia, o perfidia irrationale, e barbarie il preten- dere per debiti le limosine. Senza dubio, mà anco e barbarie il voler i ministerii per obligo, e asseguare li stipendii à capriccio, vediamo dunque quale di queste due propositioni entri al proposito nostro. Rispondi à questo dilemma. Sta al arbitrio del popolo il pro- vedere il vitto temporale à sacerdoti? Stia dunque al [ar]bitrio del sacerdote il provedere il vitto spirituale al popolo. Si piace cosi? Non può piacere cosi al interesse della moltitudine, non puo piacere cosi alla carità di Dio, mà no bastarebbe, che soprabondassero i beneficii del cielo che dovessero darsi gratissime mancassero i mi- nistri della terra che potessero distribuirli gratis. Ascolta promette un imperatore il donativo alle militie il grano alla plebe non porrera loro mill'anni, che egli determini i pagatori per lo sborso non si obligheranno più che volontieri à somministrar loro le debite mer- cedi! Riceviranno dunque nel medesimo tempo il benefitio del prsinclipe e pagheranno lo stipendio al ministro, non per che egli acci a marcantia sopra la liberalità del Padrone, ma perchè impiega assist enza al servitio del publico. Non hà bisogno d'interpreti questa arabo la. Promette Giuesu Christo al sacerdotio della chiesa dona- 118
Fol. 47a Fol. 48a putrido, sconguassato dala verità. Passiamo à romper quelle forze, che si affatigano non per far parere argomenti le calunnie si negò sul principio che le decime siano debiti di conscienza, notate che misericordia di latrone si contenta questo caritativo, che à quelli eretici i quali procura la salute altrui abbandonono i negotii proprii, si possa dalla gratitudine christiana offerir qualche elemosina non meriti per questo detto il nome di antropofago ò Vicleffo. Nò sò che sei un benefattore eroico del sacerdotio tuterale. E come no! Distinguo i parochiani residenti dai latroni forasciti. Vedete, quanto è pio. Si prohibisce dalle leggi la liberalità volontaria certo verso l'assassini diffidati, acciò non si si venga à forsentare nella vita loro pestifera cortesia, l'esterminio publico li mette Vicleffo tribunale, e decreto non tanto/ rigore col clero, non s'interdice il conservare con amore volezze capriciose nelle presidie curate la salute spiri- tuale. Poi donare il tuo ad un artista, ad un servo, ad un indegno? Sarebbe troppo stranezza il ligarsi le mani,/ che tù non potesse do- nare le decime al sacerdote. Sentiamo il resto. Deve pagar il tuo ad un artista chi lavora per te, ad un servo che ti assiste, ad ... che ti accompagna, e qui non entra contra la purità. Non devi pagar la decima al clero che si ministra i sacramenti che si predica l'evan- gelio, che si diffende con l'horationi. Fol. 48b Cap[o] 2° O barbara ingiustitia, o perfidia irrationale, e barbarie il preten- dere per debiti le limosine. Senza dubio, mà anco e barbarie il voler i ministerii per obligo, e asseguare li stipendii à capriccio, vediamo dunque quale di queste due propositioni entri al proposito nostro. Rispondi à questo dilemma. Sta al arbitrio del popolo il pro- vedere il vitto temporale à sacerdoti? Stia dunque al [ar]bitrio del sacerdote il provedere il vitto spirituale al popolo. Si piace cosi? Non può piacere cosi al interesse della moltitudine, non puo piacere cosi alla carità di Dio, mà no bastarebbe, che soprabondassero i beneficii del cielo che dovessero darsi gratissime mancassero i mi- nistri della terra che potessero distribuirli gratis. Ascolta promette un imperatore il donativo alle militie il grano alla plebe non porrera loro mill'anni, che egli determini i pagatori per lo sborso non si obligheranno più che volontieri à somministrar loro le debite mer- cedi! Riceviranno dunque nel medesimo tempo il benefitio del prsinclipe e pagheranno lo stipendio al ministro, non per che egli acci a marcantia sopra la liberalità del Padrone, ma perchè impiega assist enza al servitio del publico. Non hà bisogno d'interpreti questa arabo la. Promette Giuesu Christo al sacerdotio della chiesa dona- 118
Strana 119
tivi d'eternità e cibo d'angeli e si dechiara: "Gratis accepistis, gratis date!“ Qual è il più felice interesse che in si grave promessa possa desiderarsi della moltitudine fedele! Certo non altro se non che i dispensatori della beneficenza divina si possano sempre trovare nelle residenze obligate, e che in esse sia necessità di giustizia la distributione della gratie. A questi voti tanto giustificati con affetto materno hà sodisfatto Roma, volendo assicurare la mensa de sa- cramenti à i figli di Christo determina, che i ogni contrada ella si apparechi nelle parrochie offitiate non dalla divotione variable, mà dalla cura necessitata. Hora se dalla parte del clero si consti- tuisce l’obligo verso il popolo, qual giustitia comporta che recipro- camente non oblighi il popolo verso il clero? Altrove si è diffusa- mente dichiarato questo articolo, certo il testo di Christo, e la glosa di Paolo mentre nominano, sperano e mercede, dichiarono obliga- tioni vicendevoli, non compimenti spontanei. Non occorre stendersi più! T'accorgi, o Vicleffo, con quanta aggevolezza si svergogni la falsità! Ascolta dunqoe, e confonditi la legge, che comanda le de- cime per debiti, non per limosine, esoggerità dall'equità in abuso, fù promulgata da Dio in Israel, fù rinovata dal messia nella chiesa, e ricevuta dalle nationi ratificata dai Principi perpetuata dai secoli. Fol. 49a Capſo] 3° Si è concluso fin qui le decime sono debiti di continenza, ma non basta troppo vacillarebbe il ben publico, se non fussero debiti di tribunale. S'accorgera Vicleffo, che nel dichiararle tali Alessandro terzo, egli altri Pontefici chiamano no in consiglio non la cupidigia, mà la carità per prova di questo detto voglio quel solo axioma la robba della chiesa è patrimonio del christianesimo. Hora non è diffi- cile ad accredersi, che il non defenderla con/49b la forza sarebbe un dissiparla contrasurragine. Contra dictori bisogna che voi conside- rate, che altro è non voler pagare altro il non pagare, cioè altro è l'intentione, altro è l'effetto si danneggia la salute propria con i pensieri la salute publica con l'opere. Però quando questo siano per giuditiale al ben commune, e si devono vietare per che non sieguono, e si devono punire quando sià seguita che repugnava à questo detto si nega la carita, et confessa implicità mentre d'haver per voto del suo cuore infortunio del mondo. Hora attentione se non voi pagare pecca la conscienza, se non paghi, si depreda la chiesa. In questo caso chi merita mag. patrocinio della lege la conscienza peccatrice o la chiesa inoccente. Hora se non si violen- tasse il pagarn (!) del tribunale sequirebbe! Hora questo iniquissi- mo absurdo che con i frutti della chiesa si premierebbero i frutti 119
tivi d'eternità e cibo d'angeli e si dechiara: "Gratis accepistis, gratis date!“ Qual è il più felice interesse che in si grave promessa possa desiderarsi della moltitudine fedele! Certo non altro se non che i dispensatori della beneficenza divina si possano sempre trovare nelle residenze obligate, e che in esse sia necessità di giustizia la distributione della gratie. A questi voti tanto giustificati con affetto materno hà sodisfatto Roma, volendo assicurare la mensa de sa- cramenti à i figli di Christo determina, che i ogni contrada ella si apparechi nelle parrochie offitiate non dalla divotione variable, mà dalla cura necessitata. Hora se dalla parte del clero si consti- tuisce l’obligo verso il popolo, qual giustitia comporta che recipro- camente non oblighi il popolo verso il clero? Altrove si è diffusa- mente dichiarato questo articolo, certo il testo di Christo, e la glosa di Paolo mentre nominano, sperano e mercede, dichiarono obliga- tioni vicendevoli, non compimenti spontanei. Non occorre stendersi più! T'accorgi, o Vicleffo, con quanta aggevolezza si svergogni la falsità! Ascolta dunqoe, e confonditi la legge, che comanda le de- cime per debiti, non per limosine, esoggerità dall'equità in abuso, fù promulgata da Dio in Israel, fù rinovata dal messia nella chiesa, e ricevuta dalle nationi ratificata dai Principi perpetuata dai secoli. Fol. 49a Capſo] 3° Si è concluso fin qui le decime sono debiti di continenza, ma non basta troppo vacillarebbe il ben publico, se non fussero debiti di tribunale. S'accorgera Vicleffo, che nel dichiararle tali Alessandro terzo, egli altri Pontefici chiamano no in consiglio non la cupidigia, mà la carità per prova di questo detto voglio quel solo axioma la robba della chiesa è patrimonio del christianesimo. Hora non è diffi- cile ad accredersi, che il non defenderla con/49b la forza sarebbe un dissiparla contrasurragine. Contra dictori bisogna che voi conside- rate, che altro è non voler pagare altro il non pagare, cioè altro è l'intentione, altro è l'effetto si danneggia la salute propria con i pensieri la salute publica con l'opere. Però quando questo siano per giuditiale al ben commune, e si devono vietare per che non sieguono, e si devono punire quando sià seguita che repugnava à questo detto si nega la carita, et confessa implicità mentre d'haver per voto del suo cuore infortunio del mondo. Hora attentione se non voi pagare pecca la conscienza, se non paghi, si depreda la chiesa. In questo caso chi merita mag. patrocinio della lege la conscienza peccatrice o la chiesa inoccente. Hora se non si violen- tasse il pagarn (!) del tribunale sequirebbe! Hora questo iniquissi- mo absurdo che con i frutti della chiesa si premierebbero i frutti 119
Strana 120
Fol. 50a Fol. 50b. della conscienza. Al contrario mentre da i canoni si comanda l'essat- tione si fanno questi duoi beneficii. Si proccede all'indennità univer- sale non volendo che si defraudi all'altare quel che distribuisce a tutti si impedisce l'intentione avara mentre sà che dalla violenza si sarà levato quel che ella non vuol contribuire per giustitia, si tro- verà anima tanto perversa, che sia peramare che il peccato senza quel quadaguo! All'hora quel decreto può imaginarsi più giustificato che astringerlo non fa male al publico/ mentre non vuol persua- dersi à far bene à se! Questa materia è stata trattata altrove, e si troverà necessariamente incorporata nella nostra risposta, fermisi per lora la conclusione le decime devono esser debiti de tribunale, e i pontefici legislatori introdussero quel decreto come custode del deposito sacro testimonio della carità sacerdotale. Cap[o] 4°. Hora per effectuare questo salutifero intento si provede con due mezzi egualmenti calumniati esecutioni di corte, et intimationi di scommuniche l'uno, el' altro e bastante ad impetrar l'udienza senza che io la chieda. Parliamo degli essecutioni! Epure stomachevole in questo luogho la perfidia di Vicleffo. Udite simplicità di virginezza. Si vergogna il modestissimo del nome ecclesiastico, quando vede nelle vicarie de vescovadi i bandi di criminalità. Di che cosa tanto diffendi?. Le quali trovi Arpie d'ingordigia accusa i rei costumi che non mancherà loro il proportionato suplitio se sia) ricordono, come osservatori di iurisditione perche biasirai la vigilanza giustificata contro alle rapine, e sacrilegi! Non ricusiamo il giuditio di quel apo- stolo che abandono la mercantia del banco per concludere il suo negotiato. E gli troverà per ordinario impiegati pochi chierici nelle I ancellarie del foro clericale richiede in esse l'autofre] de sacer- doti mà però col ministerio de laici. Dunque à che proposito chie- dere con tanto strepito i fulmini al cielo, e i funicoli a Christo? Quei banchi tribunali si inalzano non dentro al tempio, mà in vicinanza del tempio, e per diffesa del tempio, non turbano il sacrifitio, mà validano l'autorità. Cap[o] 5°. lo voglio concederti anco questo di piu. Quando i vescovi me- desimi s' ingerissero in caso d' occorenza in questo impiego lav- rebbe per questo da esclamare che sono incompatibili sacerdote, el gabelliero, moneta, e sacramento. Gesu Christo et Simon mago sono al sicuro incompatibile, mà sono anco interdette. Non habbiamo bi- a) Orig.: sessi. 120
Fol. 50a Fol. 50b. della conscienza. Al contrario mentre da i canoni si comanda l'essat- tione si fanno questi duoi beneficii. Si proccede all'indennità univer- sale non volendo che si defraudi all'altare quel che distribuisce a tutti si impedisce l'intentione avara mentre sà che dalla violenza si sarà levato quel che ella non vuol contribuire per giustitia, si tro- verà anima tanto perversa, che sia peramare che il peccato senza quel quadaguo! All'hora quel decreto può imaginarsi più giustificato che astringerlo non fa male al publico/ mentre non vuol persua- dersi à far bene à se! Questa materia è stata trattata altrove, e si troverà necessariamente incorporata nella nostra risposta, fermisi per lora la conclusione le decime devono esser debiti de tribunale, e i pontefici legislatori introdussero quel decreto come custode del deposito sacro testimonio della carità sacerdotale. Cap[o] 4°. Hora per effectuare questo salutifero intento si provede con due mezzi egualmenti calumniati esecutioni di corte, et intimationi di scommuniche l'uno, el' altro e bastante ad impetrar l'udienza senza che io la chieda. Parliamo degli essecutioni! Epure stomachevole in questo luogho la perfidia di Vicleffo. Udite simplicità di virginezza. Si vergogna il modestissimo del nome ecclesiastico, quando vede nelle vicarie de vescovadi i bandi di criminalità. Di che cosa tanto diffendi?. Le quali trovi Arpie d'ingordigia accusa i rei costumi che non mancherà loro il proportionato suplitio se sia) ricordono, come osservatori di iurisditione perche biasirai la vigilanza giustificata contro alle rapine, e sacrilegi! Non ricusiamo il giuditio di quel apo- stolo che abandono la mercantia del banco per concludere il suo negotiato. E gli troverà per ordinario impiegati pochi chierici nelle I ancellarie del foro clericale richiede in esse l'autofre] de sacer- doti mà però col ministerio de laici. Dunque à che proposito chie- dere con tanto strepito i fulmini al cielo, e i funicoli a Christo? Quei banchi tribunali si inalzano non dentro al tempio, mà in vicinanza del tempio, e per diffesa del tempio, non turbano il sacrifitio, mà validano l'autorità. Cap[o] 5°. lo voglio concederti anco questo di piu. Quando i vescovi me- desimi s' ingerissero in caso d' occorenza in questo impiego lav- rebbe per questo da esclamare che sono incompatibili sacerdote, el gabelliero, moneta, e sacramento. Gesu Christo et Simon mago sono al sicuro incompatibile, mà sono anco interdette. Non habbiamo bi- a) Orig.: sessi. 120
Strana 121
sogno di riparare dall' heresia quel che si vieta dalla lege, e non si ardisce dalla consuetudine. Mà forsi tù noi accusare per delitto di simonia la protectione della chiesa! O malignissima stollidita! Produco doi testimoni à svergognarti à i quali non potrai dare eccectione di Interessati. A Paolino à vender la propria persona in Africa per redimere ad una vedova inconsolabile un figlio-schiavo. Senti che cambio inaudito di avaritia episcopale! Hora, quanta ca- rità, egli disperse tutto il suo con le limosine con altro zelo custodi la robba I ecclesistica contro all' ingiustizia.Alzerà la voce S'Hi- lario nella Francia, e per legitime prove adducendo simiglianti co- stumi concluderà l' intentione principale non è che nel povero si alimenti chiesa, hora questo si consequisce vel donare quel di casa, e nel mantenere quel di chiesa, nel un modo, e nel altro si assi- cura l' eredità decretata da Dio all' inopia derelicta al mondo. Fol. 51a. Capſo] 6°. E fuoro di contorversia che tutela del benefitio publico sia quella lege, che dichiara le decime debiti di tribunale, qui s'accorge gl'aver- sari, che il popolaccio poco capace delle ragioni recondite agevol- mente si soleva con sinctie (sic) resistere conducono in campo quei vocaboli tanto esosi dalla moltitudinea) .. . . . . e sbirri, e tentare di carmare il santuario con le arme (sic) per spalancarlo alla ra- pacità, mà non si vuol gran forza per acterrare lib) . . . . . ditemi, ò contradictori, in che cosa consiste la forza della legge come fatto per conseguire il desiderato effetto forsi si aspetta che esse ci mur- murono per la città, e violentino di sentire, e i prevaricatori per farà atterrare. Non certo unoc) .... non sono querieri ne possono transformare lad) . .... che curvita della loro figure/ in piche, estudi per constringere i popoli alt' obedienza, pero mentre esse stanno affisse su le muraglie, o ligate ne libri in consenso di tutto il mondo ha broccato inventioni ...... in huomini volendo, che i magistrati publicchi siano leggi nive la poverta di queste rius- icrebbe .... Potrebbe sempre minacciare, ma non mai sentire e per le sue violente executioni non si spicassono dal tribunale i decreti armati dal autorita del prencipe non pero con la mano del giudice in manufacture troppo degeneri..... la necessaria natura di per- sonaggi possidenti, e per questo rispetto e publico stile di commet- tere l' esecutoria.... Fol. 51b. a) Vacat. b) Vacat. c) Vacat. d) Vacat. 121
sogno di riparare dall' heresia quel che si vieta dalla lege, e non si ardisce dalla consuetudine. Mà forsi tù noi accusare per delitto di simonia la protectione della chiesa! O malignissima stollidita! Produco doi testimoni à svergognarti à i quali non potrai dare eccectione di Interessati. A Paolino à vender la propria persona in Africa per redimere ad una vedova inconsolabile un figlio-schiavo. Senti che cambio inaudito di avaritia episcopale! Hora, quanta ca- rità, egli disperse tutto il suo con le limosine con altro zelo custodi la robba I ecclesistica contro all' ingiustizia.Alzerà la voce S'Hi- lario nella Francia, e per legitime prove adducendo simiglianti co- stumi concluderà l' intentione principale non è che nel povero si alimenti chiesa, hora questo si consequisce vel donare quel di casa, e nel mantenere quel di chiesa, nel un modo, e nel altro si assi- cura l' eredità decretata da Dio all' inopia derelicta al mondo. Fol. 51a. Capſo] 6°. E fuoro di contorversia che tutela del benefitio publico sia quella lege, che dichiara le decime debiti di tribunale, qui s'accorge gl'aver- sari, che il popolaccio poco capace delle ragioni recondite agevol- mente si soleva con sinctie (sic) resistere conducono in campo quei vocaboli tanto esosi dalla moltitudinea) .. . . . . e sbirri, e tentare di carmare il santuario con le arme (sic) per spalancarlo alla ra- pacità, mà non si vuol gran forza per acterrare lib) . . . . . ditemi, ò contradictori, in che cosa consiste la forza della legge come fatto per conseguire il desiderato effetto forsi si aspetta che esse ci mur- murono per la città, e violentino di sentire, e i prevaricatori per farà atterrare. Non certo unoc) .... non sono querieri ne possono transformare lad) . .... che curvita della loro figure/ in piche, estudi per constringere i popoli alt' obedienza, pero mentre esse stanno affisse su le muraglie, o ligate ne libri in consenso di tutto il mondo ha broccato inventioni ...... in huomini volendo, che i magistrati publicchi siano leggi nive la poverta di queste rius- icrebbe .... Potrebbe sempre minacciare, ma non mai sentire e per le sue violente executioni non si spicassono dal tribunale i decreti armati dal autorita del prencipe non pero con la mano del giudice in manufacture troppo degeneri..... la necessaria natura di per- sonaggi possidenti, e per questo rispetto e publico stile di commet- tere l' esecutoria.... Fol. 51b. a) Vacat. b) Vacat. c) Vacat. d) Vacat. 121
Strana 122
Cap[o] 7°. Fol. 52a. Fol. 52b. Notate hora che fave di malignita per scandalizare i semplici non devono essere li sbirri archidiacono del tempio a questo motto im- pertinente apponente questa risposta inaspettata. Quante per l'apunto gli sbirri siano archidiaconi del tempio quanto il carnefice e monarca del Regno se li sbirri con l' autorita sacerdotale fanno la cattura del contumace debitore, et il carnefice con la podesta reggia apende sopra il patibolo il malfattore condannato hora se bene quelle con- clusioni havendo sustinenza in realta devono con tutto cio ripu- diarsi nella pratticaI per che ostentano sfacciagine nella irrive- rerenza, non deve dunque alcuna persona del magistrato esseguire le proprie sentenze, ben che la sola authorita di lei possa farlo che occorre cortigliezza discorso dove si vede l' uso del mondo, certo se la lege dichiara se le decime per debiti al sacerdotio, che ne vuol l' osservanza senza l' indicenza necessaria, mentre che lega a mi- nistri ignobili la legma' forza dell' esactioni.... Capſo] 8. Non oda passarzi senza la meritata frustratura quel altro motto di Vicleffo il cielo non impiega l' Angeli per violentare, la volunta, e Roma per videntar le borse pur impiega li sbirri se piu stolido le violenta non si violentino ne da Roma, ne dal cielo. Idio istesso quando dono la liberta all' arbitrio non volle riserbare alla sua potenza ordinaria la forza coactiva dentro al cuore humano, hora il cielo non manda gli angeli per violentare la volonta gli manda bene persuaderle, e quando non restino persuasi, li manda per casti- garle, e con qual terrore ti accorgerai della gran differenza, che e tra Roma e il cielo, e appariva che Roma in questo comercio la poco del angelico perche ha troppo dell' humano, ti sei scorlato in qual maniera si mandono gli angeli dal cielo contro i prevaricatori della terra ricordaglielo tu, / o faraone, che dall' angelo percus- sore trovasti nel spatio di una sola notte estinta tanta speranza di perpetuita successiva in tutti i primogeniti dell' Egitto urlo..... come settanta mila a sira per magisterio di angeli giacquiero cada- veri in quel tempo la sera avanti parevano guirrieri, ma sopra tutti notifichi David l' usanza rigorosa del tribunale celeste trovo che la spada dell' angelo percutient havera improvisamente registrati nel catalogo della morte settanda mila de suoi soldati perche egli poco avanti gli havera a dubitare da qual foro ... . . . . con essecution inverisimile udi il mandato di Dio che al ministro della sentenza compita le intima „sufficit contine manum tuam“ non hanno gia le 122
Cap[o] 7°. Fol. 52a. Fol. 52b. Notate hora che fave di malignita per scandalizare i semplici non devono essere li sbirri archidiacono del tempio a questo motto im- pertinente apponente questa risposta inaspettata. Quante per l'apunto gli sbirri siano archidiaconi del tempio quanto il carnefice e monarca del Regno se li sbirri con l' autorita sacerdotale fanno la cattura del contumace debitore, et il carnefice con la podesta reggia apende sopra il patibolo il malfattore condannato hora se bene quelle con- clusioni havendo sustinenza in realta devono con tutto cio ripu- diarsi nella pratticaI per che ostentano sfacciagine nella irrive- rerenza, non deve dunque alcuna persona del magistrato esseguire le proprie sentenze, ben che la sola authorita di lei possa farlo che occorre cortigliezza discorso dove si vede l' uso del mondo, certo se la lege dichiara se le decime per debiti al sacerdotio, che ne vuol l' osservanza senza l' indicenza necessaria, mentre che lega a mi- nistri ignobili la legma' forza dell' esactioni.... Capſo] 8. Non oda passarzi senza la meritata frustratura quel altro motto di Vicleffo il cielo non impiega l' Angeli per violentare, la volunta, e Roma per videntar le borse pur impiega li sbirri se piu stolido le violenta non si violentino ne da Roma, ne dal cielo. Idio istesso quando dono la liberta all' arbitrio non volle riserbare alla sua potenza ordinaria la forza coactiva dentro al cuore humano, hora il cielo non manda gli angeli per violentare la volonta gli manda bene persuaderle, e quando non restino persuasi, li manda per casti- garle, e con qual terrore ti accorgerai della gran differenza, che e tra Roma e il cielo, e appariva che Roma in questo comercio la poco del angelico perche ha troppo dell' humano, ti sei scorlato in qual maniera si mandono gli angeli dal cielo contro i prevaricatori della terra ricordaglielo tu, / o faraone, che dall' angelo percus- sore trovasti nel spatio di una sola notte estinta tanta speranza di perpetuita successiva in tutti i primogeniti dell' Egitto urlo..... come settanta mila a sira per magisterio di angeli giacquiero cada- veri in quel tempo la sera avanti parevano guirrieri, ma sopra tutti notifichi David l' usanza rigorosa del tribunale celeste trovo che la spada dell' angelo percutient havera improvisamente registrati nel catalogo della morte settanda mila de suoi soldati perche egli poco avanti gli havera a dubitare da qual foro ... . . . . con essecution inverisimile udi il mandato di Dio che al ministro della sentenza compita le intima „sufficit contine manum tuam“ non hanno gia le 122
Strana 123
mani insanguinate dell' esecutori non si mandano. Dal tribunale ecclesiastico (sic) [dJove risiede la giustizia ma senza spada ne decreta castigo che non si mittighi dalla mansuetudine, quanto, oh quanto in questa parte e più misericordia la chiesa che il cielo poco meno che non deve il sacerdote, che Dio pore detto temerario, epure e detto verace certo quando l' Omnipotente fulmina contro all' empii il sacerdote ora per placarlo et oppone la carita humana al rigor divino. Fol. 53a. Саp[o] 9. Pure non puo accomodarsi Vicleffo che non gli paia (!) troppo scandaloso questo commercio di sbirri per credito di sacerdoti fa- ciasi una gratia alui et a suoi seguaci il delitto loro non pena in vilta, ne a ministri vili se ne il castigo. Non piu sbirri a riscuoter le decime rimetassi la causa a Dio. Vi contentate! Vive quel Dio di sempre che nel...... le punitioni seu li dimentica, ma li agrava giuro al cielo, che le storie del suo tenore (sic) poranne facere fare arricciare i capelli a giganti di genua. Gia e noto il profeta Mala- chia nomina con titolo appropriato Dio degli esserati il Dio essatore delle decime compariranno inaslettamente non a decimarci, ma al piantarci quelli..... difficili che si spesso li fan vedere per l' aria, „ignis, grado (sic) nis, glacies, spiritus procellarum, immissiones per angelos malos“ che subito sento il manto „faciat verbum eius“ moveranno le legioni de barbari, e faranno mietere le nostre rac- colte dal fuoco, et introduranno nelle nostre vigne per vindimiatore l' esterminio. Che piu! per macello non solo delle campagne, ma anco delle persone in comitiva della guerra, la peste. In questo pronostico non vario di minacciate calamita alzera la voce nel Africa/ per simil causa saccheggiarrà Augostino fatto testimo- nio et auguredi di solationi contro ogni usurpator di decime exlama: Dabis impio militi quod non vis dare sacerdoti.“ Questi sono i privileggi, questi sono esecutioni che agura a suoi procurebbe Vicleffo non anco sia pur udito il nome di sbirri sia lausibile quello d' angeli sia natevole quello d' eserciti dove si possa aspettare punitione ..... persuadersi..... ad abonire tanto l' ignobilità di un vocabile, che gli sustituiscala certezza di un esterminie. Vengono pure dal fonte ecclesiastico le famiglie della corte e siano ancora stomachevole per sordidezzo detestabile per impertinenza i...... del cielo i furoridel aria i soldati della barberia tocchiu a coloro al genio de quali agrado più la rovina che la correctione. Fol. 53b. 123
mani insanguinate dell' esecutori non si mandano. Dal tribunale ecclesiastico (sic) [dJove risiede la giustizia ma senza spada ne decreta castigo che non si mittighi dalla mansuetudine, quanto, oh quanto in questa parte e più misericordia la chiesa che il cielo poco meno che non deve il sacerdote, che Dio pore detto temerario, epure e detto verace certo quando l' Omnipotente fulmina contro all' empii il sacerdote ora per placarlo et oppone la carita humana al rigor divino. Fol. 53a. Саp[o] 9. Pure non puo accomodarsi Vicleffo che non gli paia (!) troppo scandaloso questo commercio di sbirri per credito di sacerdoti fa- ciasi una gratia alui et a suoi seguaci il delitto loro non pena in vilta, ne a ministri vili se ne il castigo. Non piu sbirri a riscuoter le decime rimetassi la causa a Dio. Vi contentate! Vive quel Dio di sempre che nel...... le punitioni seu li dimentica, ma li agrava giuro al cielo, che le storie del suo tenore (sic) poranne facere fare arricciare i capelli a giganti di genua. Gia e noto il profeta Mala- chia nomina con titolo appropriato Dio degli esserati il Dio essatore delle decime compariranno inaslettamente non a decimarci, ma al piantarci quelli..... difficili che si spesso li fan vedere per l' aria, „ignis, grado (sic) nis, glacies, spiritus procellarum, immissiones per angelos malos“ che subito sento il manto „faciat verbum eius“ moveranno le legioni de barbari, e faranno mietere le nostre rac- colte dal fuoco, et introduranno nelle nostre vigne per vindimiatore l' esterminio. Che piu! per macello non solo delle campagne, ma anco delle persone in comitiva della guerra, la peste. In questo pronostico non vario di minacciate calamita alzera la voce nel Africa/ per simil causa saccheggiarrà Augostino fatto testimo- nio et auguredi di solationi contro ogni usurpator di decime exlama: Dabis impio militi quod non vis dare sacerdoti.“ Questi sono i privileggi, questi sono esecutioni che agura a suoi procurebbe Vicleffo non anco sia pur udito il nome di sbirri sia lausibile quello d' angeli sia natevole quello d' eserciti dove si possa aspettare punitione ..... persuadersi..... ad abonire tanto l' ignobilità di un vocabile, che gli sustituiscala certezza di un esterminie. Vengono pure dal fonte ecclesiastico le famiglie della corte e siano ancora stomachevole per sordidezzo detestabile per impertinenza i...... del cielo i furoridel aria i soldati della barberia tocchiu a coloro al genio de quali agrado più la rovina che la correctione. Fol. 53b. 123
Strana 124
Discorso 4°. SEGUITA LA RISPOSTA A VICLEFFO E SI CONSIDERANO L' USANZE DELLA PRIMITIVA CHIESA IN MATERIE PECUNIARIE. Саро 1. Fol. 54a. Fol. 54). VENGHIAMO adesso a quella parte dove Vicleffo parla delle scom- muniche apunto con parole da scommunicato. Che putredine di menzogne, che veleno di bestemie! Lupo e non pastore, più tosto diavolo che huomo, gran tumulto lo confessa ancor io ci conce- derebbe in un populazzo da/ suo discorso turbulento. Non tra- lascia inventione al csos]a (sic) per armare contro il Vaticano. La primitiva chiesa se gli riuscisse l' intento sarebbe insipienza il pen- sare à difese perche vorebbe ad assaltarci quella medesima potenza che ci vuol dar l' armi. Mà possiamo ringratiare il cielo che questa volta la perfidia chiede aiuto all' impossibilità. Vi ricordate con che tenerezza arrabiata ci respirava le glorie disinteressate de i tempi apostolici. O, se uno beato quanto la volontà serviva per legge ne in questo comercio si introducevano l' essatori che i beneplaciti, sentite quanto io mi sgomenti di queste vociferationi esclamo ancor io, ò secolo miserabile, quando il legi de tribunali erano tenori del evangelio, quando la chiesa non potrà sperare aiuto della potenza grande à i traditori di Christo non si poterono legar le mani non altro vincolo, che con la sola volontà. Finite una volta, ò di sog- nare, o di tradire ò nemici di Roma! Ci vuol molto ad accorgersi che non ogni qualità delle primitiva chiesa e desiderabile nella chiesa presente. Vene sono due molto diverse, la santità de i fedeli, o la persecutione de i tiranni, se le vorremo distinguere nel istituto re- ferito da Tertulliano non sarà difficile il disciernere i mostri d' Africa nellaI puggia di Christo. „Arbitrio relinquentes, quo deo, quantum volebat offerre." Non si poteva fare dimeno, oh! Che miseria non si doveva far di più, oh! che perfectione! Quanto al primo, è ch non compassionerà quello stato che mentre si calpestrava dall idolatria regnante non poteva introdurre nel perseguitato christianesmo una forma di republica perfecta che haveva necessità di contentarsi che il presidente del commercio commune fosse il solo arbitrio io (sic) che haverebbe trovato i scrittori legitimi de i loro decretí, quei miserabili, ben che nelle loro miserie beatissimi se duravano molte volte fatica ad appalcare pacificamente in qualche spelonca tant aria che potessero respirare. 124
Discorso 4°. SEGUITA LA RISPOSTA A VICLEFFO E SI CONSIDERANO L' USANZE DELLA PRIMITIVA CHIESA IN MATERIE PECUNIARIE. Саро 1. Fol. 54a. Fol. 54). VENGHIAMO adesso a quella parte dove Vicleffo parla delle scom- muniche apunto con parole da scommunicato. Che putredine di menzogne, che veleno di bestemie! Lupo e non pastore, più tosto diavolo che huomo, gran tumulto lo confessa ancor io ci conce- derebbe in un populazzo da/ suo discorso turbulento. Non tra- lascia inventione al csos]a (sic) per armare contro il Vaticano. La primitiva chiesa se gli riuscisse l' intento sarebbe insipienza il pen- sare à difese perche vorebbe ad assaltarci quella medesima potenza che ci vuol dar l' armi. Mà possiamo ringratiare il cielo che questa volta la perfidia chiede aiuto all' impossibilità. Vi ricordate con che tenerezza arrabiata ci respirava le glorie disinteressate de i tempi apostolici. O, se uno beato quanto la volontà serviva per legge ne in questo comercio si introducevano l' essatori che i beneplaciti, sentite quanto io mi sgomenti di queste vociferationi esclamo ancor io, ò secolo miserabile, quando il legi de tribunali erano tenori del evangelio, quando la chiesa non potrà sperare aiuto della potenza grande à i traditori di Christo non si poterono legar le mani non altro vincolo, che con la sola volontà. Finite una volta, ò di sog- nare, o di tradire ò nemici di Roma! Ci vuol molto ad accorgersi che non ogni qualità delle primitiva chiesa e desiderabile nella chiesa presente. Vene sono due molto diverse, la santità de i fedeli, o la persecutione de i tiranni, se le vorremo distinguere nel istituto re- ferito da Tertulliano non sarà difficile il disciernere i mostri d' Africa nellaI puggia di Christo. „Arbitrio relinquentes, quo deo, quantum volebat offerre." Non si poteva fare dimeno, oh! Che miseria non si doveva far di più, oh! che perfectione! Quanto al primo, è ch non compassionerà quello stato che mentre si calpestrava dall idolatria regnante non poteva introdurre nel perseguitato christianesmo una forma di republica perfecta che haveva necessità di contentarsi che il presidente del commercio commune fosse il solo arbitrio io (sic) che haverebbe trovato i scrittori legitimi de i loro decretí, quei miserabili, ben che nelle loro miserie beatissimi se duravano molte volte fatica ad appalcare pacificamente in qualche spelonca tant aria che potessero respirare. 124
Strana 125
Саро 2. Mà passiamo dall' oppressione violenta alla giusta consolatione, se non vi era la possibilità ne meno vi era il bisogno la professione della fede costava la perdita del patrimonio, et anco della vita, pen- sate hora se quei magnanimi sprezzatori delle prosperità mondane avrebbero voluto perdere la beatitudine per ritenersi drama, „iusto non est posita lex ne tanta perfectione“ haveva bisogno di mandati executivi perche in quelle sacre radunanze si protegesse la giustizia con la violenza che replicheranno i contradictori. Non si / ac- corgono che è tolta la spada elevata la maschera al loro artefitio. Havevano notato quanto arrivi grato all' orecchie pie quel nome venerabile di primitiva chiesa. Cosi senza fare altre distinctioni s' inculcano in ogni invectiva. Mà si conosa finalmente che à sa- cerdoti presenti desiderano le miserie, e non le virtù della chiesa antica. Fol. 55a. Саро 3. Hora si è variata tanto la conditione del mondo era ben neces- sario che si variassero proportionatamente le leggi del governo. Non poteva esser congregatione sommamente numerosa dove pratticasse quella perfetta carità, perche non è tanto felice la vita che l' es- quisitezza di virtù siano usanze di moltitudine. Non mi sono scor- dato, che nell' età di Tertulliano erano tante multiplicate i christiani, che se con uno ammutinamento concorde si fussero seguestrati dai persecutori idololatri non sarebbe bastato loro una provincia per colonia, e forse l' imperio heverebbe havuti più nemici che citta- dini mà egli non dice gia che in quel modo imaginario di nationi congregate si dovesse promulgare quella legge „Arbitrio relinquen- tes". Quello che si osservava nelle chiese picciole sotto la tirannia de Cesari non sarebbe riuscito un cristianesimo ! immesso sotto la giurisditione dei sacerdoti; certo che si doveva aprir la porta della fede alla pienezza delle genti, se doveva farsi la chiesa non minore che la terra, era ben necessario il pensare che dove si con- vocano i popoli si intrudono l' interesi confesibili' la beneficenza non è indifesa, il ben commune si trascura per l' util proprio. Il somma la terra è più vicina del cielo vincoli indissolubili vogliono stabilire la sicurezza universale pero nella chiesa catolica quando si conobbe il bisogno, et si acquistò la potenza all' hora in tempo opportuno si introdusse la necessità dei pagamenti decimali, e si procurò con nezzo della scommunica chi vuol biasmare questo sa- lutifero concetto di prudenza, e di zelo senti bene il giovamento Fol. 55b. 125
Саро 2. Mà passiamo dall' oppressione violenta alla giusta consolatione, se non vi era la possibilità ne meno vi era il bisogno la professione della fede costava la perdita del patrimonio, et anco della vita, pen- sate hora se quei magnanimi sprezzatori delle prosperità mondane avrebbero voluto perdere la beatitudine per ritenersi drama, „iusto non est posita lex ne tanta perfectione“ haveva bisogno di mandati executivi perche in quelle sacre radunanze si protegesse la giustizia con la violenza che replicheranno i contradictori. Non si / ac- corgono che è tolta la spada elevata la maschera al loro artefitio. Havevano notato quanto arrivi grato all' orecchie pie quel nome venerabile di primitiva chiesa. Cosi senza fare altre distinctioni s' inculcano in ogni invectiva. Mà si conosa finalmente che à sa- cerdoti presenti desiderano le miserie, e non le virtù della chiesa antica. Fol. 55a. Саро 3. Hora si è variata tanto la conditione del mondo era ben neces- sario che si variassero proportionatamente le leggi del governo. Non poteva esser congregatione sommamente numerosa dove pratticasse quella perfetta carità, perche non è tanto felice la vita che l' es- quisitezza di virtù siano usanze di moltitudine. Non mi sono scor- dato, che nell' età di Tertulliano erano tante multiplicate i christiani, che se con uno ammutinamento concorde si fussero seguestrati dai persecutori idololatri non sarebbe bastato loro una provincia per colonia, e forse l' imperio heverebbe havuti più nemici che citta- dini mà egli non dice gia che in quel modo imaginario di nationi congregate si dovesse promulgare quella legge „Arbitrio relinquen- tes". Quello che si osservava nelle chiese picciole sotto la tirannia de Cesari non sarebbe riuscito un cristianesimo ! immesso sotto la giurisditione dei sacerdoti; certo che si doveva aprir la porta della fede alla pienezza delle genti, se doveva farsi la chiesa non minore che la terra, era ben necessario il pensare che dove si con- vocano i popoli si intrudono l' interesi confesibili' la beneficenza non è indifesa, il ben commune si trascura per l' util proprio. Il somma la terra è più vicina del cielo vincoli indissolubili vogliono stabilire la sicurezza universale pero nella chiesa catolica quando si conobbe il bisogno, et si acquistò la potenza all' hora in tempo opportuno si introdusse la necessità dei pagamenti decimali, e si procurò con nezzo della scommunica chi vuol biasmare questo sa- lutifero concetto di prudenza, e di zelo senti bene il giovamento Fol. 55b. 125
Strana 126
Fol. 56a. cosi si tolsi la possibilità' agli empi chi sconcertare con authorità iniquissima il corpo di mia republica sopra humana. Capſo] 40. Non vi imaginate per questo che la cura del denaro l' ecclesia- stico sia una novità incognita alla primitiva chiesa ella produceva con tanto rigore in questa negotiatione che pareva; che à Roma presente si possa rinfacciare la demenza per trascuragine ear vera- mente il collegio apostolico senza sospetto di interesse ma sentasi il restante non senza castigo di interessati. Nella cancellaria di quelli atti/ si conservano rigistrate due sentenze che bastanno ad eru- dir l' universo. O Dio, che vi trovo! Altro che prigione, altro che scommuniche la morte e la vita. Si introdussere del principio che gli apostoli con machina di miracoli ancò in quel principio si im- primessero eternamente dentro alle teste humane quei canoni con i quali deve manegiarsi la robba ecclesiastica, e celebrarsi ogni contracto con lo spirito. S' Anania e Saffira sposi infelici nomi non prima d' interessi che di esterminio venderono costoro una propria possessione, e ne obligorono un voto spontaneo il prezzo allo Splirit]o S[anjto. Però quel danaro entrando nelle mani s' attaccò al cuore se ne ritennero nascosamente una parte, et offersero l' altra accanto a i piedi apostolici. S' accorse S. Pietro nella mancanza che fece!? Non invio esecutori à recuperarla non arresto i delin- quenti con la cattena non gli spaventò con la scommunica. Alza una voce tremenda. „Non es mentitus hominibus, sed Deo,“ non fu questo tuono senza il suo fulmini, morte repentina li esterminio del mondo, morte perpetua gli subisso nell' inferno. Fol. 56b. Cap[o] 5. Io qui mi butto genuflesso a i piedi beatissimi, e ardisco per instructione propria, et universale interrogarsi / è monarchia della chiesa misericordia, che guiditio farà il mondo di tanto rigore! Perder la vita, e l' anima, o per qual delitto! Perche havendo do- nato molto non hà donato tutto. E chi, chi non havesa debito di pagar cosa alcuna. Sò che mi spargerà una fama plausibile della chiesa nascente, e nella sua infantia si scorse un genio d' ingor- digia tanto implacabile sia qualcho fraude quel ritener di robba non è magior barberia quel privar di vita? Pare che à si leve fragilità bastasse una correctione fraterna non si puo capire questa giustitia. Se misi notificasse la ragione del castigo senza il nuove del giudice direi, e stato faraone, e non Pietro, però se l' autorità apostolica mi tiene serrata la bocca..... la lascia bene aperta all' interrogationi. 126
Fol. 56a. cosi si tolsi la possibilità' agli empi chi sconcertare con authorità iniquissima il corpo di mia republica sopra humana. Capſo] 40. Non vi imaginate per questo che la cura del denaro l' ecclesia- stico sia una novità incognita alla primitiva chiesa ella produceva con tanto rigore in questa negotiatione che pareva; che à Roma presente si possa rinfacciare la demenza per trascuragine ear vera- mente il collegio apostolico senza sospetto di interesse ma sentasi il restante non senza castigo di interessati. Nella cancellaria di quelli atti/ si conservano rigistrate due sentenze che bastanno ad eru- dir l' universo. O Dio, che vi trovo! Altro che prigione, altro che scommuniche la morte e la vita. Si introdussere del principio che gli apostoli con machina di miracoli ancò in quel principio si im- primessero eternamente dentro alle teste humane quei canoni con i quali deve manegiarsi la robba ecclesiastica, e celebrarsi ogni contracto con lo spirito. S' Anania e Saffira sposi infelici nomi non prima d' interessi che di esterminio venderono costoro una propria possessione, e ne obligorono un voto spontaneo il prezzo allo Splirit]o S[anjto. Però quel danaro entrando nelle mani s' attaccò al cuore se ne ritennero nascosamente una parte, et offersero l' altra accanto a i piedi apostolici. S' accorse S. Pietro nella mancanza che fece!? Non invio esecutori à recuperarla non arresto i delin- quenti con la cattena non gli spaventò con la scommunica. Alza una voce tremenda. „Non es mentitus hominibus, sed Deo,“ non fu questo tuono senza il suo fulmini, morte repentina li esterminio del mondo, morte perpetua gli subisso nell' inferno. Fol. 56b. Cap[o] 5. Io qui mi butto genuflesso a i piedi beatissimi, e ardisco per instructione propria, et universale interrogarsi / è monarchia della chiesa misericordia, che guiditio farà il mondo di tanto rigore! Perder la vita, e l' anima, o per qual delitto! Perche havendo do- nato molto non hà donato tutto. E chi, chi non havesa debito di pagar cosa alcuna. Sò che mi spargerà una fama plausibile della chiesa nascente, e nella sua infantia si scorse un genio d' ingor- digia tanto implacabile sia qualcho fraude quel ritener di robba non è magior barberia quel privar di vita? Pare che à si leve fragilità bastasse una correctione fraterna non si puo capire questa giustitia. Se misi notificasse la ragione del castigo senza il nuove del giudice direi, e stato faraone, e non Pietro, però se l' autorità apostolica mi tiene serrata la bocca..... la lascia bene aperta all' interrogationi. 126
Strana 127
Cap[o] 6. Rispondasi brevemente, in quel caso con l'ordine di Pietro s'uni un miracolo di Dio, dunque fù decreto di giustitia con socrictione d'omnipotenza. Basta questo per convincere, ma non basta per in- segnare. Io parlo conte, o coppia miserabile, che pagando il denaro comprasti la morte credevi la padronanza del tuo, e non havevi bisogno ne di siepi, ne di si postegli per custodirlo dalle mani aposto- liche. „Nonne manens tibi/ manebat et vendita non erat in tua po- testate?“ Questa verità sente non per diminuire, mà per aggravare il delitto al quale non si puo sperar patrocino ne della paura della necessità; per questo io non dico più, o miserabile, perdendo ogni occasione esclamo: „O, scelerati voi fusti i primi che introducevate nella profectione di povertà stratagemini di avaritia, da cui si rub- bava allo Spirito santo quel prezzo, che per vigore de vostri voti era gia annoverato fra l'entrate del cielo. Questo interesse mentitore insegnava al mondo una dottrina maledetta, che sarebbe bastata per mantener peste perpetua nella chiesa e qual era! Campeggia l'apparenza della verita, le beneditione della fama si valuti per danno più irreparabile il patrimonio diminuto che Iddio inimicato, e questi, O, An(n)ania e Saffira sonno i peccati della vostra fragilità con queste meditationi cominciava il religioso novitiato della nostra fede. Fol. 57a Capſo] 7. Troveremo hora che à tanta iniquità fù proportionata la pena si trattava di materia pecuniaria material . . di tradimenti attrativa d'ira spine feconda quasi altretanto di calamite quanto di scelera- gini. Non basta il ferro del carnefic e epoco il fuoco dell'inferno per medicare gli ulceri dell'avaritia troppo contagiosa. Era necessario che in quel principio di robba ecclesiastica si persuadesse alla poste- rità non impeccabile con supplitio memorando questa dottrina. Non può ingamare Dio chi ardisce di inagannare il sacerdote, chi de- frauda la chiesa, assassina il cielo, e l'avanzo del interesse riesce la morte. Hora non cominciate à comprendere che quel apparenza di crudeltà contro doi soli scelerati era una resolutione di miseri- cordia verso tutti i secoli innocenti. In quella morte repentina si porgeva loro un preservativo perpetuo contro l'intemperire dei in- teresse che suol putrefarsi in pestilenza d'ogni vitio. Fol. 57b Cap[o] 8. Mà per effetto tanto gagliardo altri ingredienti ci volevano che correctioni fraterne fù necessario levar via spatio di penitenza, e 127
Cap[o] 6. Rispondasi brevemente, in quel caso con l'ordine di Pietro s'uni un miracolo di Dio, dunque fù decreto di giustitia con socrictione d'omnipotenza. Basta questo per convincere, ma non basta per in- segnare. Io parlo conte, o coppia miserabile, che pagando il denaro comprasti la morte credevi la padronanza del tuo, e non havevi bisogno ne di siepi, ne di si postegli per custodirlo dalle mani aposto- liche. „Nonne manens tibi/ manebat et vendita non erat in tua po- testate?“ Questa verità sente non per diminuire, mà per aggravare il delitto al quale non si puo sperar patrocino ne della paura della necessità; per questo io non dico più, o miserabile, perdendo ogni occasione esclamo: „O, scelerati voi fusti i primi che introducevate nella profectione di povertà stratagemini di avaritia, da cui si rub- bava allo Spirito santo quel prezzo, che per vigore de vostri voti era gia annoverato fra l'entrate del cielo. Questo interesse mentitore insegnava al mondo una dottrina maledetta, che sarebbe bastata per mantener peste perpetua nella chiesa e qual era! Campeggia l'apparenza della verita, le beneditione della fama si valuti per danno più irreparabile il patrimonio diminuto che Iddio inimicato, e questi, O, An(n)ania e Saffira sonno i peccati della vostra fragilità con queste meditationi cominciava il religioso novitiato della nostra fede. Fol. 57a Capſo] 7. Troveremo hora che à tanta iniquità fù proportionata la pena si trattava di materia pecuniaria material . . di tradimenti attrativa d'ira spine feconda quasi altretanto di calamite quanto di scelera- gini. Non basta il ferro del carnefic e epoco il fuoco dell'inferno per medicare gli ulceri dell'avaritia troppo contagiosa. Era necessario che in quel principio di robba ecclesiastica si persuadesse alla poste- rità non impeccabile con supplitio memorando questa dottrina. Non può ingamare Dio chi ardisce di inagannare il sacerdote, chi de- frauda la chiesa, assassina il cielo, e l'avanzo del interesse riesce la morte. Hora non cominciate à comprendere che quel apparenza di crudeltà contro doi soli scelerati era una resolutione di miseri- cordia verso tutti i secoli innocenti. In quella morte repentina si porgeva loro un preservativo perpetuo contro l'intemperire dei in- teresse che suol putrefarsi in pestilenza d'ogni vitio. Fol. 57b Cap[o] 8. Mà per effetto tanto gagliardo altri ingredienti ci volevano che correctioni fraterne fù necessario levar via spatio di penitenza, e 127
Strana 128
Fol. 58a speranza di perdono acciò che non sempre con l'abuso di queste gratie si potesse allattare l'audacia della fraude. In quello brama Id dio si ora trascurato come lontano deluso come non consapevole, vilipesco come impotente fece conoscer che per esser presente in terra non hà bisogno! di non veder dal cielochi non veduto vede quel che si pensa nel cuore, non che quel che si nasconde nel arca che fulmina anzi fulmini anzi che per il vicariato du Sua Maiestà Non men che li membri accesi suo fulmine han le ceosi dei Pontefici offesi. Fol. 58b Aprite hora l'orecchie e fraudolenti che molinate sempre qualche inventione per truffare il cielo, et aggirare Iddio se à voi si dà tempo di pentimento non lo transcurate. Non ottende mai un non gravetar dal tribunale celeste che vi essenti dalla pena di quella copia della quale imitate la polpa, udite questa informatione, et ponderare le consequenze del delitto, che severamente lo pone deve stimarsi un Pietro caritativo, non un faraone disumanato tale giudicò la fama mentre tacque benche sempre maledica, benche altra nemica non odi pero dicensurar mai interessata la chiesa dalla malignita ince- tiva furono date . . . di opprobri inauditi à christiani novelli non mai diminia capacita ne questa anzione (sic) si qualifico per tale che porgesse / in materia d'interesse una minima speranza di verisimilitudine alla calumnia. Саp[o] 9. Se comparve con tanto miracolo la morte per castigare i rapaci comparve con uno miracolo maggiore la vita per glorificare i limo- sinieri. Oh, che gloriosa scena di consolatione si apre nella città di Joppe! Tabita gloriosa come ben degna di scriversi negli annali della fama che due volte si registro nel catalogo della vita. Nas- ceste due volte, una per generatione naturale, l'altra per resurrectione miracolosa. Questa discepola dell'evangelio offerendo le sue sostanze in limosine occupava le proprie mani in lavore, e lavori di che prezzo! Cedete o paladamenti de i Rè ò porpore de trionfanti. Cru- tina di razzo panno questi vesti che portati poi dagli apostoli si comparebbero hoggi con gioiellate di miracoli. Ogni altissimo prezzo della liberalitu religiosa li venne la morte, mà se mi per farli me- morabile la vita, et immortale la gloria due sole parole del Ponte- fice furono divite d'omnipotenza in vivificare cadaveri. Tabita sorge, disse san Pietro non ci vuol altro ol à santa limosina nivisce (!) 128
Fol. 58a speranza di perdono acciò che non sempre con l'abuso di queste gratie si potesse allattare l'audacia della fraude. In quello brama Id dio si ora trascurato come lontano deluso come non consapevole, vilipesco come impotente fece conoscer che per esser presente in terra non hà bisogno! di non veder dal cielochi non veduto vede quel che si pensa nel cuore, non che quel che si nasconde nel arca che fulmina anzi fulmini anzi che per il vicariato du Sua Maiestà Non men che li membri accesi suo fulmine han le ceosi dei Pontefici offesi. Fol. 58b Aprite hora l'orecchie e fraudolenti che molinate sempre qualche inventione per truffare il cielo, et aggirare Iddio se à voi si dà tempo di pentimento non lo transcurate. Non ottende mai un non gravetar dal tribunale celeste che vi essenti dalla pena di quella copia della quale imitate la polpa, udite questa informatione, et ponderare le consequenze del delitto, che severamente lo pone deve stimarsi un Pietro caritativo, non un faraone disumanato tale giudicò la fama mentre tacque benche sempre maledica, benche altra nemica non odi pero dicensurar mai interessata la chiesa dalla malignita ince- tiva furono date . . . di opprobri inauditi à christiani novelli non mai diminia capacita ne questa anzione (sic) si qualifico per tale che porgesse / in materia d'interesse una minima speranza di verisimilitudine alla calumnia. Саp[o] 9. Se comparve con tanto miracolo la morte per castigare i rapaci comparve con uno miracolo maggiore la vita per glorificare i limo- sinieri. Oh, che gloriosa scena di consolatione si apre nella città di Joppe! Tabita gloriosa come ben degna di scriversi negli annali della fama che due volte si registro nel catalogo della vita. Nas- ceste due volte, una per generatione naturale, l'altra per resurrectione miracolosa. Questa discepola dell'evangelio offerendo le sue sostanze in limosine occupava le proprie mani in lavore, e lavori di che prezzo! Cedete o paladamenti de i Rè ò porpore de trionfanti. Cru- tina di razzo panno questi vesti che portati poi dagli apostoli si comparebbero hoggi con gioiellate di miracoli. Ogni altissimo prezzo della liberalitu religiosa li venne la morte, mà se mi per farli me- morabile la vita, et immortale la gloria due sole parole del Ponte- fice furono divite d'omnipotenza in vivificare cadaveri. Tabita sorge, disse san Pietro non ci vuol altro ol à santa limosina nivisce (!) 128
Strana 129
et pose valere il suo esempio per autenticare la resurrectione/ di Fol. 59a Christo, et agevolare i paradossi di Paolo. Questi letioni furono e necessarii, e sufficienti per instruire in quei primi contratti di robba ecclesiastica tutta la posterità. Non volle in quella scuola non er- rante a dottorarsi Vicleffo. Certo se si faceva un poco più di refles- sione in quelle due historie adorate poteva assicurarsi in questa verità che chiesa presente si e moderata pur assai il rigore della chiesa primitiva, mentre i fraudatori si ammnoniscono con la scom- munica non si precipitano con la morte. FRANCOUZSKÝ DIALOG O HUSOVI. O SPISECH theologických, pokud souvisely s hnutím husitským, jsem pojednal již v první části práce. Zbývá ještě jedna, dosud ne- známá práce, pocházející z druhé polovice XVII. století, jež co do vzniku i obsahu podává dosti zajímavostí. Jest to „Rozmluva bý- valého katolíka s kalvinistickou dámou o kacířství Husově“, za- chovaná v bohaté knihovně provençalského města Aix. Nábožensky vzrušené ovzduší francouzské století sedmnáctého bylo plno hádek, jež souvisely s nejrůznějšími otázkami. K nim náležel i proces Husův a české hnutí náboženské. Rozřešení otázky Husova procesu snažil se podati náš dialog zcela odlišně od všech ostatních spisů toho druhu. Originalita spočívá v tom, že autor po- tírá celou řadu spisů až do té doby ve Francii o Husovi napsa- ných péčí protestantských theologů. Všimneme si nejprve osoby autorovy. Byl velmi dobře obezná- men s husovskou literaturou francouzskou, znal i norimberské vy- dání Husových spisů. Pro bližší poznání osobnosti spisovatele při- chází v úvahu několik míst spisku. Hned na počátku praví otevřeně, že pastoři dámu oklamali, vědomě a úmyslně zamlčevše podrobnosti proti nim svědčící. O Tábořích mluví jako o nejhorších lidech, jací vůbec na světě byli. To ukazuje na katolickou povahu pisatele. Jakýs takýs údaj poskytuje zkomolená poznámka na foliu 380. V ní se praví, že spisovatel má opis dosud nevydaného Žižkova vojen- ského řádu, a že ho dostal od — Balbína! Tím by se dalo sou- diti, že se snad jedná o některého francouzského jesuitu. Dobu sepsání lze klásti do poslední čtvrti XVII. století, neboť anonym mluví o knize pastora Clauda „Contre le livre de Nikolë“ vydanou v Gravilly 1673 a v Haagu 1682. Jelikož jest to nejmladši spis přicházející u něho v úvahu, tedy můžeme klásti jeho vznik do doby po roce 1682. 129
et pose valere il suo esempio per autenticare la resurrectione/ di Fol. 59a Christo, et agevolare i paradossi di Paolo. Questi letioni furono e necessarii, e sufficienti per instruire in quei primi contratti di robba ecclesiastica tutta la posterità. Non volle in quella scuola non er- rante a dottorarsi Vicleffo. Certo se si faceva un poco più di refles- sione in quelle due historie adorate poteva assicurarsi in questa verità che chiesa presente si e moderata pur assai il rigore della chiesa primitiva, mentre i fraudatori si ammnoniscono con la scom- munica non si precipitano con la morte. FRANCOUZSKÝ DIALOG O HUSOVI. O SPISECH theologických, pokud souvisely s hnutím husitským, jsem pojednal již v první části práce. Zbývá ještě jedna, dosud ne- známá práce, pocházející z druhé polovice XVII. století, jež co do vzniku i obsahu podává dosti zajímavostí. Jest to „Rozmluva bý- valého katolíka s kalvinistickou dámou o kacířství Husově“, za- chovaná v bohaté knihovně provençalského města Aix. Nábožensky vzrušené ovzduší francouzské století sedmnáctého bylo plno hádek, jež souvisely s nejrůznějšími otázkami. K nim náležel i proces Husův a české hnutí náboženské. Rozřešení otázky Husova procesu snažil se podati náš dialog zcela odlišně od všech ostatních spisů toho druhu. Originalita spočívá v tom, že autor po- tírá celou řadu spisů až do té doby ve Francii o Husovi napsa- ných péčí protestantských theologů. Všimneme si nejprve osoby autorovy. Byl velmi dobře obezná- men s husovskou literaturou francouzskou, znal i norimberské vy- dání Husových spisů. Pro bližší poznání osobnosti spisovatele při- chází v úvahu několik míst spisku. Hned na počátku praví otevřeně, že pastoři dámu oklamali, vědomě a úmyslně zamlčevše podrobnosti proti nim svědčící. O Tábořích mluví jako o nejhorších lidech, jací vůbec na světě byli. To ukazuje na katolickou povahu pisatele. Jakýs takýs údaj poskytuje zkomolená poznámka na foliu 380. V ní se praví, že spisovatel má opis dosud nevydaného Žižkova vojen- ského řádu, a že ho dostal od — Balbína! Tím by se dalo sou- diti, že se snad jedná o některého francouzského jesuitu. Dobu sepsání lze klásti do poslední čtvrti XVII. století, neboť anonym mluví o knize pastora Clauda „Contre le livre de Nikolë“ vydanou v Gravilly 1673 a v Haagu 1682. Jelikož jest to nejmladši spis přicházející u něho v úvahu, tedy můžeme klásti jeho vznik do doby po roce 1682. 129
Strana 130
Stylisace jest obratná, vyvěrajíc z dlouholeté zkušenosti. Autor úvodem vysvětluje, proč volil sobě právě historické téma. Poznalť z dlouhého styku s příslušníky „domněle reformovaného“ nábožen- ství, že lze na ně působiti daleko lépe historií, nežli theologií. Spis jest prost útočného tónu a hledí odpůrce přesvědčiti na základě knih psaných se stanoviska protestantského. Podávám hlavní body rozmluvy. Dáma nejprve poukazuje na pronásledování nekatolického kněž- stva, uvádějíc při tom za příklad odsouzení Husovo. Oponent se nato táže, zdali nepočítá dokonce Husa mezi protestantské mu- čedníky? Dostav kladnou odpověď, vypočítává všechny články víry, v nichž se Hus úplně shodoval s katolickou věroukou, načež uza- vírá takto: „To jsou vesměs věci, které se vám nelíbily u církve římské, a proto pastoři vás netoliko klamali, ale i dokonce chtěli oklamati, jelikož před vámi zatajovali skutečnost, o níž dobře vě- děli.“ Dáma nato praví, že by přišla do velikých rozpaků, kdyby tomu bylo skutečně tak, jak praví. I dostává se jí důkazu pravdy čtením míst z norimberského vydání spisů Husových, načež ona odpovídá: „Přiznávám, že naši pastoři jsou špatnými historiky, ale netroufám si jich obviniti ze špatných úmyslů, Bůh sám zkoumá jejich srdce.“ Po takové odpovědi přichází nový důkaz, a sice opětně na základě norimberského vydání Husa. Srovnává výrok protestantského mar- tyrologia s úvodními slovy norimberského vydání o osobě Husově a dochází k poznání, že skladatel knihy o nekatolických mučed- nících je přeložil doslovně. Ale jaký jest mezi oběma knihami rozdíl! Norimberský úvod cituje otázku i odpověď stran Eucharistie Husovi položenou, kdežto martyrologium uvádí pouze otázku bez odpovědi znějící po katolicku! Oponent se proto zcela klidně táže: Mohla se taková věc státi z pouhé nepozornosti? Zmíniv se krátce o smrti Jeronyma pražského, přechází k před- ním francouzským spisovatelům protestantským, aby ukázal, jak si vzájemně odporují. Přivedla ho k tomu sama ona kalvinistka, po- ukazujíc na chválu, jakou vzdal Husovi Charles Drelincourt, pastor pařížský a v té době nejpopulárnější protestantský spisovatel fran- couzský. Chtěje odpověděti, chápe oponent jeho dílo do rukou a poukazuje na to, že Drelincourt cituje in margine norimberské vydání spisů Husových. Dle toho jest přesvědčen, že pastor dobře znal učení Husovo, jež v tak mnohém souhlasilo s katolickým, a táže se: „Prohlásil-li jiný spisovatel Jean Claude, předchůdce Drelincourtův že nedosáhnou spasení, kdož drží se nauky katolické, jak mohl na- zvati Husa „mučedníkem za Ježíše Krista“? 130
Stylisace jest obratná, vyvěrajíc z dlouholeté zkušenosti. Autor úvodem vysvětluje, proč volil sobě právě historické téma. Poznalť z dlouhého styku s příslušníky „domněle reformovaného“ nábožen- ství, že lze na ně působiti daleko lépe historií, nežli theologií. Spis jest prost útočného tónu a hledí odpůrce přesvědčiti na základě knih psaných se stanoviska protestantského. Podávám hlavní body rozmluvy. Dáma nejprve poukazuje na pronásledování nekatolického kněž- stva, uvádějíc při tom za příklad odsouzení Husovo. Oponent se nato táže, zdali nepočítá dokonce Husa mezi protestantské mu- čedníky? Dostav kladnou odpověď, vypočítává všechny články víry, v nichž se Hus úplně shodoval s katolickou věroukou, načež uza- vírá takto: „To jsou vesměs věci, které se vám nelíbily u církve římské, a proto pastoři vás netoliko klamali, ale i dokonce chtěli oklamati, jelikož před vámi zatajovali skutečnost, o níž dobře vě- děli.“ Dáma nato praví, že by přišla do velikých rozpaků, kdyby tomu bylo skutečně tak, jak praví. I dostává se jí důkazu pravdy čtením míst z norimberského vydání spisů Husových, načež ona odpovídá: „Přiznávám, že naši pastoři jsou špatnými historiky, ale netroufám si jich obviniti ze špatných úmyslů, Bůh sám zkoumá jejich srdce.“ Po takové odpovědi přichází nový důkaz, a sice opětně na základě norimberského vydání Husa. Srovnává výrok protestantského mar- tyrologia s úvodními slovy norimberského vydání o osobě Husově a dochází k poznání, že skladatel knihy o nekatolických mučed- nících je přeložil doslovně. Ale jaký jest mezi oběma knihami rozdíl! Norimberský úvod cituje otázku i odpověď stran Eucharistie Husovi položenou, kdežto martyrologium uvádí pouze otázku bez odpovědi znějící po katolicku! Oponent se proto zcela klidně táže: Mohla se taková věc státi z pouhé nepozornosti? Zmíniv se krátce o smrti Jeronyma pražského, přechází k před- ním francouzským spisovatelům protestantským, aby ukázal, jak si vzájemně odporují. Přivedla ho k tomu sama ona kalvinistka, po- ukazujíc na chválu, jakou vzdal Husovi Charles Drelincourt, pastor pařížský a v té době nejpopulárnější protestantský spisovatel fran- couzský. Chtěje odpověděti, chápe oponent jeho dílo do rukou a poukazuje na to, že Drelincourt cituje in margine norimberské vydání spisů Husových. Dle toho jest přesvědčen, že pastor dobře znal učení Husovo, jež v tak mnohém souhlasilo s katolickým, a táže se: „Prohlásil-li jiný spisovatel Jean Claude, předchůdce Drelincourtův že nedosáhnou spasení, kdož drží se nauky katolické, jak mohl na- zvati Husa „mučedníkem za Ježíše Krista“? 130
Strana 131
Kalvinistka bere v ochranu Clauda, poukazujíc, že žil v době méně pokročilé a osvícené. Dostává se jí však vysvětlení, dle něhož byl mezi Claudem a Husem právě takový poměr, jako mezi pro- testantským martyrologiem a norimberským vydáním Husa. Na dů- kaz pravdivosti svých vývodů klade vedle sebe dva Claudovy spisy, zabývající se Husem. V prvním, vyšlém r. 1665, praví, kterak Hus „uvedl v život nauku Jana Viklefa, směřující proti transsubstanciaci a skutečné přítomnosti Kristově ve svátosti“, kdežto v knize vyšlé roku 1673 úzkostlivě se vyhýbá Husovi i kališníkům, stavě místo nich hned Tábority, „kteří byli nejkrutějšími a nejinfamnějšími ze všech lidí“. Proč tak učinil Claude, to vysvětluje autor spisem pastora Laroqua. Ten dokázal ve své „L'histoire de l'Eucharistie“ pravověrnost Husa i jeho stoupenců, pokud se týkala nauky o svá- tosti oltářní. Toto odhalení Laroquovo Claude úplně ignoroval ve své obraně reformace, a co horšího, zanevřel naň tak, že zasadil se o to, aby byl zbaven svého místa v Charantonu! Způsob, jímž dokazuje víru v transsubstanciaci i u samých Tá- borů, jest opravdu kuriosním. Uvádí vyňatek ze Žižkova vojenského řádu, v němž se předpisuje, aby před bitvou padlo vojsko na tvář, a aby prosilo za vítězství. Jak jsem se již úvodem zmínil, dodal autorovi text řádu Žižkova Balbín. Pak láme autor kopí o dvě jiné věci. První jest labuť, přišlá za sto let po huse, druhou dlužno rozuměti otázku Husova glejtu. Onu prohlašuje za chytrý výmysl Luterův, jenž si jím chtěl získati stranu kališnou, ohledně glejtu pak se staví rozhodně na stranu Zikmun- dovu. Praví, že byl sice vystaven pro obojí cestu, tam i zpět, ale zcela nezávisle na rozhodnutí, jež koncil o Husovi učiní. Kromě toho ukazuje na Husa samotného, jenž nikdy na žádné porušení průvodního listu sobě daného si nestěžoval. Co Mistr o sporném dokumentě napsal, bylo to, že přišel do Kostnice — bez něho. Autor při tom poukazuje na datum listu: 18. října, zatím co Hus byl již 15. října z Prahy pryč, tvrdě, že jej Mistr obdržel až teprve čtrnáctého dne po svém uvěznění. Rozmluva se končí citováním spisů Husových, pokud stály na půdě katolické, což spisovatel činil v naději, že paní mu dá úplně za pravdu. 131
Kalvinistka bere v ochranu Clauda, poukazujíc, že žil v době méně pokročilé a osvícené. Dostává se jí však vysvětlení, dle něhož byl mezi Claudem a Husem právě takový poměr, jako mezi pro- testantským martyrologiem a norimberským vydáním Husa. Na dů- kaz pravdivosti svých vývodů klade vedle sebe dva Claudovy spisy, zabývající se Husem. V prvním, vyšlém r. 1665, praví, kterak Hus „uvedl v život nauku Jana Viklefa, směřující proti transsubstanciaci a skutečné přítomnosti Kristově ve svátosti“, kdežto v knize vyšlé roku 1673 úzkostlivě se vyhýbá Husovi i kališníkům, stavě místo nich hned Tábority, „kteří byli nejkrutějšími a nejinfamnějšími ze všech lidí“. Proč tak učinil Claude, to vysvětluje autor spisem pastora Laroqua. Ten dokázal ve své „L'histoire de l'Eucharistie“ pravověrnost Husa i jeho stoupenců, pokud se týkala nauky o svá- tosti oltářní. Toto odhalení Laroquovo Claude úplně ignoroval ve své obraně reformace, a co horšího, zanevřel naň tak, že zasadil se o to, aby byl zbaven svého místa v Charantonu! Způsob, jímž dokazuje víru v transsubstanciaci i u samých Tá- borů, jest opravdu kuriosním. Uvádí vyňatek ze Žižkova vojenského řádu, v němž se předpisuje, aby před bitvou padlo vojsko na tvář, a aby prosilo za vítězství. Jak jsem se již úvodem zmínil, dodal autorovi text řádu Žižkova Balbín. Pak láme autor kopí o dvě jiné věci. První jest labuť, přišlá za sto let po huse, druhou dlužno rozuměti otázku Husova glejtu. Onu prohlašuje za chytrý výmysl Luterův, jenž si jím chtěl získati stranu kališnou, ohledně glejtu pak se staví rozhodně na stranu Zikmun- dovu. Praví, že byl sice vystaven pro obojí cestu, tam i zpět, ale zcela nezávisle na rozhodnutí, jež koncil o Husovi učiní. Kromě toho ukazuje na Husa samotného, jenž nikdy na žádné porušení průvodního listu sobě daného si nestěžoval. Co Mistr o sporném dokumentě napsal, bylo to, že přišel do Kostnice — bez něho. Autor při tom poukazuje na datum listu: 18. října, zatím co Hus byl již 15. října z Prahy pryč, tvrdě, že jej Mistr obdržel až teprve čtrnáctého dne po svém uvěznění. Rozmluva se končí citováním spisů Husových, pokud stály na půdě katolické, což spisovatel činil v naději, že paní mu dá úplně za pravdu. 131
Strana 132
ROZMLUVA ODPADLÍKA S KALVINISTKOU O KACÍŘSTVÍ HUSOVĚ Conférence d'un ancien catholique romain avec une dame calviniste sur les hérésies de Jean Huss. Bibliothèque de Méjanes. Aix en Provençe. Ms. 1195. S. 364. S. 365. S. 366. LA longue fréquentation que j'ay eue avec des personnes de la re- ligion p rétendue] réformée] m'ayant fait connoitre que les questions de théologie sont moins propres à les toucher que les faits pure- ment historiques, j'ay toujours tenté de faire de ce côté là les pre- mières impressions sur leur esprit. J'estois un jour avec une dame/ calviniste qui sçait plus que le commun des femmes m'a accoutumé de sçavoir, et la conversa- tion s'estant insensiblement tournée sur la supression de l'Édit de Nantes. „Voyes, monsieur,“ me disoit-elle, „la violence n'opère rien en fait de religion, on a beau chasser les ministres hors du royaume ! L'Église de Dieu ne manquera jamais de pasteurs, on les brulleroit qu'il en renaitroit de leurs cendres, comme de celles de Jean Huss après le concile de Constance.“ „A ce comte, madame,“ repartis-je, „vous mettés Jean Huss au nombre des martirs de votre religion? "Belle demande,“ di-telle. „Est-ce-que Jean/ Huss n'est point à la teste de notre martyrologe, nos prédicateurs et nos livres ne cessent de faire son panegirique, et M. Drelincourta) entr'autres compare son martire à celui de St. Etienne?“ 1 „Vous serés donc bien surprise," lui dis — je, „si je vous faisois voir que Jean Huss croyoit la présence réelle, la transsubstantiation, le sacrifice de la messe, l'adoration de l'Eucharistie, le mérite des bonnes oeuvres, l'invocation des saints, le culte religieux des ima- ges et des reliques, la prière pour les morts, le purgatoire et tout ce qui vous fait peine dans l'Église romaine, que vos ministres vous ont non seulement trompé, mais! qu'ils onft] eu intention de vous tromper en vous cachant une vérité qui ne leur étoit pas inconnue." „Si vous m'alliés prouver cela, vous me jetteriés,“ dit-elle, „dans a) Dans son traité des nullités prétendues de la reformation, sect. 6. 1 Drelincourt Charles, nejpopulárnější protestantský spisovatel francouzský a pastor v Paříži. (Nar. v Sedaně 4. července 1595, zemřel v Paříži 3. listopadu 1669). Spis se správně jmenuje: „Du faus visage de l'antiquité et des nullitez prétendues de la réformation de l'Église.“ Charenton, 1653 a Ženeva 1665. (Viz Hagg, La Françe protestante, IV, 310 a 312). 132
ROZMLUVA ODPADLÍKA S KALVINISTKOU O KACÍŘSTVÍ HUSOVĚ Conférence d'un ancien catholique romain avec une dame calviniste sur les hérésies de Jean Huss. Bibliothèque de Méjanes. Aix en Provençe. Ms. 1195. S. 364. S. 365. S. 366. LA longue fréquentation que j'ay eue avec des personnes de la re- ligion p rétendue] réformée] m'ayant fait connoitre que les questions de théologie sont moins propres à les toucher que les faits pure- ment historiques, j'ay toujours tenté de faire de ce côté là les pre- mières impressions sur leur esprit. J'estois un jour avec une dame/ calviniste qui sçait plus que le commun des femmes m'a accoutumé de sçavoir, et la conversa- tion s'estant insensiblement tournée sur la supression de l'Édit de Nantes. „Voyes, monsieur,“ me disoit-elle, „la violence n'opère rien en fait de religion, on a beau chasser les ministres hors du royaume ! L'Église de Dieu ne manquera jamais de pasteurs, on les brulleroit qu'il en renaitroit de leurs cendres, comme de celles de Jean Huss après le concile de Constance.“ „A ce comte, madame,“ repartis-je, „vous mettés Jean Huss au nombre des martirs de votre religion? "Belle demande,“ di-telle. „Est-ce-que Jean/ Huss n'est point à la teste de notre martyrologe, nos prédicateurs et nos livres ne cessent de faire son panegirique, et M. Drelincourta) entr'autres compare son martire à celui de St. Etienne?“ 1 „Vous serés donc bien surprise," lui dis — je, „si je vous faisois voir que Jean Huss croyoit la présence réelle, la transsubstantiation, le sacrifice de la messe, l'adoration de l'Eucharistie, le mérite des bonnes oeuvres, l'invocation des saints, le culte religieux des ima- ges et des reliques, la prière pour les morts, le purgatoire et tout ce qui vous fait peine dans l'Église romaine, que vos ministres vous ont non seulement trompé, mais! qu'ils onft] eu intention de vous tromper en vous cachant une vérité qui ne leur étoit pas inconnue." „Si vous m'alliés prouver cela, vous me jetteriés,“ dit-elle, „dans a) Dans son traité des nullités prétendues de la reformation, sect. 6. 1 Drelincourt Charles, nejpopulárnější protestantský spisovatel francouzský a pastor v Paříži. (Nar. v Sedaně 4. července 1595, zemřel v Paříži 3. listopadu 1669). Spis se správně jmenuje: „Du faus visage de l'antiquité et des nullitez prétendues de la réformation de l'Église.“ Charenton, 1653 a Ženeva 1665. (Viz Hagg, La Françe protestante, IV, 310 a 312). 132
Strana 133
de terribles scrupules, mais je vois bien, vous voulés vous divertir aux dépens de mon ignorance." „Je parle sérieusement, madame, et comme c'est une question de fait qui n'est pas sujete aux contestations, je suis persuadé que vous vous rendriés sans peine aux eclaircissements que je pourrois vous donner sur cette matière." „Je veus bien,“ dit-elle, "entrer dans cette discussion, mais prenés garde à me donner des raisons sans replique." „Voicy, I madame, en peu de mots la manière dont je prétends S. 367. vous detromper de vos preventions. En 1558 les protestants firent imprimer à Neuremberg (sic) deux tomes in folio qui comprennent non seulement toutes les oeuvres de Jean Huss, mais encore plu- sieurs autres pièces qui servent à son histoire, entr'autres les actes de tout ce qui se passa à Constance, ecrits par un anonyme dis- ciple de Jean Huss qui dit avoir été présent à tout; on y a aussi inséré les préfacesa) que Luther avoit mises à la teste des lettres de Jean Huss lors / qu'il les avoit fait imprimer à part en 1536 et 1537. J'entre dans ce détail pour prevenir tous les douttes que vous pourriés former touchant la validité des actes que je veus produire. Je me contenteray donc de faire des extraits de ce recüeil pour ce qui regarde la plus part des controverses, mais pour la matière de l'Eucharistie, comme la plus importante, je choisiray le traité de la Cène du Seigneur qui est un ouvrage d'autant plus authentique qu'on peut le regarder comme le testament de son auteur, Jean Huss l'ayant composé dans la prison même de Constance,/ comme pour rendre raison de sa foy, quatre mois avant que de mourir. Je traduiray toutes ces pièces avec beaucoup de fidélité, ajoutant à la fin les articles du concile de Constance sur lesquels Jean Huss fut condamné pour faire connoistre ses véritables erreurs, après l'avoir justifié de celles qu'on luy imputoit à faux. Je me flate, ma- dame, qu'aprés cette lecture vous serés un peu moins affirmative sur le raport de vos ministres. Je fus huit jours à lui tenir parolle, et elle n'en fut guère moins à lire et à examiner toutes mes traductions, prenant la/ peine de S. 370. a) „Ces préfaces ont trompé Laroque, le jeune, et lui ont fait croire que Luther étoit l'auteur de la compilation des oeuvres de Jean Huss en 1598 ne prenans pas garde que Luther étoit mort 12 ans auparavant. Page 149 de „Nouvellet accusations contre Varil[las]“ „Luther“, dit-il, „fut des premiers à faire cet aveu dans l'Éloge qu'il fit en 1518 a Nuremberg des oeuvres de ce docteur Bo- hemien.“ — O Laroquovi ml. viz Kraus, Husitství v literatuře, II. 32. V cito- vaném spise jest spatřovati: Nouvelles accusations contre Varillas, ou remarques critiques contre une partie du premier livre de son „Histoire de l'hérésie“. Amsterodam, 1687. S. 368. S. 369. 133
de terribles scrupules, mais je vois bien, vous voulés vous divertir aux dépens de mon ignorance." „Je parle sérieusement, madame, et comme c'est une question de fait qui n'est pas sujete aux contestations, je suis persuadé que vous vous rendriés sans peine aux eclaircissements que je pourrois vous donner sur cette matière." „Je veus bien,“ dit-elle, "entrer dans cette discussion, mais prenés garde à me donner des raisons sans replique." „Voicy, I madame, en peu de mots la manière dont je prétends S. 367. vous detromper de vos preventions. En 1558 les protestants firent imprimer à Neuremberg (sic) deux tomes in folio qui comprennent non seulement toutes les oeuvres de Jean Huss, mais encore plu- sieurs autres pièces qui servent à son histoire, entr'autres les actes de tout ce qui se passa à Constance, ecrits par un anonyme dis- ciple de Jean Huss qui dit avoir été présent à tout; on y a aussi inséré les préfacesa) que Luther avoit mises à la teste des lettres de Jean Huss lors / qu'il les avoit fait imprimer à part en 1536 et 1537. J'entre dans ce détail pour prevenir tous les douttes que vous pourriés former touchant la validité des actes que je veus produire. Je me contenteray donc de faire des extraits de ce recüeil pour ce qui regarde la plus part des controverses, mais pour la matière de l'Eucharistie, comme la plus importante, je choisiray le traité de la Cène du Seigneur qui est un ouvrage d'autant plus authentique qu'on peut le regarder comme le testament de son auteur, Jean Huss l'ayant composé dans la prison même de Constance,/ comme pour rendre raison de sa foy, quatre mois avant que de mourir. Je traduiray toutes ces pièces avec beaucoup de fidélité, ajoutant à la fin les articles du concile de Constance sur lesquels Jean Huss fut condamné pour faire connoistre ses véritables erreurs, après l'avoir justifié de celles qu'on luy imputoit à faux. Je me flate, ma- dame, qu'aprés cette lecture vous serés un peu moins affirmative sur le raport de vos ministres. Je fus huit jours à lui tenir parolle, et elle n'en fut guère moins à lire et à examiner toutes mes traductions, prenant la/ peine de S. 370. a) „Ces préfaces ont trompé Laroque, le jeune, et lui ont fait croire que Luther étoit l'auteur de la compilation des oeuvres de Jean Huss en 1598 ne prenans pas garde que Luther étoit mort 12 ans auparavant. Page 149 de „Nouvellet accusations contre Varil[las]“ „Luther“, dit-il, „fut des premiers à faire cet aveu dans l'Éloge qu'il fit en 1518 a Nuremberg des oeuvres de ce docteur Bo- hemien.“ — O Laroquovi ml. viz Kraus, Husitství v literatuře, II. 32. V cito- vaném spise jest spatřovati: Nouvelles accusations contre Varillas, ou remarques critiques contre une partie du premier livre de son „Histoire de l'hérésie“. Amsterodam, 1687. S. 368. S. 369. 133
Strana 134
les faire veriffier sur les originaux par des personnes intelligentes, et quand après ce temps là je fus la voir. „J'avoue,“ me dit-elle, „après les premières-[civililités a)! que nos ministres ont été de malhabiles historiens, mais je n'ay garde de les accuser de mauvaise foy, Dieu seul est le scrutateur des coeurs.“ „Je souhaiterois, madame, que la vérité me permit de verifier en cela leur intention, mais je suis convaincu que leur faute est plus un effect de leur malice qu'une suite de leur insuffisance. Prenés la peine de m'écouter un moment, et vous en demeurerés d'accord. Ouvrons votre martirologe et jettons les yeux sur la vie de Jean Huss,b) dont la mémoire, dit l'auteur, doit être sainte et sacrée à tous les fidèlles. Cette histoire n'est qu'une traduction de celle qui est imprimée à la teste du recueil des ouvrages de Jean Huss, mais prenez garde que tout ce qui peut justifier sa créance touchant l'Eucharistie est adroitement ou tronqué, ou suprimé dans la copie. „Lors Huss protesta,“ dit-on, "qu'il n'avoit rien en la bouche qu'il n'eut quant et quant au coeur“. Voicy l'original de cette protesta- tion : „Je croy,“ dit Jean Huss, „que le corps de Jésus Christ est vé- pitablement et reellement tout entier dans le sacrement de l'autel, rue c'est le même corps qui est né de la Vierge Marie, qui a souffert qassion, qui est mort, qui est ressuscité, et qui est assis à la droite de Dieu, le Père tout puissant,“ et dans la suite le père Diago, cor- dellier,1 l'ayant interrogé s'il croyoit qu'après la consécration il ne restat que du pain matériel, Jean Huss répondit qu'on lui imputait à faux cette doctrine. L'interrogat se trouve, comme vous voyés, dans le martyrologe, I S. 373. mais non pas la réponse. Croyés vous bien, madame, que ce soient là des obmissions de pure inadvertance? Passons à la vie de Hyerome de Pragfuje. Son historien raporte qu' il chantoit les litanies en allant au suplice et l' hymne. „Felix namque es, sacra Virgo.“ Mais cette circonstance eut été tout à fait scandaleuse dans la mort d' un martir de la refforme, et le traduc- teur n' a eu garde de la rapporter fidèllement, si ce n' est pas là une preuve de sa bonne foy, c' en est au moins une de sa prudence. Vous me parliés l' autrejour de/ grands éloges que M. Drelin- court donnoit à Jean Huss dans son traité des nullités prétendues de la S. 371. S. 372. Fol. 374. a) Nečitelno. b) „Histoire des martirs de Wiclef, fol... 1 Minorita mistr Didacus. Stalo se dne 28. listopadu 1414. Viz Sedlák, M. Jan Hus, 319. 134
les faire veriffier sur les originaux par des personnes intelligentes, et quand après ce temps là je fus la voir. „J'avoue,“ me dit-elle, „après les premières-[civililités a)! que nos ministres ont été de malhabiles historiens, mais je n'ay garde de les accuser de mauvaise foy, Dieu seul est le scrutateur des coeurs.“ „Je souhaiterois, madame, que la vérité me permit de verifier en cela leur intention, mais je suis convaincu que leur faute est plus un effect de leur malice qu'une suite de leur insuffisance. Prenés la peine de m'écouter un moment, et vous en demeurerés d'accord. Ouvrons votre martirologe et jettons les yeux sur la vie de Jean Huss,b) dont la mémoire, dit l'auteur, doit être sainte et sacrée à tous les fidèlles. Cette histoire n'est qu'une traduction de celle qui est imprimée à la teste du recueil des ouvrages de Jean Huss, mais prenez garde que tout ce qui peut justifier sa créance touchant l'Eucharistie est adroitement ou tronqué, ou suprimé dans la copie. „Lors Huss protesta,“ dit-on, "qu'il n'avoit rien en la bouche qu'il n'eut quant et quant au coeur“. Voicy l'original de cette protesta- tion : „Je croy,“ dit Jean Huss, „que le corps de Jésus Christ est vé- pitablement et reellement tout entier dans le sacrement de l'autel, rue c'est le même corps qui est né de la Vierge Marie, qui a souffert qassion, qui est mort, qui est ressuscité, et qui est assis à la droite de Dieu, le Père tout puissant,“ et dans la suite le père Diago, cor- dellier,1 l'ayant interrogé s'il croyoit qu'après la consécration il ne restat que du pain matériel, Jean Huss répondit qu'on lui imputait à faux cette doctrine. L'interrogat se trouve, comme vous voyés, dans le martyrologe, I S. 373. mais non pas la réponse. Croyés vous bien, madame, que ce soient là des obmissions de pure inadvertance? Passons à la vie de Hyerome de Pragfuje. Son historien raporte qu' il chantoit les litanies en allant au suplice et l' hymne. „Felix namque es, sacra Virgo.“ Mais cette circonstance eut été tout à fait scandaleuse dans la mort d' un martir de la refforme, et le traduc- teur n' a eu garde de la rapporter fidèllement, si ce n' est pas là une preuve de sa bonne foy, c' en est au moins une de sa prudence. Vous me parliés l' autrejour de/ grands éloges que M. Drelin- court donnoit à Jean Huss dans son traité des nullités prétendues de la S. 371. S. 372. Fol. 374. a) Nečitelno. b) „Histoire des martirs de Wiclef, fol... 1 Minorita mistr Didacus. Stalo se dne 28. listopadu 1414. Viz Sedlák, M. Jan Hus, 319. 134
Strana 135
refformation de l' Église, section 6, mais observés, s' il vous plait, madame, qu' il cite à la marge les oeuvres de Jean Huss impri- mées à Neuremberg (sic) en deux tomes en 1558. Il les avoit donc lües et avec quelle conscience pouvoit-il donc traiter de martir de Jésus Christ celui qu' il croyoit dans son âme être un martir du diable, car il sçavoit fort bien qu' il étoit „mort prevenu des senti- ments imcompatibles avec le salut, en un mot“, dit le célèbre Mr. Claude,1 „nous/ ne croyons pas que ceux qui sont imbus des dogmes de l' Église romaine, dont nous sommes en différent et qui les pratiquent soient dans la voye du salut.a) „M. Claude ayant écrit dans un siècle plus éclairé, je serois bien trom- pée,“ dit-elle, „s' il n' avoit pas été plus exact que M. Drelincourt, et les compilateurs du martyrologe dont le zèle ne paroit pas réglé. „Ce M. Claude que vous estimés tant n' a pas agy avec plus de sincerité que les autres. "Au commencement du 15e siècle,“ dit-il, „une rude persécution s' étant élevée contre ses pauvres fidèlles que l' on appeloit Wicleffittes et Lollards, Dieu prépara une autre retraite à son Église dans le royaume de Bohême par le ministère de Jean Huss qui y établit la doctrine de Wiclef opposée à la trans- substantiation et à la présence réelle.“ C' est ainsi qu' il parloit en 1665, mais dans sa deffense de la refformation, imprimée en 1673, c' est un autre langage. Il prend un soin extrême dans tout le livre de ne rien dire, ni de Jean Huss, ni des Hussites, Calixtins, ses disciples. C' est pour ne pas interrompreb) la succession, il substitue adroitement à leur place des Taborites qui ont été les plus cruels et les plus infames de tous les hommes.“ „Quelle est donc la raison, me dirés vous, d' un silence si extraordinaire et d' une obmission de cette conséquence?“ „La voici, madame, en peu de mots. M. de Laroque ministre de Vitri 2 mit au jour en 1669 son histoire de l' Eucharistie où il ex- plique clairement la croyance de Jean Huss et des Hussites sur la présence réelle et la transsubstantiation.*) Ce M. Claude ayant fait imprimer, comme j' ay dit, sa défense de la refformation en 1 Claude Jean, pastor v Paříži, nar. 1619 v La Sauvetat, zemřel v Haagu, 1687. (La France protestante, III, 473.) 2 Míní se tu Laroque starší (Mathieu), vynikající theolog protestantský. Nar. 1619 v Lairac, zemř. 1684 v Rouenu. Byl 26 let farářem ve Vitré. Vydal v Am- sterodamě, 1699 „L' histoire de l' Eucharistie“. U Krause, Husitství v literatuře, II, 32 jest omylem uvedeno 1689. Srov. Biographie générale, XXIX, 696—697. a) Pod čarou: „Deffense de la refformation part .. . chap ... page 170“. Správný titul: „Contre le livre de Nicole intitulé „Préjugez légitimes contre les Calvi- nistes,“ Gravilly, 1673 a Haag, 1682. b) Pod čarou: Deffense de la refformation, part?, ch. 6. c) Chapitre 19, page 484. Fol. 375. Fol. 376. Fol. 377. 135
refformation de l' Église, section 6, mais observés, s' il vous plait, madame, qu' il cite à la marge les oeuvres de Jean Huss impri- mées à Neuremberg (sic) en deux tomes en 1558. Il les avoit donc lües et avec quelle conscience pouvoit-il donc traiter de martir de Jésus Christ celui qu' il croyoit dans son âme être un martir du diable, car il sçavoit fort bien qu' il étoit „mort prevenu des senti- ments imcompatibles avec le salut, en un mot“, dit le célèbre Mr. Claude,1 „nous/ ne croyons pas que ceux qui sont imbus des dogmes de l' Église romaine, dont nous sommes en différent et qui les pratiquent soient dans la voye du salut.a) „M. Claude ayant écrit dans un siècle plus éclairé, je serois bien trom- pée,“ dit-elle, „s' il n' avoit pas été plus exact que M. Drelincourt, et les compilateurs du martyrologe dont le zèle ne paroit pas réglé. „Ce M. Claude que vous estimés tant n' a pas agy avec plus de sincerité que les autres. "Au commencement du 15e siècle,“ dit-il, „une rude persécution s' étant élevée contre ses pauvres fidèlles que l' on appeloit Wicleffittes et Lollards, Dieu prépara une autre retraite à son Église dans le royaume de Bohême par le ministère de Jean Huss qui y établit la doctrine de Wiclef opposée à la trans- substantiation et à la présence réelle.“ C' est ainsi qu' il parloit en 1665, mais dans sa deffense de la refformation, imprimée en 1673, c' est un autre langage. Il prend un soin extrême dans tout le livre de ne rien dire, ni de Jean Huss, ni des Hussites, Calixtins, ses disciples. C' est pour ne pas interrompreb) la succession, il substitue adroitement à leur place des Taborites qui ont été les plus cruels et les plus infames de tous les hommes.“ „Quelle est donc la raison, me dirés vous, d' un silence si extraordinaire et d' une obmission de cette conséquence?“ „La voici, madame, en peu de mots. M. de Laroque ministre de Vitri 2 mit au jour en 1669 son histoire de l' Eucharistie où il ex- plique clairement la croyance de Jean Huss et des Hussites sur la présence réelle et la transsubstantiation.*) Ce M. Claude ayant fait imprimer, comme j' ay dit, sa défense de la refformation en 1 Claude Jean, pastor v Paříži, nar. 1619 v La Sauvetat, zemřel v Haagu, 1687. (La France protestante, III, 473.) 2 Míní se tu Laroque starší (Mathieu), vynikající theolog protestantský. Nar. 1619 v Lairac, zemř. 1684 v Rouenu. Byl 26 let farářem ve Vitré. Vydal v Am- sterodamě, 1699 „L' histoire de l' Eucharistie“. U Krause, Husitství v literatuře, II, 32 jest omylem uvedeno 1689. Srov. Biographie générale, XXIX, 696—697. a) Pod čarou: „Deffense de la refformation part .. . chap ... page 170“. Správný titul: „Contre le livre de Nicole intitulé „Préjugez légitimes contre les Calvi- nistes,“ Gravilly, 1673 a Haag, 1682. b) Pod čarou: Deffense de la refformation, part?, ch. 6. c) Chapitre 19, page 484. Fol. 375. Fol. 376. Fol. 377. 135
Strana 136
Fol. 380. Fol. 379. 1673 n' osa plus parler d' un mistère qu' un de ses confrères venoit de reveler, il conçut cependant une haine implacable contre cet au- theur,/ l’ empêcha mêmes d' estre ministre de Charanton ayant eu assés de crédit pour lui faire donner l' exclusion par une lettre de cachet. a) Il y a encore de la mauvaise foy à mettre au rang de vos an- cêtres à la place de Jean Huss, car les premiers et véritables Ta- borites croyoient la présence réelle et la transsubstantiation. Cela est évident par leurs fréquentes processions du St. Sacrement et par l' article suivant des reglements b) que Ziska, leur général avoit fait: 1 „Tout le monde avant que de se mettre en marche ira se prosterner devant le St. Sacrement et prier Dieu de nous! assister et de déffendre sa cause.“ Mais comme dans la suite il se mêla parmy eux toute sorte de sectes comme le témoigne A[ejneas Syl- vius qui trouva dans Thabor en 1451c) des Nicolaites, des Ariens, des Manichéens, des Arméniens, des Néstoriens, des Bérengériens, des Vaudois. Il n' est pas extraordinaire que leur foy se soit peu à peu corrompüe par la contagion de tant d' hérétiques. Le parti Vaudois était pourtant le plus considérable, et les Vaudois de ce temps là croyoient la présence réelle et la transsubstantiation. C' est un fait historique que je vous démontreray en temps et lieu. Il me I suffira présentement de vous en donner une preuve inconte- stable prise de la matière même que nous traitons. Il est constant que Pierre de Dresde qui fut comme l' auteur du schisme des Calixtins étoit Vaudois et pasteur hussiste sont ensemble prêchant l' Évangile à Pragues dans la paroisse St. Michel, et n' ayant d' autre erreur considérable touchant l' Eucharistie que celle du retranchement de la coupe qu' il avoit inspirée à Jacobel, son intime amy. Venons à M. Jurieu2 qu' un de mes amis appelle asses plaisam- Fol. 381. ment „la gazet[tJe de Hollande“.d)/ „Jean Huss,“ dit il, „croyoit Fol. 378. a) Pod čarou: .. .. l' avertissement des nouvelles accusations contre M. Va- rillas par M. Laroque le jeune, p. 150 de cette dissertation. b) ... reglements .. jamais .. imprimés. Le P. Balbinus... agues les ... com- muniqués. [J'eln ai eu ... copie.“ c) Orig.: 1641. d) Pod čarou: „De l' accomplissement des prophéties. Jurieu en 16 ... tome 1., chap. i., page 201.“ 1 Toman, Husitské válečnictví, 393: „4. Potom než by se ihned s místa hnuli, prvé nežby které věci činili a rozkázali, aby se nejprv Pánu Bohu modlili, klek- núc a padnúc před tělem božím a před tváří boží,“ ... aby pán Buoh všemo- húcí ráčil svú pomoc dáti, a tu při svú svatú provésti k své svaté chvále“ ... 2 Jurieu Pierre, vynikající theolog protestantský, nar. 24. prosince v Mer, zemř. 11. ledna 1713 v Rotterdamě (Nouvelle biographie générale, XXVII, 267.) 136
Fol. 380. Fol. 379. 1673 n' osa plus parler d' un mistère qu' un de ses confrères venoit de reveler, il conçut cependant une haine implacable contre cet au- theur,/ l’ empêcha mêmes d' estre ministre de Charanton ayant eu assés de crédit pour lui faire donner l' exclusion par une lettre de cachet. a) Il y a encore de la mauvaise foy à mettre au rang de vos an- cêtres à la place de Jean Huss, car les premiers et véritables Ta- borites croyoient la présence réelle et la transsubstantiation. Cela est évident par leurs fréquentes processions du St. Sacrement et par l' article suivant des reglements b) que Ziska, leur général avoit fait: 1 „Tout le monde avant que de se mettre en marche ira se prosterner devant le St. Sacrement et prier Dieu de nous! assister et de déffendre sa cause.“ Mais comme dans la suite il se mêla parmy eux toute sorte de sectes comme le témoigne A[ejneas Syl- vius qui trouva dans Thabor en 1451c) des Nicolaites, des Ariens, des Manichéens, des Arméniens, des Néstoriens, des Bérengériens, des Vaudois. Il n' est pas extraordinaire que leur foy se soit peu à peu corrompüe par la contagion de tant d' hérétiques. Le parti Vaudois était pourtant le plus considérable, et les Vaudois de ce temps là croyoient la présence réelle et la transsubstantiation. C' est un fait historique que je vous démontreray en temps et lieu. Il me I suffira présentement de vous en donner une preuve inconte- stable prise de la matière même que nous traitons. Il est constant que Pierre de Dresde qui fut comme l' auteur du schisme des Calixtins étoit Vaudois et pasteur hussiste sont ensemble prêchant l' Évangile à Pragues dans la paroisse St. Michel, et n' ayant d' autre erreur considérable touchant l' Eucharistie que celle du retranchement de la coupe qu' il avoit inspirée à Jacobel, son intime amy. Venons à M. Jurieu2 qu' un de mes amis appelle asses plaisam- Fol. 381. ment „la gazet[tJe de Hollande“.d)/ „Jean Huss,“ dit il, „croyoit Fol. 378. a) Pod čarou: .. .. l' avertissement des nouvelles accusations contre M. Va- rillas par M. Laroque le jeune, p. 150 de cette dissertation. b) ... reglements .. jamais .. imprimés. Le P. Balbinus... agues les ... com- muniqués. [J'eln ai eu ... copie.“ c) Orig.: 1641. d) Pod čarou: „De l' accomplissement des prophéties. Jurieu en 16 ... tome 1., chap. i., page 201.“ 1 Toman, Husitské válečnictví, 393: „4. Potom než by se ihned s místa hnuli, prvé nežby které věci činili a rozkázali, aby se nejprv Pánu Bohu modlili, klek- núc a padnúc před tělem božím a před tváří boží,“ ... aby pán Buoh všemo- húcí ráčil svú pomoc dáti, a tu při svú svatú provésti k své svaté chvále“ ... 2 Jurieu Pierre, vynikající theolog protestantský, nar. 24. prosince v Mer, zemř. 11. ledna 1713 v Rotterdamě (Nouvelle biographie générale, XXVII, 267.) 136
Strana 137
la transsubstantiation et c' est un endroit sur lequel le S. Mam- bourg inciste (sic) dans son histoire du grand Schisme d' Occident. Nous tombons d' ac[c]ord que c' étoit en lui un grand défaut, mais Dieu le toléroit à cause du grand zèle qu' il avoit d' ailleurs pour la refformation de l' Église. La transsubstantiation est surtout mor- telle à cause des suites qu' on lui donne dans l' Église romaine, sçavoir: l' adoration, le sacrifice, le retranchement de la coupe. Si Jean Huss a retranché ces suites, il en a retranché ce qu' il y a de plus dangereux, c' est là ce qui s' appelle un véritable soille (sic) de ministre / tout y est captieux et plein de duplicité. La transsubstantiation n' est qu' un défaut tolérable en Jean Huss, ailleurs c' est un Hours, a) un monstre, et ne pensant plus à son prétendu martir il escrit positivement le contraire de ce qu' il avance icy. „On ne sçauroit croire,“ dit-il, „que la tolérance de Dieu s' estende à ceux qui n' estant pas les auteurs de ces abominables superstitions en ont esté les déffenseurs, les protecteurs,b) mais quel poison ne renferment point ces dernières parolles. Si Jean Huss a retranché ces suites, cette proposition n' est point conditionelle pour un/ lecteur protestant, et le sens même naturel porte à conclure que Jean Huss n' a point cru ces conséquences de la transsub- stantiation. C' est ainsi apparament que M. Jurieu veut qu' on l' entende, mais en vertu du si frauduleux il sera toujours en état de rendre selon le besoin cette proposition affirmative ou négative. J' ay assez montré dans mes extraits que Jean Huss parloit en catholique romain de l' adoration du St. Sacrement et du sacrifice de la messe,) pour le retranchement de la coupe, outre que Jean Huss appliquoit à la communion spirituelle le précepte du chapfitre] 6 de St. Jean: „Si vous ne mangés la chair du Fils de l' homme et ne buvés son sang, vous n' aurés point la vie en vous“. Qui est le passage célèbre dont les hussites abusoient pour le rétablis- sement de la coupe. Il était si éloigné de croire cet article mortel bu' il escrivit de la prison à ses disciples de Prague de tâcher au moins d' obtenir une bulle qui leur permit de donner la coupe à ceux qui auroient dévotion de la recevoir, n' apſplartenant pas à des particuliers de se dispenser eux mêmes d' une coutume négé- ralement receue dans l' Église depuis plusieurs siècles, et lorsque contre son avis, ils eurent rétably l'ancien usage du/ calice, il Fol. 385. a) C' est un Paschase (sic) de Corbie qui, le premier, a donné la . .. [doc- trjine à ce ours transsubstantiation...11, page 172... le démon ce Ipèlre du mensonge a formé le monstre ... transsubstantiation. b) Vray système de l' Église liv .... chap. 20, p. 161. c) Comme on le peut voir dans le 5 chap ... traité de ... Fol. 382. Fol. 383. Fol. 384. 137
la transsubstantiation et c' est un endroit sur lequel le S. Mam- bourg inciste (sic) dans son histoire du grand Schisme d' Occident. Nous tombons d' ac[c]ord que c' étoit en lui un grand défaut, mais Dieu le toléroit à cause du grand zèle qu' il avoit d' ailleurs pour la refformation de l' Église. La transsubstantiation est surtout mor- telle à cause des suites qu' on lui donne dans l' Église romaine, sçavoir: l' adoration, le sacrifice, le retranchement de la coupe. Si Jean Huss a retranché ces suites, il en a retranché ce qu' il y a de plus dangereux, c' est là ce qui s' appelle un véritable soille (sic) de ministre / tout y est captieux et plein de duplicité. La transsubstantiation n' est qu' un défaut tolérable en Jean Huss, ailleurs c' est un Hours, a) un monstre, et ne pensant plus à son prétendu martir il escrit positivement le contraire de ce qu' il avance icy. „On ne sçauroit croire,“ dit-il, „que la tolérance de Dieu s' estende à ceux qui n' estant pas les auteurs de ces abominables superstitions en ont esté les déffenseurs, les protecteurs,b) mais quel poison ne renferment point ces dernières parolles. Si Jean Huss a retranché ces suites, cette proposition n' est point conditionelle pour un/ lecteur protestant, et le sens même naturel porte à conclure que Jean Huss n' a point cru ces conséquences de la transsub- stantiation. C' est ainsi apparament que M. Jurieu veut qu' on l' entende, mais en vertu du si frauduleux il sera toujours en état de rendre selon le besoin cette proposition affirmative ou négative. J' ay assez montré dans mes extraits que Jean Huss parloit en catholique romain de l' adoration du St. Sacrement et du sacrifice de la messe,) pour le retranchement de la coupe, outre que Jean Huss appliquoit à la communion spirituelle le précepte du chapfitre] 6 de St. Jean: „Si vous ne mangés la chair du Fils de l' homme et ne buvés son sang, vous n' aurés point la vie en vous“. Qui est le passage célèbre dont les hussites abusoient pour le rétablis- sement de la coupe. Il était si éloigné de croire cet article mortel bu' il escrivit de la prison à ses disciples de Prague de tâcher au moins d' obtenir une bulle qui leur permit de donner la coupe à ceux qui auroient dévotion de la recevoir, n' apſplartenant pas à des particuliers de se dispenser eux mêmes d' une coutume négé- ralement receue dans l' Église depuis plusieurs siècles, et lorsque contre son avis, ils eurent rétably l'ancien usage du/ calice, il Fol. 385. a) C' est un Paschase (sic) de Corbie qui, le premier, a donné la . .. [doc- trjine à ce ours transsubstantiation...11, page 172... le démon ce Ipèlre du mensonge a formé le monstre ... transsubstantiation. b) Vray système de l' Église liv .... chap. 20, p. 161. c) Comme on le peut voir dans le 5 chap ... traité de ... Fol. 382. Fol. 383. Fol. 384. 137
Strana 138
Fol. 386. Fol. 390. Fol. 391. Fol. 392. leur écrivit que leur conduite ne faisoit qu' avancer sa condamnation.“ „Vous m' allés rendre, monsieur, bien plus circonspecte que je ne l' estois dans la lecture de nos livres, mais puisque nous en sommes sur le chapitre de Jean Huss, faictes moy la grâce de me dire votre pensée touchant la foi publique violée à son égard et sa prophétie.“ „Vous brullés,“ dit il en mourant, „une oye, mais dans cent ans Dieu suscitera un cigne que vous ne pourrés bruller.“ „Vous me faites, madame, un sensible plaisir de m' offrir une nouvelle occasion de vous montrer le peu de sincérité de/ vos écrivains; il ne faut que lire la teneur du sauf conduit en question pour en être persuadé, on le trouve dans les oeuvres de Jean Huss, page 1.“ Sauf conduit donné a Mr. Jean Huss. 1 I „Pour juger sainement de ce sauf conduit il est bon, madame, de remarquer que Jean Huss présumant beaucoup de sa capacité avoit protesté qu' il iroit à Rome et partout ailleurs pourveu qu' on le mit à couvert de la violence des Allemands qu' il avoit fait chasser de l' Université de Prague en 1409; c' est pourquoi il n' est pas parlé dans ce sauf conduit que du voyage et du retour de Jean Huss et nullement de quelle manière, on en useroit dans le concile s' il se trouvoit des erreurs dont on l' accusoit. Ce n' est donc qu' un véritable passeport de l' empereur pour sa seureté des chemins, I expédié sans la participation du concile. Ce Jean Huss ne l' avoit demandé que pour aller à Constance, subir le jugement auquel il s' étoit volontairement engagé et soumis par ses affiches, aussi ne voit on pas que Jean Huss écrivant de la prison à ses amis, ni Jerôme de Prague plaidant la cause de son maître devant le concile se soient jamais plains de la foy violée à leur égard. Cela suffiroit pour rendre vaines toutes les déclamations de vos ministres sur ce sujet, mais pour les confondre plainement. Je vous supspllie, madame, de considérer que les Pères du Concile s' in- scrivirent en faux contre ce/ prétendu sauf conduit qu' ils sou- tinrent qu' il était subreptice, et qu' il n' avoit été délivré à Jean Huss que quinze jours après son emprisonnement. Les raisons qu' il en donnoit étoient manifestes. Jean Huss avoit lui même écrit à Prague qu' il étoit arrivé à Constance sans sauf conduit, et il ne falloit même que consulter les dates pour en être convaincu. Jean Huss étoit parti de Prague le 15 octobre 1414.2 Ce sauf conduit est daté de Spire le 18 du même mois et on ne couroit pas [par la poste en ce temps là. 1 Následuje francouzský překlad glejtu. 2 Správně 11. října. Srov. Palacký, Dějiny III, IV. 94. 138
Fol. 386. Fol. 390. Fol. 391. Fol. 392. leur écrivit que leur conduite ne faisoit qu' avancer sa condamnation.“ „Vous m' allés rendre, monsieur, bien plus circonspecte que je ne l' estois dans la lecture de nos livres, mais puisque nous en sommes sur le chapitre de Jean Huss, faictes moy la grâce de me dire votre pensée touchant la foi publique violée à son égard et sa prophétie.“ „Vous brullés,“ dit il en mourant, „une oye, mais dans cent ans Dieu suscitera un cigne que vous ne pourrés bruller.“ „Vous me faites, madame, un sensible plaisir de m' offrir une nouvelle occasion de vous montrer le peu de sincérité de/ vos écrivains; il ne faut que lire la teneur du sauf conduit en question pour en être persuadé, on le trouve dans les oeuvres de Jean Huss, page 1.“ Sauf conduit donné a Mr. Jean Huss. 1 I „Pour juger sainement de ce sauf conduit il est bon, madame, de remarquer que Jean Huss présumant beaucoup de sa capacité avoit protesté qu' il iroit à Rome et partout ailleurs pourveu qu' on le mit à couvert de la violence des Allemands qu' il avoit fait chasser de l' Université de Prague en 1409; c' est pourquoi il n' est pas parlé dans ce sauf conduit que du voyage et du retour de Jean Huss et nullement de quelle manière, on en useroit dans le concile s' il se trouvoit des erreurs dont on l' accusoit. Ce n' est donc qu' un véritable passeport de l' empereur pour sa seureté des chemins, I expédié sans la participation du concile. Ce Jean Huss ne l' avoit demandé que pour aller à Constance, subir le jugement auquel il s' étoit volontairement engagé et soumis par ses affiches, aussi ne voit on pas que Jean Huss écrivant de la prison à ses amis, ni Jerôme de Prague plaidant la cause de son maître devant le concile se soient jamais plains de la foy violée à leur égard. Cela suffiroit pour rendre vaines toutes les déclamations de vos ministres sur ce sujet, mais pour les confondre plainement. Je vous supspllie, madame, de considérer que les Pères du Concile s' in- scrivirent en faux contre ce/ prétendu sauf conduit qu' ils sou- tinrent qu' il était subreptice, et qu' il n' avoit été délivré à Jean Huss que quinze jours après son emprisonnement. Les raisons qu' il en donnoit étoient manifestes. Jean Huss avoit lui même écrit à Prague qu' il étoit arrivé à Constance sans sauf conduit, et il ne falloit même que consulter les dates pour en être convaincu. Jean Huss étoit parti de Prague le 15 octobre 1414.2 Ce sauf conduit est daté de Spire le 18 du même mois et on ne couroit pas [par la poste en ce temps là. 1 Následuje francouzský překlad glejtu. 2 Správně 11. října. Srov. Palacký, Dějiny III, IV. 94. 138
Strana 139
Quant à la prétendue prophétie de Jean Huss, c' est une fable que Luther et ses partisans ont inventée/ pour se faire valoir Fol. 393. dans le monde, et pour tâcher d' atftJirer les Bohémiens dans leur parti. Soyez bien persuadée, madame, qu' aucun autheur contem- porain imprimé, ni manuscrit n' en a parlé. Nous avons de rela- tions très exactes de la mort de Jean Huss, où tout est rap plorté jusqu' aux plus petites circonstances; aucune cependant ne fait mention de cette prophétie. Theobaldus même, tout protestant qu' il est, en parle d' un ton à faire entendre qu' il ne la croit pas véritable. Son livre est néanmoins à ce qu' il dit, une compilation de soixante six autheurs imprimés, et de tous les manuscrits qu' il a trouvés en Bohême. Je finiray, madame, per une reflexion qui revient à mon premier sujet. C' est que vos écrivains ont si bien voulu rendre juste et précis l' événement de cette prétendue prophétie qu' ils en ont fal- sifié leur cronologie d' une année car ils font mourir Jean Huss en 1416, au lieu qu' il fut exécuté le 6 juillet 1415, et la raison en est évidante, puisque de 1416 a 1517 que les [doctrines ?] de Luther commençent il y a précisément cent ans. Sans mentir, les prote- stants ne sont point heureux en prophéties, quoi qu' ils les aiment passionnément, et je veux vous en donner un recueil assés curieux à notre première entrevue." Fol. 394. Fin. I Après le rendez vous que cette dame et ce monsieur s' estoient donnés, l' on n' a pas de peine à croire qu' ils furent exacts à les tenir, la matière de religion intéressant beaucoup, les dames sur- tout, aussi ce fut quelques jours après que ce m[onsieu]r porta quelques passages choisis des ouvrages de Jean Huss, pour faire voir à cette dame qu' ils estoient conformes à la créance de l' Église catholique, apostolique et romaine. Il porta ces passages traduits à côté du latin comme on le verra cy aprés à la page suivante. [Excerpta quaedam ex operibus Joannis Hus fidei catholicae con- sentanea. 1] Fol. 395. 1 Následují francouzské výtahy z Husových spisův, a sice v tomto pořadu: 1. De adoratione Eucharistiae. 2. De sacrificio missae. 3 De indulgenciis. 4. De purgatorio. 5. De meritis bonorum operum. 6. De septem ecclesiae sacramentis. 7. De poenitencia, eiusque partibus. 8. De matrimonio. 9. De voto castitatis. 10. De voto virginitatis. 11. De sanctorum reliquiis venerandis. 12. De sancto- rum imaginibus. 13. De patrocinio et invocatione Dei paraclytae (sic) Virginis et sanctorum.
Quant à la prétendue prophétie de Jean Huss, c' est une fable que Luther et ses partisans ont inventée/ pour se faire valoir Fol. 393. dans le monde, et pour tâcher d' atftJirer les Bohémiens dans leur parti. Soyez bien persuadée, madame, qu' aucun autheur contem- porain imprimé, ni manuscrit n' en a parlé. Nous avons de rela- tions très exactes de la mort de Jean Huss, où tout est rap plorté jusqu' aux plus petites circonstances; aucune cependant ne fait mention de cette prophétie. Theobaldus même, tout protestant qu' il est, en parle d' un ton à faire entendre qu' il ne la croit pas véritable. Son livre est néanmoins à ce qu' il dit, une compilation de soixante six autheurs imprimés, et de tous les manuscrits qu' il a trouvés en Bohême. Je finiray, madame, per une reflexion qui revient à mon premier sujet. C' est que vos écrivains ont si bien voulu rendre juste et précis l' événement de cette prétendue prophétie qu' ils en ont fal- sifié leur cronologie d' une année car ils font mourir Jean Huss en 1416, au lieu qu' il fut exécuté le 6 juillet 1415, et la raison en est évidante, puisque de 1416 a 1517 que les [doctrines ?] de Luther commençent il y a précisément cent ans. Sans mentir, les prote- stants ne sont point heureux en prophéties, quoi qu' ils les aiment passionnément, et je veux vous en donner un recueil assés curieux à notre première entrevue." Fol. 394. Fin. I Après le rendez vous que cette dame et ce monsieur s' estoient donnés, l' on n' a pas de peine à croire qu' ils furent exacts à les tenir, la matière de religion intéressant beaucoup, les dames sur- tout, aussi ce fut quelques jours après que ce m[onsieu]r porta quelques passages choisis des ouvrages de Jean Huss, pour faire voir à cette dame qu' ils estoient conformes à la créance de l' Église catholique, apostolique et romaine. Il porta ces passages traduits à côté du latin comme on le verra cy aprés à la page suivante. [Excerpta quaedam ex operibus Joannis Hus fidei catholicae con- sentanea. 1] Fol. 395. 1 Následují francouzské výtahy z Husových spisův, a sice v tomto pořadu: 1. De adoratione Eucharistiae. 2. De sacrificio missae. 3 De indulgenciis. 4. De purgatorio. 5. De meritis bonorum operum. 6. De septem ecclesiae sacramentis. 7. De poenitencia, eiusque partibus. 8. De matrimonio. 9. De voto castitatis. 10. De voto virginitatis. 11. De sanctorum reliquiis venerandis. 12. De sancto- rum imaginibus. 13. De patrocinio et invocatione Dei paraclytae (sic) Virginis et sanctorum.
Strana 140
Strana 141
III. VYPRAVĚCÍ PRAMENY FRANCOUZSKÉ
III. VYPRAVĚCÍ PRAMENY FRANCOUZSKÉ
Strana 142
Strana 143
I. DVA DOKLADY O JERONYMOVI PRAŽSKÉM Z KRONIKY JANA DE PODIO, INKVISITORA V TOULOUSE Bibl. nationale, Paris, Ms. latin, No. 4924. MARTINUM quintum qui actu universali preest ecclesie et prefuit annis XII. Qui quidem summus pontifex VIII° Kalendas Martii mox suam post assumptionem, ut viperea doctrina illius Encliss suo et iniquorum sequacium demolliretur, condempnavit, credentesque capi et incarcerari per prelatos et inquisitores iussit. a) Sic tamen non dubium nostris exhigentibus demeritis eius sequaces crebro invales- cunt, quod totum fere regnum Bohemie a(d)versum est a fide et in templis, ubi Altissimi nomen laudabatur, nunc hereses voce pu- blica proclamantur, nec est qui ex adverso se opponat.b) Quia in precedentibus dictum est, quod errores dicti Encliss (sic) inserrentur, primitus sciendum est quod sacrum Constanciense con- ciliumc) actendens, quod dampnate memorie dictus Encliss de Anglia, Johannes Hus de Boemia et Jeronimus de Praga, eo quia prelati et alii judiciarie potestatis regimina exercentes velut canes muti latrare non valentes et fortasse nescientes, eos canonice cohercere non cura- verant, propter quod prefati heretici ovile Christi per diversa mundi climata et maxime natalia propria infecerant.... Post dictum Encliss insurrexit una alia volpecula, que visa fuit exterminare vineam Domini Sabaoth, dicta Johannes Hus, quam dicta synodus brachio seculari remisit et fuit igni tradita anno pre- dicto et sexta mensis Julii.... d) Predictorum errorum Jeronimus de Praga insecutor et fautore) in dicta sacra synodo Constanciensi anno predicto/ et XXIII Sep- tembris omnem heresim, de qua hacthenus infamatus fuerat et quam priscis temporibus dogmatisaverat et tenuerat, presertim Johannis Encliss et Johannis Hus abjuravit.") Subsequenti anno M° IIIIC XVI et die XXVII mensis Aprilis fuerunt dati per promotorem dicti sacri concilii8) multi articuli erronei contra dictum Jeronimum, inter quos fuerunt isti sequentes, quos ipse tenuerat:.... Fol. 154a' Fol. 154a" Fol. 154b'. Fol. 156b' Fol. 157a Fol. 1574 a) In marg.: „Condempnatur doctrina Encliss." b) „Boemi adheserunt doctrine Encliss." c) consilium. d) In marg.: „Post errores Encliss sequufntur] sui alli ex dictis Johannis Hus, qui per consilium (sic) fuerunt combusti et dampnati.“ e) fotor. 1) adjuravit. 8) consilii. 143
I. DVA DOKLADY O JERONYMOVI PRAŽSKÉM Z KRONIKY JANA DE PODIO, INKVISITORA V TOULOUSE Bibl. nationale, Paris, Ms. latin, No. 4924. MARTINUM quintum qui actu universali preest ecclesie et prefuit annis XII. Qui quidem summus pontifex VIII° Kalendas Martii mox suam post assumptionem, ut viperea doctrina illius Encliss suo et iniquorum sequacium demolliretur, condempnavit, credentesque capi et incarcerari per prelatos et inquisitores iussit. a) Sic tamen non dubium nostris exhigentibus demeritis eius sequaces crebro invales- cunt, quod totum fere regnum Bohemie a(d)versum est a fide et in templis, ubi Altissimi nomen laudabatur, nunc hereses voce pu- blica proclamantur, nec est qui ex adverso se opponat.b) Quia in precedentibus dictum est, quod errores dicti Encliss (sic) inserrentur, primitus sciendum est quod sacrum Constanciense con- ciliumc) actendens, quod dampnate memorie dictus Encliss de Anglia, Johannes Hus de Boemia et Jeronimus de Praga, eo quia prelati et alii judiciarie potestatis regimina exercentes velut canes muti latrare non valentes et fortasse nescientes, eos canonice cohercere non cura- verant, propter quod prefati heretici ovile Christi per diversa mundi climata et maxime natalia propria infecerant.... Post dictum Encliss insurrexit una alia volpecula, que visa fuit exterminare vineam Domini Sabaoth, dicta Johannes Hus, quam dicta synodus brachio seculari remisit et fuit igni tradita anno pre- dicto et sexta mensis Julii.... d) Predictorum errorum Jeronimus de Praga insecutor et fautore) in dicta sacra synodo Constanciensi anno predicto/ et XXIII Sep- tembris omnem heresim, de qua hacthenus infamatus fuerat et quam priscis temporibus dogmatisaverat et tenuerat, presertim Johannis Encliss et Johannis Hus abjuravit.") Subsequenti anno M° IIIIC XVI et die XXVII mensis Aprilis fuerunt dati per promotorem dicti sacri concilii8) multi articuli erronei contra dictum Jeronimum, inter quos fuerunt isti sequentes, quos ipse tenuerat:.... Fol. 154a' Fol. 154a" Fol. 154b'. Fol. 156b' Fol. 157a Fol. 1574 a) In marg.: „Condempnatur doctrina Encliss." b) „Boemi adheserunt doctrine Encliss." c) consilium. d) In marg.: „Post errores Encliss sequufntur] sui alli ex dictis Johannis Hus, qui per consilium (sic) fuerunt combusti et dampnati.“ e) fotor. 1) adjuravit. 8) consilii. 143
Strana 144
Fol. 157b' (Z nich uvádím:) Viri et mulieres de secta Wicliffistarum possunt conficere corpus Christi, baptizare, confessiones audire atque alia ecclesiastica sa- cramenta conferre, dummodo proferant verba ordinata ad consecra- tionem et sacramentorum collacionem, et quod talia sacramenta sunt tante efficacie et virtutis acsi per sacerdotes iuxta formam ecclesie conficerentur.... Nedum dictus Jeronimus prelibatos articulos, verum plures alios erroneos, quos brevitatis gratia pretereo, tenuit et dogmatisavit, ut luce clarius probatum extitit. In synodo Constancie in os, quod ipse, qui ut canis ad vomitum red[dlierat, virusque pestillentissimum, quod in suo latuerat pectore, evomuerat, fuit pronunciatus hereticus et hoc anno Domini millesimo IIII XVI° et XXX Maii. a) Hic Wenceslaus b) imperio privatus hereticam perniciosamque, quam „Hus[slistas“ nuncupant, sectam in regno ipso confovit, quorum demum tantum fuit incendium atque presumptio, ut post eiusdem Wenceslaic) obitum crescente multitudine atque potencia cunctas ecclesias atque demum regnum ipsum omne quasi funditus est destructum et omnis plebs fere illis erroribus est infecta. Fol. 161a". Z KRONIKY JEANA DE STAVELOT. 1 EODEM anno [1421], mensis Junii, die vigesima tertia, dominus Branda, cardinalis Placentinus, legatus pape a latere, intravit Leo- dium magno cum honore, a domino episcopo et omnibus ecclesiis sibi processionaliter obviam procedentibus usque ad portam sancti Leonardi, ad signum crucis predicandum contra perfidos hereticos regni Bohemie ac civitatem Pragensem noviter dilapsos in pravitatem hereticam vulgariter Wicleffitarum et Hussitarum nuncupatam, in partibus Germanie et alibi iuxta potestatem sibi desuper ab apo- stolica Sede traditam. Et vigesima sexta eiusdem mensis, fuit missa specialis in ecclesia maiori, et tunc dominus Leodiensis cum quam- pluribus nobilibus et aliis in satis magna, ut apparebat, devotione et attentione, recepit signum Sancte Crucis ad eundum contra per- fidos supradictos. Et eodem die post prandium, in pulchra comitiva suorum et aliorum crucesignatorum, a Leodio recessit versus reg- a) „Dictus Jero[nimus], ut relapsus in heresim, fuit pronunciatus hereticus in consilio (sic). b) Orig.: Wersselaus. c) Wersselai. 1 Ed. Balau Sylvius, Chroniques liégeoises, I. (Bruxelles, 1913). Chronique latine de Jean de Stavelot, p. 138—139. 144
Fol. 157b' (Z nich uvádím:) Viri et mulieres de secta Wicliffistarum possunt conficere corpus Christi, baptizare, confessiones audire atque alia ecclesiastica sa- cramenta conferre, dummodo proferant verba ordinata ad consecra- tionem et sacramentorum collacionem, et quod talia sacramenta sunt tante efficacie et virtutis acsi per sacerdotes iuxta formam ecclesie conficerentur.... Nedum dictus Jeronimus prelibatos articulos, verum plures alios erroneos, quos brevitatis gratia pretereo, tenuit et dogmatisavit, ut luce clarius probatum extitit. In synodo Constancie in os, quod ipse, qui ut canis ad vomitum red[dlierat, virusque pestillentissimum, quod in suo latuerat pectore, evomuerat, fuit pronunciatus hereticus et hoc anno Domini millesimo IIII XVI° et XXX Maii. a) Hic Wenceslaus b) imperio privatus hereticam perniciosamque, quam „Hus[slistas“ nuncupant, sectam in regno ipso confovit, quorum demum tantum fuit incendium atque presumptio, ut post eiusdem Wenceslaic) obitum crescente multitudine atque potencia cunctas ecclesias atque demum regnum ipsum omne quasi funditus est destructum et omnis plebs fere illis erroribus est infecta. Fol. 161a". Z KRONIKY JEANA DE STAVELOT. 1 EODEM anno [1421], mensis Junii, die vigesima tertia, dominus Branda, cardinalis Placentinus, legatus pape a latere, intravit Leo- dium magno cum honore, a domino episcopo et omnibus ecclesiis sibi processionaliter obviam procedentibus usque ad portam sancti Leonardi, ad signum crucis predicandum contra perfidos hereticos regni Bohemie ac civitatem Pragensem noviter dilapsos in pravitatem hereticam vulgariter Wicleffitarum et Hussitarum nuncupatam, in partibus Germanie et alibi iuxta potestatem sibi desuper ab apo- stolica Sede traditam. Et vigesima sexta eiusdem mensis, fuit missa specialis in ecclesia maiori, et tunc dominus Leodiensis cum quam- pluribus nobilibus et aliis in satis magna, ut apparebat, devotione et attentione, recepit signum Sancte Crucis ad eundum contra per- fidos supradictos. Et eodem die post prandium, in pulchra comitiva suorum et aliorum crucesignatorum, a Leodio recessit versus reg- a) „Dictus Jero[nimus], ut relapsus in heresim, fuit pronunciatus hereticus in consilio (sic). b) Orig.: Wersselaus. c) Wersselai. 1 Ed. Balau Sylvius, Chroniques liégeoises, I. (Bruxelles, 1913). Chronique latine de Jean de Stavelot, p. 138—139. 144
Strana 145
num Bohemie in subsidium, ut dicebatur, archiepiscopi Coloniensis et aliorum electorum et principum Germanie, maximoque concursu populorum, nobilium, ignobilium et plebeiorum partium Inferioris Alemanie, utpote Flandrie, Brabantie, Hannonie, Leodiensis, Lossen- sis et Namurcensis, Hollandie, Zelandie, Geldrie, Juliacensis, Cle- vensis, Traiectensis, et aliorum partium quam plurimarum abundan- ter affluentium et crucesignatorum. Sed, proch dolor, ipsis omnibus ibidem congregatis contra inimicos, forsan peccatis, ut presumitur, exigentibus modicum aut nihil profecerunt. Verum hereticis et per- fidis huiusmodi magis animosis in eorum perfidia derelictis, ad propria remearunt
num Bohemie in subsidium, ut dicebatur, archiepiscopi Coloniensis et aliorum electorum et principum Germanie, maximoque concursu populorum, nobilium, ignobilium et plebeiorum partium Inferioris Alemanie, utpote Flandrie, Brabantie, Hannonie, Leodiensis, Lossen- sis et Namurcensis, Hollandie, Zelandie, Geldrie, Juliacensis, Cle- vensis, Traiectensis, et aliorum partium quam plurimarum abundan- ter affluentium et crucesignatorum. Sed, proch dolor, ipsis omnibus ibidem congregatis contra inimicos, forsan peccatis, ut presumitur, exigentibus modicum aut nihil profecerunt. Verum hereticis et per- fidis huiusmodi magis animosis in eorum perfidia derelictis, ad propria remearunt
Strana 146
Strana 147
IV. DODATKY
IV. DODATKY
Strana 148
Strana 149
I. LIST FALCKRABĚTE JANA KE KONCILU CENNÝ příspěvek k procesu Jeronymově konanému roko 1410 uve- řejnil před lety Klicmann. 1 Podávám zde doklad z jeho procesu na koncilu kostnickém. Jest to list, jejž odeslal s polapeným Jeronymem ze Sulcbachu do Kostnice bratr falckrabího Jan. Palacký2 pouze vypravuje, že Jeronyma poznalo v Sulcbachu několik kněží, na je- jichž upozornění byl 25. dubna (1415) jat a dodán koncilu. Více se o příběhu sulcbašském nedovídáme. V tomto ohledu jest pro historika zajímavým list Jana sulcbašského, neb z něho vysvítá, s jakými pocity posílal Jeronyma do Kostnice. V listě propleteném hojnými citáty z Bible vyslovuje rozhořčení nad tím, kterak Viklefova nauka ohrožuje až dosud pravou víru, zvláště pak ale království české. Nabízí při tom úplně své služby církvi, řka, že jeho úkolem jest poslouchati, povinností církve pak jest souditi. To se především týká polapeného Jeronyma i jeho druhů. V zájmu pravosti víry i zachování církve jest, aby byli od- souzeni k smrti. Srovnává při tom heretiky se zmijemi, které ne- ušetří ani těch, z nichž se zrodily. Tak se může státi, že i stou- penci Viklefa z církve vyšlí mohou ji rovněž zničiti. K zachování církve poukazuje i na prostředky mírné, a sice na obrácení nevě- řících a shromáždění rozptýlených ovcí. V tom lze zachrániti křes- ťanství. Takové byly city, s nimiž odesílal pán na Sulcbachu Jeronyma do Kostnice. Historický význam jeho dopisu spočívá v tom, že nám dává tušiti, v jaké situaci byli otcové kostničtí, neboť oním listem snažil se Jan sulcbašský působiti vliv na jejich rozhodnutí anebo jim chtěl alespoň označiti své přání, jak by proces s českými vik- lefisty vedený měl dopadnouti. Pravím: „S českými viklefisty,“ ne- boť v listě nemluví pouze o samotném Jeronymovi, nýbrž i o jeho stoupencích. Mezi nimi byl jistě v první řadě Hus. Uvážíme-li, jak na jedné straně Hus zatvrzele odmítal všecku autoritu církevní, a jak na druhé straně čelný šlechtic na členy koncilu dorážel, aby odsoudili české heretiky v zájmu zachování církve a neporušené víry, pak nemůžeme se diviti, že na konec oba byli odsouzeni. 1 Processus iudiciarius contra Jeronimum de Praga. (Hist. archiv čes. akade- mie, č. 12.) 2 Dějiny, III (Vyd. Rieger), 160. 149
I. LIST FALCKRABĚTE JANA KE KONCILU CENNÝ příspěvek k procesu Jeronymově konanému roko 1410 uve- řejnil před lety Klicmann. 1 Podávám zde doklad z jeho procesu na koncilu kostnickém. Jest to list, jejž odeslal s polapeným Jeronymem ze Sulcbachu do Kostnice bratr falckrabího Jan. Palacký2 pouze vypravuje, že Jeronyma poznalo v Sulcbachu několik kněží, na je- jichž upozornění byl 25. dubna (1415) jat a dodán koncilu. Více se o příběhu sulcbašském nedovídáme. V tomto ohledu jest pro historika zajímavým list Jana sulcbašského, neb z něho vysvítá, s jakými pocity posílal Jeronyma do Kostnice. V listě propleteném hojnými citáty z Bible vyslovuje rozhořčení nad tím, kterak Viklefova nauka ohrožuje až dosud pravou víru, zvláště pak ale království české. Nabízí při tom úplně své služby církvi, řka, že jeho úkolem jest poslouchati, povinností církve pak jest souditi. To se především týká polapeného Jeronyma i jeho druhů. V zájmu pravosti víry i zachování církve jest, aby byli od- souzeni k smrti. Srovnává při tom heretiky se zmijemi, které ne- ušetří ani těch, z nichž se zrodily. Tak se může státi, že i stou- penci Viklefa z církve vyšlí mohou ji rovněž zničiti. K zachování církve poukazuje i na prostředky mírné, a sice na obrácení nevě- řících a shromáždění rozptýlených ovcí. V tom lze zachrániti křes- ťanství. Takové byly city, s nimiž odesílal pán na Sulcbachu Jeronyma do Kostnice. Historický význam jeho dopisu spočívá v tom, že nám dává tušiti, v jaké situaci byli otcové kostničtí, neboť oním listem snažil se Jan sulcbašský působiti vliv na jejich rozhodnutí anebo jim chtěl alespoň označiti své přání, jak by proces s českými vik- lefisty vedený měl dopadnouti. Pravím: „S českými viklefisty,“ ne- boť v listě nemluví pouze o samotném Jeronymovi, nýbrž i o jeho stoupencích. Mezi nimi byl jistě v první řadě Hus. Uvážíme-li, jak na jedné straně Hus zatvrzele odmítal všecku autoritu církevní, a jak na druhé straně čelný šlechtic na členy koncilu dorážel, aby odsoudili české heretiky v zájmu zachování církve a neporušené víry, pak nemůžeme se diviti, že na konec oba byli odsouzeni. 1 Processus iudiciarius contra Jeronimum de Praga. (Hist. archiv čes. akade- mie, č. 12.) 2 Dějiny, III (Vyd. Rieger), 160. 149
Strana 150
LIST FALCKRABÍ PORÝNSKÉHO JANA ODESLANÝ KOST- NICKÉMU KONCILU S MISTREM JERONYMEM PRAŽSKÝM Květen, 8, 1415, Sulcbach. Bibliothèque nationale, Paris, Ms. lat., 1508. Fol. 23a Fol. 23b [LITTERA domini Johannisa) comitis Palatini Rheni et ducis Bava- riae, quam misit Constantiam cum magistro Hieronymo captivato. Sacrosanctae synodo generali, concilio Constanciensi in Spiritu sancto feliciter congregatae, sanctam et universalem ecclesiam mili- tantem repraesentanti. Johannes, Dei gratia comes palatinus, Rheni et Bavariae dux, alumnus eiusdemb) sanctae matris ecclesiae cum sincerissimo fidelitatis obsequio reverentiam et obedientiam tam de- bitam quam condignam. Sanctissima itaque mater, ) quid tibi digne referam aut scribam, ignoro. „Concaluit enim cor meum intra me, et in meditatione mea exardescit ignis“ 1 prae gaudio et admiratione faciei tuae, cum te in hoc sancto reintegrationis/ (tuae)d) nego- cio pulchram et decoram cernerem, ut „castrorum aciem ordinatam.“2 Unde, obsecro, mitte angelum, in cuius manu est calculus, quem foripse de altari tulerat et tangat os meum, ut dicere saltim queam: „O, quam metuendus est locus iste,“ 3 videlicet Constancie,e) in quo tot, tantique ecclesiastici viri sunt principaliter constituti, quorum auctoritate et scientia fulges, ut sol et luna. „Auctoritate“ dixerim. Tot reverendissimorum venerabiliumque dominorum et Patrum, qui potestatem habent claudere coelum nubibus et aperire portas eius, t) quia linguae eorum claves coeli factae sunt. Scientia vero tot tan- torum, praeclarissimorum sagacissimorumque magistrorum et doc- torum, qui fulgent ut splendor firmamenti et ad iustitiam erudiunt multos quasi stellae in perpetuas aeternitates. Viri, inquam, iusti ante et/ retro oculati a quatuor plagis terrae, a solis videlicet ortu et occasu, septentrione et meridie, insuper a finibus terrae et ab insulis, quae procul sunt, pariter congregati, quid suspicer, nisi quod in consilio virorum illorum et congregatione magna sint opera Domini, cum, ut in toto corde8) confido, advenerit iam „tempus a) Iohannis. b) ejusdem. c) Mater. d) In margine. e) Původně: „Constantiensis“. f) Orig.: „ejus“. g) Corde. 1 Ž. 38, 4. 2 Cant 6, 3. s Ž. 28, 17. 150
LIST FALCKRABÍ PORÝNSKÉHO JANA ODESLANÝ KOST- NICKÉMU KONCILU S MISTREM JERONYMEM PRAŽSKÝM Květen, 8, 1415, Sulcbach. Bibliothèque nationale, Paris, Ms. lat., 1508. Fol. 23a Fol. 23b [LITTERA domini Johannisa) comitis Palatini Rheni et ducis Bava- riae, quam misit Constantiam cum magistro Hieronymo captivato. Sacrosanctae synodo generali, concilio Constanciensi in Spiritu sancto feliciter congregatae, sanctam et universalem ecclesiam mili- tantem repraesentanti. Johannes, Dei gratia comes palatinus, Rheni et Bavariae dux, alumnus eiusdemb) sanctae matris ecclesiae cum sincerissimo fidelitatis obsequio reverentiam et obedientiam tam de- bitam quam condignam. Sanctissima itaque mater, ) quid tibi digne referam aut scribam, ignoro. „Concaluit enim cor meum intra me, et in meditatione mea exardescit ignis“ 1 prae gaudio et admiratione faciei tuae, cum te in hoc sancto reintegrationis/ (tuae)d) nego- cio pulchram et decoram cernerem, ut „castrorum aciem ordinatam.“2 Unde, obsecro, mitte angelum, in cuius manu est calculus, quem foripse de altari tulerat et tangat os meum, ut dicere saltim queam: „O, quam metuendus est locus iste,“ 3 videlicet Constancie,e) in quo tot, tantique ecclesiastici viri sunt principaliter constituti, quorum auctoritate et scientia fulges, ut sol et luna. „Auctoritate“ dixerim. Tot reverendissimorum venerabiliumque dominorum et Patrum, qui potestatem habent claudere coelum nubibus et aperire portas eius, t) quia linguae eorum claves coeli factae sunt. Scientia vero tot tan- torum, praeclarissimorum sagacissimorumque magistrorum et doc- torum, qui fulgent ut splendor firmamenti et ad iustitiam erudiunt multos quasi stellae in perpetuas aeternitates. Viri, inquam, iusti ante et/ retro oculati a quatuor plagis terrae, a solis videlicet ortu et occasu, septentrione et meridie, insuper a finibus terrae et ab insulis, quae procul sunt, pariter congregati, quid suspicer, nisi quod in consilio virorum illorum et congregatione magna sint opera Domini, cum, ut in toto corde8) confido, advenerit iam „tempus a) Iohannis. b) ejusdem. c) Mater. d) In margine. e) Původně: „Constantiensis“. f) Orig.: „ejus“. g) Corde. 1 Ž. 38, 4. 2 Cant 6, 3. s Ž. 28, 17. 150
Strana 151
miserendi eius“. 1 Cuius, inquio „eius“?a) „Eius,“ inquam, sponsae iam diu variis erroribus diversisque haeresibus ac schismatibus prostitutae. „Eius“, inquam, sanctae,b) matrise) nostrae prolemd) foecun- ditatis iame) diu parere desinentis. Castra quippe Domini exercitu- um" virig) sunt isti. Confortamini igitur et viriliterh) agite proelia) Do- mini Dei vestri. Sed inter haec reminiscor et inimicitiae veteris) ob peccatumk) protoplastorum) inter [hominem] et serpentem humani generis hostem inflictae. „Sed“ nimirum „oportet haereses esse, ut, qui probati sunt, manifesti2 fiant“. Verum tu conteres capu eiusm) inter lepram et lepram discernendo, et huiusmodi radicitus amputando, sed et ipse nihilominus insidiari calcaneo tuo non ces- sat, haereses et errores seminando et scismata faciendo, prout evi- denter patuit et patet ex tam longa et morosa continuatione") prae- sentiso) scismatis.») Praeterea ex dictis et scriptis istius damnati Wiclef nuncupati, cuius" sectatores usque adhuc huiusmodir) errores et haereses in ecclesia Dei diffundere non formidant. Inter quos quendam Jeronymums) vel verius „Erronium“ appellatum et de huius- modi erroribus vehementer infamatum manus meas multum casua- liter incidentem, qui cum suis complicibus, ut famatur, fidem nostram orthodoxam in plerisque supratacti Wiclef punctis haeresen (sic) sapientibus, praesertim in regno Bohemiae, maculavit, a me reper- tus,*) et ipsum/ Tibi etiam repraesento. Tuum est de hoc judicare, et meum est obedire, et non solum in his, sed in aliis quibusque iuxtau) congruentiam" obedientiam exhibere. "De vultu“ utique „Tuo Fol. 24a Fol. 24b 1 Ž. 101, 4. 2 I. Kor., XI. 19. a) ejus. b) Sanctae. c) Matris. d) Prolem. e) jam. f) Exercituum. g) Viri h) Viriliter. 1) Proelia. i) Veteris. k) Peccatum. 1) Protoplastorum. m) ejus. n) Continutatione. o) Praesentis. p) Scismatis. �) Cujus. 1) hujusmodi. s) Yeronymum. t) repertis. u) juxta. V) Congruentiam. 151
miserendi eius“. 1 Cuius, inquio „eius“?a) „Eius,“ inquam, sponsae iam diu variis erroribus diversisque haeresibus ac schismatibus prostitutae. „Eius“, inquam, sanctae,b) matrise) nostrae prolemd) foecun- ditatis iame) diu parere desinentis. Castra quippe Domini exercitu- um" virig) sunt isti. Confortamini igitur et viriliterh) agite proelia) Do- mini Dei vestri. Sed inter haec reminiscor et inimicitiae veteris) ob peccatumk) protoplastorum) inter [hominem] et serpentem humani generis hostem inflictae. „Sed“ nimirum „oportet haereses esse, ut, qui probati sunt, manifesti2 fiant“. Verum tu conteres capu eiusm) inter lepram et lepram discernendo, et huiusmodi radicitus amputando, sed et ipse nihilominus insidiari calcaneo tuo non ces- sat, haereses et errores seminando et scismata faciendo, prout evi- denter patuit et patet ex tam longa et morosa continuatione") prae- sentiso) scismatis.») Praeterea ex dictis et scriptis istius damnati Wiclef nuncupati, cuius" sectatores usque adhuc huiusmodir) errores et haereses in ecclesia Dei diffundere non formidant. Inter quos quendam Jeronymums) vel verius „Erronium“ appellatum et de huius- modi erroribus vehementer infamatum manus meas multum casua- liter incidentem, qui cum suis complicibus, ut famatur, fidem nostram orthodoxam in plerisque supratacti Wiclef punctis haeresen (sic) sapientibus, praesertim in regno Bohemiae, maculavit, a me reper- tus,*) et ipsum/ Tibi etiam repraesento. Tuum est de hoc judicare, et meum est obedire, et non solum in his, sed in aliis quibusque iuxtau) congruentiam" obedientiam exhibere. "De vultu“ utique „Tuo Fol. 24a Fol. 24b 1 Ž. 101, 4. 2 I. Kor., XI. 19. a) ejus. b) Sanctae. c) Matris. d) Prolem. e) jam. f) Exercituum. g) Viri h) Viriliter. 1) Proelia. i) Veteris. k) Peccatum. 1) Protoplastorum. m) ejus. n) Continutatione. o) Praesentis. p) Scismatis. �) Cujus. 1) hujusmodi. s) Yeronymum. t) repertis. u) juxta. V) Congruentiam. 151
Strana 152
Fol. 25°) judiciuma) prodeat, oculi Tui videant aequitatem,“1 et prout iam sa- lubriterb)) cum ipso statuisti,") dissolutionemd) Tui minime patiaris, donec reformaberis in fide et moribus, capite atque membris. Sed certe hunc praetactum Ieronymum datum in reprobum sensume) et alios similes operare iuxta sapientiam Tibi) a Deo datam et eius- modi iuxtag) sententiamh) apostolil) trade in interitum carnis,) ut spi- ritus salvik) fiant in die Domini. Ipsi enim in Te succrescendo ad modum viperae,) quae nascendo parentem necat, nomen et memo- riale tuum necare et extinguere moliuntur. Sed et nunc, materm) nostra, ter sanctan) quaterque beata, utere servitute servi/ et alumni?) Tui prout placet. Quid igitur iubes") me facere, ordina et dispone. „Sicut itaque oculi ancillae in manibus dominae suae,) ita oculi mei ad Dominum“ et matrems) meam, „donec misereatur nostri“2 sponsust) Tuus, Dominus noster lesus Christus, qui Te in omnibus judiciisu) vegetet et gubernet et per te incredudos convertat, revocet lapsos et congreget dispersos, quos iterum parere non recuses in Te ovile unicum reducendos deinceps sub unius veri et indubi- tati pastoris") vitam Jesu Christi regimineh) feliciter gubernandos, quod praestare dignetur qui vivit et regnat in saecula saeculo- rum.*) Amen. Datum Sulzbach meo sub sigillo, VIII° die Maii, anno Domini MCCCCXV. Opis XVIII století. a) iudicium b) Salubriter. c) Statuisti. d) Dissolutionem. e) Sensum. f) Sapientiam Tibi. g) ejusmodi juxta h) Sententiam. 1) Apostoli. i) Carnis. k) Spiritus Salvi. 1) Viperae. m) Mater. n) Sancta. o) Alumni. p jubes. q) Dominae Tuae. 1) Matrem. s) Sponsus. t) Iudiciis. u) Pastoris. v) Regimine. Ž, 16, 2. 2 Ž, 122, 3. X) Saecula Saeculorum. 152
Fol. 25°) judiciuma) prodeat, oculi Tui videant aequitatem,“1 et prout iam sa- lubriterb)) cum ipso statuisti,") dissolutionemd) Tui minime patiaris, donec reformaberis in fide et moribus, capite atque membris. Sed certe hunc praetactum Ieronymum datum in reprobum sensume) et alios similes operare iuxta sapientiam Tibi) a Deo datam et eius- modi iuxtag) sententiamh) apostolil) trade in interitum carnis,) ut spi- ritus salvik) fiant in die Domini. Ipsi enim in Te succrescendo ad modum viperae,) quae nascendo parentem necat, nomen et memo- riale tuum necare et extinguere moliuntur. Sed et nunc, materm) nostra, ter sanctan) quaterque beata, utere servitute servi/ et alumni?) Tui prout placet. Quid igitur iubes") me facere, ordina et dispone. „Sicut itaque oculi ancillae in manibus dominae suae,) ita oculi mei ad Dominum“ et matrems) meam, „donec misereatur nostri“2 sponsust) Tuus, Dominus noster lesus Christus, qui Te in omnibus judiciisu) vegetet et gubernet et per te incredudos convertat, revocet lapsos et congreget dispersos, quos iterum parere non recuses in Te ovile unicum reducendos deinceps sub unius veri et indubi- tati pastoris") vitam Jesu Christi regimineh) feliciter gubernandos, quod praestare dignetur qui vivit et regnat in saecula saeculo- rum.*) Amen. Datum Sulzbach meo sub sigillo, VIII° die Maii, anno Domini MCCCCXV. Opis XVIII století. a) iudicium b) Salubriter. c) Statuisti. d) Dissolutionem. e) Sensum. f) Sapientiam Tibi. g) ejusmodi juxta h) Sententiam. 1) Apostoli. i) Carnis. k) Spiritus Salvi. 1) Viperae. m) Mater. n) Sancta. o) Alumni. p jubes. q) Dominae Tuae. 1) Matrem. s) Sponsus. t) Iudiciis. u) Pastoris. v) Regimine. Ž, 16, 2. 2 Ž, 122, 3. X) Saecula Saeculorum. 152
Strana 153
PROBLÉM VŠEOBECNIN V ČESKÉ FILOSOFII XIV. STOLETÍ Podává PhDr. Josef Kratochvil. STŘEDOVĚKÝ problém všeobecnin je ve své podstatě moderní problém objektivity našeho poznání rozumového. Kdežto jednotlivé věci, jež smysly poznáváme, jsou jedinečné a přemnohé, pojmy naše rozumové jsou abstraktní, všeobecné, nezávislé na individuálním určení. Otázka zní, jak a pokud zpravují pojmy o skutečném světě, jaký je poměr konkretního jedince a ideje, jakou mají hodnotu ony abstraktní představy, co vlastně jsou všeobecniny. V otázce té splétá se logika s noëtikou i metafysikou. Jsou tři základní názory v této věci: a) Názor, t. zv. platonský, hlásající, že všeobecniny mají samo- statnou existenci odděleně od jednotlivých předmětů, že existují před jednotlivými věcmi, a to buď časově nebo příčinně. Názor tento nazýváme extremní realism a zhušťujeme jej ve větě: univer- salia ante rem. b) Názor t. zv. aristotelický hlásá sice též reelní existenci vše- obecnin, ale nikoliv samostatnou, nýbrž ve věcech jednotlivých. Všeobecniny co do věci či obsahu jsou mimo lidský rozum objek- tivně a reálně v jednotlivých bytostech, ale co do všeobecnosti své jsou toliko v rozumu, jsou jeho pomysly, výtvory, t. j. duch lidský rozumem vystihne, co je skutečně ve všech jedincích téhož druhu společného a vytvoří si poznatek podle svých schopností. Obecnému pojmu na př. člověk, strom, odpovídá nejen jsoucno v představě, nýbrž i ve skutečnosti. Názor ten nazýváme umírněný realism a zhušťujeme jej slovy: universalia in re. c) Názor nominalistický hlásá, že reálně existují jenom jednotli- viny, kdežto všeobecniny nemají vůbec žádné objektivní existence, jsouce jen výtvory čiře myšlenkovými, pouhé subjektivní souhrny jednotlivých věcí. Zdůrazníme-li subjektivitu pojmu, máme konceptu- alism, zdůrazníme-li totožnost jména či terminu, máme nominalism či terminism. Heslo: universalia post rem. Problém všeobecnin není otázka pouze středověká, nýbrž zají- mal již velmi hluboce filosofy řecké. Porfyriova Isagoge čili úvod k Aristotelovým Kategoriím pojednává o nejvyšších pojmech a na jednom místě dotýká se zřejmě otázky, zda rody a druhy (tedy pojmy všeobecné) mají substanciální jsoucnost, nebo jsou-li to pouhé výplody naší mysli, jsou-li to v případě prvém tělesa nebo bytí ne- tělesná, jsou-li odděleny od smyslů vnímavých předmětů nebo, zdali existují v nich. Porfyrius rozřešení otázky odmítl, jakožto prý příliš 153
PROBLÉM VŠEOBECNIN V ČESKÉ FILOSOFII XIV. STOLETÍ Podává PhDr. Josef Kratochvil. STŘEDOVĚKÝ problém všeobecnin je ve své podstatě moderní problém objektivity našeho poznání rozumového. Kdežto jednotlivé věci, jež smysly poznáváme, jsou jedinečné a přemnohé, pojmy naše rozumové jsou abstraktní, všeobecné, nezávislé na individuálním určení. Otázka zní, jak a pokud zpravují pojmy o skutečném světě, jaký je poměr konkretního jedince a ideje, jakou mají hodnotu ony abstraktní představy, co vlastně jsou všeobecniny. V otázce té splétá se logika s noëtikou i metafysikou. Jsou tři základní názory v této věci: a) Názor, t. zv. platonský, hlásající, že všeobecniny mají samo- statnou existenci odděleně od jednotlivých předmětů, že existují před jednotlivými věcmi, a to buď časově nebo příčinně. Názor tento nazýváme extremní realism a zhušťujeme jej ve větě: univer- salia ante rem. b) Názor t. zv. aristotelický hlásá sice též reelní existenci vše- obecnin, ale nikoliv samostatnou, nýbrž ve věcech jednotlivých. Všeobecniny co do věci či obsahu jsou mimo lidský rozum objek- tivně a reálně v jednotlivých bytostech, ale co do všeobecnosti své jsou toliko v rozumu, jsou jeho pomysly, výtvory, t. j. duch lidský rozumem vystihne, co je skutečně ve všech jedincích téhož druhu společného a vytvoří si poznatek podle svých schopností. Obecnému pojmu na př. člověk, strom, odpovídá nejen jsoucno v představě, nýbrž i ve skutečnosti. Názor ten nazýváme umírněný realism a zhušťujeme jej slovy: universalia in re. c) Názor nominalistický hlásá, že reálně existují jenom jednotli- viny, kdežto všeobecniny nemají vůbec žádné objektivní existence, jsouce jen výtvory čiře myšlenkovými, pouhé subjektivní souhrny jednotlivých věcí. Zdůrazníme-li subjektivitu pojmu, máme konceptu- alism, zdůrazníme-li totožnost jména či terminu, máme nominalism či terminism. Heslo: universalia post rem. Problém všeobecnin není otázka pouze středověká, nýbrž zají- mal již velmi hluboce filosofy řecké. Porfyriova Isagoge čili úvod k Aristotelovým Kategoriím pojednává o nejvyšších pojmech a na jednom místě dotýká se zřejmě otázky, zda rody a druhy (tedy pojmy všeobecné) mají substanciální jsoucnost, nebo jsou-li to pouhé výplody naší mysli, jsou-li to v případě prvém tělesa nebo bytí ne- tělesná, jsou-li odděleny od smyslů vnímavých předmětů nebo, zdali existují v nich. Porfyrius rozřešení otázky odmítl, jakožto prý příliš 153
Strana 154
obtížné, ale slova jeho v překladu Boëthiově dala podnět k horli- vému zkoumání otázky ve věku středním, ježto základní dogmata křesťanská nutně vyžadují určité rozřešení této otázky. První scholastikové byli po většině mírní realisté, ježto z důvodů dogmatických nauka tato zdála se jim nejpřijatelnější a nejjedno- dušší. Vlastní spor nominalismu a realismu začal ve XIV. století, kdy vyvstala, jak praví Jan ze Salisbury, „secta nominalis“, z jejíž prvých stoupenců se jmenuje kanovník z Compiègne Roscelin. Když nauka jeho byla aplikována na dogma o Nejsvětější Trojici, vznikl blud tritheismu a učení Roscelinovo na synodě v Soissonu (1092) odsouzeno. Nominalism tím však nezanikl, nýbrž udržoval se oje- diněle, až ve století XIV. a XV. vystoupil ve formě ještě výbojnější, t. zv. determinismu františkánského mnicha Viléma Occama. Occama zajímala zvláště otázka, jaký je poměr mezi znamením, jímž vyjadřujeme množství věcí sobě podobných a mezi jednotlivými označenými věcmi nebo jinými slovy, jaký je vztah mezi poznatky našimi a jejich objektivní realitou. Pojmy abstraktní mimo nás, učí Occam, nemají vůbec žádné reality. Všeobecnina je termín čiře vnitřní, který zastupuje pouze v duchu našem řadu jednotlivých věcí. Vše- obecnina je „terminus“, „suppositio“, „intentio“. Quodlibet univer- sale est intentio animae, quae secundum probabilem opinionem ab actu intelligendi non distinguitur... (Tractatus logicus, I, 15). Occamova nauka způsobila velký rozruch ve vědeckém snažení XIV. století, zvláště na universitě pařížské. Odtud šířil se occamism na všechny strany. V necelých sedmi letech byla třikráte odsouzena a zapovězena, ale přes to bujela plnou silou dále. Jan Buridan, rektor v Paříži (1327), šířil nauku Occamovu četnými spisy, jež roz- šířily se po všech tehdejších universitách. Také v Praze na fakultě artistické byl nominalism ve XIV. století znám, ale nezdá se, že by tu byl nalezl zvláště horlivých stoupenců. V Čechách v této době (na konci XIV. století) nabyl spíše půdy proti dosud vládnoucímu mírnému realismu realism výstřední, jehož zakladatelem byl Vilém z Champeaux (1121). Podle spisů Abélar- dových prý učil, že jedna a táž všeobecná podstata existuje v je- dincích, již se liší pouze různými případky. Každý obecný pojem podle své všeobecnosti je obsažen v každém jedinci již před jakým- koliv poznáním, kdy na př. v každém člověku je celá lidská pod- stata a lidé se liší jen případnými vlastnostmi. Ke konci XII. sto- letí v Paříži šířil výstřední realism ve formě čirého pantheismu Amalric ze Chartres (de Bènes). ldeje věcí, ježto jsou v Bohu, jsou Bůh sám; proto je vše jediné, neboť, co jest, jest Bůh. Bůh je pod- statou všech věcí. Podobný pantheism hlásal též David de Dinan- 154
obtížné, ale slova jeho v překladu Boëthiově dala podnět k horli- vému zkoumání otázky ve věku středním, ježto základní dogmata křesťanská nutně vyžadují určité rozřešení této otázky. První scholastikové byli po většině mírní realisté, ježto z důvodů dogmatických nauka tato zdála se jim nejpřijatelnější a nejjedno- dušší. Vlastní spor nominalismu a realismu začal ve XIV. století, kdy vyvstala, jak praví Jan ze Salisbury, „secta nominalis“, z jejíž prvých stoupenců se jmenuje kanovník z Compiègne Roscelin. Když nauka jeho byla aplikována na dogma o Nejsvětější Trojici, vznikl blud tritheismu a učení Roscelinovo na synodě v Soissonu (1092) odsouzeno. Nominalism tím však nezanikl, nýbrž udržoval se oje- diněle, až ve století XIV. a XV. vystoupil ve formě ještě výbojnější, t. zv. determinismu františkánského mnicha Viléma Occama. Occama zajímala zvláště otázka, jaký je poměr mezi znamením, jímž vyjadřujeme množství věcí sobě podobných a mezi jednotlivými označenými věcmi nebo jinými slovy, jaký je vztah mezi poznatky našimi a jejich objektivní realitou. Pojmy abstraktní mimo nás, učí Occam, nemají vůbec žádné reality. Všeobecnina je termín čiře vnitřní, který zastupuje pouze v duchu našem řadu jednotlivých věcí. Vše- obecnina je „terminus“, „suppositio“, „intentio“. Quodlibet univer- sale est intentio animae, quae secundum probabilem opinionem ab actu intelligendi non distinguitur... (Tractatus logicus, I, 15). Occamova nauka způsobila velký rozruch ve vědeckém snažení XIV. století, zvláště na universitě pařížské. Odtud šířil se occamism na všechny strany. V necelých sedmi letech byla třikráte odsouzena a zapovězena, ale přes to bujela plnou silou dále. Jan Buridan, rektor v Paříži (1327), šířil nauku Occamovu četnými spisy, jež roz- šířily se po všech tehdejších universitách. Také v Praze na fakultě artistické byl nominalism ve XIV. století znám, ale nezdá se, že by tu byl nalezl zvláště horlivých stoupenců. V Čechách v této době (na konci XIV. století) nabyl spíše půdy proti dosud vládnoucímu mírnému realismu realism výstřední, jehož zakladatelem byl Vilém z Champeaux (1121). Podle spisů Abélar- dových prý učil, že jedna a táž všeobecná podstata existuje v je- dincích, již se liší pouze různými případky. Každý obecný pojem podle své všeobecnosti je obsažen v každém jedinci již před jakým- koliv poznáním, kdy na př. v každém člověku je celá lidská pod- stata a lidé se liší jen případnými vlastnostmi. Ke konci XII. sto- letí v Paříži šířil výstřední realism ve formě čirého pantheismu Amalric ze Chartres (de Bènes). ldeje věcí, ježto jsou v Bohu, jsou Bůh sám; proto je vše jediné, neboť, co jest, jest Bůh. Bůh je pod- statou všech věcí. Podobný pantheism hlásal též David de Dinan- 154
Strana 155
to. Učil, že Bůh je první látka všech věcí tělesných i duševních. Učení obou mistrů bylo roku 1215 zakázáno, ale ožilo opět ve XIV. století, v hnutí t. zv. acerroistickém. Vůdcem hnutí byl Jan z Jandunu, autor četných komentářů ke spisům Aristotelovým, Averrovým a padovského filosofa Petra z Albana. Přítel a stoupe- nec Jana z Jandunu, Marsil z Padovy vydal společně s Janem protipapežský spis „Defensor pacis“, v němž hlásá suverenitu lidu proti suverenitě církve. Výstřední realism těchto mistrů přijal anglický reformátor Jan Viklef ve svých filosofických spisech, zvláště ve spisech „De ideis“ a „De universalibus“. Všeobecniny jsou podle své všeobecnosti ob- saženy v každém jedinci již přede vším poznáním. Všichni jedinci téhož druhu jsou numericky jedna a táž bytost určené pouze pří- padnými individuálními znaky. Idee jsou věcné příčiny stvoření v Bohu, jsou v Bohu jednotny a nerozlišny. Ideje však jsou rovny věcem stvořeným, tedy důsledek: „Omnis creatura Deus est.“ Viklef se tu odvolává na sv. Pavla (I. Kor) ... „aby Bůh byl ve všech všecko“. Zároveň obrací tuto větu a učí, že Bůh jest stejný s tvo- rem podle bytí rozumového: „Deus est quaelibet creatura in esse intellegibili“. Důsledek toho, že stvoření je věčné, bytí rozumové je absolutní nutnost: „Omnia, quae eveniunt, de necessitate eveniunt." Vědění Boží je chápání této nutnosti, jež je klíčem k tomu, co stvořil: „Deum non posse quicquam facere, nisi quod fecit. Tím prý Bůh nikterak není omezen, ježto i zplození Slova i Ducha bylo nutné. Vykoupení je pak proces přirozený. Také Duch je vlastně způsobován Bohem, ježto nastoupí, když jsou tu podmínky, ale ty pocházejí od Boha. Bůh tudíž určuje jedny lidi ke spáse, druhé ke zkáze. Stvoření formaliter není ničím, essentialiter je Bůh sám, proto i věčné jako Bůh. Nepotřebnost formy odstraňuje též definici duše jako formy těla a Viklef učí, že člověk má tři přiro- zenosti: duch, tělo a naturalem animationem, tedy vyslovená trichto- mie. Církev je složena ze dvou prvků: praedestinati a reprobi urče- ných ke spáse a zavržení. Podle filosofie Viklefovy nemůžeme tedy mluviti o církvi jako dílu lásky Boží, jež vede lidstvo cestou pravdy ke spáse. Proto tra- dice i koncily jsou neplatny, proto směšné jsou obřady a symbo- lika církevní. Názory Viklefovy byly odsouzeny roku 1377 a 1382. Do Čech dostaly se filosofické spisy Viklefovy po roce 1380. Šířili je mistři Štěpán z Kolína, Petr ze Znojma a zvláště Stanislav ze Znojma. K němu se přidružili jeho žáci Štěpán Páleč a Jan Hus, který roku 1411 píše, že „dávno před 20 lety on i jeho druhové na universitě jsou v držení Viklefových spisů“. 155
to. Učil, že Bůh je první látka všech věcí tělesných i duševních. Učení obou mistrů bylo roku 1215 zakázáno, ale ožilo opět ve XIV. století, v hnutí t. zv. acerroistickém. Vůdcem hnutí byl Jan z Jandunu, autor četných komentářů ke spisům Aristotelovým, Averrovým a padovského filosofa Petra z Albana. Přítel a stoupe- nec Jana z Jandunu, Marsil z Padovy vydal společně s Janem protipapežský spis „Defensor pacis“, v němž hlásá suverenitu lidu proti suverenitě církve. Výstřední realism těchto mistrů přijal anglický reformátor Jan Viklef ve svých filosofických spisech, zvláště ve spisech „De ideis“ a „De universalibus“. Všeobecniny jsou podle své všeobecnosti ob- saženy v každém jedinci již přede vším poznáním. Všichni jedinci téhož druhu jsou numericky jedna a táž bytost určené pouze pří- padnými individuálními znaky. Idee jsou věcné příčiny stvoření v Bohu, jsou v Bohu jednotny a nerozlišny. Ideje však jsou rovny věcem stvořeným, tedy důsledek: „Omnis creatura Deus est.“ Viklef se tu odvolává na sv. Pavla (I. Kor) ... „aby Bůh byl ve všech všecko“. Zároveň obrací tuto větu a učí, že Bůh jest stejný s tvo- rem podle bytí rozumového: „Deus est quaelibet creatura in esse intellegibili“. Důsledek toho, že stvoření je věčné, bytí rozumové je absolutní nutnost: „Omnia, quae eveniunt, de necessitate eveniunt." Vědění Boží je chápání této nutnosti, jež je klíčem k tomu, co stvořil: „Deum non posse quicquam facere, nisi quod fecit. Tím prý Bůh nikterak není omezen, ježto i zplození Slova i Ducha bylo nutné. Vykoupení je pak proces přirozený. Také Duch je vlastně způsobován Bohem, ježto nastoupí, když jsou tu podmínky, ale ty pocházejí od Boha. Bůh tudíž určuje jedny lidi ke spáse, druhé ke zkáze. Stvoření formaliter není ničím, essentialiter je Bůh sám, proto i věčné jako Bůh. Nepotřebnost formy odstraňuje též definici duše jako formy těla a Viklef učí, že člověk má tři přiro- zenosti: duch, tělo a naturalem animationem, tedy vyslovená trichto- mie. Církev je složena ze dvou prvků: praedestinati a reprobi urče- ných ke spáse a zavržení. Podle filosofie Viklefovy nemůžeme tedy mluviti o církvi jako dílu lásky Boží, jež vede lidstvo cestou pravdy ke spáse. Proto tra- dice i koncily jsou neplatny, proto směšné jsou obřady a symbo- lika církevní. Názory Viklefovy byly odsouzeny roku 1377 a 1382. Do Čech dostaly se filosofické spisy Viklefovy po roce 1380. Šířili je mistři Štěpán z Kolína, Petr ze Znojma a zvláště Stanislav ze Znojma. K němu se přidružili jeho žáci Štěpán Páleč a Jan Hus, který roku 1411 píše, že „dávno před 20 lety on i jeho druhové na universitě jsou v držení Viklefových spisů“. 155
Strana 156
Když později spor původně filosofický přenesl se i do theologie, postavil se v čelo filosofických obhájců výstředního realismu Jero- nym pražský, který v Anglii opisoval práce Viklefovy a všude je- jich obsah šířil a zastával. Dosáhnuv mistrovství v Paříži, vracel se koncem roku 1406 do Čech a zastavil se v Heidelberku a tu na universitě obhajoval realitu všeobecnin velmi horlivě a útočně. Rukopis této proposice heidelberské nebyl dosud znám, takže pří- tomný jeho opis je nám vítaným příspěvkem k poznání názorů, s nimiž Jeronym odcházel z Paříže. Text jest sice na některých místech dosti nejasný, neboť P. Neumann neměl před sebou znění souvěké, nýbrž pouhou kopii XVIII. století. Zatím jest se nám s ním spokojiti, protože z něho poznáváme názory Jeronymovy, s nimiž on počal pak pracovati s Husem a je tudíž vhodným doplňkem Sedlákoval pojednání o filosofických sporech na pražské universitě. PROPOSITIO HIERONYMI DE PRAGA FACTA HEIDELBERGAE, CUM EO PARISHS VENISSET, UBI MAGISTERII GRADUM ADEPTUS FUERAT Bibliothèque nationale, Paris, MS. lat. 1508. QUAESTIO est ista, utrum veritas generalis sit signanda pro quacunque propositione vera denominanda etc. Conclusio prima: Ponere ideales veritates est directe fidei christi- anae contradicere. Probatur, quia ideae sunt separatae, aeternae, veridicae, ut ex Augustini verbis atque sensu ostensum est. Sed ea, quae aeterna sunt, ponere per creationem, per creationem incipere, est directe fidei christianae contradicere philosophice, et quia po- nere ideas existere est, ponere eas per creationem incipere, cum incipere fit ad extra, in universitate creata sistere, quod veritatibus idealibus nequit competere, sequitur dictum conclusionis fore verum. Corrolarium : Licet ideae separatae non existant, ipsae tamen veri- dice separatae sunt. Probatur, quia iuxta dicta quaelibet res creata habet esse per ideam tanquam per suum exemplar, sed necesse est exemplar separatum esse a suo exemplato, et negandum hoc, sci- licet exemplatum praecedere, igitur ideas tanquam exemplaria cer- tissima necesse est exempla exemplata praecedere, quod erat pro- bandum. Secundum corrolarium: Quamvis propositio necessariae ideae 1 Filosofické spory pražské v době Husově, Studie a texty, II, 215-262. 156
Když později spor původně filosofický přenesl se i do theologie, postavil se v čelo filosofických obhájců výstředního realismu Jero- nym pražský, který v Anglii opisoval práce Viklefovy a všude je- jich obsah šířil a zastával. Dosáhnuv mistrovství v Paříži, vracel se koncem roku 1406 do Čech a zastavil se v Heidelberku a tu na universitě obhajoval realitu všeobecnin velmi horlivě a útočně. Rukopis této proposice heidelberské nebyl dosud znám, takže pří- tomný jeho opis je nám vítaným příspěvkem k poznání názorů, s nimiž Jeronym odcházel z Paříže. Text jest sice na některých místech dosti nejasný, neboť P. Neumann neměl před sebou znění souvěké, nýbrž pouhou kopii XVIII. století. Zatím jest se nám s ním spokojiti, protože z něho poznáváme názory Jeronymovy, s nimiž on počal pak pracovati s Husem a je tudíž vhodným doplňkem Sedlákoval pojednání o filosofických sporech na pražské universitě. PROPOSITIO HIERONYMI DE PRAGA FACTA HEIDELBERGAE, CUM EO PARISHS VENISSET, UBI MAGISTERII GRADUM ADEPTUS FUERAT Bibliothèque nationale, Paris, MS. lat. 1508. QUAESTIO est ista, utrum veritas generalis sit signanda pro quacunque propositione vera denominanda etc. Conclusio prima: Ponere ideales veritates est directe fidei christi- anae contradicere. Probatur, quia ideae sunt separatae, aeternae, veridicae, ut ex Augustini verbis atque sensu ostensum est. Sed ea, quae aeterna sunt, ponere per creationem, per creationem incipere, est directe fidei christianae contradicere philosophice, et quia po- nere ideas existere est, ponere eas per creationem incipere, cum incipere fit ad extra, in universitate creata sistere, quod veritatibus idealibus nequit competere, sequitur dictum conclusionis fore verum. Corrolarium : Licet ideae separatae non existant, ipsae tamen veri- dice separatae sunt. Probatur, quia iuxta dicta quaelibet res creata habet esse per ideam tanquam per suum exemplar, sed necesse est exemplar separatum esse a suo exemplato, et negandum hoc, sci- licet exemplatum praecedere, igitur ideas tanquam exemplaria cer- tissima necesse est exempla exemplata praecedere, quod erat pro- bandum. Secundum corrolarium: Quamvis propositio necessariae ideae 1 Filosofické spory pražské v době Husově, Studie a texty, II, 215-262. 156
Strana 157
primo invenerit, ipsa tamen res, cum propositionis sententia est aeterna. Prima pars patet per Augustinum in libro 83. quaestionum, ut extitit superius allegatum. Nam licet unicuique rei nondum ne- cessario habenti universitatem necessario (quodlibet) imponere. Se- cunda pars patet ex probatione conclusionis primae, igitur corro- larium verum. Secunda conclusio: Dicere causam primam quodlibet existere, est ordinem veridicum vel veritatem confundere. Probatur, nam si per adversarios prima causa esset quodlibet, tunc quodlibet esset prima causa et (17a ) sic tot primae causae essent, quot res essent, quod est error in philosophia, cum in causis essentialiter subordinatis sit devenire ad primam. Corrolarium primum: Quamvis Deus sive prima causa non existit quodlibet, habet tamen ab esse in se causati cuiuslibet. Probatur ex dictis. Nam veritates ideae cognominatae sunt essentialiter non eadem prima. Quae quidem veritates sunt praeeminentiae entis in- creati sive factibilium, igitur corrolarium verum. Corrolarium secundum: Quamvis veritates ideales neque factae, neque increatae sunt, ipsae tamen nequaquam in se ipsis subsistunt. Probatur corrolarium pro utraque parte. Nam, quod aeternum est, nec est factum, nec creatum, sed tales veritates aeternae sunt ex iam dictis, igitur etc. Corrolarium pro prima parte verum. Sed se- cunda pars corrolarii, scilicet, quod nequaquam in se ipsis subsis- tunt, patet, quia nihil praeter Deum est sibimet substantia. Sed substantiae huiusmodi non sunt formaliter Deus, igitur corrolarium verum. Corrolarium tertium: Quamvis veritates aeternae nec sunt sub- stantiae, nec accidentia quaelibet tamen ipsarum est essentialiter supersubstantialis substantia. Pars corrolarii patet, quia omne esse creatum antecedit et per consequens est cathegoriarum omnium et per consequens substantiae principales atque cuiusvis generalissime accidentis. Et secunda pars patet, quia quaelibet veritas huiusmodi est essentialiter Deus, cum iuxta theologos, quidquid est in Deo, est Deus, qui (17b ) iuxta Dionisium est supersubstantialis substan- tia, quia substantia per principalem substantiam, et cum quaelibet huiusmodi sit aeterna atque in Deo aeterne fundata, patet plane, quod sequitur. Corrolarium quartum: Omnes veritates creatae sunt a veritatibus increatis. Ex prima parte patet illud corrolarium ex iam dictis, et per illud platonicum, Deum causando istum mundum sensibilem, quae prima veritas creata est, erat venerabilis exempli, id est, mundi architypi praeclaram normam secutus. 157
primo invenerit, ipsa tamen res, cum propositionis sententia est aeterna. Prima pars patet per Augustinum in libro 83. quaestionum, ut extitit superius allegatum. Nam licet unicuique rei nondum ne- cessario habenti universitatem necessario (quodlibet) imponere. Se- cunda pars patet ex probatione conclusionis primae, igitur corro- larium verum. Secunda conclusio: Dicere causam primam quodlibet existere, est ordinem veridicum vel veritatem confundere. Probatur, nam si per adversarios prima causa esset quodlibet, tunc quodlibet esset prima causa et (17a ) sic tot primae causae essent, quot res essent, quod est error in philosophia, cum in causis essentialiter subordinatis sit devenire ad primam. Corrolarium primum: Quamvis Deus sive prima causa non existit quodlibet, habet tamen ab esse in se causati cuiuslibet. Probatur ex dictis. Nam veritates ideae cognominatae sunt essentialiter non eadem prima. Quae quidem veritates sunt praeeminentiae entis in- creati sive factibilium, igitur corrolarium verum. Corrolarium secundum: Quamvis veritates ideales neque factae, neque increatae sunt, ipsae tamen nequaquam in se ipsis subsistunt. Probatur corrolarium pro utraque parte. Nam, quod aeternum est, nec est factum, nec creatum, sed tales veritates aeternae sunt ex iam dictis, igitur etc. Corrolarium pro prima parte verum. Sed se- cunda pars corrolarii, scilicet, quod nequaquam in se ipsis subsis- tunt, patet, quia nihil praeter Deum est sibimet substantia. Sed substantiae huiusmodi non sunt formaliter Deus, igitur corrolarium verum. Corrolarium tertium: Quamvis veritates aeternae nec sunt sub- stantiae, nec accidentia quaelibet tamen ipsarum est essentialiter supersubstantialis substantia. Pars corrolarii patet, quia omne esse creatum antecedit et per consequens est cathegoriarum omnium et per consequens substantiae principales atque cuiusvis generalissime accidentis. Et secunda pars patet, quia quaelibet veritas huiusmodi est essentialiter Deus, cum iuxta theologos, quidquid est in Deo, est Deus, qui (17b ) iuxta Dionisium est supersubstantialis substan- tia, quia substantia per principalem substantiam, et cum quaelibet huiusmodi sit aeterna atque in Deo aeterne fundata, patet plane, quod sequitur. Corrolarium quartum: Omnes veritates creatae sunt a veritatibus increatis. Ex prima parte patet illud corrolarium ex iam dictis, et per illud platonicum, Deum causando istum mundum sensibilem, quae prima veritas creata est, erat venerabilis exempli, id est, mundi architypi praeclaram normam secutus. 157
Strana 158
Corrolarium quintum: Omnium veritatum ad extra factarum sive factibilium est proportionata diversitas aeternarum veritatum. Pro- batur corrolarium, nam ex praemissis omnes veritates creatae exem- plariter a veritatibus increatis, sed talium est proportionaliter diver- sitas, igitur et earum exemplarium. Quantum ad secundum articulum, est prima conclusio: Firmiter asserere, veritates universales esse creatas, a singularibus separa- tas, est error nedum logicus sed et physicus. Probatur haec con- clusio, nam quaecumque separata existere Deus potest corrumpere, unum conservandum, reliquum inesse suo perfecto iuxta articulum Parisiensem, sed contradictionem implicat, speciem esse sine genere aut individuum sine specie. Igitur ponere, veritatem universalem specificam a singulari existere separatam, est error artis logicae, et quod sit error physicus, probatur sic, differentiae aliquae posse (18a ) esse sine suis principiis intrinsecis. Est error physicus, sed quicunque dicit, speciem, id est veritatem specificam, posse esse sine generali veritate, quae genus est sine esse, ergo dicit recte, creatam posse esse sine suo intrinseco principio, igitur, nedum errat logice, sed et physice, igitur conclusio vera. Primum corrolarium: Licet non fit dare genus separatum a specie, aut speciem ab individuo, aut retrorsum existere, verumtamen ne- cesse est, genus a specie et speciem ab individuo aut retrorsum existere verum, tamen necesse est genus a specie et speciem ab individuo formaliter distinguere. Probatur, nam quodcumque repe- ritur ad esse alterius essentialiter atque intrinsece, illud ponere distinctum ab altero est necesse, sed sic se habet esse ergo ad speciem et species ad individuum, igitur corrolarium verum. Corrolarium secundum: Quamvis universale sit suum singulare essentialiter, differt tamen ab eo formaliter. Probatur, nam species humana, sive homo in communi, quod idem est, est essentialiter animal rationale mortale, et homo idem est quilibet homo singula- ris, igitur prima pars corrolarii vera. Et secunda pars, scilicet, quod differt ab eo formaliter, patet, nam homo communis est quidditas omnium hominum singularium, sine qua nemo singularis potest esse homo, etiam homo in specie est communicabilis in multis, singula- ris vero nequaquam, ergo corrolarium verum. Secunda conclusio: Sicut via naturae genus antecedit speciem, sic veritas generalis specialem veritatem. Probatur, quia esse genus est causa intrinseca suae speciei necessario ad eandem requisita, sed (18b ) veritas generalis sic se habet respectu veritatis specifice, igitur conclusio vera. Corrolarium primum: Veritas propositionum realium non con- 158
Corrolarium quintum: Omnium veritatum ad extra factarum sive factibilium est proportionata diversitas aeternarum veritatum. Pro- batur corrolarium, nam ex praemissis omnes veritates creatae exem- plariter a veritatibus increatis, sed talium est proportionaliter diver- sitas, igitur et earum exemplarium. Quantum ad secundum articulum, est prima conclusio: Firmiter asserere, veritates universales esse creatas, a singularibus separa- tas, est error nedum logicus sed et physicus. Probatur haec con- clusio, nam quaecumque separata existere Deus potest corrumpere, unum conservandum, reliquum inesse suo perfecto iuxta articulum Parisiensem, sed contradictionem implicat, speciem esse sine genere aut individuum sine specie. Igitur ponere, veritatem universalem specificam a singulari existere separatam, est error artis logicae, et quod sit error physicus, probatur sic, differentiae aliquae posse (18a ) esse sine suis principiis intrinsecis. Est error physicus, sed quicunque dicit, speciem, id est veritatem specificam, posse esse sine generali veritate, quae genus est sine esse, ergo dicit recte, creatam posse esse sine suo intrinseco principio, igitur, nedum errat logice, sed et physice, igitur conclusio vera. Primum corrolarium: Licet non fit dare genus separatum a specie, aut speciem ab individuo, aut retrorsum existere, verumtamen ne- cesse est, genus a specie et speciem ab individuo aut retrorsum existere verum, tamen necesse est genus a specie et speciem ab individuo formaliter distinguere. Probatur, nam quodcumque repe- ritur ad esse alterius essentialiter atque intrinsece, illud ponere distinctum ab altero est necesse, sed sic se habet esse ergo ad speciem et species ad individuum, igitur corrolarium verum. Corrolarium secundum: Quamvis universale sit suum singulare essentialiter, differt tamen ab eo formaliter. Probatur, nam species humana, sive homo in communi, quod idem est, est essentialiter animal rationale mortale, et homo idem est quilibet homo singula- ris, igitur prima pars corrolarii vera. Et secunda pars, scilicet, quod differt ab eo formaliter, patet, nam homo communis est quidditas omnium hominum singularium, sine qua nemo singularis potest esse homo, etiam homo in specie est communicabilis in multis, singula- ris vero nequaquam, ergo corrolarium verum. Secunda conclusio: Sicut via naturae genus antecedit speciem, sic veritas generalis specialem veritatem. Probatur, quia esse genus est causa intrinseca suae speciei necessario ad eandem requisita, sed (18b ) veritas generalis sic se habet respectu veritatis specifice, igitur conclusio vera. Corrolarium primum: Veritas propositionum realium non con- 158
Strana 159
sistit in cohaerencia signorum, sed in habitudine suo proprie pri- mario servatorum. Prima pars huius corrolarii patet: veritas propo- sitionum realium est ante esse signi huiusmodi, igitur habet esse completum ante esse sui signi huiusmodi, igitur habet esse com- pletum principiorum principatorumque, consistit, quae est habitudo mutua realis subiecti ad reale principium, igitur corrolarium verum. Secundum corrolarium: Nulla denominatio rerum fundatur in de- nominatione signorum. Probatur sic, quia una denominatio rerum est resultans ex essentialibus utque intrinsecis principiis, sed, cum omne signum non extrinsecum est simul cum sibi post completum esse adveniet, igitur nullum tale vere atque realiter aliquam rem denominat. Igitur corrolarium verum. Tertia conclusio: Et si veritas propositionis contingentis atque necessarie conveniunt, ipsae tamen ab invicem specifice differunt. Probatur, nam istae duae propositiones: „Mundus incepit esse,“ „Et ego sedeo," verae sunt, igitur veritates verae sunt, quae veri- tas est: „Ego,“ et in hoc ambae propositiones antecedentes con- veniunt, et quod differunt, patet, quia una est contingens et de praesenti, alia necessaria et de praeterito, igitur conclusio vera. Primum corrolarium: Ante omnem denominationem propositionis extrinsecam necessario primo requiritur denominatio inseparabiliter consequens naturam eius intrinsecam. Patet illud ex eo, quia omne esse essentiale praerequirit suum effectum tanquam suum intrinse- cum principium, quo dum per se esset effectum, non est ipsum possibile ab eodem separari, esse autem extrinsecum, cum sit ipsa re posterius, non repugnat ab ipsa re separari, sed non secundam esse actuale verum, tamen secundum esse intellectuale, et, cum omne esse separabile super esse inseparabile fundatur tanquam esse intrinsecum super esse intrinseco, et denominatio non extrin- seca est ipsa re posterior, patet, quia praerequirunt denominationem realem intrinsecam se priorem, ergo plane patet, quod sequitur. Secundum corrolarium: Sicut se habet homo pictus ad verum hominem, ita propositio, ut signum est accidens separabile atque signuml analytice servans propositionem realem, igitur, sicut se habet homo pictus ad viventem etc., ut ex antepraedictis.2 Corrolarium tertium: Nullum signum sub ratione huiusmodi est denominative verum, et quia nullum signum, ut huiusmodi, est esse inseparabile illius, quod signat, sed verum vel veritas sunt huiusmodi, igitur nullum tale signum, ut huiusmodi est verum etc. (19b ). 1 MS. in marg.: „Supple: ad realem propositionem. Probatur, quia propositio, 2 MS. in marg.: „Sic MS. Puto leg. ex antepraedictis“ ut signum est etc.“ 159
sistit in cohaerencia signorum, sed in habitudine suo proprie pri- mario servatorum. Prima pars huius corrolarii patet: veritas propo- sitionum realium est ante esse signi huiusmodi, igitur habet esse completum ante esse sui signi huiusmodi, igitur habet esse com- pletum principiorum principatorumque, consistit, quae est habitudo mutua realis subiecti ad reale principium, igitur corrolarium verum. Secundum corrolarium: Nulla denominatio rerum fundatur in de- nominatione signorum. Probatur sic, quia una denominatio rerum est resultans ex essentialibus utque intrinsecis principiis, sed, cum omne signum non extrinsecum est simul cum sibi post completum esse adveniet, igitur nullum tale vere atque realiter aliquam rem denominat. Igitur corrolarium verum. Tertia conclusio: Et si veritas propositionis contingentis atque necessarie conveniunt, ipsae tamen ab invicem specifice differunt. Probatur, nam istae duae propositiones: „Mundus incepit esse,“ „Et ego sedeo," verae sunt, igitur veritates verae sunt, quae veri- tas est: „Ego,“ et in hoc ambae propositiones antecedentes con- veniunt, et quod differunt, patet, quia una est contingens et de praesenti, alia necessaria et de praeterito, igitur conclusio vera. Primum corrolarium: Ante omnem denominationem propositionis extrinsecam necessario primo requiritur denominatio inseparabiliter consequens naturam eius intrinsecam. Patet illud ex eo, quia omne esse essentiale praerequirit suum effectum tanquam suum intrinse- cum principium, quo dum per se esset effectum, non est ipsum possibile ab eodem separari, esse autem extrinsecum, cum sit ipsa re posterius, non repugnat ab ipsa re separari, sed non secundam esse actuale verum, tamen secundum esse intellectuale, et, cum omne esse separabile super esse inseparabile fundatur tanquam esse intrinsecum super esse intrinseco, et denominatio non extrin- seca est ipsa re posterior, patet, quia praerequirunt denominationem realem intrinsecam se priorem, ergo plane patet, quod sequitur. Secundum corrolarium: Sicut se habet homo pictus ad verum hominem, ita propositio, ut signum est accidens separabile atque signuml analytice servans propositionem realem, igitur, sicut se habet homo pictus ad viventem etc., ut ex antepraedictis.2 Corrolarium tertium: Nullum signum sub ratione huiusmodi est denominative verum, et quia nullum signum, ut huiusmodi, est esse inseparabile illius, quod signat, sed verum vel veritas sunt huiusmodi, igitur nullum tale signum, ut huiusmodi est verum etc. (19b ). 1 MS. in marg.: „Supple: ad realem propositionem. Probatur, quia propositio, 2 MS. in marg.: „Sic MS. Puto leg. ex antepraedictis“ ut signum est etc.“ 159
Strana 160
Quarta conclusio: Quamvis veritates propositionales quaedam sunt in signis, manent tamen in eorum prima significatione. Probatur, nam veritas huius: „Homo est animal“, non est in voce scripto aut contextu primario, sed in servato primario, id est in re, quae res est, hominem seu naturam humanam esse animal, igitur con- clusio vera. Corrolarium primum: Veritas servati primarii est in causa suo modo veritatis signi. Patet hoc corrolarium per Aristotelem in prae- tacto capitulo de substantia ab eo, quod res est vel non est, oratio dicitur vera vel falsa, igitur esse in primarium causat veritatem, quae suo modo est signum, igitur corrolarium verum. Secundum corrolarium: Quamvis praedicatio terminorum ad in- vicem est figura veritatis, tamen non est vera. Probatur corrolarium, quia vere praedicari, est unum inesse alteri, et unum esse veraciter reliquum, quamvis non quolibet modo, sed nullus terminus vocalis aut scriptus aut mentalis est reliquus, quod est per se manifestum, igitur corrolarium verum. Tertium corrolarium. Vera logica non in signis, sed in rebus est fundata. Probatur, nam vera logica, cum sit virtus discursive facile inquirendi veritates seu veritatem, non in signis, sed in rebus con- sistit. Patet, quia logica vera tantum ibi est fundata, ubi suum principale propositum est fundatum. Sed hoc est in rebus (20a ), igitur corrolarium verum. Corrolarium quartum: Non diabolici, sed vere diabolice haeretici sunt, qui dicunt, universalia esse signa. Probatur ex corrolario praedicto: Et ne, qui hoc dictum putant rigidum sive a me prin- cipaliter editum, audient venerabilem Anshelmum in tractatu suo de fide ad papam Urbanum in haec verba loquentem: "Cumque omnes, ut cautissime ad sacrae paginae quaestiones accedant, comoedi sunt illi utique nostri temporis diabolici, imo diabolice haeretici, qui non- nisi flatum vocis putant esse universales falsas, et qui corrolarie non conveniunt in rebus, nisi corpus aut sapientiam hominis, ad quam animam hominis prorsus aut spiritualium quaestionum dispu- tatione sunt exsufflandi. Et subdit: „In eorum quippe animabus ratio, quae princeps et iudex omnium debet esse, quae sunt in ho- mine, sic est imaginationibus corporalibus obvoluta, ut ex eis se non possit evolvere, nec ab ipsis ea, quae sola et pura mente contemplari debent, possent discerni." Corrollarium ultimum: Pars aliqua quaestionis patet ex dictis. Explicit positio Magistri Jeronymi de Praga facta Heidelbergae, quando ipse Jeronymus venit de Parisiis, ubi fuit magistratus, qui postea convictus de haeresi in Constantia, ubi pro (20b ) tunc tota 160
Quarta conclusio: Quamvis veritates propositionales quaedam sunt in signis, manent tamen in eorum prima significatione. Probatur, nam veritas huius: „Homo est animal“, non est in voce scripto aut contextu primario, sed in servato primario, id est in re, quae res est, hominem seu naturam humanam esse animal, igitur con- clusio vera. Corrolarium primum: Veritas servati primarii est in causa suo modo veritatis signi. Patet hoc corrolarium per Aristotelem in prae- tacto capitulo de substantia ab eo, quod res est vel non est, oratio dicitur vera vel falsa, igitur esse in primarium causat veritatem, quae suo modo est signum, igitur corrolarium verum. Secundum corrolarium: Quamvis praedicatio terminorum ad in- vicem est figura veritatis, tamen non est vera. Probatur corrolarium, quia vere praedicari, est unum inesse alteri, et unum esse veraciter reliquum, quamvis non quolibet modo, sed nullus terminus vocalis aut scriptus aut mentalis est reliquus, quod est per se manifestum, igitur corrolarium verum. Tertium corrolarium. Vera logica non in signis, sed in rebus est fundata. Probatur, nam vera logica, cum sit virtus discursive facile inquirendi veritates seu veritatem, non in signis, sed in rebus con- sistit. Patet, quia logica vera tantum ibi est fundata, ubi suum principale propositum est fundatum. Sed hoc est in rebus (20a ), igitur corrolarium verum. Corrolarium quartum: Non diabolici, sed vere diabolice haeretici sunt, qui dicunt, universalia esse signa. Probatur ex corrolario praedicto: Et ne, qui hoc dictum putant rigidum sive a me prin- cipaliter editum, audient venerabilem Anshelmum in tractatu suo de fide ad papam Urbanum in haec verba loquentem: "Cumque omnes, ut cautissime ad sacrae paginae quaestiones accedant, comoedi sunt illi utique nostri temporis diabolici, imo diabolice haeretici, qui non- nisi flatum vocis putant esse universales falsas, et qui corrolarie non conveniunt in rebus, nisi corpus aut sapientiam hominis, ad quam animam hominis prorsus aut spiritualium quaestionum dispu- tatione sunt exsufflandi. Et subdit: „In eorum quippe animabus ratio, quae princeps et iudex omnium debet esse, quae sunt in ho- mine, sic est imaginationibus corporalibus obvoluta, ut ex eis se non possit evolvere, nec ab ipsis ea, quae sola et pura mente contemplari debent, possent discerni." Corrollarium ultimum: Pars aliqua quaestionis patet ex dictis. Explicit positio Magistri Jeronymi de Praga facta Heidelbergae, quando ipse Jeronymus venit de Parisiis, ubi fuit magistratus, qui postea convictus de haeresi in Constantia, ubi pro (20b ) tunc tota 160
Strana 161
christianitas erat et omnes nationes, consiliumque (!) generale, con demnatus et ibi combustus. Místy nespolehlivá kopie XVIII. století. III. ČECHY A LUCEMBURSKO ZA LADISLAVA POHROBKA DOKLADY tyto podávám v dodatcích proto, že nesouvisí přímo s náboženskými dějinami naší vlasti, nýbrž pouze nepřímo. Doká- zal jsem totiž nahoře, že Jiřík Poděbradský použil asi starých zná- mostí česko-francouzských za Ladislava Pohrobka při svém kon- fliktu s kurií, neboť poslal k Ludvíkovi XI. téhož zástupce, jakého použil před léty i jeho mladistvý předchůdce. Podotýkám pouze tolik, že originály akt týkajících se sporu o Lucembursko po smrti La- dislavově chovají se v départementálním archivě v Dijoně. I. POSLÁNÍ OPATA Z NOVÉ CELY OD LADISLAVA POHROBKA DO MILÁNA [Květen, 17, 1457].1 Bibliotheque nationale, Paris, Ms. francais, 6974, fol. 118 a -120a INTELLEXIT rex Bohemie serenissimus, Venetos noviter procurasse, ut sacratissima imperialis Majestas Romam proficisceretur et eundo transiret per Venecias, illic ab eadem Majestate obtinere sperantes investituram ducatus Mediolanensis pro uno cum suorum Veneto- rum, quo inde maiori potentia suffulti totam ultramontanorum nobi- litatem supprimere valerent et tandem omnia Italie domin ila tam marchionum quam aliorum dominorum adipisci, postea sibi usur- pare imperium, et quecumque possent sub orbe terrarum dominia eorum dictioni subicere, suam deinceps Veneciarum civitatem, novam Romam et in eadem alterum imperium statuere cupientes, quorum intencioni inconvenienciis, que inde sequerentur, obviare cupiens, rex Bohemie predictus iniunxit reverendo patri, domino abbati Celle nove, consiliario et oratori suo, ire apud illustrissimum ducem Me- 1 Datum dle německého originálu v rkpu. 6967, 108.a-110b. Pro nedostatek času nebylo mi již možno původní text opsati. 161
christianitas erat et omnes nationes, consiliumque (!) generale, con demnatus et ibi combustus. Místy nespolehlivá kopie XVIII. století. III. ČECHY A LUCEMBURSKO ZA LADISLAVA POHROBKA DOKLADY tyto podávám v dodatcích proto, že nesouvisí přímo s náboženskými dějinami naší vlasti, nýbrž pouze nepřímo. Doká- zal jsem totiž nahoře, že Jiřík Poděbradský použil asi starých zná- mostí česko-francouzských za Ladislava Pohrobka při svém kon- fliktu s kurií, neboť poslal k Ludvíkovi XI. téhož zástupce, jakého použil před léty i jeho mladistvý předchůdce. Podotýkám pouze tolik, že originály akt týkajících se sporu o Lucembursko po smrti La- dislavově chovají se v départementálním archivě v Dijoně. I. POSLÁNÍ OPATA Z NOVÉ CELY OD LADISLAVA POHROBKA DO MILÁNA [Květen, 17, 1457].1 Bibliotheque nationale, Paris, Ms. francais, 6974, fol. 118 a -120a INTELLEXIT rex Bohemie serenissimus, Venetos noviter procurasse, ut sacratissima imperialis Majestas Romam proficisceretur et eundo transiret per Venecias, illic ab eadem Majestate obtinere sperantes investituram ducatus Mediolanensis pro uno cum suorum Veneto- rum, quo inde maiori potentia suffulti totam ultramontanorum nobi- litatem supprimere valerent et tandem omnia Italie domin ila tam marchionum quam aliorum dominorum adipisci, postea sibi usur- pare imperium, et quecumque possent sub orbe terrarum dominia eorum dictioni subicere, suam deinceps Veneciarum civitatem, novam Romam et in eadem alterum imperium statuere cupientes, quorum intencioni inconvenienciis, que inde sequerentur, obviare cupiens, rex Bohemie predictus iniunxit reverendo patri, domino abbati Celle nove, consiliario et oratori suo, ire apud illustrissimum ducem Me- 1 Datum dle německého originálu v rkpu. 6967, 108.a-110b. Pro nedostatek času nebylo mi již možno původní text opsati. 161
Strana 162
diolanensem Galeaceum modernum, eumque de predictis advisare et simul advertere remedia, que super hiis conveniencia videren- tur. Que, ut facilius inveniri queant, ipse rex Bohemie serenissimus dedit operam, ne imperator Romam iret, nec apud Venecias et ulte- rius paratus es[selt cum ipso illustrissimo domino duce Mediola- nensi bonam amiciciam et confederacionem accipere, melioribusque modis, quibus poterit apud imperatorem insistere et investituram ducatus Mediolanensis ipsi domino duci Galeaceo tradat et conferat et non altero cuicumque. Super quo est advertendum ex (sic) defunctus dominus dux Me- diolanensis Franciscus, pater domini ducis Galeace iam alias ob- tulit vel offerri fecit imperatori pro ipsa investitura habenda sum- mam sexaginta millium ducatorum, et postea usque ad octuaginta millia ducatos, subsequenter vero defunctus bone memorie papa Pius addidit illis octuaginta mil ljibus adhuc XXM ducatos, domina eciam duxissa iterum addidit decem millia, que distribui deberent cancellario et collateribus imperialis Majestatis, et sic summa totalis que oblata fuit erat centum et decem millium ducatorum, quam tamen noluit imperator acceptare, quinymo semper petebat summam trecentorum millium ducatorum. Pro fundamento tamen et radice istius materie secundum est, quod principalis causa, que serenissimum Bohemie regem in hanc partem induxit, fuit et est contemplacione et intuitu amoris precipui et favoris, quem audivit christianissimum Francorum regem habere in illustrissimum dominum ducem Mediolanensem, et ea omnia, que superius tacta sunt, iniunxit rex Bohemie prelibato oratori suo referre sub hac forma christianissimo Francorum rege (!) cui in omni- bus semper optat complacere, et nichil penitus tractare vel agere vellet, quod posset cedere in prejudicium christianissime Majestatis vel amicorum aut servitorum suorum. Et quia, transmisso per Sabaudiam predicto abbatſe] Celle nove aliqua fama volans insonuit qua dicebatur, inter christianissimem Francorum regem et dominum ducem Mediolanensem aliquid obor- tum fuisse dessidis, et quod huius [rei] causa rex christianissimus favere domino Philip[plo de Sabaudia disposuerat ad ducatum Me- diolanensem obtinendum; hac occasione impulsus dominus abbas sui regis mandatis obediens, distulit ire apud dominum ducem Me- diolanensem pro materiis supradictis, donec prius regem christianis- simum adiisset et sue placitum Majestatis fuisset perennetatus. Postquam tamen ex verbo christianissimi Francorum regis agnovit amorem intimum, graciam et benevolenciam singularem, quam gerit erga illustrissimum dominum ducem Mediolanensem Galeaceum, 162
diolanensem Galeaceum modernum, eumque de predictis advisare et simul advertere remedia, que super hiis conveniencia videren- tur. Que, ut facilius inveniri queant, ipse rex Bohemie serenissimus dedit operam, ne imperator Romam iret, nec apud Venecias et ulte- rius paratus es[selt cum ipso illustrissimo domino duce Mediola- nensi bonam amiciciam et confederacionem accipere, melioribusque modis, quibus poterit apud imperatorem insistere et investituram ducatus Mediolanensis ipsi domino duci Galeaceo tradat et conferat et non altero cuicumque. Super quo est advertendum ex (sic) defunctus dominus dux Me- diolanensis Franciscus, pater domini ducis Galeace iam alias ob- tulit vel offerri fecit imperatori pro ipsa investitura habenda sum- mam sexaginta millium ducatorum, et postea usque ad octuaginta millia ducatos, subsequenter vero defunctus bone memorie papa Pius addidit illis octuaginta mil ljibus adhuc XXM ducatos, domina eciam duxissa iterum addidit decem millia, que distribui deberent cancellario et collateribus imperialis Majestatis, et sic summa totalis que oblata fuit erat centum et decem millium ducatorum, quam tamen noluit imperator acceptare, quinymo semper petebat summam trecentorum millium ducatorum. Pro fundamento tamen et radice istius materie secundum est, quod principalis causa, que serenissimum Bohemie regem in hanc partem induxit, fuit et est contemplacione et intuitu amoris precipui et favoris, quem audivit christianissimum Francorum regem habere in illustrissimum dominum ducem Mediolanensem, et ea omnia, que superius tacta sunt, iniunxit rex Bohemie prelibato oratori suo referre sub hac forma christianissimo Francorum rege (!) cui in omni- bus semper optat complacere, et nichil penitus tractare vel agere vellet, quod posset cedere in prejudicium christianissime Majestatis vel amicorum aut servitorum suorum. Et quia, transmisso per Sabaudiam predicto abbatſe] Celle nove aliqua fama volans insonuit qua dicebatur, inter christianissimem Francorum regem et dominum ducem Mediolanensem aliquid obor- tum fuisse dessidis, et quod huius [rei] causa rex christianissimus favere domino Philip[plo de Sabaudia disposuerat ad ducatum Me- diolanensem obtinendum; hac occasione impulsus dominus abbas sui regis mandatis obediens, distulit ire apud dominum ducem Me- diolanensem pro materiis supradictis, donec prius regem christianis- simum adiisset et sue placitum Majestatis fuisset perennetatus. Postquam tamen ex verbo christianissimi Francorum regis agnovit amorem intimum, graciam et benevolenciam singularem, quam gerit erga illustrissimum dominum ducem Mediolanensem Galeaceum, 162
Strana 163
scivit etiam affectum precipuum, quem ex toto corde habet christi- anissima Majestas ad conservationem status et felicitatis ipsius do- mini ducis Galeacei tamquam ad filium proprium, dominus abbas prefatus sciens in hoc se complacere regi christianissimo nunc pa- ratus est intendere et dare operam rebus et materiis supradictis, et ad hunc finem ipse dominus abbas et eciam oratores domini ducis Mediolanensis qui nunc sunt apud regem christianissimum mutuo locuti sunt, et presentibus domino Guitto Cousinoti, militi domino de Monteralio et magistro Petro d'Oriole, consiliariis christianissime regsile Majestatis, et invicem tractaverunt et aperuerunt vias et modos agendi, qui secuntur. Videlicet, quod dominus dux Mediolanensis mittet in aliquaim] villa[m] vel civitateſm] in confinibus Alemanie aut Lugduni, si me- lius visum fuerit, aliquos ex parte sua quibus predictus dominus abbas dabit litteras quas serenissimus rex Bohemie scribit domino duci Mediolanensi et eis reserabit credentia et alia que a rege Bo- hemie suscepit in mandatis circa predictas materias. Ulterius apertum fuit inter ipsas partes, quod serenissimus rex Bohemie totis viribus laborabit erga imperialem Majestatem, ut do- mino duci Mediolanensi Galfejaceo et non alteri investituram ipsius ducatus tradat et conferat, insistet etiam, quantum poterit, ut ipsa Majestas de summa centum millium ducatorum pro se, et decem millium ducatorum pro suis sit contenta et si predicta summa non velit contentari, tractabit et laborabit ipse rex Bohemie ad minorem summam que poterit (sic) ultra predictos centum et decem mille ducatos, et si fuerit possibile, quod ad minorem summam, quam predictorum centum et decem millium ducatorum condescendat, ad hoc rex Bohemie pro utilitate domini ducis Galeacei totis viribus libentissime laborabit. Et, ut securius materie predicte concludantur, apertum etiam fuit, quod si placeat christianissimo Francorum regi, ambaxiatores qui ex parte sua ituri sunt apud regem Bohemie sibi loquentur et deffe- rant litteras pro hac materia, et similiter eciam imperatori magis speciales et affectuosas quam fieri poterit, et cum ipsis eciam pre- dictus illustrissimus dominus dux Mediolanensis mittet aliquos ex suis qui ad praſcjticum et directionem rerum predictarum iuvabunt. Quecumque vero acta et practica[ta] fuerint, refferrentur christianis- simo regi et tractabitur que sint aliqui deputati ex parte impe- ratoris et regis Bohemie, eciam ex parte domini ducis Mediolanensis ad concludendum omnia et singula, que inter eos acta et compactata fuerint circa materias antedictas, predictus autem dominus abbas Celle nove intendit, quod articulos confederationum inter regem 163
scivit etiam affectum precipuum, quem ex toto corde habet christi- anissima Majestas ad conservationem status et felicitatis ipsius do- mini ducis Galeacei tamquam ad filium proprium, dominus abbas prefatus sciens in hoc se complacere regi christianissimo nunc pa- ratus est intendere et dare operam rebus et materiis supradictis, et ad hunc finem ipse dominus abbas et eciam oratores domini ducis Mediolanensis qui nunc sunt apud regem christianissimum mutuo locuti sunt, et presentibus domino Guitto Cousinoti, militi domino de Monteralio et magistro Petro d'Oriole, consiliariis christianissime regsile Majestatis, et invicem tractaverunt et aperuerunt vias et modos agendi, qui secuntur. Videlicet, quod dominus dux Mediolanensis mittet in aliquaim] villa[m] vel civitateſm] in confinibus Alemanie aut Lugduni, si me- lius visum fuerit, aliquos ex parte sua quibus predictus dominus abbas dabit litteras quas serenissimus rex Bohemie scribit domino duci Mediolanensi et eis reserabit credentia et alia que a rege Bo- hemie suscepit in mandatis circa predictas materias. Ulterius apertum fuit inter ipsas partes, quod serenissimus rex Bohemie totis viribus laborabit erga imperialem Majestatem, ut do- mino duci Mediolanensi Galfejaceo et non alteri investituram ipsius ducatus tradat et conferat, insistet etiam, quantum poterit, ut ipsa Majestas de summa centum millium ducatorum pro se, et decem millium ducatorum pro suis sit contenta et si predicta summa non velit contentari, tractabit et laborabit ipse rex Bohemie ad minorem summam que poterit (sic) ultra predictos centum et decem mille ducatos, et si fuerit possibile, quod ad minorem summam, quam predictorum centum et decem millium ducatorum condescendat, ad hoc rex Bohemie pro utilitate domini ducis Galeacei totis viribus libentissime laborabit. Et, ut securius materie predicte concludantur, apertum etiam fuit, quod si placeat christianissimo Francorum regi, ambaxiatores qui ex parte sua ituri sunt apud regem Bohemie sibi loquentur et deffe- rant litteras pro hac materia, et similiter eciam imperatori magis speciales et affectuosas quam fieri poterit, et cum ipsis eciam pre- dictus illustrissimus dominus dux Mediolanensis mittet aliquos ex suis qui ad praſcjticum et directionem rerum predictarum iuvabunt. Quecumque vero acta et practica[ta] fuerint, refferrentur christianis- simo regi et tractabitur que sint aliqui deputati ex parte impe- ratoris et regis Bohemie, eciam ex parte domini ducis Mediolanensis ad concludendum omnia et singula, que inter eos acta et compactata fuerint circa materias antedictas, predictus autem dominus abbas Celle nove intendit, quod articulos confederationum inter regem 163
Strana 164
Bohemie et ducem Modiolanensem perficiat cum consensu et bene- placito christianissimi regis, et quod predicte confederationes con- cludantur. II. PŘEKLAD NĚMECKÉ ŘEČI VYSLANCE LADISLAVA POHROBKA K LUDVÍKOVI XI. OHLEDNĚ VRÁCENÍ CELÉHO LUCEMBURSKA, JEŽ ČÁSTEČNĚ DRŽÍ FILIP DOBRÝ Květen, 1457. Tamže, Ms. francais. 6974, fol. 98 a -101 a [HARANGUE de l'ambassadeur du roy de Hongrie au roy, traduite de l'original allemand]. Tres clement, tres illustre et tres puissant roy! Sa Serenité, le tres illustre et tres puissant roy de Hongrie et de Boheme m'a commandé de dire a V. Mté royalle que l'illustre prince, le duc de Bourgogne détient a Sa Serenité royalle une partie de la princi- pauté de Luxembourg, et quoique mon tres clement seigneur roy ait entrepris vivement et depuis longtemps d'oster des mains dudict duc de Bourgogne ladicte principauté et de la faire rentrer dans les siennes comme en estant le legitime heritier, Sa Serenité royalle neantmoins a esté obligée de suspendre cette poursuite a cause des affaires qu'elle a contre les Turcs, lesquelles l'ont aussi em- pêché de proteger et deffendre la chretien(n)eté autant qu'elle le souhaitoie (sic), et si le duc de Bourgogne eut restitué a Sa royalle Serenité ladicte principauté, mon tres clement seigneur auroit agy avec bien plus de vigueur contre les Turcs et bien mieux procuré l'avantage commun de la Chretien(n)eté. Sa royalle Serenité a aussi conjointement avec ledict duc de Bourgogne fait faire des confe- rences auxquelles mon tres clement seigneur et ledict duc ont en- voyé les plus habilles de leur conseil, et le bon droit de Sa royalle Serenité y a esté si bien discuté et si nettement prouvé, que les conseillers mesmes du duc ont reconnu dans lesdictes conferences que Sa Serenité royalle doit demeurer seul maistre de la terre de Luxembourg. Ils ont aussi soutenu que leur mai[sitre y avoit aussi quelque droit pour cause d'hypotheque, mais ils n'ont pu prouver ce droit par ce qu'il est tres constant et notoire que mon tres cle- ment seigneur le roy est legitime et naturel heritier de la princi- pauté de Luxembourg et d'autres terres; on peut même prouver 164
Bohemie et ducem Modiolanensem perficiat cum consensu et bene- placito christianissimi regis, et quod predicte confederationes con- cludantur. II. PŘEKLAD NĚMECKÉ ŘEČI VYSLANCE LADISLAVA POHROBKA K LUDVÍKOVI XI. OHLEDNĚ VRÁCENÍ CELÉHO LUCEMBURSKA, JEŽ ČÁSTEČNĚ DRŽÍ FILIP DOBRÝ Květen, 1457. Tamže, Ms. francais. 6974, fol. 98 a -101 a [HARANGUE de l'ambassadeur du roy de Hongrie au roy, traduite de l'original allemand]. Tres clement, tres illustre et tres puissant roy! Sa Serenité, le tres illustre et tres puissant roy de Hongrie et de Boheme m'a commandé de dire a V. Mté royalle que l'illustre prince, le duc de Bourgogne détient a Sa Serenité royalle une partie de la princi- pauté de Luxembourg, et quoique mon tres clement seigneur roy ait entrepris vivement et depuis longtemps d'oster des mains dudict duc de Bourgogne ladicte principauté et de la faire rentrer dans les siennes comme en estant le legitime heritier, Sa Serenité royalle neantmoins a esté obligée de suspendre cette poursuite a cause des affaires qu'elle a contre les Turcs, lesquelles l'ont aussi em- pêché de proteger et deffendre la chretien(n)eté autant qu'elle le souhaitoie (sic), et si le duc de Bourgogne eut restitué a Sa royalle Serenité ladicte principauté, mon tres clement seigneur auroit agy avec bien plus de vigueur contre les Turcs et bien mieux procuré l'avantage commun de la Chretien(n)eté. Sa royalle Serenité a aussi conjointement avec ledict duc de Bourgogne fait faire des confe- rences auxquelles mon tres clement seigneur et ledict duc ont en- voyé les plus habilles de leur conseil, et le bon droit de Sa royalle Serenité y a esté si bien discuté et si nettement prouvé, que les conseillers mesmes du duc ont reconnu dans lesdictes conferences que Sa Serenité royalle doit demeurer seul maistre de la terre de Luxembourg. Ils ont aussi soutenu que leur mai[sitre y avoit aussi quelque droit pour cause d'hypotheque, mais ils n'ont pu prouver ce droit par ce qu'il est tres constant et notoire que mon tres cle- ment seigneur le roy est legitime et naturel heritier de la princi- pauté de Luxembourg et d'autres terres; on peut même prouver 164
Strana 165
par une obligation escripte(s) par le duc luy même qu'il n'a aucun droit sur ladicte principauté de Luxembourg contre mon très clement seigneur le roy. Le duc a nonobstant cela eloigné la decision de cette affaire, et en donnant de belles parol(l)es a taché d'attirer a luy ladicte principauté faisant naistre obstacles sur obstacles et vexant sans cesse les sujets de mon tres clement maistre et seigneur dans le terre de Luxembourg par des jugemens qu'il a fait rendre, et principalement le tem[p]s qu'il scait que Sa Serenité royalle est le plus occupée contre les Turcs, et qu'elle tient son armée en cam- pagne pour les combattre. Mon tres clement seigneur est persuadé que le procedé du duc est d'autant plus inique que Sa royalle Se- renité estoit en bonne intelligence avec luy, qu'elle le traitoit avec toute sorte d'amitié, et que le duc estant prince chrestien comme il est, il auroit deub prester plus tost a Sa royalle Serenité du se- cours contre les infideles que de chercher comme il a fait a l'en detourner et a rompre ses projets et, en effet, si le duc tut venu au secours de Sa Serenité royalle, mon tres clement seigneur auroit pu procurer au Dieu tout puissant plus de louanges et de plus grands avantages a la chretien(ne)té. Sa Serenité royalle croioit encore que le duc auroit agy en cela avec d'autant plus d'equité qu'il m'avoit fait faire des promesses en conformité et en avoit fait porter paroles au pape, a l'empereur et aux villes esdittes par son envoyé l'avoit aussi fait dire a mon tres clement seigneur le roy par l'evesque de Toul qui en a porté la parole en presence du Serme feu marquis Albert de Braude[n]bourg, du duc Othon de Ba- viere et de quelques reverendissimes evesques, prelats, comtes, seigneurs et plusieurs bons heraults qui ont entendu que l'evesque de Toul s'est expliqué a Sa Serenité royalle, que le duc son maistre l'avoit chargé de luy dire qu'il ne sçavoit aucun roy, ny prince, ny amy dans le monde entier qu'il amast mieux que Sa Serenité royalle, et d'ajouter qu'il est sien comme un orphelin qui luy auroit toute obligation, qu'il prie Sa royalle Serenité de demeurer dans l'union de commercer sans expedition contre les Turcs, et qu'alors iroit luy même en personne et avec ses troupes se ranger sous les drapeaux de Sa Serenité et faire avec elle la guerre aux infidelles parce qu'il ne doutoit pas que Dieu ne fut favorable aux armes de Sa Serenité a cause de sa candeur et de sa sincerité. Sur ces en- trefaites l'empereur des Turcs entre en Hongrie avec une puissante armée, repandit partout la terreur et la calamité, et projet de bou- leverser toute la Chretien(ne)té. Mon tres clement seigneur le roy envoye son armée contre eux et vouloit y assister en personne pour arrester ce fleau de la Chretien(ne)té lorsqu'il plut au Dieu 165
par une obligation escripte(s) par le duc luy même qu'il n'a aucun droit sur ladicte principauté de Luxembourg contre mon très clement seigneur le roy. Le duc a nonobstant cela eloigné la decision de cette affaire, et en donnant de belles parol(l)es a taché d'attirer a luy ladicte principauté faisant naistre obstacles sur obstacles et vexant sans cesse les sujets de mon tres clement maistre et seigneur dans le terre de Luxembourg par des jugemens qu'il a fait rendre, et principalement le tem[p]s qu'il scait que Sa Serenité royalle est le plus occupée contre les Turcs, et qu'elle tient son armée en cam- pagne pour les combattre. Mon tres clement seigneur est persuadé que le procedé du duc est d'autant plus inique que Sa royalle Se- renité estoit en bonne intelligence avec luy, qu'elle le traitoit avec toute sorte d'amitié, et que le duc estant prince chrestien comme il est, il auroit deub prester plus tost a Sa royalle Serenité du se- cours contre les infideles que de chercher comme il a fait a l'en detourner et a rompre ses projets et, en effet, si le duc tut venu au secours de Sa Serenité royalle, mon tres clement seigneur auroit pu procurer au Dieu tout puissant plus de louanges et de plus grands avantages a la chretien(ne)té. Sa Serenité royalle croioit encore que le duc auroit agy en cela avec d'autant plus d'equité qu'il m'avoit fait faire des promesses en conformité et en avoit fait porter paroles au pape, a l'empereur et aux villes esdittes par son envoyé l'avoit aussi fait dire a mon tres clement seigneur le roy par l'evesque de Toul qui en a porté la parole en presence du Serme feu marquis Albert de Braude[n]bourg, du duc Othon de Ba- viere et de quelques reverendissimes evesques, prelats, comtes, seigneurs et plusieurs bons heraults qui ont entendu que l'evesque de Toul s'est expliqué a Sa Serenité royalle, que le duc son maistre l'avoit chargé de luy dire qu'il ne sçavoit aucun roy, ny prince, ny amy dans le monde entier qu'il amast mieux que Sa Serenité royalle, et d'ajouter qu'il est sien comme un orphelin qui luy auroit toute obligation, qu'il prie Sa royalle Serenité de demeurer dans l'union de commercer sans expedition contre les Turcs, et qu'alors iroit luy même en personne et avec ses troupes se ranger sous les drapeaux de Sa Serenité et faire avec elle la guerre aux infidelles parce qu'il ne doutoit pas que Dieu ne fut favorable aux armes de Sa Serenité a cause de sa candeur et de sa sincerité. Sur ces en- trefaites l'empereur des Turcs entre en Hongrie avec une puissante armée, repandit partout la terreur et la calamité, et projet de bou- leverser toute la Chretien(ne)té. Mon tres clement seigneur le roy envoye son armée contre eux et vouloit y assister en personne pour arrester ce fleau de la Chretien(ne)té lorsqu'il plut au Dieu 165
Strana 166
tout puissant de faire prendre honteusement la fuite aux Turcs en presence de l'armée de Sa royalle Serenité. Mon tres clement maistre depecha aussitost son docteur, le prieur de Belgrade vers le duc de Bourgogne pour le faire souvenir du secours qu'il luy avoit promis, mais le duc ne vint, ny n'envoya aucun secours a Sa Serenité royalle, au contraire il prit ce temps pour accabler de nouvelles vexations les (!) subjets du roy, mon maistre dans la prin- cipauté de Luxembourg de sorte qu'il ne les a pas même encore fait cesser. Le roy, mon maistre prie donc Vôtre Mté royalle comme un tres puissant et tres chrestien roy, et comme son pere bien aimé de prendre sous sa protection ses fideles sujets et sa prin- cipauté de Luxembourg, et de les proteger contre l'injustice et la violence. Mon tres clement seigneur ne doute point que V. M té royalle ne le fasse aussi pour les choses qui concernent le salut de la chretien(ne)té ne l'ayant jamais detournée ny interrompue dans ses projets contre les Turcs, comme aussi que cela ne plaise a Votre Majesté a cause de la grande amitié que vous avez pour luy, et que cette amitié est reciproque entre les deux maisons que si ses sujets du Luxembourg ne sont point par la protection de V. Mté royalle mis a couvert de l'opression et des vexations qu'ils souffrent. Sa royalle Serenité se persuade qu'il sera loisible a tous les princes chrestiens d'en tirer vengeance et de mettre leur armée en campagne contre ledict duc, lorsque le temps le permettra pour faire rendre justice a mon maistre par ledict duc suivant que vous le trouverés (sic) plus a propos. J'ay avancé dessus que le duc de Bourgogne n'a aucun droit sur la terre de Luxembourg, et pour cet effet mon tres clement seigneur le roy envoye a V. M té royalle une copie d'obligation ou vous trouverez le fondement de cette ve- rité que le duc de Bourgogne n'a aucun droit sur ladicte princi- pauté de Luxembourg. Tres clement roy, mon tres clement maistre envoye a V. M té royalle une lettre close de la même teneur qu'il a écrit[e] aux elec- teurs pour se plaindre dudict duc de Bourgogne excepté que la presente lettre contient une recommendation a V. M té royalle de prendre sous sa protection la principauté de Luxembourg ce qui n'est pas dans lesdictes autres lettres. J'ay aussi prié V. Mté royalle de la part de mon maistre d'én- voyer incessemment quelqu'un des vostres pour prendre la ville de Thionville sous sa protection, comme aussi les seigneurs et toute la noblesse qui se sont tousjours comporté et se comportent encore avec fidélité e[n vers mon maistre. 166
tout puissant de faire prendre honteusement la fuite aux Turcs en presence de l'armée de Sa royalle Serenité. Mon tres clement maistre depecha aussitost son docteur, le prieur de Belgrade vers le duc de Bourgogne pour le faire souvenir du secours qu'il luy avoit promis, mais le duc ne vint, ny n'envoya aucun secours a Sa Serenité royalle, au contraire il prit ce temps pour accabler de nouvelles vexations les (!) subjets du roy, mon maistre dans la prin- cipauté de Luxembourg de sorte qu'il ne les a pas même encore fait cesser. Le roy, mon maistre prie donc Vôtre Mté royalle comme un tres puissant et tres chrestien roy, et comme son pere bien aimé de prendre sous sa protection ses fideles sujets et sa prin- cipauté de Luxembourg, et de les proteger contre l'injustice et la violence. Mon tres clement seigneur ne doute point que V. M té royalle ne le fasse aussi pour les choses qui concernent le salut de la chretien(ne)té ne l'ayant jamais detournée ny interrompue dans ses projets contre les Turcs, comme aussi que cela ne plaise a Votre Majesté a cause de la grande amitié que vous avez pour luy, et que cette amitié est reciproque entre les deux maisons que si ses sujets du Luxembourg ne sont point par la protection de V. Mté royalle mis a couvert de l'opression et des vexations qu'ils souffrent. Sa royalle Serenité se persuade qu'il sera loisible a tous les princes chrestiens d'en tirer vengeance et de mettre leur armée en campagne contre ledict duc, lorsque le temps le permettra pour faire rendre justice a mon maistre par ledict duc suivant que vous le trouverés (sic) plus a propos. J'ay avancé dessus que le duc de Bourgogne n'a aucun droit sur la terre de Luxembourg, et pour cet effet mon tres clement seigneur le roy envoye a V. M té royalle une copie d'obligation ou vous trouverez le fondement de cette ve- rité que le duc de Bourgogne n'a aucun droit sur ladicte princi- pauté de Luxembourg. Tres clement roy, mon tres clement maistre envoye a V. M té royalle une lettre close de la même teneur qu'il a écrit[e] aux elec- teurs pour se plaindre dudict duc de Bourgogne excepté que la presente lettre contient une recommendation a V. M té royalle de prendre sous sa protection la principauté de Luxembourg ce qui n'est pas dans lesdictes autres lettres. J'ay aussi prié V. Mté royalle de la part de mon maistre d'én- voyer incessemment quelqu'un des vostres pour prendre la ville de Thionville sous sa protection, comme aussi les seigneurs et toute la noblesse qui se sont tousjours comporté et se comportent encore avec fidélité e[n vers mon maistre. 166
Strana 167
VÝTAH Z DOPISU FILIPA DOBRÉHO, VÉVODY BURGUND- SKÉHO A LUDVÍKA XI., DLE NICHŽ PO SMRTI LADISLAVA POHROBKA OBSADILI FRANCOUZI LUCEMBURSKO Unor, 1458. Bibliotheque nationale, Paris, Ms. francis 6967, fol. 120a LETTRE du même 1 au roy de Bruxelles du 1er fevrier 1457/8 il repond a une autre par laquelle le roy luy declaroit qu'il avait pris sous sa garde la ville de Thionville, le seigneur de Rodemach et ses places avec tous les biens et sujets qui avoient esté au feu roy de Hongrie en Luxembourg, le priant de n'y rien entreprendre, et le duc le prie pareillement de ne rien entreprendre ny souffrir qu'on entreprenne sur ce qui luy appartient dans ledict pays de Luxém- bourg. Recue le 17 fevrier. 1 Rozumí se Filip Dobrý.
VÝTAH Z DOPISU FILIPA DOBRÉHO, VÉVODY BURGUND- SKÉHO A LUDVÍKA XI., DLE NICHŽ PO SMRTI LADISLAVA POHROBKA OBSADILI FRANCOUZI LUCEMBURSKO Unor, 1458. Bibliotheque nationale, Paris, Ms. francis 6967, fol. 120a LETTRE du même 1 au roy de Bruxelles du 1er fevrier 1457/8 il repond a une autre par laquelle le roy luy declaroit qu'il avait pris sous sa garde la ville de Thionville, le seigneur de Rodemach et ses places avec tous les biens et sujets qui avoient esté au feu roy de Hongrie en Luxembourg, le priant de n'y rien entreprendre, et le duc le prie pareillement de ne rien entreprendre ny souffrir qu'on entreprenne sur ce qui luy appartient dans ledict pays de Luxém- bourg. Recue le 17 fevrier. 1 Rozumí se Filip Dobrý.
Strana 168
REJSTŘÍK JMEN A VĚCÍ PRO FRANC. HUSSITICA DÍL I.—II. d' Ailly, Petr, II, 22. Ajacio, II, 10, 101. Albrecht, vevoda rakouský, I, t. Amadej, vévoda savojský, I, 23, 95. Amiens, I, 30. Anglie, I, 15, 18, 26, 90, 97, 98. Arras, I, 14, 16, 72 n. Artikule pražské, I, 23, 76—77. Artois, I, 13, 24, 36. z Authume, Rolin, kancléř bur- gundský, I, 119—20. Balbín, Bohuslav, S. J., II, 129, 136. Bamberk, I, 108—112. Becquet, I. 16. Benátky, II, 18, 30. Besançon, I, 24. Bible, I, 76, viz Valdenští. Bleharie, Jakub, I,22—23, 25—26. „Bougres“, I, 14. Brabantsko, I, 21, 27, 92, 123— 125. Břeh, I, 120. z Březové, Vavřinec, I, 20, 21. Brno, II, 44. Brod Německý, I, 83. Citeau, I, 7. Cizina o husitech, I, 21, 39—40, 81, II, 62, 65, 70, 71, 75, 79, 94, 98, 103, 108, 131. Claude, Jean, pastor v Paříži, II, 129—131. Claudius, viz z Turina. Cluny, viz Oto. de Corricellis, Jan, I, 11. Dauphiné, I, 32. Dávky (desátky), I, 23, 40—41, II, 74, 83—86, 99, 102—129. D. na tažení do Čech, I, 27. Dieppe, II, 19. Diokletián, I, 81. Domažlice, bitva, I, 45—46, 50 — 51, 86, 122—123. Douai, I, 15—17, 30, 77. Drelincourt, Charles, pastor v Pa- říži, II, 130—131. Dunes (u Duncerque), I, 21. van der Eecken, Petr, II, 23. Eucharistie, I, 13, 14, 15, 20, 21, 36, 59—72, 72—74, 103—105, II, 131, 132, 134, 135—137. Cambrai, I, 15, 22. de Capella, Mikúláš, kanovník v Toursu, II, 61, Carlier, Jiljí, děkan z Cambrai, I, 7, 38, 42. Čapek, Jan, ze Sán, I, 7, 147. Cella Nová, opat, II, 19, 29. Geoffroy, opat v Lérins, I, 39— Chartier, Alain, I, 24—25. 41, II, 61—99. Chastellain, I, 7, 43. Církev souvěká, I, 16, 77, 107. Gerson, Jan, II, 22. Filip Dobrý, 1, 26—31, 45, 89— 103, 113—118, 139—141, II, 41. Flandry, I, 13, 18, 24, 31, 362, 96, II, 22—23. Florencie, II, 74a) Frýburk (švýcarský), I, 31.
REJSTŘÍK JMEN A VĚCÍ PRO FRANC. HUSSITICA DÍL I.—II. d' Ailly, Petr, II, 22. Ajacio, II, 10, 101. Albrecht, vevoda rakouský, I, t. Amadej, vévoda savojský, I, 23, 95. Amiens, I, 30. Anglie, I, 15, 18, 26, 90, 97, 98. Arras, I, 14, 16, 72 n. Artikule pražské, I, 23, 76—77. Artois, I, 13, 24, 36. z Authume, Rolin, kancléř bur- gundský, I, 119—20. Balbín, Bohuslav, S. J., II, 129, 136. Bamberk, I, 108—112. Becquet, I. 16. Benátky, II, 18, 30. Besançon, I, 24. Bible, I, 76, viz Valdenští. Bleharie, Jakub, I,22—23, 25—26. „Bougres“, I, 14. Brabantsko, I, 21, 27, 92, 123— 125. Břeh, I, 120. z Březové, Vavřinec, I, 20, 21. Brno, II, 44. Brod Německý, I, 83. Citeau, I, 7. Cizina o husitech, I, 21, 39—40, 81, II, 62, 65, 70, 71, 75, 79, 94, 98, 103, 108, 131. Claude, Jean, pastor v Paříži, II, 129—131. Claudius, viz z Turina. Cluny, viz Oto. de Corricellis, Jan, I, 11. Dauphiné, I, 32. Dávky (desátky), I, 23, 40—41, II, 74, 83—86, 99, 102—129. D. na tažení do Čech, I, 27. Dieppe, II, 19. Diokletián, I, 81. Domažlice, bitva, I, 45—46, 50 — 51, 86, 122—123. Douai, I, 15—17, 30, 77. Drelincourt, Charles, pastor v Pa- říži, II, 130—131. Dunes (u Duncerque), I, 21. van der Eecken, Petr, II, 23. Eucharistie, I, 13, 14, 15, 20, 21, 36, 59—72, 72—74, 103—105, II, 131, 132, 134, 135—137. Cambrai, I, 15, 22. de Capella, Mikúláš, kanovník v Toursu, II, 61, Carlier, Jiljí, děkan z Cambrai, I, 7, 38, 42. Čapek, Jan, ze Sán, I, 7, 147. Cella Nová, opat, II, 19, 29. Geoffroy, opat v Lérins, I, 39— Chartier, Alain, I, 24—25. 41, II, 61—99. Chastellain, I, 7, 43. Církev souvěká, I, 16, 77, 107. Gerson, Jan, II, 22. Filip Dobrý, 1, 26—31, 45, 89— 103, 113—118, 139—141, II, 41. Flandry, I, 13, 18, 24, 31, 362, 96, II, 22—23. Florencie, II, 74a) Frýburk (švýcarský), I, 31.
Strana 169
Gutštýn, I, 86. Haarlem, I, 35. Hainaut, I, 22, 26, 91, 96. z Haselbachu, Tomás Ebendor- fer, I, 41, 133—134. Heilbronn, I, 111. z Riellin-u Jan, I, 31, 120—122. Holland, I, 26, 91. Hora Kutna, I, 83. Hus, M. Jan, I, 11, 12, 17, 107, II, 22, 99, 100—102, 103, 108, 129—139. Husité (jméno), I, 7—8, 32, 40. Cheb, I, 79—80, 84, 86—87. Chudoba evangelická, I, 40. Institoris, Jindřich, II. 23. Jacgueri, Mikuláš, I, 35—36. Jeroným, Mistr, z Prahy, I, 11, II, 22, 100, 103, 108, 130, 134, 138. Jindřich Winchesterský, legát, I, 26—29, 99 n. Jurieu, Pierre, II, 136—137. Kalteisen, Jindřich, I, 42, II, 23. Karel VII, král francouzský, I, 54 n., 57 n., 129—182, II, 17. Katarství, I, 13—14. Keřský, Ondřej, I, 8, 147. z Klatov, Petr, I, 15, 18. K. město, I, 86. Klement, VII, I, 53. Korvín, Matyáš, II, 21. Kostnice, koncil, I, 14, 38. Křest, I, 13, 14, 19— 20, 72—74, 129. Kříž, I, 73. Křížové tažení do Čech, I, 26— 29, 38, 44—46, 48—51, 89— 103, 123—125, 139—141, II, 20—22. Kvalifikace subjektivni, II, 71. Laroque, iun., IL 131. Lausanne, L 23, 87. Lérins, viz Geoffroy. Lille, 1, 181, 23, 29— 30, 35— 836, 113—118. Lipany, I, 44, 149—150. Liturgie u husitü, I, 107. Litva, I, 118. Lovaň, I, 21, 84. Ludvík XI, IL, 19, 22, 209—830. Luther, Martin, Dr., II, 131. Lutich, (Liege), I, 26, 27, 91, 95. Majetek cirkevni, I, 23, 40, 77. Marini, z Grenoblu, Antonin, II, 24— 26. Martin V, I, 11, 23, 26—29, 89 n. II, 99—100. Matouš, O. Cist., I, 12. Maximilián, vévoda, II, 23. Mersault, Jiljí, I, 22—23. z Metelska, Jindřich, purkrabí v Tachově, I, 80. Mety, I, 23. z Montfortu, Haug, hr., II, 32— 34. Monstrelet, I, 131, 44. Moro, Krištof, dóže benátský, II, 30. Most, I, 49, 84—85. Mše sv., I, 14, 19. Namur, I, 26, 91, 96. Nominalismus (francouzský), II, 22. Obrazoborectví, I, 13, 77, 81, 106.
Gutštýn, I, 86. Haarlem, I, 35. Hainaut, I, 22, 26, 91, 96. z Haselbachu, Tomás Ebendor- fer, I, 41, 133—134. Heilbronn, I, 111. z Riellin-u Jan, I, 31, 120—122. Holland, I, 26, 91. Hora Kutna, I, 83. Hus, M. Jan, I, 11, 12, 17, 107, II, 22, 99, 100—102, 103, 108, 129—139. Husité (jméno), I, 7—8, 32, 40. Cheb, I, 79—80, 84, 86—87. Chudoba evangelická, I, 40. Institoris, Jindřich, II. 23. Jacgueri, Mikuláš, I, 35—36. Jeroným, Mistr, z Prahy, I, 11, II, 22, 100, 103, 108, 130, 134, 138. Jindřich Winchesterský, legát, I, 26—29, 99 n. Jurieu, Pierre, II, 136—137. Kalteisen, Jindřich, I, 42, II, 23. Karel VII, král francouzský, I, 54 n., 57 n., 129—182, II, 17. Katarství, I, 13—14. Keřský, Ondřej, I, 8, 147. z Klatov, Petr, I, 15, 18. K. město, I, 86. Klement, VII, I, 53. Korvín, Matyáš, II, 21. Kostnice, koncil, I, 14, 38. Křest, I, 13, 14, 19— 20, 72—74, 129. Kříž, I, 73. Křížové tažení do Čech, I, 26— 29, 38, 44—46, 48—51, 89— 103, 123—125, 139—141, II, 20—22. Kvalifikace subjektivni, II, 71. Laroque, iun., IL 131. Lausanne, L 23, 87. Lérins, viz Geoffroy. Lille, 1, 181, 23, 29— 30, 35— 836, 113—118. Lipany, I, 44, 149—150. Liturgie u husitü, I, 107. Litva, I, 118. Lovaň, I, 21, 84. Ludvík XI, IL, 19, 22, 209—830. Luther, Martin, Dr., II, 131. Lutich, (Liege), I, 26, 27, 91, 95. Majetek cirkevni, I, 23, 40, 77. Marini, z Grenoblu, Antonin, II, 24— 26. Martin V, I, 11, 23, 26—29, 89 n. II, 99—100. Matouš, O. Cist., I, 12. Maximilián, vévoda, II, 23. Mersault, Jiljí, I, 22—23. z Metelska, Jindřich, purkrabí v Tachově, I, 80. Mety, I, 23. z Montfortu, Haug, hr., II, 32— 34. Monstrelet, I, 131, 44. Moro, Krištof, dóže benátský, II, 30. Most, I, 49, 84—85. Mše sv., I, 14, 19. Namur, I, 26, 91, 96. Nominalismus (francouzský), II, 22. Obrazoborectví, I, 13, 77, 81, 106.
Strana 170
Olomouc, II, 34. Ostrov (Morava), I, 49, 85. Ota, opat z Cluny, I, 7, 41, 125 —127, 136—138, 141—148. z Ozoru, Pipa, I, 49, 83. z Pálče, Štěpán, I, 12. Pikarti, I, 6, 15, 18, 20, 21. z Poděbrad, Jiří, Il, 17—22, 24 —26, 28—45. de Podio, Jan, gener. inkvisitor, I, Pohrobek, Ladislav, II, 17. Pokání, I, 14, 18, 107. Polsko, I, 118, II, 43, 45. „Poplicains“, I, 14. Z Postupic, Kostka, Albrecht, II, 24— 20. Praha (PraZané), I, 131, 15, 17, 217, 43, 44, 75, 77, 107, 114, 150 —151. Prokop Holý, I, 44, 103 n. Reforma kněžstva, I, 23, 24—25, 76. R. vůbec, 42—44. z Rokycan, Jan, I, 42, 134—136. Rovarella, Vavřinec, legát, II, 31 —32. Serrurier, Mikuláš, I, 15, 23—24, 31, 87. Sirotci, I, 105. Skalice, Česká, I, 8. Sněm církevní v Basileji, I, 37 —46, 125—138, 141—148, 150 —151, II, 17, 49—60, 99. v Kostnici, II, 52, 54, 131, 138. — říšský v Norimberce, II, 20— 22, 33—41. Sobota (místo neděle) I, 19, 74. Statky církevní, II, 79, 86—96. Stavování hříchů těžkých, I, 76, II, 63—74, 97. Stojkovič, Jan, I, 42. Stokach, I, 113. Strasburk, II, 20—21. ze Svamberka, Bohuslav, II, 20, 44. Téboti, I, 105, II, 131. Tachov, I, 48—49, 50, 80 n., 83 n., 123. Theobald, Z. II, 139. Toulousa, I, 11. Tournai, I, 12, 15, 17, 22, 23, 25, 31, 46—48, 75 n., 92. Sv. Trojice, I, 19, 72—74. z Turina, Claudius, I, 13. „Turlupins*, I, 15, 31, 362, Tyn Horsûv, I, 50, 86. T. Karlův, I, 50. Ulm, I, 36, 59 n., 89. z Uničova(?) Petr, I, 12. Václav IV, I, 53, viz Vlček. Valdenští, I, 14, 17, 20, 23, 31 —33, 46. Bible, I, 33, 44. Spisy, I, 31, 35, 78, 121. Valenciennes, I, 14, 16, 30, 36, 77. Verdun, I, 22. » Vespertilionisté“, I, 14, 20. Vídeň (Nové Město), II, 18. Viklef, Jan, I, 12, II, 99—100, 101—129, 135. Vitek, z Cenova, Václav, II, 18, 28. Vratislava, II, 42—43. Wiürzburk, I, 108 n.
Olomouc, II, 34. Ostrov (Morava), I, 49, 85. Ota, opat z Cluny, I, 7, 41, 125 —127, 136—138, 141—148. z Ozoru, Pipa, I, 49, 83. z Pálče, Štěpán, I, 12. Pikarti, I, 6, 15, 18, 20, 21. z Poděbrad, Jiří, Il, 17—22, 24 —26, 28—45. de Podio, Jan, gener. inkvisitor, I, Pohrobek, Ladislav, II, 17. Pokání, I, 14, 18, 107. Polsko, I, 118, II, 43, 45. „Poplicains“, I, 14. Z Postupic, Kostka, Albrecht, II, 24— 20. Praha (PraZané), I, 131, 15, 17, 217, 43, 44, 75, 77, 107, 114, 150 —151. Prokop Holý, I, 44, 103 n. Reforma kněžstva, I, 23, 24—25, 76. R. vůbec, 42—44. z Rokycan, Jan, I, 42, 134—136. Rovarella, Vavřinec, legát, II, 31 —32. Serrurier, Mikuláš, I, 15, 23—24, 31, 87. Sirotci, I, 105. Skalice, Česká, I, 8. Sněm církevní v Basileji, I, 37 —46, 125—138, 141—148, 150 —151, II, 17, 49—60, 99. v Kostnici, II, 52, 54, 131, 138. — říšský v Norimberce, II, 20— 22, 33—41. Sobota (místo neděle) I, 19, 74. Statky církevní, II, 79, 86—96. Stavování hříchů těžkých, I, 76, II, 63—74, 97. Stojkovič, Jan, I, 42. Stokach, I, 113. Strasburk, II, 20—21. ze Svamberka, Bohuslav, II, 20, 44. Téboti, I, 105, II, 131. Tachov, I, 48—49, 50, 80 n., 83 n., 123. Theobald, Z. II, 139. Toulousa, I, 11. Tournai, I, 12, 15, 17, 22, 23, 25, 31, 46—48, 75 n., 92. Sv. Trojice, I, 19, 72—74. z Turina, Claudius, I, 13. „Turlupins*, I, 15, 31, 362, Tyn Horsûv, I, 50, 86. T. Karlův, I, 50. Ulm, I, 36, 59 n., 89. z Uničova(?) Petr, I, 12. Václav IV, I, 53, viz Vlček. Valdenští, I, 14, 17, 20, 23, 31 —33, 46. Bible, I, 33, 44. Spisy, I, 31, 35, 78, 121. Valenciennes, I, 14, 16, 30, 36, 77. Verdun, I, 22. » Vespertilionisté“, I, 14, 20. Vídeň (Nové Město), II, 18. Viklef, Jan, I, 12, II, 99—100, 101—129, 135. Vitek, z Cenova, Václav, II, 18, 28. Vratislava, II, 42—43. Wiürzburk, I, 108 n.
Strana 171
ze Zahrádky, Svojše, I, 8, 147. Žižka (řád vojenský), II, 129, 136 Zeeland, I, 26, 91. Zikmund, císař, I, 17, 38, 39, 50, 119. Zrádcové (husité), I, 83, 106. Oprava. Na str. II, 19 čti Johanny, místo Anny.
ze Zahrádky, Svojše, I, 8, 147. Žižka (řád vojenský), II, 129, 136 Zeeland, I, 26, 91. Zikmund, císař, I, 17, 38, 39, 50, 119. Zrádcové (husité), I, 83, 106. Oprava. Na str. II, 19 čti Johanny, místo Anny.
Strana 172
OBSAHČÍS. 3—4. 5—14 Rukopisy s francouzskými hussitiky . . . . . . . . . Akta z doby poděbradské . . . . . . . . . . . . . 16—45 Theologická literatura francouzská: 1. Anonymi „Tractatus de iustificatione vocationis Bohe- morum“ . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Gaufredi, abbatis Lirinensis „Libellus contra errores 61—99 seu libellum famosum Bohemorum“ . . . . . 99—100 3. Z akt synody v Bourges (1432) . . . . . . . . . 4. Italské polemiky proti husitům . . . . . . . . . . 100—129 5. Francouzský dialog o Husovi . . . . . . . . . . 129—139 49—60 Vyprávěcí prameny francouzské: 1. Z kroniky Jana de Podio, inkvisitora v Toulouse . . 143—144 2. Z kroniky Jeana de Stavelot . . . . . . . . . . . 144—145 Dodatky: 1. List falckraběte Jana ke koncilu kostnickému . . . . 149—152 2. Problém všeobecnin v české filosofii XIV. století. (Po- jednává PhDr. Jos. Kratochvil) . . . . . . 153—156 3. Doklady o Lucembursku . . . . . . . 161—176
OBSAHČÍS. 3—4. 5—14 Rukopisy s francouzskými hussitiky . . . . . . . . . Akta z doby poděbradské . . . . . . . . . . . . . 16—45 Theologická literatura francouzská: 1. Anonymi „Tractatus de iustificatione vocationis Bohe- morum“ . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Gaufredi, abbatis Lirinensis „Libellus contra errores 61—99 seu libellum famosum Bohemorum“ . . . . . 99—100 3. Z akt synody v Bourges (1432) . . . . . . . . . 4. Italské polemiky proti husitům . . . . . . . . . . 100—129 5. Francouzský dialog o Husovi . . . . . . . . . . 129—139 49—60 Vyprávěcí prameny francouzské: 1. Z kroniky Jana de Podio, inkvisitora v Toulouse . . 143—144 2. Z kroniky Jeana de Stavelot . . . . . . . . . . . 144—145 Dodatky: 1. List falckraběte Jana ke koncilu kostnickému . . . . 149—152 2. Problém všeobecnin v české filosofii XIV. století. (Po- jednává PhDr. Jos. Kratochvil) . . . . . . 153—156 3. Doklady o Lucembursku . . . . . . . 161—176
- 1: Array
- 5: Array
- 47: Array
- 141: Array
- 147: Array
- 168: Array
- 172: Array